PG042

PATROtOGtiE'
CURSUS
COMPLETUS,
SED BIBLIOTHECA DNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFOHMIS, COMMODA,OECONOMICA,
OMNHI SS. PATRDM, DOCTORII SQHWHMI ECCLESUSTICORII,

8IVE LATINORUM, 81 6RJEC0RDM,
QUl AB MVO APOSTOUCO AD TEMPORA CONCILII TMDENTiN!
(ANNOMS) PKO
BT CONCIUI FLORENTIN (ANN. H59) PRO GRJSCIS FLORUERUNT :
RECUSIO
LATINIS,
CHRONOLOGICA
OMNIUM QUifi EXSTITERE MONUMENTORUlt CATHOLICiE TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA

FCCLESLE SifiGULA ET AMPLIUS,
1UXTA EDITIONB8 ACCURATfB8MAS, INTER 6 B CUMQUE NOKNULLIS C0D1CIBU6 MANU8CR|PTI8 COLLATAS, PERQUAM DlLlGNRTER CASTIGATA; DI8SERTATIONIRU8, COMMRNTARII8, VAR1I8QUR LECTION1BU8 CONTINENTER ILLUSTRATA; OMNIBU8
OPBRIBU8 P08T AMPLI8S1VA8 EDIT10NE8 QUA TRIBU8 NOYI8SIMI8 8ACUL18 DRBENTUR AB80LUTA8 DETECTIS, AUCTA;
INIHCIBU8 PART1CULARIB08 ANALYTICI8, SlNGULOS 8IVE T O H O S 8IVR AUCTORE8 ALICIJJU8 UOMBMTI 8UB6EQ0ENT1RU8, DONATA; CAPITUM8 IRTRA IP8(IM TEXTUM RITE DI8P08ITI8, NECNON ET T I T O L I S 8INGULARUN1 PAGINARUM
rfARGINEM SIJPKRIOREM DISTINGURKTIROS 8UBJECTAMQUE UATERIAM SIGKIFICARTIB08, ADORNATA \ OPERIBUS
COM DUBIIS, TOM APOCRYPIUS, ALIQOA VERO AOCTORITATE IN ORDINE AD TRADlTlONE* ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AUPLIFICATA;
DUCENTIS ET AMPLIU8 LOCUPLETATA IRDICIBU8 AUCTORUM 8IC0T ET OPBRUM, ALPUABETICIS, CHRONOLOG1CI8, 8
6TICI8, 8TRTHET1CI8, ANALYTIC1S, AKALOGICIS, IN QUODQUE RELIGION18 PUNCTUM, DOGM ATICUM, MORALE, LITURGICUM, CAlfOMCUM, BJ6CIPLINARB, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA 8INE ULLA, BXCEPTIONE; 8ED PRA8ERTIM
DUOBUS INDICIBII8 IMMEK8IS ET GERERALIBUS. ALTERO 8CIL1CET REItUM , QUO CON8ULTO, QUIDQU1D
ROIf 80LUM TALIS TALI8VE PATER, VERUM RTIAM UNUSQUISOUB P A T R U M , NE UNO QUIDEM 0MIS8O,
IN QIIODLIBET TIIEUA 8CRIP8ER1T, UNO IRTUITU CONSPICUTUR ; ALTERO SCIUPTURÊ
SACKifi, EX QUO LECTORl COHPERIRE 8IT O B V I U M QUINAJI PATRB8 ET IN QUIBUS OPERUM
SUOBJJM LOGI8 8INGULO6 8IRGUL0RUM LtBRORUM 8. SCRIPTUR* VER8U8, PRIMO
GENE8EO8 USQUE AD NOYISSMUM APOCALYP8I8, COMMENTATI 8INT:
EMTIO ACCtTRATISSIMA, CiETERISQuE OMNIBU8 FACILE ANTEPONENDA, 81 PERPENDARTUR CIIARACTERVM N I T I R I T A B ,
CIIARTJS QUAL1TA6, INTEGRITA8 TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUBORUH 11)11 VARIETA8,
1 RUMERUS, FORNA VOLUIflNUll PERQOAM COUUODA 8IBIQUE IN TOTO PATROLOGI DECUR8U CONSTAKTER
8IMII.IS, PRETII EX1GUITA8, P R j E S E R T I M Q U E I8TA COLLECTIO, IMA, VETIIODICA ET CHRONOLOCICA,
8EXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE IIACTENUS UIC ILLIC 8PAR8ORUM ,
PRIM-JM AUTEMIN N O S T R A BIBLIOTIIECA, EX OPERIBUS ET M8S. AD 0MNE8 TATE8,
LOC08, LINGUA8 FORHA8QUE PERTINEKT1BU8, COADUNATORUIt*
S E R I E S GRiECA PRIOR,
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCR1PTORES0UE ECCLESLB GRiECiC
S. BARNABA AD PHOTIUM,
ACCUR J . - P . MIGNE,
Blbllotheeee C l e H n n l T r r M ,
SITE CURSUUM GOltPLETORUM 1N SINGULOS SCIENTIiE ECCLBSUSTICJB IUMOS FDITORh.
PATROLOGlA, A B IN8TAR I P S I 0 8 B C C L B 8 I A , IN DDAS PARTE8 DIVIDITUR, AL1A REHPB L , ALIA G R C O * L A T I N A .
LATINA, IAM PBNITUS EXARATA, QVOAD PRIVAM SERIEM, VIGINTI-QUINQUE ET DOCENTI8 TOLUMINIBUS MOLB 8UA
STAT , V O X V E POST PERACTOS 1NDICE8 81, AC QUINQUE-VIG1NT1-CENTUM ET MILLE FRANCIS TENIT. GR^CA
DUPLICI BDITIONB 18 MARDATA EST. PRIOR GRCUM TEXTUM UNA CUM VERSIONE LATINA LATERALIS AMPLECTITUR , BT AD NOVEM E T CENTUM VOLUMINA PERVENIT, SED SINE INDICIBUS *, POSTERIOR AUTBM HANC VER810NBM
T A N T U U EXHIBET, IDEOQUE IRTRA QUINQUE ET QUINQUAGINTA VOLUHINA RBTINETOR ; UTRAQUB VIGESIMA QUARTA
DIE DECEMBRI8 1860 OMNINO APPARUERAT. CNtMQUODQUB VOLUMEM G R j B C O - L A T I N U I I O C T O , UNUMQUODQUE MERB
LATIRUM QOINQOB FRANCI8 80LVMMOBO EHITOR : tTROBIQUE VERO, UT PRETII RUJU8 BEMEFlCIO FROATUR R1IPTOR, COLLECTIONEM INTEGRAM 8IVB GRiEGAH 8IVE LATINAM, 526 VOLUMINIBUS PRO AMPI.IORl EDITIONB ET 272
PRO RINORI ABSQUE IRBICIBUS CONSTANTEM, COMPARET RECE88E ERIT, SECUS BNIM CDJD8QUE VOLUM1M1S AMPLITDDINEM REClfOlf E T DIFFICULTATES VARIA fRETIA iCQUABUNT. ATTAMEN, 81 QUIS EMAT INTEGRB ET SEOR8IM
COLLECTIONEU GRiCCO-LATINAM VEL EAMDEM EX GRiFXO LATINE VKRSAM, T I I M QUODQUE VOLUMEN PRO NOVEM VEL
PRO 8 B X FRANCI8 OBTINEBIT. ISTiE CONDITIONES SERIEBUS PATROLOGIA RONDVM EXCUSI8 APPLICANTUR.
PATROLOGIJE
GRjECJE
TOMUS
XLIL
S. EPIPHANIUS CONSTANTIENSIS IN CYPRO EPISCOPUS.

E X C O D E B A T D R E T V E N I T A P D D J.-P. M I G N E E D I T O R E M ,
I N VIA O I C T A FAMBOISE,
OLIM PROPE PORTAM L D T E T I J E PARISIORUM VULGO
PENFEft
NOMINATAM, S E U PETIT-MONTROUGE, N U N C VERO I N T R A MlKNIA PARISINA.
1863
AVIS IMPORTANT;
D*apr&s cee dcslois providentielles qui rggissentle monde, raremeol les oeuvres au-dessus de IOrdinaire se foot
sans conlradiolions plus ou moins forleset immbreuses. Les Alelier* Catholiques ne pouvaient guere ochapper a e#
tacUfet divin de leur ulilito. Tanlot on a nio leur enstence ou leur importance; lanloton a dit qu'ils etaieiit fennds
ou qiTile allaienl Tolre. Cependanl ils poursuivenl leur carriere depuis 21 ans, et les produclions qoi en sortent
devienuenl de plus en plus graves et soignoes : ausst parait- il cerlain qu'a moins d'6r6oemeDts qu'aurune pradence
bumaine ne saurait prevoir ni empcber, ces Aleliers ne se rermeroot que quand la Btbtiothtque du Clcrgu sera
. en ses 2,000 volumes in-4. Le passo parait un sur garmt de 1'avenir, pour ce qii'il y a a esp&erou a
craindre. Cependant, parmi les ralomnies auxquelles ils se sont trouv^s eo butte, i l eo est deux qui onloto cooti*
nuellemeul rp6l6es, parce qu clant plus capitales, lear effet entrainaitjrius de consdqoences. De petiie et ignarei
roDCurreuts se sont donc acbarnos, parleur correspondance ou leurs voyageurs, a partoot que nos EdiUons
giaienl mal eorrigees etmal imprimoes. Ne pouvant attaqoer le fonddes Ouvrages, qui, pour la plupart, iie eont
que les chefs-d'aeuvre du Cathoiicisme recoimus pour tels dans tous les temps et dans tous les pays, i\ fallail bien
se rejetersur la forme daosce quelle a de plusserieux, ia correction el rimpression; en effet, leschefs-d aeuvre
mme n'auraient qu'une demi-valeur, si le texte en ^tait inexact ou illisible.
II est trfcs-vrai que, dans le principe, m succes inoui dans les fastes de la Typographie ayanl forco FEditeor de
reoonrir aux mocaniqnos, alin de marcber plus rapidemcnt et de donoer les ouvrages a moindre prix, qualre volume.
du dooble Cours d Ecriture sainte el de furent tires avec la correction ineuflBsanle doonoe dans les iinpri*
meries a presque tout ce qui s'6dile; il est vrai aussi <ju'un certain oombre d'aulree volnmes, appartenant a diverset
Publications, furent imprlm6s ou trop noir ou trop blanc. Mais, depuis ces temps 61oigii6s, les mocaniques ont
c<16 le (ravail aux presses a bras, et 1'impressiou qui en sort, sans ire du luxe, altendu que le luxe jurerait dant
des onvrages d*une telle naiure, est parfailement convenable soos tous les rapports. Quant k la coirection, i l est
de fait qu'elle n'a jamais 4 port6e si loin dane aucune odition ancienneou contemporaine. Etcommeot en eerait-il
auirement, aprfcs loules les peines et loutes les dopenses que nous subissons pour arrive? a parger nos opreuves d6
loulee iauiesY LhabHude, en typograpbie, m&me dansles meilleures maisons, estde ne corrlger que deux opreuyei
al d*eu conferer uiie tro sieme avec la seconde, sans avoir proparA en rien le manascrit de lûleur.
Pans les Aleliers Catholiques la difforeDce est presque incommensurable. Au moyen de correcteurs blanchis soot
ie harnais el dont le coup d'iril lypographique est sans pour les fautes, on commence par proparer la copie d'ufi
boul a 1'aulre sane en excepter UD seul mot. On lit ensuite en premi&re opreuve avec la copie ainsi prdparoe. OD lit
cn secoode de )ara^memani^re, rnais en collationnant avec ia premifere. On fait la mime cbose en lierce, en collalionnani avec la seconde. On agit demomeen quarie, en collalioDDanl avec la lierce. On renouvelle la m6me raiioo en quiute, en collationnant avec la quane. Ces coMalionneraents ont pour but de voir si aucune des fautee
signalees au bureau par MM. los correcieurs, sur la marge des opreuves, n'a ochappo k MM. les corrigeurs sur le
roarbre etle m4ial. Aprfes ces cinq lectures enliires controlo.es 1'uoe par 1'autre, el rn debors de la prparali< D
ci-dessiis raenliannee. vient une rovision, ei soavenlil en vient deux ou irois; puis cliche. Le clichage , par
consoquent la purei^ du lexle se trouvant immobilisee, on fait, avec la copie, une nouvelle leclure d'un boul de 16preiive k 1'aulro, ou se livre a une nouvelle revision, et le tirage n'arrive qu'apr&a ces innombrables procautions.
Aussi ya t i l a Montrougedes correcteurs de toutes les nations et en plus graod nombre que dans vingt-cioq
imprimeries de Paris rounies ! Aussi encore, la correction y coute-t-elle autant que ta composhico. tandis qu ailleur8
lle ne coute que le dixi^me ! Aus- enfin, bien que l'aseertion puisse parailre tomeraire, lVxacliiude obienue par
laiil de frais et de soins, fait-clle que la plupart des Edilions des Ateliers Catiioligues laissenl bien loin derri&re elleu
celles rn^me des c^l bres Benldiclins Mabillon ct Monifaucon el des colebres Jesuites Pelau et Sirmond. Que i'oQ
compare, en effet, n'importe quelles feuilles de leurs oditions avec celles des nolrcs qui leur correspondent, eu grcc
comme en latin, on se convaincra que rinvraisemblable est unc roalite.
Bailleurs, ces savant^ ominents, plus propccupos du sens des texies que de la partie typographique el D^tant
poiut correcleurs de profession, lisaient, non ce que poruienl les epreuves, mais ce qui devait s'y trouver, leuf
bauie intelligence suppleanl aux fautes de l'edition. De plus les R^nediciins, comme les J6siites, opdraient presqa*
toujours sur des manuscrits, caose perpotuelle de la multlpSicit^ des fautes, pendant que les Ateliers Catholiquest
dont le prnpre est surloui de ressusriler la Tradilion, nOpiirent le plus souvent que sur d< s imprimos.
Le R. P. De Buch, Josuile Bollandisic de Bruxelles, nous krivait. il y a quelque lomps, n'avoir pu trouver en
dix-huit mois d'6iudo, utie seule fuute dans nolre Patrologie latine. M. Denzinger, professeur de Tlv6ologie a l'Unlversilo de Wurzbourg, ot M. Keissmann, Vicaire G^neral dc la mme ville, nous mandaient, a la date du 19 juiHet,
navoir pu ^galemeni surprendre une seule faute, soitdans le latin soil dans le grecde notre doublePatrologie. Eufid,
le savant P. Pitra, Benediclin de Solesme, et M. Bonelly, direcleur des Annales de pliilosophie chrolierme, mis au
diifi de noos convaincre d'une seule errpur lypographique, ont lorcos d*avouer que nous n'avions pas irop
presumd de notre parfaite correciion. Dans le Clerge se iroavent de bons lalioistes et de bons hellenisles, et, ce qoi
est plus rare, des hornmes Ires-positifs el tres-praliques, eh bien ! nous leur proraetlons une prime de 25 centimds
par dinque faute qu'ilsd6couvrirontdans nMmporte lequel de I O S volumes,surtout dansles grecs.
algre ce qui prccde, PEditeur des Cours complets* sentani de plus en plus rimporlance ei m4me la ncessil6
duae correcliuii parraile pour qu'un ouvragc soit veriiablemeni mile el eslimable, se ltvre depuis plus aun an et
,$y resolu de se livrer ju*qu'a la iin a UIIH oper.iliuu longue, peiiible et couieuse, savoir, la rovieion enti^re et
universelle de ses iuuombratdes cliches. Ainsi chacuo de scs volumes, au fur el a mesure qu'il les remet sous prosse,
esl corrige mot pour mol dun boul a Tautre. Quaranle bommes y sotil ou yseronl occupos pendanl 10 ans. et une
somme qui ne saurait 6tre moindre d'un demi million de francs est conâcroe a cel importaol conlrdle. De cetti
nianiere, les Publications dos Atcliers CalholUfues, qui dcja se dislinûaient enlre tonles par la superiorito de ieur
torrectiou, n'auroatde rivales, sous ce rapporl, dans aucun tcrops ni dans aucun pays; car quel est 1'oditeur qui
pourrait et voudrail se Hvrer APRES COtP a des travaux si gigonlesquee et d*un prix si exorbitanl? II faut
certes 6tre b;en -re d'une vocation divine a cei effet, pour ne recuier ui devant la peine ot-devaot la depense,
fturloiu l.rsque PEtrrope savaole proclame que jamais volumes n'ont el6 6dllos avec laoi dexactitude que ceux de
la Bibtiotiieque universelle du i.leigC
present volume est du uombre de ceux revis^s, et tous ceux qui le seront
a Tavenir porteront cctle notev Kn coosdquence, pour juger les produciions des Aiellers CaUioliques sous le rapport
de la correciion, il ne faudra | rendre que ceux qni porteroot en la\is ici irace. Nous ue reconnaissons que ceiie
edition et ceiles qui suivwni sur nos planches de molal ainsi corngês. On cmyait aulrefois que la sterôh pie
immobilisait les fauies allendu qn'un clicho de melal n'est point ^laslique; pasdu tout, il introduit la nerfection,
car on a trouvo le moyen de lo corriger jusqu'a exliuction de faules. L'Hebrcu a elo revu par M. D w b , le Grec
par des (irecs, le Lalln ei le Franâis par les premiers correcleurs de )a capilale en ces langues.
Nous avoas la consolaiion de peuvoir firiir cel avis par \es reilexions suivanies : Enfin, nolre exempic fini par
ebranler les crandes publications en Ilalie, en AUemagne, en Belgique et en Franco, par les Canons grecs de Ron:e,
)e Gerdil dc Nanles, le Saint Thomus de Parme, VEncycloptdie religieuse de Munich, le recueil des diclaralioni dc$
riles de Bruxt-lles, les BolUmdisics, le Sutircz et le Spicilege de Paris. Jusqu'iti, on n'avait so reimpriraer que ifet
dc courie haleinc Les in-4, s^ngloutissent les in-folio, faisaienl peur, el on iTosait y toucher, par
iTaiuie dc se noyer dans ces ablmes snns Toud ei sans rives; mais on a fini par se risquer a nous imiler. Bion plu.,
sous notre impulsioo, d'aulres Edileurs se prlparent au Bullaire universel, aux Dacmom de toutes les Corigrgationr,
a une Biographie et a une Uisioire gonerale, etc, elc. Malheureusement, la plupart des oditioos deja faites ou qur se
, sont saus ?utorilo. parre qu'el|es sont sans exactilude; la correctiou scuible eo avoir 6l6 faite par des avcugks
ôit quOfi n'en uii pns scnli la graviu'% soit qu'on aii rectilo dexanl )es frais; mais patience! nne rrproducliou
currccte surgira bieoidt, ne fOt-ce qu'k la luroicre det ecoles qui SU sont faites ou ,qui se feront eucore.
J
>
SMCULUM
V. ANNUS 403.
S. . .
CONSTANTLE CYPRO EPISCOPI
OPERA QILE REPERIRl POTUERUNT .

DIONYSIUS P E T A V I U S A U R E L I A N E N S I S ,
SOCIETATIS JBtU TUKOLOetS,
YETKRIBU3 LIBRI8 RBCENSUTT, LATINB VERTIT ET ANIMADVERSIONIBUS ILLUSTR
(Paris. MDCIXIl; Coloo. [Llpei] MDCLXXXU.)
ACCDRANTE E T DENDO KECOGNOSCENTE J . - P . MIGNE,
B I M t o t h e c Cterl
IITCM
SIVS
CURSUIM coyri.KiomjM
I N > TCIKNTIJT E C C I . K i t A t r i c * RAMOR
>-<>.
TOMUS SECUNDUS.
VKNBUNT T R I A V O L U M I N A 25 KHANCL 6 A M J C I S .
EXCUDEBATUll E T VENIT APDD J . - P . M I G N E ,

V I \ D I C T A FAMBOISE,
OLIM PROPE PORTAM LUTETIJE
NOMINATAM, SEU PETIT-MOXTROUGE,
EDITOREM,
PARISIORUM VIJLGO
NliNC V E R O I N T I U M G E M A PARISINA.
1863
FKXFF.R
SJECVLVM
V. ANNUS 43
ELENCHUS
O P E R U M QVJE
HOC X L I l
COBrTIIfEIfTUH.
S. EPIPHANIUS CONSTANTIENSIS IN CYPRO EPISCOPUS.

ADVERSUS HJERESES. (Continuatio).
col.
Lib. I I tom. I I . Etores. LXV-LXIX : Contra Paulum Samosatenum, Manichipos, Hieracilas, Meletianos, Ariomanitas.
Lib. III tora. I . Haeres. L X X - L X X V I : Coatra Audianoa, Photinianos,
Marcellianoa, Semiarianos, Pheumitomachos, Aerium, Anomoeos.
Lib. I I I tom. I I . Haeres. L X X V I I - L X X X : Contra Dimoer tas, Antidicoraarianitas, Co1lyridiano3, Massalianos.
11-202
339-515
642-755
EXPOSITIO F I D E I Catholic et Apostolic Ecclesiee.
773
ANACBPHALÔSIS sive eorum qu in Panario dicla sunt sumraa comprebensio.
833
'
De
De
De
De
De
De
Appendix Dissertationum.
anno Natali Christi.
anno et die Doroinica Passionis.
Poeniteniiffi vetere in Ecclesia ratione.
Chorepiscopis.
duplici Cyclo et Embolismorum ratione
Sirmiensi et Ancyrana pseudosynodo, a iisque Semiarianorura aclis
887
939
1015
1045
1053
Socratis, Sozomeni cterorumque Narratio.
1057
De veteribus quibusdam Ecclesi Ritibus.
1071
Indices.
1105
Parfsiis. -
Ex Typis J.-P. MIGNK.
S .
CONSTANTliE
CYPRO EST EPISCOPI
ADVERSUS OCTOGINTA HjERESES

OPVS
QVOD
INSCR1BITVR
PANARIUM s.ve ARCULA.

Dionysio Petavio Societatis Jesu interprete.
^ m
TAAE
EN TQ PQ TOMQ
tbr
I N D I C U L U S ELERESEON QUjE L I B R I I I
CONTINENTUR,
Qui cst eo, quem supra posuimus, ordine V ; in quo hareses V continenlur hoc modo.
a u l i
A \ .
6 0 5 ^
Samoiateni. Hic propemodum
xhv , exsistere Christum auirmal, alque ejusroodi
pixbv . * \ Gpo
Terbum esse ungit, quod in prolatione consislit;

eumdem ponro esee a jfaria coepisse. Ac quas ta - , cris i n Litlerie de eo pronuntiala sunt, pradicen xa\ . .
tis esse more dicta, cum ipse nondum exsisteret
sed a Maria, uti dixiraus, et ab eo duntaxat tempore quo carne pradilus advenit, esse coeperit.
B \ ,
ol \ , ol []
I I . Manichai, quos et Acuanitae vocant, Manis
. Persse discipuli, Christura figuram quamdam esse
, .
\ defendunt, solem lunamque vcnerantur. Slellis ac
\ , - virlulibus et dxmonibtis supplicant. Sempilern*
y
PATROL. GR. X L I L
55254
II
S. EP
duo principia, bonum ac malum, constituunt.

Christum specie lenus apparuisse, specieque lenus
esse passum. Vctus Teslamenlum, Deumque qui in
illo locutus est, maledictis oncrant. Mundnm non
itniversum a Deo, sfed ejuspartem fabricatam esse
siaiuunl.
I I I . Hieraciite ab Hierace inlerprcte ac doclore
qtiodam Leonlopoli, quod jEgypli oppidum est,
oriiindo. Qui resurrcctioncm carnis respuit, Uluntur illi Veteri ac Novo Testameitio. Nuptiis penilus imcrdicunt. Monacbos ct virginefi, continenles
ac viduos admillunl. Pueros maliira nondum aetale
regni coolostis participcs esse negant, quod nonduni ccilamine perfuncli sunt.
IV. Meleiiani scbismatis in jEgyplo, non bseresis locum obtincnl. Qui cum illis precum communione conjungi noluerunl, qui in perscculionc
lapsi sunt. Nunc se ad Arianos aggregarunt.
6 0 6 V-Ariani, sive riemanita; bci Filiumcrcaluraiu csse d i c u m ; Spiriium vero sancturo aliam
csse crealuram. Salvaiorem noslrum carncm duntaxal a Maria, non animam accepissc confirmant.
Fuit bic Arius Alexandri episcopi Alcxandrise
prcsbyler.
ilaec cst quinque baereseon summa, qurc in hoc
11 libro sivc ordine V conlinentur.
12
, \ , .
, \ .
, \ $
. ,
.
\ ,
ol ' , . \
, \ ,
\ , \ , \ .
, .
\ , ol , '
, ?
* .
'. , ol \ ,
ol
, \
,
, \ \ .
"
.
\ , *
, .
L I B R I
I I T O M U S I I .
CONTRA PAULUM SAMOSATENUM,

Haresis XLV, sive LXV.
1. Secundum illos Paulus Samosaienus sequilur,
qui post Novatum atquc Origcnem exslitit. Qui quidera Origencs postremo inier haereticos nunicratas
est, ob arrogantiam i l l a m , quam asciscere sibi
voluit et insolenti ac nugariim pleniseima loquacitale, immissaque a diabolo meole adversus veritatem insurgere. Sane is lugendus nobis admodum
venit, qui diaboli invidia lapsus ex allo praecipitavit. Nam in illo Scriptura dictura illud impletur:
FaseinaUo enim nugaciiaiis obscurat bona et in>
contlaniia eoncupiscentia tramvettit mentem tine
malitia *.
Recedo nunc ad i l l u m , cujus explicandura dogma suecepimus, Paulum Samosaienura, cujus
nominis supra meutionem fecimus, et nunc illius
baeresini proponimus. Hic Samosatis Mesopolamiae
ad Eupbralein urbe natus, Aureliano ac Probo
f
Sap. , .
Cor. .
,
*
'.
, \ ,

,

\ . *0
, ,
\ . *
*
, rovr
.
1
(
?,
, \
, \
\ *
9
!5
ADVERSUS ll/ERESES LIB. I I . . I I . ILERES. L X V .
(1) \ - imperantibus, Anliochenae 608 Ecclesia prnpo, \

sitns cst. Qui elatus arroganlia ac faslu a veritafe
. *\ xfj
cxcidit, alque Arlemonis baercsin inslauravil, qui
,
cuin ante multos annos exstitissel, penitus est
(2), exstinctus.
\ .
Est aulem IKTC illius opinio : Dcum Patrem et
\
Fiiium ac Spiritiim sancium unum esse Deum ;
Verbum Dci ejusque Spiriium inessc Deo perpc \ ,
tuo, sicut hominis in cordc proprium verbum inesse

cernimus; Filium Dei subsistenliam babere pcr
, * \
() \ \ scsc nullam, sed in Deo subsistcre: id quod Sabellio quoque placuit ct Novaio et Noelo aliis * ,
que nonnullis, quanquara non eodem cum islis
. , \
modo, sed diverso quodam ille senliat. Ad baec,
. \ ;, \,
, \ , , Dei Verbum in terras delapsum in Jesu, qui homo
\
merus esset, babilasse. Iia unus, inquit i l l e ,
, Deus e s i ; nequc aut Paler est Palcr, aut Filiu
.
F i l i u s , aut Spiritus sancius Spiiitus est sanclus.
,
Imo vero Dcus unus esl Paler et hujus in ipso
* ,
.
F i l i u s , u l esl i-n homine sermo. Quam quidem
* ,
opinioneii) e i iisce fere leslimoniis colligit. P r i ,
muin, quod Moyses dixerit: Dominus Deu$ tuus,
, \ . \
Dominus unu$ est *. Neque vero rum Noelo Patrein
.
Hle passuin esse definit; sed solum , i n q u i l , adveniens Verbuin tolum illud adminisiravit, et ad Patrem revertit. Ac sunt omnia quse ab illo dicuatur sane quam absurda.
.
I I . Videamus igitur ecquid opinione falsi bomi . , q nisconslare possit oralio. Nam ila proponit: DixiC,
, . \
inquil, Chrigtus: Ego in Patre, et Paler in me esi .
, \ '
Et nos istud una proCleraur, e i Palre profcctum
. ' 6sse Dcura Verbum, ac cum eodem esse perpctuo,
. * ab eoque progenitum. Sed non ideo Patrem sine
,
subsistente Verbo esse dicimug. Quinimo Verbum
, Patris, unigena Filius Deus est Verbum, ut et
. , , ipse declarat: Omnino qui confitetur in me , confi , - lebor el ego in illo coram Patre meo \ ubi haec ipsa
. , verba, in me coram Paire meo Palrem ipsum na, lura sua subsislere demonstrant. At isti Judaicam
, , \ - opinionem interpolanies, neque quidqnam iis ba,
bentes amplius, Judai alteri nominandi s u n i , ct
.
Samosateni, neque aliud omnino sunt, ac soluin
,
nomen Jesu pre se ferunt. Nam cum Deum ex Deo,
1
\ , D unigenamque FiliuiQ ac Yerbum abnegent, ejus \ , \ .

modi sunt, quales i i fuerunt qui praesentem illum
, (4) , ejuraruut, hoc esi Dei ac Domini parricrdx, et
, ejusdem Dei negatores. Quanquam neque circum.
cisionem adhibent, nequc 0 0 9 Sabbatum, aliosve
Judaeorum ritus obftervant.
1
For. , et .
* Deul. , 4.
* Joan. xiv, 10.
(!) . Imo vero SUD Gallieno post Denietriani obitum. Eusebius lib. v u
Histor. cap. 22. Imposuit Epipbanio quod sub A u reliano damnatus et episcopatu dejectus esi;
adeoque Aureliani decrcto, quod Christiani anti.siites impetrarunt. Sed episcopalum aliquot annis
ante ceperat.
.
Meminil Eutebius lib. , cap. 27; Nicepb. lib. iv, cap.2U. Vide
Aug. in baeresi Paulianorum.
Matlh. x, 32.
() " . Novati nomen

perperam irrepsit. Nam Novaliani, quod Trinitatem attinet, nibil a Catholicis dissenseruni, ut in
Annalibus docuit Baron. an. 265.
(4) , .
Fruslra i g i tur in ejushaeresi Philastrius circumcisionem ilhim
docuisse confirmat; quod neque Augustinus, nequo
synodica illa Antioclioni coiiciUi, qno*d adversue
eumdeiu celebrutuiu ost, nec alius quisquam *^
didit.
IS
S. EPIPHANII
10
I I I . Eninuero nequa nos ipsi duoi esse Deoe d i - . \ \ \

viniialesque duas, sed unara duniaiat asserimus , clvat , , *
,
cum neque Palres constiluamus duos, neque Filioe
, * xal
Itcm duos, aut duos Spiritug sanctos sed Patrera
\ , , et FiltLin ac Spirilum sanctum, divinitatem unam,
unamque trium praedicationem ac gloriam. Iste vero . ,
, ,
non unum idcirco Deum esse confitetur, quod velwt
' \ , \
fons quidara sit Pater, sed unum absolule Deum

facii, ac, quantum in ipso esi, Filii ac Spiritus
sancti divinitatem ac subsisteniiam evertit: Palrem
, * ,
ipsum praelerea ita esse Deum unum aflirmat, ut \ , xaV
omni ad producendum Filiura fecunditate careat; ,
adeoque imperfecu illa duo sint, Paler el F i l i u s ,
. , qtiorum ille ad producendura Filium genitalem vim
, \ , $
nullam habeat; hic aulem , quod est viventis Dei , Yerbum veraque sapientia, nullo modo sit fru- . 2
ctuosus. Verbum enim tale esse putant, quale i n
\,
horainis est pectore, et ejusmodi sapientiam, qua- , , , lem in animo quilibet hominum insitam a Deo i n - , \
fusamque possidet. Quare unam esse Dei Verbique
personam existimant, non secus alque bomo uuus .
est cum verbo suo : neque quidquam amplius, uii Er ,
d i x i , quam Judaei, in opinione sua posuerunt;
?Jr , ?Jr .
caeci homines, ne veritatera intueri possint, et , surdi, ne divinum verbum alque aelernac vitae Sr .

pnedicalioncm percipiant. Non enim illi verissi- , ,
miim Evangelii leslimonium verentur : In principio * \,
erat Verbum, el Verbum erat apud Deum, et Deus
. \
erat Verbum. Omnia per ipsum facta $unt, el $ine \ .
ipso factum est niliil, quod factum e$t *.Si enim in , .
principio Vwbumeral, et Verbum erat apud Deum, hoc ipsum quod dicitur esse, non ad solam prolationem , sed ad byposlasim par cst peninere. Ac si Verbum erat apud Deum, noo potest Yerbum
ille esse ipse apud quem eral. Neque enim apud quem erat, est Yerbum.
Quod si Verbum illud velut in corde Deus con- Q , tinct, nulloque modo genimm, quinam illud i m - , , , \ ?Jr
plcri potest, quod legilur, erai; iteraque, Deus erat
;
Verbum? Non enira verbum hominis homo est
| ,
apud hominem: quod nequc v i v i t , nrque subsistit; \
sed viventis ac subsislenlis quidam cordis motus , \ . ,
est, non byposiasis. Simul enim proferiur, subinde .
nusquam c s t : ac Undiu dum pronunliatur periua- ,
net. At Dei Verbum perinde se habet, ac per os
Proplielae Spirilus sanctus pronuntiat : Verbum .
010
&te
permanet . Huic porro con, \ scnlanea quaedam Evangelii sciiptor aflirmat, cum
,
Deum Jiominibus apparuisse atque advenisse pro . *0 , \ ,
d i t ; neque cum susceptam a Yerbo camem asse- ,
. \
r i t , Patrem adjungit. Verbum enim , inquit, caro
\ . \ ,
faclum I , et habilavit in nobis . Non d i x i t , Ver- & ?Jr d , $r
bum et Paler caro factum esi. Similiter dum his
, $r . ,
verbis ulilur : In principio erat Verbum, et Verbum
.
erai apud Deum, el Deu$ erat Verbum, non dixtt,
In Deo erat Verbum.
'. ,
1Y. Ac ne forUssis aliqui perperam ac maliliose
\ haec interpretentur, et clarissima vitamque conci \ (
lianlia verba ad suam pravitatem fraudemque converlant (ueque eniiu uno eodemque modo cor ho-
t
Joa&. , .
rnum
Psal. cxviu, 89.
Joan. , 14.
* For. .
ADVERSUS HiERESES LIB. I I . . I I . HARES. LXV.
17
1*
), minis ab juvenlute quodam esi in mala sludio proponsum), alque ita dicere aggrrdiautur : Non ita
, 6 , \ , ,
scripsit Joannes, l n Deo erat Yerbum , ut et ipse
. " l<mv
narras, sed, Apud Deum erat Verbum. Quaro non
/ ,
est ex Patris substanlia Verbum, sed extra Deum.
.
Ut igiiur iis occurrat, filios rursuin suos eotrigens
,
Verilas ad saniorero menlem reducit, cogitalionea *
que velut conlra se meretricio more scorlantes re ,
darguit. Ila denique Unigenitus ipse testatur: Ego
. \ ,
Patre exivi et venio *. Item : Ego in Palre #1
. ,
Pacer in me est . At Pater de Filio per prcrpbelas
,
loquens, non quasi corporea mole constet, sed
, intelligibilibus verbis pra3dilus atque ad humanam
, ,
se imbecillilatem accommodans, quo facilius no ,
stris veluti sensibus se objiciat, ac per ea, quae in no ,
, , bis fiurat, Filium suum denionslret ase revera esse
genitum, Deura ex Deo, Deum verum de Deo vero,
,
non extrinsecus asciium, sed ex ipsius substantia

, oi
progressum; sic igitur apud Davidem pronuntiai:
(5),
Ex utero ante Luciferum gemi te , uti Sepluaginta
'

interpretaniur. Ex aliis autem editoribus Aquila
"
ila reddit: Ab ulero diluculo excitato libi ros pu#
ritice luce ; Symmacbus porro : Velut diluculo rom

juventut tua; Tbeodolio vero : Ex ulero malutino
tempore juventutis tuas; at Quinla editio : Ex uUro
,
6 diluculo tibi ro$ in juvenlule lua: Sexla
*
editio : Ex ulero quasrent te, ro$ juventutis tua;
, ,
.
postremo in Hebraeo: Merem messaar lactal
jelidecheth.
%
" \ \ * Quod manifesle ac citra ullam ambiguitalem i d . C ipsum significat: ulero anle Luciferum genui t$.

, Yox enim illa merem idera esl alque e ventre;
*
,
messaar vero diluculo prm omnibu*, Q \ \ boc est,
, ,
anle Luciferum ; lactal, id est, atque anle rorem

,
puerum ; jeledeclieth denique idem esl ac genui U:
\
nt ex eo sermone cognoscas D.eum Yerbum hypo , .
siasi propria praedituiu a Palre esse genitum, nullo
uovov , ncquc i n i t i o , neque lempore, priusquam aliquid
, \ ,
aliud exsisteret: nam non Luciferi modo slellara
^ ,
inlellexit, cum alia sint permulta sidera , pula sol
, \ , \
et luna, quse die quario condita sunt, et ante mare,
\*, \
arbores, fruclusque procreata ; pra3ter quae lirma. $ \ menlum etiani, ac bcrra, coelumque productura
, & , "
esl, et angeli, qui cum illis exsliterunt. Nisi enim
, .
cuin coelo terraque creati forent ange.lt, non dixis, ,
1
For. .
\ D set Jab : Cum facta tunl sidera,

e
Joan. xvi, 28. Joao. XIT, 10.
(5) ol . Paululura diversa

sunt velerum interpretum verba, quae in variis B i bliorum lectionibus circumferuntur. Nam ex AquilaB
edilione ita concipilur:
. Symmacbo vero: '
' ;> . Quintadenique

. LXX ad seusum polius quam ad verba respexerunl. Quam auteni Tariae lam Dostrorum quam
rabbinorum sint de eo loco eentenliaB, ex illorum
commeniariis repetere licet. Hebraea iia hodie
concipiuntur
bo "ft - . Hoc
laudaverunt m#
Psal. cix, 5.
est : Ex ulero, ante auroram, vcl ab aurora

libi ros nativtlatis luce. LXX legerunl * genui
te. Hinc apud Epiphaniuna pro fortasse
subsliluenduro est , ut in Hexaplis Octap/iive colon illud repraesenlabat, in quo Hebraica
Graecis characleribus scripia legebanLur. Jam illud
Epiphanius veriiL, \
. QIISB sunt duo ac diversa vocis ejusdem glossemata. bta rorem signiftcat. ^STD, vel rfm. vel K>St3
puerum et infantem ; sed Chaldaice, non Hebraice.
Quare niftll ad hunc locuro pogterior is(a
pertinet.
19
S. EPIPHANll
20
omnet angeli mei voct sua*. Ilaque voces illas, .

ante Luciferum,
idem signiCcant ac si dicerel,
, .
prliisquam esset condereturque quidpiam. Vcrburo enim cuio Palre scmper exslilit. Nam per ipsum
omnia facta $unt, et tine ipto factum est nifiil.
E \ * (6)
V. Etenim dicat aliquis: Angelos ante sidera esse
\ ^
monstrasti. Quod autem simul cum coelo terraque
. ;
productos esse dixisii, cedo quanam ld ratione
comprobasti? Nonne anle coelura ac terram omnino \ \
;
prodierunl ? Nusquara enim aperte Scriplura lempus expressil quo angeli procreali sunt. Ac tu \
.
quidem priores illos sideribn? exsiitisse non male
demongtragli. Alioqui cnim quomodo Deum ob fa- , \ ;

bricaia sidera predicarenl? Nos autem cujusque
quaeslionis dissolutionera non ex ingenio nostro, ,
sed ex Scripturarum serie ac consequcnlia afferre .
possumus. Atqui illud evidenter divinus sermo * ,
\ ,
declarat, neque post sidera produclos angelos,
(, \ neque ante coelura terramque constitutos. Esl enim

certa illa et immutabUis senlenlia, anie coelum
ac terrara nihil omnino condilarum rerum exsli- , , \
.
tisse, quoniam In principio creavit Deus ccelum et
terram , ut illud sit creandi principium, anle quod
crealis ex rebug omnino nulla fuerit.
, , ,
Quainobrem oon potest, uti diximus, quod inest
in bomine verbum, bomo nuncupari, sed hominis , .
vcrbum. Quod si Dei Verbum Deus esi, subsisten- , ,
lia minime caret; adeoque Deus Verbum sub-
\
sistit, a Deo genitus, sine initio ullo ac tem,
pore: Verbum enim caro factum esl, el habi- ,
tavit in nobis, et vidimus gloriam ejus. gloriam Q ,
/ "

qvasi (Jnigeniti Patre, plenum gratias 6 1 2
"" ,.
^
" > * 7 /)
veritalis. Joannet de illo teslatur, et clamat dicens: , *

Hic est quem dixi vobii: Qui po&t me venit, ante

me factut est, quia prior me erat ' : bic venit i n , .
, 7 ^ ' .
mundum, ut galvelur mundus per ipsum *. In
, 6
mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et
mundus eum non cognovit *. Vides unigenitum Ver- . ;
bum ? Vides in niundo complelum inler homines , \
ac plenam a Patre Unigeniii gloriam oblinenlem ? ;
Non ut Paler ipse sii Verbum, aut cum Verbo coa- *5
lescens apparuerit, velut bomo cura verbo ipsius *
, \ ,
apparet, neque illius verbum apparere poiest, nisi
. adsit qui illud eloquitur. Cuinam igilur adhibebo
; ;
fidem? Cuinam assentiar? qtiibusnam vilam in
disciplinis accipiam? Num ab sanclis Evangelio- D ; , \
, ruin gcriptoribus, el afflalu gancti Spirilus impul ;
sis, qui Verbum a Patre missum esse prodiderunt?
An a PauU Samosateni discipuiis, qui cum Vcrbo , \
,
Deum el cum Deo Verbumesgc dicunt? qui Patris
ciim Verbo et Vcrbi cum Patre comparali unam ,
; , ,
cssc pcrsonam dcfiniunt? A l si unica dunlaxat est
t
e t
l r t f > c / n
Jub , 7.
Gcn. , 1.
Joan. , 14,15.
(6) ' - .
Angelos anle
mundi prnoroalioncm a Oeo fat log essc plcrique
veicrum Pntrum, praisertiin Gra3Corum, arbitrali
simt, el iriler cAiterog Gregoriug Nazianzcnus
Oial. 58. Quam genleiiliam tbeologi quidam temcraiiam ol boo lemporc cliam liDeret.tani pronunhaicauusttul vciili In quibus prudeiitiam ac laode-
Joan. , 17.
Joan. , 10.
ralionem mcrito desidcrat Yasquez in 1 Par.

disp. 224, ubi validissime demonstrat, nec crroris
daiuiiandam illam cssc nequc abEcclesia rcjcclam;
lamctsi longe sit allcra probabilior, quae angelos
nogat antc coeli ereationem cssc productos, quod
Epipbanius ainplcctilur.
*1
4DVERSUS HiERESES L I B . I I . . I I . -
ILERES. LXV.
; , (7) 6 persona , quomodo hic miltit, ille vero miltitur.

, xbr , '
Emittes enim, ail Prophela, Verbum, el Ihfuefaciel

, * \
ea : flabit Spirilu* ejus, et fluent aquce *. Itcm :
^7^> \,
Exivi Patre meo et venio ; et, Vivo ego, et vivil
, Cfi
. in me qui misit me Pater . Quomodo qui missus
, \
est, milti polest, ei in carae prodire ? Deum enim
; .
nemo vidil unquam. Unigenilus Deus qui est in sinu

,
,
Palris, ille narravit , ait ingenitus Deus; quoniam
,

Yerbum e Patre genilum est, Pater autem a nutlo
genitus ; ob id unigenitus est Filius.
.
V I . Elcnim divina scientia pro sua providenlia
,
veritatem suaiu pradicare ante voluit, quo animas
,
nostras cautione ac securitale muniret. Noverat

enim et Saiuosatensis vecordiam, et Arianoriwi
, ' , \ , \ impium dogma, et Anouioeorum improbitatem, ct
Manicbxorum ruinam, ct cielerarum haereseon
, \
. \ calliditatem ac fraudcro. Proindeque de singulis
properoodum vocibua seeuritati nostrae divinus

sermo consulii; Patreiu cnini anigeniluni non
appellat. Unigenitus enim esse qui potesl, qui
; ,
nunquain sil genitus? Filium vero unigenitum vocat,
, \
ne is Pater existimelur, aut ne verbo, quod in
^ .
, , - boininis est peclore, Deus Verbum similis esse cre< , datur. 613 Quod enim Yerbum dicilur, id eo fil,
ne quls a Dci Patris eubslantia alienum esse su\ , ,
, , . spiceUir; neque Verbum illud subsistentia carei,
sed ea preditom est, quod bis verbis declaraiur :
\ $
. , , Unigenilus, plenus gratice et veritatis. Vides quam
, \ multis praesidiis vita nostra iminialur. iara vcro
, - ' ' quod scriplum esl : Deum nemo vidit unquam,
.
hunc usum babet, ut Patrcm ejusque divinil;ttcin
%
Diinimc sub aspectuiQ cadere inonslrarct, quo diviniiatis suaR, qua?. per carnein apparebat, Gdem
aslrueret.
Quam mulla praeterea ad eam rcni comproban , dam colligi possunt, el advcrsus Samosatensis i n ,
! , saniam afferri! Eienim si in Palre essot, queniadmodum hominis in corde verbum, quinam adesse
,
poluit, atqueex propiia intelligcnlia sententiaque lo ;
- qui?Gum enim ad discipulos suos verba Taceret,
. ila d i x i l : Qtii vidil me, viditPalrem . Non d i x i t : Ego
sum Pater: sed vox, me, in Patre signilicat. Neque
, \ . \
vero d i x i t : Ego sum i l l e : sed , Veni nomine Pa * )
\ , tris mei ; e t : Hic est qui testimonium perhibel de
. D me . Itera de Spiritu sanclo : Alium Paractvium
miUam vobis *. Animadverte qucmadmodum voci , ' bus illis utatur, miiiam, alium e t ^ o , q u o elPalrem
.' , ,^,
,
, , et Spiritum sanclum sua utrumque conslare doc2ret hypostasi. llle me clarificabit, ait de Spiriiu
. ,
\
sanclo loquens, quia de meo accipiet ' . Qualemnam
^ ,
.
aulem illura facit? Qui Palre procedii, i n q u i t ,
;
,
etde meo accipiet ".Quinetiam alio in loco: Duo ho .
" \
minum, ait, teslimonia ttabunt. El ego teslimonium
.

prccbeo de meip$o, et testimonium prabet de me qui
,

T
11
Leg. \ , .
Psal. C X L \ U , 18.
Joan. x v i , 28. * Joan. v i , 58.
Joan. i , 18. Joan. xiv, 9.
Joan. v, 43.
Joan. v i n , 18
Joan. xv, 20*.
Joan. xvi, 14.
Joan. xv, 26.
Joan. xvi, 14, 15.
8
(7) ' , .
nequaquam audiendus esl.
I f
11
1 1
Niini* oliose locum bunc e psalmo CXLVII ad Dci Verbmn rctulit. In q0
23
S.
24
misitme Pater *. Quaro multa sunt nuniero totidem . ,

adeoqtie plora leslimonia! Ecce Ubi sic ille quo
! ,
dam in loco narrat: Confileor libi, Pater, Domine , , coeli ac lerrw, quoniam abscondisti hax sapientibus
, et prudeniibus , et revelasli ea parvulis. Jla, Pater,
. , *
quoniam sic placitum est ante le. Omnia mihi tra . dita sunt Patre meo; et nemo novit Filium, nisi
,
Pater; et Patrem nemo novit, nisi Fitius, et cui ,

Filius revelaveril. Revelasti, inquit, ea parvulis *. , .
'
Et, Omnia mihi tradita sunt Palre meo
ut per- . \ ,
egrinam ab islis excogitaiam loquendi ralionem
, praccideret.
.
VU. Aspice nunc quid bumani generis assiduus
boslis diabolus in eorum animis pepererit, quod
velut illius aiDatu percili proniintiarent. Nam ad
versus illa purgare sese sludent Judaica opinionis
'. *' \ -eflj

, ,
.
oi
,
, xfj
. ,
, \
. \
. -
. \
.
, ,
;
, V ,
salellites, 6 1 4 quandoquidem lux illa doctrinae,

quae in divinis Evangeliis clarissirae fulget, nonnullo pudore illos aflicit, ne sincera Evangelii
cognitioni penilus repugnare videantur. Quare ila
disputant, horainera fuisse Jesum, cui de coelo
Verbum aspiraverit. Unde illa oninia de se ipso,
quatenug esl bomo, profltetur. Eienim Patcr unos
est cum Filio Deug; bomo vero ex inferiori ordine
propriam personam prae se ferl. ha personae omniito conilciuntur dua.- Yerum bomo Deus esse,
inoTtalium omnium tlolidissime atque ab coelogti
sapienlia alieniggime, qui potesl ? Potest, i d quod
agserig, homo esse Mmplex, qui ita de se loquitur:
Qui vidit me, vidil *t Patretn 1 Nam gt boino ejus- Q ; , modi est, qualig egt Pater, nibil liic ab bomine dis- . ,
crepabit. Alqtii Deus Verbum, qui perfeclissime , ,
, \
naturam bominig induit, perfeclus a?que Deus a
Paire anle omnia progeniiug, non minus jure \ ,
quam evidenter de se ipso lestatur : Qui vidii me, , , \ ol
vidit et Patrem; quemadmodum ex Juda?orum de \ , \, illo sermone constat: Non enim solum, ail Joan- , ,
nes, quwrebanl interficere ipsum, quod IICBC faceret, ,
sed eUam quia Filium Dei sese diceret, eequalem . , ,
Deo seipsum asterens". Nam cum illig verbis u l i - ,
.
tur : Qui vidit me, vidit et Patrem, xqualem
k
sibi Deum Patrem constituit.

,
At homo similis Deo, aut sicut Deus esse non
potest; sed is niniirum, qui a Deo Paire Deus ,
unigenaque Filius revera processit. De quo ita te- ^ . \ \ "
statur Apostolus : Qui cum in forma Dei esset, non
rapinam arbitratus est, esse aqualem Deo, sed semet

,
iprum exinanivit, formam servi accipiens'. Ex quibus . \

illa verba in forma esset ad Deum perlfnent; \ , quod autem ad servilem formam atlinet, exlrin , \ .
, \
secug ascilam esse declaral, nec illius aliquando
, ,
fuisse significai. Scd persaepe accidil ut Salvator
nosler ac Domyius Jesus Chrislus Deusque Ver- . '' "
, '
bum qua?dam humano more et ad hominum affe '
cliones accommodate proferat. Quod tum minime

fecit cura diceret: Patre meo exhi et venio \

1
Joan. , 17, 18.

6, 7. Joan. , 28.
T
Mallta. , 25. Luc. , 22. * Joau. xiv, 9.
Joan. , 18.
Philipp. *
ADVERSUS HiERESES LIB. I I . . I i . HjERES. L X V
26
,
' ^ Neque enlm istud ex hominis natura profiseiaci
\
poluit. Sed td demam usurpavit, cum dc se jure
*\
ita lestatus esl : Si ego testimonium perhibeo de me
, \ , )
ipso, testimonium meum non est verum ; quo suam
, .
humanilatem ostenderct. A l e contrario de eua
divinitate sermonein inslituens : El*t, inquit, ego teslimonium perhibeo de meipso, testimonium meum
verum est *, ut veram in se dhrinitatem atque humanitalem exprimeret.
H \ ,
V I I I . Quocirca neque duo Dii sunt, 6 1 5 neque
, - Palresduo, ncque Verbi persona lollitur, quoniam
. - Filii divinitas nequaquam in unum cum Patre con , - flatur. Non enim Filius alterius est, quam Paier
subsiantiae, sed consubstantiaiis Patri. Neque po. ,
test aut alterius esse a genitore subsiantiaj, aul
, (8).
$ - ejusdem subsianiise ac persona minime dislincUe,
sed consubetantialem esse, uti diximus , oporlet.
. , \ $
1
'
1"
- I I
" 11
~ , ---
, , ,
, , |
. ' ,
, . , ,
, , ,
, \ , . "
, .
,
, \
, .
, . .
, \, ,
, .
, .
\ , ,
. , . 01
, ,
, \ \ ,
Jam vero non idcirco idem esse cum Palre, quod

ad essentiam altinet, negandum pulamus. Esl eniin
diviniiate idera et esseniia cum Palre Filius, nec
ab eo diversus, aut ex aliena quadam hyposiasi,
sed verePatris elessaitia, et byposiasi, el verilaie
Filius. Tamelsi neque Patcr sil Filius, neque Filius vicissim Pater; sed Filius a Patre revera genilus. Ex q u o f i t , u t non duo sinl D i i , Filiique
duo, non Spirilus sancti duo, sed una sit in T r i niiale divinilas, Pater, Filius et Spiritus sanclus,
planeqoe. consubstantialis exsisiat. Naoi Iteec ipsa
vox consubstantialis non conjunclionem ac conflationera declarai; non enim ejusmodi vocabulum
uuum quiddara indicat, ncque germani a Paire
Filii subetanliam secernil, aut hyposlasin alienam
facit, u l sibi consubetantialis ratio constare pcssit.
Siquidem unum tantummodo, non duo principia
divinus sermo praedicat. Convenienl, inquii, domus
Juda, et domus hrael, et comtiluenl sibiipsis principatum unum *. Quare qui duo principia proponit,
tottdem Deos obirudil. Quisquis autem Verbum
ejusque personam lollit e medio, Judaicam inipietalem ostendil. Marcion sane principia duo, vei
tria potius, et quidem contraria invicem, affirmat A l noviJudapJ, Samosateni, inquam , i s l i , Verbi
personam detrabunl, ul et ipsi Domini interfeclores, ac D e i , et allatae nobis a Domino salutis iuficialores habeantur.
, \ ^Maneat igttur unum esse prineipiuro, a quo Fi ,
lius manarit, velut imago quaedam accurata, quae
. " , Patrem suum referal proprie, eique in oinnibu
, ,
similis
- ~ - exsistat;
quoniam ^~-~
Deus est ex Deo, el a
, , . * Patre Filius, Deus verus de Deo vero, lumen de
lumine, una scilicet divinitas, unaque dignitas. Ob
" ,
" . * , id ila loquilur: Faciamus homiuem ad imaginem
* , nosiram el similitudinem \ Non Ad imagineai luam
dixit, ne divisionera iiiduceret; neque Ad imaginera
" \ , meam, ne dissiniilem et ina?qualem osienderet;
,
sed ad imaginem nostram. lllud vero, faciamus, eo
' ,
perlinet, ne aut ab iis quae produxit, abalienetur
. , \
, ' , - Paler, aut a procreandi funclione Filius exlraneus
!
Joan.
: :
3 1 . * Joan. v m , 18. * Ose. i , 3. * Gen. i , 26.
(8) ,
' . Difficile
eii Latine sic expriniere, ut ab eo anod
esi dislinguas. SigniGcal auUm cssenliauj
ac substanliam ita penitns eamdcro, u l ne pertourum quidcai discriiuen adinittal.
27
28
S. EPIPUANU
puiolur. A i vero Pater una cum 616

Filio raoli- A \ \ ,
, \
l u r ; Filius item, per quem facla suot omnia, ope , .
ris el ipse cum Patre est artifex. Tum quiaFilias
, ,
ab illo genitus est, unus perfeclusque Deus, ex
Palre porfecto , et pcrfecti Filii perfectus Pater; , , , '
qui quidem paterna? pcrfectionis imaginem obtiuet,
,
imago minime aspeciabilis Dei, nou imaginis exera .
plnm, neque imaginis imago, neque dissimilis; sed imago Patris, ut verissimam illam a Patre principii ac temporis experte generationem atilla in re variam dissimilemque monstraret.
Quamobrem imago Patris est Filius. Nam et re . ol
ges pro eo quod imaginem babent, nou idcirco
1\ ,
reges duo sunt sed unus rex eei duniaxat cum
tfj ( ).
iiuagine sua. Nec unum quiddam esl duabus con\
stans partibus imperfeciuro. Verum perfectus Pa , ,
lcr, perfectus Filius, perfectus Spiritus sanclus.
. " '
Ego enim, inquil, in Paire *, uon ad eum modtim,

quo in hominis corde sermo esi, sed inlelligibilem
, . \
cuin Filio Patrem ct Filium a Patre genilum asee- *
rimus. Nequaquam vero Deua ille Verbum in ho- \
minem velut in domiciliuui quoddam subiit : adeo , ,
ut, posteaquam homo genitus est, apparueril in eo . Verbum, quod in ccelo practerea s i c , tanquam i i i , \
houiinis corde sermo, inesset in Patre. Haec eitim
.
dogmaia ex furioso ckemonis afflatu prodierunt,
abnegaiique fundilus Dei notas prae se feruni.
IX. Cum tgitur pauca hrac, quae baclenus dispu*.
lavimus, ad illius confutandam hairesini idonea
esse judicemus; neque enim expugnalu dilbcilis ,
illoruni vis est, nec ejusmodi, minime ut pruden- \
libus omnibus possit eYerli; cum, inquam, verilatis dogmate doctrinaque spinarum illius radices exci- , \ , , ,
derimus, ejusque, ut ita dicam, yirus exsliuxcri- , mus, ac leiiferum illius venenuni patefecerimus, , ,
postquam scilicet opilulatorem cum Filio Patrein, , \
qui vere est, invocavimue, et Filium vere subsi- , \ , ,
stenlem, ac genitum, necnon et Spirilum sancium
subsistcnlem cjus Spiritum ac salutarem, toiiusque , , ^,
,
illius administrationisac susceplae carnis auctorem;
quxstionis ab novis illis Judaeis propositae capite , \ , .
pcr mortis tropaeum , crucera scilicel, comminuto,
ad rcliquas transeamus.

Caetcrum viperae quoddam genue est, dryinara
vocant, illi haercsis condilori quam simillimum. , ' ,
Quod ut plurirauni in berbis aut quercubus deli- ,
\ , tescil [unde ei dryinae nomen cst, eo quod arbores
, \
consecteiur atque intcr folia quae ex arbore deci (5
dunl jacens, 617 cujusque in se viriditaiera ex *
primat,] ac licet non adeo acerbum dolorein inurat
, \
boc animal, lamen si diutius virus adhseserit, le, ' tura aflcrt : eodcm prorsus modo baereucus isle,
, ,
cum secta sua ad omnia sese genera tnstiUitorum
, applicans, iis se quam gimHlimum elBcit; nam et
, . \
Cbrisli sibi appellalionem imposuit, et Judaiorum
.
dogmala protiUHur; et cum Verbum csse Cbristum
, ,
falcalur, non cum lamen esse, secum animo sla , \
tnii. Denique in plerisque se sine ullo pudore iraS ^ 11* * > dueU. Cujus nos doctrina, sive potius errore, Cbriv
Joaa. , 10.
ADYER8US HiERESES LIB. ! L T O M . I I . HiERES. L X V I .
50
*, <5 ' , j ali velul calceo proculcato, medicoque Evangclii

, , scalpello iis qai morsi erant scariftcatte, ac veneno
omni ab illis exempto, ad insequeiUera, ttt antc
.
diximus, disputationam transibimus.
,
ADVERSUS
MANICHJEOS,
JfCp, .
Haresis J L V i , sive
LXVI.
I . Manicbaei, quos Acuanitas de Acuae Vetcrani
'. , \ ,
cujusdara noniine vocaot, qui e Mesopotaiuia pro (9)
feclus, letiferum illud virus Eleulberopolin irans , , ) t u l i t , niagnum per illud lempus, i n quod aelas

* ipsorum incurril, pradicaiione sua malura i n orbcm tcrrarum invexerunt. Nam Aureliano iinpc
rante, quarlo ejus iniperii anno emergere ccepe . runt. Celeberrima baec baeresis est, et quampluri , \
mas regiones illitis fama peragravil : quae a Mane
. , \
, ' quodam, u l i dixi, per nwllas oras partesque lerrarurn dissipandi sui initiura accepit
, ,
,
Porro Manes, genere Persa, Cubricus primura ap ,
petlatus, Manis sibi nomen imposuil. Atque boc d i (10), , ,
fina quadam providentia factum arbitror, furoris
;
sibi nomen ascisceret; quanquam eo se co \ , geomine adicere cogilabat, quod Babyloniorum

lingua vas significat. Manes quippe Babyloniis, si
Graece transferalur, , id est va$ exprimit.
Sed ita sc res habet, ut a furore et insania ejus , - modi sibi appcllationem indiderit, qua fanaiici
'
more percitus infelix pessimum in otbe dogma
.
disseminavit. Sed Cubricus iste viduae cujusdam
, , servus fuit, quae sine liberis dccedens infinitara ei
, pecuniarum vim, et auri 6 1 8 argenlique et aro, \ , \ , \
matum caelerarumque rerum copiam lestamento
. \
reliquit, curo eamdcm ipsam hseredilatecn a Terbin , \ ibo quodain perinde et ipso servo mulier accepis,
set, qui mulato nomine Assyriorum lingua Buddas
\
est diclus. Atque bic Scythiani cujuspiam servus
(44) ,
fuit, qui e regione Saracenorum oriundus in Pa, ,
laestinaefinibus, in Arabia scilicet, educatus fuerat,
, .
ubi Gra3corum lingua ac lilterarum studiis instiiu \
tus, summam inanissiraanim bujus mundi disci \ , plinarum scienliam adepius est. Gumque idenii dem ncgotiandi gratia in Indiam proflcisceretur,
. \ magnam et copiosam niercaiuram faciebat. Ex qua
, ,
plurimum locupletalus Tbebaidem obire solcbat.
. " \
Porius enim roare Rubrum varios habct, quibus ad
* Romanum limitcm aditus divcrse palct. Horum
, \
unus iElam spcctat, quam sacra3 Litterae ilon ap, \ (42),
peltant. Quem ad Iocum lertio demum aiino Salo
. .
(9) ziraOvifaror.
VeteraDum Acuam appcllat, boc est qui nulilia defunctus legilimaui misftioncm impclrasset.
(10)
. Elias
in TUbi inirum esse scribil, quod cuio Judsei p > 0
vocent ba?rcticos, in Grecorura commentartis scriptuni sil hserclicum qucmdam exslilisse, qui Manes
dicerclur, ejusque scctatorcs >
() ' \ ZnvOiurov.
Errat ilaûc Tbcudu)elUi>, qui Mauen cuiu Sty
thiano confundit, ut et Suidas, cum tanto ante

Scytliianus exslilerit.
(42) AUdv. Llb. Rcg.^
cap. ix, 26, classem quoque fecit rex Salomon m
Asion-gaber, qux est juxla ilalh iu liilore inaris
Rubri in lerra ldumxae; LXX, , non
Joscpbus lib. v u i , cap. 6, Asion-gabcr ait Berenicen vocari, baud procul Elana urbe. Sed hallucinalus est, ut opinor, Josopbus ; nam Asion-gaber
in ldum;va ponitur, Bcrenicc vero a PloIema;o in
Afiica ipi>a, lone superior, ae Tlicbaidcm cx ad-
31
S. EPIPHANH
monie appulsa navis anrum advehebat, et elephan* \

tinos denles, ei aromata, necnon et pavones alia \
que nonnulla. Alius esl porlus ad Caslrum cly- , \ \
smatis obversus. Tertius in siiperioribus iEgypti
\
partibu8 ad Bereniceni pertinel, qua ad Tbebai , *
dein pervenitur, indidcrnque advectae ex India
merces per Thebaidem dislrabunlur, aut Alexan- , \
) ; , \ driam Chrysorrhoa flumine, qui idem ac Nilus
est, et in Scripturis Geon dicitur, adeoque per to- ^ , ,
\ , \ *
tam iEgyptum ac Pelusium usque devebuntur. Ad
, \ \
eumque modum ad alias urbes naves applicant
. \
mercalorcs, qui e.x India merces in Romanorum
ol \ *>fines iniportanl.
.
*.
U. Haec ego paulo diligentius bisloria? sum causa persecutus, ut uniuscujusque seclse stirpem et , 0
.
originem lectores cognoscerent. Nam qui narralio \ nein aliquam i n s t i l u i l , ad id pro vinbus eniti
dcbel, ut ab ipsis qtiodainmodo radicibus rem , (
onnnera repelat, unde verilas constare possit, licet ,
alioqui scriptori sermonis eleganlia et orationis
venustas non suppetat; quo ex rei veritate pru .
denlibus id quod quaeritur comprobetur. Sed ut ad
Scyibianum redeam, hic inilio divitiis inflalus, el , \ , \
aromatum, caeterarumque ex India opum copia,
, \
cum Hypselen Thcbaidis oppidum venisset, 6 1 9
(13) ,
ibique penjiiam qiiamdam mulierculam invenisset
, , eleganli corporis specie, pro eo ac stolidus erat
,
slupore affeclus, e lupanari, ubi lum merelrieiam
( exercebat, abducit; et ad eam adhaeresccns, in
libertatem asscrtam sibi in matrimonium adjunxit. * ) , \
Dcinde longo post tempore bomo nefarius pras , . ,
deliciis minirae sese conliuens, et in olio degens,
ac sceleribus assuelus, novi aliquid i n orbem i n - , *
troducere niroio ex luxu in animum induxit. Ita \ ,
que voces quasdam ejdsmodi ex sese, non ex
Litteris sacris, aut ex sancli Spirilus oraculis, . \ ' , sed ex infelici huinani ingenii ratione conimentus , , ,
est. Quae enim, aiebal, ralio est, cur quae in tota
.
bac rerum universilale continenlur, inacqualia
sunt, pula album et nigrum, fulvum et viride,
bumidum et siccuin, coelum ac terra, nox et dies, , \ , ^
anima et corpus, bonum et malum, juslum et i n - , , , \
juslum, nisi quod cx duobus hacc sunt principiis , \ , \ , exorta ? Diabolus enim acrius adversus bumanum j . \ ; '
gcnus bellum inovens illius menli porlentum illud
.
opinionis ingeneravit, adeo ut quod nusquam est, ,
animo conciperet, et quod reipsa est, minime co- , ,
gnosceret, u l in misere aberranlium bominum i n - , ,
geniis quoddam belluni excitaret, qui praetereum,
qni revera est, esse alium arbilrantur, atque a
, \
duabus, ut ita dicam, radicibus, sive principiis , ,
uuiversa perlici, quod oumiura impium maxime \ \ .
esl ac longe perdilissimum. Sed de ea re postea
.
dicemus. In iis igilur Scythianus ille excaecatus
,
animo, atque a Pylbagora erroris argumenia ua , verso retpiciens : quod Epiphanii descriptioni congruit, qui Bereniccu lertiuin Rubri maris portuui
enumcrat.
(13)
.
Slepbanys * .
55
ADVfcRSUS ILERESES LIB. . . I I . ILERES. L X V I .
, xa\ (14)
rij $ ,
!)
,
,

*

* , , \
,
. *
\ * .
ctus ejusmodi opiniones h a b u i l , ac .ibros quatuor

conscripsit : quorum imum Mysteriorum inscrip s i l , alterum Capilum , tertium Evangelium, quartum TJiesaurorum. In iis paria alque aequalia duo
principia personasque in unoquoque argumento
copulans, iia sibi pcrsuaseral miser, ilaque b a c i n
parle somniabal, magnum a se qiiiddaro in vita reperlum. Et vero magnum sane malum in suam
eoruroque, quibus imposuit, pemieieiu in vitaiu iovexit.
'. ,
1U. Inler haec cum audisset prophelarum ac le , \ \
gis oraculis mundi procrealionem, atque unuiu
, \ \ solumque omnium priucipem moderatoremque ce \ , \ ,
lebrari, qui et semper exsisteret, nec desineret
\ , \ , unquam, Palrem scilicet, ac Filium et Spirituir
\ , \ 620
sancluin , abundaniioribns et iiimiis deliciii
, \
impulsus, atque ut rudi iinperitoque erat ingenio,
, cavillaus ac veberaentiore luxu "fractus, Hieroso \ \ lymam sub apostolorum tempora proficisci staluil,
(15), ut illic sermonem cum iis conferret, qui ea praedi \ \ , carent, quae ad unius principaium resque a .Deo
. *0 , , condilas pertinerent. Iiaque simulatqtie ad urbem
,
illara accessil, cum presbyleris, qui illic erant,
- quiqiie ex legis a Deo Mosi tradilae ac propbeiica?
, \ disciplinae prascripio vilara insiituebaol, dispu. ",
tare coepit. Qui eniiu, aiebat, umtin esse Deum
\ , ,
asserilis, qui noclem diemque condiderit, necnon
, \ , \ ;
carnem et animam, siccum et bumiduro, ccelum
. - alque lerraui, (enebras ac lucem ? Quod eum illi
. - aperlc demonstrarenl; neque enim occulta veriias
, - C . n t r a ille sine ullopudore contendere. Verum
. *0 ,
ubi nibil proficil, in eadem nibilominus roolcsliae
, *
impudenlia persistit. Poslremo cum nibil efficeret
( \ omnino, sed victus potius abscederet, magicis
\ \ - quibusdam libris adhibitis (erat enim maleficiorum
),
peritus, ac perniciosam illam el exitiabilem arlem
\ \ - ex lndoruoi et iEgypliorum gentiliumque disci, , plina velul mercimonium quoddaro abstulcral),
, .
praesligiis illudere conalus est; ac domo quadain
, '
conscensa nihilo magis quod volebat assecutus est.
, , \
Quippe inde praeceps decideus ex bac vila migra , *
v i t , cum niultos illic annos egisset, atque uiium
, ,
tantummodo sacuro discipulum babui&set, Terbin , \
thum videlicet illum, quem diximus, cui et sua onmia
, velut fidissiino benevolentissimoque adminislro
- ' ^ commisit. Hic morluum Scytbianum qnam hono.
rificeiUissiine sepeliviL Tum apud se deliberans
sialuit ad illam mulierculam non reverti, quam e merelricio quaestu ac serviluie sibi Scytbiamis
adjunxerat.
" , ,
Ilaque cum omnibus quae habebat, auro scilicet,
\ , \ ,
argenlo, csterisque copiis, in Persidem aufugit. Ibi,
, ,
ne deprebenderetur, mutalo nomine, pro Terbinlho
, \ , ,
Buddam se, uti diximus, appellat. Atque hic pes .
simam rursus quatuor illorum Scyihiaui Hbrorum
e s l
CO
(14) . Apud Sutdam quatuor

librorum istorum auctor fulsse dicitur Terebinlbus,
eive Buddas; quorum eliam ordo aliter insliluilur.
Nam prirous est Mysteriorum, secundus Evangelii,
lertius Thesauri, quartus Cagilum.
(15) . Com-
mode istud accipiendum esl, ul aposlolorum tem>ora vocet, quae illis proxima sunt; nam ut apostoos viderit Scylbianus, nequaquam procedil, qti
postea conslabit, cum de Manicbai lempore dispaUbitur.
S.
35
36
ac magicarum artium et prasligiarum bareditaiem ,

adiit. Idcm cnim lillcrarum apprimc sludii9 crat \ .
eruditus. Sed cum in Perside ct ipse disputaret,
\
aique apud viduam quamdani habitans," cum aedi. ,
tuis ac sacerdoiibus Mithra, in primisque Parco , . ,
quodam, ac Lnbdaco prophetis, de 621 duobus \
principiis contenderei, neque vel idololatria3 anli- , \ glilibus resislere posset, sed ab iis turpissime con- ,
victue esset, Scylhiani, quem sequebatur, exem plo domus fasligium conscendens, ibique magicis , ' * , \
arlibus id eQlcere studens, ne quis sibi deinceps ,
contradicere auderet, ab angelo dejeclus cecidit,
,
atque ob ea quae moliebatur maleficia periit. Anus , porro, aepullo illtus corpore, pecuntant omnem ob- ,
tinuit. Quae quidem cum liberos ac propinquoe , * haberet nullos, diu in illo slatu perseveravil. . * ,
Tandem vero Cubricum, qui el Manes dictus esl,
,
ad obsequia fainularia servum coemit : cui mo- * \ ,
riens malam illam baereditalem perinde atque aspi- , . dis virus, muhorum ad interitum ac pemiciem repov ,
Hquit.
, \
, \ .
IV. Itaque Cubricus, qui so Mancm vocavtt,
'. ,
inter Pergas, apud quos degebat, disputtre insti, , \ .
l u i l . Yerum cum nemini dogmata sua probaret,
,
sed quicunque doctrinani illius audiebanl, molesle
, , \ ^
ferrent, ac novilale ipsa horrendisque illis ei ad
\ \ |) , \
dccipiendum composilis fabulis ac vocibus vehe ,
racnter obslupescerent, curoque oiunes ille, quos C *
de impio commenlo sermones babebat, reielli ever ,
lique cerneret; occasionem quamdam excogilavit,
.
per quam inanissimis illis et ad sluporem conOciis
\ ,
fabulis auctoritatem ascisceret. Cum enira percre , \
btiisset, Perearutn regis filium quadam segriiudine
(
correpttiin in regia Persarum urbe decumbere
, ^^
(neque enim Manes illic degebat, sed alio quodam
)* ,
in loco ab regis aula dissito), excacante illum i m \ '
probilale sua, ratne in heri sui Terbinthi, sive , \ ,
Buddae, qui et Scylhiani haeres fucrat, libris posse
,
se ad eanandura regis ftlium remedia quaedam
, ,
invenire, ex urbe sua digressus ad regiam conten\ #, \ \ ,.d i l , ac quorsum venisset aperiens, certam filio re . '
gis opera promitiit. Sed spes impostorem fefellil.
. "
Najn cum g r o medicainenta qnaedam adhibuisset, D
.
exspectatione eua fruslratus c s t : adeo ut inter
,
illius manus adolescens postremo sit raorluus, quo
.
vana ipsius ac mendacia proinissa convincerentur.
,
Haec cum ita contigissenl, 622 jussu regis in
.
vincula conjicitur. Neque enim Persarum reges in
gravioris delicli rcos subinde supplicia decernuni;
scd exquisitiori quodam mortis excogitato genere, , *

lornienlis prius illoe ac quaestioni subjiciunt. fjic
. \
igiiar illorum mos est.
.
'. ,
V. At Manes, sive Cubricus, interim in carccrc
\ ,
delinebaiur, ubi illum discipuli ejus idcntidcm i n . "
viscbanl. Jam enim suam, ut ita dicam, roanum
For. \ .
SH
ADVERSUS HiERESES LIB. I I . I I . HifcRES. L X V I .
eirculator isle collegerat, quos discipulos nomina, , , J
bat, duos ac vigiitti. Quorum e numcro tres clegii,
\ \ .
Tbomam, Hermeam et Addaro. Ac cum animo
, ,
repeteret quae de sacris Cbristianorum libris nu\ , \ ",
dierat, qui i n Judaca toioque terrarum orbc cir \
curaferebantur, hoc est lege, prophelis, Evangelii*
, \ ,
aposiolorumqtte ecriplis, numcrata pecunia llie, , .
rosolyniam illos allegat. Sed boc ante fecerat,
, \
quam i n carcerem conjiceretur, quaitdo apud
. niultos verba faciens dogma suum probarc non
,
poterat. Quamobrem audito ( l i r i s t i ejusque ser \
vorura, boc esl Cliristianorum, nomine, hac ipâ
\ ,
profcssionis bujus appellalione ad illudendos ho ,
mines abuti slatuil. Profecli itaque discipuli libros
. 0 1
illog Dulla inlerpoeila mora coemunt. Deinde ad
. magistrum reverei jam eum libertate privaium
,
alque in carcerem compactum reperiunt. Ouo ad
, ,
illom ingreesi libros offerunt. Quibus acceptis ac
, . ,
diligenter evolutis, mala fide pleraque depravavit,
\ , ^,
veritali mendacium suuoi admiecuil , ubicunque
,
epeciem aliquam oraiionis appeUaiionemque na
clus e s t , quae nonnibil opipionis > u simile pr.-c
.
ae ferret. Unde el confictara deinceps a se fabulam
\
affirroare conatus est. Inlcrim ingentt pecuniamm
, \ i aseiduieque preeibus exorato commentarieiist
, , \ ,
fugam arripit, ac reltela Perside Romanorum iincs
, \ 'ingreditur. Cumque jam ad Mesopolamiae Persi .
disque confinia ac sobtudineiu, quae illic est, pcr ,
venisaet, nuntiatum eet praestantissimum quemdam
,
esse v i r u m , atquc excellenti pietaie praedilum,
, - (
Marcellum nomine, qui Caschara, quod Mesopota,
mtae oppidum esl, habilaret, virum undequaque
, , \
Cbriatianum, alque in omnibus justilist fficiis
f ,
plane mirabilem : qui et viduis, et pauperibus,
\ , \ necnon eC orphanis, ac denique indigentibus lar , \
gireUir. Ad bunc igitur applicare se 6 2 3 consii ,
tuit, ut cum obnoxium stbi boroincm habuistet,
, \
non i n Mesopottmia roodo, sed et loio illo S y r i
\ 'Romanique imperii iractu dominari possel. Quo(.
eirca ejusmodi ad illum epislolam scribit, per T u r
bonem quemdam, unum ex discipulis suis, ex ca ,
elello Arabione, quod ad Sirangam fluYium situm
* .
e s l : epistola porro Ha sese babebat. Quam tu in
manus accipiens inipostoris illius callidam ac vete .
ratoriam artem legendo cognosciio.
I

.
Maiiichai ad Marcellum epistola.
37
Cp. , \
\ \ , )
, ,
\ * \

, \ , \
. .
\ \ '
. "
\,
1
73- .
T I . Manicbaeus aposlolus Jesu Cbrisli, et qui

mecum suul sancli omnes et virgLncs, Marcett
Clio charissirao, gralia, miserkordia, pax a Deo
Patre et Domino noslro Jesu Christo; acle Lucis
dexiera cuslodlal a praesenti gseeulo nequam, ejusque casibus, et laqueis maligni. Amen.
Quod le semma eharitate prseditum esse cognovi,
veheinenter sum gavisus. Quod vero non r e c i
raiioni consenianeam iidem proGteris, equideaa
dolui. Quamobrem cum ad comgeudum geuus
S. 1
59
40
bumanum missiis faerim, eorumque, qui se in ; ,

fraudem erroremque commiserint, rationem habeam, necessarium putavi has ad te litteras scn- ,
,
bere : quibus in primis animse tuae, tum tuorum
saluti consulerem, ut nc confusum quiddam per- ,
,
lurbatumque sentires, pro eo ac rudiorum magistri
docent, qui quidem ita predicant: Boiium ac ma- , ,
lum ab eodem proficisci; unuinquc dunlaxal prin- , ,
,
cipium gtatuuftt; neque lucem a tenebris, bonum
a nialo, exteriorem hominem ab interiori, ut anle \ , \ ,
dixi, discernunl ac scppant : imo vcro alte- \ . , ,
rius cum altero confundendi miscendique nullum
\
dnem faciunt. Tu vero, fili, ne ut plerique homi
, , ,
num temere ac sine ratione ambo isia conjungito,
neque bouitatis auctori Deo iribuilo. Nam illi prin- . \
cipium, ac Onem, et horum auctorem maloruiu ad \ \ ,
.
Deum rcferunt, quorum finis maledieto proximus
e$t . Non eniiii iis quae in Evangeliis a Salvaiore ; *
ac Domino noslro Jesu Chrislo dicuntur, Cdem ad- \ ,

btbenl: Non potest arbor bona fructut malos fa
cae, neqne arbor mala bonos 6 2 4 fruclus facere*. ,

Quemudraodutn vero Deum Satanae malorumque . \ !
quae ab eo gerunlur conditorem ac procrealorem
asserere audeant, magnopere demiror. Alque u t i - , . \
nam bacieous vanissima illorum consilia propre- ,
\
derenlur, nec uuigeniium Dei Filium Cbriaium
Doroinuui, qui de Palris sinu descendit *, Mariee ,
cujiiedauo mulierculae filium esse dicerent, auê , , \ ,
ex sangikne carneque, tum vero reliquo mulle- . \

r n fetore prodiisse. Sed ne longiorem epistolam
scribens diulius aequiiatem tuam detineam, citm ^ ,
praeserlim nalurali eloquenlia carearo, bie quae
, . '
dicia sunt ero contenlus. Ubi vero ad le veuero,
,
pienius omnia cognosces, si quidem saluli* tuae
. \ ,
curam aliquam suscipis. Neque enim cuiquani la . &
queuin injicimus *, ut stolidiores nonmilli fa, .
ciunl. Intellige quae dico, fili charisehne.
'. VII. Ilanc epislolam cum Marccllus vir cgregius
, , \
ac religiosissimus, et iu primis illuslris legisset,
, \ .
mirum in modum obstupuil. Ac tum forle contigil,
'
ut eodem die, quo illain a Maniclueo epistolam Dei
servus accepii, Archelaus urbis epiecopus una
' ,
cum illo domi esset. Qui re omni perspecta, denii
bus fremens, rngienlis leonis iiistar, ac divino
. , , \
quodam ardore pereitus, ad Manichaeum potius
, ,
proftcisci cupiebat, boininemque e barbaris, unde
, \ ,
is orlus erat, advenientem et ad humani generis , \
perniciem iusurgentem capere. Sed prudens Mar- , , \ cellus, roiligato precibus episcopo, Tyrboneni hor tatus eat, ut ad Mancm in Arabionie ca^lellum
.
redirei, ubi ab illo exspectabatur. Hoc auteni ca ,
ilellum esl inter Persidem ac Mesopotamiam si' tum. Sed cum Tyrbo rcverti ad Manicbxuni nollet,
', .
eo relicto, expediium quemdam cursorem e fami
lia sua, destinai, per quem has ad illum litteras
\ .
dedit.
\
, , ,
1
, 8 e
' iLiLii'Jl
^
***
iic^si .
Joan. , 18.
M C o r . vn 35.
For. .
For,
,^
41
ADVERSUS ILERESES L I B . I I . . I I . -
IIJERES.
42
LXVI.
Marcelli Mankkwum
epistola.

Marcellus vir illustris Mrmichaco per eplslolam
. ntilii cognito salulem. Accepi quas ad me dedisli
lilleras. Tyrboneni 6 2 5
P
benignitate
. suscepi. Quid autem lilterac tuae sibi velint nun dum intellexi , nisi tu ad nos vcnicns singula,
^ ',
uli pcr litleras recepisli, ad vcrbuui exposueiis.
. ^ .
Valeie.
v e r o
r o
n i e a
'.
VIII. Hiec ubi Manes accrpit, tamclsi nibil in
ea Tyrbonis retcnlionc boni esse secmn animad ( \ , verterel ( persaepc vero falli opinione solebat, alia*
),
que onmia, qtiam ila, uii se res babebat conjiccre),
. ",
ut de lola re cerlior Geret, occasione ex Marcelli
lUleris accepia, celerrime ad illum accurril. At
, .
- Archelaus episcopus prseier doclrinam fidei insuper ardore praeditus, auctor eral, ut, ei fieri posyov \ , ,
set, bomo ille, pardi instar ac lupi, vel cujusvis
, , ,
alterius bestiae, iulerceplus morli traderetur, ne
, , ejusmodi ferae incursione pecora taederenlur, cura
, , illius ingressuin cognoscerel. Marcellus contra pa, [* ] .
tieuter ac lcniter potius illum in colloquio iractan
dum pulabat. llle vero comperiar jam Manis opi * .
nione ac doctrina : siquidem Tyrbo ulrique lotam

, illius seclae vanilatem explicarat, quemadmodum
scilicet duo principia slalueret, quae et principio
\ , *
\ carerent, nec unquam desinerent, inviccmque con, \ , - traiia forenl; quorum uniim lucera ac bonum ap * \ $ pellaret; alterum tenebras ac malum, ut idem
(; \ , ) \ , , sint ac Deus el diabolus : quos quidem ambos non \ * \ * nunquam Deos inominaret, Deura videlicet bonum,
ac Deum malum. Ab bis duobus principii* exorla
, , .
ac consiitula esse omnia; quorum ab altero bona,
, *
, ab allero mala omnia proficiscuntur, quie ambortim
^ . principiorum in hoc mundo subsistentiam babeant.
. \ Ad baec corpus ab uno illorum esse conditum,
animam ab aliero. Quae quidem anima tam in lio ,
ininibus, quam in cseteris animalibus. adco. ,
que avibus, serpentibus ac bestiis iusit : imo
\ \ , , \ , \
eliam stirpibus, in quibus vitalem humnrem mo* \
tum animae definit esse, cujusmodi in liominibus
,
cernitur.
.
1
\ " , \ ,
, \ \ D
. , ,
, , >.
. \ , \,
, , , , , , , , . \
, \, ,
,
, \ . \ ?
, , ,

1
F . .
* F . , .
PATROL, GR. X L I I
IX. Pneier hac alias plerasque fabulas adjnngil,

velut si quis carnibus vescaiur, animam devorare,
eainque coinniillere poenani, u i in idipsum uiuletur. 6 2 6 Exempli gralia, si porcum coxnederit,
porcum illum fore, vel taurum, vel avem, vel
quidpiam quo vescimur. Ideoque ab animalis abslinent. Quod si quis, inquit, ticum severit, a i t
oleam, aut vitem, aul syconiorum, aut persicam,
post moilem ejus, quam planlavit, arboris ramis
alligalur, ut inde tgredi non possit. Quicnnque
vero uxorem duxerit, post obitnni in aliud corpns
iransil, fitque mulier, ut et vicissim possit nubcrc.
Qui hominem occiderit, ubi ex bac vita discessit,
in celepbi corpiie demigrat, aul muris, aut serpenlis, aul alitid dcuique ejusinod, quale :d
S. 1
1
est quod inlcrfrcerit. Quin hoc insupcr assercbal, &1 , , , , \ .

coelestem illam boni Dei sapientiam, cum animam
, per omnia dissipaiam colligere vellet (animam
(
cniru lain illc, quam ejus scclalores Manicliaii, Dei
parliculam esse pulanl, ab coque avulsam, cl ab , ' , ^ , \ ' ,
adversi imperii radicisque principibus in caplivilalem redaelam in corpora esse depressam). Pro- \
incfc quod eadem illa cibus eoruro esset bominum, p )
qui ipsam rapueranl, alque in corporibus suia dis- , \,
iribueranl, quibus etiam robur \iresque 5uppedi- >,
lct ; proplerea Sapientia, inquil, illa quam dixi- , \
mus, sidcra iu coelo isla collocavit solem ac lu- , ,
nam, stcUasque caHeras, et illam duodecim ele- , \
\ ,
meiuis, ut Graecis placet, conslanlem macbinam
, " . \
produxil. Quibus ab elemenlig aftirmal morluorum
liominum, animaliunique caelerorum animas in al-
lum splendidas ac collucenles evehi, unde in sca- ,
.
pbam ferantur. Solem quippe ac lunam navigia
\
esse quaedam exislimat: quorum quod minus est
; ,
pro lunae crcscentis spalio xv diebtts onus vcherc,
idque demum, confecta post xv diem cursu, majns , \ \

in navigium, solem videlicet, exponere. Solem
, . vcro, sive majorem illam uavim, in ailerna \\
vitain, beatoramque sedes animas iransmilierc. , \
.
Ad eum modum per solem ac lunam animas irans . \
vebi. Quod quidem ad eas pcrtinere pulat, quas
* vanissimi sni dogmaiis scienliam perceperint, uii
,
repurgatae fictam illam transductionem oblineaul.
Quod nisi cognitionis iliius particeps fueril, anima? * .
, negat spem ullam salutis esse propositam. Omnino
. \
denique longa esl illiuscommcnli tragcedia.
.
. , 6 2 7 X* âec igitur cuni ila se baberenl, et Ar
,
cbelaus penilus oiunia cognossel, u l de quaestione
,
, .
illa dispulare posset, cunique ad id esset inslruclis , \ simus, parlim quod a mulliplici dtvinarum reruin
scieniia paralissimus erat, pariim quod a Tyr- ' )
bone perdoclus anie fueral, et omnes nefarii bo- ,
' ' .
minis praesligias accurale didicerat, ecce tibi cum

suorum comiiaiu Manes accessit. Quare subiudo
,
,
nulla interjecla mora publicam collalionem insti
tuuiU iu oppido ipso Caschara, u l ante omnia coniroversiam illam agiiarent. Ad i d vero concerla- , , \ , \ , \ , lionis arbitros deligunl, Marsipum qucmdam, el
D
, , Claudium, el iEgialeum, t Cleobulum : quorum
, \ . \
primus gentilis sapientia?, secundus medicinae pro ,
fessor, terlifjs grammalicus; poslremus erat so , \
pbisla. Multa in ea dispulalione ullro cilroque
, \
jactala sunt, cum hinc Manes fabuias suas propo neret, inde Arcbelaus velul cgregius miles adver, ,
sarii leta vi sua ac virtule dtsculeret. Postrcmo
\
victus est Manes, ac de judicum senlenlia verilali
, ,
vicloria cessit.Quod utique mirum nemini esse de, \ ,
bet. Verilas enim per se ipsa consistit, nec dejici
;
potest, quantunivis improbitas audacia freta firmis , ,
ima, quibus esl illa constricla, vincula dissolvcre
1
Vox ista inibi nondum co^nila.Ab bac forsitan deriyatur, quod est baeresisiv, . 9.
Leg. \ , etc.
. .
3
ADVERSUS HvERESES LID. . . I I . U/ERES. LXVI.
4S
40
, , conetur. Conlra vero mendacium solidt niliit habet,

, \
neque ftmdaniento ullo n i l i t u r ; perinde alque
.
umbra lenebrarum, aui lubricus el inslabilis, pro
eo quod pedibus carcl, scrpentis ingressus.
'. ,
X I . Secundum baec Manes fuga sibi consultt.
Popultis enim lapidibus illum obrucre voletat, nisi
,
Marcellus in medium prodiens vultu ipso venera ,
, \ ; lionis pleno aspecluque repressisset. Quod nisi
fecisset, jamdudum infelix ille periissct. Inde igitur
* ;
- discedens Diodoridem (pagus is est in Carcltaris)
, * sese conltilit, ubi Tryphon quidam eral vir opli . * inus, ac lum loci illius presbyter. Ad bunc Maues
divertcns rursum miscere oinnia, ac se arroganter
, , effcrre, naclus boininem alioqui bonum, et cxcel ,
lenti pietatc praedilum, sed oralionis prasidio de, . \
, , slituhnn ; verum nc sic quidem, speraverat,
illudere Christi servo potuil. Deus cnim iis qui i n
. '
sc confidunl, Spiritus sanctt dona 6 2 8 praparat,

abunde largilur, prout ipse poUicitus est, qui men, \ ,
l i r i non potcsL iVo/ife, inquil, sollicili e$$e quid
Mi\
.
, , loquamini. iVow enim vos estis qui loquimini, sed
Spirilus Patris mei, qui loquUur in vobis *. Sed cum
.
Mancs iterum cum Tryphone presbytero congredi
, \
vcllel, qui sibi in plerisque conlradixerat, ille reni
, 'oninem perlilteras Arcbelao signiflcal, bis verbis:
\ , '
llomo quidam buc accessil, qui infeslissimi lupi
, ! , \ more ovile pcrdere aggreditur. Yerum," obsecro le,
. , ,
, scribe ad me queinadmodum adversus illum me
gercre oporleat, ac quibus ralionibus perniciosae
. \ g
cjus doctrinae resislerc. Qnod si \enire ipse digna ,
beris, Cbristi ovile gregemque ab omni sollicitu , \ . dine liberabis. Arcbelaus his acccptis Iitleris dooe

* ad eum libros m i l l i l , quos in promplu facilcque
. comprebenderel, conlra Manem conscriptos. Cas|*, , terum H I adventum suiim praestolaretur adinonuit.
. \ Interim Manes medium in pagum summo diluculo
prodiens Trypbonem ad disputandura provocat.
,
- Qui cum se stitisset, et ad omnia quae qasesieral
, \ singillatim pro ca, quam a Deo acceperat, sapienlia rcspondisset, atque impostorem lenius agitaret,
(16) ,
apud se nonnibil ba?.sitans, repente Arcbelaus nec
opinalo conspectus est, qui lanquam acerrimug
, \ ^ paierfamilias, suorunique studiostssimus, audacter
.
in prxdonem freniens incurrit. (Jueni ut Manes
', ' "
D aspexit, simulata blandilia : Sinc me, inquit, cum
*
Tryphone conlendere; tu euim me cum sis ept . ,
seopue dignitatc superas. Archelaus Tero, ex co
, quod jam illitis dogma confuiatum eral, multo
. *
quam verbis exprimi possel, simulandi callidiore.it
,
esse docuit, osque illi prorsus occlusit. Tum qua*
, .
ab illo proposila fuer?nt dissolvens, notum ei pu
, , dorem inoussii, nc hiscere quidem ampKusaii . ,
dercl. Sub haac populus ardenlibus rursum animis
'
6 c e l e s l u m illum opprimere conalus cst. Quoriim
.
ille manus effugjeOe ad caetellMm Arabionis reverB
Vilii nonnibil subes huic loco.
(16) .
* Mallh. x, 10.
Cor. , elc.
47
S. 1
X I I . SedPcrsarum rcx, compcrla Manicbaei fuga,

missis salellilibus in eodcm illo caslcllo comprehensuin hominein ignominiose in Persidem abdux i t ; ubi calamo eule delracla, ultimutn 629 de
eo supplicium sumpsit. Quam quidem culem utris
in modum, infarlis palcis, ad liodiernum diem in
Persidc scrvani. Hunc igilur ille exilum vilie consecutus esl. Ob id Manichaii lectulis suis arundinem
subslcrnuiil. Ergo ille sic mortuus eos, quos dixi,
diseipulos reliquit, Addam, Thomam, el llernieam,
quos, anlcquam illo mortis genere poenas luerel,
varia in loca dimiseral. Henneas eiiitu in jEgyptum profeclus esl, quocum pleriquc versali sunt.
Ncque enim anliqua esi admodum hoec haeresis,
adeo ut qui cum Ilermea Manis discipulo collocuti
sunt, nobis quae ad illum pertinebant narraverint.
Addas in superioreni regionem abiit, Thomas in
Judaeam. Alque ab iis secta illa ad bodiernum
nsque diera vires atque incrementuni babuit. Ca>
lerum Blanes Spiriluin se esse paraclelum assereb a l , ac nonnunquam apostoHun se esse Chrisli,
alias paraclelum Spirilmn prxdical. Eslque prorsus iiisolcns el absurda excaecati bominis illa pcrsuasio.
X I I I . Jam vero necessc est ut deinccps adversus
banc haercsim slolidaque illius decrela disputeiinis. Nam qure baclenus diximus nudam de illo
bistoriam conlincnt. Ab eo igitur ordienuir quod
docendi ac scribendi dicendique inilium sumpsit
improbissimqs Manes in eo libro, quein De ftde
<&.; libros ciiiui varios edidil, quorum unus
v.ginli dtias in parles di&lributus est, alpbabelico
ordine pro lilierarum quibus Syri uluolur numcro; nam plerique Persarum pcaeler elementa
Persica Syrorum quoque litteris ulunlun, quemadmodum apud nos innumene gentes Grecas adbiWni, lameisi singula* fcre suas ac proprias habeani. Alii vero recondilissima Syrorum lingua
sese vendilant, cujusmodi esl Palmyrenoruin,
quam nna cum viginli duobus ejus elemenlis adbibenl. Hmc esl quod Manicbaei liber totidem in seciiones dividilur : bujus uiscriptio est Marichm
myUeria. Alius est cui Thcsauro nomen inditum.
Prxter bos, alios quosdaai ad illudendos bomincs
conlexuil, velui Minorem thesaurum. Item De aslrologia. Ncque cnim a curiosis iilis arlibus abhorrent : quin polius aslronomix scientiam prae se
feruni, ac de ea glorianlur. Sed el amuleta hoc
est appensa quaedam e collo, necnon ei canliones
630
niagicas ac praestigias usurpant. Verum sic
illuni quem dixilibrum Manes exorditur:
48
'. ,
, , \
,
\
, . " \ , \

. \ . \
(17) \
. , \ , , ',
, , \
, ' , , \ *
, \
, , *
' \ *
\ (18).
. (19)
' , . .
. , \,
, \ \
\
^>.

'
\ , *
, ^
. "

, {] ,

.

.
\
,
,
.
*
' \ , \
, \ \ . "

XIV. Erat Deus et maleria, lux el lenebrce, botiuni el malum, quce lam penitus sibi invicem erant
'. , ,
, ,
(17) ol . Verti polest : Ob

id Mamchcei super arundines cubanl. Nam Mattarii
proptcrea dicli, quod in niailis dormirent. Aug. v
conlr. Fauttum Manich.
(18) .
Corrigendum
ex Tbeodorelo videri possile^ . Nara ut
Chrislum imitaretur, cognominem iilius apostolo

discipulum in Indiam allegavit. Veruni eliam infra
n. 51 Thoroam istum pseudaposlolum in Syriam
deslinaliim scribit.
(19) " i- , lmo et Cbrislum
seipsum csse d i x i t ; Tbeodor.
49
ADVERSUS /ERESES LIB. I I . . I I . -
il^RES.
LXVI.
50
kxixoirurelr
. \
6 .
. \ ,
, , \ \ '
. \
, \ ,

. , Hr ,
. , , \
. []
\ \

. \
contraria, nulla ut alterum cum alicrg communione jungerctur. IIoc modo circulalor iste piarfatur. ni pcssimtim dogma expliiare aggreditur.
Est autem lrber illc fusissime scriptus, ac cxicra
ejasdem generis mala et inepla complectitur :
quorutn pcrplcxam obscurilatcm, contrariciaienique sermonum jam tum ab ipso argumemi principio animadvertcre oportel. Licct enim magnac fri
reliquis nugae ac fabuke sint, ex ipso tamcn p r i tuordio tota illius improbilas patefiet. Quod cnim
scribit, Erat Deus et maleria, cuni vanissima gcntilium superstiiione congruit. Scd ct calumniosa
illa inanisque sententia convinci nullo ncgotio
conlutarique potcst. Etenim duo siroul ut cxsistant asqualis aevi ac scmpiterna, fieri nullo moito
. , ^ potcsl; uti sana ac prudens ralio ei facilepcmia
. serit, quireclojudicio sit praeditus. Alque boc inict\ :. \\ , iigcns qirisque cognoscere debet. Nam si sRqualra
, ; .
tempore duo siint, neappellatioiie quidem diflerunt.
. Quidquid eniin aequale est altcri tempore, cum co
I , , quoque selernitalem habct aequalcm. Quod auicni
\ . aequale est aeternitate, ac seniper exsistii, idipsum
, , ' , Deus est, cum praserlim nulla ab causa iniiiuni
. , \ aceeperil. Nihil enim praeler Dcum cst aeternum.
Ad haec ista principia diversis noniinibus extulisti,
, *.
horao ingenio barbarc, el bumani generis inimicc.
* . ,
, . , \ Nam aliud lucoin appellasli, aliud icncbra, aliud
, \ , - bouum, aliud uialum. Addis summe hrec invicem sibi
\ , \ * ' essecontraria; nihil utuni sit cuni altero coinmunc.
* . Q Igilur a se illa mutua scparas; neque dubium csi,
quandoquidem, ut dicis, contraria sunt. Atqui si
\, ex nalura sua una verseniur, couscquens est ut
. , .
et amice invicem consentiant, mutuaque conjun ' . " \ clione ac consueludine socieniur, neque a scse
,
prse amore ac concordia dWellanlur. Quod si in
vicem separata sunl, liorum iinumquodque fini , \ tum sit oportet. Quod aulem finitum est, perfc , \
ctum non est; est enim fine suo circumscripiimi.
*
Qmn eliam lerminus aliquis requirendus erit, qui ulrumque definial; ne, si se mutuo conligcnnt, comniunione aliqua exlremis illis in finibus copulentur; 631 atquc ita constituta illa conlrarietas inlercidat.
\ ,
Jam vero si quidpiam, quod illa diriinai, ambo, , ' ' rum in medio collocaveris, non potest id quod di .
rimit illorum esse simile, sed ab utraque dWer \
sum. Etenim si ab una parte id quod separat alteri
, ex aelernis illis principiis 6imUe iucrit, ab eo cu
j u s similttudinem habet, non erii alietmm, scd
,
, cum eo conjunclum. Quippc per hanc ipsam par , \ tem, qna ad illud accedit, quaedam contrabeiur
affiuitas; unde nullus jam in ambanim contraria ' . \
rmn invicem naturarum divortio lerminus rclm , quetur. At si neque amborum simile est, ncc ulla
, \ , \ *
sui parte cum aliero communrcat, falsuro esl aHer , \ , \ na essc duo, qu:e seniper exstiterint. cuirt tria
, , \
consurganl. Iiaque neque duojamerunt [xincipia,
, \ ,
iiequc duo prima inviccm conlraria; sed lcrliiim
\ , \
quoddam orictur, utrique contrarium, ac dissi , \ > wile, quo eadcm illa separantur: quod niliil cum
. \ ,
Leg. .
s. m r i i A S i i
51
atlerutro couimune proplcr divei silatem babeal,

. " \
nai .
IM?C amboium siuiile sii. Ua jam duo, sed, u l i
,
dictum est, tria nuineranda sunt, sed ct alius quidam, qui medius intervenial, quaerendus est; eive *
quartust qui istiu&modi lerniinum iuunillat. Neque * \
eniiu duo soli lerminum bunc, ac veluli iiiurum
, \ ,, \ ,
constiiuere possunt, nisi alter quidam iinilor aece,
dat, qui iuier illa duo quidpiam quo separelur i n - . ,
jiciat. Quiu etiain et acieniia instruclus ideui ille \ , \ ',
debel essc, ct prudeus, el aequitale pradilus, et
, , .
illustris, ut ambos illos ad pacem concerdiaiuque \ \ ).
revocel. Ex quibus sequilur unum esse ttnitorein,
, \ $ , \ sepaiatorem alleruiu, ac duo denique leraiino illo
( .
circuinscripia; ncque duo jam csse, sed tria qualuorque principia. Qua ralione piura in principia
eonverlendus est aniuuis, ei bis quae reipsa sunt relieiis, q u * non sunl cogilatioite fingenda.
XV. (Juod autem nefarius ille quasiit, ut ne Deo '.
malitiam aflingat; est id quideiu, faleor, absurdura, * \ istud ipsum iribuere Deo. tJnde ecclesiaslicx doctri.
u;e forma prolitelur, divimun Numen ab omni peui
tus pravitale aliemim ac reinotum esse. Nulluin \ .
eiiiin illo malum feclt, sed omnia valdebona : cum , et sil natura bonus, neque comprebendi illius es- > , ,
sentia possit, el universa conlineat, nec ab ullo ipse * .
conttnealur. Quocirca neque maluni seinper exstitil, .
,neque a Deo productum est. Itaque cum neque 632 , , roaluin sit, neque semper fuerit, nec a Deo procrea- ,
l u m ; superest illud ut quaeramtis, quod seinper nii- , , \ niiiie lueril, et initium aliquod babuerit, et aliquan- , \ ,
do desinat ac pereat, neque perpeiuo maneat, unde- . , nam origlnem acceperit. Sed cum illud inquisiertmus, \, ,
illud ia prioiis cogitaudum esl, cujusinodi $U, ei in C , \ , ,
sit malum. Dcinde silne aliquid quod circuitt, , ^ seribt possit, pula corpus, vt ulrum subslanlia ali- . \ ,
qua conslet, aul ulla radice nitantur. Quae cum apud , \
nos perpenderimus, nullam inesse malo subsislen^ ,
tiam, nec radicem ullam habere reperiemus, sed
.
iit solis Cactis consistere, et hutnanam eQicieniiam

in agendo perlicere. Elenim quatenus aliquid fa,
ciamus, ioesl in eo malum; cum vero nibil agi ,
mus, uusquam est. In quo illud intelligentia nostra ,
coroprelendit quid sit mali aliquid eflicere, qiiod
. Deo displiceat, quod ei lamen refragart ac repu- \ ,
gnare non poiest. Quidquid enim ab bominibus ex- .
cidi exstiiiguique polest, mullo mious resislere Deo
poterit.
1
X V I . De diabolo quoque sic babendum est, euui D ICJ". " \ \ ,

inhiime ab origine ipsa naturaKjue conditione ma- ,
lum eiBlitisse, sed aliquanto poslea tempore ma- ,
lum quod faccret excogitasse: ita tamen ut cu- , { :
jusmodi futurus cssel, nequaquam lateret; veruiu
* '
queraadmodum caelera bene atque utiliter esse condita pra3 excellenti Dei justitia, qui pro singulari ,
sua bonitaie exsisterevult oiunia, bonaque sua 0111- ,
nibas in commune propooit. Ac nihilomiuus la ,
nien pro eo ac liberlali cujusque concessum esl,
, privalim id permitlit, sua? ut voluntali obsequens,
; , \ quidquid libilum crii cOlciat. Ul et ipse ab oinni
Ccn. , 51.
* F. .
ADVERSUS HiERESES L I B . I I . . I I . H J E R E S . L X V l .
\ - malorum culpa sit immunis, et coruin qni in v i r . ,
lute progrediunlur, aiqtie ab bumanitate bonitaie ,
que sua prajmia reierunt, discrimen aliqaod sta .
laatur. At insanus ille Manes, dum ab omni mali ,
liae labe Deum cximere sludcl, non modo id quod
,
vnlt non assequitur, sed alia ralione aequalem po\ () 0
tius illam rependit. Quin etiam conditas a Deo res
, \
oinnee sine utlo pudore viluperal : cujus quidem
, , \
sic ex iis delictis q u in nobis cernunlur occasio
\
nem arripit, ul in ceetera omnia opifkia probrum
, ,
illud ex quo derivet. In quo inaliiiae illius, quaiit
, \ , excludi a se pradicat propugnalor polius ac defan .
sor apparel; laniumque abe.st, ut illam oderil, ui
,
aiuicitiam quoque cuhi ea 633 communioneinque
,
suscipiat. Nam el subslantiam ille iribuit, ei aeler*

delendit, ac cum Deo seniper esse, nec
.
unquara desinere profketur. Porro cum in omnl
disputatione variis illam noroinibus appellet, a veritate procul aberrare deprehendetur, cum ex allatia ab ipso tesliiuoniis liqaido constUerit, quidquid a Deo condilum est bcne ac recie fuisse procreaium.
'. \ , ,
X V I I . Alque illud priinum videndum est, qtiod

eam maleriam nominat, id quod ex illius senlculia
. , ,
ideni est ac corruptio. Verum si corruplio sil, cu. ,
jus erit tandem corruptio ? Si aliorum est, conslan , ,
ter ipsa manens, jamduduoi omnia corrumpere
\
debuit, ac sola lam iiifinito lenipore consistere,
,
dum virium suarum efficaciiatem exseril, nec ab
. ,
ullo rescinditur. 5i vero suimelipsius esl cornipiio,
\ , , ,
corrumpens ac perdomans sese, et conaumens, ac
, , - ^ perdens peribit tandem , neque contislet, cum sui
consumpiricem ac corruptriceni vim babeal. Qnae
\ .
cum ita sint, quanam ralione lanto lempore, ut ille
; "
circulaior asserit, potuit exsielere? Preterea ncc
,
ullam omnino cum vita conimtiniouem habere
, .
\ teril, neque cura ea aut cum bonilale versabilur.
, \ Jam vero cum in unaquaque crealaruin reruin ,
, ' quas ille viluperal, boiiilalis insit aliquid, lola ejus
de malitia disputalioconcidat necesse est, eo quod
, \ \.
alterius illormn, q u commeraoravit, quaedam sil
. " \ cum altero societas, ut de scrpentibue, ca?teris<|uc
^,
venenatis besliis nonnihil dicalur. Hac enim om, \
, \ . nia, quae ab illo uomine ipso vituperuntur, ad ueum
aliqucm utililalemque procreata sunt, el in bis
*, , \ - mali remedium invenilur, quod ad serpentes reli1
e s s e
, \ * , D quaque id genus convenit. iiidem enim lyalc

virus, el coulra niorlein inlliclamque ab ipsis la \ ^. ' \
bem remediuru ab iis qui Isesi guni colligilur. Sic
,
dies quidem buntanie est exerceudis operibtis con . \
slilula, cujus beueficio colluslrantur, acdiscernunt
' , \ umnia. Sedet nox, cui probroeuin ilJud nomcn al
Iribuit, ad homiiiuin quielem esl a Deo concessa.
, .
Aique ila quamlibet rerum omnium bonaui esse reperiemue, ne<|ue a peccalis riusirie esse denomiuandam, aul eadeni cum maio appellalione censendam.
'. , \ XVIII. Sunt enim bona ac jucunda prorsus
, , , , \
orania, neque quidquam est, qwod rejiciendum v i . \
deatiir.Quod ex his verbis apparet: Elecce, inquil,
,
omnia talde bona : nusquam ul malilinc radix uila
1
F. ^ .
Cor. .
F. . * F. .
Ccn. I , 31.
&5
60
cernatur. 6 3 4 Etenim propterea Dous cuin inilio , '

ntuiidum pro sua bonilalc fabricaret, de unaqtiaqitc , , *
,
crealarum a se reruiu bonain esse pronuntiavil: Et
vidit, inquft, Deus quod esset bonum \ u l el de i l - ,
larum bonilate leslimonium ferret, ct humani ge-
neris inimicorum callidilalein cxcluderet, qui ne- . ,
quissirais fabulis verilatein ex hominibus fundilus \ , , \
. , , \
exslinguere conantur. Prhno siquidem die coelum
. " , ac lerrain , lucemque cum omnibus, quae in lerra
;
sunt, condidit. El vidit, et ecce bonum, ail Scri- , ,
plura. Ulrumnam vero bonum se faclurum esse \ \ , ,
, ' , \
nesciebat, eo quod, opere denique perfecto, ecce
bunum dixisse legitur? Quam vocem deinceps de , \ , .
aquis, de m a r i , de germinibus, de arboribus, de \ , . *
, .
coeli sideribus, de pecudibus, deque avibus, repiilibus ac piscibus usurpai. Nam in unoquoque , & , , *
vidit, mquit, Deus, el ecce bonum. Non quod aut
, ,
ignorarcl antea, aut ubi procreala sunt, velut ex- , \ ,
perienlia quadam bona esse comperis&et; scd quod , bona orania revcra sinl, neque mali quidquam insit, ,
propier improborum hominum opinionern boc velut ,
oraculo bona esse omnia ac praclara leslalus est;
\
ideoque bonum es$e d i x i l , quod raali ac nequitiae , omuis exclusionem continei. Ut nimirum hoc ipso, ,
quod esse bonum orone signiflcavil, lollalur falsa
illa de nialitia in boinines invecla senleulia, pessi-
maque omnis inali dogmatis archilecloruni opinio
profligetur.
, , Postreino ubi ad bouuiiero ventum est, bonum
esse non d i x i t , non quod malum quiddam bomo , ,
\ , \
sil, opus omnium quaj in terra condita sunt longe
praistautissiunim; quod u l imperarei caeteris inex- ^ , plicabili quadam esl a Deo sapienlia productum; *
*
cui denique rerum omnium a se crcalarum domi- ,
natum ac principaluin deferre siatueral : quemad- "
inodum baec verba declarant: Faciamus hominem
, ,
ad imaginem noslram et similitudinem; el prminl
pi&cibus maris, et volattlibus coeli, el reptilibus terrcc, , ,
et jumentis, et bestiis, et omnibut qua> in terra . '' ' ,
sunl \ Veriim quoiiiain ad Dci imagiuem creatus
csl, lam excellenti dignilale conlentx sacrae Lillera? .
fueriint, nulla ut accessione opus esse videretur.
, \
Nani si bonilalis ipsius erat imagine praditus,
\ ,
Dci nimirumac Domini, qui sil omiiium rerum ar- ,
lifex ac bonus, a quobonilatis fons oinnis, adeoque D *
bonum 6 3 5 ipsum in universa derivatur, quid at- , ,
linebat lioc audire testimonium, Et ecce bonum , ; '
cuni boni ipsius imagiiicm in sese conlinen t ? Posl- , ,
ea tainen, absolutis omnibus umversoquc operc ,
perfecto, velut obsignans, idem de oronibus tesii- *
-
m liium divinus sermo prolulit : El vidil Dtus cun- ,
(
cla quas [ecerat, et ecce valde bona; ubi el vocnn
) illaui, valde, addilain voluil (erat vero tum vi dies,
\ , quiclis ) , u l , omni pcrveist illius dc inalo
,
dogmalis velut radice sublaia, ansam inde nullus
. '*
tanlse tcmeriiaiis arriperel, scinpiternam ut essc
. ,
nialiliam cogilarel. Nani ejusmodi dc illa sermomim
n
Gcn. , 10, 12, 18, 21, 25.
ibid. , 26.
F. .
57
ADYERSUS ILERESES L I B . I I
. I I . ILERES. LXVI.
5ft
, \ , - J occasio pracidilur. Nequeenim malum uspiam e m ,

cum valde bona essent omnia, el a ))ono Deo pro .
ducla, ejusdemque lestimonio coinprobata.
1&. . ,
\ I X . Caetcrum maleriae nomen duplicem signi6, \
ficationem obtinet : altera est quae ex delestandi
\ ; [\] illius bominis sententia, aclionem et corruptio -
nem ac consumplricem quamdam vim exprnml;
, ,
altera, qtia vulgo rerum ouuiium,qua3 ad usum arii
, , .
ficis spectant, apparatum maleriam dicimus : veluli

lignorum, figlinx, auri argentique maleriem. Ap .
pellatur el materia in corporibus, quae ex humornni
, \ .
coiruptela vitioque colligilur. Dioal ilaquc novus
\
ille vales, qui se ea scire proGtelur, quae ab oinni

a'lernilale fuerunt. Siquidem et paracletum se Spi, , ,
rilum idem ille non dubitavit a&serere. Ir.terdtui)
, ' ' vero el aposlolum Jesu Cbrisli, ut anle d i x i , nuu
cupal. Atqui neque colunibse iiguram unquam in, ,
d u i l , neque Spiriluin illum paracletum, qui ut
,
apostolos virtulc incorruplionis induerel, in eos e
,
coelo demissus esl. Qucm eliam missurum se nni, .
\
genilus Dei Filius piomisit, non po*t multos hos
,
die$ , sedsimul atque conscendissel in ooelum, m
, ipse deflnit his verbis : Si enim abiero ille vcniel .

Ac subinde in coenaculo repleli sunt Spiritu san,
cto, cum ex Olivarum monte rediissent. ldque adeo

,

*
his verbis Scriptura testalur : Et apparuerunlip$i$
,

iingux ignis ditpertita, et domus replela est quasi
,

.
vento vehemenli, reseditque Spiritus supra singulos
eorum.el loquebantur Unguu magnalia Dei, et unus, \ , j qutsque lingua sua loquentes illos audiebal. Eranl
,
uutem ex omni natione (>u<t sub ccclo esl *, singulos

qu; consolabatur Spiritus sanctus, aposlolos
.
quidem cotlesli illo 6 3 6 beneficio; universas vero
nationes divinse illius admirabilis instilutione doclrinae.
,
E l vcro si imposlor isle Spirilus ille sanclus
, essel, quem discipulis poliicitus erat Douiinus, ct
, , \
promissione fraudali discessissem aposloli, cum
,
tamen a Domino, qui mentiri non polest, pridcm
,
illud audissenl: Accipietis donum Spirilus tancii

non post mullos hos dies \ Ex quo veterator ille

.
convincilur, dum Chrislum qua3 dixeral nequaquam
, implesse menlilur. Aposlolorum quippe generatio
.
transiit, nimirum a Petri tempore ?d Pauluiu et
, ,
Joannem, qui ad usque Trajani imperium superfuil.
, \
Praeteriit et Jacobus prinius Hierosolymomm cpi .
scopus, qui frater Domini cognominatus esl, fuil , que Josephi fllius, cl ab eo cuni aliis fratribus ex
\ , ,
uxore sua susccplus. Quibiiscum fralribus Domi
nus noster Jesus Cbrislus e Maria Virginc secun , \
duin cainem natus ila vcrsatus est, ut illos fra,
truin liabcret loco, ac vicissim eorum frater appcl,
larctur. Moitui prxlerca sunt et omnes sancli i a cobi in illa dignilale collcgai : nnaqiie cum iis et
, \
Symeon Clcophse patrui illius ac Josepbi fralris
'
filius. Quonini omnium lempora seriemque subje )., ".
<'iniiis , boc esl Hiorosolymorum episcopos onmes,
'
l
* Act. , 5.
* Joan. xvi, 7.
Act. u i , 5.
* ibid. i , 5.
59
S. EPIPHANII
60
qui iacobo succcsscnmt, una cum imperatormu , *

noininibus ad Aureliani Probiquc tempora, quibus
Manes emergere ccepil, borao Persa, a quo absur-
di&sima illa doclrina cdila est et in orbein inlro- , ,
, \
ducta.
\
"
.
'. \ (20) .
'. ,
Elenchus epucoporum llierosolymitanorum.

XX 1. Jacobus, qui fusle caesus liierosolyniis
iuarlyrium obiit, usque ad Neronem.
11. Symeon* quUub Trajanoiii crucem actus esi.
(20) d . HierosolymitanoXLlll
Cyrillus, quo ab Arianis
rutn amistitum calalogus islc ex Eusebii Chfonico
pulso, subslituli sunl ires
el Huloria descriplus ost : quem el Alexandrinum
Arscnius
Ckronicon, elNicepbori perinde Chronicon exhibel.
Heraclius
Ex quibus umnibus. hoc csi ex Eusebianis fontibtis
Hilarius
emendandus esl Epiphanii Laterculus; velut cuni
Secunduni quos iterum Cyrillus rcslitulus in I I
lertiuirt nmnerai Judam, qui ab Eusebio el ca?lem
Synodo sub Graliano.
Jnsius appellalur. lleiu IV Zacbarias ab Epiphanio;
Haec Nicepbori Chronicon. A l Eusebius lib. ly,
ab aliis Zacchaius vocaiur. Sunl ei alia quaedam in
cap. 5, et in Chron. negat constare, quot annts
noia temporum ab Epipbanio, vel polius a librario Hierosolymis episcopus quisutie sederit. Illud exira
cuniinissa : quae ul accuralius disquiraiuur, primum
conlroversiam esse, brevi aduiodum teinpore pra>
e Nicepboro euuideii) illutn Cat:ttoguiii cum singu- fuisse, adeo ul ad postremam Judaeorum obsidiolorum anlisliliiiii annis exscribemus, ul et N ce- nem, quae sub Adriano conligil, episcopi IWrint
pliorura eadem opera easligeuuis.
oinnino xv. Itaque undc singulorum aunos cxpiscatus sit Nicephorus, divinare non possum. Pessime
lamen concepios esse non dtibium esl. In priniis
INOICULUS MltROSOLtMlTANORIJM ANT1STITUM.
Jacobo annos Iribuit x x v i , Symeoni xxm : quod
utrumquefalsum. Jacobum codemanno.quoCbrislus
Epitcopi.
Auni.quibut
iu coelum ascendit, ordinattim Hicrosolymorum
sederunt.
episcopum docet Eusebius in CArontco.Neque enim
vtTum est, quod Alexandrinuin asseril tiim a Pelro
I
Jacobus Domhii frater
XXM
ordinalum csse, cuin is Romam proficisterclur.
II
Viyincoit Cleopbui F.
XXUI
Occisus est aulcm anno Ncronis vu, teslihus eodem
III
ftistus
\
Euscbio, Ht Hieronymo in Script. eccies. Lotige
IV
Zacharias
IV
enim aberrat Alexandr. Chron. quod Vespaeimti I ,
V
Tobias
IV
^ Indict. x i , Galba et Tilo Kufiuo coss. Jacobi neVI
Benjamin
11
cem consignat p. 581. Jam vero st, ut anleapluribus
VII
Joanaes
II
declaratum est, Passio Domint in annum Julianum
LXXVI congruat, Neronis vero vn, Juliano cv, DioVIU
Mallbxus
II
nysiano LX, inierit; Jacobus xxx plus minusannis
IX
Pbilippus
I
iniUicatum teuuit. Symeon porro cuin ab Eusebio
X
Seneca
IV
in Chronico Trajani x, in crticem aclus dicaiur,
XI
Juslus
IV
boc est Cbrisli 107, annos solidos XLVII, exegil in
XII
Levi
II
cpiscopalu. losequentes vero poulilices ad aunuui
XIII
Epbraim
II
Trajani xix, non amplius x aunis piaefuerunt; si
XIV
Joseph
11
veruin scripsil Epipbanius. Nam x v m annos illis
XV
Judas
aUribuit in Chronico Nicephorue. Secundum quos

XVI
Marcus
VIII
octo e circumcisione reliqui sunl episcopi ad exlreXVII
Cassianus
Vlll
niam usque Judaeorum cladein, . Adriani x v m
XVIII
Publius
V
ab Eiisebio ponitnr. Alqui XVIII Adriani iniit anno
XIX
Maximuft
IV
Cliristi 135. Ergo episcopi illt VIII nou tt!lra xx
XX
Jultanus
II
anuos sedem illam obtiiuierunt. Sed meiidostis est
XXI
Gaianus
III
Epipbanii locus, in quo scriptum est XXII
Symmacbus
II
. Ubi primum pro XXII!
Caius
III
subsliluendum. Tum pro
XXIV
Juliauus
IV
. Eusebius enim, ex quo isla translulil EpiXXV
Elias
II
plianius, anno Adriani xix, Marcum post xv Judaicae
XXVI
Capilo
IV
slirpis anlistiles, priimnn e genlibus llierosolymiXXVII
Maximus
IV
lanam Ecclesiam rexisse scrtbil. Sed illud EpiphaXX VIII
Antonimie
V
nio causam allulisse videtur erroris; quod idem
XXIX
Valeits
III
Eusebius lib. iv Hist., cap. 5, cum HicrosolymilaXXX
Dultcbianus
H
nos omnes episcopus rccensuisspt, subinde Adrianl
XXXI
Narcissus
IV
x i i anniiin commemorat, quo Xyslo dcfunclo TeXXXII
Dius
VIII
lespborus successit. Unde rollegil superiora ad
XXXIII
Germanio
IV
annum x i perlinere. Sequtinlur episcopi v, quos
XXXIV
Gordias
V
ad x Antouiui Pii pcrtexil Epipb. A l Eusebii Chro*
XXXV
Narcissus secitndus marlyr X
nicon solum Marcum ad nnnuin usque Antonini x t x
XXXVI
Alexaiider mariyr
XV
perducil; quo deiiium Gassianum sufCcit. Qua raXXXVII
Mazabanes
IX
lione x x n annos Marcum oporlel scdisse. Pra;terea
XXXVIII Hymenajus
XXIII
iiiler Julianum, ct Capiionem Eiiscbius ctNiccpbuXXXIX
Zabdas
X
rus Eliam ponunt,quem pnelermisit Epipbauius. De
XL
Hermon
I \
Narcisso, cjusque admirabili sanctilale vide quae
XLI
Macarius
X\
Euscbius lib. vi prodidii.
XLU
Maximianus
VI
;
AUVERSUS ILERESES L l B . I I . . I I . .
'.
E\
Cp.
Z\
.
.
.
.
; .
.
IV.
V.
.
VII.
ILERES. L X V I .
Jadae.
adiurias.
Tobiai
Benjamin.
Joannes ad aHuuiit dccUntim notium Tra-
'. .
VIII.
Mattfcta*.
\ .
IX.
Pbilippus.
'. .
X.
Scneca.
'. , .
XI.
637 Jusius d Adriani leuipora.
. *.
XII.
Levis.
. .
XIII.
Vapbris.
'. .
XIV.
Josis.
'. , .
XV.
Judas ad uiideciirtnm atitumt Auionirii.

III ex cifcutiicisionc fticre HietOsulyimmiiH epi.
B scopi. Ex geiiiilibus vero qtll scqUttiilor:
1(7. .
XVI.
Marcus.
\
.
XVII.
Cassianus.
'.
.
XVIII.
Publius.
*. .
XIX.
Maxirnus.
'.
XX.
Juliaiius.
Hi omnes ad dccimuiu annuin Aiilotiiiii Pii pcr.
veniunt.
'. .
XXI.
Gaianus.
, .
XXII.
Symmacbus.
\ , ,
XXllL
Caiui, ad oclavum auiiuui Vcri.
.
'. .
XXIV.
Julianns.
\ \ .
XXV.
Capilo.
KCJ". ' .
Maxinius ad annutn decimum sextmn
.
XXVL
G
Veri.
'. .
XXVII. Antoiiinus.
'. .
x x v m . Valens
'. , .
Itolicbianus nd Cominodnm tisqtie
XXIX
'. .
Narcissus.
XXX.
'. , .
Dius ad Severutu usque.
XXXI.
'. .
XXXII. Germanio.
\ , .
XXXIII. Gordius usqile ad Antoninum.
', ,
XXXIV. NarcUsus itertun uaquc ad Aloxan, , .
drtim Mamm&e fitiutt, non Macedu-
'. , .
netn, sed allerum queindam.

Alexander usque ad cuindem Alcxai*-*
drum.
XXXVI. Mazabamis ad Gallititt, et Vohisianum*
'. , .
q
(li)
XXXVlI. llymeiueus ad Aurelianuiii.

Gollignnliir ab ascensione Chrisli ad Maticw, et
\, * .
XXXV.
Leg. .
(21) . Manicha*>ruin origo diligettter est iu Fastis adnolala, velut

insignis quiedanl labes Ghristtani tiominte ac cala*
ftiitas. Sed ifa anno ac tempore scriptores miriflce
dissentionl. Epipbauius nosier Aurelianl
et Probi lempodbus eiiiersisee scribii. Quae enim
ab asceneione Gbiisil temporie ralio poniuir, men*
dosissima est, et subinde casliganda. Supra numero tn iv Aureliani imp. anitm conjeceral. In
Kb. Vero De pond. et ineHs. amioix GaHieHi tribuil
Eusebius in uiron. anno Probi, Olymp. CCLXIV
anno sectindo, AntiectHsnoruiii cccxxv prodiisse
MatiTChxoHim Itseresin iiolal; et aeras aliqitot civitaiuin adjicit; quibusCbrisU atinbs 278 ascribitur.
Leo Magnus houiil. 2, De Pentecosle : Manicliwus
trtfo magister falixtatii diabdieaiy et conaitor s*per~

stiiionit obtctnu* eo tempore damxajidH* vmotuit
quo po$t resurrectionem Dommi ducentetimut
et sexagetimut annu* impletut e*f, Prob* hnperatore, Paulinoque consuU. Obsctirissima eunl Aiireliani, Probi, iisque proximorum iuaperatomm tempora, smnnia consulariiini Faslorum varietas, nec
in aunis ac consulatibus dlgerendis quisquam unus.
cum allero conscfilii. ttaque perplexum el i n l r i catem loimn istud negoliumesl. Probmn ac Pauliimm coss. Gas&iodoros Aurelio ac MarceHino
coss. subjicil. Fasli Siculi post Aurelianum ac
Marcdiinum Tacitnm et imilkiTifrifi cotiocnnt:
qmbus Probiim Pauliiramque sublcxunt : quofc
pusieriores Oiiufrius injuria prxtcrniisil, suflcclo^%
65
S. 11
Aurelianum, ac Prnbum impcratorcs anni CCLXXVI, \ \ .> '

, '.
\ quorumdam chrouographoruni.calculo. alio \ (22) , , "
runi vero supputalione CCXLVI. quo lempore ad
, , , , ,
hodiernam diem hi episcopi num^rantur, Bazas,
, ,
Ilermon, Macarius, Maximus, Cyrillus, Herennius,
Cyrtllus aller, Hilahonus, qui nunc Ecclesise prae- , .
sidel, qui cuin Arianis habuisse communionem accusalus esi.
sunl
! (23), \
Imperalores vero deinceps bi seculi 6 3 8
* "
quorum cum episcopis lempora conjuncla sunt.
Aureliauus anno uno superfuil, Tacilus inensibus , \ \ , , sex.Garus et Carinus et Numerianus menses duos,
, , , , Diocletianus annos viginli, Maxiinianus, Licinius,
Gonaianlimis, Gonslanlius, Julianus, Jovianus, Va- , , , , .
(2i) lenliiiianus, Valens, Gralianus. Adeo ul a ManiChsei tempore ad bunc annum, qut esl Valentis , \
decimus terlius, Gratiani nonus, VaienlinLani Junio- ', ',(ris primus, anni cvu numerentur. Ex quo sequilur
) '
circa annum quartum Aureliant sub Hymenxo 1
Cor.
;\
quccredidit; nam pro ordinariis in omnibus Faslis Cyhllum fuisse placuit. De quo consutendi Annaies
agiioscuntur. Sed si ante Tacilimi I I , et jEmiiiaBaroniani an. 351. Agitur otde Gyrillo ba3r. L x x m .
iiiini poiianlui', ad Aureliaiii imperium, nou Probi,
(25) ol . Probnm imperalojMMlinebunl. Ideoque in Annalibus ecclesiasticiscitin
rem praBlermisit bic Epipbanius, an librarius, quem
Aureliani vn coinpoiiuntiir,aniio Gbrisii277. Elenim lib. De pond. recenset, eique annos sex et meuses
post Aureliaiiuni Tacilus scquilur, qui nonnisi
duos allribuit; Aureliano vero annos v, mensesvi.
mensibiis vi intperiiim tenuit. Secundum queui
quot Eusebii Chronicon nmnerat. De qua re suoloeo
rcatus est Probus.Quod si post Tacitum et Êrnividebimus. Ita Aureliani quarlo, Probo oi Paulino
liamtm Probus ac Fauliuus substUuanlur, jam
coss. Manicbxorum haBresis eoiersit.
isliscoss. Probus impcralor aniium iniperii secun(24) . Annus
tluminieril; quod Lusebii Gbronologiae conseula- bic, quo haec commenlabatur Epiphanius, Christt
neum esi ; qui annoProbi
-'- n Manicbaonunoriginem esl 376, Valenteimper. v.etValeniiniano Juniore n ,
assignat. Qnod fortasse verius est. Sed in Onufrii
coss., cum superiore anno mortuus esset Valeuti
Fuslis duo iu Probi imperaloris annis omissa sunl nianus Senior; post consulatum Graiiaui IJl et
paria coss. quauquara in superioribus annis uuuni
Equitii. Moriuus est enim Novemb. 47, expleiis iu
coiiipeiisaverai. Iia uno dunlaxat anno sublaio, iinperio artnis xn minus c diebus. Quare casliganciiin a?ia Dionysiana conciliatur, quod pleriqne dus Socrales, qui annos x m , imperasse s c n b i l ,
Easli expunclis duobus consulaiibus oblmenl. De quod nequaquam procedit. Nam coepil anno 364,
quo alias opporlunius. Quam absurde de inilio post biscxluiu. liaque annus %r% Dionysianie
Probi imperaloris Emendal. temp. lib. dispute.l CCCLXXVI, Valentis est xui,Graliani vero ix;exiens:
Scaliger, suo loco discuiieiur.
qui imperator a patre renuiitiatus eslanno3G7, ul initio bujus operis adnotavimus ex Socrate. AlValenliAd Manichaeum, sive Manetem, quod altincl,
nianus iunior vi posl palris obitum die imperaior
yariae sub idein fere tempus crupliones moiisiri
illius fuerunt, ct insignibus alicujus facinuris notis a niilitibus esl salulaius, eodem auctorc Socrale,
celebralae. Qua? causa fuil, cur non iisdcin impe- nec non et Ammiauo lib. xxx. Cuin adversus baac
baeresin scriberet, tertium jamannum in boc opere
ratohbus, aiqtie coss. haercsis istius origo mandarelur. lu annis Cbristi longius abborreul Epipha- versabatur Epiphanius. Quippe anno 374 scribere
nius, et Leo M . ; Probus eniin ac Paulinus coss. csl aggressus, u l i n Pralatione docuil. Scd abortu
Manicbxormn ad bunc ipsmn annum mendosissime
iiicidunl in anntim fere Gbnsli 277, in aera Dionynumeranlur antii LXXVII, pro quibus aunoscvu regiana : quo ex iuimero xxxi annis deduclis, 246
scribendos in niarginc censuimus. Pendel ca nuauni reliqni sunl ab Ascensionc Domini, lolidem
scilicet
et quol ex alioriim sontentia posleriore i n D merandi ratio ex imperalorum annis, de quibus,
maximcque superioribus, sunima esl, ut anle monumer ponit Epiphauius. Priuris aulem epocba
, sed ,
nuimus Annalium discrepaiUia: de qua alio in loco
uoii
slatuemus. InLcrim si Aureliano y duiiiaxat annos,
vel arcessenda vidctur. lienique apud
Leonem pro CCLX, legendum CCXL. Nani rotundus cum inensibus aliquol arrogemus, atque illins
anno iv Mancs prodieril, Probo el Paulino coss.
bic numerus est a Cbrislt ascensioue deducius.
C;'lcnim cx bac Epipbanii putatione non niedio- esto annus istc Cbnsti 265. Hincigitur ad 376 anni
nuineraiilur cn. Quos ila ex Epipbanii menic parcriler id quod supra plenius ostcndimus, astruilur,
litn boc ipso loco, parlim lib. De pond. dispensarc
Cliristi Doinini passionem el ascensioncm iu Jupossunius. Aurclianus posl eum annum, quo p r i liamiin LXXVI incurrcre.
muin Mancs exstiiit, vixit aununi i , menses v i ,
(2i) r d ^ , . Chronico
Taciius mens. v i , Probus an. v i , mens. . Garus
Ni<-ep!:uri pro Bazas, Zabdas lcgilur. llcin pro
cum liliis an. n, Diocletianus an. xx, Gunslantinus
llaximo, Maxiiuiauus; pcrperam. Maxinio Cyrillus
au. xxxii. Golligunlur ab auno iv Aundiani ad
succcssil, qito ab Ariams extruso, ail Nicepiiprus,
Consianlini obitum anni LXIH. Obiit Gonslanlimis
Ircs ejus loco ordine subrogati, Arsenius, Heraex omnium scnlenlia anno 357. quo ad annuin 376,
clius, llilarius. Postea Cyrillus in sedcm rcslilutus
reliqui sunl xxxix, qui ad L X I U ; adjuncli suipuiam
tf.cunda: synodo inlerluit Graliano iinperante. i l x c
coulic&uul annurum cu.
Nicepboriis. Ilieron.ir. Snpplctncnlodynllus ivcuuDierat pobt Maxiiiauu. Aiiis unmv per ea lcmpora
:
ADVERSIIS il/ERESES LIB I I . . 11 -
65
1 RES. LXVI.
- Hierosolymorum episcopo inlroducliun hunc

; \
mundum errorcm fuisse, c l diaboli, qui in hsere,
tico illo residebat, vi ac fraude propagatum, u l eog
.
qui fldem adbiberent a verilate revocalos in fraudcm impellerel.
X X I . Quamobrem ex omni parle conviclse suitl
'.
illius prjesligi, sic ut sapienlium animus, cum
. accurate cuncta novcril, commentilium illiusdogma
condemnet; nam calera illius sopbislic cavilla
liones nugarum plenissimae, ambiguse et instabiles
, \ ,
, \ prudenlioribus omnibus ludibrio sunt. Quae quidem
, si ad verbuin exponere ac singulis respondere ve lim, ero in hac haercsi confulanda longior. Prae. " (25) serlim cum a magnis viris admirabiles ad illiua
* refutandos errores lucubraliones sunt edita3. Velul
, , - II ab Arcbclao cpiscopo, ul antea diclum e s l : Ori , , , \ gcne, ut accepimus, Eusebio Ca*sariensi, et altero
Kmescno, Scrapione Tbmucnsi, Aibanasio Alexan , , , , drino, Georgio Laodiceno, Apollinario ilem Laodi , \ ceno, Tito, ac plerisque aliis, qui adversus illum
scripserunl.
* .
Non crit tamen, ut opinor, molestum, si patica
\
pro inopia ac tenuilate nostra ad augeudaro infeli cis homuncionis infamiam in medium afferaimi,
, \ . - quemadmodum anlca dixiinus. In quo vellem equi * - dem in illius errorc castigando omaem verborum
, \ , asperitatem fugerc, idque adeo leniter facore polnissem, nisi in universorum Dominum cffrena
lam linguae malediceiitiam imprudenler eOTunderet.
, ,
\ , \ ^ (Juippe qui subinde Condilorem ipsum abnegct, a
quo loia haec cceli ierra?que moles, omniaqtie illo , \ , rum ambitu couiprebensa fabricala suut. 6 3 9 C ~
, . jus loco nescio quem comi\ncnlii3 est allerum
Deum, qui nusquam sil, ul ab eo qui est rcipsa rece \
', \ , \ deret. verilate enim excidit; ct boc illi dc fabula
, contigil, qua corvus aliquando fertur, cum rosXro
pabulum ferret, mox ut ejus umbram in rqua con , , \
. spicatus esi, ut aliud sibi quacreret, quod babebat
perdidisse, nec eam quam non babebat oblimiiKse.
; , \
Jam vero quis blaspliemtirn illnm lolcrare possii?
, Nam si parentcs tllos, a quibus corpus accrpimus,
- ab aliquo vituperatos audire non possumus, quanio
; " - id minus fcrre debemus, cum ab inolesiissimo illo
, Manicbaco Deum universorum Dominum appeli nia1
, j) lcdiclis audiemits ? Elenim cum a Deo pro infinita

, ^ .
sua misericordia ac bonitale imbres e cocdo mittuntur, maledicus iste non verelur a Deo imbres illos esse negare, sed e i principum asscrit profluvio nianasse.
1
For. .
* Deest YOX aut vox similis.
(25) .
Theodoretus
scripiores, qui adversus Alanicbaeoruni sectam
commenlarios edideruiU, recenset istos : Titum
Boslrenorum episcopum, Diodorum Tarsensem,
Georgium Laodicenum Arianum, Eusebium Phoenic.em (hoc esl Eniesenum). Quod ad Eusebiuin Ca>
âriensem altinel, Socrates lib. i , cap. 17 scribit
jpjune admodum in Ecclesiaslica historia Manichxorum ab illo mentionem esse faclam. Qua de
causa lolam ejus bisloriam ex Arcbelai scriplis
uberius exponit. Quare praiciptio aliquo libro \\xlesin istam oppugnassc videtur Eusebius. Sed quod
Origenem adversus Manichaeos elucubrasse a l i quid Epiphanius affirinal, lemporis ralione ipsa
reiellilur. Morfuus enim est Origenes annis fcre xx
antequam Manich;coroin superslitio in lucem emergerct. Siquidem, grassanle Severi persecutione,
anno ejus imperii x, qui est aev Dionysianai CCH,
aetatis annum exegcrat xvu, u l Eusebius asserit
lib. v i , cap. 5. Obiil vero anno getatis LXIX, imperante Gallo, codem auclore lib. vn, cap 1. Additis
igitur annis L I I , t i l LXIX impleantur morluus esl
aerse communis anno 2i>4, diu anle Manicbxx faclionis ortum.
S. 1
67
68
XXII. Quoil ad reliqna pcrtinct, quis in bis com- K.B'. ,

memorandis risuin letieal, cum Philisllonis mtmi
tidiculis illiug nugts magis esse- serii videantur? ;
, \ ,
Primiiro etitm iieecio qiicm bajulum esse fingit,
\, ,
qui lcrram omncm suis bmncris suslentct, ac I r i ccshno qtioquc anno, laboranlc allcro biuncro, , * .
onus in aUerum Lraiisfrral, unde lerrx molus , , \
.
r xsisianl. Qiiod si id vertnn esset, naturalc id om, ,
nino forcl, minimcque diviiiuiu. Sed piwsligtarum

arlificem Salvatoris sententiae condeinnant, velut
,

cum aii . Estote boni, sicut Pater vester coelesth,
quoniam oriri facit solem sttum tuper justos et inju- ' \ ,
, , .
stos; el ptuit super maloset bonos Item : Erunt
, (26)
terrw motus per loca, el fumes et pestilenlia . Quod
ei naturaliter ntque usitato more t e r r molus acci- , ,
9
dcre dicantur, cum srppissime variis in locis lcrra , () \ '

o iiatialiir, adco ut nonmmquam lolo anno singu- ' .
lisque noctibus concu;i videatur, nlrumnam bajulus *
ille sauctatis humcris laboris impatiens continuam
,
lianc agiiaiionem efllcere dicenduscsl? Quis tanlam
; \ f.lolidiiatcm suslincal? Quid aulem aliud, quod pro- ; ;
habile videretur, non ausus esl asserere? Docel , , \,
cnim inter caetera, animas, quae falsi sui dogmalis *
seieutia perfusae suni, ad Imiarem orbem evcbi,
, > cum lucida sit aiiimse natura. Quam ob causam, i n . , >, , , quit, plena est alias luna, alias luce privatur, quod

eam anims repleant, qua? infidelilaiis illius cogni . , \,
lione praediUe cx bac vita discesserin 1.640 Beinde ;,
ab luna tanquain minore navigio easdcni cxonerari pu- , \ tat, e . inlra soleui recipi, alquc in aivum beatorum
, . \
nvnAnS
I T n i m w a r A s\l tstmo n l n r i t n i n n p
< > I t > rvn >l j l _ ^
" _
'
.
*
2. V _ . " * . . . \ J
cxponi.
Enimvero
obcaecala sempcr inalitia
pudo,
,
.; _

remsuum ignomintanique nonsenlit, adcoque ipsis ,
suis verbis convincilur, cum inendacia sua proba- .
bilem aliquam ad rationem exituinquc perducere
ncqueat.
. >
XXIII. In primis enim unus homo formatus esi
, \
Adamus, a qito ulriusque scxus liberi propagali
(27)
sunt. Tumsub uiundi iniiium, anno circiter Adauti
cenlesimo, Abcl inlcrfeclus cst, anuos nalus ferc , , (riginla. Post bunc, qui primus omnium occisus . ", ', .
est, primiis parens Adamus in lerra morilur anno
nongenlesimo Irioesimo, cum jam sol el luna, slel- * ?)', \
Ijcque caeteraB quarlo die in ccclo deiixa producla- ; \
/jueftiissent. Quid igilur, mi bomo, dicluri sumus? \ . Nonne landcniconvictam esse sloliditatem luaui la- , ;
;
lebiimtr? iierine eniin poluit tolis ul nongcnlis ac
\ ;
irigiiila aunis ncc implerelur luna, neque dccre
sccret? Quibusnani aulem animis posl niorlem re \ ; . * ,
lcrla csse luna ut implerclur poiuit ? dtc , sodcs.
\ , ; ,
Nimirum loc Maniclueus ignorabal; esse prudcnles
. ,
aliquos qui non inanibus memiaciis, sed ceilissit
Mallb. , 45.
Marc. , 8; el Maltb. , 7.
(26) ,
.
Terrae molus natiiralibiis ex causis oriri nimis
nogare vidctur. Quod el apud Pbilaslrium
iegimus.
(27) Ev . Quo anno
post orbcm lOndiVum Abelum Adamus gcnucrit,
%
* Lcg. \ .
. .
Moyses tacuit. IIic anno centcsirao necatus diciiur,

cum seialis agerct xxx. Unde LXX circiler anno natnin oportuil. Sed liaec mcra divinaiio est. Porro
, pro cmendandum esse nemo non
vidct.
ADVERSUS HÊRESES LIB. I I . . . ~ IhERES. L X V I .

79
\, , ! \ - mis dcmonslralionibus adducanlur ul < redant. Verum demus ila aese rem babere, quod lamen longo
*
aJiter ge habel; ac Manicbaeorum animis onerari
;
complerique lunam, qui landem istiusmodi dogina
\ ,
consislel? Nam si Manicbaeorum nullas a decim
, - quinto lunx die morerclur, sed prjefiiiitum illud es , set spaltum, ut ad lun decimum quinlum diem
Manicbaei ex hac vila discederent, post bunc diem
, ,
nemo
amplius obirel, donec lunae onus essei expo
silum
noia, ni onerari rursus incipcrel, nonnibil
. \ .
, ul in mendacio probabilitatiii incsset. Non auteni
. - plane esl isliid absurdum, singulis enim diebus oc ciduni, el quae a Deo consiituta suni eleinenia cursum suuui lenent. Quare animarum onus iilud in
.
lunam imposilum minime consistet.
1
'. ^ XXIV, Cxlerum intcr illos nonnulli suni, qui

, \, vafruni quiddam cxcogitarunt: universonim videli cei matrera, quas vim suam communicavit, e ccelo
, ' dcscendisse, ul eam ipsam vim principibus iurto
.
auferal,641 ac subripiat, quam e coelo transfufam
, \ \ acceperant. ln quo Hlud sibi volunt: principalus ac
, \ - poteslales bello oonlra Deum vivum susceplo, ma * , \ . guaiu ab eo rapuissc vim, qua3 comprehendt nullo
\ ! - modo possil, quse quidem aninia nominalur. ab \ . surdissimam falsitalem! Eleniro cuicunque pcr vim
\, aliquid *c violenliam eripitur, inferior est. Quare s
, * , - principalue illi bonum Deutn armis expugnaverint,
. , viriumque ab eo partem avulscrinl, forliores ipso
, illos esse necesee est. Ille porro ubi primum illi
* ' ^ cessit, ereplam ab iis vim suam rccuperare 1101
, ' , polesl, site armaluram dicere roalis, cum resislere
. \ ,
hostibus inilio nequiveril. Praelerea licet aliquando
- vicloriam conscqualur, ac riebellatie advcreariie
^ ' ereptam illam vim suam obttnere poeeit, euni mali
, 0 \ radix ac principium principii allerius cxpere adhuc
, \ isaneat, neqne peniius exelingui pogstt, polerit rur , - 8us novis ac rnajoribus coptig conflatis vincere,
, vimque illam a meliore Dco recepiam aufcrre de ,
nuo : ex quo sequitur malum illius opinione resi , \ stere perpetiio, neque comprehendi unquam, alque
' , \ iu poteslatein posse redigi : sic ul aseidue diripiat,
, - ac vicissim diripialur. Quod si istud vesani bomi \ . iies, sumroisqueerroribusexc&caltdixcrint: Postea - quam bonus Deus particulae illius, qua3 sibt erepta, , - D fuerat, armatufam sibi aliquando vindicaverit, tuuc
' ,
principatus ac potestates conlrariae factionis inler \ pocione deleturum esse.
.
Hoc, inquam, si dixeriat, si omniAoexstingiiere
\ , \
, \ , - ac perdere bonum Deum asseruerint, nulltis alteri
impostoris illius esse decreto locus poterit;
, ,
, doccl bonnm illum Deura justum aon esse, neque
dclinquenlem ullo judicio damnare, neque tormen , .
lis subjicere, nec occidere. Nam si diabolum, aut
,
quaicunque demum est opposita illa vls, e medio
\ , *
tollerc ac profligare conatur, aut ex eju* sentcniia
, d>c .
bonus esse desinet, ut in illius orationc posiluio
* , , \
1
F. , leg. .
* F. .
S.
71
F.P1PIIANI!
ant si niliiloniiniis bonus esl, malum insupcr \ ,

*i\ ,
exslingnet. Proindeqne idem ipse erit cieli aclerra
ctmdkor Domiiius, ut esl revera, qni unicuique pro , ,
, , \
operum suoriim ralione praemia consliluit : quipro
cximia boniiale ci, qui bonus esl, et in exercenda . \
,
bonitatc laboraril, perinde bonum rependit. Ei vero
.
qiii mala commiserit, quod juslum esl reddil. Ex
c j i i i b u s o m n i b u s Manicbaeioratio reCellilur, quue au conlraiiam docirinam dcpravatos hominum animos abducit.
'.
XXV. Sed nunc illius dogma ad verbum, u l i

consentaneum esl, ascribam, ex Archeiai opere,
,
quod aclversus cumdem illum edidil, ex iie qure a
, ,
Tyrbonc disctpulo illius acccpcrat, de quo menlio\ . /
iiem anlc fecimus; nam cum Arcbelaus cpiscopus,
\ , \
o.t Marcellus de Manis dogmalibus Tyrbonem inlerrogasscnl, liasc ille ipsa respondu, qua: nos ex eo
libro dcscripsiintis; sunlqiie cjusmodi :
, \ ,
,

" (28)
.
Mamchcei impia dogmata.
, *
Si Maniclr.ci lidem cognoscere velilis, a me brc~
viler exposilam audite. Hic igitur deos geminos co- . Lil, ingcnitos, a seuiel exsislenles, sempilcrnos, i n - , , ,
vicemque conlrarios. Quoriim alierum bonum, ma- \ , *
lumaltcrum definil, aiqueuni lucis uomen imponit, , . \
; ,
tenebraruin alteri. Ad lucis parles bominis aniraam
pertinere putat; tenebris vero corpus, ac materiae , \ .
opiGcium tribuit. Ilorum vero perniislionem ac lem- ,
perationem bunc in modum accidisse dicit, ac ,
,
duorum regum exemplo deciaral, qui jam dudum
inimici muluo sibi belliini inferunl, ita ut ulerqiie C
* ,
.
privatim sua possideat. lla tenebras, a i l , collectis
viribus, ftnibus suis egressas iiicursionem fecUse, .
ac cum luce dimicassc. Gum auleoi bonus paler tenebras in terra sua versari cognoscerel, vtm a se , ,
ipso quaindam edidisse, quae vilae roater appellata , . , ,
sit. Ab bac primum bominem produclum; nec non
, .
( l elemcnu quinque, ventum, lucem, aquam, ignem,
, ,
maleriam. Haec cum vclut ad bellicum apparalum
iuduisset, in inferiora delapsum cuiu lenebris pu- . , , ,
guasse. Tenebrarum vero principes, qui cum ca
ieceitabant, ex illius armalura, quam animam esse .
dicit, nonnibil dedisse. Quo quidein tempore p r i - . \ , \
muni bominem tn inferioribus his locis a lenebris
' , , \
inagnopere esse vexalum. Quod nisi orantem Pater
i'xaudiset, atque alteram a se produclam vim, in D , \
subsidium misisset,qu vivus Spirilus diceretur, ac
. *
nisi descendens dexleram ei porrexisset, atque e
tenebris eduxisset, Jamdudum primum illum bo . , minem detentum periculum ingens aditurum luisse.
atv , ,
Ab eo igilur lcmpore animam in inferiori bac sede
.
eliqiitt. 643 Q
causa est cur Manicliaji, quo .
titis inviceni occurrunt, bujus rei significaudas gra, \ , 2
| l : n
Deest quidpiara.
(28) " . Primus portentosae illius hoeresis oppugnalor, ob idque singulari

laude dignus, Archelaus exslilit; qui babilam a se
CIIHI imposlore disputalionem in comnientariuin
rodegil omniaque ncfari supcrstilionis arcana pa-
tefecit. Ex hac Arcbelai collatione caBteri deinceps

hauserunl omnes, qui hsereiici illius bisioriam ac
dogmata scriplis prodideruiil. Meminil Archclai in
Scriptoribus eccles. Hieronymus.
ADVERSUS HiERESES LIB. I I . . I I HjfcRES. L X V l .
73
74
, \ tia muluo sibi dexteras porrigant, tanquam a tene , .

bris erepli. Omncs enim secias versari In tencbria
asserit. Tunc vivum illum Spiriluin munduin condidisse, ac tres alias virtutes fercntem el dclapsum
principes extulisse sursum, et in firmamento stabilii&se, quod ipsorum corpus cst, sive globus.
XXVI. Tum vcro prxterea eodem a Spiritu l u KCp.
minaria creata, quae sunt animae reliquiae ; ilaqnc
, & \
. ab illo perfecia, ut ilrmamenlum circumacta percurrerent. Rursum vero tcrram ocluplici specie fa .
bricasse. At Bajulum infra suslinere, fatigalutnque
\ , ,
. * tremere, ac terwe motum praeler constiluium tempiis elTicere. Ob id bonus, i n q u i l , Pater Filiuni e

, \ sinu suo in lerrae penetralia, atque inlimas ejus
partes allegavit, u l illius consentaneo desiderio
, salisfacerel; ei quoties lcrra inovel, vel ille labo ,
, . rans I r e m i l , vel onus in alterum bmnerum trans \ '
fert. Per idem tcmpus maieria stirpes ex sese pro , - creavit; quas cum nonnulli principes diriperenl,
, \ convocalis i!la principum primoribus, unam ab
' , \ - singulis viriutem accepit, bominemque condidit
, ad primi illius booiinis exeniplar, cui et aminam
, \
illigavil. Ejusmodi rommistionis est ralio. Sed v i . \ . " vus Pater, quod aniniam in corpore afflictain ccr neret, ut est misericors ac benignus, charissirauni
, \ , sibi Filium ad illius recuperandam salulera emisii.
Hanc enim ob causam , simul ei Bajuli graiia n i i . , sisse dicilur. Igitur Filius adventcns sese hominis
. \ - in figuram couvertil, atque hominis sicnilis bomi , \ nibus apparuit, licet bomo non esset; eumdemque
, *
genitum esse bomiues vulgo crediderunt.
\ .
C

Iiaque inox ut accessit, opus qiroddam ad ani , \ marum salulem molitus est, macbinamque con * , , s l r u x i l ; in qua cadi erant duodecim: quae globi
. \ cujusdam agilalione conversa morluorum animas
, , \ sursum evebit, qua magnum illud sidus radiis suis
* \ exceptas ac repurgatas in lunam transportat. Ita (it,
, ' . ut hujus orbis implcalur, qui discus a nobis vulgo
, dicitur. Navigia quippe et ponlones duo esse sidera
. , illa censei. Onusta vero luna ad subsolanuin Iraiis * vebit. Ila dcposito ouere lcvaiur, ac rursum na , \ vigium 6 4 4 complet: binc novis per c;idos cvc, \ , clis animis iteruni exoneralur, donec suam ac pe , - culiarem anima3 partem eripial. Elenim anitnam
. ^ omnem, atque omne quod movetur animal boni
illius palris n a l u r a 3 parlicops esse doceu Porro cum
. onus illud animaruno ad Palris jEones luna transvc , xerit, manenl eae in gloriae columna qui perfecius
) , aer dicilur. Est aulem bic aer lucis columna qua>
. *
dain; quoniain animabus qu;e purganlur est referla.
.
Ilsec ipsa causa est per quam saluiein anima? couse, ' \ .
quanlur.
'. \
XXVII. Cur autem moriantur bomines causam
* ,
bujusmodi proponit: Virgo quaidam, inquit, for , ^
mosa atque compla blandiliarunn|ue plena princi pes a vivo Spirilu in firmamcnium educlu* ac cruci
\ . 4> ,^
suifixos suis illecebris allicere aggreditur; quaB se
,
maribus pulcberrinuc fcminx, feiniuis vero elc1
Vox illa inibi suspecla, conjiciebam .

PATHOL
Gu.XLlI.
* Cor. .
3
7S
S. 11
76
gantis ac formosi speciejuvenis oflerens, prmcipes, ^ \ , \ ,

, ,
cum eam tam exquisilo ornalu vidcrint, ad sui
desiderium veliementcr accendit. Qui cum eam as- \ , *
sequi nequeant, exlra poleslatcni cxeuutes, prae , .
" , ,
amore accupidiiate mirum in modum exardescunt.
Cumque accurrcnlibus illis virgo se ex illorum aspe- , ",
ciu subduxeril, tum magnus Princeps ex sese nu- , . \ - ,
bes e m i l i i l , ut pra3 iracundia mundo tenebras of .
fuudal. Atque boc niodo si vehemcntius prematur,
. \ ^ (29) hominis instar ex sudore lassalur, qui quidem su , *
dor pluviam eflkit. Sic et princeps alier, Messor
, .
appcllaius, si virginis illecebra capiatur, pestem
in universam terram perdendis bominibus immillk.
. \ ,
Siquidem corpus istud cum majore mundo compa .
raium imndus dicimr. Caetcrum bomines universi
radices babcnl infra cum sitperioribus comiexas. ^ ,
igitnr com a virginc pelleolus captu>quc fucrii,
. \ ^ ,
lunc boimnum amputare radices incipit; qnibus
, \ .
succisis, pcslileniia grassaiur, ilaqnc moriunlur.
^ ,
Quod si superiora radicis prae labore qualiantur,
\ ,
terrse motus consequilur, quo Bajulus eliam coucu. .
liiur. Ea causa morlis est.
XXYUf. Nunc illud vobis exponam , quemadmodiim anima quinque in corpora iraflsftiiidatiir. In
priinis enim pars illius exigua repurgaliir. Tum
iu canis vci cameli vel alterius animalis corps
(ransferliir. Ac si hoinicidium anima perpeiraverit,
in celephorum corpus transfortur. Si inessuis&e
doprebeivdatur, in balbos ac lingua oropediloe.
Aiiiniae vcro haec ipsa nomina sunt: mens, noiio,
inlelligenlia, $ 4 5 cogitalio, raliocinaiio. At messoros, quicunquc metunt, principum siimles stint,
qui in lcnebris jam tum ab initio versanlur, cum
primi bominis armaturam adederunt. ldoo transporlari illos in fenum aul pbaselos aul bordeom
atti spicam olcrave necesse est, ut meti suocidique
possiot. Panc si quis vescitur, panem bunc fieri
oportet, ut et ipse comedatur. Avem qui occiderit,
avis fiet. Sirnililcr qut murem occiderit, in mu commulabilur. Praelerea si quis in bac vila
dives f u c r i l , ubi cx corpore migraveril iu mcndici
corpus transferctur, ut oberrans slipem corrogcl,
imleque scmpiternum ad supplicium pcrvenial. Ac
cuni nostrum ismd corpns ad principes malcriamqucpcrlineal, qui Pcrsicam arborem planlal, mulla j
ei corpora obeundasunt, donccPersica iUa dcciderit.
Qui sibi ipsi donuun cxstruit, in uimersa corpora
dislrabelur. Qui in aqua lavat, suajnmet ipsiiis
aniinam astringit. Qui electis ipsius pietatis a l i quod munus non dederit, pcr imilias generationes
poenas expendet, aique in calecbtimenorum corpora transibil, donec muncra quampluriina largiatur. Ob i d xiborum exquiskos quosque eleclis
oiTcrunt.
'. ? \ ,
? ' .
* ,
, . , *
/ , .
, , ,
, . 01 \, ,
,
.
, , , , , \ . \
, \ . ,
. , \
. , \ ,
.
,
.
\ ,
, .
,
. (50),
. \ *1 , ,
,
.
.
Pancm antequam comcdant, oraitoaem ila concipiuut ad panein sennonc converso : Ncque ego le
29) / . F. .
50) . Cor.
, . Si quis lavat, in aqnatn $uam

conttringU animam.
ADVERSUS HiERESES LIB. . . . -
HiERES. L X V l .
?n
. , , / i messui. ncque molui, ncc exprcsei, nec in clHanHm

. ' ,
imposui. Alius haec omnia praestilit, mibique obtu. * . \ * l i i ; ego ab omni culpa innocens vescor. Quas c\m
, * - apud se pronuntiavit, tum calecbuincno d i c i l :
. . Pro le oravi. Ita illc discedil. Naw, ul vohis paiil
, , 6- amc dixi , qui niessuerii et ipsum esse inetendun),
* , - ita qui in inatriimenluin aliquod fruiuentum injeoe \ , , - m , Injicieudus et ipseest, ut qui maseam sobege *. \ - f i i , subigcndus coquendusquc qui panem coxerit.
. \ Proplcrea omni opcre illis intcrdicitur. Quin euaiu
alii sunt, inquiuitl, ^ quibus orfcintnr ei
, . \ dcra, quac ab boc nostro occidendo recedant. Si
, \ , qnis bunii anibulei, terram laedii, ut et aerem
laedit qiii mannm agilat, cuoi aer hominum et be *
, \ , , \ tiarum ac volucrum et pisciura et reptilinm aniaia
, \ . ) \, " * sit. Quicunquc vero in mundo est, hoc ipsum , u i
, , d i x i , corpue non Doi sed materte esi, ei lcnebrie
\, \ \, - obduci neceese est.
.
4 6 XXIX. Quod ad paradisum perliuel, iiuin*. \ , ()
. , dus ie appellalur. Arbores porro in eo suiU, cu , pidiias, aliaeque fraudes, quibus illorum boiuiJMUU
. , - corruinpuntur animi. Qux auiem in paradiso con , , siia est arbor, cujus beneficio Lonum disctTitiiur,
* Jesus est, ejusque cognitio, qtiae in muudo eat;
\ . , * quam qui percipil, bonuin Bialumque di&cernii.
Sed nec luundus ipee ad Deum pcrtinet, verum ex
, ' ,
. " materiae molc forniatus est; ob id universa per , cunt. Quod aulciu piiuio cx honiine principes ra , - ( , pucriim, i&lud ipsum onns est, quod inipoiiilur
* . ' luiuc, quodquc eingulis diebus a inundi contagioec
purgalur; anima vero, qua verilaiie expers ex h*c
, ,
. vila disccdit, dxmonibus tradilur, ui eam gebeiina
, atque incendiis cdomeut. Deiiide iia castigaia in
* \ , corpora edouiandi rursiim gratia iransmUlUur;
unde ingcnlem in igaein ad fiaem uaque miuitur.
.
XXX. De proplielis nostris ita disserit: Irapie'. *
* , tatis sive improbilaiis Henebrarura sse SpiriUim,
, ' \ - qui ascendU ab inilio ; el eb i d aberranics nibil
locuii suM, quod illorum princeps obcaecalus ani .
. - mo fuerit. Quorum qui gcrmombus auscullai, ui
, ' , sempiternuni perit, ad glebani illigatus, pro co
quod Paracleti scientiani iiiiaime didicil. Quiu
, eliam solis id eleclis suis, qui IIOJJ plures quam
. (31)
)
, * - I septem fuerunt, boc roandaium dedit: Ubi cibuni
, , \ \ euwpserilis, oraie, ei oieuoi multornui invocatioae
, - noaiiiKim consecratum ia capul iospergile, ut bxc
. in vobifi fides corroboreiur. De quibus nomuiiliue
* . nibil eai oiUii sigiiiiicaium ; soii eoim illi septeni
' \ , bie uluniuf. Prasterea sacrum iliud ac veuerandum
, apud nos Sabaotb noiuen ipsam eese dicunl bominis naluram, cupidilatisquc patrem. Quapropte/
. \ *
. cupiditatem adoraut, et esse nuineti
, .
arbilrantur.
\ ', , * "
De Adami creaiior.e ita senlit: Eum qui tla IOCIH
1
Cor. .
Expungo .
De bc voce,
(Zi)
k .
De Maniilutortiro audientibus et electis agil pluribus in
, viderint erudUt.
locis Augusiiuus praescrtim conlra Faustum;
Ep. 7 i .
iiem
S.
79
80
EPIPIIANII
las cst: Venite , faciamus Uondnem ad imnyinem X 6 * , *

, *
nostram ei simililudinem*, sive ad eam quam vidi-
nius lormam, Principem esse, qui reliquis princi- , " ,
, , , pibus dixeril: Adesle, daie mihi ex illa luce, quam
,

acccpimus, et faciamus hominem ad noslrum, qui
principes sumus, efligiein , qualcm aspeximus ; qui , ' ,
quidein priinus lioroo esl, ita liominem fabricasse. * .
Eadem ct Evam ralionc condidisse, 647 eique ,
, -
de sua cupidilatc ad Adanium dccipiendum iinperliissc. Ab iis igilur cx principis opiGcio mundus

iste fabricatus est.
"
'. '
X X X I . Ad ha2C Deum nibil habcre cum hoc
, ' , mundo commune, nec eo delcctari; quod ipsum
depredali sint principes, ac molestiam exbibue- , \
rint. Proplcrea quotidie pcr sidera isU, solein vi- . \ $ *
delicet ac lunam, animam suam eripere, quibus ab ^ *
, \ , ' \
sideribus mundus universus, ac quidqiiid est crea .
tum diripitur. Eum qui cum Moyse, ac Judaeis, et
sacerdotibus loculus est, tenebrarum fuisse prin- \ , \ ,
cipem exislimat: ex quo eilicitur Cbristianos cum \
Judaets ac geniilibus unum < t idem essc, utpote qui \ , \ ,
eumdem Deum venerenlur. Qui pro suis illos cu- .
piditatibus decipil, cum nihil minus sil quam ve- , .
ritalis Deiie. Quare qui ejusmodi Deo confidunt, '
, *
qui cum Moyse, ac propbclis loculus est, vinciendi
cum illo suni, quoniam veritalis in Deo minime ,
conQdunt. Nam ille alter pro ipsorum, uli dixi, .
libidine cum eis locutus esl. Post hsec omnia ' .
, , ,
poetremo u l i l l c scripsit, ubi senex iniaginem suaru
%
osiendcrit, lunc Bajulus terram extra se dimittil, q ,

indeque vebemens ignis erumpens muudum con- , \ ,
fiumit qniversum. Deinde glebam novo cum sconc .
mitlit, ut omnes peccatorum anima in aelernum
, vincults consiriclae teneantur. Qua3 lum accideut,
\ .
cum simulacrum advenerit. Quidquid veru propa- , . galae sobolis esi, puta Jesus, qui minore navigio , , ,
vebilur, et vilae mater et gubernatores xu, et lucis
, \ ,
-virgo, ei terlius scnex, qui in majore navigio rc , ,
eidet, nna cum vivo spirilu, et ingenlis ignis mur#, , \ \
venliquepariter muro, et aeris, aquae, viviquc el , , \
oxieFioris ignis, apud cxiguum sidus habilant, do- , \ , \
iiec 'mcendium iiniversum mundum absumal; id
, ,
quod cerio annoruni epalio contingcl, quorumnu- ,
meruin nesciu. Quibus perfectis ualura duae pri , . \
slinum in statum restiluendaB eunt, ac principcs \) . ol
inferiora sedium suarutn incolcnt, superiora Pater ,,
occupabit, ac locuin suum recipiet. Hanc oiimem
, .
doctrinam ManicbaBus tribus discipulis tradidit,

variasquc in rcgiones dimisit. Addae Oriens obti , * ,
git, Thomae Syria, Hermeas alius in iEgypium
\ ,
profecttis cst, quibus in locis ad bodiernum usquc

diem inanent, ubique 6 4 8 dogma suum ac sectaro
* \
siabitire coiitendunt.
, .
XX X I I . HA-C ego ex Archelai libro proponcnda
*.
pulavi. Atquc bsec scholie illius disciplina^que con . \ *
atiiuendae ralio fuit, per quam loiium in mundura
, \
' . , 2G,
Leg. .
F. .
ADVERSUS ILERESES LIB. I I . . I I . II/ERES. L X V I .
^ . disscmkialuni cst. Huic enim semini similHmarn

doclrinam cvomuit. Quam multa porro adversus
, ! tanlam hislrionis hujus calutnniam opponi pos , sunt : quod unicuique constare potest. Ac fameisi
pcrpolila in refutando nequaquain adhibeatur ora , *
, tio, satis ad incutiendum illis pudorero fuerit, ut
. id intelligatur ejusmodi ab illis decreta defendi,
quae conslare sibi nequeant, ucque vim ullam aut

. - pondus babeant. Elenim priora posterioribus ever, , liC, posteriora longe a prioribus divcrsa proponit.
, Muudum alias a Deo productum asseril, alias a
. principibus, ut ejus nulla ex parle cansa sil Deus,
, sed et ipse mundus intercai. Nonnunquam firmanientnm pelles esse principum docct, quos inter, \ , , \
, dum supra iu polo in cruce suffixos essc dicii, ac
D discurrere. et velut nubes obducere, proriiarique,
.
el libidinis slimulis ad aspectum virginis, et adolcscenlis pulcbriludiuem concitarI.
infamiam singularem t Quid enim fingi polest
\ ! , \ improbius? quid molestius ac turpius quam vcritalis Spiritum muiiebri sibi flgura describere, eum ;
^
; demque dicere nonnunquam maris specie principi , \ - bus apparere? Nam cum turpe sit virum eo lemu lentiae insolenliaeque progredi, ut mulicbrem habi , tum ac formam induat; tum vero turpissimum est,
. \ \ \ , - mulierculas in viros commutari, ac virilem cultum
inducre. Quanlo vero majore a pessimo illo fictce.
Manicbaeo injuria divinus ille veritaiis Spirilus af ; ,
, ; - ficitur? Sed illud volo mihi dicas, quibus cutis dctracta it, libidinis stimulis agitari qui pos&intt
; ,
v
'
"
'
"
; , "
,
\ ;
;
,
, ; \
*
,
. 01 , \
, , \ , \ ,

aut quomodo, postquam in crucem acti sunt, pelte

nudati sunt? imo vero, si cruci affixi sunt, qaanam ratione ad virtulem illaro, qua3 repenie dispareat, possunt accarrere? Deinde raro quis contumeliosum islum in Deum bominem ferre possit,
qui nos principum sudoribus ali sentiat, aique
ex foedissioiis illorum excrcmentis imbrem nobis
eniiiti? Gur autem polum ipsecum discipulis suis
baurit ex inibre collcctum? Nonne slatim ridiculos
esl, qiii corporis necessitalibus obsequcns sud<*rem bibat? Nam ut dispar sit peccatum, poena la-.
mcn ei qui invitus pcccal longe minor proponilur
quam ei qui sponle commiseril.. Licet enim, quotf
reipsa non est, verum esset quod furiostis ille fin - D git, caeleri 649 quidem bojnines, qui sudores aci
\ foedas excreliones ignorant, cum aqiiantur, aut
.
polant, venia magis digni suni, quam qui, frustra-.
stimulante conscientia, imbecillitaii sua? succumbens, ejusinodi pottis adbibet, cxlerisque carnia
necessitalibus obteraperat.
\ X X X I I I . Sed alia sunt quampttirima, in quibus
.
iste sectalores suos ore mcndacissimo decepit. Quid
* ; ,
enim ab eo non ridiculum esl altaium? Cujusmod;
\ ,
e s l : hcrbarum stirpiumque ac leguminum seroina
. * \
animas esse credere. Quod quam absurdum sit, ad
. illius refutandas ineptias, demon&trare conabiimir.
*IHt ! \ , - Etcnim si lentis, exempli causa, vel faseoli, vel
\ \ , \ , \
ciceris aliaque grana id genus aniina? sunt; item F . . Et mox .
F. .
F. rel .
ft*
S.
83
que caJcm ct lauri sil anima, laudandi niagis ii

eunl, cx eortim scnlcntia, qui carnibus vescunlur,
quam qui severioris vlta* instituta scctantur. Hoc
enim, ut illius fabula continet, meluere videlur ne,
si animatis rebus utatur, velut anknalibus ac caet^
iis, horum similis exsistat. Alqui contrarium potius accidit. Demns enim quinquagenos, vel centenos tauri unius carnibus n u l r i r i , omnes i l l i , ut
isle quidem nugalur, et a nobis refellcndi graiia
dicendum eet, unius duntaxat anima* rei sunt. At
qui semimim granis pasckur, triccnarum vcl quadragenarnm uno baustu absumplamm reus est.
Ita uibil ab eo ridiculum ct inane proponitur.
Nec enim ullus est, qui paululum rerum divinarum intelligenlia ait preditus, cui non ex sana
doctrina plana ac manifesta sint veritatis indicia.
Quippe Salvatore nostro nihil ad bominum vilam
declarandam esse polest verius. Iste vero ncbis
barbarus Persa, ingenioque servus (nam alioqui
nihil ei corporis eervitus obessel), hoc, inquani,
aseerit: aequalee omnes animas esse, et in omnlbus
t M i i c a m reperiri, tam honainibus scilicet qtiam pecudibus, feris, avibus, serpentibus, aniraatibus,
rolucribus, piscibus, bestiis, herbarumque seminibus, et arboribus, cseterisque quae videri oculis poseunt, At non islod nobis a Domino eigniflcatum est.
Nam si ila eeset, com ad humani generis salutera
advenit, pecudes quoque sanasset, iisque curam
ac cullum adhibuisset, ac morluas bestias rursum
,
ot . p,
, ,
, \ . .
\ ,
, *>
, ,
. *0

\ . \
.

.
.
, ,
\ .
. ,
\ \, \ ,
\ , \ \, \ , \
, \ , \ , \ ,
\ . \ .*
, ,
\ ,
. '
, , ! '
,

\ 6 .
. ; , ,

.
, , , ,
, \ \ \ ,

ad vitam excilasset. 650 Alqui longe alia narraVil, nec islud unquam docuit. Absill Si quidem
bominum se aninris salutem tribuere profilelur,
quaai boc aenigmate breviler complexus est, cinu
dixit : Non veni nisi propter ovem quce perierat .
Quibus verbis universam hominis naturam inleiligit. Quidnani vero praeterea scriptum esl? Curabut,
inquit, omnes quos offerebant sibi, lunalicos, et variis morbis affectos . Cam enim caecos, surdos, incurvos, paralyiicos, mancos ad eum adducerent,
omnibus benelicium suum ac aaniiatem largiri sokbat, nusquam vero scriptum est pecudes eidem
oblalas.
Praelerea cwm ad Gergesenorum regionem venis (32) set, ut Marcus asserit *; aut ad eorum fines, ut
, , Lucas scripsit ^; aut Gadarenorum, ut Matlhaeus; D , , , sive Gergesaaorum, ut exemplaria qua3dam praefe, ,

r t i n t ; erat enim trium sorliura in medio locus ille

, posilus ; Ecce> inquit*, dcemoniaci duo di/ficiles

"*
valde e monumeniis egreui clamabmt dicentes : Sine. ,
,
,
Quid nobis tt tibi, Jesu Fili Dei, quoniam ante
; ,
lempus vemsti lorquere nos Novimus te, qui <ts,
. Sanctus Dei. Erat autem grex percorum, qui illic
.
pascebalur. Et rogabant eum damones dicentes : Si
c
Matth. xv, 24.
* Matth. , 14.
Marc. v \ .
f
(32) . Levicule
hic hallucinatur. Etenim Marcus cap. , 1,
appeUai; Matth. .
Lucas cap v i u , i 6 , . Lalinus intcrpres
Luc. , 26.
Malth.\m,28-33. F . .
abique Gerasenorura. Gerasa etGadara aliitoppida

duo, aliis unum et idem fuisse videtur. Yide Jansenium cap. 30 Concord. quibus tranfearanana qjuaedani regio wouicn acccpit.
85
ADYERSUS HiERESES LID. I I . . I I . HARES. L 1 V I .
8*
'

, ejicis not ex hominibus, mitle no$ tn po**ot. Et trruerunt in mare, et perierunt in aquis. At pastorcs
.
,
) . fugerunt, et nunliarunt iu urbem. Apud Matthaeuin
01 ,
daemoniaci duo fuisse dicuntur. Iderti porcos sira. \ pliciter concipU, neque numerum exprimit. Mar. , \ eus vero eliam porcorum numcrnm accuralius expoaiL Venit auUm, i n q u i l i n parte$ Gergeuno '
rum, ei occurrit ei dcemonium habetu, qui alligatus
, "
*
erai cAbeni$ ferrei*, et disrumpebal vincula, et in

monumentis degebat, et vociferabatur : Sine. Quid
,

nobis et i\bu Je*u FiU Dei ? Venitti ante Umpus

, *
torquere nos ? interrogavit ip$um Jesu* : Qtwd e$t

* * "- , "
libi nomen ? Et dixii : Legio, quoniam multa darnio ;

*
. " nia intraveraut tn ipsum. El rogabanl ipsum, itc
; , *
emitierentur exira regtonem, &ed ut in porcos uigre .

B derentur. Eral eaim illic grex porcorum qui pascebalur; et permisU ipu* ingredi in porcos; et irruU

grex per prcecep* in mare; erunt enim quasi duo

mUUa, et suffocula $unt in mari. Et qui pa$cebant

,
*
ipsos (ugerunt, et nunliarunt in cmtalem. Num vero

.

. * - Dei Verbum, quod propler nos hoinineiu se fecit,
ejusmodi quiddam ex ignorantia sciscilabalur, ne,

quc dacmonis nomen noverat, antequam iuterroga *

rel? 651 Vcrum Ua Dcus faccre consucvil, ui cx
. * ,
&" , \ itlorum, quos ialerrogat, ore cujusque ncgalii raliones occasioiaesque palefaciat. ûamobreiu el i l *
\ ;
lic quoqii^, ut quam terribiles, quanloque numcro

(Leiuones essenl iudicaret, imerrogare prius voluii,
. \
t.l ex iilius ore admirabile facinus illud osicade, , \
rctur. D&mone* porro rogabanl ipsum: 2Vi millas
,
. - ^ nos in abyssum; sed permiile nobi* ut uigrediamur
tft porcos: et permisit ipsis. Et exicrunl dcemenet, et
el

intraverunt in porcos, el irruit grex porcorum ptf
'
pracipilium in mare; et perierunl iu aquis.
.

,
.
\ "0 !
XXXIV. singularem Dci bcnignilalcni! quaiu
,
beno mendaciuiu redarguit, ac scrvis suis, lan\
* \ ,
factis qiiaui verbis, ct ia onini admiiiistralione pro . "
videutiaque sua veritalem dciwmslrat! Hoc eiinii

re ipsa siguifuavii, non camdemanimam in homi, \ .
nibus, ac pccudibus, cl reliquis animanlibus i u , ,
esse. Nam si eadcin in illis forel anima, cur qm
- 0 unum repurgarc vellet, aul unam servarc correpli
, ,
a daunonibiis Uominis animam, duobus aiiiiiiarum
;
luillibus ROII pepercil? (hir unuiu honiinem, sive
, , '
unam aniiuam ila perpurgal, ut in alia corpora
;
vcl animas dajnioues ingrcdi permiltal ? Nunquid
; lucis manifesla sunt opera? Non luce palam qua^
; ;
illic narraulur perfccta sunl? Noniie bilarib ac
\ , splendida veriiatis csl facies? nonne plana suiit
; , \ ,
intelligenlibus omnia, reciaque i i s , qui seienliam

repercriia? Quis hax audiens, et apud sc perpen ;
dcns nou Maneui iltum reprebendat, qui ca qiuc
. '
iuiiiiiiie oporlel consuat, quo hominuro mcnt^s a
. ' *
verilate dclorqueal. A l eniiu pcrguut ncfarii. A u , ,
divi cniui qucmdam cx illis boc modo dispu.autem.
%
M a r c . v, 1-15.
87
S. EPIPUANII
Qui cura hanc a nobis ratiocinalionem accepisset,

conversus i n sese pecudis homo similis cogitare , , [coepit, ecquid adversus divinam illam verilatem
] ,
posset objicere. Proinde vanum ac ridiculum quid .
dam opponens mendacio veriiaiem evertere se , \ posse crediderat. Sic igitur asserebat : Utilem
.
porcis morlem illam fuisse. Ha enim a corporibus
liberatae ac servatae sunl aniinae.
Sed istiusmodi hominum, qui nibil vident et
\ , \ menle caeci sunt, neque quid dicant audire ipsi- ,
met videntur, insignis est vecordia. Nam si liberare * .
a corporibus aniinas salutare esse putat, longe
cousuliius Salvator egisset, si correpium a daemo- ,
nibus hominem ablegasset, 6 5 2 ut ab hominis ,
corpore Uberata tandem anima salutem oblineret. .
Ergo animas illas, qti in porcis inerant, pluris
bominis anima faciebat. Cur enim non et bomi- . \ \
ncm in mare cum porcis praecipitare et exslingui
passus esi, quo universas animas, lam horoinis , \ ,
scilicet quam porcorum, repurgaret ac servarei? \ , ;
*
Verura longe aliter istud intelHgimus; siquidem
Lazarum e monumento quatriduanum evocat, atque , \ , \
, ,
excitat, et in mundum reducit; nec utique raali
.
quidquaro eo faclo concitiare voluit, aut absurdum
ci aliquid ineptunique facere. Amabat enim Laza- , \ . " ,
rum, ait Scriptura *. Qucm igitur ainabat, cur in \ , ;
carnem, si ea mala esi, regredi voluit ? cur uon , \
mortuura itlum semet exsolutumque corpore ita uli ; \ 4 . ,
erat rcliquit ? Ncc esl quod sibi quisquam persua , ,
deat Lazarum subinde esse morluum. Hoc enin
Evangelium aperte declarai, accubuisse postea Je- C

sum, el eum eo Lazarum siniiliter accubuisse.
Quin et illud inter Traditiones reperiiuus, triginta
tum annos natam fuisse Lazarum, cum a monuis
excitatusest. Alque idem ille postea triginla aliis annis vixit. Alque ita niortuus ad Doniinum rediit,
el cuin illustri nominis fama vocatus est, ut el
cateri omncs ad ultimae resurrectionis usque tenipus, quando, ut polliciius est, unigeniius Dei Filius corpus animae, corporique restiluet animam,
el unicuique proul gessil, sive bODum, sivc malum
rcpendet *.
XXXV. Etenira nisi corporum fuiura esset aliqiwndo resurrectio, quid ille sibi vellet deniium
slridor *? Noc cst quod aliqui insanis illis vocibus
obslrepant: Denics nobis ad mandendtim esse fa- ^
bricalos. Eequid vero o.ibi post niortuorum resurrectiouem comedemus? Verum cum post resurrectionem Jesus secundo cibum manducaverit, ac
de assato piscc, et favo mellis comederil ; necnon et cum discipulis quadraginta diebus cibura
sumpseril , nonne cibum tlle quoque tempore futurum puiabimus ? Quanquam de cibo perspicuum
inde est, quod scribilur : Beatus qui manducabit
panem in regno ceelorum*. Imu et ipsius Doinini
haud obscura promissio: Sedebitis ad mensam Pak
&
Joon. , 36. 11 Cor. , 10.

F. .
Lcg. \ .
8
\ ' . \
,
, .
\
, *
, , , $ , \ ,
\ , ,
'. ,
; 6?
, \
.
;

, , \
, \ 6V
* ; \
,

. \
,

.
\
Matth. , 12.
Luc. xxiv, 42.
Acl. , 3^
Luc. xiv, tf
99
ADVERSUS ILERESES LIB. I I . I I . -
,
,

.
'' \ ,
, \
, \ ,
, * \
,
. "
,
.
riov \ \
.
9
HJERES. LXVi.
00
tris mei comedcnies et bibentes *. Scd quod ad c i bum illum potumque perlinet, solus ille n o v i l :
quandoquidem quce nec oeulus vidit, nec auiis audivit, nec in cor hominis a$cenderunt quce prccparavit Deus 653 diligentibus *eSed
baec obiter loci
liujus occasione proposuimus. cum animarum discrinien explicaremus; idque ex rei veritate, et
exemplo illo longe apiissimo comprobaremus, n i miruin aliam essc hominis, aliam pccudis aniraam;
nec ut pecudis animam servaret, sed bominis duutaxat, advenisse Cbristum, quoniam pecudes m i nime judicantur. Nam homines quidem et regni coelorum baereditatem assequunlur, et in judicium
\ocanlur. lbuut intm, inquit, ii in judicium ceter*
num, et ii in vilam celemam *.
t
- ' . ; ' ' XXXYI-XL. Quid ad baec isti quaeslionum indagato, \ 0 res? Scilicet cumeo pcrvenerint, ncque verborum scii, ,
tentiam assecuti fuerint, indignantur, ac repugnan .
lia quaedaui flngere sibi malunl, quam frucluiu
(33) , *
utilitatemque requirere. Maltbaeus enim duos a
\ . \ ! d&mone correptos fuisse memorat*; Lucas uniue
, 01
duntaxat menlionem f a c i t S e d el evangelislarum

aller, Latrones, inquil, qui crucifixi erant eum eo,
\
blasphcmabant ipsum*; alter neduui ulrumque
, \
blaspbemasse dicil, sed el unius defensionein com . ,
memofat. lncrepabat enim, inquit, alterum, ac
.1 ,
dicebat : Neque tu limes Deurn, quoniam in eadem

damnatione $nmu$; hic autem sanctus nihil egit.

'
\ *
Deinde ita Dominum compellat : Memento m ,

^
- ^ . Jesu cum veneri in regnum tuum. Cui Ule respondit: Amen dico tibi> hodie mecum eris in paradho*.
" '
Qua tametsi discrepare nonnihil in Scriptura v i .

deanlur, mbilominus plana sunt omnia. Nam quod
. .
ad arreptiiios aitinet, licet apud Matthaeuro duo
\ ,
$ \ . ' fuisse narrentur , iidem nibilomintis sunt, de qui - bus Lucas mentionein facit; sed h&c videlicel e s l
Scripturae consueltido, ut eoruin quae geruntur
, ,
rationes et occasiones innuat; ob id non duos, sed
.
ununi Lucas nominalim exprimit. Fuere quidem
,
i l l i duo a daBmonum vexalioue soluli; sed unus
.
duntaxat in flde perstilit, alter ab ea excidit. Quare
, quod ille constanter iu fide maneret, sequebatur
, .
, \ Jesum, ul in Evangelio scriptum eet , quocunque
pergerel. Hinc est quod, altero praelermisso, uniue
" \
9
'. "
, ;
. . \
*
, ,
'
39.
> duntaxat Lucas memiuii, qui cotlorum in regno

perseveravit; neque quidquam babet ad iuvestigandam veritatem absonum ac diversum.
X L I . Nec dtssimilis huic de quo agimus argumentl est, quod in Evangelio narraiur, ulpote ab
eodem auctore profecto. Decem leprosos Dominus
6 5 4 purgaverat, e quibus novem abeuntes non
dederunt gioriam Deo, unus duntaxat rediens permansit, qui a Domino proplerea commendatur his
verbis : Decem leprosi mundati $unt. Cur nemo e*
L u c x x i i , 38. 1 Cor. n , 9. * Matth. x \ v , 46. * MatiH. v i n , 28.

ibid. 4u sqq.
Mallb. xxvu, 38, 44.
Mattb. v m , 19.
7
Luc. vni, 27.
Luc. x x i i i ,
(33) .Chryso&i.Uom.
19,
i& Uaitb duoa evauêlislas iia cunciiiat, ul Lucas
eum laulummoda commemoraverit, qui ab raolcstiori e^sct daemoue corrcplus.
s. EPIPNANII
91
tis rcier$u$ est, qui aaret gloriam Deo, uisi solus \ , dJUa ;
hic alienigena ? Viden' ut ob ejus graluiu antnium \ $,
ac benefieii seiUienlero, non deccm, scd uuius .
memineril ? Qua ratioue et illud inlelligcndum

est, quod de latronibus evangelista commeuaorat. .
Solemue enim singularia nonnunquam numero , \ *. ,
mulliludinis efferre, ct conlra pluralia slngulari; , *4 , \
clui cum dicimus : Narravimus vobis, ei vidhuus . ,
vos, et venimus ad vos; cum inlerim non plures .
sint, sed unus duutaxat qui loquitur. Vcrum unus .
communi loquendi consueiudine ex plurium persona seriuonem ioslituil. Sic ab uno evangelista
. *0 ,.
pluralis usurpatus est numertis ; alier vero uiium
, \ . \
c latronibos in Cbrisliim maledicuin fuisse docel; #, ,
alterum vero confessum, ac salutem fuisse con- .
seculum. Animadverlis, opinor, quam aperta s\l in ,
omnibus verilas, neque quidquam sit in S$ri, .
plura contrariuin ac repugnans. Verum enim- ,
verodum bac e Scrtpluris depro.nr.pla lalius expo- ,
nimus, longius est a nobis sermo prolalus. Quan- I
quam velim equidcm i producenda longius oralione laborare, dum ei verilalis bostes rcfellaemr.
et ejusdem iilii veriiatis medicamentis ac remedii* dclecteniur.
X L I l . Nunc circulatoris illius reliqua vtdcamns.
'. *
Ouo TesUmeula sibi invicem esse coatraria defen- d i l , ac Deura illum, qui m lege sit loculus, ab , \
Evangelii auctore diversuHi. Proutde priucipein .
illum appellul; biinc vero Pairem, acFiltum; et , * , \
quidera Palrem bonuui Dcum suum aominat. U i i - . nara vere suum esse dixisset, nec errore falsus
, \ " \
tam coutumcliosas Deum voces i n suum caput C \ ederci. Nos vero iis ipeis ab co diciis assenlimur
0 , ,
ultro, idque profitemur : Boni Pairis bonain sobo- ,
lem, lumen de iuniiae, Deum de Dee, Deviu ve- , . \
rum de Deo vero, ad nos servandi noelri gralia , *
& 66
vem&se. ln propri* quippe venit, mn ia aliena, et

,
$*i eum non receperunt. Quotquoi eukm receparunt

iUum, dedit eis potettatem filio* Dei fieri; qui nou * ' .
es sanguine, neque ex carne, $ed ex Deo nati sunt *. - \
Atqui nemo sine earne et sanguiue iu inundo na-
lus est, aed omnes carnis ac ganguiuis parlicipea . , nali sunl. Quid eniiu eranl priusquam cum carue ; ;
6 5 5 gignereaiar? aut quid esse sine carne pos- , \
suraus ? Sed quoniam inundus a Deo factus est, el \ 1
nos ab eodem procreati ex parentum nostrorum ^ ,

carne genili sumus, venil Dominus, ut aos ex spi- .
ritu et ignc generaret. Geniti Uaque sumus : idque \ ipsum ccrlissiroum est; oeque quisquam priinam , . illam generalionem ejtirare potet, aut ex carne , ,
propagatum se esse difliieri. Quod ad secundan
qoideoi gencrationem ailinct, non eam ex carne \ , \
vel sanguiixs soriiii suinus, boc csL uon ex usu , ,
\ , *
earuis aul sanguinis accepiiuus; verura carnem ct
"
aniinam, poaleaquani spirilu gcniti sumus, non
, , \
carualem amplius liabeinus, sed sanguis cl caro,
, \ , \ .
el anima spirilali quadam ratione copulanlur.
Alque illud ipsum csl quod dicitur : Dedit ei$ potestatem filios Dei fieri, quicimquc oimiruui uiulalo
in uiclius animo carucin, sanguinem et aniniam ad Dci voluntaleui acconioiodanl.
1
Luc. xvn, 17, 18
Joan. i , 11-13
* F. .
03
ADYERSUS ILERESES L I B . I . . I I . ILERES. L X V I .

94
i Jam vero qui in propria venisse dicitur. non
alienueesi, eed oranium Deniinus. Quamobrero ita
d i c i l : Qui loqnebar in prophetis, ecceadsum *. Quin
etiam Judseos alloquens: Si Moysi crederetis, inquit,
erederetis et mihi; ille enim de me scripsit *. Ilem:
Abraham pater noster exsultavit ut viderel diem
meum. Viditet gavisus e*l*. Titm illud : Sie patres
vestri faciebatU propkeli* *; et: Beali eslis cum exprobraverint vobi*, et dixerint adversum to$ omne ,
malum mentiente*; gaudete et exsultate, quoniam
merce$ vestra multa et in cwlis. Sie enim penequtbintur prophetas, qui anti vo$ fuerunt. E l alio
loco : Hierutalem, quce occidis prophetas, et lapidas
eos qui missi sunl: quoties volui congregare filics
tuos* I Quae vox quolie*, olira ipsum pcr prophctrs
* congregandis illis operam adhibuisse demonsirat.
Cum enim haec ipsa verba, quce occidis prophetas,
atpere et objurgandi gralia pronitnliaveril, conscquens est propbetarura ab eo curam esse s u s c o piaou Jam qui prophetarum curam gerii, non u i i que est tanquam de alienis, sed tanquam suis
propriisque sollicilus. Quo et illud perlinel: Rquiretur sanguis qui effusus est tanguine Abcl,
utque ad Zachariam justum, qui fu*us est intcr
Umplum et altare . Pra?terea alio in loco, Sublaiis
omnibus nummulariorum mensas evertit, ac dixii :
Nolite facere domum Palrh mei domum negotiati)nis . Ad baec Mariae ac Josepho dixil : Quid erat
quod qucerebath me ? Nesciebalis qxiod in ttj qviv
Patris mei sunt oportet me e$se ? Porro Evangirlium, postquam baec ab co dicla rclulit: 656 ^ '
lite facere domum Patris mei domum negoliationu,
statim illud subjicit : Ei recordati sunt discipuli quod scriplum est : Zelus domu* luos comedit me .
* ,
.
.

,
' ,
"

. , - ,
'
\,
, , ,
" .

.
* \
!
.

,
. *0
,
. , ,
\ ,

"
,

\ , "
,
,
.
\ - ;
^, ;
,

.

;
,
tup\ ,
* ,
\ \ , *
.
,
;
\
* ,
* ; .
,
.

, \
,
\ .
.
,
, .
1D
XJLIII. Quam multa ex Evangeliis et apostolis

afferri ad Manichaei refcllendam msaniam possuni,
qai Yetus Testainentunui Novo dislrahere et alicnare conlendit? Cum tamen et Yetus mulla dc
Saivalore teslimonia coiilineat; el bic vicissim,
imo ei ejus apostoli, Vcleri Tcslamcnlo auctorilate
sua suflragentur, u l in illo loco, qui ex Davide
translaius e s l : Dixit Dominus Domino meo, Sede
dextris meis. Si igitur Dominui illum vocat, qu9modo filiut ejus est " ? Ad hxc : Clamanlibuspuerix,
Hosanna Filio David
cum eos non increparel,
Pharisxi ita ipsum alloculi sunt : Nun audis quid
itli dicanl f prohibe illos " . Ille vero ita rcspondil:
Si Uti tacuerint, lapides vociferabuntur". Estenint
Davidis ille quidem carne (ilius, ejusdcm vero, si
spiritum consideree, Dominus, cum ambae illae voees aliquid, quod lieri possit, verumque signiOcenl.
Nam nibil est i n veritate conflctuin.
Verum ne diutius in eo argumento coiumorcr, .
ero pancis iis teslimoniis conlentus, meque ad
aiia impostoris illius dogmaU refutanda cooferauu
Isa. L I I , 6 . Joan. m , 46. * Joau. viu, 56.

* Luc. v i , 25.
ibid. 22, 23.
Mailh. xxm, 37.
ibid. 35.
Joan. n , 15.
Luc. n , 49.
Joan. n , 17 ; Psal. i x v m , 10.
Matlh. , 44, 4fr;
Paal. ctx, 1. " Mailh. x x i , 9.
Luc. xix, 39. " ibid. 40.
1
1 0
11
95
S.
96
Si corpus altcrius Dei es>l, et altenus anima, quae

polesl, mi homo, amborum esse communio? Quan
quam coghandi milii quam altam m contemplalionea\ mediocris ac perpusilla niens noslia sese
coniinitlat, subit admodum vercri. Quamobrein
inhibclK) memetipsum, nc iis, qui legere ista possunt, plusquam par esl laboris imponam, cum pra>
serlira unico lestimonio presligialor iste redargui
possil. Elenim in eamdeiu consociationem accommunionciti adduci non eoruni esse potest, qua3 multio
dissentiant, sed unius opus esl, aul a duobus sallein
amkis ellicilur. Iiaque cum corpns et anima in
unum convenianl, unius Dei opus illud esse pulaiidum est. Ncque enim ulla est inler illa duo
disjtinclio, cuin ad agendum rouiua consensione
, , \ ,
; \

. >
,
. \
. ,
, .
\ \ ,
. ; .

, ;
ac concordia conspirent. Jam vero si, ut ille sen- \
tit, principes animain, qnam devoraverant, in hoc . corpus, tanquam in vinculum quoddam compege \ , rint, qui fieri poiest, ut quam devoravennt, ilerum
, , in eorpus iiuludanl? Quidquid enim devoralur,
.
cotisumilur; quod autem consumitur, evanescit, et in nihilum rcdigilur. Quod in nibilura abil, et
esse 657 dcsinit, nec ullo loco circumscribilur, ncc esl usquam, nec ullo carcerc cuui nibil s i l ,
coercm poicsl.
XLIV. Sed illud homini persaepe accidil, ut SIKB
\
opiuionis oblilusqua? anlea dixeril non recordetur
, * ,
amplius, et qiiae aliquando comprobaveril, eadem
, .
rursus iniprudens everlat. Animam inlerdum de
voratam, et corporibus, quae in boc mundo sunt,

ioclusam esse dcfendit. Alias a principibus e coclo,

alque ex boni Dci armalura dircptam, ut non am- C ,
plius devorata, sed in captivilatem abducta sit.
,
Nonnunquam et captivam asserit; ncque cobseren-
tialoquitur; scd alio modolotara cjusmodi narra- , ' *
tionein contexit. Quippe velut escam quamdam ab , ,
superiori virtule sponUj sua objeciaro existiniat,
non aliler atque bacdum in scrobem abjicere solcnt
, ,
captaudse ierx gralia, quae bac illecebra ad capien , \
dam pradam invilata capialur. Vejrum si ex virtute
. \
propria velut bsedum bunc aliquem vis illa coeleslis
,
immiserit.hoc est bonusDcus, sive lux, utiste no , , ,
niinat; licet feram capiat, prius tamen hxdum ab ,
sumi neccsse cst. Alque ita majus ipsi sibi dclri, \ .
mcnlum coelestis illa virlus consciscet, quae non,
nullam stii parlcm ad bcsliae pabulum objeccrit, ut,
^ \, *
qua se ipsam portionc mulilaveril, fcram caplasse
, * ,
vidcatur; nec jam valens, ac siipreina, aut prapo, \ , tens erit, ut voce vel voluntate feram poleslati ause
* , subjicial : quin polius, ut cjus compos evadat, cal, . \
lide ac fraudulcnter mulla molilur. Ac taractsi illius
.
aliqua partc inescata fcra illa captata sit, antc
,
tamen devoratum haedum illa perdidit, quanlumvis
.
prajdani assequi potueril. Sic igitur si animam
,
virtus cocleslis in huncorbem emiserit, u l peream
, ,
principatus irrelirel, poleelatesque captaret, non
.
ilta scopum, quem volebat, assecula fuit. Nam cum
, , animam velul ad venandnm captandumque miserit,
,
,
capta ipsa lameu polius esl; et cum ad irretiendum
,
vcnerit, suis esl implicata retibus : siquidem pu , \ >^
rissima ex nalura dcmala primum in vincuia con-
97
ADVERSUS HiERESES LIB. I I .. I I . - HiERES. L X V I .

98
. \ j creti cum roatcria corporis incidil; tum mullis est
peccalorum incommodis obstricla. Quamobrem bae, \ .
relici illius atque exsecrandi hominis taro oraiio,
quam doclrina omni ex parle refellitur.
'. \ \
XLV. Age nunc matrem iilam viise vidcamus,
, * \
quara ab virtute prodactam 6 5 8 affirmal, eam demque cum primo hominc quinque clemcnta pro , , ; ,
creasse, quae sunt cx illius opinione, vcnlus, lux,
, , , \ . aqua, ignis et matcria. Quibus indulus ille, vclnt
, ad comparandum bellum in inferiora delapsus,
, \ . cum tenebris congressus esi. Nam tenebraruni
, ,
principes, cum co confligenles cx ejus armalura,
, . " qua3 anima cst, nonnibil adederunl. inimicas cir* ! \ culatoris ineptias! fabulani risu omni ac ludibrio
!
dignam I Ubique divino numini imbecillilatem af , j; fingit, eumque qui novit omnia summa undique
.
ignoranlia conslringit. Nam qui malrem illaiq vilae
, , produxerit, sive ignorabai quid esset illa faclura
, sivejam facia divcrsa ab eo, quod speraveral, i n , venla eunt, infamiam cffugere non poiest. Necesse
est enim ignoranlisc illum argui, qui cum aliud
. "
eventurum esse cogitaverit, aliud pneter volunta, () tem suam evenisse postea cognosrit. Quod vcro
, . ad illam v i l a matrem aitinet, quam eliaro virtu * , lera noimnat, et ab eo vult esse productam, qtiam
turpe esl vita? illam matrem dicerel Nemo enim,
, \
! qui sano judicio pradilus sit, admittere quidquam
. in divina natura femineum poicst. At iste eliam ab
, , hac femina primuiu esse procrcalum hominem narrat. Et, uno verbo dicam, primuni bomincm viue \ ,
\ ^ que malrem ad eorum, quac in nobis accidcre ccrnuntur, similitudinem commcnlUA csU Siquidem
. "
\ , , et homo vocalur in tet ra, et mater, quae nos e terra
. genuit, quseque Adamo divinitus esl producla \
Ergo eadem quae in terra fiunt, cliam i n coelo repe, \ . riri 8ua induclus opinione slupidus homo nugatur.
", . Quae quidem ab omni ratione sunl alienissima; id
,
\
* quod ubique sacrrc Littera3 nos docent. Qu$ cce' , lestia corpora, et terrena corpora nominatim ex * primunl*, sed alia est coelestium gioria, alia ter . renoruin. Ubi non de iis quae supra coelesles orbce
, , , sunt, disseril, sed deaspectabilibus iisce corporibus,
\ , , sole, luna, sive etiam de iis qux in terra sunt,
. sanclorumque corporibus : quemadmodum pro te , - ^ nuitate noslra interprelandum credimus. Ulnun
vero de iis, insuper quae supra coelum emincnt hoc
,
. loco serrao sit, propler immensam Apostoli altissimamque scientiam, certi nibil asserimus. Terrena
;
quidem pleraque commemoravit. Quanto magis
, ;
qua3 coelo ipso stiperiora sunl? Quanam 6 5 9 *
lione cum terrenis comparari polcrunt ?
XLVI. Quod vero primum ais boniinem arma<7' ()
lura sibi loco venlum , lucem, ignem, aquam ac
,
materiam fabricasse, si e coelo prinms ille homo
, , , ,
derivalus est, atque buc procudendse illius arma ,
, \ luraa gratia venit, qua velut lorica quadam ar
1
r a
Vex illa non admodum necessaria

* Gen. i , 26. 1 Cor. xv, 40.
8
tidelur.
* F . .
forte h*<r.
100
S.
)0
inunlmento se protcgerct; consequens est ut hrcc \ , * '

infcriora illo potentiora sinl qui e coelo deecende .
rit Aqua enim illa ipsa est qua3 ccrnimr, lux quae
, \ , \
oculis apparel, raaieria quae opinione tua corruiu , \ ,
pilur, ventus qui auribus nostris insonai, ignis
\
it!em ille denique, quem ad usum vitae passim
. \
adhibemus. Quibus rebus si principee oppugnal,
, ;
codo quaenam illa belli ratio adminisiralioque

proponitur? quis islius belli dux el aucior elassi ,
cum nobis concinet : Age perrumpamus bostiusn
; phalanges, prariiumque conflemus? Quis in eum
\ ;
priniue jaculetur, qui eontra principataum ac
" , ;
poie&iaUim 64ibsianliam furiou* incurrii? Eslwe
; ut ventua confligcre po99ii, aut materia, quae ex
; tua eentealia corrumpitur ? Igni9fie p o r r o , qui ad
1
usiim nostrum a Deo creaius est ? An lux illa, quae ^ ,

; ; ,
pro temporiun deecripiis a Doo spaiiis. vicissim
tcnebris cedit? Aft opinor, aqua pugnabit. Qo \ . \ \ \
taiidem pacto? Ediesere, sodes, ineptas illas tuas
. \ ,
fabulae. Alqui per baec omnia l a n bona quam mala
fieri videmufc. Sic igfiis adminicalo eacrificia idolis
, .
iiislrutiiiliir, oeque id oflicii geous delrectat Ignis

aut peccatura probibet. Quia at aquam marfeimain
, \
libanl qui daeiaones adorant; ncc irilus unquam ad
. \
boc summae ignoranli% opus aqua pra?etandum eet
; \
probibiuis. Qnain mulli predoaee in maris aquig
,
bomicidia perpelrarunt ? Ac laoUim abeei u l ne , ,
qnitiae principrbus, qaod i u dicis, aqtta contraria
,
sii, ut iis polius opitulelor ac eouferat, non ipsius
.
aquae culpa, &ed ipsiusmel borainie, cui peccati sui Q !
causa iribuenda sii. nugas alque ioepUas I
Quid illa vcro armorum structura eiementonimque muuiroeeUim primo illi bomini prufuit, cum ad
pi oeliandimi delapsus a leuebris victus ac debellaius fueril? Tua eniai lwec oratio esi; oppressum
atflictumque tn iis inferioribus bominem, qui eum
uleirco precalus essei, exaudisee Patrera, el aliam
pioduclam a se misisse virtutero , 60 quem v i vcutem spirilum appelial. Tolle larvam tuam ,
Meoander eomicel Nam cum cjusmodi plane sis,
lalebram tibi aihilominus quxris, ac mcra nobis
adulleria et ebrielales narras. Nibil enim apud te
coDiposilum ac modestum. Tu cnim pro veritale
Graecorum fabulas inducenssectaloribus tuis illudis.
Credo equidcm fiapieolioreni te He&iodum fuisse,
dum illas iu Tbeogonia fabulas edisserti : nocnoii
cl Orpheum, aique Euripidem. Nam isti, quantumvis ridicula narreot, perspicuum e s l , quod poetae
cssent, ialsa de indusiria confinxisse. Tu vero
Juculcntiorem ut errorem facias, falsa pro veris
ublrudis.
X L V I I . Igiiur vivum illum spirtUim narrae e coelo
delapsum primo bemini porrexisse dexleram, alque e lenebris cduxi6sc, euro , inqnam, bomincm ,
qui io inferiori hoc orbe pcriclitabalur. Qui cum ut
absumptam liberarct animam deecendissel, nec
eripere potuisset, illum ipsum, uiquam, qui ad sa1
Regius .
* Cor. .
, \
,
,
; ,
.
, ; , \ ' , . , .
, ,
. \ .
\
, .
,
D ,
. , , , \ . ,
.
'.
, \
\ ,
,
, , 1
ADVERSUS H.EKESES LIB. . I I . njfiUES. L X V I .
102
,
.
'
; '
,
, . "
,
. "
, \ ,
, \ ; \
, ,
.
, ,
.

,
, .
, .
, .
ltitem alterius missus fuerat, discrimcn adductum, atqae alterius ope, qui pcrinde ad liberandum
mitterelur, opus habuisse. Quanto igiiur magte
perkHlari par erat animam, cujus gralia primus
bomo mis&ns periculum adicrit ? Sed sectmdmn
quemdam liberatorcm velul in subsidium aHegaium
esse doces, vclul Patrem prioris consiliipotniterel;
et illum Tivoiti spiritum appellas. Fortiorem igrtur
a Patre quempiam misstim oportet, primi ut bomiitis vindex esse possei. An vero primum illum
imbccillum fore nesciebat ? et queai perictilanti s a luti fre sperabat, posleaquam experientia cognovit, alium illura produxilel emisil? Absurdissima
gunt, Manichsee, quae dicis, ac tuum iilud dognia
minime cohaerens est nugaramqtie plenissimtim.
Wwd vero insupcr aflBrmat, delapsum iu lerras spiritum dexiram dedieee, ac priinum 'hominem dc
saluie periclilanlem xtalisse surram. Qutm oto
eausam myslerium quoddam disctpuRs suis iradidit, u l cum invicem occurrunt dexleram eonferant:
quo signo tenebris viodicatoe e eeee declarent.
Nam omnia praeter se unum versari k i tenebrta
affirmat. Quippc et cseci ipsi fermc a videnlibus, mali ominis vitandi gratia, mwHura videntes appellari solent.
XLVIH. Post baec novae quasdatn etmcturas ac
'. ,
nioliuones designans, 6 6 1
* * fowssei;
,
, , quaque nuspiam stinl sibi ipsi oontingens, vivum
, \, * \ ijlum spiriluin ail condtdisse luuRdufn, aclres alias
virlutes fcrentem, deecendentemque principcs
, \
, \ - Q eduxisse, atque i n ttrmamoitto stabilisse, qui sit
ipsorum globus; atque hoc pacto sursutn evexisse.
, * \ .
, l u quo quemadmodum secura pugnet pecus illa non
* , \ Yidet; cum tam ea quae laudabilia slatuil ipse,
\ , quam qtise yituperanda censet, ad laudem conferat,
Telut ebrius, aut menie captus, quique in sermone
' .
- Menlidera hallucinetur. Etonim principes illoe, qui
, . \ Ifi infima regione tefiebrisque versaiUur, mala esse
, \ ubstantia praeditos docet, ac locwn ipsum eorru ptionis esee proprkim. Atqui si ex hac ipsa corni, \ , ptela, tenebrarumque regione, spiriltts per vini
(34) prtncipes illos sursum extulit, poeiia3 id infligend
, , causa fecisse potius videiur, ut illes irialis m ex
\ , . \ sedibus extractos in superiora transferret. ftuare
, , bona essc superiora haec ipsa destnenl, vitalieqtie
- ] substantia?, sed deinceps morti tribuenda, ac vice
\ , versa inferiora non amplius supplicii, sed naturre
, * cujusdam melioris conditionem obtinebunt, cum ex
. \ , eo loco spiritus, quos ad poDnam trahere principes
veilet, indidem, velui ex jucundis ac familiaribus
,
sedibus, alio fanquam ad stipplicii locura puniendi
;
causa transtulcrit. Deinde si roundus a spirttu fa,
bricatus est, quanam ratione mundum negas a Deo
; procrealum ? Ilem si firmamentum principum cor ,
pus esi, cui tandem cruri prinripes affixH ? Qo$
. \ H
Leg. .
Cor. .
(34) .
.
Depmala isla tiunt, nisi fortc dixit pro
133
S. EPIPHANII
404
tu nonnunquam in firmamtnlo suffixos doces. Alias ,

flrmatnenlum ipsum eorumdem corpus esse defen. , dis. Ex quibus apparel suminam in oralione tua \ .
inoonstantiam inesse, neque quidquam cum verilate consenlancum ac consequens habere. Quare
non tam nobis boslis in omnibus, quam libi ipsi dogtnatisque tui seclaturibus inituicus iogruere
videris.
\ , ,
XLIK. Sed illud praterea proftlelur : Postquam
,
illo in globo principes in crucem sustulit, sidera
, .
produxisse, q u sunt animae reliquiae. Non enim
, . " animam essc dixil, sed ejus tanlummodo reliqttias.
, \ \
vanum absurdumque decrelum ! falsos mhiimeque conseulaneos sermones! Nam reliquiso omnes !
.
tolius partes aliquse sunl iisdcmque niajus esse
. ,
lolum nccesse est. Quocirca si reliquise sidera ipsa
sunt, veliua nobis majus aliquid sideribus ipsis os- ,
. tendat, u l animam videamus. 6 6 2 Sin lotuni ipsum
, , \ devoratum est el consumptum, ejusque reliquitt
sidera ipsa sunt, cum b#c cruci ailixis principibus iuferiora sint, tandem et ipsa devorabuntur : cum , .
, , principes, u t d i x i , superiores sedes obtineant. Quod
si pro eo quod suffixi sunt, nec animam, nec sidera \ ,
, .
retiiwre possuot, ruit omnis illa l u a , Manicbaee,
1
inanie ac conOcta narratio.

, , Pergit idem atque ita dtsserit: Posleaquam, i n quit, Bajulum increpavit, maleria quoque slirpes , , \, \
* \
sibi universas produxit. Quas cum depraedati essent
principes, tum naagnus princeps caeleros omnes ac ,
primarios convocans, viritim singula ab iis v i r i u - \ , \ '
* \
tes acccpit; debinc homineni ad prioris illius exemplar eflQnxit, eique illigayit animam ; alque ea de- , \
. ;
inum esl commistionis muluseque temjreralionis
ralio. Veruin cum vivusPater aflliciam in corpore . " , , , \
videret aniinam, pro humanitale cleinenliaque sua,
,
unice dilectum a se Filium ad illius salulem dimi . ,
sil. Ob banc enim causam, lum Bajuli gralia missum
\ .
ilium cxistimai. Porro Filius mox ut advenil, sese
\
iu boininis speciem iiguramque convertil; adeo u l
, \
hominibus hominis inslar appareret, et eum illi na, .
tum esse sibi persuaderent. Qui cum accessissel, et
, \
ad hoininum salulem recuperandain suum opus de , signassel, macbinam quamdam exslruxil; in qua
, ,
cadi ineranl duodeciin; quae globi vertigine cir, .
cumvoluta mortuorum in sublime animas cvehit,
quas ubi sol cxcepcril, repurgat, et in lunam trans- U ,
l i i i u i l . Iia lunae, quem appellamus, orbis implelur. , \
, * .
L . Vides quanta sit impostoris vanitas oblivioque ianquam ex ebrielaie contracia ? Quae enira anlca dixil, non recordalur amplius, clquse dixisse
videtur, commulat ac destruit, et suamet ipse doguiata subverlil. Nam alias aliter disserit, ul priora
posicrioribus everlat, ac. quae iuitio everleral, rursus inslauret; ut illud perspicue declaret, non sui
se compoteni csse, sed ab impuro spiriiu correplum alia pro aliis phrcnelicorum more garrire.
Nam si de advcutu Domini noslri Jesu Cbrisli lo1
F . .
* F. .
F. \
'. \
, \ ; '
, \ ,
, \ ,
. " \ ,
\ , ;
, , [] ,
' * ,
'
, . -
ADVERSUS HiERESES LIB. I I . . I I . HJERES. L X V I .
105
106
anli
, q u i t u r , 6 6 3 ' S RlemoUis postea conligil, quam

aut sidera prodncia sunt, aul Hla duodenorum ca ,
durura machina exstiiit. Ex quo enim astra produ, \ '
. \ - cta sunt, in ccelo pcrpetuo fuerunt, sive eadeni illa
, malint elcmenia, sive coeli spalia ac mensuras appellare. Utcunque sit, ex quarta creationis die bene
, \
constitula sunt omnia, nibitque ad eorum, qunc
. "
, sub Dei ditione sunt, perniciem est factum. A l vero
Christus posl suum in hunc imindum adventum
. "
anno decimo quinlo Tibcrii Caesaris praedicalionem'
, exorsus est, post annum a nativiiate iricesimuni,
, (35) qui in quinquies imllesiimim ac quingcntesimum
nonum annum condili orbis hicurrit, eslque trice ,
simus, uli dixi, selatis illiusannus; nam iricesimo
,
lertio in crucero actus est. Quinam igitur fieri po . ,
- - ,
" I
"
r%
*
, ; , tesl, ut haec in coelo principio fuerint, majora videlicel minoraque sidera? Si ante hoc tempus vc ,
nisse, alque iila produxisse dicat, non potest illius
. \
fabula consistere. Elenim priusquara in terris esset
, * , \
homo, quae appellal clementa producta fuisse, per , \ ,
indeque et vanos illos cados molemque defendit,
'
quam jucundis quibusdam appellationibus idco dc .
scribit, ut a se deceplis boininibus illudat.
L I . Naro ex ipsa divinarum Scripturarum scrift
'.
' \ , , \ cuilibet prudenti manifestum esl, antequam p r i mus noster parens Adamus a Deo forniarelur, die
, quarto cuni reliqua sidera, tum majora duo producla. At illc : Yenit, inquit, duodenos ut cados fa
.. , *,
bricaret, sub hominls spccie, alque ejusmodi bo
\, , \ , Q minibus apparuit. In quo totam illam incaroatioriia
administrationem ignorans dicere se nihilominus
, [] aliqttid exislimat; ac velut caecus semeiipsum di , \
rigens iis quorum animos obcaecavit, reliqna dein '
ceps mcndacia narrando pertexit. Mox auiem ut
. ,
adesse veritas cccpit, et sapicntiura virorura beneii\ ,
cio oculos aperire, tola baec fabtila in risum ac l u . dibrium dissolvilur. Quibus enini tandem homini ; *
bus, qui nulli erant, apparere potuil? Quomodo
, ; \
,
vero bominis specie videri polerat, qui nullum
, . "
corpus induerai? Ac si tum, cuni carne prxdiltis
, . ,
advenit, perfecit illud, u l quod non erat esse \u\c ' . ,
retur, tolum tllud negolium nihil babuit p n d c r
,
opinionem ac speciem : quare rteque apparuil uc ; que veniu Nam si quando venit re ipsa non erat,
r
D
venisse quidem dicendus est. 664 Quod si
liomo esse credebaiur, iiec re ipsa tamen erat, quid
, .
erat quod divinum Vcrbum urgeret adeo, ut honio
\ , \ ,
cum non essel appareret ? Nisi forte a creditoribus
; Svt ,
vcxatus, novo hoc cultu ac flgura dissimulare sc\ /
ipsum vellct, ut cos a quibus quaerebatur laten t.
. . \ 1
Cor. .
33) .
Si
Clirislus amio aclalis xxx baplizalus esl, isque a
iiiundi condilu fneril 5509 aniius, nalus c i i t ex
Epipbanii senlciitia, anno mundi 5580. Varias ex
LXXbCnioruin raliociniis annorum summas ab
orbe condito collectas fuisse Grseci demonstrani;
nam praeter hanc Epipbanii, Martyrologium Romanum aliam inslituit, secundum quam ad Chrisli
PATBOL. G B .
X L I L
natalem anni numerantur 5199.
Praeter banc
trcs
alias in usu csse reperimus: prima esiqua: Cbristiiin

anno 5493, vcl 5494, nalnm pulat, qua3 a iiomiullis
Anliocbena nomtnalur; secunda, qua3 Cbristi nali
vitatem in annum 5500 coujicit, quam iElhiopicaui
appellanl; l e r l i a , q u el omnium celeberrinta est ct
usiUlissima, ab orbis initio ad Christi nalab m
annos putat 5509. De iis alias uberiiis disspxemi29.
S. 1
ft>7
Deinde quod nan ^rat essc vtsus est, quaenara ,

!i*e vcrius fuit? Abest uim a veritale menda- . \ *
cium, pro o ac de *e Unigenitus ipse testalur : .
Eyo $um venta vita . Vila niorlis est expers. , *
Verius oialaUonem nullam gtislinet, ne ab ea per- .
turbala verilas esse desiiiai. Quamobrem ruit ora- \ ,
nis illius undequaque itragocdia. Nam neque post
.
adventum Doinini fabricala sunt sidera, nec homiiies aniequam illa conderenlur exsfiterunl. Adeoqne lam biac quam illme, ut antea deirionsiravi, Manicbaeus impostor refellitur.
U L Nam quod de luna fingit, ejus orbein receNB*. ,
plis animabus Hupleri, velim mibi dicas, quomodo
. \
Ldem ille erbte impleri poiuit, antequain bominum \ ,
quisquam in lerra moreretur? Si quidem post non- ; \
gentos et triginta annoe, quos Adamue vixil, cum \ , \
primus ex bac vita discdssit, flerine poluit una ut * , , ; "
orbem aiuiua complerel? Quinam porro nongenti , ,
illi ac triginta anni, vel omnino tempora vocala
> , \
eunt, nisi impleretur minuereturque luna, ac con- & ,
etilulum sibi curriculum conficeret, ita ut non ex ,
animarum niultitudibe redundaret, sed divlnse sa- ; , ,
pientiae mandato ac praescripto regeretur? Sed ad- ,
dit universa Ula animalia eadem ilia aniina re- , \ , \ ,
pleri, u l nimirum bominis, t muris, ac vermiouli
cxterorumque vili&eimorum corporura parea alqoe
jequales animas consliluat.
,
Sed iisdem ioeptiis infuscala sunl cxtera, velut
priitcipibus objici virginem virili alias, alias mu- ,
liebri forma. In quo lanqiiam bermaphrodito da> mone confmgendo cupiditatem ipse suam ac libi- Q *
Pergil
~' deibde, et quotice, a i i ,
. , ,
dinem preponit.
Itujus illecebra virginis princeps magnus capilur, ,
nubes suas pralendit, et peslem immittit, ac ra- , \ ,
dices guccidere incipit, ex quo niors consequitur. ^, \ . \
Nec illud borao stupidus intelligU, quani vitupe- , ,
rando morlem nominat, vitam potius appellari de- , buisse, quod ejus bencQcio a corporibus aniniaB .
liberentur. 6 6 5 Ouod si aniroam corpore velul ,
custodia principes includi putarent, nunquaui id ,
eumn.us ille coinmltleret, ut quam per vim ab eo ' ,
dicis occupari animam, e carcete dimilterct. Quanla . \
est in iis praestigiis ac ludicra disciplina vanilas l !
L l l l . Caetera non minore risu digna sunt, sed in
\ ot
prirais (juos eiectos ilii nuucupatit. Ac sunt isti .
quidem ad damnationem a diabolo delecii, tqiiod D , scriptum esl reipsa perficiatur : Et cibus ejus ele- KaX . ,
ctti$ V lili eniiu velut fuci quidam desidenles nibil , ^
operis cxercent, sed curiose perquirenies nHiil pe- , \ ,
nilus iiitelligunl. Ouibus et Aposiolus iis verbis , (
denuntiai (nimiru.nl prophetico illos afflatu cogno- ),
verat), non ex Del, sed diaboli magisterio discipli- , uaque progredi, furiosos utique homines, el otio- , \, \ .
sos, atque in suscepta improbitate pertinaces. De , / ,
iis igittir loquens: Qui non iuborat, inquil, non .
munducet *; quo inerlium istorum adumbrarel in-
slituium. CaHeruni catechumenos ipsi suos hor .
tantur, victitm ut sibi largc suppeditent. l i vcro
,
quibuscunque opus babent elcctis suis oflerunt, quo
. 01
1
Joan. , . Halac. , 16.
tbess. , 10.
109
ADVERSUS HJCRESES LIR. I I . . I I . H i t R E S . L K V I .
Il<>
, , sciltcct in alendis eleclis illis animabus rctigKHi
csse videanhir. A l i s l t , qiiod vel dicur rhltatiliitn cai,

iis acceptis iminerrbus, oraiioftis loco, qiiam pro
largitoribus concipefe debuerant, propomiMhim imprecaiionem rependunt, erillorum hi hoc beneflcio
hnprobUalem pottus qttam probitatem versatam
esse lestiflcantur. Sic eiiim loqmintur: Ego le aequc geminavi, neque messui, non molendo cofhntinui, lioii in cfibanum i m m i s i ; alius oblulit, elcomedi; immuiits ab ealpa siini. Ila eos ipsoe, arqtribtts atunlur, roalefleii condemnant. Jure i d quident
ac roerito. Nam qui Dfeum, a quo omnia facia eunt,
ejiirat, indtgnus eat, qui Dei bonis boc modo per
jocum ac ludibrium alatur. PraHerea racemoe cum
ampulare non audeant, iiedem latrten veecmtiur,
,
,
.
, , ,
. ,
.
. \ .
, ,
' . \
, ,
,
. ;
,
, ut omnino conslet ebrietate ac lemutenlia illos po \ .

titie, quam suecepla verilaie ad id kiipelli. Qukl
enim gravitts eet? Nam qui vindemiat, botrum *e '
mei amputal; qei vero comedit, duin acinos sin .
gulos mandit ac denlibue comminuit, multo animaro iorquet vehementios *t concidit. Nec eadera ejus qmi semel resecat, ac qui commobt et consumit, esae ratio videtor. Sed k i ttnum spectare videntiir, u i quod veriiatis indicium utcuaque prse
se fert 068 d opinionem saam ctractiiandam in mediuro afferai.
NA . \ L I V . Eadero lingirae ticentia de paradieo garrK,
, . , \,
quem mundom appellat. Sunt aalem, oc ille dicit.
, * , & , qusedan in
arberes, quas nos quidem lavdan .
das arbitramur, ipse vero damnat, ut vel bac ra ,
lione deceptum se ab serpenle demonsiret. Nam
quemadtDodum isie Bfimium siraplicis Ev auribus
.
, , Q perniciem ineinuavit: sic ct hujua audilum ideni ille
, serpens borribilis c o r r u p i i . ltlae igilur, inquit, que
. , in paradiso eese dicuntur, arboree, cupidttatis ille , , cebrae sunt, quibus bomlnum animi depravari so . lent. Porre Hgoum illud quo bonum dignoscitur,
ipsemel Jesus est, sive scientia, quae in hoc niundo
\ . \ ^
residet: quam qui accipit bonum a malo discernit.
, ^
Yides u l iste quidquid reqlum est dislorquere siu, &,
dcat, cum Aposlotut diserle clamel ac pradicct:
,

Timeo ne $icul $erpen$ decepil Evam astutia $ua, ita

corrumpantur cogitationei vestrm castitaie et $im, . \ plicitate iit Chriitum Ubi illud animadverlis quo \ ,
. \ raodo imposloreiu illum ac vafrum esse dicat, a quo
Eva decepla sit. Sed alio loco idera Apoalolus, Vir,

,
inquit, comam alere non dtbei, cum sit gloria ei
. ^,
1
&
ima
, \ D 9
Quibus verbit vides ut comam illam,

quae in corpore, non in anima gerititr, Dei gloriam
" &"
appellet. Deinde aubjicU : Adam non e$t deceplui,
.
sed mulier tn trantgreuione facta peccatit. Stlvabi ,
tur autem per liberornm procreationem, $i perman \ serinl in pde *. Vide quam apte sacrig m Litteris
. \ vcra ac biucera quasquc pradiceottir, ille conlra
&, frustia sese vendilet, vel polius ludibrio eit apud
.
, '
cos, qui perfecla sapienlia praedili sunt. Addit eo .
dem loco, mundum niinimc ad Deuni pertinere, sed
,
a roateris parlibus esse fabriratum. Verum hoc ipso
\ ,
quod secum minime consenliat, sed ea ipsa do .
gmata, quae conlinxk, evcrlat ac stabiliat, apparet
b&c a dcliraniis higeiiio ese profecla.
Decssc nonnibil videtur.
Gcn. , 1 sqq. M l C o r . x i , 3. M G o r . n , U . I Tim. n , U , 15.
1
S. EPiPIIA.NII
III
LV. Prselerea animanim ex aliis in alta corpora 4 '. :: iransitus edisserit. Quod mendacium a Plalone, , ,
rcl Zeuone Sloieo, vel quopiam alio ex fanalicis , illis corrogasse videtur. Etenira q t i i Geri poiest, .
ut a corpore in corpus auima transferalur? Nam si
corpora jamdudum formala et parata foreul, u l ; \
animas excipereni, nonnibil scenica i s i a fabnla ve- , ,
risimile 667 proponeret. Nunc cum id quod pro- * seminalur exigua quadam e stilla git, non video ,
queiuadmodum tantillo in corpore tantam uberla- ;
tem ac copiam aniina reperial; sic enim fingtiniur \ ca omnia quxcunque Undem ilnguntur. Ita nullus .
. isliug narralioiii locus est; nec ab uno corpore in
^ , \ a l i i H l a n i i n transfundunlur. Siquidem absque i n u , .
lua maris ac ieminse conjunciione nihil in ullo
B
animalium genere propagatione formalur. Num

igitur sic consislit anima, ut ambontm copulaiione
corporum circulaloris istiusfabulam absolvat? Sane
miram illorum stoliditatem oporlet esse, qui ejusinodi vel cogiiando sibi finxerint. Nobis auiem, ne
qnse augnsia ac religiosa sunt, commulenius, saiis
esse visura est velule longinquo argumenfi hujus
iniormasse speciem. Quocirca perniciosaiu banc
alque exiliabitem opinionem praHermittam. Nam
perabtturda gunl ejusmodi omnia dogmaia. Eieniui
si corporibu3 corpora mutent animae, ut qui olim
homo fuerit poslea canis exsislat, cur non ex bomine
vel bove canis nascitur ? aut cur non avis progignitur? Imo coiilra, gi quod infiniii temporis spatio
lnonstrum hujus generis oriatur, portenli babclur
instar. Ac nalura quidem ipsa suis gefinibuscontinet, iieque aut botninis, aut pecudig ullius nalurain, conlra quam posiulet ipsa, commutat, sed in
tinaquaqtie specie eadem perpetuo qualilas ac condiiio rcmanet. Jam vero si acorpore aliud proallero
corpus oriri non polest, quanlo ningis in aliud corpus Iransgredi boiniuis anima non poteril? Quse est
autem, inquit ille, mutationis illius raiio? Ut nimirum si, cum in homine esset, veritalis scienliam
non percepcril, subinde iu canem, aut equum i n trodiicta, ac perdomila, intelligeniiaque predita,
bumanum 111 corpus denuo reverlalur, alque ila
ronipos scienliae facta in orbem lunae recipialur.
In quo pcr illud gane mirum e s l : Animain, quan-
,

;
.
, .
.
.
,
,
, ; ;
' \
, . \
, ,
, '
. \
' ,
; \ , \, ; ' *
,
\, , \ , \
, , \

. \ ,
, ', ,
\ , \ ,
, , ,
,
diu in bomine fuil, cui scholarum grammaticorum, sopbistarum, innumerarum denique artiurn copia
, .
SHppetit, qui sermocinaiione, audilu, eruditione praediius est, in eo, inquam, bomine tanta in inscilia animam esse versatam, eamdem vero mox u l in porcum translaia fuerit, majotis esse scieiaias
parlicipem. Quo quidem decreto suam illam scienlia3 professionem porcorum propriam magis esse
declarat. Tantus esl bominis error el impietas.
p
LVI. De Adami voro fabricatione idcm ille

cum disputat, alia pro aliis eadem errandi lircntia
perlexil. Sic enim asserit: Eu:n qui d i x i t : Faciamui hominem ad imaginem nostram et sitmlitudiwem \addidissenonnibil, ilaque concepissc, Veniie,
feciamus; quod in Scriptura non lcgilur, scd illml
dunlaxat, Faciamus hominem ad imagmem uoslram
ei similiiudiuem. Verum non modo Aposlolus, sed
1
Ccu. !,2C.
(7'. \ ' ' .

", , ,
"
" , , , ,
, " " .
, \ -
13
ADVERSUS HÊRESES LIB. . . I I . IbERES. L X V I .
1H
, ot ; , ct Dominus ipse in Evangelio illum redarguil. Qiif

, , cum Pharisrci ila loquerenlur : Pion esl bouum
,
homincm esse soluni ; et, Motjtes junsit dare UM - \

lum repudii, ei ejicere uxorem , sic islos rcfcllit:
,
Moyses ad duritiem cordis witri icripsit; ab initio
-
autem non fuit sic. Sed qui fecil, masculum el [e . ' &

minam fecit. El dixit: Propler hoc relinquet homo
. - patrem et matrem suam, et adhwrebil uxori sucv, et

, erunt duo in earnem unam ' . Quibus diciis slalim

,
inferl : Si igilur Deus conjnnxit, liomo non teparet.
. \ ,
In quo Deuut, hoc est Patrcm suum, Adami et E r
,
- comlitorem fuisse, aique honcstarum nuptiarum
' , ,
auctorem esse conflletur. Huic conseniancr.m cst
' , \
qtiod vcritalis praco tcstatur Aposlolus: Mysterium
. hoc magnum ett. Ego autem dico in Christo et in
9
\ ^ , d Adami atque Evse, qui a Deo pro- 1\ .

creati sunt, similitudinem pertineat. Cum cnim
Dcus illos condidissct, Adamus d i x i t : floc nunc os
, ex osiibus mei$, et caro de carne mea. Propter hoc
\ * , \
relinquet homo , etc. Siquidem wdificavil ei coslam
* ,
in mulierem , nec diversum quiddam esse censet
- , Aposlolus, sed mystcrium magnum nominat. Quod
- \ "
primo quidem ad viri el mulieris procrealionem re , \
ferl; deinde altiore quodam ao sublinuore scnsu
, . - pcr allegoriara transfert.
\ \ ,
*
\
ttuanam igittir fronte Manicbaeua eadtem illa de , \
leslanda et a Dei verilate aliena pronunliat, ct qnas
,
a Deo condila sunt, nescio cui principi non sine
; *
summa in Deum contumelia i r i b u i l , atque ab ipsi
eritate Iransversos animos abducil? Qniii et* ittud
, , \ $ altexit: Quandoquidem avulsa ab inilio anima sn , \
periori viriuii molesliam aique aegriludinein affert.
, .
propterea per emissarios quosdam-, videlicet sotem
, \ ,
et lunam, suag a principibus reliquias, boc esl
, , ,
aniinani, extorquet. Egregias vero spesnosfras, ac
magniQcam fiduciam, quando bonus ilte Deus, el
, ' \
vivus, et praepolens satis viriitm noth liabfel, non
, ,
dico ad eam virtulem recuperandam, quae a .669
'
seipso distracta s i l , sed ad ea servanda, qa3 gcnuit
, ,
ac finxit, niai alia quadam raiione ac velut latroci
nio leutaverit, ut nisi sevulsam illam virtutis sese
a
paniculam clanculura a coeleslibue illis iucolia eripiat, queroaduiedum impostor ille nugaiur, nullo
modo servare nos possit.
'. \ D
L Y I I . Quanquam quid in percensendls illtus de ; \
liriis frustra operam tempusque cousumo? Cujus

lanta est impudeutia ac pelulanlis in Deum lingu
\ .
liceniia, ut lenebrarum principem illum ipsum esse
,
defendat, qui in lege ac prophelis locutus est
.
felices ac praBclaras spes noslras, cum lenebraruni
principi Christus munera deferrc coegeril! Postca *
quam enim dephantiacura illum purgavit, donum
, ^
illud, quod lege praescriptum est, affcrre stalim
, ' ,
jussil. Vade, inquit, offer mumii luum, ticut prcece*
. - pit Moyies . Ejuamodi porro tqunus, quod ob le1
^ r r u p i u s locus.
Luc. v, 14.
Gcn. n , i 8 .
Mallb. xix, i sqq.
Ephcv. v, 52.
Gcu n , 23.
ibid.
115
tlG
S.
pram oflerebaltir, avicula erat ia sacnucium, et , \ . 61

simila in holocaustum. Atqui si lenebrarum ille , , 6
princeps foret, nunquam Verbuin e coelo delapsum, ,
Deique Filius, qui, ut Manichaeus arbitralur, idcirco , ,
venit, ut liominem a principum errore liberaret, ' , leprosum illum, cui sanitalem reslituerat, iisdem
subditum essc jugsisset,s$d fugiendi poiius auctor , . '

fuisset, ac nc quod imperamm erat prsestarel, esset
bortalus. Sed nimirum ideo ita se geseit, quod ad * , ,
cvertendam legem iiequaquam venerat, quaro de- \
derat ipse, neque proplielae, sed qt potius impleret, *
u i boc ipgum legie ac propbetarum coroplementum , \ *
m Evangelu quiete ac iranquillitate posjtum esse , * ,
jnonatraFet. Nam licet idew a propbetis adoratus , '
.
st Dous, et ab ipso lex tradifta, noo eodem laroen
bodic donorum fenere, sed precibus et eucbariejiis ,
ct aliis bpnoribus mimijii adoratio pne&ta-
Cnr. Etenina graviora illis lanquam servis imperavil, , ,
quod ea ratione ad obsequium adigi posse cognosce- .
ret. Contra Evangelii discipulis levipra, iupo& 4* , liberig, pro exqu/isila sua benignitaie jnandavU. ' , 6
Quare cum unus $ibique consentieng legie Evange-
liique sit Deys, nec ajierulra diversorum temporum , , *
aublala dissolutaque sit functio, idem est unusque , ,
Deus, qui sseculig dominatur omnibus, et a servig ,
suts ita colitur, u l pro eo, ac cuivis aetati convenit, * \
ftumma id huraanitate deposcat. Superest igilur, , &
ilHus ut eiror oquii parte (COBvincaiur, quando- , , ;,
quidem ea qiue kge prscripm gun*, exsequi Salvar
tor ipse JM^&erii. 7 Q Q u * quidem poetquam i l - , lius mandato perfecta Siint, abeodom deincepe non C , \ ,
eoluta, non in uihUunp redacla, $ed implela suat, eum godicet pro bis quae i n lege pra?cepta snm
novag quagdam Deo ileri oblationes insiHuU, pietatie, boakatig, castilatis, accuraiioris dcnique vrtas
raiionis acêiêrig.
NJB'. , ,
LYJU. Pergit vero ilanicba3u$, a^c w n l u r t t t t dfBnique seneai a t o w %iqpi fiuam fMelreimt \ *
temporibug ogteagurui eg&e dioit; iUim vero Ba- \ , ,
julwn illius oonapecu facje lerra-ai essc relicturum, , \ . \
jnoxque ârcam gampiieciio igne cooflagraturam.

Nec illud honio slupidus aniwadverUt, eanidem
.
illam ae cum matyria concreiara modo facere, quam
paulo antea vlvo ab piritu procreaiain esge de^ ienderai. Sed univerium nihiloiQiBUS muaduni . \ , , JDceodio coiisumplum i r i pMlal. Ac tuna, inquit,
duarum naturarum idem in archetypum reslitutio D . " ,
congequetur. inaoem hominis laborem, qvo sug- !
ccpio uibi) tanien ad err^rig emendationem profi- \
citur! Nam gi posteaqyana condilusestei produeiug ,
bic mundus, consumi exsiinguique debet, ut exem- ,
plaria ipsa rursutn in ambarum naturarupa, boni
gcilicet ac roali, ut i i a dicam, idemUate pernaa- , , \
neant; consequeng est, ut malum rursy$ congredi , . |
audeai, ei inferre bellum, ac viriuiem aljam iiHr- , ,
vcrlai, quo alius subinde mundug exsisUl. Quod ai
,
locum igiud amplius non kabet, jam igiiur malitia
resipuerii, ut non amplius cura bonitaie confltcte- . \ ,
t u r : resipueril et malus Deug, qui bcllum amplius ,
milltitn cum meliore susctpiat. Hoc vero conslilulo,
. \
malnm c^se desiuit, cum ab anliqua ualura? piavi ,
1
117
ADVEKSLS HÊRESES LIB. I I . . I I . -
ILERES. L X T I .
H *
* \ . tale sese ad meliora tradmerii. Jam *ero ai tnuia*

. bilis eal natura mali, pecesse eat io malum e bono
- , \
transferri, alque Ua mala baec eeee naiura desinki,
.
q u illani in bonqm commulaUouem soriila sit.
1
\
;
.,
,
, ' ,
, \
* & ,
, \ * \
'
* , \
, & , \
. JLal
**,
* , , ^
\
. , , []
\ , \

. * \
.
^ ^ . .
, \
. 4 *\ ^ *#
, xa\ ^ , \ ,
. \
.^ , ,
^, \ ,
^.
*. \
, , o t
,
, \ ,
^,
^^, ,

*
, & ,
; ' , , , ,
, \ ,
, ,
.
\ ,
,
,
F . ,
Potesl enim \ e l hpdie jnvitari, sjc ut iranaeunle

ma!o tn.rocliu* vertatur.
Quid aulem,prQhiM quin,is qii aliquando mutandus cst, non vel ,pr$sentia ipuleuir? Ac si
Deo isiud machiaaute malus ipiqjme coipmui^tur,
ut malum aiAplius moliri jiequeal, suiuiel ipeius
causa malus non qrit, scd ille jwMup bomift, qui
cum ejus iiialiliapi cpliibtê posftil, uplit m ?qua
suo lempori reservanda sunt, a n t e t e m p u efficere.
8in penitus "uniflMlabile malom est, jiulluro infejepdi bellumexcipiendique
fmem facaot; nec
;
Moquam aipbce palqrae CQnstiluenlur, aum et

imipntabile malum peceeueret, eicupa bono conflicteiitr, ac sjiam.ei joaliliam Oeieiitet, alque adversus boeitatem dimicatiooem siiscipiat. Alqui si
id boni cupiditaie malmn Xaciat, ut aasidue wsurgat, iipn aroplius malum eai, quoniani quidem prae
^jus de&iderio bonum eibi conatur arceseere, ut
per boni aalnrara ei armalurai ad sese virluleni
aUrahens, per eam s4bi bonQTem ac aplendorein
acqpiral, scs^que Gonucinei ac corrrolKirei. Elenim
.qpisquisfbpPMin coucupisîi, jieeegaeesipericdeex.
bona cogjuMpue bawc iUlrp-aiHQm iitjeclani fuisee;
alq*J hoc pa<ô nen ooîuo inalumeffit quod nia*
\m diciUur, <eum h(H\\ deaktoriuin /coipeperit. Si
k
qidWB BifthlW Qnw bftm iniroicuro st, qiiemad

abborrei a bouo inalna. Quodî.proifiieeua
cqnfq^que viys^st ambonun, utet bomis quod euuui
recttpejrajre ôleat, a^ pjiecipaiue, ct poteslates
infesiare beilo pelkque midare, DonttimqMain proaiKiUm^jnaJoinaieriiundelerefuiH^
itUere,
aU;ts opus exjipea m o l i r i , inlerdujii e raedio t o l lere; euintoa nequitia e&4 et conftetae ab deleîando illo boinine oamlianis,eive poilus garruUtatis, mconstanlia.
L I X . A%e vero, ut de A a k i r a a t i demio aermo4iaro ip8liUiainu&, dic sodee, mi bomo, qui ab A u xeliani imperalorie lempore ad boc tempue venisli,
At qiiê saecvlia omnibue anleriwa sunt explicare
onlendis, quae nec propbelamm oraculis expressa
aunt, neque a Salvaiore, vel apostolis iradKa, nisi
tfprte supposilitios qitosdam libros falso sanctorum
jioroine inacriplos obtrudaa aique in medium proferae; sed, amabo te,uitdenobis antiqunm illiid wali
principium aflferee? Enimvere eum a nobis inlerrof*alii8 sk, \iirum mulabile illud an immutabHeconatituerei, iinmulablie ab eo poni didieimus, tlvo
polius inlerdum muUibile, inlerdum innniHabilc
deflniri, adeo t ad malum quidem mutari I K M I
poesit, ad boiuim poeait, ut ex ambabes iHie definiiionibue ludibrium bumano generi debcat. Nam
si inllnilis sseeulis imrautabilis malitia ftiit, idquc
nnum vccabulum oblwurt, neqoe quidquam praler
120
S.
ntatum babtiil, quis immobilem illam mali naluram . \

tanlo intervallo mutavit, u l se ad aliena converte- ; , \
rct? Si id eo facttnn osl, quod 6 7 2 nondum prae- ,
dala virtutem esset, neque bonuinexp-jgnasset, aut ,
ejus armaturam occupassel, qua se confirmaret ac , '
pasceret, atque ila lot illis SSRCUHS omnis expers , \ ;limenli, nec vero illius indigens permansit; qtiis
, ,
am naiuram, qua? alimentuin hacienus minimc de- , '
siderabat, ad illud capcssendum impulit, idque ; \ \ \
ipsuui requirendum, quod non anlea flagitabal, id
;
dcsiderare denique, quod nequaquam antea deside- , ,
raverai? Naturamne mutavit? Ubi igitur illa esi,
quam asseris, immulabilis mali condiiio? Quod si ,
prislinum illura mrsus ad slatum redeat, ut quo ; :
vescalur babeat nibil, quonam pacto malus ille,
,
posteaquani vesci consueverit, deinceps vitani tole- , ,
rare sine cibo polerit? Etenim si quo lempore non ,
dum cibis assueveral, sustinere nibitominus non
, \ ^
potuit, sed ad quserendiim pabulum est hnputsus,
\
ac dcmtHD pradalus animam ea pro cibo abusus
,
est : ubi ciborum consuetudini indulserit, multo
.
niinus cobibcre sese polent, i i e c ulta ralione ei persuaderi poterit, ut posteaquam ligurire ac cibi
suavilalem experiri coeperit, ab illo sese contineat: quod lamen vana tua miniineque cobserens ratio
comprobare nititur.
1
'. *
LX. Yerum boc loco praetermisso ad alia ejusdem
bominis deliria oralioaem conferaru. Principes ait
. ,
poetremo illo lempore propriis sedibus restitutura
, \ i r i , ac Palrem suasuiet ipsius partee esse recupe . ,
i aiurum. Quis est ille tam sequus, ut unicuique parti
terminos suos velul decempeda metialur? Quinam Q ; vero parebit ille, qui veritaii ac bouo morem gerere \
;
mitio noluerii? Si id necessitate bonum exorturam
dixeris, u( injustus ille suis rebus conlentus sit, nec , \ in beui possessionem involel, cur non facere illud ,
inilio potuit, priusquam suae sibi partes essent , \ '
ircplae? An vero simui esse duo 11 poteruul, curn ; ,
suain quisque paHem obtineal? Age vero si oronino ; ,
sua,'Oiunipolenti parles aUribulac siut, adco u l c # - ,
, ,
terai nibil ad ipsum perlineant, Omnipolens appellari desinet, desinet omnium esse Deus, desinet ,
iiialits bono esse subjectus, cum unusquisque eua .
se domiualione coutineat. Cujus porro malus ille ,
, * \
domiDus erit, si Deque mundus auiplius supersit,
;
uec animalia, vel boiuines u l l i , qui illius diiioni
subjacenl? Pralerea cura idero ille inaleiia simul D , ;
aique corruptio sit, nonne p r a cseleris corrumpi
, ,
ipse debuil? Nam si ex illo tempore malum 0 7 3 ,
ctsicorrupiioforet caeleraque corruiuperet, seipsuin , , ,
miuime corrumpit, non est quod corruplinni ob- \ .
noxiuro iltud esse suspicemur, cum ita corrumpat , , \ ,
caetera, ipsuin immortale sit, uec exstingui possil. ,
Ex quo et illud scquitur, cum solida perpetuaque . substantia conslct, ac praetersese consuinal omnia
, ,
niliil ab illo relictum i r i , sed cum caeterorum con ' .
sumptio sit, illis ipsis interitum allalurum. Quain- , , obrem sic illius substanlia permanebii, nibil uleo .
ruui quui sunl rcsidcre paiialur, sed sola pcrseve;, ,
1
F. .
21
ADVEKSUS HiERESES L l b . II. . I I . ILERES. L X \ I .

m
- rans univcrsa profligabil. Nam si suam 111 sese
maliliam excnreal scque ipsa corrumpat, non polcst
.
, constanscjus cssc slabilisque subslanlia. Ac nedum
fuluris postea lemporibus, sedne praelerilis qtiidcm
, , faccre potuil, quin sc suaplc ipsius pernicic exitio . quc coniicerel. Ejusmodi sunt inepiissimi hominis
, nugae ac Tabulsc. Quibus animadv.ersis vos pruden , , lcs, sancue Dei Ecclesiae ac Dominicae fidei alunini,
' . qualis impostor ille sil cum judicio veslro perpen , Jite, ejusque somnia dcridele. Sed ad arguinenta
quivdam occasionesquc pcrperam ex Scripturis sacris
, ,
ob nonnullam similitudinem exprcssas confugit;
\ ,
quae cum aliud sibi vclint, male ab eo conlrarium
.
sacris
e Lilteris inlerversa, et ad ipsius seiilentiam
in scnstim trahi.miir. Ergo baec ipsa furlim ab eo
accommodata iisdem verbis in medium alTeramus. Quanqtiam nos ex iis saipius dispulantes accuratissime refellinuis.
EXI. Iu primis igilur cum divinis in Litieris PaS.V. - B
, racleti noraen invenisset, ac vim illius ignorarel,
semet ipsum pro vero Spirilu supposuit. Ilaque ad
, ,
. sese perlinere illa docet, quae ab apostolo Paulo
, dicnnlur : Ex parte cognoscimus, et ex parte pro
- pltetamus. Cum venerit quod perfectum est, evacuaLitnr quod ex parte est *. Alqui de Paraclelo nullo
, .
"
,
. modo hac pronuntiavit Aposlolus, qui cum soda * libus suis aposlolis Spirituin sanclum accipere mer u i l ; scd de duplici mundo sermonem insliiucrat,
,
prasenii videlicetac futuro, proplcr nonnullos, qui

, de leniporibus scire alque iiiquirere cupicbant.
Nihil, inquit, terreat voi in sermone, aut epistola,
, ,
. " qumi instet dies Domini. Nisi enim revelalus (uerit
, ,
fiftus iniquilatis, homo injustitiit *, clc. Quiu etiaro
.
^ convenientibus Salvalorem aposlolis. ac de mundi
, , .
occasu sciscilanlibus, ita ipse rospondil: 674
ôn
eet vettrum nosse tempora vel momeuia, qum Paler
, , potuit in sua potestate ; sed accipietis virtutem su
pervenienlis Spiritus sanctiin vo$*. liem, Hierosoly, * - mts, inquit, ne discedite, exspeclantes promissionem
spirilus, quam audistis \ boc est Paraclelum illum
* .
Spiritum, de quodixerat: Si ego abiero ille venict,
,
- et annunliabil vobis omnia " Quae quidem verba,

,
,
Annuntiabit vobis omnia, ad coeleste donum illud
, , quod erant adepturi, par esl referri, quod nimirum
, . habilalurus in ipsis essct Spiritus sanctus, quo iis
,
, ' aperle univcrsa declararet, qua? quidem capere in
,
bac vita poterant. Quamobrem cum ad eum modtini
, Paracleli Spiritus essent in hac vila compolcs facti,
, .
valiciiiali sunl. Quemadmodum Agabus veniuram
,
famein pradixit . Ilemque propheta? Hicrosolymis

advenerunl . Sic et Pbilippo qualuor eram filiae

prophelissse *. Cseterum quoties omnes illi prophe
tanl, ex parie prophetant, et ex parle cognoscuiil .
. " - Quod vero perfectum est fuluro in sseculo Iribtien, , dum spe et exspectatione praecipiunt, quando cor . ruplibile in incorruptionem, morlale in immortali ,
tatem commutalum fuerit , cwn ct facie ad faciem
, hituebimur . Nuncenim res noslnn pcr a>nigmata
7
10
11
48.
1 Cor. x i i i . 9.
11 Thcss. n, 2, 3.
Acl. i , 7, + ibid. 4. Joan. xvi, 8; ibid. 14.
ibid. 27. Act. x x i , 9. 1 Cor. x i u , 9.
" I Cor. \ v , 53.
I Cor. xm, \i.
7
11
Act. U ,
S. EPIPIIAKU
Jllic ca praiparanfur, .
el involncra transiguulur
quaD bic oculus non v i d i t . lllio perfcctio retegilur, qua Jiic auris nequaquam a u d i i l . Illic dQinim
ingens sanclis Iribuilur, quod hic in cor hominip
110 ascendit . Ex quibus animadverlis uberiorena
illain copiosioremque scientiam Manichax> reservatam non fuisse. Quomodo enim ista cognoseet is
qui ab eo quod sibi proposucral excidil? Nam Marcellura circum venire primum est aggrejssus. Tum ad
Arcbelaum venit, ut ejam vinceret, quod tanien asscqui non potuit. Fierine igilur potcsl, ut qui quod
adco rccens est ignorajrit, majora illa cognoscat ?
Cur non vero Persarum regis nianus effugit, curu
ab eo comprcbensus ac poenis affeclup cst ? U l aperte

* .
. !
, -.
\^ . \ $, \ ,
. ;
. " ^ ,
, \ . ,
, \ ;
,^
; , '

constct iis qui prudenlise aliquid babeant, illum i n omnibus esse menlilum.
L X l l . Sed qnoddam testimonium urget, ut suum 0 B \ , ^ * , ,\
illud parprincipiorijra ailirjnet eaquc se inviqem
, frustra diriipat. Ergo |iac Salvaloîs vocc n i l i t u r ;
Aoit pote&t urbor bona (ructus maloi {acere, neque

arbor mala fructus bonot facere. Ex fruclu e*im , . .
'JSx
arbor cognoscitur . Yide bomipis lcvitalein ^
.
\ ,
675 <\
^
Scripiuris penetrare aliius possit. Etcnim si principia iUa arbores sint, babwt -
. ? (, \
igilur et agricolain suum, et cum plantae sint, om,, \ , \ /
nino a quopiatn planlatse sunt. Quidquid autem

planlalum est, principiuni liabet , proindeque el
,
fincm babebil. llaque arbor niala non perpctuo
. ^ , \,
cxslitil, sed est aliquaqdo consita. Arbor vera
. \
bona non ad oinne bonitatis suprepia; gcuus dcbet
-
referri. lllic eniru ceria, minimeque mendax, et
iinmulabilis boniias est, ulpote quaB sil Dei cogi- C . , \
ialio inexplicabili quodam honore praedita. Ulrum
* vero ad planlaruni productionem accommodaii . \
possit, videnduin ac disputanduui nobis cst. Et , \ .
emm si de diabolo sermo 8*it, ssepe illum osiendi- , ,
mus inalum ab originc non fuisse : nUil eiiim Deus .
iKahim condidil, idque adeo prudentibus cst ma- , \ ^ .
r.ifeslum. Ac licet in eod^m argumenlo verecniur,
, non gravabimur lamen veritatem etiam in praesentU Jki$ai \ . \
comprobare. Igilur malus initio dial)o!us non fu|t,
. 'Ey ,
sed evasit posiea. Quare locum bic non babelquod
,.
de arbore proponitur. Nam et Saulujn videmus \ . - ,
pcrsccutorem fuisse, eurodemque pro eo quod inse- <5 ,
cuius fucrat nomine* persecutionem esse passum.
. ' Coulra vero Judam cum duodccim aposlolis cle , \
cium
descivisse poslmodum, et ad iniprobain ^ , . !0factionera aggregatura . Quin ct Rabab aieretricepi
'
ccrnimus ab Israelitico genere baclenus alienam
, \
post poeniieniiam lcccptuin ad Doi uêricordiapi
. . liabuisse . Videmus et la^roncm in faciiiore de , \ , ^
prcheiisum
in crucem spblalum posjt CQi>fessio, \ - -netn una cum Upmipo in paradisuw ingrcssum .
. !
Nicolaum praeterea vide^MS virum boi>qm el elc\ , \
ctujn * , scelcratum postea fui$se alque iu(.cr lise . \
rcseon auciqres ascripUiin. Quid bic caiteros coni; , *
niemorem ? Quidnam porro nialam banc arborcm
;
8
Ui
i n
1 Cor. , 12. I Cor. , 0.

ibid.
ibid.
x x n , 5.
Josuc , 1 sqq.
Luc. xxm, 40 sqq.
8
1 0
MaUh.
Act. v i , 5.
18, 20.
Aci. ix, 1 sqq.
Luc,
ADVERSUS ILERESES LIB, I I . . . ILERES. L X V I .

|2<
. csse dicemus, e qua bonum oriri nequeal? Plane
de borainum actionibus interpretari debemus.Neque
,
. enim e stupro derivari bonitas polest^ neque ex
* pequiliae .tfvore justilia, ncque ex adullerio laus.
Siquidem arbor illa pcccati a boniiate pioficis;i

non polest, hoc cst, arbor niala bonos tyuclus non
. facit, neque bona ex arbore maii fruclus oriuiUur *.
, , Excmpli graiia arbor illa bona, quae malos fruclus
, edere non polest, sil i>enigna hospitum exceplio.
Quidquid enira ab ea prouciscatur, B 7 j 6
i
. , ,
, ab improbuate non oritur. Similiter eleeinosyna,
caslimoma quae propior Oeum cplUur, coittiiieiilia
.
propter Doininum, justitia legis graiia suscepta.
!5
v i s
l l s
\ \
L X I I . Qttamobrem ambas illde arbores de justir
\ . JUpl tia ct peccato intelligi commode possiuH. At bar
barus ille Manichaeus perperam de Deo ac diabolo
, \ .
conaiur accipere. V e r i H n neminem eo audacia? pro \ ,
grcdi posse perspicuuip esl, ut aut Deum asscral
, , \ \
jnalum aliquando faciurum, aul diabolutn bomim.
, , .
Quin imo bona ojnnia Deus efficit, pcque tiialura
4, \
quidquam ab eo produclum e$t, aul vcro produ , .
ciiur. Quod si diabolus nounulla juala luolilur,
, \ '
niniiruin bac illius opcra sanctis hoiuinibus coroua
, \ acclilur, ac prxmium victoribus Iribuilur. Sicquo
. \
lola illius ralio corruit. MaU enim arbor et bona
. \ \
de bonis ac mali^ operibus expHcantur; DCC ad
\ \
Vettis Novumque Teslaiuentuin peninenl, ul falso
{ , llanicbacus existimal.
. .
LXUI. Sed inslal idem ille, et ul suum dc duog P . .,
\ ,, ^ bus principiis dogma slabiliat, nonnullas e Scri , * pluris voces pro sua libidine captat, qua? suni
", \, ejusmodi. Judxis, inquU, Dominus d i x i l : Vos filii
.
4'iaboli estis. Ille liomicida fuit, quoniam paler ejut

. - mendfix erat *. Cujus ex occasione loci homo con, \ \ tiiineliose in Deum garriie non dubiial, el coeli
, terrjeqMe conditoiem patrem esse diaboli dicerc,
, 0 *. .cuin mhil ejusinodi locus ille conlineat; clenim si
, " , diaboli filii babeudi illi sunl, falsum esl quod alio
. loco defeiidit, ac sibi ipê imprudens repugnal.
\ - Sequiiur enim separalas deinceps el. a diabolo
, \ j>roductas illorum animas fuisse, ipinimeque ab
, , coilesli virtute profecias, ut illius fabula narrabat.
nec jaro pars erit ulla lucis, aut illius armalura?,
, .,
. , aut coljunin luminis, aut Bpalrls v i l . Imo vero
, - diaboU fiUi 8unt, Abra|iamug etiam Hlorum pater,
\ , a quo Judsei propagati sunt, diaboli iilius eril, cx
, . illa Manichaii aenlentia. Quod si ita esl, quanam
ratione Salvator ipse bis illos verbis appellat:
Vos non eslii fdii Abraham, $ed patrii vestri dia, .
,
. boli. Si enim e$$ett& filii Abraham, illius opera fa ,
, & cerelis. \o$ enim quaritit meinterficere, hominem,
* .
qui verilatem loculus sum vobis. Jloc Abraham non
fecif. 7 7 Yides igilur per ealacbresim ustirpa . \ ,
tum id fuisse, ul Abrabami quidcm esscnl nalura
,
Olii,
et ab eodem nibilominus, Domini ^cnteniia,
,
1
F . .
30, 40.
Cor.
* Matlta. , 48.
* Joaii. v n i , 44.
* ibid.
S. 1
?27
originc produelioneve, sed opcribus abjudi-

ccnlur. Dc qua rc uos anlea dispuiavimus. Ficrine
iiaque potest, tili pars aliqua ab eodcm salu aliena
ntodo sil ac diaboli propria, niodo Dco iribuenda?
Sod niimrum incessendi ac reprchendendi causa
ista dicuntur. Nam cui sc quisque subjicit, hujus
ci actione et disciplina fllius est, ul ex Pauli verbis
apparel: Nam licet tnuliot prceceptores habeatis, at
non multos patres. Nam in Christo Jesu per Evangelium ego vos genuiUbi
ad doclrinam, ut vidcs,
isia transfert. Et quidem si Abrabamum Manichaeus admitteret, bunc ipsum ad lucem spectare
diceremus, liberos vero ab eo produclos atleri
ti ibueremus. Veruuicninivero ita sese res habel:
imilabantur bomicidam Juda?, prodilionem imita
banlur, ejusque calumniam ac delationera secundis
auribus acceperanl, hujus in divini numinis abnegatioue filii exstiierunt. llle enim mendax erat,
cum el loculos baberet, et furtum commitierct, et
Cbrislum ita salularet : Ave, Rabbi*. Quam ob
causam bac Domini voce reprebenditur : Amice, ad
quid veniili*1 Judas vero Gainum imiiatus est, qui
ct parricida fuil, et coram Domino inenlitus est.
Num custot, inquit, fralris mei sum f nescio ubi
$ii .
Ejusdem et Adamus imitatione filius fuil,
dum mendacem illam vocem sequilur, quae per
scrpentem ita loquebatur : Eritis sicut dii scicnles
bonum et malum*. Alque hoc ipsum est, quodin
\ ; .
\ \ .
\ , ;
. *9
,
,
, \

,
. "

.
, ; \
,
, '

, ,
.
, ,
\ , \ 7, '.
,
*
, , ,
\
;
. \
, *
*
,
Evangelio a Salvatore dicilur :Vos eslis filii dia- vlol .
boli . Sic enim loquitur : Nonne duodecim vo$ ^ ;

elcgi
gi? et unus ex vobis est diabolus . Quoniam ab .
,
inilio mendax esl el homicida, quia paier ejus men-
dax erat . Qua ralione Manichaei quseslio dissolvi- . .

l u r ; non enim diaboli proprie filii eranl JudacL
I
Absii at id csse credamys. Quippe cum Saniari- ,
tana inulier Christo Domiuo dixisset : Hic in xtlo

*
monte adoruverunt patres nostri; vos aulem dicilis ,
, .

llierosolymis e*ie locum, ubi oporlet adorafe; post
inulia Salvator isla subjeoit: Quce scimus loqui- ,

. \
mur, quia salus ex Judoeh est . Cui et Aposlo ,
Ivs conscntit his verbis : Quoniam exJuda orlus est

Dominut .
Sed plura ad eam rem dispulari pos- . \ , \
,
sunt, quibus falsa illius opinio refellatur.
\ ,
6 7 8 L X I V . Atenim cvangelicum illuddictum arr i p i l : Inxin lenebris lucet, et tenebras eamnoncom- D < ,
prehenderunt ".Tenebne enim, inquit, lucem per . ", , ,
secutae sunt, quod mali principes divinilatcm sunt
boslililer inseculi. Atqui si lux a lenebris bello
.
appetita invadentes fugii, forliores erunt luce tene ,
brae, cum ab bis illa (anquam valenlioribus iugala
*
siare contra et apparcre non audeat. Yerum longe
, \
sc aliler rcs babel. ISequc enim lux lenebras fugit,
. '
sed lucel in tenebris, et lenebrce eam non compre . *
henderunt. Quod si ila esl, longe hoc a Manichaei
,
,
sealentia dissidct, qui non modo comprcbendisse .

1 8
t0
1 Cor. , .
Maltb. xxvi, 49.
4i.
Joan. , 70.
Joau. , 44.
" F. .
7
ibid. 50.
* Gcn. , 9.
Gcn. , 5.
Joan. , 2 i .
llcbr. , 14.
9
1 8
Joan. ,
"Joan. 1 , 5 .
ADVERSUS HiERESES LIB. I I . . I I . ILERES. LXVI.
429
, tencbras iiarrat, sed et Iucis armaturam rapuisM<.

, , Quomodo igitur qurc arnialuram rapuisse praedi, * canlur, Iucem eomprehendere millo modo polue. ' runl ? Quonain deinde pacto fugata lux sua in lene* ' ; bris sponte resplendet? Ergo ita ex rei veritate
;
totum illud accipiendum est. Cum peccati caligine
'*
obcaecalae menles hominum forent, principio lex est
,
a Deo missa, qua, velut sublala lucerna, collustraret:
, quod in Epistola sua Pelrus indicat bis verbis:
xfj
Atlendentes prophelico sermoni, lanquam lucermc
lucenti in caliginoso loco, donec Lucifer oriatur, et

, dies illucescat in cordibu vesiris *. lllinc ergo lux
,
in tenebris lucet: nimirum lex, qua? per interpre. ,

tcm ac sequestrem, boc est fidelem Dci servutn
\
Moysem, est prascripla. Ac superioribus quidem
. , & temporibus lux primo quaedam in naturae legc,
, scintillae inslar, aflulseral. Quam contcmplatus
, Enoch placuitDeo; per quara deductus Abel per ' inde se Domino probavil; per quaoi via cogniu
' Noe apud Deuni graliosus e x s t i i i l : per quain cre * didit Abraham Deo el reputatum e$t ei ad justi*
,
tiam
Deinde ab bao lenui scinlilla paulalim exoi . ta.ta lux ad lueernae in caliginoso loco Iuccnlis
splendorem excrevit. Eaque ipsa lux cst, qua? ia
* lenebris l u c e t , hoc est mandalum Dei, el animi
, , \ consentaneum cum bonitate consilium, quod i i i i i , , delium pectoribus in medio caliginosa malorum
- scelerumque, qua? in humaoo genere versantur,
\ , cogitationis illuxil : cujusmodi sunt idololalria,
\ , ^ Dei abnegalio, caedes, adulteria, el id genus a!h.
, \ . " ' Post baec omnia magnum Hlud luminare prodnt,
, ,
vera lux, scilicet, quce iUuminat hominem venien
. lem in mundum. In mundo eral, et mundus per

, " ,
ipsum factus est, et mundus eum non cognovU:
ttt
e u m
n o n
rece
. , in propria venit, et 679 *
~
. " - perunt. Quotquot autem receperunt illum, dedit ei
,
potettatem filios Dei fieri \ Videsne quibus in tene.
\ $ bris lux ista resplendeal? aul qusenam illam tene, \ ;
"
broi non comprehenderunt ? Nimirum quod a Deo
\ bonum menlibus humanis umuillilur, et in mundo
, , lucet, a peccato minime superalur.
.
1
LXV. Sed ad illam Salvaloris vocem Manicbseas

2 \
*
adlisrescit, cum ille d i x i l : SimiU ett regnnm
,
\ ) cxlorum homini patrifamilias qui seminavit in agra
. suo bonum semen. Cum autem dormirent homines,
, inimicus homo venit, et semxnamt zizania. Tum s:c

, .
ei tervi locuti sunt : Nonne bonum $emen $emina&ti

in agro ? Ego vero seminavi, retpondit. Unde igitur
; \' . zizania ? Inimicus, inquit, homo hoc fecit. Cui servi:
Vis, inquiuni, eamus, et ex$tirpemu$ zizanta ? Qui ;
*
bu$ Ule dixit: iVon: ne forle exstirpanles zizauia

.
01
una el trilicum exstirpeiis. Sed $inile usque ad

tempus menis,
et dicam messoribus : Colligite
;
\*
zizania, ct Ugate ea in fasciculos; Iriticum auiem

.
recondile in horreo, el praparale zizania ad comba'A.tT ,
rendum igni inexilinguibiU.
Discipulis vcro doud

, 8
UPetr. . 19.
Rom. , .
Joan. i , 5.
iliid 9-12.
Malth. x m , 24 sqq.
151
S. EPfrllANU
ila roganlibiis : Dic notiit parabolam zizunwrum, ' < *explicavil ille, nc ultani hnpostori Oppugnamla* \,

vmtatis occasionem relinquefet. Qiiarc perspicue .
\
Doininu3 ila respondet : Qui bonunt, inquit. semen
tcminavil, Deu* esl; ager est mundus; zizania mali , , \

hominei $unt; hiimicui homo etl drabolus; messores, .
angeli; mettit tpsa, conxummatto ttvcult; trilicum
, \ td
porro, viri boni. Cum igituf Domihus angclis suis

praecepeiil, l i i collectos in unum peccalores ac re-
gno coelorum exclusos concremandos tradent. A n i - -
madvertile, <pia>so, quotquot eslis verititis f i l i i ,
* >
quaecunque novus iUe Jannes ac Jambre dicere

aggi-ediiur, conlra se ipsum proferrc. Etoniui cuiii
. "
ille muuduin ad Deum spectare neget, conlra Sal- , \
vaior boc loco et agrum esse mundum interprela , \
ttir, ct palremfamilias agrique dominum Patrem 6 . , ,
suum appcllat, qui bonum illud s&nen prosemina , ' .
veril.
6 \ \ .
\ , , \ *.

Neque vero aut a corporibus animas, aut ab
\ ,
aniinabus corpora separavil, sed inimicum bonii- ,
nein zizania consevisse narrat, boc est depravatos
, .
honiincs; nec homines (S&f) ipsos scrtrsim de cor * ,
poribtis ^cdepit eed nialos bonilnes cotijiitoclim
*
appellat. Ita bonum seirtcn e coittrario paieiTami
lias in agro suo peminat, bonos vidclicet homines ,
, . \
non bortim duiilaxat animas, sed bonos, inqiiaiu,
/ '
corpore aniraaque constantes. Quocirca tam Deus (j \ . bonum in bominibus doctrina sua, quam diabolus
^ , \ niala iisdem in hominibus improbrtate sua conserit.

Quameunque vero nos in partem vertamue, radi- . " \ ( cein praviiatis nullam reperiemUs, sed ca solUnn
, ' . *
opcraqtuft a nobis perpeirantur. Ac ne zizai1iot*uni
quideni satus illiue causa diabolus est, statirii enirtt
. illud additur: Cum dormirent homines. Non dixit, . \ Cum doriniret palerfainiUas. Dum enim inlermissis . "
bonis operibus dormimue, dlim officia jusiitift
,
negligimus, dum ad exsequcnda Dci mandata vigiH , experrecloque animo non sumus, tunc iii nobis , *
peccata proseminantur. Videsne preterea ut in bac . ^ ,
parabola messores ad concretnandum fasciculos ; , *
componant? Dic, sodes, Manicbaee: VinciuiHur , illic animae, an cuiu anima corpora comburuntur, D , \ ; \
, an solae dunlaxat animao ? Non eitim potcrit tua illa
\ .
de auiuioruni purgatione stare sentcntia, cura ad
* ;
supplicium ac judiciutn tradentur. Sed de his hac 0 .
tenus; sunl eiiiiu veritatis verba sapientibus haud
obscnra.
. ,
L X Y I . Aliud quoque testitnonium profert sacris
, , c Lilleris depromplum, cujus sensum cum ignoret

penitus, salularis duclrina? vim aliena inlerpreta, ,
tione delorquel; eo igilur quod a Domino dictum
,

ftst abulitur: Venit princeps mundi hujus et in me
$uum nihil invcnit *. Tum illud Apostoli: Detti hn-
, & jus sceculi exccccavU cogitaliones infidelium, ul non
1
11 Tim. !, 8.
Joan. x i v , 50. * F. \ .
AD\ERSUS If.RESE LIB. I I . . I L ILERES. L X T I .
433

dxlctuv,
\
. ; *
\ , .
, \ ;
, , ;
'
. "

,
. ;
tip ,
\, ;
\
, ; D
,

6 ; \
,
; \
,
*
, , '
. "
,

,
'

.
& .
;
, ^
\ , *
* * ,
; " *
.
1
434
intuerentur lucem Erangelii glorice \ Videamue

igilur, niiin princeps ille mundi, de quo Domintig
loquitur, in infima dctrudelur? &x enim, inquil, exatfatus fuero, omnes trahant ad meipsum \ Qucm
igilur mundi principem appellal ? Si diaboluni: cur
Joannes in Evangelio de Salvalore d i c i t : In propria
venit* ? Videuius emm duas illas inter se sententias
esse conlrarias, cuui et Apostolus d i c i t : Toiut
iiiundm in maligno positus $tt : ct alibi scriplitiu
Sit : In mundo Saivaior trat. Fierine potesl ambo
ntillic simul resideanlT Nam si mtuidtts in maligna
toiut ett potilut, qute in co Salvalori locus e r i t , ut
681 > i^tikido esse dVcaiur? Rursum si qua ht
nmndo sutit ad Filii Deipeculiuni pertinenl, quis
ille ptiiicepsDei rebus doinluatui ? Quod si propria
Eilii Dei itla ipsa noii sunt, quisnam uiundi princeps ea quae in mundo sunl, propria Salvatoris esse
paliatur? Conlra vero, si ibuudus ud Filiuin Dei
perlinct, curab itlo principe rtiundum suum usurpari permieil? Eniilivero expressa3 omnes in Scriptura verilatis voces sumina cum sapienlia pronuntiatae sunt, quo illud Dbtitini pertinet : Venit
JoaHnct justitice viam tenetu, ncu manducant neque bibem, et dtcunt : Damonium habet. Venit
Filius kominis manducati* el biben*, etdicutU : Ecct
hemo vorax, et vini potaiOt, amicu* publicanoruw
et peccatorum; et ju$tificata esl tapientia filiis
suis . Quomodo illud intelHgendum esl, sapientiuim
filiit et$e jttttificatam, nisi ab his qui sapienlia*
voces intelliguiU? Uiide el apud pr^pbelam dicil :
Quis sapUns, tl tottUigtthvt: quoniam recta tiit
Domini, et tffwm sapkntite: et coguostet fwcf
Impit vefo infirmabuntiit w illis *
n
L X V I I . Plane eoim cum impiis iivdWinis ac GOC2'. \

leslibus oraculig imbectllig atque hnpiue reddilus
.
* esse metnoraitir. Nam Salvator paulo ant dixcral:
Videbam Satariam quati fulgur de calo cadeniem
"

Hoc vero loco : Prin&ps mnndi hujut ejicietur
. \ forat . Quod st de Satana jam lapso loquerelur^
*, quid illum denuo pracipitari allinet? Ergo in abys ; . 8iim dejicienduro fuisse dixeris. Qeieruiii ubinaro
; exallandus erat Bomimis? Si ex abysso in yublime
, - fuit attollendus, similis locue eum simili comparatu*
eamdem sentenliae vira eflicit. Quandonam enim est
. ; " \ Dcxallalus in lerra? Quare de crucis exaltalionc^
deque sua in ce&lmn consceo&iofie loquebalur, ut
, \ \
ad se ipsuro omnes atiraherei. Quaenam dcinde
, . \
ratio est, cur non in cwlo manens iDde pertraxit,
, * \
sed ad lerram usque descendii? Oportebat nimiiujn
; ,
- venire ipsum, atque bominis dgurain suscipere, u l
, , - in primis vas illud sanctum, quod de Maria Yirgine
, suvupsit, saiiclum videlicet sibi corpus efiingeus,
ac Deus Verbunt e CCBIO , deqtie paterno sinu de , [
scendens, suum illud corpus attolleret, lum ubi
\ .
esset tpse subhtus, sui ad sese similes aUraberet.
;
1 9
Cor. , vel .
F . .
V j ' J . ' MaUb.xi,18,49. Ose. xiv, 40.
I I Cor. , 4.
Luc. x, 18.
9
* Joan. x n , 32.
Joan. i , 41.
4oau. xn, 51.
ia
JJuan.
S. P1I.11
135
Sed qtiisnam esl hujus illc mundi princcps ? In ,

primis cnm ail : Totus mutidus in maligno positus
csi '-^ coelum , non lerram, non solem , aui lunaiu imclligit, non slirpes, 682 marc, monles,
aerem, nubcs, ventos, sidera, volucres, rerum
deuique condilarum nuliam ; sed hominum mundus superbia mentis est, el faslus audacise, et clatt
aiiiini in boininibus arrogaiUia. Igilur iiiundi princeps ille dcorsum superbia sua cecidit. Vos enim,
inquit, gloriam ab invicem capitis . Ego vero non
quwro gloriam meam . Annon superbia cxcidil ?
Non princeps niundi confractus esl, cum el Horodes mortuorum ac vivorum judtcem Dominumque
cusiodiYel ac judicio subjiceret, cum piacsideret
Pilalus, cum satelles malam cxderet, Judas proderet, Caipbas judiearet, Judai spulis aspergerent, '
niilites deniquc caput ejus colaphis lunderent, qui
solo nutu coelum terramque conlorquere posset?
Haec igilur superbia, b#c audacia , hiec mundo addicioriMm bominum gloria, mundi ille princeps esl,
qui in lcrram prolapsus esl. Elenim qui in boc
mumlo bonoruin el dignitalum gradibus anlccellunt,
iia princtpatmn oblinenl, ut arrogamia, insoleniia,
gloiia supcrbiaque scse niniium eflerant, quae quidem a Salvalore noslro abftierunl omnia. Linum
enim fumigans non exslinguet, el calamum conlrilum
non confringet *.
LXVIII. Sed, ul omillam caelera, quae ad idem ar
gumeuluin affcrri bene mulla possuul, Manrcbseus
lioc insuper objicit, quod scriplum esl: Deus hujus j
iivculi excacavil mentei infidelium, ut non intuerenlur Evangelii lucem. Alqui si Deus mundi bujus
Doir.inus csi, quid Salvator pedeni in alienaiu possessioncu) immittens faciebal? Si eam ipsun concupiveral, minime id bono justoque convenil. Sin
idcirco venit, ut non propria, scd aliena servaret,
jam boc adulaloris alicujus proprium esl, qui alieno
principi subditos ad res novas ambiliose provocare
studeai. Quod si eorum quse ad saeculi bujus Deum
peiliuenl, servandorum gralia venit, bene ulique
de illo ineritus cst, cujus rebus servandis operam
adbibuerii. Ac si bujus ille saaculi Deus suoe a Salvalure eripi libenti animo patilur, profecto bonits
est, qui si servare uoiuus ipse possil, de suorum
tameii salule gaudeat. Atque ita conunuue quoddam '
erii bonttatis commercium, quod et salulem aflert
i s q u i potesl, el qui res suas servare non potesl,
servari laiuen ab altero 683~689 libenier videt,
quas eliani in lucro numerat, cum ab eo qui prseclare servare polest, salvas t incolumcs acceper i i . Prarlerea si eidem illi qui seivare res ipsius
ctipial, nequaquam adversaiur, habebit ei qui serval graliam; proindeque is primum iihim servabil,
ad qtiem qui servantur altinent, ut in eo liberando
bonilaiis suas specimen prxbeat. Non cnim, pulo,
solos eripcre lenues volet, praecipuo illo relicio, a
9
-JJoaii. , 19.
ibid. 44.
Joan.
, 50.
1^6
, \ ,
, , , ,
, , 6, , ,
, , , , ! ' ,
, ,
,
.
, ,
*
.
;
, ; \
\ \ , , , , ^
, ,
\ ; , \
, \ ,
, .

,
, , \ ,
. Aivov
,

.
'. \ \ .
, , \,

,

. ,
; \
, ,
* ,
' , \
. \
,
,
. \
,
, \ , \
. \
, ,
,
;,
.
, \
.
, , '
. \
, \ ,
. " ,
, '
, ,
1
Isa. x u i , 5; Malili. x i l , 20. UCor. , *.
157
ADVERSUS H J E R E S E S L\U
l\.
. I I . -
HjfcRES L X Y I .
458
qo hi qui servantur propagati sunl. Doinde si cura

alros liberel, liberaie nibilominus itolil illum, im ,
, * , perfectum quiddam est, qtiod niolilur, nec absolu tum bonum prastare posse videliir. Jam voro si,
, - quod ejusmodi naturae non sit, quan servari possit,
. \ > , , , salulem huic afierre ncqueal, quam ab eo geniiis
tlc , iinperiilur, sane qui al> illo orli sant longe delerio , , res esse debenl. ui ne salulem quidcm adipisci ipsi
, \ , - possint. Ad hrecsi, ctim nullam privatam possessio , ncm babeat, quam vindicet, ad alienam accessit, ut
. \ seipsum el opem ostentaret suara, perplexum quiddam et ittiplicaitim efficilur, ul quac virtus res snas
\
. \ servare nequcai, ad alienas se confetal, ul illud iu
, iis praslet, quod in propriis exercere non poluit.
, ! Hoc igilur modo ruit oninis illa de Salvalore ac
, , & saeculi bujus principe Manichaei sentenlia. Ac si
, ,
quod res est faleri volumus, istius saeculi Deus
.
non alius est, a vero Deo diversus, nec ulla substantia praeditus alius. Siquidem Dominus omnium Deus, ac mundi condilor Deus unus esl, Pater
Domini nostri Jetu Chri&ti , qui iniiiqiiam esse desinct.
'. ,
LXIX. Quera vero commemorat Apostolus, ultro ,
que ab infidelibus adoplatum ascitumque narrat,
, ! non unum illum sofumquesseculi bujus esse Dcum
, , \ - dico, sed plures, quibus se infldeles subjecerint, et
\ q) animis obcsecali sint. Quemadmodum alio loco
l)r , )
d i c i t : Quorum Deus venler esl, et gloria in confu * \ * sione ipsorum . llem in Evangelio Oominus : Non
,
. , potcstis duobus dominis servire*. Delnde mullis inter \ , - jectis, ul quinam duo illi domini essent ostenderet:
.
^ poiesiis, inquil, servire Deo el mammona*,
, \ . Quaniobrem ct Deus vere Deus est, et niammonas
\
hujus mundi Deue. Nam amborum, boc esi mam monae ac vcnlris, illecebra pellecta maxima pars
, ,
morialium excaicatur; cujus quidem culpam Deus
,
minime sustinet, sed privata illorum iniprobUas,
.
pro eo ac quisque cupiditale ductus per inlidelita" ' lem subjeclum 690
omnibus obnoxiumque tra .
didoril. Hinc illud Aposloli dictiun : Radix malorum

, omnium est avaritia \ Hinc praesumpiam illam ac
.
depravalain falsorum deorum opinionem exsecralur
bis verbis: Esca ventri et venter escis. Deus aulem
.
et hunc et illas destruet*. Quibus verbis ventris cu \
piditates ille deteslatus est. Deus iiaquc scrculi hujus
\ exccccavit menies mfidelwm*. Quo illud perliriei,
;
^ quod in Evangelio legimtis, primum illum et alterum

dixisse scribani: Quid faciendo vitam ceternam con
.
. tequar ? Honora, inqiiit, palrem et niatrem, sicui
"
scriptum esl . Non enim aliena legis erant ab eo
.
mandala; perindequc Dominus illius observatione
. \
viiae coelestis bseredilatem oblineri docuit. Subjccii
, ad baec juvenis : Hccc omnia servavi ab adolescenlia
. , mea . Quo audilo Cbrisius gavisus esl, ut oslenderet a diviniiate sua nequaquam prseccpla legis ab ,
. borrere. Cum enim gavisus esse dicitur, Vcteris
;
Teslamenti cum Novo conscnsionem ac concordiam
aslruxit. lustante vero adolesccnte et, Quid adhuc
,
,
1
s c
Cor. , 3. * Philipp. , 19. Matib. , 24.

, 4.
Natth. xix, 46-iy.
ibid. 20.
8
P4TROL.GR.
XLII.
ibid.
I Tim. , 10.
I Cor. vr, 15
11 Cor.
139
S.
140
tiiihi deestf intcrroganlc, Dominus rcspondit: Si , .

vis perfeciu* e$*e, vende quoe habes, et da pauperibus,
'
.
et sume crucem tuam, et tequere me; et ftabebis

thesaurum in coelo. At ille tristis abiit; erat enim
admodum dives ' . Sub baec Dominus: Facilius est, {> ,

.
inquit, camelum per foramen acus ingredi, quam
divilem in regnum coclorum *.
,
Ideo enim ingrcdi nequeuni, quod a deo saeeuli
hujus obcaecati fuerint, et mammonam pro Deo ha- ,
, \
bcre instttuerint, ac se deniquc saeculi dco sponle,
,
boc est avaritia?, subjccerint. Ad qtiod ijlud Salva toris spcctat: Altendile fermento Phari&icorum,
quod est hypocrisi**. Alio vero loco, quod est ava- , \
\
rilia. Cujus ut fructum opusque signiftcarel, Duce$, .
,
* inquit, ccrci sunt. Cwcus auiem ccvcum t ducat,
ambo in foveam cadent . Quod videlicel sua illos . ,
>
excaecarit avariiia, qui est bujus saiculi deus, ne- .
que ob eam caccitatcm in eorum cordibus evange- , ,
licus llle splendor illuxerit. Alque baec ipsa pecuniae
, cupidiUs non raodo Judam excxcavit, sed el Anamx necem altulit, el plerosque alios cxstinxit. IIic . *
'
est, inquam, hujus saeculi deus, quem pro Dco sibi
.
adoplantcs honiines, cum ci honorando sluduisseni,

Dominum conlempserunt: quod bis ipse verbis in , \ ,
dicat: Unum ampiectelur, alierum contemnet. 691

iVon potestis Deo $ervire et mammonw*. Vidcsne ,
.
quam diserte perspicueque res tola declaretur?

Nam nullus alter Deus est, ncc in coelo, nec in terra, . \ \
; ,
nec ullis aliis in locis, prajlcr unum Palrem, ex
, , ,
quo omnia ; et unum Dominum nostrum Jesum
k
Cbristum, per quem omnia; et unum Spiritura san- C , ,

, ' , ,
ctum, in quo omnia ; quae est sempiterna Trinitas,
* \ , , \
ct una diviniias, cui ncc accedcre quidpiam potest,
,
ncc decedere.
.
L X X . Scd jam ad alia Iranseamus, aiquc hujus
0 \ " ' ,
bestiae, el inimici, alquc insecutoris laqueos discer \ pamus, charissimi 1 adeo ut quae ab illo affectaia
, , \ '
verborum novitale disputala sunl ad veritalis ser
inonemtransferamus,in eorum graiiam, quiverilatis , \
cognosccndsa desiderio lenentur, atque ab iinpialisu- .
reseon omuiitm doctrina animum averlcre volunl.
\ ,
Pergit igitur legem ac propbelas perstringens bomo \ ,
tam veriiaiis, quam Spiritus sancti, qui in lege ac \ . , prophelis locutus cst, iniinicus; alque adversus , \ , oinnium condilorem Deum, qui in lege ac prophetis D , ) \
loculus est, eumdcmque Domini nostri Jesu Cbrisli ,
Palrein, ex quo omnis paternitas in ciclo et in terra
,
nominatur*, taxala effrenalae lingua? pelulantia om - , \
nis illum cupiditaiis auctorcm, ac caedium, reliqno- , \ . ^
rumque facinorum exslitisse docet; quippe qui et
\ ,
vesles iEgyptiis eripere jusserit , et cnni sacriGcia
, \
sibimetoiTerre, luroquaBcunque alia legis prscscripto
. ,
mandantur. Quin et homicidam interficcre, neque
, \ priori caede contentos alteram, quasi ad priorem
, ,
vindicandani, perpetrare. Tum vcro cupidilates
7
Matth. xix, 21,22.

' E x o d . , 2.
Mbid. 2 i .
Luc. x n , i . * Mallh. xv, 14.
Maltb. v i , 24.
Epbes. m , 15.
r
lil
ADVERSUS HJERESES L I
1
\. . . 11. -
HiCRES. L X V I .
44f
,\ \
. , \, \
, . \
,
.
' , '
, * ,
,
, \ \
' , ,
* . ,
, \
;

& ,
, ,
, ,
,
.
boimnum animis injicit, ac de mulieribus eaHerisque ejus generis dispulat. Callide vero, inquil, de
Christo pauca praedixit, uli paucis illis quaesito sibi
colorc iidcm faccret. flae sunt temerarii bominis
voces, quas in Dominum suum procaciler effndit.
Quas si quis diligenlius considerarit, niliil \n liis
aliud pralerquam phrenelici hominis facta apparere
cognoscel. Ul enim phrenilide laborans, si gladium
naclus fuerit, conlra seipsum arniaiur, ac piai
amenlia $uas ipse carnes concidens ulcisci se bo6tcs exislimat, et quid agai ignorat : sic isie in seipsum anna converiit, duin voces illas, quascontra
ee profert, non iniclligil. Etenim si cupiditatis
auctor ille Yeieris Testamenti Deus est, ac quae
sunl cup dilalis propria molitur, cur ubique cupidilalem proscribil? qui quideiu islud praaceperil: Pion
concupisces re$ proxirni tui, neque bovem,neque jumentum, nec aticillam, 692
^grum, nec uxorem,
nec alia quw proximi tui sunt *. Qui citpiditaiem
omnem ampulat, non eain subminislrare dicendus cst.
'. O J V , \,
, ;
, \
\ . \ .,
,
, ,
; . ; * , ' .
, 6ta

. "
,
,
\ " , ;
,
;

,
,
.
, , ,
*

, ,

.
"'
,
* ,
,
. ,
'
, ,
.

L X X I . Cur igilur,Juriseis exiEgyplo migranlibus,

spoliare jubet /Egyplios*? Niiiiinun juslus ille j u dex esl, quemadmodum de illo saepe dixi. Alque ut
ostcndat nibil sc sacriikiis indigere, sic apud propbîam loquitur: /Vtim sacrificia obtulislis milii,
domus Israel, quadraginta annis? dicit Domtnus*.
Ctiinani igilur oblala illa sunl? Opinor i l l i , ut quidero qui offerebanl putabaut. A l ipsc, non quod iis
egeret, sed ul a mulliplicium deorum cultu ad unius
illos Dei cognilionem Iranslaios assuefnceret, fieri
isia inandavit. Cum eniua iEgypliorum numina placari sacriiiciis cerneret, ideo isia providit, ne ejusniodi deorurn superstitione dcpravalis illorum animis, ab uno soloque Deo desciscerent. Posicaquam
aulem eortimdem mentes plurium ab dcorum culm
revocatas longo iutervallo coiifirmavit; tum demum
ab bisce illos inslilulis dcsuescere volens coppii
ea, quaa miiuis sibi placclant, prajcidere. Quarc ila
locuius est: Quid mt/?i Uius e Saba deferlis, et cinnamomum e lerra longinqua ? Nunquid manducabo
carne$ taurorum, aut sanguviem hircorum polubo*?
Neque enim hcec requisivi ex manibus vestris, sed
facere erga proximum suum justiiiam, et verilatem
unumquemque in (ratrem suum \ Animadvcrtis
itaque quemadmodum progressu lemporum d i vinse virtulis sese velui firniaiiienlum aperiat.
Unde cum Samueli mandasset: Unge Saul in
rcgem : postea lamen Jtid&os increpal: Unxistis,
inquit, regem non per tne, et principes, et ego non
prcecepi vobis . Sed quoniam ex animorum suoriim
hoc libidine postularant, Deus Samuelem consolans,
Nonte, inquit, rejecerunt, *ed tne, dicit Domiuus;
verumtamen unge illis Saul filium Cis . Qua in rc
perinde se Deus erga illos ac puerulos gerit, ut iniirinorum imbecillilalcm suslineal, ac sic lanquam
n C
,0
Forle \ .
Exod. xx, 17.
Exod. x i , 2.
* Amos v, 25.
Jer. v i , 20.
Psal. X L I X , 15.
Amoa v, 25; Isa. i , 12 sqq. 1 Reg. i x , 1. Ose. viu, 4. * I Reg. viu, 7 sqq.
1
WJ
S. 1
444
infantcm in illa sun teneritudine permulceat. Poslca

vero, quod sumimim ac perfectissimum esl propo

,
:
Sacrificium Deo spirilus covlribulatus; cor '
\
conirHum el humiliatum Deus nov despiciet *. Ilem;
.
Immolaie Deo sacrificrum laudis : et quxcunque alia de ea re pessuitt aflerri.
L X X I l . Dehide vel Manes ipse contiletur, Deum
'. \
illum de Chrtftlo roenlionem faccre voluisse. Magnus
.
enim revera ilte fait, qui in lege loculus esl, qni , \ \
futura ante pravidil ac pradixit. Nam si futura
. ,
n o v i l , 6 9 3 prascientiae expers non fuit, eriiquc , .
Deus, qui futuronim cognilrone praediiusest. Porro
" , .
ideo illa scripsil, ut atiquando conlingerent: qua?
, , ,
si contraria ipsi forent, sic de illis scribi yoltiis- .
sel, ut everlerel ac deslrueret, ne pcrsuaderi nobis
, \
posseni. Nunc cum ea commendet ipsa quae in
, \ , \
Cbristo pcrlicienda erant,non dubium est, eumdera j ,
fllum esse Spirilum qui in lege, ac propbetis, Evan-
gelioque adeo sit loculus, quandoquidein una est . \
omnium eoncordia. Quod a Moyse quoque declaua .

lum est: Prophetam, ait, e [ratribu* ve&tris susciia- ,
bit Domtnus*. InioetDominusipse: Moyses, inquit, ,

.
de me scripsil*. Qui quidem Moyses ita pergit:
,
Omnis anima quce non audieril prophetam illum, ex- ; \

tcnmnabitur*. Uem Domimis : Si Moysis litleris non , \
crcdiiis , quomodo sermones meo$ audietis ? Ita
^.
verilas omni ex parte splendida ac rugae expers
appnret.
OP. *
L X X I I I . Atenim Manicbreus Testamenium legis
mortis esse lesiamentura asserit, quod Aposlolus , * ,
^
dixcrit: Quod i t testamentum mortis in iitteris in<
sculplum lapidibus , glortosum fuit . Nec eo con- , .
, ' ,
tenta Scriptura , illud insuper adjecit: Lex justo
,
non e$t posita , $ed patricidis, et matricidis, et per- , ,

juris , el si qutd aliud contrarium est $ance doctri- , '\ ,
nce \ Cum igitur lex justo posila non s i t , nuro .
; ! \*
sceleratus aique exlex dicendus esl? Minime vero.
Scd qnoniara justus quae lege prascripla sunt, fa- ,

cere atiieveriit, adversus hunc non est constiluta
tex, qui legem observavit; sed adversus eos decer- , nilur , qui sceteris aliquid commiserint, ad eos . .
judicandos , qui contra legem peccaverinl. Aique , \ ,
hoc modo sese Tcstamentum Vetus habuit: quod ci \ .
bomicidam intcrftci, el adulleruni perinde morte . . damnari, ac legis violalorcm lapidibus obrui prae
ceperat. Idem porro splendorem ac gloriam liabuit, , , / , \
ct quidem non mediocrem. Gloriam enira inter
,
bomincs ob mutuas iliorum injurias proineruit.
. " ,
Quod ignea in columna iraditum, et informatum

est, lubis vcbemcns quiddain horrenduuique per ' slrepeniibus; in tabernaculo teslimonii, reliquaque
, \ , \
omni gloria , qu& praecipua lum exstilit. Oportebat
,
fiiim praeire lestameiitum moriis , ut cuni peccatis
*$emu* mortui, justitice viveremus *. Qua raiionc , . \ , Jhristus injirmitntes noslras portavit", morbosque

xiiscepit: quie omnia corpori suo imposiia in crticc
, ,
fusliiiiut, ut primura qux ad mortcm pcrlincnt,
1
Psal. L , 19. Paal. XLIX, 44.

Duut. xvnr, 15. * Joan. v,46.
I I 'ior. n i , 7. 1 Tini. i , 9. I Petr. n , 2 i .
Isa. L I I I , 4
1 0
Deut. xvui, 49. Joan. v, 47.
445
ADVERSUS ILERESES Llb. I I . . I I . -IMERES. LXVI.
44*
.
- lum vero quae sunl vilae propria in eadem noetra
^ \ ;
causa complerenlur. Quam ob caueam moriiur
.
primo, ut mortis teslamenium coiamendaret. 694

Deinde a morluis excitalus cst, ut a gloria trans iret ad gloriam, tanquam Domxni spiritu *. Nam
, ,
in cruce principatus ac polesiales velul in triuinpho traduxit . In morle vero peccatum damnavit,
.
in sepullura iniquilatein sepeliit, in dtgustanda
\
njorte slimulum morlis infregit *, in suo illo ad

inferos descensu spolia delraxit inferis, vinclos
, ,
fortiiudine sua liberavit, adversus diabolum Iro, , paeum crucis accepit. Yide ut a Moyse ad Chri, , ,
stum gloria perstiierit, quanlo ergo majorem glo * ,
, riam vilae teslamenlum obtinebil, cuin et lapis
;
, revolvilur, et saxa frangunlur, et monimeiHa re , seranlur , et angeli fulguris inslar emicant, et
. mulieres Evangelium praedicant, pax conceditur,
,
Spiritus apostolis ab illo tribuilur, regnum coeleste
. ,
denuntiatur, orbis terrarum Evangelio colluslra .
lur ? Postremo , Qui descendit, ipse est qui ascendit
utper omne$ coelos, et sedel ad dexteram Patris . Non fuit roortiierum testamentum, sed adversus
morleiQ coiislilulum. Illud porro quod morlis dicitur, gloriam habuit, major ul adversus mortena
gloria compararelur.
'.
LXXIV. Sed objicit Manichxus : Non posse Ye \ .
lus ac Novum Testanientum ab eodem esse ma~

gistro profeclum, siquitlcm Yetus de die in dicrn
inveteralur; alterum vero in dies innovatur *.
"
Quidquid enim inveteratur, ac scne&cit, interilui pro*
ximum est . Quare superest, ut illud alterius Dci

.
' \
ac magistri, boc allerius esse dicatur. Yerum si
\ . , C Velera duo Teslamenla demonstrare posset, probabile noiinibil videri posset, quod de duplici lesla * ,
tore disputat. Ita etiain si Nova duo Testamenla

nobis ostendcret, utcunque quod narrat intelligi
; ,
, , posset. Sed cum Yetus quidem alterius, Novum
, - [] Testamentum allerius sit, hoc si bono Deo tribuere
, , velimus, illud vero roalo, consequens illud est,
, bonum Deum, nisi condilum a malo lestamentuBi
, . \ scivisset, a se quoque condendum ignoraturum
fuisse. Quare doctrinae suae divulgandae occasio* ,
. ncm ab illo naclus, ac rerum gerendarum imperi
lusesse videbilur. Nisi enim Geri ab altero vidisset,
, . \
, - nunquam esset imitaius. Ac bono Deo Teslameu lum Yelus affingi magis oporlebat, ul malus aller
polius n i u l a t o r appellarelur, quam verus germa
[ ] ,
D nusque Oeus. Doininus enim in Evangelio dicil :
' \ ,
695
Quidquid viderit Filius Palrem facienlem,
,
idem el ip*e similUer facit *. Tum insupcr ne coti
sulenti illi cessisse viderelur , neve gloriari ac
* - jaclare diabolus possci, suo aliquid consilio a Sal. ,
vatore geslum, cum iia suaderel ipst: Dic ul lapi . \
des panes fiani *, repudiavit penilns, ne didicisse
, ; *\
aliquid a diabolo , ejusque consilio usus esse vide
retur. Quod aulem Testamenta duo Dei esse unius
,
.
aflirinct, ex eo potcs animadvertere. Sic enim Apo ". \ ,
slolus: Prius Testametuum ex monle Sina datnm
est, quod ad servituiem generat. Sina enim mons
\ \ ,
8
Leg. .
' Jlebr. ,'43.
II Cor. , 18.
Joan. , 40.
* Coloss. , 15.
Matlb. , 3.
ICor. xv, 59.
Epbes. iv, 9.
U Cor. iv, 46.
S.
1*7
origine produetionevc, sed operibus abjudi- \ .

ccntur. Dc qua rc nos anlea dispuiaviinus. Fierine \ .
ifaqiie potesl, uli pars aliqua ab coilcin salu aliena
\ , ;
modo sil ac diaboli propria, modo Deo tribuenda?
.
Sed nimirum incessendi ac repreliendendi causa
,
ieta dicuntur. Nam cui sc quisque subjicit, hujus ,
ei actione el disciplina fllius est, u l ex Pauli verbis \ ,

,
apparel: Nam licet mulios prascepiores habealis, at
non multos palres. Nam in Christo Jesu per Evan- . '
.
gelium ego vos 'genuxUbi
ad doctrinam, u l vidcs,
;
\

isia iransfert. Et quidem si Abrabaraum Manithxus admitteret, bunc ipsum ad lucem spectare ,
, '
diceremus, liberos vero ab eo produclos altcri
iribueremus. Verumenimvero ita sese res habet: -
, iniitabantur boinicidain Judae, prodilionem imita
banltir, ejusque caltunniam ac delationera secundis ^ ,
auribus acceperant, hujus in divini numinis abne- * \ .
gatione filii exstilerunl. llle enim mendax eral, , ,
cum el loculos baberet, el furtum commitlerct, et \ , \ , '. \
* > ,
Clirislum ila salularet : Ave, Rabbi*. Quam ob \ ,
, rausam bac Domini voce reprebenditur : Amice, ad
quid veni$ti*1 Judas vero Gainum imilatus est, qui , ,
;
ct parricida fuit, et coram Domino mentitus est. \
Num cuslos, inquit, fralris mei sum f nescio ubi . \
sit .
Ejusdem et Adamus iitntatione tilius fuit, , dum mendacem illam vocem sequitur, quae per

*
scrpenlem ita loquebatur : Eriti* sicul dii scicntes
,
' bonnm et malum . Alque boc ipsum est, quod in Evaitgelio a Salvalore dicilur : Vos estis filii dia .
boli . Sic enim loquilur : Nonne duodecim vos Q ;

elegi?
? et unus ex vobis esl diabolus . Q
Quoniam ub .

,
inilio mendax est el homicida, quia paier ejus me;i-
dax erat *. Qua ralione Manichaei quaeslio dissolvi- f(V. .
l u r ; non eniai diaboli proprie filii erant Judaci. !
Absil at id esse credamus. Quippe cum Samari- ,
lana uiulier Christo Domiuo dixisset : Hic in isto

monte adoraverunt patres nostri; vos autem dicitis ,
llierosoiymis e*$e locum, ubi oportet adorar*e; post , .

mulia Salvator ista subjecit: Quce $cimu$ loqui- , " ,
mur, quia salus ex Judteis esl . Cui et Aposlo . \
1H> conscntit his verbis : Quoniam exJuda ortus est
,
Dominus * . Sed plura ad eam rem disputari pos- . \ \ , \

sunl, quibus falsa iiliue opinio refellatur.
.
6 7 8 L X I V . At eiiiro cvangelicum illud dictum ar'. ,
r\\>\l:Etlnxintenebrii
lucet, et tenebrm eamnoncom- ,
prehenderunt
Tenebm enim, inquit, lucem per- . ", , ,
secutaB sunt, quod mali principes divinitalem sunt
bosliliter inseculi. Atqui si lux a lenebris bello
.
appelita invadentesfugit, forliores erunl luce tene ,
brae, cum ab bis illa tanquam valentioribus fugata

stare contra et apparcre non audeat. Yerum longe
, \
sc alitcr res babet. Neque enim lux tenebras iugir,
. '
sed lucet in tenebris, et tenebm eam non compre . /
henderunt. Quod si ita est, longe hoc a Manicbaei
,
,
senlentia dissidct, qui non modo comprebcndisse .
1 4
11
41.
1 1
I Cor. , 15.
Matlb. xxvi, 49.
ibid. 50. * Gcn. , 9.
Gen. m , 5.
Joan. v i , 70. Joan. , 44.
Joan. , 2 i .
Hcbr. , 14.
F. .
f
, e
(l
Joan. ?ni,
Joan. , .
ADVERSUS HiERESES LIB. H. . II.HiERES. LXVI.

,
, , , * . ' ** ' ;
;
'
,
,

\
,
, ,

/
. ,
\
. ,
,
,
'

8*
,
.

, , \
, ,
\ ,
\ ,
, . "
, ,
.
, " ,
. ,
. "
,
.
\ $ ,
, \ ;
"

, \ ,
.
i tencbras narral, sed et lucis armaturam rnptiisM.

Quomodo igitur qurc armaluram rapuisse praedicantur, lucem romprehendere nullo modo poluerunt ? Quonam deinde pacto fugata lux sua in lenebris sponte resplendet ? Ergo iia ex rei veritatc
tolum illud accipiendum est. Gum peccati caligine
obcaecatae mcnles hominum forent, principio lex est
a Deo missa, qna, velul sublata lucerna, collustraret:
quod in Epislola sua Pctrus indicat his vcrbis:
Ailendentes prophetico sertnoni, tanquam lucenue
lucenli in caliginoso loco, donec Lucifer orialur, et
dies illucescat in cordibut vesiris . lllinc ergo lux
in tenebris lucet: nimirum lex, qua? per interpretcro ac sequestrem, boc est fidclera Dei scrvuin
Moysem, est prascripta. Ac superioribus quidcin
temporibus lux primo quaedam in natura? legc,
scintillae instar, affulseral. Quam contemplatus
Enoch placuit Deo; per quam dcduclus Abel perinde se Domino probavit; per quam via cogniu
Noe apud Deiini graliosus exstilit: per quain credidit Abraham Deo el reputatum est ei ad justitiam \ Deinde ab bac tenui scintilla paulatim exoita.ta lux ad lucernae in caliginoso loco luccnlis
splendorero excrevit. Eaque ipsa lux cst, qua? in
tenebris lucel * , hoc est mandatum Del, el animi
consentaneum cum bonitate consilium, quod infidelium pectoribus in medio caliginosse malorum
scelerumque, qua? in hiimaoo genere versantur,
cogilationis illuxit : cujusmodi sunt idololalria,
Oei abncgatio, caedcs, adulieria, et id genus a f i i .
Post bsec omnia magnum illud luminare prodnt,
vera lux, scilicet, qum illuminat homxnem venienlem in mundum. Jn mundo erat, et mundus per
ipsum [actus est, et mundus ettm non cognovit:
s u i
e u m
u o n
rece
in propria venit, et 679
~
perunt. Quotquot autem receperunt illum, dedii ex
poteslatem filio$ Dei fieri . Yidesne quibus in lenebris lux isla resplendeat? aut quaenam illain tenebras non comprehenderunt ? Nimirum quod a Dco
bonum menlibus huinanis humiuilur, et in muiido
lucet, a peccato minime superalur.
'.

1$ , ]
.
, .
; \' .
;

.
01
;
.
'A.U' ,
'
, -
LXV. Sed ad illam Salvaioris vocem Manicbaeos

adbserescit, cum ille d i x i l : Simile ett regnum
coelorum homini palrifamiUas qui seminavit in agra
suo bonum semen. Cum autem dormirent homines,
inimicus homo venit, et seminavit zizania. Tum slc
ei servi locuti sunt : Pionne bonum semen seminasti
in agro? Ego vero seminavi, respondit. Unde igitur
zizania ? Inunicu$, inquit, homo hoc fecit. Cui servi:
Vis, inquiuni, eamus, et exstirpemu$ zizania ? Quibut ille dixit: ISon : ne forle exstirpantes zizauia
una et iriiicum exttirpelU. Sed sinite usque ad
tempus menis,
el dicam messoribtii : Colligitc
zizania, et Ugate ea in fasciculos; iriticum auiem
recondile in horreo, el prirparaie zizania ad comburendum igni inexstinguibiU. Discipulis vcro douii
UPelr. i . 19.
Rora. , 3.
Joan. i , 5.
* ibid 9-12.
*MaUb. x m , 24 sqq.
ir,l
S. EP1PIIANII
f!5*
ila roganlibus : Dic noiii parabolam zizuniorum,

cxplicavil ille, nc ulfam iniposlori oppugnanila
,
vmtatis occaaionem relinquerct. Quarc perspicue .
\
Dominus ita respondet : Qui bonunt, inquit semen
scminavit, Deu$ esl; ager esl mundus; zizania mali , , ",
hominet $unt; biimicus homo ett diabolus; messores, .
angeli; me$$i$ ty&a, comummalxo tcvcutt; trilicuin
, \
porro, viri boni. Cum igitur Doniinus angelis suis

praeceperil, l i i colleclos in unum peccalores ac re-
gno coelorum exclusos concremandos tradent. A n i -
niadverlile, quaeso, quotquot estis verititis
filii,

quxcunque novus ille Jannes ac Jambre dicere

nggfediltir, contra se ipsum proferrc. Elenim cum
. "
ille niuudum ad Deum spcctare negel, contra Sal- , \
valor boc loco et agrum csse mundum interpreia. , \
tur, c l patremfamilias agrique dominum Palrem . , \ ,
suum appcllal, qui bonum illud s^men prosemina , ' .
veril.
6 \ \ . * "
\ , , ;
.
Neque vero aut a corporibiis animas, aut ab
,
animabus corpora separavit, sed inimicum bomi ,
nem zizania consevisse narrat, hoc est depravalos
, . *
homincs; nec homines 6&0 P
seorsim de cor * ,
poribtis accepit, eed malos honiines cotijuftctim
.
jppcllal. Ila bonum senlcn e contrario paietTami
lias in agro suo seminat, bonos vidclicet homines,
, .
non borura duiilaxat anirtas, scd bonos, inquain,
,- '
corpore aniraaque constanles. Quocirca tam Deus Q . * bonum iu bominibus doctrina sua, quam diabolus
, ^ mala iisdem in hominibus improbrtate sua conserit.

Qnameunque vero nos in parteih verlamus, radi- . \ ^ cein pravitatis nullam reperiemds, sed ca solum
, ' * . \
opera q u a nobis perpelfanlur. Ac ne zizailiortim

quidem satus illiue causa diabolus est, statim ertirtt
. ' illud additur: Cum dormirent hominet. Nori dixit, .
\ Cum donnirel palerfainilias. Duin enim iritermissie . " bonis operibus dormimue, dtim officia jusiitite
,
negligimus, dura ad exsequenda Dci mandata rigili , experrecloque animo non sumus, tunc irt nobis ,
peccata proseminantur. Yidesne prseierea ut in bac . , \
parabola roessores ad concremandum fasciculos ; , *
componant? Dic, sodes, Manidiaee: Vinciumur , illic animse, an cuiu anima corpora comburuntur, ) , \ ; \
an sola3 duniaxat animao ? Non enim poieril tua illa , \ .
de auimorunt purgatione slare sentcntia, cura ad

supplicium ac judicium tradentur. Sed de bis hactenus; sunt eniui veriiatis verba sapientibus haud
( .
obscura.
SCp. ^,
L X V I . Aliud quoquc teslimonium profcrt sacris
, , e Litteris depromplum, cujus sensum cum iguoret
pcnilus, salularis doctrinae vim aliena interpreta-
, , "
tione delorquet; eo igilur quod a Domino dictum
,

esl abutilur: Vetiit princeps mundi hujus et in me
suum nihil invcnit *. Tum illud Apostoli: Deus /m-
,
jus $(Bculi exccccavit cugilaltones infidelium, ut non

}
S 0 S
I I Tim. , 8.
Joan. x i v , 50. * F. .
AD\ERSUS l l . R E S E LIB. I I . . I I . - H J E R E S . L X V f .
433
434
,
\
. " ,
, \
, ;
,
, ;
'
. " 0
xsTtar ,
. ;
,
\, ;
\ &
, ;
^,

; \
,
; \
,
^
, , ' .
,

,

.
.
;
& , g
\ .
* * ,
; *
.
intuerentur lucem Evangelii glorxce

Videanius
igilur, nuui princcps ille muiidi, de qtio Domintig
loquilur, in infima dclrudelur? & enim, ioquit, exal(aius fuero, omnes traharn ad meipsum \ Quem
igitur mundi principem appellat ? Si diaboluni: cur
Joannes in Evangelio de Salvalore d i c i t : In propria
venit ? Videmus enim duas illas inler se sentenlias
esse conirarias, cuin et Apostolus d i c i t : Toiut
tiwudu* in maligno positus m : cl alibi scriptum
Sit : In mnndo Salvaior erat. Fierine potest ambo
ntillic simul resideantT Nam si wuudus in maligno
lotus e*t positut, quis in co Salvaiori locus e r i t , ut
0 8 1 in mubdo esse dlcatur ? Rui sum si quae iit
mundo swit ad F i l i l Dei pecnliuni pertinenl, quis
ille prfilceps
rebus dohiiuatiii ? Qudd si propria
Filii Dei Hla ipsa noii suht, quisnam niundi prlnceps ea quse iri mundo suni, propria Salvatoris esse
paliatur? Contra vero, si iftuudus 4d Filium L)ei
pertinct, Cur ab itlo piincipe rtnmdum suum usurpari permisit? Eiiiillveio expressae omnes in S t i i ptura veritalis voces stiinma cura sapienlia pronuntiatae sunl, quo illud Doinini perlinet : Venit
Joattne* jusiitice viam tenetu, ncn manducan* tieqtte bibent, ei dicunt: Dmnonium habtt. Vcuit
Filius komim* manducatit el bibem, etdicunt: Ecc*
kemu vorax, et vini putarot, titiiicus publicanorum
et peccatorum; et justificata est tapientia filiis
tuis . Quomodo illud inleltigendtim est, sapientiuttt
filiis etse ju$tificatam, rtisi ab his qui sapiemia*
voces inielligunl? Uitde et apud pôpbetam dicit :
Quit sapien, tt iftltlliyet h&e: quouiam recue ticc
Domini, tt $etnu> lapkntim: et coguodcet hcect
Impii veto infirnmbuntiit iti illi* .
SZ\ \
, * .

*
.
,
; & .
;
, *
. ; " \ D
,
, .
, ' \
; ,

, , ,
, [
| \ .
;
L X V l l . Plane enim cum impiis ii> cKvinis ac cocleslibus oraculU iinbectUis aiqiie hnpiue reddilus
esse nietiioraiiir. Nam Salvalor pauk> anl dixcrat:
Videbam Satanam qumi fulgur de calo cadenfem *.
Hoc vero loco : Prineeps mnndi huju$ ejicietur
foras
. Quod si de Satana jam lapso loquereiur,
qukl illum denuo pracipitari allinet? Ergo in abysgum dejiciendum fuisse dixeris. Caierum ubinarn
exaliandus erat Bomimis? Si ex abysgo in miblime
fuil attollendus, siroilis locas cum siinili coniparatu
eamdem sententtae vim effieit. Quamlonam enim est
cxahaius i n lerra ? Quare #e crucis exaltationc
1 0
deque sua
ad se ipsura oranes atiraberet. Quaenam dcinde

ratio est, cur non in culo roanens inde pertraxil,
sed ad terram usque descendii? Oportebai nimirujn
venire ipsum, alque hominis figuram suscipere, u l
in primis vasillud sanctum, quoa de Maria Virgine
sumpsit, sanclum videlicet sibi corpus eflingens,
ac Deus Verbum e COBIO, deqtie paterno sinu descendens, suum illud corpus attolleret, tum ubi
esset tpse subhlus, sui ad sese similes aUraberet.
Cor. , vel .
F . . * I I Cor. , 4.
*,19.
Matib.xi,18,49. Ose. xiv, 40.
Luc. x, 48
7
in ceeluro conseeBsione loquebatur, ut
* Joan. xn, 32. Joan. i, 41.

U o a u . x n , 51.
1 Joan.
135
S.
Sed qtiisnam csl hujus illc mundi princops ? i

primis cum ait : Tolus mundus irt maligno positus
csi '-', coelum , non lerram, non solcm, aui l u nam imclligit, non slirpcs , 682 marc, monles,
aeretn, nubcs, ventos, sidera, volucres, rerum
denique conditarum nullam ; sed hominum mundus superbia nientis est, el fastus audacise, et clati
auiiui in bominibus arroganlia. Igilur imindi princeps ille deorsum superbia sua cecidit. Vos enim,
inquit, gloriam ab invicem caplth \ Ego vero non
quwro gloriam tneam . Annon superbia cxcidil ?
Non princeps niundi confractus cst, cuin cl Herodes mortuorum ac vivorum judicein Dominumque
cusloduet ac judicio subjicerrt, cum pracsiderct
Pilatus, cum salellcs malani cxderet, Judas proderet, Caipbae judicaret, Juda i sputis aspergerent,
miliies dcniquc caput ejus colaphis tunderent, qui
golo nutu coelum lerramque contorquero possel?
Ilajc igitur superbia, haec audacia , ba3C miindo addiclorum bominum gloria, nmndi ille princeps est,
qui in lerram prolapsus esl. Eienim qui in boc
mtindo honorum ei digmlalum gradibus antocellunt,
iia principatmn oblinenl, ul arrogamia, in&olenlia,
gloria supcrbiaque sese niniium eflerant, quae quidem a Salvatore noslro abftierunl omnia. LUium
enim fumigam non exstinguet, el calamum contrilum
non confringel .
L W H I . Sed, utomiltam cxtera, qu;e ad idem ar
guineiilum afferri bene mulla possmit, Manicbaius
lioc insuper objicit, quod scriptum eet: Deus Itujus <
iwculi excacavit menle$ infidelium, ut non intuerentur Evangelii lucem. Alqui si Deus lmindi bujus
Dojninus est, quid Salvator pedeni in alienam possessioncm immittens faciebat? Si eam ipsun concupiverat, minime id booo justoque convenit. Sin
idcirco venit, ul non propria, sed aiiena servaret,
jam boc adulatoris alicujus proprium est, qui alieno
principi subdiios ad res novas ambiliose provocare
sludeat. Quod si eorum quae ad saecuii titijus Deum
pertiuent, servandurum gralia venit, bene ulique
de illo nierilus est, cujus rebus servandis operain
adhibuerii. Ac si bujus ille sacculi Deus suos a Salvaiore eripi libenti animo paiilur, profecto bonits
esl, qui si servare ininus ipse possit, de suonira
tamen salute gaudeat. Atque ita conunune quoddam
eril bonitatis commercium, quod et salulcm aflert
i s q u i potest, et qui res suas servare non potesi,
servari tamen ab allero 683*689 libenter videt,
quas ctiam in lucro numeral, cum ab eo qui pra>
clare servare polest, salvas ct incolumes accepcr i l . PiaHerea si eidero illi qui servare res ipsius
cupial, nequaquam adversalur, babebit ei qui serval gratiam; proindeque is primum ilhim servabil,
ad quem qiii scrvantur attinent, ut in eo liberaudo
bonilatis sua specimen prabeal. Non enim, pulo,
solos eripere lenues volet, praecipuo illo rclicio, a
k
, ,
, , , ,
, , 6 , , ,
, , ,
, ! ' ,
, ,
,
.
, ,
'
.
;
,
\ , , , , ,
, ,
\ ; , \
, \ ,
, .

,
, , ,
.
,

.
' - ' JJoan. , 19.
* ibid. U.
Joan.
, 50.
'. \ .
, , ,

,

.
,
; \
, ,
* ,
' ,
.
,
,
.
,
, \ , \
. \
, ,
,
;,
. \
, \
.
, , '
. \
, \ ,
. " ,
, '
, ,
Isa. X L I I , 5; Maiili. x i l , 20.
UCor. , 4.
157
ADVERSUS HJSRESES UB
I I . . I I . -
HjttRES L X Y I .
458
qno hi qui servantur propagali sunl. Doiiide si cum

alios liberel, liberaie nihilomlnus nolit illum, im ,
, ' , perfcclum quiddaiu est, qitod niolitur, nec absolutinn bonum praestare posse videlur. Jam vero si,

, - quod ejusmodi natura non sit, qua?. servari possit,
. \ > , , , salutem buic aflerre nequcat, quam ab eo geniiis
impenilur, sane qui ab illo orii snnt longe deterioclc ,
, , res esse debenl, ui ne salutem quidem adipisci ipsi
, \ , - possint. Ad bnecsi, ctim nullam privatam possessio , ncm habeat, quam vindicet, ad alienam accessil, ui
. \ \ seipsum el opem osieniarct suam, pcrplexum quiddam el iniplicalum efficilur, ut quac vinus rcs suas

. \ servare nequcal, ad alienas se conferal, ui illud iu
, iis praislet, quod in propriis exercere non potuit.
, ! Hoc igilur modo rtiil omnis illa de Salvatore ac
, , & saeculi hujus principe Manicliaei senlenlia. Ac si
, ,
quod res est faleri volumus, istius saeculi Deus
,
non alius est, a vero Deo divcrsus, nec ulla subsianlia praeditus alius. Siquidem Dominus omnium Deus, ac mundi condilor Deus unus est, Paier
Domini mstri Jesu Chri&ti , qui nunquani esse desinet.
\ " ,
LXIX. Quera vero commemorat Apostolus, ullro ,
que ab infidelibus adoplatum ascitumque narrat,
, ! non unum illum solumque saecuii bujus esse Deum
, , \ - dico, sed plures, quibus se inOdeles subjecerint, et
animis obcaecati sinl. Quemadmodum alio loco
,
d i c i t : Quorum Deus venter est, et gloria in confu \ * sione ipsorum*. Item iu Evangelio Dominus : Non
,
. , poteslis duobu$ dominis servire*. Deinde mullis inter , - jectis, u( quinam duo illi domini essent ostenderet
.
^ iVon potestis, inquit, servire Deo el mammoncc .
, \ .
Quamobrem ct Deus vere Deus est, el mamraonas
\
hujus miindi Deue. Nam amboruni, hoc est niam - monae ac ventris, illecebra pellecla maxima pars
, ,
morialium excsecalur; cujus quidem culpam Deus
,
minime sustinet, sed privata illorum improbitas,
.
pro eo ac quisque cupidilate duclus per inlidelita" \ lem subjectum 690
omnibus obnoxiumque tra .
didcrit. Hinc illud Aposloli diclum : Radix malorutn
^
, omnium est avaritia \ Hinc praesumplani illam ac
. depravatam falsorum deorum opinionem exsecralur
his verbis: E$ca venlri e.t venier escis. Deus auiem
.
el hunc et illas destruet*. Quibus verbis venlris cu piditales ille detestalus est. Deus iiaque sa>culi hujus
\ exccccavit menles infidelium' . Quo illud pertinei,
;
^ quod in Evangelio legimus, primum illum et allerum

dixisse scribam : Quid faciendo vitam wlernam con
.
. sequar? Honora, inquit, pairem et matretn, sicui

scriplum est*. Non enim alieua legis erant ab eo
. *
mandala; pevindequc Dominus illius observalione
,
vitaB ccelcstis bserediiatem obtineri docuit. Subjccii
,
ad baec juvenis : llwc omnia servavi ab adolescenlia
. , mea . Quo audito Clirisius gavisus est, ul oslende , rel a divinilate sua nequaquam prascepla legis ab . borrere. Cum enim gavisus esse dicitur, Veteris
;
Testamenti cum Novo consensionem ac concordiam

,
,
aslruxit. lustranie vero adolesccnte et, Quid adhuc
1
s e
Cor. i , 5. * Philipp. w , 19. Matih. v i , 24.

iv, 4.
Watlb. xix, 46-lU.
ibid. 20.
8
PATROL. G R .
XLIl.
* ibid. 1 Tim. , 10.
I Cor. vr, 15
I I Cor.
139
S.
140
mi/ii decst? inlerroganlc, Dominus respondit: Si ,

* .
vis perfectus este vende qu<g habes, el da pauperibu*, *
*

.
ei sume crucem luam, et sequere me; et liabebis

Ihcsaurum in ccelo. At ille tristis abiit; erat enim

admoduin dives ' . Sub baec Domintis: Facilius est, ,
inquit, camelum per foramen acus ingredt, quam .
divilem in regnum ccetorum *.
,
Ideo enim ingrcdi nequeunt, quod a deo saeculi
Iiujns obcaecati fuerint, et mammonam pro Deo ha- ,
, \
bcre instituerint, ac se deniquc saeculi dco sponle,
,
boc est avaritia?, subjecerint. Ad qtiod ijlud Salva loris spcctal: Attendite fermento Pharisccorum, *
Quod est hypocri&is. Alio vero loco, quod est ava- , \

rilia. Cujus ul fruclum opusque significaret, Duces, .
,
* " inquit, cccci sunt. Ccecus auiem cwcum si ducat,
ambo in (pveam cadent . Quod videlicel sua illos . ,

excaecarit avaritia, qui est hujus saeculi deus, ne- .
que ob eam caccitalcm in eorura cordibus evange- , ,
licus ille splendor illuxeril. Atqtie baec ipsa pecunise
, cupiditas non modo Judam excaecavil, sed ei Ana1)133 necem altulit, et plerosque alios exstinxil. Mic .
\ ' *
est, inquam, bujus saeculi deus, qucm pro De.o sibi
.
adoplantes bomincs, cum ei bonnrando sluduisscni,

Dominum conleinpserunt: quod bis ipse verbis indicat: Unum amplectetur, alterum conlemnet. 691 , \ ,

iVon polestis Deo tervlre et mammonce *. Videsne * ,
,
quam diserte perspicueque res lota declaretur? .

ISam nullus alter Dcus est, ncc in coelo, nec in lerra, . \ ( \
; \ ,
nec ullis aliis in locis, prailcr unum Palrem, ex
, , ,
quo omnia ; et unum Dominum nostrum Jesum
y
Cbristum, per quem omnia; et ununi Spirituro san- C *U , ,

, " , \ ,
cttnn, in quo omnia ; quae est sempiterna Trinitas,
* , ,
ct una divinius, cui nec accedcre quidpiam potest,
,
ncc decedere.
.
L X X . Scd jam ad alia transeamus, aique hujus
0 \ " * ,
bestia?, el inimici, atque insecutoris laqueos discer \ pamus, cbarissimi! adeo ut quae ab illo affeclala
, , \ *
verborum novitale disputala sunl ad veritalis ser
monemtransferamus,ineorum graiiam, quiveritatis , \
cognosccndaj desiderio lenentur, alque ab iinpiahaj- .
reseon omniitm doctrina animum avertcre voluni.
\ ,
Pergit igiiur legem ac prophetas perstringens bomo \ ,
tam verilalis, quam Spiritus sancli, qui in lcge ac \ . , propbelis locutus est, iniinicus; atque adversus , \ \, omnium conditorem Oetun, qui in lege ac prophetis & ,
loculus est, eumdcmque Domini noslri Jesu Cbristi
,
Patrein, ex quo omnis palernilas in cielo el in terra ,
tiominatur*, laxata efTrenata? linguse pelulanlia om - * , \
nis illuiit cupiditaiis auctorem, ac ca^diuro, reliqno- , . -
rumque facinorum exstitisse docel; quippe qui et
\ ,
vestcs iEgyptiis eripere jusseril , et cum sacriOcia
, \
sibimetoiTerre, lum quaecunquc alia legisprxscriplo
. ,
mandantur. Quin et homicidam hiterficcre, neque
, \ priori csede contentos alteram, quasi ad priorem
, ,
vindicandam, perpetrare. Tum vero cupidilates
7
Matth. , 21,22.
' E x o d . x i , 2.
Mbid. 2 i .
Luc. , .
* Mallb. xv, 14.
Maltb. v i , 24.
Epbes. m , 15.
lil
ADVERSUS HJERESES L I
1
. . . 11. -
HiCRES. L X V i .
iit
, \
. , \, \
, . \
, &
.
' .
, ' ,
\ ,
, \ \
' , ,
' . ,
,
;
*
v ,
, ,
, ,
* ,
.
borainum animis injicit, ac de mulieribus eaHerisque ejus generis dispulat. Callide vero, inquil, de
Christo pauca prxdixit, uti paucis illis quaesito sibi
colorc iidem faccret. H sunt temerarii boininie
voces, quas in Dominum suum procariter cfludit.
Quas si quis diligcnlius considcrarit, nihil in his
aliud praHerquam phrenelici hominis facta apparere
cognoscet. U l enim phrenilide laborans, si gladitun
naclus fuerit, conlra seipsum arnialur, ac pia;
amenlia $uas ipse carnes concideus ulcisci se hoglcs exislhuat, et quid agal ignorat : sic isie in seipsum anna converiil, duin voces illas, quas contra
se profert, non inselligil. Etcnim si cupidilaiis
auctor ille Yeleris Tcstamcnti Deus est, ac quae
sunt cup ditalis propria moiitur, cur ubique cupidilalem proscribil? qui quidem islud pr&cepetii: Pion
concupisce$re$ proxitni tui, nequebovem,neque jumenr
tum, uec ancillam, 692
agrum, nec uxorem,
nec alia qutv proximi tui sunt *. Qui cupiditaiem
omnem ampulat, non eam subministrare dicendus c>i.
'. O J V , \ ,
, ;
, \
\ . \ ,
, \
, ,
; . ; , ' .
,

. "
,
,
\ " '
, ;
,
;

,
,
. \
, , ,
*
*

, ,

.
'
: ,
* ,
,
. ,
'
, ,
\ .

L X X I . Cur igitur, Judaiis exiEgyplo migrantibus,

spoliare jubel iEgyplios ? Niniirum justus ille j u dex est, quemadmodiiin de illo saepc dixi. Atque ut
ostendat nibil sc sacrilkiis indigere, sic apud propbîam loquitur: Num sacrificia obtulistis mihi,
domus hrael, quadraginla annis? dicil Dominu$ .
Ctiinam igilur oblaia illa sunt? Opinor i l l i , i i l quidcm qui offerebant putabant. A l ipse, noii quod iis
egertt, sed u l a multiplicium deorum cultu ad unius
illos Dei cognitionem translaios assuefncerel, fieri
ista inandavil. Cum eniin iEgypliorum numina placari sacriiiciis cenieret, ideo isia providit, ne ejusmodi dcorum superstiiione dcpravatis illorum animis, ab uno soloque Deo desciscerent. Pusicaquam
aulem eorumdem menles plurium ab dcoruni cuhu
revocatas longo intcrvallo confirmavii; lum demum
ab bisce illos instituiis dcsuescerfc volens coepit
ea, quaa niinus sibi placebant, praicidere. Quarc ila
loculus esl: Quid mihi ihus e Saba deferlis, et cinnamomum e terra longinqua ? Nunqnid manducabo
carnes taurorum, aut sanguinem hircorum polubo*?
Neque enim hcec requishi ex manibu* veslris, sed
facere erga proximum tuum justitiam, et verilaum
unumquemque in (ratrem suum \
Animadvcrlis
itaque quemadmodum progressu temporum d i vinse virtutis sese velut flrmanientum aperial.
Unde cum Samueli mandasset: Unge Saul in
rcgein : postea tanicn Judajos increpal:
Unxittis,
inquit, regem non per me, el principes, et ego non
prwcepi vobis . Sed qiioniaiu ex animomm suorimi
huc libidine postularant, Oeus Samuelem consolans,
Non te, inquit, rcjecerunt, sed me, dieit Dominus;
verumtamen unge illis Saul filium Cis . Qua in rc
perinde se Deus erga illos ac puerulos gerit, ul infinnorum imbecillilalcm sustineal, ac sic lanquam
Forle
Psal. XLIX, 15.
n e c
,0
.
Exod. xx, 17.
Exod. , 2.
* Amos v, 25.
Jer. v i , 20.
Amos v, 25; Isa. i , 12 sqq.
1 Reg. , 1. Ose. vui, 4. * I Reg, viu, 7 sqq.
S. 11
f44
infantcm in illa sun teneritudine permulceat. Postca

vero, quod sumtmtm ac perfectissimum est propo

,
n i l : Sacrificium Deo spiritus covtribulatus; cor Ovciar \
contritum el humiliatum Deus nov despiciet *. llem;
.
Immolale Deo taerificium laudis * : et quxcunque alia de ea re pessunt aflerri.
L X X t l . Deitide vel Manes ipse confiletur, Deum
'. \
illum de Cbristo menlionem facere voluisse. Magnus
.
enim revera ille fait, qui in lege loculus esl, qiti
, \ \
futura ante previdU ac prsedixit. ISam si futura
. ,
n o v i l , 6 9 3 prascientiae expers non ftiit, eriiquc , .
Deus, qui futuronim cognitrone praditus est. Porro
" , .
iduo i 1111 scripsil, u l aliquando conlingerent: qua?
, \ , ,
si contraria ipsi forenl, sic de illis scribi yoluis- .
set, ut everierel ac desiruerel, ne pcrsuaderi nobis
, \
possent. Nunc cura ea commendet ipsa quae in
, \ , \
Cbristo pcrficienda erant,non dubium est, eumdera -. ,
fllwn esse Spirilum qui in legc, ac proplietis, Evan

gelioque adeo sit loculus, quandoquidem una est .
omniuin concordia. Quod a Moyse quoque declawi .

lum e s i : Prophetam, ait, e fratribus vestris suscila- ,
bit Dominus*. Inio et Dominus ipse: Moyses, inquit, ,

\
dc me scripsil*. Qui quidem Moyscs ita pergit:

,
Omnis anima quce non audieril prophetam illum, ex- ; \

tcrimnabitur . Ucm Domimis: Si Moysis litteris non , \
crediiis , quomodo $ermone$ meot audieiis ? Ita
0.
veritas omni ex parle splendida ac rugas expers
apparet.
OP.
LXXII1. Atenim Manicbxus Testamentum legis
mortis csse lesiamentura asserit, quod Aposlolus , *
,
dixerit: Quod si testamenlum morlis in litteri* insculptnm lapidibut, glofiotum ftiil . Nec eo con- , .
, ' ,
lenla Scriptura , iltud insuper adjecit: Lex jusio
,
non ett posita , $ed patricidU, et matricidis, et per- , ,
juris , el si quid aliud contrarium ezt tance doctri- ,

'\ ,
noe \ Cum igitur lex justo posita non s i t , nuro .
sccleratus alque cxlex dicendus esi? Minime vero. ; ! '*
Scd quoniara justus quae lege praescripla sunt, fa- ,

cere antevertit, adversus hunc non est constiluta
tex, qui legem observavit; sed adversus eos decer- , nilur , qui sceteris aliquid commiserint, ad eos . .
judicandos , qui contra legem pcccaverinl. Atque , ,
hoc modo sese Teslamentum Vetus habuil: quod ct .
bomicidam inlei fici, et adulterum periude morle . . damnari, ac legis violalorcm lapidibus obrui prae
ceperat. Idem porro splendorem ac gloriam babuit, ^ , , , \
ct quidem non mediocrem. Gloriam enim inte.r
, \
liomincs ob muluas illorum injurias proincruit.
. " ,
Quod ignea in columna tradilum, et informatum
c s i , tubis vcbemcns quiddam horrenduuiquc per-
'
strepeniibus; in labernaculo teslimonii, reliquaque
, , \
omni gloria , qux praecipua tum cxstitit. Oportebat
,
fiiim prxire lestamentuin moriis , ut cum peccalis
<6semus mortui, jusiitice viveremus *. Qua ralione , ' . \ , Jhristas xnfirmitates noslras portavit", morbosque

xiiscepit: quas omnia corpori siio imposiia in crucc
, ,
fiistinuit, ut primura quai ad moitein pcrlinenl,
v
Psal. L, 19.
Psal. XLIX, 44.
Deut. , 45. * Joan. v,46.
11 '. , 7. 1 Tim. l , 9.
I Petr. n , 24. Isa. L I I I , 4
9
Dcut. X V I I I , 49. Joan. v, 47.
445
ADVERSUS ILERESES Life. I I . . 11. -1I,ERES. LXVI.
44*
.
- tum vero qu* sunl vilae propiia in eadeni noetra

causa complerenlur. Quam ob causani moriiur
.
primo, ut mortis tesiamenlum commcndaret. 694

Deinde a mortuis excitalus cst, ut a gloria trans*

iret ad gloriam, tanquam Domini spiritu
Nam
in cruce principatus ac potesiales velut in triuin , ,
photradiixit . In morte vero peccalum damnavit,
.
in sepultura iniquitalein sepeliit, in dcgustanda
\
morte slimulum morlis infiegit *, in suo illo ad

inferos descensu spolia detraxii inferis, vinclos
, , ^fortiludine sua liberavit, adversus diaboluni Iro, , paeum crucis accepit. Yide ut a Moyse ad Chri, , ,
stuin gloria perstitcrit, quanto ergo majorem glo ' ,
, riam vilae teslamentuni oblinebit, cuin el lapis
revolvilur," et saxa frangunlur, et monimeirta re ; *0
.
xal , seranlur , et angeli fulguris instar emicant, el
. mulieres Evangelium praedicant, pax conceditur,
,
Spiritus aposlolis ab illo iribuilur, regnum coele&le
. ,
denuntiatur, orbis terrarum Evangelio collustra .
lur ? Postremo , Qui descendit, ipse est qui ascendit
wper omnes coetos, et sedel ad dexteram Patris
Non fuit mortiieruni testamcntum, sed adversus
morlem couslilulum. Illud porro quod morlis dicitur, gloriam habuit, major ul adversus mortena
gluria compararelur.
'.
LXXIV. Sed objicit Manichseus : Non posse Ye .
tus ac Novum Tesiamentum ab eodem esse ma*1
gislro profudum, siquidom Velus de die in dicm
*
inveteraiur; atterum vero in dies innovatur *.
Quidquid enim inveteratur, ac scnescit, interilui pro*
ximum est . Quare superest, u l illud alterius Dci

. \
ac magistii, boc allerius esse dicalur. Yerum si
\ \ . , C Velera duo Testamenta demonslrare posset, probabile nounibil videri posset, quod de duplici lesla * ,
tore disputat. lla etiain si Nova duo Testamenta
nobis ostendcret, utcunque quod narrat intelligi
; ,
posset. Sed cum Yetus quidem alterius, Novum
, \
, - [] Teslamentum alterius sit, hoc si bono Deo tribuere
, , vclimus, illud vero roalo, consequens illud est,
, bonum Deum, nisi conditum a malo lestamentum
, . \ scivisset, a se quoque condendum ignoraturum
fuisse. Quare doctrinae suae divulgandae occasio* ,
. - nem ab illo nactus, ac rerum gerendarum imperitusesse videbilur. Nisi enim Geri ab allero vidisset,
, . \
, - nunquam esset imitams. Ac bono Dco Teslameu tum Yelus aflingi niagis oporlebat, ut malus alter
potius semulalor appellarelur, quam vcrus germa
[] ,
D nusque Oeus. Doininus enim in Evangelio dicil :
,
695
Quidquid videril Filius Patrem facientem,
, \
idem el ipxe similiier facil . Tum insuper ne con
sulenti illi cessisse videretnr , neve gloriari ac
' - jaclare diabolus posscl, suo aliquid consilio a Sal. *0 ,
vatorc gestum, cum iia suaderel i p s i : Dic ul lapi . \
des panes fiani , repudiavil penilus, ne didicisse
, ;
aliquid a diabolo , ejusquc cousilio usus essc vide
retur. Quod aulem Teslamenia duo Dei esse unius
,
.
affirmct, ex eo poles aniiuadverlere. Sic enini Apo . \ ,
slolns: Prius Teslamenlum ex monte Sina dalnm
* \ \ ,
est, quod ad servituiem gencrut. Sina enim motis
7
Leg. . * II Cor. , 18.

' Ilcbr. ,'45. * Joan.v, 40.
Coloss. , 15.
Matlb. , 5.
ICor. xv, 59.
Epbes. iv, 9.
I I Cor. iv, 46.
4*7
1-18
S.
l
esl in Arabia . Nam lainelsi duac sinl uxores, unus , .

tanien vir est. Ita licel duo Teslamcnta sint, unus
, ,
duntaxal amborum conditor est Deus. Ob id non
, \ .
am duo Nova, aut duoVelera noniinavit; scd unum
.
Voius, alierum Novum. Atque illud praslerea: 7V . *6
stameutum vero in mortuis firmum est. Quare neque ,

primum sine sanguine faclum esl. Accepit enim May- . \

*e$ uinguinem hircorum, eoque librum et populum \
aspersit : ideoque et secnndum Testameniiim Do ,
mini morte sancilum esl \ cum ambo summa inlcr
,
se consensione conspirent. Ut enhn Vetcie prodi ,

lu:n esl: Non deficiei princeps eJuda, uequeduxde fe.
, ,
moribus ejtis, donec venial cui reposilum esl ; ila
Novum: Deus erat in Citristo mundum sibi reeonci .

\ \
tians, nec impuians illis peccala \ Plura de ea re
. .
d i t i possent, quae brevilalis causa praiiereo.
'.
, ,
^
. \ .
, ,
,
;
, .
* ,
, ' , * \
,
, \
opns est, aut veredariis , cailerisque rcgis adven- C . ,
tus praenunths, cum jani ipsc inlra mocnia vcrse ; ' ,
Uir? Eodem modo lex el propheta! ad Joannem
,
usque pcrsliterunt. Poslquam aulein Joaimes in
descrto praedicavit, el agnuin illum esse Dei mon- ; \

. []
stravit, qui lollil peccata mundi , nibil amplius
: , \ ,
prophetas iuilli necessc est, qui nobis Gbrisli ex
,
Virgine ortuin advenluiiique denunlient. Olini qui ,
,
dcm neccssarii illi fuertml, qui cuindem illuin ad ,
venire nuntiarent, ut adventus ejus boc ipso fldcs
. aslrueretur, quod anlc signilicatus fuerat. Porro

queiuadmodum si quis p&dagogum babeat, (recle
, .
cnitn bac simililudine u l i m u r , cum Apostolus d i (
c a l : Padagogus noster fuit lex in Domini adven ,

lum , ) poslquain adoleverit, ct praeccplorein babuerit, non omnino paedagogum velut iuiinicuin ^ ),

, \ ,
respuit: ila et nos per legem ac propbetas ad

prxceptoris advenlum usquo perducli, ubi bunc
\
uacli SUIIMIS , paedagogum cuin ignominia non reji \
cimus, sed ei graliain potius habenius, quod infan.
tiam uostrara pcr viam deducens ad perfectiores
, \ ,
iios disciplinas promoverit. Ilem velut si quis in
allo mari navigaturus , comparata niajore navi,
.
exiguo lembo vicinum lillori salum, in quo major
, ,
illa navfs fluctuai, Irajeccrit, el ad eam minoris
,
bujus bcneGcio pervencrit, ubi majorcm atliêril
LXXV. Caeteruin Manicbreus cum aridis et effetis

nrboribus legeni ac propbclas comparai, bac potissimuiu sententia fretus : Lex et proplietiv usque
ad Joannem ; quo niliil afferri potest incplius.
Quis enim ignoral ubi id quod a propbetis nuntiabatur impletum est, desiisse propbetas ? Qui si
dcinccps prodeuntem ex Maria Cbristum pnudicanles veriissenl, nondum advenisse illum oporlcret.
Eji&Hiodi eiiim fere illud cst : Qucmadmoduin rex
in alii|uam provinciani iturus mctalores anlc sc
ac nunlios pra?mittit; ac quo propinquior illitis
adventus esl, eo plurcs cjtis praicones , ac praxursores antcccdunt. Poslquam auicni princcps urbein
inxressus fuerit, quid amplius prsceonibus 696
5
29.
Cal.iv, 21.
Cal. m , 2 i .
7
Hebr. , 19.
* Cen. x t i x , 10
Cor. .
Leg. .
9
I I Cor. , 19,
Luc. , 16.
Joan. i ,
1&9
ADVERSUS HiERESES LIB. I I . . I I . ILERES. LXVI.
15)
cfjv , xal non siatim lembum profundum deprimit, sed

, ila graiidiori navigio saluteiit suam commitlit, ut
, - cxiguo illi lembo graliam babcndam pulel. Addam
f , , et aliud exemplum. Sicut expositus a gcnittice
quispiam, si ab aliquo forle sublatus et educatus
\ . , - fueril, postcaquam adolevcrit ac naturalem smim
, \ parcntem agnovciit, is, si prudentiae aliquantulum
, , - - babcat, num ubi parcnlcm agnoverit et baeredila tem siram a d i c r i l , idcirco nulrilium illum aspcr , , , nabilur? aul non ci potius gratificabilur , quod
, \ cjus bencficio lclum cvascril? Perindc igilur et
, - nos Dco graliam babcmus , primum quod lcgein
; - nobis ac proplictas dedcrit, luin eliain auod Novo
nos Filii sui Tcstameulo dignalus sit.
, ; \ \ , \ .
0(7'. ,
L X X V I . Idcm Manichaeus principum nos imagi, \ , ; ncs ossc , ct a principibus productos aftinnat, qui . bus ad pabulum simus oxposili. Quod sanc dictti
697 quam impium cst. Lougu ciiini aliler onuii .
bus in rebus acciderc cerniimis. El vero cx his
.
, omnibus qua? in tcrra sunt, licel pessimas ac crudelissimas quasquc feras consideres , uulla csl,
, ,
quac in sui siiuilcm saeviat, sed in allerius gcneris
. ', ,
dunlaxat. Excinpli causa lconein lco , proplcr for*
mae ac nalurae simililudincm , non dcvorat; sod
,
liccl ingciks famcs in monlibus fcras illas urgcat,
, \ \ adeo ui propler nivcs, aut inopiain aliquain, piattkc
, ' , nibil longo icmporc invcniant, in luslris tamcn ac
\
lalibulis suis cum caltiHs ac leaunis commoranlur;
, \
nec
ulla oniuino beslia in sui siinileiu iiieurrit,
, ,
1
, \ C velut lupus Itipum , nisi fortc in rabiem con . citala quid agat ncscial. Quarc cum nc lupus quidcm lupum dcvoret, ob figura cognalioncm, quo
,
, , modo principcs dcvorarc nos possunt, quibus sumus foruisc simililudine conjuncli? Cur non polius
,
blaudiunltir nobis, quo suas ipsorum eftigies lueri
;
compleclique vidcautur ? Sic imposloris illius un .
dique confutatur oralio.
'.
L X X V I l . Scd illud cx Evangelio profert, non oin, ,
ncs doclrinam suam caperc,sed quibus dalum est .
' . \ \ Atqui nulla bic a Salvalore de doclrina mentio, sed
, \ . de eunucbis dimtaxat insliluilur. Verum ul hoc
\ ,
demus, ad ipsius doctrinam dicium illud spectare :
, , ,
ISon omnes capiunt : igitur si non capiunt, ex pro, .
pria aniini sententia non capiunl. Quare laude aut
\ D viluperio digni ex volunlatis s u liberlatc diccnlur;
* \
iieque cx natura capacilas illa pclenda fuerit; alio
qui quid prsedicanda doctrina sua proficerel? Ve;
rum nibil omnino dicit, quandoquidem non ad do ,
cirinam,sed adspadones Salvaloris ille senno per' . ,
tinet. Ac lamelsi de doctrina loquerelur, non la . \
men stare posset Manichaii ratio. Atenim Mani " . (56)
cbaius: Novcrat, inquit, nostros. Oves enim mc<*
,
cognoscunt me et cognosco oves meas *. Sed ubique
1
For. .
C. . Mattb. xix, 11.
(3G) ^
* ibid.
Joan. x, 14.
For. , ut scquentia persuadcnt.
i"\
S.
152
menlilur. Nara curu ex eorum nuraero, qui tura illi . . 0>

disptualiom praesentes aderant, quempiam vellet ,
per ambilionein, ac blandilias rapere, isliusmodi ,
vocibus jst usus, ac velut escam et illecebram
, ,
a-persit, ut hac illi adulatione ad ejus se sociela- * , , tiMii aggrcgarent, ut cum adjuncti essent, gloriari \ , \
ac jaclare possct se illos, anlequam ad se venirent, . ,
cogniios babuisse. Sed idem illi conligil,
698
quod Apollini vati : qui, ut est in Grxcorum fabu- ,
lis cum aliis fulura prsedicerel, sibi ipsi non prae- ,
sagiit, sed suo ipsius oraculo fraudalus est, cum , , \
scilicel Dapbues amore flagrans ob ejus castilatem . \
compos esse non potuit. lta Manichaeus cum se ,
suos nosse vaticinaretur, ac MarcelH caplandi gra .
lia venisset, sua illum frustrala divinatio est. Nam R * * ^ ^ ,
alleri cuiquam
cuiq
neque Marcello, neque aUeri
per illud
' .
teinpus dogmata sua probare potuit.
L X X V i n . Praelerea, Nemo, inqitil ille, priscis
'. , ,
lomporibus salutem adeptus est, nisi ab anno de-
cinio quinto Tiberii Cacsaris ad aetaleiu usque suam, .
qpa? in Probi et anleeessoris Aurelianf impcrium * ,
incidit, sub quibus Manicba?us vixit. In quo rursus , . \ )
explodendus venit, cum de multis olim salutem , \
assecutis tam Evangelii quam apostolorum scripia \ memiiiehnl, imo et Dominus ipse : Requiretur, i n - .
q u i l , ab hac generalione sanguis omnis justus, qui

e/fusu* est sanguine Abel jusii , usque ad sangui- , "
nem Zacharw, qui e/fusus est inter templum et al- ,
iare *. Poluilne jirsius Abel, aut Zachahas esse, .
nisi jam lum salus comparari poluissel, eamque ", ,

legis ac propbelarum beneficio Iribuerel? Propterea
, \ \
scripluin est : Regnavit mors ab Adam usque ad
;
' tiloysem*, ut inleltigas repressam in Moyse morteni ,
esse, non oinnino reslinclam. Exspeciabat quippc , . '
consummalorem omnium Jesum,donec pro buniano , []
sese genere spoiue tradcrct, alque et immortalis ; , ,
obiret niortem , cl qui comprehcndi noa potesl , \
comprebcndi se permitieret, et vita susccpla carne , \ ,
paleretur, ac dcnique per mortem eum, qui morti ,
dominabalur, infringeret peccaii cum morte sti- \ . " * ,
iiiulum. Quo tcmpore illud implelum est : Ubi est, , ; , , ;
mors, slimulus tuus ? ubi esl, inferne, vicloria tua *? \ ,
lilic enim mors est eversa prolligataque penitus, >.
qtias tum regimiu ad tempora Mosis obiiuuissel, " ,
stib illo cobibila fuerat. hupritms ergo justus Abel , .
oxsiitit, ct Enocb , qui translalus est ne viderel ,
morlcm , nec invenlus est*. Necdum scripta lcx
. "
promulgala fncrat, sed naturalis lanlummodo v i - 1 , , ,
gebat, qua3 cujusque auimo infixa ac per gcneris . "
successionem a parenlibus in iilios propagata fue ,
rat. Posleaquam vero palam prop>sila lex est, fuit
.
liic velut qiiidam gladius, quo peccali visest ac po- . \ ^
letilia 699îvisa.Stid, accedenteSalvalore, slimu- .
lus mortis confraclus est. Alquc illo denique tem , \ , \
pore mors in victoriam ilemin absorbebitur .Yides
,
quemadmodum Deus bomines ad salutem variis

. , \,
niodis perduxerit. At perfecta salus in Cliristo Jesu
; '
7 1 5
0 7
Mallh. xxiu, 30.

Cor. .
Piom. v, 11.
M C o r . xv,55; Osc. xiu, 14.
Gen.
v, 24.
I Cor. xv, 54.
153
ADVERSUS HiEllESES LIB. I I . . . ILERES. L X V I .
154
. Domino noslro contigil, contingetque pcrpcluo

, . ,
perinde atquein vangelio scriptum esl: Deplenitu , \
dine ejus nos omues accepimus . Qiuenam vero est
\ .
illa pleniludo? Lex, iiaquit, perMoysem datae$t,gratia
et terita* per Jesum facta e$t. Illic porro data est, bic facta. Quod si ex illa plenitudine derivata lex est,
gralia et Y e r i t a s Jesu tribuilur, tamVelus quam Novum Teslameatum lege et gratia ac yeritateconlinelur.
*. LXXIX. Quin et illud Manicbaus e Scripiun
,
arcessil: Christus redemit nos rnaledicto legis, fa , .
ctus pro nobU matedictumDical
igitur quibus
nummis facla illa sit emplio, quodve prelium pro
* , .
nobis repensum fuerit. Non enim d i x i i , cmit, sed,
, , ' .
redemit. Veruin cmn emplfonem novcril, preliunt

, .
tamen ignoral. Ulrumque porro verilas ipsa con .
fitetur. Plane quippe nos rederoit, ac pro nobis fa , \ ctus maledictum, a legis nos lnaledicto pretio vin, .
dicavii. Gxierum quonaiu modo vindicaveril, sla ,
tim Ecclesi.T magister subjicit: Pretio, inquit
, , ,
empti e&lis, prelioso sanguine Agni immaculuti, ct

,
. incontaminali Chri*ii . Quamobrein si sanguine red , - empti sumus, nequaquam inter redemplos, Mani, , .
cbsce, numerandus es, cum sanguinem abneges.
; . ;
Undeoam vero nos redeniit ? dic, sodes. An cum
, \ - alieni juris essemus acquisivii? Num vero ad i n opiam ct angustiam prior nosler dominus red ,
acius, ac pretio noslro indigens Cbrislo nos vendi ; \ ,
dil? Igitur si Cbristo venditi suinus , non amplius
.
in prioris iuancipio sumu*. Quod si possidere nos
, , \
ille desiit, dilione sua dejeclus esl, nec in propriis
.
sedibus jus ullttm obtinet. Quonam igitur niodo
, , .
"
c
; ' , opcratur in filiis inobedieiitiae, sicut scriptum esl ?

Sed
niimruni
neque
quoniodo nes Gbrislus rcd, ,
, , \ emerit, vedeinptique ipsi fuerimus, neque quoinodo
malediclum pro aobis exsliterit , furiosus ille Ma .
nicbaius i m c l l i g i l , qui aperlo ore uiulla effuiiens,
qine dicit probare non potesl. Ecce eiiiio in se , \
cundo illius adveniu ac restilulione mundi voci,

feranles illos videmus : ln nomine tuo comedimu^
.
, " '
et in nomine tuo 700 dcemonia ejecimus . Quibui
, .
ille respondebit : Discediie me maledicii' : netcio
, ,
vos . Cur cum euni coniileanlur, ipse tamen i l l o s
,
exsecraiur? Quid aulem aliud Dialedicluni legia
;
est, prseter crucem, q u propter peccata maledi , , \
cluui legis est iacla? Etenim si quis in deiicto de , \ '
1
,
prebensus esset, de eo lex ista jubcbat : Suspen
delis illum in ligno. Non occidet solsuper il{o, et $u ,
'
per cadavere ejus, sed deponendo deponelis eum, et
. \ sepelientes sepeiietis ante solis occasum, quoniam
, malcdictus omnis qui pendet in ligno . llaque cum
ob crucis suppliciuiu conslilula sil nialedictio,
,
Cbristus porro veniens in cnice peccaia riostra sus, ,
tulerit, ac semetipsum noslra causa Iradiderit
,
ejus nos sanguis redemit, ipsiusque corpus exse \
craliones noslras discussil, ciun sciliccl poeniten . ,
tia crucis advenluque suo peccala nosiia dissol ,
vit.Quocirca neque lex malediclum fuil, nec Evan * ;
geliuin inaledictuoi suscepit. itec Dominus ipsc
.
postremo, sed morlis illius benelicio adversus peccala constilula oiorlis est poena subluia.
9
Joan. i , 16.
Maltb. xxv, 41.
ibid. 17. Gal. , 15.

* I Petr. i , 18, 19*
*Lue. u i i , 27. Deut. XXJ, 22 25.
r
Ephes. , 2.
Mallb. v*i, 22.
156
S. EPIPIIANII

UUIMI fero illuri objicit : Lex mimslraiio mor-
91 ^
* ^
%
. " \ ,
. ,
' * .

,
,
,
,
, ' , \ . '
,
,
, ,
/ <\\, ,
),
,
lis erat , <Je eo plura anlea diximus, idque osleu

dinius, nequaquaui legem ruorlis adminislram
fuisse. Non enim caidem prxcipiebal, imo e conirario : Non occides*. Vermn quod homicidam i n lerflci jubcbat, ul unius hominis necc parricidia
prohibercnlur, el unius cxemplo detcrrili pleriquc
improbilalem stiam coercercnl, nec amplius csedem
perpeirarent, ob id uiinisterium niortis csse d i cilur, non quod morlis adininislra sit, sed quod
parricidae inorlem infligerel, nc plurcs eo se scclere amplius obslringerent. Posiea vero Salvaior
accedens, cum paedagogus homines easiigasset,
bonam lemporis pariem in tradendis perfeciioribus
documentis insumpsit, suiuinepere ciim bisce legis
mandatis coiisentiens : Nonoccides, furaberis,
Non falsum testimoninm dices * ; ila ipse prascepil:
Si quis dexlram tibi maxillam ceciderit, prwbe illi et
alteram* : ut parricidio penilus cxslincto vimi adminislralio succederet. Cujus cnini maxilla pcrculitur, is ad c&dem palrandani non provocat, sed
inteiitas bomicidac nianus solvil, diun illius nequi

, .

, ,
.

.
liam sni ipsius abjectione demulcct. Atqne lioc modo Vclus ac Novum Tosiainentum sibi in omnibus cOiisculanea suut.
701 EXXX. Praetcr bacc vcro, ut duas personas
'. ,
introducat, ac suum illiim naiiiraruin ct principio- *
rum origine carcnlium ac radicum binarium aflir- , ,
nict, idemque in rcbus ipsis divortium conslituai:
\ (, ,
liaic enira, ut antoa dixiinus, separare coutendit:
\ iit hoc igilurcoinprobet, objicerc illud non verelur. , ,
Vetus, iitquit, Tcslamcnliiin ita loquitur : Meum
,
esl aurum, meum est argenlum , Nuvum conlra :
,
ileali pauperes spiritu, quoniam ipsorum esl regnum

,

ctelorum . Nec illud videt, cliani in Velere illud
. ,
esse dictum : Dives et pauper occurrerunt invicem ;
*

Dominus autem ambos fecil . Cui ct Novutn Tesla\'

.
incir.umâslipulalur, in quo noiinunquam qui rcipsa
, patiperes sunt, felices pra*dicantur ; alias qui gpi ,
rilu pauperes sunt, quo nimirum ulrique vis sua
, \ constarct, atque ul Pelrus cum sodalibus suis vc \
ram bonoruiu inopiain praudicare gloriando possct,
,
Argentum, inquii, elaurum non eslmihi: quod an~ ' ,
tem habeo, hvc libi do. ln uomineJesu Chrisli surge,

,
cl ambula . Ul quod egenles ac pauperes bcati
csse dicunlur, cum eo non repugnet, quod cadem D
illa spirilu pauperibus beatitas i r i b u i i u r ; qui cum

nonnulla jure possideant, paupcres nibiloiiMnus
, * \
animi nioderatione el bumilitate dicunliir : de qui ,

bus liaec accipicnda sunt : Esurivi, el dedisiis mihi
,

, \ .
manducare; siiivi, et potum mihi dedislis
Tum
,
illud adjicit, ex bis qua? sibi suppctebanl illos fe. \
c.sse. Vides,utin Vclere ac Novo Teslainenlounus
, \ ,
idemque Spirilus pauperem divitcmque designel,
; \
atque ut ambo a Salvaiore coimnendeulur ? Cum
. ,
enim in gazopbylacium intenderel , animadverlit
* \ cos qui slipem in gazopbylaciurn iinmiitcrent; nec
, \
5
10
Cor. i n , 7.
Exod. xx, 15 ; Dcul. , 17.
ibid. sqq.
Matth. , 50, Agg. u , 0.
5.
Prov. \ x n , 2.
Act. m , 6.
Mattli. xxv, 55. Maic. x n , 41 sqq.
1
Matth.
*5
ADVERSUS HvERESKS LIB. I I . . I I - ILERES. L X V I .

158
, divitum munera proliibuil, sed et vidnam illaui
collaudavit, qure minuta duo jccerat, ob illam quam
,
diximus pauperlaiem, et ut implereiur quod scri ^

plmn est: Dives cl pauper occurrerunt invicetii, . \
nuniis autem ambos (ecit. Alque nl intelligas eum , \
dem
esse Veteris ac Novi Teslainenti spiriium, vide
\ ,
quid Ap)$lo!us de veteribus propbetis scripseril:
7\
Deficiet me tempus, inquii, narranlem de Gedeon,
,,
,
,
Barac,
Samton, JeplUe, David, ac cceteri* propfieli*,
, ,
qui
circuierunt
tn meloti$, in pellibus caprinis ,
,
,
afflicti,
anguitiati,
vexati, quibus dignu* non erat
,
,
mundus *. Siquidem el Isaiam et 702 Eliaincili. ' ,
cium induisse legimus. Animadvertis deiiique uti
\ . \ $
tam in Velere quaiu in Novo Teslamenio el paupe \ \ ',
res pietatis ac religionis, et diviles juslitiae uonune
\ .
beati csse dicanlur.
'.
, , \
, ,
' . ,
,
,
. \
* \
) . \ ,
,

, . \ !
. ;
. \
;
, ;
, ,
, ,
6 6V ,
* ,
,
\ . \
(37)
.
. \ ,
$ . ,
Hebr. x i , 32 sqq.
* Num. xm, 32.
L X X X l . Rursuui vero Manicbaeus inslat, el objicit : Velus Teslamcniuni Sabbalum observari

jtibere. Quod si quis non fecissei, lapidibus obruebalur ; quo supplicio ille est affectns qui lignorum
fasciculum cullegeral *. Conlra in Novo Tesiamento, sivc Evangelio Domimis ait : Ego operor, et
Pater meus operatur *. Atquceliani Sabbalo spicas
vulsere discipuli \ Eodem Sabbato non solum
aegros cuvavit, sed ct illud pnxeepil \ Tolle grabatum
tuum, el vade in domum luam . 0 incrodibilein
insciliani! Nihil eniin imperitia delerius est, quai
plurimos obca^cavit. Quo eniin lcmpnre SabbaUim
non licuil bonesta de causa dissolvere? Quo vero
tcmpore, quod ac scelus ac nequitiam allinet, nou
esl religione conslriclum, non modoSabbaluiu, sed
et quaelibel dies ? Jesusilie Nave Aiius Moysis successor, qui inler propbetas numeralur, qui a Deo
dileclus esl, qui solis ac luuae cursiun oralioue sua
moratus esl, cum ita precarelur : Siel xol ad Gabaon,
et luna ad convailem Jalo , bic igilur Sabbatum
boni operis exercendi causa solvisse legiiur, cum
septem tolos dies Hiericbuntis moenia circuiniit.
Non enim Sabbatis licebat ullra pra?sci iptum sex
stadiorum modum ambulando pcrgerc. A l lliericbuntis arabilus \ i g i n l i sladiis amplior esl. Quare
cuin scplem diebiis urbem circumirent, necesse est
* Joan. v, 17.
Luc. , I . Joan. v, 8.
Jos. x, 12.
(37) . Hierouy- D vallum fuil, ut Josephus lib. xx, cap. 6 testatur.

Ideo Act. cap. i , com. 12, Sabbati iter appcllalur.
mus episl. 15 ad Alqasiam, qu. 10, iter Sabbati ex
Hebrxortim iradilione duobus pedum millibus de- Apud Colmnellani paulo major esi mensura sladii;
nam libro v, cap. 7, aclum deOnil podum esse cxx;
linit. Hebraei vero magislri duo cubilorum millia
constituunt, quod c l cerlius vldelur. Nain Ua docct jugerum vero duos acius conttnere, et esse pedura
CXL ; semijugerum autem a Gallis arepennem voElias in Thisbi vocabulo DTin. Cujus moduli defic a r i ; stadium denique passus babere cxxv, hoc est
nitio ex cap. Kxod. xix, 12, ct polissimum ex
Josue i n , coni. 4, pelitur. Ubi inler Arcam et po- pedes DCXXV. Passus cnim quinis pedibus coustat.
Unde mille passus pedes babent vn. Grcgorius vero
puluni lotidem cubiloruin inlcrvailuiu csse prajciTuroncnsis lib. tlisi., cap. 6, arepennes uni stapilur. Ut nimirum co Sabbati die licerel accedere,
ut inlerprelatur R. Sclomob. Jam cubitus ex V i - dio iribuit v. Qua ralione in arepennem LXXX i m pulandi sunl cubiti, sive pcdescxx, quot a Colura.
liuvio lib. , cap. 1, gesquipede conslal; sive
iribuuiilur. lta quinla parte niajor crit arepennis
palinis vf boc esl digitis xxiv ; Uerodolus in Clio
Herodoti plelhro , quod jugerum plerique vertunt.
stadium vi esse jugerum scribil, id est
SSed de varielale (otaque hac meliendi ra(entuni; pedum v i , sive cubiloiuin iv. Ex
lione pluribus agere, nequc olii noslri cst, nec
quosequiturinstadio pedes esseoc, cubiioscD. Unde
insiituti.
MM cubitonnn, sivepeduni IIMM sladiis respondcnt:
quantum inler llierosolyiiia et Oliveti monlem iuler-
S.
<59
*60
in aliquam ex diebus illis incurrisse Sabbalum. * .

Sed boc Dei mandato factum esl, ut qtiae prodigia , , , ac miracula moliri decreverat, ostenderet. Null \
tum illic niacbinae, nulli arieles, uulla subruendis
macihbus instrumenla, sed sola lub;e cornea* voce . , ac viri justi precibus diruta lioslitim tnoenia con '^.
ciderunt. Quos quidem bosles luere supplicium oportebai, quandoquideni Auiorrbaeorum peocaia
impleta fucraiit
Uff. ,
LXXXII. Lex enim adversus scelera judicis vices
.
obibat, et unicuiquc pro siioruin operum nierito
rependebat. Amorrba?i porro so.se peccatis obslrin- ^ , , ,
xcrant, ac jura violaranl, quod contra jurisjurandi

fidem egeranl. De quo cuni alio loco dixerimus,
.
juvat tamen eadcm hoc loco proponerc. Ejiismodi
, qtiippe sunl, quae in proniptu Manicba calliditas
703 habet. Praeclarum vero, inquil, legis Deum, , , ,
qui et iCgypliorura opes prsedalus est, et Amorrhaeis, Gergez.eis ar. reliquis gcntibus ejeclis, agros , .
0 , ,

illarum lsraelitis attribuit. Qui boc mandalumdedit,
Kon concupisces , quomodo Ulis alicna largilus ; ,
* ,
esl ? Adeo vero rudis cst, ut istud non videal,
\
lsraelitas lerram suam recupcrasse, quam illi per
. , (38),
vitn eripueram, eaque capta, quae inler illos conenerani, quaeque sincere et intcrposito jureju- ,
rando sancita fueranl, esse vindicata. Etenim Noe, ,
a diluvio cum uxore tribusque flliis ac totideni , , ,
nuribus servalus, orbem (errarum uiiiversum solus , ',
, , in trcs liberos, Sem, Cham et Japbet parlitus est,
. '

jaclis apud ttliinocorurorum oppidum soriibus,
iili consentanea fama vulgatum est, cui nibil va- Q .
nuin subest, aui lemere confictum. Nam Rhinoco- rura Neel inlerprelari possis, itaque ab incolis ap-
pellatur; Ilebraicuin autcm vocabuhim sortes si- ,
gnilicat, quod Noeinus tiibns illic filiis sorles suas
, , assignavit, ex quibus exiil una, qux lotum illum
(39), , ,
terrarum iracttim coniplexa est,qui Rbinocorurisad
, ,
Gadesexlendilur, conlincique iEgyplum, Mariandy (40), , nem, Aimnoncm, Libyam, Marinaricam, Peiitapoliin,
Mac; tain, Macroncm, Leplcinanein, Syrlos, Maurila (41). . '
Gcn. xv, 16.
Exod. xx, 17.
inilextun. Nam Maria Slcpbano et

(38)
.
est, qnae el Maracotis diciiur in Êgyplo, de
Historiam hauc ol orbis parlitioncm exponil in Anqua Slrabo lib. xvn. Adjuval conjecturaiu iiostram,
corato pluribus, a nuni. 104. Bbinocorura cur Hebraice Sru Neel appellari pulet Epiphanius, L X X D quod per simplex, apud Epiphanium
interpretes feccruni; qui Isa. xxvu, 12, quod scri- vero per dipblbongum scribilur, ut
origincm duxeril. Possumus el
ptuin est Sru ", ad torrentem JEgypli , legere, quod eodem recidil. Nam Mareolica iEgypto
verterunl ', ul Salianus nusler conlribuitur, el cum Libya copulari solet.
observal . I Ann. lluTonymus ad hunc locum:
(40) .
Leptis iiomine duaj censentur
Pro torrenle jEgypti LXX Rbiiiocoruram iranslule- urbes in AlVica apud Pliiiium, Melam, etc.: altera
runt, quod e*t oppidum in Aigypli Pulwstinwque cognomcnlo Magua, altera Parva dicilur. priore
confinio, non lam verba Scriplurarum, quam semum
fonnatur per inflexionem Leplimagiiensis apud Cyverborum exprhnentes. Unde sic illud accipiendum
prianuin in Episcop. Senlenliis de hwrelicis baptizanesl apud Epipbaiiiuin*. '
dib, sub iineni. Vidctur igiliir apud Epipbanium &, idcm sii, alqiic alio vocabuio lUMninaliir.
substitiienduiii, aul cerlc .
Nt;que cnim lani impcrilus Hebraismi, aul Hellc(41) . Quasi Gadira regio
nisiui fuit, ut ' idcm ac Srt3 significare quapiam Airica3 sil, aut Maurilanise, qucuiadmoduiu
tTei!ivl.
et Tingiiana3 ilispanire iiumen iiuposiiuni, utllispa(39) .
Mariandynorum rcgio,
nia Transfretana, vel Tingilana diceretur, in Noquod gciani, iu Ditbynia cst, non in AlVica. Aut
tilia. Forlasse sic inlerprelari coiimiodius licel,
igilur alicnum in locuni incpsit, aut aliter ea vox
ul subaudialur,
conformanda vidclur. Mmiruni
, qua> cilra Gadcs rcgio sit.
, ul sil , vcl aliquid ad euui luuduiu
161
ADYERSUS ILERESES LIB. I I . . I I . H.ERES. L X Y I .
161
, , \
, ' (42), \ , \ ' (45), \ , \ (44)
.
.
, ,
, , , ,
, , , , ,
, , , , ,
.
.
\ . ,
\ , , \ , , \, (45), ,
, (46) \ ^
.
niam ad usque columnas Hcrculis, inlcrioremque

Gadylam. Hae sunl regioncs ad meridiem poriecta*.
Ad orientera vero ab eodem Ritinocoruroruni oppido Idumaeam, Madianilidem, Alabaslrilidera, Homeritem, Axomilem, Bugaeam ct Lybam, usque ad
Baclrianos fincs : eadcin illa sors ad orienlem ab
ailribulis.Semo regionibus dividit. Guiquidem Semo
allera sors in lalitudinero porrecla conligit. eaque
Palaestinam compleciitur, et Pbocniccm, ct Coelen
Syriam, Gommagenam, Giliciam, Cappadociam,
Galatiam , Paphlagoniam, Tbraciam , Europam,
Rhodopen, Lasiam, Ibcriam, Gaspiam, Gardyaeam,
Mediam usque ad septentriones : ubi Japbet regionem excludit. Ad occidentem vero, ab Europa
usquead Hispaniam, ei Britanniam, ac finitimas illic
naiiones. Quo in traclu Veneti sunt, et Datmii, Japyges, Galabri, Lalini, Opici, Magardes usque ad
llispaniam, el Galliam, et Scotorum, acFrancorum
superiorem regionem.
' . " , , ,
? , \
. ,
\ , \ ,
L X X X I I I . Distribulis hunc in modum sortibus,

Nocmus, convocalis iribus filiis, sacramento illos
704 adegit, nequis in fratris sui sortem invaderet, eumque injuria circunivenirel. At Ghanaan
lilius Cbam alienarum rcrum cnpidus Palaeslinam
occupavit, quac ob id terra Gbanaan appellata est-
For. et mox .
. . For., .
(42) .
Leg. . Sed
tibi terrarum ista provincia sit, mibi nondum salis
cxplic&lum. In Syria, vcl finitimo aliquo ad Orien- p
lem iraclii posiiam esse demonstrant adjunctae
regiones caeterae. - Atqui Ptoleroseo
ifigypii urbs est, et Alabaptrinus in eadem iEgypto
mons. Plin. lib. v, cap. 9. Ab iis oppida Mercurii,
Alabattron, Canum. Verum extra lines iEgypti, boc
cst ultra Rbinocoruram Alabastritis Epipbanii debet
esse : neque tamen in Phrygia, ubi ejusdem nominis oppidum collocat Slepbanus, ibideraque
reperiri scribit, boc est alabaslritan. Quare
amplius de ea regione cogitandurn. Apud eumdcm
Stephanum invenio ,
ex
Gharace, vin Chromcon. Gujus ex allinilale vocis
vide an ad hunc Epiphanii locum emendandum
compendii aliqnid possit fieri.
(45) ,
. Homeritarumregio inAlbiopia censetur apud Slcpb. Plinius
lib. v i , cap. 28, inter Arabiae populos Homerilas
recensct, ac numerosissimos esse scribit. Ptolem.
locum illis in Arabia Felice iribuil, et quidem in
imimo recessu, haud procul ab Arabici freii fau- "
cibus, quibus cum Ruoro mari commitlitur. Nec
abhorret Procopius, qui lib. De bello Persico,
pag. 52, in eodera traclu ponit Hoineritas. Quibus
opposiios esse narrat in altera coniinente trans
fretuni jElbiopas, qui Auxomitae vocantur.
, , . Vides apud
Procopium Auxomitas ab Homeritis longo intervallo
dislinctos, non pro iisdem usurpalos, ut nonnulli
hcripserunt. Ac quod ad Homerilas attinel, de
Arabicis istis accipiendus est Epipbanius. Sed in
Axomitide vix est u i ab errore possit excusari.
Nam ' sive Auxumitis, ut vidimus, in
/Ethiopia, non in Asia siluin babct, ut vel Epipbanius ipsc initio bujus operis, et in Stthianis docct,
cum de propagatione gentium agit. Quaniobrem
Africae regiones,et ad meridiem sitas cuin Asiaiicis
u
et Orientalibus permiscuit. Nisi forle Auxuniitas,

quemadmodum el Homeriias, in Arabia quoquecollocandos quispiam putet, unde in iEtbiopiam
transrretarint; nam et iEthiopas constal ab Arabibus propagatos, idque vel appellatio ipsa probat.
Etenim ', quod nomen iEtbiopes hodie
sibi vindicanl, inArabia tburifera apud Slepbanum
posili suiit. Vide quae Scaltger ad Gumpulum
iElhiop. observat lib. vu De emend. lemp.
(44) . Bugeam nusquam
alibi reperio. Nisi quod Eslberis cap. x n , 6, Aman
Bugaeus appellalur. Sed pro ,
quidam rescribunt, non recte. Poiesl enim ignoli
cujusdam l o c i D o m e n e s s e , e t quidem i n Syria.
Nam quod Macedo ejusdero libri cap. x v i , com. 8,
Amanesse dicilur, haud vana suspicio est, interpretem Grxcum, qui sub Ploleniaeo rcgc Graecam
interprelationem edidit, Macedonis nomen ceneralius usurpasse pro peregrino, el Europaeo, hoc est
ab Europaeis oriundo, qui in Syria Asiaque consedissent, cum ab Asialicis Grseci tum omnes Macedones vocareqtur, u l i Christiani a Turcis vulgo
Franci, Mahumetani a noslris Turcae nominantur.
Quam conjecturam indical Serrarius nosler. Jani
Liba, qnantum ex geographis colligi poiesl, nulla
in Orienlis isto Iractu reperilur, nisi quod apud
Polyb. lib. v, Mesopolamiae oppidum ejus nominis
est. Sed regionis non oppidi boc loco esse propria
videtur appcllatio.
(45) . Quinam sint Magardes quaerant
quibus olium est, ei ulrum lllyiici Pannoniajquc
populi sint. Nain et Magares Turc.e passim Uungaros vocant; et a Graicis ^ appellatur. Sed baec longe Epiphanii temporibus recentiora fortasse non congruunt. Quaerendum igilur amplius.
(46) . Non male, ut opinor,
pro reposiiitnus. Scoli ab llispanis
orium babuerunl. At Franci Epipbanii tcmpore
propc Rbcnum circa Frisiam et Baiayiam babitabaiit.
1G3
S. 1
1G4
qiiod, relicta regione sna, quae ob xstum iiiintis , commoda videbalur, illic babilarit. Ergo in Semi
, .
posscesione domicilium collocans, quse bodie Ju , ,
daea dicitur, illios islos gcnuil, Amorrhaeum, Gcr- '^, \ ,
gcsaum, Pberezajum, Jebusaeum, Evaeuin, Arru\ , \ , , \
caeum, ChelUeum, Asenxum, Samarrauin, Sido', \ , , \ nium el Philistaeum. Quain ob causam Dominus
*, , \ . \
m lege veteri, t i l ostenderet in jurejurando illorum
, ,
impleri peccala : Nondum, inquit, impleta sunt
,
AmorrhcBorum peccata
Ob i d i n monlc diutius ba>
scrunt, ac inoras insoliludinc Iraxerunl, donec ultro

scipsos illi condemnarent, ac iiliis Sem, quos inju , riapridcm affeccrant,bellum etiam inferrent. t}uippe
,
Scmgenuit Arpbaxad, ArphaxadCainam, CainasSa- . ',
lam, Salas lleber, Ileber Phalec, Phalec Rhagau,
' , ,
Rbagau Seruch, Seruch Nachor, Nacbor Thare, ^ , , , '
Tbarc Abrabam, Abrabaui Isaac, Isaac Jacob, Ja- , , ^ ,
^ , ,
cob Judam, Jndas Pbarcs, Pbaies Esrom, Esrom
, , ,
Amram, Amram Aminadab, Aminadab Naasson.
, ', '
Ca:lerum Naasson Juda? tribus principis, et Jesu
', .
Nave filii tempore, fiiii Sem rcgionem suain non
, \
modomilla cujusquam injuria, scd jusiissimo etiam
, \
Dci judicio receperunl. lgilur Hiericbumis nioenia
, /,
sponle sua collapsa sunt. Justitia enim poenas de
. .
injustilia repeiit. Proinde scptcm diebus muros
.
ambierunt, in quos Sabbatum incidit, quo plena
, \
esset cumulalaque juslilia.
, tva .
'. ,
L X X X I V . Nec illud modo Sabbato contigit. Sed
cum sancluarii candelabrum in tabernaculo te- , ,
\ *
stiraonii seplem lucernas haberet, oinnes illae quo, \ *
lidie pariter accendebantur, nec ullo dic cessa * (47; .
bat earain aliqua; sed eadem lux singulis diebus
1
Gen. xv, 16.
* . .
(47) &
. Illud non
sumi pulo, scd idem essc atqueaeqnalitcr. Quod ail ' liicornas arsisse, de nocie, quac par* est, dubiudi
est nullum. Sed nlrum inlcidiu qtmqucluxeriul non
adeo consial. Lyranus, el Abuleusis atl lib. I fteg.,
jioclu diuque pariter arsisse scribunt, sfd lioclu
pSnres, dc die pauciores, boc esi, m Josepbus asscrit, lib. n i , cap. 9, quatuor. Qiiorum opinio
auclorilale Scripfuraj n i l i l u i . Si quidcm Exodi xxx,
com. 8, lam niane componi lucerii, quam ad
vesperum collocari diciiniur. Quando componet lu- D
cernas, incendet illnd, et quando collocabit eas ad
vesperum, c i c , quod imclligi non poiesi, si vespere
dunlaxat accendi lucernas nioris fuerit. Verum
noclu dunlaxat luxisse perspicue doceiur Exodi
xxvi, c o m . 2 ! , ubi de lucerna ita pracscribitur:
Et collocabunlcam Aaronei ftliiejus,ut usque mane
iuceat coram Domino: LXX, * .
Idipsuni cl ex lib. 1 Ucg. cap. , com. 5, deducil u r . Luccrna Dei antequam exslinguereiur, inquif,
Samuel dormiebat in tcmplo Domini, ubi erat arca
Dei. Qui locus ullm iu Latinis codicibus mendosc
legebalur boc inodo : Nec poterat videre lucernam
Deianiequam exslinguerelur za\vrsus et Hebiaicam
lidem, ei Gra;corum inlerprelalioncm. Qnod vitium
olim jani subodoratus cral Lyranus, ei a Uemenle
ponlilice novissima reccnsionc sublatum est. Quarc
frusira Ribera nosler Habao. , iia obsoieia? huic
iectioni patrocinatur, quasi 1 copulativum in Hebraeo
icdundcl : Et non polerat viderc, el lucernam Dei.
y
Sed POS commentarios antc corrcttionem scrips!t

Ribera. Ilodie vero rum llebrxis, et Gnccis, Latini
lOdiccs vcrba illa, lucerna Domiui atiteqnam exslinguereiur, a l l i r i commali tribuunl. HuToiiymiis in
Tradit. llcbr. bunc ipsum locum declarans, ba?c
scribit : Quud vero ait : < anleqnam lucerna Dei
exstinguerelur in lemplo Dotnini, ubi erat area Dei,
Samuel dormiebat, > antequam lucerna Dei exstingnerelur, inleliigioponei.unlequam lux diurna fieret,
quando eadem exstinguenda eral lucerna. Sic enima
Domino per Moysen jussum erat, ut eadem lucerna
luceret usque mane. Igiiur nociu duntaxai ardebant
lucernx, quse sub vcspcram accendebanlur, mane
componebanliir. QUSR duo plurimutn discrepanl.
Aliud, iiiquaui, esl collocnre Incernas, aliud componere. Prius illud esl candelabrolucernas imponere
et accendere. Idco cap. illo xxvu Exodi, coni. 21,
ubi Laiinc sic legitur : Et coUocabunt eam Aaron,
ei filii ejus Hebraicc smplum est
ordinabit,
candelabru iiimirum. A l Gra^ce
(videliccl olcu.n)'Aapwv, \ \ '
. Sed in il!o loco, quom Abulcnsis ex
cap. xxx, coin. 8, prolerl, pro Lalino componendi
vocabulo, Hebraice Z^lDM quod esl aplare ac repurgare, vel poiius rccondcrc, Gnccc , boc
est in loco suo, ac ibcca, vel cella reponere. Sic
coinponerc morluum in lcclo, quod nos dicimus
agencer. lbidoin vero proeoquod Lalinus interpres
babet, quando collocat eas ad vcsperum, Hebraice
%
scriptum est niSyn, bocest allollere, imponere can*

delabro; LXX , accendcre.Sic lib. I Reg.
A D V E R S U S HJERESES L I B . II. . I I . HJERES. I X .
105
(48) , a r d c b a t E t e n i m Sabbalttm non ad inlercludendum, sed ad pra?siandum bouum opus esl conati .
tulum. Cuinque nenio pcnilus in diiodecim tnbubus
, ,
operatus esset, solum altare nunquam feriabalur,
01
ul in Evangelio testatur Dominus : Sacerdote$ te
, . , , '
striviolanl 705
pl
Sabbalum, ac sinepeccaio
. , ' - sunt
Profanare vero idem est, ac solvere. Quo> , ;
modo vero solverc dicunlur, nisi quod Deo sacri , \ \ ,
ficium oflemnl, ne altare sit otiosiim ? Sed ut ista
\ , \ , \
prafitereani, oodem in Sabbato sol orilur ei o c t i d i l ,
\ , \ ,
luiia augcscit, ac minuilur, ventorum flatus u i .
gruunt, fructuspiillulanl, malres pariunt, caeteraquc
, ,
fiunt omnia. Ideo venicns ipse Donrimis non fabri .
leni in Sabbato arlem, non xrariam, aut aliam id
Apov ,
genus exercuii; sed utpote Deus divimun opus mo

- ^ liius esl. olle, inquit, grabatum tuum, et ambula \
, ' ul ex ipso geslante de iniraculi vcriiaie conslarel,
. \
et euni omnes agnosccrcnt, qui ut huinano generi

subveniret, e coelo descendcrat. Nam revera sol , . \
vendi Sabbali graiia venerat; solvere porro si alie , ^
num esset, minime poluissot. Ncino cnim alicnum
, \ *,
opus deslruit, nisi alieiiorum usurpalor, et eorum
.
peregrinus inspccior, qui sibi liles arcessat. ilaquc
, ,
quod ad sese periineret Sabbaium, ideo Dominus
$ . e$t, inquit, Filius hominis eiiam Sabbali . Item :

,
JSon propler Sabbalum IwniQ faclus esl, sed Snbba . tum propter hominem . Quare si Sabbaluin Deus
, \ bominis causa condidil, pluris eumdem Sabbatu
,
fecil, uti futurani illam quieicin intelligcret. Haec
\ Q enim coelesiium figura; sunt, cum bic ex parte dun .
taxat, omnia perfeeta illic absolulaque sint. Quam. ,
obrcm Sabbalum illud lcgc prscscriplnin ad ipsii:s
.
adventum usque perscvcravit, quo denmni abro , \
gato magnum nobis Sabbatum obtulit, qui csl ipsc
, \
Dominus, requies Sabbatique obscrvalio noslra.
, .
, n
tem
Nemo itaque Vetus ab Novo TeslamaiUo, vel boc

,
ab illo separanduin exislimet. Est cnim amborum
. \
. \ ,
una eademque concordia. Sed pcrindc se res babet,
,
ac si imperitus quispiam ac rudis silulas duas
\
bauiienles codem ex fonle vidcat. Tnm quod cie
,
diversas sint, divcrsas etiam aquas esse suspicctur.
, \ ,
Deinde vero a prudentioribus doceatiir, et ila lo , .
quenles audiat: Ex utraquc situla degusla, ac disce
, , , \ D duas illas esse quidcm, sed unicuiu nihilomiinis
, \ .
fontem. Eodem modo unns Dominus cst, unusquc
1
F. .
ibid. 27.
Exod. xxv, 51
sqq.
eo loco, quem addtiximue : Lncerna Dei anlequam

exstingueretur, in Reg. est , in editione Sixti, . Ex quibus apparet
idem esse collocare lucernas, quod attollere super
candelabmm et accendere : contra vero componere
ideni esse atque exslinctas detrahere, et suo loco
reponere. Eranl enim exftmpiiles lucernae, qure
candelabro sub noctem imposita?, diluculo denicrentur. Exod. xxv, com. 37: Facies et lucernasyu,
et pone* eas super candelabrum; lib. I I Par. cap.
x u i , vers. 11 : Eslque apud nos candelabrum aureum et lucern&> ejus ut arcendnutur semper ad
vesperam. Si ad vcspcrain accendebantur, ergo
y
* Malth. x n . 5.
* Marc. n, 5.
Marc. n , 28.
inlerdiu erant cxslinctsc, non modo qualuor, ut Josepons credil, sed onines septem.
(48) Ov ^tip . Huic affine cst
quod R. ftiose bcn Maimon parlc Jad., iract. dc
Sabbaio cap. 2, 3, seribit vasOO " HTOS
DSTO
nten
Tom
NSN D V R D :
mwi
Ecce, inquil, didicisli, legem nnnquam omnino crudelem et inhumanam es$e, sed misericordice, benimitalis ac pacis plenissimam. De Sabbato vero
oquilur, quod aegrolorum causa ac propler pia
qua^dam ministeria solvi posse pluribus dcclarat.
167
S. 1
16S
Deus, units Spiritus, qui in legc, propbetis Evan- , \ * , '

[] , \ ,
, \
.
i
n d
gelioque loculus esl. 7 0 6 Oh

Vetera
Testamenta sunl, neque duo Nova, quoniam neque;
tesialores duo smt, sed unus lantutnmodo, qui anliquato Vclere Novum inslaural : nec ila, ut Vetus
cxsiinguendo dcleat, sed ci finem imponal, el ad
scrundunt bonorum possessionem transferat.
LXXXV. Aliura e Scriptura locum Manicbaeus
iu incdium affert. Hoc enim, inquit, invenio : spiritum sinecorporesaltilem oblinere. Quod ipsum bis
verbisdooet Apostolus: Omnino audilur in vobis fornicalio, ei ejusmodi fornicalio, qua> ne in gentibus quidem cemitur : adeo ut uxorem quidam patris habeat.
Et von inflati esiii, el non magi iuxistis, ut toltatur e
'. " ,
. , \,
, " ,
, tr
*.
, ,
medio vesiri qui hoc facinus commnit. Ego quidem ^

ubsens corpore prccsens autem spirilu, judicavi eum
qui hoc scelus commisit, convementibus vobis, el Domino, cum meo spiritu, Iradere ejusmodi Satunm in
inleritum carnis, ut spiritus salvus fiat in die DominiJam
carnis interitus nibil aliud esl, quam absolula illius cxslinctio. Quomodo igitur cum in diaboli polestaie caro funditus exstiiigtialur soUisque
scrvetur spirilus, corporum esse polest carnisque
rosurrcctio? Adeo vero est bebcs, ut illud non
videat: carnis opera fornicationem esse, adulleriura, ac libidinem, et id genus alia; nec de carne
illum, sed de carnis operibus loqui. Nam cum stuprum aliquis committit, care isiud exsequilur; cum
auiem tcmpcrantiam sibi compararit, jam caro
, , ,
,

,
,
~
, ,
. "
.
,
, ,
;
,
, , , \
,
. " ,
quodammodo esse caro dcsinit, atque in spiriluin Q * ,
convertiiur : queroadmodum Apo&tolus refcrt: Qui
,
milio conjunxit ambos, dixit : Propter hoe relinquet
\
homo patrem suum, et matrem suatn, et adluerebit

uxori suce, et erunt duo in carnem unam *. Sicut qui
adhwret meretrici, unum corpus e*t, et qui adhwret

,
,
Domino,unn$ tpiritus est. ltaque qui sluprum com-

iuiUil,caiOeificiliir, noncorpus duutaxai, sed el cae- ,
teraonmia, adeoque aniina ipsa in carnem quodam- / . "

modo mutalur. Dum enim ad meretricem adha>
rescil, caro fit; cuuique carnalis sit, omnuio caro \ , \ ,
. ,
dicitur. A l qui Doirino adbaerct, tam corpore quam
.
animo niius cum eo spirims esl, ac quidquid i n
, \ ,
homine inesl, unus in Domino spiritus cfficitur.
\ , ,
Qua de rc staluens idem Aposlolus : 707
D >
eu8
inquit, posuit iu corpore omnia niembra singulaproul ^ . voluil*. Vidc ut corporis quoque cundilorcm aflir
niet Deum ac membrorum nostrorum coniposilo, . \
rem, qui sapienlia ac bonitale sua, uti voluit, uni ,
versa consiiluii. Post ha;c exemplum corporis no , \
slri ad Cbrisli corpus accommodal. Quemadmodnm . * , \
ct no* ccrpu* Christi sumus, et membra de membro, , .
et Eccte$ia Dei, qum esl corpus Chrisii*. Proinde si
, ,
corpus Dei Ecclesia spirilui adbaerens, boc esl Do\
,
rmno,uiius est spirilus, quicunque ab cadem exci. dit, perinde a spirilu dcscisccns, anima paritcr et
, ,
corpore commulatur in carnem, ac si quid aliud in
, ' ipso continelur. Nam qui fieri posset, pars ui una \ , \
1
1 Cor. v, i - 5 .
Deest aliquid.
'Ephes. y, 3 1 ; Cen. n , 24.
M C o r . . 1C. 17. Cor.
x n , 18.
ibid. 27.
ADVERSES IliERESES L l B . I I . . I I . HiERES. L X V I .
170
tt . \ Salanae traderetur, Iraderctur allera? Neque

, ;
vero dixit Apostolus : Tradere carnem Salanae, scd
, ,
iradere ejusmodi. At qui ejuuuodi dicit, integriim

. prufcclo hominem, hoc esl lam animam, quaiii
corpus tradideril ncoesse est. Qui cum totum tra . ,
diderit, lolum videlicet carnem esse signiiical; at
* spiritum iu diem Domini servari demon*trat, u l ne
,
Ecclesia delinquenlis hominis scelere obslringere
lur, uniusque deliclo lota ipsa polluerelur. Quare
, iia jubel Aposlolus : TradiU eum qui dcliquit, ul
t , , spiritu$, boc esl Ecclesia univcrsa, saluus sii .
, , .
L X X X V I . Atqui scriplum est ( a i l ) : Caro el san
Scriplur*
.
guis regnum Dei non possidebuntQua
senteniia nonnihil efficere se putat. Verum longe is
. \ , , , aberrat. Certum eniui est non posse sluprum e leste regnum obtinere, nec adulterium, nequc l i b i \ .
dinem, nec idololatriara: quae omnia per carnem et
\ \ ,
eanguinem intelligenda eunt. Nam si carnem c i
,
sanguinem sic interpretaris, ut ad propriam bomi ,
61 ,
nis carnein pertineat, quonam modo verum illud
,
;
esse poieril: Quoiquot aulem receperunt illum, dedit
; ''
eis poteslalcm filios Dei fieri, qui non ex sanguini
bus, neque ex carne nali sunt, $ed ex Deo ? Quis i n
\ \ mundo sine caroe nalus esi? Verum quoniam non

nalurae quidem iUorum, qui ex parenlura carne e i
\ *
sanguine propagati sunt, sed aniini commulaii sunt,
.

ac secunda geaeraiione a Domino per spiritum
\ . \
ignemque procreali, propterea, dedit, ioquit, Uli$
\
poteitatem filio* Dei fieri. Sic igitur ex carne istic
. C et sanguine nati eunt. Neque tamcn ob traduclioxa\ , *
, nena illam ad jusiiliam, alterius ex carno ei sau . .
" ,
guine habetur generationis ratio. Quanquam i n
.
carue nibilominus, et 7 0 8 sanguine pertnaneant,
velut alio loco dicit : ln carne ambulantes non $e
cundum carnem militamus *. Quocirca inesl quidem
. , caro; sed non secundum carnem miliiai. Hinc est
, ,
quod ait, carnem et sanguinem coeleste reguum
. \
miniroe possidere. Ubi non de ea carne loquitur,

qure laboribua attrita, qua3 sanctilaie oonsecrata,
,

quae Deo denique grata sit, sed de ea, quae in pec ;
\
calorum sordibus detineiur. Quod nisi ita est, qui , nam illiid impleri p o l e r i l : Oportet e-nim corrupli, \
, * - bile lioe induere incorrupiionem, et mortale hoc induere immortalilatem*'! Quod clarius idem Apo
k
&, , ,
slolus significans, ne qui forsilan errarent atijuj
ob scelera de formalione corporis in rcsurreclioae

,
desperarenl, bis verbis bortatur : Morlificate mem,
'
bra, quce $unt in terra , hoc est, fornicalionem,
,

adulterium, libidinem, i l c
, . . .

.
Imo el eos qui Galilaeis apparuerunt eosque sic allocuti sunt: Uunc Je$um> quem vidistis vobis astumptum, sic veniet quemadmodum viaistiseum assumplum*.
'. '
LXXXVU. Ex bis quae hactcnus dicta suni, facilc
\
intelligentes bomines possunt lam ad veros ser \ niones, quam ad Manichsei mendacia animum adver * , \ tere, ut tametsi quodpiam allatum ab eo testinm ,
nium prxtermiscriiii, cx duobus itlis tribusque,

I I Cor. x, 5. 1 Cor. xv, 55. ' Coloss.
* F. .
I Cor. , 5. 1 Cor. xv, 50.
Joan. i , 12.
, 5. Acl. , I I .
PATROL. G a . X L I I .
p
S. EPiPIIANU
172
fpue eommeraoravimus, reliqua ab eo falso conflcta ,

. ,
dcprebendantur. Nos autcm tongo asperoque ittnere
\ , \ '
per periculosa loca confecto, a?gre ampbrsbaenam
illam, ac cenchrilidcm, lelalem in primis bestiam , *
cvasimus : quae mullarum rerum similitudiBibus
Y&riegata centneiiiee decipit. Ex quibus omnibus ,
\ 6
velui conflatum el o c c u l l u m H i o r t i f e r i i n aculeo ve. "
neni fonlenfrcontinet. Manichseus enim cum genlilibus genliHs est, ac solem, lunam, sidera daemonesque , , , \ ,
venet*atur;*gentilis, inquam,esl, cbarissimi, ejus- \ , , \, ,
quc secia Graecorum sitpcrsliUoiics tradil. Mago- ,
, \ ,
rum quoque praesligias coniplectilur, in iisque vo , ,
lulalur, aslronomos laudat, quoruni curiosas artes
* \
pcrsequilur, ac verbo lcnus Gbrisii 709 nomiiie
, $
glorialur. In quo cencbritidis siinillima est, quae
occultaio veneno varietale sua fallit, alque inter 1* , ,
.
varia fruleta versans, rerum omnium, quibus cireumdata est, similitudinem expriinit. Enimvero , \ ,
, postcaquam Dei ope, ac veritaiis fuste, necnon et
, \
Cbristi gaiigtitne ac corporc, quod ex Maria revera
M i u n i est,ac morluorum resurreclionis, et imiue ,
ejtisdcmque Dci confcssione draconis illios i aquie ,
, \ caput coniregimus \ boc est, niullicipitem illam
, \
b*Fesiui effiigavimus, capwtque coiumiiiuimus, per ,
petuae primiwn babendae Deo graliac sunt, lam ad
caeteras deinceps *propeiandam, ita ut a Dee sup- , ,
plices poslulcimis, noslrae u l imbecillilali guccurrat, ,
ut, iis quae suscepimus absoluiis, cuiuulatiores .
idftm referre possiraus.
ADVERSUS HIERAGITAS,
IEPARITON (49),
QUUB est hmresis XLVII,
$ive
LXVII.
, .
1. Po*t hnprobam illam, ac prae oroni alia ha'. \
tesi T i r u l e n t a r a , aerpentinam et barbaricam Ma- \
nichaei docirinam, Hieraras quidam nomine pro-
diit, a quo Hieracitae nominati eunt. Hic in oppido , * .
iEgypti Leonlone vixit, bumaniotibas Iflteris in
' , *5
,
primis .u-uditus, ac Gracorum dieciplinis, prescrlimque medicina, el aliis artibus imbuftis, ad quas \, \ ,
jEgyptiorum quoque doclrinam adjunxerat. Ae \
. \ \
nescio au et asironomiae ac magicarum artium
scienliani alligerit. Fuit cerie rariis anibus i n - .
slruclus, atque explicandi peritus, ut t;x illius , \ ,

commenlariis apparet; sed jEgyptiorum linguam
. , \
potissimum calluit, utpoie genereiEgyptius. Nec vero
Gi-aecicliiiguaBecientiamediocrKer esipcrpolilus,vir D ,
acuiissimo i n omnibus ingenio. Atque bic quidem
. ' , '
Chrifttianus fuft, sed non in eo vilx genere, quod
. ,
esset Christo diguum, pcrscveravit. Siquidem pro- \ . ,
lapsus, et impactus a veritate xcidit. Gum enim
\ ,
\etcris Novique Testamenti scienlissiinus esset, ut
\ , *
ea de peclore suo velui expromcret, ac comroen , taria scripsissei, inulla de suo dogmata vanissime
.
axpersit, ac quidquid visum est pro libidinc sua proposuit
{
Psal. L X X I I I , 14
(49) .
Auctoris huius seclaB nomcn varie concipilur eliam bic ab Epipbanio.
Nam aul Hierax, aul Hieracas vocatur. Qua
)osieriori appellatione censetur apud Hilarium
i k bt Trinit., el Aug. lib. Dt hwres. Sane si Ilie-
racas appellandus sit, Graece fortasse scribendum

erit I.Sednihil in editione noslra uiutandum
censuiiims. Neqtie vero satis recle ad eum inodum
inflecli puteni posse . Sed vej
, vel .
t
175
ADVERSUS ILERESES
L I B . I I . . I I . I I J E R E S . L X V I I .
174
\ Negat is omnino resurgere carnem, idque animc

, . soli tribuit, proindeque spiritalem esse resurrectio . \ \ nemasserit. Sacrarum 710 vero Litterarum tesli , ,
roonia colligens, et ad institutum suum ac menlem
, accommodans, absurdissima qusedam dogmatum
commenta curoulavit, et ad baeresim suam stabi .
liendam prafa quaedam excogitavit. Ca?terum vitae
, \ . ille instituto ac genere plane admirabilis fuit, et
.
ad alliciendos animos in primis eflficax. Quare plc , \ - rique ex iEgyptiis monacbis in illius errores ad , ducti sunt. Nam quod ad mortuorum resurrcctio , ' nem allinet, quod carnis resurreclionem inficiatur,
. ,
id ab Origene mutuatus videtur, nisi id ex sese
. \
evomuisse di<*endus est. Idem nuplias repudiat,
. \ \
quas Veteris Testamenti proprias fuisse docet.
\ " \ , \ Qulppe Abrahamum, Isaacum el Jacobum, Moy
, \ ,
sero, Aaronem ac sanctoe oranes, vclut Isaiam el
Jeremiam pariter asciscendos existimat, et prophe tas arbitratur; nuptiasque in Veteri Testamenlo
, licitas fuisse; sed posl adventuro Cbristi casdem
. , - rejiciendas, utpole quibuscum coelesle regnum
\, ; oblineri nequeat. Quid enim, inquU, Yerbum novi
; ut faceret advenil? quid, inquam, novi praedicarc,
\ , * \ aut quod egregium facinus moliri voluit? Si Dei
, , timorem dixeris, boc jam lex ipsa continebat; si
\ , nuptias, ettara in sacris Lilteri praedicanlurt si
. invidUro, avariliam, injustiliam damiiasse dicae,
, , h c omnia Vetere Testanento comprebeijsa sunt.
\ * Superest ergo id ut unum efficere voluerit, ut
C8 conlinentiani pradicaret i n mun<b>, ac ei.bi ipsi
castimoniam deligeret, sine qtja ohtineri vita non
possit.
. I I . Ad i d vero dogma comprobandum undecun , , \ ,
que argumenta corrogat, velui illum locum : San . ctificationem vestram, iine qua nemo videbit Deum .
, , ,
Quod ei Aposloli dictura illud objicias: Honoranda

tunt nuptiai, $t lorus immaculatus; fornicatores au ; \ tem et adulleros judicabit Deus , sic ille respondel :
, Alqui paulo post idem Apostolus dicit : Innupta
, , . solliclta est de his quoe Dei sunt, quomodo placeat
, Domino, et virgo. Nupta vero sollicita est quomodo
.
, ploceat tiro, tt divisa est *. Unde si divisio inest,
, \ ; \ quomodo inlercedere communio potest? Ac si Deo
non placeat, sed viro, potestne bxreditateni a Deo
, \,
; D consequi? Cum autem sic hortalur : Propter for
, nicationei autem, umsquhque tuam uxorem habeat *,
non laudandas 711 P
^dventum Domini, sed
, \, ,
tolerandas nupiias pulat, ne majus in exitium prse
, cipites mant. Sunt enim eunuchi, qui seipsos catftv.

* \ , ,
straverunl propter regnum ccelorum . Iterum : Volo
\, \ ,
omnes este sicut meipsum . Tum : Simile factum
est reguum ccelorum quinque virginibus, quaruni

, . ,
quinque eranl fatuoe, et quinque prudentes . Ubi
, ,
tam prudentes virgines, quam fatuse, sed nihilomi \ , .
nus virgines, cum coelesli regno comparanlur; nec
,
de nuptiis memionem fecit. Multa id genus alia
.
adversus nuplias accumulat.
o s l
Cor. .
Hebr. xn, 14.
1 Cor. , 7. Maltb. , I , .
Ilebr. x m , 4.
* I Cor. vn, 31.
ibid. 2.
Mallb. x u , 1
i75
S. EW PHAMI
76
fteque vcro puerulos ante cogniiionis nsun mor- ^

admiuit, sed a proposiu tpe rejicit. Negat , '
enmi istos coeleste regounn capessere, quandoqui- . dem certamen nulluro obierint. Nam qui in eerla* , , \, .
inen descendit, non coronatur, nisi legitime ctrta , ,

verit . Quare cum ne i i qeidem qai certant, nisi

. \ ,
,
id legiiime prestiierint, coronentur, qtianio miniis
qui ne ad certairen qudem adbuc vocali sunl? ;
Paradisum porro sensibilem esse non potat, quo , \ * ,
, * '
in errore versatus est et Origene*. Neque, ut antea
-dixt, mortuorum resurreclionem ad carnem perti- ,
nere, sed ila resurgere mortuoe faietur, solas ut , \ .
animas id assequi velit, ac spiritalem nescio quam \ ' ,
fabulam contexat. Cdelerum nemo in illorum gro- , , , .
\ \
gem admittitur, nisi virgo sit, aul monachus, aut
* 11continens, aut vidua. De Patre, Filio et Spiritu
sanclo non eadem cum Origene senlil; quin potius * \ \
, .
êt a Paire Filium revera genitum, el Spiritiim sanclum eredil a Patre procedere.
. , 1!I. Qucm quidem Spiritum, quemadmodnm supra hi Melcbiscdecianorum baeresi docuimus, Mel* , \ (
bisedecum esse sibi persuadet, pro eo qtiod scri- , , ,
plumest: Pro nobis orat gemitibus inenarrabilibus . \, ,
.
\
El quis ille tandem est? Manet, inqutt, $acerdo$ in

ivtepium . Porro sacerdos in aternum ideo manet, . ,
.
ut orare possil. Hunc ipsum Spiriium Abrahamo ,
per illud tempus occurri9$e pulat. Est enim, inquit, *
\
Filio similis. Quare ab Apostolo dicilur esse sine
patre, sine matre, tine genealugia * * tint matre, , , ,
quod omnino nullam habuerit; sine palre, quod ; ' \, *
emn in terra non habuerit. Similis vero Filio Dei , \ .

.
faclus manet sacerdos in ceiernum . PraHer haec ,
jnuUa alia de Spiritu saneto garricns fusissimam \ ,
de eo disputationera instituit. Sed prseciputim opl- \ .

nionis 712
firmamentum ex libro quodam,
qui Anabaticus Isaiee inscriptus est, arcessit, quo

in libro sic loquilur : Ostendit mibi angclus de ,
oranibus coram me, et ostendil mihi, et d i x i t : , \ , \
Quis est ad dexteram Dei? Ei dixi : Tu scis, Do- $ ; *
mine. Tum i l l e : Hic est DHeclus. Et quis est alter , , 6 .
ei similis qui a sinislra venit, et dixi : Tu nosti; ;
hic est Spiritus eanctus, qui in te loquitur el in \ ,
prophetis. Et erat, iuquit, similis Dilecto. Ex hoc \ \ . \ ,
\, .
loco illam Scripturae sententiam conftrmare nititur:
Assimilatus Filio Dei manet sacerdos in perpe- * *

.
tuum.
f
s a a e
Verum quam multa de boc argumento excogilare mens nostra potest, ac dispulando complecti,
quibua depravala illius intelligentia ac sententia
refeilatur! Cseterum isle exlrema senectute mortuus est, ac Graeca jgypiiacaque lingua qtiampluriipa scripsit. Inter caeteca commentarios, et l u cubraliones de opere sex dierum, quibus fabuhs
noDiiullas et vanissimas allegorias commenlus est.
Necnon et alia qusedam ex sacris deprompta Litieris : quibus et psalraos quosdani novitios a se con-
11 Tim. , 5.
Rom. v m , 56.
Hcbr. , 3.
\

;
. , \
,
.
, .
\
.
* ibid.
ibid.
For. .
ADVEBSUS IhERESES LIB. I I . . 1. l l i : R E $ . LXVII.
17
' - ditos adjecit. Qui illius seclam vere et ex animo

' .
profitentur, plerique ab aniinaiis abalinent. Nam
, \ \
quod ad Hieracam ipsum pertinet, severam admo. \ , , dum vitae disciplinam adhibuit. Sed qui post illum
, exstitere iiscipuli nihil prater simulalionem ha. . "
buerunt. Constat illum ab eduliis omnibus sibt
.
temperasse, adeoque severe vixisse, ut cl vino*
careret. Auctores nonaulli swnt, eum tiltra annos nonaginta vixisse, et ad extremum vitae tempus libroa
antiqtiarii more scripstese. Librarios enioi ei quidem peritas fuit, nec oculus ei caligavit.
\ ,
IV. Nunc ab eo disseminata rizania considere mus, quanam videHcet divini verbi sententia ve ,
nenalnm hunc serpentem consiringere atque et*
[] ,
stinguere posshnus, qai scorpii instar anteriori po
sleriorique parle ferit, hoc est, ex utroque Testa , ' g mento qua sunt nocilura colligtt; quae non eo
.
serrsu accipil, quo i n divinis Liiteris produntur,
^ , , - sed pro eo ac perversa mens itiius, quae ctarissima
6 ,
ac perspieua sunt, obsctire ac tenebricosc capie , bai. Neque entm viluperandom mel, aut amarum
, esi, nee exquisitissimi qaique cibi, qttorura auclop*
.
Deiia est: iidem tamea, si febri laborantibue de deris, araari in illorum ore videbunlur, non quod
, illorura auaviias amaritedme ulla svffusa sit, ecd
, \ quod groior&m gufltas injoctifido illo sapore'
. \ \
71S ofelaios s tofecerH. Ita qtrisquis a veritate

aberrat, nequaqeam ab ea in fraudem indnctus
;
eat, eed ad veritatem degustandam telnt amarob
, ; animi sensus attHlit, ideoque ei in amariiudinem
. , veritas est illi conversa. Sed u l de puerulie poiie - C slmuHi agamus, quid de illis diceimie, qui i n
. * ,
Betbiehem Juda? subinde propter Chrisism occisi
, ,
enivl? Quaeroulram necne cceieste regnum conse - cuti sinl? Eiiknvero ctnsecuti illi sust, uipote la.
bis onniis experies. Nlsi euim illud obtinuerini,
tantum illis malum Domimts cooaciverit, cujuft
,
causa necati sunt. Quod si b euimlem prius inter , ,
fecti suat, qttam in certamen deseendereat, ac
.
praontttHi asaequcreniur, conaequens est illhis adventum mun4o peiius detrkneiHui aitulisse, quoBiam quidem cattsam ittte praetxuerit, cur et immalura morle vham per supplkia profunderent, et
regio nibilominus interdicio a certamnie pcriode ac pra&wio probibiii fuerim.
Sed et alia praeierea vtdeamus. Prodeat ad Ilie . raeam Hlmn refutaftdum bealue ac sapientissimua
\
tlle Sajoraon. Ades igitar, propbeunim beatissiine,
. , ,
6 , qui a Domino lantam eordis ac sapienUa? latitudi nem naciaa ea> quanla est atenarum in maris l i t dic nobis, qaee tua eit de pueris opinio^
; * tore
, ,
&- Hic igilur, Senetlus, inquit, veneralnlu, non lon^.
HoJUa
, giwa, nec mmwmm tuimero compuiaia; canities veroprudentia est hemimbut, et ceiat senectulis vita im .
maculata. Cum Bmereprehenskme etut, Deo diie

,
,
ctu* tH, vivttH inter feccaiore* tran*tutm est

.
,

,

rapius mt ne malitia mntaret inttUeclwn, mit dolus

deeiptrtl unmatoipw**. Fuicmalio quippe nugadla. ,
th obscurat bmta, et meonHmtia
coiuupUceniia?

transvertit mentem shte maHlia . Ul autem de pue. \ ,
ris loqui ilhira appareat, slatHB adjictt : Contum
malus in brevi exptevit , quasi d i c a l ; Mortuus i* o i b
MUReg, iv, 29.
Sap. iv, 8-12.
* ibid. 13
179
S. EPIPIIANH
180
enis implevit tempora imilta. Placita enim erat . >
.
Domino anima illius : propterea fesiinavil enm edu-
cere de medio malitia . Quin et apud Jeremiam
*
Domimis , Anlequam, inquit, in utero formarem te, ,
,
vo vi , el anlequam cxires de vuiva, sanclificavi , .
te *.
V . Sed ad Salvalorem ipsum, et os illud expers
'. ,
meudacii omniumque rerum cognitione prsediium
, . , ,
veniamus. Adsis igitur, Domine, et intelligenliae , \
noslrae opem ferens Hieracam illum ejusque leme- .
, \,
riialem argue. Accesserunl, inquil, ad illum pue- , * .
01
ruli, ut manus iliti itnponeret 714
benedicerel;

, .
discipuli vero repellebnnt illos et prohibebant. Ipse " ,

vero dixit iliis : Sintle parvulos, et ne prohibele il~ .
los venire ad me. Talium enim t%% regttum ceelo- .
\
rum
Sed ne puerulorum tantummodo, ac non ,
reliquae aetalis coelesie regnum esse crederemus, sic \ , '
ab jllis exorsus eet, ut communem cum iis baeredi- * , *
tatem illorum similibus tribueret. Jara vero si his . *
ipsis, qui proxime ad iilos accesserint, coeleste rc- ,
gnum promitliiur: quanto id ipsi magis assequen ' ; ,
tur : quorum ad exemplar ac arcbetypum expressi . . #sunt alii? Adeo nullus istius fabute locus est re- , .
lictug. Omnium quippe miseretur Dominus : Cutto- , . '
dient enim parvulos Dominu* *. Uem : Laudale,
.
pueri, Dominum . Deinde praedicatum illud a paerjs

* \, *at0tfest: Hosannain exctltb. Benediclus qui venit in no . \ ;
l
a c
wine
Domini,
Item : ore infantium et lactentium perfeeisli
iaudem
. Mitto alia ejus geiieris
infinita.
(7'. , \
V I . Ad carnis vcro resurrectionem quod aitinet, C
, ;
nonne convenire illa carni debet, vanissime
Hieraca, cum et ipsa loquendi ratio eatis viro illius . ' .
arguat? Etenim resurrectio de eo non dicitur, quod
; ;
miiiime ceciderit. Quidnam igitur illud est quod
cecidit, quod sepullum est aique dissoluium, prae- ' , \ ;
, . \ \
terquam corpus ? Neque cnim de anima dici istud
potcst quae neque cadere, neque separari polest. ; ,
Plura alia de ea re disputari possunl, sed haec . \ ,
eumma esto : resurrectionem nequaquam anioiie , \
tribui, sed corpus esse quod resurgit. Quod vero , \ , ,
de eleclione plura dicit, qua Salvalor virgini- . \
tatem, continenliam et caslimoniam elegit : quis \ ;
" f
hoc non intelligit, do eodem delectu gloriari quoque sanctam, calbolicam et apostolicam Ecclesiam? ,
Sed eadein nibiluminus et eos quoque, qut bonestis & , , ;
nuptiis illigati sunt, pro eui conditione stalus, ad
,
saluiem pervenire posse non dubitat. Nam venera,
biles esse nuptias *, ac Dei aspiranle gratia coelesle
. ,
regnum obtinere quis vel ex eo non agnoseat, quod
. ,
ad nuptias invitatus Salvator ipse fuerit, ut iis be
nedicerel? Quod si tum nuptiis interesse noluisset,
.
earunidem eversor fuisset, nec uuumquemque pro
.
sua iuibecillitale benigne atque indulgenter admit ,
tere pularetur. Quamobrem venerabiles nuptiae
" \
eunt, cum eas ipse constiluerit. Ideoque et adesse
$
iisdem voluit, ut eorum ora praecluderet qui conlra
* Sap. , 14. *Jer. , 5. Matth. xix. 13, 14. *Psal. c u v , 0.
Psal. VHI, 3 ; Matlli. xxi, 16.
Jlebr. x m , 4. Eor. \ .
8
' Psal. cxn, l .
Malth. , .
ADVERSUS ILERESES L1R. I I . TO?C . - H i E R E S . LXVII.
ISf
;, - veritatem disputanl. Qoin et illic apud Canani Ga- .

* - lilaeae, primum signum fecit el in vinura aquam con- , vertit*. Nam ut orlus ex 7 1 5 Virgine fuerat, ut |
, , orbi terrarum excitatam ex Virgine lucera oslen . deret: Ka et priroum miraculuni nuptiarum in gra*
| , 6 liam apud Canaro Galilieae faeere vokiit. Qao nimir
, :* .
rum et virginitati suum illo partu, lucisque qusa- ex

,
illa prodierat, emissione honorem Iribueret, ct ho, ,
nestas mipiias prodigiis ac miraculis illusiraret:
; ;
, quibus primum mutanda in vinum aqua miraeulum
,
.
est molitus. Ad haec si abalienandae forenl ab eo
, \,~ , nuptiae, quorsum ita gentinm magislcr praciperct:

Juniores viduas rejice; postquam enim luxuriaias
;
fuerini in Christum, nubere volunl, habentes judi*
cium, quoniam primam pdem irritam fecerunt*. Quid igilur jubei? Nubant, inquit, filios procreent, malres
familias sint . Quae cum Apostoli auctoriiale coinprobentur, cur a le, Hieraca, poslGbristi Domini ad
cntum in carne nuptiae fcondemnantur?
'. \ , V l i . DeMelcbisedeco quod asseris. Spirilum illum.
, \
esee sancturo, id si verom est, vcnisse Sphritum,
.
et carnetn induissc, non solus utique sectindiim
, \ .
carnem natus est Filius, sed et cum eo quoque
,
Spiritiis. Quod si secundum carnem natus est ct
, ,
Spirilus, curo Maria Salvatorein edidertt, dical BO ; ,
bis Hleracas, ubinam genliinn ea stt quae spiriium

, pepererit? Nara quod Aposlolus dteil, Assimilatus . ,
Filio Dei marut sacerdos in aiernum *, nulla esfcillic de Spiritu sanclo menlio. Non enitn siraiiem
, , . ,
illum Filio Dei, sed assitmlatun esse dixit. Q u
, .
vox assimilatu$, poslerius quiddam ut intclligamus
, \ inducit. Ac si post Abrahami ten.pora Christo Spiritus assimilalur, aliquando non exstiterit oporlet,
. \
ut propterea Dei Filio similis sii factus. Jam siae
;
k
, C patre esse qui potesl? Naui si pcr sese easet Spiritus, nec ex propria divinilalis naiura procederet,
, . \
merito sine Palre esse diceretur. Revera enim uni , \ ,
genilus esi Fdius, neque fratrem babet, esique Dei
. Filius. Sed etsi genitum esse Sptritum nequaquam
, ,
velimus, cum unigenitus sil, ut dixi, Filius, venim
, ,
Spiriiue sit a Paire procedens , et de meo, ut
\ .
Cbrisli verbis utar, accipiens \ cerle quidem qut
, ,
et a Patre progredilur, et de mco accipit, sine
. ,
Patre esse non polest. Quod si el in coelo niatre,
\ \ \
ct in terra patre carere dixeril, potest t t islud ad .
\
Salvalorcm convenire. Gur igiiur Apostolus ita po
stremo loquitur : Cujus aulem genealogia ex Wis
/;
non ducitur decimavit Abraham patriarcham*1Nun

, , \
haec verba, ex ipsis, accuratioris explicationis gra 1
. ^ lia 7 1 6 adbibiia gunt, ut illud indicareu cunuqui

,
ab Israeiiiis genealogiam non duceret, ex alus- om .
utno gentibus eamdein arcessere. Ex eavero quod
uierque illius pareiis in Scripturia expre&sus non
, \ .
fueril, alia pro aiiis veritatis calamniatorea so \ . mniant. Nos autera lam ejus raatrem quam palrcm
, .
in Tradilionibus iiiTcnimus. Atque bic e Sidonio ,
rum et Chananseorum genere fuisse tpaditur. Qua \ ,
propter (ota ab eo conGcta iabula corruit. Sed et
. ,,
.
inane esl susceptum ab eo vilae severiaris jnstitaLeg. \ .
Joan. , 1-11.
1 Tim. v, t ! i x .
ibid. 14.
Hebr. TII, 3. Jaan. xiv, %S.
4oau. x v i , U , 15. Hcbr. , 6.
185
S. 11
lum. Neque enim iis duntaxat vcsci
quae auima carenl,
si
134
cum
fidei
depravatione conjuHCtum
boc
fucrii, ad vilam ullam el spem, aul ad saluiis magisterium perlinei. Omnia,. inquit, ad gloriam
Dei fiant *.
'. \
V l l l . Sed baec adversus illins errorem disputata
. ,
sufticianl, quibus scorpii alas confregimus, illius\ .
quc vini profligavimus. Esl enim ille pennalo serpcnti ac scorpio stmilis, qui quideni variis modis ,
alas baberc ac volare dicendus eat; cumque virgi- , \ ,
,
niialcm imitetur Ecclcsia?, conscienliae Umen illa
Rinceritate caret. Quare ad eum ejusque similes d i - . \ \
4-tum iUod Apostoli convenit : Cauterialam haben- ,

,
tinm cotucienliam, prolubenlium uxores ducere, ab- ,
slhicre cibis, quos Deus ad usum condidil *. Nam

.
,
per verbum Dei viventis et orationera oibi illi sanctilicanlur, sunlque et boni omncs, ci jucundi, ne- , , \ , \
'
que quidquam aj>od Deum rejicitur. CaHerum ridi , '
culi vel maxime Hieracila? sunt, ub ascililias iilas
.
ei introductas femtnas, quas cum apud sese hat
bcanl, ad quotidianuin duntaxal ministerium eas \ , , ,

se adbibere gloriantur. Sed cum bujus, uti dixi, \ ,
nlas evulserimus, capulque vilae ligno, boc est
Domiui nostri Jesu Gbrisli cruco, coniminuerimus, , \ ,
implorala primum ope Dei, ut reliquas confulare , Iixreses, et inaniler ab iis in orbera inlroducla \ *
dogmala diluere possimus, ad eas aggrediamur.
.

MELETll iEGYPTtl SCIHSMA,
(50)
,
Quie ett hceresis XLVIIl,

sm
LXVIII.
1. Est quaedam in jEgyplo Melcltanorum factio,
quae a Meletio quodam in Thebaide olim episcopo
nuncupatur. Qui quidem ad catboKcara Ecclesiam
sinceramque fidem nibilominus adhaesit. Neque
enim ullo lempere a sanclse el catholicsD Ecctesiae c
religione deecivit. Floruil bic eodem quo Hkracaa
tempore, etmique ordine consequiiur: quo etiani
tempore sanclus Peirus Alexandrinus cpiscopus
717
* Atque onmes isli pergecutionis illius
leropore fuerunl, qnae a Diocletiano et Maxiuiiano
imperaloribus excitala est. Quae autem ad Melelium attinenl, hoc inodo sese babueruut:
,
.
'.
,
. ^
* .
\ , \ \
.

\ .

.
\ \
,, \
'
\ * -
v i x i t
Hic Ecclesiam schismale discidil, ita tamen ut

fidem nulla ex parte miilarel. Qui in illa persecntione una cum sancto Pctro episcopo ei martyre
oaelerisque martyribus comprebensu est ab Alexandriae et iEgypli prafectis, quibns boc ab imperatoribus mandalum Tuerat. Pra>eral tum Tbebaidi
l C o r . x , 31. 1 Tim. iv, 2, 3.
(50) .
De Meletianis Aclis, ac tota D que cansas ac personas stylo sue non modo sttblecbisraatis hisloria, quam bic proponil Epipbanius, vant, sed eliam conlra fidem veritatis exoniant.
qigd gentiendum sit, in Baronianis Annalibus expli- Gujusinodi selale nostra complurcs Hisloriae prodeuni, a Gatbolicis, ut vidcri volunl, et Romans
calur anno 306, quibus ego tibentissime subscribo.
Gertissimum enim est a Meletiano aliquo scriptore communionis hominibus edita?; sod quae Genevensi
aliquo conveutu mediiaiae diclalqoe videamur.
fal sa Meletii Acta conscripla fuisse; in quibuslurQuarum praedicandarum (lnem nullum baeretici ipsi
pissimam bonainis infamiaro et cxsecrabilia facinora dissimulare conalus est. l n ea cum imprudens faciunl Galholici, non ut suspectas solum, sed ut
incidisset Epiphanius, veram ac sinceram illamesse impias ac damnatas exsecrantur. Ejusmodi Metoliana illa fuit historia, quae sanctissimum virum in
narrationem frusira credidit. Quod utinam ei in
mentem non venisset I Pessimc quidem de humano errorem adduxit. Nam qnalie rcvera Melciius fuerit,
genere merenlur illi qui sactosanctam bisloriae ve- quxve concitandi scbismatis occasio ac progressio,
riiatem mendaciis aspergunt suis. Sed multo de- mulio cerlius ex Athanasii scriplis alque ex Nicaeiri
teslandi magis ac publice coercendi videnlur qui concilii synodicis liUeris inlclligi polcst. Vide omad falsilateni, impietalis ac sacrilegii crimen adjuti- nino quar illic a Baronio accuraliasime disputantur.
ft*u*l. dum rcs bxrcticorum honiiuum, corumdein4
A B V E R S U S HJERESES L I B .
I I . . I I . Il/ERES. L X Y I I I .
18
^, Culcjanus , Alexandria; vero ltierocles. Meletius

iiaque cum marlyribns, ac pracipue Petro archi , \ episcopo Alexandriuo, tum in vinculis habebalur.
Alqueilleqmdera caHeris iEgypli episcopis anlecel . \ lens, secundum a Petro dignilalis locum obliuebat,
[] , \ utpole illius adjutor, sed eidem tamen subjectus, el
, ad ipsum de causts ecdcsiaslicis referens. Hic enim
mos est Alexaudrinorum arcbiepiscoporum, u l per
, ' , \
. , lolam Êgyptum ac Tbebaidem, Mareolidem, L i '^(5) - byam, Animoniacam, Mareotidem et Penlapolim
ecclesiasiica negolia adiuinistrenl. Ergo onines illi
\ , \ ,
ob Gbristi nomen in custodiam dati diu in vinculis
', \ ,
detenti sunt; anlq. quos nonnulli eadem de causa
. \
vincli roartyriura obierunt, ac praeniium morle con seculi sunt; cum inlerim isti tanquarn primarii ac
, \ ^ praeslantiores in postenun reservaii essenl.
, \ \ .
I I . Cumque nonnulli martyrium felicilcr subiis'. ,
sent, alii vero ab eodem excidisseul, el nefariam
4 , \
idolorum superstrlionem adnmissenCadco ut vi ac
, *
necessHate sacrificarctit, iidcm post lapsnm e! sa \ * . , \
(52), \ , - crificia ad confessores el martyrcs nceesserunl, ut
poenitenlia miserrcordiara obtinerenl. Quorum alii
\ ,
, , ' mililes erant, alii ex variis clericorum ordinibus,
, - presbyteris, diaconis, ac reliquis aliie. Hinc non
, \ , \ , minima inter martyres commotio ac dissensio e&t
exorla, neganlibus aliis eos, qui seniel Iapsi essenl,
, \
, \ ac Cbrislum abnegassent, nec forlitudinem ac con, , C slanliam relinuissenl, aut ccrlamen obiissent, rcoi , , piendos ad poenitcntiam esse : ne forte reliqui ob
\ , * eelerrime impelratam ab iis indulgentiam ntinore

pccnarum melu, abripi sess palerenlur, ac Deum
, , \ negarcnt, exsecrandisque se gPtUitium sacris polfetav \ . \
luerent. Et eral quod ab ejusmodi confessoribiis
* - diccbatur a raiione non alienufii. Hi eranl 7 1 8
. , , \ Meleiius, el Pcleus, aliique coniplures martyres,
, \ el confessores, quos divini bonoris sludio ac zelo
.
inflammatos, cum bxc dicerenl, fuisse non dubium
, , .
est. Auclores porro iidem erant, ut secundum per" ,
seculionem, posl justum aliquod temporis spalium,
pace constilula, poeniientix illis locus indulgerelur,
, '
si quidem vcre illamct ex animo susciperent, atque
, \
cjus frucliis exbiberent : nec ita lamen, ul eclericis
* & (55)
unusquisquc prisiiiiuin in ordiuem rcslilucrelur,
1
* Cor. ' .
* Cor. .
(51) rdr rf}

.
Sic in raagno Nicaeno concilio, can. 6 :
, \ , \ , '
. iis provinciis
recensendie, quae Alexandriae conlribuunlur, animadverlendum est, drstingui ab Epipbanio
et . Ptoleinaeus lib. ,
.Mareolidem et Marocolam ita disceriiil, ul Marseotis
oppidum sitLibyse Nomidie, baud procul ab Oasite,
ai provincia s i l , sive Nomus ac praeioclura ad Mariain, sive Mareoiidem lacura, quae in
Êgvplo censelur. Plinius vero Mareolas velut populijm quemdam in Mareolidc Ubya collocat lib. v,
cap. C.
(52)
ovr .
Tametsi
inipelrandae pocnitentise causa ad marlyres idcirco confugisse videri possint, quod iidem illi
epjscopi forenl, a quibus id oblineri debuit: nihilominus veterein ad rilum forlassis islud perlinei;
quo lapsos ad martyres adiisse sciuius, ut ab iis
Ubeltos ac liileras ad antisiites peterent, qnorum
beneficio in integrum reelituereniur. I)e quibus
frequens eel apud Cyprianuui, Terlull. ae ca,lero$
meiilio.
(55) pf(r tra . Clcrici posl
poeailentiaiu publicam ad coniiiiunionem laicam
nonnunquam redacti. Aliasbonoreac dignitatesalvn,
ab ooini funclione dunlaxat et adminislratione suju
1*7
S. EPIPIIANIi
<S3
scd ut posl aliquod lempus ad Ecclesiam ac com- ,

munionem admissus in reliqua populi mullitudine,
\ , ,
non inter reliqnos censerelur. Eratque baec, uli \ . \ \ dixi, a veritatis amore profecta, et divini ardoris
,
plenistfinia ratio.
III. Gontra sanclissimus Pelrus, utpote bcnignus
. , , \
ac misericors, et velut communis oninium p a r e n g ,
, \
Jiis illos vcrbis obsccrabal: Admiltamus illos, quan- * , \
doquidem peccali eos poenitet, ac poeuitentiam illie
conslituamus, ut ad Ecclesiam assideant, neque aut
, \ , ,
ipsos, aut clericos aversemur (his enim verbis usuni
, ~
eese constanli fama didicimus), ae el pudore, tt

dilalione illa temporis, qui semel prae imbecillitale
\
ct ignavia a diabolo concussi ac labefactati sunt,
\ , \ penilus desciscant, nec reinedtum ulluin adbi
beant, quemadmodum saci ac Lilterae prascipiunt: , . \ Nonpcrverli claudum, scd sanari polius. Quam- ; \ , \
obrem Pelri quidem oratio ad clemenliam buniani- , \ , \ latemque spectabat, Meletii v e r o ac fautorum ejus .
veritatis, ac divini ardoris patrocinium susceperat. ,
Cum ergo a se invicem diversa seniirent, ex eorum
, . "
q u utrinque pie ac religiose proferebantur occa- ,
eioue et specie schisma conflalum est. Eleniio Pe \ ,
trus arcbiepiscopus cuin animadverleret consilium
,
suum bumanitalis plenissimum Meletianis minime ' ,
placuissc, quod ardentiore divini bonoris studio , , ' (54),
flagrarent, mcdiain carcere pallium, quod lodiciam

dicilur, veli instar oppandens, proclamari adiaco- , \
no jussit : Qui mecum senliunt, hucad me veniant; , . \
qui Meletii opinioni favenl, ad Meletium. Quod cum
, ,
ila factum esset, diviso in parics populo, episco- C \ , \ , \
ponim, monachorum et presbylerorum ac reli ,
quorum ordinum roajor numerus sese ad Meletium
\ . \ *
adjunxil, pauci quidem episcoporum et aliorum
, \ ' , \
Petrum arcbiepiscopum secuti sunl. Quo cx tem .
porc preces ac sacrificia cselerasque omnes caerenionias separati a se invicem obierunt.
719 Post laec Pelrus roartyrio affectue esi,
TNVULI (55), \
Alcxandro successore reliclo; bic enim p o s l Pe ,
trum Alexandrinae Ecclesiae praepoeitiw esl. Meleliue
'.
e r o cum aliie plerisque relegatus, et ad Phaneua
^ . melalla damnatus est. Post illud tempus Meletius
\ , *1
For. .
sunt. Ancyranum conc. can. 1, presbyteros D qui coacti poenitentia?speciem adumbrarant, asacris
sacriiicalos, qui poslea ad certamcn redierinl, jubet
ordinibus rejecti. In Carth. v, can 11, decretum est
, ne presbyleris, vel diaconis gravioris culpae c o r i , ,
viclis, ideoque deponendis, manus tanquam poeni . Quod idem can. sequenti
tcntibus, vel lanquam fidelibus laicie imponatur.
de diaconis consliluiiur, cum e o , ul si quos episco- Quo el Augustiid locus ille perlinet lib. De bapi.
piis humilitalis, posnilenlta?, ac caneris id genus contr. Donat., cap. 1 : Nam sicutredeuntes, qui priusoflkiis insignes aniroadverlcrit, ciiin cis inilius
quam recederent baptizati$unt nonrebaplizantnr:U*
atque bumanius possit agere. At Leo papa ep. 3,
redeuntesqui priutquamrecederent ordinati sunt, non
clericos ab hxrelicis reverlentes posi poenilculiani,
uti-jue rursut ordinantur, udaut adminittrant, quod
eine nlla spe promoiionis in e o d e i n manereordine
adminittrabant,$i hoe Eccletim utilitas postuiat;aut
decrevit, in quo fuet-ant. At oliin clericts a3gre i n - i t non administrant, sacramentum ordinationis *um
dulla poenilenlia. ldeo in Arausicano , can. 4,nolamen gerunt,et ideo eis manut taicot non imponhur.
i n i n a i H i i caveiur : Paenitentiam desiderantibus etiam
(54) , ' o$r . Palclericit non negandam. Yerum qni poenilemiam
lium enim pro quavis veete, etiam stragula sumilur.
aliquando publicaiii obiissenl, ordiuari nefas crat,
(55)
.
De Petri
conc. Tolel. i , cari. 2. Hinc Oplalus Milevitanus
succewore diccmus ad sequenlem hap.resini, n. 11;
Itb. n : lnveni$ti* inquii, pucros. De porniicntia
nam vX pluriuiuiu in ea narralione falsus est Epi*aiuiaslis ne aliqui ordinari potvissent. lla vel pueri,
phanius.
i9
ADVEKSUS IliEKESES LIB. II . . I I . IliERES. L X M I I .
190
(56). cum omnibus illis coufessoribus, qui tracli abre*

,
plique cum eo fueranl, tam in earcere quam in i i i , , *
nere ac amcunqne regionem locumquc pcragra \ *
rct, ibi clericos, episcopos, presbyleros et diaconos
, \ ,
insiituil, ac privatas ecclcsias fundavit, cuminterini
, \
nec bi cnni illis, nec illl cum his commune aliquid
, .
baberent. Porro suam quisque ecclesiam diversis
5 , nominibus inscribebat: nam Pelri successores,
,
penes quos veteres erant Ecclesia, calbolicae Ec, , ,
clesiae titulum usurpabaitt; Meletiani Ecclesiam
. " \ ,
martyrum. Igitur Eleulberopolim, Gazam
et
\ , \
ifiliam profectus Melelius plerosque ad eum mo . \
dum ordinavit. Acciditque ut ad metalla diulius
.
dclinerelur. Scd ab iis tandem cotifessorcs Kberali
\,
siint, tam qui Petro favebam (adhuc cnim complu ( ), \ B res erant), quam Meletiaui. Qui quidem in rce . tallis a mutua communione abslinebant, ac ne si, . mul quidem orabant. Meletius vero diu postea su , perstes f u i t : adeo ut cum Aleiandro quoque Petri
\ , successore floruerit, cum eoque familiaritatem ba buerit; praecipuam porro Ecclesiae fldeique curam
. " , - gessit. Nam, ut ea?pe dixi, nibil ab ea diversum aut
.
alienum docuit.
'. ,
, ,
, \ . '
"

. *
\ ,
, \ *

, \
\
, \ ,
\ , \
.
, \
, , . \
, '
, \ .
", , \
. ,
,
.
,
, \
,
. \
, .

56) Er . Memlnit in
em persecutioncdeclarnnda Phaenesiorum raelalloruin Eusebius vm libro inAppendice, vel cap. 17:

. Quani borrcnda bxc roc-
IV. Qnfncliam cum idem Alexandriae Melelius

esset, ibique privalos cum suis convenlus babens
aliquandiu mansisset, Arium a se deprelteiisum ad
Alexandrtttn detulil, cum eum acceptsset a reciie
fidci scopo in Scripturis apud populum inlerpretaodis aberrare. Arius enim Baucato cujusdam
apud Alexandrtam Ecclesia? presbyler erat. Nani
unicuique Ecclesiae, q u lum multae crant, hodie
vero pluros sunt, suus altribuebaiur presbyier :
qua ralione procurandam Ecclesiam illam Arius
sueceperat, slve quis alius adjunctus ei fuerat, de
quibus goo loco, cum id necesse erit, accuralius
agemus. Deprehenso igilur Ario, Alcxander indicto
episcoporum concilio de fide diligenter inquisiit,
61 ab Ario pravae ac perniciosae iUius opinionis,
quam animuconceperat, ralionem exegit. Hic Arius
nibil tergiversari, aut dissimulare, 720
P "
fricta fronte, uli se ree babebat, respondit. Quam
ob rem Alcxander euro ex Ecclesia delurbavit, et
cum eo ingens virginum ac caeterorum clericorum,
quos ille depravarat, vis ejicitur. Sub liaec Arius
fugiens in Palaestinam abiit. Inde Nicomediam profccius, ex ea urbe lilteras ad Alexandrum dedit, in
quibus ab insana mente ac furioso dogmate non
recessit. Verum paulo post, Alexandri sanctissimi
Alexandriae episcopi studio et horlalu, beatae memoriae Constantinus synodura in urbe Nicaea congregat, ubi Arii dogma post ejusmortem damnatum
esl. Principto enim coram imperatore Constanlino
inilciatus fueral, et cavillando ac simulando cnm
recta flde consenlanea, jurejurando cliani interpos e J
or
tnlla fuerinl, docel Alban. Epist. ad tolit., p. 658,

ubi Eutychinm bypodiaconum ab Arianis scribit ad
metalla damnalum : \ , '
';
. Vidc OrUiiuGCU
fOt
S. EPIPHANU
192
sito, foculus fuerat. Cui impcralor, Tu quidem, , \

inquil, si vere jnratus sis.jusjurandum luum ralum
*
esto, et innocens eris. Sin id Gcle ac fraudulenter
, ^geris, ille ipse, per quem jurasti, a te pocnas exi- , , \
gat : quod ipsum, u l poslea dicemus, paulo post
, * , contigil. Arius vero cum de Eusebii Nicomediensis
,
episcopi, qui eadem cum ipso senliebal, factione
. " essel, ab eo ad imperalorem perduclus esl, tan- 6 , quim baeresim suam abjurarel ac damnaret. Ideo, ,
, \ . "
que imperator Eusebio mandal, ut Arium Constan
t-nopoli ad commumonem admillerct, sub Alexan \
dro cpiscopo, qui ejusdem cum Alexandi ino nouii $ ,
nis Coiiblaiuiiiopolitanani sedeiu lenebal.
.
V. Pcr idem lempus Alexandriae bealae memoriae
'. (57)
Alexander posl Meletii, de quo d i x i , conlcssoris '

obilum, advcrsus Ecclesiae scbisma voliementi quo- ,
dam ardore succ ensus Melelianos, qui privatos ,
convenius babebanl, agilare ac vexarc et viin
, ,
adhibere coeperat, ne ab una eademque Ecclesia , ,
contumaciler desciscercnt; illi conlra detrectanles . tuinulliiari ac perlurbare omnia. Quare perse- , \ .
qiienie eos, et urgenle acrius Alexandro, nonnulli
\
e seciae primariis, ac pietate el viriute facile prin- , , \
cipes, ui iis incomniodis lnederenlur, ad comilalum
\ ,
profccli suut, ut imperalori supplicarent, ab eoque \ ,
privaoriHii convenluuin sine ullo impediuierito fa- , \ , \
cullalem obtinereut. Ex his praecipui erant Pa- . H v (58)
pbuutius quidam vir magnus ct anacboreta, 721 , \ ,
cujus maler Chrislum olim confessa Cueral, sedet ^ \ ,
ipse aliqua ex parle eamdein confessioncm obieral. *
Tic ooc
,
\ Cum eo erat et Joanncs illorum cpiscopus, vir et , , \
ipse cum primis vcnerabilis, nccnou ct Calfinicus ,
Pelusii episcopus, cum aliis quibusdam, qui bujus \ , \ consilii participes fucranl. Qui cum ad imperaiorein . 01
venissent, et adire vellent, pulsi ac rejectt sunt. , \ , Nam Palatini audilo Melelianorum nomine,quid boc .
sibi vellet ignoranles, adire principcm minime perwiserunt.
. \
VI. Inler haec Paphnutius, Joanne& ac caHeri
, , \ \
Cotislanlinopoli ei Nicomediae longiorem moram
liabenles, ciim Eusebio Nicomediae episcopo fanii \ .
liai iialem contrahunf, eique rem omnem aperiunt;
noveranl enim bunc apud iinperaiorero gralia et
, \ 1
F . , vel .
(57) .
cadem officina D
eonsequens bistoria pfodiil; Meleiiaui videlicet
cuju9piam nebulonis. In qua primum illud falsissimum est, superslite adbuc Alexandro Meleiianos
cum Arianis conspirasse; quod Alexandro dcmum
mortuo coniigisse docel Athanasius Apol. 2, p.603.
Nam Alexaoder nondum roensibus posl Nicanum
concilkim expletis moritur. Post ejus obilum cum
Melciius per idem fere lempus excessisset, Meletiani ab Eusebio Nicoinediensi sollicilali cum Arianorum factione coiernnl. Qua3 historica series Mcletiani impostorie fabulam jugulat.
(58) Hr . Alius bic esse debet a
inagno illo Paphnulio Tbebaidis episcopo, qui N i caii synodo interiuil, quique el ipse confessor
exsiilil, Conelanlino imp. cbarissimu. Hic cnim
r
in conciliabulo Tyrio pro Albaitask) advcrsus Arianos reslilit. Fortasse vero MeUtiantts isle, qui hanc
fabulam concinnavit, in Papbnutii npmine (ucum
posleris fecit, ut Paphnuliume Melctianorum grege
quempiam cum altero illo confessore et insigm VIIO
confuderit. Sane Papbnattos a4iquot episcopos
recensel Alhanasivs in Apoiogia; sed qui ipsius
causaB iaverint, unum vcro monachum, qui insidiarum calumniarumque contra se ab Ariante ct
Meletianis excogitalarum parikeps fueril; cujns
epistolam in Apol. 2 proiert. Postremo Galliniti
Meleliani in eadem Apol. niCHitnH, eurnque cinu
kione et EudaBraooe subornatum ab Eusebianis
scribit, ut falsorutu criimnum reum sese ed imper.
defcrrent.
195
ADVERSUS ILCRESES L I B . . . I I .
IJJERES. L X Y U I .
104
. - auctorttate valere plurimum. Per liunc ilaque

^ , *
coiiciliari sc imperatori ac pcrduci postulant. Qui
. ,
cum prolixc his omnia facturuin se recepisset, ut
, \
el de illorum causa ad imperaiorem refcrret, ei id
, *
quod petebant impetrarct, vicissim hoc ab illis , " ' slulat, ul Arium in communionem reciperent, qui
, \ iiclam simulatamque pccnilenliam prae se tulctat.
. 01 *. \
Quod ubi spopondissent, ad iraperalorcm eos.ad , \ '
ducit Eusebius, exponilque quid illis negolii s i l ;
\ ac postremo Meletianis ab eo tempore permissum,
, \
privatim ut sine ulla cujusquam molestia conve . \
nire possent. IHinam Meletiani isti, qni exactissi mam juslitise ac veritaiis rationem professi fue r a n t , cuni iis qni lapsi erant posl ptfinilenifain
\ ' !
coinmuiiioiiem habere, quam cum Arianis rualuis , ^ sent! Contigil enim illis quod est in proverbio, ut
qui fumum devitant, in ignem Incidant. Neque
. "
enim consistere Arius, aul fiduciam ullam habere
(&(3,
poluisset, nisi eam esset occasionem naclus, qu;e
, \
pessimam inter illos ad bodicrnum usque diem
. concordiam devinxit. Siquidem Meleliani sinccri
\ \
quondam Odeique tenacissimi cum Ariariis com \
misti sunl; et pleriquc falsa Arii doctrina conta ,
minati a recla fide boc (empore degenerarunt;

noniiuili vero etsi consianter in ea perseveraruirt;
, \ ,
ob illam lamen cum Ario Arianisque socielalem in
,
eoeno illo ae sordibtis baeserunt. Hacc fuit mutuao
" inter Meleiianos et Arianos conjunclionis occasio.
.
\ - Q
.
1
), (
", \ \
, \ , ,
, \
- ,
, \
,
,
, \ ,
722
Cselerum brevi iuterjeclo lcmpore (jam
enim uti pollicitus sum narraiionis scriem pertexam ), cum Alexander Gonstantinopolilanus episcopus Arium ad communioncm admiltere coactus
ad preces et suspiria confugisset, flexis ciroa boram nonam Sabbali ante allare genibus, quod
Eusebius Ua comminalus esset : Nisi sponte in
communioneni illiim recipere volueris, craslino dic,
te eliani invito, mccum ingredielur.lnslabal aulem
Dominicus dies; quare cum Alexander, ut d i x l mus, orationi se dediescl, et a Domino supplex
peterel, ut vel se ex bac vita lolleret, ne Arii,qui in
Deum conlumeliosus fuerat, contagione pollueietur; aut inusitalum quoddam prodigium ederet,
" Q cujusinodi cerlis lcmporibus eflicere solet, paulo

post saricli viri quod volebat impelravit oralio.
, Arius enim de nocte levandi ventris gratia ad
' , \
cellam veniens crepuit quemadmodum Judas oiiin
.
proditor, et in impuro illo ac foelido loco linem
vivendi fecit.
\
V I I . Secundum banc ab ejus discipulis fraudu\ *
lenta illa conlra Ecclesiam inita consilia sunl.
.
Alexander vero Alexandriae episcopus posl Nica>
nam synodum obiit, absente posl Arii mortem
.
Atbanasio, qui diacouus per illud tempus ordina .
tus ab Alexandro, ab eodem missus ad comiiatumj
" , \ *
fueral. Gumque moriens Alexander nullum alium
.
}
. .
* Dcest .
* Cor. ,
19!
S. EPIPHANil
192
silo, loculus fuerat. Cui impcralor, Tu quidem, , \ '

inquit, si vere jnratus sisjusjurandum luum ratuiu

esio, et innocens eris. Sin id ficle ac fraudulenter
, (geris, ille ipse, per quem jurasli, a te pocnas exi- , ,
gat : quod ipsum, ut poslea dicemus, paulo post
, * , couligil. Arius vero cum de Eusebii Niconiediensis
,
episcopi, qui eadem cum ipso sentiebal, factione
. " essel, ab eo ad imperalorem perductus esl, tan , quim baeresim suam abjurarel ac damnarel. Ideo, ,
que imperalor Euscbio mandat, ut Ariuin Constan, \ . "
tinopoli ad communionem admillercl, sub Alcxau \
dro cpiscopo, qui ejusdem cuni Alexandiino nouii \
nis GoiiblaiUiaopor.lanani sedetu tenebat.
', ,
.
V. Pcr idem lempus Alexandriae beatae memoriae
'. (57)
Alexander posl Meletii, de quo d i x i , conlcssoris
^
* , obilum, advcrsus Ecclesiae scbisma vcbeineuli quo- ,
dam ardore suc( ensus Melelianos, qui privatos ,
convenius babebanl, agilarc ac vexarc et vim
, ,
adbibere cocperat, ne ab una eademque Ecclcsia , ,
contumaciler desciscercnl; illi conlra detrectanles . tumulltiari ac perlurbare omnia. Quare perse- , \ .
queuie eos, et urgcnte acrius Alexandro, nonnulli

e seciae primariis, ac pielale el virtute facile prin- , , \
cipes, ul iis incommodis inederenlur, ad coiuitatum \ ,
profccti sunt, ut imperalori supplicarent, ab eoque \ \ ,
priva.oriHn couventuum sine ullo impcdiiuento fa, \ , \
cultalein oblinerent. Ex his praecipui erant Pa- . Hv (58)
pbnutius quidam vir magnus ct anacboreta, 721
, \ ,
cujus maler Cbrislum olim confessa ftierai, sedet
\ ,
ipse aliqua ex parlc camdem confessiuncm obierat.
, \ Cum co erat el Joannes illorum episcopus, vir et , ,
ipse cum primis vcnerabilis, nccnon ct Calfinicus , ^
Pelusii episcopus, cuiw aliis quibusdam, qui liujus \ , \ consilii parttcipes fucranl. Qui cuin ad iniperaioreiu . 01
vcnissent, el adire vellenl, pulsi ac rejccli sunt. , \ , Nam Palalini audito Melelianoruin noininc, quid boc .
sibi vellet ignoranles, adire principcm miuime perniiserunl.
. \
VI. Inler haec Paphnulius, Joanne& ac cseieri
\ , \ , \ \
Conslantinopoli et Nicomcdiae longiorcm moram
irabeutes, ciim Eusebio Nicomedia? episcppo fami- \ .
liai iutem conlrahunt, eique rem omnem aperiunt; uoveranl enim bunc apud iinperalorem gralia et
, \ 1
F. , vel ,
(57) .
Ex eadein offictna D in conciliabulo Tyrio pro Atbanask) adversus Ariaeonsequens bistoria prodiil; Meleliaui videlicet
nos restitit. Fortasse vero MeUtiantts isle, qui haiic
cujuspiam nebulonts. In qua primum illud falsissi- fabulam concinnavit, in Papbnutii npmine fucum
mum est, superslile adbuc Alexandro Melelianos posteris fecit, ut Paphnuliume Meletianorum grege
cum Arianis conspirasse; quod Alexandro demum
quempiam cum altero illo confessore el insigni viro
morttto contigisse docel Atbanasius Apol. 2, p.oH)3. confuderit. Sane Paphnutios attquot episcopo
Nam Alexander nondura mensibus posl Niaenum
recensei Alhanasias in Apoiogia; scd qui ipsius
concilHim expletis monlur. Posi ejus obtium cum
causae (averint, unum vero monacbum, qui insiMelelius per idem fere tempus exeessisset, Melediarum calumniarumque conlra se ab Ariante ct
tianl ab Eusebio Nicoinediensi solliciiali cum AriaMeletianis excogitatarum particeps fuerit; cujns
iiorum faclione coiernnl. Quae bisiorica series Me- epistolam in Apoi. 2 proferl. Poslreiuo Callinit i
lciiani impostorie fabulani juaulat.
Meletiani in eadem Apol. mcmtnH, euraque cmii
kione el EudaBmone subornatum ab Eusebianis
(58) Hr . Alius bic esse debet a
scribit, ut ialsorum crimiDum reum ecee ed imper.
magno illo Paphnuiio Tbebaidis episcopo, qui N i defcrrent.
caina* gynodo inlerfuil, quique el ipse confessor
exîlit, Conalanlino imp. cbarissimus. Uic cnim
r
195
ADVERSUS ILERESES LIB. I I . . I I . -
lliERES. LXYHI.
194
. " - auctorilate valere pluriinum. Per luinc ilaque

^, , *
ronciliari sc imperatori ac pcrduci poslulant. Qui
. O ,
cum prolixe his omnia facturuin se recepisset, ut
, \ el de illorum cattsa ad impcraiorem refcrrel, ei id
, *
quod petebanl impetrarcl, vicissim hoc ab illis po, " ' - slulat, ul Arium in communionem rcciperent, qui
, \ - fictam simulatamque pccnilenliam prae se tulcrat.
. 01 *. \
Quod ubi spopondissent, ad iroperatorem eos.ad , '
ducit Eusebius, exponilque quid illis negolii s i t ;
\ ac postremo Meletianis ab eo tempore permissum,
' , \
privaiim ut sine ulla cujusquam molestia conve . \
nire possent. litinam Meleliani isti, qui exaclissi - mam justilfce ac veritaiis ralionem professi fue r a n t , cuni iis qui lapsi erant posl puenUenifain
* !
coinmuiiionem habere, quam cum Arianis nialuis , ^ sent! Contigil enim illis quod est in proverbio, ut
. "
qui fumum devitant, in ignem incidant. Neque
\ ,
enim consistere Artus, aul flduciam ullam habcre
, \
poluisset, nisi eani csset occasionem naclus, q u
pessimam inter illos ad hodiernum usque diem
. concordiam devinxit. Siquidem Melcliani sinccri
\ \
quondam Odeique lenacissimi cum Arianis com
misli sunl; eX pleriquc falsa Arii doctrina coma ,
minati a recta fidc boc (empore degenerarunl;

noniiulli vero elsi constanter in ea perscveraruirt;
, \ ,
ob illam tamen cum Ario Arianisque societalem in
,
eoeno illo ae sordibus haeserunt. flacc fuit muttiac
(5 " \ inter Meleiianos el Arianos conjunctionis occasio.
.
- Q
.
( *
722
Caterum brevi iuterjecto tcmpore (jam
), - enim uti pollicilus sum narraiionis scriem per - texam), cum Alexander Constauiinopolilanus epi , \ \
scopus Arium ad communioncm admillcre coacius
, \ - ad preces et suspiria confugisset, flexis cirra lio , - ram nonam Sabbaii ante altare gcnibus, quod
, Eusebius iia comminalus esset : Nisi sponte in
commuuionem illttm recipere volueris, craslino dic,
, \
* * , te etiam invito, mccuni ingredielur. lnsiabal aulem
, \ Dominicus dies; quare cuin Alexander, ut diximus, orationi sc dedissct, el a Doniino supplex
,
, peterel, ut vel se ex bac vila lolleret, ne A r i i , qui in
, \ - Deum conlumeliosus fuei a l , contagione pollueretur; aut inusilatum quoddam prodigium ederel,
,
6 " D cujusmodi certis lemporibus eflicere solet, paulo
poet sancli viri quod volebat impelravit oralio.
, Arius enim de nocte levandi veiUris gralia ad
, \ \
cellam veniens crepuit quemadmodum Judas olim
.
prodilor, et in impuro illo ac fceiido loco iinem
vivendi fecit.
\
V l l . Secundum banc ab ejus discipulis fraudu\
lenta illa conlra Ecclesiam inita consilia sunl.
.
Alexander vero Alexandriae cpiscopus post Nica>
nam synodum obitt, absenle posl Arii mortem
.
Albanasio, qui diacouus per illud tempus ordina .
lus ab Alexandro, ab eodem missus ad comiiatumj
* , \ *
fueral. Gumque moriens Alexander nullura alium
.
f
Dcest .
Cor. .
496
S. EPIPHAMI
suffici sibi prseter AUianasium mandasscl, ut tam
ipse, quam derici, et universa adeo Ecclesia lestificabatur, Meletiani iEgypli episcopi x>ccasionein
nacti (nam Alexandria nunquam ut alise civitales
duos episcopos babuit), cum Alexandrinus episcopus abesset, Tbeonam queradam subsliluunt. Quo
quidem post lerliitin meiisera inoriuo, paulo post
Mlianasius advenit. Tum undique coaclo ibedoxorum concilio in Alexandrina scde conslituitur; eique poslliminio diguilas in illa reddiitir,
qui el dignus crat, et lam Dei voluntate, quain
beali Alexandri suifragio et mandato deaifnalus.
Post baec Atbanasius ob illuJ Melctianorum ab

Ecclesia cattaolica divoriium exerceri afflictarique
',
\ , ,
(59)
,
( ,
) \
,
. ' j
. \ . \ ;
, ,
\ , \

.
" \
,
^
- .
\
_ ^ - _ 7
\ _
coepit. Igitur bortari ille ac supplicare, delreclan- . ,
les 723 urgere ac cogere. Solebat autem vicinas , \ , .

Ecclesias, easque praserlim quac ad MarQoiidem la, .
cum silse sunt, invisere. Forle igilur cpugregalis

Meleiianis, diaconus quidem ex Ailianasu comilatu
cum quibusdam de populo, ut fama est, Jrrumpcns ' candelam (vas illud quoddam) confr^gir, nnde ,
jnrgium ac pugna conflala. Hinc advemis Atba- (60), , \ .
,
nasium occultae niolitiones fraudesque concilatae,
\
accusanlibtts Meletianis, et calumntafUibus, ac
conflcla qua3dam,objicienlibus, Ariani$ vero alla- , ' , ' , \ ,
boranlibus et consilia communicantibui, propler
\ . \ insitam in orlbodoxam fldem invidiam. Ergo illi

rem ad imperatorem f.onstantinuro deteruni: cu- C
.

jus tolius factionis adminisler ac ealelttjr Nieome
diensis Eusebius fuil, ac noxae illius oraais artffex, ,
quae Ecclesiae pariter et Athanasio pagjge ab $lis \ '
est conscita. Accusatores itaque imper?toren| ad- . ,
eunles vas quoddam ut usum divinorun* mysierk- ,
, . " rum fraclum objiciebant, quod candelaro, ut
mus, appellavere nonnulli. Quin et de aliis q u ^ u e
,
cnminibus accusarunt, et in primis Arsegiam
quemdam Mareolidis presbyterum ab eo pulsatum, , ",
cujus iuanum ab Albanasii faulore populo, sive . \ ipsomel potius Aihanasio, pnecisam, quam itiam , \ , .
ad comitatum intra arculam deialam osientabant.
'. , '
VIII. His audilis, imperatorvebemenler cxcanduit,
,
cum divino qtiodam zclo majorem in modum fla_ .
. . . .
grarel, nec Hlos calumnialores esse nossct, aut eo D , ' ' .

livore ferri, qucm Arianos adversus sinceram fldem
suacepisse diximus. Igitur Tyri in Phocnice con- . vocari synodum jubei, cique judicio prêsse cum , \
aliis nonnullis Cap.sariensem Eusebium, qui omnrs .
' \
in Arianomm inanissimum dogma propensiorcs
, \
erant. Cum bis ex calholica iEgypli Ecclesia, et
' \ , \
Atbanasio subjecta, episcopi quidam advocati sunl,
primarii quidcm ac prspslanles v i r i , atqtte egregia

Cor. .
* Cor. .
(59) 01 . Melelianos episcopos in

telliffc, nou Mcleliuiu, qui jam e vivis excesserat.
De bujus bislurice mcndacio ad scquentein harcsin
dicitur.
(60) .
QuaBnam ea vox sit
noudum comperi. Ccrlum esi
fuisse. Vide Alban. ipsum in Apol. Thcodorelum,
et alios.
f
197
ADVERSIS HiERESES LIB. I I . . H. -
HiERES. LXVIII.
6 , 6 - ** eanclilale et religtone prardili, inler quos feli \ \ , cis raemoriae magnus ille Polamo fuil Heracles
! . episcopus et confessor. Aderant et Meletiani Atha \ nasii piseserlim accusatores. bcatus Potaroo ve , , ritalis ac reclae (idei ardore aesluans, vir summa
l(H|uendi Hbertate, qni nullis unquam personae ra, lionem habueral, et pro veriiatis confessione alle
\ , \ rum in perseculione oculum amiserat, is Eusebinm
v e r o
, , ,
sedenlem et judicantem, slanicm 724
, Aibanasium conspicalus dolore confeclns, el illa - , , \ crvmans, cujusmodi sinceris mentibu? usuvenire
; solei, magna voee adversus Eusebium invectus est.
; , \ ) E t , Tene, inquii, Eusebi, sedcre el innocenlem
\ ; - Aibanasiura a te judicari? Quis ista suslinere pos * - sit? Dic, sodet, nonne mecum persecuiionis lem , pore in cuslodia fuisti? Alque ego quidem oculum
. pro verilate perdidl; l u nulla corporis parte mutf ,
iatus es, neque martyrium subiisti, g^d vivus inte * gerquo consietis. Quanam ratione e custodia evo , ; - l a s i i , nisi quod perseculoribus noslris nefarium
, , \ facinus admissurum le esse recepisli, vel etiam ad , , , misiati ? Haec Eusebius audiens magnopere doluit,
\ , - et repente surgcns concilium dimisil, ilaque locu . , tus est: Si buc accedenies tantopere nobis con .
Iradicere audeiis, verum est proieclo quod veslri
accusatorcs objiciunl. Nam cum hoc iri loco lyrannidem quamdam exerceaiis, mullo id magis in paIria veslra facitis.
\ ol ' ' C IX His boc modo Iransaclis, aliud quiddam Eusebius cum suis aggredilur. Nam dnos quosdam
\
Pannoniae epiacopis Arii asseclas, Ursatium et
" , \
, ' \ , Valentera Alexandriam ei i n Mareotidem miUuot,
ubi superiores omnes illas turbas, jurgiaque cb
\ . 01 vas violatum, et alia id genus accidisse memora , ' bant. Illi legatione sua functi rem non sincere u l i
' , * se babuerat, sed falsa quaedam et conficia delule . - r u n t ; multa adversus bealum papam Atbanasiiim
- subglole et calumniose comnienti, quae qnidem pro
\ \ veris el coropertis in acta referenles in eynodiirn
- ad Eusebium et alioe deferunt. I d quod Ursalii et
\ , Yalenlis confessione postea declaratuin est, cum
', - poenilentia ducti Julio Romauo ponliGci libelloa
* - oblulerunl, quibus errorem suum deprecabantur.
1
D CaUimiiiam, inquiebant, conlra papam Atbanasium

slruximus; l u \ero ad comiminionem et poenilcn . \
- , tiam nog admitte. Imo et apud ipsum Albanasiam
eadem in scripto supplicaiione usi sunt. lnter baec
.
Alhanasius cum apud Tyrum gravem ac vebemen
tem bane conspirationcm esse cerneret, priusquam
, ,
in judicium prodirel, aut omnea ista3 calumniae co^

ram sibi, et ex adverso objicereniur, de nocle dis , ,
cedens in coraitalum ad Gonstantinum properat,
, \
deque tota re certiorem illum facit. Imperaior
* . ,
adhuc dolore 7 2 5 commotus, ac vera esse suspi, \ catue,
quae accusatores propoeuerant, menliri vero
, , . , accusatum Alhanasium, nihil de iracundia remiiie , bat. Quod videns Athanasius acri illura oratione
\ , \ - perstrinxit: De le, inquit, ac ma judicabil Domi1
F. .
S. EPIPIIANII
nus, quod et ipse mediocritalis meae calumnialuri-
bus assenliaris. Deinde datis a synodo ad imperatorem lilleris in exsilium rdegalur Atbanasius.
Absens quippe depositus ast, cum ad caelera recena
ilia principis accessisset offensio. Duodecim iUque
vcl tredecim annis in lialia mansit.
.

.
, \
. \
(61)
.
. $ , "

, \ , ". " "
6Vct , ,
,
& ^ p ( ^ , \
X . Sub hoec, u l frequenti hominum rumore d i vulgatum est, Arsenius ille, qui pridem a calumniatoribus inier morluos numerabatur, cuique amputata manus dicebatur, in Arabia repertus est. ls
enim Albanaeio , cum in exsilio adbuc essel,
scipsum prodidit. Quem ille claro, ut accepimus,
arcessilum, mox ut advenil, coram ConeUnle et
Conslantio Gonstantini filiis, qui tum forle convenerant, vivum, et-embas manus habenlein produxil.
Quo facto penes accusaiores non modo calumnuB,
\ \ ^
sed etiam ob circumlatam illara mortui manum , violata sepulcrorum religionia crimen resedil; ac , \ .
deinceps ingens risus ex tali tantaque fabula, et afrtot admiratio consecuta. Ncque salis conveniebal, quid
, \ de accusatoribus , aut reo ipso , deque caeteris . "
oinnibus dicendum videretur. Quae si siogillatim
, \
narrare voluero, longiorem orationem inslituam.

,
Post Constantini obiluro, Alhanasius qui summa
, ,
in omnium aucioriiale et graiia, ac non modo
.
Rom , sed et Italiae tolius , imo et imperaloris
ejusque liberorum Gonglantis ac Constantini ap- ,
probaiione florebat, ab his duobue imperaloribus ^ \ , \
post niorlem parenlis in iEgyptum reroitlitur, a s - ^ \ ", \ ,
senlienle Conslantio , qui tum Antiocbi versaba
^

&?
^
*\
\ *
*
tor. Cujus rei serieiu ex irium imperatontm datis
ad Alexandrinos, et Albanaeium ipsum lilleris d i - , \
dicimus. Ita ille sedi suae resiiluius esl, post 726 , \ '
Gregorium, quem exsulanti Albanaeto Ariani suf-
fecerant.
\
\
, .
X I . Sed rursum nov illi turbae ac calumnise a
'.
Stepbano ejusque asseclis apud Gonstantium con- , \ * \
flaise, quibus denuo de sede sua pulsus est. lUrura- que Leontius eunuchns illum cum suis a)ia maehi, . "
nattone perculit, per quam ejectus , ac deinde re , \ .
siituius cst; nam cum Georgius a Constanlino
, \ niissus csset, Atbanasius fuga se subducens a l i - , \ ,
quandiu deliluit, donec Georgius interfectus est
,
quo lempore Julianus imperabat, qui post Con
stantii obilum ad gentiliura superstitionem desci
verat. Etenim Alexandrini Georgium vetere in i l - , , \ ,
luin odio concepto, occisuni concreniarunt, ejus , . "
que cineres in venlos sparserunl. Poslea Juliano
, \ in Perside mortuo, Jovianus felicis niemoriae suc ,
ccssit. Qui honoriflccnlissimis, fideiquc plenissiims
, \ x a
F. . * . , \ ; sed haac corrupia.
(6\) . Neque Hlud verum est, tot annos in Galliis hsesisse ;

non enim amplius quam annos n , menscs iv,
exsulavit, ut lesUlur Tbcodorelus.VideA;in. Eccles.
an.338. Reliqua narralionis hujus, qux m sequcnli
F. .
nuinero baud sincera sunt, Historiis ecclesiaslicis

ct Annalibus Baronianis luce clariora sunl. Qiise
tu iliinc repeles. Sub Gonslanlino imperalore ante
relegalionem Albanasii, Arseuii draina centigit,
non posl illius obitum.
*D1
ADVERSUS H J E R E S E S L I B . 11. . I I . HiERES. L X I X .
202
, , litteris ad Albanasium scriptis, ad scse illum evo , \

caus , post humaiiigsiroos complexus ad sedeui
,
suam dimisit. Ita gancla Ecclesia, episcopo suo ro , ,
eepto, nonnibil solatii babuit. Yerum morluo Jo ,
viano, iisdcm rureum Atbanasius periculis, ac r u moribus ei turbie confliclari ccepit. Quanquaro de
, \ , \ Ecclcsia ac sede sua itiinima dejeclus est Nam
.
Alexandrinoruiii civitat universa publicam pro Illo
- legalioneiu ac eupplicationem decrevil; cum iu , \ lerim Lucius ex Ariana facltone, qui hodieqtie
, , \ ' sedet, peregrina in regione ac, nisi fallor, Au , * , \
libcbiae creatus episcopus, multum apud impera lorem Valentem instaret, ut Alcxandrinam ad sc , \
dern miiteretur, imperator vero popularem sediiio nem veritus expellere noluissct. Tandem vero post
. * , ,
, Athanasii morlem gtibmissus esl Lucius, qui Ecclesiam, civilatem , plebcm, episcopos ac clericos
, , , ,
, \ Athanasii fautores, et qui in singulis Ecclesiis
, \ communionem cum illo retinebani , necnon et
Petrum ipsum Atbanasil successorem innuineris
malis aflfait.
(.
Haec sunt, qua? ad bodicrnum usque tempus
,
\ Alexandriae sunl gesla; ubi episcopi, presbyieri
et diaeoni partim relegati, partim capitali suppli, \
, , cio multati, 7S7 partini ad bcsliag damnati; vir , gines porro sacrae cum plerisque aliie inlerfecUe.
. Quae quidero calamilaies etiamnum Eccleeiam Oei
, exerc$nt, cx ea quain cxposui Melelianorum et
, Arianorum coilione concitalae. Qui quidecn Ariani
, \ Q
ralione etabiliti, impil dogmatls faclionem cor/. , \ roborajruot. Sed haec omnia in proxima adversus
Arium disputalione accuratius erunt explicanda,
. ad quam, presenti narratione praeterita, sermonem
wtov \ . \
conferam , inflplorata prius ope Dei, quam cum
, - borribili illo ac multicipili serpenie in cerlamcn
\ descendam.
1
l i a c
.
GONTRA ARIOMANITAS,
,
Qum e$t tueresis XLIX,
sive LXIX.
.
I . Post superiora illa Mclelii ac Petri Alexandrini
'.
episcopi leropora Arius Arianique proxitne consc " \ ' \, quunlur. llle sub Alexandro Pctri successore flor u i t ; a quo non sine magna comrooiionc ingen ,
, D tiqoe coacla synodo profligalus est. Alexander
" \ . cnim illum ejecit, alque ex Ecclcsia ct urbe, vclut
,
ingens quoddam maluin , quod ad bumani generis
,
perniciem grassabatur, exterminavi^ Ferunt lllum
. ,
ex Libya ortundum Alexandriai prosbylerum essc
, facium , qui lura Baucalensis cujusdam Ecclesiat
. "
prjefecluram gerebal. Etenim qootquot Alexandri*
(62") catbolica? comraunionis ecclesiae sunt, uni arcbi , \ ' episcopo subjecUe, suus cuiquc praepositus est
\ presbyter, qui eccleslastica uiunera iis administrci,
, - qui circa ecclesiae illas babitant, eorumque con
F . .
* F. .
* Cor. .
(62*) " .
Vide
ln Appendiee Ditsertatfonum qua? ad hunc locum de
PATPOL. GJI.
XLII.
cborepiscoporum institutione adnotavii Pclavius.ciim

prollxiora sint ut inter nolas locuro Jiabcaul. EDIT.
7
J03
S.
04
1
venticala v i e i , sive laerae ab Alexandrinis vulgo , \ fjtot (63),

'
nominantur. Vixit atilcui Ariug m\h imperatore
. ' 4
Consianiino Cousiantii seniorie filio , qui Va \
leriani imperatoris filius fuil, qui et ipsi ciim Dio, ,
cleliano, ei Maximiauo, ac cseicris imperanint.
(64) , Nemo est vero qui nesciat Couslaoiinum illura,
ilonstanlii, Constanlis et Crispi palrcm, in Chri- , \ , \
.
stiana religione ac majorum flde, hoc 728
est
apostolica ei propbetica, plane admirabilcm et di* , \ , , *
tinuni fuisse : qiue lides ante Arium inlegra hacte- \
nns ei incorrupta pennanseral; primus ille Chri- , , .
btianum populum a se mutuo disjunxit.
.
\ 'I I . Hunc igilur Arium Alexandri presliylerum
,
Salanae spirilus invadens i m p u l i l , ut (quemadmodum gcriptum est) pulvercm adversug Ecclesiam , ,
cxcitaret, ex eoque haud niediocre inccndium
*
erumperet, quod universOm propemodum Roma- , noruin impcriuni , ac prseserlim orientales illios
, ,
parles corriperel: adeo ut etiam boc lempore sin \ ? ceram fldem, et Ecclesiam oppugnare baeresis itla
, \ .
non desinat. Per illud vero lempus presbyier

Arius baM>atHr, ac multi in imaquaque ecclesia
", \
collegac illius erant presbyteri. Sane complures
" . \
Alexandrise ecclesiae sunt, praeler eam, quse mtper (65)
exsirucla Caesaria dicilur. Qo.e olim Adri ium, ).. "
1
F. .
* Reg. '. *
(63) , . Scribe .
Alben. lib. xn. Vide Suidam, et Euglalliium. H>c
Nam oscilanlia librarii bunc errorein peperit. In
vocabuluni ad monacborum , sive
gcriplis codicibus velusiioris notae, nec non el in C translaium norunt vel pueri.
antiqnioribus qoibusdam cxcusis liltcra ad i n (61) vlov . Falsum. Con?3 caudata pingilur. Uude ab imperiiis
gianlii Clilori genus Trcbellins inQandio ita dcs:ri
exscripioribus imporlune prior in poslcriojem
bil : Claudivs, Quintillusel Critpus (ratres fuerunt.
comnuilaia gxpius : vclut boc loco contigisse inipeCrispi filia Claudia; ex ea et Euiropio nobilissimo
rtttis ci ipse sit qui dubitet. Quocirea vana el r i gentis Dardantv viro Consiantius Cccsar e*t geuiius.
ditula cst Tremellii, give Francisci Junii conjeItaque Claudii pro Valeriani scribere volmt Epictura, qui in Londincnsibus Bibliis, ad Genes.
phanius. Quanqiiam eniin non ipsins Claudii, geil
cap. V I I I , iu noiis marginalibug ntendoga bac Epiejus fralris ncpos fucril, a plerisque lamen, qui vel
pbanii leclione frcli de origiue vocis, labari, scu
Conslanlio ipsi, vcl Consianlino, ejusquc posteris
labori Constanliniaiii, Ql liberiinorum Act. vi, 9, nu- adulabantur. ad Claudium ohgo generis referlur.
gag meras cflutiunl. Labra, Uiquwml, jEgyptiis diciiur
Ecce libi vel Trebelliug ipse paulu aiileConslaiilimu
lota , quce uni synagogv subesl, inquit Epi- Claudii nepolem appellat, et Augustw fuisse familias
p/<am u* ', et Lubra Synagoga loco scribil;nain et Eulropius distrle Claudii pcr filiani
editiore sila : alque exinde Lubrulenu, vel Lubrute- iiopolem Constanlium facil; et Ensebins in Chronumad Synagogam Atgypliorum pertinenies. . v i , vico; ac posiremo Julianus in duobus
9, qui Liberlim vulgo uppellantur. Hinc quoque noPaucg. Cotistanlti Conslaiilini F. ad quos de Conwen labarum, signnm pensile, qilod prceferebalur
siantii genere dispiilayiinns.
reyibus. ex Armeuiuruin et Penarum u&u, quia
(65) x\\ . Ilnjiis ecch?sise mecxemplile erat, et de conto suo descendebat, amove- D minil Ailianasius Apol. i. iNam iliitis causa cabaturque commode. En criiicuin acunicn. Dclabaro, liiinuiaiii ab Arianis passug esi, quod synaXibos
dequeLubare motitequaiilum balUiciuenhir,diximns
illic babilis Eiica?nia pratverlisscl; idque impcraad iiiilium opcris bujus. Caelcra non meliorig j u loris injussu. \ \
dicii sunt, quae viiiosa Epipiianii leciionc nilunlur.
, ;
Quanquaiu uc ipsuui quicicm Epipbauium inlcllexe \ . Postea I m i ^ eumrunt. Neque cnim ille dixil, tolam , quse
dcm Conslantii appellal; nempe
iini gyuagoga? subest, liibram ab iEgypliis appelquod C;esarea dicta git : alioqui Coiistaniraiiam
lalain. Nec de synagoga iiicmioneiu ullain atligit,
basilicam iioniinalam crederem, nigi prius illud
sed de Catboltcorum ecclosia. Tuiu ul
noincn indicarcl Epiphanius. Scd banc basiliraui
legenduin pulemus, non co vocabulo
olim appellatam fuissc lcslalur, forie
universain seu vicinam eidcm tilulo conlri- qnod ab Adriano crecla. Cujusniodi Ceinplum illud
bulam siguifirari docuit, sed , hoc esl vii u i l Tibcriade ab eodem imperaiore conditnm;
UID uiiuir : qiiiti esl propria nolio.
quod ' vocabanl; quodûc Josepbo coHesyrb.: , ( , '
uiiic in ccclcgiam (nulatum gcribii baer. 3, n. 12.
( )
Ex quo videri potest etiam hoc loco
, , \ . Sic
lcgenilum. Caeterum Adrianum tilulos in operibua
Alcxandriai , in qua delicala
ntuiauiassc prodil in ejus Vita Spartiauus.
ouniia. ct ad luxuiu facla veudcbanlur; apud
ADYERSUS H J E R E S E S L I B . I I . . I I . HAiRES. L X I X .
205
, , postea Licinianum gymnasium, sivc basilica fuil;

.
dcinde imperanle Gonsianiio aedificari in ea ec , - cleeiam placuit. Idque opus a Gregorio Melctiano
(66), \ ,
et Ariano inchoalum, a bealo Atbanasio orthodox
, \
religionis parente ad exitum perduclum est, ei ab
, \ ,
eodem postoa, cum sub iuliano deAagragset, i n \ *
slauralam. Praier banc vero aKa3 sunt plures, ut
. (6),
diximus, velul Dtonysii ecelesia, Theonx. Pierii,
, , \
Serapionis, P e r s e , Dixyse, Mendjdii, Anniani, Bau, , \ , \ calis, ei caelera. Harum unam Collulbus admini, \ *, \ ,
glrabat, aliam Garponcs, aliam Sarmalae; sed et
\ , \ , .
AHus isle unam ex eommemoraite iHis cccleeiaoi
$ ,
rogebai. Guin autcm singuli coimmaum sibi po , , \
pulom per staios ei solemnes convenius publice

docereni, dispensiones in vulgus sparseriifit. Ita . (68) B qae alii ad Arium adhseeerant, alii ad Gollulbum,
alii Carponsc, alii Sarniaui* partes luebantur; el
,
clun in sua qtiisqtie eccleeta alitia aliquid inter . \
prelando proponeret, prout in wnamquemque fa, , (69),
voreac laudalione propensioreg eranl, alii Gollu*
'. . '
fbtaiios, Arianos alii scse notninabani. Quippe et
, , \ ,
Golluthas falsa quaedaui ac depravaia docuil; scd
* \ *
ejus secta diuturna f u i t , sta4imquedtssipata
, ,
est. Quod Htinam et Arii fui io&e illt seclae, vel
. (70; iniideliiaii polius, aut si niavls prava3 fidei, co" '
tigisset I
, ' \ , , !
.
720 Porro inflalus opinioiie sui senex ille
. , C a scopo veritalis excidit. Fuil bic proccriorc sla , ,
lura, trisii oris specie, tolaque corporis configiio
,
ratione, subdoli serpenlis inslar, ad frattdcm cl fat .
laciam coniposita, ila ut callido illo exlcrnoque
\ (71)\ ,
habilu facile simplicioribus animis obreporet. Nam
. .
F. .
(66)
.
Gregoritim
Cappadocem iiilelligit; qui ex Aniiochena synodo
Alexandriam niissus, et Atlianasio deposilo successor datus est. Sed idcm poslea in Sardiccnsi
concilio redactns in ordinem, Albanasius vero sedi
suae reslitulus, quanquatn Socrales, el Sozomemis
Gregorium, quod Arianoruincausam parum slrenue
protuoverel, ab Arianis ipsis remotum asserunl.
(67) . Tbeon dictam ecelesiain coudidil Alexander, cui successil Allianasius, ut Apoi. prima lestalur ipse. Alpraeler ista?,
quas Epiphanius recensel, alia
, Domini, proquo Latinus inlerpres Quirini
reddidii; quasi essei . Locus esl in Epist.
ad solitarios, pag. 632.
(68) " . Leg. forte
. Porro in singulis iis ecclesiis quilibet
presbyler privalas synaxes agebat. Sed cum Alhanasii opera magna ih dies ad Ecclesiam accessio
fiercl, arciiora illa lempla esse coepermit : adeo
quidem u i in synaxibus, qure Quadragesini;u lempore fiebanl, plerique inconlerla lurba propemodum
elisi ac prasfocati fuertiit;
, ubi iulerpree aliud agens Penlecosten
veriit. Ideoin Pascbali celebritale pervicit populus,
u l i n niajori illa ccclesia, quam Cxsaream vocabanl, lainelsi dedicala nondum essei, synaxis fieret,
ad eamque ex omnibns ccclesiis fidclcs concurrereut. Narrat id Atbaiiasius Apol. I .
^69) " . Qui ab Alexandro ob

Arianam perfldiam cjectus ab Ecclesia a Gregorio
in Albanasii locuin iniruso ad JuliiimPnpam missus
cst, ut ipsemel Jnlius in epistola tesialur, quam in
Apol. SdescripsilAlbanasius.
(70) . Meminil bnjiw
epistola synodalis ab Alexandrino concilio in causa
Alhanasii scripta, apudeumdein Albanas. Apolog..
Hiccum presbyter esset, pro episcopo sese gessii,
el ordinaliones insiiluii. Sed ab Osio vi Alcxan drino concilio prislinum in ordinein compulsus est.
Idem et haeresin peculiarem *enuii; ut Deum malorum factorem non e.sse diceret, ul Augustinus el
Pbilastrius docenl. Quod dc iis malis accipieiidmii
cet, quse per sese boua, ideo uiala dicunlur, quod
ad malorum poenas infliguritur.
(71)
.
idem est quod lloeycbio, ac SuidnB , boc
esl . Palladius in Hisloria Lansiaca.
quem citat Meursius, (de Melania
Jtiniore) . Utraque voce diniidiau
veslis exprimilur. Golobium ctirtam tunicam interprelari possis. Proprie quidem qu:e manicis careat,
ac decurlala sit. De qua nonnibil ad Tliemislium
diximus. Sednon minus apte src appellari vidclur,
quod non ultra pectus, aique bumeros palcret,
quasi dimidiahim esset pallium. Siquidern lalum clavum noininari censcl A c r o ; cui
S. 1
207
bemipborium cl colobium indulus tn colloqutis ac

aalulaliombus blandus erat inprimis, alqiie omnirnn auimos adulationum illciebris devinelos lenebat. Quare brevi seplingenlas fere Deo consecraias virgines ab Eccleeia atotracta* in untim
coegil. Addunt ei presbyteros ab eo septem, ac
duodecim diaconoa abduclog. Quinetiam eubinde
pesliferum illius virus ad episcopos usque penrasil.
Nam Secundum Pentapolitanura episcopum cura
aliis iioniiullis inpartes suas pertraxil; qu;c omnia
clara beato Alexandro episcopo in Ecclesia gcrebantiir : donec Meleliu Thebaidis i n iEgyplo arcbiepiscopus, ut supra tiixi (necdiim enim lleletiana factio in hosiiles et implacabiles inimiciiias
eruperat : bic igitur ardore pietaiie inflammalus,
cuin niliil a recla flde alienum et abhorrens tenerei, aed sola adeclaia* cujusdani justitiae specie
diffenvt, pcr qnara nihilominus, ut antea cum adversus eura dtspularemus oetendimus, magnum orbi lerrarura exitium atlulil : tum vero is ipee Melelius archiepiscopus in iEgypto, et Alexandro subjeclus, rem omnem ad Alexandri archiepiscopi
aures detulit. Jam auiem diximus Melelium tsium
B. Pelri episcopi c l marlyris sequalein fuisse. Qui
cura Arii facinora omnia signiGcaaset, nimirum et
a yeriiale illutn aberrare, ac plerosque ab recla fide
eua persuaaione depravatos et inquinatos in exitiura trahere, Alexander Ariura ad sese vocans ecquid ita sese res baberei interrogat. Tura ille nibil
lergWersalus, aut cimctatus, stalira fronlem perfricans pravara omnein euatn opinioneni evomuit,
ut ex ipsius epistolis, et aclis illius inquisilionis
constai. Quaraobrem Aloxauder babilo presbyleroruiu ac quorumdain episcoporuin qui aderanl cooxenlu, de eo qu&stionem babel ac diligenler examinal. Turn verilali ccdcre detrectantem ejicit ex
Ecclesia, ac tota civitaie proscribit; cum quo et
virgines Hte, ac clerici, quos anlea commemoravi,
cum reliqua raulliludine baud exigua ab Ecclesia
distracli sunt.
21
i , .
* ' ;
\
\ .
.
(72), \
.
,
,
, \ ,
*
* \ ^ ,
\ ,
\ .

6 ,
*.
\ ,
. ,
, \ \ ,
,
, \ , ^ . ,
, ' , ,
\ , "
. ,
, \ \ . ' ,
, \ .
, \ , \
.
1
'.
730 IV* H '
' longiorem in urbe moram
^,
^ (73)
trabciiie, morilur confessor Meleiius et inarlyr. Interira Arius divorlium ac dissidium ubique faciens, \ . ,
et in uniuscujusqtie animos calllde sese insinuans \ , . , , \
inullos perdidit. Sed ubi deprebensus, et i n urbe
, \ ,
convictus, alque omiiiutn praeconio traduclus est,
Alexandria fugiens in Palaeslinam abiil. Ibi singulos , \ \
episcopos adire, afc prensare, adularique coopit, quo . "
plures sibi suflragaiores adjungerel. Ex his quidaro \ ,
illum receperunl, alii vero repulerunt. Quae mox . \
n cA r
* F . vel .
responderc dicit indumentum illud ex purpura,
qnoda cervice adpeclus cxlentum gesiabant principes. Ergo propterea , el vocatuin est, quia jusia? vcslis more nequaquam exlendebaiur. Aliud cst episcoporuni, dc quo
Genuanus Conslanlinopolitanus.
(72) lexovrtior
tor .
Fuit
iste Piolemaidis epucopus, qui cura Thcona, quod
Aritini damnare nollet, in Nicoeno concilio damnatus

esl, hoino tclerrimus. Cujus sparsim Atbanasius
nicminit.
(73) .
Tanto anle
Alcxandri morlem elNicaenum conciiium decessissc
Melelium putat. In quo vcbeinenler errat; ut supra
deuionstralum est in Melelianorum schismate.
209
ADVERSUS 1LERESES U B . I I . . I I . -
UJEMES.
LXIX.
210
, . ut ad aures Alexandri episcopi pcrlata sunt, ency , \

clicas ad singulos episcopos lilleras dedit, qiue
, - hodieque sludiosorum in manibus versantur, nu , mero fere eepluaginia. Scripeit inler alwsad Euse , , bium Gsesarese episcopum, qui adbuc supererat, d
, \ , ad Macarium Hierosolymorum, Asclcpium Gazx,
, ,
Longinum Ascalonis, Macrinum Jamniae episco, ,
pum, et alios. ltem in Pboeniciam ad Zcnonera
, ;, \ quemdam anliquum Tyri episcopura, el alios. Scri. ' \,
psit et in Coelen Syriam. Missie his epistolis, qni , bus eos inciisabat, qui Arium recepcrant, rcscri *, \ - pseread Atexandrum singuli, quidam dissiniulanler
, ' - ei callide, alii cx animo et sinccre. Ac nonnulli ex , cepluro a se hominem negabaut, alii per ignorantiam admissum. Erant et qui eo se consilio rece ,
. \ ^ pisse faterenlur, nt eum lucri facerenl. In surama
.
varia lilterarura argumenta fuerunt.
V. Arius ubi scriptas ad omnes episcopoe
'. ",
, \ lilleras comperit, cum ab omnibus passira exclusus
, \ - a nemine, praeterquam a fautoribus suis, suscipe retur, quomm princeps crat Eusebius grandi admodum natu Nicomediensis episcopus; qui cum
,
(74) . Luciano Nicomediae stmul Vixerat : necnon et
, - Lconitus evlratus Antiochiae, nondum episcopalem
, \ \ ad scdem promotus, aliique nonnulli: cum ergo cx
, pernicioso illius sodalitio omnes illi essent, eum * que diu apud se Eusebius habuissel, epislolas ad
, bunc ipsum Eusebium scripsit nugarum plenissi , mas, quibus impium omne dogma complexus est.
1
' ,
, '
, *

, ,
,
. \
Cp. ,
,
? , \ , .
j

, \
,
,
\ ,
,
(75) ' ,
, ,
* \ ,
1
Quanquam nondum Nicomediam ad ilium venerat

Alque bse quidem epistolae nihil atiud continent,
731 pr&ler doclrinse sua3 declaralionem, qiiam
per illud tempus elaboravit. Harum uuam, quae ad
noslras manus pervenit, hoc loco euHcribere necessarium putavi, ut qui eam legerinl, inlelligant
nibil a nobis contra quempiam calumniose jaclalum alias, aut imprescnlia jactaii. Esl autem ejusmodi :
<
Atfii epittota.
V I . Domino dilectissimo, viro Dei, fldeli, ortbodoxo Eusebio, Arius, quem Alexandcr papa iojusXe
ob victricero omnium veriiatem insequiittr, cujua
et l u propugnator es, in Domino salutein.
um Aromonius pater meu Nicomcdiam proficisceretuv, non modo raiioni conscataneum,eto(&>
eio quodam a me debitum putavi, libi ut per illum
salulem dicerem, unaque chafilati luae, ac benevolenliae, qua propler l)eum, ejusque Cbristum fratrea
prosequeris subjicerera, quam nos vabementer episcopus inrcstet, alque hosliliter insequalur, nec
ullum mali genus non adversum nos commoveat,
usque eo u l nos ell&m êbit imîos ac Deum n&^
Gor. .
(74) " .
Luciano
sanclissinio rnarlyrc, quem nihilomimis Ariani patronura aucloremque suum jactabaiii.De quo paulo
posl.
(75) . Eeg. ex Theodoreto

Ub. i , cap. 5, ubi h x c eadem epistola contineiur,
, omnem movet rudentem. Notissii u u i n est
pFOvcrbium.
211
S. EPIPHANU
ftt
ganlcs ex urbe expulerit; idquc ob illam causam, \ , .

, ,
quod ei publice ista pronuulianli nequaquara as, ' \ *
sciitiamur : Semper Deus, semper Filius; simul
Paier, simul Filius. Cum Deo ingenilo perpeltio \ , * .
, \
Filius exsisiil, semper genitus, ab ingeniio gcnitus;
, (76), \ , \
jicque cogilatione, nequc momenio ullo Deus F i , , \ lium anlecedil, sciupcr Deus, semper Filius, ex
, ipso Deo Filitiii. Quoniam vcro Eusebius frater luus
, , , \
Cxsarcae el Tbeodosius, et Paulinus, et Athanasius,
, \ , et Grcgorius. ct Aetius, et Orientalcs orones Dcum
, ,
asserunt sine uilo principio anle Filium exsistere,
.
analbefualc datnnantur, excepto Pbilogonio, Hella , nico, Macario bacrcticis, ac mdimenlorum fidei
. , ignaris hominibus, qui Filium parlim eruclalionem,
, \ , ; "
partiin iugenitam productionem appellant. Quorum
quidem impiorum \oces ne auribus quidem adruil-
, , ' tere possumus, eliamsi mille nobis morles ab bcerc ' '
ticis intententur. Nos e contrario quid tandem dici \ \
imis, sentimus, docuimus, et docemus? Nimirum
, , ,
Filium, nec ingenitum esse, nec ingenKi ulla ra\ , , , tione parlum; sed ncquc ex subjecta aliqua male, \ . . ,
&,
ria faciuni, veruin Dei voluntaie, consilio ante lem. ,
pora sneculaque substilisse; plene Deum unigeni . ,
lmii, 732 immulabilem; qui antequam gigneretur,
, .
sive crearetur, sive decernerelur, aut fundaretur,
. . /> >
non fuit. Neque cnim non faciu^ est. Nos igitnr ob
, id inscctanlur, quod diximus: Principium babel F i \ , (77).
lius, Deus autem principio caret. Haec vexandi

uoslri causa est. Tum quod asscrimus cadem e nibilo esse. Quod idcirco a nobis usurpatur, quia
ncque Dei pars esl, aec ex subjecta ulla materia. Propterea nos illi bostilem in niodum perseqowitur. Reliqua lu nosti. Bene valere le seruimtarum uosirarum memorcm cupimus, idqnc a Deo pclir
IIIUS, collucianista, vere Eusebi, hoc esl pie, ac religiose.
Leg. *
1
(76) %al . Lege - 0

, non , ex Theodorelo lib. i , cap. 5, el
Nicepb. lib. viu, cap. 9. Fuit bic Laodiconn episoous, Pauliniis T y r i , Albanasius Anazarbi, Gregorius
eryti, Aetius Lyddae.
(17) AovxtarictqLy , * Emcndandum . Nam Lnciani marlyiis
* discipulos se esse gloriabanlur. Alexander eptscopus Alexandrinus in Ephl. ad Alexandrum Constanlinov. Lucianum persiringit, quasi Pauli Samosaieni dogma secutus esset; ub idque a tribus
deinceps Aniiocbenis episcopis ab Ecclesia rejectum
assoril. Hunc Ariani cerlatim aeciscere silii ac
vindicare sludebanl: adeo quidem, ut in Anliocbona
synodo iidei formulani lanqiiam ab illo conceplam
ediderinl. Sed Lucianum ab ca calumnia purgat
Baron. in Nolis ad Mariyrolog. el in Annal. Eccles.
aq. 311 el318. Ubi Luoianuiii ducct in (onfulanda
Sabellianorum haercsi longius progressum contrariain in partem paulo veliementius incubuisse, D
et,
9
nut
t Tpersonarum
wirannAriim
idiscrimen
licrririiît
aaslruerel,
clrnprAl
nnonnulla
n n n u l l a
jecisse, quse Ariani postmodum exorii suum in usum
iranslulerunl. Quod idein plerisque veterumPalruui
ciun in boc negotio, luin in aliis fidci Gbrislianx
capitibus usuvenil, ut antd errorum alque haire. seon, quibus ea singillalim oppugnabanlur, originem, nondum salis illustrata, ac palefacla rei
vcrilale, qu<edam suis scripiis asperserinl, quaft
ciim onbodox% fidei reguiA minime conscniiai.t.
Ne ab hoc Trinitatis myslcrio, acqu?RSlioue discedam; obscrvavimus jamdudum Juslinum marlyrcm
Dtalogo cum Tryphotie de Filio Dei idcm propcmotlumcnm Arianisscnlirc. Nampag. udit.Paris.119,
Verbum Dei, ac FHium etiam antequam carncm

suscipeiei, iufrriorem esse Pa4re censuii : quem et
voleribus appaniisse dic.il, el snbinde cowntemoralis exemplis ila coTigil: '
, \ , \
^ . Deinde quolies in Scriplura legilur:
Ascendit Deus ad Abraham (Cen. xvu, 2 2 ) : vel,
Locntusest Dominusad Moysen (Exod. x m , l , etc.) :
vl, Descendit Dews, ul videret tnrrim (Gen. , 5):vel,
Clausit Dominus arcnm defori$ {Gen. , 16), ae
roliqua id genus, ncgal de Palre ipso debere accipi; qui neqiie nioveatur loco, neqiie locutua
cuiquam fueril, sed ad Filium periinere. Nam si
i*jiis ipsius, quem miseral, Filii splendorem htdxi
ferre miniine poiueruni, quomodo Patris ipsius
majestalem gloriamqtie suslinerenl? Proimle neque
Abrabain, neque Isaac, neque Jacob, neque niorlalium ullus Paliem ipsum ac rorum omniuin Dominum v i d i l : '
,

illum,
>
^ ^
9>
v u < ! u .
i f t M i W t Sed
9&
i l l i i mqui
. #111 cx

ipsius vulunlale Dens esl, ejusque Filiuaet angelns, qnod Mlius voluntali morcm geiat.
Qiue Jusliui verba Terlullianus imilatus est Ub. u ,
canlr. Marc, cap.27. Mirum est Arianos, cum insaniain suam vi-leruni Palruoi lestimonio corrotiorare
cnmprimis cuperent, Jtistiiiitni preleriissc. Sed ab
(viuiii, uli dixi, culpa lam bic, quam Eucianus, aiiique
libcrandi sunl, qui nondum agitala, explicataque
((miroversia, paium de ea commode pronuntiasse
videntur. Stmile quiddara de Dionysio Aleiandrino
tradil Basilius epist. 41 ct alibi.
'313
ADVERSUS ILERESES LIB. I I . . I I . HARES. LXIX.
2U
Z \ - ^ l l . Aliam prelerea Nicomedia ad sanctissimum

papaui Alexandrum quasi excusandi sui gralia scrl peit longe superiore illa pejorcm, quae tota illius
, \ est veneno, ac coniumeliosis in d.vinum nuoicn
, \ *
vocibus referta, quam Alexandrinam misit. Eam
.
nos subjiciendam putavimus.
\ ;
Epislota Arii ad Alexanarum.
'
'.
\
^ .
Beato papae ot episcopo nostro Alexandro, presbyicri et diaconi, salulein in Doniino.
, \
, , *
, , , , , ,
, ,
, , , , \ , , \ , \ , \

, ' , \
* , '
* ,
, , '
, , '
' (78)
'
'
<
' ,
,
Fidcs illa quam et a majoribus accepiinus, cl a

te didicimus, beatissime papa, ejusmodi esl : Credimus cnuni Deum , solum ingenitum, solum a?lernmn, solum pruicipio carenicm, solum verum,
solum immotialem, solum sapicntcm, solum bonum, solum piacpotentem, soltim judicem, omnium
moderalorem el administralorem, immolum ei
iiiimulabilein, juslutn, bonum, legis et propbeiarum, ac Novi Teslameuti paritet* Deum, qui unigenimm Filium akue senipiterna tempora genuit,
per quem el saeeula, et reliqua procreavii omnia.
Genuisse porro dicimus reipsa, non epecie tenus,
ac subsislentem illum suapie volunlate condidisse;
ejusmodi, u l neque couverti, neque inutari possit;
pcrfcctam Dei crealuram, sed non lanquam reruiu
crcatarum aliquam : folum ilidem, sod non lanquam unum e cacieris ; nec quemadmodum Valenlinus asseverabal, emissionem quamdam illum esse
Patris felum : aul ut Manicbaeus emndcm illmn
, \ , Q feliun parlem esse dixit Patri consubslaiilialem ;

, \ ncque ut Sabellius qui unitatem divisit, et Fiiium
',
Patrein appellavtt; non 733 item utllieracas, h i , \
cernam e lucerna, aut lainpadem in duas parlee
, \ "
divisam, neque vcro ejusmodi, ut cum prius futsset,
, \
postea sit genitus, ac denuo creatus in Filium.

Quemadmodum tu ipse, beaiissime papa, mcdia in
*
ccclesia, el consessu sapenumero qui ha3C asserc .
renl rcfulasli; sed, ut diximus, Dei volunlate anio
lompora, et saecula omnia crealum, ut vivcret, alque essel, a Palre accepisse confllemur adeo u l
eadem illa creatione gloriam ei Paler splendoreiuque conlulerit : neque enim existimandum est, PaIrcm, Cttin omnium rerum ei possessionem traderct, sibi ipsi quod ingenila quadam in se ratione
eontincbat ademisse. Fons enim ille omnium est.
H \ " , ,
VIII. Quauiobrem tres stiut byposlases, Paier,
. D Filios, Spiritus sanclus. El quidcm Dcns, ciim re , , ruui omnium causa sil, solus ex omuibus priucipiv
1
F. .
0 8 ) '
xpc6i\h]v.
Uieron.
ApoL 2 in Ruf. Habetur Dtalogus apud Grceco* O r i genitj et Cundidi Valenliniance hccreseos defensoris :
\in) quos duos Andabatas digladiante* inler se spectasse me fateor. Dicit Candidut, Filium de Patris
e*$e substaniia, errans in eo quod asserit.
regione Origenes juxlu Arium tl Eunomium rqmgnai, eum vel prolatumesse, vel natum, ne Deus Pater
dwidalur tit partes. Marianus Hieiouymi scholiaslcs
hic esse credil exceilentiam, et :
et errare propterea Candidmn, quod Pairem excelleiiliorcni Filio dicerei. Sed aliudest quam
excellentia. Ncque enim recte ûispiain dici
potest; hoc esi excellcniia majore pr&ditus. haquc
Valentinus proihiclionem ejusmodi voca*

bat, qua procrcatiim ab iConibus Jesum asserebat.
Nimirum composito ac constilulo Pleroniaie, et
JEOIIC resiUnto, de commimi omnium volunlale,
cum unusquisque quod habcbal pneslanlissimutn
lOiiferret, novum quemdam prodiissc felum, vidclicel iesum, sive Cltrisium ct Salvalorcm. Vide
Ila3rcs. 31, nmn. 13; bi iEonas omnesait \ *.
H;tc esl ValeiUiniana . Alioqui
Verbi productionem appcllare iiibil probibel. El a
Grrgoiio Nazianz. caiicrisquc Palribus Vcrbl por
Patcr 'miiiamr,
240*
S. EPIPIIANII
csl expers. Filius vero sine icmporc geiiilug a Pa- ,

ire, ci ante saecula crealue ae fundalus, priusquam
\ , *
gignerelur non fuil. Sed sine tempore, et anle

oinnia genitus solus a solo Patre prodiK tns est.
. , ; ' Non enira aiternus, aut coapternus est, nec cum
\ , ,
Palrc ingenilus; neque cum Patre exslitit ul non . \
iiulli de his, q u * ad aliud referuntur, aitirmanl, qui
, (.
ingenUa duo principia constiluunt. Verum sic tan , quain unitas ct principium omnium ante omnia
, .
Deus est. Quare etiam ipeo Christo prior est, ut a
, \ , \
le didicimus, cuin id media in ecclesia praedicares.
, \ ,
Igitur quatenus a Deo ut esset consecutus est, nec
. "
non et vitam, splendorem oeleraque, quae in
, \ ,
ipsum collata sunt, hac ratione principium illius
I , , \ , ,
Deus est, Est eniin illo prior ac princeps, utpote
Deus ipsius, qui ante ipsuin fuerit, aquo etiam ille
* , \
, ,
prodierit. Quod si istinsmodi loquendi raliones: Ex
, \ , \ * , \
utero ; et : Patre exivi, et venio\ quasi consub '
elanlialis pariein, aul eraissionem cum nonnullis
. ^ ,
accipiamus, composilus erit ac divisibilis Paler et
. ', (79), , 4 mulabilis : Imo illorum opinione corpus et, quoad
, , , * ,
in ipsis est, quae corpori consenlanea sunl, patietur
, , , , , cxpers corporis Deus. Bene valere le optamus in
, , A t
Doinino, beatissime papa. Arius, Elbales, Achilles,
Cajpones, Sarmalas, Arius, presbyteri; diaconi, (80), ,
Euzoius, Lucius, Julius, Menas, Helladius, Caius;
episcopi, Sccundus Pentapolis, Thconas Africaitus,
Pislus, qui Alcxandrise ab Arianis collocatus est.
734
Cura itaque rcrum siaius his raotibus
\ ' (81) ,
pcrlurbaretur, Alexander ad Constantinum impera- C " .
torera soripsit, qui Arium cura nonnullis episcopis
'
evocans inlerrogavil. A l ille sodalium suorum grege
.
slipatus prinium corain impcratore inficiatus est,

cwin interim remotis arbitris occulta conira Eccle,
siam consilia raolirelur. Imperator beatae memorise
.
Constaminue eum arcessens, velut afllatu quodam
, sancli Spiriius impulsus, his illum verbis affatus est:
, ,
ConGdo Deo, si quid callide dissimuleg ac neges,
, 1
Psal. cix, 3.
* Joan. x v i , 28.
Deesl .
ria Mdetii lapsum esse supra vidimus. Largiue i n

(79) ", '.
Scribe , et
ArianaB ha?resis descripiioiie peccavit vir alioqui
. Apud Theodoreuim lib. , cap. 4, in fine
diligenlissimus. Nam qua3 deinccps exponit, ea
cpi^lolas Alexandri ad
Comtanlinopolipost Nicaenum concilinm accidemnl, anno undetanum gubjiciuntur eorum noniina, qui ob baeresin
cimo, hoc est Cbristi 336. At Epipbanius Arium
4'xcommunicati s u n i ; atque ex presbyteris golus
Arius nominatur : diaconi vero 9, , - anle Nicaenum concilium excessisse putat. In quo
schplorum omnium consensu refellilur. Nimis illud
, , , ',
uolum e s l : vivenlcm adhuc Arium a synodo dam, ' <:, .
natum, el post aliquol annos Eusebii opera resti(80) . Fuit hic episcopus Marmatntum Conslantinopoli mortuum esse. De quo Soricae. De Pisto mentio cst in Epislola Julii papae,
quam Apologim 2 Albanasius inseruit. Ubi damnu- crates, Rulinus, Theodorelus, Sozomenus et arnc
tus esee dicilur ab Alexandro cpiscopo Alexandrino, omnes Alhanasius. Ex quibtis corrigendus Epiphaet Nicxna 6ynodo; atque a Secuhdo Pentapolitano nius, qui ex falsissimis quibusdam actis, aul historiis ista descripsil. Sane eum primum Alexandrinos
reslilutus; neque.cujus ordiuis fiierit exprimitur.
illos 4umultus ei Arii damnationem oplimus imEpigcopum fuisse docet Epipbauius, quem etiam
perator accepit, lilterae ad Alexandrum et Arium
Alexandriae collocatum esse ab Arianis scribil.
acriores dedit; et Osium Gordubensem Alexandriani
Verum nullus eo nomine Alexandrinara Ecclemisit, qui orientein illam procellam componeret.
siam lcnuit. Et quidfem simpliciter idem
Quod ubi minime processit, tum demum Nicsenam
osse potest, alque ordini sno ac dignitati reitituerunt.
synodum coegit: ac postremo anno, uii diximus,
lla Julius papa : undecimo a peracla synodo Arium Conslantino . Sed quod ioler
polim per liitcras cvocavit. Hacctemporibusdiscreta
episcopos ab Epipbauio relcraiur, excusart non
confudit ac pcrmiscuii Epipbanius.
potest.
(81) cvr . Muhuiu in bislo-
*I7
ADVERSUS HiERESES LIB. I I . . I I . IliCRES. LXIX.
218
vov, \ , quam cclerrtme te ab omnium Domino cormctum

i r i , maxime per qiteui jusjurandura conceperts. Quo
, . " \
, \ ex tcmpore iisdeni in enoritius baereredeprehensus
. \ ac coram principe conviclus, itcrum inficiatus est.
El plerique illius patroni pro eo per Eusebium N i . \ (82) comcdiae episcopum apud principem egeruul. Sed
, \ - nibilominus imperalor divirfae fidei ardore commolus, episiolani bene longam et encyclicam ad oinncs
,
\ * Homano imperio subdilos adversus Arium ejnsque
\ , dogma scripsil, omni sapienlia ac verilate rcfeKam,
t , quas in hodiernuni usque diem eru<litorum manibug
. \ , tertlur. Hujusinilium esl: c Conslaniinus Augusius,
\ , maxitnus, elc. Arius cum Arianis malus interpres
ipsissima esl imago ac simulacrum diaboli. t Tmn
' , \
, \ post alia quaedam -ac longani cx Scripluris sacris

illius refutalioneni, poslremo versum quemdam ex
, \ Homero cum indignatione ac stomacbo contorquot,
\ *
quem hic ascribendum putavi. Age, inquit, Mars
" (85), .
A r i , clypets opus est. Verum ne id facias obsecra,
mus, ac te saliem Vencris consuetudo cobibeat.
.
1
. . , ,
" \ *
, '
, , \
, \ ,
, "
, , \ - Q
, \ ;
\ ,
(
\ "), ' ,
, \ , \ \
, , , \ .
\ , ,

\ .
(84),
\ .
' ,
,
\
,
\

, \
1
X . Post baec cura Arius Consiantinopoli catfcolicae Ecclcsia: communionem afleclaret, instanle
violcnter Eusebio, qui apud imperalorem plurimmn
polerat, cl Coiisiajiltnopolitanum episcopum molestius urgente, qui coiniiiunioiiem illi dare nolcns,
et pcr vim oppressus ingemiscebat; cumquc EuscLius jactaret : Nisi sponte velis adiniltere, crastina
luce, qua3 Dominica eril, raecum in ecclcsiam k i trabit : quid autem conlra nos efficie*? luin deimnn
religiosissimus episcopus ac Deum linicns Alexauder Ecclesiae illi prafeclus, qui Alexandrino episcopo cognominiserai, ubi ba3C audiil, lola die ac
nocie cum 735 gemitu ac moerore in oralione persevcravit, supplex a Deo pelene, ut vel aniiuam
guam reciperet, ue se Arii eoiiiiuuiiione polluercl,
aul slupendum quiddam el inusilaluin facerel: quod
quideni poslcrius obliuuit. Nam Arius noctu venlris
levandi gralia progredi coaclus, et in seceseum
abicns, in ip&a cclla dcsidens crcpuil, ac mortuiu
esi invenlus. Ila felidissinio iu loco rcperltis est,
cum inlestina oninia periude ejecisset, aique impurissimum dogma vomuerat.
X I . His ad eum modum geslis imperator Ecclesiae

consulens, cum jam, plerisque a se invicem dissidentibus, varia essenl schismata,oecumenicam synodum colligit cccxvm episcopomm, quorum nomina ad hoc usque tempus exstanl: hi Nica^se congrcgali, damnalo Ariidogmaie.orlbodoxam Palrum
idem iinniutabilem, et ab aposiolis ac prophetis
Mulilus locus. F . *.
(82) . Edila est hacc

Consiantini ad Arium ct Arianos epistola a Federico Morcllo anno 15<J5. Ex qua cmondandus hic
Epipliauii locus. LOJJ. ilaque bnno in mudiut] ejus
iuilitim : 1=6
, qug ebt inscriplio. beiude
, elc.
($)* ". Cor. ex cadem cpistola
.
(84) * bic pro *
tcstinis suiuunlur.
S. EPIPHANJI
t.adUam conftrmant. Poslremo ubi subscripsere \ ,
\ .
epiecopi, el Arianani hseresim aualhemale devovere,
,
synodo finis esl impositus. Eadem in synodo canor.es quidam ecclesiaslici condili sunl; necuoh el . ,
de Pascbalis celcbrilate conslituerunt, uli sancta . "
*
illa religiosissimaque dies eodem tcmpore sununa
\
cum consensione ac concordia celebrarelur; nain
antea non eadem omnium erat observalio. Quidain
eniiu anlcvcrlebaul, alii medio lempore, alii poslre- . rao $icrum iltum diem agebanl, el, ul uno vcrbo , ,
dicam, summa eral pcr illud lenipus coniusio. Qinc \ * .

omnia pacis conslituendae gralia beaii Constanlini
cpera ac studio componi Deus paciiicarique voluit. . '
Posiquam Arius proscriptus esl, cseleraqiie boc mo- ". \ ,
(83) ,
(!o gesta sttnl, codem anno niorluo Alexandro Alexaudrinam Ecclesiam Acbillas obliuuil. Conlra ^ \ .
.
quem Melcliani Tbeonam opposucranl. Acbilla vero

(ost ircs menses defui.cto, Albanasius successil
Alcxandriai diacoatis, ab coque ad t omilaium niis- , ,
sus, cni inoricns Alexandcr episcopatum comoiilli \ ' \ ,
, , mandaverat. Vcrum ciun hxc sil Alexandriae con .
sueludo, posl cpiscopi moriem successor non
diutius differatur, scd subinde pacis lucndae gralia
s ibrogelur, ne aliis buuc, aliig illum ampleclenti- , ' , L is jurgia in vulgus cl conlenliones exsisiam; ab- , & uie Alhanasio Achillam subsliluere 736 coacli , . \ ' ,
6 nU. Enimvero sedes oi ac ponlificalus debebatur, , '.
qui et a Deo vocalus, el a bcalo Alexandro consit- \ l.mis fucral. Qui mox ul Alcxandriam venil, et epi- , \ .
1
seopus creatus est, vehemcnli religionis ardore Q \ , (86), \ Ksiuans, ac deplorando Ecclesiae
' " stalu cominoius,
, \ , \
cum ubique convcnticuln, ac populi divoriia a Mc- ,
lctianis ilerenl, ob eam causam quam supra expo-
gjimus, cum dc Meletiano scbismale agercmus, ille ' \
Ecilesias conaociarc el ad concordiam redigere , \
cipicns, incrcpandi, eomninandi el bortandi iluem
, ,
iitilliitti faciebai, ausrtiltanle nemine. Exquo omnes
, , \ \.."
!1 conira ipsum turba3 confialae ac comparala? '
s i n t , ob eximium illius ardorem, ac studium divi- \ *
nilus in eum a Deo collatum. Qua? res eo usque , \
processit, ut frequenter cxsilia sustinuerit, el ab
* Arianis, qui lum viribus ac potentia pollebant, per
.
feummam indignilatem excommunicalus fueril. Ve- . ' rum de B. Alhanasio baclenus. Quae enim ad eum
.
auinebanl, supra in Meleliano schismaie declarata
sunl.
1
F. .
* F. ., sed corruptns liic locns.
(85)' . Quinque mensibus

post Nica3nam synoduin, ail Albanas. Apol. 2 el
Tbeodorelus. Sed quae de Alexandro euccessore
tam buc loco, quam in superiore hseresi num. 6,
narral Epipbauius, cum bistoria nullo modo consenliunt. Hoceniin conglat.mortiio Alexandro, luillum aliuro successissc praeler Alhanasiuin : idque
communi omnium ordinum voluntate ac suffragio;
vX\ synodica Alexandrini consessus epistola lestatur apiul Alban. Apol. 2. Frustra igitur Epipbar.ius Acbillam Alexandro subrogatum dicit. Nam
posl Pctrum eedem illam teuuii, et successorem
liabtiit Alexandruin; scditquc annum duntaxat
unura, ul Nicr.pborus ii Cluronico scripsit. At Epi-
pbanius Acbillae, qui posl Alexavidrum a Calbolicia

substituliis esl, menses Iribuittres, eodemque. lempore Theonam a Melclianis ordinaluni asserit :
quod nemo alius prodidit.
(86) ovr .
Nimis imudenlcr, et proierve Camerariue in Appendice ad
icepliori Chronicon de Alhanaeio suuiu inlerponil
judicium; el quanquam ingenti animo veritalis patrocinium suscepisse fatealur, plus illum tanien
quam oporleret, suis imlutsisse cupiditatibus et
sacra profanis aliquando miscuisse docet. Quis LnIheranas istas faeccs tantiim eibi audaciac euittere
miretur polius quam communi pie(alis uoniine $iu>ceoseai?
*-*
ADVERSU& HiERESES L I B . 11. . I I . - H J E R E S . L X I X .
JB*. " -
, \
,
,
^
, , ,
.
,
,
, ,
. "
. \ , \ , ,
\
. -
*!*
X I I . Redeo jam ad Aritw, qvA pcsslmi d&monts

afllatu pari linguae immoderaiione et impudentia oa
giium adversus Dominum efferre non dubitavit. Ciim
inprimis videlicet Salomonis Hlam in Proverb *
senlentiam inierpretari vellet: Dominns creawt me
principium viarum suarum; anle tcecula fundavit
me, in initio antequam terram faceret, el aniequam
crearel abyssos; anlequam prodirent (ontes aquarwn,
antequam monles firmareiitur, anle omnes coltes genuit me . Hinc erroris sui inlroducendi occasionem
naclus est. Nec illum ejusve discipulos puduit Verburo illud, quod omnia creavit, quod a Patrc sine
tompore iniiioque genitiim esi, creaturain dicerc.
Qua ex una voce deinceps in multa ac prava errorum diverlieula consceleratam menlem immistens,
\ nec ipse modo, scd ejus el doclriiwe sectaioiea i n , \ ol ' , \ - Dnilas in Dei Filium ac Spirilum sanclum conlu
nielias conjicerc non dubiiarunt. Porro iidem illi
. ,
sanclae el orlbodoxse (idei, aique Ecclesiae confer, \
liiui vetuti globnm concordiamque eolveruut, non
\ , ulla quidcm ipsorum vi aut sapicnlia : pauci enim

ab iis inducii, ac cirtMiiriventi sunl; sed plerique,
, . aul pcr simulalioncm obrepenles, aul vi coacti,
cuni longe aliud in aiiimo foverenl, socios se illis
. , 737 adjunxernnt. Neque vcro id alitindc concilia , tu;n est, nisi quod ad fidelium probalionem id a
, > ,
Oeo permissum esl. Aoccssil ei imperalorum iavor,
,
rujus initium a Conslanlio imperatore profeclmn
, est. Qtii cum ca?leris in rcbus perhumanus ac bo , *
nns esset, uipole magni illius, et in omni virtutis
(87) ,
gfncre pcrfwli, religiusique Constanlini filius, qul
, sinccram ex animo fidem constanter r e l i n u i l ; sed
, - et Conslanlius ipse pius alioquin, ac mullis probi
, ' ,
talis ornamentis prseditus, bac una re aborravit,
quod non impressa a parente fidei vestigia seculua
, esl. Quod ipsum tamen non illius culpa factum,

sed nonuuJlorum fraude, qui in-die judicii rationem
, reddiluri sunt; qni specie ac nomine tenus episcopi
, ,
sinceram Dci Odem labefactarunt; a qutbus procnl
, \ dubio non ipsius modo fidei reddenda ratio eel,

sed insectationum Ecrlesiae otnnitim, ac tanlaruin
, \ calamilalum, et csedium, quse in Ecclesias iHorum
' , - eauea derivalae sunt; necnon et inGniloruin bo , \ - minum millium, q u in bodiemuio usque diem va , > riis aerumnis exlra urbes ac tecta confltcianlur;
\ postremo et beati quoque Consianlii in errorem ab
.
illis iuducti, qui reclae fidei regulaiu ignoravil,
eademque ignoraniia ad illorum se utpotc sacerdoium auctoritalem accommodavit , quod Ipaum error
illonim, ac caftcitas, depravataque fides, el ex diaboli profecla conilio lateret.
. (88) XIII. Accesftit et alia causa, quae huic serpen ' , \
tuin oflicinae piuriinuui adjecil viriuin, Eu&ebius aci
licel, qni callide se insinuans, Valentis aures pii
, \ , ac reltgioei imperatorls, ac d m n i numinis aman
;
F . .
* Prov. v n i , 22 scqq.
(87) .
Simite
bmc, ac longe etiam bonorificcntius et uberius
cjnsdem imperatoris elogium exslat apud Nazianaenum in priore : quod oralorio more,
ac dicendi impetu, et calore profusum magLs qaam
ex rei verilate proffctum videtur.

(88) .
Non ab Eusebio,
sedab Eudoxio, qui Conslaniinopoliianam sedem oocuparat, bapiizatus csi Yalens. Quare pro ,
lcge, .
221
S.
2*3
tissimi coiTUpil. Qui quod ab illo bapligroo . , ' ,

iuiiialug, ea causa Yidelicct fuii, cur baec factio
.
stabilis ac firma consislcrcl. Nam alioqui jamdu \ \ ,
duin vel a niuiierculig ac puerulis, ne adullog , commemorem, qui recue lidci ac religionis exaciig \ sima scienlia pradili gunl, ab iis, inquam, qui vel , ,
tenuiseima veritatis notilia perfusi sunt, priinU
* \
temporibus confutali fugalique eggent, tanquam et
, , ,
in Oomimim contumeliogi, el alteri quidam itlius
, \
iaterfectores, ac Domini nostri Jesu Chrisli per- ' ,
fectae divinilatig eversoree : id quod impcraioris
\
favore ac patrocinio susceperunt, ut eoruro omniiim
, ,
maloruin auclores essenl, quae el bactenus exsti\ ' * , \
teruni, ct hodieque pcr illos Alexandriae, Nicome- , , , []
diai, in Mcsopotaniia ac Palaeslina concitantur,
.
ubique praseute ac protegente principe.
'. 7 3 8 XIV Quamobrem ex hac una voce, quae
in Proverbiis Salomonis lcgitur : Dominui creavit ,
, me initium liarum tuarum iu opera tua , caetera
,
ab illis cxcogilantur, quae ulcuuque ad illorum
oralioncin accommodari possunt, ei eamdem ha- , \ ( ^ , \ ,
bere vira, ac conscniaiiea esse videnuir, cum ta- ,
.
meu neque sermo ipse, nec reliqua verba de divi , ntlale Filii Dei meutionem ullaiii ejusmodi faciaul.
, ,
Addmit ct alia quaedani bts simitia loca, velut quod
ab Aposlolo scriplum est : Accipite pontificem con- \
(essionis vetlric,fidelemei qui fecil iptum *; i t e n
, ,
cx Joannis Evangelio : Uic est de quo dixi vobit:
Qui posl me venit, anU me faclus esl ; el in Actis
aposiolorum : iVoliim vobis sit, omnii domus /iraW, ^

quod hunc Jesum quem vot crucifixitiii, el Domi
num el Chriitum Jesum Deus fecit . Ac si qua sunl
genefis ejusdem alia. Qua; omnia ad cautionein,
el obaervaiionem, et propulsandos bosles in prompiu esse debeni. Hosles enim revera insidialoresque siint. Acnescio an ad ipsoe eorumque similes Srripiune locug illo conveniat : Exturgai
Deus, el dissipentur inimici ejus , cum interiin doinesiici esse videantur. Ycrum nullus est domestico
bosle dcterior : lnimici enim hominis omnei domeitici ejus . Quod ipsum forussis e i ia islis locuin
babct.
k
7 4 .
, ,
. .
" .
\ .
, \ ,
,
. \ .
.

.
\ .
9
1'
XV. Nam rabidorum canum more tanquam in
. * ;
inimicos ingiliunt. Ua vero jactare ei inierrogare
solenl: Quid dicig de Dei Filio? Haec nimiruni illo- l>
. \
rum ariiiicia gunt, quibug virus suuiu simpliciorum
, ;
aniniig instillant. Quanquam quid ad baec adjici
poust, pogtquam Dci Filiug appellatug ^st? bo- , \ , \
!
iuuies apud geinctipsos gapienteg, et opiniona gua
,
ac gpecie tenus eruditi! Quid egt quod ad nomen
, \ ; Jegu possit accedere, nisi legitimus Palris Filiug,
,
ab eoque productus dicahir, nec ulla ratione d i Vergug? Sed subinde cum risu ac ludibrio sic i n - ; , ;
,
vadunt: Quomodo a Deo esse potest? Quod si quis, ,
piam scisciletur sitne Filius necne, verbo quidem
\ . , \, , \
Filium esse confitentur, reipsa vero ac senienlia
+ Prov. V I I I , 22.
Cor. .
llebr. , 2.
Joan , 27.
Locus dcfextus aliquot vcrbg.
* Acl. , 36.
Psal. LXVII, 2.
Mattb. i , 30
225
ADVERSUS HiERESES LIB. I I . . I I . - IliEUES. LXIX.
226
, , - negant, eumque spurium omnino, nec gcrmanuni

, ,
aftirmare sludent. Nam si, inquiunt, a Deo csi,
, , ,
eumque Dcus ex sese genuii, boc esl propria ex
, liyposlasi, aut esscnlia, vcl lumore dislcnlus csl,
.
vel seclus, vel in generando dilatatus, aut con , \ '
Iraclus est, aut aliquam earum aflectionum, quac
. corporis propria sunl, suslinuisse dicendus est.
, \ * - Sed ritiiculi plane sunt, dum naturam suam 730*
ac condilionem iu Oeum iransferunt, eumque ex
^ , \ ,
. , , seipsis lingere et adunibrare conanlur. Nihil enim
ioesl islanim rerum Deo : qui quidem Sp ritus
, ! , , ;
tfjft esl, el uoigenituin Filium arcana quadam ratione
, ,
, genuerit, quse nec explicari verbis possil, nec co . , giiaiione comprebendi, el ab omni labe ac macula
remotissima sit. Yerum inslaul : et Si ex ipsius,
; , inquiunt, essenlia prodierit, quomodo judicii diem
;
et horam, ut ipse lcsiatur, ignorat? De die, inqtiii,
ilio el hora nemo novit, neque angeti, neque Filius, nisisolm Pater
Ad haec si cx Palre est, quomodo
deseendit ad carnem ? aut qiiac nulla re capi continerique natura polest, carnem induil, si naiuraliter a Patre processit ?
X V I . Nec illud inielligunl, quanla sua cum i n ICp.
ramia istiusmodi cogilaiiones suscipiant. Nam si
. , proplerea quod a Palris esseniia diversus esl, car , , , * nein induisse dicitur, in eaque passus el cruci
, suffixus, velim illud nobis ostendant, quainam ex
spiriulibus creainria alia (esse enim quasdaui non
, , .
dubiuro esl) carnem sumpserit. Neque enim infl .
, ciari possunl Filium dignitaie reliquis omntbus
antecellere. Ac tamelsi ctealuram illuni esse d i . *
, , cant, nihilominus omnibus ipsum creaturie ejus
anleponunt; atque ila velul gratificandi cansa ver , .
bis tenii6 demeieri ac conciliare studenl: perinda

. \ - ac qui allera manu ferberant, altera inun unt.
, ' ; , , \ Quippe iltud ipsum suaple sponle velul bcncficii loco
r/ , , \ tribuunl, atque iia dictilant: nos creaturam quidem
illuniesse dicimus, sed non caetcrariim crealurarum
,
, ' instar; item opificium esse credimus, sed non cu \ , - jusmodi caslera opificia sunl; letiim insuper, non
u l felus alii uul, oilxuju cttterorum quse gignun , .
, - tur non instar esse dixerint, naluralem ei gencralionem deirabant; cl cuni niinime alicujus ex
,
. m a l u r i s 6imilem asseruerint, veram illum crealu , , ram esse deCniant. Nam cujusquemodi creatura
9
\ , r> aliqua sit, ,creatura lamftn esl; ac licet infinitis

partibus prsesiantius nomen obiineat, cum reliquis
.
nihilooihius crealuris ada3quari necesse esl. Nam
. " ,
neque sol, quod reliqua splendore superet, idcirco

creaiura non esse polest, perinde ac lapis; neque
, \ ,
quod luna slellis spleudidior s i i , ob id a creata ,
rum rerum nuniero secemilur : Kcce enim (ait

, ,
Scriptura) ornnia terviunl libi : quod quaecuiique

) .
demum exsistunt, ab co creala sint, eique serviunt;
, \ ,
unigenilus vero Filius verilas est, ac verum Verbum:
,
id quod ipsetestalur. St, inquit, manserilis in verbo
, \
meo, vere discipuli mei eritis, 740
cognotcelii
; , \
verilatem, eX verita* tiberabit vos *. Cum euim Dfti
, .
Verbum vcrilas sit, eisque, qui in liberlalem asseruntur, illam ipsam til>erlalem tribuat, quanlo
9
e l
Marc. xiii, 52.
Psal.cxvm, 91.
Joan. v m , 31.
227
S. EPIPHANH
228
inigis erit ipse liber, ulpote qui sit veritas, cosque in liberlatem ex scnritute vindicet, qoi sibi
Hiorem geranl? Quoniam oinnia tam ipsi quaiii ejus Palri, Spiritui sanclo serviunt.
XVII. Sed illud objichinl : Quomodo se infudil '.
, ;
carnem, si ex Patris essenlta processil? Dicaiit
, ,
el ipsi cur angeli, qui ipsins eervi suni, carucin
minime eusceperiiit? eur nec arcbangeii, ncc coe- ; ; ;
;
lestes exercilus, nec reliqui omnea spirilus? Quid
qttod et i i em inferiorein esse Filio Spirilum aftir- , \
nianl, et alterius crealurain, neinpe Verbi? Cur , .
non igitur carneia Spiriius induit, cum ex Arii ,
, ; '
eeiitentia multo magis sit illius qtiam Filii persoita
inutabili* ? Verumeniinvero quod ille sapienlia Pa- , * Iris esset, suamct ipeius perfectione itnbecilliiatem % , *
nostram suecipere voluit, ut liujus mundi salus i l - .
liue beneiicio comparareiur. A l illi bona in mala , ,
cemmulantert, ingralos sese prabent, taHli bene- \ , \ , \
. , ficii immemores, aique in Doimnum suum contn*
meliosi pciiiius et injurii. Eodeni niodo et in cae-^ . ,
; \ *
teris i u de eo eenliunt, u l divinam in eo dtgnita,

tem immtnuant. Quinam, inquiunl, esutiii, si ex

\ , \
Patrie essentia prodiil? l)c Deo quippc scriplutn
est : yon esuriet, neque siliei; neqne ett inveUiya- . , \ , \,
tio tapientias illius
liic auieni el esuriit, 11 sili , \ ;

Tit. Fatigari deiude cx itinere, aul sedere quo- , *0
modo poluit cuin scriplum sil : Deus non labora- ; " ,
. \ , -,
bil ? Cur vero ipse dixit: QuJ misil mePaier major
me e$t * ? Aliue est enimqui niiltil, alius qiii raillilur. , \ .
Nec obscurum esi Palrem nou esse Filiuui, ueque ,
Filiutn ease Palrem. Non enim asseutiri Sabcllio , \ poesiniiue, qui FiUum Pairein quasi unum eumdem- \, "
,
que constimil. Alioqui non dtcerel : Aliue est, qtti
misil rae. El : Vado ad Deum meum, Deum ve- ^ , . \ \ . \ ,
strum ; Palrem mtum et Patrem testrum \ Ncqtie
vero ex divina essenlia naturaliter geniii sunt di- .
scipirii. E l iis tainen d i x i l : Palrem vestrum.
Verura qui i s u jaclilaul intolerabili quodam fu .
rore el amenlia feruntur. Etcnim si solo nomine , \
dicilur,~nec nalura Filins est, quanlumvis digm- , ,
late siiperet, nibil ab reliquarum crcaluraritm
.
condiiione diglal. Nam et rex licel 741 praiedis, \ ,
ac mililum magislris aniecellat, non ideo noo , \
ejusdem est cujus caeleri condiiionis, aut non ea- , ,
dem cum illis servitule continctur, tanquam ex
\ ' . \
eadem creatione derivaius, et mortalis non secus , \ ,
ac qui sibi subjecli sunt. Simililer ex eo quod sol
, \
aut luna sideribus prsestant reliquis, non idcirco
\ , obnoxia esse elemeuta desinunt,el unius coudiloris D , \ , \ , . \
et arlificis, Paiiis, ac Filii el Spiritus sancii, mo- (89) ,
deratione subjecla. Ncque quod angeli rebus omni , ,
bus aspeclabilibus, adeoque creatis omnibus ordine
, )
ac dignilate praeslanliores sunt, utpote qui sub
\
aspeclum cadere nequeanl, et primum culius erga
' ,
divinuin numen, el obsequii locum ac dignilatera
, ,
oblineant; quein assidue hyranis ac laudibus cele \ branl; e quo et immortales noa nalura sunt, sed
, \
graiia condili ab eo qui immorlalis est, e l in sese
, \ , \ , \
1
Isa. X L , 28.
* ibid.
Joan. xiv, 28.
(89)
* Joan. , 17.
Scrib. .
Vitiosus bic locus.
29
AflVERSUS IliERESES LIB. 11. . H . HiERES. LXIX.
230
, \ - vila ipsa esl et lnimortaliias, immortaliiaie donali:

.
non lanien propterea non melu ac iremore iia conlinenlur u l , exigendse a se ralioni ac divinae
majeslalis inquisilioni imperioque aubjecti sim.
I H \
XVIII. Hinc igilur accurata ilia, de qua quse, , \ stio esl, veritaiis repelenda ralio, ut cuiu Filiuui
, . \ diiimus, iioi) nudum penes illuro residere vocabu ,
lum exisiimemus, sed essenatura FiKum. Qulppe
\ . 01
ex usu quoque nostro plerosqae filios nomiuamue,
, ' . qui iiatura nequaquam filii iie&lrl trinl. A i veri
, \
fllii germani dicuntur, qui naturali a nobis geaera * .
lione prodeunt. Qiiod si FiHus duntaxat ea ra\ ; \ lioiie Verbum itoiuiiiattir, qua cseleri oiunes filii Dei
, * ,
ocati sunt, nibil igilur ab alits discrepabit. Quare
* , \ - cur lanjuam Deus adoralur? Nani ei illt quoque
. , ' onines, ad quos noinen illud adoptionis convenit,
\
adorandi illius opinione fuerant, CIIIU Dei ftlii nun,

,
cupentur. Atqui longe aliier seee veritas babel,
, ,
quae singularem el unigenUum Dei Filiimi perpetuo

,

cognovil, cui serviuut, quem adoranl omnia, cui
.
'*
omne gemi flecletur coeteitium, ierresirium et infer
norum, et omnis lingua conplebilur, quoniam Donii , ,
nas Jenus Cliristus in gloria esl Dei Patri* *. Neque
\ .
vcro Spirilus sanclus cum reliquis spiritibas ad . , '
seqtiandus est, cum uiius sil Dei Spiriius a Patre
, \ , \,
procedens*, el de Filioaccipiens\ A l isti crealura
\
liunc esse crealuram asscrunl. Sic enim objteiunt:
" . \
Cum omnia per ipsum Cacla stnt, el sine ipso fa , ctum sit niliil ; ergo eiiam Spirilus infer eju
opera numeraiidus e s l , 742 quoniatu per ipstun
, \ % , \ ,
, , \ C facta sunt omnia. Sed miseri bomines, qui teinere
4v . , ,
animas suas perdunt, illud ignoranl: alitid eeee
, ,
crealuras, aliud Greatorem ipsuni, Palrem, Filium
\ , '
et Spiritum sanclum unum Deum, qui revera T r i , \
nilas esi, el in eingulariiaie unilas. Quippe unus
' Deus est, non duo Patres, neque Filii duo, vel duu
, , ,
Spiritus sancli. Ncc a Paire alienus est Filius; sed
\ , ,
ab ipso geoittis, nec alienus ilem Spiritus sanctus :
, , ' ex quibus Filius unigenilus sine ullo initio vcl
, \ .
lempore genilus ; Spiriius aulem sanclus eo modo
, \,
quem Pater c l Unigeiiitiis cognoseunt, ncque geui. .

lus neque crealus a Patre et Filio : sed a Patre
,
prtfcedens et de Filio accipiens. Spiritu* enimmcu*,
;
ipquit, stat in medio vestri ; el : Unxil Christum
tit Spiriiu sancto . Si Unigenilus ipse Spirilu sancto inunclus dicilur, quis sanctissimara Trinilalem
Audebii inceseere?
8
*. " D X I X Pergil vero furiusus atque amens Arius, et

; cnr, inquit, Dominus d i x i l : Quid me dkis bonuint
; .
Unui e$l bonu* Deus ? quasi bonitaieni a se bis
\ ; - verbis abjudicct. Quanquam quis alius bonilate
. \ cum unigenito Dei Filio comparandus est, qui se \ ,
metipsnm redimendis animabus nostris preliuin
, \ obtulil? Usque eo divinam vim et bonitatem iguo, , rant; nec illius sapieniiae providenliam et adini ' , nisirationem intelligunt, animales homines, et i n
, f . - camem allius immersi, qui a Spiritu sancto diju8
15.
Nisi mendtim cst, pro posuit. * Pbilipp. n , 10.

Joan. . 5. . , 6.
Acl. x, 38.
Ltic. xvm, 19.
T
* Joan. xv, 26.
Joap. xvi, 14,
253
S. EPIPHANI1
25!
dicali, illiusque inanes et vacui, cjusdem njunerc , \, \

ac beiieflcio careitt, quo inorlales oinnes crudili
sapientce evadunt. Praeterea cum filii, inquiimt, .
xisTvr
Zebedaei intervcnlu roalrie suae ab iilo postulatf-' .
seut, ut in ipsiue regno alter ad deileram conside- ;
ret, aller ad ftinistram, ita illis reepondit: Ne*ciii$ ,
quid petatis. Pott$ti$ bihere calicem, quem bibiturus , % lum ? Hespondeiilibtis illis : Possumus; subjecil : , ,
Caiicem quidem meum bibeiis : sedere autem ad . YJ
dexleram meam et sinistram non est meum dare
vobis, sed qnibus paratum est Palre meo . Ad baec , \,
Aposlolus scribit: Deu$ suscilavit illum mortuis*;
lauquam uscilante aliquo opus fueril. Quin eliam \ , \
jtpparuit iUi angelus Domini con[ortan$ iptum *. ,
Naui in agonia constitulus sudavit, et sudor ejus , velut grumi sanguinis decidit; u l Luca3 Evangelio . \ , ,
proditum est, cuiu secessu paulo antcquam Ju, HXt, ; juw,
e t i n c r u c e d i c e
laeis traderetur orarei. 743 ^
"
, ; \ $, \,
bat, inquiunt: Eli, EU, lama Sabacihani. Hoc e s l : ; ,
Ueusmeut, Deus meu$, utquid me dercliquisti 1 , \ 01
Vides, aiiml, quemadmodum alterius opem desidc- ,
ret? Quod vcro ad illa vcrba periinet: Ego in
, Sea^ et Pater tit me est*; itemque: Duo unum su. , \
m m , ui el ipii unum sinl; ita, inquiunt, unum se , este dicit, ut non ad naturam, sed ad voluxtaiuin
.
concordiam sit uniias illa referenda. Nequc boc , \
errore conlenli, negant insnper bumana illum
,) , aviiua praeditum fuisse. Quod certo consilio ila
, , , , ,
prsestruunl, ut veram ex Maria Virgine carneni, , , \ , reliquaque qua sunt hominis proprta, illum acce , ,
pisae faleantur, si unam aniiuam exciptas: niminira
' ,
nt, cuin famem, aut silim, aut labores, itioera, su- . . . ,
dorcra, gomnum, indignaiionem audieris ae dixeris,
, ; ,
propler humanam quam aesumpgerat naturam opue , iHis babuisse, slaliiu objicere posint, per sese toec ,
praeslare carnem, uisi anima pncdila s i t , non \ . posse. Et quidera vere boc ab illis dicitur. Quid , ,
esl igilur, inquiunt, aliud, quam quod bis omnibus * \ ,
illius divinilas indigebat? U i , cum indigere divini- \ , taiem ipsius dixerinl, velut peregrinum eumdem , \
pronumient, el a Palris essenlia ac nalura pror- , ,
SU8 alienum. Ego vero ila oronino slatuo : poat- ,
quam pauca illa perperam ab bis excogilala, ei .
inlellecta leslimonia refuUta eversaque fuerinl,
'' ,
cum veriias onuiis manifesle p^dicata, aique in
.
orlhodoxa Ode et religione corroborala fuerit, apud prudentes et sapientes viros divinaqiie mente prasdiios nullo negoiio convlncendos esse, quaniumvis, post illorum iocorum dissoluiionem, inlloitas alias
arcessitas undique senleniias in mediura asscraot. Siquidem ex paucis quam plurimaB, qiue eamdem
vim habftil, explicabuntur.
XX. Exordiar igilur ab illo Salomonis diclo,
'. \ ,
quam amarissimam dogmalis sui radicem serere (5 *
posse sibi persuaserunt: Dominus creavit me titt- , , , & t tium viarum suarum tit opera tua \ Quem locum . \
nusquam Scriplura repetendo confirmavil, aui ,
nposioloram quisquam commemoravit, ut ad Chri ,
stutn accommodaret. Quaraobrem de Filio Dei
. " \
!
Matlh. , 2 1
Rom. x, 0.
, 25. 7 Prov. vui, 12.
Luc. t x n , 45 sqq.
Marc. xv, 54.
Joan. xiv, 10.
*Joan.
A M E R S U S IliERESES L?B. I I TO.M I I . ILERES. L X I X .
255
234
, , - nidlo modo loquilur, quamvis ista subjiciat : Ego

.
, sapieutia habitavi in consilio, et scientiam, el intelli.
- tjenliam advocavi*. Quam enim inuha. quodam vo 3 ; , \
cis abusu Dci sapientiae nominamur? Sed una
, ' . esl p r a omnibus, qui Unigenilus appellalur, quse \ , que boc nomen reipsa, non 7 4 4
s abusione,
, \ ,
sibi vindical. Elenini omuia, qua? ad Deum perti , 4 nenl, sapienlia suul quxque ab illo proliciscuniur;
, ' , , sed alia taroen est proprie dicta omniumquc su \ , - prema, Dei videlicel unigenilus Filius, qui nou
, \ . accomniodalione vocis, sed ex rci vcritale sapien
* \, tia dicitur : qui esl cum Palre perpetuo, ulpolc Del
,
v i r l u s , ct sapientia. Quemadmodum seriplum

esl:Nobis aulem Cbristus Dei virlus et Dci sa
* \ , pienlia*. Ilcin : Sapientia vero pauperis est contem / \, pta ; Quoniam in sapientia Dei non cognovil mun ,
dus Deum ; placuit per stullittam Evangelii salvos
, facere credenles ; el : Siultam fecil Deut sapien

liam mundi hujus . Item : Dedil Deus cor Satu . moni , tanquam laliludinem maris. Et sapientvr
. \,
,
erat filih Enac . lte*>.i ; Dedit Deus Deseleeli sa
;
pientiam; impievit Deus sapienlia filium i / r i .
Plura de sapieniia commemorari possunt, cujusmodi illud csl Quis esl locus prudenliw? et sapienita unde inventa e$l*l
[5
Cum igitur iucc ipsa quae cdcbralur sa
- pienlia d i c a l : Ego sapientia habilo in consi .

lie, et scienlia,
et inteUigentiam advocavi. Pcr
,
"
,
me reges regnanl: per me magnales amplUudinem
,
^ comequuulur, el dynaslm justa describunt, el prin . ,
cipes lerraj dominanlur. Ego diligentes me diligo, et
.
qui me quwrent, invenienl me. Diviliw el glhrla milii
, , suppelunt, et possessio multa, el juslitia;
in via

,
justitiai ainbulo, et in medio viarum jusiilicc versor,

,
ul dividam diligenlibus me subslantiam, et thtsuu , ros illorum repteam bonti. Si nunliavero vobia quw
.
quotidie fiunt, commemorabo qua saculo sunt, ht
^ ,
numerem. Dominus creavit me inilium viarum $ua~

.
\ rum, in opera sua. Aute saculum funduvii me
* - inllio, anlequam terram fncerct, et antequam crea
,
, rct aby&sos. Anlcquam prodirent foutes aquarum, el anlcquam moiites firmarentur, anle omna
, , - collcs genuit me, elc. Cum Uxc igitur sapieuiije
iribuanlur, manifestum cst, cuni adversus allalum
,
,
v o c ,
10
- , , ^
, ol *
, \
- \

. "
, \ *
* .
* ^ ) "
"
.
\
\\ ;
'. ,
*
bunc locum aliquid objicilur, occurrerc sialim

adversarius lam nominc ipso sapicnliae, quain scrraonis consequcnlia fretos: Domiuus creavil me;
luin quod addilum s i l : Ego sapientia habilo in consilio. Eccc, inquiunl, sapienlia, quae semelipsam
inilio noiiiinavii, dcinceps progrcssa sc ipsaiu
significal, dicens *. Dominus creavil me. Nam el
anlc dixii : Ego sapicntia; el paulo posl : Si nunliavero vobis quw quolidie fiunt, commemoracero qt*u
swculo 745 '>
enumerem. Cur igilur d i c i l :
Dominus creavit meinitium viarum suarum?
X X I . Sed IIQS anlca monuimus iiinlla esse sapientiae gcncra, quae idenlidcm a Dco Iribiiunlur,
t
sun
Leg. . * Prov. v m , 12. 1 Cor. i , 24. Eecl<\ IX, 16. I Cor. i , 21

iv, 29.
Exod. xxxv, 50. Job xxvi 12.
Prov. vui. 12 sqq.
8
ibid. 20. ' I I I Kcg.
1 0
PATUOL.
GR. XLll.
23G
S. EPIPHANIt
235
q:iil us ha*c appellatio ahusione quadam convenil: .

, \
quippe Deus omnia sapienlia perficit. Sed unica
tanien ac singularis est illa Patris sapientia, ac sub- . (&
sisiens Dei Verbum. Neque vero illo sapientiae v#- \ . ,
, '
cabulo constringor, ut ad Dei Filium referri putem
. \
oportere. Non euim id aut a Salomone signiiicatum,
, ,
aut ab aposiolo aliquo declaratuni, aut in Evange . " llo est expressom. Quod si de Dei Filio ulcunque

accipiendum videlur, non est tamen eadeni vocabuli vis, neque ex simplici verborum sono de eo , ,
.
judicandum est. Nam cum totus iile liber ex pro, \
verbiis contextus sit.quidquid autem perproverbium
cflerlur, aliud verbis prae se ferat, aliud sensu ipso , !
. ,
per allegoriam significel; si fuerit illa, quam isli
.
ptttant, Salomonis raens, et ad Dei Filium referre
iionnulli audeanl: primum de diwnilate ipsius intel - * \
ligere orantno nefas esi; deinde, si forte, ad as- ,
sumptam ab co honiinis naluram convenire poterit.
Quandoquidem : Sapientia ipia sibi domum exstru- , , ,
, \ ,
a i l . Quod si ita est, ab humana natura diclum
existimari salva pietate polest, quae de divinilate .
sua loquatur: Dominus creavit mt, boc est, xdifi-
cavit me in utero Mariae, iniiium viarum suarum,
in opera ipsiut. Inilium quippe viarum, et adventus .
iu bunc mundum Gbristi, corpus ejus est ex Maria , \
oumplum, ad jusiiliae et salutU opus ascilum. Ve- , \
n i m facile mcnte âptus aliquis, et gravi illo lan- * , , * "
quam vulnere sauciatus, quique in Dei Filium animi " ,

quodam odio feratur, ulterius prosiliendi ex eo [] . \ $,
ansain arripiet, quod sequitur: Si nuntiavero vobit ^
i(<r quotidk fiunt, commemoravero quat scecuio (90) *
unt, ut enumerem. Vides, inqtritint, quod dixit, ;
meculo. Alqui illa carnis assuniplio nonnisi post duas el sexaginta generaiiones alaiiluco tesc conligii.Qur possunt igilur quae ab inttio, alque ab aeterno fuerunl, ab illo commemorari ?
X X I I . Verum caeci homiues, ac lota via verilatis
KB*. \ aberranles, hanc esse Scriplurae consiietudinem
, .
ignorant, ut quaccunque docere velit, non ab aniio ja ,
quissimis lemporibus repctat, aut ab ipso capiie,
, \, ,
ut iia dioam, arcessal, sed ab iiS, quae proxima sunt,
, ,
ut quod aniea exsliierit poslremum 746 appellel.
^ . \
Alque ea causa est cur dixcril : Si nuniiavero vubis "
,
qua: quciidie ftunt; doiude, commemorabo qua: ,
*<uculo sunl: qua etiam Moysi primum Deus aroen- \
lcm igncm oslendit *; pauloque post in mcdio rubi D , \
incendio visum illud oblatuin esl. Tum augclus ci
. "
stibiiidc loculus est; ac poslea Doruinus cx rubo
.
simililer affalus cst. A l ipse non ca subinde qua3 vi , $.
debanlur alloquens r c q i i i r i l ; sed de bis qua^ ab
, ,
initio fucranl, inlerrogat. Veni, inquit, et mittam le , ,
ad filios Israel, ei dices ad eoi: Deus pairu.n vc*lro~ , ",
rum tnitil me Deu* Abraham, Deus Isaac, ei Deus
", ",
JacobK L'bi Abrabamum nommavii, qtii Moysem
\
quinque aut sex generalionibus anUcessii. Cum
. \ ,
Aulem Deum patrum, dixil, quod antiquum erat in- . , ,
dicavit. At Moyses singulari quadam prudenlia Dei
,, , \ :
1
. , 1.
Mallh. , 1 sqq.
* Exod. , 2 sqq.
ibid. 13 sqq.
Cor. .
(90) . Ab Adamo ad Abrabamuin sunt x x ; ab Abrahamo ad C b r i staoi XLU, boc esl ler quatuordcciiu.
ADVERSUS ILCRESES L1B. I I . . U. ILERES. LXIX.
237
238
, , - beneflcio pradilus, nibil de bis scisoilatus est, sed

quod veluslissimum est quaesivit. Si, inquit, vadUm
; f
; * . ad illos, et dixerinl tnihi: Quod est ei nomen? quid
, ittis rcspondebo? Tandem ergo Deus scipsum illt
. \ palefacicns, Ego, inquit, sum qui $um. Ubi priinum
ab iis q u proxima erant incrpisse, tum poslrenio
\ , Hv
, , quod summum el ullimum cral dcclarasse cerni , , , , nius. Eodem modo Lucas ab iniim s ac cilimis or , , , , ditur. Ipse Je$u$, inquil, erut incipient quasi afw'o , , , , rum triginta,filius,ut putabatur,Jo$eph,qui fuil Eli,
*, , , . #, qui fuil Mathan, qui fuil Nalhan, qtii fuit David,
, qui fuil Judw, qui fuit Jacob, qui fuit Abraham, qui
. \ fuit Nachor, qui (uit Noe, qui [uit Lamec, qui fuit
Enoch, quifuit Stth, qui fuil Adam, qui fuit Dei*.
, ;
In quibus aniraadverlis primtim suscepiae carnis
,
, , menlionem esse faciain : deinde quod poslremuin
vlov , , erat injectum. Quain ob causam Mallbxus quoquc
, \ - adventum cum carne Cbrisli ad hominum noiiliam
vov, *,
perducere, ac corporis prosapiam pei texere volens,
.
non sic exorsus esl : Ceneratio Jetu Cliristi, filii
Abra/iam*, sed primum filii David, postea fHuAbraham, ut quod recens est conspecluni. ac quod prol i m u m est confirmalum, quodque superiug adhuc est indicans, illud una signiiicet, quod crealas ret
oinnes superat, auferrique non potcst.
. \ ,
XXIII. Quocirca beatus Joannes posl alios ve \ niens, cum bomines in infiroa Cbristi nalura totog
, \ occupari cerneret, alque Ebionxos ob corpoream

Chrisli gencalogiam ab Abrabamo deductam, et a
, \ *
Ltica ad Adamum usque sursum provectam in er , \
rorem abduclos videret : imo et Cerinlhianos ac
C Mcrinlhianos ex 747 utriusque sexus copulaiione
, \ , \
uicruin bominem naium illum asserere; ideroque
, ( et Nazaraeos, et nonnullas alias haereses sentire;
), , lanquam postremus oinnium (quarlus enim bic
, , \ Evangclium scribere aggressus est) aberrantes illos,
, ;, ct in humanam Gbristi generaiionero plus qaam par
, cssei intenlosrevocare inslituit,periudequeac si non, \ \ , nullos per devia ac salebrosadivagari, vera ac recta
* ; ; 01 - via derelicla, pone ambulans cerneret, ea quodam \ , modo est alloculus. Quo lenditis? quove iler habc, . * tis? Vos qui asperum et lubricum iler tenelis,quod
, in voraginem et praecipitium desinit, pedem refle ciite. Non ita ut putatis sese res habet; neque ex
* (91) sola Maria Dei Verbum edilum est, quod ab aelerno
, \ , \,
Pater genuit, neque ab Josephi Virgims sponsi, aut
r
\ , , \ , \ ^ Salatbiel, Zorobabel, David, Abraham, Jacob, Noe,

,
et Adam lemporibus duntaxat exstilil; sed, In prin, . , ,
cipio eratVerbum, etVerbum erat apud Deum, elDeut
\ , * .
erat Verbum . Alque haec particula erat ler repetila non paiiiur, ut Hhim quandoque non fuisae
suspicemnr.
\ ;
Aiiiniadverlis igitur quae proxima sunt priore
*
loco fuisse significata. Sic Malihaeus contexenda
, \ , *
Chrisli genealogia viam quodammodo monstravii;

neque accurate lameu ista traciavit, cum gencalo1
F. .
F. .
23 sqq. * Mailb. , i .
Joan. , i .
De hac voce vidcrinl eruditi.
** F. . Luc. ,
(91) . Leg. videtur . Nisi forle quoddam vocaulum sit. Quippc ba3r. 78, iium. 13,
eadem significatione dixit, ol num. 16, Thecla3

, boc esl sponsum appcllal.
S.
y,59
240
giam illam ab supcrioribus deduccret; deinde Mar- ; \

\ , \
cus ea quae in boc roundo gesta sunl aperuit, ac de
, \
voce Hla in deserto clamanle, deque Domino, qui
\ ,
a propltelis ac lege anlea nuntiatus fueral, scripsit;
.
secundum quem Lucas nb inferioribus ad superiora
\ , \
conscendil. Quarius denique Joannes vclut coroni,
dem iuiponens subliinioris in hristo condUionis
,
ac nalurai, el scmpiternae divinitatis inlerpres exslitit. Quo sensu videri poiest Salomon in Prover
biis viarum appellasse principium : si quidem non, \
nullis hccc ipsa verba religiose libeai ad hunianam
, *
Cbristi naiuram transferre, quasi de ejusdein divi \
nilale isla pronuniiet, nimirum divinilatem ipsam
,
domum exstiuxisse. Uuippc carnem el susoepiara
\ . ;
bominis naluram divinilas fabricavit, lanquam wa, , rum suarum inhium,et ad opera sna*; boc est quai .
ad bo.uinuin salulcm lionitalcmquc pertinerm Dc- -indc vero in progressu ipso rewim, fundavil me, ; ,
\, ,
inquit, initio. Ulrumnam igitur Dei Fdius, quod
ad divinilalcm aliinel, postea fundalus esl? Oicani .
. *.
boc nobis arcbilecti isli ac coelestium rerum inspe, \ : ,
ctores, quanam orle condiia sit, quove inslrumenlo
*\ \
fundala 748 Sapienlia. Quamobrem si quid nobis
. \ , \ ,
de ca re cogitare licel, lam alta blaapbemiae vorago
, \ , \
fugicnda, nec lcntanda unigenili Filii divtnitas, qme
, \ , ,
cum Patre scmper est, ab coque processit. Verbuin
.
cnim cum Palre sempcr exstitU, sempcr sapientia,
1
sempcr IVus ex Dco Domiitus, semper vcra, ncc adullcrina l u x ; sempcr is qui ab ipso naluram ei
essenliam habct, quiqnc veritas est el vila.
XXIV. Quid aulem phiribus ea de re disptilare C
'
l
^ * ;
.
ncccssc csl? Pergit Salomon : El, (undavii me, i t i ,
quU, initio. Ubi pie illud animadvcrlere possumus,
humanam his vcrbis animam deolarari. Nam baec . , ,
ipsa, Dominus creavit me, ad <nim scnsum re- , \
fcrrc placeat, ab bumanilale usurpari pulanda sunt. * , ,
, ,
Quod autem fundasse dicit, animam polissimum
. \ ,
gpcclal; cujus ralione fundalns dicitiir. Jam quod
a.lditum c s l , Ante omnes colles genuit me, sic acci- ,
pieiulum cst, ut coelcstcm illam gcncraiioncm de- . \
monslrel. Atquc bsec ila dicimus, non ut eo modo ,
se baberc pcnilus definiainus, scd u l pie nibilomi- \ 0 .
nus de Cbristi Domini nostri incarnalione scnlia ^, ,
tnus, siqtiidem ejusmodi esse debcai loci iiujus ,
scnlcntia. Quanquam ncmo cogcre nos poicst, ut
, \ de Cbrislo dictum illud existimemus. Vcriiml:tinen ^ ,
iit ad Gbrislum spectare demus, suum baberc poicst . \
sensum; qui non valicinando confictus, sed cx \
aoimi pietate profectus cst, ne quem in Deum ca- \
dere defectum arbitremur, aut Filii divinilalcm \ , ,
essenlia Pairis inferiorem csse sibi quisquani per- . ,
suadeat. Nam et nonnulli orthodoxorum Pairuni
. \
locum iltum Salomonis de incarnatione Chrisli in- , lerprclati sunt: Dominus pottedil me, el fundavit
. ; ;
riie. Estque hic demum sensus pietali consenlaneus, .
cum iia, ut dixi, magni quidam Palres intellexe- \ ,
rint. Quibus si quis bac in parte assenliri minime , \ .
vclit, cogi nullo modo polesl. Quod aulem ad alie- , , *

1 0 1
Prov. vjii, 22.
ibid. sq\.
* Cor. : ;. '> Cor. , mox .
211
ADVERSUS H^RESES LIB. I I . . I I . ILERES. LXIX.
, nos a fide, ct baereticos atlincl, nullum onuiiuo

. ,
damnum binc metuere debemus. Neque enim ad
,
ul'am divinitatis imminuiionem pcrlinere islud po, * ,
lesl, quae libera est, et cum Palre scmper exslilit.
Porro passus esl quidem Gbrislus quodcuuque dc , ,
mum passusest; sed non ejus nalura mulala esl,
, \ ,
alque ejusdem divinitas in sua illa passionis ex\ . \
perlc conditione perslitil. Quare cum de pro. , , pria volunlale pro bominum salute pati consliUiis ; .
\, set, quod divinitas perpeii nibil posset, quse per seipsam expers passionis est, corpus noslrum, quod
, ,
pali 749 vidclicet potest, induit divina illa Sa ,
>, , - pientia, u l in ipso sponle sui patcretur, ac con , , \ juucla cum carne diviniiaie, aflcciiones noslras in
sese susciperet. Etenini divimtas ipsa extra omnetn
.
est paiiendi coudilionem. Quoroodo enim mortem is obire possei, qui dich: Ego svm viia-? llaque cnni
passionis expers perseveret Deus, cum carne tamen palltur, adeo ut divinitali passio illa tribuatur, cum
nibil tamen per sese illa palialur: ut nimirum ealus nobis per Deum comparelur, caro autem ipsa duntaxat
afliciaiur, ul ne passionibus obnoxium, sed ab iis potius imniunem Deum babeamus, qui sponle sua
nec ulla necessitatc coaclus, eamdem illam affectionem impuiari sibi velil.
'. " \ ,
X X V . At isti cum Hebraicas voces ne aitigerint
, ,
quidem, aut ulla earum cognitione perfusi sint,
neque quid sibi vclint intelligant, lemere ac petu :, \
lanter vebementes bosles insurgunt, occasionem
, ,
undique captantes, qua fidem nostram, rel seipsos
, *
\ , , potius (nihil enim adversus veritatem possunl)
,
quacunque ratione labefactent. Unde cum ita scri , plum reperissenl, Dominus creaiii me, insubidc ac
.
sine ullo judicio, velul per somnium, visa nescio
* . \ quae sibi finxerunt, alque inania qnjclam intro .
duxerunt, quibus terrarum orbem magnopere per* .
lurbarunl. Gaeterum Hebraice longe aliter lcgilur,
, ,
ideoque sic Aquila intcrprelatur : Dominus posse .
dil tne. Solent enim qui liberos suscipiuut vulgo
16 , \ .
dicere : Possedi filium. Quanqnani ne Aquila qui \ . C dem vim saiis cxpressit. Nam illud, possedi filium,
\ , ^ rccens aliquid ac novitm significat, cujusmodi ia
. *
Deo nibil esl. Ac si quis nibilominus illud conccs, \ .
seril, genilus lameii a Patrc Filius, non creaUis
, ^ ; exislimandus esl. Alqne ita quidem genilus, ut
, ' sine tempore aut tititio sit gcnitus. Neque enhn
.;. \ ,
Filium inter et Patrem tempus uilum interceptum
, \ est, ne qua lemporis pars Filii origmem anteces . (92) sisse dicalur, Nam si per iptum facta tunt omnia*',
, , * ,
eiiam tempora ipsa facla sint oporlet. Quod si
^,
, \
. D lempiis aliquod anle omoia exstilisse dicalur, quo ,
.
nam modo illud exsislel? Quaerendus niniinnn al1
Vitium sulmst buic loco.
Joan. x i , 2 5 ; x i v , 6.
(92) . Lalissime hic

locus expendilur in Ancorato. Ilcbraica vox r*up
possidere significat. Ideo Aquila verlit. At
exemplaria Graeca vulgo jain tum olim, ut
bodieque praefcrunt. Quani leclioncoi baud probat
Hieron. ad xxvi, cap. Isa. com. 13, ubt ail, qu;edam exemplaria male in Proverbiis pro possessione
babere creaturam. Verum anliquissiina cst Grascorum codicum illa leotio; quam plerique onines
Paxres agnoscunl,etiam illi qni anie Arianos exstiteriinl, uli Glom. Alexandr. in Protreptico, Ignalius
epist. 4, ad Tarsentes, Terlullianus lib. contr. Her-
Joan. i , 5.
mog. cap. 9, Cyprianus lib. u, Tesiimon. adversut
Judceos, cap. 1, ut Athanasium, Greôrium Nazianz. ac caeleros omitlam. Quorum alii de creala
sapicnlia locum illum accipiunt, alii ad increatam
rcferunt. Quac nos sacraruni Liilcrarum interpre
libus enucleanda reliquimus. Epipbanius novam
quaindam llebraico vcrbo noiionein alfrngil, \\i
ideni sit *0:p alquc , quasi scripium si&
a duplicanle Aiin. Nain ] i p esl nidificare sive
nidos construere: quod non idem esl ac fetus excludere, vel producere, ul arbilralur Epipbanius. Ideo
nulluij ûic argulix' locub esi.
2C5
S. 11
24i
ttt nobis Filitis, a qtio tonipus anlc Filinm pro- ductnm sil. Sexcenla sunl alia, quibus cuiiosoruin
;
hoimnuni, neque boni quidquam aflcrenlium ingcnia iuextricabilibus diQkuUatum laqueis impliranttir. Jam vero Hebraice ita legilur : Adonai, boc est Dominut, canani, boc esl, velul pullum
edidil me, vel possedii me. Mullo autem commodius est, ut priore modo reddatur, tanquam 7 5 0
pullum edidit me. Ecquis vero pullus ex ejus natura non proficiscilur, a quo genitus esl ?
Est illa quidem formandorum corporum ratio, u l

cx utriusque conjunctioiie sexus fetus omnes exsi
, \ ,
stanl, idque ipsum tam in bomine, quain in pecu . ,
dibu&, volucribus, ac cacteris animantibns videmus.
,
Quamobrem urtigeuilus Det Filius, idemque perfe< ta Palris sapicntia ciiin iia perficere omnia vi llet, ,
, \ ,
ut ad bomiucs luoderandos ac corrigendos vale , \ rent, ne quis de ipso falsa quasdani suspicaretur,
el a veritaleexcidcrei,naluram bominis snscipiens,
, \
,
alquc, ut natura fert, de muliere genilus, lotoque
, , [\]
pirturilionis lempore iu Virginis ulero residens,
, ' ncquaquam est ex virili semine genilus, no qua
vcl in bac corporea generatione sexuum copula es- , \
set ac conjunctio. Verum so!a ex malrc carnem , ,
. \
acccpit, perfeclaraque m sese bominis naluram,
ncque mancam, ant defectam, sed veram ac coa- , ! .
siunmatain expressil. Nam lamelsi miniine ex viri , , , \ , \
salu prodierit, nibil ei tamen ad intcgritatem de- , f u i l ; adeoqiie suis oranibue partibus absolulus ex- , \ \ ,
slitil, camc, nervis, venis, ac reltqiiis ejuswodi,

ajiima prseterea quam non gpecie tenus, sed reipsa
suscepit; simililer el menlein, aliaqHe omnia, qui- ,
bus hominis nalura coaslal, praler peccalum, pro , , \ ,
eo ac scriptnm esi : Tentatut per omnia abtqu*
, \ peccato l)i cum sola ex matre periecle, c l absque ^
ullo dcfeclu secundum carnem bic gentus s i t : boc , \ , \
ipsinm liis ostendat, qui veritalcin iulueri, nec ex
i-arcala raentc essc volueriut, cum Ln coelo perfocle sinc ullo lempore, aul initio ex Palre, tum iu ter a
eitxe labe nlla ei macula, sola se esse de matie genilum.
X X V I . Aique ut voces illas inlerpreteinur, Ado ' . " \ '
wai, canani, boc est, Domintu foedificavit me; , \,
*
quidquid alierum gignit, simile ulique sibi gignil. . ^
Ergo ct bominem bo.no generat, c( Deus Deum : , . \
illc carne, hic spiritu generat. Qualis porro est ge- , . KaV
norans bomo, lal^s c&l ct genilus. Homo qui generat , \ *
oum affeclionibus s i l obnoxius, pcrinde et filium
.
gignit; Deus autcra omni affectioue carcns, sine \ '
eadeia et genilum a se Filium produxit; ct quidem
. ,
vece non spccie sola, ex semelipso, non exlra sc \ , \ ,
genuit; spiritus uliquc, &ine ulla, uti d i x i , affe , \ ,
ciionc, ac sinc cadein spiriluni gjnerans, Deus af- , .
fcctionis cxpers verura Dcuin sine afleciione 751 , \ , ",
producens. Eienim ille ipso, qui crcavit or.nia, id ,
quod ne lu quidem inliciari audes, A r i , idem, i n - . , , *
quam, Filium geuiuit. Quare si isiud objicias: Si \ , , ,
genuit, passiojieoi aliquam gignendo expertus est; , & ,
tibi boc vicissim opponemus : Si generando aliquid
passus cst, eliani in creando laboravit. Hes ipsa * ,
porro aic se babet, ut quaecunque volueril, in seipso perfecle contincat; ac ncque in rcbus procrândis . , ,
afleclioncin nllam suscipial, ncque propier inle- , ,
n
Hcbr. ,
Cor. \ , ^ .
F. , pro .
ADVERSUS (liERESES L I B . 11. . U . - H i R E S . LXIX.
*ltt
(93) , gram, ac porlssimam Filii genmlfonem pail qirid. , ,

quara dmnum numen afficique suspicemur. 81 (
.
quidem immtitabilie esl Pater, imimitabilis Filius,
, \
immutabilis Spiritus sanclus, una esseatia, tina
,
diviuitas. At euim dices : Vel volnntate, vel praete*
0 voluntalem genuiL Ego vero noqoaquam ero ttri
. ,
simili, bomo contentiosissirac, at de Deo quidqaam
. ,
ejusmodi cogitera; nara gire pneter voluntatcm
, .
genutt, invitus genuit, sive voluotale genuil, haec
, ,
ipsa volunlag Filium antecessit: unde vel minimnm
, '
sallem momentiim propler illud w l u n t a t i s decre- , .
tum anle Fiiium imcrcipi poierit. At Deo neque
tempus ad capiendum consiliura, ncque voluntas ad cogilationem requtritur. Quocirca neque yoleirs
ncqiie vero nolens genuU, sed in nalura, quaj consilio omni superier est. Haec enim est natura divinitaiis, ut neque consilio cgeal, nec absque consilio quidquam moliatur, sed ex aeipsa simul babeat
omnia, nec ulla re deiiciatur.
'. " ,
\ , \
, ,
' \ \
,
\ ' ,
,
,
. ,
,

.
'

\ ,
\ ,
,
X X V I I . Jam vero idem ille Arlus, qui iu captaiidis vocibus ila lotue cst, omnia ut diligenler obeat,
ac perlustrel, alque improba quaedam undequaqtt*
vesliget, non ut dmnis Litieris conscnianea sint,
sed pro eo alque ipsum animi morbus impulerit,
quo ad inanes quaesliones, et verboruni couieiitio*
nes rapilur,qu& nulli alteri usui sint, qnam u l lam
ipstim, quani soctatores suos in perniciera conjicianl. Eodem igitur instituto illam Doaimi sentenliam arripit, qua, cuin discipulis suis bene precalelur, ueug esae legitur : Pater, da
vilam kmbere in semetipui. Hcec e$t autem viia aurna, ut
eognotcant te tolum verum Deum, et quem misisti
Jesum Chrittum*. Verum de his omnibus jaiu anU
dispulavimus in inagno iilo de ftde libro, qaent,
\ .
Q pro ingenii nostri mediocritate atque imbecilliiate.
frairum nostrorum precibus el hortationibus ad\
$ , ^ ducli peracripaimus, cui Ancorato nomen indidimus, proplerea quod quanlum pro ingenii noslri
,
inopia, adjuvairte Deo, consequi poluiuius, ex U I H ,
versa Scriptura vera ac gerniana divinae doctrinai
\ , \ '
dogmata colligentes, 752
l
anchoram qiiaui - dara iu eoruiu qui uti vellent, gratiaro, sanclissi, ,
mam patrum noetrorum fidem, et apo9to!icam, ae
, \ ,
propbeticam ab inilio ad hodiernum usque ieutpua
^,
in sancta Dei Ecclesia pracdicatam mauifcsie pro. ) \
posuimus, ad fulciendos et stabiliendos aiwmos, e
diaboli coinmentis ac fiaudibus buc ilhieque jacla ,
renlur, aul ex iis loiupestalum fluctibus, quoe- va, , [\
, 1 , riae in orbe bacrescs niulliplici agiiaiione comino*
vent, detrimenti quidquam acciperenl. Sic enini ;t
, , .
discipnlos suos Domiuus edocuil : Si, inquit, quod
"

iniiw audhlh in vobit maiueril, vos in tn* manebi*
\
tis, el ego in vobw; ego in et vos in nw '
, \ ,
Igiltir vcne Adei decreu, quae a Christo Itonuae ab
1
\, \ iv D initio accepla sunt, peoea sauelaui Dei Eecleskuu

1
Cor. .
%
Joan. X T I I , 2, 3.
ioan. V I I I , 3 1 ; xv, 4 ; xvu, 21.
(93) AJJa uoi. Obsei vanda ha?c

Epipbanii ad Arianorum objecla rcsponsio, cttitt
jiil , Palreni gonuisse
Filiiim ; nam veliislissimos Patres satis consiat bac
in parle non sinc cauliono legendos, qui nonnun*
quaui Pairem asscrunl volunlaie sua Filiuiu pro-
dnxisse lla Jusiinus.ui snpi-a fnoiuiimtis,

dixit. Cxlertim Aagiistinus sopliisticie ilii ArunorHin cavillalioiii i u gLMiiosc ac sublihtcr ucturrit, Trac . conir. wm.
Arian.
247
S. EPIPHANII
248
. \ {*
5 .
vaoV
,
,
. " ,
' \ , .
, , \
, .
liabilara patiamur. Quippe Cbrisli Spirilus, iSpirilus est a Patre proceiiens, cl accipiens a Filio, ut
ipse lcslalur Unigenilus*.
1. Quae nos omnia in eo quem diximus l i II*. \ ^
bro uberius cxplicavimus, quem etiam in Pampby , , , )iam ac Pisidiam misimus. Hoc vero loco, quoniain
\ .
ad eas scnientias de quibus deinccps quaestio mo , velur, pervcnimus, necessario eadem repetere slu ; , duimus, propler baeresis hujus conditorcm Ariuin,
, , vi Arianos ejus asseclas, quo omnem illorum i m , * ,
probilalcm discutiamus, quae cl id quod dulce esl in
,
amarum, et bonum in maliini, et lucein in lenebras , ,
convcrlit. Nam adversus ejusmodi homincs vce i l - \ .
lud omniuo Isaiam propbetam Dominus inipie
caliir, qui bona in mala commulant . Quorum
, .
quidcm causa ncquaquam ascribenda Deo cst, sed
'
cuiiibet islortim, sive vana quadatn gloriola, sive , , anticipato animi judicio, sive affectata nescio qua
, ,
sapicnlia, sivc afllatu daemonis opinione suscepla a , verilatis itinere aberravcrint, pravilalemque suam,
. ,
eic lanquam ingentem calamitalem, iu orbem ter ,
rarmn invexerinl. 753 E igûr nos ilerum de
; ^
.
)iis germonem instiluarmts hoc loco, ut q u Domi- Q ,
mis eloculus esl pervidere possimus, quemadmodum
, \ . \
Apostolusait: Et nos SpirilumDeihabemut.ul cogno- .
scamusqucea Deodonatasunt nobi8,qu(cctloquimur .
,
H.TC igiiur Doniini verba sunt: Da illis vitam fiabere ,
.
inieipm. Hmc esl aulem vita wterna, ut cogndscant te solum verum Deum, et quem misiaii Jesum Christum*.
XXIX. Hic omnia turbat, ac permisccl Arius, et
*. , \
Arii faulores, qui bocnobis objiciunt: Cumomnino
' , \ * ,
Deum obsecrasse, alque haec verba usurpassc d i - \ , \ .
caiur, Pater, da itlis vilam habere in seipsis, non
, ,
polcst ei qui viiam prabeat aequalis videri. Nain si
, \
cx Patris essenlia foret, vitam ipsc tribuerct, non
' . \
a Patre petcref, ut iis illam. daret, qtii ea quorum
ipse largitor sit, prccibus impetrarcnt. At illud D * , ,
ignorare homines isli videntur, qui mciitcin sibi
\ ,
maguo suo malo depravarunl, ob id unum liuc ac, \ ,
cessisse Dei Filium, nobis ut exemplar ac salus
esset, niedio in mundo consisicns, vclul in ibcatro

quodam atbleta, qui omnia disjicial et cvertal, quae , \ ,
, adversus vcrilatetn insurgunl, qua^que infldclilas ac
, ' ,
diaboli fraus et calumnia concilavit, sivcpcr simu *
lacrorum cullttm, sivc per Juda3orum fasium, sivo
, pcr infidclitatem, sivcpcr bumanai opinionis arro , '
gantiam; quo homines moderalionem anitm ct bu . ,
militatem doceret; nequis cum bomo sit, magnum
se csse quiddara arbitretur, sed ad communem oin, , {,
nium parcntcm uriivcrsa referat. Quocirca licel vita
, ,
rcsidcnt. Ideoquc eadcm illa Dei Ecclcsia, et orllio-

doxa fides in Domino mancl; ct unigenitus Dotninus in Patre, et Patcr in Filio, ct nos iu ipso pcr
Spiritum sanclum , si modo lempla efliciatnur
fjusmodi, quae sauctum ejus Spirituin capiant,
quemadniodum Apostolus loquitur : Vos lempium
Dei eaiis, et Sviritus Dei habitat in vobit*. Proinde
Deus cx Deo Spiritus est, pcr queiu templa sancti
Spiritus appellanlur, si ipsius in nobis Spiriltim
l O o r . , 16.
F. .
Joan. xv, 26; xvi. 14, 15.
Isa. , 2.
* I Cor. , 12, 13.
Joan. , 2, 3.
19
ADVERSUS ILERESES L1B. I I . . I I . Il/ERES. LXIX.
210
, ; ,
, , ,
\ \ .
;
; *
; \ ;
, \
, ,
, \ .
\ , .
tv .
.
,
>
ipsc sit, ut teslalur, Ego <um tita \ carnque confcrrc per sese possit, juris lainen ac justitice legeiu
perlurbarc noluit; sed idcirco vonil, tit ad uiium
principium unamquc dmnitalem, vcritalem, concordiam, uninsquegloriae pradicalionem, lioiiiinuni
ealutem, mcntcmque Iraduceret. Ob id coram d i scipulis Patri supplicare voluit. Nam qiiis deinum
(ilus a paire non poslulat ? aut quis pater nou
filio largitur? quis porro iilius a patris nalura diversus cst? Proplerea unicus Dt*i Filius a Patre gcnitus, plcnus gratiae el vcrilalis *, niillum complemcnltim roquirebat, cum nibil ipsi de vcritate deessot, sed plcnus graiia; ac v*rilalis foret. Scd etsi
plrmis sil, alque el largiatur ipse, ct largiri possit, niliilominus in Patrem refundcrc omnia voluit.
, . Nam Filius glorificat Patrcm

ac vicissim Paler
, . uuicuin Filium glnriiical. Ego enim tlarificavi te
. svper Unam ,754
^
Filius;el Paler Filio :
, \ , Clarificavi le, et xterum clarificabo *. Neque eniin ul , , him in Divinilatc dissidium, atit invidia rcperilur.
/ * Da, iitqtiil, illis babcre vilarn in eeipsis. Ergo viia
, \ ipsa vitam a Patrc poslulal, quair cum discipuiis
.
eomnmnicet, nc aut unitatcm ' dividerct, aut Jitdaeis offei:sionein prabcrct, l ipsum Juda)i a P.itic
pelentem ac discipulis croganicm audirent.
'. ;
XXX. Quomodo igiiur Filius a Paire poslutal?
\ ; Tauquam id quo carebal pctcrel ? Minimc vero ;
, sed Trinitatis tmilaleni exprcssil, qttai conscutu . " , \ ,
nea dona iis qui accipiunl perferlc tribuil. Atquc ut
, ' Q intelligcremus unicani esse divinilalein, idcm al
, , \
loco non jam poslulans, scd propria auclorit.ue \v! , , \
ul sua largiiur, ulpolc fons ex fonle, ac D<MIS fx
. \ Deo progressus, cum sciliccl in discipulorum vul, \ * \ tus inspirans, Accipite, dixit, Spiriium sanctum .
, . Alias quoque sublatis manibus, Accipue, iti<|uif,
^ ,
Spirilum sanctum. llem : Vilam babct in seipso. itl
^ . ,
ciiicunque voluerit, det. Nani, Vt Paier vitatn habet
, \ , \
in seipso, sic el Eiliuseumdem liabel in sese . Vidrs
, \ igilur quemadinodum, til bonorem Patri defenei,
\ - alque ut singularein cssc divinitalem, gloriamque
- significarcnl, luni no discipuii ab legis illum el pro. , \
pbelarura Dco iidelium aninios rcvocare velle uni , cnm Dei Filium credercnl, curn idcm ille Deus es& , \
set, et bominiim improbilatem cognosccret, oraiio\ , - e m ad Palrem converlcrit, cique gloriam, qux
, \ ,
auferri nulloniodo polesl iribucrit; ulct Manicliaens
\ *
ille, qui Pairem abncgat, eruboscerct, cl disnpuli
,
eamdem tn Vcleri Novoqtte Testamcnto divinilalem
,
essc disccrenl; dcniquc ut Jttdacis pudorem incuto, \ .
ret, dum animadvertercnt non alterius ciijusdam
. Dei prsedicandi gralia vcnissc Filium, scd tit tam
. ,
suain, quain coeleslis sui Parcnlis divinitalcm de , \ ; lcgcret. Da igilur, inquit, illis vitam babcrc in
* , \, seipsis. Alqui banc ipsam vitam ille prxdicabal.
,

Cur igitur a Patrc postulabal, ut boc illis conferrct, quod ipse doccret ac Iribuercl? Nam, quod ad
.
vilam altinct, banc ipse poslca dcctaravit. IInc e%l, ait, vila, ut cognoscanl le sotum rerum Deum .
ait
a t r i
22.
Joan. x i , 25; \ \ \ , G.
Joan. , M,
Joan. v, 26.
Joan. xvn, 3.
7
Joaa. xiv, 13.
J an. xvu, 4.
Joan. x u , 28.
Joan. xx,
S. EPIPllAMt
251
*5*
X X X I . Ilic Arius ejusqiic faulores exsullant, at- '. \ ot '

que cx hac voce, magnum se ad oppugnandam vo- , rflatem adjumeiilum nactos pulanl. Nam sotum, , , \, . |
inquiunl, virtimlfeumappellavit. Ergo, ul vidcs, so- , \ .
* ;
lus Paler verus Deus esl. 755 ^
vicissira
illos interrogamus : Quidnam igilur dicitis? Solus, . ;
inquiunt, Patcr vcrus est. Quid ergo de Filio dice- ; ,
mus ? on est vcrus Filius ? Si verus non est, ina- ,
nis cst fides noslra; vana est etapud nos facta , []
' , \ praditalio. Vcs auiem eo tandemredigemini u(Don
sinc ingenli in Deiim conlumelia, quae vestrum i n , capul recidai, Dei Filium exsccrandorum ac deie- ,
standorum simulacrorum haud disstmilem slatuatig. , \ ,
De quibus in eorum qui deccpti fuerant persona ,
prophetae cum loquuntur, eamdem quam vos in Dei .
n
Filio voccm adhibuemnl; velut in hoc loco : Falsos * , \

\ , , sibi fecei unt deos palres vestri, mendaces fuerunt
colles . Ejuftmodi proinde Dei Fiiius a vobis consti- . ,
luiiur, ac tam de eo turpiter, qui vos redemii, si
, \ .
lamcn redemerit, cogitaiis. Quocirca nihil ad ejus , caulam perlinelis, cum vos Salvatorem vestrum, a . \ , . \
quo empti esftie, abnegelis. Eleuim si verus Deus , ; non esi, neque adorandus est. Si crcalus est, non , est Deus. Quod si rainime adorandus est, quomodo , \ ^
Deus essepraedicatur? Desinite ilaque vos tandera, ,
qui novam hic Dabylonem tnstauraits, ac Nabucho- ,
donosoris efiigiem aique imaginem erigiiis, qui ce- ; \ ,
lebcrriraam banc tubam cogendis mililibus infla-
tis, qui subdolis vesiris vocibus, tanquam musicig , inslrumenlis, cymbalis et psalteriis populos in la- . \
psum errorcnique precipitatis, quos imagini ser- , ;
\hc poiius quam Deoac verilati jubetis . Quis enim Ssov; \ ,
perinde verus esl alter ac Dei Filius? Nam quit " .

tvquabilur Domino tit filiis Dei (ui Scriplura loqui- ; , \ ,
Uir); c l : Aller cum ipso minime comparabitur \
Quid porro ? Ut de Filio sermonem esse cognoscas, , * \ *

deinceps ista subjecil : Invenil omnem viam scien- ,
^
liee, et dedil Ulam *. Tuw postea : /tt terra vi$m ; 6
est, et cum hominibus conversalut e$t . Nunne baec \ " ,
verede illo dicla sunl? qui et de se teslatus e s t :
Ego sum verila* .
1
1 0
XXXII. At enim dices : Cur Dei Filius verus Deue

ila loquitur: Ut cognotcanl tetolum verum Deum*1
JScscilicel deorum lingi lurba posset; ne vilalis coguitionis divortium ullum fieret. Nam si Paier solus j
vcrus Deus est, verus esl eliam ex Patre Filius, ab
eodem revera genilus. Cuin enim Patri deferi, oumque solura verum Deura esse declarat, seipsum
qiiuque veruin a Patre genilum esse monslravit.
Quocirca verus Paler 7 5 6
Deus,
ei unigenilus Filius. Sed undenani comprobari islud
polesl?Si nimiruni voces ipsasaliente perspexeris.
Siquidem boc loco Palrero solum teruin Deum esse
D
e s t
v c r u s
'. ' * (94)

* " ,
; , fva
.
,
, .
, \ ,
. ,
. \ ; '

. -
Jerem. m , 23,
Psal. L X X X V I I I , 7. * Barnch. m , 36.
ibid. 32.
Dan. , 1 sqq,
et .
F. , vel .
' Joan. , 6. Joan, , 3
1
(94) "" . Vidc concilii

Aquilciensis Acla, ubi Ambrosii op^ra Palladius el
Sociuidiauus Artaui cpiscupi d.unna i su:it, qui
ibkl. 38.
1 8
intcr cxlera Dei Filium verum Dcmn fateri coiupulsi uiiris lergiversaliouibus eludunt,
233
ADVERSUS HiERESES LIB. I I . . 11. HiERES. L X I X .
251
, , \, Bv - dehnit. At i n Joannis Evangelio, Erat mquil, lux

. \ ' ;
vera , quaenam vera illa lux est, prceterquam uni\ \ , genilus Filius? Accedit quod sacrse Ltltera buncin
, \ , \
modum de Deo loquuntur : Lux e$t Deus ; neque
,
veram adjiciunt; Dei vero Filtum veram esse l u "
'
cem asserunl. At de Patre verus Deui; non ilem
, . \
lux vera Deu$ est dixerunt. Gura aulem de Filio lo , , \ \ , ,
quuntur, sic esse Deum aifirmant, utad illas voces,
. ,
Deus est Filius, veri vocabulum non adjecerint. Ubi
.
vero lux Deus nominalur, lux vera non dicitur. Ec; " \
quid igilur de Patre senliemus? Est enim ulique
.
\era lux Deus; neque mancum, aut defccliim <li ,
vinum esse numen cxistiniabimus. Et quamvis m i , .
nime scriptum sil, vcram illum esse lucem, non la ,
men comniiltemus, veram ut esse Iticcm hificic \ . D mur; prneseilini cum de Filio scriplum sil, Filium
\ , , esse Dcum : EteratDeus apud exsislcnteui Paircm ;
. , erat enim Deus Yerbum. Non dixit, Do.us lacluui.
, \ esl Verbum, sed Deus erat. Quamobrem cx Iiis
, \ duobus eadem alque arqualia colligent.ir. Ex eo, i u , ,
quaro, quod verus Deus appellalur Pater, CL I I I X
\ , vera Filius, aequalis utriusque dignilas appaict.
, ,
Hemque ex eo quod ct Deus Filius, ei lux csso Dcus
\ .
dicilur, par eademque amborum gloria repcrielur :
f
adeo ut nibil intersii onuihio, nec veritati refragari qui.spiam jure possil: denique et .verus Deus Paler,
verus perinde Filius unigcnilus asseralur.
AF.
\
XXXIII. De Spirilu vero sanclo necesse est a l i ,
quid boc loco disputare; ne, si quid pralermiscro,
, sua boslibus nosiris argumenta ac prsesidia inlcgra
. \ , ^ reliquisse videar. Eodem igilur inodo de Spiritu
, , ' sancto sentire nos oportel, quemadmodtim Dominus ipse leslatur, cum Spiritum v e r i l a l i s \ ac Spi * ",
. " , ritum Palris appcllat; Apaslolus vero, Spirilimi
, , , Gbristi *. Esl igilur Spirilus vcriutis, Spirilus Dci,
uti vcrus Deus, vcra lux, Spiriiut Patris, Spiritus
, , .
, , ., F i l i i . Est cnim iina Trinilas, una gloria , divinilas
. , , una, una dominatio, Pater Pater, Fiiius Filius,
Spirilus sanctus Spiritus sancius; nulla in T r i n i ,
, ;, tale commislio vel confusio; nec ab unitafc sua
dissidet; ncc ad perfectioncm dccst illi quidpiam;
; , 5,
^ ~
, . \ * nee esl a proprictale sua diversa, 757
versa perfeclio occupat, ut et perfecta iria sint, et
. \ ,
.
\ ,
trium nibilorninus una divinitas. Qua ralione ad , , versariis noslris gladius e manibus excussus est.
\ . \ D Eoque Scriplurse locus ille pertinet : Sagitt<e parvnlorum factce sunt . Nam tela dum ab infanlibus
, ,
trarianltir imbccilla eunt, nec in eorum mambus
$ ,
\ ' qiiidquara eflieere possunt. Quod si conslcrnali lurbatique fuerint, seipsos jugulant, aul sibi damnuin

inferunt polius quam ut alios illis aggredi el appc .
tere queanl. Sie ct isli errorem suum contra semetipsos convertunt; neque quidquam adversus veriiaiis
scc
(jlios inQtgunt.
'.
*- . \ ^; ,
\ . * '
,
1
F . ^ .
* loan. , 0.
1 Joan. i , b.
u n x
XXXIV. Nunc ad alios illorum sermoncs oralionem confero. In quo priraum illud admiralione
plcnum est; quanlam ad eircumveniendos rudcs ct
simpliccs caltiditalem ac siraulalionem adbibeant.
Nam ut scrpcns Evam muliercm simnlicem dccek
Joan. xiv, 17. Roin. vin, 9.
Psal. L X U I ,
9H6
S. 1
255
p i l : ila illi quos ad partes suas pelliccre volunt, , , 6
, \ ,
primnni blanditiis ac munificeniia, omnibiisque
scdtilitatis olfuiis aggredi solent; lum pollicitaiio- \ ,
nes, ac lerrores adjiciunt. Vos cnim, inquiunt, ; , \
, ^
principis ediclis, et imperatoris Valentis voluntali
lesistilis. Ua cos alloqituntur qui suuin ad dogma . \ ;
iransire noluerint. Deinde quid tandem csl? i n - ; \ , . , . \ ^ quiiuit. Quid porro dicimus? Eadem fidescst; nisi
, \
quod inaxii glorix studio dncimini. Videamus itaque eadenme sil fldes. Alque illi quidem sic asse- . , , \
r u n t : Conliiemur Filium ex Palre geniium; nec , \ . . *
eum negainus; verum nobis quoque creaiura et
, ,
piiicium confitcndum. Quo quidem nihil est ine \
piius; quidquid eniin creatum est, dissimile est

gcniio, neque quod gcnitum est, crealo simile est;
, \
praescrlim si de sinccra illa perfeitaque naltira
, \ .
scrino sit. Nam nmnia a Dco creata sunt; sblus Dei
Filiiis geniius cst, ac solus Spirilus sanclus a Pa- , \ tre processil * et a Filio acccpit *. Caelera omnia , ,
creata sunt; ncque a Patre processerunt; neque ,

a Filio accepcrunt; scdex pleniiudine F i l i i , uli scri- ,

pltim esl : Quippe, Verbo Domtni omnia firmata

Muut, et spiritu oris ejus omnis virlus eorum . Alqui . , \, \
cliam crcaiuram confilcri nos oportet, inquiunl, , &
, \ .
quaiuioquidcm Scriplura crcalura? nomcn, itidemque fetus per Iropum ac mclaplioram usurpavit. ,
Quare elsi lcium appellcmus, non eadem cjus esf, . ,
ac cxleroruiu fetumu ratio. 758 Quocirca duia ,
. , .
Jcltts vocabulum sic usurpani, veruiu ul csse feiuui
Dci Filium nageiit, siniplicioribus illudunl. Praeterea Q \ , \ ,
, \ , , \ ,
ciiant crcaturam, inqmunt, esse coniilemur. Eteniiu
, \ , \ ;, \ , \
Cbrisltis janua dicilur, ct v i a , columna, nubes,
pelra, ovis, agm.s, baidus, vilulus, leo, lons, sa- , \ , , , \ , \
pientia, Verbum, Filius, angelus, Cbiistus, Saiva- , \ , \ , \ , \
, \ , \ ,
lor, Dominus, bonio, Filius bominis, lapis angula\ , \ :, , \
ris, sol, propheia, panis, rex, arcbileclus, agricola,
paslor, viiis, cl id genus alia. Ila et crealuram, ii> , \ , \ , \ ,
. , \,
quiunt, abusu quoduin nominis appellanius ; iilque
.
nobis omniuo fatcndum esl.
1
XXXV. Apagc scoleratam illam cpinionem el

rallidam ; uec pcrinitial unquam Doiuinus, ullus ul
cx \erilatis iiliis ejusmodi cavillaiione circumveniatur ; alqne iis ralionibus inductus crealurae nomen ad Dci Filium acoommodari posse sibi persua-
\ \
.
,
\
, \
dcat, alquc ita proiileatur. Eleni:n bujus nobis ap- D , \
pellaiionis usum, aique explicatas ralioncs aifo.ranl.
.
Nam illa quidem omnia pcr caiacbrcsin usurpan ,
lur, ncque Filii divinilateiu tmpcliint, aut illius
,
essentiani a paterna ulla ex parlc deficere arguunt.
. ,
Sive janua* vocetnr ; quoniam per illum ingredi- * , ;*
mur; sive via \ quotiiain pcr ip.um ainbulamus; , ,
sive columna, quod veritatis firmamentum ille sit;
, sive nubes, quod Israelitas p r o i e x e r i l ; sivc alio
* modo columna, proplor ignis illius splcndorcm, qui
,
pcr soliludinem i l l u x i l * ; sive manua * , quoniam
,
c<elcslem illuni panem negavcraut; sive panis, quia
, ' *
11
Cen. i u , 1 sqq.
Joan. xv, 26.
Joan. xiv, 6.
. X I I I , 21, 22.
8
Joan. xvi, 14, 15.

Exod. xiv, 19.
1 8
* Joan. i . 16.
Exod. xvi, 15.
Psal. xxxn, 0.
Joai). x, 9.
Pro lc^. .
1 1
257
ADYERSUS H/ERESES LIB. I I . . I I . - ILERES. LXIX.
25*
, . nos confirmat ac r o b o r a t ; sivc angelus, qiioniain

. magni consilii angclus est
Est enim angeli vox
\
bomonyma. Quippe Rabab angelos excepisse d i d , ' \ - tur . Neque tamen angeK eranl qui missi fucrtmt;
. \ , sed nunlii, qui de regionis natura certi aliquid re , tulerunt. Qua eadem ratione Dei Fiiius pro/eo quod
*, Palris voluntatem nunliavil bominibus, magni con. \ , , silii Angclus dicilur, qui magnuni illud consilium
, , mundo signiiicavit. Jam cum lnpis d i c i i u i , non
. \ , sensus cxpcrs lapis aliquis inlelligendtis cst, sed
\ , per calacbresin usurpatur, eo quod Jud&is oflen \ . sioni ftterit : nobis vcro iundameiitum salutis. An, , \ ' gularis vero lapis , idcirco quod Velus ac Novum
, \
Testamcnlum, circumcisioncm ac pra?putium in
/
unum consociarit ac devinxerit. Agnus ilcm pro , . pier iunocenliam : tura quod hominuiiwscelus per
ipsum 7 5 9 pcnilus exslinclum fueiil, cum ovis
, iuslar jugulalus ac Palri oblalus cst; quandoquidoin
ul nobis palcrelur, is qui nibil pati potcral a.lvcnit, ut nos salvi esse posserous. Ac si quid aliud
esl quod eod<;m usu ad salulem honiinum accommodari possit, per catacbresin in sacris Lilteris ad
illnni iransreriur.
%
Tfitl
AC7'. ;
XXXVI. Ecquid ergo prodesse nobis creaturo
, \
posscl? aul qnid ad salutcm bominnrn conferret,
\ rel ad divini Verbi incai nali gloriam, divinitalemque
; ;
prerfeclam? Quid, inquain, nobis profucril, si crea ; -, luram illum dixeriinus? Quid est quod crcatum
;
aliquid crealuris prodesse, aut uliliialis aflcrre
, \
possil? Ad ha3<'. quomodo Dcus Deum croavit, et
^ C , , C adorandum proposuil, cum ipscmcl dixctil :
; , facies tibi simililudinem ullam , neque in lerra, ne\ ; que in cozlo; neque adorabn illam ? Quomodo iîLur
sibi Filium creavit, adorarique jussit? Pncseriim
, . cum Aposiolus dicat: Et servierunt creulurcv potius
, qnam Creatori, el stulli facti t>unt . Sluilum eniin
, esl crealurae divinilatem tribucre, ac priinum iegis
. . violare mandaiuin : Dominum Dcum tunm adorabis,
, , el iHi soli servies . Proplerea sancta Dei Ecclesia
, , . \, creaiuram nonadorat, sed Filium gcniiitm, Paiie-ii
. , , \, - in Filio, Filium in Patre, cum Spiritu sanclo. lmo
. ^ - vero, inquiunt, nisi enim creaiuram illutn osso
. , dixcro, Palris majoslatcn iitiminiio. Elcnim quod
, , , - crealum di< itur, Creatorcm non minuit. Quod au, - tem ex nainra genitnm est, ronlractioncra qnani. , dam, aut collaiationem, anl dlminulioncm, ant se * , \ ctionem, aul ejtismodi affoetioncm aliquam ei aflert
, a quo genilum est. Sed coruiu qui ila coglant
, \ , \ sumina plane slnltilia cst, qni de divino numine
. ' , conjecturam ex snipsis capitinl, afTectioncs(|ue sti^s
In Deum iransfundere conanlur, cum lamcii lam
, . \
in gcncrando, quam in crcando ab omni aflectione
, \ .
stt immunis. Namqimd ad nosaltinet, uti gignendo
, \ ,
; ' , ! palimur, eo quod crcali stimiis. ita el creando ac
moliendo fatiganiur. Qnare si generando Pater nou , \ . , \
nihil patilur, etiam creando ialigalur. Qiiiiiam
\ ,
7
Joan. v i , 35.
Isa. ix, 5.
J ^ . n , \ sqq.
1 Cor. x, 4. Isa. xxvm, 16; Ephes. n , 20.
36. Exod xx, 4.
Rom. i , 25. Dcut. v i , 1 5 : Maith. 4, 10.
8
Joaiu
259
S 1
veie Deo tiibui ulla cjusmodi polcsl afleclio.sive , ;,

defaligalio? Absil vero u l fatigari cretlainus!
, .
enim laborabU , iuquit Scriplura . Dcnique cum Dcus sil Spirims, perinde et Spiriluni suic ullo
inilio aul teinpore genuil F i l i u m , Deuin de Deo, lumen de luiuine, Deum verum de Deo vero, genilum non crâlum
'. \ '
760 XXXVII. Ab bac Scriplurae senientia ad
'
alias iranseuudum uioda nobis est, quas peipîam
^,
ac< ipienlcs usurparc ac dccanlare solenl, quas qui. \
dem iniiio comineinoravimus. Ac piiinum Aposloli
, ,
d k l u m illud temere proferunt, el intcrprelatioue
sua depravant: Sutcipile poniificem ve&lrum, qui .
fidelit ett ei qui fecit seipsum . Sed primum Epi- , &
\, , stolam illam, qua3 ad llebraos scripta est, repu
,
diant, et ab apostolicis scriptis rcjiciunt. Ex qua
tamen illaru, uti dixi, sentcniiam pro privalo suo . ( .
aniiui iuorbo male ad institulura suuiu transferunl; , , ,
ct ex bis verbis, qui fidelis e*l ei qui fecit teipsum, , \
crealurani esse Filiuin asiruunl. Verum inlerro- . * $are illos prudentior aliquis polerit, et iia urgere, , \ ,
4il quid respondeant nibil babeani; hoc cniia quaeri
polest : Quandonam ponliGcis nomen illud Domi- .

uus nosler assumpseril. Non enira aule susceplam
carncm istiusmodi noroina sorlitus est, u l lapis , ,
, , ,
vocarclur, el ovis ad occisionem oblata *; item :
bomo, cl Filius bominis, aquila, agnus, el id genus \ , ,
alta, quae post incarnalionem cidcm atiributa sunt. ,
Qua raiione pontifex quoque diclus est, ob elogium
*
i l l u d , quod de ipso in lege predkatur : Prophetam , ex [ratribus veslris suscitabit Dominus Deus vobi* \ < . "
Quare piophetam, et ponliiicera, et ex ipsis susci- Q , \ , \ , *
latuin posi illam in terris habitationem, Scriptura

nianilesle declarat. Ex quo certissinie illud polest ,
inlcliigi : qucinadniodum invicla Dei virlus ac ,
praiscienlia, ut os omne praecludal advcrsus veri- ,
lalein insurgcns, cum adiuirabili quadani luce pra> , \ dixeiit ac iinnaverit omnia. Sic igitur ilio loco.in . *
sequenlibus legitur : Omnis ponlifex ex hominibus
a$*umptus, pro hominibus constiluitur, ut offerat

,
dona et sacrificia pro peccatis; qui poi$it compali. , .
"
ftecessitatem enim habei et pro tuis deliclis offerre. . *0
Qui uulem peccalum non habet, seipsum obltUil Pa- . \
tri \ Ubi baic verba, ex hominibus, ad iucarnalio-
uem perliuent; basc autem, non ex hominibus , e l , , ^
non habens necessitatem, divinilatem iiulicant, ut \
el illa, quamvii ewl Filius. Hac aulein, didicii ex l> . \ ,
Ati qua: passus e$t, ad assumptam carnem refe , .
renda sunt.
'. \ , , \
XXXVUI. Vides ut omnia quae Ghristo conve . ,
îunt, plaiia sinlet perspicua, neque quidquam in
,
his sil iinpedilum aut perplexum. Nam haec ipsa
verba, pomificem , qui fidelis e$t ei, qui fecil ipsum, ,
, ,
761 ' ^ ^ ^ corporis formalioneiu, aut incarna *
tionein, aut vero creationem spectani; sed dignita "
tem illara, ac coeleste munus indicant, quod illi
. \
assunipla jam carne collaium cst. Quo etiam et locus iste rcferendus esl : Dedit ei nomen, quod est , *

super omne nomen . IIoc ciiiut non anlca in divi
at
Isa. X L , 28.
Hebr. , 1,2.
Isa. L I I I , 7.
Dcul. , 15.
Hebr. , 1 sqq.
Pbilipp. , 9.
ADVERSUS ILERESES LIB. I I . . I I . ILERES. LXIX.

, nitale, sed in incarnaliune prfectiim est, cum sci. K a l \ *
Hcei btiniana ipsius natura, quam cx Maria sumpsit,
7VV " tiomen esl ejusmodi coii?emla, quod oronia no
roina dignilale guperaret, ut cum divinoVcrbo coiw

juncla, Dei Filius appellaretur. Quam ob causam
\ *
per eumdeni Apostolum boc loco dixit : Hunc au \ tem paulo minus ab angelis minoralum videmus /#;, sum vb passionem morti* gloria et honore coronntum . Quo sciltccl angelorum Dominus el conditor,
\ \
angelis minor factus esse viderelur, ilie, inquam,
, \ ,
\ . ipse angelis meluendus ac icrribilis, quos dc nibilo
cum Palre et Spirilu sancto crcavit, minor dicerc ,
tur, cerloque constarct, non de ejus divinilaie

\ , mentionem boc loeo (ieri, sed de carne duniaxat.
Morlis enim paesio non priusquam carnein induis
\ , \ set, Verbo Dei ralione quadain accommodatur, sed
post ejusdem incarnalioncm : qui una et passio . ' nis expers est, et obnoxius passioni : expers qui .
lem, quod ad divinitatem atlinet; obnoxius vero, 8i hominis naluram consideres. Quod utrumquc
in una romplelur, ut et Filius bominis in codem, et Dei Filius in eodem exsistat. Cbrislus enint
utroltioue Dci Filius voc&tur.
XXXIX. Qutdnant igilur csl quod ipsum fecisse
*. ;
dicitur? Oiscanl arguti ac contentiosi bomines ex
,
, iis quse bactenus dicla suni, nihil hoe in loco esse
. \ \ - quo9 ad divinitatem pertincat, scd ad incarnalionem omnia referrt. Ila tamcn, ut de crcalione ct
, ' \
eflectione nulla sit menlio; sed de ea dignitale,
, .

quam suscepla came conseculns est, ese vuces ac \ ,
cipiendae sint, fedt ipsum. Sic enim sese res babet,
; * , .
ut si quis ab rege de fllio suo pcreonlciur; Qiianam
, ; <
. ; - C iste tibi sanguinis cognatione conjiinclus esl? lum
ille respondeat: Filiue meus est; pergal deinde,
.
. \ \ et germanusne sit an spurius roget: Rex auteni :
Germanus, et a me gcnilus, subjiciat. Quid igiiur
, ,
,
tllum fecisli? Regein, inquit, feci. Ex quo manifeste
, , ,
sequitur, minime hunc esse digntiatis palcrna? dis ' , ,
similetn. Nec eo quod rcx dicat: Regem illuin feci,
(,\ . \ curadem se creasse coitfltetur. Non enim genera
tionem inficiatur, cum cum se genuissc dicat hoc
s e c l c u m ,
\ * ,
ipso, quod fecisse se narral, 7 6 2
ânl
aperte proflleatur, faciendi nibilominus verburo ad
, , ,
digniuiem rctulii. Similiter ct Filius Palris q u i
dem Filius sine ulla dubitatione ab illis credilur et
\ ,
adoratur qtii viiam obtinere cupiunt : ponlifex vero
,
idcirco fuisse, quod in sua corpore pro bumano
, \ D genere Palri semetipsum oblulerit; idem el sacerdos simul, et boslia pro onmi crcatura ponliiicalus
' , \
. oflicio fungcns seipsum oblulit, lum spiritali quo\ dam modo, ct ingenli curo gloria subvectus, curo
, , - eodem illo corpore ad Palris dexteram consedii,
consiitutus in aeternum p o n i i f e x a c coelesles or^
,
bes semel permensus, u l idem Aposloltis in
.
quenlibus declarat. Unde tota ha3C illonim ad calumniam captalionernque composita de Scripturis disputatlo c o r n i i l : quae quidem ScripluraB cum vitae imperlicndaB vim babeni, lum nibil conlincnl, ad
quod fldeles oflendanl; aut quod ad ullam Yerbi contuiueliam, ejusque dignitatis iiniiiiuutiunein ^ccomraodari jure possit.
*. ^, X L . Alium prxterca locum Arius commeinorat.
1
F . . Hcbr. , 9.
Hebr. v i , 20.
S. 1
265
m
264
quo Joannes, CUin in dcseito starct, ct aece- ; -
dentem illum videret, dixissc ferlur : II ic ett quem

, , , 5rt
dixi vobis ; Quoniam veuii post me vir, qui anle me * ,
(actus e$t,quiaprior meerat . Primum igilur voces , .
ipsas, lanquam crapula et cbiielate corrcpli, quod
; ,
ad sensum allinet, iminulaut.Elquomodo, inquiimt,

dc incarnalionc diclum illud accipi potcsl, cuni
, \
anle Joanncm in Maria utcro genitus uon fucrit? ; , ,
Nam, ul evangelisia narrat : Sexto mense missusest * ' angelus Cabriel in civilatem Galilicie ad virginem , *
dcspon&atam viro, cui nomen Joseph. El ingressus ad
, .
iam dixil: Ave, gralia plena, Dominus lecum *, cic. , *
Cumque Virgo ob eain salttlalionem lurbala foiel,
, \ .
subjecil : Ecce concipies in utero filium, ei vocabis \ ,
nomen eju$ Jesum. Et ecce cognata tua Eiisabeth
,
concepit /iliuni in senectute tua, et hic mensis scxtus ^ vldv, xal
.
est illi qua> vocalur hterilis. Animadvct tis ut sex anle

,
\
niensibus, quani Mariaa nunliaret islud angelus,

Joaiiiies exstitei i l . Quinain igilur bacc vcrba, ante . ,
\, ,
me factm est, in iliius incarnalione lmplcri polue ;. ,
runl? Quis csl e rudioribus ac simplicibus, qu que
, sal.s firmo ac corroboralo ingenio nou fuerint,
;
qui non audila i!la senleutia pcilurbelur Eleniin
, .(, necessariis ac sinceris, et ad vilain conciliandam
; , \ ,
idoncis Scriplur verbis ulitur; quae 763 P ~
;
feclo iis ipsis, qui mala spoutc sibi ipsis arcessunt,

i.iajus quoddam dctrinienlum consciscunt: luinalioqut omnos illae senlenliaj Spirilus sancli luce col- , .
luslrcntur. Nam quid esl in illo dtj quo agiinus loco
; , , ,
ad caulioueiu praetermissum ? Ecce enim, inquil,
hicest, ut aspectabilem iilum csse significet, el in* , \ ,
tacMibus commonslret: Quem dixi vobis: Quonhim , . \
' ;
post me venil. Quis ille vcnil praBlerquam vir?
1
r0
Sed nemo intelligentia aliqua prxditus midum

bominem essc Dominurn existimet, nisi fortc superiores illie bxreses, quas anlca proposutmus,
Corinliii vidcliccl, Mcrinlhi cl Ebionis. Caolerum
prxlerquam quod vir est idque consulto ad sccurilatem oslcnditur, una eliam cl Dominum esse
uon dubitant qui vere fidelcs suul. Quod ipeum
Joannis quoque ttcslimonio consiat: Quod audivimus, inquil, ab iniiio : ut cum declarel qui ab
initio exslitil, Dei Verbum scilicel quod videri uon
polcsl: quodque sacris in Litleris el propbeiis
1

, !
, \ , \ ,
. ,
, \
\, \
* ,
,
, . b , ,
uuiuiatuin audivimus, el in coelo sublimem ad glo- ^ *

, \ ,
riani provcctum. Quare ila loquitur : Quod initio
jiov . \ , A/
audivimus, et oculis vidimus. Ut cum audisse se
. , \
dicil, Dcum ab inilio fuisse faiealur; cum autem
, \
vidisse narrat, bominem significet, de quo Joainies
Baplista loquebalur, cum diccrei, ^> post me vir. , >.
Iltud vero, et manus noslrcc contreclaverunt, euin , , , .
usum babcl, ut cuin ab inilio Dcus fueril, eumdeiu
, cliam conspeclabilcm bominem ex Maria gcnilum
. \ , ,
luissc demonslrel, iudeque a morluis surrexisse
perfectum, adco u l sanclum illud vas, quod acce- , \,
pcral, boc esl perfectain bominis naluram, non ab- . "
jecerit, scd cum illius latus ciavoiumque cicatrioes , ,
1
Joan. , 27.
* Luc. , 2G sqq.
* I Joan. , 1
ADVERSUS ILCIlbSES LIB. I I . . I I . -
265
hARES. LXIX.
256
* , - ac vesligia coutreciassci, tria illa sinc ulta ba>sitaiionu confessus cst. Sic igitur quod a Joanite
, ,
Baptista dicilur : Ilic eslqucm dixi vobis : Quoniam
.
venii posi tne vir, incarnalionem declarat. Hajc auteiii, prior me crat, ejus divinitaleiu significant,
quoniam ante me factus e$t. Quippe ut i n Evangelio scriplum c s t : In mundo eral, et mundus per iptum
factus est, et mundus eum non cognovii *.
X L I . Quod 8 in mundo erat, aniequam nascereMA'. Et 6c (95)
tinr aul gignerelur Joannes, anlc ilhim i n muiido
\ ,
exstilit : quod de creatione aut efleelione inlelligi
, , \
non debet, sed ad coiiiniunem loquendi ralionem
, ,
accommodatum est, qua vulgo sic loqiiunlur : Fui
,
Jerosolymis, fui Babytone, fui in jlbiopia, fui
, \ Alexandrise: ubi non crealio ulla, vel productio,
' ,
764
* ccesio et adventus exprimilur. Nam
. ,
, . istud : Fui Babylone, vel alio loco, idcm valet
atque, Eo perveni. Quamobrem el illud : Ante me
, \
factus est, ideo diclum est, ut Verbi ad terram ac\ \ , ,
cesslonem demonstret. Itetn illud : Prior me erat,
\ * , ,
divinitaiem,qnse semper exsistil, ostendit; haec rero,
* \
qui poil me venit, post Joannem esse gcnitum. Pro, ,
pterea, Ego vox, inqitit, clamanlis in deserto *, hoc
.
est, vox ad prseparandas homirium aurcs emissa.

Qui enim clainant, ut eminus eos evocent quibus
, \
significare aliquid cupiunt, sonoraiq quamdam i n i * \
tio vocem, nec articulatam proferunt: cnmque i l l i
, \ ,
sola exaudita voce ad audiendum mcnlem adlnbue\ ,
rint, aique aurem admoverint, tum vociierator ilte
,
quod dicere constituerat distinciius eloquitur. Ita
. \
ergo Joannes vox quaidara fuit praeparandis homi .
, ' , ' 5G nuiD auribus. Non enim Scrmo ipse fuit, sed post
. illum Sermo tandem advenit, cnjus gratia pneparatrix illa vox anlecesserat. Unde eiiani ita loqui *
. , - tur : Vox clamantu in (feierto; Parate vias Domini . Qtiippe vox praeparat, Doniinus autem pnc6 .
paralag jam vias ingrediuir. Iteinque vox aures ad
. " ,
audientiain componit : q\w ubi vacuas se pnebuc .
', ' rint, Cum eerhio andienlium atiribus iinmiuitur.
Nihil csl igilur qiiod Ariiis ejusque faulores arri ,
piant ex boc loco, cum divina veritas fidelinm ani
mosperpetao collnstret, neab ea salute dcfltciant,
~ \ ,
quae per Verbum Dei Filium revera increaiiim ac genitum obtinctur.
* '. , \
X L I I . Jam vcro progrediontcs porro, et ad ea
, qux scquuntur detnceps transcuntes, nihil eorum
s e t
* F . .
F. .
Joan. , 10. * Mattb. , .
ibid.
(9) . Nova quadatn rationc D contlituticnc mundi, cui voluit de Patre annuntiaJoaunis illa verba declaral: 0
r i I , tive loquendo, sive apparendo, vel peraugelicam n//, Qui ante nte factus e$i, ut interpres noster qunm polestatem, vel perquamlibet creaturam, etc.SiMl
relilitlii, quasi idem signiAcet ac fuitse, sivc
eam q u a 3 S l i o n e m uberius cxponit lib. , De Trm.t.
profectiim aul alicubi versaluin esse. Quo sensu
Redeo ad Epipbanium, qui (sic enim 1*.
pro ) idom essc putat alque accessit et adpriiis Joanne Dei Filius exslitit, proplerea quod
venil. Quod niilii qtiidcm nOn probat. Ac si Gia;< i
saepios, vel antequarii bumanam carnem induerct,
vocabuti vim considercs, idem esse pousi,
veteribus patriarcbie apparuit. Terlull. n , contra
Aferc.,cap. 27: Namet profitemur Chrisium semper ac produclus, vel genitus eil: quod Dei Filio conv*v
n i l ; nam anle Joannoin gcniius esl; aut ccric idcm
egiae in Dei Pairis ncmine, ipsum ab inilio converl o l M f i t , iptum congressum cumpatriarchit elprophetis, e>l, atque exs'ilit. nostcr hiterprcs alio sensu,
fnctus est, verlil. Qnasi id velit Joannes: Ante me
et crelera, quae cauie, uti dixi, legenda sunt; ut ct
fmtus e*i, id est niajori quadam in excellentia ac
Juslini lccus ille, ex quo Tertullianus islasunipsil.
dignitatc consliliittis. Polestetad divinam pra?desliIdein , sed louge prudenlitis, docct AugustiIIIIS contra Adiman., cap. 9 : Quia ipsc Fi/fu*,inqtiii, iialioncm, ac rcvocari: de qua Paulus
quieU Yerbum Dei, non $olum novis&imis lemporibus,. i , coin. 4.
cwn in carne apparere dignalus esl, sed etiam prius
%
PATROL. G R .
XLU.
S67
S. 1
praHermiCtemue q u ad diggohendum inilio pro- , posuimut, sed congequentia ordina pertexeimig.

.
atto itaque loeo opinioiris suae coiwprobandae

arguineiilum eliciunl: ex c o , inquam, quod Pe- ,
trus in Aclis apogtolorum dixisse legilur : Jfewf- , feslum sit vobii, omni$ domut J$rael quoniam hune ,
Je$um, quem crucifixulis, et Dominum, ti Christum . ,
ipsum Deu$ feeii *. Quibus in verbie oUenrandum . 0 (
illud moittnl, quod fecit gcribalur, nec ad ipgam
).
,
seDteiiiiani aucndunl, quae seipeam declarai. Hutu,
. ,
inquit, Jesum, ut aggwnptam a Domino naturam
,

lioniiais deraonslret. Nam ex hig verbis : Hunc Je . $um qutm crucifixutis, perspicuum egl de carne
. \ *
illa esse germonem, qaam isii crucifixeranL Pro* ,
pierea Pânnus in Evangdio : Nunc autem, ait,
,
9
qucenlt* me inierfictre hominem, qui veritatem - - '

tuius $um vobi$, quam audivi PjcUri meo \ 7 g .
Neque tamcn ab bumana illa nalura divimiaiem , ,
abgiraxii. Stquidem ba3c ab illa immioente paggione
scparaia non fuit, nec io ipga demum passione . '
eadeiu c*>t a Vcrbo illa derelicta. Sed neque Ver- .
bmu passionis oiniris expcrg antea passuin est, ' ,
quamvis in carnc palicnle residerei. Etenim uoa et .
eadciu appcllalio lam Dei, quam bominis, naturae ,
vere et proprie conveuit, ac lam gusccpia hominis . ,
a Verbo uaiura, quam Domiaus in aggumpta carne ,

gubgigieng Cbrisius diciiur. Vcrum paaaue in carne ,
ad eum modum dicilur, quo Pelrug loculug est: \ " ,
Ckriito passo pro nobis in carnt *, quo Immunem ab . omni palieadi coiuiiiioiie DiviniUlem gignificet. ,
lleui : Uoriuut in curnt{ viwjicalui auiem tpirilu
\ ,
Ergo, hun Jesum, quem crucifixUlit, ideo dixii, ne . \ a passioyis ei creaiioois experle Verbo relicla bu- \ mana nalura tideatur, ged cum eodem conjuncla. ,
Ob id Dominun Cbrigtumque fecit Deug id quod
.
ox Maria genilum crai, et cum divinitaie copula.
tuin. Non euiui Maria Deug exglitit; uade verbum
illud, fecil, uiox addidil.
' ,
Scd el angelug Gabriel ioterroganti Maruc : Quomodo fiet hlud, quoniam virum non cognotco? re- , , ;
gpondii: Spiritus Domini supervenitt in te et virtut ,
Alliitimi obumbrabit le. Ideoque quod gignelur wn- . ctum, vocabitur Dei Filius*. Jam cum dixit, quod . "
giynelur, extra oiiinem conlrovergiam de Dei Vcrbo
, , \
signiftcavil, baud dubie Filium esse, qui nec D , , \,
creaiione nec effectione pioductus luerit. De gugce . \
pta aulem e Maria boininis natura cum addita- , ,
,
nieulo illo, quod gignelur, illud accipi debet, Chri- \
stutn et Dominum (ecit, periude alque in aliis locis (& , \
.
manifcsle imîeta omnia gunl, nec diflicultalis
qiiidquam conlincnt. Ita, inquam, quod hoc loco \ ?
diciiur, in incarnatione pcrf^ctuni est. Quare niliil .
,
est quod hi qui viiae suae curam geruut, abripi se
, \ .
in cnorem ullo modo patianlur. Denique vivuin
, ,
Yerbum a Vivo Patre processil, Filiug Patris, non
, ab eo creatug. Porro oinuia in incarnationc pcrc
Act , 33.
Joan. , 19.
Litricatus 4iic locug.
1 Pcir. i t , 1.
Petr. , 18.
Luc. , 54 sqq.
Lcg. forte .
*69
A D V E R S U S 4 I J R E S E S L I B . I I . . I I . HiERES. L X I X .
, frcla gunl, ne aut inanis qnacdora spfccitg, aul d i vinitaii consubstanlialis caro credevclur, sed in
* .
unam passionis experlem nalura? conditionem coft,
\,
sociata naturt beminis iiHelligeretar : id quod prae*
. " , ,
cipuc post reftutrecUoncm conligit. enim aro, ,
pliu* woritur, iitquil; mers Uli ullra non dominabi, , ,
hir \ Esl eitim nu Dominug, tuiue Christus ,
\ . "
766
* *d dexleram Palris cou4dcng, untim
, \
- quiddam gpiikale pariter et eorporetin, eiagularig
.
unitag, una gpirilalig divinilas, gplcndorig tmbo
gleri&que pleutggima. Vemm de hoc loco hacienus; abttnde enim a nobia expltealum arbitror. Nunc ad
alia vemendum, quae ad aadienlium perniticm ab illis excogitaia guni.
M P . *\ (96) *
X L I I l . IIoc enim ebjiciunl: Si ex eagenlia Patrig
, ,
egt, quomodo horam a diem ignorat, seque quod
& Paler uovit uescirc discipulis guig fatelur ? De die
, ,
, inquit, hora nemo novil, neque angtli in caelo,
neque FHius, imt solut Pater \ Si igilur Paler no 618, , , v i i quod ignorat ipge, qul potest Patris ac Filii
eadem esse divinitas, cuin Filius quae Palri cognila
; , \, , \
gunt negciat? Verom quse mygtice, ac pro dhrina
6\U, \
, & , ; gua gapientia ad cerligsimae gcienlioe flrmiiatem ac
munimentum Dei Filiug docendo propoguit, qua" , \
, que ad builianam condltionem aocommodata gunc,
ignari igti guam ad peglem ac perniciem irahunt;
, ,
tanquam gerpenteg quidam exitiabiles, aique ab
, * \
calHdo captatore eeca quadam ei illecebra pellecti;

, &6, aec illud geniiunt, banc egse mcndacii naluram, ut
cofieielert nuapiain possit; contra verilatem non
,
, *\ - eog golum, quog tanqnaiu fi!k>g habet, moderari ac
. oi \ G tfegere, aed et mendaciutn omne convincere. Hoc
* '
enitu pelere a vobis libel, migeri, qui de Gbristo
\ ,
Doiuiuo lam male ab ipso principio sentilis : Ecqnid ad naturac dignitatcra aut cognitioncra noajus
, ,
esse videatur, Deuene Dominus omnhnn, ac Pater
, \ ,
Domini noglri Jogu Gbrisui, an dies iUa vcl liora,
, \ , ;
qua a Patre, Filio el Sph-itu sancto prodncitur
**
atque efficilur? Necesge esl omniiM) vel ipsa veri , \
lai cegenie rcepondeant, muko, ut rcvera est
. -
majorem esse Palrem. Itaque cum hoc Filius agse ,
r a t : Ifimo novit Palnm, ni$i Filint; et nemo novit
, ,
FUium ni$i Pater*; qui quod inajus est, Patreiu
, ;
videlicet, novit, quod minus esl, ignorare qui po ,
tegl? Sed ejuamodi sunt divini illi sermones, ut
\
cum ex sancti Spirilog afflatu prolati sint, miaime
. ,
l i n u s
r e
\ , , ab illig pereipianlur, qui Spiritug sancti donHm

- gratiamque non acceperini. Cujusmodi cum b r e .
tici ilU ginl, Instabili inconglanti ingenio, ac gkw
lida menle praditi gunl, quse in perniciosissimorum
atque infimorum errorum diverlicala labatur.
'. *
X L l V . Nam occurrere illorum conatibus potest,

.
quotl a Doniino promiMialur : Estote parati .
,

767 S"'* lumbi vestri prtecincti, et lucernw venriB
. in manibus testris. Et erilis tauqnam boni servi,
,
.
exspectantes domihum suum . Vt enim fur de nocte,
6
Pro forl* \ Vel . F. , tl . Rom. , 9.

x i i i , 52. Mauh. xi, 27. Maltb. xxiv, 44.
Luc. x u , 55.
* Matlh. xxiv, 5 6 ; Marc.
(96) . De hoc Marci testimonio

gust. lib. De Tnnii.,cap. 12; nilar. ix De Trin.,
disterii Atbanasius orat. 4 adversu$ Arianos; Au- el alii complures.
271
S. 1
1
sic Bdvetiit dies illa . Cui ct sanclus Apostolus

aslipulalur : esfts, inquil, tenebrarum /i/it, sed
diei; ne dies tanquam fur vos apprehendat *. Quare
cum diei fllii icnebris non obducantur, sed parali
sint, quoniam qua die nesciunt, et qua hora iion
exspectant, dominus ipsorum advenil; nihil, opinor,
a servis suis, ao diei filiis i s qui istorum oiunium
causa illis esl, splendidiseima $ua pcrsona ac divinitate discrepabit. Ac scilicet, perinde ut diei i l lius ignari imparalique, nescius et imprudens occupabiiur, bac jpsa re niancus ac defeclus. Quis
adeo furiosus esl ac vecors, ut ejusmodi quacdam
de Cbristo cogitet, nimirum ejusdem illum condilionis esse, cujus bomines sunt cjus dominalui ac
disciplinae subjeeli; aui ut deteriores illi qut impaKati igiiarique sunl ? Est illud sane quam slolidum
ac ridiculum. Quamobrem cum haec ita se babere
ncqueant, et oratio ipsa cum usu comparau repugnarc videatur, excogitanda nobis aliqua ralio est,
u l . ulrisque sine ulla conlradiclione salvis, a vcrilaie non excidamus. Mentiri quippe Doroinus non
poicst, aul ad vitam noslrara in3tituendam fruslra
aliquid prectpere. Quocirca cognoscit Pater diem
illuiu, cognoscit et Filius, cognoscit et Spirilus
sanclus. Nec esl quidquam in Patre a Filio diversum, aul in Filio a Spiritu sanclo discrepans;
quemadmodum in unaquaque superiorum haereseon
rciutauda, ubi id necesse fuit, cerlissimie ralionibus osiendimus, sacrosanclam videlicet Trinitatem
mia divinitate conslare, neque quidquam diversum
in scse variumque continere; sed ipsam omnino
pcrfcclionem esse, in qua iria perfecta sini, quibus
uaius et singularis gloriae praedicatio ac singularis
dominatio iribualnr.
X L V . Dices : Cur igitur hoc ille dicil ? Jam quidem alias nobis illa dispuiata quaestio est, sed nlbil
modo probibet, quominus eadem illa repetamus
lioc loco. Atque eosdem illos verissimos sermones
usurpare neque me p i g e b i t , el lecloribus ad caulionem u i i l e , atque ad refellendos adversarioe
cuihprimis opporlunura videiur. Sic igilur sese res
babel. Triplicem illo loco Cbristus ordinem
proposuit: Patrem, seipsum ac coeleslcs angelos.
Ex quibus Patri quidera 7 6 8 NIjns diei notiliaro
delulil. Neque hanc solum indicavit, sed et alia
omnia, quae iu Palris ac Filii poleslate sine tilla
controversia perpetuo fuerunt, qua?que ab illis producia ac perfecta sunt. Novit itaque Paler diera
illam; novil, inquam, et produxit, ac judicavil,
proul in Joannis Evangelio Dominus narrat: Paier, inquit, neminem judicabit, sed omne judicium
dedil Filio .
Hoc enim ipso quod judicium dedit,
judicasse pulandus est. Ergo cum judicaverit, novit
quando sil illa dics ventura. Nam qui non credil in
Filium, jam judicatus esl *. Non quod judicium
jam praeterierit, sed quod quse luiic fulura sunt
inodo declarentur : cujusmodi quiddam in prcescnli
t
I Thtss. . 2.
ibid.
4.
Pbilipp. , 1.
272
. \ 6
, ,
.
, *
, , \ ,
\

, . " H
, , \ , , \ *
. \ -!
, , ' , ,
\ ; \
. , | |
* \,
, ,
, .
, \
. , ,
.
,
,
,
,
, , , , \ .
'. ''
; \
* .

, ,
.
. , > \ ,
. \
, ,
\ \ , \ . \ *
\ , \ , \ ,

, *
. , .
>, . ,
,
, ') \
. \ ,
-
* Joan. , 22.
Joan. IIF, 18.
Dcesl nonnibtl
ADVERSUS tLERESES LIB. I I . . I I . -
ILERES. LXIX.
274
\ - negotio cernilur. Quippc Scriplura non 111111:11

scientiae genus compleclitur. Cactenim quod hac, .
tcnus sacpe ac constanter fechuus, ul ad rei, qua
de agitur, illustraltonetn et explicaiionem similitudines quasdam et exempla propoiieremus cx pra>
icriiis robus ae gestis, a quibus ad argumeittum ipsurn et caput disputationis perveniremus, idem
i n prasentia faciendum judico.
<7.6 , \
X L Y l . Quare altius repclito principio, ad cum
. , ; ^ inodum cum illis agamus. Quid landem dicitis?
\ Nam Adamus uxorem ETam vel anie peccatum ac
, ; \ viulatam legem noverat, neene? Non potestts vcri. tati repugttare. Nisi cnim in bujus rei intelligcnlia
, '. , \,
recta progredt velilis, facillime convincemini.
, &* - Erant, inquit Scripiara \ nndi, nee pudore uffi , \ - ciebanlur. Atqni tum nudi erant, neque lanien cseci:
, quod quidcm inticiari non polestis, aut non videndi
, \, ,
facnUate prajdiloe asserere. Vidit enim, inquit,
, . "
Eva lignum, quoniam bouum e$t ad comedendum,
, . , \ , et pulchrum vi$u . Proindeque et Adanius tllani
. ,
Doverat, et ulrtque se niuluo cognoscebanl ac vide*
, "
. bant, et tamen longo postea teropore, ut Scriptura
\ - narrat, cognovii Adam Evam conjugem suamScd
' nimirum prior illa cognitio ac visio de ea nolilia,
\ , quae videndi sensu cl tnlelligentia constat, accipi ,
lur. At secunda praHer nolitiam usum quoquc
&,
coinplectitur. Quemadmodum Davidi setale jam affcr . cla contigit, ut scriptuni e s l : Et semitDarld, el non
. calefiebat. Et dixerunl t tervi $ui : Quccralur regi
.
" mrgo. El inventa est Abisac Sunamitis. E l a i t : Cale, . faciebat ipsum, el dormitbat cum illo. Et non co. ; G gnovit eam David . Quaero quse ad ejus corpus ae
latus accubabat, num eam ignorare David poiuit?
' * ,
Verum boc in loco 769
^
cognitione lo . \ \
quitur, quaB eola aitimi compreheneione conslat,
\ , \ * \ - sed quaa ad osum refertur. Naua et ideui de Jacob
usurpalur : qui eepiem annos cnm Racbele el Lia
,
pecora paverat, eaeque probe cognoverat. Nihilo " . "
niinus cum de boiteeiis illorum nupliis Scriplura
* \ ,
loquilur, Cognovit, ioquitt Liam uxorem tuam .
\ \ \ ^
Quod videlicet prima* cognitio ad inlelligeiitiaui et
. \ "
. ' videndi senaum, posterior ad usam aclionemque
reierator. Eodein modo et in sacris Lilteris legi,
, ,
m i i 8 : Cognoml Dominus qui suni eju$Non
quod
, .
eos ignorei, qui sui non sunt, sed divinae cognitio ; ' ,
nts ac perfectionis vis el eflicacilas exprimtlur.
' . D liem illud : Di$udUe me, operarii iniquilalis :
.
netcie vos
Num illos, quod ad eognilionem atii
, \
nel, nesciebal? Sed nimirum, quod ipso digni non
; \ \
erant, cognilionis illius efficientiara eo verbo sustu , - lit. Ad haec in alio loco : Vo$, inquit, novi ex om
\ ;
nibus gentibus". Ilane vcro? Nationes omnes ac
\ .
tolius httmani generis mulliludo illius cognilioni
; \ subtrahelur? Annon e conlrario vel capilli, qui in
\ \ ;
cujusque boiuinis capilc suul", tam eorum qui
ipsi serviunl, quam qui imperium detrcctant, ab eodem illo noscuntur? Uem : Vias quas dexlri*
sunt rwvii Deus . Num sinislras ignorat? Quam inulla id genus dc cognilioiuitn discriiuine comme
e a
possunl?
1
F. .
Cor. .
Cor. . * Gcn. n,25.
1, 2 sqq. Gen. xxix, 51: Tim. n, 19.
Luc. xiti, 27.
xu, 7.
Piov. iv, 27.
1 0
1 J
5
11
GIMI. I I I , C
Dcut xiv, 2.
Gen. , I . III Rog.

" Mallb. x, 30; Luc.
275
S. EPIPUANU
XLVII. Quamobrem hoc ipgum unigenitus Dei

Filiue voluit. Nain cuiu Pater Filio judicium comm i s e r i t , viciggim hic judicii illius cogiiilionem
Patri detulit: Nemo, inquit, novil diem,nm Pater*.
Quod duobus modis explicari potcst. Primum quod
quando venlura sit intelligat; cum ex illitis nutu
ac voluntaie bora illa ac dieg advenial. Secundo
ideo posse dicilur, qaod Filio suo jam omnem i l lam jodicii funclionera iradideril. Nec minus huic
ipsi Dei Filio, ulpote Deo, aec ulla re a Patre d i yereo, eadem est Iribuenda eognitio. Quare et diem
illam novit, et eamdem producit, ac perficil, et j u dicium adminigtial, nec absquo illo prorsiis adveuiel. Neqye lamen, quod ad efleelionem peninet,
aam nogse dicitur, quia nondum judicium inetUuit.
ffam el impii adbuc impieialeui exercent, et injusti 0
atiena per vim usurpant; et stupratores, adulleri,
ac eimulacroruDi culiores flagitia sua perpeUrant,
el diabolus niolilur aliquid; el baereseg iosurgunt;
ct errorua falsitag qitampUiriiaa
roacbinatur,
donec scilicel diem illum Filius Dei proferal, et
unicuique quod jiiglum est 77
aitribual; lum
deinum, illam noggc dicetur, hoc est vi gua, ac poteslate facere. Ergo illud in Patre duobug modig
iinplelur; io Filio vero gcientia et cognilione leaus;
pec U tamen ignoral; sed uoadum actkme ipsa
porfecil; lionduiu euim j u d k a v i l . Angelis porro
duobug modis b c cogniiio detrahilur : quod neque
quando fnlura git inlelligant, nec actione ipsa cognogcant, boc ei nihil adbue effieeerint. Quippe
uondum mandalum illig est, u l exeant, el iniptog
yelut lolium in fagciculog colligant, el igai ad eoml
27
'. .
,
\ * , * d
, , \
\ .
. \
, , \
, . !
, , \ , \ ,
\ \ .
, .
, \
, \, \
, \ \
,
,
. \ ,
. \ \
,

. .
, \
, .
, \
, , , \
. , *\ *1
,

, *

.
%
burendum pnepareut*. Animadvertiti9, opinor,

eearissimi, Detque gervi, eog omneg , qui gponle gua animique proposilo gibi perniciera arcessunl,
{mstra verilali bellum inferre, cum unusquigque magno guo inalo, diverga raliona iuferioiem quauidam condilioaem ac gorlem Dei Filio pcr iummam coAUimeliam conatur agcrlbere.
^
XLYHI. Verum cum bactenua de illo Scrip4ura3
'. \ loco gaiig roulla dixerimiig, caetera, qua3 ab illig
, '
afferuntur, divino freli praesidk), ciijugmodi sint v i - , . 01
deamug. Eieuiin generosi illi ae nimium audaceg, , \
, ,
iamcUi uon eadem cum Manicbaeig, atque aliig
* ,
quam plurioiis liaeresibus senliant, gad verara in
^ , \ .
Chrislo carneoi retiueant, boc ipsum lamen non
. ^
pleite atquc Lii^gre, scd cum defeclu aliquo profllenlur. Nam Salvaloreî noslrum vera quidena ^ ,
carne praedilum inisseconceduni. Sed cuni in Evau , \ , \ , \ gelio audiunl , eumdem ex itinere (aiigalutn fuisse;
, \ , ,
êcnon el famem giiimque pertulisse, dormisse ac
,
gurrexisse,ha$comniacoUigenies ad ejus diviailatem
referunt: quaui qiiideai arguinenlig cj4igniodi freli
. " , ,
alienam a natura Pairig aQinnarc couaiUur. Gum
, , cnim Patcr nou laboret, neque siiiat, nec esurial, ut
, ,
Scriptura sacra loquitur: Non laborabU, neque $ir , , ,
Ûet, nec ewiet nec esl invesiigalio prudentiaejus*; ,
eadem illa vero in Filio perfccta cernantur, a Pa * ,
Iris, inquiunt, cssentia et naiura sil alienus oporlct.
, ,
Atquchacc quideni omnia anlc incarnationein m i \ . 1
Joaift. , 21
Marc. , 52.
tyajlh. \\\, 50.
Joaa. , 6.
Isa. X L , 28.
Dccgt aliquid.
177
ADVERSUS ILERESES LIB. . . I I . - H A R E S . L X I X .
279
,
*
(,
, \ ,
, ,
,
, \
-
.
nime contenisse Filio, vcl ipsi fatcantur. Cut cum

etiam inviti assenserinl, et atl ea pcrvcnerint qiix
auscepta jam carne in eo pcrfccta dicuntur; audierint vero propter susccplum ab itlo corpus, hxc
merilo ac justisftimie de causis neaessarioi ad vUae
usus ab illo permissa, q;ieoiadmodmu auriga moderari currum solet; qiiaiidoquidein non sola.specie, sed revera tarneui 771 induit;. bsec cum illis
objiciuntur, negant cx sola carue proficisci illa poluisse.
\ \ * XLIX. Et vero per seipsam sola cara iwqtte sitire,.
, * - neque fatigari poterit; sed hoc isii, qtii relicta via.
, \ ,
contrarias ad scmitas dcflexerunt, ignorare vtden ,
tur, Dei Filium non modo carnem, sed el aaimam,
\ , , \ - et meiitem, aique omnfa deniqtie quae sunt homiwis
, \ , - propria, snscepissc, pratcr peccatum; neque hoc e
, , yirili eemine, sed ex Virgine Maria, per Spiritnm
. *
saDctum. At isli negant animam illum assump&isse,

quo illiug argamenti vim eflugiant, quod ad illo, \
rum Inanem comprimcndam loquaciiatera eaHeris
. ouinibus promplius est ac iacilius. De seipso quippe
verus ipse teelificalus est Deus, qui vmtatem sc
,
' , /7- esse dixit, boc ipsum quod dicimus, bis verbis :
Anima mea turbala e*t*; et : Trisiu est anima
\,
mea*; et: Potestatem habeo ponendi animam meam,

, \
et tumendi eam *; u l et seipsum Deum esse mon slraret, penes quem isliusmodi sii potcstas Usur . \
pari enim baec ab bomine non possunt : qitia
, \
nemo est, qui poncndx animae suae, ilerumque
. " ,
, \ ^ sumendae facultatem habeat. At cum de anima
\ ,
loquitur, homioem se revcra, non sola opinione
facturo ostendit. ltcm : Ego $um Pasior bonut,
. \
, \ qui animam tuam ponit pro ovibui $ui$ *. Alque
ut lta3C veritati esse consenlanca declararet, in

. \, , , / ,
crtice suspcnsus ila Patrem alloquiiur: 1H manui

\ ,
tuas commendo spirilum meum . El cum venisseut,
* , 'HJi,
;
inquit, miliiei, invenerunt jam Ulum exspirasu *. Ad
,
,
, haec : exclamans, inquil, voce magna dixit; Eli,
; \
Eli, lama sabacthani. Uoc eit, Deus m i t u , Deus
. ,
.
meu$, quare me dereliqui$ti 1 Cujus quidem oralio , * \, , \ ,
nis viin jam antc declaravimus. Et exipiravit, in*
,

quit Evangeliura . Quae cam iia s i b t , et cjuamodi
,
voces, exspiravit, el in manui tua$, e l c , et anima
, \
mea turbata est ac c&teras id genus ipsa verilas
, \ | ) usurpet, quis adeo slultus ^sl, huic ut caeculien ;
tium, ac eoiuniantium bominum ergastulo ftdem
adbibere velit, ac vcritatis voces ipsas a divino Verbo pronuntiatas, raiionique consentancas relinquere?
W.
L . Pcrguut in aucupandis vocibus, quse recte ac
,
pncclare in unoquoquc Scriplurae libro conceptc
, sunt. In quo piratas iinitanlur, qui sana corpora
\ , mutiiant. Ita illi teslimonio quodam abutuniur ac
. loqucndi consuetudine, quaro tropice saepius usurpare Scriptura consuevit. Et quidcni qnod ad eum
* \ moduni Iropice diciuni esl, tanquam verc proprie (97)
y
ld
F. . F. . . * Joan. x n , 27.
Luc. x x i i i , 46
Joan. xix, 33. * Maltb. XXYII, 46.
9
(97) , . Leg. . Porro ideui est ac simplici, non
1 0
Mallh. xxvi, 38.

Marc. xv, 37.
Moan. i , 1 8 .
ibid. 11.
allegorico sensu, scd propric, cl 6ine alierius tai

signiflcaliom;.
79
S. EPIPHAMI
quc diclum 772 aflerre solent. Quod aulem vere, . ^

cl siinpliciter pronunlialum cst, aliam ad personam
, /
pcr allegoi iam trabunt. Hic eiiim accurrunl slatim,
,
ci
Isaia senlentiain ejusmodi profcnini, in qua , ' hr , .
sic Paler loquens iitlroducilur: Ecce intelligel puer ' \
meus dilectus, in quo mihi placui, quem diligit ani- . \ , \, ;
ma mea *. Qux quidem ex Palris persona dicun- , ! , .
iiir nec dc ca re dubitaiidum est. Quid igiltir? Num ' ; " , ,
ciiam Paler aniraain suscepit ? Itespondeulibus no- .
bis, minime id quideffi. Ecquid igittir, inquiuiit,

aliud cst, nisi quod tropice isla dicunlur? Perinde
itaquc et a Fiiio Iropice sunl illa dicta. lla ex bu , *
jns orcasione loci magnum se contra verilalem ar- , , guinenlum naclos arbitrantur: quod ipsis tamen
. "
nequaquam dabimus. Quippe veritas fuci ac lenoci , \ nii omnis expers per seipsam slat; ncque aut su- ^ , ,
pcrari potcsl, aut exquisitum quemdam omatuai ,
dcsiderat. Yideamus porro quae sit amborum vis , , \
ac poleslas. Naro si Paler ad corpus descenderit, , , \
el carnem induerit, atque ejusmodi sermonem usur- . *
parit, revera etiani animam habuit. Sio carnem
.
baud suscepcrit, et nibilominus hoc dixerit: Ani * .
ma mea e i c , Iropice de Deo ista pradicari pulan
dutn est, ut germanilalem, quae inter s* ac Filium
. \ \ 0. "
iulercedebat, ea ralione firmaret. Ad Filium aulem * \ \
eadem illa convenire nequcunt. Quippe Paier mi- , /
nimc carncm accepit, quam Filius induit; ille non
\, *&
ost facms homo : Filius homo factus est. Ac simili * . ,
plauc ralione quiddam alio loco Palri tribuitur. , ,
Nam liic ila loquiltir : Dilexit illum anima mea;Q \ , \ \
sic a l i b i : Ittveni David filium Jetse, virum secun . \ , \ \ dum cor meum*. Ilein : Cor meum longe abesl ab .
illisQuare
si proplerea quod tropice diclum esl, \ , \ ,
qnem dilexil anima mea, id de anima veruiu esse
confitemur, consequens est, ut eodem roodo quod
.
de corde dicitur, tropice dictum videaiur, Neque
\ ,
poieal ab bomine prudente ea de re vel levissime
\ .
dubilari. Ergo si de anima tropice Palef loquitur, de corde, quod minime suscepit, neque enira carnem assumpsit, necesseest ejusmodi omnia pcr tropum quemdam ad Patrem accommodari. Non idem
tamen et de Filio seniienduni esl, qui quidem carnero cum omni humanarum parlium disposilione
suscepit.
L l . Nam qui de Filio tropice quiddam ejusmodi
'. \ afQrmare audeat, lametsi in uiia dunlaxat a l i - \ qua parte islud usurpari velit, nibilominus boc , illi ipse contrarium 773
aniraadvertet, quod
. de tota divinac personre incarnalione consiitueril: \ , \ \
quod nimirum verc hominis naluram assuiupserit. , \ \
Elenim ut illud demus , quod de anima Filii * \ -
sc.riptum est ad allegoriam spcclare , ac trupice , \ . \
illud omnc interprctandum esse , superest ul idem , . \
quoque de corde suspiccmur. Atque eo tandem res , ,
recidat, nihil ut verilale, opinione auleni omnia , , ,
conslare videanlur. Uaque de carnc quae dicuntur, , \
,
per tropum usurpare d i ^ n i n r , si quid vililiiigalori
. , \ ;
buic Ario credimus. Undc neque cor , neque jecur,
neque carnes , neque inteslina , neque ossa, nec ! \ ,
,
ullanfi dcnique isliusmodi parlem divinum Verbuin
v
e s s e
Isa. X L I I , 1.
1 Rcg. x i u , 44.
* Isa. xxix, 15.
Ml
A D V E R S U S HJLKESES L I B . I I . . . -
H A R E S . LXIX.
382
, , iHa in iocarnatione susceperit, sed ad allegoriajn

.
el tropiim tuiiversa iraducenda suiit, aut confusum
, , * quoddam eorpus indueril oporlel, quod ialeslinis
* penilus careal. Quod si ita e s l , vesci aut bibere
, \ , quomodo poiiiit? Apage lam absurda. Jum vero
, cum Pater cor et animam gibi tribuat, idque allc. ,
gorice , ac per troptim de ipso iaterprelari possi\ , .
inus; ac de Fllio quoque, quod ad animaoi auinet,
\ - quam ab illo susceplam Ariani iiegant, utcunque
, \ , \ , ,
eliam tropice diclum videri poesil: cerle cuin cor
\ * illis opponiiur , negare omnino ROII possunt, eo
, qood t o u m bumani corporis disposilionem as ,
tumplain a Domino fuisse ultro ipsi coiiilienlur.

Proindeque quainadnioduin cor duobus modis ac , cipi non negant, proprie scilicel ae vere, e l allego, \ , \ , \ ,
, \ ,
.
r i c e , ila et de anima judicare conveuil, ut ea ver^

F i l i o , non allegorice, neque Iropice tribualur.
Quocirca cum suscepta hominis a Cbristo natura
suis omnibug liemeris absolulo corpore conslel,
necnon et anima, menie , corde cxlerisque quae
bouiini insunC, praeter peccatum; cumque humwiae fuacuones, pro eo ac rationi conseutaneura erat,
una cum perfecta divinitate ad saluiis administrationem ab illo obila pnrsuUeque fuerint, jam illud
explicari comroode potest, quemadmodum illius divinitae nou sit, quod ad digniiaiem aliinet, pcrfectione Palris inferior; ob eamque quam usurpavit carnis h u m a n condiiionem proclare id esse
perfeclum intelligemus, quod et s i l i m , el famem tuUsse, et bibisse, et comedisse, et somnura cepiase , et tristiiia ac moerore contractue fuisse legitur, cum interim ejug divinilas ab omni ejugmodi
affectione esset iraraunis. Ua nullus bac i n parte illorum opinioni locus est, quoniam quidcm Deus
ad carnem descendit.
1. *, L l l . Quod autem boc ab Arianis objicilur : Si ex
, ; - Q Patre erat, quinain ad carnera deseendil ? Ila iliis
- ;
e contrario poteat o c c u r r i : De angelis quid tandem
, - existimatie? Nemint 7 7 4 quippe dubium ei an. \ \ gelos a Filio ex illorum esee senlentia produclos.
, \ Pneeerlim CIMD de Spirilu sancto per sumraain i n
\ , ,
ipeum ciMiluineliam dicere audeani, a Filio hunc
.
esse procrealura : qui tawen creatioois omais ex , \
pers, Patre procedii et Fitio accipit *. Sed si
,
de Spirilu saaclo ejusmodi quiddam promioliarfc
non dubitant, quanio mtnus idem de angelis egare
;
polerunt; nec dubilare, cum creali illi s i n t , quin
'
a Filio ut essent acceperuil ? Ilaque cum producii
, , \
ab eodem angeli qui laroelsi spirilus s i n t , illius
, ,
tamen creaturae sunt, e l ab ojus naiurae prseslaniia
, ;
infinilis partibus absuat, ulpole cum illius opus
' ,
; , - D sinl; sed cum angeli carnem non eusceperiiH, qid
landem putabimus? Eetne ut Filto excellemiorcs
, \ ,
, ; illos arbitremur, a quo creali sunt? An idem qooque nobis de Spirilu sanclo persuadebimus ? Gur,
+) ,
inquam, neque h i c , nec angelorum ullus ad car \
nein descendil, nec eam gestavil aut naturam lio , \ . '*
minis assumpsit? Eniinvero non ideo quod Palre
, \ , \
minor sit Filius, proplerea carnem induit. Alioqui
, \ \
, , laiu angeli, quam Spirilus saaclus carne quoque
vestiri debuerant. Sed quoniam idein ipse, qui esl
' ,
sapienlia Palris, et virlus, ac Verbum, omnia cuiii

, ' ,
Palre et Spirku sanclo condidit, u l boc videlicet
, ? dcinonstraret, peccati i l l i u s , quod ab Adaino corar
1
>
* F . .
Joan. xv, 26.
Joau. x v i , 14, 15.
283
8.
2S#
%
vtt9*oni eaf, orrgtoem in ipeiws formattoneni rejici % ,

Alrvr
debere; neqtie ex productkme ttia , delictitm

xptarv
illuil conlumacianique traxisse, sed ex propritt
,
volnnlalis arbilrio, quo juslum judicium ad exiliiin
\ mp\ ,
perdueeret, quemailmoduiii Igaias loquitur: Cala~

. ,
mum contrilum nm conjringet, el linum fumige*$ non exstingueti donec educal judichim in vktoriam, .
et in nomine ipsius gtntet iperabunt Cui el iltaft . & oroDavidis congruit: rinca* cum judictrh
Qnippe
.
Klcirco jtidicaius cst, ut vicissim jnsle judicam eorum qui eontradiclari srniC ora prxclodat. Nemo
juslo ipsius j u d k i o repaguarepelerii. Nam i U gibt corpus imposart, ut integmm impoUultunque servarit.
Neque enim quod initio in Adamo peccalum e i 06 .
s l i l i t , id ab Opiftce ipso, qoi ab omiii culpa prtmi
'
noglri parentig alietrae egt, in Chriati corpng deri- , \
vaitim est, ot propierea deliclum aliqaod cemini- g , \ sertt; sed libertatem eidem indutsit, adeo u i pec . Tot
cati srbi qnisqtie causa sit. Dei itaque Verbtim cl- , \
pae oimtie cxpers, qtiod ciim Palre et S p i r i t i , ,
saucto bomtnem 775 creavit, immortaJe, inpo*- >. ,
l u l u m , sponlc gua, et arcano quodara sapieniiaB , &mytrterio natnram hominis assumpsit, omniaqne '
opifkii stii gratia abundantia quadam humanilatts , , ' ,
\ ,
in sese transtttlii, non neceggitate ad id iropulsus,
sed volunlatis arbilrio, ui peccalnm in carne dam- , \
n a r e t , et exsecrationem in cruce dilaeret, el in ,

5 ^ X f l ^
sepulcro corrupteiam oninem e medio tollerei et
ad infcros cum anima ac divinilate dcscendens 8ti- , \ * mulam moriie iniringerct, todusque eimi inferie . ,
, ' *initutn dissolveret. At ingralt bomines, qi bona in
9
mala commuunt, cum pro h i t Ofanibtjg clemen* C , \ , \ <tissimo ac perfecto bonoque a bono Patre genko , , '
Filio graliftcari deberent, non mode millas ba* , &
bent gralias, sed el ingratisalmoe eese pra?bnt, , 6icejneqne dlvinilali affectiones ac pcriurbatiouei af- .
AnguiK: qaod qukiem ettcere nullo modo posairat,
eum omnibes veriu ipta maBifeaU sk.
. \ , *
Llll. H tn hunc modura explicalie, ad atia qe*
ab illie proponttnUir, me confero. Nam ex Evange- . vjlio diclum in prhnis illud proferuni, interpretatione ,
sua depravaUun : Qui mitit me Paier major me .
ett *. Ubi noiandum in priniie illud est, qtiod aH: , , ,
Qmi misit me Paier, non autem , Qtii creavit me, , . \
eiquidero omnibus in Scripture libris divini Verbi . cum Palre germatiaft exprimiiur. Genwe(i me,
, . . ,
Pater, inquit. t , Ego ex Patrg exivi, et vado \ D , * \, ,
Ilem : Ego in Patre el Pater in me * ; e l : Qui mi- ' , *
\ , , .
$\t me Pater *. Nec usquam aut creator, aul facior
;
dicitur. Uuoiiam igilur paclo quae nuspiain sunt
.
accumulare nitunlur? Qni misit me PaUrmajor me
e$t. Quid ea voce magis propriura ? quid iiecessa- ; \ ;
friiim magis? quid magis genuinum, aul congruum? \ ; \ qtiouam eniui coneentaneum raagte est ailici glo- ; ,
, ;
ria, celebrarique Patrem , quam ab germano Filio,
qifi sit ab eo gcnittH ? Pater cnim gloriilcal Filium, , \ ,
,
ai Filiua gkmficai Patran . IJnde ad nos ipeos i n formandos, earoque praedicaiiouem deiuoustran- '
T
Isa. , 3.
Psal. L , 6. * Joan. , 57; , 28.
Joan. , 28.
Joaji. viu, 5 : xvn, 4,
Dee*l ^. ' F. ^.
9
> Joaii. , 11.
Joan. v, 37.
ADYERSUS ILCKESES LIB. I I . . 1!. IliERES. LXIX.

, , - dum, quani in Pairera collatam ad sieguiarom *
talem , singularemque gloriaai r e f c n d ; gloria i l ,
luai afficere v o l u i t , ut inlelligercwus bonorem
, ,
, *
. auvm Pairi eese communeni, quemadBiodnm dixit:
Qui non ke*erific*t Filiunt, ut hon$rificai Patrem ,
;
i*a Dei in tpst manel . Vtrum cwn majorem esee
; ; ;
Palrem agsernnl, qcraoani 7 7 0 id dtmtmi ratioftc
; ; \
eoncipiunl? Mole ? an tempore ? n sebttmhate? an
, ;
attaie vet dtgnitate? Quid borum inest i n Deo, ut
, ,
hoc tuepicari lieeat? Non eirim eubesl temport
,
Itone, ut inferior putelur, ciim a Paire ante tem
pN3 ooroe sil genttus. Sed naque ptregreeetim uliwn
.
idem Deue admtttil, I ob hoc ipetim progredient
1' , *
Filios palernara ampHhKBnem aaaequi non
, dicatur. Nam si Dei Filiu* banc ipeam appetlaiio ,
9
. * nem profeeta qaodam menierk, plereoque aecesae

;
est seqealea huic exttitiege, qitortim e miioero cffe ,
rens sese, ac progressue iUe u i caHeria dignttate
, \ .
major eat babiins, wc iUo qui se anteeetttit infe , xul

.
rtor. Scriplum eel autem : Qun aqntkitur Beo m
' ; 6
fitih Bii f qvaai eaHeri oimtes per catacbrettm
. ;
filtt Domineniur : bic autem ffatwa solua non gra ,
tia i l i o a exsistal. Quomam invenit emnem mam
; . \
Hientie, tt nullus cum eo eomparabitur'. Quid igi .
lur dieuat? SuWimilale Filio Paier amacellu. Qoa ,
aan igitur in parle cellocalur Den*? A i loco cir, .
oufnsoribttur, ul spatii ipta deecrip**e quod majus
k
est demongtret ? Alqui Deus Spiriius est. Unde omnis ab illis exCogtlala peregriaa verborum novilas undequaque corruit. Uig itaque praeternirsatg, ad caeteras illorum objectiones iraiieeamiis.
'. , 6 C
Negant enim enm qui roittiliir, mittenlis
, \
esse similem , cuiu altus sii t i ac poieniate qtii
, \
m i l l i l , alius qui miltitur : quod bic m i t t i , iuillere
, . \ '
ilte dtoaiar. Quod sl iltorum epimoni conatarel
,
verkas, non jain loia cogmtionie raiio ad unam
, , Terilatie potenti* ac divinilaiis singnlaritatem per . tinerel. Duobas eiiimoccurreinibus, am mitlentibti,
, , , *
Filiat non ampHus Filius e r i t , sed fraier , cuni
, , ,
una frater exsistal; nec amplioe FilUis c r i l , nist
, ,
vel confuaiotic, vel idoptione; aut seipeum ille
, , - m i l l e t ; swit dno simul mitteutes, vel accedentea
, , \ dtviniutea duas noo unain singilarilaiem oalcn*
. & denl. H k igilnr mitlens ac nrissue exprimiiur, ut
, argumcnlo s i t , quemdam csse boiiorum ownium
,
iiMHem, videltcet Pairem, seetutdum quem
, - alio nomiiie, quam Filii Verbiqne pradiius Filine,
,
fone vitus ex ioule progredilur; qui apud Palrem
, " xapii
perpeiuo ab codcm geHitus exstileril: 7 7 7 Q ~
-
niam tpud le est fons tiice . Atque ut Spirilus qtio*
* <- qe saactus indicelur: In lumhte, inquit, tuo vide, \ , \
bimu$ lumen : quo el Putren* luroen esse decla , , r e t , et himen Palris F i l i u m , kimenque Spirituii*
\ . aancium; ac poslrenio foalem ex (oAiie, hoc es|

Palre ei miigenitoFilioSpirititm sanetura profluerc,

&> ahthvwv. Flnmina enim , i n q u i t , ex ventr* illiu$fluenlaqtup ,
\ .
xilknlit in liiam wlernam. Dkebal autem i$tud d*
\ \,
Spiritu saucio, a i l Evangelwiro *. PraUarca ut coiw
uo
F. .
Joan. v. 23. Joan. u i , 36.
*x*v, 10. ibid. Joan. v u , 58; , U ,
7
Psal. LXXXVIII, 7.
Llaruch l i l , S7, 3,
87
9S8
S. 111
eubslantialem sc eesc Patri iliseipiilis suis oslcnde- i ,

, ,
ret: Si quit, i n q u i l , aperueril mihi, ingmti ego
et Paier mansionem apud illum f<iciemus . Non dl- * . *
, '
a i l : MiUar a Palre mco ; sed, Ego el Pater apnd
iilum manebimu*, adeo ut pulsaitte Filio, cwn eo " , , \
Paler ingrediatur ; idemque cum Filio perpetuo \ ,
&it, nec unquam ab Hlo aeparelur, u l i nec a Patre , \ 4)
. \
Fitius. Unde iu alio loco: Ego sum, inquit, tia, et
, &
per me ingredientur ad Patrem *. Ac ne quts minorein ideo esse Palre crederct, quod per ipeum ad . \ &
Pairem adilus paterel, sic alio loco d i x i l : Ntmo , *
veniel ad $ne, uUi Pater meus calettis traxerit t/- ,

lum *. Igilur el Paler ad Filium ducit, et Fitius ad , crbPalrem, et titerque per Spiriluro sanclun inlrodu- . ,
cil. Nam Triailas i n una stngukriqite divinUale ,
perpelno coosislit, ut tria petTecta sint, unaqiie ' . \ Osddivinitas. Alque hoc modo luerelicoruin istorum , . \
.
opinio cobserere non potest.
LV. Sed ilkid objiciunt: Cur igilur disctpulia
'. suis Cbristus aliquando d i x r l : Vado ad Patrem . ,
*
meum, et Patrem veslrum, Deum meum et Deum , , &
vestrum ? Nam si Deum eutim faletur, quoinodo , ; ^huic aequalis esse poierit, vel ab co gerraani lilii ?, , '
more genilus? Atque hac quidera oratione summa ;
se in omnibus Dei ignorantia laborare demoaslraiit, , x a \
nec ex ulla parle Evangelii splendore colhisirari. . \
Eieiiim quiequis perscrutari, et a sxculo, ac per , , generaiiones indagare voluerit, qua3 sil verilads i n
Salvatoris nosiri perfecta scietilta, ejusque cum
\ .
Palre &qualilaUs vis inlelligel. Isli vero Judairis
opiaionibus impcditi adversus Dei Filium exsliiuu, \ , ^
lantur. Perinde alque ifli Cbristo dicebant : Nul- , AC tum ob aiiud teelus te lapidamui, 7 7 8
Q* * , ' , , *
homo cum $is, Filium Dei teipsum nomituu et <tquu~ , . \
lem Deo le facii. Hac illi Pharisaeorum ac Jitdaeo- , \
ruin in Cbrislum iracundia percili feruntur; neque , ,
Filium aequalem genilori coDfiieri voluut. Qua i n . "
re sacrarum Lilleraruin accuratam diligentiam in ,
primis considera : quac anlo incarnationem nihil *
ejusmodi de Cbristo pronunliarunt, sed Paler Filio , ,
,
dixisee legilur : Faciamus hominem , ut communie , \
opificii auclorem pariler Filium appellel et aequa- ' . \ ,
lilate germanura significet. Neque vero lum Filius , \, "
"
Denm meum, ei Deum vestrum uspiam vocavit.Item,

Adamus Dei tocem exaudiit ambulaniis sit para- , \,

diso \ Tum : Fac libi arcam de lignii incorruplis .

\, "
El : Pluii Dominut Domino . Ilein Dominus \,
Moysi : Ego sum Deuv Abraham, et Deus haac, et
, ,

.
Deus Jacob
Quinetiam David : Dixil Dominu Do- \ \ uo\t
mlno meo : Sede dexlris meU". Nec ullibi Domi- . \ ,
nus Deum meum, *t Deum ve$trum nominavit. Ca3- . " ^teruin ubi corpore noslro susceplo, In lerra vi$u$ , , e$i et cum hominibus conversatusalque
inler nos ,
\
nuineratus c s l ; lunc discipulos suos alloquens, ,
quibuscum adiequari ponilus soio excepio peccalo ae- \ , , ,
Imit, Deum meum d i x i l , et Deum valrum, et Patretn , \ .
l
Joan. , 23. ibid. 6. Joan. , 41.

Joan. xx, 17. Joan. , 33. Cen. , 26. Gcn. , 8.
' Gcn. , 14. Gcn. , 24.
Exod. , 6.
Psal. , 1. " Barucli , 38.
F. .
9
1 0
1 1
! a
289
ADVERSUS HiERESES L I B . I I . . I I . H J E R E S . L X I X .
290
, , \ meum, et Patrem vettrum. Patrera meum, ttalura

, * * scilicel ae divinilate; Patrera Teslrum, gratia dun , , \
taxat, per m e , adoplioittsqiie beneficio. Denm
, \ .
meum, quoniam vesiram carnem guscepi; Deum
\ \ , \ ,
vettrum, secundum naturam, et ex rei veritate.
> Qua ralione raanifesta omnia ac pergpicua sunt,
, , - neque quidquam contrarium eei, ac repugnans;
.
nec ullus in Scriptiira locus mortifenim quidquam,
* .
el exitioeum babei admi&lum, ut isli captand
occasionis graiia videri volunt, qui sibi ipsis pernieiosa quaedam excogttare soient. Sed cum hacienus, ut
opinor, de his abunde sit diclum, nunc ad alia transibtmus.
NCT'. : L V l . Spiritum iUque eanctum creatune esse
, , ereatnram asserunt : quod per Filiura omnia facta
, , - aint, u l Scriptura testatur \ In quo stulte nonnul, (5 ,
los in errorem abducunt, dara Scriplune senten , \ tiam, iion ut concepta est, proferunt, sed perperam
intelligentee, quod prseclare conceplum eat male
. $\
accipiendo inlerpreCandoque depravant. Neque
, \ , enim Evangeliura de Spiritu loquitur, sed de crea-.
, lie rebus omnibus; idqne unom declaral: quid. * quid creatum est, per Verbum 7 7 9
* Verbo
.
fuisee productum. Omnia enim per rpsum facla.
$unt, $ine ip$o faclum e$l nihil *. Ubi senlenlia
,
,
' , \ ad baec usque verba, qnod facium est, coniinuari
. " debel, ut ita discamus, omnia per ipsum esse
facia, et sine ipso faclum nibil. Deinde : In ip$o

vita erat . Qtiippe in boc inslilulae a Joanne ora, * \
tionis consequenliam impleri oportuit, ut in Verbo
. ,
, . C quod fcst, qnse sunt omnia perfecle incsse communi
confcssione conslaret. In principo enim erat Ver*
, \ Ijpr, \ \
i j r , , bum, el Verbum eral apud Deum, el Deus eral Verbum . Qaandoquidem erat, el etat, et crat: et
, \ \ ,
, * vila erant, quae in ipso sunt : et erai lux vera *, et
. * in mundo erat , ac quae ad boc ipsum atlinebant
. sanclt Spiriius afilatu bealus Joannes declarat.
* * Omoia, inquit, per ipsum facla suiit, qnae facU
. sunt. Porro supra ea quae facla sunt ille conslilutus est, a quo facla sunt omnia. Quod aulein Scri, , \
\ ptura cum dixisset facia esse per ipsum omnia;
quaenam illa forenl nominalim haud expresserit, hacc
. ' ,
^ , esse causa videtur, quod oulla tum esset ejusinodi
. improbitatis suspicio, ut nonnulli falsa qu&dam
sibi opinione fingentes advcrsus immutabilem ac
, , ,
j ,
'
r\
.
sancluin Dei Spiritum contnmeliosis vocibus aude . reot insurgere. De illis enim accipienda esl illa
Pomini sententia: Si qut* dixerii verbum in Filium
, 0
, \ ! - hominit, remittetur ipsi. Sin auiem dixeril in Spiritum sanctum, non remitietur ipsi, neque hic, ne
, , que in futuro sccculo . Et vero stolidissima esl i l lorum ralio. Imo vero ex hac ipsoruni opinione,
, , ,
quae cum summa in Deum conlumelia conjuncta
.
est, stc eos oppugnare, et ad eum modum inslare
" \ , \
licet: 0 preclari sophtst ac delorquendorura ver ,
borum arliGccs, quibus propterea saiicMim Dei Spi ,
rilum iis rebus quse faclaB sunl annumerari libet,
.
quod ita scriptum s i t : Per ipsum omnia facla sunt.
' . e l
1 0
F . .
* F. .
* F. .
iWd. 9. ibid. 10.
Maltb. x , 31 ; Marc. , 28.
1 0
* Joan. i , 3.
ibid. 4.
ibid,
' ibid. I .
S.
ueae igfeitr t t t Ul eadem tes ralionc, vei \ ,

, \ ;
aliis quif votoa dtttrior k* auimo concipiat: Patnm ipsttm Filium eaae iacUtm, ex impta veelra ,
. ,
ttfttoniia. Generalim quippe ceneepta eat oratio :
\ . '' * oauria pcr ipanm tsaa facta. QUodei Ult quid
, .
de Palrt snepkari imptiHn ac slolidum eat; id

, Ybov,
ipanni et de illie oxistimandum eatqni hoc ad Spiri-

uim saDctum iranaferunl, qui cum Patre Filioqu* .
xmt
umeraiur. Nara si rerum facurum ordine conlk , ,
nereiur, ewn kicrealo Paure ei increato Filio ne- ;
quaquam numerandus essei; sed quod increaius , \ ,

&U, ideirco mimenUur. 7 8 0 Chritlus enim dixK: .

Kunte* baptizMU in nemiiu Palrit, et Fi/ii, et Spi- , .
ritut tmncti
Quinam porro crealus esae potesi .
Spirilue iile, de quo Ua testaiiir : Paire proctdii \ e4 de meo accipii *? per quein et homimiift
'' \ , ,
perfecta salua el inearnaiio ad omnom jugiUkalio- , ,
nem eet impleia? Unxit enim iUnm Spiritu $ancto, 4, , } ,
ail 6cripmra de Domino*. Nunquam atUem huua- ,
nain illam naluram in ttnan dmaiUlem oum Doo , , , Verbo conjunclam creatura aliqua Pater iounge, , \ , ^.
reC. Nunc cura uoa su Trinitas, triaque perfeota,
\
et una divinius, dispenaaiione quadam fieri hoe ia
* .
FiKo debnit, ut in omaibus laude ae gloria celobrata eogaoscerelur Trtniue. Quemadmodvro cmm advertus bcreaas omnes de Spiriiu saaclo dispaiaremns, noa uno anl allero lee iimonio probavimua Det esse Spiritum, qui cuin Paire el Filio collaadeUir imcreatus, immutabiHs ei perfeclus. Qaamobrem hac in parie conieiiiioaorani baveiicprum excliisa raiie e U ,
qvut in illoe recidit.
1
L V I I . Reliqua modo quse afferre solent consi- Q NZ*.

deremus. llanc eniin praelerea Domini seiiienliam
. \ [
,
perabsurde proferunt, qua quidem ipse d i x i l :
Quid me dtcis bonum ? Vnu$ e*t bonut Dent *. In ; *
quo semetipsuni ab essentia Palris c l persona se- \
parasse videiur. Verum r i liculum hoc illoruin ar- . . guiueuluiu esi. Nam qui tam multa in nos bona *
contulit, miniroe illorum opinione bonus babendus , ;
esl. Quis fingi polesi improbior? quandoquidem
,
qai pro ovibus suis animain profudil; qui ad pa- ,
tiendum sponte descendit, cum immunis ab omni
, 6
passione Deus esset, qui delictorum nobis gratiam
, \
fecit, qui in omni Israelilico populo aegritudines sa,
navit, qui pro sua bonilate taui inflniium hominuni

genus collegil, qui boniialis adminisirator ct pacis
, 6
Doroinus est, bonum, inquam, illud Verbum quod D ;,
ab aelerno bono ex Paire genitum est: Qui dat
, , rscam omni earni *, qui in bominibas caeterisquo \ * a se produciis omnibus bonhatem impertiit, , *
bonus ab illia non judicatur. Haec enim ignorant
. \ ,
isti, qiii ullro sibi oblivionem asciscunt, C b i i ,
stiim Dominum ei qui de se ptrconlatus fuerat,
.
rcsponsum illud quod antea commemoravimus
fiv ,
dedissc, ut ejus faslum ariOganthiniqite conipe , \ sceret. Nam <um hic e scribarum numero glo- * \ ,
riaretur , 781 1 d pra3cepta legis omnia ac, ;
curalissime servasset; scque jtisttliae ac bonilatis
\ \ \
l l 0
Maub ,
CXXXV
2.
Jj*n.
x v
, 23.
Joan. , , !5.
* Act. , 38.
Matib. , 16.
*1.
295
A D V E R S U S HJERESES
L I B . . . I I . -
IIJERES.
LXIX.
, , ftOfnine vendilaret, *tqc i t i toCutiis es$M : Pr*ee , ,

ptor bone, quid faciendo vitam vttrnam p&ssidebo
,
Cutti, iiiqnam, ita de se perguasum baberei t a n l
* ;
se juslrti* numeros oronee expleviseo : ideo Domt \

nns boaitatem omnem ad Patrem, lanquam ad an ,
clorem referre copiena, quod nemo praHer ipsutn
\
bonaa sii, ne qtiiscartie praeditus, superbia arro* \ ,
ganliaque *e mialuin fferret, reepondii: Quid me
,
dicii bonum t Nem$ bonu$ est niii SOIHS Deus : tit
. \
cum tanin* ae lali* hoc modo loqueretur inlerro , *
gntitis illias qui jusliliae opinione eral inflatas fa

8tam ac spirilus frangeret. Tum ut talimoe ejus
JU/; pectoria seiisua redargueret, eo quod cum bonum
;
ipsum stimntis dimtaxal labiis faterelur, minime
\ ,
lamen bona in ilKus doctrina acquiescerel. Verum. ' enimvero bonum ee esse testatur ipsemel his verftctov . Hv , , , ,
bis : Mulla bona feci tit vobis; propter quod igitur

ex Hlh eptribut (apidath * ? Quis est hebes adeo,
, ,
citi INHI illud perspfetie manifesteque constel? prae , "
strtkn cum creatamm ab Hlo rerum quamplurimre

, " c l einl el appelleniur bonae, ut ex Scriptura testi ,
. monto cotligHur. Q u quidetn bononim multorum

iMBtiOMm facit. Ita : Bonu$, inqutt, erat Saul
, *
fitius Ci* de tribu Benjamim; tublimior omni po , \ ' ,
pulo ab kumerii ei ulira ; itcm : Botms Samuel
; ' cum De$ H kemnibu$ ; tum : Metier e$t orationii
( - fini* quam prineiptUM*; iten : Aperi tknaurum ao ) , , num luum OBleUim . Que eum ownia ereatur
qyadam siati, ac bonac eaae dieantur, per ipsum
.
1
ulique et ab ipgo prodoclae, nonne auclorem illor v m ac condilorem bonuaa eaae cooGieri aine ulla dubitatione licei? Venira ne longius quam par eit in ea
cuspulatione vereeiar oraiio (abtinde enio de co loco diclum arbitror), reliqoa vkjeamua, el singida ab illia
objecta diluamiu.
L V l l l . Pergant enira audacissimi bomines cuiNH*. ^ ,
dam Scripturse senlentiae inslsiere, ex qua Redem, . - ptori suo, 8i tamen ab eo redempli sunt, falsnm im 6, \ - mlnutionis ac defectus opinionem aspergaut. Eteuim
, \ cam ad Chrisluin Zebedaei Alioram maler accessis , , et, rogans ut allerum ad dexleram, alterum ail
* .
sinistraro aedere lum joberet cum ad regnum suum
b ; 01 *
pervenieset, ita illis respondit: $$ qnid peta . *
tit. Potettis bibere ealicem quem bibilurus $um ? At
, , ^ UH dixerunt : Poisumus. Dixii autem Hlh : Calicem
, , qnidem meum bibetis, sedere 782 outem ad dex . $ , \, tram meam, vel ad tinistram, non esl meum dare, sed
,
quibui paratum est Palre meo *. Vides igiiur, tn ;
quiunt, omni illum polestale carere sine Patre, pe;
nes quero est cui velit dcferendi facultas*. Quis sui
, \ ; , \ ,
compos ac prudens haec de Cbristo cogitare possit?
,
Nam si Filjus polestale caret, quis eam laudcm
, \,
obtinebit? Pater enim, inquil, vivificat morluoi, tl
\,
ita dedit et Filio, ut quem vult vivificet *; el : Qu<e
. ; Patris sunt, mea $unt ; el : Omnia tradila sunt
\ ,
mihi Patre meo
Quis dc eo dubilarc amplhis
, .
polesl? Quamobrem boc divinus ipsius ac sapicns
%
10
Maltb. XIX, 6.
ibid. 47. Joan.x, 32. * I Reg. i x , 2. Reg. n , 26.
x i , 6. Malth. x i , 2 2 ; Marc. x, 58 sqq,
Joan. v, 2 1 . Joan. x v i , 15.
f
1 1
Eccle. v i . 9.
Matib. , 27.
Num.
*9
S. EPIPHANU
29S
sermo demonetrarc voluii, nulla personarum accc-

piione, sed ex cujusque merito rcm omnem iranstgi. * . " , ,
Dooiiui enim esl conferre; confcrt autem unicui- ' \
que pro digmlate meritorum. Unusqiiisque eniro \ , .
qui quod juslum esl prseslilit, pro laboris sui ra- , ,
lione mercedem accipil; nec alleri Iribuere licet, ,
praeterquara ei qui se dignutn reddiderit. Dieara
enim audacter : Ne ipsiug.quideai esse, nisi hoc , Q &

*
modo, dare, quanquam boc i n ejus pote&lale siiuui ,
esl, sed quod nequaquam id velit. lino nec Spiri- , ,
^
lus esse sancii, quaicvia el ipse tribuere po*sil, ut , . Ev
ex h<*c Scriplurae loco mankfealuio e&l: Huic qui- . *
dem dalur tapieniia per Spirilum; huie vero genera , , .
liuguarum in eodem Spirilu; alttri inierprelalio lin- , *-
guarum; huic virtus, huie doctrina. Unui e$t aulem * 6
Spiritut, qui dividil unicuique prout wlt . Non dixil, , ,
, , *
proul jubeiur, sed qualenus vult. Ad hsec, Filiui
quem vult vivifical , et Pater vocat qum wlt ad Fi- * ,
limn*. Preierea nequePaler, aui Filius, neque Spi* , . ,
nius sanctus personaruin vocando dandove, ac

.
largiondo, vel cujusque meriiis compensandis rationcm habct; sed hoc omnino speciatur, quemadmodum geûlsque idoacum dignumque comparet. Denique
bie.sensus est, Non e*t mtum dare, sed si laboraverilis, paratum e r i i vobis a Patre meo. Summum a v t e m
ac perfectum est, quoniam ego $um riia*. Nunc ad alia progredianwr.
r
'.
I.IX. Objiciunt illud : Quinara Ulum ex pcrfeda
divinitate Dei prodiiaso dicitis? Ecce enim Aposto- ;
,
.
lue sic de illo scribit: Deus suuitawt Ulum mor
f v i i . Ex quo patet Dei illum auxilio, qui se a mor . d ,
tuis exciiaret opus habuiase. Proindeque alios eal
qui suaple illum v i euscitat, alius et eodem infe- C
.
rior, qni praepotenlis illius virtule suscilatur. Quid

amplins perfriclec fronlis horoinum refellendis nu ; ;
^
gis ac eomniis imrooraraur? Quis Lazarum 783
;
eicitavil ad vitani'? Quis viduae inoppido Naim A , , ,
lium vitae restituil"? Quis Synagogae principis illiae
, ;
dixit : Cumi, talitha, boc est, Surge, filia*! Cujus
, ; ,
invocato ab apostolis nominc roorlui sunl ad vitam
, ,
revocali ? At isti, quoniam aposloli conira Judajos

disputanles, cum persuasum ipsis esset, apostoloa
,
ab lcgis Deo defeclionem prasdicare, necnon et
, ,
quod Spiritus sanctus praevideret ejusmodi haereses

futuras, quae a paterna voluntate Christum abalic-
nare ac separare sluderent: cum, inquam, pro ,
pterea ad unam divinitatem omnia revocarent apoe
-^^. ,
stoli, quandoquidem pro eo ac Patri visum est, de

Filii volunlale, ac consenlientc Spiritu sanclo, omnia condita sunt, hxrelici, inquam, isli bis loquendi modis inferiorcm quamdam conditionem,
aut imbccillilalem, aut divini Verbi ab essenlia
Patris alienationem significari pulant. Verum longe
aliter se res habet. Et ut illud inielligas, age exera-
.
, *, ,
.
. " ,

;
plaria ipse contuere. Quid angelus Mariai, ejusque sociis mulicribus dixerit : Quid quwrilis vivenlem
cum mortuis ?
9
Vides u l vivens ille cum sua divinitate et carne

surrexcrit. Neque vero inter mortuos amplius jace-
, ,
.
1 Cor. , 8 sqq.
Joan. , 21.
Joan. ?, 44.
* Joan. , 6.
Rom. , 2 4 ; 1 Cor. xv, 15.
Joan. , 45.
Luc. vn, 14. MaUb. ix, 25; Luc. v m , 54. Luc. xxiv, 5.
7
A D V E K S U S I L E R E S E S L I B . I I . . I I . H J E R E S . LXIX.
237
', ; "
, ; '
, . \ ,
. *
,
,
.
\ *
. *
,
. , ;
; ,

,
. \ ;
, , ,
.
,
, ' , *
, ' , '
, '
. ;
,
, ; *
, .

. ,
, *
, , ^
,
, .

, "
.
". 0 , ,
. 0 ;
*
,
* ,
,
,
, ,
. . ; ,
.
, ' ,
*
, ; ,
, ,
; .
Q ,
, ! ,
%
1
7
|aa.
F . .
L I I I , 4.
Marc. xvi, 6.
* Hebr. iv, 12.
PATROL. G R . X L H ,
i n
n o s l r a
l0
* Mall^. xx, 18.
Luc. x x u , 41 sqq.
29$
bat. Gur autero iia locutus est : Surrexit, non est

hic \ noii aulem |la d i x i t : Excitavjl eum Deus, ei
non esl b i c , nisi ut poteslalem illius ostendcrei,
quoniam et viyus sqrrexit? Quinetiam priusquatn
ipse palerelur, discipulo$ suos $ic alioculus e s l :
ascendimus Hierosolymam, et tradetur Filius
hominis ut crucifigatur, ei tertia a7e resurget *.
Non d i x j l : Excitabit ipsum; sed aperle, quod ad
eam rem altinet, sux vim poteslalis aperuil dicens:
Potcstalfiin habeo animam meam , et sumere
iptam . Qui igitur poleslatetn habebal, semelipsum
excitare non potuil? Aposlolus vero nibil absque
Pairis volunlate in administranda bominum salule
gestum demonstrare cupiens, ita scripsit: Deus sus
cilavit illum moriuis . Nam et alio loco idem
Aposlolus: Tamelsi, inquit, mortfiu$ e&t ex imbeeilliiate, vivil ex virtule . Ego vero quidnam isti
bQmines Um accurata sacrarum Lilleraruni *scienlia praedili in anjrao habeanf., libentcr inlerrogera :
Quid in unico Dei Filio imbecillilaiis fuerit, per
quem cqelmii expansum est cf. produclum , per
qucin sol splejidpre perfusijs est, per qucm illuxere
sidera, per quem e nibilo sunl omnia producta.
Quam igilur imbeciljilaieni ei Iribuunl? Eamnc
quam 784
carne, ubi illam induit, Dei
Verbum in sesc Iranstulit, quo inflrmiUAcm noslram ipsc portarct ? Quemadmodum de illo pro
phcla cecinii: fnfirmitates nostras suscepit, et morbos tulit . Igitur morluus esl propler infirmilaiein
noslram in imbecilla carne Hle ipse, qui vita cst ct
iromunis a passione Deus; vivit autem ex virtule.
Viws est enim sermo Dei, et efficax, et penetrabitior
omni gladio ancipili*. Quare inorluus est ex infirmitate, vivit autem ex divinilatis SUJE virlulc, ct in
carne noslra vivit, in qua passionem illam sustinuit. Ob banc administrandi rationcm Patris volunlatem ac dccrclum signiflcare volens Apostolus
dixit : Deus tuscitavit illum mortuis.
L I X \ Aliud insuper cx Evangelio Lucx testimonium adducunl, planc divinum, el cximium, et ad
omnia longe opportunissinium. Quodnam vero i l lud esi? Niroirura cum ad subeundam passioncm
suaptc sponte Dominus accessurus esset, discipulis
ad montem perduclis, eadem illa bora, avulsus e$t
ab illis lapidh fer? jaclu, et abiens orabat hi$ verbis: Patfir, si fieri potesl, transeat vie calix i$te,
ul non bibam illum. Verumlamen non quod ego volo,
itd quod tu*. Ex quo ila dispuiandi occasionem
capiant: Yidcs, inquiunl, ]xi ad discernendum aple
locutus sit, et divcrsam ab illo voluntalem indicet ?
Non (juod ego volo, sed qvod tu. Fierine vero polest,
u l eadeni amborum sil essenlia, cum in ulroque
alia voluntas insil? Sed vim omnem verborum penitus ignoranl. Nam ei propterea exclaraat Apostolus : aUiludo divitiarum et sapienlicB ac$cien~
iiaDei \
Quomodo eniro volunlatem propriam a
I f
* Jean. x, iH.
Acl m , 15
U Cor. Xlll, 4.
. , 53.
IQ
S. EPU 1
209
SCO
palerna diversam essc dixil, cum hoc aposlolis ipse

declaraverit : Turbata est, inquit, anima mea. El
quid dicam,Pater? Salva me ex hac hora : quod
velut prxparandi graiia ambigue conceplum c s l :
Quid dicam, inquil, Paler? Salva me ex hac hora?
lloc, inquil, dicam : Sed propterea veni in hanc horam. Sponlc porro, non invitus accessit; supra
enim dixerat : Calicem habeo bibendum. Et quid
falino donec bibam illum. El baplismo baplizandus
sum, et quid volo nisi ut jam baplizer* ? Quare si et
vult, el feslinat, ct bujus rci graiia venisse se d i cit, quinam aliam suam, aliam Palris volunlateui
esse dcmonslrai? Sed quoniam per lsraelilicam
genleni tradendus 785
humanissimus
esset, el Abrabami slirpi consulere vellcl, ejus
gratia ila locutus est. Porro baec eral Pairis volunlas, ut hoc modo adminisirarenlur omnia, cum
prodilionis Filii causa sibimctipsis Israelilae forent,
neque a Deo cogerenlur, nec Filii volunlas eral a
patcrna diversa. Sed in boc demonslranda ab ipso
illa fuerunl, ut singularilalcm omnem ad Palrem
vciut ad principium refeiret, ne unilas illa, et adminisiralio aliqua ex parle dividerelur.
,
. , ;
*

, *
" * , ; ;
, \,
. 0 , '
, .
;

;
,
, ,
; '
, \
; , .
, *
,
, \
^ \
. \
, \ , > \ .
L I X . Preter h c , iliud eliam objicit baereticus,

quod in Evangelio Lucae scriplum esi, nimirum,
dum oraret Cbrislus et in agonia constilulus esset,
sudasse. factus est, inquit, sudor ejus, lanquatn
gultoe sanguinis decidentes in terram. Et apparuit
angelut Domini conforlam ipsum *. Ex quo vocularum isli captatores, velut occasionem adversus i n i miouni nacti, ac gesticntes el exsullantes ila nos
oppugnanl : Videsne etiain opus illi fuisse ul ab
angelis corroboraretur ? Corroboravii enim iilum
angclus, cura in anxielale illa versarclur. Neque
videnl, nisi bsec omnia Cbristus suscepissel, nisi
heec ipsa verba , Non mea voluntas, sed tua, usurpassel; nisi angorem illum animi subiissel, ac nisi
denique sudorem e corpore dislillasset, tolum illud
assumpUe carnis roysterium nihil praeter opiniouem
ac speciera habilurum fuisê; adeoque Manicbaeorum el Marcionistarura larvam illain el adumbralam imaginem, quam de incarnalione pradicanl,
haud absurdam futuram; neque quidquam in i n carnatione ipsa visum i r i ex rei verilate gestum.
Quaroobrem Chrisius Dominus, ut vitam nostram
ac salutem muniret, omnia illa singulari provideniiae suse gubernalione suscepit, el ex humano aflectu
non simulale, sed bona fide disseruit. Vcluti, Non
mea votuntas, ul carnem revera subsistere docerel;
ac lain eos refellcret, qui humanam illum menlem
babuisse negarent, qtiam qui carncm detraberent.
Quam eniro admirabiliter divinus sermo in filiorum
caliginis mcdio consislcns, eorum tenebras rcdarguit, ac verilalis filios illuslrat! Animadvcrte cnim
quam nuilta in illa oralionc commoda sint. Primuni
ab iis, quae corponis cxperlia swtly manare sudor
nun potcst. Quare hoc ipso, quod sudore diffluxit,
\ \ , , *
^ ", ,

.
, $, \
;
. , ,
, \ , ,

, \ ,
,
, \
, \
. ,
, , , , '
, , ,
,
, \
.
,
; "
.
. ,
,
.
>. ,
, \ , \ \ ,
. ,
, ,
, ' .
r a t
Joan. , 27.
* Luc. xn, 50.
Luc.
XXII,
U.
Leg. .
Leg. .
ADVERSUS ILERESES L I B . I I . . I I . R/ERES. L X I X .
301
50
, , veram esse carnem osiendit, noii carnis spcciem cum

divinitate conjunclsc. Adlisccf sine animo ac memo
angor ct anxielas esse non potest. 786 Q
\
ille
sil affectus, declaravit anima se pariler, ct cor
, ,
pore,
ac mcnte fuisse predilum, unde ille-angoi
\ .
, , * exsistit. Praelerea bis ipsis verbis, Non mea voluntas,
sed tua, e t c , humanam sibi nientem inesse coin probavil, sed a peccatis immunem. Siquidem ipsius
. ' \, ! divinilas perpeluo in Patre, et Paler in Filio, et
,
Fiiius i i i Spirilu sanclo perfecte omnia comple, \
clitur; neque quidquam Filii a Palre sensus et
, ,
voluntas dissidet, neque Patris a Filio, ncc ab utro * , \ .
que Spiritus sancli. Nam si Filius ea velit quae non
vult Pater, nibil in eo praeter nudam bominis naturam inesse slaluemus, ejusmodique illum volunlalc
Palris, quod eo longc sil inferior, exslitisse. Verum absit a nobis, ut hoc ita se babere credamus ! Nam
quod ex bumano quaedam aflfiectu ab iiio pronunliala sunt, ad vcritalem incarnalionis et perfeclam bumanae nalurae condilioncm demonstrandam pertinenl , suis ut orfinibus numeris absolutam nobis
salulcm afferret, neve, dum alia pro aliis animo concipimue, a vcritate longius aberraremus.
'. \
L X . Quod autem ab angelis confirmalus Visus
, \ 1>;;
est, quid majoris momenti, quidve necessarium
;
magis illo ipso fieri potuit? Hoc enim niodo iltud
0 ', ex magno Moysis Gantico complelum videmus :
, *
Exspectetur ut pluvia eloquium meum Tum inler . \ ' (98) jeclis plerisque Adorent, inquit, ipsum omne$ fdii

vlol
Dei, et confortent ipsum omnes angeliDu*: non ut
,

fortiludinem illi ac robur aljiciant; neque eniin

(
illorum conlirmalione opus habcbat; sed confortent,
), ' - inquil, ipsum, boc est, reddant ei vim suam, ac
,
fortUudinem acceplam illi referant. Nam et nos
. \
infirmi et imbecilles Deo saepenumero beaedici ,
mus, sajpe illi robur iribuimus : non quod bene
diciionc nostra Deus indigeal, sed ut expressani
, '
illa benediclione potestatem inesse in illo confiteau o
C U , T |
\ C miir. Hinc shigiHalim ila prauJicaimis :

Tuaestvir, , ,
tu$, tua potentia, tuus esl honor, tua esi gloria, tua
, ,
est benedictio, tua est fortiludo, tua esl vis
Num
* . igitur Deo iortitudinem Iribuimus, cum ila dicnous:
, ,
Ttia est forlitudo, tua eU virtus, tua e$t bentditiiot
, ;
Nuin virlutem nos illi conferiraus? num Deo bene ;
dicimus ? Sed nimirum commemorando illa roborc
; ' , \
ac forlitudine divinam vim pradicando confilemur
1
Dcul. , 2
ibid. 43.
1 Par. xxix, .
(98) ' . Comma istud in

Hebraeo non reperiiur, sed in Gracis dttntaxal editionibris, Deul. xxxu, 43 : alilcr lamcn cxpressum,
quam bic ab Epipbanio concipilur, boc scilicet niodo : , \, , \ , quod est co
ma 42; lum 43; , ,
, \ .
Epipbanius vero sic invertit : ^

. Gomnittitem leclionem cotifiriuat stolus ad Hebr. cap. i , 6. Auguslimis in loculionibus lam banc quam Epiphanianam commcmorai.
Nos banc ipsam, proiil ab Epipbanio reddila esl,
in veluslissimo Bibliorum Graeconnn codice manu
exaralo reperimus ex Bibliotbcca Chrislianissiini
regis : ut minime dubilandum sit, cam quorumdam
exemplarium leclioncin fuisse : nani el Theodorelus in Quaeslionibus eam agnoscit; el Stxtianarum
edilionutn scholia iu aiiis codicibus illam ipsain
ioveniri leslanlur. Quoruin lamcu "msignis balluci-
natio csl, dum vulgatam allcram ab Epipbanio bac

in liaeresi comprobari dicunt. Quod secus se babct.
Quod ad scnlentiam altinet, si ca verba inlerprcialur Epipbanius, ut sit
ideni, ac roborent, vel conforlent ip&um. Sed millus
bellenismus patitur transilive sumi,
pro co quod cst roborarc aliquem. Quare Sixtian.i
et Complulcnsia melius : Et conforteHtur, vel robo*
rentur in ipso. Quomodo autem Epiphanius cxponU, legcndum vidcatur . Sanci
Tbeodorelus in suis codicibus babuit; ejusque loci sensum ad Epipbanii menlem accommodat, cmn de angelis exponit; quorum
ea ruuetio est, uli sanclos viros, cujusmodi eraul
aposloli ac palriarchae, opc ac praesidio suo tueanliir : quin et Cbrislo Doinino nascenti ac morienii
p-*xsto fucrunt. >:
^,
, tk
, \ .
505
S. EPlPUAflll
30*
ac Deo forlitudinem ascribirous. Eodcm igilur modo , \

\ , '
ai^gelus per illuil lempus exccllentem Domini sui
, \
adversus homines benigHilalem admirans. et ob
, , *
stupescens, 787 (\ôd cum Deus esset, ct cum
Palre adorarctur in coolo, alque ab angelis suis \ \ , \ , *
observarelur, eo tisqtie abjicere ee sua sponle vo , \
luisset, ut ad haec dcscendercl, ac carnem indueret.
.
\ , \
Neque lioc tanium : sed vel opillcii sui causa,
,
boc est hominis, cruciatus perpoti, el in cruce suffigi non dubitaret, ac morlem degustaret, morlem \ ,
, , ' autem crucit ; ut per ipsum homo tropaeum de
morle slalueret : eumque, qui morlh itnperium obli- ,
nebat, diabolum videlicet, aboleret *, ac principatum ,
, omnem et potestatem velut in triumpho traducerel *.
Quare angelus ille admiralione ac stupore percul- xh? . \ , \
SIIS, el Dominnm suiim collaudans ac pradicans,
\ \
qui iu tali scamniate, et ad tani inusitatum opus,
, ^
vclul iti prodnclu steleral, sic illum conipellat:
Tua e$t adoratio, tuum imperium, ma virtus, tua , , ,
forlitudo, ut quod a Moyse scriplum est impleret: '
>
Confortent ipsum omnes angeli Dei \ Yidete iUque, ,
. , , \
Cbristi famuli, ac sanclae Dei Ecclesise el orthodcxae religionis filii, quam nihil in Scriptura per- \
, ,
plexum ac flexuosum sil, sed omnia ad noslram

salulein scripta sinl admirabililer et perfecte. At
, \ .
islt unici Dei filii, et sancti Spiritus inimici nibil
Hon bosiili animo cogilant, callideque moliunlur. ,
\ ,
Absit vero ut nos animum comnientis bominum
\ \ .
adbibeamus: quin polius DouiiHum nogtrura firmata
1
eorroborataque mentc celebremus, nec in eo man-C

(um aliquid esse suspicemur. Nam si is qui ad
repraesentandum omnium salutem advenil, vel m i niiiium in se defeclum habel, quinam a suis defcctibus vindicari crealura polerii?
, '
ip^,
,
.
,
;
L X l . Sed inslant adversariorum more (nam re'. *
tera Judaicis opinionibus imbuli sunt, nec ab illie
(\ , \
pralerquam appellatione dissidenl). No?i, inquam,

isli Judaei contra Caibolicos insurgentes, et advcrsus ) , Salvalorcra qusedam verba medilanles, nt ipsum , sermonutn suorum laqueis irretiant, ut in Evangelio , .
scriplum e s t , illud ipsiuii nobis objiciunt : Dixil " ', ,
pendens in cruce Chrislus: Eli, Eli, lemma saba- * , , ,
cllmni ? boc esl, Devt meu$, Dens meus, quare me ;
\ , \, dereliquisti'? Vides, inquiunt, ul miserabiliter i i n - , , \ "
ploret, ac lugeat, el dicat: Quare me dereliquisti ? ;
\
Neque hoc animo percipiunt, 7 8 8 homincs viru lenla bac Arii insania, velul quadain crapula, gra, \ vali, ac Dei cognilionis expertee; bamanos omncs
,
adectus in Clnisto Oomino agnoscendos in vera

illiug incarnalione ac confilendos csse. Alque in
. \ \ ,
primis ab uno in aliud desultorio niore transeunles,
,
quid de eo sentiendum decreverint obliviscuntur,
.
nec in uno sialu consistunt. Neque enim aliter fa ;
cero possunl, qui menle desipiunt. lgitur nonnun , \ , \ ,
quam Salvaloiem bunc asserunt, et Dominum, ac
\ , \ \
8
Pbitipp. , 8.
xxvn, 47.
Hebr. n , 14.
Coloss. , 15.
' Deut. , 43.
Mallh. xxu, 45.
' MaUli.
305
ADVERSUS HJERESES L I B . I I . . I I . -
506
HJERES. L X I X .
, ' , \ \ Christum, omnibusque superiorein saeculis, et au, \ , \, \

gelorum atque archangclorum doniinum, per quoiu
, \ , \ omnia condila sunt, principaltis scilicel et poteela \ , \ . \
les, angeli ci archangeli, coeli el quae in iis sunt
\ ,
universa, necnon el lerra cuin onmibus boiuini ,
bus, iisqne quae in lerra sunl; ac denique mare ct
, '
quae inari continenlur. 0 incredibilem eorum siul , \ , \ - liliam, qui cum ila de illo seutiant, in altero non
,
vidcnt fieri non possc, ut qui divinilate sua sascula
antecedat omnia, qui coclum lerramque fabricarii,
, ,
;
et angelos, atque arcbangelos, et, ul uno vcrbo
dicam, omnia tam qua aspeclabilia sunt, quain quse aepectum fugiunt, is ut, inquam, ejiismodi vocem ex pcrsona suae divinitatis cdideril: Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquitti mef
;
QuandonamenimaPatrederelictus esl Filius? aui
\, \ ; quaudonon iu PaireFilius exslilil, etPaler in Filio?
Elenim curo ille ipse Filius, ac Deus Verbuni iu le.rra
, ,
, consisleret, coelum interim allingebat, el immicof
. \ , omnes gloriae suae splendore complebat. inMariae
, quidem utero conclusue crat, ac naturam hoininis
. \ induebat, sed virtute sua replebat universa. Poluit , , , ne talis ac tanlus hac ex divinilatis persona lam
; , , ,
lugubria dicere: Eli, Eli, lemma sabacthanif hoc
; est, Deut meus, Deus meus, quare dereliquisti me?

,
,
'
Praesertim cura Hle ipse dixisset: Iterum vado, et
. non relinquam vo$ orphanos; $ed venio ad vo$ .
*
- Tum alio loco : Amen dico vobis : Omne$ vo$ scan , datum patiemini hac nocle in me, el relinquetis me
. ,
$olum .Ego autem non $um solm , sed est mecum,
? -
qui genuil me Pater . Item : Vado, et mittam vobis
, ^ Spiritum sanclum, qui Palre procedit, et de meo
, ,
accipit . ltem alibi: Ego pulso, el $i quis aperuerit
* \ mihi , ingrediemur ad ipsnm ego el Pater mcus,
, , et mansionem apud illum faciemus : 789
hoc
, intelligamus, nusquam illum a Patre dcseri, quem " * adiuodum et Pater cum Filio, el cum ulroqiic per, pctuo Spirilus sanctus esl.
, \ .
L X I I . Quid igilur, inquiunl, landem sibi vult
\ , \, ,
vox illius : Deus meus, Deus meus, quare me dereli , /, ;
6 , - quisli ? Et quis non videl ex hominis persona at> (&; que humano more et aflectu usurpatuin bunc cssc
sermonem ? Huinana quippe Gbrisli nalura minime
' .
, \ separata per sese est. Neque enini velul ex persona seorsim exsistenlis divinitalis aut humaiiila * , \
, D tis ista diceDat, quasi aliud el aliud quiddaiu am!o
forent, scd sic lanquam cum divinilaie conjuncta
, \
esset bominis natura : adeo til una ulriusque san, , \
ctitudo foret, ipsaque hominis natura in divinitatc
, "
perfectissima quasque cognoscerct, utpole (tnn
(99) \
Deo copulala, et in unani consociala divinilatem.

, ." Qux cum hanc ipsain divinilalcm cum anima velut
, in procinctu quodam esse vidcrel, ut sanclissi , \
muin corpus relinqueret, cx Dominici bominis
111
Leg. el .
xvi, 32. Joan. xv, 26; xvi, 14,15.
F. .
* Joan. , 18. * Malth. xxvi, 51.
Apoc. m , 20. Joan. xiv, 23.
(99) . Prudenler hic

Vrcus explicandus est. Nou cniiii soluta e&t post
morlem corporis cuin divinilale conjunctio; scd
Joam
nuod anima vitaquc deslilutum c*t, ab ipsa quodainmodo divinilale corpus cst relicturo.
507
7M
S. EPIPIIANH
persona, boc csl buinana? nalura? a Vcrbo suscepUc: , \ .

quippe divititlas omnia qua? ad passionis mysie ,
rium allinebant pcrticcrc devreverat, el ad inferos

cutn anima descendere; ut eos qui anlea mortui
'
crant, bocesl sanclos palriarehas, in salulem assc- , , ;
reret. Cum igilur isla jatn agiiarenlur, ex bumanac ,. *.

naiura3 persona vox ad conjuuclam divinilatem illa
cst cdila : Deus meu*, Deus meus, quare me dereli- * \
quisli ? IIoc aulem idcirco fieri debuit, ut divina-
rum ab illo Scriplurarum implerenlur oracula, $, \ qua2 ab ejus propbelis de ipso pronuntiaia fuerant: ,
quo sub hominis specie ad inferos descendens quae , \ , \
iilic erant obpnnda praestaret; alque ut dum iufe- , \
,
ronim princeps, et mors capiivum bomiuem deli " .
ncre volunt, el conjunctam cum anima divinilatem
igiioranl, tum ipsi polius inferi caperenlur, ac , mortis dominatus everieretur, et implerelur quod $.
scriplum est: 2ion relinques animam meam in m -
, , > , \
ferno; nec dabis Sanctum tuum videre corruptionem . Nam ncque Dei Verbum aniinam destiiuit, , ,
, \
nec Ulius anima apud iuferos est relicla. Caeterum
liaec onuiia, quae ad ingens illud mysterium spe- ,
ctant, sacrosancta Triuilas uuiversa roolita est, , .
Pater, ct Fiiius, el Spiritus saneius. Ex quibus .
Filius carne prseditus, Paicr corporis expers; Filius vero sponle sua, ac de sancti Spiritus carentis
corpore voluntate corpus induit; 790
laoaen ut inimulabHe permanerct. Alquc bscc omnia
sancia Trinitas ad bumani salutem generis administravit.
L X I I I . Quocirca cum dixissel : Quare me dereSP. ,
tiquiiti? sic in alio loco d i x i t : Non te deseram,
" ; ,
tieque te derelinquam *. Eleniin triduo corpus in " .
"
sepulcro jaccre debuil, ut iltud valicinium implc- ,
rclur : factus sum inter mortuos liber*; et: Pro-
* \,
jecerunl me dilectum tanquam cadaver abominan- ^^ , dum \ Tum itlud: Non dabis Sanctum tuum videre . \ , "
corruplionem ; ut sub sancli nomine, corpus ex

primat, animamquc doceat nc apud inferos quidem
, \
desliiulam, in qua, cum iu illo loco delineretur,
$.
Dci Vcrbum inerat, ut quod ab aposlolis diclum
,
est reipsa perficerclur : lmpossibile enhn eral deli-

neri iltum ab inferis . Quid cst quod impossibile . ,

fuissc narral, nisi quod cl raors el inferi illius
' \ animain deiiuere sludercnt, Geri tamen ob divini , tatcm non poluil, ut ab illis cocrcerelur? Jam vero
; si ob diviniialcin ipsam conlineri auima non poiuit,
,
quinam ex persona divimlalis usurpatum illud cs(: D ( , ,
Deus mcu$ Deus meus, quaw me dcreliquisti ? Reslat ,
; '
igilur ulcx bumanai naliira pcrsona el aflcctu quo >
dnin bumano dictuni illud vidcalur, ul incarnalio ;,
ucm non spccic dunlaxat adumbralam, sed rcipsa
, *
vcrequc adminislralam fuissc discamus. Ecquid
.
porro, praHcr id quod somno morlis sopilitm fuc' ; " , ,
r.U, c lcrra surrcxil? Surrexil enim, iuquit, non cst
.
hic\
'. ' ;
LXIV. Quidnam iUud surrcxisse dicitur nisi cor ,
pus, el quitlein illud ipsuin corpus, quod in bopulcio
. \
jacuil ? Anima porro ciim divino Ycrbo pariter
1
i t a
Psal. . 10; Avl. , ^7.

J.^s , , Ilcbr. . .
Pbal. L X X V V I I , 0. *lsa. , 1>,
40; Act. , 27.
A i l . , i i .
Waic. xvi, 6.
Lcg. , bcd dcc&l aliquid.
c
Paal. /,
509
ADVERSUS
H.ERESES L I B . . . I I . HJERES. L X I X .
5!0
, $ , ab inferis emcrsit. Secundum qwx consocialis in

,
unum omnibus, perfcclam mimcris omnibus re ,
surreciionem implevil, eadem diviuitate, cadein
, ,
anitna, eodemque sanctissimo corporc conslantem;
1$'
et tolum illud incarnationis mysterium in unam
,
* - spiritalem conjunctionem, et in unam divinitatis

copulalionem, atque in unam administrationem
, ,
perfectioncmque conflavit. Quo Hlud e psalmo xcn
.
pertinet : Dominus regnavit, decorem indutus etl;
,
ul divini Yerbi in terras ingressuro e coelo quodam
, - ornatum decorc significaret, boc est carnem de
;,
Maria Yirgine susceplam. Quae quidem cum infide []
lium oculis vilis atque abjecta videretur, divinum
, >
lanien Verbum pro decore et ornamento illaro ha , \
buit, ut ea re vim suam ac potesiatem ostendere^
, \ * - qtise per externam illam carnis imbecillitalem
, \ ,
fnortem aboleret, quae peccali dominatum alque

imperium obtinebat; 791 ac quldquid ad salutem
, ,
nosiram speclabat, rite perficeret, corruptelaro ex ,

, \
slingueret, ct exsecraiionem una cum scriplo adver
, sus nos chirographo delcret , et iniluni foedus
' ,
cum inferis dissolverel, omniaque ad bominum sa
luiem idonee accommodateque gubernaret. Eienim
.
simul atque d i x i t : Dominus regnavit, iit , .
dutus est, subinde illud adjicit: Induit Dominus for
liiudinem, et pracinxit $e. Ubi primum indumen ,
tum ex Maria sumptum, poslerius, ubi a mortuit
,
.
excitatus est, acccpisse demonstrat. Est enim,
1
Scriptura leste, primogeniius tx mortuh \ Propterea secundum hunc veslitura accuratius firmiusque
coitimunit his verbis : Induit Dominus virlutem, et prcecmxit le.
E \ " Q L X V . Qtiemadmodum enim qui lumbos euos
praecingil, vesiem ad illara corporis partem diR ,
, gentius astringit, u i ad eorpus suum arclius adtwe rescat : iia Chrislus pritnum dccorem induisse
propter incarnalionem d i c i l u r ; postea vero v i r i u , , ,
tem, cum videlicet a mortuis surrexit, ita at non
, , , jam ad crucialus ferendos, aut verbera, vel c m c i i
, \ *Ar- supplicium bumana illa natura descendat, ut de eo
leetalur Aposlolus: Surrexit; jam non, moritur,
' ,
. \ , , mors illi ultra non dominabitur . Ob i d , inquit,
prwcinxit $e, cum nimirum carnem suam cum una
, ,
divinitale sociavil; idquc in unam singularemque
\ ,
personam, in Spiritura divinum pariler et corpo, \ ,
reum, in unum quiddam spiritale perfectum, quod
, ,
dissolvi ullra neqtieat. lla deinceps occlusis fori, , \ ,
*, , \ ^ bus ingressum e s l idem illud concrelum siinul > c
subiile; passioni obnoxium, expersque passionis,
, , ,
, in carne passum, et exlra omnem patiendi condi , , tionem eonsistens ; quanquam post iiigressum ossa
carnemque monsiraret, el lanc&e clavorumque
vestigia ; imo et a Tboma contreclaretur, et a d i . \
scipulis cerneretur. Cseterum occlusis foribus i n \ ;
grcssus est, ut in unam spiritalem conjunctioncra
,
utraque nalura consociata, omnem saltilis btiman

procuralioucm susceptam a se monslraret. Yeruni
, '
qnid landiu in ea oratione conflietor? Eadem
, \
enim repetere sxpius nos quidem raininie pigra\ .
k
Deesi aliquid.
' Coloss. n , U .
Coloss. i , 23 ; Apoc. , f>.
Rom. v i , 9 ,
Joan. xx, 19 *qq.
fcll^
S. EPIPIIANII.
5!I
tnur , idqoe in lectorum gralinm ad cos praemuniendos faciendum duximus : quo ilii vinilewtam,
ac pesliferam Arii doctrinam in omnibus illius senlcntiis oralionibusque diflusam faciMug evadanr.
792
L X V I . Nunc cum de isto capite salis
<' \
multa verba fecerimus, ad alia Iranseamiis. Sic
, \ , *ta
*
enim plerisque, qtia? memoriae meae occurrunl,
- , *&
calumniosc ab illis objecla, dcclaralis, ex paucis
illis pluribusve palam illud faciemus : quaectinquc \ ,
in Scripluris legunlur, apud eura quidem, qui Spi- , \ ritu sancto prsediius sit, quiquc vigilem et exper- , rcclam Dei beneficio mentem adeptus fuerit, pcr- , ,
, *
plexam nullam continere sentenliam; nec vel le,
nuissimum afleelionis Hlius judicare vestigium,

quod Palri, vcl Filio, vel Spiritui sancto tribuatur;
* \
nam e conlrario nibil non illis perfectissime lam
ab Cbrislo Domino, quam ab apostollg ac propbetis , \ *
ab eodem missis est diclum. Sed ita lamen, ut pro . \ cujusque rei ac loci et argumcmi opporiunitale ,
prudenier alque ex vcrilale prolata sint univcrsa.
', \ ;
, Eienim de Cbrislo valicinans David Hebraica l i n g u a d i t e r a t : E/i, E/t, lemma sabacthani** Quod , , ), ,
deinceps, ut eral prxdicium, in cruce Dominus . \ , *

implevit, cwm Hebraica liogua, E/i, EIU ex oraculi
fide pronunliavit. C&lera porro vocabula duo non
* ; ,
Hebraice, sed Syriace sublexuit, lemma sabacihani. -
Ua principio quidem ejusinodi uatig esl, quale de
, ,
ipso fuerat scripluoi; c&tera alicna lingua subjecit,
\ ' ,
ac nonnihil verba commutavit. Id quod singulari
0 \ *
quadam esl prudentia faclum, u l cum E/t, Eli dt* , ,
ceret, prophetae illud vaticiniuin ad sc perlinere
, ,
proiiteretur ; cum vero quod reliquum csl non Ue , \ \
braice, sed Syriace conciperet, eorum faslum
^. "*
cmnprimerel, qui se Hebraica lingua insolentcr * \ *
eflerrent, et ad edila dese in sacris Litteris oraeula ^ , \
complenda cseteras quoque linguas adbiberet. I n - ,
slabat euim lempus illud, quo sui notitiam pcr
omnes nauones diflunderel, non cum Hebraeis
. ,
modo communicaret, ut in toto fere vicesimi prirai
$
psalmi coniextu legitur. Ubi lanquam a susccpta
,
horainis natura pronunliata, ad bumanos affectus

accommodata sunt omnia : qua3 quidem adveniens

\, " 7
ipse coraplevit. Sunt llla vero, q u in eo psalmo *
, \
loquilur, quaoque ad Cbrisli incarnalioncm perli \ , & fiere dicimus, ad inslitutaro a nobis disputationem
' \ ^
in pritiiis opportuna, velui cum ait : Divhermt
\ .
vestimenla mea*; e l : Foderunt ihanus meas, et pede$meo$ ; item : ipsi vero consideraverunt, $t tnspexerunt me* ac cselera id genus, quae in ipsa divinitate perfici nequeunt, eed in carne dunlaxat j
793
<\ % divinilas omnia, nulla aflectione suscepia, scd ex rei lamen veritale, prscslilil.
L X V I I . Rursus velut furiosi qttidam canes, ne D SZ'. ' ,
que dominum prae rabie amplius agnoscenles, et in
\ ,
ipsum primura impetum facientes , insiliunt.
, \ .
Cunjque, fateniibus nobis, id quod res est, audiunl,
\ , ' ,
Cbrislum Dominum in Evangelio de discipulis suis
,
isla dixisse : Quo* dedhii mihi , scrvavi illos
,
in mundo . Deinde : Fac ipsos, ut tinl in me, sicul
, ' \
ego el tu unum tumu* ; tum illi nobis objiciunt : ,
%
i n
* Pbilipp. , I . Psal. , S.
* r . . Cor. ;
ibld. I.
* ibid. 17.
ibid. 18.
Joan. xvii, 12.
ibid. 1 1 .
AbVERSUS HjfcRESE$ LIB. I I . t O M . I I . HifcRES. LXIX,
515
5*4
ci> * ' - Animaiiverlis cujusmodi illa verba M I U ? Ego, iih

, , quil, ' Palre, et Pater in me, et ambe unum su*
mus *. Quce non de aBqualilale nalursc, sed de vo, , \
, \ ; - lunlatiim concordia par est accipi. Quomodo enim
\ , diseipuli, si de aequaliiate, non de concordia sermo
; sil, in ipso esse potuerunl? Sed ab omni parte d i , \ vinae illos veriiatis auctoriias refeltii : qtiod non
, \ (, * aliter boc impleri ab aposlolis poliiit, ncc de Uli*
, , \ - islud ipsum pronmiliari nisi carni illorum p:irli . \ ceps divinnm Verbrtm fuisset, eosdemquc in sese
" adoptionc junxissel. Alqtie cadcm causa est, cnr iu
, Canlico canlicorum sacrosanclani suain Ecclesiam
, ubique proxhnam appellel, quain voce sua excilans
, ", , et coborlans liunc iu luodum compellal : Surye*
, . \ , veni, proxima , formosa mea, coluwba mea **
; / Videsne ul illam proxiinam iiomiiiel? Alqui proxima
esse Cliristo Ecclesia non poleral, nist de cceto illc
, , \ ,
* , - descendens ad cam accessissel: propler quam iia , dem afleclionibus obnoxiam sibi carnem inipostiit,
ut humantim genus ad sese propius accedens san*
, )
elam ac labis cxperiem sponsam voearet, collectie
V.
omnibus iis, qui obscquio propinqiiiorcs sibi essc
coepissenl
Hinc a Patre suo poslulat hoc loco Vcrbum ,
,
, ltoc esl Dominus nosler, unicus Dei FHius, ac pro
, ? discipulis supplicat, ut in seipso s i u i : quo illain carnisi
intervenlu cognationem dc Pairis in se volunialc
,
, \ conlractam sanctificatis discipulis unius voluntalis
?
el adoplionis conjunciionc copularet; alque nl per
}\ twv *
primogeniiuni Palris, primogenilorum in COP.IO descri ^ piionero * oblinerenl: neve a paierna gloria alienum
, , - esse Filium ex eo nonnulH sibi persuaderenl, quod
\
carnem geslasscl.tJnde ut et fldem ac veriiaiis sua?
, \ cognitionem muniret, ei nibil ejusmodi servorum
, \ ,
suorum menlibus occurrerei, quod ipsos omni spe
*Jva , , immortalUatis excluderet, adjiciendnni pulavit :
. , 7 9 4 Vt sint unum, sicul el tu unum $umu$ .
, \ . \ , * Ego enim et lu unum sumus , eo quod Dcus cX
, . , Deo, et consubstantialis in diviniialc sit nalus.
, \\ , " , Porro ilLe ipsa? voces, Unum sumus, non singu^** \ , - lare aliquid pra! se ferunt. Neqne enim dixit, Ego
\ , \ unus sum, sed, Egoetlu;
et, Vnum sumus. Qua
* fatione Sabellium cum omni sua scbola coudc , , ,
mnal, qui Filium ctim Palfe, ciPatrem cum Spirilu
, \ ^ sanclo confundit. Idcirco enim, Unum sumus, i l i x i i .
, , \ , \
non aulcm, Unus sum. Quippc porfecta duo sunt,
. \ Pater el Filius, sed unum nibilominus acqualitato,
\ \ , divinitale, virluW, similitudine. Concludaraus iia-^
que, quod ad dirinitatcm perlinei, Patrcm et F i
lium idem atquc unum csse; si vero naturam lio*
\
minis considercs, unum esse cm discipulis Fi

lium : quos Tocalionis sua3 gratificatione pro
\ . \
, \ infinita sua benignitate, ad unam adopliouis s i n gnlaritatem de communi Palris, et Filn, et Spiritus
4 .
k
sancti sententia perduxit. Qua quidem ratione vanissiinorum bOminum ac

sentienlium falsa coufutalur opinio.
IT. , *
. 1
Joan. xiv, 10; x, 50.
male de Domino suo
LXViH. Sed jam ab hoc capite ad alia dcinceps

tractanda progrediar. Rursus enim maguo *n noe
Cant. u , 10. * Hcbr. xn, 23.
fc
Jaan xvn, 22.
Joan. x, 50,
316
S.
impelii sopbislae feruntur, excogitalis quibusdam a \, \ se ralionibus freli, quorum sludium imie in syl- ,
logismis el argumenlorum cavillalioiubus occupa- ,
,
lur. In quo lidiculi omnino sunl, qui cum homuiw
ciones sint Deum raliocinalionibus suis compre- ; \
l.endere conanlur. Quorum insaniam bis verbis ; * \ , ' propbela redarguit : Num supplanlabit
aliquis
Deum, quoniam vos supplatUatis me *? Quid igilur , , ,
audaces illi ac eonfidenles bomines afferunt? Nos ,
aliam banc illorum objeclionem antea proposui- , . \
nms, atque explicavimus, quam inlerrogando ejus- ,
, , ,
modi nobis solenl opponcre. Aut volens, inquiunt,
'
Filium suum gonuit Deus, aut nolens. Sed ibidem
\ \
Deo opitulante monslravimus, nihil in ipso quod
, ' \ tarditalem aul moram baberet, inesse posse, sed
oiimia simul in eo esse perfecta. Quare neque , \ \
,
prius quam feccrit, nequc sinc consilio quid, *
piam molilur, neque ad praparandum aliquid de. ,
liberat, nec illius praiparaiio consullalionem requi , .
rit. Quamobrem qtii ab eo produclus esl Filius,
semper est genilus; nec ullo lempore coepit, sed a Palre genilus cum eodem nnlla inlerruptione
lcmporis exsislit. Itaque ideiu quod antea dixeram hoc loco repelam. Neque volentcm genuisse netpie
nolenlem, sed iu ea 795
naiura, quas onini est dcliberatione superior. Ejusmodi quippe natura
Dci cst, ul omne consilium el oiunem inteUigenliam cognilionemque transcendat.
3\ , ,
LXIX. Iluic argumenlo non dissimile esl aliud
ab novis illis Arislolelicis inventum. lNam hujus .
, \
pbilosopbi virus omne in seipsis expresserunl, et
innocenlem Spiriius sancti simplicilalem beni- \ ,
' , guitalcmque reliquerunt. De quibus ita Domintis
loquilur : Discite me quia mitis sum et humilis C
, ,
ôrde, el invenietis requiem animabus vestris *. At .
illi, inansiuludine relicla, callidilalcm polius am- ,
\
plexi sunl, seque et ad Aristolelern ac caeleros
uuindi hujus dialecticos accommodare maluerunl: , \ , quorum fructns ila consectantur, nullam ut justitiae , frugem proferant, nec ullum Spirilus sancli benefi- .
, ,
ciiiiu, utpote contentionis plus aequo cupidi, impe
trare merucrinl. Ergo ita nos aggredi solent, cum
dicimus, exsislenlem Filium apud Gxsistenlem Pa- , ' -
Irem fuissc, quandoquidemiia Paler Moysi mandavit: \ \
llxc dices ad ipsos : Qui est misit mt ; deinde , " , Ad , '
sic Evangelium de Filio leslatur : In principio erat
, ,
Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat
, ;
Verbum . Ex quibus colligenlibus nobis, exsistenlein Filium apud exsislenlem Paircm fuisse ita D , ; , ;
\
raliocinanlur : utruinnam quod jam eral, an quod
nondum erat est gcnitum? Nam si jam erat, quo- , \ ,
\ , \
modo genitum esl? Si vero gcnitum est, quomodo
.
jam cral ? Alqiie boc ab eadeni vanilale profeclnm
; sl, qua3 in quaesliunculis volulalur, ct sublimia
,
consectans, ac coelcstia curidê perscrutans, boni
\ , ,
cQkil nibil. Nos autem sic eos alloquemur : Undc , ; '
nani heac animis veslris injecla cugitalio est? Si
, .
dixerint banc inquirendi viam cum recta ratione
,
consentaneam videri, lum nos contra sic urgebi ; \, .
mus : Audire ex vobis cupimus, num dc rebus
1
vcslris, an de bis, qua;

Malacb. 111, 8.
ad
Dcum perttncnt ila cogitclis. Rcspondobiint ulpotc rationc pracditi

c
Malib. x i , 20.
Exod. 111, \l.
*Joan. \, 1.
dc
ADVERSUS HJERESES LIB. I I . . I I . -
HJERES. L X I X .
Mft
divlnis ea se cogiiatione concipcrc. Nihilne vcro, subjicicmus, Dcus ab vcstra conditione, natura ct
essenlia discrepat? Non itegamtis, inquiunt.

Si igitur inter Dci naluram, ac nostram inlerest
,
primum nalura veslra non poiest in l)co coiupre ,
bendere, quae oinni coinprehensionc inajora sunl.
'
Deinde impium est, cx vobis, atqnc ex nalura
. vestra de Deo conjecluram capere. Nam in nobis
,
qutdem quod noudum erat gignilur, quoniam et
, , \
ipsimet aliquando non fuimus, et a parcmibus
.
796
noslris, Q '
ipsi aliquando non erant,
, .
propagati procreatiquc eumus, eadcmquc onvnium
. .
hominum ad Adamum usquc condilio esl. Adainus
\ , .
porro cuni aliquando nori esset, c terra productus
, , '
est. Tcrra vero de nibilo creata; neque enim
, ,
semper exslitit. At Deus Pater perpetuo fuil, la , ,
lemque qualis erat ipse nalura Filium genuil. Ergo
. \ \ ,
el semper exsistenlcm genuit, non lanquam fra\ \ \ trem aliquem, sed a sese, uti dixi, genitum, ac
, .
nalura sui similem, Dominum ex Domino, Deum
de Deo, Deum verum de Uco vero. Ac quaocunqne
de Patrc cogitarit aliquis, eadem de Filio co, ,
gilanda sunt; cl quaecunque de Filio crcdideris,
'

. \ eodem modo de Pa:rc sentienda smit. Sic enim
, - Clirisliis Dominus ea dc rc testatur : Qnt non cre ^ dit in FiUum, sicul credil in Palrem, nec lionorat
Filium, ut honorat \Palrem, ira Dei manet tuper
\ \
ipsum , id quod in Evangelio Icgitur. Ex quo ina ' ,
, ; . nis illoruni cavillatio et ratiocinalio concidit: si
, quidem Dcus incomprebensibilis incomprebensibilcm pcrinde Deum anlc scecula omnia lemporaque
. , ;
genuit. Ua nullum Patrem inler ac Filium intcr , ;
f
11 1
c t
, r> vallura concipi debct; sed simul et Palrnin intclli

.
\
tT
I
W
. . m
I 1
-.1 _
., !!
gis, ct simul
F i l i u m ;. simul
nominas
Filium, flill!
siinul
, , \
oslendis et Palrcm. Nimirum et ex Patre Filius in ,
tellJgUur, ct cx Filio cognoscitur Pater. Qui polest
,
cnim Filius cssc, si Patrem non babct, aut Paler,
, , \ si Filium non genuil? Quandonam vcro Paler non
;
appeliari Pater polest, aul Filius non vocari Filius, ut sine Filio Paler utcunque possit inleUigi, atit
istiusmodi fingi, ut progressione quadam fa<ia Filium postca gcnucril, ac deinde cum genuerii, Filii
Pater appellari debeai; quasi divinilalis progressum, uti dixi, qucmpiain adcptus, cum tanicn ita pcrfeclus sit, ul amplius pcrfici nequcat?
LXX. Sed rursum ad aliud argumenlum confu*. , \ ' - guiiit, et SDluberrimum Hlud reniedium, atque antidotum, lioc cst fidei, quam sancla Dei Ecclesia pra ,
dical, solidilatcm ac firmilatem a scipsis exculerc
, *
conantur; alque bunc in modum inslare solcnt:
;
;
tJndc nobis, inquiunt, nomen illud subslanlia3? Aut
cur consubstantialis Palri Filius dicilnr? Quonani in
;
Scriplura3 loco consubstantialilalisestfacla menlio?
; , \ ; (I) \
Quis unquam cx aposlolis Dci subslanliam nomi . navil? boc enim videlicet ignorant, idem csse by ,
,
postaiiim, aut substanliam diccrc Esl cnim Domi
* ,
nus in byposlasi sua, et splendor gloriai ac figura
, , substanlhv 797 cjus . Est igiiur subslanlia, 11011
, ' .
qjiidpiam facullalum instar snppctcns, scd illud
^
Cor. .
*F. , nisi sit impcralivus.
(1) , .
Annai. cccles. 02, an 1S7.
' Joan. , 56.
* Ilcbr. i , 5.
Dc bis cibus ^: cl : accuraie dibpulaluv
519
S,
5*0
ipsum quod esl, sicul Moyses dixit : Qui est, misk . ,

vie , inquit ad filios lsrael. haquc qui est, ens esl,
* '
ut ila dicam ; hoc autcm niliil aliud esl, qtiain
\, .
subslanlia. Jam parlicula illa non unum ali- \
. "
quem et singularem exprimil, sed in
,
vocc duo qusedam in eadem essenlia perfecta signi. " 5
licat, quae ncc a sc invicem diversa, nec ab uni, \ , \ *0
tale sua sinl alicna. Quid si pielalis gratia, atque
, \ *
ad consociandam veritaiis proiessionem novum
\ \
nliquod Yocabulum usurpare voluiinus ? Nisi enim
<:onsubslanliale illud rclinuerimus, ex omnibus ha> .
rcsibus refutari nulla polest. Nam ut serpens b i - \ ( , \ ,
tuminis odorem refugit, aut cerva? halilum, aut
\ .
gagalae lapidis suffihim, aul styracis fumum, sic
Arius et Sabellius consnbstantialis vocem illam ac ).
professionem vehemenler oderunl. Sed ila adversus iilos agemus : Quamvis nusquam iu sacris L i l teris ea vox exstarel (qua? revera lamen exstal atqiie in lcge, et aposlolorum, ac prophetarum
scriptis mauifeste reperitur : Duobus [orro vel tribus leslibui $lal omue verbnm *).
Sed ut nulla ejus menlio Qeret, Hcerct, opinor, "
, . '
ad fidem corroborandam, opporlunani aliqnam
alque utilein vocein sludio pictalis usurpare Vo> ; , , \
; ; .
autem quid landem dicitis? Yelim iilud mibi re , \ ;
spondeaiis, quas sit vestra de Palre senlentia.

Eslne ut increalum illum existimemus ? Omnino ila
csse ratcndum est. Quis enim adeo slultus esl, ut , \
ea de rc dubitet? Quis, inquam, sic animo percul- ; \ ,
, \ , \ .
sus ac vesanus est, ul Deum et PatremDomini nostri
, ,
Jesu Chrisli increatum esse non judicet? Yos enim
utique mm uegalis ingcnilum ipsum cssc, el in- , .
creatum, atquea nullo productum. Neque enim Pa- , , , ,
trem habel, qui sit ipso prior, ncque deflnilum an- . \
norum spalium, aut ullum dierum inilium, u l Scii- .
\ \ ,
ptura loquitur *. Si igilur neque principium babet
lemporis ulliim, neque finem, in confesso est, alquc C . ; \
,
, \
exlra omnem conlroversiam, eumdem a nullo
crealum fuisse. Aiqui nusquam de eo est scripiis , ,
\ ,
illud expressum. Verbuin piclalis, m dixi, studio,
religiose baec de ipso et scnlire et praedicare cogi* \ . '
mtir, licet nibil sit ejusmodi scriplum. Eodem modo ,
tamcisi nulloin Scripluraloco vox illa consubstan- ; ,
italh, discrle alque expressis litteris conlinerelur, I ,
nos uti lamcn illa necesse pularemus, quanlumvis \ , .
k
de Deo disputare supra nos ac u a t u r nostrx conditionem esse vidcrclur. Niliilominus tauien facitc
798 l " s benignissimus Dqminus veniam concederet, qui non id affeciarernus, ut divinitalis, qua?.
presidio noslro ac confirmalione nou eget, palrocinium susciperemus. Sed nimiruiu de divinis rcbus pie loqui ac sentire nos oporici, ne pessimc pereamus.
L X X l . Quamobrem rospondete, quaeso, nobis,
'. , Arii fautores acdiscipuli, cum ingenitum ex aequo D ,
Palrem omnes increatumque lateamur, sitque ad , *
mirabilis illa profecto dictio, ubinam esl scriplo ; .
mxninatim expressa? Proferle locum, si poleslis. , , ,
.
Ncqtie enim aut in lege cormneinoralur, aul apud
prophelas, aut in Evangelio, aut in aposlolorum , \
denique monumentis. Quod si vocabulum aliquod * , \
nusquam scriptis expressum usurpare licet, idque , , *
proptcr divinam gloriam usurpalum amplecluiilur
omnes cl approbanl, quis uos accusarc mcrito ; ' \ n
Exod.
14.
Dcul. , 15; Malth. , 16.
Ilcbr. , 3.
. .
3il
ADVERSUS HiCRESES LIB. I I . . I I . IliERES. L X I X .
5*2
6 , \ possil, si cum llla consubslantialh nullibi

. \ , \
serle scripta videretur, nos ejusmodi vocabulum

excogilasse diceremus, per quod salutarem doclri*
.
uaiu, ab omni periculo erroris immunem ptofileri
possemus? Verum ad pium illum religiosumque sensum Scriplurae insuper auctoritalcs accedunl,
cum a me commemorala? bactentis, tum complures alise. Sed jaiu ab liujus loci Iractatione discedam,
ut ad alias Scripture senlcntias ct arguincnla disculienda me conferam, quas velul illeeebras rudibiis ac simpticibus objiciunt.
L X X I I . Elenim inter alia sacraruin Lillerarum
OB\ (2) \
leslimouia, qiueex Aposlolo el Evangeliis ad suura
\
sensum depravala, ac perperam intellecta profe ,
runt, boc insuper ex Aposlolo nobis objiciunt,
, \
quod in Epislola ad Corinlhios legiiur, ubi de tnor, ,
tuorum resurrectione disputal. Sic enim loquilur:
. ' g , Peinde fitii$ cum tradideril regnum Deo el Patri,
cum destruxerit omnem principatum, et oUnem po*
,
lestatem ac virlutem. Oportel enim ipsum regnarc,
, , .
,
donecponal omnes inimicos suos tub pedibus sni$.
Novissimus inimicus destruelur mors. Cum aulem dw

cil subjicienda illa omnia, manifesium est eum excipi

. "
, ,
, qui subjeceril ipsi omnia. Cum aulem subjecla ei
. " fueriut omnia, tunc et ipse Filius tubjicielur ei, qui
, sibi subjicit omnia, ul $U Deu$ omnia in omnibus

Hunc ergo locum arripiunt, et pro eo ac consuc, .
verunl, propter insilum in Dei Filium odium adver (, sus inexplicabilem ac magiiiticani illiug divinilatem
' comparant, incredibili, iH sscpe dicliim esl, insania
Videsne quam
, percili. Sic igilur objiciunl : 799
disertc
dical
:
Cum
postremo
tradidcrit
regnum Deo
, '.
T
$,
T
'

"
*
destruxerilomnempoteslatem et virtutem.
Oportet enim ipsum regnare, donec ponal omnes t n i ,
.
, micos tub pedibus ipsius? Ubi baec veiba, oportet,
* ct, donec, eC, cum tradidefit regnum, definilum tcmporit spalium signiGcant. Alque haec ipsa verba,
. , , \, , \,
Donec tradiderit reguum Deo el Palri, exilum ali , . \
quem, finemqne regni ei qui regnal, accidere de{*
, " nionsuat. Haec illi per summam in Deum contumeliam jaclilant, neque quid veritas ipsa significet

. \
ullo inodo percipiunt : nimiruiu quod unicus Dei
,
Filius carnisac sanguinif; particeps fueril, bumanas
\ ,
, \ eidem alTectiones, eaque quae gloriae quamdam accessioncm indicanl, Iiunianae illius nalurae tribui,
^ \
vulgoque praedicari : quod tamen a perfecta gloria>
' \ \ 9
'
t t m
u e
, D < l
plenissima divinilate minime putandum est.
Qua?. quidem diviuiias cuai ipsa per sese gloria
, \ predita ac perfecla sit, ncquaquam exteruam alque
. ,
ascititiam gloriam requiril. Nam et Cbrislus ipse
* ,
ea verbis cxprcssit, q u ad ambas illas partes pro, ,
. , * pugnandas pertinere possunt. liaque de ea, quaa
, recentior est, accipi ista possunt: Glorifica me,
Pater, ea gloria, quam habui apud le anUqtiam
, ,
* \ , mundus fierel *. Paler aulem duarum perindc conditionum el habitudinum gloriain dcmonstrans,
,
.
de prjore secundum spirituiu sic loquitur : Ego glorificavi, ut infinitum quiddain dcclaret. De recenliore vero ot bominis suscepta natura, tt iterum glorificabo.
1
F. . F. .
'Joan. xvii, 5.
Jaau. x n , 2 8 .
Deesse nonnihil suspicor.
U)
Da hoc Aposloli loco vide Hilarlum lib. x i De Trinit.
1 Cor. xv,
32?i
S. EPIPIIANH
LXXIII. Ex quibws illtistrari ac declaraii potest

liic Aposloli locus de quo nunc agiimis, in quo duplicem perindc scnsum verilalis proposuit. Nam
Iiaic verba , Dotiec Iradiderit regnum Deo et Patri,
ad humanx naturae, quae ccrto tempore ccepit, i n i tium revocanda sunl. Divinilas porro Filii cum
Paire scmper exslilil, qux nihil aliud est, quam
unigcnilus Dcus, Vcrbum a Patre sine ullo initio,
vcl tempore procedcns. Alioqui quomodo angeli
diclum illud reipsa perfici posset: Spirilus Domini
supervenict in te, et virlus Altissimi obumbrabU le !
Dixcrai enim Mariae Virgini : Paries filium, et vocabis nomen ejm Jesum. Quibus divinum Verbuni e
coclc delapsum cssc, alque in ulcro Virginis carncm facium, pcrfcctamque hominis naturam susccpisse monstraret, ut ne perfectara eorporis nalu-
ram a pcrfccla diviniialc sccernercl. Quare subinde
illud adjcciteidemque dixtl : 800 ldeoque ei quod
nascelur sanclum vocabitur Filius Dci. Dcinde :
Dabit ei Deus sedem David palris ejus, et jegnabit in
domo Jacob in (uternum, el regni ejus non erilfinis.
Quamobrem cuin bccc ambo sibi invicem opposila
csse vidcanlur, videlicel : Oporlet ipsum regnare,
donec, etc; el, Regnabit domo Jacob in swcula, ubi
obscrvanduin csl, in sacula, non, in sxculum,
dixissc. Kcm cum illud, Cum tradideril regnum Deo
el Patri, buic coiilrarhim sil, El regni ejus non erit
finis; comqiie baec ambo dc Cbristo Domino idouei
ac fide digni auclores asserant (nam et aiigelus Gabriel sancltis est, et Aposlolus divino Spirilu aflla-
lus), quid nostri illi vitalis ac salularis illius mystcrii planc imperiti dixerinl? Ulrumnc Scriplura
sccum ipsa puguat, quae nunquam a verilate defleciit? Miuime vero. Sed, ut anlea dicebamus,
propter illam bumanae naiurae condilionem, quai accessionis capaxest, consenlanee omnia aplissimeque
cohaereni. Etenini si regnum cerlo aliquo lcnipore
Iradilurus cst, consequens est, ut nondum regnel.
Quod si ila est, cur angclis cl archangclis lam ante,
quam post incarnalioncm adoralus csse pcrpeluo
dicilur? Deco quippe Scriplura tcstatur :Cum induceret primogenitum in orbem lcrrarum dictum esse:
El zdorent eum omnes angeli Dei *. Uem : Sedet
ad dexteram Palris *.
,c
Deinde: Coram illo fiectetur omne genn cccleslium,

terrestrium et infernorum'. Ncccssc csl igilur ut qui
ab omnibus adorclur, pcrpetuo regntim oblincal.
Jain vero cum perpcluo pcnes Fiiium jani olim fuerit, ct modo sit, et deinceps sil regia fulura polcstas
(quandoquidcm regnum Palri nondum Iradidil),
quid tandem exisiimabiinns? Palreinne ab regno interim exchisum ? Mininie vero. Hegnat eniin cum
Paire Filius, ct cum Filio, ac Spiritu sanclo Paler.
Scd quid asscrunlisli? Cum Iradideril rcgnum Deo
et Patri, num rcgnarc dcsinct? Nequaquam certc.
Quomodo enim vcrum illud csscl angcli rcsponsum:
1
Luc. , 35 sqq.
Hcbr. , C ; PsM. xcvi, 7.
32*
'. " \
, \
\ , "

,
.
\ \ ,

\ .
, ,
tst ,
; , ocal

, \
, \
, ,

\ .
Tiv ,

. ** , ,
' \,
"
.
\ , , ',
' \ , "
, ,

\ \ 9
, (
, ), .,
;
;
I ' , ,
. ,
. , ;
\ \
\
; ,
"
, *

^- \
I ) .
, ; ' ; ,
, .

\ . > ;
, ,
, , \
,
; ! " \
, \ \ > .
; "
, ;
! ,
; ' ,
' llebr. , 3.
Pbilipp. , (0.
325
ADVERSUS HACRESES L l l
I I . . I I . HiERES. LX1X.
553
, ^ Et regni ejm erWfinh ? Iloc igilur significare vo \ ,

luit Apostolus, nihil implctuni in Filio, implerive
, \ , \
quod a paterna 801
conjunctione, atque una
|. \ \ - eademque Patris, e l F i l i i , et Spiritus sancti vohin; , " \
late discrepans sit, aul sejunctura. Siqnidem et hoc
, loco de Filio ipso diclum animadvertimus : Cum
, , tradiderit regnum Deo et Palri, cum destruxerit
, \
omnem principatum, et potestatem, et virlutem, tan , \ \ ,
quam Filius ipse regnum tradat, ac principalum
\\ omnem desiruat, etc. Ad baec, Oporiet, inquil, ipsum
* regnare, donec ponat inimicos sub pedibus suis,
, \ , - quasi Filius omnia perficiat, ac pro auctoritale sua
, \ et poicstaie moderetur, ct Palri denique una curo
.
regno subjeclos olTeral.
LXXIV. Post haec aliam ad personam transit :
'.
1 Patre Filio subjicienle omnia; e l : Omnia subjecit,
' inquit,u6 pedibtts ejus, novissimus inimicus destrue* . tur mors. Ubi non amplius ex persona Patris duntaxat, neque ex solius persona F i l i i , scd tanquaih
,
, ab alia inler ulramque interjccta subjicilur : No , " vissimus inimicus destruilur mors. Cum autem di . " , cil omnia huic esse subjecta, libel illos interrogare,
,
, cujus ex persona vox illa, dicit, pronunliala sit.
Siquidcm divinorum mysleriorum allitudo camales
, , ;
boinines spirilaliter dijudicat : Nam camalis non

. percipii ea quce Dei $unt*\ stuhilia enim esl ipsi.
Haec enim, Cum dxcil omnia ei esse subjecia, si i u
* . , "
> , accipianlur, quasi Filio Paler dixeril, manca est
, ac defecta narratio. Quippe Filius omnia Patri
subjecii. Sin e\ Filii persona usurpalum putetur

islud ipsum, Cum dicii: Huic omnia subjecta, non
,' * ,\, , minus sensus ipse deficit, eo quod niora qua?dam
, , . ac larditas Deo, sive Palri, sive Filio tribuilur.
Quis igitur esl qui subjecia es&e dicit omnia ? Non
, ; *
" . ,, " - enim scriptum est: Cum dicunt. Nam si ad Filium
, , \ referri deberet islud, Guin dicunl; vel ad angelos,
vel ad eos, qui subjecli sunl, perlinere posset. Jam
, \ .
\ , \ , vero cum anlea Pairi Filiuui omnia subjecisse ac
Iradidisse docuisset, ac vicissini Filio Patrem om\ , nia subjecisse, vocum porro caplaloribus una Spi
rilus sancli persona reslaret, ob id Filii ac Palris
, \ , personis Spirilus sancti personam non expresse,
sed iniinite sublexuil, ejus videlicet Spirilus, qui
,
\ , \ Palris el Filii arcana nuulial ac perdocet. Quod^
perfeclam Trinilalie
j ideo faclum esl, ne 802
et bumanse naturse, ad quam gloriae fieri polest
\ * \
. ,, accessio, coguilionem quidpiam deesset. Deinde
. , novissimusy inquil, inimicus desiruitur movs. Porro
, qui destruitur quodauimodo delineri vinctu^ inlelligilur, ul quod facerc solebat, non niolialur am .
piius, adeoque cuui deslructus s i l , non amplius
cxsislat.
a d
'.
\ ; \ , .
.
^ 1
Lcg. .
F. \ .
1 Cor. , 1 4 .
LXXV. Quid igilur sacrarum Lillerarum impcr i l i ea de rc dicere possunl? An de Filio cogitandum nobis illud est, regnandi finem unquam esse
faclurum ? Si quidem ila sese ilia vox haberet. Atqui iropium quiddam a nobis adraiUetur, si illum
. 1 >flANIl
5i7
Zi*
in stilkliloriim sibi ordincin redigere volueriinus, 4 , -.

ut cuai opus suum praslileril, ab agcndo desislat.
! Sed absil a nobis tam inipia de Cbrislo sentcnlia.
, \ , Nc.no cniin, qui quidem in ipsum credal, aut spe- , ,
rcl ex aniino, iiidignum quidquam de illius gloria > .
prxdicare aut audire suslinebil : ctijusmodi pcr "
,
peram i s t i , et absurde senliunt. Caelerum omnia

.
gacris in Litleris docenlur : Cumdicit, Omnia illi
" ,
bubjecla sunt, haud dubium quin prceter illum qui

tubjecil illi omnia. Cum autem subjecla ei fuerint
]^ &
omnia, iunc et Filius ipse subjicietur ei qui sibi subjecit omnia. Ul quod inilio dcclaravil angelps, esl- ,
que a nobis buic loco propter afiinilatcm ac simi- \ . ' \
litudinetn adjunclum vim otnnem divini Verbi con- ,
senlanee ac perspicue declaret. Nam el angelus
, \
idetn propemodum d i x i l , cum significalo Dei Filio, I , subinde quibusdam addilis, assumplaj hominis na- ( ,
)
turae cl cum Verbo conjunclae raenliouem iujecil :
. \
Proplerea , inquit, et quod nascelur ex te (ubi *an- , , , \ ,
^
clum adjecit), vocabitur Filius Dei *. Qua?'cum ita ,
sinl, ac voces iliae, proplerea, et, quod nascelur vo
,
cabilur Filius Dei, usurpaue ab angclo fuerint,
,
reete Filius ei subjiciendus dicilur, qui sibi uni ,
versa subjecit, ul ne quod carnale esl anipliue sit ,
yirlule carnale, sed cuni divinilalc conjunctum :
, , >
illud, inquain, ipsum carnale in unum copulalum
, , "
cuin Deo, et cum Palre, ac Spirilu sanclo regnum
;
iUud oblinens, Cujus non erit finis. Cujus quidem, ;
ex quo resurrexil, velul initiuin accepit, Ut $it Deus
,
omnia in omnibtts: quod in unam divinitatem sp r i - ^ \,
taiiler sil illud carnale conjunctum. S<d quod ha , loquilur : lloc facile in meam commemorationem,
,
donec veniat Filius hominis *. ltem : Sic iltum vide- \ *
bilis,quemadmodum vidisli* atcendentem in coelum*;\ , "
803
dcmum perleclis omnibus , ncc ulla re
, ,
praieroiissa, ad ipsius divinilalem revocalum i r i oy ^, .
omnia eadem iI verba demonstranl: Ut sit Deus
.
omnia in omnibus, ne qua sit divisionis suspicio ; , quae nulla est, ul non deoruni mullitudo flngalur.
, \ ,
Nam una esl personarum omnium ac singularis
, \
glojia. El vero non quasi lyrannideni usurparil F i , ,
lius Palri inodo non subjicitur, neque tanquam
, ,
eervus ac propria polestale carens eidem subjiri- * '
l u r , cum sii a Patre genitus, eadeoique cum ipso
, \
nalura ac divinilale praeditue. Ncque tunc propier ) ,
ullum defectum, aut velut imminulionem capilis,
, \ ,
ac necessitalem, sive poleslaiU abrogalionein Patri
" .

siibjiciendus est; sed perinde ac germanus et uni\ , ,
cus Filius, qui cuin Palre perpetuo regnat, et ad , , ,
tinam singularilalein, atque tiuum decus, et bono ;, ,
rcm crealas rcs omnes revocat, el Ecclesiam suam
,
insliluit , Ut sit Deus omnia in omnibus. Quoniani \ , \
una est Palris, et Filii,el Spiiiitis sancli divinitas,
dominatus unus, singularisque gloria; a Filio porro,
\ , \
tanquam ab germano Filio, Palri, ut par est lionor
\ .
tribuilur : ncc non ei a Spirilu sanclo, cum a Pa- *
tre ct Filio minime sit alienus. Faccssant itaque .
l u i n
Luc , 55.
Luc. , 19 ; 1 Cor. , 24.
Ac*. , H .
" Muliiue loeus.
F. .
300
A H Y E R S U S HJERESES L I B . I I . . I I . I L E R E S . L X I X .
;29
contumeliosoTum i n Doi Filium, ac Spirilum sanctum impiae voces, ac sacrilegse; argumenlaque

omni i n eosdem bostilitale referla. Noe aulem c&tera nialc ab illis excogitata, et boc loco patefacta
diluemus.
OCp. (3) - L X X V I . Aliis igitur ex Evangelio prolatis auctorilalibus ila disputanl: Quid esl quod nihil $e ,
ipso faeere Filius potest, nisi Pairem facientem w * ,

derit*1 Sed nullo modo horum verborum senten;
\ ,
liam assequunlur; neque videnl nibil cssc, qnod a
, \
Palre anlea facium, et a Filio deinde fabricaturo
.
fuerit. Quod enim coelum solus per sese Paier mo* , ,
, litus est, ut ad prioris bujus exemplar simile allc; '* \ rum Filius cxpresseril ? Nihil ejusmodt ab iis i m . *
pietalis architeciis demonslrari polest. / i t princi . '*
pio enim fecit Deu$ cuelum et lerram*. Iino jam
* *
tum ipso fabricandi nmndi principio dixit : Facia * . \ mus hominem ad imaginem nostram et similitudi, \ . "
nem \ Non dixit : Age, faciam prius, et quemad, . \
modum moliri debeas ostendam. Deinde : FecU
, , \ Deus hominem . Non dixit, Fecit et ostendit Filio,
. ,
quemadmodum fabricandus bomo sit. Siquidem
, .
nulla in Filio inerat ignorantia, ut posteaquam ar'
tem condidicisset, ex illins 8 0 4 pracscripto moli, \ , \ rclur. Verum ubi ad nos delapsus Cbristus Domi, ; ,
nus humana carne vestitus est, ei bomo factus esl
,
ei nobiscum versatus, cum Jtidacos alloqueretur,

qui ab ipso opera Patris evcrli sibi persuaserant,
,
quo corura animos a solius humanae natura? con, teinplatione revocaret : Nihil, inquit, Filius facit,
, \ nisi facientem Patrem vlderit; ut opus Filii esse
\
Pairisopus oslenderet, eideinque Palri suam . \
nem adminislraiionem ac funclionem placere. S c
; , ,
igilur deinceps infelices U l i , qui alias Scriptura?
, - scntenlias, tanquam imraancs feree, concidimt ac
laceranl, convicli, divini verbi ac verilalis splen .
,
dorem, velut fulgure quodam consternali, fugient.
' ,
Fulgura, inquit, coruscationem, et dissipabis eos.
.
Emitte sagittas luas, el conturbabis eo$ .
'.
LXXVll Elenim illi Scripture loco, quem cx
' , \ *0
Evangelio proferunt, slalim illud ordine subtcxi ,
lur : Paler enim diligit Filium et omnia demonstrai

, ,
ei, qu(B ip$e facit, et iis majora opera detnonstrabit,

, \ ut vos miremini*. llem : Paier suscital mortuot et
, .
vivificat; simililer et Filius quos vult vivificat *.
' \
Item : Pater neminem judicat, sed omne judicium
, dedit Filio, ut omnes honorenl Filium, sicul hono , ,
rant Patrem*. Animadverte nunc, A r i , hunc ipsum
. " , , Inslilulse contra le a nobis disputaiionis exiluni.
, D Non dixit a quibusdam bonorari debere, ab aliis
. \, \ '
non debere: sed ul omnes, inquit, honorent Filium,
.
iicut honorant Patrem >. Cave igitur dehoneslcs
, Filium, ne debonesles et Patrem. Nam si quid in
,
Filio suspiceris inferius, aul defeclum reperiri, i n
, \
Patris ignominiam tua illa cogitaiio redundabil.
. Est enim ejusdem in le temcriialis, et audaciaB sive
; ' , \ $ ejusmodi aliquid adversus Filium conceperitt, sivo
1
F . t^v .
Joan. v, 19. ' G e n .
ibid. 22.
ibid. 23.
1
ibid. 26.
1 0
ibid
(3) .
ibid. 27.
Psal. C X L I I I , 6.
Joan. v, 20
Vide Ililar. lib. vii De Trinit.
PATROL. GR. X L I I .
il
832
S.
hotioree ipsura, ut honorat Patrem. Nam ul
ipsi del aliquid Patcr, d i c , amabo l e , hominum
confidenlissiroe, quid dieil? (Jt quem wlt Filiut,
tivifictt. Non dixit qucm jubetur : haec cnini omnia
a PaXre Filius acciperc debuit, sed non ul ipse essct inferior. Quod quideiu duobus modis inlcllig?re
possumus : primum, ut roenlem noslram ad unam
el singularera Patris, Filii ct Spirilus sancli divinitatem eveheret, neve ad quaedam deorum, velut
divortia hominum, cogilaliones dcmilli paterelur;
sed ad unum et 805 singulare quiddam altolleret;
sccundo, ul ad assumptam bominis nalurain, quae
glorise vtcissiludinem mutationeraque caperet, atque ad divinilatis suse conjunciioneui inlelligei>dam
perdueerct Cum enim ad discipulos suos pollici-
, . " \
, , , ;
lra . , x s
, ' ,
, ,
, , , \
, \
,
, \ , .
*
,
,
talionis hujusmodi spe exbilarandog, venieset, qiiam oslenderal: Suni de hic ttantibus, qui non
" \ , .
gustabunt moriem, donee viderint Filium Iwminis
,
venienlem in gloria suaK Deinde oclava die, ut in * ,^
Evangelio scriplum e s l \ vel (ul aliud Evangelimn
, ,
narral) posl sex dies : non quod Evangelii scri
plores balluciuati sint, sed, quod licel eadem sit

omniuro cerlimdo, eadem iamen munienda videa- \ A i i
lur, ne bominibus ad ea, quae precipua ac neces- . *
saria gunl, oiTendendi ulla prabealur occasio : , quandoquidem prona est itnpensius in malura ab , *
adolescenlia hominis cogilalio \ Propterea octava
\ , \
die scripsit evangelisiarum aller, quod, cum a . \
Chnslo illa pronuiiliala sunt, nonnulla pars diei

superesset, a qua die cl hora numerandi initium
, .
fecit; utputa, cuiu jam in nouam, aut decimam , * .
boram dies incumberct. Deinde octavo die hora
,
circiter terlia, vel quaria res ipsa comigit, quae
, -dies octava numcrala; cum alius evangelisla, ma .
joris cautionis gralia, poat sex dies id contigisse narret, qifoniam neque diem illam coraprehemlift.
quo Dominus apostolis isia locutus est, nec illam, in qua opus illud absolvil, sed inierjcdos ac p l e AOS tanlummodo scx.
LXXVIU. Ergo evangelista cuin ad cjitsiuodi nar01. ,
ralionem venissel, ita rem omiiera exponit: Quem * " *
admodum Pelrum el Joannem et Jacobum adbi , >
bcns, eduxil illos iu raontem, ei traiufiguralus esl, , ,
ef resplenduit facies ejus sicut sol*: ea faciee, i n - ' \ >
quam, quae erat curo divinitate conjuncla: vesti *
menla auiem ejus candida facla sunt sicut nix. ^ , \
QtiaiHphrera illa caro qiue et cx Maria Yirgine suiu *
pta, ct ex noslro genere susccpla fuerat, ia gloriam
, ,
splendoremque commulata est, el quidcm divinila\ , ,
lis gloriam, cujus ad illam esl accessio facla, nec- , $
non et honoris, ac perfeciionis, diguiiaiisque co>lc .
slis, quaro, cum haclenus caro non babuissel, bie,
,
posleaquam cun> divino Vcrbo copulala esl, obii- .
nuit. Ad eum ilaquc modum quae antea dicta suiit
foa
accipies: Omne judicium dedit Filio ; quoniam De- , \ \
dit ei polestatem, ut quem vull vhificet . Quare ul , \
el priinum principium declararet, el unam 806

"diviniuiem ac aingularem in Trinilate voluntaieui
, , , ,
m
22.
Mallb. , 28. Luc. ix, 28.

M b i d . 21. C . .
MaUh. x v u , t .
*Gen vm, 1.
Matlh. xvn, i sqq.
*Joao. Y
553
ADVEUSUS
HiERESES L I B . I I . . I I . -
IIJERES. L X I X
354
, \ - ?sse monstraret, q u ad boniialem pertinent, ad

Patrem ipsum, hoc est ad unum principium unam que divinitaleni retufit. Cum enim tres perfectae sinl
\ \ \ hyposlases, una tatnen divinitas est, Patris et Filii
.
et Spiritus sancti. Hominis porro a Verbo suscepta
natura una curo diviniute summee dignitatis a Patre Filioque beneficium, necnon et potestalem perfcdionemque ac spirilalem in uaam divinitaiera conjundiouem accepit.
*. \
L X X I X . Sed jam locum bunc difficilliims maris
, \ ,
lempestatibus Uifcslum, atque omnem illam veueni
vim sive polius tumenles ac procellosos fluctus
, \
* \ - et epumosos undarum vortices et jaclaliones bor ', rendas aegre admodum evasimus. Nam et bostium
' \ leta scutaque recta ralione ac mente frcti, combus simus, el illorura arcus infregimus ; ac tantam d i , \ - vinilus vim el graliam, licet immerentes, ad illud
, , , - monstrum pluribus capilibus turpissimam ad hydre
sitnililudinem praditum conficiendum bausimus,
$ " *
$$- nt eodem divina ope victo ac profligalo, triumpbale
\ Ulud carmen accinere possiraus: Cantemus Domino,
, - gloriose enim magnificatus est, equum et ascensorem
dejecit in tnart*. Caput igilur draconie supra aquain
,
* illam contriviraus, quse placide labitur, cujusquc
novi illi posl Judaeos bxreditalis possessores parli

, clpes esse noluerunt: eonlra quos prophela sic in
'
ehitur : Quoniam noluistis aquam Siloe, qua Uniler
,
curril, $ed maluistis Rate regem, Tabeel fiiium
Romeli& ecce immittet Dominut in aquam fluvii
*
,

,
\ tiolentam, regem Assyriorum*, elc. Nos aulem opetu
a Domino consecuti, hoc est spulum illnd a vera
.* , ,
earne in lerrara emissuro, el lutura ex illo sputo
\
1
1-
I "
, \
,
,
,
, ,
\ , \ ,
,
\
\ , ,
.
- ,
.
, , \ , \ ,
\ *
,
*
, , , \ , \,
.
.
vs ,
: \ , \
, , \
Scr. .
Exod.iv, I .
Isa. vin, 6, 7.
'
"1-
facluin * atque oculis nostris illitura, ul qui in

summa olim ignoraniia versabamur, veriiatem modo
pcrcipramus, abcuutes, et in Siloe ! interpretatur missus*, hoc est, in bumana Chrisli natura ac
divinitate periecta loii, recopcralo visu, Dominum
nequaquam amplius abnegamus, quamvis ab A r i i
factione c l Judacorum successoribus ab omnlbus
synagogis extenninemnr. Siquidem el isti illortim
instar dccrevernnt, u l , qui Dominum conftterelur,
ab ipsorum cenveatibus 807 excluderetur*, ut ab
co, cui visus resiilutus fueral, nibil videnles se
convinci ae redargui monstrarent. Eleiiim nisi totiicn illonim convcniiculum excaBcaUun essel, nun*
quam illum, eujus aperli fuerant oculi, ab oinni
commenione proscriberent. Agendse proinde Doroino g**aiia3 sunt, quod et videndi eensam recopcravimas, ei bunc ipsum confilemur alque inconimodis omnibas remediura adbibuimus, si lamon
praceplis ilNae morem gerarous, ei scrpentera proc u l avimus, draconis caput Dei ope ac virtoie prot m t m u s . Gui gloria, honor, iroperium, Palri in
Filio, Filio in Palre, cum Spiritu sancto i n saecula
saeculoruw. Amen.
Nunc ab bae eeptenum capitum ac muUiplici
sed morlua jam hydra digressi, reliquas ad naereses,
cbarisaimi, traneeamus. Sed Dei in primis auxiliimi imploremue, ut eamdem nobis iisque, qui
* Joan. ix, 6 .
Mbid. 7.
ibid. .
S. 11
355
53
bajic nostram lucubralioncm legere voluerint, cu- ,

rain ac providentiam adhibeal, ut et qui morsibus
, *, %
appelili sunt persanenlur, et qui nondum in i l - .
lara calamilatem inciderint, ad eam cavendam i n slruanlur.
* Cor. . At Iieg. .
TQ IIPQTQ TOMQ

* , *
.
>
8 0 8 INDICULUS BiBRESEON QUiE HOC PRIMO LIBRI

CONTINENTTO,
oui est ex instituto tomorum ordine V I , in quo heereses

smatibus.
AudUnorum proprie scbisma ac defectto, non

baereis est. Iloruin bene instituta vivendi ratio est.
Sed neque, quod ad fidem aitinet, ab Ecclesia catbolica disseniiunt. HabUant uiajori ex parle in
monasleriis. Apocrypbis tibris et raultis el ad faslidium abutuntur. Communes nobiscam orationes
non habent; nam episcopos noslros, necnon el d i viles, aliosque condemnanl. Uuin etiagi Pascba privatim eodem quo Judaei tempore celebrant. Eat et
quiddain peculiare ipsis, quod defendunl summa
conieulione, Quippe quod ad imaginem scriplum
esi, durius inlerpreUnlur.
Photiniani. Pbolinus iste Sirmio oriundus ad badiernuiii usque tempus oberrabat Qui quidciu eadem cuia Pairio Samosaleno seniit., Nonnulla sunt
laraen, in quibus ab eodein disaidet. Idem c Maria
Christum initium penitus accepisse putat.
Marcelliani. Horum Marcellus auctor exsiilit,
Ancyrae in Galatia episcopus, qui, cum initio pro
Sabelliano conumini fama traductus esset seipsura
eliarn scripto s&penumero purgasset, a plerisque
tanien creditum est, ad easdem ipsura opiniones
adba rescere. Fieri potest ut vel ipse mutata genleniia meliorem ad mentem sese revocaverit, vel
jus discipuli. Nam pro ulrieque ortbodoxi quidam
scse defensores interposueruni.
SenUariani. Christum illi crealuram esse dicunt,sed
cavillando lamen negantcarlerarumcreaturarumesse
similem; 8 0 9
Filium, inquiunt, illum dicinius;
verum ne cx generatione ipaa ulla inPalrem affectio
derivelur, etimdem crealum confitemur. Iidem et
Spiritum sanctum onmino creaturam csse dcfiniunt;
cumque , id esl consubstantialem, repudienl, , boc est substantia sirailem, admiUuni. Quod ipsum lamen quidam ex illis reipuuol.
septem, adnumeratis et s c h i -
, .
*
.
. \
. ,
, , *
, <4
. \
, '
4
. ,
, \ . 0
.
. \ \ \
.
.
. , , .
, \ ,
.
,
.
; .
. 01 ,
, *
, ,
\ , . \ \
,
, ,
.
.
S37.
ADVEllSUS H/ERESES LIB. 11!. . 1.
538
.
\ \
Pntumatomachi. Dc Gbrislo isti non malc scu, , t i u n t ; eed in Spiritum sanctum contumelias j a , \ , ciunt, cum et crealum asseverent, et a divinitaie
, - rejiciant: imo vero abusione quadam vocis propter
.
actionem ipsam creatum esse dicant; nec aliud
esse quidquam, praHer viro sanctificandi.
'Atpiarol. .
"* .

\
,
, ' ,
. .
\ \
* .
\ .
, , * .
.
.
AerianL Aerius e Ponto oriundus hodieque magna

humani generis calamilate superest. Fucrai olim
Euelathii episcopi , qui Ariani erroris insimulatus
cst, presbyler; qui quod episcopus crealus non
esset, multa adversus catholicam Ecclesiam dogmata
coinmentu3 est, ac, quod ad fldem altinel, germa *
nus Arii seclator est. Sed amplius quiddam profttet u r : oblationes pro mortuis non esse faciendas;
jejunia quarUe f e r i a , et Parasceves, ac Quadragesimae , necnon et Pascbatis interdicit; rerum
omnium renuntiatiunem pracdicat; carnium ac deliciarum ad viiam omne genus adbibet. Quod si
quis sectatorum suorum jejunare velit, delinitia
boc diebus facere prohibel, sed quando libuerit.
Neque eniro, inquit, legi subjectus es. Episcopum
docet nihilo preslantiorem esse presbytero.
x
. 01 ,
Aeiiani. llujus baeresis Actius quidam inventor
exslilit, genere^Cilix, qui a Georgio Arianorum
, \ , episcopo diaconus orj)inatus est. Anomoeos illos
\ * - appellant; alii Euaomianos, ab Eunomio quodara
. Aelii discipulo, qui hoc tcmpore superest. Earuia dtui pariium eral et Eudoxius ; sed Conslantii i m ,
peraioris metu ab illis se segregans Aetium solum
. Q relegari paseusest, quanquam Ariano dogmale
, .
perseveravit, sed Aetiura roinime secutus esi.
, \ \, Porro Anoiuoei, sive Aeliani Christum, et Spiritum
, sanctum a Deo fundilus alienum esse predicant,
, quos crealos esse, neque quidquam babere simili. \ tudinis assemnt. Quippe syllogismis qtiibusdam
\ $ , \ Arifttotelicis ac geometricie Dei naturam explicare
atudcnt; iisdemque probare Christura a Deo o r i i f
. 01 ' \ 810
posse. Eunomiani vero ab ipso profecti
, omnes, qui ad se veniunt, ilerato baptizanl, non
\ \ , Calholicos solum, sed vel Arianos ipsos; idque eo
, modo, ut pedibus in coelum conversis i n eapul
$ . illos inlingant, quod de illis percrebuit. Sluprum,
* aul aliud quodlibet peccatum nibil esse dictitant;
- neque enim Deum aliud quaerere, quam ut in ea
4 .
D sola, quam ipsi praedicant, fide peraeveretur.
Hae sunt baereses illas eeptem , quae sextus iile
,
, libri terlii tomus complectilur.
.
1
lo fteg. .
Deest .
339
540
S. EPIPIIANIi
.
LIBRI
TOMUS I .
8 1 1 1 ) SCHISMATE AUDI.YNORUM,
,
Quce est kwresU L , tivt LXJ.
,
*
I . Audiani, eive Odiani, in ceetum quemdam con'., ', .
venlumque collccti, i n monasteriis ItfbHant et ab
botmnuai consuetudine separali, partim ingoliludi- nibug, partim prope oppida , aiit in suburbanis de- , \ , \
gunt; aul ubicunque roansiones suas sive ccenobla
.
collocarint. Hujtis sectae conditor fuit Audios sub
, Arii tempora , quando adversus hunc collecta epi itcoporuni synodus esl, a quibug est ille damnaius.
.
Sed Audius e Mesopotamia oriundus domi clarug
, &
iu primis f u i t , propter et Ytta integrilatem et d i , \ ,
ioae lidei zelum ei ardorem. Qui cum saepe non , ^mdla videret, quae in Ecclesiis perperani gerunUr,
,
episcopos ac presbyteros cqrara increpare ac red
arguere DOD verebalur et identidem monere :

Non debeni bac isio modo fieri; non ita haec admi , \
nistrare convenil. Haec, tanquam veritalig amans, ac

8 1 2 calera id genus usurpare solebat, quae e*>
, .
quisilae probitalie bominibug faniiliaria eunt, qui
, , ,
ob egregium pietalis gtudium eummam i n loquanda
: , \ .
tiberlaiem adhibent. Quare cum nonnulla, sicul
,
dixi, inale in Eccleeiis geri cerneret, nonnnnquam
, ,
quae sentiret loqui, ac redarguere cogebatur, nec
, .
oflHiioo tacere potetat. Velui si quem clericis
,
pecuniarum plus a?quo cupidum videret, epigco \ ,
pum , aut presbylerum , aut alium qaempiam , qul
, , , .
ccclesiasticis ordinibus oengenlur, exprobrare ncra
\ dubitabai; aut si qeispiam luxu ac deliciis dif . , \ tltierei, s i w ullam ecclesiastki dogmatis, ac disci- , , \ pHnae partem adulterando oorrumperct, pationti
, \ ,
nequaqaam ferens animo, verbis, uii d i x i , casliga bat. Quod quidem dissoluliorie vitae bominibus roo- .
testiim erat, nde roaximas proplerea contumelias
, '
gustinait, infestis omnium vocibus et odiis exagi ,
laiug. At ille jacialus boc modo, ei puisatug, alque . "
ignominia affectus, sequo animo tolerabat, alqne ,
ita diu in Ecclesiae communione perstiiit, donec , ,
vebementius offensi quidam ob eag causas hominem
.
exturbant. Qui nibiloroinus ista sustinens, sed ad
, veritatem perferendam acrius inientus, studebat
\ ,
inierim ab Ecclesiae catholicae conjunctione ac so , ' .cietale minime divelli. Verum curo ipse cum suis
\ * \
vapularet, et indigna pateretar , his malig ingemigceng, ex harum calamilaluiii, ac contumeliarum D \ .
violentia consilium cepit. Quave seipsum ab Eccksia gegregavit; alque iia pluribus cuai illo deacigceniibus , novum ab ea divortiuno conflaiuni. Neque vcro ulla i n re ab recta flde discedit, sed
tpsc cum suis sinceram in oinnibus religionem tenuit. Quanquam esi quiddam perexiguuto, i n quo
paulo pervicacius conflictamur.
ADVERSUS H R E S E S LIB. 111. . I .
511
IlvERES. L X X .
Stt
. Ergo cl de Palre, Filio ac Spiritu saiicto

, \ ,
praclare et ex Ecclesiae calholicae praescripto sen ,
, , l i u n l ; nec transversuiu ab eo unguem deflectuiit;
. \ et esl reliquum vilae illis insliiutum sane quam
cgregium et admirandum, adeo ut non ipse modo,
, \ *
\ , \ scd etqui illi adliaeseiunt episcopi, presbyteri ac
. " , rcliqui omnes de mantium suaruin labore victitent.
, Posteaquam vcro ab Ecclesia pulsus cst, ab episcopo quodam, qui ob casdera conlentiones ab
,
Kcclcsia reccsserat, cpiscopus ordinattis est. Ycruiu
, ,
i i l ab boc diverliculo ad illud tractandum mc re ,
*\ - feram, quod eram aggressus, sciendum est quam , ' ilam illos Scripluroe vocem duriore quodam el i m perUiore modo, ct vcro perlinacius intcrprctari.
^ . '
\ ' , - 813 Nam quod ad imaginem Dei creatus Adamus
', d i c i t u r , praelracie illi rcferendum ad corpus exislimant. Cum cnim scriptum s i t : Faciamus fiomi
nem ad imaginem nosiram et similUudinem *, slalim
( , *
illud subjicitur, Dcura sumpto de lerra pulvere
* .
/ , \ liomiuom fabricasse . Cum igitur hominem de
lerra formalum asscral,. vides totum illud e terra
, . ,
, , , conflalum verissime bomincm vocari. Ex quo se , quilur de lerreno illo pra?diclum , fore ut ad imagincm Dei conderelur. Ycrum est illud , uli dixi,
' .
paulo durius , ac simplichis, deflnire bominem au , , \ ,
dere,
quanam in bominis parle sit imaginis illa

constituia ratio ; si tamen appellatione partis uten ' -
dnni cst, eo quod plerique, quod ad banc vocem

allinet, bominum inteltigentiae refragari videnlur,
, \ .
ac variis quaesiionibus implicari. Nam aut aspecla" \ ,
bilem Deum faciemus ac corporeom, si in corpore
' ,
, - nostro corporea perinde ratione ac figura isliuamodi imagtnem collocandam putemus. Aut cntn
.
'., ' Deo hominem adaequabimus , si baec asserere veli , ' ' iims. Quare non est ullo modo definiendum aol
afilrmandum, quanam in parte imago illa consistat.
, \
Sed inesse quidtm in homine omnino falendum
. " ,
, \ - est, ne drvinum benelicium tollamus e medio ac
Dei auctoritali diffldamus. Qua?cunque enim ille
. *
dicit,
plane yera sunt, lameigi notinullae sententiae
, .
sini, quae aciem nostrae mentis effugiant. Quocirca
,
negare oninino ad imaginera Dei expressum horai
nein, a tlde calholica et Eeclesia Dci alienum est.

Siqnidetn bomlnos omnes ad illius imaginem eon
\ \ p diti eunl; nec ullus qui quidem in Deura speret
inflciari istud potest, nisi si qui forte siiit, qui sibi
.
fabulas confingant, et lam ab Ecclesia quara ab ea docirina sint exclnsi, qua3 a majoribus noeliis ex
piOpbelarum, legis, aposlolorum et evangelislarum esl nnclorilalc Iradiia.
*, " OJV ,
I I I . Unde crnu in hac parle majore, quam par
, \ \ 8it, conlentionis sludio ducanlur, ab ecclesiaslica
, - Iradilione ac doclrina recedunt. Qua3 cum omnes
' , homines Dei ad imagtnem crealoe eeae faleatur,
* , nullam tamcn partcm defiuil, in qua isliusmodi
\ ,
inaginU ratio collocanda videalar. Sed nec isli,
' , .
ea dc r& fabulose aliqiiid asserunl aul negant, de ' ,
monstrare quidpiam possunt. El^nim nonnulli, quod
*
de imagme dkilur, aniina ipsa circurascribunt; id
1
F. .
Cen. , 26.
Cen. \\\ 7.
>15
541
S. EPIPHANH
einum rali, quod carne concretum est, raliocinari \ oi , , ,

posse. 8 1 4 Nec illud inlelligunl, aiiiniam ipsam
csee, quae raliocinelur; si quidem attendendae ra- , \ liocinaiiones istae sunt, et non potius sincera ac , \ ,
simplici mente ad Deum oportel accedere, et qtiae
. ,
ab eo dicta sunt, pro certissimis credere, tamelsi
. * &
ab eo solo cognila sinl, cui omnis est explorata
veritas: aliis placet nec in anima nec in corpore ,
csse siiam imaginem, sed sola virtute contineri : \ , 0
alii non virtutem, eed baptismum, et quse in eo
oonferlur, gratiara esse slatuunt. Quam illis sen- , lentiam diitum Hlud Apostoli persuasit: Quemad- pariov , modum portavimus imaginem terreni, portemus tma- '
, , \
ginem et coelestis *. Sunt qui bac opinione rejecla
, \ * ' ,
ila sentiant: Olim quidem in Adamo divinam illam
imaginem exstitissc, donec in peccatum lapsus ar- & ' . \
boris fructu veseerelur, aique a paradisi flnibus
*
exterminaretur; posieaquam vero pulsus est, tum , ,
omnem illam imaginem periisse. Magna est omnino '
in confingendis fabulis hominum ejusmodi licen- ' , , \
lia. Quibus ne ad horam quidem cederc o p o r i e l ' ;
.
ct quidem 11011 istis modo, sed nec illis, qul lioc aut i)lo pacto sentiunt
ita credeiidnm esi
imaginem in homine reperiri, ut in loto maxime nec simpliciier resideai.
CaHerum ubinam illa niaxime sil el qua parte com , * ,
plealur, quod dictum est, ad imaginem, Deus novit,
, qui singulari hoc imaginis suae beneficio hominum
' . geiius aflicere voluii. Neque vero haoc ille perdidisse
' * ' putandus est, tametsi sine ullo rerum discritninegra ' , vissimis se sceleribus inquinans, divinae illud imagi \ . '
nis decus vile abjeclumque reddideril. Quippe posl
Adamum ila Deus Noemum alloquilur : Ecce dedi libi
, .
cmnia tanquam olera agri; macta et comede. Carnem
cum anima; sanguine necomedas, quoniamego requiram .
MMtnas veslra*. Quicunque ejfuderit sanguinem liomi- , ^ nis in terra, pro liujut tanguine illius sanguii efjun *
detur: eo quod ad imaginem Dei hominem (ecerim :

el ego requiram ganguinem vestrum ab eo omni

quod effuderii ipsum super faciem terrm
Vides
. \ , '
t in homine, post decimam ab Adamo gcneralio
uero, imago Dei constitualur? Quin ctiam David
; \ \
longo postea tempore ex eancti Spirilus afllalu ce
\
*k
c i n i t : Unhersa vanitas omnis homo vivens . Se . \
cnndum quem Apostolus : Vir comam alere non
** , debet, inquit, cum sit imago gloria Dei *. Sed et
. \ post illum Jacobus de lingua diapulans : Malum D , \ ,
e$t inquit, intraclabile,
plena veneno moriifero*

.
8 1 5 l* *P
benedicimnt Deum ei Pairem; ei
,
in ipsa maledicimu$ hominibut, qui ad imaginem ,
Dei facli sunl. Non oportel hac ita fieri, fralres

.
mei . Ex quibue apparel eorum vanam esse ratio- , . \ ,
nem qui Adamuro Dei imagiaem amisisse praidi- ' cant.
.
k
$a
IV. Quibus vero placu^.in anima positam esse iroagineno, bunc ift modum ratiocinantur ac sese defaudunl: quod et aspeclabiljs minime sit perinde
ac Deus est; quod agendi, movendi, iclelligendi
' I C o r . xv, 4)
Cal. n , 5,
Geu. ix, 5 sqq.
\ , &
' , \ \
", \, , ;
, . , Psal. xxxvi, 6.
I Cor. x i , l i . Jac. m , S^q
U5
ADYERSUS HiERESES L 1 B . . . I . IIJERES. L X X .
* \ ' ac raliocinandi ubi predila s i l : ideo bc iniaginem

, , conipleclitur; quod movendo, agendo ac reliqua
\ , \ & , omnia praestando, quae ralione ab bominibus ge .
ruiUur, Deum in terris itnitetur. Sed isli manifesle
. ! ad syllogismos confugiunt. Nam si proplerea ad
' , ' . imaginein anima facta dicitur, ad imaginera dici
omnino non potest. Deua enim infinitig pra anima
, \ \ partibus, eoque ampltus, comprebensionem om, , \ nem ac cogtiationera ffugit, utpoie cui proepecia
, \ , , gunl omnia lam praelerita quam praescnlia, tam
, , \ quae videntur, quam quae videri nequeuiit, terrae
, , '
flnes, profitndae voraginis ima, coeleslium orbiiim
. surama, quidquid denique uspiam est. Ipse enini
, , - cum omnia comprehendil, tum a nullo compreben , diiur. Econtrario vero anima corpore conlinelur,
, , abyssi fundum ignorat, terra laliludinem atque
. , orbis habitabilig limites nescil; ccelorum sumtna
. \
non assequilur, neque quid futurum sit, aut quando
. fuliiruro, aut quae anle se jam exsiilerint cognoscit.
. \ Ad baec plura alia tam de illa quam de caeteris id
, geniig commemorare possumus. Praeterea cum Deus
,

divisionis omnis expcrs sit, anima ipsa dividilur;
*
quod his verbis Apoglolug indicat: Vivus est enim
sermo Dei, et efficax, et penelrabifior omni gladio

, . \ ,
avcipili, et perlingen* usque ad divisionem animiu et
.
nudullarumfel
ditctptalor cogitationum, et inlenliotmm cordis. Neque e$t creatura occulla coram ipso *, etc. Ex quibus omnibus illoruni opinio refellilur.
'. \ [] '
V. Nec minug el aliorum rejicicnda scnlentia ,
. Q qui corpus ad iraaginem Dei esse factum praedi ; cant. Nam qui lieri potest, ut, quod agpeclabile cst,
ci gimile git, quod videri non potesl, aul corporeum
; corpori* experli, aut quod contrectari poiest, ei
, .
quod apprebendi nequil? Praeterea nos anteriora
, , ! duntaxat oculis no*lrig cerniroug, quee pone gunl
\ , , ignoramiig. Penes Deum aulein, neque affectio ulla,
neque defecltis est, sed undecunque 816 lumen
. ;, \ ,
\ . ' est, undecmique oculus, undeounqne gloria Spiri . tus enim Deua est, qui omnem spiriHim exguperrt,
\ \ et lux luce omni praeslantior. Quidquid enim ab
. ipso conditum esl, itifra illius dccus ac gloriain
' , egt. Sola vero Trinitas comprehendi non polegt, et
. - infinilam quamdam gloriam obtinet, quae nec con . . - jectiira capitur, nec inlelligentia percipilur. Quod
\ - ad illos vero pertinet, qui in virlule condilionera
, \
iltam imaginis collocant, ne illi quideni recle sen \
liunt. Nam virlus sine mandatorum obscrvatioiie
, congigiere non potest. Sed el viriute pterique i n , ,
vicem anteccllunt, quod virtutis" genera gint per, , \ multa. Ac nos nonnullog e confessoribus novimus,
, \ .
qui corpug el animam pr# Domiuo guo tradiderunl,
, ,
el in confessione ac casiimonia pergeveranteg gin
, , ,
ceriggiroam fidem gibi compararunt, ac pietalc, bu \ , \ ,
manitate, religionepregliterunt; in jejuuiis assidui
.
fuerunt; tn omni deniqtie probiiate ac virtuiis speci ; '
mincfloruerunl. lidem tamen vilio aliquosuffusisunt,
, ulaut io convicia procliviores essenl, aut Dei noroea
Hlebr. iv, l i , 13.
547
S. EPIPHANH
djerarent, aut loquaciores esgent, aut iracundia

prorapU, aut aurina argeolumve pos&idere&t, aut aliis
denique gordibus obgolescercnt, qns nonoiliil de
juela firtutis mengura detrainint. De quibus quid
tandem dicluri sumug? AR illos tmaginis decus illud
guasibi viriule quaesisse; sed propier bumanosaliquosnaevog banttipgamimaginetn apecieleuus abiilis
geri, nec perfeclaia absolutaroque reiineri? Sic
illoruin exploaa geiiieniia est. Jara vero qui iu bapiigiiio inegge dicunt imaginem, vebernenier aberranL Nam nec Abraham bapiigmo ioiliaiua est, nec
lgaac, neque Jacob, nec Eiias, aeque Moyses, nec
5tt
, \ ; \
.
* , .
' , ,
, , , \ , , . ;
* ; \
, \ ,
'
.
aniiquiores illis Noe et Henoc, neq-ie propbetx, m Igaiag, et cateri. Quid igitur? An iinaginem itli
Dei non babuerunt? Magna nobis argunieDlorum adversus Mos copia est, ut et caalra Audium, qni
iraaginem in corpore inegse perleudit.
VI. Alia sunl Scriplurae legiiinonia, quae ab Au- < dianig efferuntur. Velul: Oculi Domini in pamperem , ,
respiciunl, et aures ejus in preces eorum ; item :

,
J/.muj Domini fecit hwc omnia ; el : ma * \,
nu$ mea fecit huec omnia, durce cerwcis homi- * \,
nes *? ilem : Ccelum miiii setles e>L, t lerra icabei- ,
.;
aim pedum meorum \ ac reUqua, quae ad eum me, ,
Uum de Deo gcripta guul. Praderea, Vidi Dominum * \
817 exercituum tedenittn in throno txcelio el ele- * \ naio. Et erat caput ejus tanquam lana alba, et ami- \ .
ctu$ ejtis sicut nix *. AnUnadverlis igiltir, inquiunt, ,
coipiis ad imaginem Det egse factum ? Atque hac . 6$, ,
quidein in parte acerrime se nobis opponunl, el,
' ; \ \
qine gtipra liominis caplum sunl, violenter affectant. , *
Quin el illud proferunt, quod Dominug prophetig
. \ , " (.
apparuisgc legitur. Verum bic quidem perinde ao ^ \ , .
libitum esl, videndum ge praebuit, cum nibil sit
\ , ol -
, <.
ejus potestati gubtraciutn. Neque vcro Deum negamug a propbetig, iino vero et ab apostolis aseeri- *
,

BJUS esse conspecluni. Nam Slcplianug martyruin
priinus: Ecce, inquil, video coelum apertum, et Ft- .
' , lium homtHit stantem dexteris Dei et Patris \
,
Eniijvero optinius ille Deug gingulareiu opificio
auo humanitatero adbibeng, ne gibi ipsis inildeles \ ,
atiqui perguadereni, q u de Deo dicunlur, verbis \ , \
, '
omnia, non veriiate congtare, et quae ab illo pro
ntinliala guot, reipsa non expleri. Oportet aulem, , ,
ut Aposlolus scribit, accedenlem ad Deum crgdere, ,

quoniam est, el diligentibus ipsum remunerator e$t . . * '
, \
t t igitur coadito a se bomiui Gduciam ingenera , ,
ret, pro gua potentia ganclig hominibus, el illo
, \ ,
conspeclu dignis eeipsum deiegit Deua, ut ipso
\ , \
proprie cert(que congpeclo, auimum guum velul
1
glabili quodam fundainenio contiueanl, el gpem D * \ oi euam in verilale collocent, alque illum \ere ac \ \ .
, \
eiucere praedicent, el lideiem denique homiuem in
, ,
auscepta ftde confirment. Queroadniodum econtrario gentilee ac Gra?ci Dei noliliam verbo enug, et , , \
, \ , \
imaginibus adumbratis obtiuenu Nos aalem revera
, \
Deura novimug, veruui illum qiiidem ac vere sub \ \
eisleutem regem, incoroprehengibilcro, conditorcra
.
rurum omnium, uniuu Deuiu; et ab ipso proceden1
Psal. . S8
!*a. L I . 10.
Ua. LXVI,
* ibid. 1.
Dan. v n , 9 sqq.
Act. v n , 53.
Ilcbr. x i , 6.
ADVERSUS HifiRESES U B . 111. . 1. - ILERES. L X X .

350
tem Unigeaittin Deum, nec uJla re a Paire diversum, nec el SpiriUim saoctuin qui nibil a Patrfc
Fllioque diecrepal. Quod quidein fidei dogwa, cum adveraua kaereees siagulas ageremus, pluribua bis expo&uimus.
Z\ \ , V I I . Ac Deuui quideni hominibus apparuisse
, xaV *
pensppe dixiniu*, nec unquani inAciati sumua: oam
, , si sacrarum Lilterarum auctoriialem negemue, ve * ritalem non sequimur, et ab ea longius aberramus,
, aot si Velue TealameiHuia rejicimus, non anpliug

in calholica Ecclesia censemur: alqui in Evangelio
, - scripluin esl: Deum nemo vidit unquam, Unigenitus
, *Q<?0J\ 8 1 8
** narravU *; praetcrea eadem Scri ir
piara : Apparmit, inqnit, Deus Abrakam, aitn esut
, , in Mttopoiamia *: quin ipse Domimis in Evangelio:
Angeli, inquit, eorum vident faeiem Patris mei, 911!
. ' ki calis e$t *. At enim, dicet aliquis , Scriptura
Deuro vidiaee prepbetes asserk, sed mente inteUi , , , - geatiaque dunUxai, tti ex hoe loco coliigi poieet:
Angeli sormm tidtnt fadem Patris inet, qui in calit
, *
uem ex lioc k>eo : Btati mundo corde, quoniam
, . ipsi Deum tidebuiU . Quod qui dixerit, et Ulae Scri, plirae senlentiae apud se conulerit, perinde arbi, * , $ irabilur unumqaetnquc Deum mente, non oculis
. * videre. Verum facile iste divioi sermenia auctori , * tate reWlilef, cura propheta leaias dtcat: Jftftr
,
ego, qxsniam cenfixu* tum, to quod homo tmpurU
, labiu m medio pepuli tmpurd iabia habenlu ego Ae, , bito, el Dominum exercituun wdi eculis meis . Noa
. \ , mente dixit, AOO cogilalione, sed oculh uiiaque
xfi , % yeram ac aolidaoi fideu tialuii
\ - .
Ecquid ergo dicimus, cum Evangelium asseraf,

,
, \ Deum a neimne unquam esse con&pectum; propheUB
, ; ^ vero et apostoli, i u o Dominus ipee contrarium affirment? An aliqua sunt in Scriplura, quae sibi i n ;
! \ * \ vioem repugnenl? Minime id quidem. Sed propbeia>
* \, haud dubie et apostoli Deum videruut: idque ipsum
, . cerlissimum est: sed hactenus viderunt, quatenua
. \ poierant ipsi, el qtlantucn licebat, ac cpieinadm^
, , . dum voluit Deus, se.videndum bis praebuH. Quippe . omnia sunt in ejus potestate posita. Neque vero du
.
bium est, quin Deiis videri compreiiendique ne , . queai, idque ia confesso est apud omnes. Scd et
' illud proinde cerlum, posse illum quae velit efllcere.
, . NuUus estenim qui eju* voluntati resislat*. Quare
, , cum et nalura visum omnem eiTugiat et ipsius cora, . , prebendi gloria nequeal, lamen quolies bornini
. - qiiein produxit, videndum se prebere volueril, nihit
1
e s t :
D ejus volunlati reluaalur. Siquidem nulla in Deo i n est affeclio, neque pati quidquain potesl, ut aui
,
quod velit non perficiat, aul quod nolil eiGciat. Esi
.
( , \
enim praepotens, et quodcunque libitum csi moli . '
tur, iia tamen u l quse divinilalem ipsius deceant
, perpeluo laciai. Nam nihil est, ut dixi, quod vo, ,
lunlali ipsius adversetur, quominus qua3 velit, pro
, ,
eo ac divinitali suae cunvenU, exsequaiur. Deua\
, '
quidem videri, praeserliin ab bumana natura, non
F . .
F. * Joan. , 48. * Act. i i * ; Gen. w i , h Mattb. x, 18. Mallfa. t, ik
1sa. , 5.
Esib. x u i , 9.
1
551
S.
552
posse fatemur; neque quod aspectabile esi, id quod ,

vidcri omnino polesl, tntueri fae putamus.
. \ xfj
8 1 9 & d idem lameu invisibilis Deus, pro sua , *
bumanitate ac polenlia, imbecillam aciem ila vir
tute stia corroborare dignalur, u i quod videri alioqui noh potest, aspictal. Porro cjira invisibile i l l u d ,
ei infinitum aspicil, non qualenus infinilatn est illud inluelur, sed quantum illius, quod imbecillum est
yialara capere potest, ejusmodi v i ac irirtute conflnuala, ut ad potentis illius nolitiain adaequare sc
possit. Quamobrem nibil est in sacrie Liiteris a seipso discrepans, non senlenlia ulla quae ab alia seoteutia dissideal.
VIII. Res ipsa quidem, coromemoratum a me
H \ " , saepius exempluni boc loco repetam, ita fere sese
, '
babet: Queinadmodum si quiecocluin per angustum
, ,
foramen transpicial, ac ccelum videre se dicat, non
\ | *
ulique menliatur : videt enim revera coelum; quod
,
si quis prudenter el dicat: Non vides coelum; ne is * \ quidein mentietur; neuter, inquam, meniilar, neque * \
qui vidisse se dicit, neque qui negat. Non enim
*
extensionem coeli, ac laliludtnem aspexit. Quare et . \
*
qui vidit, verum dixit, el qui reptignat, falsum non
dixil. Saepe enim accidit ut cx alto monlis vertice , \ .
inare prospiciamus. Quod si nos illud vidisse dica- \ {
mus, non menliemur; neque si contradixeril ali- * \
quis ac vidisse nos negaverit, non verum ille dixit. , .
Propterea quod, quae est hominis imbecilfilas, quo , , \ .
illius ampliludo, aut longitudo, aut profunditae , , ,
pertingat, quamque alli sint illius voraginis reces- , \ ,
. \
8M8 ; sed neque illius eflecta pervidere potesl. Jam
,
ci in creaiuris ila sese res habet, quanio magis in
, \
grattiito illo beneficio, quod Deus prophelis aposto; ,
lisque concessil? Ergo illi Deum exsisienlem revera
* ' , contuiti sunt, et simul non sunt conluili. Viderunt
\ , quidem quatenus ipsorum natura susiiitebal; idque

irtulis illiug beneOcio, qua prapolens ille Deus
, .
pro singulari suo erga bominein amore, qui sibi ex
animo ac sincire serviebat, aificere illum voluit. ,
Sed si manus, au; oculos, aui alia id genug men\bra , ,
\ ,
inesse Deo suspicentur isti, quod ad etim modum
.
prophelis et apoetolis conspeclus stt, inani quodain
siudio contcntionis elali a vcrilate ipsa ref Uuntur. , , *
, . \
Necesse quidein est his omnibus adhibere fidem,
, * , ,
quae in sacris Lilleris asscruatur : quemadmodum
. ,
vero sese babeat, soius ille cognoscit. Proindeque
vere quidem apparuisse certum e s l ; apparuil au- . " , 1
tem quoinodo voltiit, et quocunque modo 8 2 0 ^

apparuil, vere apparuit. Oinnia quippe polesl Deus;
uec est quidquam, quod ejus poiestatem effugiat.
Idein vero comprebendi non polest, cum sit spiritus, quem inlelligeniia nulla peuitiis percipere potest: itaque ut omnia contineat, et a nullo contineatur. Caeterum qualis est Pater, talis est Filius,'
lalis el in diviniiate Spiritus sanclus. Ex quibus
solus unigenilus Filius carne veslitus est, quacum
a mortuis excitalus esl, eamdemque unius in comniunionein spirilus cunr divinitate conjunxit, et ad
dexteram Palris, ut scriplum est, in gloria conseditQuemadmodum
igilur comprehensionem i n iclligentiainque superat, sic omnia quae de illo
1
Epbcs. ! ; Hcbr. , 1. f o r .
, , ' . \ , \
\ .
, \ , *
\ ,
kr , , &
. * \ , \
. ,
\ ,
, \ ^
. \ , ,
<

Cor. .
355
ADVERSUS
I I J E R E S E S LIB. I I I . . I . H 2 E R E S .
LXX.
554
i v , \ dicuntur, veriggim* sual. Sicut aulem comprebendi

\ * *
Deug non polesi, ita de illo quidqnid aggeritur per, , Inde comprebendi nequit. Nequit aulem eatenus
, \ soliim, qualenus Deo convenit, et eo modo, quo
. \
inest in eo gpleodore, qui comprehensionem excedii
\ \ , omaem. Haec nos pro viribus noetris, ad Dei bono , \ - rem et gloriam, humana liogua disputavimus : non
, , enira alia voce aul sermone uti possumus, qui sit
, \ eo praglantior, quem nobis modo quodam ac mcn \ . \
eura Deus aitribuit; tametsi pragtanliug aliquid
, mente deDeo concipiamus. Verum quantum noglra
' *
mens capit, lantum os eloqui non polesl; quod vt
, \
mensura illa cwrcetur, et corporeis insirumenlig
,
affixum lenetur. Quocirca imbecillilali noslrae Deiis
indulgens, quain de ipso notitiam adipiscimur, ac gloriam deferimus, qui bonique consulit, duui
illam eliam supra virium nostrarum captnm extendimus, non ut ulla in re Deo gratiflcemur, ged tit
illum quoad situm in nobis est, laude celebreraug, ut el <fe iilo religioge senliamus, et ab ejus graiia
et yerilate noa excidamus. Alque ha?c adversus Audium Audianosque dispulaulea, illorum dogmaia
propoguimus, quae gimpliciori quadam ratione ac pertinaci conteniionig sludio lurpiler aggeverant.
1
*. " \ , *
IX. Habenl vero el alia complura, quibtis polis
siraura nituntur, seque ab Ecclesiae conjunclione
, ' \
segregarunt, qnibus el alios plerumque conlurba ,
tos ab eadem Ecclesia divellunl, ulrinsque scxua
\ . hoinines. Nam cum Judaeis Pagcba celebrare vo ,
hint, boc est, quo lempore Judsei Azyma gua per * , \
agunl, lunc illi Pascbaiis celebrilatem obeunt, ut
*
ab Ecclesia digsentire videanlur. Qtiod videlic< l
\ - olim h;rc in 821
Ecclesia consueiudo recepu

fueril. Quanquam nonnihil bac in parte calumniait , (4)
tur, ei ecclegiagticig ialsatn raiionem objiciunl.
, \, Conglantini, inquiunt, tempore,
intperaiorig ralioneni baberetig paternam , in celebrando Pagchaie
*
consuetudinem reiiquistis diemque commulagtis,
, \
ut vos ad imparalorig naturn accommodarelig. Qui .
, , " (5) Q dam eliam pervicacius definiunl, el, Cum naialis,
inquiunt, Conslanlini celebrarelur, Pa&chatis ratio, , \, .
\ ' nem iramutastis. Verum si eadem quolannis dic
, \ \ \ Pascha repregentarelur, in eaque celebrandum esee
slaluisset illa gynodug a Conatantino collecta, pro ,
* * - babilig igtorum essel oratio. Nunc cum annis s i n , gulis non eadem temporam series puiatioque re . gpoodeat, inanis est ista ralio. Non enim ob nala , lem guum, sed ad Ecclesiam conciliandani, ei rei
. - gladium imperator adbibuil. Sane illud faienduin
nobis est, duo quaedam maxima per religiogiggi , mum, ac bealissimae uiemoriae Constantinum a Deo
, egge prsegtUa: quorum primum fuit, u i oecuinenioa
, \ ' synodus cjlligcretur, ac fidei summa Nicaeas explicala pro|K>neretur, et epigcoporum qui conveiio ,
", D rant gubscriplione coniirinaretur : adeo u l Ario
1
Leg. .
Gor. .
* Cor. .
(4)
.
Imo
. Jaclabant baerelici ac , Nica3nos Patres, in Constantini gratiatu,
lcgilimatn Paschatis celebritatem nova ganclione
iM^rUirbasge. Quog refellil Socraleg lib. v, cap. 2 5 :
\ ; , \
- .
(5) " . AD nativiiatis oiem, an
imperii natalem imellig;il, dubitari potest. Imwlit
enim Nicaenum conciliuin i u euin annum, quo Gou*
slanlinus Vicennalia celebravii, adeoque natalem
iiuperii diem exquiaitiore porapa el apparalu colu.u
55
S. 11
proftigata, Tera omnibue ftdes ac sincert prsdica-

retur, altertmr fait cdebramii Pasehaiie ad stabitienriam itftstnim omniuai eoncardiam ewendata
ralio.
Jampridrm enim, et a primis usqne lemporibu*,
variaj in Ecclesia de bac solemnitate conlrovcrsiae
ac dissensiones exsiiterunt, quae quotannis risunt
ac ludibrium aflercbant. Nam afii qnodam conlenlionis ardore ante bebdomadem, alii posl hebdomadem inibant, alii antevertebant, alii mediolempore,
alii postremo peragebant. Et, ut uno verbo dicam,
miriiica qusedam eral et laboriosa perturbaiio. Nec
.illud eruditis bommibus ignotum est, quam saepe
diversis temporibus de ilHus feuli cdebritate varii
ccclesiaslicae disciplinae lomulias ae conlentionea
obortae stnt, pr&sertim Polycarpi ac Vteloris aetate,
cum Orientalee ab OccidentaUbus divalsi paciflcas a se invicem litteras niillas aeciperenl. Quod
idom et altts teinporibua accidit, velul Alexandri
episcopi Alexandrini el Crescenlii: quemadmodum
lontra se niutuo scripseriut, el acerrime pugnaver i n l . Qtue quidem animorum opinionumque dislraclio, ex quo semel post episcopos illos, qtii ex cireutticUiojie ac Jtidseorum 822 ^
ad Christum
seae converlerant, agiiari coepit, ad noslra usqiie
S56
'
.
\
, ' ,
, \ ,
* \ ,
, . \ \ ,
,

\
,
, * , f
(6) "
*
\
,
, .
, \ ,
'
, .
lempora eodem esl lenore perducta. Quamobrcin qui lum ad Nkaenato synodum undique coufluitrani, rc accnrate cognita, communi ab omnibua concordia alque ex idooea temporum compulatione
ei calctilo, celebraeduni esse siatuerunt.
> t a
X . Audiani vero ad instttutttm mum quamdaiD

. (7)
. aposlolorom eonslitiHiowe aucioritatem accom , modant. Qui liber tanieUt dubiae apud nonnullos C , .
fidei sit, non est famen iu prwbandus. Nam in eo
, quae ad Ecclesiae discipunam attinenl omnia eoin- ,
prebendunlur; neque qutdquan aul in fide ac ca- , , . ,
tbolira professioue depravaium, aut Ecclesi ad- ' \ ! ,
ininislralioni ac decreiis contrariuHi conlinet.
Sed quod ad locunt illnf* attinet, unde wiam de .
Pascbate seiiteiitiain affirmare conantur, buuc illi , ,
perperam iuierpreiaatur et ad alienum sensum per . '
insciliam iradueinit. Eienim aposloli in illa consU- , " \
, , ,
lutione ha deflniuni : Ves, Hiquiunt, tenporuin
1
(6) .
Quaenam sub
Alexattdro Alexatidriae episcopo Pascltales ieUc lurb fueriiii, nneqiani a me leclum, vel audiliim; sed
nequc quis Cresccnlius ille fucrit. Quairaiil aiuplius erudili.
<7) ol avrel .
ComtihUiew i *pQ*tolica$ ad erroris sui palrociniuiu aiTerebaut
Audiani. Quo iu lii>ro slaluluiii erat, ul Pascba eoclem lempereceiebrarelur, quoitlud frsMres obirerU,
qiu e circumcisione itt Clirisltun credideranu Cujus
dicti enleiitiaiii ejusmodi esse volebanl, ul Judaico
r i i n . boc esl xiv luna, Chrietiani Pascba facercnl.
CmUra quos Epiphanius aliter decrelum expimil:
iiimirum pacis el coticordiae studio consliluluin ab
auosiolis, ul quandiu oi Cbrisliani
Hieroaolyinis piaesideretU (quod ad Adriani usqire
tempora persevcravii), ab iis ne dissenlirenl relia u i ; ac vel abcrrantes sequerenlur >18, qnam
Ecclesiae concordiam solverent. Addil et alta qtmedam ex eodein CoustUutionum l i b r o , quae paulo
posi vidcrimus. De apostoticit bisce Constiiulionibus
dubilatitm a noDAuIlie, praefaiiir Epiphanhis. Qo

eodem noiuine circumferunlur bodi i n octo libros
distinctae, quae a prioribus illis, ac nihilominus dnbiis, quarum roeroinil Epipiianins, diverss vktenUNT. Elemm quinqtie ex illis senlentiie hoc el $eqiienli numero eilanUir : quse in vulgatis iiusquaiB
reperiunlur; imo vero coniraria quxdani in iis legnntur. Nam tib. v, cap. 16 de Paschatis celcbrilate calbolicuiw dogma propalam edicitur, itii posl
aeqninocliura iaslaurelnr. Tum ne cum iiiduiis agalur : *

\ , , et alia qua?dani : qtwb am a superiori
sanciione discrepanl, aut si in antiquis illis Constitutionibut legebantur, mirum est boc tam praseiHi ae diserto testimonio usain non esse conlra
Audmnes Epiplraniuin : qui Jttdaeorum mert celebrandum Paecba iisdem ex Constiimiionibtu aflirmabaiil. Apparct igilur aliud fuiaae coiisiitntioiiiiiii
genns, qtiana quibus bodic Clemeotis nomeu iascribilur.
ADYERSUS ILERESES L I B . I I I . . 1. ILERES. L X X .
557
rationcs ne subdircite; scd eo tcmpore celcbratc,

quo fratres vestri, qui ex circumcisione prudierttnt.
Cum iis ilaque Pascba peragiie. Non praectpnml,
quo tempore fraires vestri, qur in circmncisione
stint, sed qai ex ctrcumcfeione prodierunt, illos
ipsos declareiit, qui ad Ecclesfam a circumctsione
transierint, ex eo deinceps tempore daces et auctorcs fuluros, utqne ad aliorum auclorilalem adjtingercnt sese, ne alii alio tempore obeiindum sibi
Pascha credcreitt. Hane enim umtiem illi ciiram ac
diligeiitiam ipipendisse videnlar, ul pacem ac CORcordiam astringerent; neve dipsidia, aique opinionum dissensiones exsislerenl. Audiani vero ctim
apoeloli illiug decreti sensum minime perciperenl,
ex eo 8ic apud se cogitarunt: Pascha Judxornm
more celcbrandum videri. Porro post consliiiilionem illam quindecirn e circnmcisione episci pl
fueruut, idque Hierosolymis, quonim auclorilatem
Cbristianus omnig orbis sequi, et cuni illis celcbrare Pascba debuil: una ut omnium concordin,
una professio, una celebritatis obcundie ratio ac
consuitudo firmaretur. Igitur ad hominum mentcs
in unain Ecclesia; socielatem, qux lanlo temporis
(8) - ,
/ '
\ ,
*, \ .
,
, . ,
, ,
, ,
\
, \
, \
' , ,
\ , .

, \
.
6 0 ' , , , . (9),
. (50)
.
(11), .
35S
F. .
(8) . Falsum est decrevisse uiiquam apogtolos ul Judako

rite Pascba cetebraretur, aui eum iia etiain Chriglianis alque episcopis, qui Judaice ac roinime
legiiimo lempore fungereiuur. Qtiae enim est isla
raiio aul quid in mentem Epiphanio venil, nl ab
apostulis conslitulum istud assererel : oporlere
Cnrisiianos oinnes, ac cnm rccutilis Pasclia fac^rcT^Mmis boc absurdum deiretum
iuissei. Non iiegamtis aliquol sallem apostolos i n i tio ad Judaeorum se lempus accomniodassc; quod
de Joanne Polycarpus et Polycrates Asiati ique
omnes conlra Komanos ponliilces excipere solebaul, ul Eusebius aliique velereg lestanlur. Yerum
id ulla conglitulione deflnilum ab aposiplis negainus oinnino. Quin poltus conlrarium ab iisdein
illis conslal fuisse iradilum. Cujus
merainit Eusebius lib. Wtsior.,cap 45. Nam cum
dixigsel Asianos , xiv luiia,
Judairo more, Pascha percgigse, "
, subdit inox, < a-teris
oiuriibus per orbeiti Ecclesiis
coalrariam fuisse coiisuetudiueiii. Sotraies
Yero lib. v, cap. 22, srribil, Tessarcsdeiatitas jactare, se celebritaiis suae fom ulam a Joanne d i dicisse; conlra flomanog et Occideatalea onmcs
suam gibi ab apaetotorum principibos tradUam aesererc. '
. Quam eamdeni
Pelri ac Pauli tradilionem Calholici in Britannia
conira Scotos urgebant. Vide Bedam lib. llist.
Angl.
(9) " 0 . Si vel abcrranics
illos, qui Judaicecelebrabanl, iinitari jubenl apostoli,
recie id ab Audianis allalum est ad sui ac Jtidaici
Pag. balis prxgidium. At Epipbanius '
el ad lempus duntaxal inslilulum boc fuisse
ceiisel.
(10) . Quae
sequuiitiir, miruro i n moduro iuiplicata sunl el obscura. Suspicabar haclenus illaiu, de qua
loquiliir, de Audianis iirtelligcndaro, quibus Connituiionum istarum derreia refraganlur. Quid
anim aliiul facerem, in lam abrupia incondilaque
aejtleaiia? Verum allemius in auui locuin iucum-
bene, ex consequentlbus didici, aKum esse sensum,

quem libi paticis exponam. Cum Audiani ad Jndatcaui Pagrbalis cougueludiuem aglrueiidaro locum
quemdam ex apottolicit Constilutiouibu$ proposuissent, qni hoc ipsum digerlig coucepligque verbis
leslificari viderelur; Epiphaniug adversus legitf
verba legis sentcnlia pugnavii et ad tempug dunlaxat ac tucndae concordi gratia, ' ,
derretum illud exstilissc docuil. Cujug deiensiouis
illu&trandae oausa alteram iisdein in Constitntionibus et confliclum inesse demonslraf,
qnatenug dhersa? saiKtioncs sibi invicem npugnare
videnlur, cam revera non discrepnit, si non lam
verba, qwam senlenliain speites :
. Sic eiilm hsoc interpretanda tTedbuug. Esi aulem legum ille conliclus ejusmodi : JubtMit apostoli Azymorum ipso
die jejunia et pervigilia a tbrisiianis* obiri. Item :
quo illi lempore (ouviviis et bilaritatibus vaeani,
lugere ac jejunarc tbristianog, el contra lugenttbug illis eputaii ac laHiliae ge dedere. Alia porro
lcx Donihiicig diebus jejunare piobibct. Qiiainobreii,
si in Dominicam primng apud Judxog A7.yniorui
dies incideril, ex postertori lege jejimare nefas
fnerit : quod prior lamen congliliitio prsegcribit
Yideg manilegtain . Ejusoiodi egl rlln de
Pascbate Judaice celebraiido sanetio, in qtia, per~
iude ul in aliera, legislatoris mentem ac sefilentian
considerare debemus. Ea vero g'tc iuterpreiand
est: Quolies ante venium aquiijoctiinn quartudecima Jiidaici Nis .n incidit atque illi Pasclra guunx
eelebrant, Cbrisiiani soleuinia jejunia progeqiii
debenL Sin, ut saepe fit, pogl anquiiKictiuni fcsuiu
illum diero obeant, eodem die Christianis Paecban
suuin agere ac teiart licet. De quo ad geqiienioiiik
numeruni plura dicemug.
(41)
* interpretor vtgilia* e* *iutwnes q.uw *
j^junis obiri solebaut, de quibaa alibi. Lm
' nihii aliiid eat, quam ipeo die
Azymorum, sive, ul Hebnei dicunl, cptn CQHD. ^
onim usurpare solel EpipbaDiue. lia nuro. x n .
, el,
, u i guo loco dicemus. Cbronologi nostri kibciUei^ dieia, aui anautu appellaoU
y
553
S. 1
560
spalio oondum oblineri poluerat, conciliandas, Pa-
Irura illorum cura diligenliaque, non sine Dei nulu,
.
Conslantini lemporibus incubuit. In apostolorum vero Constitulionibus ad concordiam perinde <te~
crelum illud perlinel. Id quod illi ipsi leslantur 823
verbis, Quainvis aberrent i p s i , nihil
id vos commoveat. Caeterum ex iis quae eodem in libro ecripta eunt, Audiani facillime confutanlur.
Jubent enim eodem in loco medio azymorum tempore pervigilium obire. Hoc aulem in ecclesiaslica
temporuro suppulatione Ueri perpetuo non potest.
'. (12)
X I . Tria sunt enim praecipue quibus Pascbaiis
celebritas alligalur : solis in primis cursus, propier , \ ,
Dominicam ac mensem; tum luiue ilidem cursus,
, idquc propter legem, quae decima qiiarla luna i m , .
molari Pascha praecipil. liaque neque celebrari
, ,
antea potest, quam aequinociium confectum s i t ,
(15),
quod Judaii nequaquam observanl; nec accuralam
h i s
hoc in iiegolio ralionem inire studenl, apud quos

* , \ .
depravala ac periurbata sunt omnia. Yerum licct
\
laniae quxstionis tam sil exacla decisio, non tamen
, \ ob ejusntodi quaestionem accuratamque rationem,
, ' .
sed ob unain concordiam haec ab apostolis pronun\ (14)
liata sunt. Quod si vel cum Cbrisli bostibus, ut illi
puiant, aposioli celebrandum esse Pascba ceusue- , ,
'
runl, quanlo magis ad eamdem rctinendam con ,
seusionero cum Ecclesia celebrare convcnit, ue i l ! ;
lius coneordia lacerelur! Quinam igitur istud eflici
\ , , "
poleel ? Sic cnim iideni apostoli praecipiunt: Dura
, ,
epulaulur illi, vos jejunanles pro illis lugele, quo .
uiam festo illo die Chrislum in crucem susluleruut.
\ \ (15)
Cumque illi lugenles azymis et laclucis agresiibus
1
Oeest aliquid.
(42) . Atqui duo tan- C Epiphanius, ut postea videbimus. At cnim Azymis

tum bic aperte ac disiincle comineinoral : solis
seplem tolos dies vcscebantur, Deuler. x u , 19. Ea
curstnn, propier Dominicum diem ; el hinareia ob. vero moeiorem ac irisliliam signilicant. Nihilominusiamen diem ad vesperam, aul incuntem xv
lunam. Qiue et Ambrosius Epistola ad epiuopos
jEmilicu complexus < s l : Duo tcnf, inquil, observan- buic doloris significaiioni exiinil Epipbauius : relida tfi solemniiate Paschte : quarladecima luna et quum d i e i , adeoque caeleros omiies, azymomm
usii consecralos bilarilalibus el conviviis altribuii.
primuf meniis, qui dicitur Notorum. Yeruin in soCujuseacausa reddi polest, quod epuluni paschale
lari cursii duo conliiienlur; primus mensis, sive
cuin reliquoomni apparalu, tuin lactucis agrestibua
aequinocliuni, et feria. Quare iria haec cclebriiaiis
ad azymos panes adbibitis lucluosum quiddaai eC
illius velul discernil explicalque haeresi 50,
acerbum repraeseniabat. Quod a prtnio die Azynmnuin. 5, qiiariaindecimam lunae diem, aequinoctium
rum, et insequenlibus aberal. Eo.Jem et illa magiTernum ei Doiiiinicam.
(15;
. strorum observalio perlinel: seplenos quidem loios
dies fermentato vesci nefas fuisse: at iueunle dunDe quo Irequenies Catholicorum panim querehe
taxat XT et exacla , boc est in pascbati convivio
adversus Cbrislianos judaizantes; partiiu MFI iltos
azyma vi ac necessitate lcgis usurpasse. Exira hoc
ipsos Judxos insulaiiones. Yide Consianlini A u lcmpus negleciis azymis, aliissenimibus, aul frucliffiisli Rescriptum ad Cbrislianos ex Nicaena synodo.
fius vesci potuisse. K. Mose ben Maimou toroo f,
Exslani el veteres canones, quibus norainatim istud
vetilum e s l : de qua re ad hseresin L I , in Diatriba b Jad.,Tractatu de (ermentalo el azymo, cap. 1:
dc Jtidaeorum anno copiose diximus.
rofD by\H mn : men nara rh^ bnn - I K U D "ran
(14) . Fortasse leg. \
io rm^s is imSp
jrm
rr bi ran
, elc. Sentenlia vero ex Lalina inikrpi elaiione
TlSl nixy Vbci. Verumtumen in reliquo
perspicua esl.
celebrilalis tempore azymorum esusdunlaxat permit(45) . quod
titur, ul qui velitazymu vescaiur; qui malit, oryzam
Nisan jejmiaverinl (neque enim inter dies J T W n
vel milium edal, aut polentam, aut frueiu*. At in
sive Augariaruiu reiertur), eed quod exaclo illo
nocte xv, duntaxat *zymi$ uti oportel. Quod de
:pso die Pascbalein agnum cum azymis el lactucis
agreslibus coiuedcreitl, Exod. x n , 8 et 18. Eraul
die azymorum, quam XTOT, sive collecUm voeiiim azyina moeroris ac luclus indicium. liacabant, potissimum observanl, eo freti Scriplurae
que Deuieron. xvi, 5, vocaiur
cnS, panis aftesiimonio, quod cum Exodi x n , 19, scriptum s i l :
flictionu. Epipbanius auleni , Nisan
Primo mense, quariadeiima die mensU, ad vetperam,
diem facere Vidctur ; qui dies Pascba
comedelit azyma, usque ad diemvicesimam primam
dkebaiur; quod sub ejus vespcrain agiium iinmocjusdem memi* ad vesperam. Seplem diebus fermenlarent; eodemque occaso jaiu sole vescerentur;
lum non invenietur in domibus veslris : idque D?u, id esl ineunle jam xv. Queni quidem
teron. xvi, 5, repeialur, tamen ejusdeui c. p.ns
diein Azymoruni priinum iioiuinabant : ct buuc
commateH, sex lantiim diebus azymacomedi jubeai.
ipsuin laiium ae genialeiu illos babuisse leslalur
(jndeR. Selomoad cuin locum Ula scribit
Trt
y
5W
ADVERSUS HifiRESES L I B . I I I . . I . - HiEHES. LXX.J
vescenlur,
vos
epulamini.
Caeterum
nonnunquam
, .
accidil, ulDouiinica die azymis utantiir. Advenicnle
. ^ , quippe Doininicae vcspera, pascha suum immolare
. , (16) possunt. Nam post vesperam praeteiito Sabbatoopus
islud ipsis exercere non licet. Posteaquain igitur
, . "
sacrificaverint,
si ad epitlas consurguni* nos Do*
(17), ,
miiiicam
diem
quonam
paclo luctu ac jejunio ira*
, \ ducenius, cum aposiolos in illa constilulione iia
; ,
pr&cipientes atidiainus : Qui afllixerit animam suam
,
Doimnica die, maledicltts cst Deo. Videsue quam
. \ $ \ \
exacla
sil isla ralio, qusR illorura senlenliee opponi,
lur, cum ex aposlolici decreli sententia negolium
; []
coufici nequeat? Sed in sensu iulelligentiaque tola
(18) , '
361
130
raw
nracn
rhzH
<P
l0d
i i s i , r m
C o
s t i t u t
prsescribitur.
Niinirum
ymis vescuutur, cl higcnt, epulari Clirislianos :

CIIIII au.em epulaiiiui* i l l i , vicissim jejunare isloa,
ac lugere. AUera vero lege praecipilur, ut ne Domi*
nica t.ie jcjtinctur unquam. Quacduo invicem repugnanl, si ad verba duntaxat respicias. Inlerpreta*
ODp- H o c c s l : Docet de manducalioue azymo~lione igiuir arijiivanda sunl. Eadora itaque rationo
rum in die v n ; qnemadmodum non delita cc ivccs- nrius illud decrclum, de celcbramlo cum Jud&is
saria $it. Jnde igitur disce, quod ad vi dies attinet; Kscbalc, si in verbis ipsis bsereas, absurdum c l
quoniam ecce seplimus dies cum vt summa compre-ab ecclcsiasiico rilu prorsus abborrens videtur.
Ideo incns cjus ac scnlcnlia magis, quatn voces aU
nenderetur, ab ea exceptus e$tt ut ostenderel, azymorum in ilio die manducationein permksam duniaxatlendcnda: sunl. Scnlenliam orgo deinceps explical.
fuisse. Neque vero ut de hoc $olo die docerel islud,Qiiam priusquaui aliingiimis, observabis prioreni
ideo exceptusest; sed ul idem de tota dierum summa illam , cl coritrariaruin lcguin conflicluin,
inlelligendum relinqucrel : nimirum uti septimo uiequem iu exenipUim allalum c se diximus minime
pcrmissum est solum azymis vesci, ita reliquis omni-bue loco dissolvi. Non enim cxplical, quomodo ab
bu* permissum est (non imperalmn) exceplu nocte gj^nerali illa de jejunio consiiluiione Duminicadies
prima, quam Scriptura azymorum usu obligari vo- excipienda s i l . Sd Cbri*
stiano more signiiicavil. De quo ncmo diibitabai.
luti. Hc ille. Quod ex eodem R. Saloiuone Glossa
cap. 7 Traciaius Kiddusch hachodesch cvideulius Quocirca quae stquuntur ad alteram ac
ui*
./r.. ...
^w*^-. ^ v , w-m quasslionis caput ipsuiu altincnt : atquc illud expla
bis verbis aiTirmat : *> | W H i n r r W l n w
J
apostolici.m illud dei:relum accipiendum sit,cum Juduis Pascba esse cclebrandum.
y o i SDK^ vh&* Quoniam ecce media nocte primaNon enim perpetuo ciun illis peragendum est, sed luiu
Pauhali usquc ad xxi diem manducatio azymorumvidelicel, ctitn posiaiquinociiumilli suuni Pascbacepermhsa; ea lege duntaxal, ui fermentalo non lebranl. Alioqui, si, uti sa?pemimero fncitmt,aequivescantur. Ex iig liquet, cur Pascbalis coena luclus noctiun antevcrlanl, imilandi non crunl. Ksl i g l u r
legis isia senlenlia , u l ajquiuoclio cointnisso cum
el solliciludiuis arguinculum babuisse, reliqui dies
azymorum. bilares ac l x t i ab Epipbanio fuisse d i - Judaeis Pascba celebreiur. His, quae bactenus di< la
sunl, subduclis oninibus, ea de apo>lolico illo de~
caulur.
cieto Epipbanii senleiilia colligilur : Priniis Eccle(Ib) kcnipar, . Negatiosiae temporibus, praesertim qiiandtn episcopi c i i nem expungendam esse censueram. uiita scripscrit
cumcisione Hicrosolynus pra?ficninl, statulum csse
Epiphanius,
uli Pascba cum Judaeis obireiur, boc esl iuna ,
. Nam illud ex supcriori genilivo
quamcunque iu dieni i n c i d m l , dummodo ronfecio
repelitum videlur. El vero causain ejus, quod pro- jam aequinociio conlingal lia enim illud, quod
xiine dixerat, posleriure boc menibro reddi sta- eaedeni Con&lituliunes jubent, accidet, ul lugenlibiit
lueram : nimirum cum appetcnluDominicaB vespera
Judaiis, boc esl, quo die azyina cum lacliuis ngrrimmolare Pascba liceat; quoniam jam Sabbatum
siibus conicdunl, epuleiilur Cbristiani. A.lcnnn
c
a n l t
q i l 0
ooniinAL: n.,iQi
**rv\ar*r vpiii.m.
..
continet;
quasi Snhhain
Sabbalo sacrifirare
velilum fuerit.
Faleor. Sed eam lamen Epiphauii verba ipsa praB
se ferunl. Cujus erroris suspicionem ab co removere ila poterimus, si recepia negalionis p:\rticula
eensum bunc elicianuis : Dominicse appelente
vespera, Pascba immolari licuissc. Nam posl vesper a m , desito jam Sabbato, opus islud, nempc inaciationem agni, non licebat ex&equi : proplerea quod
iroroolaiidus agnus fuil D^n^V.l
inter duas vesperas; id est ab hora ad , ut Josepbus exponil,
obtineri potesl, iiisi poslndie Pascliatis Clin

sliani, sive pnmo die Azymorum Judaicorum, j r junalura per illud lempus in Ecclesia fuisse volimus. Quod esl falsissnnum. Cerlum enim esl tolis
tllis quinquaginla diebus, qni ad Pciiiccosten i n tercedunt a Pascbale, jejuuium ab Ecclesia esec
sublalum. Timc igilur soluin evenire illud poiuii,
u i epulantibus Judaiis, Cbrisliani jejunarcnl.
quolies anlevernum a>quinoclitim a Judaeis Pascl.a
perngeretur : quia nondum Cbrigliani jejunium solvcbanl. Yerum nulla tain enticleata bujus, elsupelib. ., cap. 45, vel 17.
rioris numcri declaratio potest excogiiari, quin
(17) Apa . Poslridie sciplurimuin adbuc dilticultalis supersil. Quis enini
licet, ac post cpulum pascbale.
pseudodialaxes istas inler se conciliare pos&it, cum
(18) . Jam alias Pascba Judaice celebrandum esse defiiiiufil
horuin verborum paiiloanle declarata semeiilia est.
quamvis abcrreni Judsei : alias Judasis Azyma perVult enim in apostolicit illis Conslilutionibus legis- agenlibus, jejuniis ac vigiliis operari Gbrislianoa?
Ialoris menlcm potius, quam verba ipsa spectari.
ac reliqua ad eiun moduoi, quae nulla inlerpreUiio
Quod u l ostenderel, quiddam attulit,
ab errore jnnluaque conlciiuonc vuidicare poiesL
r
PATROL. GR. X L I I .
12
365
S. 1
501
1
illius dogmaiis Ycrrlas consislil, ei cx apostolica , , , illa constitutiene liqad, concordiac gralia sic csse
, \ , decreluni, ut ad conscusioncm slabiliendain, id
, \ .
quod nexus ipse orationis oslendit, si Pascha celcbrcmus, adeoquc ct illi cclebreul, post aequi- , ,
. \ 4 i o c t i t t i n 8 2 4 id oinnino facianius, quemadtuoiluHi
, \
pcrsxpe nobiecum celebrare illi solent. Cum iale, \ * \
rim el anie aeqninoctium confcctum id ab illis per
agatur, cum videlicel eoli Pascba suuiu obeunt.
. \
Qtiodei nos tina celebremus, in eumdem annum
.
diio Pascbala nobis incurreiit, anle vidciicei et post
,
jnquinodium. Tnna anno sequenle ne unuia quidcm
relebrabitur : eoque modo inslilutum omue no- , ,
.
Uura suinmo cum errore conjunclum a verilate
j>ciiiuis abborrebit. Eicnim anle aequinoclium nondum annus impletug est; neque legitimum c i r c i i itionis lempus, quod a Deo bominibus praestkutum cst, confectuin putatur, nisi aequinociiuin
praHerierit.
XU. Qiia de rc plura a nobis commemorari pos- *
*** ,
scnt, cx quibus constarcl majores nostros galuber- ol , '
riino consilio, sWe potius Deam pcr illofl rcligiosis-
simi illiiie ac sanctissimi dici celebrandi accuralis- \
siina Iradidisse ralioncm, ut iiimiruin ppsl #qui- , ,
uocliiun iuirclur, quoiies ! u n dccima quarta dies
incidcret, non u l ipsa decima quarla peragaliir; .
iiam Judsei quidem tinicam diem observai^l, a nobis vcro non uirius, scd integre hebdomadis ba- * * (19),
benda ralio est. Ob id lex ipsa veiut tempug dif- . \
i~unden&, ccipittis, iuquil, vobis agnum anniculnm, ,
inmaculatum, perfcctum, decima die mensis; quem , ,
*
tos servabili* mque ad decimam quartam. Et immo-
4ubiti$ Ulum ad tetperam decima quarta die meit- .

sis \ hoc esi lunac. Proinde id Ecclesia? consuetudo

,
reliucl, ut Pascbalis foslum, hoc est hebdomadem C

ab aposiolis k i illa consliluttone prafixam, a seunda Sabbalorum celebrare incipial; quac dies
agui est cmptioni dicta. Quod si xiv lunae dics
iii n Sabbaiorum incidal, indidem agni iminolandi
tempus ir.cipit; sivc in Sabbalorum, sive in ,
sivo in v, sive in Parascevcn, sivc in Sabbatum
tpsura, quandoquidem vi omnino dics ci negolio
1
Exod. xn, 5.
(20).
,
\ *
, * \
. \ (21)
, * *
. ,
(lomarius legil .
(19) " fyiir . Sex dies lnbdomadem

mm Oominic.T, sive fcriie prima3 boc loco non
faiiunl, aiinumerala Pasclialis celebr.tatc, quao
nicminit, quod ab ca niiiiqiiam Xcrophagiae hebtiobcbdomadem lerminal.
nas inire possit, cum Dominica die jcjunare nou
(iO)
.
II;cc P6l glossa, lireal. Et tamen si in eam xiv lunse dies inciderii,
qiiam ex conimuui seulcilia ad ScripUirx locum
poetridie Xeropliagiam incboabani. In Tessaresccndtexuk. Neque eniui lunac Scriplura boc in neco- decaliiarum bseresi, qu# estnuinquagesiuaa, nuai. 2,
lio mcminit, scd menscm duntaxal nominat. Nos
de diobus i g i t , quos anle Pascball solemne tam
dc Juda*orum anno supra disseruimus.
Judfti, quam Gbrisliani celebrabant. Reprehendit
eiiim hwreticos, qui ad unum diero respeclum ba(21) Kca .
Non
unitts diei Pascbalisc sed loltus bebdoiuadis ralio- bercnl, cum a decima die agnum deligi asservarinem babct Eeclesia, qbam XerophagiiB, aut Sanclam, que lex praecepcrit. Unde qninque ab illis dies obseraut Pascha cliaiu appellarunt, u l ad fineiii bujus vari debucrant. De Juda3is enim ac Judaixantibns
operis adnoianms. bi igilur xiv luna in fcriam se- Quarladeciinanis loqtiiiur. Porro Judaei cum decinia
cundam incidcrit, aut in rcliquos hebdoinadae dies
uarla diead vespcram Pasclia peragereut, etdecima
ad Sabbaium usqiio, bebdomas Xnrojdiagiae celeie agmimcaperenl, solidos dies religioni Pascba
bralur, el a ffria sccunda ejus iniiiiim ducilur.
lis atlribucbanl. Imo vcro cum cxeiinle xiv agnum
Toiam hanc hcbdomadem , maclaimmolarenl, ineunte vespera xv bujus, hoc esl xv
tionem agm nuncupat, quia in apparalu celebritatis paiteui libabant, adepque vi dies observabanl, non
el iniiuolalionis dics ahquot a Jtidans oliin posili.
unain dmilaxal. Quare nos eo loco, id esl p t g . 4 - 1 ,
Nam , u l supra docuimtts, nihil aliud
v. 2, pro
eslquam celebralur, peragilur. Sii*. illud ioan. v u , 7,
rescrileiidiiinpiitauius. Quaui einca*
, accipi putcst. Ca*te- daiioneiu seiitenlia tpsa postulal.
I
565
ADYERSUS ILCRESES LIB. ] . . I. niERES. L X X .
W6
, , 6, . (22)
,
, \
, , (25),
\ , \
(2i)
, ,
,
, \
,
, \
, \ \
* ,
,
, . 01 , -
destinantur. Nam neqoe a XYI lunae die, nequa

a ix xeropbagi ac Paacbatis, hebdomadeai, quae
gancia dicttur, inchoare possumus ; sed a ad i l luceacentem ugque X T , qiias est duos Suler curgus
lacig ac noctig iolerjecta. 825
dierum ille ipge numerus obeervalur; lamelgi ilJacescentem quoque una comprehendal : propter
el exaclam solaris cursus ab aequinoctio rationem
et lunaris perinde cursus, ob ejus , ac plenae
inguper hebdomadig, Dominicae diei gratia : tuin
vero ut a luna* die numerandi dueamug i n i i i u m ,
qux est agni delectus, et nominis Jesu liitera prior,
quoniam quidem ipsius nomine, qui ejns siroiliiudinem referrel agnug, capi golebat, a lunse die
boc modo praegcriptug. At neque illucegcente , neque ab ix lun die, aut initium repetere poggumag,
aut flnem gtatuere. Eleniin anni golig, ac lun,
cum ob dissidentes muluo cursug vicigsim sese auperenl, insequalilalem illam afferunl: non quod
aliquid a Deo, quod offensionem babeat, congtilutum fucrit, ged quod ab co poliug accurala itta ra-
(22) &.
Mullum implicatus ac salebrosus hic locus est; quiuetiam guperiori doctrinse consentaneus videtur : qua deiinit u i i cst, st in aliquam e sex hebdomadae feriis XIY
luita ceciderit, hebdomadem Xerophagiae inire ab
ae^.unda feria. Fingamns itaque lunam xiv in Sabbalum incurrere : iiicipiel Xerophagia, sive Pascbalis bebdomas ab anleriore feria , ut dictum est.
Aiqui baec ipsa ix cst luna, non x. Quodsi u l Scaligero, Calvisio, aliisquc visum est, difluDdeudum
sii Xeropbagiae iiiiliuiu in feriam n alteriug bebdoiuadis, ilidemqtte Pagcha a lukia xv in xxu trangfereudum, Xeropbagia a xvi luna inchoanda fuerit,
qui>d legiliinuiu esse nejpl Epipbanius. Quare vix
esl ui expedire uos ex his laqueis poggiroug. Sive
enini Xerophagi* prima diea in illa bypotbesi sil
feria gecunda, ab luoa ix bebdomadem sauclam
auspicabimur; sive in sequeulem feriam secuadam
differalur illius iiiilium, io lunam xvi incidet* Ha>
simue bic aliquandiu, donec certam viam ac ratioliem inveniinus, qua couciliari baec inlcr se expliearique possent. lioc igilur ad eum nodum dissolveQdum o c c u n i t : Epipbanius lunam
discernere solet, ut in haer. 51, n. 26.
Nam illic q u , exempli causa
fueral, sequenti luce dicilur : et
quie dicilur, posl vesperam
uomiiiari incipit. Nam a \espera
dicm exursi sunt Judan: idco priug noclurna,quam
tliuriia luna censelur. Quamobrein elsi
alque vocabula non expresscril,
U 8 U 8 videlnr vocabulo. Nam
cuiu negat a
l x luuaXerophagix principium deduci, sed a decuna,
ne sibi conlrarius ipsc sil, de interprelanditg est. Nunquam enim Pascbalis bebdomag a
fena gecunda inchoari polest, quae sit
el . Contra vero cuin a XTI
luna ejugdeui bcbdomadis initium repeti negat
posse, luuaiu intelligit, quse sit
x v i i . Nam tn guperiore illa hypolhesi, iu qua luna
hi Sabbaiuiu convcnit, Xerophague belMlomag
i n i l a feria n anteriore, quae egl ,
. Quodsi luua Dotninicae
< unvenial, gequenli die, qua3 est luna xv ,
el , iuitium eril bebdomadig gancLe.
Yides igiiuv neccssario in luna , in
accipiendam essc. l n quo illti 1 aniniadverlendum: licel in luerusi 51 iia
cl vocabula sumpseril, ut a
gemper ordialur; actametgi luna a gequente

nunquam appelletur, bocin loco taitien
Epiphanium site errore, sive de induslria
illam vocare, qiiaa git octava , el in
desinat. Ad aummam, bebdomadis sanci*
prima die3 a luna ix diurna, ad *xv diurnam i n choari potegi; aut,quod idemegt,a luna noclurna,
ad noclurnam . Qua3 causa fortagge fuit, cur ita
conciperet, , . Obi non jam simplicitrr
accipk), pro ineunie, , aut ut ad IUIMC luceni,
quae aub vesperara oriiur, perttneat, ged pro
. Nam cum dicit , nec
adjecil, gignificai non illam diurnam, ged
noeturnam intelligendam. Ac meriio videtur Epiphaniug primatn Xeropbaaise diein
fecisse; quod fuoctio ipsa Xerophagise, id esl a n dorum e$ut exeunte jam die ac sub vesperam
uaurparetur, comniodum illuccscente luna.
(2) '. Mira esl horum verborum obscuritas. Natn boc prima gpecie
gouant, quod na inielligi quidero polest: xv lunam,
vel cum ea decimam, inter diio nociig ac diei curricula interceptam esse; aut certe
inter duos, solis videlicel ac lunac, cursus interjici.
Qux nullug OEdipug divinare possil. Nog pro eo ac
superiora inlerprelatt gumus, hoc loco
non iiilerjecluii) quiddain, sed labentein noctem ac
dicm accipimus. Constitutum cnim esl ex Epiphanii
genlentia, bebdomadein Xerophagiae a luna x
ordiendam esse, ila ut ciiimus cjus lerminus
sil dies illa, cujus i n nocte x lunae principium est:
renioiissiinus vcro tonuinus sit luna xv .
Itaque apaiium illud, quod liebdomadig caput percurril, a nocte incipit, hoc est a luna x noclurna,
el die lerminalur, nempe luna diurna xv. Proinde
uox ct dies impenduntur, et qua? miidem
ulriusque sideris propria guni. Nox enini , dieg tribuitur.
i l a
X l v
i u n a e
(2i) . Oollectig gtiperioribug mttneris gumma fit dieram xiv.

Sed ad eam xv dics accensctur, ob causarein coucurguin. quae gunl solcinnitalis illius t,
pracsertim ob Dominicam dicm, qua Chrisiiamnn
Pascba celebratur. liic
csl xv dieg. sive diurna hina xv, qaeiiiadRioduiu
paulo poRl hiua diurna
xvi, ui cx superioribus neccssario colbgUur.
S. 1
367
tio Cdinparata sit, atque ab sapienlissima illiusmo-

,
dcratione profccta, quam in inundum introdttxil
gtium, tum sidcrum, tcwpeslalum, ac mensium, *
annorum, solsliliorumque raias vicissiludincs de- *,
, ,
scripsit : id quod summse cjusdem in liumanuoi
,
gcnus curae ac provideniiae, quae ex illius benigni \ , \ , \ ,
tate proficiscilur, debct ascribi.
\ ,
.
XIII. Nam CIIHI annus secundum solis cursum
'. (25) CCCLXV dicbus atque horis tribus complcalur : jnde

Jil, ut, qiiouiam luna CCCLIV diebus amntiii siiutn \ \, ,
absolvil, dies ci alque horae ircs stipersint. Ita- * <jue primus annus cpaclas, quas vocant, habcl x i , ,
cura horis n i ; sccundus, dicsxxH, borasvi; tcrtius, \ *. \ preter dies , boras . <}ua ex dierum summa \ ,
iniercalaris inensis uuus dcducilur, ao triceni dies * , '
inscrunliir. Reliqui sunt dies I M , h o r i x . Qui cum
0'
anni diebus, boris conjuucti, dics c; niteiunl \ .
xiv, boras x u . Addilis dcinde aliis xt diebus, bo- .
risque Iribus, cpacUe xxv, etborae xv consurgunt.
, \ , !
Sexlo demum auno annuis dicbus, atque boris
, ,
accedcnlibus dies confl iniur vi et xxx, cuni boris
&, '. "
x v m . Ex iis inlercalaris altcr mcnsis cxsislit. Ad , \ , ' , \
liunc modum lerlio cuique am*o aUribulis singidis, '. \
duo iuenees inserunlur; nam priori iriennio suus ' , \ /, \ \
ineneis aocedU; postoriori perinde suus. Reslant ' . \
826
' P^ctis illis dics v i , borae x v m ; quibus
\ *
anaus undenos dies, boras tres adjicit. Fiunt \ , \ *1
e x
F . .
* F. .
Leg. .
(25) . Pascbalis diei varictas Q qnara geminalae, sive hecca?decaelerides. Etenira

ex solis cl Iuna, ut anle dixil, ina> Dionysius Alexandrinus octacteridis canonem iii
quali eursu proficiscilur. Nunc ulriusque modum
sliluil. Hrppolytus vero hccca3docactcrida, quam in
ac dUposilioncm explical, el ad fontes ipsos djgi- Hbris De emendat. temp. Scaliger exponil. Quas
tuin inlendil, proposito annoruin orbc, in quem disomnes melhodos poslremo cnneadccaeleris cxclusimiles illi uiolus tnclusi acquabili varictale lempe- sit ab Alcxandrinis el Analolio, non illa quidem
raniur. Ea esl oclaeleris lunaris, syzygias com- excogitaia, ut parum prudenter pleriqiie seripserc ;
riexa uovein ac nouagiula : in quibus tres sunl em- multo vero minus ab Ensebio (laesariensi reperta,
sed ab iis omnibtis ad usum Pascbalis iranslata. In
H>!ima?aj in aunis viu nimirum 5, 6 et 8. Numerus
dierum 2922, qui esl oclaelcridis Julianx, sive octaelerides aliasque cyclorura inutiles formas
duoruin Julianomm lustrorum modus ; annus l u aulatini obsolcverunt. Quanquam tionnuilos adhue
naiis conuuuais 554 die.biis praecise dcfinilur. Iiaedie temporibus ociaeieridas reiinuisse lesiaiur
qne ab solari diebus ei quadranle superalur. Anipse lib. De temp. ratioue, cap. 44. Sed pauri ilti
tiquissima est oclaeleris isla, et a Graccis olim
erant cl obsctiri. Qnamobrein satis equidein mirari
4isurpala : quam eadem plane raionc, qua bic Epi* non possum, Epipbanium boc loco ad Pascbalein
pliamus, exponil Geminus, YCIUR ct crudilus scrilnclhodum cxplicandam solius octaeleridis mcnplor, pag. 429. Cujns invenlorcui Cleoslraluin Telion^m ledsse, eamque tam diligenler exposuisse,
iiediuin Censorinus facil. Sed eadem, utpote viliosa, qnasi hac una Pascbalium ueomeniaruin disciplina
casiigaia s.vpius el interpolata 1'uit. Elcnim ccto coiuincrelur. Nam euneadecaeieridcin hoc loco uc
anui lunarcs, dies colliguut fcre 2925 1/2. Quare couimemoravii qnidcm. Tainclsi Nica?num Hlnd
oclaclcrisilla abest alimari iuodo solido die, ei bcris Q decrclum de celebrando Pascbate lanlop re prsedifcre 12; iiam syzygia lunaris dics babvt 29, bor. 42,
c<t, ci ab ba^reiicoruni inscitia impudenliaque vin44'; aniuis luiiaris dics 554, bor. 8, 48', 58", elc. diearc sludcat. Alque nihil ad festi illius ordinallaquo octaetcns lunaris dieiuni esl 2925, bor. 44, lionem insignius ab itla synodo prolectum est,
5l',elc. Quam ob causani posl lteccaHlecaeleridem,
uam quod xix annomni circulo consliltilo dissisive duas oclaeteridcs, appcudices dies tres inlerium oii)ne susiulil : quod bis verbis teslalur An>calari solebanl, quo sequentis ociaeleridis neoine- brosius: Jiiier illa fidet, ul ver* ita admiranda deniain altingerenl. Sed cuin lotidem diebus a solis racreia, eliam super relebrhate ntemorqta, congregatii
lionibus abt-rrarenl, in vige>ima oclacleridc nicnseiii perUmimh calculaudi vbris, decem et novem amo
uauni tricenarium expuugcbanl, ita ut octaeleris rumkollegere ralionem, tl qnati qutmdam constituert
itla nonniai duos enibulimxos menses baberet. Ha3C circulum, etc. Nihil eral rgitur, quod inanem ei abGeminus, quai alibi fusius cl upportunius traclasurdam oclaeteridis perioduin a situ revocarel Epibimus. l ' b i lunarem apud Graecos anni popularis phanius, dum cominunem cycli Pascbalis methofurmani conira Scaligeri conjecluras afllrinabimus.
dum, el a Gatliolicis receplain adversus baerelicos
ComptTla jain ocladeridum labe, Gtxci adende< larat. Nec accuratior esl Sozom. lib. , cap. 48,
eadecacluridas el longiorU auni spalia coulugequi eaindein o; laclcridcm ad Pas<balis ncgotiurii
r u n l . Sic apud Chrisiiuuos in ncgolio Pasibali p r i sic accominodal, quasi utriusque sideris raliocioiis
iffuiu usurpari cuiplie ociacieridos laui siiuplices,
cun^lale salislaciat.
ADVERSUS HJERESES L I B .
I I I . . I . -
HiERES. L X X .
570
> . \ - cpactx xviii, borai x x i . Tum anno xi rursiis

, \ '. diebus, horisque iribus adjunctis, v m et xx dic ', , rum, atque borarum xxiv cpaclae colligiinlur; bore
\ \, \ \ '. dies conliciunl duos, qui xxvni illis annumeraii, xxx
' , dies solidos complenl. Quare amio xxx dies in\ \ ' \ tercalantur; etbienniuin islud niensem babei uiium :
*, ! . adeoque lola illa periodus oclaetcrica dics sibi
' '. vindicat xc, qui menses solidos efCciunl m , nimi\ (26) - rumprimis duobus Iricnniisstngulis menscm unum,
' , bicnnio iiidem sequcme mcuscm unum. In his
\ - tribus intcrcalaribus mensibus, qui Iripliri illa
, dicrum collcclione conslant, Judseoruin Pascba,
, 61 , a Cbiislianoruni cavtcrorunique Pasibaie diver\ . sum esf.
(27) ' \ , \ .
' . - XIV. Haec sunt inquibus Audiani ab Ecclcsia dis \ sentiunt; quem in errorem viros perinde ac mu, licrcs inducunt, dum bac in parte gloriaulur vctcri
, se tradilioni cl aposlolorumdocrclis insislere; cum
inlerim nibil hoc in negotio casligatum accuralum , , -rijc quc tencanl, nec sedulam illam aposlolorum in bac
, , conslitutione diligenliani inlelligant, quam co con , silio adhibendam illi pularunl, non quod Jtidaii
^ oplime ac sine errore in illa cclcbrilale vcrsaren' , \ . t n r ; scd u l corum pertinaciain excludercut, qui,
* , communi consensionc spreia, siincquisque volunlali
, \ , ac consueludini servire mallcnl. Elenim Cbrisius
| , - ununi Pascha ab omnibus obscrvari cupicns, liujus
* , unius raliouem ducil : cl cum approbat, qui, oiunt
. \ contenlione posila, cuni iis cclcbrat, qni ccrlissi , C mam illius ralionein incunt, boc csi cuin Eccksia
calholica, quai variis modis festuni illtid inilicil. Jaiu

vero si a Conslaitfitii tcmporibus prima omnium
, \ , ,
1
Cor. # .
(26) , . Deest
octaetcridi secundum mcdios molus ad solidum
mcnsem romplcndum biduum fere. Nain epa<-Ue
anni oclavi snnt xxvm, oclaclcris lunaris accurala
dierum esl 2923, 11, 51', boc est boraruin fere x u ,
ut ait Geminus. Itaque minor esl octaeleris Epipbanii lunari oclaeleride sesquidie. Et lamen praecipitatur enibolismus, quod minimum absit ab inlcgra
syzvgia. Quod eiiam in cnneadecaoleride servatur.
Nam embolismus terlius ab Alexandrinis et Lalinis et in omni adeo cyclo, oclavo anno colloeatur.
Oclavo, inquam, nou nono : elsi coiilraritiui ma- ^
Ibemalici quidam erudilissimi ac computoruin scrirtores asserunt. Quod adversus iilos breviter boc
oco deniunsirandum est. (Yidc Disserlaliouuin De
duplici cyclo et embolismorum ratione, bujus cdilionis lom. I I I , in Appeudice Di&serlalionuin. E D . )
(27) . Ne boc
quidem vcruni, aul salis accuralc diclum : c dissensionem omnem, qua3 Christianos intcr ac Judaeos
ct caHcros intercesserat, boc esl haerelicos Tessarescaedecatiias, aul qui in primi mensis epocba a
Nica?no canone disccdebant, quales Laliui el Occidenlales pleriqne alque inprimis Scoti fuerunl, in
iribus octaetcridis emboliniis consistcre. Duplcx
apud Clirislianos Paschalis depravatio Tuil: alieia
plane Judaica et Asiaticorum oliin propria, qui
xiv luua, quamcunque in feriam incurrcret, 1'ascba
celcbrabanl; altcra, quac in primi mcnsis ncomo
nia contra canoucm commiUurcl, duin illain ritius
anteverlebat: adco ut luna aequttiociiuiii p r cederel. Quam novo crrore ciiinulabanl,

i i l in termino ipso, si in Dominieam incidcrct, cclebrilate fungcrentur. Postcriorcs isti,cuiii dccciunovennali cyclo, Juda3orum insiar, ulercntur, in
duobus dunlaxat annis ab Alexamlrinis el Nicaena
sanclione dissidebant, cyclo nimirum vm ac x i x ;
nam lunari cyclo, nou atireis numcris utebaiilur.
Itaque Iribus cyclis ab Alcxandrinis discrcpabant :
u l , exempli causa, Alexandtino nuraeio i.respondcbal aliorum xvn. Ilem Alexandrinoruni , istoruui v, dccimo nono Aloxandrhiuruni, Judaicus xvi.
Indequc cum Aluxandrini anno cycli dccemnovennalis oclavo, cui numcrus aurcus ad Aprilcm
usque couvciiit, meiiscm inlercalarem allcxerci^,
qui a Marlii exorsus in Aprilts iv desincrel, ac
postridie, hoc csl Aprilis v, aiinum noiiiiui incboarcnt, Judaizantium factio pro einbolini.TO cominuneni usurpans annum, priiuum mciiscin incboabal
Martii v i ; cujus xiv, PascbalisMaitii xix comfnlcbat. Idcm anno xix contiugebal, quom Alexandrini
pridie Non. Apr. incboabaiil; alii m Non. Mailias;
nain Alexaiulrini xix aiiniiin, cui numcrus aurcu*
xviii rcspondct, ebiboliiuaiuiii consiilucbaiit, eiquc
mcnsein illum arrogabani, a quo Judaui annum suum
ac priimmi mensein auspicabaiitur. De qua rc c|
anica disscruimns vt agetur alibi copiosius. Quocirca non in Iribus oetaeteridis cmboliiu;cis annis,
sod in uno soliim Judxi ct liaerclici a Calbolici*
discrcpabant. boc csl in octavo.
571
S.
371
de Utiusmodi celebritate conflala forent dissidta, k i v ,

nonnullus islorum ealuronias locus esse Videretur.

Sed curo ante Constaulinum eadem illa divortia
vigerent, et gentilcs lanlam Ecclesix discordiain \ *,
| ,
non sine ludibrio nobis cxprobrarenl; tandein
\ , \
vero sub impcralore Constantino conspiranlibus
\ , \
cpiscopis dissidium illud pacilicatum et ad COB , \ \
cordiani redaclum fuerit: qtiid tandem utilius, aut
,
jucundiits est, quam ab extremis terre finibua
;
Cbristianos oinnes populos in bonoreni Dei feeii
illius celebrilate defungi, ac communi consensione
vigiliag obire ? Eosdem, inquam, et aquales dies "^ .
pernoctando precandoque traducere summa concordia 8 2 7 * divini Numinis obsequio, jejuniU,
aridorum usu, castimonia. aliisque pietalis officiis, quibus religiofissimum illum diem frequentare ac
venerari solenl? Sed baec satis esse arbitror de Audianorunt dissidio haeienue disputata.
Cseterum idem ille senex Audius in Scylbiara ab \ ,
imperalore relegaius est; qtiod populos passim ab \,
Ecclesiae obsequio reirabcret, cum eo nomine ab , \
cpiscopis csset ad imperaiorem dclalus. Cumque
.
iii oa regione vcrsaretur (quol auiem annis ibidein , , ,
vixerit, certo asscvcrarenonpossumus), in interiora \ ,
Golibicae pcnctrans, barbarog mullos Christianae * \
religionis rudimcntis instituit: ex quo monasieria , \ \
In Gottbia nonnulla propagaU sunl, In quibus reli- . (28)
giuta vivendi ratio ei virginila* arctissimaque d i - *
sciplina floruit. Est enim bominuni iste ccelus viua
ratione et insliluto cum primis adinitabilis; atque , ,
in illoruin monasteriis nihil non pr&clarum el exi- , miuni e s i ; si prxfraclam illara conluniaciain exci- ' .
pias, qua et in Paschale colebrando, a communi consaetudine discedunt, et illud do Del imagii
gimplici quadam raiione interpreianduin putant.
XV. Sed illud reliquis omuibua ad horrorem ot g
'. \ ,
atrocitaleni raajus est, quod cuin ncmine precantur, , iainetsi bonesiis alque inlegris moribus esseyidean, \ , lur, neque quidquam babeant quod illie objiciant; , '
non stupri, non adulierii, non ataritiae crimen u l - . \
luw, itisi hoc dantaxat, quod Eocteai communione ,
eoniiuetur. Esi hoc vero, uti dLximos, horrendum,
, ,
Christianorum commiitare noroeo, qui ia sancta
\ , Ecclcsia censentur, quae sola Chrisli e i Chrisiia- , \
norum appellatione conteuta, ascititium omne no- , \ \
mcn respuit. Pro illo, iuquam, nomine Audianos , \ appcllari, coilionea inter ie facere, ac lesseram
. \ bominis aomine inscripiaro exigere. Haec,
\ '
inquam, niinime fercnda sunt, quainvis alioqui inte- ,
gerrimus sit bominum ille convenlus; alque omni
, \ 80 probitale juslitiaque venditel. Posi illius yero D * \ ,
morlem ad euindem illum coetum adhsesere coro- \ , plurcs episcopi, scd priinis Uranius in Mesopo- , .
tamia, Quineliam ex ipta Gottliia sibi aliquoi ad- .
j u n x i i , et episcopos constituit. Praetcr quos eliam \
Silvanus c l alii quidam cxstilcrunt, e quibus noa- , ,
milli mortui sunt, et inter alioa Urauius, qui se ,
in ilki inrba pra caoleris eiTerebat. Verum post , *
Uranii, 8 2 8
Sylvani in Gotlbia cpiacopi mor\ & ,
1
Leg. .
(28) 6ru. HJCC Epipbanii fortasse teoipoiibus. A l xlatc Tlicodoreii
discipiina ia licenUam ac libidinein descivcrat.
Audianoruin isU
ADVERSUS ILERESES LIU. 111. . 1. IIÊRES. L X X l .
373
374
. \ ol ,
,
\ ',
' ,
.
^ , .
\ r l , \ .
. \
, \
,
. ,
. "
. , \ -
lem, pterisque ab ca factione abstractis, ad paucos

istorum conventue redactus est, atque in Cbalcidc
quas ad Antiochiam sila est, et ad Euphratcm resedii. Nam e Gotlliia plerique pulsi sunt, una cuiu
aliis communionis nostrae Gbrislianis, cum ab rcge
quodam gentiti ingcns esscl ac vebemens conofttata>
persecutio, quam Romanorum presertim odio comnioverat, quod Romanos imperatores Ghrisiianos
esse f idf.ret: unde Cbrislianum omiie rtonien illinc
cxlerminari voluit. Veruni radix'sapienli& aut Kdei
salus non deftcil. Et quanquam pulsi fugatiquc
Christiani omnes videanlur, nonnulli tamon adliuc
supersunl. Ncqne eiiim (idei fons arcsecrc penitus
potest. Quocirca multi ex Aadianis Gottbia ac provinciis noslris egressi, ct ad Eupliralls rcgioncs
- illas profecti, quartum jam annnm illic babilant.
, Adbaec e Tauro nionlc ac Palxsliua cl Arabi.
, \
eorumdera Audianorum nionastcrta sublata sunl.
, .
Olim quippe magnopere diffusi propagaliqtie fueranl.
Hodie vero lain hominum, quam monasieriorum paucissimo numero sunt, adeo u l duobus dunlaxat
iii p^gisdomiciliiimhabeanl in ea, quam dixi, provincia, boc esl exteriori Ghalcidis limitc, ultra Da>maacttm el Meaopolaroiam, ubiad boc lenipus pcrexigua illorum muliitudo degil.
'* \
Scd de his bacienus. Nunc ad alias Iranscamus,.
. , ,
ne quid a nobie prxtet millalur, quod divisioneii
aliquam ac velul sectionem Ecclesiae, sivc dissi \ , \ , \
dium ac divorlium altuterit. Quainvis cnim, quod ad
. \
fidem spectat, ac more ipso rituque non admodum
, \ , * discrepcnt, nibil nos lamen, quod quoquc modo ab
\
Ecclesia divulsum atqiie intcr facliones contrariag
' . C rccensitum fucrit, pro virili parte prcetermillcmvs.
%
,
&
CONTRA PHOTINIANOS,
.
Qum e$t haresi Ll, $he
'. , \,
, ;
, , '

. (29)
. \
, ' \
,
, (30)
, * - D
.
1
LXXL
I . Per idem lempus Photinus, a quo Photinian

prodicrtinl, emcrait, calbolicae Ecclcsiae quondam
episcopus; qui baud medioeri ftirore percitus, superiores omnes insania euperavii, cademque cun>
Paulo Samosateno, imo atrociora qusedam de Dei
Filio mcnte 8 2 9 concepil, in qucni plcnos conlumelix sermones, nec ulla soliditate firmatos etomuii. Hic prodiens Sirmie Coiistantio imperantc
infelix doclrinae suae lolium in orbe disscmiiiavil, ct
ad ha;c usquc tcmpora supcifuil, cum in Sardicensi Occideutis synodo ob cxsecrandas btaspheniias dcpositus cssct.
Mendosus locus. L r g . aulem .
(29) . '0!$$6 apud

Kpipbaniura el alios idein v a M atquc oriri; qitod
ct nos hoc loco vemm cxistiinatinuis. Sed cum
Pboiinus non Sinnio, sed ex Gallo^nccia oriundus
fncrit, ut in tib. De script. ecctcs. scribil Hierony mns, consulltus arbilror prvdenndi vocabulo u l i ,
quam oriundi. Quare ila potius iiitciprriaudum
fuil. Hic Sirmio prodiens, clc. Sic enini llieronyniiis : Photinu* de (iatlogrwcia Marcelli ditciputus,
Sirmii epitcopus ordinatus, etc.
(30) . Bis condemnatum
esse Phoiinuin tradit Epipbanius: primum in Sardiccnsi eynodo ; inm in Sirmieiisi, cum iiiipcratori
ConsUiitto bbclluui obtulibsct. Ulruiuque sub Cou-
slantio celcbratum. Ideo corrigcndus Hicronymus,

qui a Valenliniano imper. pulsuui ab Ecclesia Pholinum aflirmnt: nisi post binnieiisein syiiodum occullos convenlus babuisse dixerimus, ei a Valenli*
niano proscriptum fuissi. Quod ex eo dctluci potestqnod episloia synodica concilii Aquilciensis ad
Cratianum, Valenlin. et Theodosium imp. Aiubrosius ac cseleri episcopi it.i sub linem strlpseruni:
Photinianos quoque, quos ei superiori lege censuisiis
nullot facere debere convenlus, pronl jam el sacerdotum concilio sententiu in eos lata est. Pelhnus insnper, ut quoniam in Sirmiensi oppido adhuc conveKlut tcntare cos cognovimut, clcmeiUia ve*lra elc.
t
575
S. EPIPHANII
Hic Christiun a principio negat exstilisse, sed jam

tum a Maria Yirgine initium accepisse, ac receotem
csse: ex quo Spiritus, inquit, sanctue in illom descendit, et e Spiritu sancto genilus est. Quero quidem Spiritum sanctum Chrisli esse pulat, audax
arcliitectus, et coeleslium, quae sermone explicari
ncqueunl, dimeusor. Fuil liic prompla ad loqiiendum ac volubli Hngua, adeo u l plerosque verborum ipsa pronunliatione, et dicendi celeritate in
fraudem posset impellere. Sacpe enim a mullis refuiptus csl, posl illam sui purgalionem quam in Sardicensi synodo susccpil,cum ab episcopis pestiferae
doclrinae, quam proposuerat, rationem reddere cst
jussus. Elenim Conslantium imperalorem adiens,
tanquam inique depositus esset, causae suaj judiccs
ac disceplatores petiit, qutbus fruslra sibi abroga-
lum csse sacerdolium probarct. Ob id imperalor
judices misit, apud qnos ille causam agerel, Thalassium et Dalianum, Cerealium, Taurum, MarcelUnum,Evanlbium, Olyinpium et Leontium, dalumque Basilio Ancyrano negolium, nt illum interrogaret, el quae ab eo purgarenlur, aut admiUcrenlur,
refellerct. Fuil vero baud mcJiocris illa cum Basilio
euscepta disputatio. Sed nequissimae mulierculae
roorc, qiiae fucis colorem adullerat, sententias in
disputando nonnullas injiciebat: quas a sensu verifalis abhorrenics depravaia sua inlelligenlia corruperat. Scd sermonis calliditate ac loquendi faciiitale ad sui audilorumque deceplionem cum primis
(nstructus, etiam illud jaclare arroganler ausus est, ^
cenlum se Scriptura teslimoniis opinionem suara
esse probalurum. Multi enim adversus illum in certamen descenderunt, ut in aclis collaiionis illius
cum Basilio reperinius, qua3 a nolariis excepta est,
Anysio imperaioris minislro , ct Callicrate exceptore Rufini praefecli, Olympio, 830 Niceta, Basi|io,qui erantamemoria, EutycbeeiTbeodulo Basilii
nolariis. Quibus omnibus perscriptis, lomus unus
obsignatus ad imperatorem Gonstantiniini missus
est; alius penes synodum, cui Basilius intererat,
remansit. Tertium perinde obsignatum apud se comiles babuerunt, ubi tota illius dogmalis exposilio
coptinebatur.
875
, ,
* .
, '
.
, , , \
. ,
\ ,
.
\
,

' . \
, -, ,
9
. "
\
,
\ \ \ \ \ \ ,
'
, \ *
, \ .
* * *
,
f
,
.
* ,

, \
\ . \ * \
, \ , , ' (31),
\ (52)
, \ \
(35), \ , \ , (54)" \
* \
, ,
.
11. Porro cum de illo Basilius sciscilaretur, quo- D *. , !
\ \
modo Scripturae sacrae de Domino ac Deo Verbo
c \ docerent, cante omnia saecula Unigenilum illum, et
1
A/tt Basilii diacono. * Cor. .

F , -.
F. .
(51)
.
Videlur
leg. Sed nonnibil suspensos nos lenel,
quod bic Basilii diaconus appellalur, nimirum Ancyrani, qui acôris panes sustinebat : ac proinde
suspeclus esse Pholino diaconus illius poterat.
(52)
.
prsefectum praetorii significat. Cornarinsvcro prcrsidem
reddit. Grediderim praefectuiu prxlorio lllyrici
fuisse.
(55) .
Forlasse , quasi Memorarios vocei, qui sunt MeIfiprwi^ ; qttorum propriuni munus cral Icgcs ctrc-
* Cor. legit.
Cor. .
scripta excipere, ac perscribcre. Aliud csl , el in concilio Gbalced., act. ;

boc eel . Qui ad mcmorias
marlyrum el in ecclcsiis ibidem collocalis habilal.
(54) .
Cor. .
Habuerunl tamen in conciliis et cpiscopi notarios
suos, alque excepiores ac ferme diaconos, ut ex
Chalced. conc. conslal. Sed et apud Augusl. lib. I U
contra Crescent. cap. 29 in Acli* eonstdaribus sub
Zenophilo, Nuiidiiiarius Silvani Girtbensis Doua
libta? diaconus exceplor dicitur.
ADVERSUS HÊRESES LIB.
,
,
. ,
*
, , , .
; , , , '
. \, , \
. \ , , ,
, *
,
\ , ,
, !
, \ \ ,
\ ,
, ,
. , ,
\ . " ,
*
* .
%
. , \
.
, ,
\ .
\ ,
,
, \ '0
,
' .
, . " \
\
, ' .
,
, '
. '
, ,
, ,
%b . , \
, ,
, .
, \
,
. '
, .

* '
, ,
\ , , ,
, \
*
.
,
, \
; 1
Gcn. . 26.
' ibid. 5 '
Gcn. xix, 2 1 .
Dan. vn, 15.
I I . . 1. -
HiERES. L X X I .
578
i cum Palre fuisee, Pliolinus adliibila di&Tmcliofie

ila quod dicebatur probabal, partiro ut ad Chrislum,
parlim ad Ycrbum referri judicaret. Nam his verbis: Faciamus hominem ad imaginem nostram tt
ad smilitudinemVerbum
snunt Pater alloquitur.
Quid igitur? Erat, inquit, in Patre V e r b u ; sed
nondum erai Filius. Uem: Pluit Dominus Domino ,
quod inPatre Yerbum essel; et: Vtdt, inquit, de~
icendentem tupra nubet, quasi Filium liomini* *:
quod velut anle denunliaus dixit; noo quod adhuc
Filius cxsislerct, sed ipsura solum, cui Filii nomen
eral aliquando tribuendum, post Mariam videlicct,
quodque ex carne proditurum erai, Gbristus nimirum de Sptrtlu sanclo Mariaque genilus : in quem
sic lanquani anticipaiione quadam universa con* feruntur. Quanquam nondum ipsc quemadmodum
el Verburo illud, quod in me esi. Hoc autem paulo
ante monuinuis, Pboiinuin ex Pauli Samosalcni faciione esse, eademque cum illo defendere, tamelsi
illum ipsum novis erroribus inveulisque superavit.
I I I . Verum nihilominiis et ipse reftlletur, qtii in
ei:lremam impielatem ac divini Numinis abnegaiionem prolapsus, et aliena a sempitema vila coinmenla secuius est. Nam si recens adco cst, quod ad
divinilalem allincl, Dei Filius, consequens esl, nou
modo Davidem illo anteriorem esse, sed et eidem
condilori suo prxferendum. Atque ba?c quidem
hxrelici illius opinio fuit,qui, sacrarum Litlerarum
auclorilale conlempta, ejus testimonio pcrperam
, inlelleclo sic abtitiiur: Aposlolus, inquit, ila loqui' t u r : Primus homo de terra terrenus, secundus de
c&lo \ Alqui slalim illi veritaiis rcfragaiur oraiio,
ac lenebricosam illius menlem redarguit. Apostolus
enim duplicis bominis menlioucm agit, quomm
priorem 831 Adamum e lerra tcrrcnuin; allcrum
e coelo deduclum aflirmat. Ac liccl bominem appellel, non lamen e coclo caro ipsa descendit, scd vel
fatente ipso, e Maria suscepta.esl. De ccelo vcro
non abusu quodam sernionis carnein ait csse delapsam, sed sccundum honiinem dunlaxat: ex quo
Yerbum e cudo descendit, et habiiavil in nobis,
quemadmodum scripium c s t . Quamobrem et anle
Dominus exsistebat, el subindc adfuit: Qui invenil
omnem viam swnlioi .
Exstitisse vero divina Scri1
plura non dubilat. Nam qua3 sequuntur ante Hlum

exstilisse dcclarant. Velut quod omnem viam
scientiae reperisse dicatur, deinde in terra visus
esse : qua3 futuram incarnalionem, qnandoquc
significabant. Jam vero quod e coelo secum bomrnem detulisse putant haereiici, non hoc Aposlolus
dicit : verum ob bumattam naturara cum divina
consociatam bominem illum appellat; alque eliam
ob illud tempus, quod Adamum inler et incarnaiionero interjectum est; non quod, u i illc sibi persuadet, Ycrbum a Patrc processerii, ct in carncm
niulatum fuerit: ita enim ille falso de boc argumento disseruit. Et vero si Adamus Verbi originem
T
* I Cor. xv, 47.
Joar. i , 14.
faruch m , 57
5S0
S. 1
S79
nnteceasit, pcr qveninam non modo Adamus, sed * ' ;
eliam quae Adamo priores eunl crealtirae Dei, oinnea ,
, \
productai ewu? Quie ille vero eat cui Paier d i i i t :
Fitciamms hommemt Nemo enim aul ad intimum

vcrbura suum, aut ad illud quod exterius proferlur,
eonsultationcm ddiberationcmquedirigit. ldeo i n -
situin sibi sanclissimumqiie suum Verbum alloquens ,
Pater, fuluraiu bominis procreatiooem sapicnlissima , \
\
Yoce declarat, u l Filiuiu apud Palrem inilio exsli .
tis-e sciremus; neque condiloreui aostrura receus
in luccm edilum arbilraremiir, sed cura Patrc priorem saeculis omiiibue fuisse. l d quod Joaunes ila
8
demonstral: In principio Verb&m, ti Verbum erat apud Deum .

IV. Alqui Verbum, iiw|uil cireulator iste, a prin'. "
cipio cxstitisse faieor; Filium Dei genhum fuisee,
, ' id vero non fateor. Venim nisi Dci sit Filiuft, ina- vov. \ ,
nis esl illius labor, inane cl anhni propositum, vana
, xa\ , \ .
deniqucspesomnis et cogitalio. Nibit enim amplius \ . .
cxcetteniiusque de Cbrislo profitctur, quam Judaei
\ , 0
ipei, qui eumdem abneganmt. Porro D O I I scriptnm
esl in Evangelio: / i t principio erat Verbum, el Ver- , \ ', A d ^ C "
buni eral in Deo; sed: Verbumerat apud Demm; nec . \ ,
, . ''
io Deo Verbuin 832 modo fuisse d i c i l ; sed, Deui
, \ ,
erat Verbum. l n ipso quidem hoinine sermo ille,
,
qni perpeluo aul interior, aut cxCerna voce prolaltis
est, homo dici noi potest, scd hoDiuiis senno. Quod- . , ,
si, u l illc nugalur, nondum velul felus e r a l , aut \ ,
;
Dei Filius Deiis Verbum , per quemnam omnia
' ,
producta sunt ? Quandoquidem ut Evaugelium
asserit, Omnia per ip$um facta $unt, et sine ip$o , . , ,
factum e$t nihU*. Ateuim quemadtuodum, uiquit, ' ,
bomo per Ycrbum suum quidquid libuaril eflkit, .
ila et Pater per Verbum suum, quod in ipso erat, ,
Diriversa procreavit. Qitomodo igilur boc in Evange- , ; ,
lio Doinini dictuiu accipieaduin vsi: JPater usque , ,
modo operatur, el ego operor** Qnae verba non sic ,
iiitclligeiida sunt, qua*i in his q u Filius eflteit, , \
nibil Paier ipse inoliaiur, aut conlra abalienandus .
,
sit Filius; neque $e Patris opificio agendo aliquid
immisceat. Siquidem opera ouinia a Patre simul . '
, ; \,
ct Filio el Spiritu sancto prodacta aunt. Nam per
ipsum oumia suirt a Palre producla ; ipseque adeo . Kvpiov ol

cum Patre c l Spiritu sancto fabricavil omnia. Verbo ,

enim Domini cadi formati tunt, el spiritu oris ejus , \
omnu virtu$ eorum \ Quocirca caute illad pruden- ^ ,
tcrque Dominu ia Evangclio dixit, cuua, ulpoie , Deiis omnia praevidens, ac qnid deccpli hotuines , ,
cogiiaturi aliquando forenl, ulque ab se quisque ,
,
ventateni abjudicaiurus esael iiitelligertg, Nihii,
.
\
inquit, seipso facil Filius, nki viderit Patrem facientem . Nec est qttod suspicetur aliquis, primum 6, *
, .
illum videre, deinde facere. Habet enim in seipea
omnia, ei quaecunquc voluerit perOcit.

V. Quioam igiiur vora haec esse, Photine, poleruut? Qtiis Ule cst qtii in lc nohis rursus lolittin
illud disseminal? Quis illikl virus in bumanitm gcnus cffudit ? Quis tai;Ue libi impietatis, ac iam eou1
Joan. , 1. ibid. 5.
Leg > ..
* Joan. , 17.
'. , ;
\ ;
;

Paal. , 6.
Joan. , 19.
F. pro .
DccslM.
IMSRES. L X X I I .
ADVERSUS ILERESES U B . 111. .
331
5S2
; , ^
\
, ; ,
* , \
, ' , \ ,
,
, ,
" *
. \ ,
, .
'
\ .
\ *
, \
, "
scelerat contumeliosxque in Deuin opinimiis

aitclor fuilT Non vel Abraliarous meliorero tibi
nieiitem persuaderc polait,qui Deum sic alloquilur:
Qui judieat omnem Urram, non facics judicium *?
lllud vero redarguere te debet, quod apud ipsum
vcrsalus esse Filins dicitur, non sermonis aliqua
prolalio, sed Oeus Verbum subsistens. Atque ut
eorum, q u in hoc negotio gcsta gunt, exilura inielr
Ugas, Q sapientise inanis aflecialor, hoc ipso in
Scriptura loco quod perfectiim et absolulura e$t
velut obsignans, declaravit bis verbis : Pluit Dominut e ccplo ignem, et 833 *w/p/inr in Sodoma et
Comorrha Domino*. Non dixit, Yerbum Domini,
$ed, Dominus Domino. U l el David locutus esl:
Dixit fhminus Domino nieo . Ut autem conslet non
. \ \ , & , golum po&t incarnalionem Filii nomen usurpari.
\ xa\ , #de eoquoque, quod a principio factumest, mentioneni
. ,
facii. Ex utero, inquit, /e Luciferum genui te*. Jam
. ,
\, vero de Spiritu sancto nemo est, homo loquacissime
; el inler oiiosos euriosoaque numerande, qui ter, \
monee tuoa aequis auribu* admittal. Nam neque
OVf/Coo ,
major, neque minor dici polest Spirilas sanclus.
^

Quis enim kwc, inquit, rtqumvit de manibus veUris T
.
Quinetiara idem te fancliesimuin Yerbura, Gbrisius
viddicet Dominus eondemuat; qui deSpiritu gancto ak loquitur, divinitatis ul suae gerreaauia ac participem agnoscat. A i l onim: Qui ex Paire prtcedil*, el de meo aeeipiet
C?. \ ;
V I , Quam muha sunt el aiia testimonia, quat coiw
ot ^,
sulio practerco ; quoniam quidein Lua omuibua im~
porlunitas est manife&la, q ab crrore, non a ve \ *
rilalo proilciscitur, adeo ul non eam medo sapicn, \
* - r-
*
r-
, ' tiores, sed ut illi facile deprchendant* qui nonnul ,
lum sacrarum Litterarum usum habiierint. Quare
* nou est quod pluribus adversus illam testimojiiis
,
aut longiori refutatione opus esae nobis arbiiremur.
, * M h i l enliu narratione lua et infidelilaie ad eon , \
\inccndum facilius. Unde qu$ contra le disputala
* ,
sunt hactenu, satis arbitror futura; ac perinde
. " \
ut insectum quoddam animal e lerra emersum el
1J ?, \
imbecilluin : sic poeieaquam le divini Verbi ac
.
veritatis vesligio proculcavi, sive lumbrki iastar.
aut terrae interanei, missum poslreiao faciam. Jam enim brevi adoiodum lempora Uliua est baercais
dis&ipala. Nunc iinplorata, ut sotemus, ope Dei, ad rcliquas bseieses progredieinur.
T
| V
1,
'. (
) '. "
,
, . \
'
. ,
\
,
. "
\ , ,
.
1
Dccsi r ^ Joau. xv,2l>.
.
Gen. xvui, 25.
' Joau. xvi, l i , 15.
C W T K A MARCELLIANOS,
Qua t$t h&resis LII, me
LXXII.
I . Per idem tempus (naai i n eamdein xtatem iltt

omnes incidunt) Ancyre Marcellus e i s t i l i l , qni ad
nostra usque tempora pervcnit, el duobus abbiao
plus minus annis obiiu Uic nonnibil in Ecclesia
divorlii conAavit, eodem fere ut dixi lcmpore.
Yerum obseurani admoduai dogmalis sui signiikaiioncin dedil, 834
Sabetlti et Novati
factionem adjiingeretur, Arianis potissiniuni pro
suo in illum odio hoc ipsum exprobranlibus, quol
niminim adversus Arianos conienderct. llinc cst
quod a nonnullis eo nonune incessilur, quasi ad
* Gen. xix, 24.
c u r a
Psah c u , f
ibid. 5.
' Isa. i , 12.
885
584
S. EPIPHANII
Sabellianorum cavillationes parltm adbaeseril. Ve- , '

rum alii eidem p.itrocinantes verum id esse ne, \
gant, e conlrario vero praeclare illum vixisse ac . \ .
rccte eensisse conflrmant. Unde magna de eo con- . 01
Iroversta conflata est. Enimvero quse in illius animo
' \ ,
occulta fuerunt, uni Deo cognila sunl. Caeterum
,
illius sectatores, et ab eo insliluti, cum ejus incn- , ,
tein ignorarent, nec quae vere ille sensis-el expri- , \ ,
inerent, tres bypostases confiteri noluerunt, uli , , \
vcritas docel, q u unam censel csse diviniiatem , , \ ,
unamque gloriam et consubstantialem Trinilalem, , , ,
qua3 nihil in gloria sua diversuni babeat, utpote . ,
perfecla Trinitas, et una divinilas, una virlus, una , essentia; neque in unum conlracla, aut confusa, .
nec uila sui parte inferior, aul subjecia. Marccllus \ . \
aulem nonniUlorum senlenlia cum aliquid amplius ,
bis astruere vellet, in Saboliii errorem incidissc
' , visus est. Ex quo factum esl, ut intcr haereses ista
.
quoque recensenda ac confutanda veniret* Libet
atitera c l illius oralionem subjicerc, quam pur- . ,
gandi sm gratia ad beatae memoriae Julium Roma- ,
iiorinn episcopum scripsil. Qua ex dcfensione, et \,
libelto nonnulla contra sinceram fidem opinatum
; esse constabit. Etenim si nibil ab illa diversum

aensisset unquam, cujusnam rci gralia, hanc illam sui purgalioncm instiluerct; nisi quaedam ab iilo
parum retle posila ac pronuntiata foreni, qu;e cum aliqnos periurbassent, defendendi sui atque
excusandi necessiiatem attulcrinl ? Exemplum igitur cpislolae sic se habet:
Exemplum epistola Marcelli, quem ob hceresim $ynodus deposuil.
(55) , bv

.
r
I I . Bealissimo collegae Julio Marcellus in Cbristo C

B .
ealuiem. Cum nonnulli ex iis q u i , quod parum . ,
inlegre de lidc senlirent, antea condemnati sunt,
quique a me in Nicxna synodo convicli sunl, con- , '
tra me ad pietatem luam scribcrc non dubiiaverinl, ,
me nec rccie, nec cura Eeclesiae doctrina consen- , ,
tanee de fide siatuere, uti crimen suuin in me
iraiibferrenl: propterea necessario Romara
835 , ', , '
roihi veniendura ct te commonendum pulavi, ut
' eos qui contra me scripserunt arcesseres, ut cum
advenissenl, de duobus iliis a me convincerenlur, ' , \ &
cum illa ipsa falsa csse, quse in rae scripscrunt, ' , , \ \
tum eos adhuc in prislino errore persevcrare, et \
indigna quaedam adversus Ecclesias Dei ac nos ipsos illarum pnesides esse machinalos. Sed ctim ^ . \
illi venire nolucrint, lametsi presbyieros ad ipsos ,
miseris, ego vcro anno inlegro ac tribus mensibus , \ 1
Cor. .
(55)
.
Edidit hanc fidei
professionera Marcellus, postquam ab Arianis
scdc sua pulsus Romam ad Julium papam confugil,
ab eoque una cuin Albanasio rcstilutus est. Yide
Annales Baron. an. 541. Qui de hoc ipso libello dubilat, isne sil, quem Julio tum oblulit, curo in eo
iiulla sil menlio. Yemm non semper
in Caibolica? Odei profcssionibus, aul in convincendig h^rcticis, recenti adbuc in Nicxno concilio,
lessera illa fldei ac clara el diserta
confesbio solebal exigi. Exemplo sit Ursacii et Yalcnlis Arianae faclionis principum libcllits, quem
Julio papac obtulcrunt, quo cl crroris sui veniam
dcprccali suul, cl Ario damnalo calbulicam iidcm
professi. Exslat apud Alhanasium ApoL % ln co

vero de vcrbum nullum ; nam et in concilio Aquileienst, in quo adnilente Ambrosio Palladius el Seciindianus episcopi damnali sunt, cum
tam studiose id ageret Ambrosius, ut ab iis indiciuui aliquod ArianaB professionis eliccrei, idcoque
variis inlerrogalionibus larcsscret, nullam comubstantialis menlionem aiiigit, sed ha?c tantuin cointnunia; ccqnid Filius immorlalis, bonus ac vcrus
csset, ac reltqua generis ejusdcm. Quinetiam Atbanasii Symbolum cuin sit quadam lidei exposilio ab
co edila, qui acerrime propugnarct,
ejusdeiu vocabuli meiilioociu oiuisit.
385
ADVERSUS ILERESES LIB. I L . I . - I L E R E S . L X X I I .
388
' , , i Romae commoratus iuerim, :< mihi omai , no censui, ut anlcquain liine prnficiscerer, meae
fidei professionem libi sinccre alque ex antmo
, , - meaque manu pcrscripiam oflerrem : qualcm d i , ' dici, atque ex divinis Lilleris sum edoclus, et ut
, , - in menioriam libi revucarem qua* pcrpcram ab illis
asseruntur : ex quibus intelligeres, quibusnam ad
, .
auditores decipiendos adbibitis sermonibus veritalein occultare conantur.
-. \
ln primie enim neganl Dominum nostrum Jesum
- Cbristum proprium ac verum Dei omnipolentis esse
, ' , \ Verbum, sed aliud ipsius esse Verbum, aliam ea~
\ ' picntiam et Virtutem esee praedicant. lllum vero,
, , .
postquam in lucem sit edilus, ab ipso Verbum, et
\ ,
sapientiam virlutemque nominatum. Quod cum
. " \ t sentiant, aliam a Patre diversain byppstasim esae
, * illum existimant. Prseterea Palrera anle Filium ex,
sistere, ex his qua3 scribunt manifeste declarant;
,
nec ipsum vere esse Filium, a Palre procedentem :
; 3 . . \
sed etsi a Deo esse dicant, perinde illura arbilrau, , \
tur ac caelera omnia crcala proiicisci. Ad haec,
\ , fuisse aliquando, cum uonduni esset, aflirinare non
. dubitant: adeoque creaturam el opificium esse;
. quem etiam a Patre sojungunt. Ego vero qui h c
, , asserunt ab Ecclcsia catholica alienos esse persua , \ sum habco. Tum sacris Litleris iuhaerens credo
\, \ ,
unum esse Deum ct unigenitum ejus Filium Ver , \, bum, qui cum Palre scinper exsislit, nec cxsislcndi
, , \ \ inilium ulluin unquam habuil: idem revcra a Deo
\, ,

procedens, non creatus, non iactus, sed exsisteng
, . ,
scinper, ac cum Deo Patre pcrpeluo regnans, cujut
, , \ regni, ut testatur apostolus , non eril fmis . Hic
, , ipse Filius, ipse virtus, ipse sapicnlia, ipse pro , ' priura verumque Dei Yerbum, Dominus noster
, , Jcsus Chrislus, indivisa Dei virlus : per quem
, , creata ouinia producia sunl, ut 8 3 6 Evangclium
* . OV docel. In principio, inquil, eral Verbum, et Ver . bum eral apud Deum, et Deus eral Verbum. Omnia
, \ \ , per ipsum facta sunt; el $ ipso facium est nihil*.

& Hoc deinum Yerbum est, de quo Lucas evangelisla
. \ testalur: Sicut, inquit, tradideruut nobis, qui ab

inilio inspectores et ministri fuere Verbi *, Ad
. \ eiimdcm eiiam David respexii, eum ita cecinil:
,
Eructavit cor meum Verbum bonum . Sic el Domi , . , '
nus noster Jcsus Christus in Evangelio nos do , \
c u i t : Ego, inquit, Patre exhi, et venio*. l\\c est
,
qui poslremis temporibus nostrae salutis grali;i
.
descendens et ex Virginc Maria genilus, hoinincin
suscepit.
l
'. ) , \
,
, , \
, ,
, \
, ,
, \
* , ,
*Luc. , 35
* Joan. i , 5.
111. Gredo igitur in Deum omnipoleiUeiii, ct in

Clmslum Jesum ipsius Filiuni uuigenilum Douiinum Lostrum, genitum ale Spirilu sancto el Maria
Yirgine, qui sub Pbnlio Pilato crucifixus est c i
sepnltus, et lerlia die resurrexit a mortuis ; asceudit in CODIUDI, et sedel ad dexteram Patrie : unde
venturus est judlcare vivos et mortuos; e( in Spirituin sanctum, sanctam Ecclesiam, reniiaioiieni
Luc. , 1. * Psal. xuv, 2. * J an. xvi, 28.
5S7
588
pcccatorum, carnis resurrectionenv, vitam aelcrnam. , , .

' \
Jam Patris et Filii divinitatem dWidi non posse e
, .
sacris LiUeris didicimus. Nam si quis Fiiium, hoc
,
est omnipolentis Dei Verbum, separare voluerit,
, necesse esl ut aul duos esse Deos arbilretur, id
, quod a coelesli doclrina confessione omnium ab,
horrei, aui Verbum esse Deum inficielur : quod
et ipeum ab sincera fide vidctur alienum, cum
\ ,
evangelista dicat : Deus eral Verbum. Ego .
vero cerlo illud didici virtulcm Palris, hoc est
; , \
F i l i u m , neqne dividi, neque sepaiari posse. Ita
, .
enim Salvator ac Dominus nostcr Jesus Cbristus
*
loquitur : In me Pater, et ego in Palre . Uem:
, ,
Ego et Pater unum sumus \ E l : Qui videt me fri \, *0
del et PatremHanc
igitur, quam et a sacris L i l . \
leris accepimus, et a niajoribus nostris secundum , \ ] Deum didicimus, fldem cum in Ecclesia Dei p r e
,
dko, tum ad te modo perscribo, ejusque penes me , \ ,
exemplar retinui. Postrenio illud a te pelo, u l ' .
ejusdcm meae professiotiis exemplum tuis ad epi- ,
scopos litteris inseras, ne quie eoruin, quibus ,
accurate perspccti non gwmis, illorum de me scri- ' , .
plis fidem adbibens in errorau indiicalur. Yalele.
*^^. .
Hactenus epislola.
837 IV Caeterum an libellus iste recle st ha'. ,
beal necne, legant qui possunt, et qui exactam
, \
eorum, qnae iu eo scripta sunt, intelligentiam ba- ' \ !, \ bcre possunt, ecquid in eo viiii sil judicent. Nibil . ' enim praeterquam quod scimus, et ad nos perlalum
\ . \
est, asseverare volumus. Ac licet nihil iu eo libello , non casium ac sincerum sit, vel e i ipso nibilomi \ ,
niia argumento, qui bunc legunt aut audiunt, co- , , * -:
gitare debent non frustra, nec temere ad banc Hlum ,
defendendi sui necessitaiem venturum fuisse, nisi ,
nonnulla protuliesel, quac lurbarum aliquid exci- \
la&senl, el eo bominem adduxiesent, utdiclorura , \ ,
reddenda ralio videretur. Elenim fleri illud potuil, , ut posl errorem per libellum sese excusaret ac
corrigeret: aut ut eodem illo libello iia scrnioni- , ' ,
bus suis fucum faceret, ut qua? aniea dixisset con-
sulio dissiinularet, ne ia ordinem redigerelur, ab . "
crommuni episcoporum consessu et canone dcposi- .
t u s : utcunquc se res habeal, ltacc sunt quae de
Marcello comparare potuiuius. Dc quo cura a l i - \ ,
quando bcatum papam Atbanasium inierrogassem, . ,
cujusinodl eum arbilrarclur, ille neque purgavit
*
bominem, neque vero asperius nolavit; sed leniier
,
arridens, non multum ab improbilate abborruisee , \ .
significavit, et in eorum loco , qui se purgasseut,
babuit.
V. Libct autem bic ea subjicere, q u in Marcelli
'.
scriptis a quibusdain observala sunt, qmc isti. rc ,
prebendenda puiaveruut: unde ct in cumdem i u , \
vecti confutandi gratia scripserunt. Qiianquam alii,
. (56)
pro eo quod qui advcrsus illum eomuieiilali gtiul
, t
Joan. XIT, 10.
Joan. x, 50.
Joan. xiv, 9. * F. .
F . . Locus bw
COITliptliS.
(56) mlhr. IHrtinqiitt l i r u i l ox

corrnplissiino luco sciilciitiam curusiiuus Dc bis
autem, qttos nominat, Acacio, Basilio, Gforgio ac

rcliquis, agclur in sequenli bxresi pluribus.
889
ADVERSUS HiERESES LIB.
, * ,
\
\ \

*.
,
,
5 , .
\ '
*
Cta MapxiXXov.
( ? . (57)
, , f*ov ,
, \ \ '
* "
, \
, , ,
, , , , \
, \ , \
. > \ \
, \
\
, ,
, *

. ,
,
; , \ .
, , , '
* \
, \
, \ *
.
. \ ,
\ ,
*
, * \ ,
. ,
.
I. .
k
I .-
HJERES. .
500
postea conli arias ad parles desciverunt, liorum

ipeorum lucubraliones refutare aggressi eunl, n
quibus vulgaias illas divisioncs Acacium inler
et Basilium Galaiara et Georgium Laodicenum refulandi Acacii causa scripiis raandarunt. Hic ett
eoiin i l l e , qoi Marcclitini ex ipsiuamet libris coarg u i i : quae nos ideo proposuimus, ne verilalera a l l qua ex parle preleriisse videamur, quoniam neque de eroendaiiune degperamu*, nec iis aseenliri
volwmis, qui ulcunqne a verilaie discedtinl. Quar
sequuntur igitur ex Acacii commeulario eontra
Marcellum exccrpsiraus.
;
838
Ex Aeacii libro eontra MaralLum.
V I . H.LC et bis siroilia Marcellus quaedam contra

Dt um iniqua garriens , ei in tublinie cornu eaum
erigens, post suam illara Pro?erbiorum depravationein poiius, quam inlerpretalionem subjunxit. Ac
primum haec Asterii verba proponit: t Alius est
enim Pater, qui imicura ex seipso Filium Verbom
gcnuit, primogenitum crealura omnie \ BOIUS B O lom , perfectus perfectum , rex regem, Dominue
Dominum, Deus Deum, essenti coneiliique eui
ac Yirtmis el gloriae nulla in ro discrcpantem imaginem. Quibus in meriium adductie, hoc potiseimura offensus, quod nulla in re discrcpaniein ima~
ginem oppellarit, hoc esl divinae essenlia? ac caeierorum omnium expressam et ewdeateu imaginem,
isliugmodi senteniiain iroprobandam esse d i c i l ;
atque biace verbis, quanlum sibi illa diepliceaitl,
o&tendit: Hacc Asterii verba manifesiepravam ejua
de divinitaie senteuliara arguunt. Etenim qui fltri
polest, ut Donrinus ac Deus i l l e , qui sit genilua,
yt ipsemet antea scripsit, Dei iiuago censeaturt
Aliud enim esl imago D e i ; aliud Deue. Quare at
imago Dei est, non eel Dominus, aul Deua, sed
iraago Domint ac Dei. Sin revera Dominue esl ac
Deus, qui ejusmodi cst, Dei ac Domini imago esse
Don potest. > Subdil poelea : Nihil igilur illorum
quae dixi, esse puiat ipsum, cum eorum imaginem
esse deGniat. Unde si csscntia;, verbi gratia, imago
s i l ; ipsamet essentia non e r i l , neque si consilit
sit imago, ipsummel esse consilium poteril. Si
virlulis est imago, virtus non est; neque gloria, ei
hujus iraago sit. hnago enim non sui, sed aUcujus
I allerius est.
VII. Haec l u , Marcelle , verba, cum anlea iniiio
'. , , , - libri collaudaveris, nunc autem inficieris: nimirum,
Dcum ex Deo Yerbura esse Filium , et solum ex
, \
solo, et ex perfecto perfectum, perspicue sinislram
, \ ,
\ . tuam dc divinilate senienliam delegis. Cumque magni Regis imaginem capiens vita, diviniiale, con ,
gilio, poienlia, gloria, essentia denique spoliaris,
, \ , , \
P
8
praecidatur,
, diguus es, 8 3 9
4
i m
i a
l i n
u a
Col. , 15.
(57) oSr .
Aslcriug
sopiiisla Cbrislianani idem amplcxtis, nonnuUa
scripscrat Ariaii;c pcrlidiui coiisenlanca. Qtix cum
r
rcfulassrt Marcellue, longius progredi, c l in Saliclliaitam liaeresim desciscere visus ost. Qu omiiia
copiosissiiue Uabcs in Annat. ecclesia&t. cxposita.
593
S.
891
quandoquidem consceleratara in Deum Yocem Je-

c i s l i , ac lam sacrilcgum anim! sensum postrcmo
prodidisti. Nam qui Dei imaginem mutam ac viia
carentem iinxisti, hanc tu neque Dominum, neque
beura, nec essentiam, nec consilium, neque virlutem , neque gloriam esse judicas, sed borum
omnium immobilem efligiem, quae nec anima, neque
vita praedita s i t , vclul foras exposUam arbitraris,
alque ila inanimam , et humana solum arte constantem. Yiventis autem Dei viventem imaginem
esse negas , aut essentiam essemiae, aut consilii,
w t u t i s , ac gloria, consilinm, v.rlutem, ac gloriam,
t hasc imago ab eo cujus imago est ntilla in re
discrepet. Jam cuia nulla re discrepare dicilur,
uon perinde est, ac si ingenilam esse falereraini;
, 0 , .
, , ,
, , , ,
,
,
* .
, ,
\ , \
.
, ' \
\
\ . \ *
,
sed illud solum ostendilur, ad paternae bonilalis,
el divinitaiis, et actiotiis omnis exemplar exactis- . \
sime absolutissimeque esse illam expressam. Deinde , ,
paulo post : Mula tua illa esse dolosa labia opor- ,
tebat, quae loquunlur adversus Deum iojusliliam
, '
cum superbia el contemplu. Etenim solus solura
\ .
Patcr umcuii. Filiuiu geauit, quamvis minime i d * ,
tibi placeal, cui aliud modo plaeet, neque vero a \
qiiodam Valcntinianorum seonum principio Filius .
processit, sed a solo Patre genilus e s l ; ilem perfeclus perfectum genuit.Nil.il enim incst iroperfeclum in Palre : ideo nec in Filio polesi ineese, cum illius perfectionis, quae perfcctioncni omnem
euperat,. germanus felus sil Filii pei feciio.
1
Sed et rex regem genuit. Piclalc quippe consen\ .

Uneumest, regnare Deum, cum intcrim geniius
, , \
ante saecula Filius, idcmque rex rcgno' alterius , ' \ eubjectus, per quem ipsius rcgno c*lera subjacei.t,
.
subjectum se esse grato animo fatcalur. Non enim
,
privalum , sed regem illmn genuil regni sui Pater:
, ,
quod neque temporis i n i t i o , ncque v i l a fine cir . ,
cumscripium est. Quoniam ejus dignitas non ex , / . \
irinsecus ascita , scd ut in Palre, a quo geniius
,

est, ad essentiam ipsam pcrlinel. Ob id scriptum
. \ ,
illud eel: Et regni illius non erit finis Eodcm
* . \ ,
niodo et Dominus Dominuni, el Deus Deum, ult
nos asserimus, genuit. Alque, ut uno verbo defi- \ \ \
\ , ' \
j i i a m , essenliae , consilii , virtulis ct gloriae non
imilain ac n.orluam imagincm scd essenlia con- \ \ .
sullandique vi praditam ac polenlein cl glorio- ,
, \
sam cssc defendinius. Virlus enim imbecillilatem
, \
non gcneral, sed ipsam 8 4 0 P sese virlulcm
ila gloria non ignobililaiem , sed gloriam; consi- ^ % . \
, , ,
lium non consilii expers aliquid, sed el ipsum consilium ; essentia deiiique uon essentia carens ali- , .
' ,
quid , sed csscnliam gignit. Quare Verbum ipsum
imago Detis est, vivensque sapientia subsistens,
. , ,
Yerbum cflicax et Filius, eademque illa sapientia
, *
esscntiam hal>el. Haec enim est qua se quotidie
,
Deus obleclabat, cuni absoluto tenarum orbe gau- \
dcbal *. Quae quidem omuia cum tu, Marcelle, co \
ram hominibus ncges, negabit et illa te coram
. ,
Paire, qiii in coelis est * : ncgabcris vero prapierca
>
e r
Psal. xxx, 4.9.
Luc. t, 33.
Prot. , 30. * Maltb. x, 33.
. F . .
Cor. .
>93
ADVERSUS HJERESES LIB. I I I . . I . I L E R E S .
c9%
LXXII.
, - ^ coram Ecclesia, quse sub coelo c*t , qua ubique

.
terrarum de te ecribit : Audi vtrbum Domini:
Scribe virum hune ubdieatum hominem; quoniam non crescet ex ejus temine prxnceps ampliut in Juda,
sedens in throno David *.
VIII. Post haec cum er Asterio Marcellus nonnulla
'. ' ,
commenioi asset, subjecit Acacius:
' 0,
< His ilaque positis, longius deinde progressus
c \ , \
imaginem Salvatoris, et essentiam , et unici Filii
\ , \ ex Patre, nccnon et primogeniti omnis crealurse
, \ ,
\ , \ condil.oi.em negans; atque illam ejusdem singula, \ , ritalem, qua a singulari Deo manat, et perfectto , \ , nem a perfecto , et regiam ab rege potestatem, a
, \ , \ , \ Domino dominatum, et divinitalem a Deo , et essenliam denique ac ccmsiliun, virtutem gloriam ,
que nullo modo diversae imaginis Dei funditiis tol , \ , - ^
neque paucis verbis coram hominibus infi * cians, adeoque coram Patre illius inficiandus, h c
\ \ aperie scripsisti: Ejusmodi verba pravam ipsins
. ' de Patris ac Filii divinitaie senlentiam aperte de\ \ \ , monslrant. Verum lu illie potius negandis pervcrsam depravatamque luam de Christi divinitale r t
.
essenlia opinionem reciae fidei contrariam pcrspicue
prodidisli.
JX. Post haec Marcclli verba subjicit:
*. \ *
i Inepta proinde sunl quse Marcellus adjecil:
c " &
. Nihil eonim quae anlea commemoraverat, essc
. \ statuit; lu enim isloruro omnium esse censes imaginem. Unde si essenliae imago est, ipsa esse non
, .
poiest essenlia : et si consilii imago sit, consiliu*
, * \
, , . ^
sse nequit; neque virlus, si virlulis; nequo.
gloria, si quidem imago gloriae est. Nam imag >
, '
. , , \ . non sui ipsius, sed alterius alicujus imago est.
Scd baic insulsa, Marcelle, sunl ac falsa. Asterins
& ,
, , . enim omnia hsec illtim esse indicat, quae 8 4 1 an\ , - tea numeravit, c u m d i x i i : Rex regem, Dominus
Dominum, Deus Deum. Quibus verbis luam illani
.
, \ inaniniara effigiem , ac solo, u l arbitraris, bominis
* \ artificio coDStitutam fundiius everlit. Quippe U!orum oronium vivam essc docet iinaginem, boc est
, \ , \ , \ , , viTam vivi genitoris eiiigicm, et ossentia? essen' . , liam , et consilii consilium, virlutis virlulcm , el
glorise gloriam ; ncque porro sui ipsius, sed altc , ,
, , , , rius imagiiiem esse demonsirat. Tu vero cum Dei m
, , . ex Deo Filium esse nolis, neque lumen de lumine,
- D neqne virlutem ex virlute, ne<jue Deum, neque lumen, neque virtutem, nec essentiam , neque con . ,
, , , silium, neque gloriam esse Filium existimas . . . .
sed hsec impie corpus, in fine mundi, uua cum illis
\ tv' ,
, , , >- exstinguunt. Ua Joannis iltud lestimonium abnegas,
Deus erat Verbum \ Filio porro Dei vel noininc
- \ , -
tenus, vel solum hoininem appellas, ut divcrsi a se
, , .
generis Filium producal Deus, quique sola sit adoptionc Filius, cujusmodi iu illis locis expri, e n s
8 0 1 1
rnitur: Filios genui, el exaltavi \

ilem : Accepnlh Spiritum adoptionis *; item: Afferte Domino^
filii Dci .
, \ , \ , \
Cum igilur Aslcrius Fiiium palernse csscnlia?,
' virtutis, consilii, gloriaBque nulla re diversani ima1
Haec \e\ alicno loro posita, vol cormpta sunt.

Roin. , l o . Psal. xxvm, 1.
F. .
Jerem. xxn, 30. * Isa. J, %
PfTROt. G R . X L U .
13
S.
395
39G
gioera esse velil, necessc est, ut palernns, vclut in ,

111io, notas acfiguras inessejudicaverit, eaque quic
, \
de Patre aniroo concipiuntur, in Filio expTessa,
, $ , *
. ,
vel ei concessa, qaa& non sint ab ipso Patre divcrsa.
. ,
Ergo baec qua? dixerai omnia e$se vull Filium. Non
,
enim velut adumbratam coloribus imaginem cogi
tavit; neque lerlium pictorem iuvexit, u l discre, . ,
panlis a Patre Filii, sic tanquaui coloribus qualila , . \ ,
lee alibi exprinieret, idqtie ipsum appellarei F i \ ,
lium. Hoc enim lu she prudens, sive imprudens
. * ,
asseris, cum ila loqueris. Igitur si esseniise imago
, \ . \
esl, essentia ipsa esse non polest, neque coiisilium,
{
si imago consilii esl. Noslra vcro senienlia, si eseentiae viva sil imago, essenlia ipsa esse potest, esl* * \ ,
", ,
querevera. Atqu ita essenllse imaginem esse con(ilemur, ad exactam vitae el aclionis sirailitudinem , . \
, " ,
expressam. Eodem modo et consilii iiriaginem con \*
silium facimus ; magni scilicet consilii Angelum \
ac poslremo glorise el virtulis iniagiuem gloriam ac
" ,
virtulem esse slatuiinus. Q u quidera omnia bis . , , ,
vcrbis a Cbristo declarantur: Sicul Pater habet w- , \ . >
tam in seipso, $ic dedit et Filio vitam habere in seipso ; e l : Sicut Pater suscitat mortuos et vtrt/icai*. Ejusmodi 9 4 2
quippe voces, sicut, $ie, simililudiuem quamdam imagiuis, ei ad imitaiioneiu
cxpressam eifigiein deinonstranl. >
X . Deinde paueis interjeciis : Non enim, i n . \ ' * c ,
quit, divinum Yerbum, Jesus scilicel vilam, el pal['] , \ ,
chritudineni, et decorem iribuens, vitae ipse, ac
, , \ , \
pulcliriludinis, el decoris expers e&t in morte, vel
, , ,
eo siatu in qao nihil omnino sit, conslitutus; sed
*
paiernas in se noias babel expressas : non quasi
,
aller ipse s i l , et aliis figurae notis prsedilus, verum C * * ,
el in ejus eesentia propriae illius uoue positte sunt, .
ct in propriis nolis esseniia consistit. Cauerum
, \ , \ ,
imago cum allerius, non suimelipsius imago eit, ,
ut et ipse slaluis, exeinplaris in se flguram gerens,
divei siiaiem indical; sed ejusmodi diversilatem, . ,
quae idem ac similitudo sil. Non enim eui ipsius , .
exaistens ille ipse, sed cujuspiam alterius est ima , , >
go; imago, inquam, non aspectabilis Dei. Patris , \ , ,
igilur iinago Filius esl, vivens ulique vivetitis,
, , ,
molu alque efliciendi v i , necnon el virtuie, consi, \ * ,
lio gloriaque praedita , non anima motuque ca . \ ,
rens, aut ejusmodi, qua2 in alio ut sii babeal, ct
, " quodammoJo pingaiur, in seipsa vcro, ac pcr sese
. >
mininic moveatur. Cum aulem imago nulla in re ab exemplari diversa d i c i t u r , Patrem exacta illa
1
siniililudo non facit, sed Filiura omnibus ad illud exemplar numcris expressuni. >
Haclenus ex Acacio. Jam vero quidam ex orlbo-
doxis fralribus uoslris el confessoribus cxposiliotiem Gdei a quibusdam Marcelli discipulis accepisse
fie dicunt, qua Gdci suse rationem ille reddidil.
Quam quidem bic Ascribcndam pulavi, lametsi singula, quae ad illam perlinent, liondum accurale
cognoverim. Exemplum vero est ejusmodi.
Exposilio
fidei
Marcelli.
X I . Venerabilibus el sanclissimis opiscopis Diocaesarese propler ortbodoxatn Salvaloris noslri Jcsu

1
I*a. , C.
Joan. , 28.
ibid. 21.
'.
, , \

* , . \ .
* ,
'. \ , \>% *
S97
ADVERSUS ILCRESES LIB. I I I . . I . H/ERES. L X X I I .
3<ja
^ Chrisli fidei exsnlanlibus, Eulogio, Aaelphio, Alc , , , ', - xandro, Ammouio, Harpocialioni, Isaaco, lsidoro,
, , , , , Annubioni, Pilimo, Eupbraiio, Aaroni, presbyUti
, , ', qui Ancyrsein Galalia s u n l , Pboliuus, Eu&lalbius,
allcr Pbolinus, Sigeriut, et diaconus tlyginus, sub , , ,
, \ , \ - diaconus Heraclides, et Elpidius leclor, et Cyria , \ , cus defensor, in Domino satulcm.
\ (38) .
8 4 3 Cum * piclalcni vcstram c palria noslra,
6 , pfr> eo ac par est, invisendi vcslri gratia venisse , nius,' inlerrogali a veslra sanclitale sunius , ecquid
de fide scnliremus. Quam quidem solliciiuditiis
, \ ofGciique plcnam inlerrogalionem roagnopere pro , , bantes , ub eos pracipue qui falsa <le nobis non \ nulla lcmere spargunt, necessarium duximus eer , - liores vos de lola re facere, non ex iis soliun com , municaloriis lilteris, quas a beaiissimo papa Aiha " nasio ad nos scriplas vobis oslendimus; verum
, - eliam ex ipsa profcssione noslra bisce lilleris ex , \ pressa, ut illud inlelligereiis, iiibil nos neqoe sen , , tire modo, nec unquam sensisse, quod ab gencrali,
, et ecclesiaslica fidci regula, quse i n Nicsena synodo
consiilula esl, abhorrerct : quam nos pro viribus
. - amplecti profilcnuir, el eos aaalhemale damnamas,
" qui creaturam esse Spiriium sanctum aseerunt :
\ , \ sed et Arianam baeresim, el Sabellii, ac Photini,
, \ , \ - Paulique Samosaleni, una cum iis quieanctissimani
, \ Trinilaiem ires esse personas negant, ndllls termi , \ , \ nis circumscriplas, subsistentes, consubsianliales.
, \ , * coa3lcrnas et perfeclas; eodem eiiam aaaibemaic
\ , , C condemnatnus illos, qui Filaum Palris collalalio * \ nem aut coniractiunem, aul actionera essc dicunl;
, \ - quique diviuum Verbum, Dcique Filtum non omni \ , &, \ bus saecuiis priorem, Patrique coaeleraum ac subBistentem, perfectum denique Filium, ac Deum esso
.
confiieniur.
*. , , \
. Si quis eumdem Patrem, et Filium, et Spi , . ritum sanclum esse dicil, aiialdeina sil. Si quis i n i , \ , lium aut finem Dei Filio, ac Verbo, vel regno
, . ipsius ascribit, anatbema sil. Si quis Filium vel
, , \ Spiriluro sancium pariero esse Palris asscrit, ne que Filium Dei ex Patris essenlia prius omni cogi ,, . \ talione genilum falelur, anaihema sil. Qiiod vcro
ad incarnalionem diviui Verbi c l unigcnili Dci Filii
, , - perlinct, coufilemur Fiiium illum esse Dei, homi , D ncmque facluin sine peccalo, posleaquam integram
a<
Leg. .
1
(38) . Dtfensorem reddiniiis" , nam

prwMiaem cuui Cornario interpretari non placel.
Fuit autem defensor non ordinis, sed oflicii nonien
quod laici gerebam, qui Ecclesia: jura in civili foro
propugnabant. Concilium Milevitanumcan. 16: P/acuiteiiam ut petalur gtorwsutimi&imperatoribus, nt
jubeanl judicibut dare petilos sibi defensores *ckolaslicos, qui in aciu sint, vel in ojjficio defensionum
camarnm ecclesiesticarum, more tacerdolum Provinciuiy ui iidem ipsi, e t c , habeant facultatem ingredi
judicum tecrelaria. Meminit et (larlhagin. v, eanone 9, et Africantim tomo l Conciliorum, can. 42,
el alibi passim. Zosimus epist. 1 : Sane ui defensores
EccUsicc, qui ex laicis fiunt, supra dicta obtervationeteneantur st meruerint esse in ordine clericatus.
a Graecis vocalur. h i concilio Cbalccdon.

can. 2, recensenlur , , . Quamobrem eumdem csse suspicamur atqueTExoty.ov. Tamelsi Ralsamon ad Africanaruni synodorum canones, qui in unum misti suni,
ad canonem 78,qHi esl inier Africana concilia, qua
sub Coeleelino el Bonifacio celebrata sunt, quailragesimus secundus, dubitat, utrum deferifiores et
ante boc concilii lempus ulli fuerinl.
,
,
, \ '
. Sed
diu auie defensorcs exstiiisse verisimile est, eosdeuique in illa subscriplione nominari.
m
s. Epir 5
ioo
liomiiiis naliirani assunipsit, IIQC esl ralionc et i n - ^ =, ,
\ , \ . ;
lelligenlia pranlilam animam bumanamquc carnem.
,
(ircdimus in unum Deum Patrcm omnipoteulem,
\
omiiiuin visibilium invisibiliumque conditorem ; et
, ,
in unum Dominum Josum Christura Filium Dei,
, ,
genilum ex Palre, imigenilum, lioc esl ab essentia
, , ,
Patris, Deum 844 de Deo, lumen de luminc, Deum
verum de Deo vero; geuiium non facluin, consub- , ,
siantialem Palri, per queni onuiia facla sunt, quue , ' ,
\ \ * \
in CODIO, quseque in terra s u n l ; qui propler nos
homines, et propter noslram salulem descendit, ct , incarnalus est, et bomo facius, passus esl; ei , \ , , \
resurrexit leriia die ; ascendit in coelum, el ventu- , ,
\ \ .
rus esi judicare vivos et morluos; cl in Spirilum
, Hv , \ \sanctum. Eos autem qui dicunt : Fuit aliquando
cum non erai, el anlequam gignerelur non erai; I , \ ,
,
aut e nibilo, sive ex altera persona, aul essenlia
dicuni exslittsse, sive converti lnutarique posse , ,
Dei Filium aiBrnjant, bos analhemate damuat calbo- \ .
"^
lica ei aposlolica Ecclesia. Ego Pboiinus presbylcr
\ , .
Ancyranx Ecclesiae ila credo et sentio, ut bic sci i
pluin csl. Ego Sigerius presbyter ejusdem Ecelesix
iia credo et senlio, ut hic scriplum est. Ego Hyginus \ , .
diaconus ejusdcm Ecclesiae ila credo et scnlio, ut \ ,
bic scriptuni esi. Ego Heraclides subdiaconus ejus- .
\ , .
dem Ecclesiae ita credo et sentio, ut bic scriptum
\ ,
esl. Ego Elpidius leelor ejusdem Ecclesi;c ita credo et
senlio, ut bic scriplum esl. Ego Cyriaeus defensor .
\ , .
ejusdem Ecclesiae ita credo et sentio, ut bic scri * \
ptum est. Haec sunl quae ad confessores ei Patres,
illi scripserunl. Quae si in melioribus esse nume- * .
randa, inlelligenies judicaverint, pcrnie ul ejusmodi , .
babeaniur licet. Sin in bac ipsa excusatione ac dis- \
pulalione lilubalum ab illis noniiibilest, ac parum ,
recle posilum, suum apud eradilos locum ordincm- . '
\
que teneani. Postremo cum de Marcello superiorem
, \ ,
orancm narralionem abunde uistituerimus, ab hoc
\ [] .
ad alias baereses iransibimus.
T
ADVERSUS SEMIARIANOS,
QWB e*t hcuretis LUI
sive
LXXIIJ.
I . Posieaquam, opilulante Deo, A r i i , eorumque

'.
qui Ario successerunl, iufelicia dogmata perrupi^ \ ' , ,
uius, in priinisque Pholini; sed et Marcelti priora
, illa discussimus, in quibus nonnibil litubare visus
, & ,
est, quaeque inilio perinde atque cbrietalc correplus * ( ,
evomuit. (Atque ulinam illius seciatores, siquidcni
! ) \ *
fieri poiesi, emendeniur!) Ad baec cum 8 4 5 exorla

ab ipsomet Ario zizania verbo, qnod esl omni gla
dio ancipiti penelrabilius \ exciderimus, conside , randum modo nobis est, quemadmodum , pullu ,
lanlemala illa Arii fruticaiionc, genus quoddam
, \ cmerserit seclae, quam Scmiarianoruro vocanl. Qui
, quidem licel illius nomen^jurerit, eumdem ipsum
*
lamen, ac sceleratam illius opinionem induunl, ci
,
cmentila quadam spccic, ac larva faciem suam ob ,
ducunt, ac dissimulanl. Cujusmodi bislrionum in
\
theatris cssc consuevit aclio : qui sub alicnis vul \ , ,
*Hebr. , 12.
F. .
401
ADVERSUS HiERESES LIB. I I I . . I . IliERES. LXXIII.
, ti lits dclilcscentes, nc personali, quai in como&diis

* . lurpissima, elebrielalis plcna coiitincntur, cdisse
r i t n l : sivc velcium poetarum fabulas geslu ipso el
, , \
conformalione corporis oxprimanl. Sic t isti sim \ , , \ < " \ \ plicioribus illudere cupienlcs, cuin el vuliu ipso ct
moribus, ct iinpio dogmate ab Ario Arianisque non
'
diflerant, nibilominus quodam adtilalionis arliiicio
, pcrdtiissiroam oinnium confessionc illorum doclri , \ - - nam fucareac dissimularc cupicntes, ila Dci FHiun
civaluram essc diclilant, quo facilius dccipi.iui,
,
ac vidclicel Dei Filio graliiicenlur, si quos vidcrint
, , ob t jusinodi scrmones exlurbari, circumforaneorum
roorc statiin blandicndo subjiciant: cNon perindo
.
creaturam illuin faciinus, ac cselerarum aliquam ; neque felum caelerorum inslar feluum essc dici1
uius. *
, * , Jam consubstanlialis voccm , tanquam a sacris
Lilicris alienam, peniius explodunl. Sed de bis,
.
cuui adversus Arium ageremus, accuralissime dis * " . " \
pulavimus. CaHerum, ut allud illius simile nomrn
0 , ,
objicianl, Basilius inprimis, ac Georgius-, Semi\, \ ,
* arianorum isliusscclse priucipes, Filium, inquiunt,
, . non , boc est, consubstaniialem, sed
* , hoc est, $imili subsiantia prccditum, asse - rinius. Atque bi demum fuerunt, qui post synodum
ab insana Arianorum faclione eeparali sunt: quo, * rum dux Basilius Ancyranus exslilit, una cum
(39) , . 01
\ \ bylov - Goorgio Laodicea*, el Dapbnes ad Antiocbiam, boc
\ . cst Coelesyriac. lidem ct de Spiriiu eanclo eadcm
, , eum illius oppugnatoribus lencnl. Neque vero ter\ , giversaodo, aut haesilando, quemadmodum in F i , - C l i o ; qneni cum absolute crealurani proiftmliare non
, \ audeanl, etsi id omnino scnliant, nibilouwius bo . \
minum existinialionem veriti, voccm illam
, , , '
oblrudunt, cl creaturam ab caelcrarum con
, - . dilione diversam essc dcfiniunt, cum de Spiritu
, , \ 8 4 6 sancto, inquam, igilur, non timide ac difli . \ dcnter, sed rabidorum canuni more tolo intpetii
, ferunlur el creaturam esse sine ulla cunclaliouc
, docenl, et a Palre, ac Filio abalienare conanlur.
. . Lego , vel ,
.
* De hoc loco consule noias.
' Addo
(39) Kul 'Arliocbiam, vel Daphnen pro regione ipsa, el Goele.

Hunc locum inleirrura non csse suspisyria nonniinquani usiirpari?quodsequcnliadoceut,
rari aliquis possit; nam Laodicea Syriae nihil ad cum addil . Dapbnciidium
Dapbnen perliuel. Anliochia porro Syriae caput *v quidein Comiiatensium iuler lcpiones Nolilia mecognomento \ , ab amcenissirno euburbio,
minit. Dicerein Aiiliocbeni alicujiis episcopi IIOIIICD
a Latinisetiain Epidaphnet, apud Plin. Iib.v,cap.25
bic desidcrari, si quis occurrerel Scmiarianoruiii
iautor, ei signifer : cujusmodi iiullum repcrio. Imo
rarilus lib. n Ann. ail : Germanico sepulcrum
Antiochios constitutum ubi cremaiu$; tribttnal Epi- vero Eudoxius, qui Anliocbenain sedcm post Lconiii
obtmm occupavil, Basilii, ae Gcorîi Laodiceui per
daphniv, quo in loco vilam finierat. Nimintm quod
illa lempora boslis accrriious fuil. Vide Sozom.
\ , vel \ crebro noniinarelur,
lib. iv, cap. 12 et sequenlibus. Gredal igilur aliquis
vnlgi coiisucludiiio. racluni, ut uiia voce
ab Epipbanio \ * pro CdilcDaphne ipsa di erelur : qupinadniodiini ex duabus
islis llomciicis vocibus ', Inarimen syria lioc loco sumi; quud novuin mibi, et inaudiconflasse Virgilium grammatici susptcantur. Quare liim esse fatcor. Ouo.lnisi cui conjeclura ista placeat, simplicissima, el foriasse vera raiio esl, ut
non ass<*ntior Ortelio, qui apud Tacitum el Plinium
Landicea cognomenlo Daplnies appellala videatur,
pro Eiddaphne, vel Epidaphnes rescribendum credit
Latinis voiibtis, apud Daphnen. Ex iis nierilo con- quod ei loco longe nobilissimo ac celeberrimo propiuqua (orct, Laodicea3 allerius, iiuo
jici poieel, apud Epipbauium iuverso verborum
plurium aliarum cogiiominum. Inler hanc vero, cni
i>rdine ila legi potius oporlcre,
*, quam '. . Neque r l Cabiow nonien indiium, el Anliochiain ad Orontem, interjccta fuil Dapbne. Q >od ut expressins dctamen proplcrci exphcalior bic ipse locus ftieril.
Qiiasrendiiin enim prselerea, ciir Laodicea ' clararet Epipbanius, adjecii ,
nc qui Pbrygiain putarct, aul aliain qijauiiibul.
appellclnr. An hoc exislimandum csl, y
i03
S. EPIPIIANII
Ac ne quis calumniari me quidquam arbilrclur,

ulriusque bic epistolam altexam, Basilii scilicet
unam, f t Georgii Laodico, quam cum Basilio et
sociis scripeit, alteram. Quae sunl ejusmodi.
Epistola pseudosynodi Ancyrance.
I I . Sacrosancia synodus, quae Ancyras paulo ante
Pascha variis ex provinciis collecla est, venerabilibus dominis, et coucordibiis ejusdem niinisterii sociis, his, qui in Plioenice, caHerisque locis
ejusdem nobiscum fidei sunt, iu Domino salulem.
Vebementer illud quidem opiabamus, ut posl illam
ccclesiaslicae fidei probationem, quae in persecutionibns illis ob religionem conflaiis sic lanquam
in ignc explorala fueral, et post ea quae Conslantinopoli ob Marcellum acciderunt; ac post expo-
silioncm fidei, quae in synodo Anliocbiae propter
templi dedicalionem collecla, proposila est, ac deinceps in Sardicensi repctiia, ubi fides qnodammodo
vefloruisse videtur; dcnique posl ea ;qua Sirmii
propler Photinum gesla snnt, sed el post rationcs
illas, quas de uiioquoqne fi;Jci capitc dc Sardicensi
illo Occidentalium ab Oricnlalibus dissidio inlerrogati nnper edidimus, quod reliquum esl, in
quiete otioquc versaii; et sub rcligiosissimo do-
EDIT.)
(41) .
Ancyrana isla
synodus woa a solis illts, q u i a d Encaenia conveuerant, episcopis babila est; sed alii pwterea ad
fnerunt alinrum provinciamm episcapi, velut
iMislalbius Sel&twe in Armcnia : plcrique auletn
tiiemis difliculiaie inlcrclusi sunl.
(42) kxl
. Poet
conciHaTyri, ac Hierosolymis ab Arianis cclelMnaia,
cum Athanasius Constantinum adussel, bujus l i t teris Conslantinopolifn acciii saiUepiscopi.ûorum
opera relegato in Gallias Alhanasio Maroelhis deT>oiriiur. Vide Socralem lib. i , cap 23. Quod anoo
336 contigisse scribit Baronius.
(43) , e
tiac synodo kgendi Baroniani annales anno 341.
(44) )[. Sardiceiisem synodnm non QEciitncnicain iltam, et âlbolicnm inlelligwnt, in qua Aibanasius resliuitus, damnati vero Ariani episeopi, sed conciliabulum eodem lempore ab Arianis Pbilippis in Tbracta celcbralum, quod Sardicensis noimne vciidilarirut.
Gujus decreUim exsiat in fragmenlis Hilarii, ad
Africanos episcopos missum. Sozomenus lib. u i ,
.
'. (40) *
(41) \
, \ !
.
\

, \ \
(42) , \

\ iv ' (43)
, \ (44), \
, \
, \ * (45), * > \
, ,
\ >

eap. 10 auctor cat: coneluuium in ea synodo ab

Arianis essc, uti conaubsianlialU vocabulum a mdJo
dcincepe usurparelur. Tum damnalos eos, otii ires
dcosesse dicercnt, ve1 Gtiristum negarent l>euiti:
anl eumdem esee Patrein, Filiam Spiritum sanctum assererent : postremo qui fuisse leropus saectilutnque credrenl, quononmiai Filius exsisiercl.
Socrates vero lib. u , eap. 20 de iisdem agens:
\ (inquil) *
, . ManifeUe
Uim Consubstanlialis vocem analhemate damnant,
opinionem vero, qnod Filiut Patri disstmUn ttsei,
per liileras tcripuu mbique ditiemmare ceepenmt.
llaue verum esl vel anaihemaie damnalam COAsubtiautialis vocera, vel Anomoeorum dograa tum
ab Arianis fuisse deeretum ?lmo vero falsam est. Nou
enim, opliier, Semiariaî osoree acerrimi fidem in illa synodo refloruisse dicerent, si in
ea istud ipstim eujns etertendi causa convewerant,
sarrilegium pubiicaium cssel. Nam quod ad
vocem ailinet, cerium e&l eani quidem in Sardicen&i peeudosyAodo suppressain, noo lamen anaUicraaki damnaiam. Quandoquidem in cieleris Ariaiiorum coDvenlibus, qui postca siibsecuii SAIHI,
D iametsi consub&tanlialis appellalio ipsadissimulala
sil, non lamen ila repudiaia ul anatbemali subjicerelur, sed taiiqiiaiii simplicius. ac prieler expressam eacrorHm librorum auclorilalejn usurpala
supprimi juberetur. Quo cliam illud speciai, quod
supra ex Stilpicio coinmemoravimus, Arianos ad
Sirrmensis usque concilii tempora nondum apene
Nicaini coHcilii decreia pppiignaie ausos esse : quod
profeeto facerent, si non soium anaUiennate danuiarent, verum etiai dissiniilem esse
Pairis Filtum Hbere, aperieque pronuiuiarent. liaqtie Sozeuieiio poiias a6sentieiHluiu, quara Socrati.
Elsi apudbunc in edUione novissima Graeco Latina
pro rcscriplum est,
. Quod si ex veterum codicum
auctoritale faotum csl, ROH iniprobe.
(45) " . Oslendil Basiliui
se de Sardicensi illo Orieiilalmm c l Occideaiaiiuia
dissidio opus quoddara elucubrasse.
(W)) . Magna obis non solum

d<* Epipbantoiwslro. sed dc omni etiam anliquitaie
el bisloiia bene nierindi opporlunilas boc in loco
praebeiur, ubi de \ncyrana ac Sirmiensi pseudosynodis, aliisqne Semiarianoruin conventictilis agiiwr. Quorum acta, el lenipora sic apud vetere*
perinde ac recentiores confusa, pcrturbalaquc sunt, ^
milla ut historiae pars impedita magis ac difficilts
'ppareat. Dicam non jactanli.nc cansa, sed u l erud i l i lecloris stiiduim excUem, foriassH audacins,
ab. binc mille ac duccnlis propeinodum annis 1iquidam ac sinceram illorum rationem ignoraiam
fuisse.Quod nisi certissimisargumcntis indiciisque'
inonstravero, nVbil ego deprecabor, quin id vaaisfciiae a me diclum omnes arbiirwilur. Proponam
iîtur in primis qucmndniodum ab auliquis histericis ea rcfcrantur : lum quid a recentioribus menioriae proditutn sil,ulatnboriim falsilate convicla,
vertias ipsa a silu et obscurilale vinriicetur. {Yide
in Appenaice Dissertationum, hujuseditionis tom. I I I .
r
,
. .
405
ADVEKSUS HiERESES LIB. I I I . . I . H/ERES. LXXHI.
406
, , -
\
, ,
* ,
\ ,
,
,

, \ (> , '
,
' , , \ , ,
- g
,
, ,
, , , \
.
tnini nostri Conslaniii imperio, conciliala ubique

ab orlu ad occasum Ecclcsia, ejectisque scandalis
pacerti obiinere, ac divinis obseqniis instsiere/ Scd
quoniani, ut videlur, diabolus, quo seilicct omnia
illa, quae a Domino pradicta sunl, et ab Aposlolo
consenianec ad fidelium cautioncm dc defeclione
pracdiiala, ad exilum dcducal, novis quibusdam
cotnmenlis contra ecclesiaslica iidei sincerilalem
opposilis, id agcre molirique non dcsinit, ut nonnullis specie qnadam emenlilx pietatis adjurtclis,
profanas quasdam vocum novitates, advcrsus retigiosain unigcnili Dei Filii gennaiiitatem pcr illos
cxcogitet. Cum et antea nonnullos Anliocbiam obire,
necnon ct Alexandriam ac Lydiam, c t 4 7 Asiam
audissemus, ibique impiclalis suae scinlillas rudio
amnns iminilterc, magna nos spcs lcnct, pro
tanla sceleris audacia, ac lam projecla illorum
impudentia, si el nos, et qui in illis locis ministri
Domini ac collegac sunt, Ecclcsia3 propugnalioncm
suscipercmus, inventam illam nuper bxresim profligari, atque omnem illam improbitatcm posso
rcslingui.

Quoniara vero tam ab iis postea, qui ex illis

locis huc profccli sunt, qiiam ex lllyricorum nun,
liis accepimus, mali bujus auctorcs onincm indu , \ , slriam adhibere, ac plerisque pernicieio machi\ , - .nari, eosque velut fermentum quoddam ad nequi, \
tiam distendere, rem ullra differcndam csse non
ccnsuimus. Sed cum liUeras insuper ab unanimt
, - C collega iiostro Ceorgio episcopo Laodiccitx urbis
, \
accepissemus, quarum exeiupluin hic ascripsimus,
\ , , <et eorura denuntiationes, qui coram Deo nos obic, ,
slabantur, reveriti essemus, pro co ac per lempus
4> [\] ,
liccbat, imminente sacrosancto Paschatis die, in
- ,
unurn cotlccli, quotquot adcsse poluimus (nam plc , rosque bicms inlerclusit, ut ex eoruni litteris didi (46) ,
ciimis), opcrani dcdimus, ul adreceplam fidci for \ , ', nmlam propriuin quiddam, alque expressius adde, rclur, ut post caleras fidci profcssiones, cam n i \ ,
imi uin, qiise Antiocbiae gub Ecclcsise dcdicalioncm
, , piqposita est; necnon et in Sardiccnsi synodo,
quam Sirmicnsis amplcxa est; ct ad ralioncs illas,
, ,
quae in liisce conciliis cxplicai sunf, catbolicfc
,
Ecclesise de sancta Trinitale dogma distinciius cx, . \ , ^ plicatum a nobis acccderet. In qua quidcm nova
fidci declaralione nihil aliud quam quod SpirUus
,
saoctMS.mentibus nosiris suggerebat, diclare stu , \
duimuF. Quocirea eiiam atque eliam vos precamtir,
, , venerabiles domini ac collegas, ut lcciis his lille
ris, cum vobis traditam a majoribus fidem cordi
,
esse; turo nos eadcm vobiscum Scntirc, ac profilcri
significetts: ul qui impielatem illam disseminaro
c, , non verentur, ctim id cerio compcrcrinl, illam nos
fidem, quam ab apof olicis inde tcmponbus, con ,
tinuala ad patrcs noslros usque succcssionc accc , \
1
. .
F. \ .
F. , sed parim sinccrus bic locus.
eic rd . Hoc esl in foimula,

quud ab hxrelkis uppuunalur, ineiiliononi adjiccie. '
profcssioncque fidci nominalim
ejus,
107
S. EPIPIIANI!
40
4
pimus, Telut palrimonium lueri, ac defetotlere, vel , '

pudore aflecti ad meliorem menlem se conferani;
.
vel si Sn improbitate persisiant, ab Ecclesia proscribantur; utpote qui iniquitalis filio, qui vel in
Dei templo sedem soam jam nunc se collocaiurum minatiir \ dcfectionera per sesecoinparent.
8 4 8 IgUur fides nostra ad Patrcin el F i . \ \ -
lium, et Spirilum sanclum refertur. Sic enim Do- () .
minus noster Jesus Cbrislus discipulos suos insti *
i u i l : Eunles, inquil, docete omnes gentet, bapli-
, %ante$ eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritu$ ,

tancti*. Quare qui in banc fidei formam iterato , .
oi
geniti sumus, nonimum ejusuiodi noliones reli ,
giose debemus accipere. Neque enim d i i i l : Ba .
ptizaniet eos in ejus nomine qui carnis expers,
carncm i n d u i l ; neque imtnorlalis et morlem ex , \
perti; neque ingenili et genili; sed in nominePatris, , \ , '
ei Filii, et Spiritu* $ancti ut appellaliones nalura- , xal ,
libus ex rebus Iranslalas audientes, Palrem sui ,
similis nalurae principium intelligamus; itidemque , [ ]
Filii nomeu audientcs, Filium ejus Patris, cujus , \ ,
Filius est, similem esse cogitemus. Credimus i g i - , .
tur in Palrem, e.t Filium> et Spiritum sanctum;
, \ , \
non in creatorcm, et crealuram. Aliud cnim est , \ . "
creator et crealwra, aliud Pater et Filius. Ob id
\ , \
utrumque nolione ipsa scparalum nsi. Nam cum
.
crealuram dico, priorem esse crealorein significo. , . \ ,,
At Filii vox ex rebus usurpata corporcis, c l ab ,
afleetioiiibus illis, acprofluviis seminuraquce in cor- \ ^
poreis palribus filiisque cernuntur, purgala quo- \
dammodo, ac defa?cala mentem noslram in una
-tv .
incorporei Filii ab incorporeo Palre productione
\
dcfigit. Quapropter crealurae quoque cx co quod
. \ * ,
corporeum esl, iranslalam notionem illigavit. E l \
quoniam crcalurse nuda ratio Filiuni constituere
, , \ ,
nequil, a crcalorc el crealura quaedam secernens, a
crealorc nimirum, si ad creaturam refcralur, pas,
sionis exp Ttem slatum; a creatura vero firmum
\;, \ ,
quiddam, et solidum, quod ab expertc passionis
\ \
crealorc profectum csl, tam a corporeo Patrc el
.
Filio, quam a crcalore et creatura, perfectam nobis
) , ,
ac sineeram de Palre Filioque notiliam inforrnavil.
* ,
Elenim si a creatura ccrtas qualilates exemeris,
, ^
velut, quod exlra creatorem subsislat, quod cum
, \ , \ raaleria concreia sil, aliaque id genus, quae cor > , ,
poreae crealurae appcllatio continel, sola deinceps supererit a passione rcmoia perfeciaque creaturae,
ejusque quem creator procreari voluerit, nolio.
\
Si igilur a creatore el creatura segregalis reli- D
, ,
quis, unicam illam nolioneir. deligamus, qua a
passionis experle perfectoquc, ac stabili crealore, \ , ,
et ejusmodt denique, cujusmodi creaturam cssc , ,
\ ,
voluit, derivatam illam eoncipimus, 8 4 9 consentaneum csl, ul ex Palris Filiique vocibus, quando- \ .
quidem in Palrem, ac Filium credere pracipue d i - .
t
diritnus, eamdcm, ut pios ac rcligiosos decet, r.oliliam liauriamus.

IV. Quamobrcm si in re proposila, in Patrc disccrnamus, id quod adliacrere solet, ut cum qua1
II Tbcss. , i . Matlb. , 19.
'. \ \
; , ,
F. .
* F. \ , ul infra.
F. $.
ADVERSUS HiEttESES LIB. 111. . I . * - fl.ERES. L X X M .
410
, - dam aflcctione, profluvioque Filii paier inlclltga ; , - t u r ; et Filium nullo semine propagatum concipia \ > mus animo; neque ejusmodi, ut corporeis nalura
, - viribus adolcscat, el ad incremenlum, corruptio
. ' , nemque vicissim transeal, quae stint propriae rerum
, , corporearum nolse : hie, inquam, circumscriptis
, , , oninibus, nibil prseler similis notionem habebitttr.
\ \ Ul enitn cum a crealura (nam id denuo repetcn \ , duin est) exelusimus omnia, unum illud eumpsi, \ * mtis: in creatore quidem slatum quemdam passio . nis experiem; in crealura vero perfeclam, et qua . lem condilor voluil, ac solidam nalure qualiiatem:
, \
sie in Patrcm el Filium, corporeis omtiibus an> , puta!is, unica eimilis, quod ad eesentiam attincl,
' animalis generatio transfertur. Paler enim sui si , \ , & niilis subslanli paier a nobis intelligilur. Quod
\ , \ , i una cam c&leris oninibus notionibtis, qua? cx
.
patris ct filii notniitilms corporearum rerum propriis cogitatiooe predicunlur, naturae quoque animatis cum Palre 6imililudo tollati-r, e qua inlelligf ndi ralionem omnem ducimus Patreui amplius nulium, aut Filium esse credemus: sed creatorem,
ac creaturam, el supervacanea qusedam nomina, quae nibil per seipsa conferant.
4
\ , '
Iia flet ut Deus crealor sit, nec ulla lanicn ra . "
tione sii Paler. Quod enim Pater non ipsius aclionis, sed nalurse cujusdam similis, quae per iltam
, '
aciionem exsislil, Paler appclletur, naliirales ipsrc
,
rationes evideuter oslendunl. Nam cuin m u l u
. ^
penes Deum aclionum genera sint, alia est aclki,
, ,
qua crcalorem inlclligiiuus, qualenus cocli lerne \ , \ *
que, c l quae bis conlinenlur omnium, nccnon ct
.
eorum qua3 videri ricqiieuut, creator est. Eumdem
, *
^ vero unici Filii parcntcin non lanquam creatorem,
\ , sed laiiquam patretn, qui gcnuit, esse cognoscl , I D U S . Yerum si propter illam, quam niente conci, \ pimus, corporeis in palribus ac fil&s condilio \ , \ nem passionibus obuoxiam, vercalur aliquis, no
si corporis expers Deus generare dicatur, qua?dam
\ ,
, . ei tribuatur affeclio, aul ipsum, quod gigniiur, i m , , perfeclum censealur, ac caetcra id genus, quac
, , - corporeo patri fitioque convcniunt, si id, inquain,
, metueus, germanam Palris ac Filii nolionem au , - ferat, eo deinum relabetur, lalem ut Filium asse , rat, qualia sunt opificia reliqua, RCC illum omnino
. Filium appellct. 8 5 0 Elenim sive magnitudine
snperare dixerit, quemadniodum ccelum monle ali \ , \ - quo, vel colle majus est, ad operum nibilominus
coudilionem, quanlumvis niagnitudine anlecellere
\, velil, eumdein illum abjiciel. Sive usu et obsequio
praesiare caeteris velit, quod reli(Jiia omnia prseces ' , serit, et ad eorum productionem operam suam
conluleril, nibilo tamcn magis ab opificiorum no .
lione vindicabit. Ut cnim nibil inlcresl, ei forcipe,
, \
non manu ipsa, carbo de altari capialur, quo illius
, ' ,
1
bcneficio fabrilis ars ferream laminam inducat; propterea quod tam forceps, quam fcrrum, quod
pcr illam ducitur, inlcr opera censentur: ita nibil a produclis operibus, illc, per qucm facla sunl
otnnia diflerct, nisi Filius sit, quemadmodum naturalis ratio persuadet. Quin factus ipsc priiuum
crit oinnium opns, ac velut conditoris instrumentum, pcr quod univcrsa inoiialur.
1
F. .
441
S. EPIPIIANU
412
V. Nrqc vcro <ex iis qni v*lgo filii ttomnuiitMr, '. {&
proprio dicli Pairie, aut Filu ralkwiem cayillalorie ^
debel eludere Nam alioqui plur.ee i r i i n l D?i filii ; 1 \ \
velut WU ittcu : Fi/tos genui, et exallavi, ipsi vero ,
?wii
spreteruut meIlem:
Nonne Paler unu$ ettMitwm aftral o*e # i)04rtj:rar \
vottrum ? hem : Quelquat receperunt eum, dedU
; \, " ,
eit p&ie&tetem filie* Dei fusri; qui mn ex holunlaie &

carnti, neque ex voluaUOe viri, sed tx Ueo nati
,
\ ,
suui *.Quid qttod el ifianiaue qmqne robu* idipwwj , \.

\
tribuiJAir? Qm fenuit, i*qu&, &ii//<u rori* V Ex Ait^ \ , 5eniro omnibve u t pluriiwu* id efficietur, ut ex (47), \ ci<mmitiki Hla sigttiiicalione Dei Filius jiullo nio4
a.t filius , AIU fiec tlla ipsa f iwt : sed sit
, , ,
Dei duntaxni .eerwB iostar, ac solius appella- . lionis particcps. jEcicIewa porro credit aou
, ; \ ,-
r
'
' *
*'
tuodo crealarum rerum esse londiloreoi (hoc (, \

),, ' \ ,
eoira Judaei, Grreriquc pariler aguoscunl), sed
, '
el mki Filii Palreiu, qui oon solum procrcalrioeie
aclioneia babcaj, peopler quam irealor iulelligi- , \ , ,
tar, sed el proprie unioeque generaudi, cx atta ' / .
nnici Filii Patrem esse coguosciinus. Iloc enim bcatiKS nos Paulns bis vcibis edocuit: iluju, i n - ,
quit, gralia, flccto genua mea ad Patrem, quo ,
*, '
omutis paternitas bi coelo, et in tcrra nominatur
. \
LU enim patrcs illi in lerra nominantur qui ad
sufe nalurse simililudinem expressos liabcnt filios, , ' '
tic in coelo Pater ille dicitur, a quo lerreni paires, , *
. \
qui naluraB produclores sunt, vocanlur, quod
\ \ >
omuino ad nalura? suae Rimililudinein geniiuin ex
#
ea scse Filium babet. 851 Neque polesl corum ^ .

filiorum nolio, qtii abusione quadain voris, el bo
"
monymos dicuntur, ad uiiicuin Dei Filium accom- , \
modari. Quemadmodum pyxis ca proprie vocatur, ' \ , \ ,
quae ex buxo fabricata cst; el lamen cemmuni
\ . V quadarii abusione vocis binc ad rcliqua id geuns ,
vasa Iraiisfertur, qua* ex plumbo, a?re, aliave ma- \
tcria facta sunl. Quocirca nou pcrinde in Dei Filio ,
accipiendum jllud cst, ul cum dicitur : Qui genuil

slillas roris, quod niinime ad subslanliam ipsam
\ ,
pcrtinet : quippe per abusuni vocis hoc loco par"
tirs ac generationis nomen ad efleclum opus trans- \ * \
forlur. Nequeul in illis verbis: F/7/ gcnui,el exal
tavi. Nam el boc in loco perUuie abusione vocis ad
, *> '
Lcncvolentiam, et hojiorem signiiicanduiii vocabu , \ , \
lum illud adbibclur. Neque ul in boc loco : Dedii D .
eis poiestalem filios Dei fieri, quod qnidcm ad crcalune virLutcni, et quamdam Dei iimtaiintiiem referri conveiiit. Non eodem, inquam, modo de unico Dei Filio exisiimandtim nobisest; eed proprie F i liuin esse dicium, utpote qui solns ex solo Palre, cidcmque natura simiHs sil genilus, eujs ct dicalur, ct intclligalur essc Filius.
%
Isa. . i , 3.
Malach. u , 10. * Joan. , 12, | 3 .
.
Dccsl fortasse aliquid.
* Job xxxvm, -28.
JEpbes. m , 4.
Deest fortc
,(47)
d '. .Quadam
cxcmplaria pro perperam exliibml,
hoc osl glcba?. Nam Hobraice scriplnm csi ^hix
Sa slillat rorh. Apud Nazianzcnum orat. 34
circa finem, intcrpres glebas verlil, quasi
cxscripseril Na/ianzenus. Alqui non modo in cxcusis, scd eliam in velustissinio Reg. apnd
Nazian/., oxslat. Grcjjorius Mngmis
x x i \ Moral. 15, slellas roris lcîssc videtur,
quod mendosum esl. Contra Ezoch. xvii, 10,

apiid LXX scribitur, ubi siibsliluendum:

llieron. eix L X X , ciiw gleua germinis sui arescet:
quod el Tbeodoreius agnoscil. Heclius cdiiio 110slra, in nrcis germinis aui arescet : nam Hebrabe
esl n a r w . ul est . Alqui articulus ipse inasoulini goneiis, qui ctiain apud Tbeodorelum
prafigitur, scripsisse LXX lt;lcrprelc.<i deBionstral.
ADVERSUS HiERESES l i f l . Mi. . I . HiEKES. LXXIII.

1
<7'. Ei 61
V I . Jam si propterea qtiod eo penctrare fotmaua

r.uio neqtieal, eam in ecse cognilionem informct
, , , ^ quispiam, ut passionem, aut divisionetn, aul pro , , fluvium aliquid Patri tribuendum putel, si con * \ \ , tempta fidci regula, quae pte de Palre ac Filio co , , gHat, raltonem a nobis exigai, vieissim ab eo re, * \
poscenda ralk) eel, quomodo in cruce siHfixus sit

Deus. TUIH quo pacto evangelici praeconii sUiliitia,
, quae rudis ac nulla raiiocinatioAe nixa apnd Hloe
,
censetur, qui in boc munda eapieirtes eeee viden - tur, sapiealior gil bominibus. Quos etiam nullo io
pavfi . - ioco ducii Apoetokis, qui virtule ac poleniia ab

\~ OMRt syilogtanorum aliena fuoo, dialeclicorum
, ,
omniura gapientiaM stultiliae damnavit. Sic e n i
.

Ioquilur : Veui wysterium Dei vobis nuntians, non
, um sapkntia sermonis, ui non ev&cuetur crux
,
Chrisii . Quamebrem qui sernioais sapientta firc , ius niyeieru illios ratiotketn posiulat el ad slallUiae
, . fonvjctara iHatn eapkniiam ascriptus est, mystma
, , iidem abrogel. Quandoqnidem Paulue serrooiiie sa pietilise dtHlsiig est, tU m Gbrisii crux vacua red
, dereiur. Qiiod si aliqmd ea de re respondet, non
. id ex ista sermonis gaptentia facit, eed vi quadam
, raVtocinalionis experte di&Jeeikam 852
omnem
peritiaffi atoliditalis comineens, ad eoruni, qui
. evaitgetiema praconium admtttunt, galutem nihit
( ,
praeler fidem adbibendnm putat. Neque vero qua>
,

;) suoni Hli rcapondet, qHonatu pacio Filhim Paler
, , - citra passionem gignat, ne proprielaiis F i l i i , qtiam
1
, , , Q UnigenUus a Palre trabii, myslerhim iuane red

{ \ * * , \
dalur : verum prudenlium bomiimm stuHam sa ,
pienliam (de qua seriplum esl : Ubi sapient f ubi
\ , , \ scriba? ubi conquisitor svculi hujus ?) redarguens,
' , ,
millam itic sapientiam sermoiiis accommodat, ne
, ,
arguiis iisce rationum conjccluris reJigiosus dc
. ,
Palre Filioque sensus inanis fiat : qtiin ut ab utro ,
que passionein exdudens omnem, Palrem a seipso
o!5s citra piofluvium, ant afleclioncm ali(|iiani Filiutn
, - \ ,
genuisse fideiilius dedarct. Et eum qnidcm Filium
*
qui Patri similis, el ab eodcm secundum eubslan . tiani gcnilus, perfeclus e perieclo, unicusque sub , ' sislat; utque boc mysterium siive raliocinalionis
(> , \,
adininiculo sola cognitum conternplalione pr.mdi , *
cel. Est enim admodum ridiciiluiM eiHn, qui a sa\ ,. , D pieuli Deo sapienliam audii exsislcre, pro eo ac
, \ *
sapienter sese novit gcnit;c a se sapienliae Palrcm
, ' ^.
esê, ullam isti sapienlia passionem ascriberc,
quo ab illo sccundum essonliam sapienti similis sapienlia subsislal. Nam ut sapieus Deus non sapieotia, velut affeciiorie aliqua, prscdilus, atrt composilioue ulla sapiens a ntbis iulelligitur; sed
siniplicissima ratioue, et cssentia sua siue coniposilione sapieus esl : iia neque sapieniia, qui F i lius esse dicilur, aJTecuo putanda est; sed
sapieniia ipsamet substanlia est, ab ejus , qui saplenaiel, su4)6tanlia producla. Qua3 quidem sapienlia subslamia ipsa est; hoc
est subsislens
Filius, eademque sapientis Pairis subslantia siiuilis a quo sapienlia Filius cxsistiu
f
'. \

\ ;
1
VII. Qnamobrem aposlolus Paulus, qni, ul erai

Hebraicae linûie perilissiiuus, cuin ex codcm Spiritu, qui in Vetere ac Novo Testainento locnlus
^7.. Goriuplus liic loeus.

F. . * Cor. /.
F. , , ? .
ibid.,20.
fc
.
.
F. ^.
.
,
, . I or. , 17.
415
S. EPIPHANII
416
cl, eadem bailTire scnsa consuevisset duobus c psal, ,

iiiis, ab eo vidclicel in quo cauiltir : Judicia lua abyt- *
.
tus mulia ; el ab alio, in qqo scripium c s t : Semita \ , Al
*
IH(B in aquis muliis, et vestigia lua non cognoscentur ; ,
\ xpeillam de Dei judiciis senlenliam paululum immutaiis . '\ ,
quibusdam Iranstulit. Nani pro iis verbis : Abytsus " , , ! \
multa, scripsit: 0 ailitudo diviliarum* !Pro his vero : ,
Stmilte IUCB in aquii muUU; el vesligia tua non cogno- ,
,
*
tccnlur; scripsit: Investigabiles; pro bis atitem verbis: \ ,
.
Judicia tua abysws multa, substituit 8 5 3 ^C, / * - , "
. \
tcrutabilia judicia ejusAd
eumdem modum cum ab * \
ipsa Sapientia muluam ipsius, ac Palris cum inbnns , \ *bisce -comparaiior.em babitudinemque cognoviseel, , ( \
propriam Palris, ac Filii, el eorum qua? perFilium a , ' Palre prodiicta sunt, notionem suis in scripiis ex- .
pressit. Nam cuin Sapicnlia dixissct ; Ego sapientia^
, \
habito in contilio , e l c , lum ad eam procrealionem \ * ,
adminislratinnemque, quae inlervenienie Verbo fit,
\ ,
dcscendens, cum ila subjtinxissei: Per me reges, eic,
,

ilem illud : Si nuntiavero vobis, quas per me fiunt; \ commemorabo quw sceculo $unt percensenda; de- *
inde : Dominus creavit me inilium viarum tuarum \ ,

in opera ipsius : anle swculum fundavit me; av.le , , ' \ ,
omnia geiiuit me : cum baec, inquani, Sapientia , , \ / , ,
dixissct, Aposlolus pro eo quod est, initium, po- "" , ,
suit, primu ; pro, genuit me, genilus; pro tolo illo
\ , ntetnbro, Creavit me inilium viarum suarum; et, , , \
gcuuk me, ista sublexit, Primogemlu$ omni* crea- , AV , ' , ,
turai*; pro boc, Fundavil we, scripsit, In ipso ,
,

crcala suni omnia. Knrsus pro buc, per me; Aposlo- ,
.
lus, qu(B sasculo sunt, sive throni, sive dominatiouet, sive principatus, sive polettalei, omma per
ipsum, et in ipsum creala sunt.
A
Ilaque cum Aposloli senicntia cum âpientae C

oce ad verbum congrual, velut inilium cum
primo, et genuil cum primogenilus ;ct istud, Creavit
me inilium viarum suarum in opcra iptiut, cuni boc,
Primogenilus omnis crealurce ; itcin pro fundavii me,
brcc verba subslitula sinl, in ipso creata sunt; pro
boc vero, perme, istud, per ip&um, manifeslum
esl imaginit nomen cilra passioncm usurpari; et
pro iisce verbis, Ego sapientia, positum fuisse. Ac
proinde sicut sapientia sapienlis Filius, subslanlia
subslatiliae est : sic imaginem substauliaB essc siinilem. Ex quo quidem imago Dei, qui videri oculis oon polest, hoc cst Filius, inlelligilur. lla diciiunes onmes ad amussim respondenlcs habemus.
Ul pula pro sapiente, Deus; pro sapienlia, imago;

,
, .* ,
\ ,
,
,
, ,
, , * \
, , , ' ' ,
, ' \ ,
, . \ ,
,
\ , .
\
, * \ , ,
' , \ , , ' \ , \
pro , primus; pro genuil, genitus ; pro toto, D , UHU ; pro lolo illo membro, videlicet, Iniiium via- , \ , ,
rum suarum creavit me in opera sua, et genuit me; * \ , , ,

Primogenitus omnis creuturcu. Item pro fundavit me, < , , Jn ipso creata sunt; el pro per me, Omnia per ipsum zw , ,
el tn ip$um. Ex quibus liquido constat: eos qui Dci ) \ non aspeclabilis imaginem esse Filiuni audiunt, '
el nibilominus hujus cum Patre simililudincm calumniari tam impudentcr non dubilant, crroris ab , \
1
Pal. xxxv, 7. Psal. LXXVI, 20. * Rom. , 33.

' F. . F. .
ibid.
Prov. , 12sqq.
Coloss. I , 15 sqq.
AQVERSUS ILERESES LIB. I I I . . I . -
ILERES. LXXHl.
ug
, 4 , - Apostolo twnvinci: quanquam non illos soliim red, arguit Aposlolus, sed cl ante Aposlolnni Joauues
,
854
lonilrui (iliug. Qni grandi illa sua,
.
clariggimaque voce e S >pienli;e velul adumbratis,
et obscuris invuluciis, quasi quibusdam c nubibus, piam de Filio senienliam ad euindeiu nioduui
einisit.
VIII. Animadverle enim ut, quaj a Sapicnlia d i '. " ,
dicit, in Evangelio suo uobis exposucrit. Nam cum
;?;, *
Sapientia dixissel : Creavit me principium tiarum
.
suarum, Joannes principii vocem cxpressil: lu
, , , ,
principio, inquit, erat Vtrbum ; pro co vero, Crea, ,
rii rne, suDjecit iglud, Et Deus erat. Ne isliusmudi
,
Verbuin, quod .prolalioue couglai, veruui solide

subsisiens, ac passionis expers, et a Patre proce \ ,
* , ,
, * , , [' , dens Verbum Deuni meute concipercmus. Jam i l ,] * lis,Erem apud illum, ista ret>pondent, apud Deum;
islis vcro, per me, b c , ab oeterno;Onmia per ipsum
, , ,
facta $unt, et sine ipso faclum est nihii; pro hac
.
,
voce fundavil, islud, quod factum est. In ipso vita
\ ,
,
%. Cni sioiile esl illud,7n ipso crea.a sunt omnia.
, * , , Nam bis verbis, Et Verbum caro factum esi, illa re * , gponden*. : Sapieniia mdificavil sibi dotnum *. Uem
pro h\s,Erum apud ipsum componens \ Joannes isla
'

scripsit, Non potest Filius uipso facere quidquam,
,
\ - nisi quod viderit Patrem lacientem. QU<B enim ile
* facit, eadem et Filius similiter facit*. Habemug
. igilur ex ore duorum vel Irium lestiuni Filii se cunduni naturain simililudinein cum Palre com, . , \ probalam. Unue quippe sapienliam sapieniis Filium
, \ , - praedical; alter Dci Verbura unigenitum Deuni;
, ' \ C lerlius Dci Filium imaginero aflirmal. Adeo ut Uct
. ferbum, e! tapientia, et imago unum prorsus, ul
*
autea dictum est, ideinque signiOcenl; ac Dei Pa
trisque secundum essentiam Filius commiiniter ab
, omnibus asseverclur. Praelcr baec vero divini noi
.
, seruionis auctoritas ad illarn esaemiae velut mani , * bus cunlreciandain similitudinem, Tbomae inslar,
^ , , adducit, cum ita loquitur: Sicut Pater habei vitam
, * ' tit $etpso, ita et Filio dedit vitam habere in seipso *.
, , - Etenim si ha?c verba, Sicut Paler habel, sic acci \ , * piunlur, ut non ad aliud quiddam referanlur, ae
, , \ , diversum. Neque enim aliud est Pater, aliud vila,
, * , \ qua3 est in ipso, quasi aliud sit quod babeal, aliud
, , quod haberi dicalur, sed ipse sine ulla compofti , * - tione viia esl Palor: porro sicut haliet ipse, sic el
v e r e
, ^ Filio dederit, iiiniirum cilra compositionem, ul et

, / Pater. Manifestum est, cum ita illam babeat Filiug,
nec lanquam ingenitus habeat, camdem contposi )
tionis inodo non babere; ac gimillime in omnibus,
,
, - 855 4 <1 * cgg^nliam attinet, ac Pater, cilraque
compogitionem. Nec enim eet obscurum, id quod
, \ , \ ,
simile est,.idem penitug cum eo, cujus giniile est,
,
essc non posse. Cujus rci argumento ait, quod idem
\
ille factus ad homioum gimililudinem Dei Filius,li*
cet homo fuerit, non tamen idem cum bomioe pc.
nitus fuerit. Ac tamctsi guscepta carnis peccati similitudine
paesionibus illig, a quibug carnis pecU0
a(
1 8
F. .
F . Cor. .
DcegC .
* Prov. T I I I , 30. Joau. , 1 ibid. 26.
Rom ,
v
1 8
Joan. 1 , \ sqq.
Prov. l l , I .
S. EPIPHANU
41$
41
cftUim profieiseiiur, Anoxius csset : cujasmodi simt fames, ac siiis, canencque id genue : idem u men, qwo4 ad carnis peccalum pcrlinoi, uon fuit. Quaurubrem cx aportolicis iisce leslimonus Filii
gecundum esseniiam cum Palre gimilitudo colligilur.
IX. U l anitti liouiinum ilte similis faclua, et \ ,
bomo erat, ei in oiaftibus eral : bowo quidem,
\ , \ ,
qiiaienns cainem suscepit hoinims, quoniam Ver
bum caro faeium e*t . Idem autcm homo non erat,
quatetttfts cttleroruui more natus non fucrat, hoc ,
\
est e virUi salu, tl ulriusque coAJanctione eexei.
, , ,
Ila Filius, qai saecuk anlecessil omnia, Deus egt,
quateiius Dei Filius; perinde alque bomo est, qea- \
leuus bominis Filius; sed non idem est omnino , ,
^ \ ,
cum Deo Paire, a quo geiiiius e s l ; qiiemadmodnra
non idem est cum homtne, qualenus siite viriii satu . *
est, ac votuplate propagaiue. ldem carnis peccati \ , \ *
gimiliuiduiein habuit *; quandoqmdem famem, si- .
,
tim ac sotmnim tn carne leteravit: quibug afe* lionibtts ad pcccandum corpora eoncitantar. Ve- .
\ , \
l-uin licet carnis affectione ejugmodi sustineret,
niinime tamcn ab iis ad peccandnm impoleus egt. , '
Eodem inodo Filius a Palre genitag, ac Dei forma , \
prsditug, aequaligque Bee, divHMtaiis proprietaiea \ , \ ,
habuH, mpote corporis secundum essemiam expers, ,
ac Patri divimlale ipga, ei ineorporea condiiione, . , ,
et actione gimilie : permde ae shnilis erat canria, , *
quatenug caro fuit, ct catnis passioneg suscepit; , ^
non iamen idem esl omnino, quomam qua Deos . " , *
egt, non forma Dei esl, sed Deug; nee sequalis Deo, . ar
sed Deus; neque prineipalig t Pater. Qoemadmo- xoifi, . "
dum quod ad propwi&wrcm in peceainm perlirwl, , ' ,
boaia non est, ged aelione borofoi giimhs. Ques
\ * \
emnt facit Pater, eadem facit et Filius . Ergo bic ,
!
absqveêccali illecebra eimiliter alqoe II qui carne Q

praediti SHDI, incttabotur. Abgardum eet enm itfam
ab nalurali gtaUi ad 856
1 prseler naiuranv
egt, s perduclwn : boc eei Aliuin hominie e
Deo facium, ite quoram naVaralig ert isle siatus,
noturalibu, inqoom, Iwmtnibus in eo quod pneier
naturain SHam babebai, glmilein fuisse; tn eo vero,
quod ipgi naturale est, naioralis illum Patrig non
etse gimilein, cum originem Deug a Doo traxerii.
lUud ?eiO piam consiat: Qui gimtlem essenita PaI r i FiliMD negant, ae lilhun qaidem ilium feteri,
ged creaturaw dumaxat; Patrem vero non patrein,
aed creatorem. QuLppe similitudinis ipga no(k) non
eo Filium adducit, ul idem omnino cura Patre sil,
sed ut eidem sil essenlia gimilig, et ul ab ipso pro-
, > ,

\ . \
. , '
\
, ,
,
, ' \
' ^
. , ,
,
, '
, ' cadeng arcaoam quamdam cum illo gcrmanilalem j) \,
oMineal : nam, ul idem denuo repetam, quemad , ' > modum ciun hominis ac carnis peccati similitudi.
e
w i
ntm gereret, non eo deductus est, idem ut cttra homine prorsus foret, sed ut nature carnis essci
staiilig, ul ex iie q u hsKStenus dicla gunt, apparet: eodem raodo Filius Palri, a quo genitus egt, essenlia similis guam ilinm egsentiani non ad identitalem cem Patre, sed ad gimilitudinem perducet.
X. Quodai quig mundi gapienlia^ deditus, quam
I ' . K a U f (48) ,
Deeg slultitiae convicil, sapientissima3 divinl verbi
,
^
'
"
R O m
"
'
'
'
'
'
1 9
'
''
"
m o
*P
r o
(48) . S;quuntur analbeinalismi, paiduhim ab iis divcrsi, quos ex cadeia Seuiiananorum synodo reciiai Ililarius.
421
ADVLRSUS IMSRLSES LIB. 1. . H J E R E S . L X X I I I .

m
praedicationi liihil admoduin iribuai, nequc ex fldd
prascriplo sinulcm esseulia Palri Filium esse fatealur, utpole qui falso Pairem el Filiuiu appellel,
rcipsa vero neque palrem ncque filium, sed crcaturam ac crealorem, ac Filii Pairisque nolionem
cum reliquis operibus communiccl, ct quolies ea
de re agilur, calutnniose mcnlialur, primum illud
opus ac prsecipunm esse, quod ab ipso faclum esl,
aul magniludine antccellens : ac dcuique ecclesiaslicam in Palrem Filiumque fldoin, non coden>
inodo prolitealriir, quo illam nobis aposloli anlea
Iradiderunt, analliema sit. iliud anlea, ul loquilur Aposlolus, priediximus : el nunc denuo repclimu$, ac necessario comiHonemus. Si quis sapienlem soluni audiens Palrem, el unicum ejus Filium
sapientiam, banc unuiu ideinquc cuni illo dical
es8e, ac Filii proprielatem everial, anaibema sit.
Ileiu si quis sapienleni audiens Palretn, el Filium
ejus sapicniiain nominari, banc ipsam sapentiam
sapienlis Pairis cssenlia dissimilem aflirmel, lanquam aapientem vere sapieoiiap pairem eese negans, analbema s i l . Si quis Deum esse Patrem
agnosccns, eum 857
Q * principio fuii
Verbum ac Deus, hunc idein esse penitus cum Dua
apud quem Verbum , ac Deus esl, consliluaf, tanquam vere fiiiuin non agnoscens, analbenia sit. Si
quis unigenilora Deuin ac Verbum Filium Dei nominari audiens, apud qucm Verbiim ac Deus eet,
hunc ipsuin Deum, ac Palris Yeibum , Dei ac PaIris, apud quem Unigenilus in principio Deus erat
Verbum, diseiniilem aifinncl, tanquam vere Filium
, * ; minime conOtens, anaibema sil. Si quis Filium Dei,
, . qui videri non potest, imaginem audiens, idem esse
cum non aspectabili Deo dical imaginem, lanqiiain
* , vere liiiuin minime profcssus, analbema s i l . Si
, * quis unigenilutn Filium imaginem Dei, qui \ ideri
, , non polesl, appellari audicns, dissimilem esee d i . \ * " cat esscntia Filiuin, ac Dei non aspcctabilis imagi , neui ejus ctijus cssentia imaginem ipsuiii iiilelligi , mus, velul Filium esse non vcre proGlens, anaibe , \ ma s i l . llem si quis dicenlem Filium audiens :
Quemadmodum Paler habel xiilam in seipso, lie et
, , ,
Filio dedit vilam habere in $eipio , eum qui vitam
. * "
,
' accipil a Palre, ei illud dicentem : Ei ego vivo pro ( ' p pter Pairem*, idem cum viiae dalore esse defendal,
anatbema s i l . Si quis islud audiens : Sicut Paier
, ,
, . , ttilam habel in seipto, sic Filio dtdit vilam habere
, - in ieipso, dissimilem essentia Palri Filium asseverel, el, ila uli dicit, habere se lesielur, anatliema
, \
siU
llanifeelum enim est, cum vita quam in Palrc
, ,
iuleliigimus, esscntia s i l , neGiion el Unigenili vita
,
quse a Patre genita est, intclligalur essentia, parli ( )*
culam banc, sic, essenliai cum esscnlia similiiudinem indicare.
'. \ , " , \ , ,
X I . Si quieisla diceuteni Ulum audiens: Creavit me
' , , , \ - el genuit me, genuii me non ad eumdem et secuiidiim
essentiam pertincre pulel: sed idcm esse dicat, genuit
\ * , . ,
, , ,
* ,
, \
, ,
, \
\ \ ,
\ ,
' , / ,,
\
\ , *
. , ,
,

,
\ [] .
,
, ,
, .
< ,
, '
,
, .
,
\
\
, *
,
, \ '
, ,
,
, , . \
C
1
v e r o
u i
* r. .
Cfr. \ ;.
* Galal. , 19
Joan. v, 26.
Joan. v i . 57.
425
S. 1
424
tne, ei. creavil we, laiiqunm Filium sine tilta pas-

,
sione peifeclum ex duobus illis vocabulis conli- , ,
tcns, me, el, genuit me, sed creaturani dan- , , , , \
,
laxal,non Filium alflrmans, cujusmodi pium nobis
* . \ ,
ex duabus illis vocibus sensiiin Sapiemia tradidit,
analbema sit. Si quis, Filio suain cum Palrc secun- *
dum essenliain siiiiiliitidiiiem nobis bis verbis iiidi ' *
canle : Sicut enim Pater vitam habet in teipso, $ie ,
* "**
et Filio dedit vilam habere in seipso; eara vero similitudinem/quae in actionc posita, bis vcrbisdoceule: ' * "
, '
Qucecuntfue enim Paler facit, ea el Filius similtter
* * ,
facit *, solam banc actionis 8 5 8 siinililudinero
concedens, alieram, quae ad essenliaiu spcclat, quae- , ,
que praecipuum fldei nostra3 caput esl, Filio sub \ .
trabat, tanquam aeterna vila, qua3 in Patris ac Filii
cognitione consislit, seipsum privans, anatbema sil. ^ KaV , \ ,
Si quis in Patrem ac Filium credere sese profiiens,
, ,
Patrera noo similis cum Filio essenliae dical esse,
scd aclionis, tanquam profanas vocura noYiiales -
, \ *
de Filii Dei esscnlia pronuntiare ausus, et veram
. \ *
Filii proprietaiein everiens, analbema sit. Si quis
filium similem essentia illius intelligens, cujus fi- , \ ,
, ,
lius inlelligitur, vel idem prorsus cum Pajre Filiuni
\ , ,
csse dicat, vcl Palris parlem, vcl profluvio quodam
,
ac passione, corporeorum iuslar fihorum, incorpo . \
reum ab incorporeo Palre prodiisse Filium asseral,
, analhema sit. Si quis, proplerea quod neque Patcr
, ,
F i l i u i , neque Filius essePaler inlelligatur unquam,
, ,
alterum a Palre Filium esse dicens, co quod aller

sil Palcr ac Filius, ut dictum est' Alius est qui te- Q "
slimonium perhibel de me ; item : Testimonium
\, , \,
perhibel qui misit me Paler * : si quis,inquam, pro-
, \ , pter piam illain quae in Ecclesia concipilur perso, ,
nnrum Palris ac Filii proprietalem, vcriius ne idein
oumino cum Palre Filius inlelligaiur , dissimilem
' \, .
esseniia Pairis esse Filium dicat, anaibema sit.
-
Si quis Patrem unigeniti Filii in lempore patreni
, , *
fuisse sibi persuadeal, neque anle tempus orane,*ac

aupra bumanam omnem cogitationem, unigenitum
,
Filium a Palre sine uila passione credat esse pro ,
ductuin, tanquam apostolicum dogma transgre \ ,
diens, quod a Patre, Filioque temporis spatium omne
,
rejicit: boc vero nos fideliter edocet : In princi , ,
pio erat Y&rbtim, et Yerbum erat apud Deum, et
. \
Deus eral Verbum : analbema sit. Si quis Patrem *
unigenilo, quem produxit, Filio tempore anterio , . \
rem esse dicat; Filium vero Paire juniorem : ana
thema sit. Si quis temporis expertem unigeniti
\
Cbrisli a Patre procedenlis, hypostasim ad ingeni , ,
lana, Dei essentiam referal, tanquam , boc
.
cst Filiopatrem, appellans, anathema sit. Si quis
, \
sola polestate Palrem unigeniti F i l i i , non poteslate
,
simul, et esseniia esse deliniat, tanquam solam po- , \
testalem usurpans, et communem ei cum caeteris
, \ ,
operibus condilionem tribuens, neque germanum a
. \ \ (49)
9
Joan. , 19. I T i m . , 10. * Joan. , 32. * Joan. , 28.
Joan. , . F. .
(49) . Postrcmus ' qui sine dubia ba^relicus est, qualenus consiibslan
hic anaibeiuatisnius apud llilaniun non comparcl,
lialem esse Palri Filium oegat : hoc esl neque -
*5
ADVEttSBS HiERESES LIR. 111.. I . H/ERES. L X X I I I .
40
, Patre Filium vere oriuro esse pr&dicans, anatbema

sit. Si qiiis Patrem, potestale simul et substanlia
,
Filii Patrem asserens, consubslantialem 8 5 9 ^
.
ejusdem cum Patre substanlia? Filium esse dicat
anathema sit.
\ , ,
Subscripscre Basilius, Eustalhius, flyperecbius,
, , , , Letoius, Heorlicus, Gymnasius, Memnonius, Euty. , , , ,
cbcs, Scverinus, Euiycbius, Alcimedes, Alexander.
. [] Iia credo, ut supra scripium est, et per eubscriptio , \ ' .
nem profiteor
v e
Basilii ac Ceorgii el sociorum ptofesno.
. j(50) -
X I I . Substanliae nomen minime quidcm ipsum i n
, neqiie esse, definit. Sed vero allum ubique silentium. Praeterea hoc
propterea repudiari a se professi suut Seini- jpso numero, sub iinem ait, Filitim
ariaui, quia per verbi h*jus enuntiationem tubstanlia
, \ , au&cullare, boc
prior intelligerelur, quam duo inter it parliti essent,
est obedire, el ministrare Pairi. Ilemque nura. 18
ail Hilarius. Tum <juod Patres
qui Paulum
Paler dicilur , Filius 8amo$atenum hceretttum pronuntiarunl, eiiam ho, ' . Qiiod nenio nisi Arianus
mouuon rejecerant, quia per hant uniut esuniim
dixerit. Tuni ubique adversus Anoinoeos solos dismuncupaUonem, solitarium atque unicum sibi este
pulai, quam vocnt, nu*
Patrem et Filium prasdicabat. Postremo quia no- per exortam hatresim, u l num. 13 auctores ipsos xa^
T U I I I , nec in Scripturis usurpalum boc vocabulum
;.
Ifem num. 15 Consiantitim
eral. Qnibus omnibiis erudite Hilariirs occurrit.
magnopere collaudat, quod Filium Palri per omnia
Vorum cum de re ipsa cum Caibolicis consentire
iimilem eese pronunliaverit, nt noi, inqutunt, Ca*
ridcivnlur, de voce dunlaxal dissidere, plurimum
thotui credimut. llane aui Caiholicus ab Epiphanio
a sancM Patribus comtnendali, ac pro Oribodoxia
habiius esl CousUniius, aul caibolicuin illud esl
propemodttm agnui sunt, ut ex eodem Hilario con- dogma, sine ulla consubstaniialis meniione Filium
slat. Quin el Albanasius lib. De synodi* Arim. tt
Palri dunlaxat similem esse subetantia ? Nunquani
SeUuc. de illis ila loquitur :
k) Epiphanius Rcribcret (). Quare frustra hacicnus
omnes arbitrati sunt, baec Epiphanii esse, quar.
, \ ,
sunt Dasilii ac Semiarianorum. Quod quidero u m
* \ \
cerio a nobis demonstrabitur, nemo u l refragari
, * Q possit, nisi qoi meridie lucere negct. Igilur nn
mero 4, sub flnem, duas se episiolas subjicerd
, \
roQlelur; unam Basilii, alteram Basilii ac Georgii
' ,
aodiceni, cseleroruinque Semiarianorutn. Haiuiu
,
, etc. Quanquain superior analbeiiiaiismua Aria- prior a num. 2 ad 12 usque sabtexitur; secunda
nain perfidiam redolet.cum asseril. Palreni non nulla alia est* niei qua3 ab boc ipao n. 12 deincept
sequilur. Quod sane cilra ambagem oninem Epi solum, sed , Filii Palrem ease : quod
nmmno falsum eet el liaerelicum. Neqne enim Pa~ pbanius ipse signilicai, qui miin. 23, post longaiti
illam diepuiationtun a l i numero propositam, i l a
ter t Filiitm, quatenus Deus ast c l ab ejus
loquitur :
procedit, ullam, aut poteslatem obiinet.
(50) . Non uiediocrera Epi- eic. porro
Epistolce nobi* hic aUextas iunt, elc. Ergo plures
pbanio fraodeni altulit omiesa in hoc loco a libraantecesserunt epislolae. QuaBnam autein allera est,
riis interpunctio; nam poet synodicam Ancyrani
niai illa, quain diximus, quse a num. 12 ad 23 exconciiiabuli, quas ab hoc numero deinceps tequwntur, prout vulgo concepta leclio est, Epipbanii esse cluftite coulineiur? l u prolecto sese res babet.
Librarioruui ea culpa fuit, qui priort epistobe syvidentnr : nec aliter ex Grecis codicibus, tam typis
excireig, quam scripiis, adeoque ex Cornarii i n - nodicx subscribenda bsec pularunt omnia : \ \
ierprelaiione suspicari possis : quod nos ipst cotn
. Quod esse lalsum, unum iliud arguLaiioa dictareinus expressimus. Quid euiin lura
aliud posseinus, cum ad Gra3cum comexluin La- ^ menio e s t ; quod non a Georgio synodica illa
scripia est, sed eo absenle, ejusque liuerarum
lina, quead fieii potesl, accommodanda sint, et,
occasione a Basilio, ac reliquis AncyraB congregaai qaid illie paulo vebeineiiiius depravaiuro occurlis est e d i u : u l inilio testanlur. Quamobrein ita
r e n l , id in Noias conjicienduin poliue videitur,
quam sine Veterum auclorilale communis in con- distinguendum est : (Hoc eel : Hactenus epislola $ynodica). Tuui quod reliquum est
lexlu ipso sollicitanda lectio ? Cum hoc igitur in
lemroa est sequentis dissertalidnis : \
fualina noalra iiHerprelatione retinendnm putave xal * Basiln ae
rimus, bic lectorem gravissimi et a nullo animadGeorgii commentariu*. Non eniin lain eal epiatola,
Tersi hactenus erroris admonebimus, siinulque Epiquam lidei uberior exposiiio, cum eorura narrapbanitim nostruiu ab invidia omni ac culpje suspitione quae i n nova Sirmii componenda formula incione bberabimus: neque enim profecto dubilandum
e*t. quin si isla scripseril Epipbaniue, Semiaria- ter Ursacium, Valentem, et Basilium, Georgium,
ac Semiarianos reliquos acciderunt. Quanquam
uoritui, qaot bac in hacresi vel acerrinie impugnat,
faulor ac palroniii exelilerit, miniineqtie OalholiHuit liic Ipse commenlariolus epislolae inslar ab
ciia. Eienim uihil aliud tola bac narraiioue usque
rientatibus Semiarianis ad Ariminense concilium,
ad num. 33 pugoai, quam ,
el Occidenlales episcopos mitti : nam sub ideoi
i d esl eubstanliasiinileoiease PalrU F i l i u m : de lempus perscriptue videiur, quo Valens. ei fot<*
() Vide Aimatei a. 357, n. 22.

PATROU GR. X L I I
lk
427
S.
EPIPHANII
Veteri, vel NovoTesiamenlo aperte reperitur, sed

quod eo signiflcatur, passiro oxpressum legilur:
in primis i n eo loco, in quo Deus Moysem mittens,
sic ei locutus e s l : Sie dicet ftliis hrael: Qui est
etc. Quod de Patre praserlim dicilur, qui ordine
primus intelligitur, quo omnis paternitas in cxlo
et in terra nominalur *. Qui neque ab ullo est, et
iis quse sunt, causa est u i sini. Verum cum et F i lius sil exsistens, el illud sibi comiuunicalum acceperit, Paulus Samosatenus et Marcellus ab illa
Joannis sentenlia, qua scriptum est: In principio
trat Verbum
etc., erroris occasionem arripueruni, ut Dei Filium vere esse Filium nollent agnoscere. Sed ex ipsa \erbi appellatione ansam, uti
diximns, arripientes, Filiuro Dei vocabulum, quod
?
,
' \ ' .
* ,
\ ,
,

, .
,
, , \

, , \, ,
, ,
, ,
ab ore proccdit, ac vocem norainari voluerunl. Ob ^ , \ \, \ ,
id Patres i l l i , qui Paulum Samosatenum damnarunl, , ,
ob talem interrogaiiunculam, ut Filium subsisten- "
tem, et exsistentem, et eum qui est, esse demon-
eirarent, non autem vocabulum aliquod, Filium '
subslantiam ut vocarenl adducti sunt : qua sub- , \
\ .
Rtantise appellatione id quod per seipsum exsistit
,
ab eo quod per se non exsislil aliquo discrimine ,
* *
separarent. Eteniro vocabulum per sese non subsi.
"
stit, nec esse Dei Filius potest. Alioqui plures
erunt boc modo (ilii Dei. Naiu Pater multa omnium . \ ,
confessione Filio locutus est, ut cum dixit : Fiat \ , ,
, \ ,
firmamentum; Fiant luminaria; Producat terra ,
, \
etc. Uem : Faciamus heminem *. liaque Filium
Pater alloquilur. Porro II ipsi sermones, quibu Q . "
, ,
ad Filiuin Pater utitur, filii nou sunt. At Fflius,
qucm Pater alloquitur, inter caeteras appellationes,

panis, v i u , resurreclio ac denique Verbuui etiam ,
dicitur, eo quod Dei sit voluntatis interpres. 8 6 0
Quocirca ne haeretici rudioribus iroponentes Filium , ,
idem esse cum bis verbis, quaa Pater locutus est, , ,
censerenl, ad Dei Filii declarandum ab bisce voca- , , * ,
bulis, quae locutus esl Pater, discrimen, Filium sub- \ . ,
staniiam appellari oportere decreverunl; atque ita
, '
discrimen illud constitueruiit, ut et Deus sit exsi- . , \ *
slens, et verba illa quae pronunliavit Deus, easti , ,
tisse dicantur, sed nequaquam substantiae, verura
, ,
pronuntiandi actiones esse censeanlur: at Filiuscum
. Verbum gil, non aclio quaedam loquendi, sed, pole Filius, eubstantia eit. Nam si Pater esse dica- ) , \ , \
tur, et esse perinde Filius; esse vero tanquam a
.
Deo proprie ac germane ut sit accipiens, Verbum
.
Filios esse, non ut caeiera quse a Dco pronuoiiaia sum, iniclligiiur. Haec enim in eo qui loquilur eese
illud suum babent, illud vero in eo esse suuoi positum babet, quod a Patre genitua s i t ; ei eidem
auscultet ac ininisiret. Hanc igilur byposlasin Patres substantiam vocarunt.
XIIL Qaapropter Filium Palri similem io omni1 . " \,
bus intelligimus, el haeresi illi qu*je adveraus Eccle \
%
mulae subscribere ab imperaiore coactus est, quae

Filium per omnia Pairis esse similem asserebai, ut
ex n . 22 conslabit, ad quem nonnulla, quae buc
perlinent, conferemus. Yides, lector, quanii momenli res, lain levi ex observatione consecuta sit,
1
u l haerelicorum disputalio, qiiae perperaro E p i pbauii sese nomine el auctorilaie venditabal, landem K)ngo intervallo cognita, ac suis auctoribus
reddita, fucum lecloribus facere taati nomints
specie ac simulalione desierit.
Exod. u i , 14. * Ephes. m , 15. * Joan. , 1. * Gen. i , 6 , 1 4 , 1 1 .
ibid. 26.
ADVERSUS HiCRESES LIB. I I I . . I . ILCRES. L X X I I I .
430
. siam nuper esi excilala, resistimus. Quae quidein

baeresis voluntatc et actione sola Patris Filium s i \
milem esso pronuniiat; cssentia vcro eosdem inter
*
* se esse dissimiles : adeo ut ex rcceutium borum
, , \ haereticorum decreto Filii voluntas, et aclto, volun , , lali sit Patrie aclionique similis : Filius tamen ipse
\ Patris sit dissirailis. Propterea vero Filii volunla . " tem, et actionem palernse voluntalis, et actionie
gimilem e&se volunt; Filiuro ipsum Pairis esee si \ milem ueganl; quod Filium a Patre minime geni * tuni, scd crealuram duntaxat esse sibi persuase l i n t ; atque in eo a creatis rebus dislare caeteris,
, , quod et magnitudine anleccllit, el ante omnia ex , stilit, et eodem velut administro reliquorum ad
, \ , \ ' productionera usus est Dcus. Quandoquidem, aiunt
- baeretici, caelcra DeusperFilium procreavit, ipsummel vero Filium non alterius intervcntu, sed per
. , \ ,
' , semetipsum condidil, magniludine et virlule caetcris praeslanlem. Hinc cuindem unigenilum Filium
, ' , \
. appcllavit.
.
XIV. Nos amem, qut in Ecclesia? calbolicae parle
'.
numeramur, cum e Scripluris sacris fidei profes
sionem 8 6 1 fcauserimus, sic habemus : Patrem
, \
gui similis csseFilii Patrem, et Filium similero esse
, \ ,
. , Patris, quo ex Patre Filius intelligitur. Tum boc
insuper staluimus, coque dogmale menlem ab oimii
\ * ,
, Sabelliorum ac caelerorum crrore purgamus; ne
que Filium Palreni esse posse, neque Palrem
,
Filium, sed Filiuin esse F i l i u m , c l Palrem esse
* ' , \ , \
. ^ Pairem, non Filium. l n bis quippe accurala personarum dislinclio continetur, ut Patrcm sempi ,
\ \ , lcrnum esse Pairera, et carnis cxperlem, atque
\, . inimortalem; Filium vcro Filium esse semper, ncc
unquam Patrem esse definiamus. Porro cuiu sem *
per dicimus, boc ipsum volumus : ejus byposlasin

extra tempns omne et inlelligeniise conipreben, \ -.
sionem esse; scd illum dcnique carnero de Patris
, * voluntale suscepisse, ac raortem nostra causa sustinuisse. Quibus hunc in modum liquido stabilitis,
\ , ,
* \ egregii illi erroris palroni duo qtuedam eflicere
niiuntur. Primum ut ne Pater amplius ac Filius,
' .
sed ingeniius ac genitus dicalur. Qua raiione
\ ,
. , fucurn se facere, alque Ecclesiain circumvenire
1
, , \ ^
. \
. ^, \,
* ?
, ,
, \
. . " ,
'
. "
'

.
1
F . .
Vidclur. F . .
. .
pulant posse. Verum qui divinarum rerum sapientia

pollent, nequaquam hoc igaoranl: ingenili voceni
inferiorein esse Patris nomine, propierea quod
ingeniti nolio prae se illud unum fert, ut non csse
genitus inlelligalur, nondum tamen siliie Patcr
declarat. At vero Paler amplius quiddain est
ingenili vocabulo, quouiam in boc, u l i dixi, vis
illa Patris non exprimitur. Scd in Patris noiuine
illud una significatdr, Palrem nou esse Filium, si
proprie Paler intelligalur, ac sui similis esse F i l i i
principium. AUerum quod perficere studuerunt
f u i t , ut dissimilem essenlia Filium Patris esee
F . .
F . , sed nonnihil deesse
S. EPIPIIANII
431
452
scriplis maiularenl. Quo nomine Ecclcsiam con- \ , \ ,

demnarc se possc pularunt iis litteris, quae ab
\ venerabili episcopo Osio pcr fraudem abstulcrunl;
in quibus dissimilis esscnlia legilur. Venim cum
, *
Orienialcs Sirmium profecli fiujus quoque haeresis

improbiiatem una cum aiiis essent complexi, ne ,
proptereos, qui Orientalem fidei professionem per .
vertere non dubiiaranl, ad reddendaro ralionem impellerentur, substantiae nomen, quod a Patribus ad
eas causas, quas auigimus in usttro receptum fuerat, ab ccclesiastica omni doctrina profligare conati
stim, u i bac rationc suam baeresim corroborarenl.
'. , ,
8 6 2 XV S'
P
cogitarunt : Si,
, , *
cxcluso substantise nouiine, aclione sola ac volun ,
lale similcm Palhs csse Filium dicerent, liccre
s i b i , sublalo prorsus substantia: nomine, dissi- ,
milem ddnceps, quod ad ipsuni csse et exsistcre ^ , \ ,
pei (inct, Palris pronunliare Filium. Sed vindcx
' , ,
veritatis Dciis , qui comprehendit sapientes in
,
asluiia sua .... qui unigeniti ejus Filii cognationem,
aimilem eum in omnibus essc Patfis asserendo, \ ,
^. ,
coram religioso imperalore professus est. Nam ct
ipse, uipoie pius, non aliler de patfono suo, ac
,
proieclore stio unico Dei Filio senliebat, et quod
ficnliebal pio in omnibus ore pronuntiavit: id quod
, \, \ '
nos Calbolici credimus, similem esse Patris Filium;

neque per ipsum baerelicorum insidiosam adversus
,
ecclesiasticam lidem calliditatera suos progressus
habiluram : quae substantiae nomen eo consilio , ,
conatur exslinguere, ut non pronuntiata amplius roce subslantise, demum in pecloribus delilescens . ' *
c
u d
s c
haeresis iinpune grasselur. Verum qui similem esse C

toluntate, substantia Tero dissimilem Filiuin esse
scripserunt, iidero, si bona fide ac sincere similem
eumdera in omnibus esse confessi sunt, vanissimos
eorum conaius esse deprebendemus, dum subatanliae nomen eripere omni conlentione student.
Etenim si in omnibus, ut asserunt, similis eit, u i
est revera, Pairi Filius, non volunlate et actione
sola, ut illis placet, sed exsistentia ac substantia
et in eo ipso quod est, utpoie Filius, similis sit
necesse est: nam haec loquendi formula, in omnibus, universa complectilur, nec ullum discrimen
admittit, quandoquidem in confesso apud oinncs
istud est, nec similem esse sibi Pairem, neque
sibi ipsi Filium, sed Filium esse Patris siruilem,
cl eo ipso, quod in omnibus Patri giiuilis est, ^
Filium esse, non Patrem, qui quidem perfecle a
pcrfeclo Paire anle inlelligenliam omnem, omnemque rationero, ac lempora sxculaque e Palris est
similitudine genitus, eo modo quem solus cognoscit Pater, qui illum e seipso ciira passionem omneni genuil, sed et Filios novil, qui ab eo ut essct
accepit; liovit posiremo et is, cui illc revelarit,
cuique in sui contemplalione Palris sui, ul par cst,
inleHigcntiam concesscril.
** , ' \
, ,
.
,
\ . ,
, ,
,
\ , \ ,
, \ , \
\ , ,
\ , \ ,

, []
, \,
863
Vcrum ne quem bypostaseon appellalio ipsa perlurbet. Ob id cnim byposiases ab
Orientalibus usurpanlur, u l pcrsonaruai proprie-
ICT \
.
,
Job. , 13; 1 Cor. , 19.
Dccsi iliqiiid
,
, ,
, \ , ,
\ ,

, , \
'
* .
4
* F. >.
F. .
F. .
453
ADVEftSUS H J E R E S E S L I B . I I I . . I . -
HiERES. L X X I I I .
434
* a l . , lales gubsislentes exsistentesquc declai ent. Nam

\ 6 , ,
eisi gpirilus Pater est, et Filius spiritus, c l Spi . \ ,
rrtus sanctus ipse spirilus, non lainen Patrem esse
, (
Filium concipimug animo. Quin el Spiritus ipsc
, \ ).
subsislil, qui nequaquam Filius iiitelligilur, cujus\ , ,
modi non est, sed per seipsani Spirilus sanctus
, , '
ille subsislit. Hic enim neque Pater est, neque
.
Filius, ecd Spiritus sanctus, quem por Filiiim
, ,
Paler fidelibus largilur. Quare nterito subeistenlig
, , exsiatentisque Patris, ac F i t i i , et Spiritus sancti
,
propi ietales, ut dixtmus, subsistcnlium persona , ,
rum hypostascs Orienlaleg nominant, non ut tres
. ' ,
iilatt hypostaseg tria principia, tresvc deos cssc
. ' \
dicant. Nam eos anathemale damnanl, qui fres
. , deog asserunl. Neqnc vcro Palrem el Filium duos
' , esse deos dicunt. Hoc enim falenlnr : unam essc
, , divinilalem, qua per Filium in Spiritu ganclo cou*
. "
tineat universa ; unain, inquai, divinilatem, unutt\
, rcgnuni aujue unuiii imperium csse conOlenlur.
, \ Et nibilominus personas in !i>postaseon suarum
,
proprietatibus pie discernunt, Palrem videlicet in
\ - palerna majcstale stibgisientcro; Filium voro non
, \ , partem esse Paliis iiilelligunt, sed a pcrfeclo Pa , ' ire perfeclum, genitum ac gubsislenlcra agno. ' gcunt. Ac denique Spiriluni sanctum, qticm Scri , \
plura sacra Paraclelum vocal, a Palrc por Filium
, , - prodeunlem ac gubsislentcm dcfmiunl. Qucmad . \ , , lodum Paracletus, ille veritalie spiritus, vcrilaicm
, ipsam nos docel, quae est Filius : Nemo enim dicit,
, *
, Dominus Jesut, nisi in Spirilu sancto
Sic et F i .
lhig, qoi verUag est, Deum verum Palrcm suum
,
esse pie nos cdocuil, dicens: Qui videt me, videt
\ . \ et Pairem*. Igilur Filium in Spihlu sancto, ut par
, egt intelligiimig ; in unigenito vero Filio pic, et
\ , * - nl par est, Palrcm esse censemtts. IIcc cst fidei

,
elut gigillum; in quo baplizari nos Salvator ac
, , Doroinus Jegug Cbrislns aliquando jussit, his vcr
.
bis: Euntes docete omnes qenles, baplizantes eos in
nomine Patrit, ei Filii, ac Spiritus sancti*.
'.
X V I I . Cseterum cnm dc peifecta Filii cum Paire
*
gimililudine alio loco fusitis disputavcrinius, bic
\
lacncn breviter observare non pigebit, Apostolum,
, , Q 8 6 4 * non aspeclabilis imaginem Filiumcssc
, \ ,
dixit, eoque niodo Patris esse similem docuit, alio
,
quodam in loco quemadmodum sit inlelligcndus
. - Filius aperuisge. Nam in Epislola, qitam ad Pbt
* / , , %
lippenses gcripsit, ila loquitur : Qui cum in forma

Dei esset, non ritpinam arbilraius e$t es$e se eequa , ,
km Deo; sed umelipsum exinanitii, formam servi
*
'
accipiens, in similiiudinem hominum faclus * ; ad
,
Romanog vero scribcns : Quod enim erat imposii ,
bile legi, in quo infirmabulur per carnem, Deus
, ~
Filium suum miltetu in similitudine carnis, et de
peecalo condemnavit peccatum in carne . Sic igilur
* boc duplici teMimonio ex ambabus Epislolis de \ \ ,
prompto, ab corporea natura simililudinis notio \ .
ncni in incorporeo Palre Filioque perdigeiiuus.
addo.
F. .
Cor
xii, \
Joan. xiv, 9. * Malth. xxvm, 19.
Philipp, , 6, 7. Rom. , 3.
1
u i
D e
S. 11
436
Siquidcm illa vcrba, Formam $ervi accipiens, et t* ,

, \
, ,
timilitudinem hominum faclus, carnem illuiu e V i r . ,
gine sumpsisse declaranl. Quamobrem illa ip*a
caro, quara Dei Filius induii, eadeiu est cum cae- , ^ \
teroruni bominum carne: ad borainum vero simi- . ,
litudinem esse dicilur, quoniam non virili saiu ac ,
concubitu hominum more prognatus est. Non secus . ' , \
ac Filius cura spirilus sit , ct spiritus a Patre , \ ,
genitus, qualenus spirilus a spiritu prodiit, idem , ,
eat cum illo, sicut quatcnits caro ex carne factus
()
est, Maria videlicel, idem esl cum carne. Porro \
quatenus sine profluvio, passiono ac divisione nlla , - \
a Paire genilus est, Palris est similis; nec idem ,
eum eo sic et Filius secundum carnem, ad *t"mi- , \ .

litudinem hominum faclus est, nec est idem oronino
cum bomine.
'.
X V I I I . Igilur in Epistola ad Pbilippenscs hoc ille
docuil, quomodu Filii byposlasis Paliis bypo- ,
stasi sit siniilis; Spiritus enim a Patre progreditur. *
Quarc si spiritus noiionem consideres, idem est . \ *
cum Patre, perinde ac carnis illura notio idem , .
cum bomine constiluil. Non idem vero est, sed , * , ,
similis dwUaxat, quatenus spirilus ille, qiii Filius . \ ,
\ *
est, non esl Pater. Et illa caro, quam sibi Verbura
adjunxit, non e virili salu ac voluplate proficiscilur, . ,
, , \
aed eo modo, qui in Evangelio tradilur *. His igkur
umnibus, ut antea dicium esi, quemadmoduni F i - ,
lius, qualenus est ac subsistit ipse, Patri in omni \, *
bus sit similis, Filius nos edocuit. Queinadmodum
,
ero volunlale el actione operibusque sit similis, Q y.a\ , , *

*
ex Epislola ad Romanos didicimus, ubi ille dixit
. ,
ln similitudine 8 5 carnis peccati condemnavit
veccatum in carne*. Nam illa caro, quam Dei Filius , ,
, \ , \
induil, licet eadein esset cum carne peccati, et
, ,
eodem raodo ad famem, sitim alque somnum,
. *
quo reliqua caro omnis impellereiur, bis tamen
Oipnibus nequaquam ad peccala concitabalur. Pro- , , " ,
plerea dixil Apostolus, In similitudine carnis pec- .
cati, quod eodero curo illo recidit: Quwcunque , . ,
enim Pater facit, hcec et Filivs simililer facit * , , , '
(iam Paler cuni sit spirilus, tanquara principali . \ , ,
inodo facil, Filius vero qui ei ipse spiritus est, noa \ ,
principali modo, velut Pater, sed similitcr facit. ' , , ' *
^ \ , , * .
Quocirca si carnem ulrinque spectes, idem esl cum
bominibus Cbristus, quem admodum si spiritum D [\ \ , , \ , ]
utrinque spectes, idem esl cum Paire. Jam quatenus
, , \
tine semine genilus est, non idem est, sed similis;
. " ,
perinde alque qualenus eine profluvio ullo, ac
, , .
passione processit Filius, non idem eet, sed simi" , ,
iis. Quateous vero in similitudine ttt carnis peccaii,
non idem est curo carnis commoiionibus, sed si- , ' .
milis. Non aliter alque idem qui commotionis illius similitudinem habet, Filius administrando cum
Patre facere dicitur, non klem esse cum illo, aut principali modo faccre. Nara quaecunque Pater
iacit, eadero et Filius, non eodem lamen modo, sed simiiiter facit.
Ex his vero omnibus |erspicuum est, Filium i n
, Kat ,
omnibus Patris esse similcm, quemadmodum Filius
, Patris esse similis debet, a quo proprie esl ac legi . \,
v
J.uc. , 33.
Rom. , 5.
Joan. , 19.
F. .
457
ADVERSUS ILfiRESES LIB. IH. . . - I L E R E S . L X X I I I .
43S
, \ lime genitus. lllud enioi esl absurdum, Filium Bef,

, qni saeculis omnibus anlerior est, et naturaiiter
, Deus a Deo Patre processit, cum praeter naiuram
8uam homo est ex Maria Virglne factus, in co ipso,
. qwod praeter naturara babebat, naturaliun bomi * num similem exstitisse : praeter naturain aulem
. eral illi, qui Deus csset, ut honvo fiefet; a i in eo
quod ipsi naturale est, non esse Patris> qui sc ge, nuerit, similem. Si enim in eo, quod praeler nato-'
ram babel, eorum similis est, quibus illud ipsum
. " naiuraliter cotronH, mutlo magis i n eo quod natu . " rale et insitum habet, Patris illius similis erit, a
, quo naturaliler est el legitime gcnitus. Hinc ita . " , que colligiinus illad, quod diximus, eimilem i u
\ , , \ oninibas esse Palris Filium, ex sacrorum Librorura
, \ . \ [\] auctoritate pronunliari insuper oporlere, quemad , \ modum similis notionem iis quae proxime comme , *
moravimus, nobis Apostolus tradidit. Elcnim simixa\ ,
lis est, quatenus vila ex vita, luraen c lumine, vc \ , .
rus ex vero, el sapicniia a sapienle proccdit. Alquc*
u t uno w b o dicam, iisdem e Scripturis conslat, non aclione ac voluntalc solum illins, sed sccundura
8 6 6 bocipsuro quod est, ei subsistit, aique exsistii, similem in omnibuscssePalri, qui illuni gcnuil,
quemadinodum patri filius siniilis est.
XIX. Quod si novi illi Iiaerclici nobiscum dispu*. \ ,
tantes ingcnituin genitumque dixcrint, sic illis oc , \ , curremus : Quoniam subatamiae nomcn. quo Patree
*
usi sunt, eo quod in Scriptura non cxslal, mala Ade
repudialis, neqne nos ingenili vocabulum, tanquam
.
scripto non expresstim, admillimus. Nam incorru
" , \ ,
^ plum quidem et non aspeclabileii) et imuiorlalem
vocat Apostolus : ingemlum vero nusquam Scri . * , ,
* plura nominavit. Accedil quod ingenitus, uli dixi , iiius, nondum ipsam Patris nolionem significal,
. neque geaitum proprie Filium exprimil, sed ad
, , omnia producla comiminiler perlinet. Nam qui ga . nilum dicit, ,pruductum quiddam aliquid esse de , , monstrat, minime lamen Filium, qui ab lerno
\ produclus concipiatur, ostendit. Quamobrem cum
. , Dei Filium ab alerno inielligamus exsisiere, illud
ipsum nomen praclerea nequaquam adniitiiiuus,

. . quoniam Patris Filiique nomen ad aliud quiddaui
babiludinem significat. Unde licel Patrem solum
, ,
. " - noiuineraus, Filii quoquc nolionem Palris appella, \ . jy tione comprehensam una complcclimur. Patcr cnim
Filii paler dicilur. Ac licet solum nominemus F i
lium, Patris quoque uolionem una coroprebendi\ , \
mus, co quod ftlius Palris esse Filius dicatur.
.
Alterum quippe cum allero connexuiii esi, ncque
, * \
muluus ad sese iflvicem respeclus dirimilur. Quare
, , \
, \ . tamelsi vel allcrum pronunltelur, una et alierum
, inlelligcntia3 nosirae subjicit; nec illius modo nomen, verum etiam una cura noraine nalurae ipsiits
,
aOinitaiem demonsirat. Eicnim cum Pairem animo concipimus Demn, Dei Patrera concipimus. Et F i lium cum intelligimus Dei, Dctim intelligimus, qui Dei Filius appellalur, quique illius natura similii
esc, cujns intelligitur esse Filius. A t ingeniium genili nequaquam ingenitum dicitur, neque geniUim
ingeniii genilum.
'.
XX. Quocirca cum ingeniti genitique yocabula
\ , neqye ad sese muluo referantur, neque n a t o r
vai ,
sigoificalionem involvanl; ac preiefea Filii pro-
439
S. 1
440
prielatem communem cum caHerig, qua? producU

0iint, efficiant, ne ad iitipietatem ullo insidiariun * \
artiflcio deducaraur, 807
istiusmodi nomijia re* \ .
jiciemqs; Patris vero ac Filii appellationew gan-
cte ac perpeluo usurpabimus. Primuiu quod noe \ , '
e gentilibus vocati in ingenitum ac geniiuin bapti-
zati Don suraus, sed in Patrem ac F i l i u m ; deiode , ,
quod Filius nunquam Patrera suura ingenitum ap- \ \ ( pellasse reperiatur; sed Patrera gemper nominave- ),
*,
r i t Deum, seipgum vero Dei Filium. Quibus ex locis ,

pauca quaedam ascribenda sunt. Hunc igitur sic \, *\
*
loqueiiteiD audiamus: Si diligerilU me, gauderelis uli* , ,
que quia vado ad Patrem meum \ Iteni: Quem Pater \, , .
tanctificavil el misit in mundum, vos mihi irauimini, , *
quoddixerim : FiliusDeisum *. Item : Ego et Palt* ,
exivi, et vado.Exivi aPatre et veni inmuudum : iietum relinquo mundum, et vado ad Palrem . Adde Pe^
\r\ confessiouem: Ju etChrislus Filiu* Dei \ Sed et
Paler e cgelQ: IUQ es(, inquit, Filius meus dilectui .
Qqae cum ita sint, cuinque et Pater F i i i i , el Filius
Pstrig ad eum modum meminerit, et nos, ul iterum
dicam, bisce nominibus obsigaali gimug, iisdem
iliis sempcr utemur, ac profanag vocum novitates ,
quas apostolicam fidem oppugnani, procul repudiabimus. Quod enim a Patre diclum est, In tpUndoribus sanctowm utero ante tuciferum genui
U , necessario usurpatum est, et ab commuuione
q i m crealis rebus Filium Patris abducet: qui ab
Ipso germanus proprieque genitug eet Filius; id
quod el $a verba prastant, ex uiero. Siiniliter el Q
Filius cum dixisset, Dominut creavit me\ ne comlnuaein ejug cum creaug rebus caeleris naturam
ease gugpicaremvr, necessario gubjecit: Ante oronc$ colles genuit me *. Quibus piam nobig ac pasgionis oninis experlem ipsius ex Palre Filii proprielatem expressit. Verum geinei duntaxat Pater, sepelque Filius ob illam, quam diximus, piain Dei
germanilatem, geniti nobig vocabulum ediderunt.
At Patris et Filii noniinibus plenum est Novum
onine Testamenlum.
. \
. \
. \ ,
; \ , \
\ ( )
, ,
.
,

, * \
()
, \
,
,
,
, ,
, -

, \
. '
\
?
\ "
.
X X I . Sed ut propriis suis notis novae illius haeresis archilectos discernere possimug, ex raullis,
qua? dc illo argumento scripserunt, pauca, ne longior sim, adnolanda putavi. Ex quibug CathoUci tota
illius haeresis mente perspecta, necessario, ut opinor, ^
'. *
, *

' \ , , ,
,
\
\
\ .

. " '
,
, ;
* . \
* \ *
gtatuent: 8 6 8 qui b^c scripserint, eadem ipsa

damnasse; et ipgamet dogmata sua ab apostolicad
fldei consorlio rejicere. Sed et eos damnare, qui
eadera secum senlianl ac doceanl. Siquidem in b c
verba scripserunt: c Nain prseclara scilicet divina
yerba communicare vobiscuin quam brevissiino serraone cojistitui. Quicjnque substantiac similitudi' nem servare cum Patre Filium pulant, a veritate
longius abenrarunt, eo quod appellatione ipsa ingen i l i , similc sccundum naiuram condeamant. Rurûs ita disputani: cFiliug porro generauone minor
a
Joan. xiv, 28. * Joan. x, 36.

Joan. xvu 28.
yi^20.
Psal. ctx, 3.
Prov. yui, 2 . ibid. ^.
7
* Matth. xvi, 16. Maltb. , 17 ; xvn, 5. I Tim.

F, . et parcnihegi includeoda isu*
1 #
441
ADVERSUS UAJIESES LIB. 1H. . I . HiERES. L X X U I .
. ' est, at eeae dicitur. Non igUur natiirae simttiludi .

nein servare eum ingeniio potest. Venim Dei volun tatem, quam i n propria bypostasi integram habet
. , * ac eiuceram, conaervat. Quocirca aimilitudtnetn
, ,
quidem coneervat; sed non in natura, verum in
. > c \ volmitale poeitam, eo quod qualem yoluit ipse pro , ' dtntit. E l rursum : c Quomode non et mecum ipse
; > c " fateris, FiliumPatri natura non essesimilem? Rur , sum : f Cwii Filius exilu carere omni dtcalur, qtti
, ' vitam propria ex natura non babet, sed ex ingeniti
* polesiate; ingenita porro natura eine ullo fina
,
omui sit polesiate superior, nonne manifesie impii
sesehomines predunt, dum essentiae similKudine
; diversae subslantiae dogma. quod pielall consenta , * , neum est, commutani ? Deinde, f Propterea, i n * ^ quiunt, Palris nomen substanuain non signiftcat,
, \ ged potestatem: q u Filiumante saecula omnia Deum
. \ Verbum produxit, qui subslaitiiam illaui ac potestatem eibi in seterauni communicaiam in eese eon , ' , \
\ - linet. > Pergunt iterum : < Si Patris vocabuluro eub. >
stairtiam gignificare, non potesiatem velint, eadein
ipsa Patris voce Unigeniti quoque personam l i c d
appellent.
K & . ' ,
X X I I . Sed adversus novos istos heerelicos buiw
' , in modum disputabimus : Scriptum a vobis cst
' , aimUem esee volunlate Filium, subslaniia dissimi , \ ' . lem : unde illud contra scripsinitis, non sola voltin , tale, sed ct substanlia similein esse. Quomam i g i ' , \ - tar primi substantiae mentionera fecistis, cum dis ,
simiiem esse substantia dixeriiis; atque id$o sub , , staniiae Bomen e
medio tollere studeatis : quo sota
\, - ^ voluntate similem esse defendalis F i l i u m , gi ex
\ animi vesiri sentenlia similem i n ommbns
, Patri 8 6 9 Filium staluatis, damnate illos anathe \, , mate, qui aimililudinis discrimen agnoscunt; alque ita scribitoie : Si quis non in omnibus similem
, ,
esse Patri Filium dixerit, quemadniodum palri si*
. \
milia est filius; sed voluntate similem, substamia
, , \ , , dissimilem esse dixerit, anatbema sit. PraHerei si
ubslantia3 nomen eomroemorare velint, ac sais
,
ipsorum subscriptionibus refragari, facta ubiqite
, , ,
subetantia3 menlione iis qnae Patres proiessi stiin
%\
aseentiantur, non voluniate raodo, sed et quod ad
, ,
esse ipsum altinec, ac subsiateniiam, et exsisien*
.
1
Uam, atque in omnibus deoique simiiem esse Pairi Filium asserant, quemadmodum siiuilis est palri
(ilius, nti sacraa Ltttera testantur.
(51)
Caelerum proposiue illi fldei coufesiioni, qua F H
1
Cor,
F . .
F . .
F. .
(51) exTS&tkrar .
Haec vel abDquae Nicolaus Faber Prarf. ad Hilarii fragmenta
disputal, pag. 375. Igilur post Ancyranum conciEpiphanio ad superiorem Seimarianorum comuienlinm Basilius, aliique Semiarianorum legali Sirlariolum addita , vel ipgius comraentarioli suiit:
mium ad iniperatorem profecti lilteras ab'eo conlr^
in quo praeter expositionem lidei Acta nonmilla
Rasilius ac Georgius praescripserant: quod posie- Euduxium et Aiiomoeos expresserunt. Tum de eorius magie arridet. Sciendum edt aulein ruradem consilio imperaior ad res Antiochenae Eci l l a m , de qua loquitur, esse ppofessionem illai clesise componendas, quam Eudoxius pra?tcr canalertiam, quae Sirmii esl edita, quam Socrales et nes occuparat, sinml ad Antii et Anomoeorum
profligandarn impieiatem, novain synodum congieSozomenus falso in Sinnieusi synodo conscriplam
asseverani. Nata esi enim anno demum 359, Euse- gare statuit; quod supra in annomra synopsi
declaravimus. Fostea cum de arbe , in qua conbto el Hypalio coss.,xi Kal. Junias, u l Alhunasitts
sessus baberi posset, nequaquam episcopi conlib. De synodis docet. Qui dies prid. Penlecosles
i j l i ! , quod Epipbanius boc i n loco leatalur. Yide vejiirent, Basilius anno 349 rursus a^d lmpcralorejr^
445
S. EPIPtlANH
444
Itus ta oamibus Palri gimilis eesc defintlur, iia ^ v a i

* 6 '
subscripeeruiii: Marcus epigcoptig AretbusUe i u
* \
credo el senlio, ut supra gcriptum e*l. Eodem
inodo et qui aderant subscripseruut. At Valens . "
buoc in modum : Queraadiuodum ea nocte, quara
dies Penlecosies secuta esl, superioreui banc sub- ,
gcriplioDein ediderimus, norunt qui tam praegentes , \
crant, ac pius in priniis imperalor, apud quem et .
gine gcripto eum et scjipio conteslalus. Post haec ,
cum Valeng suo more subscripsissct, et ad gub- , , gcriptionem addidisset, siinilein esse Patri F i - , , \
liura, praelermissis his vocibus, tn omnibus, cum- ,
que ea re declarasset, quem in geiigura ea quae ,
gcripta fueranl approbasset, ac queiuadinodum con- , ,
, , gubstantialis vocein inlelligeret, pius boc imperator
observavit, et ut, in omnibus , adjiceret coegit: , , *idque ut jussus erai praglilit. At Basilius gugpica- ( \
tus voces illas, in omnibus, ex propria menle ac , '
sensu ad formulam adjeclas, cuoi cxemplnm pro- ), *
fessionis illius Valeiis cum suis liabere vellet, quod
aecum ad Ariminensem synodum deferret, boc modo , .
gubscripgil : Basilius episcopus Ancyrae crcdo, et , ,
asaenlior iis quae supra scripla sunt, gimilem io
, ,
omnibus conOtens Patris esse Filium. In oronibus , ,
vero cttiio dico, non voluntate buluni inlelligo, sed
, , ,
ei subsistenlia, et exsisteniia, adeoque essenlia , ,
ipga, ulpote Filium, quod sacra Lilterseconfirmanl: ,
spiriluiu e spiritu, vilani e vila, luinen e luniine,
, . \
Deunt ex Deo, verum Fiiium ex vero, sapientiam
, ,
Filium e sapieni Deo ac Palre. 8 7 0
>
,
verbo dicam, Filiuni Patris undecunquc gimilera,
.
nli filium patris. Ac si quig aliqua solum ex parie
' ; ,
giuiileni esse dicat, ut ante gcripiuai csl, ab Eccle- , , , ,
aia catbolica aHenura esse ccnseo : eo quod e &a .(52) ,
crarum Ltlterarum pragcriplo Palri similem esse .
Filium non agnogcat. Lecta est hxc subscripiio et Valenti Iradita. Adfuere, Marcue, Georgiug, Ursa
lius, Germanus et Hypatianus, episcopi, cum pregbyterig ac diaconig pluribug.
X X I I I . Hae porro epistolae a nobis hic atlextae
'.
gunt, u l illud erudilus quigque ac veraj fidci stu ,
diogug intelligat, non inaniier ac sine causa nog i n
,
aliquem invebi, sed certissimis probaiionibug nili
, ' velle. Caeterum idem
rursus a suis disccsserunl,
. (55)
, cum ob privala odia humanasquc simuliales el
Miulalioneg sese invicem jurgiis lacesserent, ei de
Sirmium advolat. Prior enim profectio in annum D

superiorem, quo el Ancyraniim concilium celebratum est, incurrit. Ibi cum Urgacium, Valentem,
Marcum Aretbusium , Georgiiim Alexandrinum,
Germinium, aliosque factionis Arianai principeg
offendiggel, cum illis congressus est, ac posl lonpam allercaliouem, demum allaborante Conslamio,
in eam Gdei professionem consensum ab omnibug
est, ul , ct abolilis vocibug , F i lium Patri per omnia similem aifirmarent. Cui
Yalens invilus subscripsil; Basilins vero, quod
impelrare minime polaisset, ut in formula ipsa
tuostanlia similis diceretur Filius, in subscriptione
gua quid gentiret, testatum voluit, u l hoc loco
narrat Epipbaniug. Yalcns cum bac formula fidei
gtalim ad Ariminense concilium perrexit. Inter
Hilarii fragmenta exstat epistola Germinii, ex qua
illud praelerca cognoscilur: Cum praBsenle Gonglantio longiug ad uoclem usque prolaia esscl dc
fi!e dispulalio, et ad ccrlam regulam perducta,

Marcum Arelhusium ab utraque parte esse delecttim, a quo Sirmicnsis illa formula diclata; cut
coss. prxuxi sunt. Exquibus apparct, Genninium,
cum haclenus Anomoeorum perfidia^ cum Valenle
et Ursaeio fuissel : quibus cum etiam Osium ad
, et lollendas e medio voceg
adegerat, ut lib. i v , cap. 44, scribil Sozoinenug,
ab illis paululum dissensisse, et supprcssa
mentione, Filii per oiunia cum Patre sioiilitudinem agnovisse.
52) ,
.
Alii "
1 leg.
(53)
oiv ol * Basilius Ancyranus posl Sirmiensem gyitodum, in qua gtrenuara
adversus Photinum operam navaverat, apudimperatorem gratia plurimum, et auclorilaie valuit:
nam ab Ancyrano concilio ad illum allcgatus nihil
noa obiiauit, adeo u l Eudoxium, ejusque guflra*
445
A D V E R S U S HJEKESES L I B . I I I . . 1. H i t R E S . LXXH1.
pov, \ . \
, \ , \,
\ , (54), \ ,
*
, (55)
, \ . \ oi
\ \ , .
\ *

.
, \ (56), \
' \
, \ ,
, , p
,
\ , * (57)
. \
, ,
, \ ,
. .
\ ' ,
, \

, \ , \
1
Deest aliquid.
446
principatu contenderenl. Ac turo Semtarianorum

istorum partibus robur accesail; In quibus fuere
Bagiliug, Georgius, Silvanns, ac caleri, quibus
carnig brachiom adjumento erat, Constantium imperalorem intelligo. Obtinuere tamen postmodum
Eudoxiug, et Georgius Alexandrinus, et Euzoius
Anliochenug. Basiliug vero ac Georgius Laodicenus
cum suis minore in pretio esse coeperont, cum
hactenug plurimum auclorilate valuissont. Ex iig
rurgum alii ab eadem haeresi ac synodo divulsi
sunt, adeo u l Arianorum secta tria in factionum
divorlia discesaerit. Nam Acacius Palaeslinus Caeearea* episcopus, cum Melelio, et Uranio Tyrio, et
Eutycbio Eleutheropolitano pro eo quo in Cyrillum
Hierosolymitanum odio et invidia flagrabat, Bagilio ac Georgio Laodiceno, Silvano Tarsensi,
Eleusio Gyziceno, Macedonio Gonstaniinopolitano,
Eitgtalhio Sebasteno et Aniano Antiocheno seipsum
opposuit, qui tum constiluli cam essent, suas in
eos vires collegit Acacius, ac turbarum plurimum
concivit. Ua factuin est, ut cum in eadcm alioqui
omnes opinione forent, non codem tainen modo
singuli professionis suae formulam concipeient, et
a se invicem dissiderenl.' Ex qua divisione in Ires
illag, quas modu diximus, facliones dislraeti sunt.
Etenim Acacius cum suis neque consubstanlialem
fatebaiur esse Filium, neque creaiurani cx
871
caeterarum ordine ac uumero. Et quamvis eadctn
. .
gaiorea imperatoris edicio percelleret. Mox in A r i - C enim Acacius Capsariensis cum Melclio , ct Uranio
T y r i o , Eulycbio Eleuthcropolitano, el aliis quiminensi et Seleuciensi synodo congregandis pra?buadam guag ipse parteg constituit, ac Semiarianocipuag partes egit. Verum paulo posi Acacii farum ducibiig acerhme reslitit in Seleuciengi conctione dejectug, non niodo imperaloris gratia, sed
cilio. Qui in eo, ut opinor, ab Eudoxio, aliigque
episcopatu inguper excidit. Flagrabant per illa
leiupora non solum inler Arianos et Caiholicos,
praefractis Aetianis discrepabai, quod Filium creaeed inler ipgog Arianog dissidia. Quorum duae poturam esse, aut Palrig dissimilem eisi pcrinde
tiggimum factiones erant. Quidara enim ex illis
atque illi seutiret, non iamen libere audacterque
meri dogmaiis fatitoreg n i b i l , quod ad et
profiteretur. De bis consule Socratem lib. n , cap.
eabgiantiam pertinet, commune esse Fiiio cum
51 et gequentibus; Theodorct. lib. n, cap. 27; SoPalre gentiebant: ideoque tam , quam
zom. lib. iv, cap. 21 ac deinceps.
repudiabant, nec ullaiu oninino
(54) xspl BacLUior,
,
,
mentionem adniitiebanl; pro eo ac pluribus in
.
Hunc ipsuin Silvanum referl Tbeoitloruin conciliabulis decretuin fuerat, maxime in
dorelus lib. n , cap. 27, coram impeecunda Sirniiensi formula , quam Osii et Potamii
ratore defendisse. Qood valde miror: nain in Seblagpbemiam Hilarius appellat. Horum principeg
leuciensi conciliabulo bunc unum adversus Acacranl Eudoxius, qui Anliochenam sedem occuparat,
cianog perlendii, u l Anliochcna formula relinereAetii patronus , Oeorgius Alexandrinus, Euzoius,
t u r , ail Socrateg lib. , cap. 32. Quid aulem in
qui Anliochiae post exauctoratum Melelium suffeaniino habuerit is , qui apud Theodoretum
ctog egt: necnon Acacius Caesariensis, Uraniug
pro reponendum censuil, doceie ipse
T y r i episcopi; in Oecidenle vero Ursaciug, et D debuerat. Nam vox ilta csl nauci.
Valeng, Gerniinius, aliique innumeri. Quod enim
(55) 01 .
Corrupia sine diibio,
Aelianain perfidiam cum Eudoxio Acacius, caHerineque satis iiitegra ista aunt: neque cnim Eudoque propugnaverial, legtalur Sozomenug lib. iv,
xiug, ac Georgius Alexandrinug a Basilii aul Secap. 11. Alii vcro ex eodem Arianorum grege a
iniarianoruin pariibug sletcre, quibiiscuiii vchemagistri sui iinpietate paululum dcseiscentes,
wieiilissime conlcndebant. Nos quxdcgunl in Laliuo
vocabulum, et Filii iu omnibug, adeoque in gubgupplevimug.
fiiantia, similitudinem agnoscebant. Quorum signi(56) . Apud Socraiem
feri ac duces erant Basilius Ancyranug , Georgius
sspiug Ursaciu* pro (Jranio pcrpcram subslitutus
Laodicenus, Silvanus Tarseusig , Sophronius Poui- est.
peiupolilanas, Eleugiug Gyzicenus, MacedoniusCon(57)
' . Leg. ut
siantinopolitanug , et, ut Socraies ac Sozonienug
cst in margine, . Nam deposiloin Sevolunt, etiain Cyrillus Hierogolymitanug. Hsec duo
leticiensi concilio a Basilio el Semiarianig Eudoxk),
Ariana? seciae capila fuerunt, quoruni in dogniale
sulTeciug est
Anianug, qui ab Acachnis ner
ipso diggeiigio versabalur. Terlia deindo non lain
Lam icium et Leonam in exgilium ejcclug egt St>ex erroris varietate, quam ex odiis et oiTensiuni- craies lib. n , cap. 32
b u i exorta factiocst, Acacianoruin videlicct. i -
U7
S. 1
cum aius scntirenl, suam tamen opiuionem diggi- , >

mulabani, ac tempori servienles crealurae nomen ' <
gitentio prateribant, cum interim nibil ab Ariania
, ,
dissiderent. Yerutn per illud lempug quod iu aniino , ,
liabebant occultarunt, cum nihil aliud praeler ilUid \ , ,
in opinione babereni: quod eoruin graiia fecerunl,
. qui se ad ipsorum coctum aggregaverant, bomines , xoG
alioquin orlhodoxi, sed simuiatores, et imperaloris

potestali servientes, eamdemque reformidanles, qui
,
sccum invicem inimicitias exercebanl. Nam Euty- (58) , cbius Eleiilberopolitanus, ulpole a bealo Maximona ,
llierosolyniitano cpiscopo ac confessore caiholicas \ ,
fidei ioslilulis edoctus, proptcr Cyrilli odiuui, ad
\ '
Acacium sesc non adjunxil. Qui quidera aliquanto , teinpore calbolicam fidein amplccteng, dignilatig
\ , .
suae retineiuke gratia dissimulavit, u l ct alii Palae- ,
gtiiiae complures episcopi. Proptcr quos Acacius
, ,
cum guiseadem rabie et iniidelitatis furore perciii,
,
nibil ad tempus dc liisco dogmatibug uiovcre vo ,
luerunt, neque aul aflirinando, aut ncgando pronun , \
tiarunt. Sed Seleucias, quae Aspera dicilur, in Isau , ,
ria Conslantii iroperalorig jussu congregaii aliam

fidei foriuulam proponuni, uon qualem Patreg olim in Nica-na synodo ortliodoxam ac praxlaram itistiluerant, sed callide ac ficte simulala tamen simplkitate, hunc in moduiii coiiscripserunt:
XXIV. Crcdimug i i i unum Deara, Pairem omni'. ,
polentem, elc., et in Filium Dei, e t c , simpliciler
, \ , ,
ac nihil vebementius elocuti. Postca vero loiam ut
. "
fabulam agerent, addiderunt : c Consubgianliale , , rejicinius, tanquam a sacris Liltcris alientitn. Istud
, .
vcro damnamus : Dissiiuilem esse Palrig Filium. C .
Atquc baec demuin erat callidlssimorum vcnalorum
\ . \ >
illecebra. Sic enira inter sese mussilabant, ac do, , , cebant : Crealura quidem cst Dei Filius, sed giinilig
, '
Patri, eo videlicet sensu, qui omnium bominum usu
\, ac consuetudinc familiaris est. Elenim plagla sta . \
\
luag eflingunt, ac simulacra ex auro, argento, aliave
maleria, aut coloribus iri ligno exprimunt, qua3 si- , \ , \ ,
,\ , "
mitiludinem babent illa quidem, exemplaribug vero
. ' suis millo modo sunl a?qualia. Sic ab illis callide
, \,
quiddam cxccgitalurn cst bujugmodi, ut Filiuin
.
Pairi gimilem esse falerentur; licel nibil iu ipso
' ,
paternae divinilatis inesset. 8 7 2 H * "dloruiii de ,
crela nonnulli, qui cum ipsis erant, partim propter
teftiporig calamitatem approbarunt; et vero niagna
(
parle conscii ac fautores eraul. Quidam iamen ^

ingcii et imprudenleg abrepli gunt, ut paulo post
apparuit. Erant enim inter illos Palropbilus Scytbopolitanus, et Philippug, qui bujus successor
constitulug illic fuerat, cura aliig plerigque, qui
hanc hxregim amplectebantur. Hodie vero post
illorum obilum, ubi ipgovum iinpielas longc laleque
propagata, audaciam ac licentiam nacti, ac carnig
|>racbio freli, nulla re jam obstanle, quorum congiliura inieranl aperle illa praidicant. Nul>us en\m
, . , \
, \
,
. ,
,
,
,
,
,
* F. \ . . ,
(58) .
Expungenda omnino negandi particula; nam Eulycbiug pro guoiu Cyrillum odio scse ad Aca>:ium ag-
grogavit, quocum Cyrilluin Hierosolyiuilanum i b

cpiacopatu diiuovit.
44
ADVERSUS HiERESES UB. I I I . . I . -
IL-ERES. LXXIH.
, \ jam il!os pudor retardat; neque mandato nllo coer ' \ '
cili simulalionem quarodam ac gpeciem pra se

lerre cogtintur, nenova et inusiiala quaedam agilare
. \
videantur. Sed illam fidei formulam, quam Acacius
cum siiis illic propoeuit, una curo eorntn, qui ci gynodo inlerfuerunt, subscriptione libet hic ascribere. Ea est ejusmodi :
"
'
Fidei
expotilio
iu conciliabulo
Seleuciensi
edita.
'. 01 (59)
XXV. Qui variis e provinciis religiosissimi iinperatoris nosiri Constanlii mandalo Seleuci in Isau
ria convcnimu* ep scopi, hac communi consensu

decrevimus :

.
, g Hcsterna die, quae erat A. D. V. Kal. Ocl. omni
studio ac moderalione in id incubuiinus, ut pacein
(60),
Ecclesia* sancircmus, ac constanlem ct eolidam
,
fidei regulam constilucremus, pro eo ac Dei aman\ , tissiinus imperalor nostcr Constanlias jussii, ex
,
prophelarum oracuHg, sic ul nihil prater gacrarum
, \
Litterarum auctoritatem in ecclcsiaslicam fidem

inveberemus. Sed quoniam iu synodo nonnulli alios
. ,
e nostris conlumeliis affccenint; aliis gilenliuin
, , indixerunt; ncc qitae vellent eloqui permigerinl;
, , \
alios invilos excluserunl; lam eos qui depositi
' , \
eranl, variis e provinciis adhibnerunl; quosdam
' ,
vero praeier canonem secum adduxerunt, ut unde ,
cunque turbulcntissiinus csset ille consessus, qtieni \ (61) ,

admoduin clarissimus comes Leonas, et clarissi , Q mus provincue 873 praefectus Lauricius ooulie
suis viderunt; eain ob causam palaro profitcmur,
, , \ nilul nos sublerfugere, el primariam illam lidei
formalam, quaein Antiochenae ccclesise dcdicalione
\ *
proposila est, in medium proferre. Cujus auciores
.
Patrcs itli nostri ad cjustnodi quxslionem disceptandam per ilhid lcmpns conventus babuerunt.
:
Doeel .
* F. .
F. .
(59) 01
.
De Seleu- fuil, cum jam Dasilius et Macedonins iniercssent,
Acacius cum Leona ingressus primum oblinuit, ut
cienai conciliabulo. qnod Ariiniiicnsis
illi ipsi, qui accusali eranl, ab eo coelu siibmovcappellat Socrates, vide cum Socraiem ipsum, tum
rentur. Deinda novam Gdî formulam per Leonara
reliquosomnesccclesiasiicarum rerum el aimalium
proposuit, quam Epipbanius recilat. Scd rcclamancriploree.
Gelebrata est Seleuciensis synodus anno Cbristi tibus rxiueris, cum nulliis conienlionum ac siraulf
latum cxilus esscl, Leonas ad concilium redire
559, Eusebio et Hypalio cosa., coram Lauricio et
Leona comitibus, quos ei moderandae Constantius D nohiit, nl nec Acaciani, qui ob contumaciam a Sepraefecerat. Prinius consessus celebralus est Sepi. miariauis depositi sunl. A l illi ConsiaiitiDOpolim ad
xxvn, quo die aliercationeg exstilerunt, quod j u - imper. profecli, bunc advcrsus Basilium, Georgium
bente Leona ut de Ode scnlentiam ferrent, negarent Laodicenum, reliquamqiie faclionein majorem in
absenlibus Basilio, Macedonio, Patropbilo, ac cse- wodum concitarunt. Plura de bis Socrates.
(60) . $. i n teris, qui male sibi conscii tum aberanl, quidquam
terpuiigenduin , ul sit dimidiala vox pro posse decerni. Sed iostante nihiloininug Leoua, cura
de quibusdam, qui accusali erant, cognitionem ba- .
(61) .
Apud Socratcm,
bendam anle episcopi giatuerenl, quam de fldei
dogmaiibug agerelur (delati enim erant Cyrillue caput 51, Leonas dicitur
, Lauricius vero
HierosoWmitanus, Euslalbius Sebaslenus, el alii
nonnulli); pervicii tandem conies, ut de fide qua> , Tbeodoreto
. Quos cum synorenduro prius csse videretur. lbi Acacio novam lidei
formularo, et Nicaenae penitus contrariani oflfcrenti dus appellet, ciamsimos intcrprelari nialui, quain,
SiWanus, caeterique Semiariani vehemenlissiine ut Cornariug, iUusirissimos; nam ut de Leorta taceam, de quo nibil comperi, Lauricius cerie
restiterunt. Quare Acacianis inde digressis, lecta
eel Antiochena . Quam postridie in Seleu- , boc est leauri pnases fuil, quem ne clarissunum quidem fnissc, S<H1 perfeclissimum potiiia
tiensi ecclesia, occlusis roribus, subacriptione sua
Guida Pancirolus Noiiliat cap. 115 puiat.
coioprobarunt. Sequemi luce, quae synodi terlia
S, EPtPHANH
451
452
Cum bactenus homousu, et bomoeousii vocabula

plerosque ad bodiernum tempue usque perlurbarint, el a nonnullie etiamnum innovari istud ferant,
ut diss niilis Palri Filius esse dicalur, ob id boniousii, boc esi consubstantiaiis vocem, tanquam a
sacris Lilteris peregrinam, rejicimus; anomoeum
vero, hoc est dissimile, condemnaftius; et quicunque ejusmodi sunt, ab Ecclesia alienos esse censenius. Similem vero Palris esse Filium aperte profitemur, et Apostolum in eo sequimur, qui de Filip
loquens : Qui est, inquit, imago Dei invisibilis *.
Confitemur aulem ei credimus in ununi Deum,
Patrein omnipotentem, factorein cocli el lerrae, v i eibiliumque et invisibilinm. Grediuius eiiam in Dominum nostrum Jesum Christum Filium Dei, et ab
ipso geniium citra passionem ullam ante orania
saecuia, Deum Yerbum, Deum de Dco, unigenilum,
luccm, vilara, veritatem, sapientiam, virlulem, per
quem omnia facla sunt, quae in coelis el in lerra
sunl, sive visibilia, sive invisibilia. Hunc ipsuin
credimus in fine saeculorum ad exsiinguenduin peccatum carnem e sancla Virgine sumpsisse, boniinemque factum, passum itcm pro peccaiis nostris,
reeurreiisse, et in coelum subveclum sedere ad
dexterain Patris, el ilerura venlurum cum gloria
judicare vivos et mortuos. Gredimus et in unum
sanctum Spiriluin, qucm Salvator el Dominus noster Jesus Cbristus Paraclelum vocavit, eumdemque posi discessum suum missurum se apostolis,
promisit. Quein et revera misit, el per euui fideles
in Ecclesia sanciificai, qui baptizanlur in nomine
Palris, el F i l i i , et Spiritus sancti. Quicunque vero
prater hanc Odera aliud quiddam predicant, alienos novit Ecclesia calbolica. Quemadmodura vero
ciim bac fidei formula consenlanea sit ea quae Sirniii nuper exposita est coram religiosissimo imperatore nostro, noruut qui hanc ipsam legerinl.
\
,
, \
*
^ *
\ ,
, .

,
* .
, , \ ,
\ .
,
, &
, , , , ,
, , ' ,
\ ,
. \

, ,
, \ , \
, ,
\ .
, r a l
\
, , ,
, \ ; * )
\ ,
, \ ,
.

. "
\
,
.
874 X X V I . Subscripserunt qui aderant, Basilius, Marcus, Georgius Alexandriac episcopus,
(7'. (62), ,
, \ ,
Golosa. , 15.
(52)
ol . Tam hoc a vero
alienum esl, quam quod niaxime. Nutiquain Basiliiis aut Marcus Acacianae isii fortnul subscripsit,
ut nec Occidenlis episcopi, qui Arimini, nou Seleucise convencrunt. Deinde qiiorsum bis Georgii
ac Pancralii repelila subscriptio? Atqui nou aliter
Epiphanium scripsisse, aut sensisse necesse esl,
quam ut professioui illi Basilius, Marcus, aliique
subscripscrint : nam in fuie subscriptionuin episcopos nunieral 45, quol revera smil, si Basilium,
Narcura, reliquosque complectimur. Socrates auiem
cap.* 51 non plures quaiu 50 cuui Acacio, Georgio
Alexandrino, Uranio et Eudoxio conspirasse in
eam formuiam refert, u l in lotum sint 54. Salis
igitur constal b c poslrema, {*,
Epipbanii non esse, si hunc ab erroris culpa liberare velimus : neque porro priores illos, Basilium,
Narcum, Hypalianum, et Occidentales episcopos
Aeacianam approbassc. Quare aut eorum
inducenda noinina, aui iia legendum est, ol ,
, ;, etc,
. Tum , etc. Aflinnant
enim Acaciani editam a se fidei confessionem ciim

ea consentire formula, in quam Sirmii cum Valenle, Ursacio, et Occidenlalibus convenere Baailius,
Marcus, Georgius, aliique, quos Germinius in epistola, qua3 inter llilarii fragmenta reperiiur, enumerat : nempe Georgium Alexandrinuin, Pancralium Pelusinum, Basilium Ancyranum, Yalenlem,
Ursacium ei Marcum. Restituenda enim Pancraiii
vox esi in Germinii epislola : ubi Ua scriptum est:
Georgio episcopo Alexandrinorum Ecctesice * * Pelusinorum. lmo vero lieri poiesl, ut Hypaiiani quoque nomen a Germinio commemoratum cxcideril;
nam Epiphanius iu calce num. 22 inter eos, qui
Sirmiensi forrauJse subscripserunt, adluisse narrat
cum caeleris Uypatianum : qui Hcracleae fuil epiacopus, ut ait Sozom. lib. v i , cap. 7. Ubi obiier
emendandus est, dum ait Macedonianos, qui postea
Lampsaci convenerunt, Valentiniano et Valeiite
iniperanlibus fuisse propugnatores. Legendum est enira \
. Est enim non Soioiueui
crror, sed librarii
A M E R S I I S HiCRESES LIB. 111. . I . - H A R E S . L X X m .
451
, , \ ol - Pancraiins, Hypaiianns, et plurimi Occidentis epi * '

scopi. Ego Georgius episcopus Alcxandme hanc
*
fidei professionem edidi, alque ita, ut scriplum est,
* me sentire protiteor. Ego Acacius cpiscopus Csesa reae hanc fidei professionem edidi, aique ita, u i
. , scriplum esl, rae senlire profileor. Uranius episco , - pus Tyri, Eulychius cpiscopus Elculhcropolis,
Zoilus episcopus Lariss Syria?, Seras episcopus
,
, , ex Paralonio Libyae, Paulus episcopus Eiuissse,
(65), Eustalhius episcopus Epiptaania?, lrenaeus episco , - pus Tripolis Phoenices, Eusebius episcopus Seleu , ciae Syrise, Eulycbianus cpiscopus Patarorum in
, \ Lycia, Euslalbius episcopus Pinarorumel Didymo, , rum, Basiluis episcopus Gaumorum Lydiae, Petrus
episcopus Hippi Pakvslinac, Stephanus episcopus
,
, - Ptolemaidis Libyae, Eudoxius episcopus, Apolio (64), , nius episcopus Oxyrinchi, Tbeoclistus episeopus
, Ostracines, Leoittius episcopus Lydiae, Tbeodosiug
, episcopus Pbiladelpliitf Lydiae, Pboebus episcopue
, ,
Polycbalandse Lydiae, Magnus episcopus Themiso , rum Phrygia?, Evagrius episcopus Mytilencs insu , , larum, Cyrion episcopus Doliches, Auguslus epi, , [ scopus Eupbratesix, Pollux episcopus provincia*
,] secundse Lybise, Pancralius cpiscopus Pelusii, Phi ,
licadus episcopus Augustadorum Phrygiae provin (65), - ciae, Serapion episcopus Antipyrgi Libyae, Euse ,
bius episcopus ScbasUe Palaestina?, Heliodorue epi , scopus Sezusae Pcntapolis, Ptolema3us episcopu9
, - ThmujLOS Augustonices, Augarus episcopus Cyri
, ^ E u p h r a s i , Exeresius episcopus Gerasorum, Ara
, bion episcopus Adraorum, Charisius episcopug
, , Azoti, Elissseus episcopus Diocletianopolis, Ger ' , ,
manus episcopus Petrarum, Barochius episcopus
, Arabiae. Omnes episcopi nuiuero XLHI.
, * .
*.
Hacienus Semiarianorum et Arianorum iidei
\ .
exposiiio.
'. 01 , (66; 8 7 5 X X V I I . Cum banc el caetcras id genus
1
F . .
* . .
(65)
.
Scrib.
. Quo nomine complures censentur.
Est enim ad Oroniem una, altera ad Euphrateu;
alia in Gilicia, ut de reliquis sileam.
D
(64) .
ISon alium opinor
esse, quam Aniiochenum. Hic enim conjunctam cnm
Acacio causam babuit: cam eoque in Seleucieusi
conventu a Semiarianis in ordinem redactus, vicissim illos in Constanlinopoliiano concilio perculit.
Sed 8 is est, miruni valde, quoinodo non post
Georgium eallem Alexandrinum subscripserit, qui
uiique ante Opentales et Syroe epiacopos nominandus fuit.
(65) . Qui et
Sirmiensi lertiae Profesaioni cum Marco, Basilio, ac
aelerig subscripserat.
(66) 01 , . Varise sunt ab Arianis diversis temporibus edilae Professiones fldei:
quaruin novem omnino ad Conelaiitinopolitanum
usque conciliabulum, quod a Seleuciensi proxinie
esi habitum, rocenset Socrates, sed et Aihanasius lib. De synod., exquo tamen decem colligunl u r Quas boc loco attingam breviier. Prima
fidei AatiocbiaB Enrniorum tempore scripia MarcelliQO et Probino coss., an. 341, ubi de
verbum nullum; tecunda, in eodem conciliabulo edita, paule longior: ubi Filium
, ac nominarunt; lerlia,
ibidem a Tbeopbronio conscripla : qua? et
vocabutum supprirait; quarta, paucos post meuses
per Narcissum, Mariin, aliosque in Gallias ad Conslaiitem missa : in bac damnali qui dicerent
, , \
, aut fuisse aliquando tempus,
cuoi non esset; quinta, post triennium in llaliara
missa , hoe est longior appellala ; qnam
quidem AntiocbiaB contexlam in Annalibus reperio,
sed boc neque Socrates ac Sozomenus, neque
Alhanasius referunl : in qua meolio
nulla; $exta, in concilio Sirmiensi contra Pbotinum
edila anno 351 : de qua in suporioribus abunde
diclum est; eplima, Sirtnii anno 557 Laline scripta est, de qua, ut et de octava, quse Ariminum
perlata cst, conscripla anno 359, satis antea disputavimus; ncna> esi Acaciana Seleuciae proposila,
quam cuin Siriuiensi lcrlia consentire auctoroa
S. EPlPHANll
436
fulei exposilioncs vos lcgilis, quibus prudentiae , ^

, \ ,
inest ac jndicii noiinibil, anitnadvcrlile, quaeso,
.
quam subdolum ac malitiosum sit unius ex illa
secta partis consilium, ac nihil reclum babeat, ne- " ,
que vel levissime divina; fidei sil professionis con- .

sentaneum. Etenim Dominus ila coromonefecil:
Quod in aurem auditis, prwdicate super tecta . Atque ' xaxdut Aposlolus borialur : Veritatem unusquisqut /e- :
quatur cum proximo suo *. A l Propbeta illorura i m - , rfj probitalem non sine reprehensione declarat: Cum , ' *
proximo, inquit, loquilur pacifica, in corde vero suo
\ . \ * &
habet inimiciiiam *, sive malitiam. Talis est Aca- ,
cius iste cum suis. Nam cum se a Basilio et ejue
, \
asseclis disjunxissent, quo ver confessionis vin ,
culum ac nexum dissolvere cupientes, adulterinam
,
nescio qnam, el ad refellendum facilem, et in om- ,
nes parles versabilero fldei professionem edide runi, ut ex concepta ipsa verborum formula, si ,
quibus imponere vellent, justain ac legitimam con , \
fessionem prne se ferre videri possent. Sin perfidise
. ''
suae virus patefacere cuperent, ejusmodi illis ad

manuro esset lidei proiessio, quae uirinque specians

ad quamlibet illorum simulalionem apium quiddam
, 6
exprimerel. Sed quoniam in hoc Acacii convenli- , , ',
culo, quod ab aliis duobus est sejuuctura; jam
,
enim diximus tres in paries Arianorum sectam esse , \
divisam. Quare Eudoxius, Gcrmanus, Georgius , ,
Alexandrinu8, Euzoius Antiochenus in unam fa, \ ;
clioncm segrcgali sunt; Basilius vero Eleusiug,
- ,
Eustatbius, Georgius Laodicenus, Sylvanua Tarsen- , \ , \ , \ sis, Macedonius Constanlinopoltianus, ct alii com- C \ ,
plures separalim suum corpus effecerunl; Acaciue
* & ,
denique, u l supra dixi, cum Melelio, Eulychio et
\
aliis nonnullis terlias in parles discesserunt : quo- , \
rum negolium omne fraudis, ac nequitiae pleoisei-
nium fuit. Nam cum a se invicem opinione non
,
discreparent, uihiloininus certas in factiones d i - , \
Tulsi sunt, dum privatas inler se simultaies exer- \ ,
ccnl, veluti quod Gyrillus Hierosolymitanus et Eu- * tychius multias inimicilias fovcrent; Cyrillus vero \ ;
a Basilii Galatae, ei Aniani, qui Antiochise ofdina- , tus eral episcopus, ac Georgii Laodiceni parlibus . \
staret. Quid auiem aitinet in eorum coclibus par- .
liendis ac coromcmorandis tempus terere? Venio , \ .
%
igilur ad illoe oranes refellendos et uniuscujusque 8 7 6

callidiiaiis everiendam ncquitiam. Sed
his prius, quae poslea contigerunt, dicendum videtur. Istud enim ipsuni nonnullis ad probWe,
nliis ad pravitatein cessit.
1. Etenira Meletius ab Acacio Antiochi D '.
rdinatus episcopus. Deinceps enim hoc Acacius * 'proposhum habuit, paululum ul ab illorum nefario ,
dogmale defleclcrel, et unum se ex Orlhodoxis ia- ,
ceret, hoc ipso, quod Meleiium in illa ordinatione , conflrmarel: quippe Meletius hic ab Acacianis par- *?
* Maub. , 27.
Epbes. , 25.
*Psal. , 5.
yiius asserunt; decima, Conslanlinopoli ab Acacio,

Eudoxio, aliisque conQata. Quae et
nomina commemorari vetai: similem tamen
Pa4ri Filium csse deiinil. His undecimam addit
*Cor. .
Atbanaaiua Antiochiffi afb iisdan islis publicatarn,
nbi superiorem emendarunt, ac dissimilemP.1i"
F*liiim audacter proniinliarunt: iinde Anomoei,el
appellari cwperunt.
1
457
ADVERSTJS ILEKESES LIB. . . 1 . - HÊRES. LXXIII.
459
mp\ , - libtta eonslitiUus, s u al> ipsis opinionis ^66e ciudebatur. Verum alius est repcrtus, ut de eo plcri . '
, \ \ . que narrant. Nunc eiiioi qui ad iltam et ad ejtw
\ eoDtum seipeos adjunxeruiU, e i eo quod persecu, - lioiio ille jaclalus el e aede sua delurbalus eat,
, \ * temporis mora ct persecuiionia feiiginquiiAlc sc
6 ad illum aggreganleg, Dci causa sinceram tidem
amplocluntur. Siquidem complures ex illhis onci*
.
\ , , Ui ccetu populi fucrunl qui, episcopis sibhnclipsi*
; , \ praepotilig, miriiicam de Filio professionem iidei
, \ * pra? se fertmt, nec consubslantiale repudiani; %e*
, * , , ram paratos se esse dicunt, si perfecta aynodaa
, , \ . eogalur, istud ipeum profitcri, nec ullo modo ne
gare. Sane quidem boc venerabili illi Meletio oontigil, qui ab Arianie ct Acacii parlibue caustittt*
\
\ tws esl : prininm ul Anliecbia in acclesia sevino \ \ - nem ad popuUiin facerel, ac velut qtiaedarn mune \, ris sui primitias extoiberet. Qucm qoidem aero
nem plcrique cum recia fida conecntaneum etsa
. \ .
coiiflrmant; eum nos bic ascribendum pulaviiaae,
qui eet ejusinodi.
1
Exemplum sermonis Bfefctio habiti.

^
.
XXIX. Meliorem principio crmonis exilum esso.
'.

sapienlisslmus Ecclesiastes asscruit*, proptccea

\ \ fjuod a dicendi contentione ac soHicitudine cessare
, * ' longc est, quam illam inrhoarc, melius ae scctirius. Praesertim cum idcm hic Ecclesiasles d i x e r i l :

,
Jsla pauperis sapientia contempla, et termotm ejus
' , non audiuntur*. Jam vero ctJin corpua ipsum noa
* , g oniim sit rocmbnim, scd ex pluribus fcorrtexlum,
qu;t omnia de se nuituo sollrcila aunl, ne ulluni
tv*
sii in corporc dissidiam; nequc caput pcdibus di .
cere potesl : Nibil Tobis opus babeo. Vcrum Deitt
' ,
corpus Ua lcmpcravit, ut ci pani, qua 877 ^ '
. " rior cssei, abinidanliorem lionorem Iribucril .
\ cum COCIIIII ipsum corpus movelnr, ncccssa, .
riuni essc penitus, ul singula? parles una movcanlur, vel indc constarc potost.
*
Exquod vero dkcnli mibi apud vos adhibciidmn
; " , , \
cst oralionis exordium! An boc pcrspicuum est:
\ , quemcunqiic sermonem vel opns aggrediare, i n i \ , \ ' , \
tium ct cxitnm a pacis menliouc essc capiciiduni,
;
ut ab ca ol ordiamur, et in cam desinaimis? Iloc
\
cnim ipsumad salulem profulurum docct Aposlolus,
, jy noslrarum quidem oraiionum suffragio coinmuni . ,
cationeque Spiriius, qtiem Christue crcdentibus in
, , sese largitur. \c sive quispiam xdiflcalionis veiba
, .
loqualur, sivcadborlalionis, sivc consolalionis, quae
,
a cbaritate proficiscitur, sivc conimuuionisSpiiitus,
, bxc omnia ab ea pacc qua? secundum Dcum est,
, \ ,
proficisciintur. Quanquam non promisctte omnibus
,
ilia suppelil, sed iis dunlaxat qui Icgcin dtlignnl,
. , ut Propbcta lcslator; legem vero non corpnreain,
, ,
- qua} fulurarum umbram alque imaginem conlinel,
.
, eed spiritualem videlicct, qitae eorum omnium qua:
prxdicia sunl, cxituin rnanifegio dcmonstrat. Pax
. \
cnim, inquii, mulia diligenitbus te, el non est illls
e l c
F . .
Expnnge .
PATBOL. G B . X L I I .
Ecclc. , 9.
* Ecde. IX, 1C.
1 Cor. x u , 24.
t5
4S$
S. 1
{ft
geanduhtm . Ex quo conscqucng est, eos ipsos in - -;

gcandalum incuirere, qui paccm odio proscqiiuii
. , tur l cos uporlcl qui ab liis liberari cupiant,

cbarilaie ecga Dominum, vetut sculo quodain, scse
, ,
protegere. E$t enim ipte pax noslra, qui fecit utra- .
Q jzt
que utmm^l medium parietem miceriie solvens, ini- ,
wicitias in carnc, (ege vrceceplorum in dogmatibus
,
nbrognla *. Nequc vero fieri polest, ut Domini inan \, dala servcntnr, nisi Dci charitas pracesseril; Si
, , ;
eniin diligiti* me, inquit, mandala mea servabitis *;
, \
iwque oculi, vel corda colluslrentur, nisi lux a
' mandalis affulgeal: Pricceptum enim inquit, Domi- , !

wi lucidum, illuminans oculos\Sed nequc veiitatem
, gjf.loqui polcst, nisi qni Clirisluin in seipso loquen-
iem babeat, u l lestaim* i!le qui d i c i t : Num experi- , \ .
menium quwrilis loqucnlit in me Chrhti "?Imo vero ^ , \, *
ncn modo loqueitlis, sed ct misereulis. Veniat, in- ,

qnil, miterkordia lua, ti salutare iuum t/i me, . " ,
respundebo exprobrantibus tnihi verbum
Quod
.
nuilo inodo contingerel, nisi qnis justiGcalioues
; *
requirercl . Qui cnim sic aflecii noo suni, horuin
' propria est in opprobriis verecundia, adeo u l islud .
; ;
ueurparc nequcant: 8 7 8 Att/er me opprobrium
, et contemptum . Nam cx illorum ore scrmo verila-
tis aufcrlur, ul mrilum is fruclum scnliat, qui sic .
precalur : Ne auferas verbum veritatis ex ore meo .
'. ; " |
XXX. Quandouam vero illud accidil? Gum lcgem
TUIZJquispiam perpeluo non observal; cum iu latitudine
. , ; ;
nou ambulat. Quippc dilatari cor ncccssc est cjus,
qiii inambulaiUeiu Gbristum recipere velil, citjus Q >.
gloriam non liontiaes, sed coeli prsedicant: Coeli enim , '
enarrant gloriam O c i , vel ipsemei polius Pater d i - , , cens : Ilic e$l Filiu* nicus dilectus, in qno mihi com- , $~
. " ,
placui
Quemquidcm confiicri nemopotest, qui in
tl;
etiblime loquatur iniquilalcm ad proximum suum :
si in anlicbristorum illum coelum appcllalionem * , \ ;
que pelliciat, a Clnistianonim ordine et appellalione
'
distractiis, de quibus scriptum c s l : Nolite tangere
. , \, (I
chrhtos weos . Quis enim est, inquit, mendax, nisi

cv*
qui negat Jesum csse Chrislum? Hicest, inquit, Anti- ,
;
,
\, ".

clmstus. Nam qui negat Filium, neque Patrem
, '
habcl; et qui Filium confitelur, una eonfiietur et
.
Palrcm . Quod igilur, inquit, ab inilio audhtis, ma" , , , n<al hoc in vobis. Et si maneat, iuquil, in vobis.
9
17
10
1 1
quod ab initio audislis, el vos in Filio manebitis, el . , \, cxtp

,
/
Patre ' \ Aiqui (um demum niancbimus, cuin
. , *
coram Deo, el cleclis angclis, scd el coram princi ,
pibus sinc ullc pudore confiiobimur. Loquebar enim,
, \
^
inquit, de teslimomis luis in conspectu regum, et non
^
xonfitndebar . Si boc faleamiir, inquam, Dei F i - \,

, &
iium Dcuin csse de Deo, unum ex uno, unigenitum
, , ;, *
ex unigcnilo, exiiniam quamdam gcneranlis sobo , \ 1?
)em, dignumque carcrUis principio Filium, incflabi , **
lis ineflabilem iotcrprelcm, Verbum, sapicnliam ac
, .\ {, \ ?*
Tirlulcm cjus, qui sapicntiam ac virtulem omnem
1 8
x a l
Psal. CXVIII, 16:;. . , U , 15. Joan. , 15.

Psal. x v m 9. 11 Cor. xtn, 5.
}, 41,42.
ilid. 94. ibid. 22. Psal. cxvm,43. Psal. , 2.
Mallh. ni, <7;
t
* Psal. L X X I I , 8.
7
1 1
1 3
Ps.d. CXLIII, iS.
* Vcl. Reg. /.
, a
1 1
I Joan. n , 2-2-24
C. ti . * Deesl vcrbum.
Psal.
C X V I I I , 46.
. .
* EXX ^
A D V E R S U S H J E R E S E S L1B.
111 .
. . -
ILERES. L X X I I I .
excellit, supra id omne qtiod vcl cloqui lingna.vcl

agitare mcnlis inlelligcntia polest. Pcrfcctam, i n qtiatn, sobolcm, et stabilein cx perfeclo ct i codem slatu permancntc. Quse quidcm soboles ncque
a Patrc profluxit, iiec cxsecia csl, vcl diviaioiic
propagata, eed cilra passioacm inlegreque ab eo
processit, qui nibil comm, quibus pracdiius csset,
amiscrit. Tum eumdem illum Filium Yerbum csse
dfciquc, non voccm aul diclioneiu Palris m c l l i g i l .
Siquidem pcr se ille subsislit cl agit, ac per ipsuui
omnia, et in ip&o sunl omnia . Quemadmodum ila
ille 8 7 9 sapienlia est, ul Palris cogilalio, vel niotio nieulis, actiovc miuimc sit piitandus, sed siniilis Patris soboles, cl accuralam in sesc Patris
cfiigicn cxprimens. Nani bunc Deus Palcr sigillo
vclut obsignavil, nequc sic cxsisiil in allero, ui per
sesc ininiiiie subsislal, scd clficax quidani illc felus cst, qui lolum boc universum quod condidii,
pcrpeluo conservat. Ihcc idonca sunl, ut nos el a
Grascortun crrorc, el a Juitooruni supcrslitione, et
ab b&rclicorum nefaria opinione vindicenL
'.
X X X I . Qiioniam vero uonnulli vocum illarum
, \
qiwe in Sctipluris cxslant, sensum dclorquenles,
, *\
alquc aliler quam par sil iiilerpretanies, neqtie aul
, verborum propriclalem, aut reruin naiuraut inlclli, ,
genlos, Filii divinilalein cvcrlere nou dubilant, el
?
ad illud crcalionis vocabuluoi oflendunt, quod in

Proverbiis legilur: Dominus, inquit, creavil me ini

tium viarum suarum in opera ipsius ; quos quidcm
, \
oportebat vivificum poliits spirilum, quam occiden * ( ' tem lillcraro scqui; Spiritusenim vivificat* :age c i
nos de bis pauca disputcmus, non quod ca res al>
6, iis peiTecle tiattala non fuerit qui ajile JIOS dixe , r u n l : fnrcrc cnim illum nocessc csl, qui islud as \ - scral: ncquc quod docloreopus babealis; vos cnim
' - ipsi divimlus cstis edocli; scd ut dc nobis sil illud
, in coiiscienlia vcslra manifcslum, cupcrc nos Spiri .
tus sancli doua commuuicarc vobiscum.
, ,
Iniprimis iiaquc credc nihil ncc in cicleris Scri \
plura: locis, ncc iu co do quo modo agiinus, ulla
\,
sibi inviccm cssc Sctiplura2 vcrba coiUraria, tamcl , si iis dnnlaxat qtii vcl sana fidc prsedili non suut,
\ vcl imbeciHioris ingcnii suni, rcpugnarc vldcantur;
, * - dciude nulluin in mundo cxeiuplum rcpcriri possc,
^ . \ ^ quod ad reprsescntandam Unigcuili naluram per
sesc suDiciat. Quam obcausara Scriplura mullasad
; \ ,
id cxcogilalas ralioncs cl appellaliones accommo ' ,
dat, si quo foriasse niodo ex bis qnae nobis fanii ,
liaria sunl ct cognha, quae captum noslrum supo \
rani comprcbendcre possimus, cl ex cogniiis igno .
tarum rerurn inforniarc notiiiam, a perspicuis illi?
cov ,
pcdetentim ad arcana occultaque perducli. Quod
, \
igitur eos qui in Cbrislum crederent, crcdere opor, * ,
lcbat similem cssc Patris Filium, ulpotc cum illius,
* , \ \
qui supra omnia cst, imago sil ille qui pcrvadil
, ' , '
omnia, el a quo producla sunl 8 8 0 omnia, tam in
,
coelo, quam in lcrra 3 imago porro cjusmudi noo
, ,
\ ,
^ \ , ^
, \ , '
\ ; ,
\ \
, ,
. ' , \ , \
,

*
\
, ,
, \
.
* ,
* ,
, , \ .
\
, \
.
Dcesl altera ncgatio.
* Addo .
Coloss. i , 4G.
* Prov. v m , 22.
I I Cor. , 6.
4*4
S. 1
quali* e&t animati flgirra id quod anima est expers; \

r.eque Tclut arlis effeciio, aui effectionis opus, sd
tanquam genitoris id quod genitum esl. Cumqite

preterea nefas sil ad U.iigeniti gencralionem, qnae
,
saeculis omnibus prior est, corporcse et humaiue
,
gen*rationis proprias notas condilionesque traru, , ,
fcrre; ac dcniqiie cum ad sapienlise illius exem, , \ , ,
plum, quae hunianas cogilalioncs compteclilur, ita
,
Filii sit exigenda generalio, ut per sese subsistat
nibilorainus el exsislal: ideo ambabus illis diclio- ' , , \
, , ,

nibu9, crealionis ac generalionis, u l i Scriptiira
voluii; cum creavit periudc dixit, ac genuit: non ut \ | . , \ ,
, .
eadem de re simul conlraria dici vidcaiitur, sed ut
per creandi vocabutum, subsistcntcm ac slabilem
iMiicum esse Dei Filiiim; per altcrum vero, genuit, .
eximium ac peculiarc quiddam babere monslraret. Ego, inquil, exivi Patr$, el , quanquam i d
gapieniise nomcn ipsum ad omneni passiorm excludendam opitiionem sufficii.
X X I I . Yerum quo tandem rapimitrejus, qui ila A f r .
scripsU, oblili t altitudo diviliarum, tapicniite Q >-
scicniicn Dei: quam Incomprehensibilia suni judicia , ,
! "
cjus, ei investigabiles vi<c eju$ * ! Nos enim docto-
, *
rem babcmus verilalis Spiritum, queiri nobis post ,7 $<
caquam in coclum ascendit, largims eat Doininus:
IH videamus qucv Deo donata sunt nobis. In quo 7)7.
,
e* loquimur, non hi edoctis humanic sapienliiV verbis,
ud dUciphna Spiritus acccpth, spiritalibus spirita- /, \ ,
* * iia comparanteSyin quo colimus et adoramus*: cttjus

.
graiia ignominia aflicimur, pcr quem prophetae va , ,
liciuali sunt, a quo justi bomincs pcr viam dcducti
sitni, perqucm conciliaimir Filio. Quid ailinct i g l - ' . ; , '
tur in illius naluram inqnirere ? Nonhe apud vos
Btc tanquam spiiilalcs scrmonem institulmus? Nam ; ' *
c
ad alios isla perlinent: Quoniam non possumms vo ' ," bh loqui lanquam spiritalibus, sed ianquam carnali- , . >:
bn$ . Est illud vero metucndum, ne ex carum re \
m m , q u comprclicndi nequeunt, ambitioso studio,
.
c( eorum, quse invcstigari non possunt, inquisSlione,

in allissimam impietaiis voragincin incidamus.

' " dixi: Sapiens ero; et ipsa longiu* me rece$$il quam ; *
erat; el allissimum est profundum; quii inveniet ,
illud ? Mctntneriinus enim cjus, qiii ista d i x i l : Ex - .,
parie cognoscimus, el ex parte prophetamus. 8 8 1 .
,
Cum autem venerii qnod pcrjectum est, evacuabilur . \ \ ,

quod ex parte est \ Si quis videlur scire, nondnm ,
novit quemadmodum oporteal icire . Quamobrcm , \ .
verendum nobis cst, ne dum de bis qux assequi non
, .
possumus, quo jure, qnaque injuria dispulare . , \,
lumus, nc dc liis quidcm quac atiiiigcre possumus,
* \
dispuiandi faculias relinqualur. Nam cx fidc loqui, , \ jjon cx bis quae quispiam loquiluf, fldcm adbibere \
convenit: Credidi enim, inquit, propter quod et lo- \
cutH$ snm . Qitarc qui de propria gcnerationc cerii , \ ,
nibil affirnjare possumus, cum Dci generationcm
\
curiosc perscrulamur, et ambltlose explicarc illa ; ' aggrcdimur, nonnc limcndum est, ne is qui non , , diseiplinre modo linguam, sed cl opportuniialis ad
,
9
* Joan, xvi, 28. * Hom. x i , .'3.

I Cor. , 12, .
f Cor. , 1. Eccle. vn, 24.
Sacqq.
I Ccr. v n i , 2. Psnl. cxv, 10. P.uum expcditus bic tocus.
1
I Cor. x i n .
ADVEKSUS I I / E K E S E S LIB. 1U. . 1. - H i E f t E S . L X X I H .
453
\ , -
; ,
, ;
, ; , , ,
, .
diceodum scicntiam confert, noslrain itlam ad dicendutn pnecipilem audaciam siteulio damiicl?
Quod beaio illi Zacbarife contigit. Qui quidcm iilii
nalivilalcm itunlianti sibi angelo minimc credcns,
ac Dei graliam et virlulem bumana; raticmis 1110mcniis ac ponderibus xstimans, sccumque ipsc dubilans, ecquid natura paleretur, ut scnio confectus
ex anu liberos susciperet, quid deinum eloquitur?
Qnomodo, inquil *, fore i$ta cognoscam? Ego enim *um tenex, el uxor mea processit indiebus suis. Uiule
slalim audiit: Ecce eris tacens tl non poleris loqui. El non poterat loqui cum essel egressus.
. , \
XXXIII. Qtiae cum ila sint, contenllosa il!a do \ , biis de rebus , quae captum noslrmn superant,
.
tracialione praelermissa, iis quae a mnjoribiis accc, - pinius inha?rcimis. Quis est eiiim qui sciewtia ja\, , - ^ ctare se et insolentius atideal eflerre, cum ille ipsc
^ ,
u i divitia palefacta sunt, qui ad leiliutn usque
; \
coclum esi evecius, qui audivii arcana vcrba,
,
*
cumillc, inquam, carnis glimtilo cocrcilus sit, 110
,
\ , , . se arroganler extolleret*? Quin Propheta illc qui
" ; , d i x i t : Credidi propter quod el locutus sum : Humi*

(ialus um, inqtiit, non ulcunquc, sed nimte. Et . \
enim quanto quisque ad scieiUia-m propius videlur
* - aceedcre, iaiilo magis repulare cum animo suo dc
. " , bel, homincm se ess. Qua de re audi quid illo
, ' dical: Ego vero dixi m excessu meo : &mnh homo
\ , mendax*. Uaqee cum prseeeplorem vcritatis ba . "
b?amus, imlloe omplius bmiianog doclorcs ad , jungainus, sed apud nos ipsi cogttemns; ac ncqtic
.
divinarmu rcrum modos el rationee, ncque quid1
, " C quam aliud curiosius indagemus. Ut cnim Filii gc, . ncraiioncro cxplicarc nemo polest: iia c i 882
duin illum, quo Pater genuit, enarrare niillus po . lest. Yerum illud ad doclrinam suiDcere putalote:
* - Omnia per ipsum (acta tunl, el sine ipso (actuui tsi
- nihil . Utinam vcro det illud nobis Dominus, ut
, ' eadcm qua Abrabanias priidenlia pracditi, cum
, d i x i t : iVtiii<: ccepi cum Domino meo colloqui. Ego
, ' - vero $um terra el cinis'\ adeo ul non cedronim
\ , \ ' *, Libani inslar atlollamur; eo quod non in dociis
, ** , , bumanae sapienliaB verbis , 8^d fidei instilulioiKi
, \ \ \ perceplis , aDqoabilis illa ac pacifica sapieutia comparaliir. Det, inquain, nobis, u i nequaquam bxsite . .
nius: Terum quidquid tandem agamns, Dao ac Patri, el cum ipso Filio, in Spiritu sanclo placea^
mus, cui gloria, imperium, bonor, e( virius nunc el scinpcr in ssecula sseculonim. Amen.
.
Haclcmis Melelii confessio.
XXXIV. Cftterum plerisque ex Ariana faclione
'. "
, visum csl bunc e Ponlica regionc iransfcrrc: quod
, , * . ipsis tamcn miuime, ut spcrabant, volnplatem ct
, \ otium, scd molestiam allulit. Igiiur imperalorcm
, dclatione sua in bominem commovent: quod perfeclam creaturain esse Filium profilcri nollet, ac
, . \
(67) ,
tandem c sua sede deturbanl. liaque uoctu C\m
F. . * Dcesl . ** Deogl .
Luc. , 48 seqq.
ibid. 11.
Joan. i , 3. Genei. xvui, 27. 1 Cor. , .
I I Cor. x i i , 2 sqq,
Psal. cxv , fO.
(67) .
Bis Antiocbia
pulsus est Mclciius. Primum a Constautio, qnod
Arianum dogma minimc, uti spes erat, fovcrct;
indea Valenle: nam sub Joviano Anliocbia; conciliuni kabuil, in quo Macedoniani cl Acaciani N i -
caenam fidem amplexi sunl, Socrate lib. m , c. 2 1 .

Post Joviani obilum a Valcnlc rclcgalur, ul idcm
lib. iv, cap. 2 , caileriquc prodiinl. Qiianiolnvm
quod scribil Epipbanius, ,
non sic inlelligcnduin est, ul pcrpciuum a Goiulantii
4G7
S. EPIPIIANU
4C8
ailimn deportalus, ad bacc usquc lempora in patria

degil. sinûlaii honore ac bcncvolcnlia prosequendus, cum ob alia, tum ob oa <jitre nunc prseclare ab eo gesta didicimus ; cl quod Anlioclteiii,
quibus iile prseost, sinceram ftdein boc tempore
profilenlur : qui nuliain amplius, ac ne leviter
qnidcm, crealura meulioncm lacituil; scd Patrcm,
el Fiiiuin, c l Spirilum sarulum consubslaniialem
esse couiilentur; tres liypostases, una.n essenliaui, ac diviuilalem uuam : quod quidein vera
fides allirmal; quno a majoribus Iradila, propbelica, evanêlica, el aposlolica renselur. Quam illi
ipsi professi snttt Palrcs noslri c l rpiscopi, qni
in Nicxna synodo Constanlini magni ac beatissiini
imperatoris lcinporc collecli sunt. Ulinam vero
\ '
\ , " \
, \ * \
' ' ,
,
' , \ TR>v, \
, , ,
,
, \ ,
*
\ \
\
. \ *
'
' \ el vcncrabilis ipse Melelius eanidem curn Antio- \
cbenis suis iisquc qui aliis in locis perinde sen\ *
tiunt, fidci formulam sequatur! Ncc enim desunt,
\ \
qui ctim illo et cuin ejns synodo cotnmimioneni
, , \
babcrc videutur, qui in Spiritum sancium conlume- . $
liosenonnihil eiiulianl : f t 8 3
de FiUo recle '
scnliant, Spirilum ipsum crcatum et a Deoprorsus
.
aliriiiim exisiimanl. De quiLus in illorum liaeresi confi:tanda pto t i r i t u s accurattesiir.c disseren*ss.
XXXV. Quocirca magni a nobis vir ille fil, ul dixi'. OJV , ,
wus, propler isliusmodi famam, quadc illodissipa . \ \
li:r. Est enini vita illius alioqui gravis el boncsla,
, ,
mores egrogii; ipsc dcnique populo cumprimis

mabilis, ob vitae iulegrilalein, quam divinis omnes
. \
Jaudibus tibique prxdicant. S c i nonmilli tamen,
, , , Jiaud scio an odio in eum coimnoli, an iuvidia C , ,
pcrciti, an deniquc sua ut in majus cxtollant, nc- * ,
scio quae parum secunda de illo fama sparserunt: ' , \, , \
uimirum non ob calbolicani lidcm bas in illum
\ *
\ , \
lurbas esse conflalas, sed ob*eci lesiastica qiiaedam
. ' uegoiia ac jurgia, q u iuter buuc et clcricos i n , *
teicessertiut. Tum qitod nonnnllos ad coimmiriio ,
nem admiscral, quos olim ab ea rejeccrat ot anatbematc damnaveral. Verum ne bis peuilus asseu- , .
tiamur, probibenl ea quae in ipsius ccctu ac cow- ,
.
cilio i n dies emcudanlur, el, u l anlea dictum csl,
cuni rcclae fidei professione consentanea iradnnlur. ,^ ,
*
Ilac cnini in parle, quoad pro virium nostrarum
imbccillilaie consequi possunius, vcrilalem in om- , . \ (6tf)

nibus rclincre debcmus. Siquidcm nlruin in ipso
1
n a m c u m
orationis impelu imprudemi aliquid excideril, - ^ , \ \

quido afliniiarc non audeam, an polins ex quadam
,
animi simplicilaie prodicrit, novil Deus. Illud qui , ?
dem conslat in ipsius orationc duo iriavc reperiri
.
jaca, quas roprcbensione non careant : primuin quod ea, qua2 de crcatnra dicunlur, de ipso Dei FUio,
ac de ejus divinilatc, vcl appellalionc lienus iiilelligil; tuin quandoita loqu.lur: Super sapientiam, et si
quid alixd e$t.
X X X V I . Sedjain ubi paora adversus illorum
ACT'. '
dogmala proposuerimus, missain banc h.eresim
, f.iciemus. Dicitc igilur, obsecro vos, quid lanto. , ,
%
l^mpore fueril exsilium. De Melelio vcro, ac Iriplic-i

Antiocbena5Ecclesi; divortio cosdcm reriiin ecclogiastirarum srriplores consute.
(G>) . Non propterea damaandus csl Melcliue, quod locuin illuui cx ProYerii.
cap. : , e t c , dc increala Sapientia, ac Dei Verbo interprelatiis fnerit. Hoc

enim pleriqiie Patres iecerunl : ut l^natins Martyr
Epht. ad Trall., Atbanas. De Decrcits Ni&tnw
uodi, ct alii complurcs.
4C9
470
ADVERSUS HiflESES LIB. I I I . . I . - ILERES. LXXIII.
|] *, ,
\ , \ . \
, ,
. ' \ .

, ,
rva ,
, \
.
,
'
,
, \ , ,
, , \ , \
, , , . , ,
,

,
. $, ,

,
, .
. ' , , ,
, ,
. , - ^
, ,
,
, & , ' &

, , . \
. \
. ,
\
.
, ,
\ ,
, ' * -
P^re mole&tum vobis est ac gra**, Filium Palri

consubslantialem asgercrc? Velim hoc mihi iiigenueaperleque fateauiini, ut vos non alienos a nobis^
ged germanog cssc cognoscamus. Potcst enim ct
ses auro, et argento slannum, cl fcrro phinilmui
similis csse gubslanli. Sed nos vcstra illa pcrporam excogilaia ac framlulenter conficia comniciila
non fallcal. Nam t i , ut in errorcm aliquos iinpcllatig, inaneg species commenliliasque qiiaeiilis, ct
consubstanlialem proplerca vocari non oporlcre,
defenditis, nc Filium cum Palre, el Spirilum sanclum cuni utroque confuitdamus , 884
quidem in paite possunt mendacia vcslra consisiere. Non enim siniulsubsiantialem, sed consubtlantialem diciinus ; ne aliquid divcrsum a Palru
n
, , a c
profiteauaur, sed Deuin ex Deo vere gcnituro, non

aliunde, nec cx nihilo, sed a Patrc sine tempot-o
et inilio, et inexplicabili quadam raiione producium ac genilum ; qui semper cum Patre fuerit,
nec esse quandoque dcsinat: genitum porro, uou
germanum fralrcni, non avutn. Nam baec parlicula,
con, hyposlases duas, nec alieuas nalura significat.
Unde et veritalis vclut nexus ac viaculum, nou
sine sancli Spirilus aCQatu, per illorum ora, qui
primi auclores iuerunl, esl in ca voce constiiutum. Vides igitur nullum jara libi colurcm aut gpccicm csse reliquam , neque adversus artbodoxam
fidem merito posse contendere, vcl eos pcrlurbare
qui falsum illud tuum a te decretum ac sermonciu
acceperint: si quis consubslantiale usurpare volit,
confusioncm quaaidam in divinitale conftleri. Neque enim amplius istud objicere potcs. Quippe
consubslanlialis illa duos quosdam signifn at,
eadcmque baud atienam a Palre subolcin esse
denionstiat. Tu vero bomoeousion, boc i s l substantia simile, commeutus, pnimim ipso ugiae, boc
esl substantiae, vocabulo refelleris; dcinde tua le
illa discrepang nec cousenlanea profcssio condeuinai, cum non ea dicag quae gcntiag, scd qtiae senlw
falso ac mendaciler doceas : elenim si ab ipso
Paire non est omnino Filius, sed nibiloiniiius similis esl, a veritate pluriniuro abcrras; nam quacunque deimun ex materia quilibel exprcssum a l i cujug siniulacrum ornare voluerit, nunquam illud
. / - Q cuni cxeinplari ipgo adsequare poteril: egt enim
, ' , gtruclura alque effcciionis opus illud. Quod auloiii
^ ab aliquo gignilur, idipsum ad id, unde gignilur,
, , gcnnanitatis suae similem el a?qualcm formam
, reiiiicl. Quamobrem si ab ipso Palrc non cst gciii .
tus, etcxlra ipsum est, licct simililudinem quamdam subslantia?, velut gratilicando, tribuas, nibil ipsi largiris, sed ab ejus excidisli gralia. Qui enbn
non honorat FUium, sicul honorai Patrem, ira Dei manel in ipsum, ail sanctus apostolus % ilem :
Exivi Palre, et vado *, illc ipse nimiruiu qui dixii Ego in Patre, el Paler in me . Tum illud : P/iitippe, qui videt me, videt et Pairem*.
'. \ ,
X X X V I I . Ga3terum cum baec sint a nc traclala

sappius, quaa ad impise hujus hiercsis 885 radiceiu
^ ac slirpem everlcndam anlc diximus, salis esgo
v
* F. .
Joan. v, 23; u i , 5C.
Joan. xvi, 28.
Joan. xiv, 0
ibid. 9.
471
S. EPlPflAlM
471
1K)C hco pwaraus, cum tedem

ralioncs ad Seniiarlanos istos lonfihandog accomraodari pos

sint; necnon et ad illog refeltendos, qut se ab tv, \ * , \
\
tgtotum congorlto gcgregarunt, Acaciairoa mieliigo,
ac eicleros qtii Seleueta fsauria alieram quam* &
daui (idci junnulam ei abhomMera a veritate , \
condiderunt, qnam nos in apertum hicemqtie pro- ,
ferre volenlca, erat ab illis ex oninium persona conscripta, posl Baiilii Ancyrani el Georgii Lao- ,
iMceni coufessionem, fotegram supra propoeui- . " \
* , \
nws. Porro ae istam professionem, q u clanculum
qtridetn emn tngenii damno ac pernicic graasatur, ,
eed, ut tempori sirrviat, pcr simulaiionein ac frau- ,
,
dem, injeclo in os capislro, ac veltit quodam
\ , fi-eiio coeicctur ; nebanc, inquam, egligene, oblJ
I
r
,
,
.
'
"
tione prfclcrisse tidear, pauca qiiftdam advergtig
\ , \ , \ ,
itla:n, ct auclorcs ejus, Acacium vidcllcet, Eu
\ . \
zoiian , Euiycbium , ac calerog horum asseclas
, *
disputarc libet. Qtiaiiqttaiii haud obsturum eat,
*
quanium ista fldei formula veritalig eit immutala
, &
proTessio. Verum ne per calumniam hacc a nobis
adversue illos eese dicta quispiam comendat, qtiaa*
. tinm slnt progrcssu lcmporis in hoc ipso illorum
(69) ,
concilio deprchen&a ac patefacla, monstrabimua.
, \
E t boc enim grege Gsesartensia Eutotas prodiil

Itlorum discipnlus, qui post Acachim ei sedi prae, \
ftiit, cum anie Philtitnenug a Cyrllio Hierosolymi, \ tano in illa constilutua feisset; ac deinde Cyrillus
, \
senior ibidem ab Etilycbio collocattis ; ac demum
* .
Gelasins ab Cyiilto HierosolymitanO, cujlis sororis ~ .
erai filias, msuft esset tinpositus. Cum enim bi
,
trcs illic ordiuati forent, et ob mwtuas simultatee
, .
dignitate ccseisscnt, postmodtim Euxoius tcdera
\
i l l i m obtinuU. Ex fisdeni illis et Gernellinus exsti
tie. Indidem ei Pbilippos Scylbopolilanne, nec- ,
non et Atbanaaius Scytbopoliiamis* Qu\ quidem
^ , \
non occtiHc, sed palam et audacter, velut bonila , ' aCwv
lis omwia expertes, non Arii solum dcreta docent,
, \ sed et s-iiam ipsortim propugnant hder^gin ac veri, ,
tatis profcs9ore9 in9pqnuauir Qnog non verbis
\ , \ , \
fnoifoniinnlur ererlere, 9Cd ei bostilibus inimiciliig,
. $
ac bellis lacessunt, et in reeta; tldct seciatoreg gla
\ , .
diis etiam animadvcrtiint. Nec enim in una duntaxat civitatc, vcl provincia, fied ift plerisque nafaric baccbati snnt.
8 8 XXXVIII. Ctijiismodi Lncins ille fuil, qui
'. * ,
Alexandria? ailvcrsus eo, qui dc Dei Filio vcra ac D
ginccra profllebantur, lam borrenda et alrocia
. *

moliitis cst. Igiiitr qwte istortim sodalititim, ac
; '
faclionem, qui quidem divina sapicntia sit pradi , \ &, \
tus, non in dics agnoscil? Quomndir.odum creuftim
.
essc Dei Filium, ac creaturu Spiritinn sanctun), ac
W
F. .
* Dccsl .
(60) . CsRsaricnsis isie

* dicitur, ul ab altrro cusrernaiur,
qui cuin diaromisAlexnudrinrc essct Ecclesix, cnm
Ario puisus, piistoa Antiochcnam scdein oblinuit.
At G.Tsariensis Acacio succedcns snccessoreni ipse
Gelasium babnil, ut Hicron. lib. De script. eccles.
tcslaiur. Quo in libro Euzoii insiiper islius ma-
minit, eumqite scribli cum Gregorio Natianzeao

ThcspeHii rbelorig audilorem Osarea; fniase: cojos
urbie episcopaium adcptus, plurimo labore corruplam biblieihecam Origenit et Pamphili in membra*
$ instaurare conatns esl: ad exiremum sUb TAw
dosio principe Ecciesia pulsus est.
475
ADVi;RSUS HJERESES
LID. I I I . .
1. I I J E R E S .
LXXIV.
, ; - Del sttbstatilta aiiemim publice prafrlicate non dtf ; ,

biliut. Nam quod ad Eudoxium atlincl, a qu
, \
lemporo Georgitis Alexandriaj lurpis9iimim vitte
. * \ \
exitum sonilus est, cum principem facile loctinr
,
oblintiil, iu:n aptid eos, penesquo* snmmum itn , perium est, gralia et auctorilale floruit. Eudoxiufr
,
igUur ex Ilypali ei Etiiiontii grcge, i i i se ad lem , pus accommodct, ronviclus prscsenim ac repre-*
, , , ,
benius, Anonucoriim dogwata nihilotninus, sed
,
occulte ac dissimulaulcr retimiil, tum quos ob al~
(70)
tlssiniam illam impielalis vornginem aliquando rc*
,
legaverant, ad potehliam cvcxit, Dcinopbilum, i n \ ,
quam, Hypatium, Eunomium, illiusAotii discipulosr
>; , , qui a Georgio Aletandrino dtacomis ordinatus in

Tauro sobjeotam regiotietn dcporialus esl : a quo
1
- Anonioeorum origo nianavit; adco ut una quideni

* \ ac singulari ex radice, spinarum instar, haereses
, \ \ illce omnes frulicaverinl; scd variis tamcn modis,
. - ut in spinarum ramis ac surculis, illorum impro, \ , \
bilas aliis alio tenipore nefaria?. bsercsis excogilalis
, , interpretationibus et in deterius progressis, suum
, \ , \
in orbein terrarum exitium ac virus efliidcrit,
,
quemadiuodum dc bac ipsa Anomocorum sccia
.
iierui poslca dicemus. Nunc aulcm iis quae sunt
bacleuus dicia,coiilenli,cuiu velul immanem qucmdam serpenlem exslinxerimus ac profligavcrimus,
litinc nos proculcalum mortuiiuique relinquaimig, et ad alia convcrsi cselcras aggrcdiamur baercse$
Dei ope primum ouiniuni advocata, ut susccplum opus ad exilum pcrduccrc possimus.
f
KATA (71),
, ?}
. ^
'. \
, , \ *
* \ ,
, ,
, "
, \
, ' ,
' \ .
,
. , oV
, ,
. \ \
, \ \,
CONTRA PNEUttATOMACIlOS,
QUCB est h(cresis Ll V, sive
LXXIV.
!. Ab bis Semiarinnis, ct ab orthodoxis monslrum quoddatn, ut ita dicain, 887

biformiurn
horaiiium ac scmi(Vroru:n conlra nos excitatum
est: cujusmodi centauros, aul Panas, auL sircnas
fabularum r.olis arlifices edidcnml; alii quippe ab
Ariana discipliua profecli Filium non absolulam
videlicet creaiuram essc dcfmiiint, sed sinc lcmpore essc genilum. Tempus auiem illud iu sua
opinionc slaluunt, qitod a ra*lo condilo ad bodicrnum usque diem eflluxil. Sed a priore illa scntcnlia, quam Arius cvomuil, nequaquam rccodunl:
fuissc nimirum lempus, cum nonduin essct Filius.
Porro cum teinporibus onmibus anteiiorcin illiuu
csse docenl, per quem omnia facla sunt , tuni dc
* ' D Spiiilu sanclo conlunieliose gairiunt. Alii vero cnm
de Filio recle et ex Iklci catliolicae prasciipto
\
, senliant, ac seinper cum Palrc fuissc, nec unqnam
\ . \ csfie desiisse pulent, adeoque sine ullo initio ac
temporc a Palre cSse proluclum : nihilominus (antt
, \
bi, quam alii omnos in Spiriuim sanctiim conlu ,
, \ . meliosi sunl, quem cum Palre el Filio in comnie*
nioranda divinitate non numcrant. Nos aulem e%
Krplov
, . de re pcrsacpe dispulavimus, ct in 6tngulis rcfu%

1
F. .
F. OJV 5. Sed baec corrupia.
F. . * Joan. !, 5.
(70) ',. Socrales I . , c. 28, el Sozom. 1. , c. H , Aeihim

gcnbunt a Leunlio Evirato Antiochiac diaconucn
ordjialum : quodel Suidas acNicepborus sequilur.
(7!) .
Dc PncHniatoma*.
cbis eorumqne priucipe Macednnio agil Socralou
lib. , cap. 55 Sozom. lib. iv, cap 45).
S. 1
475
176
(andis haeresibus cerlissiniis id ralionibus non mc- , \

tliocri diligenlia probatum reliquimus : videliccl
, \ ,
Spiritum sanclum cum Palrc cl Filio Dotuinum
, , \
appellari. Spirilus enim Domini rcplevit orbem ter- , \ , ,
rarum : Spiritus ille veritatis * ac Dci. Spiritus
, . "
enim Domini dicitur, el a Palrc procedens *, et a
,
Filio aciipiens \ ac singulis varic dona dislri- \
b u c n s \ prout libcl", Dei quoqite profunda scru- ; ,
lans , cuin Patre exsistcns ct Filio , baplizaus,
,
obsignans, obsignulumqiie perficieus. Veruni ne
, \
etumlein laborem iterum boc loco repeiam, quae in
. \
inagna illa disputalione, quam de fidc in Pamphy*5.
liam scripsi, oliin a me dispulata sunl, bic proponam, quo el conlumeliosos illos in Spiriluro sanctum basrelicos refcllam, el leciores instituam , el iis qui Spirilum sanctum obliuueiunt, volupialcxn
ac keiiliam aflcram. Ea porro sunl ejusmodi.
1
Ex Ancoralo excerpla quccdam.
*.
Kvplov
11. Apparuit gratia Domini nostri Jcsu Christi
crudieus JIOS, ut abnegantes impietatem el sivcularia ,
,
^desideria, sobrie, pie et justc vivamtts iu lioc saculo,

cxspectanles 8 8 3 bealam spem el advenlum glorice )

magui Dci et Salcaloris nostri Jesu CJirisli, qui tra- ,

didil seipsum pro nobis ul redimeret nos ab omni
"
*
iniqwtate, et purgaret sibi ipsi populum peculiarem,

,
scc.alorem bonorum operum , deleto per decreta

sua chirographo, qnod conira nos erat ac nobis ad~ ,

tersubatur quod e mcdio sublalum o/fixit cruci, ttc ,

"
,
ijr
p.-iticipatus et poleslaies spolians Iraduxit audaeter
,
iriumphau illos in scmclipso *. El ctim aiu.eas forcs

cunirivisscl, ac vccles ferreos confregissci, vilae
,
^
posimodum lumcn oslcndil, lnanus poriigens ac
viam municiis, et ad coeluin con3ccndondum scalas * ostrndcns, ac paradisum deniquc rursus ad babi- , \ ,
landum oiTcrens. Ilic igitur habitavit in nobis , ac
, , ,
lcgis Spirilus sancli juslificalioncm nobis esl lar , otgilus, ut lam ipsum, quam qua? sunl ipsius pro- .
, \
pria coguoscamus : quod vitx iiiilium ac Onis est.
,
Ergo jnstitiaB nobis concessa lex esl, lcx, inquam,
, \ ,
fidei, lex spirilus, el a lcge carnis pcccali libera. ; , ,
Quainobrem quod ad intcriurem bomincm perlincl,
, ,
Dei nie lex deleclat . Esl aulcm inlra nos Cbri- . )
6tus, siqiiidem babitat in nobis. Sed moriuus
-. ,
ipsc via vitae nostra causa faclus esl : Ut qui vi~ . *
vunt, non tibi ipsis amplius vivant, sed ei qui pro
"
nobis morluus e&t et resurrexit
Idemque viue ,
principium, ac jurisjurandi, quo se ante plures ry ,

,
\,
annos obslrinxerat, ut ait David , recordalus

,
est : Dcus cnim erat in Chrhlo mundum rcconci

. "
lians sibi,sua illis dclicta non imputans . Quoniam
, \ '
in ipso placuil oninem habitarc pleniludincm, el
,
pcr illuin reconciliare in ipsum omnia, cum pa .
cem crucis sanguinc sanxisset *.

Hic igitur ad teinporum administrandam plcnitudinem advcnit, quemadmodum Abrabamo cx- , "
lcrisquc sanctis dala Gdcs erat, u l in ipso inslau- , ,
rarcl omnia, ac vciut in suminam rcdigcrcl, quae \ \
7
1 9
11
1 9
ik
Sap. , 7. * Joan. , 13. * Joan. , 2G.

Joan. , \, 15.
T i l . , 11-14.
Coloss. , 14, 15. Psal. cvi, 16.
Joan. , 14.
Psal. L X X X V J I I , 4 .
11 Cor. , 19.
Coloss. , 10, 20.
8
1 0
|V
1 5
I Cor. x i i , H .
" R o m . T i i , 22.
1 Cor. , 10.
Jl Cor. t , 13.
477
A D V E R S U S I I J E R L S E S L I B . It . . I . -

, '
. ' , \
,
,
, tva
. \
\ ,
,
.
,

, ,
, \ *,
, ..
,
, ' \ \
* ,
,
,
\
\ .

,
, ri\v
.
.
H J E K E S . LXX1V.
473
in COP.IO sunl, ac lerra : eleiiim pcr illam Dcl

patienliatn disse9io qiiftdam et inimicitia fiieral;
Christus vcro in corpore carueque sua in graliant
concordiamquc restiluil, cum per sese unum aiitbo
fecissel. Venit enim pax nosira, et inlcrjeclum
macerix scptum, simiiltalem vidclicct omneni, iu
sua cnrne diruit, ac pneceptonnii lcgem suis
dogmatibus abolevil, ut anibos in serpso eumdcm
in novum bominem componeret *. Gentes vero in
idem corpus coalescere, ac promissomm una parlicipes et baeredes esse jnssrt bis vcrbis : Venile ad
we, omnes qui laboratis el oncrati estis.&ftffego reficiam vo* . Igilur cum ogo carnc imbeeilius csscm,
Servator ad me sub carnis peccali specie inieatis
csl \ qui loluin boc ncgoiiuin conliceret, u l nic
servitule, a corruplela, ul a morlc rcdiinercl: ac
mibi illc justilia, sanctificatio ac redemplio factus
esl . Justitia quidem, quod per fidem suam peccaluin dissolvil; sancliiicaliu, quod pcr aquan*,
ct spirilum, ac verbo suo in liberlatcm asseruil;
redcmplio dcnique, quod seipsum, ac vcri agiu
sanguineni, boc esl suum, in capilis. niei prctiun*
ciTuderil; piaculum, quo et mundus repurgalus, ct
omnia coelo lcrraquc reconciliala sunt, dum mysterium anle sxcula ac gencralioncs occultum
constilulis tcmporibus implevil : idem vcro
transformabil corpus liumililalis notlrcc; ut confcrwe sit gloriie ipsius, secundum operationem, ut
possit subjicerc sibi omnia \ Qu^niam in ipso Aabitat omnis plenitudo divinitaih .
. \ ; I
I I I . Quocirca sapienii ilhid ac divinilalis rc , \
ceplaciilum Cbrislus nicdialor, el onmia in sc?e
, ,
cuiii Deo reconcilians, neque pcccaium hnpulans *,
, - ad exilum arcana inysler.a pcrducens, tcslamenli
\ ,
stii fide, quod a Icge el propbetis oslensum anlca
, \ .
fuerat, Dci, inquam, ille Filius pradicalus, ac
" \ ;, \
Davidis appcllalus csl filius. Si quidcm utrumquc
, , ,
Deus et bomo, Dci el bominum mediator f u i l ' %
, ; \ - verum Dci dumioilium , sacerdoiium sanclum, Spi .
rilus rcgcneranlis ac Deo inslaurantis omnia largi,

,
lor. Verbum enim caro facium e$t, et ItabilavU in
\
nobis, el vidimu* gloriam ejus , tanquam gloriam
. *0 Viiigeniii Palre .
Ul enim pluvia cum arboribus
, \ *
coalesccns ac stirpibus , corpus eflficit, et unum \
qucmque frucluin ad ejus , unde orlus est, gimili,
ludinem producit, u i et in oliva, ad ejus naturam
' et subsianliam adjunctum , pingue oleum exsisUI;
in vile suavissinii in vini qualilatem coloremque
, , transeal; in ficus arbore dulcissimo ficus sapore
, \ temperelur; ct in quolibet semine naluram ipsius
, . ad cousenianea cujusque forma3 incrementa perdu
,

. cal: ila Verbum. opinor, Dei in Maria caro faclum
c s l , t t in Abrahami slirpe bomo ex prqmissi fido
, rcperlus esl. Invenimus enim, \nquil, e8siam,quem
' . . scripsit Moyse* . Idcm vero Moyses : Descendat,
. inquit, nt pluvia eloquium meurn, et tanquam gullat
e
11
l f
Epbcs. , 10. Epbes, , . 1 3 . * l l a t i h . n 39.

* Rom.
3.
20 sqq
* ruil. , 21.
Col. n , 0. I I Cor. v, 1?. " 1 Tim. n , 5.
y
1 1
* I Cor. i , 30. Coloss. i .

Joan. , 14. " ibid. i o .
,
479
S. 111
480
%\illante$ in lerram *. Ycl : Descendat sicut ros in , , , tellnsLana

ilaque rorciu excipicns fetum augel
890 v^lleris. Terra vclut queuulam spci cullorem, '
. \
vi agricolam pluviani cxcipicns, fruclum ad malu, , \,
ritalem perducit, eaque perfusa ex iinpcrio Doniini
naliirales fruges promple ac libenler etnillil, et ab ; [] ,
codem rursus accipicndi majori desiderio tenelur. *
Sic el Maria Virgo cura ila respondisscl: Vnde, ,
i n q u i l , cognoscam mihi i&tud adfuturum? a u d i i l : . * Spiritus Domini tn le descendet, el virtu* AUmimi ,
obmnbrabil te; ideoque el quod nascetur ex te .
vanctum erit, et Filiu$ Altissimi vocabilur *. Cbristus in angelo loquilur, el in sui ipsias formalione seraelipsum Dominus eflingit, $ervi formam induent \
18
Ca3:erum Maria Vorbum Dei ad generalionera

\ ,
velnt lerra pluviam haurit et allrahit: Deus vero g ,
sanclum sese fructum in morlali natura capessenda
.
doiiionstrat. Ergo hic ex illa lerrae instar ac vel- , \ ,
leris allrabenle profeclus est verae solidaeque spei *
fructus, ei a sanctis exspectatus. Quemadmodum ,
Eiisabclba d i x i t : Dniedicta lu inter mulieres, el be- nedictu* fructus ventrh tui. Hoc aulcm onine ex , .
humana condilione ac nalura in scse iranslulit , ,
Yerbum illud , quod expcrs alioqui passionis per- . ,
peli voluil. Uic est panis ille vivus, qui de coelo \ , descendit , ac vilam impertiil. Hic est verae fru- . , clus oleae, unclionis cl compositionis oleum illud, \ , " .
, ,
quod Moyscs specie quadam adumbravit . ldeni
era vitis cst, quam solus Palcr c o l i l , qui lsetitise ' .
nobis uvam progenuil. Hic esl aqua illa viva, quam
sitiens boino cum b i b e r i l , non siliel aniplius; sed C ol ^\ \
in ejus ventre permanet saliens in vilam sRter- , \ .

nam . Ab boc novi agricohe propaginem capienles
loto orbe sparserunl. Yeteres autem cullorcs evul- . "
sam suaple pcrfldia profligarunl. llle gcntes suo , \ . " ,
cruore sanctiflcal; ille per Spirilinn sanclum quos \,
Yocavit ad regiium coclesie pcrducit. Sane quicun- . ,
que ipsius agunlur Spiritu , Dco ipsi vifunt. Qut .
cunque vero non aguntur, morti adbuc attributi
animales, vel carnales potius appcllantur. Proinde ,
carnis exslinguit opera, qtiae. munimenlum quod- .
dam est peccali; et membra morlls sua gralia .
mortiikat. ldem accipcre Spiritum sanctum, quo ,
carebamus , imperal: qui me pridem eneclum re-
. \
vocavit ad vitain : quem nisi rccepero, subindc moriar. Nam absque ejus Spirilu quilibel cst morluus. ^ , ,
Quod Spiriius ejus in nobis est, qui excilavit \ .
illum morluis, vivificabit mortalia corpora nosira pcr inhabitantem Spirilum ejus in nobU . Veruui
ambo in just*,891 u l opinor, babilanl, Cbrislus ejusque Spiritus.
T
18
l 0
IV. Jam vero cum Chrislus a Patre profectus,

Deus vidclicet a Deo credalur, et Dei Spirilus a
Christo , ulpotc qui ab utroque proccdit, id quod
Chrislus ipse teslalur : Qui Palre
proceditinquit, e l : Hic de meo accipiei : cumqtie Cbrislus e
iSpirilu sancto nalue sil : Quod enim in ipsa est, de
Spiriiu sanclo naium est, ut angeli verbis ular :
18
\
, ,
* , ,
* ,
*
, ,
,
* , .
Deut. , 2.
Psal. L X X I , 6.
Lnc. , 54 sqq. * Pliilip.ii, 7.
Luc. i, 42. Joan. v i , 51.
* Exod. xxx, 25.
Joan. xv, 1. Joan iv, 13.
Rom. , 14.
ibid. 11.
Joan. xv, 20.
* ioan. , 1 i , 15.
Maltb. i , 20.
F. . " F. Oi.
F. .
F. .
8
1 0
1 8
11
1 7
1 8
1 8
ADVERSIS IliERESES LIB. I I I . . I .
481
ILERES. LXXIV.
482
, . myslcritim illud , per quod stim rcdtmpltis, fido

, alque auditu duntaxat inlelligo, lum amore erga
, . illum ac benevolenlia, qui ad me usque descendil.
Deus enim seipsum cognoscil, Chrisius scsc prav
\ , , , dicat, Spirilus sancttie denique seipsum iis qui
. digni sunt, oslendit. Porro sacrie in Liileris nun \ tiata nobts cst, fideique noslrae proposila Triuilas,
, in qua nibil curiosum e s l , contenliosum nihil,
. quam ex audila lessera symboloque didici. Quippe
, ex ipsa iide gralioi salus, ex fide juslitia, citra legis
, , , - opera, uti scripliim est , ex lidei, inquam, auditu
, , , - iis qui salulem obliiient, Spiritus Cbrisli concedi, , , , lur. Caelcrum quantum e Scripturarum dUciplina
, . judicare possum , generalis illa lides praeconum
, ,
vocibtis declaralur ejusmodi: iria cssc sancia, Iria
, , - " elmul sancla ; tria exsifttenlia, tria simul cxsisten , lia ; Iria forma pvaedila, tria camdcm forniam ba , \ , \ benlia ; iria efticacia, iria simul eflkientia ; tria
. , - subsislenlia, tria simul subsislentia, el invicem
. , conjuncia. Alquc ea demum sancta Trinitas appeltor , , ~ lalur, in qua tria sunt, sed una Irium consensio,
. . singularis divinilas , ejusdem virlulis, ejusderoque
, , * , substantias, similis e siinili, qua sequalem graliam
, , ex eadem efficil gratia, Palris ei Filii, ac Spiritu
, , , , \ , , gancli. Quinam vero possil isliid ficri, ipsi9niel illis
, docendum relinquittir. Nemo, inquil, novil Petrem
. nisi Filiut, neque Filium, ni$i Pater, el cui Filiug
, , , revelarii . Quod is per Spiritum sanclura revelat.
; , Tria igitur ista sunt, aul ex ipso , aut ab ipso, aul

Q ad ipsum, qiue in unoquoque, ul par esl, inlelli.
, gunlur, proul seipsas personae illae dcclarant. Ita
, ei l u x , i g u i e , epiritus, caelerarum rerum aspecla bilium nominibus appellanlur, pro eo ac quilibct

bominum dignus est, cui hoc oflicii genus impen
, dilur. Deus igilur ille, qui iniiio d i x i l : Fiat lux, ef

facta est aspectabilis illa tux*, ipse est, qui ad
, verum lumen iutuendum nobis i l l u x i l , quod illumi .
mi omnem hominem venientem in mundum .
Emitte lucem tuam, ait i)avfl
t veritatem tunm. Illc ipse Dominus eet, qui d i x i t . ln novi$$imi$
892
diebut effundam de Spiritu meo in omnem carnem; et prophetabunlftliceillorum, et adoletcentei iptorum ti$ioue$ videbuni . Ac Ires funclionis sacra3 personas nobis oslendit, cum lertia ex byposiasi procedal bypostasis.
*. D V. Dico igitur Christum ministrum fuiste circum ,
cisioni* pro veritate Dei, ut projmiaa compleret .
Porro Spiritum panclum una minietrare e sacro .

mm Llbrorum auclorilaie ila dicimue: Cbrisine a
, Patre m i l l i l u r , initlitur el Spirkus eanclue,
Christus in sancli* loquitur, loquitur et Spirilue
,
ganctus, sanat Cbrislus , sanat et Spiritus sanctus,
,
sanclificat Cbritlus, sancufical el Spirilus sanclus,
, *
baplixat in suo noaiine Gbrislus, bapiizai el Spi ,
. ritue eanclMS. Ad ewm modum Scriplura loquitur :
Emitles Spirilum tuum, et renovabit faciem terras .
" ,
Quod item esl alque istud: Einitte* Verbum tuum,
"
, . liquefaciei ea . MimsirQntibus (mquii) Ulis Domino, ac jejunttnttbm dlxii Sphitus tanctns: Segre
, \, ,
8
11
* . , .
Cor. 5.
Gen. , 5. Joan. , 9.
Psal. 5X L I I , 5. Jod
7
CXLVll,
18.
* Madh. , 27
* Rom. n i , 20; Calal. H, 18.
Psal. C I : I , 50.
PsaU
Rom.
X Y , 8.
n , 28.
1 0
1 1
S. EPIPHANll
gaie mihi Barnabam, el Sattlum ad opus, ad quod , '/

eos vocavi . Idem bo< esl cum isto : Dtntmus
tntterti dicii: Ingredbnbii urbem, et ibi dicttxr
. "
bh, qurd oporleat facere *.
igiiKr missi Sp.ritu * &' ,
sancto ttbierunt Seleuciam *. Quemadmoduro Cliri- , . dr,
sltis ipsc dicerel: licce milto vos, sicttf oves in
,
medio luporum *. Visnm ef Spiritui sancto niltil
sfw* ;,
aliud hupoiiere vohh oneris, prcvter hccc necessaria
.
*
C U I I I quo codcm istud recidit: Dico autem ego, . ^
non Domimiz : uxorem ub homhie non separari . , . '
Peragrarnnt vcro Phrygiam , et Galatiaj tractum, ,
proltibiti Spiritu sanclo prcedkare rerbum in Asia. . Cum autem pener.issent in Mysittm, conabantur in , .
Bithyniam proficisci: neque sivil eos Spirilus eew-
cnts ; perinde ac Chrislus d i x i l : Eunles bapli ". \ , zale omnet gentes . Nolite portare peram , neque D , oi*x
virgam, neque calceamenta . Qni quidem, inquil, .

Panlo dicebanl per Spiritum, ne ascenderet Hiero- 2
SOlyma; iiem Agabus : ilacc dicit Spiritus : Vi- , 6,
rnm evjns est hcvc zona . Cui simile esl illuJ . , \,
AposloU : An experimentum qnarilis loquenlis in .
me Chri$ti i
vel : Memenlote rerborum Domini; "
quoniam ipse dixit: Melius esl dare, quam acci-
pere . Et minc ego Spirilu alligatus abeo . Quasi ; dical: Paulus vinclus Jesu Chrisii *. Yerumlamen ; Spiritus conlestatur mihiper urbes dicens . Cujus-
roodi esl illud: Dominus testis est auimw 893
\,
qnod non menlior . In virlute secundum Spiritum
tanclificalionis *. Simile csl buic: Sanctus in
.
ctis requiescens . Ilem : Circumcisio cordis in Spi- , eks*
rim*. Cui respondel i l l u i : El circumcisus circum- ^ , ,
citione non manu facta, in exspolialione corporis
peccatorum t/ circumcisione Chri$li . Illud vero : " ' *
Si Spiritus Dei habitat in vobis buic cst aiftnc : \\ , ^
Quemadmodum acecpislis Christum, in ipso ambu- ki rj}
iate**; e t : Spiritus Domini loculus ett in me. Et \] vcrbum ejus in ore tneo , item t Primitias Spirilus . olxet
habentes", ad illud acccdit : Pfimiluv Chri&liis**. , ,
Scd ipseSpiri<n$ postttlal pro nubis", idem esl cum
rllo : Qui esl ad dexieram Dei, qui inlcrpellai pro . ^
twbis * . (Jl sit oblalio genlium accepla, sauciificata. \, ,
tii Spirilu sanclo . Cui boc siinile cst : Dominm " . "
autem sanclificet vos, ut siiis siuceri, ct sine offcn- ,
sione in diem Domini Nobis vero revelacil Domi- " , nus per ipsius Spiritum* ; idem cum isto loco signi- ^ . "

licat: Quando placuit ei, qui me iegregavii ab ulero ,
mntris mea, per gratiam ipsius , revelare in me Fi- , , ,
Hum stinm No$ autem non mundi spifitum acce- ,
pimus, sed Spiritum Dei**. um eo conferendum .
istud esl: Vosmetipsos probate, num Clirisins sii , * " m vobis . Templum Dei estis, el Spirilu* Dei ha-
bi'ai in vobis : perinde aique illud : Habitabo in
86
11
lt
l 8
i k
,,,Cir
11
l 9
tl
29
18
* Aot. x m , 4.
Act. , 7.
' Act. * m , .
Ifaim. , {.
Act. , 28.
*
* Act. . 6, 7. Maith.xxvm,19. Malth. x, 10; Marc v i , 8.
A c l . xxi 4.
Cor. x i n , 3.
Aci. xx, 35
" ibid. 22.
Pbilem. \ .
llebr. x, 15.
Gal. (, 20.
Isa. Lvii, 15.
Uom. u , 29.
Col. , 11.
1 Cor. m , 16.
Col. u , 6.
* Rora. , 23.
I Cor. xv, 23.
Kom. v m , 2G. ibtd. U.
Roin. xv, 16.
1 Cor. , 10.
Galal. i , 15.
1 Cor. , 12 * II Cor. x m , 5. I Cor. m , 16.
1 0
1 1
1 8
1 8
1 8
8 8
8 1
8 8
8 8
1 8
8 1
8 7
8 8
, T
8 3
8 V
8 8
1 Cor. vn, <0.

ibid. H .
U
llow. i,4.
R^g.xxm. ^
IMiilipp., &
F. wak-
8 6
1 1
1 8
4g5
ADVERSUS ILERESES 1. 111. . I . - I L - E R E S . LXXIV.
.
#<, dXlA ro
,
,
.
4%
- * , et inambulabo , ei ero illorum Deus , t l ipi*

, * erunt milti populus *.
. ,
* , , ,
. Quineiiamjustificalioncm ab utroque manare
C?. ,\-
, demonstral et graiiam. Justificati porro in nomine

, Domini nostri Jesu Chrisii, et in Spirilu Dei no , * slri *. Cui siniile e s l : Juslificali autem ex fide pa, ctm habemu* cum Deo per Domhium nosirum Jeium
. Chrtslum*. Nemo potest dicere Dominum Jesum,
, ni$i in Spirilu tanclo ; el : Nemo poleit accipere
, Spiriium sanclum, ni$i Dornino. Divteiones porro
. , gratiarum $unt, idem vero Spirilut : el dimioues
, mini$teriorum sunt, idem autem Deus, qui operaiur
, \, omnia in omnibut*; cl : gloria in gloriam, tau , quam Domini Spirilu*; ct : Nolite conlristare
Spirilum sanclum, in quo signali eslis iu diem red \, ,
> , emplienis'; cum illo consenliunl : Si provoccmus
) , Dominum, an forliores ipso sumu**1 Hoc atilem :
; , Spiritus tnajiifesle dicil , simile est liuic : llmc di . cit Dominus omuipolens; el : Spirilus nuus slal in
, 7* . medio veslri", cum isto conjungitur : Si qui$
\ aperuerit mihi ul ingrediar , cgo et 894 P&ter
" . " tnansionem apud ipsum faciemus *. Ilacc Isaias : Et
. super ipsum, i n q t i i l " , Spiriiu* Dei. Christus vero :
* , \, Spiriiut Domini super me, propler qucd unxit mc ;
, el : Jesum Nazarelli, quem unxil Deus Spirilu
' ,
eanc/o .Vel: Dominui misit , et Spiriius cjns
4
11
tv
,8
itl
Nec obscura serapbinorum clamanlinm vo\ esl :
. \ \ '
", , . - Sanctu*, $anctu$, sanclus Dominus Sabaolh Praj * \ torca cum illud audict: Dexira Dei cxallalus : et
promissionem Spirilut accipiens Patre *. Vel :
, , Extpeclare promissionem Palris, quam audhlis ;
, vel qucinadmodum Spiritus illum in deserlum cx , - pulil* ; vcl quod idem a i l : Nolile cogilarequid lo quamini, quoniam Spiritut loquilur in vobis* ; sive
^ illud : Si aulem in Spirilu Dei ejicio dwmonia " ;
vcl : Qui aulem blasphemaveril in Spiritum $an, , \ ctum, non rcmillelur ei " etc.; vcl : Pater, t j i ma, nus luas commendo spiritum meum**; vid : Puer
Jestis vevo
' , cresccbat, et corroborabalur Spiriiu
. , , replelus Spiritu tanclo revenus est Jordane .
" \ Sive : Reversus est Jetus tirtute Spirittis" ; vel
- Quod nalum est e Spirilu, Spirilu* etl . Hxc onuiia
>
codem cum iisce rccidunl : Quod factum e&t, in
*0 ipso vita eral*'; vcl cum eo : Ego rogabo Patrcm,
) , et alium Paracletum dabilvobh, Spiritum verita , tn ; vel cum isto : Cur implevit cor luum Sulana*
, (ail Pelrus Ananiae) fraudare le Spirilum sanctum " ?
, Deinde subjicit : Iwminibus menlilus es, tcd
; , , Deo. Igitur Deus ex Deo, Deus csl, inqtiam, Spiri1
19
, 0
tn
99
. , \
,
1
lus sanctus, cui menlili sunt,qui cx agri prctio

nounibil inlcrvcrlcranl. Ejusmodi esl el islud : Qui
4
HCor. v i . 16. 1 Cor. v i , 11.

Rom. , 1.
1 Cor. x n , . ibid.4 Sftqq.
I I Cor. m . 18.
Epbcs.
30. I Cor.x. 22. I T i m . i v . 1.
Agg. , 6.
Apoc.m, 20. " Joan. xiv, 23.
Ua.
x i , 2.
l v
Lnc. iv, 18.
8 8
Marc. i , 12.
Luc. , 1.
8 1
8 T
1 8
Act.
1 8
x, 38.
1 8
1 1
Isa. X L V I I I , 16.
I T
1 8
Isa.
8 8
v i , 5.
1 9
Act.
n, 53.
8 4
1 8
A r l . i , 4.
Matth. x, 19. " l l a l l l i . x n . 28.

Marc. m , 20.
Lu*. XXIII, 46. " Luc. , 80.
ibid. 14.
Joao. m , 0.
Joan. i , 3, 4.
Joan. xiv, 16.
Acl. v, 5 sqq.
8 8
8 9
8 8
8 1
488
S. 111
487
manifestatus est in cai.ie, justificalu* e*t in - . O c , 46V

&\ . ,
. , \,
inquil, Christus tecundum carnem , qui etsi supra , . , \,
vmnia DeusCrede,
inquit, iu Duminum Jesum, , * , "el talvabcris ; ilem : Locnlus est, inqnil, Uiis ser- , \, . monem Domini. Et deducens cos in doinnm, appo- ,
*uit illis mensam, et Itvtalns est cttm uuhersa /a- ,
milia po&tquam credidit Deo*; sive illud consitle- ,
res: In principio eral Verbum, et Verbum erat apud ,
Deum , et Deus erat Verbttm ; vcl : (Jt doclrinam noilri Sahatoris ornent*; sivc : Apparuit enim
gratia Domxni et Snlvatoris nostri Jesu Cliristi om- / ,
nibus kominibus erudiens uos ; vcl : Exsptclantei ,
bealam spem, et advcntum giorias magni Dei, ei * \ ,
riiti*. lloc ego nifcjiis nibil liabeo, quod dicam.
Porro Deus cst Filius. Nam Aposlolus : Ex quibut,
nostr
J e s U
Salvatori* 895 *
Christi*; item : Iloc est miniiterium Spiritm, et verbi. Atlendite, inquit, vo- , . ,
bis, et universo gregi, in quo posuit vos Spirilus san- \, , ,
ct&s '.piscopos, regere Ecclesiam Dei * : perinde ac ,
si diccrel : Gralias ago corroboranti we Christo *
Jecu Domino nostro; quod mefidclemarbitraius est, "
, ad ministerium consliluens .
.
l 0
V I I . Itaque Filius ct Spiritus sanclus cum Patre,

uli dcmonslravimns, aguut cominuniler. Verbo
'. , $, \
\ .
enim Domini coctifirmatisunl, et Spiritu oris ipsius ,

omni$ virtus ejus Spirilus vero sanctus adorandus . c s l : Qui enim adorant Deum, Spiritu adorare oportet ei teniate
Quodsi vcritas coninuiiiilcr agit, ,
creatura crealuram aliam non efficit, nequc creari Q . ,
, ,
diviniias polest; ncque certo niodo, ac circumscri
ptione definitus cognoscitur Deus. Circumscribi . "
eniin non potest, aul capi, aut inlelligentia com- , , ,
.
prebendi, cum universa Dei opera contineal. Sed

neque creaturje serviendum : Servierunt, i n q u i l , .
erealurie potius quam Creatori, el fatuireddili sunt
Ncmne siolidum est crealurae divinilaiem (ribuere,

ac Palris boc violarc praeceptum : Audi, hrael,
, ,
. ",
Dominus Deus luus unu$ est . ISon erit in te Devt . &
18
18
recens ? CaHcrtun diversis in Scriptura noniinibus ;

Paler, et F i l i u s , et Spirilus sancius insigniri so- , , \
lenl : ulpuia Pater, Paler omnipotens, Paler om- * ,
ium, Pater Christi vocalur; Dominus vero, Yer- , , ,
bum, (ibristus, Filius, l u i vera; Spiriuis sanclus , dcnique, Paracleius, Spiritus verilalis, Spirilus D , , ,
Dei, Spirilu Chrisli. Quin ctiam Deus ille idem ac
. , \ , ,
Patcr lux intelligiiur, et quidem admirabili splen' , ,
dore colluccns, necnon et virius, cl sapienlia. A t , \
<jue uli lux CRt Deus ct Pater, ita lux esl de luce.
< . *
Unde el lucem tnhabUat inaccessam . Poiro virlus , \ .
s l lolus Dctrs. Unde cl virtutum cst Doniinns .
,
Saptcnlia totus est Dcus. Igilur sapionlia est e sa- . )
t)ienlia Filius, in quo sapientiec thesauri snnt omiies
.
reconditi . Vila lotus cst Deus. Ergo vila esl e vita
Filius. Ego enim sum, iiiquil, vcritas, el viia
At * , .
1
te
tT
l8
I Tiin.. .
16.
Rom.
ix,
5.
Acl.
XVT.
34
ibid.
. VJ.
itt/iii.
, s.
nv-t.
Kim.
ILMU. 34.
u r .
i b i d . 13 Art. xx, 2S.
I Tim. i , 12. 'iPsal. xxxn, 9.
, 4.
Psal. I A X V , 10.
I T i a i . v i , 16.
Psa!. t v m , 6.
.
F . .
1 0
1 8
18
1 8
84
17
1 8
Joan.
, .
U d i i , , |
Joan iv, 24.
Col. . 5.
1 9
1 8
Tit.
, 10.
ibid.
!?.
. I I , I V .
I U I U . 1 *
Rom. i , 25
Dcut.
Joau. , 6.
.
u
8 8
ADVERSUS HiERESES LIB. I I I . . I . -
490
ILERES. LXXIV.
, , , - Spiritus sancltis ab ambobus orilur, Spirilus e Spi, , ,

ril. Spirilus quippe Deus est*; idem et caleslium
.
donomm largitor eet, verissimus, lucis eflicacissi{ , .
I I I I I S , consolalor, consiliorum Palris interprcs ac
AXV , \, , nuntius. Nam Filius magni consilii angelus c s l ' ,
, , &, ila Spiriltis sanclus. Sed accepimm, inquit, Spiri1
,
,
.
*. ** .
\ ; , ;
, ' ,
, ,
, ,
. ",
, ,
, \ , ,
, \
,
\ '
, , ,
, \, * *
'
^

*
, .
,
,
clvat . ,
,
. *
, \
.

. ,
, .

" , " \
, \ .
\
, . ,
. \ ,
'.\ -
' , . \
\, .
& , . \
, .
, .
\ ,
. .
t x x x i , 6.
Job
8
u t
tum Dei, 8 9 6 videamus qucv Deo donata sunl

nobit, qum et toquimur, non blandte *apienti<c *ermonibus , sed probatione Spiritu* Dei, spiritalibus
spiritatia comparantes\
VIII. Dicat aliquis : Duos ergo Filios staluimus.
Qiiod si ila est, qui landem esse polesl Unigcnitii8? Imo vero, tu quis e$ qui contradicas Deo ? Cum
enim Filium vocel, qui a sc orilur, Spirilam vcro
sanctum, qui ab ulroque procedit, c tres perso: ac
sola fide a sanclis viris perceptae lucidae, ac luris
nuctores lucida sunt aclione praedhse, et cum ipso
Patre fidei iuce concordiam servant. Heus l u ! igitur audi, qtiemadmodum Pater vere sil Filii paicr
toiusque l u x ; el Filius veri sil Patris Filius, l t i roen delumiae, non ut facta creatave eaHera, appellalione duntaxat; Spiritus denique eanclus vcriialis sit Spirilus ac lertium a Patre Filioque l u men; caclera onmia adoptione, vel comparalionc,
el apposktone, vel appellalione, non simili cum
eo actione, vel virtuie, vel luce, vel noiione censcntur. Sive- quis illud dixerit : Filios genui et txaliavi ; sive illud : Ego dixi: DH etiit el filii Altissimi omne* ; sive islud : Qui genuit stillas roris ; sive hoc ipstim : quo omnis patcrnitas in
C coeiis et t/i terra ; sive : Ego firmans lonilru, ei
B
creans Spiritum . Non enim caeferoruni palnim

pairiarcharumve more verus ille Paler aut esse
Paler aliquando coepit, aut progressu temporis esse
quandoque desinet. Nani si Pater esse cocperit, necesse est u l Filius alterius pairis olim fuerit, antequam esset Unigenili Pater. Porro simililudine
quadam palrum palres inlelliguntur esse , et iu
infinilum verus originis salor ac parens perduci
polest. Neque vero ca3terorum instar Cliorum, qui
adoptione Tacti sunl, verus Filius recens est faclus
Filius. Alioquiu enim lempus aliquando f u i l , quo
Pater nondum essel Unigeniti Paier. Sed neque uii
rcliqui spirilus, verilalis spiritus creatum quiddam
cst, aut faclum ; neque calerorum instar angeloD
magni ille consilii Angelus d i c i t u r . Si quidem illa initinm habenl ei iincm, h;rc duo robur,
ac principatum babo.nl, quem nnlla cujusquam i n lelligentia possit assequi. ilaec universa procrcarunt, qiia> cum Palre per infinila saecula comrouniter omnia moliuntur; ca?tera ab illis prout ipsis
libet creantur. Illa serviuni iis, el colunt; his a
creaturis omnibus servitus cullusque tribuilur.
8 9 7 Haec operibus suis medicinam adbibent; illa
medicinam ab istis accipiunt. Haec universa colhi11
r u n l j
Joan. iv,24.
Isa. i x , 6.
* I Cor. , 12, 13. Rom. ix, 20.
isa. i , 2.
28. Epbcs. ui> 15.
Amos iv, 13 ex LXX.
lsa. ix, 6.
XXXVIII,
P A T R O L . GR. X L I I .
1 8
1 1
16
Psal.
S.
191
slrant; illa colluslranliir. Ilacc infantcs ad sublimi- ,

latem vocanl; ilia a perfecto vocamur. Haec lar- .
giuntur omnibus; illa muneribus afficiunlur. Ad suramam illa in ccelis coelorum ac cscleris, quae
oculis subducta sunt, locis sanctitatem illara praedicanl; baec illoriim pra?dicatione celebraia eum
dignis sua digne dona communicant.
\
IX. Caelcrum complures spiritus sacrae Litterae

esse significant: Qui facit, inqujt, angelos suos $pi- ,
ritus, et ministros suos in ignem ure.nlem ; ilem : \ ,
.
Omnes spiritus, laudate Dominum*. Scd et \\s, qui ,
digni sunl, disceruendorum spirituum dona tribuun- . "
t u r . Nain alii coelestos sunt spirilus, qui verilate , > ,
d( lcctantur; alii terreni, qui fraudibus el erroribus \ & ,
obnoxii sunl; alii denique stiblerranei, abyssi le- . , , &nebrammque . Rogabat enim, u l Evangelium
a i l \ ne $e in abyssum ire juberel. lia et spirilibus .
imperabal Cbrislus, et spiritus rerbo fugabal, nec , \
$inebateo$ loqui*. Qmneliam spirilus jud cW, et ar- () . ,
doris spirilus nominalurItidemqite mundi$piritu$. \ . .

,
Nos enim, inquit, mundi spiritum non accepimu*' Nec

non el hominis spirilus. Quis eorum, inquit, nonit
,
\ quai sunl spiritut, ni$i tpiritus qui est in homine^t

lioin : Spirilus vadem, et non revertens . Quoxiam ; ,

spiritus pcrlransibit in illo, et non subsistet ;
c t : . " ,
,
Anferes spiritnm eorum, et deficient . Adde et iliud: \,

Spiritus propheiarum prophelis subjictunlur

E l : * \ ,

\ ,
Ecce spiritus mendax $tetil coram Domino: et dixit

ipsi: In quo decipies Aehab ? Et ero, inquit, spiri- ,
'; , \,
tus mendax in ore prophetarum . Praierea spiritus
.
quidam compunctionis appellatur , et spirilus

ignaviae, et spiritus Pythonis , et spiriius fornica- ^ , , \
, , \
tionis, et spirilus procellae ' , el epiritus loquax
v.% spirllus infirmitaiis , ct spiritus immundua * \ , ^ , \
ct spirilus surdus, et spiritus mutus , et spiritus , \ , \ , \ , ,
scgre loqueris, el spirilus difficilis talde, qni vocatur
\ , , \
legio* , elspiritalia neqniliae". Poslremo infinilis in
. " \
Scripturac locis spiriluum factam essc mentionem
. ' \ !\
sapientes intclligunt. Sed quemadmodtim pbires
,, , ,
sunt adoptione, v d vocalione filil, non verilate:
\ \
898
^
constant, et ad peccanduiu propensi sunl: sic et spirittts adoptione , .
\
simt, aut vocatione complures, qui el in peccaiitm
proni sunt ac proclives. At Spiritus sanclus solus . \ , \ ,
\ . a Patre et Filio, Spirilus veritalis**,et Dei Spiritus,
, Q ,
el Spiritus Cbrisli, et Spiritus gralia3 nominatur.
1
19
l e
i e
e t
i n , l i o
n e
Gralificatur enini unicuique, ac bonum variis modis D ,

,
4> imperiilur. Nam atii spiriius sapientia* concedilur, , \ ,

alteri spiritus scienthe, huic spirilus fortitudinh, illi ,
"
gpiritus cuvalionum, isti spiritus propheliee, huic .
, , \ ,
spiritus diicrelionis, inlerpretationum illi . Aecielera
denique dona, ut lestalur Aposlolus: Unus porro
,
el idem Spiritus est, dividens unicuique prout vull

Quoniam Spirilus tuus bonus deducet me, Deus, ait
'
,
David . Y e l : Spiritus ubi vult spirat":
qtiibns
), \,
Tcfbis subsislentem esse Spiritum sanciom nobis
,
"
u
Psal. , . Psal. C L , 6.
lCor. , 10. * Liic. , 5 1 . Marc. , 5 . Isa. , .
l Cor. , 12. ibid. I I . Psal. L X X V I I , 59.
Psal. c n , 16.
Psal. C I I I , 29.
1 Cor. xiv, 5?.
" III Rcg. xxn,21,22. " Rom. x i , 8 .
Acl.xvi, 16. Psal. cvi, 25. 111 Reg. xxn, 22. L u c K U ;
l i . U c . x i , 2-1.
Marc. ix, 24.
Lnc. v m , 50; Marc. v, 7. " Epbes. v i , 12,
Joan xJVt
17.
lCor. x i i , 8 scqq. " i b l d . 11.
Psal. C X L I I , I I . "Joan. , 8.
1 0
i e
1 1
1 1
17
t %
, l
1 1
1 1
493
ADVERSUS HiERESES LIB. I I I . . I . HjfiRES. LXXIV.
494
' . \ - oetendlt. vorem ejut audls: sed nescis unde wemt,

" , aut qmo vadit *. Item : Nin geniti fuerili ex aqua
, , etSpiritu *. Cui consenlaneum illud est Pauli: /Varo
, tft Christo Jetu ego genui vo$ . De eodem Spiriio
Dominus ila loquitur: Cum venent ParacUtus, qmem
\ , "
. " ego mUtam vobis, Spiritus veritatis qui Patn procedit, ilie testimonium ptrhibebit <U me * Itern :
, ,
. Adltuc multa habeo dicenda : sed non potetth (

* , modo. Cnm venerit ille Spiritus veritaii$, inducet
. in onwem veritatem. Non enim loquetur seipso;
, $ed quctcunque audiet loquetur, venlura nunliabit
vobit. Ilte me clarificabit; quia de meo accipiet, et
.
vobis omnia nuntiabit.
. , \
X. Igiiur, si a Paire procedil % el de roee, ait
, , ,
Dominus, accipit *, quemadmodum Nemo novit Pa , , trem nisi Filius, neque Filium nisi PaUr
iia
, :
Calbolicidicere audent: Neque Spirititm novit quis , \ piam, nist Filiae, a quo aecepii, et Paler, a qtio
* * \ , \ procedit; neque Filium et Patrem novit aliquis,
, , nisi Spiritas sanctus: qui vere celebrat ac praedt, , rat: qui docei omnia, qui de Filio teslimonium
\ , , , dicil, qni a Patre, qui e Filio procedit, solus veri , latis dux, sanctarum tegum inierpres, spiritalis
, legts enarrator, prophetarum magi8ter,aposlolorum
; , , praeceptor, evaDgelicorura dogmalam fax et sidus,
, , - sanctorum elector, verum lomen e tero himine.
. , , Filius naluralis est, ferus Filius, germanus F i , , , lius, solus e solo, 8 9 9 quocum el Spiritus san . - - cttis conjungilar, qui Spiritue proprie nominalur.
\, \, \ - ^ Ilic ilie Deus in Ecclesia cdebralur, eemper Pater,
\ , \ , semper Filius, semper Sptrkus sanctus, excelsus
, \
ab excelso, imo celsissimus; qui intelligibili gloria
\ et quidem infinila praedims 6st; cui oeata omnia
. faclaqoe sunt omnino subjecta, quse quid^m ceria
mensura, ac circumseriptione definiuniur. Caeterum
, divinilas ua apud Moysen pracipite praedicalur:
\ - binarius in propbelis diligentius nunliatur. Trini \ . las vero in Evangeliis ostendilur, qaaa per tem , . pura generationesque singulas justo ad ecientiam
, fidemque amplius eonveniret. Ea porro immoriali tatis scienlia ex fide ipsa, vel adopiione nascitur.
,
Sed primiun justificationes carnis edicit, velul
. lempli quoddam exterius septum in Moyse fabri , \
cans. Postea Tcro anima? justificaliones exponil,
- D tanquam sancla qua?dara apud cseteros proplietas
. , ,
exornans. Tertio denique justificaliones epirkus.
. ?
quasi propitiatoriam el sancta sanclornm in Evan , - geliis ad sui doniiciliam instruens. A l sancli taber , , , ,
naculi loco, sanctique popult, juslum babet unum,
,
qui in istis versatur. In bis vero una deitas babitai
, , ,
incorrupta, ana deilas, quae cogiiatione concipi
, , $ , ,
comprehendiye, vel explkari, aui videri non polesl,
\
qiue seipsam sola cognoscit, el quibus volneril pa , , \ , tefacit. Eadem leslcs suos exckat, vocat, anle de-, , , , ,
slinal, afficit gloria, ab infcris evebit, sanctificat,
, , , , - el ad gloriam fidemqac suam iria baee i n jinum
4
F. .
Joan. , 8.
ibid. 5
I Cor. iv, 15.
12-14 * Joan. xv, 26. Joan. xvi, 14,15. MaUb. xi,27.
Juan. xv, 26.
Joan. xvi^
S. 1
4S*
t ogit ac consociat : coelestia, lerrena, subterranea; ; , , .

, ptrfttim, animarc atque carnem; fidem, spem,

(liaritaiem; praeterita, prasentia, futura; saeculum
,
s%culi, saecula s&culorum, sabbala sabbalorum;
, , , , .
circumcistonem carni, eircumcisionem cordis,
\ ,
oircumciskmem Chrisli ip. exspalialione corporis
, ", , ,
p^ccatorum . Denique srbimetipsiuniversa repurgat,
,
law quae videri nequeunl, qnam qaae aspectabilia
\ .
snnt, thronos, doroinationes, principatus, potesta'. ,
les, virlutes. omnibus vero eadem sapienlia" et
I
sancia a gloria in gloriara Sanctus, tanctus,
sancius * exclamans, ac Palrem in Filio, Filium in Patre cum Spirilu sancto praedicans cui gloria el
imperium in saecula saaculorura. Amen. l dicet qui ila credit: Fiat, flat.
Hactenua ax Ancoralo.

.
900 *
" , quae de fide Patris ac Filii
1A\ KaV , \
el Spiritus sancli acripta qnondam, c l pro tenuilale , , \ ,
uoslra declarala, breviler denuo hoc loco repetew voluimus. Nunc ad vitam nostram asseriendam ac , \ .
corroborandam alia qusedam lestimonia pie pro- ,
fcrre, et ex recta raiioae religiose de divinilate
,
scniire pergemus. Etenim pluribus hactenus aucto . "
rilalibus palam illud est factum, Uiiigenitiira cum

Patre simul universa moliri; ei aequalia perGcere
, \
iu omnibus ac largiri, ulpole qui ab ipso procedat, ,
nec a palerna virlule ac divinitale discrepet, scd
, \
fjusdem sitcum Palre subslantiae. Neque vero solus \ ,
Filius, sed et Spirilus sanctus in agendi cotnmunio- , \
uem cum Patre Filioque venit, et qualia prastat, , \
pro eo ac libet, commuiiicans ac largiens : quippe \ , , \
cum el ipse vere ex Deo sil, nec alieuus a Patre C ,
Filioque, sed utrique consubstanlialis. Haec, i n , ' \ ,
quam, nemini non aperle tol adductis leslimoniis

oslendimus, ac deinceps oslendeinus. Jam vero pro- \ .
pier sancii Spiritus adversarios ef iniinicos, non-
Htilla uberioris explicalionis gratia partim pia
\
quaedam argumenla ex recia raiione deproippla,
parlinl ejusdem Scrtplura tesliroonia superioribus
addemus, adeo ul in omnibus vcrum ac religiosum
\ . '
de Spirilu sanclo dogma sequamur. Etenini unicus ' \ \
ac singularis est Spiritus ille sanctus, qui ab orani- ,
bus adoraiur, ab omnibus creaturis operibusque \ , , $ ,
desideralur. Qui cuin nullo adaquari potest, aon , ' . \
angelo, non allero spirilu, sed umis ac singularis , est. Nam cum roulti sint spiritus, omniUis i&te ^ , \ , \
superior esl, uipole qui semper a Palre sil, nec ab
*
aliis qua3 e nibilo producta sunt, exsislat. Plurcs
, ,
sunt, inquam, spirilus; sed unus esl Spirilus san\ \
, . \ *
clus, quemadinodum unus est Deus, et uuus Dei
; ,
Filius unigenitus. Sic el sanclus Dei Spirilus a
Deo esl et in Deo. Ilaque ei unigenilus Filius i n - , , \
comprebensibilis esl,ct Spirilusincomprebensibilis. . \ \
Qui et a Deo procedil, nec a Patre el F.lio alienus \ ,
,
est. Neque vero cum Palre el Filio velui quadaiu
, \
confusione coalescit, sed Trinitas ejusdem semper
est subsianliae, non alterius a divinitale; peque . \
, .
Uviniias alicra esl a substautia, sed ipsa per sese
\ * diviniias. el ex eadem divinitale Filius ac Spiritus
1
H s e c
Col. , 11.
.
isa. , 3.
* Expunxerita .
F. , vel .
F . .
F#
ttn
A D V E R S U S B J E R E S E S LIB. 111. . I . 1LERES. L X X I V .
, -
apup, ,
, , \
, . " , ,
,
, \
, ,
, ,
' , ,
, , ,
.
sanclus exsistil. Raque Spiritus, Spirilus sanclus

csi, ei Filius, Filius; Spiriius vero a Patre procedens*, 901 et aFilio accipiens, ac Dei profunda
perscruians , et q u ad Filium speciant mundo
nuntiaua: sanclificans, et sanctos per Trinitalem
efliciens. Qui el appellaiione teriius esl, quoniani
Trinilas est Paier et Filius ei Spirilus eanctus.
Euntei enim, inquit, baptizate t nomine Patrit et
Filii ei Spiritns sancti . ldem Ule gratiae sigillum
eat ac Trinhalis vinculum, qui nec a produclione
sanclitaug excludilur, nec appellaiione discrepat,
neea largitione muneris alienus est, scd unos est Deua, una fides, unus Dominus, una gratta, una
Ecclesia, baplismus unus.
4
*. , , \ , ^
, \ . , \ , .
\ ,
, ;
. , , \
. ,

, , ,
\ .

,
,
, .
C
X I I . Quippe Trinitas semper est, ul sjepiiis dixi,

nec ullam unquam accessionem capit : id quod et
profileri suavissimum est, ct sine ulla eatielale d i cilur. Nam Propheta ceciuit: Dulcia sum (aucibus
mei* cloquia tua . Quodsi eloquia ipsa dulcia sint,
quanlo est nomen ipsum Trinilatis dulcius, qtise
quidem fons el origo suaviialis omnis est? Quare
Trinitae tribus htsce numeralur, Palre, Filio el
Spiritu sancio; neque vero confusione quadam iri
U I I U I I I redigitur, nec a stia uniiate disjungilur, scd
in perfecta subsistenlia pcrfeclus esi Paier, perfeclus Filius, pcrfeclus Spirilus sanctus, Paler ct
Filius et Spirilus sanclus. Rnrsum vero Spiritus
largieudis donis allribuilur : Divisiones enim graliarum sunt, sed idem Spirilus; et divisiones miwisteriorum suul, idem vero Dominus; ei dhisiones
operationum suut. idem vero Deus, qui operatur
ornnia in onmibus .
Quse cum ita se babcanl, caveamus diligenler, ne
averiiate aberrcmtis; sed veritatem profiteamur,
non Deo palvocinantes, sed pic id inlelligenles, ne
aliquando pereamus. Fieri quippe nullo modo potest, ul crcatuin quiddani iu Trinilale dicamus,
vcl cogilcnius etiam, aul cujus postea facla sil accessio; sed perpetuo Paler fuit el Filius el Spirilus sanclus. Neque Filius gennanus Pairis fraler,
neque cuiu illo confusus est. Similiter neque coufusus est Spiritus, neque Patris Filiique germanus est: Filius a Patre gpnilus, a quo procedit ct
Spiritus. Adeo ut Trinitas co modo, qui terbis explicari non potest, in eadcm gloria ac laudalione
D consislal; et Filius cum Palre Spirituque sanclo
incomprchensibili ratione sit conjunclns, neque
Trinilas ab sua unquam acierniiale desislat. Semper igitur ingenitus esl increatusque Paler et i n comprehensibilis : Filius geniius quidem, 902
sed increatus et incomprebcnsibilis : Spiriitts sau
avus, non nepos, sed ex eadem cuin Patrc Filioqne
Spiritus enim Deus esl.
X I I I . Alque hujus quidem bunc iu modimi C O I I stitutae salutaris fidei passim in Scripturis omnibus
exstant consignata lestitnonia. Nos aulem ex plnribus pauca qua?dain pro virili colligeiniis, ne cae
* , ' , , '
, . ' , , \ \ .
\, \
,
\ , [ \ \ ]
, \
'. . ' , \
\ , \
. \ \
, ' \
. \, , .
, , , '
. .
ctus non genitus. non crealus, non germanus, non
substanlia. Ejusmodi estSpiritus, inquam, sancttiS:
1.
. '

\
* Expnngo negal. . Joan. xv, 26.
pgal. C X V I H , 105.
1 Cor. xn, 4 sqq.
7
Joan. xvi, 14, 15.
1 Cor. n, 10.
Malili.
, id
499
509
S. 11!
tholicum lllud de Spiritu sancto dogma sine ullis .

conArmatum auctoritalibus boc loco praelereamus. \ ,
In priniis enim Paler ipse de adventii Filii sic lo- * )

,

quitur : Ponam, i n q u i l , Spiritum meum in ipso, et
jmdkium g*ntibu$ nuntiabit *. Quibus verbis Spiri- .
ttfm euuni sanctum fidelibus omnibus ad obtinen-
dam salulem verum ac germanuin Deum esse pra> " , '
dicat. Aceedil ad boc teslimonium Unigeniti ipsius , \
aucloritas : Spiritui, inquit, Domini super me, pro- , \ , pter quod unxit me ; quo illius incarnalione et
,
Splritii sanclo gtabilita, et Adelibus nuntiula, .
ipsiusmet Chrisii teslilicatione certo illud aasera- ,
inus alienum a Deo nequaqaam esse Spiritutn . \ ,
sanclum. Rursum de Spiritu Dominus : Spiriiu$,
inquil, Patris mei est, qui loquitur in vobis *. Prae
, ,
terea ut ab ipsa divinitale non excludendum esse ^ \ . \ ,
Spiriium oslenderet, vullui aposlolorum afflavil, el \
dixit : Aceipite Spiriium sanctum*. Adhaee, u l ,
aequalem ac consubslanlialem suo Patrigque Spiri-
,
tui sancto se esse tnonslraret, Si diligitis me, inquit, .
,
mandata mea servate: et ego rogabo Pairem, et alium

Paraeletum dabit vobis \ Quasi el Dominus ipse , \
Paraclelus sit, et Spiritus sancttis eodem modo sit
. 01 ,
Paraeletus. Apoaloli vero, ut ostenderent Spiriium
, ,
ganciwn non esse servura, sed eadem divinitate , p i s d i t u m , illius aucturitatem ac potenliam his
verbis significant : Et dixit Spirilus sanctus: Se

gregate mihi Barnabam et Saulum in opus ad quod
, \ .
os wocavi , etc. Tum Aposlolus eadem discrte . ,
declarat. Dominus vero, inqtiil, Spirilu$ est. Vbi ^
\, ,
*utem Spiritut Bomini *, illic liberlas . I:cm :

.
\
Vos templum Dei estn, et Spiritus Domini habitat
, in vobis . Jam Tero cum lemplum Dei ob illam
, \
gaiicli Spiritus babltalionem vocemur, quis Spiri- ,
lum repudiare audeat et a Dei substantia rejicere; ,
cum discrle hoc Apostolus asseral, templuni nos
;
esse Dei, propter 903 Spirilum illum sauclum, ; \
qui in dignis babilal*? Praeterea quonam pacto
, \ ,
alietiu a Deo polest esse Spirilus ille, qui Dei , \. \
profuada scrulatur ? Nec est quod illud objicias,
\ \ , \
, . \
scrulari illa quidem, necdum tamen cogauscere,
ut iionnulli conlumeliose jacere cum sua pcrnicic ,
ausi sunt. Nibil enim vetat, quin idein de Patre di- \ , \
\ ; cant, de quo scriptuin est, scrutari illum venlris
%
1 0
11
recessus . Quare si proplerea quod ad scrutandi D . \ verbum cognoscendi aliud non est adjunclum, ejus *
, modi quiddam impie de Spirilu potes aniiuo con,
dpere, non minus iu Patrem impius sis ^portel,
. \ \
dequoeamden cogerisproferre sententiain.Quipp?
\ ,
ruiii vcntris illos rccessus perscrutari Paler dicitur,

nrvua iit cognitionis meulio. Neqiie vero necesse
\ .
fuit islttd addere, cum Dei anlteipata illa cognitio
pcrspicue signiucelur, et ex ipso scrulandi vocabulo perfecla sententia reddatur. Ad eumdetn ilaqtie
modum de Spirilu et Filio c l Patrc pronuntiare convenit, el unam iis cognilionem ac pncscienliam
tribtiere, eo quod sacrosanela Trinitas sua baud dubie pcrfcclione ei idcnlilate constel.
XIV. Sed de his omnibus ialiaila quaedam dispu'. \ , \
1
Isa. xi.ii, 1.
* U Cor. i u , 17.
Isa. L X I , \ . * Maltb. , 20. * Joan. , 22.

Joan. , 15,16.
1 Cor. I U , 16. ' 1 Cor. x i i , 9 sqq.
I Cor.u, 10.
. xx, 27.
1 0
1 1
A c l . , 2
501
ADVERSUS H/ERESES U B I I I . . !. HiERES. LXXIV.
5W
, \ tari possiml, elinnumerae sacrie e LiUeris auelori , \ - lales afferri, u l in longum producla leetoribus mo.
lesla sit oratio. Sed nos in unaquaque confulanda
, hspresi salis rnuUa jam diximus, c l omnes ilivtno.
, \
prcesidio freli nos licel imbecilles cvertimiis, alquc
, \ , \ a veritate esse alienas ostendimus; necnon et sin , , gulas sive in exigua aliqua r e , sive in majori veri \ - lati contumeliose delraliere alque ablegare fundi , \ - tus. Quod quidem et isti facere inslitutint, qui Do , , rainum ac Spirltutn sanctum frustra conlin.eliis
, oneranl, neque aut hlc aut in fuluro sseculo, ut
, Domini verbis uiar *, peccatornm relaxalionem ob
'
suam illam in Spiritum sanctum blaspbcmiam
,
oblinere possunt: qui ab ipsa veriiale proctilcali
sunl, cerastne cujnsdam instar atrocis, el unico'
, \ , cornti mettiendi. Talis enim est blasphemiae scnsus,
q | corpus universum corrumpere potest. Et nos
, , qtiidem Domini sermone el Unigenili vera profes \ ,
sione persuasi credimus ei, qui blasphemaril in Spi . $ - rilum sanclum, neque in boc saeculo nec in fuluro
, condonandura esse peccatum, ut diximus. Quarc
.
proculcati illt ct obtriti sunt; nec verilati resi ,
siere polueriint. Nam hsereses omnes revcra portas
\ \ .
siiul inferorum , quae 904 adversus petram nibil
omnino virium habera possunt. Eiiamsi
ex illis nonnulli istud objicere voluerint :Noa eam ftdei
formulam, qiia in Nicaeua synodo expubita esl, et ipsi protiiemur.
U
' ,
\ ' . \
.
. ^
, . " ' ,

, \ ^ \ .
, \ .
. , , ,
Doce igilur ex illa Spirilum sanctum in divinilalenumerari: etiam iUa ipsa confcssione refelleulnr. Quanquam nulla (um de Spiritn sanclo fucrat
inslituta quaestio. Quippe de bis quae singulis temporibus occurrunt, cavere synodi ac deccrncrc solent. Quare cum Arius in Filium nialedicla conjiccret, propterea uberiori quadam disputaiione argumentitm illud est accuratissime Iraclalum. Venim ex eadem fidei professione animadvertere
lioel, ne bac in parte quidem conluineliosos illos
Spiritum baereticos ac Spiritus oppugnatores ,
c l ab ejus sancliiale ac donis alietios, quidquam
omnino diccro. Siquidem expositio ipsa ventatcm
subindc profiltHiir, ncc negat. Credimus, inquit, in
unum Deum Palreth omvipotentem. Ubi vox isla,
, ' . Credimus, non simplicilcr accip!enda , scd de fide

- \ , ' 1n Deum intelligenda venit. Et in unum Dominum
\ \ Jesum Chrislum. Neque hoc utcunque diclum, sed
, , ,
ad fiJem in Deum referendum. Et tn Spirilum san , , , D ctum. Quod neque simpliciler usurpalum esl , sed
, , \ .
\\\ unam praidicaiioncm ac gloriam, in unam divi . \
niialis conjunclionem, in unam consubstantialita , lem ; in perfecta tria, sd unani divinitatem, unam
; gubslantiam; unam gloriam, dominationcm unam :
.
quod ca3 voces, Credimu$ el Credimus, el Credimtis
) dcclarant. Ex quo illorum confulatur oralio. Quid
, - -aulem in ea sum dispulalionc longior, cum qiia;
, .
adversus islos hucuequc dicla sunl veritatis studiosis saiis esse non dubitem? Quocirca missam et hanc hscresim faciam, ct Dcum precabor, ut ad
omnes ejusmodi profligandas opem nobis aflerat, u l illius virtule frcli quod suscepiraus exsequi et
i n oronibus gralias habere possimus.
Mallb. x i i , 52. * MaUb. xvi, 18.
t
503
S. EPlPHANII
504
ADVERSUS AERIUIt,
AEPIOT,
Hare$is LV siveLXXV.
^
' '.
I . Acrius quidain ingcnli perinde damno in mun'. )
duni inlroduclus cst, furiis quibusdam percilus,
, \ ,
l insolenlia majorein in modum elalus. Etemin
.
hxresis omnis pessimo ex eorum, qui ab inKio ' usque ad (inein exstiteruiit, consilio 9 0 5 profectae
, ,
sunt, sive illos glorise cupidilas, aut arrogautia,
, , .
give voluplalum libido, sive aliorum acmulalio, sive ,
commotio quaedain animi, aul lemeritas impulerit. ,
diabolo porro omnis illa esl inflicla caecitas, nou
\
quod bic invitum ac nolenlem decipere quempiam
, , , .
possit, sed quod unusqiiisquc pcccali sibi causa \, \
atque auctor sil, Ut qui probali sunt, inquit, mani- , . "
fesii reddanlurK Aeriug iste vero ad hodieruum usque ", \
teinpus superesl, eslque secla peniius Arianus.
, , \ 9
Neque enim alitcr alque isle senlil : imu etiam : , Arium ipsum dogmalum noyitate superavil. Quin
\
liac in parte linguam suam procudisse et ad d i , \ cendum promplus esse videlur, ui deceptorum bo. \
rainum exercilum eorumque, quibus et aures pru ,
riuot , et animus vanilale arroganliaque dislenius
, \
est, inuliiludinem ad sese pellicial. Eienini magoam
.
et ille quoque nugarum ac fabularum copiam in

bumanum genus invexit. Qiuc iametsi prudcnliori, .
bus ridicula videalur, nibilominus plerisque per
\ .
illaiu imposuil et in errorem abduxit. Fuil bic
" ,
iDuslatbii Sebaslise episcopi (quae esl in Ponti re , ' .
glone sive minoris Armenia?) sodalis. Ambo cnim
.
uionaslicum vilae genus aniplexi sunt. Cum aulem
.
Eusiaibius ad episcopalum essel eveclus, Aerius,
, .
elsi i d magnopere ctiperct, eo tamcn pervenire noa ^ (72) . poluit. Hinc simullas ex acmulatione conflata. Et -
quidem Euslalhius Aerio plurimum indulgcre et \ (73) addictus esse visus est. Nam et presbyterum buuc
, ol
postca creavil, et xenodocbii, quod plochotrophiuin
.
i n Ponto vocalur, curam ci comniisit. Ejusinodi quippc doinicilia prae amore erga bospitcs ab Ecclesiarum anlistUibus excitari solcnt; iu quibus mulilalos el imbeeillos collocanl, iisque ad victum
nccessaria pro virili suppeditant.
'. ' - , *
I I . Sed cuin nulluni succensendi moduiu facerel
,
Aerius, rixai ac jurgia in dies iugravcscere, ac
luutuaj simullalos augeri. Ad baec pcssiini quidam ,
rumorcs ei calumniai adversus Euslaibiiiui ab Aerio \ .
, 'spargi. Interim Eusiailiius episcopus evocaluin ad
sese Aeriuiu inulcere, adborlari, comminari,irasci, D p v, , , , , , .
suppiicare, neque quidquain lamen bis rebus effi . cere. Nain quod ab inilio conslilulum incboalum \; .
que fuerat, iiigcntem i n mali vim erupil. Poslrenio
,
reliclo iiiendicorum hospilio disccdil Aerius. Quo ex
v e
u t
, , . icuipore in omneiu occasionem inleiilus 9 0 6 '
\
qui bostem opprimere ac telis appelere sludcl,
'
versabat se in omnes partes ei apud onincs caluui ^ .
oiose deinceps EusUthio delrabcns : Non is est,
f
t0
* I f!or. x i , 19.
II Tim. iv, 3. * F. .
(72) " . Vide Nazianzcni elegantem illam orat. , et

Mcetsc ad eam gcbolton.
(73) 6\ .
Proprie appellanl causario*. Yidc l l a f

pocraiioncm el Lysiam orat. *
505
ADVERSUS fliERESES LIB. I I I . . I . ILERES. LXXIV.
506
" * , inquiebat, amplius, qui liaclciius fiiit, sedad rein

aflcnluscsl, et cumulandis opibus totus incumbit.
, .
Quae quidcm per summam caiumniam ab Aerio
.
jaclabaiilur. Euslalhius vcro, qui Ecclesiac negotia
li aclabat, facere aliter non poleral, ideoque probabililer baec ab Aerio dicebanlur.
' (71), ,
CaHerum dubitabit forsilan aliquis, quoniam
, , \ Aerii islius occasione menlionem Euslathii fecimus,
; num ipgum tandem Euslalbium laudandum arbi \ - ireiuur ? nam quod ad ejus vitae iiigliiuiuiu allinet,
\ !) ! non paucis admiralionem peperit. Qui utinain ad
\ , \
rectam ac siuceram fidem adbaesissel! Verum bic
. in Arii dogmaie a principio ad finein usqua perseve \ \ - ravu, nibiloque perseculionuin calamilatibus melior
\ . " (75)
faclus esi. Siqtiidera cum Basilio et Eleusio ac caple - ris perseculione jactatus esl; ac videtur el ad Libe, riuni beala? mcmoriae Romanum episcopum cuni aliig
, \ - episcopis legalionem obiisse, et exposiiione fidei,
. , \ quse in Nicaena synodo proposita fueral, ac sineeri
,
dogmalis professioni subscrip&isse. Poslea vero,
. velui a somno se revocans ac priortim recordatus,
" \ . ad Arianam perfidiam, quam inilio susceperat,
.
rcspiciendi flnem nulluin habuil. Verum ad Aerium,
de quo instilutug a oobis senno fuil, revocanda est
oralio.
.
III. Hic igilur propler ejusmodi rationee oinnium
* rcrum abdicationem iniiio pra? $e t u l i t ; deinde
, plocholropbio relicio, magnam vim secum uiriug \ . '
que sexus hominuni abduxit, qui omues ab eccle \ \ \ ^ aiig, agris, pagis ct oppidis arcebanlur. Ac saep^&). .
numero totus ille ccclus nive perfusus passim per
, \ campoe sub diodcgebal, aut ad piaerupta saxorum,
, .
gilvasque confugiebat. Est aulem illius dogma su pra hominis captum furiosum et immane. pri (76) mis enim, Quanam, inquit, in re presbytero epis ; copus antecellit? Nullum inter ulrumque dis \ , \, , crimen est. Esl enim amborom unus ordo, par et
. , , , idem bonor ac dignilas. lianua imponit episcopus,
. , imponit et presbyler; baptizat episcopus, idem fa\ . (77) cil et presbyter; divinum omnem cultum admini-'
, \ . slral episcopus, non minus id facit et presbyler;
\ , \ episcopus in throno scdet, gedet 907
presty. , \ ? ter. Hig in vulgug jactatis plerosque iu errorem
. abduxit, quorum sectx princeps exslitii. Pnc1
e l
, * ; - Q lerea, Quid egt, hiquit,, Pascha, quod a vobis

celebratur? Nimirum ad Judaeorum adhuc fabulas
. , \,
adbaerescitis; neque enim Paschalis soleranilas
. 1
Cor. .
(74) & ar . De Eustalbio Sebasteno

adi pneler ecclesiaslicarura rerum scriplores, Bagilium epist. 74, et aliis quibusdam sequcntibus.
Hunc ab allero ejuadem noininis Eustalhio, qui in
Gangrensi synodo condenmatus esl, diversum esse
probal adversus Socraiem, Sozomenum, et cajteros
AnnaL Baronius, ad an. 319.
(75) " . Macedoniani
aub Yalenle impcralore ab Arianis oppressi, legalos
ad Liberium papam dealiuanl, Eusialbiuin Seba*
aienuni. Stlvanuni Tarseusem el alio, per quos
conscnlieiHes recepii suni. Sed ea coa-
silia ab Eudoxio postea disturbata sunt. Vidc Socralem lib. , cap. 11. Euaalliiue porn) Liberii
ponliGcis lilteris freius in Tyrancnsi concilio rcsliliilus est. Basiiius in episl. 72 et 84.
(76) * .
Habes in
Aerianis expressaui hujus temporis baerelicorum
imaginem. Quare ctim illorum dogmata, quibua
recenliores lsli patrocinanlur, darouat ac refellit
Epipbanius, plenum graviuiis auelorilalisque j u dicium in eosdeiu ipsog pronunliat.
(77) Tt\r
.
Quid ail
dicctur ad Exposilioncai iidej.
507
S. 11
501
*
\
.
obeunda
est Christus . Pcrgit deinde : El qusc ralio cst, , >., ;
, \, ,
inquil, post obitutn niorluomm appcllare no ;
iniua? Nani ut vivus orel, aul in patiperes bona
, sua dispensel, quid ex ca re landem ad inorluum
rcdit? Quodsi superstilum preces iis qui cx bac ,
\ i t a discesserint opflulari possunl; nemo pie dein- ' , ,
, \
ceps agat aliquid, umjue boni qtiidquaai facial, scd
, , '
amicos sibi aliquos quacunque raiione velit adjungat, sive pecuniarum largilioue, sive precibus boc ^. ' , , .
ab illis sub vU.e fiuem impeiret, ut pro se Dcuin
, .
exorenl, ut ne illic aliquid incouniiodi patialur,
nec iinmaiiiuni a se facinurum poenae repelaniur.
, \
Sed ueque jcjuuii, inquil, inslituendi ulla ralio
\ .
usl. llaec enim oumia Judxorum propria stinl, el
, ' ' ,
Quoniam Pascha notirum
f
cuidaui servilulis jugo subjecla. Quippe justo nulla ^ . " * <

lex posila est, scd parricidis ac maliicidis dun- ,
laxal el id genus aliis *. Nam si jejuuarc omnino \ . \
decreverim, quacunque libueril die, spoule ct i n - , \ , ' legra libertale jcjuuabo. Hinc est quod isii Domi, . " ,
nica die jejunare polius affcctant, quaria vero , , , sexlaque leria vescantur. Quanquam saepcuumcro , , \
quarla feria jejuncut, non ulla lege, sed voluotate, ,
u l asscrunl, inducli. Porro diebus ipsis Pascba- \ , ;
tis, quod lempus huini cubando, caslimoniam ser- ; , , ,
vaudo affliclandoque corpore, necnon ct aridorum
ciborum usu, precibus, vigiliis, jejuniis ac reliquis . \ id genus saluberriinis corporis crucialibus celebrarc , '
\ '
soleuius, illi e conlrario jaiu lum diluculo obsonari
solent, et carnibus vinoque distenli cachinnari,
' ridere, eosque, qui illaiu Paschatis bebdomadem
.
saticlissiinis illis religionibus Iraducunt, ludibrio

babere. Etenim taiuetsi renunliare se rebus onuii- , .
bus prolileanlur, niinime lameu vitae illud iusti- " .
iutum observanl, sed carnibus ac vinolenliae plus aequo indulgenl, nisi forle pauci admodum iiilcr
illos spuole sua priureni illam vilae raliooem reiineant. Majori cniu; ex parle largioribus opulis, carjiibug ac vino Wise iugurgilant, ut non semel dixiows. Haee sunt praocipue, q u Aeriue i u Uunc
imiiulum evomuit.
'. \
I V . Eadeui ipsa porro menlem illius ac periidiara
, \ ' fnanifeale declarant, quse in boroioum genus i m
|>robo arliticio per sumaianj insanlain effudil. 8 0 8
, , \
Adversue quas ubi paucis dispulaverimtis, missum
. \ (78)
illuin faciemus. Enimvero toium illud atoliditatis
,
ese pleiiissimum prudens quisque facile perepicit,
1
velul Gum episcopum ac presbyter uni ada?quare ^ \ .

;
couatur. Hoc enioi conatare qui poVeet? Siquideai
piscoporum ordo ad gignendoe patres pnecipue $
perlincl. Hujus enim esl patrum in Ecclesia propa- , ,
galio. Alier cum patres non possit, illios Ecclesia? $
regeneraliouia lotioue producil, non tamen patres
, . \
aui magislros. Quinam vero fieri polest, ut ia pre- ,
sbylerum constiluat, ad quem creandum manuum ,
iiuponeiidaruni jus nulluin liabeal? Aut quoinodo
;
presbyler episcopo dici polest equalis? Yerum
\ .
Acriuui istum niiuia qiia3dam procacitag smulaiioque deccpil
1
1 Cor. v, 7.
Tiiu. i , 9.
(78) . Disputavit
de ea qnapstionc copiosissime Uaronius ad annum
8, ubi diflicillimuin cx llierunyini aucluritale no-
dum dissoWit: qui in epistola 85 ad

Etwrhm
nihil olim episcopos inter ac presbyieros lutsse
discriuiinis affirmasse vidctur.
509
ADVERSUS ILHHESES L I B . I I I . . I . H J E R E S .
LXXV.
510
Ef. - V. At enim ut tam sibi quam auditoribus Impfr, - nal, illud objicit: Aposlolnm presbyteris eldiaco., \ .
nis scriLere, nnn episropis. ltem episcopiini allo , quens, Noli, inquit, negligere graliam, quas in U
' e$t, quam accephti per mauus presbyterorum col
* ; , \ ,
legii : dcinde alio loco episcopis et diaconis,
, .
ut idcm episcopus et prcsbyter esse videalur. Scd
- nimirum verilalis isle seriem ignorans, nec in re, \ , ,
condiliore bistoria versatus, non intelligil Aposlo , lum, cum recens adlnic essel Cbristiani dogmaiis
. "
propagalio, pro re nala scripsisse; naui ubi jatu
, \ - episcopi consiiiuli fueranl, ad episcopos et diaconos
.
scribebat. Neque enim subinde onmia ab aposlolis
. ordinari poleranl. El quidem presbyteris in primis
.
ac diaconis opus eral; a quibus videlicel anibobus
. " ^ ecclesiastica negot.a adininistrari possunt. Quare
, . "
ubi nonduni episcopalu dignus aliquis occurrerat,
, \ , - nullus ei loco propositus esl episcopus. At ubi et
. , necessitas poslulabat, nec eoruni, qui episcopalu
, - digni erant, copia deerat, ibi episcopi consliluli.
\ . "
Sed cum baud magna imiftiludo focet, reperiii
nulli potuerunt, qui presbyteri crearentur: unde
. \
6 solo episcopo conlcnli fuerunt. Sine diacono vero
. (79) episcopus esse non potesi. Quare in id Aposlolus
, ' incubuit, ut minislrandi graiia episcopo diaconi
suppetcrenl. llaque cum nonduoi Ecclesia suis
. \
ounibus functionibus explcri possel, per illudlem
pus istiusmodi singulorum locoruin stalus eistilit.
.
1
fieque vero ulla res est, quae ab initio suis omnibus numeris absoluta fuerii; sed procedente deumm
tempore, sua opportunitatibus omnibus ad perfectionem acccssio couligit.
q \ - Q 9 0 9 V I . Cujus exemplum babemus in Moysc.
enim inVeLereTeslamento* sola virga inslrucius
0
in iEgyplum raittilur : quam cum ingrederelur,
- , Aaron ipsius frater divinitus raissus ei se ad subsi,
diuui adjungit. Deinde postquam ei a fratre fides
. babila esl, semorum ad illum ac populi per illud
, \ \
lcmpus principum mullitudo couveuit. Tum desli * . \ uaio opere vires et incrcmeiila 'capicnle, mare pe f ,
nctravil. Necdum taiiien ad legem perveneratil
, . \
donec illum Deus ad wontem evocaret, cuui et la , .
, bu!as iradidit, el tabernaculum insiiiuere. principo.s, decuriones, quinquageiiarios, cenuiriones ao
, ,
inbuuos creare docuit. Yides qtieinaduiodum re*.
, , , omnes paulatim amplificala? fuerinl ? Vide, iuquit,
. \ $ ; ",
\, -
facies omnia secundum eiemplar, quod libi monslra-
. \ - lum e$t in monU Sina *. Animadvertisne, ul ad legis , lationem candelabrum illud seplein ellycbuiorum
, ; ,
additum fuerit, neciiou ct lalares sacerdolis vestee,
\ , linlinnabula, palliola, epouiides, pilci, ballei, va^
, , , , , riorura lapillorum conleilus, cyalbi, morlariola,
6, , (80), labra, tburibula, catini, tuastDarbolb, huccsl cola;
1
1 Tim. , 14. * Exod. , 1 sqq.
* Exod. xxv, 40.
(79) . Qai ad
Epipbanii mcntem diligentcr aniinum adjeccrit,
Hfti dubitabil, quiii pro huic loco sil
aptius.
(80) , . Nulltitn ejusinodi vocabulinn in Scripturis tvperio.

PiOxinia sox baic est 23, inter lempli vaba,
qua3 a Babyloniis diropta commemoranlur Jercm.

L I I , 19 Sed non signiflcal, v^ruiu
, apud L X X . Ilieroit. Psalleria ; alii emunctoria. Sane a n n ? ftrci* suiit. Sed ab ca voce baud
scio au rmCttJO derivari possinl pro colis, quibus viiium deEaecelur. Ila idcui ease ac
uouduiu cumperi; quam vocciu lib. D?
511
S. 1
512
midicolh, eive cyathi; machonoth, qut sunt bagcs, , , ,

, \ ,
et quaecunque alia lex edisserit, velut cherubini
\ , , \
el id genus alia, arca testame/Ui, vectes, humerarii
annuli, tabernacuium, vela, pelles rubricatae, an- , ^^ \ sae el alia id genus, janilores, tubae ductiles et , \ , \
\ \
incume et aureae, argenteae, aere, corneae, alia
denique ex legis praescripio, velut sacriOciorum et , , ,
; , , .
inelilQlionum varia genera : quac cura initio oondum essent, nonne postquara invecta sunl, suus pst ,
ordo rebus attributus? Eadeui ratio est illoruni, de ;
' ,
quibus Apoeiolus scripsit, quae tandiu obtinuerunt,
donec amplificau est Ecclesia, donec suam ac legi- , ,
tiroam ad mensiirain pervenit, donec prudenii qua-
. \
dam moderalione juslissime esl a Patre, Filio et
.
Spirilu sancto lemperala. Ex quibus Aerii dogma
refellitur.
\ ,
Quod autem non idem esse possit cuin epiacopo
presbyter, divinus Apostoli serrao declarat, quo
quisuam episcopus, quisve presbyter eit intelligi- , ,
* ,
tur :-nam ad Tirootheum episcopum scribens ita

loquitiir : Presbylerum ne objurges, sed hortare velul .
patrem *. 9 1 0 Q
aulem altinebat episcopo ve- ,
;* \
lare, ut ne presbyterum objurgaret, nisi majorem
ipso poteslalem obtineret? Quare deinceps admo*

nel : Adversus presbylerum cito accusationem ne ad- . \
miserii, nisi duobus iribusve lestibus*. Non^licui ex
presbyteris praecepil, u i accusationem comra epi- [\] \
. \ $,
ecopum noii admitlerel; aut ut episcopum noaob
jurgaret. Videsne quam non niediocris illius ruina
C ;
sit, quem diabolus labefactaril?
. , \
YH. Sed bomiuis reliqua videamus. In primisquod
ad Pascha pertinet, de quo teglimonium illud pro- . \ \ ,

l u l i l : Pascha notlrum immolatus est Christus, i l , . "I I I I I I ipsum inlueamur, cujus istavox est, ulrumnam

celebrarit ipse. De eo vero sic scriplum e s l : Fe-
Uinabat, ut celebraret Pentecosten Jerosolijmis \ Ec- . ,
;
quam yero Penlecoslen Paulus agcret; uisi Pascha
, priusobiisset?(81) Quis est uspiam lerraruin, quinon
in eo consentiat, quarlaro sexlamve feriam soleiuni \ ;
in Ecclesia jejunio consecralam? Quod si ex apo- \ ,
sioloruin Conslitultone repelenda nobis auclorilas
CNI, cur illis quarl sexlajque feriae jejunium per- \ ; \ \
peiua lege sancilur, excepta Penlecoste? Cur sex
\ \ ;
Paschatis diebus nihil omnino ad cibum praler
panem, salem et aquam adhibenduin deGniunt? ^ , .
Qitamnam vero celebrari diem el in illucescenleiu
. ;
Dominicam dimiitere praecipiant, nemini esse polest , , \
obscurum. Jam veroulri landem illoruin pcritiores
,
siiiil? An errore deceplus horauncio, qui nunc lan- ,
, \
dem emersit, ct adhuc hodie superstes esl? An qui
autc nos tcstes exslitcrunt, quique aute nos eam,
u i ( I
1 T i m . , 1 . . ibid. 19. I Cor. , 7. * Act. xx, 16.

mens. et pond. repelil, pag. 182 . ut et antecedenlcm. Sed vocal . Verum ^
a LXX reddunttir.
(81) Luculenius est bic Epipbanii locus, ex quo
variorura rituum, quosCalbolica ac Romana Ecclcsia hodicque relinei, vetustas asseritur. Cujusmodi
siiil cerlorum dieruui jcjunia, prcccs pro morluis
et sanclorum perinde ac caelerorum fidelium comiuemoraliunes. De quibus aliisque compluribtis

agit in calce hujus operie, in Expositionc lidei ca*
Ibolieae. Qiiamobrem in illum ipsum locum opp<nlunius conferelur, si quid ad illusirandam catbolicorum dogiuatum antiquiiateiu adnolauduiu
vidcbilur.
513
ADVERSUS HiORESES L I B . I I I . . 1. -
HJERES.
LXXV.
514
, , dem traditionem in Ecclesia lcnuerunt, quam et

, \
ipsi a pareutibus suis acceperaut, et ipsorum pa ,
rentes a majoribus suis didioeranl: queinadmodiiui
; \
Ecclesia, quam a palribus suis accepit reclam ao.
.
sinceram fidcm, cum tradilionibus ad hunc diein
\
observat? Facessat igilur falsa illius de Paschate
,
gentenlia. Quodsi de quarla sexlave feria nullam
, . omnino inCooslilutione sua mentionem apostoli fe , \ cisseni, aliis tanien argumenlis licebat u i i . Quan * \ [] ' quam ea de re cst ab illis accuratissiroe scripium,
. idqueipsum abEccIesia susceptumcommuniestcon .
sensione firmalum, autequam Aeriua ullus cum
,
Aerianis exsislerel. Qui mihi propterea inerilo id
, .
nominis adeplus videlur. Aerium quippe spirilmn
ex inipuritate nacluscsi, 911 de illo aeriorum nequitise spiriluum grege, qui in ipso adversus Ecclesiam domicilium posuerit.
" -
, ;
\ ,
, , \
\, \ *
\ ,
,
\
, \ * '
\ ,
. \
, \
,
\ , \ 1
\ \ -^
, \
,
, \ ,
, \
,
. !
; , * \
, \ \ ,
\ *
, * .
,
VIII. Quod vero spectat ad ritum iUura, quo mortuoruin nomina pronunliantur, quid fco esee potesl
ulilius? quid opporlunius, aul vero adiniralione d i gnius ? Nempe ut quiadsunt ceriissime sibi persuadeanlmorluog vivere,nec in nibiltim redactos essc,
sed exsislere adhuc atque apud Dominum vivere;
tum ut religiosissimum illud dogjna praedicelur,
quo qui pro fralribus precantur, bene de illis spcrareconslal, quagi peregre profectis. C&lerum quae
pro morluig concipiunlur preces, iis uliles guiii,
tamelsi non oinnes culpas exslinguant. Veruni ex c o .
prosunl, quod plerumque, dum adbuc in lejrra degimus, sponte aut invili tiluberaus, ut i d , quod pcrfectiusesl, signiiicetur. Nam et juslorum pariter et
peccalorum mcnlionem tacimus : peccatorum qui-
dera, u l iis a Doniino mi&ericordiam imploremus;

jusloruni aulem et Palruin ac patriarcharuin, prophelarum,apostoloruro, evangeliglarum, roartyrum,
confessoruro, episcoporum, auacborelarum ac ccetus illiug universi, ut Doroiniim Jesuin Chriglum
singulari quodam honore*pro&equenies, ab cauerorura bominum ordine segregemus, debiiumque cultum illius majeeiali Iribuamus, dum illud cuui animo nostro repulamus : non esse Dominum cum
uiiis mortalibus adaequandum, quamvis singuli i i i iinita quadam, aut etiam ampliore juatiiia praediii
sint. Nam qiwe potest esse coroparaiio, cum ilie
Deus, bic horao gil : ille in coelo, bic ia terra, propler relicUg ibidem corporis reliquia, verselur,
; * excepiis iig qui a mortuis excitali iu tbalamum * i mul ingregsi eunt, ut in Evaugelio narratur : Mulim
, \ . "
vero corpora sanctorum resurrexerunt, ti inlroitruut
,
in ianciamcivitatem*! Dequanam vero gancta civi *
tale loquiiur? Nam ad uiramque, tam praesentem
,
. - Videticei, quam ccelestem illam, locug isle perlinere
polegt. quideralerrenam bauc Jerusakm piiinuin
,
illoa ingressos esse neinini dubiuin est. priua.
quam Salvalor io eoeluui agcende?et, aecenderat
; . ,
nemo, donec illi cuui eo pariter evecti suul : AVm#
, ,
enim *$cendit in coelum, nisi qui de calo decendii
%
F . .
Malth. xxvn, 52, 53.
S13
Filius
S. W H A N 1 1
hominis *. Verum duas ea de re sententias f
516

suo loco proposuimus. Quodsi quis Jerusalem i n

.
gressos csse dicat, scire dcbct illa die clausis januis Hlic astitisse 912
Dominum, ubi erani d\r
scipuli congregati, lisdemquc dixisse: Pax vobis*.
\
IX. Sed bis omissis co, unde diterieram, redco
, ,
ac necessario faccre illud Eeclesiam dico, quae tra .
dilum sibi rUum illum a majoribus acceperit. Po , ) ;
tcsl vero quis(|uam malernam sanctionem, aul le " ", .
gem pairis everlere? quemadmodum a Salomone

, >
ecriptum est: Audi, fili, sermonespatristui, el ne re" ' ,

pellas leges malris tuce *. Quibus Palrero, hoc est
, ,
unigenilum Deum cum Spirilu sancio dcclarat partim scripto, parlim sine scripto docuisse; m a -
, ,
trem vero nostram Ecclesiam decrcta quaedam
babere penes se, qua! dissolvi everlique nequeunt.
Quae quidem euro in Ecclesia conslilula sint, p r clara quidem ac pcnitus admiranda, ex hoc ipso
capile veleralor ille comriircitur. Sed nos, eo rel k t o , velut scarabaeo quodam, atit canlharide, vel
bupresle, quod est insecti quuddaia gernis, ac solido
Ecclesise dogmale Deiquevirtute confraclo, ad i n sequenies haereses cum eodem Dei praesidio transeamus.
ADVERSUS ANOMCEOS,
Qum ett hceresis LYl, stve
LXXVL
I . Praeter hos Anomoei qnidam exstiterunt, recens
in lucem cdtti, qttorum princeps Aetius diaconus
fuit; qui ad eum dignitatis gradnm ob ineptias ae
nugas suas a Georgio Alexandrino promotua est,
eo videlicet ipso, qui Arianorutn pariter ac Mcle- ^
tianorum episcopus, Juliano imperanle, ut antea
docuimus, in camelum inipositus, tota urbe ignominiose traductus est. Ac primom ab genlilibus
circuniseplus ac multa pcrpessus, aique ad eum
quein diximus modum circumductus et ftislibus
pcrcussus tolaque propemodum orbe tractas, in
iis supplicits exsiincius est; ac posi obitum concrematus, et cum muliis pecuduin ac bestiarum
ossibus in chierem redaclus aique in ventos d i spereus, talem exilum vitae conseculus est. De quo
sic objicere nobis quispiam poiest : Cum baec a
gentilibus passus sil, nonne martyrium obiisse v i deri polcst? Verum si pro veritaie ceriamen ejusmodi subiissct, et a genlilibus ob invidiam, vel
Cbristiani 913
nominis professionem baec ipsi
farent inflicla suppUcia, procal dubio inter martyres et quidem primarios collocandus videretur.
Scd lic miniine propler Christi confessionem suftihiuit >. qufn poiine ob omnem illam injuriam ac
vioUii.tiam, qna episcopatas sui tempore, quoquo
eum tandem inodo geseoTit, civitatem omnem ac
populoni oppressil, cam pnsseriim civibus palerna
* Joan. , 13.
iean. xx, 19.
Prev. , 8.
. \ \
, \ 6
. \ , ,
\ , \ ,
.
,
,
.
'. *
. ' , (82)
', "
, \ 1, , * \
\ ,
, , \ ,
,
, \ , 7. \ , ' , \ . '
\
;
, \

, \ ui
, '

,
. \

' , (83),
%
* . .
(82)
. Cooslane esl
ea opinione, quam supra propostiit, ut Aetium,
quem a Leonlio Antiucheno caeleri diaconum ordinalum asserunt, a Georgio Alcxandriuo id dignilatis consecutuiii exislimet.
(83) Thv
.
Nitrarim tgrtgm jEgyptHs, ait Pliaiits Hb. xxxi,

cap. 10. Hinc Nitria ifigypli prefectura, a mtri
copia, ui referl Sozoinepus lib. v i , cap. 30. Horum
igilur ac reliquonim vecligalium redemplor fuerat
Georgius : qaod appcllat Epiphaniug. Neque cnim aliler intcrpretari iata possuiuus.
>!7
A D V E R S O S I l j R E S E S I J B . 111. . I H J E R E S . L X X V l .
518
, bona ac poggcssiones eriperet. Neqne veroCtlomniari homiucm volumus; variis ei*iin hic Alexan \ . '
^ , drinos incommodis affecil, volut cum nilrarias omnes oflicinas redemil, una curo papyri calamique
, * paludibus, nec non ct salinaria oninia stagna, quas
. \ (84)
\ conducere et ad sese irangferre gluduit : sujue
lanla? prselerea sordes avariiiae faerunt, at eiiam
'
, * - vilissimis ex rcbus illiberaleni omnem queestttin
samma ope ac cofttentione capUret. Nam inter ca>
, , , .
* , - tera leclicariofum, ad efferetida niortuorum cada. ' - vera, lerlum numerum i n s l i l u i l : neque cuiquam
. \ sine bls, qaos Imic efftcio pr&pogucrat, moriunm
(85), \ - licebnl expftrlare, peregrinum maxime. Quod non
\ . hogpilatitaiig amore faciebat, eed lucri, ati dixi,
pecan&que graiia. Quodsi quia mortui corpus per
,
, * .
seae gepetiret, in perii ulum vocabalur. Igitur e*
\ \ , ,
unoquoque cadavere quaesius aliquid ad ipsum re ,
dibat. Miilo caAera, in primisqtre luxum ejns
, '
omnem, una cumc:rteris vitiis ac cmdclilaie pfse [ \ sertlm. Quibus de causis, cum Atexandrini ac gen], ' tites praesertim veias in illum odfom jampridem
foverent, ejusmodi itlum gcnere mortie affocenint.
.
Quem ad ejus casura commemorandum et atrocissimum illiid eupptitfum, quo stalim atqtre audita
(ônstantii mors esl, ab Alexandrinis interempfus est, nulla alia occasione atim deduclus, quam quod
de Aetio disputandum nobis esset, qui ab illo diacouus est ordtnatiis.
*. I I . Hta igilur Aelitis ad adultam aelatem usquer
, . exierartftn discipllnarimi, utl narrant, fuit atnnino
, \ ( rtidis. Tandem vero cum Alexandria Aristo [] \ , \ Ifclico ctTrdam philosopho ac sophtetae navasset
, ^ operam, ab eoque dialeclicam didicisset, tokis In
. illud incubuit, ut divinarum reratfi raiirmem ornnem
\ qaibnsdam flguris explicarel. td quod Bummo
\ - ia otio a prima luce ad vesperam usqne sedens
\ \ pertinaci opera contendebal : nimiruni ut geometricas figuras divinas ad rcs traMandas, 9 1 4 de, \ .
finiendas docendasqwe Iransferret. Atque tii sese
, \ ,
ia Arianortim sectam altius immerserat, el fnsa , \ \ nara ArK doctrinam hauserat, illorum vetal affri ' clo qimdam attriiuqu longe peeiitentior evaeit, ct
adversus Oei Filiotn zt Spirituin anctant liaguam
. , \
, - suam In dies exacuit. Sed a nonnullie ad Gonetan lium delalus, m subjeciaiii Tauro monii regionem
, \ - relegatur : ibi pemiciosam suam doctriaani longe
lateque propagavil, ac palam et aiidaoier perfri , , Q

. ,
, \
* \ '
'
cttoriqoe qttam antea froate aeerbiasJmuro erroris illius, quem evomuerat, virus ia medium eine
alla intennissione protulil. Ausus est enimr dissimilem Palri Filium, net enmdem diviniiate esse
cam illo proftteri: alqui ne nos qtiidem eimililudine
ipsa magnopere nitimar^ quippe qtii ift Filio, &i
(84) .
Quod a catholicta iinperatorilwis proba ac laudabili lege consiiluliMii ConsianliDopoli quidem niaxime a Constanl i n o ; nam a decanis ei lecticariis publlce elata
aunl corpora, quos et et vespillones uomhiant, de quibue in cahce operis hujus. A l Gei>rgiug Arianug, mortalium oninium sordidissimus,
ex ea r litcrum ac compendtum capUbat.
(85) . Yerbum | aiiler fortassis inierpreiandum , quaiu u i
iii Latmis nostrig exprimUor: nimimm qneetirm

cx re quaiibet feeisee GeergHtm, uiputa ex laulitiia
el cupediis, qua3 Alexajidriae vendebanlur, maxime
in , de qua ad Arian. hser. diclum
est,tum caBteris ex rebus. Ouibus accedunl quas
per aummam crudelitalem exigebal; nam Alexanurinorum episcoponini ma^na Alexaadriae poleslas
fuit. De Dioscon Alcxandnni itidem episcnpi i n i quis ac tyrannicis exaclionibus rfflulta sparaim
exaiaju i u Cbalced. gyaodo.
519
S. 11111
5*0
cam Pntre conferalur, gimilitudine quiddam am- ; *

, \ ' .
plius agnogcimug, eo quod ideni dmiiiiaie ftit, et
seqtiaftg, necmllo modo divcrsus.Cseierum elsi plc- , ' ,
\ *
raque assimilari Deo dicanlur, non tamen, gi de
* , '
oqualilale loquamur, eadem cum divinUate sunt:
sic enim bomo ad imaginein Dei similiiudinemque . \ facius non ideui cum illo a?qualilale est; aic re, ' , * gnum coelorum grano sinapis siinile esl*, non ta .
incn granum illud idem esl cum regno, nec ejus, \ ,
dem cuia illo nalurae parlicepg est. Idem pralerea
' . ;
regnum modo fermcnli simile , modo decem virgi \ ,
num \ modo pairisfamilias aeseritur : quod qui- \ \,
dem de gimilitudine, non eadem substamia par est
, \ ,
accipi. Filius antem cum el Palri gimilig sit, et
, \ , \ plus quain similis, quod idcin aqualisque eil, oon
;, ' solara in eo siinilitudinem comprobare omni ope \ . sludemus, sed eumdem aequaleuique monglrare,
'
perinde ac Deuni de Deo et ex Palre Filiuiu, nec . \
ab ejus subslanlia divergum, sed ab ipso geniluin,
, \
quod ipsum de Spirilu sancto non minus affinroa . \
mus. At egregius ille Aelius, ne similem quidem
\ , \
Patri Filiuiii jfronunliare voluit. Quanquaro nog non
, \ , \ sola similitudine freli conslitulum Odei dogma ac , \ ,
Trinilalig culluoi honoremque suscipienles, iilud
.
'jnum profitemur. Nam el atgentum sianno aimile cst, ei auruni seri, et plumbum ferro, et pretiosi
laptdeg vitro; nec eimilitudo ipga naturam sfd expressionem alque eirigiem demonslrat.
I I I . Quod aulem ad Scripturam attinet, quae F i . lium Dei invisibilis imaginem appellat, nos sacrarum Lilterarum vim divino beneflcio penitus agge- ,
euti, 915 Q
*ic Pharigaeog compellat: JSescitis ,
Scripiuraf, neque viriulem*, duplicem hanc habi- , '
tudinem esse novimug. Yerumiamen explicandi
.
gralia, el abugione quadara ex bumano illud more
Iransferimus. Quippe el bouiinis imago quoque di- . \ \
r i t u r ; neque tamen similis est. Nam altera colori- , \ .
busdunlaxatefligiala, altera eamdeni ex genaraflone ,
,
stibglanliaro oblinet, cum genilug Filius quamdam

gencris sui nolara ac formam comparalione Patrig
accipiai: tuni in eo vero non effigies modo cerni- \
tur, sed et natura eadem et subgtantia adeoque . \

vcra illiue expressio. Igilur unigenitug Di Filiu*
\ , \
idem cum divinilate ac majeslaie Palris eet, ct
, ' ,
seqtialia germana quadam ioiagine ac gimilitudine,
q nulla ralione discrepel, tanquam Filius a PaIre reipga, el cum eadem gubglantia genilus. Idero JJ . \ ,
porro dc Spirilu ganclo gtatuere noe oporlel quod
, \ ,
a Patre procedat, tamelsi non gcneretur, id quod
. ; , unigentti Filii ratio miniine palitur. Sed Aeiius vc\ ,
rilalig professioni vehementius repugnare sludens,
. 01
ne Filii quidem cum Palre simililudinem falcri
,
volnil. In quo ab Arianis caeicris dissenlit, qui a
,
Luciano et Origene errorie occasionem nacli gunt,
\ (80) ,
et ciim Astorio quodam sophista versati gunt; qui
\
in perseculione Maximiani Chrislianaro fidem ^ju*
, ,
8
uaB
Gea. 1,47.
Matlh. x m , 31. * ibid. 33.
MatUi. xxv, 1.
(86) uvL De quo Socraies lib. 1, cap. 56, Sozom lib. 11, rap. 31. Meniinit et Albanasius lib. Dt synoais. Hic quod iu
Malih. xx, 1.
Marc. x n , 24.
persecutione gacriftcagget, ordinari, quod apprime

cupiebal, non poluil.
A D V E R S U S H J E R E S E S L1D. 111. . I .
541
H.4SRES. L X X V l .
; - r a v i t : nam cum illorum nonnulli, u l in superio , \ Tibus bseresibus ostenditmis, Filiuin Dei creatu *
ram, Spiriiuin vero sanctum creaturse creaturam
\, \ .
esse docuerint, alii qui comnnine Hlud de creatura
,
tenerent, FiKum Pairi similem esse confessi sunt.

A l Aelius iste omnem illorum caviltalionera.cum
impietate sua propalam prae se ferens, immane
\ .
conlra Doininum et knpudeulissimuiu dogroa proposuit.
\ ,
Atque, u l ingenue fatear, Aetii hujus, eive Ano
mcei sublilis illa ralio illos recla ac inerito petit
\
qui Filium Dei creaturam esse defendunt. Etenim
.
quidquid crealum esl, crealori suo dissimilc est,
, * \
tamelsi per gratiam nonnibil assimiletur; et creator ipse rei a se creaia3 dissiipilis est, quamvis
, \ * variis eani coloribus perpolire contendat, nisi effigiem quamdam et adumbralionem i n eo, quod
\
expressum est, inesse dicamus, quae ad coniem . \
plalionis imiiationem perlinel. Quare adversus

Arianos, qui Dei Filtom crealum esse puiant, illiua
,
procedebat faiio, 9 1 unde posiea, cum ab Aria ' (87),
nis ipsis, hoc est Eudoxio et Menophilo ac reli \ \ ,
quis, communione privalug essel, eosdeni coram
\
imperatore redarguit, asserens ideru ee profiterl
, , \
ac
senlire cum illis omnibus : Yeriim, inquiebat,
\ * ' \ , quod penes nie verum est, isti dissimolant; c i
* \ \ ,
quod ego prse me fero ac palam confileor, i l l i
, ,
oranee non diflUenlur, sed fraudulenter obtegunt.
.
Eienim qui tum imperabat, ab Ariana illa tragoe , dia nequaquam abhorrebat, sed in ea tuenda pie.
1
, , \ - C lalem ac religionem inesse sibi persnaserat. Idcmque Filium creaturam esse dici moleslius ferebat,
, .
proindeque Aeiiuin in exsilium relegari jussit, tit
anlea narravimus.
I V . Hinc novae hacresis primordia conflata sunt
'. * \
alque ex boc uno argumenlo mulliplicem ad malo
\ ,
rum segelem baerclici horainis sublatus animus,
\ [] .
tam sibi quam suis gravissimam plagam inflixit.

Qui quidem omnes lanlam ad caxilatem insolen \ ' , c ,
liamque provecti sunt, ut illud vnlgo jaclarent:
\, , \
c Tam perspicue Deum novi, ac tantam illius no , , litiam sum conseculus, ut ne meipsum quidem
, * [] .
melius quara Deum noverim. Sunt el alia quain
\ ,
plurima, quae de eodem accepirous, quemadmodum
* , per illum diabolus majorem in modum id egerit,
. \ \ D
aplatas bominum aninias in exilium traheref.
, ,
Elenim nulla apud Hloscura sanctuatis est; a u l j e , juniorum, aut mandatomm Dei caterarunive re ,
r u m . quae hominibus divino mandalo prescriplai
' ,
sunt. Alque ad omnia unum in promplu verbuin
^, \
illis est : in quo perinde illis accedil ac naviganli
,
alicui, qui ejectione mercium omiiium facla, quid, ,
piam eorum, quae in navem imposila eunt, retinue ' r i l , puta ficlile aliqupd vas, aut alterius generis,
y
* F . .
(87)
' . Ab
i U videlicet episcopis, qui ex utroque conoilio,

Ariminensi ac Seleuciensi, Constantinopoliro ad
PATROL. Gh. X L l l .
Gonstantkim missi erant: quibuscum disputavii

Aetius. Sozomcnus lib. iv, cap. 22.
17
S. 11
323
cujus prsesidio loluin uiare nando Irajiccre ac sa- , * ' * , \

liilcm compararc sibi possit; qui si aliquo foriassc
,
casu excidcril, ncquc ex illo vasc, qtiein spcrabat
,
exitum consequi potueril, lum vero fluclibus bau \ * \ ' \
slus lolum boc negolium cum salute pessundabil:
, (
sic Aelius ejusque sectalores Anonioei quod in
,
Kvangelio dicium a Domino legilur afferenlcs in
,
mediuin, verbis quidem ipsis ulunlur, sed eorum
, \ . "
vim cum rectc non inlelligani, ulrique vebemenler
a.crraul. Cum enim occurrens iis aliquis divino- , \ \ ,
rum prxceplorura incnlioiicin injicit, cx illins 317 , ,
, '
auctoritale dicli aubjiciunl: c Nibil aliud a nobis
flagitare Detim, quam u l cognoscaraus ipsum, quem- , , ,
- , ,
admodum Cbristus dcclaiavil bis vcrbu : Da ip*i$
Paler, habere in uipsis vitam. Ha>c esi autem vila, . Avrq (,
ul cognoscanl te solum verum Deum, et quem misUli ^ < ,
Jesum Christum. Nam ct nonnullos refcrentes

ûdiviimis, quod de illo se palani audisse leslifi- , ' ,
carcntur, cuni quidam ob stupruin feuiinae illalum
^ *, \
accusarenlur, c l ab aliis damnarenlur, nibil illum
' . \
commolum, scd iacltini illud risu ac ludibrio pro- \ ,
-scqitenlcm dixisse, nulliiis hoc csse momenli. Cor .
f>oris cnim banc esse neecssilalem ac funclio- * , , ncm, queinadmodum aurem noimunquam scalpiuuis
(\
(quanquatn ca reccnsere non sine rtibore possumus ), , \,
\ impurus ille jaclabai), scd u l , inquiebal, pin- , , \
4iu)a, vel fesluca aurem scalpimus, alque boc
\ * \ , ,
iuodo prurilus dcsinit, sjc et id naluraliler nobis
\ ,
vcnit, ncque quisquam ea rc facienda peccat.
.
V . IIJCC 4it alia lum cjtiemodi narrabal, ac disso \ ,
lule ct ncquilerdocebat, ul vel ex ipsis faclis, cujus \ *
n\odi fucrit illc, <:onstet, osque ipsi Domiui verbis,
, *
\<lut lucc quadam, colUislreinur, qui sic admonct:
,
Altendite (alsis prophetis, qui veniunt ad vos in ,

vcstimentis ovium, inlrinsecus aulem sunt lupi rapa- , <es. [ructibus eorum cognoscetis eos. Nunquid
.
culligunt de sphiis uvas, aut de iribulis ficus '? Sic .
igiUir slolidissima illius m oinnibus audacia binc ;

ct illinc redarguilur: ulpoto qui conlra Uoininum
Uipsum effrenatuui os atiollere non dubilavii, iu
*
eumque sine ullo pudore maicdicia conjec.t, ul ex
,
ipsis pclulanlia3 ac dissoluLe libidinis fructibus pru , \
denliores quiquc periculum illius facicnlcs ab iis- \
dem illis coiligendis abslineant. Neque enim e spi .
nis uva deincli potcst, ul ex depravata doctrina jy , \
sanclilas orialur. Yerum luec de homine illo ab
. '
aliis acccpla didicimus : in illius porro dogmalibus
\ \ cum niulia sinl Turiosa3 adversus Dominum ejus
* >
insolentiae consentanea, pauca boc loco de roullis
, ,
proferam, unaque ad ea rcfulanda dicam, qua: Do , minus dicenda concesseril. Sane quidem ejusmodi
. & cst Anomoci illius in siabilicndo dogmate calumnia,
, \ \ . \
nibil ul aliud prxlcr seulcnliarum umbras 918
' , \
\ , ,
ac siniililudines conseclelur, qua lamelsi cx Scri
,
pturis ipsis aflerantur, longe tameu alium sensuin
, ' .
conlinent, u l cum aliam omnino vim et poleslalem
1
babeanl, ab illo lamen conlrariam ad meniem detorqucantur.

1
Joan.
XVII,
3.
" ftlallb. , 15 1G.
F. .
525
ADVERSUS H/ERESES L U
HiERES. L X X V I .
(7*. , c
V I . Ergo ita stalim inilio d i s p u u t : Non poeae

geniii giiuile esee quod non est gcnilum, CUIB vel
* , appellalione ipsa disaideant, co quod unum ingeni . 9 , tum esi, alterum genitura. Yerum totum illuJ
* . sanc quam ioeptum est, idque ipsuin bomiaem ad
,
iiisaniaai compulit. Nam si ei quod ingenilum est
, ,
geniloreiu quaeraraue, ut ne verani de CbrUlo opi ,
uionem anihlaraus, non unum amplius Patrem
, \ \, \
esee repcriemus, neque parlrip Palrem; sed inlhiili
, ,
nuroero pairum palres exsislent; ac noa jam unus
* *,
Deus eril, qui geinper fuit, quique prius se nihil
\ , - '
liabuit ac perpetuo uianet: a quo unicus verugqut
! \,
Filius genilus esi, et cxsislil, ab eodemque pro , .
duclus csl sancius ipsius Spiritus; sed qui quae , ,
rentur complures erunt dii : itaque ad fallaciam
, relabenlur oiunia, et a veriute penitus aberrabuut.
, .
Quaiuobrem unus nobis, ut revera est, intelligen , , ,
dus est Deus, Pater Domini nostri Jesu Gbrisli
* , ex quo Spiriius sanclus est, qui a Palre procedit *
, , '
e t a Filio'accipil . Haec est una divinitas, unus
, ,
Deus, unus Domimis, Pater, ei Filius, el Spiritus
* , , , , sanctug. In quo nulla esi Filii cum Patrc Spirilusve

sancii confusio, sed et Paler Pater esl, et F i l i u t
.
Filiiie, et Spiritus sanctus SpiHius sauctus : per
,
fecta tria, una divinitas, onus Deus, unus Domi
,
nus, quemadmodum saepe in hxresibus refutandis
,
diviauin nuracn predicaudum celebrandumque do
cuimus. Qua re cum et unus Deus sil, nec alium
,
praeler hunc animo concipere possimus, admirabili
, , .
^ tanten ratione, et ingenilus atque increalus Paler
,
' est, el unicus Dei Fiiiua ab ipso geniius oulla ra .
tione dissimilis illius est, sed idem cum Palre, et
* \ ,
aequali in omuibus diguilate gaudens, tamelsi ge" .
nilus iste, ille vero sit ingenitus. Etenim si Filium
, \ . \
omoino genuii, fieri non poiest, ut non Patri aequa ,
lis sil ac similis. Quidquid enim gignit, simile sibi
, ,
g i g n i l ; neqne simile tantura, sed idem atque
, .
aequale prorsus. Exempli gratia hominera homo g i
gnit, et Deus Deum : ille copulalione corporum,
, ^ \ ,
hic inexplicabili quodam modo unus unicum F i ,
lium genuil, sioe ullo profluvio, vel coulractione,

9 1 9 vel dilatatione. Paier eiiira cura sil spirilus,
, ,
ex eeipso nullo Yel iniiio, vel tcmpore Filium ge . nuit, sibi in omnibus siniilein et xqiialein, ut ex
* \ , ,
D Evangelii auctoritate c o i i s u i : Quvrebant, inquit,
"
,
illum intsrficere Judai, quia non modo sotvebal Sab ;
balum, sed Filium Dei seipsum dlcebai, aqua"
lem $e faciens Deo . Et vero quomodo non in
, '
omnibus Palri similis est el aequalis, qui in seipso
,
vitam habel atque ila loquilur : Quemadmodum

- ,
Pater suscilat mortuos, ita et FUim suscitat mor- ,
tuo$ ? Deinde: Qui videt me, vtdet et Patrem :
.
non polest U ease diversus, qui per sese Palrem

' , %
sigoifical; tum qui i s u d i c i t : Qui cognotcil tne,
. , ^
cognoicit
et Patrem ; et ; Qui tidet me, videt et
* '
Patrem
:
tanquam
noa alius ipsemet a Patre s i l ;
; id quod tain Pater quam Filius iadicat bis verbis :
* Joan. v, 18.
ibid. 2 1 .
Joan. x i v , 9
Cor. , 3.
Joan. , 46.
Joan. x v i , U ,15.
* ibid. 7.
k
S27
S. EPIPHANH
528
Faciamus hominem ad imaginem nottram et ad - " , ', , *

mititudinem . Alijui nisi Fiiius Palri similis esset,
.' ,
i|tiinam ail imagincm c l siinHiludinem esset homo
*
facltis? Non enim dixil Paler : Faciamus bominem , \ , \ ad iinaginem nieain, attt ad iniagineiu luato, scd
.
ad imaginem noslraw. Porro nostram cum dicil, ajqualilalem Filii cum Patre similitudmemquc declarat; ncc eam solum, sed idem ipsum in oiuniuus, nec discrcpanlem esse significal.
VII. Quomodo vcro non aequalis aul similis esse
'. , \ ,
polesi, qui, u l jam dixi, sic loquitur : Ego in *, , ,
ire, el Paler in me est *? Quod iion modo in Evan ;
golio ipse dixit, sed el Isaias ex sancli Spiriius
,
afflalu vaticinans Filium in Patre esse cognovit, nec
\
ab eodem alienmn aui diversum : idque illius verba
^, , f/
demonslranl . Quae sic in Hebraeo concepta sunl :
{,
Phthoou , viaboton sadich, somer emmumo, (88) ,
mrosmooch, thesar satom $alom, chibac batou, be-, , ,
iub baldonai addoth, thibaia adonai sodolemim, , ,
Quae sic Aquila reddit: Aperile portas, higrediatur ,
gensjusta, cmtodiem fidem, opificium. firmalum, * ' ,
cuslodia pacis, quoniam in ipso confidunl. Confidite , ,
, , * Domino in scrculum, quoniam in Domino Dominus,
qui firmavtl scecula. Scpluaginla vero : Aperite por- .
las, ingrediatur custodiens verhalem, el apprehen- *
dens vcritatem, ei cuslodient pacem, 9 2 0 quoniam "
in te tperaverunt, Domine, usque tn swculum, Dtus ,
magnus, teternus. Quo in loco aiiimadverlat lector , ,
, , ,
apud Sepluaginla, Dominus, et, magnus, scriptum
csse, pro co quod est, in Domino. Quam mulla ca- , . ,
dem de re prselcrea dici possunll Sed vercor ne [ ] , , , ,
longius disputando progrediar. Quippe omnia sa- , . \
cris in Lilteris perspicua sunl, si quis pia menle {] !
.
ad divini verbi cognitionem accesseiil; neque diaboli iinpulsu in seipso concepto, in altissimam mor-
lis voragiueni praecipitem scse commiserit. Quem- .
admodum infelix isle cum seciatoribus suis facere

instituit; qui supra omncs, quotquot anle ipsos
,
contumeliosi in Deum ejusque lideni cxslilerunt,

ad oppugnandam veritatent aggressi suiit. Maneat
igilur dissimilem Palris esse non posse Filium ; ,
.
neque laraen in eo admodum acquiescimus. Nam
non solom fiiniilis, sed et aBqualis ost, idemque , ' ' divinitate, aitcrniiate, virtttte. Nam illum - . " , ,
non appellamus, lioc est camdem ctim Paire , .
substanliam; ne vox ista a nonnullis usurpata Sa- ^ ,
beltianam ad dogma trabatur. Sed eunidem divini .
lale, ei substanlia, et virtule praedicamus, Palri ac
, , ,
Spirilni sancto in omnibus aeqnalem. Quare
, .
, id est consubslantialem vocamus ex sacro" , ,
sanctai fidet prsescriplo, ut pariicula pcrfcctas ,
csse personas signiiicet: quandoquidem Filius ex , ,
Patre, perfectus ex perfecto; perfectus rtidem Spi- .
ritus sanclus esU
Gen. i , 26.
Lego v.
Joan. xiv, 9.
F. .
fca. xxvi, 2-4.
* Cor. .
Deesl -hv .
Reg. .
(88) . Hebraice
ila concipUur : - i c w p ' " ^ a n UTWD 3
22 - p n uhv ufov -rorn "pco -ir D ^ O ^
wdrv * nw n^z T ; %,ry rr.nn Ex quibus
Hebraica Gra3ce scripia corrigenda sunt. Velut pro

, leg. . Mox pro leg
* pro , . Iletn pro
p^. . in Grsece vero Aquilae pro , forie scribendum .
#
ADVERSUS II.ERESES LIB. I I I . . I . ILERES.
LXXVI.
30
H'. , , \ - VIII. Quae ciim ila sint, duobus Iribusvc leslimo . , niis illorum dciegendus error esl. Nam si êiiiliuti
' , - ab illo Filium omnino faleauiur, eiimdcm ct gcni . , toii similem necessario falebimur. Perspicuuni an , \
tcm cst, cuni verbo tenus gcnilum essc dical F i , lluiii, rcipsa creaturam exislimare ac credcrc; iia
ul sola Dei gratia Filius appcllctur : quae csl eoclc
Sliutn iinitoris illius, ct eorum qua* dividi 11011
. possuut divisoris, c i noslra per Cbristum salutis
incusoris opinio. Yeruin omuium isloruni oralio
, , \
. . facile concidel, qui pro crcalttra illum nobis ob , , \ ; Irtidunl, alque in primis Iiacrciici hujus, qucm bis
; verbis merilo affari posse mibi videor: Dic mibi,
, qua?so, quid de Filio Dei senlias et uliumnam
, . creaturam an fctum ab eodem gcnilum arbiticre.
1
\ , Nam si crealuram esse slaluas, desine virue illud

. tuum callida dissimulatione legcre, et a Pairc ge. \ nilum illum voce tenus pronontiare. 921 Elcuiin
\ . qtiidqnid crealum esl, gcaitum csse non polesi, ct
, , \
si geuilum eet, crcatum non est. Quamobrem gcni , ttim illiiiii verbo nominare desine. Non cnim dccct
, \ ! le vel ipso scrmone verilalis voccs expriracre. Quin
, ; \, potius fraudem tuam omnem edissorc, ut qui sis
\, , , ; cogiioscerc possimus, ac malitiosum luum arlifi\, , . cium cfTugere, capiator animarum, corumquc
\ \ ; Ei qnos diiigis, insidiose corruplor. Sed illud abs tc
, \ quaero, Filium Dei adores, necne. Adoro, inquil.
, * Age, Deum adoras,an noii? Ego vcro, inqiiil, adoro.
, \
Ubi igitur ille Deus esi, qucm lu crealum adoran , *
dumque pradicas? Nam si uuum dunlaxal colcitdus
"
r%
^ r
, ) adorationc Deus a se crcatum adorari voluit, < xter*
, , ,
reio oiunia ille ipee, qui condidit, adorari velal, c l
\ - eos damnal, qui crealas res adoralione vcneranlur,
,
- cuni ita prceecribil : Non (acies tibi ullam simiiilu.
dinem, et adorabis eam, neque in calo, neque in
terra,neque in aquis *. Sed el Aposlolus, Servierunt, i n q u i l , creaturce pothis quam Creatcri, el ilulii
facii sum \
Quacro igilur cur adorari omnia illa probibcal?

Num Dcus personarum ralioiiem habcl? Mininic
; ;
Ycro. Quare hoc ipso quod unus adorandus e s i ,
!
alitim hunc a ereatarum reriim comlitionc easc s i , \ gnificat, et creaiurain vicissim, quae adorari pro ,
hibetnr, ab adorando Domino Deique Filio, el a
. Paire geniio diversam. Quod enim ab ipso genilus
,\ ' esi ejus sitnitis aequalisquc Filius, ideo ab oiunibus
\ '
adorandns est : Per bunc omnia fccii, ct sinc ipso
, \ .
facluin cel niliil *. In ipso, inquam , necnon :t
sancto suo Spirilu, qui a se procedil, et dc Filio
, *
accipit, eondidit ac flrmavit universa. Verbo enim
, \ ,
Domini ccelx firmati $unt, et $piritu oris ejns omnit
\ .
virtus eorum*. Nam cum unicus Dci Filius, ut aidc
,

diclum r s t , ita loquilur : Ul cognoscant te solum

^ . "
verum Dcum, et quem tnisisti Jestim Chrhlum , a
, ) , creatarum scse rerum mimcro segrcgavii. Quo illud

ciiam Apostoli pcrlincl: Unus Deus, ex quo omnia,
et nos per ipsum, et unus Domrnus Jcsus Christus,
. \ -
per quem omuia, et nos per ipsum*. Vidcsnc quam
, , '
w
F. .
X V I I , 3.
.* F . x a U v .
I Cor.
vm,
6.
Exod. xx, 4.
* Roui. i , 25.
Joan. , 3.
Psal. xxxn , 6.
Joaiu
S. 1
, ' ,
' . $ ,
, ;
* ,
\\\ ,
, ' \, <1
, , \
.
*. ,
, ' ,
,
\ , $
, \ , *' *
, >
unus cl unu$. Hoc autcm, ex quo, el per quem cum \ , \ ' ,
illud aperle declaravil, a Patre procedere F i l i u m :

tum caDlerarum rerum disparem eumdem esse ad- ,
inirabili quadani ralione nionstravil, cum ita scri- , , , \
psit: Per quem omnia, ut et Patrera esse, et ab eo .
Filium unigenilum Dominum productum inlelligas. "
Quae cum Apostolus ex sancli Spirilus aiflalu pro- * \
nunt<aret, nccesse non babuit sancti Spirilus
*
piculionem facere : quod non sic accipieadum est, '
quast ejusdem illc cum Palre Filioque gloriae non * . " sil paiiiceps, aut quod in eorucn ordinein redigen- ", \
dus eit, qita; a Filio procreati dicunlur. Verum
\ , ,
satis illud crat, quod iti iirmissima illa fidei pro- , ,

.
fessione cum Patre Filioque numeralus fuerit, his ,
verbis : Euntes baptizate in nomine Palris, et Ft- ,
Ui, el Spiritus sancti . Gum igilur Aposiolus, vet ; . ,
poiius Spirilus sanctus per Aposlolum loquerelur, . ,
nibil est de ipso perspicue declaraluro. Siquidein
, *
baud obscura illius erat cognilio, nec de ea Jud<ei
" . \
dubilabanl. Quare In aliud tempus reservabaiur, ne , \ ,
Spiritus sanclus sua se praedieallone commeiidarct. \ . ' ,
Quippe Apostolus sanclo Spiritu impulsus, uli d i - , ,
ximus, de Palrc Filioque locutus est, ut ex eo sa- , .
crosancla Triuilas indicarelur, quae et semper ex- ,
s i s l i l , nec unquam exsisiere desinit. Neque vero \ * , ,
irorari debe*, euia illud audis : Unu$ Dtus, ex quo ,
ouuiia, et unus Domlnus, per quem omniuXum enim \ . \ , \
Filium Dominum appcllal, eumdem una Deum \ * \
esse negavil Aposlolus; simililer quod d i x i l : Unus
Deus per quem omnia, enmdem Deum ac Domi- . 'num essc nequaquaiu inficiatus est. Ilaque simul >
Dominus et Deus, et Deus ac Dominus esse cre- , , dendus esl; neque quidquam esl in his, quae nobis . \
a Deo per aposlolos salubriier nuntiala sunl, dis- ,
crepans ac diversnm. Sed nimiiuni Anomoeus , \ .
\ 923
relicta vcrilalis via, ad errorum
,
divcrlicula iraduclus c s l , perpcramque divinas .
scnlenUas inlellcxit. Ha dcinccps ad disputationes, , \ ,
vocularunique disceplationcs aniino ac mcntc isii *
c.onvcrsi, a verilale resilicntes, coelcsiibus excidc- * ,
runt. Qui si evangelicam luccin ntculibus stiis ad- , " , ',
millcrc voluerint, ab uuaquaquc propeinodum d i '
\,
ctionc rcfellcntiir, Nusquam ciiim uuicus D j i Fi- [0, \
discrte unum Deum, ac Palrem, ct unura Domtnum j
ab eodom genttum expresserit? Ncque vero ila
d i x i i , Uuus Deus, 922
unus Dominas cum
omaibus, qu33 ab ipso facla sunl ; sed unut Dominusper quem omnia. Quod si unus Dominus cat,
pcr quem facta sunt omnia, ille unus ex omnibus
e>sc nou polest, sed omnium condilor, creatarum,
inquam, reruin omniuni efleclor est.
IX. Jam vero qui a Palre genilus et ab eo producCus esl Filius, per quem ouinia facla sunt, dissimilis omniura est, ut qtii crealor sil pniniuni :
quandoquidem unus et unus eat Deus Paler, ex
quo omnia, el Dominus Jesus, per quem omnia,
adeo ut superior dictio vocabulis hisce copiilelur,
e l
s u i s
Mailli. , 19.
F . .
C J I . .
535
ADVERSlS lliERESES LIB. I I I . !; I . -
- , ,
*al i\y . \ \
,
.
,
,
,
, , ,
?
.
/ERES. LXXYI.
534
Htis, eliam posl asaumptam hemtuis carnem, ita

locutus est : Qui creavil me Pater misit mc; ncquc
aul fn Evangelio, aui in Velere Tcstamento Pater
unquam ad eum modum disseruil : Creavi vobis
Filium; sed, Misit me Pater ; e l : Exivi Patre, et
1
vado *; item : Qui est in sinu Palris ; e l : Vcrbum

erat apud Deutn, et Deus erat Verbum lnfinila
8unl, quse de salulis nostra mysieriis animo con~

cipi poseunl, ne nos diaboli istius prse&ligiarunt
artificiique plena doclrina circumvcnial. Qitippediabolus perdendi gcneris liumani ciipiriiis, cjusdeoique gloriae invidens varias admovil madiinas.
prinium ignoranlise, ium idololalria?, post baec improbttaiis : boc vcro deinceps lempwe basrciia
callidilatis et erroris, u l quacunque ratione poseet hoimnem e coelo dejiceret.
.
. Quam multa vero snnl, Anomeee, qua*
, ! R adversus tuuin illud dogma ingenii nostri mcdiocri, \
U l i suppeiunl! Praeclarc vero Anomocus, boc cst
'
dissimilis , appellaris : quippe qui ab honnnibus
,
Dei sapieniia, veraque fide pncdilis, nioribns ae
,
menle dissideas. Non cnim ex eo quod progressM&
, ' in virlute feccris, caeuroruni hominum dissiiitilis^,
evasisti, sed cum ab veritatis via deftexeris, al> Ec,
clesiaQ Dei fil is diversug ee factus; cumqne Dei
, \
Filium, qui Palri suo sequalis cst, Patris nibUonw-J
, ,
nus dissimilem eese voluisti, tule ipsc dissimilis, fuieli : c l hoc nomen merito es conseculus, oo
.
quod caelerorum qui divina ope salulom oblineul,
similis essc desiisli.
" Verum ne hi persoquendis iHuts qwestioiiibtftfr
, ' lempus conleram, age ex ipsiusmel verbis, quac i i r
, \, '
flonnullia ad qHOsdam disputalionibog scrtpsit, aif
.
illuin eonfiitandttm aggrecKainur. Etcnim illo in
, * opere, undc baec excerpla s i i n l , dispuiationei^
,
quamdam erroris pici>am iusliitiit; nec in eo libro
\ \ .'
vel minima vox est, qtise cum integra simplicique
fide, 9 2 4 ^ sanrins ac nianaiieliis illc Spiri , '
lus ordinavit, colisercre vidcaiur. Sed primo loco
.
lucubraliunculafi) itlius, quse ad manus nostras
|M'rvenit, ascribendtim pulavimus, u i ex ipsiusmct scripiis a/lversus illiHii Jispiilare, et euni rcfellero^
poaeinuis.

'.
Sequitur Aetii Anomwi opusculum.
'. (89)
X I . Qtioniam pcrsccnlinnis illius lcmpon, quam'
, >, ) conira nos lcmpnrarii quulaiii boiuincs cxoilaruiit,.
\
nonnulli ex iis quos diximus, inlcr a!ia niulta,
\
opuscultim quoddain privalim a nobis elucubralimv
\ , \ ^
de ingcnilo Dco ac ginilo subripiciites, plcrisqiie ,
addiiis, aul dctraclis, intci-polaluni ac depravalunv
1
Joan. x i i , 49.
* Joan. x v i , 28.
Joan. i , iS.
(89) .
Ex
h >c Aciii opusculo verissimom esse senties, qnod

de eodeiu Socrak*, Sozom. ei paulo auie Epipbaiiiiis nosler asscverabat , ncmpe sopbislicis arguviis et cavillationibus frclum Aeliuin fucum verilali fccisse. Sed cur vocal eos a quibus
damnatus esl, niniirum Arianos ipsos ? Epipbanius
quidcm in ResponsUme, dum vocabiiliiin
ipsos rdorquet Anomoeos , aiLijuc calbolicam
Lcclcsiani lcmporalom dici non possc, quod ab
a:lcrno f u c r i l , ila vidclur acct pissc, quasi
k
* ibid. 14.
adversarios suos Aclius appellaverit, quod illorum lides nova eesct ac iuipcra. Iloc ulrura i n lellcxerit Aelius , non facilc diclu csl. An potius
d i x i t , boc esl tcmporarios, miniincqiia
stabtles, nequc suscopla fulc consianles, qni ad
imperatoris niilum cl gratiain scse ac credulilaU?iii
suam aciORiroodarcni? Ciijusinodi Atacius , Eudoxius, ac caitori fucrunl, qiii Aclium, cui bartcims
favcranl, mctu uii|wraloris daiunaruiil. Sane
, tcmporalis,. Mallli. x m , 21, appcllaiur illc,
qui susccpto Dci vcibo in pcrsccitlionc dcsciscil.
535
S. EPIPHANU
536
cdiderunt, perlurbala Insupcr ordinis serie; alque ,

illud idem postea UUerarum quidam ad nos siu diosus a t i u l i l , necesse babui, utpolc illius aucior,

rccerisilum ac repurgaluni opus isiud ad vos luit , \
lere, quicunque pietatis athleUe ulriusque sexus
:, , '
eslis, u l inlelligalis, nihil non in eo ex sacrarum
"
Litlerarum germano esse sensu prolaiuro. Cujus

quidem piaesidio eos omnes, qui coniradicere vo \
luerint, paucis quibusdam breviler objeclis , pro
hibere poterilis, ne de ingcnito Deo ac gcnito ser , ' luoneui itnpudenler instituanl, ac teinporarios illos
, \ , in primis, quos alligi. Porro banc disputaiionein
\ ,
~ i u capila versuum iu modum ila digessitnus, u t e l
.
objecliones alias ex allis, el quaeslionum dissoluliones necteremus : quo et ad comprehendenduro
iaciliora et planiora, quibus utimur, argtimenta vobis essent. Ab ingenito vero Deo dispulaudi i n i tium fecimus.
I . Si ingenilus Deus, quod genilum est, facere '.
ingeuiluui poiest, siquidein subslantia omnis i n - , ,
gcniia est, neulra, quod ad eam condilioncm atii- .
i i c l , nullius ut dominalui subsil, ab altera discre ,
pabit. Quinani igilur dici polesl mutari quidem
, ^
altcram alleram mutare, cum ex nulla subjecia
;
luaieria quidquam Deo producere roinime permiUanl?
11. Si ingemlus Deus causa est omni pracslan'.
tior, erit etiam generatione ipsa prseslanlior : si,
, \ *
inquam, causis omnibus anleceliil, generationi
\ , .
ilidcm anlecellel. Neque enim aul ab allera na ' ,
t u r a , u l essel, accepit, aul illud ipse sibi con .
lulit.
. ,
9 8 5 ^
^'
esset, minime
oonlulil, non propter ullam nalurae imbecillitatem, , sed quod causa sil omni superior, quis subsUien *
lem iialuram ab ea quae eubsistenlera produxeril,
nibil in subslauiia discrimiois habere fatebitur, ,
cum ejusmodi subuiglenlia generalionem ooinem
;
excludatf
'.
IV. Si perpeluo ac sine ullo One Deus in ingenita nalura persislii, ac si genila sol>oles sine ullo , \ ,
fine genila esl, prava illa de bomoousio et bomoe- \
. "
ouftio sententia profligabilur. Cum illud inlcrim
.
in ulriueque naturae dignitate remaneat, ut, quod
ad subslanliaro ailinet, coinparari inler se nequeanl.
V. Si ingenilus substanlia Dcus est, quod ge'. ,
nituni est non dUlraclione quadam subslanliae ge- D , '
mltim est, sed ab subslanlia, a qua productuin
. \
esl, manavit. Quippe eamdem subsianliam genilam
\
himul et ingenitam essc, nulla cum pielate conjun.
cla ratio palilur.
V I . Si genitum esl illud ipsuni, quod est ingcni ,
tuni, quid eliam proliibet, quod genilum esl, ingeni ;
tum fuisse? Siquidem nalura oinnis ad i d , quod
.
cognalum sibi est, magis quam ad alienum peregrinumque festinal.
'. ,
V I I . Si tolus non esl ingenilus Deus, nibil esl
.
qiod obslel, quomimis secundum substanliam gea m
T e r
s i
Sl
u l
* Cor. .
537
ADVERSIIS ILEKESES L I B . I I I . . I . -
ILERES. L X X V I .
558
, , nueril. Sin tolus ingcnilus esl, non est eccnnoum

.
substanliam generaiione dislraclus, sed cx subsiantia sua genilam illam a se sobolem produxit.
'. \ ,
VIII. Si ingenitus Deus lotus esl genitali vi prse , d i l u s , quod genitum est secundum subslanliani,
, ' .
non est geiiilum, cum loli illius substaniiae non ul
generelur, eed ut generet, insitum s i t .
'.
, ,
.
I X . Quod si in aliam formani commuiala Dei

eubstantia soboles dicilur, non erit illa ipsa Dei
eubslantia mutaiionis expers, cum propria Filii
condilio mulatione conetiluta sit.
. , \
,
.
X . Quod si divina substantia mutationis est

omnis expers, et generatione superior, quidquid
ad Filium pertinet, sola dunlaxat appellalione protilebimur.
'. X I . Si in ingenito Deo genila soboles, velut se, \uxk , mine quodam, coniinebatur, posl generalionem
, . , aliqua re extrinsecus assumpta, conGrraaia corro , * . borataque fuerit. Quamobrem non ex iis quae gene*
, - ralione sortilus eet, sed ex 9 2 6 asciiitiis iilis
babet Filius, ut perfeclus absolulusque sit. Nam
,
qua3cunque naluraliier accessionem aliquam ca.
p i u n t , dlpotc ex tllis ipsie conslilula, perfccli nomen diversa quadam ratione solenl admitlere.
X I I . Si perfecta i n ingenilo genila soboles erat,
'. ,
genila soboles est non ex iis, qiue cum ab iogeniio
, .
gigneretur obtinuil. Nam genita natura in ingenita

substanlia ease non potest; esael enim siraul idem
* , .
ei non esaet. Nain quod genitum esl, ingenUum
, \
, \ - C non est, et quod ingenitum est, genilum nou fuit.
Qtiippe dissimilem aliquam Deo partem affiogefe,
.
maledicti in divinum Numen ac coniumelia epetiem prefert.
&1. Si ingenita natura praeditus Deus omai .
, , potens genilae nature condilionem in sese non
, , agnoscil; Filius vero, genitam naluram babens,
, ejusmodi se, qualis esl, agnoacit, nonne tota illa
, , consubstantialis ratio meadax est ac falsa, cum
alier ingcnituin seee, geniium alier agnoscal ?
;
XIV. Si ingeniti vox Dei substamiam ininimc
'.
, ' signittcat, ged incomparabile illud nomen ab hamanis ingeniie exoogitalum e*t, Deue ob islud
,
, ipsum ingeniti commenttim iis, qui repererint, graliae debilor est, cum tauto nomini respondeoteni
.
D excellenliani in essenlia sua non babeat.
XV. Si ingenili condilio Deo extrinsecus aflin*. ,
\ - gitur, qui affingunl ei ipsi, cui aflingitur, anlecelluni, cum presianlius, quain nalura paiiaiur, ci
, nomen auribuant.
.
X V I . Si ingenita natura generalioni roinime cc1<7' ,
' . , dil, habemus, quod volumus. Sin generalioni cedat,
gencrationis affectiones divinae subslanliac prae .
siabuiit.
X V I I . Si gcnita sobolcs natura ob generanlem
'. ,
immutabilis c s l , quod ingenilura esl, subsianlia
, quaedain imimilabilis esl, non arbilrio, aut volun, , .
lale cujusquam , . scd insUa quadam subslanliac
dignilale.
XVII! Si ingeniii vox subslaiiliam cxprimil,
'. \ , -
8.
559
540
inerilo ab genili substanlia veUit membrum divi- . ,

sionis opposiUini discernilur. Sin aulcm nibil oin~
nino vocabulum illud ingeiiiti significat, multo
.
niinus gcniti vox aliquid cxprimit. Nibil aulcm
;
quomodo nibilo in divisione respondebit ?
,
W . XIX. Quod si ipsa ingeniti promintiatio 927
, pronunliationt geniti opponitur, cum secundum
pronunlialionem gileuiiuin subsequalur, Chrislia- , \ ,
norum spcs modocxsistel, modo esse desinel, in
diversa pronuntiatione posita; non iu naiurts, quae , * , .
ita sese babeant, quemadmodum nouiinum ipsa
8'ignificauo declarat.
'.
XX. Si ingenitum nibil ad subslantiae dignila , tom amplius coufert, quam gcnitum, Filius sola
, vocabuli promintiationc stiperatus praslanliores
scee appellanlcs ipsos agnoscel ; non eum, qui ip- ,
\ .
sius Dcus ap|>cllatur, ct Palcr.
'. \
X X I . Si ingeniia subslanlia generalioni prcestat,
, , \
insitam in sese babens cxellemiam, suaple natura
. , ,
ingenita cst subslanlia. Neqtie enim cui libilum
, ' .
est, pro co qtiod libilum cst, geiierationi anlecellit,
, \
scd quod ila nalura coniparaius esl. Quare cum
' ,
Deus per sesc ingemia sit subsianlia, ralioni nulli
\
permiuil, sibi ut gcnerationem affingal ; sed inquisitionem omnem ac ratiocinalionem ad res gcniias .
amandal ac rejicit.
'. \
X X I I . Si ingeniti vox privaiionem in Deo signiiW
cat, neque qitidquam omniiio eit ingenitnm, quae- ,
nam ratio ab eo, qnod non cst, nibil poseit au- ; ferre? Sin exsistene quidpiam sonat, quis ab eo C ,
qnod esl, idipeiim quod eat, boc est ipsura a - ;
meiipeo socernat ?
\ ,
X X I I I . Cum privaliones ablationes eint affectionum, quod in Deo est ingenitum, vel affectimiis ,
privalio est, vcl aflectio privationi contrarla. Igi- . ' ,
tur 8i affeclionis privatio est, quomodo id qnod
;
non incst Deo laaquam Insii iribuitur ?
'. \ , X X I V . At ei affectio quaedam est ingenilum, ge , ' , nitam eubstanliam exsistcre ante, ac velul subslerni necesse est, ut aflfeclione illa ad eam accc- , .
dente, ingenila nominetur.
'. ,
XXV. Si Tcro genita substaotia iitgentae parti , .
ccps fiiil, affcciionis jaclura facla condilionem
,
amisit ingeniti. Quare substantia quidem genita
.
fueril, ingenilum aulem affectio.
KC7'. \ ,
X X V I . Quod si genita soboles transilum quemdam significat, non dubium eet aflectioncm indi- , ,
,
carc certam, sive Iquadam e subetantia mutalione
.
couformnla sit, sive hoc ipsum est genita soboles,
qtiod dicitur.
\ , \ ,
XXVII. Si tam ingenilum, quam genitum affeciio
sit; substantise quidem affectionibus priores ; affe- ,
, \ , ctiones porro 928
substanliis posteriores, sic
.
iisdem anleponendae fuerint.
'.
XXVIII. Si ingenituin genili causa est, eique
, *,
confert ut cxsislat; genitum vcro causam ipsain
, \
subsianttx su32 nolionc comprehendcns, substan1
u t
* F . \ .
* Vidc infra in Rcfiilal. 2i.
5ii
ADVERSUS IMSRESES LIR. I I I . . h ILERES. L X X V I .
512
, * , tiam ipsam, noti affeciionem exprimat^cum i n : ,

gcnila nalura nihtl ipsa secum includai, nouue
* ;
"
subsiaiilia poiius quaiu aiTeclio quaedam dcbet
videri?
\ ,
, , ;
, , ,
, ,
,

,
.
XXIX. Si snbstanlia omnis ingenita sit, cujosmodi est omnipotenlis Oef, quid atlinet hanc quidem passkmibus obnoxiara, illani vero earumdem
expertcm dicere ? Quod si quadam ingenita: nalune
sorte ac conditione, quantitatis, et qualHatia, et,
ut uno verbo dtcam, mulalionis omnis expers altara esl, altera vero passiones admiltit, et nibilomtnus eklem immuiabtlitas esi concessa, necease
est ut quae commemuratis bisce naiuris insunt, aut
casu quodam forlutto accidisse dicantur, aut, quod
coueentaaeum eai, eau> ipsam qeidem qua agii, ingenitam; qua vero patitur ac mutatur, geititam
appeUeeix*.
'. X X X Si genitae naturae causa est ingenila, i n , * gcnitum vero, quod principium dicitur, nihil omnino sil, quinam polest id quodnihil est eju3,quod
;
productum est, esse priiicipium ?
X X X I . St ingeniiuni privatio quaedam est; eat
'. ,
autetn
privatio affeclionis amissio, amissio porro
, ,
penitus
e medio tollitur, aul in alienim commuta ' tur, quonam pacto affeelione illa iranseunte, aut

pereunte, boc est ingeniti appettalione Dei substan;
tia cogiiominabilur ?
X X X I I . Si ingenitum privalionem, qua3 Deo non
. , , inest, signiiicat, cur ingenilum csse, genilum vero
non esse dicimus?
;
X X X I I I . Si ingenilum nuda in Deo esl appellalio,
\

adeo ut supra creatarum rerurn omnium conditio
C em sola pronunliatio divinam siibstantiam cxtol

laf, consequens est bominum pronuntialionem om
nipotenlis Dei subslantia praestantiorem videri:
,
qusR quidem ipsam incomparabilis excellentia digni.
taiis exornet.
XXXIV. Si cumeo omni, quod gcnilnni est,im'. ,
, plicala est, cl conjuncta causse nolio, causa vero
est, Ingenita nalura, cum ingenittim dicimus,
, ' .
non causam aliquam, sed subslantiam exprimimus.
9 2 9 XXXV. Si quidquid productum cst, ab al\ \ ,
* * lero produclum esl, ingenita vero bypostasis nec
a se ipsa, nec ab alia producla est, ingenili vocabulo
.
substantia ipsa significelur oportet
. ^ XXXVI. Si ingeroli subetanlia, unquam causa,
,
ingenila hypostasis declaralur, qua; pra3 oinni cau , \ , sarum geuere immuiabililaie pradila est, cadem
, per sese subslantia incomparabilis est, non velutc
, \ .
exlrinsecus ascitam qualilalem illam p r se f o .
\ .
rens, nibil ul ad tpsaia possil accedere, sed id ex>
sesc babel, uti nihil cum ipsa conferri, aul ad eant
accedere possH. Unde et per scniel esl ingcnila..
'. ,
, \
.
1
7P* .
X X X V I I . Si omnipotens Deus nalurain omnem

cxcellil, eo ipso quod ingeniliis est, excellii. Qua
proprktas causa esi gcmtis omnibus stabi)ita4pia
S. EPIPHANII
544
conslantiamque Iribuens. Sin aiitem ingcnitum stib- ,
stanliam non exprimit, a quo landcm gcnWaruni ;
rerum nalura seipeam u i conservet accipiet?
XXXVUI. Si nibil eorum, quac visum eiTngiunt,
'. Ei seuielipso sativa quadam vi prius eel, alque deO- , , nita nalurae sorte coolinetur : qui fieri polesl, ut
iiigenilus Deus, ab omni sortitione liber, suam ipsius , ,
subslanliara modo in genita sobole iiifciioris cujusdaui ac sccundae condilionis, modo in ingenilo , ;
primari esse vidcat, ila ut prioris insit ac posle1 ioris ordo ?
XXXIX. Si in ingenila nalura perseverat Deirs,
'. ,
delrabendum hoc illi est, ul generari se, atque i u - \ .
gcnitum essc cognoscat. Quod si iili delur, ul pcr
\
gcuilt ingenilique condilionem illius ualura iradu- ,
calur, substanliam ipsc suam ignorat, cuni ab ulra- \ que, genili sciiicel alque ingeniti, qualilale distra.
batur.
X L . Si vero genitum conditionis ingcnili parti'. \
cepe est, el in genili nalura perpcluo manel, nc, cesse esl, ul se imperlecta in nalura conslilulum
, ,
essc cognoscal, et illam ingenili communionein
.
ignorel. Neque cnim idem de seipso et ingcniue \
subsiantiae et gcniiae nodliam iiiformare pulesl.
\ .
X L I . Si ingeniii proprielas levis est ac minimi
'.
facicnda, quod in mutalioiiem proclivis sit, iminu ,
labilis subslanlia naturae quxdam dtgnitas eat, cum
,
ingenita substantia omnium confessionc causis
.
ooinibus antecellat.
X L l l . Si ingenitum causam nullam penitus babei, ^
M B \ ,
.
sintque ingenila complura, 930 immutabili nalura
,
conalabunt. Neque enim velul altributa communis
cujuadam ac peculiaris naiura3 condilionc parti- , , .
cepsque facta, allera molita est, allera producta.
'. \ ,
. Si substanlia omnis ingenila cst, nibil a
se invicem hac ex parte different, quod neutra do- .
minalioni subjecta sit alterius. Quare quinam af- , ,
^
firmari polest, mulari unam, alleram mulare, c u n
;
Deo miniine permillanl, ut ex nulla subjecta substantia producat.
'. \* ,
XLIY. Si omnis subslantia ingenila est, pcrinde
.
et nulla variabiiis est. Quod si variari nattira non
, \
polcsl, agere ac pali, ad fortuiium quemdain ca.
suin referenda sunt.
'. \
XLV. Quod si mulla sint ingenita el invariabilia, D
, .
nullo certo a se invicem nuinero discrcpabunt. Nc , ,
que enira comprchendi numero polerunl, quae vel
* ,
absolute, vel aliqua ex parte differanl; cum differeulia omnis determinatae causae in ingentta naiu[] .
ra vclut allribulam sorlem signiGcel.
X L V l . Si [verba] ingenilus el Deus pro uno
MCf. \
codetnque sumanlur, ingenitus ingenilum genuit.
, .
Sin diversum quiddam, ingenili ac Oei vocabula,
, , '
declarant, ncquaquam absurdum est, Deum a Deo
, ^
genit m esse, cum ulcrque ab ingcnila substantia
,
origincm duxeril.
X L V l l . Si anle Deum nihil omnino fuit, uli rc1
Gor. .
Cor. cl .
'. ,
* . .
545
AOTERSUS ILERESES LIB. I I I . . I . ILERES. L X X V I .
546
, , vera nihil exslilit, Deus et ingenilum idcm plane
. significant, cum genita soboles ingenilum non ad niiilal. Undc cum Deo ac Palre suo sinnii appel.
lari sese non palilur.
\ ^^ Deus ille, qui a nullo alio genitus est, quique
, - solus verus Deus ab Jesn Chrisio, qui ab co mis\ , - sus crat, appellalus esl, Cbrislo, inquani, qui rc , \ vera anle saecula omuia exsiilil, eslquc sinedubio
, , genita subsiantia, sanos vos, sauasque el incolu , ' mes ab impielaie cuslodiai, in Cbrislo Jesu Do \ \ mino noslro: per quein omnts gloria Palri ei nunc
. .
et semper, et in sscula sseculorum. Amen.
\.
Haclenus Aetii opusculuro.
\
Hoc igitur perniciosissimarura Aetii eentenlia , , " r u m , quarumad uos parliculae quaedam pervene . runt, principium esl nostra hac disputatione refel \ , lendura; ferunt enhn Ireceata ai) illo conscripta
. 931 capilula istorum similia, ac contumeliis divi , nuni in Numen referta. Hic autem perinde ac si quig
emorlui cujusdara ac pulrefacii serpenlie peritus
, - ac sludiosus arlifex refiquias atque ossa legerit,
, \ , <> - tta pestifera illius doctrinae partem, quam ad bo , , mines decipiendog scripto illo suo ad quosdam daio
\ \ - commisii, ac de eo lanquaro egregio aliquo opere

gloriatur, hujus, inquam, partem lucubralitiftciila
iila conlinet, cujus initiura descripsimus. Quibus
' , ,
de caueis ei nos ex Scripluris sacris divina quae, - dam alque eflkacissima remedia ab ioitio ad finem
usque collegimus, ex quibus antidotum quoddam
confecinius in eorum gratiam, qui ab illias veneno
*
ac peste curari voluerit. Ac singulorum propeinodum verborum ex syllogisticis illis capilulis confii
tationem istiueraodi subjecimus:
1
Aetii AnomaH prasfatio.

'Aer/ .
C

Quoniam perseculionis illius temporc, quam oon , - tra nos lemporarii quidani homincs cxcitarunt,
\ nonnulli ex iis quos diximus, inler alia multa, opu \ sculum quoddaro privatira a nobis elucubralum de
, \ ingenito Deo ac genito subripienles, plcrisque ad , , dilis, aul delractis, inlerpolatum ac depravalum
, ediderunl, perturbata insuper ordlnis serie; atque
illud idem poslea litterarum quidam ad nos studio sus aitulil, necesse babui, utpole illius auclor, re , \ - ceusitum ac repurgalum opus islud ad vos iniltere,
, quicunque pietalis atbletse ulriusque sexus estis, ut
, '
iulelligalis nihil non in eo ex sacrarum LiUeraruui
\ - germano esse senu prolatum. Gujus.quidem pra \ > sidio eos omnes, qui contradicere voluerint, paucis

D quibusdam breviter objectis, prohiberc poleritis,
,
ne de ingenito Deo ac genilo sermonem impudcn
\ ,
ter inslituant, ac temporarios illos in primis, quos
\
atligi : porro baec dispulalionis capila versuum in
.
modum ita digessimus, u l et objecliones alias ex
aliis et quseslionum dissoluliones necteremus : quo et ad comprehendendum faciliora et planiora, quiiMis utimur, argrimenta vobis essent: ab ingenito vero Deo disputandi inilium fecimus.
1
Confutatio.
A \
-
Tuam iHam ex dialeclicorum et disputandi

arlificum oiBcina profedam vanam el insoleuUiio
. .
* . .
8. IIANIl
orationem, sic ad rerbum 932 relellam, nullam } , ,

ut cx "mfinitis iHis diciiouibus majorem minoremve , \
praeiereundo dissimulem. Ac primum quod ad l u ^. \ \
faciionis athleias viros ac feminas scribis, tempo- \
rarios quosdam opnsculi Hlitis, qnod prae manibus
babebas, el in quo rem oninem inlerrogationibus
comprehenderas, partem subripuisse, vel cx hoc \ ,
ipso luo scripto convinci poles, ad lcipsum potias, ,
, . *
discipulosque tuos, tie rrroris socios appellem, no
men islud pertinere. Etenim sacrosancia Dei ftdcs \ \ \, \
ac religio, cam ab inilio aique ab tiltitna vettistate , \, \
exsiitil, licet non obsolescat aut invetereuir un- , \ ,
quam, tum pcrpetuo stal, solidissimo fundamento . , *
nixa : eujus Dominus exlra tempns omne conslilu- ' , \
tus est. Qtiocirca neque ipsa tempori subjacet, sed \ .
cum angelis versalur assidue, eanctosque per sin- ' ^ , \ , \1
gulas generaliones exornal. Tu vero temporarius ,
mtrtlo magtg appellandus ee, qui el in errorein ab- .
ductus es, et fasln arrogantiaque dislenins, el gre- , ,
gis lui pcctides passim per dumis ac eptnig eoiisiia , ,
. ,
pascua propulisii. Nenio enim eadera tecum ex ve ,
teribus sensii, A e l i , temporarios scriplis tuia
lacessens, leiiiporarius ac recens ipse. Sed in ipso \ , statim operis adilu, cutn tt lucubraliunculam <fo ,
ingentto Deo ac geniio gcripsisse narras, adeo i l
luslri prfocipio (ut tam inusilaU novorum voca- ,
bulorum Hcenlia commeinoranda, tuara omnera illam disputatiooero ludibrio iradueam), summan
boniines in adiniraiionem adduxigli.
I I . gcquis esi vero Chrisdaiiorum omnium, qul
1Y.
aalularem Dei doclrinara obtinent, qui bac ipsa de relicla conficiis luis fabulis ac nugis inductus ,
,
seterno Deo ejusque Spirilu saucto neglecto, ad
, \ , \
iuas parles irausire malil, ac de genito Deo dispu- \ , \ \
tantem audial, ul et ipse inter slullos numerelur, , ,
et crcaluram loco Crealoris adorare condiscat, qui
est benediclus in sacula. men *? Nos eniin crea- , kortr

.
lum nou babcmus Demn, aut faclum, sed increa';
,
lum, et a nullo condiluin, a Patre vcro sine initio , * \ ,
ullo ac lempore geniUim. Quidquid in bac gcnili \ . voce caluniniae slruxeris, et ambigue usurparis, , eam abs le dictfonem non admillam, lamelsi ne ila
, ,
quidcm accipias, ul Patre inferior factus e&se tH- , catur :933
enim esptnis colligunl uva$ ne- .
,
que ex iribulis ficus, neque ab eo qui errorem se- *
.
cutus est, sanum ac sincerum dogma proficisci
potest. Quare Dominus ipse silenlium dseinonibua i n d i x i t , qui se Chrislum esse falebantur . Quod . '
, aulem ad sacrarum Lillerarum senientiam exaciain
;
esso libelium illuin asseris, dic, amabo le, qua?nain
, . ''
divina? Scriplurae pars factum Detim adorandtim
*
essc docuerit? Quod cnim ingenitus silDeus, dubi , \
tal nemo. Ac laiuelsi nomin&tini illud in Scripturis
\ \
expressum non fuerit, nibiloininus u l de Deo con. , slanter ita cogitemus ac profilcamur, cum recta
piaqueratio, tum prudenlia ipsa pcrsuadct. Addis \ ,
,
vero, quo athlelae illi tui, vel erroris polius socii,

tacilias intelligaot, quemadmodum brevi aique ex%
Rom. , 25.
Mauh. , 16; Luc. , 41.
* Cor. .
549
ADVERSUS IliERESES LIB I I I . . I . -
IliERES. L t X V I .
5K0
. - pedita oralione unicuique objectioni rcspondeaiii

\ ,
versuum more lc singula capila digcssisse. Quam ,
obrem bacc ipsa lua, ul quidein ex slinias, (irmis*
,
sima, scd sophisiica argumcnla, quae ad confuUndos prseslantiores .quosque claborasli, ul os luum
\ , , superbe contra verilatem extolleres, bac nos, in
quam, viles el idioiar, neque cx primariorum illo, , runi numcro, sed plerisque, qui in sancla l)ei
\ .
Kcclesia ceosentur, inferiores, refulare; u l dixiaius, aggiediniur, ac luara illam inconditam abjeclissima i.que loquacilatem rcfellere.
I I I . Sed adversus tuum illud prooemium bactenus
. \
dipputalum est. Yenio nunc ad illud tuorum capi .
tum priiicipjum, quod ubi proposuero, adversus
,
unamquamque voccm et captil suam refulationem
\ e sacris Litieris, ac recla ratione depromplam, hoc
,
esl logicarum omuium tuarum qusestionum dis ^ \
* solulioncm opponam. U l cum Dei scrvi, iidemqtie
, , \ veriores alhleke, ex iis noslrts quam absurda sit
, , doclrina lua didiccrinl, irrideanl, cl illud usurpent:
Superbia cordis tui hcec tibi fecit. Tu enim dixisli
.

hac in cogitalione tua: Ascendam incoelum, et snpra
stellas cali ponam thronum meum. Sedebo in mor.le
,
. excelso supra montes arduos. ad aquilonem asccndam ftipra nubes, el ero *imili$ Allissimo. Nunc tero
*'
ad biferos descendes, ad fundamenla terrw*,ctc.
.
%6\, , \ .
934
INCIPJUNT
CAPlT.i.
I . Si iugonilus Deus polest quod genitum est inge ' .

.
( Z nilura facere.
Confutatio I .
'.
In primis csse aliquid, quod Dcus facere ncqueat,

, \ iii:p'uin est cogitare, et quidem aliquid est dun , ' taxal, quod Deum minime deceat: non quod ad illud
faciendum satis virium non habeat, sed quod m&* ,
lilia verbi gralia, Deum, cui nihil impossibile est,

mininie deceal; co quod malum omne divinae illius
, \ .
ac poteiUissimse bonilali, ipsiquc adeo, qui bonus
esi, impossibile sit.
Praeterea : Si quod faclum ac genitum est, inge\ *
, nilum reddi facto ipso bonum judicarel Dcus, uequo
' tamen islud boni bene perficere posset, lum demum
\ , - prapotens Hle Deus viribus destituius esse videre, !. t u r ; qui quod prsestantius est moliri cupiens, ne, quaquam posscl assequi. Yerum cum el quod inge
nilum est, bonum sit, el quod genituni est, suo in
,
ordine bene sit genitum, quoniam genitarum rerum
, * ,
conditio bona est, et a bono Deo profecla, ncc
I ,
aliter ab eo ipso judicalur, nunquam ille quod prsc
. \
clare genitum est, ingenitum facere volel: quando-j(
\ ,
1

,
, .
, .
, ,
1
Isa. xiv, 13-15.
quidem ita se rem habere bonum esse, idem ille

persuasum babet. Quamobrein cum boni conditio
nullo modo mulclur, non quod id illi irapossibile
sit, sed quod benc ad eum modum conslitula sit,
bonus ulique facius a nullo Deus est, bona iiidem,
quae ab eo sunt in ordine suo facta, tametsi ingcniti appcllatione careant. Non eniro crealos deos
5.
531
55*
coudidit, ut altenim oura altero compnralnni appel- , *,

lationc ipsa supcrioris supra infcriorcm excellen- , *
liam, quae nulla appcllalione coroprebendi potesl, , \
obscurel et exstinguat. Nam siDeus alter a nullo .
factns, aller faclus esi, cum nulia sit inter naturas *,
commuuio, fleri non poiest, ut secimduro naturam
nomiiiis illius dignilatem communem habeai, nisi . *
forte abusione quadam et gratia, boc est parlici- , , , \
palione quadam, fieri dicalur, ut ejusmodi beneficio .
inferiorcm dives aOiciat. Nam ille quidcm sibi nun- , ,
quam superioris nomen imposueril, ut qui se ab illa ; , , ,
naturae dignitate appellationeque alienum prorsus ,
intelligat. Sane illud, Aeti, merito tibi aliquis ob- ; , ,
jeceril: Deu$ erat Yerbum , neque Yerbuin Deus ,
, \ . \ ,
faclura esl. Quinam vero nobilissimam appellationein
1
nalura sibi vindicabil, aul aequabitur Patri, si qnid , ,

.
ad Ghristt dignitatera accesserit ? 935
\
quanani ratione amputari polerit, Deus erat, cum
vox, eral, nullum vel levissimam lemporis divisionem , \
admillat Proinde scire le illud oportet, Deum i i i i - .
lio carenlem, et a nullo factum similem sibi Deum ,
a seipso genuisse adeoque in oninibus a&qualem. ,
Quem quidcm niinime creasse dicitur, ne, si creatus , * , * \
esset ideoque dissiinilis foret, diversilate, varie- , \, \ , \
,
lateque sua Dei appellationem e medio tolleret.
*
Eteuim fieri non potest, ut qui generat dissimilem
sui inaequalemque producat, aut ut genitus gene- ,
rantis sit dissimiiis. Quocirca naluralcm ulriusque , \
iikutitatem relinei id, quod evangelico testimomo , ferlur, in quo ita scripnim esl: Omnia qum Patris C .
sunt mea suni*, hoc est, Deus esl Paier, ego itidera Deus; vila est Pater, ego eliani v i i a ; et caHera
omnl quae Palri, Filio el Spirilui sancio in uua divinilale coiivenhint, cum nihil sil in Trinitale diversum, su inanifesle nobis subsistentis sine ullo initio ac tempore, paterni Verbi ac similiicr subsisienlti
Spiriiuft sancli, qui ex Paire Filiique propriis orilur, petfecta nobis oblata cognitio sii alque
omni ralione firmata.
A u l
l , , U ( l
1 CAPUT I I .
Si unigenitus Deus causa est omni praestantior,
eiiteliam generatione ipsa praeslanlior. Si, inquam,
causis omnibus anlecellil, generalioni identidem
anlecellet. Neque enim aut ab altera naiura ut esset
accepit, aut iilud ipse sibi contulit.
AETIOT IV.

, \ .
\ , \ .
' ,
.
Confutalio I I .
Si ingenilus causa csl omni prseslanlior, ab ipso

porro genitus baud illo digne geuilusest, nec aequalis, et tamen excellcnti illa Palris appellalione continelur, stimniam genilori gcnitus ignominiam affcrl, qui allcrius, quam creaiae res caeterae, nominis
digniiaie gaudeat, neque ut caelcra illa, quae facta
SHIII, condilori suo cultum el honore.n adhibeat.
Nam alia quidem, quae exlra illum sunl, condilori
suo decus honoremquc Iributiul; cui nec xqualia
sunt, nec eadem cum illo appellatione censentur,
sed scrvilis conditionis sunt, alque ad Creatoris
gloriam producta: quo nimirum e i illustribus illis,
et egregiis ejus qui illustribus bisce rebus condiiis
superior est, dignilalem excellenliamqite proportione quadam contemplemur. 936
i
Joan. , 1. Joan. , 15.
. .
A t
v e r o
a l l e r
*.

, ,
\
- \ ^
\
m %
,
, \
.
, ,
,
,
, \
,
-
ADVERSUS HiERESES LIB. I I / . . I . I I J E R E S . L X X V I .
554
, * ' nec communi osBierorum appellatione contiiu*, - lur, et pro eo quotl excellenti ilti consubsianiialig
, est, (jusmodt dignilatc prstdilus est, u l in codem
. , cum illo ordine collocelur, si quam babeat ab exi~
\ , mio illo pra?stanlique varielatem, nccesse csl ul
, ' , de ejusdem diguitale aliquid immiuual, boc ipso
, \ , quod excellenlissimi illius in genito splendoris coin , munio varielalis aliquid ac diversilalis habeat.
, ' ' Quare siinilem iltum e simili, et sequalem ex sequali
fetum, non pro caplu corporea? alicujus intelligenliae
, \ Chrisiiana Ode concipimus, sed tanquam Deum ex
, Deo, lumen de lumine, ac Yerbum Patris subsistens,
, , adeo ul exccllenlis illius inlerim atque eximii gloria
, salva integraque relinealur, boc ipso quod illc sui
, , . \ ipsius mininie principium asseritur, sed aequalem
, i b i sobolem purissima et incomprebensibili gub , stantia consubstantialique modo, boc est subslan, , * tia et hypostasi prseditum produxisse Filium: qui
* * quidem non animse expers illius imago sit, sed pa , ternum genus exprimal, ut Scriptura lcstatur, quae
\ , genltum Filium sequalem genitori constiluit. Imago,
, \ , inquil, invisibilis DeiAcneqttis
imaginis notio \ \ . \ em ab identitale ipsa differre crederet, ipsemet
, , Paler, uii nos certo dirigeret, ante prolaiam illam
* * senlenliam ita locuhis est: Faciamus hominem ad
, imaginem nostram et ad simititudinemIn quo nun
\ seipsum a Filio discrevit, sed similem vocem, et
, , ad duos pertinentem usurpare voluit, Faciamus
hominem: qua duos exprimeret, seipsum videlicel
\ ,
. * . - ac Filium, aut insuper etSpirilurn sanctum. Atque
ut imaginis aequalitaiem oslenderet, diversa duo
, , , vocabula inserere noluit; sed unicaiu dunuxat
\
coramemoravit imaginem nostram autem ea voce,
* 0
q u ad duos speclaret, prolulit. Porro creatum ho , \
minem non ad unius imaginctn expressum, sed ain *
borum similitudinis et aequalitatis efligiem esse
\
significavit, ut illud aperlc declararel, quidquid
\ , \ , \
, \ - excelientiae est, in Palre, Filio ac Spiritu sanclo
idera alque unum esse, nequevarium ac multiplex.
.
Spirilus
sanctus accepil, aut in alteram naluram
Non enim aut ab altera nalora Patcr, Filius et
nalure dignitalisque s u communionem translulit; neque velut seclione quadain, aut proQuvio divinae
illi natura varietatem atlulit unigeniti Filii Sptritusque sancti productio. Sed quemadmodum ab
inilio praeslantissima illa nalura a 937
^
creatave semper exstitit : ita semper prastantissimam ex seipsa sobolem una cum sancto Spiritu, sine ulla diversilale produxisse nobis apcrtissime
prxdicavit.
s
n u
f a c t a
)
AETIOT P .
,
,

,
;
AETII CAPUT I I I .
Jam vero si ipse sibi niinime ut essel conlulil,
non propter ullam nalurae imbecillilalein. sed quod
causa sil omni superior, quis productam nattiram
ab ea, qiueproduxerit, nibil in substaulia discrimiuis
babere falebilur, cura ejusmodi substanlia gencrationeiu omnem excludal?
' .
Confulalio III.
'. , , , ,
-
-
I . Mullo tu, Aeti, consullius facercs, si superioribus ac cccleslibus rebus intenlus, et iofelicilatem tuam agnosccns, temerariae mentis insignem
illam impielalem compesceres, ne el nos ipsi, velut
C o l . , 15. * Gen. , 26.

PATROL. GR. X L H .
18
555
S.
556
iisdeni furiis percilij tanlae audaciae succubuisse , \

videaiuur, sed tibi polius ac nobis ipsis quaepielaii
.
sunt couseulanea consuluisse. Ciiin enim neces-
eariis in rebus, ac Deo conveuieiilibus dissimitem

liunc et inxqtialein ei qtiem genuil consiiluas,
*.
idque magno sane errore, sed falsa quadam pietatis
specie confingere videare, in hoc ipso lamen, quod
. \
Deo indignissimuni esl, iis quae divinilalem ejus
\
niinimc decent, simileui pradicas. ln primis eiiim
; ", \ , \
in tam alias de Deo cugilalioncs sese coiumUlere . , *
impielalis veL furiosae polius mciitis ille fructus
, * ,
*st. Nam cum bac usurpas: Sui ipsius esse cau- . ,
sain; aul, Ipse sibi ut cssol conlulisse; utraque illa
\ \ , , \,
. pessiiua suspicione lcinetipsum confixisti; C U I I I id
, . \ *
de Deo veltit palpando ac leniando perqtiisisli:
.
qiiemadiiiodtiin fu r i t , utruiiinaiii semper exalilciil, ^ , \ , \
ac nuiu sibi ipsi u l csset Iribuerit, an casu illud
\ , \ , \ .
olilinuerit. Equidem non sine melu quodam t t
\ borrorc meipsiim luum ad illud pessimuin argu- , , ,
iiieutuin accominodo. Fac itaque iuodum, si polcs,
*
ut el ipsi facere possimus, quibus idoneuin illud
\
ac religiosuiu videtur, Deum sempcr inlelligere ac
, \
semper illum exsiilisse credcre. In quo quidem
*
slolide loculus ac ratiocinalus, quasi Deo bonoreiu
,
iiiaxiniiim baberes, dixisli nec ipsum sibi ut esset
,
contukisse. Veruiu siquidem, ut in*liluis, a d i , \ .
ftionibus et syllogUmis pend<H fidei salus, 9 3 8 ,
tpiae in iuftmis niiserrimisquc corporibus siniilc .
idiquid ejns, quod narras, invenii polesl), ncc
' * trealarum qitidem reruin ulla suinielip&ius causa Q ,
est, aut a seipsa u l essel obtinuil, idque, si a be. ,
sliis ad bomincs, ct ab iis ad angclos progredi
\ , , , .
voluei is, verum essc compcries. Nibil enim eoruui,
* quae facla suui, sibi ul exsislcret concesstt, scd ab
co solo, quod esl, exsislendi initiuni accepil. Quam- , ,
,
obrcm cave cjusmodi ralioiubua, quibtis argute con ,
ciudcre tele pulas, ad id quod majus ac prseslan . *
lius csi, pracler naliiram le ac violenter exlcndas.
\, \ \ , ,
Hoc eniui si fcceris, omnino viribits defeclus cxci\ , **
des. Quaudoquidein unicus Dei Filius aequalts est
,
ac siinilis Deo Patri, licel boc dignitatis babeat, ut
.
ab co produclus sil ac genilus. Nibil eniin lioc ipsurn
ab xqualilale Patris abliorrebit, uti nec a siiuililudine. Nam nibil eorum quae facta sunt, sibi ut
cssel conlulit; queinadiuodum praBslantissimus illc, alque omni ex parle perfeclus ab nullo iiiiltuiu olim
habuil, eo quod nunquam ese coeperil. Semper enim exslilil exsislilquc seinper, lamclsi in idetttilaie maneat, neque sibi u l esset tribuerit. In quo nou ambigua3 voces quaerendae s u n l , sed sincera
ac pielali consentanea adbibeuda consideratio.
I I . Praeterea, cum sic ipse dispules : Quodsi D B \ , \
ipse sibi ut esset minime tribueril, non propter
, uliam naturae imbecillitatem, sed quod sil onini
, *
causa auperior; velim et ipse illad inldligas: non
\ ;,
ad imbecillitatem ullam Filii nomen perlinere, scd
, eo potius, quod cum genitore pariier conveniens
.
sibi consubstanlialis decus obtincal. Quoniam sicut
,
Patrem in primis decet causam omnem excellcre :
, \
ila unico Dei Filio, et ab uno Patre cum uno Spi-
titu sanclo procedcnti una eademque divinitas con, ,
4
F. .
* F. .
* Log. .
APVERSUS HiERESES LIB. I I I .
TOlt.
1. -
HJERES. L X I V I .
55S
TS , venit, quae nullam sui causam admitlat, non ob

&ullam imbecillilatem, sed quod \\s oronibus, qiue ex
\ , \ nihilo facta sunt, aniecellat. Nimtrum una divinita9
? \ \ est, quae sub nna Trinilatls appellatione nume , \ ratur, et in Palris, Filii ac Spirilus sancli noini , nibus, quibus velot singulari aliquo sigillo firma , mur, iis qui baptisnoo initianlur preedicari solel;
\ . "
ac denique nibil a seipsa diversum coniinct, cum
,
a veriiate profccta IHa? voces Patris, Filii et Spi , ritus sancti, ejus, quod signiflcant, aequalitatem
,
impleant. Quod vero subjicis: Quis produclam na ; \ , luram ab ea quae produxeril 9 3 9 oihil
essentia
, discriminis babere fatebilur, .cum ejustfiodi sub , stantia generalionem omnem excludat? Non illud

animadvertis, a divinae veritatis cogniiione tua te
. \ , eulpa abalienari, u f quinona Spirilu sancto veri
latem.sisedoctus, eed mundi bujus sapienlia, q u *
, . fatua stolidaque reddita est *, subnixus, ad cocle , *,

stia te provehere conaris. Quare consequens est,
,
u l et illud audias, fruslra te esse: Novit enim Deu$
, * sapientum cogitationes, quoniam sunt*. Quo \\ clrca qui subsislens Yerbum genuit, idem aequale
sibi genuit, nec a sua divinilate diversura; nec
. \
ulla est in genila eobole varietas, cum minime eane
deceai, ut illum putemus, indignum seipso et i n , ' \
qualena et infra conditionem genitoris amauda \ , titro suura illum genuisse Fiiium. Quam etiam
, \ , ob causam per Filium ac subsitlens Verburo
, , omnia esee facta testatus est, u l ipsumraet ab fa .
clarum rerum nuniero secerneret doceretque, 86
in Palre similem atque sequalem esse: quod ipsum Patris appellaiioui consenlaneum eet; seniper, i n quam, exsistentem* in subslantia sua, non peregrinum, sed germanum, utpote conaubetanlialem
Filium, et a Patre genitum.
t a
T O V C
AETIOT '.
C
)
, \
\
. ,
.
GAPUT I V .
Si perpctuo ac sine irllo fine Deus in ingenita
natura persistit, ac si genita soboles sine ullo fine
genita cst, prava illa de homoousio et homoeousio
seutemia profligabitur. Cum illud interim in utriusque naturae dignitale remaneat, u l , quod ad subsiantiain attinet, comparart inter 86 nequeant.
Confutatio IV.
'.
Si perpetuo ac sine ullo fine Deus, ut asserU,

\ ,
in ingenita natura permanet, estque sempiterna
, ,
Dei naiura, qusc sine ullo flne dignitaiem stiain
, ,
obtinet;
tiullam ob aliam causam, quam quod per
\ * \
, \ sese Deus, ac pcr scse seinpiternus est: igiiur et
, , gcnila soboles consubslantialis erit, cum indesi^, . nentis abs tc nomen illi tribualur, quemadmodum
\ D callide ac veleratorie Filio gratificans probabiliter
dc ejus nalura disputasti. Dabis hoc igilur, yel
\ .
invilus, ut infinitum Illud et incomprebensibile
; ,
nomen indesinentis omnino fateare. Annon igitur

consubstantialis erit? Quando ita jocari visus e9,
, , ,
duin 940 sacrilega appellatione verilati illudere
. "

conatns es, ila lamen u l illa ipsa, quibus usus cs,
,
le verba redarguant. Aut enim finem habere slptuea
, illum, quem per sumraam conluincliara substaniia
\
1
* F . .
* F. , sed ne sic quidem consiat sibi leclio.
* I Cor. , 0.
*Psal. x c m , I I .
S.
560
dtgcrepare voluisli; a u t , gi nunquam desinere ,

,
*
gentiag, eumdem nulla ex parte mutatum, aut
diversura ab indesinentis illius dignitate protiteri , *
cogeris. Neque enim veritas palitur, u l i Filius \ \
fineni unquaro habilurus existiiuelur, quoniam regni . , \ ,
ipmis, ait Scriptura *, non erit finis, eo quod cura * \ , \
Palre ac Spiritu sanclo perpeluo regnat. Etenim
quidquid initium babel, linem eliam babebil, si ci . , \
libuerit, qui i l l i , quod initium babere dicitur, ut , .
csset, Iribuit. Qnod quidem cum caeleris in rebus , [\ ,] , ,
verum sit, dici de Filio non potest. Esi enim ab \ \ ,

co semper, qui est, ei apud eumdein, nec unquam
esse desinit. Quare et consubslantialis erat, ei est, , , . ^
erilque perpeluo, solus e solo, nec uila m re ab ,
illius subslantia diversua, sed pro noiniuum digni- , \ , \
taie divinitas in identilale perseverat, non ulla cou- , , \
fusione coalescens, neque sibi ipsi, velut princi
, \ ,
pium quoddam, ut sit, tribuens; neque quidquam
\ , \
gui dissimile i n geipgam admittens, quae el est , \ .
semper, et esse nunquam desiuit, sibi ipsi conve ,
niens, io scmpilerna dignitate Palris ad Filium,
.
Filii ad Pairem, sancii SpiriUis cum Palre Filio girte ulla interruplione consislens Neque enira
gecuni ipsa comparari Trinitas poiest, quae omnem digailatis divisionem respuit.
CAPUT .
Si ingenitus subslaniia Deug est, quod genitum
osl, non distraclione quadam gubgtanlue geniUim
cst, sed ab subslantia, a qua produclum est, raanavil. Unippe eauidem substantiam genkam simul
et iiigenitaiu esse nulla cum pielatc conjuncta raiio ^
palltur.
Confutatio V.
. 10 AETIOT E'.
,
, *
. \ \ *
*.
Ssepcntimero biec ingenili genitiquc vocabula

, ,
nobis obtrusisli, Hei nomen insolenter jaclilans, , ,
cum in omni genere improbilatis consepullam .
incnUm babeas. E l quidem illud indigenti cuivis
,
in primig optabile est, ut ejug, quo indiget, copiam , \
ad solatium babeat, aut 041 ** ininus aggequi ,
pusgit, galtein crebro i n gerinone illud usurpet. \ , ,
Unde el t u , cum impiug ac Dei sis expers, ,
quod unum reaiat, voce lenug proferendo illius , \ , \ ,
noinine lete venditag, qooniain quidero, quod ad . *
ejus timorem, fidem, gpem et erga illum cbariialem
, \
allinct, nunquam illuia rere in posgegsionem ha- .
buisli. Alioqui galis esse crederea semel islud D *,
eloqui, neque praescriptum ordinem seriemque ,
praetergredi. Manifesla quidem esi a Salvatore ,
conlra le pronuntiaia senteniia : (ructibus eorum , , cognotcelis ipsoseo quod cum ovis pelle sis ob- .
volutus, iiitus rapax es el cum lupo cotnparatus.
, \ , \ ,
Elenim si a Spiritu sancio genilus esses, alque
a propbclis apostolisque edoctus, facere te i l - , \ ,
lud oporlebai, ut, sacrig omnibus codicibus per , \ volutis, a Genesi ad Estheris tempora, qui sunt
scptem ei viginli libri Testamenli Veleris, et xxn , \
, \
jiumeranlur; lum sncrosanctis iv Evangeliis, et
,
S. Pauli xiv Epislolis, necnon el aposlolorum
, \ , \ , \ ,
Aclis, quae vcl superiora illis lempora, vel poste' Lwc. , 53.
MiUlb. , 10.
F. \ , sed Vel. .
ADYERSUS HiERESES LfB. IH. TOM !. ILERES. LXXVL
562
\ , riora cenlinent; catholicis item Epislolis Jacobl,

(90), \ ,
Petri, Joannis et Juda*, Apocalypsi Joannis; Sa
\ , \ - pienlia? quoque libris, hoc est Salomonis, filii Sirach,
, , ,
omnibus denique Scriplura libris percursis, temei , , ' ipsum damnares; quod ejusraodi nomen, de quo
, ,
nulla sit usquam menlio, nobis afferre non dubi .
taveris. Est enim ingenili nomen roinime illud
quidem indignum Deo, ut etiam pietatem redoleat, verum nusquam in Scripturis expressum.
\ .
Neque vero adeo quis unquam insanus exslitit,
'
genilum esse cogilarel Deum; neque ob geni -
tum Filium necesse fuit solum Patrem ingenitum
\ \ ,
Deum appellare; ne quie in Patre solo verum istud
\ \ , \ *
esse sibi persuadeat, sed et Filio ac Spiritui san , \ cio convenire. Recia quippe ratio, et Spiritus
*
sanclus verilaiis fifioe docent non tantoperc illud
, - admirandum ease, sed pro- eo atque a nobis exivov, - gitur, quodqae in nobis p l rationis inest, de d i \ . *,
vina majestale sentienduin. Quoniam igitur ingeni , ' ,
ius Deus est, idque U U T * confUemur omnes,

lametsi nulto e Scriptura loco comprobari hoc ap , ' '
pellalionis genus potest, sed a nobis ipsis, alque
.
ex pia illa raliocinalione profectum est: ad eitni
,
modum scire nos el existimare consentaneum est.
\ Cur enim in eo quod geniluin est, essentiae divor0 ^ , \ tium ali(|uod erit, 942
gcniti nomen ei me \ , rilo congrual, ac naturali quadam, eed inexpli ;
cabili ac lam Deo Palri, quam ei qui ab iUo crira
, ,
teropus initiumque geniius est, convenienli ra , tione, et quidem vcre ac proprie, non sola voci*
. \ , \ ,
abusione tribuatur? Uiide nos neque creaiam sub , C slantiam, nec alienam, lanquam facta sit, sed se.
cmidum substantiam genilam, nec a genitore pu
, .
lamus alicnam, Ob id increata mauet, non facia,
, \
sed ex ipsa Dci substamia genita, neque tempori
, \ .
subjccla. Quippc genilor ipse lempori nequaquam
eubest, ut lemporariain substanliaui producat. Nam cujusmodi est quod gignilur, taiis esl el genitor; et vicissim qualis gcnitor est, tale eiiam est quod gigiiilur,
8 1
AETIOY <7.
, ; \ .
AETII CAPUT V I .
Si ingeniium genitum est, quid vetal et quod
genilum est ingenilum fieri? Omnis enim natura
ad id quod sibi consentaneum est magis quam ad
alienum peregrinumque contendit.
Cp.
Confutatio VI.
, , \
Si quod ingenilum est fecisse, non genuisse
, \
calur, ita ut titraquc baec appellatio pro una ei

eadein accipiatur, neque alterum alteri, velul ex
\
adverso respondens, conlrario revera vocabulo sil
, oppositum, vis habitudinis ipsius allero dis , \ juncla peniius est, neque quidquam hab&t cum
* allero commune, praeter poteslatis comparationem,
. \
quod tanquam causa id omne, quod a se crealuni
, \ \ ,
est, natune dignilate superct. Jam vero cum inter
, ,
id quod e.fliciendi praeditum esl, atque opus ef feclum, et creatorem ereatauique rem alia qiwc1
F. .
(90) . Ex boc loco discant

haerelici, quod Epiphanii dc iis Libris judiciuiiv
A i e r i t , quos illi a Canone rcjiciunl: quos quidem
tam liic quam alii veteres Patres inler Scriplura^

iibros el recipiunt.
5G4
8. EPIPHANII
dam inlcrjecta sit appeltalio, quae ut ad ingeniti , , \

nomen accedit, sic a conditoris nomine remoliorcsl:
\ * fieri non polest, Aeti, uti confundamus omnia, at. \
que ex ingenio tuo perfecla? appellalionis commu , \
nionem tollaraus e medio, quae liabiludini illi con \
venit, qua cum Patre sempiternus Filius increa ,
lusque comparatur. Fieri Uem non polest, ut
,
ingenila, increaiaqiie natura creaia sil aliquando,
\ \ .
ah eaque crealae rei condhione, velut poenilendo,
ad priorem illum ingenili statum poslliminio revertalur, quanturavis Aristotalicis tuis iisce infinitis quaestionibus implicare nos sludeas, coelesti ac simplici castaque Spiritug sancti doctrina derelicta.
943 AETII CAPUT V I I .
AETIOY Z \
Nisi Deug omnino sit ingenitus, nihil ipsum pro ,
hibet secundum naluram substanliamque genuisse. . \ ,
Sin penitus est ingenilug, non est secundum gub * ?stantiam ad generationem dislraclus, sed quod ge- .
miit, polestate ac facullale produxit.
Confutatio YII.
'.
Et lotus ingenitug est, increatusque Deus, et qui

ab ipso genitug eal, increatus, ut et sanctus illius
Spiritng, cujus lantopere exislimationem elevag,
carnalig et animalis Aeti, gpiritalilerque dijudteate Habet boc porro, ul ab ipgo procedal, singuJari quadam et cximia ralione, quae cum cseteris
omnibug, quae ex ipso, per iptum, et ab ipso ereata
su>il \ comparari nequit. Quocirca neque cura iig
rebus cominune est ei quidquam, nee ista cominunem cum illo dignitalem vindicare sibi poggunt.
Elenim pra3lervolant ac cedunt omnia, <*, ralioci- C
nalionibua argumentisque relictis, sacrarum sp l i t lerarum auctoritati sententiaeque sulxniltunt, quae
islud ipsum pronnntiant : Nemo novit Filium, nisi
\ \ , \ 6
, \
, \
, ,
,
, , , *
. ,
.
, \ , \
, ,
AETII CAPUT VIII.

Si iiigenitus Deus gonerandi vi lolug egl praeditus, quod genilum est, secunditm naturam non est
geiiitum, cum tota ipsa nalura insitum illud habeat, u i gignat, non ul gignalur. Quodsi commulata Dei cssenlia, genitum quiddam vocetur, noa
erit immulabilis, cum ei ipsa mutaiio Filii pcoprietalem efficiai. Sin. et mulalionis cst expers, et
omni generalione Dei nalura praslanlior, quod de
FjUo asserilur, gola appcllationc constabil.
AETIOY H'.
\ ,
,
, . ,
,
.
, \
, .
, ,
. '
,
Paler; neque Patrem, nisi Filius, ct eux revelave- \ . \
ril *. Revelat aulem per Spirilum ganclum non iis
,
qui syllogismis se sms ei argutiis coniprebendere
, ,
nituntur, sed iis dunlaxat qui in ge sincere per , * (cclequc credidcrinl. Nam neque judicia illius
.
pcrscrutari poleris, neque viag investigare, sicul gcriplum egt * tameUi infinilas nugag effutiag,
iiiiserriroe ac niei siniilis homuncio!
Confutatio VIII.
Non le solum, Aeli, scd et hwreitcum 944 mnem

pa$t primam correptionem devitare oportuil *, ex
sancla illa gapienlique Paull senlenlia. Abs te enim
ipgo damnalus libimct exitium, nullo alio cogenle,
consciscis. Ecquis igitur iljius miserebitur, qui
1
1 Cor. , 14.
Col. , 16.
Maith. , 27.
'.
, , \
** ,
\ .
, ,
\ ' .
Komt , 33.
Tit. , 10.
F. .
ADVERSUS H J E R E S E S L I B .
865
. I . IMLRES. L X X V i .
, \ \ ; ' wbi ipsi roalug, nemini alteri bonug csl * ? Sed uo

pesgima illa dogmata, quae in mundo te aiiclore
' ,
puHuIarnnt, magnificum quiddam el cjusmodi csse
, \
, - censeas, ut venlati contradicerc possint, in boc
, - ipsum inciurbemus aninio, u l ancipiii
, - gladio *, hoc csl Cbrisli verbo, spinosas tuas ra \ . dices excidamus, ae galubrem, perfectam ac sin , ,
ccram ftdei conressionem opponamus. Magnae
,
itaque miserieordi Deo gratias agere dcbemus, qui
, , ; cujusmodi gig iadicare nobis voluil, tu, iiiquam,
, '
qui Judas locum vicemque suslines : qui cuin i n .
ter discipulos eenseretur, ab eorum numcro se . grcgatus est, qued Cbrisli menlc ncqiiaquam pra>
\ ,
ditus c Salanae afflaiu nefariam illani ejurandi Oei
, voluiitalcin exprcssil. Ita et- lu verbis lcnus Filiuin
x\ , \ , Doi habere le in animo profileris. Quid auicm
\ ;
p!urH)ii8 tecum coHoqui necesse est, cum sis ab
* oirnii coclu Cbristianorum alienus, propbeiis n i , , , \ miritm, aposlolig, evangelisUs, marlyribii^ caic\ \ \ ,
ris deniqiie ganctig ?- qui tc extremo illo judicii
\ dic palam redargncnt, quod ad moricni usque
. qua?gtiones, flagclla, lanicnas, beslias. ignes, po, ,
glremo glalium sustinucrint, nt ne Dci Filiuiu ei
, \ ab ipso rcvera procedentem abnegareni. Paier eiiim
. \ '
unuui dunlaxat Filium, non allerum ab eo potcst
. glgnere, idem et Spiritum sancfcum, non alterum
, ab co Spiritum suaple vi aique cx sesc produxit.
,
At eorum quae ab ipfo facla sunt, ct perpctuo
flmit, creator est ac conditor. Quocirca neque pltt, , ,
reg adhuc generantur ftlii, neque plures ab eo
. \ ^ procedunt spirilus. Sod divinilag ipsa in Trini
* \
late manct, ac pracdicattir, ncc ad eam u l l * iit
' , accessio, neque desinil unquam, neque quasi nus
'

quam sit destituitur. IJnde non in appcllalione sola
, *0 \ , ' ^ ' ejng quod genilum est dignitas consislit. Aiioqui
qtiara pluriiuos post se fralres ac sui simitcs ba , ; beret, ut cx illo loco constat : h ilios genui, *<
, \ \ , * exaltavi *; item : Qui gtnuit stillas roris
tuiti i l . ,
lud : Ex quo omnts paternitat in c&lo et tti lerra
- nominatur ; deindc : Nonne unus Paier est otnnium
, ' vestrum ? 9 4 5 Uem: FUim meus Jaeob ; e t : P r i , \ , mogeniluB mexs Israel **. Nam isti omnes accom *,
modata per tropum FiKi voce, cum noadum ea , ,
scnl, eo u l essent progreegi gunt. Ideoque neqiia .
quani vera ac golida gecitndum naluram appellalione censenlur, sed minus propric ac gratia3 bencficiique loco id illis Iribuitur : Ua tamcn ut
pra?ter appellationem ipsam insit aliquid, proplerea quod ab tino et per unura revera procreata suut,
necnon et a Spiritu sanclo, qui ab ipso procedit, et cx ipgo accipil.
AETIOT .
D
AET1F CAPUT I X .

Si in ingenito Deo genitug Filiiig. velut qiiodam
, ,
scmine conlinebalur, idem ubi genilus egt, exlringecug accessione facla ad virilem, ut ita dixerim,
, .
, ' . - a3laiem adolevit. Itaque perfcctug est Filius non ex
, * , ipga gcneraiionc, ged ex eo quod II postmodam
accrevit: nam quae cognaiag reg ad sui incremen * .
tum agcigcunl, tanqnam ex illis constantia, diverso
modo perfecli nomeo admUlitnl.
r
F . . ' F . . Eccli. , 5.
Hebr. , \%
' Ephcg. , 15.
Matlh. , 9.
Isa. XLI, 8.
Exod. , 22.
8
1 9
Isa. i , 2.
iob xxxviii, 28
*$7
S.
Confutatio IX.
u a s
I . Nisi eorpons expertem genitorein confiteaniur, quanlascuoque voles Iragoedias excitato. Quibus neicinem tu quidem perlerres, sed menUra
tuam a verae fidei professione porturbalione illa
ilcjicis. Igilur perfectus e seipso Deus perfectum
gcmiil Filium, non alium praetcr iiaturai. Neque
enim gcnitore est indignus, nec exlernam ullara
acccssionem desiderat. Nibil quippe secundum Dei
substaniiam majus ac praestantius esse potest;
quod istud ipsum, quod ad perfeclionem accedere
dtcitur, cuni indigente communicet. Nam qui pcrprtuo expcrs corporis exsisiit, peraeque cxsislenlem apud ipsum, pcrfectumque perfeclus genilali
quadaih vi semper ac vere produxit, Deus, inquam,
spirilus spiritura genuit, Verbum Dei eubsislens. ^
Est vero cum primis, Aeti, tuum illud comraenium
ridiculum, qui cogleslta perscrulari, ac quid de divinis rcbus exislimandum sit, syllogismis et argutis ratiocinationibus invcstigare sludes, cum ei
qui e nihilo condidit univerga, et ad unum perfecte eadem elaborare illa potest, quique nullius incrcmenti el accessionis eget, et illa legibus suis
ac dccretis aslrinxit, Verbum aflingis isliugmodi,
quod augmentunv divinitatis admittat, neque saltem cum creatis ab tpso rebus adaequari pateris.
946 Q
^ perfectas iniiio absolutasque raolitus est, tum qua3 ex ipsis pullulant accessione
opus habere sapientise sua3 decreio constituit: cu. jusmodi sunt quae deinceps nala sunt, nascunlurquo quotidie, veluii coelum, terra, aqna, aer, sol,
luna, sidera et quae ex aquis oriuntur, ad ipsum
hominem usque. Igitur neque coeltim imperfe~
cluni, neque terram mancam dcfectamque condidit, sed perfectam banc, perinde atque coelum ; ta
inclsi minime aspeclabilem ipsam inconditamque
fabricarit, propter cxpolilionem et ornatmn illum,
quein postmodum erat effeclurus; sed et aquam ac
lumen illud ante omiua procreaium edidii, ac per
vcrura, increatum ac vitale lumen universa produxit, tum demum caelera qnae e lerra propaganHpr, adjecit. Anle omnia vero iirmaraentum ipeum
creavil. Horuni oiiinium porro lribil imperfectum,
scd absolula omnia conslituta sunt Prodncat, in
m
&.
'. 6,
\ . 6,
,
. ;
, , -
. ,
.
,
. \ ,
* ,
, , \
.
',

\ ,
, \
, , ,
, '
.
, ,
\ *
/, , , , , , ,
\ , &\
. ,
, ,

,
\ ,
, \
6
. ,
,
" *
, vri
" . \ ,

, ' , ,
;
' , \
1
quil, lerra herbam virenlem, seminans semen ad < ^ , ,

miliiudinem in lerra, el Ugnum (ructiferum, cujus , ta\
^
semen tit ipso $it ad timilitudinem in lerra . Ani- , \ ,

niadvertisnc quam liullam subinde quae produeta
.
suni accessionera incremenlunique desideraver i n t , sed v i r i l i , ut ita dicam, robore praedita, et adulta staliin Dei mandalo prodierint? Quscunqae
vcro homini subjecla suni, aut insunt in eo, solo adbuc semine conlenta, necdum perfecta ilUus dominalui comuiissa sunt, ut is bene de ee meritum ignorarc non posset; qui et rebus omnibus ut sinl
imperiilur, et omnibus supcrior est, ac singula opera sua pro illius opporlunitatibug commodisque
dilargilur.
I I . Quamobrem occulla rerum scmina conli*. * *
nenlem ei tcrram tradidit, eamque fundamenti ac
, , , \ ^
basis, t ila dicam, vice subslravH, ac velut raa- .
x*
Ccn. , I I .
Cor. .
569
ADVERSUS HJERESES L I B . I I I . . I . H/ERES. L X X V I .
,
V \ ,
\ ,
, ,
,
'
, ,
, .
, ,
* ', .
, '
, \
, ^
' , \ []
. \ \
* \
\ ,
.
* ,
, \
, \ .
* , \
, \
, .
, \ , ^
.
, , ,
, \ , .
570
liicem oblulil, ul qtiae ab iis rebus propagata suul,

quas Dcus pcrfeclas produxil, cura velul gemina
quxdatn proprio laborc el induslria in terram deposucrit: cujusmodi sunt arborum ac calerormn
id gcnus semina; cum hsec, inquam, singillalim,
velut calculum, a perfeciis ilHs operibus roulualus
in terrani demiserit, a perfecto Dco incremenlum
accipiant, paulatimque quae ille conscveril adolescant, ne si illum ipsum, cujus ista beneiicio succrescunt, ignoravcril, auclorem se ac condilorcm
arbitrclur, et a vcrilate prorsus excidat. Licct enim
Nocimim legamus planlasse v i t e m , non tamcn
scriplum esl slirpis btijus condilorem illuni fuisse;
9 4 7 l hoc dunlaxal: Virerat, inquit, agricola*.
Nam alius ost is qui futuris rebus naluralein vim
ac praecipua qua?que pro sua poleslale largilur,
alius qui ab ipso u l essel accepit bomo, commissamque sibi ab eodem agriculluram suscepil. U l et
ille quae ad perfeclionem oblinendam progrcssioncm requirunl, excolal, el bic, condiiis a se rebus
largicndis, ea qu% cjusmodi acccssione gliscunt, ad
niaturilalem perfcciionemquc perducat. Quod quidem periude In animalium el volucrum genere ac
pecudum, serpeulum pisciumque contigil; nam
omnia principio imperanlis Dei volnnlale pcrfecla
prodierunl; nunc aulem ejusdem sapicnliae decreio
progressionibus suis et increnienlis augescunt.
Quod ad bominis, qui in lcrra dominalur, fmclutn
auinii utililatcinquc perlinct, quo is smnmum i l liim Deum, a quo lam semina ipsa, quam eorum
incremenia proficiscunlur, Deum ac Dominum
agnoscat. Proitide quxcunque in coelo suni,- quaeque bominum manu oon serunlur, ac neque g i gnuut, ncc ab aiiis gignunlur, ea Dcus perfccia rc1
s e <
liquil. Neque enim humanae menles damni ex iis aliquid capcre potcranl, aut ad arruganliam excitari, ui in sole, luna cauerisque sideribus apparet. Nain ex co quod luna naseatur, aut decrescat,
augeaturve, nulla illius in niores mulaiio rcdundal.
Jam vero qui fien potest, ut corporea illa ac
\
corruptioni subjecta Deus subinde perfecla volun ,
, \ - lale sua procrearit, eum vero, queni e seipso gc ; nuit, unum ex uuo, quique apud exsistenlein per , 6 , '- peluo per generalionem exsislat, accessionts ac
, , \
progressiouis egenlem pruduxerii? Oesine igilur,
Aeli, Arisiotelicas illas tuas voces et inanes ob, , - D Irudere; nobis enini citra ulluin erroris periculum
certissima Cbrisii doclrina suiBcit, cum ila loqui, , \
tur : Ego exivi Patre, et vado ; cujus diclionis
, \
TIS non in abusione ulla consislil, sed divina per .
lectione ac dignilate praeditam naturam signiiicat.
.
AETII CAPUT X .
,
Si perfecla sit genita soboles, eadem in ingenilo
, \ .
crit, non ex iis qux cum ab ingenilo gignerelur

oblinuil. Nam genila natura in ingenila subslanlia
\ .
esse aon polest; esset enim simul idcra, el noo
, \ essel. Nani quod gcnilura esl, ingenitum non 9 4 8
\
csl, et quod ingeniluin est, genilum non fuit:quippe
.
dissiniilein aliquam Deo partem aflingere, nialedicli in eum ac contumclia3 spcciciu praelert.
* Deest .
Gcn. ix, 2 0 .
ibid. * Joan. , <#.8.
1
S. 111
571
57
/\
Confutaiio J .
',
Instat opposilis rationibus et argumenlis Actius,
dialecticis vocibus bumano ingenio fabricatis com- 6
prchendere Deuni cupiens, ac ceriissiraam eviden- \
,
lis fidei spem diciionum suarum argutiis muliiare
conlendens. llaque dissimile vocabitlum dissimili- , ler committil, et dicliones alias aliis ad everten- *
duiu inscril, u i ea ratione conftcial, Filium Pairis *\
csse dissimilem; quod fieri nullo modo polesL . ,
\ .
Quare suis ipse syllogismis ac ralionibus capielur.
Sic enim disputal : Si perfecta sil geuita soboles, , eadem iri ingcnito crit, non ex iis qua; cuin ab i n - , \
.
genilo gigneretur oblinuit. Nam genita natura in
ingenita subslantia esse non polest; esscl enim si- , \

mul idem, et non essei. Nam quod genilum csi,
ingcnilum non e s l , el quod ingenitum est, geni-
\ , "
nilum non fnil. Qnippe dissintilem aliquam Deo

parlem tribuere malcdicli in eum ac conlumeliae
pecicm praferl. Ex quibus falsa illiiis ac menda- ,
\, * .
ciis refeila convincilur oralio; idque perspicue
, "
constai,dissimilem Palris essc Filium non possc,
, ,
ncque perfeclai divinitati illius inxqualem. Eicnim
qua3 oinnino velut coacfus eloquiiur, ea sentenlite

8ua3 contraria disserit, dum assidue genilum et in- ,
gcnitum nobis o b l r u d i l : unde ct quod ad crealum
, \ .
increatumque spectat, illud una discere debel, a l termn cum altero liullam dignilalis communionem
,
babcre; quaj in eo posita est, ut totura s i i adoralione proscquenduin. Si cnim quod dissimile esl
,
cum eo, cujus dissimile est,adaequalum, peniius sit
[]
adorandum, unus ab universis niliil ex illa oralione C
discrepaverit. Tum enim conditionum illa dissimi- . \ \
liiudo in suo ordine ac dignilate conlineri non po- \ \ \ l e r i i ; lametsi unum illud caeieris, quae dissimilia
* \
euni, splendore ac gloria antecellcre dicatur ob , , \ ,
corum dissiimliiudincm, quae cum uno consociari . ,
compararique non possunt. Quamobrem eo tandem
, ,
rt-s rccidet, ut sol, luna, sidcra, terra alque iis ,
rliam inferiora quacque adoranda videantur ; neque ;
jd uni cum uno Spirilu pracipuum ac peculiare , ' ot .
sit, qua? est una Trinilas, divinitas una et singula- ' '
riter adoranda. Quapropler gi boc modo colligere , \
isla licet, cum rei verilale consentancum erit quod
, (
dicitur. 9 4 9 Neque enim unarii Verbum reliquo- , ' , \
rum simile cst; neque Filius unus aliis omnibus,
, ' \ ,
qui per aliegoriam sic appellantur, seqtialis. Nam D ^, )
inter alios mininie censetur, sed per eum isti pro ,
creaii sunt. Ita quod impoggibile inilio proposuit
,
Aelius, quodque contumelia; in Deum ac maledicli
speeieiu babebat, ob illam quam aiTuixeral Deo par ,
tera (quae quidem non diflerenliê, scd aequalitatis

pars est, adeo ut non sit particnda divinilas, quce
, \ ,
porfectissima semper est in tribus perfeclis consi .
elens, una divinilas); hoc, inquam, ipsum, quod de dissimili injecit, ad veriiatcm catholicae fldei corroborandam plurimum contulil, ut ne Ulorum errori fidem habeamus, quos perperam ad temerariam gentiiiuro opinionem ac superstitionem adbaeresc^re convincimua, et omnem creaturam adorandam esse proOieri, quanturavis Pairi sit dissirailis, qui adoraiur in Filio, el Filio, qui adoratur i n PaIre, cum eancto Spiritu, cui gloria eit in ssecula.
F. .
F. .
1
ADVEltSUS ILERESES LIB. I I I . . I . ILERES L X X V I .
573
AETIOT '.
EE
, ,
, ,
* ,
, ;
AETII CAPUT X I .
Si ingenila naiura praeditus Deus omnipolens,
gonilaa nalurae cond^lionem in sese non agnoscit;
Filius vero genitam naluram babens ejusmod , we,
qualis esl, agnoscil : nonne tola illa consubslaulialis ratiu metulax esl ac falsa, cum aller iiigenilum
scse, gciiitum allcr agnoscal?
1
/'.
, \ \
,
, \ ^ ,
, '
,
,
, \ -
Coiifulaiio XI.
Aetius ille, qui in divina natura discrimen conslittiere ac lerminos quosdam definire dispuiando
conalus csl, cum naiura conditionis essel bumanae,
quique ea qua3 itaturam oiunem superanl, non
sacrarum auclorilate Lillerarum, scd ex humanis
raliocinalionibus comprebendere studuit, sic, i u quam, ille pronunliavil : c Oniuipolenlem Deuin,
, - cum natura sit ingeuilus, geniium ee nalura
, quaquam iulelligere. Quod quidem ila perpeluo,
. , \ ct ab ipso inilio sennonis asseruit, u l a veleribus
, Arianis disbideal, liccl Filiuin miigcitilum appel , \ *
lare dissimulando voluerit. lllud vero, vcrilaiis
.
i i t i i , ubique diligcnler atteiiditc : quemadmodum
, , \ a Palre euindein abalieuare peiiilus sludeat, nec
, " \ ullo modo divins eubslaniiae parlicjpem esse ex
. - bis oslendal, qtiae idcnlidem lcmere pronuiiliaro
. 9 5 0
dubllal. Nam cum Paircm asserai inge , \ , iiilum sosc cognoscere, neque naturalcin in se ge , nerandi faculialcm esse scirc, fruslra Filiuin vel
, \ , vncabulo lenus Filium appellat. Verum facile ejus
* oralio rcfulabilur. Nam el ingenilus est Paler; et
, , ^ unigeniuim abaHeruo genuil, cum naturain babeai
cjusmodi, qusc sibi ipsi conveniens s i t : siquidem
, \ , \ - unuin ac solum unigenam Filium gcnuit, Spiritumqiw produxil solus cum Unigenilo sulo gcnilar;
.
qui cum Filio sine ullo inilio genilo simul exsistit,
* *
ct cum spiritus s i l , Spiriium genuit. Neque vcro
corpus esl, quod corporeo more dislrahaiur, aul
. \ \
, corrumpalur augcalurve, vcl seclionem paliatur.
, \ Quamobrem elsi in cacleris omnibus quae gignunt
, , ? aut gignunlur, aliud necessilas ipsa coodilionis fe * , \ rat, iamen hic unius ad unura comparau digniias
, dissimile quiddam est ab aliis sortiia. Unde ei ge nitus ipse exiinia quadam raliouc a Patre, qui admirabiliter genuil, lanquam ab ingeuiio genituf
, \ \
. \ est, geuiioris nalurae consentaneus. Idem ipseporro.
, - quod quidcm ad naluram atliuet, non amplius gc \ \
neral, u l ex eo quod nibil ipsc nalura subslanlia , \
que gignal, Paler vero a uulio s i l genilus, divinae
.
ainpliludinis gloria in una ac singulari Dei dignilale servelur, Paliis videlicet perfecli, perfecli F i lii ac pcrfecli Spirilus sancli. Q u cum ita sint, ipsa consubslaniialis ralio falsa ex Scripturis
oslendi niinime polest, nequc pia ac religiosa mens repudiare velul conficlam potest, quod de Palre, ac
Filio sanctoque Spiriiu pie insiilula fuerit, eamdemque celebrare et adorare posse Trinitaiem,
divioo sit toneQcio consecuta.
1 1 0 1 1
AETIOT I B \
, ' \ -*
, ,
*.\
CAPUT X I I .
Si ingeniii vox Dei substanliam minime signiflcat, sed iitcomparabile istud nomen ab bumanis
ingeniis cxcogitalum c s l , Deus ob illud ipsiun in*
57
S. EPIPHANII
geniii commenium iis qui repererinl, gratia debitor J :

cst, cum lanto nomini respondenlcni excellenliaiii
.
in esseniia sua non habeat.
Confuiatio XIL
Iff.
Ingenili v o x , ut adrersns Aelium conlendi\ , ' A i x i o v
mus, nec inOciari possumus, tamelsi in sacris L i t , [] ,
, .
teris mifiime reperiatur, 951 pie tamen est exco , opLogilata. Ergo ingenitum Palrein appellamus, ac con , *
fiiemur : genitum vero Filium asserimus, el crea\ , tuin fuisse negamus. Nam cum Filium genitum
,
eese consliiuerimus, quin a Deo Patre subslantiam
. , .
acceperit, negare non possumus. Nam generatione
'
ipsum produxit, oon creavit. Ac tu perperam et
(
oblique genitum illud et ingenitura accipiens, de ),
torquere lemetipsura studes (neque enim quidquam
,
aliud cfficis), tum de humanis raliocinationibus et
arguta oppugnatione disputationeque tua , boc est , , de humana sluliitia, commode illud e sacris Lilte- ^ I . \ \, ris exaudire poles : Prompla est bominis mcne in
luala impensius, jam inde ab adolescentia*. Nos ,
aulem et illud conlra te dicere possunius : mullo .
id increalo Deo indignius , et indeceniius esse, , [.
creare quidquid esl condilum, aul qui a nullo fa- ,]
cius est facere. Elenim si, quod Aelius asserit, i n - ,
gcntlum generare nequaquain decel, consequens ' .
est, nec increaium creare quidquam, neque qui a , \
, 3'
nullo faclus esi, quae erant condenda procreasse.
Quoeirca cum crealae res oculis subjiciantur, ac ,

bona pars nalure subMslcnlis appareat, nec illud
;
' deceat, incrcalus u l illam Deus creaveril, ne si
, ,
incomparabile illud ad eorum quie facta sunt, mulabilem conditionem abjicialur, non modo non de- ,
corum sit, sed ex ipsius Aetii sentenlia vel maxime . ,
dedeceat, eo res landcm adducilur, ut aller Deus , ,
, , \
increalus, alier creatus, qui ad sui similitudinem
. \
creare cailcra possil, quaerendus merilo videatur.
,
Jam vero cum bic ipse crealus Deus, el crcandi
,
potesiale pradilus, a se ipso non cxsliierit, sed

crealus ponalur, quacrendus ilerum alter ille fuer i l , a quo lanquam a principio profeclus sit. Deinde . .

eliam alius posl ipsum excogitandus. Ex quo pro ,
futidissimus isle error ad ingentem dogmalum et
,
senleuliaruiii absurdilalem poslremu dedueitur.
, *
Neque enim consistere aniraus uspiam poleril;
^
g"d illud e Scripluris iniplebil: Siulii facli tunt
, \ ,
l)ei servi. Et faluus omnis homo redditus esl
. \
tcientia*. Neque enim sibi ipsi quisquam vivit, aut
,
m o r i l u r ' ; neque quidpiam cognoscit ullus, sine
, \
opc Dei, qui veram nobis fidem patefecit, ac d i x i t :
, Hie esl Fiiius meus dileclm; ipsum audile : ac

sine illius quem genuil auxilio, qui suum nobis
.
Patrem dcclaravit bis verbis : Ego Patre exivi, et

venio ' . neque ex hominum appellaiione Deus
, \
illud incomparabile 9 5 2 sortilits est; neque ob
, , '
idem incomparabilc, veri ac subsislentis Dei Verbi,
k
, 5.
Jor. xiv, 10; L I , 17.
f Rom. XJV, 7.
*> Matlh. xvii, 5.
Joan. x v i , 28. Cor.
ADVERSUS HiERESES L l B . I I I . . I .
577
HJERES. LXXVI.
573
\ , , \ el a Patre sine ullo inilio eadem in substantia ge .
niti dignUas abrogabitur. Neutrum enim isioruin
nominum ingeniis hominum, vel inventis acceptum ferendum esl. Quippe divina naiura novam nollam
digniialem accessionenave polesl admillere : quin potius ex eo quod plene in sese abundantcrque
conlinet, omnibus suppedilat, eodem in slatu permanens, nec ullo modo diminuta, ac demum noiuinis illius ac polestatis et substaiuiae digniiaiem io natura sua complectitur.
AETIOT .
, \ ,
.
AETII CAPUT X I I I .
Si ingenili conditio Deo exlrinsectis affingitur,
qui eani aflinxerunt ei ipsi cui affingilur, prsesiant,
cum praeslaiilius quam natura paliatur, ei noroen
atliibuanl.
* Confutatio 1 7 / / .
( ' ,
Deo melior essc nemo poiest ( u i adversus Ae ), .
tium commenti bujus auclorem disputem), neque
, & quidquam eo dici polest verius. Nam quomodo
; ' quisquam Deo roelior esse potest, cum ab eo sint
, omnia producla? Gum igilur conditarum a se re , , rum omnium auctor sit Deus ac principium, tam
, quae ralione predilae sunt quam quae ratione caretit,
,
lam quae videri possunt quam quae aspectum i u , giunt, riecesse esl omnibus ut sit ille prsestanltor,
,
quanlumvis ex rebus creatis quae ratione praeditae
, gunt, rectum ad pietatem animum obtinuerint, u l
, - ex aliqua parte excellentius illud colere ac praedl , care possint. Elenim si in unum loeum conferan .
lur omnes, et inlinilo plures adjiciantur, atque ad
" , , collaudandum Deum vires suas omnes intendant,
, . ' nunquam perfectuni illius splendorem ac gloriani
- ^ in geipsis concipere poterunl, eo quod praslanlior
.
illa nalura inferioruni, ac sibi subjectarum Cogiia> ,
lionem omnem superat, licet pro vlribus, imo B U . pra vircs, laudibus praconitsqtie suis cam prestan * ,
tiore adaequare se conenlur. Esi enim non solo
,
sermone, sed poteslale, voce ac ralione praestan '
lior. Porro incomparabile unum ab altero nunquana
excellenlioris ab iuferioribus suscepla pradicatio
.
separabit. Novit enira in Palre praestantius inesse
1
quiddam , qualenus esl ingenilus, ac praestanlius itidem esse boc quod ab ee genitum est. 9 5 3
Quamobrem vera ac sincera, quam Deus bominibus impertitur, intelligentia consubstaniialein esse
Palri Filium proGlelur, ne si dissirailis illos essentiae constiluat, excellenliori illi ac sincerissimae
perfectioni divisionis aliquid inducal, CUIII ille ipse, cujue isia beneficio percipit, a genitore rovera sit genitus, el inteUigenliam omnem, prae excellenlia sua, sine ulla comparatione tranacendat.
D
1 CAPUT XIV.
AETIOT '.
Si
ingenita
nalura
gcnerationi minime cedat.
, *
babemiis quod volumus. Sin generalioni cedat,
. ,
generaltonis affeetiones divina subslantia prastan
tiores erunt.
^ / ' .
Confutatio XIV.
'. .
* . ' , ,
' .
, .
*
I . Esse aliquas in Deo aflecliones dicere, sacrilQgum est et.impium. Divintim quippe numen nullis
est aflcclionibus obnoxium, ct bis omnibus supcrius est, q u peculiari cognitione ac cogiiatione
comprehendiinus. Quare quod ab Aeiio proposilum
est, fundilus evertelur. Nam quae nobis cum affectione aliqua coniingunt, Dco sine ulla aJTecUoae
F . . Cor. .
F. .
F . .
8.
>79
580
conrwiitini. Siquidem in nobis fellc ipeum, partim , , \ ,

nOeclio quaedam est, , eiempli causa, velle
piiim esse, dico; sed aliqttid ejusmodi velle facere
, ,
qnod natiira capuim snperat, eo qiiod Yoluntali
, obsequi minime possimue, velut in homine rolare,
, . "
aul in aerem ferii, aut profundi venas indagare,
\ ,
l c r r fundum invesligare et id geuus alia. Quidquid aulem cum aliqua affeclione nalura meae in- .
, , situm est, illud omnecitra passionem inest in Deo.
,
Hinc est quod qu&cunque vult perficere powst,
quoniom natura ejus volunlali non reluclaiur; no- ,
. \*
stra vero in nobis ipsis repugnal, qiiolics vohmlate
, ,
ad id ii.tenditmir, quod fleti onmino non potest.
.
Yerura quod Dettm dixiinus qua velil omnia perfl , ,
cere,non est quod aliquisobjiciat faccrcillumvliam
qua* minus deceant. Nequaquam vero; nani illa ,
vull, quae re ipsa facii, raiione eua dignilalis ba- ,
biia, adco ut neque polestali voluntas, neque vo- , ,
lunlati sit coniraria potestas : non quod facere ne- .
1
queat, sed quod non libeat.

I I . Prclerea, postquam talis est afleetionum in
Deo consiiiula vacuiias, cum in nobis cscterisque
crealis rebus eadem illa cum affeolionibiis conjuncia sini, 9 5 4
^
> odum quidpiam animo
concipialur, alia rursus affeclio cx rei vcriiale confitenda fuerit, c l posl banc ipsam allcia, lcrllaque
similher. Nos quidem non sine affeclione gcneramus aut gigniiuur, proptcrea quod natura nostra
caHerarumque rerum, qusc gignunt, aut ab aliis
gfgnunliir, partitionem adinillit, ac profluens est et
collatalur, aul conlrabiiur, et molis incremenlum
vel dimiiiuiionem paiilur, ac caetera id genus, quae
cum affeclione conjuncta sunt, camdem ob causara.
In Deo vero nihil ejusmodi, dum Filium generarel,
locum babere potuit. Nam si lale quidpiam in ipso
exsl.tisse dicamus, u l inanis islorum ferl opinio,
qua? ad everiendam Dei sobolem perlinet, ex altero, quod in nobis inest, lale advcrsus illos argumenium efliriemus. Eleuini nobis ipsis, qui non
sine affectione îgniirius, aut gignimur, secundum
quoddain insitum est affeclionis genus, cum aliquid
procreamus. Tum enim perinde palimur, ac dum
gignimus, aul gigniinur. Atqui Detim vos, si non
genilorem, ccrle crealorem agnoscilis; atque it
S 1 a
l s a U m
Filii gcrmanilalem abnegetis.et calliolicum dogina

convellalis, generalioni quidem affetlionem t r i builis, eamdem vero in crcaiionedis&iinulalis : quaB
el ipsa in Dco reperilur, nec in eo lainen affcclio
tst, absit ut illud dicamus. Nos enim nullam ei
affectionem proplerea tribuirous, quod omnium
crealorem esse fateamur. Sirailiter ne affeciioncin
quidein i co pulamus esse, quod verum Filium
vere ac slne initio, vei lemporc genuisse fatenmur.
Cb id naturam illius comprebendi non posse, el ab
omni genere aflceliouum immunein essc cognoscimus. Propterea cumdcm sine ulla affeotione genilorcm ac creaiorcm asscrimus. ftuippo itiliil om1
Cor. .
*. *
, )
, ,

\ .
, , ,

, ,
\ . , \
,
.
.
, ,
" , ,
\
\ ,
. '
, \
,
* , \ ,
, !
,
D . \
,
, \ .
,
.
, \ .
,
,
, ,
,
, * ,
581
ADYERStlS HiERESES LIB. I I I . . I . -
HJERES. LttLVI.
5ft*
- nino patiens unicum Filium genuit, el cx se ip&o

" , , - sanctuin suum Spiritum emisil, iiullam oinuino
, ,
sectionem, aul paititionem experlns. Iilcm crcaia
\ \
oninia ptocrcavil cilra fntigationom ci afTeclionom
, \ ullam. Tum vero qtiidquid libueiil, pro eo, ac d i , ,
vinititi suse Vongruiini esl, niolilur : non quod anlca
, '
velit, ut alleulius poblea cogitans discat ecquid
, \ .
perflci quod dcsiguat oporleal. Ncque ita vuil exsequi, ut ob afleclionero aliquam volunlati opus ipsum rcpredcnlare nequeat. Nain haec onuiia simul
ei suppctunl, velle, facere, unicum generare Filiura, procreare res omnes. Quandoquidem l>ei naiura
majeslas omni esl Aetii dispuiandi sublililate 955
humana coudilione superior. Deus, inqiiam, i n ielligentiam oumeiu exsuperal, ncc affectioni cedil ulli, sed supra aflectioncm oniuem ac suspicioncm
emiuet.
e l
11 CAPDT XV.
AETIOT I E \
Si genita soboles natura ob generantem iminutaLilis est; quod ingenitum est subslaiilia quadatn
, \ ,
immutabil esi, non arbilrio cujusquam, sed insita
, .
quadam subslanthe dignif ate.
1
Cotifutatio XV.
" ,
Quousque landcm eadem nobis iiicn'c:il>it, nrc
\ ; " ab iis quae anlea proposila sunt, divcrsum afleieiT
\ , \ , Nam qti initio proimnliaveral, eadem ad iineui
usque iisdem de rebns, nec aliud prxlcrca uarrat,
\ , , , , , non mysleria ulla nobis aperuit, non de Deo, quem
professus eral, docuit, nnn fidein, cujus prasidio
, '
, , mira facicules aposioli, cum soiidam verilnlis confessioncm concepissenl, moiluos cxcitarunl, ele\ , \
, pbanliacos purgarum, alinqtia pneelare cobaerenlia
\ - ^ pra?stilenmt : qua quidem vere, non sola spccie
palraia, velul arguinenia atquc indicia profere
banl : al ille contra niliil praeter vanissimas et
' , \
. \^ ventosas syllogismorum sublilitates iu medinni
, \ affert, quas ipsas repelendo saepius ad satieiatem
iugeril; nec aliud praHerea proponit. Quocirca
,
leclorem rogalum volumus, ne id nobis vilio t r i .
buendum exislimet quod et ipsi sapiue eadein re , \
, pelamus ; quod, ut illi respondeamus, facere boc
. \ looo cogimur. Igiiur genila soboles, pro eo ac d i , - vinitatcm decet, immutabilis csl; sed cl ipse ge ' , nitor immutabilis est, quemadiuodum consianli
, \ ipsius naluraj convcnil. Cxlertim geni:or ila manet, ut quein e seipso genuit perpcluo secum ba, \ ,
, \ . \ beal; ncc ullain conditis a se rebus puspicaudi
\ , D occasionem piiebet, ul v^! sine Filio inlclligere
, '
Patrem, vel sine Palre genilum Filiuiu, aul perfc .
cluir. ejus Spiiiluni, qiti a Patre procedit , el a
Filio arcipil *, animo possint concipere. Atque boc nalura Dci dignum est, niaximeqne consenlaneuni,
nullam ut splendoris accessionera exlrinsecus requirat, sed toium illud perpeluo in propria identitale contineat.
f
AETIOT ICp.
,
.
,
. , ; , f
L g . .
* Joan. xv, 20\
* Joan. , 14, 15.
956 1 CAPUT X V I .
St ingcnili vox subslanliam exprimit, mcnlo ab
gcnili subslanlia, velnt inenibrum divisionis opposituro, discemilur. Sin autem nibil omuiiio vocabulum illud ingenili significai, niullo minus geniti
vox aliquid cxprimci; nequc quidquam supererit,
quod in divisionc alleri rospondcal. Quodsi inge-
S. EPIPIIANH
584
n i l i prolatio ipsn a gcniti prolalione, velul mcm- , brum divisionis opposilum, secerntlur, cum secuii , *$ dum pronunlialionem lacelur, Chrislianorura spem
, ' , ,
modo exsislcre, modo exslingui necesse est, qiue
,
tuta in pronunliatione consistal, non in naluris, qtue i u sese babeanl, ut vocabulorum signiGcalio
ipsa pr% se ferre videlur.
'.
Confutalio
XVI.
' Quomodo quae contra se faciunt tesliinonia priores usurpare solenl i i qui rudiorum aninim sluporem , ;
injicere didicerunl? Eteaim Aelius, qui in sola
, ,
pronunlialione, non in rei veritale, spem omnem
,
collocavit, islud ipsiim uobis objicere niliil est ve
ritus, cum ipse Dei Filiuni Deumque Palrein sola
*
voce coniUeri non erubuerit: nam quod ad nos
, ,
atlinel, naluralem in primis essePatrem asserimus,
et naluralem Filium, el naturalem Spirilum san- . *
ctum. Nibil auleni conferri cum Trinitate polesl:
ob idque coiisubslanliale revera est fidei nostrae ,
firmamentum, neque sola prominliatione conslat; '
qure cum modo sit, modo desinat, in iiibilum redi-
gilur : talis est de Palre, Filio ac Spiriiu sancto . " Aelii scnteutia. Est enim verus utique Paler, veras , , \
Filius, verus Spirilus sanclus: quanlumvis infinilos ,
ille syllogismos eosdcmque vanissimoe serere con- ,
teudal. De hujusniodi vero horr.inibus divinus ,

scrmo sic loquiiur: Sapienliam tapienlum repro-
, , .
babo : ilem : Novil Dominus cogilalione* hominum,
quoniam vance sunt *, etc.
AETH CAPUT X V I I .
Si ingenitum nihil ad substanliae dignilatcin amplius confei t, quara genituua; Filius sola vocabuli
pronuiilialione superalus, praestantiores se appelianies ipsos agnoscet, non eum, qui ipsius Deus
appellatur ei Paler.
'.
- -
---,--- -
. -
,
,
,
\ .
'.
957 Confulalio
XVII.
,
Quamvis inuumeras nobte Aelius li agccdias ex:ilei, nulla nobis unquam cum pieiate conjuncla ,
ratio perstiadere poteril, prastantiores illos essc, . '
.
qui ab eo, qui est, ut essent oblinuerunl. Nam
ipsius beneiicio illos exstitisse ille ipsc lestalur. ,
,
A l qui singulari illius munerc Cbrislianorum digYilalem assecuti sunt, genilam sobolem non sola vo- ,
cis prolatione, sed veruui e vero geniluin appellare ,
norunt; eo quod verc ipsum inlelligunt, el a Patre , \ . \
sunl, non a carnc, vel sanguine perdocli*. Quam D ,
ob causam felices merilo prspdicanlur, ut inter ca>
, , teros apostolus ille, qui vivenlis addito vocabulo
(91) [
Dei Filium illum agnovil*. Iidem porro animalem
]
Aetium spirilaliler dijudicant, qui ea qua? ad spiri ,
tum perlinent repudiat. Ac licet unigenilus Dei F i - ,

lius, ac Spiritus ila toqualur : Vado ad Patrem
meum, et Patrem veslrum, Deum meum et Deum

veslrum ; ambft lamen appellaliones islae alienis,
, ,
8
l Cor, 1,19.
Psal. xciu, 11. ' Malih. xvi, 17.
.
Luxata hsec suo loco arbilror. Vide notas.
ibid. 16
Joaa. xx, 17.
F. .
(91)
.
Qiue
parcnlbcsi includi jtissiinus, ea loco suo diuiola
sunl, et in lertio vcrs;i ad liunc nioduin roponcuda,

.
ADVERSUS IMURESES LID. I I I . . I . ILERES. L X X M .
58G

. , ,
,
, >\ , ror , ,
, \ , ,
,
. , ,
, \
, , ,

.
\ , ' ,
ac diversis nominibus adacquari ncqueunt, cum

perpetuo veriias ipsa permancat, ac singulamni
vocum proprius et necessarius ordo rei in Filio
Dei verilatcni clare ac pcrspicue demonslret. Neque enim haec ipsa, Patrem meum, et Palrem vestrum, ad ipsius carnein referenda sunl. Quomudo
enim carnis paler Dcus esse polest, qui carnem
nunquam induii? Neque kec, Deum meum, et Deum
vestrum, do Filii divinitate, vel adoplione discipulorum accipienda sunl. Sed haec verba, Deum nieum,
et Deum veslrum, ob bumanam nostram, quam suscepit, naluram, non sine niysterio veriiatis i n o m u i bus observanlissimus ad discipulos praeftiunicndos usurpare voluit. Patrem vero meum, el Patrem
vestrum dixit, propler meam cum illo nalune coni , , ^ munionem, roeamque vobisctira : cujus ego pro mea
, \ benignitale bic apud \os degens parlicipes ut esse
, posselis indulsi. Sic enim scriplum esi: Dedli Ulis
, '
potestatem filiot Dei jieri . Proplerea cura ille apud
, \ ipsos exsisteret, formam servi suscepit, cum recen , , , tiori recens communionem suscipiens, sic ut inle , , rim vetera eodemin slalu permanserint, neque con, . fusionem ullam passa fuerint. lloininum quippe fllii
, \ ejusmodi parlicipatione ad incorruptum slatuiu
, ,
translati sunt, non eadem subslantia conjuncti. At
, , , , cuni servi furinam Filius accepisse dicilur \ illud
, accipiendi vocabulum novuin aliquid, ac recens

islud cxslitisse demonslral. Quod autcm addiluin
, - est, cum 9 5 8
forma Dci essei\ mulalioncm
, , \ Q nullain inlercessisse signiflcat. Q u cum iia sese
.
habeant, ac cum peiTecla Dei cognilione conjuncla
palam ab iis asserantur, qui divinilus instiluli sunt, neque baec verba, Dem meu$, et Deu$ vester, neque
isla, Pater meut, et Pnter vetter, puram illam ac sinceram Dei naiurani a consenlanea, nec ipso i n digna coramunione propter vocis atnbiguitaicm separare poterunl, aut quidquaiu de proprielalis
excellentia detrabent, qua Patcr cum Fiiio, Filius cum Palre, ac Spirilus sancius denique coinparantur.
1
CAPUT XVIII.
AETIOT I H ' .
Si ingenila substaniia generalioni prestat, insi \ ,
, tam iu sese babens excellentiam, suaple naiura
iugenila est subsiantia. Neque enim cui libituin est,
. , ,
, ' . pro eo quod libitum est, generalioni antecellil, sed
, \ - quod iia nalura comparatus est. Quare cum Deus
' , - per sese ingeniia sit subsiantia, rationi nulli per \ > imtlit, sibi ut generationem afDngat, sed inquisitionem omnem et raliocinaliouem ad res genitas
.
amandat ac rejicit.
W.
,
, ,
.

. , \

,
.
1
Deest , aui quid simile.

PATROL.
GR,
XLII.
Joan. , 1 2 .
Confutatio
XVI11.
In easdem nos molesiias Aelii importunilag immisit. Qui dum eadem ssepius ab initio ad finem
usque repetit, ejusdem nobis faciendi necessitatem
imposuit. Enimvero fides, quae Calbolicos omnes ad
salulcm perducit, humanorum argumenloru sublilitale non constat. Quandoquidem lubrica, et i n
crroreni prona sunt hominura ingenia, neque cum
infinita Dei subslantia adaequari possunt. Et vero

lolum illud salutis nostraB aChristo adininistratum
mysterium, quod hominibus vilaiu attulit, Judait
3
Philipp. u , 7. * ibid. 6.
S. 11
587
?;sa
scenanlum fuit gentibus tlultilia: nobis vero voca- , 7

,
.
/is Judvh ettpnlibm Chrisius Dei virtus, et Dei
"
sapicntia. Quoniam quod tiulium esl Dei sapknlius

,
>
est hominibus, et qttod infirmum est Dei fortius est
hominibus . Quis igilur Aelium non primo Judaeis
annumerel, quod syllogismis suis aliis oflensionis
causam prabcal? lum vero genlilem csse censcat, , "

quod pnc afleclata sua sapicnlia divinam veritalem
sluliiliae condemnel? Elenim unus ille eondilor ; \ \
omirium, atque artifex oinni crcalura opificioque \ \
,
prsestanlior, non propterea 959 quod produclis a
80 otnnibus anlecellit, non eadem isla niolilur ac ' , \
. procreat. Neque eniin, quae illius est bonilas, invi , \
dia langilur, quandoquideni ipsain in se bonitalem
. ,
complectiiur, quae res una caeleris praestat oinnibus,
Neque perlurbalionibus obnoxius esl, vclul invi- , , \ . ' , diae, livori, elc. Quare qiisecunque demirm exsislunt,
e nibilo perfecil. Nam quae ab ipso condila sunt, , *
quxquc iucomparabili ejus divinitale longe inferiora
' , '
sunt, non adversus ipsum cxcogiiaia fuerunl, sed
, *
a l ejus bonorem ac gloriam, ut magnificam ei m -
viJiae expertem illius diviniiateru indicenl. Q u ,
quidem ipsamet est bonilas, et subslanlia, quse , \
cum iis rebus, quas e nibilo creavit, sua commu
nicat, casdemquc et essc vull, el unamquamque pro ,
natarae suae condiliune suorum beneliciorum esse , \
parlicipem. Unde el sideribus luceni irnpcrlilus csl, ,
ei coelo descriptionis ordinisque pulcbritudinem,
,
et terra, caelerisque, pro eo, ac voluil, partem ali- ,
quam virtulis allribuit; el angclis, ac reliquis san, \ , \ , \ clis inentibus immorlalilalem concessit; el bominetn
.
denique imaginis dignilale, vila, scienlia, ac ratio , ,
nis proprio iminere donavit. Qnod quidem ipsum
\ ,
non illius in sola volunlale posiluin fuil, quasi cun . * ctando, ol ia fulurum deliberando, u l i l a dicam,
, ,
apud se traciarett sed pro ipsamel, quic jn illo est, bonitate perfecil : cujua hoc iroprinm est,
ul congruenter sibi conlineat, efficiat ac moliaiur orania.
Qiieniadinodiim igitur quod dictum est, nibil in"
digniirn aut indecens bonitaii ejus aspersil, sed
, , gloriam, ac cum praedicatione conjuaclain largiiaiis
' , \
suae notitiam peperit, ubi ad eorum quos condidit
\ ,
cognUionem senstimque pervenil: Ua et sumina in
(
eo divinitatis gloria eet, non illa quidera exlrinse , , \ , cus asciia (necenim divinum numen accessionem ^ , \ ), ullaru requirit: quippe cum ipsamei gloria eil, virtus
, \ ,
ipsa, adniirabiiitas ipsa, ipsa praedteatio); hoc, i n - \
quam, in illius gloriamcedit, quod Paler ipsegeneret
; , , \
a nullo genilus, ut ex perenni fonte perennis aeque , , ,
lons emanel, cum ipso, el cx ipso; e fonle, inquam,
' , \
fons exsistens, Deus ex Deo, lumen de lomine; qui ,
sine ullo intiio seniper i u i l , non subjectue lempori: , .
adeo ut el Pairem Filius in se vere sil coroplexus, , ,
el Paier Filium, qui nec illo indignus est, nec i n - , , \ ,
comparabili ejue excellenliae quidquam detrahil.
,
Siquidem non corporfca 900 quaedam distractio
, \ *
locum illic babet, sed Yerbum subsistens, Deue a
\ ' , , \ Paire procedens, spirilus a spiritu, Deus ex Deo,
, \ t
1 Cor. , 23 sqq.
* . .
F. .
* F. .
W9
ADVERSUS HAIRESES LIR. Rl. . I . H R E S . LXXVI.
5So
, , - omncs syllogismorum argutias excludens, ac fcdeli
\ , -
, \ .
bue Tilam concilians, universisque, quos Pater per

ipeum, et ab ipso produxit, Ade nimirum elcogni-
iione pneditis, qui Dei vira ac sapientiam, quse inquisitionem oranem ac
ralionem
corruptibilium
praesertim bominum superat, ui vel invilus ipseconfitetur Aetius, stukili non ascribimt.
AETIOT ' .
Ei
, ;
; ,
;
11 CAPUT XIX.
Si ingeniti privationem in Deo sfgniflcat,
nibilque plane sit ingenitum, qusenam ratio ab a\
qnod non est, nihil possit auferre? Sin exsi.sims
quidpiam sonal, quis ab eo quod est, idipsum quod
esi, boc est ipsum, a semetipso secernal?
Confutaiio
W.
XIX.
'. - 3
1. Quae prtvanlia a dialeclis nominantur, in ino , \
diuro nobis afferl Aelius, et ad Dei scientiam aiquo

intelligeniiae fructum aliquem transferre conalur :
.
ged illud in prirois ignorat, quibus rebus signilican - dis privationis vocabulum a pbilosopbis impositum
, '
sil. Neque enim privatione affccta promiscue dici
\ . \
omnia dialecticorum regulae patiunlur, sed ea so ,
lum, q u nalura sua aliqua re pradita sunt. Hsec
,
enim cum naturae suae conlrarium in stalum ali . \
quando redigantur, tuni denium privari dicunlur:
. $,
quorum vero naluralis illa condilio mulari non po , - test, ad ea vox ista nequaquam convenii. Ita lapi. , , $,
dem nemo caecura appellavcrit. Hoe enim vocabu ,
lum ei soli tribuilur, qui quem a natura sortitus
, est videndi sensum amiserit, lti volucpes, homi, . . G ncs, pecudes; quae visu, quem babent a natura,
\ ,
spoliata, pnvaiiva voce caeca nominantar. Sic et
, \
iracundia?, vel maliliae, vcl invidiae lapidem nemo
.
dical expertem, quoniam ad haec natura miniiue
comparatus est. Ad bominem vero, sive pecudem, qua iiacundiaecapacia sunt, cum ea carebunt, pnvanlia illa nomina transferri polerunt, ad caUera non iiem.
*. \ ,
11. Eodem modo el in Oeo iitud accipiendum
, \
esl. Aique ut ad Aelium nostra converlatur oraiio,
, ,
libel hunc iu rooduin iirterrogare: Dic, sodee, Aeti,

ulmmnara illum cum caeteris omnibus, qui eadem
, \ 961
subftianiia non stint, comparari putas posse,
; \ * ,
an cum iis annuuierare non dubites? Si in alioruni
, '
coBlum numeruraque relulcris, qui non ex ipsius
' '
aubstantia suni, sed e nibilo per eum, qui ab ipso, D uiet sectindum eub&lantiam eiius e t l , ab illo pro ,
creaii sunl; a quibus soius eximendus est Filius,
\ cum Spiriiu saiiclo. qui ex inconiparabilie Palris,
.
el unigeiiiii ejue Filit eutfeiantta processit, si ad
, - ;
cauerorum, inquam, conditioncm abjecerig, nihil
, \ * ;.
lidei professione tua esse poleet absurdius. Qui

enim unus ex omnibus erit, a quo sunt e nihilo
,
cuncta producla ? Fieri illud uiique non poiest,
,
neque tule unquam boc asserueris. -Quare cum iie
, quae procreavit e nibilo, similisel aequalis esse ne, . queai, eadein CUIM sui dissinilibus' paii nulla ra ' ' lione poteril, quibus boe convenit, ut e nibilo tam
\ ' ,
ab illo ipsa producU eint, quam qua3 ipsie insunt,
,
quibus per privationem accidunt contraria. Heec
e
Cor. .
Cor. .
* F. .
591
S. 11
592
enim orania minime a seipsis exsislunl, sed ex ;

, ,
benigna danlis largilione : quibus etiam utpolc e
, niliilo productis pati aliquid conlingit, cuin iis ipsis
, .
rebus privantur, quae a largitore illo communicaise
fuerant: qui neque pali aliquid potest, et a nullo
alio habet, ut eit, neque privari ullo modo polesl.
, ,
Quapropler cum aequalis illis non sil Filius, uli
,
neque Pater, neque Spiriius saactus, ac diversus
sit ab istis Filius, quibuscum eadem appellaiione , , roiniiue continetur, scd eximium nomen habel et \ ,
excellens, ut ipsummel bouum ab eo qui ipsummet ,
;
perinde bonum e&t, profeclum dicalur, quaenam
,
csse potest cum iis quae opposilam ex adverso pri \
vationem babent, commistio? Supervacanea igitur
est Aeiii privalionero nobis invehenlis oratio : nara* ,
ingenilus Deus, ac gcnilus Filius non ex creata- "
\ . ' \
rum rerum privalione dignilalem obtinent suam,
sed ex eo quod sponle sua, peculiariter ac per sese , , subslantiaa suie divinitatique congruit. Ua cum
, \ *,
expers irae dicitur Deus, nou id ab ira ipsa pelitur,

sed ex eo quod ira per sese vacat. Sic etiam inge \
nitus appellalur, quod exsistat a seipso, licet ab
,
eodem ingenilo Filius sit ipse genilus. Ilaque fru- . sira est apposita illa vocabulo negalio, cum ad eum
,
transfertur, qui cum caeleris vel cx ipsius, qui

menlionem bujus iecit, opinione comparari non
, potest. Non enira csetera adaequari cum genilo pos- ,
sunl, nec ingenitus suaiu cum creatis rebus sub- \
siamiam communicat. 962 Quod non ulla pra- .
polcntis imbecillitaie lieri putandum est, sed eo videlicet, quod imbecilla caeiera ad prsepolentem usque provebi nequeant, ob uuius Dei, el ab ipso procedenlis unigeoiti Filii, cum Spiriiu sanclo,
singuiarem roajeslaiem ac praeslanliam.
1
AETfl CAPUT XX.

Q
AETIOY '.
Cum privaliones ablationes sint affectionum, quod

in Deo est ingenitum, vcl afleclionis privatio est,
, \
vel afleclio privationi coniraria. Igitur si affeclionis
>, . '
privalio est, quomodo id quod non inest Deo, tan,
quam insit tribuitur? A l si aflectio quaedam est in; \ ,
genilum, genitam substanliani exsistere ame, ac
, ' , elut substerni necesse est, ul afleclione illa ad eam
, .
accedente, ingenita nominetur. Si vero genita sub , ,
stanlia ingenitae particeps fuit, aiTeclionis jaciura
. ,
facla, conditionem amisil ingeniti. Quare substantia
.
quidem genila fuerit, ingenitum auiem affectio.
, ,
Quod si genila soboles transitum quemdam sigui ,
fical, non dubium et affeclionem indicare cerlani,
.
sive quadam c substantia mulationc conforraata sit, sive hoc ipsum est genita soboles, quod e&ae
dicitur.
Confutatio XX.
\\
'.
1. Jamdudum de boc privationis negoiio, mulia
'.
6tim iis qui a recia fide alieni sunt, consentanee
dixit Aetius, eodemque cum illis sludio oppugnandi , \
catbolici dogmaiis elalus est, adeo quidein, nibil ut
, ^
e sincera fidei prsescripio pronuntiet, nec illius
0 ' ententia? mcminerit, qua3 adversus eos contorque- ,
lur, qui ex ingenio suo pleraque inanilcr efluliunt, ,
neque ad fidei principium adhaerescunt. Quos qui-

F. .
F. .
503
ADVERSUS HiEHESES LIB. I I I . . I . ILERES. L X X V I .
594
. , . dem his verbie Scriptura condemnat: Ego aixi stt

, ,
excettu : Omm$ homa mendax . Iteni : f/umt \ , \
liatus sum nimis \ Nunc aittetq in iisdem se&e ver*
, , \ - sans, pritationts affectionisqtte vocum, et humanae

ac lubrieae opinionis argumentorura onus et mole * sliara praeferens, ac spiritaliter dijudicatue proprium
\ & . \ ,
animi impetum ab humana callidilate profeclura
\ ,
inhiberi non palitur, eique, ut de Deo quae velU
, \ eloquatur, laxis habenis permiltit. Quin et nos
. \
quoque post mulla de privaiionibus verba facta
^
ad idem retraclandum ac refutanduni impellit.
963 SuQicere quidem poterat, quod ad eum re . ' ' - fellendum in superiori confutatione diximus; quod
,
propter eamdem arguroentorum vim ac similitudi, ,
nem ambobus opponeretiir. Sed quoniam neque
1
\ - R contuniacis oris equum infrenatum relinquere par

, * , , esl, sive per pracipilia feralur, sive concitatum
, \
citrsum represserii; neque ei bomini, qui eadem
,
adversus ftdem inculcaf, cedcre oporiet, iit non ei
. , , contradicaliir, hunc in modum idcirco disputabi mus : Si privationes quidem affeclionum qusedara
;
ablationes sint, ingenilum, quod Deo tribuUur, vel
aflcctionis qusedam privatio est, vel affeclio privationi opposiia. Uem Si privatio affeclionis esi,
quonam pacto id quod non inesl Deo, lanquam insil, tribuilur?
I I . Ad hunc igilur, vel ad istum modum cogitare
W. \ \ polcs, Aeli, ac de Deo conjecluram capere; tua vero
, , \ \ ,
nihilominus in privalioDe mene versabilur. Eleoim
^/
quanlavis se conteniione animus tuus ad Deum
,
erigat, si solam fidero, etaduiirationem, el enixara
, \ ,
, ex lolo peclore predicalionem excipias, eo landem
, ,
redigeris, ut apparcat Deum te ratiocinationibus a$r
, , \
sequi minime potuisse, ucc ipsius Filium, nec Spi, . \ ,
rilum sanclum, ne le convincat Deus, ac menda , \ * cii redargiiat, ut scripluui est. Ergo et affecliones
\ .
in uobis, ct volunlates, et cogitaliones lubricae, et
\ . \ \
in errorem pronae sunt, quandoquidcm ea natiirae
, \ ,
conditione sumus. Nalura porro Dei el subslaulia
.
diciiur. Quod aulem naturam ac naluram, el sub \ , \ ,
slanliam atque substantiam aiidimus non ideo in , \ , , comparabilem oporlet Deum cum naiura nostra
, . conferre. Eadem et ubique ratio est, quidquid de
\ .
Deo aifirmare volucris. Est enim ejusmodi, ut cum
,
uullo alio commisceri aul comparari possit, per , feclum in sese, ac rei nullius indigens. Est enim
>f
, , \ , 1) per se ipsc sensus et per se volunlas. Unde incom , ,

parabilem unicumque Filium sine ulla couiparalione
, , gignens, nec substanlia ipse sua privalus est, nec
,
ille, quem cx sese solum ex solo genuit, neque Spw
, , ,
riius sanclus. Qui ambo nullam cum caHeris rebus
\ ,
dignitalts nalure, vel allerius rei aequaliiatem ba , \
bcnt. Neque vero semelipsum privavit, sive affe \ , ,
ctionem, sive incomparabilis ipsius divinitatis sub, ,
siantiam spectes; nec i l l i u e , uti d i x i , sobolce
, ,
ceterno splendore esi et aequalilate privata : qu;e
,
perinde ac Spirilus sanclus cuin nullo alio in comr
, \
parationem deduci 994 potest: quae est perfccla
, , \ Trinitas, perfectus, iiiquam, Patar, perfeclus Fir
. ,
Dec&t .
PsaU CI.?| 11* F. .
F. .
Cor. \ .
' ibtd. 10.
3
59
S. 1
litis, pcrfectus Spiritui gancius. Qua quidem - (* ,

nita* in se non confueio aliqua est, aut in se ipsa
, , *
perturbaiionem ullara babet, aut quidpiaro, quod
, / J i inferioris conditionis ait, ne ei diecernatur aliquid,
incomparabile ipsum lollat e medio; aut si quid

*
oommutatuui fuerit, esse deeinat privatione gubla \ .
uim, ac eola habitudine, non ex rei veritate; aut
\
voce lenus sit, obiterque nominalum; ac denique
.
imsquam exslet, quod prava tibi opinione confingis, ex qua Scripturae baac geoleaiiam a fldei profefsione excludere, et abjudicare contendig : Credere oportel accedentem ad Deum, quonimm est, et qumrentibui iptum remunerator ett
: boc aulem solo in Paire inielligi Ron potett. Nam qui Filium non
hubei, Patre qtioque carere necesse est, et qui Filiuin nominat, sine Spirilu gancto facere istud nequit.
I I I . Est enim re ipsa Pater verus Deus, ut testatnr Filiug, qui novit Palrem; et vera lux esl F i - [j
liug, qui cognogcitur, ejusdemque tcstimonio declar a t u r ; et Spirilus veritalis e$t Spirilug, qtii non
alienus egt, ged a Patre proAcigciiur , et a F41io
accipit . Atque haec omnia tuam itlam argumentoruro fabuiam circumscribunt. Neque id boriatione
ulla perficere poteg, ut Aristotelis praecepioris tui
discipuli esse velimus; aut pigcatorum, qui Dei
Spiritu collugtrali aunt, doctrinam relinquere, lllitleratorum quidem et rudium, sed verilalis nihilominus praconum : quo munere Dei virlute ac beneiicio pei iuncti gunt. Non eniin in syllogismis argunientigve regiium coelegie positum est, neqne in
arroganli inllaloque sermone, aed in virtute ac veriiate \ Nos auiem satis guperque baclenus tuam
illam de privalione affeclionum ac posilionum dig- C
putaiionem audivlmus. Tum genitain illam ingenitamqne subslantiam asciscentcni sibi, vel non asciscenlem aliquid, et una cum affeclione hujug quoque jaciuram palienlem. Nccnon et de subsiantia
gcuila simul implicaia, et ingcnili afleciione. Tum
de sobole genita, quae per quemdam velulftransiiuui ^xpressa, significationetfi niliiloniinus permaiienlis affectionis habet, et ex natura quapiam
conunulalioncm indicat, cum genila goboleg appellatur. Ergo iisdein de rebus eadem saepius tuo ex
nibil veretur.
3
'.
, * \ , , \
- \ ,
, ' ,
.
, , .

, \

, \ ,
, JJ
.
, \ , '
\ . \

\ \ \ , .
\ ' , \
\ ,
\ ,
, \
,
, . \
,
.
ingenio proponis, quod eadem inculcare gaepius
AETIOT '.
965 1 CAPUT X X I .
, \ ,
Si tam ingenitum, qiiam geniium aflfeclio git,
eubstanlise quidcm affeclionibus priores, afiectio- , , \ , ' .
nes porro uti naiura posterioreg, gic iisdem anle ,
poriend sunt. Quod si ingenilum ganili causa est,
,
eique confert ut exsisiat; genilum vero cau , ,
sani ipgam gubslanli;B sua notione coiuplecteng,
' ,
subslantiam ipsam, non affectionem exprimit, cum
, ' ,
ingenita nalura nibil ipsa gecum includat; nonne
subsiantia polius quam affectio quaedam debet
\ ;
videri?
Confutatio XXL
'.
I . De affectionibus cum de divina natura, per'. " \
inde ac de inferioribus Deo disputat, iterum agere

, , .
instituit Aelius, u l animadverlere polestis, veriiatis
, . '
siudiosi omneg. Iti quo nonnulla priora facit, aiia
1
Hobr. , 6.
Joan. xvi, 26.
* Joan. , U , .
* I Cor. , 20.
F. .
F.
597
ADVERSUS ILERESES LIB. I I I . . 1. -
.
, .
\
. \, \ , \
,
, ,
, \
, \ ,
, *0
* , ,
,
\ \ *
. \ ,
; ,
.
ILERES. LXXVI.
5l>3
posteriora. Atqui priora ulla tn Deo, vcl posleriora conslUuerc ne sermone quidem licct. Etcnim simul in Deo insunt universa, nec accessionem aliquam desiderat. Quocirca cum genilam
eobolem dicimus, nihil omnino teraporarium pietas
adroittit. Nam in sanclissima Triniiale, boc est
Deo Patre, Filio et Spirilu sancto, qui est Deus
exsistens, Paler exsistens vocatur, necnon et exsislcns Filius cum exsislente comparalus, ab eoquc cilra inilium ullum lempusque genitus, til cx
iis Scripiurae locis inteiligimus : Apud te est fons
vil<v . hera : In lumine iuo videbimut lumen ; e l :
Qui est in sinu Pairis . Ilem : Jn principio ernt
Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erai
Verbum . Similiter et de Spirilu sanclo : Spiritus
, meus consistit in medio vestri \ Vides quam nil.il
\ \
Trinitate sit recens? Unde nec substanita affe , , ctionem, nec sabsiantiam antecedit affcciio. Cae , , ' terum affectionem cum dicimus, non fluxas illas,
, # et caducas intetligimus, quae in unaquaque earum
\ , \ , rerum, quae advenlitiis rebus afficiunlur, vircs
, * suas ac mutationes exerceani; utcunque nos a le
, coacti affectionis vocabulun ad divina transferimus. Nihil est igilur in Deo vel anieccllens, vel
,
* [\] aetale postcrius; sed ea dunlaxal insunt, qu;c
\ , , dignitali illius ad laudem pradicalionemque con . , gruiint. Nimirum uni ac bingulari diviuiiali, una
laus, et singularis honor atlribuendns csl, IU /to, , \
, $ noreut FMum, sicul honorant Palms ; cl ul ne
contuMicliosum quiddam in Spiritura jacianf;
, , . \ - ^ 966 interininalionem illam veriti, qua isliusmodi
,
scelus, uli par est, nec in praesenli saeculo, nec in
,
fuluro cundopandum edicitur * . Quare nibil ia
* Trinilale cogitare diversum, neque salva pietaie
\, .
seniire, aut opinari licel. \efum et in Palre PaUem, el in Filio Filium, et in Spiritu saneto Spiritum sanctum agnoscere nos oportet. Hunc ift
modum profiteri, el ila ex rei veritate judicare necesseesi; pro eo ac coneenlaneum est, uni Trinilali adorationis praeberc cullum, et illius majestalem agnoscere. Itaque nec ingenitum opus babel
genilo, ut aliquid naturse suae conferat; ejusque,dum ipsam declarat, quodaiumodo causa censeattir;
neque geniti substantia ingenitse nature est, aut dicitur aflectio.
k
B \ ,
I I . Quippe Trinitas rei nullius Indiget, nec u l .
lius accessionem poslttlat. Cum enim Trinitas ab
\ , ,
aelerno fuerit, cum nibil adhuc crealarum rerum
* , - JJ exsisieret, non idcirco lamen, qno velut sorlito
aliquid cederet,
aul novap
nova3 uliciiiiifi
alicujus annellalioappellatio' . . . ^ _.*.
xe.,'...... &~.w.;*i
- e i h sibi
i alinuul
aiit.
,

2nis, v^l ad dignilatem stiam accessionis compos
, * \ ,
fkret, rerum omnium procrcationem in animum
\ \ , \
induxit Paler : adeo ut ccelum , terraroque, et
'
aspectabilia omnia, eaque quas vieum fngiunt, per
, Filium
crearet, omniaque qua3 condiderai Spiritn
, sua corroboraret, quo ex illa conditarum rerum
, \
creaiione, operumque fabricatione aliquid in Pa \ * , '
tr'19 ulilitalem redundaret, qui crealor et artifex
\ ' ,
nominaretor; vei accessisse intelligeretur ad F i , ) . \
l i u m ; pcr quem, et a quo creatae res products
, \
eunt; vel denique ad Spiritum sanctum, qui eadcia
\ , \
1
Deesl . F. . ' Oeesl fortc .

Agg. , 0. JJoan. v, 23.
MatUi. x j i , 53.
i e
* Psal. xxjtv, 10.
ibid.
' Joan. I 18.
ibid, I . .
>)9
S. 1
GOO
Ula confirmavit. Non enim ab affectione aliqua

convcrsus in allcram Dcus, el natura, substantiaquc mulatus velut cogitabundua, aut ad aliam
senientiam traductus, quae molitus est cffocii :
quippe qui in sese fabricandi vim habuerit semper, earaque perfectara, nec ullis gloriae incremenlis augendam. Quocirca quemadmodum, ciim de
crealis rebus agimus, tale quiddam de Deo suspicari nefas, quasi divinse essentiae gloriaeque majeslas ejus afleelionis dignilaiisque sit,quae altquid
exli insccus vindicare stbi possit: ila et refellendus erit Aelius, qui ratiocinationibus suis divinam
naturam coniprehendere cupiens, ingeniti, genitique proprietalibus abulitur ea dispulatione, quam
dc afleciionc, el subslantia nobis oblrudit: cum
>.
\ \ , .

, \
, *
,
, \ , \
. '
\
\ \ \

. '
illud in confesso sit, creatas res omnes esse re , \ .
vcra; ncque tamen ob ullum commodum aut in* ,
crcmentum 967 gloriae a Deo, qui nulla re opus
\ babet, excogitatas fuisse ; non secus alque in unico
. "
Dei Filio, ejusque sanclo Spirilu nefas est cum
, .
treaiarum rerum condilione illos adaujuare. DicL
,
enim istud nullo modo polnst. At vero rationibns,
.
syUogUmisque suis nos aggrediiur Aetius, de coe , \
lestibus rebus garriens, et audacter ad superiora
\ . ,
contendens, alque ab inferioribus crealuris pelitis
. '
argumenlis nos oppugnans, cum lamen suis illis
* , \ \, \ ,
disputalionis argutiis nibil omtiino promoveat. Ho .
minum quippe sapientia praeterit : humana ratiocinandi vis ac subtilitas consepulta jacet : ExiM , inquil, spiritus ejm, et revertetur in pulverem suum . Syllogisinorum, inquam, acumina omnia
Iioininum ingeniis excogilala praetereunt, hominesque pariler, cum illa Aetii ratiocinatione, et affeclalo conlra fidem calliditalis arliGcio. Manet aulem ea, quam syllogismis suis circunwenire couaiur, fidcs, spes et eharilas, uli scriptum estV
AETIOT K&.
1 CAPUT X X H .
C
Si substanlia omnis ingenita sit, cujusmodi est
\ ,
omnipolemis Dei, quid altinel banc quidem pas- , ,
sionibus obnoxiam, illam vero expertem asseve- ; ,
\ , \ ,
rare ? Quod si attributione quadain ingenita? na , ,
lurae, allera quanlitale, qualitatc, atque onini
,
prorsus manet mutalione superior; altera aflectionibus obnoxia, quae tamen ipsa, ut immutabili ,
substantiae condiiione 6it, beneficio quudam alle- ' , ,
rtus sit adcpia. Si baec, inquam, ita sc habeaut,
.
aut casu, ac forluito id contigisse dicendum
esl; aul illud consequens est, ut et ea quae agit, ingenita, quae mutationem patilur, genita censcatur.
KB.
Confutatio XXII.
'. .
1. Neque substanltam omnem ingenilam csse
dieiimis; nec omnem a Deo genitam , quoniam qui jy
>::
.
.
i c
. . .
XC - ^ ~
,
\

Filium
suum genuit,
el a. se ipso
Spiritum
san , ,
ctinn emisit, illum, inquam, Spirilum, qui eorum
, ' * \
quse Filii sunt, parliceps fuit, non omnes, sed
.
unum duntaxat genuit : unde et unigenitus est; el
tinum einisii a se ipso; unde Spirilus sanctus. , \ \
Per unum porro creavit, et in uno confirmavit , \ , , ,
omnes, quorum alii gcnerandi vim habent, et post
primam crcationem deinceps generantur; alii sic .
creati sunt, ut noque gignanl, nequc gignantur. , \
e
Psal. rxLv, 4.
I Cor. x m , 13.
* F. ,
F. .
F. .
601
ADVERSUS
ILERESES L I B III. . I . -
HJERES.
LXXVI.
. Verura increala Trinitalis

substantia longe
\ ,
ab bis omnibus abest, quae ab ipsa Trinitate
* creala sunl, non geniia. ldeo Trinitatig Hlud pro , prium est, ut neque pati quidquam, neque oom
. mutari possit : caetera oronia, ubi a Trinilale dig , ' cesseris, pati aliquid possunt; nisi forte experg
\ . \ ille affectionig omnis siintlem quemdam statum per
\ incorrupiionem, quibus libueril, singulari quo , - dam beneficio large beiiigneque concesserit. Quem
, quidem incorruptionis glatum non ex incorporea
. " aliqua natura, sed ex boni, et affeclionis omnig
, . experlis Dei largitate consequuntur. Quod autem
, \ , \ ,
unicus Dei Filius in carne sil passus, nullaro isliid
in ipsius divinitalem passionem transfundit. Quan, , , quam illud recia fides, ac sincera profeshio docet,
' Dei Verbum, quod per scse pati nibil potest, ni, \ bilominus esse passum. Idem porro eadem ipsa
, .
patiendi nihil in conditione permansit, nec in na
tura sua mutalionis aliquid aut diversitatis expcr .
tus est. Quamobrem ille qui sapieniia, ac Deits
, \
erat passionis omnis expers, cum patiendo sciret
, , \ , \
seeos liberaturum esse, qui mortem palicbantur,
, ,
non legatum ullum, non angelum misit, non pro , \ * \
pbeias denique, cujusiuodi adventum gtium ante \, \
ccsscrant, ged ipsemet Dominug venit, ac perpeg*
, \ , \
sionem ila in se ipso, vereque gustinuil, ut iniertm
"
expers passionig divinitas ipsa permaneret. Cujiia
, ,
quidem vim ac poientiam nibil incarnatio ipsa
,
diminuit. Nam eumdem in divinilate sua, quae Dei
* ^ propria sunt, praestanlem gine ullo carnig impedi\ , \ mento cernimus : velut cum ventos, mare, et flu , \ , \ clug i n c r e p a l ; cum Lazarum propria auclorilale
, , ,
evocat'; et infinita alia prodigiosa ac gtupcnda
.
roolitur.
Quanquam interiro quidquid eral consentaneum corpori iribuebat. Nam et diabolo tentare permisil \ et bamintbug caedere, et hig, qui comprehendebant capere, ut in palibili nalura passionis experg pateretur, et interim in sua divinitate
passionis experg nianeret, non alienus a passionis experle Deo, scd omnia gingulari quodam et admirabili mysterio suapte voluntale suscipiens. Quemadmodum el Paler Deus cuin Unigcnito ipso,
ac Spiritu sancto : quae quidem perfecta, et passionis expers Trinitas, unaque divinitas universa
complectitur, Deug onus, ac dominalug unus continentis omnia Dei.
1
*. \ , .
, \ - ^
,
i .
* , -
, ,
,
,
,
,
,
. ,

\
, ,
.
, , t
Malib. x i i , 52.
Luc. , 24.
I I . Neque vero quod conlinere dicatur omnia,

idcirco patiendi conditioni subjicitur, licet quae ab
ipso comprehenduntur ei legi subjaccant. Est enim
iotra omnia,
omnia, et
et exlra
exlra orania
omnia universorum
umversorum Deug,
neque tamen cum ulla re concretus, ac permistus:

ex quo fit ut, neque quod ubique sit, neque quod
extra omnia sit, neque quod comprehendat omnia,
9 6 9 neque quod in ipso universa moveantur,
ob id pati quidpiam exisiimandus sit, immunis ab
omni patiendi conditione Deus. Stcut nec idipsum,
quod uniciim Filium genuit, quodque unicug ille
genitus es(, aut quod ganclus ejus Spiritus emissus est ab ipso, ullam sanctissima Trinitati afleciionem infcret. Quippe nec Spirilus ipge sanclue
pali quidquam potesl, qtii columba; specie ad Jordancm descondit; nec Unigenitus a Joanne baplixatus et conlrcclatus ; sed ncque Pater cjugmodi de
Joan. , 43.
Mallb. , 1 sqq.
S. 1
03
601
\ote personans, quam horaines eiaudire - , \ .

eent: Ilic est tilius meus, ipsum audite*. Quare
,
nihil a Patre diversus esi Filius. Et quidem Paier \ ,
ingenittis est, Filius genilus, nec ulto modo palibi- , lis; Spiritus vero sanctus citra passionem ullam
. processil; caetera omnia creatione producia suut,
. ,
ac perfecta ipsa Trinitas in quantiiate sua, et i n , \ .
creata appellatione remanet: sic ut nftqtte commu- , ,
l i t u r quod melius est, iieque quod gignitur ulla
, , , paiiendi lege coerceatur. Gui quidem neque geni, , , tor obnoxius fuit. Non cnim corporeum est geni- , \ , ,
tum illud, sed Spiritus e Spiritu, el ex Patre Filiug.
,
Ua eliain et Spiritus sanctus ab ipso progressus
, \ .
esl, Spiritiis Palris, Spiritus Chrislt, non creatus,
,
iion geniius, non germanus frater, non avus, non
, ,
nepos ; siquidcm incomparabilis Pairis, Filii ac
\ \
, \
Spirilus sancli natura cogitalionem omnem ac
(
mentem supcrat, non hominum solum dixerim,
* , \ vcruin etiam angelorum. Non enim mutationem
, ,
ullam unicue Dei Filius admisit, nec ipsius Patcr,
, \ .
nequc sanctus ejus Spiritus, eo quod Unigenitus
,
per sese passiouis expers in cartie sil paseus;
Q
,
,

Spiritos vero sanctus eolumbae se specie vidcndiun

objeeeril; ac posCremo Paier ipse voce de coelo !
missa citra passionem ullam bominum auribus insonuerit. Non secus atqiie angeli, coclesies orbes,
lorra, caeteraque, qtiae Deus condidit, omnia nullam aaclori sito miiialioneni affcclioncinqnc I r i buerunt. Sed baje omni.i slupendum quoddam sunt, horrcndumque mysleriuin, uli scripluiu
est: alliludo dhitiarum,
tapieniia et scienticc Dei !
COBIO
1 CAPUT XXIII.
C
AETIOT .
Si gcnilaj substanliae causa sil ingenita, ingeni \ ,
tuin vero, quod principium dicilur, nibil omnino ,
sil,quomodo polcst idquod nihilest, ejus, quod pro ;
duclum esl, esse principium?
970 Confutatio 11.
Ingenila subsianlia non eodem, quo ad caeiera
omnia comparata modo, sed alio quodam sensu
dicilur, CIMII ad unicain sobolein refcrlur, vel ad
Spirilum sanclum, qui ab ipsa progrcditur; neque
vero principium est ejusmodi, quale est quod exsisiil cum uondum exsistenle comparatum. Quippe
non ex nibilo geniius esl Filius, neque non exsistens est, qui genuit, vel qui ab ipso procedit Spirilus sancius; caeterorum vero causa esi exsislens
ipsum. Quapropter suaple gloria ac splendore
praedila scmper est sacrosancla Trinilas, quae dignitalis sua? appellationi cuique conseutanee semper exsis.ii. Nam pcr ipsani, et nou exira, quae facta sunl, cum non essent, producta suut. Ideo neque solus per sese Pjter causa est conditarum
reruiu, sed Pater, el Filius, et Spirilus sanclus
procreavit omnia. Quod si alienus esset Filius, atque a priucipio suo nondum exsislens origtnem
babuisset, cuin caeteris omnibus ab eo profeclus
aequalis essel omnibus : iinde el Deus nou generando, sed procrcando principium baberelur, fieri que IIOD oosset amplius, ut unus geniius, ac Filius,
caHcra vero creaiura dicerentur; sed vcl omnia gcMallb. X V I I , 5. * lioui. x i , 53. * F. .
1
'.
' , '
,
, \
* ,
. " ,
,
* \ . , . ' , \ ,
. *
\, , \ , \
.
, ,
, \ . \
, * \
,
, '
,
* ,
*
,
, \ , \ , \
1
605
ADVERSIJS II/ERESES LIB. I I I , . I . HyERES. LXXVI.
606
\ nili nomine conlinerentur, vel Filiiis ipee perinde

. " - ac caelcra creatura diceretur : neque quidquam in
, , ' eo esset eximuim, cum hac ex parte, quod ex nihilo
* \ , productus f o r c i , unus ille cuin caeteris adaequare , \ , lur oninibus : adeo ut non modo angeli cum condilorc ac creatore suo unico Dei Filio, sed et homi , .
nes el pecodes adaequentur, ac caelera, qua? ab illius natura ac digniiate infinito intervallo distanl.
lgiiur Filius exsistens cum exsistente Palre selernus est, ab eoque sine tenipore, non enihilo, sed ex
ipso revera geaiius, estque Spiritus ejus sanctus ab illius naiura nou alienus; neque velut adjumentl gralia, ut Aetius exislimat, a Deo comparatus.
AETIOT ' .
AETII CAPUT XXIV.
,
Si ingenitum privatio quaedara est : esl autem
. , ,
privatio alfectionis amissio ; auiissio porro penitos
* * e niedio lolliliir, atu in alterum commuiatur, quo , JJ
P affeclione illa Iranseunte aut pereunte,
boc esl ingenili appellalione, Dei subslantia cogne ;
minabilur?
n
a c l
" '.
971
Confutalio XXIV.
, , \
,
,
,
, \

, \
\ . \
, ,
-
Si nunc priimim a le et a luis, Aeii, temporibus

ceria de Deo opinio tuis ex syllogismis est ad
ejusdeni gloriam bonoremque deprouipta, quemadnioduiu anlea profcssus es, ego vero, qui adversus
le, Deo opitulanle, dispulo, eadein, quae lu dicis,
usurpare potcro : cum anliquorum nemo tam iu
Yetere, quam in Novo Teslamento, sive ex apostolis, sive ex prophetis ila senserit, luo te judicio vel
ipso Deo pneslantiorem esse, et ab errore onmi
remotum. Elenitn abs le primum, et ex hoc tempore Dcus.ut asserere videris, tuuro illud dialecticae
, , \ C subtilitalis artificium, velut quamdam fidei suae ac, \ cessionem adjecit, ulpula tolam illam dispulalio, \ nem de ingeniii privalione, deque genito, ac de af .
feclionis amissione perfecla, sivc conimutatione ac
de appellalione Dei, quae subslantia* ipsius Iribui , - tur. Eienim non idcirco, quod Deus omnium post

unicum Filium ac Spirilum sanclum piocreator
, - sit, cx condilarum rerum consiiluiione, aut eorum
, quae absunl a Deo, privaiio, aut eorum, qoa>insuiit
, \ , ' ailirmatio fuit adjuncta, quasi quod posiea condi \
'
tum est pr&stanlius Dco quidquam conciliet, et
\ , purum quidpiam ac sincerum ex earum r e r u m ,
' ,
quibuscum confertur, privalione, el iminulabili
,
stalu excogilaium fuerit. Sed nimirum id ex eo
* ^ manavit, quod exsistens ipse totus gloria egt ac
totus
ut ab " -creaiis
rebusnmniHnc
omnibus# coni,
' " ejusmodi,
"
* "
prehendi nequeat, quae pro moduio suo ad ejus se
*,
praedicationem intendunt. Qui quidem ul ab angelis
\
propria ipsonim lingua, quam Apostolus hominum
. \
linguis anleponit*, celebratur ac laudibus effertur :

, * ' ita et humana lingua colilur, quae iiiferioris dignilatis est, ac denique ctiam ab infiiuis quibusque
, '
rebus pro viribuscujusque pwcdicatur. Neque vero
, \
in singulis crealorie proporlione quadam illius
,
gloria prsedicatioque minuitur, aut mulalionem
, ,
paiilur, sed immulabUis esl in sese, idque creaiis
, .
est rebus omnibus denegaium, ut ad Ulius infinita \ , \ , tem prdicando possint extendi, cum suprema illa
.
F . .
* Dcest .
: , , ?
, :
, , #
a K
Vct. .
l Gor. x m , t .
S. EPlPHANll
sub&iantia
608
memem omncm intelligenliamque superet. Quaj ob ca quae ab omnibus ei iribunntur, et
inesse dicunlur, nullam propterca conversioncm, mulationem aui incrementiim experitur.
Est
etiia
divinilas ipsa longe omnibus prxslantior, el incomparabilis, gloria?que plcnissima.

972 AETII CAPI1T XXV.
K E \
Si ingcnituro privationem, quae Deo non ineat,
Ei ,
significat, cur ingenitum esse, genitum ?ero noii
, ;
esse dicimus?
Confulatio XXV.
'.
Ingenilum, elsi Deo revera conveniat, nusquam

, ,
lamcn expressunj est; nec a propbela u l l o , vel , ,
aposlolo, vel evangelista commemoralum. Nequc ,
. '
vero mirum esse deberel si de Deo aflirmatuin i l . , ,
lud esset. Siquidem pius de Deo sensus olim islud
ipsum e nalurali quadam lege bauserat. Tu vero, , , A c j i , vocabuium istud studio novilatis inculcans, . \ velut mirificumquiddam, el inusilatum proposuisse , \ ,
te outas. Quin eliam religiosissimam nalure legem, ,
iiernoii et fidei, quam ad meliores boroines red-
dendos divina bonilas indulsit, permiscere ac con- & , fundere conatus es, dum ingenito genitum maje- .
slate digiWlateque par commentus es, ut ille ipse,
qucm dissimilem adoras, inaequalis ei videalur, ,
quem dissimiliier praedicas. Jamvero, si appella- , \ lione sola Palrem adoras, nonnisi per simulalio- , ,
nein,et Hlusionem bonorem bunc 11 defere : item,
si Filium, quem Patri dissimilem agnoscis, ado- ,
randum censcas, summam adoralione illa tua per- , turbaiionem inducis, cum dissimilem eodcm cum \ eo, cujus est dissimilis, honore aflicis. Quodsi, . \ quae lui dogmalis periidia est, Filium adorarc te ,
ncgcs, slatim te omnes redarguent, ut qui ncqua- .
quam illum agnoscas, quem adorare omucs et , ,
aqnalcm confiteri debent. Adorabunt enim eum
, ,, \
, \
oinnes angeli Dei . Eumdem Maria, cum in carne

.
splendidissime resurrexisset*, ac poslrcmo disci .
puli omnes adoraruni. Huic enim facli crcalive ap , .
pellaiioneni minime convcnire, utpote a Patre ge, \ , , \
nito, non ignorant. Ilaque exsislcnlein ab exsi .
slente natum, necnon ct Spirilum sancuim ad ,
orant. Norunl enini illuin ab condilaruin rcrum na- \ ,
iura discrepare. Quippe non factus esl, aut crea, ,
lus, sed a Palre genilus, Quamobrem cum pluri , ininn xstuaveris, ac inultum temporis consurnpsc.
ris, Aeli, ac peregrinas, et inaudilas voces invexeris, illum tainen vel inviltis adorabis. Oporlel enim
ornnes coram illius tribunali sisti*. Ac tum oinnis lingua conlitebilur, quoniam Dominus Jesus Cbristus non alienus est a Deo, sed iu gloria Dei Patris*, quemadmodum tam Scriptura, quam calbolica fides babet.
973
AETU CAPUT X X V I .
Si ingenilum nuda in Deo est appellalio, a.leo
ut supra creatarum rcrum omnium condilionem sola
pronunliatio divinam substantiam exlollat, consequens csi honunum pronunlialioncm omnipoterilis
Pci subslaniia praislanliorcm videri; quse quidem
ipsara incomparabilis excellentia dignitalis exornet.
10 AETIOT <7
\ ,

\
,
.
Confutaiio XXVI.
Neque nudum in Deo nomen csl ingenitum, ne1
P u i l . , 45 j n x l . L X X ; Psal. xcvi, 7 ; Ilcbr. , 6.

*Phiiipp. , I I ,
F. .
F. .
e
'.
\ ,
1
Matih.
XXVIII, 1
sqq.
UCor. v 10.
f
>9
A D V E R S U S H J E R E S E S L I B . I I I . . I . I L E R E S . L X X Y I .
Ct*
; . que cum crcatis rebus nalura? communioncm habcl.

\ .
Qtiare ncque nalurae nudam appellalionem signifi \
cant. Jaai vero cum inler iiigcnilum ac crea, \ , \ ,
tum medium aliquod vocabulum quaeralur, boc est
; \
Filins, miiiiiueque ciealus, cuinaiu exiinium illud
,
potissimum iribuendum est ? Ac si quidem crcatu , \
ris commune cum Filio illud ascribamus, curo
\ , \ , neutrum vocabulum sola ac nuda appellaiione
\
constel; et quemadmodum ingcuitus, el cieaior,
\ , ,
ei crealurae nou voces mene sunt, ita genitus, ct

Filius aliquid prailer nomen babeat, nimirum quod
,
persummam calumniam raliocinando colligit Aetius,
, , \
mirificam periurbalionem et confusionem pariet,
*
quandoquidem cum Filii nomine creatura, quae re \ .
vera, non appellatione lenus ejusmodi esse dicun , - tur, adaequari minime possunt; nam et Filius ipse,
, \ cuni Filius dicitur, non meram id, ac solam appcl, , \ lalionem prse se fcrre putandum est. Quocirca cum
unicus Dei Filius, ut et Spirilus sanclus, neque
.
, \ - reapse non exsistat, neque nuda appellaiione dica, tur, cum Palris gloria conjunclus est, neque cum
creataram reruin appellatione confusus. Nam divi,
nilas neque eflerri sese postulat, quasi non sil, ne .
, - que sublimiiatem requiril, licet ab ignaris quibusdaro prsedicando non attollatur; neque ullius bomi, ,
,
\ , nis pronunlialione divinilalis subslantia constai.
Non enim hominum caelerorumve prolalio gloriari
.
, \ * poteril Deo se, velut indigenii, gloriam dccusque
\ , tribuisse, aut eidem oninipoleuti, adorandoque Deo
omamenti aliquid atiulisse: quem quidera Deum,
. \
C et creaiorem conditoremque suum agnoscit. Non
, .
eniin, opinor, lam exquisito se splendore prseditam existiinat, ut eliam conditoreiu suum exornare possii. Alioqui semeiipsam adorandam esse crederet, non euin, quem dorat, venerarelur. Quare frustra
adversus onines tua, Aeii, contendit oratio.
AETIOT KZ'.
\ ,
* ,
.
9 7 4 CAPCT xxTir.
Si cum eo oinni quod genitum esi, implicata ex
conjiincta causae nolio est, ingenila vero naturacausa
caret,cum ingenitum diciinus, non causam aliquaui,
sed substanliam e.xprimimus.
Confutmtio XXV11.
KJP.
Quod cum omni genilo implicalam esse causaa
\ \ ,
notioneiu asseris, verissiiuum quidem est, sed non
, . istud, quasi a te didicerimus, pioliteuiur. Hoc
$ , \ , \ , ; ^ enim vera ipsa iidcs janidudum presenserat, et
, \ , \ .
professa fuerat, ac docuerat Ueum causae esse
- omnis experiem, nec ulla re permistum, nec ad u l , - lius rei aBqualilalem posse demilii. Nam propterea
, nibil adorandum putamus, quod diviaa ipsa natura
, , \ , '
sit inferius: quippe cum ei soli, qui nulli subjeclug
\ . est, sit ille cullus adbibendus, Palri videlicet inge , \ .
nilo, et Filio, qui ab ipso genilus est, et Spiriiui
, \
sanclo, qui ab eodem per Unigenilum produclug
, \ .
est. Quajidoquidem nibil in Trinilale creaium, nibil
, - catisaj ulli esl obnoxium; non enim aiiquid in i l U
*
cst e nibilo productum, velul caetera, quae causaui
, *
aliquam sorlila, caus&que subjecla sunt. Quocin-a
. \ cum cjusmodi causam nullam Triniias babeal, se F. .
6!S
S. EPIPHANII
Gl!
melipsam solam fcine ullo errore adorandam docuit, , , quoniam sola causae omnis est expers, reliqua vero , ' , \
omnia a certa causa proficiscuntur; haec enim facia
, \ .
procrealaque sunl, Pater incrcatus, Filium babens ,
a se genitum, non creatum, et sancium Spiritum a , \ ,
se procedentem, non faclum. Quae cum ita sese ba- ,
beant, neque affectio ulla in adorandum Filium, vel *,
Spiritum sanclum redundgl a causa, etiarosi geni- , \ , \ .
torem Filius babeat Patrem, neque creata: oaelera
res affectionis experles sunl, quae ex causae sorti- , , ,
iione oritur, cum sint a Palre, Filio et Spiritu sancto , \ .
procrealae. A l Unigenilus nibil ex istiusmodi causas *
aftribatione patilur, neque Spiritus sanclus, quem- ,
admodum neque Pater fj)se; propterea quod Filius , , ,
genila soboles est, non crealura. Quare nullam ex
, ' \
co quod genitus est, affeclionem causae soilitur , ,
Filius; nec Spirittts sanctus, cum a Patre proce
dat. Eieniin Paier ex eo, quod genuit, aut emrsit e
. , , \
ee ipso, caelera vero post Filiuin ac Spirilum san
ctum creavit, aflectioni is41i causae subjeclus 975
, , ,
est, quanquam alia oninia in creando generandove
.
patiantur aliquid. Quapropter Paler, Filius et Spirilus sajicUs causam babent nullam. Oinnium vero
causa est ipsa Trinitas, quae onmia ista simul creat, ac molitur, nibilqae in sese creaium aut fabricatum agnoscit.
AETIOT K f f .
' ,
' , '
.
AETII CAPUT X X V I l l .
Si quidquid produclum esl, ab altero productum
est, ingenita vero bypostasis nec a se ipsa, nec ab
alia producia est, ingenili vocabulo substanlia ipsa
signiiicelur oportet.
Confutatio XXV11L
Kursum nobis istud Aeiius, tanquam novura aliquid et inaudilum, objtcit, u l dialecticae istius subtililalis auctor esse videatur. Quare supervacanee
illud unum inculeat, quod in controversiam minime
revocatur; neque veritali repugnal, et pcrpetua Ecclesiae calholicae professione lenetur. Quidquid ergo
factum est, ab altero factum sit uportet; al ingenita hypostasis neque a seipsa , ucque ab alia,
quanivis ingenili nomine subslantiam significari
necesse sit. Quid enim niagis illo necessarium essc
poiesl? Nam hoc subslamiae vocabulum, quod Anorooei et Ariani in ore seroper habent, callide ac vcteratorie usurpavit Aelius, el ab ipsa coactus veri-
'.
,
\ ,
,
[] , , , \
.
' .
' , '
\ .
; " \ *
,
, .
tate confessus est. Ilaque cum iugeniti ralio ipsa $ , ,
substantia sit, eademque e seipsa, non e nibilo, sine \
ulla inquinatione ac passione Unigenitum genucrit, \ , \
nullo neque tempore, nec initio, Spiritum vero , \ ,
ganctum emiserit e seipsa, non e nibilo produxerit:

manifesium est in sancla ac catholica Ecclesia con ,
Kubslantialem Trinilatem rite predicari. Quo qui ,
dem nomine creata nulla res comprebendi potest,
\
eo quod ueque nalura, ncque cultu, ac veneralione
, .
potesl aliquid Unigenilo, aut Spiritui sancto esse
, \
siinile. Caelera enim e nibilo creata, nec adoralione
\ , \
proseqiienda sunt; Trinitas vero sempiterna. Pa ,
ter perfectus, Pater est; Filius perfeclus, Filius a
<
Patre genitus; $pirilus sanctus, Spiritus perfectus
.

1
F . .
f . .
* Lego ,
ADVERSUS ILERESES LIR. I I I . . I . -
613
611
ILERES. L X W I .
, , \ Paire procedens \ et Filio accipien* \ Ita Scrfpiura omnis sacra, et calholica fides ciarissima
, , .
nobis est; neque quidquam inest obliquam, aut
conliarium, aut denique lortuosum.
.

,
, ,

, \ , \
.
9 7 AETIl CAPUT XXIX.

Si ingeniti substantia, tanquam causa, ingcnila
bypostasis declaratur, qnae prae omni causarum gcnere immutabilitate s i l prdita, eadein per sese
substaoiia incorop&rabilis esl, uon velut extrinsecus
ascitam qualiiatem illam prae se ferens, nibil u i ad
ipsam possit accedere; sed id ex sese babens, uti
mbil cum ipsa conferri, aul ad 6am accedere possit. Unde et per semet eet ingenita.
&.
Confutatio XXIX.
,
, ^
, \ . \ ,
\
.
,

.
, \ . , \ .
, ,
, , . -
Idem saxum perpeluo volvit Aetius, ut a me sa>

pius est dicluai, neque quidquam aliud nisi laborem
nobis aflferl ac tsdiunt. Quamobrem etiain hoc
loco novum quemdam laborem adjieere cogimur,
eademque repelere : quandoquidem ita illi videlur.
lgilur iicei ingeiiili substanUa ingenila, unde producta est, nalura signiflcetur, nibil tamen idcirco
dignilatis intererit,quod gcnilor genitum produxisse
dicalur. Quippe e se ipso secundum subslanliam
Spiriium e Spiritu genuit, non corpus e corpore.
Uade sine ulla comparatione genitor in genili nolione, et genilus in generante congruenter inielligiiur. Neque eniui accessiune ulla divinum numen
opus habet, ut Paler alias vocettir, alias minime
voceiur; neque Filius cx aempit rna coitjitm Itone
\ , , \ ^ quandoque esse, quandoque non esee repcrielur,
, \ .
Quaie eadem per &e substanlia Deus esl Paier, et
, \ , - Filius, el Spii itus sanclus, noii diversa. Non enim vel ; ul frater quidam est Palris Filiue, aul postmore loco
, \ * \ , gcnitus ; sed inexplicabili quadam ralione fil, nt ct
, * , \ , Pairis appcllalio cuin Filio coiisnbstanliali con. \, \ ,
grnal; et cuin Patre, et Filio, qui ex ipso, el per
, , \ - ipeuin, etex ipsius propriis orjlur, Spiritus sanclus
6 , \ . conveuial. Inde fit ul Paier, Filius et Spiritus sanctus inaccessus dicaiur, boc est nibil eorura q u
. "
, \ , . infcriorig gradus sunt, et ab ipsa Trinitale creata,
ad eaiu poesil perlingere. Trinilas porro ipsa sibi ipsi
*
, \ - nequaquam esl inaccessa. Esl enim increata, non
. \ facta, et incomparabilis. Ergo nibil adaequari cum
. Palre polest; neque ctun ipso quidquam earum
, D rerum coniHiuniler adoralur, quae cx nibilo faclae,
, , minUne vero geniUe sunt. Nulli quippe crealarum
dexleris meis .
, , , rerum dixit unquam: 9 7 7 ^
, , . Sed nec unicus Dei Filiiis de quoquam istud usur , - pavil aliquaudo: Qui videt me, videl el Patrem ; e l :
, , \ Ego in Patre, Paler in me esl ; iteiu: JNemo no1
e ( i ea
, .
,
, '
. \ , $

* * ,
1
vii Pairem, uiti Film*;etFUium, nisi PaUr, el cui

revelaverii*, Per Spirilum vero sanclum revelat,
qtii qua3 ad Filium perlinenl cognoscit, cdocel
in mundum prsedicat; mo vero Dei alla, ac profunda
scrutatur . Proplerea quoque d i x i i : Qui non hono9
rat Filium, sicut honorat Palrem, tre Dei manct in
Leg. .
Rog. . * Joan. xv, $3. * Joan. , U , 15.
Joau. , U. ibid.
Matlb. , 27. 1 Cor. . 10.
4
Psal. cix, 1 .
S. EPIPHANII
G16
ipso . Non dixil Qui non honorat angelos, sicul ,

bonorat Patreni; nec ita concedit : Qui non etiam
, *
Filium honorat; scd Filium dixit, pcrinde ac Pa- \ \, \
irem. Similiier ei, qul in Spirilum blasphemiam
, \
dixeril, non remissiim i r i docet, neque hic, neque in futuro sxculo*. Ut videlicet Trinitatem in Patre,
Filio el Spiriiu sancloesse doceat hujusmodi, ut ad illam nihil accedere, compararive possit.
CAPUT X X X .
Si omnipolens Deus naturam omaem excellit,
eo ipso quod ingenitus est excellit. Quae proprielas
causa esl geniiis omnibus stabilitatem conslanliamque Iribuens. Sin aulem ingenilum subslantiam
non exprimit, a quo tandem genilarum rerura nalura seipsam ut conservet accipit?
AETIOT '.
,
, \ .
,
;
" '.
Confutatio XXX.
lllud omnino dicendum ac falendum es(, iiaque ^ \ , \ ,
tenendum : oinnipotenlem Deum naturam omnem ,
excellere, a quo unigenitus Deus, ac Verbuni,
ejusque Spiritue sanctus ineflabili quadam raiior.e , \ .
proccssit. Quam ob causam caute ac circumspecte , *
creaturae divinum honorem non ascribimus, ne siuilissimi reddamur, sed Trinitalem qua? naturam , , \
omueiu superat, pradicaiuus, Filium cum Patre, \ .
et ipsius sanclum Spiritum, eo quod a nullo faclug , ,
aut crealus sit. Elenim nequaquam diversae naturae , \ , Unigenilus esl, aul sanclus Spirilus, sed Deus ex \ \
Deo, lumen de lumine. Quineliam cum omnipotenti , \ .
Patre unigenitus ipse nominatur oinnipotens, ut
,
diserte Scriptura sacra declarat. Unigenitus enim
nibil a Palris majestate discrepat, sed omnino con- ^ ^ "
\ * Qr,
gruit. Quod expressis verbis testalur Aposiolus, qui
Spirilu sancto afllalus delsraelilis Ha loquitur; Qtio- , , ,
mm, inquit, 9 7 8 cultus, et teslameMa, el patres: , 6
.
ex quibus Christus secundum carnem, qui ett super .
omnia Deus benediclus in scrcula. AmenOb
id et \ ,
adorandus ouicus Dei Filius est, et idem Deus, et , \ ,
divinus Spiritus est, sanclus Spiritus, et posi * \
sacrosanciam Trinitatem nullus alius Deus eat. . , \
Igitur omnipotens Pater, el unicus ipsius Filius
palernae dignilali congruens, qui fuluri saeculi Pa- ,
, \
ter appellalur *, quique cum sancto Spirilu nulla
inlervenienie creatione convenil, Trinilas est pate- , \ , \
facla omnibus, el cognila, a qua creala? res omnes, ,
tanquam a causa, profectse sunt, ita quidem, u i , \ \
appellalio ipsa causae sinceram et incouiparabilem j ) , , substanliau) signiiicet; cujusmodi est Pater i n
\, , \
Filio, Filius in Patre, cum Spiritu sanclo, per *
inaosio ipsa in sese aelernitatcni includat: cujus
.
Trinilatis beneficio condiia omnia servantur.
AETII CAPUT X X X I .
'.
Si nihil eorum quas \isum effugiunt, seinetipso

vi quadam sativa prius esi, aique deiinita quadam
, *
nalura sorte conlinelur, qui fieri poiest, ut inge ,
nitus Deus ab omni sortitione liber suam ipsius
, $, vOy
subsianliaro modo ingenita sobole inferioris cujus ;
dam ac secundas conditionis, modo i n ingenito
primario esse videat, iia ut prioris insit, ac posierioris ordo?
8
Joan. , 23; , 56.
* MaUb, , 32.
Rom. , , 5. * Isa. , 6.
F. .
ADVERSUS HiERESES LIB. I I I . TOM . -
617
" '.
H/ERES. LXXVI.
6iS
Confulatio XXXI.
I . Vellem equidem, quod f t factum oportuit, ut

Aetius menlem suam nobis aperuisset, et interrogaiiones suas aliquanto clarius proposaisset, polius quam ea diciione esset usus, q u in reprehensionem i n c u r r i i ; nec ullam in his rebus quibua
utitur simililudinem habel, cum neutrum eorum
quae ab eo commemoraia sunt, cum altero comparart et exaequari possit: siquidein plurimorum
qua? visum eflugiunt appellationes addiicil in medium. Nam et visum fugiunl animalta illa spiriialia,
hoc est seraphim, cberubim, angeli, spirilus denique : in quibus verum illud esse cernitur, quod
Aelius narrat, nihil ut in seipeis vi quadam sativa
contineant. Neque enim corpora ea quae non aspectabilia sunt dixerit aliquis, cum neque gignant,
aeque gignanlur, sed de sempiierna divir.itati* voluntate plane condita sint, ac lantumdetn unaquaeque creatarum rerum virtutis979 habet, quanluni
pro infinita sua benignitate et bumanitate largilus
est Deus. Iiaque quselibel quod sibi altribulum est
obtinuit, in eoque permanet : Deus vero ab omni
causa absolutus est, continens in semet omnia.
Idem sine ulla cunclatione mutalioneve consilii,
neque Filium longo iniervallo, neque Spirittua
sanclum souni habere coepit. Sed pro eo ac conveniens est, Filium babet ab aeterno, quem untcum
genuit: Filius vero Patrem habens in seipso perpetuo, una et Spiritum sanctum habei: qui a Patre
procedens*, a Filio semper accipit*.
*. \ \ , \
I I . Etenira neque in obscuritate, nec in ube \ Q splendore ac gloria sempitenu divinitatts
\ , excellenlia versatur. Cum autem creaiarum rerum
; \ ,
nulla adbuc esset, ulrumnam landem divinitas m i , - nore seipsam opulentia preditam vidit aliquando ?
,
aut tum quidem ejusmodi sese vidit, nunc autem,
; facta ad substantiam accessione, quasi cujuspiam
rei indigens essc posset, posteaquam creata omnia
,
produxit, ampliore quadam gloria opibusque sese
\ , praedilam animadverlil ? Nullus itaque iergiversandi
, , \ , \ , locus iis relictus est, qui adversus veritatem syllo , gismorum argutias hominum excogilatas ingeniis
; opponere niluntur et in medium aflerre : siquidein
, , divina majestas, Patris, inquam, et F i l i i , ac Spi \ riliis sancli, angelorum mentes omnes longo inter> ' vallo superat, nedum bominum; quorum thnidae
, D cogitationes , animi sensus inlereunt in niltitum
, ,
redacti, ac sese varias in ratiocinaiiones el quac stiorics induuut. Quemadmodum in plerisque usu, 2 ,
venire cernimus, qui sophistica qtiadam ralione
invenlis a se syllogisrnis diversarum rerum causas
', ,
inquirere el invesiigare student. Veluti mali qnod
, ,
principium fuerit. Alii undenam, et cujus rei gra , \ , \ ,
tia diabolus exstilerit. Quidam de hominc pecca $ , \ *
turo quaerunt, cur hunc Deus ea conditione pro*
creaverit, aut qui lalem fabricaral, cur incusarit
, \ , postea : ut cum varias in partes animos suos ac
,
cogitaliones intenderinl, ac corruplioni se obno , \
xios inlellexerint, Patri, ac Filio, etSpirilui sanclo,
'. " , \
,
, \ ' , *
.

. \ ,
\ \ \, \ ,
\ *
.
* \
,
, \ , - ^
. \ , \ * \
, ,
,
, *
\
,
- , \
\ .
1
.
ir, U .
VKTKOL.
* F. , sed mutilus hic locus est
C.n. X I J I .
Joan. xv, 26.
Joan. xiv, 15,16.

20
Sap-
19
S. EPIPUANIl
020
hoc esl nni ac singulari T r i n i t a l i , veneralionem \ ,

ac sciciitiaui deferanl, ab eoque verae fidei cogui \ tionem postulenl aiquc impetrenl, nt ne mensuram
" I , td
propriam excedanl, scd ab obcaecal menlis impclu
.
conquiescant; neve accensa incitaiaque lingua et
imprudentibus cogitationibus argutari malint, quam sapieniissima illa Scriplure senteiitia ca-
siigari : 9 8 0 ^
o n
*apere. plus quam oportet sapere, $ed tapere ad $obrie1atem
*
AETII CAPUT XXXII.
AETIOT A B \
Si in ingenila natura perseverat Deas, delraben ,
dum boc ei est, ut generari se aique ingenitum
\ *
esse cognoscat. Quod ei id illi detur, ut per genili \
ingenitique condilioneiu illius natura traducatur, , ,
substantiain ipse suam ignoral, cum ab ulraque, .
gcnili scilicei atque ingeniti, qualilate distrabatur. \ ,
Si vero genitum condUionis ingeniti parliceps est,
, c( ingenili nalura perpetuo manet, necesse esl ut
,
se iniperfecta in natura constitutom agnoscat, ei
\
illam ingeniti conimunionem ignoret: neque enim
\ \
idem de seipso et ingeniUe substantiae et genitae

notiiiam informare potest. Jam vero si iiigeniti
, ,
proprietas levis est ac miniini facicnda, quod in
,
tuulalionem proclivis sit, immulabilis substantia
.
naturae ausedam dignilas est, cuni ingenita subgtantfa omnittm confesstone causis oumibiis anieccllal.
AB.
Confutatio XXXU.
A \
I . Nemini dobiuro est, qttin ingenita i n nalura
Deus perseveret, P a l e r j q u i de nibilo creavit ac , ,
fabricavit otnnia, Filium vero coiisubstanlialem e ; ,
seipso atque aeteruitati stue coogrventem geituit; C * * ** <>* ,
,
necnon et Spiritum sanctura e seipao procedenlem
ei ejitsdem swbstantiae commanioni pereque con- . \ ,
vcuienicm produxil. Quod anteiu eadem illa T r i - , \ ,

niias quaecunque sunt e nibilo procreavil, lam
aspectabilia, quam quae aspectum fugiuni, non i d -
circo id ipsuni, quod divina? majestati consen- , .
,
taneum est, boc est exgisteotis auerntlas, recemi
illa creatarum rerum appellalione subtrahitur. Naia ,
ab islarum conditione eumaia illa s&bstantia ac . ,
pracellens exiraitur, quibuscum minime consub- ,
stanlialis eet, sed eas e nibik) aliquid ut essent , cxcitavil. Qiiare Filitis a Palre genilus, non e ,
nihilo, eed ex eo qui est, convenienler productus , \
intelligiiur: adeo u i neque cotlaiala, neque con- . \ , iracla sit subslanlia. Verum qui spirilus esl Paier D ,
. \
spiriturn perinde Filium genuil, alqtie e seipso
* \ ,
sancium Spiritum eniisit. Neque vero aat eemet . \
ipsuin ignorat, aut contraciam collaiatamve suam
,
novit subsianliam, sive aliqua sectiooe concisam.
\ .
liaec enim onniia de Deo 981 cogilare nimis esi
, \ * absurdura , u l quid sit Spirilus sanclus Deus ipee
\ , \
nescial. Ac neqne ingenitus cum ingenito Filio
coneubstanlialte non es4; neque genilus ipae commuiiem cuin Paire aeterniiatem non continel. E i - \ , , \
.
enini Paler Filiuai, Filius Patrem cognoscit. T r i ,
nilas porro ipsa sine ullo fine manet increata,
, *
oocidiique nunquam. Filius vero a Palre revera
ov
Roin. , 3.
* F. deest , \ , \ , elc.
21
A D V K R S U S H J E H E S E S L * B . 111. . 1. -
ILEllES. LXXVl.
ac semper exisiente in propria perfcclaqtie natara

, Yldr
geitKus est. Ob id semetipsOro n o v i l ; neqoe aut
.
Filius ingeaUam Palris subslantiam, aut irigenitas
F i l i i , quem produlit, ignorare potest. Dignus est enim Filius ipsc, cui sic loquenti fides adhibealur:
Nentu novil Patrem nisi Ff/tt, el Filium m$i Paier *.

. Qiiamobretii circumscribalur a temerarto itto
Aeiio, tanquam a judfce , promnrtiata setuenlia :
tNonftamdemde seipeo posfte genilat nature eiwut
& Ingenltee informare gcientaflf).Eienhti illitie 4e<;rete jampridein niei Dei Fitti aucleriias pra>
acffpsit, \m se Paftrem nasse, nec alium preierea,
definiil: quibus verbis etiam Spiriium eanclum glmul exsistenlera complexug est, quemadmodum
. alio i n loco d i x i t : Spiritus Patris docebit vo$ \
, g Qirod t i Palris rlle Spiritus e*t, ne Ipsum qutdem
. ~
~
Patrem
ignorat. Cum
aatem d-i x-i t : Nemo
novit
, , , \ , \ Patrem nhi Films, semetipsum pariter, et Patrem,
ac Spirhum sanctura , ca?teronrm quae ab alerno
, . oti gant, sed protreata s u n i , conditionem exceg \ , sisse significai. Quamubrem cum ab orterno Patrem
\ , FiliuB cognoverit, iragtra nobia Aetius nugacibut
, , suie verbis obrepere cooaiur, cum ttaaifestissimuni
, \ sil ipsum hotuinrs more cogitare ac carnaliler in*
, \ . quirere, el aniinaleai esge: propler eum, qui tain
, se, quam Pairem cognostit, tma oiun Spirilu gan
, \ , \ clo. Quapropier Deus ab aifmi cauga vuidicaudua
, \ , \ - esl, non uiodo Paier, sed el Filius ac Spiriu**
.
eanclus : siquideni Patrifi , Filii ac SpiriUig eancli
ditinilas, qiiod nemo non conikelur, caosa tu
C ooiiii prjestantior.
B \
,
\ \
, \ . *
,
, *
\
,
.
,
.
,
, , .
"
AETII CAPUT 1.
Si ingenihim causam nullam penitas babet, siirtque ingenila complura, iminiitabiH causa consta1mnt. Neque enim vetttt attTibiita communis cujusdam, ac peculiaris nalurae conditiome, particepsqoo
facia altera moliia est, altera prodticta.
982 Confutalio 111.

Quod
ingenilum
dicitur, in confesso est sui nul
lam babere caugam, quandoquidem unum idemque
, ,
- eel ingenilura el adorandum, sic ut adorandum
ab adoraniibus eecernalur. Adoranda porro Trini. , ,
las est, quae eadem et unilas est, et uno nomine
\ \ ;, \
, \ * compreheaRa Trinitas appellaiur , Pater, Filius et
, D Spiritus sanclus: quae quidem quod suum esl aon
^/ , . lanquam alienum in seipsa coaiioet, sed congruenler Pater FHinm non creavit, sed geouit. Hic enim
\
ab ipso semper geniiore procedit: unde Filius ab
, \ ,
$ exsislente ortusest: ut et Spiritus sanctus, qui ab
ipso proooeeit, cum in una ti iiicreala singularilate
. " , , Trinllae ipsa con&isial; caelera vero otnnia ab ea, \ , dem illa Trinitate e nihMo procreata sint. Ex quo
, , ,
fil, iit singularis ilta TrmiUs anus sit Deus, Paler,
, ,
el Fitrus, el Sprritt^ sanctns : quae non velut alie , ,
nuin qttod suum est in semetipsa obtinet, iacreaia,
, \ .
ingenita , non fabricaia: Trtfiiias, inquam, non
, ' .
facia, sed facicns , non creaturs nomen io teao
Maltb. x i , 27.
Joan. xvi, 13.
025
&4
S. 1
-coinplcctens, sed procreans; una, non plures. ;

.
qua profccta sunt oiunia , quae et multiplicia sunl
,
nequc cum ca oumerantur. Quare neque commu \
nem quamdam naturam cum incomparabili essen , \ , \ tia pariicipare dicuntur; neque creata quaepiam na
(ura in divina illa comprebendilur. Sed haec omnium
,
opifcx e s l , quae cum incomparabili ac singulari
Patris , Filii Spiritusque sancti nalura in ejusdem
, \ \
subslantiae commnnioncm venire nequeunt. Quem , \ .
adoiodumei quidem, cui sit veritatis oblata cogniiio, perspicue ipsa decterat: niminim solam ipsara
adoraudam esse, non ca3erarura reruin quidpiam, cum et ipsa sola suo in nomine baplizet, caHerorum
autera id nullum faciat.
v
AETil CAPUT XXXIV.
'.
\ ,
Si subslanlia omnis ingenila esl, nibil a se ioviccm bac ex parte differenl, quod neutra domina- .
lior.i subjccta sit aHerius. Quare quinam aflirmari , ,
polest, mutari unam, aheram rautare, cum Deo uti
lninime permiitant, ut ex nulla subjecta substan- ;
tia producatur?
Confutatio
XXXIV.
" '.
Quiequis veritatem oppugnavit aliquando, ?oculis quibusdam ad injiciendam admiralionem colleclis, ad evcrtenda sacra dogmala impreesionem
facere visus esi, 9 8 3 alque a viiae tramite deducerc, ac perniciem aflenre. Quod Aetius modo facit,
qui cum hoc in capite nibil omnino d i c a t , rudioribus tamcn fucum facere ac terrere videtur, eadem
adfasiidium usqae repetens, ac vocabutum illud,
quod idenlidem commemorare solet, hoc loco per- C
peram ueurpans. Igitur non subslantia omnis sapientum judicio ccnsetur ingenila, alloqui nulla
non divina statneretur. Oum ergo non omnibus d i vinitas tribuatur, sed uni prae caeleris, quae est una
in Trinitale divinitas: quid tandem egregio illi relinqueCiir, quo veritalis iiliis terrorem admirationemque possit incutere? Sed el altera ab aliera
discrepabil, eo quod Trinilas creat, caetera vero
ab ipsa creantur omnia. Illa nullius dominatui
aubjecta est; haec illius potestati sunt subdita. Ad
h&c ista mutationibus obnoxia sunt, illa suaple
nalura immutabilis est, et inferiora omnia commutat, quorum naluras et substanlias e nihilo producere polest. Hoc enim Deo congruit, ut ex nulla
substrata inateria , et ex nibilo productarutn a se D
rcrum ac subsistentium ordiuem disposUioncmque
pro sua voluniate mutel.
, ,
, \
\ '
(5 , *
, ,
, \ . '
.
,
, \ ,
\ ;
\
, ' .
, ' . ,
, \ '
,
^ . , \ *
\ .
AETII CAPUT X X X V .
Si subslantia omnis ingenita est, perinde et nulla
variabilis est. Quod si variari substanlia non potest, agere et pati ad forluitum quemdam casum
referenda suni. Quod si mulia sunt ingeniia et
invatiabitia , nullo certo a se invicem nuroero d i s crepabunt. Neque enini comprehendi numero poterunt, quse vel absolutc, vel aliqua ex parte .dif(erunl, cum differenlia omnis determinatae causae
in ingeniia naiura velut attribulam sortem aigmiicel.
*.
\ ,
. ,
\ .
\ ,
.
, ,

.
6*5
ADVERSUS HiERESES LIB. I I I . . I . - ILERES. LXXVE
\E\
Confutatio XXXV.

, \
, \ , ,
. . *

,
, , ,
<$ ,
. ' ,
, .
, , .

Non oiunis substantia ingenita dici potest, quod

vel animo concipere stolidum est, atque ab gentilium ignorantia ea vel cogilalio vel eententia proiiciscitur, sive aflirmando, sive inlerrogando solum
Aetius isla protulerit. Quanquam interrogando
islud qiiidem ustirpasse videtur. Quare de gentili*
bus ista sriscitelur, atque ab illis boc quod in in*
terrogatione sua ex ratiocinationibus collecla posuit, concedatur ultro: materiam esse 9 8 4 qwamdara , quse teinpore cum Deo sit aequalis , sed el
nna cum illis, eadem si senliat, convincalur Aetius.
Nam veritas quidera ipea unam esse censel efficientem causam, quod in una el eadem subslantia perfecta Trinilas, sine ulla confusione numeretur.
, \ , Reliqua vero omnia facta ac procreata sunt, non
, ingenita. Divinitas vero a nullo creaiur, sed Pater
, , gignit, Filius geniltis est; Spiriius sanclus a Patre
\ , miesus est, et a Filio accipil; caHera vero creata
,
sunt, atque ipse Deus immutabilis virluto perma, , nens congruenter in Trinilate coneislil. Caelerum
> - divinilas omnis ad Pairem refertur, quod ita con, \ . senianeum sit, idquo et ad unitaiem retinendam,
, el muliipliciura deorum vanitatem refellendam pcr*
. lineat. Sic eniro immulabilia est nature dWinae v i r , , tus, ut congruenler Filii ad Palrem, Spirilusque
sancti consentanea raiio comparatioque servelur.
. * ,
Quae cum ita sese habeant, capliosae illius interro , ,
, , , galionis commenlum penitus intercidit. Elenim
\ * - g raulta eunt invariabilia ; sed una dunUxat i n
singularitale Triuitas, et una in Trinilale dWinitas,
, \ , \ .
' , a qua reliqua omnia procul dislant. Neque vero u i
patiantur, aut agant, fortuilo quodam casu con \,
* * eecuta stint; oeque sacrosaitcia Triniias, dum agit,
, pati quidpiam polest, cum loia patiendi expers e l
\ . adoranda s i l : boc esl, Pater, et Filius, ei Spirilua
, sanctus. Quippc.Deus per Filiuoi universa condidit,
, \ , . Filium vero non fecit, tit qui cum omnibus minime
, numerelur: siquidem in operis communionem cum
* Patre venit, et cum eodem adoratur; neque postre, . , , mo Spirilum sanctum creavit, q.ui ne ipse qyideui
, \ inler omnia numeraiur. Hujus enim proprium est
, \ , \ universorum corroborarc virlulcm: unde et communiler adoralur. Porro cum omnia sub unius
. "

, providenliam adminislrationemque subjecla sinl,
, \
feruntur , aguntque singnla , ct quae a Dco stiui
, \ , aliena paliuntur. Quocirca una a scipsa Trinilas
, \ .
invariabilis esL, reliqtia, quae ab ipea producuntur,
omnia varianlur; quas nec tempore, nec aeternitaie cum illa siinul exsislunl. Sola ilaque scmpiterna,
increataei ingenila est. Ac Filius quidem sine ullo lcmpore iniiiove genilus idem ab aeiernoest; nec
unqoam eseo desinit. Quaraobrem caute admodum caput, nun initium Filii Patrem esse serrao divinus
cdocuit * : idqne propter eamdem uiriusque subsianiiam. Spirilus 9 8 5
sanctus scnipilernus
est, et a Paire missus, cum quo semptsr exsistit, nec abaliquo lempore esse coepit.
1
v e r o
AETIOT A ^ \
\
), .
, ,
1
* 1 Cor. X 4 2L
#
AETll CAPUT XXXVI.

Si ingenitus el Deus pro uno eodemque $umantur, ingenilus iDgenilum genuil. Sin diversuinquid*
dam ingeniti ac Dei vocabnla declaranl, aequa
t7
15.
quaiu ab'stir<]um est fteum a Deo goniltim esse, ,

cam uteique ab ingenUa subsianlia originem traxc -.
rift. Quod si auu Deum Bifcil omnino fuil, ui re, , \
vera nibil exstilit, Deus et ingeaiinm idem plane
), .
siôificajjt, cum geaiia obolea ingenilum non ad- \
laitlai. Unde cpm Deo ac Palre *uo siinul appel.
lari sese uon palilur.
Confulatio
XXXVI.
*.
1. Unde taiMftem nos Aetius jubei earura quas
'.
'
propontt inlerrogaiionum ac raiiocinatioiiuin sen ; \
sm ac senlentiain assequi ? Si t x argumeatis et
\ , \
syllogismis cenael tsiud esse quaerendiiiB, quidquid

cogiUftdo qu&siluni mdagatumqo ftierit, in n i , hilum una eum ipso redgUr. Deum e n m nullus
;
uoqiiam argumeniaodo comprebendet, neque opittcium opiMci u i o d i c e t : Quid me ita fichtifiA
scri- ' ,\
ptura est*. Qnamoferem pia menie el innoceaii -
c u r i u u ad sancti Spiritus, quae per saeras Litleras .
\ , patefaeia nobie est, doelrinaiD revocandue esl awi,
nitis. Ubi ci>m solida, immutabiliqttf senterUta, qui
crealuram colimt, eos faluos redditos e&se docea- \ , ;

l n u r , nomie in tslttd Speum incurrera videtur
Aetius ac creainree divtniiatem tribuere, eamque , .
\ , > , *,
adoralfone ae veneralione prosequi, cum stneera

fldes adoranduai a ereato, creatum ab adorando
. " sejungat? Nam si nihil inter haec intersit omnroo,
.
Cbrisriana religio nimil stipra c r e a t u r veneratores
eximium aul excettens babitura est, atque ejes- , \ , %\ ,
modi fides idololatria potius, quam Dei cultus eese , \ . \
censebitor. Nam et illr soletn, Hinam, virtutee, coe- Q * ,
him ct terram, ac caeteras crf aturas adorant; ne .
que vero creatarttm rerutn admirabtKs exceHentia
, \
diversttatem afferl ullam; neqtie quod eximi qua? , ' .
dam stnt, uHam in honoris aequalitaU varietalem

tnducent, eum eodem nomise contineantur, ta , * . \
metsi nna aHeri iDollte parlibas anleeellat. Unes
\ ,
tnhn est, qut utraqoe motitu&esi, et unlciMque980
, .
non nominis, sed substantiae discrimen altributt.
Siquidem creatis omnibus rebus non liberum, sed
, .
ervile creaturae nomen convenit. Ac si in uno ge ,
nere quod eervilis condilionig est adoretur, nihil
. ,
obstabit quominus et alteri generi, tametsi infe, ( rius U, adoratio tribuatur. iquale quippe est
, \ \ quod cum superioris ordinis creatura cognatiunero
babei, uipole de nihiloab eo, quiest, naturam sor- D , \ , \
, \ .
t i l u m . Hinc et ingenitum Deo, et Deus ingenito
,
congruit. Quare geuitam sobolem nonopus aliquod
dicimus, aul eflectum quidpiam; sed sobolem, na , turaliter a Patre sine labe progeniiam, ejusdem
. \ , \
cum Patre substantiae, ac siraul adorandam; Spi , \ .
ritum vero sanclum ab illo procedentem, nec alienum, ob idque simiil adorandiun. Gaterun D t i
nomen creatarum reruin nulli concediiur, eo qaod ab ingeniti proprielate discrepet, qvoaiam t nibilo
u l essel oblinuil. At Trinitas sempiterna esl, nec aliud quiddam Deus est, aliud ingenitmn.
I I . Tu vero Filium, Aeli, irridendo scilicet, non
B \ , ",
bona ftde, a Patregenitum affirmas. Quidqaid enim
, , .
geniiam est, creatum non est, et quidquid crealum
, \ .
cst, esl genitum. Quod si id quod getiilam,
, '
%
Hom. , 20.
' Rom. , 2 i .
*29
A D V E R S U S I L C R E S E S U B . I I I . . 1.
HJERES.
LXIVI.
(
. , - creatum eiiam est, creatum alio modo dicitiir.
, '
Nam exempli gralia,bomines gignuni hoiace, aoa
creanl; sed oliio a Deo creali sunl. Quare qux
* .
gignuntur, ab illie gignunlur, a Deo vero aniverta
, , ,
creata sunt. Sed cum Deus inerealus sit, ac tbi
.
Filium generet. non procreel, non eom gignit ab
,
aubstantia sua diversum. Quocirea fierine polest,
; , u l quod ab ipso gignitup,realum
ciim increa . \ tus sii Paier?Nam st ereatus est qui apud Ipeuna
. "
est geiulqs, non esl quod ampliqs geuitus dicatur.
,
M u l u sunt quae adversus tam absurdam opinionew
. \
disputari possunt. Sed in primis indignum Dco est,

Mt siiie Filio exsiiterit aliquaudo^ tum postea posl
*
Filii exortupn Paler appellari coeperil. Similiter ei
\ indignum Filio eet, uli tempus ipeius originem an w\ . \ , tecesseril; consequens enim est teropus majeetaie
. , , illius esse majus; et vero Palri congruena el, u l
. ia ejusdem cororaunione dignitalis participem eum
, [] .
seraper babuerit, qui desinere nunquani polest,
, \ , \
estque sempiternus. Quod vero Oeo nibll priu
- exetilerit niaDifestiftsiraum est. Atenim, ait Aeiius,
* Deufi et ingeaitura idem omnino signiiicant. Ye , \ , \ \ riim quam apcrta semetipsum iraplicans accusal
, , poiius, 987 quani dognaa suum confirmet. Nam
,
si cum Deo Deus esl, ut est revera, etiaro ingeni ,
"
tum genilura Filiuw admitiii, qui Dei vocabuluia
,
una complecliiur, cum Paire vero eiioul appella , ,
tur, el conjungilur, exortus a Deo, ei incroatus, et
. .
bonoratus cum Patre Deus, Idemque Verbum; elsi
aliler Aeiio vidf alur, CUBI creatse res omnes Filinm adorcnt, et omnis lingua confiteatur, quenium Je*u$
Ckrisiu* iii loriae$t Dei Patri* * : cuj gloria Pairi in Filio, cum Spirilu sanclo ia saecula saaculojrumAinen.
Aetii tatutalio mfinepotila.
" ^.
C
(5 \ ^ , \
\
, , \
,
'
\, \ , [\ , j
. .
".
\ \ ,
, \ , ,
\ ^^
. "

. ,

. \
, , \ t
, .
, .
t &\
. \ , , \ 1
x\g. ..
Poel baac salutationem subtexil hia verbis : Deus

ille, qui a aullo alio genilos est, qulque solus vem Deua ab Jesa Gbrisio, quem iile naiserat, appcllalus es&', GkrUlo, iaquain, qui revera ante
saecula omnia exstiiil, esique sine dubio geniu
sabstantia, sanos voe, el sanas, ei incolumes ab
impielaie eustodiat, in ChristoServatorenoslrcper
quem omnie gloria Palri, et nunc el semper, el ia
ssecula aaeculorum. Amen.
Confutatio.
Sab opusculi flnem ad sodales suos scribeae AetiHs, quoe atbletas, el atbletriae nominat, ne tum
quidem ab impiis vocibus abstinuil, sed in valedieendo quoque abborrare ae ab shicera dodrina
monslravit. Sic eoim loquitar : Sano* to ei valeutet qui *J $e genilus D$u$ cuttoaHul. Nec illud
animadvertit, totam illam eparsam a se qnaesiionem una voce dissolvi, cum i a superkMribua capilibua de ingenilo Deo ioquens nequaquam a seipeo
Aeri 8ta4uerit, hoc vero loeo a eipso genilum afArmel. Quaelibet enira bominia mena sui ipeiug oblivischur, a i ia errore deprebendi pos&it. Addit
pnelerea : Quiet solus propterea verus Deue appellaiur. tUuamobrein ui illiu animus opinioqiie
* Pbilipp. t i , i l . loaji. xvii, 3.
S. 1
ferl, aut Filium Deum essc negat, et iromini ipsi ,
ealumniam facij, duiu Cbristianus appellari cupit.
, '
Aut Deum esse quidem Filium pmat, sed minime
, \
verum, ut ex ejus sententia, Deus alius sit verus, . ' , h i
alius non verus. Quapropter cum alterum alleri
\ |
eubjiciat, et Spiritum sancium in minori alque , ,
8 8 8 inferiori sede collocei, necesse est, u i aui ,
minorem alium Deum cognoscal, aut, si Trkiitati
,
nequaquam annumerandum exislimet, prorsus ab , \ Cbrislianorum numero segregandus sit infelix bo- ,
muncio, aique ad gentilium factionem vel Saddu, \ , *,
caeorum prorsus ablegandus. Est enim a Spiritu
, , \ ,
sanclo borum instar alienus. Ab gentilium vero par- , \ ,
tibus eatenue stat, dum unuin esse censel sum- , ,
iuum Deum, alterum minorem; verum unum, al terum non veruni: id quod Graeci coDfitentur, qui , \ , *0
unura majorem Deum, mtnorum geniiura caeteros
* \ *
appellani; sed nimirum perspicue illum sacrarum
, * ,
Liueramm convincit auctorilas, quae cum de Palre
,
loquuntur, Deu$, inquiant, verus est : Filium quo- .
'
que itidem esse Deum asserunt; qu*e quidem de Pa- \ .
t r e : Lux ett Deus; de Filio aulero : Lux erat vera;
Spiriium denique sanctum spiritum verilalh appellant *. Itaque Trinitas vere nobis in sapientia el diviliarum altitudine nuntiatur
B \ * . Pergit Aetius : Et Jesu Christo, inquit, qui
\ mi$su8 est. Nec puduit ipsum Unigenito Dei noroen " .
delrahere, quem nudo ac simplici vocabulo decla- ,
r a v i l : id quod in superioribus capitibus professus , est, cuni illius decus ac dignitatera nominis Filio ,
appellatione sola concessil. Eumdem tamen anle

.
.
.
.
aaecula subsistentem fuisse ac genitae revera snbstantiae exstilisse narrat. Addit deinde : Con$ervabit
vo$ ab impietate. Solel enini flagitiosa quaeque malier convicium anlevortena mores suos aliis exprobrare. Sic Aetius impietatis suae magnitudineiu non
senliens, pium esse se ac religiosum arbitraiur :
nt qui animi delir.io laboranl sui, se compotes ac
prudentes, caeteros menle captos exislimant. Idem
porro cum, In Chrhto Je$u dixisset, Dominum noslrum adjicere non est ausus, sed cavillando, Salvalore nostro dixit. Per quem gloria omnis Patri,
nunc,et semper, in siecula wculorum. Amen. Ubi
quud, omnis gloria, scripsit, id eo consilio fecil, ul
ab eo honore ac gloria Filium excluderet. Quod
quidem nenio pius ac veram fidein sancti Spirilus D
beneficio conseculus ad.miuet.
111. Uaec adversus Aetii dogmaia di&pulanda pulavimus : quae ille dialectica facullale, et argumentandi subtililate, bumanisque prestigiis fretus, capiiibus septem ac triginta disseruit. Ea vero cum
prudenlia ut legatis poslulo. Ua enim, Cbristiani,
ac Cbristi servi, veritalisque filii, terrenam, ac vanissimam illius 9 8 9 doctrinam, aique a Spiritu
aancto prorsus abborrenlem esse cognoscetis. Qui
diviiii verbi ne una quidem liltera menlionem a t l i gil, nec ullum Veleris aut Novi Testamenti locum
protulit, nihil ex lege, nibil e prophctis, nihil ex
r
I Joan. , 20.
Joan. , 13.
Rom. , 33.
*o <*
.
* .
_
,
. , \, .

\ .
,

, . ,
' ,
, . " **
, ,
. ". \ ,
,
\

.
.
'
,
' , ,
\ , \ \ ,
,
. *
,
, ,. ,
, ,
655
ADVERSUS II^RESES L I B . I I I . . I . ILERES. L X X Y I .
654
, , Evangeliis, nihil <?x apostolis, nibil e patriarcha , * ,

rum lestimoniis in niediutn adduxtl; non ipsiui
, 0 '
Salvatoris gentenliani ullam, non Patris, Spiritus , que sancli diclum aliquod ab aposlolis, vel pro ,
pbftis commeuioralum proposuit: qito illud veri \ talis amantes inlelligant, plane Hluin a Deo esce
. \ et a fide ipsius alienum. Conlra baec illius decreta
, abunde a nobis hactcnus pro viribus disputatuni
, \
arbitror, ac rudi quidem el simplici orationis stylo,
. \ sed allatis sacrarum Litleraium auctorilalibus, ac

deproinplis ex religioso animi sensu ralionibus i l , lius impeius esse discuseos. Ilaque cuin in illius
confutaiionibus de flde satis aperte disseruerimu*,
.
suflkere islud arbilramur, ne si amplius aliquid ad
damus, niolestiorem operis bujus lectionem super , \ , \ vacanea longitudine faciamus. Sed pauca qiKedam
, , nibilominus reirailanda ac breviier expoiteuda
\ ' , \ sunl ex iis qua?, posl importuna illa absurdaqne
, - dogmaia insolenlius elatus in Chrislum ejusque
, .
Spiritum sancuim, prae utriusque odio nefarie cont u l i t ; quaeque ab impudenti illius ac discipulorum ipsius ore profecla et inaudilo quodam animi faslu
arroganliaque in Deum cootuiueliosissiiue sunt conjecta.
'. , \ * ,
IV. Hic enim ipse cum suis in eam vanilatis
, \
aroenliam i m i d i t , ut snpra niortales oiunes Deuiii
, . ' \
se non flde sola, sed propria quadam scienlia com
prebendere jaclaret. Queniadmodiim paulo anle
, '
mcmini hoc ab illis usurpari solitum : Deum ee
, non fldei modo inlelligciilia, sed perinde aniino
, ,
concipere ac quilibet aspeclabilia isla ac i r a \ , C clabilia cognoscil : iilputa si quis lapidem, aut
, , \
lignum, vcl alleritis maleriae inslrumentum ca , . \ pial : ita quidem audax ille ac temerarius lo , quilur : Tam Deum inlelligo, quani me ipsum;
. imu, tam me ipsum non n o v i , quam Deuin. Ve \ - rum nugas islas ultra discendo pcrscqiii, vcl
, \ \ audire, uti pluribus frawdem ac perniciero, ita
; \ ' sapienlibus risum ac ludibrium consciscet. Ecquis
\ enim menlis vecordia ac furore percilus alios in
, - eamdetn insaniam trahere, pnescrlim obsequentea
, sibi ac diclo audientes, non possil? Quod si quis
, - illum, vcl 9 9 0 discipulos rogarel: Ne lu inilii
, , $
incomparabilis et incomprebensibilis Dei scienliam
, , jacliles, cujus formam quidem ac naiuram asse, , * ,
qui nemo potesl, flde vero ab ipsius servis utcun , ,
quccognosci potest; sed boc velim nobis edisseras:
, \ fundamenta terrae quae sint, quaeqtie abyssi pcni \ *, tiora receptacula; maris venas, inferorum domici ' , - lium , aeris mensuras, coelestitim orbium formam
, ac crassitudinem ; quodnam summum supra quod
' \ infra sit inftmiiro, quid ad dexlerain git, quid ad
, \ . siiiistram. Ad hacc creatarum rerum naluram, t u i
que adeo raolilionem explices, tum eorum omniuni
, \ , \ , .
numerum modosque, qtiae terris inftnita contineii ; lur. Haec cum illis objiciuntur, ut ab iltius secla , , \ loribua audire memini, ad sopbistica quaedam com, \ , - menta cavillalionesque eese convertunl, el cx
* ( - illius praescripto iia respondent : llxc omnia corB
Hcg. . Forie .
636
S. EPIPUANtl
655
porea sunt, ncc a nobis pcrcipi possunt. Deum ,

!)
vero, qui baec ipsa condidit, mauiresie bujusuiodi
,
sit, quove modo, ac qualis, quisve sil intelligimus.
Quis baec sine risu possit audire? Est enim longe ,
illud sane stullissimuin : Stunmuni ilium c l i n -

comparabileui opificem, qui nullo sermone declarari potcsl, scire se, atque accurale percepisse , , \ profueri. (Atque uliuaui iide sallein illum ipsuu , ,
, \
Bcire se, non veltil contrcclare manibus incredibili audacia prsedicarent!) Inlerim vero crealas ab
.
iucomparabili illo res omnes, quae in sua quaqqe speeie consideralse spectatores ipsoe sui i adiniraiionem trabere possunl, negare illum cum suis a se cognosci. Preserlim cum ubtqwe sacra Liilene
de Deo teslenlur, neque oculis ipsiiin percipi, nequq compreheiidi, nec aaimo ciigilari pos&e; sed
Id unnra dc illo ex rei verilale percipi : Quod sit, quodque diUgeptee se remunerelur
V. Jam vero quolies eorum aliquis, qui de Dci
'. " \
gloria, fide, charitatc et incompreheusibili natura , , , recle scnliunt, boc illis o b j i c i l : Novimus incompre, ,
lieusibilem Deum, qui nec oculis videri, nec. expli- , ,
\
cari sermone polesl; eum nos, inquam, revera
rognoscimus, sed nec aspectabilem et incompre
hensibilem essc scimus. Ad baec novae istc diale , \ ;
clicae architeclus illudendo, ac deridendo velut fabulam quamdani conlcxuit. Cuinam crgo vos ve- , , \ , *
stranique fidem similem, inquit, esse dlxerim ? , ,
Nimirutn viiialae, ac caecae, surdai mutiequc virglni: ,
cui quidein 991 oblatum esse stuprum q-xti eam
, > ,
norunl omnes inlclligunt. At si quis ille viliator
, ,
ftierit tnlerroges, nequaquam audiat; neque aul
. ' \
ilttim proptcr cxcilatem videre poluil, aul iudicare,
,
(|nod niula sit, potest. Merilo igitur in ipsum ipsius .
1
que sermonem illud e Scriptura retorqucre licel: C 6Y '

\ ,
Convertatur labor ejus in caput ipsius, et incidet in foveam quam fecU , ac < aetera id genue. Hic enira , , \ \ ,
cieci similis est, qui cum ea calamitale natus lo- \ , ,
qualur audiaique quain plurima, ac licet albi, ac , \ , , \
igri, c&rulei, prasiui, rufl, ac caelerorum a se , \ ,
dUcrepanlium colorum, necnon et lucis ac lene- ,
)>rarum vocabula pronutitiet, quae audilione didice- ' ,
r i l , boriim lamen iiguram ac speciem minime , \
coguoscit, nec cujiisuiodi sitexplieare polest, quod
, \ .
ab ulero matrie caecus prodieril, ac proinde sin" *
gulorum qualilalem, discrinaina (igurasvt) discer-
nere nequeat. Qnodlibel enim isturtim nouiinum
,
efnsuuin percepiioui exporienli?eque consenta- , \
neam spcciein exprimit, sed ea sermone declarari
. " \
ci qui non illatn oculis usurparit, neque tactu pro
, \
bari dijudii arive polest. Quare eiini caeci illi de , \ \\*ce coloribus disseronle9, qui cnm nigro candi- , \ [], , \
duin, viridem cum cseruleo, lum purpureum, cocci- , '
ncuiu, ac cseleroe inler se perile comparant, de , \ ,
cujusijue generis ac coloris qualiiale a nobis inier- , ,
rogantur, nec islud eloqui, nec a nobis edoceri ,
possunl, sed vocc lenus sibiipsis persuadeni; et
, \
, ,
audilorilMis imponuni, ut illorum discnmen perfc
ctissime callerc videantur, lamelsi nihil praHer
\
nuda veiba leiieaut earum rcrum, quaruru, quod
, , .
aa miuiiue compreliendere possint, sumnaa in
1
llcbr. . 6. * Psal. , 16,17.
* F. .
F . .
C37
ADYERSUS ILERESES LIB. I I I . . I . ILERES. LXXVI.
(8
- ignoratione versanlur. Ad bunc nJOtUnu iUe de Doo

, \ , ;
sermoiiera instuuiA, ei orruptam jiescio quaui
, , nobis, imilam, ac surdam cscamque virginem per
.
hidibrium objicil. pro sua in diviiuim numen pelulantia corruplus ipse, et ignorantia velut ab origiiie contracta eeua4e iaborans. Qui ita de l>co
disputat, u l de ejus uatura scrmocinando conjiccre ac divinare sludeat.
Cp. , '
V I . Postrcmo dtaeiptilos suos ad extreniam im
.
pudenliam perduxit. Nihil enim esl quo non illo. ,
rum pertingal audacia. Propbelarum aposlolomtti\ * qiue nomma conlmueliig iacessunt. Gumque urgcri
, \ , %\
r:\lioniuo vu e malefjf>ji baberi cceperint, effu * giunl subinde ar prosilitinl; el, Isia, inquiunl,
, ;
Aposlolus, lanquam bomo, dixil. Alias : Quid

lu mihi Vetus, aiunt, Teslaiuenlum objicis ? Quod
, El tdr quidem minime mirum esl, si dicluin illud Sal, ) ; vatoris considerelur : Si Palrem familiat Beel ,
zebub vocaverunly quanto magis domesticos illius ?
, ,
Si Dominum ipsiim, ac verum cjus dvcus, et glo / - riain abnegare Don dubilant, quanto magis propbe ' , \ tas illius, et aposlolos negabnnl? Praelerea vcro
,
majorfc quadam insania ac furore correpli Aelii
*\ , * discipuli, cum horum successore, qui Eunoiniu*
,
falso nouiinalur, el ad b#c tempora superesl, aliud
\ ,
quiddam scelcralum ac nefariuiu coniuiiiltiut :
\ ' . "
siquidem eos qui baplizati jam fuerinl, iiennn
, \ bapiizal Eunomius, non modo qui a Calbolitis,
, \ .
aut ab aliis li$reeibus , sed eos eliam qui ab ipsis . " niel Ariauis deficiunt, RepKiii porro illius baptismi
, \ , ca forruula e H : In nominc Dci increati, el in no , ' ininc Filii creali, et in nomine Spiritus sanclifi
, , , - canils ct a crealo Filio procreali. Alque ut tota
illoruin fraus, ac scenicae velut artcs, el fallacias
, penilus appareant; et id omniiio conslet, no
, ,\
fidem esse quod isli pradicant, sed histrionum*
* ,
offieinam ; sunt qui narreni, quolqnoi ab iis de '
nuo bapliaanlur, ift caput demergi, pedibus in
.
sublime porreclis; itaque jnsjiurandum adigi :Nun
, quam se ab illius errore alque baaresi disccssuros. Feryut insuper Aeiium ipsum post EonstantU
,
obitum a Juliaiio imperatore revQcalum ab
.
e i l i o , cum secla3 suae diaconus essei, ab ejvsdem eecl episeopo ad episcopi digoitalcm esse
proveclum.
', D Haec smit, qua? de Aelio Aetiique discipulis invesligarc poluiuiu$. Quos nounulti Anonioeos, boc
. ' ,
est di$$imiles nooiinant : quod Arianam haeresln
uberiore qyadam ac magis cxsecranda dogmalura
*
impietale superarunt. De quibus posieaquam sin , gillalini pro viribus, divina opilulanle gratia, dis , \
putavimus, ac vclul mullipedem scolopendram,
\ ,
quod insecli genusjiuium vocaul, vcrilatis pede
, ,
proculcavimus, ei unici Dei Filii vera confossiom
> ,
conliivimus, graliis Dco more nostro persolutis,
,
993 ejusque ad imbecillilaiis noslrai praesidium
\
iinploraia virluie, ad reliquas haereses pro caplu
\ , ,
, , vmum noslrarum inielligcntiaeque transeamus. Ac

Domini in primis opem, ul dixiinus.imploremus, ut
- is ad illas explicandas ac refutandas pnfesto nobis
t
. .
F. .
Mallb. xx, 25.
639
S. 1
640
csse velit : quo illius viribus ac poiestatc /reti,

qiiotl tenuilas mediocrilasque nostra suscepit ad
.
exiium perducere possimus.
TQ AEYTEPQ
' " ,
* .
INDICULUS EORUM
QILE L I B R I
CONT1NENTUR :
Qui est ex instituta hactenus tomorum distributione V I I , idemque totius operis ultimus; in
quo hicreses sunt I V .
I. Dimoeritw, qui perfectam Chrisii incarnationem

minime confitentur : quorum alii consubslantiale
divinitati corpus assercre ausi sunt; alii vcro asumptam esse ab eodem animam negarunt; quidain
his Evangelii verbis, Verbum caro factum e*l *,
freti/ex creala carnc, boc est Maria, carnem ab
illo susceptani esse oluerunt, sed solum Verbum
carnem essc factum perlinaciler dcfenderunt : postea vero, quam ob causam nescio, menlcm illum
non assumpsisse dixerunt.
'. , ol

*
, ,
, ,
*
.
U. Anlidicomarianita, beatam, semperque Virginem Mariam post editum Salvatorem cum Josepho
consuevisse pulant.
'. ,
', ,
.
%
. ,
I I I . Collyridiani, qui in ejtisdem Mariae nomen
elaio anni diecollyridem oflerunt: quos idcircoCoI- C
/, lyridianos nominavimus.
.
994 I V . Massaliani, quos interprelari possumus
'. *,
prcant$*. His adjunguntur e genlilium sectis, quos
Eupbeinitas, et Martyrianos, et Satanianos appel
lant.
, ,
Summa haec est tomi septimi, ac inum librorum
finis. Colliguntur bxreses L X X X . Sub flnem lertii
libri, sepiimique tomi, formula fidei, quam Ecclcsia
raiholica profiletur, subjecta est, ac vcritatis dcfensio, et Evangelii Cbristi predicalio, ac deuique
calbolicae apostolica;que Ecdesiae forma, qua cum
ab aelerno fuerit, succcssione temporum posl incarD
nalionem Christi evideiuissime patefacta cst.
Joan. , 14.
Reg. .
.
, *
,
\ ,
'. ,
,
, \ ,
,
, '
,

.
. .
ADVERSUS HiERESES LIB. I I I . . I I . ILERES. L X X V I I .
641
" LIBRI
I I I TOMUS I I .
ATMOIPITQN,
CONTRA D1M0ER1TAS,
Vl nonnullivocant, quiperfectam Chrisii incarnationem abnegant, quos ett hceresis L VII, sive LXX VII.
,

,
,
.
I . Posl supertoree illos nova quaedam ac diffici'.

lis et a recta flde abborrens haeresis ex anlicipata
^
quorumdain opinione in humanum genus prodiit :
* * '
neque causam cur ita conligeril galis intelligo, nisi
6 , \
quod id unum bumanaenaturaeperlurbalor et bostis
, , ,
diabolussludel, nunquam ulab infestandis bomini , \
bus cessel; qui amarissimo suo veneno exquisilos
,
cibos inficit, ac melli fel adwiscet; idqne potissi ' ,
nmm iilorum opera molilur, qui admirabili vitae i n \
sliiuto celebrantur,el propler sincera fidei studium
,
ardoremque commendanlur. Hoc enim unicum i l ,
, B lius opus est, qui et adversus parentem nostruai

Adamum invidia primum, et adversus humanuu

.
\
omne geuus odiis eflerbuit. Quam ad scntentiam
,
preclare sapiens quidam dixit, Invidiam magnis per ,
petuo QQ6$ucce8$ibu8 adversari. Sicigilur peruia
\ .
gnos quosqueviroserrores inlroduxil, uli nos atque
\ ,
Ecclesia Dei perpetuis molestiis ac turaultibus bel , \ \
lisque conflictemur. Etenim nonnullis nostrorvitt
,
placuit, el quidem primariis, alque a nobis el ab
,
omnibus ortbodoxis divinis properoodum bonori ,
bus afleclis, mentem ab Christi incarnalione dimo , \ , ,
vere, eumdemque carnem cum anima dunlaxal sus * cepisse, meiitem vero nequaquain, asserere : boc
,
est non perfectum hominein induisse. Neque video
, quid bac opmione buroano generi contulerinl, aui
, \ ,
a quibusnam istiusmodi dogma didicerint : quidve
aut ex ea re eniolumenli ipsi ceperint, aut nob s
\ , \ Ipsis, aique audiloribus omnibus, adeoque sanclaj
, \ '
Dei Ecclesiae fructos allulerint, nisi ut lumultus ac
. ,
siimiltates et doloreg inter nos excilarinl, mutuac , ,
que concordiaecbaritatisque suavitatem extorserint.
\ , \ Quippe divinarum Scripturarum conscntientem ac
, rcetum ordinem, et innocentiac profeesionem, ac
, ' \ , propheticara, evangelicam c l apostolicam fidem
,
negligenies, sopbisticas nobis argutias ac fabulaa

,
obtruserunt; quibus infuiitas nobis calamitate*

.
aliulerunt, atque in seipsis Apostoli dicium illud
impleverunt : Deficient quidam sana doctrina, altendciles fabulis et inanibus nugis *.
V. , - D
I I . Egregius ille ac venerabilis senex, quem nos,
, \ ',
et be*ia? memoriae papa Athanasius, imo vero Ca , ,
Iholici omnos unice dileximus, Apollinaris Laodi1
F. .
11 Tim. . .
6iS
S. EHPHAfW
cenus, hujus dogmalis auclor ac propagalor exslilil.

Ac priucipio quidem cum id nobis nonnulli ex ejus .
discipulis narrarent, fidem non habebamus, neque ' , ,
verisimilc puiabaimisa laaU viro erforem ejusmodi
profecltim. Iiaque nonnulla adhuc meiioruro spepa- (}, lienter exspeclavimus, donec rem omnem accurale , .
coguovimus. iloc enim dicebamus: Discipulos illius, ' , ,
qui ad nos venlilabanl, cum ea ftikiime lapetefttt
qiise ab enidilo illo ac sapienli viro prasceplore , \ , , '
KUO abslrusa, ac recondila proferrentur, ejusinodi , ' .
quaedam iinxisse eibi. quar ab itto minquam didi- ,
ceranl, praseriim cuni inulla inler illos, qni nos .
adibant, opinionum varielas esset. Quippe nonnulli *
co progressi sunt, ut Cbristum corpus e coelo detu- * lisse dicerenl : qtkv absurda peregrinaqiie commi- \ . "
nisceudi lieenlia, homintun sm\u\ animis incidens,
ad graviora aocrbioraque 997 proccssit. AUi vero
%\
Cbrisium aniiuam assuwpsi&se negaverunt. Qwdain
, \
ejugdem Cbrisii corpus <JiviilaU ceueubsianlialc
non dirbiiariHti asserere. QUUMW opiiiiouum por (92) , \
centis Orienletn magnopere perturbarunt: propler

quos conflari synodum aecesae fuil, ejusdemqne ,
decieio condeiunari. Quia etiam oommenlarii qtii' '
cleui praoscripli sunt, quorum exempla ad . M .
\
papam AAauasiuni aiissa sunl: quibus ille com- ,
nienUriis adducUis est, u i adversiie dagmamm Ulo-
ruui asserlores tiHnaces liueras ad venerabilem
, \
epiacopiua Epittelura scriberet, a quo rogaiite Aie- . \
rat, u l iempesUtie illiuft ac tumullue auotoribos ,
respoiuJeret. Quamoteem iu eadeut pistoia de fide
perspicue accurateque beaius iiie dieseruit, et illos G , novoruin doginatum propagaiores perlurbaloresque
.
proecnpsU. Cnju epi&lote imegruni exemplum hic aseribere itecessarium esse diixi. Eai autem modi :
Aihanasiui epi$copu$ AlexandritB EpitteioOorinthio* rum epi&copo.

.
111. Equidem arbilrabar baeretScorum, quoiquot
iinquam fuerttnl, ommuin vanam absurdainque l o qtiacitatem ab Nicaena Rynodo penitus esse t o n i pivesam. Quae enim UHc a Pairibus ex sacrarom
auctorilate Lilterarum proposita fidei formula est,
cum ad omne genus inipielatis evertendum, tum ad
religioeam in Christo fidem alHrmandam sufDcere
videlur. Quamobrem cnm per GaTliam, Hispaniam,
Romaeqire adeo frequentia boc tempore concilia ce- ^
lebrata sint, quotquot in illis congregati sunt, occulios Arii faulores, Auxentium dico Mediolanenscm, et Ursatium, ac Valentem, Caium quoque
Pannonium, relut unius atflatu splritus, communi
suiTragio condemnarunt, et encyclicas lilteras scripserunl : quibus, quod isti synodorinn falsa nomina
jaclarent, ullam in Ecclesia catholica synodum prseter Nicaanain nominari vetuerunl: quae cum de ca3leris omnibus, turn de Ariana potissimum baeresi
.
, ,
.

\
,
.
, , \
*<># ot -, \ ,
, \ , , , \,
,
,
,
,
, ,
, ' \ -
(9i) ' . Duplex iHislemporibus habila synodus est, in qua error Apollinarii
damnaius cst: prima Alexandriae ab Athanasio, et
Eusebio Yercellensi, ppslquam Juliano imperanle,
Georgio ab Alexandrinis occiso, sedi suae reslitu-
tm est Alhanasius , anno Cbristi 5C2; altera Rom * sub Bamaso , anno Cbriati
Vide A*naia
ecclit. De boc posteriori conciHo, cujus rcceni
cum ha*c scriberet Epiplianius memoria erat, euni*
dem intelligcndum existimo.
>
ADVERSUS ILF.RESES IJD. If 1. . 11. ILERES. LXXVII.
f K5
. triumphavrt, cujus uniiis gralia poiissiintim csl col ; lecta. Post ea vero lot tanlaqiic, quid est quod non , , *
nulli conlroversiam facere ac quacstiones agilaro
* \ " conantur? Qui si ex Ariana faciione suul, 998
* apfuptcv, * nihil miruin esl ilfos qnae conlra ae simt scripta,
crlov, , criminari. Quemadmodum et genliles cuin e Psal \ . mis istud audiunl: Simulaera geniium argentnm, et
, \ aurum, opus manuum hominum*, iltam Spiriius
\ - sancli docirinam meram esse fctullHiam arbilran , , tar. Sin ex eorum numero sunt, qui sana ac sincera ftde praedili vidcnuir, el in iis, quse a Pairibu*
*
decreta sunt, acquiescere, ac nihilominus w i s HKs
, ^.
qiKeeltonibus everlere omiwa conantuf, nihil aliud
,
cffichint, ntei qu>d scripmm est: Proximo quidem turbidam eversienem propinant ; et otiosas vcr1
bomra contewiones moveirt \ qtwft ad attud niitil, quam ad rudiorum perniciem alque exHium pertinent.
'. , IV. H*c \Ac\reo acribo, qiiod com-metrtaria qtia>
dam tegi a pietate lua nobis obtala. Quae uiiriam

scripia
mmquam fuissenl, nc vel tenuissima ad
, 7
. ; posleros illorum fiiemoria perveniret! Qnis enim
, ; bsec unquam audik? quis docuit didieitve? Nam e
, . Sion egredUirtr verbum Domini, ti lex Dei ex Hic*
; $ , iHieaten) . A l haec vnde prodiertiirl? Quinam inferl
; illud eructarwK, consubstanliale divinitati Verbt
corpus ilhid esse, quod a Maria gentlum esttaut
, \ , \ , \
Verbum ipsuna hi carnem, ossa, capilk>s, ac totum
, \ ;
, , \ denique corpus esse conversum, et a suapte na ; " - tura imitaUiin? Qtiis emnine de Chrisliani* audtit
, \ , Filium Dei specie ac Aclione sota corpus, non ntt*
tara geseisse? Quig tam Inapies fuil, ut ipsammet
\ , \
; \ - ejusdcmdivinitatemcircumcisam esse, atque imper*
, C, feciam e perfecta redditam fuisse senliret ac dico ; , , ret? llcro illud ipson>, qnod m ligno soflBxum est,
' non eorpne exsliiisse, sed subsianliam ipsam na , * lurse totias opificem? Qtiis cum islud audiai, non e
; - Mari, sed ex propria substanlia Dei Verbum ob, , , noxiwn passioni sibi corpus effinxisse, CbriMianum
, qui kecdixefil arbitretur? Quis exsecrandae iflius
, ; ota knpietatis auctor esl, ut ejuemodi qusedam anhno
concipere, awt eloqi minirae forrnidaret, um quri Do*
, . mihicum e Maria corpus esse nauim asscrai, non
Triniiateins sed quaiernilatem divittiiali lribure?
, Adeo Ul qui ita senliuni, carnem iHam, qnam Sal , vator e Maria Virgine suscepit, ex ipsa substanlia
, ; TrinilatU esse faieanlur. Jam vero ndenam parem
1
\ , ,
\ ,
,
; ,
\ ,
, , \ , \ , \
; ,
, , \
, *
' ,
. .
Peal. cxm. ; cxxxiv, 15.
huic ac germanara impietaiem evomere alii qoidam

animuin induxerant, ufi corpus ipsum iton drvinilate Verbi receniius, sed co&lernum ac perpetuo
eum H(o conjunctum ex8liUs8999definiant, quait
doqeideBi ab ipsa saptentia coiisliluiiim est? PoUiitae Cbrasiianis ab bominibas in dubium vocari,
utromaam Domimis noster de Maria Virgine natas
ftubstantia naltiireqae Dei Eilius exetilerii, eccundtim carniem vare e Davidis etirpe, ac sacrosanctae
Vitgiats catine wwceptus? Qoinam porro lantatemeritate et aodacia iuennrt, u i Cbrisliim iHtim asserenent, qiri came passii*, et in crucem acttta
Habac. n , 15.
* I Tim. v i , 4 . Isa. K , 3.
47
S.
658
esi, non etae Dominum, ac Salvalorcm, et Deum, Wov, \

Patrisque Filium? Quonara pactoChrislianosappel; \ ol
lari se volunt, qui i n sanctum hominem, perinde
, \ ;
ut m aliquem de prophetarum numero, delapsura esse Verbum, non ipsuramet hominem factuni esse
profitenlur, cum ex Maria corpus induisset, sed allerum esse Christum, alterum Dei F i l i u m , qui
ante Mariam, et ante saecula omnia Filius ex Paire prodierit? An vero Cbrisltani esse pos&onl, qui
alium esse Deuoi, aliud et ab illo diversura Dei Verbum pradicanl?
V. Uaec in illis comnientariis coiilinebanlur pro'.
nnnliata diverse, sed quorum una eademque mens
,
esset cum impietale conjuncla. Propterea disside . , \
bant a se invicem, ac pugnabant i i qui se fidei pro- \ -J fessione a PatFibus in Nicaena synodo prodita glo- .
rianlur. Ego vero piclatcm tuam magnopere demi- ,
ralus suin, quod islos bomines lolerare potuerit,
,
jiequc talia jactantibus silenliuin imposuerit, ac ,
piam sinceranique fldei rcgulam oblulerit; quaqui- , \ dem audita vel acquiescerenl, vel, si conlradicere .
mallent, bseretici noniinarenlur. Nam q u ante ,
commemorata sunt, neque proferri, neque audiri
.
apud Cbrislianos possuiit, sed ab apostolica disci ' , ,
plina penilus abborrent. Quocirca eorumdem ego , \
dogmata, cujusmodi ante proposila suut, nude
\ . \
huic epislolae attexenda curavi, u l qui h c solum
, \
audieril, illorum infamiam impictalemque conlem- , [\]
ptelur. Ac lametsi eorum, a quibus excogilata ista , \
gunl, turpiludo pluribus accusanda, ac redarguenda
. /
videalur, nibiloniinus hacc ad epislolae modum satis , \ ,
esse, neque uberius scribendum existiraavi. Nam .
quae tam aperta ncquitia impiicaia sunl, agilare
\ vebemenlius, ac curiosius perscrutari non oporiet, ^ , ,
ne a coiilentioeis bominibus pro dubiis el ambiguis ol . "
babeantur, Quare id unum adversus ejusraodi ex-
cipere ac respondere sufficil: non esse h c 1000
\ ,
Ecclesiae catbolicse dogmala, neqtie hunc Patrum
.
nostrorum sensum exstilisse. Vcrum ne, si omnino ^
diseimulavero, perniciosorum dogmalum invenlores
.
isli iropudentiae suae honestum aliqueni colorem babeant, pauca e sacris Litleris expromenda videntur,
ex quibus pudore forsiian affecti ab sordidissimis illis inventis aliquando desciscent.
V I . Uudenam igilur usurpare islud vobis in aniQ. , , mum incidit, corpus divir.itati Verbi esse consub ;
atantiale* Hinc enim potissimum exordiri juvat,
, ,
ut, eo convulso ac labefactalo, c&lera perinde i i u - , \ .
becilla monsirentur. Nam e sacris quidem Lilteris
. ejusmodi nibil elici potesl,quse bunmno in corpore
. \
Deum exstitisse praedicant. A l vero Palres illt, qui
, *
Nicaeas convenerant, non corpus, sed Filium ipsum
* \
Patri consubstamialem esse dixerunt, eumque de ,
Patris prodiisse subslantia, corpus vero e Maria
.
ausceplum ex sacrarum Lilterarum auciorilate de- , \
crelum est. Quare vel Nicaenain synodum ejuratote,
\ *
ac tanquam haeretici dogmala ista jaclaie; aut si , * ,
Patruin essc filii vullis, nihil praeter illa, quae scri . \
pserunl, ipsi sentiendum putatotc. Eienim quam
.
illud absurduro sit, vel hinc existimare poteslis.
, \,
Si enini Verbuin corpori, cujus natura de terra de- \ libaia est, cousubstantiale s i l , cum ex Patrum con- . \
fessione perinde s i l Patri consubsiantiale Verbum,

1
. .
649
2DYERSUS HÊRESES LIB. 111. . . HiERES. L X X V H .
650
, \ \ Pater ipse lerreno corpori consubslantialig erit.

Quo quidem constitulo, quid est quod Arianos i u , \ ,
\ \ \ cusetis, qui Filium creaturam esse defenaunc, cuin
, \ , \ vos ipsi Palrem crcaturis consubstantialem esse
; " dicatis, ct ad aliud impielalis genus declinanles, in
. carnem, ossa, pilos, nervos, tolum denique corpus
\ . conversum esse Verbum et a natura sua descivisse
, \ - persuasum babeatis? Superest itaquc, ut e terra
; productum esse Verbum sine lergiversalione dicatis. Nam e lerra ossium totiusque corporis nalura
, -
, . \ proficiscilur. Quaenam esl haec tanla dementia, ul
- vobiscum ipsi pugnetis? Siquidem cum Yerbum
; corpori consubsiantiale eese dicilis, alierum cum
altero velut diversuoo coniparari signiflcatis. Gum
. ,
\ , autem in camem eese conversum asseriiig, eidem
* Verbo mutalionem affingitis. Quis igitur deinceps
baec a vobis vel voce tenus pronuniiari sustincal?
, *
Vos enim baeresini oninem impielate supcraslis.
. \
Quodsi Vcrbum corpori consubstantiale sit,
1001
, supcrvacanca esl Mariae memoria omnis ac funclio,
,
cum ante illam etiam seropiternum corpus cssc
; ,
poiuerit, quemadmodum et Verbum ipsum, ei, ut
\ . '
asseritis, corpori consubstantiale sil. Quid aulem
,
Yerbum buc advenire necesse fuit, ut vel id, quod

jam consiibsiamiale sibi erat, induerel, vel natura
\ .
sua niuialuin, corpus efficeretur? Non cnim semetipsam divinitas assumit, ut quod sibi cousubslantiale est induat; neque Verbum, quod aiiena peccata expial, peccaium ullum admisit, ut in corpus
coiiversum seipsum pro se sacrificii instar offerret ac semetipsum redimeret.
'. ' , ! V I I . Quare longe aliter scse res babet: Et Abra ,
'- C hami semen apprehendit, ul loquilur Aposlolus
. "
Unde fralrum suorum similis in oinnibus esse dc, \ . Ata buit , nec diversum a nobis corpus assumere. Pro \ , inde et Maria reipsa nec simulate profrriur, ex qua
corpus illud suniercl, ac lanquam peculiare ct pro , .
\ , prium pro nobis oflerret. Eamtlem illam porro Isaias
ejusinodi vaticinio dcmonstrabat : Ecce virgo con *
, cipiely et pariet*; tiim Gabriel ad eam mitlitur, non
, simpliciter ad virginem, sed ad eam virginem, quae
\, * jam viro desponsa fuerat*, ut ipsa sponsi comnemoralione Mariam vere bominem fuisse declar.et.
.
,
\ - Hinc et pariendi mentio in Scriptura facla, el fasciis
.
involvisse dicilur, et bcata pra?dicanlur ubcra,
.
quae l a c l a r u n t A c denique sncrificium ob'alum
. \ lanquani i d , quod natum erat, vulvam aperuisscl.
^ Quae omnia parie.nlis Virginis indicia fuerunt.
Ad baec Gabriel ipse caute ac prudenler in felici
, , illo nuntio pcrferendo loculus est. Neque cnim
, ' ,
' dixit : Quod nascetur in it, ne exlrinsecus in Hiam
* , ir.duclum corpus esse putaretur; sed ex le dixit*,
ut quod nasceretur, ex ipsa prodiisse maniieste
,
, \ - crederetur. Praesertim cum id natura etiam ipsa
demonstrel, non posse virginis corpus, quae non, .
*
dum pepererit, lac concipere; tum nibilo magis
, , \
fieri posse, ut lacle nutrialur, aut fasciis obvol , \ vatur corpus iliud, quod naturali partu anie non
. , ,
sil in lucem cdilum. Ergo illud ipsuin esl, qund
,
uciavo die circumciditur; idem a Simeone in uloas
9
Hebr. n , 16.
ibid. 17.
PATROL. GR.
Jsa. vn, 14.
XUI.
Luc. i , 27; Luc. n , 7.
Luc. , 37.
Luc. i , 35.
S. EPIPUANII
65i
exccptum; idcm pitcr faclus e s l , c l adolevil, ct
dcccnnis evasit, el ad triccsimum annum usque
, , II
p e r v e n i l . Non cnim, ut nonnuili suspicati sunt,

}
divini Vcrbi subslantia ipsa mulala circumcisa est, , .
quas routari convcriique nequeal, cum Salvator ,
ipse d i c a l : 1002 Videlo me, quoniam ego sum, .
ct non suin mulalus *. Paulus vero ita scripsil:
\ .
Jesus Christut hen et hodie, idem in swcula *. Verum
,
in eo corpore, quod ct circumcisum eet et gesta- ,
lum, quod comedit et fatigatum est, in cruce sufli.
xum aique passum, Dei Ycrbum inerat, quod passionis perinde atqoe corporis esi expers. \am
corpiis in momimento dcposilum esl; quo tempore scilicet, u l spirilibtis illis, qui i n cuslodia detine
banlur, prxdicarct, ad eos accessil, uti Pelrus tcstatur \
V l l l . Ex quo illorum potissiinnni declaralur i n I I ' . " ,
eania, qui Vcrbum Dci in ossa carnemque commu .
talum assertinl. Nam si ita conllgisset, superva- , **caneum monumentura illud fuissct : siquidem
' $)
ipsuin pcr sese corptis praedicandi gralia ad eos . &
spiritus accederel, qui in inferis versabanlur.
,
Nunc autem praedicandi ipse gralia ad eos adiil, # ,
corpus aulcni sindone obvolulum Josepbus in Gol- , . \
gotba d o p o s u i l : eslque palam illtid omnibus fa- ,
ctum, Yerbum ipsum ncqnaquani esse corpus, sed , ;
ad Yeibum corpus pertinuisse. Praelerca Thomas ,
illud ipsum corpus, posleaquam a mortuis cxci- , &ialum cst, ntanibus atlreclavit, et in eo ilavoruin
, .
cicalrices aspexil, quos, cum in corpore suo suffi xus vidissct, sponlc sustinuit, ncque cum posset , ;%*\
prohibeie voluit; imo vcro proprias sui corporis ,
aflVeiioncs vclul sui ipsius, in sese transtulil *. , *
-Quamobrcm ciun lioc a saiellile vapularet, qtiasi C
.
ipse paterelur , Quid me, inquit, civdis ? cumqne
, ,
langi naltira non posset, nibilominiis dixil : Dorsum
,
meum dedi in flagella, el faciem meam non aterti . ,
\ ,
$puti$*. Quac enini bumana Yerbi nalura palie
4>atur, hxc ipsuinmel Yerbnm in sese Iransfcrre
,
\ o l u i t , ut nos divinilatis Verbi parlicipes esse
. \
possemus. Qua in re singulare illud accidil, idem

\it paliens csset et uibil paliens : paticns quidcm,

quod proprium cjus palerclur corpus et in palienle
. \ ,
ipso resideret; nihil paliens vero, qnod cum VerIiuin natura Deus sil, ab omni paliendi condilionc . ; \
, , , * i i iminunc. Qaocirca Ycrbum quidem ipsum in
,
palibili corpore incorporeum fuit; corpus autem
,

impalibile Ycrbuin babuil in se.sc, quod sui cor-
1
poris imbecilliiates exslingucret. Alque hoc eo D

.
i-onsilio faciebat, iiaque se babere volucrat, u l noslra suscipiens, ei in sacrificium offerens, fuaditus delcret, ac demum suis nos quodammodo vestiens, occasionem Apostolo darel isia scribendi:
1003
Oporlet eorruptibile koc induere incorruptionem, et morlale hoc wduere vumortalU*
I X . Qua3 omnia non ficte ac simulate gesta s u n i :
miiHme quidem, ut nonnulli perperam arbitranlur.
Scd cum Salvator verum se iecisset bominem,
lolius est hominis saius conseruia. Nam s i simulalione sula Yerbum, ut illi senliunt, esset in
corpore, quod auiem simulatione esse sola dicitur
4
Luc. , 2 i sqq. * Luc. , 39.

sqq.
Joan. xvm, 23. Isa. L , 6.
T
' . , I
.
,
. '
'
. -
Hebr. x i n , 8. * I Pelr. m , 19.

1 Cor. xv, 53.
Joan. xix, 38.
loal.
655
ADVERSns H J E R E S E S L I B . I I I . . II.UiERES. L X X V I h
G54.
rov , . imaginarium e s l , conseqnens esset, ut et salus

hominum ac rcsurrectio imagiite sola et adutn ,
bialione fleri dicerctur, qnae est impii Manidiaei
, ' ,
. senletrlia. Alqui non sola specie comparata nobis
' , salus est, aut soli tribufa corpori, sed toii vlde , \ . licel homini, anima?, inquam, el corpori salus est
, [] . reipsa conciliala. Itaque corpus illud Salvatoris,
, \ quod, ut sacrae LiUerae teslanlur, e Maria desum . , - ptum e s l , humanum ac verom exstitit. Venim,
inquam, proplerea, quod idem omninocnm nostro
.
, fuil. Maria quippe soror nosira fuit, citm ab Adamo
, ' \ originem orones acceperimus. Neque vero dnbi
tandum ea de re putabil, si quts ca nieminerit quse
,
, , sunt a Luca scripta. Cum enim post illius resur . , reclionem nonnulli sti9picarentur, non in eodem
, corpore, quod expressttm e Maria fucral, Dominnm scse conlueri, sed ejns loco spiriium
. , '
offerri, sic eos alloculus esl : Videle manus el pedes
. \
meo$, et ve&ttgia clavomm, quoniam ego sum ipse;
patpate et tidete, quomafti spiritus carnem el otsa
.
, ' , non habet, sicut me videtis habere. Quibus dictit
oslendit illis manus et pedesEx
quo illi rodar ,
guunlur, qui Dominum in carncm cl ossa ntntatnm
' , \ ,
esse affirmare non dubitani. Neqtie enim d i x i t :
( .
Quemadmodum me carncm et ossa vtdeiis esse, sed habere, ne fortasse Verbum ipsum in isiiusmodi
eonversum esse putaretur, sed u l ea duntaxat et aiHe mortem tt post resurreclionem haboisse cre*
datur.
. , . His ad eum modiira comprobatis, de aliis
\
dicere snpirvacaneam est, aut agttare disputando,
\ , , C ciim corpus in quo Verbum inerat, dWinitati
, '
consubstantiale minime fuerit, eed cx Maria Y ! f gine revera natum, cumque Verbum ipsum non in
\
\ , \ ossa carnemque mulatum sit, sed in carnc rese*
. , dcrit. Quod enim a Joanne scriplum esi, Verbum
, , \ caro (actumest \ hunc babet sensttm, u i ex siinili
. loquendi ralione colligi potest. Esu enim a Paulo
* . scriplum : Chrtstus pro nobis factus est maledi*
, ' ctutn'. U l igitur maledictum 1004
V^prie
,
non fuit, sed ideo fuisse dicitur, quod illud nostra
* \ , \
causa susceperit: sic et caro faclum est, non quud
, ' in carnem commulatum fuerir, sed quod carnem
. \ . *0
pro nobis assumpserit, et bomo factus sil. Etenim
, ,
hoc ipsum, Verbum caro faelum est, eanidem viin
, habet ac si diccrelur, Homo factum e 3 l , cujus . D j j
\\\^
j | dicmm : Effundam de spirilu
, '
meo $uper omnem camem*. Quas quidem denun\, .
tiaiio ac promissio non ad pecudes, sed ad bo~
0 ,
mines perlinet, quorum gralia Dominus esl homo
;
factns. Quac cum i l . i sint, eaque sit verborum
, \ illorum sententia : vel eeipsos jure conderanabunl
, \
ii qui Maria priorem esse carnem illam existimanl,
\ . qua3 de Maria sumpta sit, el ante illam haniana
\
pra3ditum anima fuisse Verbum, eamque anteqoam
, .
huc adveniret babuisse. Sed et illi nugari desi , - nenl, qui carnem mortis esse capacem negaol, et
, \ , ad immortalis natune sortein conditionemque irans , ; \ scribunt. Nam si moriuus non est, quomodo Pair
4
i , l e
m o (
Luc. xxiv, 59, 40.
Joan. i , 14.
Gal. n i , 15.
e s t
Joel u , 28.
C!>5
.1
o56
lus iraderc IJOC Corinlbiis poluil, quod sc accc- ) , ;
pisse d i c c b a l , Quoniam Clirislus mortuus est pro
ol ;
peccaiis nostris , secundum Scriptura$*l Hcsurgcrc
, ;
vero qui potuit, nisi niorluus anlea fuissel? Ma- . -
ximo vcro pudore pcifunduntur i i qui qualcrnio , ,
iicm pio Trinilaic constilui pcrsuasum habenl, si
,
corpus c Maria nalum essc dicatur. Nam si con ,
subslanlialc Ycrbo corpus arbitreniur, Trinilas ' , \
tiibilomimis Trinitas pennanel, cum percgrinum ,
millum Yerbum in illam invebaliir. At si corpus .
illud idcm ex Maria natiim liomincm essc dicamus, necesse est, cum corpus natura pcregrimim alieuumque sil, ul iu ipsoYcrbum uisidcal, qtiaiernionem pio Triitilale consurgere, corporc videlicei adjwio.
X I . Ila?c illi duni ad eum inodum pronunlianl,
'. , non animadverluiil, quanloperc secum ipsi pngnent. . ; Licol enim cx Maria profccluai corpus cssc non
, ,
dicaul, sod consubstanliale YerboduiUaxat,nibilo, ,
ininus lamcn, quod nc senlire vidcrenlur, vereri
,
i>c simulabant, in hoc ipsum, quae csi illorum slo- . ' ;
lidiias, oralione sua palam iucurruni, et qualcr- \, ,
nioncm illum admiltunl. Etewim uti Filius, qui

iilnrum scnlenlia Palri consubslanlialis cst, m i ,
nimc illo quitlem Palcr cst, sed Filius Patri con' . ;,
subslantialis appellatur : iia consubslamiale VcrLo * .
i-orpiis non ipsmn Ycrbum esl, sed aliud quiddaia
\ ; \
a Vcrbo disiinctuai. Quodsi aliud esl, illoium
, ' .
Trinilas in quaiernioneni mligetur. Ycra3 quippc
'. ct reipsa pcrfeciic el indivisaj Tiinilali nulla lieii
; \
polesl accessio, 1005 praelcr quam perporam isli
. \
commenti sunl. Quare Christiani csse qai possunt, C qui allcrum ab eo, qui rcvera Dcus est, falsa sibi
, \
persuasionc finxcrunl ? Rursus enim in alicra qua- , ;
dam istorwu cavillalione, quama sil corum sloli- , ;
dilas, apparct. Nam si prueoquod Cbrisli corpus ,
ex Maria naiuni,cl buinauum csl, alque in S t r i - * ,, ou
pluris cssc dicilur, qnalei iiionem idcirco pro T i i , '
nitate constitui pulant, eo quod quacdain Geri vi '
deaiur corporis accessio : vehcnicnlcr errant qui
, ' .
condilori opiGcium suum sequale faciunt, el ad

divinitatcm accedcre posse aliquid arbilraiilur; nec , illud inlelligutil, 11011 ad ullam carnis acccssionem
; ;)

Ycibum carnein esse faclum, scd ut caro ipsa re \ .
surgcrel; nequc Vorbum, quo ad meliorcm aliquaiu
1
coiufilionem traiisferretur, ex Maria prodiisse, scd

u l bomuium genus rcdimeret. Jam vcro quomodo
fieri polesl, corpus ul illud quod per Ycrbum redcmpium ac vila donalum cst, ci a quo vitam
acccpil, ullam divinilatis accessiunem possil afferre? Nam e conlrariu uberritna illa quidein ad
bumanum corpus ex divini Yerbi communione
commislionequc facta esl accessio. Siquidem ex
est, atque e lerra profectum coeli porias penclravit.
corpus acccperil, Trinilas csl, cui nec addi poiesi
c i in Trinilate singularis divinilas aguoscilur;
sia praedicatur.
X I I . Eadcm porro raiione el os illis occludelur qui dicere aliquando ausi sunl, eum qui ex Maria proccssit, non ipsum csse Cbrislum ac Domi1
I Cor. xv, 3.
ibid.
, \
;.
, \
, , ,
, \ \
*
.
mortali immortale, ex animali spirilale reddilum
Caeterum Trinitas ipsa, quamvis Yerbum e Maria
quidpiam, neque delrabi, sed perfecla seinper est
aique ila demum unus Deus Verbi Pater in Ecclc'. \

.
G58
ADVEHSUS ILEKESES LIB. 111. . . HiEKES. LXXVH.
CJ7
, : num ct Deum. Nisi cnim in corpore Dcus cxslilisset, cur statim atque dc Maria proccseU, Emma , , '
; \ , nuel vocatus est, quod est interpretatum, Nobiscum
Deus*1 Paulus vcro, nisiVerbum in carne forct, ad
\, ' ,
,
- Romanos scribcre ista qui potuit, Ex quibus C/fri
. "; - slu$ estsecundum carnem, qux est snper omnia Deus
benedktus in scvcula. Amen *? Quamobrem qu

, , antca negaverunl cum qui crucifixus est, esse Deum,
, errorem suuin agnoscanl ac divinis omnibus L i l leris fidem adhibeant, sed Tboma; pncscrtim, qui
cum in Cbrislo clavorum vesligia vidissctexclama . \ ,
vit : Dominus meus et Deus meus . Filius cniirr
idemquc Deus ac gloriae Domiitus in co eorporc.
.
, \ ^ \ quod pcr summam ignominiam clavis confixum ac
debonestalum fuerat, oninino residcbat. Corpus

. , - 1006 ipsum vero in crucc pcrlbralum utiqiie patiebatur, el ex ejus lalere sanguis cum aqua d i l ,
fluebal: veium cum divini Vcrbi tcmpluin cssct.

erat divinitalc plenissimum. Quam ob causaiu sol
ipse, cum auclorcm siium lam graves in miscro
, ,
, corpore contumelias toleranlem viderct, radiis ac
luce suppressa, terram lcncbris obduxit; corpus.
,
autem moriali nalura pncdiium supra nalura3 suui
.
condilioncm propter Verbum, quod in ipso cral, a
\ , , '
mortuis excilatum est, ct a naiurali corrupiionc l i , \
, , - beraturn, Verbi qiioddani velul induuicntnm ost fa . clum ; cumque Vcrbo, quod bumanam condiiioiicm
supcrat, vclut amiclu quodam obvolulum cssct,
, \
corruptionis estexpers redditum . Quod aulcni ad
\ \ ; \
. , - Q nonnullorum inancs nugas cl commcnla pcrlinet,
qui ul in reliquos propbctas onincs, ita et in ununi
,
illum e Maria natuin bomiuem divinum Vorbuiu
, ' ;
illapsum esse scntiunl : pluribus ca de re disputarc
snpervacaneum est, horum quippc sluila cl incpla
, \ : , \
persuasio niamfesle acsine ullo negolio convincitur.
; ,
Nam si ad eura modum ille descendit, curc virginc
,
natus, non ex viro feminaque susceptus cst, qucni, admodum sancti omncs in lucem edili fucrunl? Cur,
, ; " ,
cuni ila Ycrbum itlapsuin sit, non eliam cselcro ,
ruin uuiuscujusque mors iioslra causa lolcrala d i ,
\ ; citur, scd bujus dunlaxat unius?^ Cur, cuin in singulos prophctas divinum se Verbum insinuavcritv
, ' . ,
in eo sok), qui e Maria nalus cst, in consumma
, \
tionc s&culorum scmel advcnisse dicitur ? Cur,
\ , R
\ \ , D cura eo<teni iiiodo se in illum infudcrit, quo in prio' ;

rcs omnes sanctos descenderat, reliqui oinncs non , . \
dum post mortem surrexerunt; solus ille vero qtti
, - e Maria genitus est, tcrlia dic sirrrexit? Cur, cuut
, \ , \
cadem qua in caeteros ralione divinum illud Ycr .
bum delapsum sit, unus itle cx Maria natus Emraanuel appellatur, quasi corpus ipsum divinitate rcplelum, et ab ea nalura exstiterit? Nam Emmanucl
idem signiftcat ac Nobiscum $. Cur, si ad eum modum accesserit, cum sanctus quilibct manducarel ac biberet , necnon fatigarciur ac moreretur, in nullo taraen Vcrbum ipsuin comcdisse, laborasse, morlem denique subiisse dicitwr, nisi in eo solo, quem Maria Virgo pcperit? Quaj cuim corpus ipsum perpessum est, hsec illi perinde ac si passuin esset iribuunlur. Porro, cum de ca3leris
unum illud jactari soleat, produclos illos ac gcnitos fuissc, dc solo Mariac filio dicitur : El Verbum
caro factum est .
8
. .
Absuiil hxc ab cdilione Atbanasii.
Isa. 7,
xx, ^8. Luc. xxiii, i'o.
llebr. ix,2(>. Joau. i , 1 4 .
7
14;
Mallb. i , 23.
Roin, ix, 5.
JO;UK
8. EPIPHANIl
E
CGO
1007 XJM*
quibns ovidcnicr oslenditur, ^
ciiiii in reliquos valicijrandi sohim gralia sese Dei
Vcrbum infuderit, idero ipsum c Maiia carne suseppta bomiiiem prodiisse.
ct natura eubslanliaque Dei Verbum erat, et, quod ad carnem altinet, e
Davidis slirpe, Maxiaeque carne nalus esl borao,
quemaduiodum declarat Aposlolus *. llunc in Jordane alque in moaie* Pater demonsLravit bis ver-
. ,
,
. ,
, ,
,
. \
\ , kcrtr
)/is : Hxc est Filius meus dilectus, in quo mihi com- , *
vlacui. Hunc Ariani ueganl, uos adoraules agtiosci'\ , | mus, neque Filitun a Yei bo separanius; sed Ver- , '
bum ipsuiu Filiiun esse coaPilemur,pcrquem omnia
, *
facta sunt, nosqne adco ipsi liberaiL Unde ilhid
\ . \magnopere dcmirati sunius, quomodo vel levissiuia
-,
inler nos ea de re controversia naoveri poiucrii. Ve. ,
rum babendae Deo graliac sunt, quoJ, quantum ex ,
\ . illorum comroenlariorum lectione mceroris cepimus,
, \ \
tantum nobis eomnidem finis voluptalis aiiulerit.
\ . Siquidem mutua cum concordia disces&erunl, eam ,
demque Odei sincerilalem ac pietaiem proiessi pa,
ccm relinuerunt. Quae me rcs potiseUBum post d i u luroani deliberalionem impulit, baec pauca per- .
scriberem; verebar enim, ne qui nobis gaudendi
maleriara conseneione sua prabuissenl, iis silcn- ,
, \ ,
lium nostruui pro laelitia dolorem conscisceret.
, Quaiuobrem cum a te eliam aique etiam poslulo,
* ,
lum eos qui baec audient rogatos admodum cupio,
' , ,
nt ea sincera cum conscientia percipiant. Ac si quid
\ . .
ad piciatem decsi, emendare ac significare mibi ne
gravcutur : quod si minus pro rei dignitaie pcrfccta, utpoto rudie atque imperili hornims,' f ideamr
oralio, idipsum infanli irabccillitalique nostrae condoiianduni exisliwent, Yalcic.
Haclenus Aibanasii cpistola.
Q
.
XIV. Cum igitur baec a nobis producla sit epi'. ,
slola, ac non modo ex iis quae vcl ab illis vcl ab * , * ,
alils audivimus, utadversus eos scriberenuis, indu- , \
cli fiimus, sed et aliunde planum facluui s i l , nibil ?, *
nos in ipsos calunmiose contulisse : deincrps sus- * ,
cepiaoi in illos dispulationera repeiam, nc vcl ic- nuissimam de nobis calumoiac contra fralres no- .
slros su>picioncm relinquam. Quanquam equidem

boc ipsorum causa eliamnum precor, 1008
, ,
quae molcstiap nonnibil nobis alluleriiu, aliquando . , \
corrigant ne ei illi noslri el illorum nos jactu- , \
ram iacianius. Hoc euim saepcnumero per lcgatos
, ab iis poslulavimus bortalique sumus, et idem ini- , , \ ,
pelrare modo sludemus, ut, oniaj coulealione sub , >
lata, apoalolorum, evangelistaruai ac Patrum divi, \ , \ .
nis sanclionibus iusisUnt, ac siaêrsc, solidae, inconcussx et andecunque jusiissimae fidci profcssioueni con$ervcat.
" ,
Caelerum menuui hoc a quibusdam ex illorura
,
grege minus esse narratum : Cbrisiuoi Domiiutm
, / . > \
uon banc no&tram assump&isse carnem, scd diversi
.
generis aliam, Quod utinaiu ex aflcclu laudandi
\ \
lionorandique jactarent. Nam et iws sanclum illud

csse corpug illibatumquc dicimus, quippc quod
.
Dullum unquam peccaium coimnisii, nec in ejus
1
u t
t ftom. , 3.
Mattb. , 17.
MaliV xvi. 5.
661
ADVERSUS lliERESES U B . I I I . . I I . ~ II/ERES. LXXVII.

1
\ .
\ , \
* ,
,
, \ ,
, .
, , '
\ .
662
re dolus invcntus eet * : quod quidem nemo non
inlelligit, qui de Cbrisio pio proGleatur ac sentiatYerum etsi purum uitegrumque corpus illius qood
asaumpsit, idera esse cum nostro fateainiir, esl hoc
ipsum lamen in nobis, qui quidem peccavimus,
conditione ac digniiate mullum infcrius, non quod
alienum ab illo sit ei abhorrens, scd quod peccata
sunt a nobis delictaque quamplurima commissa.
Quare non aliud ac nos habemus a Chrislo corpus
assitmptuin e s l ; sed idem ouiuino.corpus est, quod in illo servalam ei ab omni conlagione vindicalum
cst.
*. \ , , ,
*
\ \
,

, , \ ,
\
. * ,
,
,
, \ ,
, \
, ,
, \ ,
* -
XV. Pralerea sunl inler illos aliqui, qui ad hoc

usqihj tempus contcntionis avidi, ac perabsurdis
opinionibus i r r a t i l j , non doctrinae Palrum inha>
rentes, neque fidei eaput relinenteg ; et quo orane
corpus per compagcs et vincula suppedilatum ci
coagmentalum augelur increraento D e i , u l Aposloli verbis utar ; sed aureseuas alienorum hominum narralionibua perlurbari palienles, non dissimili ac Valeolinus, Marcio Manicba?usque ralionc,
conficla quaedam, in bonorem scilicet Christi, raendacia pro veris dogmatibus obtrudunt. Gum enim a
nobis audiunl, Cbristum nostro fuisse corpore prajdilum, 6taiim ad inanes ac pertinacias suae consettla
neas seee fabulas Iransfemnl. Nam ungues illum ct
carnem ac capillos caetcraquc oronia non ejusmodi,
qualia in uobis insunt, babuisse praedicaul, sed
ungucs a noslris diversos, Uidemque carnem ac
reliqua id genus non similia nostrorum, sed ab ii&
, C longe discrepaotia. 1009 Niimrum u l Valcmini
\ , ac caeterarum, quas antea cororoemoravimus, bacre . , - seon more, cavillatoria quadam argulia Cbrielo
, , gratilieari videantur. Uride cum ea omnia qua* i n , \
sunt in Cbristo, perfecie absoluieque profueamur,
nmlia illi de eodem absurde ac curiose dispulare
, solenl. De qno bominuin genere, qui cum multa (93) ,
rum rcrum saiagant, nibil tamen agunl, Scriplura
, , , mcniinil. Elenim quo rudiorum animos quodam
, \
velui borrore perfundani, baec idcntidem objiciunt:
, * Ergo isliusniodi corporis necessitatibus , quae e i
; \ familiares sunt, obsirictus fuil, qualis cgestio esi
, ac secessus ? Addunt et alia pleraque, quac callida
, \ , \ , ac subiilia videnlur, sed borrenda otiosorum Iiominum ludicra sunt. Nam, ut ait propheta, Quw
, * hac e manibus vesiris requisiit ? De quonam vero
, \ , \
ex omnibus sanclis, tametsi bomines cssent pro ; \
plieta, non d i i , ut et evangelistx caeterique, qui ez

anima et carne coiistabanl, ac sinc ulla dubitationc
;
%
noatri siniiles erant; quis liorum, inquam, exstilit, dc quo ejusmodi quaedara conscripla fuerint? Nonne
potius bonestissiaia quaeque dc sanciis, nedum de Cbristo Doraino, Scriplura lestalur?
(7'. \
X V I . Dicant nobis i i qui ct oves abslerrent ef
, \ , \ \
columbas abigunt, et Christi agnos ac pecora fu , gant, ubinani Moysos totisillis quadraginta diebus
f
22.
Vitium subest huic loco. * F. \ . , , .

* Ephes. , 16.
lsa. , 12.
* 1 Peir. ,
(93) . Fuit bacc Valeniini

opinio, Cliristum tania frugalilato ac parciroonia
usum csse, nibil ut egcrerel. Tcsialur idipsum Clcmens Alcxandr. m Slrom. qui ex hxnuici illius ad
Agaihopodem epistola ista profcrt: , xa\

,
.
S. EPiPHANH
cenus, hujiis dogmalis auctor ac propagalor exslilit. 0

Ac priucipio quidem cum id nobis nonnulli ex ejus . \
discipulis narrarent, Qdem non habebamus, neque ' , ,
verisimile puiabainusa u n t o v i r o erforem ejusmodi I 4
profectuin. Itaque nonnulla adhuc meliorum spe pa- (, lienler exspectavimus, donec rem oinnein accurale , .
coguovimus. Iloc enira dicebamus: Discipulos illius, ' ,
qui ad nos venlilabant, cura ea Jhfnir&e capetetilt ,
qua3 ab erudilo illo ac sapienli viro praeceptore , , , '
suo abslnisa, ac recondita proferrentur, ejtismodi , ' .
qua?dam (inxisse eibi, q n * ab itto minqitain didi- ,
ceranl, pr\iseum cuni mulla inler illos, qui nos .
adibant, opiiiionum varieUs essat. Quippe nonnulli *
eo progressi sunt, ut Cbrislum corpus e coelo detulisse dieereiU : & abeurda peregrinaque commi- \ . "
niscendi lieenlta, Itominiu semel aniinis iucidens,
\
ad graviora aocrbioraque 997 proeessil. Alii vero
, >
Cbrisiuin animam assutnpsi&se negaverunU Quidain
ej-usdeui Clirisii corpus divUiilali cousubstanlialc : AV
(92) ,
non dtfbiiariHti aeserere. QuiUie upiniouum porlentis Orienleiii magoopere perUtrbarunl: propler \
quoa conflari synedum aeceeae fuil, ejusdemqae ,
'
decrcio condenmari. Quin etiafli oomroeniarii quideai pricscripii sunt, quorum exempla ad . M . \
papam AUtaaaskim aiissa &uul. qutotw iile com- ,
ment&riis adduclus est, ui adversiie dagmalura Uio-
, \
ruiu as&erlores iMitaces liueras ad veQerabilen
epiacopuw Epicielura scriberel, a quo rogaiiia fuc- . \
rat, ut iempeslatie illtuft ac lunwJlue auotoribus ,
respoiulerei. Quamoteem iu eadeat cpistoia de fide \ perspicwe accurateque beaius iile disseruil, el illos G . novorum dogmatum propagaiores perturbaloresquo * . \
proscripsU. Cnjus epislobe integrum exempluiu bic ascribere necessariuiQ esse duxi. Eel auiem ejuamodi :
Athanasiw ephcopus Alexandria

rum episcopo.
EpitteioCorinlhio*
111. Equidem arbitrabar baereticorum, quotquol

iinquam fueront, omrrium vanam absurdainque loqnacitaiem ab Nicsena synodo penitus esse contpre^sam. Oua enim QKc a Patribus ex sacrarom
auctoriiate Litterarum proposita fidei formula est,
cum ad onme genus impietatis evertendum, tum ad
religiosam in Cbristo fidem adlrmandam sufQcere
videlar. Quamobrem ciim per Gafliam, Hispaniam,
Romseque adeo freqnenlia hoc tempore concilia ce- ^
lebrala sint, quotquot in illis congregati sunt, occulios Arii fautores, Auxenlium dico Mediolanensem, et UTsatium, ac Valentem, Caiura quoque
Pannonium, velut unius afflatu spiritus, communi
sulTragio condemnarunt, et encyclicas lilteras scripserunl : quibus, quod isti synodorum falsa nomina
jactarent, ullam in Ecclesia calholica synodum praeter Nicienam nominari vetuerunl: quaa cum de c teris omnibus, tum de Ariana potissimum baeresi
.
, ,
.

\
,
. \
, , \
", ;, \ ^ ,
, \ , \ , , ,
,
,
,
,
, , , ' \ -
(92) ' . Duplex iHis lemporibus babita synodus esl, in qua error Apollinarii
damnaius est: prima Alexandriae ab Atbanasio, et
Eusebio YerceUensi, poslquam Juliano imperanle,
Georgio ab Alexaudrinis occiso, sedi s u restilu-
tns est Alhanasius , anno Cbristi 3G2 ; altera Rom * sub Damaso , anno Ghmti 373. Vide Amtaies
ecclot. De boc posteriori concitio, cujus rccens
cum haec scriberel Epiplianius tuemoria eral, cimi*dein iiUelligcndum exisiimo.
645
ADVERSUS ILF.RESES IJD. II!. . 11. - HiERES. LXXVIl.

5
. ttiumphavtl, eujus unius gratia polissimum csl col ; lecia. Post ea vero tot tanlaqite, quid cst quod nonnulli conlroversiam facerc ac qnacstiones agilarc
, , *
* \ " conaniur? Qui si e i Ariana raclione suul, 9 9 8
* , nihil minun esl ilfos quae conlra ae jnmt scripta,
criniinari. Quemadmodum et gentiles cum e Psal ,
,

mis istud audiiint: Simulaera gentium argentum, et
\ .
aurum, opus manuum hominum*, illain SpirUus
, \
\ sancli doctrinam meram esse fctultitiam arbilrantwr. SHI ex eorum numero sunt, qui sana ac sin , ,
cera fide praedili videmtir, el in iis, qu& a Pairibu*

decreta sunt, acquiescere, ac nibilominus rais ilKs
, . \
qnaeetionibus evertere omfwa conanluf, nihil aliud
,
cffickiat, nisi quod scriptum eat: Proximo quidem Ittrbidani eversienem propinant*; et oliosas vcrbornra conteaUone* moveiH *, qwfc ad alhid nitol, quaui ad rudiorum perniciem atque exitiura pertinent.
'. , B IV. fliec idcwco acribo, qtiod comwetitaria q * dam legi a pietale tua nol)is oWala. Quae utinam

scripia
nimquani fuissenl, nc vei tenuissima ad
, 7
. ; posteros irioruin memoria pervcnirct! Qtris enwn
, ; baec unquam auditl? qwis docuit didicitve? Nam 6
, \ . Skm egredUtrir verbum Domini, *l lex Dei ex Bic ; , ruealem*. At h c ande prodicruirl ? Quinam infert
; illud eructarant, consubstantiale divinilali Verbi
corpus ilhid esse, quod a Maria gentlum estTaut
, \ , \ ,
Verbum ipsum m camem, ossa, capilk>s, ac toturt
, ;
, , \ denique corpus esse conversum, et a suapte na ; " - tura iiKilatm ? Qnis emnino de Cbrislianrt audtii
, \ , Filium Dei specie ac Aclione sota corpus, non n*+
tnra geseisee? Qaie tam impies fuil, ul tpsammet
\ , \
; \ - fjuedem divinilatem circumcisam esse, alque imper*
, fectam e perfecla redditam fuisse seniiret ac dico ; , , Tet? Ucro illud ipson>, qnod m ligno saiBxum eet,
' non corpas exstiiisse, aed subsianiiam ipsam na , * turae totias opificera ? Quts cura islud audtai, non
; - Maria, sed ex proprta enbgianlia Dei Verbum
Hoxiwn passioni sibiorpu8efflnxis9e, Cbrisiiatium
, , \ ,
, qui baecdixît arbitretur? Quis exsecrandas iHius
, ; hnpietatis auctor est, ut ejuemodi qusedam anhno
conoipere, Mt eloqui minitne fonnidarel, um qiri DCH
, . inihicum e Maria corpus esse nanim asserai, non
Triniiateiiv, sed qiiaternilatera divmiiati Iribtnere?

, Adeo ut qui ita semiunt, carnem iUam, qnam Salvator e Maria Virgine auscepit, ex ipsa substanlia
,
Trinitalis esse faieanlur. Jam vero undenam parem
,
huic ac germanam irapietaiem evomere aln qoidain
\
ia aRimuin induxeront, uti corpus ipsum non divi, ,
nilate Verbi recentius, sed coaHernum ac perpetuo
,
eum i\io conjunclum exstiiisee^Mdefiniant, quan ,
doqotdeai ab ipsa sapieniia coiislitiiium est? Po*
; ,
luune ChrfeUani ab boroioibes in dubium rocari,
,
utrumnam Domimis nosler de Maria Virgtne natas
, , \ , \ , \
aubstanUa Datturaqae Dei EiliuB satilerit, sccun ; diim caiwiem rere e Davidis stirpe, c sacrosanetas
, \
Vttpgiafe carne ameceptus? Qoinam porro tantate , , \
merilate
et aodacn iuennA, u i Cltristum iHum , ,
sererfeBt* qld ia came passiis^ et in crucein actua
' ,
1
. .
Psal. c x m . 4 ; cxxxiv, 15-
* Habac. n , 15.
* I Tim. v i , 4.
tsa. K , 3.
47
S.
esi, non etse Dominum, ac Salvalorem, et Deum, Wov, \

Patrisque Filium? Quonam pactoCbrislianosappel;
lari sc volunt, qui in sancium hominem, perinde
, \ ;
ut aliquem de prophetarum numero, delapsum esse Verbum, non ipsuramet h o r a i n e m faclom esee
profilenlur, cum ex Maria corpus induisset, sed altcrum esse Cbrislum, alterum Dei F i l i u m , qui
ante Mariam, et ante saecula omnia Filius ex Paire prodieril? An vero Cbristiani esse possont, qui
aliuin esse Deum, aliud et ab illo diversum Dei Verbum pradicanl?
V. Haec in illis commenlariis continebanlur proE . '
nunliata diverse, sed quorum una eademque mens
,
esset cum impielale conjuncla. Propterea disside . , \
bant a se invicem, ac pugnabant i i qui se fidei pro \ fessione a PatFibus in Nicaena synodo prodita glo- .
rianlur. Ego vero piclatem tuam magnopere demi- , \
ratus suin, quod istos bomines tolerare poluerit,
,
itequc talia jaclantibus silentium imposueril, ac ,
piam sinceramque fidei rcgulam oblulerit; quaqui- , \ dem audita vel acquiescerent, vel, si contradicere
.
mallent, haeretici noniinarenlur. Nam q u anle
,
commemorata sunl, neque proferri, neque audiri
.
apud Cbrislianos possunt, sed ab apostolica disci * , ,
plina penilus abborrent. Quocirca eorumdem ego ,
dogmala, cujusmodi ante proposila sunt, nude
\ .
huic epistolae altexenda curavi, ut qui haec solum
\ ,
audieril, illorum infainiam impictatemque contem- , [\]
pietur. Ac lametsi eorum, a quibug excogiiata ista , \
eunt, lorpitudo pluribus accusanda, ac redarguenda
.
videatur, nibiioniinus lucc ad epistolae moduin satis , \ ,
esse, ncque uberius scribendum exislimavi. Nam
.
quae lara aperla nequilia implicaia sunt, agilare
\ vcberaenlius, ac curiosius perscrutai i non oporiel, ^ , ,
ne a conlentiosis bominibus pro dubiis el antbiguis
ol . "
babeantur, Quare id unum adversus ejusinodi ex-
cipere ac respondere sufficil: non esse bac 1000
\ ,
Ecclesiae catholicae dogmala, neque hunc Palrura
.
noslrorum sensum exslilisse. Ycrum ne, si omnino
(5
dissimulavero, perniciosorum dogmatum invenlores
.
r
isli iropudentias suae honestum aliquem colorem babeant, pauca e sacris LiUeris expromenda videntor,
ex quibus pudore forsiian affecti ab sordidissimis illis inventis aliquando desciscent.
V I . Uudenam igitur usurpare isiud vobis in ani Q \ , , mum incidit, corpus divinitali Yerbi esse consub ;
atanliale? Hinc enim potissimum exordiri juvat,
, ,
ut, eo convulso ac labefactalo, cxiera perinde ina- , .
becilla monstrentur. Nam e sacris quidem Lilteris
. ejusmodi nibil elici potesl,qu3e bumano in corpore
.
Deum exstilisse praedicanl. At vero Patres i l l i , qui
,
Nicaeae coDveneranl, non corpus, sed Filium ipsum
* \
Patri consubstaniialem esse dixerunt, euuique de ,
Palris prodiisse subslantia, corpus vero e Maria
.
susceplum ex sacrarum Lillerarum aucioritale de- ,
crelum est. Quarevel Nic&nam synodum ejuratoie,
*
ac tanquani haeretici dogmata ista jaclale; aut si * ,
Palrum essc Glii vultis, nihil praeter illa, quae scri . \
pserunt, ipsi senliendum pulatole. Etenira quam
. %
illud absurdura sit, vel hinc existimare poteslis.
, , *
Si enini Verbuin corpori, cujus natura de lerra de-
libata est, cousubslantiale sit, cura ex Patrum con- . \
iessione perinde sit Patri consubstantiale Verbum,
(*
1
6*9
ATDVERSUS HiERESES LIB. I I I . . I I . HifiltES. LXXVH.
650
, \\ Pater ipse lerreno corpori consubslantialis *rit.

, \ , Quo quidcm constituto, quid e&t quod Arianos i u \ \ \ cusetis, qui Filium creaturam esse defenaunc, cum
, , \ vos ipsi Patrem creaturis consubstantialem esse
; " dicalis, et ad aliud impietaiis genus declinanles, in
. carnem, ossa, pilos, nervos, totnm dcnique corpus
\ . conversum essc Verbum et a nalura sua descivisse
, \ * persuasum babeatis? Superest itaquc, ut e lerra
; productum esse Yerbnm sine tergiversatione dicatis. Nam e lerra ossium toliusque corporis natura
, *
, . \ proficiscitur. Quaenam est hsec tanla dementia, ut
\ - vobiscum ipsi pugnetis? Siquidem cum Yerbum
; corpori consubstantiale esse dlcitis, altcrum ctim
altero velut diversum comparari significatis. Gum
. ,
; \ , - autem in carnem esse conversum asseriiis, eidem
\ * Yerbo mulalionem affiogilis. Quis igilur deinceps
baec a vobis vel voce tenus pronuniiari sustineal?
\ , *
Yos enim baeresim oninem impielate superastis.
. \
Quodsi Ycrbum corpori consubslantiale sit,
1001
, supcrvacanca est Mariaememoria omnis ac functio,
, \
cum ante illam etiam sempiiernum corpus csse
; ,
poluerit, quemadmodum et Yerbum ipsum, si, ut
. '
asseritis, torpori consubstantiale sil. Quid autem
,
Yerbum buc advenire necesse fuit, ut vel id, quod

jam consubstamiale sibi erat, induerct, vel natura
\ .
sua niutaluin, corpiis eQiceretur? Non cniiu semetipsam divinitas assumil, ut quod sibi consubslantiale esl induat; neque Yerbum, quod aliena peccata expiat, peccaium ullum admisit, ut in corpus
conversum seipsum pro se sacrificii insiar offerret ac semelipsum redimeret.
'. * , !
V I I . Quare longe aliter scse rcs babel: Et Abra " ,
C hami semen apprehendit, ut loquitur Aposlolus
. "
Unde fratruni suorum similis in omnibus esse dc, \ .
b u i t \ nec diversum a nobis corpus assumere. Pro \ ,
inde el Maria rcipsa nec simulate profrrtur, ex qua
, \ .
corpus illud siimerct, ac lanquam peculiare ct pro\ ,
prium pro nobis offerrel. Eamdem illain porro Isaias
.
'
ejusinodi vaticinio dcmouslrabat : Ecce virgo con , cipiel, et pariet*; liim Gabriel ad eam inittilur, non
, simpliciter ad virginem, sed ad eam virgiuem, quaj
\, ' jam viro desponsa fuerat , ut ipsa gponsi comne . \
moratione Mariani vere hominem fuisse declar.et.
, * "'
\ - Hinc et pariendi menlio in Scriptura facta,el fasciis
\ .
involvisse dicilur, et bcala pra?dicanlur ubcra,
.
qua3 laclarunl*. Ac denique sncrificium ob'atum
. \ lanquam i d , quod natum eral, vulvam aperuissct.
4
^ Qua3 omnia parientis Virginis indicia fuerunt.

Ad baec Gabriel ipse cauie ac prudenter in felici
, , illo nuntio perferendo loculus est. Ncque cnim
, * ,
' dixit : Quod nascetur in ie, ne extrinsecus in illam
\ , ir.duclum corpus esse putarelur; sed ex d i x i i ,
,
ut quod nasceretur, ex ipsa prodiisse manifesle
, \ crederetur. Praesertim cum id natura etiam ipsa
, . demonstrel, non posse virginis corpus, quae non
dum pepererit, lac concipere; tum nihilo magis
, \ , \
fieri posse, ut lacle nutriatur, aut fasciis obvol , vatur corpus illud, quod naturali parlu anie non
. , ,
sil in lucem cditum. Ergo illud ipsum est, qimd
,
octavo die circumcidilur; idem a Simeone In ulnas
e
Ilebr. , 16.
ibid. 17.
PATROL. GR.
XUI.
Isa. vn, 14.
* Luc. i , 47; Luc. n , 7.
Luc. x i , 47.
Luc. i , 55.
S.
m
*\
, , *

, .
, \ \
\
.
,
\ ,
.
xum aique passuro, Dei Yerbum inerat, quod passionis perinde alque corporis est expers. lden
corpiis in momimento dcpositum esl; quo tempore scilicet, u l spiritibus illis, qui i n cu&todia deltnebanlur, prxdicarcl, ad cos accessit, uli Petrus tcslatur \
VIH. Ex quo illorum polissiiuura dcclaralur i n . " ,
sania, qui Vcrbuin Dci in ossa carnemque commu \ .
talum asserunt. Nam si ila conllgissel, superva- , caneum monumenluin illud fuissct : siquidem
* )
ipsum per sese corpus praedicandi gratia ad eos . &
spirilus accederel, qui in inferis versabantur.
,
Nunc autem praedicandi ipse gralia ad eos adiii, \ ,
corpus aulem sindone obvolulum Josepbus in Gol- , . \
gotba d c p o s u i l : eslqite palam iilud oinpibws fa- , \
ctuin, Ycrbum ipsum ncquaquam csse corpus, scd
, ;
ad Veibum corpus perlinuisse. Praeierea Tbomas , \
illud ipsuni corpus, posteaquam a mortuis cxci- , \ *tatum est, manibus allreclavit, el in eo clavorum
, .
cicalrices aspexit, quos, cuni in corpore suo suQi xus vidissct, sponle suslinuit, ncquc cum posset , ;%*\
probibeie voluit; imo vero proprias sui corporis ,
aOVdiones vclul sui ipsius, iu sese Iranslulil*. , *
4}uamobrcni cuiii lioc a saiellite vapularet, quasi C .
ipse paleretur , Quid me, inquil, cwdis ? cumqne
, ,
langi itatura non possel, uibilominus dixil : Dorsnm
,
meum dedi in flagella, el faciem meam non averti . \ ,
spuiis*. Quac enim buinana Yerbi natura patie \ ,
\
t>atur, haec ipsumniet Yerbnm in sese transfeire
, 6
\ o l u i t , Ht nos divinilatis Yerbi parlicipes esse
.
posscmus. Qua in re singulare iltud accidit, idem

u l paliens esset et uibil patiens : paticns quidoni,

<]uod proprium cjus palerctur corpus el in palienle
. \ ,
ipso resideret; niliil patiens vero, quod cum Yeriiitin natura Deus s i l , ab omni paliendi condilione . ; \ efc
, , \ , M L immunc. Qnocirca Ycrbum quidem ipsum iu
,
palibili corpore incorporeum f u i l ; corpus aulem
,
*
liiipalibile Ycrbuin babuil iu scsc, quod sui corporis irabecillilates exslingueret. Alque hoc eo D
.
< onsilio iacicbal, iiaque sc habere volucrat, u l noetra suscipiens, et ia sacrificiura oflferens, fuodilus deleret, ac demum suis nos quodammodo \esliens, occasioiiem Apoelolo darei i s u scribendi:
1003
Oportet corruptibile hoc induere incorruptionem, et morlale hoc wduere iinmorlalitecxreptuiu; idcm pucr faclus c s l , et adolcvil, el
decennis evasit, ol ad Iriccsimum annum usque
pervenit . Non cnim, ut nonnulli suspicali sunt,
divini Vcrbi subslantia ipsa mulata circumcisa est,
quac mulari converiique nequeal, cum Salvator
ipse dicat: 1002 Yidelc me, quoniam ego sum,
ct non sum m u i a t u s P a u l u s vero ita scripsit :
Jesus Christus heri et hodie, idem in sceculaVerum
in eo corpore, quod ct circumcisum est ct gesialuin, quod comedit et faligatum est, in cruce sufli1
IX. Quae omnia non flcle ac simulate gesta s u n i :

miiHme quidem, ut nonnulli perperam arbilraotur.
Sed cum Salvator verum se iecisset bominem,
lotius est boroinis salus conswuia. Nam si simulatione sola Yerbum, ut illi senliunt, esset in
corpore, quod auiem simulatione esse soU diciiur
1
*. , !
.
, . '
*
\
A-Luc. , 2 1 sqq.
Luc. xxiv, 9.
Hcbr. , 8.
I Pctr. , 19.
>
4oan. , 23. Isa. L , 6. I Cor. xv, 53.
1
Joan. , 38.
Joan.",
ADVERSns HiEftESES LIB. I I I . . . - t l i E R E S . L X X V I h
655
nov , .
,
, ' ,
\ .
" ,
, \ .
, [] .
,
. , \ .
,
, ' \
,
,

.
,
,
. ,

. \

.
, ' ,
\
' , \ ,
.
f
imaginarium est, consequens esset, ul ct salus

homintim ac rcsurreclio imagine sola et aduinbrationc fieri dicerctur, qtise esl impii Manichaei
senteiHia. Alqui non sola specie comparata nobis
salus est, aul soli trtbuta corpori, sed loti vide*
licet homtni, animae, inquam, et corpori salus cst
reipsa conciliata. Itaque oorpus illud Salvatoris,
quod, u l s a c r Lilterae teslanlur, e Maria desumplum est, humanum ac veram exstif.it. Yerum,
inquam, proplcrea, quod idem omnino cum noslro
fuit. Maria quippe soror nostra fuit, cum ab Adamo
originem omnes acceperimus. Neque vero dobi
tandum ea de re putabit, $\ quis ea nieniinerit quae
sunt a Luca scripla. Curn ettiin post illins resurreclionom nonmilli sii9picarenlur, non in eodem
tlto corpore, quod expres9tim e Maria fuerat, Doininum scse conlueri, sed ejus loco spiritum
offerri, sic eos alloculus est : Videte manus et pedes
nieot, et vestigia elavomm, quortiam ego $um ipse;
palpate et tidele, quoniam spiritus el oi$a
non habet, sicut tne videtis habere. Quibus dictis
ostendit Utis manus et pedes'. Ex quo illi rcdarguuntur, qui Dominum in carncm ct ossa niutatnm
esse affirmare non dubitant. Nequc enim d i x i l :
Quemadmodum me carncm et ossa videtii esse, sed habere, ne fortasse Yerbum ipsum in istiusmodi
conversum eese pularetur, sed u l ea dunlaxat et aiHe niortem tl post resurrectionem haboisse c r o
daiur.
. , . His ad eum modiim comprobatis, de aliis
\
dicere snpiTvacaneam est, aul agitare dispuiando
\ , , C ciim corpus in quo Yerbum inerat, divinitati
, '
consubstantiale imnime fuerit, sed ex Maria Y i r * \ - gine revera natum, cumque Verbum ipsum non in
\ , ' ossa camemqne mulatum sit, sed in carne rese. , dcril. Quod enim a Joanne scriptum esl, Verbum
, , \ caro (actum est *, hunc habei senstim, ut ex siinill
. loquendi ratione colligi potest. Esuenim a Paulo
'
. scriptum : Chri$lu$ pro nobis faclus est maledi*
igitur maledictum 1004
proprie
\ , ' ctumUl
non fuit, sed ideo fuisse dicitur, quod illud nostra
,
eausa susceperit: sic et caro factum est, non quod
* \ ,
in carnem commutalum fuerit, sed quod carnem
, ' \
. . *0
pro nobis assumpserit, et homo factus sit. Etenim
, ,
hoc ipsum, Verbum caro factum est, eamdem vim
,
habet ac si diccrelur, Homo factum e 3 l , cujus
. D modi est illud a Joele dictum : Effundam de tpiriiu
, '
meo super omnem carnem . Quae quidem dcnun\, \ .
tiatio ac proiuissio non ad pecudes, sed ad bo 0 ,
nitnes perlinei, quorum gralia Dominus esl homo

factns. Quae cum ila sint, eaque sit Terborum
, \
illorum sententia : vel seipsos jure condemnabunt
, \
ii qui Maria priorem esse carnem illam existimanl,
. quae de Maria sumpla sit, et ante Hlam humaua
\
praedilum anima fuisse Yerbum, eamque anteqaam
, .
huc advenirel habuisse. Sed et ilH nugari desi , nent, qui carnem mortis esse capacem negaat, el
, \ ,
ad immortalis natune sortem conditionemqiie trans , ;

scribunt. Nam si raortuus 11011 esl, quomodo Patr
f
i , l e
Luc. xxiv, 59, 40.
Joan. i , U .
* Gal. , 13.
* Joel n , 28.
Cl>5
LP 1
556
Ins iraderc lioc Corinlbiis potuit, quod sc accc- > ,

; : &
pisse dieebat , Quoniam Clirislus morluus est pro \
peccali* noslris , secundum Scriptura$*l Hcsurgerc ,
vero qui potuit, nisi mortuus anlca fuissct? Ma- . *
ximo vcro pudore pciTuiiduutur i i qui qualcrnio , ,
iicm pio Trinilaic conslitui pcrsuasum habent, si

corptis c Maria nalum esse dicatur. Nam si con* ,
subslanlialc Vcrbo corpus arbilreniur, Trinitas ' , \
nibilomiiuis Trinilas perinanel, cum percgrinum , \
milluin Ycrbum in illam invebalur. At si corpus .
illud idcm ex Maria naium bomiiicui essc dicamus, necesse esl, cum oorpus natura pcregrinum aliemiinquc sit, ul in ipsoYcrbuiniusidcai, quaternionem pro Trinilale consurge.re, corporc videlicei adjiH-io.
X I . Ila?c illi duiii ad eum inodum pronuiUiant,
'. , iion animadverluiit, quanlopere secum ipsi pngncnl. . Licol eiiim cx Maria profeclum corpus cssc non
, ,
dicaul, sed consubstantialc Yerbodunlaxat nibilo, ,
ininus lamen, quod nc senlire viderentur, vercri
,
f,c sinuilabant, in hoc ipsum, quae csl illorum slo- . '
tidiias, oralione sua palam incurrum, el quatcr , ,
nioncm illum admillunl. Elenim uti Filius, qui
6
iilorum scnlonlia Palri coiisubslanlialis est, m i ,
nimc ille quidem Paicr cst, sed Filius Palri con' . ,
sitbslanlialis appellatur : ila coiisubstaniiale Verlo ' .
lorpus non ipstun Ycrbum csl, sed aliud quiddam
\
a Ycrbo dUiinclum. Quodsi aliud cst, illorum
, ' . \
Trinilas in quateriiioiieni redigelur. Ycrx quippc '. cl reipsa pcrfecix et indivisai Trinilaii nulla lieii
; \ ,
polcsl accessio, 1005 praelcr quani pei poram isti
. \
1
commenli sunt. Quare Chrisliani csse qui possunl, C \ qui allcrum ab eo, qui rcvera Dcits cst, falsa sibi
, \
pcrsuasionc finxerunt ? Rursus enim in alicra qua- ,
dam istorum cavillalione, quaiua sii corum sloli- ,
dilas, apparct. ISani si pioeoquod Cbrisli corpus , \
ex Maria naiuni,ct bunianum csl, atquc in S t r i - , ou
pturis cssc dicilui', qualenionein idciico pro T i i , ' hi
nilale constitui pulant, eo quod quacdam Geri t i '
dealur corporis acccssio : vehcnicnler errant qui
, ' .
condilori opiucium siium seqtialc faciunt, el ad
&
divinitalem accedere posse aliquid arbilraulur; nec
, illud intclligunl, nou ad ullam caruis acccssionein
;
Ycibum carnem esse faclum, scd ut caro ipsa re r.poc
\ .
surgerel; nequc Vorbum, quo ad meliorcm aliquam
comfilioncm transfcrretur, ex Maria prodiisse, scd
, \ , \
ut bominuni genus redimerel. Jam vcro quomodo
.
ficri pulest, corpus ul illud quod per Verbum re ,
dcmpium ac vila donaium cst, ci a quo Yilam
, , ,
acccpil, ullam divinilalis accessionem possil af- , \
fcrre? Nam e conlrario ubcrriina illa quidem ad

humanum corpus ex divini Yerbi conimunione
.
commistioneque facta esl accessio. Siquidem ex mortali immorlale, ex animali spirilale reddilum
est, atque e lerra profcctum cceli portas penetravit. Caeterum Triniias ipsa, quamvis Verbura e Maria
corpus acceperil, Trinitas est, cui nec addi polest quidpiam, neque detrabi, sed perfocia semper esl
ci in Trinitale singuiarU divinitas agnoscilur; aiquc ila demum uuus Deus Ycrbi Pater in Ecclo6ia praedicalur.
XU. Eadcni porro raiione el os illis occludc'. )
tur quidicere aliquando ausi sunl, eum qui ex Ma
ria proccssil, non ipsum esse Cbrisluiu ac Domi \ .
4
1 Cor. xv, 3.
* ibid.
c;7
A D V E K S U S I L E R E S E S L I B . 111. . . H J E R E S .
G58
LXXVH.
, : num ct Deum. Nisi cnim in corporc Dcus cxslitissel, cur slatim alque de Maria proccseU, Emma , , '
; \ , nuel vocalus esl, quod esl interprelatum, Nobiscum
Dcus**. Paulus vcro, nisiVerbum in carne forct, ad
, ' ,
,
- Romanos scribcre ista qui poluit, Ex quibus C//ri . "; - slus eslsecundum caruem, qui est snpcr omnia Deus
benedictus in scucula. Amen *? Quamobrem qu

, , antea negaverunt cum qui crucifixus est, esse Dcum,
, errorcm suum agnoscani ac divinis omnibus L i l *0 teris iidem adbibeant, scd Tboniac pncscrtim, qui
. \ , cum in Cbristo clavorum vesligia \idissctcxciama \ vit : Dominus meus et Deus meus . Eilius eniiir
. idemquc Deus ac gloriae Domimis in co corporc.
, \ ^ \ quod pcr summam ignominiam clavis confixum ac
dcbonestalura fuerat, onmino residcbat. Corpus
*
R
. , 1
~
i_.
m
.
.
,
\

^.
, , \
,
,
.
, , *
, \ \
, , .
, \
\ \ ; \
1006 ipsum vero in crucc pcrloralum uliquc pa.
i _ .
~
.%:{
liebatur,
el. ex cjus
latcrc
sanguis cum aqua
dilfluebal: verum cum divini Vcrbi lcmplum cssct.
crat divinitalc plenissimum. Quam ob causam sot
ipse, cum auctorem suum tam gravcs in miscro
corporc conlumelias lolerantem viderot, radiis ac
luce suppressa, terram tcncbris obduxit; corpiiii
aulcni moriali natura pncdiium supra nalura SUOJ
conditioncm propter Verbum, quod in ipso crat, a
morluis cxcilatum csl, c l a naiurali corrupiionc ! i ~
bcralurn, Verbi quoddani velul indumcnlum osi factum ; cumque V\ rbo, quod bumanam condiiioncra
supcrat, vdut amiclu quodam obvolulum csscl,
corruplionis estexpers reddiluin . Quod aulcni ad
. " , - nonnullorum inancs nugas ct conimcnta pcrlinel,
qui u l in reliquos prophctas omnes, ila el in unum
,
illum e Maria natuin bominem divinum Vcrbuui
, ' ;
' illapsmn esse scntiunt : pluribus ca de re dispularc
supervacancum e s l , boriim quipp^ slutta ct inopla
, \ : ,
persuasio manifesle acsine ullo uegolio convincilur.
; " ,
Nam si ad cura modum ille dcscendit, c u r c virginc
,
natus, non cx viro feminaquc susccptus cst, qucni, , ;* , admodum sancti omncs in luccra edili fucrunl? Cur,
otim ila Verbum illapsum s i l , non etiain caelcro ,
rum uniuscujusquc mors imslra causa lolcrala d i ,
\ ; cilur, scd biijirs dunlaxat unius? Cur, cwu in sin , ' . , gtilos propbctas divinum se Verbum insimiavcrit-,
in co sok), qui e Maria nalus cst, in constimma , \
\ , - tionc saeculonim scmel advcnisse diciiur ? Cur,
1
\ , ^ cum eodvni modo se iu illum infudcrit, quo in prio' ; "

res omnes sanctos desccndcrat, reiiqui onmcs non , . \
dum post morlem surrexerunt; solus ilte vero qiti
, - e Maiia genilus est, tcrlia dic sirrrexit? Cur, cum
, , \
cadem qua in caeteros ralione divinum illud Ycr .
bum delapsum sit, unus itte cx Maria natus Emmanuel appellalur, quasi corpus ipsum divinitate rcpletum, et ab ea natura exstiteril? Nain Emmanucl
idem significat ac NobUcum Deus. Cur, si ad eum modum accesserit, cuni sanclus quilibct manducarel ac biberet , necnon fatigarclur ac morerctur, in imllo tamen Vcrbum ipsum comcJissc, laborasse, morlem denique subiisse dicilur, nisi in eo solo, quem Maria Virgo peperit? Quae cnim corpus ipsum perpcssuin est, ha3C illi periade ac si passum esset tribimnlur. Porro, cum de caHeris
unum illud jactari soleat, produclos illos ac gcnitos fuissc, dc solo Mariae filio dicitur : El Verbum
earo faclum est .
8
. . * Absunl hxc ab cdilionc Alhanasii.

Isa. 7, 1 4 ; Mallb. i , 23.
xx, ^8. Luc. xxui, 45.
ilebr. ix,20\
Joan. , 1 4 .
7
Rom, ix, 5.
JO;UK
159
8. 1
>
CCO
quibns mdeater oslendilur,

^
^

1007
.
,
ciiiii in rcliquos valicinandi sohim gralia sese Dei
Yerbum infuderit, idero ipsum c Majia carne sus- , cepta boraineni prodiisse. uui ei natura subsUnlia- , \ h*
qne Dei Yerbum erat, et, quod ad carnem atlinel, e , , \
Davidis stirpe, Mari&que carne nalus est borao, ,
quemadmodum declarat Aposlolus
lluuc in Jor- .
dane atque in moaie' Palcr demousLravit bis ver- \ , kcrtr
.

hh : Uic est Filius meus dilectus, in quo mihi com- ,
\ ,
ylacui. llunc Ariani negant, nos adoraules aguosciinus, neque Filiiun a Yerbo separamus; sed Yer- \ , *
, '
bum ipsum Filuuu essc confitemur,pcrquem omnia
\ . \facta gunt, nosque adco ipsi liberaii. Ende illud
-, *
magnopere dcmirali sumus, quomodo vel levissima
. ,
inter nos ea de re controversia moveri poluerii. Verum babcndae Deo gralix sunt, quoJ, quanlum ex ,
\ . illorum commentarioruin leclione mceroris cepimus,
, \ * \
tanlum nobis eomnidem finis voluptatis aiiulerit.
\ .
Siquidem mulua cum concordia discesserunl, eaindenique Odei sinceritalem ac pielaiera proiessi pa ,
cctn relinuerunt. Quae me res potiseimum posl d i u - ,
lumani deJiberationem impulit, baec pauca per- scriberero; Terebar enim, ne qui nobis gaudendi
.
materiam conseneione sua praebuissenl, ils silen- ,
tium nostrum pro laclitia dolorem conscisceret.
, \
Qitamobrera cum a te eiiam aique eiiam postulo,
,
tum eos qui ba?c audient rogalos admoduin cupio,
,
nt ea sinccra cum conscienlia percipiant. Ac si quid
' , ,
ad piciatem deesi, emeudare ac signiilcare niibi ne
\ . .
1
gravculur : quod si minus pro rei dignitaie pcrfccta, ulpote rudie alque iinperiti hominis, Videatur
oralio, idipsum hiianiiae Unbccillitatique noglrae condonaudum exislimcut. Yalcic.
HacleHiis Albanasii episiola.
C
.
XIV. Gum igiiur baec a nobLs producla sii cpi'. \ ,
stola, ac nou modo ex iis quae vcl ab illis vel ab * , * ,
aliU audivimus, uladversus eos scribercnms, indu- , \
cli simus, sed et aliunde planum faclum sii, nibil
,
no$ in ipsos calunmiose contulisse : deincrps sus - ' ,
ceptara in illos dispulationera repelam, nc vcl tc- nuissimam de nobis calumniae conlra fratres no- .
^tros su>picioncm rclinquam. Quanquam equidein

boc ipsorum cansa eliatnnum precur, 1008
, \ ,
quae molestiap nonnibil nobis atlulerinl, aliquando . , **
conigant, ne el illi noslri et illoruiu nos jaclu- , \
ram iaciamus. Uoc euim saepcnumero per lcgatos , ab iis poslulavimus borlatiquc suoius, et idem im- , \ , >. ,
petrare modo sludcinus, ut, onuu coulealione sub\ , ^
lala, aposlolorum, evangelistaruni ac Patrum divi, \ , \ .
nis sanciionibus iusiitant, ac sincer, solidae, inconcussx et andecunquo justissimae fidci profcssioneni conservcaU
" ,
Caelerum memiui boc a quibusdam ex illorum
,
grege minus csse narraium : c Cbrislum Domiiium
, / . > \
uon banc nosiram assumpsisse carnem, sed diversi
.
generis aliam. Quod ulinaiu ex aflcciu laudandi
\ \
bonoraodique jaclarent. Nam et :ios sanctum illud

csse corpus illibatumque dicimus, quippe quod
. \
Dullura unquara peccatum coiuuiisit, nec in ejus
u t
Uom. , 3.
Matlb. , 17.
Malllv . .
ADVERSUS
U J E R E S E S L I B . I I I . .
.
\ , \
* ,
,
, \ \ , \
, .
, \ , '
\ .
II. ~
H / E R E S . LXXVII.
662
ore dolus invcntus eel * : quod quidem nemo non
inlelligit, qut de Chrisio pio proGteatur ac seniiatYerum elsi purum Integrumque corpus illius qood
assumpsit, idera esse cum noslro fateamur, est hoc
ipsum tanien io nobis, qui quidem pcccavimus,
conditione ac dignilate multum inferius, non qaod
alienum ab illo sil ei abhorrens, scd quod peccata
sunt a nobis delictaque quamplurima commissa.
Quare non aliud ac nos habemus a Chrislo corpus
assnmptuui est; sed idcui omuino.corpus est, quod in illo servatum et ab oroiii conlagione vindicatum
cst.
1E\ " XV. Pratlerea sunl inler illos aliqui, qui adboc
\ , usque tempus qontcntioms avidi, ac perabsurdis
, ,
opinionibua i r r e t i l i , non doctrinae Palrum inha>
* reutes, neque fidei caput retinenles ; et quo omne
\ corpus per compagcs et vincula suppedilaluin ci
\ & coagmenlaium augetur increraento D e i , u i Apo , " * stoli verbis u l a r ; sed aures euas alienorum bomi - Dum narrationibus perturbari patienles, non dissi , * , \ , mili ac ValeDlinus, Marcio Manicba?usque ralionc,
\ conficta quaedajm, in bonorem scilicet Ghrislt, men . * * , dacia pro veris dogmatibus obtrudanl. Gum cnim a
,
nobis audiunl, Cbristum nostro fuisse corpore praudi*
, luni, 6taiim ad inanes ac pertiuaciai sua consenla
, \ , neas sese fabulas Iransferunt. Nam ungues illum ct
, \ * carnem ac capillos caetcraquc orania non ejusmodi,
, , \ qualia in nobis insunt, babuisse praedicaut, sed
, \ , unguos a noslris diversos, ilidemque carnem ac
* - reliqua id genus non similia noslroruin, sed ab iis
, C longe discrepaolia. 1009 Niimrum ut Yalcniini
, ac caeterarum, quas antea coromerooravimus, baere . , - seon more, cavillatoria quadam argutia Gbrislo
, , graliiicari videanlur. Unde cum ea omnia quae i n SUDI iu Gbrislo, perfecte absoluieque profueamur,
,
multa illi de eodem absurde ac curiose dispulare
, solent. De qno bominuin genere, qui cum multarum rcrum saiagani, nibil tamen agunt, Scriplura
(93) ,
, , , meniinit. Eteniin quo rudiorum animos quodam
velul borrore perfundani, baec idenlidem objiciunt:
, \
, Ergo istiusniodi corporis necessilalibus , quae e i
; \ faniiliares sunt, obstrictus fuit, qualis egestio esi
, ac secessus ? Addunt et alia pleraque, quac callida
, \ , \ , ac subiilia videnlur, sed borrenda otiosorum bo , * - ^ minum ludicra sunt. Nam, ut ait propheta, Quk
hwc e manibm vetlris requisiit ? De quonam vero
, \ ,
ex omnibus sanctis, lamelsi bomines essent pro ;
phetac, non dii, ut ct evangelislae cacterique, qui ex

%
;
anima et carne coifetabanl, ac sinc ulla dubitalione
noatri siiuilcs erant; quis liorum, inquam, exstilit, dc quo ejusmodi quaedara conscripla fuerint? Nonne
potius honestissima quaeque dc sanciis, nedum de Gbristo Doraino, Scriplura lestalur?
IC7'. \ X V I . Dicant nobis u qui ct oves absterrenl, el
, \ , \ \
columbas abiguat, et Gbristi agnos ac pecora fu , gant, ubinam Moyses totisillis quadraginta diebus
1
22.
Vitium subest buic loco. * F. \ . , , .

* Ephes. , 16. Msa. , 12.
{93) . Fuit bacc Yaleniini

opinio, Gbristtim tanla frugalitato ac parcimonia
usum esse, nibil u l egcrerct. Tesiatur idipsuin Clcmens Alcxandr. m Sirom. qui ex bucrciici illius ad
* 1 Peir. ,
Agatliopodem cpistola ista profcrt: , xa\

, .
6U
S. EPiPHANH
cenus, hiijns dogmalis auctor ac propagalor exstilit.
Ac priucipio quidem cum id nobis nonnulli ex ejus
discipulis narrarent, Qdem non habebamus, neque
verisimile putabamusa tanU viro erfurem ejusmodi
profecluin. Itaque nonnulla adhuc meiiorura spepalienier exspectavimus, donec rem omnein accurate
cognovimus. Iloc enim dicebamus: Discipulos illius,
qui ad nos venlilabant, cura ea Jhkiiiae capefeni,
q u ab erudito illo ac sapienii viro praeceptore
suo abslrtisa, ac recoudila proferrentur, ejusmodi
qiisedam iinxisse sibi, qwr ab iito iitiiiquam didicerant, prascrlitn cum iuulla inler illos, qtii nos
adibant, opimonum varielas essau Quippe nonnulli
eo progressi sunt, ut Cbristum corpus e ccelo detulisse dieerent : q*wi abaurda pejregrinaque commi-

. \
' , ,
I 4
0 , , .
' , ,
, , , *
, ' .
,
.
*
6 \ . "
nisceiidi lieenlta, JKmiiniun eeroel aiiimie iucidens,
. \
ad graviow aeerbioraque 997 pcocessii. AUi vero
,
Cbrisium aniiuam assump&i&se negaverunL Quidain
ej-usdein Ghrisli corpus divUiilaU cousubsiantialo '
(92) <. \
non dtfbitarwii asserere. QiUUie opiuiotMim por . \
tentis Oiieiitem magnopere perturbarunl: propler
,
quos couflari syneduni ftecesse fuit, ejusdewqiie
*
decreio condeiimari. Qutn etiafli oommeniarii quidem pricscripli sunt, fuorum ex<empla ad . M . \
papatn Aiaaaaskim aiissa &u4: quibus iile com- ,
mentariis adduclus est, u i adversus dograatuna Uio-
, \
ruui asserlores imnaces liueras ad veDcrabilem
episcopuui Epicielura scTiberet, a quo rogatiia fue- . \
rat, ut iempeslatie illiuft ac tumnllue auotoribus ,
responderel. Quamoteem iu eadeat ipistoia de fide \ perspicwe accurateque beaius iUe lisseruil, el iilos G . novurum dogmalum propagaioree periurbaloresquo
. \ *
proecripsU. Cnju epislobe inlegrum exempluiu bic ascribere hocestarium esse duxi. Eei autem ejusluodi :
Athanasim ephcopu* Atexandria EpictetoOvrinlhio* ^ rum episcopo.

.
111. Equidem arbitrabar baereiicorum, quolquot
imquam fuertmt, ommum vanain absurdainque l o quacitaiem ab Nicsena Rynodo penitus esse contpressam. Quae enim RKc a Patribus ex sacrarnm
auctoritate Litterarum proposiia fidei fonnula est,
cum ad omne genns inipietatis eVeTtendum, tum ad
religiosam in Cbristo fidem adlrmandam sufDcere
videtur. Quamobrem ctim per Galliara, Hispaniam,
Romaeqtre adeo frequentia boc tempore concilia ce- ^
lebrata sint, quotquot in illis congregati sunt, occulios Arii fautores, Auxenlium dico Mediolanensem, et UTsatium, ac Valentem, Gaium quoque
Pannonium, velut unius alllatu spiritus, communi
suffragio condemnarunt, et encyclicas lilteras acripserunt : quibus, quod isti synodoruin falsa nomina
jactareni, ullam in Ecclesia calholica synodum pra3ter NicaBnain nominari vetuerunl: quae cum de ca3teris omnibus, turn de Ariana potissimum baeresi
.
, ,
.

\
,
.
, \ , \
", ^; , \ ,
, \ , \ , , \,
,
,
,
,
, , { , ' \ -
(92) ' . Duplex illistemporibus babita synodus esl, in qua error Apollinarii
damnaius est: prima Alexandriae ab Atbanasio, et
Eusebio Yercctlensi, posiquam Juliano imperanle,
Georgio ab Alexandrinis occiso, sedi sux restitu-
tns est Alhanasius , aniro Christi 5G2 ; aliera Rom * sub Damaso , anno G h m t i 5 7 Vidc Annain
ecclis. De boc posteriori concitio, cujus receni
cum baec scriberet Epipjianius memoria erai euni^
dein intelligondum exisiimo.
r
ADVERSUS ILF.RESES U D . I I I . . 11. -
643
ILGRES. LXXVII.
. Iriumphavrt, cujus unius gratia poiissimuirt cst col ; lecta. Post ea vero lol lanlaque, quid cst quod non , , *
nulli conlrovcrsiam facerc ac qnacstiones agilare
\ " conamur? Qui si ex Aiiana factione sunl, JJ9g
- , * nihil mirum est illos quae conlra ae siint scripta
criminari. Qucmadmodum et genliles cum e Psal&, ,
mis istud audiiint: Simulacra geniittm argentum, el
\ .
, \ * aurum, opus manuum hominum*, illam Spiriius
sancli docirinam meratn esse fclultHiam arbilran \
l w . Siu ex eorum nuroero suttt, qui sana ac sin , ,
cera ftdc praediti vidcnitir, el in iis, quae a PairibuS

decrela sunt, acquieacere, ac nihilominus suis ilHs
, o6ttv\ \
qtueelionibtis everlere omiua conantur, nihil aliud
,
cffichmi, nisi qw>d scrtpMim e s l : Proximo qutfcm turbidam eversionem propinant ; et otiosas ycr1
borttni contemiones moveiH \ qwft ad atfud nilMl, quam ad rudiorum perniciem atque
exilium
perti-
nent.
'. ,
idcWco scribo, qiiod coitntietilaria q*a>

dam tegi a pietale lua nobis oWaia. Quae utinam

, scripia nimquam fuissenl, nc vel tenuissima ad
. ; posteros illorum nieiuoria pervcnirct! Qnis enkn
, ; baec unqusm audiit? quis docuit didicitve? Nam e
, \ . Sion egredUirtr veiinira Domini, et lex Dei ex Hic ; $ , meatem*. A l hsec nnde prodiertnrl ? Quinam inferf
; illud eructartHtt, constibstaiUiale divinilati Verbi
corpus ilhid esse, quod a Maria gemtum esttaut
, \ , \ ,
Yerbum ipsum tn camem, ossa, capiltos, ac totum
, \ ;
demque
corpus esse conversum, et a suapte na , , \
; " - tura imilatum? Qnis omnino de Christiaim audtii
, \ , Filium Dei specie ac fl^lione so4a corpus, non n * tura geseisee? Qiiig lam bnpios fuil, ut ipsammel
\ , \
; \ - ejusdemdivinitalemcircumcisani esse, alque imper*
, - G, feciaui e perfecta redditam fuisse senliret ac dicorel? Ucm illud ipsom, qnod ia ligno sniBxum eet,
; , ,
' non corpae exsliiisse, sed substantiam ipsam im , * lurse tolius opificera? Quis cum istud audiat, non
; Maria, sed ex propria substantia Dei Yerbum obHoxiera passioni sibi corpus efliftxisse, Chrisliaiium
, , \ ,
, qui bsecdixerit arbitretur? Quis exaecrandx iilius
, ; npietalis auclor est, ut ejuemodi quaedam anhno
concipere, ant eloqui minime forniidarei. um qiri Do*
, . mihiciiBi e Maria corpus esse nalum asscrat, non
Triniialem, sed quaternitaiein divimiati tribinere?

, Adeo ut qui ita semiunl, carnem iUam, qnam Sal , vator e Maria Yirgine suscepit, ex ipsa substanlia
,
TrinitalU esse faleanlur. Jam vero andenam parem
\ Xpt^ ^ huic ac germanam impielalein evomere alii qoidam
,, ,
ia aaimum induxerant, ti corpus ipsum iton divi \ ,
nitate Yerbi receniius, sed coaBlernum ac perpetuo
,
cum \\\o conjuncUim exslUisBe^^defiBianl, quan; ,
doqakieai ab ipsa sapientia cotielitulam est? Po*
\ , &luune Cbriauanis ab bominibos in dubium rocari,
, , \ , \ ,
utriHnnam Domimis noeier dt Maria Yirgine natus
; aubstantia Dalturaqae Dei EiliuB eseiilerit, sccun , \
dum caraiem tere e Davidis scirpe, c sacrosanctae
, , \
Yivgiats'caitne aaeoeptns? Qoinam porro lanta te , * meritate et andacta iuemnft, utGbmHim iHtim as' , sereret, qin ta carne pnsius, et in crucem actna

. .
Psal. c x m . 4 ; cxxxiv, 15.
Habac. , 15.
1 Tim. v i , 4.
Isa. , '.
S. 1
47
CSS
esi, non etwe Dominum, ac Salvalorcm, et Deum, Wov,

PatrisqueFilium? Quonam pactoChristianosappcl; " ol
lari se volunt, qui in sancium hominem, perinde
, \ ;
u l aliquem de propheiarum numero, delapsura esse Verbum, non ipsummet hominem factuni esae
profitenlur, cum ex Maria corpus induisset, sed alleruin esse Chrisium, allerum Dei Filium, q n i
ante Mariam, et ante s&cula omnia Filius ex Patre prodierit? An vero Gbristiani esse possunl, qui
alium esse Deum, aliud et ab illo diversum Dei Verbum pradicant?
V. Haec in illis commenlariis continebanlur pro'.
nimliata dtverse, sed quoriim una eademque niens
, \
esset cum iinpielate conjuncla. Propterea disside . ,
bant a se invicem, ac pugnabant i i qui se fidei pro- ol \ fessione a PalFibus i n Nicaena synodo prodita glo- .
rianlur. Ego vero pielalem tuam magnopere demi- ,
ratus sum, quod istos bomines lolerare potuerit,
,
nequc talia jaclantibus silenlium iniposueril, ac ,
piam sinceramque fidei rcgulam oblulerit; quaqui- , dem audita vel acquiescerent, vel, si conlradicere
. ,
malleni, haeretici nominarenlur. Nam qtue ante ,
commemorala sunl, neque proferri, neque audiri
.
apud Cbrislianos possunt, sed ab apostolica disci " , ,
plina penitus abhorrent. Quocirca eorumdem ego , \
dogniala, cujusmodi anle proposila sunl, nude
\ . \
huic epislolae altexenda curavi, u l qui baec solum
\ , \
audieril, itlorum infainiam impictatemque contem- , [\]
pletur. Ac lainetsi eorum, a quibus excogitata isla , ,
sunt, turpitudo pluribus accusanda, ac redarguenda
.
videatur, nibilominus haec ad epislolae nioduin salis
, \ ,
esse, ncque ubcrius scribendum exUtimavi. Nam
.
quae tam aperta nequilia impltcaia sunt, agilare
vehemenlius, ac curiosius perscrutari non oporiet, ^ , ,
ne a conlenliosis bominibus pro dubiis et ambiguis
ol . "
babeantur, Quare id unum advcrstis ejusmodi ex-
cipere ac respondere sufficil: non esse bac 1000
\ ,
Ecclesiae calbolicae dogniata, nequc hunc Palrum
.
noslrorum sensum exslilisse. Vcrum nc, si omnino
^
diseimulavero, perniciosorum dogmatum invenlores
.
isti iropudeniiae suae honestum aliquem colorem habeant, pauca e sacris Lilteris expromenda videntur,
ex quibus pudore forsiian affecti ab sordidisstmie illis inventis aliquando desciscenl.
Y I . Undenam igitur usurpare islud vobis io ani C7'. , , mum incidit, corpus divinitati Yerbi esse consnb ;
alantiale? Hinc enim potissimum exordiri juvat,
, ,
u i , eo convulso ac labefactato, caetera perinde ira- , \ .
becilla monslrentur. Nam e sacris quidem Lilteris
. ejusmodi nibil elici potesl,quae bumano in corpore
. \
Deum exstitisse praedicant. At vero Patres i l l i , qui
ol , '
Nicaea: coovenerant, non corpus, sed Filium ipsum
* \
Palri consubstaniialem esse dixerunt, eumque de ,
Palris prodiisee subslanlia, corpus vero e Maria
.
ausceplum ex gacrarum Litterarum auciorilate de- , \
crelum est. Quare vel Nicaenam synodum ejuratote,
, *
ac tanquani haerelici dogmata ista jaclaie; aut si , * ,
Patruin essc filii vullis, nihil praiter illa, quae scri . \
pserunt, ipsi sentiendum puiatote. Eienim quam
.
illud absurdum sit, vel binc existimare poteslis.
, \, *
Si enini Verbuin corpori, cujus natura de terra de- \ libata est, consubstantiale sit, cum ex Patrum con- . \
fessione periude sit Patri consubstantiale Verbum,
1
650
JtfDVERSUS H J E R E S E S L I B . 111. . . H/EUES. L X X V H .
649
, \ \ ^ Pater ipse lerreno corpori coneubelantialis erit.

, \ , Quo quideni conslilulo, quicl est quod Arianos i u cuselis, qui Filiurn creattiram esse defenaunc, cum
\ \ \
, \ , \ vos ipsi Palrem creaturis consubstanlialem esse
; ; " dicalis, c l ad aliud iinpieiaiis genus declinantes, in
. carnem, ossa, pilos, nervos, totum dcnique corpus
\ . conversum esse Yerbum et a natura sna descivisse
, \ persuasum babeatis? Superest itaquc, ut e lerra
; produclum esse Verbum sine tergiversalione dicatis. Nam e terra ossium toliusque corporis nalura
, *
proficiscilur. Quaenam est haec lanta dementia, ut
, . \
\ - obiscum ipsi pugnetis? Siquidem ctim Yerbum
; corpori consubstanliale esse dicitis, alterum cum
allero velul diversum comparari significatis. Gum
. ,
autem in carnem esse conversum asseriiis, eidem
\ , \ * Verbo mulalionem affiogitis. Quis igitur deinceps
hoec a vobis vel voce tenus pronunltari sustineat?
\ , *
Vos enim haeresim oninem impietaie superaslig.
. \
Quodsi Ycrbum corpori consubslantiale sit, 1001
, supervacanca est Mariae memoria omnis ac funclio,
, \
; ,
cum anle illaro eiiam sempiternum corpus cssc
. ' potuerit, quemadmodum et Yerburo ipsum, si, ut
,
asseritis, corpori consubstantiale sit. Quid aulem
\
Yerbum buc advenire necesse fuil, ut vel i d , quod
\ .
jam consubslaniiale sibi erat, indueret, vel nalura
sua mulalmn, corpus eflicerelur? Non cnim semelipsam divinitas assumil, ut quod sibi cousubslanliale est induat; neque Verbum, quod aliena peccaia expial, peccatum ullum admisit, ut i n corpus
conversum seipsum pro se sacrificii iusiar offerret ac semetipsum rcdimerel.
'. ' , !
V I I . Quare longe aliter scse rcs babel: Et Abra ,
C hami semen apprehendit, ut loqtiitur Aposlolus .
. "
Unde fratrum suorum similis in onmibus esse dc, \ .
b u i t , nec diversum a nobis corpus assumere. Pro ,
inde el Maria reipsa nec simulate prof<Tlur, ex qua
, \ .
corpus illud sumeret, ac lanquara peculiare ct pro\ ,
prium pro nobis oflerret. Eamdem illam porro lsaias

ejiismodi valicinio dcmonslrabat : Ecce virgo con , cipiel, etpariet*;
lum Gabriel ad eam millitur, non
,
simpliciter ad virginem, sed ad eam virginem, quae
\, ' jam viro desponsa fuerat , ut ipsa sponsi conin e . \ moralione Mariam vere bominem fuisse declar.et.
,
* \ - Hinc el pariendi menlio in Scriptura facla, el fasciis
.
involvisse dicilur, et bcala pra?dicantur ubcra,
.
quae l a c l a r u n t . Ac denique sacrificium ob'alum
. \ lanquam i d , quod natum eral, vulvam aperuisscl.
l
^ Quae omnia parientis Virginis indicia fuerunt

Ad haec Gabricl ipse cauie ac prudenler in felici
, \ illo nunlio perferendo locutus eet. Ncque cnim
, ' ,
' dixit : Quod nascelur in te, ne extrinsecus in illam
induclum corpus esse putaretur; sed ex le dixit*,
\ ,
ut quod nasceretur, ex ipsa prodiisse manifeste
,
crederetur. Praesertim cum id natura etiam ipsa
, \ demonstret, non posse virginis corpus, quae noa, .
dum pepererit, lac concipere; tum nibilo magis
*
fieri posse, ut lacle nulrialur, aut fasciis obvol* , \ , \
vatur corpus iliud, quod naturali parlu ante non
, \
sil in lucem cdilum. Ergo illud ipsum esl, qund
. , ,
octavo die circumciditur; idem a Simeone in ulnas
,
%
Hebr. n , 16.
ibid. 17. Isa. **n, 14.
PATROL. G R . X U l .
Luc. i 27; Luc. n , 7.

f
Luc. xi, 7 .
Luc. i , 55.
* i
S. 1
exreptuni; idcm pucr faclus cst, el adolevit, et xa\
dcccnnis evasit, cl ad triccsimum annum usque
, , \
pervenit . Non enim, ut nonnulli suspicali sunt,

divini Vcrbi subslanlia ipsa raulala circumcisa est, , .
quac routari convenique nequeal, cum Salvator , \
ipse d i c a l : 1002
Videle me, quoniam ego sum,
\ \ .
cl non suin muiaius *. Paulus vero ita scripsit:
\ .
Jesus Christus heri et hodie, idem in swcula *. Yerum ,
in eo corpore, qiiod ct circumcisum est el gesia- \ , i
luin, quod comedit et faligaturo est, in cruce sufli.
xum aique passuro, Dei Yerbum inerat, quod passionis perinde atqae corporis esl expers. Iden
corpiis in mouumenlo dcpositum est; quo tenipore scilicet, ut spirilibus illis, qui in cuslodia deiinebantur, prxdicarcl, ad eos accessit, uli Peirus toslatur\
VIII Ex quo illorum polissimum declaraiur i n '. *0 ,
eania, qui Verbum Dci in ossa carnemque commu .
talum asserunt. Nam si ila contigisset, superva- , caneunt monumenlum illud fuisset : siquidem
'
ipsum per sese corpus praedicandi gratia ad eos .
spiritus accederel, qui in inferis versabantur.
" ,
Nunc aulem praedicandi ipse gralia ad eos adiil, \ ,
corptis autera sindone obvoluliim Josephus in Gol- , . \
gotba d c p o s u i l : eslque palam illud omnibus fa- , \
ctum, Ycrbum ipsum noqiiaquam csse corpus, scd
,
ad Veibum corpus perlinuissc. Praelerea Tbomas , \
illud ipsuni corpus, posleaquam a morluis cxci- , tatum est, manibus allreclavit, et in eo clavurum
, .
cicalrices aspexit, quos, cuni in corpore suo suffi xus vidisscl, sponle suslinuil, ncquc cum posset , ;\
probibeie voluit; inio vcro proprias sui corporis ,
aflVciiones vclul sui ipsius, in sesc translulil *. , %
{juamobrcm cum lioc a saiellile vapularet, quasi C . A , ,
ipse paterctur , Quid me, inquit, cwdis' ? cumqne
langi nalura non possel, itibilominus dixil : Dorsum ,
meum dedi in flagella, el faciem meam non averti . \ ,
\ ,
sputis*. Quae enim bumana Yerbi natura patic \
toalur, hxc ipsunmicl Yerbum in sese transferre
,
voluit, ul nos divinilalis Yerbi parlicipes esse
. \
possemus. Qua in re singulare Hlud accidit, idem

nt paliens cssel et nibiJ paiiens : paticns quidcin,

<|uod proprium cjtis palerctur corpus et in paliente
. \ ,
ipso resideret; nibil paiiens vero, qitod cum Yeriiiim nalura Deus sil, abomni paliendi condilione , ; \
, , \ , *it immunc. Qnocirca Verbtnn quidem ipsuin in
, "
patibili corpore incorporeum f u i l ; corpus aulem
1
,
iiupalibile Ycrbum babuil iu sesc, quod sui corporis imbecillilaies exslingucret. Alqne boc eo D
,
4 onsilio facicbal, itaque sc babere volucral, ut noslra suscipiens, ei io eacrificiura offerens, fuadilus delerel, ac dcmum siiis nos quodammodo vestiens, occasionem Apoetolo darci isu scribendi:
1003
Oporiet corruptibUe hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere xmmortaltia-
IX. Quae omnia non Qcle ac simulate gesta sunt:

mimmc quidem, ut nonnulli perperam arbilraotur.
Scd cum Salvalor vcrum se iecisset bominem,
lolius est hominis salus c o n ^ u l a . Nam si simulatione sula Yerbum, ut iili sentiunt, essel in
corpore, quod auiem simulalione csse soU diciiur
1
Luc. , 21 sqq. * Luc. xxiv, 59.

SA sqq.
4oan. xvui, 25.
Jsa. L , 6.
T
a
9
' . , !
.
,
. '
*
\ \ -
Hebr. xnt, 8. * I Pctr. , 19.

I Gor. xv, 55.
Joan. xix, 58.
Joan.",
655
ADVERSns HyERESES LIB. I I I . . I I . - UiERES. L X X V U .
C54 .
, . imaginaritim est, consequens essct, ut et salus

hominum ac rcsurrectio imagine sola el admn ,
bralionc fieri diceretur, qnae esl irnpii Manidisei
, ' ,
. sentenlia. Alqui non sola specie coinparala nobis
' , salus esl, aut soli Iributa corpori, sed loti vide*
. licet homini, aniinae, inquam, el corpori salus est
, [] . reipsa conciliala. ftaqae corpus illud Salvatoris,
quod, ut s a c r Liltcrae testaniur, e Maria desum , \
. , - pltim est, humanum ac vernm cxslitii. Veruni,
inquam, propierea, quod idem omnino cnm noslro
\ .
fuit. Maria quippe soror noslra fuit, citm ab Adamo
,
, ' \ originem omnes acceperimus. Neque vero dobi*
tandum ea de re putabil, i quis ea memineril quae
,
, , sunt a Luca scripta. Cum enim posl illius resur . ^
,
rectionem nonmilli suspicarenlur, non in eodem
ovx , tllo corpore, quod expressum e Maria fucrat, Dominiim scse conlueri, sed ejns loco spiritnm
. ,
'
offerri, sic eos alloculus est : Videte manus et pedes
. \
meo, et vestigia clavornm, quoniam ego $um ipse;

palpate et tidete, qnomam spiritus carnem et otsa
.
non habet, sicut me videtis habere. Quibu dictis
, ' ,
\ ,
ostendil illis manus et pedesEx
quo illi redar' , \ ,
guuntur, qui Dominum in carncm ct ossa mutatnm
.
esse allirmare non dubilani. Nequc cnim d i x i t :
Quemadmodum me carncm et ossa videtis esse, sed habere, ne forlasse Verbum ipsum in istiusmodi
conversum esse pularetur, sed u l ea dunlaxat et ante niortem ti post resurreclionem haboisse crc*
datur.
. , . His ad eum modum comprobatis, de aliis
\
dicere snpiTvacaneem est, aut agitare disputando,
\ , , C ciim corpus na quo Verbum inerat, dtvinilati
, '
consubstantiale mrnime fuerit, sed ex Haria Y i r * \ - gine revcra natum, crnnque Verbum ipsum non in
\ , ' \ ossa carnemqtie muiatum sit, sed in carne rese. , dcril. Quod enim a Joanne scriplum esl, Verbum
, , \ caro factumesi*, hunc habei sensum, u l ex siinill
. loquendi ralione colligi potest. Est. enim a Panlo
'
. scriplum : Chrhtus pro nobis factus e&t maledi*
, ' clum *. U l igilur maledictuin 1004
ptoprie
,
non fuit, sed ideo fuisse dicitur, quod iilud nostra
* \ , \
causa susceperit: sic et caro faclum est, non quud
, '
in carnem commulatum fuerit, sed quod carnem
. \ .
pro nobis assumpserit, et homo factus sit. Etenim
, ,
hoc ipsum, Verbum caro faclum est, eanidem \ i m
, babet ac si diccretur, Homo factum e 3 l , cujus
. D
jj
i j j j j j dictum : Effundam de spiriiu
, '
meo super omrtem carnem . QuaB quidem denun\, \ .
tiaiiu ac promissio non ad pecudcs, sed ad bo~
0 ,
mines perlinet, quorum gratia Dominus esl homo

facitis. Quae cum iia sint, eaque sit ?erborum
, \
illorum sententia : vel seipsos jure condemnabunt
, \
i i qui Maria priorera esse carnera illam existimant,
. qiiaB de Maria sumpla sit, et ante Hlam humana
\
praditum anima fuisse Yerbum, eamque anteqoam
, .
huc advenirel babuisse. Sed et iili nugart desi , neni, qui carncm mortis esse capacem neganl, et
, \ ,
ad immortalis naturae sorlem condilionemque irans*

, ; \
scribunt. Nam si mortuus nou esl, quomodo Patr
i , l e
n i u (
e s l
U(
o e
Luc. xxiv, 59, 40.
* Joan. i , 14.
Gal. n i , 15.
Joel n , 28.
6>5
lns iraderc lioe Corinthiis potuit, quod sc accc- >; , ;

pisse d i e e b a l , Quoniam Chrislus moriuus est pro \
peccatis noslris , secundum Scripluras*? Hrsuigerc ,
vero qui potuit, nisi mortuus anlca fuisset? Ma . -
ximo vcro pudore peifunduntur i i qtii qualcrnio , ,
ittm pro Trinilaic conslitui persuasum habent, si
-
corpus c Maria natum essc dicalur. Nam si con- ,
substanlialc Vcrbo corpus arbitremur, Trinilas
' , \
tiikilomiiuis Trinitas pennanel, cuin percgtinum
,
millum Vcrbum in illam invehatur. At si corpus
.
1
illud iilem ex Maria naluni homincut esse dicamus, necesse cst, cum corpus nalura pcregriniim alieiiumquc sit, ul in ipsoYerbuminsidcal, qualernioncin pro Trinilale consurgp.re, corpore videlicei :idj<H-io.
X I . Ila?c illi duni ad eum inodum pronunlianl,
'. , non aniiiiadvertuiil, quafltopere secmn ipsi pugncnt. . Licrt cuim ex Maria profcctu.n corpus essc non
, ,
dicaivl, scd consubslanliale Yerbodunlaxat,nibilo, ,
ininus lamen, quod nc sentire viderenlur, vcreri
,
{.c siniulabaat, in hoe ipsum, quae csl illorum slo . ' ' ;
lidiias, oratione sua palam incurruni, c l qualer , ,
nioncm illum admillunt. Elenim uti Filius, qui

iilorum scnlcnlia Palri consubslamialis csl, m i ,
nimc I quidcm Palcr est, sed Filius Palri con' . ,
subslantialis appcllalur : ila consubstaniiale Verlo
* .
corptis non ipsiun Vcrbum cst, sed aliud quiddaia
\ ; \
a Ycrbo dislinclum. Quodsi aliud csl, illorum
, ' . \
Trinitas in qualernionem redigelur. Ycrsc quippc
'. c l rcipsa pcrfccttc c l indivisa; Trinitali nulla iioii
; \
polcsl accessio, 1005 prxler quam pei poram isli
. xa\
commenti sunl. Quare Chrisliani csse qui possunl, C qui allcrum ab eo, qui rcvera Deus esl, falsa sibi
,
persuasionc finxerunt ? Rursus cnim in alicra qua , ;
dani isloriun cavillalione, quanu sil corum sioli ,
dilas, apparel. Nam si proeoquod Cbristi corpus
, \
cx Maria naiuni,cl bumanum csl, alque in Scri , o u
pturis csse dicilur, qualci nionoin idciico pro T i i , ' /
nilale conslilui pulanl, eo quod quaxlain lieri t i '
dealur corporis accessio : vehcmcnlcr errant qui
, * .
condilori opiGcium suum sequale faciunt, el ad

divinilalem accederc posse aliquid arbiliaulur; nec
, illtid intclligunt, nou ad ullam carnis acccssioncm
;

Yeibum carnein esse facium, sed u l caro ipsa re \ . '
surgcrel; nequc Ycrbum, quo ad nieliorcm aliquaui
concfilioncm tiaiisferrclur, ex Maria prodiisse, scd
u l bomiuum genus redimeret. Jam vcro quomodc
fieri polest, corpus u l illud quod per Yerbum redcmpium ac vila donaluin c s t , ci a quo vilani
acccpil, ullam diviniialis accessionem possil affcrre? Nam e conlrario uberriina illa quideui ad
bumauum corpus ex diviui Yerbi comiuunione
, \ ,
.
,
, , ,
, \ \ \
; \
.
commislioneque facla esl accessio. Siquidein ex mortali immoriale, ex animali spirilale reddilum
est, alque e lerra profcclum coeli porias penclravit. Cacterum Triniias ipsa, quamvis Yerbum e Maria
corpus acceperil, Trinitas esl, cui nec addi potest quidpiam, ncque detrabi, sed perfccta seinper est
ei i n Trinitale singulari divinilas agnoscilur; aique ila demum unus Deus Ycrbi Pater i n Ecclcsia praedicaiur.
X I I . Eadem porro raiione el os illis occludc'. > \
lur qui dicere aliquando ausi sunl, eum qui cx Ma~

ria processit, non ipsum esse Cbristum ac Domi .
4
1 Cor. xv, 3.
ibid.
rn
AhVEKSUS ll.EKESES LIB. 111. . . HiEBES. LXXVH.
C58
, num ct Deum. Nisi cnim in corpore Dcus cxslitisset, cur slalim atque Jc Maria proccssit, Enima , , '
; \ , nuel vocalus est, quod cst inlerprelatum, Nobiscum
\, ' , Deit8*1 Paulus vcro, nisiVerbum in carne forcl, ad
, - Romanos scribcre isla qui poluit, Ex quibus C/rri . ; - stus esl secundum carnem, qui est super omnia Deus
benedictus in svcula.
Amen *? Qnamobrem qui

antca
negaverunt
cum
qui
crucifixus esl, csse Deum,
, ,
, errorcm suum agiioscam ac divinis omnibus LU leiis iidem adbibeant, sed Tbomac pracscrlim, qui
cum in Gbrislo clavorum vesligia vidissctexciama . \ ,
v i l : Dominus meus et Deus meus . Eilius eniiir
. idemquc Deus ac gloria? Doiuinus in co corporc
), \ ^(5 \ quod pcr summam ignominiam clavis coitOxtint ae
dcboneslatum fuerat, oinnino residebal. Corpus
*
. , - 1006 ipsum vero in crucc pcrlbralum uliquc paliebalur, et ex cjns lalcre sanguis cum aqua dif ,
fluebat: verum cum divini Ycrbi teioplum csscl.
\

erat divinilalc plenissimum. Quam ob causam sot
ipse, cum auelorem suuin lam gravcs in miscro
, , \
*, corpore conluniclias lolerantem viderct, radiis ac
luce supprcssa, lcrratn tcnebris obduxit; corpua
,
. aulem moriali nalura prvdituni supra naluras snx
\ , , ' conditioncm propter Verbum, quod in ipso crat, a
morluis cxcilalum csl, ct a nalurali corrupiionc l i , \ \
, , - beraturn, Yerbi quoddam velul indurncntum esl fa . ctum ; cumque Vv rbo, quod bumanam condilioiiem
, \
supcrat, vclut amiclu quodam obvolulum cssct,
\ ; \ corruplionis esl expers reddituin . Quod auleni ad
. , - Q nonnullorum inancs nugas et commcnla pcrtincl,
qui ul in reliquos prophclas omncs, ila el in ununi
,
illurn e Maria n&luin bominem divinuni Yerbuiu
, ' ;
' illapsum esse scnliunl: pluribus ea de re dispularc
sitpcrvacaneum esl, horura quippo stulta cl inopla
, \ : ,
pcrstiasioniaiiifesleacsine ullo ncgotio convincitur.
; ,
Nam si ad cum modum ille descendit, cure virginc
,
natust non ex viro feminaquc susceptus cst, qucm, admodum sancti omncs in lucetn edili fucrunl? Cur,
, - , ,
cuni ila Ycrbum illapsum sit, non etiam cactcro ,
rum tiuiusmjusque mors iwslra causa tolcrala d i ,
\ ; cilur, scd lnijus dunlaxat unitis?' Cur, cmn in singulos proplictas divinum se Yerbum iusinuavcrit;
, ' . ,
in eo solo, qui e Maria nalus cst, in consumma ,
lionc saeculonun scmel advcnisse dicitur ? Cur,
\ \ , \ \ , ^ cum eodtni modo se in illum infuderit, quo in priores omnes sanctos dcscciidcrat, reSiqui omncs non' ;
dum post niortem surrexerunt; solus ille vero qiti
, . \
, * e Maria genilus est, tcrlia dic swrrexit? Cur, cum
cadem qua in caeteros ratione divinum illud Yer, \ , \
bum delapsum sit, unus iHe cx Maria natus Emraa .
R
nuel appellatur, quasi corpus ipsum divinitate rcplelum, et ab ea natura exstileril? Nam Emmanucl
idem significat ac Nobitcum Deus. Cur, si ad eum moditm accesserit, cuni sanclus quilibct manducaret ac biberel , necnon faligarctur ac morerctur, in nullo tatnen Vcrbum ipsum comedisse, laborasse, morlem denique subiissc dicitur, nisi in eo solo, quem Maria Yirgo peperil? Quae cnim corpus ipsum perpcssum est, haec illi perindc ac si passum esscl tribminlur. Porro, cum dc caileris
unum illud jactari soleat, produclos illos ac gcnitos fuissc, dc solo Mariae filio dicilur : E l Verbtun
caro faclum
cst *.
e
' . .
Absiinl ha c ab cditionc Ailianasii.
Isa. 7 , 1 4 \ MaUh. !, 23.
xx, ^8. L u c xxiii, 45.
llebr. ix,2(i.
Joan. i , 14.
7
iloin, ix, .
* lo;ui.
b59
S. 1
Ex quibHS cvideater
GGO
oslendilur,
1P. ,
1007
,
ciiin in reliquos vaticiHaadi sohwi gratia sese Dei
Yerbuin iufuderit, idem ipsum c Majia carne sus- , , \
eepla liomineui prodiisse. i}m ct natura eubslanlia
, , \
ijue Dei Yerbum erat, et, quod ad carncm allinel, e
,
Davidis slirpe, Marueque carnc naius esi horoo,
. \
quemadmodura declarat Aposloliis . llunc in Jordane alqua in mante' Pater dcmonslravit bis ver- \ ,
Ms : llic est Filius meus dilectus, in quo mihi com- , > .
'\ , vlacui. llunc Ariani neganl, nos adoraules aguoscimus, Heque Filiiun a Yerbo separanms; sed Yer- , '
, *
bum ipsum Filiutu esse cottPiLemiir,pcrquem omnia
\ . \
facta sunt, nosque adco ipsi libeiatL Unde illnd
,
magnopere dcmirati sumus, quomodo vel lcvissiuia
. ' ,
inler nos ea de re conlrovcrsia raoveri poiucril. Ye
rum babendse Deo graliae sunt, quoJ, quanUin ex ,

\ . illorum comnienlariorum leclione lnceroiis ccpimus,
, \
lanlum nobis eorumdem finis voluplalis aiiulerit.
\ .
Siquidem niulua cum concordia discessenini, eam*
,
demque Odei sinceritatem ac pielaieiu profes&i pa, \
ccm relinuerunt. Quae me rcs poliseimum posl d i u luroam deiiberalionem impulit, 111 basc pauca per .
scriberem; verebar eniro, ne qui nobis gaudendi
,
materiara conaeneione sua prebuissent, iis silen , \ ti
tium nostrum pro laHitia dolorem consciscerel.
, xoi Quamobreni cum a le etiara aique eliam postulo,
,
tum cos qui hxc audicnt rogalos admoduin cupio,
' , ,
nt ea sinccra cura conscienlia percipiant. Ac si quld
. .
ad pictaicm decst, emeivdare ac signiiicare milii ae
gravcotur: quod si minus pro rei dignitaie pcrfccta, ulpoie rudie alque imperiti honiinis, Tidcatur
oralio , idipsum iuianliae imbccillitatique noilrae condonandum exislinwut, Yalclc.
Hatlemts Ailianasii cpistola.
Q
.
XIV. Cum igiiur baec a Jiobis producla sil cpi'. , \
stola, ac noa uiodo ex iis quse vcl ab illis vel ab
' , * ,
aliLs audivimus, uladversus eos scribercnuis, indu ,
cli eiimis, scd el aliunde planum facluin sii, nibil
, *
1108 in ipsos calunmiose cuntuliese : deinccps sii
' ,
cepiara in illos dispulalionera repelam, nc vcl ic nuissiinam de nobis calumniic contra fralres no .
jtros su>picionem relinquam. Quanquam equidcm

boc ipsorum causa eliamnum precor, 1008
, , ;
qua3 molcsliap nonnibil nobis allulerint, aliquando
. ,
conigam, ne ei illi noslri el illorum nos jactu- , \ *'>5
ram iaciamus. Hoc euim saepcnumero per lcgatos
, ab iis postulavimus liorlaliquc sumus, et idem iax- , \ , xal ,
pelrare modo studeiuus, u l , oniai coulenlione sub\ ,
lala, aposlolorum, evangelistarum ac Patrum d i v i , \ , \ 3.
nis sanciionibus iusislant, ac sincerx, solidaa, inconcussx el andecunquc justissimae fidci profcssioneni conservent.
,
Cacierum meoiiui boc a quibusdam ex illorum
,
gregc minus csse narratum : c CbrisXum Doininum
, / . >
uon banc Dostram assunipsisse carnem, sed diversi
* \ <. \
generis aliam, Quod utinaiu ex aflcclu laudandi
\ \ '
lionorandique jaclarent. Nam et nos sanclum illud

cssc corpus illibatumquc dicimus, quippe quod
.
ûllum unquam peccaluia coimui&ii, nec in ejus
u t
* Uom. , 3.
Maltb. m , 17.
M a l i l ' . . 5.
661
ADVERSUS UiERESES LIB. I I I . . I I . H/ERES. LXXVII.

1
\ .
\ ,
* ,
,
, \ \ , \
, .
, \ , '
\ .
662
ore dolus inventus eel : quod quidem nemo non

inlelligit, qui de Cbrisio pio proGteaiur ac seniialYerum elsi purum integrumque corpus illius qaod
assumpsit, idera esse cum nostro fateamur, esl hoc
ipsum taraen in nobis, qui uidem pcccavimus,
condiiione ac dignitate muUum inferius, non quod
aHenum ab illo sil ei abhorrens, sed quod peccala
sunt a nobis delictaque quamplurima comroissa.
Quare noa aliud ac nos habemus a Christo corpue
assniuptuui e s l ; sed idem omnino.corpus est, quod in illo servatum et ab omiii conlagione vindicalum
cst.
I E \ " * XV. PraUerea sunt inter illos aliqui, qui ad boc
veixia \ , usque tempus contcntionis avidi, ac pcrabsurdis
, ,
opinionibus i r r e l i l i , non doclrinae Patruui ioha>
* rentes, nequc fidd caput retinenles ; et quo omne
\ corpus per compagcs et vincula suppeditaluin ei
\ coagmentalum augetur incremento D e i , u l Apo , stoli verbis ular*; sed aures euas alienorum bonii - num narralionibus perturbari paticnies, non dissi , , \ , mili ac Valenlinus, Marcio Manicha?usque ralione,
\ conficta quaedam, in bonorem scilicet Cbristi, men . ' ,
dacia pro veris dogmatibus oblrudant. Curocnim a
,
nobis audiunl, Cbristuin nostro fuisse corpore pra$di , tuni, staiim ad inanes ac pertinacias suae consenta
, , neas sese fabulas iransferuul. Nam uogues illum c i
, \ * carnem ac capillos caeteraquc omnia non ejusmodi,
, , \ qualia iu nobis insunt, babuisse pnedicaut, sed
, \ , ungucs a noslrts diversos, itidemque carnftm ac
* - reliqua id genus non similia nostrorum, sed ab iis
, C longe discrepantia. 1009 Niinirum ut Valcniini
ac caelerarum, quas anlea coramemoravimus, b r e \ ,
. , - seon more, cavillaloria quadam argutia Cbrigto
, , gratilicari videanlur. Unde cum ea omnia quaa in~
sunt in Cbrislo, perfecie absoluteque profueamur,
* ,
niulia illi de eodem absurde ac curiose dispulara
, solent. De quo bominuin genere, qui cum muliarum rcruni satagant, nibil lamen aguat, Scriplura
(95) ,
, , , meniinit. Eteiiim quo rudiorum animos quodam
velul borrore perfundanl, baec identidem objiciunt:
, \
, Ergo isliusniodi corporis necessilalibus, quae e
; \ familiares sunt, obslrtctus fuit, quaiis egestio esi
, ac secessus ? Addunt et alia pleraque, quae callida
, , \ , ac subiilia videnlur, sed borrcnda otiosorum bo*
, * - . minum ludicra sunl. Nam, ut aii propheta, Quk
hmc e manibus vestris requisiit
? De quonam vero
, \ ,
ex omnibu8 sanctis, tamelei bomines cssenl pro ;
pbeta3, non dii, ul et evangelistae caeterique, qui ex

anima ct carue coifetabaut, ac sinc ulla dubitalione
;
(
nostri siiuilcs erant; quis borum, tnquam, exstilit, dc quo ejusmodi quaedara conscripta fuerint? Nonne
potius honestissima quaeque dc sanciis, nedum de Cbristo Doroioo, Scriptura lestalur?
IC7'. \ X V I . Dicanl nobis i i qui ct oves abslerrent, el
, , \ \
columbas abigunl, et Cbristi agnos ac pecora fu > , ganl, ubinam Moyses lotisillis quadraginta diebus
1
22.
Vitium subest huic loco. * F. \ . , , .

Ephes. , 16. Msa. , 12.
(93) . Fuit baec Valemini

opinio, Cbrislum tanla frugalilato ac parcimonia
usum csse, nibil ul egcrerel. Teslalur idipsiini Clemens Alcxandr. i u Slrom. qui ex bxreiici iilius ad
1 Pelr. ,
Agathopodem cpistola ista profert: , \

, .
16*3
S. 1
6G4
veiitrem exoneraverit TQuonam ad eecessum abieril ;

Eliae ad torrentem Chorra, cum mandato Dei, quae $ a corvis afferebatur cibaria, hoc est, matutino fxp , ,
tempore panem, vespere carnes comederet ? Nimi- 6ti
; ' rum stultum erat bac a Scripitwa coiumemorari,
\ ,
quemadmodum et illos modo perscrulari stuUum
est. Quae eiiim ex iis utiliias percipi potest? quis . ;
animi fructus? quae eo tantum speclal, ut, ad prae- ; *
sumpt cajusdam opiaionis infKJeHlatem astruen* \
. , dam, inanissimas occasiones frigidis illis nugis et
, ,
ad animoruro eversioneui iôneis suppediiei. Yelim
et hoc porro nobis edisserant : Quanam raiione ,
,
Deus, cum voluit, id egeril, u l Israelitarum lotos
,
0; *
quadraginta annos neque pili crescerent, nec inve ; ;
lerareni calcei, neque vestes alierereniur aut sor
dibus obsolescerent? An et isli de coelo descende- **
* *v , '
ranl? aut dii scilicet erant aliqui? Alqui ne lau- , daulur itli quidem ; sed divinum nunieii in pleris- ; " ,
que provocaruiit. Annon igitur iiedem erant nobis- , ,
cum affeclionibus obuoxii? Vcrum omnia se posse . "
per sese, fierique 1010 ipsius mitu, vel non fieri
posse Deus osiendere voluil. Acne fortassis aliquis , , , \ , \
ob glupenda illa prodigia, quae in illorum gratiara
a Deo facla fuerant, amplius quiddam humaiia $
oooditione in illis exslitisse crederel, ut huic cr-
rori noslra cauea coiisuleret, Scriplura sacra sic , lr\
l
01
praecipit: Habeal unusquisque
paxillum
ferreum
Mona sua, ul, cum in aliquo loco desederil,

tercunuum
et Dominus
operial,
habitat
quoniam
in medio
populus sanclns
caslrorum
in
fodiat, et
ettis,
"
, *,
rem Hebraei quamdam bistoriam comniemorant: ' ,
figuram illam ac typum aliquanto leniporis spalio
* \ perseverasse, qnandiu Deus in liiss boc prodigium
cflicere voluit. Ac lieet carnibus et coiurnicibua ,
vescerentur, tmnquam tamen per illud tempus cjs- ,
modi naturae liecesstiales experlos illos fuisse.
'. \ ^
X V I I . Jam vero si a Jud&is ad majorum suorum
decus et gloriatn vel ad graiiam isla (ingunlur, vcl , , cx rei veritate praedicaotur (quauquam homines , $ (
illos fuisse, quorura diguilatis patrociniuin susce- ,
peruni, ei corruptibiles, non deo, sed ex oarne \
aanguine animaque composilos exsiilisse non du- \ \ \ )
bitemus); quis tam atrocia el horrenda de Chrislo,
Deique Verbo coelitus allapso, ac de gloriosa vera- \
que ipsius incarnatione jactari ab illis patienler 9 \ aodiai? Qua quidem in incarnatione illud, quod
;
dictum esl, implevit : Tentalu*
*. Quam in
per otnnia ut homo,
absque peccato . Eienim, licet nostra < arno pra?ditus foret, polerai nibiloininus illa ipsa q u a nobis
babenlur vilia, pralermitlere, eaqoe praesiare solum
quae honestiora ac divina? raajeslati congrua videântur : uipote per qucin et Israelilarum capilli non
excreverint, nec eorum vestimcnta sordes contraxerlnt, quaB omnia, si tradilioni creditnus, illis acciderunl. Quod autcm veste* hominum manibus
contextas Christus- babuerit, cxira omncm controversiam cst. Partiti sunt cniui vestimcnla ejus, el
s
UlRcg. , 6.
Dcut. xxiu, 13.
, |) ,
, \
- ' \ \
, \ * x*^
. " *
\ ,
. ,
\ \ . * &
, sx
Hebr. iv, 15.
665
ADVERSUS IfcERESES LIB. I I I . . I I . HiERES. LXXVH.
666
\ , supcr veslcm ejus miserunt sortem*. Quod ei ha

\ . '
imimm arliiicio veslis eral illu confecta, ulique e
, ,
lana linoquc conlexta fucral. Qua; autem ex lino
,
cssenl lanave facla, opinor, anima ac sensu caic .
bant. Veruni ubi divinilalis sux potcnliam indicarc
, , \
visum est, iransfonnaio corpore, facicni suam solis
\
inslar 1011 splendenlcm ac vestimcnta sua nivis
,
more candculia monslravil *. Nihil csl cnimnoupra>
. ,
potenli Dco possibilc, u l vcl ea quoque, qu;c scnsu
, ac spirilu careant, moiueuio ac praner omncm ex \ spcctalionem in gloriam possit spleiuloremqiiecon . \
verlcre : qiieinadmodum in Moysis virga el Israe * Uiaruin calceaineniis ostendil. Esl cniin apud
\ , omnes in confesso, aposlolos sanclissimos bomines
.
fuisse cusdem corporibus perinde ac nos corruptibiles, el, prailer divinam gloriam qua in illis insidebat, incorruplos exstitisse. Quaniobrcm el
uiubra Peiri oblatis aegris oiunibus saniiateo) coiUulil% ct sudaria ac semiciiiclia e Pauli veslibus
admiranda quaedam prodigia praeslilerunl .
'. XVHI.Quid vero aUinelhomunciones islosqiKcdam
,
subturpia cogilalione fingenies in divitium nuiucii
cnriosius inquirere, cuin de bis nullus propbcla,
, ,
vel evangelista, vel aposlolus, vel allerius generis
, , ; "
, scriplor dispularc sibi necessai-itim duxeril? Eitimvoro quidquid illi narranl, ac licel infinila alia
,
, - prsclcrca falsa siue opinione conOnganl, nunquam
. \ lainen Iradiiam a niajoribus noslris fidem, quaj dc
Clirislo sincere onuiia pra;dicat, polerunt everlerc.
Cbrislus enim ex Maria Virgine secundutn carncm
\
rcvcra de Spirilu sanclo gcnilus est. Ac sialim
, , '
. post parlum Emmanuel, boc esl Nobiscum Dcut
appellalur*; ncc jam secundo gignilur. Pol ba-c
,
infaus in iEgyplum cum Josepbo ac Maria Irans , fugil, quoniaui quaercbanl animain pticri, u l iliud
.
1
"i
c - '
" -
'
, , . \ argumeiito sil illum in carnc uccari potuisse. Voruiu a magis adoralus est, lanquam verus Dcus

carne ipsa, nou sola specie adunibralioncquc na , ' ,
tus. Deinde cum ex iEgypto rcvertisset, Arcbclaum
,
\ . - adhuc metuenle Josepho, Hierosolymam non adiil,
, ulpole cum et infans cOuiprehcndi possel, et anle
, .* tempus in carne perpeli, qu erat aliquaudo pas surus. Praclcr bax a Joanne prohibilus csl, cuin
dominum servus agnovisset, Deum es*e horainis
,
, , \ , naiura revera praedilum . A l is babilum sibi b<> . norem a servo in eo genere detrcctavil omncm in
\ * \ carne ex rei verilate, ut in perfecla honiinis na , . tura justiliani impleret. Qua in rc saluiare nobis
exemplum rcliquit. Quin eliam verc de via faliga , * ,
cl
,
\y tus est, ec faiigatus modo, sed eliam prae lassiiu< '
dine resedit . Ad bxc quoniam non lictc boniiuis
naluram susccperat, conlenla voce claniavit:

1012 Venite, omnes qui laboralis et onerali estis,
.
, \ et eyo reficiam vos : ul ad omnes orbis terrarum
, * ; boniincs, qui ad sese confugereni, rccreandos idoncam esse Divinilatem suain osleuderct. Pra?.iei ea
. ,
tenlatus
a diabolo est, et quadraginta dics sinc ullo
* , \ , \
, - cibu potuque permansil, ut eamdem divinilatcin
l 0
1 1
* Cor. .
F. .
F. . * Joan. xix, 2 4 ; Psal. x x i , 19.
Mallh. xvn, %
Act. v, 15.
Acl. xix, 12. Alatlli. i , 25. Matlb. n , 13 sqq. Malili. m , U sqq.
Joan. i v , 0.
Malth. x i , 28.
7
1 1
1 1
663
S. EPIWIANH
667
nullius rei indigcre iiioustrai-al. Neqnc cnim luni , xaV , \ ,

faroein susiincbat, quasi severiori qiiodam \ ilse
institulo sibi abstinenliain indixissel, sesequc ine- , --

dia cruciare ac perdomare vellel; scd lanqtiara
veram in sese divinitalem habens nullius egebal: . JCa\ ,
poslea lamcn, ut Scriplura n a r r a t , esuriii. Qua
.
ratione vere se homincm factuin esse gigniiicavil,
cum assumplum a se corpus veris ac rationi con- , . \ \
sonlaneis necessitatibus obnoxium esse divina na- , \ . \
\ ,
tura Toluisset, ne, quod ex ipsa revera conscquens
esse videbalur, veram humanse naturac conditio- , \ ,
\ , , \
nem exslingueret. Unde et ad (icuin arborcm csuriit *, ct verum lutuiii fccit*. Ad eamdcio vero i l -
, ,
lam ficum cuin nonmilla dixisset, ea, uti dixcral,
, > ,
acciderunt*. Item in navigio cum ventum increpasset, hic subilo desiit*. Tum vero sputo suo, ac , ,
luto, cum Diviniiatis suae sermone, tum bominis, quem assumpscrat, sputo, luto, inquam, sicut
Adanio quondam, ila eaeco illi qnod ad integritatem decrai mcmbrura finxit ac reddidit : si qtiidcin in
eo erant omnia perfecta, adeo ut i n carne palerentur, in divinilale vero pati nibil posscnt, douec a
mortuis exciiatus est, nibil amplius omnino patiens, neque moricns omnino .
Quodsi nonnuili, pro eo quod e virili satu corpus
,
non acceperit, diversi cujusdam esse generis arbi , ,
trentur, non csl quod propierca uostri corporis esse .
, .
dissimile putenl. Postquain enim e Maria nalum
csse extra dubilalionem omnem est, nostrum fuisse
\ \ , '
necesse esl, Maria quippe non alterhis, qiiam cu . \ ,
jns corpora nostra sunt, condiiionis exslilit: nam
, \ ,
cl Adamus a viro genilus non fuit, sed e terra for . .
iualus', nec ideo sequitnr quod non e virili salu,
sed de lerra prodierit, diversam quanidam a noslris C ,
corporibus naturam esse sorlilum. Elenim nos ab , \
illo gcniti ab ejusdera corpore diversi non sumus; .
Unietsi c virili salu fuerirnus ac mulieris utero
, \.
propagati. Sed baec uonnulli subtilius identidem
, *
tractanlcs et in animo versantes, a scopo pcnitus
, ,
aberrarunt. Alii porro ex 1 0 1 3 iis, qui ad nos
\ ,
ventilabanl, infinita quaedain alia deblateranlcs, .
virum laudalissinium suis criroinationibus iraduce- ,
banl. Ac vehcnicnliorem quideui, quara par eral,
, , *
ltmiuUuni cuncitarunt, sive ex inscitia, sive quod
, \ , nb eo dicium erat n<inime percepissent, et ab eo d i - . \
gressi quae audierant dogmata pradicarent. Verura
, ,
de supervacancis bisce quaestionibus bactenus. 11- ,
hid vero lcctores onines intellecturos arbiiror, nulla
.
IIOS aut invidia, aut odio in hominem esse commo- ^ \
tos. Islud enim in primis opiamus ac pelimus, ut
,
ne ab Ecclesia Cbrisli atque ab suavissima fra , \ lruin societale divellalur, sed utcjusmodi dogmalis
,
*
nimiiiin sludium contentionemque dcponal ac sese
,
. "
ad meliora convertat, sicut scriplum e s l : Rever .
6
tere, Sunamiti*, revertere, et videbimus in te*. Redeo

aequeng est attexam.
XIX. Negai a Chrislo pcrfcclam borainis naturam essc gusceptam. Inio ct nonnullos ab onini spe
salutis dcjicit, velicraenler ilios lerrilans ac d i ceng, non esse quod pcrfcclam illuin bominis na1
jam ad id quod inilio proposucram, et quod con'.

, \
, \ ,
,
%
Maltb. , 2.
Maiili. , 13.
Joan. ix, 6.
Luc. , 2 i .
Gen- , 7.
Cant. v i , 12. F. . Et mox * .
8
Joan. ix, 6.
Rom. Yi, 9.
GGt>
ADVEhSUS lliERKSES LIB. I I I . . I I . -
ILERES. LXXVH.
670
^
\ luram assumpsissa dicamus.. Iloc vero poUssiimiiu
. ,
Scriplurae teslimonio n i i i i a r : Suscipieiu matisuelos
, Dominus. Yerum nihii adraodum his in verbie ad , , niiratioue dignum est, nec ulla poteel io eo diver
silas ostendi, quod carnem Dominus aut perfectam
,
, \, hominis naluram susoepisse dicalur. Nara a nobis
'
\, saipius nonnullse dicliooes, usnrpan
\, eTaw ftJo aV- iiir, velut isLa s u n l : Suscipieiu mantuetot Domiuu*;
' , ; * e l : Suscepit mede gregibtu onum ; itemillud : As ...
\
tumpius e&l, et duo viri dixerunt : Quid stalis, viri
, , , Guiilfvi ? Ilic qui auumptus vobUetc Ncc iu ilio
,
asmmeudi vocabulo jaeel ulla varielas, si dica
mus, assump*it aut sumpsit, aul expreuii huma .
nani in sese naiurani. Neque hac objecta vooe ler . \ ,
rcre nos possuot, qui adversus iroperilos ac sini \ pliccs insurgunt. Omnmo vero iia loqui conventL
. \ Ac ne quis calumuiari me pulet, aut isliusmodi
' ' vocabulis iu eo argumenlo cavillari, veiim illud
. , omnes intelligant, diu nos, anlequam ea ecribere ,
mus, niullumque delibcrasse : ne quis fortasse per
. , - simuitaleni ei nos insullasse crederet. Aiqui nullam
' ,
isle nobis, ut bumano more loquar, injtiriam i m pasuil; nec qua3 in hoc muado possidcbamus eri ,
puit. Sed cura in illa deliberaiione de his praeUT . mitlendis cogitarem, a veritaie 1014 *P
coactus, ne quemquam eorum pralerirem, qui con\ ,
Ira lidem aliquid sensissent. Nec dubilo, quin pius
, lcctor fac-le illud agnoscat, nulla ex bujus mundt
\ . " '
propria aiimilatione sermonem illum noslrum esse
, '
profcctum. Nam e contrario nuilto plus ille nobis,
\
quod ad exicrnas disciplinas et cbarilalem allinet,
, .
utililalis affcrret, si cum sancla Dei Ecclesia conr
, \ , cordilcr in omnibus consenlire vellet, nec pcrcgri ; \ num aliquid et inaudilum inveberel. Siveigilurab
* .
ilio jactaluin, sive ab ejus discipulis aliier imer ,
prclaium dogma sub ejusmodi specie ac pnctoxhi.
* ^.
vehit ab afind ageniibus occinitur, de quo cerii
nihil affiruiare poesum. Illud quidem sa?pe animo vcrsavimus, ac majorem in roedunr. obstupuimus
hisce in opinionibns propngnandis tanta illos cum animi contentione ac pugnandi libidine vel ad mortcm osque perlinacitei insislere. Ex quo suspicari iilud occurrit, ex alio quodam recondiiiore scnsii
opinionem illam esse deductam.
*. " , XX. Nam cum corum aliqwos interrogavcris, :-

riis Wi modis respondere solent; nec dcsunt qui
,
perreclam bominis nalurara Domhium assumpsissc
. D negent ac pcrfecium hominem exstilisse. Quod au
,
lem ab eo coniplures abborrebant, dissiniiilaliona
, * rlciudeuti ca^perunt, id quod nosex illorum scnnanibus acnirateposlea cognovhnus. Nam cum esso . \ '
mus Anliocbitt, in primarios illonira iiicidiimis,
, ,
inlcr quos eral Yitalis episcopus, bomo viia, DO\ (94) ,
ribus et institulo religiosissimus. Ac cum magin^
\ , \, .
pcre illum adhorlaremur et auctore* esscmus ui
,
cura Ecclesix calholic fide consenllrel, ac con, , \
k
sa
8 U U >
F. .
* F. .
Psal. XLVI, 6.
Psal. LXXVJI, 70.
(91) .
Hic
cst Vilalis ille Melclii Aiiliocbeni presbyler, qui a
Flaviano desiiscens se ad Apollinarcm aggrcgavit,
el, quod insigni pietate praediliis csset, plerosqtie
cuindcni in enoreiu impulil. Poslea vcio scctae suai
Act. I , 9, 10.
episcopus est faclu.

quo Sozomenns lib. v.
Vide et Gregorium Naxianz. orat. 52 ad Lledoimuu .
ubi et hujus et ApolUnansUrum oaiuium vcwiuliam dctegit.
G71
672
S.
t< uliosam illam voccm pralcrmiUerct, ad IKTC ila

. 0
;
Vilalis occurrebal: Quid est, inquil, conlroversum
\ ,
inler nos et ambiguuro ? Habebat auiem nonnihil
, \
cum Paulino episcopo religioso alque egregio viro
, ' .
discordirc, vicissimque Paulinus a Vitali, qucm tum
accersivimus, dissidebat. Quos qtiidem inlcr sese
, \
(onciliare sluduimiis : ambo enim cum reclam ac
6
sinceram fidem proflleri vidcrentur, ccrlis de causis
, \
a se mtiluo dissenliebant : nam Vilalis Paulino Sa . , ,
belliani quamdam dogmalis vocem objiciebat. Unde
(um eo nos accessissomns, ab absoluia cum Pau- .
*
lino comiminionc lemperavimus, donec oblata fidei

professione, quam scripto comprehenderat, aliud
. \
persuasit: quam quidem professionera 1015
~
^* sensionc sua confirmarat antea, cum se apud bealutn Atbanasium purgarct. Hujua igitur nobis exem- , \
,
plum, cui subscripseral, oblulil : in quo sacro , sanctae Triaitalis ac menlis, quae in humanaChristi
. .
nalura inest, mentionem expresscrat : eralque illa
ipsa beatissimi Palris nostri Athanasii manu scripta.
Ilanc nos subjiciendam hoc loco pulavimus.

a s
Exemplum professionis fidei, quam Paulinus episcopus sua manu scriplam obiulil.
'. ,
X X I . Ego Paulinus sic senlio, qucmadmodum a
; , "
Palribus accepi : Esse el subsistere perfccluiii Pa ,
trem, ei swbsistcre perfeclusn Filium, et subsistere
, \ .
denique pcrrcctuni Spiritum sanclum. Quare et i l
lam trium liyposlaseon, el unius hyposlasis, sive
siMJStanliaB inlcrpretaliouem cum iis qui ila sen- , \ > ,
tiunt, amplcctor. Est enim pietali conscnlaneum, , .
_::.~.
una Divinitale
\: . - : . . .
. . *
,
- \,
. . . . . . . .
. . .
tk-/
s
Trinilatem in
agnoscere ac confileri
De incarnaiione porro, quam propter nos Verbuin
. \ *
Palris suscepit, ila, ul antc scriplum cst, sentio:
; ,
nimirum, ul Joannes scripsit, Verbum carneai esse
,
laclum . Nequc cnim iinpiis ac sccleratis illis as.
sonlior, qui rautalum ilium esse definiuiit, scJ po , ' '
lius homincm esse noslra causa factum, atque e
, \
fanctissima Virgine de Spiritu sancto essc gcnilum.
. ,
Neque vcro aut inanimum, aut sensus ac meniis
, . [
4'xpcrs corpus Salvator habuit. [Illud quoque Atba *.J
nasii episcopi raanu fuerat adjectum.] Fieri quippe
' ,
non polest, ul Domini nosiri, quipropler nos bomo
. "
faclus cst, menlis expcrs corpus sil. Undc cl eos

omncs analbemale damno, qui proposilam ac re, \ , ccplam NR-scna synodo fidem rcspuunt, neque ^ . \
l?ilklftVl D i l l n l o
n l i n l A n l ! .
w ..
n 1 . ~
! .1
* F
\
V *'
I
.i
Filium
e Pairis .substanlia
processisse,
aul ~eidem

_
.
L.R.L>
consubslantialcm csse confitentur. Sed el illos i n . " ,

gupcp condcmno, qui Spirilum sanclum creaturam
\ , ,
osse per Filium produclam asserunt. Postrcmo Sa \ (ellii ac Pbolini, adeoque reliquas omncs bxrcsos
.
damno eique iidei subscribo, quae in Nicaina synodo decrela est: ac denique ea amplcclor oninia, quae
supra scripta sunt.
Haclenus fidei pro(e$sio.
'.
X X I I . Secundum bxc Vitalem ejusque socios
'. \ ,*
1016
* alloculi suinus : Quid autcm et vos d i \ ;
cilis? Si quid inviccm dissidii babclis, conciliala
, . .
pace pcnilus tollite. illc : Dicam, i i i | t i i l . Tum " , '>
objicicntibus aliis negarc ipsos Cbrislum boinincm
. ., Sa\
r
Joan. i , 14.
Uiuis iiiclusa
!i'.Mia vidcniur.
673
ADWKSUS IIJERESES LIH. I I I . . I I . HiERES. LXXVH.
674
- essc perreclum, contra Vilalis respondil: Imo V<TO

/at. Hv \
Cbrislum falcmur perfeclum bomincm induisse.
. Quod ejus responsum non minorcm audinniibus vo ,
luptatem qtiam admiratiouem allulil. A l nos, qtii
,
callidorum hominum, a quibus fralres nostii iner ;
rorem abducebantur, intimos sensus ac lergivcr, .
salioiv s cogniias babebamus, acriusin inlerrogando
, ;
perslitimus. Et, Cliristiimne, diximtis, propric car .
nem assumpsisse profiteris? Profileor, inquil. fonn
demne dc Maria Virgine sinc virili satu ac per
; . " $
Spiritnni sanctum acccpisse? Ne islud quidom in*
ficialus est. Utrumnam propric Deum Yerbuni

Ocique Filiura existimas e coclo desocndenlem cai, 5' .
nem sumpsissc de Virgine? Magna illc cum gravi"
tate assensus esl. Ea res nobis suiiimse voluptaii
fuit. Quippe a discipulis illis, quos in Cyprum ad
, * , \
nos vcnisse anlea narravimus, ejusmodi esse dogma
. \ illorura audieramus, Chrigli carnem e Maria nullo
, ,
modo esse susceptam: Quare cum religiosissimtis
. istc Viialis Dominum noslrum JesumCbristum car , ,
ncm e Maria traxisse praedicaret, iierum a nobis
, \ interrogaius esl, num et animara indidem accepis sct. Ille pati gravitalc ac conslanlia accepisse fas.
sus cst; neque aliicr assereiidum, sed in omnibus
quod verum est pronuntiandum esse dixit. Enimvero necesse est eum, qui de veritate hominibus
scribal, loio animi conatu in id unum incumbere, ut Dei sibi timorem ob oculos proponat, neque laismn quidquam ac lemere conficlum ad susceptam scripiionein admisceal.
. \ XX. Igilur Viialis luimannm a Christo aniiuam
. , C susceplam esse confessus esl. Sic enim aiebal :
\ .
Omuino perfectus homo Christus exstillt. Deinde
\ \ , - postquam de anima et carne sciscitali sunius, lum
demum islud ab eo quaesivimus : Menteinne Chri ;
stus Doininus accopit? Sine ulla cunciatione nega , .
vit. Tum nos ex adverso : Quinam igitur per ;
*0 fectum illum bominem fuisse censes? Ad baec ille
inlimos animi sui sensus nobis apcruit : Et eale, ,
nus, inquit, perfecttim bominem fuisse dicimus,.
, \ ,
si divinitatem illi loco mentis ascribamus, et car ,
\ , \ , \ . - nem, atque animam adjungamus, sic ut perfeclus
, \ \ hoino ex carne, anima, divinilaie, qua3 sii menlis
, \ , instar, exsislal. Hoc igilur modo dcprehensa in illo
- tanla contentionis libidine, cuniad eam rem pluribus
T
e t
, - ^ dispuiassemus, 1017
sacraruni Lillerarum
auctorilate comprobaseemus, necessario fateri nos
, \ , \
oportere , omnia a Verbo perfecie fuisse suscepta,
, \ >
, \ et in assumpla carne perfecte itideni adminislrala,
quam posl resurrec lioncui suam pcrfecte gibi co , ,
p u l a r i l : adco ul eamdein modo spirilualem omnino
, ,
rcddilam , non aliam ac diversam, cum propria
, ,
divinitate in semclipso conjunclam babeai, et una
\ *
ex illa perfcctionc divinilas consurgal; atqne illa

postrema natura ad dextcrarn Patris in coelo, et in
. ,
sempilernae dominalionis ac regni augustissiino
,
ihrono consideat. Haec ubi disseruimus, cum u t r i .
qoe parli propler animorum perlinaciam conlen . tioneinque nibil persuaderemus, re infccla discea
, \ ;
simus. Iutellectum tero istud et>t, non de soia
;
mcnte disputationcm banc iilos ingressos, sed
. 1
I.egenduni cst .
675
676
S.
praeler illud de mente, alind quoqnc dogma scclari. atv , \ ;

, . "
hilerdum emm ne aitituam quidem Christum as ,
suinpsisse fercbant. Conlra qu;e illud objicieba
nius : Quid tandem pulatis esse mcnlem? Ulrnm- vot, .

nam byposiasin csse quamdam inhomine creditisT
.
Multiplct est igilur bomo. Ad b;ec nonnullis placcbat, nibil csse mcntcm afiud quam spirilum, qtii bomini passim m Scrrplurie tribnrtar. Verum ctirn
incnt^m nequaquam spiriluin cssc demonstrarcmus, ex eo qtiod discrte scripsit Apostotits :
Vtallam mente, puillam et $piritu* ; nuillus ea de rc nobis nalus esl sermo, nec ipsis tamen conlcnliosc ccrtantibus pcrsuadcrc potuinius.
'. ;
XXIV. Postca vero cum nonnullos ex iis hunc
;
in modum aggredcremur, Qnid landein? Nmn hy , postasin csse menlcm asserilis? cui cum ita quidam occurrercnt, lft byposlasin negarent esse; , , quod eis persuaseramus, non id esse mentcm, ne~ ,
que spiriium illum, qui appellatur hominh, cuin vot, ,
gcriptum sit : Ptallam menle, psaltam et spirilu; ,
,
cum adfersus hac nihil babcrcnt quod oppone,
rent : tum urgere sic coepiniug : Si n.ens non by
postasis cst, sed totius hyposlasis nostrae quaedara
molio, cum Cbrisium menlem esse bac ex parle , \ \ telitls, einndem mlnirae subsisientem fingitis, ac .
. \
verbis tenus et specie tolum iliud negoiium incarnaiionis obiisse. Nibilo magis ad haec raiioncm u l - ,

lam exiricare polerant. Ex iis longe acerbissimo
,
dolore ac molestia sumtis affecti, quod inler praclaros fllos ac laude dignos fratres noslros tantae
. ,
conleniiones ac simullates intercederent, ut per\, .
pcluas in nog dissensiones imporlunissimug ille
1
bumam gencris hostis diabolus humiltat. 1018 c

C*
.:
.
Et
vero .tali
in erroris
argumento, fratres, pracipua
quaedam fraus circumveniendis hominum mentibus
versalur. Nisi enim de ea re initio foret excitata
disputatio, siroplicissifnum qtiiddam erat. Ecquam
enim mundo novitas baec ulilitaiem conscivit? aut
qoid Ecclesi profuii? Nonne ebementer nocuit,
cum intestinum odium liiftulialcmque conflarii?
Sed ubi semel dogma illoit coepit eincrgere, furmidolosissinrnm exstitit. Non enim ad expeditiorem
aliqtiam galulig nostrae viam ac ralioitem refertur.
Quicuuque vero non in bac modo parie, a*d vcl in
levissiina aliqua verilatem minime profltelur, i l dem ie ejurasse censebitur. Quippe ne in minimo
quidem a veriuiis via deflectere oportet. Quapro
^ ^ *
_V..
. . J f - . . . .
.
- ,
1
_L .

; " \ ,
\ ; , .
. "
,
.
.
\ ,
, \
. \
, , , ,
,
pler eliam adversut opinionem illara disputemug, D - cum nec abborrere a viia nostra, neque sanciae Dei .
Ecclesia fideiqoe regulam deserere oinni ope tu- ,
dcamug. Nullug enim unquam ex veieribus illud

asseruit: non propbela, noa apogtolug, noo evan- , \ gelisla, non mierpretum aliquis, qui ad nostrum

usque tempus exstilerunl; a quo sopbistica illa , \ \
j cavillatoriaque vox ex eraditissimi illius hominis ,
ore processit. Non cnim mcdiocrem liltcrarum . \ ,
scientiam fueral ille consecutus, cum et humanio . \ ;
ribus Graecisque disciplinig esset excuUus, el dia- , \ ,
tccticam ac sopbisticam arlem in primis callerci;
\ , .
essei idera porro pneeipua in oinui vita graviiaic praedilus , itno vcro ct ortbodoxis oinoibus, ante1
1 Cor. xiv, 15.
677
ADVERSUS IIJER,<:SES IJB. I I . . I I . IliEHES. LXXVII.
quam isliusmodi dogma proponerel, longe charissiraus. Quinctiam ct exsilium
678
suslinuit quod Aria-
nis agscntiri nollct. Sed quid atlinet pluribus ieta proscqui ? Magnum omoino dolorem ca rcs nobis
allulit, et acerbam vitam reddidii, quoniani diabolus molesiia nos, ut sscpe dixii, solet alilcere.
'. " -
XXV. Sed nunc de boc argumenlo disputare ag, , , ,
gredior, ne ullani, ul inilio monui, veriialis parlem

pralermiUam. Quid igilur nos adjuvat, quod ab
; assumpia hominis in Chrisio naiura mcniem ex, ' , cludimus ? Nam gi eo cogitatio noslra perducilur,
\
ut Domino noslro Jesu Cbrislo ac Deo Verbo Dci ,
que Filio, u l ita dixerim, eubveniret, si, inquam,
, \
roenlem ideo illum assumpsisse negemus, ut ne,
quod ad divinilalem pertinel, iiiferiore illum csse
\ loco dicamus , longe nobis anteponendi erunl Ma, ,
nicbaei ac Marcionista caeierajquc haereseg, qua>,
. '
ne divinam majeslatem imminuere videaatur, car
nem ei iribuetidam esse non exislitnant. Verum
sus
,
non ex bominum voluntale veritalis 1019
*
\ .
pensa vis est, sed ex ejusdem gubernalrice sapien , xa\ Ua, adminislrandique facultate, quae nullo modo
( ,
comprebendi polest , seslimanda. Quocirca cum
,
ejusniodi sit fidei nogtra professio, neque cum
,
Manicbaeo sentiamus (noo enim graiiQcari ille pu )
Undus est, cum ad majorem Cbrisli commenda lionem carnem ei delrahit; eed a verilate poiius
. ' abborret, dum illius incaniationem specie gola
' \ " , - constare docel) : eodem plane modo vanissima
, '
fralrum noslrorum crit illa dispulatio, inanissi ,
mumquc bcne de Cbristo nierendi sludium. Etcnim
* lana illi quam nos ipsi de carne Christi verilaie le,
cle scntimus, nisi forle aliter slaluere voluerint;
. '' - queniadmodum nonnulli ga?pe ex illoruni numero ar , \ \
gumentoruiD vi coacti conviclique sunt, ut veram a
,
Christo carnero assumplam inUciari audcrcnt, ut au . - ^ tea diximus, eo scilicet adductos quosdain, ut caraem
' ,
divinitati contubstantialem facerent. Sed praeterntitiendi a nobis illi sunt, utpole qui aenlenliam imitaverint, et a caeteris ex eodem grege dc Cbrisli
carne non male seDlientibas tam absurdum ob crrorem confutati giat. Sed quidquid sil de aliig,
certe religiosissimus illud non negabil Apollinaris
X X V I . Quare cum Verbum Dci ccelilus delapsum
(7'. , \
vere ex Maria Virgine, non ex virili semine, sed
, ,
, de Spiritu sanclo carnera susccperil, ct in illius
utero re ipsa gcsiatug sit, ac sibi corpus eiTinxerit,
, \ , \
ulpolc Deus, ac (am primi rioslri parcnlis, quarn
\ *
reliquarum omnlum rerum fictor ac condilor, non
, ' 5
uiique Verbi illius esi iromiiuila digniias, sed in
.
propria et immutabili natura perslilit. Nam cuni
, \ ,
\ D carnem induit, nullani vicissiludinem est passus,
ut qui Dco Pairi consubsianlialis cxsistat, nec a
.
Deo, vel ab illius Spiritu sancto diversus, aul alie, \ ,
DIIS. Quodsi istud in confesso est, carnem illiuu
. , ,
induisse alquc incrementa ccpisse, animae exp^rs
\ ,
* *0$
er - esse non polesl. Quidquid enim adolescit, si i u i niobiles res excipias, anima consiat ct corpore.

Eo porro Scripluraa verba illa referenda sunt: Je , , \ .
, , sus autem crescebat sapientia et wlale . \)h\ proptcr
\, \ . , - carnem, actatem significavil; atas vero ex aniina,
, - uii dixi, et corpore perflcitur. Ac posleaqr.am sclaie
l
Luc. , 5 i .
S. 1
070
G80
I proccssissc dixil, consentancc, Et sapimlia, ; \ ,

Mibdidit. Jam vero qui sapienlia Palris essct, qui- xa\ ; \ $
naiu ullas sapienliae progressiones liabcre poluit,

si ab humana menle diversum vas illud, ut ita d i ; , \, ,
cam, fuil? Ac si nientis expers 1020 exstilerit, * \ ,
qui fieri poluit, ul sapieiUia corpore auimaque
progressus facerct ? Vides, qtiam deioru violenta . \ que sit illorum sententia, quorutn mens a recto ve- , *

rilalis itinere deflexil? A l enim, inquiunt, inentem

idcirco illinn suscepisse nego; aliuqui cupidilale
.
,
illuiii ailici, vcl irritari sane rficaiuus, cum mens
,
itla, qiiic nobis inesi, variaruin rerum cupiditate ,
tencaiur. Et, ul uno verbo dicairi, rnira est istoruni
, ,
bouiinum argulandi ac cavillandi libido : perindc
, ,
ac sciipluin esl: Fecit Deus simplicem et prxden- \ I
iem hominem; $ed ipsi varias $ibi cogilalionss finxe- , ,
runt . Nam si ex eo quod humanam illi roeiilem
,
ailribuirous, nostros eidein defeclus alDngamus,
* '
fum et ipsum carnem iuduisse fateamur, mulio
\ , \ ,
magis bac ex parte, si illoruoi germonibus adbi ,
benda fides 6st, iinminulus debet videri : quod
.
quidem absit, u l unquam opinemur. Quamobrem
\ , \ \ , \
ti Verbuin nullam in carue diminutionem passum
, \ .
cst, tainelsi vcram sibi carnem imposuerit, ita nec

.
in bumana nienle quidquam cogitavit, quod minus
rsset divinitale dignutn; sed ca duntaxat, quae carni, animae el humanae roenli consenlanea videbantur, acccdcns Dominus expressit, ne verae suae incarnaiionis ordinem seriemque pcriurbarci. Erant
porro isla consenlanea : fames, s i l i s , fatigatio, soninus, peregrinaiio, dolor, flclus, indignalio
quae, ut par erat, in sese perfecta cum hominis, quam revera Busceperat natura cunjuncia, convenientiaque monstravil.
X X V I I . Neque enim scrtplum est uspiam prava C
'. ,
illuin cupidilate fuisse correplum. Quin potius . , *
oplima illum cupiditas cepit, cum ila locutus esl :

Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobis- ' . ,
cumAlqui
dasiderium neque a divinilaie profi- , ,
ciacitur, neque ex sola carne, aut ex anima menlis \
cxperte, scd a perfecia hominis nalura, quae cor- , \ pus et mentem ac quidquid inest in hoinine com- . " \
pleclitur. His eniin omnibus, corpore, inquam, \ ,
anima etmenle,ac reliquis, qua3 in bomine suni, ,
*
,
omnibus praedilum Verbum advenil; si peccalum
. ,
ac defectum omnem excipias, pro eo ac scriplum
est: Tenlatus per omnia ul homo, ptatUf peccatum*. . ,
, , ,
Quodsi omnia experltis est, nccesse est omnia
, ,
penes Verbum fuisse. Verum cum h c baberet
omnia, eadem lamen in ipso superari non pote- D , ** , ranl, et sine ulla labe servata sunl, cum perfeclus
.
essel Deus ex carne geuilus, qui perfecte iniplevit
,
omnia, 1021
lanquara perfecli vasis artifex : in

quo ncque caro minus convenienti aliquo sludio
' , divisa sil, necipse alieno aliquo mcntis sensu, cu , .
jusmodi iii uobis cernilur, sit abslraclus. Mens
, * \
enim uoslra non ad peccatum perpelrandutn insita
, $. "
nobi3 est, sed ad carum rcrum, quae in nobis utram
que in partem consideranlur, contemplandam per . frr.lioiiein, necnon cl olficia jusiiti;e, vel ei conUaria dignoscenda. Quippc menlis est verba d
, ,
1
Eccle. , 50.
Luc. xxu, 15.
llebr. , 15.
F. .
Yulgo .
A D Y E R S U S H J E R E S E S L I B . 10.
6St
. I I . I L E R E S . LXXVIl.
1
*fi \
.
,
,
, olxsi
, , . "
,
, Aei

,

,
,
.
,
scernere, uli faucium degustare eibos : sic cl oculus considerat, et meos intueiar. Quocirca meus
illa, quae io nobie residel el a Deo concessa est,
visus csl quidam, ct guslus, ac discurnendi fucultas. Neque vero iis quae identidein fiunl, assenlitur, nisi horoini collibueril. A l caro in omnibus
fcre sacris Lillcris ob illani quae in ipsa cst cupiditalem damnari solet. Quanquam non oranino caro
ipsa daninalur, sed quae ab illa proficiscunlur sacrorum Librorum auciorilas proscribil. Unde Apostolus ila loquitur : Scio enim quod non habitat m
me, hoc est in carne mea, bonum *: quod ad ea
referendum cst quae ex carne succrescunl. Alque ut
hasreticorura opiniones refelleret, ne caruem sibi
persuaderenl ab omni resurreclionis spe et com , munione dejectam, haec adjunxil: Oporlet corru , - ptibile hoc induere incorruptionem, et morlale hot

, induere immortalitatem * : ne opera cariiis exclu
#
dens, quae carnis nomine Scriplura solcl aflkere,
, . una et resurreclionis spem a carne videreiur
\ - excludere. Siquidem quae in illa exercentur dcpra. ' , - vata opera manifeste dainnavil; carnem ipsam vcro
\ sanclum quoddam esse templuni iu co, qui carnem

suam sanctifieavit, esse docuit, quemadniodum
, , ,
acripluiu est: Religio munda Deo et Patri hcec t$l,

* , , vUilare orphanos et viduas in afflictwnt sua, el t m . \ , maculalum se conservare ab hoc mundo . Item alio
, , loco : Beati qui puram caslamque carnem suam
, servaverint. Porro Scripiura adversus illam saepe
.
disputans, cupidilales ac voluptates ab bac ipsa
pullulare nos docuit; conlra menlcm vero nibil omnino dixit, sed illud dunuxat : Psaltam mente,
p$allam et spirilu. Uem : Si psallam spiritu, mens aulem mea infrucluosa s i l . Ubi vides suuin menli
fruclum atlribuium : ac lametsi fructus nullus exsislal, nullo tamen inodo mentcm inler peccala numeravil, sed ex ipsa polius oriri fructum aseeruit.
'. C X X V I I I . Ecquid vero ex islis omnibus advers s
;
divinitatie Domini noslri 1022
potestalem
;
facit? autqua in re eanidein illam vim sanciissi ; ; ;
roa? mulieris veuter obscuravil? aul Virginis ute (95); ;
rus? aul partus exilus ac meaius? aut Symeonis
; ;
uluae? aul hominum exceptio? Maria? geslatio? me) ; ;
retricis atlreciatio? mulieris capilli, qui illius pedes

conligcrunl? aut lacrymse? aut illa in monimenluiu
, \ .
dcpositio? Quippe sindon illa, quae ipsius corpus
\ ,
obvolvit, sinccrum illum et integrum, vel summam
\ illius potcslatcm superare mhiime potuii. Eleniui
.
Joanncs cum in malris utero versarelur, ob ingres , \ ,
sum ad sese Domini sui, qucm beala Virgo par . \
turiebat, pragaudii magniiudine subsullavil . Idcai
,
porro Dominus cditus in lucem, ct in prasscpi j a , . D cens ab angeloruin est cboro coguilus. Milleban ;
tur tum coDlesles illi exercilus, qui scmpiterni Regis
,
ingressuni apparitorum ac salelliium niore slipa , ,
rent, triuinpbalia carmina concincban!ur, pax in
*, supcr pasloribus nunliabalur. Qua igitur in re i l
%
a c
F. . * Job , 12.
ibid. 16.
Luc. , 44.
Rom. , 18
* I Cor. xv, 53.
Jac. i , 27.
I Cor. xiv, 15.
(95) . Scriptum eral

, pro quo nescio quis subsliluit.
Iêg. cst aulem , ut est in Uegio. Ex quo
PATROL* G B ,
XLlf.
librarius vewim essc crcdidit;

pro scribi assolct.
32
S.
385
lius esl infuscata majeglag? Nam cum adhuc iniang

cssel, ci alienis bracbiis gcslaretur,. nov ab
Orientc giellae prodigium a p p a r u i l : quod subsecuius deinceps iuagorum adventus, adoratio ei
obsequiuin. Tum ab rege facla a Scribis inquisitio, eorumdemque responsum ac veritatis confeagio. Reliqua demum alia quae consequenler expomintur, quid divinitati illius officere potuerunt?
Quodnaui vero ut in nobis usuvenit, carnig detenlio, velul inlegumenlum illi et involucrum obduxil? Nam el lempeglalem cum ventis, ac mari
inerepat : nec divina illius potestas, cum id quod
iiaiune $uae consenlaneum est efficerel, carnts ulla
conlagione prapediebalur. Quineliam cum gua carni
* , $\ \ . , ,
;
, , ;
, \ , \ , \
, .
\ \ , .
, , \
. \ *
, ,
\
.
nioles gravitasque conatarei, nequaquam tamen baec illum graviUs relardavit. Nam gupra aqnas
a m b u l a v i t u l i immulabilem Deum par erat, qui sic in carne versabatur, nulla at in ipsum ex illa
mulalio redundaret. Ilaque et contenta voce gic exclamat: Lazare, veni foras\ ln quo carnem gibt
rcpugnanicm minime est expertus; neque divinitas ipsa in earne, perfeclaque bominis oatura residens veiut gervitule quadam est oppressa.
X X I X . Posguncus et alia complura sublexere : \ \

velwl quod a morluig excilatus esl, quod infero , * $,
rum clauslra perfregil, quod capiivorum agmen in
\ , \
poieglaiem redegit ei e d u x i i , quod tertia die cum
\, \ ,
carne sua ganctissima, necnon et 1023
anima,
\ , \ \ , \
inente, ac loto denique vage ipgo gurrexil; et cum , ,
divinitate copulatus liomo pcrfectus exglitit, huma- ,
namque naluram ad dmnilalig congoriium evexii:
. ,
adeo ut niorg ipgi non dominetur aropliiia . Igitur
,
cum divinilate conjunciug, quod craggum erat et , \
eoncrelum, lenue ac gublile reddidit, tum cum
\ , *
clausis foribug ingreasus est; et com intrassel,
, . \
carnem el osga monslravit, u l et galularem guam
poleniiam ostcnderet, et quod gpet nogtrae propogi- )\ $ ,
, HMii est exbiberet, pianumque faceret omnia a
1
'
Yerbo posl susceptam carnetn egge perfecta. Prae- ,

lcrea eodem illo corpore magnifice sublalus in coe- $ ,
him ad Patris dexteram congedil, oon mole prae- * ,
gravaius corporis, aut vero corpore ipso peoilug

rxsolutus, sed tdem ipsam gpiritale suscitavit. ;
Quod si nostrum illud corpus in cormplione semi- ,
%>
n.iiur, gurgit in incorruptione, geminatur corpus .
,
animale, spirilale corpus excilalar : quanlo id magig de unigenili Filii Dei corpore par est arbiirarrt , , ,
\ .
Propterea islud tmptelum est: Non dabis sanclum
tttum videre corruptionem, neque relinques animam ,
weam in infemo*. Atque baec quidem omnia de . \ \
perfecta bominis nalura ab illo suscepta eo a me ,
. \ dispuiala sunl, ne cui veniret in menlem, pro eo
quod pcrieciam carnem induerit, ea ipga quoque, j ) , . , ,
quae ad carncm pertinent, absurda abborrentiaque
, ,
pneslilisse. Nemo cnim, qui quidem religiose de
, '
illa sential, dc eo ejusmodi quiddara animo conci , ,
piat, ant verbis expriinat. Quod si nemo est, qui
, '
ralioni conlraria et absurda illa carnis oflicia proe ,
slilissc illum exislimct, ne ca quidem quae a menle

proliciscuiiUir, absona et abborreniia perfecisse
, )* . ,
fjtandug esl, Jam vero Dci Verbum perfecte boraiT
Malth. , i gqq. Luc. , 24.

Aiallb. , 26. * Joan. , 45.
] Cor. xv; 42.
Psal. xv, 10 ; Act. , 5 1 ; x m , 55. F. ^.
1
Epbes. iv, 8.
Roun t i , 9
ADVERSUS H2ERESES LIR. I t l . . 1 1 . - IIAIRES. LXXVII.
86
686
, , ~
, ; .
.
,
. , ,
6 ' ,

, \
. ,
^ ,
, \ ,
*

.
nem esee factum nemo.non inlelligit. Cura autem

perfectum dicimus, non duos idcirco Chrigtog agacriinus, vel duos reges Del Filios, ged eumdem
Deum, et eumdem bomincm: non ideo qtiod habitaril in homiae, sed quod ipse lotus hoino sit faclus. Ncque porro nierum illum boroinem progressione quadam ad divinilatis condiiionem procegtisse credimas: sed Deum e coelo delapsum, pro
divinilatis suae potentia, suam sibi bominis affinxisse naluram. ld quod Scripture illa verba declarant: Verbum caro factnm e$tQuae idcirCo ita
concepla gunt, ne quispiam sibi forte pcrsuaderet,
primum bominem cxstiiisse, in eumque postea infudisse se Cbristum. Ob id Yerbura primo loco
sacrosanclum Evangelium posuit; deinde quid de carne profiierccnr gubjecit : Verbum, inquit, caro
faetum est. 1024Non
* Caro Verbum est facta, quo niniirum Verbum inprimls oatenderet
descendisse de coelo, sibique carnem e gacro Virginig ulero formasse, atque onioem i n eese periecte naturam hominis expressisse. Cum enim ita loqailur, Verbum cato factum e$l, nen illud indical,
Yerbum in carnem fuisse conversum, aul ia eam omnino transisse, sive divinilatem in camem esse
mulalam, verunt cnm divinitate Verbum proprlam bominis assumpsisse naluram.
'. \ ,
, 1 X X X . Quin eliaro procedebfrt, inquk, Jesus atate
xal .

oe supientie *. Alqui si kumaiia mente carerei, procedere qai poluii ? ut a nobis ante digputalum es(.
; \
Gui ei sancius Dei propbcta Isaias aslipulaiur kia
verbis : Ecce inlelligel servus meut diUchu, in quo

mihi placui. Ubi vox illa, intelliget, ad perfe
, ' . | ,
\
; clam hominis naturam rcferlur. Non eiiim inlelli \ gere quisquam potesi, nisi menie eii praditus,
. - nec in divinilate polest islud impleri. Quoniam
, * nec intelligentia indiget, qua? ipsa per seae sti
iiitelligenlia ; neque sapienda opus habet, quae e&t
\ .
ipsa sapieolia : unde inleliiêndi wcabulum ad
, . '
liumanam mentem necessario pertinet. Pralerea
, ; \
volo iilud mibi dicas, quoraidmodum eeorire po ,
tucrit. Nam si nibil praHer carnem babuil, quo ,
, ^ modo famie recordari poluit ? aui si ex aniraa
sola constaret el corpore, ila u l facullaie illa ca
rcrel anima, qua? ratione pnediia esl, boc egi pro, ; ,
pria mente boroinis c l inlelligentia (quo nooiine
, , \ ,
non depravalam illara gignificari volo, sed eam
, ;
quae ad boneslos viUe usus oflkiaque requirilur,
, . \
quaBque nihil habet, quod Divinilaiem noo deccat),
,
, \ . qui tandem esurire, vel esuriem cogitare potuil?
Dolore vero quomodo poluil adici, si anima inenlc
, \ ac raliocinandi facullale destiluU fuerit, ut aut
raiionis experg csset, aul auimam caro nullam
,
baberet? Cerie si ejusmodi fuit, dolore nullo vel
, *
d i x i t
nioerore conlrahi poluil. Suni et alia generis ejusdcra quampluriina : quibug animo coroprebensig,
intelligendiim illud nobis esl; ejusmodi cavillaliones et argulias, inanes ac supervacaneas egse, ct
ad illorum fcriendog animos speclare polius, qui ullra qutm par est eflerre ge intelligcndo volunt,
neque se eo metiri modulo ac mensura, ad qtiam nos sanctifisimus horlalur Apostolus, cum sic admonel: Ne sapiamus pr&terquani quod oporlet sapere \
'. \ , , \, 1025
XXX*. Atenhn nonnullag Seriplurae no rovr . ?,
bis auclorilales objiciunt. Cujugmodi islud e g l :
;
]Vo autem mentem Chrisli habtmui*. E l : Videsue,
\ ! "
inquiunt, Chrisli mentem a noslra egge diversam?
* \ ,
luirificam bominum imperiliam l Nam ad q'od
1
Joan. i , 11.
Luc. u , 5!.
* Isa.
XLII,
1.
Rom. xu, 3.
ICor. n , 16.
607
S. EPIWIANH
668
nullius rei indigcre nioustraict. Neqne cnim tum , \ , \ , lamem susiinebal, quasi scvcriori quodam vitae
instituto sibi abslincnliam indixisset, seseque ine- ,
-
dia cruciare ac perdomare vellel; sed lanquam
veram i n sese divinitatem habens nullius egebat: . \ \ ,
poslea lamen, ut Scriptura narral \ esuriil. Qua
.
ratioue vere se bouiinem factum esse siguilicavil,
cum assumplum a se corpus veris ac ralioni con- , . \ \
scntaneis necessitatibus obnoxium esse divina na- , \ . \
tura voluisset, ne, quod ex ipsa revera conscquens \ , )
esse videbalur, veram bumanae naturae conditio- , \ >,
\ , , \
nem exstingueret. Unde et ad ficum arborcni esu
r i i l , ct verum lulum fecit . Ad eamdcm vero i l , ,
lam Ocum cum nonmilla dixisset, ca, u l i dixcrat,
, > ,
acciderunt*. Hem in navigio cum venlum hicrepassel, hic subilo dcsiit . Tum vero sputo suo, ac , ,
luto, cum Divinhatis suae sennone, lum hominis, quem assumpscral, sputo, luto, inquam, sicul
Adarao quondam, ita cseco illi qnod ad intcgritatcm deerat mcmbrura flnxit ac reJdidit: si quidcin in
eo erant omnia perfecta, adeo ut i n carne paterentur, i n divinitate vero pati nihil posscnt, douec a
mortuis excilaius est, nihil amplius omnino paiiens, neque moriens omnino '
Quodsi nonnulli, pro eo quod e virili satu corpus
,
non acceperii, diversi cujusdam esse generis arbi- , ,
trenlur, non est quod propierea nostri corporis esse .
, .
dissimile putenl. Postquain enim e Maria nalum
esse extra dubitalionera omnem cst, nostrum fuisse
\ \ , '
nccesse esl, Maria quippe non alterius, quam cu . \ ,
jus corpora nostra sunt, conditionis exstilit: nam
, \ ,
ct Adamus a viro genilus non fuit, sed e terra for .
inatus , nec ideo sequitcr quod non e virili satu,
sed de lerra prodierit, diversam quamdaro a nostris C ,
corporibus naturam esse sorlilum. Elenim nos ab , \
illo gcnili ab ejusdem corpore diversi non sumus; .
tamelsi e virili satu fuerimus ac mulieris utero
, \
propagali. Sed baec nonnulli sublilius idenlidem
,
iractantes et in animo versantes, a scopo penitus , ,
aberrarunt. Alit porro ex 1013
Q
\ ,
ventitabant, infinita quaedain alia deblateranles, .
virum laudatissimum suis criminattontbus iraduco* ,
banl. Ac vehemcnliorem quidem, quam par erat,
, , *
tiimuUuni concitarunt, sive ex inscitia, sive quod
, \ , nb eo dicium erat niinime percepissent, et ab eodi- . \
giessi quae audierant dogmata pradicarent. Verura
, ,
de supervacaneis biscc quaeslionibus hacienus. 11- ,
Itid vero leclores omnes intellecturos arbiiror, nulla
.
nos aul invidia, aut odio in bominetn esse comrao- ^
,
los. Islud enim in primis opiaraus ac petimus, ut
, \ ne ab Ecclesia Chrisli atque ab suavissiina fra ,
i\ ,
truin societate divellatur, sed utejusmodi dogmalis
nimiiim studium conlenlionemque deponal ac sese
,
. " \
ad mcliora converial, sicut scriptum e s l : Rever .
lere, Sunamilis, reverim, et videbimus in te*. Redco jam ad id quod inilio proposueram, et quod congequens est atlexam.
'.
XIX. Negai a Christo perfeciam bominis nalu , \
ram essc susceplam. Imo cl nonnullos ab omni spe
, \ ,
salulis dejicit, vebementer illos tcrritans ac d i , >
cens, non esse quod pcrfcclam illum bominis na4
iis
u i a ( J
Maltb. , 2.
Mailb. , 13.
Joan. i x , C. * Luc. v m , 24.
Gcn- , 7.
Cant. v i , 12. F. . El mox ' .
8
Joan. ix, C. Rom. v i , 9.
669
ADVEhSUS ILERESES L l B . I I I . . I I . -
ILERES. L X X V I I .
670
,
\ turara assumpsisse dicamus.. lloc vero polissiinuni
. ,
Scriplura leslimowo m l i t a r : Suscipieni maHSneios
, DominusVerum
nibii adraodum his in verbis ad , , niiralione dignuni est, nec ulla poteet eo diver sitas cstendi, quod carnein Domimis aut perfectam
, '
, \, hominis naluram suscepisse dicalur. Nam a nobis
, '
sacpius JionnuLlae dicliones, usarpan
\, '
- tiir, velul Ula s u n i ; Suscipien* mantueto* Domims;
* , ; * c t : Smcepil mede gregibtu ovium ; item illud : At ...
\
tumptus esl, et duo viri dixerunt : Quid stalii, viri
, , ,
Galildi ? Hic qui auumplus vobis \ etc Nec iu illo
,
aibumendi vocabulo iaeet ulla varietas, si dica
mus, assump$it aut mmptii, aut expreisii buma : .
nani in sese oaiuram. Nequc bac objecta vooe ler . \ ,
rere nos possunl, qui adversus iraperiios a<i sini pliccs insurgunt. Omnmo vero ila loqui conveitiL
. Ac ne quis calumoiari me pulet, aul isliusmodi
* ' vocabulis i i i eo argumento cavillari, velim Hlud
. \ , ouines intelliganl, diu nos, anlequam ea scribere ,
mus, muliumque deliberasse : ne quis forlasse per
. , siimrflalem ei nos insultasse crederet. Aiqui nullara
' ,
iste nobis, ut bumano niore loquar, iiijuriam i m posuit; ncc quae in hoc muodo possidcbamus c n ,
puit. Sed cum in illa deliberatione de his prselcr . iiiiuendis cogitarem, a veritate 1014 T

coactus, ne quemquam eorum pralerirem, qui con ,
tra lidein aliquid scnsissenl. Ncc dubilo, quin pius
, loclor faciie illud agnoscat, nulla ex bujus mundi
\ . " * propria aunulatione sermonem illuin noslrum esse
, profeclum. Nam e conlrario nuilto plus ille nobis,
.
'
.. \\ ...
. ad. exicrnas discipllnas
. . :
-K~-:I.
#:

~
quod
et. cbaritaiem
altinei,
$, .
ulililalis afTerret, si cum sancta Dei Ecclesia coa , \ , corditcr in omnibus consentire vellet, nec pcrcgri ; \ num aliquid et inaudilum invcberel. Sivc igilur aU
* . \
illo jactatum, sive ab ejus discipulis aliler imer , \
prelaium dogma sub ejusmodi specie ac prxloxlu,
' ^,
velul ab atiud agenlibus occinilur, de quo ccrli
nibil affiruiare possum. Illud quidem sa3pe animo versaviinus, ac majorem in meduir. obslupnimus,
fatsce in optnionibus propugnandis tanta illos cum animi contenlione ac pugnandi libidine vel ad mortem asque pertinaciiei insisiere. Ex quo suspicari illud occurrii, ex alio quodam recondiiiore scnsix
opinionem illam esse deductam.
'. " , XX. Nain cum eomm aliqwos inlerroga>cris, :

riis illi modis respondere solent; nec desunt qui
,
perfcctam buminis naluram Dominum assumpsissc
. D negenl ac pcrfecluni bomincm exstilisse. Quod au
,
tem ab eo eomplures abborrebant, dissiniiilaiioiia
dciudeuii cajpcrunt, id quod nosex illorum serma,
nibus accuratcpostea cognovhnus. Nam cum esso
. \ '
mus Antiocbias, i n primarios illonim incidimus,
, < ,
inicr quos erat Vitalis episcopus, homo vila, no\ (94) ,
ribus ei inslitulo religiosissimus. Ac cuin magno^
\ , \, .
pcre ilhim adhorlaremur et auctoree esscmus \\\
, \
cura Ecclesiaj calbolicae flde consentirel, ac con
, \
K
s a
8 U I U
F.
* F. .
* Psal.
XLVI,
6.
Psal.
(94) "Er .
Hic
csl Viialis ille Melclii Aniiucbeni presbyter, qui a
Flaviauo desiiscens se ad Apollinarcm aggrogavii,
el, quod insigni pielate prsedilus ossel, plerosquc
cuiiidciii ii crrorciu impulil. Poslea vero scctae suai
LXXVJI,
70.
Act. i , 9, 10.
episcopns est faclus. De qno Sozomcnns lib. v.

Vide et Gregorium Naxianz. orat. 52 ad Ciedonium ,
ubi el hujus cl ApolUaarislarum oaiulum vcrbutiam dclcgit.
C7I
CT2
S. 11
tcnliosam illam vocem prsetcrmitlcrct, ad IKTC ita p. *

;
Vilalis occurrebat: Quid esl, inquit, conlroversum
\
inlcr nos el ambiguum ? Habebat aulem nonnihil
, \
cum Paulino episcopo religioso atque egregio viro
, ' .
discordia?, vicissimque Paulinus a Vilali, qucm lum
accersivimus, dissidebat. Quos quidem inler sese
, \
(onciliare studuimus : ambo enim cum rectam ac

siiiccram fidem proAteri viderenliir, certis de causis
a se mutuo dissenliebant : nam Vilalis Paulino Sa- , \
. , ,
bclliani quamdam dogmalis vocem objiciebat. Unde
(um eo nos accessissemns, ab absoluta cum Pau- ,

lino communionc lemperavimus, donec oblata fidei

professione, quam scriplo comprehenderal, aliud
. \
persuasit: quam quidem professionem 1015
~
' sensionc sua confirmarat antea, cum se apud bealum Atbanasium purgarct. Hujiis igitur nobis exem- \ , \ \
, \
plum, ctii subscripserat, obtulit : in quo sacro , sanctae Trinitalis ac mentis, quae in humana Christi
. .
natura inest, menlionem expressorat : eralque illa
ipsa bealissimi Patris nostri Athanasii manu scripla.
Ilanc nos subjiciendain boc loco putavimus.
%
a s
Exemplum profesuonh fidei, quam Paulinus episcopus sua manu scriptam obtulii.
'.
; , "
, %\
, \ . *

, \ >,
, \ .

\

. \ '
,
,
.
, ' '
, \
. ,
, . [
*.]
' ,
. "

, \ , ^ . \

. " ,
, \ , .
decrcla e s l : ac deniquc ea an>plector oninia, quae
X X I . Ego Paulinus sic senlio, qucmadmodum a

Patribus accepi : Esse et subsislere perfeclum Pairem, ei stibsislcre perfectu: Filium, et subsislere
denique pcrfcctuni Spirilum sanclum. Qaare el i l latn trium byposlaseon, c l unius hyposlasis, sive
substanlia? interprctaliouem cum iis qui ila sentiunt, amplcctor. Esl enim pietali consciilaneum, ^
Trinilalem in una Divinitale agnoscere
agnoscere ac
J confilcri.
De incarnaiione porro, quam propler nos Vcrbuin
Patris suscepit, ila, u l anlc scriplum cst, senlio:
uimirum, ul Joannes scripsil, Verbuui carnein esse
facluni . Nequc cnim impiis ac sccleratis illis assoniior, qui mulatum illum esse deAniunt, scd polius homincm esse nostra causa faclum, alque e
ânctissima Virgine de Spirilu sanclo essc genitum.
Neque vcro aul inaniimim, aut sensus ac mciilis
ixpers corpus Salvalor babuit. [lllud quoque Atbanasii episcopi manu fuerat adjectum.] Fieri quippe
non poiest, u l Domini noslri, quipropter nos bomo
faclus cst, mcniis expcrs corpus sit. Uude el eos
omncs analbematc dainno, qui proposilam ac reecptam in Nieaina synodo fidem rcspuunt, neque
Filium e Pairis substanlia processisse, aul eidem
consubstanlialcin esse confitentur. Sed et illos i n supcr condemno, qui Spiritum sanctum crealuram
osse pcr Filiuin productam asserunt. Poslrcmo Sa(ellii ac Pboiini, adeoque reliquas omncs baerescs
damno eique iidei subscribo, quae in Nicaena synodo
supra scripta gimt.
Haclenus fidei professio.
X X I I . Secundum hxc Vitalem ejusque socios
1016 ' alloculi sumus : Quid aulciu et vos d i cilis? Si quid invicem dissidii babelis, conciliala
pace pcnitus tollitc. At illo : Dieanl, inqtiil. Tum
objiciculibus aliis nogarc ipsos Chrislum bumincm
!
Juati. i , 14.
Unris hidusa ?.!.cna videniur.
.
'. \ *
\ ^ ;
, . .
, ^
. ./,
AOTEitsrs
673
HJGUESES
. . :.. .
iiiERF.s
674
- cssc perfcclum, conlra Vilalis respondil; Imo V I T O

/. Hv
Christum falcmur pcrfcclum bominem induisse.
. Ouod ejus responsum non minorcm auilieniibus vo ,
luptalem quam admiralionem allulil. At nos, qui
,
callidorum hominum, a quibus fratres nostii iner ; rorem abducebantur, intimos sensus ac lergivcr, . '
satioivg cognitas babebamus, acriusin interrogaiuio
, \ ; *0
perstilimus. Et, Cbrislumne, diximus, proprio car \ .
nem assuinpsisse profitcris? Profileor, inquit. tuain
demne de Maria Yirgine sinc virili salu ac per
; . " #
Spiritum sanclum acccpisse? Ne islud qiiidcm in
flcialus ost. Utrumnam propric Deum Vcrbum

Deique FiHiim exislhnas e coelo dcsrcndenliMii car, $' .
nem sumpsisse de Virgine? Magna illc cum gravi"
tale assensus esl. Ea res nobis sunin.ae voluplali
fuit. Quippe a discipulis illis, quos in Cyprum ad
, * , \
nos vcnisse anlca narravimus, ejusmodi esse dogma
. \ illorum audieramus, Christi carnem e Maria nullo
, ,
modo esse susceptam: Quare curo religiosissimus
. isle Vitalis Dominum noslrum JesumCbristum car , ,
ncm e Maria traxisse predicaret, iterum a nobis
, \ inlerrogalus esl, num el animam indidem accepis sct. Ule pari gravitalc ac constanlia acccpisse fas
.
sus cst; nequc alitcr asserendum, scd in omnibus
T
quod verum est pronuntiandum esse dixit. Enimvcro necessc est eum, qui de verilale honiinibus
scribal, tolo aniroi conalu in id unum incumberc, ut Dfi sibi limorem ob oculos proponat, neque lalstun quidquam ac temere coniictum ad susceptam scripiionem admisceat.
. \ . Igilur Vilalis humannm a Christo aniniam
. , C susceplam esse confessus csl. Sic enim aiebat :
.
Omnino perfectus bomo Christus exslitil. Dcinde
\ , - poslquam de anima et carne sciscitati sunius, lum
demum islud ab co quaesivimus : Menlemne Chri ;
slus Dominus accepit? Sinc ulla cunctatione nega , .
vit. Tum nos ex adverso : Quinam igittir per ;
feclum illum bomioera fuisse censes? Ad haec ille

inlimos animi sui sensus nobis aperuit : Et eate, ,
nus, inquil, perfectum boroinem fuisse dicimu*,.
\ , \ ,
si divinitalem illi loco mentis ascribamus, et car ,
\ , \ , \ . - nem, atqne animam adjungamus, sic ut perfeclue
, \ bomo ex oarne, anima, divinilaic, qua3 sii meniis
, , instar, exsistal. Hoc igitur modo deprehensa in illo
- tanta conlentionis libidine, cumad eam rem pluribus
e t
e x
, - ^ dispuiassemus, 1017
sacraruni Lillerarum
, \ , \
auctoritale comprobaseemus, necessario fateri nos
, \
oportere , omnia a Verbo perfecie fuisse suscepta,
, \
el in assttmpta carne perfecte itideni adminislrata,
, ,
quarn posl resurre< tionein suain pcrfecle sibi co ,
p u l a r i l : adco ut eamdem modo spirilualem omntiio
, ,
rcdditain , non aliam ac diversam, cum propria
\ *
divinilate in somelipso conjunclam babeat, et una

ex illa perfcclione divinilas consurgal; alque illa
. ,
postrema natura ad dexlerarn Patris in coelo, el in
,
sempilernae dominalionis ac regni auguslissiino
.
throno consideat. Haec ubi dissemimus, cum u l r i . que pani propter animorum periinaciam conlen, \ ;
tionemque nibil persuaderemus, re infccla discee
;
simus. Intellecium *?ero islud es>t, non de soia
. mcnle disputationcm banc illos ingressos, sed
1
I.egcndum cst .
675
S.
676
preler illud dc mcnte, alind quoqnc dogma soclari. , \

hilerdum enim iie atriniatn quidem Christum as, . "
sumpsisse ferebanl. Contra qu;e illud objicicba ; ,
mus : Quid tandem pulatis essc mentem? Utrnm- , .
nam hypostasin esse quamdam in hominc crcditis? &
.
Mulliplet est igilur bomo. Ad b;ec nonnullis placcbat, nibil csse rncntcm aliud quam spiritum, qui bomini passixi in Scrrplurie tribtiftor. Verum cnm
incntym neqtiaquam spirilum csse dernon.straremus , ex eo quod disertc scripsit Apostolus:
Psatlam menle, p$allam et spiritu* ; mtiltus ea de rc nobis nalus esl sermo, nec ipsis tamen conteuliosc ccrtantibus persuadcre poiuimus.
'. \ ( ;
XXIV. Poslea vero cum nonnullos ex iis bunc
; in modum aggredcremur. Qnid tandem ? Nmn liy , postasin csse menlem asserilis? cui cum ita quidam occurrercnt, irt hyposlasin negarenl esse; , ,
quod eis persnaseramus, non id csse mentem, ne* ,
que spirilum illum, qui appellatur hominis, cum
rot, ,
Scriptum sit : Psallam mente, psatlam et spirilu; ,
cum adfersus haec nihil habcrent quod oppone ,
rent : tum ttrgere sic coepinius : Si irens non by,
postasis cst, sed totius hypostasis nostrae qusedam

motio, cum Cbristum mcnlem esse bac ex parte , \ \ tclilis, euindem mininae subsisientem Cngitis, ac .
. \
verbis tenus et specie tolum iltud negotium incar ,
naiioais obiisse. Nihilo magis ad haec ralioiiem u l ; \ ;
lam extricare polcrant. Ex iis longe acerbissimo
,
dolore ac molestia.sumus affecti, quod intcr praeclaros ttlos ac laude dignos fratres noslros tantae
. ;,
conlenitoues ac simullates intercederent, ut per, .
pcluas in nos dissensiones imporlunissimus ille
1
bumam gencris boslis diabolug mimiUat. 1018 (;

, *
,
Et vero tali in erroris argumento, fratres, precipua
; " \ ,
quaedam fraus circumvemendis bominum mentibus
\ ; versalur. Nisi enim de ea re initio foret excitata
, .
disputatio, siroplfcissimum qtiiddam erat. Ecquam
. "
enim irnindo noviias haec utilitatem conscivil? aut
qoid Ecclesi profuii? Nonne vebementer nocuk, ,
cum intestinum odium aimulialemque conflarit? .
.
Sed ubi semel dogroa illad coepit einergere, furmi \ ,
dolosissinmm exstitit. Non enim ad expeditiorem
aliqtiam salulis nostrae viam ac ratioitem referlur. , Quicuuque vero non in hac modo parie, sed vcl in
\
levissiina aliqua veritatera minime profltelur, - . \
dfem is ejurasse censebitur. Quippe ne in minimo , , , ,
quidem a veriutis via defleclere oporlet. Quapro ,
pter eliam adversui opiaionein illam disputemus, D * cum nec abborrere a vita nostra, neque sanctae Dei /5*.
Ecclesia fideique regulam deserere omni ope lu- ,
dcamus. Nullus cnim unquam ex veieribus illud
;
asseruii: non propheta, noa aposiolus, non evan- , \ gelisla, non interpretum aliquis, qui ad nostrum
\
usque tempus exstiterunl; a quo sophislica illa
, \
| cavillaCoriaque vox ex eruditissimi illius boroinis ,
ore processil. Non cnim rocdiocrem lillcrarura . ' \ ,
' . \ ;
scientiam fueral ille consecutus, cuni et bumanioribus Graecieque disciplinis esset excultus, el dia- , \ ,
, .
lcclicara ac sopbislicain arlora in pritnis callerel;
esset idera porro pnBcipua io oinni vita graviiaic praedilus , ituo vcro ct oribodoxis oinoibus, anle*
1
1 Cor. xiv, 15.
677
ADVERSUS ILER^SES LIB. I I . . I I . ILRES. LXXVII.
67
quam istiusmodi dognia proponeret, longe charissimus. Quincliara ct exsilium suslinuit quod Arianis asscntiri nollel. Sed quid allinet pluribus ista proscqui? Magnum omnino dolorem ca rcs nobis
atlulit, et acerbara vilara reddidii, quoniam diabolus molestia nos, ut scepe dixit, solet aliicere.
\ " -
. Sed nunc de boc argumento dispulare ag, , , .
gredior, ne utlam, ul initio monui, verilaiis partein

praBlermitiam. Quid igilur nos adjuvat, quod ab
; assumpta hominis in Chrisio naiura meulem ex, ' , - cludimus ? Nam si eo cogitalio nostra perducilur,
\ ut Doroino nostro Jesu Cbrisio ac Deo Verbo Dci ,
que Filio, ut ila dixerim, eubvenirel, si, ioqtiam,
,
menlem ideo illum assumpsisse negemus, ut ne,
- quod ad divinilalem pertinel, iiiferiore illuin essc
\ loco dicamus , longe nobis anteponendi erunt Ma, , nicbaei ac Marcionislse c&teraquc haereses, quae,
. ' ne divioam majeslaiem imminuere videaiUur, car
nem ei tribucndam esse non exisiiinani. Verum
, non ex bominum voluntale veriiatis 1019
* ~
.
pensa vis est, sed ex ejusdem gubernalrice sapien , \ Ua, administrandique facullate, quae nullo modo
( ,
compreliendi polest , seslimanda. Quocirca cum
,
ejusmodi sit fidei nostra professio, neque cum
, Manichseo senliamus (non enim graliGcari Hle pu ) \ tandus est, cum ad majorem Cbrisli commenda - tionem carnem ei detrahil; sed a vcrilate poiius
. ' abborret, dum illius incamalionem specie sola
' \ * , - conslare docel) : eodem plane modo vanissima
, '
fralrun) nostrorum cril illa disputatio, inanissi , mumquc bcne de Cbrislo merendi sludiuin. Etcniin
tara illi quam nos ipsi de carne Christi veriiate le, cte scntinius, nisi forle aliler sialuere voluerinl;
. ' - quemadmodum nonnulli sa?pe ex illorum numeroargumentorum vi coacti conviclique sunt, ut veram a
,
Cbristo carnem assumplam iiiticiari audercnl, ut au ,
. - ^ teadixumis,eo ecilicet adductos quosdam, ut carnem
*
divinitati consubstantialem facercnt. Sed praeiermitiendi a nobis illi sunt, utpcile qui senlenliam nuilaverint, el a caeleris ex codem grege dc Cbristi
carne non male senlienlibus tain absurdum ob errorein confutati sint. Sed quidquid sil de aliis,
certe religiosissimus illud DOD negabit Apollinaris,
X X V I . Quare cum Verbum Dei coeliltis delapsum
KC7 . , \
vere ex Maria Virgine, non ex virili semine, sed
, ,
, de Spirilu sanclo camem susceperit, cl in illius
utero re ipsa gcsiatus sit, ac sibi corpus eflinxeiit,
, \ , \
utpoie Deus, ac (am prinii iiostri parcnlis, quam
\
reliquaruin omnlum rerum fictor ac conditor, non
, '
uliquc Verbi illius est immiiuita digniias, sed in
.
propria et immulabili nahira perslilit. Nam cum
, \,
D carnem induil, nullam vicissiludinem est passus,
ut qui Oco Pairi consubstanlialis cxsislat, nec a
.
Dco, vel ab illius Spiritu sancto dirersus, aul alio, \ ,
nus. Quodsi istud in confesso est, carncm illiim
. , ,
\ , induisse alque incrementa ccpisse, animae expers
* '* - esse non polest. Quidquid enim adolescit, si i u i * / mobiles res excipias, anima consiat et corpore.
Eo porro Scriplurae verba illa referenda s u i i l : Je , , .
, , $u$ autem crescebat sapientia et wlale . IJbi proptcr
\, \ . , - carnem, actatem signiiicavil; 3Qtas vero ex aniiiia,
, - uli dixi, et corpore perficitur. Ac posleaquam sclaie
us
Luc.
i i ,
52.
S. 1
79
680
- proccssisse dixil, conscnlancc, Et sapimlia, ; \ ,

tubdidit. Jam vero qui sapieulia Patris essct, qui- xa\ ; \
>
nam ullas sapientiae progressiones babcre potuit,
si ab bumana menle diversuni vas illud, ul ita d i ; , \, ,
cain, fuil? Ac si menlis expers 1020
exstileril, \ ,
qui fleri poluit, ut sapienlia corpore auimaque
progressus facercl? Vides, quam detoru violenta- . \ que sit illorum senlentia, quorum mens a recto ve- , * ritalis itinere deflexil? A l enim, inquiiint, menlem

idcirco illum suscepisse nego; alioqui cupiditate
. ,
iUuin aflici, vel irritari sane dtcamus, cum mens
,
illa, qiiic nobis inesi, variaruin rerum cupiditate
,
lencaiur. El, ut uno verbo dicairi, mira esl isloruni
,
boiuinum argulandi ac cavillandi libido : perinde
, ,
ac scriplum est: Fecit Deu$ simplicem et pruden- \ I
iem hominem; $ed ipsi varias $ibi cogilationss finxt- g \ , ,
runt . Nam si ex eo quod hunianam illi roculem
,
aUribuimiis, nostros eidem defectus alDngaraus,
'
fum et ipsum carnem induisse fateamur, mulio
\ , \ ,
magis hac ex parle, si illorum sermonibus adlii ,
benda iides ost, imminulus debei videri : quod
.
quidem absit, u l unquam opinemur. Quaniobrem
\ , \ \ ,
uti Verbuin nullam in carne diminutionem passum
, \ .

csl, tamct3i vcram sibi carnem iniposueril, ita nec
.
in liumana menle quidquam cogilavit, quod ininus
rsset divinitale dignuin; sed ca dunlaxat, quae carni, animae el bumanx menli consenlanea videbantur, acccdcns Dominus expressit, ne vera $u# incarnationisordinem seriemque pcriurbarci. Erant
porro isla consentanea : fames, s i l i s , fatigatio, somnus, peregrinaiio, dolor, flclus, iudignalio,
qtia3, ut par erat, in sese perfccta cum houiinis, qitam revera Busceperat natura cunjuncla, convenienliaque monstravil.
X X V I I . Neque enim scriptum est uspiam prava C
'. ,
illiim cupidilate fuisse correplum. Quin potius . ,

optima illum cupiditas cepit, cum ita locutus est :

Desiderio detideravi hoc pascha manducare vobi$- ' . ,
cumAlqui
desiderium neque a divinitate profi- , ,
ciscitur, neque ex sola carne, aul ex anima menlis \
cxperte, sed a perfecta hominis natura, qnae cor- , \ pue et mentem ac quidquid inest in boinine com- . "
plectitur. His eniin omnibus, corpore, inquam, \ ,
anima etmenle,ac reliquis, qiue in bomine suni, \ ,
' ,
omnibus prediltim Verbuin advenil; si peccalum
. ,
ac defectum omnem exeipias, pro eo ac scriplum
est: Tenlalus per omnia ul homo, prcter peccatum*. . ,
, , ,
Quodsi omnia expertus esl, necesse est omnia
, ,
penes Verbum fuisse. Veruni cum h c baberet
omnia, eadem lamen ipso superari non pote- D , * , ranl, ei sine ulla labe servata sunt, cum perfecius
.
essel Deus ex carne genilus, qui perfecte iniplevit
,
omnia, 1021
tanqnam perfecli vasis artifex : in

qiio ncque caro iiitnus convenienli aliquo sludio
' , \ divisa sil, necipse alieno aliquo nientis sensu, cu , .
jusmodi in nobis cernilur, sil abstraclus. Mens
,
eniin nostra non ad peccatum perpelrandum insita
, \ . "
nobis est, sed ad caram rcrum, quae in uobis utram \
que in partem consideiantur, contemplandam per . fcttiionem, necnon cl oflicia jusiilise, vel ei con \ , ,
iraria dignoscenda. Quippc menlis est verba d i 1
Eccle. , 50.
Luc. xxu, 15.
Ilebr. , 15.
F. .
Vulgo
ADVERSUS HiERESES LIB. . . I I . ILERES. LXXVH.
6St
\ scernere, uli fauciuin deguetare c i b o s : sic c4 oculus considerat, et meos intucior. Quocirca meus
.
illa, quae in nobie residet et a Dco concessa est,
,
, visus csl quidam, ct guslus, ac discernendi fucul , , tas. Neque vero iis quae identidem fiunl, assenli , , - tur, nisi horoini collibueril. A l caro in oinnibus
. " fere sacris Litteris ob iliaiu qnae in ipsa csl cupi, ditalem daninari solet. Quanquam non omnino caro
,
ipsa damnalur, sed quae ab illa proficiscuntur sa ,
crorum Libronini auciorilas proscribit. Unde Apo
'
stolus ila loquilur : Scio enim quod non habilai in
, > me, IIQC e&l in came mea, bonum : quod ad ea
, referenduiu cst qiwe ez carne euccrescunl. Alque ut
.
b&reticorura opiniones refellerel, ne carnem sibi
,
persuaderent ab omni resurrectionis spe et com*
, R munione dejectam, haec adjunxit: Oporlet corru , - ptibile hoc induere incorrupiionem, morlale hoc
, induere immortalitatem * ; ne opera carnis exclu
dens, quae carnis nomine Scriplura solct aflkere,
, . una el resurrectionis spem a carne viderciur
\ - excludere. Siquidem quae in illa exercenlur dcpra. ' , - vata opera manifesle damnavil; carnera ipsam vero
\ sanclum quoddam esse tcmplum in co, qui carnera

suam sanclifieavit, esse docuit, queRiadmodum
, , , *
acriptuiu esl: Religio munda Deo et Patri hmc ai,
* , , vUilare orphano* et viduas in afflictione $ua, et tm . \ , maculalum se conservare ab hoc mundo . llem alio
, * , loco : Beali qui puram casiamquc carnem suam
, ' servaverint. Porro Scriptura adversus illam saepe
.
disputans, cupidilales ac voluplates ab bac ipsa
pullulare nos docuit; conlra menlcm vero nibil omnino dixit, sed illud duniaxat : Ptallam mente,
psallam et spirilu. Item : Si psallam spirilu, mens aulem mea infrucluosa s i l \ Ubi vides suum menti
ffuctum atiribuium : ac lametsi fructus nullus exsistat, nullo tamen modo nientcm inler peccata nuineravil, sed ex ipsa poiius oriri fructum aseeruit.
. C X X V I I I . Ecquid vero ex islis omnibus advers s
;
divinilalis Domini nostri 1022
potestatcm
;
facil? aut qua in re eamdem illam vim sanciissi ; ; ;
roa? mulieris venler obscuravil? aul Virginis ule (95); ;
rus? aul parius exilus ac meaius? aut Symeonis
; ;
uluae? aui bominum exceptio? Maria? gestatio? me ; ;
relricis allreclalio? mulieris capilli, qui illius pedes

contigorunt? aul lacryinse? aut illa iu monimenluiu
, \ .
deposilio? Quippe sindon illa, qua? ipsius corpus
\ ,
obvolvit, sinccrum illum et integrum, vel summam
\ illius potcstatcm superare miuime poluit. Etenim
.
Joannes cum in matris ulero versaretur, ob ingres , \ ,
sura ad sese Domini sui, qucm beala Virgo par . 6\
turiebal, prsegaudii magniiudine subsullavil . Idcm
,
porro Dominus cditus in lucem, ct in prascpi j a , . D cens ab angeloruin est cboro cognilus. Milleban ;
lur lum coDlesles illi excrcilus, qui scmpiterni Regis
,
ingressum apparitoruin ac salelliium niore siipa , ,
rent, triumpbalia carmina concinebanlur, pax in
*, ; supcr pasloribus nunliabaiur. Qtia igitur in rc i l
1
a c
F. . Job xn, 12.

ibid. 16.
Luc. , 44.
4
Rom. vn, 18.
* 1 Cor. xv, 53.
Jac. i , 27.
I Cor. xiv, 15.
(95) . Scriplum eral

, pro quo ' nescio quis snbsliluit.
l^cg. cst aulem , ut est in Regio. Ex quo
PATROL*
GB,
XLlf.
librarius vewim essc crcdidit;

pro scribi assolct.
22
oam
G85
8.
lius esl infuscata majeslas? Nam cum adhuc infang

cssei, cl alienis bracbiis geslaretur,. novae ab
Oricnte siellae prodigium apparuit : quod eubse*
cuius dcinceps magorum adveiUus, adoralio et
obsequium. Tuni ab rege facta a Scribis inquisitio, eorumdemque responsum ac veritatis confeasio. Reltqua demum alia quae consequenler expomintur, quid divinilati illius oflkere potuerunt?
Quodnain vero ut in nobis usuvenit, carnis deten*
tio, velul inleguraentura illi et involucrum obduxil? Nam ei tempeslalem cum venlis, ac mari
i n c r e p a i ' : nec divina illius potesUs, curo id quod
nalune suae consentaneum est efficeret, carnis ulla
conlagione prapediebatur. Quinetiara cum sua carni
6f4
** , \ \
. , ,
;
, , ;
, \ , , \
,
\ \ , .
, , \ ,
. \ *
, ,
\
.
niolea gravilasque consiaret, nequaquam lamen baec illum gravitas retardavil. Nam supra aquae
a m b u l a v i l u l i immulabilem Deum par erat, qui sic in carne versabatur, nulla t in ipsum ex Ula
inutalio redundaret. Ilaque et conlenta voce sic exclaraat: Lazare, veni foras\ l n quo carnem eibi
rcpugnaoiem minime esl expertus; neque divinilas ipsa in earne, perfcctaque bominis oatura residens velul senritute quadam esl oppressa.
X X I X . Poseurcus et alia complura subtexere : \ \

veltil quod a morluis excilatug est, quod infero , * $,
rum clausira perfregil, quod capiivorum agtnen in
, \
poieslaiem redegit el e d u x i l , quod tertia die cum
\, \ ,
carne sua eanciissima, necnon el 1023
anima, \ , \ \ , \
roento, ac lolo denique vase ipso eurrexit; et cum , ,
dmnitate copulatus liomo pcrfectus exelitit, buma- ,
namque naluram ad divinilalis consorlium evexit:
. ,
adeo ut mors ipsi non dominelur amplius . lgilur
,
cum divinilate conjunctus, quod crassum erat et , \
eoncreium, tenue ac sublile reddidit, tum cum
\ , clausis foribue ingreesus est; et coni intrasset,
, carnem el osea monstravit, ut et salularem suam
. \
palentiam osienderet, et quod spei nostrae proposi- )\ ,
tiMn est exhiberet, planumque facerct omnia a
, 1
r%
"
Yerbo post gusceplam carnem eese perfecta. Pra> ^ , .

tcrea eodem illo corpore magnifice sublatus in cce- ,
hun ad Patris dexteram consedit, oon mole prae- * ,
gravaius corporis, aut vero corpore ipso penitus
rxsolutus, sed idem ipsum spirilale suscitavit. ; rbr
Quod si noslrum illud corpus in corruptione semi- ,
rfyr
n i t u r , surgtt in incorruptione, seminaiur corpus $.

,
animale, spirilale corpus cxcitatur : quanto id magis de unigcniii Filii Dci corpore par eal arbkrarrt , , ,
\ . \
Propterea istud implelum est: Non dabis sanctum
tuum videre corruptionem, neque relinques animam ,
nieam in inferno . Alque baec quidem oinnia de . \
perfecta hominis nalura ab illo suscepla eo a me ,
. \ dispulata sunt, ne cui venirel in nientem, pro eo
quod pcrieciam carnem indueril, ea ipsa quoque, ry , . \ , ,
quae ad carnem pertinent, absurda abborrentiaque
, ,
prsestitisse. Nemo cnim, qui quidem religiose de
, '
illa senlial, dc eo ejusmodi quiddara animo concipiat, ani verbis exprhnat. Quod si nemo est, qui
, ,
ralioni conlraria et absurda illa carnis ofllcia prce , '
stilisse illiim cxistimct, ne ca quidem quae a menle
, \
proiiciscuiitur, absona et abborrenlia perfecisse

p-jtandiis est, Jam veio Dci Verbum perfecle boroi, Adyoc & . ,
Eplies. , 8.
Roui, , 9.
Mallb. n , i sqq. Luc. , 24. Aialtb. xiv, 26. * Joan. x i , 43.
] Cor. X V ; 42.
Psal. xv, 10 ; Acl. , 3 1 ; x u i , 35.
F . ^.
T
68S
ADVERSUS H J E R E S E S L I B . I I I . . 1 1 . - H A R E S . L X X V I I .
, , -
, xaV ; . (
.
, ^
. , ,
' ,

, \
. ,
,
, ,

.
686
nem esee factura nemo.non IntelligU. Cura autem

perfectum diciinus, non duos idcirco Christos a&acriiiius, vet duos reges Dei FiKos, w d eumdcm
Deum, el cumdem boraincro: non ideo qaod liabilaril in komine, sed quod ipee toius komo sit factos. Neque porro nierum illum bomiuem progressione quadam ad divinilalis conditionem procestisse credimas: sed Deum e coelo delapsum, pro
divinilatis 6uae potenlia, suam sibi boninis affinxisse naiuram. Kd quod Scriplurae illa verba declaranl: Verbum caro faclnm est *. Qiwe idcirCo ita
concepta sunt, ne quispiam sibi forte persuaderet,
primum bominem cxsliiisse, in eumque postea infudisse se Gbristum. Ob id Verbam primo loco
sacrosanctum Evangelium posuil; deinde quid de carne profilerctur subjecit : Verbum, inquit, caro
(aeium esi. 1024 Noa dixit, Caro Verbum est facta, quo nimirum Verbutn inprimis ostenderet
descendisse de cajlo, sibique carnem e sacro Virginis utero formasse, atquc oflinem i n sese perfecte naturam bominis expressisse. Com enim ita loqailur, Verbum caro factum e$t, non illud indical,
Yerbum in camem fuisse conversum, aut ia eam omnino transisse, sive divinitatem in carnem esse
tnulatam, verum ciim divinitate Verbura proprlam hominis assuntpsisse naluram.
'. \ ,
,
X X X . Quin eliaro procedebat, inquK, Jesns atate
, '
<*c sapienlia. Atqui si liumaiia mente careret, procedere qni poluit ? ut a nobis ante disputalum est.
;
Gui et sancius Dei propbcla Isaias aslipulaiur liig
;
- verbis : Ecce inlelligel servm meus dilechu, in quo
mihi placxiUbi
vox illa, inlelliget, ad perfe, ' . $,
ctam hominis naturam refertur. Non eiiim intelU ;
\ gere quisquam potesi, nisi meute sit prceditus,
. - nec in diviniiate potesi islud impleri. Quoniaro
, ncc inlelligentia indiget, quae ipsa per sese sit
inlelligentia ; neque sapteniia opus habel, quae esi
\ .
ipsa sapienlia : unde inleUiêndi vocabulum ad
, . '
liumanam mentem necessario perlinet. Praterea
, ; \
volo illud mibi dicas, queraadmodua esurire po ,
tucrit. Nam si niliil praHer carnem babuil, quo ,
, ^ modo famie recordari poluit ? aut si ex anima
sola constaret el corpore, iia ul facullale illa ca
rcret anima, qua3 ratione prsedita est, boc est pro, ; ,
pria mente bominis ct inlelligenlia (quo nomine
, , \ ,
non depravalam iilara significari volo, scd eam
, ;
quae ad bonestos viUe usus ofllciaque requiriiur,
, .
quaeque nihil habet, quod Divinitalem non deccat),
,
qui landem esurire, vel esuriem cogilare poluit ?
, \
Dolore vero quomodo poluit aflici, si anima inentc
, ac raliocinandi facultale destiluta fuerit, ut aut
raiionis expers esset, aul auimam caro nullam
,
baberel? Certe si ejusmodi fuit, dolore nullo vel
, *
nioerore contrahi poiuit. Suni et alia generis ejusdcm quamplurtina : quibus aniroo comprehensis,
iutdligendum illud nobis esl; ejusmodi cavillationes ct argutias, inanes ac supervacaneas esse, ct
ad iilorum fcriendos animos spectare potius, qui ultra quam par est efferre se inlelligeado volunl,
ncque se eo meliri modulo ac mensura, ad quani nos sanctifisimus hoitalur Aposiolus, cum sic admonet: Ne sapiamus prceterquam quod oporiet sapere \
'. -\ , , \, D 1025
XXXI Aienim nonnullas Scriplurae no . ,
bis auctoritales objiciunt. Cujusmodi istud eet:
;
2Voe autem mentem Christi habtmu$*. E t : Videsue,
\ ! "
inquiunt, Ghrisli mentein a noslra esse diversam?
* \ ,
iuirificam hominum impcritiaro ! Nam ad qnod
Joan. i , l i .
Luc. , .
* Isa. X L I I , I .
* Rom. , .
lCor. n , 16,
688
S. EPIPHANII
687
cuique libilum est Scriptury scrmones accommo- . ' , * ,

: el in quo callidus el argutus csse vidctur, in
, ,
eo ipso rudis alque imperitus cernitur. Elcnim
quod ad nos altinet, qui imperiti serinone sumus, , \
non scicntia, uli scriptum est *, quique et medio- , \
,
cres adtnodum sumus, et istiusmodi bominum,
qui ab eruditione paralissimi sunt, admiraniur i n -
,
genia, animo vehemenler obslupescimus, quod ad
itianom ac pertinacem suum islum errorem assc- .

\, . veranduro, illum omnino Scripliirae locum afferre
, ' , %1
non dubitaverint, cum ne minhnam quidem islius
.
dogmalis sigiiificationem habeat. No$ enim, inquil
,
Apostolus, Chrisli mentem habemut. Igilur * quid
. \ ,
laiuicra Christus sil, Cbmtique mens de illis per
couiari nos oportel. Hoc quidem in loco aliud esse
Clnistum, aliud Chrisli div.inilalcm, arbilrari se *
dcnionslrant. Ac ei raenlis loco Cbristum acci- .
\
pianl, Chrislum vero solam a Chrislo susceplam
hominis naturam appellent, i n aliam uo&quaeslio- , \ , \
nem conjiciunt. Quod igilur post incarnaiionem
, *
Dei Vcrbum ac Dei Filius declarelur, perspicuum

c s l ; ac tamelsi nonnulla de ea lestiinonia ante, , \
ccsscrinl, quibus vel ante incarnationem Christus
,
appellari videtur, in ipsa nihilominus incarnatione
* * }
coinpleniur. Gselerum neque divinilas ab ipsa
;
Chrisli appellalione secluditur, neque illius incar- *
*
naiio ci bumana suscepta natura sine tali voca-
bulo nominaiur : velul in illo loco constal: Ne ;

dixeris iu corde luo : Quis atcendii in ccelum ? hoc . \ "
*! Lhrisinin deducere; aut qui$ descendel in aby$- Q ,

sum ? Iioc e$t Chrulum e morluis
deducerePra>
.
,
lerea ideni ipsc sic loquitur : Ut cognoscant te 10 , '
lum Deum, el quem mhisti Jesum Christum \ Qiue ,
quidcm vox, misisti, cnm dc ccelesti illa missione ,

accipieuda sit, ab eo lanien quod Petrus dixit, se- ,

parari non dcbel : Je$um Nazaroenum virum pro- \ .

bamm in vobis prodigiit ac sigm**, quem unxit
Deus Spiritu tancto : ac reliqua id genus.
'. ,
X X X I I . Sed nec his qoidera contenti suavissimi
ilti fratres noslri, cum ilhid sibi semel propostie-
rint, ut tn omnibus opiniosissimam suam nobis , \ ,
pervicaciam opponant, eliam divinilatem 1026 *

Cbristi passam ease summa cum audacia predi- ,
.
cant. Ad quod illis Apostoli verbis abutunlur :
Si enim eognovhsent, nunquam Dominum glorice D , , .
.
crucifixistentAc
mea quidem senteniia aliqui
Apollinaris discipuli, qui minus istud intelligerent, . ,
cum aliis erroribus bunc ipsm proponeales, ar- . \
\
gululi volunt vidcri. Miror enim si ejusmodi quidpiam ab eo fuerit assertum. Neqae vero admiwn *
duin est, quod Scriptura sacra Dominum gloriaB
, \ \
crucifixum esse dixerit. Siquidem et assumptani
\
bominis naturam gloriae Dominum appellamus :
quippe quac ab divinilate minime separata sit. Nec .
ullum in eo genere opus, aui argurnenium esl, \ , * ,
\ , \
quod non coramode possit inlelligi; adeoquc iofuin
,
incarnaiionis negotium ad unam eamdemque adM i C o r . x i , 6. M C o r . n , i 6 .
Rom.x,6.
* Joaa. , 3.
Acl. , 20.
A c t . x, 38.
MCor.iuG.
A D V E R S U S HJERESES L I B . I I I . . H H J E R E S .
LXXVII.
090
, minislrationem perfectioneroque conspirat. Ilaqua

paiibUem nos Christuro pra>dicanius, ac credimus:
, ,
non quod per se&e sit pastus, neqve quod alius sil
, \ .
a patiente Dominus, neque qtiod divina natura
, ,
passa sil : verum Ha Dominus noster Jesus Chri , \,
, slus passus est, ut ipsius divinitas mutalionis om * \ nis et passioi\ie expers nihilominus in cntce patcretur, ei ipsa nullam in gese passionem experire .
turjjQuod enim Cbristus nostra eausa mortuus est, rereqae mortuus, non in divinitatem mors illa
cccidit; sed i n carne mortuus est, queroadmodum scriptum e s l : Mortificatus earne, vmftcatus autem gpiritu *. Uem: thristc pasto pro nobh in carne

Quamobrem singukfcri quadam el adrotrabitt ra, \ * tione vere paseiun illuna esse confitemur, ct eum , \ , \
dem taroeii vere passionis experlem : quod nihil
, - ^ divinilas ipsa paliaiur , quoniam ab omni vicissi
ludine et passione iinmunis eet, ejusdcmque cum
. , \ Palre gubslanliae. Ita porro passam esse carnem
, \
asserinius, u l in ipsa perpessione divinitas nequa, *
quain ab assumpta hominis nalura sejimcta s i i .
, *
Tiim enim divinilas cum humana fialura conjuncta
\ '
fuii, quando Cbristus in cruce suflixus carne pas .
sus est, nibilipsa divioitaie paticnle, quo justiii , ' ,
catio noslra non amplius in eola carne, sed etiam
, \ ,
ia divinilale consislerct, atque ut a divinitatc si ' , '
mul et caroe salus noslra proflciscerelur. Eteiiim
\ , '
Cbristus non simplex ac nudus honio fuit, sed
* Yerbum subsislens, incarnatum, ac Deus bomo
, ' , \
revera factus, ut spem noslram noa amplius in
\ bomine, sed in divinilale eolloceimis, ncque pa , ,
tieiitera Deum, sed a perpessione onuii imimraem
' \
habeamus. 1027
Q > quidcm non sine perpee ,
sione salutem nobis allulerit, sed in moriendo pro
.
nobis, seque Deo Patri pro nostris animabus sacrificii inslar offerendo praslilerit, cum nos sanguine suo rcpurgarit, ac scriptum coitira nos chirographuin disciderit, et cruci suae islud aQixerit , id quod ubique Scriptura lestalur.
. \ \ , ,
X X X I I I . Possem, si ecesse videretur, ad cjtis
. dogmatis veritalem confirmandam alia proferrc
, , \
quam plurima. Sic enim alio loco, cum idem ar ,
' gumentum pertraclaremus, de oerta niinimeque
,
dubia noslra salute conetiiuimus : Quemadmodum
, sanguinis aspergine veslie inftcilur, licet ejus, qui
, ' vesiem geril,corpue nequaquam infectum sit, nihilo* \
minus illa veslis aspersa macula non vesti, eed ci
qui vestcm gerit, tribuitur; eodam modo licct per , ' * c
* ' - D pessio in divinilaicm non incubueril, sed humanaB
, '
'* \ ,
,
.
, .
,
1
, ,
, ' \
\ . \ \ , , \ ' ' 1
Mutilus locus.
1 Pclr. m , 18.
1 Pelr. , 1.
duniaxal naluraB conligerit, non huic tamen soli

tribuendam, verum ne in procuranda per incarnationem Verbi salute noslra, in illam incurraraus
Scriplurae seotentiam : Moiedictus omnis, qui spem
habetinhominc*. Propterea divinitalietiam impulal u r , cum aihil ipsa per sese paliatur, ut humani
geoeris salus per Ghrisli passionem acquisila a sacroaancla Dei Ecclesia divinitati quoque tribualur.
Yereor ne quis ex illis vocum captaloribus eubliliori raliocinalione semetipsura implicare raalit,
quam allalam a nobis simililudinem caute ac prudenter accipere. Neque enim ulla sacris ia LiUeria
%
Coloss. u , 14.
* Jer. x.vu, 5.
S. EPIPHAKIl
093
simililudo tola ac penitns osurpatur, vclol cm
i r dtcitur : Catulus leonit Juda . In qao fortitudinis

,
ac regias cujusdam excetlentix, q n in illa fera eer ,
Jiitur, babila ratio e s l ; nec illnd speciatum eet,
,

quod rationig expere git ac rapax. Sic et i n vesle . ,
uihil illud ad ralionem nostram pertiuet, quod i d
,
indui exuique soleal. Semel enim, u l scriptum
. ,
esl, decorem induit; deinde vero virluiem induit, \ ,
ae prwciuxil $e . In quo Aposloli illa vox implelur :
,
JSon jam morilur: mort illi uUra non dominatur .
.
Quae cum ita sese habeant, hoc ad gut dogmalis
,
palrocinium fralres noslri proferunt : Nos miem
,
mtntem Chruti habemus \ Quo ex illorum ger- ;
inone, quem in eo argumenlo usurpant, suspicari
\, , ,
licet.alteram illos Cbristi mentem asserere voluisse.
; Sed si divinitatem ab incarnatione non separant, ,
sod unicun ac simplex incarnalionis negotium
0
illud esse putant, quid landem eximium illa , quae ;
dicilur, Christi mens babebil? AQ per ae ipsum Dei Verbum exsislit, nec humaaa meute i n iocariiatione pra&dilum esl? quae est illorum opinio. 1028
An alia praeter divinitalis byposlagin i o
Cbristo niens residet ? An potius Scriplurae ille mos est, ut ad ea quae in nobis gerunlur, ob oculos
poneuda grandioribus verbts ulatur?
'. \
XXXIV. Nam gi vere loqui volumus, piug quilibetvitam suam non ex bumana menie temperal, ,
sod ex ea quse Christi propria est, quasque ab ,
,
gapienlia repletur, quai Cbristo propler justi,
liam altribuiUir, quae per Adei professionem i n
, .
GbrisU) v i v i l , quse boneslorura opcruai funciione
,
per Cbrislum salutem assequilur. Haec est ilta
, \
Cimgli mens, q u sic in nobis iaesse potest, ut
Christum certi alicujtts loci regione minime circum- C . , \ , \
ecribat. Nara ubique sunt Pater, et Filius, et Spiri , \ ,
tus ganelug, et. gpiritali quodam modo in nobig ex *
sislunt, si UUg eeae digni velirous. Neque vero loco
, ,
*
iillo vel ipse concludilur, vel ipsius Pater, aut
\, \ \,
Spiritus sancius, ged propler divinitatis ipsius po \ ,
leutiam in omnibus exsistil; neque lamen cum
. " *
ulla roigceiur, quod ct illiue subslanlia commu
rJonem omnem ac comparaiionem tuperet, el eincera sit atque omni majer coinprebensione divi- ; iStov
; ,
nilas.Cuui autem dicil Aposlolus: No$ Christi meniem
,
habemus, quid laiidem existimabimus? Num ille
; .
propriam, boc est buiuanain meniem babuil? An
, , )
Cbrisli mentem in eese ferens, amissa propria,
,
ejus Hlam loco oblinuisse palandui esl? Non opin o r ; nec esi quisqvam, qui ba3c aodiat, qui uon , .
, , ,
peculiarem illi fuisae raeniem arbilretur, praeter
qaam Christi quoque menle repleretur, qui se re-
ligionu, scicnti ac divinae ctijusdara el coelestis *
.
viUa ornamenlis afticeret. Quapropler gi, curo pro, , '
priam haberel, Chriali insuper ille menlem complexus esl, consequeng est, Cbrifitum ipsum Ver- \ .
,
bum menlem e$6e, ei quideui ita loqui licet. Quan , \ ,
doquidem nonnullis visum est mentein appeHarc
, ,
Deum. Ego vero mentcm nostram hyposlasin esse
non arbilror, neqae ex EcclesiaB filiis alius qu's juam, , . '*
eed efficicniiam quamdam, quae in nobis a Deo , ,
1
Ccn. X L I X , 9. * Psal. xcn, 1. ' Rom. , 9.
* 1 Cor. n , 16. F. .
ADVERSUS FliERESES LIB. I I I . . I I . HJERES. LXXVH.
693
694
\ ,
concessa resideat. Cbristum vero bypostasin essc
, \ ol '
dico, ut el fldeles omnes confilenlur : ei Deum ease
. \ profiteor, ac Dominum a Patre genitum, perfectum
,
e perfecto, lumen de lumine, Dcum de Deo. Verum .
tamen ex eadero ratione ille ipse, qui in geee mens
erat, ut de illo sanclus Aposiolus docet, cum a i t : No$ autetn Chrisli mentem habemus, habebat tam
ipse quaro i i , de quibus lestiOcatur, propriam sibi mentem 1029
Ac rursum Cbrisli iuens illos
implebat, cura boc inodo illius in ipeis gralia perlici posset
AE . "
X X X V . NihU igitur a propoeila siraiiitudinuro
\ \ , abborrel, idera ut ad Cbrislum transferamue eum , \ que giatuamug, cum in sese Deus esset, tametsi
, \ ,
mentis esset bumanse particeps, quemadmodum
,
carnie ac sanguinis fuit, el humanam haberei
. animam, nullo lamen modo ab ea raenie in capti " , g vitalem, u i iia dicam, ae servitutem redactuni.
, \ , \
Nam i Apoelolus , cui propria quaedam mena a
, ' - ualura erai iosita, bumana videlicet ac praeler
\ - ipsara alia, quam ex coeleslis doni ac gratia? bene* ficitque participatione traxeral; non jam ad.mentis
, , iua3 prescriptum -vilam dirigebat suaoi, sed excel, , , \ , \
lenti quodam nature instiluto ductuqup, Cbristi
, - mente insignitus et ornaius erat, quanlo magis Dqi
, \ Verbum, quod in sese perfectionem omnem conti ;
nct, imo ipsa perfectio est, ipse per scse Deus,
, \ virtus ipsa, mens ipsa, lumen ipsum, roenlein ac
, \
totum corpus complevit, vcl perfccit polius, et sua
. nobis incarnaiione cumulatam oroni ex parle sa*
, - lutem attulit? Est igitur illorum iste sermo repu \ ,
diandus, qui nullaro dogmatis illius significalioncr.i
r
, C babct, cavendumque ne non omnla in Cbristo perfecta, praeter peccaium, asseramus. Siquidem d i \, ,
vinum ilhid Verbum omnia reipsa praesiitil, et
,
qua3 de se ipso diu ante scripta fuerant i m p l e v i i ,
, \ ,
uti sacrum illud valicinium demonslral: Ecce virgo
, \
, \ * \ concipiet*, elc. Tum vero reipsa, non specie tcaus
gestaliis in ulero, iu quo et revcra genitus erat,
, \ ,
secunduro quae vere inler bomines cum came ver , , \
satus est: camem, animam ac mentem, ct quid, \ , , \
quid alitid homo e t , preler peccalum, in sese
, \
complexus. Idem ex Yirginis ulero, e sacrosancta,
, ,
\ , * inquam, Virgine, non ex virili satu, revcra genilus.
Qui, ut dixi, carne, anima et raente reipsa con
, \ , \
stans, per nalurales parlurientium meatus revera
* , \ prodiil, ct in prsesepi fasciis obvolutus, a Maria
, \ , \ , \ geslalus, post baec in 'ASgyptum descendens indi
dem reportatua est; deinde Nazareti degens, alque
*
hinc ad Jordanem accedens, a Joanne baptizalus,
, \ , , \ ' ei teotatus a diabolo, vere sibi discipulos ascivit,
ac coelorum regnum denuntiare coepit, queraadmo , ,
, , , , dum et alia oronia reipsa, non ficte suscepit. Vclut
ûdasis com , \ - cum ei a Juda proditus, 1030
, , - prebensus, oblalus Pilalo, et ab eo noorte
, , , , ^ - damnaius, atque in cruce suffixus est. Perinde
, , bona et illud fide dixit : Sitio \ date mibi bibere,
et quod oblatura erat acelum cum fellc cepil, ac
*, ,
degustavit, neqae quidquaro potus amplius admiiit.
\ , \ Sed et affixus cruci revera sic exclamavii: Eli Eli,
,
lamma snbaethani*. Inde, caput inclinans exspiravit \
$, \ 1
e l a
F . .
F . .
Msa. v u 1 4 . Woan. xix, 28.

f
MaUb. xxvii, 46.
*ibid. 50.
'
S. 1
096
T w n ejusdem corpus vere de cnice detracium, ,

inanibus contrectalum, a Josepho linteis involutum, , ' ^
et in monumenium revera depositum : cui lapis
,
ad custodiendum obduclus esi. Quin eliam et ad
, \ , \ \ ,
inferos ipsius divinilas ciim anima descendit, eos-
que, qui vincti illic allinebantur, vi sua ac poten- ,
lia Hberavit: tum idem Dei Yerbura cum anima sua
, ,
sanclissima sursum emergeus, et captivorum quos

cripueral, comilatu seplus posl iriduum revera , , \ cum corpore, anima, adeoque toto ipso velnt i n ,
strumenlo surrexil a morinis; deinde quadraginta
, \ ,
diebus cum discipulis versalus esi : qurbus cum in
, ,
Olivarum monte revera benedixisset, in coelum , ,
subvectus e s l , eumque discipuli ad nubes usque \ , . \
subeuntem viderunt, et ad Patris dexteram revera , considentem, corpore Ipso, divinilate, ac tota de- .
nique quam assumpserat homints natura : quo in Incarnalionis mysterio in unum omnia, et in eamdem spiritalem perfeclionem conjunxit, Deus utique i n gloria considens et ad vivos moriuosqiie
jndicandos vere aliquando venturus. Nibil igitur in illo dlversum ac discrepans est, sed omnia in ipso
perfecla perfeeieque prorsus elaborata.
7
ACJ . ,
X X X V I . Sed cum de his abunde bactenus egisse
videamur, quae dicla sunt esse salis arbitramur. \ . \
Quae vero dfe caeteris vanissimis illorum dogmatibus
ex aliorum narralione didicimus, expticanda neces- , \ .
sario sunt. Quanquam iia baec ab illis pradicari , ' $. "
. \
nondum omnino persuasum babemus. Utcunque
vero se res babeat, qmeabaliis accipirous non dis- ,
simulanda putavimus. Hoc enira aflirmare plerique , , non dubilant, quosdam ex illis in ea esse senten- C , \
. , \
tta, Mariam posteditum Christum cum Josepho \ i r o
, , \
MIO consuetudinem habuisse. Quod ab Illis asseve "
rari permiram mihi videtur. Nccdesunt alii, qui in
. eodein errore versantur, quos inter schlsmaticos
* .
1031 nuroeravimua in ea epistola, quam amico \ .
rum bortatu adversus.illius dogmatis palronos ad
nonnutlos in Arabia scripsimus : in qua pluribus contra illos de boc argumenlo disputavimus. Eam
nos vero baeresin, opitulante Dco, separatim ac suo loco postea proponemus.
* " ,
Jara vero etiam hoc Apollinaris esse decretum
nonnulli praedicant, i n priori resurreclione mille
noa annorura spalium iisdem in vitse institutis, , \ , \
quibus nunc utimur, esse confecluros, ut et le- \ ,
, \ ,
gem cum aliis observemus omnibus, el quidquid
* \
est i n mundo, quod ad usum quotidianum perti. , net, velut nuptias, circumcisionem, ac caelera omnia, parlicipemus : cujusmodi ab illo dogma de- D .
fendi persuadere nobis omnino non possumus, quanquam illum assertorem esse a nonnullis accepimus.
CaUerum de hoc millenario tempore alicubi, hoc
est in Jaannis Apocalypsi, mentionem fieri, et eum
librum a plerisque ioler canonicos recipi, religiosi
homines non ignorant. Verum ita complures,
iidemque p i i , ac spirilalium rerura periti in illius
leciionc versanlur, ut qua3 in ipso spiritalemsensum
continent accipientes, vera illa quidem, sed altiori
quadam inlelltgentia explicala fateantur. Nam non
illud golum quo de agiiur, sed ei alia permulta
profundioribus sententiis enarranlur.
\
, , \
,
,
, \ ,
, \
, , .
, \ .
XXXVII. Nunc autem ad alia properantes brevitt r admonendi causa islud aspersimus, quo re-
\
,
697
ADVERSUS IhERESES LIB. I I I . . I I . ILERES. L X X Y I I .
698
oi , \ ligiosus quilibct aniinadverlerel, quicunque seiuel

, constituios in Ecclesia lerminos, ac prophetieae et
, apostolicse fidei, quam traditam accepimus, do , ctrinapqiie spem egredi volueril, ejus animum ex
, \ , ,
levissimi alicujus occasione dicli, in re modica ac
, millius pene momenli a coramuni via deflectenlem,
\ ad vanissimas subinde assertiones, periculosisei, \ , \ , masque senlentias, et ad absurdas ac peregrinas
, \- quaestiones, aique, ut Aposlolus loquilnr % inexlri , . cabiles genealogias, esse lapsurum. Quod quidem
, \ , \ ad id de quo in praesenlia sermo esl, allinet, slul , tissimum istud esse, neque eiplicatione opue
\ . habere, quisquis paululum sapil faeillime cogno , scit, nec in ejusmodi sapientia opinioneque quid ; " quam esse, quod inquisitionem desideret. Nam si
- ^ denuo ut circuracidamur resurgimus, cur non cir , curocisionem antevenimus? Sane qui in bac viia
, . idipsuro, quod perfectura habelur, 1032 cogno ' , - vcrint, el tanto ante usurpare cceperint, Juculen1
, ; \, ,
tius ad futuram illam perfectionem obtinendara j u t

nacti sunt. Quorsum igilur ab Apostolo diclum
\ est: Si circumcidamini, Christut nihii vobis prodrj} , * eril? Ilem : Qui in iege juslificamini, gratia exci . , dtslii \ Tum illud eliam Salvatoris dictum : In
' returrectione enim neque ducunt uxores, neque nu, " ' bunt; sed cequales sunl angelis . Quod aulem scri , plum est : Sedebiti ad mensam Patris mei, com\ , , edentes et bibente , et : Cum illud bibam novum
. \ \ , - vobiscum in regno catlorum , ex eo quod additur,
, (j novum, et, ad mensam regni, alio sensu accipien \ * ,
dum illud videtur. Quippe et ooe, id quod e sa " , , cris Libris didicimus, polum ac cibum quemdam
- illic ambrosium esse defendimus, de quibus scri .
ptum e s t : Quas oculus non vidit, nec auris audiU
neque in cor hominit atcenderunt; quce praparavit
Deus diligentibui se *.
'. , *
XXXVIII. Scd Ua ille statuit : Priraum i n toto
illo millenario curriculo naturalibus nos voluplati \ * , bus esse fruituros, labore omni ac dolore sublato,
, quo quidero evoluto tempore, eorum quae dicia
* .
eunt, parlicipee futuros. Qaod hflfec verba declar a i H : Quas nec oculus vidit, nec auris audivit.

Verum hic illorum sermo omnibus Scriptur
. ,
senteniiis repugnat. Cum enim lex neminem per , D fectum reddideril, et eamdem tamen legem post
\ resurrectionem "observare nos jubeant : cumque
, sancu illa lex, quam per Moysem Dorainua nobis
, \ - edidit, paedagogi nos instar* ad Chrislum per . duxeril, cui, quod longe absolutis iHis ac perfe*
, , ctis esset inferior, datum negotium est, ut nos ad
, exccllentius illud , ac velul caput summumque
, \ deducerel, cum post ha3C Christus perfectus iHe
, \ , ac Dominus adveneril, ac de psedagogi manu alum \ , num ac tironem, hoc est collectam e fldelibus
\ \ Ecclesiam, yelut quamdam virgincm acceperit;
, adeo ut praeslantiorem alium, nimirum consum*
e
. .
I Tim. i , 4. * Gal. n , 3. * Gal. v. 4.
* Luc. xxn, 50.
Marc. xiv, U.
I Cor. n , 9. Gal. m , 24.
T
Matth. i x u , 3 0 ;
Luc. w , 55.
699
S. EPIPHANJI
160
matorcra Jesum, legis, sic lanquam pacdagogi, be-

neBcio cognoverimus; nonne summa ex ingenii
, '
inopia ac stultitia profeclum est, quod ab illius , , \ ,
dogrnatis patronis asseritur: post collatam illam a ;
Cbrisio perfectionem, paedagogo ilerum opus esse, ,
ul ad priora illa inida, et eleinenta, doctrinam- *
que, ac manuum impositionem revertamur, ut alic- \ . , ,
tibi scripluin est'? cum tamen Apostolus diserte .
nos doceat : Quidquid inveteratum e$t,
1033
" , ,
ac $enio confectum, proxirne ad inleritum spectare *;
quod de Velere Tcstamenlo ac lege pronunliavil :
, ,
Translato emm, inquit, sacerdolio, necestario pt et
, &\
tegi$ (rantatio*.
Quare com Vetere Testamenlo ;
trauslato, Novum inslauratum fuerit, qois esi audacia tauta praditus, qui Velus ad usum denuo
rcvocarc contendat, Novtim autem ad silum vetuslatemque transferre, u l el causam nobi* p r beat, cur excidamus a graiia, et ab eo fructu, qui per Cbrislum nobis comparatus e*t, avertere conetur?
His breviter ad eum roodum explicaiis, quae nos ,
pro insliluli operis ratione salis esse credimus, ad
, ,
reliqua (ranseamus; ac Dei inprimis opem implo- , ,
remus, ut ad caetera tractanda, enarranda ever- ,
, \ .
tendaque fcliciter accedaraus.
%
ADVERSUS ANTIDICOMARIANITAS,
Quas est haretii LVIII,
$ive
LXXVIII.
1. Idem ilkud dogma (cujus assertores etiam D i moerita* vulgo nuncupantur), quod suscepiae hominis a Ghrisio naturae mentent delrabit, alias insuper molfetias ac negoiia peperit, atque in Arabia
ptesertira : de quibus religiosis quibusdam viris
autaus admoniii. Ac ticet anlea de eodein argumento epislolam scripserimus, tamen quod hacc
ba?resis ordine suo numeroque succedat, banc C
tpsam nos epistolam, quibusdam roerito vel addits, vel delractis, adversus illam subjicicmus.
Etenjm ex Antidicomarianitarum grege nonnulti, quasi pracipuo quodam in Virginem odio
Suscepto, ut ejtis gloriam obscurarent, sive i n v i dta, siveerroris tcnebris obca?caii, quo mortalium
animos inquinarent, eo temeritalis progressi sunt,
Ut sanclissimam Mariam post Cbristum in lucem
ediltim cum viro suo Josepho consuetudinem babuisse dicerent. Quam quidem opinionem, ut supra dixi, ab sene illo Apollinari, aul ab ejus d i sciptilis managse praedicani, de quo nondum mibi
liqnido cunstat. Ulcunqtie sese res babcat, cum
rtecessario a nobis illi refutandi sint, ne eumdera
(96),
, )
.
'. ' i** lC- \
, ,

\ .

\
\
, ,
.
' ,
, , \ , \ ,

\ , \
. , , '
' ,
\
.
. "
, laborcm 1034 denuo repeiamus, subjiciam illam ^ . \
ipgatomet episiolam, quam Arabiam a me antea
*
scriptam esse memoravi. Quae est ejusmodi :
/.
Epiphanii epistola adver$u$ Antidicomarianitas.
11. Dominis meis pluritnum obscrvandis, ac charissimis Gliis, et sinceris frairibus, ejusdem orthodoxx fidei professoribus, lam sacerdolibus, quaua
V7
Ucbr. , 12; , 2.
flebr. , 15.
Uebr. m
'. \
, \ , \ , \
(9ti) /.
Dc Anlidicomarianitaruui doguiatc, quod Joviniaaus propugnabat, ac
i2.
* F. .
Reg. . Forte .
curatc disputat Hieronymus. Vide el Ambrosiuin

cutu aliis in locis, IUHI Epi$t, 5 et 7, iib. f.
ADVERSUS HiRESES LIB. III. . II -
ILRES. LXIVIII.
6 lalcis et catechumeais, Epiphanius episcopornm

.
minimus, salutem.
i v ,
Eel hoc tempore qtiod admirandam siniul et
,
non admirandum videatur : admirandum quidem,
$ \ quod aetaie nostra impleantur omnia; mimme vero
. mirandum, quod eadeni illa impleri necesse gft.
\ Eicnim quolidie nobtg sophistica aliqua cavillatfo
, \ \ ,
perperam affectala bumanig ex ingeniis ac menti * bus exumpit, atque in delerius progregga ab apo , - stoltca doctrina desciscit, quemadmodum apostolus

, Paulus pradixerat: Deficient quidem $ana doctrina,
, aiUndentes fabulis et doctrinit
dmmoniorumetc.
, \ . $, \ Nam si qua se&e pertergaruni viarum ktquirenda , rum atque excogilandarum occagio et facuiiag
, - oblulerii, in eo potiug liominum studia versanlur,
, * , -
quara ex praceplo illo exsequendo, quod honesta ei
, approbaiione digna quaerere jubet *; aut allero i l l o :
. , Sermo vesUr sale sitcondiius, ut det gratiam audien '
libnt. Quod \ h c altentiua animo revolvamus ,
, \ \ ,
unde fiat, u l pessima quaeque nobis in dies instau (5 . rentur, et nos ipsi imperitorum eimiles eriroug,
. qui dtvints verbis et valiciniis animura ininut
* Apa adbibeamus. Haec eniro impleri necesse est, atque
in omnibus fldei partibug perflci quod dictum est :
;
Cum venerit Fitius hominis, an pdem inveniet in
;
ierra 1 Quo eniro tandem bominum mens prona iu
; malum ab tenera aelate processil ?Quam aon lidei
; parlem pessumdedit ? Quodnain vero dogma esl, in
, \ , quo perditum illorum congilium, quidquid fruclug
, - erat et utilitaiis, non perturbaril? cum illud semel
'
r

r
, ,
neglexisset, quod apprime decebat, el ratione p r ditae naturae statui consenlaneura e r a t : cui quidem
\ .
illud potiug conveuiebat, ut honesla quaeque ac
religioga cogiiaret animo, et ad ea sese vel invilam prater naiuram guam, ei ila necesse foret, accommodaret, quam 1035
*d deleriora violenter enileng quae vera gunt ad profana, ac ridicula
detorqueret.
I I I . Elenira posteaquam blagphemiarum gcnera
. ,
, , \ oronia-ac quaecunque a Spiritu sancio aliena sunt,
, ' . in bac tale nostra sunt exhausta, ad alia se qua>
datn nova converlunt. Quidam enim iu Palrem uni
,
, \ * " versorum Deum ac condilorem coDtunTeliag j a ciunt, qualeg gunt qui Gnostici dicuntur. At Mar \ ,
, ciones , el Arcbontici, necnon et illoruiu aggecl
Manicbsei, qui oon gine divina quadam provideoiia

, - [) furiosum illud nomen sorliti videntur. Igitur omnes
, , \, , - igticum plerigque aliig hseregibug, Cainorum, Se, , , \ tianorum, Melchisedecianorum , Colorbasiorum ,
Cerdonianorum, ac caeterig id genug, eumdem illum
, ,
univergorum Patrem contumeliis afliciunt, dura
, ipsum negant Deum illum exstilisse, qui in lege ao
, \ ' prophetig locutug e3t, quique jure a crcatis rebus
\ ooinibug, tanqtiam crealor et opifex adoratur: ou
, jug illi cultum una cum dominatu ac polestale co - Ranlur cvertere, u l e t illuro, qui revera est, ejurenl
* , \ ?
Beura, et alterum, qui nusquam est, falsa ac fabu. , \
losa opinione sua conQugant; alque et verum illum
r
u l
' Deesse quidpiam videlur.

F. .
* Luc. x v i i i , 8.
Gen. , 2 1 .
7
1 T i m . , 1.
41
Pbilipp. iv, 8.
CoL i t , 6.
704
S.
703
atnillant, et, quera falso sibi propoiiunt, nequa-

quam assequanlur. Nam baec esl nugacia istius do\ ,
ctrinae, qtue ex diaboli satu proGciscilur, vis et \
natura, ut tumultuationera ac perlurbaiionem immit-
lal, et procreatoruin hominum menles contumelio- \ . sis in Deura cogitaiionibus excilet, ut depravalis , ' ,
quibusdam opinionibus, qua3 cum Dei negatione ,
,
conjunclae sunt, contra Dominum suum hoslile bellum suscipiant. Sed rursum velut quodam hinc d i - ,
vortio faclo, nonnulli aliam in partem defleclere \ , ,
\ ,
D O I I dubitarunt, ul unicum Redemplorem suum ac
Doroinum abnegarent, uuigenilum vivenlis Dei F i - \ , , \
. 01
lium Jesura Chrislum, qui ab eodem Patre revera
esi sine ullo inilio ac lempore geuilus, quiqne a \

eo, et cum eo semper exstittl, qui ralione quadam,
qtiae onmi comprehensione superior est, sine ulla ^ ,
inquitialione gcnilus est ejusdem cum Patre sub-
staniiae, nec ab eo ullo niodo discrepaus. Conlrra , \
, .
bunc igitur insanienles alii, velut rabidi canes,
Dominum suuin allairantes : quemadmodum olim ,
Judxi, quod illum ignorareni, ineriio muti canes a
proplieta vocanlur . Qua3 in illos appellatio propter .
!
iinpudeniem ac temerarium 1036

illonim in Dominum, et susceptam ab eo naturam impelum
el iusultum jure confertur, u l ex eo constare polest quod rabiosos canes ob id uiulos esse narrani, quoniam ipsa illos rabies edenluloa facit.
IV. Est enim bsec natura canum, postquam rabie
'. *
tcuiali sunt, ut, qui domimim antea, ejusque libe, ,
ros, ac domesticos Cieterosque illius propinquos,
, \
el familiarea cognoveraul, simulatque morbo illo Q , ,
correpti sunl, ooinium istorum vultus illorum ocu .
lis cominutati videantur, alque notos insilianl,
\ ' ,
quos antea parlim cauda biandiendo, parlini sese
, subjiciendo, velul honore prosequebautur. Ecce .
libi Judaei illi, qui et Doinini adveniuui exspecta- , , t l
bant, et ad excipiendum sponsum sese compara- , bant, qui prophetas videre cupicb m t , qui divinis , \,
vocibus obtemperaluros se esse profilebantur, qui ,
cum Moyse pactionem ejusmodi feceranl: E$to no- ,

bis in hii sunt apud Dominum, item : Omnia, qumcunque dixerit tibi Dominus, audiemui et fa- , \
,
ciemus : illi, inquaiu, cum pnesenlem Dominum
iniuerentur, vcritatis expressas species ac noias , , ,
igoorantcs, quas propbela?, qui illum anlecesse- runl,-describcndo, delineando, nunliando signiii- ;
candoque prascripseranl : priraum ha3C in illum
, , .
jecerunl: Quis est hic , qui loquitur blasphemiat * ? \ Alias vero daiuionium babere illum tmpudenler
. , ,
ac praefracta quadain audacia jactarunt. Sed nec
\
ipeos Samarilanum eumdem appellare puduil .
, \ , Postremo, ut dixi, sic laaquam rabidi canes in eum
(97) , \
insilierunl, ac manus affixerunl, id quod furiosi
1
Iaa.
, 10.
* Deut. , 27.
Luc. , 21. * Joan. , 48.
(97) .
Merito quidem mendosus
v'i8U8 est locus isle :
\ ,_ \
, ,
\
. Vcrum uullo ncgotio
emcadan potccal, boc uiodo, ,
yp. .
F. .
. Judaii in Gbristum tanquam rabidi canes insiiierunt; et manus quidem afiierunt,

sicut semper furiosus canit tuspenden* se, manus
invadit, ac vullus dominorum nuorum laniare nihil
veretur. C O T E L E R I U S , Monum. Eccl. Griecue, toni. 11,
not., p. 009.
ADVERSUS ILERESES LIB. . . I I . HJERES. LXXVHI.
705
700
. canes faciitare solent, %\ dominoruni suoruni

manus ac vuhus incurrentes laniare nibil veren ,
, , tur, gic illi Dominum ad crucis supplicium tradi, . derunl, prophetas ejusdem domesticos pariim serra
consecuerunt, partim lapidibus obruerunt, partim
, gladio intcrfecerunlSecundum illos vero perinde
, , et bodie novi illi 4uda?i iisdem invicem inslitulis
ac disciplina fonnali, uti veri illi Judaei Dominum
, , \ , eum carne prasenieni abnegarunt, ila ipsi Filii
\ Dei perfeciam cum Patre germanitatera iniiciantes,
creaturam esse illum, et opificium, et a Patre pe .
nitus alienum furiosi ac vecordes ideiitidem affirmant.
'. 1037
"P
conlumellosa illa in Deum
, , - dogmata relinquentes, quasi divinam ipsam in coalo
A
o r T O
, i u r a m , ut ita dicara, aliquando conlemplali fue*

\ , \ - rint, ei allius in arcana illa ac cceleslia peneirarint,
, , ,
ac diligenter inlrospexerint (ut e coelo putes eese
,
delapsos), arroganter illud praedtcant, ac vehcmen . ler affirmant: Spiritum sanclum a divinitatis com , ,
munione separandum. Qui cum neque Palrcm ab' ,
ncgenl, necabgermana cum illo conjunctione F i , lium abjudicent, ad aliud via? diverliculum deflo*
. ' ,
ctunt, u i omnino diclum illud impleatar : Periit
\ ,
fidet ex ore ipsorum*. Quid enimaliud faciunt, nisi
, \ perinde ac si i n Spirituin sanclum jus ac potesta, , \ tem baberenl (qui quideo\ a Patre Filioque nequa, ;
quaoi alienus, ex eadem est dmnilaie, nec ab ea
, \
separari potest), ita Dao praescribere, quam ejus
, \ , ,
prascriplis obtemperare maluni? Non enini illos
^ pudet, alienum Spirilum sanctum, servum, crea . luiam, recenliorem, ac faclum dicere, ac si quid
\ \ aliud de illo confiigi turpe polest, eo in ipsum liben,
lius excogilare. Sic igitur mundus iste vebemen , \ , tiori et insanabili inQdelilalis vulnere confossus
\ esl, u l iniquilas, quae humanum genus funditus
perdit, nibil ad summam nequitiam, perfidiam
\ \ - ignoranliamque prselermiliat. Qua raiione miseros
. istos, qni priorem illam in sacrosanclam Trinila , tem confumeliam effugerant, oliosa ac nequissima
' ,
eua cogitalio ad alia quaedam transversos abripuit,

ne quis peccatum suum diesimulare possit. Elenim
;, ,
neecio quem audio adversus sanctissimam perpe , \
tuamque Virginem Mariam meditari nonnihil, ac
, , \ ^ contumeliosa quadam opinione illius honorem i n *
cessere. Ex quo illud apparet, nosiram banc tem peslalem letifero cuidam serpenti ac venenalo esse

simiUimam, qui in tenebris delitescens infeslis om .
nee roorsibus appetat,- atque In hujus vultum, illius
n a
catlcem, manum alleriug iocurrat, ut ne quis infidelilaiis morsum penitus possit evadere; sed qui i u
uno genere virus eflugerit, in altero se ab eo subducere ac devitare nequeat: ac qui in aliis incorriiptanri fidem retinet, alio modo fraudem sibi perniciemque consciscat.
C7'. ;
V I . Undenam vero lwec improbitas emersil? Undc
; , , tanla prorupit audacia? Nonne vel ipsum nomen
; , $ abunde lcstiiicatur? Non tibi, homo pervicacissime,
, \
istud ipsum persuadet? Quis ullo 1038 tempore
; unquam exstitit, qui sanctx MariaB nomen appcU
ilebr. x i , 37.
Jcr. v n , 1 8 .
S. 1
707
lare auderei, et non rogatug gubinde Virginis voca- \

.
buluin adjiccrel? Nam in adjunciis igtiuginodi vocibus virlulis indicia collucent. Quippe jugiig om- , \ . \
" , , \
nibus, pro eo ac singulos decebat, sua cuique gunl
* , ,
dignilaiis aliribula noraiaa. lla Abraharoo amici
,
Dei litulug accommodalus eal , neque is unquaiu
, , \ iniercidet. Jacob vero hraelii
cogaomen sine ulla ,
* , ,
mulaiione concessum. Apostoii quoque Boatierget,
\ . "
iioc est, tonilrui filii, noniinati sunt, nec ulla dies
noinen islud obliterabil. Sic sancla Maria Virgo ; * !
nuncupalur, nec appellalio ista aliquando coni ! ,
mulabiiur. H#c eiiim perpetuo incorrupla perman- .
sit. Cur igiiur vos naiura ipsa aon docel ? i u -
auditam insaniam! praposlerani noviiaiem l
,
Mulla sunt pranerea, quae priscis lcmporibug ina
joreg nosiri nequaquam aggressi sunl. Hodie vero
aliug in aggumptam a Ghristo naturam conlumelio- * .
sus esi, et inusitaU quacdain de divinitate ipsa pra> \ , !
dicat; alius ipguai illud incarnationig negoiiuin
, mancum alque impcrfeclum conslituit; aliag re- *
gurreclione morluorum oflenditur; aliug denique
.
aliud sibi ad oppugnandum arripit. turbulentnm
, \
nostrura saeculum, i n quo hominum vila guminum
,
ia digcrimen adducilur, quac undique pessimig a
,
dasmone propagalis opinionum erroribug ac pcr\
fidiae comuientig obruitar! Quanam vero fronte
*;
iacorruplam illam Virginem aggrcdiuniur, q u Dei Filii domicilium csse meruit, quatex infinito
Israelilaruui nuraero ad id unuai est electa, ut vae quoddam et babilalio uni essel divino parlui coo*
secrata ?
YH. Hoc enim cerlo ex auciore cognovi, non- C '. " ,
\ ,
nullos id de illa affiriaare ausos esse : posiquam
. . \
Salvalorem peperil, cura viro consueludineoi ha
buigge. Quod equidem minug adiniror. Nam eorum
, , '
inscitia, qui neque gacrag Liiteras accurate calleut,
, , *
neque in velerura bigloriarum leclione -trili guui,
.
bog ipsos ab aliis ad alta trangferi et abripil, CIIID
ex ingenio suo ac menle veriialis vesligia couse- ,
ctantur. Jn primis ilaque cum beaia Virgo Josepbo ,
, ,
tradila egt, quo illara sorlis necessilas adduxerat,
.
nequaquam ei ad copulationem est concegsa, gi
*
quod res eal asseverare voluraus, cum ulique v i duug esset. Sed propter legem lamen vir illius ap- ,
, ' pellalur. Porro e i Judaica 1039
traditione con * , gequenler istud oslendilur, non, ut cum tllo copuf
larelur, Virginem ei fuisse iradilam, aed ut ad D , ,

iulurorum leslimoniura gervarelur, palamque fie ,
ret, susceptam boininis a Deo naturam non adul .
terinani ac spuriam fuisse, sed ccrlissimig suffraganlibus legliinoniig gine virili galu, Spirilug gancli
,
vi et elficientia constilutam. Quomodo enim tam
; (98)
efletae genex setatis virginem habcre uxorein
, ,
potuit, qui lot annis aniea priori conjuge esget
.
orbaliig? Siquidero hic ipse Josephus Gleopliaa fra .
ler, Jacobi filiuscogDomento Panlheris, fuit:arabo, inquam, ilii Panibere patre nati suiil.
1
Jac.
.
n , 23.
Gen. xxxii, 2S.
* Marc. u i , 17.
(98) . De bac Epipbanii

genleniia, et quinam Ooraini Iratrcs illi fuerint, co-
* F. . .
Cor. *
piosam babcg dispuiationcm in Apparatu ad

les eccUtiatticos, n. L X , ac deiacepa.
709
ADVERSUS FLERESES L I B . I I I .. . H J E R E S . L X X V U L
710
Cseterum
Josephus
primam
t
tribu
Judaj
conjugem

, babuit, e qua sex liberos suscepit, mares quatuor,
feminas duas : id quod Marci ac Joannis Evange , ,
lia declarant. Primus ex oroni stirpe nalus iltl fi . liu6 est Jacobus, cognooiento Oblias (quod mu rum, vel easteUum interpretari licel), qui et juslus
, (99), appellatus est, eiNazarsus iuR, quod vocabulum
tanttnm signiOcat. Idem ille primus episcopalem
, ,
. \ * catbedram cepit, cum ei ante caeteros onmea suum
, in lerris tbrontim Domiuus iradidisset. Qui quidem
- Domini frater eei vulgo nominalus. Quibus omnibus
* astipulalur Apostolus bis verbis: Alium autem ex
, apostolis vidi neminem, niti Jacubum fratrem />o , mini , elc. Verum Doraini ille frater ob commu, . nem educalionero, non natura, sed *gratia vocaiur.
, , Nam Maria cura Josepbo conjuncia, vjri uxor esse
videbatur, cum nullum inler ipsos corporum com . , ,
mercium inleresset. Ex quo illa Joseplii filiorum
,
, cum Salvatore propinquitalis aflinilas esl nala, qiwe
fraternani appellalionem obtineret, vel ea potiua
"
necessitadine censeretur. Ut enim Joeephus ipse,
. ' 6 ", licet nihil haberec cum SalvatorU eeeundum carnein
origine commone, certa tamcn providentise ratione

, " * loco palris est babilus, queraadmodum Lucas etan gelista de Salvatore ipso testatur : Qui erat, inquit,
fitius, ut credebatur, Joseph . Sed et Maria ipsa
, Qv , ,
.
' illum aHoquens in Evangelio Lucae idem asserit:
, Ecce ego el pater tnus dolentes quwrebamus U \
.
Quis igitur Josepbum Doroini palrem audeal dicere,
, quocum liullaro principii aut causse rationem ha , Q bebat, cum incarnatio ipea eine virili semine perfl
; fecta administrataque fueril? Sed, 1040
provideatiae ratio postulabat, ea rebus esl sors
.
atque condilio tributa.
m
uotl
\
*
'
' * \
, \ . *
, .
, \

, , .
, .
, , D
,
,
,
,

.
,

1
Cor. .
Gal. , 19.
Luc. , 23.
(99)
. Melius quam
Hegesippue apud Euseb. lib. n , cap. 23, unde baec
riesumpla sunt; qui inlerpretaiur
Redeo ad Jacobura illura, quem Josepbus

annos plue rainua natus X L genuit. Post bunc alius
ei Alius naecitur, cui Jose nomen fuit. Jnde Symeoo ac Judas; filiie vero duae, Maria et Salome.
Tum mortua uxote, multis pogt annis viduus Mariam duxit, cum octogeeimum atque eo amplius
annum attigisset. Mariam, inquam, id aetatit accepit, u l Evangelium narrat: Cum etul, ioqeit, desponsata Matia*. Non dicit, cum nupsisset. k t m
alio loco : Non cognovU illam . Subit tero illos
omnee admirari, qui pravas quasdam occasionis
ac species captantes, eorum qme nibil acire allinei,
eausas invetligant, ac quae miniroe perscrulanda
sunt inquiniDl, ei a neoeesariis rebus ad alultae
quaBslioncs sese converUint, ut ex ea q u sanciis
imponilur, ignorainia, inudelitalie ex oroni parle
nobis ac blaspheraia; perniciem atque exitium i m portent. Quocirca primum illos rei seriee alque
ordo ipse convincit, quod inprirais homo genox
aupra L X X X annos natus virgiiiem ad usum
Luc. n , 48.
Malth. i , 18.
ibid. 26.
, \ . Sed est Hebraice f f e l

arx, sive munitio Dei.
3. EPIPIIANH
7!1
71*
ris uon acceperit, sed divina potius providentia ad ,

illam custodiendam est appositus. Deinde ambo *
eranl utique j u s i i ; neque qui hoc seroel audiisset, . ,
feium illum, quem in ulero ipsa gesiabat, e Spiriiu \ ,
esse saucio, post lanlam Dei adroinislraiionem irase
ilJo auderel uti, quod eum capere meruerat, quem , \
ob excellentem gloriam coelura ac terra conlinere * .
11011 possunt. Nam si lioc ipso lempore virgines iu ,
ejus nomine perseverare in illo staiu, ac caslirao- , \ *
niam ei conlinenliam servare contendunl, quanlo , \
raajor Josepbi religio eral ac Mariae, quaj, u l scri- , ;
plara esl, orania i n corde suo conferebal ? Cujus \
inodi vero erat i i l u d , post lale lanlumque divinae , %\
urovidenliae mysterium, decrepilum senem cum
, \ ,
virgine casiissima el honoralissima consuescere, \ cum eo, inquam, vasc, quod euraqui capi non po- g ;
U$l ceperat, ac lam stupendum prodigii coeleetie
ei bunianae salutis mysteriuin complexum fueral ?
IX. Nam quaB raiiones ad illud osiendendum non
*. ,
suppeianl, beaiam Yirginem in casliinonia persli- ; ,
tisse ? Doceant nos i l l i , posl Salvalorem ia lucem .
editura ullos Mariam peperisse liberos. Dicanl bo- \
rum noniioa, 1041
> * placet, conlingant frau(&\ \
dis ac versutiae oiunis arcbilecli. Sed illud de- . * *
monstrare nunquam polerunt. Non eiiim ullaiu
!
Virgo viri consueludinem babuit. Absit ut babuisse ,
putemus! Si enim aliquos liberos peperissel, qiie
. $
cum Salvaiore ipso versabalur assiduc, una el ,
ipsius Glios vixisse dicerent. Sed boc illis Evange-

.
lii dictura imposuit: Ecce mater lua et fralres tui "
fom $tant, quwrentes te *. Nec illud animadverluat, 0 k . \ ,

quod anlea scriptum est: Quoniam fratret ejus non
eredebant in illum . Enimvero nos progreesu lem , poris iuslruciiores reddili, cura aliquando sacrag , Litteras lara simpliciler scriptas esee miraremur,

postquam penilus omnia pervidimus, Deo graiias
agere coepimus, qui paucissimis quibusdam verbis
"\ \ ,
eorum omnium, quae in sacris Lilleris scripta sunl,
, ,
inunilam ac stabilitara veritaiem exhibere voluit. ; ,
Cum enira de Jacobo assidue illud audiremus, fra- ' ,
trem ipsum Domini vocatuni fuisse, quid islud to , tics necesse foret repetere admirabundi qusercba-
, ,
mug. Nunc autem cur id in sacris Lilteris ante sil , \ , \
inculcatum intelligimus. Videlicet ut cum audiraus. . ,
Ecce mater tua et fratres tui foris stant, qu&rentet

te, de Jacobo ac caeieris Joeephi Qliis, non Mariae, D . "
, \ \
qui Dulli sunt, diclum illud esse doceamur. Neque
, \ , , \ , \ enim dubium eet, quin Jacobus, quo tempore
Christus in boc mundo versabatur, esset atale , . "
provectior. Cseterum fratres ipsos Scriplura vocat, , * .
contrarias haereses tacile redarguens, ac nomina

illoruro exprimens: Jacobum, Jose, Symeonem,
*
Judam, Salomen et Mariam. Ex quo declaralum
(1), ", Illud voluit, cujus filius, et cx qua malrc Jacobus
.
esset geniius, lum uier naiu grandior forel. Eicnim
1
a c
Jesus anno aetatis suae xxxui in crucem actus cst, qui eral Herodis Arcbelai fitii viccslmus.
1
Luc. n , 19.
* Luc. , 20.
Joan. , .
() ' . Falsuni est Uerodem illuin, quo regnauie passus est
Ueg. .
Deeei .
Dominus, Arcbelai fuisse Alium, muUoque magis

quod el paulo posl, et initio operis bujus, iu calce
713
ADYERSIS H/ERESES LIR. .
.
, , 6
;,
. ,
; ,
-
. ,
. $ "
.
\ .
,
, ,
, ",
. <
. " ,
, .

,
. \
, \ ,
, ,
, .
$ , \ , '
>. " , , \ ,
\ ', ,
.
' ^
1
. &,
II.
HJERES.
714
LXXV1II.
. Anno quippe Herodis senioris Antipairi fihi

tertio ac tricesimo Chrislus Dethleliemi Judase
nascitur, Augusli vcro X L I I . Deinde post aqnos
duos in jEgyptum ab Josepho transportalus est,
cum Hcrodes ob ea, quae magi renunliaverant, puerum ad nccem requirerel. Quare in JSgyptum
profectus bicnnio illic moratus est. Post bxc Herodes obiit anno regni * sui xxxvn. 1042 ^ n i
saceessii Arcbelaus filius, qui ix annis regnavii.
lta poslmodum Chrislus eo omni, cujus graiia veneral, absolulo ncgotio, in cnicem lollitur, anno
Tiberii O s a r i s x v m , qui erat Agrippae Magni, sivc
Herodis Junioris Archelai Glii, annus xx.Nusquam
vero Josepbum suscepisse liberos accepimus. Sed
neque posteaquam ex Algypto rcdiit, diu supervixit. Agebat tum Christus aunum aelalis quartum.
Josepbus L X X X I V exccsscral, cura ex iEgyplo reversus cst. Post baec aliis vni vixit. Nam Chrislus
nnnum agens x i i , cum Hierosolytiiam profecli essent, quacsitus est, quod in ilinere nou csset f g pertus, ut Luca?. tesialur Evangelium'. Porro nondum evolulis annis illis Josepbus morilur, ac Jesns
non amplius sub illo, scd in cjus domo duntaxat
educatus est. Hinc est quod in Evangelio non jam
illud dicitur : Yenit paler ipsiiis, et maler, et fratres ejus, sed : Ecce mater tua, et fratres tui foris
stant*; sed neque cum in Galitaa sic illum alloque-
rcntur : Nemo hccc agens in occulio versari cupit.

Si hwc facis, pmbe te mamfestum *: non d i x i t :
Pater ipsius el fratres, sed fraircs ipsius, co qiiod
Josepbus in corpore esse desiissel. Quin etiam i n
ipso vilaB exitu, cum Cbrislus in cruce penderet,
ut in Joannis Evangelio scripium est *: Convenus,
,
,
, \ \ , '
, inquit, vidit discipulum, quem diligebat Dominus
. ' , eique de Maria d i x i l : Ecce mater tua; lum i n a l r i :
, Ecce filius tuus. Atqui si Maria liberos habuisset,
, , \, , aut supersles vir cjus fnisscl, cur illam Joanni,
, Joannem illi commendarei ? Verurm cur non Petro
\ - polius, vel Andreae, vcl Malihaeo Raribolomaeove
, \ - commendat ? Nimirum Joanni propter virginitatem
, boc t r i b u i t : Ecce, inquit, maier tua. Quanquara si
, \ ; corpus consideres, Joannis mater non erai, sed
; eam ipsam virginiiatis esse principem signiflcare
voluil, quoniam ab illa vita processil. Ad baec
, \
' , ry Joannem, ficet alienus ac minime piOpinquus esset, verbis illis aflalus est, uti matrem bonorandam
.
* ' esse monstraret. Siquidcm ex illa Dominus, quod
ad corpus attinel, revera natus est, ne quis for , , tasse totum incarnationis ncgolium putet exlerna
, , speeie, non veritale conslare. 1043 Nam nisi
vere maier ejus exstilisset, a qua cainera acceperai, quaeque ipsuro pepererat, non tantam ei curani
,
, . adbiberet, ut perpetuam Virginera commendaret;
qua? ei mater ob susccptum ex ipsa corpus fuisset,
,
>
F. .
26 s i q .
F. .
* Luc. , 42.
* Luc. , 20,
Joan. \ n , 4 .
Joan. xix,
tomi pnoris (hujus edit. volutn. I, coL 275), affirmavit, Herodem Agrippam fuisse. Fuit enim Hcrodcs
Antipas Herodis Magni iilius, ut ad illum locum observalura cst.
PATBOL. GR.
XIJI.
23
:!5
S. 11
>
el ob illius honorem aique admirabile corporis sui \ *

,
vas nullam labem admisisset. Sed pcrgit Evange ,
lium et, Ex illa, inquil, die accepil eam dUcipuiut
, \ .
ad sese. Aiqui si el vinim haberel, et dorouro, el
liberos, ad sua polius, quara ad alienum sese con- \
. , ,
ferret.
, , .
X I . Vereor ne boc ipsum quod dicimus fraudi
'. ; (1) \,
sit aliquibus, u l ad conlubernales ac dileclas quas
\ , vocant fcminas retineadas (quod genus pessimo
\
sibi animi errore machinali s u n t ) , fucum inde alt- .
queni et colorem arcessisse videantur. Verum illic
, *
cerla quadam providentiae ralione adminisiraia

sunt omnia; iiaut lotum boc negoiium ab aliorum
. \ ,
oranium, quae ex Dei mandalo pro&landa sunt, offi\ , ciorura lege essel ac necessitale sejuncCum. Prae- * . \ ,
lcrea posteaquam illud Ua geslum esl, et ad sese
, \
illam accepii, non amplius apud ipsum permansit.
, ,
Quod si falso jactari quispiam a nobie exisliroet,
, .
licct sacraruni Lilterarum vesligia conseciari, in
\
quibus nullain de Mariae obilu mculionem reperiel,
\ ,
morlua sit necne, sepulla an nou sepulla fuerit.
' ' Ac curo Joannes inleriro i n Asiam profectus sit,
,
nusquam tarocn B. Virginem ilineris comilem se~

cum illom habuisse signiGcat; sed do ea re penitus
,
Scriplura coniiccscil, id quod propier admirationis
. \
vebenientiam factum arbitror, ne hominum animos
\ ,
majorem quemdam in stuporem conjicerel. Ego
. \
enim pronuntiare illud vereor, et tacita apud me

*
cogitatione repuians mibi sileiUium indico. Quippe ,
baud scio ande sanclissima illa ac bealissima V i r - C duW

gine obscura quaedam hiveniri vesligia possint,
, \ \
quae inccrlam nobis illius morlis fidera laciaot.
, \
Nam ex una parte illud occurril, quod de illa pro- , \ ,
n u n l i a l : tuam ipsius animam pervadei gladiu$
.
ul relegantur ex muUorum cordibus cogilationes *. ' * ,
Aliunde vero in Apocalypsi Joannis legioius, dra\ , : ' coneni adversus niuliereiii properasse, qua marem
.
pepercrac: el daias ei esse pennas aquilae, et irans- , \ ,
lalam esse i n deserium, ne eam draco compreben \
derel *. Quod quidem in illa esse potest inipletura.
\ .
Quanquam illud non afllrmo peniius; neqoe aut
, * \ ,
iromorialem perscverasse deGnio, aul utrum mor- * I
toa sil confinnare possum. Quippe Scriptura sacra,

9
mentis huroanae 1044 captum praelergressa, rem

in iiicerlo rcliquil, propter vas illud eximium ac
praeslans, nequis carnis propriam ullani ei foedilatcni ascribat. Sive igitur morlua s i l , nescimus, sive
consepulla sit, non lamen ullain est conjunclioneui
Luc. , 55.
Apoc. xn, 13 sqq.
. .
(1) \
, lioc est conlubernales cleriwrum feminas, mias extraneas Latini vocanl, damnarunl veteres PP. ac saepius veteres synodi; ul Nicaena can.
3 ; r.ailbaginensis m , c a n . 17; Arelalcnsis n,can.
42, Basilius Episl. ad Greg., auc caHOnica a Dalsamone censetur, pag. 1022; Antiochena synodus
in Episloia conlra Paulum Samosat., apud Euscb.
Ub. vn, cap. 24: ;
, , etc. Easdem et insc-
, \ , ,
; \
\ , \ , \ #
;
k
F . .
quilur noster in Iia3r. L X I I I , n . 2 : . Hieronymus passiin traducit: maxime ad Eu$tochium episL 22:
Unde in Ecclesias Agapitarum peslii inlroiit? Undt
iine niytiis aliud nomen uxorumf imo. unde notmm
concubinarum genus? Cavenda vero Mariani Victorii
ad bunc Hieronyiui locum observatio, qui Agapeias
a Cbristianis conviviis, quas aominaiil derivalas censcl; quod est ridiculum.
717
ADVERSUS ILERESES L!B. . . . H R E S . LXXVHI.
718
corporis expcrla : absit ut illuJ cxislimemns! Quis eglautero, qui furorem sibi et insaniam ascisccus,
lantam beate Virgini cenlumeliam vefil iraponere, et os suum adversus illam allollere, laxare linguam,
ad peatiferam illam pronuiUiandam senleniiara labra didueere, pro laudibus ac praeconiis probra
cofUumeliasqne coniminieci, sacrosancla insultare V i r g i n i , vaa illud dciiique omni bonore dignum
nullo honore prorsus afficere ?
'. XH. Quod si elaliunde raiioncs Iransferre licoai,
, quid rerum natura ipsa ferat, paalulum considere. \ (2) mua. Leaenam ilaque fcrunt nonnisi semel parere,
. cujus rei hanc esee rationem : Quod aninial istud
, , voratissimum sit, colore fulvum, validi&simo ro , , bore, atque, ut uno verbo dicam, regia quadam
. dignitate caHeris anlecellat, porro cx uno conjugc
,
concipiat felumque sex et viginti lotos menses in
utero gerat: adeo ut ille prae longinquilate tempo , ris adullus deniibus omnibus, alque unguibus cum
, justa corporis slalura, prae litus sit, anlequam in
, , \ , lucem prodeal; alque el claviculares, quos vocanl,
, ,
et caninos dentcs ac molares babcat, et atia omnia,
, \ , . quae animali huic a nalura conccssa sunl. Duui
,
igilur matris ulero coulinelur, subsullando, mo & veodoquo seae, aul alio qnovis inodo matris uleruin
laniare mtgtiibus ac discerpere narrant. Quare
$,
cum ad parlum maler venerii, eadem illa die ab
.
omni pariuriendi condiitonc ac molcsiia ventrem
' ,
illius liberari. Siquidem in ipso parlu ulerum ei .
mul ac roalriccm excemi naluraliuni rerum inda
gatores asserunt: adco ut nulla in poelcrum vcne \ *
ris cupidiute tangalur, nisi aliqua vis adbibealur.
,
Quod si marem experiri cogalur, non amplius la. , mcn fctum geslare posse, ulpole qux matrice
, .
carcat. Qua quidem ex oarralione ad i d , de quo
, ' . "
agimus, simttitudinem quaindam licet transferre,

qnae ulililalem potius quam daiunum aliquodcon
linere videatur. Etenim si calulum leoais Judam
.
, , ^ Jacob* nominans, Gbristum quadam sermonta figura
adumbravit, cum eoque illud ex Joannis Apocalypsi
*
de tribu Juda, ei de
, , , ~ congruil: Ecce 1045
Utrpe David : com leoni Dominus aggimulctur, non
,
! , , nalura quidem, sed similitudinis adurabralionisquc
, gralia, quod regia quiedam insitin leone dignilas,
sitquc animalium omnium audacissimum, ac forlis \ , *
\ . simuin, et in caeleris omnibus aspectu jucundissimum, non absurde matrem illius lexnam appellabi ,
mus. Qui cnim leo generari polest, nisi mater cjus
;
lcxna nominelur ? Caelerum uti leacna secundo nou
,
p a r i l : ila sacrosancla virgo Mariaallerius parlusex .
pers fuil, ac nulluin corporis comnicrcium exercuit.
1
cil
l e o
. , '
XHI. Quin et aliud pra^lerea contemplemur.
.
Fuit illa perpelua Christi comcs, nec ab ejus con
, sortio divulsa. Vocalm est Jesus ad nuplias : staiim
?, \ \ .
illic maler cjws et fratres adfuerunt: nec usquam
, ; .
Josepbi mentlo. Quid miiiiet tibi, mulier ? Nondum
* , ; teiiit fwra mea. Non dixil : Quid mibiel vobis,bo , , mincs ? Item aderat Maria Magdalcne, ct Maria
1
F. .
F. .
F. .
Gen.
XLIX,
Mairar* Fabulam banc plerique

J'2)ellunt.
Arislolelcs cccc Jib. llislur.. cap. 51 :

9.
' Apoc. v, 5.
Joan. n , i sqq.
, ,
. Scd et Philoslralus, ct alii.
720
S. EPIPIJANII
719
CLeoplix, ei Maria niatcr Rufi, ct allcra Maria, ct <* , , \ ,

Salome ciim atiis mutieribus. Non dixii illic Jose . 11 ,
phiim iuisse, vel Jacobum fratrem Domini. Qiti
^* qtiidem nonaginla scx annos nalus cx hac vita $, *
discessil, cuin porpcluam virginilaiem servasset.
Cujus capul nunquam fcrro delonsum cst: neque
is baincis usus esl, ncque aniraalum quidquam ad ,
cibum adbibuit, neque lunicam alleram induil : sed
" ,
lineo palliolo duulaxal usus cst, qucmadniodum
, .
teslatur Evangclium. Fugit, iiiquii, adolescens re- , licla sindone, qua crat amiclus *. Nam Joannes el , ,
Jacobus una cum Jacobo noslro idem illud vifse ,
insiilutum amplexi sunl; quorum duo priores Ze- , ,
bcdasi filii , poslrcmus Joscphi filius, Domini fralcr *
appellatiis csi, quod ima cuni ipso nulrilus, atque
, educalus, ab eoquc fratris loco sil habilus; propler (4). (5)
Marc. , 51.
F. .
(4) . Conjeac candelabmm et allare suililus : quem in locum

coram , undc ct pro
sacerdolcs quolidie ingredi solebant. Huc igilur si
nuin. X V I , pag. 1048, rescribendiim foret. Veruin
Jacobus admissiis est, qui ncc Levila, neduni saccrnihil omnino muiandum. AppareL eniin quam- dos esscL, singularis bonor esl sanclilali illius hadain fuisse Grxcis illius tcmporis usilalam. Quam
bilus. Cum aulcm faclum essc tam velusti el grael in illa oraiionc postea reperi quae ves auclorcs asseranl, cur faclum sit mirandum,
Epipiianio iribuilur, De laudibut B. VirginU, vel quasrendum niagis est, quam de prseslantissitom. I I [nuiiclll], p. 292,
niorum virorum aucioritate dubitandum. Ac cum
detpondii coelestis Pater Filio suo Hegcsippus sola coiiimemorasset, caeteri
Virginem. lgitur ideni eril ac despon- addiderunt, ul Epipbanius hoc loco, el dodere, , sponsus; quod alibi non legeram.
cltssimus Hieronyrous in Catalogo. Sed
(5) . \<\em narrat baer. saepe pro ei exleriori domo, boc est
19, nuin. 4, ubi c i totam Jacobi historiam receo- S^Musurpanlur, nec soluoi pro >, sive intimis
sel. cujus aucior Hcgcsippus apud Eusebiuin lib. , adylis. Sic apud Epipbanium lib. De XII gemmis,
i-ap. 23, qui id veleribus pcrsuasit, u l Hieronymo rap. De adamanle :
lib. De icript. eccles. Sed mulla sunt in bistoria ^
illa, quae nonnullis displicent. Scaliger vero in. , ,
, ;. Hoc loco
Animad. ad annum 2077, tanquam inanein fabulam
primam illain templi interioris ac lecli pnrrespuii. Reprebensionis capila baec fcre sunt. Quod
tem siguilicant. Quia ncque ler quotannis [enelrale
Jacobo soli scribil Hegesippus in sancta sanclorum
illud sacrosanclum adibat, sed dunlaxat semel, c l
ingrcdi licuisse. Alqui uni summu poniifici, idque
scinel in anno, conceftsum eral. Jacobus aulem ne cum ingrederelur, peclorale gemmatum, sic reliLevila quidem eral. Deiude quia causa, quum omnem poncbai ornalum ; el lunica linea,
linrisque femoralibus, zona, cidari lineis ulebaLur.
pcrmissussil adilus, haec aflfrrlur, quod lincis
veslibus, non lancis uterelur. Hoc aulem solis sa- Non aliier appellal GhrysostoI I I U S oraL. G2, tom. V I , edit. Savtl. pag. 644,
cordotibus, cum sacris operabaniur, licilum fuit.

Tcrtio genles ait cum Judjeis convenisse : quud
,
absurdum esl; neque eniin geiUiles ad ullum Jud;rorum icstum confluebanl. Quemadmodum et i l - , , , ,
, , ,
lud falsuin, quod xu Ihbus adfuisse dicit : cuin
pcr illud lempus dua3 laniuin furcnt, reliquce x p r i - , eic. Ita Fronto nosler emeodavii. Nam
dem in caplivitalcm abiJuclae. Quarlo Osanna repro perp.-raui legilur apa,et pro
, . Ob eam, quam dixi, causain
ferl a Jud&is acclamatum : quod in Scenopegia so Ghrysoslomo non alia sunt, quaiu
lum claroabanl, cum ramos cx arboribus delringercnt. Quiulo Jacobnui Nazarjcum exslitisse d t c i l : D , quomodo et apud Hcgesippum el llieronymum. Epiphanius vero hac excusalione uti non
idcoque carnibus ac vino temperasse. Ergo neque
potest; quia de suo pcrperam allexuit,
pascbalem agnum , neque poculmn exirema ill.i
coena sumpsit. Ca3lera nihil moror. Nec diflilcor , quod summo sacerdoli peculiare ftiit, ut senonnuila vel ab Uegesippo prodila, vel ab aliis in- uiel in sancta sanclorum ingrederetur. Jacobo vero
ob exccllcntem viue sanciiuioniam concessum est,
scria, quae paruin probabilia videanlur. Sed loiam
ipsain bisioriam nego proplerea damnandam esse. ul ad sancla pervenirel, curo alioqui vulgo linea
Nam pleraquc in illa veta sunt, aul veris cerle si- slola vestirelur. De gcnlilibus, absurdum e^t negare illos cum aliis temporibus, ac Judaeorum somtllima; quaedam subabsurda, pra3sertim quaa ab
aliis addita fuerunl. Qua3 aulem opponunlur a Sca- lemnibus, tum azymorum diebus, quod festum longe
ligcro non niagnum niomenlum ad iltius infringen- apud JudaOS celebcrrimuin fuil, llierosolyma condain auctorilalem alTeniiU. Primum itlud est de fluxisse. Ne longe exempla peiamus, Joan. xn, 20,
sanclis sanctorum : quae apud Hegesippum lanluin- gcntiles illis ipsis suleiunibus adorandi causa conmodo sunt . , inqnil, veniunt. Erant autem quidam gentiles ex iis qui
* Licebat, inquil, illi soli in sancla in- ascenderaul, ut adorarem in die (esto. Nam de xn
gredi: non utique sancla sanclorum, sive arcana ' liibubus quani inepte praescribil Scaliêr! irao proilla sanctioraquc peneiralia, quae soli pontiiici e- pemoduin impie. bi eiiim vere colligit, cadem rationc ballucinalum Jacobum aposLotum excipere
mcl quolannis patebant;sed qusesancta simpliciler
polest, qui cononica? Epistolsc ita prefatus e s l :
nominantur : iu quibus mcnsa, el pancs prupositi,
r
ADVERSUS
721
HJERESES L I B . I H . . I I . IIJSRES. L X X V I H .
722
, illam scilicet, quam cum Maria Josepbus Qeccssiludinem habuit, quocum erat itla conjuncla. Caile& , \ . rum soli buic Jacobo id bonoris aliribulum est,
, semel ut quoiannis in sancla sanclorum ingrede . (6) relur; quod et Nazarenus essel, et cum sacerdo , tali stirpe conjtinctus. Unde et Maria duplici cum
, \ Elizabeiha cognalione ac necessitudine conjuncla
, fuit; el Jacobus sacerdotii digoitate praestitit. Quan , doquidem d u illse iribus solae invicem nupiiarum
, . " \ commercio jungebantur ;regia, inquam,cum sacerdotali, el sacerdolalis cum rcgia. Quemadmodum
, \
lim sub egrcssionis ez iEgypto lempus,
1046
, , , \ Naasson tribus Juda? princeps Elizabelbam iltam
\ priorem Aaronis flliam d u x i l E x quo factum esl,
ut coniplures baereticorum secUe Cbrisli Doniint
; .
prosapiam ac genealogiam ignorenl, atque ob illam suam haesiialioncm fidem labrogent, ac veritatcin
oppugnare se puienl, cum illud objiciunl : Qui fieri polest, ut quae ex Davidis ac Judae stirpc sil
oriunda, Elixabethae, quae ex Levitico genere esset, cognata fuerit?
I A . (7) \ -
XIV. Jacobus isle bracteam in capite gessil. Et
ciwn aliquando lerra siccitate laboraret, sublaiis
,
ad coelum manibus oravit, statintque imber de ccelo
, ,
. decidit. Lanea veslimenla nunquam induit. Hujus
vero genua camelorum inslar callosam duriiiem
.
, coutraxerant, quod pra3 abuodanlia pieiatis assidue
' .
illa coram Domino flecleret. Quamobrem nemo am , ' .
plius proprio illum nomine vocabat, sed Justus ab
* omnibus appellabalur. Ad baec nunquam in balneis
, *
lavit; ab aniroato omni lemperavit, ut antea d i . \
ctum est; nequc sandaliis usus esl. Reliqua omnia
, >. .
pralermilio, qua3 de hoc viro, deque taudabili vilas
,
illius instiluto quamlibet copiose dici possunt. V i ; desne quara egregia familia illa omnis cxstilcrit ?
, \ ,
Nam 8i Josepbi liberi virginum ordinem illum ct
\ ^ Nazaraorum olBcium eectabantur, quanto magis
, \ $ , senex ille veneralione omni dignissimus caslani
;
et intaciam Virgineiu conservare noveral, et c i
, , vasi singularem quemdam honorem deferre, quod
, , sahitem bominum aliquando conlinuerat? Scd ct
, . nalura ipsa documenlo uobis csse potesl: quod et
, aflecta jam aolate forct, ac nalu grandior, magniis
. $ inter vlros, moribus Gdclis, ac speeie ipsa rcli - giosus. Dc eo quippe lestatur Evangclium, liomi, (8) nem fuisse timentem Deum* : qui idcirco clam
M
Exod. , 23.
* Mailb. , 49.
Jacobus Dei et Domini nostri Jesu Christi servus,

(6) al . Hoc alLbi refutaduodecim tribubus, quce tunt in disper&ione, tatu- tum a nobis est.
tem. ltem Acl. xx, 6, Paulus ila loquitur: El nunc
(7) .
lta hxr.
in *pe, quas ad patres noslros repromissionis facta est 29, n. : \ \
Deo, sto judicio tubjectus, in quam duodecim i r i - . Quod de summi pouiiOcis bus nostrce nocte ac die deservkntes sperantpervenire. accepisse videtur. Pcrpcram id quidein :
Quamvis en:m abduclas decem iribus essenl, non
quod alioqui de Cbristianorum ponlificum insi^ni
pauci lamen ex illis vel duabus aliis Iribubus imcredibilc est, et dc Joanne evangelista lestainm
misli, vel ulcunque liberali manserunl. Quod ad
reliquit Polycrates apud Euseh. lib. v, cap. 2 5 :
acclamatuiu Osanna perlinct: tieri polest, uli ra" .
Jamos ad publicam tesiificandam laelitiam poposcecobo haud scio an quispiam prodideril. Nam quos
rint, ad eos defringendos sese invicem bortali sint.
hseresi 29 citalEpipUauius, de Joanne, uon Jacobo
Poslremum de Nazaraorum instiluto levissimum
ista scripserunt.
est. Neque enim Nazarasi illi perpelui carnibus sic
(8) . Euscbius in
abstinuerum, ul non Pascbali agno vescerentur :
Chronico Jacobuin scribit anno Neronis vu lapidicum idipsum lex tam accurate praciperet, sed ia
bus obrulum fuisse; quod et Hieron. in Caialogo
communi scilicet quolidianoque viclu illis abslisequitur, qui xxx annis illum scdisso refert. Kou
nebant ul ct vino ac siccra.
igiiur accuratus csl anuorum apud Epipbauium uuuicrus.
723
724
S. 11
conjugom diraillcre slatuisscl. Sed u l ad Jacobum , 1 ^ ,

\ ,
redeam Domini fralrem, ac Josepbi Gliiim, hic Hie0\ , \
rusolymis mortuus cst annis post Ascensioaem
, , \ Douiini plus minus viginti qifaluor exaciis, cum
0, \
ipse eextuni el nonagesimum aetalis agercl. Iluic

cnim fullo quidam caput fusle comminuil, cuai
(! , ,
pneceps essel e lempli pinnaculo dejcctus; sed
nihil admodum offensus, procuuibeus in genua pro ,
bis ipsis, a quibus pracipitatus fuerat, Deum pre- ; \ .
.
caius est, his verbis : Dimiitc illis, quia nesciunt
quid faciunt. Unde Symeon illius e sorore nepos, ac Cleopbae filius procul astane in haec verba locutus esl:Desinile ! 1047 Q * lapidibus juslum horomem appetiiis ? Is pro vobis optima quaeque
precalur. Hoc igilur modo martyrio perfuDCtus esl.
XV. Jam vero si Josepbi fllius aelale eic prove'. clus fuit, quis ejus palrem arbilretur, qui lam , borrenda speclacula vidisset: pula angelos nascenli
, Filio Dei stipalorum ac salellilum officia praeslan- , ' , %\
lcs, ac de coelo cantanles, et dicenles : Giuria in , , alti&4tmii Deo, el tit terra pax, in hominibus benigna
toluntas *; cum paslores insuper ad eam speluncam, , , \ ,
in qua Cbristus naius eral, accessissent, eadem- \ \ que nunliassent, cumtaaec,inquam, tam admiranda 6 , \ ,
prodigia ac miracula Josepbus ille seaex ac de~
, \ ,
crepilus audiret, fierine poluil, sancto ul illi cor- ;
pori, in quo Deus babilaverat, per summam igno-
miniain illuderel? quo quidem ex corpore suscepla
a Dci Vcrbo bominig cst iiatura coulracla. Uudo 6
et sancta illa et incorrcpla caro fabricaia csi, ct ,
cum Salvaloris diviniiale conjuncta. Quemadmo*

duai angelus Gabriel illic teslalus e s l : Spiritut, C .
inquit, Domini superveniel in te, et virtu$ Allimmi \
obumbrabii le. Ideoque el quod natcetur ex ie $an- ; (9),
clum, vocabitur Filius Dei*. Quamobrem quo tan- , , \ ;
,
dem pacto cum lanla lalique Virgine Maria copulari ausus esscl? Ecquem vero fructum ea quae- , ; '
, , ,
slio nobis atlulit, utrum illius consuetudineni ha , /,
bueril ? Utrum Yero tandem magis eligendum est,
, . ,
Dco istiusmodi negoiia committere, an ad deleriora
,
violenler irrumpere ? Quod eaiui nusquaro in sacris
. ,
Lilleris scripluni exstel, nisi crediderimus Mariam
\ , ,\
cura viro postea consuevisse, nos vilam seternam
' xainime consecuturos, sed judicio condemnandos,
6 ! ,
nemini esse polesl obscuruai. Quaenam vero scriptis
.
expressa sunl ? ulique bonesla. Quxnam porro
Jusla. Qu33? inquaro. Honesla*; (Ji audienlibiu conciliari gratia possil . A l boroines necessariis relictis,
iis quae cumfidei veriiate ac Dei prsedicalione conjuncta sunl, perniciosa sibi quacque, undecunque
potucrint, excogitare conlcndunl : heul quod vel cogilare moleslum est, cum nulla praecipue sit in
Scriplura mentio.
XVI. Elcnim si ejusmodi quiddani illa comme- D ^. ,
niorassot, profeclo verilatem ipsam sine ulla ter , \ .
giversalione profiieremur. An eniin inhoneslae sunt
; ;
nuptix ? aut profanus est torus, ct non potius im ;; ; '
maculatus ? An denique adullerala3 sunt nupiix?
\
Quanquam propbeine ac pontificee ab 1048 ' ' '
.
, \ , abstinenl, ut luajoribus functionibus occupcntur.
uiu
Luc. , 14.
Luc. , 35.
biterrogaitone forle legcnda.
(9) ^\
legil.
Philipp. , 8.
^. Leopardus
* Ephes. , 29.
Hebr.
4. Sequcnlia cum
lib. Emendationum, cap. 2 , pro 5 , -
7fi?
ADVERSUS H J E R E S E S L1B. . . If. HiERES. LXXVIII.
720
, 6 . Etenim Moyses posieuquam propheia esse cocpit, '

.
nbllam amplius eum uxore conwieludinem babuil,
\
neque liberos in eo slalu suscepit, quippc qoi
; " cum Domino majori vita suie paric versarelur.
An si nupliis vacare voluisset, quadraginla nocles
, ; ac dies in monte Sina pergeverare poiuisset? po , \
tuissel quadraginta totos annoe i n eolitudine ad
; \ divinarum ee rerum adminisirationem inlendere,
^, \ sacerdolio vacare, enarrare Dei mysteria, cura Deo
,
deniqne perpetuo colloqui nupliarum obstridus
\ onere poluisset? Nam si de nobis Apostolus aperlc
'; . pronunliat : Ad tempus, ut vacenl orationi *; quania
, \, ,

isiud ipsum de propbelis poliori jure dicelur? A l , .
qui Maria propbelUsa fuil. lngretsu* e*t enim,
* ,
- inquit, ad prophelhsam; et in utero concepit, ei
, ,
. R peperit filium. Et dixit Dominus ad me : Voca iu> men ejus : Cito detrahere ipotia, raptim pra, ,
dare , elc. Quibus verbis Gabrielis ad Mariam i n , gressum o&iendit; cum ad eam venil, ut nunliaret
, . " \
Filiura ipsam Dei ac Salvaloretn, sine ullo virili
salu, sed sancti Spiriius intervenlu, mundo esae
* * '
pariluram . Quin eiiam Philippus evangelista qua . \ tuorbabuil filias afflatu propbelico praediias, qase ob
, \ , virginitaiis decus vatieinandi muniis illud obli , ,
n u e r u n l \ Sed et Tbecla cum in Paulum incidisset,
, * - pactas nuplias dissolvit; cum primario cuidam <ii \ ,
vitalis tolius, ac longe divili, nobilissimo, splendi .
dissimoque desponsa jam fuisset. Verum ierrena
, , ' ideo sancta illa conlempsit, ut coelesliuoi compcs
; - esse posset. Quare cum haec ab illis prasliia vi1
, \ deamus, quanto magis Idero a Maria susceptum

, - fuisse falebimur, in qua admirabile iliud incarna , ; lionis myslerium est perfecium ? Quaenam vcro a
nobw iniri ralio potest, ut cl islorum inentcs ad
,
meliora traducamus, et omneoi iis discutianius
.
erroris caliginerti, qoi nefaria dogmata, velut perniciosissiinos fetus, inira se conceperuni, m i
cripunn e s t : Concepit laborem, et peperit iniquilatem ? Illi enim utique cogilalionuni raolestiam
laboremqae concipiunt, ct contumeliosarunt vocum impielalein pariunt.
'* ,
X V I I . Scd vereor, ne qiusHIUm ipsuin erroreta
, *
in animuni inducat sutiiu, aliaque ralione iinpulsus i n seipso velut conscrere conetur, alque in
,
bunc niodum raliocinari v e l i t : Qnid est quod
, [Evangelium narrat: Invenia e&t in uuro habent
; ,
1049
Sp* * saucto Muria, antequam conveni\ , ;
rent ? Utruninam igilur convenlio illa ac congrcs\

{ - ' SU9 exspectabatur, ideoque* antequam convenirent,
dixit? Prarterea in eodem Evangello alio loco^scri * , ,
ptum esl {Inventa est in utero habens antequam
' ,
, )
convenirent; vel : Et peperit, et non cognovit eam;
,

sive : Peperii ftlium suum primogenitum , el non

. \
cognoscebal ipsam); Et non cognovit eam, donec , \
perit filium snum primogeuitum " . Sed et illud bo\ ,
mines isti non vident, qui se ea, qunein Scripturis
* .
tractantur, distincie explicateque disserere proii , \
lenlur, ac sublimia illa allissimaque mystcria per .
scrutari sludent, hanc esse narraiionis illius loci1
rte
lu
1 0
F . .
F. . * Exod. xxiv, 18. * I Cor. vn, 5. Isa. , 3.
x x i , 0 . Psal. , 15. Mallh. i , 28. * Luc. u , 7 .
Mallh. j , 2o.
1 1
Luc. i , 26 sqq.
Act.
7*7
728
fe. EPIPHANH
que sententiam. Si enim Maria denuo peperiasel, , . ,

caeterorum Christi fratrum erant profercnda no- , ',
, .
n i o a . Quod autem primogenilus crealurae omnis
ille uoicus appellatur, noa est quod ea le res per- , lurbet. Non enim dixit, peperisse illam primo- . \
genituro euum, sed hoc solum : iYon cognovit eam, \
doneepeperit filium suutn. Ubi non primogenitum ,
jtitf m, scd priniogenitum dunlaxat appellavit. Nam hoc . ' ,
ipeo, quod filium suum dixil, nalum hunc ex tlla,
,
quod ad carnem pertioet, oslendil. Ad primogemti
porro vocabulura, non voccra illam, suum, adjunxit, . , ,
sed primogenituni lantumraodo vocavii. Uic est , cuim ille, quem Primogeniluw creatura? omnis \ , ,
Apostolus nominat, quique cuni creaturis cseieris , .
\ ,
miniiue conjungilur, sed anle eas omnes originem
accepit. Nequeenim,primo crealus, d i x i t , sed, prt- g Ylov.
mogenitui
: adeo utad majorem audienlium fructum
* ,
atque cautionem baec illo in loco discreta sint, ac ,
primogeniti voce pramissa inferiorem deinde crea- . ,
turam subjecit. Siquidem primogeniti iloinen ad
; , Filium referlur; creatura per Filium est producta. ; ,
Peperit ilaque filium tuum primogenitum, non p r i - , \ , \
* , \
mogenilum suum, quasi alios postea paritura fuer i t , et non cognotcebat itlam. Qui enim nosse po- ,
tuit tanlum esse ei raulieri graliae conferenduoi ? , .
Unde sciret, inquam, laai excellenti gloria virgi- , .
iiem esse celebrandani ? Quippe mulierem hanc a , .'
natura formatam, ac feminei sexus esse cognorac, , \ ,
atque ab Anna matre et Joacimo palre genitam; -, ' .
Klizabeihae cogrtatam, e domo Davidis ac familia hoc vero nondum intellexerat, lanluni illam in
1
terris decus ac splendorem, et quidem femiuam, esse consecuturam. Quocirca non cognovit illam,
donec prodigium illud animadverlit. Non cognovit quod in ea mirabile conligerat, donec 1050
~
tuni ex ea Filium vidit. Posteaquam vere peperil, babitum iHi divinitus honorem agnovil; eamque
didicit his verbis ab angeio salulatam : Ave, gratia plena, Dominns tecum *.
X Y U I . Haec est, quam adumbravit Eva, quae C 1H\ \ ,
vivenlium maler quodam aenigraatis invoiucro oun- * .
,
cupalur. Siquidem Eva tum viventium est appel
laia mater, cum jam illud audiissel: Terra es, el in , ,
. ,
terram reverteris *, post adimssum videlicet peccatoro. Quod quidem admiratione dignum est, post . \
illam offeneionero, tam preclarum ei cognomen , '
atlributuin. Ac si exieriora duntaxat el sensibus
obvia consideres , ab eadem bac Eva tolius est in ,
, \ .
terris buroani generis origo deducta. Revera lamen
a Maria Yirgine vila ipsa est in mundum inlro- ' .
ducta, ut vivenlem pariat, et vivenliura Maria sit \
,

;
mater. Quocirca viventium mater adumbraia si-
raililudine Maria dicitur. Nam de duabus feminis

diclura illud e s t : Quis dedil mulieri sapientiam
',
aul variegandi $eientiam l Etenim Eva illa prior D . '
,
sapiens mulier Adamo, queui ipsa nudaveral, asje
clabiliaquaBdamvestimentacontexuit: quippebujus , \
modi est labore danmata. Quod enim nuditas Ulius
, \
opera reperta fuerat, boc eidem datum negotium esi,
, , '
ut ad exlernam nudilalera tegendam corpus istud,
.
quod sensibus exposilum est, veste contegeret.
,
At Mariae divinilus illud o b l i g i l , ut agnum nobis
n a
Coloss. , 15. * Luc. , 28.

' . .
1
Gen u i , 19,
* Job xvin, 56.
F. . Ila ex Kcgio cod. rcslituimus.
729
ADVERSUS HJERESES LIB. I I I . . I I . ILERES. LXXVIII.
730
xa\ . 6 - aique ovem pareret: cujus ex splendore ac gloria,

' - tanquam e vellere, pcr ejusdem virHiiem immorta - litalis nobis vestis sapienter est confecta. Aliud
, ' . \
vero praelerea in ulraque, Eva scilicel ac Maria,
\, considerari polesl, et quidem admiratione dignum:
,
siquidem Eva generi hominum causam morlis al \ , ,
tulit, per quam qpors est iu orbem terrarum i n \ , vecla ; Maria vilae causam praebuit, per quam vila
, esl nobis ipsa producta. Ob id Filius Dei in hunc
. \ mundutn advenit: et, Ubi abundavit deiictum, $u , perabundavil gralia . Uude mors accidil, vila
,
illuc accessil, ul in mortis iocmn v i u succederet,
' et illatam a muliere niortem ille ipse, qui e mu \ .
liere, vita ut esset uostra, natus erat, excluderet.
Quouiam vero cum adbuc virgo in hortis Eva de , gerel , per contumaciam apud Deum offenderal
, . ideo grati propria ab Virgine manavit obedientia,
poslquaro circumfusi corpore Yerbi scmpiternse * '
que vilae de coelo est nunlialus advenlus. Nam illic
, \
ila serpentem Deus 1051 alloquitur : Inimicitiam
' , \
ponam inter te, et tnier illam; inter semen htum, et
\ .
temen illiut *. Atqui nusquam ejusmodi eemen mulieris iuveniri potest. Unde non aliter quam per
adumbralionem ac siniilitudinem ad Evam bosliles illae inimicitiae referuntur, quas cum bujus slirpe
serpens ihe, et qui in serpenie inerat invidia flagrans diabolus, exercet.
l
XfX. Plene quidera ac perfecte accommodari ad

illam unWersa nequeunl; sed in sanclissima, exiniia ac singulari slirpe, q u ab sola Virgine Maria,
sine ulla viri consuetudine, propagata est, reipsa
ac penilus impletur. Hic enim illius Glius ad exstinguendara eerpenlis ac lorluosi colubri fugacisque vim ac poteuliam, qui se lotum orbem terrarum domiiiatu suo comprehendisse jaclabat, ad
Jiaec inflma descendit. Proplerea unicus e muliere
Dei Filius processit, ut serpenlem, boc est impiae
docirinae corruptelam, ac fraudem, el errorem, ac
pravitatem everleret. Hic esl qui revera uterum
Malris aperuit . Nam quotcnnque primogentd
illum antecesserant, u i honestissime dicam, istud
ipsuni eflicere nequiverunt, sed solus boc imicus
Dei Filius obtinuil, in quo, cseleris exclusis ontnibus, illud esl perfectum. Sed ul alia pnctermiilam,
vel ex eo ipso, qnod modo Iraciamus, polest illud

intelligi. Quippe ex Maria sumpta illa Scriplure
, Q senlentia est, quam ad Ecdeeiam accommodare
1\ '
*
, ,
, ,
.
\ , \
. ,
, , , ,
. .
, \
, ,
'
, \ .
' .
, \ )

ol
.
\
\ ,
, '
. , \,

, '
, , \
1
Rora. v, 20.
2 1 , 22.
Gen. m , 15.
possumus : Propter hoc relinqvei homo patrem

$uum et matrem uam, adhcerebit uxori suiv; et
erunt duo in carnem unam . Apostolus vero : Sa~

eramentum hoe, iuquit, magnum eit. Ego autem
dieo in Christum el Eccletiam . l n quo accuratam
sacrarum Liilerarum diligentiam observare Ucel:
quae cum de Adamo loquuntur, formandi vocabulum adbibent, Evam vero nequaquam formaiam,
sed aedilicaia^m esse dieunl : Sumpsii enim, inquit,
Exod. x m , 2.
unam e cottis iliius, et mdificavit ipsi in mulierem *

Uuo illud imelligeremus, Dominum eibiipsi corpus
* Gen. , 24.
Epbes. v, 32.
Gen. ,
731
S. EPIPUANII
732
e Maria finxisse; Ecclesiam vero ex ipso latere * \

velut sedificatam fuissc, cum ejus latus est cuspide
,
snuciatuni, ab eodemque sanguinis et aquae ad
ionem noslram profluxisse mysleria
'. ' ,
X X . Jam vero quod Mariam Joseplius cognovisse
^,
dicilur, non ad usum aliquem corporis, atque usi' , *
tatie consueludinis referenda ista cognilio esl. Sed
ideo cognovit, quod cui divinilus honorem haberi ,
viderat, eamdem bonore prosecuius iuerit. Neque . \ ,
enim lanlo illam splendore ac gloria praeditam pu- , ,
laverat, 1052
donec e muliere nalum Domi- ,
.
num animadveriit. Quod autem scriptum e s i ,
, \ , <Antequam convenirent, inventa est in utero liabem \
ob eam causam additur , ne illorum invalescerel .
opinio qui incarnationis myslerium arbitranlur
Yirili opera inlerventuque perfcclum. Hoc enim di- & (
) ,
r i t : Anlcquam Gerelislud, quod futurum exSpeclaba- , , \
,
tur, tamelsi nunquam exstilerit. Ut eniin demus
,
illud : Josepbum raarilalcm cum Virgine copiflationem sperasse (quod quidem proaffecla jam illius&late *
,
iieri ininime potcral), lamen Scriptura ipsa praemunire nos, el admonere, ac cauliores eflicere vo- . " ^, IJpir
luit. Siquidem vel boc ipsum, quod tunc lcmporis , , ,
,
agebatur, dlvinus, inquam, ille partus abuude per- ,
suadere potcst, sanctissimam Virginein nullius ,
pustea viri consueludinem admisisee : quemadmo- ,
dum angeius Josepbo de illius, quam animo con-
ceperat, opinionis falstiate persuasit. Nam superio- ,
ribua bisce verbis, antequam cunvenhent, qui- , \ \
' , , .
bus res in exspectatione posita, non gesla, de
claratur, simillimum cst quod sequilur : Cum essel ,

iutlut, noiuil itlam iraducere, sed occulle dimittere; , ,
. quasi malus jam ob traducliotiem iliam eseet, cura
non fuerit tamen. Perinde atque angelus docet iis , \ , *
verbis Noli accipere Mariath Conjugem , * .

tuam, qua noudum conjux esset; quain lu violalae ,
pudicilia suspectam babes, licet talis minime sit,
qualem arbitraris, oic. Nam subinde in conse- .
quenlibus a d d i l : Quod enim natum ett in ipta, quasi jam esset ualura. I l l u d v e r o , Pariet filium.
ad fulurum tempus refertar. Iia enim se res habebat; sed ad fldem stabiliendam prius Hla denunlialio facia e s l : cujusmodi et illa verba s u n l : Priusquam convenirent. Ubi sufficere nobis debet,
nunquain istud omnino esse faclum : Donec ptpetit filium suum primogenitum : quod eumdem senBum habel, et ad admirabiiem de Virgine cognilionem refertur, cul summus bonor a Deo tribuerelur.
X X I . Verum ne quie ex eo quod scriptum est,
'. ,
Antequam convenirent, conyenisse postmodum arbi , .
Iretur, nibil ejusmodi demonslrare vel declarare quis , ' ^piam poiest;sed ullabis omnisexperleia, eimaculdB
, Saltatoris noslri partum ostenderci Scriptura, illud
. , ,
asseruil. Quamobrem isla3 voces, Non cognovil
, ,
eam, ad illiu gloriam spectanL Primogenilum , \ yero nominat eo quod ante creatas res omnes , ,
genitu est, et ut ail Aposlolus : Primogenilus in
, ' , '
mullis fralribm : non respeclu ad Mariae liberos
' , ;
habito, quasi alios ilia pepererit; sed ad eos omnes, ,
qui adoptionem illius 1053 beneflcio consecuti
. , \
eunt, cum Maria? filius secundum carnem revera
, , ,
t
Joau. xix, 3 1 . * Mailb. , 18 sqq.

.
Rom. , 20.
. , ut ct postea pro .
* F .
733
ADVERSUS FLERESES LlD. III. . I I . HiERES. LXXVIU.
734
. " f t i i t , ne adumbrala solum species csse viderctur.

.
lgilur primogeniltis ac Yirginis ipsius filius appel , ' latur, non quod alios, uti dixi, liberos pepercrit.
Etenim est quiddam in eo generc ei sitnile, quod
, .
incarnalionem antecessit. Nam ut Primogeniius
\ \ \ \
revera Palris ante crealuram omnem exstiiisse di , citur ; neque tamen ideo, quod alii posl ipsum a
' .
Patre genili sint, priuiogenitus vocatur : non enim
* frairem allerum habuit, quippe qui sit unigenilus.
. ,
ha et eusceplo corpore Mariae priraogeniuts appel $ \ iaiur, tamelsi unica ejus proles exsliterit, neque
. ' secuodus ex ea sit illi frater in lucetn editus. Si, . - leant itaque homines isli, qui ea sibi Qngunt, quae
6 - - perniciem magis, quam utiliiatem ipsis afferunt;
, , ,
sed ille quaeso facessat error. Quicunque Dominum
. \ ^ bonorat, honorat et sanctum ; qui ignominia san
, . ctum alBcit, eamdem et Domino suo ignominiam
* imponit. Sil in sese Maria sanctissima illa virgo,
^ * Vasque illud sacrosanclum. Ejusmodi vero pesli.
fera atque exitialia dogmata nullum nobis frucioin aOerunt: nosque adeo hoiioriflcenlius de iUa scnliro par est, ne in animi insolenliam, aut
discordiam, aut snpervacaneam loquacilalem incidamus. Quippe de omni olioso verbo rationem,
ut scriptum eet, reddiluri sumus . Ergo nos ipsos curemus, rerum noslrarum salagamus , iieve
qase nostri propria sunt, in sanclos proferamuu, aut ex nobis ipsis quae ad illos perlinent, meliri velimus.
K B \ , \ \ X X I I . Quippe noniiulli sunl, qui cum ad luxum
,
ac delicias effusi sint, et perniciosam raentem conceperint, jure an injuria sanclos iisdem fcedilatis
, \ ,
maculis aspergere conantur : quo pravo et im \
becillo animo suo honestum aliquein colorem spc
.
, , Q ciemque conquirant. Gonlra quos Aposlolus ita
' ;
loquilur : Velim omne* mei similes esze . Ubi illa

. verba, mei timilet etse, de quo alio quam de casliwonia inlerpretari possumus? Verum propter for
\ . , nicatione* unusquisque uxorem juaro hubeat: eed
. , , , in priori parte pronoiaen detraxit, quod acerbiorem
alioqui reprehensionem et castigaiionem haberet.
^ Nam cum dicere posset, propter fornicaliones ve ,
straa, vocem illara, vestras, consullo pratermisil,
, \
ne hoc ad aliquorum conluroeliani jecisse videfe * \ \ tur. Sed ad nonnullos condeinnandos cst diclum,
* qui vacare Deo nolunt: iia ul inleriin vilam ex
* legis praescriplo comparent, el bonesle va&e suo
. , , ,
ad prolem suscipiendam utanlur, quemadiuodum
, - patres noslros usos olim esse didicimus : quod
fe
. , alicubi 1054
Scriplura declarat : Rebecca, i n q u i t , ex uno concipient. uno, dixit; ct ut
. ' honeslaii consuleret, aliud nihil addidit, sed ge* ^ \ \
nerationem illam jiistam ac legitimam fuisse signi \ ,
ficavit. Quarc posl susceptos tiberos nullam ain ,
plius ei cum iila consueludinem fuisse demonbtrat.
\
El quoniam facile ac proclive nobis est menlem ad
, \ ,
deteriora poiius quam ad necessaria defleclere;
\ , \
cumque lubricus sil bominis animus, nec ad rectam Domini viam impeliini slatim suum conlen,
lionemque dirigal, sed ad dexlram sinistraaive
\ ,
declinet, atqoe a3gre admodum huic Salonionis
\ '
praeccplo parcal: Ne deelines ad dexleram, nec ad

1
XP> 1*
Mallb. x i i , 3G. I Cor. vn, 7.
735
S. EPIPHANII
736
sinistram : cum denique circa easdem cogitatio- * ?<nes sese torqueat ac verset improbitas, et ad alia
.
itinera capessenda moderationem nostram impelial, cavendura illud nobis est, ne effusiora illa
bealae Virginis prasconia alterius crroris et offensionis maieriam alicui fortasse praebeant.
XXIH. Etenim qui i n Filiura conlumeliosi esse
K P . , voluerunt, ut anlea declaralum est, abalienare
,
ipsum a Palris divinilate sluduerunt. Alii e con- * * &
Irario diversam i n partem abeuntes, quo vehemen- , , *
, ,
tius illum bonorarent, eumdem esse Palrem, et
Filium, et Spirilum eanctum asscrere ausi sunt. , *
Utrobique vero insanabilis est ac mortifera plaga. .
lta quod ad sanctam ac beaUm illam Virginem \ \ ,
,
pertinet, quidam conlumeliosius io illam invecti
\ \
sunt, ut, post summum illud et inlegrura incarnalionis Domini mysterium, corporis eam commi- g ,
\ slione pollulam dicerent: id quod omnem improbitatem impietalemquc superat. CaMerum uti non- . ' *
nullos lanluin se i n scelus coramisisse didicimus ,
sic non sine ingenli admiratione aliud quiddam ac- \ ,
"
cepimug : nonnullos videlicet in iis, quae ad sancussimam Virginem spectant, eo amentiae pro- , \
, \ , \ 4
gressos, ut pro Dco nobis illam oblrudere vellent,
\ .
ac de ea velut mente capti et furiosi loquerenlur.
Ferunt enim mulierculas quasdam i n Arabia, quo , | *
e Tbracia proieclae erant, novum illud dogma ,
commentas fuisse : adeo ut i n Virginis nomen et
lionorem collyridem sive loriam panis sacriftcan- , \ ,

tes offerant et conveptus babeant: in sauctissima?,
* \ > , &\
inquam, Yirginis 1055 nomen modtun omnem
pra3tergresso8 aefariam rem, et cura Dei conlume- Q

lia conjunclam aggredi, boc est in iliius nomen
per mulieres sacriiicia facere. Quod quidein i i n pium ac sceleslura est, et a sancii Spiritiis doctrioa prorsus alienum. Quare lotum illud a daeinoni& aiflatu et inipuri spirilus disciplina profeclum est. Hoc enim in ipsis implelur : Deficient
y

,
,
, \
. \ \
, ,
/ .
quidam sana doctrina, intendentes fabulis et do" , \,
clrinis dcemoniorum . Erunl eniin, inquil, niortuos . rolenles, quemadmodum apud fsraeliias lionore

suut affecli. Ita factum esl, ut sanciorum, qui
.
suis temporibus floruerunt, redundans i n Deuoi gloria aliis , qui veritatem minime perspieerenl,
occasionem erroris attulerit.
1. Etenim Sicimis, qua3 hodie Neapolis dici'. , \ tur, sacra qusedam ab indigenis in bonorein puelloe
,
celebrantur, quod ab Jepblbe Glia manasse videlur, D , ,
quae Deo quondam sacrificala fueral . Qua? res

miseris hominibus idololatriaj inanissimique cultus
roateriam prjebuil. Quin eliara Pbaraonis filiam, q u \ . \
servum Dei Moysen houoravit *>, et sublatum enu- . ,
trivit, propter celebrem pueruli famani iropensius,
,
quani par eral, ac pro Deo veneranles iEgyptii,

isliusmodi superstilionem in slolidos homines deri\ , \
valam nefarie propagarunt. Ergo illi Tbermulin
.
Ainenopbi filiam, boc est Pbaraonis, adorare per (10) ,
gunt, quod , u l anlea d i x i , Moysen educaverit.
, , ,
Prov. , 27. > I T i m . , 1. Judic. x i , i sqq.
Exod. , 10.
F . addendmn .
(10) . Amcnopbin regcm illuiu iEgypti nooiinat, sub quo BJojscs natus est, iu quo Eusebii Chronicon stculus ebl.
737
ADVERSUS I I J E R E S E S L I R . I I I . . I I . I L E R E S . L X X V I I I .
738
. \ - Ejusmodi pleraque ad csecorum homimtm frau ,

dem et errorem in mundum iniroducia sunt, non
; \ , quod sancti cuiquam offensionis ansam pr&beant,
, ' \ - sed quod conquiesccre mens bominum nequeat, et
. " , ad prava declinet. Etenim sive mortua est Virgo
, , sanilissima ac sepulta, summo cum splendore con , \ * juncta mofs illius est, el caslissimus exilus, ac
, *
virginitalis ei corona concessa; sive interfecla, ut
, indicare Scriptura videtur bis verbis : iptius

* ' animam peneirabit gladius , gloriam marlyres i n * . ter ac decus ohtinet, et sacrum illius corpus omni
, * felicitale cumulaium est; per quam mundo lumen
\ . illuxit. Potesl denique et in viia mansisse. Potest
, $
enim Dcus quidquid tibucrit cflkere ; nam de illius
. exilu nibil cerlo consiat. Porro ultra quam par sit
. , ' sanclos venerari nefas est; sed illorum bonorandus
est Dominus. Quamobrem desinat tandem infeli , ' \
, ' , , - cium ille bomtnnm error. Neque enim Maria Deus
est, neqoe de coelo 1056 corpus accepit, sed ab
. * viro ac muliere genila, lamelsi ex proinissionc, ut
olim Isaacus, singulari Dei sit providentia con .
cessa. Nemo vero in illius nomen sacriiicium offe I \ ,
rat, alioqui animae suae morlera aique exilium con .
*ciscet. Neque vero in sanctissimam illam contumeliose perbacchari audeat. Absit enim, ut post
edilum Salvatorem, aut anle parlum, corpus curo ullo conjunxisse dicatur.
' . \ X X V . Haec habuimus, quae apud nos medilala
, in eortim graliam brevi scriptione complectereniur,
, \ - qui sacrarum Litterarum veritatem percipere stu , - dent,neqtie ieinere eermonibus insultare, aul con . Et - ^ lumeliosam sibi ipsis linguam producere. Quod si
\ ,
qui refragari malint, ac sprelis utilibus, quae his
conlraria sunt amplecti, a nobis inlimis usurpan * \ '
dum illud e r i l : Qui audit, audiat; qui contumax
, ,
e$t contumax e$to , ac neque aposlolis, neque
* ,
nobis amplius molestu* sit. Quae enim religiosis . "
sima etEcclesiae fructuosa esse putabamus, ba?c de
, \
sanclissiroa Virgine sumus professi, ul ejus patro, cinium suscipercmus, quae gralia plenissima est:
*, ,
,
ut Gabriel locutus est: Ave, gratia plcna, Dominut
. ' ,
tecum . Qnod si cum ipsa Dominus est, quomodo
; \
aUerura conjugium admisisse polesl ? Quonam ,
;
inquam, pacto quae carnis consueludinem haberet,
, ,
a Domino servari dicilur? Enimvcro sancli onioes
,
magno in honore sunl. Horum est gloriosa requies,
(11), , ' , , Q horum ex bac vita discessus ad perfectionem trans, \ , itus est, eorumdem in felicilale sors, in eanclis * ' simis domiciliis inler angelorura choros versantur,
' \
habilalio io coelo, occupalio in sacris Litteris est,
. '.
decus ac splendor sempiterno in bonore consislit,
qiiem nulla conjectura potest assequi, praemia denique in Cbrislo Jesu Domino noslro posila
s n n t ; per quem, el quocura gloria Pairi cum sanclo Spirilu in saecula. Amen.
. Omnes \os fralres plurimum salutant. Yos v i \ '
cissim salulcm oranibus, qui apud vos sunt, fra , , iribus dicite, hoc csl fidelibus siiicor fidei culto1
Reg. .
* F. .
Luc. n , 35.
( I I ) .
Ex hoc
Inco manifestuni csl, sariclorum, ubi ox bac vila
* Ezech. m , 27.
Luc. i , 28.
disoesserint, animas C O R I C S I I rdicilate perrrui, neque supremun judicii lcnipus exspcctare.
759
S. 11
740
ribus, qui guperbiam aversantur, qoi Arlanorum , comnounionem ei Sabellianorum prolerviam odo- , , ,
runl, qui congubglanlialen Trinitatem profitentee \ , ,
adorant Palrem, el Filiuni, ei SpiriUm gancluin, , \ , \
tres personag, ei unam subslantiam , ac divtnita- \ \
lem, unamque gloriam, quique de salutari incar-
nationis Domini mysterio sincere ac cilra errorem ,
sentiunt, ac Gbrisiuro plane hominem esse faclum , , *,
perfeclumque 1057 Deum, ac perfectum homi- , ;,
nem arbitrantur, peccati omnis cxptHiem , qui cor- \ , \ \ *
pus de Maria gusceperil, una cuiu auima et inenle, , , , '
caHerigque, qnibus bominum nalura constai: adeo , , , ,
ut non duo sint, ged unus Dominus, unusque Deug, , \ , , * ,
unus rex, unus pontifex, Dens et bomo, homo ac , ' ,
' . "^^.
Dcus; non d u o , sed unua, inquam, ex duplicif
nalura conjunctione conflatug, non m aliquid confasum, aut in nibilura redacluro sit sod i n et
omnia einl ad gummam divime graitae adrainisiratfonem perfecta. Yaleie.
Hoc epiglolae exemplo coulenti, quod ad iliorum Q ,
refcllendum errorem idoneuai est, ac salis super- , S/U
que cgisse nos arbilrali, abhac haeresi discedemus, , \ quam serpentis e foramine prodeunlis ingtar, ga- , ,
pienlissima Dei doctrina ac polentia (quae velut \ ,
slyrax orbemr lerrarum fragrantia sua, boc est san- ' *,
ciorum virgintlalig filiorum, cujug B. Virgo prin- \ , ceps esl, virtule complevit), et illius pcaegidio, qui ,
per eamdera Yirginem huic mundo lumen invexit, , , *\
cum hacteaug in lucem erueriiuua, atque exilialig , \
ilfius nequiliac virus patefecerimus, ad caeteras ,
oralionem promovebimug, quo huic opcri singulari
Dei ope suscepto fiuein aliquando Undem adhibearaug,
,
ADYERSUS COLLYRIDIANOS,
Qui Marias sacrificium oflerunt, hteresis LIX, sive C 7&r ,
,
^
.
LXXIX
k'. ' ,
J. Pogi guperiorem illara h&regin, proxime ad
nos alieriug cujiigdam faiua pcrlala eet, dequa \
paulo aole memionem i n epigtola illa faciebamug, ,
quam de Maria Virgine in Arabram scripsimus. .
Haec enim haeresis in Arabiam e Tbracia ac girpe*
riore Scythia diffusa ad aures usque noglras per- , \ venit. Quae quidem apud prudeuteg hominee ridi- \ \ \ cula ac ludibrio digna conaelur. Sed nos erroreg . '
illius detegere, ac quid ipsa profileatur apertre \ , * .
conabimur; nec dubito quia stultitiae plurimum, *
sapteutiae ne niiaimum quidem babere judicelur : \ . *
cujusmodi caeleras omnes huic affineg esse cogno- ;
*
vimus. Naro n l paulo ante, qui superiorem illam
eeclam amplexi suot, conlumeliosas in R. Yipgi- D & * \ ,
nem opinioneg bominum ingeniis asperserunt; sic *
, \
isli conlrariaiu i n partem declinanies, 1058
"
tremam in noxam ac perniciem inciderunl, nt 'lcro. * gentilium pbilosopborum celcbre illud dictuin in

ipsis comprobelur : Extremitates wquatitates esse.
, .
Siquidem par et idem ex ainbabus lucresibus de *
trimenlum accidil, cum alii sacrosanclae Yirginis
; , dignitalem elevont, alii prsler roodum ac ralio \ . \
nenx attollant. Nam quod ad posterius boc dogma
1
e x
Rcg.
Reg. . Corrigo .
711
ADVERSUS ILEUESES LIB. . . I I - fLERES. .
742
& * \ pertinel, quosnam, praeter mulicrculas, auclores

}], \ , \
ac patronos habet ? Quod genus lubricum, ei in
, \ .
errorem proclive, ac ptisilli admodum et angusti
, anirni essc solel. Per eas itaquc diabolus evomuisse
, ' illud videtur, idemque hac in parle fecisse, quod
\ (12) , per Quintillam , ac Maximillam, et Priscillam in
, . ridiculis illis disseminandis erroribus praesliterat.
Elenim mulieres quaedam currum, sive sellam
' quadratam adornanles, ac linieo desuper exlento,
\ . solemni tempore, per aliquol dies panem propo \ , \ ' - Bonl, et in Mariae nomen offerunt. Tuni ad unam
, , - omnes illo vescuntui*. De quo in epislola iila, quara
, , in Arabiam scripsimus, nonnibil dispulavimug.
, Nunc vero accuralius singula prosequemur, et qua
.
raiionc convinccnda sit, implorala Dei ope, pro
Tirili demonstrabimus, ut bujus haeresis, q u idololairiaR superstilione implicata est, succisis radiibus, lantam ex anirais quorumdam insaniam ae rabiem divina ope facilius evetlaraus.
*. ' , , I I . Agite ergo, Dei famuli! viriles CODCiplamufi
, - anunos, ut muHercularum istarum dislurbemus
, , \
amcnliam. Nibil enim in tolo illo dogmate praler
'
muliebrem opinionem est, ac deceplse rursus Evae
, , \ - morbum; sive potius serpenlis, incilalricis ad ma , liim beslia3, et cum ipsa colloVulae meudax promis , ,
sio, quae nibil affert in medium, neque proroissa
perficil, sed morlem el exitiura consctscit, dum
' ,
\ - ea qiiac nusquam sint, lanquam vera Qt exsislenlia
nominal. Quin et illud efficil, ul ex arboris conspe , \ '
clu in Deum conlumaces sint, et a veriiale abhor, \ \ .
, ' rentes ad multa ac diversa iraducanlur. Cujusmodi
. vero semina fraudulentus ille jaciat, ex ejus verbit
existimari polest: Eritis, inquil, sicut dii \ Alque
* '
, eodem plane raodo besliae illius arrogantia atque
istonim SDiritus
spiritus effemntur.
cfferunlur. Oua
Qua nuidem
quidem su. '
fastu istomm
* , oae perbia proprie, ul diximus, mortem illa conciliat.
, \ , \ ; Nam ut ab antiquis temporibus ad hanc usque d i e n
' , animo repelamus omnia, quis non videl dseraonum
i^
doctrinam ac speciem, et dis , . '* 1059
crepantem ab recta ratione conatum? Nunqaam
enie, ex quo irundus conditus esl, sacerdotio cst
fttneta mulier, ac ne Eva quidem ipsa : quaa, lamet ,
, ' - si gravissimum detictum admiserit, lam iinpium
faoinus perpetrare minquam ausa est, sed nec ulla
, filiarum illius : quanquam et Abel Deo subinde

sacra fecerit, el Cainus coram Domino sacrificia
,
niinime lamen illi grata celebraril; ut el Enoch,
,
qui Deo ptacuit, el (ranslalus e s l N o e vero ex iis,
. '
, \ | ) quorum in arca copia redundabat, ad agcndas gratins oblulit Deo, grattque animi significationem
, \ ,
\ , dedit, cum in illum, a quo servatus erat, memorem beneficii animum testalus est. Nam ei Abra . 01 ,
bamus Hle juslus Deo sacrilicavit. Tnm Melcbise decus sacerdos Dei altissimi , et Isaacus, qui Dco
''
placuu : necnon et Jacobus, iiictinqiiepoliiil sacra
\ \
super lapidem offerens, e lenlicula oleum infudit \
, \ ,
Gujus e liberis posiea Levi sacerdolii digniiateio
\ <, \ .
a
Gen.
, .
* Gea. v , 2 2 ;
Eccli. X L I V , 16.
Gen. xiv, 18.
e s s e
* Gen. x x v m , 18.
(12) *Er nrl . idem est ac ccrlus. Qua in signiGcationc sa;pe in Cbalcedenensi concilio usurpari solel.
715
S.
7U
obtinuit: a quo dcinceps propagali suni, qui eum- *.

dem ordinem gradumque tenuerunt; quales fucre ;
Moyses, prophela simul et sacrorum antistes, lum , \ , \ Aaron, et Aaronis iilii, Eleazar, Phinees, et ULa- . "
\ \ '
mar hujus nepos. Quid autem eos omnes commemorare necesse esl, qui in Vetere Testameoto Deo , \ ,
sacrificasse leguntur? Quemadmodum Achitob in- \ \, ,
tcr cateros, tum Coriue, Gersoniiae, et Meraritae, , \ .
qui ex Levilarum ordine fuerunt. Ad haec donius .
E l i , cjusque successores, qui ex ipsius cognatione in domo Abimelech et Abiatbar exstitertint, uti
Cbelcias, ac Bnzi, usque ad Jesum magnum sacerdotem, et Esdram sacerdoiem, elc. Nec uuquam
mulier sacerdotio funcla legitur.
I I I . Alque ut ad Novum Testamentum accedamus,
. \ .
si sacerdoiium mulieribus maudatum foret, autca , nonicum quiddam praestare in Ecclesia licerel, nul- ,
polius quam Marise illud in Novo Testamenlo

commitli sacerdolis oCQcium debuit; cui tantus
,
honor csi habiius, ul gremio sinuque suo regem
, .; \ ,
omnium, ac coelestem Deum, Deiquc Filium exciperet: cujus uterus,vclul leinplum, ac domiciliumad
\ . '
divini Ycrbi incarnationem singulari cst bcnignitale
Dei magno ac stupendo myslerio praparalus. Ve- . ' * \ '
rum ionge Deo aliter cst visum, ac ne bapiizandi
.
quidem poleslas esl illi facta , 1060
alioqui

tingi ab illa Christus potius quam ab Joanne po *
luissct. Yerum Joannes Zachariae filius, post com' missum sibi baptizandi inunus, ad pecploruro
,
condonalionem,vitam in soliludine tradiixit: cujus
. \ , ,
pater saccrdotium gessit, et sub boram suflHus v i \ , , \ , ,
sum huic oblatum esl . Posl baec Pelrus, el Andreas, C ,
, \
, \ , \ Jacobus, el Joannes, Pbilippus el Bartholomaeus,
Tbomas, Thaddaeus, et Jacobus Alpbaei, etJudasJa-
cobi, el Simon CananaBus,et Mailhias ad supplendoe ,
duodecim stifleilus'; i l l i , inquain, omues el apostoli \ , delecli sunt, ac tolo lerrarum orbe sacram Evan- ,
gelii funcliouem adminislrarunl *, cum Paulo et ,
Barnaba, ac cacteris : iidemque mysteriorum au-
cioreft alque condilores fuerunt, una cum Jacobo \ \
Domini fratre, primo Hierosolymorum episcopo, . \ , \, a quo ut et ab aliis, quos numeravimus, aposlolis, .
episcoporum ac presbyterorum successiones suat ,
iii domo Dei constitutae. Nec inter illos tamen mu- . \ lier ulla cooplata legilur. Eranl quidem, ot Scri- , * .
,
ptura narrat, Pbilij>po evangelisue filiae propbe- ,
lissse, non tamen aacerdotes . Similiter et Anna fy al

.
prophetissa fuit Phanueiis filia , non tamen sacerdo- xal ol .
lio pradita. Quippe impleri islud oportebat, *quod
(13)
est scriptum: Prophelabunt filii veslri, el filia vestrce
, * \ ,
somnia sotiuiiabunt, el adolescentes vettri visiones
,
videbunt. Quanquam vero diaconissarum in Ecclc, * , ,
sia ordo s i l , non lamen ad sacerdolii functionem,
, \ ,
aut ullam ejusmodi adminisiraiionem inslilutus
, '
esl, sed ut mulicbris scxus honeslati consujalur,
,
sive ut baplismi tempore adsit, sive ut inspiciat si

quid passa sit, aut molcstiaB perlulerit, sive ut cum
,
midandum est mulieris corpus, inlerveniat : ne
, \ e
Reg. , .
Luc. , 5 sqq.
113) uiv .
Act. , 26.
Rom. xv, 16.
Act. x x i , 9.
De diaconissis in fine opciis agcliir.
Luc. ,.
...
745
ADYERSUS ILERESES LIB. I I I . . I I . lliERES. LXXIX.
746
. virorum, qui sacris operantur, agpcctui sil cxptisi.a,

\
sed a sola diaconissa videalur; quoe saccrdotis
, . \
mandalo mulieris curaip gerit, quo lcnipore vcsti .
bus xuitur. Qua in re cum ordinis illius modcsli*,
luui ecdesiasticae digciplin prudenter admodum ex Ganonis praescriplo csl ac rcgula consullum.
Proplerea ne loqui quideui io ecclesia mulieri aut in viros aucloritalem babere sacras Littcrae
perniiiluDl. Sed de hac lota re plura disputari possunt.
'. ,
IV. IUud vcro diligentcr observandum est, solum
, - diaconissaruni oflicium ad ecclesiasticum ordinem
, , necessaiium fuisse; ac viduas quidcm nominaiim
1061
, . expressas, et inler illas, q u anus e^sent,
presbylidas vocatag, nunquam presbyteridas aul

sacerdolissas eese factas. Nam neque diaconis qui ,
. dein ipsis ulluni in ecclesiaslico ordiue saciamcn ; - lum perGcere conceditur, ged hoc duntaxat, ut eorum quae perficiunlur, ministri sint. Uudenaiu i g i , \ ( ;
(ur recens illa nobis esl excitala fabula? Unde bic
,
mulierum faslus, vel muliebris potitis furor? Unde
,
, vero nequitia illa, quam denuo mulier atit ac fovct,
effeiuiDatum istud dogma animis hominum inslil
; 6 lans, ac libidinem guam exsequens, infelici genciig
bnmani nalura vim inferre conatur, ut a propo , sito scopo desciscal? Sod nos J O I H spiriius illog
. \. " animo capiaimig, et uthletae forlissitni roborc veltil
armis induamur, ac responso illius ulamur: Tan
.
quam una e slolidis mulieribns iocula e$ *.
Etcnim nonne furiosuin illud ac vecordia? pe
nitm dogina videbilur iis qui divinilus accepta ga , ;
, \ - ^ pienlia prsediti sunt? Nortne inslitutum illud cum
idololairia coujuncluin, ac diabolicus conalus
; , exisliuiandus esl? Nam diabolus sub justitiae specie perpeluo boimitum menlibus obrepens, ac mor ,
talein naturam divinis honoribus consecrans, bu. ,
inauag eHigies arlificiorum varietate perpolitag ho (
nunuin oculis objecit. Quace cuni illi ipgi, qui
) adoraulur, mortui sini, eorum iamen shiiulacra,
, ,
quae viiae nibil unqnam habuerunt (neque enim
\ *
mortua dici possunt illa, qtise nunquam vila pne ,
dila fuerunt), adoranda proponunt, sic ut aiiimiis
\
boiiiinum ab uno soloque Beo nefario quoda.;i
. \ *
adulterio desciscat: velut meretrix, qua corpore
. \
suo qtueglum faciens mulliplicibus promiscuai ve, ' ,
neris slimulis agitur, et unius ac legitiini matri \ - 0 monii castiUlem repudiat. Sanclum cral Marias
vov, corpus, faieor : non tamen dcus illa . Eadcm et
.
virgo exslilit, minime tamen nobis ad adoran, , ,
dum proposila, sed eum adorans ipsum, qui c aua
, ; . "
carne genitus, e coelo ac paterno sinu descenderal.
, ;
Quare sanclum quoque nos Evangelium praemunire
,
vohiit, in quo ita Gbristug loquitur : Quid mihi et
, ,
tibij mulier? Nondum venit hora mea Ubi i d \ \ circo miilierem appellavit: Quid miki, inquil, et
,
tibi, mulier? ae quig B. Virginem excellentiorlg ali ,
cnjus egge nalura3 crederel, eoque vocabulo quasi
.
valicinans ad ea gchismala hxresrsqne relutandas
Msiis eat, quag in orbe terrarum olim excilandas cognoverat : iicmo ul sacrosancla? Virginis vehemenliori quadam admiralione 1062
Permoiug sesc ad illius baeresis nugas ac deliria conveiierct.
f
1 Cor. xiv. 34.
Job n, 10.
P A T R O L . Gn.
XLII.
* Joan. n, 4.
24
748
S. '.
747
V. Est enlm tola ista narralio sane quam ridi- * : , \ ,

, .
cula, el aiiicularum lucubralione digna. Etenim
quanam in Scripture parle continetur? Quig pro- \ :
,
pbelarum unquam vel hominem adorari, nedum
; ,
mulierem permisit? Quanquam enim selectom
quoddain vas atque eximiom s i t , tiihilominas , \ ,
inulier esl, ejasdemque cum caeteris nalure, licet \ ,
, \ animo atque sensu amplissimis honoribus aflecla
*
s i t ; perinde ac reliquorum sanctorum corpora, aut
si quid ad gloriam ac splendorem illustrius altu- , \ , \
, *
lero. Qiiemadmodum Eliag, qui ab orlu suo yirginilatera perpeiuo serravil, el in coelum evecttig , \ ,
e s l . Ul loannee poslea, qui in pectus Domini re- * , \ *
' .
cubuil *, quem diligebat Jegug . Ut ganctissima
'' ,
illa Thecla : cui lamen longe est anteponenda Maria, ob coelrtte illud mygleritioi, quod in ejus & .
utero perfeclum est. Atqui nec Elias adorandus , 4 - '
cel, tametsi adhuc gitpersleg g i l ; neque Joannes,
licet precibus mortem suam admirabilem ac gingu- , .
larem effecerit, vel id potiug dtvino sit beneflcio ,
consccutus. Sed nec Thecla, aut alitig quispiaro e , \ *
sanciig adoralur. Non enim velug nobig gupergliiio
, #
riomiiiabitur, ut, Deo dereliclo, quae ab eo fa- , .

bricala gunt adorare vclimug : Servierunt, inquit,
,
ei venerati n! crealuram potiu$ quam Creatorem, , | |
et (atui reddiii tunt . Nam gi ne angelog quidem
, ' \
adorari permitiit, quanto minug Id Anna* flliae t r i - \ \ ,
bui conceggerit , quam ilti e Joacimo Del bonilas
indulgit? quam precibug omniqiic aniini gtudio , , ,
ac contenlioue pareng uterque promeruil? ita ta- \ ; ! \
mcn ut non allam quam caHcri morlales nagcendi G , \ , ^ conditionem habueril, sed, ut i l l i , e virili gatu ac \ \ ,
mairtg ulero prodierit. Quamvig autein ex Mariae
' ,
bisloria ac Iradilione illud habeaiur, Joacimo ejus
*
palri divinilus hoc in deserio uuiiliatum fuisse:
,
c Uxor lua coucepil; nonHa tamea accipiendum eat,
quasi boc citra nupiiatetn congocialioaem ac viri- , \ , \
lem gatum accideril. Yerum quod futurum erat, .
ntissug a Deo gignificavil angelug, ne qua
dubiiatio foret propier illud, quod rcvera in lucem
editum ei a Deo congliluluro ac juglo viro naluio fucrat.
f
V l
1063
- Qneideni rei eacrag Litlerasadgtipu . .
lari videmus. Naui lsaias de Filio Dei gic valiciualur:
\
Ecee virgo in ulero concipiet, et parietfilium: et
,
e
ctbunl nomtn ejus Emmanuel . Et quooiani geni-
, ,
lura virgo dicebalur, et utcro mulierig geslandug D . \

ille, cuJHg nomen idem gonal, ac nobiscum Deu$, ne , \ '
qua m prophela animo de rei verilale dubitalio re- *
siderel, oblalum sibi visuni insliganle Spirilu aan- , opf ,
cto propbcla narravit : Ingretsus e$t, inqnit, ad
propheiissam . Quibug verbis Gabrielis inlroilum , ?
ad Ytrgiueni deelarat, cujus in Evangelio l i l roen-
lio : qui quidem a Deo missus esl, u l unici Dei
, \
Filii adventum in hunc nionduro, ct oriuna ex Maria nuntiarel'. El concepit, inquit,e/ peperit filium. . 6 , xtU
1
Et dixit Dominus ad me : Voca notnen ejus : Cito . '

spoliadetrahe, celeriterpriedare. Antequant norilpuer , , xporo7
Reg. , 11. Joan. xui, 23.

Luc. , 2U sqq. F. .
Joan. xxi, 20.
* Rom. i , 25.
Isa. vn, 14.
Ua.
YIII,
3.
749
ADVEKSUS /ERESES LIR. I I I . . I I . ILERES. U M X .
.
, ,
CxvXa , \ .

, \
.
, , .
; !
, ,
, *

\ . $ ,

' , - g
.
;
" *
, \
; , ,
\ , *
.
. , . \

.
. , ,
. ,
( . , * , \
750
vocare patrem el malrtm, occupikH viret Damasci

et tpolta Samarim , etc. Quae omiti* aondum impleia fuerant, atque InFilioDei posl anaoe circiler
mille ac sexcenlos perGci debcbant. Quare quse post
lot generaflones eveniura olim erant, perinde ac si
facia jam essent, propheta cernebat. Num Igitur
mendacium illud eral?Nequaquam. Veruro quod divinae providenliaa consilio gerendura et adminislrandum erat, quasi pcrfectam jam esset, certissime nuntiabatur, ne non veritaii fides haberelur,
neve ad tam stupendum et inusitalura mysteriuni,
quod aliquando futurum erat, propbetae anhiius
bsesUarct. Nonne vaiirinium illud animadverlis,
quod deinceps sublexuit Isaias, cum ila loquilur.
Tanquam ovis ad occisionem ductus est; et ut agnui
coram tondente obmuluit, $ic tion aperit o$ suum.
Generationem ejus porro quis enarrabitf Quoniam
tollitur e terra vita iptius; et dabo homines nequam
pro sepultura ejus ? Vides nt prlora posleriore loco
narret, ct posleriora tanquani jam facla sint cxpomilTanquamovis,
inquil, adoccisionem duclusest;
quod velut piaBteriluinsignificatur. Non enimdixit:
Ducelar. Alqui nondum ductus ille fuerat, de quo
vatieinabaUir lsaias el lamen rcs ipsa tanquam
perfecla a propbela proponitur. Nam mysteriorum
illa prophclae oblata divinitus instilulio pralerire
aut inlecla esse non poterat. A l deinceps progre.ssus caetera non jaro velut facta piominiial, ne fraudis atque erroris praberelur occasio. 1064
* "
que, Totlitur, inquit, e terra vita ipsius. C&lcrum
!
la
, , - - C dtiobus Illis argumentis, oraculi verilalem demon

strat. Nam haec vox, ductus e$t, rem jam tum pcr. fectam fulsse significal; illud vcro, tollitur, postvov .
modum cst implctuin; ut cx co quod faclum dicil u r divtnae pollicilalionie veritalcm ac slabilitalem inlelligas. Ex co vero quod ftilurum denunlialur, do
ipysleriorura, qiue tum expticala sunt, letripore conjecturani faccre possis.
Z \ \ \ ,
. Sic de Maria praedixit angclus, eaque signi5 flcavit, quse illius pater doniuin rcversus a Doo
, *
consenittirus essct; quge nimirum ulerqne pareAS
\
summis a Deoprecibus poslularet. < Ecce, inquit,
' *
iixor tua concepit in ulero; ul Ms verbis lidclis

houiinis inentem in bujus promissi U !e corrobora. .
rcl : quod ipsum tanien fraudi nonnullis fnil. Alqui
\
fieri non potest, ul quis pneter coiumuueui bouti. num naturara nascalur in lerris. Uni boc convo
. , \ 1 niebat i l l i ; uni nalura cessil. Hic, inquam, velnt
,
artifcx ac dominus, gemclipsum e Virginc, lan<
, ,
quam e terra, formavit: Deus e coclo descendens,

Verbuni c Virgine susceptnm corpus induens; non

ideo lamcn, ut basc adorari debcal, aul ut eam d i vkiani ad naturam condilioncmque transferat, ne que ut sacriiiciuin illius iu nomen offerahir, noque
.
lanto inlervallo mulieres sacerdotes inslituanlur.
, .
Hoc ne in Salorae quidem PK ri voltiil Dcus, ncc iu
,
Maria. Non ei baplizandi potestalem focit, nou di. \ ,
scipulis benediccre, non in torris pr;ecsse man , \
davit; scd hoc ununi voluit, ul sanclum quid et
#
Isa. vm, sqq.
' Isa.
LIH,
7 sqq.
7&
S EPIPHANH
consecralum esset, ac oelesle rcgmim adipigcere- . (14)

-
lur. Sed ncc i l l i , qua Rufl maler appellalur, eum
honoris gradum detulit : neque mulieribug aliis, \ *
quac e GalihBa gecuia fueraut *; neque Martba La-
,
zari ac Mariae sorori; non ulli denique ganclarum,
quas salulem illins adventu promeruerunt, quaeque
ipsi de suis fortunis necessaria subminislrabant. 10 \ , \
Ncque porro Ghananseae mulieri *, vel ei, quam gan- .
;
guinis profluvio liberarat, vel alicui omuino in terris femina? dignitatem illam allribuit. Qua3 cum ita ;
sinl, unde nobis draco iste volubilis emersii? cur * , ,
obliqua callidaque consilia renovantur ? Honorelur * \ .
sane Maria : Paler vero, Filius et Spiritug sanctus , ' \,
. .
adorcntur; Mariam adorare netno velit. 1065 Non

enim mulieri, ac ne viro quidem, sed uni Deo myB
gterium illud cullusque tribuilur : adeo ut nec an *

geli ipsi tanlo bonori pares esse videantur. Deleantur iiaque, qnae in miserorum hominum cordibus . '
male sunl inscripta. Ex&lingualur peniius malus $ * * '
ille felus ad infelicem arborem conceptus. Conver- *
. ,
tatur opus ipsum ad Dominum conditoremque suum.
.
Evam cum Adanio conjuge ad Deum solum veneraitdum pudor tandem ajiquando compellal; neve . \
scrpenlig vox illam decipiat, sed in Dei mandalo
, , ' .
persislal: De ligno ne comedas . Quanquam in ar- , \ , \ ,
lore ipsa nequaquam error fuit, ed per arborcra
' .
conluuiaciaeerroradtnissusest. Peiinde igiturnemo errorem illuiu degustet, qui Mariae occasione conflaius csl. Licet enim pulcberrima arbos esset, non tamen ad cibum conslilula. Ila quamvig Maria vel
optiina fueril, ac sancta, et honore dignigsima, non idcirco lamen adoralione prosequenda.
VlH. Quamobrem hujug geclae mulicres illud de- C
H \ nuo offcrendtim fortunae poculum inglatirant, ac
, \ , \ .
(Isnmoiii, uon Deo, niensam inslruunl, uti scriptum
, * \
c s l ; ac cibis impiis vegcunlur : id quod sacrae L i t - , * Kal
lera? lcslantiir : Mulieres subigunt farinam , el fitii , -
colitgunt ligna, ut facianl placentas militice coeli \
Ejugmodi mulierculig Jereinias os obstrual; nec .

amplius lerrarum orbem conlurbent, neve islud ja- , \ *
ctitcnl : Coeli reginam honoramus *. Novit Taphncs *
quoniodinodum ulcisccndae illsc gint. Novil Mag- . .
dtiloriim regio abjecta illarum cadavera ad pu- (15) trcfaciendum excipcre. Noli, Israel, mulieri fidem
. , , *
adbibcrc. Hevoca le a pravae niulieris consilio. Si- .
quideni niulier prcliosas virorum animag captat. .
Hiijus pcdes eos,
quibuscum consuescit, cum
*
moile ad inferos dcducunl
malae mulierculse D $. . aurem amnmmque ne praebeas Mcl enim labiis merelricis deaillai* : quod brevissimo lempore
, gullur tuum lenieng, postea felle aiuariug invenies,
, \
H ancipili gladio ma-is exactilum. Gave igilur m'a- .
lae buic lnuliercufee iidem adhibeas. Oranis enim
.
bxTisisinala niulier cgt; sed mullo mulierum liae- , 1
25.
Luc. xxin, 55. * Matth. xv, 22.; Luc. vni, 43.

' . , 5 sqq.
Cor. ).
1
* Gen. , 17.
Jercm. vn, I d .
Jerem.
XLIV,
(14) 00 \\ . Hujus Rufi matrig me- nomen est . Atque boc jampridem Leominit Paulus ad Rom. xvi, 15 : Salutate Rufum pardug aiiimadvertit lib. xix Emcnd., cap. 2. Qoi
clcctum in Domino, et matrem ejut, el meam.
quidem ncscio quid cogilang pro , niavuU
(15) Oldactr oi . Gornariug
, hoc est adoralionem e( cultum. Quod ab buincple : Noverunt loci horum oedificiorum coi-porajus loci sensu laiu alienuin es% nibil ut lnagisesge
zuyciper* ad putrefactfonem. Luci ejiim propriumpossil.
753
ADVERSUS ILERESES LfR. 1 :. . 11 -
H.RES. LXXIX.
7>4
. \ resis illa magis, quae ab eo, a quo prima deccpta

mulier est, manavit. Evae igitur malri noglre bonor
, * ,
babealur, ulpole quse a Deo producta sit; sed ei
, \
nequaquam obtemperetur, ne liberis guig persua . \ deat, ut ex arbore vescantur ac mandatum violent.
. ,
At illam quoque vanissimae illius vocis poeniteat.
. \ *,
Redeat ad mentem prae verecnndia, el (lculneis fo~
. ,
lits indualur . Quin el Adamue illam agnoscat,
\ ,
1066
amplius morem gerat. Quippa frandes,
,
blandilia el conlrarium mulierig consilium mor.
tem conjugi pariter ac soboli congcigcunl. Naro
,
Eva per coutumaciam guam divinum opificium
, , \
evertit, cum eerpentig voce ac promissig illecla, ab
' .
gano dogmale dcflecleng, aliam ad mcnlem sese
iranslulit.
\ , ! I X . Propterea Dominus omnium ac SaWator, ut
,
ci dolori mederetur, et quod eversum crat ingtaura , \ ret, quod defeceral regltlueret, quandoquidem mors
,
in mundum a muliere dcrivata fuerat, e muliere
,
virgine natug est, quo et mortem excluderel, et
, , \
quod manciim eral gupplercl, et quod imtninutum
, .
perilccret. Porroeadem ilerum nequilia revolvilur:
,
ut vilium ac defectum in orbem terrarum invehnt,
. '' ,
Sed mulieri neque juvenes, ncque geneg, propler
\ .
eam qua divinilus praediti sunt lemperantiam, ob ,
gequuutur. Non illudil iEgyptia mulier castigsimo
* - Jogepho *, nec a recla menle deducit, quamvis
.
omneg adhibeat machinag, qtio dclegtandum i i t
''.
adolegceniem congiliuro exgequalur. Yeruin ludili . ,
cari eum aemo potegl, qui a Spirilu ganclo pruden ,
tiam acceperit. Proindc neque cagliiuoniara guani
\ eripi sibi palitur, ne nobilitali suse ignomimam
,
imponat; veslimenla relinquit, et corporig jaciu , *
ram non facit; locum illum deserit, ue in laqueum
, ' , \
incidat; poenas luii ad tenipus, sed in aelernuni
, \
regnai; in carcerem conjicitur, sed inulio oplabi. \ ! "
liiig est in custodia manere, ct in angulo sub
,
dio, quam cum muliere contenliosa ci loquaci .
\ *
Quam muha porro advcrsus illani lueiYgiti digpu
tari possunt! Nam aut Mariam ipsani adoranles

collyridem buic oliogaa muliereg offertinl; aul pro
, \ ,
ipsa absurdam illam cl ridiculam oblalionem i n .
giituuni. Utrumquc vero stolidum est,et adaemono
profeclum nibil pneler osteulalionem fraudemque
conliuet.
" ,
Ne gim longior, quaa sunt bactenug dicta suiTT . , cienl. Maria in honore sit, Doininug adorelur. Nani. \
justi nemini erroris occasionetn praebent. Den
f
, ,
enim neque malis tenlatur *, nec ullmn ipso, vel

ejug servi circmiiveniendi cauga tenlant: Unus-
.
.
.
.
quhque vero propria concupiscenlia tenlatur ab&tracius 1067

Mectu*. Deinde concupUcenli*
peccaium paril. Peccalum uro cum coHsummatum
fuerit, generat morlem
, \, , , , ? , -
Quauiobreiu cum liucusqite salis de iis omnibns

dispiiialuni a nobis arbilremur, posleaquam caniharidem, ut ita dicam, islam, colore fulvo, a l i i
Gen. , 7.
Gen. xxxix, 7 sqq.
e l
. xxi, 9 .
Jac. i , 13.
ibid. 14, 15.
7S5
756
S.
praedilnm ac \1>lanlem, scd virulenlam in primis

c lctiferi veneni plenam, vcrilatis oratione protrivimus, ad aliam, quae una poslreinaque superesl.
transearmis: Dcum in primis obtcstantes, ut et ad
veritatis conseclanda vesligia , el ad contrariam
factionem penilus amoliendam, suam nobis opcm
iniperlial.
CONTRA MASSALIANOS,
, ; , \ , lot&ov ,
\ , &
, \ ,
, \
.
,
Quibus accedunt Martyriani gentilium numero, ,

neenon et Euphemiue et Sataniani, kwre$i$
, .
LXVlll,
$ive LXXX.
, .
%
I . Nec impudeitlia saliari, nec expleri stuliilia

potest; sed in omnia cogilalionem et aaimum i n lendit suum, ac velut hianli ore in id incumbil, ut
Adami Noemiqoe slirpem labefactel, dum et pudorem ac pudicitiam variis modis exterminat, et g
mereiriciam indoiem i n i i s , qnos laedere aggreditur,
non una raiione disserainat. Eienim posl superiores
illas baereses slolida quaedam ac tecordia plenissima alia nobis eiuersil, ridicula illa quidem, nec
allo modo cobxrens , e viris pariler et infelicibus
imilierculis conflala. Massalianog illos vocant, quae
YOX oranu$ signilicat. Hi aliquot abbinc aunie
prodire coeperunl, sub Conslanlii fere imperatoris tempits. Secunduro quos Euphemitae coorti
sunt, qui ei Massaliani vocantur, qaos credibile est priores illos inutap siuduissa. Verum isti
quidem e genlilibus profecti, neqne Judaeorum
ffcclain, neqoe Chrislianorum amp'exi sunl. nec
inier Samaritanoe censentur, sed genlilot omntnO
Seg. .
F. .
1
'. , ' \
, \ ,
,
,
. \*
\
,
, ,
\ .
(46), .
(17),
\ . " ,
\ , \
. '
, ,
, ,
"
, \ (48), \
(46) .
Theo- eecles . imperatoribus Valeniiuiano et Vatente Mas
salianos prodiisse scribit: in quo ab Epiphaitio non

discrepal. 11 ic eniin
, scribil: quod a:l
inilia Valenliniani polest exiendi. Quodsi prior
inlerpungendi ratio magis arrideat, tum ita conciliari ibta poteruot: ut Massaliani stiporiores Conslanlii, poslcriores Valeiiiiniani lemporibus orium
babuerint.
Joscphns Scaliger Elenehi cap. 28, Massalianos
E$sa*os appellalos esse puiat, et ab iis Massalianorum propagatam ba?resii. Nam Esseni
apud Philoneni el Eusebiuiu nominantur. A l ]^niT3
Judaice est , , . Conjectitram astniunt plcraque Massalianomin insti1)0111.
luta cum Essenis communia, ul prseler assiduiuiem
(17) . Duplex Massaliauorum genus dislinguitur ; nam alii eranl ami- orandi, proseucliarum usus, et in eas stati convenlus : lum et . Accedii, qnod
qmores merique genliles; alii ab islis propagaii
Massaliani, ut et Esssei suis se bonis alMlicabaut.
Cbrisliaiuim nomeu usurpabant. De aupenoriini
Igilur panim Juda30s fitisse slaiuit, qnod ab Esveluelate ccrto pronunliari non potcsl; nam Epipbanii lorus isle ambiguiiaie non vacat, qua3 in ^ senis oriundi; partim quod Pseudoebristiani ge
inierpuncliouc cousisiil. Kteuim suspicari uossu- illis admiscuissenl, negat fuisse; nain inler caiiera
mendici eranl : quales veri Judaai non erant, pnw
lBiie ita h$c esse conlinuanda :
pler comni, quod divites 11011 pa ,
. Atqtie boc pacio liunlur tenuiores meodicare, aut esurire. Ilasc Scapriores, qui el genliles, Gonslanlii (ere temporibws ligcr : quuft a Serrario noslro in Minervali merilo
confuianlur. Est enim fallacissima nominis coaprodierint; alteri vcro, lanquani istoruin propngines, paulo anlequam ba3c Epipbanius commenta- jecliira, cajtcra vero leviora quam ut nos ab Epiretur, eiuerseranl. Verum cuiu non modo Frobc- plianii auctorilale dimoveant. Sed illud sane ridiniana editio, sed cliam calamo cxarati codiccs, culum, quod mcndicos negal fuisse Judasos, cum
in Evangeliis el Aclibus aposlolorura 6 x e m p l a oieiialque ipsa Cornarii imerpretalio anlc vocem ,
d posl , iiilerpunclionem adbibeant, exisli- dicormn sini plurima; interque cacleros mendici
niandum est akeros ieios, qui inter gcntiles po- Lazari, quem verum Jtidaeiim exslitisse inficiaii
neino potosi. Scd de bis copiosfe Serrarius.
lins numcrandi sunl, quorumque ad simililudincm
posteriores express* suui, velusliores exslilisse; ac
(18) . ForlC
tum deinum sub Constanlii loinpota eeinichrihlia- \ .
uus illos exorlOB fuibsc. Tbcudorcius in Uisior.
. cap. 40, et lib. iv Conira

hareses, Grace appellari ecri, qnod afllalu dxmonis correpli
yim illam csse Spiritus sancli mentirentur. lidem
eX Atlelphiaui ab Ad Iphio, qnem Flavianus Antio< benus daiunavit, ,. Vide Tbeodorelum
t-t Plinlium, num. 52. Qui in concilio Side in Paiwpliylia celebralo condemnatos esse dicii, pluraqne
ad idem instiluium refcrl. Origo vero appellalionis
itlius ab Ilebraica voce deducilur. Nam nSi csl
orare, preces fundere. Unde ^
.
Ac proinde per , quue est forma Be
757
ADVERSUS HiERESES LIB, 111.. I I . HiERES. LXXX.

758
8unl; ct cum esse dcos asserant, nullum laincn
adoranl, sed unum duntaxal veneranttir, quemOmnipolenlem appellant. Qui qtiidem certas sibi domos
fabricanleg, et !axiores,foronim instar, areas,proseucbae illas nominarunl. Habuisse quideni Judaws
exira urbem et Samaritanos cerla qusedam ad
precandum loca, 1068 <1 *8 proecucbas dicerent,
ex aposlolorum Actibug liqtiet, ubi purpurae instiirix Lydia Paulo occurriese diciiur. De quo ila
Scriptura narrat: Videbatur, inquit, locus orationis
** . t acccsserunt apostoli, ac mulieres pcr illud
lcmpue convenienles docuerunt. Fuil et ad S^phna,
quae bodic Neapolis dicllur, sccundo ab urbe lapide
proseucba, sive oratoriuiu tbealri inslar in planiiie
eilum eine teclo ac nudo coelo subjcclum ; in quo
fabricando Saniaritani, ut in ca3leris omnibus, Judd30S imiuni eunl.
?.
I I . Igitur Massaliani anliquiorcs e genlilibus
, \, excitati, qui hodienios islos, a quibus Ghrisiianum
, - nomen usurpatur, antecesseruut, nonnulliu in re (21),
gionibus carinarum inslar fasligatag a?diculas con , * struxcrunt, quas proseucbag, sive oialoria, nuncu pant. Alibi vero lam in Occidente, quaiu Oriente
, " \ eadem illa loca ad ecclesia3 formam condidernnt,
\ , ubi ingenti lucernarum ac laciuai accensa copia,
(22) * - convcatus habeut. Tuui certos byiuuus, quos lltius
, -
< (9),
, ,
. \
,
,
, \,
(20). , \
' .
\ ; , \ , ,
, * \
.
Act. , 13.
(19)
.
a receutioribus Graecis foruni apptdlalur, sive
ampU et ingens area gubdivalig et . Gu- (
iusuiodi proseuchas fuisse docel Epiphaniug. Erant
W a qua?dam aperta ac sine tecio, in q u orandi
causa conveniebanl. Tritus est Juvenalis ille versus
eSal. :
Ede ubi consistas; in qua ie qucero proseucha.
Qucin vetus gcholiagleg locum esse memorat,
atl fluetn convenire $olebant mendici ad nipem pelenaam : alii labernatn, in qua pauperes vivant.
A d d i t : et Proteuchir, locu$ Judaorum ubi eranl.
Exslat ea vox niullis in locis apud Pbilonem in
Fiaecnm et Caium; Josephum l i b . De vila $ua.
RomaB quidem, ubi frcquenles eranl Judaei et vero
mendicanlc*, nrogeur.fce coniplures fuerunl. Nam
el eadem in Salyra Juvenalis occupata illorum
babilaiionibiis,cl,ul credibile est, proscucbis sacra
quondam fuiggc toca conqucritur.
Nmtc iacri foniis nemus el delubra locantur
Judaiis, quorum cophinus fenumque ittpellex.
Omnit enim populo mercedem pendere ju$$a est
Arbor, et ejectis mendicat silva Camotnit.
Mendiciiatem crgo Judtforum exagitat; ulique veronim. Quod ne dubiitm sii, vel hic Martialig ver6us argunienlo esse polest.
malre doctus nec rogare Judceus.
Adeo falsum esl oon mcndieasse Judasos. ldem
Javenalis Sal. vi :
Cum dedll illa locum, cophino fenoque relicli*,
Arcanam Judwa tremem immurmural aurem
Interprei leyum Solijmarum ei magna sacerdos
Arboris.
IJhiem locum enarrans vclus ille sclioliasles multa
siio more nugaiur, elncscio qtiid de borlis g a r r i i :
quod a copbino, icnoquc nimig alieniim csi. Ncc
mclioris iioias esl, quod a d j a i i : giipclleclilcm banc
esse, ubi pulmcnlaria sua ct aquam calidani dic
Sabbali servare consueverant. Esl illud quidcm

verum, Jtidaeos Sabbali rcligione probibilos ne
cibaria coquerenl, ea pridie sub vcsperam preparasbe; unde Parasceve dicca. Verum aquam ab illis
calidam in geûenlem diem in feno potuisse scrvari, id vero ridiculum cst. Quiii el illud observaviinu<, Judaeos Subbalo calidis poliouibus absli*
nuisse. Indicat hoc Jusiinus Dialogocum Tryphone;
queni ila compellal : '
Neque quod aquam ca~
lidam Sabbatis bibamus succensete. Irasci vctat
Judaeum, quod perSabbaia caiitlain poiionem adbiberenl. Ergo Judaii aliter insiiluerani. Yoruiu reclamal Ignatius, qui epist. 3 ad Magn. coulrariiiiu indicat : '
, ,
, , ,
\ , , \
, \ . Ergo
Judaeorum c l Sabbalarioruin eral ,
cum lamen ignem uisi aegrorum catisa non licerci
acccndcre : ui in Tracl. de Sabbalo IbalinudislaB
docenl, el R. Maimon, pan. Jad de Sabbato.^
(20) "Ori, ,
.
Apud D. Lucam, - .
Ubi pro luco ipso pleriqne aceipiunl.
(21) .
aliam
vocabulo huic nolionem altribucre poiuinuis, quaiu
ul , quae carinani vox siguilical,
derivarelur. Nisi forle , pro anguslis parvisque locis lcgendiiin fuerii.
(22) . Gornar. .
Esl enim carmen, sive canticum, aut
celeuma. Hieron. in cap. xxv Jeremiae, com. 30,
celeuma gcribil a Symuiaoho verii ; ab
Aquila ; ncinpe a pausa ; uude paugarii
dicti gunt , gympboniaci pueri. Seneca
Epist. 56: Sed jam me sicad omnia itta duravi, ui
audire vel paumrium possim voce aceroissima nmigibus modos danlem.
t
7;;
S. EPiPilAMf
7C0
grcgie ftludiosi quidam scripseiunl, ac Dei laudcs , \ con inuiit: qtiibus magno sane errore Deuai se
( \ ),
placare ac conciliarc sibi putant. Verum inscilia, , .
quae obcaecata seniper est, b c omnia miseris illis,
, prae antiiii faslu et insolentia, facere persuadel. Ac
.
forte anle aiiquod lempus unum ex illis aediiiciis
de coelo laclum c s l : ubinam vero genlium, liquido
uondum conslal; atque baud scio an in Plioenicia
. \
contigisse istud audicrim. Quin eiiam nonnulli ma- ,
, \ ,
gislraius religionis ardore flagranles quara pluri ,
mos ex illis occiderunt, eo qnod veritatem adul.
terando corrumperent, et Ecclesiae morem prepo ^
slera quadam imilalione auderent exprimere, cuin

ueque Cliristiani interim essent, neqne Jiidaeornra
seciam profiterenlnr. Lupicianus, opinor, dux unus . rx bis fuil, qui in Eupbemitas isliusmodi gentilos R ,
animadverterunl: qua ex occasione nova facta est
\ , erroris accessio. yuidam enim eorum qui ob gen , \ tilem islam impielalem interfecti fucrant, corpora^ , cerlis in locis sepelientes, illic easdem illas laudes
.
Iiyiunosqtie decanlant et Martyrianos appellari se volunt, propter illos videlicct, qui ob idolorum
cuiluin ninrlyritim fecerant.
. "
1069
" Sed corum rursus alii aUiu9 quid,
, dain pro slultilise sua3 captu concipienles animo,
ac nibil pra?ler mentem suam in consilium adbi- , c
, \ ,
benles, jaclare islud ausi stinl: Salanas, inquiunl,
. Ata magnus quidam esl, ac longe fortissimus, el mala
, \ , quam pluriuia bomimbus infligit. Cur igilur non ad
, \ ,
bnnc polius confugiinus, et eum adoramus, atque
, '
bonore prsBdicalioneque vcncramur, ut adulalorio
illoctiltu conciUatits nocere desinal, imo vero no-C , \,
strum, iiiquiunl, quasi servorum suorum, ratio- ;
nem babeat et ignoscat? Ergo II Salanianos . ,
\ , '
semelipsos appellanl. Quorum haeresin cuni supe .
rioribus illis, de quibus dcincops acturi sumus,
conjungendam putavimus. Quoniam utrique a veri- , , \ tale desciscentes idem foras prodeundi ct sub dio , \
,
precandi ac canendi instiiulum tenent. Caetenim

haec omnia ludibrii et ineptiarum plena, damni
, "
l i b i l admodum habebant, neque a veritale mentera
abducere poterant : non enim Cbristiani, sed meri *
\, , ,
genliles, habebantur. At qui bodie Massaliani vocantur, iisdem moribus ac rilibus addicti, neqtie , -
, \ ,\ ,
inilium, neque tinem, neque capul, aut radicem
, , , babent ullatn; sed sine fundamenlo ac principio
prorsus incondili sunt, et gravissiir.o in errore vcr- D ,
\ ,
santur : utpole qui nullo nequc nominie, ncquc
, ,
sanclionis, neque regionis, neque lcgum firmamcnlo continenlur. 111 igitur in unum coacti lain ,
viri,quam muliercs.credere in Christum vidcntur, ac >:\ ,
^ , ,
semundo renuntiasse el sua omniadeseniisse proiHcmur. Tum vero promiscuc sexus utriusque dor- , \, ^ .
, \ > \
micnles omnes in spaliusissinvs vicis per sestalem
jacenl; quod se quidquam in lcrra possidcre iiegcnt. . .
Soluti ponro ac vagi sunt, cl mamis ad slipem ' ; ,
porrigunt, perindc ac viclu ct possessione carenles. , ' . " Scd eorum sermoncs stolidilatcm omnem superant. , ,
F. .
761
A D V E R S U S IMDRESES L I B . I I I . . I I . HJERES.
7C2
LXXX.
, , Quemcunque enim ex illis interrogaveris, talcm se

, qualem volueris, esse falebitur. Sive prophelam
; \ . dixeris, proplielas sc esse dicenl; sive Chrislum
! ' nomincs, Cbristum se csse quilibet respondebil;
,
sive patriarcham, hoc ipsum eibi nomen impuden\ , , \ ,
ter allribuel; sive angclum dcnique, lalem se non
, , dubitabil asserere. singutarem borninum vecor . \ diain! Quod ad jejunium vero spectat, hoc aptid
. illos nudiim esl omnino. Verum toti vidclicel in
\ , - oraiiones inlenti, a secunda tertiave bora, vcl etiam
\ .
noctu, si esurianl, 1070
nihil
P
^ i \ ' \
dine faciunt, ac cibo poluque se ingurgilanl. De
.
illorum turpitudine ac (lagitiis nihil cerlo compcii.
n
r 0
s u a
Sed ab iis nequaquam abhorrere vel eorum consueludo persuadet, qua promiscue v i r i cura mulicribus cubant. Caeterum Anliochis quoque sedes babent, quo e Mcsopotamia sese conlulerunt.
'. IV. Hoc vero longe pcrniciosissimum dogma ex
nimia quorumdam fralrum imperilia manavit. Qui
.
; \ , - ciim recte aiioqui de fidc seniirenl, vitai cx Cbrisli
Domini pra?scripto insiiluendas modum nequaquam
,
, \ intelloxeninl : qualenus renuntiare mundo,ac bonis se suis et facullalibus abdicare, fortunas suas
, , \ veiiibre ac pauperibiis dilargiri, crucem ferrc,ac
, , \ seiio scqui se mandavit: non ul incrs, et otiosus
, , \ quispiam esscl, aul inlernpcstive belluarclur, ac
, , iucorum inler apcs similis foret: quin imo suis ut
\
itiaiiilms opus faccrcl, ac bcalmn imilarclur Apos ,
, - loium, qui, munduni valcre jubens, praeco veriiatis
, \ - cxslilil, cujus inanus non ipsi solum, sed et iis,
qui cuin illo eraiU, necessaria suppediiaban', :
, '
cum et ipsi inlerim rmnirnc ccssarent, scd opera>
* ),
0 ,
. C participcs esscnt, ut quodam ipso loco gioriaiur ac
discrlis illud vcrbis prxcipit : Qui non operatur,
, , ' , - non manducel *. Scd i l l i , quos dixi, fralrcs noslri
baud scio an a Mane, qui illuc e Ferside piofeclus
6, .
cst, isla didicerinl, quac ab Ortini raliono prorsus

alicna sunt. Cum e conirario aniinadverlere illus
. divina Seriptura jubcat, qui niliil operis laciunt.

Yerum nonnullorum raenlibus diclum illud Serva ,
. - toris imposuil: Operamini non cibnm qui ptrit, tedqui

, - permanel invilam celernam \ A l illi pereunlem illum
cibum ad praoclarani illam operam laboremque

referunl, quem in conseclanda juslitia suslineuius.
, \
, \ Qua3 quidem opera in Abi abamo lum eluxit, cum
is vilulum nppararel ; nccnon el in vidua, qux
, , \
Eli33

causa laboravit ; et in Jobo denique, qui in
1
\, \ *
\
\ * , \
,
,

, \
. \
\ , \
1
Dc^si .
* Att. xx, 31.
xvn, i o .
Job i , 4.
7
liberis idera suis fortunisque praestilil . Pralerea

nullus esl Dei famulus, qui non ad obtinendam
jusiiliam manibus suisopus exerceal, quo in egenles
beneficus esse possit. Quod in unoquoquc monasterio, lam in Êgypto, quara in aliis provinciis fieri
cernimus, ubi justitiae gralia sicad opus incumbunt
omnes, tamquam apes quaedam, quaecerampedibus,
stillas mellis ore comporlantes, coranuinem universorum 1071 Dominum pro sensu suoalque captu,
quodani velut vocis cantu ac praedicatione celcbrant,
proul tcslatur Salomon : Supientiam, inquit, hono-
I I Thcss. m , 10
Ji>an. v i , 27,
Cca.
xvm, 7.
I I ! Rcg.
S. 1
763
7C4
ran$ provecta est

Nec aiiler sei / i illi Dei in solida ,
verilalis pelra, velul fundamenU), slabilili, ac do- .
mum suam firinam atque inconcuseam eislruentes,
,
pro ea quam profiienlur arle, miaulissimas quas\ ,
que operas siuguli manibus suis exercent. lidem
,
Tero universam pcne Scripluram ore pronunliant, * impigre ac streuue aul orando aul psalmos emo
dulando pervigilanl, solemnes de uiore conventue
,
ac quotannis constilulos obeunt; slalas boras, et
\ () atlernis spatiis conlinuo descriplas perpeluis ad
, , ,
Deuin fundendis precibus, summa cam abjectione. animi ac laboriosis gemitibus Iraosigtuil, cum i n - , \ ,
lerea propriis, uli dixi, manibus, adjuncla spiritali
,
cxercitalione, opus instituant, ne aul inopia labo
rent, aut in humanas simulatione iocidant, sic ut
\ ,
impiis libere veritalem eloqui non audeanl; neque R ,
ab eorum hominum, qui per nefas ac pauperum i n , '
juriain locuplelali sunl coulagione ac raaculis vin dicare sese possinl: nec illorum denique cibariis
.
carere, quod jusi'13 laboribus quolidianuni sibi viclum comparare nequeanl, sed ob iaopiau, cx 0U0
el incrtia derivatam, ad beatorum mensas confugere coganlur.
Y. Quamobrem divinum nos oraculum docel :
'. , *
Ne concupiscas cibos dhilum. Hi-enim cum mendaci
.

. \ ,
vila conjuncli $unt *. Tum alio in loco ejusmodi,

,
quales apposili fuerint, vicissira praparandos ad '
nionel : Quod $i insaliabitis e$ illiui ciboi ne coneupiscai *. Qua in re praeclaram pueri illi Rabylone , gloriam adepli sunt, qui repudiata regis mensa, , \
exquisilis hujus epulis legumina prsetulerunl ac , , \ , , \
1 1
divitias splendoreinque contempserunt*. Nec aliter C

Moyses, qui vexari aflligique cuoi populo Dei, qiiam
iEgyptiacis ibesauris perfrui m a l u i l . Qui quidcin,
duin 6UI6 ipse manibus optis exercet, prophela
faclus est. IUe enim ipse nobilis et a filia regie
adoptatus, iit nc otiosus pane vesccretw, opilio
consiilulus est. Mem el palcr noster Jacob nos
docuit, cum Labanum alloqucns, Da mihi, inquil,
operis aliquid, propriiim ut victmn meream'. Dndc
et a gocero oviuin itidetn gregibus praiicilur. Quae
idcirco 1072
^
omnia, nc sancti bomines panem oiiosl eomederent. Aposlolis vero a
Domino praeceplum islud est: u l divini verbi prsedicatione conleuli esent, ne ex aliis alias in urbes
ac loca pradicandi causa iuigrantes, variis rebus
,
,
.
, \ ,
\
, * , . \
,
.
" ,
, \
, \ .
"
,

.
dislraberentur . Digniit e$l enim operarius mertede ^
$ua ; e t : Suficit operario alimentum suum . Quam
, \ .
eamdem ob causaro pasloTibus pro incredibili ipeo , \ 7 rum in gubernandis populis occupalione, alque ,
occlesiastica procuralione, administran lique labore
; " ,
perpetuo divinum hoc oraculuin edicil: Quisgregem
;
patcit, el illin* lacte non aliturl Qiiis plantat vi
veam, ei eju$ fruciu non veseitur ?Deiude, Opcram, ,
taquit, navantcm agricolam anle omncs par est
*
:
frucius edere : ut ne presbylcrum, vel episcopum
; \
quolidiano cibo indigenlcm conslituat. Ob id populos
, \
adhorlalur, ut qu3B ad alondos sacerdoles necessaria
a ( t a
, f
Prov. . 8. * Prov. , 3. * ibid. .

Dan. , 8 sqq.
Exod. , 15; Hebr. , . Gon.
, 15.
Mallli. , i O ; Luc. , 7. * 1 . , 8. I Cor. , 7.
ibid. 13.
Cor. .
F. .
7
i f
1 1
73*
ADVERSUS HJERESES LIB. 111. . I I . -
HJERES. LXXX.
76G
> , - soiil, juelieslmis suis laboribus quaeaila euppediteiil,

, offerendis primiliis, oblalionibus ac reliquis itl
^ .
genus. Quse cum in poiestalc sua babeant, quibus
rt&mtonm a Dco popitlorura est commissa provincia, horuui laraen usui plene penilusque non
indulgent, qiti Deo perfecie placere se velle profitenlur.
, \ \
. 111 enim lametsi e sacerdotum numero sint,
ad ganclistimi sui secundum Dcum in Cbristo*
, \
patris iiuitatioiiero (Pau'um aposlolum intelligo)
, \ \, non omnes quidem, sed plerique lamcn ad susce*
, \ , *
ptam divini verbi pra-dicatiouemexternam manunm
, ' operam adjungunt; quamcunque demum artem
, \ adepli sinl, quae necedignitate saa, nec ab Ecclesiae
,
curaquamperpeluam gerunt,abborreal, u l ipsorum
\ , \
conscientia, prater illum divini verbi predicandi
, \ , laborem, propriarum manuum fructum ferent, ac
\
cum sibi ipsi, tum fralribus el egenlibus operis
, \, \ , \ sui qusDstnm impcrticns, voluptatc perfundalur, boc
(23) ' - est lam primilias et oblaiiones, quam quod manuuin
, \ suaruni opera lucelli qnaesierit, cumproximis suis
,
ultro pro ardcnti in Deum aroore communicet.
, \ Alqui nulla ad id agendum necessilate coacli
, \ - damnatique sunt. Sed eum justissimos alios la , boree et ecclesiasticas occupationes habeant, et
. . pro eo alquc sequum esl, ali indidem debeant,
, \ , \ abundanlia quadara virlulis el prolixae voluntalis
, id sibi oneris imponunt. Elenim divinus Hlorum ani , ,
mus, el in Dei limore btabililus, infusaque a Spirilu
\ , ,
1073 sancto scienlia pradilus, coeJeslium opum,
, \ ,
q u * in juslilia posiise bunt, desiderio lenetur : qwae
\ , , C cum laude et gloria, egregiisque factis e divinie
\ , xal ,
dogmntibus ac eacrarum Lilterarum et oraculorum
, . Dei medilalione, atque e psalmorum concenlionibus,
(23") \ , el ecclesiaslicis convenlibue, necnon et eanciis
, jejuniis, castitate, religiosissirao vivendi instttuto,
ac spoute sibi indicta ob amorem justiliae inanuum
,
opera consequuntur. Esl et alia quaedam vivendi
, \ .
forma ac disciplina, qua isliusmodi venerandi

, , noelri fraires utunlur, qui in Mesopotamia in monasleriis, quas Mandras appellant, domicilium fixe , \ runt. Qui et coraas muliebrein in niodum proraittunt,
, , \
et cilicium propalam affectanl. Sed nimirum opor ,
lebal aanclae Virginis ac noslre mairis Ecclesi
.
Ikberos esse perboneslos, domum servanlcs, Deo
, * que, qui abdita occultaque novit ac palam premia
\ , , D peraolvil, uti scriptum eet, i n abdito servicnlee,
idque decore, propter exleros, el boncste: adeo u l
,
.
1
Dullam ab intuentibua mercedcm, aui graliam exspcctarent. Est enim ab Ecclesiae calholicae et aposto*
lorum docirina prorsws alienum, cilicium palam prae se ferre, ac coinam submittere. Vir enim, inquit
Apostoliie, comam nulrire
'. T\ \ .
V I I . Sed delcriua quiddam ac contrarium ab
,
illis gerilur : siquidem isti barbam, hoc esl pro . \
priam viri fonnam, resecant; capillos vero u l p!u (24) rimura prolixiorea babent. Alqui quod ad barlâna
a
F . .
F. ^.
F. , vel, . * Maltb. , 6.
I Cor. , 7.
(23) . Imo nonnunquam id cle- nus libro singulari de ea re scripto.

(25 ) 'A.Ua . Memioitin Ancoraio.
riis veterui conciliomi canonibuspraêcripium,
(24) . Locus esl Jib.
nt Car'bag. , can. 51. Clericus quantumlibet
Consiit. aposi., cap. 3. Nolus conc. Carlliag. canou
utbo Dei eruditus arlificio victnm quarat. De mo44, CUrkus nec comam nulnat, ntt barbam radat.
nar.bis veruniullo id ipsum magis aflinnat Augusli4
767
S. EPIPHANH
auincl, in apostolomm Constitulionibiis divino ser- ,

, mone ac doginalc praescribitur, ne ea corrumpatur : boc est nc barba ponatur, neve nierelricius ,
.
ciiitus et ornalus usurpelur, ac ne per arrogantiam
el fastum affcctala quadam justitia? species in eon- .
, \
gressu ac consuctudine praeferatur. Illud enlin
,
iâzaraeis dunlaxal ob figuram congruebat. Quippe
, \ * )
veteree per fulurarum rerum adumbralas imagi , \
nes iraducli sunl, velul cum comam ex voto pro
inissiorem habucrunt, donec mundi votum adve- \ }
nit, el impletum est, boc esl apparuil Cbristus ,
\ ,
Dominus unicus Dei Filius; et innotesccre mundo
.
coepit ille ipse sempilernus quidem, sed ab omni
, '
gonere hominum nequaqtiam agnitus; verura a
quibusdam duulaxat, qui in ipsum crediderant, ut
cognito capile nullam huie ignominiain impona- ^ , )
, ;
iinis. Nam non lam de proprio 1074 cujusque ca
, , ,
pilc loquitur Aposlolus, quam ab eo in Chiisluni
. ,
ipsuin ludibrium contuincliamque derivat: Nonne

inquit, natura ipsa nos docet, quod vir comam si
,
nutriat, ignominia e$t illi ? Quod quideni igiioau.
,
niae genus laudabile non cst, ut illa quae d i c i t :

,
Ignoiiiiniaro conlcnipsisli. Ncqne cnim quasi quod ,
dain virlulie officium, Dei illud causa suscipilur,
, \ ,
tametsi ad Deum perlincre videatur. Sed a conten ,
tione ac pertinacia profectuin esl, cum j a m p r i . dein legis umbra figuraque pratergressa, veritas

ipsa successeril. Quare sic Aposlolus decernit : Si
, \ ,
quis videlur contentio$ui esse, talem comueiu , \ dinem non habemui, mc Ecclesice Dei *. Quibus ver
bis eos, qui lale aliquid faciunt, et coalenliose re- ^ ,
fraganlur, ab aposlolorum rcûla ac Dei Ecclesia
\ ,
summovendog putat. Haec igilur omnia, accepla a Massalianis occasione, dicere necessarium habuinius, quod el ipsi indidem conlraclo opinionis illius morbo animoque depravali, a verilate decide.
r u n l : unde nova est bsrests ex oiio et ignavia caelerisque peslibus conflata.
VIII. H*c suntqtise dc isliusmodi bominibus ac', \ cepimus, qui mundo ad ludibrium exposili viden, , \
tur, quique plebeia ingenii sui sensa et sermones
\ ,
evomunt, ac nec ulla firmilate cobierent, et oin , , \
nino desperali sunt, alque exlra Dci aedificationem
. " \ \
consliluti. Quare paucis illis adversus eos dispu, .
latis, ad eosdeni confutandos aggrediemur. Princi\ , ;pio mulieres ciim viris promiscue versari, nulla D
ex veten eorum consueludine, qui in conjugio
,
vixerunt, dcprompla jusliliie et bonestalis ratio

palitur. Sed unus duntaxat cum una consociari de , ,
bet, ut Adamus cum Eva, Sara cum Abrahamo,
' .
Rebecca cuin lsaaco copulaia legitur. Nam clsi
\ ,
quidam e Palribus duas trcsve uxores habuerint,
.
non in eadem illa? domo fuerunt. Nam ha3c alioqui , .
forma conjunctioqiie porcis ac pecudibus conve- , nit. At hapretici nostri majorem nobis sluporem af ,
ferunt, qui cum uihil se cum niulicribus babere
, \
commune proGleanlur, e contraiio taraen turpia
.
quseque ac ridicula impenshis perpclrant el cxlie\ , , \
4
lCor. , 14. ibid.19.

.
F. .
* F. .
F. .
F. \ . El mox
ADVERSUS
flRESES
U B .I I I . . I I . -
HJERES.
LXXX.
770
; * . \ \ - mam suam iguominiam osleuduiit. Elcnim ai uxo, ,

IYS babcrcnt i i l i , separaliin,non promUcue baberc
, , \
illas oporlcbal. Si, inquain, conjugio essent ob, ,
stricli, nefas eral viri cum muliere copulaiionem,
\ . \
quam Deus cuin onmi moile&tia, graritale 1075
\ ,
ac prudentia conjunclam insiiluit, sponte sua in
,
medium proferre ac palefaccre. Quodsi a mulie*

ribus abslineiit nonnulli, qui castimoniam sibi ac
,
lemperanliam indixerint, quam habenl jusliiiain
per sunimam slolidiialem et honestai viue discipli.
uam, por inconsideralam illam vesanamque licenliam ignominiose Iraducunt; nihii eniiu ejusmodi aut aposioli unquam fecenint, aul anle apoelolos
propbela? consliluerunt.
\ , I X . lmo vero Moyscs in deserlo carmcn sauiE
, $ , , concinens, canticum Deo modulalur a mari digres "^ - sus. Cantemus, inquil, Domino; gloriose enim ma ^

gnificalusesl: equum et ascentorem dejecit in mare .
* , \
Alqui lum viris accinenlibus, mulieres ab illis

abiuerunt, ut pudorein modesiiamque demonstra .
ret, el u l divinae legis gravilalem ac disciplinam

oeleuderet. Pcrgil vero deinde : Maria porro tym , , "- panum sumens, praibal mulieribui et dicebal :
'
.
Cantemus Domine, gloriose enim magmftcatus esi \
, \
Cui mulieres pari modo succinebanl, q u el ex
, ,
eodein eral genere, el quodammodo supra cseteras
eminebai, ut vcl ex bocuno imperilum ac ptebeium
\
illoruro consilium ingtUulumque refellatur, qui
.
peregrini dogmalis pudenda illa ar. nefaria perpe
tranl. Ad hac de resurreclione propbela sic loqui ,

" , al * C tur : El plartgent tributim : iribus ex adveno I r i bus: tribns $athan per se$e, el uxores Ulorum seorsim :
-
* ,

tribus Juda $$, et uxores illorumieomm , etc.
* , .
Sic et aposloli Ecclesise proscripsentnt; necnon et
\ * \
, Dominus in Evangelio mandavit et in una nobie
exemplum prabuil, cum ila Mariac dixit : Noli me
, ,
langere. Notidum enim ascendi o* Patrem meum
.
Ita porroGiezi ad Sunamilidvm accedens feininaiu
. \ ,
repellit, ne ordinem violarel ac propbetarum i n . " gtiiulo conlumeliara faceret . A l propheta Spiriiu
sanclo insltnctug dolore confectam esse Sunainili, ,
dem agnovil : idcoque ut eam consolarelur, oflicii
.
, \ - legem paululum Iransgrcssus esl, ac propler illius
solalium, quod ab ea fiebal, ad tempus est passus.
* , cm pedcs suos a muliere praster consueliidinein
,
\ . D attreciari, calaroilali ipsius ac luclui par alque

sequale esse crederel. Verum qid ego diulius i n
\ \ ,
illis refutandis imrooror, 1076 "
P "
, \ ; \
eorumve spureiliam imiiantur? Quod anlem Chri^ I ,
stura se esse quilibet ex islis asserit; quis prudens
; ,
non illud insania plcnissiniuin arbiirelur! aul cum
; '
sc
prophetas esse narrant ? Quod enim prophelia?
;
genus apud illos apparel? Quodnam vero, ut a
; ,
Chrislo quondam, admirabile est ab illis opus edi \ ; lum?Quod si ipsemet est Cbristus, ecquem i n
; ; "
Dominum
speravit accredidil? Quas sunl H l * Un.
\ .
dem erroris incplise ? quaere stolidorura bominum dogmata? Scd adversus islam biCTesin liucusque
1
digpuiafse ealis est.

1
Ilallucinatio csl. * Cor. .

xx, 17. ' IV Reg. iv 4 sqq.
Exod. xv, 4.
* ibid. 20, 2 1 .
Zarh. x n , 12, 13
Jo^n.
S. 1
771
771
X. Nic ego postrcmo loli a me opcri suscepto

iinponam : in quo singulareni erga nos divini
ftuminis opein ac pnesentiam sumus experti, quod
tx lolo animo ac menlo confiteri, cidenique Do graiias agere debemus; quandoqnidem illo
juvanle qtiidquid recepium a nobis promissumque
ftitl, fcliciier ad exituni perduximus : ac cum baerescs omneg exposuimus refutavimtisque, tura
quid ab unaquaque geratur pro virium nottlrarum
imbecilliiale palefecimus. Carterum cum odoginla
haereseon, qtiag in orbem terraruin introduclas ad
hanc diem &udiviimis,quarumque numerum etappellalioneg, nonnullarura eliam decreta, el argumenta
affeclionetque cogooviiuus; cum, iuquam, illarum
origines caueasquc nulla re, quoad fieri potuu, prse-
. \ \ *
,
6 , \ ,
, , ,
*
, \, \
, *
,
. " , ,
\
, \ , \
,
leimissadocuerimus.vehcnieQleriiludadinirarisubil, , BUTI , qnod gacris Lillerig conlinelur: Sexaginta sunt r e * vedViflec, &r fortr
fjuur etoc uaginia concubince; et adolescentulce, qua- ' xepicrepa ,
.
rum n*ilu$e$t numeru$:una e$tcolumbamea,perfecta
" \
mea *. De big igitur octogiata pellicibug hactenus
, , \ ,
<rgimug; Barbarisruo, Heilenismo, Scytbiemo, Ju- , \ , \ ,
daismo et Samaritismo, quae uxoruiu niinime le- ,
giUiuarum nooiiiia gunl : cujusmodi neqiie ab rege ,
dotem acceperunl, neque in leetainenli tabulis cum
*
Aliift baeredes scriptae sunl. Elenim si proprie loqui
, \
vclimue, LXXT gunt haereseg, quarum malres quin- , ' ",
que sunt : puta HeHeniginug, give gentiiium gecla,
\ , ' , \ ,
a qua genlilce oriuodi guot; Judaiguiug, unde Ju- , ' , \
dsei, et baereses; ac Sainarilica eecta, undc Saoia- , ' , , riitemus ei Cbristianitmae. Ab his velut rami qui , ,
dani gcparatae haereses avulsae sunl. Quae Hcel Cbri- C , '
git nomen prae se feranl, nibil lamen ad illum per- ,
tint n t : sed parlim longius ab illo diglaat; parlim
, \
1077
aiinimam ob caugani ab omni iiliue haere- , ,
dilate alienag ac peregrinas ge faciuiit, una cuai
ipsarum libcrie, cum videlicel nequaquam legiliuie \ ,
sim, sed inler externas babeaitlur, ac eolum gibi

Cbri&lianum noroen vindicenl. Qus cum ita ginl,
.
veritag nobig ipea declaranda gupercgi, alque unica
uimirum illa columba, quse a gpougo collaudaiur.
9
X I . Quocirca cum otiura nacti giinug, posl eni'. \ ,

xas ad Dcum preces, ut dieputaliooe brevein, gic
, ,
majorum iraditione certam verilatit defensionera

deincepg inslituemue. Quje quidem uon iempore
, ,
poslerior, iino vero prior oiunibus exglitit, nosque . \
de ca ante baereseeomneg, ciim de Cbrisli incarna , *
lione dissereremus, menliouem initio fecimug. Ea , \
dem porro nunc cum omneg anlecedit, tuiu Cbristo
, [
Domino po&t ejog incarnaiionem, velut gponga qua>
,] \
dam gancliggima, cunjuncla est: quae el olim cum
, Adamo formala, el in illis, qui Abrabamum prae , \
eesgerunt, praidicala palribus,el post Abrabauiuui
, \ , \
fidetn merila, ei per Moysem palefacla et apud
* , ,
lsaiam praedicia,et in Cbrislo demonslrala, cum
\ , '
eoque simul exsislens, pogleriore a nobis loco coin.
mendabittir. Naiu aibletam oporlet primum ora , \
nium in cerlaminc ac labore caitcrisque generibus
,
1
Cant. , 7.
i l x c dcpravala lovitcr.
773
ADYERSUS ILERESES LIR. . . 11. -
EXPOSITIO FIDEI.
774
- exerceri, u l poslca coronam aufcrens in totilia c

,
voluptale degat. In quo quidem corona ipsa non
,
postrema omiiium cst, sed lucla; ac certaminl pro \ .
posila, posircmo ci qui in arenam descenderil, ad
\ , - voluptaiem deleclalionemque tribuilur. Quae eum
,
ila sc babeanl, ad inslituiuro scrmonem redeamus;
\, * , ,
idque demonslremus ipsuni, quoiuodo cum octo, , \ , \ ,
ginla pellices sint ac sexaginta regiiwe, unica virgo
, \ ,
sit et casla eademque sponsa, columba , agna,
\ * '

sancta Deicivilas, Mes,acfirmamentum terilath *,
.

firma pelra, contra quam portee inferi non prawa, ,
lebunl *. Nain buc usque divina, quam imploravi ,
mus, ope ac prasidio freti, hoc asscnili suimis, ut
, \
eusceplam a nobis de omnibus baeresibus dispula . \
tionem abeolveremus : quam ad Massatianorum
, haeresin usque perduximus. Hac ilaque velut quo , , dam Evangelii calceo proculcata, periude ac cha , ,
madeonle multipede, turpi ac deformi, el graviler
, ,
olente, ob hasc omnia Deo gratias agaiuus, ac Pa . .
Irein in Filio, Filium in Paire cum sanclo Spirilu
%
celebremus iu sascula sttculorum. Anicn.

* I Tim. , 15.
MaUh. , 18.
SANCTI
BREVIS
AC VERA
EXPOSITIO FIDEI
1
CATHOLIC.E
APOSTOLKLB
ECCLESIJE.
(Ex edilione card. Tbomasli, Insiilutionet Iheologicw, part n, Opp. tom. IX, p. 258. Recensuii notisque aaxit Anlonius Frtnciscus Yezzosi G. R. Rom 1769, in 4. NoUs eliam PeUvii gubjecimus.)
1078^
Posteaquam varia ac mulliplicia e pra
'. \ \ C
vis exorla consiliis ac lemeraria iniraicoruin do , \ gmala dispulaiione nostra complexi suraus, cl per
, \ - formas generaque dislribuentes, quam cagea el ina ^23), * Fiia forent Dei virlule patefecimus, lum vero ex i m roensis illis uniusciiju&que sect conturoeliarura i n
\ \
Deum ac vocum lurpissimarum acerbissimorum ,
que mystcriorum fluclibus enalaviraus; cumque,
, \
omnibus quaesiionum nodis aegre dissolulis et illo ,
rum improbitate superata, ad tranquillam veritati*
,
slalionem appulerhmis, difficili ac lempesluoso
, \ \
omni loco Iransmisso, el procellis ac spuniosis yn \ * ,
darum vorticibus defuncti, ubt jactattonem ac vcr , , \ ,
\ , D liginem experli saepius, lum brevia vadosaque c i
infesta belluis loca quam plurima prospcximus, qua
, 1
*. .
. .
(25) Referantur illa oportet ad superiorum linerescoa in Panario confulalionem cui S. Epipbanius
subjnnxit,
eitionero.
uti constat,
prasenteni
Fidei
Expo-
775
S. EPI
quidcm iis in dispulalionibus conimenlariisquc periclilali sumus : cum poslremo pacis porlum eminus iulueamur, ad eum navein applicare cupientes, divini nuinmis opcm rnrsus iinplorabirnus. Ac
melu quidem oinni et trcpidatione nauseaque cessante, optimo in slalu posili jucundissimoque certioris aurae ac securilalis alTlalu perfruemes, Iranquillum jam in porluin subducti, spiritu animoque
gestimus. Etenim m in omnibus, si verum fateri
volumus, pluribus incomiuodis et maximis injuiiis
contliclati, ac, terreslri inarilimoque ilinere confeclo, quoruin in illo impedilas ac difficiles salebras
et solitudinis asperitates, in hoc varia pericula fuimiis emensi, cuin jam civilalem prospiciamus, ad
ipsam propiTemus sanclam Hierusalcm, Gbristi
virginem ac sponsam, basin et pelram solidissimam venerandamquc malrem nostram, et eamdcm
Gbristi sponsam. In qno opportune istud usurpare
possumus : Venile> ascendamus ad monlem Domini
el ad domum Dei Jacob, et aiuiuntiabit nobh viam
suam \ etc.
1079 U* Agite ilaque, Christi filii ac sanclae
Dei Ecclesiae liberi, qui boc nostrum de LXXX haeresibus. opus benigne percurristis, quique mecum
allissimum illum pravoruin dogmalum, quae hucusque perccnsuimus, gurgilem tranasiis, ac vatfam
el formidabilem siticulosamque solitudinem peragrastis, reruin omnium Doininum imploremus.
Qnod quidcm jamdudum in votis babuimus, cuin
in quolibet seclurum istitismodi loco, sic lanquam
in Merrba, et in formidolosa ac squalida el inaccessa soliludine *, in obliquos ac torluosos illormii
scrmones incurreremus. Nunc illud jure nostro pronunliemus : Quemadmodum desiderat cervns ad
fontes aquarum, ila desiderat anima tnea ad le,
Deus . Item : Quando veniam, el apparebo ante faciem Dei l Quin et nos ejnsdein Scriplurae verbis
sponsam vocemus, non ut ille ipsius Spoosus ac
Dominus ei rex et Deus ei proteclor, sed ut ejus
servi iisdeni quibus ipse verbis illam appelleuius :
Veni de Libano, sponsa, quoniam tota pulchra es, et
macula non est in te*. Paradise summi arlificis,
sancti regis civitas, puri illibalique Chrisli sponsa,
castissima virgo, uni ac singulari viro desponsa per
tidem, splendida et diluculi instar eroergens; pulcbra ut luna, electa ut sol, lerribilis ut castrorum
acies ordinata : quam reginae beatam prsedicant,
et concubinae celebrant, et puellae collaudant ; quae
ascendis e deserto, splendidissinio candore collucens et innixa palrueli: q u unguenlorum fragranliam redolcs : quae ascendis e deserlo tanquam
firgula fumi ex myrrhae Ihurisquc suffitu, aique ex
aromalarii pulvisculo, qui suavissimum odorem
exhalavit . Quem illa pravidens dicebat: Unguen*
tum effusum nomen tuum : propterea adoletcentulce
dilexerunt te *. Quae ad dexleram rcgis assislis,
(
* lsa. , . Exod. , 25 sqq.

Psal. XLI, 2.
Gant. u i , 6. Caul. i , 2.
F. .
1 0
T76
\ , omooc* , ' . "

\ \ , ( )
\ \
, .
( ' )
, ,
\ \ , ,
\ , ,
,
, , *
, , \
, \ ,
\ , .
. \ \ , d r a
,

, \ .
1
'. " , , ?
,
, "
\
,
, \ , .
, \
, ^ | .
\ , \ .
\ *0
,
, . \ * .1,
; \ \ , , ' , \
, \ , \ , \ , \
*
, \ \ *
, , , .
, ;,
, , \ \ , \ \ , ,
, ,
, \
, , \
, \ ,
\ \ ,
,
\
,
. *
^
1
* ibid. .
Cant. , 8.
Cant. v i , 9.
ibid. 8.
A D V E R S U S H J E R E S E S L I B . 1.
, &
.
,
, , . , \
\ \
, \
, \ \,
,
, \ \
. \

\ , \
,
.
' ,
, \
, ()

, \

\ .
. , . \

. '
\ , \
\ ,
\
"^ ,
,

, .
, , \, . , \
, \
, . \
*

\
.
(26) ,
'
, ,
, '
. " \
, \
,
.

, ,
,

- Psal. XLIV, 14.
* Canl. i , 5.
* Psal. LXXXVI, .
(26) . Pelavius reddidit amborum numerum; Thomasius amborum, aut quod

ita ille scripserii, aut quod typograpbus roendum
coinmiserit. Neulrum probo: ambo enim de duobue
PATROL. GB. X L I I .
. I I . EXPOSITIO FIDEI.
778
fimbriatig induta veslibus \ et intextis auro, variisque perpolita : quae tenebncosum nibil habee,
aut obscurum. Quaa nigrore quondam infecta*,
pulcbra nunc es et candida, ut cum ad te pervenerimupâ trislissimis illis baereseon motestiis quae
bacteuus obivimus, aliquando cessemus; el atempeslatum decuroanorumque qui illic sunt flucluum
jaclalione conquiescenies, in te, eancta maier Ecclesia, et in sancla doctrina tua, ac 1080 s^ncU
pariler eulaque Dei fide et veritate respiremus. Scd
quae in bac ipsa sanctissima Dei civiuie admiratione digna sunl narrare jam aggrediar: glorioea
enim de illa dicta sunt, ut Propheta ioquitur: C/
riosa dicta tunt de ie, civilat Dei. * Quae sunt
ejusmodi, ut cum nemo ea mortaliura penilus assequi possit, turo ab infldelibus alieaa, Odelibus ac
veriialis studiosis ex parie liceat aUiogere, oslensa
iisdem interim promissaque illorum perfecta poesessione, quam i n coelcsli regno ipsoruro Dominu*
exhibebit, ubi sancla illa virgo et haeres cum
Sponso suo baereditalem ac patrimonium obtinuiL
111. Principio tenendum Hlud est: Moderaiorcra
oninium Deum ad nos pertinere proprie, qui e saocia illa sumus Ecclesia genui. Haec eet enim omnium in tradenda veriiale prima demonslralio, et
unicse virginis illius ac sanclissimae et innocentis
colurabae fidei flrroamentum, de qua Dominus sancti SpirituB afllatu per Salomonem banc in Canticortrm canlico signiflcavit: Sexaginta $unt regince, ti
octoginta concubina, et adolescmtula quarxm nom
est numerus; una e*t cotumba tnea, perfecta mea .
Ubi bis illa repclita vocabula, mea, el, mea. Ilujug
enira columba, hujus est illa perfecta, ut caeterae
?ppelleniur Ua quidem, minime tamen sinl, ipsa
vero eo noinine dupliciier iusignila sit. Quare cum
de aliis loquerelur non dixit : Octoginta sunl
concubinae meat; verum reginis eximia illa appellatione proxinium quemdam bonorem altribuit;
concubinas vero prorsus alieuas esse dcclaravii.
Amborum porro numerum cum nominatim babeamtis expressum, contemplatione nostra altiorem ad
sensum evecla, nomiibil expolire istud boc loco
cogimur, ut ne lanquara frigidum ineptunique pra>
tereamus; sed qua3 dicuntur, ex rei veritale ac verarum auctoriuie Scriplurarum, vera animi conlemplalione perpendamus. Elenim ubicunque numerus concipilur, oscilanter praelermiiti non debct; neque quod ila comprebenditur, vanum quiddam
et inane v i d e r i , aut oliosum existimari. Regina
porro sunl, quse jam anlea slirpis in serie numcraiae sunl animse; ut enim regem innumera multitudo comitaiur, cum rex capitis instar sit; per-
* Cant. v i , 7 , 8 .
tantum proferlur. Redderem ergo polius quarum,

vel illarum. Loci sensus profecto declarat tam ad
reginas quam ad conculiinas vocem illam csse i e ferendam.
25
77*
S. 1
iade atque in corpore, cum pkira membra stnt,

capite ipso ceneeri iinus konio numerarique 1081
salet: sic ab uno rege mulliludo omnis subjecia
regi, ad eumdem ilhim referetur.
IV. Quamobrem regin nomine generatio in
Cbristo cofilinetur, non quod ooinis generaiio regnaverit, sed quod u#ia duntaxat Domini cognitione pradita, ex vtri unius appellatione regiam
dignitatem sit ordiAemque consecuta : exempli
.gratia, Adamus cuin lola progenie, regina una censebitur; illiusque principatus el ab eo dedeettun
slirpis inilium, pcnes quos regia dignitas exstiiit,
cum iis qui cum illo conjunguntur propter Dei cognitionem, quodque primus omnium a Deo fingi
formarique memerit; tum quod poetiileatiae prinras exemplum dederit, ut ex ejus bistoria constat. Post Adaroum Selbus et universi ad eum
ascripti mortales. Hero Eaos, Cainan, Maleleel, Jared, Enocb, Mailiusala, Lamech, Noe. Iiorum
omnhira sanctorum virorum, qui singillalim per
generaliones recensenlur, quorumque numerus apud
Maiifceum initus est , a quo LXII generattones, ac
palrum origines prastanliorum virorura nominibus
expressas sunt; qui Dei noliliain adepli sunt, aut
quod in aliqua alia re insigniler atque cxinUo sese
gesserunt, regium el splendorem et majeslaiein oblinuerwU : borum, inquam, calalogus ad usquc
Clirisli Domini nalaleiu perlexitur. Nam ab Adamo
ad Noemura usque generaliones praHeriere decem.
Toiidem a Noomo ad Abrahamum; ab boc ad Davidem xiv ; a Davide ad capliviialem x i v ; biuc ad
Cbrislum similiier . Colligunlur ab Adamo usque
ad Christum g^peraiiones LXII, quae brevilatis gratia LX solutumodo nujneraolur; nam cl in soliludine ciun LXXII arbores palmariun forenl, LXX laatum Scriptura memoravit*. lia cum ad moalem
LXX vocati iuiasent, accedentibus Elad etModad*,
LXXH sunt reperti. Preierea curaLXX, Piolemaeo
regnante, sacroe Libros inlerpretali sinl, nos lamen
compendii gralia ScpluagitUa virorum ediiioneia
nominare consuevirous. Sic et LX uiodo reguia? uiea
quidem senlcntia commemoralaB suiil, ut extremis utrinque sablalis medius ille sexagenarius ad
Agiiram et iioagineai 1882
perfcctani contemplaiionera evebendain superesset: senis quippedecadibus sex dierum circuiius absolvilur, ul sanctarum animarum quae ex fide in Deo regnant, fiat
ex qualibel generalioue conjunciio. Unde et scx hy!
a c
780
6 $\ ,
.
'. ,
, ;
'
(!) \
' \ ,
, \
'
, \ ,
, .
' . \ ,
\ , \ , , \ ,
\ , \ , \ .
5 , .
\
, ,
\ ,

. \ \ "

*
* \ *
'

,
,
, \
,
\ . \ \
,
.
, , ,
, \
. (27)
.
(28) $ , ,
1
* Blatlh. i , i sqq.
Exod. xv, 27.
* Num. ,
. Hac leviter depravata.
7.
(27) . De numeri senarii perieclione agit Vilruvius lib. m , cap. 1. Idem

numerus decies mulliplicatus in LX reginarum numerocomprebeiidiliir; quod hoc \oco vull Epiph.
Sed nonnihil desiderari videlur. PETAV.
(28) .
Boelius lib. De
ariih. cap. i 5 , de hexagonis, eorumque generationibiia agens, scribit bunc in moduin produci, si
numeros naturali ordiiie disposuci is :
4 2 3 4 5 6 7 8 9
Tum intermissis tribut eo$ conjungas, qui $e quaternario iranseunt: et erunl quidem eorum radices, ti
fundamenta. Ex quibus junclis omnet hexayoni nascunlur
4
5
9
13
47
21
el ad eumdem ordinem comequentet: atque ak hn
sexangulorum formce natcunlur.
6
15
28
45
66
* Reg. , F. .
Ita Reg. F.
PETAI*
7S1
782
ADVERSUS IhERESES LIB. W.TOM. I I . EXPOSITIO FIDEI.
\ - dria* Cairae in Galila lapideae fuisse dicuntur, qtia*

crnn essent exhaaslae, rurstis implentur, singulac
\
metrelas duas tresve capientes : qui modus ad
. Vetus Novuroqne Testamcntum el TririUalis com ,
plemenlum rercrtur. Eaedem porro bydri& cx aqua
, \ . " in m e r u H i vimim conversae %uni, cum ad nuptia ,
rum bilaritatem et ftliorum bominum oblectationem
\ ,
Mnplcla? fuissent. Hinc etiam sexangula a malhc
maticis figura nominatur, quse pcr lernarium se , (29),
, , \ plcnariumque ad xxi geometrica modulalione perducilur: qua quidem hexagonus tolius universita , .
lis impleiam vaslilaiem significat; nam qui in eo est qnadrangulus qualernaiiuni numcrum, basis
vero ac superior pars sive fasligium senarium perfieiunt.
'. ' ,
V. Sed ne longior sim, satis liactcnus dc reginix
\ - illis LX dictum arbitror, boc est, gcneralionibue
- q u adClirislum usque numeranlur. Posl Chrisium
. \
vero ad hoc lcmpus qnot generationes deineep*
, ; successerint, solus novit Dominus. Non eniin ani .
plius per generationes, tcmporuui est ab ullo de ,
ducta digestaque series : pro eo quod numerus ist
(50)
per illam ipsaiu reginarum enumeralioneni qua* ad
\
Cbristnm Dominum recensentur, vclnt obsignaius
ac conclusus est. Nam qui poslmodum exslitere
. , - scriplores ac commentatorcs, aul cbronologi vet
, , ,
liistorici nullas amplius generaliones numeram, scd
, * ^ \
reguni successiones ac tempora secimdum Jiunienmi
(31)
annonira cujusque regis. Ex quibus prudens illud
' - quisque facile potest animadverlere, et ex ea quae, \
slione indicare: Tempus omne in LXII gcneraliones
1
' ^
,

,
*]
, \ \
. ,

,

, \
\ ,
,
, , \ ,
ad Chrislum usque redaclum fuisse, proplerca

quod deinceps post Christum, ex iis quae disputaia suul apparel, mundi teinpora non amplius per
genealogias digesta sunt. Qui quideni mundus in
una illa annorutn eolleclioiie perfeclioneni adeplus
est, quam immutabilis ac solida Dei volunlas obsignavit. Quare ab hac eadem abrupta ferminalaque saaculi consummalio, et ad aevum fulurum ut
iinpleatur Iraducla. 1083
dicilur : Una est
columba mea perfecta mea : quasi in ipsani universa
dcsirianl, lempora videlicel, anni, ac gcnerationum
iniervalla, sive per reges, sive per consiiles, sive per
olympiadas, aul magislralus, lemporiiiu spatia nunicrentur. Ocloginta porro concubina; sunt inler
, \ ^ regftias interjectae, etiam Christi qua homo est,
\ \ ,
regno priores, boc est, fide, ipsaque sponsa pariter
\ .
ac virgine, illibala, columba, quae unica roalri est
alque genitrici.
C7'. VI. Siquidem Ecclesia ab una fide genita, ac pcr
^ , , ,
Spiritum sauctum in Iucem edita, una esl uni, c l
\ \
una genilrici suae. Tum vero qitotcunque posl illain
0
Joan. , 1 sqq.
(29)
gura perspicua sunt.
i d
* Gant. , 8.
.
Ha2c ex sequente fi-
Nam quadrangulus medius inter duag unitates i n lerceplus est.
PETAV.
(30) legimus apiid Petavium pro

.
(31) Edila Petavii illic habent pro
. Lalina vero inlerpretatio in iisdein eslhujnsm o d i : sed regum successiones ac tempora, quormn
tingillatim annos describunt.
S.
783
vel ante prodierunt, concubinac nominaiUiii' : qnre \ ; ,

licet a tcstamcnlo el bseredilale non prorsus alienae
\
fuerinl, nullam lainen a Verbo dutein oblinuerunt,
, , \
nec infundenlem se Spirilum sanctum iii seipsis ,
eiceperunt : sed solam cum Yerbo in conscieniia
; .
sua neccssitudinem habuerunt. Prsnclare enim apud
,
Hebraeos concubinas appellalio concipitur, ctim Phe- ^^^*
, *
legesllia dicitur. Est autem Pbeleg Laline dimidium; , * , "
cstba mulierem significat: ut idem sil concubina ac , dimidium mulieris. Nam quod ad Dominum spe- , '
ciat, universos ille liberam ad lucem vocavil, bis , .

verbis : Dum lucetn habetis vobiscum, in luce am- * *
bulate *. Cui aslipulaiur Aposlolus : Vos, inquit, . \
diei estis filii,et lucis /S/ti *. Itera alio in Scripturae , ,
loco : Qui male agtt odit lucem, nec accedit ad /- . , ,
cem *. Sic igilur concubin* non palam, non per- , \
fecle, ncque dotalae uiicunlur a v i r i s ; ac tamelsi , \
uomiuHlam cum virorum corporibus nccessiludiucm
,
conlrabani, liberae nibilominus bonore conjugis et
\ \
appellationc ac firmilatc , doie, nuplialibus donis \
ac muneribus, legilima denique conjurictione ca- . reni. Ejusmodi sunt ocloginla illae singillalim a me , , . pcrccnsitse hxreses. In quibus mirum illud viJeri
, \
iieinmi debel, si in unaquaque regione singulse aliis . \
quibusdani nominibus affici soleant. Quin et illud
, *
observalione dignura est, s&penuniero quamlibet
\
per sese haercsim scissam ac divisam in varias , \ .
partes et vocabula dislrabi: quod, u l dixl, adinirari
\ ,
non oporlet, ac plane ita sesc res babet. Gaeterum ,
9
LXXXI numeruin invenimus, tiuum quidem propter _ , '

unam
illam a reliquis
divulsam,
et uni sponso tt -rl i -

:
J:
l~
_a ,
/_
,
buiam, de qua istiusmodi appellatione lestiflcatur :
, . '
(Jna e$l columba mea ; et rursus, perfecta mea .
, ,
Quibus indicat 1 0 e 4
omnes igoobiles et .
obscuras esse, nec ionocenlia aui castilate ac lenitaie censeri. Eiquideroabinitio a Barbarismoac Scyibi- ,' [?]
smo ad poatremos usque Massalianos, LXXVL [LXXVIIJ , \
haereses ascriptaft suut. Adquas Hellenismoundegen- , \ \, \ tilium seclae, et Judaismo a quo Judaicae, Saoiari- , \
lanorumque factione unde $amaritic& manarunt, ,
accedenlibus, Iioc cst, tribus omnino seciiead LXIVU
, \
stiperiores, LXXX numerus efficitur. Superest una, ,
nimirum sancta et caiholica Ecclesia, quae vere , \
Cbristiana religio dicilur : quaeqtie jam lum olim
, \ \ , \
et cum Adamo, imo antc Adamum ipsum, adeoque D ^
\ , \
nnlc omnia sascula cum Chrislo floruit de Patris ac
Filii el Spiritus sancli voluniate. Gui quidem eo, \
rum omniura qui in qualibct generalione l)eo pla , \
cueruni tempore, fides est habiia; et advenienii in
'
bunc mundum Gbrislo Domino manifesle est patc, .
facia; nunc auteni post superiores omnes baereses
sive concubinas oraiione noslra praedicanda, queraadmodum instituti eermonis ordo poslulat.
*. "
VH. Quippe Verburn ipsum in Canticis boc roodo
, , \ n u m e m i t , sexaginta reginas, el ocloginia concuk
c o i i c u l ) i n a s
* Joan. , 35.
(31) .
I Tbess. , 5.
Joan. , 40.
* Cant. , 8.
ibid.
783
A D Y E R S U S H J E R E S E S L I B . I I I . . I I . EXPOSITIO FiDEI.
786
, \ i binas, ct adolescenlulas quarura munerus noti est \
. , \,
,
Unaett, inquit, colmmba mea, perfecta mea: unica
, , - e$t matri suw, elecla geniirici $u<e. Tum jllud de . \
D i o n s l r a t , quemadmodum reperiri ab omnibus pos , \
s i t : ulpote quae oinnibus honoratior sit, imperct
, \ ,
omnibus, atque ipsi sola velut eximia sil et electa,
, \
cujus Glii haeredes sunt regis ac Olii legiliini, boc
, , \
csl, promissionis liberi, non ancillje \, nequc con , ,
cubina; caHcraruinve,qua3 nullo numero comprehen . \ - duntur. Quamvis enim ex Chettura concubina sua
,
liberos Abrabamus suscepcrit , millani lamen isli
cum Isaaco in pairimonit communionem vcniunt,
scd munera duntaxat, quasi legata quaxlara acci , - pitint, ut altioris nos sensus figura ipsa connnoneat,
\
n e qnis de Gbristi voc alione desperet. Nain ilia
\ B d o n a , quas Ismaeli ct Gbettura filiis Abrahamus
,
distribuit, futurorum bonorum iraaginem adumbra (32) \
bani, quae in conversionem animarum ad fidein et
. " \
veritatem crant obventura. Etenim Agar ancillae
" , quam Abrahamus ejecil, quae cst inferioris Hierusa , \ lem figura cum liberis suis una tenrientis , de q u a
^ * \
scriptum est: Abjeci uiatrem vestram ; i l e m : Dedi
" libelluro repudii in 1085 manus illius ; liuic, i n , , quam, Agar anciliae ad spem conversionis aduiubran " , dam uter aquae dalus est, quo lavacri regetieraiionis
,
vis et eflicacuasostendalunquod lanquani vitale lnu ,
nus infidelibus, et in nationum omeium conversio\ nem ad agnitionein verilatis est oblalum. Igilur
.
Chettune liberis collata illa munera pecuniae erant,
, \ ^ a u r u m videlicet, argenlum et vestis, et quae non sinc
\ (, \ "
mysterio Abrahamus in illorunri pcris inclusil, thus
, \ \
et myrrha et aurum quae ab Sodomorum et Goroor \ rbae regibus accepit : q u o lempore Ghodollogomor
0, \ , \
et Barsa caeierique reges Sodomitas et Gomorrbacos
\ ^
capiivos abduxerunt, ac predaii sunt tam equos
\ , \ quam bomines, el uniuscujusque fortunas diripue, \
runt. Quae cum Abrabarous ex illa regum deprada, \
lione recupcrasset, ncc quae jam Doraino Deo con \ \ *
secrala fuerant auderel averlere, inter alia dona l i ,
beris suis quos e Ghetlura susccperat, ullro concee
s i l ; ut in Hebraorum tradilionibus legimus
, , .
5
VIII Posteaquam vero Cbristus in hunc mmw

'. D
dum venil, iidem illi Abrabami et Ghcltura
filii
qui a palre rcjecti; in Magodia, qua3 Arabiae regio
, \ , est, babitaveranl, boc est, magi ex illius generis

successione propagali, eadem illa dona ejusdem
, (33)
ad communionein significandam Christo Betblc ,
9
F. .
2 sqq.
ibid.
Canl. , 7.
* ibid., 8.
* Galat, iv, 3 1 .
Gen. xxv, 6.
Galat. iv, 22.
Ose. n ,
(32)
, etc. Qum conversit
ad fidem et veritatem animis erani obventura, reddunittr non male a Pelavio.
(33) . Epiphanii opinloni
de regione unde veiierint Magi Ghrisiuiu in incunabulis vagienlem adoraturi, constat de veleribus
suffragatos esse Tcrlullianum, Juslinuni Martyreui,
ililarium; de recenlioribus longe pltireft. Alionim

Patrum non una est opinio; nec cuique opinioni
desunt in bac nostra aHale ab illonim teniporibus
longe dissila, suffragatores. Videsis vel unum Calmelum in Dissertalioiie de Magis Commenlario tii
Mallhccum praemissa; cl in Diclionario sacrce Sai*
pturcc, ad voccm Magi.
787
S.
beuii oblulerunt, cum ad aspeclum sideris eo pro-

fecli fuisseul . Ctijusmodi dona diserlc propbela
declaeat bis vejbis : Quoniam antequam sciat puer
Bppellare palrern aul mairem, cupiet potenliam Da*
masci et spolia Samaria', coram rege Assyriorum *.
Nam haec omnia Abrabami lemporibus e Damasco
el Samaria a supervenienlibus illis regibus capla,
ut anlc dixi, fuerant. Quod esl igitur tempus illud,
qno anlequam palrem aul malreni appellare sciret, dona illa cipit, nisi cum ad ipsum accedcntes
luagi peras suas, vel tbesauros,ut quaidam cxemplaria pra? se ferunl, aperuerunt, oblulerunlque
myrrbani et tbus ei aurum ? Vidce quam apie verilalis securn sermo seriesque consentiat, u t l e
bxreses ipsa concubiux sinl, quarum Wbo i m i nera acceperiat? Quae quidcm ba^rescs 1086
"
lum noir.en oLlinenles, id est, 6ola Gbrisli appellalione censila? paucas e sacris LiUeris scnlentiae accipiunl; per quas vcrilatem, si velinl, i n telligere possint. Sin mituis velinl, cl ad Herodem
redeant: inandaturn enim illlis est, ne ad Herodem
redeant, sed per aliam viam revertanlur in pairiam
suam. Sed si imperaia facere delreclent, inania
ei infrucluosa h#c illis dona fuerint, perinde ae
wagis profectio si ad llero.lcni reverussent, eo
quod shuililer bsereses ipsx sacrarum Liilerarum
dogmala adulterando corruutpant.
1
8 0
788
>.
, ,
.
,
,
'.

, ,
.
\ ,
' ,
, ,
, \ \ xat
; \
\ ;
,
, ,
j a t , \
, ' *
, . ,

, '
.
,
, ; ,
, .
IX. UaB sunl igilur ocloginla concubinae, qua ' . ,

rum numerus expriuiilur; regina? quoque illae
,
ipsse sunt a/iim quae per generaliones reccnsen- C \, lur, boc est viri atqne palriarcbae. AdolescenluUe
\ .
porro qiwrum i n i i i nuinerus nou polest, varias
, pbilosopboruiii sectas quae in inundurn introductae
, ,
sunt, ac diversa uniuscujusque vivendi insiilula
, .
siguificant; quorum laude digna alia eunt, alia
; *
viluperanda. Ecquis enim mundi bujus varielaiem
perccnseai? Quam mullae apud genliks alia3 sectae
; \ ,
post manifeslissimas illas quatuor de quibus egi- \ , ,
mus, pullularunl? Quin cliam posl illas hacreses ac "
scqucntcs , diversi bomiiiuui animi el opiniones
\ " > ^ , \
juvenili quodain fastu et arrogantia privatas seclas , \ ' pro sua quique libidine condiderunl. UlpuCa Pyr ,
vlionii quidam appellanlur ; aliique complures
,
sunt, quorum nomina ac decrela singillalim et or. \ 1\ ,
dine feferam. Ac licet de niullis bactenus cogno- D ^
vei, quoia pars tamen corum est quai toto orbc
\ .
versanlur? Ex Hs porro seclis gentilium bae propriae fuerunl : inter quas T b a l e l Milcsii opinionem ac dogma priore toco proponam.
Tbalcs ilaque Milesius unus e sapientibus,
(),
1
Malth. , i sqq.
* Isa. , 4 .
* F. .
(34) . Thales, genere Pboenicius, Mileli tainen in lonia ualus, ubi floruil, juxla
Laeilium, sexccnlis circiler anle Gbrislum annis.
inde Milesius diclus; el qnod primus ordiue quodaiu apud suos pliilosopiiari coepcril, pbiloaophoriuri Graecias princeps babclur, et Ionirae secla3
parcns, elquod neino pbilosopkorum illo anliquior
ad nolitiaiu noslram perveneril, airae pbilosopbicae
ab eo iiuiium ducunt ojimes. Nil illuui scripsissc
lradunt;qiia3 de ipso memoranlur, ab Herodoto.Ciccmne, Plularcbo, Laeriio, aliisque, transmissaaccepimus. Unde orilur omnimodam dc iisdem ac p!enani noliliain nos non babere, nec salis scire quo
scnsu aquam rerum omnium prindpium slaluciil.
Consulanlur qui veteris philosophiA bistoriam
scriplo adornarunl: Gassendus, Slaulcius, Albcrtus
Fabiicius, Bruckerus, et alii.
783
ADVERSUS IIJSRESES LIB. I I I . . I I . EXPOSITIO FIDEI.
,
, \
.
, \ (35),
, \
.
90
principinm rerum omnium aqtiara esee d i x i t ; nam

ex aqua orir omnia, et i n aquam omnia resolvi.
Anaximander P r a x i a d filius, Milesius et ipse,
inflnituin principium omnium consliluit, ex eo
enim omnia nasci, et i n illud aoque dissolvi.
(36), \
(37),
, \ .
(38), 3 (39)
.
, , (40) , ,

\ , .
Anaximcnes Eurystali filius, et ipse Milcsius,

aerem principiuin rerum esse definil, ab eoque
Universa nianarc.
Anaxagoras Hegesibuli fllius, Clazoraenius, simililudines parlium principium rerum omnium
esse fttaluit.
1087 Archelao Apollodori, sive ut aliis placei,
MHionis 6Iio, Atbeoiensi ac pbysico, placet ab
terra omnia proAcisci; idque adeo reruin esee
principium.
(41) Socrates Elbagli sive Scpbroniscl, et Ph;enarctas
(42), \ , ,
obstetricis filitis, moralis philosophus, qnae ad
" , ,
sese pertinent solutn homini inquirenda dixit, ne , .
que praeterea quidquatn.
(43) \
Pherecydes quoque lerram omnibus priorem esse
.
definiit.
, ,
Pylbagoras Samius Mnesarchi filius, Deum esse
, \
monadem asscruit, neque quidquam sine ipsa
. ") , ,
produclum. Negabat diis esse animalia sacrificanda,
, ,
aut animalis vescendum, ac ne fabas quidem co .
medendas, neque vini potum $apientibus adbi, .
bendum putabat. Idem quae infra lunam sunt, pa , . \
tibilia esse dicebat omnia ; superiora vero pati nihil
\ posse. Ad baec anitnam varia in animalia transire.
\ * - llem discipulis suie quinquennale silentium indice, .
bat; postremo deum sese nominare ausus est.
, ; (44),
XenophanesOrtbumeiii 61ius,Golopbonius, e terra
\ *
et aqua propagata esse dixit oninia; neque quid , , .
quam i n ulla re veritaiis incsse: sic incerliim
,
ignotumque verum eese: opinio vero, i n q u i t ,
.
ubique versalur, prasertim in obscuris.
(35) . Anaxirnander Mileeius
nemo facilius neque elegantiue dixit quid apud Anaet ipse fuit, ei Thalelis discipulus. Non constat
xagoram fuerit .
quo sensu infinilum rerum omnium principium di(40)
. Alheniensem Arclielaum
x c r i t ; illud ipse non aperuit; qui posl eum floruere,
faciunt Laertius atque Suida*. Gonstal tameu
incertuiu an ipsius mentem conjectando sunt asseMilesium fuisse, et Anaxagora discipulum. Albenis
culi. Cicero in Lucullo, num. 37, iniinilum Anaxi- tamen scbolam patriae pertaesus Iranslulit, ibique
mandri, infimtatem naiuras appellat.
\iros clarissimi nominis auditores habuit, el p r x (36) ^
.
Corn. ex 1> cipue Socralem, a quo uomen desumpsit philosophica secta Socralica nuncupata. An revera Arcbelafis
Laerlio, . PETAV.
(37) . Anaximandri auditor;^ terram posuerit rerum omnium principium, et quo
fuit autem iilius Eurystrati, non Eurystali, uti bene" sensu, incertum esl.
(44) Barbara vox. Reg. . PKTAV.
ad buuc locum aniinadvertit Petavius.
(42) .
Sophroniscum, professione
(38) . Clazomenis nimirum, quae
lapidarium, parentem babuit Socrates.
Ioniae urbs fuit celebris. natus. Spectal igilur eo
(43) , lllum credidcrini memorari ibi
nomine et Anaxagoras ad lonicatu seclam ; speclal
Pherecydem gente Syrum, quod ex Syro, uiia de
quod et Aiiaximcnein habuerit proeceptorem.
Cycladibus insula, sii oriundus, nalum lestimonio
(59) .
Male inlerprctali snnt
Suida* circa olympiadem XLV, sive annos sexccntos
similitudines paritum. Cicero loco paulo superius
anle Gbristum natum, Pyibagone magistrum.
a uobis indicalo, appellat partet similes
(44) . Golopbone nimirum lonia3 urbe
i ier $e; quod uec reddu veruni Graca? vocie sennaius. In ltaliam navigans deinde, narrante Laerlio,
eum. Alii obscura nec Lalina voce dictmt pnrtes siPylbagora?. tenuit scbolani post Telaugem illius milaret. Nec mirum; Lalinus sermo auimadvereione
Jium ; et Elealicaj secta?,qua3 a Pythagoreis in Elea
Lucretii, lib. De rerum naiura, voce carel qua
sive Velia, Magrise Graeci urbe, orla esl, parena
sensuin exprimat. Nostrum non est,
exstilit. Audilor^s habuit, qiii bic apud Epiphanec luci prxsenlis, veierum pliilo*ophorum opinioniuin sequuntur, Parmenidem atque Zenonem.
ua& cxplanare. Adcalur loco cilalo Lucrctius, quo
S. 1
792
Ptrmeni(ie$PjrelisfiHis,patriaEleate8 infinitum ,
alebat oranium rerura esse priucipium.
.
Zeoo Eleales Erislicus sive Gontentiosus, cum
,
fadem altero cura Zenone sentiebat; tura imnio- , \ , \
bilem esse terram, nec inanem ultum esse locum.
. (45)
Ergo ila disputabat: Quidquid movetur , aut in eo ,
in quo esi loco raovelur, aut in quo non est. Atqui
,
nec in quo inest loco, nec in quo non inest, move- .
tur. Nibil igitur movetur.
Melissus ltbagenie filius, Samius, unum esse deflnit
, ,
omnia: neque quidquam in natura esse constans ,
aut perpetuum, sed oronia yi esse corruptibilia.
, .
Leucippus Milesius, Eleatem alii faciunt, ex
(46),
Erisiieorum grege, universum in infinito versari , ,
docuit. Porro oinnia sola specie
et opinione
con
,, \
.
.
_ .
,
stare, verilote ipsa n i h i l ; sed apparere ita dun- , \ , '
taxal, perinde ac remus in aquam demersus.
.
, *6,
1 0 8 8 Democrilus Damasippi filius, Abderita,
mundum infinilum constituit,acsupra inane posuit. , \ .
Praelerea unum esse lineni omnium , el animi , \
iranquillitatem optimum esse , dolores vero mali ,
onmis lerminos asseruil. Quod justum videlur,
uequaquam esse j u s t u m : injustuin vero natura
esse coiitrariura. Imo vero pessimum inventum , \ ,
leges appellabat, nec iis parere sapientem opor- .
iere, scd i suinroa liberlale vivere.
Metrodorus Gbius niliil a quoquaai sciri voluit.
,
Veruin, inquit, quae nosse videmur, accurale non , intelligimus : neque sensibus adhibenda lides est:
, *
omnia quippe opinione conslant.
Q .
Prolagoras Menandri Glius, Abderita, deos esse
, , !
negabat, ac divinitaleiu omiieio funditus tollebat.
(47), .
Diogenes Sniyrnaeus, vel, ut alii volunt, Cyre , ,
uaeiie, caradein cum Protagora opioionem tenuit.
.
Pyrrho Elidensis, colleclis in unum sapieotium
nuftkov ",
oninium dogmalibus, confulaiiones eorum scri- , ,
psit: et eversis illorum opiniouibus, nullara am- , \ \ plexus est.
.
, ,
Empedocles Mctonis fiiius, Agrigentinus, ignem el
tcrram et aquam et aerem quatuor esse prima d i - \ \ \ xit elemenla, atque iniraiciliam eleraentis omnibus ,
priorem. Siquidem inilio separata ac dislracta , \, ,
eranl, inquit, oninia; nuuc in unum conjuncta , , .
sunt, conciliala invicem, et amica reddila. Quo- ' \ ,
circa duo sunl illius opinione principia, visque D \ , duplex, iniinicitia et amicitia; quorum isla copu.
landi, illa separandi potestate pnedila.
, , , iwHeraclitus Blesonis fllius, Epbesius, igni originem
, \
rerutn omnium ascribebal, in eumdemque resoWi
pjlabal omnia.
.
t
' (45) ,
etc. Bella profecto argumenialio, et viro philosopho digna!
(46) . Non invenio Leucippum genle
Milesium fuissc: alii ipsum Eleatein raciunl, alii
Ableritamim, alii Melium. Gonsulalur Lacrlius.
(47) Non satis constat, an Proiagoras deos ncgaverit, necne. Negavisse credidere veterura pturimi,
quod librum De diis cuin composuisset, illius i n i lium fecerit, ut est apud Eusebium Pmparal. evanqti. lib. XJV, cap i: , ' \,
%
' ,., quod initium Cicerojib.

De nat. deorum, Latine ila reddideral, De diis neque ut sint, neque ut non tint, habeo dicere. Veruro,
si Flavio Philoslrali fides habenda, in lib. De*o
phisti*, cogilare debemus, non ul deos negarei illue
dixisse Prolagoram, sed ex Magorum Persaruiu inslitutione, a quibus acceperal doclrinain de diis noa
esse vulgandaiu. Ad ha3c ipsa ineunlis librum vcrt
nou ncgantis &unt, scd dubilanlis.
m
793
ADVERSUS HiERESES LIB. I I I . . H.--EXP0S1TU) FIDEI.
794
, Prodicus quidam quatuor elemenla deos appcU

\
lavit; inde solem el lunam : ab iis enim vkalem
in omnia viin diffundi.
.
Plato Aibeniensis Deum et maleriam ac forraam
\ \
. conslituebat. Mundum ipeuni et productum el cor , \ \ ruptioni obnoxium. Aniinam neque productam, ct
iinmortalem adeoque divinam credebat: cujus t r i (48), , , \
plicem esse partem ; ralione scilicet praeditam,
. " \
, \ irascenlem, el concnpiscentera. Nuptias el uxoree
promiscuas esse omnibus ac communes volebat;
, nemo ut privalim conjugem suam baberet; sed
.
quilibet cum volentibus consueludinem baberet.
1089 Aristippus Cyrenseus ventri guilurique
(49), \ , - dedilus ac volupluarius, finem aniinae dixit esse
voluplatem: qua qui fruilur, bealus; qui omnino
\ , \ '
' , \ ^, & caret infelicissimus sil ac iuiserrimus. lia vulgo
meraoraiit.
.
Theodorus cognomento Atbeus, q u de Dco d i " (50) ,
cerentur , nugas esse meras arbitraius est: quippe
\ . "
, \ - Deum esse nullum. Ob id furari, pejerare, rapere
euadcbai omnibus, neque pro patria mortem oppe, , , \
tere; dicebat enim uiiicam palriain esse mundum ;

\ , eumque lantummodo bonum esse, qui sit beatus;
, (51) quisquis autem infelix esset, tamelsi sapiens foret,
esse fugiendum. Denique expetendum iusipienlem
\ .
csse divitera atque contumacem.
Uegesias Cyrenaeus amicitiam ac gratiam fundi , * ,
. , tus lollebat; nec ullas esse diccbat. Nam aut egen , lem alterius opera inire ab eo graliam, aui majore
. " \ ^ afleclum beneficio vicissim rependere. Homini malo
vitam cxpcdire, sapienti mortem aiebat. Unde a
, (52) . :
plerisquc Pisitbanatos, id est, morlis suasor ap .
pellatus esl.
,
Aniisthenes e Tbracia matre Aihenis natus, pri, , (53),
mum Socralicus, deinde Cynicus exslilii. Hic alio, , rum scelera ac turpiltidines semulari neminem
oporlere docuit. Urbiura moenia adversus inlesti* .
num proditorem imbecilla; animae vero fiima ct
.
inconcussa moeuia dicebat.
^ \ .
Diogenes Cynicus Sinopeusis e Ponto, Antisiheni
,
48) . De iriplici illa animae parte, vel

)us uniiie aniinae facultatibus, adeundus Plato
ipse in Timoeo; si tamen fas sit certi aliquid colligere ab eo, qui inconslantiae et obscurilalis suis
sermonibus aspcrserit polius quam verilalis, aut
opinionis alicujus delerminalse quaedam veluli semina. Illud cerlum est atque exploratum, ab ea Platonis de anima doclrina derivavisse Plaionicos, et
cuni isiia nonnullos primaevae Ecclesiae Patres, opinionem illaro de mente ab anima in bomine distincta; cujus uon semel menlioncm facit in Ancoraio Epipbanius. Vide superiores auiuiadversioues
noslras.
(49) *0 . Hic sectac philosopbicae, qua3
a Cyrene, celeberrima Africse urbe, Cyrenaica est
nuiicupaia, quaeque impudicissima ob inores depravaios a muliis babelur, auctor, de quo cousulendus maxime Laertius.
(50) ". Aperlae impietalis accusalus est
Tbeodorus ille sectae Cyreuaicse assecla, et ob eam
causam veneno necatus: non quod revera namen
omne aegaveril, sed quod a suorum religione dissenseril, eamque irrieerit, contenduiil pluriiui cuui
Yossio, cap. 1, lib. De idololat.,el ex Laerlio opinionem hanc suam ee colligere posse sibi videnlur.
Vide quae de hac re congessit in Hist. crit. philos.
Jacob. Bnick., 11, cap. 3 , lib. n , part. u .
(51) , elc. Hanc postremain loci iilius
partemita Latine a Petavio reddilam legitnus : detiique vei insipientem atque contumacem divitem
asciscendum esse ;quod sane Graei textussensum m i nus bene referre videtur.
(52) , etc. Docebat Hegesias moriem
vilae esse anteponendam; non quod ab Aristippi,
aut Cyrcnaicai scholae decretis defecerit aliquando,
sed quod animadverterit morlalcm vitam vivere
bouiinem absque incommodis non posse. Ilinc saiius ducebat mortein oppeiere, quain infeliciter v i vere. Eloquenlissimum illura fuisse inde eruiinus,
quod dum insanum illud cominenlum suum dicendo
exponebat, pluribus voluniari mortis desideriuin
creaveril. eo noinine cauiuin est a Ptolemaeo
rege ne ulterius dc eo dissererel. Vide Ciceroacm
Tmculan. quaesl. lib. i , num. 34.
(53) " , liuo fumlalor scclae C y
uic%.
7JS
S. 111
796
diligentem operam dedil. Bonam sapienti cuilibel . , ' *.

csse tolerabile, caetera nugacia et inania pronun \ , '
liavii.
.
Crates Thebis in Boeotia oriundus, secta Gynicus,
, reruui omnium inoptam veram esse liberlalem
, *.
aOirmavit.
Arcesilaus solum Deum vcrilatem assequi, ho'
minura vero neminem, decrevit.
, .
' .
Garneades Arcesilao in omnibus assensus cst.
,
Arisloleles JNieomaelii filitis, ulnonnullis placet,
, (54),
Alacedo, ac Slagiris oriundus , quanquara alii
Ihracem fuisse malint, duo principia conslituit, . " ,. \

Deum ac materiam. Quse gupra lunam sunt, divina providemia guberiiaci; inferiora nulla regi
ovidentia, sed lemere ac sine ratione fieri pula- , \ $ , .
vil. Ilem duos esse mundos, 1090 superioreni el , \
iniimum; illum incorruplum esse, corrumpi vero \ ,
\ (55) .
alterum. Poslremo auimam corporis esso cndelecliian, boc esl, conlimiam molionem ac perennem.
Tbcopbraslus Eresius Aristotelera oninino secu.
t*js esl.

Straio Lampsacenus causam omnium lenim ca . "
liJxfi nalurift iribiicbal. lnfinilas esse mundi parles,
* \
Hequc aniiual esse capax oiune dicebat.
.
Praxipbanes Rbodius eadem ac Tbcopbraslus
' assercbat.
.
,
Crilolaus Phaselila Aristolclem scculus esl.
.
(56) Citiensis
Sloicus
lempla
exslrui
nole- C ,
balZeno
. quippe
divinuin
numen
sola diis
mcnte
conlinendmn : sive poiius babendam pro Deo mcnlem ipsam;

utpole qu% sil immortalis. Moituos feris objic4en- ;.
dos, aut igni concreinandos; pueros in ainoribus,
\ .
ac dcliciis babere perinillebai. Ideni moderari ac .
rrgere omnia Deum asserebat. Rerum causas par- ' , '
t in noslra polcslate posilas, parlim exlra nos ' , '
sitas; boc esl rerum alias juris esse nostri, alias . " \ (57)
uequaquam esse , definiebat. Ad haec animam a
, *
corpore sejungi, quam et diuturnura spirilum ap ' . pcllabat; sed non prorsus incorruplam csse; adeo- ,
que paulatim lemporis longinquilate consumi, et-in
.
nibilum redigi.
1
Glcanlbes summuin bonum, et honcslum volu (58) \

plales esse dicebat : bomincm solam appcllabal \
animaiii; deos niyslicas esse quasdam ftguras, sa \
craque nomina. ltaque solciii Daduchum, boc cst
. \
1
Cornarius , et mox .
* . . Deesse nonnibil puto.
(54) .
Nec immerito, quamvis
Thracfse pars in qua natus Ari&toleles, a Grcecis
iuerit jam ataie ipsius occupala el Macedoniae
adjecla.
(55) . .
Ila apud A r i *loie!en Giceto legerat, non . PETAV.
(56) . Zeno ille, Stoica) sectse
princeps, quam Aihenis fundavit Irecenlis circiler
ante Chriaium aiinis.
(57) .
Mulila ac
suspcnsa s l oratto. Forlc illud v o l u i l : animas ex
e
opinione Stoicorum corporibus solutas aliquandiu

perseverare, ac paulaliin evanoseere. PETAV.
(58) . Ilane Stoicae sectae
columcn veluti Circsco poculo repenle faclus est
Epicuri de grege porcus? Non opinor. Quare aut
falsus est Epiphanius, aut boruin verbortim iste
sensus esl : SSutlam nisi in honestate voluptaitm
inesse dicebat. Eodem modo casiigandum quod aequilur, Cbrysippuin flnem posuisse.
IDEM.
797
ADVERSUS ILERESES LIB. I I I. . I I . - EXPOSITIO FIDEI.

79S
(aciferum
esse;
raunduin
ipsum
iniliatomn
:
afflaiu
, \
numinam correplos, caeremoniaruin a<i riiuum v i .
oem obtinere.
Perseus Zenom penilus astipulatns esl.
) .
Chrysippus Solcnsis nefarias et illicilas leges
.
sanxil. Nam ct filios cum matritMis, ct cuiii Aliabus
" ' ,
. - palres comraiscere corpora volebat. In caHeris cum
. , Ciliensi Zenone senliebat. Addebal et illud, ut
\ . " bumanis carnibus vescendum slatueret. UUiiuum
bonomm (iiiem anini jucandilale meliebatur.
.
Diogenes Babylonius omnia ex voluplale con stare ccnsebat.
.
Panxlius Rbodius mundum aflirmabat immorta '
\ , ' lem, neque senio ac velustate coniici. Divinalionem
funditus repudiabat. 1091 Q
de Deo asserun\ \ . " B tur, everlebal. Summum bomiuis boiyim in divitiis,
\ .
ac ganilale ponebat (60*)
Posidonius Aparaensis sumtuum homiuis bonum
in diviiiis et sanilate ponebat.
\ .
Atbenodorus Tarsensis eadetn cum Chrysippo
,
ac Zenoue dogmula tenuit.
\ .
Epicurus Meoclisfilius, Aiheniseducalus, volupiua , ,
riam vitam amplexus csl. Ilaque cum merelricibtis
\
, ' \ publice sine ullo rubore consueludinem habuit:
. (59), ' praeler ea quae de illo operis btijus inilio scrtpsimu*.
Deos esse nullos aiebat, sed fortuna? arbiirio cuncta
,
, , - guberuari. Nihil in mundo voluntarium ac libcrum
, , inesse, non disciplinam, non imperitiam, non aliud
. , , quidquain, sed omnibus omnia praeter volunlaiem
accidere. Neminein idcirco viluperandum, aut col .
" . - C laudandum esse, eo quod nibil istiusmodi ex libcro
animi decrelo suscipiat. Morlem negabal unquam
, , \
esse perlimescendam. ldem, u l anlea dixi, ex alo , \ .
rais toturn boc universum consiare, et in influiio
spatio munduui esse profitcbatur.
X. Ui suni seclarum apod Graecos conditoroe,
. \
quos comperire poluimus. Quod ad alios special,
. " , \
qui inter Barbaros, aut in Gracta, ac Roinanorum
, ' \
, - regione, aliisve mundi tractibus emerserunt, in I n (00) , dorum nalione LXXU absurdissimas philosophiae sccla>
uumerantur; velut Gvmnosopbisiarum, et Bracb , ,
, , nianorum; quae solaa ex omuibus laudandsp sunU
Tum Pseudobrachmanorum, et eorum, qui moriuo- , , rum cadaveribus vescuntur; el qui focdissimam rcii*
' , \ *
, , \ ^ perpetrant, et qui slupidi desperatique sunt. Quorum singula persequi, el horrenda facinora com ,
uiemorare, supervacaneum el indignum pulavir
.
tanla esi istorum hominum nequiliae flagitlorum
u a e
(59) * . Imo esse deos

quidem minime negabat; sed rerum humanariim
securos ac ferialos esse jubebal. Lucrelius lib. :
Omnit enim per se divum natura nccesse est
lmmortali a vo summa cum pace frualur,
Seinoia ab nostris rebus, sejunctaq** ionge.
Nam dolore omni, privata periclis,
Jp$a tuis pollens opibus, nikil indiga notlri,
iiec bcne promerilis capitur, nec langUur ira.
y
PET4V.
(60)

.
Mirum l o l apud Indos pbilosopboi um secias exstitisse; quod nescio an alius prodiderit. Sirabo
lib. xv de Indorum seclis agil ao.curate, quas ad
duocapila re\ocat, BrachmaiiaselGertnanas. Seicndum est autem Epipbanium, , sive seclas ap
pellare insliluta vivendi, ac diversos gentium r i l u s :
cujusmodi innumcrabilcs conflci potuerunt.
(60') Emendanda ex Graeco liiijus loci intcrprotaiio. Impie aflii mat Pauaelius nugaceui esse omuefir
dc Dco stTnioncui.
6. EPIPHANU
799
que corruplela. Nam in Media rursum gex esse feruatur secUp, a se invicem diversa. In iEibiopia
vero, ac Pcrgide, Parlhia, Elamilido, Caspia, Germania, Sarmalia,apud Daunos, Zicchos, Amazonas, Lazos, Iberes, Bosphoranos, Gelos, Seras,
aliasque geules, legum, ac seclarum el baereseon,
ac variorum insiilulorum inlinila genera suiit.
Exeuipli causa apud Seras viri capillos inlorquent,
ac domi residenl, unguentis delibuli, ac muliebri
culiu lenocinioque, quo uxoribus placeanl, expoliti.
a c v i r i l i
conlrario femin%, lonso capite, 1092
cingulo pra>cinctae, agricuUuram exercenf. Apud
Gelos perversa ralione, qui roala pcrpclraot ab
ipsis legibus coroniendaniur. Jam apud Graecos
quam multa mysleria raretnoniseque sunt! Cujusiuodi sunt Megarica mulierum sacra, Thesmopbor i a ; quorura ritus a ge mutuo discreganl. Tum
Eleusinia, qua3 in bonorem Cereris ac Proserpinae
celebraiilur, et quae illic in penetralibus obscena
cominilti solcnt, velul cum mulieres denudantur,
ut boneslissime dicam. Quibus aceedunl tympana,
liba, rbombus, calatbus, lana facla, cymbalum, cinnus i n poculo tempcratus. Adde et Pylbja, quse in
hoiiorem Arcbeniori: el Islbmia, quae hi Albaiiianlig el Mclicerte lnus filii nieiuoriam indicunlur.
Tuni eos, qui Pballum circutnferunl, quxque Priapeia sacra lurpissima ac flagiliosissinia frequeiitant.
Ad hacc Hheae cultores viros, qui teneros mares
exsecant, et virilia fundilus amputant, adco u l neque viri amplius esse possint, nequc mulieres sint
a natura facii. Sunt et alii Dionysiaci, qui Curev
F . .
, , ,
, , , , (6i), Ztx, \ , \ ", \
, , ,
, \ , \
, \ . '
, , \
,
, , \
*

*
!
, \
, , (62)
, \ , \
,
, \ ,
\ , , \
, \
(63)
, , \ , \
(64),
, ^
,
,
, , \
1
' Hic nos ex Rcg. scripsim >, pro eo quod legebatur vulgo .
(61) . Quoe hic Daunidas

inlelligal, diviiiandum est. Non enini ad Daunos, opinor, Ualiae populum, par est referri. Jam Zincni,
sive Ziccbi ad Ponlum Euxinum in Sarmatia Asialica collocantur ab Ariauo. Geli utrum Geloni sint,
non liquel. Gelli quidem in Mamertini Panegyr. ad
Maximianum, populi quidam censentur, ut observat
Orlelius. PETAV.
(62) "O&a , .
Pauca
ex infiiiitis Elcusiniorutn ritibus ac caeremoniis
expressit e Glemente in Protrept., quem l u consule,
l et Arnobiuin, aliosque lam veieres, qnam reCentiorcs, qui dc Cererig inysteriig diligentissime
scripseruni. Et nos inThemislianis nolis hatid pauca
conlulimus. QuaB adeo nonnuliis persuasimus, ut
sine ulla cujusquam raenlionc tanqtiam vulgata, et
in confcsso apud omnes posila, qua3 sine dubio ex
noslris illis bauseraul, guigcommeniariis illigarint.
Quod tanlum abest ut molesle feramus, u i gratiam
illis eliam ultro dcbeamug, quod qua3 primum a
nobis comperta, liiuide ac difiidenter proposita illic
eranl, ea pro veleribug ac receptis habuerint, obscrvalioniquc noslra3 pondus et aucloritatem adjei c r i m . Inler ea porro non ininimuui illud fuit, quod
adversus Scaligerum validissinie probaviinus, niygleria Cereris non quinquennalia, sed annua fui^se.
Gujus rei fuiem a nuperig illis scriploribus expressam esse non niediocriler gaudemus. Paulu ante,
quid gint amplius quxrendum. Coelius Kbodig. lib. xv, cap. 9, certaminis
cujusdam Mrgareims inemiiiit, sed quod inter
pueros, uoa inulicrcs, pcr;*gebalur : quiuam sua-
vius amantemesset osculatus?Cogilent erudiii.

(63) " krllvOoT. Pylhiaceriamina,
qucniadinodum Olympica, quinqueiinalia erant, ut
Pindari scboliastes docet. Gelebrabantur auiem
ineunte vere, non pra^cipiiante, ut falso Scaliger
lib. De emendat. temp. scripsit. Hoc est Elapbeboiione niense, qui Martio fere respondel; non
Tbargelione : quod alio in opere contirmabitur;
ut el i l l u d : coramissos eosdera esse ludos anno eecundo tetraeteridig olympicas, non ut Scaliger putat, auno lerlio.
(64)
.
Quod ab jEgyptiis manavil, et Osiridis sacris: Dio*
dorug lib. i . Sed pro , forte reponenduin. Videsis Eugeb. l i b . u De
prcepar.; qui, cuin de plerisque, quaB boc loco commemorantur, supcrstiliosis yelerum ritibiis agit
uberrime, lum quas plerique latere sub illis allegorias assevcrabanl, erudite refellit. Q u dum forte
percurro, locug quidaiu incidit conjeclura, ut opinor, nostra, luci ac vere gententiae reslituius. Is cst
pajar. 53. vers. , ubi ita loquitiir: ' \
^
, \
, \ . Scribo
\ , hoc esl proniissionc dignum, translalione a praconibug ducla, aut iig
omnibug, qui verba facluci elata nianu gilenliuio
indicunt. Sic mylbologi isti multa, et prseclara
niinantes inepiiggiml guni, neque quidquam Uulo
dignum biaiu protnissoreg isti ferunt.
801
ADVERSUS ILERESES LIB. I H . . I I . EXPOSITIO FIDEI.
(65), ,
, , (66),

.
(67) ,
.
'. ;
\
,
\ . "

,
, ,
0 , *
' (68)
( *)
,
\ * (69) \
.
. * *,
, (70)
' ,

"
. " ,

,
\ ', \
, , \

",
\ , ,
\ , ,
,
1
* Cor. .
Reg. .
* Reg. -
(65) * . In sacris,
el initiis Gereris imilta cerlis rilibus adumbrari solebant, quae ad Baeohum pcrlinebanl: cujusmodi
erat illius lanialio. De qua Clemens Alex. ag.t iu
Protrept.
(66) , , . Acclamaliones
istae in laetilia et bilarilate frequentcr usurpaUe.
Unde ovatio deducta. Xiphilinus in Nerone scribit
Romae Olympionicae Neroni acclamatum esse: ,* , .
(67) . Mihi nulla vox
occurril ejusmodi, quae mulierem Uebraice signiticet. At N'Vn idem est ac serpens : quod vocabu)um per densissimam aspirationem eiTertur, nimirum : ut et Evae nomen mn. Verum LXX
tenui spirilu reddiderum. Quo nisi fallor respexit
Epipbanius. Unde et , id
est, tenui spirilu redditum dixit, nempc ad LXX senlomro , ct translaiionem alludcns. Egregius est autem hic Epipbanii locus ad earum vocuin
explicandam originem, qiise in Baccbi sacris usurpabantur : Evan, Evoc, Euhye, etc. Quarura inler-
802
tum sacris, et carnium divisioni initiare solent;

coronali serpcntibus, ovantes, el, oua, oua, vociferantcs; hoc est Evam illam, quam serpcns decepit,
invocantcs : sive aspirata voce serpenlem Hebraica
lingua ad fraudem suam et errorem vocanles. Nain
Eva si tenui spiritu pronunlielur, feminam significat; sin aspirelur, Hebrai hoc vocabulo heva serpenlem intclligunt.
X I . Et quid altinet plura dicere? Tempus tue
deficiet, si infmita illa bominum discrimina in
utramque pariem, boc est virtulem ac pravilateni
persequi voluero. Veluti qui in iEgypto Saturno
initiati ferreis collaribus seipsos illigant, ac prolixiore barba, et sordidis veslibus ac ridiculis ulunlur. Quippe in honorem Saturni Asti (quod exignuni oppidum est ac pagorum caput in prefcctura
Prosopilide) circulos identidem naribus infigunt,
quo leropore nefarios ac sceleratos religionis causa
convenlus ex oppidis omnibus inslituunt: lum enim
coactis coelibus, orgiaque celebrantcs, fanaticos et
inconditos rittis exprimunl. Sed exsecrandum est
genus islud bominum. Sunlelapud alios sacra qua>
dam isiinsmodi : velut qui in Butica praefeclura,
adcoqtie Buli oppido Harpocratcm nutritint, confecta jam aetale senes. Qui solemni die, cl ipsis
Galendis 1093
esanas ac furiosas Ori caeremonias da?monis oestro perciti celebrare coguiuur.
Tum enim civcs universi ac vel decrepiti senes.
cum adolcscentibus iisdeiu moribus praeditis ac reliquis xlatibus jam tum ab ipsa puberlale, Ori
videlicei, ct flarpocraiis sacerdotcs, deionso capile,
servilem el aboininandiim ac puerilem speciem sine
ullo pudore circuiuferunt. Tum vero ludicra quadam obeunl ac sese prudeniibus, qui seipsos a servitute daimonis asscruerunt, deridendos prabent.
Nam vecordcs, nec sui compoies ac ridicnlc deformali, pnecipites feruntur. Primum enim polenla ac
simila, aliisquc id genus confeclis eduliis faciem
oblinunt, vultu in fervens caldarium immerso : ea-
..
* . .
F. .
>retaliones sanc ridiculas crilici ac mylbologt sofnoster

enl aiTorre. Vera autem b%c est ratio, quam bic
iunuit, a serpeulibus, qui illis in sacris colebanlur, ea derivala vocabula. Quod quidem ex
Eusebio iranstnlit, qui bb. n De prcepar., pag. 39,
, inquil,

6- .
(68) 'Er '. Oppidulum illud pr*fecturai
Prosopoiidis capul fuisse ac principem veluli locuni,
consenlire non videntur veleres. Consule Gellarium
Geog. antiq. lib. iv, cap. 1. De eadem prefeclura,
quain appellabant, agit Plinius Naturalis /itBioria: libro v, capile ix.
(69) . Gornarius
in codice suo legisse videtur. Vertit enini
perticas gestantium, quomodo in Reffio invenimus.
Sed quinam sunt ? An iidem ac
? PETAV.
(70) ' . Vide Ceilarium laudato mox in

capite, lib. iv ; Slrabo de Buio iEgypti urbe agit,
Geogr. lib. v i .
803
S. 1
804
qoe specie ad concilandum sluporew vwlgus i l l u -

dunl; el ûibusdam furiis agitaat: lum et facie , \
maau delersum quidpiaiu ad sanilatera recuperan* ,
\ .
dam, alque aegriludinem remedia poslulanlibufc imperliuiU.
'. ' .
X I I . Ad-baec si Mempbiticas el Heliopolilicas nvulieres Orgia celebranles persequar, quae lympano- \
, , \ ruin ac libiarura strepitu se ipsas exsliinulaiU; si
Coritidas el trieieritidas: qiueqne in Balhxea el Me- , \ \ \
nulbilide furore correptae, pudoris sui ac uiodeslift
, ,
muliebris obliviscnulur : quanla mibi verborum
\
copia, quamque amplis volumii>ibus opus erit, ui
commemorandis iis onmibus, qua? supra perceueui, , ;
qupeque propemodum iniiuila sunl, iucumbere \e-
, lini? Licet eniin ingentem milii bae in re laborem
imposuerim, niliilominus illorum traclalionera ac ,, ,
, ,
comprehensionem iroperfectam necesse erit relinqui. Scriptuin est enira : Adolescenlula*, quarum non , ,
est numerus *. Ad quas sacra illa pcrlinent, qua>, in , , *,
, ,oppido Sai ct Pelusii, Bubasli el Abydi gerunltir :
, , *
nccnon et Anlinoi delubra, cum niysieriia, quae
,
illic obeunlur. llera el quae Pbarbcli, aul quibus
, *,
bircus a Mcndesiis colilur; cl qua3 in Busiriifna
, ,
prafectura, Sebennilica, ac Diospolitana celebran , . \
lur. Sed cl alicubi in bonorem Setb, quem Typlio , ,
nem pulaiit, asino riltis ac cxremonias peragunt.
;
Alii Tiibramboni,quaminlerpretaniur Hecalen; alii
, ,
Ncptby, aliiTbermuu, alii Isidi inilianlur. Gujusmodi
iufinita alia dici possunt,qu& speciatim ut reccnsean- . ,
, ,
tur, temporifl pluriroum 1094
desiderenl. Quocirca sunimatim bis verbis concludi polest oratio : Q , Adolescenlula:, quarum esl numerus. Sunl enim (71) , >
alia porro niysleria quamplurima, et seclarum ac
[\ ] ?
scbismatum archilecli: velutapud Persas Magusaei,
\, \
apud iEgyplios propbelac, adylonnn et sacrorum
, \
anlislites. Itcm apud Babylonios, qui Gazarcni vo \ (72) ,
cantur,sapienleset incanlalores. Quibue ellndorum
.
Evilei ac Bracbmanes actcdunt; el Gracornm bieropbanlae, el aeditui. Necnon Gynicx secla?, el aliaruni
propemodum infiniiarum auclores pbilosopbi.
'. , ,
XIII. Apud Pcrsas igilur Magusan, ut dixi, cum
, , idola deteslenlur, eadem tamen illa vencrantur,
, \ \ >.
igncm videliccl cl lunam ac solem. Alii prseterea
" (73) \ ,
sunl, qui in Gra?cia Nysi ct Abii vocantur : qui
equino lacie viclitant, et agrcslem atque incullam ^ ", , \
. \
plane regionem babilant. Quam mulla ab bumanis
ingeniis colligi possunl de iis qui tanli ac lam

cxcellentes babenltir; el quac ad laudabilium ado- , \ \
lesccntularum genus ascribi debeni, quarum non
\ , ;
est numerug? Nam alise commendandse sunl, aliac
,
vitupcraiione digna3. Nam nonnulli reperiuntur,
' \
qui ex privato ingenio severam quamdam vilaB d i , 1
Canr. , 7. * Reg. \.
, ) .
Reg. .
(71) . De triplici
sacerdoluin apud iEgyptios genere , vide qnae ad
Synesium in. Encomio calvitii, et libris De provid.
olim observavimus. PETAV.
(72) . Dislingurnda
boc roodo isla sunl: \ ,
Reg. ., et mox .
F.
, eic. I D E M .
(73) " rf} '. Non magie
inter b?erescs ac seclas referri mereniur Abii, ac
Mysi, quam omnes orbis lotius populi, quortjm \el
absoni, vol a caeteris discrepanles sunt riius msiittiiaque vivcndi. IDEV .
805
ADYEUSUS ILEUE2SES LIB. 1 . . . EXPOSITIO F1DEI.

805
scipftinani ac tegem sibiincltp&is condtdcruut ac
prolixiore eenia palani el tn omnium oculis proce-*
dunt; alii vero sancli fialres m cilicio et cinete
domi sese coaliiieni; alii deaiqie a*perr*K> v i vendi inslitulo. ac durissimis jejuniis et laboriftHts
Dei causa susceplis, juvenili quadam fortiiudine,
et perfecta erga sponsum conscknlia omnibus numeris absolulam viiana exprimunt; alii demiim,
quod paulo ante dixi, non siiicere, sed obstiitalione
quadam auimi, velul lyrannice praeter veritatem insolenier efferentur. Ejusmodi Zaccbsetts itte fnit,
qni nuper in montana regione ad Hifirosotywa
morluus est : qni cum nciuiec unqtiam precandi
cominunioiie conjimgi se pasûs esl, imo vere ex
eodem inilk) divina mysleria, eum laicws csset,
altingere, ac saeriftda celebrare nefario aisu ac
lemerario esl aggressue. Invenlite esl et alius, qnicunque itle tandem fwit, excellenii quodam vrire
genere, qui i n </Egyp4i soliiudine in monasierio
degebat. Ilem alitts ad Sinani meniem babil&iis.
1095 Q ' ôiô nescio quibus somniis eo lemo-
* \
* , ,
, ,
* , , ,

(74)
\ , \ \ , \
, , . "
,
,
\ ,
, ,

\
\ .
" \

. " ( 7 5 ) ,
1
F. . .
genler interrogari, tot diversiiates opiniotmm foryi) . De falso illo monacbo agit
Epipbanius el inlra in Anacephalaeo$i num. 5 Agit tassis, quot homines numcrarentur. Poslrenio Basiltus i n Epistola ad AmphUochium, can. 47, Encraet Baronius ad annum 361, num. 43.
tiias, Saccopboros et Apolaclilas denuo bapiizau(75) " . De baedos esse censet ipse quidem. Sin esl, ut Amphireticis CIHII Ecclesia reconciliandis varie a conciliis
loihius. periude ac Romani, ,
ac Pairibus prominlialum accopiraus. Nam qui
respuat, nibilominus rationem
baplismi formain, quam ab Ecclesia calholica trasuatn valere proiiunliat. Qua de re synodi decrelum
dilara acceperant, integram retinerent, bonim baplismus pro vero ab Ecclesia recepius e s l ; neque ^ exspeclandum. Idem auicm can. 1 , eo propendere
qui ab illortim grege ad communionem ealholicae
videlur, ut liaerelicos omnes ileralo baplizandos
iidei revericrenlur, denuo baplizali sunt. CaHeri,
esse decernal. Nain aliud essc dicil bajrcsin, aliud
qui usilalam ab Ecclesia formam corruperant, pro
schisma, aliud . llaeresis esl, q\m
ethnicis babili sunl, nec sine bapiismo, qui ex
conlrarium aliquem lidei tuelur errorcm : scliisma
illorum parlibus transrugeranl, inter Calbolicos yero dissidium t s l ob ecclesiaslicas quasiiam COIIadmissi. Ua Paulianislas, boc esl Pauli Samosaleni
troversias exorlum : at , cum conlu rebaplizari Nicaena synodus jussil, can.
niaces presbyleri, aul episcopi, aut etiatu laici noa
49, quod el Augnslinus, haer. 44, decreluin ideo
legilimos convenius babenl. Jam qui ex scbiemalo
referl, quod regulam baptismatis non tenerent. At aut ad Ecclesiam revermniur, ex
Caiharos, id esl Novalianos, eadem synodus rebaniajorum tradiiione sine baptismo recipiendos esse
plizari non jussil, can. 8, sed illorum clericos deUnit, haereiicos aulem deuuo baplizandos. Quaur in clero inanere. Conslanlinopolila- quam, inquit, Cyprianus el Firniilianus omnes (am
num vero phmum,et oecumenicum secundum, can. bserc(ic:os, quaiu scbismalicos rebapiizandoe esee
7, Arianos, Macedonianos, Sabbatianos, Novatiacensueranl; quod, cum se ab Ecclesiae communos, Quarladecimanos, sive Tetradilas, el Apollinione sejunxerint, inierrupla sit ia illis Spihius
narislas rebaplizari velal; Eunomianos ^ :
sancti gralia : nec eam in caHCFOs amplius possim
. Jubel el MonlaIransfundere:
nisias, sive Caiapln ygas, el Sabellianos, caHerosque
*
omnes baereiicos. Ue Gataphrygibus consenlii et D
Laodicena synodus can. 8. De Ahanis vero conci : Proplerea $ic illoi lanquam
lium Arelai. i , primum sanxit, uiex tis, qui propria laicis baplizatoSydenuo jusserunl, cum ad Ecclesiam
uge tua ulunlur, denuo baplizentur : qvod si in redirenl vero EcclesicD bapthmo repurgari. Mox subPalre, et Filio, et Spirilu sancto bapiizati fuerint, j i c i l : ,
manus tanlum eis imponaiilur, ut accipiant Spiriium ,
sanctum. A l Augusl. lib. De bapl. conlra Dona- , Quoniam aulern Asianis
lisiat, cap. 15: Quamobrem si evangelicis, inquit, quibusaam placuil, pach ac concordice gralia id reverbis in nomine Patris, et Filii, et Spirilus sancti mitli oportere, ut eorum baplhma reciperelur: eti*
Marcion bapiismum consecrabat, integrum eral sa-reeepium. Sed Encratilas rebaplizandos esee nomicramentum, quamvis ejus fides sub eisdem verbis natim staluil : ^
aliud opinanii*, quam catholica veritas docet, non
, ,
e*$et integra , ud [abulo*is falsitalibus inqttinata.
\ * Nam sub eisdem verbis, id est in twmine Puiris, et
" Sin esl ut iteralus tlle baplismus paci
Eihi, el SpiriiHs suncti, non solum Marcion, aul
EcclesicB adminUtralionique obtii, aliera illa conValeulinut, aul Arius, aut Eunomius, sed ipst caruales parvuli Ecctesicc, de quibus dicebat Apostolus: suetudo omitlendi bapinmi retineatur. Haec uberius
i Non polui loaui vobis, quasi spirilalibus, $ed quasi ex dccrelo illo Basilii coinineniorare visum est;
curnalibus (/ Cor. u i , 1) : > tt possent siuguli dili- quod roulla in eo iPirifwa, et, si veruiu qua^rimus,
parum calliolica couliueulur. Nam quod rebapli$
807
S.
rilalis adducti sunt, ut suscepla ad episcopi - , ciionem manuuni imposilione, sedere, ct episcopo, , \
rum mimus obire non dubitarint. A l i i , et bi qui- (76)
dem non pauci, castrare semetipsos contra leges *
juvenili quadam ferocia ausi sunt. Alii, qui auda- , ,
ciores videntur, ex Calholicorum partibus, privala
,
sibi faclione conflata, praeler Ecclesiae consucludi- , \ ,
iiem, ac cilra generalis concilii decrelum, eos qui
ab Arianis ad suas paries transeunt, ilerum bapii,
zare nibil verentur; cum nondum ea res, u l dixi,
, ' universaiis gynodi judicio decisa s i t ; quod adbuc .
populi promiscue ad liodiernum usque tempus ha- ' ,
beautur : inter quos mnlli quidem sunt Calholici, .
sed ficte ac per simulalionem cum sacerdotibus \ , ,
conjuncli sunt, donec exsecranda illa secta ab Ec- \ * ;
clesiae consorlio scgregelur, ut lunc aliquid deilla . \
staluatur. Ex iis, qui suaple auctorilale iierum boc
,
modo baplizant, audio quemdam in Lycia presby
lerum csse. Sed et aliis in locis reperiunlur alii,
,
qui singillaliin ac separali preces obeunl, et rtdi \
quorum communionem omnem respuunt. Alii coilo , \
vincula praeter Ecclesise leges inneciunl. Quam ob
, *
causam dispuiationcm oronein hac sentcntia con .
clusi: Adolescenlulas esse nullo nimiero comprebensas: quae privaio consilio audaeier, insolenierque
segerunl; non ut boni aliquid consequantur, aut aapientise species parlesque perficiant, videlitvi
prudentiae, fortitudinis, lemperanlisc, jusliii. Quo ex numero adolescenlularura, tyrannico more qua>
dam efferuniur, alque a verilaie deflcclunt, nullo ul contineri possint.
XIV. At singularis illa columba, sanctaqtie virgo
'. , \
Deum confiletur, Palrem et Filium el Spirilum
, \ \ [ .
sanctum; Patrein pcrfectum, Filiuin perfcclum,
, , 1
F . non huscepla.
F. ;, pro .
zandos, si sine scandalo ficri possit, bxrcticos C

omnes aflirmare videlur; quodque sine baplismo
plerosque recipicndos ob eam uiiam causam existimat, quia idipsum (ieri placuit,
parum cum ecclesiaslico dogmate convenil. Quod
quidem hsereticorum baptisiuum ex catholico rilu
ac praescripto suscepluin approbat, nec iterari ullo
inodo palilur. Quod si aliter, quam ut in Ecclesia
receptum est, hoc est ex legilima formtila , bapiismiis iion modo ab ha?relicis, sed vel ipsis caiholicis tribuatur, nulla pacis concordiaeque spccie
potest adduci, ul cilra novum baptismum qucmpiam admitlat. Quare de Encratilis parum consenlanee sentil Basilius, u l et Cyprianus olitn; q u i ,
tit Anguslinus adversus Donalisias ssepius inculcat,
traserlim libro n ei u i De baptismo, laraeisi nulum esse bapiismum haereticorum censeret, tamen
qui rebapiizari nollcnt, ab Ecclesia; communioiie
nequaquam idco repellendos censebat. Alqui sine
vero baptismo Christianus esse nemo poicsl. Ut
auicm qui Cbrislianus non sit, pacis ac coneoidiae
gralia inler Christianos habealur, eiquc ad divina
mysleria perinitlalur aditus, quod in Eacralitis
aliisque, quos alioqui rebaplizandos csse siatuerat,
Sed ut non lieret pacis causa rcmiseral, pneslandum esse eodeni in canone decernil. lloc, inquam,
ab Ecclesiae usu ac moribus, et a Nicseni coucilii,
aliorumque veterum sanclionibus abborrel. Quiueliam bapiismum a laicis collalum irrilum ac nullum esse Basilius idem arbilratus videlur, cum ex
Cyprtani, Firmiliani, aliorumque scntentia baplizatos ab baereticis perinde baplismo expiandos esse dicil, ac si ab laicis i d oblinuissent.
Quasi laicornm bapiisinus non esftet. Quod
secus se babel, u l inler cscieros August. lib. n
Conlra epi&t. Parm., cap. 15, declaral. Tanietsi

eodem illo loco dubitat, iitnira ab eo, qui imnquam Gbristianua fueril, baplismus possit conierri.
Et h(vc quidem alia qucetlio
inquil, ulrum ei ab
iis qui nunquam fuerint Christiam, postii baptismus
dari. JSec aliquid inde affirmandum est, sine
auctorilate tanti concilii, quanlum lantae rei snfficit.
Scdmirum estquod in Eliberiiano concilio, can. 58,
sancitur : Vt pereqre naviganlei ingruenle necessitate
quocunquefideli,qui non tit bigamus, baptizari
possint. Ergone a bigamis baplizari in lanla necessitate non licuit?
(76) .
Mcrito reprehendit Epipbanius iterum baptizanlee eos, qui erant jam ab
Arianis baptizati. Baptismus enim verbis Evangelii
collatus, quidquid contrarie adducere conatae a l i quando sinl nonnulla; Ecclesiae, validnsj, firnius,
ralus pcrpetuo est babitus ab Ecclesia universali.
Quemadmoduni nullus , irritus, invalidus semper
est reptitaius, si collalus sil aiia ralione, alia Torma,
aliis, quam Evangclii, vcrbis; quicunque tandem is
fuerit, qui conlulit, sive baBreticus, sive calbolicus.
Innuinera propemodunr adduci possenl velerum documenla ad illuslrandum pr*senteni Epipbanii locum; sed uno conienti erimus, Siricii pontificis,
qui non longe vivebat nimirum abaelale Epipbanii,
imo iisdem fere lemporibus. Is scribens ad Uiiuerium
Tarraconenscm initio episiolaB sux e re nostra a i l :
Prima pagince tucc fionte $igna$ti baptizalos ab t m piis Arianit, plurimos adfidemcalholicam fettinare,
et quosdam de fralribus nostris eosdem denuo baplizare velle: quod non licet, cum hoc fieri el Apo$tolus
vetet, et canones coniradicant. Multa hic erudiie
congcssil Petavius, quoruin lamen aliqua adjimclam requircrenl reciam inlerprelationein.
f
ADVERSUS 1LERESES LIB. I I I . . I I -
EXPOSITIO FIDEI.
810
perfeclum Spirilum sanctum; consuMantialcm

,
Trinitatem, non coalcscenlcm aut confu&am T r i n i \ \ laiem ; sed Filium vere a Patre genilum, et Spiri * , \ tum sanctum a Palre Filioque non alienum : T r i - nilalein, inquam, quae semper sil, neqne ullius ac, \ cessionis egeat, neque quidquam in scse inferius
\ . \ habeat, qua3que ad singularem unilaiem unicum \ \ que Dei ac Palris prhicipium referatur. Ab eadem
Filio
Spirilu sancio,
*, , Trinitale,' Palre 1096
, , creala esse cuncta, qtiue aliquando non cxstile \ \ rant, nequc cuni Dco siuit, nec anle fuerant, sed
\ \ \ nihilo aliquid essc cocpenint a Patre et Filio ot
\ ' - sancto Spiritu producia. Hunc ipsum Patrem et F i , lium et Spiritum sanctum ab orbe condito sanctis
8111S per visum apparuisse, quanlum capere quis >
, qoe polcrat, ac pro co ac cuilibel communicala
, per Divinitalem gralia esl, quam iis omnibus qtii
, digni eranl, impertiit. Ua Patris aspectus unicui qtte pcnnissus csl, quantuin vocem illius audire,
. \ ac prout capcrc poierat; ul cum per Isaiam ila lo quitur : Ecce inleUiget Puer meus dileclus , qua
, ' Patris ipsius verba sunt. Sic Daniel Auliqtium i l , lum dierum vidit * : quod visum Pairis proprium
* . fuit. Quiuetiam apud alium propbelam, Ego, in , - quit, visioneg multiplicavi, el manibus prophetarum
\ assimUaius sum , ea vox est Filii propria. Apud
. \ , Ezechielem vero, Et assumpsit m i , inquit, Spiritu$
Dei, et ejecit me in campum : quod ad Spiritum
, sanctum pertinet. Ejusmodi alia proferri quam
, \ plurima possunt, e qnibus pauca qunrdam obiter
\ C proposuimus. Atqtie ul propriam Ecclesia? for . \ uiam ac notas osienderemus, duo triave verba iu
', \ medium atluUmus cx inGnilis locis, quae illorum
, , \ stmilia in scripturis taui Veteris quam Novi Tes \ taincnti legunlur. Illud vero ingupcr Ecclcsia
\ , \ profitetur : Dominum ipsum corpus Adanio fabri \ casse, el inspirasse illi spiritum vitae , cum viven > \ lcm ei procrearel animam. Tum Moysi legem tra , didisse Deum ipsum Palrein ct Filhim et Spirilum
sanclum, quae esl una Divinitas. Deinde ab eadcm
, >. D.Yinitale propbctas esse missos. Ad haec, nrv
, \ stnim ipsum Dcum, Judaeorum ac Gbristiauorum
csse Deum; qui Judaeos ad justificationem eos vocavit, qui incarnalionem ipsam Domini nostri Jesn
. , \ , ^ Cbrisli nequaquam abnegarent; quique illos omneg
,
servat, qui ex vcras ipsius iidei praescripto vilairt
, \
instituunl, neque sinccra el evangelicac illius do , \ * ctrinae prsedicaltim ubique dogma respuunt. Venit
,
enim, venil Unigenilus, ilaque maler Ecclcsia pro.
fttelur,
quae tranquillus pacis porlus est, et suaviias quaedam vitis cyprum redolcns, et botrtim* noiiis benedictionis proferens, necnon el pr&snutiftsimum illud abslergendo moerori potuni, mcrnm scilicetac vemm Christi sanguinem quolidie largiens.
IE' (77). "
1097 ^ ^ . PrajtereaCbrislumeMaria sempervir , gine rcvera naium esse credil, ac reipsa corpus nou
, \ , ,
specie dunlaxat induisse, carnem, inqtiam, veram,
t
e t
e l
. .
F. .
Gen. , 7. Cant. i , 13.
> Isa. Lir, 13.
* Dan. , 9.
Ose. xn, 10.
Ezecb. , 12, 22.
(77) Prxtermjssam ibi tam a Pclavio, quam a Tliomasio, numericam notam xv reslituimus.
PITROL. GB. X I J I .
26
S. EPIPIIAMI
811
Si2
corpusquc verum cum ossibus ac ncrvis reli<iuis- \ que qux nobis insunt otnnibus, nibil ut a nobis , ' ,
jpsis. praHcrqiiam cxcellcnti quadam sanclitalis ac \ , \
divtnilalis gloiia discrepel, tiim quod sanctitalis ac \ , \ jjislUiai vas sit. Habel aulem omnia perfeciissime , \
ciira peccalum. Qnarc bumana reveia est anima ,
praediius, bumanaque mcnle : lion quod iiienlem
,
byposlasin csse dicamus, ul affirmanl alii. Cxle- , . ,
rum nulla peccali .contagrone focdatus esl, iiunquam
, ,
os illitis mentiluin est, nequc labia doluni locuia
, s u n l , cor ad irrilandum Deum non dccliuavil,
, & ,
nicns ad ea, qure ncfos est, non deflexU, caro nibil
.
eorum, qusead carnis voluptaiem pcrlinent, adnii- , , '
sii : Deus ab a?lerno perfeclus; qui non, u l in bo
, , luine habiiarel, advenit, sed Verbum ipsum bomi .
UGin hiduit, non natura nuilalum, scd eam, quae , bominis propria cst, cum diviniuie complexum. ln
, viigiuis utero revera geniius, ac per genitales mea- , . , \
ins in lucem edilus, sine ulla lurpiludine, foedilale ,
vel labe. Posl basc educalus, atque a Symeone ct
, , , , Anna in nlnis gesiatus, a Maria porlatos, iter \ , postea pedibus confceit, peregrinatus est, ad pue- , (78) ,
ritiam pervenii, aelaie corroboralus esl, buniana in
, ,
se omnia perfecle habuit, annorum numcro census \ ,
cst, numero inensium in prsegnanlis ulero gesia-
lus, factus ex muliere, faclus sub lege*. Deinde ad ,
Jordanem profectus esl, ibidemque a Joanne bapli- , ; , ,
zalus, cuni lotione nihil opus baberet : sed ul ca,
,
qtise susccplae bomims nalurae consenlanea sunt,
. ,
servaret, justitiae legem perturbare noluil, ut im- , , plcrelur, quemadraodum ipse dicit, omnis j u s t i - ^ ,
t i a , alque viram a se carnem veramque bouii ,
jiis naluram susceplara esse monstraret. Igitur ad
, \ ;,
anuas desccndit, ila iamen u l conferret aliquid
, polius quain acciperet, largiretur magis quam rei
, \
cujuspiam indigeret : quippe easdem illas aquas
,
sua luce collusiravii, et ad eorum, quse in sese
, \ ,
perficienda crant, aduuibrandam imaginem, quam dam vim illis impertiil, ut qui ipsi revera crede , ,
renl ac vcrilalis essent iide prxditi, iutelligcrcnt,

non illum ficte liuniaiiam induisse naluram, neque
, \
licte esse aquis inlinclum; eadeinque el ipsi
.
r
tione per eam, quam ille prae se tulerat, accommodaUonem accedentes, 1098 inditam illius deeceosione
vim i n sese Iransferant ejusderaque hice perfundanlur, quo propbelicum impleatur oraculum :
Ad iramuUndam viilulem conciliandamque salutem ex illa panis \ i i t u l e , qua ab Hieruealeni accipitur,
aquarumque v i ,
X V I . Hic enim in Clwrilo panU virlus ac vis D .
aquai corroboratur, nt non panis ipse sil nobis vir- , \ ,
lus, sed virlus a pane profecta. Ac cibus quidem
,
noslcr panis est, sed in ipso vitalie quaedam virlue
,
<outinetur. Neque id solum actum est, ut nosaqua
. \
repurgarct, sed uiaqux \\ per fidem ct actionemel
, '
epem ac mysleiiorum inilialionem et consecratio\ \ \ >jiis appcllaiionem, ad perfectam absolulamque sa, ,
1
I Pel. , 22.
%
Gal. , 4.
* Matlh. , 45.
* F . .
{78) EY , etc. Petavius locum redtur locus ille, annorum mimero census e&t; men<Sit annorum mensiumque numero census esl : in
tium numero in prcvgnanlis utero, ctc.
pncqnanlii utero gettatus. RVM lius foriasse redderoA
815
ADVERSUS
HJERESES L I B . I I I . . I I . EXPOSITIO
FIDEI.
. , lulem nobis ipsis confcrat. Ergo Chrislus aecendil

e Jordane, vocem Palris audiil, quam et discipuli
,
qui aderant, audierunt> ut quis ille foret cui lcsti , \
, iuonium illud praberelur, agnoscerent; lum etiam
, Spiritu9 sanclus columba? specie delapsus e s l ,
, quemadmodum in mullaruni haereseon. confutalione
dixiinus. Ac ne Trinitas ipsa in unum redacta
confusaque crederelur, Spirilus propria in persoiu
\ ' ,
\ iiguiam illam induil, el super illum rcsedit, sequ*
, \ in ipsum insinuavit; ut is cui teslinionium illuri
euQVagabaiur, conspicuus essel, utque sacrosanctani
illam carnem amicam esse Deoque placere, Paliis
*
, \
acSpiritus auctorilate constaret; ulillud praedicari
,
- palam posset, incarnalioDem Filii volente ac pro , \ \ bante Patre esse perfeclam; ac denique verus ul
\ , appareret Filius, et illud prophetae valicinium ex
pleret: El post hcec in lerra vnus e$t, et cum homi * , nibu$ conversattn e$t*. Igitur e Jordane digressus
, , certo vereque a diabolo in deserto teniatus est ; et
, , , posl jejunium esuriit, ut, quod verae carni suscepta?
, , consentaneum, est, expriinerel. Secunduin haec d i ,
scipulos elegit, veritalem predicavil, aegriludines
(79) , ,
sanavit, doruiiit, esuriit, iter fecil, divina prodigia
,
pairavit, mortuos excitavit, eaecis vistim repneseu \ .
lavit, claudis et paralylicis vires reslituit, quemadmodum Evangelium, veritatem, coeleste regnum, ac cum ipsius Filii tum Palris ac Spiritus sancti
erga homines amorem pradicavit.
'.
1 0 9 9 X V I I . Idem ille porrorevera passionem in
\ ,
sua carne et perfecta hominis natura susiinuit; vere
\ , - C in cruce passus est, ila quidem, ut in eo divinitas
, ' , exsislerel, sed ad paliendum minime sese converle \
ret, sed passionis expers et immutabilis maneret.
, \,
Qua in re duo illa consentanea cerlissime inlelli
gunlur : u l et Chrislus pro nobis came sit passus,
' , \ ' ,
et passionis expers in divinilate permaneal. Non
,
quod hominis nalura ac divinilas separatae a se i n \
vicem exsisianl; veruru lainelsi una essel diviuitas,
\, \ ,
nibil ob sinceram et incomparabilem naluram est
, \
perpessa. At Cbrislus ei in carne passus est, et i n
, \
eadem carnc morte est affectus, cum inlerim divi, ,
nitale ipsa viveret ac roortuos excitarel; corpus
, , vero revera sepullum, ac iriduo aniuia carens et
, \ spirilu moluque jaceret, obvolulum sindone, in
\ (80),
monimenlum deposiluro, occlusum lapide, ac sigil1
Matlb. , 16, 17.
'Barucli m , 58.
Mallb. iv, 4 sqq.
(79) ,
elc. Petavius Latinis biscc D lur Christi dimnilatem tum corpori in sepulcro, lum
locum reddidil verbis : Quemadmodum ICvangelium anim<e apud inferos, conjunctam semper fuitse, inter
ipsum cwleslis regni iwilatem, ac cum ipsius Filii
caetera opponi soleant el qua3dam Epipbanii loca,
tum Patris, ac Spiritus sancti bonilalem, humaniiauasi docueril optimus iile Paler Dei Verbum t r i temque prcvdicavit. Mulavil Thomasius.
uo ilto ita carnem deseruisse, ul ad brcve illud
lempus dissolveril arclissimani unionem illam,qua
(80) ,
elc.
el humanam carnem sibi in sinu Virginis ralione
Vide S. Auguslinum iract. 47 iu Joannem, el inter
junxerat inelTabili: eapropler Thomasius opporlune
ejusdem upera librum De unitate Trimtatis ad
nos remillit ad Auguslinum ei Damascenum , qui
Oplalum cap. 44, ac S. Joannem Damascenum
diserte, vcrbis aperlis, rei veriiateni declarant. Et
lib. m De fide orllwdoxa, cap. 27.FiliiDei divinitatera, quae nullo deGniri aut circumscribi potesl ille prior quidem animadvertil, juxla fidei Symbolura nos credere in unum Dominum Jesnm Chriloco, nec sepulcro fuisse conclusam liiduo morlis
Christi Dommi, rectc dicit Epipbanius. Quando- stum, non solum naium, cruOi allixum et mort u u m , sed cl sepultum, quamvis sola caro sepulta
iiidem vero e i , qui ex EcciesiaB senteulia cuui
fuit, caro, inquam, a qua discesserat aniina. Veruin
atechismo Romano,pag. 52 elegantis edilionis anni
45G6 elaboralx in xdibus populi Romani, profile- illud nimirum; subjungcre taineii debemus cum
9
815
S. EPIPHANJl
816
lis obeignalum. Neqne vero ipsa est conclusa dhri- ,

nilas aut scpuha, sed cum smctissima ejtis anima
,
aU inferos descendii, indidemque caplivas animas , , ~
eripuil, stimulum morlis infregk , claustra el ada \ manlinos vecics pernipil*, inferorum dolores sua
, , polcstaie dissoivii , luiu una cum aninaa emersit
,
ad superos. Qnse quidcin anima minime apad infe- ^, , os relicla fuit, neque caro corruptioneni v i d i t ;
,
quam divinitas cxcitavil, tam cuin Dominus ipse . \
l>eus ac Verbtim Deiqjic Filius cum anima el cor- \ \ ,
pore lotoque adeo instrutncnlo surrexil: quod dein- '
ceps velut in spiritum coitflalum, corpus, inqiiam, , , \ spiritale faclum cst, quod oiim contrectari poterat,
, \ ct, quod divinitas ipsa sponle fieri permiserai, fla- , \
gris expositum fueral, el Satanje tenlalionibus ap
, ,
pclitum ac fami, somno, labori, tristitkB ac moe- .
rori obnoxium : illud ipsum sacrosanclum corpus , .
deinceps cum dmnitate conjuhclum ftiit; qtia pcr- .
petuocum illo, dum ista paleretur, fuerat conjuncta. , ,
!
1 Cor. , 55.
Psal. cvi, 46.
Psal. , 6.
* Psal. xv, 15; Act. n , 27.
F. .
Damasceno, '
qua anima, cui sociata erat divinilas, corpori ite. Alii ctiam Palrcs dogma idem suis
rum esl juncla : de illa qua3 corpori donabat ne
aslruunl scriplis: loca illorum plurima descripla
amplius ab anima dissociaretur; ne niorli insuper
legimus apud Pelavium capile 19, lib. xu De incaraliisque miserrimis bumanai condilionis vicissiiunatione. Eos inlcr, cum in pluribus, tum in re praedinibus ossel obnoxium. El rcvera diciis ante vers e n l i , maximi fiant oporlet sancti Atbanaeias et
bis subdidit, , ,
Gregorhis Nyssenus. IIi enim pugnando adversus
. In aKero testimomo
illos, qui vivilicam Filii Dei incarnalioNem labefa- exponit S. Epipbanius cur Gbristus in cruce i n cianlcs impic cOuliebanl carncui fuisse in ea susceclamaverit:Oeu, Deus meus, quare tne dereliquisti ?
ptani, non animam, cujus viccs ipsa tenerct divi(Matih. xxvii, 46.) PracmiUit prolata ea verba fuisse
Hitas, falsilatem convellunl quod demortui Gbristi
ab humana Hlius natura, el humano affeciu,
corpus divinilali unilum triduo manserit in scpul- ^ cro; cx quo oplinie deducunl Christum morluum
, nou ea quidein a divinidici non poiuisse, si bominis babuissel solam car- taie sejuncta, ' , scd illi unila,
nfem, non animam : mors porro avulsione flt uniiis
ab aliero. iia illi aoversarios defaiigabanl : el ila unila ut perfeclissima quseque in ea cogitonullam illis excilavisscnl molcsliam, si omnibus, scerel, .
ipsis cliam , qui impelebantur, advcrsariis, explo- Inter illa vero qu.n cognoscebal, videbal ipsaui u i raliiiu ccrtuinque non fuisscl in Gbristi morte, nec vinilatem una ouni anima in procinctu qtiodana
a corpore llins disccssissc divinilatem : non dis- esse, ut sanclum oorpus relinquerct. En m o t
cessit igittir. Sunl lainen, ncc pauci, qui bis cre- diilicultalis nccasio :
duiil contraire Epiphanium noslruni. Teslimonia
/ \ .
illins afletunl tum ex nutn. 2 hsereseos 20, tum
laec Epipbanius, qua: accipiamus oporlet non de
baercsi 69, nnm. 62, quibus addi poiest ct locus derclictione natnrx, non de scparaiione p^rsonc
illc ', qui referlur ad haercim Pa- divinai a corpore, sed prolectionis laulum cl auxinarii 20. Alier ejusdcin ' itidcm non
l i i . Dei Filius in niorte Gbrisli corpus dereliquit
longe a line, ubi illa rcpcluntur (|ua3 in Fidei expo- illius ipsum pcrmilteudo moriis poieslaii, subsitmne leguniur de Gbristi morte el resurreciione.
Iraclione beneiic.ioruni, non absfraclione nalura?,
Yeruin illi oppido faliunlitr. Primuin inspkienti
aut unionis separaiione. Ilac raiione xn decurrenle
teslitnoimnn apparcbil Epipbanii in co scopurn
sa?culo, similia Epipbanio diccnlem S. Ambrosiura
fnisse declarare in resurreclione Domiiiica Clinsli D lib. x Exposit. in Lucam, ntim. 427, el auclorem
orpiis indnisse immorlalilalcm alque iniiiiunita*
Tractatut in Symbolum aposlolorum, sive De Tritem a quavis bumansc iniirniilalis molcslia. lilud
nilaiCy qucm Ambrosium euindein rsse credebant,
ut aslnial, ail (^lii istmn fuisse cruciiixum, scpul- explicarunt Ilugo Victorinus ct Pelrus Lombar(uni, ad iuleros descendisse : descendis&c nimiium
dus, ille lib. l)e sacram. Fid. part. i , cap. 10,
aniiiiam, cui ciat ilivinilas unila; resuirexisse
fol. 575, edit. Paris. anni 4526; hic vero Sentendein leriia <lie una cum sanclo suo corporc,
liarum lib. , disl. 21. Eadcm ratione Maurini
. A l cur sanclum bic ante re- editores Openun S. Ililarii, Pra^tal. in Opcra ejussurreclioiiein appellal Gbrisli corpus, si ipsi 11011 dcm Palris 4 . ipsum defenduni similia aienlein
crcdil jiinciani dhinilalcui? Scd iliud prailereo. cap. 55, nuin. 6, Gommciii. in Malihceum. Eadem
Subjmigil illico Epipbaiiius, ralione nupcrus nec inclegaus scripiur Disserta . Ila?c sunl, qna? m-gotium lacessere vi- (ione pcculiari, Leporium jam satis purgatum
denlur, vcrba : in illis, si diclionis vim specles,
S. Aiiguslini et aliorum Africas episcoporuin approdenoiaul prolccto Clirislum junxis.se corpus divi- baiiono, defendit, quod in libcllo suae euiendaiion s
nitati; sujunxcrat mors foriasse? nibil miuus.
in cadem visus sit ba3.sisse opinione. Quid igilur!
Paulo aule morluum corpus sanclum dixeral; nec non iiccbil nobis cl S. Epipbanium, cui niaxime
ullibi apeiic ail corpns in sopulcro a divinUaic siudemus, eadein ratione, eodcm ei modo ab ejusfuissc disjuncltim. Quando auUMii junxissc ail, de dciii maculac hnpuiatione purg^rc
illa conjunclione accipere Epipbanium dcbcmus,
r
?17
ADVERSUS ILERESES LIB. I I I . . I I . EXPOSITIO FIDEI.
8*3

, , Surrexil enim, ipsuraque corpue 1100

unum
. , \ secum spirilum unaroquc singularilalera ac gloriain
, divinitatemquecopulavit.Elenimrevcra post morlem
, \ ' (81) apparuit, et a Tboma contrectatus esi *, et cum
\ . aposiolis versalus est ac bibit, ac denique qnadra , \ ginta dies lotidemque nocles cum illis babilavit. Ad
\ , \ ,
bxc ocelusis foribus ingresaus, nervos ei ossa,
. " clavonimque ac lancea3 vcsligia monstravil, et ve \ , - rum esse corpus cdocuit. Quod autcm in unam
?, , singularilalem ac divinitalcm conjunctus, nulluin
* , ,
amplius cruciatum vel moriem exspeclet, his ver .
bis declaral Aposlolus : Surrexit Christus : uonjam
, \ moritur; mors illi ulira non dominabilur . Ident
, . ergo quod pali poteral, passionis expers mansit, di, ,
vinilas scilicet cum corpore c l anima ac lota hu , manitate conjuncia, Deus ipscper sese. Qui ascen \
dem in ccelutu, ad dexUram Palri comedil in glo ria : non ut corpus deponeret, sed ut in unins
* ,
perfeclione divinitalis in spirilale conflaret. Qucm * admodum haec ipsa corpora nostra, qua? nunc ani, .
malia seminanlur, spiritali qnadam conditione re,
siirgent; qwe, inquam, cum corruptione scruntur,
\ \
cum incorruplione surgenl : quae in morte scmi, ; \
nantur,cum itnmorlalitalc resurgenl*. Qtiod si ejus ,
modi corpora noslra fulura eunl, quanto magis
,
sanctissimum illud Christi corpus, quod nullts ver ,
bis explicari, neque cum ulla re comparari potesl;
3 ,
illud, inquam, sincerispimum, ac cum Deo con , , , junclum, singtilare deinceps tiniforme? Quod qui

dem Aposlohishacsentenlia testalur: Etsi nevimut,
.
inquit, secundum carnem Christum, non jam cogno, \ \ - *cimu$*; non quod carncm a divinilate sejunxcrit,
\ , *plvat
sed quod exeistat illa quidem ac cum Dco jungalur,
, , ,
verum non amplius secundum carneni, sed secun .
dum spiriltim s i l , ut ipsemet asscrit : Secundum
a
sjnrilum sanctificalwnis ex resurrectione mcrluorum Dotuini voslri Jesu Chrisli

Ilunc igitur Ecclcsi
aiimil Deura esec profhetur, pas&ionis cxpcrtcm ct passum, qui sepullus sit, resurrexerit, cum gloria
coeium conscenderil, yenturum indidem judicare vivos etmorluos, idque adeo vcrc, u l i dixiiuus :
Cujus regni uon erit finis *.
'. \
1101 XVIII.Nam ctboc sanclaipsamaterEcclc ,
sia quod vere sibi praedicalum verequc mandalum
\ * , \
esi, credit: moriturtim iinumquemque nostrum, ae
, ,
resurrcclurum cuni boc ipso corpore, cum eadcrn
\ , ^ aniuia, cuin toto boc iustrumenlo denique, tit qui & . " \ libei ineritis suis conscnlanea prainiia percipiat
\ \
Nam quod morluonim ftiltira resurrectio sit, atque
\ \ '
aHcrna daranalio, coelesteqtie rcgmim, cljuslorum
1
Lcgo , \ . * Joan. xx, 27. Rom. , 9.

I I Cor. , 16. Rom. , 4.
Luc. , 33. I I Cor. , 10.
Roia. , 34. MCor.xv, 42 sqq
(81) /
' . Aet. , 4: \
, c l c Pro quo lcgisse videlur Epipbanius, \ . Nain
in Anacephaldosiy pag. 1120,idem vorabulunx usurpat. \ , inquit, \
, '. Quanquam lib. Panarii,
pag. 50, unde locum iilum in Anacephalctosin transtulit, communem leclionem expressit:
, ' . Vcrbuin eamdem fere poteslalem liabel, quain quidam allribuunt; nimirum convenire
eum aliqno, congregari. Atque ita nonnuMos Ingere

Beda lcstatur. A l inierpres nosler
vcrlil convescens. Quo sensu Cbrysostoinus acccpit,
el Tbcopbylartus , n l iilcni sil ac \
. êd el Uieronymus Episl. 150,
ad Hedibiam, qiuvsl.7, convescens legit. PETAV.
verl)is , ct . eadem signiiicalionr usurpalis, praefcr illa,qua3 ad locnm prsesenlem
luculeitlissima pro more suo adnotavil doclieeimtis
Pciavitis, ronsulc Linguai Groccce Thetaurum atl
Yoccs \1 ci '.
9
S.
819
820
quies ac fidelium bsereditas communisque cum , \

angelis chortis iis conslilutus, qui fiilem et castimo- \ ,
niam el spem ac Domini praecepla servarint, veris- \ \ siraum cst; idque et praedicalum et cerlissime com- ',
probaium et creditum, quoniam hi resurgent in
. "
vitarn aHernam : ut in Evangclio scriptum est.
" \ \,
Nam quaecunque vel Aposlohis vel sacra omnis \ \
Scriptura lestatur, vera sunt, licel iniideles aC per- .
peram intelligentes aliter exisliment. Nobis vero ea
\
demum fides est, is bonor ac dignitas : haec. est , (82) \
noslra maler Ecclesia, qua3 per fldem servat et
, \ , spem, corroboralur Gbrisli cbarilale nccnon et

ejusmodi professione ac mysteriis baplismique vi . " '
ac purgatione perficitur. Euntes, inquit, baptizate

in nomine Palris el Filii et Spirilus $ancti *: in no- ,
iiune divinae Trinitatis, cujus appellatio diversum ^ * '
nihil continel. Si quidem unus ac singularis Deus \
in lege el in prophelis et in Evangeliis et in aposio- (83), \
lis, in Vetere Novoque Testamento praedicalus ac \ , \ \
mintialtis est, Pater et Ftlius et Spiritus sanclus. ,
Neque vero confusum quiddam ipsa Divinitas cst, , ,
sed perfecta revera Trinilas est; perfectus Pater, , , ,
perfeclus Filius, perfeclus Spirilus sanclus; una , \
diviniias, unus Deus, cui gloria, bonor et iniperium
. .
in sa?cula saeculorum. Amen.
*. \ ,
XIX. Ejusmodi catholica fides, ac viiae nostre
opus est hoc veritatis munimentum : haec esl Chri-
\ *
sti vlrgo ei innocens columba : haec vita, spes et
finnamentum immortalitatis est. Verum id a vobis \ \ \

omnibus, qui baec nostra lecluri esiis, magnoperc
. precor, u l mentis meae lemtilali Imbccillitatique ^ \ ,
condonare velitis; quae ob ingens illud baereseon
, \ (84), virus velul sluporem quemdam ac taedium et iuole , *
sliara, respuenlis ac nauseantis instar, contraxit:
, id, inquam, condonelis velim, si forte acerbius in
, , ,
quempiam invecti sumus, ut nonnullos exsecran . ,
dos, aut circulaiores, 1102
al>errantes, aut

imposlores dixeriinus. Nam prx veneni illius mole,
stia (cuin alioqtii facile in quemquam dicta jacere
(,
on soleamus) necesse habuimus isliusmodi illos
_ appellare verbis, ul ab ea suspicione quorumdam
, '
revocaremus animos, quod in illorum dictis faclis , que dixiilgandis aperlam niillam animi nosiri &i * . gnificaiionem dedissemus, nos ab iinpia cujusque
haeresis opinione non abborrere. Qua de re paucis , \
, operis bujusinilio prafali sumus ac pramuniendum
\ , * ,
Jectorem putavimus, non sine prsefalione veniae, ne
, , \ \
quis injuriarum nos reos agcret, quasi causae boni .
tatc vicli ad dicteria probraque confugeremus. In
,
eodem vero proceir.io signiiicavimus, qua3nain a no1
a u l
Joan. , 29.
* Maltb. xxviu, 19.
F. .
(82) Diversa inlerpimclione ha?c distinota legnnlur in Pelaviana edilione, ,

, \ , , etc. Et Latina interpretalionc, perlurbaia Epipbanii menle dicitur, quce
per fidem servat; pe corroboralur, Christi charUnie,
i\ec non, eic. Quae a Tbomasio bene reslituta vides.
* F. .
F. .
(83) ". Pelavius reddil apvd

Apostolos; scd melius dicitur in Apo&lolis. Veteres
eiiini Aposlolos vocabant libros Epislolarum canonicarum Novi Testamenti.
(84) . , sed verara lcctionem
ex Itegio reslituinius.
ADVEftSUS HiERESES L l B . 111. . U . - EXrOSlTlO FIDEI.
821
822
bis Iractandac essent baercses, tum quol in libro&

totum opus esscl dislribulum, deindc quot ct cu \ \
\ - jusraodi in unumquemqiie librum conjecta eint.
QUSD roemoriae causa ad lcctorum utililatem iibet
, boc loco repelerc.
.
XX. Tres ilaque libri sunl seplem in lomos par'. \ \ , . \
t i l i . Primus liber haereses sex et quadraginla com ) ^,
plectitur : quarum nomina singillalim percensen , \ \
tur, servalo prioris ei posterioris ac reliquarum
> deinceps ad postieniam usque libri lotius ordine.
'
Ergo primus liber tomis Iribus XLVI haereses conti . ',
. \ - net; secundus louiis duobus bcereses x x m ; ler . - tius denique duobus lomis baereses . Vos igiiur
, \ - omnes, qui communcm hiinc mccum laborcm ca, , \ pcssitis, et banc noslram lucubrationem patienter
-; ,
. , ' \
.
\ ,
\
\
\ \ \ , \
\
\
\ , ' ,
, \ .
evofrcre sliicletis. rogo pluriiiium cl exbortor, et

uii digni silis posluio fructutn istinc aliquem et
miliiatem capere, alque baereseon molcstiam ae
pernictem ab animis vcslris longissiiue removcrc.
Hon enim iilas cujiisquam ad fraudem cxiliumque
patefecimus, sed ad utililaiem alque cautionem, ne
ad commemoralas illas bsereses illecebris ullis
quisquam pertrahalur. Porro ubi toluin islud opus,
ejusve partem aliquam legcudo percurreritis, Deum
pro nobis obsecralole, et illud impetrare studetole,
nobis ul ille locum aliquem in sancla solaque catbolica ct aposlollca Ecclcsia, eademque vera, v i vifica, salutarique tribual, tum ut nos ab baeresis
omnis comagione liberel. Quod si quidpiam, ulpote homines, qui incomprehensibilem et inexpli-
\ ,
^ A(M
J>IIT>I
St*\*m 1 . 2 t JLÎM*
'
a v f w .
n/i
ill
. .
.
......
_. .

cabilem
Hlam
divinilatem
penitus
assequi,
ct
ad
, \
extremum usque pcnetrare 1103
possuinus,

sed in angustias eas conjecti, ut divini numinis
* * ' propugnandi gralia quaedain pro liumano captu
.
disserere coacti simus; si quid, inquam, paulo au'.
dacius fecimus, condonanle Dco, vos el isiud mibi
condonare velitis. Ac rursum illud mea causa peiite, uli Doniinus, quam ab eo sortem condilionemque precali sumus, in sanclissima sua rcligiono, quae sola ab omni contradiclione libera cst, concedere non gravetur, ac peccatorum ineorum, quoe benc muila sunl, graliam facere, in Cbristo Jesu
Domino nostro : per quem et cum quo gloria Palri cum Spiriiu sancloin sa?cula. Amcn.
n
'. \
, ,
\,
,
, >. ,
\ \
,
(85)
1
X X I . Hactenus igitur quxnam csset unius et caIholica? Ecclcsia3 iides, siniplicis, inquam, illius et
innoccntis columba?, qua3 unica csl viro suo, u l i
scriplum est : Una est columba meanec
non el
de iniinilis adolescentulis, quaruni iniri numerus
non potest, qua poluimus brcvilate disputavinius :
inprimisqae de eadem Patris cl Filit ac Spiritus sancli substantia, dequc perfecta Cliristi Domini incarnalione, ac rcliquis Gdci capitibus.Nunc
Cant. , 8.
(85) . Egregia dcinrcps ac singularis dispulaiio sequilur

ur de prsecipuis
Ecclesise rilibus; quein vclut cbaraclerein ac nolani
adbibet, quo ab adulleriuis convenliculis calbolica
Ecclesia dignoscilur. Quibus nos argumenlis ac
signis perinde boc lempore vcrain ac Hotnanam
Ecclesiara a faccc novissimarum baireseon secerniI I I I I S . Nam plcriquc omnes illi vcleris Ecclcsia: mores in Romana? nsu ac consueludinc rcsedcrtinl.
Quocirca pauci illi,qui supcrsuut, ntuucii uiagno ca-
tbolicis oninibus usui esse possuni, ut adversus novo

rum bominum insaniam atqueinsciltamopponanlur.
Ac si de singulis illis rilibus paulo acruiaiius vorbu
facerc vellcm, ingentibus cominentai iis opus essci.
Ne nibil vero dicam, prsecipua qu;cdam cx iis libare
ptacuil, quaj in adversariis noslris, proimle ut
auctonin qiicincjuc in iiianuscepcram, proniiscii
adnolala rcpcri. IETAV. (Viile in Appcndico dissiTialioneni De tcteribu* quibusdam Ecclesicc rtiibus.)
S. EPIPHANll
814
<)e ejusdeni Ecclesiae sanciionibiis ac legibus pauca

,
mibi necesse esl, deque earumdcm forma, aliqua
,
saltem ex parte persequi; qusecunque nhnirum
proprie oliin in ipsa servata sunt bodieq.ne servan- , \
lur, partim cx prasceplo, partim ex induclione . \ \ \, ,
animi, Deoex disciplinae sux virluie fructuoi quem- (86), \
\ . dam voluplatemque capienle. Crepido igitiir ac velut gradus quidam in Ecclcsia virginitas est, quse ,
a plerisque coliiur et oliservaiur, el in illustri \ .
\ .
quadam gloria ac prsedicatione versatur. Virginila
tein solitaria vita proxime sequitur : quam in ple.
risqne sexus ulriusqiie monacbis videmus. Secuu ,
dum hanc conlinentia ad idem pietalis curriculum
fundata esl ac elabilita. Dginde viduilas cum dili- \ . genti allentaque caolione et casla sinceraque viia? , ralione conjuncla. Post gradus illos eiordines suum , quoquc locum obtinent honeslae nupliae. q u ma- f gno \\\ bonore sunt, prasertiin singulares ac m i - . , ,
nime repelilae, quaa praeceptorum observalioni siu- \ ,
denl. Quod si quis morlua uxore, vcl mulier mor- (87)
, * (88)
tuo viro id voluerit, alterum viruin uxoremve, dun ,
-taxat posl alierutrius obilum, sibi asciscere lict.
, .
Horum omnium velut fastigium et, uUUSTdicam,
matris ac genitricis locum sancUtmsibi sacerdo- (89)
,
tium vindicat; quod cx virginam ordiue praecipue
conslat: aut si minus & virginibus, 1104 certc
ex nionaclus; si vero ex nionacborunt ordine ad i l - .
,
tam funclionem obeundam idonei ji6o fuerint, ex
bis creari sacerdoles solent qui a suis se uxoribus \ \
\ .
conlinent, aut secundum unas nuptias in viduitale
1
versantur. Secundis vero nupliis implicilus iu Ec- C , \ clesia ad saccrdofium non admiuitur, tametsLaul
\ U sesc ab uxore contineat, anl sii viduus : ejusraodi,
, ' ,
inquain, ab episcopi, presbyleri, diaconi et sub (90)
1
Deest , aut aliquid ejusmodi.
* Corruplus locus.
(86) . Summo in pretio et honorc

ab ipsis Ecclesiae incunabuiis babitam fuisse virginilatcm, mullosque utriusque sextts illam cusiodiendo coluisse, vel ex prajclarissimo boc S. Epiplianii testimonio demonstrarelur. Theologorum
scriptis celebraniur ea de re veterum conciliorum
cauoncs: cclcbranlur et Patrum loca eximia, A m brosii pryeserlim et Hieronymi. Feminre virginitali
studebanl, in monasieriis alix, in quibus aliquamlo,
ut vcrbis ular S. Hieronymi, virgunculae rudes el
cdeiUulae recipiebanlur, alendae el divinarum Scriplurarum leclione el psalmorum canln. Privatis D
et palcrr*is in domibus alise virginilatem se proiiieri dcclaranles et muliebris cultus despicientia,
ct ftnci coloris vesle, veluti ChristianaB philosophiae
pallio qnodam: aul sacmm velum ab cpiscopo cum
publico rilu accipicbanl quasi sacramcntum quoddam el consccralionis insigne. El boc rilu Cbristo
spouso jnugebantur, vel circa pubesccniis juvcnla
iniiia, vcl ;tlalis anno xxv. v r l X L , vel ctiam L X ,
proiii idoneum episcopis videbalur. De bisce rebus
oninibiis virsines in vcleri Ecclesia sacras spccianlibus cxstanl cerlissima in veierum scriptis monumeitla, quorum plura collcgit ad praiseiilcm Epipbanii
locuin Pelavius, Tboinasmus ue vetcri el nova Eccte$i<B disciplina parlc i , lib. m , cap. 4 2 , el u l
niulto praelcream, Natalis Alexander cap. 5, artic.
10, Ilist. iv Eccl. Saculi.
(87) .
Insiguis bic Epiphanii
dc clcricorum cunlinenlia lucus maxiioi a uobis
faciendus atque jungcndus cuin numero 4 haeresis

59, ubi Kpiphanius enucleaiius rem dcclarat eanulem.
Placei loci illiussummain bic reprae&entare verbisPctavii, qui utruroquclocnm plunbus omal in suis ad
Expositionem fidei Animadversionibus. Ait euim :
Docel in primis (Epiphanius )episcopum aul presbyterum, aut diaconum ex digamis ordinari neminem. Tum
neque hos, neque subdiaconum aliterconsecrari, qnam
vel priore eaque unica conjuge mortua, vel ab ejusdem viveniis consorlio ac consuetudiuc di*tracto$;
nisi virgines omnino sint: pra>6ei\hri ubi ecclesiastici
canones accurate servantur. iVam quod in quibuidam
locis pretbyteri, diaconi et subdiaconi liberos adhue
suscipiant, id abusione quadam ac disciplina corrupiela fieri: aut vero necetsilate, ubi, pro ingenti
populorum muliiludine, minislrorum copia non $uppeiil. Nam alioqui Ecclesiw decreto clericorum ordiiiibus isiis conlwenlia prwscribitur. Haec ex Epipbanio Pctavius, qua; iv deciitreule Eccicsise sa?culo in Orieule vigcbant. Viguisse el in Occidento,
cum iimuineris doceamur velerum docunienlis; vel
unius S. llieronymi non seiucl ilcraia, et aperiis
verbis atque coiicepiissimis ab ipso dectarata auctoriias saiis nobis esse potest.
(88) , ctc. Consule S. Augustini Epislolam nova in recensione 60.
(89) , etc. Digamus a sacris rejtcitur ordiuibus.
(90) ,
clc. Diaconissarum, quas
ab ipso sui exordiu instiiuias sacris in ministeriis
%
825
ADVERSUS II/ERESES U B . I I I . . I I . EXPOSITIO FIDEI.
8*6
, , - diaconi grnriu rcjicilur. Secundum hos gradui le, . clorum ordo ex omnibus ordinibus eligi potesl, lioc
est, e virginibiis, nionacbis, conlinenlibus, viduis
; ,
, . ' et iis, qui honestis matrirooniis illigantur. Itno, si
, \ neoessitas tulerit, ex illis etiam asciscunlur, qui
, , - post prioris uxoris obilum cum allera sese copula. \ \, - r i n t : quippe lector non sacenlos est, sed laaquam
, divini verbi scriba. At diaconissae ad hunc unum
usum adbibcntur, ui mulierum decoris et bonesta.
tis causa ginl adminislrae, ai id forle necosse fuerit, sive dum baplismo initiandae sunt, sive dum
earum corpora perscrutauda. Illae quidem univirae et conlinentcs esse debenl, vel post unas nuptias
viduae, vel perpetua? virgines. Posl illos omnes ordines deinceps exorcislae sequunUir, et interpreles
ex una lingua in aliam vel in lectionibus vel in concionibus. Sequuntur laboranies, qui morluorum
corpora curanl. Tum osliarii ac reliqui disciplinae causa ordines insliimi.
KB*. (91) Sacri porro conventus et syoaxes ab
(92) apostolis instiluli sunt his polissimum diebus ,
quarta ct sexta feria et Dominica; at quarla ei
\ - \
sexta feria in jejunio ad boram usque nonam,
(95) ,
proplcrea quod quarta feria comprehcnsus esi
\
Dominus el vi fcria cniciflxus. Idco pcr illos dies
(94) (95)
, jejunandiim csse decreverunl apostoli, ul implcalur
0, " \\ * , Sllud quod scriplum est : Cvm ablatus fuerit ab
adhibuit ad sextum usque saiculum Ecclesia, munuy feria, attl etiam sabbalo tynaxes convenlusque fieet oflicium paucis bic delibal Epipbanius. Plura dc
rent. Quam in rem egregius est Augustini locus
iisdeiii scripsit in haeresi 79, numeris 5 ei 4, ubi
Epist. 118(in novis vero editiunibus Epislola illa
inler caHera Iwec invenies, quae ad cbaraclereni
esl in ordme 54, et locus de ea allegaius lcgitur iu
et officium illarum spectant. Quanquam vero dta- cap. ), qui mihi hic aicribendus videtur: iAlia vero,
conissarum in Ecclesia ordo $it, non tamen ad $a- inquil, quiv per loca terrarum regionetque varianlur;
cerdotii (unciionem, aut ullam ejusmodi admini- sicuti est quod alnjejunani sabbaio, alit vero non: atii
gtralionem insiuutus est, ' , Cquoiidie communicant corpori sauguini Dominico;
, $ed ut muliebrit sexus hone- alii cerlh diebu*flccipiunl:alibi nullus dies intermitstati contutaiur; sive ut baptismi lempore adsil; lilur quo tton offeraiur; alibi sabbalo lanlum et Dotive ut impiciat ti quid passa s i l , aut molc&luc minico, atibi tantum Dominico; et t quid aliud hvjuspertulerit; sive nt cum tntdandvm est mulieru modi anhnadverii polesl, totum hocgenut rerum libecurpus, interveniat; ne virorum, qui sacrit operan- rat habet observationes. > Innoceniiu$ porro Epist. I ,
fur, aspeclui sil exposita; $ed sola diaconissa r i - cap.w (ea Innoceulii I EpUtola ad Eugubiuum epidealur : quce sacerdolis mandaio muticris curam scopum Deceniium data, in coiiciliorum edilionibua
gerii, quo tempore venibus exuitur. Qita in r$ cum prima quidem in ordine esl; scd in Pelri Cousianlii
erdinis illiut modestiiu, tum ecclesiasticai ditciplinairecensione csl xxv), feria v i , et tabbaio saeramenta
prudenter admodum ex canonit prwsr.ripto est ac mimnm cfltbrari scribit, his verbis : c Qnod uiique
non dubium est, in lantum eos jejunasse ( de aporegula consnltum. Evolve, si lubeat, Tliomasinum
slolis loquilur) biduo memoralo, ut iradilio Ecclcsia:
mcmorato superius lib. partis i , capiiibus 50
habeatjllo biduo sacramentapemtus non celebrari.t
ei 51.
(91) proprie Adelium conventus dice- ln Mediolanenti Ecclesia quotidie sacrificium oblabanlur a Grxcis, quibns sacra persolvebanlur ofli- lum ex Ambrosio con&lai, qui serm. 51 iia lotfuilur (Serino illo iu Roiuana Ambrosii cdilione 54,
eia, divinae lcgebantur Scriplurae, marlyrum acia,
Eiiclesiarum epislolae praeclariores ; eacri babe-/ in recenliori 25 censetur de sernionibus S. Anibrosio ascriptis, el in Appendicerejcclis) :
banlur scrmoncs, psalmodiae opeia impendebalur;
divina celebrabanlur, quolies opus eral, mysleria. ry eliam. utqui juxla Ecclesiam est, el sine gravi intr
Ita vocem illam inlet preialus est Fromo Ducasus ad pedimenlo potest, qtioiidie audiat missam; ct qui
potest, omni nocte ad matutiuum veuiat. > El paulo
S. Joan. Qirysoslomi oralionem u in Judtvos. Fronlonein scquiltir ad locuin Epipbanii pr.esentcm Pe- post: ln Quadragesima vero moneo, ut die omni
lavius, quem consutc inulla de syuaxibus sacris QUI sallem, ul dixi, omni Dominica, offeralii, ut
perdocle disserenlem. Couslal Lalinos Palres Sla- communiceiis. > Varia igitur admodum per Eecletiat,
/ionei appellavisse, qua3 Gnecis dicebanlur synaxcs. eonsueludo [uit. Ilaec Pelavius inter illa beue mulla,
quse ad noslrum Epipbanii locuin adnolavil.
PJura de bis dal Pelavius luco mox laudalo.
(95) igilur slaiis quibusdain dicbus cuic
(92) , eic.Quod Epipliamui
admonei, Iriplicem illam tynaxin dierwn lolidem jcjunio conjungebanlur, in aliis vcro miiiimc.
(94) ld est, decreta est Cbrisli comprebensio a
ab apostolii csse tradilam, haud scio an salis certo
contiare queat. Nam primis Ecclesia: temporibus coucilio JiidaBorum , Inda pacisccitlc ciiin illis de
uuus dunlaxat Dommicus diet ad eam rem oburva- mercedc prodilionis. Vide canonem 15 S. Pelrj^
tusvidetur, ut ex Apostotc, 1 ad Cor cap. xvi, col> cpiscopi Alexandrini et martyris. [Hujuscc Patrololigitur. Quin eliam Juslmus Martyr Apol. n , cum gia lom. XVIII.]
de CUritiianorum conventibus agit, tolins Domxnicm (95) ol . Quarlae ct
meminit, sexla feriie jejuniuui fuisse anliquiius seivalum
. Quare magis id ex privato Ec- asscruere et Palres Epiphanio anliquiores, Clcinciis
Akxandrinus prceserliiii el Terlullianus. Fuis&e
clesiic cujusque nlu, quam ex communi apostotorum
vero ab apostolis instituiuin non cwisial.
praxcripto derivitum existimo, ut quaria tcxlave
%
827
S. EPIPHANll
x
illis sponsus, tunc jejunabunt in illis diebus . Ne- rdre
828
, '
,
\

. \ ' ,
\ ,

, ,
* \
\ ,
(96)
. V , ,
lolis illis duntaxat quinquaginla Pentecosles' die-
,
bus ulla, uli dixi, jejunia suul, sed neque Epiphanionim die, quo Dominus secundum carnem nalus , ,
. cst, jejunare licel, tametsi in quartam fcriam vel
\ , \ ,
sextain incideril. At qui pielati sludent, cgregia
quadain ac laudabili volunlale, perpetuo (solis Do- , \ .

minicis ac Pentecostcs dicbus exceptis) jejunia sibi
, \ *
ac vigilias imponunt. Nam Dominicas omnes feslas
esse bilaresque calholica sanxit Eccltsia, ac so- , .
.
lemnes synaxes niatutinis boris indicit, nec ulla
(97)
jejunia celebrat; absurduin cnim est jcjnnarc Deininico die. Cajterum antc Feptem Pascbaiis dies ,
Quadragesimam observare alquc in jejuniis per- ' ,
severare eade.n consuevit Ecclesia; Domir.icis .
\
>ero uiiUis oinnino, adeoque ncc ipsius quidem
Quadragesim% jejunare solel. Prasierea sex illos \ \ \ .
Pascbalis dies xeropbagia , hoc est arido victu \ \ \
transigunl popuii omnes, boc est panein duniaxal ,
cuin sale el aqua sub vesperain adbibenl. Imo .

vcro nonnulli ad biduum vel Iriduuin vel quatriduum usque jcjunia prorogant. Alii lolain liebdo- , \
(98).
niadem usque ad sequeuiis Dominicse gailicinium
sine cibo Iransmilluiit. Pervigilia vero sex obcunl: ; itcmque synaxcs bts sex diebus ol in lota Quadra-
gesima ab bora nona usque ad vespcram celebrant. . " (99)
A l quibusdam in locis in ca soluin iio_ctc, quae \ ,
quintain feriani sequilur ct in feriam sexlam de- . '
sinil alque iu ea qnae Dominicain anlccedil, per-
, \
vigilanl. Aliis in locis quinla fcria divini mysterii
cultus hora noita celebralur, alquc ila missio po- ry ^, \
>uli f i l , ut in aridorum usu pcrsislant. Alibi vero
, divini myslerii cultus nou prhis indicilur, quam
. '
Domimcus dies illuxeril, cmn sub gallorum can ,
lum dimiuilur popuhis in ipso Ilcsurreclionis festo,
\ , ,
ac solcuini celcbcrriitioquc Pascbalis die, quemadmodum prsescriplum est. Quod ad alia mysleria
c t
pertinet, ut baplismi H 0 6
q intoriora sunt, ea ritibus illis ac caereinoiiiis obeuntur, qiUB cx
Evangclio et aposlolorum auclorilale ac Iraditione profeciae sunt.
Luc. v, 5o.
que vero ut ci graliiiccmur qui noslra causa passus est, instilula sunl jejunia, sed ut salulis 110stne catisa passiooem illam proflteamur, qtiam
pro nobis Dominus ipse suscepit, atque ut baec
a Deo jejiutia cxpiandis noslris sceleribus impulcntur. Pot ro isliusmodi jejunium toio anno in
Ecclesia catbolica diligenter observatur,
1105
quarla, uti dixi, sextaque feria ad boram usque
nonam , excepiis quinquaginta Pentecostes diebus, quibus neque gcnua flectuntur, neque jejuniuin indicilur, pro illis vero conventibus qui ad
boram nonam quarlis sextisve feriis celcbrari consueverunt, per illos dies pcrinde ac Dominica die
malulinis horis synaxcs obeunlur. Neque vero
(96) . Qure sinc jojutiio celebrabaiilur Slalioncs, , ul Dominicis dicbus,

in PeiUccosic el in Epipliania, maliitinis fiebant
boris. Ilora aulem absolvcbamur nona, q u * jcjunium babcbaiit adjiineluni.
(97) , clc. Paschalcs illic denotare
vult dics seplcii), qui, a solcinui Pascbalis die nu-
merati, insequens dcsinunl in Sabbalum. Ante dies

illos Qnadragesima scrvatur.
(98) " . Duplex animadvcrle jejunii
genus, aliud, quod solvebalur bora nona, ulillud i f
et vi ferisc : aliud vero, ut Quadragcsiuialc, quod ad
vespcras usqnc prodiiccbalur.
luCocua Doaiiai uiissa.
'S29
ADVERSUS ILERESES L!B. I I I . . I I . -
EXPOSITIO FIDEI.
830
. (1), X X I I I . Jam vero quod ad inortuos spectat, no ,

minalim illorum menlio fit, ac preces ci sacrificia
\ )
mysteri ique frequenlantur. Matulinx insupcr laudes
\
iu Ecclesia catbolica matulinaequc preces assidue
, (2) \ . .celebrantur; lucernales iiem psalmi et oralioncs.
Porro monacborum alii hi urbibus deguiu, alii
, ,
iii monastcriis habitant, et ab hominum frequen . " \ lia longivis abscediml. Nonnullis vero prolixior
, '
conia placuh, sanctioris videlicet instituli causa : id
, ,
quod suaple volunlale, sine Evangctii pracepto, aul

aposlolorum approbalione faciunt; nani sanctus
.
apostolus Paulus formam ejusmodi atque cultum abd i c a v i l . Sunl et alia in eadem catholica Ecclesia
irrslilula vivendi prsestanlia : nimirum, quod alii
\ ,
carnibus prorsus abstineant, lam quadrupedum et
\ \ , \ , & avium quam piscium, nec non ovis ac caseo. Tum
\
alia sunt vitx genera, proplerca quod unusquisquc
,
secundum proprium laborcm mcrcedcm accipiet .
, \ Igiliir eunt qui illis omnibus absliiieant; alii qua \ , drupodibus duniaxal, sed avibug ac fca teris vescuu\
tur ; alii ctiam ab avibus tcmperanl, ova el pisccs
,
adbibent; alti eliam ova repudiant. Sunt qui piscjbns
. "
abslinenl: qui lamen caseum sibi perniiilunl. Alii
, \ ^ \ .
vero caseo non ulunlur. Praeterea quidam a pane
\ , abstineul: qiiidam ab arborum fruclibus et coclis
, ,
omuibus. Plerique bumi cubilaiil, alii nudis pcdibus
'
ac sine calceanicnlis incedunl, alii occuUum ciliciuiy
^ ,
Tcrunl, qui id laudabililer, virlulis scilicet aul pce. , ,
nitenliai causa, ferunl; nam cilicium palain ac p r e
, ^ se ferre ininus decorum videlur, quod insiituere
. ,
nonnulli. Neque plus decoris habel, u l dixiuius,
,
qod nonnullis visum esl, cum vincnlis collo iiidi , tis incedere. Sed quam pluriini balneas uunquam
. ^, \
vident. Nonnulli saeculo Ua rcnunliarunl, ut levio , \
res quasdam arles ac minus negoliosas sibi ipsis
.
excogitarent, ne aeiaiem in otio degereot, ant
cibum cum cujusquam incommodo sumerenl. Magna vero ex parte in decantandis psalmis ac conlinuis orationibus ct sanclarum Scripturarum leclionibus, iisdemque memoriter pronuntiandis, seipsos
excrcciil.
'. \ \
1107 XXIV. Jam vero bospitalitatis el liumaniialis el in omncs pauperes beneiicentia fruclus
,
loli calbolicae el aposlolica? Ecclesia? coininunis
\
omnibus est indicius. Eadcm vcro Ecclesia pro
.
obsolela illa in Chrislo circumcisionc baptismum

, . - accepit: ac pro cxiguo Sabbalo, niajoris Sabbati
quieiem admiliil. Ab omniiim bicrcseon coinmu ,
nione se segregat : fomicaiionem, adullcriuin ac
\ , \ , \ ,
libidinem proscribit onineni, item idorolalriam,
\ , \ , \ ,
homicidium, iniquitatem omneni, maleficas artes,
, , ,
1
F. .
I Cor. , 4.
1 Cor.
8.
(I) &\.
Petavii animadveisione insignis ac niemorabilis locus bic Epipbanii babendus esl, in quo agilur de oralionibus
et sacrificiis, quie pro mortuis ab Eceiesia ceiubrantur. Fu*ius eadcm de re Idem Epipbanius agit
el in ha?resi,75, num. 7, quai b;v.resis est .
, iiominalim moHuornm menlionem lieri
in sacris peragendis, quibus illis suffragelur, tradil
Epiphanius lum in prasenli, luin mcmorato in loco
Ariaiwe haereseos, quo de rilu Deum exorandi pro
mortuis confer, quae Thomasius collegit velcnim

dociimema ex'mio in Breviculo veleris moris ii
celebraiione niissanun edil. nostrx lom.VII, pag. 1,
ei iuns inde scquonlibus.
\i) Avyvtxoi . Lncemales psalmi
qui vespertino tempore recilabaniur, qno lucernas
opus eral lumine. Unde et VespLTliiwm oificiuin Lucernarium vetercs dixcre.\ideq(i3B apud Tbomasium
iiusfrimi ea de re non. scancl occurraut Operum
illius volurainc iu sccundo.
831
S. EPIPHANU
wneflcia, aslronomiam, airguria, sorlilioneg, i n - , , , . , \

cantationes, amulela, quae phylacteria vocantur.
, \ , \ Ad liaic, ihealra el equesires ludos el venationes
, \ , \
ac musicos damnat, et ntalcdicenliam omnem, de , , \ iraclionem, ptignain alque rixam, blaspbeiniam,
injuriam, avaritiam el usurain. Negoiiaiores non .
admodum probat, sed in omnium infimo loco con- .
stiiuii. Oblationes ab his, qui injuria neminem , ,
. affecerinl, neque scelus aliquod perpctrarint, sed
jusle vitam inslituanl, admillit. Preccs ad Deum ,
assidue easdemque frequeniissimas ac sedulas el \ ,
cum genuflcxione ia eonslilulis dicbus, noctu et 9 \ ' .
interdiu fundere pracipil. Porro quibusdain in \
locis sacri convenlus el synaxes etiam sabbatis i n - ,
, , dtcuntur. lllud vcro non ab omnibus, sed a prae
&laulioribus observalur, ul ne dejerenl omnino, , ,
. 01
neque convicium cuiquam facianl, aul imprecen \
lur, pro eo ac Salvator j u s s i t : adeoque quoad iu
.
ipsis silum est, nuiiquam omnino meiitiantur.
Plerique vero bona sua venduol et in pauperes
distribuunl.
f
XXV. Forma quidera ac nola Ecclesiae catholicm

est ejusmodi, cum ea fidei forniula quam supra
proposuiuuis; el hae leges ac decreta in ea celebranlur. Ihec esi, inquam, Ecclesise forma ex lege,
propbetis, apostolis et evangelisiis conflala : quae
exquisiti cujusdam antidoti inslar est, ex multis
tuiguenlis ad eorum salulem qui lili volueriit,
confccti de voluntale Palris et Filii ac Spiritus
sancti. H#c est venerandaB Christi sponsae nota
peculiaris ac descriplio, baec illius dos ct h r e
ditatis lesiamenium haec coeleatis ipsius sponsi
Jesu Cliristi Domini 1108 olunlas. Per quem et
cum quo Palri gloria, ltonor et impcrium cum
eancto Spiritu in saecala sseculorum. Amen.
v
'.
, \
.
, \
\

\
\ .
.
\
\
' \ ' \ ,
, ^
'.
' \
Omnes qui bic sunt fratres plurimum vos salutant: sed in primis Analolius, qui bas contra octo- , ',
ginta bxrcses dispuladones notarum compendiis \
cum ingenti labore ac proiixa volunlate in schedis ,
cxcipere atque emendare meruil: necnon et Hy- \ \ palius venerabilis diaconus, qui idem illud opus e
\ scbedis in quatemionibus descripsit. Pro quibus ,
Dcum obsecraro dignemini, revcrendi ac cbarig- * \
simi fralres. Pax Domini noslri Jesu Clirisli,
, \
gralia cl verilas secundum ejus mandatum, cum ^ . " omnibug vobis perpetuo sit, boneslissimi ac cha \ \ ,
rissiiui fratres. Aoien.
, ,
. ".
855
ANACEPIlALiEOStS.
881
S. . .
ANACEPHALÔSIS
SIVE EORUM QUiE PANARIO DICTA SDNT SUMMA COMPREHENSIO.
(Kx ediltene Josephi Mari cardinatis Thomasii in InslUuHonUnu llieologicis parle n, denuo recensente Antonlo
Francisco Vezzosi C. R. Ronue 1769, m 4.)
y
1109 Qnoniam hsereseon omnium nomina de , - claranda vobis lioc in libro suscepimus, nec rion
\ *
exsecranda ac nefaria illarnrn flagitia lanquao>
\ , - praesenlissima quaedam venena palefacere volumus;

atque his velut antidota qua dam opponere, ijuae
*
vel iis qui morsu petili sunl remedio csse possint,
() , (4) - vel eos, quibus ne iucidanl pcrieulum est, praemu , nianl ac conservenl : Panarium sive arculam me , dicam, ad corum qui a scrpentibus icti sunt reme ditim, jure opus illud ac librum interprelabiimir :
qui in tres parles divisus liaereses ocloginia com\ , xal
pleclilur, qua3 serpenlum acreplilium similes sunt.
, ' , Secundam quas verilalis firmanientuin, el saluta - fia doctrina, fideique formula subjccia est, ac

Chrieti sponsa, sancla videlicet Ecclesia declarata.
, ' Q u cum jam tum ab orbe condilo esse coeperit,
%\
posiea tamen pcr Cbrisli Domini incarnaiionem
,
tempomm succcssione ante commemoratas omnes
hxreses vulgata alque patefacla, eademque a nobis
, ' '
ia commentarios ex Christi prnedicalione relata :

ac rursum post expKcatam 1110 omnem ista. mm haereseon improbitatem, cx aposlolorura disci , - plina accurale ac perspicue brevi quodam cst com , \ pendio subjecla ; uli ea re iltorum recreenlur ac
. \ , \ reflcianlur animi, qui hunc bsereseon percurren .
darum laborem susceperint. Porro vos omnes bonestarum reruiii studiosi lectoree rogalos volumus, ut et precemhim ipsum, et insequentium haereseon
expositionem, ac veriiatig professiouem et docirinam, ac sanclae et calholicae Ecclesiae fldem a nobis expressam percurrere velilii.
1
F. .
* F . .
* . , sed locus parum sincenis.
(4) larpixor. Adbibito similittidinrs tnvotucro, Panarii, cujus compendium et brcviarium

veluti quoddam est prsesens , nobis illic aperit Eptpbanttis. Hisce similia videsis
in ea Emstola ad Acacium et Pautum presbyteros,
quam Panario prsmisisse Epipbanium r.onslal.
Cxterum de usurpatione vocis batreseos iu bisce
Epipbanii scriptis ; de baeresum partitione , ejueque vitiis; et de ejusdem parlilionis discrimiae,

quod occurrit inter Panarium , et AnacephalcBo$im,
coiistilendus prae caeieris Peiavius sub inilium pulcberriroaruia suarum ad Panarium animadverskmum.
'
83*
S. EPIPHANll
835
Quae auidem omnia hoc in opcrc comprehensa KaV
,
iribus* liliris explicamur, primo ct secundo ac
,
lertio. lideiu porro libri in septem loinos dislributi
.
sunt, quorum singuli cqrlum baercseon ac scbisma
tum numcruin conlinent: quaa smiul collecia L X X X
* \ (5) *
conlicium. Quorum appetlaliones h sunt ac
, , , ,
dogniata : Barbarisimis, Scylbismus, Hellentsmus,
. ,
Judaismus, Samaritismus. Ab iis deinceps reliquai
,
sectae profluxerunt. Nam ante Cbrisli Salvatoris
\
advcnlum, e Barbara el Scylhica ac Graeca super \ ,
slilione ac caeteris id genus islae prodieriint : Py , , ,
iliagorici,sivc Peripatelici, Plalouici,Sloici elEpicu.
rei. Tum Samarilana secla, quae ex Judaica pullulavit; ea porro quatuor in faciiones abiit, Gorthenorum, Scbuxorum, Dositbeorum et Essenorum.
Scquitur Judaisinus, qui propriam ab Abrahamo
liguram ac noiam accepil, deinde per Moysis legem collalalus, ab Juda Jacobi filio, qtii Israel appellalus esl, cl pcr Davidcm, populi istius ex cadem
iila iribu regem, Judaismi appellalioneni oblinuit.
Ab hoc scplem bae prodierunl ha?reses, Scribarum,
Pharisa-orum, Sadducaeorum, Hemerobaplistaruii),
Ossacorum, Nassarseorum, Herodianoruni.
, \
, , .
"
,
\ ,
\ ,
; ,
^ . \ '
, , , , ,
, .
Secundum bas sectas successione temporum
\ Domini nostri Jesu Chrisli incarnatio toli orbi

salularis illuxit, et cuin hac Evangelii doclrina et
,
coeleslis regni praedicalio; qui quidem unicus esl
\ \
fons salulis et calbolicae aposlolicaeque Ecclesiae Q \
vera lides. qua inscquenles omnes seclae, quae \
soliun Cbrisli i)omen,non fidem praiferunt, ampu.
lalae sunl et avulsae. Quoe sunt, Simoniani, Menan- , ' \
driani, 1111
Saturuiliani, Basilidiani, Nicolailse, . \ , Gnostici qui ef Stratiolici el Pbibionitas, ab aliis \, , \ > ^ vcro Coddiani appellantur ac BoiLoriani, apud
\ \ , \ ,
alios Socraliue, apud quosdam Zaccbsei: Carpocra- \ lila3, Cerinlhiani qui et Merinlbiani, Nazaraei, \, " :, '
Ebionsei, Yalenlini, Secundiani, quibus accedil , \ \ Epiphanes et Isidorus : Ptolemaei, Marcosii, Co, , , , lorbasii, Ileracleonita;, Opbila?, Caiani, Setbiani,
\, \
Archoulici, Cerdoniani, Marcioues, Lucianislae,
, , , Apelleiani, Sevcriani, Taliani, EncratiiaB, Phry- , , \, , ,
gaslai qui el Montanislae et Tascodrugila?, Pepu- , , , ziani qui et Priscilliani ac Quintiliani. Quibus vo\, \, \, , adjiciunlur Ailolyrila?, TessarescaidecalilaB qui
\ *
Pascbatis celebriiali unam quoianuis diem pra?fi\ \ ,
n i u n l ; Alogi, qui Evangelium el Apocalypsin Joan^
, nis rejiciunl; Adamiani, Sampsxi, qui el Helcesaii,
*
Theodoliani, Melcbisedeciani, BardesianisLae, Noe *
tiani, Valesii, Catbari, qui et Novatiani, Angelici,
*\,
Apostolici qui et Apotaciici, Sabelliaiii, Orige\ *, \, \, nistaB foeditaiis auctores, Origenislae ab Origene
, , ,
qui etiam. Adamantius appellalur : Pauli Sainosa\ , , " lensis, Manichaei qui et Acoaniue, HieracilaB, Mele\, \, ' \ R
Scr. .
* Leg. .
Cor/.
(5) , causae, occasiones, prastextus

Laliue dici dcbent polius quam dogmata. Confer
el nuiu. 2 laudalae mox S. Epiplianii Episiolas ad
Cor. .
Aeacium et Paulum , quam epistolam iisdem Tvrt

vcrbis expressam et boc in loco Epipbanius idtiu
nobis exhibuit.
837
ANACEPHAL/EOSIS.
, ol \ )m
-, ol ",
, * ,
" , ,
, , ,
, " ",
" '*.
, " *

* " ,

, , : \,
.
, , ,

"
, * . *
,
, ,
, , , , . 6 , .
,) , .
, , ',
, , , "
. * , ,
, , , ".
"
, , , . " '
, , , , , ', .

* , , , , ,
, ,
, ,
* ,
, , , , ,
"* .
*
* , , ,
, , , , , , , , ,
.
.
,
, ' , 3
Cor. .
Cor. .
838
(iai>i qui ir, /Egypto scbisma cotiffnrnnt: Ariani

Ariomanila?, Audianorum secla, Photiniam,
Marcelliani, Scmiarinni, Pneumatomacbi <ftii \\\
sanetnni Dei Spirilum conlumetiosi sunt; Aeriant,
Acliani qui el Anomoei, quibus adjungitur Eunomius; Dimceritae qui perfectam hrisli incarnationcm iiiiiiiine confllenlnr, qui el Apollinarislas
nomiuanlur. Ttim qui Mariam semper virginem,
postquam Salvaiorem genuil, cum Josepbo consuevisse riicunl, quos Anlidicomartanilas appella- inns. Ilcm qni in nonicn ejusdem Marix collyridem
oflerunl, et Collyridiani vocanlur. Massaliani, ad
quos adjiingiintur Martyriani , qui e gentilium
secta et Euphemil ae Satanici.
Nune repelita narralione ct in singulos libros

distribulis b&resibus, hoc in brevi conipendio dcclarabo, quotnam ex illis L X X X hseresibus in priore
l i b r o , quot in secundo ac terlio conlineanlur ; tum
in reliquis omnibus caelerorum librorum tomis, quot
tmicuique liaereses atlribulae sunl. Harum itaque
omniuni series esi ejusmodi : In prinio libro tomi
1112 tres sunt, haerescs X L V I suis nominibus
concepla? : Barbarisimis \ideliret ac Scytbismus, IleUenismus, Judaismus ac Samaritismus.
Sfi secuudo lioro lonii duo sunt, bapreses x x m .
In terlio libro lomi duo, haireses x i . In prioris
itaque libri lonio prima haereses xx sunt: Barbarismus, Scylbisinus , Graecismus , Judaismus.
Grerorum porro discrimina ista sunt : Pylbagorei,
sivc Peripalctici, Plalonici, Stoici, Epicurei. Samarilica baeresis qure a Judaismo manavil : Samaritani qualuor in partes tribuunlur, Goitbenos,
Sebusoos, Essenos, Dosilbeos. Judaeorum bacreses
seplem : Scrib, Pbarisa?i\ Sadduca3i, Hemerrbajjtislae, Oss;ei, Nasarai, Herodiani. In secundo
tonio libri primi hxreses xm sunt : Simoniani,
Menandriani, Salurniliani, Basilidiani, Nicolaita?,
Gnostici qui et Slraliotici ac Pbibionita3, ab aliis
vero Secundiani, ab aliis Socralit, ab aliis Zacchaei dicunlur : Garpocralita*, Cerinlbiani qui ct
Iferinlbiani, Nazaraei, Ebioiwei, Valemini, Secundiani, quibus accedunt Epipbanes ct lsidorus :
D Ptolema?i. ln terlio aulem tomo prioris libri bsereses ilidem x i n s u n l : Marcosii, Colorbasii, Heracleonitae, OphilsR, Gaiani, Setbiani, Arcbonlici,
Gerdoniani, Marciones, Lucianislae, Appelleiani,
Sevcriani, TatianL Haec est summa tomorum triuni
primi libri. Secundi vero libri toini duo sunt,
ciijus in pr.ore lomo (qui quarlus est, si lomo
deinccps ab inilio numeres) hajreses xvni continenlur boc modo : Eneralitae, Catapbryges qi ct
Montan!sta3 ac Tascodrugilae, Pepuziani qui e^
Quinliliani, quibus adjungunlur Artotyritai; Tesearcsca3decatita3 qui Pascha in oamdem anni dieui
conjiciunt: Alogi qui et Evangelium et Apocalypsin
Cor. ,
* Cor. .
* F. &.
839
S. EPIPHANl!
Joaiinis repudianl: Adamiani, Sampsxi qui et Ilcl- , ,

cesaei, Tbeodotiani, Melcbisedeciani, Bardesia- ' ot ?-b
",
nisiae, Noeliani, Yaleaii, Catbari, Angelici, Apo '
slolici qui etiam Apolaclici, Sabelliani, Origcnisltt foeditatis auctores , Origenistse ab Origene * ', , *,
, , , |Adamanlio. l n secundo autcm lomo ejusdem libri
, , , ,
secundi ( q u i priore. illa numerandi ratione quiutus
cel) l.aereses quinque 1113
sunt: Pauli Samo- ', ,
\, .
saiensis, Mauichaei qui el Acuanilae, HieraciUe,
Meleliani qui in iEgyplo scbisma fccerunl, Ariani. , Alquc baee est lomoruni libri secundi summa. ,
' ,
Similiter et in lerlio libro lomi duo suut. In primo
tomo lertii l i b i i (sexto autem eo queiu dixinms ', ,
, ";
ordine) baereses *vn sunt : Audiani, Pboliniani,
Marcelliani, Semiariani, Pneiimaiomacbi qui Spi- ritui sancto conlumcliose detrahunt, Acriani, .
Aetiani qui et Anomoci, boc est Dissimiles, appcl- , ,
, ,
lanlur. In secundo vero tomo ejusdem leitii libri
C, \, *,
(septimo aulem ex divisione illa, quara diximus)
beereses qualuor s u n t : DiinoeriUe, qui non per- , ,
, , '
feclam Gbristi incarnalionein confilentur, qui
etiain Apollinarilae nominantur : ltim qui sanctam \ ".
, "
Mariam semper virginem, poslquam Salvaiorem
genuit, cum Josepbo consuevisse dicunl, quos , *
Anlidiconiarianilas nominamus : et qm in nomen ejusdem Mariae collyiidas oflerunl, qui vocantur ,
Collyridiani : Massaliani. Quibus adjuncla po- streuio est caibolica fidei ac veriialis compendiaiia , , defensio, in qua sancia calboiica et aposlolica
, Ecclesia consislit.
* * ; ',
.

Ejusmodi est sunima comprchensio ac toliui
operis adversus ocloginla baercses inscriptio, cum ' , >
,
unica ac singulari defensione verilatis, hoc esl
unius Ecclesiae atque calbolieae. Quod opus distribu- ,
lum in partes tres, lomos scptem compleclilur. Nunc , aliam deinceps primi tomi prioris libri sumtnam ac .
compendium iuslitueinus, quo quidein in libro vi-
ginli baercses conlineiitur. ln primis eniui baereseon .
omnium malres ac primarix appellalioiies a qui-
bus cselerae diuianarunl, sunt ejusmodi :
, "
Barbarismus, qui per seipsum ab Adamo ad de, '
com gcneraliones et Noemi Umpora perseveravit. " ',
Qui Barbarismus propterea diiitur, quod veiuslis- *.
simi illi lnorlalium Bcquecertum aliquem auctorem babcbant, nec inter se cousentiebant; sed unue- ' ,
quisque pro sua volunute vitam iiislilucbat, ac pro D
lege suum quisque nuluni alque arbilrium sibi
.
proponebat.
Scylhismus a Nocmi temporibus ad usque lurris
(6),
et Babylonis cxaidiiicalioneiu, ac posl turrim pau cis adbuo annis obtinuil, boc est usquc ad Piialec
,
1114
Bhagau , qui ad Euiopam Iranseunlcs,
, ',
a
Cor.
Cor. .
* F. *
(6) . Ordo hic

el seclarum progrcssio , non boc solum in loco,
sed el alibi, m libro priiuo Paiff/rif prarserlim. Cf. Pe-
tavii de ordine illo ac progressione judicium, qund

legimus inler illius animadversidiies in num. 8. ad
Pradudiun) lolius Opcrie.
ANACEPHAMiOMS.
841
812
*, - n Scytltiain ac naliones ejusmodl penelrartint ab

Thare lemporibus el ullra : a quo Tbraces oiiundi
\ ,
^ , sunt.
.
* , ,

, \
,
, ,
, \
* ,
, \
, * .
" toappa
" \ * , ' , \

, ' , , \ , \ \ .
, \ \
\ ,
\ *, '
" ,
\ \ .
,
Hellenismus cwpit a Serucbi temporibus. Unde

idolorum cultus inilium habuit. Gumque lunc
tcinporis falsa quisque super&titione duccrclur,
deinceps civiliorem ad ti&um ct ad certas leges
siniulacrorunique lilus bomines sese translulerunt. Quoruin ex prascripto sibi deos fmxerunf.
Ac priuium cos quos in bonore quondam babuisseul, sive tyrannos aut prdesligiatores, qui meino*
rabile quiddam in vita fecerant, ac foi titudinis et
roLoris illusire speciracn edidcrant, depingere co*>
ioribus et assimilare solebant. Postea vero ab

Tbare patris Abrahami lempore simulacris ac
sialuis eunidem crrorcin idololalriae propagamnt.
Quippe majorcs suos sitmilacris bbneSlanics, ac
moriuos primum ex arle (iglina slatuis effinxe*
runl; lum ad omnes arles imitandi pervenU indu*
slria : nam et arcbilceii seclis lapidibus, argeniarii
el auriUces neciioa et fabri sua quisquemateria, ac
reliqiu deinceps efllgics mulili sunt Primi omniuiu
ittgyplii ac Babylonii, necnon cl Phrygesac Phoc*
tiices superstiliosi cultus et simulacrorum ac my~
slerionnn auclores exstiieruut. qitibus pleraquB
sunt ad Grsecos translala : jam tum ab anate Ce*
cropis et deinceps. Poslea Vero ldngo dcmum in*
tervallo Salumum, Kheam, Jovem, Apoltinem aC
\ \ - Q reliquos deoS celebrare cOBperunt,
.
" " (7)
Graeci nomen ab Hellene viro qilodum Soriill
, \ suiu, qui in Graecia degcns ci regioni appellatid*
$ * nem indidit. Suht qtli ab , fioc csl, oliva, quaC
, AthcniS exorta est, nbiicupalds esse velim. NwjuS
. , gcneris auctores ac conditores Iones fuorunt, i i t
" (iX acruratiorc bisloria c^nstat : qui ab lonn (jiid ' \
dam appellati ûnt,unius eorum fllio, qui turrirf
. ex^truxeruht: quam ob causam Meropcs appellall
simt, ab divisibne linguaruni. Poslea veiro receiu
lioribus (enôribus Grgca Superslitio ccrtas i i l
, \
IniiroseS ac secias abiil ulputa PylhagoredruiH,
\ \ " \
, Sioicoruin, Plaiohicorum, Eîctireorum, ctc. Eodeiu porfo leibpore prdpr/ra fol*aia ac noia veral
,
, D pictalis et religionis exslilit mia cum lege naiiir*,
\ ^ \ - & ab origine iimndi feese ab illis natlonibud
1115 pci*pel(io segrcgavit, ad banc usqiic diertl
\
inier Barbaram, Scytliicam Graecamque snporsti .
" , \ tionein ihtcrjecta, doiuic cunl Abrdhdmi pictat^
coaliiit. Tum vero Judaismud ab Abrabamt lempd , ",
, ribus propriam fo^maiu adepius, ac pet Moysein ab
" \ ", Abrabamo septhnum, aclegem a Deo traditam ampliflcalus, et ab iuda quarto jacobi filio qui d
" (8)
1
For. *
.
Leg.
Beg. , cor. .
(7) ". Deucationis A l i i , qui 15"0

Cirtiler annis vivebal anle Gbrislum lialum.
PATROL. GR. X L H .
Cor.
(8) Yoceifl , qux de co loco cxciderat, *v

sliluimus.
2
843
S.
8U
lsracl nominalus esl, por Davidem,qui primus c .

Iribu Jtida rognum asseculos csl, perfectum Ju
daismi nomcn obtinuil. Grsecorum porro ista sunt
discrimina :
, \ (9), \
Pylhagorci, eive Peripalctici monadem et providentiam asscruerunt; diis sacrificare, animalis , vesoi ac vino mi prohibuerunt. lidem qiuc ab luna , ,
sursiim patent, iinmortalia; quse inferiora sunt,
\
niorlalia dicebant; animas e corporibns in alia
, * corpora eliam animalium ac bestiarum transftindi.

Ilorum inagislcr Pylbagoras gilenlit rigidus obser \ .
vator douni se noininavil.
.
Plalonici Deum ct matcriam ac fortnam consti\ \ \ \
tuerunt, mundum genilum ac corruplioniobnoxium;
,
animam ingenitam et immorlalem ac divinam ar \ * bitrati sunt : bujus Ircs csse parles, unam ratione , , \ ,
prccdiiam, altcram qtia irascimtir, tertiam qua con- ,
citpiscimus. Cominunes omnibus umlieres essc vo , '
l u i l ; 110.1110 ut uuam privatam babcret uxorem : (10) .
sed ut quilibel volentes cum quibuslihel quas vel-
l c n i , conjuitgerenlur. lidera animarum in varia
. '
corpora eliam besliarum iransilus afllrmabant; \ .
dcosque deniqite complures ab uno esse pro*
dtictos,
Sioiei corpus universum esse dcfiniunt, el aspe, ,
clabilcm bunc imiiidum Dcum csse statuunt. Non-
nulli etiam cx igne naturam illorum constare de- . \
fendunl. Deum quippe mentem essc pulant, ac va- , \
slissimse lotius molis coeli et lerrse veluti animam; \ ,
cujus corpue, ut d i x i , totnm boc sit universum, ^ , , \ .
oculi vcro sidera. Omniuni inlerire carnem, ct
,
animam a corpore transire in corpus sibi pcr .
suadent.
\ Epicurei atomos et individua corpora similibus
\
conslaniia partibus et inflnila, rerutn omiiium
principium csse docuerunl, et finem feliciiatis in
\

voluptale posucrunt; Dcum ac providenliam ab
, \
rerum administraiione suslulcrunt.
.
, \ ' . "
1116 Samarilismus et Samariue. Hujus ab Judaismo origo deducitur, quae seclarum apud Gra* ,
cos riivortiis el earum decrelis ac dogmalis anti ,
quior est; nam e sinu ipso Judaismi prodiit circa
, Nabuchodonosori et Judaicae captivitatis tempora.
,
Primi scctae conilitorcs ex Assyriig in Judseam

transporlali quinque duntaxai Moysis libros acce- ry " .
perunl, quos persaccrdoiem, qui vocabalur Esdras,
" , \ rex ad illos Babyloue miserat. Omnia liabent cuni
,
Judftis communia, si boc unum cxcipias, quod
,
genlcs abominentur, neqne qtiemqtiam contingere
. ,
velinl, quodquc inortuoniiu resurrcctionem ac ca>
, \ ,
teras post Moysem prophetias rejiciunt. Satnarila , \
1
For. .
. ,
(9) , . Non salis

bcne Pylliagoreos cuin Poripatclicia confundit Epi phattius, qui neque a*lale, nequb doclrinis Inler se
consentiunl.
(10) . Pclavium in Lalina intcrpi-elalMiie dcscrit liic Tbomasius ; Epipbanii
Umcu scnsa omnino non reddil I.atinc. ni suspi-
ceris librarii errore et osciiantui Tbomasii vrrlm

esse viliata. Sensus ergo Epipbatiii ost, ui qui
vellent, , non ciim quibnslil>rt qms
vellenl, conjungcrcnliir; sed cum quibuslilei volentibus, assenticnlibus; cuin illis, qua; ,
.
8*fe
ANACEPHi ULOSiS.
norum est factio divisa in partes quatuor. Primi
sunt Gortheni, qui fesios dies aliis, quam Scbuaei,
temporibus indicunt. Alii Sebuaei, qui ob eamdeitt
feslorum dierum occasionem a Gortbetm dissentiunt. Teilii sunt Esseni, qiii neulri parti repugnant, sed cum iis, in quos inciderint, sine ullo
discriinihe fesia peragunl. Postremi sunt Doeiihei,
qui iisdem, quibus Samaritani, institulis utunlur,
circumcisionem el Sabbatum ac c<elcra, iiidcoiqde
Pentateucbum adbibent. Praecipue vcro ac pra reliquis omnibus sibi ab animaiis temperant, ac perpetuo fere jejunaut. Sunt inter illos qui virgiiiiiatem colunt, alii conlinenliam. Uesui recturos esse
mortuos creduni, quod a Samariianorum dogmale
abborrct.
8*5
*. ^
, ( 1 1 ) ,
.
. , ' ,
. , \ , \
,
, . '
\ ,
. ,
\ .
* , 1
, \
* , , , '

, ,

, \ . ' , \
, \
, .
, ,
, \
, \ ,
\ \ \ \ -

, \ , \
,
, \ \ ^
,
'
\ .
1
, ,
, \
, ,
,
.
"\,
, ,
' .
,
.
,
\
.
, ,
Cor. .
Judaioruin sectae numero , ac primo Scritoe,

legis pcriti et iradilionum quas a senioribus acceperaiit et Deuterotes vocabant, observatores fuere;
ac ritus omncs superstitiosius caderis ac diligenlius lenueruni, quos non e lege dkliceraiit, aed
sihimetipsis tanquam juslitiae legis tiiigulares cullus ac creiuoiiia& indixerant.
Pbariesei, quos Segregatos inlerpretari possis,
qui sanclissimain vita raiionem professi, probiiate
caeteris anteccilere vidcbanlur. Mortuoium apud
illos resurrctlto ut et apud Scribas difciidilur;
lidem angeluin ac Spirituin sancium esse non ncgant. Vitae eximiuni insiitutum prae se feruol, conlinentiain ccrlum ad leinpus ac virginitolem quoque suscipiuut, bis bebdomada quaque jejunarc*
mceos ac discos et pocula sajpins cluere, ut et
Scriba3, s o l i l i : ad baac 1117
decimas el primtiias offerre, assidue precari, certos cultus ac supcrsiiliosa veslimcntorum gonera curiosius aflectare, cujusmodi sunl dalmaticje eive colobia, c i
laliora qua3dam pbylacteria, boc ebt gcgmenta
purpurea, et i l m b i l x ac luatogranaia ad vestiuiu
orag appensa, quac ipsoruin icinporarix comineiilia? signa prajitrebanl. lidem po^lrcuio giHi.es ac
faluiu iiilroducebant.
Sadducseis ab exaciissima justitia aooien esl.
Qui e Sainarilanorum genere a sacerdole quodaia
Sadoc orltim babucrunt. Mortuorum resurr^ctionem danmant, angetum ac spiiilum fundilus ne^ gant, caitcra Judaeoruin similes.
IlemciobapiisUe nibil abJudaiis praelerquani boc
iino discitiparuut, quod neminein seiernae v\lx coinpotcm essc posse diccrcnt, nisi quolidie se lavaret.
Osscni, quorum nomen Procacitsimos signilicai.
Qui ex pratscripto lcgis oninia faciebant; scd alias
pra?leiea Scripturas adhibebant, el ex posterioribus
propbelis plerosque rejiciebant.
Nassarasos, Comumaces interprelari possis, qui
* For. , .
( I I ) , elc. Ea Epipbauii pariitio, motcviv Pclavio in Aniinadvcisionc ad hanc Saniarfctfffforififf seeiam, et quidem benc, irquum magis
ac benignuin lectorcm exigil, quam accuraium H

sovcruiii. Confer qu;c eodcni m ioco haiiel vir
doctua.
S. EPHWAKIl
847
R48
carnis uso proretis interdicunt : ab animatis abs- , *

. "
tinent, patriarchas omnes qui in Penlaleucho ad
.
Meysis ct-Jceu fliii Nave tempora continentur,
\ ,
aeciscunl et iis fidem adhibenl: cujusmodi sunt
" \ \ ,
Abfabam et lsaac el Jacob iisqtic superiores
emnes, necnon ei Moysee ipse cum Aarone alque \ \ " \ ".
J*su, Caeierum Penialetichi volumina Moyeis esse
n*n putani, et alia ab iis diversa pencs se es&e , .
jactilant.
, " ,
Herodiani cum Judaeos in omnibus sese praesia ,
rent, Herodein Chrisiuin esse profitebantur, eique
\ .
Chrlsii dignilatem ac noinen aflingebant.

Primus iste tomus est qui ba?reees xx conlinel:
et in eodein de incarnalione Chrisii ac veriiaiis * \ \
, ,
professioue quae una et sola esl Dei vera fides,
^ \ .
pofcireino loco disseritur.
\
Haaenus ilaque illarum baereseon q u Gbri , \
slum anlccesserunt confulatio ac fidei et incar .
nalfonis Gbristi declaraia ralio est.

1118
^
vesligio Cbrisii Jesu Domini
*,
nesiri adventus in came consecutus est qui el
() () *v i i illas baercses Hicrosolymis offendit, et eattdera
, \ sua vi dissipavit et exslinxjt. Quamobrem reliquae
. ,
omnes baereses adventu illo posteriores luerunt:
, \ niniirum poslquam Maria \irgo Nazareli a Gabriele
coclesiem nuntium accepil, ac Verbuiu illud con- '
,
cepium esl, quod coelitus e palerno siou prodiit,
' ,
anie lempus alque iiiiliujn omne produclum, et
,
extremis temporibus venit DeusVerbum exsistcns,a
Deo Patre revera gcnilus cjusdemque cum illo Q \, \ .
subsiantij3, nec uila re a Paire lnulatus, sed vicis- ' \ ,
siliidinis ac mutalionis el aflectionis oinnis expers
, \ *
ct citra ullara animi commotionem. Qui cunv ge- , ,
ncris nosiri miserlus foret, descendit e coelo, ac ' ,
>le Spiritu sancio, non e virili semine couceptus,
,
verum tarpus e Maria suscepit, cum e sancio ejus , utero carnem sibi Onxissct, bumanamque animam
\ ,
el meniem induisset; ac quidquid omnino homo .
est, praeter peccatum, secum ac cum divinitale
, , sua copulasset. lnde Belblebemi in lucem edilus,
, , atque circanicisus, llicrosolymis oblatus esl; i b i - " , qtie a Syineone inler brachia suscepius, cl ab Anna
* ,
Phanuclts filia propbclissa pradicalus, Nazarctum
,
deporlalus esl. Tuin anno sequenli se coram Deo
,
reprasenlavit, atquc inde Betbleheinum propter
, generis proptnquilatem a malre delatus cst. Sed

mrsum Nazarelum rcdiens, anno akero vertente,

Hierosolymatn.gesianie malre, perdactus esl. Beth \ lebemi porro cum ad aedes quasdam cum mairc
(12),
ac Josepbo divertisset, qui jam grandis natu cum
(15) e
Eadem lib. Panarii lcgiintur.

Sttpplendtim ex lib. , *
. leg. * Scr. .
^12) . Ardniadverte eenera ab Epipbanio dici Joscpbum Virginis Marhe sponsmn.
iisdcm omniiio vcrbis de illo loquitur el in Pauario
de incarnaiionc Gbristi Domini agcus, num. \ ; in
iiacresi 51, num. 10, ipsum octogenarium facit.
(13) . Ea Epiphanii opinio cst,
bicnnio a sui naiivilale magos excepissc Ghristum
Dominum ; qtiam non eolum hic insinnat, sed ef

in lotis supra indicalis, quibus adde num. 40,
Haeres. 78. Jllam foriaese concessit in opinionem,
quod praeconcepla Matibiei narralioiie de Herode,
qui iralus mandavii necafi infantes, qui bipuniuni
nonduin excesseranl, juxia lempus quod exquUierai
magis (Mattlt. , 16); temporum raiioaca ncgli-
49
ANACEPHALiEOSlS.
850
, , \ \ ' Maria degcbat, secundo ab nativitate anno* con venius, ac munenbus ornatus eet. Eadem vero
\ , nocie cum Josephus per somnium ab angelo eesei
, ,
adraonitus, in iEgyptum tranaferlur. Unde rur&us
.
post bienniunt, morluo jam Herode ac succedente
Archelao, reverlitur.
(14) , Siquidem anno Herodis x x x i u , Augtisli XM*

Belhlehemi in Jtidaea SaWator nascilur. Tum -Hero . dis xxxv inifigyplum profectus esl. 1119 Eodcra
(14) Herode mortuo, abiEgypio rediit.Quare necesaecsl,
' .
xxxvn Herodis anno quartum aetalia saae puerulimt
' \ egisse, cum Herodes, inquam, scplein ac Iriginta (16), confeclis annis vivendi finem babuit. Posl hunc
Arcbelaus novem annis regnavit : quo regnum
. . * ineunte, Josepbus ex JSgyplo cum Maria ac puero
, digreseus, ubi Arcbelaum regnare didicit, in parlcs
,
Galilaea? secessit, ac tum isazareii consediu Cae, . "
terum Arcbelaus Herodem juniorem genuil'; qui
,
nona Arcbelai patris anno k i regntun succesait.
Ideinque annue a Nativilate Chrisli x m numeran . \
dus eet. Octavo decimo anno Herodis Agrippa?,
(17) . Jesus Cbristus promulgare divinum verbum aggres'
sus est, ac tuin a Joanne baptismum aecipii, c l
, ,
annum illum acceptum in ea pracconii funciiono
, consuntil, nullo neque Judfforum, neque gentilium,
, ' , neque Samaritanorum, neque alterius generis re, , , pugnanle. Secundo prseconii eoeleslis anno quani
. " - plurimos obtreciatores babuit; qui quidcm Herodis
ejusdem x i x , Chrisii exstilit. Deinum xx

, . ^ tetrarchae Herodis anno Cbristus Dominus ob bu' mani getieris
apnAric &1
niani
salutem nae&nfi.
passus, aLnue
alque eodem tempore nihil passus csl; tum cum morleni dcguslans
, \ ,
, ad ipsum etiam crucis supplicium, passus ast i i u
, . veritate, cum interim nilril ipsa divinilalc pate
, retur. Chrislo enim ( a h Scriplura) pro nabis in
carne patto*. Riirsumque, Mortificalus carne, vivi\
,
ficatus autem spiriin , d quse scquuntiir. ln cruce.

\'), \ . , ,
sttspendilur, sepeliltir; ad inferoe cum. diviuilala
,
k
* Melius lib. , .
magis.
n<m salis advrlcril, rum illo biennio non

>ene aplart posse lcmpus nalivilalis Jcsu cum leinfp;ens,
ire morlis Hcrodis; nec quae ab evangelistis di
cuntur cum i i s , qiia? in Judnorum Antiquiialibus
babct Josopbtis llebrseus. Mallbseus laudalo in loco
biennium ul adniiltaiinis, non exigit. El quanquam
iu luijiisiuodi clii-onologicis inquisitiouibns cerli
nil b.ibeamus , vei isimilior lamcn apparet allera
opinio, qua3 el apud viros doclos commiinior, qua
dicimus non inullis a naiivitale diebus Cbrislum
BclhbMiomi fuissc a niagis iuloraluni. Cui opinioni
ncc MaUli;vus repuguat, imo suiiragari videtur
iniiio illins secundi capiiis magorum advenlum i l lico subjungeiis narrationi nativiiaus, alque aicns:
Cum erqo noius essel Jesus in Bcihkhem Juda', in
diebut Herodis regis, ecce magi ab Orienle venerunt
Jerosolymam.
(14) . Ha cnm Carsariensi Eusebio, luin in Chronicis, tuiii in (juinlo lib. Ilist.
eccl. capite, senlicbal Epipbamiis At accurala
magis tcinporuni ralio illa esso videlur, quai Naialcin dicm Christi Domini slatuit in anno xxxiv l l c rodis post drpalsuni xVniigonuiu rcgnanlis , qui
* I Pelr. , 1.
*1 Petr. , 18.
sane rccidil in anuum imperii Augusti i\pn x t n ,

scd \ L anle Dioiiysianam vulgaiam a3ram v. Qna dc
re ob discrepames inler sc vetcruni senlenltas, ob
D diflicullalem roinponcndi inler sese Iwnpera diversa, inlricalissima ct salebris undique obsila , i n iiinucn propeniodiini scripsere, qui consuli possunt, cl eos inler poslrcmus profcclo non esl. iiec
insupcr hnl)endus , quoin sa?pe landavimns , Pctavius ct in ftiiis De doclrina temporum libris ol iu
iis qua? ad Epiplianii ba3rcsim 51 scripsik
(15)
.
JUxla Epiphanii
opininiiem, (juam paulo superius lnimis vci isiiuileni
dicebam.
(16) . Eortasse imnus verc. Mortuus crcdilur Hcrodes anno a Gbristi Nativila-e
nondum adamussini cxpleio. Nec llerolcs ab A u ligoni morie xxxvn rcgnavii aruios.
(17) . Si probari contingat, quae
supra indicabam, ad eonnii rationcm cl loius iste
Epipbanii rcvocelur necesse est. Qnod et prrcslanduin videltir circa annos Baplismi et Passionis
Clnisii Doniini.Ocquibus aunUconslatnon miiioreni
essc contioveriiaui quaui de lempore Nativitatis.
S. EKFHANII
$51
853
sua et anima descendit, caplivam ducit captivila- , (em, ac terlio die cum sancltssimo suo corpore ad
,
vitam excilalur. Qtiod quidem corpus neque dissol- , , ,
venduin amplius,nec passurum, nec sub mortis do ,
pikialum postea ce&surum, cum sua divinitale con
.
junxil. Id quod Aposloli testimonio comprobatur :
Mors, inquit, non amplius ei dominabUur .
, ,
lloc igitur ipsum vere corpus, carnera ipsam el
, ,
animam ipsam, ipsa quibus conslabat omnia, non
aliud quidquam praeler verum corpus, scd ipsum- , '
\ ,
mtt illud vi coelesti perfudit, et io unum idernque,
in iinam, inquam, divinitalem consociavit, ul , ,
carneuin esset incorruptibile, corporeum spirilale, , ,
concrelum lenue, 1180 moriale immortale, quod , $,
, nulla onuiino tabe dis&oluluro fueral, anima apud
%
Inferos non relicia, cum uec corpus velut iustru *

mcntum aliqua ex parte in peccati obscquiuin
, () ,
fuisêt ircpensum, nec nicns u)la luissct in dete- ,
lius raiUalione polluia. Sed cum sibi omnia qux \ ,
boxninis propria sunt ascivisset, eadem inlegra
; *
seravit, qua verae iili quam sibi conciliaverat, \ , \ ,
ualura ad rationi consentaneos tisus divinitae \ , \ .
concesserat : usus ntmirum illos, qui ut esee , '
penitus pi)8sint, parliin corporis egeitt, partim ani- , ,
mi atque bumanae menlis adminiculo : cujusmodi
,
sunt fanies, sitis, iletus , trislilia, lacrymae, so- , \ mnus, labor ac requies Haec enioi omnia nulla . ,
infuscaia peccali specic, suseepia? reipea naturae ,
bominis argnmcnta continenl : cum qua vere con , \
soeiata divinitas bumanuni tamen patitur nihil, Q . \
tametsi qtiae rationi consentanea forent, admiseril,
,
atque ab omni peecato et in pcjus ac veiilum mu- \ ,
tatjonc procul abfnerit. Ad baec cxcitalus a mortc
' , \
Christus occhisis januis ingrcssus e s l , uti quod
baclemis crassum concrclutiique fuerat corpus, ' cadem cum carnc ossibusque lenue ac subtile esse ,
monsirarcl. Stalim enim alque inlrogressus cst, \ 6Vr},,
manus ac pedcs et confossum la.tus cum ossibus , \
,
ac ncrvis oslcndil: adco, qua3 tum videbantur,
solida crant, ncc spccie tcnus exstabant. Quibus

,
rcbus eormn omnium quac tidei ct spci noslnc
, >.
proposila sunl, promissoriim per sese veriialem

coniirmavil, periiciens omnia; nequc ficla duii . "
taxat iinagine, scd rcipsa ciiiu suis convoscens cl
babilans. Qwi eosdem instituit, ac coelestc reguum ^
cum veritatc nunliaro docuit : tum cum inaxiiiinm
,
illud longcquc praccipmun arcanum discipulis ape
r u i t : Docete, inquil *, omnes yentes : boc esl, ab
^. ,
improbilate illas ad vcrilalem, ab scctis variis ad
^ V- ^ .
camdem divinitatcm * iraducilc, baplizanlcs eas in nomine Palrs et Filii ei Spiritus sancti: nimirum
U) Dominica Trinilatis appollalione, quod ipsuni sacrosanclum csl ac regium signum ; quo vcl ipso
nomine significaret. nibil cssc ab unilale diversum. Ctim enim baplizari bomines jubel tw nonwie Pairis, ftrma ac fiâbilis est gloriae praadicalio; quod vcroaddilur tn nomine Filii, nulla re bunc a palerna dignilaie deficere appellatio ipsa dcclarat; postremo iis in vcrbis, in nomine Spirilu* sancli,
nulla csl unitalis divisio, ncque ab mia diviniiatc divcrsiias.
4
6,
1121
Beniqnc codcm cum corporc ct aniina
mcnlcque ad cajlos cvcctus cst, omnibus illts in
1
' \
, \
Rom. , 9. Joan.xx, 1), 26.

Matlh. xxvni, 19. * Pnitario, unilalein.
Ucclius in lib. i ,
scripsil.
Lib. \, lcg.
ibid. lcg.
. .
6
853
854
ANACEPIIALJEOSIS.
, \ , uniim conflaiift, atquc in canulem spirilaiera pcrgo ,

iiam concurrentibus divinisque redditis, in Palris
, , ' dexlra consedit, preconcs in univcrsnm orbem ter , \ ,
rae misit, Simoncm Pelruin el Androam ejus fra, , \ - i r e m , Jacobum cl Joannctn Zebedrci filios, qitos
, ^ \ \
olim delcgerat, Philippum ci Bartholomreutn, Mal, - IbaRiim et Tbomam, ct Judain ac Tbaddaiui, r i
Simonein Zetoten ct Jiidam Iscariotcin, a quo ille
\
, \ tradKusesl: itein alios L X X I I , equibus vn illi Tiicre,
(18), , , , , qui ad viduaruiri obscquium delecti stint: Slcpba. . nus, Pbilippus, Pfocliorus, Nicanor, Timon, Par \ mcnas et Nicolaus : el pnrler hos Mallbias, qui
. , loco Judae inler xu aposlolos cooptatus cst. Accesserunt ad illos Marcus, Litcas, Justus, Barnabas,
, , \ , ,
Apelles, Bufus, Nigcr ac rcliqui de LXXII. Post bos
.
omnes et cirni eis sanctissimum Paulum sua de
coelo voce missa apostolum gcnlium ac praxonent,

et aposlolici minislcrii consummatorcm iitslituit.
' , \ \
Qui quidem Lucain ununi c L X X I I discipulis qui dis . \
- persi fuerant, invcnit, eumque eomitem ct adjutorem Evangelii adhibuil. Hoc uiodo totiim Evangeli!
, \ \
. negoCium ad hoc usque temporis confectum est.
.
Alque hactcnus de xx seclis, deque eo, quod
" \
, \ ordine conaeculam cst, ei a me paucis explicatuni,
cvangclica scilicet luce, quae aChrislo Domino ejusque discipulis orbi lerrarum illala fuit. Quibus a
\ .
me diciis conscnianea pleraque collrgere licet, ac
\
vaticinia e( oracula ex lege veieri vel Psalmis aliis . \ ,
\ que libris conqtiirere, et omnhim seriem ordinemque perscnitari ; ex iisque iucarnalionem Chrislt
, ,
Domini perspicue comprobare non siipposilitiam,
' , \
sed veram exstiiisse, atque in lego voteri nuntiaiam,
; , \
ut de eo nullns sit dubilandi locus rcltclus. Sed nc
. "
hujus operis tractatio in infiuiluai excrescat, bis
6
quac dicla stinl eriiuus contciili.
, .
Ac dciuccps opiniones illas, quae in bominuni
\ . vitam poslea pcssimo colorc ac specie prolatae sunl,
eadem serie perlexam.
1
HiERESES TOMI I I LIBRI I .

'. \
1122
' " *
scnmdo tomo Hbri

\ primi conlinentur, iu qno xm liacresfs cxplicanlur,
, , quarum prima esf SitnoiiisMagi, qui slalim posiCbristum predicanlibus adbuc apostolis emersit, a quo

illius baeresis scctalores appcllati sunl.
, ' \ \ , ^ Simoniani
Sim<
.
Hic ex Saniariaj vico quodam Cilttiis oriundus.
Cbristum noniine tenus professus esl. Auctor n o
, ,
fandaB obsceniiatis ci inquinatissitni concubitus,
. "
;t
S l i n t
i n
Lcviter depravalus bic locus. Cor. .

(18) 01 . Uniciim lanlum nec i l lud pnvcipuumdia<oiiorum oilicium,quo vidnis pra>
sio cranl, langil Epipbanius hoc in loco,de illis
non composilo, sed obiter agens. Qeterum non
ad illud tanium iiuiuus ascilos eos fuisse salis
d^clarat S. Lucas Apostoliconim acluuni cap. v i ,
inodum atque formain nobis describens qna electi
fucrc el insliluti. Clirislianaa nimirum plebis srito
quodam, probilalis inorum documento; orationr,
qua Deus dcprccalus; apostoloruin maiiuuin pu-
blica impogiiionc, qea3 omnia non solam de viduis

curam, sed grande aliquod protcndunt. Declarant
et Patres Iradilionis argmncnto docenles diaconos
eiectos itislilulosque polissimuin fuissc, ut saccrdolibus sacra faciontibus ad altare iiiinislrarenC
Nolu csl S. Cvprianum in Epislola stia ad Roga*
tianum. quas 65 oliiu babcliatur in ordine, nune
a^l-m 5, conceplis verbis stripsisse, diaconoi poU
ascensum Domini in cwlos, apostolos $ibi conuituisse, cphcopaius wi el Ecclctxm minUlro*.
8S*
S. 11
855
pra?lcrca proniiscuas uxores esse voluil. Corpora \ *.

ijrgat rcsurgere, ricc a Dco, fabricaluro
, \ .
ease statuit. Imaginem porro suam scortique sui no- \
mine Helenae, sub Jovis ac Minerva3 apecie discipu- \ Ijs adorandam oblrusit. Apnd Samarilas pro Dco .
Palre se veitdilans, Judxis Cbrislum se esse diccbal.
, .
I I . Menandriani a Menandro quodam uriginem
'. \, , *
traxcrunt, qui ccrtis in rebus a Sinioi>ianis dis- .
crcpabai. Munduni veroab angelis fuisse productum
.
a.sserebat.
. ,,
| H . Saturniliani in Syria Simonianorum lurpi
ttydinem auxenint : nonnulla quoque ad majoreni
conriliandtim sttiporcm ad illornni adjecere do-
gmata. llorum piinctips Salurnilus fuit, qui perinde . (19)
, ac Menander imindi conditorcs angclos, boc est
septem tqnttii ex iis facil, idque ipsos praeter su- ^ ,
.
prcmi Pairis senlentiam suscepisse statuit.
'. , (. Basilidiani foDilitatis ejusdem socii ad Basiliden origir\em refonuit, qui cum Saturnilo, Siino- \, ,
\ *
niani^ ac Mcnandrianis operam dedit: ac lamclsi
, .
c ^ c m fere scnliat, in quibusdam tamen discrepal.
Nam roelos C C C L X V esse dicil, quos angelicis nomi- (20) , \
iiihns a f l i n l ; idcoque tolidcm diebus annum con *
starc ccnseu Addit c l Abraeax ejusdem computa- . \
tionis iwmen esse, qua; C C C L X V numerum exprimit; (21) , \
, \
idque sanctum essc nornen asseril.
.
'. , (32) \
V. Mico1aita3 a Nicolao illo derivati sunt, cul ab
apostol'15 viduarum ctira coimnissa fuerat. Hic ze- , *
lotypia ob uxorem suam aesluans, cum aliis pra> po$leram libidincm cxercorc suos docuit. Sed et ' . \
Caulacaac et Prunicum el alia nomina barbariea
(25), \ , \
miiiiduiu invexit.
.
112^3 V I . Harum Gnoslici successores bacresum
Q". (24), longc oinpea lurpiludinis atque exsccranda; foediia, \ \ 1
l n lib. , .
* Cor. .
U b . , , pro leg.
(19) ' .. SatomiUim appellat

Epipbanius ct bic el iti Panarfo. Apud alios velercs el Satuniilus voratilr r t Salurniuus, quod
poslremum noineu contnumiter oblimiil.
(20) . Non cadns, scd coulcstes orbes
intcrprcialiir lioc .in loco Pefavius, quauquam ct
coelos dixcrit non setnel in Panario.
(21) ^. Petavius, cnjusdam t?irtuiis nomen. Obsctira vocis usurp.uio ex
Panario lucem aliquam desumcre potest. Ad litijus
eniin ba?reseos, quai est 24, nnm. 7 babemus:
\
, .
, . Virius
igilur supcrior, Basilidis inane commeiUiuu, Abrasax nomine donala, quod barbaro eo notniiic velut
signo quodam et noia, numerus denolaretur ccei.xv.
(22) , . . . S. Epiphanii opinio
est coinmunis cum sanclis Irenceo, Hilario, Aii*
ffustiuo, Pbilastrio, Cassiano, ct aliis, qua dicilur
Nicolaiias brerelicos fcedissimos iiistilulorcm liabuisse Nicolaum iUiiin ununi de seplcm diaconibus, quos apostoli altaris minislros ct viduaruin
clegere palronos. Conslal (anicn cam opinioncm
incerlam iieri, el Nicolaum Eccicsia?. diacuiium ab
luraiui ea labc iminuiieiu dcclarari a Clcincnlc
Alexapdrino potissinmin, cui suflragaiiUir Ca^satiQ\m% Emebiua alque Xbcodoretus. Consulc non
* Dcest .
sira? sclalis scriptorcs ea de opinione et Patmiu

dissidio agentes,Uaronium, Tillemontium, Natalem
Alexaudnmi.
(25) . In Panario, haeresi 25,
num. 5, legimus . De bac vo<-p,ul c l
de insequcnli , vide Pctaviuin in Au\.
madversionibus ad mcmoratam haeresim 25.
(24) . Flagitiosissimi videlioet ha?rdici
i l l i , qui prae aliis omnibus gravissimum inlulcrc
Ecclesia? damuuni; in omncin enim effusi libidincm, omnem al)jicienles noquiliTR mensuram, assidui9 se scelcribus poMiiebaut. Eam ob rem nanseain atque stotuachum movenles illis onmibus,
qui recti bonesliqtit*, aliquid relincrent, oinnium in
se odium, iraiu. indignalionem, malcdicia provocarnnl. Quai uebulopibus tanium fccdissimis propria,
narrante S. I H M K C O , ct pusl illum S. Epipbanio,
omnibus comnHiiiia Chrilianis putantes idololalne,
bos illis siniiles oredebant, a verilalis abhorrei>anl
pncconio; criinination*iS iniquas, calumiiias, probra, malcdicta, diclcria in illos congercbanl. Uiide
iis, qui inlcr fidclcs doctrinis ac dignilate pollebant, occasio cnala et necessitas quanlam, apologiift
veritatem piopugnandi, ab impactis falso crimiuihm sanciam purgandi religionem. Vidcndi ca d^
rc IrenaBiis lib. 1, cap. 24 ; Eusebius U. E. lib ,^
cap. 7; Epiphanius hicresi 27, nura. 5.
ANACEPHALiCOSIS.
5?
* \ s vesania supcrarunt. Slraliolici, id cst, Mililarae

in -/Egyplo dicuntur ct Phibionilai, in guperiore

, , - Iraclu Secundiani, alihi Socralilae, ab aliis Zac * . - ch:?i. Sunt qui eos Codianos nominrnt, quidam
Borboriias, sive Lutulenlos.

.
V I I . Carpocratiani a Carpocrate quodam Asiatico
'. \,
(25), dicli, qui ad omne lurpittidinuin ac flagitiorum ge \ . \ nus discipulos informabaf. Quod si quis, aiebat,
, \, , non omnia pcrcurrerit, ncque daemonum e.l angelo , - rum omnium voluntali satisfecerit, in ccelum evebi
{ , \ niinime polest, neque principaius c l poteslaies iran . scendere. Assercbat idem Jcsum menie praeditam
, , \ - aniiuam sumpsisse, et coelestium ac terrenoruni
cognilione prsedilum bominibus ca nunliasse: ac
\ ; ,
* . si qnis eadem quae Jesus olim, perpelrct, baud eo
, ,
inferiorem fulurum. Demum legem una cum mor ' .
luorum resurreciione damnabat, quemadniodum c l
\ ,
Simoniani caHeriquc omncs, quos bucusquc per , \ . '
ccnsui. Ex bujus grege Marcellina illa Koma; fuil.
Aiqne idem Jesu Pauliquc necnon et H o m m ac Pylbagora clanculum imagines iingens, sulfilibug
cas et adoralionc proseculus cst.
VIII. Cerinlbiani, sivc Merinthtani a Cerintho et
I I ' \ \,
Mcrinlbo, Judaici generis cxslilenint, qui circum (26) , cisioncm prae se (ercbani. Mundum ab angelig fa, \
bri( atum, Jesum ad Cbristi digiiilalem per virlulum
.
incremenla pervcnissc dixerunl.
\ (27),
IX. Nazoraei ita Jcsum esse Dei Filium asseruc , .
r u i i t , ut Mosis legem oranino vita3 ad inslilulum
C asctverint.
. ,
X . Cerinlhianis ac Nazoraeis simillimi sunt Ebio ,
nila3, quibus cum Sampsaeis et Elcesaeis aliqua ex
\ parle convenit. II Chrislum in coelo creaiwn,
\ cjusqtio sanctum Spiriium allirmant. Illum ipsum IR
, , \
Adamtim sese infudisse primo; et certo tempore
', \ induissc ipsum Adamum rurgumque exuisse, i d () \ qtic fecissc cum in terras corpore induttis advenit.
. Ac licet Juda?i sint, Evangelium nibilominus adbi bent. Carnium esum detestantur, aquain pro Dco
\ 5
babcnt. Cbrislum in suo illo, uti dixinuis, advcntu
, .
bonunem induisse dicunt, Deniquo aquig se iden
lidem tam bieme qnam seslatc lavant, 1124 ' *
, .
miruMi sanctilalis conciliaodai sibi gratia, quemadmodiiin SainarilaB.
'. \, ^
X I . VabMitiniaui corporum resurrectioncm ne , \ ganl, Vvtiis Testamcnlum ac prophctas respuunt:
, , \
qtire niliiloniiiiiis legnnl ipsi, ct si quid esl, quod
, ad illorum lincrosin pcr figuram ac tropum acconv- ,
modari possit, id admiUunt. Scd cortas quasdam
^fabulas addiderunt, c l Irigirila seomim utriiisquc
, ;
sexus vocabula conunciili sunl; quos quideni #H>, \ \ . nas ab univcrsorum parenlc ac condilorc p r o d u c ^
t
* Cor. ex 1. , .
(25) $ . (JJemens Alexattdrinus
Stromaium lib. , ct Tbcodore.tns Ilivrelic. fabnt.
lib. , Carpocralcm non Asianum laciuiit, ged
iEgyplium, geiwrc nimirmn Alexandriiium.
(2(>) . ('crintbiani
cl Moriiitbiaui suul ap|>cllati; an a Cei inlbo, qui ct
Merinllius alio noniinc vocaretur, an ab a(io, qni a

Cerinlbo diversus Mcrinlhus ftierit dictu, ignoraie
se faletiir Epipbanius num. 8 Ita^rcseos 27.
(27) . De bac liaMcticonin sec(a kge
Prlavii Aniiuadversiuiiciii, qux* csl ad tai&rii
rcsim 29.
S.
11
asscrunt, quos cl doos cl aeonas faciunt. Deinum

(Jbristum c coelo corptis extulissc, ac pcr Mariaui
Iraducluin esse vclul per lubulum existitnanl.
X I I . Secundiani, eorumqtic socii Epiphanes alque Isidorus cadcm inler sc paria componentcs cum
Valcntino conscntiunt; nonnulla lainen ab iis d i versa pouunl, et ad foodani insupcr libidinem stios
insliluuitl. lidem et incarnationcm negani.
X I I I . Ptolemari, Valettlini disctpuli fuertiul, cum
quibus Flora conjungitur. Par idemquc dogma dc
conjugalionibus illis cuin Valcnlino ac Secuudianis
aslruunl, sed iu quibusdam tamen discrepanl.
Il;ec cel secundi tomi libri priuii summa, qnui xui
li;cicses compleclitur.
' , \
.
1
I B \ ,
\ , , , R
' * .
. ' \

. , \ \ \ , ! . *
\ , \ ;
\ , \ .
\
.
H/ERESES 1 111 L I B K I I .
At in I I I tomo cjusdem libri aliae bae conti-
neutur bxreaes :

1. Marcosii. Marcus quidaiYi cxslitit Colorbasi
'. . condiscipulus. Is duo sitniliter principia consliluit.
, \ .
Mortuorum rcsurrcclionem negabat. Ulobaiur prac .
stigiis cjtisraoJi, ul cerlis carminibus poculorum
*
liquorem in coeruleum purpurcumque colorem ver , lerei, quibus sacris infelices mulierculas inhtarc . \
solcbat. Idcm ad xxiv elenicnfa perinde ac Valen- , tiiius univeisa revocarc nititur.
.
IV. Colorbasii. Colorbasus iste easdcm fere opi \ .
iiioncs amplexus est. Sed nonnulla lamen sunt, C , ,
in quibus ab aliis bsercsibus discrepat, Marci ac , \ \ *
Valcnlini potissimum : siquidem propagalioues \ , \ .
aionuin et ogdoadas alio modo tradidit.
. , \
1125
Ueraclconiix. Eiiam Heracleon comineniUias ogdoadas rctinuit: in quibus explicandis , \
a Marci ct Ptolemaii ac Valculini cacleroriimqiie \ \ .
opinionc disccssit. Suos porro sub ipsum vilae \ \ *
ctiitim perindc ac Marcus iiisiiluil, oleo opobal-
samo ct aqua in caput infusis in salulem assc- \ ,
r u n t ; unaque voccs quasdam Hebraicas in ejus qui .'
expiatur capul iiisiisurrant.
'. , \
IV. Opbilae. Hi serpentcm vcnerantur ac pra?di ,
cant : eumque esse Clirislutii asseruul. Ob id in
qnadam cista serpentcm asscrvaiil.
.
V. Caianiconsimiliterac superiores vcterero legen,
'. \,
cl euni qui in ea locutus cst, repudiani, resurrectio \ ,
ncm caruis abnegant, Cainum commcndant, qucm
, ,
prrcslantioris cujusdam virtulis fuissc praidicant.
. " * xxl
Scd vi Judam divinis bonoribus aificiunl, nccnou
, Kops
el Core el Datban ci Abiron ac Sodomilas.
\ \ , .
V I . Sctbiani. Setbum laudibus effcruiit, quem
. ,
cx stipremae Malris poenitentia procrealum putatit,

cum, Caino ct Abelo inlcrfeclis, congrcssa since, \ ram slirpem videlicct Selbum protulit; a quo uni,
wrsmn grnus bominum manavit. Poslremo prin-
cipia ct poiestatcs cxteraquc, ul alii, omnia sta- . \ '; \ \ !
Cutinl.
', \ .
V i l . Arcbontici. Isd ilcm ad plures principcs
'. .
Dccst . * Lib. , * .
, .
For. .
* For. '.
k
$Cl
ANACEPHALif!O IS.
8$
, \ universa rcferenles, qujecuHqne lacla sunt.ab illis

.
orla deliniunt. llabcnl et (tiedissima: quoddam l i , \ bidinis genus. Carnis resiirreclioneti. rcspmint.
*, \ Vctus Tcslamenlum calumniose rejiciunl, quan*11 - quam cl boc el Novo insuper nonminquani utan.
lur : cx quibus singulas voculas callidc ad mcnlem
suam accommodanl.
YIH. Cerdoniani a Ccrdonc, qui quem ab Hcra*. \, ,
* (28) , c-lfone errorem hauseral, novis inventis adauxit.
(28) , \ Ac cmn Rotnam e Syria profcctus cssel, Hygini
' * Papre leniporibus sua dogmala disscrainavil. Duo
. , principia conlraria invicem aflirmat. Ncgal
, Cbri.num esse genilum. Morluorum resurrcctioucm
Vetus TcslamcBtiim rejicit.
, \ .
IX. Marcionistae. Narcio cx Ponlo oriundus.
. ~
, , - cpiscopo palre natus est: a quo 1126
8"
nis sluprum cjeclus cx Ecclesia, Komara aufugit.
vov ,
Ubi ciiin ab iis qui lum Ecclesiae praeranl, poe . , \
' , \ nitentiam fnislra postnlassel, calbolicara ftdem
, , , oppugnarc insiiiuii. Quamobrem tria esse principia
dixil, bonum el justum el nialum. NOVUHJ Tesia , \ \
menlum a Vctcre ct cjusdcm auctore alicnuin esse
. docuit. Carnis resurreclionem sustulit. Non unui
. , baplisma dunlaxal, sed el duo et tria posl deli . cium indulgct. Pro inortuis catecbumcnis alios
, baptizat, ac mulieribus coiiferrc baplismum sinc
ullo discriininc pcrmitlil.
.
X. Lucianist33. Lucianus bic antiquior, non al. . ,
, tcr ille qui Constanlino imperantc vixit, in oinnibus Afarcionis vestigiis inhaisil, etsi quibusdam
, C adjcclis cuniulatius aliquid docere studuit.
\ .
X I . Apellciani. Apelles similiter atque Marcio
'. . \
\ , el Lucianus quidquid conditum est cum ipso con . dilorc viluperat. Non lamen tria u i illi principia,
sod unum tanlum invexit, itidemque Deuni ununi
\ ,
\ , ac supreniuni, et nominis experleni, qui singulatciu allcrum procrcaverit: qui cum nialus cvasis
, sct, mundum sua illa improbitate condidit.
.
X I I . Severiani. Severus bic Apcllis assecla v i \ . , , \ , ac vilera penilus dainnat; quae cx Salana? in
forma scrpentis et lerrae congressu propagaia fin git. Mulicrem quoque sinislrae virtulis esse dicit.
- (29).
Principum vocabula quaedam, c l quosdam apociy , \
phos libros inducil. In morluorum resurrcclione
,
^ Veterique Testamento refcllendo cum aliis baire \ .
sibus consenlit.
X I I I . Taliani. Talianus primum cum sanclo
'. . Justino martyre ac pbilosoplio vixil. Post cujus
,
obilum conlagtoiic Marcionis dogmatum afllatus,
\ ' ,
rjns diseipulus fuit; ad caque quae cuin co com ,
, * . niunilcr lenuil, nova iiisupcr addidil. Fcnir.l e
.
Mcsopolamia oriundum bunc fuisse.
1
o l j
vir
Dccst .
Lib. , .
For. .
(28) BIQ ', . . . Be

hac ro logenda <| CK babelEusebius //. E.
I)b. i v , capilibus 1 0 et 1 1 .
|2D) >
* Cor. .
bocest, Satanacopus esse, uidis^ric ail idom

^pipbanius baercscos 45 niini. 2,
Jf8iv,
.
Sf,3
S. 1
864
Huec est summa libri i in Ires lomos divisi de

, .
hasresibus X L V I .
HJERESE3 1 I L I B R I I I .
, 1127
" primo vero lomo libri n qui secun
dimi inslilulum a nobis inilio tomorum ordinem
qtiartus cst, haeresos coutinenlur , boc modo : , \ ' ,
'. , I . Encralilae, Taliani quaedam velut appendix.
l l i nuplias damnant, quas Salanii tribuunt. Ab , , animaloruiu oiuniuiu usu abslinendum esse sen- ,
.
tiuni.
*. , \,
I I . Catapbryges, qui ct Montanista;, ulrumque
\ ,
Testamentuin approbanl, sed novos propbelas ad
,
rcceptos et anliquos adjiciunl : ac Montanum
II .
queindam
Priscillain predicanl.
. \, ,
I I I . Pepuziani, qui cl QuiniUiani dicuniur, qui ' (50),
btia accedunt et Arloiyrila? supeiioribus quidem
illis, boc esl Galaphrygibus arinumerandi s u n l ; , ' . * \
sed ab iis tamen diversa nonnulla scntiunt. Ac
Pepuzani dcscrtum quoddam oppidum Galatiam in- \ , \
. .
tor ct Cappadociam ac Phrygiam silum divinis
\ .
bonoribus exlollunt, eamque Hierosolymam esse
diruut. Est aulem cl alia Pepuza. Mulieribus sa- (31) . \
cros magistralus ac saccrdotia deferunt. Cerlis ,
inilianlur mysteriis, quibus puerum confodiunl. . \ Kaivjj
Fingunt Pcpuzae Cbristum olim Quintilla3 aut Priscillai vidt-ndum se praebuisse muliebri gpecie. , * .
9
Vclus ac Novum Tcstamenlum adbibent, ila taineu

ut plcraque pro animi libidine cotnmutenu
IV. Tessarcscaedecalila3, qui stato anni die Pa- C '. (32),
acha cclebrant : ul quamcuiiquc in diem xiv lunas , '
,
incurreril, sive Sabbaiuni sive Dontinica fuerit, ea
, ,
die jejunent ac pervigilia celebrent.
.
'. " (33) ' ,
V. Alogi a nobis ita noniinaii, qui Joannis Evangclium, ac Logon, boc esl, Verbum Deum a Palre ,
,
ttemper genitum cadilusque demissum, cujus in
, 'Evangelio illo menlio fit, rcpudiant; nec Joannis
dtintaxal Evangeliuin,sed el Apocalypsin rcjiciunl.
.
<7'. \, * (34) >
V I . Adainiani ab Adanio nescio quo viventc sic
For. : in Panario, .
For. '.
(30) '. Pepuziani ideo sunbappellati,

u l a i l idem Epipbanius, nuin. 2 b&reseos 49,
\
, \ . Quod 1
nifiurum in suorutn celcbralione mysleriorum panem adbibuerinl el caseum.
(31)
Dc crudeli et
infanqa parvuli anniculi vulneralioue, qua stileiuni

dic fe.sto quodam aiiieis acubus de lolo illius corpusculo sanguhiein cxpriinobant, ui eo admislione
farinae paucin coagmcnlarenl Monlanisla3 aul Pepuziani in usuin sacriiieii sni, el ad Eiicbaristiam
conficicndam, videndus Epipbautus idcin num. 14
liaer. 48. Tanlum facinus apcrtc negabani b;vretici
i l l i . lisdein vitio dant (iyrillus llicros. Caiecli. 16,
Pbilastriuset Augustintis de baeresibus ageutt*s. Heiii
in dubio relinqminl alii el prxscrlim llierunynius
cpistola oliin >4 in ordinc, nunc vero 27. Ilorum
jtius judiiio suiTragari vidcu de rcienlioribns
aronuim, Tillcuiomiuiii, Alexandruiu, alios
(32^ .
Quariodci imani
comiiiuuilcr appellali, qui iinpuuc in \s\x hcclc-
siis suam principio sequebantur opinionem, rali

iilam csse profcclain ab aposloli Joannis insliiutione. Nec eam dimiscre licct ab atalc Vicloris
pontificis suiniui iugcitlibus jaclaretnr dispiHalioliuin iluctibus. At rcniienics deinde Nicaeni primi
concilii, quod eas dircmil dispulaliones, obieuipi*rarc dccretis, ab Ecclesi; universae avulsi sinu
ba3rolicorum sunl adepli nomen.
(33) " a Tbcodolo roriario proferti c
qno infra, qui omnmm primus palam dicei-e caipl
Clirislum nieruiu esse bominem. Vide Eusebiuw
IL E. lib. v, cap. 28.
(54) ' . Ab Adamo quwlam
vivcnlc Adamiias fuisse appellatos vull Epipwanius. At Tbeodoritus Hicret. fabnl. lib. cos
origincm retulisse suain ab bajretico Piodko, cujus nicnlionein bal>ct et Alcxandriniis Cleies
Stremal. lib. i . Si vera Tbeodorili opiiiio, Adainji*
vo<:ali suul a prinio oiiuiium parcnle, qod wuuii*
anie peccaiiiin incedcril; quod nullas iiiivenl uu
plias, quas cl ipsi (Limuabaul.
e
ANACEPHALJEOSIS.
, - t i i o l i , ridiculum polius quam vcHsimile dogma

.
profilentur. Nudi quippe qnalrs cx ulcro nialri
, egrcssi sunl, viri perinde ac mulieres conveniunl,
,
atque iia leclionibus et oralianibus ac caeteris re ,
ligionis ofliciis funguntur, el videlicel monacborum
, ac coulinenliiiin 1 1 2 8 instilula seclantur, nu.
ptiasque condemnanl; Ecclesiam vero euam paradisuin mineupant.
'. & \ , 'VU. Sampsaei sive Elcesxi ad banc dlcm l n
6 ,
Arabia degunt, supra Mortuum mare, Elcesaei cu
. jusdam pseudopropbelae discipuli. cujus siirpe

Marlbus el Marlbina feminae dune aetate nosira
\ (55), prodierunt, quas dearum inslar b&resis ista co , luil. Eadem porro cura Ebionaeis omnino senliunl.
.
'. ,
VIII. Theodoliani a Tbeodolo coriario Byzanlino
.
dicli, qui Grsecis arlibus apprime fuil inslitulus.
,
Uic cum aliis quibusdam in ea quae lum sacvicbat
(36), , perseculione coinprebeusus, cuin socii ejus omnes
. ,
raarlyrium obiissent, solus fidem ejuravit. Ob idquo
,
probris appetilus, id excogilavif, ut Gbrisium nu (37), .
dum esse boniinera assereret, ne crimini sibi istud
\ (38). - verteretuisquod ejus divinilatem negasset.
, ,
I X . Melcbisedcciani, Melcbisedecum ita vcne , \
rantur, u l virlutem esse quamdam jactilcnl.
.
bominem duntaxal, et ad ejus nomeu rcferre uui'. . versa non dubiteat.
,
X . Bardesanistae. Bardesanes isle c Mosopola .
mia oriundus, sinceram iidem inilio complexus
, ^ esi ac sapientia praesiilil. Sed a veritale poslea
.
recedens, eadem cum Valentino docuit praicr
'. . (39)
panca quaedam, in quibus ab illo discrepat.
. ' *
X I . Noeliani. Noelus bic Smyrnensis ex Asia
, (40) ,
fnit. Qui in altum sublalus cum aliis Iribus, Filio \ \ .
palrem asserere Cbrislum ausus est, eumdemque
, \
Palrem ac Filiuiu et Spirilum sanctum esse profi .
teri. Se esse Moysem, et fralrem suura esse Aaro1
'. . , ,
,
, * \ ' *
\ .
\ ,
.
D
L . , .
For. .
* Cor. ex 1. i .
(55) . De duabus bisce

mulieribus vide qu# habet Epipbanius in ,
num. 1, baer. 53.
(56)
.
Temporibus
ihMiipc Vicloris poniiflcis ad lineui vergeule secundo
Ecclesi saiculo.
(37) ,
quod Deum negasset.
Lapsue eniin in per&ecutione, justas exprobraliones uielevarel aubmoverelque, dicebat se Gbristum
urum homineni negavisse, non Deum. Videsis
useb. / / . e. iib. v, capite 28.
(58
a Tbeodolo inslittili, non
illo quideiur de quo mox diclmn, scd illius disi-ipulo qui prt>fessionc Trapeziia diccbaiur; quique
nem diccbal.
X I I . Valesii. H i , quanlum suspicor, Bacalbi habilaul, qui esl Arabiae Pbiladelpbiensis priraariits
vicus. lidem accedenles ad sese caslrare solent, ac
plerique inter illos eunucbi sunl el exsecli. Habent
et alia quaedam erroris plenissima dogmala : aique
inler alia legcra ac propbeias rejiciunt, poslremo
quasdam ad illa focdilates adjiciunt.
praBceptoris sui blaspbemia? addidit juxta auctorem

Appendicis ad Teitulliani librum De prancriptionibus, capite nllimo, Melcbiscdecum Chrislo esse
praistantiorein. \ i d e Pelaviura ad bunc Panarii
locum.
(39) .
Smyrnicum facil el Tbeodoiitiis. Yerum idem Epipbanius iii Panario Noeiuiu
feceral Ephesium.
(40) . Palrera el Filium simul, hoc el,
eumdeni essc Palrem qui et Filius est. Pelaviua
voc'i3 illius nec seiisnm asseculus, nec ad Noeli
niciitein advertens, eanidein reddidit bisce vcrbi,
Pairi ftlium aaerere Chriitum ausus est.
867
eea
S. 1
XIII. Catliari Novatum Romaniim secuti sunt. '. ),

'. \ IIi cligamos pcnilus proscribunt, paMiitentiam non
, \ .
ailmiilunt.
'. ". . 1129 ^ W . Angelici. Hi nusquam liodie repcriuiuur. Angclici vero ordinis se esse profilcban- , * .
lur, idque nomine ipso praeferebant.
'. \ ,
XV. Aposlolici, qtii el Apotaclici sive Renuntiatores, in Pisidia inveniimtur. l i i solos illos admit- , , *
, Uint, qni se bonis omnibus abdicaverint. CaXerum
.
" *
Encralitarum similes Bunt, eisi diversa quaedam ab
.
illis slatuunt.
^, X V I . Sabelliani cum Noelianis in omnibus pro,
pcmodtim consentiunt, nisi quod Palrem ipsum
(41).
negani csse passum.
'. ' ' (42), XVII. Origeniani a quodam Origene dcrivati.
Turpisftimi isli sunt , ac iwefariaiu el prceposleram ^ \ , ^, >
.
libidinem exercent, suaquc corpora corrumpunl.
. ' \
X V I I I . Origeniani alii ab Origcne Adamanlio
, Scripiore. I l i morluorum resurreclionem ncgant.
.
Tain Chrislum quam Spirilum sanclum crcatis in
rebus nunierant, paradisum ac coelos, caeleraquc , \
,
omnia ad allegorias referunt, Chrisli reguum ter .
minandum esse docent.
, \
Haclenus tomi primi Ubri haereses xvni.
.
1
BLERESES I I L I B R I I I .
In secundo vero tomo libri n qui toinorum or-
dine csl, bsereses comprebenduntur, boc or-
dine:
*
I . Pauli Samosateni, qui Antiocbiae magnae epiA'.
'. ,
.
scopus fuil. Uic propeniodum non exsislere Chrislum aflinnat, atque ejusmodi Verbum esselingit, ,
, \ .
quod in prolalione consistit: cumdcm porro essc a
Maria cocpisse. Ac quae sacris in Liucris de eo pro-
ntuitiala sunt, pradicentis esse more dicia, cuin , , '
\ .
ipse nondmn cxsisteret, sed a Maria, uti diximus,
et ab eo duntaxal teinpore qno carne praediius advcnit, esse coeperit.
'. \ (43),
I I . Manicha?i, quos ct Acuanitas vocanl, Manis
\ , ,
Persae discipuli, Christum specie tenus profiieniur,
solem lunamque venerantur. Stellis ac virtutibus et \ , \ daemonibus supplicant. Duo principia, bonum ac \ .
malum, constituunt. Cbristum specic lenus appa- , \ . ruisse, specieqiie tenus esse passum. Vetus Testa- D , \ .
\ "
inentum eumque, qui iu illo loculus cst, maledictis
,
oncrant. Muudum quidcm nou uuiversum, scd ejus
parlem a Deo fabricaiam esse siaiuuni.
.
1130 1 1 * Hicracilae ab Hicracc intciprele acdo'. ,
* Cor. ex . , .
(41) . Locus ista ceu
falsa exbibens nolalur ab Augustino capitc4l, De
htcresibus. Idem S. Doclor plurihus in locis suorum
in Joannem Tia< laluum, ut40, 70 ct 71, Sabcllianos
et Patropabsianos vocat, quo iiominc apud Itomanos donari qui apud /Egypiios Sabcliiani dicebanlur, ante Augusthium iu libro De synodit scripscrat
Albaiiasius.
(42) . In baresi 63 Panarii, se
nescire aii Epipliaiiius,niim Origeniani isii abAdamanlio Ori enc uuncupalionem aecepeiinl siiani,
D
an potius al> altero ejusdem noinifiis bomine. Ab

Origene Adamairtio inverisiniile prorsus declarat
insignc discrimen inter morcs illius, et islorum impudicilias.
(45) . Eo etiam nomine appellalos
fuisse ManicbaBos ab Acua Vetcrano quodain, qui
erat e Mesopoiamia profecltis, tradit in Panarto ad
bunc locum Epiphauius. Aucum Vcteranum dici
inlerpretalur Petaviits, quod raililia dcfimcltts
gilimam iuissioiieiii oblinucril<
ANACEPlIAMttSlS.
sr9
*70
, -
, \ , , \
\
,
.
'. , , '
, (44)
, .
c-tore quodam Leontopoli, quoa ittgypli oppidum esl,

oriundo. Qui rcsurreclionem carnis respuit. Uluntur illi Veicri ac Novo Teslamcnlo. Nuptiie penitus
interdicunt. Monacbos cl virgincs et conlinentes ac
viduos admitlunt; pueros malura nondum l a l e
regni coelestis parlicipcs esse ncganl, cpiod nouduni
certamine perfuncli sunl.
IV. Mcletiani, schisinalis in jEgyplo non hseresis
locura obtinonl. Qui cum illis precum communione
conjungi nolueruut, qui in persccutionc lapsi sunt,
nunc se ad Arianos aggrcgarunl.
*. \> \ ,
V. Ariaiu,sive Ariomanitae Dei Filium crealtiram
, esse dicunt, Spirilum vero sanctum crealur* esse
.
crcaluram, Salvatorem nostnim carnem dunlaxal a
.
Mario, non animani accepisse confirniant. Fuit bic
* " - Arius Ecclesiae AlcxandriniE presbyier.
.
Ha?c est quinque b&reseon summa, q u in hoc

tomo libri , sive ordine couiinentur.
, .
1
I L E R E S E S I L I B R I I I I .
At iii priore tomo Hbri terlii, sivc ordine. S(xto,
,
socunduHi inslilulum a nobis onlincm, scplcm Inu ' , reses coiitinentur cuni scbismatibus :
,
I . Audianorum proprie schisma ac defcclio, non
'. \, \ ,
baercsis. Horum benc inslittila vivendi ralio c s t :
.
sed neque quod ad fidem attinet, ab Ecclcsia ca. \
Ibolica disscntiunl. Ilabilant inajori cx parle i u
,
. \ Q monasleriis. Magna esl apud illos apocrypborum
librorum copia. Commtines nobiseum oraliones non
. , habcnt, viluperanles episcopos nostros divitesqiie
* , ,
appellanles, el alios. Quin eliam Pasclta privalim
\ . ,
eodcm quo Judaei teiupore celebranl. Esl et quid .
dam peculiare ipsis, quod dcfendunt sumnia con, ' (45).
tentione : quippe Hlud quod scriptuin csl ad imaginetn, duritis interpretantur.
I I . Pholiniani. Photintis iste Sirmio oriimdus ad
hodiernum usque tempus snpererat. Qui qnidcm
consimilia Paulo Samosaieno senlit: nonnulla siuit
lamen in quibus ab eodem dissidel. Idem e Maria
Chrislum inilium pcnitus accepisse pulal.
'. , (4G)
1131 M.Marcelliani. Ilorum Marcellits auclorcx .
slilil, Ancyran in Galatia cpiscopus. Qui cum inilio pro
) , . D Sabclliano communi fama Iraductus esset, sedseip1
. *.
, \ , q>
. \
.
* Corruplus locus.
* Cor. .
. et .
(44) ^,
eit\ Meletlnm in jflgyplo
piscopuin a Piro Alexandrino scbismatc faclo se
ejimxisse, quod lapsos tn perseculione recipere cum
illo renuissel, liic inlicat, pluribus in Panario narrat Epiphaniue. Qnod nt miiiiis vcriim a viris doclis
rejicilur, tiim ob S. Albanasii in Apologia it auctoriialem, ubi schismatis illins originem rofori ad
odium Melclii iu Pelrum Alcxamlrininn, a quo opicopali gradu fucral dejcclns <b intolcrabile (aciniis a se admissum ; persccuiione enim siiporaius,
episcopus licet, idolis sacrificaveral: lum cliain ol>
maiiifesla falsilatis indicia quie occurrunl in Meleilani sctMsmalis Actis, ex quibiissuam illam narrationem desumpserai Epipbanius. Porro tiac in re
omnem esse Albanasio adbibendam fidcm clamant
recia? ralionis legcs omnes. Vide Baroniuin ad annum 500, el uuni. 44, el aliis inde sequenlibus.
(45) \
elxora
,
reforendo niiiiiruin ad bominis corpns illud Gcncseoc, Faciamus homxnem ad imagivem et sintililudhiem nostram (Gen. , 2). Videudus Epiplianiiii
in Panarh.
(4G) ' . Marccllus illc in bistoria
EcclesiaB celebris, de cujus*rccta rcligione dtibiua
bic bacrct Epipbanitis, posUiuain non salis ceitus
deoadem se cxliibucral in Panario : Marcellus, i n quam, illo violalie sairra: doctriiue in siispicioneui
pluribus vcnil ob ea qua? scripsil advcrsus mahc
indolis bomiucm, Astcrimn palria Cappadoccui,
pruiessionc sopliistani, ex idololalra CkirisliantiHi,
rseculioiic lapsmn ei aposlatam, deniquc Aria
i n n i i ; qui advcrsariuni siiiiin bcu Sabellii asaetlaui
sciiplo Iraduxcral.
871
S.
M i m e i i a m s c r i p t o i a p e n u m e r o p i i r g a s s e l , a plerisque (47),
S7J
lanitn credilum csl ail easdcin ipsum opiuiones * .

adbasreecere. Fieri polest ut vel ipse mutata sen- " ,
lenlia meliorem ad nienleiii sese revocaverii, ved . \
ejug discipuli: nam pro illo ejusque discipulis or- (48) lliodoxi quidam sese defensores inlerposueruut.
.
IV. Seimariaiii,Cliristum illi crealuram essc di'. , , cunt, sed cavillando tamen negaui ceelerarum cfea (49),
luraruin esse similem : sed Filium, iiiquiunt, illutu , \, ,
diciiuus; veruin ne ex gcneralioue ipsa ulla in Pa- >trem afleclio derivetur, eumdein crealum confile- , . \
mur. lideui c l Spiiiltim sanclu.n oniuiuo crealuram
*
esse deliniiint. Cuuique , id cst con$ub- , , *
slautialem a Filio repudieut, , hoc est . " \
sub&tantiu similem admiilunt. Quod ipsum taiucn .
quidain ex illis respuunt. '
u
'. . \ (50)
V. Pneuinaiouiachi. De Cbristo isti non male
eenliunt, scd in Spiriium sanctum contumelias ja- , ,
ciunt, cum et creatum asseverent, et a divinitale , ,
rejiciant : imo vcro abusionc quadam vocis propkT
aclionem ipsaui crealuni esse dicant, nec aliud
,
esse quidqiiam praeler viiu sancliticandi.
V I . Aeriani. Acrius e Ponto oriundus, hodicque

q \ . ,
magna humaiii generis calamitale supercst. Fuerat
. ;
Euslalbii episcopi qui Ariani crroiis inshnu- , lalus ac deposilus esl, presbyier : qui,quod episco- , \ .
pus pro Eustalbio crealtts non essei, inulta adversus \
c.ailiolicaia Ecclesiam dogmala commentus esl: ac , ,
quod ad lidem allinet, germanus A i i i sectalor est; ,
scd amplius quiddam pioliletur, oblalioncs pro -
morluis non esse faciendas, jejunia quartae ferke , ei feriai sealae ac Quadragesimar, necnon et Pascha- G
\ \ . lis probibet, rerum oinnium renuniialiouem prae- , x^dicat, carnium ac dcliciaruin ad viiam omne gcnus .
adbibct. Quod si quis sectatorum suorum jejiuiare , vclit, defiuilis boc diebus facere probibet, sed
, \, ' .
quando libueril. Episcopum docct nibilo presian .
tioreiu csse presbylcro.
1
adversus Marcellura sctipsit libros, 1 ea impelerei

(47) . Damnaquai ille posuerai in Aslcrium Cappadocem. Deimle
tus euim, el episcopatu dejeclus anuo 356, a Concontra Mart ellura eumdein vulgavil Ircs libros alius
slarriJiiopolilano Arianorum concilio, epistolaui inler caelera dedil ad Julium Romanum ponlificem, . Hisce porro
et rccltt SUOB fidei prolessionem, qiiam. iiacresi 72,* in quinque iibris u l Sabcilianismo pollulus ewgilatur inlclix Marccllus. At muilorum et quidera
in Panario refert iiosler Epipbanius. Roiiiam ^v...v.^,
deinde,
ui plenius se purgarel, veuit anno 340, el bac in gravissimorum viroruin opiuione, injuria, ve qwpa
urbe per anniim nioralus esl et meuses aliquol.
falsis vulgi rumoribus adbaeseril Eusebius, yel An*
(48) " . Gonslal c l absolutuiu, et norum fraudibus, et faclionis sludio fuent deceepiscopalui innoceiuix el ortliodoxix causa re- pius; vcl alia quavis, quae nos ialeat, causa a venslilulum fuissc lum ab Julio poulifice, queinadmo- tatis nilore abductus, eos quinque scripseni libro.
(49) ,, Qu de oeuudum ipae ait in Epislola ad Orienlales dala, iiumero
juxla Petri Gouslanlii edilion. 16; luin a Sardicensi arianis bocin loco babet Epipbanius, oimiibusccrie,
celeberrinio goncilio, u i i apcrle declarant epislolas qui Seiniariani babili sunl, convenire non possm.
illius synodicse. Si autem Sabellio, Paulo Saiuosa- Quae illorum fuerit scnteniia non aliunde weiiM
leno, Pbolinoob errorum necessiludinem quanidain dignosci potest, quam ex. Actie Ancyrauae syiwu
iungilur Marcellus ab Eusebio Ca3sariensi, llilario, anni 358. Ucjiciebant illi voccm , uipc
basilio Magno, Sulpicio Severo, Hieronymo, Joanne qu.e iu divinis noii reperiiur Scripiuris; ; l r ;
Chrysostomo, et aliis, qui suul inter Palres, quique Palri per omnia, et raiione naturas, *
bac in re allegari soleanl, quorum numero, el au- similem diccbaul, el .
clorilate mdtus Baronius credidil Marcelluni el Ju(50) ,, . . . ujjnu
lio, elSardicerisibus Patribus imposuisse, admoduin
Yeruin non esl ite Chriaio non male scnsisse n
vcrisimile cst eos omnes abreplos fuisse judiclo matomacbos, sive Macedonianos ; erani em
imius Euselni Ciesariensis, qui memorali superius
ruinque Scmiariani. Consule Socraieoi
uacilii CoKsianliiiopiiliiani maudalo duos principio
I. , cap. 45, et Soxouieuuiii lib. iv, cap. *'
D
, u
875
ANACEPHALiEOSlS.
874
'. . -

,
, '
, \ .
\ ,
, , . "
,
. \ \ \
, , \
.
\
, \
. 01 '
\ ,
,
. ,
,
$ .
,
,
.

, ,
.
V I I . Aeliani. Hujus liaeresis Aciius quid.nu h i venlor exslilit, genere Gilix, qui a Gcorgio Arianorum Alexandriai episcopo diaconus ordinalus est.
Anomoeos iltos appellant, alii Eunomianos 1132
ab Eunomio quodam Aelii discipulo, qui hoc tempore superest. Cum eis erat et Eudoxius Ariani
dogmalis : sed Gonstanlii imperatoris metu ab illis
se segregavit, ac solus Aetius rclegalus est, quanquain in Ariano dogmate Eudoxius perseveravit,
sed Aetium minime scciilus est. Porro Anomoei sivc
Aetiani Christum ct Spiritum sanctuin a Deo funditus alienum esse praedicam, quos creatos esse,
neque quidquam babere sirailitudinis atserunt.
Quippe syllogismis quibusdam Arislolclicis ac geometricis Deura Patrein denionslrarc sludenl; i i s demque probare Christum a Deo oriri non posse.
Etinomiani vero ab ipso profecli, umnes qui ad se
venhmt, iteralo baptizant, non calholicos solum
sed vel Arianos ipsos, idque eo modo, u l pedibus
sursum cunversis in capite illos bapiizenl; quod de
illis pefcrebuit. Fornicationem aul aliud quodlibet
peccatum nihil aese diclilant : neque enim Deuni
aliud quaerere, quam u l in ea sola quam ipsi pra>
dicanl, fide persevcretur.
Hse sunl haereses lomi I libri tcrtii qui instiluto
ordine sexlus est.
HJERESES 01 I I LIBRl 111.

C
Denique libri tonius I I , qui est tomorum or, * ,
dine V I I , in quo tolius operis finis est, hajrese
\ \ , continel IV.
\ ,
I . Dimoeriue qui et ApoUinarislae, qui perfeciam
'. ,
Christi incarnalionem minime confiteutur : quorum
alii consub&tanliale divinitati esse corpus aflir .
mant, alii vero defendere istud etiam ausi sunt,
\ ,
, \ . Gbrislum nequaquam animam assumpsisse; idque
/ ,
, negarc inslituerunt. Quidam bis Evangclii verbis
innixi, Verbum caro factum e*t * : ex creata carne,
, ,
, () - hoc est Maria, carnem ab illo susceptam esse
negarunt; sed solum Verbum carnem esse factum

, ' , perlinaciter asseverarunt. Postea vero quam ob
causam nescio, mcnlem illum non assunipsisse
.
dtxerunt.
,
I I . Antidicomarianitae bealam semperque virgi
nem Mariam posl edituin Salvaiorem eum Josepbo
.
coneuevisse putant.
. \,
1133 Gollyridiani, qni in ejusdem Maria?
\ noinen slalo anni die collyridas quasdam offerunl;
.
qnibus consenianeum ex ea re nomen indidimus,
,
dum Gollyridianos illos appetlavimus.
.
'. \,
IV. Massaliani, quos inlerpretari possumus
.
\
Precantes. His adjuuguniur e genlilium seclis, quos

Eupbemilas ct Marlyrianos et Salanianos no \ .
niinnnt.
1
Supplenda vox .
PATROL.
Ga.
Log. . Paulo eliam anle .
XLII.
* Joan. , 14.
28
876
'875
Sumina baec esl lomi goptimi ac trinm librorum \ .

\ , fmie, colliguntur basrcscs LXXX. Sub finem lerlii
libri scplimique lomi, formula fiilci quam Eccle- .
, ,
*ia calholica proutelur, subjecla cst, ac verilati
defensio, el Eyangelii Chrisli praedicaiio; ac deni~ , \ ,
que caibolicse Ecclesiae forma, qtiae ciun ab aeterno \ ,
\ ,
fuerit, successioae temporum posi incarnationera

Obrisli evidentissime paiefacia est.
.
Quam mulla vero ab humanis ingeuiis colligi
(51)
possunt de iis qui tanti ac tam excellentes haben- \ ,
lur, el qui ad laudabilium adolescenlularum genus \ \
aseribi debent,quarum non esl numerus! Nam alia3 , ! ,
commendandae sunl, aliae viluperationc digiiie;
* (52) '
nam nonnulli reperiunlar , qul ex privalo ingenio
\ \ severam quamdara vilae disciplinam ac lcgera si- , bimclipsis condideruul, ac prolixioro. coma palain
\ et in oiniiium oculis procedunl; alii vcro sancti \
Iraires in cilicio el cinere dojni scsc conlinenl; \
alii denique aspcrrimo vivendi inslituto, ac duris- ,
simis jcjuniis el laboribus Dei causa susccptis,
* , , ,
juvcnili quadara forliludine el pcrfecta crga Spon- ,
suin conscicnlia, omnibus nuincris absolutam vi- - (55) :
tam expriiminl: alii demuro, quod paulo ante dixi,
\
non sincere, scd obslinalioite quadam aqimi, vebil , \ .
lyrannice, praetcr verilalem insoleuler eflerunlur : \
cjiismodi Zaccbaeus ille iuit, qui nuper iti montana
, rcgioue ad Ilierosolyma morluus esl; qui cmn
. " , ,
nemine unquain prccandi communione conjungi se \ ,
passos est: irao vcro ex eodem instiluto divina ^ \
inysleria, cum laicus csset, allingo.re, ac sacrificia
, \ - clcbrarc nefario ausu ac temerario esl aggressus.
,
Invenlus esl cl alius, quicunque ille landein fuil,
\ \ \
excellenli quodam vilae gencrc, qui in iEgypti \ .
soliludinc in luonasterio degcbal; item alius ad

Sinam monlem babilans. Qui ambo nescio quibus . " ;
somniis co tcmerilatis adducli suiil, u l , susccpla ad ,
episcopi funclioncni manuum imposilione, sedcre,
, , \
ct cpiscoporum 1134
non dubila (54)
r i n l . Alii,et bi quidem non pauci, caslrare seraet-
ipsos contra lcges juvenili quadam ferocia ausi
, ,
eunl. Alii, qui audaciorcs vidcnlur, ex catbolico- , \
m m partibus, privala sibi faciiono conftaia, praeier
, \ ,
Ecclesiae consuetudinem, ac citra universalis con ,
f
, l i u n u s
o u i r c
cilii decrclum, eos qui ab Arianis ad suas partes D , ' .

iranseunl, iicrum baplizarc nihil verenlur; cum
nunduro ea res, ut dixi, univcrsalis synodi judicio '
,
decisa sit, quod adbuc populi pronmcue ad liodiernum usque lenipus babeanlur : inler quos . \
\ , " ,
mulli quidem sunt caiholici, sed ficte ac pcr si\ , "
mulalionem cum sacerdolibus sunt conjuncti, do1
Canl. , 7.
* F. non.
F. pro .
' .
(51) .\\&c et quae sequunliir

ad (inem usque operis iisdem fermc exarata verbis
invenies in Exposilione fidei a num. 15, ad integruin usque numer. 18.
(52) Confer cum islis quae leguntur num. 15 Exposilionis fidei.
F. . .
(55) .
Vide qu;E de isto Zaccbco
adnolavhnus ad memoralum nuper num. 13.
(54) ,
elc. El hic recolantur oportel qua3 scri^simus ad simillimum locum nuoi. 15
laudali in hxposiiione fidei.
877
878
ANACEPHALJEOSIS.
(5) . nec exsccranda illa eecta ab Ecclesi* consortio

segivgetur, ut lonc aliquid de LUa slatualur. Ex
,
, iis qui suapte aticloriiale ileruni hoc modo bnptlxairt, attdio qoemdam in Lycia prcebylemm ess*.
, ,
Sed ei atiis in locis reperiuntur atti, qui singilla , \
lim ac separati preces obeunt, et reiiquorum
\ . communionein omnem respuunt. Alii collaria sibt
, \
praler Ecclesiae lcges hinectuni. Quam ob caueani
, .
dispuialionem omncm hac sententia conclusi, adotescentulas esse nullo numero comprchensas : quae
privalo consilio audacter insotenlerque se gerunt; non at boni aliqttid consequantur, aut sapienii i n
sese genus aliquod expoliant, puta prudenlia. fortimdiiiis, temperanti, justili. Quo ex nunicro
lyrarinico raore quaedam eflerunlur, alque a veritate deflectunt, nullo ut nuinero conlineri possint.
Ha?.c auiem una coiumba sanclaque tirgo

\
Deum coniiteltir Palrem el Filium el Spiriliiiu san ,
, , ctum : Pairem perfeclum, Filium perfeclum, per
fectani
Spirilum
sancltim, consubslaulialein
Trini . ' *
" "
"'
tatem. Sed Filium vere a Paire genilum, el Spiriium
,
saucium a Patre Filioque non alicnum : Trinita \ , ,
lein, inquara, quse eemper sil, neque uNam acccs
sionem capiat, neque qtiidqtiain in sese infcrius
, \
babeal; quaeque ad alitgularem tinitaleiii, unicum . \
que Dei ac Palrie principium referatur. Ab eadem
\
Trinitale Patre el FUio ei Spiriiu eancio cpeata
, ,
esse
euncta, quas aliquando non exsiabant, neque
, ,
cuni Deo crant, itec anle exsislebanl, eed e nibiiu
; \ \
aliquid esse coeperunt, a Palre et Filio ei eanclo
. \
Spiritu producla; et hunc 1135 P*m Palrem ct

Filiuni
et Spiriltini sanclum sauctis auis i n visio , nibus apparere dignaiuia esse, quanluin capere
, ,
1
. Q
,

. ,
.

,
.
, \
. \
,
,
,

\ . \
, \ ,
.
, \ ,
.
. *, ,
,'

. \
1
quisque poterat, secundum doiium poieiUis divinitatis ipsius, quod uniouique eonun qui digni facti
fuerant,iinpcrtiit. llaPatrisaspeclus unicuiqite p*rraissiis esl, quamuni vocem iilies audirc ac prout
capere poterat; u l cuin per lsaiam ila loquilur:
Ecce intelliget puer meus diUclus * : qna? Palris
ipsius verba snfit. Sic Dauicl: Vidi Antiquum dierum : quod visiitn Patris proprium futt. Quin
etiam apud alium propbelam : Ego, inquil, vishnes
multiplicavi, el tit manibut prophetarum aaimilatus
ium . Ea vox esl Filii proprta. Aptid Eiccbiclem
vero : Etassumpsit me itiquil, Spmlu$ Dei, el eje*
cit me in campnm : quod ad Spirilum sancluin pertinet. Ejusmodi alia profcrri qtiamplurima possont;
c quibus pauca qusedam obiler proposuimus. Atquc
D ut propriam Ec<:lesi forniam ac notas oslendercmus, duo triave vcrba in mediunialtuHmus ex infinilis tocis, qua; illorum similia in Scripiuris ac tant
Vcicre qnam Novo Testamcnlo legimliir. lllticl vero
insuper Ecclesia proliiclur,l)omiiuim ipsum corpus
Adaiuo fabricasso, cl inspiraste illi spiritum vilie ,
cum viveniem ci procrcarct animain. Tum Moysi
lcgcm iradidissc Deum ipsum Palrem, et Filiuni c l
Spirilum sanclnin, qn;e osl iina divinitas. Deindeab
eadem divinilate propbetas essc missos. Ad b^c
. .
. .
Ezech. , \% 22. Gen. , 7.
* Isa. L I I , .
Dan. , 9.
Oee. ,
(55) , elc. In Expositione fidei, cilalo num. 13, locus iste Latine rcdditur, Alii collo tincula prcBler Ecclesim legA inneciunt.
S. EPIPHANll
8^9
880
nohis Deum esse illum qui Judaeorum ac Chrislia- .

norumesi Deus; qui Judaeos ad justitiam eos voca ;
vit, qui iiicarnalionem ipsara Domini nostri Jesu
\ .
Chrisli nequaquam abuegarent : quique omnes sal- , ;
vai, qui ex verae ipsius fidei prescripto vitapi insii- , ,
tuuni, neque verae et evangelicx illius doctrina3 ,
predicalum ubique dogma respuunt. Venit enim,
, \
venit Untgeniiu8,itaque maler noslra Ecclcsia pro- ' ,
lilolur. Quae tranquillus pacis portus e s i : el suavitas , .
quaedam cyprum vilis redolens, et botrum nobis benedictionis proferens ; necnon ct presenlissimuin illud abstergendo moerori polum, meruui scilicet ac verum Cbrisli sanguincm quoiidie largiens.
Praeterea Christum e Maria semper virgine revera
"
iiatuiii essecredit,eSpirilu sancto,non ex v i r i l i se- ,
uiine, sed exipsamel sacrosancla Yirgine; ac reifsa , ' ' rorpus, non specie dunlaxaiaccepisse, 1136
*
, \ ,
tem, inquam, veram, corpusveruin cura ossibusac , , \
, '
uervis, reliquisque quae nobis insunt omnibus,
uibil u i a nobis ipsis, preterquam excellenti qua- , , \ , dam sancliiaiis ac divinilaiis gloria discrepet, lum
, \
qiiod sanctitalis vas sit. Habet aulem omnia perfeciissime ciira peccatum. jQuare humana revera est ,
anima predilus, buiuanaque menle in veritate : non *
, .
quod mentem bypostasin esse dicainus, ut affirniant
alii. Gxterura nulla peccati conlagione foedalus , ,
,
cst, nunquam os iilius mentitum est, neque labia
dolum locuta s u n l c o r ad irritandum non decli- , ,
jiavil, mens adea qua3 nefas eet, non deflexit; caro
nihil eorum quse ad carnis voluptatciu pertinenl, , ,
c a r
admisit. Dcus ab aeterno perfectus, qui non ut in C

'
* ,
iioiuinc babilarel advenil; sed Verbum ipsum bo- ,
minera induit, non natura imilalum, sed eam quse .
hominis propria est, cum divinilale complexuni. In , ,
, , *
Virginis utero revera genitus, suoque tempore in
utero portaius,acper genilales mealusin lucem edi- , \ \ ; \
", \ , , lus sine ulla lurpiludine, foeditale vel labe: posl hacc
, , ,
oducaius aique a Symeone el Anna in ulnis geslams : a Maria porlatus, iler poslca pedibus confe- ,
t i t , peregrinatus est, ad pueriliam pervenit, setate \, .
corroboratus est, humana in se omnia pcrfecle ha- ,
buit, annorum nuniero ccnsus, mensiuin numero \ , ,
iti praegnanlis utero geslalus, faclus ex mutiere, fa- *
cms sub lege \ Deinde ad Jordauem profectus est, ,
ibidemque a ioanne baptizalus, cura lolione nibil
, , ,
opus baberet, sed ui ea, quse suscepUe hominis na- ,
lurae consenianea sunt, servaret, justitiae legem
. ,
pcrlurbare noluit, u l implerelur, quemadmodum
, ,
ipse dicit, omuis justitia \ alque verain a se car,
iiem veramque bominis naluram susceplam esse

inonslraret. Igilur ad aquas descendit, ila tamen
, \ , ut conferret aliquid polius quam accipercl; largire , lnr magis quam vei cujuspiam indigerel: quippe
\ > \
easdcm illas aquas sua luce colluslravit, et ad eo- \ ,
rura quae iu sese pcrficienda erant, adumbrandam
, \ imagiuem, quamdam vim illis imperliit, ul qui ipsi
^
revera crederent, ac verilatis essent lide pracdiii,
, u
Cant. , 13.^ 1 Pclr. , 2.

...
lialat. , 4. * Matlb. 15.
. *);.
. .
* .
881
ANACEPHALiEOSlS.
882

- inielligerenl illum ficle bumanam induisse na
,

luram, neque flcte esse aquis intinctum :eademque
.
ct ipsi ralione per eam quam ille prae scse tulcrat,
accommodalioneni accedentes, inditam illius descensione vim in sese iransfftrant, ejusdemque luce
pcrfundantur : 1137 propbeticum impleatur oraculum : Ad immulandam virtulem conciliandamque
salutcm ex illa pani$ virlute, quce ab Jerusalem accipitur, aquarumque vi.

Uic cnim in Cbristo panis virlus ac vis aqua?
,
corroboratur, ut non panis ipse sil nobis virlus.
, sed virtus a pane profecta; ac cibus quidem nosler
, panis est, scd in ipso vitalis qusedaro virlus conti . \ nelur. Nequcid solum actum esl,ut nos aquarepur, ' garet, sed ut aquae vi, per fidera et acliouem ei
\ , \ , \ spem, ac mysteriorum iniliationem et consecrationis
, \ ,
appellationem, perfectani absolutamque salulem
.
nobis ipsis conferret. Ergo Cbristus ascendit e Jor, dane, voeem Patris audiit, quam et discipuli qu4
, aderant, audierunt *, ut quis ille foret cui leslimo\ nium illud praeberelur, agnoscerent. Tum ctiaai
, '
Spirilus sanclus columbas spccie delapsus c s l ,
, qicmadmodum in mullarum baereseon conftilalionc
diximus. Ac ne Trinitas ipsa in tinum redacla
, \ ' , confusaquc crederctur, Spirilua propria in persona

figuram illam induit, el super illum resedit, sequc
\ , \ in ipsum hisinuavil, ul is cui lestiinoniuin illud
, \
suflragabaiur, conspicuus essel; utqiie sacrosatt
ctam illam carnem amicam esse et placcrc Dco,
, \
Palris ac Spirilus aiicjLorilate conslarei, ut Palcr
,
coDiplaceat sibi in Filio, et Incarnatiouis-illius
.
pra?co esse videalur; ac denique vems ui appare1 0
, \ -
\ ,
\
, \ ,.
, , , , , , , \

, , ,
\ \
,
ret Fillus, *1 illud propbetai valiciuiuni explerct :

Etposthwc in terravisus etl, et cum hominibus conversatu* est \ Igiltir a Jordane digressus, corlo
vereque a diabolo in deserto tcnlalus esl; el posl
jejunium esuriit , ul quod veric carni suscepUc
consenlaneum esl exprimeret. Sccundum liasc discipulos elegit, verilalem praedicavil, iegritudine.s sanavil, dormiil, esuriit, iter fecit, prodigia palravit,
morluos excilavit, csecis visum reprajsentavil, claudis et paralyticis vires reslituil : qui Evangeliiuu,
verilalem, regnum coeloruin, suam ipsius et Palris
ei Spiritus sancti bonilalem bumanitaiemquc p r a
dicavil.
Idem ille porro revera passionem in sua carne
,
et perfecta borainis naiura sustinuit, vere in cruce
\ \ ,
\ , - passus est : ila quidem ut in eo divinitas exsistc , ' ,
ret, sed ad paliendum minime 1138
conver \ .
teret, sed passionis expers et immulabilis manerel.
,
Qua in re duo illa consenianea certissime intelli, .
gunlur, ut el Cbristus pro nobis carne sit passus,
' , ,
el passionis expers in divinilate permaneat : non
\
quod bominis natura ac divinilas separalse a se
, \ invicem exsislant, sed tanietsi una cum illa esset
\ , \ , \ - divinitas, nrltil ob sinceram et incomparabilem na
luram est perpessa. At Cbristus et in carne pas~
, \
sus est, et in carne morte est affectus, cum inte\ , , r i m divinitale ipsa viveret ac mortuos excilaret;
5
s e s e
. .
Maitb. , 1 sqq.
Adde \ .
Maltb. , 13 sqq.
* Barucb u i , 38
835
S.
S**
corpus vcro revera gepullum, ac triduo anir.i-a

careits et spiritu moluque jaceret, obvolulum siudone, in mouiinenlum depositum, occlusum lapide ac sigillis obsignatum. Neque vero ipsa etU
conclusa divinitas aul sepuila, sed ciira sanclissinia ejus anima ad inferos dcscendit, indideinque
caplivas animas eripuil; stimulum morlis infiegil ; clauslra et adamanlinos vectes perrupil *;
mortis dolores sua poleslole dissohit : lum una
cum anima emersit ad superos. Qua? quidem anima
niiniiue apud inferos reucta fnil, ncque caro eorrupliouem vidit *; quam divinitas quae clrni illa conjuncia scmper erat, excilavil; lum ciim Dominus
ipse Dcus ac Verbum, Dcique Filius cum anima et
eorpore, toloque adeo instrumento surrexit : quod
,
\ \
(56), ,
, , , p
, \
, , ,
,
\
\
\ \ \ , ,
, ,
deinccps velul in spirilum conflatum, corpus, i n - ^ \
, \ ,
quam, spirilale factum est, quod olim conlrectari
polerat, el divinilate ipsa sponle permittentc, fla- \ , \ \ ,
gris exposilum fuerat, el Satanae leniaiionibus ap- \ . peliium, ac fami, somno, labori, Iristilise ac inoe- ,
rori obnoxium : ilhid ipsum sacrosanclum corpus .
, \ ,
deinceps cum divinitale conjunctum fuit; quae perpeiuo cnm illo dum ista paleretur, fuerat conjun- , , ,
cla. Surrexit enim, ipsumque corpus in unura se- . ,
GUIII spirilum, unamqne singularitalem ac glo- \ , \
, \ (57) '
riam divinitatemque copulavit. Eienim revcra post
mortem apparuit, el a Thoma contreclalus cst; \ '
61 cum apostolis manduoavit ei bi))it, ac deni- , \
qwe qnadragitila dies lotidemque nocles cum illis \ , \
contersatus esl. Ad ba?c occlusis foribus ingres- (j , . " , ,
stis, nervos el ossa, clavorumque ac lanceae vesligia monstravii, ei verum esse corpue edocuit. ,
, ,
Quod aulem in unam divinilalem conjuncluni nullam amplius passionem 1139 vel murtem exepe- . * \
, \ \
clel, bis vcrbis declarat Aposlohis : Surrexii Chri , ci;
ttus; non jam moritur; mors illi ultra non do-
minabitur *. Idem ergo cfuod pati poteral, pas- , ,
sionis cxpers mansit, diviniias scilicet cum cor- ,
|>ore el anima ac lola bamanilalc conjuncta ; Deus *
ipse per sese. Qui asccndcns in coelum, ad dexlc- , ,
*
rarn Patris consedil in gloria , non tit corpns dc , *
poneret, sed al in unius pcrfcctionc divinilatis in
spirila'e conflarei. Queniadmodum haec ipsa cor- , .
pora nostra, qnae nunc animalia scminantur, spi- , xai
rilali'quadam condilione resurgunt: quai, iriquam, D , \ \
cnm corruplione seruntur, cum incorruptione sur , ; '
giint : quae morte scminanttir, cum immorlali\ ,
late resurgunt . Qiiodsi ejusmodi corpora nostra
,
fiitura 8nl, qtnmo magis sanciissimum illud Cbrl
sti corpus, qtiod nullis vcrbis cxplicari, neque cuin
, , xa^
ulla re eomparari potcsl : illud, inquam, sinceris- ,
biinani ac Deo conjuncluin, singulare dcinccps el

,
7
1 0
1 1
I Cor. xv,
xv, 42 sqq.
.
-jp.
55.
Psal. cvi, 16, * Psal. xv, 15; Act. ::, 27. * Rom. v i 9. Roro. \ m . 54. I Cor.
. .
. .
Alia leclio addit, \ .
Act. , sed ibi
lcgilnr.
. .
Ita ex Pannrio correclum esl. *. .
*
, ; , .
t
11
(56)
Vide
qn:e de illa Epipbanii opinionc diximus ad Fidci
expo&iiionem num. i 7 .
1 0
(57) . Eumdem hunc lociim vide rilato IIIOX in fiumcro 17 Expo&tiionis ftdet.
8*5
ANACEPIIALJEOSIS.
88fr
Kvplov . - ^ uniformc ? Quod qiihlcni Aposlolus hac seiitentia

\ ,
tcslatur: $i novimus, inquit, secundum carnem
\ \ . , - Chrislum, jam cognoscimus ; non quod earnem
xa\ , ,
a divinitale Sejunxeijl, sed quod cxsislat iila qut, *
d ni, ac cdm Ded Juhgalur; vcrum non amplius
sccundum carnem, sed sccundum spiritum sit, ul ipsemet asseril, sccunduni spiriium sanclificalioittf, re$urrettione thortuorutn Domini nostri Jesu Christi . Hunc igitur Ecclesia sihiul Deum eaae
proOtelur, passionis experteia et passum, qui sepullus sil, rcsurrcxerit, cum gloria coelum consccnd'rit, vcnturum indidem judicare vivos el inortuos, idque adco vere uti dictum est : Cujus regni non
erit finis *
Nam el hoc sancta ipsa malcr Ecclcsia, quod
\ xa\ *
vcre sibi predicalum vereque mandalum cst, cre , \ ,
d i t : uioriluruui unuiiiquemque noslruiu ac resur , \
rcclurutn cum hoc ipso corpore, cum eadi-m anima,
, ,

cum lolo lioc instrumento, dcniqne ul quilibet nie . " ,
ritis suis conscntanea preinia pcrcipiat . Nam
\ - quod morliiorum futura rcsurreclio sit alquc aslerua
\ \ damnatio, coelesteque rognum, et juslorum quies ac
', \ (idelium bxredilas, commuuisque cum angelis cbo \ , rus iis conslilulus qui fidcm et casliinouiain cl
, \ , \ *pem ac Domini prseeepla servarinl, verissimum
, esl; idque et praedicatum et ceriissime comproba\ , tnm crediluin : quoniam hi rcsurgetil in vilain
. "
1140 xternam, et isti tn judicium a e i e r n u m t i t
\ ,
in Evangelio scriplum est. Nam quxcunquc vcl
\ \ Aposlolus vel sacra omnis Scriplura tcslalur, vcia
. \ sunt, licct infidclcs ac perpcram inlelligentcs aliter
, \ , exisliinent. Nobis vero ea deiuum (ides esl, is bo
* (58), \ ' nor ac dignilas : baac est nostra maler Ecclcsia,
\ , -quse pcr lidem serval, spe corroboratur et Cbrisli
, , - Q cbarilalc, necnon et ejusmodi professione ac mysleriis,' baptismique vi ac purgaiione perficilur.

Eunle*, inquil, baplizate in nomine Patris, el Filii,

* ,
et Spiritus sancli : in nomine divinae Trinitalis,
. ''
cujus appeltalio diversum nibil conlincl. Si quidcin
\ \
unus ac singularis Deus el in Iege cl propbeiis, in
(59), \
Evangeliis et aposlolis, in Vetere el NOYO Tesia*
\ \ , menlo pradicalus, minliaius esl ac creditur, Paler,
\ * ct Filius, et Spiriius sanclus. Neque vero confu , sum quiddam ipsa Divinilas est, sed perfecta revera
, ,
Trinilas eet, perfecius Paler, perfectus Filius, pcr , , , \
fecltfs Spirilus sanctus; una divinilas, unus Deus,
\ \ \
cui gloria, bonor et iuiperiuin nunc et seniper ct
. .
D in saecula sxculorum. Amen.
1
Lego \ , * . -.
Joan. , 29. "MaUb. xxvui, 19.
). , 10.
Cor,
(58) . Vide locum hunc a

Tbomasio nostro diversa inlerpretalione donatum
nuinero 18 memorataB non semel Expositionis fidei.
(59) Ev .
Petavius, Apud aposloloi.
y
* I I Cor. v, 16.
Roiu. i , 4.
Luc. i , 53.
Renovcntnr bic quas ad similem locum similemquc ob causam adnolavimus in Expotitione fidei,
nuin. 18.
887
APPENDIX DISSERTATIONUM.
APPENDIX DISSERTATIONUM
Qu proptcr prolixitalem nimiam inter notas in librum contra haereses locum haberenoa
potuerunt.
DIATRIBA D E ANNO N A T A U CHRlSTf.

(Ad lom. I , col. 927, haeres. L I , not. 44.)
Qui natalcm Christi Salvatoris annum indagare conali sunl, triplicis maxime lemporis rationem
liabuerunt: Romanorum coss., Augusti imperal. ct Herodis annorum. Toiidem nolis ac velui insignibus positum a se annum illustravii Epipbanius, c l in ordinanda poiissimum seric coss. haud vulgarem diligenliam adhibuil. Cujus nos vestigia prementes, id quod arcbilecti facere solent, ut amequam
aedificent, soli ipsius vel fundanienti solidilalem explorenl, ita nos consulatuuro ipsomm ordinem seriemque perscrulabimur. Quae quidem bisloria? pars cum maxima in obsctiriialt el dissidenlium inier le
scripit)rum varietale posita sit, nos consulatuum aliquot indiculum subjiciendum putavimus, paucis ad
illos adjunctis, qui in Epiphanii laterculo descripti sunl; proplerea quod nun oinnes iisdcm, quibus ille,
Coss. nalum esse Christum exislimant. Et ut in coss. digerendis varietas quae sit, lector inlelligat, iripiici
fdo laterculum Lexuimus : Prima series coss. habcl ex Capiiolinis faslis excerplos, cujusmodi a Sigonio
et Onufrio in fastis exbiberitur ; allera ex Epipbanii; lcrlia ex fastoruin Sicutoruui sive Alexanimi
Chronici aucloritate.
INDICULUS GOSS. ALIQUOT, QUI AD CHRI6TI NATALEM ET PASSIONIS TBMPUS ERUbNDfJM

UTILRS ESSB POSSUNT.
PRIMUS AHNUS EST URBIS EX VARROHE DCCXLVIII.
Ex Fastis Capitolinis.
4
2
5
4
5
6
Laelius Balbus.
Augustus X I I .
C. Galvisius.
Leniulus.
Auguslus X I I I .
Cossus Cornel. Lentulus.
7 C. Gaesar.
8 P. Vinucius.
9 L . JEIIUS Lamia
40 Sex. ^piius Catus.

41 L . Valerius Messala.
42 M. JSmil. Lepidus.
Antislius Yetus.
Sylla.
L . Pisicanus.
M. Messalinus.
M. Plautus Silvanus.
L . Calpur. Piso.
Ex Epiphanio.
Ex Fastis Siculii.
Nero I I ct Pio I I .
Balbus et Velus.
August. XIII et Sylla.
Sabinus et Rufinus.
AuguslusXUI et Si'anus. Augustus XIV el Silvanas.
Lenlulus et Piso 11.
Lenlus el Piso.
L . Gsesaret Paulus.
VtniK ius et Yarus.
Lamia et Servilius Nom
mius.
G. Sentius Saturninus.
Magnus Pompejus et Yalerius. *
Gn. Gorn. Ginna Magnus. Lepidus et Aruniius.
Caesar et Gapito.
L . Arrunlius.
L . jCmilius Paulus.
Alphinius Varus.
M. Servilius Geininus.
Pub. C s . et Paulus.
Vinucius et Varius.
Lamia et Servilius.
Magnus ei Valeriui.
Lepidus et Plancus.
Tib. Cans. elCapito
SUFFECTl.
G. Altejns Gapito.
G. Vibius Poslhumus.
13 A. LiciniusNerva Silar Q. Caecilius Metellus Gre- Greticuset Nerva.
nus.
licus.
Greiius et Nerva.
SUFFECTl.
P. Lentulus Scipio.
44 I I . Purius Camillus.
T. Quinl. Grispinus Valerianus.

Sex. Nonius Quintilianus. Camillus el Quintilianus
Gamillus et QuiDtilituus.
SUFFECTi.
L . Apronius Nepos.
A. Vibius Habilus.
15 G. Poppaeus Sabinus. Q. SulpiciusCamerinus.
Gamerinus et Sabinus.
Gamerinus et Sabinns.
SUFFECTI.
M. Papirius Mulilus.
46 P. Gorn. Dolabella
17 M. jEmil. Lepidus.
Q. Poppauis Secundinus.
Dolabella et Sihanus.
G. Jtiltus Silanus.
Lcpidus el Taurus.
T. Statilius Taurus.
Dolabella et Silanos.
Lepidus et Taurus.
SIUFECTI
L . Cassiiis Longinus.
G. Fontejus Gapito.
48 Tib. Germ. Cxs.
Flaccus el Silvanus.
Tib< Gajs. I I et Scipio.
DE ANNO NATALI CHRISTI.
Ex Fastis Capitolhm,
890
Ex Epiphanio.
Ex Fatlis Siculit.
SUFFEf.TL
C. Visellius Varro.
49. C. Silius Nepos.
L . Munalius Plancus.
20 Sex. Pompejus Nepos. Sext. Apulejus Nepos.
21
22
23
24
Drusus Gsesar.
T i . Staiilius Taurus.
G. Coelius Rufus.
T i b . Aug. I I I .
C. Norb. Flaccos.
L . Scribon. Libo.
L . Pomponius Flaccus.
Germanicus Gaasar I I .
Sexti duo.
Flaccus et Silanus.
Pompejus Magnus et Apu- Scxlus et Sexius.
lejus.
Bruuis el Flaccus.
Pomp. Mag. el Aptil.
Taurus et Libo.
Bruius et Flaecus 11
Crassusel Rufus.
Taurus el Libo.
Tiberius II et Drusus Ger- Grassus et Rufus.
manicis I I .
8UFFECTI.
L . Sejus Tubero.
25 M . Juliiis Silanus.
26 M . Valeriiis MessaJa.
27 Tiberius IV.
Rubeliius Blandus.
C. Norbauus Flaccus.
M. Aurelius Cotta.
Drasus Julius I I .
28 D. Haterius Agrippa.
C. Sulpitius Galba.
Silanus et Balbus.
Tib. Caesar III et Rufus.
Messala et Gratus. ,
Silanus et Balbus.
Tiberius III et Drusus Ger- Messala et Gralus.
manicus I I I .
Agrippa et Balbus.
Tib. Caesar IV et Drusus.
eilFFECTI.
C. Vibius Rnflnus.
29 G. Asinius Pollio.
30 Ser.Cornel. C&begus.
31 M . Asinius Agrippa.
M . Cocceius Nerva.
G. Antisiius Velus.
L . Visellius Varro.
Gossus Gorn. Lentulus.
32 G. Calvisius.
Gn. Getuiicus Sabinus.
Pollio et Velus.
Gelhegus et Varas.
Aprippa 11 el Lcntuhis
galba.
Getulicus et Sabinus.
Agrippa et Galba
Pullo et Vetus.
Gethegus et Varus.
Agrippa I I et Lentulus.
SDFFECTl.
53
34
35
36
37
Q. Marcius Barea.
L . Licinius.
Ap. Julius Silanus.
G. Riibellins Geminus.
M. Vinucius.
Tib. V .
T . Rustius Numius Gallus.

L . Galpurnius.
P. Silius Nerva.
C. Fusius et Geminus.
C. Cassius Longinus.
Sejanus.
Grassus el Piso.
Getulicus el Sabinus.
Silvanus et Nerva.
Grassus el Piso.
Gemini duo.
Silanus el Nerva.
Rufus ei Rubellio.
Geminus et Geminus.
Vinicius et Longinus Cas- Rufus et Rubellinus.
sius.
NOTJE A D E X C E R P T A C O N S U L A T U U M
COLLEGIA.
In his coss/ paribus nonnulla sunt observalione Planci consulalu decimum quintum a coss. Augusto X l l l et Silano coss. ponit consulatum illum,
digtia.
cum XYI esse debuerit. Tum xvi facit Pompeiuni
In vi Epiphanius Pisonera I I consulem ascribit :
IIagnum et Apuleium; qui cum superioribus iidem
quod neque i n Capitolinis, neque in Siculis addiesse videnlur. Nam e duobus Sextis, alter Pompeius
tum cst; sed ad Gnaei duntaxat Pisonis consulalum,
qui anno Urbis 747 convenit. Ac videtur ex eo na- Nepos, alter Apuleius Nepos appellalus est. Quod
idem viiium in Faslis Siculis cernitur.
tus error, quod aller ejusdem nominis L . Galpurnius Piso Caesonintie anno U . G. 739 fuerit.
I n x u pro Brutus apudEpiph.et SicuiosFastos,
Sed ille L . filius; nosier bic vero Cnaei dicitur.
scribc Drusus.
ln cousulatu, perperam apud Epipbanium
Deinceps usque ad xxxvn consulatum Fasli S i L . Gaesar, proCaio posiium est. Nam Luciusejus fraculi uno anno lardiores sunt quani Epipbanius et
ler cos. designalus, antequam magistratura inirel,
Capitolini. Puta Taurum et Libooem in itoslra serie
exstincius esi.
xxiv collocant, quem ambo isli x x m , et ita deinceps. Gujus ea causa est, quod Epipbanius cum
In Fasii Siculi el Epiphanius JEiium Gaium et
extrito uno consulum pari, nimirum anni Urbis
Saturoinum pralerierunt; sed et fruslra apud
Epipbaniura Magnus Pompeius cum Valerio com- ^ 765, Tiberii Caes. et Fonleii Capiionis, Sextorum
ponitur. Fuit enim is Ginna Magnus, non Pom- duorum consulatum anlicipasset, antio Urbis 766
qui sequenli competebat, huic ipsi 767 Poinpeiuiii,
peius.
In x n \ i l i u m irrepsit partim ex suflecto cos. A t - et Apuleium accommodat qui iidem sunt cum
Sexlis duobus. Ita cum Gapitolinis in graliara reteio Capiione, partim ex consulalu xix. Gum eniin
d i i l . At Siculi quia coss. anni 765 non omitlunt, et
anno Urbis 767 coss. fuerint Tiberius 11 et G. Fonex uno eollegio anni 767 duo faciunt; supervacaneo
teius Gapito; anno vero 759suflectus fuerii Capilo:
illo Pompeii ei Apuleii intcrposilo consulatu tarqui Fastos Gracos condideruol, Capitonem pro
diores exbibenl reliquos.
ordinario numeranles cum Tib. Gaesare copularunt.
y
In xix consnlatu Fasti Siculi Tiberium Gxsarem 11 et Scipionein conimittunl : Epipbanius

Flaccum et Silanum, qui esee debuit consulalus
xxvi, anno Urbis 772. Idem Epipbanius Sexloriim
duorum collegium antevertens, expunclo Silri et
I n x x i v apud Epiph. ct in Faslis pro Grassus,

FJaccus leg ,nisi sii suffectus aliquis.
xxv Tiberium cos. secunduni feabel pro I I I .
ln xxvi pro Balbo Flaccus a&cribendus esl nisi
sulleclus aliquis locuni bic babueril, quod idem dft
APPENDFX DlSSERTATIONUM.
891
XXVII
par est crederc : ubi Graius pro Cotla nomi- rius V, el Sejanus anno 785, Juliano 75 convenimi.
Vinucius autem el Gaseius 784, Juliano 76. Geminonim cerle consulalus incurrii in annum Tiberii
15 labentem et ab Augusto mense anni superiorismchoatum. Cocpil enim Kal. Januar. antii Juliani 74.
At Vinucius
Gassiiis Coss. incidunt iu Juliaiunn
75, Tiberii 16 iam inchoatum.
natur.
consulalu xxxvi, qui est in Epiphanii indiculo
xxxii, major est labes. Nam Siculi Fasti cuin Epiphanio post geminos duos, Rufuin el Rubellionem
(Siculi Rubellintim) collocanl. A l Capilolini M . V i imcium ct Cassium Longinum, Rufum porro et
Rubellinuin suffeclos pulal Scaligcr ei Keplcrus
in Eclogis. Ego idem bis in coss. quod an. xvi
commissum fuisse suspicor. Nam ut illic ex uno
rollegio Sex. Ponipeii Nepoiis el Sex. Apuleii Nepotis, duo coss.paria facta sunl; Sextorum videlicet duorum et Pompeii atque Apuleii : ila Rufuiu
et Rubellinum duorum esse Geminorura nomiua
crediderim; ntsi quotl pro Rufus, Fusiu* lcgeiiduiu
esl. Sic eniin appellantunC. Rubellius Geniinus, G. B
Fusius Geminus. Quocirca inerilo lam bos, quam illos
pralermisilOnufrius, acne sufleclorum quidem loco
babuit; quod frusira miratusest Scaliger, lib. vi De
emend., pag. 571.
Ex bac eadem collegii distractione factum, t i i
Vinucii ac Longini consulalus apud Epiphanium
sede sua luxaius, x x x m loco a consulibus Augueto XIII ei Silvano poneretur, cum xxxn esse debueril. Elenim anno U . C. 785, Juliano 75, congruit Vinicii consulatus, idque ex Varroniana epocba : nam Capitolini Fasti anno 782 ccllocant. In
quo mirifice batlucinalusestScaligar,dumUnufrium
arguit, quod consuiatum Vinicii in 785 conlulerit
cx Varronis senleniia, cum Galonianum el Gapilo
r
'
linum annorum numerum scqui se profiteatur. Quo

nihil falsius excidere Scaligero potuit. Onufrins
eiriin Commcnt. in I . Fast.,in flne diatribse de anno Urbis conditae diserlis9imis verbis Yarronem
secutum se esse testatur. Varronh, inquit, stntentiam in hig Fa*ti$ me tequi fateor; non quod ei magit quam Fabio Piclori, vel Verrio Flacco, aut IHonytio credam; sed quod ejns sententiam passim nb
omnibtis susceplam fuis$e animadverlerim, atque
tanquam omnium verissimam certissimamque obscrvttlam. Quod ab eo scrvatum esse dtscrimen unius
anni, quo ilfios Fasti a Gapilolinis et Sigonianis
differunt, salis ostendit. Hic illc porro Vinicius
eet, cui historicum suum Breviarium Vclleius inscrip s i t : cujus ad consulatum, ab Urbis initio non aniros praicise 783 numerat, ut scribit Scaliger, sed
772. Quanquani mendiim inest in mimeris, et 782
restituendum. Et sunt alioqui numeri apud Velleium
omnes propemoduaa viiiosi,aut ccrtcparum illesibi
constat, dum alios alque alios auclores sequitur.
Iiaque atrum Varronianam an Capilolinam, quam
Gatunianam vocal Scaligcr, ralioncm lenucriC, ccrto
pronunliari ne<|ui(. Scripsissc quidem vcl anno
ipso, quo Yinicius consul fuit, vel iueuntc seqacnli
sallem absolvissc, uide liquet, quod florenlis adhac
Sejani operis in fine mcminii, qui Tibcrio V cos. boc
esi Uibis 784 profligalus cst. Quodsi ila csl, locum
halict nullum erudili viri conjeclura qui dubilare
\isus cst, an transpositi consulaius essenl. ut Tibc4
Ac de Vinucio et Cassio postrcma superest, difficillimaque quseslio, iidemne illi sinl, quos Tar.iius
scribit lib. vi Ann. progeneros a Tiberio ascitos,
a. 786, Ser. Galba et L . Sulla coss. Nam L . Gassio
Drtisillam, M. Vinicio Juliam Germanici filias collocatas esse narrat. Vinicio, inquit, oppidanum genus.
Calibus orlus, pnlre alque avo consularibu$, cwtera
equestri familia erat, miiis ingenio et complce facundias. Cassius plebeii Romas generh, verum aniiqui
honoralique, el tevera patris disciplina educatus, facilitate Sicpius quam industria commendabalur. Mox
cosdem Juvcnes appellat. Sane iltos ipsos esse, qui
coss. tribus annis anle fuerant, suadenl ipsa p r i mucn nomina; etsi Gassii prenonien apud Dionem
sit Caiuty non Luciu* : quomodo etiam a Pomponio
lib. De orig. juris appellalur; qui et jurisconstiUam
illum C. Gassium Longinum cum boc noslro confundit, probanie Cuspiniano, reclamante vero L i psio. Ad basc Suelonius in Caio Drusillam L . Caseio
Longino nupsisse prodidit. Quas ob causas nemo
baclenus dubitavil quin ambo illi Germanui generi
coss. ftierint anni 785. Primus Keplerus in Eclogis
addubilare ccepit: et quidern jure. Nam quis pulel
y
praetermissurum haec Tacitum cum ntriiisque orna

menta recenseret? Alqui de Vinicio unum lioc reltil i t : palre alque avo consularibus oriundum fuisse.
De Gassio vero, plebeii fuisse generis. Quamobrem
certum mibi est, diversos islos csse a coss. anui
783, quamvis idem nomen babuerint. Suelonio vero
simililudo nominum imposuisse videtur, ut consularem vocaret Cassium, quod alter paulo
anle consulatum gessisset. Haic de coss. ab Epipbanio recensilis diligenlius persequi opere prcliuui
i u i l ; quod ex itloruin conlexlu apta suspensaque
sit annorura Ghristi series; proindeque subslructione ista opus esl iis, qui verum Gbrisli Natalem
investigare studenl : quam siabiliendam lulcienry damque merito sibi duxit Keplcrtis ejus dispulalionis inilio, quam de Ghristi Natali ante aliqoot annos elucubravit. In qua primum oinnium Roruano
rum coss. perpetuam successionem, e qua nonnulli
consulatus qainos detrabendos puiabanl, Grmissimis
argumentis communiiam retiquit. Sed est quiddam
lainen, quod ab eo minus animadvcrsam bic obiler
ascrrbam ; ul cadcm opera Tacili locum, qni baclenus vrtiosc legllur. integrilati rcsliluam. Ut igilur
Ivoplcrus alTirmel, inCer Tibcrium cl Neronciu nulia
coss. essc sublrabcnda paria, Tacili intcr afia lestimoniuni afferl. Qui in Agricolce soccri Vita scribit,
dcccssisse illum Gollcga cl Prisco coss.,anno seutis 56, nalum vcroGaiollI coss. Ex quo ilacolligit : Teilium Gaii coiisulaium anuo Dioaysiaaa
803
834
DE ANNO NATALl CHRISTI.
a r a 40 tribu^ndetn vidcrl, non, ut quidam opina- aAiras a nato Domino 364, quo Vatenliiuana* i m perium adeptuse*l, bisexlifem haboit diem, qtiemb*ltr, 42. Verum cum aii eonsulams n i concuradmodiim 376 ecribit Ammianus. Ergo 365 ante
rat fum a. U . C. 793; Collegae attleui ac Prisci,
iUum perseque biscxttiis esl. Alqui ilte csl ipse, qui
cum amo 846 ; qui anno 793 sit nalus, ig anno 846
Lfentithim el Marcellinnw cose. prseferl, quibus Denon ptoe quam LIV annos natus esse poluit. Quare
cerobri mervse nalus csl Cbrislus. Recte igilur bic in
apud Tacitum mtror animadvertisse neminem pro
Aimalibus coftstttulus videtin .
56 legendum esse 54. Facillimtim aalem fuit ex
Pergit in eodem argenienio uberius explicaado,
notarum inversione vilidm a librariis adniilti.
ct de Juliana bisextilis anni disposilionc atque AuQutbus coss. vulgo Cltrhti Natalis assignetur: ubi et gnsti cwrcclioiie disseril; ut appareat, aitnum i l de uisexti correciione accurale disserilur. .
lum, qni est Julianns 43, bisextum habuisse. Etenim
Cbrislum Augtisto XIII et Silvano coss. natum
JoHus Csesar anno ab U . C. Varroniano 708, qno
esae conslanter aflirmat Epipbanius. Sed cum idem
ipse tertiuni cum Lepido eosa. fuii, annura Romav i Jd.Jan. Nalalem diemcsscdefinial, jure Atmaiium nm emendare sic est aggressus, Ht deinceps quoecclctiast. scriptor ad illorum gregem adjungemlum
que aniK) iv solidum diem imercalandum decreveesse polius Epipbanium puUt, qui amio superiori,
\ \ \ emendalionis, qnem Macrobius
hoc esl Leiilulo eLMessalioo coss.,nalum Christum
Gonfusionis appellal, nibil praeter meases ac dies
existiroant, quam eorum, qui iis ipsis, quos Epiimercalassei, ab eo ipso bisexlilium aimorum diicenpbanius nomiuat, coss. Natalem consignant. Pro- dnm fuissel exordium, ila ut primus lvposl anno,
pterea quod, si communem de mense Natalis ac die
Lepido I I el Planco coss. congrueret: qua ralione
senteuliam esset amplexus, oranino superiores illos
per quadriennia desccndendo, bisexlilis undecimus
<oss. pretulisset. UndeGassiodori, quem Baronius non in 43 a correctione annum, sed in 44, boc
sequitur, non Onufrii decreto opinionique suflragari
est, non in Leniulum el Messalimim, sed in A u putandus est. Quod igilar Christus LentuJo et Mes- gustum XIII et Plautium coss. incurrerel, quibua
salino coss.ortos sit, anno Juliano 43, studiose deCbrisli nalalcm assignabat Ouufrius. At id secus se
monslralur in Ahnalibu$, idque velut fundamenli
habuit. Nam praeler solidorum dicrum inlercalalioloco ponitur, quo nutanle, ut aiunt ipsi, AnnaUum
nem, quadrans insuper diei, quod Solinus docel, a
cofitexlum oinnem ruere cotlabique sit neceese. CaBsare est adjectus. Quera ut interraiaret, quia eoProinde prirous a Nalali Ghrisli, sive Dionysian& lus addi oon polerat, necesse fuit, ut in aunum
1
r i t #
rae ac vulgaris annus a Kal. Januariis anni Julianl ^

44 iisdem in Annalibus incipit: Urbis ex Varroniaita ratione 752, cujus Palilia ili mense proxime
sccula suot : adeo ut in annum Urbis 751 vulgaris
airae primordium incurral; Olympiadis 194 annum 2. Esl ea quidem Cassiodori senlentia, aliorumque tam velerum, quam recentiorum ; et, quod
ad Nalalem ipsum atlinet, sane probabilis. Quod
autem ille idem anaus cuni aera Dionysiana conjungilnr , hoc est, quod primus aeraa ChristianaB Julianiis esse 44asserilur, Olymp. 194secundus, id vero
nequaquam procedit. Bienuio enim aberral, ut quidem plerique bactenus animadverleruiil; u l auiem
exislimo, eliam triennio a Dionysii menle aique
aera distal, uii paulo posl demonstrabitur. Nos i n -
A ( J
s i
differretur; donec videlicet ex quadrante illo el i r i -
bus aliis totidem consequentiuni annoruni, dies exsurgerei. Ilaque primum bisexlum non qainto a
correciione anno, ut alioqui futurum dicebaliur,
eedivqui anlecedenlicorreclionisannorespondebat,
seu post tertii anni circuitum, Pansa et Hirtio coes.,
observari jussit: reliqua deinceps post quemque annum iv ab hoc primo. Quanquam sacerdotes, penes
quos intercalandi ctira erat, co fortasse, quod p r i mum biscxlum post annum i n locatum viderent^
errore ducli, sequcnlia similia post tertium quemquc usurparunt, annumque Romanum xxxvi annorum spatio ila depravarunt, ut pro ix diebus duodcnos inicrponercnl. Quod Auguslus u l corrigerel, el
tres cos dies supcrfluos rcsecarct, xn scqucnles sine
lerim qu3 in Apparatu ad Annales de boc ann i>
m j rcalalione transigi jussit, C. Censorhiosnbtilitcr et exquisilo dispulantur expendcuda cen
ct Asinio Gallo coss. Ila^c tn Annalibus. Qua^ u l ocu
suiiuus.
lis ipsis subjecla plane porcipianliir, laterculuirv
b i s e x l
Giim igitur a nonnullis improbari suam de Nalali

Cbrisli sentemiani vidcrct, ob id unum maxime,
quod in Julianura 43, qui coss. babel Lenlulum ct
Marcellinum, biscxtilis dies minime caderet, coiura
ille sic prscscribit: Tanlum abesse, u l in annum i l lum bisexlilis dies non incidal, ut in aliuin nullurt),
nisi ab eodem quarlum, sive ante, sive post ipsum,
convenire possil. Eienim pro conicsso, minimcquc
dubio id in hac tota dispulalioite sumit : annum
i l l u m , quo nams est Gbristus, bisexlilem fuisse :
proptorea qrod qui deinceps ab eo propagali sun',
per qualcrnos divisi bisexliles occurrunt. Jam vero
ntC
aliquot consulatuum alloxuit; inilio ducto ab eo>

anno, quo Juliana cocpil cdilio. Quod cum ad eorum, quse deinceps proponcnda suiU, inlelligenlian>
non mediocrcm ulililalem possil aiTerre, nos eumdem illum indicitlun exscribenius, ubi quae in Tent
faciunu pauca pramoiuierimus. Sciendum enimest
IIOII solum bisexli a Julio GaBsareordinali rationem,
ac formam, sed ejnsdem quoque dcpravalionem; ac
postremo Augustanam illam correclionem, et i n siauralionem varie admodum cxplicari. Sunlenim,
quibus placet Julium Gxsarem anno Confusionis
nikil praelcr solidos inenses ac dies' intcrcalassc^
895
APPENDJX DISSERTATIONUM.
896
ideoque primum annum Julianum insiar bisextilis obscurum, quaronam oastigandaB labis illius tiam
fuisse : atque adeo legilimos et ordinarios bisextiles esse islos oportuisse, 5, 9, 13, e t c , 37,41,
45, 49, 53. Ila Scaliger lib. iv De emend. A l i i ,
qui quadrantem diei praeter solidos dies inlercalatum pulant, legitimum bisextilem, Juliana? edilionis
annum tertium statuunt, ab eoque deinceps 7, 1 1 ,
15, etc. Tertia polest ad eas accedere forma, ut n i mirum Confusionis annus ipse bisextilis vicem praebuerit; ac subinde Julianus 4, 8, 12, e t c , tum
36, 40, 44, 48, 52, bisexlum sibi ex Julii Ca>
earis constructione vindicent. Ex iis ordinaodi
forniis, quam Caesar tcnuerit, afllrmare difficile est;
queinadmodum eiiam quae fuerii depravandi raiio
baud iia certo consiat. Poluit enim anno Juliauo
teriio contra pracscriplum Gxsaris intercalari: po- ^
luit et quarto, cum quinto jussisset : unde 36,
vel 37 vitiosus exstitit. Neque vero miaus est
Augustus inierit. Aul enim primum ex

esse jussit Julianum 38, quo ad emeiidationero aoimum adjecil; si postremus bisexLilis vitiosus fuerii
37 : ita ut duodecimus Juliaiue
cditionis fueril 49 : ex quo deinceps anni in ordinem redacti,et anno 53 legitimus bisextilis incidil.
Aut si 36. poslremus bisextilis fuil; duodecim
biscxti prorsus experles a 36 ad 48 pertexendi
sunt; adeo ut primus bisexlilis ex ordine in Julianum 52 incurrerit. At Paulus Middelbargeusis
lib. xii, cum viliosum bisexlum - anno 3, 6,9, ac
deuique 36 intercalatum esse dixissef, duoderiinque communes illos in 48 desiisse : itt ot 5i
bisexlum exigeret,, novum
a sacerdolibus vilium
_ _
oblatum asserit; u l 49 bisexliiem fecerit: unde
reliqui deinceps ad aelalera nostram bisexliles pr*
pagaii sunt.
INDICULUS ALIQUOT COSS.

Olym- Anni Anni
piades. Juliani. Urbis.
707
708
184
185
186
187
1U8
709
710
711
712
713
714
715
716
717
10
718
11
719
12
720'
13
721
14
72*
15
7?3
16
724
17
725
' 18
Coss.
Q. Galenus.
P. Vatinius.
G. Julius Cacsar I U .
M. iEmilius Lepidus.
G. Julius Caesar I V ,
sine collega.
G. Julius Gaesar V .
M. Antouius.
G. Vibius Pansa.
A . Hirlius.
M. iEmil us Lopidus IT.
L . Munatius Plancus.
L . Antonius.
P. Servilius Isauricus.
G. Domilius Galvinus.
G. Asinius Pollio.
L. Martimis Gensorinus.
G. Galvisius Sabinus.
Ap. Giaudius Pitlcbcr.
G. Noibamis Flaccus.
M. Agrippa.
L . Ganinius Gallus.
L . Gellius Poplicola.
M. Goccejus Nerva.
L . Cornificius.
Sex. Pompejus.
M. Anlonius I I .
L . Scribonius Libo.
G. G;esar Octavianus I I .
L . Volcalius Tuirus.
Gn. Domiiius Ahenobarbus.
G. Sosius Nepos.
G. Caesar Octavianus 111.
M. Yalerius Mcssala.
. Gsesar Octavtanus IV.
M. Licinius Grassus.
Imp. Gaisar Oclavianus V.
Sex. Apulejus Nepos.
Imp. Gaesar Oclavianus V I .
M . Agrippa 11.
Annus BisexliGmifu- leset litsionis. lcrae v i tiosex

Miltelb.
Bisexli- Littera?
lesellit- emenlerae D. dali Cyvitioga? cli ab
ex Scal. August.
CB
AG
FE
ED
DC
GF
GF
ED
CB
FE
DC
F.
DC
DE ANiXO NATALl CHRISTI.

Olymp. Anni Jul. Anni Urb.
Coss.
Imp. Cftsar Octavianus VII.
727
19
M. Agrippa I I I .
Imp. Ciesar August. VIII.
20
728
T. Slalilius Taurus 11.
lmp. Caesar August. I X .
729
21
M. Junius Silvanus.
Imp. Caesar Augustus X .
730
22
189
C. iNorbanus Flaccus.
Imp. Caesar Auguslus X I .
23
731
Cn. Calpurnius Piso.
M. Claudius Marcellus.
752
24
L . Arunlius.
733 ' M. Lollius.
23
Q. imi:ius Lepidus.
N. Apulejns.
73 V
190
26
P. Silius Nerva.
27
C. Seniius Saturninus.
735
Q. Lucrelius Vespillo.
P. Lcnlulus Marcellinus.
28
736
Gn. Gornelius Lenlulus.
737
C. Furnius.
29
G. Juniug Silanus.
L . Domilius.
191
30
738
P. Gornelius Scipio.
M. Livius Drusus Libo.
739
3f
L . Calpurnius Ptso.
740
Gn. Lentulus.
32
M. Licinius Grassus.
Tib. Glaudius Nero.
33
741
P. Quinctilius Varus.
742
M. Valerius Messala.
34
m
P. Sulpiiius Quirinus.
Paulus Fabius.
55
743
Q. iElius Tubcro.
Jnlius Anionius.
744
36
Q. Fabius Maximus.
Ncro Glaudius Drusus.
37
745
. Quiruius Grispinus.
C. Martius Gcnsorinus.
716
58
193
G. Asinius Gallus.
T i . Claudius Nero I I .
747
39
Gn. Galpur. Piso 11.
194
1)5
40
748
41
719
42
750
43
751
44
752
45
753
46
754
47
755
48
756
49
757
50
758
51
759
D. Ladius Balbue.
G. Antislius Velus.
Imp. Gtesar Augustus XII.
L . Gorn. Sulla.
C. Galvisius Sabinus.
L . Passienus Rulinus.
L . Lcnlulus.
M. Messalinus.
linp. G;esar Aug. X I I I .
M. Plamius Silvanus.
Gossus Gorn. Lcnlulus.
L. Galpur. Piso Augur.
Imp. Cresar Aug. X I V .
L. iEinilius Paulus.
P. Vinicius Nepos.
P. Alfiiiius Varus.
L . yElins Lamia.
M. Servilius Geminus.
Sex. ilius Galus.
G. Sentius Saluminus.
L . Valerius Messala.
G. Gorn. Ginna.
M. iEmilius Lepidus.
L . Arunlius Ncpos.
Ex Mit.
G
Ex Scal. Ex Au.
GF
ED
FE
CB
AG
FE
AG
1)
DG
CB
GF
ED
CB
ED
AG
FE
DC
GF
I)
D G
FE
FE
809
APPEND1X DISSERTATIONUM.
Nunc iliud, in qno negotii totius summa v c n i - A . c o scnsu demus inlcrcalalas fuisse, quod ulin
tur, obscrvari convenit, annuin qucmpiam i n J u menscs dicsque solidos exouircrenl, cum in anoi
lianorum serie duplici ralione bisexlilctn nominari. Gonfusionis exilum pera?qualio isla conveniat, DOO
Nam vcl propter anlecedcntium ainioriim stiecospotuit Gesar proximum bisexlum in 3 Julianum,
sionem ex Caesaris ordinalione bisexlilis est; vcl
sed in 4 iueumeni indicere; lum scilicet, cum dirs
respcctu ad primum Augusleum emcndatum babiio, ex quadraiuibus collectis solidus exsisterel: eisi
dujus dispositio iti superiores quoque rcdundat ac quadrans iile liorariue non cuio duobus reliqois
regredilur. (Nos enim Julianani formam ab Aumensibus, sed cum Mercedonio inguslo recensilam ad anleriores annos adonqtie ad
fissus dici potesl, ut juslura ad colligendum qu*
mundi ipsius ortum melbodi gratia acconiniodare dranicin allerum spaiium anno primo Juliano
soleimts.) Exempli causa : annus Julianus 45, in
iiicuntc cssc poluerlt. Nibilominus de boc Solini
quem Dionysiamis nalalis incidit, si vera esl Juloco cogiiandum amplius censeo.
liana illa bisexlilis descriplio, qiram Annales exliiHis ncccssario constilulis, aunum negamus illam,
bent, bisextum nuliuin babuit, sed poiitis 45. At ex
qno Lrnluliie el Messalinus coss. fuerunl, biseiuAugusli corrcctione, sive quam Paulus Foiosempro- lcni fuisse. Fueril enim ex Julii Ga?saris ordinaliow,
niensis asserit, sive quae in annum 53 bisfxlum le- quod valde iiicertum eese haclenus monslraviraus :
gilimum conjicit, idem ille45annus Julianus bisexti- po&teaquam quidcm ab Auguslo correctus anous,
lis erit. f u enim primus annus Julianus, tametsi ex
si ab eorum aliqao, qoos bisexlites tam ipsc, quam
auctoris mente bisextilis uon fuerit, ex Augusli
posteritas omnis babuit, retro numeres, negarous
lamen emeudatione fuisse ccnselur, ut Forosemconslanter, bisexiilem eum esse, quo Christura in
prouicnsis adnotat. Jain qui Nalalein Ghrisli anlucem edilum Annales ecclesiastici confirtnaul. Fuit
IKNII bisexlilem velit fuisse,eoque velut cbaractere
bic Julianus 43, qui Olympiadis 194 annoprinio
temporis ulalur; non ei satis est, demonsirare b i labenle cocpii, ab Urbe coiidiia cx Yarroniana puacxlum ex Juliana insiitulione in illum ipsum an~
laliooe 751. lia Juliana porro periodo, qua nibii
num incidisse, quod, ut e superiohbus intclligi
ad extricandam clironologiaiu cxpediiius, non alion
polest , dubiuni est et incertum : sed babenda
M i n u m occupal, qnani 4711, cyclo solis 7, luo*
maxime consequenlium bisexloruin ratio, cujus18, indict. 1, a Januario, a Scptembri vero 1
inodi bodierno usu posl Augusli correctionem
Quod quidem uon conjectura, sed demonstralioiie
observanlur. Quod in Annalibus minus animadverniiilur. Moriuus est Auguslus Sextis doobus coss.,
swn eo landem ratiocinia redegit, ul annum Juliaut ojDiiium consei.su exploralissiinum esl, auno
uum 51 bisexlilem constiluerent; de quo paulo C Urbis 763. Ante consulalum Sexlomm, si reiro
posl. fnterim quadrantem illum, quem cum solidis
nuineres, paiia sunt omnino coiisulum xvi; proiodiebus intercalalum Solinus prodidit, attentius deqne 16 anuum anleriorem occupanl LenluJus
exploremus. Solini vcrba sunt: ui statum ceriutn
et Marcellinus cos^. Insignis |>orro annus ille yrcetemus acciperet error, dies xxi et quadrantem
Ms Augusti fuil lunaa deliquio, quod 40 die abfjus
simul intercalavit, elc. llle ergo anuus solus C C C X L I V obitu contigisse inlcr cbrouologos consiat, idqnc
dies babuil; aliideinceps C C C L X V et quadrante.n. Qui Dionysianai aiia; aiino 14, cyclo solis 23,
Solini locus, aul inscitia librariorum, aul scripto15, Sept. 27, feria 5, Iillera Dom. G, Julian* peris balliicinalione niale babilus esl. Annus Confuriodi 4727. Quodsi anuos inde subtraxeris ,
sionis prater ordinarios C C C L V , qui fuit anni Romani
reliqmis erit 4 7 H , quo coss. fuerc L-Milulus
modus, die> babuit insiiitios L X V I I , ul Dio leslatur.
Marcelliuus. Qui si biscxlilis fuissei, annusaboo
His si iniercalariuin Merkedonium acceuscas, qui
16 perinde bisexlum babuisset. Esl aulcm ar
cominoduia in euui annum iiiciderat, suiuina dienostiae 14, ac post biscxtilcm secundiis; igiiwrei
rum addiloium Cbl xc, si Merkedonius x x m : vel
anuus ille, quo Marcellus et Lentulus coss. erani,
X
d u m a X a l
0 , , , i , , , , i l
Q u a r e
c l
C , ,
^.l ^L" \=
.
.
" "- O
sionis annus dies poslulat C C C C X L I V , v t l C C C C X L V ,
ut Gcnsoiiuus scribil pag. 4G. Alque illi quidein
dies i(a dispeusaii sual, ul cuiu iulcrcaiaris, sive
Meiccdonius suuin in Fcbiuario locuin cx more
sorlitus esset, Juo alii nieuses inlcr Novembrem ac
Dccembrem inserti sinl, dicrum ambo simul L X V I I ,
ila ut peiaquaiio ipsa in amii liucni incubuerit.
lliiic ilia verissima suspicio, Solinurn C C C C X L I V , noa
C C C X L I V scripsisse. Nam quod dics unum el viginlt
cum qcadraute accessissc dicit, ad Mercedonium
respicere poluil, qui xxu, aut xxm dicbus constabai. Quanquam de inicrcalalo quadrante parum
commode scripsisse videiur. Non cim appendices
bor<e iu oWili anno inlet calari dicunlur. Quas ut
" U l i e non l i . i l . K l , ex Olympiadun. et J.to;

norum ajinorum scrie dediicilur. Nain curo Leutuli
el Maicillini consulatus Julianus sii 43; Sexlorum
vero duorum sii Julianus 59, ideiiKiue xr& uosine
14:neccssc esi, ut annus Julianus 285 sil*nB Oionysiana; 258, quo eiiam Olympiadis 25* ai
priino desineiaf Sucundus, boc est Ipliiti I0U- $i
quideni, ut t t Aimales coiisenliunl, Juiiano 45r<Epil amius 2 Olymp. 194, sive Jpbili 774. Alqni liic
ipse Juliauus amius 283, IphilH0I4, memorabHis
est ille Censoriui annus, quem Ulpio et
coss. noiat, Urbis condiUe 991 : qui cum xrsWonysianaj sii 238, bisexlilis iion est, sed a bisexw
secundus. Igitur el duceutesimus oclogesimus lefUus-aiile illum, boc cst piimus Juliauus biseil*
: m
DE NATALI CHRISTl
902
fttit, e ( 2 4 1 , sive Julianus 43, Iphiti 774, Lentulo qoe methodus,vel pttcris .cognUa,hujus rci Gdem
et Marcellino coss.,11011 bisexlilis, scd ab eo secuu- ab invitis exlorquet. Nam si boc anno, quo iiarc
dus esl. Qnsfe omnia id quod modo proposilum cst
scribhnus, qui est arae Dionysianae 1621 cycius
certissiine dcmonstrant: annum Julianum primmn
vulgo numeralur, solis 6, ltina? 7, indict. 4, neper regressum in anteriora, usuque nostro bisexiicesse esl ui annus aerae primus cyclos babnerir,
tem esse, u l et Pauius Forosemproniensis docuit. solis 10, lunae 2, iiidicl. 4 ; Natalis vero Gbristi soEstautem in conslituendis bisexlilibus habnndas non lis 9, lunae 1 , indict. a Kal. Jan. 3. Non polest
editionis JulianaB, sed AugusUea? ac nosirae ratio: autem iriplex hic posiremus character alteri, qunn
i i l quod Annalibus imposuisse videiur. In quibus 45 Juliano tribui, Olymp. 194 anno 4 labente:
cuni ex Julii Caesaris instiluiione bisexlilem eum
urbis Romne a Palitfbus Varronianis 753 : id quod,
esse monslrasset annum, quo Lcntulus cl Marcel- si recte superiora posita sunr, necessario sequilur.
limis coss. fuerunl, confcctam sibi rem putavit : Pralermilto sideris ulriusque defectiones ac relh
quasi eamdcin, quam a Julio C;csare proposhain
quos annoruin cbatacieres ac notas : quibus velul
aftirmal, bisexlilium seriem Augustus relinuisset.
flrmissimis prasidiis temporum lia?c doctrina m u Ex quo ei illud manavil ui

n i l u r : de quibus plerique bac tempeslale docie
annum Juliaiium 51 legitimum ex Augusti corre- acuteque scripserunt.
ctione bisexlum babuisse diceret. Nam sive ab eo
Ac de cyclig et id genug aliis lnentionem boc
ad 45 recurras, sive a primo Juliano ad eumdem
loco ne litiera quidem altigissem, nisi a nonnullis
18 dcscendas, in bisextilem iucides. Sed falsum
tolum hoc negoiimn iiuprobari cerncrem, ac lanest, annum Julianum ex Augusli reforniaiione b i quam inane atque otiosum rideri. Vidi ego nuper
sexlilem fuisse : prseseriim gi vitiosum biscxtum
qui buic metbodo pondus ac fidem iis ralionibus
duodecimum anno Juliano 36, quod Annales fadetraberet. Primum cyclorum incerlam aiebat esse
ciutil, tribtierimus, adco ut Augustus anuo 38 sta- dispositionem, neque quemquam unum cum altero
liicrit duodecim illos sine bisexto transigendos esse. convenire : quod alii alio solis ac luiwe cyclo faU l enim abanno Juliano 37primus ex duodenis illis
bricatum velint universum. Scd huic faciie a nnbig
cceperii, duodccimus eril Julianus 48 :
occurriiur. Nemo est cnim qui quidem duo ac tria
quo exacto, peremplisque biscxiis superiluis u i numcrarc possit, qui in Dionysiana vulgarique
bus, annus in viam rednclus est. Hanc vero, n i
forma cyclos alitcr computet quam quivis e vulgo.
ordtne ac raiione deinccpg insisterct, qtiarto post
Potesl quidcm 111 annorum, qui ab orbe condilo
48 anno bisextilis annus collocandus f u i l ; Juliano Q fluxere, nuraero alier ab allero dissentirc. Sed qui
scilicet 52, ut ex Paulo Middelburg. superius oslcnde annis inter se convenerint, in cyclis, nisi pecudimus. A l vero si 51 annum bisexliiem Auguslug
des s i n l , conveniant necesse est. Habet vcro
essc voluil, in idein vitium incurrit, quod Juliaiue
magnum ea res ad annos evolvendos usum el opeditionis inilio commissum fuerat; ncmpe ul lertio
porlunilaieiu : ut a lcipso non dissideag, ut annopost bisexlilein anno bisexiilis alitcr poneielur.
rum varielates, q u sunt pro nalionum diversitate
Denique nemo baclcnus iiwentus est, qui Julianum
mulliplices, ccrlam ad rrgulam normamque d i r k
51 posl Augusti emcndalionem biscxlilem faceret.
gas, ul ab aslronomicis obsrrvationibus in persequenda lemporum descriplione non abborrcas.
At enim trecenlesinius sexagosinius quarlus posl
Etenim si anni Juliani forma, qua3 post aliquot
illum bisextiiis est, aut docendum in recensendis
coss. vitium irrepsisse. llaec cuiin Annalium verba annorum millia reccpta fuii, propler commodiiatem ab oinnibus bodie cbronologis ad anteriora
sunt. Sed cl illud non minus falsum, annuin ajrae
eliam tcmpora revocatur, aJ eamque refehiulur
Cliristianae 564, post Lenlulum ei Marcellintini
juie caeierai, cur non in cyclis usurpare idcm licocoss. esse trecenlesimum scxagesimum quartum,
bit? Qu;critur quo anno Cyrus in Perside rcgnare
ciHii vcre sil ab illorum consulalu 566 ; sciendum
eram csl duo in Annalibus paria consulum exenipla,D C03prril. Audiesa cbronologis annoprimo Olymp.55
iinpcriuin cepisse. Sed cum Olympiades ab aestivo
quibus ex ordine sublalis, Chrisiiana a?ra, quai
solstitio ineant, uiruni de piioribus vi aHni iliius
biennio haelcnus anlicipata fueral, cum vulgari
nienstbus, an de posierioribus loquaniur, boc esl
dcmuni in coucordiaro rcdiil : quod idein in Onude anno periodi Julianaj 4154, an 4155, nibilo mafrianis Faslis, pari coss. uno suppresso, conligit,
gis agnosccs. Quodsi chronologus ille, quisquis
de qua re opportunius alibi diceiur.
esl, cyclos addiderit, slatira ulro auno factutn dixeJam vero, quod aera illa communis, quam a
r i l ncccssario docebimur.
Cliristi Nalali repeiimus, eumdem Natalcin in iinetn
A i enim in anno aliquo prinuim cycli defixi esse
Juliani 45 conjiciat,.< dispulalis bactcnus ila cnldcbenl, quo ex anno reliquorum cycli pendeant. U
ligilur : Auguslus impcrator excessil anno Juliano
59. Esl auteni IS a;rse Dioiiysiana3 14, ut anie de- auiem neque cx Scripiura, ncque alnmde polesl
colligi. ltane vcio? De cyclis inier Clnislianos bomonslralum ost. Igilur a;ra3 bujus inilium ex a. d.
Kal. Jan. incipii anni Juliani 46, adeoque Nalalis die non coi^venit, qui quidem communem malricis
Ecclesix, boc est Romanaa, usum relineut? Noa
Cbristi Dionvsiauus cnm anno Juliano 45 exeunte
omnes auuum Cbrisli Natalem ia cvclura solis 9,
coagruit. Quineiiam cytlorum pervulgaia recepta-
903
904
luttc 1 conferunt? Quis est, qui si alios in ista amio, quibusve coss.nalussitCbristus, expfesuimus.
Hoc igiturquicunquc cena ratione investigare conali
inctbodo cyclos statuerit, non vel ab logislica resunt, licet non eadem inter se senserint, uno
feliatur? Habemus igitur in aera Dionysiana statos
tamen eoderaque Lucae testimonio freti, diversas
et fixos annoruni cyclos, a quibus tam ad supein parles abierunt. Scripseral evangelista, baplizariora, quam ad inferiora tempora progredi in infituna esse Dormuum anno 15 Tiberii, cum esvt
nitum licet; neque necesse est id ex ullhis lestiquasi annorum triginla, \ ;
monio scriploris, vel eclipsi ex aliqua ônstare,
\ , , , elc.
cum consensu oronium siabilita sit ista melbodus,
Quae verba unum islud significant, non multum a
ct in iisum dcducia. Postremo iltud opponilur, quod
tricesimo anno atalis abfuisse; sed ulrura iricead cyclorum ac coeleslium omnium elesimo absoluto et aliero ac tricesimo ineunte, an
vandam fidem pertinet. Nam cum cclipsin aliquamTapost 29, ineunte 50 id acciderit, diserle non explicilus pula vel Dio certo anno contigisse narrant, hocant. lmo vero licet aliquis Chrisium anno 28, vel
rum scriptorum teslimouium fidem non facit bu35, baplizatum esse dical, non tamen evangelicae
mana majorcm.Quareqtiod indidem elicilur, lantam
aucloriiati meo judicio repugnet, de quo postniodum
habetceriiiudinem,quania bistorici illius e*se potcst,
1
qui id aflirmar, aucloriias. Ex quibusnon mediocri-

ter aberrare coutendil eos obnes, qui ex isliusmodi rebus demonslraliones polliccnliir, et de diebiis atque horis sane iidenter pronunliant, lanquam
nuper ex dtorum concilio, auj intermundiis Epicuri descenderiiit. lla enim jocari voluit, qnod necesse non fuit. Verum quid illud est, qua?so, quod
islic audio? Non babent malhematicorum observaliones majorcm humana fldem? Accideril baec
eclipsis hoc v d illo hnperatoris anno, hisloritf fide
Biiilur, quae lametsi humana sil, ab ca laincn rcccdere vix inlerdum esse videatur hominis. Scd
ctiin ad Julianos prasserlim annos, quos omncs sibi
cbronologi prjeligunt, deducla res fuerit, quolo
videbitur. Sed qui Lucai verba anguslioiibus spaiiis

circumscripserunl, alii xxx tunc annos expleto*
fuisse, alii xxix duntaxat opinali sunt. Ulrique vero
baptizaluin voluni Chrislum Gcminis duobus coss.,
anno Juliano 74, quod in eura incidat Tiberii annus 15 superiore anno cx a. d. xiv Kal. Sep. iwclioatus. Unde cum in baptismi anno coiiveuiant,
in Natali ipso uno anno dissidenl. Priorem de expleto tricesimo auno sociam et opinionem Annales
eccletiasiici sequuolur, eamdcmque tuclur acerrime Scaliger vi De emend. temp. Sed magnu, ot
stdel, conatu lcvissime probat. Sic enim diss**rit.
Christus Dominus xxx annos absolvcrat : nam xxx
annorum is esse dicitur, qui iricesimum annum
niMio eclipsis illa contigerit, non buroana jam fide,
absolvil, ut anniculus est is
qui
3G5
diera
at
tigit. Leg. Annic. De verb. sign. Quod autein scriboc cst soia scriptoris auclorilate, sed cerlissima
psit Lucas, \ , parlicula ista caph e*t
demonslratione coneial, de qua nisi prius imperilia numerandi, vel tabularum vilio lapsus sit, du- non , sed ; nl iliud Joan. i , 15,
bilare nemo poterit. Ecce libi in boc, quod tracia- quasi UnigeuUi Patre. Sed esto, inquil, : pauci igitur dies complendo 30 anno de
mus, argumcnlo, quanla sil islorum cbaraclerum
militas poles animadvcrtere. Quod paulo post Au- eranl; puta x x , vel menth : quanquam ne meiuii
quidem defulurus videatur, si ac*
gusti mortcm luna defecerit, elsi ex bistoricorum
teslificatione credimus, est ea lamen conslans opicipiamus. Sed mensii desideretur, aut duo menut
nio, de cujus veritale ne lcvissimc quideui dubila- mino tricesimo absolvendo; et dies baptismi etf
lur. Jam quolus bic annus sit sera Chrislianae 6 Jan. Ergo eodem anno paulo post baptitmum,
qusrilur. Qui cyclorum et eclipseon melbodum
puta Februario, coeperil annus 3 1 . Jam vcro Lucus
damnaut, anno Dionysiano 16 Iribuere solcnt. A l - verba perinde accipil ac si esset scriplum :
qui is est xiv, nec ulla unquam astronomia alium
, ,
buic eclipsi, quae paticis posl Augusli morlera die- . Sed babc Scaligeriana loci illius exposU
bus, Soptembri niense conligil, annum deliniet. D '0, ut liinc poiissimum exordiar, absurda est el
Quis non igilur ex eo conlici necessario putabil,
barbara. Quis enim iia Graece loquenlem ferat :
Auguslum aerae ChrisiianaB anno 14 morluum esse,
, pro eo quod est
non 16? Yides majorem liumaua fideui, cum bu- . Satin'ridiculum ac putidum est,
mana lamen implicaiam, el coiinexam : quaa la- , pro . Alqui banc ipsaui inmelsi humanae, hoc esl allerius, qna sola isli u i - lerprelalionem anleponit alteri, qua? minus habt4
tuntur, essel similis, non idco tamcn aspcrnanda
absurdilalis, lamctsi ne ea quidcm placet; quasi
foret, quod humana; sed vcl eo nomine commcn- Lucas id voluerit, , ,
danda, quod ad humanam buinana tides adjuncta,
. Quare mullo esl ille sensus aptior, ul
ul non bumaua majorem, i U simplici, caque, qua
ad posieriora rcferatur; ad superiora.
conlcnti illi sunl, cerliorem creduUtalem parcret.
Hv \ ', , ,
, etc. Epiphaniuscerte haeresi L X X V I I I , . 7 ,
be vulgari melhodo, qua Christi natalit aunus in ad , non ad perlinere docuit, cuia
vestigatur : ubi ei de aera Dionysiana.
ila locum illum protulit, 6, ,
Nimis mulia fecisse verba videor, necdum ta. Quinetiam hxresi xxx, num.30,
men rci ipsius cnpul alligisse. Nonduin enim quo
Luc. ., 23.
1
DE ANNO NATALI CURISTI.
906
. Sed conlroversiae, quseslionis- anni discrimen facit. Sed qui paucis annis rofi a aui
que caput in parlicula posilum cst, quud u l supra nunieruin consistit, dici
plurimuro esse solet, et de perfecto
poiesl, u i Epiphanius alicubi dispulat.
absoluloque rei sialu nonnibil dclrabil. lloc vero
Quod ipsum Keplerus c. 43 alicrins loci compaloco non , sed , ac prorsus afrationc orudile declarat. Nain cum Mallb. xvn, 1,
firmalivum esse Scaliger, et cum eo plerique sen- scriplum 8 i i , post inslilulum a Domino sermonem,
juiil. Qui mibi vim usumquc voculae istius non sa' l\ liansliguraium essc; Lucas eamdeiu
l s animadverlisse videulur. Nos tripliccm illius
bistoriam exponens, cap. i x , 28, id post dics \
poteslaiem apud Graicos obscrvavimus. Priiua est,
ab illo ipso scrmone f.tctum csse narrat : ubi
cum , vel sumilur; ut
eadeoi vocula usus est, cum ad vcrum numeapud Lucam cap. x x n , 41 :
rwm biduum, boc est leriiam parlem addidisset. At
el cap. , 56 : "
inslat Scaliger, ei, NulUs, inquil, Grwcismus /?a $ \ . Secunda vis
titur : , pro
esl , sive comparativa. Ila Luc. , 22 :
. Jesus (
\ ,
x x x i ; sed absoluto tricesimo slatim dicebatur
. Quanquam luec posierior nolio . ' enim intelliguni
ad priorem polest referri : quod enim alteri siroile
participium tacitum, quod omissum e$l ne repedicitur, non idem est omnino. Terlio demum latur, , id est . Ha?c ille. Vis < s l
e3t , sive causativum. Nam si quis d i igilur omnis in voeabuto islo poeita :
ligenter attenderil, inveniel particulam vcl
quod ad initium a?tatis tricenariaB referunt omncs.
, nisi ambobus illis modis tisurpetur, causam
Sed Onufrius xxix annos evolulos, ac paucos dies
conllnere, propter quam id quod narratur accide(ricesimo libalos exislimat, qnasi istud $il
r i l . Sic apud Homerum . 2 :
\ '. Scaliger negat probani esse loculionem, nisi Iriginla jam anni completi siut. Mibi

vcro, ut ingcnue dicaui quod senlio, alia vis csse
', {,6.
vidclur participii illitis, quam ut incbaaium, aut
C t r fadle navigaret, causam continei vox ,
explelum tricenarium deimmstrel. Nam cum parlividelicet, quod secundo mavi fcrretur,
cula , ut supra declaratum cst, diminuendi vcl
^, \ * ,
dubitandi notionein babeat, quis est, qui seripsisse
a i l Eusialbius. Simililer in illo Joannis loco,
, gloriam eju* , quasi Unigeniii, - ^ Lucam pulet: Incipiebal e$$e Jesus plu$ minus an
et esl . Cur enim lanla sit
norum triginta? Hoc eniin esset ad infinilam partigloria, conditioni ejus, ac dignitali debet ascribi.
culam infinilum \erbuin adjicere, cum tain ,
Quare idem esl quod utpole. Sedea signilicatio par- quaro iniinitam, minimeque delermina 1 $ ^ 3 6 : , u l i n Thetam significationcm bal>eant. Piacct igitur verbum
sauro Stepbanus inonet, frequenlius usurpatur
ad iuilium pisedicalionis, , vcl
pro circiter, fere, ac fortasse uunquain aliter,pra2 rcferre, quia post baptismum, qni
sertim in prosa oralione, sumitur. Undecolligas, perbactenus delituerat, in aperltira luccmque prodire
peram Joannis illum locum adid aflern, uttricesimus
coepit. Quam luci bujus interpretationein postea
annus solidus ac complelus baplismi leinpore fuissc
apnd Jansenium scriptorem eruditissimum reperi:
videalur.Primuro ibi , etapudinlerqtii camdem caeteris ant^ponit omnibus. Praesertim
prelem nostrum quasi ideni esl ac tanquam. Deinde
cuin Act. i , com. 22, eodem sensu vcrbum iliud
el usurpalur. At in allero
usmpalum fuerit: tj> , \ '
illo Lucse loco \ nullam anl
habet, aut vero similiiudiuem. Non recte igitur cum
, et cap. x, 5 7 : 6
superiore conferlur.
D , 6 . Qua3 si vera sunt, apparet ex illis Lucaa verbis certum ajlatis Gbristi
De anniculi notionc quod proponit Scaliger, nibil
icmpus dcfiniri non posse. Ncc esl quod cerlorum
ad rem facit. Aliud est enira anniculus, aliud quasi
Pairum opponatur aucloritas, qui non aliud afliranniculus, de quo sermo nobis esl. Keliqua Scalimare possunt, quam quod ex Luca didiceruni; negcri collectio implicala et inanis est. Nam quisba3C
que est ulla ralio, cur ex illorum verbis Lucam i n intcUigai? Si sit, dies lantum xx,
lerprelemur polius, quam ex Luca qua? ab illis asaut ad sumniiini inensem ad rolundum defuisse nuscvcrari videnlur. Quanquam tamclsi non modo
merum. Quare nt Januarii vi baplizaius fueril,
Patrcs, sed et Lucas ipse pcrfeclos, consummatosFebruario mense tricesimiim implessc. Quasi vcro
que tricenos annos diceret, niliil tanien obslaret,
qui apud Lucam sunn voluerunt,
quin, st minus cum bisloria congrucret, eodem id
Glirisium Februario mcnse nalum essc crediderint,
ut Onufrius, qui duodecimo prope mcnsc post ba* acciperemus sensu, quo cap.n,21, Lucasidem dixit:
Posl consummatos octo dies, cum oclavo ipso cirplismum vcricnte triginta demum annos evolutos
cumcisus sit puer, ut Jansenius observal, Fruslra
cxistimat. Ncqirc vero \ sumptum
igilur Ignatii locus ille cx Ephl. ad Trafi.velut pcrpaucorum lautum dierum, aut unius mcnsis, imo
29
PiTOL. GR. X L H .
APPENDIX DISSERTATKWUM.
908
emptoriui objicitur \ - Jiitiano 45, Lcntnlo et Pisonc coss., coHocaodum

scripseruiit; i(a ut primus eorum, quos a fiatafi
, adcfrsus quem
Gbrisii putamus, Julianus sit 46, C. Caesare et
nemo vel mutire, nedum refragari jurt debeat. An
Paulo coss. Quod quidem eclipseon ac coeleslium
enim plus est dicere, ,
quam, , aut quod alibi de molaum descriptio, et cycii ipsi ex vutgari mediodo
satis evincunl, tit abande haclenus ostendbiws.
Lransftguratione togitnr, * \ , cum
scx tantuni a Mallbaeo solidi numerentur? Miror Quod 3! quis aeram vulgarem, quam Dionysianam
vocant, cum iis omnibus conciliare vutaerit, iuio
tantum in illis IgnatU verbis aliquid momenti ad
illam scntentiam inesse, nonnullos arbitrari. Ac si conscnlire ipse secum ; primam Juliano anno, ac
auclorilate res agiiur, babemus antiquissimos, gra- coss. quos d i x i , Natalem Christi tribuere debet:
tam eumdem Christam Juliano 75 baptizatum asaevissimosque Patres, qui non ut Ignatius, obsctire,
scd aperle quemadmodiim Luc verba a nobis i n - rere, anno selatisxxix jaro complelo, et ineunte xxx.
lcrpretanda forcnt, opinione sua docueruni. Justi- Alioqui cum Geminorum consulalus anao 29 Dtonynus Martyr Dial. cum Tr$pAoji,pag. 92 edil. Rob. aianse eerae congruat, cyclo solis x, lunae x i , Cbri6tus,exptc(i8duiiaxat xxvin annis, baptizaius foeric.
Sleph., , , ~
w w
'
, Imo vero * i DionysH illius condiloris, ac Be<he

. Dubilat utrum anaos triginta Ghristus exces- decretis ingieiimus, nonnisi xxvu annos absolverat
Christos, cum ad Joaimem vcnit.
serit, an iitfra illos consiiterit, cum ad Joannem
accessit. Gur ila? Nonne qiiod Lucas
Quomodo vulgaris Chmli
ab auctoris
Diongsii
loqut visus esl, cuin \ scripsit?
instiiuto
dittideat.
Al Ircnaeus lanlum ab rigidis illis praft aoisque voSciendum enim est, annum illum, qaem ame vnlcularum inlerprelibus abhorret; ul I. u , c. 39 Chri- garis primum factmus, el proxime a Natali ips*
fttum baptismi tempore noiidum aHalis annum trice- Salvatoris aiispicamur,a prime illras auctore Iitcarsimum explevisse censcal. Praeterraillo recenliores naiionig ac Nalalig annum esse coesliietum : id
apostolicis illis temporibus Palreg,caHerosque gra- quod ex Dionysii ipsitis, ac Bedse leslimonio plaves, tt erudiios homiiiee; qui Lncae teslimonium
nuna faciam : nam Dionygius, ut aucior est Beda I .
aHatem Ghrisli, ac giguificare
Oetemp. ratione* cap. 45, et alibi gappe, cyclum
non dubilant. Nec defueruni, qui pro , suum annorum 532 ab eo incbotvit anno, qui tocariialionem et Nalivilatem anteoessit. Itaque pri legerint, u l Epipbanius el Euthymius;
adeo participium ad olficii ei praedica- Q mum annura cycli sui voluit eum egge, quiest r
coraraunig 532; gecuudum vero eutiv, qui est 535.
tionis exordium, non ad ineunteni anatem iJloram
Quo fil, ul si retro progredi volueris, a n i N t e prknus
senlentia revocaiur.
Sed est aliud quiddam, quod veteres periade, ac cycli Dionygiani proxirae lncarnaliotiis ac Nativireccntiores onines, qui de natali anno Ghrisii dispu- tatis annum pnecedat. ldem in Gompiuo, eap.17,
repelit Beda : et ne qua dubiutio possit sae, oerios
larunt, tanquam cerlissimum vulgo gumpserunl :
cbaraciereg addit, quibus secundus ille aonas eycli
nimirum Ghristum anno xv Tiberii baptizalum
fuisse. Unde cum Tiberii xv coepcrit anno Juliano ab aliig dixccrnitur : vcJuli, quod epaeiag babveric
x i ; concurreutes Y ; luna \ivm xiv in vm Kal. Apr.
73, Silano et Nerva coss.,ex A. D. xiv K a l . Sepi.,
el baplismus Gbrisli in Januarii vi incurrcril, con- Dominica vero Pascbalis vi Kal. Apr. luna . Ea
veuil anno Juliano 74, Geminis duobus coss., quae enim hic annus a2rae communis primiis, cyclo solis
x, lunaa n , epaclne x i , concurrenles v. Novilaiiiom
esl omniura fere communis opinio. Quod ill<nira
medium ex Frisicis Mulleri tabtilis,Martii x m , hnra
Jirmamenium si quis extorserii, omois illa Gbrigii
nalalis invesligandi ralio labefactaia concidiL Aiqoi 7, 59, 39, postmed. noclem, luiia x i v , Marlii x x v i :
sed ob NiciBnis lemporibus, ad qicc Dioanno ipso Tiberii xv baptizalum esse Cbristum
uode landera babuerunl? Lucas enim cap. in, 1,2, D y
cyclun) suum dirigit, noviltiniuui Martii I H ,
luna xiv, Martii xxv, giv<5 Ral Apr., lit. Dominic
anno xv Tiberii Joannem sancti Spiriius afllalu ad
praedicandam pceniieniiam prodiisse n a r r a l , non B. Proinde Marlii xxvn, Domimca. Hinc est qaod,
vero Ghristum eodem illo Tiberii xv anno a Joanne ut scribit Beda, Dionysius ad meihodum (kccwnobaplizalum. Etcnipi iieri polest, ut Juliano 74, T i - vennalis amiis Domini aaum adjici jubet; stgnijiberii xv exeunie, utpuia Aagusto ineunle, Joannes cans illo incarnato unum Circuli decimnoHntuUU
rclicla solitudine in publicum emerserit, el aruio 75 annum jam fnme conyletum. Quibus ex Bed Dtanysiique verbis viiiosam Dionysianorum cydorum
Juliano baplizalus ab codcm sil Gbristus, Tiberii
xvi. Quod ancmine, quanlum sciam, liaclenus ob- descriptionem esse patel, qiue apud cumdem Bedan
servaium, pluriinum ad communis ac Dionysiana: tomo I rcperiiur. Ibi enim auno prirao liltera po palrocinium coufcrt. Ncmo est enim lam pa- nitur : anno secundo, DG. Alqui primus annus cycti
Dionysiani bisextilis est, non secundus, qui babd
rum, non dicam maibcmaiicis artibus, scd vulgari
liltcram R, uii prior DG. Ideomeriio Bcda conexii,
illa pcriiia subducendorum tQmporum iuslruttus,
et bisexiilem cycli primum annuia essc voluiL
qui non pugnare sccum illos omnes animadvertal,
Quanquam suspicari licct Dionysium primo aanom
qui Natalem Domini ex aera vulgaii alio anno, quain
n
s i u s
DE ANNO N A T A L I
909
Natalem in tertium elymp. 194 conjicienlem, recte

adnotasee proximum illum ante biaextilem fuisse,
etque propterea litteram tribuisse : postea Uroen
halluciDatum, Naialem submovisse iu annura iv
olymp. ejusdem, vel oerle alteram quempiam ascripeisse Utteram E, quam convenire nossel anno
olyrop. 194 cui Dionysius Natalem assignaverat,
DCC advertisse, minus hoc ad suum inetiluUiiiniuadrare. Utcunque vero ceciderit, nos aeram Oionysianam uno anticipamus anno : el quem ille Incarnationis et Naiivitatis annum esse volutt, proximum a Natmtate constUuimus,quod impradenlibus
nobis obrepeit. Gum enira majores nostri annos ab
locarrialioue nunierarent, poslea factuia est, ut qui
a Naiivhate potius initium repetere vellent, cum ix
meuses detrabcro debereot, inbus anteveriere ma-
luerint, et ab eo Natali, qui Incarnationie epocham
aulecedii, non ab eo qui sequilur, nuroerandi priacipium duxerint. Tametsi vctusu&simus bic error
eet adeoque Dionysii ipsius, tc Beds. Hinc illa
velut ex Iripode proounuala sententia : Habtt entm,
nm fallor, Ecdesias fides, Dominum tx earne paulp
piu$ quam anni$ utque ad sua Umpora pasti*nis vixme : quia videlkel xxx annorum fuerit baplixatus;
ticut
evangeiitia
Luca$ Ustatur, et tres $emi$
in illud prolapsus cst. Nam in Gompuio, cap. 24 el

32, Ghrislum Dominuni nalum asseverat anno cycli
decemnovennalis secundo, cycli vero epactarum
tertio, ante u menses incboato, die vicesima quaria
lunationis embolimaoaB, qua3 secundo Decembris
i n i i t ; cyclo solis x, liliera Dom. B. Non aliu3 liic
annus est, quatn scrse Dionysiana3 primus, cycli
Dionysiani secundus, quem nos primum a Nalali
computare solemus; quo cyclus epaciarum tertius,
qui idem est cum Alexandrino,ab S^ptembri mense
ccepil, currenie aureo uumero I I . Rursus passura
esse Ghrislum docet anno aelatis 54, quo Pascba iu
Eid. Apr. incidit. Est is annus aerse Dionysianae
55, quo cyclo labcnte lunaa xvn, Neomenia Nisan
Nicaeni cadit iu Marlii xxvii, feria i , cyclo solis xvi,
littera Dom. B. Quare decima quarta Pascltalis i n currit in i x Apr. fer. . Postridie ilaque Dominica
Paschalis. Atqot ulGhristus natus sit eieunte anno
Dionysiano secundo, anno 34 exeunte, non amplius
x x x i i annos solidos explevcrit; ineunte vero xxxv,
tricesimum tertium inchoabai. Ergo primum aetalis
annum Gampanus eam numerat, quo io maierno
ulero gestatus est.
De Sigeberti,
Mariani,
aliorumque
Iwllueinatione,
quod
ad cerce
pertinel.
chronologorum
anticipalionem
Quod est a nobis proxime dispotalam, Dionysianara aeram, cum ab anno Incarnationis i n ctioanda sit ab eo, qai Mativitalem sequiiur, hodierno usu repeli, prima fronte Sigebcrtus animadertisse videri potesl. Nam ad aunum 532 bsec
adnotat: Ab hoc etiam anno Dionytius

cyclum
suum,
quia tecundus
tn ratione
cyelorum
annus hujui
compuli
abbas orditur
decemnovenualium.
operis
primo anno
Chritti,
tione
anno
computi
Apr.
Sed
tertio
Iricesimo
$ciiicet I xiv tuna Apritis
in feria:
Passio
Resurrectio
ChrUti
v i Kal.
in ra*
Nativitaiii
oecurrat
fifa/.
Kal. Apr. in v i
Apr. in Domvrica
quia non Ua occurrit,
curril
debet
Nativitatis
concordare
Chriiti:
Et
eoncordare
debet xxxv annus cycli Dionysiani
feria:
annos poti baptisma prcedicaverit. HsecBeda cap. ille

47. Quae si ex Ecclesiae, ut asserit, fldedecreta sint,
nihil causae est, quin ipsa conlra communem Ec*
clesiaB fldem seniiat. Elenim Ghrisium passum esse
tradit anno aerae noslrae 34. Uude quemadmodum
. . . .
annum aerae nostras 533, qui est secundi Dionysiani ^

cycli sccundus, respondere ccnset anno i l l i , quo
Cbrislus incarnaius est : ila ad 552 addi jubet 34,
ut iiant 506, qui annus rcspondeat alteri i l l i , quo
passus est Doniinus, qui est a?rae 54. Apparet igilur
apud Bedam, el Dionysium eo anno, qui est acrae
communis 54, cycli Dionysiani 35, Gbristum esse
passum. Quare cum, u l illi stauiunt, anno cycli
secundo, xne autem primo, incarnalus nalusque
sil Doininus : cum passus esl, annos absolverat
dunlaxat xxxu cuin aliquol mensibus. Nisi forle
annum aetaiis primuia uunieremus illum, quo in
utero inalris gestatus esi; quod absurdissimum est.
El lameu Gampanus insigni&conipulorum artifex
910
CHRISTI.
die.
sed luna xiv AprilU
oc-
eo anno xn Kal. Apr. in prima feria:
nica vero dies Paschm

batur,
quia rtpugnat
in
Domi-
. Apr.. ideo
tvangelica: ventali.
impro-
H&c Sige-
bertus. Quae cum obscurissima eunt: lum vero

^
cum ait anoum cycli Dionysiani 35 respondere 33
Nativitatis, istud ipsum, quod a nobis observatum
est, aflQrmare videltir. Nam si Dionysianus cyclus
uno anno Incarnationem anlecedit, necesse esl, u l
ejusdem cycli terlius primus ait posl Nalivitalem ,
adeoque cycli 35 sit a Naiivilate 33. lta annos
Nalivitatis post Nativilatem ipsam cuipiam i n cboare videbitur. Yerum character ille, quem subjicit, aliud nos existimare cogit. Etenim Dionysianam a3ram damnat, quod cum annus cycli 35 cum
anno Nativilalis 53 convenire debeat, quia secundus cycli primus esl NalivilalSs, neqnaquam tamen
coo8*intiat: proptcrea quod 35 cycii lunam babet
xiv in x i i Kal. Apr. feria i , boc est Martii x x i ,
j ) Pascha vero Kal. Apr., annus aulem Nativitatis
53 luoam xiv babuerit ix Kal. Apr. feria v, Pascha vi Kal. Apr. Igitur xxxv cum xxxm non, u l
delebai, congruil. lia Sigebertue. Idera ad annum
v
1076 ista s c r i b i l : Hoc anno qui est xui annu$

deccmnovtnnalis
cycli in repetito magno anno
stt, duobus magnis annis Passione

lis,
omnia
quce ad cursum
anno Dominicas Patsionit

quod Dionysitu
annexuii;
non recte
quia enim
suum orsui i$t,
Domini
et lunoc
concordanl.
inttndit
prioris
e$$$ megni
appant
cyeio
532
suo
pyelum
Christum
magui anni;
hoe hic annut auno Dommica; Pattionit

debuisul
revoluspectant,
Unde
annou Domini
ab anno Domini
nimirum
natum anno secundo
tolis
primi
Diony-
fui$$*
ae
ptr
concordani
cycli annu$ non 1 3 , u4
53;
911
91?
quia is fuit annus Pa$uoni$ Domini; el per hanc rexissc vero Marlii xxvn, feria i . Quo v i l u l posluconsequcutiam solaris et lunarii cursu* concordant
lato, ct axiomate freli, bisloriam, ac tcmpormii
evangelica veritaii. Dionysius posuil Nativilatem annorumque seriem ad suam iilam acChrisii xxi annis tardius quam debuit. lia?c ille.
commodare maluerunt, quani illud ipsum cujusmodi esset, diligenter inquircrc. Itaque cum aiini
Cum in supcriore loco deliniisset, annum 35 cycli
in tolo Dionysiano cyclo ires omnino cbaraclerem
debere esse Nativitaiis 23,quo passus est Domimi9:
hunc habcre possiut, niroirum x m , qui est aera
nunc ul idcin Passionis aiuius cum eo, qui 13 nunicrattir, omni ex parlc consenliat, ail ipsum de- x i i , cui cyclus lunae congruit , solis x x i , litlera
Domin. CB : Uem annus 260, scrae 259,cyclo solis
bercesse cycli Iricesimum lcrlium. Alqui 53 cycli
X T I , littera B lunae x m : ac poslremo 450, aerae
Nalivilatis, sive polius Incarnaiionis est 32. Quis
liallucinationcm non videL? Ex iis apparct nihil de 449, cyclo solis x, littera B , lunse ; pro eo qnod
c&ieri reinotiores essent,prinium arripucruul annum,
bicimio, quod anle annum Nalalis Dionysiani uumerauduin essc docuinius, in mentem Sigeborlo qui est cytli Dionysiani 13, aerae 12 ; ' e t a Dionysio
peccatum esee dixerunt annorum22 :
venisse; el Nalivitaiis annum ab co cum lucarnaadeoutqui numeraiurIncarnaiionisl2, cycli 13, delionis anno confundi: quoutam quidem secundum
annum cycli, qui baud dubic Incarnalionis apud bucrit Incai nationis csse 34 , cycli 35. Testalur id
prauer Sigcbertum Marianus Scoius.qui adannum 552
illos primus cst, priinum aeque Nativitatis essc denolat, hunc ipsnqi annum primuin esse magni cycli
iintt. Scd iu illis duobus Sigcberli locis multa sunt
Dionysiani, cujus anuo xm resurrexit Dominus,vin
partim scriploris culpa, pariim librarii incuria depravaia. Ac priore quidcm in loco nulluiti iu nuKal. April.,luna xvu(scd pro Kal. emendanineralibiis nolis mcndum essc, cum 3*> cycli annum dum est vi Kal.: alioqui cyclus essct lunae v, non
noniinal, cbaractor ipsc satis oslendil. A i l cnim
) , boc c^t anno x u Incarnalionis, juxta Dionyboc anno docimam quarlam luna Aprilis (Ap; ilig
sium. Cum autcm ad annum 534 Bedae locum citat,
lunam identideiu appellat, non quae Aprili mense
quasi sit annus Diocletiani 248, scito librariorom
inilium babeat, sed quae in Aprilem dcsinal : quod
errorc faclum, ut haec nota, quae ad annum 532
Srboliasles quidam miuus animadverteus viliosuin
ascribi debuit, in 534 conjiceretur, ne quis forte
esse credidit) xu Kal. Apr. feria convenire ; PaMat ianum discrimcn illud biennii, quod anle annos
gcba vero Kal. A p . i l . , quod omoino magni cycli
aliquot urgeri coepil, agnovisse cum Scaligero
anno 55 congruil, xi*ae Dioiiysianae 34, ey< lo solis censeal. Ilic eniiu l i b . v i , p. 513, cd. 2, Dc emend.
xv, lillera Dom. G, cyclo Itmai . Noviltimum
temp., Dionysianam aeram bicnnio quam par sit brepascbale Nicaiiium (uain nullam sajcuviorein a Mariano dici coniirmat, c l ba?c ipsius
ium illud agnovit) Mariii : proindc luna
verba commcmorai : Anno ad veritalem Evatigeiii
Marlii x x i . Hunc annum cum xxxm Nativilais
1076 ; secundum vero bionysii eyclum 1074,
anno conscnlire debeie Sigeberlus asscril, uli l u brandus, qui el Gregorius, ctc. Qiue quidem verba
nam babeai ix Kal. Apr. fcria v, Pascba vi Kal.
in cdiiionc Francoford. Pisloriana, quac mibi cuni
Apr.;quaodoquidcin aunus ille Nalivitalis cosdcm
bxc scribercm ad inanum c r a l , nusquam reperi.
illos cbaraciereg obtinct. Fungum non bomincni
Sed ut alicubi legantur, quis non emendandas esse
oporlel essc, cui istud persuadeat. Atiuus Naliviianuinerales nolas videat ? Eteniin Dionysii cyclus
tis, sive aira? Dionysiaoa! 33 respondet cycli Dionyvulgarem a3ram uno pra^cedit anno; eslque cydi
siani non 35, sed 34, siquidem annus primus Nasecuiulus,a3ra3 primus. Uude si quis xram biMinio
livilatis est cycli secundus. Habel porro tyclum
promoveat, incidel in dcccmnovennalis cycli aniium
hniac xv, lunam vero xiv in Kal. ipsis Apr. Cyclus
19, magni cycli Dionysiani 552 ; boc esl altcrius
solis cst xiv ; Pascba Apr. v, lifera D. Quocirca
cycli poslulatilii, acproleptici ulliinuni. l.lfoqucanapud Sigebcrtum in priorc loco logondum, trice&imo nus vcriorisxrx J076 e n l Dionysiani cycli 1075, non
quarto anno Nalivitalis Christi pro iricesimo tertio. ^ 1074. Dcbuisscl Marianus non cyclum Dionysii,
A l in posleriorc ila corrigendum videalur, non tersed seram dicere : cycltim enim Dionysianuin netius decimui, ud trice$imu$ quartus pro Iricetimus
que Marianus, neque Sigebcrlus improbanl : sed
leriius. Quod el sequenlia docenl, cum ait DionyIncarnalioiiis annis perverse dunlaxal illigatum
sium Nalivitalis ChrUU posuisse xxi annh tardins, exisliinanl; iu quo non bieanio, scd aiinis solidis
quam debueral. Adde 21 ad 13, flenl 34 anui maduobus, el viginti abcrralum cssc slaluunt. El cuni
gni cycli Dionysiani : qui quidcm anyus Incarna- crrorcm isluiii vulgari annorum ralioni lam conlionis crij 33. Verum cuin superioribus pugnabil
slanter ascribant, mirum est illos in Cbronologiis
istud, ubi xxxv cycli Passionis annum csse voluit.
suis ad eam ipsani aeram adbaesissc, quam daninaIgilur baiic in niodnm potius posteriore loco levcrant, neque aliier quam ex Dionysiano praescrigendum, debuissel e$te magni cycli annus, non 15 ,
pto tcmpora digc^sissc. Marianus cniin ad cum anud 3 5 ; etmox, Dionysius posuit ISativilaiem Chrisii
num, qui Inrarnaiionem ct Natalem Domini
xx annt$ tardius, quam debuit; non aulem x x i .
antecedit, baec observat: Cyclus magnus PaEienim vulgo persuasum illis omnibus erat:
schalts incipit liinc: in cujus anno secundo juxta
Cbrislum passum esse xxv Martli, fcria v i ; resurDiowssxw, indictione terua , nalus esl Dominui.
L
913
DE N A T A U CIIIIISTr.
911
Klem eliam anno sequenli, Lrbis 752, Lentitlo ct Dionysiana ncn rccessissc, oumdcmqiic prfcitm
Messalino coss., olymp. 194 anno m , indict. iv,
Gbrisli, cycli sectindum habuissc, quo inrarnalus
die Dominico nalum cssc Gbristum asseverat. l l a ei ortus cst Gbristus. Vemm hunc annum, ut cl
queGbrislianamacram acyclo Dionysiano n exoreus
Dionysianam a?ram, male cum annis U r b i s , cl
est, cyclo solis x, liuera Dom.B, lani in emcndala
olynipiadum componit, ut liaclenus liquido conbiscxti ratione, quam in viliosa illa, qualem ex
fttitil. Quin cliam baptizatum csseGbrislum idcro asPaulo Middtlburgensi supra proposuimus. Sed cum
serit anno aera; 3 1 , aitatis ineunte xxx, hoc est abidcm Marianus Cbristum ail secundum Dionysium
solctis xxix : ex quo colligas anno aerae Dionys.
nalum indicl. , librarii culpa pro iv irrepsit.
priino Gbrisluin cx islorum senlentia essc naium.
Nam subindc tndict. iv natus dicilur. Tametei ne
Eodcniqac modo cum anno xrx 34 passus ponilur,
lioc quid&m vcrum est, indiclione iv natura esse ,
idipsum ailalis illius xxxm ineuutc, absolulo vero
sed : siquidem indicliones a Septembri, u l Bcda
xxxii conligerit oportet: ut verum silquod de 3r
tlocel, exordiri velimus. Guin enim primiis annus
anlicipatione paulo ante docuimus.
Dioiiysiani cycli indict. m coeperit, cujus a ScQuocirca falsum est, Marianum Dionysianam
ptembri quarla ccepit indiciio, consequcns cst, anaeram biennio antevertendam pulasse. Quod autem
num ejusdcm cycli n , qui indici. iv coepil, in ad 22, vel 21 annos altinet, qtios a Dionysio proelcrmissos tam ipse, quam Sigebertus existimal, agefme, boc est a Scplenibri, indictionem quintam
mus de iis in sequcuti Diatriba de passione Domini.
Irabiiisge : et quoniam Cbristus, ut toties Marianus
Ilanc eamdem 22 aniiorutn summam deessc, Pauoccinit, anno cycli secundo nalus est, indictione
lus Forosemproniensis ex quadam revclalione didihaud dubie quinla natum esse.
cerat. Ridicule sane. Nam et ipse rcvetationem
Ut auiem nulla Scaligerianae suspicioni lalebra
siKim negligit; et in eo tandem acquiescil, ut Diosupersit, qua biennii illum, qucm
nysiana? aera biennii labeni imputet: scd contra ac
Dionysianas acraa iribuit, Mariano suboluisse conjireccntiorcs faciunt. Non enim , scd
c i t , admonendus lector est apud Marianum, quae
pcccatum slaluit : idcoquc biennio
ad annos ascripla sunt scbolia sa?pcnumero luxata
quain revera s i l , lardiorem essc oportere conlcnsuo loco, ei alieno posita videri; nec raro numcrod i l . Noruntoranes, qui auctorem islum tegerunt, qiti
rum notas esse mendosas. Exempli causa annum
quidcm bodie inv nlu pcrrarus est,quam iminanem
primum cycli Dionysiani componit cum anno Urbis
ca de rc Gommeulariuni scripscrit eruditionc baud
749, Sabino et Passieno coss. Tum anno sequcnli,
Lenlulo cl Messalino coss., anno primo Gbristi.nu- vulgari illa quidein referlum, et ad cyclorum anuorumque mcthodum cum primis uiilem. In bujus
ir.eral Urbis 752, olympiadis vero 194 annum m .
igilur Operis libro x u et x m , poslquam in libro
Atqui annus esse debuit Urbis 750, ut est in Faslis
x priorem illam de 22 annis revelalionem sane i n Cassiodori et Cuspiniani. Erralum igilur a librasulsam exposuissel, vclul mutata senlenlia bieni-io est, qui 752 pro 750 exscripsit. Proindeque non
nio maturius inchoalam a Dionysio dcfmit x r a m ,
Ires anni desunt, ut is, qui edilioni prxfuit, adnol a v i l ; ncque, ut dccssent aliqui, plures duobus i n - anno Jtiliano 46, cum a 48 auspicanda fucril. Iloc
vero a~d hunc modum demonslral : Eusebius in
sfrendi forcnt. Non enim animadvertil aeram CIu i Chronicis anno Chrisli 13, Augusli L V I , cl ullimo,
siianam non posl Nativiialem, ut hodie fit, a Macclipsin solis accidisse nolat, codemque anno morriano, ct inedia? vciuslatis cbronologis, sed ab ipso
tuum Augustum. At vero cclipsis nulla anno
lncarnationis anno repeti. Nec mir.us iit reliquorum
Gliristi 15, aut alio coniigit, quam 17; in qua Ronoiis annorum sive Marianus ij >e, sive librarius
mac totus sol obscuratus csi, Fcbruarii xv, liora
pcrcat : etsi sa?pius reclam viam insistit. Verbi
vere meridiana, solc iu xxvi A(|uarii gradn posiio :
causa,anno Cbristi 57, cycli quarti decemnovennalis
quo eodem anno xiv Kal. Sept. Auguslus obiil.
initium collocat indict. xv. Recte; coepit enim cyclus boc anno; sive a Kal. Jau.,sive a pascbali D Quarc biennio toto aera Dionysiana verum Clnibti
nalalem anteccdit. Hujus eclipsis solis p n l e r Eumensc, indicl. xv : at in Seplembri indictio xvi. Ex
sebium meminil et Dio lib. Lvi,ct inler ea prodigia
quo sequiiur primum annum coepisse indict. iv. Est
recenset qua? Augusti morlem nunliarunt. Eam nos
autctii hic cycli Dionysiani n , quo exeunie natus
cum Mulleri labul s, qua3 suut expedilissimit, coacsi Clnislus. Ergo indict. natus csl secunduin
fercntesaccidissc repericbam ad meridianum F r i Dionysittni. Ita auno 514 nolal cycli dcciniisesicum anno Chrisli 17, Februarii 15,bor. 9,5'7 anle
pliini aniium priinuin, indicl. . Recle ilem anno
341 noiat cyclum i iudict. xiv. A l anno 561 cyclum meridicm; secundum veros lunaa molus. Medium
novilunium Februarii xiv, bor. 20 1 . Atqui
i , indict. ubi indicl. iv legcnduni. Perperam
cclipsis ista nequaquam ad annum, quo Augtistus
qnoque anno 598 cycluin posuil i , indict. x i , quod
obiit, convenire potcst: sed ad Tiberii , u l L u anno 599 convenii. Anno vcro4!8 recte cyclus p r i cidus, aliique demonstranl: qui" hoc pneterea conuiiis; scd mnie indictio xv ascribilur, pro i , rum
firmant; neque eo quo niortuuscst Auguslus anno,
anoo 598 indictio fucrit x i . GaMera bujtis auciohs,
ncque sequcnli ullani solis cclipsin accidisse. <rcaui alioruro perscqui otiosum ac supervacuum est.
didciim cquidcm Dioncoi solis defccium pro lunari
Ulud quidcui cvidcnlcr apparc(, Marianum ab a?ra
f
915
APPENMX DISSERTATIONUM.
916
per iropnidenUam habuiese. Nam paulo post A u - A, licuto rationem admodtim babercnt Eccfegusti roortem luna defecit, Septem. 27, cujus supra
siac vero decreto u l l i , vel auclontaii repugnare, id
meminimtig. Quam vero falsa sit Middelburgensis coDStanter nego. Non enim lemporam, aonorainqee
illa raiio patet ex eo, quod supra constitutum est,
tricag islas, ac minutias, aut iulervallorum, alqoe
Auguslum anno vulgaris aera? 14, non 15 morluum
epocbarum eurai Ecclesia, sed recepu
esse. At eclipsis illa solis lertio post ejus obilura
ac populari coraputandorum temporum raiiooe
anno contigit. Augusli vero raortem in tricnnium
contcnla est. Quis enim putel veierein illam annosubmoveii, nec Hcrodis annorum, nec ipsius A u - rum ab orbe condito Piimmam e Gracorum foniibu*
gusii accurata compulatio, nec bisioricoruin con- haustam, quam et auliquissima concilia sxpias
sensio permiuit. Ac si verum esset, quod Paulus
adhibuerunt, et hodieque in Menologiig Ecclesia
contendit, non biennio, sed iriemiio Dionysius bal- reliiiei, aut illoium, aut bujus aucloriiate fuisse
lucinalus foret. Quippe idem anuus, qui Dionysio constilutam ? adeo ut qui Lalinorum Hebreonim14 est, 15 ab Eusebio nunieratur, quod is Natalem
que tam divergam ac digsideotem teneat, illius deGbrisli conjiciat in annum lerlium olymp. 194; creio repugnet. Quig eel auteni,qui hoc saeculo
quo eodem anno ineunte aera Chrisli Eusebiana ini
chronologiam attingat, qoi non Latinam, et He>
lium habet, Juliano 45. Dionysiana vero seqnenli

46. Vcrum de Augusli et Herodis annig mox dicendum erit.
"
'
braicam istara alleri, quam ascivii Ecclesia, anteponeodam existimct. Par est iu aera Ghrisli vulgari
instilulum Ecclesia, u l eam, quod apud Christianos
omnes obtinueril, ad usum transferat: utrum vero
Kxculiuntur ea quw adversut Dionysianam aeram
ex Josepho nuper objici c&pta sunt.
ab ipso Natali Ghrisli accurate repetita sit, nibil
Omniura, quae superiori capite disseruinius, eo
adeo perquirat; neque ad haec leviora gravitale,
gumma redil, ul si quis Dionysianam aerain ac coraauctoritatemque guam, qua* sacrosancla debetease,
muueiu tueri velit, neceasario baecaffirmare debeat: inlerponi patiatur. Quain in rem valet in priinis,
primuin ejug inilium anno Juliano 46 coepisse, G. quod Paulus Middelburgensis lib. x m , cap. 6,scriGaesare cl Paulo coss., ac si proxinie anleprincipium reliquit. Nam cum biennium illud, de quo
piura aerae natum esse Ghrislum existimet, id auno supra diximas, Dionysius airae deesse docuissel,
Jiiliano 45 liibuendum, coss. Gornelio Leiitulo e( subinde sibi istud objicit: sequi ex eo v i d e r i , EcGalpurnio Pisonc. Doiiule Glirislum annos nalum
clesiam in bullis, ac rescriplis suis oberrare. Gui
noveni et viginli ad baplismum accessisse, anno
sic occurrit: Ecclesiam hac temporura subduciiooc
Tiberii , Yinicio el Longino coss., iueuiile I r i - , uii quidem, sed minime probare, verum a chrouocesimo. Hac una ralione bicnnii ' logia muiualam suuro ad usum accommodare. Quidille devitari potest, quem Scaligef, ejusquo secla- quid aulem insit erroris, id illis esse, non Ecclegtx
lores objiciunl : qai quidein necessario sequitur,
tribuendum. Ad baec non perpeluo banc in Eccksia
si Lentulo ac Marcelliiio coss., Juliano 45 natuin numerandi raiionem exsiilisse; ged ame paucos
osse Ghristum asseras; et Tiberii xv, Juliano 74,
anuos, gub Eugenio lV,Blondi Foruliviensisborlaiu,
selalis suaB tricesimo jara absolulo, iueunle vcro qui ponlificii eollegii a secreiis notarius erat, adtricesiino primo, bapiizalum fuisse.
missam. Addit et Dionysium Exiguum isliug aerae
Et bactenus quidem recte communis aera proce- condilorem crrorem agnovisse suum, et vertcundi*
derc potnil. Sed nova qusedam ante hos viginti an- confusum, utscribil Sigeberlus, frontem tibi pudorh
nos eidein moveii couiroversia coepit. Nam qui in
cauierio exussisse. ttec Paulus de aera Dionysiana, iu
Josepbi gravissimi scriploris bisioriam diligentius qua reprebendenda multo ilie eprehendendus magis
incubueruDt, eamque cum Romanis bistoricis ac- est, ut in superioribus plaaum cuivts esge f.clum
cnralissime coululerunt, erudili solcrtcsque cbrono- confldimus. Nec est omuino quidquam a Scaligero,
logi, facile deprebenderunt, non biennio solum,
Galvisio, caeterisque contra banc allatum, quod moscd el quadriennio, vel quinquennio vcrum Gbrisli racnti aliquid babeat, pneler ea q u ex Jusepho
pelunlur; qua3 ne ipsa quidem illorum bicnnio sufNaialcm amicipandiim esse, si rera sunt, qua3 ab
fraganlur; quoniam non duobus golum, sed , vcl
illis bisloricis produulur. Dispulavit ea dc rc pri solidis annis Gbrisli Natalem antevcrtendum demus omnium Dekcrius noslcr; cujus senteiitiara
amplexus est, et illuslravit plurimum Keplerus i n - monstranl. Quaerea adversus nobilissimuin bisioriae
signis matbematicus, libro De anno Nalali, el itt
scriptorem viros quosdam pios ac doclos majorem
Eclogis cbronologis. Quam illurum opinioucm d i - in modum commovil, ut qucm mendacii convictum
gnam arbitror, qiuc etiam atque eliam considcrelur: pularent, nibil ei tribui auctorilatis ac fldei paleindignam certe, quam cum rjus auclore Pekcrio
rentur ; prascrtira in iis qus ad Herodis aniios alvir pius et erudilus pene hostilem in roodum prolinenl : in quibus absurda el porlenlosa mendacia
scriberet, tanquara novam, et ab usu totius Eccle- inesse, cum &umma inconslantia, et Roroanoruui
siae rcmotam. Ego vero novam esse quidem illam,
aunalium inscitia Ecclesiaslici annales afljrmanl.
nec ab anliquis usurpalam video : quod, ul dictum
Non i i sumus, qui summorum virorura memoriac.
eat, persuasum hacieoug essct omnibus, Gbristuin
ct exi&limalioni oblreclari velimus, prxcipue caiboauaiis anno triccsinio baplizatuiu csse, ncque parlicorum; ut quid ab iilis lilubaluui, coiumisium-
917
DE NATALI GIIRISTI.
918
qnesil, geverius persequamur; neque nos omnino tum recenset. llaque st Joscplw dcmus aures, qua
canina Hla factnidia deleclal, q u mullorum occu
Luca et Matthceo de Hcrode scripta sum, fide capavil ingenia. Sed illud tamen quod cuivis boc in
reant necesse est. Non salis dixit. Ncquc eniin bienliuerarum geuere concessum esi, negaium nobis nio, sed quadriennio, ferrae Natalem Chiisli vu'gaesse nelumus; ut si quid alilcr atque illi senserinl,
rem, Dionysianum vero etiain quinquennio anlevervisum nubis fuerit, id iogemie proliteamur, ac l i tit. Sed hunc ipsum verum esse Natalem ex Matbere; ne quid verilati bsec ipsa, qua? servire illi
tbaeo, vel Luca colligi, id constanler negamus.
debet, obsit bomiuum auctorilas, et commendalio.
Quartum inconslanliae specimcn est, quod anno
Quod ne praesenii in negotio coniingat magnopere xvi Hcrodis regis Varum pnesidem Syriae fuisse
esl verenduin. Nequc vero Josepbi patrociniuoi boc narral Hb. xv, c. 13. Posl autem, ait eumdem sucloco susoipiintis; nec errassc illum inficiamur ; aut cessisse Seniio Salurnino, anno aiile Herodis obiposlremo vel minimum conlra sacrarum fidem L i t tum : cum inter utrtiinquc viginti anni saliem inlcrleraruni scriplori ulli Iribuiiiius. Vcrum nec quce csserinl. Atqui non Yai us a Josepho prasses illo
ad illius ininuendain exislimationem affenintur, loco dicilur, scd Varro. Quare
vera pulamus omnia; et quod ad recentiora Ju- . Denique novem, inquil, HeroJis annos
daeorum tempora speclat, certiorera ac constanlio- ^ praetermisit. Eienim cum xxxvu regnarit anno.%
bo; ura inilium ab eo ipso anno, quo navali pradio
rem liabemus auclore islo neniinein. Ac lantura
abest, haec ut tam assidua, tam acerba cum Josepho viclus est Anlonius, repctere debuit, Juliano 15,
Annalinm exposlulalio de illius apud me lide vel non a v i , qu< ex senatus-consullo regnum adeptus
lanlillum deiraxeht, ut hoc ipso primuin nomine ftst. Ideo mortem Hcrodis Annales in annuin octaguspett esse mibi accusalio illa coeperit, quod in vucn Cbristi conjiciunt, Lcpido et Arrunlio coss.
eam lanto slomacbo, ac tolies incurrerent. Tum ubi Erat annus Urbis 759, Julianus 51, qui sexlus a?rae
communis esse debuerat, nlsi biennio peccatum
IIPCC altentius excussi, quae ad Josepbum cvertendum validissiina credebaniur, nibil alroci illa casti- foret.
galionc iniquius est visum. Quae tametsi olim a rac
At quanlopere illum ratio fugerit, paulo post
animadversa, dispulala postmodum ab aliis, atque conslabil; ubi quaa de Herodis aonis, et historia
explicala comperi, licere roibi quidem arbitror sparsim Joscphus inserit, paucis pcrstrinxcrimus.
qiwe perinde ul illi inquirendo conseculus fueram, Piima Herodis apud pximium buncscriptorem mennon ut ab illis accepta, scd ut a me etiam excogi- tio fit lib. x i r Orig ,c. 12. Ibi Antipatrum Antipre
laia proponere.
^ F. Herodis parenlem scribit e Gypro Arabissa priucipe femina quinque susoepisse libcros, PbasaeErgo ad elcvandam Josephi fidem e multis ejus
erroribus hi velul insignes ac palmarii nunieran- him, Herodem, Josepbum, Pberoram, et Salomen.
Eumdem, cuni adversus Aristobulum bellum gerciur. Piimum quod cxaclo Arcbelao, Quirinus in
ret, liberos suos apud Arabum principem dcpoSyi iam Judseamquc missus esse dieitur, anno xxxvu
suisse. Finitum est bellum istud Aristobuleum anno
pusl Aciiacam pugnara. Verum, inquit, si hasc ad
exaclam lemporum rationem referas, falsa esse pro- i l h , quo Hierosolyraa Pompeius cepit, coss. Cicecul dubio utvenies. Nam si numcret anno*, qui in- rone et Anlonio, u l auctor est Josepbus lib. xiv,
tercurruni ab Acliaca pugna, quce coniigit Augu- c. 5, necnon et Dio : Urbis ex Varrone 691. Opor$lo III et Messala co$s. anno* esse XL colliges. Sed tet igitur Hcrodem ante hunc anitum fuisse natum,
bxc balliicinatio est. Nam Actiaca pugna incidit in quem apud Arabam pater deposueril.
annuni Urbis 723, Julian. 15. Arcbelaus veio proPostea lib. xiv, cap. 15, cum Antipater Juliano
scriptus est anuo Urbis 759, Juliano 51. Quippe Dio Cxsnri strenuani in iEgypto navassel operam,
ad hunc annum auctor est, Herodem Palaeslinuin a ab eo Imlaeae faytus esi, et Hyrcano ponliflfratribus accusalum trans Alpes rdegatum, ejusqtie calus decretus. Ilic csi Urbis annus 707, quo Aleditionem iu provinciam redactam. Anous porro Ju- D xandrinum bellum patratum est, ut ex iosepbo collianus 51 tricesimus septimus est a xv. Recle ita- ligitur.
Eodero anno, ut Josephus 117 scribit, Antipaler
que Josepbus tricesimum septimum adnolavit.
Pbasaelum Hierosolymis praaQcit, Herodi GaHlaeam
Secundo itsdem in locxt Josephus de consulatu
Qnirini meminit, quasi de re admodum recenti: ex coramitiit, ' quo Faslos illum consulares ignorasse certum est. . Manifesium in numero mendum
Nam Qttirinum una cum ASmiliano collega ante an- est; quod eruditis viris suboluil; et ' pro ' scrinos xxii consulalum gessitse esl exploratissimum. bendum. Gerle cum ante amium Urbis 691 nalum
Nihtl ejusmodi Josepbus vel levissime signiiicavit. constet Herodem, anno illo 707 decimum octavuwi
Consularem dunlaxat illum, boc est ex- saltem auigerat. At vero quae lolo illo xvii capite
ab Herode gesla memoranlur, non puerum Uerotremo lib. xvn nominai. Gonslat aulera eos, qui
consulattim semel in vila gessisscnt, Consulares dero, sed juvenem exhibent. Neque dubium cst quin
vox virilem eiiaui a?Ulem, mullo magis juventu deinceps appellalos, uti triumphales, qui aliquando
tem signiilcei. Qua ralione Saulus Aci. vu, 57, Iriumphasscut.
Yocatur, non quod vocabulum istud ferocem eo
Tcrlio Herodis obiium biennio anle Christum naf
APPENWX DISSERT AT 10NU.
990
focA, et ludaccm declaret. Friget cnim hxc iuler- nitnirum anno ipso xvu. Eodem anno xvm ( a i l JOpretalip. Quippe Heet ititerdum ea uotione seplius cap. 14) lemplum insiaurare aggressus e s i ;
sunialur, nunquam lameu bine subslaniivo aliquo; quem anuuni decimum quintutn libro '. apputa vel , etc. Apud Liicam v n , 44,
pellat, errore librarioruni, ul Keptems existiinal :
atilcui, ubi absolutc ponihir, idipsinn esl, quod i n - quein tu coasule. Pra?lerea lib. , cap. 9, Caesaterprcs uoster cxpessit, adolescens. Apud Centorireaa aedili ationem absolutam scribit llcrodis anuo
num Yarro quadrifuriam bominis aelatem partitur;
xxvin; olymp. 192. Si a Juliano 9 , Uibis 717, i n i et pucriliam ad anuum x v ; inde ad xxx adolesccntium Herodis deduxeris, anmis2S, Juli.uius cril36,
liam deftnit.
Urbis 744; qiio coepit Ipliiti 707, sive olynip. 192
annuslcitius.Demum lib. xvii,c.l2,morluiisesiHePosl bxc a Sexto Goesare Coelesyriae praTiciiur
rodes, ' ,
lierodcs, eodcnr anno. Credo quindecim annurum
puerum Romanus imperator faceret; \ ' '
csto id in priore exeinplo palerno pos3it aniori i n - &, \ Cum regnasset ab
Anligoni nece anno$ xxxiv. Ex quo vero rexa Roma(lii^cnlincque Iribui. Ucruni, m refert cap. 49, a
ni$ crcatusesl xxxvn : paulo ante Pascba, ut ex I I
Briito et Cassio ejusdem Goelesyriae c.rcafis esi, cum mandalis, u l exercilum advetsus A u - ^ capile liquel : cum anlea luna defecissei : \
guslum et Aiitunium consciiberet; frcla poiiundi
viiae su<e : cap. 8. llaque si anno Juregni spe, post impetralam victoriam. Quo lempore liano 6 regnum ex senatusconsulto Herodes impeMalcbns Arabs Anlipalrum veneno neeavil; ideo- travit: anno Juliano 42, coepit 37. Sin ali anno Juque jubente Cassio Malcbus ab llorodc ost inlerfe- liano 9 iucboare maîs, eodem Juiiano 42, regni 34
clus. Gi ngruunt ba?c afiuo Urbis 712, Juliano quariuitium sumpsil: quod panlo postea^ discepiabiinas.
to. S<*c'u:idum Pliilipp <nsem pugnam Anlouius iti
Jam cum Ilerodcs annum atligerit scpdmum ac
Syiiam proiectus, Pliasaclum et Herodem lelrar ti icesiraum, magnam inde Josepbo Annales invidiam
' chas consliluit, \
faciuul; quodisiorum aniiorum exordiumperperam
, Josepbus lib. , cap. 23. Accidit boc
in Julianuin sextum conlulcrit: eoque raaxime, quod
anno Urbis 713, Juliaito 5.
anno Urbis 702, Caleno et Valinio coss., quindecini
Posl cum Partbi Anligonum Arisiobuli F. in re- annos natus dicaliir Herodcs, mortuusque annoxfaiis
giium restituissciit, Herodes ab i s pulsus Romam
prope L X X . Nam siad 707addas 54, aiinus Herodis L X X
ad Anloiiium et Cacsarem confugit: a quibus peiiniil anno Urbis 761, Juliano 55, aeraeCbiisliaiue 8.
Iiainaitilcr exccptus, etscnatUi conciliatus, rcgnum ^ Aliundeergoxxxvn illianni deducendisunt: niinirum
*>btinuit cx setialusconsullo, olympiade 181, Domi
abeo anno, quo Acliaca pugna proOigalus est Anlolio Calviuo I I ei Asiuio Pollione coss., anuo Urbis
nius;Augustu UI,elMessala coss.,olymp. 187,anno
714, Juliano 6 ; quo desiit olympiadis 184 annus iv,
n : Quoex lempore Ilerodis anni numerari cceperuni;
et olympias 185 coepit. Roma in Pakcsliuam re- propterea quod cum Augustut ex senalusconsttlto
versus Herodes cuni Antigono bellum gessil: doncc,
rescidissel, irritaque reddidissel quce ab Anlonio geadjuvanle Sosio, capta urbsest, el Autigonus occi- $la erant, non licuit Uerodi suos annos numerare ab
sirs, anno sabbatico; Agrippa ei Ganidio Gallocoss., eo lempore, quo ab Antonio regnum accepit: *ed ab
oiympiad. 185, mense tcrlio, )
eo potiuSy quo ab Augu$to, et ex senatuscousullo mr, llic cst annus Urbis 717, Julianus 9; olymp.
sus idem illud regnum adeplus est. IIUJC Annales.
185 annus 111 desineos, el iniens iv, periodi Julia- Quae nou minus secum, quam cum liisloria; verilale
nae 4677, quo currcbat sabbaticus, cyclo luna3 3.
pugnant. Non enim consentauea isia s u n l : BVrodis
Dio vcro libt*o X L I X Hierosolyma capta essc scribit inilium ab eo 1 mpore dcducere, quo in graliani ab
anno anlecedenle, Glaudio et Nurbano coss., JuAuguslo receplus c^l, cuin in Rbodum ad eum naliano 8. Sed sabbaliei anni characler Josepbo sufvigassci: ct bunc annum cssc ipsum asscrcre, quo
fragatur.
D viclus esl ad Actium Anlonius, Auguslo 111 ci MesDeinceps aliquot Herodis anni nominalim a Jo- sala coss. Non, inquam, eodem anno, quo Ai tiaca
vicioria contigit, Urbis 723, sed sequenti 724 Ilerosepbo conripiuiiltir. Vcluli libro xv, cap. 7, annus
des Auguslo reconciliatus cst. Nain post Aciiaeam
Actiaci praalii, qui esl Julianns 15, Herodh regui
scplimus vocatiir. Iicm libro xv, cap. 12, mentio cladem Antoniuni ininime dcsliluit; sed in ejus
fide pennansit: idque eliam apud Augnsiuin gloiit anni x m Herodis ; quem Keplcrus annum fuisse
probat Julianum 21, Urbis 729. At cap. 13, decimi rialus est, '
, .,
scptimi, vel decimi octavi memiuil,
, ail Josepbus lib. xv,
' , id cst iuchoaio .
cap. 10. Quare anno dcmum Llrbis 724, Juliano 10,
Quo quidem Zenodoii letrarcbiam naclus csL Apud
ab Augqslo praaer spcni regnum illi coniirniatum,
Dior.em id accidit coss. Apuleio el Silio ; Urbis
ct senalus decreto corroboralum cst : nou iia u "i34, Juliano 26. Keplerus in Herodis annum xvn
mcu, ui novum inde regui llerodis iiiilium repeliconforl; ideoque anle Nisan; unde llerodis annos
lum fucrit; quud ei nunquam Auguslus eripuit.
Joscphum auspicari putat. Quod nibil est necesse.
Quod si amii illi xxxvn ab Actiacse cladis anno uuNam ' scripsil Josepbus,
921
922
merandi forftnt; postremus, Iioc est iricesinius se- Ijar Juliani sequenlis ordiri. Quod si vcrum efscl^
ptimus, uon ab anno vulgaris aer?e octavo, sed nono posset idem el ad Tiberii ac Pbilippi annos accoitiiuchoari debuit; Jtiliano 52. Tametsi illud animo inodari : proindeque Tiberii printus ex inenle Jorepctendtim : annum illum, qui iu Annatibus octa- .sepbi ab Ijar anni Juliam60 iueundus esset, el v i vus a Natali Christi dicitur, aerae Christianae sextum cesiinus ab Ijar Juliani 79; ac deniqtie primus et
ess^, et nonunu istum, septimum ; id quod cx bien- vicesimus ab Ijar Juliani *0 : ante quem obilus Pbin i i labe mauavit, dequa supra dispulavimus.Unde lippi conjiciendus csset, anno ejusdcm xxxvn jam
ex Annalium eententia, llerodis obilus in annum
explclo : cnjus primus annus ab Ijar Juliani 45 iuconferendus esl Julianum 52, vel 53, si sepUiagcsi- cboandus fuerit: lametsi llerodes anno supcriore,
muro expleverit. Atqui louge anie hoc (empus He- boc est 42 deccsseril; propterea quod niaxima jam
rodes obiit. Elenim Arcbelaus, qui post [pareotis affecta anni 42 parle, et post Ijar Pbilippus lclrarmortem elbnarcba ab Augusto factus est, anno re- cbiam a d i i t : Ideoque ab ijar sequcnle primus nugni sui nono incboato, u l ex Jo&pbo lib. xvn
merari coepit.
Ort</.,cap. 15, e l n A.lcixr.,cap. 11, paiet, Viennam
Sed ea compulandi ralio, quam Josepbo Scaliger
relegaius est; idqueDio evenisse scribilM. Lepido affingil, auctorilate carct : multoque verisiniilins
e
et L . AiTunlio coss., Juliam>51, qui annus morti

Hcrodis in Aunalibus assignatur : cum antex annos,
nimirum Juliano 42, mortuum csse Herodoin oporliieril, si Arcbclaus ab illo aunos implcverit.
ldeui et ex Pbilippi letrarcbas, Ilerodis iilii, imperio
colligi potest. llic enim auciore Josepbo, lib. x v m ,
cap. 6, morilur anno Tiberii xx ; imperavit autem
annos xxxvu. Tiberii porro primus iniit anno Juliano 59; vicesiinus atitem, Juliano 78 : quo quidnin, t c l sequenti, Pbilippus obiit. Coepit igitur Juliano 42 : quo ctiam anno edipsis illa contigil,
paulo anle Pascba; quac, u i scribil Josepbus, Herodis uiorlom anlecessit. Quae omnia, ut et alia pleraque erudite a Dekerio nosiro, el Keplero demonstranlur nos privalini ac diligeulcr excussa delt- Q
bare hic necesge babuimus. ,
s t mimerandi inilium ab eo Nisan apud Josepbura deduci, qui Herodis cxordium anleccssil,
quam ab eo mense, qui sccuius esl. Et quauquam
Scaligero concedamus omnia, pcssime is lamen de
Horodis annis hoc modo raliocinalus est: Licet \\erodes senatu rex faclus sit cyclo 19, hoc est Juliano 6, periodi Jul. 4674, tamen Joseplium non ordiri annos Herodis, nisi yisaui vel Ijar sequenlis
anni, cyclo i . Cum autem, Josepho lette, annos $oUdos X X X V I I regnaverit, ex qtto declaratus rex;
xxiv vero, eosque solidos, captis Sosio Hierosolymis; decesserit vero ante Pasclta, nondum Jjar
inslante, qui fuii princeps mensium (empore Josephi:
manifeslo coltigitur, proximo Jjar annum Herodh
xxxviii iuiturum fuissc, qui revera eral xxxix adiebm (cslivis. Jtaque hoc modo ilerodes decesterit anno
cydi xix exaclo, primo ineunte. Subjicit deinde :
Omnino igilur Herodes decessit anno Juliano 45
nnte Nisan, cyclo luncc primo ineunte, tolis nono,
periudi Juliamv 4715. Quo eiiam anno eclipsh lume
conttgit Januarii vm in cyclo emendato, Januarii vi
in cyclo viiioso. Sed eciipsis isla Januarii convcnit in cyclo emendato. Yerum loia haec Scaligori
collectio implicala ac falsissima est. Etenim quamvis demus iilud, quod nequaqnam conccdimus, annr.m Herodis piimum ab Ijar auni Juliani numcrandum esse; euindemque regem xxxvn solidos
annos explesse, quod neque Josephus asserit, ct
gralis a Scaligero ponilur; scd ut iia esse creda-
Verwu quod ad annos Pbilippi spectat, cum cum

Josephus deccssisse scribit anno Tiberii x x , mcndura esse videtur. Nam moriuus csi Pbilippus post
consulalum Vilellii, qui secundum bunc Syriam
adiwimstravit, ul auclor est Josephus. At Viiellii
consulatus, quem cum Fabio Pcrsico gessii, convenit anno Urbis 787, Juliano 79, quo desiit Tiberii
xx, et xxt coepil. Ideonon ante sequenlemPbilippus
obiit. Scaliger lib. v, pag. 453Oe emendat., legfuctom sine ullo dubio censet , ut
est apud Ruiinum. Viiellium cnim conSulem fuisse
anno Tiberii xx, Juliano 80; missum vero in Pahf.slinam post consulaluin; quo lempore Pliilippus
obiit, Juiiauo 8 1 . Deduclis xxxvu anuis lelrajcbira D mus, nunquam tanieajlcrodis iriccsimus seplimus
Pbilippi, relinquunUir anni X L I V absoluli : adeo ut
desiuens, et iniens tricesinius octavus in Julianuni
XLV Pbilippus inierit. Qua in ratiocinalione fruslra
45 incidet; sed in 44 : si nimirum ad vi adjeccris
xxxviu. Nani Iricesimus oclavus Juliauo incipiel
est Scaliger. Siquidem consulalus \ i t e l l i i non anno
44. Quareest baec insignis . Nec illa cerie
Jdliano 80, sed 79 congruit; Urbis 787. Primus
minor, qua Arcbelaui Herodis F. anno Juliano 53
aulcm Julianus coepit Urbis 709. Quud si Tibeiii
exsulasse scribit, cum ix solidos rcgnasset aunos.
anno xxii morluus est Pbilippus, is cril Julianus
Archelaus enim regno exulus est, Lepido elArruuiio
80, vel 8 1 ; itaqacJuliano 45, vel 44 regmim adiecoss., ul auclor cst Dio, anno Juliauo 5 1 . Co-pit
r i l . Scd ut perperam apu I Juscpbuni annus xx pro
igilur Juliano 42. Quod si anno Juliauo 45, quo
xxii irrcpsit: iia iu aunis Pbilippi viliuin inesse
Herodem Scaliger exce^sisse pulat, rcgnum auspipoiest, ul Pliilippum scripserit xxxvm annis rocalus essel Arcbclaus, et ix solidos cxplcsset angnassc. Nam apud Rulinum depravali numeri sunt,
nos, non is Juliano 53, scd 54 relegalus fu-sset.
3t Pbilippi annus xxn pro xxvn legiiur. Idcm SoaPar cst oscilamia, cuii) addil annuiii illum, quo
liger llerodis annos Jos^pbum cxisliniat non a Jttpulsus csi Archclaug, esse ab Acliaea victora
liauo . iq oueni rjus priinordium incidit, scd ab
925
APPENLHX DISSERTATIONIJM.
xxxvn. Nam Josepbns lib. x v m , cap. 5, Quiriniuro

Archelai bonorum censum insliluisse narral, anno
X X X V I I posi Anlonii cladem ad Aclium. Ex eo ilaque
consequens est non 55 Juliano, sed 5 1 , Arcbelaum
exsilio damnatum. Nam Actiaca pugna ad Julianum
15 pertinet; ideo Juliano 51 ccepit xxxvu.
Alque haec pervcrsa Herodis aniiorum subductio
mullo in Euscbio casliganda roagis est, a quo profccla manavii in caeleros. Hic enim in Chronich p r i mnm annum Augusti ponit eum, qui post Julii
Cxsaris ncecm proxime sequilur, quique Urbts est
711, Julianus 3, olympiadis 184 secundus. Tum
Amigonum poslremum ex Asamonaeis regeiu mortuum esse dicit anno Augusti, olymp. 185 secundo; ul in qnibusdam exemplaribus reperiri testatur Pontacus, idqne ipsum in editione sua Sca-
921
num 12, vcl 13, a quo ad 16, qai Actiacam cloriam excepit, anui sunt quatuor.
Concludaiur ex Josepbi et Dionis seittentia mortuum Hcrodem videri auno Juliano 42. Quod si
verum est, Nalalis Christi in aonum 41 cam
Dckcrio, vel 40 curo Keplero conferendus erit, non,
ut vulgo, in 45. De quo atteniius cogiiaudum censeo,
nec iilius opinionis fautores accusandos, damnandosqueantea, quam eoruro disceplatis, aciabefaclalis
rationibus communis Dionysii aera cerlius astruatur:
quod a nemine ad banc usque diem video esse
faclum, nec a me prseslari posse, ingenue ac libenlcr proiileor.
Explicatur Epiphanii sentenlia.
Nunc Epiphanii senlenlia, cujus inteHigenda
r a l i a
n o b i s
e t
8
* insliiula dispulalio, exponcnda videlur. llanc eniiu perobscure ille sane,
liger amplexus est. Est bic Urbis 715, Julianus 7.
atque iinpedile declaral. Qnippe num. 22 haercsis
At in aliis codicibus conferlur id in annum Augusli
hujus, Cbristum asscnt anito Augusli X L I I nalum
i v ; iti aliis vero, 10 : qtiod postremum lanquam
esse, Herodis x x m . Igiiur novem annis Augustus
Eusebio roagis consenlanetim, secutuseslPontacus.
Qutppe,mortuo Anligono, flcrodes paciflce regnavit, llerodem antecessil. Sed mirum quam baec perplexc
demonslrel. Jinperasse pulal Augustum amiis
et eodem anno novum regni auspicium babuil. Erat
anlequam Judaea penitus ad Romanos transnsset:
Urbis annus 720, Julianus 12; quamvis etiam in
ac post inilium Augusli quatuor plus ininus annis
cdilione Ponlaci cum Augusli x i primus Herodis
elapsis,
inter Judaws ac Romanos amicitiam el
incal; qui est Urbis 721, Julianus 15. Ex boc temsoeietatem intercessisse : lum vero procuraioreni
pore xxxvii regni annos ordilur Euscbius; ejusdeni
iinpositum, ac Iributortim nonnibil indiclum, donec
vero moriem assignat anno Augusti XLvu,oIymp.
in Romanam ditionem Judnea penilus redacla ac vc194 annoquarlo, ab Abrahamo 2021, Cbrisli quinlo.
f ligalis est facla : cum jam principes illi de tribu
Quaraobretn balluciuatur Scaliger, qui anno 2019
id ab Euscbio tribui censct, et metacbronismum Q Juda desiissent, atque Herodcs peregrinus, el alienigena regnum occupassel. Quae omnia (paulo posl
essedicil annorum trium. Verum si bic annusquarinquit) perfecta sunt, cum ab ortu Christi coepislus est olyrap. 195, Augusti X L V I I , cum Herodes
sent, anno Augusli X L I I , qui ct nonus erat a procupaulo anle Pasclia morluus sit, ot Augusti X L V I I
ratione Anlipalri, cum Judaeos inter et Romanos pax
aano Juiiani 49 jam labente apud Eusebium coeet socieiae esset, ac jam quartum annum regnaret
pcrit, ncccsse est, u l anno Juliani 50 ineunle perHcrodes. Postremoposl qualuor Herodis annos, et
icril Herodes; cum annus quartus 195 olympiadis
quinque procuraliones Aiuipatri, demum Judaea
adbuc decurreret qui et Eusebio Abrabami 2021
penitus Romanis esl subjecu, usquc ad xxxm Hecensetur. Certe quidem 2020 sallem esse debei.
rodis annum, qui esl Augusli x u i , cum xxix annis
Lnde metachronismus erit ex Scaligeriana raiione
vecligalis
omnino fuissei.
annorum solidorum quinque, non aulem trium.
Uae Epipbanii oratione nullum Sphingis aeuigma
Nara Juliano 45 morluum credil Uerodem.
perplexius esse puio. Sed hoc (amen voluissc videJani cum idem Scaliger 1. De emend. Joscpbum
tnr : Augustum primo xm annis irhperasse, quibtts
errasse pronunlial; quod annos Herodis xxxvu a
nondum Judasa prorsus Romanorum imperio cesseDomilii et Asinii consulatu deducit, erroris polius
D rat : ac post quatuor priores annos Augnsli, A n l i ipse convincitur. Naiu Josepbus, utex superioribus
patrum quinquennio procuralorem fuisse; Herodcm
liquet, secum miriiice consemit : el Eusebianum
deinde, poslquam ab Auguslo rcgnum oblinuii,
ilium raetacbronismum redarguit, cum perspicuum
quatuor annos lcnuisse. Iia fiunt ab Augtisli inilio
sil Herodem longe ante Julianum 50 occidisse. In
anni : reliqui sunt xxix, quibas Romani JuAnnalibut non 50, ut apud Eusebium, sed 51 anno
da?am penilus occuparunt, usque ad Augusli X L I I .
Juliano Ilerodis obiLus ponilur, aerx communis ocHerodis xxxm, quo nalus csl Dominus. Nam ad
lavo, qui scxtus nunierari debuit.
addili xxix conllciunt X L H : iltdemque si ad
Ex iis prseterea conjici potest, quid sit qood Epiquattior addas xxix,fient x x x m . Hos aulero xxix
pbanius in cbscura illa Herodis aunoruro declaraannos abeo deducit,<|ui Acliacam vicloriam secutus
tione, post iv rcgni ejus annos, Judaeam in Roma- est, Juliano scilicet 16, a quo vicesimus nonue, est
norum dilioncm penilus cessisse dical, seculosque
Julianus 44, quo naius ab Epipbanio Gbrislus poxxix annos, adco ut xxxm demuin Herodis anno
nilur, Auguslo et Silano coss.lia quidem EpiCbristus naius sil. Causa cnini liicc cst, quod cum
pbanius niiscens omnia, nec liistoriac saiis coosul
Eusebio llcrodis iniiium conjicit iuaunum Juliatu&. Est cnira falsum iu primis, Amipatrum procu-
25
926
raiorem ab Aaguslo esse factum, adeoque, post decreta, qux eo loco commemorantur. Posteaquam
qualuor imperii ipsius annos, ut ex iis patet, qua? vero Judeeorum regnum ad Ilerodem iranslalum esl,
aupra e Josepbo per&irinximus. Nam Aniipater
non pulcr Romanoe tribulum ab iilis eiegisse, quod
Herodis parens Judream administrare coepit anno idem ei Keplero videlur, cum Judxa nondum esscl
illo, quo Julius Caesar bellutn Alexandrinum gessit,
io formam provinciae redacla. Quare nec in illa
qui esl Urbis 707: quo eodem anno Herodes Galilaxc priore Quirint desciiptione tributum ullum necesse
a palre praepositus est. Mortuus est auiem Aiuipa- esl persolutum credere. Quo minus assenlior Epiter anno Urbis 712, Juiiano quarlo. Ila quinque
pbanio, qui tum vel maxiine tributa a Romanis i m plos miuus annisxrjv administravil ;quod
perala scribil, et xxix annis, qui ab Actiaca cladead
innuii Epiphanius. Sed idem baliucinalus, opinor, Natalem Domini lluxerunt, , pro Julio Caesare, Augustum scripsit, quod liunc ' Judseam fuisse. Alqui postPomipsum meminissct cliam in ^ g y p t o , el Alexandriae peianaui vielonam, ac priorem , nunquani
bolluni gcssisse. Dcinde neque illud verum est : Judaea miiius sub Romanurum principum polestaie,
Judaeain post Acliacam deinum victoriam ad Roma- vel administratione fuil, quam Herodis illo temnos perveuisse, et fuisse, cum haclenus
pore, pracsertim post Acliacam pugnam, cum apud
eocictas iniercessieset, ac iributa sive potins mu- Augustum in primis ille gratia el auciorilale Qonera penderentar. Etenim longe ante pugnam Aclia- reret. Nulli ilaque Romani magislralus, .prasides
eam Juda?a Romanoium in poleslatem venU, et t r i nulli Jud&ani oblinuerunt, nec alii, quam exlrabula persolvit. Primus, nisi fallor, Pompcius, Ciccordinarii , boc est praesides, vel procuraroiie ei Antonio cogs.,Urbis 791, Hierosolyrais extores, vcl universe cum poiestate aliqua missi,
pagnatis hanc ipsam urbem vectigalem rcddidit.
ullain Herodis in regno fuiictionem, aut jurisdiclioJosepbusl.xiv, cap. 15: \ Dcm exercuerunt.
' . :
At in Annalibus perperam Epipbanii mens acci pitur, cum id eum scripsisse narrant : Viginli no, ^ .
vem antns Judaos Romanis Iribula dependisse, e ,
tequam Antipaler llerodh parem Judceos procurator
. lgilnr ab illo lempore Roma Romanis inslitueretur; nec postea unquam ce$nis Judaea paruit, ncc suos reges babuit; etsi alisasse. Quo nibil ctim ab Epipbauii sensu, tum a
qaandiu conflictali snnl. Hyrcano quidem ponlifica- veriiale ipsa dici alienius polest. Anno Urbis 691,
tus relictus est, a Gabinioprseserliiu : qui, ulcap. 10 ^ Cicerone et Antoiiio coss., primum a Pompeio I r i libri scribit, quinque Synedriis iu Judaea collobutum Judaeis impositum cst.a quo tempore ad
calis, ari9tocratiam consliluit. Posi ba3c adversus Anlipalri procuralionera, quae anno 707 eoepit,
lfyrc2fium Alexander el Antigonus Arislobuli lilii
anni sunl non plures xvn, nedum novem et viginli.
aliquot annis certarunt : iisdemque pro Hyrcano Herode quidem rcrum potiente tribulum ulluin salstrcnue Autipater restitit, qui a Julio Gaesare postea tem ordinarium exaclum fuisse, ncque verum ar naclus est; ac per idem tempus po- bitror, nec fjus menttonem vel litlera una Lucas
puli Rom. socictatem et amiciliam impetravit. De atligil. Non enini idem \alel ac cenquo complura GaBsaris decreta apud Josephum exsum, vel tributam solvere; aut, siistud ipsum sisiant I . xiv, c. 17. Sed antecedenti capite Josephi au
gnificaret, slatira de ordinaria pensilalione pctius
librarii ballucinationeaecidit, ut cum senalos deere- inlelligendum viderelur, quam ad extraordinariam
luiii de muiis Hierosolymoruia reQciendis ab Hyr- referendum. Sed nec illud probo, quod ibidem discano Juuiore inipelralum vellel ascribere, aliud putalur : propierea primam illam a Quirino censtibjunxcrit, quod in graliam Hyrcani majoris fasionem inslilulam dici, quod Romano more quinla
ctum fuerai: cuialteruin Atbeniensiuro psephisma,
quoque anno census baberclur. Nam nec illut*
quod codein pertinebat, ascripsit. Quod quidem perpeiuo lenuit ut quinque annis vertenlibus census
Eusebio fraudi fuit. Qui ad annum lertium Julii
ageretur, et aliam causam esse manifeslum est,
CaBsaris, olymp. 188 lcrtium, adnoiat, dccretum
ob quam prima baec sit appellala descripiio, videlisenalus et Athcniensium ad Judos esse missum,
cet, quod altera post Archelai relegalioaem eidcm
qui perlegalos amtciliam postularanl. Hoc vero diu
Quirino mandata fueril. De qua re vide qu Dekeanle gesliim erat, sub Hyrcano Seniore, ut cuivis
rius nosler et Keplerus erudile commeniali sunt.
apparet.
Neque enira censionis bujus Epipbauius meminit,
ILec ilaque societas cst illa, et amicilia, quam
snb Augusti inilium inlcr JudaBos et Rromanos i n stauralum docel Epipbanius, qua3 ad Julii Gaesaris
lempora debel referri; cum Hyrcanus Judxoruai
poniifex, el etbnarcha ab illo conslilntus esl. Ac
tuni quidem nonnihil Iribuli nomine Hierosolymitanos, Jud.neosque caelriOS penstlassc Josepbus iiulicM capiie illo 17, ctsi pcrobscura sunt Juliana illa
ut eam nobis quaesiionem explicare nccessc sil.

Atque ut banc de Herodis annis dtspulatiotiem
aliquando concludam, si, quod Epiphanio placoi,
Id. Jan.,quo die nalus esl Gbrisius, anno Juliano44, Uorodes annurn agebat impcrit ,
ejits initium in iulianum 11 convcnii, bicnnio tardiui, quam bistoria postulal, quai allerum Uerodis
initium Juliano 9 accidissc coiifirinal: a quo cuni
527
APPENRIX DISSERTATIONUM.
923
Jos> plius dnntaxat annos llerodein vixisse incboalus fuerat. Ila cst; sed fecundum el quadragesiimim annom a Kal. i a n .
narrcl, Epiphauiiis libro i , R . 2,seplem ct i r i incepit; quod plerisque scriptorib. aliis esi fainiginta deducil, quibus totis regnasse post priinum
liare. Nara quod ab Urbis anno 714, Juliano 3,
decretum dicilur , cum borum principium a JuAugusti annos fompulel, argumento esl temporis,
liano sexlo repcii debeal. Quocirca morlcm Hcroquo imperavit, illa partilio; qua priratim annos
dis couferl in annum Julianum 47; cum Dominus
ircdecim imperassc scribil,
quarium jam annum aetalis attigissct. Sed bi vcra
\ , quod anno i l l i , q
sunt, quae Josephus de llerode perscripsit, necesse
A< tiacam vicloriam seculus csl, congruit, Julâuo
est, ut Juliano 42 decesserit: undc ct Nalalis, ut
scilicct 16. Qiiamobrem a Juliano lcrlio ad decimura
diximus, Domini quataor, vel quinque annis anievcrtcndus cril. Quae quidem nos nondum ex o p i - quiuluni anni iredecim exsistunt : quibus additi
29, summain XLM coniiciunt, quomni poslreniui
nione noslia constiluta; scd ex Joseplii meule, at44 Juftano iucipil, et quidcm cx A. D. Kal. Jan.,
que liistoria collccla baberi a* lccioribus, cxpendiul dictum est. Quam ob rausain auno Augusii I L I
que volunius. Superesl ul de Augusli anno, qui est
polius, quani XLII Natalis Cbristi assignandus fuii,
alius Natalis Dominici cbaracter ab Epipbanio al cuni Irenseo, Tcrlull., aliis compluribus. Cailerura
latus, pcrslringam.
idem illc annus posl Acliacani vicloriam esl x x v m ;
Quoto Augnsii anno nalus sit Chrisius.
Acliacos cnim annos iEgypiii numerare cocpcruitta
Anno hnperatoris Augusli X L U nalum cssc Chri- Juliano 46, Urbis 724. liaquc vicesimus octavus
cocpil Juliano 43, idemqueel sequenle Juliano, quo
sltim, ccnsel Epipliauius, quem annum ex quo
natus est ex Epipbanii scnienlia Cbii&lus, Januarii
Judsei Romano imperio subjuncti sunl, xxix fuisse
v i , adhuc in cursu cral, quem illc lamen xxtx apdicil. Tria potissimum Atigusti consliluunlur tnitia.
pcllat : quod nisi fallor, conlra atquc Alexandrini
Primum ab ip&o anno, quo Julius Ca?sar inierfeconsueverant, a Kal. Jan. auspicctur. Nequc vcro
clus esl, qui csl Urbis 710, Julianus2; alterum ab
causa? quidquam fuit, cur in Annalibus cccl. i n i anno Sfqucnii, Urbis 711 ; lcriium ab Aciiaca v i rum viderelur, quod ClcmeDSct Eusebiusab Acliaca
cloria, sive a 2 Sepl. auni Urbis 723, ut Dio ieslapugna annos ad Natalem Domini couiputarcnl
lur in exurdio lib. L I . Hinc diversus ad Cbrisli
xxvin, aut quod Eusebius in Chronicis Anlonium
Natalero annorum Augusii iiumeius slatuiiur. Sed
cl Cleopatram debellatos scripserii anno lenio
vulgo X L I I ejus anno nalum esse Patres affirmaul,
olymp. 487, cum ea vicloria anno Urbis accidercl
Eusebimn scculi, qui idipsum Eccles. Iiist. lib
'C
723, Augusto et Messala coss.,olympiadis anno
cap. 6, el in Chronich scripsit. Quod aulem Annale*
tcrlio : nam Acliaci anni, quibus Cleniens aique
ecciesiasiici tradunt, eos qui in aniitini Augu&i
Eusebius usi sunl, non ab ipso anno, in quein
X L I I Natalem Cluisii conferuiit, ab ipso anno, qo
pugna ac victoria cecidit, sed a sequeuti ineunl,
Julius Casar inlerfeclus est, annosexordiri: simul
olympiadis 487 lerlio, posl Anlonii c l Clcopalras
quod librariorum culpa factum pulant, ut cum
necem. Unde annos Augusli plerique sunl exorst,
Etiscbius ipso anno Julianae nccis, qui cst olym.
484 primus, Augusli posuisset inilium, id in sequi propierea anno Augusti xxvm nalum dixere
Ciiristum. Quanquam ia eo negolio diligenter haquenlem translatum fucrit quemadmodum ct Naiabenda ralio est, quid scriptores in Actiaca? victolis Cbrisli in aniium tcrlium olymp. 494, curn sc\ epocha commemoranda sibi voluerint. Nam
cundo cx mcnte Eusebii corapctat, ncutrum mibi
cum Acliacos annos exprimunt, a Juliano 46, qui
quidem probalttr. In primis enim apud Eusebiuai
Acliaca vicloria posteiior cst, iucipiuul. Sin ab
in editione Ponlaci, Ociaviani iniliura alligalur
Acliaca vicloria tot annos elapsos cssc dicant, ab
aiuioa CaRsaris ncce.proximo, olympiadis sccundo :
ipsomet pugnae navalis anno ducunt iniiium. QuoNatalis vero Gbrisli anno terlio olym. 194, quod
el Poniacus ipse vir erudilus argumenlis approbat. circa, immeiito Scaligero notatur erudiiissimus
Adde quod Euscbius Augusto annos impulal L V I ,
Onufrius : quod cum natum cssc Cbrislum assemenses v i , boc est incboatum L V I I . Quare cum A u ruisset, Augusto xm et Silvano coss. (Esl bic an
gustus anno Llrbis 767 duobus Sexlis coss. niornus Julianus 44, olymp. 494 tertius), curadciu Urluussit, Kal. Sept. anntis apud Eusebium quiubis esse slalueril 752, Acliacura xxx. Scaligrri
quagcsimus sopliimis a Marlio debuit incipere,
vciba sunt lib. vi De emend.: Nam veristimttm esi
idcoque priinu? incidit in Urbis 711. llaque annus
consulatum Augusti xm concurrissecum anno tertie
Augusli X L I I capit Urbis anuo 752, Juliano 44;
olymp. 194. Sed eum annum Palilium VarronianoJoicpbus vero lib. n De excidio, cap. 8, cum impcrii
rum [uisse 752, el Acliacum o0:hoc vero fatsHtn
annos numerat L V H , meiiscs v i , dies u , ab ipso esl. Vno emm anno plus dicit. Sed hxc cum scribeanno Juliana? casdis orditur; etquidem poslero die ret vigilans somniabai Scaliger. Nibil cnim ccriius
ab Idibus Martiis. Epiphanius autem, qui anno Ju- est, quam ex Varronis, ipsiusque adeo Scaligm
liano 44, nalum Salvatorcm credidit, vm Id. Jan.
rationc, consulalum Augusli x m el Silvani ad an
auno Augusli X L I I , initiuin cjus statuil Juliano lcrnum Urbis 752 pertincre, Julianum 44, pcr. Jul.
tii), Urbis 714, alqui nondum X L I I , Januariomcnsc
4712, cyclo solis xix, lunx v i u , indict. n . Esi cliaw
y
929
DE NATALI CIIRISTI
030
liic annus ab Actinca ptigna iricesimus, si annnm

.
Julins.
.
Auguslns.
ipsuni pugna primum numercs. Neque vero Actia.
Sepiember.
cum aunum xxx esse dixil Ontifrius : sotl posl Aclia
.
Ociol>er.
cam vUloriam, hoc est Aciiacum xxix.
;.
November.
.
DecemlRT.
Postremo in asra Dionysiana cxtra dnbitationem
esl, Cbristtim Augnsli XLIIF, Acliaco vero xxx naQua; mensium concordia ex Socrale, Evagrio,
tum ehse. Quod si 40 \el 41 Juliano ex aliorum
Suida, velerum con< iliorum inscripliouibus, et i n senli ntia ortns esset, id in 5 8 , vel 59 Julianum,
finitis aliis lcstimoniis iidem merelur. lllud vero
Aciiacum voro xxv, vel 26 conveniret.
constai, Epipbanium meros menses Julianos inlelligere. Nam Audynai ( pcrperam
Col. 952 .

scriplum est)cuui vi Januar. comparal. Rursus cnim
.
Ltictilenlissimus litc locuscsl: in quo
vitiosa lcclio esl , pro .
NatalemCbrislt dicm acc&ratissimecircumscribit. Et
Tamelsi Cornarius quinlam Januarii vftrteril, quod
quidem A. D. vm I d . Jan.,hoc est Januarii v i , in
nonnuliis imposuil : qui I K C C Epipb. vcrba
quem Epipbaniorum festum incidit, ualum assevc/. sic accepisse videntnr, quasi esset prid.
r a l , ex coromuni yEgypliorum senteniia, de qua
subinde nonnibil disseremus. Scd primunri singulaQ vui Idus, boc csl Nonis ipsis Januaiii. Sed
et similcs loqucndi formulai Latinis iisce
lcmporum nolaliones obilcr percurrendaB alque i l respondenl a. d. vm l d . , e l c , boc esl ipso die v m
lustraiida; sunl. Ilunc igitur diem i n primis x i Tybi
ld., u l ei alibi sciipsimus. Quarc cx priori nota diei,
esse scribil i n anno videlicel Actiaco, sive jEgyplio
bocest Id. Jan., corrigcnda vox , el in
Juliano, cujus Tboib tixus est xxix Augusii, Neo niulanda. Quod et Tybi Acliaci, sive Dioclemenia Tybi xxvn Dcc.
tianei, dies ipsa demonslrat, cujus in vi Jan.
Ibid. ,
. Syromaceconvcn t. Ac videlur in eo, quod quintam Januarii
donas intelligil, sive Antiocbenos, qui Julianam anni
dicm pro sexta sumpsil, myslcrii aliquid csse.
formam receperunt; quanquam illorum 33ra Iriennlo
Siquidem et Constaniinopolilani postea Jantiarii
Julianuin annum antecedil : appellat rque
die baptismum Chrisli celebrabant, quod in vi vulô
; , quod eo anno,
confcrlur, u l ex Manuelis Novdla 1 De feriis, c l
Antior.henis permissa, cl Julius Cassar diclator
Curopalalc colligilur.
Anliocbia? rcmintiatus csl, Anemisii, sive Maii
k
x x n t . Chron. Alex. p. 438. Esl bic annus Urbis 706,

. f.Non
cst,
quo C;rsar, vicio Porapeio, rerum politus cst, per.
ulquidam cxislimal, corruptus bic Epipb. lociis,
Jul. 4666, annis ante Dionysianam aeram XLVIU, * in mcnsis appellalione. Nani Januar. ab illis Quinlus
ante priuium Julianum iribus; ul ex Evagrio collinominalur, uta Romau. Quiuiilis, Sexiilis, Seplemfjit Scaliger Isag. can. LIII , p. 295; reclius quam
ber, elc. Sed mcndum in voce subessc poin lib. iv De emend. temp. p. 226; ubi Antioebensium liusarbilror; nisi a Januar. secundo auspiacram ab cdiiionc Juliana incboari ccnsel, annis
cati sint Saiaminii. Scd verUimilius esl Epipb. aut
anle Cbrisli airam xi.v, cx Eusebii auclorilaie, qui
ejus librarium, cum imprudcns
annum Aiiliocbensium 525 confert in annum Cbrisli
scripsisset, pro , idem in Salaminiortiui
280. Sed magna haec ballucinatio est; nam Eusenicnse fecisse. Apparel aulem ex hoc loco Salaniibius in Cliron. Secundo anno Probi, i n q u i l , juxla
nios annum a Seplemb. Jul. Kal. auspicalos csse :
Anliochenos 525 annus fiHt. Alqui Probi secundus
quod indiclionis annique primordium Constaiuinocompclit anno serae Cliristianae 278 , quo auno coe politani poslea piaeOxerunt.
pit Antiocbensium annus 525. Sic
Ihia.
..
cnim Antiocbensis aerae primus annus Dionysianam
lgitur Juli mcnsis inilium a xxiv Dec. Qui si Ju~
aeram XLVIII solidis annis anlcccssit. Ncresse cst
lianus fuil, credibile cst ab a^quinoclio vcrno c i n i igitur cum anno Probi u , et Dionysiano 277 com- ^ icr annum incepisse Papbios. Nam si Julus Jauuaponi Anliocbcnsium a?ra3 524 hbcnlem, el ineunlem
rius cst, mensis ab illo lerlius in eum diem prope525, cyclo solis vi, Uina3 x n . Dc inilio Probi dicetur
modum dcsinil, qui a3quinoctio quondam aUribulus
ad l i b . De mens. et ponderibus. Anni, ut diclum esl,
est.
forma Juliaua f u i l ; mensium eadem qux apud RoIbid. " '. In vulgaris Arabum
nianos dcscriplio : quam in sequcnli laierculo promeusibus neque Aleoin, neque qui poslea c o m m t s
ponendam putavimus.
moralurArigallbabailb locum ullumbabeUSed nequc
lunares meuses isti sunt; siquidcm in Jan.vi Aleom.
Lalerculum mensium Antiochenorum, sive xxi incidat, qua? tum dies erai luna? xn, cyclo i ; nam
\.
Neomenia ex Plolemaicis Mulleri tabulis contigit Dec.
26, 8, 52' cyclo 49, anno Juliano 44. De AngahbaJanuarins.
.
Febrnarius.
.
bailh idem poslea demonstrabitur. Quocirca nonMarlius.
.
dum lunarem annuin ad civilem usinn Arabca
.
Aprilis.
transtulerani; nam cum Arabes noiuinat Epipba.
Maius.
.
Juuius.
nius, majorem illius gcnlis potioremque partein i u {
931
APPENDIX DTSSERTATIONUM.
932
tclligit. Ac Scal. lib. u De emend. temp. et Isag. Confusionis, qui proxime Jul. primam anleceesii.
can. lib. n ac m , veteres Arabes Calippica anni forma Arabes incboasse tradil, pcr. Jul. 4668. l u hag.
usos esse decernit, ut et Cbaldaeos ac Judaios; Ara- vero canon. lib. , c. ix, p. 235, periodi hujosepobum vero daplicem annura facit; allerum Damasce- ebam eamdero esse dooel, quam el Anliocbenshtm
num, sive Hagarenum, cui desullorium intercalandi airac, hoc est ab anno primo monarcbiac Julii Caemorem allribuit: cujus periodus 228 annis Julianis saris, per. Jul. 4666 : quae secum pcrspicue pudefinit, in qua menses omnes singillatim annum in- gnant.
clioant, vicissimque lerimnant; alteram anni r a Sed his nugis omissis, vensimilius cst, Epipb.
lioiiem Qmissa intercalalione solulam ac retextam saliem tempore, civilem Arabuin annuio soUrero
ex annis lunaribus simplicibus consiiluil, quam fuisse, el aliis, quam qui vulgo circumferunlar,
ab ludis olim usurpaiam, postea eliam ab Arabibus, nominibus menses appellalos esse. Simplicius, uii
praesertimque Mabumedaiiis docet. Nam qui ab He- Scal. observat, a vere annura suum Arabes i i i gira numerantur anni, nullo inlercalationis freuo cboasse scribit. Alexandrinum vero chronicou
coercili per Julianam seriem impune vaganlur. p. 597 nolat Candido et Quadrato coss. Petreos et
Qnod si quis requirat, unde Scaligcro consiet veBostrenos, qui Arabise populi sunt, ab hoc ipso
tuslos Arabes desulloriam illam intcrcalandi for- anno tempora sua numerare qui esl asrae Dionymam civili pra?serlim usu tenuisse, aut eamdein
sianae 105, Trajani imperaloris oclavus.
subinde rctexuisse, ac mere lunarem prxtulisse,
Col. 952 . if. Lunaris
ue unum quidem scriplorem afferi, qui id vel le- igilur Cappadocura mensis 'exslilit : quandoquidem
vissime suadeal. Quare duTh conficlas illas Arabum curo Tebcth Judaico convenit. Iino vero ueuier acperiodos operosissime describit, boc est somnia curatelunaris fuit,cum noviluniummediura Dee.xxvi
sua prosequilur, et suo, el lectoris otio intempe- cumpeiat. Quare si Judaei, neorae-
ranter abulitur. Quo quidem iri negotio est illud nias civiliter deduxissent, Jan. vi nonnisi x u mens.
sane jucundum,quod eamdem illani periodum quaecx babuissenl. Sin quooâliis placuit, uli glossa c. v n ,
228 Julianis annis, Arabicis vero, vel solulis 235 par. lad R. Maenionidae testatur, neom. nunquam
constat, alicubi excogilalam a se dicat, alibi vero ab eo die constituta, in quem Molad incideret, neoDieArabibus, et Hagarenis ab inilio Juliani anni re- nia Tebelb Dec, Januarii aulem v i dunlaxat
periam, el inslituiam imprudens asserat. Etcnira
undecima convenit. Scal. I . vi De emeud. cuni de
lib. De emtnd. p. 134, ubi de anno Hegira? disse- anno Natali Christi dispulat, Epipb. redarguil.
r i l : Contumacissimus, inquit, hic annus est,neque ^ quod Tebelh, pro Sebat posucrit. Sed rcprebenfacile redii in gratiam cum anno Jul., elc. Quare dendus ipse poiius, qui ad commentum auum de
nulla melhodus hinc cunfici polest. Tutior magna Calippica periodo a Judoeis lunc lemporis observau
pcriodus, quain excogilavimus, annorum 228, ennea- Epiph. astringere voluil, de qua re paulo post agedecaeteridum duodecim. A l I . v, p. 485, ubi de eotur, in Disputalione de anno Dominicae Passionis.
<)em anno loquilur : Arabes, inquit, Hagareni pe- Fuit hie igitur mensis Tebetb, non Sebalb; et esi
omnino ad Judaicam illam periodum quam poslea
riodum 228 annorum instiluerunt ex a. d. i u
ex Epipbanii mente describemus, accommodalissiIduum Marlii anni Confusionis, cyclo lunce x m , solis
xx. Et paulo posl: Triplicem enim periodum liabue- mus bic locus. Etsi duorum allerum accidisse surunt : minorem xxx annorum solulorum; majorem spicor, ut vel & pro ' scripserit Epipbanius : vel
210 annorum; maximam 228 annorum solarium, quoniam Januarii pro vi imprudens usurpaverai,
235 autem Arabicorum, qua Muharram pcr totum ad eam respiciens, xui Tebetb ascripserit. Erat euim
contextum anni tolaris* vagalus redit ad eamdem ex metbodo nostra, Tebeth 14 : quippe Ogdoeeon.
diem. Idem et in 1. i u Itag. Can. repelit. Quid hoc tatessaraeteridis annus iste fuit L , cyclo solis u ,
bomine facias, aut quamei demum habeas fidem, lunae i , a Kal. Jan. anni Juliani scqucntis Ncomesua se ipse confessione tam aperte ac palam iuduit, D nia Nisan Apr. u , fer. iv. Erat annus simplex ordint cujus anni fornia? ac periodi inventorem se dicit, narius. Igilur Tebetb, sive mensis iniil Dec. xxiv.
eam ipsam vetusiissimis temporibus in usu fuisse Uude Januarii Tebelb dics eral x m : sexlo vero
confirmel? Sed ea mibi levia ac tolerabilia videntur, Jan. xiv. In quo vides, id quod metbodus nosira
cum ad alia respicio, qua? in ulroquc illo opere te- reproDiiltit, biduum fere jam anlicipasse ncomemere, inconstantcr, ac sine auctore ullo passim
niara civilera, cum jam dimfdia periodus effluxisefluliit : qu;e nos brevi, si Dominus dederit, in l u - set. Nam a xxvi Dec. ad xxiv retrocessit. Quare
ccm aperlumque proferemus, ut qui cbronologicis vcl bic unus locus ostendil nosper. illam ad Epipli.
in rebus Dtura illum propemodum facidtit, nibil
raliones digessisse. Vide infra in illa
ipsum ad eam rem praeter faslum et arroganliain
Dialriba de Passione Domini.
atlulisse discanl. Postremo quam in Antiocbeni
lbid. . Jauuar.
anni epocba bominis inconstantiam vidimus, eam- Athenicnses Ma?macterionem vocaruHt. QuQd ne
dem in Hagarenis el Arabicis hisce periodis scilo quis errore librarii facturo putet, affirroalur ex eo
ese commissam. Nam lib. u De emend., p. 116, et quod paulo posl Novenib. Metagitnioncm appellat.
lib. v, p. 485, periodum Hagarenam ab auno ipso Est aulem lijc Jocus ad Attici a n n i , cujuemodi per
9V>
DE ANNO NATALI CIUUSTI.
illa lcmpora f u i l , ac mensium disposilioncm inlclligeiidam observatione dignissimus. Primum enim

eolarcm annum fuisse docel conscnsus Maemaclerionis cum Janaar. Scd videndum quodnam anni
caput fuerit. Primus Auicorum mensiura Hecatombieon f u i t : a qao, si Gaza3 credimus, quartus csl
Hxmacierion ; Scaligero vero quinlus. Utrius verior
ophiio sit hoc loco disquirendum. Duo in ordinatiune mensium Gazae erraia corrigit Scaliger : alteriiin quod M#macl. IY loco posuerit, cujue Pyanepsionem sabjecerit; alterum, quod Anthesterionem
post Pyanepsiotiem collocaveril, instanlc jam hiemc.
Conlra quae Scaliger Anlhesierioncm vernum mcnscm csse, el staluit; unde post conslituil; Majmaclcrionem vero prsccipi
tanli jam auiumno iribuit, quintum ordine, cl a
Pyanepsione proximum. Ulriusque senlcntiac, ut a
lcctore facilius percipialur, laterculum subjecimus.
MENSES ATTICI.
Ex Tbeodoro Gaza.
Ex Scaligcro.
.
.
.
.
.
.
*
.
.
).
.
.
.
.
".
.
.
.
.
.
,
.
.
'
.
.
.
.
.
^.
.
.
^.
jiac Auicorum mensium receneione quaedam

recie Scaliger adversus Gazam defendil; alia perperam ac falso. Quod enim Antbesterionem verno
iemnori ascribit, non inclinalivam aulumno, praeclarc taeiu Sed de Mapinacterione, ac Poeideone
parum commode sensisse mihi videiur. Primutn
Boedromioni Pyanepsionem , non MaBmaclerioiiem
adjungit, idque compluribus argumeniis pcrsuadere
nililur : quae omaia, si unius Harpocrationis testinionium excipias, irrita sunt ei inania. Sic autem
dei, Hecatombaeon autem Julio, ut ciilem Scatig.

placel, Metagimion Anguslo, Boedromion Seplemb r i , quis Ociobrem aliug praeter Mxmacterioneni
sibi vindicabu? Pessime iiaque quarlam illi sedem
atlribuit, ac primum facil, si Novcrob. congruit. Sane Pyanepsionem quinlum potius quam iv esse numeratidum cx co colligitur,
qnod hiemi quoque tribaatur. Nam Tbesmophoria
Pyanepsione mense fiebani, ul Plut. in Demosi. signilicat. Thesmopboria porro in hieracm incurrefe
testalur Aristopbanes . Apud
quem Agatboiiis servus de Tbesmophoriorum teinpore sic loquilur :
'
,
"

.
Accedunt ratiooes aliae, quas a Tbeodoro propositas Scaliger dissimulat. Ut iuter alia, quod Arist.
lib. vi De hist. anim., cap. 29,Boedromioni Ma?maclerionem subjungit, ubi de ccrvorum initu loquilur : ' \
. Qui locusScaligerosilenlium indicit, et Gazae opinionem astruk.
Duo enim ex iis verbie rccle concludit: alterum,
Maemaclerionem paulo posl Arcluri orlum incipere : alioqui fruslra Mnemactertonem Boedroniioni
subjiccret. Arclurus aulcm circa aulumnale aequinoctium o r i l u r ; nam Tbeophraslus florere dicit \ ' \ Galcnue insuper : , inquit,
\ ' '
. Quare modicum a Septembri
distare Maeinacterioiiem nccesse est. Alterum, quod
Gaza colligit, est: Maemaderionem Boedromioni
proxiraara esse; nam quoties duos menses ila copnlai, ut aliquid praseriim circa tempus eerturo
accidcre illis mensibus dicat, continuos eese menses ostendit. Ua cum de bobus agit :
\ \ ^. Multo magis, cum prelerea certum
lempus et cardinem adjun-it, ut , el
\ '. Tnm enim ilii
D roenses habendi eunt. Praelerea lib. , cap. 42
raliocinalur : Pyaucpsion, ut auclor est Plut.

Traet. de hide, congruil Alhyr, boc est Novembri.
Posidcou autem esl lanuarius, ut Plut. in Ccesmre
scribil; cum semper posl brumam incipiat. Atque
Idein Plul. in Demost. tres iatos inenses continuat,
Metagiltiionem , Boedromionein , Pyaaepsionem.
Gum igitur et Pyanepsion sil November, et Posideon Januarins, nullus alius Decembri coiigruere
polcst pra3ler Ma?inaclerionera. Ad luee Oiodorua
lib. continuat bos dus menses Maemacierionem
ei Posideonera.
Sed ejusmodi est ralio Scalig. ul ad eonirariaro
Gaue scntemiani appiObaudaai apuor excogilari
nulla possil. Nam si Pyanepsion Novembri respon-
scribit idem Arisloteles imbecitliora quaeque tam

in piscinm, quam in avium genere appctente frt
gore prius in commodiora loca migrare, ut coturnices antequam grues :
, . At vero
grues mense proximo ab eo, quo colurnices avo
lant, migrare cerniraus. Est igitur Maemacterion
Boedromioni proximus. Postremo idem Aristoielea
lib. vi, cap. 44,scribit inler , quos muslelos
Gaza vocat, eum qui dicitur,
. Quod siatini
post squinoctium contingere piscatores teslantur.
Jam quod ad Pluiarchum spectat, qui cum Boedroroionc Pyancpsionera contiiiuat, erral profecio
055
ScaliRer.Plutarcliuscnimpnucismensihusposlredr.
tum in palriam vixisse Demost. scribil; nam Melagilnione mense prxlium ad Crauonem conligil,
Bocdromione vero prajsiiiium iu Municbiam inlrodticlum, Pyanepsione demum obiit Demostlienes.
Non dicii sequcnli posl Boedromionem ntense mortniKii essc. Poluil igilur medius inlervenirc Maemacterion. ldem et de Diodori loco judicium esse
debei, qui iia s c r i b i l :

\
, - .
Non enim coutinuo posl Mscinacterionem Posidi onem sequi declaral, cum el vcrba isla, , de mense non absolulo possini ac
c i p i , cui sit proximus ahcr, boc cst Pyancpsio.
036
on lunarcs, sed tricenarios, vcl certe Julianos. Si

. lunares, cerlain nullam in Juliano cnnlexlu sedero
oblinenl, scd ullro citroque vagaitlur : qnae varielag
eflicit, u l nou iisdeni Julianis mcnsibus a scripio
ribus imputenlur. Epipbanius bic de Iricenariis, aul
ulique Julianus loquilur, de quo paulo post agemus.
Capul anni, s>i vcra sunt, quae pro Gazac senteutia
supra disseruimus, ab Octobri Juliano ileducitur;
nam Melagilnion in Novembrem convenit. Ergo Hecalonibxon Ociobrem occupal, a quo mense Syromacedouicam periovlum ordilur Scaliger. Vidcnlur
posl Constaniinianas indicliones novum illud Juliani anui primuidium slaiuisse, et Hccatombaeonem
in Maeniaclerionis locum subrogasse. Alioquin nibil
est certius, quam llecatombaeonis \
B
collocatum fuisse. Lunaris enim Hecalomba3onis neomenia fuil illa, qus solslilio propicr
esset, tam anlc, quam post solslilium : id quod advcrsus Scaligerianos alio loco probabitur. At in Juliana, sive fixa slabilique anni forma Heotombaeon
haesil in Julio; reliqui sequentes Juliauos menses
oblinuerunt. Plularchus cum Atlicorum niciisium
meminit,nonnunquam fixos illos ac Julianos inlelligit. Quod aulem eorum scriem Athenienses nlexueSequitur immanis Scaligcri stupor, dnm Posideo- r i n l , ct Hecalomb. stalione dimoverint, batid sco
an ex alio scriptore, quam ex hoc Epipbanii loco
nem iia cuui Januatio comparal, u l post brumam
constare possit.
incipial, quo nibil falsius. Aiistoielcs lib. v, cap. 9, de
Col. 952 C. . Nt*omeiiia
Tbynnide : \
AthyV Acliaci, vel Diocletianei convenil Kal. Nov.,
. Theopbrastus lib. , cap. 4,
dc divcrso scmentis tempore, boccsiOctob.xxvm. Ergoduodecioius Atbyr,Novembrisoctavo, sive Id. Nov.,quodet num. i6supra

dixeral, L X die anle Epipbaniam; perperam ilaque

. Inoidil igiiur Posideon ante - poslea, n. 28, a librario
scriplum.
sljuum bibernum, Gamelion post solsiitium. Plularcbus autem in Vita Ccesaris Posideonem cum
[b\d. . Neomenla Gboiac incidil
ineunte dumaxal Januario conferl: - Novcm.quem menseiu lerlium appellat: sive quod
; , ( '
plures ejusdem nominis essent, ul apud recemiores
* ). Nam lunaris Posideon
Arabes duo Rabiu sunt, totidemque Giumediu; sive
nonnunquam Januarii partcm auferl. Idero ei Suiquod ordine tertius esset. Unde ei quinlus in Jadas pcrspicue docet, his verbis: '
nuarium iucurrit. a Nov. ad Kal. Jan.,compre . Quod vero
bensis Kal. ipsis, dics sunt solidi LX, qui menses
proxinium a solstitio locum habeat, decla- duos Iricenarios efficiunt. Nam n Jamiarii ;
ral Aiistot. Meteor.,c. 6: \ - mensis iniit. Videntur Salaroinii sequabilem, t i

jE^ypliacam roeusium dispositionem ascivisse.
, \ D Ibid. . Apogonici neomcnia ccepil
. Ilaic nobis paulo accuratius
Oclob. x x i v . Julus iniit Dec. x x i v . die xxiv Oct.
demoDstranda fuerinl, quod el Epiphanii locus ita
ad x x i i i Dec. dies s u n t L x i , q u i sunl duo Papbiorum
poetularct, el quod indigne ferrem crudilos nomiulnienses. Quare Apogonicus Papbioruin fuil Novcinlos a Scaligero in eumdcm errorem induclos. quiber; Jalus, Deceniber.
bus uuus asserit, imperiie omnes ante iJlnm MieIbiil. ". Neomenia Angallbabaitli
maclerionero quarlum mensem numerasse. Qui quiOctobris xvui compelit: a quo die ad xvi Dec. dies
dcm tol conviclus ralionibus cedat necesse est, et
sunt L X , sive duo menscs iEgypliaci : quibus usi
quod a Scaligero didicerat, landem aliquando desuntArabcs illis tcmporibus. Nam Ncomenia AICOD
discat. Ga?tera quac ad Atticorum inensium disputapaulo ante coepii Decembris xvn.
tionem et mulla, et exquisila dici posscnt, suum
Ibid. . Macedonici
locum babcbiml in eo opere, quo temporura doclri-. mcnsis,cumde tempore Nalalis ageret, mculionem
nam a Scaligeri somniis, Dco aspiranlc, vindicabimus.
omisil. Convenit porro Apcllaci Ncomenia cum PapliioIllud unum lectorem ncceese esl admoneri, eosrum Apogonico. Nam titraque iuiU Octobris xriv.
den iilos Auicos mcnscs alias lunarcs c*se, alias
Sed neuira \unaris cxstitit. Apud mediae vciusUlis
lla dcmum res co rcdigilur, ut praner Harpocrationem scnlenlia? suae vindiccm babeat neminem.
Scribit enim in lexico Maemacterionem
. Sed vel pro rescribendum; vel si niliil bic a Hbrario peccaium cst,
non dubium esl quin pluris apud nos Aristolelis
et Plutarcbi, qtiam grammaiici unius - auctoriias
csse debeat.
931
DE ANNO NATALl CrfMSTI.
938
1
scrtptore$,t*$ertim Chfisfianos, fiotrmiBqnarti Ma- aoaininalc fltfi s t r i cedonfci fffeftstes eutaf Sytomacedonie?s, qnos el Gtto- psit iricunte vefo PerUto, Solstitinra bibertuira;
conim mcnses appellant, conftmdt viileas; ut in i n - aeqtiinocttum vcfnum, Artemrisio; abstivurrt sotsfisigni itlo Anatolii toco, qticm iir stqaenli Diatriba tiuto, LoO. Qtfod vef de Juliafiis, ac flxts meftgibtrg
deeterabirtus, alias vero dncenif, tit hoc loco fecil accipi petest, vel de Junaribns, eo vidrlfcet getteu,
Epipbaniue. Et ttrie Syfomacedonicdruift mcnsfum ut ob quaiiror lHos anni cafdmes lotideta' ftfi inertalies i n amio Joliano sites, qoam Macerfoiricorafn ses ineant. Favei huic comjeciurafe Josfepbds,
fuft, non modo reternm, q&os Iurraros fuisse saspi- persaepe-Xarilhicum Nisan esse dicll, irt Otig. lib. i
camur, ged etiam recenliorum ac fixorum. Ac po- cap. 3, et lib. w , cap. 9 tl 10, Libfo vcro v m , c . 2,
sieriorote qoidem, boc est Sfaccdonfcorom, apttrf
Ijaf CurtT Artemisio componit; libro virt, cap. 3
anttquaa sefrfes obsctifa est ac difficilis, qeod de ca Hyperbereiamm cirm T i s r i ; Dium cum archesuvan
varte ptawiantieaiitfi seripiores existimasse viden- lib. f, cap. 3; Cbasscn ctnti ApeJlaco lib. xir, cap. 7.
tur. Sed rtnfoii IttOdO qti*tiotoe, vel tfi arliui poiius Adde m astroivoraita qtraedam exemplaf in Chalda;dildta* tenipue 1c omnirto gtatuo, prrrtdpcm men- ca periodo aped PtoIema;irnt. Quae ortinfar aRM dilfslum Lefrfti exatflisse* qui BeâtotfAaôrfi resp&n* genlitrs expticamtit. Inter Macedonicoruro meiisiani
deric : qttfd Irf Attxaittri YHd testauit PlularHius. ex ifs amrribns onto iste comslituendus est
Gjfefftf qaacpie ?n tib. Epideni. aMjtriifoctiurti
lleaaeg Jifdaic
lltnaee Maeedanlci
Nisan
Ijaf
Sfrfvati
Tbatnuz
Ab
Elti!
Tisrt
Marcbcsutart
Cbagseu
tbebeih
Scbehaib
*6$
'
Adar
lftedse AMtel
uov
#(
^&
'
Mensee JoKam^ quibiia

fcre csteri reôudeai.
Martius
Aprilis
Makrs
Imiiaa
Julius
Auguslus
S^piembcr
Dctober
Wovfember
Peccmbtr
Janfuarius
F ebruariirs.
in epistola Pliilippi Maccdonum regis, quae est C tfdbibucrunt. Irao vero idipsum apud illos aniiqais*
apud DemosCfi ftepl ,
Lous cum Aiiico simum fuisse non prinwis ScaTiger, ut gToriatur,
Doedrom. componitur, ut alids per ttla tcnipora sed Gaza ante illum docuit lib. De meqtiuu^ ubi de
mensium apad Macedonas contexlus fuissevideatur. anno disputat. Elcniifi amias, inquil, apud
De quo alias. Nunc illud, quoddixi, ex diagâniinale erai duplex ; allcr dierum cccix, cujfts in tine apconslat, Macedonicos raeiises uno feie nlonê Sy- pcndiccs dies insercbanlnr, ad qiies quarto qeerouiacedonicts anteriores esse. NaiA XanUiicus que anfto dies unus acccdebat, alter Imiaris fuu.
exempli causa Syromacedonum cst Apritis ûliauus: lu priorc forma triccnarn menses erarrt, ad modiim
Maccdonicus vero (amelsi cum luuaris cs( .-Vpriti iCgypiiaci anni; ulumus mensis v d vi diebus
auclior erat. Ha2C tiaza. Quod utruui priscis iliis
nonnunquani respondeat, sxpras (amen in Martiuni
incurril, majoremque illius partem occupat. Caele- tcmporibug uga populari receptum fuerit, alibi disrum apud Epipbanium boc in loco pro ' serilur. Post Julianam qnidem ediiianem, atqtia
', Sraligerlib. De emendat. pag. 482, corrigii Epiphanii gaecalo, ejusiuodi anuum obsefvaium
\ Qua ratione Apellaeus MacedoiHCus Atkenig foiaê, ^x IW>c EpfphaolF loeo ônjici polesl. Ut enim iEgyptiacug annus mciisibus iriceiiaNovembris coepcrit. Quod vcrumue feil nescio.
Col. 9 3 i C.
D riis consCans, cum bactenus d i d intercalaris otnis. Constalex iis quae paulo anle dispiilata sunt, aione pcr Julianum awoura evagarelar, reccpto
Mxmaclerionem ab Hecaiombeoi>e esse quarium : anno Juliani typo , Iriccnarios menaes nibiloroinua
quodeihic locus evidenter denionslrat : oam Mela- retinuil, cura ^ ; v, el interdum v i : ita
gitnion proximus est ab HecalonibaHMie. Igilur Epi- eredibile esl Atbenienses in aiino suo fecisse; ut
phanii sajculo Hccatombacou Oclobcr crat, Masma- Iricenis dunUxat diebus singuli mcnses decurreclerion Januarius. Ncoraenia Majiuacicrioms c w i - rent, nec ad Julianorum nicHsiuiu descri^tionem
quadrarent. Scaligor quideiii De emendat., pag.
gruit Ral. ipsis Januarii; nam vi Maemacl. eadcm
esl lanuarii v i . Aiqui Neonienia MeUgiluiouis non 2 7 , ubi de amio Juliaiw) Allien. agtf, dos ipsos
o n v e n i l Kal. Nov. Quippe Nov. vu duniaxat puiat noa modo Julianum annum, boceSl soiarem el
esl ttelagilnionki, nisi mendum sit ia Epipbanii i i x u m , verum etiam iulianos laenseg admisisse, et
oodice. eecunda Nov. ad ultiraam Dcc. dks sunt Hccatemb. Neom. Kal. ipsis Julii convenire. Sed i u
L X , menses AUiewiensium duo. ^roinde aofi Julia- eo probando mkiim quam inscite impei ilcque vcrnis, sed aequabilibus, et jtgypiiacis mcnsibus u&i getur. Sic enim dispulai: Lucianus in Vita Percgrini stalim post Olympiacum ludum, cum adbuc
aunt Atheii. cum primum fixutn el stabikm annum
PATBOL. GR. X L H .
30
APPEiNOlX DIS ERTATIONUM.

94
freqcns mercalus csset,-circa mediam noctem Pe- rili prorsus errorc in illa Peregrim historia sese
regrinum sc in rogum injecisse narral, Cummodum
traduxil, dum scribil Peregrinum Christianum esse
cxoriente iuna. Couligil Peregrini mors Eusebio
faclum auno Cbrisli 73 Olyinp. 213. In quo cenicste Olymp. 256, cyclo . Igilur Julii xvn luna
tum propcmodum annis aberrat: nam Peregrini
eral xx, aut x x i , el ideo circa mediam noctcm orie- mors incidit in Olymp. 236, annum Chrisli 165,
batur. Alqui Olytnpiacus agon celebrari solcbal xv
vixit autem Herodis Atlici tempore sub M . Aurelio
die mcnsis primo. Itaque cum oo ga>cule IlecatoinAntonino, ut e i Philostrato lib. u De vit. soph. io
baeon idem essel, qui Julius, xv Julii cekbralus est
Herodc colligilur; necnon el ex Luciano iu illius
agon, et terliodic a certaniine finito lua erat x x ,
Vila.
Eu criticum bommis acumen! Dcmonstrandum
Col.932C. , Epipliae r a l : llecatonibawncm Aiticum fixum fuisse in
nius Chrisli baptisimini assignat ei anno, qui coss.
Kal. Juliis. Ad id Xuciaui testtmonium p r o - Iiabuit Silvanum et Nervam, qui est Julianus 73, Nof e r t , quod ad rem iiiliU omntao perlinet. Si
vcmbri mcnse, cumxxix annos, inenses impleseet.
quid enim ex eo de Neomenia mensis eflicilur, Novilunium mediuin bocannoincidilin Nov. v i , horis
ad Elidcnsium, nonad Alliceicnsium annura ac menaliquot post initium noctis, cyclo x . Quare si Nosera rcfcrUir. Nam in Elidenon Athenis gesla sunt, vembris dies v m Marcbesuvan Judaici diesesl v u ,
quaea Luclano nairanlur. Deinde illum ipsum L u Neomenia Judaica iniit Novenib. u,et solidisdieciani locum quam negligenler altigit! Non enim
bug novilunium antecessit. Nam Judaice novilun.
scril>h,irca mediain noctem exortam esee lunaro,
quadrabal in Novembris , feria i . Sed non puio
sed amicum illtim, ad quem divcrleral, circa metantum ab illis dissimulatam fuisse lunarem diaro noctcm ad id spectaculum profecium : \ . E l erratum forlassis est, ul pro ,
, '
vel , vcl cerle legendum s i t :
,
quo tolerabilis Ncomenia3 labeg intcrcegsorit. Quin
. vcro sub- et aliug error est in mensis appellatione. Non cnim
jkiit : \ , e l c ,
Marcbesuvan, sed Cagseu csse debel, si modo luna. Acciderc iiaquc poluit, u i duabug, vcl t r i - ris ille mcnsis fuit. Qnod quidem fieri non polest,
bu boris a mcdia noctc jam elapsis apparere luna
si intcgcr sit hic Epiphanii locus el Judaici mensis
coeperit. Sed neque tcrliovel secundo potins, quam
gexla novilunium commissum fueril. Quid gi aiu
iv vcl a celtibritale die islud evenisse debuil. Scri- iudaei tunc temporis, aut Epiphanius ipse Judaicobit cnim Lucianus linitis jam Olympiacis ludis, Pe- I rum mengiuiu vocabula Julianis mengibug tribuerii?
regrinum dicin de dic Irabentcm, dcmum cerlain
Ac tunc October T i s r i , November Marchesuvan
in nocleni condixtsse : \
fuerit. Sed hujus rei praeier coiijcclurara nibil ba ^ benius.
. Ad lncc quis Scaligcrum docuit, xv Juliani
Ibid. D.T<3v h-iavTOr. Priore
niensis, boc esl Julii, non autcm lunaris, Olym anno neminein adversatum esse Cbriglo neque
piacos illos agoucs de morc celebratos esse? Quam
vcrum est, neque e\ Epiphanii, vel eorum omiiium,
bacc vana ei suU nemo non vidct. Cerie qui Iria dunlaxal Pascbata nuinerant, opinione de*
Calvisius Olympiadem illam 236 Augusli xu non feodi poicst: ut ad n.28 demorigtrabilur : ubi q m ;
Julio peraclam cxisliiual. Qui el ipse lamen pueboc loco dicunlur diligenlius excutienda sunt.
{
DE
ANNO
E T D I E DOMINICiE
PASSIONIS
DJATRIBA ALTERA.
Yarta? prhcorum sententice de anno Pas&ioni*. D

Omnis quse de aliqua re insliluirur dispulatio
oertis ex rebus minimeque dubiis dcbcl proficisci;
quae aut per sese ipsa? veise sint, aui inter eos, qui
dispulanl, proveris, ac confcssis lia1)cant<ir.X}uaniobrem qui verumpassionisannum indagare sludent,
inprimisca, quorumccrta sitfides, eligcre debent,
ac principiorum slve loco ponere. Ac
gunt nonnulla, dc quibus Cbrisiiano diibitare nefag
mnino videalur : cujusmodi ig(a s u n t : Sub Til>erio Cêsare ac procuratore Ponlio Pilato passum
s s e ; uim vcro Parasceve Sabbali sive fcria v i ;
aut si <piid aUud esl, qtiod sacrorum librorum auctorilas confirmat. Quibug si contenti eruditi bomines firissent, neque suis nos opinionibus ac CODjeclurig, lanqtiam Seripturae autEcclesia dccrelis,
astrinxissenl, muito el veritali melins et posteriuti
consaiuissent. Sed cs( genus hominam, qui ea qua?
cousensu recepta vulgi, et aliqoot abbinc saecnlis
auctoritalem nacta, non nimis velera, ac diligenter
excussa ganl, timide nimte deosculantar, ac propemodum serviliter; eorumque fidem el assensionem ab hrvhis expriniere, ac pro Ecclegiae dogmalibus conantur obirudera. Quanun est quidem bac
941
DE ANNO ET DIE DOMINIC PASSIONIS.
912
in parte commendandum sludium, quod cum in ea Veruni illo ipso loco pugnanlia secum ac coniraria
Bcda profitetur. Etcnim qui vixissc tot annis quemtempora incidcrimug, quibus magna est noviialis
bominilms injecU cupidilas, ne ad rcligionis fldct- piam asscril, eum, opinor, aiiDum primum numcrat,
que damnum publicse ille insania morbus erumpc- quo in luceni edilus esl, non eum coinplectiltir, quo in
nialris uiero fuit. Huncigilur si Beda velit excipere,
ret in eam partcra peccare maluerunt, q n cst
cum is sil a r a Dionygianaprinuis, ui supra dcclacaylior. Verum uii pio bomini ac catbolico magiia
ravimus, Ires ad triginia gupererunt anni, quoram
esl vetuslatis babenda ratio; in iis vcro quae ab
in ullinio Cbristus passus cst,aera? tricrsimo quarlo.
Ecclesia sancitasunt, ne levissimequidem httsiiarc
l i c e l ; i l a roagiiopere illud cavendum, ne provcleri- ltaque non amplius quam xxxn annis mcnsibus t r i Ims et tacrosanctis babeaniur illa qiwc paucis ab- bus Cbristus vixcrit, conlra illud ecclesiaslica: fid<
decrctnm.
binc sa?culis emcrserint; ncve ad falsilatis patrocinium spcciosum illud Ecclesiac ac publicx congcnScd mnnifcsliiig implical sesc, dum ita concludU:
sionis nomen iransfcralur. Quam quidcm ecclesiaQuoniam D X X X H annis circulus Paschalis circumagistiose aucloritalis agcribend&licenliam cum in aliis tur, hix adde xxxm, vel potiut xxxiv, ut illum ipsum
impunc versaiam, titm in ca, quam traclamus, Na
quo passus e$t Dominus, atlingere possis annum,
lalig ac Passionis Dominic* quaestione grassalam ^ fiunl 566. Ipse est ergo amws Dominica Passhnis
el resurrectionis mortuis : quia sicut 555 primo, ita
aniinadvenimus. lu qua plurima velul ex communi
566 tricesimo quarto per universos tolis el /uwo? con~
Ecclesiae deprompia fide jactari solent qii aut falsa
cordat discursus. Omuino slaluit anno :crx Dionysunl, aul faUorum simillima.
sianae 566, qui csl cycli 567, eaedem Neomeniag ae
Ne longe excrapla rcpciamus, occurrct Beda? sanferias recurrisse quae erant anno aerae 54, cycli 35.
elissimi hominig et erudiussimi detrelum illud,
Ex quo iia colligil : Et ideo circulis beuti Dionysii
quod Hi btinc locum distulimue. Uic igilur cap. 40
apertis, si 566 ab incarnaiione Domini contingem
fibri Dt terrporum ratione, de aclatc ac Passionc
annum, lunam in eo . Apr. feria repereDomini in hacc verba prononliat: ttabH enim, nhi
m , et diem Paschw Dominicum vi Kal. Apr. lunn
fallor, Eccleuw fides, Dominum in carne paulo plus
X V I I , age Deo gralias, quia quod quareba*, sicuti
mhius quam annit usque ad succ lempora
ipse promisii, te invenire docuil. Quis baec a Beda
PassionU vixisse: quia videlicel xxx annorum fuerit
pcr ironiam dicla suspicctur? Quod Bridcferlus Rabaptizalus; sicul evangeiista Lucas testalur, et tres
mesiensis in scboliis adnotavit. Ironice, inquil, rfiiemis atinos po$t baptisnia prtcdicaveril. Subjicit
dcindc : Sancta siquidem Romava et apoUolica Ec"Uo modo mvenilnr. Scd bajc scho. . _ hanc
t
j
.
teslatur
......
.indiculis,
iz f X liacloa
Snca </>1
/ enim
A n ! m ridendi
mi.iA.î: causam
~
liasles ipse
ridiculc. Nequc
clesia
se fidem
tenere
et ipsis
qum suis iu cereU annualim hturibere solet, vbi lem- ullam babuil Beda, cum isla scribercl : quin ut cx
loto illo capile liquct, qnid senlirct ipse plane aperpus Domlnicti Passionis in memoriam populis revolequc signiiicavit. AUjui cjusmodi illa sunt, ut per
caut, numerum triginla semper et tribus annis mivorem, quam ab ejus mcamatione Dionysius ponat, ironiam csse dicfa plurimum BedaB ipsius iiitcrfuerit. Sunt enim absurdissima. Quippe anno Christi
adnotat. Deuique anno ab ejus incamalione juxta
Diovysium 701, indiclione , fratres nostri, qui 34, cyolo solis xv, lunae xvi, liltera Itom.C, noviluiunc [uere Romas, hoc modo se in Natali Domini in nium Nicicnum (qnod, ut sa?pc monui, olim eliam
cereit S. Marim scriptum vidisse, et xndt descripsisse ad Cbrisli sseculum accommodabant) conligil Marl i i x i n ; luna dccimaquarta, xu Kal. Aprilis, sive
referebant: Passione Domini noslri Jesu Christi
anni sunt 568, elc. Addil poslea : Nam quod Domi- Marlii x x i ; Pascba Kal. April. sive Martii xxvm,
nus xv luna feria vi crueem asceudtril, ei unu Sabba- ul ex Pionysii ac Bedae cyclis apparel. li.lem cbatorum, id esl die Dominica rcsurrexeril murtuis, ractcrcs anno 566 congnmnl. Non igilur annis istis
nulli licet dubilare caUiolico. Hxc ille. Duo hic, liina incidit in ix Kal. Apr. feria v, Pasrhavero
in vi Kal., quod ut cvoniat, cycluscsse debet luna
fidei alque Ecclesia? decrcla proponuntur : allerum,
, solis x x i , hoc esl Chrisiianae sera xn.QuamobClirislum Domtoum aUalis anno jam explerem ut vera sint, quse a Beda traduntiir, non xxxiv
to, xxxiv vero incboalo, passum csse : acrae vidoliaeiatis anno, sed xn morluum essc Christum oporcci Dionysianv 5 t , quia cuin xxx aclalis anno ba~
let. Sed ulcunque ascripti a Beda Mariii dies baplizalus fuerit, Ires deinde annos cum scmisse
bcanl sesc : si anno illo xxxiv pagstis cst Cbristus,
v i x i l : unde xxxiv anno morlem obierit oporlet.
Quare binc etiam aliud EcclesiaB dogma nasckur: non poiesl luna xv id accidisse. Nam Nica2iiaxiv,
qux Chrigli tcmpore xni erat, convenil Martii x x i ,
Cbrisiwii qualuor peregisse Paschala, quorum in
poslrerao morluuseaL AUerum Ecclesia decrctum, feria i . Unde feria secunda passu? eril Dominus
de qno nulli fas e$t dubilare calholico, ojuemodi po- Martii x x n .
9
C l i
nitur : Ckristum luna passum este. Ijunc BedaB

locum velut (irmissimum quoddam cbronologias munimentum usurpare idenlidem oplimi viri ac doctiseimi solent, eoque potissimum telo superior illa
Di^kerii noairi sentenlia in Annalibu$ oppugnatur.
Non minorem cyclorum annommqiic perturbalionem con>peri apnd Victorium Aquitanum. Cujus
Fasti suul penes . P. Sirmonduni cum Prsefationc, cx qua nonnulla cital, refeUilque Beda lib. De
temp. ral. c. 49. In illa ergo Praralionc Viclorius
9
93
APPENDIX DISSERTATIONUH.
944
(ha enim in vpiiistissimo codice nominatiir, al- Passionis habeatur, quod fortasse terius est. Qnanque etiam Vicior, noa Virtorinus) de a-mo Pomi
quam de illo Bedae foco togilamdam ampfru* esc.
iiicae Passionis agens, Passum autem, inquil, Do- Qnod enim ipsnm a NataH annwmr auspicari vohimiiium nostrum Jesum Christum pcractis 5228 an mus; idqood, nist tnendosa terba sunt, necessauis jib ortu mundi eadem Chronicorum relatione rium videtur, cum Dfonysiana epncba mimis qttamonstraiur ( d e Eusebii, fTicronymi el Prosperi drat,quoc a Bfartio menteiirire oonsutvgrar. Alqtii
Cbronicis loquilur). Quod geslum inchoante xxvm
701 annHs in NataK fndictfonem babet xv. Qarctttar
ettno non potest dubitari. Siquidem vni Katend. Apr. vel indictfones Romame jani tum a Januam m primo mense lu*a vespere prwcedente, sieut ab clioatae stfnt, et in ttfermtrm Decembfh diem desite;
inilio creaiUTB quarta facta est, cmplae doceatur: vel pro 701 apud Dedam 70 legetiduin, (ftiemadadjunciisque bissextis ad summum 5228 annorum, modum legisse scfrofiastes \idettir; veldenique i n dictio xv pro xiv ftibslittrenda. Quod s 700 awnrrtn
scquenli 8, xx anno, fcria docei $e Iraditione prwrentum. Primo vero Azijnwrum die Dominus noster Beda scrrpsit, tont irtique 33 atiito ab fiitarnatione
Jesus Clirislus ccenans cum discipttlis svis poilquam passas erft Donrirms, aetatts ineunlt. Paulns
Foroscmpron. ttb. iv Panftme, 701 quidem ammra
tui corporis el tangnini* iacramenta patefecit, ad
monteni Oliveti, sicut Evungelia sancta lestantur, boc fn Bedce loco posnit; sed a Paseiont 669, non
progressus ibique delenlus est Judttis tradente di~ 668. Ex quo Klipsuni, qnod modo sfgnHicavitnns,
scipulo. Dekiceps vi feria subseqnenle, idesl vu Kal. colTlgit, Christum ex iHormti senlcntia paseam essd
Apr. crncifixus c$t ei sepullus. Teriia die, hoc e$t aeiatis atino xxxi, oum tribus nrcnsibws. Etenint anKal. Apr. Dominico surjrexit moriuis. Haclenus nt, inquii, u Patsione, et Inearnaiione eedem die
Viclorinus. Qui passum asseveral Cbrislum Mar- inchoantur; hoc est ab trm Kal. Apr. Ergo mcesse
lii xxvi, feriavi, rcsurrexisse vero Martii xxvm. lta e$t tecnndum Bedam totitm illnm amtum, qui ertti 701
Dominicalis litlcra fuerit C, qui cbaracier ann*> x\x ab Incarnatione, esse Passione 669. Defrahe jam
attnos 669 701, rettabunl anni xxu ab IrtearnaDionysianae xxxiv congruil, cyclo solis xv. Sed cum
dical lunam l l a r l i i xxv, quo die epuluin Pascbale tione ad Passionem deduclis meimbus novem, ptHsus
celebravil, fuissc lunam ; boc nonnisi cyclo N i - e$t Christus anno 31 cum tribus mtntibut. H*c ilfe.
Vernm repugnat indictio, nisi alitcr locus emciidccacno secundo couvcnit, vel , si dccimani quartur. Ex ils omnibus vatidissime Bedx illa sanctiti
tam appcllavil decimam quinlam. Cyclus x*u cmtipciil anno Dionysiano 31. Quare in anno oycii lu- refelKtur, qua ex Ecclesiae flJe Clrristam puiat mornaiis cum Epipbanio, ac vcteribus conscnlit; in so- ^ luucn anno 34, vixisseque annos xxxru, mvnscs m .
lari cyclo cum Beda ac reliquis. In cxpansis FastoQuam quidem opinionem nemiuem se, qni quadrnrura aniiis perlurbatiora omnia sunl. Illic crucifire( repemte Paulus Middelburg. afttrmal: qnin ct
xuni esse Dominum ait coss. duobus GeminU; qui- Bedam a seipso dissenlire, qui in Chronico, srve l i b .
bu^ ditccesserunt Rufus et Rubellius, anno post
De sex alalibus, Auguslo annos L T I , et sex mcnses
Naialcin 32, quo amio Pascha incidil Id. Apr.
a^signat: lum Cbrislum anno illias XLIT irt hmic
Ituia xx. Qua raiionc cyclus crii lunae i , litt. Domin.
munduifi advenisse scribit, anno drbis 75?, Ofymp.
G, (\wx cademct anno34 Dionysiano congruil. Sed
194 anno tertio, passum vero Tibeni xvin. Cmte
cydi deccmnovennalis foedissima depravatio csl.
consequens est \ ixisse sub Augusto annos xiv, mrnses i x ; sub Tibcrio annos xvn, menses v i . Ccrlfi^
Jam qwod ad Beda^ locum spcclal, in que scribil
guiitur anni x w n , incnscs I I I ab mcarnatione; a
anno Dionysiano 701 adnotatum fuisse annum a
Naiivitate anni xxxi, menses ur. Qtiocirca v c f e t
Passione Domini 668, indiclionc ; in Annalibus
Middclburgensis cxistitnat Chrrsto hi carne trKnrtsse
liluariorum culpa 701 pro 702 irrcpsisse crcdilur :
annos nondum absolutos; %td non ad Hedte
quod maxiuie miror. Nam 702 anno non xiv indi*
$cnsum,quihos annos extra uterum Natafi compuciio, scd xv compelit, quae ab attlccedcnle Sept.
(ppit. Uude mullo cst vcrisimilius Nalalem illum, 0 tat : scd ila, ut ab incarnatione ipea nufncrenfur.
Nam quod Ecctcsise aactorllatc qm ciim ftrd^
quo in ccreis isla legcrunt monacbi, fuissc xxv Dceenlenliam illam astniunl nili sc proOlentur, tflim
cciubris anni Dionysiani 700, a quo dic Cbrisli anni
miaicrari quondam solcbant. Scd lioc paclo anni conrilii alicujns decretum, hoc cst conifniiiiemEcPassionis ab aiilc.cdente NaUli, boc csl Iribus fere clcsi voccm, aut aniiqnorum ccftc Patrarfi tmstantcm in illa lucnda conscnsronem proferant,
an(e dicm ipsuni Passionis mcnsibus, incboandi
sunl; nara si e 700 absolulis Uiginta Ircs solivlos quod nunquam omnino pcrficicirt. Niec cnim fgnodcducas, restabuul 667 absoluli. Ideo 701 inicns est rare possumns, qnaiitopcre a se Invicem PF. om668 pnrinde iniens, qui a Nalali seplingcnlcsimo nes cum in anno Passronrs, fnnt hr dfc ipeo dissiDionysiano indicl. iucipit. Quod si ipso anni dcanl. Iicnttus apostoti)ftrm pfopetiradim <foalRl
701 Nalali iniret, essel non hidictio, sed xv. Ac inler quadragesiftiffm et qtmYqiragftshmirti aoanm
twr\ quidem poiest, ut Romana Ecclcsia tcmporibus a3tatis sure passiim csse Saltatoret asserii: idifim
se et et Evangelro, ei Juatmis evanêtislaj tftscipuilUsCUfislnm actaiis anno passum esse cenHs, quod a Maglsim acccperant, (H^traw ceivirsuerit. I:a naracpie scplingont^simus exicns tncidct
in anuuui Passionis 668; si nin.iruni xxxm, primus roat. ftaem Irenaii locuin non rctre m Antotltbu
f
915
DE AKNO ET DIE B O M I M C ^ PASSIONIS.
946
iuteileetm video. Neganl enim penitus hoc ab trum, imo totius Ecclesira hanc esse fidem : CbriIraueo aese ecripium, nhnirtim aiiena manu inser
4uin vtderi. Cajas conjectura causam banc potissimiim affsruBt, qnod eedem capfce paulo aute con^ irariam profUe(*r; baplizaium esse Cbristum, cum
propeaxkkiRi x*x esset annornni, ac eubinde tria
Paecbata peregisse, quornm tn tertio sit passus.
W*e qued eubjungkur meram imposiuram esse
stuin aMalis anmim quarlum et Iricesiinum altigisse*

Cedo vel unum ex omni antiquilatis niemoria, qui
aui ita senserit, aut, si id vcrbo lenus injeci&se v i tus est, non eum annum, quo in niatris utero gestalus est, inter annos illos oumerarit. Taiilum
igilur abest, ut haec communis sit de xxxiv xtatis
anno opinio, ut antiquitali omni prorsus inaudila
fuerit, vixque paucis abhinc sascuUs, eo ipso q u i dem, quo vulgo Iraditur, sensu, el interpretatione,
oblinere coeperit.
6ed Itac eonjectura nHiil ab Irenaei mente et scntenlta ftngi potest afienius. Tantum enim abest, ut
IKBC Ireasei propria non sint, ut aliter quam si iia Erpendiiur chronologorum quorumdam opinio, ani
sentiret, ac scriberet, illius procedere dispulalio
xxu annos (crce Dionysiance deesse $uspicaii sunt.
nullo medo potuerit. AgiHn illo loco conlra GnosliQuemadmodum in anno Passionis, sic in die ac
cos triceaarti numeri, ac Pleroraatis patronos, qui
mense qqxdam velut ceria communi fide consti50 aano ineunte baptizatum Gbristum, eodem vero tuta simt, sed illud in piimis : Gbiisium hma xv in
anno, mense xu paseum esse dicebant. Quos ex
ipso Paschatc, sWe primo die Azyoiorum essc pasJoannig Evangelio refellft: in quo iria distincte
s i i m ; et quidem Marlio mense. Quae duo cum mulPaschala namerantur. Non igitur uuo anno prxdlttrum anhnis iusedissent, quod consenlancuia <ral
eatione funcios csl. Neque vero iria ista Paschala
accidit, ut de Passionis tempore iniinila quaedam
c altulit IrenaMis, ut non plura Ghristura obivisse
opinionum divorlia nascerentur. Inier quas ad sturederet; sed quod apud Joannem llquida illa ct
porem usque ridicula est illa, quam ex Sigeberlo,
expressa leguntur, ex ils saliem ad tertium usque
Mariano ac caneris aulea retulinius. Quibus cum
aniiHm praedieasse, non tanlum uno, validissime
persuasissiuium foret, Gbrisluin Marlii xxv passum
detneiisirat: ctim inlerim lamen ipse longe plura
esse fcria t t hoc e$t vm Kal. Apr.,resurrexisse vero
post baptismum prateriisse velit. Quod adeo raliov i E a l . ., Martii xxvu, cumin Dionysiano cyclo,
nes Hlae quibue contra Gnosticos ulilur, manifeste
aeraque comiuuni certam nullam rationem extricarc
probant. Gbrislum enim ea aetate docuisse, qua Ma- possent, eo landcm diflicullalc ipsa quaBSlionis rcgister appellari merito posset, boc est perfecta et
dacti euiit, u l anno 33ra3 Chrislianae 12 passum Dov
virHi, statuH; quam a I L ad L annosexlendil :quo Q minum asseverantes, ab incarnatione triccsirao

quarto, x x i , sive polius xxit annis aberrasse DiointcrvaHo praedicasse, ac demum passum esse Donysium crederent, ut qui duodecimura annum illum
ininum exislimat; idque sequenli capite Juda30conslilueril quem xxxiv numerare debuisset. Etruro ex illis Terbis ostendit: Quinquagintu annos
enim uni anno duodccimo quadranl illa, qux dixiuondum kabez. Quaraobrem licet anno xxx ineunle,
mus; uii feria vi in xxv Mariii convcniat, cyclo
bapiizattnn a Joaone Christum ex Luca colligai,
solis x x i , liltera GB, lunae . Vide quae ex Manon lamen staiitn ad docendum accessisse scntit
riano ac Sigeberlo in superiore Dialriba produxiIrenaeas. Atioqui consiare ipse sibi non polcst.
nius. Eamdem illam conjecluram et opinionem dc
TerUillianus adversus Judceot eap. 8 Ghristum dexxn annoruni labe diviuilus sibi patefaclam Paulus
dmoquinlo Tiberii anno passum arbilratur, qtianForosemproniensis narrat lib. partis n Pauthuv
quam flieronymus ad cap. ix Danielis xxxiu ansuas. Gum enim minime dubilarcl, quin Gbristus
, xxx ex TertuUiaui sententia Gbrislo t r i Martii xxv, feria v i crucem pertulisset, nenueccrI m i i . Eusebkis i n Chronico cum Natalem Cbristi in
tam annum salis explicarct, post longam vigiliam
annum Augusli x m , ab Abrahamo 2015 rejiciat,
adfuisse sibi Paulum apostolum narrat, et cbronopaseionem vero ki xvm Tiberii, ab Abrahamo 2047,
anAog posl Nalalem xxxi cuno meusibus aliquol logorum oranium errorem indlrasse; qui xxn annos
praHeriissent : adeo ut qui 12 in acra communi cenvixisee sialuit; siquidem Natalem ipsum in Desetur, is 54 liabcri deluierit. Idem tamen non xv
ccinbrem conferai; sin tx iEgyptiorum, quos seluna, sed passiim esse Gbrisium exislimat;
quilur Epipbanhis, decrelo, Januarii vi diem Ghriproplerea qood plenilunium xxvi Martii contig t
sti Nativilati prsefiniat, amplius, id csl xxxu
feria , quo die Judi Pascha celebrabanl. Undc
anios cym mensibus tribus eidem post ortum i m colligas ex Bedai, Sigcberti, Mariani, aliorumquc
pniabit. Longum est enumerare caeteros, qui xxxi,
eeutenlia conscquens esse, Cbrislum non xv Imia,
&ul xxxii, attt ad summum arrogant. Qui
sed in crucem sublatum fuisse. Tamctsi hai c
auteni triginta quatuor assignarcl, ante Bedam
illi xvlunam arbitrati sunt, quoniara Nicrcnum cyfuisse puto neminero. Qui ne ipse quidem xxxiv
clum ad Cliri3li Passionisqne lempora, sine ulla
vixisse statuit; sed duntaxal cum tribns men, quam iguorabanl, suspicione transiusibus; fiam ex islo numero primus illc vitai aetatilerunt. Paulus vcro, ut eral aatronomiai perilus,
qye deirahendas esc, quo in Virgiuis utero fuii, ut
medios lunsc molns ct tabulas in consilium adhi8a?pius admonuimus. Quo magis admirari solco,
bait. Caeierum illam ipsam ainioium duoruir.ac v i penua&i&se sibi noiinullos vclustisbimorum Pa-
9*8
gimi labem indc cor.Aatam cxislimat; quod irium Christi aerae uno dunlaxat anno rcrcra dissidet, ex
pomilicum anni, Cleli, Marci et Marcelli ab Euse- Mariani vero iosliluto cum eadem illa connectimr*
Lio ptrsetermissi sunt, qui annos xxn Ecclesiae prae- Falsum e*t itaquc xxu annos in Dionysiano cycl#
desidcrari, cum praeler ea, quae diximus, otulta
fuerunt. Quae cum omnia Paulus accuralc illo io
libro disseruisset, ac diviniius id se aecepisse con- alia sinl, quae ex evangelica bisloria cum Domiiit
lirmasget, in sequenlibus tameu libris, maximeque ortu iraplicata, et coujuncla conslat es*e : velut A u , causam prodidit, et couteinpta Pauli aposloli gusti, Herodis, Pilati Tiberiique tempora; quaeomnia cohaercre uequeunt, si lam iinmanis biatua adac diwnaesignificaiioms auctorilatc, ad suum illud
bienniuin, quod a nobis supra vali- miseus futsrit, aique in antcriora xxu annis promodissiioe refulalum est, reveriitur; ac duobos annis venda Cbrisli nativitas videatur; naro ut iu x r a
Dionysium veruin Cbristi Natalero anlevcrlisse de- Clirisiiana nibil, in cycloruin vcro dispositu muUadum aliquid isli censueriut, nibil ad rcm pertincl:
flnit. Quocirca imprudcnlissime sanc Casaubonus
manent enim novilunioruin ratiac consliluii niliiloExerch. 16, ad A. 34, num. 34, Paulinum istud
commentum adversus obliquam Baronii casligalio- minus dies, quoscunquc jandem cyclos accomwodaris. Ut anno, verbi causa, Chrtsti xu, sive cy~
ncm tuctur; cum praeter oliosi bominis el ipgroii
veteris somnium atque babcat lura luuae , solis xxi applices, sivealiuiu quemlibet, neomenia Marlii xu, plenilunium xxvi comnibil. Nam ut oniittam ab ipsomet, qui id sibi revclatuin esse dixeiat, tacite damDatum illud ac
iniilitur. Anuo vero 33 iiovilunium xix vel xx
rejcctum, quam absurda isla fabulasit, bunc in
l i a r t i i ; pleinluuium April. u , vel u i . Unde quanmoduiu demonsliari polest. Si xxn annorum v i liimlibel cyclorum ordioem commulent, niinquam
lium in avam irrcpsU; ita ut qui xu dicitur, is tamen perficient, ut anno i l l o , quem Passioni
xxxiv numerandus fueiit, non aliter accidisse boc
minicae prafigunt, lona xv in Martii xxv incidat,
polesf, quam u l aliquol anni de nuntero ac serie feriam v i . Accedit quod clsi coucedamus illis oiuipsa detracti aint; aut certe Nataleni Cbristi Dio- nia, boc ipsuin tamen, quod maxinic cupiunl, n i nysius xxu annis infra legitimum lempus submobilo uiagis assequentur, uti iuna xv Cbrislus $it
vcrit : utpuia cum iiiramationis el Nalalis annus passus. Quippe anno Cbrisiianae aera? 12, uoviluex usu Dionysii sit Julianus 46, dcbuerii esse xxiv : niura apud Judaeos, et in Hicrosolymilano meri*
quibus si xxxiv addas, Julianus septirous el quin- diano Mariii xn cougruil, feria . Passus esl aaquagesimus exsistei, qui est acra; Dionysianae 12,
lem Cbristus feria v i . Igilur luna , et Manii
quo passuro esse Cbri&lum Hli oranes opinati sunt. ^ xxv, non luua xv oeque plenilunio. Qua in re Ikda
At vero utrQmque illud perabsurdum ac longe fal
casligandus esl, ut aiiquoties dixi, qui lib. De r e l .
sissimum est. Sunl enim certissimi temporura chalemp. cap. 45 passum esse Clirisium referl T I I I KaL
racteres; sunt Faslorum libri, quibus consulalus Apr.,luna xv, auno aerae Uionysianae 34. Nec minua
ballucinali sunt, qui eodem anno, luna ,
singuli diligenter adnotaniur ; sunt Romanorum
imperatorum anni, alque liistoriae sumina (ide con- Kal. Apr. passum aflirmaul, concilii Caesarieiists
ftcripla3, in quibus hiatus lanli ne tenuissimum qui- fide; de quo paulo post agetur: nam omnino pledcm vfsiigium appaiel. Constat anno aene Cbri- iiilunium anuo Cbrisli 34, decimo Kal. cootigit.
stian 14 murtunm Augustum; quod inemorabilis
Quapropter duo sunt, qua? niediac a?lalis chronoilla lunae eclipsis osicndit. Sequunlur et aliaR dua?,
logis crucein in ilia quaeslione tixeruul: prmium
quarum una anno Cbiisli 45, M . Viuicio ct Statilio quod non dubitareol Judaeos Pascba luna celeCorvino coss. Kal. Aug. contigit; quatn el Claudius brarc, ac lunares motus, et quidein accuraiissiinos
Ca3sar ediclo denunliarat, anno iroperii sui quinlo, observasse; alterum, quod id Marlio niense eju*u l auctor cst Dio; altcra Yipsanio el Fontcio coss. que dic xxv accidisse vellenl, feria v i . Scd receiiKal. Maias accidit, u i teslalur Plinius lib. , c. 72.
lioreS, iidemque ab omnibus doclrinaruui oun.ium,
Ea conveuit u&no vulgaii 59, Aprilis xxx, anno D prxsertim malbcmalicarum, presiriiis paralioies
quinto Ncronis lalicnle. Quibus si eclipses alias ad- cbronologi, cum baec parum esse coiiseiiianea videdidcris, qua3 parlim anle, partim poslCbrUti Nata- reut, prius illud quidem de lunari moiu lcoucrunl;
leni acciderunt, cam iisquc Romanoruia coss. se- poslerius vero de mense ac die oequaquam secuii
riem corapares, nc iiuum quidem annum deesse i n - sunl. Ex quo faclum est, ul in anno Pasîouis i n lclligcs, nedum ut xxu solidi prselcrmiui poluerint. dagando pleiiilunii cum vi feria cooveoieiuis ralioAc Sigeberti, Mariani, rcliquorumque id genus neni liabcndain esse duxerinu Paulus vero Foiocbronologorum mciKeni ac consiliuin capere ue- sempron. lib. vu parlis n.annorum x u , boc esi a
queo : qui cum Diouysianam aeram .tanto vilio 50 Cbiisli ad 40, noviluuia pleniluniaque propafoedaiaiu passini occinant, ab eadem lauicn non re- suil, lam media, quam vera. Ex quibus sex duntaxat bic ascribemus, u l quaeslionis conlroversiav
cedunt. Ilaquc Maiiamis anno Urbis conditaB 752,
Augusii X L I , Olynip. 194 anno lertio natutn esse que slalus lectorum oculis subjicialur; ab anno
Salvalorem scribit, indict. iv. Ubi licet indictio xr& 51 ad 56; quod in horum annorum aliqoo
perperani ascripia sil, qua? tertio 194 Otyrop. anuo, Gbristi passio collocanda s i l .
e i Eruis 7o2, tcriia cssc debuit; lamen a vulgari
919
DE ANNO ET DIE DOMLNIC2E PASSIONIS.
LATERCVLUII NOVILUNIORUM AC PLEKILUNIORl'll

MEBIORUU, QUAM VERORUM MARTU MENSIS AD XERIDIANUM HIEROSOLYHITANUII AD VI ANNOS : EX PAULO
llltDELBURCENSI EPISCOPO FOROSE PRON1NSI.
Horte et horarnm fragmenta meridie compulanlur. Ferias med. nocte ad med.

\
Anno Chrisii 3 1 , cyclo solis x u , Uttcra

G, cyclo lunae .
Novil. med. Martii x i , 49, 51', 12''.
Novil. verum Manii , 14, 25'.
Plenilunium Marlii x x v i , 14, 15', 14".
Plenil. verum Martii xxvi, 13, 5'.
A. C . cyclo solis x u i ,
lunae xiv, l i l . FE.
Novil. med. Marlii xxix, 17, 23', 51''
Novil. verum Martii xxix, 12, 0'.
Plcnil. mcd. Apr. . I I , 45', 55".
Plcnil. verum Apr. , 51'.
A. G. cyclo solis , luna
xvt D.
Novil. med. Marlii , 2,12, 28'.
Novit. vernm Marlii xix, 2, 31'.
Pleiiil. medium Apr. x i , 20, 34', 50".
Plenil. vcrum Apr. , 6 , 8'
A, C. xxxiv, cyclo solis x v
luiias , G.
Novil. mcd. Marlii v m , 11, 1', 5".
Novil. veium Marlii , 19, 21'
Plenil. nuHlium Martii x x m , 5, 25', 7''.
Plcnil. verum Martii , 6, 59'.
A. G. xxxv, cyclo solis xv,
lunas x?n, B.
Feriic
Feria
Fcria
Feria
Feria
Feria
Feria
Feria
Fcria
Fcria
Feria
Feria
Feria
vi
vi
Feria
Feria
Feria
Fcria
ni
\ epicatos csse. Quam rios opiuioncra postmodimi

excuticmus.
Nam illud primo videndum nobis est, qua fu*rit
temporibus illis apud Judaeos anni ratio. Quod ilii
ne inquirenduro quidem opinali sunt, qusbue expk>raiissimum eral, Judasos ad usum fcslonun ac
Rotemnivm medios lunae motue adbibtiiese : ita ut
Psrscba luna ad vesperam perageretw, nee alio
id tcmpore celebrari fas esscl, ut m Aunalibus
ecclesiatiich a. 54, ntim. 34 Wghnus. Yerum cum
ex hoc uno fonle innumera* Hlee et inextricabilea
controversia? opinioncsqne prepagalas sint, in arceni ipsam quxstionis invadendum nobis est, et
illud ipsum, qaod apud nonnullos locun
^ obtinet, sob inquisilionem vocandum.
N o \ i l . mcd. Martii xxvn, 8, 55', 44".

Feria
Nofil. verum Martii xxvu, 19. 57'.
Fria JI
Plenil. medium Apr. , 2, 55', 40".
Feiia
Plenil. verum Apr. , 0,11'.
Feiia
A . G. xxxvi, cyclo solis x v n ,
lunae , A. G.
Novil. med. Martii xv, 17, 22, 21".
Fciia vi
Nuvil. verum Marlii , 7, 9\
Fcria
Plcnil. med. Marlii xxx, I I , 41', 23".
Fciia vi
Plenil. vcram Martii xxx, 5, 51'.
Fcria vi
Ex hac labclla manifestum est anno Ghristi xxxiv,
pleiiilunium feria? vi niiniine conveiiiie; quod
lantoperc pugnatuni csi : ac si id ad Passiouis
lcmpus oniiiino requiritur, duos dunlaxal annos
csse, quibus obtincri possit: aniuim videlicet aeiic
De anni Judaici forma quam $ub Christi lenipora

tenuerunt.
Dtiplex in Hebraeorum Commcutariis civilis anni
ralio iraditur, tiliaquc limaris : de qua Moses
Maimonis f. accuialc disscril partc priina i a d ,
Truct. de Kiddusch hakhodctch, ct ad cumdeiu
Tractalurn Glossa. Piiina slante adbuc templo
usilala fuil, qua ncomcnias indiccbanl. Quod in bunc inoduni iiebat : Etat apud
Jud;cos ] sivc , pcncs quod conslitunidarnm iteomenianun potcslas residcbal, quam
HVUp, detcrminalionem vocant. llujusuiodi
plura in Pala:stina cum cssent, pi-suciptiuni erat
Uietosolyniis,a quo caitcra pcndcrenL. ItaqucGlo^sa
Q cap. Tract. Kiddusch c. 1, 8 D W D
J^l
^pyn Dm nS^Su- Neque vcro nos innilimur atleri,

quam definiiioni sacri consetsus : quoniam hccc columna est decisionis. Atqni hic ipse cousessus Itierotolyit.itauus esl. Quandoquidem consisloria omnia,
qucc in Israetilica terra $unt velut aceessiones quatdamsuHt. Hieroso'ymilanum vero [undamentum *.
Quare llieiosolyitiis polissiiuttm rcsponsa pelobandir. Sed eversa urbc, quandiu Judaii in Pal^slina reinanscrunl, ac ibidcm babucrunt, penes illud }us oinne Cuit : quoasque Gemaiê
sapieutes desicrunl, uti c. 5, 5 Moscs scribit.
Pr :inde qni vixenint
TO
H l t r a i ^3
t
nsnap
sive
incarnalionis
Bacoi),
, et xxxvi.
Priorem noster
Joan- D T H iK
V j i a m CK >0>
KTtan >3
iics Lucidus,
llogcrius
ci Perrcrius
^DOTD,
m
dicbut
sapienlum
Misne,
ct
sapicntum
amplcxi s u n l : postcriorcm Paulus Forosemprou.,
qtii quidcm non xxxvi selalis anno passum esse Gemarce; utque ad Rabbi Abuie et Ilabba, delermiSalvatuieui exialimat, ut fruslra credidil Onufrius, nalione hraeliiicm terra; nilebanlur. Postremi sapicnluui Misne vixere circa tempora Anloiiini,
sed anno xxxiv ; quandoqiiidcm Ghrisli Natalem
Cbrisli 150 : at Gcmaraei ad annum fcrc 500, ut
bionnio infra Dionysianain epocliam submovit.
germcn David lidcm facil. Tolo igtlui' illo teinpove
Scd qui xxx anno passum esse volunt Christum
Aprilis , bi luna id accidisse censcnt; Paulas , atquc Israeliiici cousessus
vcro luna ; nec in ipso Pascbatc , sivc priitio prgcscriplo ncomcnias ordinabant. Quaruui quulcm
die Azyiuorum , scd pridie, videiicel Marlii xxx. consiilueudaruin ca disciplina fult. Veros ct accuAt Lucas Gauricus, eumquc seculus Onufrius anno ratos luuaB inotus, atquc, ut loquuulur pTrp*Q ex
xxxiv passum aflirmanl, non quidem luna xv; sed astrouomicis labulis consessus ille diLigciitissime
o l a i l i i , quoniam Judneos arbitrantur non a scrulabaUir; cxplorabatquc uum ltina suo lcmporc
uoviluuio, scd a corniculala efligie iieomcnias au- vidcndam sc pncbcrct; nimirum (hccsiina noctc,
u l in eam inciderct, tivc prima acceiîo,
931
APPENDiX DISSERTATIOMJM.
952
quam r f t n vocant. Ac si intuend illius copianv Cum hoc Judaico anno conjonctx snnt feriamm
fore cognoscerent, gpetul&toree apponabaiil, qui
xmiUinioriLiDqtije Iranslaitoste, aexfieot
siatim ac nascenleni lunam prospexerant, conciHa
nngae, morosse iHae qtridem ae perptexa?: sed qua?
remintiabant. Sed in teetium delecUi moroea ac
nihil ad iiisti(u(uip perlioent nsi si quid 4$ IrajisjasupcrstUiosa difigentia opus erai, quam aliquoc
tionibus postroodum erit agcndura.
cftpttibns Takmidiei auctAee expticant. Ubi de
Hae sunf annj apud Talmudicps seriplores formas
ibtone eon?enerat, Ittm legaii pasaim dimilie- descriptionesque dune : quarum prior Ghristi lembaniur, qui fcUaram aaomeniam ei denunporibus ex illorum opinione congrnil : posterior
liarent. Quod $\ x t x die testis nullus, ac specuiongc postea esl recepta. Quocirca non medioeriter
Uior affiiiseet, tricasime primo aeomcniam deft- aberrant, qui ex receiuiori haa methedo mediisque
nidjant. lia flcbat, ut plenornm cavoramque mea- Iuna3 ipotibus vetera Jpdaeorum fesla, pracipue
sium iueeessio nequaquam conslaaet; sed ut civiles
PzscbaJis, indagarp SMideiU : quod Pawlijs f o r o mcnsea ad siderts aspectum dirtgertnlur; ut cap. 8
scmpr. anxie nimis, et scrupuiose facil, lib. v m
Glpsaa docet. Qeinde qui procal ab eo ubi conpartis I L Neque minus errant, qui Phase Judaicum
sessus, sive n U , erai, babilabaa*; uteo legati
luna xjy ex mediorum lDQtuura accuralis ratjoqibus
quog yrrxfoz nominant, tam ttip aspirare DOD aslringunt : quandoquidena biduo nonnvnquam
post inediam conjunciion^m accidere in popossent, bidup festas Neomenias agebant: quod
litico anno potuit: de quo postea.
incerti essent, qaisnam dics a concilio dcfinitus
> W t . Alque boc bodieque Jqdaei yjj facitint, qui
Nunc euim aliorara posi Hebraos magistros
cxlra }& fines degunt. De quo vide expendenda sententia est; Scaligeri cum primis^
cap Ttact. Kiddusch.
qi lib. De empnd* ttwp* U, e( in h*Q. Canon. eopios de iudaica lam veiere, qtiam recenti anni
Jam infercala4ioues mensium noo icerta dcscriforma disputavit ex OebncQriim Coronienlariis.
pxioiic coastabaut. Quamyis enira tertio quoqua
Sed, ut solet, permulla ex ingento sqo conficia, ac
anno, ?e| interduw secundo, mpnseni, quoad lieefalsa permisccl: quae alibi, si Domlnus dederii, ex
baj, iasererent, tamen persa?pc aliier iiebat el
inslituto refelkentur. Hoc vero loco quantuiq ad
uotuiunquam intercalares anni duo coutiuuabantur.
snscepiara de Dominicae Passionis auno qua^slioEl quideoi Iriplicem causam iutercalandi cap. 4
pem uecessc erit, e muliis papea libaliimus.
Maiiqonides exponit. Prima est Tekupha, sive
canlo a3quinoctii verni : qui cum in Nisan,
De Judoeorum anno velere Scaligeri sentenlia.
aut post carn inciderel, lum Adar inlercalalus esl;
Nibil bic dc anliquissiworum Hebra?orum ac
allera pausa esl si Dondum Abib appeierel, boc est'
pati iarcbarum anuo dicam ; quod ad < praesenHecdum frugcs novai jnjturai cssenl; nimirum
tem niojl auiuel; sed de receiitiori dunlaxal a3late
ITO3 ]TO nnpnS \ntnM ^
ex quibut
Omer, *ive mampulus offerretur : quod secunda die quae Cbristi natalem aliquot sa3ctilis antecessiu
Quo tempore Alexandream, sive Graecam anni forAzyinorum fiebal; terlia causa esl, cum arboruin
frnclus nondum mauruissent. . insuper causa? mam, a JudaBis admissam el nsu civili rcceplam
Sraliger arbitralus est, idquc ebronograplds adfcviores accedebant quie c. 4 Iraduntur : ut si viis
pontibus(|uo fractis inlcrclusu^ ad urbem csset mhaloribussuis omnibus pereaasit. In prirais enim
lib. De emend. i\ ( p. 99, edit. 1) scribit, Judxoe,
aditus; si fqrni nondum refecli; si longiu$ deportalus essel popuh^, el alia id genus. Sed primaria cum neomeuias Âfffcttf (todueerenl, acce*
iH^rcalandi causa Tekupba fuit, ut intra cqrlos pio Seleucidarum j u g o , eorum annura ei epo*
sudaris amii lcnninos luna cocrccrctur, ne nimium
cbam ad polilicos usus translulibse, ac Syromace*
nagarplur, ac fcstorurn cclebritalcs in alias atque donicam rioduin usurpasse, Eral bacc Calippica
aljas tcmpeslules ti-ajisferrcl quod in Arabico aimo, mera, cyclis Melonicls consUns annis 1 x x v i , u l
iu: junari simpHci, ct sohito usuvcrdt. SeJ qua3 lum 0 Ccneorinus auclor est ( p. 59 ), diebus 27^59. Cyclus deccmnovennalis Calippicus idero pror*
solaris anni doscriplio a Judaeis observala sit,
sus eial cum Juliano, dierum 6959, bor. 18. Sed
postea dissercmus. Porro banc ipsam anni formam
sfanle adhiic lem|do, necdHin dispcrsie penitus cum periodum suam Calippus eo inchoasscl anno,
quo Darium Alexander ad Arbcla vicit, Olymp. 112,
ltila>is, osurpatam cssc, imcr Talmudicos conslat.
Post tcqipli vastilatem, proftigatosque e Palaestina antio secundo, sive Ipidli 446, per. Jul. 4585, cyclo
Jutkôs, cmn jam nirlla superesscnt, allera 1 : x u i , solis x v ; ab autumno ; lara Gr&ci in
b*mporum ordinadttrinn scrvata rartio csi, c\ Macedonia, quam Syromacedones 111 Asia eanidem
scripio ac medlorum mohium Tabulis Cuuslantes,. illam dcciino nono, quam a Galippo excogiiata fueel cerla3 noo4nenia2 proponerentur, ex cyeli decem- pal, anno iiisiauraritnt, duodecim annis posl Alc*
novinnalis Dielbodo, quem îVTXQ voc$m et T n y .xaudri morlein , periodi Jul. 4402, cyclo luna?
liic est anmis ille JndaBorujn novissimus, ad me- , solis v i : eamque a S)TOinaLcdonibus Gbaldxi,
dios luna? mottis accommodatus, de quo Moses c.ap. Jinhui, Hagareni, Arabes traditam accepeninL
tt el bcquomibus : tum accurate Paulus Foroccm- Jud:ei vero aeram conlractuum JTnptf fZO vulgQ
nuncupanl. ln Macbabaeorum libris ani Gr<oruiu
prou., Atiuislerus, ct Scaiigcr, aliique dispuiaruni.
?
953
D E D I E D O M I M C J E P A S S I O N I S .
954
appplhalur, iidcjnquc Seluucijjarum djcli, qijod \progre*$u$ fecerit: quod non putuerunl deprehendecodein anno, quo peiiodus illa j n i j t , Sfclcgcut} re, sine doclrina anui R. A4da. Igitur Of(. ad
Babyloiie recuperala, eoiergerc, j>tqij$ iniperium
xxiv Sept. dies sunt x m pnsciu: quibus compeiuni
slabilire coepit.
anni 4104 ex doclrina R. Adda. Toiidem enim atuii
Lunaris anni modus est dierum 354,8, 55', 6" 7,
dant , horam l Idem cl
lucnsis 29, 12, 44', 25*'ff, anni principium ab au- lib. iv repeiilur. Yerum uibil bac Scaligendaclrina
tutnno, e( quidem Oclobris vn ; nam Tekupha vanius alque inconstantius est. Primum enim re*
Tisri incidit io Oclobrjs v n , qui dies primus eral tractat id quod dixerat: Calippicaro formam posl
aiuii solaris. Naro et solarem pra3terea annuoi ob- Conslanimi lempora nondum rcpudiatam fuisse;
servabant, ut in lib. iv De emend. scribit, cujus ei anno primum 344 alleram illam ejus loco subbisexlus ante primpm Tisri. vu Oclobris infinde- slilutani, Deinde R. Addaiq ei cooxiLio iulcrfuisse
b.iiur. Sed poslea iranslaio iu veroum teinpus putat, et repudiajidac Calippica* perjodi, ac recenlioris inslituendx auclorera fuisse. Ad bapc ejusinilio, imer pripiaaj et secundaro Aprilis in$ei lus
cst. Postea Juliana anni foroia recepta, inlcr xxv, dera Tibeiiadensis syncdrii, et R. Addas dectvlo
et xxvi Martii inlercalaius est dies. Igitur lunaris. translatam csee anni epocbam a v i i Ocl. ad xxiv
anni dispositio apud Jjidaeos Syrpmacedonica sivc SepL.ctim tot aunj constfUili essent, quol ad xui
jtalippica fuit, cujus inilium ab Optobris v u .
dierum requirunlur niroirum 4104.
Verun) cum cyclus Ca'ippicus lunaris idem e 4 Quae pmiiia clarumest inania ot conameniilia essc,
ciim Juliano, lunarem Judajcgm, quem verissiiuum
nec ullius scripiorjs auclorilate, aut ullo antiquiputat Scaliger, excedat boris 5, scrup. Judaicis tatis lestimonio fulciri, nisi conlrarU eiiam s i b j ,
760 ; qyoniam cycli decemnovennalis excessus est ac nullo modo consentanca dicanlur. Nijiil enhu
bor. 1, 435 ; post cyclos vero Calippicos i v , qui
apud Scaligerum cum in lib. De eniend. lum ia
Ilipparcbeum unuin faciunt, ad borajs 22, 880 ; Iioc
I$ag. Canonibus Uiq crebro decantatum est, quam
est fere diem solidum cxqessus ille perveniat; Ju- noviliurp illum, u l vocat, Judaôruin annum, quo
da?i paulatim labem anni sui deprebenderunt. Et- uli bodieque solenl, a R. ilillcle longe posi R.
enini Calippicam istam formam ad annuro Cbrjsti
Samuclis et Addse tempora excogitatura fuisse, Aq
544 rotinuerunt ut lib. 11 De ewend, scriptom est.
ne calumniari sciens videar, cum iis, qua3 in opere
Circa bunc annutn vero bidui vitium animadverte- illo De emendalione scripsil, conferam, qua3 in por i i n t ; ciira Jam ab inilio Seleucidaruni amius 656 slremo, qiiem ea de re edidit, libro pcnitus a sa
labereiur, qui cst X L V I I I posl fiipparcjieas pcripdos Q diversa ac pugnantia ipgunlur. Nani hagog. Cam,
duas. Ilaquc cum Tisri Ju laBorum Alexandrqus eslib. Mi p. 215, Templo, inquit, adhuc stante, mensi*
sct in xxvi Sepl. fcria i v , ex epilogismo bodierno,
mere lnnaris llipparclii in usum Judais receptut
sivti lunari ?, cbaractcr erat, ?, 4, 240, Sept.
eral. Posl excidium templu ul esêt (ormula quwdain
xxiv : En labes biduf. Noudum en\m ratwnem Calipperpetua anni civilis, quo pleraque omxi* Judworum,
picam de sede sua solliciiaverant Judasi, led eam
uterelur, primo iypum publicavit S<#nucl
adbnc incolumem servaverant. Sero igilur tandem
coguewuntQ Jarekimi,
circiur atmum Christi 215
crroF<> cogniio, adbibita in auxiliuin asirologia,
plus minus: quando Judoen praicepU u( rHicia vcteri Tekupha, in Oct. Tekupham Sosigenis JMeum annum instilueruiit, quo utunlur bodie.
itanam in xxiv Sept* ampleclerenlur. Ipse eliam
Quainobrein ex opiuionc Scaligeri annus ille Syroprimus Judceorum ex definitione tnensis lunaris
maccdoiiicus, et Alexandreus Calippicus non soluiq
Hipparchea deprehendit discrimen enneadecaeferidos
sul) ipsum Passionis lempus, vcrum elfam diu
Juitumv et lunarh e$$e hor. 1, 485. Pottea (lib. m ,
postca apu4 Judaos oblinuil. Sed cudem in opere
c. 5,p. 210 ) R Adda Bar Ahaba vir saculo suo
De ememlatione senteutiam mulat, ac conlrarium
Judaorum doclitsinm, pensitatis Hipparchi raliodocci, lib. ( p . 559). Judajos cnim asserit Calippica periodo ad tempora usque Diocleiiani plus mi D wifcns, ex quibus enneudecaeteri$ luiue minor etl
una enneadecaeieride Calippica hor. 1, 485, hoc exnus mos esse. Sed cum Calippiccu ncomemcc biduo
vcras neomeniat morarentur, sgnedrium Tiberia- cessu in 19 dhlributo, collegll hor. 0, 82 -nr de quadrante Ju.iano, *ive Calippico deducendum esse; ut
deuse convocalis peritit astronqtntce magi$tri$ inler
qtios, ul cxulimo, Rabbi Adda fuit, u$u CulippiccB modus anni sit dierum 365, 5, 997 77 Qw*
periodi cum compulo annorum Alexandri simul ab- Adda Jutianum annum, et Samucli* Tekuphas rerogato, novam anni ralionem insliluit, nt neomenitc jecit; quod eidem Juliano die perpeluo harerent:
non per periodos, sed per ipsum molum medium ipse tero cum aimum tropicum Hipparckeum si*>
oblrusissel, in quo post 304 annos soli* ac lunw ra~
lunarem pularentur. Cum igitur diem nbi eral locus
tiones ad amunxm quadranl, nec est illa >
diei intercalandi, hoe est vn Ocl., pularent fuisse
, aut , Tekvphas alias instUuit, quah
primam diem, in qua mundus conditm, hinc computum wuni inire decreverunt. quia dics (rqutno- cum noviluniit pari prorsus ralione Juliani ann^
c/it, el ideo Tekuplue autumnalis eral in xxiv Sepf., epocha relroredereiit.
Orsus ef t aulein a Tekupba Nisan, non ut Sa*
considerarunl in quol annis Tisri centro Macedoniucl, a Tckupha T i a r i : prirauiuquc Nisan ia c
ntco, id est Ocl. ad xxiv Sepi. in anteriora
f
re
935
APPENDIX DISSI RTATIONILM.

956
nocte rollocavit, qnae scrula csl Kal. Apr.,f<ria : ista periodo ad adipiscen*
dam, DC vcrbum quidem. Videril crgo Scaliger
cujus characlcr 5, 4, 770>anno bodierni Gompuli
onde illam exprompscril; neque enira Tundum ejus
4017 (p. 216), ct ab eo dcduclo charactcrc anet auclorem profcrt u l l u m ; quasi divinare ac finuorutn, videliccl 5, 45,158, dopreliendil Nisan anni
g rc, id dcmum sit emcndare, alque ordinare l e m hodierni Compuli 4010, ncmpe 6, 40, 620 : d c q u o
pora. Quanqiiam qua?. esi tandem ista concilialio ?
si dedacalur characler vn infnsium, rcmanebit
Ttkupba Samuelis aulumnalis anno Gbrisli 344 i n Tisri cjusdcm amti 2,17, 469. Cytli 211 jatn clapsi
cidil in Scpl. , bor. 15, a meridie, sive9 n o
cranl, qaorum cbaraclcr 7, 12, 265, de 2, 17, 409
clurnis : polilice vero Sept. xxiv, cycii prxtericrani
dcductus relinquit primum Tisri 2, 5, 204.
dccemiiovcnuates ccxvi : quibus facla
Posiremo ( p . 215) R. Hillel prmcpps anno
dieium 15, bor. 1. Igitur Tckupba anno priino
Cbristi 544 , annis xciu ab obitu Samuclis ulraiuCompuli cadit in Oclobr. v n , bor. 10, ab initio n o que faclioncm conciliare sludons, u( vcierem Mosis
ciis. Scd bora una negligaliir. Quid boc ad Samueepocbam, qua3 esl vu Ociobr., et novam Sosigcnis,
lis Tckupliani ? Nam ad noviluniorum quideni
quas csl xxiv Sept. complccieielur, quod anni
invesligandam , quoniam Judaicam hodiercongruunt dicbas ; , qui
inler xxiv Sipt. et vu Oclobr. inteijecti s m i t , lol naui e l , ul putat Scaliger, Hipparcbeam annl f o r mam Samuel adbibuit, perlincre isla possunt, ad
annos ab inilio Gompuli sui ad illud tempus nuTckuplias vero Samuelis indagandas nibil omnino
nieravit, nempe 4104, ui in lib. n Deemend. fusius
confcrunt; cum is Julianum annum Julianasque
exponilur, ubi ila proiliium est: lnslilularn circa
Tekupbas amplexus s i t , quae nullam habent
aiinum 544 peiiodum annorum 6916, duclis in
. Non polest ilaque ulli alleri Tekupha? concyclos solis ac huiac. Cujus periodi annus 4105
i n i l anno Cbiisti 344, cyclo luiue Judaico i , Ro- venire periodus ac roethodus illa, quam R. Addae;
sive ejus anni formaj, quae parero sideris ulriusque
roano , solis xvn : quo quidem annorum spaiio
agnoscil : ad Julianam fixamque Teku lunaris facta esl dierum , bor. 4 :
pbam plane est inulilis. Sed neque ad R Addae
q n x d e xxxvu diebus, qui a Kalend. Sepl. fluxeTckuphas cadcm illa periodus ulilior est (iib. iv De
mnt, delracla, relinquuiil dies xxiv. Eodem anno
emend., p. 261). Tekupha prima R. Addae vernalis
cbaracler Tisri a meiidic x x m Sept. conligit
cadil in eam noctem, qua3 sccula est Kal. Apr. anno
bor. 10, 204, si.vc Judaicc ab inilio noclis bor. 4,
piimo pcriodi Judaicae, Juliana vero 954, cyclo so~
204, feria . Pi iimis aulcm cycli annus neonieniam
lis 2, Iuna3 4 ; Tckupba solsliiialis Julii 2, auTisri babuil a meridie vi Ociobr., bora 11, 204,
tumnalis Kal. Oct. Bi umalis 51 Decem. Porro Tcfiivc Judaicc 5, 204, feria , anno pcriodi JulianaB
kiipliaR
aulumnalis cbaraclcr ftiil, ut Scaligcro pla953 : adco ul characlcr Tisii sil 2 , 5, 204 : quae
cel, 3, 9, 41, 14 ipsis Kal. Oct., boc est boris 9 noradix est neomciiiarum omnium Judaicarum, Tecturnis post xxx Sept. diein feria 3, cyclo solis 1,
kupba vero bora ix nocturiia fuit, boc esl 7, 9, 0.
l i l . F. Vernalis Tekupba? cbaracter csl 4, 0, 0, i n i llefellitur Scaligeriana doctriua de anno Judaico.
noclis, qnae secula csl post meridiem primi
Aprilis diei. Ab lioc anno ad Gbrisli 3(4, sivo JtiH;cc est Scaligerianae docirina* summa, qune mcris conjecluris ac somniis rcfcria sccuin ipsa con- daicum 4105, cyclis 216 elapsis, Tacia
ciliari non polesl. Atque ul primo loco illud cxpen- csl dierum , bora: 1. Quare autuinnalis Tckupba
damus, quoJ ex Isag. canon. allalum csl : si lcm- R. Adda3 incidet in xviu Sept., vernalis in xix v d
xx Marlii. Quid igitur ad Tckupbani R. Addse pcplo adbuc stante, Ilipparcbca anni furma a Judans
riodus isla coiiferl.qua3 ab Oclob. v n ad Sept. xxiv
admissa esl, supra qtiam Galippica periodus anuis
prxccssioncm habel? Ul enim Tekupbis R. Adde
LXXVI cxcessum colligit lior. 5, 760, id (M singuHs
servire possil, pcriodi inilium non ab Oclub. T I I ,
eniicadccaclcridibus, hor. 1 , 485, et posl ccciv
annofi unuiii fere diem,profeclo neque Calippica cl D sed ab ejus Kalcndis arcessendum fueril. Praelcrea
vcieris anni Jiidaici principium gralig a Scaligcro
Alcxandrca periodus ad aiuium usquc Chrieii plus
constilulum cst Oclobr. . Neque cniio argumcnlo
minus 341 retcnla c s l , ncque biduuin illud ullo nccessario , scd inaui ac falsa conjeclura fre; inlerveuit, inducendaque omnia isla suuf,
lus buc asscvcral.
qu;e in libris De etnend. passim inculcantur; in
r
piiuiisque scrupulosa illa cl anxia Pascbalum, ac

poslremi inquisilio, quae in vi libro
proponitur, otiosa el inulilis eflkilur.
Jam illud de iiiventa a R. Ilillele pcriodo, conciliaiisque faciionibus duabus, quo landem auclorc
defendilur? llcbraei ab orbe condito ad Gbrisli Nalalcra Diouysianum annos pulanl fere 3761. ldco
anno Gbrisii 514, coepil Judaicus 4105. Intcrvalla
porro lemporum accurale pro illorum caplu defccripu sunl in libro Scder holam. Dc Cummcnlitia
Nam si quis forlc quicral, cur ille Judawrum \>

kupbam primam, sivc iuiliuin anni in Ocl.
conjiciat, nili boc loluni iiogoliuiii reperiel eoiculita illa G:a?ci anni c i Olynipicas periodi modulalione, quam omnibus Grxcis, adcoquc Macedonibus, lum in Asia Syromaccdouibus, c l Scleucidis
cominuncm essc voluil : quippe Graecos exisliinat
annuin babuisse duplicem : popularom unum, sivc
leiraclericum, quo vulgus ulcbatur, cujus mcnses
iiiccuaiii, prxicr ulliuiuui, cui biduuiu vclut ap-
357
DE ET DIE DOMIMCA PASSIONIS.
pemlicls instar adjntigk : unde 502 diebus consta-

b a l ; lunarcm allerum, a quo velut slamen a sul>
lemine, ila popularis aniuis tmplicatur, ac pcrcurr i l u r . Ulmmque cerlos in orbes ac pcriodos includ i t , priinum tetraeierides et oclaeierides; luiu
majores, utpote x i x , ac LXXVI annorum; sed postreina haec oinnium in amio populari iisitatissima
f u i l ; quam cum tacile per telraelerides suas observarcnt Gracorum anliquissimi, Galippus eam
ceriis iinibus annorunique curriculo definiil, el
periodura illam inslituit annoruni LXXVI, in qua
tetraeterides sunl xix, singuke dierum 1447; quoium ordinarii sunl 1440, appendices 7. iis, niensis duniaxal priraus lunaris est, ccelei i cum iricenarii sini omnes, a lunari modo paulatim absceD
dunt. Ex (elraeieridibus ac pciiodis antiquissimam

facit Olympiacam; ad cujus excmplum propagalag
credit reliquas. Ejuydein inilium Julii ix deflnit,
eo quod Olympiaci agnnes posl a?slivum solslilimn
ptanilunio celebrabantur. Solsiitium autcm non accuralum, ne(|ue tropicum inlelligil, scd oclavani
signorum partcm. Quocirca cmn co anno, quo
primi agoncs ab Ipbilo inslaurali sunl, boc est
per. Jul. 3953, Tekupba, sive secundi qtiadranlis
finis, rt oclava pars Gancii iu vin Julii
dieiii incurrerel, ideo ix Julii primus solaris anni
dies, ac quadrantis inilium deinceps fuit, in qucm
etiam novilunium commodum inciJil. lla priinus
lelraeteridis mensis lunaris exstiiit, quod perpetuo servalum est. Unde c l quarltis mcnsis, quem g
apud Albenieuscs Pyanepsionem fuisse credtt, co>
pit Oclobris v n , post noviliimum. Atque in bunc
modum reliqui menses, elanni ueccssario conlextu,
velut calena quadam Ghrysippci fati devincti sequuntur, quod in primo De emend. ubcrius exponilur. Eadem serie conslabat Altica ct Maccdonica
pcrio lus. Nani bujus , illius
a *olsiilio inibal. Jam vero anno lphiii
465, poriodi Julianse 4402, periodi Olympicae ac
Macedonicae nono, neomenia primi mensis accidit
Julii x. Proinde quartus mensis coepil Oclobris v m .
Sed cum ncomenias lunarcs in ix Julii el vn Oclob.
iucidissent, quae est Olympic periodi veliisepocha,
ex Galippi prascripio periodum relexuerunt, no-
95g
bris conslituant. Vides qnam pcrptexc in liac doctrina versetur Scaliger; utque in codein opi*re, quas
paulo anle delinieral, contrariis decrelis refellat;
nam modo neomenias ap.quabrlis et popularis anni
veterem in silum concilialas, boc est a Julii ad
, et ab ad vn Ocl. iradaclas asserit; modo
iisdem in dicbus retinet, ac sccum disccnvenit oiv
dine loto. Quod quideir. lolo hoc in opcre, ct in
I$ug. canon. solemne bomini ac perpetuum c s l :
idque propedrem, si Dominus dcderii, suo ac proprio libro demonslrabimus, quem jamrdudutn iti
manibtis babemus. Alque bic, uli spcro, lectori
iidem faciet, qua: dc doctrina temporum a Scaligcro
excogilala, lanloque ambilu, ac pompa cam ab ipso
coinmeinlala, lum faulorum et admiratorum ejus
plausu excepla sunt, ea falsa, inepta,
el eflusa esse, ncque quidquam praiter speciem el oslenlatiunem babere. Argumenlo

sit Altica illa periodus, quam a leo gloriose et in solcnter vendilal : cujus nos inepliam ei
deleximus in Nolis ad Tbemislium. Reliqua
operi illi reservamus, in quo el de Judaieo anno
pluribu* disputabilur, et illa Graeci anni forma ae
periodi Olympiacae descriplio rcfelletur. Alqui ficlo
illo utriusque contexlu veltit furidamento omnrs
dc Yeterc anno Judaico doclrina slabitimr. Non,
ioquam, atiunde Scaligero conslal, Judaos aliquot
anle Gbristum saeculis epocbam anni sui, sivc Tekupbam Oclobr. vn defixam babuisse, quam quod
ex periodi Grxccc popularis ac Macedooicae raliocinio quarlus mensis popularis in illum dicm in< deret eo anno, quo Syromacedouica periodus est
insliluta. Sed cum mulia sint in tola bac ScaligTi
opiirone confutanda, eaque res longiorem ac praecipuam dispuiationem exigat, el, ut dixi, brcfi
consccutura s i l ; uos, qnod in libro illo demonslrabilur, falsam essc anni illius Gr33ci ac Macedcnici
strucluram pcriendimus. Negamus constare, uirum
anno illo pcr. J u l . 4402, popularis el aequabilis
Syromacedonum inensis in v n , aut V I M Ocl. inccrrcrit. Negamus praelerca Judicos cardinem illuin
anni solaris agnovisse, aul in co collocasse T t k u pham. Negamus annum apud Graecos aul Syromaccdonas popularem ejusmodi fuisse, qualem cx
vamque comlidcrunl ab anno illo perioJi Jul. 4402, D oiiicina sua procudil Sealiger. Iniro magis, et in
arccm ipsam qiwslionis involo. Nrgo cerlum esse,
eiijus epocbam vn Oclobrts die deiixerunt. Quare
num Judai Calippica illa luuari, vcl Syroinacedollacedoncs llyperbere(i tam pupularis, quam I u nica forma uiiquam usi ftierint. Quo labefaclaio ac
naris neomcniam vn Oclobris incboaruut. Ideo
convulso, ca?lera, q u buic iimiluntur, corruant
iolaris anni Syromacedonici finis in Octobris vi
ncccsse cst. Eionim undcnani Scaligero compcrtum
incidit; eorumque annus popularis nunquam hos
est Judaeos lunarem Galippi peiiodum in civilem
fine$ antevertebat. Ilajc Scaligei' (lib. u De emend.
usum ascivisse? Opinor, unum illud argumenlum
p. 91) : qui antiquiim illud suum oblinens lib. v,
est, quod annis Gra3Corum lam Macbaba3orum libri,
hoc ipsiim everlit (p. 539). Scribil enim iillimum
quam Josopluig acreliqui Judaicarum rerum scriptosolaris aniii Syromacedonici diem fuisse Octobris
rcs usi sinl At quis ex eo necessario colligat,
vti, eo quoJ UypcrbcreUeus Mac^lonicus in x Jnlii
anni dispositionera ipsam Juda?os usurpasse? Licef
incidissel. llaque primum noviluniuiu Oclobris
euim acram, sive epocbani ipsam, ac liluluro, mida
congruil. Sed impcrile facerc Judxos, qui anuo
Graici annorum suorum primordia repelebanl, a d illo a Maccdonibus accepto primura noviluniiim,
aiûe amii sui xquabilis iuitium ipso dic vin Oclo- bibuorini Judsei, cuiu Gia3coruui rcs gcblas, vcl
9
959
APPENDIX DISSEUTATIONIJM
960
suorum cum Giaecis implicaias p o i s n i b c m i t , u i - J<idwos peiiodo qiiadaip annorum xnr, sit* L X X U V
tijlo tainen cerlius colligi potesi, illorum ajioum
potius.
ip$um reecpisse donii Judxos, quaui lioc teuiporc
Qui quidim Eptpbaiiii locua phifknufii debet
apud llalos aul Gallos lunares Arabuni annos ol>- erudilissimo Keplero, qui in Eciogi* cki+nelpgiHs
luculenlissima dispuiaiioue id prajslilii, i es bia
atjrvari, quod illorum scripior allquif,runi Turcasajebris emergcre, ac toceui aliquajn bis w tenebria
rum bistorias &criberct> per Hcgirae annos nunierare lcmpus instituerit. Fieri iuqne polest, ut Ma- iulueri possemus. fteque <mim esl ullus opud Epicbaba?oruin auclor Giaecis iu icbusGiaecaiu ieiiipo- pbaflium obfccurior ac diflkilior locua*Ac nie,priuequaiu Keplcti Couiuientaria fiaclua eseem, veberuiu ralioneui usurpaveril, a patria douiisxiuau.ue
divcrsam; aul ccrie, u l popularimu aunoruui i m - nieiiter Lurscrat; et laipea eram asaeculvs;
quod iilius ope poslnioduii expoliisee ree faleor,
meruui a Grsecoruni jera deduxei it, solumquc, uti
dicliim esi, lilulum Graecorum ad suos amu>3 ac- ac quoedaui eiiani paulo ac ille frcfc aliler eiplicasse. Licet aulem ne ipse quidem sibi Keplcrus saliecojiiiAodaverit. Quis u l aliud dicamus cogere nos
faciat, ueque ego extricaf i possa couQdam oronia ;
bcripioris ullius auctoriiale polcsl? Magjnam Jioquod nemo prseier Epipbanium cydi islius m e m i Uiinis cuiiHdeiiiiani vel osciiamiain oporlcl fuisse,
qui Lcvissiuiis argumcmis induclus, aflirmare lam neiit, el verba ipsa mendosa sinl, proponam lamen,
quoad brevissiine planissinieque poiero, q u * a u i
obscgijs de rebus sine haesilalioue ulla poUieril.
vcra esse judico, aut ccrle v< ris propiora.
Quo dcmum anno uti tint JudaH , ubi et obscurissiAe priaiuui obscurissimus ille Judseorum cycltie
mus ex Epiphanio illorum cyclu* txputiilur.
exponendua videtur : quo cognilo quae s i l Epipbauu
Atcnini lmiari anau Juda?os usos esse propemo- de Passione Gbrisli sentenlia facilius assequeiuur.
duni niorlalss omnes cxistintanl. Ecquara igilur
Judalci cycli, quo Ghrisli Domini tcmpore usoi
ionnam polius quam Calippicam a;nplcxi sunl? Si
esse putat Epiphanius, explicandi linis ac scopua
Ilipparcbeam, ei, quam accuralissiinam p<Kai Sca- esl; u l appareal Judaeos anno ipso Passionis biduo,
)iger,recenliorein Judaicam dixero, dicam quod in
vcl eliaio Irituo a luua2 ratiociniis aberrasse. CyJsng. can. idein ille diserlis vcrbis asseverat ( l i b ,
clura porro ila fere describit. JuduBO.s asserit luna1 1 . / sag. can., p.215). Iu quo magno se ludibrio Ira- rem amiuni cousiiluisse dierum 354, borarum 8 ;
ducit, duni sua oinnia decrela et oracula convel- qus quidcm liorae tribus annis diem conliciuul.
l i i , ct quai tanlo cum conalu dc Cliristi Passlone Ad lia;c in annis xiv quinque menses iutercalari,
ssspius asiruxerat, ova illa sentenlia convellil; Q quouiam e solis cursu, qui est dierum 365, hor. 6,
scd neuiram pcriodum apud Judaios usu ac consue
boram unam exptiogunt. Nam si boras adjeceris,
tudine recoplaiu facilo dixcriiQ : lunarera auLdem
rcslabuni 565 dies . Uude seinolum ulcunque illos asscqui voluisse suspLcor.
xies muUipUcalis qnaluordccim annis, inensera
Nam id suadet Josepbys ; qui lib. Orig. cap. 10,
umm) ocluagesimo quarlo intercalant anno; adeu
de Pascliatc lo<|uens, * \, inqnit, Sav- Ul i u loluiu xxxi rae/ises iu atinDs LXXXY inipuien, * -, \
tur, eum recla ratio xxxi nienses, e l diee xxiv,
1\ ), ,
Cum b o r i i 5 requirat. Hasc Epiphaoius: e quibus
. Necnon el Pbilo, qui noonulHs eniendalis, quai eingillaliia exculiiulur,
lib. De vita Mosh bacc sciibil : ,
hanc cycli formaua Keplerus cruil.
\?
Duplex apud JudaBOs lunaiis olun cycius cxsiilit:
,
alier xiv anHuruni, minor ; alter LXXXIV : uterque
, . Nimirum id in animo
teplenarius; cujus numeri propler Sabbalicos auillis eral, ut ad luna? molus propius accedereut;
uoa raiionem videnlur babuisae. Tessaradecaeieri
elsi propier cycli labem ac viliuiu iulerdum aberqx illorum insliiuto ey^ygias babcl inlegras, sed
rarenl. Quod et Christianorum excmplo dedarari 0 infra solari anni modum consUlit. Post vi dcmuin
pouisl. Nam u l illi cu/n Pascbalis celebrilalcin ad lessaradocoeleridas ambo in concordiam anni ulJiw , quanium civiiis usus palUur, cxi- cunque redeuul. DUi luuarein aiuium deiiniri db^
bus 554, hor. 8. Qua3 si qualer et decies gcre coiiareiilur, idque in Nicasno concilio decretum
bscl, iu lanla rcruia aslroiioinicaium lucc ac pe- ceniur, dies elBcinnl 49.>6, boras 112, sive dies 4,
bor. 16, boc esldies ferc 5. Acceduut inlercalarcs
rilia, (amen effugere non polucrunl, quin colloctam
aliquo( saeculis labem annoruro ad ba^c noslra M n - mcnses quinquc, dierum singuli 29, hor. 12. Hi
dies 147, cmii boris 12 conficiunl. Ex quibus sunipora propagareul; ul a solis inoiu decem lotos dics,
a luuari qualuor abenarcnt. Quociica idcm Jmlajis ma couflalur dierum 5105, bor. 12. Poslrerao si
112 illas lioras adjicias, sive dics 4, bor. 16, co\\cvenisse non dubito, at corum ueomenia; biduo,
guiitur dies 5108, hor. 4. quibus 13 Julianis anac iriduo poununquam a roediis luuae moiibns ac
nis dcduclis, qui sunt dics 4748, bor. 6 , supervcriseiiam deflecierent. Decyclo c l amiorum orbe,
crunt 559, bor. 22, sive 360 dies, una bora minus.
\\\ quem ncomeoias incluserint, elsi nibil admodum
<lcunio, verisiniile laiacn arbilror, qiiOil in bac ba> Quod si pra3cisc dics in anuis xiv iulercaleuiur,
piiinum qtiud ait Epipluuiui, leilio quoquc am.o
rcsi Epipliauius cxpopit, usos csse Cliriiti tcnipore
u
961
DE ANNO E T D I E DOWNICJE
PASSIONIS.
9fi2
dicm adjici, id de primis r i i annis iatettigenddin probamw. Prhmim enimcum Eprpbanius tKcal, Jucnt
: at deciroo lerlio, et qeark) anuis dies
da?os de solis cursu, lioc esl 565 V hofam deeedterf

sive duodrcimam partem, quot Na
49, e quibug abiatis annis xirf* rtstabtint 360, hor.
Kepleraa aeeipit, ut deeiaro quarto qaoqa afHif
0. Verom quoniam uttimo illo anno h o r d u sub- liorie r l l * da% sabtrahantut, ktem el ii> h a a r i anno
trabi debent, tessaradecaeteris diebus constabit
imprudens faert: quod iicque verum e t, nec Epi5108, bor. 10, tfe qaibus detracli aftirt x-m, rclinptianbis signiftcat. Nam cum x i t anai hfnatee duoqnunt dies 560, hor. 4. Jam vero anni Jaliani 14
decim borad supra 5108 dice colHgant, K^plerns
dres habent 5113, hor. 12. quibus detraolis 5108,
decem tantuta horas attffbiiU, propieffca qrred e
46, rettqcri sunl dies 5, 2. Sed ablalis d u a b i illis
5108 dtebus, horiaqa^ 12, tredecim annia Jirliams
liorie, discrimefi tessaradeeaeteiido* lenaris et 8 0
deiraciis, tam resMwi sraf dies 5, honfe 2, bas ipsas
Jaris est dierufti quinqtie, qai e eyclte genls collectt
boras doas exhttlt. Qiiare lani \h lutiarl fessafadecaeierlde, qivaai in Jtftbna, boras dtrabit dua?,
post LxxxtV artnos dtes relhiqifflnl 30, qui irtilid
adeoque posl 168 annos otrobiqu diee wmis perismni 85 tnfercatanlttr. Quare lessaradecaeteris Jnmifur: qifod in anno tmiari prorsiis est Inaeditum.
ftani dicbus eonstat 5113, liof. 10, lunaris vero
5108, 10. Q o irt <*ivHi ifcn ita dispcnsaiUnr : B Alterum, qnod EpipbamiFm ectip&isse paiai, '*
polt, , pro ' &pw
prima teSHaradecaeterts dies babeC 5109, et de po*
, hoe esl boras 4 snpra # 560 supc/esse.
steriori quatnordtcim horasdeeerpil ; stconda diee
obtinet 5408, rcliquas vere* 10 horas ad eompea* Nam in dicruin numero ree( qumariam hoiam irtsonths priores U e r o g a t : restani bera* 4 ; qua* dtfceiidam c^nsuid sed u i idem git ac proeter,
assonliri nor possum, quia defeclam poUus in ejusposl cyclum r e p e i t s vi horas residuas f a d u n l ;
modi conslruciione signiiicat: eslque
cpoaritfs cyctus horas #6 retiqftas liabel; cycttis
, una Iwra minus. Qtood et subiiHle Kcplerue
dfeni ifmtm adjick. Eslcnifti dteram 5109, el horas
agnoscit; et priorem illam rationcm haod nali pla <
rtltoiqifit duas. Cyelns demum dexfus boras 2 ttcere sibi faietitr. lgilar dUigenler sabdiictis ac
lmqui*. CoHigunlur dics in t i cyclte 30650, hor.
laiis omnibtts, quibus diflicilliiMum bwt cyeltmv
f2. QUM)HS $r addas dies 50, qai ex 5 consurguirf,
iractare aique ilhtstrare poseemiis* deplki kt ra~
cpioe shvgtfto tcssaradecaeterivtes sohipes supra l u tione perfcctmiw; qttaram alteriilraiit, nisi falKmirr
nsres colligitnt, diea conient 30680, ber. 12. At
aequo
atqne erudilo lectori probabimus.
antii JoliaiH 84 dies postulatfi 30981. DHTercrnria 12
competei \ ita utanni die* ariferant 5168,
bor.
horaTum; quse perintuniup in cyelis v i , hoc eet

btnae in n a q u a q u e tessaradecaeteride. Q u a r e p o siremasyzygra primaj ogdoecontstessaradecaeteridis
dtes requirift t&fftammedo 29,
hor. 12. Sed irt uso
civili trrecna* aufert, el de seqnenli 12 fooras mu-
tuatar; t qtiibus decem in prima cyclo esiuirtis,

comperrsaada suni duae. His in secunda lessaradecacleride perinde reJdltis, stlperfluae sunt 8. In ter-
lia tessaradecaeteride reliqaae flom boi* 48. In

quarta addiCo die soMo, restant hor. 4. Pogt quiitlant
iCssaradccaaeridero 14 b e r
supersunt. I n
sexla diea nmie eximilur. Collrgumur dies 30650.

Adjecct dicbus 30, itucrt 30680. Qu*re aimis 168
dies nints eiiroitur. Iloc effriia
epeclasse Jodaeos
Prima aetem est ejusmodi: Judi cycUiro usurpabant doplieeif), majorem, ac minorem : henc
xiv, iHmn LXXXIV annonim. Lnnarem annum udcni
p^ciae dierum 354, horarum 8 eonsiiluebant. fia
in lessaradccaeleiide dies erant 5108, borse4. Anui
hmares xrv simptices dies colligunl 4956, syzygias
168, allernts plenas, et cavas, boc est 84 plen.rg totidemque cavas. Accedunl embolima?;^ syzygia?
ploiwe v, live dies 150. Fiunl in tessaradecaeieride
dies 5106, syxygia3 plena3 89, cavae 8 4 ; supersunt
dies 2, bora 4. Reservatis horis in lincm cycli majoris , reliquww biduum ad duas cavas syzygias
adjnactam tolidem e cavarum numero delrabil. Ita
fiimt 91 plen?e, cavae 82 in lola tcssaradecaeteride,
Keplerns existimat, ut quod annwn Juliamim scr

reni irapico raajorem esee, neqiie da tropici quan- D diee 5108. Quod si quis embolimoe menses sin
gulos dierum duntaxat 29, bor. ii esse malit,
trtale consiaret, in amris 168 diem onum deirabeaddat ad 4956, dies 147, bor. 12. Colliguntur dies
rent; qai snirt cycli minores x n , majores u . Nam
5103, hor. 1 2 ; quae e 5108, bor. 4 detracla, rotin108 JuKamdies pOsUilaat 61362. eycli &ao maquunt dies 4, bor. 16. Equibns duodecim borae dejores et 168 anmi tropici, dies 91361. Fta qoidem
dircue, elad ullimam inlercalarem syzyglam, quaro
Jadaer post annog 84 lunam eam sole paria (actte
dierum 29, ber. 12 staluimus accedentes, pletiam
slbi persuaa^ranl. Sed noa ila t$L Nem 84 aont loillam efliciunt. t u m vcro qualuor ilii dies e cavis
nares, lM>c est cyeK decemnovennalee 4 cifm ociasyzygiis totidem plenas conslKeunt. Uiide pleria
eteride dies eXiguat 30682, hor, , 5P fere. I h s t r i syzyglai conflaiKar 91, cavtft 82, ut aiitea. Resiani
nien a Jtllianis aanis 84 eet diei I , hor, 6 , 6i\
Qttare b i 4 w properoodunneomâtai poKiieat anti- borae 4. Cxterum aimi Juliani 14,diesexiguni 611$
baras 12. Lunarem igilur tessaradecaetendem socipantvr ii> eydo Judalco.
lari superat diebus 5, bor. 8. Scd lessaYadecaeieHac sommatiav Kepteru; qui in Graeca eaniaxta
rides laoarea v i , sivc anni LXXXIV dies colfigunt
Ronimlla coioaimitaly quje paulo axlnolabimiis.
40679, aohres vcro loiidem, dics 40681. Biduura
Alqui dao suHt irt ejus raiione qua3 milii non satrf
$
9r>
APPENDIX DISSER)NUII.
96*
crgo ilcest ogloccoiitaiessaraeleridi lunariad solis lioiiesadicquarel. Ex quo illudetiam apparcl,cujus

ralioncs adipisccndas.
causa dispulalionem lianc ingressi suinus; quemadVcrum aliudesl , et ad inetbo !um cyoluni
modum Jud.ticii8 cyclus neomenias cadesle*, tridno
de>cribcre; aliud ad civilcm captum accummodarc.
vel quatriduo; xquinoclia biduo paulalim anleverTessaradecaeieris Judaica ex metliodo, et lai. Elsi non plus bidui anlccessione fieri credklit
dies liabuil 5108, horas 4 ; Juliana vero 5113, Epipbanius; boc estamiis L X X X I V lunaribos tolidem
lior. 19; ir.ajor baec est illa diebus 5, hor. 8. A l a Judaeis assignalos di^s, quot in annis Julianis
soli dies numfiranlur, horae difierunttir, doncc insunl; nempe 40681 : tit lum jtista neomeuiaruin
solidum diem alligerint. Quocirca prior cyclus dics csse polueriL Nara ex illius h o c v t r ol.l.nol 5108, syzygias 175, quaruin plenae sunt 91, bis polest colligi; quibus aBquinoctium ac plenilocavae 82 : q u allernis, quoad lieri polcsi, dispcn*
niuin die Marlii xxn conligisse docuii,feria i , cuni
saulur, novem exceplis, quibus plenae cavas exce- in viiioso Judaeorum cyclo id acciderit die xx. Nain
dunt. Ilora3 4 in cycli majoris lioera reservanlur. xiv lunam ail incumsse in feriam v, quae conveRursus Juliana lcssara<W*aeleris civililer diebus niebal Mariii xix. Biduutn igilur ad Judaicum annum
con$(al5113;namhorjbl2re)inquunlur. Desuntiiaque
tani solarcm, quam lunarcm dcfuit Epiplianii setiJunae ad solarent motum Jies 5. Quos Epipbanius B icmia : quod ut oslenderet, totam illam de Judaico
in ociuagesimum quarlum annum, sivc c)cli ma- cyclo disscrlaiionem aggressus est, indidemque i d
joris fuietu reservatos docct, ul tum demum solidus quod modo diclum cst conflcilur, Judxos utriusqoe
tueiisis exlra ordinein inlercalalus fueril. Igiiur inv aimi diebus 40679 perilci credidissc ;
priorilws cyclis, qui singali dies babcnt 5108, sy- Epipbaikiuin vero biduum solum aniborum siderui
zygia? sunl 175, plense 91, cavae 82. Poslrcmus, pariandis ralionibus decsse velle.
sive sextus, dies colligit 5109, addilo uno, qui ex
Itec est prior bujus rycli Judaici descriptio, qi*ae
boi is 4 appendicibus conflalur. Accidil deitide ple- Epiphanii verbis iimiiiiur, dum ait Jiulaici annl
niis ex diebus 5 mensU, qui singulis lessarade- qtiaiitUatem dierum esse 354, lior. 8 pnecise. l i a
caeteridibus relicti sunl. Ita syzygiis roiislat btc ciiim in anris xiv horae confiuul 112, sive dies4,
cyclus ultimus 174,plenis 93, cavis 81. Colligunlur bor. 16. Ex quo summa dieruin tolo cyelo consursyzygia? in 81 annis, -1059 ; quarum plenae eum gil 5108, bor. 4. Addit deinde esse menses embo548, cavae 4 9 1 ; differentia plcnarum, ei cavarum, limos. Tuui boras detrahi duas de solis cursu. Quae
45. Dies porro sunl 40679. Ad hunc modum ordi- subobscura sunt; sed utcuuque sic explicari possanl. Causam affert, cur ex annis xiv cyclum coiinari polerunl minorcs isti cycli. Verum si akcrnis
flaverint: quod ninurum lunain boc in minore cyplcnorum cavoruinque niensiuin propagatam succcsstonem vcliinus, bc llissime id lleri poluit: quan- clo nonduin cum sole couciliare volaerinl, sed di< s
supei fluos quinque cum boris 8 reservarint. ha enim
doquidcn dies 40679 pcr 59 divisi danl syzygias
iji, u l si cx anno Juliano decimo quarlo dies aufeplenas 520, cavas 519, ei 28 dies reliquos, qui ut ad
ras bor. 8, supersint 560, minus boris duabos.
jusiam syzygiam pervenianl, iinus dies e plena
Nam si cx dicbus5108, bor. 4, Julianos x m exiquapiam deirabi poiest; quo sintplenae 519, cav
mas, sive dies 4748, bor. 6 . reslabunt dics 5?<9
521. Hoc si Judati tum instituerint, lessaradecaeleliorae 22. Undc corrigcnda Epiplianii verba, el iia
ridem ad meihodum duntaxat usurparunt; cum
dirigcnda sunt : 6
civililer menses allernis 50 el 29 dies oblinerenl.
' , \
Alenim orbis bic annorum L X X X I V abesl a solari
* ,
raliocmio biduo inlegro; a lunari vero plus Iriduo.
' . A l in fine oumeri ila
Nam Juliani 84 annis dies conficiunl 40681; lunares
leg.:
veio arcundum nicdios mouis 40682, bor. 6, 5 .
, \ . Yult enim JuDesunt itaquc ogdoccoiilalessaraeleridi JudaicaB
dies 5, Uor. 7. Sane Judais in hoc annorum cir- jy
menses inlercalasse 3 1 , cum 50
cuiiu cum lunarium neonicniannn dunlaxat cum 28 diebus compulari debcanl; boc
est syzygiae 1059, eldies 28. Ua biduum abcsl Julieri; lum solem cum luna pai ia facere, perauasum
daicus cyclus a solaribus annis 8 4 ; qoetn el cyeesc opoiluit. Alioquinullam cytli bujus institueiidi
clum lunarem putal Epipbanius.
causam babuissenl. Quare lam in solaris anni quam
Sequilnr interpreiaodi cycli ralio allera, ut et
lunaris modo deflniendo aberrasse necesse esl ab
lessaradecaeleris dies babcat 5108, bor. 12, el
ulriusque ralionibus; et lunarero quidem dierum
354, borarum 8 precise constiluisse; solarem vero ogdoecontalessaraeteris dies praecise 40681 ; qui365, bur. 5, m i n u s r f sive J, nenipe dieruin 565, bus vertenlibus luna Judaba ciini sole redeat ia
coi cordiam, sed a mediis lunae molibue bidao eilior. 5, 5 f vel, 565,34,17
Quod fonasse verum
vililer aberret. Quod lam in minore, quam majore
est. Nam quod ad solem spectat, cum ininus quam
6 boras appcndices ad 365 dies addeudutn esse cyclo , aut civililer fteri lios modo potesu
seirent, si tunarem annum praccise dierum 554, Tessaradecaelem habel, ut dicitim est, diee 5108
bor. 8 Tacerenl, eam soli quanlilalem tribuerc po- bor. 12, anni lunares simplices dies 354. bor. 8%
syzygia ?cro 29. 12, 41' jy}. Jam i n tcssatueruni, quas anno seplcnario, id cst 81 ,*iuna? ra- 54'
d a R 0 S
i n
a i l , l 0 S
9(
DE 1)1 DOMIMC/E PASSIONIS.
radecaetoride syzygirc sunt lotidem, qnot in priori

mclbodo, nisi una forsilan plenis accresccrc dcbeat, anlicipatis ex scquciilc cyclo xu boris, quae
ad x i i superlluas prioris addilae dieni faciant ; u l
sil piior cyclus dierum 5109. Tunc euim plenae
syzygiae 92, cavac 81 numcranda? sunl. Secumlus cyclus dies babebit 5108; tcrlius duodecim lioris anticipatis de quarlo cyclo, 5l09;quar(us 5108;
quintus 5109; sextus 5108, addiloque tricenario
roense ex epaclis solaribus singularum tessaradecacleridum , colligunliir dies 40081, mensos plcni
550, cavi 489, el in lolum 1039. Porro
dies 5108, bor. 12 cx 5113 bor. 12, qui <sl Julianorum qualuordccim niodus, delracii, epaclas rclinquunl praecise dics v , qui in ullimum cyclum
diilciuntur.
D
9G6
tliodo 4, hor. 10. Reliqua c supcrioi ibus facillimii

sunl.
Negarc profeclo nemo polesl, quin ulravis illa

ratio cum Epiplianii vcrbis congmal. Cxlerum Jud:cos vcl liac, vel simiu aiinorum disposilione sufo
CbrisLi, adeoque sub Nicaeni conciiii lempcra usos
esse, quiea solis molibus aberraref, mulia siinl,qu
persuadent. Sed illud inprimis, quod poslea dcinonstrabimus: Pascba in poslrcino mcnso, id cst ante
32quin<clium a Judaris sxpius pcraclum. Noccsse
el ilaque labem aliqtiam ad sohrem illorum annum
accidisse; propter quam a priore epocba luxaius
in anleriora recesseril: cujusmodi vitiiim alias i r i d u i , bidui alias exstilit, in Aureis nunioiis xix, t t
Alexandiiiiis; quos Judau simplices babuerunt.
In bis eciim dccima quarta luuaris, el quiilcra Pascbalis JuJaica in xvm ac xix Maitii convenif, b i Pnclcr civilem banc singnlarum tessaradecaetcdtio, uli dixi, triduove anle vernum xquiiioctitiau
ridum disposliioiicm, in qua pleni menses cavos
Quae qiti leni labes in boc Epipbauii eyrlo paulalim
supcranl 61, nJia, ut in priore melhodo, adminislraexsislil. Siquidcm in prfori melbodo, si neomeuia
r i poluit, cleganli cavorum plenorumqtie mensium
piimi mensis ogdoeconlaiessaraeleridos in xquiuoaique scquabili succtvsione. Nam dies 50681 syzyclium incidal, ulpula 22 Marlii, posl 84 annos, ad
gias complenl alicrnis plenas, el cavas 1040, et uiium
20 perveniel, alque ila deinccps
praHerea diem. ha plena stinl 521, cavic 519. In
; ni.si casligalione el dierum adtola vero perioJo cnibolimi menses pleni sunt 31 ; jcclionc coercealur : quod identidcm focisse lcinposfdcnm 1010 syzygiae lunares poslulenl dies 306S2,
rum apud Juda?os moderalorcs verisimile cst, ac
nconictiias aliquaudo lardius iudixisse. A i in posiehoras 6,51', dccrunl ad ulliniam complendam dies
1, bor. 7. Idco perperam illi juslam syzygiam con- riore metbodo posl 84 annos ueomenia Judaica- ad
cosdem Juliaoos dies redeuni; ged coelestes neomeflabaat, cum nou amplius, quam 28 dies, hore 6
supcressent. Si cnim ex 29,52, 44', qna? esl media - nias uno dic, boris 7 anlicipanf. Quare prima illa
ralio ad Epipbanii nientem plusculum videtur accesyzygia, deducas 1, 6, M ' supererunt 28, 5, 53' :
dcre, cum ab sequinociio pra?sertiin reccssisse Julioc est , \ , ut
daicas neomenias exisiimari velil. Sed ul ipsis proapnd Epipbaiiium emendandum fuerit. Sic biduo
pemodum sensibus res tola subjicialur, cycli Jufere civiles neomenias anlicipabunl. Et
quoniam K plerus conjicit Judaeos, ut aiuium Iropi- daici majoris, sive tcssaracxdecaetci idnm vi typum
hic adlexam ea civili fonna ac disposiiioue, qua
cuni cuin Juliano conciliarent, unum diem posl cyex Epipbanii dispulaiione probabililer insiilui poclos majorcs duos, sive annos 168 exemisse, alque
lesf,ex qua manifeslum e r i l , qucmadmoduu neoboras in unaquaque tcssaradecaeteride duas; boc
nioniae biduo ab epocha solari paulaiim in anteriora
si vcruin 651, lessaradecaeleris Juliana dies babediscedant. Sutnatur igiiur, u l in prima mclliodo
bit 5113, hor. 10 quibus quinque diebus ablalis,
diclum esl, cycli majoris quanlilas dierum 30679.
qui in cyclum postremum reservantur, super&unl
Cujus initium ducalur ab annoper. Jul. 4665, cyclo
5108,10. De qaibus delracla quanlilaic tredecim
lunse 8, solis 15, liltera C, anno anie Cbristi Nataannorum Julianorom, dccimus quartus dies aufelem 51. lla cnm Cbristi Passio ex Epipbanii senret 560 | , l apndEpipbanium legi oporleal: ' , \ Cemia cadat annum Juliannm 76, araeGbristiana)
communis 31, erit is annuscycli majoris 82, tes. Dics aulem in cyclo raajori confienl 30680,
saradecaeteridis vcrosexta? annus 13, cycloNica?no
12, qui a liuiari molu absuiil dicbus ferc duohus,
13, solie 12, l i l . G.
hoc esl 1, bor. 18. Quocirca Juda30s Epipbanius
llis animadversls, constiliialur neomeuia Nisan
ecribil medias ncomenias anticipanlesbiduo.ullimam
cyclo Nica3iio 8 in anno primo tessaracxdecaet. pritriccnariam imputasse, cum dies duniaxat forent
ma',\prilis v i . Eteniro anno periodi Juliauae 4663,
28, hor. 6. Abjue lixc poslerior cycli confonnalio alicyclo 8, novilunium medium ex Mulleri Tabulis
ter iiitelleciis Epipbanii verbis approbari videlur;
aceidil Apr. Y I , circa mediam noctem, boc est Apr.
iiimirum cum scribil, lertio quoque anno diem ac6,0, 58'. Reliqua? neomeaia? necessario conlextu
crcsccre ex lioris 8, quae singulis aunis acceduut.
8cse loto in cyclo consequenlur, ut ex hoc diagramNam ba3c iia possunl accipi, ut aimo x m , borse 12,
loiideiuque aono xiv addiue, biennio dicm colli- mate liquet. quo ordines sunt 8 : prirous annorum numerum conlinel; secundus cyclum 8ol<e;
gani; quod in bunc annorum orbem lunares neolerlius lonaB cyclum, utrumque Nicaiiium; quarlus
meniai coganlur. Iia cyclus ioteger dies pracise quindieruro
numcrum, qui iingulis annis c o m ^ t u n l ,
quc superfluos sibi vimlica' : non ut :a priore me-
97
DIE DOMlNICiR PASSICttlS.
9G8
^nifrtus tiPom^niamNlsan hi mense Jutirtno; sexlus j&imus e( aitnl quatttalem; hoc est
lilieram Doiniuic.; scplimus cbaraclcrem neomie-
el anno4 adnolavimus.
octavus dies tessaradecactcridis colecios. AdTABULA NEOMENIARIM NISAN I N ANNIS TESSAR ADEC AETERIDON ET OGIX)ECOfSTATBSSARAETERIDO$
JLDAICARLM INIEN3 AB AN. *BR. J L L . 4663.
TESSARADEGAETERIS l
Anni
Periodi
Dies
anno-
Ncomeni*
Nisan
VI .
XXVI Ilar.
XIV .
III .
XXIII .
XII .
XXX I I .
XIX .
VII .
XXVIII .
XVI
111 .
XXIV .
.
Ncom.
fciia
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
Cycli Nieaeni
solis
luirac
VIII
XV
XVI
IX
X
xvn
XI
XII
XIX
XIII
XX
XIV
XXI
XV
XXII
XVI
XXIII
XVII
XXIV
XXVIll
XXV
XIX
XXVI
XXVII
I
II
XXYUl
15
16
17
18
19
20
21
22
25
24
25
26
27
28
I
II
III
FV
<
VI
VII
VIII
IX
XI
XII
XIV
111
IV
VI
VII
VIII
IX
XI
XII
XV
XVI
TES8ARADEGAETERIS I I .
. 535 XXXI M*r.
354 XXI .
383 .
. 355 .
384 X V I I .
554 V .
. 555 XXV .
583 XV .
354 I .
. 355 XXI I I .
584 X I .
354 XXX .
. 355 XVIII
383 VIII II.
nc
G

D
29
30
31
52
S5
34
35
36
37
38
39
40
41
42
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
xxfu
rv
XXV '
XXVI
XXVII
XXVIII
XVII
XVIII
XIX
I
II
iu
IV
VI
VII
VHl
IX
XI
TESSARADECAET. .
354 * .
. 385 XV .
354 .
354 XXIII *
. 584 XII .
54 XXXI .
354 XIX .
. 585 VIII .
354 X X V I I I
383 XVII U.
. 555 .
354 XXIV I I .
384 .
. 355 I .
G
F
1)
C
G
F
D
G
6
6
3
7
4
3
7
4
4
1
6
4
4
7
45
44
45
46
47
48
49
50
I
II
III
IV
XII
XVI
XVI
XVII
XVIII
XIX
G F
5
2
7
5
4
4
.
.
.
.
354
3.4
585
354
554
584
554
384
555
554
585
555
354
384
C
R
G
F
1)
C 6
G
F
D
C
D
C
5
7
4
4
1
5
4
1
7
5
2
1
3
2
1
6
5
1
6
5
2
1
3
2
7
6
3
T E S 8 A R A 6 E C A E T . IV.
52
33
54
55
56
V
VI
VII
vm
iX
X
XI
\\\
XIV
II
R
VI
* Hfc fct annu* pflmus lulrartus.

* A . 4 Arse Bioiiyeii.
&
56$
. 355
584
354
355
383
354
. 355
384
354
. 555
S8$
554
* .
& .
XXVIH .
XVIII .
VAp.
XXV 1.
XV .
.
XXI .
X I .
XXX .
XIX .
.
XXVII .
G
F
fH<*
cellmi
554
708
. pleuus. 1093
U4t
4801
Emb.
2185
cavus
2539
Etfib. .
2923
5278
3652
4015
Emb. G.
4370
4724
Eiftfe. P.
5t**
anni
4
{
6
5
%
1
5
5*5
709
Emb. P.
1092
1447
cavus
Emb. P.
4831
2184
2540
4923
Emb. C.
327
3*2
4016
Euib. P.
4570
4725
Emb. C.
5108
Crtlifnrmitr dfes hl
14 eycl* H f t i e .
354
739
Emb. P.
1095
1447
Enrb. C.
4831
2185
2559
2924
Etfib. P .
5278
5661
Emb. C.
4016
4$70
4754
Emb. P.
5169
Colliguntur dies iff
llicyclis 15525.
354
757
Efhb. G.
1092
Emb. P.
4476
1830
2185
Eiftb. C.
25*8
2922
3277
3661
firtib. P.
4*15
4370
4753
Emb. G.
5107
D E ANNO E T D I E DOMINIGJE PASSI0N1S.
9/0
TESSARADEGAET. V.
Annl
Periodi
57
58
; 59
60
61
62
63
64
65
66
; 67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
Cycli Nicaeni
Diee anrtaNeomenia
Solis
Lunae
rum
Nisan
VII
XV
. 385 XV .
XVI
VIII
354 IV .
IX
354 1.
XVII
X
XVIII
. 384 XII .
XI
XIX
354 X X X I Mar.
XII
XX
354 XX .
XXI
XIII
. 385 VIII .
XXII
354 XXVIII .
XIV
XXIII
383 X V I I .
XV
XVI
XXIV
. 555 IV .
XXV
XVII
354 XXIV .
XXVI
XVIII
384 .
. 355 1 .
XIX
XXVII
354 X X I I Mar.
I
XXVUI
I
11
111
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
11
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
TESSARADECAET. V I .
383 .
. 355 XXVIII .
384 X V I I I .
354 VI .
. 355 XXV .
383 XV .
354 11 .
. 355 XXII .
384 X I .
354 XXX .
. 355 XIX .
385 IX .
554 XXVI .
. 355 XV .
Neom.
feria
G
2
2
6
G
F
3
2
D
6
G
3
3
7
G
F
5
D
3
C
7
6
GF
D
C

G
F
D G
G
F
D
6
4
3
7
5
5
7
5
4
1.
6
4
4
Qualltas
anni
Emb. .
Dies
collecti
385
i39
1093 .
Emb. G.
1477
4834
2185
Emb. P.
2570
2924
3307
Emb. G.
3062
4016
Emb. P.
4400
4755
5109
Collit runtur dies in
V ( Jyclis 25541.
Emb. G.
383
738
Emb. P.
1122
1476
4831
Emb. C.
2214
25(58
2923
Emb. P.
3307(e)
3661(6)
4016
Emb. C.
4399(c)
4753
5108
Golliguntur riies in
V I Gyclis 30649.
In boc cyclo embolimi sunt xxx. At cyclus de- ram in unaquaqae teesaradecaeteride ille numeainit in iv M a r t i i : ila ut ogdoeconiat. incipial a
rus est, quera conslituimus, 5108, vel 5109, semel
Martii. AscendU igilur ncomenia 32 diebus ab
vero 5107 ; civili id ratione poslulante. Tum -cpocba Juliana primi cycli, qua? esl vi Aprilis.
\ tenio quoque anno; embolirai vero
Quare debel inlercalari mensis iricenaritis, quo
mensea pleni, cavique, ct in singulis cyneomenia submovebilur in iv Apr. et biduo a p r i - rlis ; in tessaradecaeieribu*, embolimi xxx. Imo
sca epocha recedet. Quod erat demonstraiiduun
vero x x x i . Nam tolidera impuiari debenl; t sint
Sed Epipbanius ait mensem illum erabol. tricesi- dies in ogdoecontatesearaet. 30679. A l Epiplianius
inum primum conjici in annum 85. Itaque annus
ultimnm embolimorum ad iniiium cycli eequenlis,
primus cycli secundi inibit Martii. Ubi et Judaei sive annum 85 rejieit. Unde prior cyelus diebus
cyclum figebanl, quia cilimus iliorum terroinus t r i consiat 50649 ; secundus 30709, babebilque emboduo fiicaeuum antecedit.
limos 3 2 ; alioqui nimium ab epocha neomenia?
Gselerum Viclorius Aquilanus in eadem illa Pra> recederenl. Quarum quidem neomeniarum falione, cycli LXXXIV annorum memimt lanquam
, et in eodem
a nonnullis ad Pascbale negoiium accommodati.
Diagrammale potee inlucri. Nam post quanilibel
U l appareal non Judceos solum, eed et Gbri&lianos tessaradecaeteridem, dieb. el boris 8 neomenia
cjusmodi annorum orbe usos auquando fuisse. E l Nisan primam epocbam anleverlit. U i si primo
anle Victothini Cyrillus in Praefalione, quam ad
anno cycli neomenia Nisan Apr. vi contigeril hora
eycluiu suum edidit, quae in eodem codice exstabal,
merid. exactis annis. ad Kal. Apr. regredietur;
reprehendil illos, qui LXXXIV aanorum paecbalem
et in boraro iv post mediam noclcm incidei in A. D.
Kal. Apr. alque ila deiuceps neomenia Judaica ab
cyclum insiiUierunt, sive septem quatuordecenniepocba priaii mensis, et solari longius abscedct,
taluiu. lta enim Lalinua interpres coftverlit.
Declaratur Judaicut ille cydu$, ejusque opportunita* donic volveute majore cyclo, cum jam diebus retroacta fueril, intercalalione plcni meneis ad
aperkur.
prieiinam cpocbam revocaia biduo duntaxat antiFuil bacc, vel esse potuit, civilis ulriusque cycli
cipabit.
disposilio : in qua ad amussim observata vides
omnia, qasb pauio aute dkputata sunl. Nam et dieEpoclia neomenia; Nisan iu cyclo Mcacno vm
a) Annus Baplismi ex Epipbanio in vm Novemb.

fr) Hte est anmis Baplismi secundum Latinos vi Jan.
c) Hic est aun. Passionis ex Epiphan.
PATRQL. G R . X L I I .
31
$7!
APPENDIX DIS6ERTATI0NUM.
975
egt Aprilis ; cyclo vero eet Marlii , co quod aliquoi neometia Nisan ad Martii reilacta forei
deprehensa, cycli labe, animuni ad emendaiionem
*'hrisli sseculo, cyclo x m neomenia in illum diem
adjecerint, et alio cycli genere consiituio, bttjus
ineurrebal : a quo sub Nicaeni concilii lempus ad
transiil. Sed in Judaico cyclo priina lessaradc- initium in eodem illo anno iixeriut, qui cam
cact. neomeniam exbibet in x n , secnnda in , et ogdoeconlatessaraeieridis sequcntis priinus, ac
proinde embolim&us esse deberel; liunc ipsum,
iia dcinceps usque ad i x ; ct propter incideniem
hisexitlem diem ad eliam recurrit. Anno qut- ulpole cyeli reccnlis inilium, coraDiunem fecerini.
Iia conligil, u l deinceps citima neomenia in Martii
dcm Juliauo 76 Nisan Marlii ix feria vi convenie , luna Marlii xvm constiteril.
bal, quod ad Epipbanii senlenliam, loiamque illam
de Passionis anuo ac die quaeslionem explicandam
Epiphanius ab inepta Scaligeri reprehemione vindicatur.
opporluuissime eecidit. Quin et alteruni laterculi,
Poslremo de boc Judaumim cyclo diputan$ Scaac Judaici Ulius cycli fructum atque usum paucis
liger lib. De emend., p. 146 : EpiphaniHm noaperimi. Scito igknr probabilem cx eocausam elici,
< ur Judajorum Nisan ab epocha veleri, boc est slrum, ul et omnes veteres scriplorct hac in parte
( h c enini illius verba suut), negligentia* culpa
a*quinoclio, ilidemque Lalinorum primus mensis
abcrraverit. Quod enim x n Nisan in aquinoctii "berare %e negat poste. Sed non nulior, inquil, tessaracwdecaeteris , quam tolum ul probam et U
diem ipsum olim incideril, doccnt vcluslissimi
Judxorum magislri : in primis Agalbobuli duo. Et gitimam adducit idem Epipbanius , sed Judeea nou
Arisiobulus horum discipulus, qui unus e LXX Se- aliam rationem in anno lunari sequi vutt, quam
illius melhodum. Tum Epipbanii vcrbis allatis, prinioribu f u i i , apud Anaiolium in fragmenlo, qtiod
mum illud reprebcndil, quod dixerat; in ires anEuseb. ciiat 1. vu Hist., c. 27. Asseruul enim
' nos diem unum ex horis 8 residuis imputari.
falsnm erit, i n q u i t , unam tantum diem pott trien . Idem el Musaeus veius Jtinium
accrescere, cum relinquantur post trieuHwm
dreorum scriptor docuit. Sed et Pbilo lib. De vita
dies dw, horm 18, quantarum 24, c$t lotum, aut 9,
Mosit :
. Aslipulatur et Josepbus quantarum 12. Dcinde quod aimis xiv rycloni
definierat, hoc modo redarguit. Negat cnim pwe1. Orig., c. 10 : \ , cisam ullam ralionem fieri posse. Piam Juiiam
' , \ ,
anni dies colligunt 5115 , herat 1 2 ; anni lunares

. Igitur Judreonim xiv Nisan Q wlidem simplices, 4956: dtffcrentia dies 157, 11
De quibus intercaluntur plciii menses v, remanenl
in wquiiioclium iitcurrebal priscis illis temporibus,
diet 7, 12. Jam 8 horw quaterdecks constilnunt diet
ci ox Mosis instilulo. A l |K>stea prascriptos limiles
4, 16. Quce tumma de diebut 7, 12, deiracia reiintransgrediens squinectium dicbus aliquot antecesquxl differentium veras tetsaradccaet., et falsce d\n%
sit. Testanlur boc vcluslissima Cliristianorum nio12. IlaBC Sraligcr. ln qua quidem Epipbanii repre
nimenta, quae JudaK>rum Pascba a?quinoctimn pnebensione einntnam pracfert obtrectandi libidinero
xertcrc, d in x n mense ceiebrari nonnunquain
cum pari vcl inscitia, vel conjunclam :
admonftnt. Cenone vi Apost. 1. :
naro ct iminerito Epipbanium accusat; qui quam
, ,
a Juda?is noverat observari temporum rationem,

cani commentariis suis exposuit. ln quo nibil ipse
), . Quem ad locum nupeccal. Neque vero cyclum bur.c, ut probuin ac
galur Balsamou : cum negal cerlo
legitimuni, obtrusit, qiod calumnialur Scaliger.
die-commiKi, ' ex eolie lunaeque revolmo e conirario viliosum fuisse non obecure signilutionibus, quod ftst puerile. Ad bflBc Constantinus
ficai, cum biduo a ccalesiibus.iieomeDiie abcrrasse
\n epistola, quam ad Ecclceias posl Nicaenum con
cilium ecripsit, apud Euseb. 1. De vita Con$t., f) docel, ut abunde declaralum r s l .
iud%os eodem anno duplex Pascha celebrare. Quod
Jam illud insciuae, c l quidem niinime vulgaris,
vidrlicel cyclo xix ei Nicaenis aule aequinoctiuin
quod Epipbaitium ne inlellexit quidem. Quae esft
Pascba illorutn incidercl. Quod et alii plerique tam
enhn isia reprebensio : non posse ex boris ocio,
Occidcnlales quain Orienlales imilali cilimam neo- q*iae supra 554 dics singulis annis accensentur, in
meniain Marlii fixerunl, xiv vero Marlii xvm, u i
Ircs aniios diem confici, cmn relitiquantur posi
poslea dicelur. Equidem Jud;eis arbilror cerio
triennium dics 2, bor. 18? An oclo ler muhiplicaU
eonsilio aequinoctii diem , quero ex aslronomicis 24 non efliciunt ? Atqui boc solum voluit Epipbatabulis iiivesligarc pesseni, lam insigniler anlevernius: Iribus amiis lunaribus diem compelere. Sed
usse, sed imprudenlibiis ex corrupli alicujus cycli
mira ba*c hatlucinatio Scaligcri; quod triennium 1mclbodo paulatiiii viiium iilud oblatum. Cujusmodi
nare cmn Jnliano comparari credidit. Nara trietemeibodus in sirperiore lalrculo eatie apparel;
ris Juliana dies balict 1095, 18, lnnares annt ires
nani cxaciis L X X X I V annis ncomenia Nisau.qnae ab
simpliccs, 1062, addiiis ter oclo boris, el iniercaAprilis v i ccnperat, in Marlii y ivperilur. Quamlari pleno mensc, iiuul 1093, qui de Juliano trtenebrem acciJere iilud poluit, ut cum post amios
nio deiracti, relinqunnl dies 2,18. Sed boc ad EpiB
973
DE ANNO ET DIE OOMINICiE PASSIONIS.
974
pbanii menlem, et institutum niliil perlinei : non Atqui ncomeniae Chrisli teropore tardios conlingeenim duas inler se irieterides comparai; sed de bant: puia
x i i i , accidebat Marlii
paia novilunium cyclo xu;
luiiari duutaxat triennio loquitur. Caelera quae dc X I I plenil. xxv. Nam Juliano ipso 76, ut Paulus
solis quinque feredierum objicil, quaepra> Forosempr. observat, conioiissum esl in merldiano
cisam ralioneui et neomeniarum
Hierosolymilano Marlii , 19 5P, 1?', hoc esl Mar
ptobibeant, facile ex iis quae antea disseruimus, tii ; plenilunium Marlii xxvi, 14, 15', 14", boc
possiiiil refelli. Non enini cycluni dunlaxat anno- esl Martii xxvn. Scd pidilice Marlii xxvi, quia ncorum 14 usurpasse Judaeos censet Epiphaniiis ; aut menia Marlii xn. Verum lunaiis nulla
in eo prsecisam utriusque sideris conciliaiionem
tum menlio; quarc non dnbilabanl, quin Gbrisli
l i e r i ; sed id 84 demuni annis evolulis obiiiteri ex
tcmpore , cumdein illum silum babtiissenl, qui a
Judxorom opinione docuil. At in tessaradecaelc- Nicseno concilio constiluius fuerat. IIoc igitur Epiride, iuiiarium luntaxat syzygiarum - pbanium ferellil; qnod et plenilunii, et a3quinociii
represeniari, reservaiis diebus v, quae eunt die Gbrisli resurrectioncm accidisse crederet. Qna
epacl lunares, in annuro 84exeunlem, vel ineun- jain imbulus, animum adjecit ad aequiuotem 85. Qua? omnia perpendere ejus intereral, qui ciii diem : qnod cum veleres omncs, qui Dioc'eliani
aut allerius errorero argucre vcllet aul cxisthna- oeram pauluiu anlecesseranl, ct Anatolius in primis
lioni suas eonsulere.
in xxii Mailii deprebemlissenl, lameisi Nicaenum
poslea xxi diero prseUxissel, nibilominus exisiimaExplicatur e iuperioribus Epiphanii doclrina.
vit Ghristum Martii xxu resurrexisse; et quidem
Hactenus Jud&orum reconditus ille cyclus ex plenilunicqtiod ipsemel diserle significat, cum in
Epipbauii senlentia declaratus est, sed nondum
xi Kal. Apr. plenilunium curo aeqninoctio confcrt.
opera omni defuncli sumus. Pluriinura enim iis in Neque vero mirum est de a^quinociii anlicipatione
veibis, qui cycli enarralionem aniecedunt, obscu- nibil Epipbanio tum in menlem veniSse; cum neque
riiaiis, ac raolestiae supere&l, quae diligeuliam a no- aliquoi poslea saeculis computornm ecclesiaslicorum
bis, palienliara a lectore mereanlur. Sed ea quoque non ignobiles scriptores quidquam ejusmodi suspiejusdem doclissimi malhemalici benelicio illusirata, cari poiuerinl. U i in priniis Beda : cujus aestum ac
explicataque sunt : cujus quidem de hoc loco con- aoUiciludinem cum aliis in iocis, lum in cap. 43
jecluram nonnulla nostra accessione locupletatam
libri De natura rerum, intelligimus. Quin et noslra
paucis aperiam.
cliam aBtale chronologi quidam non animadversa
iEquinociium vernum medium Julii Caesaris sevo ^ aequinoctiorum , aequinoctii verni dic
in 25 Marlii conveniebat: quo die Cbristum resur- conditum uuiversum censeant, Martii xxi deiiniunt.
rexisse, concilium Gaesariense sub Viclore pontiiice Similliinus igilur Epiphanii fuisse videtui error, u l ,
celcbralum auno Gbrisli 198 decreveral ; cujus cum &quinociio ipso ac pleoiluuio resurrexisse Do(ragmenlum apud Bedam, lib. De wquin. varno, sic minum putarel, xxu id Mariii contigisse scripscrit.
se babel: Pa$tu$ namque Dominus ab i\KurLApr.
El quoniam Judaicura cyclum biduo coelesles neoqua noclt Jud<ei$ tradilut e*t, et (sed
menias nonaunquam anlevertere videbat, idque ipeo
resoribendom, quomodo in anliquissimo P. Sir- passionis anno factum, vilium illud, ac popularis
mondi codice repci imus. ln quo praelerea illud obNeomeniae relrocessiunem cum illo ipso die Martit
servavimus: fragmenlum illud, quod ad Bedae i i xxii contulit. Gum igiiur luna xv in aBquinoctium,
belium de aequinoctio aUexurum eet, CUID ba.c i n - boc est, ut falso credidil, Mariii xxii incurrerit,
scriplione : De ordinatione fenarum paschalium eoque die Ghristus resurrexerit, passum oporiet
per Theophilum; allerius aucloris tilulo noiaturo
Marlii xx,Iuna x n i Nicsiia; legali autem ctBiia doesse: niroirum isto: lncipit epislota PhUtppi de fuDctum, ac comprelieusuni xix Manii ad vesperam,
. Pascha) Kal. resurrexil. Quomodo trgo tres dies exeunte luna Nicaena x u , ineunle x m . Atqui coena
excludunlur? Igilur ex coucilii senlentia , Cbri- D pascbalis luna ad vesperam legitiroe fit: Gbnslus
stus passus esl Mariii x x i u , e l xxv resurrexit. Qui
vero legiiiino ulique lempore celebravil. Proinde
dies cum Caesaris lempore aequinociitiiiedii, ac poli Nicaena Judaiis in illo viiioso cyclo csse dclici eedes fuieset , vulgo persuasum erat, Cbrislum
b u i l , et scquenti, hoc eet xx Martii, luna xv :
i u aequinoclio resurrexisse. Necessario bic annu9 adeoque Neomenia Judaica Marlii \ i convenit, N i esee debet Julianus 70, ser* Diooysian 5 1 , cyclo casna vcro . Uude conscquens esl a coeleslibus ,
luna?. x n i , solis , liltera Dom. G. Gonslat enim
ac Nicaenis Judaicas Neomenias biduo decrrassc.
Cbrisium fcria ad veeperam comprebensum , pas- Per idern lempus Judxi cei lam ob causam, dc qua
sum v i , et Dominica rceurrexiase. At annus iile, paulo post agetur, Pascba in scquenlem a legilimo
quem dixi, ferias istas praeihiilis a concilio diebus diem, boc esl in Sabbalum, sive xxi Maaii iranscxbibiH. Est igitur Juuamis 76, Til>erio el Sejaoo tuleruni, nec e<xlem quo Cbrislus die celebrai u n l .
cass., cyclolunae . CiCtcrum cum cyclus Nicaenus Ilic eriim , hoc est luna c i novilunium pascbale conslitueret Martii ple- vili ac politica cclebravit, non utique coclesli, alque
iiiluiiium xxv, cx coucilii aucloritate plerisque per- ex medio, et astronoinico sidcrum raliociuio dcsuasum fuit, Gbrisium plcnilunio ipso resurrexisse. prompia, dc qua uibil a lcgislatorc ptxscripium.
v
l>!X DISSERTATIONUM.
975
96
At JuriaVi luna sequente Pascha peregerunt. cb>, quseerai Nicaena , Christi vero sa*culo ,
Neque vero <*olue id Cbrislus fecisse vidciur, ut le- Manii x x i i ; et characieres dtenim, sive fertaseonturbat: quippe Martii xx, quo passum SaWatorem
gilimum tempus, ct a Deo constitutum, iiwenlis
horainum anleferret; sed alii plerique palrii ineti- asserii, ferta tum erat terlia; at x x u , ferta ?. Sed
liaec mtnus lanc artimadverlil Epipbanios, id unom
tuti tenaciores ac rilus : unde , et perlnrbatio in celebritate ipsa Paecbalis exorla. Non aliam cogilans, quemadmodumbidui labem Ulam expltcaret. Sane luna istae Nicaenae, quas ad tmram pasEpiphanii, cum haec gcriberel, meniem esee dcsionis Epipbanitis accommodat, cyrla xvi convebuisse, facile ipsius verba demonslranl. At enim
munt, non x m , hoc est aniio Cbristi 3 4 . Ferit
maltis modis ballucinalur Epiphanius. Primrtm
eitim neomeiiiae Nicsenas fixas, ac perpeiuas esse vero cycb Nicseno solari xv, boc cst anno Clirisli
credit. Deindc scqutnoclium, quod ex Anatolio et 3 3 . Quos cyclos, alque annos invicem eonfusof
alientim in aniram intrusil. Qnod enim xxxi amiom
veluslioribus iBgypliis in xxn Martii collocabal,
eodein die Cbristi eliam tempore commissum arbi- aerse Dionysianae passioni dicaverii, ex cos<. serte
paulo ante declaraium est. Atque ot Epiphanii
iratur. Quo ex errore faciam est, ut quae in x x m
mcns, et liaec nosira dieputatio magis pcrspicua stt,
Mariii, boe esl terlium ame aequinoclium diem,
comp<aerent, ea ad Marlii xx translulerit. Proinde ^ cyclorum feriarumqne perlurbattonem boc in Dia
lunam illam vocal deeimam quinlam in Nicseno cygrammaie proponam.
LATERCULUM LUNABUM AC FERIAUUM, VERARUM QUAM VITlOSARLM, AUT FALSARUM. ANNO D O M I N I C J E PASSIOSIS.
Kal.
10
43
44
43
12
11
0
9
8
7
Martii
(Ues.
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
Luna N i caena vera.

7
8
9
10
11
12
13
Luna NicamaEpipbanii.
Liiaa Judaica vera.
40
41
12
15
14
15
14
15
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Luna Judaica reipsa v i liosa.

9
10
11
12
13
14
15
16
Feria
Luna
ex viiiosa F e r i ve- Epipbau.
rae.
Epipban.
falsae.
menle.
7
12
3
13
1
4
14
5
2
6
15
3
4
7
5
4
6
7
1
Habcs in bac labnla lunarura ac feriarum dispo- G x i i . Celebravit porro Cbrislu lypieum Pasrba
sitmn; cujusmodi anno illo Juliano 76 tam revera
Martii xxn ad vesperam, exeuirte Judaica, ct
fuit, quam et ex Nicacni coiicilii iaitituto el cx v i ineunte , f\ Wsi Oueiv. Pliarisaci, eorumqaa
lioso Jadaeoriini cyclo, et posureiuo ex Epipbanii
sectalores Paseba peregerum Martit , luna xv
sensu esse potuit.
exeunte, ineanie xvi. Non ativd scripturus erat
Epipbanius, si aut seqninoctii agiiOTiaColligitur e superioribut Epiphanii de vero anno
Pa$$ionit ac die tententia.
set, aul de eolari cyclo, ac feriis vel tanUUum coSuperesl ut ad eum usum fineroqne, cujus gragilasset. Sed Rle qualiecunqiie tanden ett errar,
tia dispulala aunl, soperiora emnia rerocenior.
praecfaro ac giognlari eje docirina fruclu compensatur, qoa nes anni Judatci pcrtnrbaiiODeai
Esl aulem is polisstmum, u l verum ex Epiphanii
uiius docuit. Qtta re longo InterfaJla aieiadverM,
aucloritatc Passionis lempus aliquando eiatualar.
summia molesliis, et inexlricabtlibus dtfficnllalnm
Si quis igilur aberrantem aanciissimi Pairis opinionem in viam rcducere velit, el hfs tenebris ob- laqueis expedili sumus, atqoc boc demum dklkiinus: verum Domiuicse passionis aiiAmii bacteiias
duciam veritalem in lucem exirabere, IM>C e supefruslra per astronoroicos abacos, el co&iesle* eideriore nostra d Judaico cyclo dissertatione ita consequelur. Quoniani apud veteres Judaeos Nisan D rum moias iadagaiaia foiase : quod i w a deiiique
veroin forct, si J u d luuaris ei s o l a r auni rain aequinoctiirm cadebat, quod Chf*isti sscculo xxv
tam ac consUniem raiionetn tenuitfent. Sed cum
Martii qnadrabat, cilima neomenta N i ab ea majorem in modum deflexerinl, ut paolo poa
san convenil Martii x u ; qucm in dicm sub iniiium
copioee declarabilr, alia, si sapirnu, insisiemli
ogdoecontatessnraeteridos incurrit. Verum ob cyvia est, at auctoriiate magis scriplorum velernui,
cli praviiatem neomenia sensim ad ix Martii perveac consengu, qttam accurata coelealiam motautt
o i t ; decima quana vero luna ad Marlii xxu : id
descriptione nitamur.
quod anno cycli L X X X I I contigisse Laterculus docet.
Erat auiem h annus ex hypdhesi Julianus
iicmque Passionis annus. Quocirca passus
Ghmius Martii x x u i , feria v i , luna JudaiCa
uicjena x u i , qune eadem media, seu caelesiis
76;
eril
xv,
erat
At vero fuil ilia maxime comrauuis antiquiorwm

opinio : Cbristwn Tiberii aano I T I I I , Juliana 70
passum esse; qaod Epipbanitis amplexos c*t, cuiu
annuHi ilUim designavit, quo Tiberius , et Scja
977
D E A N N O E T D I E DOMINICJE PASSIONIS.
978
coss. facrunt, cyclo lunae , salis : etsi

Vinicium et Longinum perperam aeeribat, quod
par uuui cose. in duo distraxerit. Esi aulem is
aanus olynp. 202, secundoe exiene, per. Juliana)
4744. Cnjusmodi annorum nexum certissimum
esse, rationum omnium momenta persuadent. Qnod
amem Tiberii x%n cxeunte, Jutiano 76boe est cyc\o passue sit, demonstratum est a plerisque.
Nos, quoniam ila neeesse esi, eemma probationum
capka libaWnros.
Otnnium primo velae illa tradilio et, quam in
C&sariensi eoimilio eecntoe essePaires -agtiicnlum
illud indicai, quod Bcda deecripsil : ubi Ghrislas
a Bocie tradiitjgdteUur. quae sequitur xi Kal. Apr.;
paaeug vtro xKa!. Apr.,a(qtie Kal. resuirexisse
Rli suffragati suni, qui Tiberii anno contigisse

narrant. Nam Tiberii annos Judaico, vel ccclesiaglico more ab antcccdente Nisan numcranl. Alqui
anno Juliano 76, desinente decimo seplimo Ttberii,
Sniii. Quin eliam Apollinaris Laodiccnus apud
Hieroiiymtim*Cominent. ad cap. ix Dan., cum post
aniiuin Passionis Domiuicne sex Tiberii annos enumeral, oinuino passum arbiiralur exeunie xvn.
Accedunt ct certorum intervalla temporuin, quc a
Passione rompuianlur. Ut cum Jacobus minor xxx
annos Hierosolymis prsefuissc, el Ncronis anno seplimo sub pascbalem celebritalem inlerfeclus cssc
dicllurab Hicronyino lib. De script. eccle$.j\\iod Juliano 106 congruit. Igitur anno 76 Jaliano prseesse
coepil. Ilem Paulus aposlolus apud eumdeni HieroIgilur liltoram Doniinic. fuisse G necesse est, <yclo nymum anno xxv posl Passioaem Domini, Neroaolie XIJ ; qaem anmis Juliamis 76 cxhibct. Sed
nis n,vinctus Romam millilur : ubi el NcronU anquod Dckeriue iioeler banc Palrum opiiiieittm sedis
no , posl Passionem xxxvn, capitc truncalus est,
mpo$lolicm declarationem, ac velui Ecclesiw deftniCapitonc cl Rufo coss., Jiifiano !12. Neronis inilium
tfonem appellat, ntliilo id verius est, quam qtiod
conligil post mortem Glaudii , Juliano 99, posi
cadeng in synodo dictum est, acquinoclium xxv
Id. Oclob. Ergo annus coepil ab Oclobri anni
Nariii commiui, anno Ghristi 198; et, quod longe Jutiani 112. Sed Hieronymus nianifeste annos exabsurdiue eat, eodem illo die tnilio condili orbis
ordilur ab aniecedenu Paschale. Adeoque ex cjus
httsise*. Noium enim esl ralioneg ipeas, quse in
raliociuio Passioni Domini annus aslruilur 76. lla
conciliis afferuitlur, neque veras esw perpeluo,
Pelrus, eodem Hieronyino leste, anno Glaudii Roiteque inter iidei decreia censeri. Habcl Umen auniam adveail, ubi xxv annos Ecclesiae prafuil, ct
ttorilas illa coininuiiem de passionis resurreciioxxxvnpostPassionero anno, Neronisxiv,cum Paulu
nisquedic lidem Tetoeliesiaiorutii tewiporura : ad
neraius est. Dcnique Hicrosolymilana clades acci quain e i ilia adjungeada tesiimonia sunt, quibus
dit anuo X L posl Passionem, ut vcteres pterique
pasgio Doniiui in A. D. Kal. Apr., hoc est x x m
teslantur, Hieronymus, Eusebius I . //tst., o. 8,
,
u
M a r l i i ; reeurracilo vero v m Kal. conjieitur; e l l i b . vi De demonsl.,c. 16, Gbrysostomus, ac reliquam Graeeis liibuit Paulus Forosemprofi., et Laqui. Eversa sunt aulem Hierosolyma anno secundo
ciantius secutua est Iib. iv, cap. 10 Ubi asserit
Vespasiani, Jutiano anno 115, proinde auno 76
anno xv Tiberii, Geminig duobus coss ,anie diem
Cbrisli Passio congruit. Caelcra ex Dekerii e t K c Kat. Apr. Cbrislum cruci atlixum. Sed pvo tl.
pleri Conmicntariis repclentla sunt.
quidatneodices habenl.
Al urgemur Pblegonlia in priinis, ci Tballi tcstiPaulus vero Forosempr. ante diem decimam Kamonio, qui anno iv olymp. 202 borribilent solis
luiidariitii idem esee pulal, quod xt Kai.,et Pauli
eclipsin accidissc memorant, boc esl Jultano 78 :
juriscoue. verbis u l i l u r , qui ail : Amediemx Kaquam ilUm ipsam esse,
sub Doniini necem
tendarum, tl post diem Kalend. aque uiroque $erconiigit, aniiqui Palres inlerprctanlur, Africaiius,
mone dies tignificuri. Verum niendosa lectio PauHieroiiymiis, Eusebius, et alii. Iloc argumeitlo i n lum ForosempiOnieiiaem in errorcm induxil. Nam
stanl illi pra*cipuc qui plura quam Iria Paschata
1. 432, i De verb. tignif. jurigconsiiltiis ila proDominum exegisse cotilenduitl, nequc satis pudenn u n l i a t : A. />. Kal. posl diem . neutro sertis esse homhiis existitnant, lanla? auclorilatis pra>
wonew die$ significantur. Gerie A. D. Kal. idem Qjudicio ac lot scriptorum consensioni refragari.
Sed illud in primis volo mibi respoudcant, cosne
esi quod x K a l , quemadmodum ante Kal. proximas
ptiteut, a quibus Pblegontis tesiimonium didicerunt,
idem est quod Kal. proxiaais, I 56 Q*i Ua nipuPhlcgoolem ipsuin legisse. Quod ubi coufcssi fueiaiur, D. de Verb. Obl. Subaudilur ciiiin aliquid;
r i n t , lum quid causa* sil expliccnl, cur iidem, qui
I sit inlegra locutio, anie diem absolutum. Hinc
solarc ddiqnium, quod aPhlegoniecommemoraUir^
eA quoJ GaUieanae EeclesiaiResurreciionis fcstum
illud csse slaluuut, quod eub Gbiisti Pasîouciii
in xxv Martii dciixcriut, u l auclor est Beda : qui
coniig i , Passioni lanien ipsi nob quarlnm olympiact ipse Hb. De temp. n<i.,cap. 67, decimo Kal. pasdis aiiiiuin s d sccunduni, lerliumve praeOfiiaiii.
eum exislimat Gbristuin, elsi cap. 47, id Kal.
Africanus enim apud Hieronymum in capnHx Dan.
faclum asseveret. Plura apud Dekeriuin videri poect in Eusebii fragmenlis, pag. 63, Gbristura passum
sunt. Quibue teblimoiiiis eflicilur, Juliano 76 pasasseruit annosecundo olymp. 202, Eusebius et
sumcssc Dominum, Marlii x x m . Alqne baecinsuper
Hierouymus anno lerlio. Quid aulcm absurdiws
Africani vetustissimi theologi senlcntia fuit; qui
ct,
quam Pliiegoiitis advereus genliles auctoriiaic,
passnm xoluit Ghrislum anno 1 olymp. 2b2, ut realquc edipsiilla solis utenleni, qara is quailo ankitEttsebius (in Chron. Grxcop. 63). Gui ei Palres
979
980
no conligisse dixcrat, non eidem anno Passionem anno illo 34 cyclo lunae , solis xv noviluniom
tribuere ? Quamobrem ne tanti sluporis, alque i n verum incidil in Marlii i x , boris curo triente fere
scilise, imo praevaricaiionts gravissinii illi Patres
a media nocle, oclo circiter boris post mediam
conjunclionem, quse veratii anlecessit, in meridiano
arguantur, eo demum nccessario redigimur, ut
Hierosolymitano. Quare falsum est tertio demum
Phlegonlis lestimonium illud viliose
librariis,
aul Hieronymo ipso dicanuis in Ghronicisexpres- die, boc esl xn Manii, neoraeniam esse defixam.
Col. 933 C. kv . ftvV*
suin. Sane in Graeco Eusebii Chronico, pag. 118,
Sibyllai folia, neque Spbingis xnigniala cum eorum
ila scriplum est : ' u l appareat exlrilam fuisse numeralem no- quae sequuntur obscuritaie conferri possunt: quae oe
ille quidera eruditissimus malberaalicus assecuias
lam, pro qua anagnosles Hieronymi ', id est
quarlum annum legerit, cum essel cunjunctio . est, qui bunc cyclum solertissime declaravit. In primis enim Judaeos ait , hocest traoslaliane
At Keplerusin Eclogis Pblegontem suspicattir dealia
solis eclipsi locuium, quae anno primo olymp. 202 Pascha submovisse; Cbristum vero passum luna xiv
. Oplime Kepleruslunam IiicNicapnara
couligil, Nov. xxiv, anno Juliano 74, qua?que in
iutelligit. Passus esl anteni, ut credil Epiphanius,
Asia, vel Syria lolalis fuit, bora una, aique aliera
antc nieridicm. Quoj cum Africanus, ei alii ad eam
Kal. Apr., id est Marlii xx. Atqui luua lum Niolympiadein, qua passus est Dominus, conveuire
c#na, eodem Epipbanio auclore, fuit , sub vecernerent, idem illud deliquium solis esse sibi per- speram autem coepit xiv, cuni in cyclo Judaico visuaserunt, quod, Chrislo palienle, praeler naturam
tioso essel xv, sequenie . Sed " ab
evouerat. Poslremo cum obductio illa lucis naluraiisdem xiv facta esl, cum in eam Pascba trajecisJis noii fuerit, neque ex matbemalicis tabulis indasenl. Verum de bac posleriore accipi non poiest:
gari poiueril, non aliunde Pblegon, si ejus menlioqnia illam vocat. JudaVis vero post iiem aliigil, quani ex aliorum teslilicalione illani
desiit in x v : ideoque fuit . Fieri
comperil: in quo facile locus errori fuil, ut alter
polesl, ut emcndalionein hic locus polius, quam inpro allcro annus ab eo subslitueretur. Aliud ex
let pretalionem requirat: legendumqiiesit; Diouysii Areopagila? bistoria solet objici. Hic enim
* boc est luua , qtue ab oriu
ipist. ad Polycarpum cxponens quae ipso Passulis incipit, labenie, imo sub meridiein
sionis lempore curo Apollopbane Heliopoli videral,
videlicet dtei, quo civiliier x m luna iiameratnr.
pleiiilimiuin limc fuisse signiiieat. Nam post ccliQuod nisi ila est, nihil occurril aptius, quam quo;l
x
psin, \ , - ^ Kqdero placuit, dccimam quarlam Nicaenam, vo , asserit, boc esl in eum
cari ; quod in eain noclera dasinat, a qna
cocli locuni pervenisse, qui e diaraeiro solem reinilium accepit: quemadmodum dies Azymorum ab
spiceret. Sed ex illis Dionysii verbis nibil de plenievangelislis Parasceve ipsa Pascbatis, sive decima
lunio colligilur; ut ejiim lunara lunc quarta niensis appellalur . Sed
fuisse denius, cum ea posi prisli vox, si meridieni significet, parum aplecob*num ad locum regrederelur, per eani coeli plagam,
vcbit. Non enim est , quae nonnisi
quae soli ex adverso erai opposila, transiisse solum
post vesperam coepit. Sed neque medios ad motus
dicilur, non in ea consiilisse. Plus eiiiin dimidialo
astronomicos mea senlentia rcspexit Epipbanius.
orJ>c pevcurrit. Quocirca niliil esiquod Eprpbiinii,
Quamobrem abesse per me quidem potesl.
adeoque communi anliquorum Palrujn senlcnliae
Ibid. , . Hic ille nodus
de vcro' Passionis anno negotium facessat. Nunc
est properaodum inextricabilis, quem acutissimos Ulc
aurioris verba singillalim expeudemus; si prius,
maibemaiicus non dissolvit. Sic enim inierprtUquod propcmodum exciderat, Onufrii ex Gaurico
tur : Gbrislus cum Judaeis quibusdam Pascba obiit
senlPiiliam de Ghristi Passione refellamus. flic
luna Jndaica viiiosa exeunte, Nicseua , boc
eniui cum anno aerae Dionysiana; o4illam accidise [) esl Kal. Apr., pridie ejus diei quo paasus eU
cunArmot, Marlii xxvi, luna , qua3 anlecedenle
Biduo igilur Nicsenam lunam anlicipaviu Idcirco
vespera jam incboata fueral, Judseos asserit neo- ", inquil Epiplianius, \
iiiciiiam nona cuilu luniinarium, sed a coruiculala
biduo ante legiiimum lempus, quoderat X I T Nicaena
effigie eospisse, boc est leriio die posl novilunium *
cadeiiS in x u Kal. Quasi bsec verba, , e i c ,
qund ix dic Marlii circa solis occasum commissum
lion de Judseis omnibus accipienda sint, sed de
esl. Undc civilis eorum ncomeuia
Gbrislo et aposiolis, ac si qni sunt alii, qui majo iniit Martii . Igilur deciina quinta incunit
ruin riius observaverinl. Nam quod ad Judaxis rein xxvi Mailii. Ha;c Onufrius. Quae cum ex Judaica
liquos atlincl, Pascba suum in posleruni diem, boc
doctrina bausissc sc profiiealur, inullum lanien ab
csl Kal ,quo passus est Gbrislus, '
ca discrepanl. Neqne enim nconienia cum
trajecerunl. Undc non biduo, ut ali, sctl ono
consliluerelur, tri<luo ab veru coitu unqiiatn
laiiUim die Nica3iiam anlicipavcruiit, quia' Juabfuit, sed uuo ad sunimam die post illuin civilis
daica viiiosa xv, Nicauna celebrartttii. Quare
neonienia dcnuutiari solebat, ut cx R. Mose conscripsit Epipliauius,
Ml. De quo vide Glossam cap. 1 Ktddusch. Alqui
quod el reperil num. 27. Veruiu quod se-
D E A N N O E T D I E DOMINICJE PASSIONIS.
boc tamen significare videtur, Judaws nonnalloe.

vtdelicet Pbaria&os, ac Scrtbas, commuueni buitc
errorem eraendare cupientes,Pascha suum in xx
Marlii diem dislulisse, quo passus cst Chrisltis :
quo nimirum propius ad sequinocliutn accedeient,
vel etiam coeleste plcnilunium. Nam boc \erba ipsa
tacile demonstrant : \ , ^
. Ergo , et
foriasse propter lunameliam, ne lantopcre ab ulroque recederent, diem diffuderaitl. Polcrat enim vel
ipse sideris aspecius vhii illos admonere; quod
sallcm roinuendum esse decreverum.
Gum h e Epipbanius manifesle senliat, aetera
quae ab eo dicuatur eodem dirigenda siin, aiqoe
boc modo constiluenda : Ghrislus legale Pascba
celebravii cuui plerisque Judseis xvi Kal. Apr.,ferkr
, luna Judaica vitiosa x n , cuiii feria luna xnr
viliosa perfici debuerit. Biduo igilur anleverlil. At
Phariseei, Judseique alii luna Judaica xv Martii x,
quo die. passus esl Ghrislns, " diei
unius a lona xiv ad xv. Ex iis falsoseos esse consiat, qui Epipbanio Graecoruni sentcnliam ascrrbunt; quod Ghtistus Pascha luna x i u celebrarit,
ante Judaeos, qui id poslridie peregerinl. Non enim
xin luna, scd xu Gbrisium id cgisse censet, quatoaue feria 111 conligissc pulat. Quod si ex communi,
certissimaqtie senteutia feria celebrassc Ghristum
arbilratus essel, non alia luna, quam quae cx v i lioso cyclo xiv foret, factum assererci. Uudo ex
casligaliori Epipbanii judicio deliniendum csl, Glirisltnn feria v, luna xiv cum noitnuUis Judaiis, cxleros vero cum Pbarisaeis, feria vi Pascba comedisse.
Qua ex Epipbanii opinione duo colliguiilur, qua;
eum dc Passionis anuo quaerilur, acertioie disputari solent : allerum Judseorum prineipes non eo
dem cum Clnisiodielegitimoagniepulopcrfunctos;
allerum cum sine comroutatione aliqua temporuiu
ac fcsioruro id accidcre non poluerii, translaiianem aliquam illis temporibus cxsiitisse. Quare ad
bancEpiphanii dispulationem iUustrandam lolidein
illac quaesiiones pawcis boc loco discepiandas sunL
(Jlrum Judcci translatione festortuit otim usi fueriut.
l.i recenliori Judseorum computo scrupulosus, el
quitur, feria lertia Pascba comedisse, quod feria

ractum oporluit, in quam xiv luna (Judaica, ei v i tiosa) convenerat, parum sibi conslare censet Epiphanium ; qut quidem feria (erlia Christum Pascba
peregiase velil, cum luua in pnfcsiiierit. Esienim
contra Evangelii fidem, Gbrisium feria 111 Pascba
celebrasse. Proplerea ila corrigendum exisliiral :
Cbristuin id egisse feria v, quod oportuerit vn. Ego
vero cum nondum suspicarer Epipbanium alio die
Gbristum telle, quain feria Pascba suuni obiisse,
liac quae de , iv caeterisque feriis injicil, similitudinis causa usurpata credideram. Nani quia luua
Judaica , Nicsna vero xn celebraverat, ut eam
cycli pravilalem oculis subjicerel, bunc in modum
declarare voluisse : perinde istud esse, ac si iingamus Judaicum cyclum viiii nibil babuisse, reveraquehinam Nica3iiain in Marlii xix incidisse, ac
tum cogitcmus Gbristum biduo illam antevertentein
XVJ Kal. siveMariii xvn Pascha coniedisse, feria 111,
quod feria v, boc est Mariii xix, lleri decebal. Tam
ergo viiiose cyclus ille Judaicus decimonono Marlii
luoaui xiv cxbibuit: lamque abnoi niis a vero luna3
ratiocinio fuit illa feria Mariii xix, quain terlia
cum quinta comparata; si baec ipsa Nicaena fuisset.
iteaique tola bu?c Epipbauii disputalio ,
et assumpia mibi videbatur. Sanc negari uon polcst, quam si feria cclebrasse Gbrisium cxislimavcrit, probabiliter isla dicantur.
Yerum dum baec altenlius per&erutor, compeii
aliam sanciissimi Patris opinionein fuisse, etfalsam
illaro qaidem, sed ab co tamen aliquoliee inculca-
lam : nioiirum Juda;os plerosque cum Gbrislo Pa8cba sutnn obiisee noii feria v, sive pridie ejus diei,
quo passus est, sed feria lerlia. Quod ipsum disertissimis verbis docet in calce Panarii bujus, in Ex
positione fidei, nuni. 22, ubi de Ecclesia? riiibus
agens nieminil inter caelera jejunii quarla?, ac sextae
feriae, cujus instituti causam aperil :
^ , \
. Quoniam ineunle quaria
feria comprehentus ett Dominus, et feria crucifixus. Quo posilo coiise<iuens est, Gbrislum ea uocle, qu% feriam 111 sequitur, et Judaice feriae iv I r i buitur, capium esse, cum paulo ante Pascba celebrasscl. Audierat ilaque, el a majoribtis acceperai anxiue quidam csl dierum deleclus ad iicomenias
iigendas. De quo mulla in Tbalmudicis commentaEpipbanius, duas illas ferias Dominicae Passioui
recolendae pracstilulas fuisse, ac jejunio consecralas. riis. Tractatu <le anni capite, e( in lomo primo iad
U. Mose, Tract. Kiddusch hakhodesch: necnon el iu
Gum auiem certo constaret, feria vi in cruce suffixum esse, nulla passionis ejus restare visa esl alia D W *7 . lsacbar, beu Mordecbai, aliisquc
pars, quara comprohensio, ct alligaiio. Proiude fc- bris : in quibus infinitse regulsc, ac cautiones pra>ria iv appetente caplu n alque viuctum esse Domi- scripue suul. Duorum vero mcnsium, Tisri ac N i nuin credidil. Neque vero alio tempore, quam qno san, inprimis ncoineni ab illis observaniur, qiiaJudxi plerique, celebrarc voluit. Igilur etiatn Judaei rum iransfereiHlaritm causa duplex ibidcm aflcrlui:
foria tertia peregerunt. Viliose, quis ncgai? Sed naluralis, aul civilis. Etcnim cum supra ferias ex
quod maxima pars eo die Pasclia comedcret, biduo currenles minulhe ad boras 18 perveniunl, cf lti<
naris meridiem diei insequenlis atlingil
ciim illis anticipavil. Erat enim feria Mariii xix
(nam Judsei diem ab iniiio nociis auspicaiuur, a
celebrandum, cum in bunc diem xiv Judaica vitiosa
(juo 18 bora) computaue diei civilis scquenli.s moconcurrerel. Gur autcm adeo prepropere Judaji isii
ridiem asscquuiilur); lum ni alltram feriam naluPabdia coraedercnl, causam altulil millain. Scd
983
APPENDIX NS8ERTATtONU .
ralia neamcnia? translalio fieri dicitur. Sed cum eepbue deciroam qoartam Nisan convenkse ditat
opporlunilalis alicujus gralia dies diffundilur, c i - ean men&is Juliani. Erat annus primus pevile boc totum est, el ab bominum voluntate et
riodi coniraciuum : Tisri vi Sepl. feria , cyelo
ineiitutione dependct. Ex hoc fonle feriarum apud
sulis x x i i . Translala ilaque ueomeaia in feriam :
Judaeos sunl naU divorlia; nam alia? rejiculse eunl;
et proplerea Niean a 1, qva KaL Ap. cnnvenil,
ali probae, ac legilimae. Rejicula, quas STDD ab cyclo solis , traductus est.
Ulis dicilur, est triplex quae in Tisri boc
Verum in ulraque demonslralione sui similis est
vocabulo coiuinetur T"TN Adu. llaque Tisri neonteScaliger, et ad id quod dubium est spprobandum
nia nunquam incipit a feria i , I T vel v i . In Nisan
dubia magis affert, et inceria. Quis enim boc p r i vero est T"D Bad* : signiOcatque neomeniam N i - muro illi conces&eril, aniium esae Passiooia illam,
san nunquam in feriaro cadere , iv vel v i . Reli- quem ipse siatuit, Julianum 78, aerae Dionyqua3 quatuor feriae JTOUp Kebihhoih dicuntur; quod sianae 53? Quid si pralerea ne Alexandream q u i i n i i s figanlur, reiineaninrque neomeniae.N<gligen- dero islam periodura Judaei unquam aroplexi s i u t f
darum porro ieriarum caulio inde profluxisse pu id quod aniea dis tusimus. Quare vellevisainia i o Ulur quoa duo Sabbau, sive fesia in Tisri praci- ficialione deinonslraito Scaligeriana convellilur,
pue conlinuaesse nollent, quod is mensis totus fere & neque proficit hilum. Neque vero solidior, acftrmior
solemniutibut occupatur: nam si Tisri in feriam
est ahera, nec minus falsia, el obscuris poflulali
incidat, deciroa quinla die erit Scenopegia,proxime innilitur. Nam quod Josepbura ail xiv Nisaa c u n
post Sabbatum ; si in iv, decima dies, quae festuni
Aprilis xiv anoo excidii Judaici coojongere, nunesi Kippurim, in vi feriam incurret; si in vi deni- quam id Joerpbus dixit : sed Azymorura diem x i x
que cecideril, Scenopegia vi feria proxime ante Sab- Xuntbici mensis aoci liase docet l i b . De exc.
baluai coniinget. la Nisan alia causa est, quatn
c. H : \ ' ,
duoruro Sabbalorura continuaiio; nam et ea devi- , fj
lari nibilo magis poteril, ut cum oeomenia Nisan
.
incipit a fetia i , quae leghima esl; decima quaila
Xanlbicum boc loco Julianum Aprilein esse divinai
die Sabbaturo esi, el sequenli solemne Azymorum.
Scaliger : qoasi perpeltio Macedonicas illas menCanera cum apud Hebreos, lum ex Lalinia apud
sium appellationes Julianis mensibus indiderit:
Pauliim Forosempron. l i b . , par. , Munsierum
quod est falsissimum. Nam Xautliicus aaepenuraer*
in Kalend., necnon el Scalig. et De einend.
idem cst ac Nisan, u l lib. Orig., c. 10 :
temp. legi poterunt, quibus meiito supersedemug. Q \ , '
, \ \ , &Nanc illud in disquisttionem vocalur, fueriloe
^ ,
priscis usurpaia teinporibus dierum ac feriarum
illa distinctio : adeo ut quo anno passus eel Chri- , elc.iPascba celcbrari scribit : quodelc. 9 , de
8IUR, Judaei ex prsescripla formuia Pascba Iranstu- roeuse dixerat.
lerinl. Anliqoissimum bunc morem fnisse et anle
Translalionum vetusiaiem aaserit et PauUis MidSeleucidarom tempora receplum, deiendil Scaliger, delburgen&is )ib. v m pariis u , ex eaque Pa&sionie
et cur id in Tisri prasertim observatum sit, cau- Doiuiiii iempue exploral. Sed in AaHolibus ad
sam esee puiat, quoniam g r e coctos cibos biduo
a. 34 n. 54, acerrime curo iis exposlulalur qui noservare posscnl in illis regionibas, quae aulumno tam de translato Pascbaie in Ecclesiam Dei i n forvenlissimae esse solent. Quae raiio tacite id su- vexerunl opiiiioiiem, cam id Deus gravigeime praimil, quad alio loco refulauim est; nullis omnino ceperil, ne alia die, quam luna ad vespcram
feslis diebus cibaria coquere Judeis fas fuisse. Uoc aacrum Pascha celebrareUir. Unde qui propierea
vero de solis Sabbalia aut, si furte, ippurim etiam
qnod iiumundiesscnt, die ptimi mensis perdic pva3cepiufu io lege veteri deroonslravimus : in
agere nequissent, non sequenlein, aut lerlium,
rcliquis solemuibus servUem operam duniaxal ex- D quarluuive diem, sed in xiv lunam niensis secundi
ceplam; at qu# ad viclam atlinenl licile prajparejecli sunt, quod et Execbiae regis exemplo derasse. Sed nibilowinus iranslatiouem cbaracterismi
monslrat 11 Paral. cap. xxx. Alqui lioc argumcnTieri sub Seleucklig observalam prabat lib. n , ubi
lum contra festoruna iranslalioiicm leve admodum
de pertodo Jiidaeoriim Alexandrea disserit, idque
videlur. Primuin, quia nusquam ia sacris Litleris
aliqiiot exemplis coiifirmat, Velat quod anno Domi- praeceplum esi, ut luna Pascba celebrelur, nenica3 Passionis T i s r i , cum in xxiv Sepl.,feria iv que luiiae nieolio , sed decima? quarlae diei prirai
incidissct, iu quiniam tianslatuw est; propierea
menis. An vcro luoam sic observatam esse puqood Nisan in Sabbalum, hoc cst a vi feria in vu
tabit aliquis, u l veri, vel mcdii saltem sideris bujus
Iransierit. Nam erat annus Alexandreus 344, et niotus explorandi fuerinl? Non enim boc in civili,
proinde XL periodi v. Sic anno Cbrisli LXX INCO- el aequabili usu praeslari potuil. Hoc autem reoioto,
menia Nisan cum ex Alexandreo cyclo in feriam vn
nibil 84iperior isla ratiocinaiio colligit : nam qui
cotivenirei, in translata eet. Ergo et Ttsri a feria
iranslalas esee feiias defendunt, non id asaeruut,
iv in v, aano emboliinaeo defcclivo. Quod autcm
aliodie, quam xiv ad vesperam Pascha celebralum;
Nitan fcria prima coeperil ex eo colligil, quod Jo- sed neoincniam ipsam, a qua diea nuiueraiur,
Y
985
DE ANNO ET DIE DOMINICÊ PASSIONIS.
980
aUerum in dtem IrajecUm existimant. IIoc vero aenl. Erant i i Nisan, Ab, Elul, Tisri, Casscu,
neg&nt, necesse fuisse, ut inslante ipso ccelestis
Adar : de qttibus cap. 3 Moses disnerit. Hig slante
plenilunii die festivius iniretur, cuin vcl ex cydi
lemplo propter Pascha minus, ljar accesseral.
luuarig vitio, vel ex observaiione, xv dies
Ighur posteaquam audilis, approbalisque teslibus,
roensis, luna xv, aut esse potuerit.
qui sc nascentcm lunani vidisse confirmabam, neoIlaec dixerim non ut illico polilioam illam recen- menia sanctificala fueral, in Tisri ac Nisan , primo
tioris compuli iranslationcm apud Judaeos veteres,
ipso die posl solis ortum egressi nuntli, et Pakestiadeoque Chrisli tempore ustirpatam esse definiam.
nam obeuntes, longius excmrebant, ac neotneniam
IIoc enim vcl Judaei ipsi neganl. Siquidem R. Mose indirebant. In vicinioribus oppidis, quo nunlii
ben Maimon cap. 7 Kiddusch bakbodegch, 7
cilins agptrabant, unotantum dic ; in longinquioric l 8, rrjpclioncm feriarum nalam ex to lempore
bus biduo neomenias agebanl, quod incerii essenl,
esse puut, qito ad medios molus, teris pnvter- quem diem Synedrium praeflxisset. De quo vide
missis, compuium suum dirigere c<vperunl: *2131 cap. 5 Traclatus R. Maimonida?. Atque boc hodiep i t t n r o >sS r i H > m pntrrrn p r n p * TO que Judaei reliue nl, et NS W Q K H whn
tpa&m m * n y, w p b ...
m n ( biduo celebiant, boc est , sive
DTl ny>ap DV T W p s S 1 3 y i W TQo * " , ac . Unde ab lloralio
' y t i p DV2 ra rMTT.fiuam ob candicuim :
$am in hoc computo neomeniam non coltocant in
Hodie tricesmia Sabbaia.
feria , et vi (nempe in Tisri) ? Ob id widelicet,
quod computus iste accommodalus ett ad conU l autem evidentius constct, quam inconslans,
junclione$ soiis ac iuna, secundum mcdium motum et mutabilig esscl nconieniamm d t i i n i l i o , lucuillorum siderum, non habila ratione veri eontmdem
lentus quidain locus esl in cap. 5 Traclalus
loci quod jam oslendimu*. Propierea dies cerios
ejusdem, 15 el 16,quem bic tolidem verbis ascriprafuiierunti quibus neomenias defigerent, ei ulio$
bam. Nibil enim ad conjecltiram noslram dici
rejicuios, tit ea raiione veram conjunciionem asteqni
pot'8i aplius. i x i vhi '1 Q V SD T l U ^ ] H H 2
possent. Quamobreni cnm ex obeervalione xrHim IQO tzrnrn r* r a ^ T w s w m D>"nr
, el veri motus raliociniis aule el post Chrisli
Tpym : I R S E>Q>
I n n m m
passiouem aliquol annis neomenias indixerinl, nl
idem auclor esl Moses, conseqnens est diu poslea
M n e a i STO UP* ^: yiym ttrn- ^
super>tilionem illam inlroductam.
Verum quia cx Epipbanii, aliorumque gravissimoruia Uieologorum geittemia, Chrislug pridie ejug
naTDQ nwinasiDnron o n j n *ncv : . ; rarr
diei, quo Scribae et Pbarig&i Pagcha celebrarunt, n r n n r n p n n câtxri D W amx
onjn m n
ultimo Paschale, ac solemnibus caerenaoniis functus wrm TOA p O
o n n m pzrrpo riro
esl; ineunda probabilis aliqua ratio est, propler
-^
D^ttrte DIÔ. PoHquam
quam JudaBi Pagclia a legilimo die in gequentem
Synedrium toto die tricetimo contedit; neque testi*
fMNitulcrint. Esi ea vero, nisi fallor, baud abgtirda,
ullus adventi, tummo diluculo surgunl, ei memem
cujug ex rabbinorum comnienlariig conjecturam
intercalanl; quemadmodum in hoc capite declaravicepimus.
mus. Quod *t post quartum quinlumve diem lonSeribuat i l l i , ifiterque caRteroe R. Moses in illo
ginqni lestes accedant, ac se luitam suo tempore proli-actaiu, qvero wepe memoravi, differendi primi
$pexi$*e confirment, hoc e$t trice&ima nocte; imo
mensig, ac Pawbaiis causas ulim exstilisse com- vero eliamsi tub finem mensis advenianl, primum
plureg, qoas antea perstrinxiinus : ut cora fruges quidem magnum illis terrorem objiciunl, el inlerroarborumve fnicuis uondum maluri \iderealur;
gaiionibu* lacessunl, ac morosiu* inlerrogando falii interrupti ponlcs essent, foroacesve dirulx, ac D ganl; et illorum lettimonium scrnputosius exumirHiqua id genus, qa.ne solemnilalcm impedirent.
nant, atque tn omncs se parles versant, quo novam
De quibus conscesus illius, quem pTT tV2 noroinant, illam sanctificalionem decHnenl> postqnam $emel
decretuni eratexspcciandnm. Ita fiebat, u l incerta ree
intercelatum est. Vemm si testes illi in teslimoni*
admodum ess*l primi mcnsis, ac Pascbatislempus,el
sito conslante$ fuerint, idque verum omnino deprein illorum arbilratn posita : quemadmodum apud Ro- hensttm fuerit; sed et ipsi tetlet noti ac prudente*
maHos ex pontificum libidlne contrahi, aut interratasint; ae denique rll, el ut par esl exploratum i//otione proferri annorHin spatia solcbant. Quare u l
rum testimonium fueril, de integro nevmeniam deiidem ieti ponlifices mensibug eitigtilig Kalare, hoe
finxunl, ec mentem iltum relexenter,a tricetimo die
e%i Kalendag denunllare golebant: sic apud iudaios txptriorh computare dies illiu* incipiunt: quandoquidem *ua in nocte iuna conspecia esl. Manifestum
8ynedrium, qtiod ordmandis lemporibug praBiral,
est ex loco, Cbristi Domim tempore neomenias non
ccriorum mensium neomeniag per nuntioe, quog
lam cerlo conslimtae fuisse, ut non rel affcclo jam
DitYlVtt vocabant, indicere consucvepat, eorum
nionse retexerc, ac relractare liciiam esset, adeovidelicct incnsium, qnibus sulcuinia qua^dain Tegia
que solemnilaies ipsa<, qux a mcnsig capilo pcuperagebauitir, quoruro tempora diiucile conjici pos
987
APPENOIX DISSERTATIONUM.
988
dercnt, in alios dies incidissc. Quare cmn lotum

hoc negoliuro perperain a slolidissimis magislralibus, et contra majoruin rilus adminislrarelur, grassanie superslilione, corruplissimisque temporibus,
verisimile est aliquos repcrtos, qui banc caeremouiaruni, rituumque perlurbalionem, quaicnus in
ipsis erat, emendare studcrem, et quae privatim
obire poterant sacra legilimis leinporibus perucercnt. Gujusmodi pascbalis agni coena fuii : quam
anno suae Passionis Gbristus cum aposlolis, aique
aliis etiam fortasse Judaeis pridie, quam cseleri pra>
posUre id facerent, usurpare maluit. Neque boc
uniiis, alteiiusve dici discrimeu admirabilius esse
debet, quam quod Cbrislianis ipsis non modo anie
Vicloris papse decrelum, aul Nicaenum concilium;
veruni etiam aliquot poslea saeculis accidil, ul in
religiosissima Pascbalis cclebritate uno plerumque
nicnse, nonnunquam diebus vn, a se iuviceni differreul. De quo nonnulla ad Nicepbori Breviarium
iu oliin adnotavimus. Ubi non soluin i n ler b;ereticos, sive Quarladecimanos el calbolicos,
bcd inlcr ortbodoxos ipsos flagrasse isliusmodi dissidia planum fecimus.
Ulrum Chrislus eodetn quo Judai cceleri die Pascha
celebraril.
Gclcbrem por sese quaesiioncm insigniorem reddidit Graecorum Latiiioruinque coiilroversia : naro
i l l i , ui suae de fermentato pane seiileniiac patrocinenlur, Gbrislum Oominum non luna xiv, scdxiu,
Pascha egisse perliiiacissiine defciidunl, cuni nonduin Judaei azymis ulcrentur. Gontra Lalini, ne
hoc sibi de Domini cxcmplo praesidiuui exlorqucri
sineiciit, negaruul alio, quam quo Judaei caeleri,
dic, legilimuin agnuin comedisse, b.>c esl xiv ltina
sub vesporam. Sed ista Graculaj fajcis opiiiio, quateuus Gbrislum sine azymis cclebrasse Pasckia docet, inscitiac et absurdiiatis babel plurimum. Etenim
quocunque tandem die Pascba Cbrislus obierit,
cuin una et Azymorum solemnilas delibanda fuerit,
non magis sine azyiuis potuil, quam sine agno,
solcnini buic religioni satisfacere. Proinde non
fcrmenlalo usus esl, ne legcm, cujus auclor erat,
iufringeret. Sed neque vcrum esl, quod Greci, et
iiuer caiteros Gedrenus, ac Niccphorus aOirmanl,
Gbristum die mcnsis x u i , non xiv pascbalem obiissc
coenani : neque id Epipbauius senlit; ut magni
quidam v i i i crediderunt. Imo vero etiam ante X I I I
lunam cgissc Pascba staluit, boc est excuulc Judaica luua x n , Nicania vcro x i , ul suo loco dcclaratum est. Sed obscuritas loci facil, u l iis contedcnda vcnia sit, qui falso Epipbanii senteiiliam
iiitorprctali sunt. Yerum omissa Gra;culorum conlioversia, qu;c difficuluiis babct niliil, in reliqua
oiniii quxslione (ractanda eo breviores erinius,
quoJ plcrique suis illam scripiis diligenter cxplicaruuf. Quamobrem ulriusque pailis ralioncs paucis
auslimandac sunt.
Qui eadem die, qua Juda;i caiteri, Pascba cclebiasse Cbrislum volunt, evangclistaruin triuin au-
ctoriiate nituntur, Mauhaei, Marci ac Lucae. Quoruin primus cap. xxvi, 5 : , itiquit,
' , Prima die atymorum accesserunt dhcipuli; Marcus vero cap. xiv,
1 2 : \ ',
, Prima die azymorum, qnando Pascha sacrificabant; denique Lucas cap. xx, 7 :
', , Venitdie*
azymorum, in qua oportebat immolare Pascha. Manifeste imam Azymomiu appellani, q u a vespera fcri ciepil, qua die Pascba de raoie ab aposlolis praparatuiii, et palrifamilias deiuinlialuiu
videlur.
Alii vero, qui cum Epipbanio, caHerisque gravis
simis scriptoribus neganl eodem dic Pascba cele bralum, Joannis tesiiinoiiiuiii proferunt; qui id
aperle, ac citra ambages signiiica : prinium cap.
, 1 : , scribil Gbrisium
pascbaie suo defuiiclum , id esl Ante festum Pasclia*. llem cap. x v u i , 2 8 , Judaeos ail ipso die parasceves ingredi noluisse praHorium, ne contaminarenlur, sed ui comedercnt Paschu. Ad baec cap. x i x ,
1 4 : Eral aulem parasceve Pascliai, hora quasi testa.
Caetera vcl lesliiuonia, vel arguincnla pracierco.
Sunl enim isla prancipua.
Jam iu lanto opinioiiiini auctorilalumquc conflictu,iu eo polissiiuum acquiescendum judico, quod
iis teslimoniis approbalur , qua? in alleram Iralii
sententiani nequeant, cum cactcra, q u coutraria
, videnlur, conciliari cxplicarique possim. At cjusmodi csl posterior illa, quain Epipbanius seculus
esl, sententia : cui non pauci, iidemque auctorilate
el erudiiione principes suflragati sunt: maximeqoc
Paulus Burgensis; Paulus Forosemproniensis episcopus; Joannes Lucidus, Onufrius, Jansenius, Maldonauis noster, et alii. Quanquam et i i , et omnes
fore, qui bactenus banc opiuionem amplcxi sun(,
ad vulgalam illara feslorum Iranslalioncni, el feriai um deleclum confugere soleut, existiinanlque primiim az)morum dieoi nunquam a Judseie feria vi
celcbraium. Yeruui nonduin islud Cbrisli lempore
consiilutuni fuisse, docent ipsimel Uebraei. Ac pixn
feclo si rcjiciendarum, asciscendarumque feriarum
ordinaria fuisset illa ratio, atque ab universis receD pla, neque GbrisLus Doniiuus, neculli oniiiino Jtidai
iieomciiias, feslosque dies aliler, quam ex lcgis
islius pr&scripto cclebrassenl. Non euim pnvceps,
ncc abrtipta fuit feriaruiu illa mulaiio, scd jam luin
iu ipso amii capile providcri ac desiguari consucveral. Vclul amio passiuni factum esse ex upinione
Scaligeri supra diximus : iu quo cum Tisri a fena
iv in transiissct, consequeus fuil, utet Nisan a vi
siibiuoveretiir in vn. IIoc igitur si vulgnre ac perpcluum eeset, iiemo a couiniuni coiisucludinc recederei. Quocirca exlraordinariam quamdain, ct singularcm perlurbaiiuiiem exslitisse veiisimilc esl,
jua: eo duniaxat mensc contigeril, quo Gbrisius
passus est : adco ul non ipsc solum cuni aposlolis,
sod vl alii divciso a cauciis die ccbebramil. Nam t t
989
DE ANKO ET DIE DOMIMCiE PASSIONIS.
990
lllud Epipbanii verba ipsa dcclaraut, cum , evangelistis conlra banc opinionem adducuulur,
ac dissensionem in obeunda celebriiale incidissc
nul'o negotio coiicilianlur. Primaii) eniin illi dtein
Azymormu vocaut eam scilicet, cujus iu vesperam
signiucaut.
Pascbae celebrilas , el Azymorum initium incurreHUDC in modum explicata a nobis ac defensa
rr l , ulique ex lege, majorumque prxscriplo: quod
communis illa sentenlia mullo qnam aliera probaanimadverlens Lucas ppudenier adjecit,
bilior mibi videtur, cum tam diserta expressaque
, quasi Scribas ac Pbarisaeos oblique nolaJoannis leslimonia s i n l , uulla ui cavillalio possit
ret, qui sacrificaverant. Adjuvat comeludere. Quod enim diem feslum Paschce pro civili
iminem banc inlerpreiationem conjeclura illa noipso die, ac posleriori parte suiui
slra, quam antea proposuimus: ejtismodi lunc
quidam existinianl, quaea sequenli ortu solis incifuisse celebritatem Pascliatis, u l cum praepostere
peret: id alii merilo repudiaut. Neque enim comac perturbaie a concilio denunliatum essel, atque
modus bic sensus Yidelur : Anle festum Pascliatis
etiam illi fortassc prscsiiluLani neomeniam, PascbaChrislus Pascha celebravit: quod ex isia responsiolisque diem reicxuissenl, plerique cum Cnrisio et
ne sequilur. Falsum ei illud cst, quod de sccundo
aposlolis diem illum observanduni putaverinl, quo
Joannis leslimomo dicitur : Manducare Pascha, de
quocuuque victimarum usurpari genere, quae per prius, et quidem legitimo temporc fuerai indictum,
neque vanain illani magistrorum relraclationeni
septenos dies immolanlur. Quod ex Deuleron. x v i ,
curaverint. Ex quo facium sil , ut apostoli parala
% ei I I Paralip., cap. xxx ac xxxv,comprobare
apud illum bospilem omnia rcpererint.
nililur. Nullus esi enim Sci iplurae locus, ubi PascbaCol. 935 D. . Jam ba;c
tis, sive Pbase vocabulo bolocausia ac sacrificia
facilia sunt, intellecta semel Epipbanii sententia.
caelera signiiicenlur, ut sil idem sacriGcare, vel
mauducare Pbase, quod eas inunolarc ac uiandii- Qiioiiqiiaro librariorum culpa quaedam sunt concepla
pcrperain; qiuc Diagrammaiecorrigeuda sunt. CaHuc;ire victimas, quae per seplenos azyinorum dics in
runi eam lunaiu vocat, qua? eivilitcr ab
lcmplo maclabanlur. Ac bettteronoinii quidem loortu solis ad occasum perducilur; veio
ctis ila concipiendus esl : Immolabisque Phase Doqu3e noclein occupal. Qua ex observatione corrumino Dco tuo: oves, et boves. LXX, \
pla; lectionis vilium per sesc prodiiur. Scribo i g i ' , \ . Jubet
l u r , aticlore Keplero :
uimirum praeler Pascba eiiam alias immolari vicli, . Quod utique necesmas ; non aulem eas viclimas appellat Pbase. Jam
sarium esi, si fuerit,
illud, quod I I Paral.,c. xxxv scriptuni aflinuaril;
f
quod vn diebus agebaiur Phase, el comedebalurPha$e, uiule acccperiut nescio. Nusquarn enim id legitur. Quin polius Pascba oailei is ab sacrificiis manifeslti disccrnilur, cap. xxx, com. 15, nl C. xxxv,
com. 16 et 17.
Poslremo Parascevem Pascbue inaudita quadam
loqnendi ralione dictam volunt Parascevem Sabbali, quoe eadem elPascha, sive prima dicsazymorum essct. Neque enimPascbatis ullara Parasceveni
fuisse censeni; quoniam nulla pridie illius diei c i baria parabanlur, cuin id ipso feslo licercl agerc.
Verum quis esl, qui lolerabilem banc loqueudi forn am putel esse, ut Parasceve Pascbalis sit Parasceve Sabbali, in quam inciderit Pascha? Nimium
nam ba sibi invicem succedunl, ulquae

fuciit, fiat . Nolum enim esl Judaeos a nocte diem auspicari. Deinde: . Nam superior dies jara babuit. llein
. Nam de NicaHia
ltiua loquitur, non deJudaica. Quse omniaex supcriori lalerculo repeienda sunl.
\\\.
. Qui bunc Epipbanii
locuni percurrit, diligomer id aniniadverlere debet;
quod superiori disserlalione copiose iradilum est;
falsa baBC esse, quai de luna dicuniur omnia, el ex
Epipbanii ballucinatione profecla ; qui scquinoclium
a xxv Marlii ad x x u ; plenilunium vero ab eadetu
huc absurdum esl. Sed et illud falsissimum, prinue D X \ V die ex Nicana forinula, vel polius a xxvi perdici Azyinorum, coplerorumque feslorum Parasce- inde aJ xxu Iranstuleril. Quo posilo, cycloruin oniVfiu nutlam fuisse, quod ex Hebreorum scripiis ab
nium ac feriarum rationem permiscuit : quae quoaliis refulalum csl, ut in eo commorari nihil sit ne- nam pado corrigi posscnl, et in viam ab errore
cessc. Esl illud quidem rccle in Annalibus observa- deduci, supra declaravimus. Igitur ex tol errorum
tum, nulla Parasceve ad cibos ir. festuiii diem appa- arguinenlis nala est vitiosa illa feria auno Juliano
raudos opus fuisse, quod in solis Sabbalis coquere
76, boc esf Dominica Maftii x x n , cum revera essei
cibos iiilerdiclum esset, licerct iu caeleris, in quo
feria . crgo liinam babuit
plerosque viros erudilos hallucimlos esse mouuixv diurnam. Hic pruprie sdiuiiur.
inus. Se 1 praeler cibaiia coiistai alia quuedam piae- Quippe xxii dieaboriu solis coepit xv diurua: unde
parari oportuisse, q u aut absque servili opore
pro subslituiuius. Alioquin
pr;i!8lari non possent, aut ad ipsius fesli celebrila dici polest, si ejus inilium ab
tem ineundam anleverli deberent. Quocitca nihil
anleccdenle noclc repulalur. Ncque vox
et quod adversus laiu evidenlem Joannis aucloii quidquain obslal; qu% persa?pc de illuccUtein possit excipi. At vero qua; cx aliis tiibus
scenle die, iiouuunquaui el de diei Judaico princi9
APPENDIX DlSSERTATIONUM.
pio, sive nocte anteccdenie golct usurpari. Non qnod
lux aliqua sive lunae, sive stellarum gaUem oriens
iilcunqac diem auspicelur, quod Casaubonus in
Exorcit. 16, num. i5,veruin existimat, ut cum L u <as ait cap. x x m , 54 : Ka\ ,
sic accipiendum sil, ut si dixisset, \
. Haec eiiim senientia eubabgurda et supervacanea videiur. Vertim gimpliciler, ei nulto alio subaudito,ittcpiueeiv tst appelere, vel inire, advenlare. Hoc auieni ex eo nalam
arbitror, quod cum prima, ac tiaturse maximeconsenUnea diei appellaito lucem stgnittcel, lempugque
ab orlu solis ad occasum ; pleraque postca nationes
variig lemporum iniliis constiiulis diem nibilomtnugappellarunt, spalium illud lemporis, quod ab eo
992
Alexandrini gcriptorea x u Kal., Iioc eai xxi Mariii

aequinoclium Axerunt, u l inter alios Proterius Atexandrinus apud Bedam lib. De wquinoc. vernali
qui est loaio l l l . Is, inqtiam, Pbaroenolh, qui
egt Kal. Apr., xquinociium collocavit, Leonis
papae lemporibus. ltaque est
eruditissimi Kepleri.dum in Eclogis,pag. 495, Proteriam ail circa inilium Hiocleliani aequinoctium
Kal. deliniisse; sed Anatolio id ccnvenit, cujus i l l u sire fragmentum describil Eusebius lib. , cap.
26,ex ejasdem Pascbalibus canonibug, quod elBeda
commemorat lib. De cequinoctio : ubi et Anatolii
verba ex depravatissima Rufini inlerpreiatione
perperatn accepia alienam in senteuitam delorquet.
Quare cum cx eo Anatotii dccreto, tanquam cx
9
puncto, quod sibi slacuerant, ad idem punctum re- fonle Epiphanii docliina profiuxerit, nobis iutegrum
non est, tam illustrcm disputationcm sileulio praevoltilar. Quare ut in primaria illa, ac uaturati diei
lermiitere.
notione proprre dios dicitur , quod ejus
inilio sol oritur, el , , iia
Analolii ituignis locut expenditur.
uanslalis ad reliquas formas diei appcllalionibus,
idem boc usorpatum iaiii.it vocabalum est : etsi m i Vixit Anatolius Dioclcliani fere tempore, genere
IIUS quam illic proprie. Sive igitur a media no; te,
Alexandrinus, qui cum ad synodum Aniiocbia? congive a uicridie, sivc ab iuitio noclis, dici rcpctalur
Ira Pauluro Saniosatenum babilam, Laodicea iler
exordium, ubique dies, hoc est incboari
bal>ercl, cpiscopus a Laodicenis elcctus csi. Floel iniro simpliciler dicetur. Qiieiiiadmodum r u i l igilur sub Aurcliani ac Diocletiani lempora,
cuni nasccnleui iiiuaiii proprie signiiicet, vir in primis eruditus, et malbematicis artibus
ad omnia mcnsium inilia, eliam ininimc lunarium
cxculius.
iraiigfertur, puia Uiccnarionim t l iEgypliacorum.
Qui inler caelera canones Paschales condidit; ex
Unde alia cst , alia
quibus bxc Eusebius excripsit :
. iloc ego sensu evangelistas ,
simplicilerusos arbilror, u l c u m Maltb.cap. xxvm,
, "
1, ita loquitur : , \ ,
. Ubi nulla argumenla \
lione opus est ul vel dies ipsa a uoclc incipiens tum
, ' ,
demum, cmn sol orilui , dicalur; vcl ut
.
luna aul sidera subaudianiur. Nam bic mco judicio
\ , sertsug est: confeclis Sabbatis, sive bcbdomada
, '
peracla, dic sequcnli, qua? inibat cum feria prima;
.
quod apcrtius Lucae cap. xxm, 54, dcclaralur: Ka\
, \ , \
, \ . Uhi
, \ , \
verbum nullam lucem signittcat, seJ
* ,
iuilium. At apud Eptpbanium in ExposUione ftdet,
, ^ , \ mim.22, circa gailicinium , \
solvi pagcbale jejniiium dicitur, lioc esi post
. \ niediain noclem, a qua dicm Cbrisliani inclioant. D
liem paulo posl scribil nonnullos belxJoniada sancta vigilare
. Ubi videtur proprie
sampsisse, quasi nox postridie lucescat, boc csl in
lucera desinai. Nociera cniin intelligil, quac Parasceveni precedil.
Cal. 934 D.Kal
. En
crroris argumeiitum. Chrisluin enitn, queni sequinoctioipsoresurrexissedidiceral, hoc e&t xxv Marlii,
eo die resurrexissc crcdidit,quo Diocleliani teinporc
aequinoctium incidit; uam ex Anatolio, ulopinor,
ct Alexandrinis veteribus scquinoctium Martii xxu
statuii, cum Nicaenum aliquol annis postea in vicesiuium pnmuni iutulcrii. (Jndc qui succcsscrunt
, \
' , *
. Haec uos Laline ila reddidimus :
llabet in anno primo mensitprimi neomeniam;
qucetotius enneadecaeteridos iniiiumesl, Pliamenolh
secundum jEgyplios
x x v i , secundum Macedone*
Dgstri xxu, ut autem Romano more loquar, xi kal.
Apr. Quo quident dte xxvi Phamenolli, solnon modo
primum siguiferi segmenlum ingretsu* reperiiur sed
eliam quartum jum in illo diem percurri$$e. Aiqtu
hoc primum segmentum dodecatemorion, ei aquinoctiale, el mensium primordium, ac cycli capnl, ci
quosdam velut planelarum circuilus carceret appellare solent. Quamobrem qui in eo primum mensein
consliluunl, et in co dccimam auartum vatthuicru
t
DE ANNO ET DIE UOMIMCyE PASSIONIS.
9<H
uturpant, eo* tton medioerUer aberrare staluimus. pori$ momento Ula quarta parg diei, quce annualitn
Goro igiiur qtiinoclium Martii xsm fixisset, peraccretcere solet, tecundnm naturam ptrfecta esse
inirum boe plcrisqtie visuni est, qui et receniiores
dignotcitur. Quare sol cum sequinoclium altigtt,
Alcxandriaos scriplores, ol, quod caput est, Nicaejam dtei quadranlem absolvit. Quasi dicat : Ab
nam synodum vicesimo primo Martii conslitutsse
aeqtiinoctio uno verno ad alleram, diee inlercedant
meminerant. Qua de re Beda consultue magnopere
solidi CCCLXV, et h o r v i . Venim ut quanlum ab
restoat; et a RufliM) corrupla, uti d i x i , Anabdii
Analolii sensu deerrarit, imelligas, insignis p r i Terba proferens, alieuum ii sensum accommodat.
mum ille locus a nobis explanandus eai.
Ruflniis eniin ita priora retldidit : Est ergo in priCensel igitur Analolius meiisem primuni anni
mo anm initium primi memis, qnando ett decem el primi toiius cycli decemnoYeimalis hanovem annorum fmftitm, secundum jEgyplios quidem
bere irt xxvi Pbamenoth, sive Marlii xxn, vel
Phamenoth x x v i ; seeundnm Homanos vero Kal.
Kal. Apr., qua die sol primmn zodiaci segmeritum
Apr. In qua die itiveniiur $el non solum conscenttme
percurrit. QuoJ segmenlum, primiim primam partem, verum etiam quartam jam in eadem
ptov, et , ei principiiim mrnsium, addie habere, id e&t in prima ex x n parlibtu, etc. Quae coque cycli lotius appellal, et
Beda sic acciprt : iEquinoctiom ob bissexlum inler- , boc esl, velut carceres cx quibus emittuntar. Nam absolutioncm Rufinus uon
dum i n xn Kal.,tnterdam in incurrit. Nam cum
recte inierpretatus est, nisi absohi stellas sil idem,
Julianus annus jEgyptiactim et simplicem horts vi
superet, aequinoctii fit in anno com- quod emitti. Quanquam epocba illa, punetum
3Rqninoclialc,idcm scquentis cursus initium esl, ei
muni. Quare sit xquinoctium aimo ipso bissexautecedenlis terminus : uade vehementer eos ball i l i x x i Martii, mane anno primo post bissextum
incidet in meridiem : anno n post bissextum i n oc- lacinari docel, qni i n anteriore postremoqnc
segmento raenseni p r i m u m . et xiv paschalcm
casum dlei x x i , anno 111 i n mediam iioctem;
constiluunt. Grseca enim ad bunc sensum accom
anno iv per intercalationem a xxn iterum in xxi et
modanda esse series ipsa oralionis indicat :
malulinum tempus recedet. Cum igitur in Tesperam, vel mediam nocicm incidit, ad Kal. per- xaV . nonien ad , et
tinct; eoquod nox ipsa Cbrislianorum ritu sequenli
feriae tribuitur. Cum auiem ad meridiem vel ma- pertinet. Nec recte
quidam emendant . Nam de postremo
lulinum lempus pervenil, Manii xxi, sive K a l .
segmento loquitur. Pergit deinde : \ *
Apr. arrogatur. Unde, inquil, consulte Anatolius
' , '
non velat in , sed anle Kal. Apr. Pascha cetebrari. Non enim prima sedi* wquinoclialit lempora, . ' ' * tegendum aftbmo. Nihil enim cst
$ed ultima iignavil : hoc est ea, quibus Pasclue
quo commode pronomen itlud referatur. A l
celebrationem incipere poste noverat. Cum enim u
t W i n anno post bissexlum Pascha dies Dominicus in proxime dixerat, , vidclicet . Qiiod si quis ad ea qure
Kal. Apr. occurrerit, constat nimirHm, quod cum
wquinoclio Paschce dies inchoalur: cujus cceremomce reinoiiora suut, puta , , et
parte$ cclebrantur primanocle; cumeadem medianie, pertinere conlendat; coiitrarium quideni
ejus, quod pugnamus, quodque Anatolitim senvel inchoanle perficialur wquinoclium. Tum vero rile
Pascha peragitur; quia resurrectionis, quae dilucttlo sisse volumus, cx ea oratione sequetur. Nimirum
non licere xiv pascbalera primo ttto die, quo
facta esl, pracipua pars post (vquinoclium cetebraaequinociium conficilur, sed in stiperiori tmemate
tur. Ihec fere Bcda l i b . De aqum. Qui sic Anatotii
defigere; ideoque Pascba xxu die cclebrari posse.
vefba declarat: Cum duo sint aequinoctio attributi
Si enim nefas est ' : aequinootii,
dies, Analolium de posleriore loqui: in quo scilicet nocle illa, quai Marlii diem scquilur, aBqui- J> xiv pascbalcm ponerc, Hcct
igitur proximo ante
illam die, at citimum Pasclia xxn Mariii consiinoctitim contingit. Imo vero de vespertino polissilualur, quod et verum est post Nicaeni concilii
iniim a?quinoclio intelligit; quod Anaiolius dicat
tempora licitam esse. Verum boc Anaiolium exisiicclebranduni Pascba, quando luna soli opposita e
masse, aul adeam meniem iHins rcferri verba posse,
regione deprehenditur, sic ut vernalis aequinoclii
id vero constanter nego. In primis enim absurdum
parlem sol obtincat; luna vero autumnalis : Quid
esl, pronomen ciun iis conjungcre, qua?
ergo, inquit, mirandum, si in x i Kal. cequin. fieri
lanlo ante oralionis inlciTallo posita sunl. Deinde
dical cum de illa loqui se hora declurel, quando
refellit eos Analolius, qui anle primam segmenoccidenle ad vesperam sole lutia e contrario wum
tum, el aequinoclii dicm primum luensem celebraallollit exortum ? Pergii dcinde, et quod Analolius
baut;quod 11011 facerent,si pascbalem in ipso
scripseral : in Kal. Apr. toiem non lantum p r t mam partem conscendisse, ve- - ^quinocliali die collocarent : boc enim primi menrum eliam quartam jam in eodenr die habere; sic sis iniiium esl. Ad ba?C qux ex Jintoorum placitis
exponit: Quiaquoties wiuinocliate tempus juxta raad suam illam probandum scntentiam affert, nul*
tionem prcefalaminu Kal. incidit, tolies inipso temLum dirbUandi locum relinquunt. Statuebant einro
%
935
996
seniores i l l i , post commissum sequinoclium , ad Beda minus animadvcrlissct, falso credidil Analovesp^ram, quo lempore luna in allero aequinoclio lium eam primi mensis neomeniam constitoisse, iu
e regionc solem respicit, quam cilimum Pascba convenirel. Nam qui negat
, hoc esl Pasclia Judaicimi; agi debere. IIoc pascbatem anle initium prinii mensis incidere,
auiein X I T luna ad vesperam celebrattim esl. idque ipsiim mensis iuilium Kal. l i g i l , maniErgo in ipsum aequinoctium cadere debet, non. feste probibet ipso mensis inilio Pascha celsbrari ;
prsecedere : quia , u l ssepius quod si fial, jam extra prioris mensis Cnes
repelit, Judaice Pascba peiagendum est.
egredi el in ultimum rejici necessc sit.
'. Cum igituridquod dixerat ex Judseorum doclorum
Nam quod sequinoctio biduum Iribui oporlero
seiuenlia profectum asseral; Judaei porro ne- narral, coque qui poslerior est die Pascba celegenl anle aequinoctium indici posse : manifeslum
brari, de qno et Anatolium loqui putai, veriim i d
csl, Anatolium nolle anle ipsum sequinoclii
quidem esl aequinoclium in sequenlein
diem slaluere. Prasscrlim cum Chrisliana cx diem excurrere : sed ex ambobus polilice ad aequiveluslissima traditionc in wquinociiuui ipsum, 11011 nociii sedeni, annique cardinem ille deligitur, i n
anle bunc diem incidere debcai. Quocirca viliosa
quo pracipue, et maxima lemporis parte retincri
esl vnlgala illa lectio ' , et ' re- D credilur : is in quem evagandi licentia paulascribendura. Hunc Anaiolii locum uovissimus in
lini effunditur; ncc iu co famen diutius consistit,
terpres (nain de Rufluo posimodum ageinus) uia- vcrum inlercalalione snbinde velut quodam freno
gnopere depravavit. Sic cnim veriit: Quapropler
revocalur : cujusmodi cx Anaiolii opinionc x x u
qui principium primi mensit in itlo xxvi dxt PliameMarlii exslilisse Beda narral. Quod secus se habel.
voih etse pulant, ad diem proxime lecundum Alioqtii si plerumque in xxi Marlii sequinoctium
illum, fettum Paschati* ceiebrandum slaluunt, eo$
conLinereiiir, ac noniiiî secundo, vel lertio post
veltemenier errare dicimus. Pulavil ad xxvi biasexium anno ad xxu accederet: ioio vero ne ulrodiem perilnere, cuni de poslrenio signiferi segmenio que illo anno quidem civilis diei melas attingeret :
sil accipicndum. Quamobrem ex dispulaiis bactenus boc csl non ultra mediam noctem a. d. Kal. Apr.
apparet, primum menseui Tropicum, sive
mmquam Anatoliusxxn potius quam xxi annicarbic ab Ajiatolio intelligi. Neque enim lunaris esse dinem, ac pascbalem tcrniinum assignassei. Quempotest, cum iu Alexandriiio cyclo ueomenia primi admodum boc lempore post Gregorianam reccnDiensis cyclo primo s.l Marlii XXIII : uam Alexan- sionein, licet aequinoclium in
drini cycli annus primus pasclialein neomeniam ab icquabili aimo ad mediam ftre noclem, qua? x x u
hoc die incipit, Lalinorum vero post Alexandrinum C antcccdil, pervenial; nibilominus in xxi deOsum
rccepluin primus cyclus iniit Apr. iv, qui est Alexan- esl; quod cum diem tolo ferc Juliano quadriennio
drinus cyclus ulliiuus, u i alibi, Oeo daute, fusius peicuml. csl igilur dubilanduin , quin Auadocebimus. Cum igilur ncoinenia priuii mensis lu- lulius xi Kal. Apr. sequinoctium civile slaluerit ad
naris ea sit, quae post iequinoctium proxime sc- eiim moduni, quo posl Nicxuum conciliuni in xu
quilur, apparet cur Alexandrini, et eos seculi N i - Kaleud. Iranslalum esl : adeo ut nulta xiv luna,
caiiii Palres cyclum i.Marlii XXIII staluerinl: quod
qua? ante Kal. accideret, pascbalis baberelur.
videlicet Anaiolii, caHerorumque pascbalis cycli
ld enim Anaiolii verba disertissime lesianiur.
conditorum vel tempore, vel decreto aequinoctii seSanc si mediam anni tropici forraam sequimur.
des esscl Martii XXII. Unde licet aiquinoclium in
cujusmodi csi Alpbonsina, quae caHeris anleponixxi poslea Iransierit, nec citima neomcnia xxu Martur, Anaiolii leinporc quinoclium ulriusque diei
lii conligerit, nibilominus cyclum primimi veteri
parleni ex sequo sibi vindicabat. V i x i l enim medio
statione non dimoverunl. Quare neomenia Kiionos,
ferc lcrlio post orlum Chrisii saeculo. Cumque
sive meusis primt solaris est cilimus lermiiuts anno CUrisli 200 aequinocltum vernum conligerit
pascbalis, sive , quae ex Analolii scilo conveuit ^ Alarlii xxi, boris 7,16',15" post mcridicm, anno vero
cyclo : nam cyclus decemuoveiuialis, sivc pa500 Marlii xx, boris 15, 22',55" : si excessum A l pbousinum ex aequo partiaris, invenies a mcridie
scbalis, auclore Beda, ad lcrminos, sive decimas
quarlas lunares iuvesligandas accommodaius csl fenne xxi Marlii ad meridiein xxu a3quinocliuin
uilro cilroqne commeasse. Sed Aualoliiis aequinouli cyclus lunaris ad novilunia. Ideoque merilo p i i mus pascbalis mensis a priiua xiv coepit, boc esl cliuin illud, quod a majoribus acccperat, in xxn
relinuit, cum Ploleniauis toio anle saiculo veriium
ab scqtimoclii die;quod Analolius iu Manii xxu
conslilueral. Indequc consiat non in omniLus pace<]uinoclium xxu Martii iu nieridie observassci,
anno Cbrisii 140, bissextili, ut bac raiionc inicr
schalis mensis diebus Pascba cclcbrari posse; sed
neomeniam ejus excipi, qu:xs esl, uli dixi, cy- meridiem xxu ct x x m progredcrctur. Quod si Plocli v. Quod ipsum et Analolius indicat, cum cos rc- lemaici ct Hipparcbei anni formain, qu;e 500 annts diem unuin perimil, Analolius amplexus s i l ;
prebcndii, qui in superioi i scgmenio, quod ullimuni
est, primum mcnseni, et lunaiem collocant. cum plus minus annortim cenlum horas
Consequens enim el decimas quarlas lunarcs om- vrn postulet, invenies Analolii &\o aequinoctium
in annobissexlili conligissc oclo circiter boris anle
nes intra primi mcnsis epocbam coercert. Quod cuui
907
DE
ANNO ET
DIE DOMINICJE
PASSIOMS.
993
nicridiem diei xxn, proindeque bellissime hunc ip- Laiina Riiftni vcrsione cclebrari potest. Scrlptum
M I I I I dicm civilemarquliioclio praestiiutum. Tametsi
cst enim, aberrare vehemenler eos, qui ante hoc ini
fieri polesl, ut Iropicam illam penitus
tium primi mensi* Paidia celebrant. Qnare ipso
disshmilaverit, ul posl Ntcaenum concilium aliquot
mensis inilio liecl; boc aulem est xiv Inna ex su*a?culis ignoralani esse constal; et ab ipso Reda
pcrioii definilionc, quam Nicrenum concilium, ct
praecipue : qui propterea muliis inodis hallucinalus caibolica omnis Ecclesia scivil: lanli nimirtim esi
est, nam ex eadem bypothesi Bedae saeculo aequiciuii caeleris in rcbus el oiTiciis, lum in scriploriiioclium loiigius a xxn recesserat, et ad xvui pcrbus inlcrpretandis piaeslare lidcm ; quod s;rpe i n veneral. E l lamen ad liorologiorum gnomonumque tcrpres iste neglexit. Proinde vel eo nomine pessifidem proYOcal; u l a?quinocliuni Nicacnis ipsis car- me de Analolio, dcque calliolico dogmate, atquc
dinibus ascribat.
omni postei ilale meruil; diim sanciissimum erudiInsignis error, imo lianesis Scolorum maxime ex tissimumque Palrem absurdissimi fauiorem dogniatis, alque baercseos auclorem constituit. Quod nc
(al$a Rufini interprelaiione nala declaratur, et
Anatoliut calumnia liberalur.
quis a tne iracundius quam veiius affirmari piitet,
consulat qune de Scotorum et
Verum ut lam absurdae inlerpretationis errorisque
allercaiionibus a Beda in Ecclet. hi$t. narranlur.
fontem apeuaimis, scito non lain eam Bedae boEx qtiibus intelligel, qui huic errori patrocinarenminis erudilissitni, et in eo gencre exercilalissimi
tur, uuius potissimum auclorilate fretos Auatolii
culpam esse, qui Analolii Graeca non viderat, quam
Cbristiano dogmali rcsCilisse. Quam quidem aucioi l u f i u i scriploiis, ut omues norunl, ineptissimi,
rilalem non cx ipsis Analolii fontibus, scd ex lacuqui in mtililandis depravandisque velerum scriplis
nis
Ruiiuianae inlerpretalionis liauscranl.
polius qiiam inlerpretaiulis styluni suum exercuit.
Luculenta sanede Pascbale controversia illa fuit,
Hic enim ex Anatolii verbis nonnulla susiulit, quse
lam Bcdae qnam aliis quibusdam turpissimi crroris quam ingenti animorum conlenlione tolirs agitaoccasionem dederunl. Cuiiv euim Anatolius scripse- tam fuisse apud Anglos ac Scotos auclor esl Beda.
r i t : Sed in primislib. 111, cap. 25 nobilissima Wilfridi
, \ * presbylcri catboliei, et Golmani cpiscopi Scoii co , ' - rani rege babita collalio describitur. ln qua cuin
. lloc esl: Cum po$lremu* meiutf, //- boc Scolis Wilfridns objiceret, quod contra Nicaenum cauonem, el Roinana? Ecciesiae decreium Pamuiuque zodiaci segmenlum proxime istud
B
anlecedat, vehemenier hallucinari necesae ^ scba a luna xiv ad xx celebrarcnt Golmamis ita
c*i eos, qui primum mensem, et xiv Paschatis i Hlo demum occurrit : yunquid Anatolius vir sanctus, et
in prtifala hisloria ecclesiusiic* mulium laudatus
ulique poslremo segmento collocant. Nam pro '
legi vcl Evangelio contraria sapuil, qui usque
, * legcmluin csse, ncmo, u l opinor,
ad xx Pascha cclebrandum scripsit? Scd el antea
uegawrit: ctim bajc, inquam, bujus loci scntenlia
cap. 3 ejtisdcin libri de AiJuno episcopo ab Oswals'U, Rulinus ila v e r t i t : Etideo non parum dicimus
do irge in Angliam c Scolia arcessilo scribens, ait
delinquere eo$ quianle inilium lioc novi anni Pascha
illuni Pasclia more $ie genlis luna ad xx ce*
putanl e$*e celebrandum. Ubi baec verba \
lebrasse, qmd idem Scotorum ac Piclorum nalio fa~
. , ac pascbalis mcnlioncm
cerel, exisiimans $e in hac observanlia snncti ac laude
omnem flagiliosissime suslulit. At(|ui cxpunctis
digni Palrh Analotii scripla secutum. Vides, opipaucis illis voculis, falsa el absurda senlcntia, ac
nor, scbisinalicos illos omnes praecipuum pervicanon modo Analolii dccreto, sed el catbolico dogmati
contraria sequRur : nimirum Pascha in civili aequi- ci.e, opiuioiiisquc suse pra'sidium in Analolii auctorilale posuisse, non illa quideni, ul dixi, ex illius
nociii dic, alquc in ipso lcrmino celebrari posse.
scriplis, quae iiiinquani viJeranl, sed ex EcclesiaQtiid est luna pascbalis? Ea nimirum, quae aut
in asquinoctii diem ipsum iucidil, aut proxime posl D ***<W hisloria, boc est a Ruflno inlerpolatae, iideac
Leslimonio deprompla. Redeo ad Wilfridum, qui
ipsum. Quod enim post aequinoctium, uon in ipso
Anatolium ila purgat, ut in causa polius pra?vari
xquinoctio peiagendum esse Pascha pulei Anatolius, apcrle eodem in loco prx>fllelur, cum boc cari videalur. Gerie banc illi opinionem tribuit,
quam nc somniavit quidem unquam; imo vero, quae
ipsmn, quod de Pascbalis observalione scripserat,
ipsum, quod Scoti pugnabaul, oppugnabal autern
Judaeos tanlo ante prouunliasse dicil, videlicet,
Wilfridus, efficial, qnod esi profeclo ridiculum.

Constat, inquil, Analolium virum
sanctissimuu,
, . Jgitur posl
doctissimum, ac laude etse dignissimum, ctc. Itox :
, non in Pascba lam Judaeis,
Jlle hic tit Vatchce Dominicum tunam compuiavU,
quam Cbrislianis incurril; quodet subindc rursus
inculcat, ' ut lianc eadem ipsa die more jEgypliorum xv lunam
ad vesperam es&e [aieretur. Sic idem diem Domi ' . Alqui
nico Pasclix annotavit, ut hanc, declinata eadetn
Analolius Pbamenoth xxvi sive Kal. Apr. conslil u i t . tbidemquc primi mensis exordium. Negai i g i - die, esse xxi crederel. Cujus regulam distinclioni
vos ignorasse probat, quod aliquoiie$ Pascha manilur illo ipso ilie PascUa riie celcbrari. At vero ex
y
APPENDIX DISSEUTATIONUM.
tOQO
feUi$$ime anle plenitunium, id esl in x m Ittna faci-

tis. Ergo id Anatolius eanxit, luua , ut
loquitur Epiplianius,
Pascba rite perfict, quod merum est Scotoruin el
Quarladecimanorura dogma, horum, inqtiam, duntaxat, qui etsi Dominicum dicm celebritali praflnirenl, non dubitabant lamen, quoties Dominica in
inciderel, e<> die feslum iucidere. Non alitid
sensisse vel Scotos, vel oaeieros ejusdem bxresis ac
faclionis liomines, nolius est, quam ut res probalioneegeat. Certe Scoios ipsos a xiv luna ad xx Paseba celebrasse Beda scripsit, cum caiholid a xv ad
xxi id egerint, u l unius diei discrimen fuerit. Ut igilur catholicis xv paschalis ea est, qua. in desinil, estque , ila :
, veroxv e*se
debuit.
Wain si Pascha atucvericrent, non
uno die, sed biduo a catliolicis differrent. Verum
ex iis quae statim idem Wilfridus objicit, conjici
poiest, quid aui ipse senseril, aul sensisse Anatolium exislimel, ctim ait Scotos plerumque Pascba
luna anie plenilunium colebrasse. Fuil enim
liaec Tlieopbili, Cyrilli ac Bcdai ipsius adeo senlenlia : lunam iiovam nullam dici, qiuc anie
occasum iolis accendatur : adeo ut si posl occasum
duntaxat solis acceusa sit, boc est cum sole conjuncta, tametsi 23 horis poslea luxerit, illain, qiiam
occiileuie sole liabuit, appellaiionem retineat. U i si
Sabbato post occasnm solis conjunciio liat, non
Eccleshc terminus unquam pascbalis fucrit, nec

in xxii lunari dilalom Pascba : quae csl ballucinalio
Scaligeri a Clavio nostro, et novissime a Guldino
ejusdem societalis validissime refufala. Sed ad
priorem sensum illa Wilfridi dispuiatio perlinei. Nani
Scoiis cxprobrat, quod cum in xiv Pascha celebrarent, non eani lamen paschalis rationein baberciu, quam Analolius prcescripserat. Hic euim xiv
iHara pascbaleni duntaxat esse voluerat, quam ad
\esperam plenilunium exciperet, hoc esl, anie solis
occasum; alioqui x m non diceretur. At Scoti
ntillo istiusmodi dcleclu, illam pascbali^ celebriiali consecrabant, qua3 in cum dicin iucideret,
posl cujus orlum subsequenle dunlaxat nocte pleniluniuin coinriiiUereiur; propteieaque non xv
iuna, sed xiv vocarelur, ea vero, qua Pascba peraclum fuerat, x m . Haec esl omninodittkiUimi illius
loci senientia; secundum quam Anatolius errori patrocinaiur ; dum illud
slaiuilur : Pascbalem ex ejus institulo xiv illani
esse, quae in plenilunium desinit. Quae nova est
islorum ballucinaiio, et in Analolium conjecta calumnia. Gujus occasiooem iude oblatam suspicor,
quod cum ex Judseorum magistris
, boc esl lypici Pascbalis canonem illum ad
illuslrandam Gbristiaui doctriiiam Paschalis altulissel, quo praicipilur, luna ad vesperatn
Pascba celebremr, sub ipsum opposilionis, ac plenitunii leinpus, boc illi ad Cbrisiianum Pascba
irauslulerunt, rati ex Anaiolii decrelo xiv die ce-
sequenle Dominica,sed feria u neomenia slaluenda ^

sit : quod lib. be tempor. rat. cap. 41, a Bcda Iradilum est exreccniioruni Alexandrinorum placilis.
Kx eo porro quod neomenia nonnunquam intcgro
die submovetur, necesse est c&leros lun;e dies
tardius succedere ; atque ila si exenipli causa,
Sabbato slatim post solis occasum plcnilunium
commisftum sit, appellabitur nihilominus tola illa
dies xiv lona, non pleniluiiium: unde ei anierior
dies non xiv conipuiabilur. Hsec fuit, uti d i clum est, Alexandrinoruoi sentenlia, quam el Hebraei quidam amplexi sunl. Nam in Glossa cap. 7
Tract. Ktddusch hahodesch lomo 1 Jad,Mainionida3
varix doctorum senlentia dc ea re conimemoran-
i b r a r i posse : el quidem malurius, quam Judsis

liceat, quod esl inaudilum, el Analolio prorsus i n digiium.
~-
Pergilur in explicandis Anaioiii verbis.
Sed illud in Analolil loco illo difiQciliusesl, quod

addit die Marlii xx solem nou tanlum segmenlum
zotliaci primum ingressum esse, *
. Rufinus :
ln qua die sol invenirelur non solum conscendiiu
primam parlem, verum eiiam quartam jam in eo die
habere : id csl, in prima ex partibtis. Il:i apud
Bedam legilur, ut el in vulgalis Rufinl codicibus.
Porro Bcda per quariam, sive, u l subinde vocat,
mr. Eamde.m a Beda propugnaLam, r t a Foro- j ) per quadram, Julianum quadraniem intelligtt; nam
scropr. refutatain lib. m , part. , phnibus asiruit,
cum sol primum Arietis segmentum ingreditur,
explicalque Peirus Pitalus Vcron. cap. 4 et 15 jani in ca die quadrantem confecit. Sed haec inlerCan. Pasch ;Ecclesia vero calbolica ininime sequipretalio jocularis cst. Neque enim Greco ipsi conlur, quaR pascbalis fesii ratiocinia ad civilem iisum
veni. Scribil Anatolius
ct xquabilem cyclum, non ad medioruni nioluum
, boc cst quartam jam diem; queniobscrvaiioues astringit. Caelcrum ex liac ipsa opi- admodum apud Butinum restiluendum eeseemennione sequilur, lunam iionnunquam in pleni- datiora quaedam exemplaria persuadetit. Ttim
lnnium incidere; ob idque plenilunium apud quos- iflud , ad referlar, nou ad
, ut Laline concipiendum sit, quartum jam in
dam scriplores appellari xiv. Quod ct propier l u narem posl Nictfnum concilium accidit, ea diem. Hoc igilur censct Anatolius : solcm xi Kal.
post tria circiler saecula. Tum enim aurcis nuincris Apr. quartum jam in primo
diem agere. Quod mirum mihi videtur.
iisdein dicbus baBrenlibus, Nicaena plenilunium
Nam bac ralione solem existimavit primuni puuest facla, idque ob
ctum Arietia iagrcdi Kal. Apr.. hoc est xix
sideris, cum alioqui nequeplenilunium cx iusiituto
1001
DE ANNO ET DIE DOMINHLB PASSIONIS.
1002
Martii. Ex quo illud snspicari possumus : aequino- eorumdem Alexandrinorum, Lalinorum est v. Qoi doo posteriores, boc est Alexandrini xix et vm cuin
ctialcm cardinem non in primo Arieiis punclo,
sed in iv ab eo constiiutum. Qaemadmodum vete- apud ipsos embolima?i forcnt, apud Latinos, ut el
res olim in v m signorum parle solstitia et aequino- apud Judaeos, erani simplices : crant cnim xvi c l v.
lta Lalini Pascba in Nisan Judaico, Alexandrini in
ctia fieri pulabant, ut testatur Plinius lib. ,
cap. 25, el Columella lib. , cap. 15, ex Eudoxi Ijar celebrabant. Propterca pascbalis neomenia
ei Metonis Fastis; quod et Sosigenes persuasisse Lalinorum erai a m Non. Martiis, sive Martii v,
Caeearl videtur; nam iuilia mensium qoaiuor, q u ad Aprilis u , cum Nicaena ab vm dunlaxat Martii
cardinibos proxima sunt, ab vni fere parte signo- al Nonas Apr. exlendalur. Unde et xiv pascbalis
cttinia Latinoraro crat Martii x v m , remolissima
rum incipiebant aelaie Gscsaris. Apud Geminora ai
\ t ex Eadoxo qaarto diecontingunt, xvi Aprilis, cum Alexandriiwe et Nicaenae decimse
ex quo solCaprieornum ingressus esl. Atsecundura quarta3 a xxi Martii ad xiv Kalcnd. Maias, sive
Euciemonem primo ipso die. Vernum autem aequi- Apr. X V I I I periineant. Quod ex Beda discimus, qui
noctium sexlo ab ingressu Arielis die sccundum cap. X L I X De temp. ra/. Laiinorum refellil errorem, eorumque signiferi Victorini, quem Victorium
Eudoxum, cum ex Galippi Parapogmalc primo ipso
diecommiuatur. Ulruni vero idem de iv signorum ^ nominai; cujus eliam fragnientum exsiai ineodem
paite sibl persuaserit Analolius, cogitandum am- Bedae capile. Undenam igitur manasse putandum
plius est : nam illa Bedae ratio nullo modo pro- est, quod Lalini primi raensis neomeoiara in xix
babilis est; Analolium cum xi Kal. Apr. sequi- Mariii collocaverint, nisi ex Anatolii decreto, ut
noctium figit, de vespertino dunlaxat loqui, boc quidem vulgo concepluin esl : quo primum Arieti
est de eo, quod accidit cum luna sub occasuin soli ingressum in xix Mariii conjicere visus est? Uiiie
opposita est; proplerca quod ex antiquonim sen- enim paschalem lerminum quae fuil apud Lalinos
xv, uon x v i , in Martii xix conlulemnt. Nam, m
teutia Palrum slaluitad paschalem celebriiatem ncm
inilio fassi surons, obscurus admodum et implicv
modo solem in aequinoctio verno, sed et lunam in
autumnali silam esse debere :quod lum iit quando lus est Anatolii locus : siquidcm illo ipso die, quo
aequinoctium staluit, Bfarlii videlicel x x n , quartuni
aequinocliale punctum sub occasum solis incidit.
Primum enim non de Gbrisiiano Paschale ex anti- jam primi spgmenli gradum alligisse solem indicai.
quorum Patrum scrlplis, scd Judaico ex Aristo- Hoc auicm segmenttnn primum , \
vocat : , !buJi auctoritaie islud allulit : ^
- Q , \ . Ergo ei tres illi gradus,
quos Marliixix, xx, xxi, sol conOcit, cum in primo
. Deindc ne boc quidem voluit, in
segmento sint, et exlra poslremum, ad mensem
apquinoctialibus punctisopposita sibi invicem sidera
illa esse oporlere; eed , quac laiitudinem primum pcrtinent. Quocirca proroganda eruni
iuensis primi spalia, ut xix diem eiiam amplectanbabent: ut videlicet in primo zodiaci segmento, et
io ejus aliqua parte sol, luna vero in septimo tar. Et cum subjicit: non mediocritcr ballucinari
versetur. Denique quoties ajquinoctiuDi in xxn diem eosomnes, quiprimum mensero, et xiv pascbalem
in ultimo illo segmenlocollocant, intra primum incidit, non est necesse xiv lunara, aut xv cum
eo concurrere. Id enim loto in cyclo lantum semel , boc est a xix Martii rile xiv iacboari
accidere polcsi. Quid aulem absurdius, quam Ana- posse siguificat.
tolium arbitrari de eo laiitum aequinocliali die loqui,
qui non aniplius, quam semel lolo decemnovennali cyclo pdssil coalingerc ? Frustra igilur alius
ejus loci, si quidem minime niendosus est, sensus
quiBritur ab eo, quem ipsa prae se verba fcrunt, ut
Ilaque parum hacc cobacrecc videntur. Sed ut obscurior appendix illa sit, capul ipsum opinionis
propcmodum constat : nimirum cardincm et-cpocham auni xu esse Marlii, quam ct vocat. Igilur neque
ingressum in Arieleui Anaiolius in Martii xix cou- D ab Eusebio reperta, ut Beda lib. De temp. ral.
cap. 42, ucque a Nkaeno concilio, ut quidam asseiulerit.
runt, cum Analolius ojus memincrit, ac diu anlea
Qua ex opinione aliud quoddam sequi
Metone el Euclemonc primum excogilala fueril, u i
videtur, quod hic paucis explicare operse prelium
DiodorusSiculus, Geminus et Gcnsorinus aiTirmanf.
arbilror. Quod enim ex Analolii verbis eflicilur,
Quanquam alia lunaris amri ac mcnsium disposipunclum ipsum in Arietis segmentum
conveiiire Martii xix, suspicari licel Occideniaics plc- tum fuit. Quapropter verisimile est Lalinis
rosque ac Laiiims cpocbam anni, sive primi mensis bunc Anatolii locum fraudi fuisse : atqui ridicule
admodum pascbalem illuni suum canonem condidit
neomcniam iu xix Marlil coutulisse; ilaque citiYictorinus, non solum, quod Pascba xvi luna dunmum terminum in eo die fixisse, uti Analolius
in x x i i . Nam Laliui diu Alexandrino cyclo rcjecto taxat celebrari jubeat, quod canoni repugnat, veJudaicum relinuerunt: qui lunarfs a Beda ei aliis rura etiam quod inutiles aliquot terminoset olioscs
habuerit. Prima Ulorum xiv fuil, ut diclum cst,
dicilur, et Iricnnio diflert ab Alexandrino. Nam
Marlii x v m , decinra quinla vero prima omniun
Alexandrinorum primus esl xvu Latinorum; xix
Martii xix, quem et lerminuiu iixcrunl. Et Uincn
autero Alcxandrinoruro, Laiinorum est x v i ; et
PATROL. G R . X L J l .
4003
4004
nunqnam anlc xxu Pascba oeiebrabant; oum citi- , acripseris, beHissime bune
lorum reslilucris. lnveniraus, inquil,
mum Pascha debuerit esse xx Martii. Quareaul i u
( ,
lunam prorogabant, autin secundum mensero.
Causam hujus eiolidissimae rationis Beda putat esse, quam ad oppugnandum sibi proposuerat, cujusque
quod anlf! sequinoclium celebrare religioni ducerent. in superioribus meminerat) solem jam diero i
Ego vero cum Anatolii, tum Caesariensis acNicaeni segmento Arietis processisse. Firmal banc conjectu cohcilii decreto paruisse illos arbitror, neque pra> ram nostram, quod Anatolium cerlura esl de q u i scriptos ab illis, ac commani tonsensu receptos nodiali lempora canones ilios instiluisse. Hinc
Paschatis limites transgredi ausos esse : alqueita Nicephorus l i b . v i , cap. 36 : \
Paulus Forosemp. cujus tu lib. cQiisule, ubi aJi- . De
quot exempla paschalium ac dissensio- wquinoctio pauhali accuratissimos canonet tanxii.
Videlicet cum i d , quod in Caesariensi synodo a
iium proponit.
Tbeopbilo habita propositum fuerat, vulgo omnea
Postremo eiiam atque etiam videnduro, an Juopinarenlur aequinoclium xxv Ifarlii commiui,
daei, qui Epipbanii tempore vixerunt, in xix vel xx
hoc ipsum corrigens Anatolius aequifioctium ex
Mariii epocbam anni aequinoctiumve slaiuerint;
Piolemaicis aslronomicisque fontibus in xxn Mariii
quod Epiphanius ad Gbristi tempora transfereng,
transtulit. Vides levi voculae unius commutatione
r.nno illo, quo passus est, crediderit aequinociiuro
quaata impeditissimo buic loco lux oborta sil, ut
in eodem hassisse die, quo ab illis suo lempore siaraerito posterius hoc verissimum, et ad Analolii
totum vidcbal. Cum enrm Judapi, u l ex Josepho,
mentem apiissimum esse judicem : duae quippe
Pbilone, et iis anliquioribus Aristobulis, et AgathoPascbatis totidem ex aequinocualibus
bulo constat, non anie sequinodtium Pascba saum
terminis in usum ecclesiasticum irrepseranl; nam
cetebrare voluerint, certura sit autem annum xix ei
alii cuin ignari cardinein
cycli, qui Alcxandrinis embolimneus eral, Judaeis
vernura ibi, ubi a Sosigene seroel positus fuerai,
communem cxstiiisse, conjecturae locus esl, a Judaeis
retinerent, Pascha ante xxv Marlii celebrandum
acquinoclii diera paulo ante Nicaena tempora, et
minime putabant: quibus obviam itum est Caesasecundum ea, xix Mariii iributuro fuisse. Quam ab
riensis concilii decreto. Alii, ut Judaei recentiorcs,
illis opinionem Lalini una cum lunari cyclo tradiet qui Judaeos sequebantur, cum haud dubie aequitain acceperiui, Analolii praesertim auctoritate freli,
nociium, vel ingressum solis in Ariclera aliquot
qui primuni Arielis ingressum eodem illo die colante diebus accidere pularent, Pascha suuro anlilocare visus est. Sane non alia probabilior inveslicipabant. Utrosquein hisce canonibus rcfellil Aoagari causa polest, cur vel Judaji, vel Latini tam
prafracte decimas quarlas in Manii relinue- tolins : priores quidem ea, quam diximus, sequinoctii cpocba slabilita : posteriorcs vero, cura disrint, nisi quod aequinoctium citius commiui, quam
pulat primum raensem prirao signiferi dodecaleAlcxandrinis placuerat, falso sibi persuasissent.
Quippe cum et Judaeoruni Pascba in ipsum aequino- morio definiri; supra quem postremum sil segmentum, mensisque poslremus : in quo paschalem x i v
ctii punctum, aut proximc saltem ex decreto seniosumere canonica saactio probiboJ; quia, ut baclerum iucidere oporleal; Lalini vero posl Nicxni
nus probatum est, citimus terininiis in sequinocoucilii sanciiouem pascbalcm terrainum laudiu
anlc yequinoctium definire nefas esse didicissent. ctiiim incurrit. E l ut posterior cauiio ad Judaôs ct
Chrislianos , qualcs Occidentales ct
Altera, et probabilior 4e Anatolii loco ccnjectura
Lalini fuerunt, proprie pertinei: iia prior adversus
proponilur.
illa pugnal, quae in Aciis Caesariensis synodi legunSed baec noslra conjectura si minus erudilomm
bominuni asscnsionem oblinuerit, invidiam certe lur : quorum fragmenium apud Bedam reperitur
ac reprebensionem non merelur. Quo lectoris can- post libellum De wquinoclie. In quibus primuro
xquinoclium Mariii xxv consliluilur; lura vero
dore ei bumanitale confisus aliam de boc Analolii
quoniam Cbristus eodem ilfo resurrexisse die, et
loco suspiciunem proferam, quae mibi, cum haec
ab xi Kal. passus credebatur, idco iriduum ad paaeriberem, veniebal in meniem. Crediderim equischales terminos arrogalur, ea lege pnescripta,
dem in iis, qua? locum iilum antecesscraul, dispuut ab x i Kal. Apr. ad x i Kal. Maias pascbalis cetasse adversus illos Anatolium, qui velus aequinolebrilas obiri possit, ne tanium passioni* sacramenclium, boc est Julianuqj, die Martii xxv relinebaut,
lum extra limilem excludatur.
nec anle vin Kal. celebrari feslum sinebanl, quae
Sed ul de synodalibus illis Actis dicam quod senest xxix Pbamenolb; praesertim quod eodem die
lio : fuil islud quidem provinciale concilium V i Christum resurrexisse persuasum haberenl, ex concioris papx jussu a Thcophilo CaBsariensi coactum,
cilii Caesariensis fidc, dequo postea. Quorum v l errorem corrigeret malbemaiicis aslronomicisque quo tempore conlrovcrsia illa de Pascbate Chrislianum orbera vebemcnler exagitabat. Sed nop omdoctrinis perpolilus Analolius, sRquinoctium in
nia, quae in Aclis illis coroprebenduntur, pro ftdei
xxii Marlii committi docuii. Quo posilo, xxv Mardecretis habenda sunl; verum raliones privaiim a
l i i , sive PhameDOth xxix, quarium jam in Arictis
Patribus allaloc sunt pleraique, quibus scnienuom
jtcgmenio diem agii. Quamobrem si pro xal
1
1005
DlE
DOMINICJE PASSIOMS.
I00C
snam itlastrarcnl, qua; non ipsai inler fidci dogmata Col. 934 . "
.
Keplorus tegtl.
v ,, cap. 22
reuecnitir. Tum quod Eusebius lib. v
Col. 935 . ) "
.
narrat, per idem lem, us cum alibi pasgim, lum
Cujusmodi constal . Nam bora
Romas a Yictore de eadem quxsltone gynodalia deapud E;>ipbanium dnan sunt aequinocliales borac.
ereia edita fuigge, quee in eamdem de Pascliale
cclebrando congpirarenl sententiaro, non sic inlelIbid. . Yidc quae stipertiis
ligcndum e*t, ut quai iu Aclis illis allegareniur omadnolavimus.
nia a ponlitice Romano probata sint, et p:o oaIbid. * . Causativa isla
tbolicis dogmatibus recepta; sed ea dunlaxat, q u
pariicula #gre cum superioribus cobaeret. Forte
ex falsis illis principiis uicunqoe deducla, vera soidem est quod vel , nec infcrendt vjtn babct,
Inlaque reperla sunt. Cujusraodi sanctiones illac
sed novam sententiaui incboat, qua xiv annorum
THerunt : U l neque in iuna Pascba iierel; noc
cyclus exponitur. Quod si illativam esse inavis, ad
alio, qnaxn Itoniinico die : quod erat propogitum.
anlecedenlia perlinebit; nam quia lunaris annus
Reliqua, quae iucidemia dici possuiit, cum parlim
dics baliet CCCLIV, i i l ut lertio et scxto anno singuli
perspicae falsa, parlim dubia, l ecclesiasticis camcnses, et in toium xiv annis, quinque mcuses m nonibus conlrana s\nl, nullius aucloriiatis ne tercalenlur, quod x i dicbus solaris annus lunarcm
Caesaiicnses qiiidem ipsi Patres egse voluerunt;
gjperet. Ulcunque sit, xiv annorura cyclum itidirare
neque Viclor unqiiam approbavil. De qua re supra,
videtur, in quo quini menses inseruntur. Sed iilrum
cum de DoaiHiifte tumpore Passionis actum esi,
in usu polilico observatus ille cyclug fuerit, an peadvcrsus quoruuidam supersliliosam nimis creda- nes Syncdrium relenius et ad metbodum conforlilatem disseruimus. Nunc aliud, quod insliluta? matus, cuni plenoram cavorumque mensium perdisputaiionis magis proprium est, in iiedem AOis
peiua successionc commuiiis annus cvolveretur,
noiabimus. Cengeni enim illa acquinoctium xxv
anlea (kibitavimus.
Marlii ficri, qiio haec pronunliabaniur tempore,
lbid. .Cur
boc t anno Clmsti 298. Quod quam falso credi- annorum orbe neomenia? conclusa? g i n l , causam
tum s i l , vel obscrvaliones ipsse Ptolemaei ac maista reddunt; sed pro varia cycli disposilione d i thematicae labube demonslrant, ex qaibus noium
versa Ongi potest. Nos duplici ralione cyclum exegt, aeqamociium tunc in xxn, imo eliam xxi in- plicari posse diximue : prima est, ut annis lunaricidisse. Sed boc non urgeo. Esto xxv Marlii dies
bus praccise trecenti ct quinquaginla qualnor dics,
acquinoclii. Jam quis absurdissimum esse, et eccle- horsc oclo Iribuantur; xiv aulem annis dies 5108,
ciaglicae discipiin repugnare IM>M vidct, quod illi
bora 4. Hoc temporis spalio cyclum conslituebant,
sciscunt, Pascba iriduo anle aequinoclium indici ? in quo solius lunaris ralionem baVelus esl canon, qui inter apostolicos rcferlur : Ef bcbanl, uec illius ratiocinia cum sole comparabant.
, Quare de ullimo, boc esl anno solari, ct qui dcm polilico, qui esl CCCLXV dierum, dies quinqtie
, . Quare deponcadi Palrcs cl boram nnam dctrahebanl: profilerea quod si ex
omnee illi fuerunt, gi vere pronuoiiarunt, aoquiuo- 5104, 4 Juliauos 13 eximas, decimug quarlus dies
ctium in xxv Martii Oeri.
habcbit CCCLX, una hora minug; quo iulervallo l u nares neoraenias resiilai credebant : ged ba?c
Ac ne saiis quidem accurate mihi pasdialig inr dunlaxat, nou polilico usu; sccundum
minus per illud lcmpus in xxi Marlii posilus videquem, gi roinor bic cyclug ugurpauig fucrit, borse
lor. Elenim anno Cliristi 500 ex Alpbonsina meillae appendiccs in Gnem cycli rejccue gunt. l i a ibodo aequinoclium in noclis Inilium cadtt, boc est
qoe cum posl cyclum lnnarem xiv annorum, de soboram vn a mcridie x x i , ila u l spalium, per quod
lig ralionibus quinque dies, boifle oclo reliquae \oexcurreret, fuerit xxu Marlit dies. Reclius igilur
D icnt, quinque dies dunlaxat supercsso sibi persuaPascba cilimum in xxm Marlii bsercrc potuit, ubi
serant : quibus regervalig, post cyclos Biinores
cl Aiialolius aliique consliUierunl : quos Nicaeiium
sextum mengem solidura intercalabant. l(a dies
conciliurn poslca seculuin, usurpanda? velustalis
fiebani 50079; quorum typus illc antca
gralia non quidem citimum Pasclia, sed anni primi
propositug Ostendii.
initium eodem in illo die
Ahera ralio : si quinque dies solidi cx horig oclo
xxni reliquil. Non male igilur bacienus operam poco)iflati xiv annig arrogenlur. Qux omnia diligensnimus, qui ct nobilissimum Aualolii fragmenluni,
ter babes expiicaia guperiug, ubi et ex uiraquc nicidemque perobscurum, diligentor cxposuiiuus, et
Ibodo
Epipbanii verba correximus.
ab cgrcgio sanclissimoque Palre lam insigncm
Ibid. . Mcngem
caltimniam alque injuriam depulimus. Qua in
illum embolimum xxxi,cum in fioe L X X X I V anniinquxslione controversiaque disceplanda longiores
lercalari debueril, in gequentig cycli primum annos fuisse, neque nos ipsos, qui id necessario fecimiin conjici, docet Epipbanius. Atqui lessaracaenius, pociuiere convenit, no ]iic lccioii, cui consuldecaet. poslremus annas proprio jam embolimo
lum voluimus, displicere.
pra3dilua est, Duo igilur embulimxi gege proximc
1007
APPENDIX DISSERTATIONUM..
\m
quod oliro factum esse llcbraoruro interprelanda vidclur : , hoc est cuio
sequcnlur
doclores asserunt. Imo vero menses ipsi embolimi 'depravala illa melhodo ac cycli dispositione uterentur, secundum quam xiv luna biduo coelestem,
duo simul inculcabunlur; erunlque tria Adarim.
hoc est Nicaenam anteveniret, aoimadversa labe,
Sed teriius anni LXXXV inilium erit; ne si Nisan
Pbansseos, quoad plenilunium propius accederent,
pro Adar substitualur, epocba relicla, neomenia
Pascba in xv lunam distulisse. llaque dupliciler v i in anteriora laxius evagelur. Oe duobus enibolitiosa Pasehatis celebrilas fuil : primum apud cos,
maeis proxime consequenlibus faletur Keplerus;
qui feria m luna x u Judaica Pascha comederunt,
posterius, de tribus Adarim objici poiest. Sed
quod feria luna xiv faciendum erat : tum apud
ulrumque ex Lalerculo et superiori disputalione
comniodissime dissolvilur; nam aliud esi tessa- Pharisaeos, qui recepta xiv cycli sui
praetergrcssi sunl. Cbristus porro cum majori porc&decaeteridas scorsim ac separatas intueri, aliud
puli parte feria tertia cclebravii. Ita quidem Epi111 majorc cyclo aplas invicem et conserlas. Minopbanias, nec aliter inlerpretari licel, aut ab errore
rcs cycli singuli per sese menses embo'imos in
vindicare. Neque enim feria tertia, hoc est quario
i u , , , , xiv, annis postulant; sed in continua seric el in majorc cyclo non semper em- ante Passionem die Chrislus Pascbale functus esi;
bolimaeus est : unde neque duos Adarim exigit; neque biduo in vinculis babitus, quod frusira crcpostremus vero ullimi cycli annus, qui esl L X X X I V ,
didii Epiphanius : nam de lempore
Adar quidcm alterum sibi vindical; eo quod men- nobiscum sentit. Emendandus igitur csl ad eum
sis ei xxxi ex epaclis cyclorum accrescit; proindemodum queui supra demonslravimus pag. 172.
que vi enibolimxos babere debet, ut cum solari
lbid. . Quid bicaudio? , i i
anno utcuuque lunaris adaequeiur. Verum aucior
esl in bortu Pascba manducasse? Minime id quidem;
cst Epipbanius in L X X X V annum mensem illum esse sed vel ad superiora periinet, vel Irajeciione
dilaluin ; qui cum revera sit Adar, Nisan a Judscis,
pcccal hic locus. Quod subjicit * ,
u i opinor, cst facms. Inde accedit, ut epocbam
Clmsium excusat, cur non legilimo tempore Pascba
anni sui anieverterint, et in eodem anno bis Pascba
peregerit; quod ad publicum et communem usum
celcbraverinl. Quod uberrime antea declaratum est.
accommodare sc maluerit.
Col. 936 . . Mendum bic
Ibid. D . . Haec ex IrenttO
esse ct quidem duplex superiora satis oslcnduot : expressa sunt : qui lib. n , cap. 38, Yaleniiniano*
primum legendum, non
refutat, qui xxx Êonum collegiuni boc annoium
deinde falsum est supra xxx menses reliquos
Gbrisii nuraero fulciebanl : quippe Cbristum asse<
********
* Ksv<l * I Sv /V1 A V ( * 1 1
I
^
_ * - _ _.
~
esse
dic6 xxiv,
boras vi : alioqui ex tessaradecael,
rebant anno aetatis xxx passum esse, mense XII.
Juliana dierum 5113, 12, relinqui tantummodo dies Coniraquos cap. 39 demonslrat, biennio el aliquot
oporleret quatuor, borara unam, essetque lunaris
mensibus predicasse. Posleaquam igitur de ulroque
tessaradecacl. dierum 5109,11. Syzygise singulae
aiiuo, lam quo natus quam quo passus est Dominus,
29, 12, 49", 55", |y-J.Aul si de xiv Juliaois annis
accuratissiraedifiputavimus, consenianeum esl, uldo
cximanlur borae (ftiae, u l sinl dies 5113,10, lessaPascbalum, quac posl baptismum Cbristus obiit,
radecaet., Iunarce singulae dies habebunl 5109, 9,
numero diflkillimam quasstionem explicemus.
syzygiai29, 12, 48', 54" -^V. Qoodego verum aon
Quam nos bunc ipsuiu in locom merilo distuliniue,
arbilror.-Corrigendus ilaque Epipbanii, aut libraquod cum superiori de Passione Cbrisli dispuiarxi ipsius error, et vel , vel tione connexa atque implicaia viderelur.
hoc loco scribenduu). Vide
Quot secundum baplismum Paschata
Chrhlxu
quae aniea diximus.
obieril.
lbid.B/Eyexevro/rwroiJrov.NonUIudsignificat,
Mitto veieres illos, non bxreiicos solum, ut Vaquod arbitralur Kcplerus, etquodprima specie velle
videtur, ex bujus cycli pravilate biduo Judaeorum D lenliuianos, sed cliam Patres, qui anno jetalis >:xx
passum Dominum mcmoria? prodiderunl : quique
Pascba legitiraum tempus antecessisse : quasi b i uuum ei duntaxat praedicalionis annum assignadui lanlum a vera iacla s i l ; Pbarirunt, ut iutcr alios Terlul. lib. cont. Jud. cap. 8.
S . T O S vero dici unius conslituta, uno die
Item Lactaiuius lib. iv, cap. 10; Clem. Alex. lib.
dunlaxal anlicipasse; cum bidifo solido Chrisius
rSicacnam aDteverlerit; nam eodem sensu hoc ct vi Slrom.; Africanus apud Hier. in Dan. cap. ix.
His, inquam, praetei missis, quoruiu opiuio ni.iloco dixil Juda30.s , quo sunifesie cum Joaiuiis ac caelerorum Evangelio puperiore numcro,
gnat, tres sunt precipuae de Paschatum nunuro
. A t illic bidui anlicipalio nequaquam
8cntentia3 : nam vel iria, vel quatuor, vel quinqu3
ad Nicajnam x i v , sed ad Judaicam viliosamque
statuuntur; quorura poslremura illud est, in q u o ,
comparaiur, q u cum in feriam Martii xix incivel sub quod Cbri>tus in cruce euflixus est ; qtiod
derct, Clirislus cum Judaeoruni vulgo feria m , Marproinde dicitur. Ex iis eeounda incdisD
t i i xvii Pascha celcbravii. Quare ncquc boc loco
vctustatis, lertia infimi SDBCUII : prima veierum
Nicoenam xiv, sed ex cyclo
propemodum omnium est. Ut igitur plura tribus
fomniuni Judaicam. Proplcrea sic Epiplianii mcns
1009
DE A N N O ET
DIE
DOMINICJE PASSIONIS.
4010
Pascbata post baptisraum elapsa credantur, Evan- praedicarit. Ex quo ratiocinati sunt alterum ei regeliorum testimonio ratum tieri videtur, in p r i spuudcre . lla enim Epipbanius
iuisque Joannis, qui distinctius ea caeleris Iribus
praescrtim n. 25. At longe tolerabilius meo quidem
nominatiraque perscripsit. Apud quem primum
judicio Clcm. Alex. aliique, qui ex Isaiae verbis,
Pascha paulo post bapiismum et miraculum in
ac singularis anni menlione Cbristi praedicalionem
Cana factum cap. u , com. 13 rccenseturj secunannuo spalio definierunl. Nam boc paclo
dam cap. v, com. 1, ubi festum diem a Judaeis
non Judacorum comparalione, sed ipsiusmet
celebratum ait : quod de Paschate Irenaeus accipit
Dei vocabilur; qno sensu Isai. JTVpS ] VCtff
lib. , cap. 39; lerlium est cap. v, com. 4 post
dixit. Quaerecle D. Ilicron. verlit, annum acceptasaturata quinque millia panibus quinque ac duobilem Domino. Idemque in Gomm. annum acceplabibus piscibus; quartum est illud, in quo passus est.
lem, et diem retributionis, omne prcedicationis ejus,
Ad banc Joannis bisloriam, et intervalla temporum
quo in came versalus esl, tempus significare docuit.
nliquorum narrationet, quae mrnus dislinctam
Quo et aposlolus Paulus respo.xit, cum II ad Cor. vi
habent descriptionem teniporum, velut ad regulam
d i i i t : Ecce nunc tempus acceptabite. Haec Hieron.
accommodare nituntur : nam primum quidem PaQuod et anie ipsum Iren. lib. n , cap. 38, docuerat:
seba solum Joaimem commemorasse pulanl : se- annum videiicet, quem propheta vocat acceptabilem, omne ab adventu Christi tempus ad consumcundum quod Joannes adbuc baptizasse legilur,
Joan. , 23. Quo in tincula conjecto praedicare maiionem usquesignificare. Nec aliud Isaias voluit.
Clirislirs coepit, Mallli. , 2, elMarc. i , 14 : a quo Quare quod ex eo PP. quiâm argdmenlanlur de
tempore tres caeteri res a Chrislo gcslas velut ab uno vel altcro praedicationis anno, quod non sine
yeniae praefalione dictum sit, ab Isaiae menie prorinitio deducunt. Sequitur ergo Pascha secundum,
sus alicnum videtur. Ac profccto si duo dunlaxat
quod cum Joan. v, tum Malth. xu, Marc. u , Luc. vi
tacite significaiur, co quod Sabbalo deuleroproto antc postremum illud, et , Pascbata
transegeril Christus , fieri non poiest, iit priorcm
per saia iransisse dicuntur aposloli, et spicas vellicasse : quod tempus in ipsas Azymorum ferias annum sine uliius oflensione ac contradictione
consumpserit; multas enim et boslilcs vexaliones,
ineurrii. Jam terlium practer Joannem cap. v i ,
ctiam Mallh. xiv, Marc. v i , Luc. i x , prodiderunt: insidias, contumelias in eum annum conjici necesse
est, ut postea dcclarabitur, quanquam ne coinmoda
quippe miraculum illud mulliplicatorum panum
quidem ab illis Pascbatum ac temporum insiituta
exponunt, quod Joannes sub ipsum Pascba contigisse scribii. Hunc in modum vere vulgo Pascbata Q distribulio. Irenaeus. primum Pascba sialuit illud,
cujus meminit Joan. cap. u , com. 15; secundum
digerunt, qui barmonias evangelieas contexunt,
vero ex Joan. v, com. l,deducit, ubi diem festum
nisi quid paulo ab aliis aliter cxplicalur, quod
Judaeorum nominal : quocum alterum capilis v i ,
scrupulosius perscrutari otiosum arbilror.
coro. 4, confundil; ante quod mulliplicatorum paAt Scaliger in lib. v i De emend. quinque repenum prodigium accidil: bis duobus subjicitxb
riri Paschata vehementius pugnal : uam praner
. Miror bunc Trenaei locum non satis exprimum Joan. , alterum illud esse slatuit, de quo
loun. v. Cui tertium adjungtt illud, a quo pcr sata
peudisse, qui secundum Pascha ex illius auctoriialc
iter habuisse feruntur apostoli; quartum est Joan.
consiituunt istud ipsum, de quo Joan. cap. v, i l r ut
v i ; quintum . Addilque singulorum
terlium sil cujus Joan. v i , raentio fit. Etenim si duo
cbaracteres ac delinealiones : cujus
baec fesla distincla esse credidisset Irenanis , cum
vanitaiem copiose ante redarguimus.
triplex duntaxat Pascba praedicalioni tribueret,
nunquam prius illud festum Joan. v, Pasoba esse
Veleres antem, mi dictum est, ad unum omnes,
dixisset. Sed largius peccat Epipbanius, qui num.
nisi qui tricesimo aetatis anno passum putanl Doroinuiti, Iria duntaxat Paschata numerant : in p r i - 25 primum Pascha festum illud facit, in quo voniis Irena?us loco citaio ; tum Apollinaris Laodic. D ciferatus est Cbristus : Si quis ulit, veniat ad m i ,
apud flieron. in cap. Dan.; Origenes lib. u cont. et bibat, Joan. vu, 57 ; alleruai vero, de quo in
Cel., ubi Judam non solidum iriennium egisse cuin
eodem cap. dixit : Non ascendo ad diem festum
Cbristo scribii; Eusebius in Chronico ubi, post xv
htum : \\\ quo eliam cura Pharissei comprebendere
Tiberii, ac Domini baplismum
Hlum cuperent, melu repressi sunt, coin. 44. Mulla
ex Joannis Evangelio con- sunt a sanclissimis Patribus nonnunquam paruin
firmat. Quibus accedit Epiphanius.
vere attenteque scripla : quaB quidem prastarc
Sed eoruni aliqui baud salis firma ratione i n - velle, religiost fortasse, sed parum prudcniis esse
ducti videnlur, u l biennio prxdicasse Chrislum
arbilror : vebementius autem accusare, neqae reasseverarcnt: nimirum quod apud Isaiam cap. i x i ,
ligiosi, neque prudentis. Nos ea, qua par esl, mcoom. 2, legilur, ubi Cbrislus raissum se a Palre deralione in dmnprura bominum , sed bominum,
protitetur, , \ errores ac lapsus non tam inquirimus, quam obla , suspicati sunl illum
tos ultro ac vel invitis occurrenies, ne cui fraudi
, annum acceplabilem, priorem e duobus
sint, patefacimus ; tueri aulem ac defendere nibilo
cfise; in quo cootradicente neinine Evangelium
magts quam eorura v i t i a , si quae fucrint, iuiitari
1011
1012
debemus. Ejusmodi snnl in boc scriplore nostro levissima sunt; nam ut omittam quod Blaldotiatns
forlasse nimUim multa. Sed inter ea uihil minus
exisiimat, proverbium quoddam inler Jtularos
dissiniulaiiduiu est, quam illa Pascbalum distirfclio. ejusmodi versatum, adliuc mensos iv ad messem
Primum enim duo illa, quae cap. vn a Chrislo pro- supersunt, cum niliil quod urgeret esse, signitkare
uunitata dicuntur, ad idem feslum atiineni; dcinde
vellcnl: cur fateri cogimur, unum illud feslum e
non illud Pascba fuis e, s^d Sccnopegiae fesium doiribus fuisse majoribus?Nonne etad Encaenia venisse
cet, com. 2 ; tei tio pra?poslcre baec Epipbauius ac- Ghristiim lestantur Evangelia, ei reliquos ab eodero
cepil : nam quae primo loco dicla meinoral, exeunle verisimile est dies csse celebratos ? Qiiare eisi ad
festo, quae posteriora ponil, ante feslum usurpala Pcn'ecosten cum Cbrysostomo, Cyrillo, aiqtie ex
lcgunlnr. Omiuo castera ; ncc enim falsilatcm illam
rccentioribus Maldonato, aliisque perlincre veliaccuraiius libel persequi.
nius ; at Pburim, sive Sorlium fcstum, qnod Adar
15 cclebratum est, nibil velat intelligi. De quo
Quocirca nobis alia duorutn Pascbatum ordierudite Keplerus in EclogU. Jam Sabbattim illud
nandorum ineunda ralioest. Sed piius caputipsum
qii33Slionis inlueaduni, unde quarli Pascbaiis i i r - denteroproton post primum a bapiismo Pascba
mamenlum pelitur. Cum, ui ante dixinius, Joannes collocari potest, ut el Keplerus ibidem, ei nos ipei
cxactius caeteris iribus Pascbala disliuxerit, ex ejas ' subinde roonstrabimus. Umim superesi, qiiod ex
Kemnilio proponil dissolvitque Keplerus : eteuiin
poiissimum auctorilale digerenda sunt tempora.
Quare si is cap. fesli nonoine Pascba signiflcarit, Cbristus prxdicationem exorsus est posiquam
de iv, ut miiiimum Pascbatibus confecta res c r i l : Joannes in carcerem csi missus, Matth. , 1 2 ;
Marc.
Conjectus aulein cst ia vincula Joan*
siquidem cum Pascbale cap. v i , coro. 5, minimc
nes posi Pascba priraum : nam eo celebralo Joauconfundaiur. Ad haec quoniam prodigium i l l u d ,
nesbapiixare pergil, Joan. n i , 25. Quare Sabbalum
quo quinque bominum millia panibus quinque et
Lucse deuleroprolon, el ille pcr segeies inccssus
duobus piscibus satoravi', idem omniuo est, quod
et Matlb. cap. , elMarc. v i , et Lucae ix,descri- non potest primo Pascbali subjici, quia jaraduduna,
cum baec agerenlur, praedicare Cbrislus coeperat.
)>itur ; necesse esl Pascha illud, anle qnod miraEx quo sequitur, iv sallem eiici Padcbata, utpaulo
culum, Joanne teste, coniigit, diversum ab eo
fsse, quod tacilc a tribus illis evangelislis expri- ante disputavimus.
m i t u r , cum sciiicel Christus pcr sala cuin disciVerum non ante Joaimis carccrem prcdicandi
pulis ambulavit: quod utique posl Pascba faciuut
munus atligisse Chrisluin, ac tanto lempore olioosl, hoc est Sabbaio deuieroprolo. Igitur ei iier Q sum ac desideiu fuisse, perabsurdum videlur. Et
illud per scgetcs susccplum posl aliud Pascba,
si verum fateri volumus, Ntcodemi illa cum Cbriquam quod a baplismo proxinwm est, incidit,
slo congressio, ejusque verba isla : Scimus quia
Deo venisti, Magister: nemo enim potesi \\xc ugna
procul dubio plura Iribus Paschaia constiluenda
facere, quce lu facis nisi fuerii Deus cutn eo (Joan.
sunt. Siu conciliari ista possunl, ut neque feslus
u i , 2 ) : l i m qiue supcriori capile narrantur, do
ille dies Joai). Pascba sii, et Sabbalum deuleuiultis in ipsum credcniibus ; praetlicasse jaru
roproton, de quoLucas cap. v i , slatim post primuin
Clnisiuni, ciad populnm fccissc verba demonstrant.
Pascha successerit, nihil omnino de Paschatum
Addc bis omnia, qua3 aule viociura Juaiinem a
iniervaUo conftci potest; nam quod ad feslum dicin
Joan. cap. spcclal, miilii et gravissimi Palres Cbristo dicla factaque cxlen tres aliquot capilibus
complexi sunt. Quin el Pelrus A c l . a baptismo
negant de Pascbate locutum Joannem ; sed alii
Christum coapisec lestalur. Idem Euseb. lib. i , cap.
Penlecostcn, alii aliud festum inlelligunt. Quod
10, etboc loco doccl Epipbanius. lrenaeus enim xxx
autem Ircnaei teslimonium afferlur, jam a nobis
anno bapiizalum puial, et po&t aliquot annos.cuna
conira illins auclorilatera praescripium esl, quod
jam idoneam ad docendum lalem esset adeptus,
is nullum aliud Pascba secundum agnovcrit, quam
quod vi capile cominemoratur; quocum feslum D iriennem praedicationera inchoasse ; nam quod ad
Epiphan. a l l i n e l , supra num. 24 posiridie ejus
ilSum diem Joan. confudenl. Quare boc ipsum
diei, quo baplizalus est, pradicaiionem illam ocillis Pascba, quod Joan. \ lcgilur, facile remiserim,
dum ex lrcnsei senieniia nequaquam a poslcriote coepisse dicit, qu*e ad refertur.
Quid igilur evangelislis illis facicmus, qui eoojcclo
discernatit, neque p l u r a , quam ille, Pascbala
demum in carcerem Joanne Cbristum nanant
Cbristo tribuant. At eniro Iria tantuni crant fcsla,
prxdicare coepisse ? Eeplero visum esl trajeclione
quibus sislere sc Hierosolymis oporiuit, Pascba,
Pcntecosle et Scenopegia. Cum crgo unum ex illis \ersiculi unius ncgotiura posse confici. Nam si
tribus feslum illud exslitcrit, cujus causa Clnistus
Matlb. i v , vo.r. 12: Cum anlem audissel Jesus quod
ascendit; neque postcriora duo locumisiic babcant,
Joaunes truditus essel, aeccssit in Galilaiam : ilein
nccesse est de primo, boc est Pascbaie, Joanncm
Marc. i , si comma 14 alio irajicias, narralionis
loculum. Quod enim ncque Pentecosle, neque Sceordinem aplissime conlexes. Mibi vero haec unius
uopegia fucrit, argumento est, quod supcriori
versiculi irajociio violeuta sane videlur: tiibil
capite Cbrisius dixeral com. 3 5 , qualuor mcnscs
enim clarius cst, quam quse subjiciunlur cum illis
a4 loesscm rcliquos fuisse. At bxc mco judicio
ipsis vcrsiculis esse counexa. Satius csi iguur
t
1013
DE ANNO ET DIE DOMINICJE PASSIONIS.
1014
commoila aliqua inlerpretalrione loci illius difficul- eaei in Beclzebub haec ilhim facere criminantur.
tali consulere. Hoc vero perfacile est. Nam MalVenit matcr cum fralribus, Marc. m , 5 1 ; Maith.
Ihaeus el Marcus nequaquam illud docent, Chrislura
, 46. Tura egrediens domo ad mare pervenil.
lunc solum, curn Joanoes in vincula missus est,
Ubi parabolam sememis, et alia quaedam edisseril,
predicare inpopulum, hocest publice verbafacere
Marc. iv, Mattb. x m : ac forte eliam quae Luc. x i ,
coepisse: quod ex illis ipsis evangelislis falsura
33, leguntur. Interim nonnulli ad Christum accersse monslratur. Sed bic sensus est: post captum
dunt, acsequi se velle proOtentur, Matlh. , 18.
Joarniem novum velut initium prxdicandi fecisse,
Post in alluro evectus procellam sedat, Marc. i v .
ac cum accuratius in illud negolium incubuisse,
Trajecto freto in Gerasenorum agro daemoniacum
lum vero specialim illud inculcasse : Pamitentiam
liberat, Maitb. v m , Marc. v. Rediens arcbisynaagite; appropinquat enim regnum ccelorum. Cujusgogi Gliam cmat, tum sanguinis proiluvio labomodi coborlalioneni vel nondum antea, vel minus
ranlem, Mauh. i x , Marc. v, L U C . T I H . Egrcssus inrio
crebro ac vehemenler usurparal, quod eam sibi
in patriam abiit, Marc. v i , Matlh. x m . Apostolos
Joannes praedicandae poenitentiae provinciain velut
binos cum amplissima potestate miilit, Marc. vt,
propriam ac peculiarem surapsissel. Nihil, opinor,
Luc. i x . Interim llerodes cum mulia de Cbrisli
hac ooslra conjeclura lingi probabilius potest. prodigiis accepisset, Joahnem a morluis excilatum
NUHC ut Epiphanii veterumque de iribus Pascbapulat, et illum videre geslit: at is sose subducil.
tibus opinio magis illustretur, brevem evangeiic Quare sub baec tempora Joannem inlerfecium esse
narrationis seriem ad illorum intervalla dirigam.
credibile est. Ad eamdem Gbrisli fugam refero caput iv Joannis, cum relicta Judaea in Galilaeani scEvangetistarum narralio ad Epiphanii senlentiam
de tribm Paschalibus accommodaiur.
cessil; quo in itinere cum Samarilana muliere
Posl baplismum et XL dierum jejunium ea conti- colloculus csl. Quare hialus ingens est bistoriae
inter cap. et iv Joan., quod prioris anni res gegerunt, quse Joan. capite narranlur de aposlolosias evangelislae reliqul accuratissime scripsissenL
rum vocalione. Indc nuptise in Cana Galiteae Joann.
Gaput vero vi cum connexum est: nam post
usque ad comraa 13, quando Gapharnaum cum
illa oinnia ad festum quoddam Gbristus accessit,
suis profcclus est. Ubi cum paucis diebus ba?sissel
quod a Paschate baud longe aberai: nimirum
Galilaeara obiit, ibique proedicavit Evangelium Luc.
iv, com. 14, Nazaretbum petiil, ubi propemodura
Phurim, aut aliud quodpiam. Sequitur miraculum
a civibus occisus esl. Post ba?c apostolos denuo ingens cum quinque miilia bominum panibue
vocavit, Marc. i , 16. Iterumque conscensa navi Pequinque et piscibus duobus saiuravit, Joan. v i ,
<.....^
caeteros
AMIAVAC ad
sese perlraxil.
l .
; i
TTum
. . * Gaphar- G .Mattb.
... .
ix : quando
J
..._ ne
trum ac
xiv, Marc. . v. . i , Luc.
veriius,
naum venit, Marc. i , 2 1 , Luc. iv, 31. Ubi in synrex a plebe lieret, secessit in moulem, et inde in
agoga daemoniacum curat : inde Pclri socruin, ac
Gapbarnauui transraisit, quo etiam lempore super
kprosum. SequiliiF Malthaei vocatio, Malth. ,
aquas ambulavit. Sub idem lempus babita est ad
Marc. i i , Luc. v. Sub haec acccdentes Joannis d i populum illa dispulatio, quae Joan, v i describiiur.
scipuli cum Pharisaeis exposlulanl cum eo, quod
lnde in lerram Gcnezareth piofecius.
ipsius discipuli niinime jejunareut. lnde primum
Sequilur Pascba secundum Joan. v i , 4. Hinc illa
Pascba post baplisnium Joan. n . Necesse esl enim
cum Pbarisxis aliercaiio, Mallb. xv, Marc. v i . Post
niuitis antea miraculis edilis, ac praedicatione
in Tyriorum Sidouiorumque fines profecius Gba
coepta claruisse Oomiuum, ut ex Nicudemi orationaaxaB llliara curat, nec non el daemoniacum mune colligiiur. Per eosdem Pascba(is dies Gbrisius
lum, ac surdum ad mare Galila333, quando Pbarisa3i calumiiiantee in Becizebub lieri isla dixerunl.
negoliaiores a teinplo submovit. Poslea vero pcr
Quod quidem bis omnino coiuigit: primum llallb.
sata iransiil Mailb. , 1, Marc. n , 25, Luc. , 1.
, Marc. m , deinde Mailb. xu et Marc. vn, Luc.
Sequuntur gesta MaLth. ad 21 comma. Et
5larc. usque ad 13 com.,iLuc. vi ad 12 comma. D " Subjiciendura bis oranibus est aliud prodigium.
cum qualuor bomiiium millia septem panibus saliavil, Malth. xv, Marc. v m . lndein partcs Dalmanulba proficiscilur, Marc. v u i , ubi Pbarisaei signum
quxrunl, Matlb. x v i , Lue. : quod el ante pelierani, Matlh. x u . lnvilalur a Pbarisa3o, ci in
pluribus disserii, Luc. , Mallb. x x m . Abit trans
fretum, Marc. v u i , 15, Luc. x n , Mallh. . Be
cavendo Pbarisaeorum fermento praBcipit, Belbsaida3 ca3cum curat, Marc. , 22. Pelrus confessiohem edil, Marc. v i u , 27, Matth. , Luc. , 18.
Post dies vel v i transfiguratur, l i a t l h . xvu,
Marc. i x , Ltic. ix. Postridie lunaiicum sanat. Orta
inler aposlolos de principatu contentio,Marc.ix,32
Luc. ix. Ad Scenopegix festura e Galitea profectus
AposlulideiiicepseligunlurMarc.nl a comm. 13
ad 19, Luc. vi a 12 ad 16, Malib. toio capile.
Posiea pariim in monie, parlim in loco campestri
varios sermones i n s l i l u i t ; quos magna ex parie
Maltbaeus anlicipavit cap. v i , et Luc. v i . Genlurionis
dcinde servura a morbo liberal Luc. vn a 1 comni.
ad 10, Matlb. v m a 5 ad 10. Ttim vidu;e 6liuni ad oppidum Naim, Luc. vu a comm. 12 ad
18. luler baec Joannes jaui in carcerem missus
discipulos ad Cbrislum allegat, L u c vu a comm.
19 ad 35, Maltb. x i . Scquitur pcccatricis mulieris
oilicium Gbrislo praeslilum, Luc. vn, comm. 57.
lude domura venit, Marc. m , 20. DaBmonium i m i lum ejicil, Luc. , 14, Mailli. x u , 22. Idco Pbari-
4015
APPENDIX DISSERTATIONOM.
10IC
llierosolymam, Joan. v n . Unde Uerumrevereus in Ad bunc moduro ordinari cvangenca narratio
Galilgam cum complerentur dies assumptionis ejus potest, aut ut alia singularum rerom dispositio
liicrosolymam rediit, Luc. i x , 51, Marc. x, 3 2 : sit ac descriptio. Neque enim accurate roodo in
in ilinere a Samaritanis urbis adilu probibe- ordinem ipsum inquirimus. Apparet lamen comtur. Pharissei cum eo de uxore dimittenda disputant, modissime res a Cbrhto gesias triplici Pascliale
Matlh. xix, Marc. x. Parvulis benedicit. Designat concludi: primom accldit anno Juliano 74, Tiberii
LXX discipulos, Luc. x. Iu Encaeniis lantum non
XT, neomenia Nisan ex Judaico cyclo vitioso Mardi
lapidalur, Joan. x, 22. Tum Zebedaei ftliorum postu- xxx feria iv, eyclo lunae , sotis , prima dies
lalio, cum anle de Passione disseruissel, Matlh. Azymorum Aprilis xui ; secunrium Paseba Juliano
xx, Marc. x, Luc. xvm. Caecus ad Hiericbuntem
75, Tiberii , ncom. Nisan Martii xix fcr. i ,
sanatur. lnde a Zacchaeo publicano domo et con- prima dres Azymorum Apr. n ; tertium Pascha
vivio excipilur, Luc. xix. Ad Mariae et MarLbse anno Juiiano 76, Nisan Martii i x , feria v i , prima
bospilium divcrlit. GaHera ad Passionem Domini
dics Azymorum Martii x x m , feria v i , anno Tiberu
gesla ex Evangeliis, ac polissimum Joannis aperta
exounle xvu secundum Romanos, vel Judaice xvm
a Nisan incboalo.
eant, hoc est ad terlium, sive Pascba.
D E P(EN1TENTI^ V E T E R E IN ECCLESIA RATIONE DIATRIBA.

(Ad col. 1017, not. 6.)
Qu(B fuerit Novatianomm hccretis.

D ret, a Cornelii communione discessit, sed e contraErdcsiaslicse rei funclionisque prsecipua pars rio quod nimiam cjus ia Hlis reconciliandis facilipocnitcnlia, ejosque usu et adminUtralione conti- talem lenitatemquc damnaret. Sic igilur Novatianonelur. Teslanlur id in primis velera omnia conci- rum secta ab ambobus illis auctoribus profecla, a
)ia, et SS. PP. decrcia, qunein bac una re guber- posteriore prxsertim, hoc est Novaliano, magnura
iianda el consliluenda poiissimum laborant, ac de incremcnlum accepit. Sed G r a c i , u l i dixi, Patrcs
pcenilcnlium variis ordinibus et gradibus, doque unum dumaxat secU condiiorem nomioant, Novaeingulorum tempore, modo ac raiione studiose tum sive , Romanum presbyterum : quempracscribunt. Quam quidem Cbristian disciplinae admodum Euseb. lib. vi llht., c.35; Theodoretus,
partem, unaque et Ecclesiae poteslatem oppugnare, Epipb.hoc loco; Gregorius Nazianz., adcoque Suut olim Novatiani, sic nostrales baprelici omni ope crates, Novatianus et ipse; et complures alii. Imo
ac ralione conantur. Quae mihi causa saiie- idowa etiam e Latinis August. l i b . De hccr.; Pliilastrios,
\isa est, our de poenitenlia ipsa ad bauo Novatiano- Ambr. in libb. De pcen. Distinguit auiem Gyprianus
rum hajresim plenius aliquid vellem uberiusque dis- passim in epist., et Pacianus, ac Lalini omnes, qui
serere. Nequc vero quae ad eam allinent, universa
de hac bseresi subtilius dispuiarunt.
romplectar ; sed ea scilicel atliagam , quae ad Ca- ^
Jam Novaiiani dogma qaale fuerit Epipbanius
tharorum hacrcsim, atque Epipbanii disputalionem
staiim inilio liieresis aperit: nimirum pronuntiasse
illuslrandam necessaria videnlur. Ac primum dc ipsum, nullarn salnlis spem superesse tapsis, quod
illius seclaB ac scbismalis auclore, deque ejus do- unum dunlaxat essct pocnitenliac genus in baplismo.
gmale pauca qunedam e niultis libanda sunt.
Quod iia Tbeodorctus concipit :
. Verum non ea NovaIn quo plerosque velerum Patrum, ac potissimam
Grsecorum aberrasse conslat: quiduos sectae hujiis iiani opinio f u i l , eos qui gravioris peccali noxam
arcbileclos in unum inisccnt, simililudine nomi- eonlraberent, ab ornni spe consequendae salulis
excludi : nam ei illos ad capessendam poenitenliani
num decepli : Npvalum et Novatianum. Quorum
iile Africanus episcopus fuit; cnjus lurpissiniam ac borlari solebanl, et u l divinam clemenliam lacryflagitiosissimam vilam, avariiiae sordes, crudelifa- mis ac sordibus elicerent idcniidem admonebant.
Sed boc unum negabani, ad Ecclesiae ac fidelium
tcra, nefanda parricidia describil Cyprianus ep. 49.
Idem vcro, cum in lapsorum gratiam, quos Gypria- communionem recrpi amplius oporlere; neque pci;us diuiurniore severioreque disciplina coercendos nes Ecclesiam reconciliandi jus ullum ac polestatem
dccrevei at, Felicissimus presbyler schisma conflas- ry esse : quippe unicam illam pcccatornro induIgeDliam
in illias arbitrio versari, qua3 per baplismum obiiset, ad hujus faclionem adlwrescens Africanam
netur. DeclaratbaBcSocraies lib. IY, C. 13: s*ripsis$e
in primls Ecclesiam permiscuil. lnde Romam navividelicet Novatum ,
gans, Novalianum illic presbylerum reperit; quem
'
ob praelalum sibi Cornelium papam odio invidiaque
, flagraniero anrmadvcriens, communicatis cum eo
\
constliis, alind cl a priore longe diversum schisma
. Sed et Ambrosius
condldit. Non cnim lapsorum ut causain suscipcUb. De pamitentia, c. 2, cum iia illos redargnil:
ret, cosque quamprirnuni paci cl Ecclesiae reslilue-
1017
DE POENITENTIifi VETERE DISCIPLINA.
1010
Quid autem durius, quam nl indicant pcenilentiam, neodam faciendamquc disciplinam severioribus i n quamnon relaxent, cum utique veniam negando w terdum legibus el instUutis aslrictum. Quocirca sub
cenlivum auferant poeniteniias? Nemo enim potest
ipsuin Gbristianse religionis esordium, flagrante
tene agere pa>niUnliam,-ni$i qui speraverit indulgen- peraeque studio pielalis, et improbilalis odio, roullo
tiam. Ha?c Ambrosius. Qui paulo post Novatiano- et graviores in dclicta poense ei diuturniores conrum doctores ait omnia peccatu Stoicorum quodam slilutaesunt. Quae reseo usque progressum habuit,
more paribus cestimatse mensuris, hoc est, ut seut atrocioribiis tjuibusdam sceleribtis venia iudulquenii capile docet, nullo crirainum deleclu babilo, genliaque fundilus denegala fuerit, nunquam u l cum
omnibus ex aequo veniam negasse : itaque sensisse Ecclesia reconciliari possent. Quod,ul ab bodiernis
Novatum. Perperam emm, uL monuimus, Novaiura
moribus et instttulis abhorrens,ne quis incredibile
pro Novaiiano solel usurpare : cum boe , quod ipse forsilan arbitretur, auciorem dabo Terlnllianum,
narrat, Novatiano polius congruat, qui Stoicae sequi in Hbro De pudicitia clare id ac diserte tesiactae ac philosophiae sese dediderat. At Novatiam
lur. Scripsil aulem hunc librum cnm jam ex calhoraagisiri gui acerbum nimis auslerumque decrelum
lico Montani factus esselassecla, adversus Zephyrmi
ea mod^ratione temperarunl, ut gravioribus dunta- papae decrelum, qao is adullcros post poenilentiam
xat criroinibus veniam negarent, levioribos tribue- admiltendos edixerat : Pontifex sciticet maxvnu$
rent. Sic enim Ambrosius : Sed aiunt se excepth (Tertulliani verba sunt) episcopus episcoporum digravioribus criminibut relaxare veniam levioribut. cU : Kgo et moecliice et fornicationis delicla pcenitenNon hoc quidem auetor veslri errori$ Novatus; qui
tia functis dimitto. Quod sunimi ponliiicis edicluin
nemini poenitentiam dandam putavit, ea scilicet con- Tei tullianus oppugnans, ex eo redarguil, quod cmn
templatione, ut quod ipse non potsei solvere, non tria sint gravissima scelera, idololatria, honiicidium
ligarel; ne ligando tperari se faeeret solulionem. et adulterium, exchisis et in perpciuum rcjeclis
In eo igitur patrem vestrum propria damnati* senlen- duobus reliquis, solum adullerii crimen ad veniam
, qni dhlinetionem peccatorum (acilis, quce sol- exceperil. Quid agis inquit, mollis&ima et humanisvenda vobi* ette putelis, et qum sine remedio esse sima disciplina? Aut omnibus eh hoc es$e debebi*:
arbitremini. Atque ul propius adea disputanda venia- Beati enim pacifici: aut si non omnibus, noslra e$$e.
mus, quomm causa longius in bac Diatriba procc- Idotolalram quidem et homicidam semel damnas,
dere statuimus, scieodum est, non pro eo quod tamcechum vero de medio excipis , idotolatrice $ucee*psos ad communionem et ecclesiaslicam paccm
$orem, homicidix antecessorem, utriu&que collegam ?
%
admiitendos negarent, Novalum et Novatianum ba> Q Persotue acceptatio est, miserubWore$ pKnilenlia*
rcticos habiios, atque ab Ecclesia catholica pra- reliquisti. Plane si ostendas de quibus patrociniis
scriptos fuisse : sed quod nullum ad eos reconci- exemplorum, prceceptorum coeleslium, soti mceclriiv,
liandos condonandaque delicta jus in Ecclesia esse ei in ea fornicationi quoque januam pcenitenlicR expertidiose ac crudeliter asseverarent. Quod, i n - pandas. Haec cap. 5. A l poslea c. 9 : Hinc est quod
quam, clavioni, ut vocant, poteslalem Ecclesix ac neque idoiolatrioe, neque tanguini pax ab Ecclesiu
redditur.
sacerdotibus detraherenl, ul reliquos eorumdem
Quse quanquam Montani jam imbutus errore scrierrores omiltam, No?atiani tanquam haerclici dampserit, ex ipsa tamen argumentandi raiione colliginati sunt, alioqui lapsos, boc est idolotatriae contagione polmtos, in perpeloum ab Ecclesia submo- tur, ccrtis criminibus pacis ac veniae spem pcr illa
tempora sublraciara fuisse. Ut enim ex eo quod in
vere nondum pro haereiico deoreto cognitum fuerat:
quin eliam priscis illts floremis Ecclesiaa temporibus libro De jejunio contra Ptychicos, Catholicos reprebendit, quod uuico Quadragesimae jejunio contenti
certis peccatorum generibus communione interdid a m , et quidem perpetuo fuisse, quamplurima oon- CHBtera a Montanistis inventa rcpudiarent, quadragesimalis jejunii veluslas boc ipso Tertulliani teslitilia ac SS. PP. testiraonia declarant. Quod cum
ad antiquam Ecclesiae disciplinam cognoscendam D monio conlra bttreticos bodiernos aslruitur : ila
profecto duobus illis saltem, rel tribus initio peccapernecessarium sit, et ad varios usas opportunum,
nos quaR de ea rc longo studio, ac diligenti lectione tis pacem nultam ab Ecclesia concessam , ex ejusconquisivimus, in ibeologorum polissimum gratiam, dem auctoritaie ac raliocinalione concludi non immerilo potest. Ac neseio an et idem Pacianus Barpaulo accuralius explicabimus.
cinonensis episcopus docuerit in Paramesi ad poenit.
Quibnsnam peccatnrum generibus, et quatenus negata
quae est tomo III Bibl. PP. In qua peccatorum gocommunio sil in Ecclesia veleri.
nera duo dislinguit: alia quae capitalia vocat, qua>
Nullum esne dclicti flagitiique genus, qaod oon
ad mortem esse dixit. Ea
eadem illa, qua? Hgare ac retinere polest, solfere ac que Joannes Ep. I , cap.
vero non aiia sunt, quam tria illa, quorum Tcriulremillere possit Ecclcsia? potestas, neqtte probandum
hoc loco est, neque ab aliie, quam ab Evangelii, lianus meminit, idololalria, fornicalio el bomictatque Ecclesiae desertoribus, in conlroversiam ad- dium, qua3 Act. in synodica illa apostolorum'
dacilnr. llujus v^ro potestntis asum, cum in ejug- Epistola nominatim prohiberi puiat. Dctpectus,
dem Erclesiae arbiXrio positus sit, varie lemperalum inquit, in muttis Spiritas sancius ha>c nobi* capilalii
ei adrainistratura essc non dublum eti> et ad conli- periculi conditione legauil. Reliqua peccaia \nelio~
1020
APPENDIX WSSERTATIONDM.
1019
rum operum compensaltone curatitur. Uac vero tvla videlur, quin una participandoruro mysteriorum j o t
crimina ut basilisci ulicujus afflatu$, ul veneni calix. polesialemque sit aoVplus. Narm poat , qui
ut leialis arundo, metuenda sunt. Ac uoniiullis iti- quarlus ordo poemienlix fuit, in quo solam ad oraliouis communionem adinillebantur, subinde nullo
torjectis : tlcec quicunque post /idem fecerit, Dei
faciem non videbit. Desperavere icuUorum criminum mlerjeclo gradu , quod ullimum crat
rei. Quid vobis eqo (eci ? Nunquid non fuit in pote- ac perfeciissimum, perveoire. solebani. De quo sub
itate ne fierel? Nullusne admonuil? Nemo prcedi- finem disputatiouis hujus uoDnulla dlsserentur.
xil ? Tacuit Ecclesia ? Niliil Evnngelia dixerunl f
Videamus nunc quodnam de iis Innocenlii judiNihit apostoli comminati suul ? Nihii rogavit sacer- cium exstiterit, imo uirum de illis locutus omniiio
do$ ? Quid quceritis sera solatia ? Tunc decuil, cum sil, quod plerique onmes exisiimanL Hic enim epilicebaL Dura ista vox esl, sed qui vos felices dicunl
siola 5, ad EXuperium, cap. 2, ita scribit: Et hoc
ifi errorem vo$ mtttunt, ete. Baec igitur persuadere qutesilum e*J, quid de his observan debeal, qui post
possunt, in Hispauia saltem prisiinam illam disci- bapiismumomni tempore tncontinenlia el voluptaiibus
plinaa severilalem Paciani lempore viguisse. Tam- dedili in exireme fine vilce sua pazniUnliam *imul el
etsi ne id penittis aflirmem, probibenl illa, quce pro- reconcilialionem communionis exposcunt. Deknobterxime subjunxit : Accipile remedium, si desperare \
p,
durior, potterwr interver.ietite misericorcxpislis; si miseros vot agnoscilis, si timeih. Nisl dia iHclinalior ett: nam consuetudo prior tettuit, ut
boc foriasse remediuiu ad solam poenilenliam perii- eoncederetur tit vaemlentia, ud communio negareiur.
Nam cum illis umporibtu crtbrm perteculwne*
neat, qua2 in eo gonere peccau relaxanda aunquam
estent, ne communionis concessa facilitas hominet
fuerit.
Ex iisdem, nisi fallor, foDtibus Eliberitani conci- de reconcitiatione securo* non revocaret lap$u, uelii decreta illa profecla sunt, quorum severiias gala merilo communio e$t concessa potnHeniia, ne
paulo nonnullis acerbior visa co demum illos impu- tolum penitus negarclur; el duriorem remiiuionem
l i l , u l ei concilio culpam el errorem aflingercnt. fecit temporis rulio. Sed postquam Dominus nosier
Contra quos alii Iiuiocenlii dccrcto pugnant; qui in pacem Ecclesiis &uis reddidit, jam depulso lerrore,
communionem dari abeunlibu* placuit, et propltr
cpist. 5, cap. 2, lacilo nomine illius aucLorilalem
tuelur el excusat. Ego lara hos, quam illos aber- Domini misericordiam, quasi viaiicum profecturis,
rare censeo. Sed concilii canones in primis aniru- ne Novatiani harelici negantis veniam asperilalem
et duritiam subsequi videamur. Tribuetur ergo cum
advcrtendi sunt. In bis niulta adversus superiora
t
f 0 r
i l a et alrocissima crimina sanciuulur, ac plerum-*^ paeniienlia extrema commtqiio, etc. Hunc litnocenlii
rf-B 1 /t W% Al sat >(<% ! >
.
I n A l t quod
m J-mmm*\A
/VAnABA
l l l A l l l A n l ICCimilO
Alllllk
locum,
in eo.genere
luculenlissiraus
sil, dt ol l ut n
que
ne in viue quidem exiiu coromuoio conceditur
ascripsimus. Cum aulem ad Eliberitani concilii deISam in prjmo canone ila PP. conslituunt: Placuii
creta aominaiim respexisse, cum h&c scriberet, lout quicunque tvnl fidem baplismi salularis adulta
Wiale ad temptum idoti idololalraturus aecesierit, et nocenlium puienl homines erudili, milii quidem nou
frcerit, quod e$t crimen capitale (al. leclio, quod est prebant; nam Eliberiunum concilium de
crimen principale, quia esl summum sceln), nec in iis loquilur, qui graviora et capitaUa delitla comfne eum communionem suscipere. Rursus can. 2: miserant; qua; ad iria genera Tertulliaaus et PaeiaFlaminet, qui posl fidem lavacri et regeneralionU
nus revocant; quos quidem, quocunque demum
sacrificaverint, to quod geminaverint tcelera, acce- lempore admiui sese postulaverint, repudiandos dedente h>)micidio vel triplicaverinl facinus,
colw- ceruit. At Exuperii scisciialio ad eos lantum periirente mcechia, placuit eos nec in fine accipere com- aebal, qui posl airocia scelera poDnilenliam iii exiremunionem. At can. 3 : Si imnwlaverunt, $ed
mum vitae lempus dislulissent. Alioqui cum infinili
munus tanlum dederunl, placuil in fine eit prmtare canones de lapsorum ac quoruracunque peccalorum
comniunionem, aeta tamen legitima panilentia. ltem poeuilenlia ei reconcilialione condili iuissent, lara
ipsi, $i post puenitentiam fuerini mcechati, placuit D anle, quam posl Nicainmii coDcilium; cumque N i ulterius his non esse dandam commutiionem, ne /u- cacnum ipsum de lapsis recipiendis tam diserle saaiis.se de Dominici communione videantur. Rursus xissei; incpta sane fuissel Exuperii illa quaeslio, si
an- 7 : Si quis forte fidelit post lapsum moicknv, univerae aU|ue inlinile percontalus esseU Sed nimiposl tempora conslitula acta pceniieniia, deuuo fuerit
rum alia et a lapsis ac peccaloribus reliquis illorum
foniicatuB, placuil eum nec in fine habere commnnio- separata causa fuit, qui poenitenliatn ad inslantis
uem Tu caeteros consule, quorum plerique ad earo- obitus periculum asqiie dislulissenl: quibus etiam
dem severitalem implicati sunl. In bis commuiiio- moribundis olim intcrclusa comraunio esi.
nU oomine sunt qui Eacbarisliam dunlaxal intelliQuod Cyprianus epislola, 51 ad Anloniamum eviquasi a peceatis exsoluli fiieriut illi quideoi, deulcr significat; nam cum adversus Novalianoa
sod Dominici corporis niinime facli panicipes. Qui- ila scripsissel: Miror aulem quosdam sic obslinaths
bus nullo modo ab erudiiis conceditur. Neque eniiu esse, ut dandam lapsn non puUnt pcenilenliam, aut
veieris Ecclesiae rilu ambo ista sejuncla fuisse pu- pmnilenlibut exUtiment veniam dcmgandam: posiea
tanl: neque quisquam pacem ac reconciliauonein cum ista s u b j k i l : idcirco, {rate* cliarwime, p&nileutiain non agenUi, nec dolorem deliclorum suorum
Lcclcsia quaui uos abtolutionem dicimus, obliuuisse
^ !
1021
DE rOENlTEMIif) VETERE DISCIPLINA.
1022
M o corde el manifesta lamenlaiionis tuas profes- eos, qui in obilum usquc proferrenl, penitus inlersione lestanles, prohibendos omnino eensuimus tpe
ctusos fuisse censeo. Tandem vero ne istis quidem
fommunicalionit et paci$> $i in infirmitate aique in negari conimunionem placuit, cum instaurala Ecpericuto cceperint deprecari; quia rogare illot non
clesiae libcrtale, plurirouin de autiquorum rituum
delictipamitentia, ted mortiiurgenti* admonilio com- severilaie ac duriiia decessissel. Pcr baec incre*
pellit; nec dignut est accipere solatium, qui se non
menla paulalim, quanlum arbitror, disciplina procogilavit esse moriturum. De iisei Exupcrius inierro- cessit. Neque lamen ubivis terraruin, et in omnibus
gaverat, ei respondel firnocentius, quibus negaiam
Ecclesiis moribus ha3c subinde rccepla videntur;
esse eommunionem mirum videri non debet, cum
elcuro alia? aliis cilius ascivissent, veteris instiluti
Tel catechumenos, qui, quod nondum Ecclesia? poac scveritatis reliquise penes aliquas diu adiDodum
testali subdili essem, humanius tractandi fuerant, resederunt. Nondum enim generali aliqua sauctioeadem illa canonura severitas perslrinxerii: nam
nc, qua omncs Ecclesi tenerentur, ta res conqui baptismum in obitum usque prorogassent, non
siilula fuerat; aul illam certe lardius rcgionis aliitlis quidem quod petcbant denegalum f u i l ; sed
GUJUS consueludo alque usus admisit. Quaro in rem
iidem vclut infamia? nolis inusli a sacerdotio peni- facit Cypriani dictum illud Episl. ad Anton. : Et
lus arcebanlur; quos eliam Clinicos nominabant: quidem apud aniecessores nostros quidam de epiquod in causa Novaliani tcstanlur SS. PP., etconc,
scopi* istic in provincia nostra dandam pacem ma>
Weocaesariense decrevit can. 12. De Cliuicis igitur,
ckxi non putaverunt; et in tolum pcenilenlia locum
ut ita dicam, poDiiitenlibus accipiendum est rescricontra adulieria clauserunl; nonta.nen ab episcopoptum illud Iiinocentii. Vei polius, cumet de illis agat
rum suorum collegio recesserunl.
Haec ille Novaiianuin pcrstringcqs; quod ad i n prascipue, et eo narralio lola referatur ; allius latempestivam in lapsos crudelitatcm, quod minime
men negolium repetens, quid de omni peccaiorum
necessarium erat, dissidium adjunxisset, cum
genere Ecclesix consueludo lenuerit, in memuriam
alioqui de lapsis quod vellel privatim sentire porcvocat: (juod ad Clinicos istos suspicamur poslea
tuerit, nec ab Ecclesto sociclale divelli. Quod de
fuisse resirictum. Primum enim de libidinosis et
Tertulliano perinde usurpaodum erai, si tain iste,
incontincntibus rogalus, de lapsis, hoc est idololatris
quam Novalianus baclenus procederent, ut lapsos
nominalim decrela proicrt. Deinde cum toenileiireconciliari non oportere dicereît, non autem vetiam siiie communione concessam asserit, non
iiiaB tribuenda? jus ab Ecclesia prorsus abjudicaslam istud ad Clinicos, quam ad quoscunque pecsent : quam ob causam merilo tanquam baeretiei
catores altinet. Atqui de moribundis duntaxat interrogabat Exuperius, et aliter dubitare hominis erat ^ damnati sunt. Jam vero ex illorum numero, quoa
spissius ac tardius in eam lenitatem iufractos m c
parum in Ecclesiae rilibus erudiii.
diximus, Hispanienses Ecclesiie alque anlistites
Quamobrem verisimile est lunoceniium hypolberecenseri debent; quos non magis quam caetcroa
ein ad Ihesim, boc est generalcm dispuialionem
omnes, adeoque Ecclesiam inilio tolam tuelur excontroversiamque revocasse; et causam allulisse
cur aliqaando tardis illis poenilentibus", olim vero cusaique pontifcx. Volo enim Innocentii verba
eliara quibusltbet graviorum criminum rcis, com- prudens leclor auimadverlat, observalionem, tive
uiunioniy spes praecisa fuerit: iiimirum, quo poe- consueiudinem priorem tenuist^ : quod de proviiw
cialis synodi canone ac decreto nequaquam diceoarum meiu in officio Chrisliani conlinerenlur,
principio communione probibitos capiialium , u l i ret; sed de eo utique r i l u , qui lotius Ecclesia? sit
dixi, scelerum conscios, nec nnquam sive incolu- aut majoris saltem pariis consueiudine receplus.
ines, sive moribundos Ecclesiae reslilulos, postea
Quocirca praeclare id, quod superius posilum est*
vero nonduni penitus constitula pace, poenitentiam
lioc Innocenlii teiimonium conOrmal : negatam
quidem illis ac conimunionem indultan, qui ma- roaximis scelcribus olim comrounionem fuisse :
ture ad eam pelendam accessissent, caBteris in per- ry qua postea permissa, soli illi excepti videntur, qui
petuum rejectis , *ac poslremo pacatis Ecclesiae ad extremum usque viiae periculum io delicto pcrrebus, eliara tardiores illos instante jain morte severassenl. Unde in concilio Arelat. , can. 23 :
communionem impetrasse. Tria haec necessario De hix> qui apostutant, et nunquatn se ad eccle*
distinguenda sunl Ecclesia3 lempora, ut dissidenlcs $iam repraesentant, nec quidem pxniteniiam agere
a se invicem gravissiraorum Pairum auciorilates quarunt, et postea infirmiiate correpli ptluni com^
concilienlur. Et quidem prima illa severissimaque munionem, placuit eis non dandam communionem
nisi revuluerint, et egerint digno$ fructui pami^
disciplina sub apostoloi um tempora, el ad Terlultentiiv.
liani fere saeculum obtinuit, qua3 a Zephyriuo ponEst aliud insuper in illo Inuocentii loco rainime
lifice, quod ad mcecliiam speclat, paululum reprseiereundum, cuni ait negaiam fuisse communiv
laxata, Cypriani lemporibus majores ad lenitalem
nem, concessam pcenitenliam, ne toium penitus neprogressus liabuit. Fuit enim secundum illud
garetur. Ex quo ita colligere licel : Nisi pcanitentia?
maximc lempus, quo nulltim peccaii gcnus a fruclu
communionis exccptuin e*t; sed ila tamen, ?>i tem- nomine absolulionem Innoeentius iulelligai, quas a
Douiinici corporis iisurpandi jurc distiucta sit, dc
porius sc ad poenhenliam applkarenl : naru tum
%
1025
1024
quo postca diccmus : quibusdam pcccatoribus poe- adco ut ex Eliberitano consessu asperiorem illam
nitenliam ita permissam esse, ul ea nunquam re- discipliiiam expressisse videri poseit.
Ex iis omnibus tiquet, procul a Novatianonin
laxaretur. Siaemm sese res habuil. Non lemere
qnivis ad poenitenliam admissus est, ut, quamvis errore ac perfidia Eliberiianos Paires abfuisse;nec
nunquam in graliam cum Ecclesia rediturus csset, aliud omnino nisi aut priscam Ecclesia? dieciplinam,
(amen cum aliquo delectu publicam ad salisfaclio- sed usu jam oblileratam, denuo revocasse; aut ha>
rentem adhuc in Hispaniis novis legibus astrinxisse,
nem poenitentiamque
reciperetur. Nam et in pjblica pocnilenliai fuDClione, vel cilra absolulionis cura capitalium scelerum rej, prasertimque niura,
spem, suus quidain eral fruclus : quod in primis idololatriae, bomicidii el adullerii olim, ul Innolidelium precibus commendatiorcs essenl. Quod si ceutius docet, communi consueiudine veniam nulpraeterea perpctua illa poenilenlia damualis grada- lam el absolutionem obtinereul: non quod absolvi
tim, ut caeteris, ad quarlum ultiinumque ordinem ab Ecclesia non possent, u l Tertullianus asserebat,
licerct evehi, quam vocabanl, uon contcm- sed quod ejus, quam amplissimam a Cbrislo susceperat, poleslas usum cerlis fiuibus circumscripsisnenduni operai pretium exstilit; si minus ad pacem
et Eucbarisliae parlicipalionem, ad inleriorem ta- set.
men orationis cauorarumque rerum socieiatem Huic tam comperla: explorataeqae doctrinae nultransferri. Quanquam vix est ut credam perpcluis los acrius repugnaluros inlelligo, qiram qui aniiillis poenitcntibus poslremum illum gradum pa- quitalis ecclesiasticae uiinus periii veleris fccclesi
tuisse : quin potius tribus prioribus definitos illos formam hodiernis riiibus inslilulisque meliuntur:
esse suspicor. Ila apud Basilium, can. 73 ad Am- quibus asperum et inhumanum \idetur, homini
p/tt/.,qui Ghristum negaveril, inter ulli, qui commissi criminis dolorem ac poenitentiam
in perpetunm relegalur : - prae se ferat, pacem el absolulionem denegari. Quod
, , ipsum tamen olim certo in horoinum crimintimque
\ , genere servatum fuisse tot illa bacteiius allata testi\ , - monia demoiistrant. Quibus uuum alierumve ad
cumulum accedat, u l vel ab invilis assensum res
, ,
. Ancyranwn vero ista niereatur. Ac primuoi idem nan obscure Cycan. 23 eos, qui volunlarium homicidiuin pcrpe- prianus indical epistola 13. Cum enim lapsi quidam
libcllos a martyribus iinpeirassent, quibus ireli retraverinl, toto vitae tempore subjicit.
\ , , Q cipi se in Ecclesia? communionem impalienter pe-f~..
J...
oi^.. .
.-.' n
toppni
oAnenllnc ea At*
C.vnriamicita
ilocousliiuit:
nniicf ifnit
tcrent, consuhus
de rePA Cyprianvis
Alqui
Ul
qui
libellos
marlyribtu
acceperunt,
el
prarogaBalsamo ad Basilii canonem non putal illos
tivis
eorum
apud
Deum
adjuvari
possunt,
*i
incom gradu perpetuo fuisse damnatos, scd
rcliquo omnes ex Ancyranae synodi praescripio modo aliquo et infirmitatis pericuto occupati fuerint,
pcrcurrisse : quod baud scio an verum s i l ; quo- non exspectala prcesenlia nostra apud presbyurvm
quemcunque praxentem, vel. si presbyter repertut non
uiain Ancyranus canon saiis coromode ad eum
fueril, el urgere exiius coeperit, apud diaconum quoscnsnm revocari vidclur.
que facere exhomologesin deliclitui poisinl.jit mauu
IIoc vero, [quod ex innocentii epistola collig i t u r , etiam Cypriani aucloritas comprobal ; eis in pamitenliam imposita, veniant ad Dominum
qiti in Epist. ad. Anton. duo illa sie dislin- cum pace. Hoc illis duntaxat Cyprianus iudulsii,
qui libellos a marlyribus acccpissenl; caetcros, qui
gtiit : Miror, inquit, quosdam sic obstinatos
iisce libellis carerent, exspeciare tandiu jussit,
et$e, ul dandam lapsis non putent pcemtentiam, aut
donec Ecclesiae pax essei reddita. Quamobrem oc
pcenitenlibui exhliment veniatn denegandam. Aliud
iiaque fuerit, poanilenliam concedere, aliud poeni- in praesenli quidem mortis discrimine posierioribus
tentes ad spem reconcilialionis admitlere. Quod D ilHs pacem tribuil. Alioqui nihil inler islos et priores inleressel, quos lamen meliori aliqua conditione
in Novatianis nibilominus reprebendit Ambrosius
uii oporiuit. A l enini exbomologesis apud Cyprialib. De pcen. cap. 1.: Quid autem durius, inquit,
qiiam ut indicant pceiiitenliam,quam non telaxenl? num sacramentalera, ut vocant, confessionem non
Sed alius Ambrosii saeculo jam usus percrebueral, significat, neque pax absolulioque illa perinde samillum ut peccatorum genus aaiplius excluderelur. cramenti pars fuit, cum eliam a diacono manus
Nisi forte adbuc in Hispania quibusdam in locis imponi jubeat, nisi presbyieri copia suppeteret.
aniiqui moris vestigium exslaret, eoque s nsu Pa* De exhomoiogesi dicam postea pluribus. Quod ad
cianus accipiendus sit, cum tria illa capilalia c r i - pacero reconciliationemque pertinel, sciendum esi
mina nullam impetrare pacem veniamque pro- duplicem in ea partem ac velui fruclura exstitisse;
nam et a peccalis, hoc est culpa ipsa, quaoi dionuntiat. Quorum conscios cum ad procurandum
nibilominus remedium horlalur, fieri polest, ut ad
turna poenilenlia diluerant, absolvebanlur, et in ineapessendam sine ulla spe reconciliationis pceni- tegrum reslituti ad perfeclum cura Ecclesia fidetcntiam impellat. Certe negari npn polesl quin
libusque commerciara ac diviuorum mysterioruro
obscurc ac perplexe de bac rc Pacianus dispulel,
communionem adbibebaolur.
A
1023
DE PtiEXlTENTlA VETERE D1SCIPL1NA.
IC20
Cum igiluTab anusute, vel sacerdote pacem ac- illo Tertulliani saeculo, quo peccalis quibusdam
ciperent, ulrumque nierebantur. Sin nulla sacer- spem omnem reeouciliandae gratiae praerepiam docioium esset poteslas, tum Ecclesiae lantummodo cuimus, ne in vila quidem exilu repraesenlata comconciliaii pacem a diaconis impetrabant, cujus cv- mnnio sit, idque vulgo ac passim observ&tum fuemuluni a eacerdoie postmodum obtinerenl. Quare r i t . Sunt qui ante Cypriani lempora raorem bunc
Gyprianus libellis marlyrum praeditos, si minos in Ecclesia viguisse ccnsenl: quo quidem ul ingo*
utrumque, alterum cerie beneficium coneequi vo- nue profilear, Tertulliani ac reliquorum, qui disciluit, quo Eucharistiae sallera compoles fleri possent. plinae islius meminerunt, propensiora lesiimon.a
Ncque cnini existimare licet, id quod bodie fit, prius
gunt. Sed el Cyprianus, quoiies instantc obitu comillos a peccalis absolutos, quam pcemteniia, boc est
munionem lapsis impartiri prsecipil, tacite signiftcorporum poenis, ac lucluosis sordibus Ecclesiae cat, recens illud esse decrelum, et xa\
saiisfecissent. Huic affines, sed mitiores tamen re- ab Ecclesia constUutum, quo velus et contraria sit
liquae illae canonum ganctiones ac Patrum decreta abrogata sanctio. Primum enim quid atlinebal laaunt, qua? peccaloribus uonnullis perpeluam poeni- psis ris qui libellorum pra?sidio nilerenUir, in morlenliam ita praescribunt, nuiiquara ut comitiuniotis lanliioimodo discrinaine coramunionem concenem reconciliaiionemqu^, nisi in flne viise percidere, negare caneris, si nenvini sub mortem nepcrcnt. Cujusmodi sunt Basilii ad Amphilochium
ganda pax esset? Deinde cum Romarius clerus de
can. 75, Ancyranus 23, jam a nobin cilali. Accedit
eodem negotio scribit ad Cyprianum, epist. 31, ex
ei Arelat. canon ii : De his qui falso accusant
ipsa loquendi ratione non obscure idera demonslrat:
fratres suos, placuit eos usque ad exitum communiCujus, inquil, temperamenti moderationem nos hie
eare. Toletanum quoque i , cau. 19 sanxit, ul epitenere qucerentes, diu\ et quidem mulii et quidem
scopi vel diaconi /S/ia, si devota fuerit, et peccaverit^ cum quibuidam epiuopi* vicinii ngbis, et appropin
et maritum duxerit, e t c , si vivenie marito ece*quanlibus, et quos ex aliis prSmncm longe poiitis
r t i , et pwnituerit, nullo modo nisi vita deficiens, acpersecutionis ittius ardor ejecerat, ante connitutiocipiai commuMotwn. Sed el Valcntinbm can. 3 de iis,
nem episcopi nihil innovandum putamus (de lapsis
qui se post unum et ianctum lavacrum vel profanis
videlicet recipiendis), sed lapsorum curam tnediosacrificiis dcemonum, vel incesta ratione polluerint,
criter temperandam csse credimtu; ut interim dum
staluit, ulhis juxta synodum Niccenam salisfactionis
epitcopus dari Deo nobis sustinetur, in sutpenso
quidem adilut non negelur, ne infelicibtti lacrymis, eorum, qut moras possunt dilalwnis suslinere, causa
r
vel tolalii janua desperaiione claudatur, acturi vero ^ teneatur; eorum autem, quorum vitiv iua finem ur
gens exilus dilationem potett ferre, acta pcenipamilenliam usque in diem morlis, non sine tpe tatentia et professa frequenler suorum detestalioue (
men remusionii, elc. In quo mirum est, cum Nicaectorum, si lucrymis, si gemitibus, si flelibu* dolen*
DUS canon 11 eorumdem reos scelerum duodecun
tn ac vere pamilenth ammi signa prodiderint, cum
annis duniaxal saiisfacere jubeat, atque ita reconspes vivendi secundum hominem nulla tubstiterii, ita
ciliari, Yalentinos illos Paires, qui se Nicaenam
demum cauleet tollicUesubveniri. Videsquam anxic,
iynodum sequi prolilenlur, tanio rigidiores ac sequamque sollicite, ac post longam exactamquc converiores fuisse. Ad haac in synodo, quae Side ia
sultationeui, eo demum inclinarint, ut periclitanliPamphylia contra Massalianos babila legitur apud
bus, ac despcralis polius, cominunionem conferPboiium p. 18, decrelum est, ul quisquis post
renl. De quo ulique deliberaudum non eral, si lum
damnatura banc baeresin seu verbis, seu faciis conlegilimum el usitalum essct, neminem in exitu vilse
tagione illius infeclum se esse prodiderit, nunquam
a communione prohiberi. Eadem ex Dionysii Alein poslerum admitlatur, quamvis raillies se poenixandrim verbis conjeclura poiest clici, qui apud
teotium gradus omues expleturum promitlat: Euseb. lib. vi cap. ', vel 36 in illa Serapionis hi , ' , . Sic x> storia, de qua superius menliouem egimus, scribit
oplimum illum senem appropinquante jam obitu
apud Eusebium lib. vi Hisl. c. ' v t l 36 Serapion
senex, vir egregius, quod in persecotione lapsus puerum ad presbyierum misisse : '
, ,
esset, lamelsi communionem persape poslulasset,
, \ \
nunquam est admissus : , \
\ , \ , ut ad Fa- , , .
Mandato me, inquil, ediio, ut qui ex hacvita diebium scribit bionysius Alexandr.,qui Novaliani adcederent (pcenitentes scilicel ac lapsi), id postucoque Cypriaui a3tate floruii. Addit nihilominus
larent adeoque anle tuppliciier rogassent, absolveDionysius moribundum jam Serapiouem a se in
rentur quo meliori cum $pe migrarent. Postremo
commuiiionem receptum. Haec et alia soperius ex
cum iu Ancyrana synodo can. anle cilato praeccautiquiorum auclorilale libata planum istud faciunt,
plum sit, ut bomicidae non nisi sub morlera reconi i O D n u n q u a m absolutiouem postulanlibus, ex usu
cilientur, argumenlo est, olim ne in morle quidem
veieris Ecclesiae d e a e g a l a m fuisse; imo vero ne in
pacem illis fuisse conccssam.
ipso quidcm mortis pcriculo plerisque concessam.
Uic juslis de causis ambigitur, utrum austcriore
Scd biiic asseriioni aounibil refragari videlur
y
1027
quod in magna Nicacna synodo can. 15 saucitum le- omnique luxuria, damnabill quidem apud Dominum,
gitur : \ * \ - $ed apud komutes plerosque eliam hvdabilx. Aut si
\ , - me ab hae nequilia revocalit, dicile utrum mihi uii, quid prtnit ad vilam futuram, si tn ista vita itle . Appellal cebrestitima voluptatis blandimenta contemptero, si
, quo moribundis dandam pacem esse prae- libidinum incUamcnta frenaveto, ti ad catligandum
corput nieum multa mihi eiiam licita et concctsa ncscribitur; quod ulrura ad aevum Cypriani reelrtngi
debeat, amplius cogilandum. CaHerum ad ejus, gavero, $i me pmnitendo quam prius vehemenlius exquam hucusque dcmonstravimus severitalis, ac ne- cruciavero; $i miserabiliu* iagemuero, atfleveroubegat;e communionis fidcm pertinet; quod deinceps rius, si vixero mdiu$> $i pauperes sustentavero laruberius disptitandum nobis est, publica semel poe- 0t*i, ti chantale, qua* operit mtUUtudinem peecatonitenlia defunr.lis, si eadem in crimina rciaberen- rm, flagravero ardenlius : quh nostrum ita detipit,
tur, omnem ad poenitentiam ac pacem adilum ma- ul huic homini dicat : Nihil libi isla proderunt in
jores nostros inlerclusisse, aut acgre admodum ac posterum; vade, $altem hujus viB tuavitate perfrue*
raro tribuisse.
re? Atertal Deus tam immanem mcrilegamque dePxmtenliam ac pacem semcl, an strpius Ecdetia menliam! Quamvis erge cavte salubriierque provisum
ut locus illius humilliinas pcenUentice urnel
vetut induUerii.
Non ad anliquiseima solum ac severiora tem- ia Ecclesia concedatur, ne medicina vilis e$$ei argropora dubilaiio ista pcrlinct, sed etiam posieriora, Jfe, qum tanlo magis talubris est, quanto minu$ coneademque commodiora complectilur. Nec de poeni- temptibilis fuerit, quis tamen audeat dicere : Quare
tentiae genere omni, sed de illa sola quaeritur, quae huic homini. qui post primam poenitentiam rursus $e
ob alrociora delicta publice suscipcreiur, cui pro- laqueii iniquUali$ obslringil, adltuc xlerum parprie pax et rceonciliatio respondcre dicilur. Eam
elc. Augustino suffragatur Ambrosius lib. De
vero semcl in onini viia permissam, janipridcm pflcnii.,cap. 10 : Merilo reprehenduntur, qui tccpitts
crudili viri docuerunt. Nam et istud ipsum ex ve- agendam pcenitenliam pulant, quia luxurianlur in
tuslissimis Palribus Terlulliauus, ex posterioribue Christo. Nam si vere agerenl pcenitentiam, iterandam
Augustinus ei Ambrosius diserlissime tealali sunL
non putarenl, quia sicul unum bnptisma, ita una
Tertulliani ex lib. De p<eniL verba s u n l : Ccilocavit potniienlia; qutv tamen publice agitur : nam quotitit vettibulo pceniientiam tecundam, quw puliantibu*
diani no* debet pcenitere peccati; sed hmc delictorum
palefaciat; sed jam semel, quia jam tecundo; ud
teviorum, illa graviorum. Demuin Origenes hom.15
ampliu* nunquam, quia proxime fruslra. ScripsU ^ in XXT cap. Levil. : In gravionbus enim criminibtu
autem bunc librum Terlullianus antequam ad Mon- $emel lantum, vel raro p&mlenixce conceditur toctu ;
tani dogma dcscisceret/ nc quis in eo cavillationi
isla vero eommunia, qum frequenter incurrimus, iemlocus esse possil; idque saiis ipse per sese decla- per pcenilentxam recxpiunt, et sxne intermtesione rerat, quanquam utrum Tertulliaui sit, Erasmus ae dimuniur. Quam caeieri nunquam iterari conletidunt,
Rbenanus ambigunt. Ncc diffiteodum est dissimili
Origeues interdum, eed raro, plus semel adhtberi
a caelcris stylo esse conscriptum, ac paulo diffu- sigttiticat. Quare hic locas insignis est. Verura
siore, quam auclor ille soleat. Sed sive Tcrtulliani Alexandriae, atque in aliis, si forte, provinciis diversit, quod verisimilius cum Pamelio esse suspicor, sumaique io caHeria wsura fuisse probabile esL
sive alierius; vetustissirai plane scriptoris est et Neque enim, opinor, posterioris aetalis rigidior d i erudili. Multo id aperlius Iradil Augustinus epist. soiplina fuit, ut, cum antea poanilentiae ac reconcilia54, a quo cum Macedonius quidam vir primariue liouis ilerand poieslas fiere(, ea post primam
quaesisset utrum pietalis putarct esse, episcopiy
deinceps negari coeperil. Ita quidem pronunliandum
reoram poenas deprecantibus annuere, ilaque dubi- videtur, nisi aliter Origenis Graeca se habcant, aul
tassel: Nam $i Domino peccala adeo prohibentur, 9 bic ejus locus inlerpolatus fuerit: nant in eo doclout ne poenhendi quidem copia posl primam pcenilenm m cotisentanea judicia sunt: poenitenliam publitiam tribuatur, quemadmodum nos possumu* ex reli-. cam non amplius quam seincl impelratam fiiisse.
gione cmlendete, ut nobis qualecunque illud crime*
Ex quo perdiOicilis exsistil quaestio : quid illis
fuerit, dimiltalur? Auguslinus ita respondel : ln landem bominU>us factum sit, qui post priorem poetantum autem homimim aliquando iniquilas progre- niientiara in eadem sceiera rursus incdrrerent; vcdilur, ut eiiam post aclam pamitentiam, post altaris runine sil ab Ecclesia rejecios illos penilus, nec ad
reconcilialionem, vel similia, vel graviora commil- piivalam sallein aliquam receptum habuissc, cujus
tant, ctc. Et quamvis eis in Ecclesia locus humiUimiv beneficio in iijtegrum reslituliad divinorum mysiepcenilcnlicc non concedalur, Deus tamen super eot
riorum coiniminioncm rcdirent. Qui antiqnioiis
su(B paiienlice non obliviscilur. Ex quorum uumero Ecclesiaa formaui ac constieludinem ex hodiernis
$i quis nobis dical: AtU dale mihi eumdem iterum
iuslitulis el moribus sesliniare vuluerit, facile m i paniiendi locum, aul desperalum me permillite, ul
tiorem in pariem incliiiabit; nec ab omni Ecclesiae,
faciam quidquid libuerit, quanlum meis opibus adju- sacramenlorumque coneortio rcpudiatos illos pcrvor et liumanis legibus non prohibeor, in scoriis
stiadcre sibi poleriu Quam in acDleuUam coôse
DE PCENITENTIJE VETERE DISCIPLINA.
quitlnm nnpcr Ua disseruit. TripHcem ait apud an-

liquos fuisse pcenitenliani : piiblicam unam ob pu
biica peccala; alteram privatam ac secretam propier occulta; tertiam ob eadem occulla crimina
publice suscepiaui. Hanc rero postremam non eum
taniuin babuisse fructum, ut peccaiorum culpam
ac tempilerni supplicii noxam abstergeret, sed ut
leraporarias insuper pcenas dilueret, ac peccatores
in iniegrum eumulalissiine restiluereC. Proinde uon
ejus copiam promiscue csse factam, neque quoiies
quisque peterel, facile permissam, sed iu omni
vita semel duntaxat. Ha*c ille, ex quibus, el ex
iis qwa? conscquenter dispmat, velle islud videlur:
ialiusmodi criminum reos poslpriorempoenitcntiam
ad privatam confugisse, ejusque beneiicio nibilomiBus communionem assecuios essc.
1030
strpius, qaam eorom qui semcl in vita deliquissciit.

Quod quibus tandcm persuadcre polerunt?
Cum hic sit quaestionis controversiaeque siaius,
exponam breviter qoemadraodam res lania dissolvi
meo jiidicio explicarique possit. Principio peccatorum apud antiquos invenio getiera fuisse duo :
alia morlalia, sive capilalia dicebanlur, non ut no
inlelligcrc vulgosolemtis, quaxunque Dei nos gralia
ac spirilalibus cbarilalis ornaroentis spoliant, sed
bujns generis certa duntaxat, qnse cum graviora
caHeris essenl, tum canonibusac synodomA decrctis nominalim expressa. Haec, inquam, capiialia nominabant, quibus poenae a canonibus singiltaliin
proposilae. Ncque cnim veluslissima illa teinpora
persequor, quibuseaduntaxat capiialia vocabanlur,
quse ab oinni spe communionis arcerentur : de q i i i bus ex Paciano aliisque supra diximus. Alia vero
tariora et quotidiana dicebantur, sive quae os
venialia nnncupamus, sive alioqui mortalia, sed de
quibus nulla nominatira exstaret in conciliorum decreus mentio. Quale, verbi gratia, esse potest asperins in quemquara malcdiclum, aut convicium ;
perjoriuin, aliaque sexcenta, qua quanquam letalia
sint, nulla3 lamen iis a cauonibus erant poenai
constitula?. Declaral boc Origenes loco antea ciiaio
vcrbis islis : Si vot, inquil, aiiqua cuipa mortulis
inveneril, quce non in crimine mortali, non in blatphemia fidei, quce muro ecclesiastici et apotlolici
dogmath cincta e$l, sed vel in sermonibus. vel in
morum vitio conmtat, Itoc est vendidisse domum
Sed ad veterum Palrum teslimonia, ac prisca

iflius Ecclesia? iiormam, et communetn adeo sensum animum adjicienli mibt, parum coromode plraque explicata videnlur. Etenim ei graviorwn
deliclorumconscii citra publicam Ulam, quam antea
suscepisecnt, poenitentiam einergere, ei ad commanionem pacemque reverti altcrius ac privala
beaeticio poiuerint; mmne melior illorum, quam
caHerorum, condilio fuit, quibus sine publica poeuilcntia redilus in Ecclesiam non palnil? Atqui
nemo lam vecors erit, qui bumanius cum illis
acioiu putel, qui in eadein saepius incurrissent, et
quidem borrenda flagitta, quaro cum eis qui serael
ea commisissent: quod ex illa opinione consequitur.
f^mm > M A 1 >
istud
. I est:
* velut
U / . I I I I graliae
benelicii
rw&*\ttftnii
_.
I *
!
.--
Cajusmodi
vero
ac
qu(B * in
agro esl,
ve(
in vico,
cui
murus
non e$t.
Hwc
leeo publicam iUam pcenilenliam spisse ac difficiergo vendilio kujusmodi ctdpa zemptr reparari
liter indullam ? Nam ei privaia et occulta defungi
polett, nec aliqnando tibi interdicilur de commissis
possent, el in eodem ac caHeri loco esse, quis non
hujuscemodi p&nileiiiiatn gerere. In gravioribus
lanlo molestiarum ac lemporis compendio mallet
enim criminibu* temel tantum, vel raro pvnitentiic
u t i , cupidissimeque se. publica illa coniempta, ad
conceditur locu$. Quisqais igUur prioris geireris
coramodiorem akeram brevioremque transferret? crimcn aliquod perpetrasset, hic ad aniistiicm ac
Yolo enin illud mihi respondeani : Qi airocioris
sacerdolem accedens publicaB ab co poenilenliae
eulpae conscius luro primum ad poenitenliam acce- jus capiebat, praBstitulo ex canonibus modo actemderel, utrum absque publica per privalam resiitui
pore; qtio deroum explelo a peccalis abôlutus,
poCueril, an necessario usurpanda illa fuerit. Si
comniunioniresliluebalur, neque alia raiione, qoam
prius dixerinl; si, inquam, necessariam illis pubUcani
publice obita poeuitentia, reconciliari pottrat;
poenilenliam ncgavcrint, aniiquiiatis lolius memoria
quod inftnitis locis curo Palres cxteri, lum Cyprianus evideniissitne declarat. Alionim causa erat
iesle refellenlur : siquidem vetera omnia concilia,
omnesque cauonum condilores ka publicam laptis explicalior, quorum lelalis alioqui culpa iuilla capocnilenliam praescribunl, ac lempus ralionemque
nonum deflnilione comprehenderetur. l<koquepridefiniuni; ila porro Tertullianus, Cyprianus, PaciaTala poenilentia salisfaciebant, quam eacerdotis
tius, antiqui ad unum omnes eosdem illos borUndo,
prudeutia moderabalur. Ae piores illi poenitentes
comminaodo, objurgando vel invitos urgenl el i m proprie dicebantur. Coocilium Tolelanuni can. 2
pcilunl, u l miniraa hoc illis inlegrum fuisee signi*
poenitentes in clerum coopiari probibct. Tuin ista
ficent. Restai igitur, nullo ut alio, ac ne privalae
subjicil: Eum vero pamUentem dicimv*, qtd post
quidem posniteniiaB subsidio, recipi in communiobaplhmum aut pro homicidkr, aut pro dtversh crtnera Ecclesi33 potuisse concedaut. Quod cum dedeminibus gravissimisque peccatispublicam poenitentiam
rin(, lum de illis quid sentiant requiram, qui
gerens sub cilicio, divino fueril reconcilhlui altarie.
secundo in graviora pecâta lapsi poblica uli poeni*
Canerum post publicam illam poeniieniiam, si iistenlia non poleranl; ecquid eos censeant pcr prtdem secriminibusobslrinxissent, ab ecclesiaB adiiu,
vatam poenileiUlam reconciliari potuisse Nain
et a mysteriorum communione pcnitus
exclusi
si islud aeserant, nocedse erit una faleanlur, felireconciliari atnpliue nan poterant; <iod in primis
ciorcra mulio condiUoncm corum exstilissc, qui
Augustinus aOlrinai. Quanquatn fieri poleei, l in
c
1032
APPENDIX DlSSERTATIOiNUM.
105!
quibusdam Ecclesiis poenitcntiam iterarc licuerit, maria ad eum confitendi causa sesc contulemt.
C I H cum peccaia, quae post baptismum admiserai,
cum id raro, adeoque nonnunquam fieri scribat
Origenes. Neque vero id aut incredibile, aut adco omnia singillalim exposuisscl, obire pcenitentiaci
mirabilc videri par esl, si quis aniiuo repelat, jubelur, ac jejuniis et oralionibus assiduis insislere.
quanla in plerosque peccatores canonum austerilas In quo longius progressa (boc est, ut declarat Sozomenus, diutius \r ecclesia perseverans), aliud
et constaniia fuerit, utqui semel duntaxat graviora
flagiiia commisisset, inexpiabitem noxam contrabe- quoddam scelus suura aperuil, stupruni videliccl,'
ret; aulinterpceniteniesassidue degens inslanle de- quod cum diacono commiserat. , lioe
mum obitu pacem perciperet. U l bomicidas in A n - e s l : cum hoc dictum estet, diaconus in ordinem
cyrano can. 21, Chrisli negalores in Basilianis redaclus esl. Fremente vcro, ac lumulluanie plebe,
el flagrantibus invidia clericis, Nectarius Eudemocanoiiibus can. 71, aliaque id gemis, atit iis eiiam
scveriora, quae ex superiori disputalione buc Irans- nis cujusdam prcsbyleri genere Aiexandrini conferri possunt. Accedil, quod extremo viUe tempore silio, poenilenliarmra presbyterum susluiit, ei
uuiMnqueroque suae conscienlias permisit, ut ex
communionedouati sunt, pracserlim post Nicaenura
ejus arbitrio de raysteriis usurpandis apud se eiacanonem iditum, qui moribuodis negari vialicuai
probibuit; quod ubique terrarum deioceps <b- B tucret. Haec ad vcrbum Socrates, eaderaqae Sozomenus lib. vn, cap. 16.
linuit.
Quoniam Novaliaaae b#resis cognoscendae sludium, el argumenli dulcedo quaedam eo nos provexil, ulde poenitentia tam mulla verba facercinus,
produr.cnda paululum oralio est, ac de celeberrimo
illo Nectarii facto, quo confessionem ac poenilcnliam abrogasse jactalur ab hajrelicis, postremo disputauduro. Cujus bisloria? traclatio ad ea, quae
superius exposuimus, illustranda magnuro adjuracnium afferel, ne cui uimiuio basc aliena ac longinqua forle videanlur.
De memorabUi Nectarii Comtanixnopoiliani prwsulit
historia; el utrum ilU confessionem tustuleril.
Nihil ad elevandam confessionis auctorilatem ^
urgcri ab haerelicis acrius solet, quam Nectarii facinus illud, quod apud Socraiem el Sozomenum
memori prodilum est, quo ille propter vulgaluin
diaconi flagiiium confessionis ac poenitentise usum
abrogasse ferlur. Cui quidem plerique dum occurrere, ac veritati patrocinari student, in absurdas
el inexlricabiles fabulas aeslu quodam dispuialionis
abrepli sutit. Nonnullis eliam Gassiodori atque
Ilisiorice Iriparlitce depravalus locus erroris occafcionem dedit, dum ex Lalinis inlerpretibus polius,
quam ex Graecis fonlibus, narrationem istam repelunl. Ulrisqae vero, sed nostris potissiinum consulere boc capilcf decrevimus. Nam quod ad liaereticos spectat, id me, Deo juvanle, perfeciurum
confido, ut inscitiae sua; monimentum io bac obji-
oienda nobis historia defixisse poiius, quam momenium ullum ad causam suam attulisse aequi
omnes et iniqui slatuant.
Sed ut a capite ipso disputaiionem arcessamus,
proponam ante omnia, quae de hac bistoria Socrates ac Sozomenus scriptis commendaruiit: nam
ab islis ia reliquorum scriplorum commenlarios
facli illius esl derivaia memoria. Scribit igilur in
primis Socrales lib. v, cap. 19, ex eo tempore,
quo Novaliani primum cmerserunl, episcopos poeuilenliarium presbylerum adjunxisse, ut qui post
baptisraura deliquissent sua apud illum peccata
conftterenlur. Eumdeni poiro Constaminopoli his
de causis abrogaium fuisse. Femina quaedam p r i -
Ex quibus antiquatum Conslanlinopoli confitendi

ritum, ac poenilenlia? sacramentum esse sublatum
post Galvinum hanretici omnes colligunl. Noslri
parlim conGctam hanc a Novatiauis hisloricis fa
bulam opponunt, in eaque, ut iu aliis plurimis,
meniilos illos esse defendunt; parlim non sacramentalem, ut vocant, confessionem, ac lacilain, scd
publicam puiaui esse sublaiam. Sic euim exislimant, eos qui publice poenilcnliam suscipereot,
sua quaedam crimina, q u sacerdos desigiiasaet,
propalam et in frequeoii Ecclesiae coetu couOien
soliios : et eara ipsam publicam coniessionera antiquasse Neclarium; qua? non lam ad culpoe promerendam veuiam. quam ad poenam satisfrclionemque gpectaret. Elenim matronam illam a diacono conslupratam aiunt, cum ad publicam de
roore confessionem venisset, pratscriptos sibi a
poenitenuario sacerdote lerminos egressam, i m prudenier inceslum una illum palefecisse. Alii
conscio et auctore sacerdote divulgasse malunt
quod ob eam rem ab officio remolus fueiil.
Sed de publica confeesione mox. Illud intcrim
considerandum unde landem acceperint, mandalnm
inulieri, uti. sua pro concione pcccala omitibus ediceret. Duo suni in Grasca narratione verba, ex qudms
ulcunque dcduci polest; nam apud Socratcm :
, xa\ . Quia dixit et , interpres
ila vertil : Mulier longius in confiiendo progressa,
alterius culpce seiptam insimulat. Non recte, si quid
in Wis video. Neque enim ad roiifessioneni perlinet; raulto minus ad publicam, quod
de suo viri quidam boni solent aliexere. Sed niinirum, ut ex Sozomeno coll gitur, cum in obeunda
pcenilenlia, in oralione, jejunio, frequenianda ecclesia, loagius proccderct, allerum nefas inierim
commisit, et subinde declaravil; vel
, ut babet Sozomenus; nou uii ;ue
propalam, nec in publico conventu, sed privatim,
et coram poenilenliario sacerdote, apud quem identidem peccata deponerct; aut cliain ciira sacramentum cum co, aul alio colloquens. Quidvis do9
035
bfc PGENITENTLE \ETERE DISCIPLINA.
1034
ntque potius quani til publicam ad confcssioneni consuevii. Exeinplo sit e mullis illud, quod sub
slylum niodo subiit. Scribil ille l i b . v, cap.
Ca>
adactam dixcriinus aut inulieiem i4am, aut ullum
o<miiuo niorialiinrt. tloc igilur a sacerdote, ab sarcae in Gappadocia eos, qui posl bapiismum pecantislile, a paucis denlque flagilio comperlo, depb- caTerint, a comrounionc rejtcl, qiieiiiadmodum flosilus est ille diacohus : ex quo paulatim pcrcrc- valiaui instiluunl. Quod est niendacissiniuni, ut
biescenie fama rem eubodbralus eslpopulus. Hinc ex Basilio ejusque pwnitentialibus eanonibus iiquet.
Loquitiir vero Socrates de vcleribus Eciicstaruni
ilhe lacrynue. Menliar, niei maiiHe&te is ipse, cujus
ritibus; ne quis poel Basilii obituin aliler
auctoriiate liititntur, Sozomenus, falsam illoriini
roigrclOrain redargdat. 0ui instituendi prenilen- oblinuisse conjicial. Ejusmodi igilur, boc csl corilictum csss vehcmentcr suspicor, quod sub Novafiarii sacerdolis causas disputang : (ait)
, lianorum duiuaxat orlum pociiilentialem presbyterum constiiulitm esee dixil : qtiein cnm ait

. ab epiecopis, tefctfc admoduhl
\ - et callide NovatianaR crudeiitalis virue inslillal,
quasi tum dcmum loliim hoc pcenitenliai negoiituit
,
. , ^ excogilaiuin fucril ac novo canone sanciium. Ne , , qile enim recle accipiunt
Diirum, vulgo cum interprete, ut sil canoni adjicere; nint
inquil, el inlolerendutn iniiio taterdole* esse judi- cauonis decrelo vull euin presbyterum adjunctVini.
caiunt, iic lanquam i)\ llicalro, pro ecclesice ccettt Quare mox sequilur : bunc canoneni ab ommbus
ac peccata pronunliare. Quare presblfte- aliis rcceptum, a Novaliauie duitlaxat repudiatum
rum qnemdam secrelorum tenacem ac prudentem fuisse. Vcium ut de inslilulionis lempore niliil
ei muneri prwposuerunt, ad quem peccatores adeun- pugnemus, quod ad suinroam baud mukum inlerles vitat siue noxas exponerenl. At ille pro cujusque cst, sic, opinor, explicare isla possumus : Curii
peccato meritas pcenas infligcns dimUltbal, cum duo apud vctercs essent, ut aoica docuimus, pcc$eipsis illas txegusent. Quae Sozonicni verba publi- catonun g n e r a ; alia graviora et capitalia, quu
nbmhialiiii canones compleclcbantur, quibusque
cuin ilhid confiiendi genus alienum a majnruni i n publica picnitcntia opus eral; lcviora aliera, hob
slilutd et a pttnileuliarii illius oflicio perspicue
eai a cauonibiis praelcriia, primis Ecclesia? tempoaignilicaiil. Sed mirum quain bec absurde Laiini
auctorg inlerpretati sint, qui e Sozomeno hanc Q nbus, qtii se prioris gcncris pcccatis obslruixis^
bistoriaiu eXprosscrunt. Nain in HUtor. tripartita, scnt, ad cpiscopos ulplurimum adeuntes praiicrliib. i x , cap. 35* iia gcriplmn est: Quoniam omnirio piam ab iis pceiiitemiani explebant. Ac si quis ve~
iioit peccnre divimim et ultra humanam naluram tustissima inonumenla diligentius explorei, inveniel
este toguoscitUT; peccantibut aulem et pcenilentiam at> cpiscopis ipsis adminietrau fcrme Ouinla, quai
ad ptenitentes ailiuebant, cum ei pabciores adbuc
aginlibut ventam Deus dari pracepxt; qui vero confiteri refugiunl, majus peccatorum onus acquirunl ; Clirisliani forenl, et rariora dclicia q u publicanl
propurea vitum ett antiquis pontificibU$ ul velul in pounilentiam exigerent. Posteaquam vero pariier
thealro sub testtmuuio ecclesiaslici populi delicta ot fidelium numerue el majoris illa pcenileiiiiae aeges excrevit [graviora scilicet capiialiique c r i pandaniur, elc. Qu;c sunl veri scusus inaniu3iuia,
iiiiiia], ctim unus par omnibus esse non possetcpiac uon soium a Graecis Sozonieni \erbU abborscopus; vicariumsibi prcsbyleruih substiluii, quoreut, sedet pugnam ipsa secuin. Quare haud vana
suspicio e*t librarioruin culpa vocem aliquam ex- ciim laborcm partirclur, quiqde iis polissiiuum aii*
ridisse, alque ita restiiuciidmn edse : Propterea diendis vacaroti qui publica pcenitenlia ex caiidnuni
sauctione icncrehiur; nam eos, qut privaiam tanviium est moleslum autiquis pLnulicibu$ etc. Nam
alioqui quid opus erat sacerdolcin de- D tummo<lo dcsiderarenl, a miuulioribua presb^lerU
absolutos esse crcdibile i i i . El quidem olim abseale
ligcie, si vetut in ibealro Iraduccn ius essct poeniepiscopo nuhquam a presbyteiis reconciliari poenlteust et ab ipsoinet, aut a sncerdotc illius peccaia
tentes solcbant, 6ed extraorilinariUm jus illud eratj
publicaiida ?
ci idenlidem ab eptscopo mandaluni, non ordinaQIISR cum absurdissima
sini, et iis badd mulld
riumac cei lis bomiutbus in perpetuuin aiiribuiiinl.
meliora, qua3 noiinullis afferunliir, nos in ea
Quarc ut apud Roinanos capitalium rausaruni
rontroversia duo quaedara excutienda duximus :
coguilio primuiii a scnatu, quoties opus eral, conailerum quorsuih ille sacerdus instiiutus, allerum
suliiin ahcii anibobusve, aut aliis magistralibu^
quaiehus iUius sit abrogata functio. Ac dc Socrdcomiiiincbalur ; postea qu&slione publica constilid lide, clsi quod ad ipsuin nairationis capul altittlla, singtllis ctiiiiiiiibcts,
qutdeni attociora*
nel, nihil bnc loco dubiieinds, pormuUa tamen ad
esscnt, suus cst judcx ac prictor appositus : aic iit
bistoriam ab eodein allexta crcdimiis, ut NovaliiEcclcsia qUoudaiu pa;uitentiutu cauâs, quibas veU
norum geclam, cni erat addictus, commentis ac
Ict, disxeplandas inandabal cpiscopus; pdstca ccrmendaciis sublcvaret : qnol pieruiii(|Uo usurpdre
t
F. ".
PiTHOL t . u . XL41
403
APPENDIX DISSERTATIOMJ.M.
4035
tus c pcipcltitis gravionim crimimim juaex, hoc , \ .

\ . Quando
est publicai poenitenlix admintstrator instilutas est.
Ejusmodi pamilciitiarius illc prcsbyter fuit, orien- quidem minora, ut opinor, eraul ante peccata cum
propter eornm rerecundiam qui illa covfilebanlur;
libus Novatianis, si Novatiano bistorico credimus.
a calholicis ascitus. Idem puslea sltipii iliius oc- tum ob eorum qui ei negotio ptcserant dUigcnliam ac
< asione Gonslanlinopoli subialus, unaque cum eo iollicitudinem. Veruni etsi Novatiani verba pra^siare
niliil neccsse sil, possunt ca lamen sic accipi, uii
poenitentia? pnblrcae usus interraplus est. Pcemtenleviora fuisse crimina doceal, quod ct illa confileri,
liae, inquam, non confessionis ptiblicse, qux nulla
uni videlicct alicui saccrdoti, oporiuerit, ulpula
tmquani in renitn nalura fuil. Quod cnim publica
poenilcnliario, ct abeodem infliclas ptenas cxciperc.
duntaxal posnilcntia suppressa sit, vcl anclor ipse
Stiblala vero poenitenlia, tametsi niliilo secius conpost Socratem narratioitis illtus Sozomenus ostcntilcrentur, tamen ptiblice ntitlam pcccatl suisignificaHit : qui idom , quod Constanlinopoli abrogalum
dixerat, alibi terrarum, c l in Occidenic, ac Romaj tionem dabanl; quod uriiim poenilenlibus molcstissinium erat et acerbtesimum. Quarc illa el
polissimum persevcrassc docet; quod ctijusmodi
verccuudia non lam ad rcferenda, quam
cssel exponens, nullum aliud nisi publica? poeniienihc rituiii sigitificat, luctmn videlicet, lacrymas cum "B ad pnblicam infamiam et poenam, quae graviorum
crimmum confessionem necessario sequeretur. Nain
poeiiitomiirm tpsorum, lum episoopi ipsius ac toiins
. Ad ba?c jcjmria, crebras oralioncs ac statio- aut niilla, aut leviori verecundia dcinceps aflfecii
ncs, scxcrnia id genus, qnorum in vetcribas con- sunt, quod scirent publica se ignominia, ac tam
riltis ac sanctOTuui Palrum monumentis freqoens dhituino cruciatu carituros. Ad eaiQ mentem ac
rsi et accurata meulio. Nuspiam aulem publicae sctitentiam dirigi possuut, qoae a Cbrysoslomo cnm
aliis in locis, lum bom. 5 De incompr. Dei natura,
coirfessioms usum ue littera quidem attigere Socrapariim rommuik dicta videntur, ubi peccatorcs ea
tes ac Sozomcnas; ncque porro privatae, vel confessioiiis, vel pceniicMiac meininerunl, quam uiram- sc l<*ge negat obstnngere, ut borninibus, sod iit oni
quc salfam aiquc incolumem ctiam Conslantino- duulaxat Doo peccaia fateantur.
poii mansi6se nemini dubium isse debcl. Neqiic , \ , \
qiiemquam lnoveat, quod Socratcs subjicit, Eu- .
,
d;vmonem istuni, qui Nectario abrogandi poenitcn
tiarii presbytm consilium dedit, Itorlalum esse, ut
, \ , \ '
nnumquemque suae conscienltaB relinqueret: %
* nt suapte conuienlia (retus ejusque

secutus arbitrium mytteria capesieret. Nam illud i n ter anliquilatie ecclesiasiicae perilos convenil, publicam olim poenileiiiiam, hoc esi pcenas ipsas, quibus
ftatisfaciebani, earuinque tempus ac rationem lam
L'<nstaitter ac severe, et ad unguem observassc
priscam Ecclesiam, ut ante jiistam ac legitimam
illios functionem ncfas essc pularei ad pacem ei
communionem accedere. Ilinc acres ac vehcmente3
Cypriani praescrtiin querohe, quas in libro De
tnpsh et in cpistolis inculcal. Ante expiata deticla,
ail libro Dt laptit, anle exhomologeiin factam crimihU anle purgutam eonscieniiam sacrificio ei manu
t
. te, inqtiit, tn icenam ac

conservorum tuorum consessum prodire jttbto, tteqne
ttomimbus peccata tua palefacere : imo rero eoHseienliarn luam coram Deo aperi, clc. Elenim quod tuni
poenitentia? publica3 usus intercidisset, peccata coram hominibus publicari desierant, Inc est c x t e r n o
illo squalore ac sordibus, cilicio, vofutatione, reliqua omni moeroris ac luclus significalione detegi.
tjiianquam mulia sunt a saiictissimis Patrrbus,
praeserlimque a Ghrysosiomo in liomHiis aspersa;
quai si ad exaclaB vcrtlatis rogulam accomraodare
volueris, botii sensue iuania videbunttrr: qiiippe
dedamatorio ilk> more ad iinpcriiam fere molliladinero, exaggerandi causa, et subito quodam i m -
$acerdoti$
atite offensam
placatam
Do- Q petu dicendi ac calore profusa feruniur pleramqiic
twmi et minantii,
pacem pulant
e$$eindignantis
quam quidem
licettiius. Unde ex alioTum comparatinne l o c o m n
verbis fnllacibu* venditant.
\el couciliorum potius ac Pairum ieittpcranda, et
Hanc poeniletniae formam cum episcopi diligenin gyrum veriialis revocanda suni.
ler exigerent, nec nisi absohila ilia perfrctaque
Alqui innumera sunt antiqaitaiis (cstimonia, qme
queinqiiaiH admilterenl, ablata Goiislanliiiopoli pupeccatorum confcssioui, et qnidem secreUe ac lablica po;nitenCia, privalim unicuiquc niodcrand;e
cita?, Inculentissiinc suffmgantur : quac cum bac uoa
ttHtw ac tcrminandx potcsias csl facta; cum ea
vel allera paillo obscuriore Gbrysostomi sententia
tamen caulionc, ut nisi riie et pro delictorum modo
compensari possunl. Nam, ur ego paucis absolfam,
a eeipso panas repcteret, apud Dcuni ncquaquani
nequeenim id modo agilur: quotcunqtie velcrum Paciilpa carerel. Aliquanlo diflicilius e>t, quoJ Suzotrum sciipta sunl, vel conciliorum decreia, qulbns
lneutis dieserit. Queritur enim hoc velul freno de- poenilentia: niodiis indicilur, lolidem confcssionis ariraeto majorem ad omne scelus impunitaicm ac l i can;p firmamcnta ac monimenta retinemus. Jul>enl
coiilUui ., ,
aiiliquissima Patmin atquc Ecclesiae consulia Japsos
, - pro peccalorum gr avitale plecli, ct ab aniislilibus aul
>
1057
DE l/E VETERE DISCIPLINA.
H>38
aacerdotibus
pceiiilciidi legcs ac conditioncs acci- Cbrysoslomo miuiroe rcvocatatii. 01) cas causas
dubiuin nemiiii Xuii., quin prarler privnlaiii illani
pere, u i , eorum causa cognila ac prudeiiler aesli
ac legilimam, el vere iicccssariaiu, quarcnda csscl
mala,. levioribus illos gravioribusve poenis coerceanl. Quis nisi insauus aliter id admiiiisirari posse altera cmistituendaquc publica. Cui sla-bilicmLe
asseremheque varia posimodum prasidia conquiputct, quam si peccata sua ille ipse, qui adinisit,
sierunt, ex quoruiiidain Palrum aiiciorilatibujs: tuni
exponal? Coufcssione igitur ac declaratione aliqua
vero exbomolQgesiii ilbun eo traxmuu : cujus aoopus est. Ea vcro privata ac tacila, ut bodie est,
ita pcrpetuu fuit, nec ulla uitquam publica usu ac tiquitaa omuls Cbris&iana persxpc uiewiuit. l);cc
nioribus Ecclcsi recepin : quod postrerao loco de- illorum ratio fuit, nosira vero est cjusmodi : Cum
de priscis Ecclesiae cilibus agimr,, nihil lcuie e
monstrandurn suscopirous.
nec absque velerum scriptorum expiessis ustimoFueritiie quondam publica peccatorum confetsio
niis afferendum. Neque cniia id unum imuei i salis
Ecclesiw moribxu recepla.
Inveteravil b&c*epud quamplurimos aitalis Hoslrse esse, quain te probabililer e laqucis quaesiiouis alicujus explices, quod in scbolasticis conlroversiis
scriptores opiuio , pubiicani pcccatorum coufessiousu venit; sed quodcunquc denuim aniiquioris
ncm pcBiiilenlia? parlem fuissc, camdemque perinde
B
u l cailera illius oflicia communi usu ac consuelu- Eccleske moribus asciipseris, liqjus ex bistoria libi
vcrilalem esse praeslandam. Jaiu vero luc iLIe condiue cepiam. SeJ cujusmodi dciiium ca fuerit,
fessioois publicae mos quo de agiiur, nou modo
qtiibusqite deQnita peccaloruni generibus, non eodcm modo pronuntiant omnes. Verum alii lolera- soliduni habct nibil aui expre&sum cx uiuui vctubilem, alii prorsus absurdum bunc e r w c r a iuler- slalis meinoria, quo luerl .sese.possit, se.l umliis validissinaisquc raiionLbusevertttur. Sed repugnat pra;
prctalione sua faciunl.
Fuere qui ntillum peccaiorum gcuu* a publiciR caHeris gravUsima S. Leoois sancds&iiro pontificis
lirge confcssionis excipcrent, ne occulta quideni: aucioritas, qui banc profuendorum puLllce scckruui
consuetudiacm tanquam aposiolicaj regute conlraquos prudentiores caetcri merito rejiciendos putaoU
riam improbat epistola 80, cap. 2. Cujue vaiba bic
Alii publica dunlaxat crimina, vulgoque cognita
publica? illi professioni subjiciunt. Alii denique omnino describenda suut: Illam, inquU, eiiam COMtra apostolicam regulam tnwiumpiioneni+quamnuper
rerta dunlaxat ex omnibus a pcenilemiae prasidibus
delecta contendunt. Rursus aliqui poeuilentes \p*o$ agnovi quibuidam illicita usurpatime cowmitti,
modis omnibus consliluo submuveri (de pamitentia
assenmt in concioncm productos sua prnpalam
pcccala confcssos; alii, quo illorum pudori con- Q vxdelicet^ quae ita fidelibus postnlalur), ue .de shi~
eulerclur, eas parlcs sacerdoiibus demandandas gulorum pecculvrum genere, libellu icripka piq/*mk>
pularunl, qui aul memoriter, aut ex eciipto pootii- publice reciieiur^ cum realtts comcientwrum ^ffictct
solU sacerdolibus iudicari coafessionesecneta. $uamlenliiMii ciimina in populum afferrent.
m enim pleniludo fidei nideatur ette laudanda, qxm
quibus omnibiTs vebcinculer ego dissenlio.
propler Dei Limorem apud hominct erubetcere *um
Nequc enim adduci possuin u l exisluncm, legem
ullam in Ecclesia fuisse unquain ejusmodi, qiue veretur, tamen quia non omnium hujusmodi su*t
peccata, ut ea qu<B poeuilentiam poscunt,, non
peccala proTorri publice decrevorii. Fuerit cniiu
interduiu aliquis, qui abundaiitia quadara doloris timeant publicare, removealur tam xmprobabdu eo*ac pielalis delicia sua coram ommbus expoeucril: sueludo, ne mnlli pamtenlia rexuedixs arteanlur,
ncquaquam taiiieu id in exemplum cansuetudi- dum aul erubetunt aut metxiunt xuimxch sxta facla
reseruri, quibus pouint legum cotutitmione perceUi.
neiiique jure polest transfcrri. Scd u l niagis in
arccm qu;eslionis illius iiivolcmus, ulriusque nio- Sufficil enim illa cou(ei*\o> quw priinnm Deo offerInenta partis et pondera diligetilcr aRSiiiuanda sunl;
lur, lum etiam sucerdoli, qui prfr ddicih pwitineganlis, inquam, nieai, el aflinnaittis altoiius.
leniium prccalor accedit.
Hiec igitiir cx Neclariana illa bisloria nala po- V
IIis \erboruin senlciiliai uinque fulmiiiibiis COMlissimuiu vidclur. Qtiani cum nostri acerriroe ab
meittum illud ptiblicae confesuionig p^rcelliftnr. Si
iKcrelicis oppoui cerucrent, neque alium exitum
eiiim, ne voleulibus quidem atque uliro flagitaii^
difiicullalis expedirc possent, ingcniosc islud ac
tilius criiiiinum rets, publice isla proinuitiari passvs
solertcr excogiiaruitl. Videbant cnim id ouuiino est eamque contra iraditiunem apouolicam ptatsublalum a Ncdario, imde lanla sc invidix flamma &uxnptioHm ease deimii: estue u jecmm ac damconcilassel. Hoo autein quid aliud esse, quam id
natuin lanti ponlUicis jndicio morcm lcgilMiimi
e quo malrona? sluprum, ac diaconi flagilium maaliquando fuisse putemus, et comnMiai ab omiirbne
narat in populum ? Eam vero procul dubio conEcclesia? jurc scrvalum ? A l enim pJerique stc refessionem fuisi.c : quod iia Laliue apud Socralem : spondetu : Leoncm de occullis donlaxal erJminUMi*
Mulier longius in confiiendo progresw. ISefas aulem
\oqui, quae publice confiteri nemo debaerk, non
esl arbitrari privalam et a Ncctario coniessionem
autem de publicis, qux utiica publkae confessiefi
extDitatn, ei quod capul est, ab illius successoro scgcs exsihit. Coinmodius isti saue, qoi ai> bac
t
F . qui.
103$
APPENDIX DISSERTATIOMJM.
4010
publici lcgc dedecoris occulta sallem excipitint: deliet referri. Quod prndenlissiine ab eodem iHo
Tridemino coucilio declaralnr liis yerbis: Ehi
quod ne alii quidoni remillunl. Quorum nontiulla
temcrilas Tridentini concilii vocc ac decrclo noChristus non veluerit quin aliquis in rindiclam
u t u r . Etenim sess. 14, cap. 5, cuin docuisset publisuorum tcelerum, et iu'% humiliatiouem. cum ob altocam confcssionem nutlo divino prcecepto mandatam
rttm exemplum et lui humiliaiionem ium ob Ecfnisse, Malim adjicit: Nec sath consulie humana
clesiw offenuc trdificationem, delicta $ua pnbliee
aliqua lege prceciverelur, ut delieta, pratserlim %tconfiteri postit: non e$l lamen hoc divino pracepio
mandatum, nec satis consulle kuman* atiquu lege
creta, publica essent eonfestione aperienda. Divinum
pratciperelur, elc. Addam el aliud dcnique, ui quam
prorsus ac lanto consessu dignum oraculum, cx
parum sibi opinio illa constet omnes inlclligant.
quo non modo de secretorum crimintim, sed eliam
Qui poemienlia? publica? parlem confessionem acque
poblicorum publica profrssione colligi potcsl, riulla
publicain faciunt, iidem majori ex parte occalla
unquam humana, boc esl ccclosiaslica lege, quain
difino praccpto Tridenlini Patres oppouunC, poeni- crimina palam declarari negant oporluisse. Alqoi
secpenumero propter occulia solum et ab ipso,
lcnlibus impositam fufcse ac ne imponi quidem
qui commiserat, sponte prodita, publica cst indtcu
prndcnlcr poluisse. Siqtiidcm vox illa prce&eriim
9
lianc habet vim, ut caetera quoque parum consulte

pronunliari censeantur, adeoque quae de iltis puIdke confitendis lata fuerit lex inconsulla sit m i itimeque prudens, etsi altera quaj de secrelis idem
statucret, prtideniise minus babcat. Apparel igitur
*x Tridentiuorum Patrura sensu nutlam unquam
istiusmodi lcgem exstilisse, quae ad publicam quorumcurtquc pcccatorum roiifessioiiem poenileiUes
a^liingcret. Quare Leonis cliam dccrctum ad umnia
pcccalorum gcncra pcrtinel. Alque vcl ex co, quod
falcri isii coguniur, publica solum crimiua confiicnda fuissc, non occuha, nullam omnino confessioncin publicam tege consiilutam esse validissimo probabilur. Elcnim cui ob graviora duniaxal el capilalia scelcra poenitentia publica pra>
scripia sil, qui hsec publice oinnibusque consciis ' '
admisisset, cum publice postea poenilcrct, quid ca
conlUeri necessc babuit, aul qui taudem in illis
publice profiiriulif pudor ac verecundia, cui in
abrogauda oonfesstonc Nectarius consullum essc
voluerai?
Queritur Sozomenus, iublalo lioc ipso, quodcunqne tandem Neciarius auliquavii, velut freno quodam detracto, majorem ad omne scelus licentiam
lioinines babuisse, cuin anle melus
illos ac yerecundia cocrcerei. Noslri boc ad publi< ain confcssionem transferunt. Si, ut volunl, publicorum duntaxalf quis ille tanlus pudor fuerit, non
video, aul quis praecipuus ox ea fruclus, quodve
ad delerrcndos a flagiliis bomines momenluni, cum ^
iguola q u * profitereniur essenl nemini. At scclusa
eonfcssioiie, publictts ille poenitcntium lucms, abieclio ipsa sui, sordes, lamenlatio, supplicalio, C33leraque i d genus salis magnam verecundiain prater
sensum doloris allulertinl, quibns rcfrenari a viliis,
et in oOicio comineri possenl : quam et ipsam
faleor publicam qiiamdaiu peccali professionein
fuisse. Ad quam accesseril sanc nonnunquam cliaiu
xpressa rerbis allera, ct publica, seil quam non
ulla ecclcsiastica lex praescril^ret, ac ne permilterel quidein iortnsse, sed vebeniens polius dolor
acpietatis sensas exwnderct. Deuique quod a paucis aliquaudo factum, idque pcrobscure, colligiltir,
LUII id in conbueludinein, ac muiio minus iu logein
poenileiHia. Caruit tiim igilur aliqua sui parte et

quidcm nccessaria publica illa poeniteniia. QUIHI
autem etiam arcanis sceieribus publice inOicta pcruitcntia s i t , fidem faciinit anliquissimi eanones,
in primis Basilii, qui can. 01 ad Amphilockium de
fure sic aecipit : Si quis sponte sua committum
fateatnr, ut nno duntaxat amio pamilentiam obeat;
sin convictui ac deprehensus fuerii, biennio. In conc.
Caribag. can. 32 decretum cst, ut preibgter t n consulto episcopo tton reconciliet pcenitentem, ni$i
absente epUcopo, cl necestitate cogentt Cujuscunque
autem pamitentis publicum et tulgalissimum crimen
e$t quod univena EccUua noveru, atue apMem
manu$ ei imponatur.
%
Ha3C ipsa concilii sanclio clarissime sigaificaC,

alia prxtcr publica fuisse pcccata, quse poenitentia
coercerentur: cum a ca?teris publica nominaiim
excipiat. Deinde nec illud obscun colligitur: si
ulla, qualeui isli fiiiguut, puWica fuissct peccalorttin confcssio, perraro tamen usum illius incidisse.
Nam gi publice el in frequeuii Ecclesiac convcnlu
jam ea prcnJidisscnt, cur in manifesiissimis dunlaxat ccrlisque crimiuibus nianus iis anle apsidem
imponilur? Quippe oniiiium sinc tillo discrimine
poRnilentium peccala jam eianl illoruui confessiowe
manifcsla. Ncque vcro dici istud poiest iliiisirt
aliqua auctoritate velerum ac Patrum niti confessionem istam publicam. Nain prseier Neciarianam,
uli diximus, bisloriam nihil esC admodum, ad quod
v
conjeclura illa posit adba?rescei-e. Scd lioc quam

iiiane pra?aidium s i t , copiose demonstravinius. l n lellectum est c n i m , non mulieris publica el ccclesiasiica confessionc, sed aliunde stuprum illud ease
coiiipcrluin : totam dcnique publica3 confessioiii^
IragahJiatii ab inlcrpreiis errore derivalam : qui a I
id , quod Socrales scripseral, longins progressam
etse mulierem, levi addilione, sed magna veritalis
fraude confilendi vocabulum adjunxil. C;clera deuiquc ila compostla explanalaque sunl nulhiin
ut uidc fucum colorem<|ue sibi emeniiui illa confessio possit areesscre. Buperesl Origcnis unus
allcrve IOCUR, qui publicas coiifessionis suspicionein
aliquam possit injicere. Sed si diligenlius considereiur, advcrsus illos ipsos magnopere pugnal, qui
1011
DE VETERE DISCIPLINA.
cjus scpraesidio defendunt. Origenes iiaquehoim

iii P$ot. xxxvn, ca Davidis verba declarans: Amici
mei et proximi mei adversum me approptnquaverunt el steieruni: liaec ad poenilentem refert, qui
peccalo suo niedicinam facere volens, amicorum
contemptum irrisionemque "negligat. Si ergo, inquit, hujnsmodi homo memor deticti sui confileatur
quae commhit, et humana confusione parvi petidat
eos, qui exprobrant eum confitentem, tl notant vel
irrident, itle autem intelligem per hoec sibi veniam
dari, elc. Si ergo sit aliquis ita fidelis, ut si quid
contcius *U tibi, procedat in medium, et ipse sui
accusalor exiistat: ki autem qui fulurum Dei judicium non metuunl, hac audientes cum itifirmantibus
quidem non vtfirmentur, cum tcandalizanlibm tton
y
1042
c r e i u n i , el TrideiUini concilii auclorilas evincat

(neque cnim ejusdero opinionis alios quosdam moramur, qui ex arcanis ipsis criniimbus qudam
etiam ad publicam professionem desigaaia censeut, quomm est niinus loierandus error), plurimum abesl, ut ex illis Origenis lesiimontis opcre
pretium ullum ad cominenli sui patrocinium faciaut. Qua? cum ila uese babeani, aliier Origeuis
accipieuda illa verba sunt, cum publice accusanda,
confiienda, aut exponenda peccala dicil, vel exbomologesin instituendam: quod apud ceeleros Patre
in primisque Cyprianum frequeuler occurrii. Ncquc enim perpetuo legilima aliqua peccatoruin
declaratio, ac singulorum exposiiio istiusutodi vocabuiomni formulis inielligitur, sed ea plerumqne
nranlur, cum laptis uon jaceunt, $ed dicant: Longe ^

te fae ti, neque accedas ad me, quoniam mundus
8MW ; el delettari incipianl eum quem ante admirabantur, et ab amicitxa recedant eju% , qui delicium
sunm noluil occultare: supcr hit ergo coutequenter
dicit, qui exhomologesin, id est CQnfessionem facii etc. Sed postea clarios idem declarat, cum ad
sui accusattoiicm el confcssionem adbortans, ila
loqtiilur: Tanlummodo circumtpice diligetitiut cui
debeas confiteri peccatum tuum. Proba prius medieum, eui debeas cantam languoris exponere, e t c , ut
.' demnm st quid HU dixerit, qui se priu$ et ertiditum medicum ostenderit et niisericordem, $i quid
consitii dederit, facias ei sequaris; si intcllexerit,
professio, quae factis ipsis ac poenileiiiium oliiciis

edilur, aut si ore foriassis ac verbis, non ea singulorum criminuin condicto loco ac tempore confessto
fttit, u i vel ex scripto, vel ex menioria pronuntiarentur, sed generalis scelcrum agnilio, el iinprobiiatis sua* prcfessio ac detestalio: cujusinodi eese
videtur generalit illa confessionis formula, qaam
accur.ila? ac privatac peccalorum explieationi, aul
incrucnto missae sacriftcio celebrando prpeinitlimus.
Neque tamen infictor, quin exhomologcsis hiterdtim
eram et sacraroenti propriam, adeoque privalam
peccalomm expositionem signiiicet, sed caito ac
prudfnler in bujus vocis iulerprelatioiie vcrsandum esl, nt ex ipso narraiionis contexlu, quo sensu
et prmviderU lalemesse languorem tuurn, qui in con- Q a Patiibus usnrpata sit, dijudicare possimus. Quam
ventu totiu* Ecclesi<c exponi debeat et curari, ex
ad rem egivgius esi Teriulliani locus, lib. l)e
quo fortatsis et avleri adificavi pelerunt, et tu ipse
parnil. cap. 9 : Hujut, i n q u i l , igitur pceniteuiiiti
fncile sanari, multa hoc deliberaiione , et satis pe- tecnndw, el nnius, quanto in arcto negotium ett
rilo medici Ulius comilio procurandum e*t. Uacleiutxio operosior probalio esl, ttt non sola conscieaiia pwferatur, sed aliquo eliam actu adntimslretur.
nus Origttnea.
Is actus, qm mugis Crweo vocabulo expriwUur et
Nullus in onuii veliistatc Iocus est, cx qao validius id aflirmari pulenl^quod de publica confes- frequtntatur, exhomoiogestt est, qua delictum Domino nostro confitemur, non quidem ut ignaro, sed
eionc scniiunl: nam in posieriori maxime sentenquatenm 8uli$(aclio confessione ditponitur, confestia debTluin pcccatorum a saccnloie facieiidum
sione pamitentia nascitur, pcenitev.tia Deu$ miligatttr.
insinuai, quw poonileus ad omniuin utiiilateui
Ituque exliomoiogesis proslernendi et hnmilificundi
publice profilcalur. Aiqui niliil istos Origencs adjuhominh disciplina est, coutertationem injuagens
v : imo VfMO obcst vcl pluriinum, quandoquidem
mUericordiiv ilicem.
dc arcanis occnllisque peccalis, u>n publicis lo9
Sed de notionibus variis jaiuprtqtiitur: de i i s , inqnam, peccalis isla pronuntiavii

Origeues, quibus illa , quam suadet, coufessione D dem mulla suiiia viris erttdilis obscrvata. Nos apud
patoiaclis, qui confitentein amabant el admira- Cypriaiium animadvenimus exbomologesm pro povbantur anlca, deinceps velul ab impnro coiilaminitentiaB publica3 ceita functione sami, qunc uni
l(M|iie discedanl, u l in priore loco narral. liem
ex qualuor poeniicnlium gradibos praeeipue conve*
n i r e i : niinirum , qaa3 lertio locu nuincejusmodi p^ccata illa sunl, quae confiteri jubet, ut
nou teinere in publico conventu debeani ex|K>ni, raliir: nam qui in eo gradii censebatur,
fed cum accurala dcliberaiione, ek sacerdolis con- , inlra templi porlann admissus,
cuni calecbuinenis (acessere jubebatur, ac certis
silio , quod poslerior locus adnionet. Quamobrem
diebus corani episcopo procidens , impositione m a occulla illa sunt, non publira alque inanifesla de
nuum ae solcmni precatiooe irapertieus dimilli
quibuspublice confiiemlis ne deliberainluin quidem
fssot, si id public poenitenlia3 raiio et Ecclesiae eolebat. Unde cst dicla, quod Kix necessario poslularel. Ctitn igilur publioae con- , boc esi coram autisiiie procidebat, qui cum
fcssiouis palroni imlhim occultoruin criiiiinuin, sed oouii populo procidens et ipse primum , tum ex*
siirgens, manus, uli d i x i , pcenileulibus iinponebal.
ptiblicoruin duulavat, publicani coiifessiuneiu beQuod luculenie cum priinis dcclaratur a Sozooieno
qilimam fuisse velinl; idque et LconLs aLagui det
1043
APPENWX MSSERT ATIONU.
1044
Itb. , cap. 16, ubi poenitentise formulam etpch . Verbum mi$$am sive mt*iriU qwas Cenetantfnopett atoojgafa Roitt pefpetwe
rhnem slgitiffcat, u l in Exposilionc fldei catlmlica?
rnansit. Qwa
m SoroiBcni ifeeeripifome pltirlma
iu fhie operis htijus vidcbimus. Poenitentiura itaque
Siifll, q n * ad onme9 poemieHtiac gradus pminent,
discessio fiebat, dunlaxal eorum, qui in tribus prino patica a i referuntnr. Cur autem
mis gradvbus censere nttir, uti veleres canoncs nos
exliomologesin buic leriio poenilenttae gratfut podocent, prresertim Grcgorii Tbaumalurgi undecimus,
tissinimn aeeignem, Cypriani aectoritas movet, qui
idque plaribus Zonaras et Balsamo interpreles obposl aias pwniiciuiae faflctteites exhomologesin
servant. Nam qui ii quarlo gradu, hocest oUocnre sotei, ot rccoaeiHationi ac comrounioni
ninnerabaimir, cum fidelibus perseverabani :
proptorem esleudere. Sic in epistolariO ad Ctentm: fj (ait Thaumaturgus)
Pfatn cnm ntinoribus peccaih; inquit, agant pec, \ .
catore* pamilentinm jntto
tempore, et secundum
IfincmaTus in Ephtola ad Hincmarum Landunendisripiinat ordinem ad exkomologt*in veniant, et per
iem ephcopum qnam Jnslellus cilat : Quidam jumwius impositionem episeopi ei cteri ju* communi
bentur ntque ad missam catechnmenorum manere in
culiouh tecipiant nunc crudo ttmpore per$eeutionc
ecclesin, quidam auiem tola inlra ecclesiam fideadhuc perteveraxte, nontkm restHuto Ecclesite iptiu$ tftim oratione jungi tacrce mysteriorum celebritati
Dominkte autem menm convivio segregari. Quocirca
pace ad cemmnnicafionem admiuuntor, ef offermt
extra poenilentium ordinem
uomen tornm ei noudttm pmuilentia aela, noinftim
f ilta canonum ac Palrum loquendl ratione seexlromologesi fmct nondum matiu ei* a4f episcopo
etckro impotUm, emhuriitm Vlhdatmr. Sicepisi. tO ereti swif.
poftlacram pttaitentiam Mibjicil exHomofogestn. Et
Quonam in pamiunliw gradu $acwme*tali$ abtolu*
?pi*i. 12: Namcmmin minoribu$ d$fkti$ qua* nonht
tio concetsa fuerk.
IkniMHum eommittuntur, pmnitentia agatttr jnsto
Ex quo illa gane non levis exsistit quaeslio : quotempore, el exhomofogesis ftat wspecta vtla ejtts,
nam tempore, quove in gradu postremam illam a
qui agii pxml&itiam nec ad commmicalionem rapeccafis absolulionem pocnitenles oblinercni. Quod
ttire quh possil, niti prius ilii ab ejnscopo el ckro
enim subinde post cdilam poccalorum confcssiomnnu$ fnerit imposita. Ideni in oral. De lapsis, et
ncm abgolvi non 6olcrent, idque nonnisi expleio
alibt8a?pitieodcmordine conimemorat. Quin etiam
pneniienliae tcmpore conscquerenlur, pluribus antea
Tertult. lib. De . enameratis omnibus poenidemonstratum esl. Nunc illud nierito dubitaiur,
HîtHum Nicommodis ac vexationibus, haec infcrt:
utmmnam qoarlo insuper gradu, boc est "
'
^
'
;
Miserum est sic ad exhomologesin pervenire. Malo
, prius defungendum illis fueril, quam sacramentalcm, ut vocant, absolutionem impetrarcnt,
tnim ad miseriam perveniiur; sed ubi pamlendum
caty deiittil miserum , quia factum e$t saluiare. Ex an post absolverentur a peccatis illi quidcm, ged nondum tamcn ad Bominici coinmunioqnibus perspicnum rcdditur, anle exbomologesin
ncm corporis admitterentur. Ac videri sane poicst,
nmkas poDiiileiuium actioncs alias anlecessisse,
post , peccalorum illis veniam, Iioc esl
diam aulcm peetiliarein c&se qnia
sacraroenulem illam relaxationcm eesc conces NOH jani miscria dici potest, cum sialus
ttic poBnUcniia? eommodissiifiue omnium exsliterit. sam. Nam cum lcruo ex ilto gradu ad emersprant, pcenitenles esse quodainmodo d o
At multas accrbUsimasqne molestias
siQebaut, ut paulo ante declaravimus: quod argubabuit, c l majore cum verecundia coujoncta fuit,
niento esse poteet, relaxata jam illis ac condonaia
fmm in mfdia populi concione sislens scse peccaesse rrimina, propter qua3 in illam obeuudx poenitorem profiterclur, ac gencralcm exbomologesm
lenlix necessitatem incurrerant. Addc onniia illis,
concipicns lacrymis alquc ejulnlilms itistnrel ardcnuno exceplo Doimni corporc, cum caHeris fidelibus
lius. Proplcrca cojicilium Ancyranum, u l stipra v i rHfrms can. 19 vohmtarii parricidii reos lolo viUe [> fniese comtnunia : locurn in priniis ac tempus
oralioais; ncque enim cuin poenilentibus cxiKinl,
tcmpore jubct.
^
DCC alibi, quaro ubi fldclcs escieri, versabantur.
Atqne camdera esse causam suspicor , rtir pceTuni sacriiicia ipsa et liturgias , qtiorum eilra
niienlium uominc sa?pe illi soli eomprcbcridanUir
commnnioncm, crant parlictpee. Deinde vero nea conciliis ot Patribus, qui iit tribus priniis gradimini dubium illud esi, per impositionem manuum,
bus baererent. Nani i i i lilurgiis ac sacrificiis post
Scriplurarum leclionefli ei divini vcrbi praedicatio- cailera u l omiuam, peccalorum illis temporibus
tribuUm cssc veniani. Bocenl boc innumera Cynem, priusquam ad arcana augoslioraquc mysleria
progredereiaur, cateebumenos^nergumenos cum p<B- priani tcslimonia, quorum bactcnus pleraque produxiinug, in quibus per maniis impositionem pax
nileiiubus laccssere diaconus itnperabat. Dionysiws
ct rcconcilialio communicaiioquc conceditur. Tum
lib. De eccles. hierar. (ap. 3 : \ (lcctiones saot-as) - in Carlhag. conc. , can. 70 de co qui pwnilcnliam
in iniirmitaie postolat : Et $i contimio, inquit,
, \ ; ! , \
creditur moriturus, reconcilielur per manu* impoti . Sic in Constit. apost. I . ?,
lionem, et infundutur cri cjm Euchamtia. ftcra
cap. 9 : \ * ',
f
DE
1045
ClOREPiSeOPIS.
1040
can. 78 : PaenUeittes, qui in iu/kmiloie vielicum ticipattonciii tapctrarerhtl; (Wprtanus ittsuper

episi. 1 1 : AnUtattam,inqoil, ptmitentwm, cxh+Euchaihiia! acceperinl, non u credxmi absolutos
tuolofe$i* graahtimi atque exlremi delicti (actmm*
*htt maiiu* impQSMone, st mpervixerinl. Constit.
mttt mamm ab epitcopo el clero in panitentiam imapost. 1. , cap. 4 1 , pamilenlibus \
pomkm. Ibi poenilenlia pro absolnliotie usurpari
osee dicRur. A l vero maeus iiupo*
videtur, Qi el alibi passim, quoti*9 de reconciliasilio propria fiHSSc videlur. Quo
in gradu p<enkt*u(es sub episcopi inanus subibant: ikMie loquens iie verbie ultUir : manu in pctnitentiattt mposita.
Qnodrca iu ftne uiidc vocaliuhim deductuiti. Alquc
hoc anie posuemaiu absululiouem ac reconcilia*- fertran inanns in poenilenliam imposila ftiit,
boc ebi abadtflto reeeHcitialioque daia pcetiiicnlioiieui saypiiis factitabant. l n Laodic. caj*. 19, ubi
ttbns, ic nt tanUaper a myetcriie abstinereM.
limrgiarum celebrandaruui forma praescribilur,

Verwn ne huic coajecturee niinUim conftdam,
, ,
ttttum illitd fjurit, quod vciuatissiiiii Patres, in p r i ,
UMsqtte Cypriatuis poel exhomelogesiti exlremam , - que maimum impesiiionem atatim ad mysleriorum
, , - cemnMinionemjus bafeuiftse fMBHtlenles nonobscure
. Agaliieaae e#ue.
dmoiuKam. Sic iu eptat. tO ad Cterum: Nam cum
can. 15 : Pmmtemlet Umpore^, quo pamiHtHiam peim minerik** petcain (Gypriani t t r b a snnt) agant
/tut/, impuiUionem mtnuum et dliciue* tuper capui
peccaiore* pmtdieiUiam jusic lemfore $t lecundum
$mcerdote sicul ubique con$lU*tuin. * f i , ceitte- di$cipltHat ordintm ad txkomologettH teniaut. ei per
qmmiur. Uena Eartbag. i v , can. 80 : Omtti Wmpore
ttuittus imposUivuem epicopi t cUri jus commttmjejunii manus poznitenlibus $acerdoiibu4 mpamttwr. caiwuU accipianl, nunc crudo Umpott
penecutioue
adhuc perteveranle, nondum reslituta EcctesicB
Ilaquc ciim ab ad qitaFluoi oixHuem
ae poslrcmum migrareul, prubabilo esl pcr bapo- ipsiu* pace, ad commumicalionem admittuntnr, et
sitioncm inanuum sacrauieulaleHi illis absolulio- Iferlur nomen eorum, ei nondum exhonwlogeti facia
nem iinperlitam fuisse. Nt>que enim,*quod sciam^ mondum manu eit ab epiuopo ei cler* imposila,
anliqui canones poal peenilenlibus impo- Eueliarittia ilin daiur. Idem repeth eplei. U ac 12
et sexcenlia aiiis loeis. Ex quibae eftcitur, noniust
silam esse sigaifieaat, sed eaiu impoeitieHem curo
peracla poeniteiuia, c l eab fitiem poslre coujiinguiil. Q u conjeelura si eui forsiinam illam manuurn iraposiUonein, qa gacramenUii placiicril, ad nonnulla Patrum loca traneferrt
accoinmodarique poieril, iu quibus poeaUciHia siim talis absolulio contiiiebater, pceiMlcnlcs obiinuiseo. Nibil inlcr pacem et reconciliatioiicro ac
couiiiiuuioac ceriis pcccaiuribuecoucessa legitur. Ut
ciim Iiiiioceulius papa scribK, oJim ue, qui reconci- wysleriorutn parlicipandurum jue inlerpoiieiidiim
videUir : ct uiiumque communionb app<dlat4one
lialioitem sub exlrerouoi lcHipus vike poitnlabaiU,
caaiprelieadilur. H k igitur , dcqiie ca r
i i q g u l a eoiuaiuiiioiie, concessaiu eese p<nibaiiiiayi:
docloram ei aiiiiquilaiis ecclesiaslica3 conswUoruni
nam pajiiileiUia? DOiuiue bacrameiilalis absoluuo
aofiHiiuin judiciuni exspeclo.
poiesl Uaclligi, quam cilra Doiqinici corporie part
DE CHOREPISCOPIS.
Ad Iiaer. L X I X , toau U, col. 201, aot. 02.
%
\ \ . Singula*
rcm tiinc tcmporis Alcxandria? morcin bunc fuisse, D
\el sallcin paucis in Ecclesiis usurpaluni, cx co conjicias, quod lam expressc istiusmodi consueludinis,
lanqiiam Alcxandrina; Ecclcsix pcculiaris, mcniiuii:
uli niniimm plures in cadem urbc lituli forcnl, quibus singulis suus altribiilus csscl presbylfr, qui
ecclcsiasticas functioncs illic obirct. Sed alibi Umcn
jampridem instiiutum idcm fucrat, velut Romae, ubi
por titiHos dislrib.ili presbyleri suos quique populos rcgobant. Ad eus episcopi Dominicis dicbus fermcntum, sive bencdictum paiicm in comiiiiiiiiouis
syinbohnn mUlerc consut;veranl. Innocentius ad
Dccentium cnp. 5 : De fermento vero, quod die Dominico pcr tiiulos millimus, superflue nos con&ulere
vvl;i*ii cum omncs ecclesia: nostra: intra mitalem
)
sint constUiUa?: quarum presbyleri, quiadie itto propler plebem sibi commissam nobucum convenire non
pouunt, ideo fermenlum uobis confeclum per awlytho* accipiwit, nt u no$tra eommunidne* maxime
illa die non judicent leparalo*. Quod a Makbiado
conslilulum fuisse libcr Poiilificalie Dauiasi tradii.
Laodic. couc. can. 14, culogiarum istiruin nuiminit: \

^. Sed de boc rilu pluribiis in Ecclesim
ann. Baronius a. 515. Nou dubilo majoribus duntaxat in urbibus plures inlia pomatria lilulos fui&se,
cutn intra cadeui sepla conliueri unat|ue conveniu
non possenl: adeo.;ue presbyleros shigulis ccclcaiis
iinpobilos. In miiioribus autem ae ininus fn>qu<'it~
tibus oppidis uiiam danlaxal ccclcbiaiu e x s i i l i s ^
OISSERTATIONUM.
tOIS
Mi quam uoiverî conQuercnt. Cujnsmodi Cy|Mri ur- ,

(ies eranl. Unde quod Alexandria rcceptum eral,
, \ , \
velul popularibuA suis pcregi ium el inusilalum, ad- , , potavit Epipbanins. Hinc origo paroeriarutn, qnod
, ,
vocabulum a ruslicajiis ecclesiis ad urbicas (rans)a- * , ,
(um. prophc oinneni regionemque fj \ /.
signiticat, qu# ab urbc dislans ecclesiae c e r l con- , \
iribuilur, quemadiixHluiu olim itoina? singttlie vU
.
Vinis , sive colles consliluli fueronl a S rvio , , . Qucm canonctn
Tullio rege, lauquam * sivc receplus ac ste Latinus inlcrpres reddidil: Ckorepttcopi, tameui
pcrfugia , quo ee ab ingruenli boste UUarenlur. In
mannt impositiouem ab epxscopo su$ceperttnt, et ut
\\s collibus ara? collocai: \
ephcopisunl consecrati, tamenplacuit sanctiv synodo
, ? - eo$ modum proprium retinere, el gubemare adjacen, elc. ait Halicarn. lib. . Inio vero et pagi
tes tibi cintale*, et e$*e contentos prOpria lolticitHiuguli curatores suos liabueruni, quos
dine tX gubentatione, quam siuceperunt. Comiituere
Cl idem auclor appcllat. Quibus Cbri- ^ auiem hi$ pcrmiuilnr Wciores, et iubdiacono*, ulque
exorcistas: quibus sufpcial htorum lanium graduum
siianorum iq agiis paroDciae quam simtlltmae faelicenliam accepi$$e. Non autem pre$byitrnm, notidia*
Na/n el ilUc , eive potius enum audeant ordinare pratter comcientiam epi olim prsefuoruiu, qqos episcoporum vicario*
Laliiuc qurcdam canouum interprclajiones vocanl: scopi cimlatis, vet Eceie$i(B, eui adjacens invenilur;
aliac rcgionarios, seu vicanos, Longe quam ilhe re- teu tpse, seu regio, in qua prwesse dignotcitnr, elc.
Chorepi$copu4 atttcm ab episcopo civilatis, vel loci,
^lius. Fuil eorum digoilas et potestas presbyieris
cui idem adjacet, oydinandntett*
bimplicibus, u l videlur, amplior, et episcopali soppar; nani ct inferiores ordines ab iis collocalos esse
Poteraot ilaque subdiaconos ac tniiiores clericonstat. Qua de re obscurus cst Ancyrani concilii
cos ordinare, et vero presbytcros ac dia<M)nos, si
$an. 43 ;>
ab episcopo fieret poteslas. Quare ainplius quiddam
*
erajitquain prcsbyleri, el, si verum qvxritnus, opi, .
seopi eranl, cum ab alio, qnam ab episeopo ordinari
. . Yetat presbyteros ac sacerdotes a diacow saltem nequeant. Sic oniro
diaconos a cborepiscopis consccrarL
^> argumentari llcet: Gum in secundo apostolicorum
Sed obscurissima suot quae eubjunxil:
, quorum duplex poiesl cssc sensus.
Aut enim eamdem urbanis prcsbyteris polestatem adu n i l : quod otiosuro et ineplum videiur. Quis eiiim
prcsbyieros a presbyteris ordinatos unquani audiit,
aui cjus rei polestatem illis ab episcopo per litteras
csse factam? quod canon excipere vidclur. Vcl
qerle chorepiscopos prohibet urbicos presbyieros
prdinarc sinc episcopi conscnsionc ac litleris, idquo in aliena paroccia; alque ila Balsamo: quod
ipsum quidem probalur; nam si presbyieros
aui diaconos pcnilus ordinare velilum est, quid
atliiict de urbanis prcsbyieris nominatim memini&sc? Mendosum igtlur cssc Graxum caiionom
canonum pra?scripluni s i l , ot ab uno eptscopo

preebyler, c l diacoiius, ac reliqui clcrici ordineniur,
chorepiscopi aalem 8oJ>diacono& inferiorcsquc ca>
leros per sesc, presbylcros ac diaconos, perntiUfiite
q)iscopo, consccrare potuerint, uccesse esttttos opietOpos fuisse. Alque hoc perspicue canon Anlio
cbenus signilicat, cum a i l : \
. Quod Diony&ius Exiguns ila
vertit: Quamvit mauus impo&itionem episcoporum
perceperint, el ut epitcopi consecrali nnt. Sed ei
Neocacsariense oonciiium can. 15, cum proliibuissel, ne (quos presbytcro* turis interprctalur Dionysius: alia canonum editio
conregionales) coracn epi-
pportcl: cujus scnlcnliam ila Laliua cditio conclpil: 0

Vicariis epi&coporum, quos Grceci chorepiscopos vocant, non licere vei presbyteros, vcl diaeonos ordi.: ud nec presbyteris clviiatis, sine episcopi pratcepto amplius aliquid imperare; nec siiie aurtoritule
litlerarum ejn$ m unaquaque parochia aliquid agere,
Quod si in Grceco canone vcrba illa cxpunxcris:
, scnsus erit aptissimus,
quo inlcrdiclum cborcpiscopis csl prcsbyterorum ac
diaconorum ordinaiione, nis\id pcrcpisC(poslicueril,
Quod cum Antioclicnae synodi dncrelo gcminum e>l,
quaa can. 10 ila eanxil: ,
, ,
, ^ , \ -
scopo, vel urbis presbytcro oblalioncm r.tceretil vi

sacris operarcntur, codem canone, sccundum Lalinasediliones, vcl scquettli, ulGrxci coilices baboiil,
cborepiscopis id pcrmiuit, quod
^ ncgaverat.
, *,

. Non igitur presbyleri simplices eranl: alioqui
nibil aliud essent, quam , c i
cuni npiuinantur, quae vox u l pluiimum episcoporum collegas signiGcat, ad eam diûitaiem pertinuissc videnlur. Sane in subscriplionibus
couciliorum nonnunquam episcopisacccnscutur cliorepiscopi, u l in Epbesina synodo p. 322, Cxsarms
cborcpiscoptis, el Ncocajsaricnsi, Suplianus cbor-
m*
CHOREWSGOPIS.
:>
eptscopus Gappadociae. k i Anlioelfceno vero caneue 8

cliorcpiscopis foiicesswn, ut paciGcas titleras l i i
buere possint.
Peslremo Leo papa episl. 8* de iisdenx ille agens;
Nam quamvit, , cum episcopis pturima iilk
ministeriorum communis $k dispensalio, quwdam
tumen auciorUate veierit legh quajdam novella, ei
ectlesiatluis reguiis tibi proJiibHa noveriut, sicut
pretbyterorum et diaconorum, aut virghium comewalio; iicvt coHSlitulio ailaris, at bentdickio, uel wictio,
cic. Quaiiquajn bac eadcin Episiola Leo cbotvpisiopos bi presbylerwum ordinem redigil, ciiin ila
loquilur: CJiorepiscopos (qui juxta canones Neocaaarknses, sive secundum aliorum decreta Patrum iidem
JJNJ, qni et presbyieri) vet pre$bytero$ deslinareui
oslciidiuir. Priimtin qiteit ab uno episcopo ordibarft

solcrenl, cum a Paiiibns ecMcliim sil, ul qui al uno
vc! a duobus suut ordinali episcopis, ncc numinentur cpiscopi. Deindc qtiod ecelesiaslicae sauciiones
probibcant in villa, vel iu casletlo, aul in exiguo
atiquo oppidulo episeoputii consecrare. A l , inquit,
cfeorepiseopiia est vilb:ms episcopus. fgilur conira
canomim auclorilatem est ehorepiscoporiim inslilutio. Sed quod ad cbercpiseopcrum ordinationetii
allincl, fueriiitne ab uno /iwilaxat, cujus in dicecesi eranl, epiecepa consecrati, an a pturibus, n i bil in omai anliqtiitalis memoria satis cxpressunt
nobis o m i r r i l . Quod si Duoiaso illi crcdimus,
solum episcopi ttim eranl, scd a pluribos eliam cpiscopis ordtiiabanlur. Quod cx Anliocbeni raitouis
Nisi iorie luec, quae parenlliesi claudnntiir, ab verbis afliriuat, qtioniam ita scripluiii c s t : El xa\
olioso aliqiw ad inargiuem aecripta posiea in coii & . Videiur, i n texitim urepseriui quod xeruin puto. Ham etst
quil, mihi qnod liwc non mb uuo, sed pturibus orrft~
canone Neocasaricnsie synodi 13 clioropiscopos ad
nabanlu*. quia nulhlenm duetel episcoporum, si ab
cxeinplutn SepluagiiUa coiis4ilutu& esee dccrcium
uno fieret talium ordinalio, cum epkcopQfum plttrasil, lanien diflerre plwimum a presbyleris, iisque
lilerdiclum sii. Sed gcuitivitm ilkim a l i anlccelfcre docuil canoa idciu, quem supra comler Laliui iiiierprelos acccpcrunt, u l niiiiimm meinoraviinus. Exslal inbcr pontiiicum Decivtalcs
illa niaikumn inipositio sil^
pisbda Damasi V, de cborepiscopis, ii> qua veboqnani plures episcopi faciunl, se<l qua flunt episcomcnler orditiem illiim cxagilal, ucgalque fundiius,
pi. Qiiare si verum c$l, qiiod epUiola ista narral,
a pre*byleris ulla ex parte discrepare. Sed mulla
non ab uno tanlum con&ecrali fuerinl eborcpiscopi.
sunt, qua* suspeclam illiu* episloix fidem non ob- Vorum perlurbato admodum ac perplexc loquitur^
e^33 naris bominibus reddanl; nain ut de slylo ipso
eum eosdem, quos cpiscopos fuisse tiwe asserycscribcndique genere niliil bic dicam, nonne falsisrat, uescio quo pacio subinde negei episcopos fuisse.
simum esl, quod ibidein rtforlur, cliorepiscopos lam
Sed Aniiocbeni canonis auclorilas opponitur, cujus
%
a Romana sede, quain a lolius orbis episcopts ab- ^

rugaios ac miaisierio probibitos iuisse? Vel unius
Leouis epieiola, quain proxime citavimus, arguuienlo esse polesl, non modo non anliqnaios a
Romano ponlifice cborepi8CO}M>s, sed asciios csse
ac certa discipUna constrictos: euni suis se Onibus
cotitinere jubeniur, iiec ea q u pomiiicum propria
sunt usurpare munera. Quamvi*. inquil, cum episcapit plurima illu mtHtsleriorum eommunis est di$pematio. Quo<! ad reliquos spectat loiius orbis episcopos, a quibiis probibilos esse dicit; tantuin
al>oit, u l id verum sit, > ut i u oecumenica synodo
Cbaleedonensi inter clericos recenseanlur cau. 2 :
,
ea clausiila est:
* Chorepiscopus
autem ab epUcopo civilaiis vel loci, cui idem adjaeel ardinandus ett. Hinc illae lacrymae. Aiqui cum
ab episcopu, cui subjeclus es(, ordinari jubcl, noii
alios excludil, qui una manus iniponanl, sed hoc
soluui pracipil, u l ordiualionis praiees ac moderalor ille s i l , cujus in dilione versalur, u l ejus borlatu invilatuque adliibeantiir alii, u l eodem inconsiillo, ut injussu deniquc cborepiscopus non liat.
Quam bujus canonis essc sententiamdcclaral Balsamo, cum ait, cborepiscoporum bac appendice
rcfrcnatara arrogamiam, qui, propriis conlempUs.
cpiscopis, a mctropolitano, vel patriarcba ordiiiari
f
c l c \ \ , j ) sesc vcllent, qHO minus in siiorum poteslale forent.

Ideo constitiKum, u l ab episcopo suo consecrareii<>, , ij , elc.,et
iit Epltcsina, u l i dixiinue, inter episcopos subscri- tur. Eleniro simillimum quiddam videlur ac cum
peeril Ca3sariu6cliorepiacopus. Quin eliam in Capilul. dicitur, a metropolilano provincialcs omncs episcopos ordinari; ex veleii caoOne, qui in Gbalcodon.
Caroli imper. cap. 9 de cliorepiscopLs cx Aiitiocliena
el Ancyrana synodo decrelum inserilur, u l appareal concilio, Actor. 43, pag 389, Ua concipUur : "
^
eliam lum i n Galliis fuisse cborcpiscopos. Naui
, \
el ad Gallicano* episcopos Leo papa de ii&dcm
* Ul in unaquaque
scripseral.
provincia jvs ac poletlalem metropuliianus habeat
Non minus falsum esl, quod illic suppositilius Daidemque cunctos, qui in eadem provincia sun( epiroasus affiriual, non licuisse chorepiscopis subdiatcopog ordinel. Sic ejusdem concilii Aclor. 10 âii^
conos ordinare, comra Anliocbent concilii canonem,
cx synodi decrele Goiislanthiopoliuino arcbi^pi,el Lconis epislolani, qui prcsbyteronun diiiilaxat,
scopo conccssiim dicitur, u l PoiUica^, Aeiana?, Xbrar
ac diaconoriiin coiisccralioiiem adimil. Ateiiim cpicix diocccscos uicliopolilaiii dunlaxal ab co cou^*
Jicopoe illos nou fuis*e etiam rationibus ibidem
M
ArPENDlX DISSERT U .
1051
Cfetilur :

, slalim cwiscqaene esl,
soluni arebiepiscopunv waiiiis impoeere, aed,
, u i Nicainus caiiou rv loquitur :

. Ad eunidem ilaqtte inodum cborepiscopus a pluribus ordinari potuit, pr&etiiHe ac
luotlcraute aeiltaei episcopo. Allemim quod iu itta
Damasi epistola propoftilur, cauUiin esae, ne in
* agpisve eoitsUluereRtor eptacopt, seiHenliam noslraui majorem in modutu contirmat. Esl enim Laodiceni coacilii eanon 5 7 : " ,
\ ,

lOifc
MiW vera chorepisroparuni orgo iisdem ex cansrs profhixiese videtur, ob qua* Alcxandriae Laurarum, sivc Ecclcsiaruin divisicucs iusliUttas Epiphanicis scribti, ilidcmquc Ron*e Christiana plcbs in
ttaitas dtfrtrtbula fuit. Ciim enim cpiscopi iirlena
ptebe regeuda pascctidaqne districtt,
agros
ea-
cttrrere, atque eeclesiasiica mttmra et sacramcnla

ruelicaiiis liominibus
hnpendere
minue
possent,
\ i c a r i e s eod*m cbowpiiKwpos aJtegabtMU; IH ques

magnan> j u m poteslaltsque swe parlein iransfcrr c n l , IIOIIUUWS seiltaet excopiis, ac sibi rcsetvaiis,
qnorum ueus ac fuuelio niinire iirgerct; quae ab

Leone c i itto Daniaso coimiiemorantHr. Qitamobrem afitiqtTresiina esse debel cborepiseoporum
instUutio, adeoque atleia Hla tiUilanim in urbibvs
. Quod nou divisione veluslior. Siquidcni mtiio IIMIS oppidafiis

oamibae par e&se polerat qttseopMS. llinc esi ipied
opwteat in ttUulu* el in agris episcopo* cunitiiui*
m IHeoeaes. can. 13 unnin dnxiaxat ttrbis
9*4 m'tatJorf Verumtamrn jampridem conttiluU
noniiiiatur, iu quo ticafiis preebyiem, praeseiitibtis
tdkil faciant prxler cotucientiam tpUcefd
eivitaih.
urbicis, sacrig operari non licei. Alquebeee EptptiaDe d t o r e p i e c o p i praescribere videtur, quos episconii laui acenraia de Alexandriita: Ecciesia; pbtribys
poa agnosciir sed usurparl id amplius velat, neque
ecdesiis obscrvaito rcm nec alibi passhn, ncc olim
tktinceps iis in locis epferopos d i g i . Quam quidem
usiupaiani ac receptoin fuisse dtstnonsiral. A l in
sanctionum nequaqiiam observatam fuisse salis ea
agris paroeciarum eccleeiaruinque divorria priniitbmtonstrattt, qua? rx Anttocbeno con< ilio et a l o tr#s iusutula nemo prudene m?gaverit. Qnibus adr u m Palrum decretis aliulimos.
niiniatrandis ac gubernandis chorepiecopi, tanqitaiit
Ad &umtnaiu chorcpiscopi , quae olim
raris episcopi, praiposili snnt, eam ampHsiima
proprio dicebalur, tpiscopi, ac ruslicanis
Eeeie&iit praep iti fuomut. Dequorum insuluiioffte qoondain, ut vidimus, faeullau, opliittaque legc.
llabamo ad 1A caiw Noocaes. concilii ha dieputat: Qtiam deimie potesUteni epiecopi coasiriiigeiKUni,
ac ceriis coadiliooibiis tempcrandani ptitaruiit :
Episcopos in locnni apoeiolorom xn succ^seisee,
qwiboj bgaiidi eolvendiqiie polestas est daia. Sed ' donec tpieeopaU dignilate ac oensccratione p m a t i
prkwum, deinde proreue abrogati faerunl. Pro its
<:uiu ad Evangeui praidicaiionem eaKteraeqne fuiienim crcari Laodicenum coucilium dccliones obeundas aposloli miiiiiite sufDcerem, adbi~
ui consoruum ccrlos bomincs, qui diseipKt* eie>it : quoaLaiiua inlerpretalio viatlaleres appelDomhii vacarenUir, qui qiiidem remiUendorum pee- l a l : circuifwe*,aui ttuuratores vocare poesis; ui e*C
Glossario VeL BalsaaKNi ad Laodic. eaa. ilHnn
catorntn poleMate earerenl. Horuui ad simililodi57 : \ oi
nem ckotepiscopos fuisfte saffeclos, qui ecclesiasti .
c t t pocunias paaperet dividereul. Uudc ntqne
pceabyieroe ae diaconoe or-dinare possuni, neque , \ , \ ; . eoiiilu> Gbalcedon.
peccata remi4ter, quemadinodum nec LVX di^ciAcl. 4, , ;
pn\i potcraM. Ha*c fere BaUauio. Ubi quod rcmit, lleoi Aetor. 10 Hbcik) cvMta ibam
tendorunv poicslaiem peccatoruro
cborepiscopis
a elcricis Edeasent9 obtalo : âdknit, ae solis episcopis triboit, qoo scnsa diclum
,
aUpauW post declaral: " ol k
, \ , - 1 )
. possuni $terdotss^ nt nec ehorepncopi confeuwue* excipere,
neque petcata remitlere, nisi ab episcopo pou&tatem
prins impeiraverinl. Alquc hoc de publiea pceuitenliuni reconciliaiioiic poiissimum iiileiligendnm
csi, quiNi ab episcopo tribui canones praescribunt:
TelnUn Cartbag. m can. 32 : Ulpresbyter
VICOUBHUO
cpiseopo, non recondliel p&mlenlem. Leo qtioque
ponlifex episl. 88 tnler ea, qua soli epiecopo concessa, cborepiscopo negafa dicit, boc ipsiim recenfei : Neque, iuquil, pnbiice quidem tn missa quemqnam pamitentem reconciliare Qtiod una eum ca?fcns
in episiolam suain Daiitabus cx illa Lionis transtulit.
, ,
, \ . Ibi
procuroiortm Latinija inlerprea vcrtit : alibi rtrcuitorem. Fiiii igi*r#r prcsbyter, el <|uidein chorcptscopo subsUlaUis. Cselennn
cuui ccclesiaslica3 opea ac pecuniae, quas magiia ex
parlti iu usu paiipcruni iiiftuniobaiiUir, ruelicia quoque pracdiis coniinerenlur, inde fackini arbi(ror,
ut earuin rerum curatio cborepiscopis inattdareiur.
Quocirca peculiaris baec ipsorum fanclio fnit, vl
Neoeaes. canon 13 adtnonet, ad quem Ralsamon
\ dispcnsari ab
illis aduolal. Zonaras quoquc :
, , , . Tuin vero
11*3
DE D U P L r i CYCLO.
**
Bamaeu*: Sed quia, Dto gratim. made neceasarii, tvmnilr n*fe aikitpor. k i priniis BaeUta *pisk4
sicnt tn primitha Ecclenn, prapler $indium qnod
qoam Itateaawn miev Itecretefoft posuit, anUqtfri***ergn pawptrtt exigebant, mm *unt\ elc. Cer. exldke*
imnn bvne \n Eccfrstft lituiH ftitsse docet, tit qui
bani c i Latfna canonis Neoca?*. iutcrpreiatione,
ad Ecclesfe miiiisterhim adbiberenlur, a preebyieq*ara ex Dinnysio Exiguo Damasttt itle descripsil
Fie et diaconis ante omnia probali cboircpiscopU
vet ex hoc ipto tetutkaiem ejtis agitoecas, queineammeitdarenlttr, ( adniodtmv et e i Uia loqueo4i raUone : *kut i* pri , \
milma Ecclttia ; ac pottremo etiam ex eo qttod sub , * ; gpfotola* flnem <te Panlo ila toqnkur ; Cum etimm
* . Cui consueltidiui derogaliim
egregiut prmdkattr dwmi: qvoinodo Paulum a eherepUeopie qoeritur, qii omttem ad scsc ad Girgoriirtki bomuia 37 in Evang. vsciscendorui Eceleeia miaiisirorum aueiorilalem
eat. Quae CMHiiia, at el alia sexetnl*, recenilorem
Uausferrent, m posiremo preabyteris et diaconis
aiwioris anaiem krtegunt. , et
permitlcrak utques velbwl,eliam indigmssiiuog
eertorimi homhium, qui pecinias Mae admiaiairaceoptarea*. De Mbdiaconis calmsquc nnnoribus
feanl, meminii Syneaus in locDlenta illa epitfola 6 7 : tterieis duntaxol i & loquilur, qui IJI paganis cenipnta Lanipoohiii presbyieri, et at b**c Dioa- ]
eecteeiis. Subdil euuit :
ari episcepi, <to quo Ula scribil: * ' . Ad ba>c
GeUsius Cyzicemi&lib. u i
COAC. Nicamo, can. 54
, . Finem de ehorept55, et se|iieiuibu8 mwlla de cborepiacspw tcitu
scopisdisptftandi facerem, tttsi adeorara funeiioneir* digna oontinet quaj lu coiwle.
Xluslrandam paoca quaedam ttiperessttii, qu.i p r f
DE DUPUCl CYCLO E T EMBOLISMORUM RATIONE.

Ad 33.
LXIX,
cof. 186.
hiitiiim slaluiiur Nonis Dcccmbris (corrigc vm, I d .

Decemb. Nam ex coinpendio iiotaruni prufeclus est
error, cuiu scriplum esset l d . , quod Nonas
Dcc. librarius cssc credidit). qui annus ab
Id. Dec. auspicatur, numcrtim aureiim exigil xix.
Satis igitur conslal cychnn dccciniiovcniialem ab
aureo ntimero xix inilium capere. Cujus liax afforri
causa potest: Roinani aureorum numcrorum ac
cycli decemnovennalis metbodum ab Alexandrinis
acceperunt. Qui cum Tboib suum, adieoquc amii
principium ab Augusli xxix ducereiit, aureos nuimv
ros indidem iuchoabant. llos imitati postea Latini,
qui a Pascbali mensc, boc cst flfartio, vel AprHi
IM>D ab aureo numero ac x x m Marii, sed a xix
sacrum aiuurm ordircnlar, anrcos numeros, quos
iucboalum fuisse, et ab Aprilis iv crudite probat
cum Alexandrinis ad itsque exeunicm Aiigustum
Peirus Piuius Veronensis canonum Pasibalium
communes babuerant, toto anno pcrtexcbant. IgHur
eap. G; et anie illumdocuit Paulus Foroseinpronius
primas parlis libro vu Nec alitcr Bcda C U I I I ali'k> iu D anno Dionysiano 284, cyclo deremnovennali xix,
Alexandrini ab Augusti xxix dic, cyclnm prinram
locis, luiu Ubro De temp. ral. cap. 51, ubi cycluui
itumerarc ccepcmnt : Romani vero totmn annnwi
lunarem cum decciunovcnnali proponcns, annum
Julianitm aurco nmnero xix consiguaruiit. Post
illius priiuum cum deccmiiovenHalis cycli quarlo
anno 285 cuni Alexaudrinis aurrutn iiumernm
conjungil, et a Kalend. Januariis iuclioari dicit.
cxorsi diint. Ex quo factum apparct, ut cycli xix
Est auiein Januariis Kalendis affixus aureus uumcrus I U . Igilur prinuis esl xix, a quo quarlus csl priraus annus fuerit aurei mnucri xix. Nau: quod
icruiis. Quud i i i sequcnlibus cyclorum numeris doclissimi qurdam aureum numerum m ln tium
C0!*ia4ilt;r I I M I O L Excmpli causa annus cycli lu- deccmnovcnnalis cycli conslitmiiit, propleroa quud
Kal. Jan. affixtis esl, conlra Bedjc altoruinqnc veuaris Rcd;e &>t dcceiniiovennalis x i x , qui a
lcrum id auctoritatcm asserunl; ncque enim ani
xvi Kal. Januar. incipil, Dcc. x v n ; a quo i n cipit annus cni nnmcrus aurcus coiivcnil \ niadverlunl cycli xix inkium nona Januario, scd ab
Proindi! aurcus nunierus , csi xix cycli dc- Aprili, boc cst ab ea luna, qua* in Aprileni dosiuii,
cx illorum scnlctilia dcduci. lliuc annimi piriiMim
ccmrovcniialis. Poslrcmo cimi dcceiunuvcnnalis
cx Pionysii inslilulo vclcros illi dicunla ptd. Nou*
cycli anuu Iunaiis xvii componilur, ejnsquc
Deplex apud veteres coinputi raagistros olii

cyclua exslilit, cuin aurei nuineri fasiis ascril>cren- g
lur : alter dccemnovennalis, aller lunari3. DecemBOtennalis, u l Beda 3*pius inculcat, ad niethotlnm
quartadecimarum Pasebalium iavcntti* est, u l stato
die qoolibel anno per orbera redireul. Htijus inituim
asi aiictere Bcda, a Paechali mense, boc cel a
citimo tennino, qui est xn Kalend. Apr., Martii
xzi. Cujua prinius annus aureum numerum babel
xtx, inilqae ex A . D. prid. Non. Apr. sive Aprilis
i f : cui in veiere Kalendario ascripius est aorcus
numerus xix. Qvtppo cyclum dectMnnovcntialem
9
055
APPENDIX DISSEKTATIONIM.
ii5G
Apr. incboaii, ct in Martii desinere, eique maei,m, ,,, ,., xix,qmlmsaurci nuf&eri
C G C L I I I dit*s duiiUixal competcre, quodiit eum luna?,
in Kalendario respondenl, . , , , , ,
sic enim Yocanl, saltus incurrat, quae esl uniuediei
, quoniam, u l spe docuimus, nunHjrus xix
snpciflui , tum gecundum annum inire cycium ducebal, a qtio secundus eral leriius.
Marlii xxnt, c l dicriiin ease CCCLIV, atque ita dein- itisigni malbcmatico placuil limic embotimaeorum
ocps, u l Bcda, Piiatus loris cilatis, aliique deflonlinem csse, , , , , , , , quibus
niunt.
aureog islos nuneros allribuil , , , , ,
, xix, qimiiiam cycli decemnorennalig abAprili,
Allercyclus fnnaris appeUatur; qni ad lunam
iton a Januario, ex vete; um prascriplo repetendus
epactanim ac regularinm beneficio indagandam cest. Et ilte ipse embolimieorum ordo mensitim,
commodatns e*t, quod aari mimeri prestare non
)K>ssuiit. Qui cum ex Alexamtrinortim Kalendario qwem proposuimiis.bedae, Pitali, Pauli Foroscmpr.
alioruinqiit) compuli artificum auclorilaie nililur.
franslali ginl, ac per contextiim Lalini anni diflusi,
Vide cap. 43 />e temp. ratione apud Bedam lom. I I .
*ujus aliud initium, alia mensium dispoeilio esl;
Idero et eerlissima ralionc ad biinc modum colliquae ex illis epacue commnni roethodo cooeurgunt,
gitur : Embolhna?tim, opinor, aiiniim in cyclo pa*
eruendis noviluniis usui csse nequeont. Quare tria
de aureo mimero detrahenda sunt, ut per epaclag scbali eum omnes intellignnt, qui , ut primo
ac regulares novilunia consequamur. Alquein hunc
ecquenlis anni mensis inlra pascbales lerminoe
modum ditnmtili numeri cyclum lunarcm efficiunt.
cocreeatnr, mense uno fit auclior. Ejusmodi
VeltHi Kal. Jan. aiireus numerus m ascriptus est: aalero aimi illi snnl quos ciiumcravhmis, hoc
de quo subductie iribug, regpondent e cyclo lunari
eet aurei in Kalendario numeri , \ , , rtv
xix, quaf imdecim additis, xxx epactas conficiunt.
, , , non autein , , xix. E l Hx uno regulari addilo, xxxi complcnt, quae novienim cum aureus nnniciiig in usu egt, quein
lunium iiidicam. Uaque nulla id inscilia factum est,
cycli decenuiovennalis octavum cssc volumus, p r i duplex ul apud Latinos cyeltis cgget, qttod ridicule
mug mensis incipit Marlii xxn : idcoqae emtolisibi persuadel Scaliger De emend. temp. ubl de
mseusesse de)ei : alioqui gequens annus aMarlii
epoclia lunari Constantinopol. disseriu Hoc cnim
iochoandug erit, eui atireus numenig vni affixus esl
necessario ab illis iiigtiiuendum fuit, posteaquam
annodccemnovennalis cycti nono. IIoc auicm pascbali
etmeI Alexandrinorum aureos numerog in Julianum
canoni ac Nicitnigdocrclis rtpuguat; ac Latinorum,
Kalendarium translulerunt, ubi epaclae ex illis nu- hoc eal Judaizanlium, pecnliaris error ille f u i t :
meris e r u l , ei ad dtes apposiUE coinplcinenia eo
qoem utevitemug, decinnisterlius
nempe
mensisad
*% - i
1 ~
rumdem egge non poterant regularibus adjeciis,

anmimvin accodat oportcl, uti nonus, cui nunierus
quod ut oblinerent, tria aurcis numeris delrahenda
aurcus vm iribuitor, in Aprilis submovcatur, a
fuerunl. Uuam ob causam lunaris isie cyclits est
quo primtis Paschatig mcnsis incipiat. Eadem
diclug, non ideo quoddeceirmoverinalis, give aureus
undeciini ratio est, cui numerusaureus convenit x.
uumerus novilunia non ostenderel; etenim iisdem
ffic enim cum a xiv Mariii ineat, decinii tertii
illis diebus, quibus adjunctus erat, Nica?ni concilii
mensis neom^niam in Marlii conferet. Quare inlcinpore, noviluniacommiitebantur; sed quod indatercalandug bic erk, ut annusxnau Aprilis iucipiat.
gandasex metliodocomputandaeque lunaB, ut vocant,
Dcniquc xix annus cum a quarto die Aprilis
aHali miiiime esset idoneus, nisi lernario minucrecxordiatur, embolimum mensem non eonlinet, sed
lur, propter Aomani el Alexandrini anni discrecunidem sequitur. Siquidem xvni aurcus nuniems,
panlem formam iniliaque diversa. Dequibus ubcrior
quem cycli decemnovennalis decSmiim nonnm slaalias instilueiulus est scrmo.
luimus, Marlii XVJ compelit, a quo annus incipieiis
nccessario tertium deoiiniim mensem gibi vindicai,
Cancniin lunaiis isie cyclus a Januario mensc
cujus neomenia Marlii niinitne Paschalig cst, ac
ducil exordium, u l Beda non uno loco tesialur. Qui
I.b. Ue lemp.rat. cap 54, illius omnegaunos exponit. j ) proinde primi ntensis, et anni ueomenia in Aprilis iv diffundelur. ha enim cxistimandum esl: EmQtiorum primus non decemnovennali quarlo combolimaeos menses in Paschali cyclo eos es e, qui m
piiuilur, qui e$t aureus numerus Kal. Jan. atOlinem anni conjccii neomeuiam gequentis anni
xiig. Sccundus a Kal. Jan. Dec. x x i , atque ita
proxime praecedunt, ut el Pitaius ad idem negodeinccps rcliquiabeasyzygiafereomnes incboanlur,
lium observat cap. 6. Quanquam alitor apud comqua3 in Januario desinit. Conslat igitur cyclo l u pulorum arlitices dispensari inrnses emboHm%os
nari, periade ul in deccmnovennali, prinium annum
didicimus cx Boda cap. iilo 43 lib. De raiione
csso fiiiinemm, ut iia dicain, lunarem xix qui ad
lemporum, ac per varios anni Juliani nicnses dissiKal. Jan. adnotaltir.
pari. Yonira in pascbali hoc instituto cinbolimus
llis animadvcrsis anniim enneadccaeleridis oo.laillo mensis procul dtibio censendug est, qui priintim
viim intercalarem fuisse defeudimus, qui aureum
mensem cycli antecedil. Quo qitidem stainimcrum babuil vu : qui csl a priino, sive xix, titi
lulo, ntillum jani dubium est, quin embolimaeonim
diclimi est, oclavus : quod de cyclo dccemnovcnscries cjusmodi sit, qualcm a veloribug rompunali, tpio dc aîtnr, poi ssimiiui asscrinius. Fucrc
listiu accepimus, in qua octavus aunus, non uoinw
qîiippc onucadecartciidis ainii ibli sepleii) cuiboli9
4057
DE SlRMIENSl ET ANGYRANA PSEUDOSYNODO
1056
iutercalam nimsis appemliccm excipial: nam cl ucto delractis, quos superioi embolismus exbauproplcrea enncadecaeteridem 111 ogdoadeiu et benscral, quinquc et vigiuli rcslanl, ad quos complendas
decadem parliri solent, uli Beda facit ltl>. De rasyzygiae alii dics anlicipantur, el undecimo aitno
iione Umporum, cap. 44, el ogdoadi Ires embolimos Adar mscrilur. Eadem est anni ratio. Coniiunl
menscs, hendecadi quaternos atlribuunt. Hinc Afri- enim dies , ex quibus diebus exemptie,
canus apud Ilieron. tn cap. ix Dan., Gnrti, inquil,
qui in anlecessum usurpati fncranl, relinquiiiiUir
el Judcei per oclo anno$ trium memium
XXVIII dies, etbiduum ad einbolismum cumulandum
(aciunt. Ac lametsi mensis inlcgcr nou ocia- a sequcntibus sumilur. Deinde anno epacla? ad
vo anno, sed nono ex diebus reskluis consiirgal, dies perveniunt, reslilutoquebiduo illo mtinihilominus qood el proxime solidam ad syzygiam
tualilio, ex xxxi reliquis intercalalur Adar, et
appendices illse dies accedant, et quod cx superiounus dies superesl. Itaque in fine cycli xxvu dies
rum annorum raliocinio semper aliquid supersil, reslant: et nibilominus intercalalur emboquo dofeciiis ille compensetur, oclavo anno inler- lismus, anno xix. Ihec Glossa de cycli Judaici
calaris adjungitur.
contextu. In quo nondum explela syzygia vereoQuod autem nondum juslo dierum numero ex
ram fieri, el anticipari dies aliquoi vides : contra
epaclis collecto nonnunquam embolisnios antcverti quam Scaliger lib. De emendat. iu coinp. Juac prxcipilari diximus, illuslrari polest ex Judaici daico cyclo erobolismos pr&cipilari iiimis imprucycli disposilione, qualem Giossa priinse partis Jad
denter negat. Quanqoam Glossa ista lunarem auR. Mose Traclalu Kidduich haclwdesch describil
num precise dieruni CCCLIV constiluit, neque apcap. i , 2 : nimirum epactaa anni et , in cyclo pendices boras ac minulias compkclilur, qiue lolo
Judaico cum epactis mensium anni tertii ad xxvii
cyclo collectae dies coniiciunt v i , cum Iioris xxi el
dies accedere : ideoque ad complcmentum embo- ininutis 51 : quibus primi ac poslrcmi embolismi
lismi meneis triduum ex annis sequeolibos muluo defccius compenealur. Ouainobrem rudis est c i
accipi. Posiea ex residuo auni tertii et ex quarlo aduuibrata cycli Judaici ista descriplio, c l ad faciac quinlo una cum mensibus anui sexli, colligi
liorem melbodum ac popularem caplum appoeila,
dies fere xxxm-: ex quibus compensalo triduo illo,
cuin interim alia sit apud Jud&os epactarum ann(>quod aiiiicipalum fuerat, secundos embolismus i n - rumque confurmalio. Quod idem de Epipbanii
serilur. Deinde ex cpaclis mcnsium \ n anni l e x l i , Octaeieride pronuntiare licet, quam vel nulli, vel,
el anni sepliiui, nccnon el inensium anni octavi, si forie, paucissimi, posl Nicaenum canoncm eonxxn fere dies coiiftunl. Neque tamen diflertur em- ditum ad Paschalem usum adbibuemnl. Hanc nobie
bolismus: sed dies ex annis sequenlibus reprae- de eiubolisyiis dispulalionem pepcrit ociaeleridis
geiitanlur, ut solidus mensis intercalari possil. Epipbaniame diepositio. Quae landiu bic liabere
Tuin vero ex residuo vu uiensiuiu, ei annorum
locum debuil, dum uberiore a nobis comiucnlario,
duonini, videliccl ix ac ilidemque mcnsium
quem de lemporuro doctrina mediianiur, eadem
prioruin auni xi dies colliguntur : quibus
ilia periracietur.
DK SIRMIENSI E T ANCYRANA PSEUDOSYNODO,

ALHSQUE S E M I A M A N O I U M
ACTIS,
SOCRATIS, SOZOMEIM OiETERORUMQUE NAHRATIO,

Ad bsres.
LXIX.
Cbi se Ariana perlidia in orbom Gbrislianum cf- D lalcs episcopi, Marciis Aretbusius, Geof giits Atexandria*, Rasilius Ancyraa episcopi, Paiftcratiiis Pefudil, scissa csl varias in parlcs, ac mullipliciuni
scciarum el factionum sunt nala divoriia. Ul de
lusii, Hypaiianus Heracieae. Ex Occidenlalibus vero
eadem infectis labc, Valcns Mursorura episcopus;
ca3loris modo taceam, insignis polissimuin fuit
necnon el Osius Gordubensis Ecclesiae oalbolicas
Pbolini Sirmiensis inipielas, qni Sabellii cl Samoper illa tempora columen, qui eo licet inviius acsatcni dogmata longo inleivallo renovavit. Gujus
cessit. In boc concilio, condemnalo Pbolioo, Iriplcx
basresin orditie LX posuil ac refutavil Epipbanius.
llunc u l opprimereut Ariani, ac lantam a se inviedila est ab Arianis fidei formula : pfiina Graoe a
Marco Areibusio concepta, quam Socrates cap. ?5,
diam ignoiuiniamque ilcpellercnt, utique sc landcm
ei anlc eum Albanasius libro De vjnodis Graecc rccatbolicos esse prolilercnlur, Gonstanlii imper.
ferunt; Laliue vero Hilarius libro De synodis. Onac
jussu Sirmium, qua? urbs esl PaniioniaB, Orienlales
aliae Lalina? sunt, quaruni prima a Socrale cl Alliacotivocanlur cpiscupi, qucmatlinodum Socrales l i b .
iv cap. 5, aliique iiarraul. Quod iidem contigisse
nasio iisdeni locis dcscripla :onliuetur; posliemam, q u in Ariminciisi synodo a Vilciilt rceivoluul post consulaluin Sorgii el Nigriani, qui cst
tala poslmodum csl, el a calbolici9 rejecla, babel
aiiuus Glnisii 351.Adfuere synodo in primis Oricnf
APPEKMX DlSSERT I) .
W59
1969
. 2$ m<*minit ct Ailaiia*ts lib. Be fctudioonetanlitis nvmrnHts, qitas Agphaho Eitdoxii presbyuro, et Aelii fantori dederat, littcris,
$ynoai*. D i i * jinqae lum formuto Strmii promwlalias Adversus Endoxinm ad AntioJteno* scrrpsil.
gaiae antU : nain lertiam Arimini poelea publicaSubjicit bis Socralee Artminensis concilii narraMo*
runt. l o eadem yoodo Basiliue Ancyramis cum
Piiettno orani imperalore eoiigressu est: eajus neiM : in qiro fidei tlla ab Ursacie et Valente propostta eet, <\ux fSfrrroti anto coneepta ftte*
digpttiationis meiHioneia h i Pkotiniana bseresi faTal. Sozomemis autem Liberii ab -exsilb revocati
tit Epiphankig. Oeius vero diti cuin Arianerotn
ac Romatn rettetsntts hisloriam perlesit.
pertidia et imperatorte oradeKute luctaftus, ac d i risaimift lormentig excamificatttg, posfremo eidem
Qua in re hodierni scriptoret annalium ab antiquu
impieUM subscripsit. Secnndum baic GQnstantfrig,
ilMs di*$entiant.
occiso Magnentio, cujiis canles GonetaiHio VI et
Qttod dc Sirmicnsie mlvergus Pbolmnm coneitK
Gallo 11 cosg., qui cst anmre 553, aceidit, ac reli- tenipore Secrates ac Seaomemts tradidenmt, n i quis tyrannts felicissime compreesie aiil ex*tirctt6,
T i w u m Sorgro ac 'Nigriano eoss. celebratwm futsse,
GaHo iusuper necalo, Gonstamio VII t Galle #11 qui esi annus a?rae Gbristianse 351, id in magnis
Aniralibue ad anmim 357 <hi<rtw* * d tritxre praecos., aiiHo 354, demum Arbetione el Lottiano cosg.,
amio 355, Romani ut Iriumpbaret profectus, Me- "B

diolaui synoditin ogH advorsue AUiaiiastum. Gui
ctiin acerrime rofragareulur calhtdici *ptscopi,
prasertim Euaebkig VerceHensig, Dionyswrg Mediolanensis, Paaimus evereusis, Lucifer Galarilanug,
eamiUiFe jussl sunt.
Eodeni anno etLtbciwie Romaiws ponlifox, qui
AilU successerai, quod Albaiiasium oondemnare
4iotk'l, relegatus eat, nl iitkm liisloracl cem Tlioodmeio ei Aliianasio teeUolttr. fie Liberio vero elbm
Amfliiaiiiis Kb. xv. Uie i l a oonfieciis, tfnporator
aiwo sequenli aerlio Kalend. Maias Ronraw esc
coDtuhi, uL idetM Anrniiain auctor al llb. .
(iui cuui illic diutiue Goromerari vellet, auditis
barbaroniiQ incorsiouibus, I Y Kal. Jun. m 411 yricimv
gertira argumentie refeltitur. Quoruin auctorkatera

gectfli reMqui -ecdeeiaeliraB btetorhw %emper4imqto
condilorcs, <^tm errorie eosdef 4ttos cripleree iitstmalant, tum aimo Clirieli 357, >Goi>9iatHio I X
Juliam ooss., <damnatum in Sirmiensl -ceecifiabnto
Pkeiinum aeserutiL Argumenta porre suiu jasinodi : in primie Socratee *e Sezomciws teâtititr,
Osrom Cordubemcm ad Sfrmiensem synodom HWTI1um aoces9l6se, ibique
ac iAm>eiiiiextortajii b
illo Alhanasii datnnalkynem. Alqai uoimisi relegaio
jaw Liborio, ^posiqtratn instiper afiirum jam lntegrum Sirmii essei a Gofistanfla delemire, Cttm
Arbnis cemmifnieavH Osius; quod Alhanaii8 4ecet iiptnf. *& toHtmivs : \ frgoptapau * % < . <
;
pnoreclus esL autem JUwas adbvc imperater^ loto nnnum HtUgrum Strmii Hlum detmet. Liberias
drgerct, boc esi autcnv Kal. iiiniag, Eudoxrue Ger- /atiieai, ut ex Socrale et Ammiairo Kqnet, non v t i e
fltaitici i n Syria cpiecopue, aiin Oc Leontii Aii4f6- Christi attmim 555, Arbelione sdlicel et Lifljraao
:cldas qiecpi morte renuiiliaUim esct, nHssionc
coss., in exgilittm abirt, cum Medrolamim, bi t a m
a Gonslatilio impetrata, in Syriam perveniens A n - Conslaniius erat, Roina mmi exclttis. Atlianasiig
tioclicnam ^cdem occtipaL Quam dignilalcm ade- vero edem iUo libro scvibU âhnn ex êpania
ptus totus in id iiictimbil, ut Aetium cognomenlo primuin Gonslanlii liileris accitum Mediolanmn
, e l Aiiomoeoruin |H-incipem prUlinuni in
veutsse; indidemque in patriam ab illo remissum:
graduin reglituerel. Hic enim a Lconlio diaconus paulo post iterum evocalum anno lolo Siriuii niaordinaliig, pro eo quod Filiujn Dei ex nihilo crea- ceralum crucialiiiiique demum siiccubuisse. Quod
liim, et Patris dissiinilem agsererel, damitalus c i si anno duntaiat 356 Gonslaulius, ex quo Sirmio
fjeclus fuerat. Cujug impietalem cum foverel in Italiam profectus erat, Roma iu lllyricum reverdoxius, frustra illum reslituerc ac revocare conasits csl, uli supra disputatuni esl, apparel non anie
tug, u l scribit Socrales, p-ilam nefaria ejus do- 357 annuin, confecta jam Osii annua Sirmii relegniata pnetHtare ecppk, eo ânc confidentius, quod gaiionc, Sirmicnscm synodum obiri poluisse, cui
Osii Gorditbeiisig Ihleras jactilaret, quibus eidem
Osius suffragator accesscrit. His duabug raiiomerrori stibgertpserat.
bug, quod el posl Liberii exsilium, et posl annuum
rarcerem ad conseiiliendum adactns sit Osius, terQu;e ciun Georgius Lacxliccnus animadvcrtissct,
litlei as Ancyram ad Basilium dcdit; qui tiim forte tiam adjunxit ex Hilario, qui libro De synodh Sirmicnsem alfirmat post tricntiium esse telebralam,
ad dedieandam, quam conslnixerat, ecclesiain
complures ex linitimis episcopis convocarat. I l a - cx qno Saturnino Arclateusi episcopo Ariano a catbolicis esl ncgata coimminio. Manifcsla vero Sabito ilaque Ancyrano cmicilio, leclisqtie Gcorgii l i l ttirnini defeclio tum conligit, cum cxpugnalo Malerrs, decn*ltin illud fidci condinim esl quod Epignonlio Gonslanlius Arclalam sesc conluliu Gonpbaniits c l ililarius cotiinieinoraiit; in quo supprcssa voce, , lioc esl, sislat auleiii ex Ammiano lib. xxn Conslaiitium uonnisi amio Gbrisli 555 se V I el Gallo. II coss. Aremilis Patri subsianti% Filium esse professi sunt,
latam vcnisse, ibidcmque ual;ilem eiium vi I d . Oct.
a quo Semiariani dirti. Tuin legaii Sirmium ad
1mp*ralm em a synodo missi, Basifius Ancyra:, Encelebrasse. Uudcpcrspicuum cst arino demum 357
glailuus Scbaslie, Lconlius Gyzici cpiscopi. Quorutn
tricmiio jam absolulo, Sirmiensciu syuoduui pcrf
DE SIRMIENSI ET ANGYRANA PSEIJDOSYiNORO.
'
KKJ2
aotain fuiuRC. Quae quideui oimiia sic in Atmalibut Qaam qtiideiu apnd Swratom babes, aacripU*
CQ&6. uamiiUix : qua de causa catbollcoruui
uuiniunx, prseserltm Alliauasri, risu ac liidibrio est
exccpla. Eodem aano Liberius Berosa revocalus
Sirmii prims illi foiMiuilae subaoripsii, quas Grsecc
a Mareo eontra Photinwu scripia fueral; non seiaiwd;e. Quo impdrato Heiaaa ventillUiir.
Anno 558 absoluta Sinmana pseudoeynodo, o o slaniius Nicaetediaui afeeram indictL Sed ia-teme
melu proetrala, roox etiain JSicaea, qmo xoitveitfeini
i r a w f e m placuerax, caden ruhia eubversa.
Aitno 559 bifariam dielnbatis ejriscqpis* eadrm
tempore Arimifii ac SeJetieift m Jsauria syttodi <olebranlur. flanc ttlorem tempopiuii litgteriam, c u JH&modl in Armalibut traditar, ciwn m caHeris
digeruiknr.
Anno 355 Gensianlio Y I Gatlo U coss., vicio
Magnenlio Cooeiantius in Gallias profecius, Aretale
biemem traduxit. Ulw coiicilio AiiaiiOHim coacio
damnalur Alhanasiiis; Paulinus Trcverciiste, una
cvm aHquoi catbolicis epiecopis cxsilio mitltali.
Anno 554 Geitstanlio 11 et Galie III coss., Gallos G e a r Goitfttantii jusen necatur. Atbanasiws
Ale\andrias vexatur.
Amio 355 Arbeltene et Lotliano coss., Alediolanense coneilium indiciiur ac celebratur in cau&a
AllianasH, praseaie Consiartlio. Qiii calbottcos ac
micliseimoe episoopos illins datimaiieiri subscriberc rccttsanles in exsilrum ejici*; nitiiirum Ver
ceHeneem Euscbjuro, Dieitystain Mediolanenscm;
Nicolaoe Faber, tir-erudilkssrmes, non improbet,

hoc diesendit uno, qtid tcrliam ildei profc9sionem
ac poslrein* Liberiuin papam, qiiein floma Mediolanum acctrerat. S#b baec Osiug ex Hispaitiis ac- citi coee. addKi sinil, ncgat in Sirmiensi yixxl^
fu see conflalam. haifae ^luae duntaxal prieiêe <HMoereilus fruetraê sollicilalas in patriam rcdiit.
las tum csse eensei, C U I H adversns PboiWium ArhHti
Anao 356 Omstaniio VIII ct Juliano coss., Aibacottwflerunt. PoRtremaui vero 6frnm illani quidem
nasius Syriano daee grassante Alexandria pulsas,
ediiam, &ed ia Torluik) eptscoporum <ioucursu, non
eique ibetiiulue Georghis. Gonstanliits Mediolauo
legiliiuo indictoque coitcilio. Slc enhn cxistitnai
Keinam porvenil lertio Kal. Mvjas. Ibi a matrouis
in ilta Pnefalione, qaatii HitarK fragniemts pra>
mlcrpcllalus Liberitnn ediolo revoral. Eudoxius
f i x i l : Conelantium lrtleris ad Ancyranttm Rasiltum
Ga-iuaniciae episceptte audita Leoitlii morte Roma
scriplis, maiulasse uide loco (togcndse synodi cum
Anliocbiam advolaw eedetn ooeupat. Gorottittius
Orienlaiibus delibcranet. 6ed cutn IrHcr illos coniv Kal. Jun. Urbc dtgrediens in lllyricum feslinat.
AmiO 357 Coiujlantio IX el Juliano II coes. 8ir- venire non poseet, Basttinm ad impcratorem vcnisse
Unque MarcHm Arctliusiiiin, Valenlem almsquc
miense oanciliuin corani Constanlio celebialiim.
ln qno primuM dajnnaUis Pbotimis, ct a BasHio reperisse. Tuiic<co!lalisapilibiislonsphantrbii8
. epiecopo
.
- , .
t fformul
i G .ad Ktcaeitam
.
fidem
,
,
. .
. . .
Aucyraj
coniulalug,
Tum fldci
evertendam
aimnis,
sUltiisse
tit
tres onecriplae : priina auolore nlapco Arcilmsie
Nicft3a3 syRodus habereiiir. Post cum eamdem urbemicrrtt moim afflUisset, slaluis8e, iH eprscopoGraeca, .m qua daini>Mi inier caeiera, qni ex alia
rum pare Seleuciam sese conferret. Ac per ideni
subsiantia, et non ex Reo Pilium exslitisse dicetempiie Sirniii novam ac lerliam fldei foiwulam a
r e n l : hanc babet Atuamaeius lib. Detyttedit. Hlhiritte
lib. De $yti*dt*, et Socrales; aecutida Latiiif p r i - Marco Arclbitsip fume conscriplam; nt cx Gcrm\u\\ eptstota, q u * in Fragmeciits legitur, Nirolaiif
mttm dila, c l Graece poslmotluin tionyersa, aprnl
Faber b e e n r a l . '
Alhaiu el Socralem exstat. Qnte , c l
, nec non vocabula eeinmeHefetHtur historiea $uperhrum omnitn* tierralio.
werari e t u i t ; Palrem majorem esae Fiuo
Fuit boc igltur Jiactcmtft persuasanromntbns, ab
deerevil. Hanc i d e i profeseionem ab Osio ei Powia eademqae Sirmiensi syiiedo condeinnatum
lamoae tonecriptain prodR Hilariue. Ex quo facile
Pbolimim, ct eive Ires, Wc duas -sallem Hdel
formula esse profeetas. Qttanim adverst INiotini
eoUigttitr, baec eeee Idei , oaje approbaito
dogmata prior ediia est; in qua Deo nomen
vi ae lomemie ab Oeto eai expressa. SedOeil
lapsiMn coiwpeoeavil Scroiartanonmi propetnodnni D aHributm est, qtioui fi^que toNalari, con*
catfeolictim decreium in Ancyrana syiiodo, ul
Irabi poese deefevwint : qnam tiam Grsere a
Basiliua praofuit. In qwo adversus Siimianam perMurco Arelbi^sio goriplain leetfttur Soerates 4ib. n ,
tidiani nntale6 profesai eunt, Filium per oronia,
eap. 2 5 ; altera Lalino sermene tradifa, Yalenie,
adeoqne secarMkim sub&tamiam, eese Patri simiUrsacio, Germinio, ac ceeieris eplseopis prascmilem. QHam pitÂeioncia valdc comniendalani uc
bs, ut inscriptio ipsa ferl. In qua itouien
MOtis iMusti alani in Gallias misil Hilarius. A l Banecaon el atqne vocalwla,
silius i r a SciwiaFrianie eociie Sirmium reversns,
quod in eacris Liltorie non ^xstareirl, oblltterala
el cum Vak*nkc, Ursacio, caHemque gertnanis
eimt, el in perpetnum proecripia; nam dc lerlia
Arianis coiigrcseus eirt. Qui iln demimi inlcr se
niurilo, ut poslea videbiinas, iNicolaus Faber rcGonsiaiilio annitenlc coneentiuiit, ut subblo subpugiiat, qttam alii eadoni illa in synodo pntairt rseo
f t a i i t o namine, Fiiium per omnia Palri siinilem
conscriptam. llnc Sjcraiis, Sozonicui aliorumeafte proliiereiiliir. lliiic loriia illa iidei formula
qiie, ut jnox coiistabil, balluciiialioiiem novis erniatiavtl, quain Valens ad Ariminense eoncilium
roribtrs rccenttores bislonci cumulartitit. Qaorum
tfciulii, u i Epipbanias bac ipsa in bseresi lcstatur.
non miniinus illc est, qtiod Ancyraiiaui Scimanat
APPENBIX DISSERTATlONUM
1<W5
norum synodum, q u adversue secumlam Sirmien- apud Sozomenum lib. i v , cap. 1 2 cnixe ab imperalore postulanles eem formulam liabila est, in eumdehi annuta conjiciunl, quo a Sirmiensi concilio damnatns est , , \
Pholinus, nempe Clirtsti 357. Verum nos e i anti- ul ea rala toanerenl, qwe in Sardit|iHS Palribue primuiu illud odorali sumus, tres cemiy ac Sirmiensi, aliitque conciliU connilula
i
omnino convenlus episcoporum eodem in Sirmienei fnerant.
Pralerea Dasilins Aiicyraiins in eadem synolica
oppido non iisdem lemporibns celebraios fuisse.
Ancyrani coucitii, lOngo post Sirmlensem synodum
Quoram primiis synodieus et indiclas luit> euoi
inlcrvallo, alleram illam Sirmiensem fbrmulara
adversus Pbolinum iinperaioris lilteris accili sunt
episcopi; reliqui duo fortutti, miuiinequc concilio- exslitisse demonslrat. Eienim post Binniense concilhim, quod, uli diclum esl, obscrvare ac lueri
rum loco ac nomine censendi : in quibus pauci
dunlaxal episcopi, qui forle ad imperaioreui ac- Telle siguiftcat, acquievissc se sciibitt donec notoeessarant, communicalis consiliis nova fidei dorum baereiicorum imporluniiaid, ei Georgii LaodiGeni lilleris commotus ad propugiiandam fidem se
creta concideruui. Quocirca primum omntura eontra Phoiiniim Strmii concilium generale GunsiauiH
cum suis episcopis erexil. Oporlcl igilur iuier Sirjussu celebratum : de cujus anno poslea consliiue* miensem synodum et Aticyranum concilium intwmus. Ibi forinula illa fldei edila, de qua proxinte ccssisse Georgii Laodiceni lilleras, quas recitat
Sozom. lib. iv> cap. 1 2 . Superiori autem capite
diximus. Deinde diversis lemporibus alke duae ab
Ursacio et Valenle, aliieque Arianis epiacopis, con- scribit Eudoxium, simulalque in AQliocbenae scdia
possessionem pedem posttit, toium se ad Aetii proscio iinperalore, prodierunu Hoc ne temere contra
coinmuncm tot scriptorum consensionem altulisse niovendain perfidiam cuin Acacio (Uesartenai et
Uranio Tyri episcopo eonlulisse, eamque prae se
videar, piopoiiam breviter quibus id argumeniis
tuiiese speciem, quod Occidemis episcopi eidcm
frelus aflirraarc non dtibttem.
suffragali fuissenl: nimirum Osius, qui catta tlrsaHoruni ilaque prtmuin esi : quod islud ipsura
cio ei Valenle inviius consenserat, u l
Basilius Ancyranus ac c&teri Semiarianoruin
principcs, qut Ancyranae synodo subscripscrunl, el expungcrelur. Quae cum Osii lilteras
accepissent, Valenli et Ursacio graiias egcrnnl,
discrie lestati sunl in epistola syuodica, quam
Epipbanius descripsit. Quain quidem in fere quod illoritm opera Occidenlis episcopi n*M\*
Qdem essent aniplexi. Quibus rebus excilalus Georscnieoliam exorsi suul : oplaese id sese quidcm,
gius Laodicenus Semiarianorum palronus, cuni
ut posl expositionem illam fldei, quae Antiocbix ir.
Enca3iiiis edita csl : \ , ^ sub idein lempus ad novam dedicandam basiticam
\ , \ Ancyrae vicini a Basilio convocali essenl episcnni,
\ po%t Sardi* epislolam ad eos soripsil, bortalusque est^ ul Ecccnsem fidei prufe$sionem, eaque qucc Sirmii conlra doxii atque Aclii grassantem irapietaUira autloriPhotinum decreta sunt, Ecclcsia cooquiesceret. tate sua compeecercnt. Ea ftiii Ancyrani conventus
Tum aliquoi inlerjeclis, ea so perpulire alque ex- occasio : a quo legali ad imperatorem missi, Ila*
plicare voluissA demonslraiil, qua in superioribus silius ipse, Eustatbius Scbasliae, Leontius Gnici
synodie coiistiluta craul, ut Antiocbena et Sar- cpiscopi, qui nomiualim boc. pelerenl, ul Sardicetisis
dicensi, , quam, ac Sirmiani concilii decrela servarenlur. iam illud
ex aupcrioribus didicimus, Eudotium anno Si6,
inqtiituit, Sardicetuis concilti fidem Sirmiemis
stjnodus amplexa esl, vel repeliit. Quare Sirmien- cucn Rumse una cum iraperalore eaeel, audiu Leottiii
ftem synodum Ancyrana illa syuodue approbavil. morle, Amiocbiam iv Kalend. i u n . esse profeEadem vero e conlrario fQrmulam fidei alleram^ cium. Qua in urbe treacii et ValenUs btierasacquain in Sirmieusi concilio oranes ediiam opinantur, cepit ciHn (blet formula, q u atqoe
non modo non recepit, sed ad eam evertendam ac j vocee oblitterari jubebat. Est aulen, I
protligandam est polissimum coacia. Quod in libro ex Hilario monstraviraus, eadem illa formub, quam
De iijnodi* docel lWarius : ubi Ancyranain syno- in Sirmiensi synodo >ecundo loco dicUlam arkiitranlur ooines. Quod si auno sequeuii, hoc esl 357,
tluui ejusque decrelum, cujusinodi bic apud EpiSinniense conctlium babiium esl, a l iisdera auciopbaniiim exprimilnr, accuralius explican ac
ribus
placel, neque Eudoxius, Acacius el IJranius,
veliemcnlcr coinuiendaiis, eiilein Sirniieiiseni illani
ncque Basilius ipse ac Georgius Laodiccnae Si^
fidei professionem pr&iixit, cum hoc litulo :
miciiei synodo ac Pholini d mnationi inlerfuerunl.
Exemplum biatphemiot apud Sirmium per Osium et
Quod
de Basilio sane falsissimtim est, qui roagna
Potamium coiucriplos; ot adversus baac fidci 5pars Sinniensis concilii fuit : utputa cujua opcra
Orientales Ancyne coiiveuisse coidirmal. Quare
conviclus est ac supralus Pbolimi. Quin ulomni
lieri )iul!o modo poleet, ul liaec, quam Semiariani
tanloperc inipugnartiiil, filei furmula in eo concilio ex parte verUas elucescat, ahcrum aceipe. Ancyrtni
synodus, i]iiem:idmoduui synodica illius episidta
ftil edila, cui IIOII inlerfucruni modo ipsi, verum
docot, antc Pascba celebrata esl,
eliam pra:. ucruiil; quodquc rcciperc ac sarlum
- ad quam propterea epf*
tttiuiu tueri velle se$e orofilenlur. Audi ipsoemet
t
DE SIRMIENSl ET ANCYRANA PSEUDOSYNODO.
scopi plcrique, qui convocati fucranl, adesse ob ibolica iide conseiitanea? sunf, cxponil; quibus i u
prafalur : Dignum autem c$t conscientia com^ntni
biemis inclemeiittam minime potuenint. Quid igilur
fingi potesl absurdius, quam quod ex illorum nar- eiiam cvleras eorumdem episcoporum Orientalium
raliooe sequilur, Ancyranam synodum antc Sir- dmrtis et loci$ el lemporibus conscriplatFidesnomieiisem esee celebralam? Etenim si anno 356 tcere, ut per plures confetsiones binceritat conscienliw possil intelligi. Subdil poslea Sardicensis OricnEtidoxius Aiitiochenam sedcm nactus est, Ancyranum vero concilium anno scqucnli; ut eodem anno lalium synodi forniulara. Tum ita pergil: ConseSirmiense concilium indictum fuerit, nonnisi post quens autem e$t, ul eam nunc fidem relractemus,
biemem, cl Pascba, adeoque post Ancyranuro cel*- quoe non olim lunc, cum Photinus episcopalu dejectus
brari poluil. Atqui jam peractum esse oporiuit: si- est, contcripta esl. Mox Sirmiensis concilii profesquidem edita ab Osio Sinnicnsis concilii formula sionem describit. Satin aperte Lalinam illam p>sterioremquc formulam ab Osio, ut scribit, edijara emanarat in publicum. Quare et absente Basilio, ac reliquis episcopis, damnatus Photiuus, ac tam, a Sirmiensi concilio separat, quod diverso
tempore cdebratum affirmat? Sed et cum ita IoquiSirmiense conciliura absolutum est; el propter alias
causas nondum incboari potuil : quoniam Ancyra- t u r , Tunc cum Phoiintts episcopatu dejectus ett;
iiemque cum expositionem (idei conlra Pbotinum
num Sirmiensi debel csse posterius.
Apparel autem tum, cum Sirmiensis illa poste- scriptam explicans, bis verbis o r d i l u r : Nece$$i'.u*
rior esl emissa formula, neque Eudoxium, neque et tempui admonuit eo$, qui tum convenerant per
Basilium aul Georgium fuisse S i r m i i : quandoqui- mulliplices qu<B&tione$ laliut ac diflutius expositionem fidei ordinare, elc., non obscure aliud illius
dem Eudoxius et alii ob acceplam illara, Sirmiolempus esse signilicat. Hoc enim altente consideque missam, et a solis videlicet Occidenlalibus,
idooque Laline concepiam, gralias egerunt pcr rari volumns, quod cum deinceps cmitrat eorumdem
Orienialium ephcoporum ditersis et locii tt tempoiilteras : , inquit, , \ ot
. Hoc ipsum ribus conscripta* Fides exposkurum se esse denuiiliasset, nullam praler Sardicensem et Sirmierisem
ud impietatii suw pairocinium allegans, quod eamdem
fidem Occidenlales profeusi (uittent. Mox : conira Pbotinura editam suljecerit. Ex quo neccssa , \ - rio sequilur, nou miniis istam, quam Sardicenscm,
\ , \ si non locis ab Osiana et Lalina posieriore divcr - sis, temporibus cerlenon iisdem csse conscriptam.
. Haec omnia,quodet abOci idenle et ab Oc- ^
Posiremo Sulpilius Severus lib. 11 Historia* sacidentalibus episcopis Osio, Valente, atque Ursacio crce, liquida apertaque narratione mullo id validius
missa, et in Occidentalium gratiam conscripla fidei
coniirmal. Scribil enim post Sardicensem synoexposilio dicalur, salis icdicaut alio quam Sirrnicasis dum, elUrsacii ac Valentispoenilenliam, iiiierjeclo
synodi lempore fuisse conlexiam. Fuil enim nou sodeinde tcmpore, cum Athanasius Marceilum, qui ia
.'tim generalis ista synodus* sed abOrientalibus praeSardicensi concilio a catholicis erat absolulus,
scrlim, Graecisque celebiala : a quibus p r caeleparum sanae lidei coniperturo a communione susris, ut diclum est, Pbolini error disputando conpendisset, Arianos ea occasione libenter usos, qno
viclus est. Ac si inler Acla Sirmiensis concilii
Sardicensis synodi decrcla subverlcrenl. Igiuir
secunda illa formula censeretur, nuuquam Scmiaasluto consilio Pbolini, Marcelli et Albanasii
riani aut illud laudassenl, aul ratum haberi sine
damnationem miscuisse. Cum enira propalam
ulla exceplione postulassent, sed nominatim repuAriani erroris sui dogma(a pra?dicare non audodialis poslerioribue, de prioribus ejus Actis cavisrcnl, ac caibolicos se gerercnt, nihil prius sibi
sent. Verum quid bic tergiversamur? Est enim
agendum raios esse, quam ut Athanasium ab Ercvidcns et sane luculcntum Hilarii ea de re tesliclesia submoverent. Sed cum lilleras de illa Phomonium : qui in libro De $ynodU dubiialionem D tini, Marcelli et Aibanasii damnalione dedissent,
omneai eximit. Scripsit hunc librum ad episcopos
rrslUiseft catbolicos ccribit; aique inler ca?leros
Gallicanos Hilarius paulo anle Ariminensem eynPaulinum Trevercnscm ila snbscripsisse : se in
odum, cum ab illis interpellalus cssct , ul de Pboiini atque MarcelH damnaticnem prxbere co:iAclis Ancyrani Orienialium consessus, deque Sirsensum, de Albanasio non probare. Quare cum
mianae blasphctniae damnalione perscriberct. Quiillorum dc Alhanasio sententia repadiaretur, plcbus morem ille gerens principio Sirmiens*m - rique a Gonstanlio relegati; ac lum Ai elatcnsis oi
proponit, eamdem plane cum ea, quam SocraBiierrensis synodi cclebranlur: inde Mediolanenles et Athanasitis referunt: cujus auctores Osium
sis, in qua insignes quidam episcopi in cxsilium
ac Poiamium facit. Subjicit deinde Orienlalium
pulsi, Dionysius Mcdiotanensis, Eusebius Yercel*
decrelum, quod advcrsus islam formulam in Anlensis, Lucifer Galariiaiius; Liberius quoque t
cyrano concilio stalutum est; idquc cum mirilicc
Ililarius. Qu?c omnia Arbeiionc et Lolliano coss.
prwdicat, lum singulas ejus senlenlias, el ana- facLi esse scribii. Hsec summatim Sulpitius^ Quitheinalisinos uberriroe declaral. Postremo reliquas
bus superior jllc aguiius a nobis el palcfaoius error
ab Oii>nlalibus cdilas prufessioncs, qux cum caconvincilur. Vidt-s enin* Sardiconscm synodum
1
PATROI.. G R .
XLII.
067
APPENDiX DISSEKTATIONUM.
ei reocpios in communionem Uisaciiim ac Yalen-

lem, aliquanto tempore inierjeclo, Sirmiensem
adversus Pholinum celebralam synodum , anie
Arehiensem et Mediolanensem, necnon anlequain
Liberius papa, Eusebios aliique proscriberenlur.
Atqui conciiiabulum Arelatense, quod a Saturnino
cclebratum est, anno Cbrisli 553 conligil, cum
Sirmio in G.illias prdfectus essd Constanihis, u l
in AnwaMu* l c g i l u r ; Mediolanense vero auno355,
Arbetibne et Lolliano coss. Tanlo igilur ante tenv
pore damnatus Pboiinus ac Sirmiensis peracta
synodus e s l , quam secunda fidoi formula in
eodero
Sirroiensi oppido ab Ursacio, Yaleme
Osioqne prodirel, qua posl relcgalum Hilarium,
nec longe anle synodum Ariminenscin edila est,
10GS
tiarum suarum decrelis contradixi$$e. Nccessc est

ilaque aliquanio post publicatam Sirraiensem fecOe spaiio, Ancyranam a Basilio synodum C S M
conflaiam. Quid quod Osius ipse, a quo eamdem
illam profeciam formulam auctor esl Hilarius, annum ttitegrum Sirmii retenlus est, priusquara ad
consensum adigereiur? Quare cum non nisi poet
Junimn roensem anni 556 Conslantiu* Sirniii es e
potueril, consequens est, anno sequcnle, eodem
crrciter tempore, istam ab Osio professionera Arianos exlorsisse. Atqui diu anle, iiindrinir sub pascbale tempiis, Ancyrae convenere Semiariani.Videe
quantus sit apud illoe rationum intef sesc seruwnisque confliclus. Sed ex iis quae supra consiiluiuius,
quaeque paulo post tracianda sunt, apparet aiiitd
ut ex eodem HHario constat; neque potest anno Aucyrana? synodo lempus essc Iribuendum.
Nec mious quod illi tam acriler pugnaut indideoi
357 Sirmiense conciliuro ullo modo congruere.
Neminem velasiissinii erroris adeo tenacem fore refellilur : Liberium papam priori 11 fldei profesconfido, qui non tot argumentis convictus nostra 6ioni subscripsisse, quae in Sirmiensi aynodo coulra
illi non opinioni, aul conjecture, sed certissimae Pboiinum esl emissa. Quippe aliquot annis non
veritali suffragetur , adeoque vehementer obstu- Liberii modo restiluiionem, sed exsilium ipsora
pescat, ncmini hactenus moi talium lam immanem Pholiniana damnatio praecessit. Feccrit Liberiue
historia? labeio in lanta doctrinarum omnium luce, necne, quod fecisse plerique veterum Patrum, at
tantaque auualium el cbronicorum copia vel levis- Aihanasius, flieronymus aliique consemiunt, nihil
sime suboluisse. Ac nostris quidem accuratis atque ad instilulam dispulaiionem ailinet. Elenim fieri
eruditis bominibus danda venia est, qui Socralis, polest, ut cum Ursacio, Yalente ac reliquis Ariauis
coinmuiiicaverit quidem, et Athaoasium damnaSozomcni atquc anliquorum vestigia secuti sunt:
\erit, sed haereticae pravitati riequaquam subscripseillos ipeos erroris auciorcs ac duces excusare non
rit , hseretici vero etiam comprobatam ab illo baepos&am, qui, ut illorum temporuni viciniores erant,
sic ad eoruin explorandam bisioriam instrucliores - resin falso jactaverint. Hoc vero cerlissimum esl,
1 I
-
priori
W M iili
I I * conlra
%1 Pbolinum
Kj1 AT\ I % editae
A i l t l m subscri*l\aAafc
neque
esse debuerunt.
psisse,
et,
b\
ex
tribus
Sirmiensibus
aliquam
adPosteaquam iirmamentum ipsum falsae narraiiomiserit, non aliam, quam secundam, cui et Osius
nis et capul evei timus, reliqua, quae buic innixa
minus habeni momenii, erroris non minus, suapte assensus esl, comprobasse. Ac mihi quidem purgandi ab omni hxresis snspicione Liberii expediu
sponle fracta inGrmataque concident. Ejusmodi est
quaedam ratio ct facilis occurrit, si oblatam quidem
quod de Ancyranae synodi tempore definitur, in
cumdem annum incidisse, quo Phoiinus in S i r - illi secundam Sirmiensem dixerimus : non
iniensi concilio damnalus est, nempe anno 357.
inlegram tamen, aul cujusmodi apud Socratcm, et
Quod non modo falsum est, quia longe ante bunc Alhanasium, atque Hilarium legilur, sed priorem
annum Sirmiensein illam synodum celebratam ejtis parlem, in qua , et paulo anie docuiraus, sed etiara quod, etsi boc Ipso vocabula reticenda esse decernitur : quod
anno peracta sit, uon potest in eumdem Ancyranus pacis ac quietrs sludio complexus est. Yerum
conventus incurrere. Uic enim ante Pascha cele- Ariani eidem forniulae reliqua poshnodum i n bratus est: unde et plerique ob hiemem interclusi
lexuerunt, ac specioto Romani pontilicig oomiue et
in synodica episiola dicuntur. Non poiuit igitur D aucioriiate suum dogma venditarunt. Dicam ameodcm anno Sirroiensis synodus fieri : nisi posleplius, ne isli quidem profossioni subscripsisse
riorem hanc fuisse velis, quod longe est absurdis- Liberiuui, sed alleri cuidam, qua id unum caveresiinum , quoniam ad oppugnandam Sirmiensem
lur, ne qis consnbstanlialis vocabulo in posteruin
illam formulam, quam in concilio consciiplam
utorelur. Quod cum de calholica sevcritale Liberius
exislimanl, Ancyrana esl synodus collccla. Quin
reinisissei, et Atbanasii insuper daranalioni C O D eliam postquain hstc fidei professio allaia Sirmio
sensissel, visus esi in ba^resin prolapsus; eaque
esl, nonnibil anle concilium Ancyraitum lemporie
poslmoduin opinio Arianoruin fraudibus et cainiercessii. Nain Hilarius lib. De synodis, pag.329, lumniis percrebuit, cum Sirroiensem lidei formuOcddcnlales episcopos collaudat, quod missam ad
lam eodem lemporc publicanles, eam ipsam, cui
seu ex Sirmiensi oppido infidelii fidei impielatem issensus erai Liberius, illam esse ineniiti suat.
non modo non suscepistent, sed nunliatam etiam Cujus rei conjecturam ex Sozomeno licet capere :
significalamque damnassent. Quo cum exemplo qui lib. iv, cap. \i, scribil, cum a Liberio Va'ens
ecribit excitatos Orieulales cpiscopos in Ancyrano et Ursacius consensionem expressissent,?icissimal
oencilio irreligionrum audacia: quihusdam senteneo jMofcssionem accepisse alteram, qua illi damna*
DE SIRMIENSI ET ANCYRANA PSEUDOSYNODO.
1069
1070
rentur onines, qui non Bubslanlia cselerisque simi- ac Nigriano coss., anno Chrisii 351, quod sine dubio ex Aclis concilii Sirmiensis comperlum habue]em Patris esse Filium asserorent. Tum addit:
rant. Hoc enim e superioribus abstulimus, praeserEudoxium ac reliquos Anonioeos, qui Anliocbiae
versabantur, cum Osii epistolam, hoc est Sirmicn- tim ex bisloria Sulpilii, synodum illam ante Arelatense el Biierrense concilium indictam fuissc;
gem formulam accepissent, id in vulgus sparsisse,
boc est ame annum 353. Igitnr in amium illum
Liberium repudiasse, ac dissimilem
convenit, quem bislorici veteres adnolarunt. Sed iu
Palris asseverasse Filium. Quocirca perspicuum est
eo hallocinati eunt, quod cum triplex Sirmii edila
Liberium professioni illi Sirmiensi, quam Osii et
Potamii blasphemiam appellal Hilarius, minime eeset ffdei professio, uno eodemque lempore ei a
synodo decrelas omnes existimarunt. At id secus
subscripsisse, in qua nominatim ,
sese habet * nam in concilio Sirmiensi prima dunquemadmodum et , rejeclum est; imo
laiat illa diciaia cst, qua Pboiiniani errorcs
vero et nomen ipsum; ac pranerea pronundamnantur, quamque ut piam ac catliolicaro descriliatura : Patrem bonore, dignitale, clarilale et
majestate majorem esse Filio, qui Palri cuni omni- psil atque explicavit Hilarius. Quanquam in eadem
bus ab eo sibi subjectis sit ipse eubjectus. Quoraodo synodo adversus Albanasium aliquid praeterea deeuim haec approbari a Liberio poluerunt, qui ^ crelom ab Arianis lestalur Sulpitius. Auctor vcro
conceplis verbis Palri per omnia, adeoque Sirmiensis illius formulx, non Marcus Areibusius,
sed synodus ipsa, u l Hilanus inmiit; naro a Marco
simUem esse Filium edixeril? Sed nimirnra
tertia, ut suo loco dicclur, est conscrlpla. Post
simplicem ab eo coutroversi vocabuli suppressioSirmiense concilium, conviclumque ab Ancyrano
nem cum exlorsissent, caelera ad Ulam adjunxerunt;
Basilio, et ab omnibus damnatum Pbolinum, cuni
eaque res, ob damnaii praesertim Aibanasii invidiam, tidem apud Arianos perinde ac caibolicos jain Magnentius a Constantii legalis deviclus essel,
imperalor anno 355 in Gallias profectus cst. Ac lum
obtinuit.
Arelalcnse conciliabulum celebratur, in quo pleriH5c mibi prae cxleris Hilarii aucloritatem objici
posse video, qui in fragmentis a Nicolao Fabro edi- que calbolici prsesules exsulare jussi, grassanlc
Salurnini perfidia.
Us epistolaj Liberii, quara ad Orieotales scripsit,
Inde anno 355 Arbetione et Lolliano coss., cum
quaque se a Demophilo fidem caibolicam, quse apud
Sirmiumprodita est, didicisse narrat, Ista subjicit: jam Gonstanlius Mediotanum pervenissel, synodus
ibidem est habila, c&teraque gesla, quae a Baronio
Per/idiam autem apvd Sirmium descriptatn, quam
Ckit Liberius ctUhoUcam Demophilo sibi expoil- ^ diltgenter explicanlur. In reliquis nulant Apnales
Aano 557 Sirmii, quo imperaior auno supcriorc
fam, /it sunt qui con$crip$erunl: Narci$su$, Theodo
rus Basitittt, Eudoxius, Demophilus, Cecropius, sese contulerat, nova fidei exposiiio paucis ab Arianis episcopis, praserlim Occidenlalibus, produciSylvanus, Ursaciu$ Valens, Maceiloniui, etc. Sed
qvidquid de fragmeniis illis sentiendum sii, liaec tur, quorum principes eraul Ursacius et Yaleos.
profecio subscriplio ab Hilarii manu esse non v i - Cui mox invitus ac renilens licet subscribit Osius,
detur, sed imperiti cujusdam, qui Arianae sectae non tamen Aibanasium ut damoaret adduci potuit:
divonia non salis pcrspexeral. Etenim Basilius iste qirod in Episi. ad solit. Athanasius ipsc conflnnat.
ac Silvanus, necnon et Macedonius ab Epiphanio Cuiiligil haec Osii caiamilas affeclo jam anno 557 :
caaerisque Semiarianorum principes censentur : quippe posl annum inlegrum, quam Sinnii a Constanlio detenlus erat, Arianae professioni assentiri
quorum adversug Sirmiensem illam professlonem
acerrima studia ac conlenliones exsiiterunl. Neque coactus est. At Constantius Junio, vel Juliodunlaxat
niense anni superioris Sirmii esse potuii, ut supra
vero tum, cum ea est edita, Sirmii esse Basilius
poluit; imo nec Eudoxius ipse, qui hanc ab Ursa- probatum est. Quare circa idem tempus anno scquenle exlorla vidctur ab Osio perfldiosa illa concio et Yalente missam Antiocbiae, ubi tuni cum
%
suis versabatur, accepll, et a solis Occidentalibus D fessio. Estautcm ea Sirmiana, quam secundam omnes numerant, quaeque ab Hilario blaspheconscriptam esse datis ad illos litleris testalus est.
niia Osii ac Potamii noroinaiur. Hujus cum AriaQuae omnia supra copiose declarata sunt. De lertia
nos postea poeniluissct, operam dederunt ut ea
fidei exposilione quid slatuendum sil, dicemus ad
ubique supprimerelur, inlerposila etiam imperatorii
numerum 22.
*
potestate, qui supplicium iis,qui illampenes seretilSova quaedam ex vjterutn Patrum testimoniis rei
nerent, inlenninatus est: auctor Socrates lib. i t ,
gestce series exponitur.
cap. 25. Per idem tempus Liberius pomifex, qui in
Pcrgam de hisloriis et annalibus ecclesiasticis
Mediolanensi concilio ante biennium, noc est anno
benc mereri, ac quemadmodum dirigi veritaiis ad
355,
Beroeam gloriosissinie relegalus fuerat, Conamussim debeant, proponam hoc loco brevitcr, ut
slanlii imperatoris c l Arianorum fraudibus ac terbac offensione sublaia, reclam deinceps viam omnes
roribus infractus, simul recuperandx sedis et palrim
insistanl. Initium a concilio Sirmiensi capiam, quod
contra Photinianum dogma collectum a Constamio desidcrio, Sirmium evocatus Alhanasii damnalioni
eet. De quo verissimum essc staluo, quod Socrales subscripsit, unaque fidei professionem dedit, qt a
ac Sozomenus scripseruni : cclebralum esse Sergio vocabulum concordise gratia reticcre-
IC7I
4072
tur, licet Filium Palii subslanlia, omnibusque in e Socrale supra retulimus, u l imperatoris mandato
Osiana illa, sive secunda Sirmiensis abrogarelur
rebus siinilem csse defendcrel. Quam occasionem
formula , cuni Basilius Semiarianorum signifer
Valcns el Ursacius nacti, secundam illani perlidiae
plurimum apud hnpcratorem gratia ct auctoritale
p'cnam fidci professionem, tanquam a Romano ponposset. Atque ad Orieutales illos tumultus, novamtiiice comprobaiam, ubique disseminarunt, et in
primis ad Eudoxium ejusque sodales Anomoeos An- que haeresim exterminandam, Constanlius synodum auclore Basilio Nicomediam indixil. Qua?. cum
iiocbiam miserunt. Qua re audaciores illi facli
Actianum dogma, quod timide hactenus diffiden- terrae motu concidissel, ac subinde Nicseam, quo
episcopos convocari placuerat, eadem calamiias
terque praedirabant, palam divulgare Bperuut: cx
afilixissel: tandem Rasilius imperaloris litleris cum
quo magna per Orientem ac Syriam perlurbaiio
episcopis aliis de idonco loco deliberare jussus,
consecula. Cujus gratia Georgius Laodicenus epicum inier illos miniroe convcnirel, Sirmiam ad
slolam scripsil ad Batilium Ancyranum, qui ad ecimperatorem advolat. Ibi Arianos episcopos repeclcsiae, quam nuper a fundamentis ext ilarat, Enrit, Marcum Arelbusium, Georgium Alexandrinum,
c#ma tinitimos episcopos conciverat admonens, ut
Valentem et caUeros. Quorum omnium consilio
cum collegis suis grassantem Anomoeorum impictatem synodico decreto jugularet. Ex iis labi illos Gonslantius Selcuciam in lsauria ad synodum deopinione constat, qui ex Tbeodorelo colligunt, L i - legit. Verum Eudoxii, Acacii, Valenlis , Ursach
bcrium ab exsilio revocalum esse, eodem illo anno,
Anomoeorum opera faciuuiesi, u l , divisis episcoquo Gonsiamius Romx dcgens a malronis intcr- pis, Occidentales qnidcm Arimini, Oricntales vero
pellalus est: siquidem nonnisi posl biennium, quam
Scleuciac congregarentur. bo<: Arianorum princjcelus fucral, reslitulus est Liberius. A l anno 555 cipum congressu accidit, quod Hilarius libro Dt
Mc.iiolani, uli diclum est, imperator senlentiam in
synodis narrat, ut Orienlales episcopi, qui *Sirillum dixil, el post Osii lapsum Sirmium accitus miensi blasphemiae reslilerant, auclorcs ejus comcst. Quare ila Tbeodorelas interpretandus est, ut pellerent, ut subscribendo damnarent, quod fecelnm quidem Gonstaniius matronis spem illius resii- rant. Quin etiam ex eodem Hilario colligilur, posltueikdi fecerit, sed id aliero deinde anno praRsti- eaquam dividi synodum placuit, principio Ancyram ad Orientalium consessum delcciam foisse.
ieril.
Scribil enim bis verbis : Sed maxime cum comperisAnno 358 Basilius Ancyranus accepiis Georgii
iitlei i s , coguitisque quae Sirraii a Valente et Ur- $em synodos in Ancyra atque Arimino congregandas , et ex singulis provinciis Gallicanh Mnot, vtl
eacio gesla fueranl, cum ad ecclesiae , uti diclum
est, consecrationem convenlum baberel episcopo- C tingulot eo e$se venturot.
Gur autem in annum 558, non superiorem, ut
ruin , Ancyranam synodum celebral, in qua Sircseteri omnes, Ancyranam Semiarianoruin synadum
miensisOsiiac Valentis et cxlerorum condemnala
Gdei forraula est; statutumque, Patri Filium sub- conlulerim, ducebunt allalae a me ante raiiones,
ex quibus necessario ha?c teroporum parlitio destantfa esse similem. Qua ex synodo litterae scriptx
ducilur.
sunl ad Pbcenices et Syros, ubi Eudoxii Anliochcui studio Anomoeorum perfidia flagrabal: quas
Auno demum 359 tertia illa Sirmiensis formula
Epiphanius recitat. Deinde legaii ad imperatorem
a Marco Aretbusio, consnlientibus SeniiariaSirmiuin raissi, Basilius ipse, Eustalbius Sebastenis , edita est uii pluribus poslea declarabitur.
niis, Leontius Cyzicenus, qui Eudoxianorum illic
Qua conscripia , Valens ad Ariminensem synodislurbalis consiliis , iniperatorem perpulerunt, ut
dum eam dclulit, quas boc anno ab Occidenlaliadversus Eudoxium et Anomoeos ad Antiocbeuos
bus babila, cum Orieniales Selcuciaj ia Isauria
scriberei. Tum autem, nisi fallor, accidit illud quod
convenissent.
DE VETERIBUS QUIBUSDAM ECCLESIiE RITIBUS.

Ad Expositionem Adei, col. 884 seqq.
Col. 884 . . Primum Eccleiia3 vcleris instilulum, quod hodieque in Rotnana

relineiur, in graduum ordinumque discrimine positum est. Nam princeps omnium ac proeslaiuissimus
cst virginura ordo, qui in utroque sexu cernitur:
quocum monaslicum vilae genus conjungitur. Proximus buic continenlias gradus est, tum viduilas, ac
poslremo loco conjugium.
De virginibus praaserlira feminis nola res esl,

quam anliquus in Ecclesia, quamque copiosus ille
ordo fuerit. Justinus Apolog. I I : \ ;,
, \ , !
, Biapi . Hiuc Faustus ilte Manicbaeus apud Auguslinum >- xxx cum caibolicos reprehenderet, quod
malrimonium damnarent, vicissim inGnilum apuJ
1073
DE VETERIBUS, QUIBUSDAM ECCLESLE R1TIBU&
107 V
Hlos vtrginuni numerum opponebat : Ut pene jam , neque clandestinum matnmonittm inicrint,
exiguo tempore inlerlapso, postquam precibus ti
majofy inquit, in Ecclesiis omnibus virginum apud
vos, quam mulierum numerositas habeatur. Cui plane, jejuniis vacaverint, communio iilis indulgealur. Ncou l nos bsrelicis bodiernis solemus, respoudet Au- ca3sariense vero, can. 7 :
guelinus , ita virginiiatem in Ecclcsia commendari, \
uli nuptiae nequaquam iinprobenlur. Amiuianus , , :
Marcellinus auctor ethuicus in calcc lib. xvm De ; Yelal preSapore : lnventas tamen alias virgines Christiano sbyterum digamorum nuptiis interessc, ne praesenriiu cultui divino sacratas, custodiri intactat, et re- tia sua illis suffragari videalur. Ad boec Ancyrana
ligioni servire tolxto tnore, nuilo vetante, pracipit. synodus can. 49 jubet, ut qui virginilatem, quam
Pleni sunt Tertulliani, Cypriani, omnium denique Deo spoponderant, violarint, eadem qua digami
Vlustissimorura Palrum libri , ut Augusiinum, poena coerceanlur. Apparel igitur digamos olim
Hieronymum, Ambrosium aliosque prxleream, sa- ignominia nolalos, el ad publicaro poenilentiani,
scd eam perbrevem ac lolcrabiliorem, asuicloscrarum mentione virginum, quas Deo consecralas
et voto etiain obslriclas, Dei atque Ecclesiae se fuisse. Jam supra vidimus quam severa concilii
obsequiis adJixisse testanlur. In Ancyrano conci- Eliberitani sanctio fucril, cum in praesenli naufragii niorlisque periculo a quocunque baptizari perlio, can. 19 : " mittit, digamis dunlaxal cxceplis. Sed nihiloniinus
,
. Gbalcedonense vero, can. 46 : Ecclesiam recepti sunt digami, el qui cum iis
, - commuuicare nollenl pro haerelicis babiti. Hinc Ni \ , - Cffinum, cao. 8, cum Novatianis haerelitis professionis formulam prxscribit, secundum quam recc ,
plus
illis ad Ecclesiam pateat :
. Epipbanius nusler in Angelicis baer.
60, n . 7, docet virgines, a quibus virginilatis spon- , inquit,
sio, quam nominat, violata s i t , consul- , \
,
tiue facere, si se legitimis nuptiis illigent, ut post
diuturnam poenitentiam Ecclesiae communionero im- \ , \ pelrent. Nondum scilicet ea sponsio tanlae reugio- * Ante omnia scripto profiter*
nis erat, u l irritum malrimonium facerel. Yide Gy- illos oportet, comensurot se alque amplexuros caprianum Epitt. ad Pompomum, cujus inilium est : tholiciV et apostolicce Ecclesice dogmata : nimvnm
Legimus litterat tuat. Sic Yaleiiliiium concilium sub ut cum digatnis communicent iisque qui in persecutione lapsi sunl. Sed quinam digami illi fuerint
Daroaso, can. 2, Virgines, quoe se Deo voverunt, s t
ad lerrenas nuptias Iransierint, posnitenliam agere quaerilur. Nam jurisconsullus quidam, qui in canonum Ecclcsia? codicem notas cdidit, vulgo fere ignojubet. Eae porro ab episcopo consecrabanlur. Quod
nc sacerdotes usurparent, saepius interdictum, ut lum esse dicit. Ipse autem tres digamiae species
Gartbag. n et m . Basiiius Ad Amphil., can. 48, explicat : prima esi> cum eodem tempore biuas
illarum excipi jubet anno selatis 46 vcl uxores quispiam babel, quod olim Jud&is licitum^
47. Severius Agalbense concil., can. 49 : Sanctimo- Romanis iegibus proliibitum fuit; allera est,cum
niales, quanlumlibel vila earum et mores probali quis morle prioris conjugis solulo matrimooio, secundas nuptias contrabit; terlia, quam vulgo ignosint, ante annum aelatls tuce 40 non velentur.
lam esse staiuil, esi cum, exlra causam adulterii,
Cof. 884 . .
In haeresi 59,
repudiata
conjuge, altera superinducilur. Gum enim
n. 14, lolerari nihilominus illos in Ecclcsia dixerat,
qui post divorlium alias uxores sibi copularent. De varia3 divortii causa? citra adullerinm sa?culi legibus
olim recepUe fuerint, nunquam Ecclesia illas admiquo ad illum loctim nonnulla scripsimus. Hic autem,
(
cum legitimos scilicet et reccptos ab Ecclcsia ordi- D sit. Quocirca qui aliis de causis, quam propler ad~
nes el gradus pcrcenseret, diligenter caulionem I I - ulicrium, uxote dimissa, cuin alia conjugium sociarel, bic, ail jurisconsullus ille, digamus censelam apposuil, nonnisi post prioris conjiigis mortcm
sccundas nuplias approbari, elsi, uti diximus, al- balur, eique canonica illa mulla, cujus Neocxsar.
terius generis ulcunque tolerenlur. Quanquam ad- et Laodic. mcminerunt, irrogabalur. Ex qua oratione scquiiur, digamos illos, qtii, morlua conjnge,
versus digaroos, qui, priorc moruia, altcrani uxoalleri se copularcnt, multa: bujus expcrtcs fuisse.
rcm ducerent, severior apud anliqiios disciplina
fuil. Nam conc. Laod., can. 1, ila sanxit : \ Sed baec digamise genera Iria neque ignota vulgo
, eranl, neque ad rem perlinent, constatque ad po \ - slremos illos digainos Ires illos lolidem conciliorunv
ciiaios canones perliiycre. Nam Laodicenum diga,
inos eos, de quibus loquilur, appellal .
, \ ?
, \ , Ugitim*
ac libere secundh nuptiis illigatos, hoc est qut l w
Ut secundum Eccle$i(c canonem qui libere ac legitime secundis nuptiis iliigau ccntia ci facullale sibi a Cbrislo el Eccksia coo*
1075
APPENDIX DTSSEBTATlONUtf.
1070*
cessa usi forcnt, quique id Iegilime fecissent. In illi districti fuerint. Nec aliler Balsamo ac Zonaras
quo ridicula est jurisconsuUi expositio,
aliique interprctes canones illos explicant.
idem esse ac $ecundum legi$ humanv Ucentiam.
Col. 884 .
,.
Noque enim ecclesiaslicus ille Patrum consessus De clericorum conlineniia ac coelibe vita illustris hic
iniri nuplias illas ediceret, quas nullo Epipbanii locus est. Sed in Calbarorum haeresi 59
niodo licitas ncque ratas csse cognosceret. Eienim
num. 4 longe apertius atque rnsignius ecclesiastiqui citra adulierium, alias ob causas, propler quas cam bac in re consuetudinem exposuit. Docetenim
divortium facere imperatoris legibus fas est, tixoinprimis episcopum, aut presbylerum, aut diacorcm dimiseril aliamque duxerit, in eadem cum
num ex digamis ordinari neminem. Tum neque hot,
adufleris causa Ecclesiae judicio decretoque verneque subdiaconum aliter consecrari, quara vel
saiur; nequc aui levi pcenitenlia defungi pole- priore, eaqtie unica, conjuge mortua, vel ab ejusrat, aut aliter quam dissulo posleriore illiciioque dem viventis consorlio ac consuetudine distractoa,
nisi virgines omnino sint: presertim ubi ecclesiacontubernio, illam ipsam impetrare poenilenliam.
ttici canones accurate servantur; nam quod in quiQuemadmodum devotae, boc est, quae se Deo coa. secraveranl, nrgiDes aut vidiwe, $i maritum acce- busdam locis presbyteri, diaconi et subdiaconi l i '
'
piuent, non admillebantur ad poenilentiam, ni$i ad- beros adbuc suscipianl, id abtisione quadam ac
huc fpso vivente marito, caslevioere ccepi&$ent autpo$t- discipliiue corrupiela fieri; aut vero necessilate,
quam ipte dece$si$$et, ail Tolelanum i , can. 16
ubi pro ingenti populorum multiludine, ministrott 19.
rum copia non suppelis; nam alioqui Ecclesiae deAtqui dlgamos istos Laodicenum concilium brevi
creto cleiicorum ordinibus istis conlinentia praetempore pcenitentiam obire staluit; Nicxmim vero scribitur : qua Epipbanii auctorilate nulla aut ex.Novatianis, ut curo ilfis nominalim communicapressior, aut sanctior baberi potesi. Huic par est
luros se essc proffteantur, edicit. Quod profecto ac geminum Hieronymi lestimonium illud adversus
uon faceret, si digamorum nomine flagitio&os Ulos
Vigilanlium, qui, u l boc tempore noslrates haereac judlcio Ecclcsiae adulterii damnalos intellexisset.
tici, clericorum castimoniara oppugnabat. Quid
Praeterea, ut quam absurda sit jurisconsulli senten- facient, inquit, Orientis Ecclesicc ? Quid JEgypii et
lia evidentius appareat: si in illo Nicaeni concilii ca- tedis apo$loliccB quas aut virgine* clericos accipiunt,
none digami sunt, qui contra ecclesiasticas snclioaut conlinenles, et, si uxores habuerint, marhi eit*
nea , hoe est, ut ipse cum Galvinianis existiniat, desierunt Alque hoc quideai vel recentiores Graecitra causam aduUerii, ob eas causas, de quibus
culi fatentur, post susceplos sacros illos ordines
divonium saeculi lcges indutgcnt, repudiala priore,
uxorem nemini ducere licuisse. Quod ad can. aposU
alleram sihi conjugcm astiscuul, non alia puto 26 Balsamo et Zonaras agnoscunt. Canonis Terba
eonditione Novalianos ad jungendara cum illis com- sunt : mniiionem cocgit, quam u l dissolulo posteriore
,
illo conjugio, foedissimam it!a:n macufam poeniten. Ad quae Balsamo istud observat: ante ortia dituercnt. Alqui non magis ul cum boc peceato- dinatioiiem presbyteros, diaconos <et hypodiaconos
ruro genere, post pobiiiientiam, quam ut cum caetecopulare nuptias, atque iia ordinari potuisse : pnst
ris communicarcnt omnibus, lex ista cauiioque ordinationem, solis boc lecloribus et cantoribus
indullum. Addil Zouaras, aoie ordinalionem interferri Novatianis debnit. Non enim ejusmodi solum
digamos, sed quoscunque delicli gravioris reos ab rogari presbyteros, diaconos et hypodiaconos, an
oroiii spe comraunionis cxcluserant. Cur igilur dc conlincnter et caste vellent vivere. Quod si negadigarais illis, ulique nonnisi posl poenitenliam et vprint, permitti ut auie consecralionem uxores duillicili conjugii dircmptionem admillendis, diserte cant. Sane in Ancyrano, can. 10, de diaconis iia
Dominalimque Nicaena syuodus cxcepium voluit? sancitum legilur, u l qui ipso ordinalionis sua? teraQuid, inquam, io illo criminis adulleriiquc genere ^re conlestati sial, se nupiiis carere non posse,
incsse potest nriysterii, ut cum iis, qui negandani
ideoque posl ordinalionem uxores duxerinl, de sUpeccatis oninibus alrocioribus poeniientiaro commu- lu suo non dimoveantur, quod ab episcopo id illis
uionemque censueraut, Nicaeni Patres de uno illo concessum fuerit: , ,
stipulentur ? Nam quod unum afferre potest, saeculi
\ ,
tegibus adullerii genus illud fuisse concessum, ideo
\ ,
xoomenlura habet nulluro, quoniara, ut ipsemet . Hoc vero, inquil, ti qui [orle lacuerint,
asserit, nunquam id Ecclesiae persuaderi potuit, ut tt in ordinalione permanere in ipso (conlinentiae scidivortii causas illas approbarei, aut aliler de diga- licet) ttalu coraeniervit, cum deinde nuptias inierint,
mie islis quam de adulleris statueret. Quare eadem
diaconatu repellanlur. Quo cx canone illud eviuci
boniro, q u et adulterorum caeleroruni, et quod potesl, clericorum majorum, ad diaconos saltem
ad Novatianorum negoiium apectat, quam peccaio- usque, consecralionem implicitum, ut aiunt, votum
xivm omnium ratio baberi a Palribus debuit. Ilaque jam (um babuisse conliiienlis, nam cuni eam condubium nuUum est, quin adversus digamorum ge- dUionem apponit, ;, \
aus teruum a veteribus caaciliie severllalis aculci
, proeuidup
1077
"
DE VETEKIBUS Q U I B U S D A M ECCLESKE R I T I R U S .
tOT*
bio signiGcat, cum ordinatione ipsa implicalam esse cones, mbdiacone*, vei deinceps, qutbut ducendi
uxore* licenlia non est, etium aHenarum nupliarum
racitain castiinoniae Iegem, qw nonnisi concepla
nominatim contesialione deviiari posset. Gujusmodi eviitnl eontortia. De liibus ordinibus accedim conel in episcopatu suscipiendo fuisse ex Synesii cau- cil. Eliberit. can. 33; et Garibag. u , can.2, apoetoeatione liquet, qui epist. 405 cum a Ptolemaeensibus licam banc instilutionem esse signilicat: Ut quod
In eptscopum poscerelnr, pradicere se ac leslari apostoli docuerunt, inquit, et ipsa servatit tHliqu*
tslud assoverat, nolle a conjuge separari. Sed de fas, nos quoqu$ custodiamus. Haec nos ex infinilis
episcopis ridicule a Gracis bodiernis excipitur, qui- pauca, qua3 in adversariis exstabant, de clericorum
bus solis nuptiis interdicunt. Nec minus ineple u c&libalu selegimus. Caetera in Auualibus eccles. ad
annum 58 lum ab aliis, qui adversus bxreses scriconcilii Carthag. canon ille 3 accipitur : Placuit
episcopos, et presbyteros, et diaconos, sevundum pro- pserunt, ad idem argumeutum disputata reperies.
Col. 884 .
8 ^.
pria (al. priora) ttatuta etiam ab uxoribus conlinere elc. l n quo canone jampridem eruditi viri Digainumnoo solum ab episcopali rounere,sed eliam a
Graecorum atque ba3reiicorum inscitiam refiitarunt: sacris omnibus ordimbusexclusumfuissc perpetuo,
el Balsamonis in primis, qui ad can. 4 synodi Gar- qui probare velit, is oiio et cbarta intemperanter
ihag, quae secunda yulgo censetur, nugas meras abutatur. De cpiscopU locus est Apostoli I Tim. iu>:
Oportet epiicopum a$e nnius uxoris virum; quod
effuliii. Atqui canonura et iv Garlbag. iljius syidem et ad Tiium cap. i , 7 , repeiit. Quibus in locis
nodi, qui ab epiacopis, presbyteris et diaconis
Beza, et baeretici omnes, prasertim Molinasus / i continentiam exigunt, u m liquida expressaque auclorilas est, ut ludificalionem ac fucum omnem re- dei Scuto, necnon et juriscousulius ille supra respuat. Placet, inqait Garlhag. n canon. 2, ut episco- fulatus a nobis, de digamis illis Aposiolum inlerpi, presbyteri et diaconi, vel qui sacramenta contre- pretanlur, qui citra legiliwam causam, hoc est
clant, pttdicitim cutlode$, etiam ab uxoribu$ se absti- praner adulterii culpam, repudiata conjuge alteran
duxisscnt. Verum tametoi boc ipsum digaraorum
neant. Ab omnibus dictum etl: Ptacet ul in omnibus
geirus eodem Aposloli dccreto compreheuditur, abti ab omnibu* pudicitia custodiatur, qui allari deurviunt. Accidit et Gbalced. canon. 14 : aurdieeimum tamen est, non eos quoque contineri
\ - credere, q u i , uxore mortua, aliam sibi, ei quidem
legitimam, conjugem asciverint. De qno luculen , ,
. Cum in quibut- lissimam boc in loco lestknonium babes Epiphanii:
dam provincm concessum sit lectoribus et cantoribus * necoon el in Catharorum bscres. 59, num. 4, ubi
diserle negai sacros ad ordines illum recipi, qut
uxores ducere. Non igitur caeleris licebat ordinibus,
priore conjuge moriua alieram duxerit. Quod adeo
maxime subdiaconis, ac ne lcctoribus quidem et
canioribus ubique, sed in cerlis duntaxat provio- verum est, ut ne Arioni quidem contra commuDem
eiis. Quanqaam de subdiaconis, non ex cauonis illam receptamque coneuetudinem veoire ausi
fueriut. Nam i o E b i o n i u r u m hap.resi 30, iium. 3,
allius decreto, ut ail Epipbanius, eed ex quadam
indulgenlia et , remissoin aliquando vide- Josepbus coraes, cum Ariani, ut ad partes suas Ulam traberenl, episcopalum ei pollicerentur, ne
t u r ; nam ei Garthaginensium conciliorura canones,
qtiibus diserie continenlia pnecipitur, episcopos invitus ab Ulis ordinaretur, priore conjuge defuiiduntaxat el preebyteroa ac diaconos complexi eunt. cta, secundas nuptias iniit. Qiueaitiim ollm fuit,
iiiriim qul ante baplismum conjugem habiiissat^
Quemadmoduro ei Arelatense n,can. 3 : Si qui$ de
digaiuus
ejusmodi censerelur, qui ab ecclesiasticie
clericis gradu diaconatus in solatio suo mulierem
prater aviam, matrem, sororem, filiam neptem, vei ordinibus arceretur. Qua de re paruro probabilis
Hieronymi sententia exstat io Epi$4. ad Qceanum,
conver$am secum uxorem habere prwsumpserit,
quae esi 83. Gui contraria est Auguslini l i b . De
eommunione alicnus habeatur; nam conversaro ap
T
pellat, quae spouie se aviri consuetudine segregaiit, D bono conjugii, cap. 18, alioruraque Patruin opinio :
ui ecclesiasiica traditio ac coosuetudo suffiragauti canone pracedenti : A$$umi aliquem ad *acertur. Qua de re Valentini concilii, quad sub Damaeo
non posse in vinculo conjugii consiilutum;
nhipromissa jueril conversio. non oportet. At con- celebrafum eet, canon primas iia slaluit: Vii digami ne ordinetUur cUrici, eiianui genlile* adkue
cil. Tolet. i , can. 4,decrevil: Vt $ubdiaconus uxorem atteram ducetu inler ottiarios vel lectoret ha- hae te infeticis $orti$ necessiiate maculaverinl. Vide
Innoc. 1, epist. 2, c. 6. Quin et Zosimus papa epieU 1
beatur. Quod si tertiam duxeril, quod nec dieendum
tst, abslenlus biennio postea inter laicos reconcilia- noa meda episcopum, aut diaconum ac subdiacolu$ post panitenliam communicet. Ad haec Siricius num, sed ne lectorem quidem, aui exorcisiam fieri
paiitur euai, qui viduae sil maritus. Redeo ad Apopapa in epistola, quae in Telensi concilio lecia est,
sioli IOCUID i l l u l ad T i m i u . Quem. uti dixi, non
can, 9 ; Innocentius epist. 2 , cap. 9, et epist. 3,
cap. 1, presbyieros dunlaxat et diaconos coire cnm
negandum esl ad illos perlinere quoque digamos,
uxoribus prohibeni rquorum decreta conOrraat Aga- qui repu.liata ulcuiique conjuge novas ouplias coIbense couc. can. 9. Quod ipsum tamen can. 39
p u l a r i n l : quo sensu Ghrysostomus interpretatus
subdiaconos ctiam comprehendii: Preibyteri, diacst, qui et ipse tamen alterius digamorura g e n t r i v
H
1670
APPENDIX
DISSERTATIGNUM.
IOSO
et quidem eortim, qui post priorum obitum alias , . De

X L annis ideni Agathense decrevit can. 19. Ignaiius
duxissent, meminit. , inquit,
, \ . Quidtm ideo di- epist. 9 :
, . Epaunense porre
ctum koc ab Apostolo censent, ul ab una uxore sit
can. 21 diaconissas suslulit; Viduarum, i n q u i l ,
(morlua scilicet ) . Clarius in Comment. ad Thum
consecrationem, quas diaconas vocant, ab otnni rehom. 2, ubi causam hanc aposlolicse sanctionis af~
ferl : - gione nostra penilui abrogamus, tolam eii pvnilentiee benedicliomm, $i converli ambiunl, imponendo.
,
Irao et Laodicenum ex ea parie saltem, u i aliis
; Qui defunctat uxori benevoleniiam nullam
mulieribua minime praeessenA, nec earum docendaiervatte deprehenditur, quonam pacto hic Ecclesim
rum monus usurparent, ut Zonaras et Balsaino depraesse poterit ? appellal morluam,
claranl ad can. 11. Cujus baec verba suut:
non eam, qua3 repudiata ducessit , ut imperite j
, ,
iscoitsultus vertit; nam et apud Tbeophylactnm
. Quae iia velus edilio Latfna
eadem Cbrysostomi verba ita reddu&tur : Qui enim
concipit: Mulierei, qua apud Gracos presbtjterv
uullam servavit benevolentiam erga eam, quce obt t i , elc. Quare posterius illud ac kgitimura digamo- apptllanlur, apud not autem vidute seniores, unirum genus ab apostolico illo decreto nunquam
\ el mutricularia nomineuilur, Eccle&ia, tanGhrysoslomug exclusit. Unus Theodoretus, quod
quam ordinatas, comtitui non debere. De diacouisvalde miror.golos digamos,qui pluressimul uxores
sis nugatur Pseudodialaxis Glem. l i b . u , cap. 26,
haberent, ab Apostolo repudiatos senlire videtur.
ubi epiicopum Dei Palris ioslar esse dicit, diacoIn quo audiendus non est, mulloque minus baere- nutn Christi Domini, diaconmam vero Spiritus
tici, u t i Beza cseterique, qui in apostolicis verbis sanoti. Proinde uti Spiritus sanctus nibil a scipso
praceptum contineri pulant, quod nullum ad epi- dicil facitve,
scopalura, nisi uxore ducta, promoveri permillat.
, ita diaconissa? nihil sine diaQuod jamdudum Theophylactus refelKt.
cono debeut suscipere. Quae sunl , et haereCol. 884C. El Inarol. Quemadmodum e mo- sim praHerea redolent.
Col. 885 A. EW .
Iloram
nacbis eligendi sint clerici, dooet Augusiinusepist. 76.
Ibid. .
Diacouis- omnium et praecedentium ordinum crebra est in veieribus synodis et apud auiiquos Palres mealio. In prisarum usum et instiiutirm uberius Collyridianorum
misGarlbag. iv singulos gradus accuratissimedescrihaeresi declarat, quae est79, num. 5 el4. Ubi ad mult, elquo quisque r i l u sil iniliaadus declarat. Apud
liefum,qua3 baplixaniur, obsequia, aliasque id genas
Ignatium cum in aliis epistolis, lum inpoetrema9,
fanciiones deligi, idque e vidaarum potjssimum
prsler majores illos commemorantur ',
ordine, icribit. Uiide et viauw et presbytides appel, \, ol , . De
lnlur. Hoc vero loco non soltim viduas, sed etiam
perpetuas capi virgioes signiOcat. Zonaras et Bal- quibus omnibus Annales Ecclesi cousule.
Ibid. . .
Syaaxis prosamo Comroent. ad can. 19 Nicaenae 8yno9i,virgines
prift tacroa coovenlus, et quod in iilis a fidclibuscepraecipue delectas esse docent: (inquit
lebratur, diviuum officium signiiicat; quod sacrarum
Zonaras)
, & . Liiterarum leclionem, psalmodiam, tractalum, s.ve
, sermonem ad populum, ac demum, ubi opus esl,
divinorum roysleriorura celebrationem complecli *
lur, uti Fronlo Ducaeus noster ad Gbrysostomi
\
orat. 2 m Judceos adnoiavii. Nonnunquam lamen,
,
u l apud Dionysium, praesertim libro De eccles. hie '
* - D ror., cap. 5, pro ipsa communione, vel missae sacri . Tertullianus vero l i b . De ficio sumilur. Nam ibi causam inquirit, cur
et appellalio divino illi augustissivelandii virgin. cap. 9, viduas ad ejusmodi minislemoque sacramento, quam nominat,
ria constituias iuisse ex Aposloli auctoritate signiprecipue tribuaiur, cum cxlerorum ea quoque vis
iicat, ei queritur ab episcopo quodam alicubi virginem in vidualu ab annis nondum viginti colloca- sit, ut , hoc est, cousociare possint. Proprie tamen,
iam. Carlbaginense iv, cap. 12, de barum officio ita
ut nos diximus, conventnm sacrum et d i loquilur : Vidux, vei sanclimoniales, qum ad mivinum, quod in eo peragiiur, oQicium sonai. Sic
nuterium bapiizandarum mulierum eliganlur, iam
Epiphanius in h&res. 69, quae est Aviomauiiarura,
inttnctm sint ad officium, ul posiinl apto et sano
Mcrmone docere imperHa* el rtutieas inulieres tem- de caeterisque presbyleris per urbanas ecclcporequo baptizandos sunt, quaiiter baptizatori inler- sias Alexandria3 distributis /
rogatce respondeant. et qualiler accepto baplismale
, elc. Hanc
viwant. Concilium Chalcedoneuse can. 15 : Latini collectam, vel missam, ut idem Fronlo noslcr
r
1031
DE VETERIBUS QUIBUSDAM ECCLESLE RITIBUS.
1082
obseivat, appellare coosueverunt. A l Gasaubonus axibug Doraioicum corpus aut offerebalur, aut a i i Eiercit. 16, n . 42, duin Parisieusis editionis notas
delibus usurpabatur. Quod ex Socrate primum, loco
in Chrysosiomum redarguit, casttgandus et ipse illo, quem paulo ante citavimus, intelligilur, ubi
venit; nam pleraque oscilanter alligit. lu primis \ synaxes Alexandriae ficri
Chrysoslomus fideles adborians, ut pro se quisque scribil, .
captandis ac lucrifaciendi* proximis iucumbat, b i t
Tum universe de Orientalibus ae Gracis ila potest
verbis alloqaitur : ' ,
conflci. Etenim per soleranes jejuniorum dies oiy ; sleria nulla et sacrificia peragebaniur, neque pu, , * blice ao legilime commtiDicabant fideles : nam Lao ^
dicenura coarilium canoue 49 velat quadragesimali
, ,
tempore paneni offerre, praeterquam in Sabbalo
, - alque Dominica : "
. Hic Erasmus verba illa
, \ .
verterat, in crastina communione. Quod me- Quem canonem plerique uon rectc de culogiis, sivc
rito reprebensum a Frontone nosiro, proque eemfcrroentato pane interpretati sunt; de quu agii idera
munionis vocabulo conslitula vox collectce. Displi- ^ Laodic. cau. 14, el Innocentius 1, episl. i , cap. 5.
cuit ha2cemendalioCasaubono,qui cumErasmo Alque bunc idcirco pulant offerri per illos dies mi illic conHnunioneni essc defeiidit, eo fretus ar- nime licuisse, ne ea solvendi jejunii esset oocasio :
gumento, quod donorum oblatio, de quibus loquicujus falsissiiuas interprclalioDis auclores vis ipsa
tur Chrysoslomus, Eucbaristiam designet. Sed mira verbi ac poleslas refellil, qua* de sacriest crilici illius * nara isia non sunt ficio et oblatione solet accipi, ut in Nicxno can. 18.
pauis et ?inum, quce ad Eucharistiam adbibentur,
Esl Igitur , panera ipsum repraeaul Eucbarisiia ipsa, sed nimirum fratrum et Ghri- sentare, ex quo Ghrisii corpus consecraiione fieret.
sliaooruni anirose, quibus ad synaxin adducendis el Quod partiin a sacerdotibus ipsis in sacroruiu funconservandis u l studeaot, audiiores suos admonebal
ctione ac geritur, parlim aute mysterioruru
Proximus est Epipbanii ille ipse locus, quem prae
celebrationem a fidelibus. Nemo enim cilra notam
maeibus babemus : in quo synaxes ait ex apostolica
aliquam , et sine oblaliooe propria comIradiiione in feriam quarlam, et Parascevem, ac muuieabai, sed panem suum ac vinura offerebat.
Dorotnicam incidere. Hic potest dubiiari (Casauboni Hinc veberoeus illa Gypriaoi querela de matronii
verba suol) an timpliciter conwntus tacri inlelliaan- Q locuplelibus Iib. De opere et eUemo$.: Locupies et
tur, ad verbum audiendum, tt orandum; au eliatn divet es, et Dominicum celebrare te credis, qua coibonam otnnino non re$picis; quw in Dominicum sine
de cmnm Domini celebralione $en$erit Epiphanxut.
Ratio dubitandi orilur ex oburvatione diversa tete- $acrificio tenis : quce in parlem de sacrificio, quod
rum Eccletiarum; nam, ut teslatur Socrates, plerw- pauper oblulit, tumis. Augustinus serm. 215 De
tempore : Oblaliones, quas in altario con&ecrentur,
qtte omnes orbis lerrarum EcclesicB, et hxs diebus, et
Sabbatii ethm ad synaxe* conveniebanl, iu quibus offerle. Erubescere debet homo idoneu*, $i de aliena
my$teria celebrabanlur. Ha*c ille. Sed quod Socra- oblalione communicat. Quod idem el scquenti sermooe repetit. Quoniam igiiur qui communionis
lem affirraare dicif,in plerisque omnibus terrarum
orbis Ecclesiis synaxes et mysleria feria quarU, jure praeditus erat, idera aut auferebat, aut offerre
sexta, et Sabbato celebrari, falsissimum est. De certe, unde coinmunicaturus esset, polerat; hinc
vetusli canoues eos, qui in extremo gradu poenitenSabbalis id quidem toto orbe usilatis&imum esse,
tium haererent, quam nomiuabant,*qui
si Romanam Ecclegiam et Alexandriiiam exceperis,
docet libro Ulo, quem Gasaubonus c\iH, Uisioriw v, cum fidelibus oralionum dunlaxat crant participes,
nec, dum Domioicum corpus usurpabant,
cap. 2 1 . Quod autem feria quaria sexUve synaxes
et raysterfa celebrafa fueriut, nusquam prodidit. D.dicebant , utest in Ancyrano can.5
ei 24. quo demum ordine ad absolulum inleQuin potius de solis Alexandrinis id refert, omnia
gruinque statura transferebanlur, quam
apud illos, quaB in synaxibus geri mos est, prseter
et appellanl, cum scilicel pcrmysteria ac sacriiicia, biduo illo perfici. Quare neinde ad oblationes faciendas alque ad participanque ex Epipbanio, neque ex Socrate conlici potest,
dam Eucbarisliam admilterenlur. Neque enim quoferia quarla et Parasceve Ghristlanos auguslissima
rumcunque oblaliones recepUE sunt, sed sceleratoilla Domioici corporis sacra celebrasse. Quod ulrum
ruro bominum, ac pceuitenliuni, el uuiverse
aliunde colligi possit, aolequam dispulo, prius error
rejecta;. De quo vide Coitilie castigandus est, quem noa solum Gasaubonue,
stit. apost. lib. m , cap. 5. E l Vasense concilium
sed et alii pridero pii et eruditi homines imbibisse
can. 2 jubct, tti p(enilenhum qui tine commnnione
videnlur : io omnibus synaxibus mysteriorum celeinopinalo transitu in agris aut iiinenbu$ prcBveniun'
braiionem ac parlieipationem locum habuisse.
lur, oblationes lecipianlur.
ijiiod secus se babet; nam a my&teriortim celebralione ac comrnunione synaxis perinde dLffert, ulgcExcutiebantur itaque primuxn cblaliones a diaco. DUS a forraa : proplcrca quod non omuibus in syiinis; atque ulrum ejusmodi csscnt inquircbalur,
y
APPENDIX
1083
18*
DISSERTATlONUtf.
q u reprasenlari ad allare posscnt. Igilur in Lao- riorum eelebratio ac participatio sine pace osculoque peragebator. Horum primum Tertullianus
diceno concilio de utroque gcnere obla
tionis potest inlelligi, tam ea quae a fldelibus, quam lib. De orat. sub flnero indical his verbis: Sic et die
Paschce, quo communh et quasi publica jejunii requa a sacerdotibus flebat. Nec obslat, quod
, scriplnm est in canone : quae fuisse ligio isf, merito deponimus osculum, nihil curantes
causa videtur, ob quam catholici viri de eulogiis de otculando, quod cum omntbus faciamus.
poiius quam de Eucliaristia dictuiA illud inlerprelaIn publicis igiiur solemnibusque jejuniis pacena,
rentur. Naro vel ad id refertur, qood ante boc est osculum, sibi moluo fideles non dabant.
consecrationem fuit; autcorpus ipsum Doraini pa- Qaod cam in privatis et voluniate suscepiis pernis usitala cum in ScrTpluris, tum apud Patres ap- inde ab Htis observaretur, paulo ante idem TertulL
pellatione dicitur. Sic in Carlbag. concilio apud
improbat: Atia ;am, inquit, consueiudo invaluit. JeZonaram et Balsam. can. 40 : \ junantes, habita oratione cum fratribut, subtrahunt
, \ , osculum paci$ quod est iignaculum orationis. Uud*
, ( illos admonet, cum privatim ipsi jejonant, domi
\
quidem, inter quo$ latere jejunium in toium non da \ , & tur pacem di/ferant; at publice ei in Ecclesia, diaxi , \ . Quod
mulato jejunio, consuetudini senriant. Poslerius
apud Laiinos can. 24 coocilii uiCartb. iia legitur: vero, nempe cum mysteria celebrarentar, pacem
Ul in sacramentis corporis et sanguinis Domini nihil atque osculum a fidelibus oblalum fuisse, vix est ul
ampliut offeratur quam ipse Dominus tradidit, hoc probari necesse sit. Res enim esi perspicna. Sed
est panis, et vinum aqua mistum. Proinde nihil cer- aliquot nihilominus veterum lestimonia producam :
tius est, quam in Laodiceno canone prohiberi, ne primuro Laodicenum conc. can. 19 in liturgiis ei
per solemnes jejunii dies oblationea et sacriGcia ce- synaxibus hunc praescribil ordinem. Poel babicos
lebrenlur. Excipit Sabbalum ac Dominicam, qui- ab episcopo sermones, catecbumenonim succedebal
bus in Oriente jejunare nefas arbitrabantur. Quod
oratio. Quibus digressis, supcr poenilenies orabant.
ex Trullana synodo cooiprobari polest, quoe can. 52 II sub manus subeuntes ubi recesserant, tum ftdei(a sanxil :
lium iriplex oratio conciptebalur : *
, , \
jubftt : \
, \ , ,
y
1 ^
omnibut quadragesimalis jejunii diebu$ exeepto
. Tum pax inquit, danda; quam nbi
Sabbato, ac Dominica, et sacro Annuntiatiomt die
episcopo sacerdotes impertierint, laici $ibi invicem
ctlebretur sanclum ante consecralorum saerificium. dabunt; seeundum qum perficialHr oblatio. At JnnoQuero ad canonem Zonaras baec adnotal: cenlius epist. ad Decent. cap. 1, pacem probibet
\ - ante finila mysteria dari. Paeem ergo as$eri$ i n * quit, ante confecta mysteria quosdam populit impt , , etc. rare, vel sibi inter saeerdotes tradere, cum po$t
omnia, quce aperire non debeo, pax i t l necessario tn , dicenda, per quam constet populum ad omnia, qum
, in mystems agunlur. atque in Eccletia ceUbrantur,
, $ .
prmbere contemum,
, \
Quibus subduciis omnlbus, liquet velusUssimos
,
eiiam Christianos iu synaxibus suis non perpeluo
, .
communicasse, publice sallem ac legiiime. Nec
Quocirca sacriflcium nequaqaam per jejunii dies D imerim negamns privatim domi, vel exira synaxin
oblatum est, sed ea retractabantur, qaae jam ante
communicare aliquos poluisse, cum Eucharisliam,
consecrata fuerant, uii sacro Parasceves magnae die quam a sacerdole semel acceperant, domi reserapud nos iieri consuevit. Exstant illa?
valam reliquos in dies dispensare solerent. De quo
tora. WBiblioth. cumGene- vide quae Basilius epist. 289 ad Ccaariam
Pairibrardi PraBfalione, in qua Graecorum rilum illum ciam scribit; lum Annalium auctorein ad annum
adversus catholicos quosdam doclores propugnal;
57. Redpo jam ad synaxes illas, quas Epiphanius
negatque proplerea damnandum esse, quod nulla in
ab apostolis fuisse iradiUs affirmat, feriae quarta.
iis lilurgiis neque consecralio, neque distributio ac Parasceves, ei Dominicse. lnter quas mirelur quiscommunio eontinerelur. Apparet autem, quemad- piam Sabbati mentionem nullam esse factam : hoc
modum in synaxibus, qua3 per illos dies ficbant, enim die synaxes Oriente fere loto celebraias, i c
nullum est oblatum sacrificium, ita nullam fidelium frequentata mysteria leslatur Socrates lib. illo v,
c. 22. Quanquam hic, ut et Sozom. Hb. v n , c. 19,
coramunionem exstitisse. Quod preierea alio ex
argumenlo colligitur. Elenim neque jejunantes ogcu- Alexandrinos et Romanos excipit:
) 65Ivm pacis frairibus iroparticbantur, neque mystey
i08S
DE YETERIBUS QUIBUSDAM ECGLESLE RITIBUS.
10W
quater in qnaque hebdomada communi, camus ; Dominica, feria quarla, Parasceve, Sabbato ;
ted et diebus $wteri$. in quo$ metnoria martyris a/t. Cum enim omne* lotiu* orbis Ecclesias Sab- eujus incidit. Unde quod de jejunio dictum est,
batis omnibus per unamquamque hebdomadam my- nuUum ia eo celebratum fuisse mysterium, nemiMeria celebrent, Atexandrini et Roman* ex velere nemque corumunicasse fidelium, de solo Quadraquadqm iraditione id agere detrectarunt. Ua non
gesimali par est accipi, si Alexandrinos eximas,
Orientis modo, sed et tolius orbis consuetudinem
quorum velut singulare istud a Socrate commemofuisse scribit; quod ego verum non arbitror. Fuit
ralur, quod feria quarla atque sexta omnia praeier
enim Orientis fere solius. In Responsis Ganon. synaxeon propria prasliterint. De quo proTimothei Alexand. apud Balsam., Interrog.
xime videbimus.
quaesitum est : quibus diebus conjuges conlinere
Denique quod Epipbanius admonet: Trtplicem
debeani? Respondet Timoiheus omnino Sabbato illam synaxin dierum totidem ab apottolis es$e traac Domiuica temperandaro, ditam, baud scio an satis certo constare queat.
. Igilur
Nam prirais Ecclesiae temporibus unus duntaxat
Sabbatis Alexandria3 celebrala myeieria, contra Dominicus dies ad eara rem observatus vidctur, ut
quam Socratis aelate factum esi. Atqui forlean
ex Apostolo I ad Gor. cap. xvi colligitur. Quin eiiam
Cyprii (apud quos ista scnpsit Eplpbauhis) Roma- Justinus Martyr Apot. 2 , cum de Gbrisiianorum
nos, aut vicinos suos Alexandrinos imitati, synaxes
conventibus agit, solius Dominicae meminil,
nullas Sabbaiis in3tituerunt: reliquis vero, hoc est
qaarta sexlave feria, nulla in synaxibus mysteria . Quare magis id ex privato Ecclesiae
celebrarunt. De mysteriis cerle mentio nusquam
cujusque r i t u , quam ex communi apostolorum
hic babelur, contra quam Gasaubonus aliique praescripto derivatum existimo, ut quarla sextave
temere prodiderunt.
feria, aut etiam Sabbalo synaxes convenlusque
In sequenli numero, Epiphanius de Sabbali fierent. Quain in rem egregius est Auguslini locus
synaxibus ila loquitur, ut in Ecclesia sua institutas epist. 118, qui mihi hic ascribendus videtur : Alia
negare videatur. Scribit enim:
ro, inquit, qute per ioca terrarum regionesque cr . Non igiiur riantur, siculi est quod alii jejunant Sabbato, alii
in Cypro; ac proinde verissima est conjectura vero non: alii quolidie communicant corpori et sannostra : Cyprios Alexandrinorum morem imilalog C guini Dominico; alii certh diebu* accipiunt; alibi
esse. Ac cum paulo aole demonstratum s i t , qua- nutlui die$ intermittUur quo non offeratur; alibi
dragesimalis jejunii tempore nulla in sacris con- Sabbato tantum et Dominico; alibi tantum Domi~
ventibus celebrala fuisse mysteria, de quarta nico; et si quid aliud ejusmodi animadverti potest,
sextaque feria idem videri possit, cum in illis totum hoc genus rerum liberas habei observationet.
solemne peraque jejunium exsihisse, auctor eit Innocentius porro epist. I , cap. 4, feria sexia tt
fipiphanius. Sed ne islud asseveremus, probibet Sabbato sacramenta roinime celebrari scribit, his
in primis illud, quod verbis : Quod utique non dubium est, in tantum eo
soii Quadragesiroae jejunio in veteribus con- jejunas$e (de apostolis loquilur) biduo memorato,
ciliis et liturgicis ascribatur. Accedit et diserlisei- ut traditio Ecclesict habeal, islo biduo sacramenta
mus Tertulliani locus; qui in lib. De orat. sub penitus non celebrari. In Mediolanensi Ecclesia quo~
finem ostendii, ipsis stalionom diebus, quae feria
tidie sacrificium oblatum ex Ambrosio constat; qui
quarla sextaque cura jejuniis obiri consueverant,
serni. 54 ita loquitur : Moneo etiam,. ul qni jutxtm
ut paulo post dicetur, sacriflcia celebrari, ac Do~
Eccletiam est, et stne gravi impedimento potest
mioicum corpus in fideles distribui solere. Simi- quotidie audial musam; et qui potest, omni nocU
B
Uter, inquit, de staiionum diebus non putant plerique D ad malutinum veniat. Et paulo post: / n Quadragfisacrificiorum orationibut interveniendum ; quod $ta- sima vero moneo, ut die omm aut saltem, ul dixi
tio tolvenda $it accepio corpare Domini. Ergo devo- Dominicaô/feratii et communicelu. Varia igilur
tum Deo obsequium EucharUlia resolvit, an magis admodum per Ecclesias consuetudo fuit. Non de
Deo obligat ? Nonne solemnior erit statio lua, si et
votustissimis temporibus, deque Qrientalibus maad aram Dei steteri$ ? Accepto corpore Domini, et
xime^ qua3 diximu8> intelligi volumus.
reservato, utrumque salvum est et participatio *aEx UIo vera postremo Ambrosii loco liquet falcrificii, tt exsecutio officiL Qui locus paulo a nobis sissimuro esse, quod baBreticis quibusdam nimiun^
postea dectarabitur. Ad haec Basilius iu Epistoia stolide persuasum esse video : nunquam in vctere
ad Cassariam, cujus supra merainimus, cum quoliEcclesia missam auditam a fidelibus esse, quin u o
dianam communionem plurimum commendasset,
coromunicarent. Quo in errore eane stupidissimo
ista subjicit: * versalur Gasauboous Exercil. 16 ad ann. Baron.
, , n . 58. Et, quod niirum est, hunc ipsum Ambrosii
, \ , ,
locum citat; nec adverlit eumdem, cum quotidie
* ,
inissas audirc, in Quadragsima vcro^ si iicri potcsl
r
1087
el am communicsrc jubeat, satis innuere, nequa- Cujusmodi porro slationes illae fuerint, et utrum
quam quotidie, caeteris saltem praeter Quadragesi- jejunia ipsa staiiones appellala? *int, paulo esl boc
loco diligentius inquircndum. Res enim est non
mam diebus, comnmnicalum fuisse. Apud Euseniinus sludio digua, quam propter antiquilalem
bium lib. vu Histor. cap. 9, in bisloria cujusdam,
obscura, neque vulgo satis cognita.
qui ab hserelicis baplismura acceperat, ita legitur :
Slationes igilur stalos jVjuniorum esse dies Pa , *\ melius ad lib. De corona mil., cap. 41 , scribil:
,', \ ,
Metaphora milUibus orla, quod quandiu in statione
, etc.
erant jejunare eos oportebat. Quod ct alibi passiro*
Casaubonus ut audire missam idem esse quod comrepeiit. Ac jejunium quidem slalionero cum alii
mtmicare conflrmet, bunc Eusebii locum affert,
plerique vocant, tum Hermas lib. m , simil. 5, Quid
quo nihil est alienius; nam ex eodero ipso probae&t, inquit, ttatio? Et dixi, jejunium. Rbabauus
tur, diversum ac distincliim esse quiddam Maurus lib. u Deinstit. cleric.csnp. 18, ex quo , et participare Dominico corrumdam senlenlia intcr jcjunium et slaiionem id
pori; quamvis duo haec lum ab illo praslita fuerint.
inleresse scribil, quod jejunium indifferenler cujiisIn Agathensi vero concilio, quod ex Graliano cilat
Casaubonus, (antum abcst, ut aliquid ad errorem Ubet diei til abslineniia, non per legem, ted tecun*
illum sublevandum decretum fuerit, ut contrarium
dum propriam voluntatem : slalio, observatio stapoiius manifesle coltigi possit. Eteuim can. 47.
tulorum dierum, ut quarlce et texlce ferits. vel QuaPalres ita praecipiunt: Missas die Dominica scecula- drage$imce. CiUntur et bsec apud Pamelium Araribus tenere speciali ordine prcecipimus, ita ut ante brosii verba serm. 36 : Stationes vocantur jejunia,
banediclionem sacerdotis regredi poputus non prtvsu- quod itanles et commorantes in eis inimicot t n tnat. Qui si fecerint, ab ephcopo pubtice confundan- diantes repellimus. Verum neque ego sialionem
lur. Atqui can. 18 ita statuit : Sceculares, qui
idem esse cum jejunio arbitror, neque, ut inlersit
in Nalali Domivi, Pascha, Pentecoste non comrnualiquid, discrimen illud probo, quod apud Rhabanicaverint, catholici non credanlur, nee inler catho- num legiiur. Quod enim a jejunio discrepet, ex
iicos habeantur. Hic tribus duntaxat diebus quoian- Terlulliano liquet; qui lib. n Ad uxorem, cap. 4,
nis fideles ad communionem compellit: illic Do- ita loquilur: Ut st stalio facienda est, maritus de die
minicis singulis jubet audire missam. Non est condicai ad batneas; si jejunia observanda $unt
igitur idem audire minem, ac communicare; nec tnarilu* eadem die convivium exerceat. Quin eliam
ambo illa fldelium usu Ecclesiseque veteris perpeloco illo citato ex lib. contra Ptgch. cap. 14, staluo fuere conjuncla
tiones ajejuuiis secernit; cum stationibus quarlam
Col. 885 . . Anti- et sextam Sabbati dicatam esse dicit, Parascevem
quissimaestulriasqoejejuiiiireIigk),cajuselinAeriajpjuniis. Contra lib. De corona mil. cap. 11, stalionis supra menlionem egit. In canon. Apoet.69, cuai
nes pro jcjuniis usurpari Pamelius exislimat, his in
quadragesimali, et jejuirium
verbis : Jam et slationes aut alii magis faeiet, quam
eadem sanciione prsecipitur. Ad quem Balsamo
Chri&tol aut el Dominico die, quando nec Christot
istnd adnotat: pcrinde duabus illis feriis, aiquo in
Et multomanifestius lib. De anima, cap. 48 : Quia
Quadragesima, praiscribi. Tum ne pra*- et Daniel trium hebdomadum stalione aruit victum.
senli quidem moriis in periculo carnibus vcsci
Sed cgo slalionem apud Terlullianum praeseriim
licere. Ignalius epist. 5 ad Philipp. ejusdem prav religiosqm illud esse fidelium officium arbitror,
eepli meminit. In Conslit. apost. lib. v n , cap. 24, quo cerlis diebus ad synaxin adeunles, ibidem ad
causa cur jejunandum sit hxc affertur : nonam usque perseverabant, ad qnam insuper
quod et feria quaria deliberatum a Judaeis est de jejunia producebanl. Unde et pro muUiludine ip&a
interficiendo Christo, ct Judas operam suamdetu- convenluque nonnunquam solet accipi. Non secus.
lit. Gui aslipulalur elPctrus Alexandrinus can. 15. D opinor, ac militaris staiio lam pro loco, quam pro
Et quidem probabilis est ista ralio. Quam Tero hic standi et excubandi functione, imo et pro ipsa raiEpipbanius reddU, falsa est, et evangelicae veritati litari manu apud Latinos usurpatur.
Livios
coniraria. Yult enim Ghrislum Dominum feria lib. xxxvin : Pabulatores lignaioresqne Romeni
quarla comprebensum. Quod in Dialriba de panione in eam partem, in qua colloquium futurtim erat
pomini supra discussum ac refutatum est. De ducti sunl, tulius id fulurutn tribunis ralis, qtda
iisdcm jejuniis menlionem facit non uno in loco coss. prwsidium et ipsum pro statione habiluri :
Tcrlullianus, et stationes illis ipsis diebus obiri tuam lamen alleram stationem propiui caslra DG
consuevisse sigftificat : u l in lib. Dejejuniis contra equitum posuerunt. Erant milites, qui aliquanto a
Psychico8 : Cur staliovibus quartam et sextam castris intervallo ad eorum lulelam excubabanL
Sabbali dicamiu, eijejunii* Parascevem? Etcap. 2 : Eodcm modo Ghrislianorum slaliones tam sacrse
Sic et apo$tolo$ obtervasse, nullum aliud imponentes ilUc diebus cerlis excubationcs, quam ipsimel fidcjngum certorum el tn commune omnibus obeundo- lium convenlus appcllati. Tcrtull. in calce lib. De
rum jejuniorum : proinde nec slationum, qua> et ipsw oral. : Si slalto de militari exempto aecipii
iuos quidem dies habeant, quurlm fcricv et sextce. (nam cl mililia Dei sumus), utique nulla Iwliiia,
f
1089
101)0
D E VETEIUBUS QUIBUSDAM ECCLESIJE RITIBUS.
$ive trislitia pbveniens castris statione$ mititum \ slalionum, uti ncc stationcs ipsa, niinime ultra
lescindit. Quibus verbis demonstral nequaquam,
nonam observabantur. Quare meruo a catholicis
quod vulgo persuasum eral, stationes Dominici
rastigala Montanislarmu illa novitas esl, quod stacorporis communione dissolvi, quoniam quidquid
l dnes el jcjunia aiiis, quam quae ab Ecclcsia pra>
in casliis accidai, sive prosperum, sive trisle, m i - scripta esscnt, temporibus ad vesperam exiendcrent:
lilaris nihilominus sialio pcrseverat. Perperam
riam feria quarta scxtaque ad nonam duntaxat perigitur Rhabaiuis baec posteriora : utique nutla severasse in slatione Montanistas eodem illo libro
lcBliiia, sive trittitia, etc, velut causam attulit,
cap. 1 0 Tcrtull. indicat : Non quasi respuamus wocur C.brisiianorum siatio a miliiari nomen accepis- nnm, inquit, cui el quarta Sabbali, et sexla plurimum
set. Quo eodem errorc Pamelius ad lib. De eorona
fungimur. Propterea vero stalionum jcjunia illa $emil. cap. 4 1 , stationem dicit per metaphoram a
mijejunia ab eodem auctore nominantur, cap. 1 3 :
niililaribus alationibus usurpari; quod quandiu in Ecce enim (ait adversos catholicos) convenio vos et
siatione miliies erant, jejunare illos oportebat: quod
prteter' Pascha jejunantet, citra illos die* quibut
sane ridiculum est. Neque vero tandiu famelicos abtalus est sponsus; et stalionum iemijtjunia interesse praesidiarios illos et excubitores, exercitus
ponenies.
ipsiiis atque imperatoris interfuil. Sed nec a statis Sed obscorissimus est iisdetn de stationibns
teinporibtig stationes nominatae videnttir, ged ab quartse sextasque feria Tertolliani Iocus cap. 1 4 :
ipsa assistendi, hoc est conveniendi commorandiCur stationibus, inquit, quartam et texlam Sabbati
que functione; quod ultra legilimum synaxeon
dicamus, et jejunm Parateeven? Nam Parasceve
lempue, yidelicet raalutiDum, divinum offlcium ad
quid aliud est qtiam sexta Sabbati? Prseterea jejunonam usque prodmerent, et diulurniores in ec- nium Paraeceve soli tribuit, quasi non el feiia
clesia moras agerent. Apud Cyprianum episi. 4 1 , quarta ut statio, ita jejunium golerane fueril. Hujus
Ad Cornelium papam, slationis nomen lam de conin loci interpretalione roirum quid Pamelio in
\ento ipso, quam de teropore ac die potegt intel- meniem venerh, cuni Parasceven a Terlulliano
l i g i ; cum de Novatiani legalis in Africara niissis nove Sabbatum appellari credidit. Siationes. i n ageng : Qui cum in statione, inquit, invidiosts quo- quit, appellat quartce et uxtcs feria jejunia, quod
que conviciis et ctamoribus turbulenin prorue- statuta es$ent MU diebus jejunia, non Hem die rant etc.
sceves, qucs erant voluntaria. Et nomero sequente :
;
Qtiamobrem slationes non jejania ipsa sunt, sed

cum jejuniis conjuncta. Quanquam duplex jejanio*
Para$ceven ait esse Sabbalum , quod Dominicam

pracederet. Quo die jejunium pro cujusque voluntate
% f
rum genus apud anliquos fuit : nam aliud exquisitius erat, quod longius, hoc ett ad vesperam osque
prorogabatur, uti quadragesimale jejunium. Epipbanius enim infra, eodem isto Dumero, synaxes
quadragesimales, ab bora oona ad vesperam usque
eelebrari docet: ante quas synaxes jejunia minime
solvelunlur. Aliud erat paulo remissius ac brevius,
quod ad nonara duntaxal prodoeeretur : cujusmudi
feria3 q u a r t sexlaeque jejunium exstilisse idem
Epiphaniug asserit: ,
. Hiuc eat, quod, ex
Tertulliano conspicuum est, stationes non ullra nonam exienderentur. Quo nomine a caiholicis, quos
Pgycbicog appellat, Montanislae reprebensi gunt, pro
^vv-w vr.
y^-...-
servatum est. Nihil at absurdius, aut quod a Terliilliani mcnte magis abhorreret, afferri potuit.
Tantum enim abest, ut Trlullianug Sabbatum jejaniig dicatum eese pronuntiaverit, ut de eo staiim
ista gubjiciat : Quanquam vo$ etiam Sabbatum, ti
qnando, eontinuatis, nunquam nisi t/ Pa$cha jejunandum, secundum rationem alibi redditam. Si nunquam Sabbato jejunandum, uno duntaxat excepto,
qoomodo dicalum a suis, perinde ac catholicig, jejunio Sabbatura Tertullianus dicere poluit ? Aliunde
igilur quserenda est loci illius explicatio. Quae an
ejusmodi posait esse, considerandum est: nimirum
Tertulliani tempore, cum gtaliones feria quaru et
scxta fierent, ambae quidem ad nonam duntaxal hoeo quod glationes suas ad vegperam proferrent. ^ m prorogalse sunl; sed feria quarta statim post
. . De
. . jejuniis
. . . conlra -Psycli.: gtationig exitum horamque nonam jejunium eolvere
Tertulliani verba gunt lib.
jEque ualiones noilrat ut indignas; quatdam vero
licilum fuit: sexta vero feria, expleto stationis temet inserum consliiutas novilaih nomine incusant: hoc pore, non glatim fag erat vegci, sed ad vesperam
quoque munus ei ex arbitrio obeundum e$$e dicentes, tantum : unde feria quarta semijejunium, ut Terel non ullra nonam detinendum, de suo tcilicet more. tullianus vocat, obgervalum est, sexla jejunium.
Ibidem prelerea : Arguunt nos quod jejunia propria Iia nonnullig in tocig, ut paulo post testatur EpU
cuitodiamus, quod $latione$ pUrumqne in vesperam phanius, feria quinta majoris bebdomada) cum staproducamus. Quo in loco non leviter ballucinatus
liones et synaxes ad boram nonaro celebrarenlur,
est Pamelius, dum Teriullianum per caluroniam
non tamen subinde jejunia golvebanlur. Et vero
haec i n orlbudoxos jacere scribil, quod negarent
arctiorc jejunio ac diulurniore inedia celebranda
glationes, hoc est jejunia ulira nonam propagaoda, d i e s i l l a fuerat, quae Doroinica? Passioni praecipue
cum, ut ex inUnitis velerum teslirooniig constal, ad consecratur. Equidem non video quid de Terlullia;ii
solig occasum ugque jejunia produxerint. .Sed
ioco illo dici probabiliug poggit. Jaro vero per ill a
aliud vidclicet stalio est, quam jejunium; et jejunia
stationum diea, quje cum jejuuio conjunclde erai.i,
r a
91
APPENDIX MSSERTATIONUM.
1092
contra atque in majoribus jejuniis usurpari consue- ralur : , ( ),

verat, divina mysteria el sacriflcia peragebantur,
dislribula quoque in fideles Eucharislia : quam la- , " CUrictu
men non subinde in os irajici, sed reservari opor- qui Dominico die , vel Sabbato (uno dtmtaxat exceplo) jejunare deprehensiu 7 , deponatur; laicus
tere Terlullianus admonet, in calce l i b . De orat.
donec absoluta sit slatio. Neque tum praetermiesum excommuniceiur. Non polest hoc ab aposlolis comvidelur pacis oscuium, quod uno Paschae die communi esse decrelo consliiulum. Aut si Aposlolicus
muniier ab ouuiibus omissum idem auclor signifl- iste canoo est, hsec verba, ,
cat. Sed de variis Ecclesiarum rilibus consule qua , ab olioais Greculis iniexta sunt.
iu superiore nota ex Augustino et lnnocentio decla- Nec melioris notae sunt, quae i i i Apost. comtit.
ravimus. Plura de hoc slationum rilu antiquitalis leguntur lib. , cap. 2 4 , ubi
ecclesiaslica? sludiosi pervestigare poteruni; cura
precipil. Quod ab apostolis loii
cl nos pleraque coosulto praHerierimus, u l ea sola Ecclesiae nunquam eese prescripium, sanctissimocoinplecteremur, quorum obscuriias lucem aliquam rum Patrum consensus approbavit. Alia esl Ignaitf
nostrae dispulalionis exigeret.
ralio, qui ad Pbilippenees scribens , non universali
Col. 888 . .
VideNi- Ecclesiai jura consliluens, epist. 4, ista pronunliai:
caeiium canonem ult., Gassianum collat. 24, cap. 41. , ,
Ibid. . h . Multis , . Graecuiorum
igilur modisaduiirabile est decreium illad Tbeopbili vero sane intolerabilis est fastus; qoi in pgeudoAlexandrini episcopi, quod apud Balsamouem synodo Trullana can. 55, Romanam Ecdesiam
exslal pag. 1067, i n quo etTheophania daranant, quod per Quadragesimam Sabbaus jeje esse d i c i t : et, quoniam illo anno in Domi- narent. Atqui Socrates lib. v, cap. 22, Roms scrinicam inciderat* paucis lantummodo dactylis vesci bit Sabbatis io Quadragesima jejunatum non esee.
jubel, quo ab hsereiicis sejunctos se esse proOte- Sed nimirum hallucinatus eel, aut ad vocem '),
rentur, qui Dominica; resurreciionis diem non co- adjiciendum est , ut 'Pd^vConstantinopolim appellet. Nain subinde refert
lerenl, et boc ipso, quod vesperlinam synaxin
' . De Sabbati jejunio exslant Ocpraeslolarentur, jejunii religioni saiisfacerent; ac
poslremo synaxes ab hora nona celebrandas indi- cidentalium tynodorum canones, ut Eliberilani 26
ctt. Atqui Dominicis diebui synaxes matuliiwe et Agaih. 42, necnoo et lanocenlii primi episL i ,
9
omnes erant; et quod paucos daclylos sub vesperam Q cap. 4. Qiiem quidem ridicule admodum Scaliger
coinederent, nihil obslabat, quominus jejunium
lib. v i i De emtnd. temp. pag. 6 4 1 , scribit primara
csset ejusmodi, quale Domtnicis diebus omnibus omoium inslituisse, u l Sabbalo jejanarelur. Quasi
inlerdictum fuisse cuin Epiphanius hoc loco, lum vero tanto ante Iunocenlium non illud Occidcntalca
alii veteres omnes affirmant. Gxterum idem ilie coosuetudino, quae tacit legis inslar estei, obserTheophili locus adiponei: si Theophania alium in vaverinl. Neque vero Innocenlius tam de Sabbaii
diem, quam Domiuicum, incurrissent, xerophagiis, jejunio prscepit, qoam causag attulit, car Sabbato
boe esl pane, cuin salc ct aqua, transigenda fuisse. jejunandum videatur. Ad extremuoi, de Sabbati
Nunc ob diei religionem paucos dactylos remissos: religione inter pseudodialaxes apostolicas exstal
quos tamen, u l jejunii raiio haberetur, anle vesper- Peiri ac Pauli nomine edita sanctio lib. , cap.
tinam synaxin degustare vetuit.
53: Vt eodie ac Dominico tervi ab opere feriaii stjtf.
Ibid. ,. De Dominicis
ol ,
solis, nou item Sabbalis, prudenier boc adverlit, ut
ei Gangr. synodus can. 48 de jejuiiioDominicis dun- . Hoc vero nunquam
laxat interdixit; non enim ubique, nec in lota Ec
ab apostolis manasse deoTetum apparet ex eo, quod
desia Sabbatum jejunii expers fuit. Nec ignorabal D Laodicense concil. can. 29 diserle velat Sabbalo
Epipbanius aliier RomaB et in plerisque Occideulis
oiiosos eese Gbrislianos. "
regionibus, quam in Orieute usurpari consuevisse.
, \ ,
Eienira Roroani, quod Socraies Hb. v, cap. 22 scri- ,
b i l , . De quo fusissime
, ,
disputal August. epist. 86 et epist. 118 , el in A n - * \ ,
nalxbut Baronius ad an. 58. Quare nulla esi ab . Dominicis potius quam Sabapostolis edita sanctio, qua jejunium eo die prohi- batis vacare jubel: et addit tamen, si illorum comberelur, ut Augustinus asserit epist. 118, ubi in
modo iieii polesl. Ut nondum iliis lemporibus ab
rebus hujusmodi negat quidquam esse vet Scriptum omni opere feriatos esse penilus constitutum fueni,
sanctce auctoritate, vel univertalit Ecclesias trpdi- uiiZonarasetBalsamo ad illumcanonem adnoiani.
Hone determinaium; sed ejus, in qua verseris, EcIbid. .
quadragesimalia
clesise c onsueludini oblemperandum esse. Qua qui- jejunii consueludinem ab harclicomra calumnia
dem pranscripiione tanquam spurius et alienus vindicandum iiisignis bic Epipbanii locus osi.
cnon ille rejicilur, qui inter aposiolicos 68 nurae- Quanquam ea res iofinilis anliquorum Pairum ac
1003
DE VETEMBUS QUIBUSDAM ECGLESLE R I T I B I S .
1094
conciliorum tesiimoniis explorata adeo est, nibil vel cxtrcmo viiae periculo, vesci liceat. Apud Socap. 22, ubi diversae quadra*
impudeotius ab hodiernis baereticis irrideri re- cratetn taroen lib.
pudiarique soleat. Gonsule quae in roagnis Annali- gcsimalis jejunii consueludines explicantur, noa
bus, atque ab aliis siudiose collecla sunt, qui ad- omnes xerophagiam adbibebant. Sod alii piscibus
tantummodo , alii avibus insuper ulebantur, qaos
versus hsereticos scripserunt. Sed mira quaedam in
quadragesimalis jejunii religione varietas apud an- ex aqua procreatos perinde ac pisces Moys s narrat. Alii fruclibus ovisque contenti; alii pane solo;
tiquos exstitil, de qua lrenaeus apud Eusebium lib.
v, cap. 24, et Socrales lib. v, cap. 22. Qui quidero alii ne buuc quidem slbi permittebant. carnibus
insigniier aberrat, dum Roma3 scribit tres duniaxat quidem universos abstinuisse praeler caeteros Auguhcbdomadas ante Pascha continuo jejunari, ex- slinus cojxira Fauslum scribil lib. xxx. carnibus
ei vino, Cbrysost. homil. 8 De panii. De carnibus
ccpto Sabbato ac Dominica. Quod supra refutatum
csl. Subjicit deinde sex ab aliis bebdomadas ante etiam Spiridionis apud Sozom. bisioria conGrmat
Pascha, ab aliis septem, jejunio consecrari; alios lib. , cap. 1 1 , ut caetera praHeraiiUam, quae sunt
innumera. Postremis itaque Quadragesimae diebus
solos dies per vu bebdomadas dispenaare: qui
sex xeropbagia lege quadam omnibus indicta.
omnes suum ilium diemm numerum appellabant. Sane apad Pbolium num. 101 & Quse quid sit, declarat Terlull. libro Contra Psych.
Basilius Cilix Neslorianus adversus Joannem Scy- cap. 1 : Arguunt no, inquit, quod eiiam xe.rophatbopoliianum scribens, objicii inler caetera: " giat ob$ervemu$ siccanlet cibum ab omni carne, et
- omni jurulenlia. et viridioribus quibusque pomi$ ne
, - quid vinositaiis vel edamus, vel potemut; lavacri
. F o i l enim non minor in ciborum quoqu$ abttinentiam congruentem arido victui. Pasdelectu abstinenliaque diversitas, de qua idem sim vero tolo illo libro xerophagias a catholicia
Socrates. Vide et Cassianuro CoIIat. 2 1 ; Ambro- daronari signiOcat, quasi novum affectaii officii nosium serm. 23 et sequentibus; Sozom. l i b . v n , men el proximum elUnicce superstitioni; quaUi cacap. 19. Epipbanius porro per stimonice Apin, hidem el magnam Malrem certorum
, ante qoas celebrari d i eduliorum exceptione purificant. Verum non omnes,
c i t , non eam bebdomadem intelligit, quse Pascba
opinor, tum a caibolicis damnalae xeropliagia?
precedit, uti postea com sunt; sed illae solum, quas certis lemporibus,
nominat, sed de paschaltbus vu feriis Ioquitur , prelerquam ab Ecclesia3 constiiutis, ex Montani
quas antccedit quadragesimale jejunium. Uirum disciplina servabant; quars idem aucior duabus
bebdomadis deflnit, cap. xv : Quantula enim esl
vero apud Gyprios, ubi hacc scribebat Epiphanius,
apud nos interdictio ciborum ? Duas in anno hebdoSabbala quadragesimalibus jejuniis exempla sint,
madas xerophagiarum, nec tolat, exceptis sciticet
non salis apparet. Ac videntur ex Romanorum
aliorumque consueiudine etiam diebus illis jcju Sabbdtii et Dominicit, offerimus Deo. Ubi noo assenlimur Pamelio , qui hebdomadas non pro septem
nasse, cum solos Dominicos dies excipiat. Profecto
diebut, sed pro toliJem hebdomadibus accipi p u l a i ,
enim de Sabbatis niinime lacuisset: quanquam
el de Telesphori sanclione, qna Terlullianus cleriSabbalorum ideo foriasse non meminit, quod non
camdem apud omnes Ecclesias formam esse con- cus tenereiur, nescio quid narrat; quod nullo modo
persuadet. Nam si hebdoniadas xeropbagiis
sueludinemque cerneret, neque quidquam super
ca re scirei ab apostolis esse praescriplum. Hic Montanus addixisset, non illud usque adeo Tertull.
autem ritus eos solos complecti voluit, quos ab elevans dicerel : Quantula est apud no$ interdklio
npostolis toti Ecclesiae traditos, non cerlorum loco- ciborum ? Quocirca duas alias a Quadragesima serum peculiares esse crederet. Perperam vero Pa- junctas ac diversas fuisse credibile est; in quibus
Sabbatura ac Dominica dies eximerelur. Sozoni.
roelius ad Tertull. librum adversus Psych. cap. 15
t
hunc ipsum Epiphanii locum inlerpolat; et pro D lib. v n , cap. 19, de diverso quadragesimalis jejuuii
$eplem dies, baud dubie legendiim, seplem hebdoma- dieruin nuracro agens, Montanistas ait duas ante
Pascba dunlaxat bebdomadas jejunare. Verum cum
das. affirmat. Frustra est, inquain. Elenim
in secunda,,boc est proxiraa ante Pascha hebdoesl in Graeco, non . Et intelligit,
made, Sabbatum a jejunio exemptum apud MontaquaB a solemni Paschaiis ineunt: ante quas
niâs lion fuerit, ut Tertull. jam Monianisia l i b .
solida decurrit.
Contra Psych. narrai, non videnlur ad daas islas
G(H. 888. & . Sex illis
bebdomadas lotidem illae ieropbagiarum accoraduniaxal diebus majoris, ut vocant, bebdomada3,
modari posse. In C*n*t. aposi. lib.v, cap.l7,eadem
Xeropbagia Christianis imperata fuii. Atqui Laodic.
xeropbagia MA illis diebus observanda propoiiitur:
can. 50 : ? , inquU,
. Et Balsamo ad can. 69 ,
*
apost. non solum in Quadragesima, sed etiam
, , \ \,
quarla sextaque feria ? oportere docet :
\ ), \ \ xpc>#
adeo ut ne aegrotis quidem aliud ciborura genus,
. Haec igilur Xcrophagia paiWt
quam piscium indulgeatur, nec unqnam carnibus,
HG5
APPENDIX &ISSERTAT10NUM.
sale, aqua, ct, si forte, eliam olcribus constabat. videtur; idemquc forte, quem unicum jejunio dieni
Ad haec cap. 12 ejusdem libri quadragesimalc jc
a nonnullis dicalum fuisse Irenaeus ad Viclorem
jonium a paschali dislinguitur : scribit, Eusebio teste, lib. v, cap. 24 :
(nempe quadragesimalis)
, , \ .
, ' Col. 888 C.
.' , nysius Alexandrinus Epislola ad Basiliden:
Celebretur quadragesimale jeju ,
nium ante paschale ; el incipien$ secwida feria
. \ desinat in Parasceven : pust quam, solulo jejunio, , , , ,
tanctam Paschatis hebdomadem in jejunio transigite. , . Epiphanius eodeoi,
Quadragesimalis porro Mlius jejunii, quatenus a quo Dionysius , verbo utilur, nimirum paschali diflert, initium haud scio an constitulio. Quod est cibum dijferre. Ilinc jejunium
nes illae a Dominica Quinquagesimae an Sexagesimae superposilio, nisi fallor, a Latinis vocatur, ut
repetant. Prius enim illud initium sumpsisse
Eliberit. conc. can. 26 : Errorem placuil corrigi,
t>
*
* "
\idenlur, qui vn bebdomadas et jejunio dicabant, ul omni Sabbali die jejuniorum superposiliones cecum alii sex dunlaxat tribuerent, ila tamen ut kbrentur. In Conslit. aposl. lib. v, c. 17 :
ntrobique scx duntaxat, el triginta sese dies inedia
', \ macerarent. Hi enim (ait Cassianus Collat. 2 1 ,
, , c. 27) sibi scx hebdomadarum ob&ervantiam prafi,
xerunt, qui putant die quoque Sabbati jejunandum. ,
Sex ergo in hebdomada jejunia persolvunt, qum eos- . Causam subjicil : quod bis diebus abdem sex el triginta dies sexies revoluta consummant. latus sit sponsus. Quam et Terlull. atligil l i b .
Sexagesima vero Graeci recentiores Quadragcsi- Gontra P$ych. cap. 8 : Ecce enim convenio vos et
mara auspicati sunt, uti pluribus ad Nicephorura
preier Patcha jejunanles, citra illo$ dies, quibxu
ante aliquot annos disseruimus. Quo nimirirm XL ablatus etl Spon*u$.
solidos dics jejunio tribuerent. Ambros. senn. 31
lbiJ.
.
et 32 sex hebdomadis, ac diebus XLII QuadragesiUtrum omnibus Quadragesimse diebus synaxes cemam deflnit, eosque qui Quinquagesimam pro qua- lcbrari dicat, dubitari potest: an illud polius v e l i t ;
dragesima jejunarent redarguit.
tam sex illas Pascbaiis, et majoris bebdomadae,
quam caeteras Quadragcsim synaxes, quibuscunCaeterum tam de boc Paschatis jejunio, quaro de
Quadragesima Timotbeus Alexandrinus episcopus que landem diebus obeantur, a nona ad vesperam
intelligi polest in canonicis Responsis, Iiiterrog. usque frequentari. Hoc vero certuni est ex iis Epi8 et 10. Quarum in priore quaeritur: utrum puer- phanii verbis, jejunium in Quadragesima non anie
pera Pascha jejunare debeat, an ei vini usus indul- vesperam atque occasum solem a fidcltbus solugealur? In posteriori de aigroio dubilatur, an simi- lum. Cui consenlaneumesi, quod cum de synaxibus
liter Paschatis jcjunio teneatur, aique oleum et v i - ageremus, ex Terluiliano docuimus : stationes ob
num adbibere possit. Qua ex posleriori qiuRstione id semijejunia\0C2LT\ quod ad horam nonam usque
Balsamo colligit: prorogarentur, cum majora, cujusmodi quadrage . simalia fuere, non ante lucis exitum desinerent. At
Addil lamen, nonnullos in utroque canone hebdo- Constii. apost. lib. v, cap. 13, nona vel vespera
madae sanclse jejunium , non Quadragesimae lotius pro cujusque viribus vesci jubet : itilellexisse. Epiphanius quoque in Aerianis ha> ,
res. 75, num. 3, de hac hebdomada loquens : , .
, inquit, ' - j> Arabrosius serm. 26 : Rogo vos, fratres charissimi,
, , , , , ut in hlo legitimo tempere, exceptis Dominica
it
\ , \ Sabbato diebus. nullut ante nonam prandere pra> , elc. Idem et h*res. 70, num. .12 tumal, nisi forte quem jejunare infirnrilas non perbebdomadem illam Pascbatis , willit. Quia atiis diebus jejunare aut nmedium, aut
\ nominat. Vide et n . 14. Ncc ilftd prccmxum eil ; in Quadragesima vero non jrjunare,
prselerrnitlcndum est, uli Pascba pro tola Quadra- peccalum est. Qui quidera sermo tolidem verbis
gesima, aut pro ultima saltem illius hebdomada su- apud Auguslinum legitur; estque sermo de lemp.
initur. Velut cum Timotbeus di62. Sed de Sabbato verbum nullum. Scd hoc solum,
xil : ila iioiinunquam cerlum ejusdem hebdomadis
ui excepti* Dominicis diebus, nullus prandere pr<ediem eigniiicare, ut apud Terlull. tib. De erat. sub sumat. Quod idem esl ac si ante nonam vesci profinem : Sic et die Pasclue, quas communis el quasi
biberet, quia prandiuni ante boram sextam capiepublica jejunii religio etl, tnerito deponimus oscu- batur. Vide August. epist. 86. lla Cassianus Collum. Qui dies, Parasceve sancta, qua Passionis lal. 2 1 , cap. 23, vel Tbeonas apud illum admonct,
ir.cmoiia celebraiur, ac essc ul in dicbus festis, cibus, qui hora diei nona fueral
1
if>97
DE VETERIBUS QUIBUSDAM ECCLESIiE RITIBUS.
109*
cupiendut. pauio citiu*, id est sexta hora pro fe$liac jejunii relaxalio, u l Aug. indical epist. 118, c. i .
Quod Laodiccna synodus usurpari vcluit can. iii :
"*
, \

. quo nolabis o l i i c r ,
Passionis hebdomadcni Quadragesimae partem esse,
non ab illa distinctam. Trullana quoque synodus
cau. 29, quod in Carthagimensi concilio de feria
Hla quinla nominalim exceplum fueral: Ut sacramenta allaris nonnisi jejunis hominibu* celebren"
*
tur, excepto uno die annivenario, quo coena Domini
est jejunii solulw; et jejunium soivere. Nec aliterin Greco Hippo- ceiebralur (qut esl Carlb. , caiu 29), abrogavil :
velaitqu? illo die solvi jojuniumw At Augustinus i n
tyli canone verbum illud accipilur, cum a i t : 'epistola proxime citate nonnuilis in Ecclesiis mo
. Tamctsi
vilalis tempore capiatur. At priscis temporibns non

ante vesperam cibum capere consueverant; id quod
itisuper Theophili Alexandrini locus ille confirinat,
qiiera supra discussimus. Posleaquam vero ad boram nonam vescendi lempus a vespera translatum
cst, lum sublaUim illud discrimen arbilror, quod
bactemis inter staliones et jejenia fuisse vidimus.
Ifideqee est, quod Ambrosius serra. 56 jejunia
Quadragesimce sialiones appellari dixit.
Scaliger in iVoJt* ad illum canoncm, - rcm fuisse declarat, ut bis qnxnta Sabbaii hebdomadet ultiinee quadrageiitnce, et mane et ad vespe puiat esse iratnferre jejumum : qitod raininie
rwn offerretur : quod hnprobandum esse negat.
procetMt. Tenijms vero dissolvendt jcjunii,sive bora
Quod ipsum olim in vetere Ecclesia cseieris diebus
niuUiplcx fuii. Comlil. Glem.
lib. v, cap. 19: usitatuiB futese, indicai Cyprianus epist. 63 edk.
& ,
Pam. Ubi nonaullos reprebefldit, qui in roatutinis
, \
sacriikiis aquam solain adhibebant, ne per wporein
, \ \
vini redolerent sanguinem Chri$ti. Quos ita castigat:
. Jubei
An illa sibi aiiquis contempialione bianditur, quod
quadragesimale jejuniura solvi ad gallicinium, ut
etsi mane aqua sola offerri videtur, tamen cum ad
c i superiori capite. Dionysius Alexandrinus ad Ba- cmnandum venimus, mislum caiictm offerimus; $cd
silidcR, reprebendit eos qui paulo ante mediam
cum canamus, ad contivium nostrum ptebtm conwfioctem post Sabbatum jejunium dissolvunt,
care non poisumus, ul sacramenli veritatem fraterni*
\ . Eos aulem commeodat, qui
tate omni celebremus?Bis igilur sacritiria
asque ad quarlam custodiam sustinent; nec eos
cclebrari solebani, mane, et quidem publice; lum
ir.agni faciendos a i t , qui ex illis majoris bebdoprivalim sub vesperanu
madae scx diebus, prioribus quatuor eine jejunio
.
' est Mi&$a sive
transactis , Parasceven et Sabbalum sine tilk cibo
mitsiOy CUID diaconus, re sacra confccta, populuni
traducant, quod nominat. Fuit enim
dimillit. Quarc subaudiendus est, .
boc veleribus Gbrisiianis familiare , biduum illud
r j j
. Proprie
absque cibo perseverare, et in Ecclcsia precibus ac
Pascha nominalur. Ut in Ancyrano, can. 6,
vigiliis insislere. Sexta synodus in Truilo can. 9 1 :
' , \
. Et quoniam in illustrandis vcleris Ecclesuc
, \
riiibus navalur a nobis opera, de uno alterove lc
ciurem admonebimus, qui per solcmnes Pascbatis
. Ad quae Balsamo dubiferias usurpari solebant. Qui elsi ad Epiphaniuir.
lat, an illud praecipiatur : triduum, quod est
noslrum nibil admodum pcrlineanc, alias lamen
, quudque Passioni prsecipue dicatum
habcnt opportunitales, ob quas illorum non pra>
est, adusque rocdiam noctem ante Dominicam Patorrailtenda meniio videtur. Primum igitur, per
t
scbalem jejunos persistcrc; an de uno dunlaxat > iu s dies a Chrislianis imperatoribus vincti captiSabbaio caveatur : in quo rigtdior ac severior essc
vique e carcere mittebanlur. Monacbi Eulycbis
jejunii disciplina debeat.
haaretici in Hbelio supplici Ad pseudosynodum Ephe"
.
tinam, in Actis Gbalcedon. coocilii, de die Pascba divinum et incruentum $lis loquentes : ' , inquiunt,
crificittm appellat; ut et paulo post disjuncle

, et in Aeriauis, ba?r. 77 :

, hoc est missam. Nam
\ .
divinus cullus atque oiDcium est, quod saExstat eadem de re impp. Valentiniani, Valentis ei
erificio praslatur; Incarnationis PassioGraliani rescripium 53 de indulg. cod. Tbeodos. :
nisque Dominicae myslerium signiflcal, cui reproeOb diem Patchw quem inlimo corde celebramus,
Nenlando iflstituium illud est a Deo sacriiicium,
omnibus, quos reatus astringit, carcer inclusit. clauEtsi in Aerianis n. 3 simpliciter , hoc est %tra dmolvimui. Hujus nobis commemorandae conioysteriura vocat. Porro feria quinla Dominicae
sueludinis occasionein dedit Tbcmistiana qtued&m
Passionis in quibusdam Ecclesiis fuit
oralio; cujus argumcntum bactenus ignoralum,
PATROL, G R . X L I I .
33
0
,000
DE VETERIBUS QUIBUSDAM ECCLESliE RITIBUS.
1100
nf.c a nobis etiam in novissima nostra editione sa- per iolemnmimos Paschales diet sacramentum CQtechumenu non detur, nisi solilum sal. Quia st fidties
lis iiuellcctum, plurimum huic observationi debebit.
per illos dies tacramenla non mulant, nec ealtchuFa est inter Tbemislianas ordine quinla : in qua
Tbeodosii senioris clemenliam humanitatemque meni$ oporiet mutare. Cura sal catecbumenis praepredicat. Quam quidem oralionem vulgo persua- beri consaetum esset, appelentibus Paschalis feriis exlraordinarium quiddam coneessurti illis esl.
sum erat omnibus ad Anliocbensem illam procellam calarahatemque referri : quando ob dejeclas Non ulique Eucharislia; nec enim tanlum insapopulari sedilione Placiltoe staluas exulceratus i m - niisse quemquam arbilror. Neque vero per sacramentum intelligi puto symbolum, sed panetn ipsura
peratoris animus, et ad vindicandaui majcslaiem
inflammatus Flaviani presulis legatione mitigatus ac vinum, ex quo Eucbarislia consecrala fuerai:
uam reliquiae panis el vini, quae a Gdclibus ad saest. Sed nos necessariis quibusdara rationibus in
crificium celebrandum oblala fuerant, Donnunquam
Themislianis nolis ostendimus, alio, quaro ad
Theodosianura illud facium, spectare Tbemistium; in catechumenos distribuebantur. Quod amplius
neque lamcn ctijusmodi facinus illud esset, extri- usurpari vetat Tbeopliilus Alex. can. 8 :

care tum poluimus. Quare ita disputationcro clau
siraus : Habent igilur erudiii viri atque hutorioe ^ studiod, in quo quarendo atque enucleando inge- , nttttn suum exerceant. Quod aanc merito tom a \ !
nobis est factum. Postea vero dum Chrysostomi \ . Ad quem canonem Balbom. xx ad populum Antiochenum percurrimus, samo scribit: Oblationes illas panem et finum esse :
iu qua de Flaviani legatione, el impetrata abimpera- ex quibus partes illae sumpl* sunl ( vocat,
uli Graeci ferrae consueverunl) qnac a sacerdote contore venia gratulalur,veram ThemislianaeiUiusoraiionie hisioriam et arguraenti gummam non sine i n - secranlur. Ex quo fit, ut reliquiae ipsae quodammodo
sanctiflcataesiiU, nec in profanos dividendae. Hasreligenli animi fructu ac voluptate didicimus. Cum
enim babitam a Flaviano Ad Theodosium orationem quiasCarlhaginengis eynodussacramenta vocat, quod
ac deprecationem explicat, &ic euoi inter caelera ex illis sacramenta flerent, uti nos hottia* vulgo
, sive pariiculas euam anie consecraiionem
loquentem iuducil : , appellamus. Quanquam et sacramenla stio etiam
, \ ; - absoluie pro quibuslibel myslicis signis usurpari,
, - Q adeoque pro sale ac caeleris q u * catecbumenis da
bantur. Aug. lib. u De peccal. meriiii, cap. 26 : El

, quod accipiunt, quamvU non sit corput ChriUi (de
\ catechumenis loquitur) $anclum e$l tamen, et so* , ctius quam cibi quibus alimur, quoniam sacramen ,
tum est. Quae Auguslini verba ulrum ad panem v i , \ , \
nuinque, ex quo Eucharistia confecla jara erat,
. Quanquam qnid
referri debcant, cogitandum amplius esl. Cum i g i atlinet Constanlinum, aut aliorum exempla memo- tur fideles eadem diebus omnibus sacramenla, boc
rare, cum ie domeslicis luis rebus ac facii$ inciiare
est Eucharistiani, quae fidelium propria est, usoroporteal f Meminuli nuper cum, eodem illo appe- pent, non debent, aiunt Garihaginensee Patres,
tenle [e$lo lilterat toto lerrarum orbe misitli, quicatecbtimeni propria ordinis sui ac Blatue sacrabus eos omnes, qui in carcere erant, dimiiti, eisque meuta mutare, neque aliquid prater salem accicondonari crimina jussisti. Tum perinde ac si non- pere.
dum hcec U$lificandat Itumanitali luce sufficerenl, in
.
Gaute ac circumspecle
hac verba scripseras : Ulinam ego morluos ad vitam D de sacramentis et interioribus mysteriis menlionero
revocare atque excilare possem! Quod esl ipsissiinum
aspergit. Ra complures veteruin cum de sacraraenbenignilatis clementia3qiie speciroen, quod Themilis eorumque formis disserunl, consullo rem obsslius in illa oralione pra?dicai , aliquanto aute curant, neque plena apertaque voce declarant.
Anliocbenum illud editum, cum adhuc Placilla v i - Pauca, quae ad manum modo sunt, exempla produverei, ut ex oratione ipsa constat. Non potui iam cam. August. epiet. 57 ad Dardanum : Notti uutem in
iUustrem bisloriam, tamque luculenUm ad Tbemi- quo sacrificio dicalur : Gralias agamut Domino Dt&
] stium nostruin accessionem tacitus pretermiltere. nostro. Innocenlius primus episl. 1 ad Decentittm de
Gommodiorem auiem, ubi banc intexerem, locum, sacramento confirmationis : Verba rero dicere non
quam hunc ipsum, habui nullum. Alier non tam postum. ne magis prodere videar, quam ad cotuuii*ritus quam rituum ac disciplinae corruptela fuit, ut tionem retpondere. Sic Epipbautus aliquoiies de E u iisdem diebus calcchumenis exlraordinaria quaidam
cbaristia limide obscureque locutus est.
sacramenta permitterenlur. Quae cujusinodi fuerint,
.
De orationibus el
uondum liquet. In Garthag. quidem conc. m , can. eacrificiis, quas pro mortuis ab Ecclesia celebran5, raos ille abrogatur bis verbis : liem placuil, ul
lur, insignis ac memorabilis bic locus cst. Sed multo
f
t>E YETERIBUS QUIBUSDAM ECCLESIiB RITIBUS.
H02
opiosuis aiqne cxprcssius in Aerianorum ba?regl Balsamo ad can. 4 Apost. Cltatur el Epiphanii locns
ex opere quoilam in Proverbia apud Anastasium
ritum illma Ecclesiae pertraclat, quas est liau\ 75,
Nkemim,qu*st. 30 in Smpttiram, in quo preces
num. 7. Nam Aeriog eodem, quo hserelici nostri,
furore ameniiaque percilus im>rtuoruin ad altare pro mortuis commettdanttir. Qui locus totidem fere
commemoralionem fusasqiw pro illis preccs et verbis sparsim hoc opere continetur. De morsacrificia deridebat: contra quem Epipbanius lucu- luorum praeterea commemoratione in salutaribus
lcntigsiine disputat. , inqoit, \ sacris merainit concilium Yasense can. 2 el Car , \ Ihag. , can. 29, et i v , can. 79, ut aiia infinita
. Qua pro %rtortui$ concipiuntur pretes. iis praHermittam, maximeque Oraecorum ac Latinorum
uiile* tuni, lamtui non onwe$ culpa* exsiinguant. anliquissimas limrgias. Luculentissimus vero est
tyiod pluribira exsequiiur August. lib. De cura pro alter ille Epipbanii locus hacr. 75; num. 7, in quo
mori. agend,, cap. 1, ubi qua?am peccatorum ge- morluorum duplicis generis commemoralionem in
feac.riflcio fieri docct , juslorum et peccatorum.
wera in motiuta precibus illis et sacnficiis expiart
Horum quidem, uli divinaio pro illis misericordiam
p^ssinc, edisserii. Et paulo ante : In Machabueoimploremus; justorum autem ac sanctorum, ui sinrum, inquil,tibnslegimui oblatum pro morluis sacrifidmm. Sed etsi nusquam in Stripiuris veteribus gulare Christi Domini privilegium agnoscatur, qut
vmnino legeretur, non parva esi universiB Ecclesice, ab reliquorum morlalium condilione segregatur. De
quoe in hac consueiudine daret auctoritas; ubi in marlyrum commemoratione passim loquilur Cyprecibus tacerdotis, qiue DOtnino Deo ad tjus allare prianus> u i i n epist. 34 : Sacnficia pro * t s , H i q u i t >
funduntur, lotum tuum habei elwm commendatio *emper> ut meministis, offenmus, qnolies marlyrutn
mortuorum. Etcap. ulL : Quw cum ita tint.non exi- pa$$io*et et dki aimiversaria commemcraiione cdetlimenm$ 4ui mortuos, pro quibus curam gerimus, tramm$. Quod ad memoriam preedicationemque
pervenire, nisi quod pi* ti$ ske altaris, $ive * mariyrum debel referri, quemadmodum et ia eorum
ftam, tive etetmc$ynarum $acrificii$ soltmnker snp. memoriae akaria constituebantur. Augest. lib. xx
piicamm; quamvi* non pro quibus fiunt omnibus pr<h tontrn Faustum, eap. 21, adversus Manicbpeos disputans, qui simililer atque hodicrni me
tJif, 9ed iis tantum, quibus d*m wvunl, eomparalur
I prosint. Frequentiesima esi et illius consuctudi- morias martyrum iu idola convertere caiholicos
impudentissiine crirainabantur, his vcrbis ulitur :
nie apud Cyprianum mentio. Ut inepist. 6H5, inqua
Populu* autem Chritfi*nu$ mtmorias martyrum reiidecretum ait in concilio, *t si quis merien$ clericum
lutorem rtiiquisset, non offerretur pro eo, nee sacru gio$a soiemnilaU concelebrat, et ad excitandam i m i tationem, ut mevili* eorum comodetur atque orulh
ficium pro dormitwne ejus celebrurelur. Yetalque
mbut adjuvetur. lla tamen ut nttUi martyrum, sed
mox deprecationem pro eo uilam ad allare fieri.
Tertull. De cor. mi/*, cap. 3 : Oblationes pro defun- ipsi Deo marlyrum sacrificemus, quamvis in memoclis, pro nalalitiis annua die [acimus, et alibi ssepe. tia$ martyrum conttituamus aitaria. Qnis enim antiEusebius lib. iv De vila Consluntini, cum de ejus fu- siitum in totis sanclorum corporum assittens aliari
nere scribit: ' aliquando dixH : Offerimus tibi, Peire, aui Paule, aul
Cypriane ? elc.
, appellal altaris sacrificium.
Mox,
TS . tr .
De malulino ac
. Atlian. Quce&t. ad Cttterarum horarum officio diligenler iu Annalibut,
Amiochum, quaisu 34, cum quaisitum esset, utrum
et ab aliis disputatur. De lucernalibus psalmis boc
morluorum peccalorum animae beneOcia in e colascribimus: Socratem lib. v, cap. 22, eas appellare
lata sentirent, , \
. Qui ibidem addit, in Cypro
, , respondet : ac CdBsarea, Sabbalo ct Dominica \ {>

, \ - D . Concil. Tolet. , can.9,
. Alioqui si nibil bsec tpsis prodcssent,
IncerHarium appcllal. Velat enim professas. aui vi , boc est in obladuas domi suce untiphonam cum confestore, vel servo
tione. Nam cst . Male autem
suo facere, absenle episcopo, vel presbytero. Lucerinlerpres, In cura et exsequiis. Scripseral ideni Alhanarium vero, inquit, nisi in ecdesia non tegatur. De
nasius ; cujus meminil
nonis cl vesperis Laodic. mcminit can. 18. Vidc el
Damascenus in ejusde argumenti oiaiione, ct
Terlull. lib. conira Psych., Agalbcnse can. 30.
y
INDEX ANALYTICUS
I N DUOS PRIORES TOMOS
Pagince notantur editionit Dionysii Petavii qua* lypis grandioribus in nottra expressimtu.
Alexandrio Ecclesi consoetudo in episcopo constl

tueudo, 735.
Alexandrini episcopi dioecesis ejusque provinci, 717.
Abraham excelsus qualts fuerit, 409. Abraham seqnalis
Alogi haereltci, cur ila Aierint appellati, 450. Alogi
Nino ac Semiramidi, 8. Abrabam vocalio, 9.Abraham Judaeorum parens, 17. Abraham octo liberi, 9. Abraham oo- quomodo Apocalypsim reprehendant, 454. Alogorum
nagesimo anno statis circumcisus, Isaacus ejus filius hseresis xxxi, post nalura Christianismom ordine LI, 422.
ociavo nalivilatis die, 17.
Unde sic dicli, 423. Apocalypsim et Evangelium Jeannis
repudiant, 423. Cerinlho tribuuol scripla Joan., 424. Joau
Abrahamilae a palriarcha Abrabam dicli circuracisi, 9.
nem ipsum reprehendunt, 424.
Abrahamitae et Isacidae dicliveri Dei cullores, 9.
Allare Domini ounqoam debet feriari, 704.
Abralooum fugat venena serpenturo, 423.
Amen Dei quo Cbrislus Doicinus rala fecil omnia Dei
Acacius et Paulus collegae Epiphanii in offlcio sacerdoproroissa, et ea conflrmavit, 566.
tali, 3.
Angeli praesides genliuro, cur loricas babere dicuntar
Acacii et spctalorum ejus fldei professio simulata ,
871. Item alia Odei proTessio io conciliabulo Seleuciensi
salphureas el hyacmthinas, 457. Augeli cur a Deo inoubabita, 872. In quo vox homoousii, id esl, consubstanlialis meri sonl condiii, 293.
eublata, 873. Quot et qui episcopi buic concilio subscriAngelicorum baeresis XL, 457.
peerint, 874. Expositioais et professionis istius callida
Angeli cum coelo lerraque producti, 611.
ratio, 875. Divisio irifaria sect Arianorum, 875.
Angelina locus inlra Mesopotamiam uude Angellci ha>
Adam quot faerint liberi, 787. Adam a?tas quot anno- relici7505.
Anima. Anlmam esse immortalem probatur expressis
rum fuit, 4. Adam liberi et nepotes ejus ex Selli, 4. Adam
designalus per hominem descendenlem ab Hierusalem
ScripturaB verbis, 559. Anima extra corpus peccare noo
Jericho, 394. Adam creatio de terra, 4. Yelus quorumdam
poiest, 565. Sed illud refutatur, 566. Anima corpore
de Adam creatioue refutata opinio, 4. Adam nomen homi- iaclusa Unquam in loco supplicii, 564.
nem slgnificat, 4. Adam uxur ex ejusdem corpore et ex
Anna et Joachim beal Maris3 parentes, 1049.
eodem afflatu similis ei procreata, 4. Adam cur a Deo
Anomoeorum bseresis, 912. Princeps AeUus a Georgio
ejeclus fuit de paradiso, 546. Adam procrealio, liberi,
ordinatus, 912. Adulla aelale exleras disciplinas didicit,
aetas et mors, 640. Adam neque Judauis, neque idololatra, 915. Ejus relegatio, 914. Eius dograa, 914. Aelios ab
sed, ut prophela, catholica fide imbutus, 6. Adam liberi Arianis excommunicatus, 916. Aetianorum superbia, 916.
cum sororibus matriroonia conlraxerant, 287.
Aetil perOdia simili!udioe demonstratur,9l6. Aeliaiii Dei
>raecepta aegligunt, 916. Anoraoeos esse idololatras et soAdamianorum haeresis iricesima secunda post Christiaem ac cseleras creaturas adorare, 983. Anomoeoruni origo
nfemum, sive ordine quinquagesima secunda, 458. Talpae
comparanlur, 458. Bidicula eorum haeresis, 458. Ritus
et a quo profluxerinl, 886. AoomuBi cum Judaeis coufequales sint, 459. Ubi conventicula habeaut, 459. Nudi runtur, 1036.
caeremonias et mysteria sua peragunt, tam virl quam feAntidicomarianttarum ha?resis qoinqaagesima oclava
minae, 459. Ecclesiam suam vocant paradisum, 459. Qualis sive Lxxvm ordine, 1033. QualisiHa fuent, 1033.
paradisus terrestris, et viclus Adam et Evae, 459.
Apelleianorum haaresis xxiv post exortum ChrisiianlyEgypliorum primordia, 8. yEgyptiorum ritus qnam sint smi, 380. Uude sicnominati, 380. Apellis dogmata, 3S0.
ridiculi, 1092. Quae apud eos sacra Harpocraiis, 1092.
Marcionis magisiri sui opinionem oppugoal, 580. TrU
jEquioactium esl anui inilium, 814.
ejusdcm principia desiruit, ac unum omniDO conslituii,
Aerii haeresis quinquagesima seplima sive ordine se- 381. Dura vult unicum esse principium sine nomine, 381.
pluagesima septima, 904. Haereses unde uatae, 905. Acrii Ncgligere mundum, 381. Sed hunc alium Deum produnistoria, 905. Monachus cum Eustalhio fuit, 905. Presby- xisse muodi crealorem sed malum, 381. Ejus dogmatum
ter faclus ab Eustatliio el curalor ptocbotrophii in Pon- confutalio, 381. Chrislum boni Dei Filium postremis lemlo, 903. AbEustathio discedil eieum hosdlilerinsequilur,
poribus venisse asserit, 3HI. Euradera ex Maiia Virgioe
905. Aehi dogmala, 906. Quo pacto el ubi cum suis natum dicit, se.d aliunde carnem assumpsisse, 381. Scilidegebat. 906. PresbytCTos asquabal episcopis, 906.
cel ex quatuor elementis, 382. Quomodo eara deposuerii,
Pe Pascnale roaie sensit, 908. Morluorum memorfrm 382. FabulaB tales ridenlur el refellunlur, 382. Mendact s
et bona pro iilis suscepta opera damnat, 907. Jeju- Apelleianl, 583. Negant corporum rosurrectionem, 383.
nia slala damnabat, 907. Snb Pascha jejunia ab Ec- Incple disserunt de anima ChrlsU, 385. Item de corpore
clesia obiri solila in ebrietatom el risus coavertebat, 907. ejusdem, 386. Corpus enim illius spirilale in coulo vidil
CaHera iu vita vinolenius, et gul venlrlque indulgenlis- Siephanus, 386. Corporum resurrectio probalur conlra
simus, 907. Ejus refulatio, 908. Objeclio cjusdem circa Lucianum el Lucianistas, 586. llli comparanlur cum craepiscoporuro el presbylerorum squalitaleraeisoluUo, 908. brone ûem zopyrum vocant, 387. Apocalypsis qusdam
myslena explicantur, 454.
/Eus mundi prima quot annorum fuil, 5.
Aeliani rebapuzali, 991.
Apollinaris dogma de carne divinilati Yerbi consubAeLianorum cavillatio adversus calholicos, 990. Illi apo- slaniialis, refulaiur, 1000. Et vera Cbhsli bnmaoilas prw
stolos el prophetasrespuunt,99t. Eorum arrogaiilia, 989. batur, 1001. Verbum ea sibi aUribuil quae corpus passnra
Aelii Anomaei opusculem , 924-931. Trecenta capi- est, 1002. Apollinaiisob doctrinara singularem commeutula ab eo conscripla , 931. Ejus refulalio, 931-993. dalio, 1016. Refulatur ejus haeresis, 1018. ApollinarisiaCur Aelius catholicos vocat temporarios, 932. Aetiiabsur- rtim objectio, 1020. Chrislns bumanas affecliones habuii,
dilas in crealo Deo et increalo, 951. Aetii successor Eu1020. Huraana? naiura3 in Cfaristo dignitas, 1022.
nomius,991. Aelius ab exsilio revocaius et episcopus
Apollinarislarum blasphemla de Cbrisli corpore imacrcatus, 991. Aetius sodalessuos athletas ei albletrias
^nario, 998. Qualeraitaiem non trinilateai asseruut.
vocat, 987. Ejus salulalio in Gne suae doctrinae posila a
principio dissonlit, 987. Parlim Sadducseorum, parLim
Aposioli diclum, Quod facio non cognotco, quomodo sit
gentillum errores sapit, 988. Aelii impia superbaque opi- interpre^ndum, ;i83. AposLolorum Judaicorum funcii >,
nio, 989. Vide Anomceorura bsresis.
tum et iDinislrorum qui AzaniUe dicunlur, 135. Aposlolortim constitutio qiia vills calholicam Enclesiam demonAgabi spiritus propheticus circa zonam Pauli, 409.
slrare dicitur, 390. Aposloli Judax>rura et patriarcb*\
Agni immolalio ab /Egypliis celebrala, 39.
128. Apostoli qao ordine fuerunt a Christo vocali, 457
Alexandri Alexandri episcopi mors et substitui sibi
Aposlolorum eleciio et enumeratio, 50.
AUianasium mandat, 722. Alexandro mortuo enlscopo
Atexandriae succesît Achilles, cui Meletiani Tuernam
Apostolicorura haeresis, XLI posl Cbrislianisraom,
opposuerant, 735.
Iidcm dicuntur apotaclicl, renunlialores et cur, 5C&
1105
1106
IXDEX ANALYTICUS.
quibasorti, 506.Andre* ac Tbom actis adluerent, 506.

Kuplias improbanl, 506. Ubi habitent, 507.
Aquae benedicts ac cruce signatae vis, 137.
Arbltrii libertas cuique esl concessa, 575.
Arcae Noemitica apud Cardycaeos reliquiae asservatse,
59.
ArcboDticorum haeresis vicesima post Cbrisltanismi ortura, 291. Ubi proseminala fuerit, 291. Et ab Euclalo sive
pollus Alacto quodam aoacboreta propagata, 291. Archontici apocryphis libris uluntur , 292. Eorum dogmata,
292. Corporis negant resurrectiooem, anims credunl,
292. Eorura fabula de congressu diaboli cum Eva, 295.
Quos prophelas proGtentur, 297. Haeresis Archonticoruin
ex muitiplici anguium colluvie cooflala, 299.
Arianortim ba?resls quadragesima nona sive sexagesima
nona.717. Nica?na synodus contra Arianos* 735. Quibus
Scriplurae locis errorem suam conQrmarent, 736. Arianoniin bseresis cur a Deo tolerala, 737. Eorum fautores
principes, 737. Arianorumfraus.738. Eorum firraamentum,
738. Eorum btasphemia de lilio Dei, 738.Capilosa oratio,
759. Kjus refulatio, 740. Arianorura objecliones, 742. Animam humanam detrabunt fiirisLo,743.Ariani catholicos et
verbis et armls pcrsequuntur, 885. Arianorum variae objectiones : prima esl de solo et vero Deo, 751. De Filio
creato, 758. Ex Joannis capHe, 682. Et ejus solutio,
763. Ex Aciibus aposlolorom, 764. Ex Malthan Evangelio,
766. Ex Joannis Evangelio de mitlente majore mlsso,
775. Ejus responsio, 776. Iiem de mittenle dissimili a
raisso, 776. Ex Joannis capfte, quo Christus dicil Deum
meum, 777. Arianorum secta lii tres factfones divisa. 670.
Ex Hs qui Tuerint occulti fiogentes se esse orthodoxos,
871. Qu fuerit eorum fldes qui Seleucise fuerunt congregali, 871. Ariani Epislolam ad Hebneos rejiciebant,
760. Aiianorum objectio ex 1 Corinth. ubl de mnrluorum
resurrectione agllur, 798. Ejus solutio, 799, 800, 801,
803. Iterum alia objeclio ex Joannis quinio capile, et ejus
refutatio, 803. Ariani Hebraic lingu ignari, cujus vocum vis expendenda, 749. Ariani refutantur circa objeciionem de consubstantiali verbo, 796. Consubstantlalis
vocabulum est necessarium, 797. Arianorum quanta calliditas in circumveDiendis simpllcioribus menlibus, 757.
Arian baereseos confutatlonis conclusio ab illuroinattone'
per sputum ex EvangelfoJoannis,8p6. Ariani aeeant animam assumptam a Christo, 771. Sed Arianus hallucinatus
videtur in Isaiae loco citando. 772. Et qu de Palre troplce dicuntur, cnr non de Fiito sirailiter usurpenlur, 772.
Ariani de Spiritu sancto perversum dogma refutalur, 777.
Eum non esse crealum, 778. Ex Matlhaei xix capile objecllo de solo bono Deo, 780. Qula mulla bona in Scripturis
appellantur, 781. Alia objeclio ex Malthaei xx et Marci
de flliis Zebedari, 781. Qui locus explicatur, 782. Objectie
de Christo suscilalo ex morluis a Deo, 782. Alia ex Luc
xx capite de Chrlsio oranle Patrem, 784. Aiia de auxilio
angelorum, 785. Cur Christus in eo ut in esuteris passiones hnmanas susceperit, 785. Quomodo angelus Christum
confortasse dicitur, 786. Alia objeclio de Christo lugente
quod a Deo sit derelictus, 787. Sed humani in Christo
airectus fulsse probantor, 788. Et eius anima ad inferos
descendlt, 789. Et occlusis foribus fngressus est, 791. Et
cur in cruce partlm Hebraice, pariim Syriace sit locutus,
792. Alia obierllo ex Joannis xiv et xvu, Fac ipsos ut sint
in me, etc, 793. Ejus refutatio, 793. Et Ecclesia Christo
proxima, 793. Quo sonsu unus dicattir Chrislus cum Deo
et cum disclpuLis, 794. Arianorum argumenla capliosis
syllo*ismis conclusa, et eorum refulalio, 794. Artani Arislolelici eorumque cavillatio , 795. Ejus solulio. 793.
Arianorum impielas nescio quid sitnllo i iolis de (bnsto
elatueniium, 753. Ariani refelluntur, oslenditurque Chrislom non dici creaturam, 758.
Arius. Unde oriundus et quomodo a flde aberraverit,
717. Subquo floruerit imperatore, 717. Arius ab Ecclesia dejectus jn PalaBStinam recessit, 720. Ejas mores et
babilus, 729. Detegitur a Meletio Thebaidis episcopo,
729. Excommunicatur cum suis sectatoribus, 729. Alexandria discedere jubelur, 729. Multos in fraudem Induciu 730. Fugilin Palaeslinam, 730. Alexander episcopus
rpislolas encycliras ad episcopos misit, 730. Quot numero
fuerini, 730. Arii faulores quorum princeps Eusebius
Nicomedia episcopus, 730. Arii epistola qua suum dogma
explicat, 731. Aiia epistola ejusdem ad Aiexandrum, 732.
Sed Conslantinus encyclicam epistolam scripsit conlra
Arium, 734. Arii mors prodigii similis et a Deo In ullionem immissa, 722,735.
Artot.yriLe dicti a pane et caseo, quibus ia mysleriis
si:is otebantur, 418.
Aspides seipsas devorant, el forlior earom aspidogorgoa vocatur. 151.
Aspidogorgon ona ex aspidibas fortfof cteras absii

mens, 6.
Aspis ab aspide venenum mutuo banrit Proverb., 68.
Assur a Graecis idem credilur cum Zoroastro, 7.
Assur lilius Nembrod quas nrbes condidit, 7.
Assyriorum priruordia, 8.
Asterius sophista in perseculione Maximianl -fldem
ejuravii, 815.
Aihanasius creatur episcopus Alexandrise, ejusque studiom in Ecclesiam, 736. Multa perpessus ob fldem, 736.
Alhanasii eptecopi Alexandrias epistola ad Epictetum
Corlnlbiorum episcopum, 997. Albanasios ordinatus episcopus Alexandriae, 722. Albanasius Meleiianos ad comnuiniofiem urget, 722. Jdem accusatus, 723. Hujus causa
concilium Tyri jussu Conslanlini conêgatura, 723. Ursatius el Yalens accosatores Atbanasii ab Eusebio subornati, 724. Relegalur Atbanasius, et in ltalia exsulat,
725. Arseoius vivus producitur ei loleger, 725. Athanasiut reslilutus, 725. Iierura pulsus ac denuo reslilulus &
Joviano imperatore.726.Eum Valeosimperaiorejicere noa
audet, 726.
Alheniensium sacra et Dionysii orgia, 1092.
Altica regio unde dicla, 11.
Audianorum hseresisi. posl Chrislianismum, ordine LXX,
811. Aliler Odiani d i d i , 811. Ubl et quomodo degant, 811. Quiseorum auctor, 811. Audlanorum schisma,
812. Audianorum errorde Imagine Dei, 813. Varias opiniones de eo iri quo sita sit Imago Dei in homine, 814.
Dei imago in homine non periit, 814. I.oca quibus oituntur Audiani ut probent imaginein Dei esse in corpore
homiois, 816. Deus miomockra pronhelis sit visus, 817.
Audianorum de Pascnate error, 820. Eorum circa hoc
calumnia, 821. Audianorum vita sanclissima, 827. Aliorum commiiDionem devilanl, 827.
Audius. Audii historia, 811. Ejuslibertas in reprebendendo, 812. Ab Ecclesia sesegregavit,812. Audius creatus
episcopus, 812. Audius senex in Sc.vthiam ab imperalorerelegatus, 827. In Gothia monaslerfa instiiuit, 827.
Azura, uxor Selh ejusdemque sosor, 287.
Babyloo coodita , et linguarum dlvisio ac varielas,

288.
Baptismos in nomine Patrls el Filii et Spiritus sancii
indlcat Dominica? Trinitalis verum myslerium, 1120. Baptismus Chrisli, quo non lam purgatus ipseab aquis qtiam
aquas purgavil, 1136. Iri baplismo Patns vocem audiit et
columba specie Spirilum sanctum delapsum vidit, 1137.
Passio ejusdem, qua sola bomana natura non diviniLas
passa est, 1138. l u m resurrectio et conversatlo cum discipulis, 1138.
Bapiizantes Uerum ba3reticos, eliam Arianos perperam
facere,1095.
Barb lonsio prohibila constitutlonibus apostolicis,
1073.
Barbartsmus prima hseresis, unde dictus, 1115.
Barbarorum variae sec'3P, et Indorum LXXII, 1091.
Bardesianisianim h.-eresis xxxvi posl Christianismum ,
sive LVI, 476. Quis fuerit Bardeslaoes, 476. Scrlpit conIra astrologoede fato, 477. Ejus errores, 477. NegaNit
mortuorum reeurrecLionem, 477. Ejus refulatio, 477.
Barnabas consolalionis filium signiOcat: idem Josepb
anlea dictus eralque Cyprius, 149.
Basilianorum bsrcsis iv post Cbrislianismum, 68.
qooelubilniroducta,68. Aquibus Basilfdes eorum auclor
edoclus, 67. Ejus verba ei dogmata, 67. Chrlslura sob
imagine liominls taiHum apparuisse in lerris asserit, 70.
Eum passum in cruce futsse negat, 70. Yirorum ac muIterum promiscuos concubitus permfsit, 71. Mariyrium
damnat, 71.
homioem solum, csleros canespuial, 72.
Doctrinam suain celari VDU paucisque communicari, 72.
Undenam uata ejus h?eresis, 72. Pnacipiura staluil Abrasax, unde couficta Tabula de cccr.xv crelts, 73 Ex quo
DLXIII membra in bomine colligit, 73. Conlra illum scripslt Irenus, 73. Ejus dogmata refulantur, 74.
Bitumen vim habeL adversus venena, 423.
Bona raulta in Scripturis apfMillantur, 781.
Bospborus fllius Altbidis, uade urbs In Euxino, 11.
Cadavera mortnorum minlme esse deteslanda, 26.
Olibatus clericorum coDflrmalur, 1104. Ordlnes ecdesiastlci, 1104.
CaBremoniae Judalca) ad Christianos rilus referebantcr,
19.
GaUnorum bxrcsis xvui posl Cbristiaoismam, 276. DA-
i!07
INDEX ANALYTICUS.
ctia Calno, 976. Cataura veaerftBlur ut earentem svum,

276. Item alios infames et reprobos, 276. Judam eoloat,
t ipeius nomtee eircumferuot Bvaagelium, 276. Angelos
qnis peccaiis aceommodaut, 277. Supponont libetlum
aposioli, quod Pauli Anabaticum vocant, 277. Virtutem
duplicem faciunt, 78. Malos natura definiunt, 279. RefuUtto CaNHtorum Hrca merituni Jud prodttoris, 282.
('.aini Judas imitator fuit, quia ifatri suo meulilot
esi, 280.
Ca1vaha3 loeas unde diclus, 394.
Campsace vulgo apud Judsoe, eacubiuro vasfecnel
genus, 136.
Caoa qutd signifieet, 452.
Canis apologos umbram pro earne captantis cui eomparaoUir haireliei, 299.
Capillorum promissio in viris improbattir, 1075.
Carnom legi Dei subjici, sed non gapientiam carnis,577.
Carnis et corporis an aliqoasitdiflereniia, 580. Carnium
esum nequaquam improbalum, aut probibitum a Deo, imo
a Christo usurpatum, 146.
Caro quo sensu damnelur abAposlolo, 1021.
Carpocratiant quas colaat imagioes, et genlilium fite
adoreol, 108. Animas taulum salvari credunt non corpora,
108. Korum refutatio, 108,109. Carpocralianorum haeresis posl exorium Chrislianismi sepiima ab auctore Carpocrate, 102. Ex omnibus aliis contiata, 102. Carpocratianorum superbia, 103. Magicasartes coluut, 104. Voluptatis
causaomnia faciunt, 104. Solo nomioe Cbrisiiani, 104.
Natura turpe el malum nihil osse asseruat, sed bominum
opinione, 105. Masculam exercent libidinem, 105. Animas
xdsi ojnnibus nequitits periunclas liberas post mortem
ron fiert credunl, 106. Suos sectatores ad imam auricuUm
dexlram ferro inurunt, 106. Carpocralis error, 102.
Caiaphr.vges unam Maximiliam principem su haeresis
Jactanl et proptietissam, 415.
Calbarorum ba?resis , xxxix post Chrislianismum, \e\
qulnquagestma nona. 493. quo auctore profecli, 493.
Novaii auv.toris Calharortim hisloria, 495. Ejusdem h#resis, 493. Digamos non admitlebat, 495. Triplici simllitudine refeliitur, 495. R^jiciebal omnem prrmtenliam post
bapiramum sl quis peceasset, 495. At pcrnilenlia iierari
oolest, baptismus non poiest, 497. Puros se vocant CaUiarf, cum sint impuri, 499. Comparantur baailiseo, 504.
Similes Calharis sive Novalianis Donaiist in Africa, 504.
Calbolica fldes quaenam sil vera et orlboduxa, 257.
Caulaucaucb quid significet apud Nicolaitas, 79.
Cerdoninnoruip haeresls xxi post Chrisliantairom. 299.
quo sic dicta, 299. Sub quo papa vixeril Cerdo,300, Ejus
dogmala, 300. Marcionis pr&cursor fuit Cerdo, 500. Ejus
brevis refulalia, 501.
Ccrinlbi el Joanuis discrepans seiileutia de Chrislo,
424.
Cerinthianorum haeresis sive Merinlhiaooram, qos est
octava post Clifistianisraum, 110. I b i Ceriotbus haeresim
proGleri coeperil, 110. Jesuro a Chrislo separavit, 110,
111. Legpm csse bonam dixit, 110,111. Apostolos turbavii, 110,111. Pclro se opposuit, 110, 111. Sedilionis
auclor, 110, 111. Eral circumcisus, 110, 111. Cerinibiaoi
Evangclium Matlhjei mulilant, 113. Asserunl Chrislum
nondum esse a morluis excitaium, 113. De semioe Josephi natum refutatur, 115. Merinlhiaol etiam dicuntur
Cerimhiani, suni eoim iidem, 115, 116. Et ideo sepedoni
bicipiii serpenli comparati, 115,116.
Cliam filius Noemi Paljpslinam occupavit, unde regio
Chanaam, 704. EjusGlii, 704.
Cbiliaslarum error tribuilur Apollinari, 1031. Etqualis
illa fueril haeresis, 1032. De saucli Joanuis Apocalypsi
quid sentiendum, 1031.
Clirisiianismus primum Anliochiae vocari eccpius, 51.
rhristiani post Hierosolymorum excisionem Pellam habitabanl, 123. Chrislianorum ac profcsslonis Cbrisliana)
quanla sit perfeclio in omni vita, 499. Chrisliani unde
didi Jessafiii, 120. Cbiistiani Na7^ra;i dicti, 117. Et primum Anliocliia; dicti Cbristiaui, 117. llem et Jessaei, 117.
r.hrisliahorum sacerdolium , 470. Chrisliani e Gotihia
pulsi a rege quodam genlili. 828. Chrislianorum coutroversia rirca oos qui saerificia idolorum obierant. et posU
ra DGenituerant, 717. Diversa3 circa lllud dubium senlenlise Melclii, Pelei, el aliorum conira opiuionem Peiri
archiepiscopi Alexaiidrwii, 718.
r.hrislus nos redemll, sed non rmit, et redemplor ost
noster non emplor, S09. Quomodo minor Joaune dicatur,
324. Cbrislum verum fuisse bominem prebalur cx Magdaleios rnimstcrio in ungendis pcdibus Domini, 325. Tum
ex aliis locis conlra Marcionem,o27.(0rCbrishisin gloria
Wiara cl Moysem adhibuit, 5^8. Christus rcsurgens S U I H
lilc corpus induii, ct claiisis januis esi ingressns, i>93.
Lux cicalrkes corporis sui retiuueril l>93. Jaiiu^ claubis
ingreseas est contra Calvinlstas, 593. Cnr dleatnr Christus

primitia? dorraientium, 594. Ante illum malil resurrexerunt, 594. Cbrisli praBdicatie quando initium babuit, 48.
Qua aauie pwedicare Cipperit, 48. Qoaodo obtrectatores
habuerit, 48. Qoando redemptionis opue per paseionem
fuertt exsecutus, 48. In carae passos, in divinilaie nihil
pawus, 49. Quale corpus babueril in viu, quale posl resurrectioDem reliooerit, 49. Idera post reaorrectioneni
clausis januis iogreditur, 49. Apostolis pneeepit veriulemdocere elbaplizara in nomiae Pairis, et Fllii, et
Spifitus sancli, 50. Cbristi incarnalk) omoes fbgarit hmreses, 47. Et verbnm idemest genitom ab asterno, 47.
Quomodo ex Marla genilus et conceplus de Spirilu sanclo, 47. Nativitatis ejus descriplk), 48. Christus curdecima quarta luna passus, 421. Cbrislum verum esse Deum,
143. Et ex Virgine natum sine virili semine,144.Chrisluia
Filium Dei nulla ratione dici creaturam posse, 759. Cliristus legis complemontum, qula Christus et lex omnem
impleut justitiam, 369. Cbristus sacerdos, et sacriflcium^
victlma, allare, Deus, homo, rex, ponlifex, ovis, agnus,
472. Chrisli sacrificium omaia exslinxit sacrtQcia, 360
Chrisli nomina sive attribula, qua3 illis apUalur, 758.
Christus sponte sua passus est, 74. Chrlstus Josepho apparelprimo, 132. (biisli vita ordine digesta et expoeila
439. Chrisli crux adversus ha?peliconim virus vemm remediam, 101. Cbrislus sanavit horaines ab lDfirmitallbus
non pecudes, 650. Cbnslus quaudo in mundum venerit,
663. Christi triginta anni faslis consulum ordine suo notati, 445. Chrislus cur primogeniius sit dictus, 1053.
Chrislus re vera humana omnia suscepit, 1029. Cbristus
cur ln regem noluerit inungi cum ipse e regia Davidis
slirpe essel oriundus, 117. Nee tameo prophelaB 1n ea
lapsi, 118- Christi adventus Juda?is per propheUs prapdlcatus, 18. Chrislus propbetis appanul, suurnque adveDlun
nuniiavit, 518. Curdicalur el
519. Cbristus cur Joaani matrem commendaverit, 104f. Cbristus clausis foribus
ingressus est, 1023. Hurnanam mcDtem uabuil, 1024. D
Cbrisi mente objectlo ejusque refiilatio, 1025. Chrislus
quomodo sil passus, 1026. DeclaraUir proprieUtum ulriuuque natuwe in Chrisio commuaio, 1027. Clbrisii mens quaa
dM-atur, 1028. Cbrlstus r.ur ntiptlis votuerii inleresse,
452. Christus quomodo el quaado fuil a Magis adoralus,
431. Christi incarnatlo vera, el diviHis oraculis pra?nuttata. 51. Chrisius quo lempore el anno aelalis passus,
446. Ita ot iria Paschala Inipleveril, 446. Que mense nalus
esl, 446. Ejus annus aeceptabllis, 447. Tempus passionis
ejus, 448. Chri.sli inkolia non sine quib*isdaw miraculfe
acta, 442. Ejusdem uativilaiis lemptis aecuraiius expeaditur, 444. ChristDu reglam digaiUiem jjontilieibus coaeessit, 119. Chrlslns qua ralione ponlirex et saeerdoa
dicatur, 762. Cbrisii divinitas passkwiis est expers, 748.
Christus cur fuerit circumcisus, 153. Cbrislus rex et ssrcerdos, 119. Chrisius quomodo redeoterii Ptnoa emerit,
etquo pretio, 699. Chrislus tam ex Verbo incarnalo,
quam ex boinine divinitate afledo sutvsistii, 765. Chrislos
quam ob causam jndicari voluerit, 774. Cbrisli advenle
lex solula, nec potuil amplitis impleri, 123. Christum verum homlnem fuisse, et in Virginis utero coaluisse, posU
ea circumcisum, elc., 152. Cbrisium diem judicii uem
ignorare, 766. Et quomodo diratur etiam illum iguorare,
767. Cognitio variis modis, ut et iguoranlia, usurpaiur,
768. Et cur Pater solus judirii diem nosse dicalur, 769.
Angeli vero diero judicii prorsus iôoraDl, 770. Cbrislu*
parabolas suas ut plurimum explicavit, 206. Cbrislns
cur Palrem ipse oraverit, 753. Cbrislum udum homiBem
non fuisse, sed Verbum vestitum bumaiiilale, 763. Clirisli
propria adjuncla, veriias, lumea, vila, et borum eliam
parens ac genitor, 377. Chrislus in Golgolba eruciGxus
supra sepulcrum Adami, 394. Cbrislus CUF corporis affcctiunes experiri volueril, 770. Historia nativiialis Chrisii
etdies ejus natalisjuxla lempora et fastos imperii, 1118.
Christnspost resurreclionem clausis januis iiigreditur,
1120. Christi viis summa et divina? dotes, 1136.
Cibi imnaundi nulli suat a Deo creali, sed emaia sanl
pura cum gratiarum aclione. 147.
Circumcisi vera* religionis successores, 17.
Circumcisio nihil oonfert ad Chrisik imilatiooen, sed
taiitum bona opera, 162.
Circumdsio non est ad salotem nec5%sana, 160. Idololatra2 et sacerdoles vEgyptii uluntur circumcisiooe, 160.
llp.rn cl alii permulli, 160. Christi circumcisk), parlem
sed tolura hominera circamcidit, 161. Ea viris et mutieribus simul coneeditur, 161. Sed eircumcisioni praeslat
baplismus, 161. Circumcisiunis qua? causae fuerint,- 17.
Circumcisionis rruor slelit in Cbrisli circumcisione, 153.
Circumcisionc sublala successit regeneratio per t u t i o u e r a
bapiismi, 115. Circnmcisionis insllliiendae ralio, 153. Cxjt
cuiucisio siguum jusioruw lcgis twpurc, 150.
1100
INDEX AftALYTlCUS.
Clemens utrum soecessor Pelri fuerit. 107.

Clemens Alexaodriaua a quibusdam Alheoiensis babetur, 215.
Ccelum et terra cor transire dicantur, 555.
Cogitatiunum geous duplex, earumque effecla, 588.
Cogilationes vanaj muscis ab Homero comparalse, 586.
Cogitatioaes malas eviiare non possumus, sed possumas
repellere, 584.
* Colluthus hacresiarcba tempore Arii, a quo dicli ColluIhiani, ut ab isto Ariani, 728.
Coll.vrtdianorum liisloria, 1058. Istius haerests refutatic,
1058. Collyridiaoorum haresis qoi Maria3 sacriflcium offerunl, qus esl qulnquagesima, sive septuagesiraa ooua,
1057. Unde prodiil ha?c ha?resis, 1057.
Colorbasii quid intelligant per aquam Siloe, 258. Et
qnae vera sit ejus secundum catholicos interpretalio,
258. Culorbasiorum hneresis, quae est decima qulala post
ortum Chrislianismi, 258.
Colorbasus ejus auctor quis fuerit, 261. Ejus dogmala,
261. Colorbasi refuialio. 259. Inepte ac iropie Deum bomiuis Eilium dicuni, 260.
Columbte nalura, el qoid illa significel, 275.
Coosobrioae oxores ducebantor, el non amplius sorores
poet mulliplicationem hominum, 288.
Constantini imperatoris duo prseclara statuta, 821.
Constaatius CousUolioi filius plus imperalor Hcet faalor Arii, 757.
CousUtutio apostolica de Paschate, 822. ConstiLuUones
apostolicae ooo rejiciend, 822.
Conaubstanllale Verbum, 796. Et quod consubstantialis
Tocabulum sit necessarium, 797. Quod tamen Arius et
Sabellius fugiunt cane pejus et angue, 797. Utrum
Scripturis reperialur. 797. Licere uti vocibus quae in
Scriplura non sunt, 797. Verbum consubslautialis, eisi io
Scripturls non reperlatur, lamen ad sensum Scrlptur
inlelligendum necessarium , 798. Consubstanlialitas
Triniiale est Gdeifirmamentum,956.
Corpus Chrlsti per graoum frumenti adumbraturo, 597.
ldp.m omnino fuil post rrsurrecliouem, quod erat dom
viveret, 598. Corpus Christi ooo fuil imagioarium sed
verum, 1003 Contra Maniebseura, 1003. Corpus bominis a
Deo ad omnem boneslatem esse crealum, iroo et usuro
rei venere ad Dei decus referri, 289. Corpus animae
vinculum non esse demonsiralur, 569. Corporis depositio
instar agri, et cur ita, 602. Corpus animale et spiritale
quoroodo sit inlelligendum, 592.
Creali et geniti differeutia plaoe et aperte expllcata,
986.
Creatur omoes subjecla sunt Deo contra Arium,
741.
Crelensesmendacesdictiaactorilale Callimacbi et Epimenidis, qui a Paulo citantur, 362.
Crux maledictum legis, et cur ila, 700. Crucis signum
quantam vim babeat adversas maleficas artes, el praestigias deemonyjn, 132. Crucis siguo daemoniacus saoatur
per aqu aspersionem, 134.
C.ycli lunaris atque epactarum ratio, 825.
Cyprus insula Citium vocata, et Cypriorum Rhodiorumque iiomen sub Cilio coutinetur, 150.
Daemoncs per feminas errores introducunl, 1058.

David primus rex e tribu Juda, sed Saol tllo prior ex
tribu Benjamin. 15. Davjdis sedes regia snblala ex quo
Oirfcttis Belhlebemi esl natus, 118. Davidis sedes regia
per Cbristi regnum fuit in Eccleslam translala, 118. Daviitts labernaculum resurgcre quid sit, 559.
Decimatio quid adurabrarel apud Judseos, 20.
Dionim genealogia ex Hosiodo qui ex Cbao (>rodteFnnt, 166. Iiem ei alii qui dicunlur ab eo conficii, 167.
Deorum genlilium, Saturni. Jovis, etc, origo,8.
Dens. Dei summa liberalitas in omne creaturarum genus, 959. Deo nihil est prius vel poslerius, 965. Deum
a poiestatibus ac principattbus viclum non fufsse probatur
eonlra ManichaDOs, 641. Ueo melius esl nihil, ac proinde
quod simile est iili omnium est oplimum, 952. In D*o
esse afleclionps toipium est dicere, 953.Deus est omnipotens, 953. Passionis est expers in generando, 954.
|)pum vidori a quoquam, Chrislum tamen per carnem
dlvinilatem fulsse probatam, 613. Quomodo Cbrtalus in
Putre non sit, ut iii corde bominis verbum, 613. Deus
quomo lo a prophelis slt visiw, 817. Deus quoroodo videri
ac non videri posse dicatur, 818. Dei immensa est polcntia, cl ejus volunlali nemo poicst resislerp, 818. Simililudine declaralur quumudo videalur Dcus, 819. Deus
1110
qaomodo glgiilt, Hem homo quoraodo gignit/750. Deus

et maieria duo principia Manicba3orum et eorum refutatio, 630. Diversis ea nomiuibus vocabant, 630. Deus malus esse I I O D potest, neque mali auclor, 631. Deus saecali
quts dicatur in Evangelio, 684. Deus nihil femineum po~
tesl admiliere coutra Manichseos, 658. Dei opera suot admirabilia, quod probatur ex mundi opiQcio, 596. Deua
personam unam non admittit, neque in eo uolus esse polest personae consideratio, 482. Et unus oainium rerum
eondilor Deus, now veroangeli contra Salurnilum haereticura, 65. 66. Deus quomodo jurare dicitur, 117. Deus
U D U S in Triniiate personarum contra Noetiaoos, 484.
Deus ob mortem bomini proposHam non est aecusandus.
551. Deussolus adorandus, uulla vero creatura adorauda,
552. DPUS cur malos in bocroundotoleret. 579.
Pexira et sinislra quomodo dicanlur, 209.
Diabolus impliciorcs plerumque ut mulieres aggrfedi*
tur, 269 Diaboli Glii quomodo dicanlur, 296. Diabolus
peccaium ab Apostolo vocatur, elquare, 582. Diabolus a
quo productus, 543. Et quid sit, 544. Diabolus quid sit,
quando fuerit, sive esse caeperit, 632. Diabolus quo pacto Eccleslam Dei vexet, 996. Diabolus bumani generis
hostis, quibus artibus bominem e coelo deturbare coaetor, 925.
Diaconissarum ordo el fonclio in Ecclesia, 1060. Ex
qno mullerum genere sumerentur, 1060. Presbylid,
presbyteridae ac sacerdotissaa, 1061.
Diclamaum unde dictum, et quoaiodo verbo divino
possil accomraodari, 422
Digami non admiltantur a Novatianis, 495. Triplici stmUitudioe refellunlur, 495. Ab ordinibus sacris arceur
lur, 496.
Diluvium et quotab eo semla animantia, 5. Anle diluvium haereses nullae, 4.
Dimopritaruro baeresis, 57 eive 77. Hl Chrisli perfectam
incarnatiooem abnegant, 995. Ejus auctor ac propagator
Apollinaris, 996. Ejus error, 996. Et synodus habiu COBtra Apollinaristas, 997.
Dioscorides Herbarius, 3.
Dipsadis virua pnraeuliseimam. cai et h&resis comparalur, 258.
Discipuli Cbristi septoaginta duo, pneter qoalnor evao*
gelislas ct septem diaconos, {50.
Divilee et pauperes Evaogelio quomodo beati dicantur, 702.
DogmaU q\m apertefiusasanl ea dispatando agitari
non debent, 999.
Doroinica die jejuoare est vetltom. 813. Doroinids
diebus ac Peoteco&es jejunare non licet, 1103.
Dosilbei bisloria, 30.
Dosiiheorum hsresis qum esi quarU Samaritanorum, 30.
Draco qoi oslraciles dicitur, cui Noetus comparatur,
489.
Ebioa Joannis lempore vixit, 149. Et Ebiooel Paulo

maledicunt, 149.
Ebionei Matlhaii Evangelio mutilo ntunlur, 137. Utuntur eiiam libro qui Petri circuilus rocatur a Clemente refutato, 139. Lavant quotidie, 139. caroibus etanimatis
abstinent, 139. Virgioitatem respuuat ei omaes propbetas, 139. Cur abhorreant a carnium esu, 139 Eorum mvsteria, 139. Aposlolorura actus flctos circumferunl, 140.
Ebioa qnid Gra3ce significel, 141. Quo remedio uUntur
adversus morbos, 141. Elxad somnia amplecluntur, 141.
Unde suos errores traxerint, 142. Quomodo suos cooveotus vocenl 142. Cogunt adolescenles ad nuptias ooodum
puberes, 142. Repudia permitlant, 142. Quos agooscant
propbetas. 142. Qualem coofileanlur esse Christum, 142.
Libri ab Rbioaeis suppositi, 147. Ebionaeorum hsresis decima post exorlum Chrislianismum, 125. Undc dicti, 125.
Eorum dograata, 125. Judaais Sabbatum et circumcislonem, a Christianisnomen assumunt, 126. Crebras loliones
usarpaot post malierum complexus, 126. Virginilatem
prohibeut, 126. Ubi suam beresim propagaverunt, 126.
Quid de Cbhsto sentirent, 126. Soh> Matihaji Evangelio
utuniur.
EbrieUtis et edacilatis incommoda, 401.
Ecclesia est loto orbe diflusa el ubique terrarum, 507.
Eademque navi comparaUir, 508. Ecclesia varios habet
ordiues, sed non omnes passim admiuil,509. tcclesia Uei
dicitur regia via et iter veritalis, 504. In Ecclesia sacerdolalis est et regia dignilas, 118. Ecclesia iu unafldeconsenlit in loto orbe, quasi in nna dorao habilans, 202.
Comparalur soli quod ejus exemplo lotum munduro Hluslrct, 101- Eam perinde obtinenl infanles atque eloquenlissimi, 202. Scleulia) copta major Gdeai aoa immuUl
t
1111
INDEX ANALYTICUS.
113
clcsta?. 202. Ecclesi ritus. in cetebrando Paschale, 421.

semine et bomtne inimicofnterpretatto contra Afanfchararti,
, F.cclesia cum arca comparalur et cum bitumine, 425. Ec679. Item quis sii princeps mundi, 680.681 usque ad 6S3.
' rlcsia catholica omnium antiquissima, 6. ticclesia quarum
Evaogelii corruptus locus restiiulus, 21.
virtutum habeat exercitameala, et qu vidla fugiat, quas
virtules amplectatur, 1107. EccLesi calbolie* dogmala
F
cirea virginiutem et nuptias, 410. Ecclesue siogula? dioe*reseos Alexandnna?, a quibus regi et quomodo vocari soFatam aa sH, et contra fatnm dispotallo, 35. Fatum Slotlil, 727. Suntque Alexandriaae Ecciesi plures, 728. locorum breviier refulatum, 15.
ter quas fuit Caesarea, 728 Ecclesiam unara esse uui
Femin dilectaa el contubernales damnantur, 1043.
et geoitiici su, 1083. Ecclesia columba dicUur, 262.
Fidei calbolica? declaralio, 1095. Uoica) columbaB slmtEcclesiastici ritus et decrela, 1103.
ITS, 1095. lu EccTesia eadem fldea veruro Christi sangui'E^mma quid signjOcet, 406.
aom ceu vftis quotidie Urgilur, 1097. VtUeChristi sumElias virgo fuit; non laroen adoraodusut nec Maria,
ma, 1097. Baplismus ejus, 1097. Quomodo io ea humana
necThecla, oecquaevte alia sancla, 1062. Elia? prosapii
aalura, slt passa, ooa divinilas, 1099. Fidei calholie ac
et quorumdara aliorum prophelavum origuies, 470. Elia$
apostolicae brevis expositio, 1078. Fides vca oalla re,
a Deo alitur clbo quodam incognilo, 593.
nuUaque expugoari polesl, 479.
Elxai pseudopropbeta, 40. Ei fralcr ejus Elxaees, et
Filii Dei an sint duo, objectio et ejus solulio, 896.
qoibos moribus fuerit, 40. Ejus jusjurandum per salem et
Filius qaomodo dicalur knago Patris, 880. Cur Filtus
lerram, etc.,40. Osor vireinilalis cogil ad nupiias, 40.
creart diealur, 880. Filius utmm volunlale sit genilu^
Elxsus pseudopropheta, 12J. Elxai auctor quatuor secta751. Filius quomodo similis sil Palri, 864. Varite modis
rum, 43.
explicatur similHudo Filii et P&lris, 863. Uem qualiler
Eocralitarum bxresis X X V H post Christianisnaam, sive
simills s4t Filius koma reliquis hominibus, 865. Filius
X L V H , 399. Ubi potlssimum propagata, 399. Eorum doDei quo pacto sit juslillcalia, saactiOcaLio et retkmplio
gmata, 400. Diabolum inter principia rerum ponunt,400.
fidelium, 889. Sim>liiodo qua (hrteli nativilas explicalnr,
0u^llbrosadmiUaBt,40(lNupiiasdiaboloaucLorllni)Uunt,
889.
Filius Patri sirnilis esl pra?slanli quadaro ratione.914.
400. Ab aoin>alis abstinent, 400. Aqua solaln mysterii
Quod niultiplici simililudine explicalur,914,918. Filius
utuntur, 400. Vino abstinent, 400. Negant resurreciiooera
hominis per antietpationem antequam naseeretur est dimortuoruai, 400. Eorum refutatk). 400. Castitalem sunuctus, 487. Filius proprie et wilura est Verbum Dei, 741
lant 40t
Filium qui deboneslat, I U Arius, dehonesUl ek Palren,
Knocb Deo gralus traoslatus fuit, nee morlem exper804.
Filinn verum osse Deun, seilkel vepam luccm 9
t JS, 4. Enoch quoraodo translalus est corpore, 591.
luce, 756.
Epicufei haRrcsis vi ordine , 14.
Fratre&et sorores Domini, ex priraa. uxere Joseph^
Epiptaoes et Istdorus Secuudi hsresirr* amplexl, 2!0.
1041.
Ille fuil Carpocralis filius, 210. Illi in Samodiviol honores
coaeecra4i, et lemplum exstiucium, 211. Cepballenii
illisacrifleaot, 211.
Epiphaoii cum Vitali rongressio crrca naturam honraGarizin mrnis aitra Jordanemad Jerichonlem 25.
nam in Christo, 1013. Viialis error deprohensus, 1016.
Gaza Hebralce thexmrum significat, 130.
Epiphanius dicit diabolum Dei misericordiam ante Chrtsti
Gebal mons ad Jericbontem, 29.
adveotum spcraese, 289. Epiphanii lapsus de Elisabelba
Generaiio duplex et quatis uiraque InteTligatur, 655.
conjupe, 1046 Epiphanii *tas, et sub quibus imperatoriGenesii parva, liber eo modo inschûs, 287.
bui vixerit, 2. Operia ab Epiphanio iosUiuli ratio, 2. EpiGenles
angelis subjeda? ex Moyse cl Apocalypsl, 45S.
phaoii epistola adversus AnlidtcomariamUit. 1054. EpiGentllesa Babylone Satnariam iransportali, 22.
phanii modesli et vrnke deprecaiio iri baeresibus conFuGentiles ia Samariam iranslali a feris laoiali, 22.
tandis, 1100. Epiphanius quo tempore et quibus imperaGeorgii Alexandria3 episcopi igtiomtoiosa iraduclio ,
toribus scripserrt, 404. Epipbanhis Iucerlus an Virgo Ma912. Mors crudelissima , 912. Martyr Umen non fail,
ria sit moriua, 1053. Manae virginilas, 1056. Epiphanit
912. Ejus avariiia, 913. Aelium bxresiarcham diaconum
modestia 4u guscfoienda dispulatk>ne adversus haereordlnaverat. 913.
scs. 3.
Georgius legatus Con^lanlii ab Alcxandrinis occisas
Episcopi, prosbyterl, diacooi, subdiaconi, Tectores, dfacrematus,
c l ejus sparsi cincres, 720.
contss, et ad qutd inslitut, 1104. Quales esse debeaut,
Giganles teropore Neoibrod, 7.
1104. Exorcislae, lioguarum inlerpreies, 1104. Laboraotes qui siut Ecclesla, 1404. Jaaitores, 1104. EpiGnoslit i . Gnoslicoruio ha?resis sexla posl ChrlsliausnH
8copum esse presbytero superiorem, 908. Episcopus sine
cxortura, 82. Nicolao orii, 82. Eorum Noria qu fumt,
Hacooo esse noa potcst, 908. Episcopi liierosolymilaiil
82. Barcaba eorum prophcta, et quid oa sigaificet^
qni Jacobo primo episcopofratri Domiul filio Josephi suc83. Libri Gnostieorum, 83. Eorum doctrina ebriorum
ceaserunt, 636 Eorum numerususque ad triginta scptem
scrmonibus comparala, 84. Verba quaedam ex eorum
dislincius, secuodino temp4)ra imperatorum, 630,63/.
Evangelio, 84. Promiscuos usurpaal concubUus et hih*
Epistofa psîdosynodi Ancyran*, 846. qua de Palre
manis carnibus vescuntur, 84. Dicli Borboriani, ki est,
Kilioque geoilo dispulalar el de nonaine filiorum, 849,
ccfnoti; ab aliis Coddiaai et unde, 85. Jidem variis no8o0,851. Ejusdcm pseudosyoodi analhemalismi.
mlaibus vocali, ut Militares in iEgypio ae Phibioail,
Zaccba?i et BarbeliUe, 85. Disciplina Goosticorum, 85.
EpiMola ad kaodtcenos est apocrypba, 375.
Equus Trojauusquki ex SMBWife Magi seosu significa- Gooslicorum libri quam impii et inepli, 89. Quam absurde et lascive Sctipluras luicrpreteaiur, 90. A&imam
W l l , 57.
humanam cum bestiis communem esse dicunt, 90. Gno>
Esdras Samaritas hi lege llosaica insiituit, 23.
strci Pblbiooilie quam vana fingant de princlptbtts
EssenoFura haresis qum est prima Samaritaaorum, 28.
Eunuchorum tre ordiues, primum genus, 491. Secuo- suis. et quaR siot eorum nnmina, 91. Negant Chnstuu
de Marva natum , 91. Quis slt apud illos et qualis
diim, 491. Terlium, 491. tlnde eunuchi dtcualur, 491.
Sabaotb, 91. Cognilio Goosticorum, 91. Mundi principero
Eusebius Vercellensisexsul ob fidem, 129.
draconis efYlgie fingunl, 91. Quidam ex iis osores mulieûsebius episcopus Nicomediensis Ariaiioram slgnffer,
rum, 91. Quo quisqoe apud eos lascivior eo raelior, 93.
737. Is Coustaulium imperalorem sacro lavacro imbueGaoslicoruoi iibula de Zacharia , 94. Quomodo ips>
rat. 737.
tintinnnbula
ponliticis itilerpretarenlur. 94. Levilarum
Eiistallikis Sebastenus aea Sebasliae cpbcopus, qui
Gnosticorum lurpia comnnisLio. 95. Rtdenl monachos, 95.
etiam Arianus fuit, 906.
Evaugelium sub uomioe Pbilippi profilenlur, 95. Quan
Eulaclus bseresis Archoolicorum propagalor, 291. Ejus
ridicula dicant de Elia prophela, 95. Refalatk) erronim
hLsloria,291,292.
Gnosticorura, 97. Castitalis conlra eos defensio, 97, 98.
Eva quomodo differat ab Heva curn aspiratiooe, 1092.
Epipbanlus a Gnosticis lenlatus, 99. Gnostici edmmunes
Evangelia oihil babenl ambiguum, vel repugnaas,
habent
muli,eres, 85. Eorum coosuetudu iu hospitibus
438.
excipiondis, 86 Focdi concubitus et abominandi, 86.
Evangelistarum tnstUutum io mysteriis evulgandis,747.
Libcros ooo tollunl, sed soli libidiiii serviuol, 87. KxEvangelistarum declarata consensio, 430. Evangelislarum
secranda rctincnt in fetu, crudellssime necaudo, 87.
Irwtitalum in ordine scribendi, 423. Evangelist cur noo
Jojunia exseerautur, 87 cute curanda ullra modtim
eadem onmes narravcriiit, 427. Evangelist explicaotur
et conciliantur, 805. Evangelhlafum concilialio circa nu- ocQupati, 87. lUroque nluiitur Trslameulo, 87. Qm<%
seiitireiitioeple de Joaonc llapltsla, 88. Gnosiki a scipsis
mernm darnonlacorura, 653. ElScripluF33 proprielas exdisseotiunt,quo1denioostrat lrcnaus, 2l>4. Gnosiici a i i piioahir, 654.
moniacis originem Iraxerunt, 58. Cnostici dici p o t i i ^
K\'aogelium yEgypliacum Hber aporrvpliu*, 514. Evandebcul Calaguobti, id esl (UmuuUu i W .
t;elkin> veriialem, [ex umbraja coatiutt, hvangclii de
f
>
f 113
I N D E X ANALYTICUS.
Gorlhenorum bacresis, qu esl tcrtia Samaritanorum,

50.
Grati sive dona gralis ia Ecclesia DOQ desunl, 403.
Haeresis D O T * eontra beatam Mariam, 1037. Mariaro

virginem esse, 1038. Cur beala Virgo tradita sil Joseplio,
1038. Hxresis virus eum serpenlum Teneno comparalio,
4. Haereses porlae dicuntur inferorum, 903. Hxreses e
gentidum fabulis ort, 98. Haereses unde nata?, cl plures
earum causa?, 905. Haereseon omnium conclusio, et elegaiis oorhparalio sumpta ex Gautico , 1076. Haereseoa
omnium ab orbe condito iodagatio subjecium operis Epipbanii, 2. Hsreseon tredecim brevis index eum suis audoribus ac luepiiis summaiim expositarum, 52,53, 54,
per toium.
Haerelicorom canfneio aplissima rtmilitudine describltur, 502. El quomodo a via recta ipsi deflectant et aberrent alia comparatione ossenditur, 503. Haerelicorum calumnia delegilur ei stolidiias cum abslinentiam et eastos
Kcclesi mores iueple reprehendimt, 507. Haereticorum
cootraSpirilum sanctum blasphemi, 1037. Haeretici simiVes bupresiarum qui soal e scarabeorum genere, 283.
Ma?reticortim fraus apta similitudine declaratur, 193.
Ilsrelici varia nomina sortiuntur pro sectarum varielale,
sed UDO numine a Cbrisla vktelicet Christianl vocanlur,
367. Haerelici vitandi ul ne salulari quidem debeaat, 248.
Haerelicorum variae blaspliemiae, 1035. Haereiici plerique
raetompsychosis erant assectores, 330. Haereticorum
raviias a religioae Chrisltana nalioees delerrel et fugat,
04w Hajreticl pro Patre el Filio tngenilum, ei genilum
usurpabani, 861. Hxrelici quidam mortuorum resurrertionem Degaal, 114. Hacretici qui pro mortuis baplizant,
Hebdomas sancta qua celebrabattir Xeropbagia, 824.

Hebraeorum iraditio. 1085.
Heroerobapllslarum naeresfe, quae est qrtarta Judaorum,
36, 37. Unde dicii, 56, 37. Vaiiitas illarum lo purgatione
peccatomm per aqitam, 36, 37. Non est aqus purgare et
eluere peccala, sed poenileniiae, 56,57.
Heracleonis dogmala, 263. Quomodo Heracleonita
mortuos aspergaal, el qnalis est ^ sive redempiio
Heracleonitarum, 263. Eorum refulatlo, 264.
Heradeonilarum baercsis ab Heracleone, 262. Haee esl
decima sexla post Chrtstianhmum, 262.
Herbariae rei scriplores, 3.
Herbaria? rei cum ha;rese,oo instituta coromentatrone
romparaiio, 3.
Herodianorurn ha?resis qua? est septima Judaeorum, 45.
Unde dicti, 45.
Herodis origo, 43. Et probatureum non fufese Christum
exspectalum gentibus contra Herodiairos, 46.
Hieracitarum hieresis quadrageslma seplima, ordine
sexagestma spptima, 907. Unde dicla, 907. LJbi auetor
fcllius vixii, 907. Hierac historia, 907. Ejos errores, 907.
Wita fuiladnirabilis, 710. Nuplia repudiahat, 710. Quibus.
teslimomis suum errorem probaret, 710. Pueros ante
Talionis usum moriuos salvari negabat, 711. Melchisedecb putat esse SpirUum sancium, 711. Probat ex libro
Isaia? qui Anabalicus dicilur, 712. Mors ejus et seneclus
acerriina, 712. Ejus refutaHo, 712. Comparalur cum iia
uorum sensus sunl corrupii, 713. Refulatur cpiuio illius
t pueris innocentihus, probaiurque eos salvalus ei eam
aHatem placere Deo, 713. Aiia relulatio circa resurreclionem, 714. Iiem de nuptiis, 714.
llierietinlis ambHus, et quomodo ejus monnia conciderint, 702. Et (>eccala Amorrhaiorum exiliuea urbi attuleTnt, 702.
Historia naliviiatis beata> Marta3 Virginis, 1062.
Homeri versus qui in alios sensus dctorquent, similes
ennt iis qui verbis Seripiora3 ad suam abulunlur haeresim.
200.
Homeri palria anceps de qua varie dubilatum, 326.
Homines iu angelos nequaquam transfnrmari , 556.
Homines quotnodo esse possinl Immorlales, 553. Homiues
4n resurfi*tione quomodo angelisdicanlur fore similes,
5;i8. Homoquid distela viro, 261. Homo quomodo mortaJls imraortali sil factua, 513. Homlnis causa creata sunt
omnia, et ipse mundus est lanquam prsBlorium homini
paraium, 540. Quid sit proprie homo, 541. Homiiiis p r
CaiJeri^digniUs, 5 .
Hydrops serpentis genns ex aquis in terrara emergeos,
et eotlem rwsus se recipiens, 81.
Hyposla&is appellalio, el quoraodo ab Orientalibus hyposiases usvirpeiitur, 863.
1
idulolalria quaudo cocperit, 7.
1114
Idololatria? origo, 1061.

Idumsei posleri Esau principes Edam, 10.
Jgnis et aqna perquam iraasitus flt, quomodo expllca*
ri possit, 570.
Imago Dei in homine ubi consistat, 813. Varise-de eo
npiitiones, 814. imago Uei in homine noo periit, 814.
Non essc in anima positam imaginem I>ei, 815. Corpua
non esse ad ttnagioem Dei, 812. Non esse imagiuem l)ei
iu virLuie, 816. Non esse in baptismo, 816.
Inacbi nomen datum fluvio, 11.
Inachus tempore Moysis apud Gra?eos, 11.
Indiculus brevisha3reseon,qua3in sexto IOHK) coQtlnentnr, inquo haereses sunl septem, 808, 809.
Indiculus.conliaens oclodedm h*reaes lomi quartt,
396, 597,598.
Jndiculus coniinDs summam haereseon lertii lomi, qu<
numero sunt tredecim, 229.
Indiculus bsereseon quae contlnentor tomo quiulo, in
quo haereses quioque Dumeranlur, 605, 606.
Indlculushaereseon quse oooiiuei tur lomo seplirno, e l

sunt numero quatuor, 993.
Ingenili nnmen in Scripuiris noi> legtlur, 941.
Irenseus inter Gallos degeos, 174.
lrenaeus seripsit conira Basilidem ejusque ha3TCsim, 75u
lsaac liberi dua Esau et Jaeob, 9.
Is;i,n'i:s post susceptos liltums nim Rebecca, non aioptius consuerit, 1054.
Isidori verba in EUiicisplenissima Impuritatis, 212.
Isis yEgyptiorum, I I .
Israelis profnciio in ÊgypLum ad Josephum, numero
sepluaginla capilum, tO.
Israelitaj unde dicli, 10.
Israelitarum transitus per mare RubraiD, 11.
Jacobusqxia setate in iEgyptum profecliw, 17. Jacobus
duodecim patriarcuarum pareiis eorumque enumeratio,
10, I I . Jacobi luctacum angelo, 10. Jacobi nomeu ver8um in Israel, f 0. Jacobi postcritae, 10.
JaeobusDoinini fraler ioseplii lilius primus omiiiun episcopus Hierosolymis fuit, 119 Jacobi fllii Josephi prerogaliva el dignilas. 119. Jacobi cogDomento justi historta
el mariyrUim, 1046. Jacobus fraler DomiDi quol antios
natus e vita discesserit, 1045. Jacobus idem cum sacerdolallslirpe conjunclus, 1045.
Jaldabaolh Barbelonia prior aattt fllius, el liber stib>
ejus nominp, 78.
Jaredi tempore seelera, veaeficia ac oequitia? prodierunt, 4.
Jejunia Judaeorom, 159.
Jejunium quartas el sextae fertaa iD Ecclesia, 910. De
eo apostolica constilutiones. 910.
Jelxei pseudopro^heta? nomeu, unde derivatum, 41.
Jcpbta? fllia Sicimis colitur, unde idololalria ferlur profluxisse, 1055.
Jesus quotempore est baplizatns, 439. Jesus quid
gnificet Hebraee, 120. Jesus secundo Josepho apparel.133.
joanoes car Evangeliuro scripseril, 433. Ouando e.
qua ailale scribere ineoepit, 344. Sub Coeceio Nerva rcvocalus est ab exsilio, 344. Yerum lempus el myslerium
nalivitalisCbrisli Evaugeliisui exordio apcruil. 544, 435.
Joannis historia Eblonem in balneo fugieulis, ne ciim eo
lavaret, 148. Joannes quanda vox dieatur, explicalur,
764. Joaanis Evaogelium divinltatem Cbristi ante ~
ia detexit, 747. Joannis Baptista de Christo testimoBium, 516. Joannis Evangellum et Aela apostolorum e
Gra?cain Hebraicura traiislata sermonem m Judaeorum
gazopbylaciissenari, 127. Joaunes Bapljsia cur arundioi
comparalus et mollioribiis vestibus non uteretur, 88. Cur
major illo qui minor est in regno coclonim, 89. Joaiioes
Evangelium quomodo scripseril, 441.
Jobi geneatogla, 10.
Josephi bisloria ex Eptphanil senleolta, 1039. Jacolius
ejus fiiius ex priore uxore, qui et fraler Domini dicebatur, 1039. Josephus aclogenarius Mariam ducit, 1040. Josephusquando raoriuus, 1042. Joseplius senex oelogenarius desponsatus Maria Virgini sex e priori uxore sublatls libens, nec consueiudtnem habuil cum Marla. 452.
Cur lamen vir Mariaa appellatus, 432, 433. Sed nominc*
tetus, 453. Josephus vicem patiis Christi gercbat,sed rovera non erat illius patcr, 155. Josepbo Slii luerunl ex
alia uxore uoo ex Virgine Maria, auclore Epiphauio,
115.
Josephns prineeps Judsporum flt comes a ConsLanlbio
Magno, 135. Idem ab imperatorc impetrat ut ecclesê in
honorem C.hrisli in Jmla?orum oppidis construepentur,
136. Josephus a Judaeis male multaiurcum profidcpassus
est, 135. Josepbi comilis hisloria dicii Tibemdensis, 12>.
INDEX ANALTTICUS.
Joepphus templom apud Judaeot Chrislo sacrum exslruit
non sine miraculo, 156.
Josephus ne ab Arianis initiaretur, Qerclquc episcopus,
seciindas contraxil nuptias, 129.
Judasa qiiaodo fccta est veciigalis Romanis, 445 Jud*i Pascna anliciparunl cum thrislus passus est, 448.
Korum computus, 418.
Judjporum viliias 1D )gypto, 18. Jodorum in dtio regna dlvisio, 21. Judsi cur reprobi, 20. Judaeomin c*r.ila
et scelus, 1036. Judsi el Samarilani unde jurida inier se
exprcuerint, 29. Jndatorura sepiem secte aule Cbrisli
adventiim, 31. Judaei unde dicti, 16.
Judaismi el circumcisionis iniiium et origo poslerior
geolili superstiiione, 9.
Judex erga reum perinde se babet ac medicus erga
8?grolum, 568.
Jupiiera poelis dicilur filiam suam Melin (idesl prudentiam) absorbere, 98.
Jusjurandum omne esl fugiendum, 44.
JiMinus Samariianus philiisophus ei martyr, quaado et
nbi martyrium passus, 391.
Justiiia a booilate scjungi non potest, 225.
L
Lacert prudentla cum caligare cocpit, 462.
Lazarl atas, el de ea quae fuerinl iraditiones, 652.
Leaenae parieolis elegans descripllo, qua Chrislus cum
leone coulertur, 1044.
Levitira prosapia ex qua sumpti sacerdotes, 17.
Lex. Legis Iriplex genus a Paalo consiiloKur, 588.
Lex et peccalum se invicem consequuiitur, 582. Lex cur
dicitor morlis minislerium abApostulo, 700. Lex spiritus
Yitae quid sit, et qoid differal ab aliis legibus, 590. Veteris
legis iristituta non stalim perfecta, et suts mimeris completa fuerunl, 909. Lex Mosisquandodala, 18. Eex veluti
pa*iagogus fuit usque ad Cbnslum, 1032. Lex peccati
causa non est, el cur indticta, 583. Lex quomodo non s i l
iustn posila, 693. Lex Veterls Teslamenli similis mbra?,

Novi torpori, 573. Legls veleris et notaB declaratio ex varia fttalum discipiina, 226.
Libaoitis item et styrax pellit serpentes, 425.
I.iberi quando desiertnl superstites esse parentibas, 8.
Librorum canonicorura apud Judseos enuraera'io, 19.
Linguarum auclores post Babylonis confusionem,
J89. Liuguarum divisio In sepluaginla duas pro hominum
Btiroero, 6.
Liller* a Cadmo reperla et a Palamede, 244.
Loiiones corporis nibll conferunt ad anim purgationona, 145. Imo reprebenduntur a Chrisio, 145.
Kucas cur Evangelium scripsit, et unde sil exorsus,
428, 429.
LucasiB rmiltfo provinciis, sed prtBeipue in Gallla Etangelium prsdicavil, 433.
Lucernae septem in candelabro quotidie acceas,
704.
Luciani Marcionls sectatoris dogmata, 378. Tria prlnclpia staluil, 378. Nupiias condemnat, 378. Sed orones illius
errores Evangelii luce dcleguntur, 580.
Lucianislarum bferesis xxm post Christianismum, 578
quo dicli et quot Luciani fuerint, 378.
Lucius episcopus Arianus vexai Alexandriam, 726.
^Luxîn lenebns lucensio Evangelio quo sensu accipienLybs, moluras, elops serpenlum genera, 520.
Magi Christum adorant, 154.

Magislratus apud Judaeos jure successionis liberis
post mortcm pareiilura deleruntur, et adhuc impuberis
rcsenantur, 130.
W<gsa?i apud Persas, et eorum religio ac sacra, 1094.
MaJum undp exortum, etqua rationc inductum, 72.
Malum oulli rel ila cuojunclum esl, quin boiii simnl aliqyidb.beal, 633. Malnm quid sil, quaudoexslilerit^ et
quando sit desilurum, 632.
Mammona aut venter quomodo Deus appelletur, 683.
Maridra? monasteria monachorum, 1073.
Manes comparatur Apolliui vali, et qua ratione, 698.
Ouam malc de salvandis tantum a decimo quinto Tiberii
t>saris senseril, 698. Manes faJso se Paraclelum esse
jaciabat, 635.
Manlchsporiim exsecranda impietas, 639. Manichaei nnrirca bajulos m u n d i , 639. Mauicha?iim magis fabulosa
de Deomiam Hesiodum c*teroeqne poetas Gracos linxisse, 665. Manicba?i io Deura blasphemia, 703. Principem
Manichieorum sibi ftiibdilos devorare quara sit absurdiim
apU Mtniliiudine prubalur, 697. Maincha?orum liacresis
quadragcsima quiula, oxdiae sexagesima quiula, 617.
Ikiem dicti Aeuanit, et ondc, 617. Ubf et a qoo disscmlnala ba?c ha?resis, 617. Quando cceperint, 617. Manis b i storia. 617. Fuit et Scythlaous ManichaM dogmalie auctor,
618. hjus bistoria, 619. Ejuadem librf qoaluor, 619. Hierosulvmam venfl cum apostolis couferendi gratia, 620.
Ejusdem mors ex lapsu e quodam eublimi leclo, 620.
Terbilbus ejus discipulus, 620. Mulato nomine Buddam
se vocari voluit, 620. In Persidem aufugH, 620. Casu intortit ut ejtis aniecessop, 621. Ei successit Manes diclu
Cubrieus, 621. Eius bbloria cum ageret apud Persas,62l.
Ejus discipuli, 622. Fuga e carcere, 622. Epistola ad
Marcellura, 623. Marcelli ad ejusdem epislolan responslo, 624. Mauicbaei dognoa dislincle explicalum,625. Dispuiatio Arcbelai cum 41 el ejus iuga, 627. Tbryphonem
provocat, 628. Ilerum prostralus ab Ardielao. 628.
rege Persarum in Persidem revocatur, 628. (ule calamo
do.tracla vivne excoriatur, 629. Culis ejus serv-ala, 629.
Manichfii discipuli hoc illucque disporsi, 629. Manicbapi
refutalio, 629. Libri ejusdem, 629. Qui coutra Maiiichûn
scripserunt, 638. Manichai rommcntum de luiia refelltlur, 664. Ilem de eleclis Manich.Horura error refulatur,
665. Item de Adami crealione, 668. Praeterea de boni et
mall confliciione, 670, 671, 672. Testimooia quibus niiitur Maiiichaeus, 673. Cuntra eum qoid sil arbor mala
Evangclio, 675. Quod Judaei noe erant Olii diaboli contra
eumdem Maoicbaûm, 677. Mauicba?! impia dogmala ex
TyrboDis ejus discipuli relatione, 642, 643, 644, vsque
ad 648. De animae iransfusione in quinque corpora, 641.
Quibus nominibusanimam designel, 644, 645. Nugje illlas
de corporuin transmigralione posl mortem, 614,615. De
4fs qui panem comedunt quid senliat, et qalbvs Terbis
panem alloqualur, 645. Qualem coaslituatparadisuro, 646.
Qut sinl MaDlchflPorom elecli, 646. Quid seelianl de Adaml crcatione, 646. Eorum refulatio, 648. Ridicu! ManichaMwum nuga), 649. Manichus Deum improbilalls acctisat, 691. Pbrpneiico comparatiir, 691. TesUmenlum legis
morlis teMameDtura asserit, el ejus exposiifto, 693. Elquomodo lex justo noo silposila, 693. AsserilVetus a Novum
Tcstameutom ab eoderti' magistro no esse profecium,
694. Manichaeus legem ac prophetas quibos fooiparaverlt, 695. El quibus Epiphauius eos eomparal, 695, 696L
Manichaî objectio coBira carnis resurrectionem , 706.
Ejns soluik), 706. Opera carnis qua? sial, 706. Alka ejus
objectk) circa caraem, ei solulio, 707. Manichaei hsresis
ex omnium seclarum colluvione couflata, 708. Cowparalur eenchritidi. 709.
Marcelli professio fldei, 856. Quid de Marcello Albanasius sensent, 837. Marcelli oplulo et Aslerici refulatia.
838. Acacii 4B Marcellnm dispulalio, 838. Karcelli superbla ab Acack) notata, 839. Alia exposilio fldei Marcelli,
842, 843, 814. Mareelli auctorls Marcellianomm Epistola
ad Julimn Bomanorum epticopum, 834. Qoid ipse senserit de fide valde occuHum, 834. (Jode Ires byposlases in
dlvinilate ejus discipuli coiiflleri noluerunt, 834. Marcelliaoorum haBresis u i |X>sl Cbristlanismum slve ordine septuagesima secunda, 833. quo dicti, 833. Qnis fuerit
Marcellus eorum auclor el ejus historia, 834. Marcellianorum enror, 834. Exemplum Epistolse Marcelli quem ob
haeresim synodus deposuil, 834. Marcellus io Sabellii er InckJit, 834.
Marcelliana Garpocralis sectatrix quo tempore Romam
enerit, 108.
Marci haercsis a poela veteri damnata, 245,246. Mbera
est omnino quae peralpha et bela diviiiitalem slalte violat,247.
Marcio orctinem Epistolaram Pauli perturiiat, 573. Marrionis libri et opuseula quoruin refuutio subjicilur, 511.
llle Lucan Evangelium eorrupit, 311. Scriplura? toca a
Marcione depravata per singula capita Evangelii Lucae,
512, 313, etdeinceps usquead pag.317. Marcionis confuUiio, 376. Et iueplse de Deo pareule et Christo fabulae deslruclio, 376. Marcionislarum ba^resls ricesima secunda,
502. Ab auctore suo Marcione, 302. Longe lateqoe propagata, 302. Marcionis bistoria, 502. Ob incesturo a palre
excommonicalur, 302. Unde nata ejus hresis, 303. Marcionts error, 303. Aqua utilur et Sabbalo jejunaA, 364.
Anim?e lantum non ellam corporis resurrectioBem credit,
304. Baplismum iierat sa?pius, 304. Legem ac propbetas
respuit, 305. Mulieribus pemiisil baptizare, 305. AdmiUil
iDPlenipsychosina, 305. Triplex Marcioriis principioro ,
306. Kjus refuialio, 307. Quos libros adniilUt, 309. 310.
Marcionis loca dppravaU ex Epislotis D. Pauli; ac prinwira
PX Epistola ad Romanos, 518. Ad ThessalonicPDses 1 ei
II et ad Epbesios, 518. Ad Colossenses, 319. Ad Philemouem, 319. Ad GalaUs, 319. Ad Corinlhios, 520, 521. Ex
II ad Corinihios, 320,321. Marciouls scbolia ia Kvaogplium Lncas eerumquc refulaLit), 322,323, asqae ad
374.
1117
INDEX ANALYTICUS.
Marcosii haereeis dectma tertia poet Christianismnm,

232. quodam Marco, uodfc Marcosii haeretici, 25). Hic
maglae peritus sectaloreesuos in stuporem convertit, 235.
Maroosiortim praBsligiae, 235. Tripiei vas vitreum cimi
triplici vini mutaliooe, 233. Ireoai adversus Marcosios
loctis, 233. Marcosiorum Eucharislia ab Irenax> deecripla,
233. Vao illusiooes erga femioas, 534. Marcosiorum
nugae,236. Principium et auciorem omniura Yocaot oomine quatuor lilleris conflato qu crescunl usqae ad tricenariuro, 237. Corpus totum elemeniis Hlierarum componool, 258. Jesus sive nomen quale apud eoe, 239.
Senario ouroero qu mysteria ascribaot, 240. Item septenario, 241. Tetras illorum qualis, 242. Marcosii quibns ex
Scriplur locis pmbent numerorum mysleria letradls,
ogdoadis, decadts, dodecadis cl Iricenarii, 249, 250, 25t,
252. Passirn libri eorum apocryphi et couficta de Chrislo
hisloria, 253. Marcosiomm redemptio, 254. Quomodo initfaios consecrent, 256. Marcus quamobrem Evangelium
poit MaLlhamm scripserit, 218. Pelri comes fuil, el uuus
e sepluaginta duobus discipulis Cbrisli, 248. In ASgyptum
a B. Peiroraissus,248. Uude iuilium Evangelii suiupsit,
tU8.
Marcns philtra mulieribus prabnit, 235.
Mare Mortuum idem cum valle salsuginosa, 40.
Mare Rubruro. Maris Rubri portus variiac quibus nomiDlbus distincll, 618.
Maria bonoranda quidem sed non adoranda, 4065. Mariam pcrpctuo vtrginem fuisse, 1040. Mariae vtrginilas el
error quorumdam haerelicorum clrea illam. Maria an
roorlua sil oecoe, Scriptura ooo memioit, 1043. Dubilat
Epiubaoius ao morlua sil, 1043. Beatae Maria3 eocomium,
1050. Mari ac Era clegans anlitbesis, 1050. Eva post
peccalum boc nomen babult. Maria soror nostra fuil videlicet ab Adamo orla, 1003. Mariae Integrilas qu oullo
uoquam vitio fuit inqmoata, 352. Maria nullum ecclesiasticun munus ac ne Daptizandi quidem atligit, 1053.
Ma-
riam quidam esse Deum credideruot, 1054.

Marini canis sibilo viperam evocantis cum Ptolemso
baerelico Floram sedueente comparatio, 228.
Marlura cum feminis conjunctto sive coojogtom : Pareos sive Bithus cum Eoooaea, Uulgena sive Nus cum
Veriiale, Sermo cum VUa, Homo cum Ecclesia secoodum
Valeolinum ex Ireoaeo, 175.
Marlbus et Maribana sorores ex sLirpe Elxai principes
fetius sect,41.
Mariyrura duplex cborus sive geous, 574.
Massalianorum error refulatur clrca mulierum usom
promiscuom, 1074. MassaliauorumhaBresis quibus accedoot
Martyriaoi e gentiliom oumero, QCCDOO el EupbemiUe
et Salaniani quae esl haeresis L X V I I I sive octogesima, 1067.
Eorum dogma, 1067. Unde dicti, 1067. Quaodo prodieront, 1067. Eorum proseuchae, 1068. De etelo taciae, et
ubi, 1068. Lupicianus Massalianos vexat, 1068. Inde Pseudomariyres haerelicorum, 1068. Qui et fiftartyriani dicli,
1068.
Materia ploribus modis suroitur, 265.
Materi mulliplex acceptio, quod exemplis fit manifeslom, 655.
Malrimonium. Qu tribus malriraonia inter se coojungereot,1045.
Malthseus cur Evaogelium a Chrisli generalione incoe>tum scripserit, 427. Mallh*us priraus oinniiim Evangeium scripsil, 425. Cur ipse primus scripserit, 425. flebraica lingua scripsil incoepiique a Cbrisli genealogia,
426. MatLhieus solus Evangelium GraBce scripsit, 127.
Jtfatulin laudes ac preces io Ecclesia solilae, 1106.
Maximilla (^tapbrygum propheiissa se ullimam propbe*
tarum dicebal, 403.
Melcbisedec nullum post se successorem bnbuit, 475.
Melcbisedec cur parenlibus carcro diciLur, 468. Melcbiedecum esse Spirilum saQcturo Hierax voluil, 472.
Melchisedcc a Saroarilai is Sem esse pulalur, 472. Islius
erroris rofutatio, 473. Judsei lamen asserunt |fuisse
Meicbisedec meretricis filium, 473. Ue eodem Melchisedec calholicorum quorumdam seotenlia refellitur, 474.
Melchisedcci oblationes faciunt haerelici, 474.
Melcbispdeciaiiorum ha?rpsis xxxv post Christtanisinum, 468. Unde sic dicli; Melcbisedec majorem Oiristo
f iciunt, 468. Libris uluntur apocrypbls ci couficli.s, 468.
Molchisedecis parenles qui fuerinl, 469. Melcbisedecem
.>n esse Spirilum sanclum contra Hleracilas, 715. Parenles Melcbisedeci9, 716. Melcbisedeci Abraharaus decimaa
obluiil, 469.
Meleliani ab Aloxandro eplscopo Alexandri pulsi ad
(.onslanlinum confugiunl, 720. Sed inde repulsi, 721. Ab
Kusebio Nicomediensi imperalori conciliautur, et cura
Arianis communicjni, 721. Ipsi cum Ariaois misli degeueraruat a rccU iide, 7^1.
Melelii iEgypilf ha?resls xLrwi.ordrnc sexageMma octava, 916. Quis fuerit et ubi profcssus, 716. Quando vixerit, 717. Com aposlolis simul in vinculis habilus sub Dieclcliano, 717. Ecclesia fundata Meletio pjiisque sectato*
ribus dicla Martyrum, 719. Petro, vocata Calholica
Ecclesia, 719. Melelius Arium delegit, 719. Meletius ab
Arianls ejicitur et Anliochenos veram fldere docuil, 882.
Et lamen ipse de Splrita sancto perperam sentiebal, 883.
Meleiii laus, 883. Qua? in Meletii oratione reprebeudanlur, 883. Eorum refutatio, 883. Meletfus ab Acacio ordinalus Anliochi episcopus, 876. Exemplurn sermonis a
Melelio habiti, 876. pace incbuandus, et io eara termt*
nandus senno, 877. Pacis ab eodem vera commeadaln,
877.
Menandriorum bseresis secuuda post adventuui Chrisli,
a producta fuerit, 60.
Mercurius cur dictns Argiphooles, 263.
Meropes uode dicti, 7.
Metempsyibosis Stoicorum qnam absnrda, 15.
Melhodius vir erudilos qui cootra Origenem scrlpsit,
591.
Miracalom qnod Eptpbanii a?(ate fiebat, 451. De aquts
io vioum cooversis pluribus io locis, 451.
Miihridates r^x rei herbariae scrfplor, 3.
Mooacborura geous io Mesopotamia parum probataro,
1073. Joda?orum proseuchae, seo loca ad precaodum exlra
urbem, 1067. Mooachorum io iEgypto insiltutum, 1070.
Mooachorum varia instilula, 1094. Mooacborum varia genera et inslitula, 1094.
Monarchise prlscae quatoor a Joaooe io Apocalypsi ad
Ebphralem collocal, 456.
Mooasiicus ordo ex terlio euoncbomm geoere qoi seipsoe castraveruot propter regoum Dei, 492. Spadonea
noo spoole^ sed oecessilale suol casll, 492.
Mootaol losoteos jactalio io suo valicioandi et propbetandi rounere jacLaodo, 406.
Mors quid sit, et cor homioi cooslHola, 845. Cur etlam
pelliceae lunicae homioi dat siot, 845. Cur mors homini
cootingat praeclara slmilitudioe artificis demoostratur,550.
Mortuortimroemoriaqnam sit uiilis in Ecelesia, ei b u dabilis, 911. Oraltooes morluls prosunl, 911. Commemorallo moKuorum, justbmro et peccatorum, 911. Mortuis
feoeslras oecludere quid sit, 27. Morluorum eura qu
debeal esse, el quae ffaerit in Ecclesia, 1106.
Moysis lex a Deoiosplrala etSprilu sancto, 1106,225.
Moysls miracula in /Egypto abeo perpetrata, 599. Ejoscorpus ab aogelis ooo ab bomioibus sepulturo, 600. Moysis
genus ab Abrahamo deduclum, 150. Mosos pa?dagogu8 Judaeonim, 18. Moyses cum uxore consneiualnera oon habuit, poslquara a Deo vocatus eet, 1048. Meysem Arabes
pro Deo cofunt, 469. Moyses recenset populum io deserto
Stnai, 11. Ho.rses ne otiosus esset,sed labore suo flveret,
opilio fuil, 1071.
Mulier nunquam post orbem condKom sacpfdollo functa, 1059. Mulier cur a?dificala et noo formata dkilur,
1051. Muberes mn! ut eavend, 1065. Omnls hsresis
mulier mala, 1065. Mulieres Deus sacerdotes essp noluit.
1064.
Muodi pxordiurn. 4. Mondus cnr fuit a Deo condHns,
553. Muoduoi ioierire et mutari idem, quod probatur si
miblodioe corporis liuroani, 555.
Mus araoeus qualis <?t cujus oaturaB, ut cum ejos morso
coniparetur baeresis, 476.
Nalurae (empus qnale fneril sub filiis Noeml, 5.

Nazaraî quo tempore prodiorint et brpsim suaro x\\U
garlnl, 120. Quaodo Jesum profpssi, 121. Nazanpl et Nazirei quomodo diireraot, 121. ipsi Christiani sicnl cas*
Ipri harelici dicti, 12i. Ulrumque*Tcsiaoipiiium ppobant,
122. Judaeis oon discrepaot, oisi quod in r.lnisium CPCduol, 122. Hebraica linguae sunt periusslmi, 1/2. Quibus
io locis ba?c secla vigueril, 123. Ips1 Nazarxi J.dwi^ ioi-
micissimi, 124. Habeut penps se Matilia-i Evai-gpliuro
Hcbraice srriptum eiiam absohiiissimum, 124. Nazar.-f-nrum hmresis, quas est qulnla Judaeorum,38. iidom repitdiaot Peolaieuchum, 38. reliquomm Juda30Puni sacrr^
Ociis abborreot, ab PSO caruium Pl renini anima:!runa
abstioeut, 38. Nazaraeomin baTesis ordine oona post llbrh
stianismnm, 116. Llode dicll. 117.
Nazareni iidem qui el Cbrisiiaoi alii a Nazarsronirn secla, 51.
Nembrod primus regouro occnpal, 7.
Nicseni concilii canones ac io primis de Paschaie, 733.
Nicolaitarum baercsis quiola post orlum < hrisiianap fldci, 76. quo iotroducta. 76. Quam foxiis ei I. scivis lild
diniblis ioquioata, 76. Aucloris ejus vox oeqtiissima, 76.
Ab eo Gnoslici orli cl Phibiouil*?, 77. Prxierea ( w i w -
1120
INDEX ANALYTICUS.
ruot ab illo ba?retici militares.Lpvilici et alii, 77. Quidam
Pruoicam ex Nicolaitis veoerabaotur, 78. Ex illis ooonulli Jaldabaolh Barbelonis priorem nalu tiliura coiebaut,
78. luepU illorum flgmenla circa miindi originem, 80.
ASooem et matricem et daemoaes iuvehunt, 80. Kefutatio
eorurodem, 81.
Noemusposidiluvium ubi primumdomiciliuruconslituit,
5. Noemus ubi priraura vitem consevit, 5. Noemus uxorque ejus cum iribus liberis uxohbusquc eorum in arca
servati, omoes bi ocio capila, 5. Noemi las expers baercseon et tonc quisque arbitrio suo vivebat, 5. Barbarismus quid sit Apostolo, 5. Noemi hisLoria el lolius orbis
divisl >, 703. Noemus quia juslus umis ex omni bominum
genere servaios, 288. Noemi ex libcris duo ac seploagiola
trincipes prodieruot, 6. Posterorum Noemi in varias or>is regiones digrpssio, 7. Noemus quid significet, 159.
liera ei Sebelh, t59. lllriuaque Cbrislus exemplar, 159.
Noemus excusalur quod fueril ioebriatus, 523.
Noelianorum haeresis, xxxvu posl ( hristianismuro, sive
qmoquagesima seplima, 479. Quando, ubi et a quo orti,
Noeti historia, 480. Ab Ecciesia pulsos, 480. Sepullor

lonore privalur, 480.
Noeiius polius diceodus'Aooetos,481.EjosrefulaUo,482.
Noetfani quibus auclorilalibus uluotur, 480.
Noroi ASgyptiaci qoid siot apud Isaiam et alios, 68.
Nomina per aotiphrasim multis imponuntur, 485. Nomina qua3 l)co attribuunlur ab Hebraeis, et eoruai iolerpretalio, 296.
Noriae fabula iosideotis arcae Noemi, 85. Noria conjux
Noemi, unde dicta secundum Gnosticos,et ao eadeni sit
Pyrrha, 82.
Novati qui auclor Catharoram fuit bistoria, 493. Ejus
haeresis, 493.
Numeri in Scripturis expressi consideratione digni
eont, 1080.
Nupti inter Judaeum et Christiaoam probibit, et erat
lex quaedam dudum ioter Gdeles, 510. Nuptiarum propugnauo contra Hieracitas, 714. Nuptiae secuode licit;
aitamen Impediunl ne quls sacerdotio fungatur, 410. Noitiarura defensio contra Saturnilum, 66. Propbetarum
lem propugnalio conlra eumdera, 67. Nupti sive matrimonium quomodo ab Ecclpsia rejiciantur, et quomodo
castitas ab ea probetur, 508. Nuptiarum propugnatio cootra apostolicos haereticos, 507.
Odrysas aoliqaissimus rex Tbracum, 8.

Opbitarum lueresis decima seplima post exortum CliriRttanismum, 267. Unde orli, 268. Unde dicli, 268. Eorum
abominaodifin iDstilulum,268. Serpenlem 001001,270. Fabula eoroto de hominis creaLiooe et Jaidabaotb, 271. Ex
intestinis hominis serppotis slmllitudioem colligout, 271.
Serpenlero pane alunl et in cisla costodioiil, 272. Ophiiarum refuLatio, 272. Nec eos serpeos Moysis excusat,
2^3. Et cor a Moyse erectus, 273.
Orallo haereticorum btaoda el fuco muliebri simillima,
ab eaqoe caveodum, 564.
Origeoes. Origeni* hsresls veoeno rubeta? comparata ,604.
Idem sirnilismyopsodicilur,604.Quam sit deploraodus,607.
Origeois error refuUlur ab Epiphanio,59l. Ab eo sex mllUa librorum conscripla, 591. Origenes ceosetcreatum Filium,531. ^ el ^ coofiiodi1.532. De resurrectiooe
mortuorum incerta etambigoa disserit,535,534. Ejus Epitoraeex Methodio, 554,535. lo resurrectlooe corpora resorgent pertecliore modo. et qua ratione id iolelligi possil,
537. Similitudine graoi frumenli deraoostrator,559.0rigeninnorum obieetio, 553. Origeois sententia similitudine
pellis accommodaia corporl, 561. Origeoiseproralius cum
caroe dcstiiui vullhomiues inresurrectioneet siodles fore
aogelis, 556. Origpois hacresis xLiv,sive ordine sexagesiioa qaarta, 524. Ejus parcotes et patria tolaque btsloria, 524. lo Christi flde consiantia, 525. Ejusdeoi lapsiis. 525. Mavult sacrificare idolis qii3m stiipnim pati,
525. Ejus pocnitentia, 523.Ab Ambrosio precaluscomuientaha scribil io Scripturam, 526. Ejus luciibralinnps ac
stodia acerrima per xxvm aooosin Tyro, 526. Editiones
saora Soripturae ab eo prodiUe, 526. Origenis pdiliooes et
volumioa quaa Hexapla dicuotnr, 526 Ob nimiam lilleramm copiani iocidil lo haprcsim, unde Origenistas, 5?6.
Alii .i prioribus qul dicti suol iVrdi, 527. Seipsum c.tstravit ad illerpbras viiandas, et medicamenlo memoriam
excitavit, 527.
Origpoiaoi erant pleriqiie mouacht, 527. Ab illls Arios
PI Ariani, 527. Erroies Origpnis, 527. Teslimoida Scriplur sacras ab eo prolala, 528. Lnlp corpus S i ^ et frfv
animam a Grscis diclam pulet, 528. Influiu prope scri-
psil, 529. Ejiis viu anslert et ascetarum consimilis, 529.

ejus errorum, 529.
Origenianorum ha3resis qoi el fopdi nomiDaoiur, estque
post exortum Christianismi, X L I I I , el ordine sexagcsima
tprtia,520. Uode siiil nomtoati, 520. Eorom dogmata, 520.
Turpis et fueda libido atque abomioaoda 521. Flagiliom
eorum exsecraodum in prufuodendo ei perdeodo semioe,
522.
Osii litter, 881.
Ossenorom h*rests qoa? esl sexta Jodaeorom, 59
Unde origloem traxit, 40. Unde id nomeo dedoclum, 40.
Ad Orienlem oegaot adorandum esse, sed versus Hierosolymara ad Occasuro, 42. Sacrificia rejiciunt, 42. Iidem
\gnem damnant, 42. Aquam prol)ant, 42. Eorumdera
somoia de Cbrislo, 42. Eorum oratio, 42. lolerprelatio
siogularum vocura, 43.
Ovis victima Judeorum, ovem io cruce mactatam dsigoabat, 20.
Ouii oomen cur in divinis fuit excogitatom, 859.
Palma3 femntur io signom victoria? qoam Cbristos de

toio muodo reporiavit.
Paradisus terreslris quls et obi fuerit, 572. Refutaotor
qui io tertio ccclo fuisse eum asserout, 572. Hic est in
Kdoo ad Orienlem coosltus, uode fuit dejeclus Adam
573.
Pascha qoam locerto die a plorlbus foerit celebratuni,
421. Pascbalis celebriLas observatiooem Iriplicem requirit, 823. Post apquioociiom cplebrari debet, quod Jud<ei
iioo servaot. 823. Pascha niioime 14 luoa celebraodum,
824.
Patriarcbas vpteres Cbrislianos adumbraot, 6. Patriarcb Juda bisloria, et qo in balneis illi contigerin*.,
151. Patriarcba Juda?orura sacro baptiemate initiatos,
128. Patriarch duodeclm a Jacobo geoiti, 10.
Paths persooa noo salls exprimilor verbo Iogeoitt,
866. Circa bwc herelicorum loca qoa?dam, 868. Si qois
Filium similem Patri voluolaie el substaotia dhsimilem
dixorit, aoalliema slt, 869. Spd lo omnibus Patri similis
est Filius. 869. Valentis et Basilii episcopi, Hem Marcclli
Aocyras episcopl, qoales supep hoc foerinl attestaiiones,
869. Qui episfopl buic seiiteolta subscripserint, 870. Disscosio ioter Hlos basrelicos, 870. Coostaotius iraperaior
illis favebat 870.
Pauli locus ex Epistola od Kom. explicalos capilP se)timo, 576. Paulos Grscus, Tarsposls fuit postea proseytus, 149. Paulns apostolus Geoliom ac preco Lucam
comilem assnmpsit, 50, 51. Paolos lioguarom perilissimns, 361. Paulus obscure, sed recte omnia proouuiia\ i t , 552.
Pauli Samosateol ba?resfs XLV ordioe L X V , 607. Quando
et ubi oalus, 607. Ejus oplnioqua Arlemoois baeresira reoovavit. 608. Quibos ex ioci* Scripturae suum dogma confirmet, 608. Ejus fefutatlo, 608. Idem Paulos cnm sr.is
Samosateuis Jodaizal, 608. Aliud qoam Sanraateoi spntil catbolica fides de tola Trinitaie, 609. Yerbum quale
Paulus Samosatenus constiluat, 609.
Paulinos Aoliocbpoos Calbolicom se profiletur, 1015.
Exemplum illius pnfessionis, 1015.
Peccali foga per mortem ostenditur apta similitudioe
capriflci, 548. Peccatom qoomodo in oobis babilare dicatur, 548. Peccatum ooo aote corpus, sed tma cuni corpore
natum, 573. Peccatura omoe carnis admioiculo pprficiluT,
585. Ppccatis ac vitiis sireoue resisteodnm, 586. Peccatum resideos io corpore mors appellatur a Panlo, 589.
Peccata qiiamvis io Scriptura pra?d*caolur, tamen non
pmpterea rausa percatorum Deo tribupnda, 281. Peccall
quspoam origo, et unde in nos iofluat,266. Peccalom quoniodo ei arbore pn)dieril, 268.
Pellex qua VOCR apud Hebra?os expnmatur, el Hebraica3 vocis etymoo, 1083.
Peiilatpucbi cooflrmatlo conlra Na7ara?os, 38, 59.
Peotpcostes quioqoaginta diebus, npqiie jpjuoiom vatur, opque gpoua flcciwiior, 1103. Et quoltdie svnaxps
fiunt, 1105. Peotecosies festum posl teslum Manipulonim,
453.
Pepuza oppidom Phrygiae, ubi coogregabantor Cal*phrvges mysterioruoi suornm caosa, 416.
Persooa?. Variis ex locis Scripturae probatur dUUnclio
persooarum lo Deo, 416, 485.
PeirordusNigpp hprbarum scriplor, 3.
Pptrus apostolorum prlocpps, super quero fundaia est
Ecclpsia. 500. Petrus aposlolorum pnnceps eleclus a
Christo, 440.
Phalangiiim letragoalom, cor sic ooraioatom, 262.
Pharisai diprum ac meosium, itpnique sigoonim zocH*
ci nomioa a Grascis mutuati, 54, 35. Pharisaji asironomiaB
addicti, 34. Pbarisacorum InslilutuiD sevcrissimum. 34.
FODS
1121
INDEX ANALYTICUS.
Pbarisaei unde dicti, 54. Pharissoram hsresls, qu est

terlia Judaeorum, 55.
Pbidias io Jovis simulacro qoid egent, 542.
Pbilistio Mimus, 222.
Pbilo de Cbrislianis, 120.
Philosopborum sect apud Graecos, earumque auctores,
11. Philosophorum secl apud Grsecos iocipiendo a Tbalele usque ad Epicurum, 1086 1091.
Pbotinianorum haeresis L I post Christjanismuin, el LXXI
ordine, 828. Unde sic dlcti, &28.
Pholinus unde oriundus, 829. Ejus error, 829. Eloquentia, 829. Depositus judices a Constantino pelil, 829. Cum
Basilio Ancyrano dispuUt, 829. Pbotini rationes, 830.
Ejus refutatio, 830. Photini objectio, el eius solulio, 850.
yuain male senserit de Spirilu sanclo, 833.
Phrvgaslarura sive MontanisUrum aulTascodrugitaram,
bceresis xxviu post Cbristianismi exortum sive XLVUI,
402. Hi eliam Calaphryges dicli quo lempore prodieriut,
402. Eorum dogmau, 402. De Trinilale eadem com Ecclesia sentiuoi, 402.
Pbrygia adusta, qua est pars Phrygie, unde dicta,
599.
Phylacteria qo dicantur, 52.
Pilali Acta, 420.
Plato Deum effectorem oroniam reram agnovit, 14.
PUto tria principia statuit, 14. Platonis locus ex Phcedone de mortis defluilione, 580. Platonici eorumque basresie gentiliamquarta, ordine sexla, 14.
Pneumatomachorum haereeis uv, ordine septoagesima
quarta, 886. Ipsi ex Arianis et Calholicis conflati, 887. De
verafldeet spiritu quaedam ex Ancoralo Epiphauii excerpta, 888.
PreDllentia lapsls cnocedUur, exemplisqne vere poenitenlium id probatur, 500. Quibus verbis in Cantico eleganter depingalur, 501. Post .mortem poeniienlia) nullus
est locus, 502. Pcenitenliam noa unam dari coutra Novatum, sed ssepius ilerarl, et esse bominibos necessariam,
495. De ea explicatur Aposloll locus, 494. Cur Ecdesia
|Mnitenliam admitlat, 494.
Poet gentiles iullio operam Masas, Christiani verum
Invocant Deum, 2. Omnium reram scientia soli Deo compeiit, 2.
Polyandria sepulcra, quae et ubi sunt, 152.
Ponliflcum Romaoorum usque ad Auicetum successio.
107.
Porpbyrius, et alii genliles evangelistas reprehenderunt, 429.
Potamonls in Eusebium HberUlls plena vox, 723.
Potestates a Deo constiluls, et in eodem regno stabilil, uni lamenregiparent, 294.
Praecepiorum quorumnam observatio sit necessaria,
507.
Presby terlfierinon possunl nxorati,el quae de clericorum
caelibalu notanda, 496. Cur nonnulli presbyieri aliisque
in ordioibus conslituli liberos suscipiant ex uxoribui,
496. Presbyter non est par episcopo conlra Aetium,
906.
Principia duo eimul esse non possuut, 500. Principia
esse plura non possunl ne unum. alterum destruat, 592.
Privatio quibus rebus proprie tribuatur, 960.
Prophet Davidis excessus qualis fuerit, 408. Item et
Pelri ID Aclis, 408. Propbetae Antiochiam mfgraotos famem nuDliarunt, 409. PropbeUe olim necessani, sed post
advetUam Cbrisli cessaruut, quamvis non necessarii, tamen non spernendi, quod multiplici similitudine declaratur, 696. Prophetarum, aposiolorum et evangelislarum
consensto in vera fide Trinltatis, 486. Prophelaa veri a
falso discrimen, 404. PropheUe sui coropotes, et ea qu
dicerent intelligentes vaticioati sunl. 403. Prophela iri
Yeteri Testamenlo dicilur videns, 405. Propheti cur
loguanlur de futuro per tcmpus prsHerilum vel prasens,
Prophetissae Priscilla et Maximilla, a Joaone in Apocalypsi praedicla?, 456.
Prunici nomme quid intelligatar, et Drunic pulchritudinis vox quid significet, 78.
Psalmi LXIII locus explicatur, 573. Item Psalmi cxxin
exposiiio, 573.
Pto!ema?i errorimpius circa legis anclorem. 221. Ejiis
refulatio. 222, 223. Per tolum, qu confioxitde iripcrtila
legis divisiooe refelluDlur, 224. Ptolemaw de Ipge sic
disseritur: Lex omnis trifariam dislributa est. quae quin|iie libris Moysls continetur, 217. Neque a solo Deo proecta, sed part m a Moyse parlim a senioribus, 217. Lex
onjngii perpetuo retlneodl est a Deo, rcpudium a Moyse,
218. Eursiis lex a solo Deo profpcU in Iria membra dividilor, 219. Lex Deralogi qualis, 219. Quid in veteri lpge
Qirislus implcvcrit, 219. Lcgisparlem typicamac symbo-
licam Christus ad spiritalem sensum Iranstulit tantum,

non sustutil, 220.
Ptolemaitarum ba?resis, qu est im post Cbristianlsmum. 214. Ab auctore Ptolemaeo erudiio, 213. Deo conjuges binas tribuit, 215. Ejus aniles fabulae, 215. Ejusdem
Epistola ad Floram, 216.
Pylhagororum quadrlga ex menle Valentini, item ogdoas, 175. Pylhagoraei eorumque baeresis v, gentilium
ordiue vn 14.
Pytbagoras obl mortuus, 14. Ejus Deus quid et qualis
sit, 14.
Q
Qoadragesimse obserraliu, et xeropbagia sex dierum
Pascba pra?cedentium, 1105. Quse cst paschalis sive passionis bebdomada . qus severo victu solet Iransigi,
1105.
Quartadecimanorumbaeresisxxx postChrisUanisraum, et
ordine quinquagesima, 419. Eorura error, 419. Incsleris
consentiunt cum Ecclesla, exceplo quod dlem Paschalis
superstltiose celebrant, 419.
QuiDtillianomm baeresis sive Pepuzianorom et Priscillianorum, quibus accedunt ArtotynL xxix posl Chrislianismum sive XLIX, 417. Eonim auctores atque errores,
418. Mulieres in clerum cooptaat, 418. Episcopos et preebyleros easdem ordinant, 418.
t
R
Reges et sacerdoles apud Jodax>s quando idem fuerant,
118.
Reglns nomen quomodo ad Ecclesiam perlineat, 1081.
Regnum ccelorum non in argumenlis, aut syllogismis
posilum, sed verilate, 964.
Relfgio Gra?corum ab Êgyptiis iranslata, 11. In religione novltas opinionum perlcnlosa, 1018. Fldem et religionem ejurat, qui vel in re levissima disseoilt a verilate,
1018.
Reprebendl qoam reprehendere melius est, 567.
Resurreclio probatur malliplici comparaiione , 560.
Resurrectionis Deneflcio bomiues iii lerra habilaluros pulat Epiphanius, 555.
Resurreclio mortuoram astmitur,1139. Contra Samari
Unos probatur, 25. Resurreclio per grani similitudinem
demoDstralur Evangelio, 599. Resurreclio lacile a Dco
perflcitur, et quare, 602. Fit simui aaimffl et corporis, ci
cur, 605.
Rhfoocura qu el Neel, et cnr slc dicta, 705. Inde sor*
tes divisionis coeperont Inter Glios Noemi, 703.
Roboam Judaeorum rei, Jeroboam Israelitarum, 21.
Roboami posteri, 21.
S
Sabaolh vox quid significet, el quomodo eara Aqulla iaterpreteiur, 92.
Sabbaliini quomodo observandum conlra Manicha3iim
702. Et olim etiam bonestis de causis solutum, 702. Sabbatum propier bominem, el pluris bomu quam Sabbatum,
705. SaDbalum deuteroproton quodnam ruerit, 455. S.ib*
batl lex abrogata per Christum, 158. Sabbaioruni varia
genera, 158. Quod proprie Sabbatum dicalur, 158. Sabba*
lum Christi quies a peccalis, 159.
Sabellianorum haeresis XLII post Chrislianismum, vel
L X I I ordine, 513. qno et ubi propagata, 513. Eorum
opinlo, 513. Loca e sacra Scriptura aSabelllanis allata,
513. Expllcatio eorumdem locorum, 518.
Sacerdoles alendos esse a populo, 1072. Sarerdotes et
eplscopi plerique manuum opus exercebant, 1072.
Sacerdotia trla anliquissima io prspulio, 470. Regno
translalo sacerdolium quoque Iranslalum, 119.
Sacramentorum ceremoni.% ex apostolica traditiooe,
1106.
Sacrificia cur Deus Ipsc lostituerit, 692.
Sadduca?! carnis resurreclionem npgabani, 557. SaddncaBorum haeresis prima Juda3orum, 31. Sadducaei unde di^
cll, 31.
Salem q sit Melchisedecis orbs, 469. quibusdam
Jebus et nunc Jerusalem vocalur, 469.
Salomonis locus explicatus de saplenlla Dei, 745. Salomon explicatur in Proverblis conlra Arlnra, 747.
Samarila? quid sint, et uode slc vocali, 24. Samariine
Jepbtbe Gliam venerantur, 469. Samarilarum bneresls, 2i.
Seciffi quatnor Samaritarum uiide flaxeriot, 23.
Saraarilanorum sect qualuor, 28. Samarilanorum doginata, 24. Samaritani ultra qolnque libros Moysis nullos
alios admittunt, 28. Samarttani idololatr, 25. Samaritanorum ritus veieres stolidi ac stulti, 26.
Samosatenorum impielas, 614. Cootra lilos prooalur,
quod Christus non sit homo simplex, 614. Patri consubstantialis est Filius, 615. Unum principium a quo Filios
f
1125
nuQavii
1NDKX ANALYTICUS.
contra Paulum Samosatennm et Marcionem, 613.

Iiuago Palris esl Fiiius conlra eosdem, 6t6. Samosaieni
haBresis comparalur cum serptnte qui dryiaas vocatur,
616.
Sampseorum hresis post ChrisUanismum, ordine un, 461. Dbi primum orla, 461. Vocanlur eliam Elceswi, 461. LiberElxei, 461. Femiaas duas prodeabus habeot, 461. PropheUsel apostolos rejiciunt, 461. Aquam
numiuis vice veneranlur, 461. Sampsei i(iem csotaree,
462. Lacerlaa comparanlur, 462.
Sancli in coelo cum angelis versantur, 1056.
Saoctos bonorans Deum honorat, 1053.
Sapienlia carais legi Dei non subjicitur, 577. Saplealia)
nomen varie probatur suroi, 743.
Saracenorum qui et Agareni origo ab Ismaele, 9.
Sataniani Massaliauorum genus, 1069. Eorum ritus,
1069. Haeresis illius origo, 1070.
Saturuiliaeorum hieresis 111 ab advenlu Christi, 62. Unde dicla, 62. Ubi Saturnitus bwresim professus, 62. Qu
fcierint ejasdogmala, 62 Ab eo Gnostici orti, 63. Duos houiiites asserit luitio creatos a DeOyUQuin bonum, alterum
twalura, 63. Nuplias damnat, 63. Ab aoimatis absliaet, 63.
IJiiid senUatdeprophetis,6l.Ejus dogmatum refutalio, 64.
Save uxor Caiui eademque luil illius soror, 287.
Sriealia quaoto major est in boraine, UnLo magis ille
repiitare debet quae sit hamana fragililas, 88.
Scolopendra serpens qui eiiam julus dicitur, com quo
Alogi ha*elici comparaulur, 457.
Scorpiorum similiiudo hsrelicis accommodala cum te
invicem, velut cateoa illigatos, teoent, 207.
Scribarura haeresis quffi eat secunda Judaecrum, 52.
Scribaram ambtlio, 32. Scribarara tradiUones et quot earura genera, 33.
Scriptura sacra oibilcootinetcoQtrarium aut repugaane,
879. Scriplura iateliectu difBcilis et velut oosiguata,
529. Hoc aduiubralum clave quara Salvalor apud Scrtbas
l Pbarieaeos esse dixit. 530. ScripUira coasuetudo ln
ordioe rerum deducendo, 745. Scripturarum explicatio
olim perbrevis, poslea per osteniationeiu sui ditfusior,
563. Scriptora sacrae prudeos cautio, 488.
Scyth acioacem pro Deo colebant, 8. Scytb a Noeml
filiis propagali, 6. Scylbae geutisftucceasio,8.
Sebuieorum perversa ratio in celebrandis feslis, 29.
Sect prima? bominum qualuor, t6. Sectae seplem tera)re Cbristi, 43. Sectarum geniilium qualuor refulatio,
5. Secls olira due gealilis ac Judaica, 15.
Sectarum apud Samarilas el Judos, qua3 superfueriot
reliquiae, 46.
Secundianomm baeresis, quae post Cbrislianlsraom est
duodecima, 208. quo introducta, 208.
Sem quot geauerii fllios qui suam regionem receperunt
704.
Seml liberi, nepoleeque ab ils procreati, 5.
SemiariaDorum haeresis uu sive LXXIII, 844. Quinam illi
ftieriot, 845. Quld ab Ariaois diiTeranl, 845. Quid de Filio
Dei el qualero esse dicant, 845. Consubslaniialis vocena.
rejiciunl, 845. Qui auctores islius seclas fuerint, 845.
Sempseorum horoinum nalio Osseois afOnis, 40.
Scuaar in Persarum regione sila, olim Assyriortira fuit,
6. Senaar campus electus a liberls Noemi, 6.
Seosus corporls fallaces, el vix vera percipiunt, 568.
Sepedon.viper genus biceps, cui haeresis Gerinlhicomparalur, 116.
Seps quod bestiaB genus cui ha?resis comparatur, 267.
Serarum mors ridiculus, ut placeant uxonbus, 1091.
Serpeutis prudeulia, el cur illl nos similes esse vult
Cbristus, 274. Duo prudenllae slgna iu serpenie, 274.
Serpens a Moyse cur erectus, 273. Serpentes quibus rebus fugari credanlur, 422.
Seruch fillus Rbaga provocalionem significal, 7.
Seibianorum haeresis decima nona post Chriutianismum,
284. Unde sic nominati, 284. Eorum dogmata, 284. Duo
genera bominum coustiluunt, 285. Eorum fabula de Chamo, 285. Idem cum Chrislo Setbus fuisse ab illis creditur.
286. Libri subdiliUi Seibiauorum, 286. Hora?aro Seibi
conjugemfingunt,286.
Selhus quol annos vixerit, et quaodo vivere desieril,
rclictis liberis, 289.
Severianorum baoresis xxv posl Christianismom, sive
ordine, 388. Severo quodam dicli, 388. Ejus dogmata, 388. Viuum damoat vitem<|ae serpeoti ac draconi
similem asserit, 588. Muliereno quoque damnat, ut opos
Satanie, 388, 389. Hoioinem parlim Dei, parlim esse diaboli, 388, 389. Libris apocryphis utunlur, 38S, 389. Vilem
non esse a diabolo ex serpeoUs semioe productam cootra
Severiauos, 388,389.
Sicyoniorum regnum anliquisslmum, cui Eurom dedit
Inttium, 9.
11*4
Similitudioes ia Scripttirls, qoomodo sont acHpicn.lae,

1027.
Simon Magus unde oriandus, 55. Apird quos to
Deum Patrera, apud quos Filium jaclabat, 55. quo
baplizatus, 55. Sauclum Spirilum noo accepit, et cur eo
caraerii, 55. A?aritl dedilue, 55. Pecunlas otnulit Petro,
ut Spirilurn sanclum IIli conferret per oianuum irapositionem, 56. da?monibos per magiam delusus, et veneficus, 56. IR Venei^mprolivis,56.^ncubinambabtiitDom>
ne Helenam, 56. Quam vana de se et de sua Helena absurde flnxerit, 56. Ha?c ab haereiicis vocata Barbefo vel
Barbelo, 56, 57. Et ab ipso Simone Mago dicta Minerva,
57. Item et Notio et Ovis errabuoda EvangelU, 58. Sub
Jovis se imagine, ilem suam Helenani sub specie Minerva3 a suis voluil adorari, 58. FoBdiUtisprofluviiqaecofyorum mysteria qua?dam instituit, 58. Variasintelhgentiasto
coelis constituit, 58.A SimoniaclsGnoslici orti, 58. ldem
SimoQ propbetas a variis Intelligeniiisspiritum accepisse
ceusuit, 58. Veteri Testamentofidemabrogavit, 59. Ineptiarum ejus refutalio,59.Ejusdem inlerilusRoma3,59.Seotentia Petri in eumdem,59. Refulalio ejus impietaiis circa
nuptias ei virginitatem,59.Uem confutalio impioruai ejus
dogmatum, circa creatiooem mundt, 60.
Simonem Cyreneum pro Christo ia croce passam DOU
eese, 75.
Siroonianorom haBtesis prima ab exortu religionis Chriilian, onde dicta. 55.

Simulacra quaooo primum fabricala, 8.
Somno obrepenle mens tamen rlgllat, 407. Somoi .
stuporis effecu In corporeis sensibus, 407.
Somoroii moos Samaritanorom unde dicins, 24.
Sorores nefas full uxores dacere propagato homkium
genere, 288.
Spirttom sanctom esse Deom, qula esl ona Trlnltas
V56. Spirltus sanclus cur specie columba? visus, 517. Sptrlltfs sanctus a crealuris dltTert, 8961 Plures In sacris Litteris spiritus, 897. Spiriius sanclos a Patre et Fiiio procedlt, 899. Ejus praeclara epithela, 899. Spiritus sanoius
omuibus pra?stat creatuiis, 900. De saocti Spiritos divlniUte teslimonia, 986. Spiritus verus ac sancioa, qolbus
nomlnibus distiuffuatur et signis cognoscatur, 414. Splfitus sanctus araualis Chrisii, et altribula uuiusalteri etiam
cooveuiunt, 892. Spiritus sanctus Deus est, 894. Spiriha
sanctus adoraodus, 895. Patre oritur et Filio, 895. De
Spiritu sancto, cur in Nicasna syoodo olbll diserte sit exposiiam, 904. Splrilus sanctus verus est Deus, 741.
Stoici et eorum haerosis terlia geulilium, ordine v, 12.
Siotconim refutatio, 12.
Sluporii uomen plura significat, el qn stuporls dlflereotlsp, 406. Stupor Adaml mialis fucrit, 406.
Subslanlia? ocem quoroodo Syrmieosis syoodus cooaU
fuorit lollere, 861.
Superstitionom /Egyptiorum origo, 8.
Synaxeofl dies et convenlus, quomodo ab apastoHs
InslltuU, 1104. Uem jejunium quarla et sexU feria.
1104.
Tabernaculum Ecclesiaa accommodator, cujas jam In

Tirlute fundameulum eonsislit, 512.
Talpa? qiiadmppdis anlroalis natura, 458. Yi<m caret, et
eublerra latet, 458. Nocet plantis et seminibus, 458. Illi
baeresis comparatur Adainianorum, 458.
Tascodrugitarum ba?resls unde nomen acceperit, 416.
Dicti qnasi Paxillonasones, 416. Infandura eorum sacrificium, 416. Comparantur viperaa bsemorrhoeae, 417.
Tatianorum hxresis xxvi post Christianismum , sive
XLVI aouodam Taiiano, 417. Ejusdem bistoria, 591. Origo
Tatiarii, 391. Ab eo EncratlUe ha?relici opiginem acceperunt, 391. Ejus dogmala, 391. Nuplias damnat. 591. Aqua
9oIa inroysleriisulebalur, 392. Adamum salvum esso
contra ejus opinionem, 392.
iion idem io divinis personis, quod
^**,
920.
Teslamontoin Yelus cum Novo conseotit, 703. Quod
eleganti comparaliune docetur, 703.
Tbarra Olius Nachor simulacrorura ex argila figlinoque
operc reperlor et arlifex primus, 8.
Thecle hisloria, 1048.
Tbeodoti bistorla, 463. Cbristum abnegavit, 463. Enmdem esse nudumbominem asseruit, 463. Refutator probalorque Yerbnm carne fuisse veslilum, 465. Tbeodotiano
mm hserests uv post Cbrislianlsmura ordloe qulnquage
sima quarla, 462. Slmilis Alcgorum ha?resi, 462. Unde
dicti, 465.
Therm Gadarenses, 131.
Thermulen Pbaraonu filium cur adorent iEgyptii 1055
r
1125
INDEX ANALYTICUS.
Thracum nomen a Thera apud turrim Babel nalo, 8.

Tbyatiris taeretici Calapbryges frequenles fuerunt,
455.
Tibla serpenlis habet effigiem per quem Eva decepta
ett, 79.
Tibicinum geslus qaaodo Ubia canunt diabolicus est,
79.
Traditioncs seniorura qoomodo vocentur a Judaeis, et
quatuor illarum genera, 224. Traditiones necessariae, quia
ex Scripturis peii omnia nou possunt, 511. Traditioncs
non scripl a matre Ecclesia relicUe, 912. Tradiiiones
JodaRorura quando coeperim, 532.
TriniUs ejusquefldesquam leoet Ecclesia, 483. Trinitatls cogDilio ex Symbolo, 891. Trinilas variis temporibus
dlverse nunliala, 899. Trwitalis Uiumque personarum
varia nomina, 895. Trinitas semper praedicata, 18. Trinita* accurale. a Scriptura sacra declaralur, quae de singuhs
personis dlstincte loquilur, 612. Trinttas in creatione hominis repraesenUla, 583. Trinitalis qu sit ratio, el quo
pactounus sitDeusin Trinitate, 514. Qualiler dicatur
Paler, 514. Qu sit Filii produclio, 515. Quae sil Spiritus
eancti productio, 515. APalreFilioque procedit, 515. Trinilas expers passioiiis, 968. Sed Verbum in carne passum
est sine ulladivinilatis passione,968. Qu omnia humauaa
mentis captum superanl, 969. Quomodo ex Patre genitus
dicator Filius, 970. InTrinitate solus Deos est adorandus,
974. Et ejus nulla est alia causa praeter seipsam, 975. Neque ulla accessione opus habet, 976. Circa diviiiiUtem
inaoes sont bominom cogltatkmes, 979. Sola Triniias seipsam cogaoscit, 980. 981. Ea est sola increala, 984.
^TubarumusmiaVeterl Testamento qald deslgnaret,
forris Babel, 6.
Tyranni ac reges prodils culti. Unde deorom cullus, 8.
U
Uranias episcopus e secta Aodianoram in Mesopotamia
dogma Audiani professus, 827. Ut Sylvaous episcopus io
Colhia,828.
1126
roor appellent Salvatorem, ctc, 167. Nomina eorom qm

ogdoade conliDeotar, 167. Relalio ex libro Yaleutiiii de
ooe omnium' parenle, 168. Item de reliqua lurba spiritalium marium et feminarum, 169. Dogmala Valenlim vtria et ridicula, 170,171. Passim quid de Cbristo sentianl,
171. Mortuorum resurrectionem negant, 171. Tres bomiDiim ordioes constituunt, 172. Errorura Valenlini reiuiatio ex Ireno, 173. Valenlini dogrnata ex Irenaeo, 175.
Yaleolinus quibus e Siriplur locb soa deliramenla probabat, 194, 195,596, 197. Ogdoadem a se confictam confirmat ex primo capite Evangelii Joannis, 198. Refellitur
ab lrcnso, 198.
Yaleotinianorum bsresis qa est post Cbristianisroura
undecima, 163. lidem se Gnoslicos vocant, 165. Quando
prodierit eorum auctor, 163.
Vaiesiorum hresis xxxvm post Christlanismum, quinquagesima octava, 489. Yalenlis, aucloris Valesiorum, nomen Arabicum esse pulat Epipbanius, 489. Yalesii universi castrati sunt, 489. Eorum mulilatio, 490.
Yerbum non est routatum in caroem, sed illud auod
erat, carnem assuropsil, 1004. Et corpori bumano ex Yerbi commonione quantum accesserit, 1005. Yerbum incarnaium vere fuit Deu% 1005. Et Chrislus ipee Yerbum
fuit, 1006. Undedictus Emmanuel, 1006. Yerbuma Filio DOQ
separatur, sed idem cum Filio, 1007. De Chrisli carne
baereticorum sententia, 1008. Haereticorom objectio de
Christi excrementis in carne constilutl, 1009. Etejuadera
refutatio, 1009. Exempio filtorum lsrael spatio X L annorum in deserlo, 1009. De Hebrcorum excreraentis fabula.
1010. Vesles CbriaU quales fuerlnt, 1010. YeracaroChrisu
probatur, 1011. Chrislus Incarnebomanas inflrmitales suscepit, 1012. Cbristi corpas noslroslroUe nitt, 1011. Yarias
haaretlcorom sententi depeffectabomluis oaiurainCbristo, 1014. Verbnra quomodo sit verissimo seasu ioterpretandum, 199,400. Verbom Dei et alia ejusdem verba qood
discriroen habeanl inter se, 859.
Yeritalis vis adversus meodaciam et utriusque comparatio, 627.
Yiai condemnaiio ex qaibusdam Scriptnrae testimoniis,
100.
Yipera ampblsbna, 262. Ylpera partos comparatur
ha3resi, 101,102. Yipera seipsas devorant, quod veterl
historia apod iEgypUos proditum memorator, 62.
Yirgines Deo dicata3nubere non possunt, 511. Yirglnes
quaanara sint qaas Apostolus nubere jubet. 509. Et decre^
tum Apostoli explicatur de virginlbus, 510.
Virginitas Ecclesi est fuDdamentum, Uem de solitaria vlta et reliquis gradibus, 1103. Proxima 1111 conlinenlia, el tertio loco vTduitas, 1103. SeqouDinr nuplia), 1103.
Digamta concessa, 1103. Sacerdotlum supra omnes gradus. 1103.
Yirgo Maria vitul nondum jugum pass comparata,
156. Eadem comparatur segmento cbarl novae, 156,
157.
YiU qoffl fuit ante legem 1o corpore fuit, 581.
Vitalis b&reticus qualis fuerlt ab Epipbaoio describitar,
1014.
Valentini Entbymesis sive cogilatio qotbusfigmentisab

eo eiplicetur, 182,183. Enthymeseos laciymsueteraeque
bujosmodi nug, 183. Disqulsitio lacrymarom ejus et
qualis humor ab illla float, 184. Triplici ex maleria quot
rerum genera producta finxerit, 185. Fictlo de septem
sphjeris coelestibus, 186. Diabolum mundi facit moderatorem cum angelis nequlti, 187. Homo qualiter abeo
conditus credalur, 187. Quibus ex partibas et iniliis conetet, 188. Animalis homo, splritalis et carnalis apud eum
ut differat, 189. Yalentioianoram flagitia, 189. Yanissima
opir.io circa mulierum amorem, 190. Tgnem muodum consumpturum, 191. QuaLuor ex naluris Salvatorem compositum asserunt, 191. Quomodo valicioia prophetarum dividant, 192. Tria horalnum genera secundum Valentinianos,
192. Quot ltem animarum species fingant, 193. Refulatio
dogmalum Yalentiul, 193. Valentini aeones triginta tricenarium numerum annorum vit Christi indicant ex ejus
X
roente, 176. Alia de nugls ejusdem senteotia, 177. Horus
Xenodochia quem in usum ab episcopis constructa,
slve terminus et Orothetes redemptor ac carpisles, 178.
905.
Quibus Scriptur locis sua somnia fulciat Valeiitinus,
179. Horusquid sit apud eum etqueHorl offlcia, 181.

Quid sential de iis qo sunt extra pleroma, 182. ValentiZacchseus quidam iropostor, et ejus inslitutum, 1094.
nus, 164. Ejus patria ignota, 164. Fertur tamea
Zeno princeps Stoicorum, 12.
fuisse iEgyptius, 164. Quot deos conflnxerit, 164. Eorum
Zenonis dogmata, 12.
nomina, 165. Idem apod eum Bylhu? quod cbaos apud
Zopvrum crabronis genus quod apllssiroe et elegauler
Hesiodum, 164. iEonumflgmeDluma poetls mutuatum, describitur el Luciano hsretico aptatur, 387.
165. Quid vocent Yalentini defeclum io aonibus sive
Zoroaster iaventor magie ac astrologle, 7. Bactrorura
byslerema, 166. Quidsit ogdoasapud illos, 166. Quem Acba- conditor, 7.
1127
ORDO R E R U M QUJE I N HOG C O N T I N E N T L R .
ORDO RERUHE
QUJE
S. EPIPUASWS,
I N HOG
CONSTANTIKBSIS
KFiSCOPUS.
IN CYPRO
ADVERSUS H/ERESES.
LIBRIII TOMUS I I .
Contra Paolum Samosaleoum, hxresis LV.
Adversus MauichttOS, baeresis LXVI.
Adversus Hieracilas, hseresis LXVH.
Meletli yfigypiii schisma, haresis I.XVHI.
Conira Ariomaoilas, bsrests LXiX.
LlJBHl 111TOMUS 1.
De schismate Audiaoorum, haeresis LXX
Conira Pboiiniaoos, bsresis LXXI.
Coulra Marcellianos, b*resis LXXll.
Adversus Sefniariauos, haeresis LXXIII.
Coulra Pneumatoraacuos, haeresis LXXIV.
Adversus Aerium, haercsis LXXV.
Advenut AuouMeos, harcsis LXXVl.
50
171
183
202
339
374
382
399
474
503
515
CONTINENTUR.
LIBRIIII TOHUSIU
Contra Dimceritas, haeresis LXXVH.
612
Adversus Anlidicomarianitas, b*resis LX&YIII.
699
Adversus Collyridianos, hacresis-LXXlX.
739
Contra Massaliaoos, barcsis LXXX.
753
EXPOSITIO FIDEl CATHOLICJS ET APOSTOLIfJB
ECCLESI,E.
77 4
ANACEPHALiEOSlS sive eorum qu* in Panario dicta
sunt summa compreheosio.
834
APPENDIX DlbS EUT ATIONUII.
Diatriba de anoo ualali Christi.
887
Diairiba de auno et die Dominica Passionis.
Uo9
Dialriba de Exjeuileuliae velere in Ecclcsia ratione.
10.3
De chorepiscopis.
1016
De duplici cyclo et embolismorum ralione.
10.4
De Sirraieosi et Ancyraua pseudosynodo.
1058
l)e veleribusquibusdam Ecclesi ritibue.
iuVl
Iudcx auaiyticus.
1103
FlNIS 1 QDADRAGESIMI SECUNDi.
UNIV. O F M I C H I Q A N ,
JUN23
1918
Parisiis. Ex Typis J.-P. MIG.NE.
This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the worlds books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge thats often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this books long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Googles system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google watermark you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we cant offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a books appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Googles mission is to organize the worlds information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the worlds books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http://books.google.com/

PG042

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PG042

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PATROtOGtiE'

SED BIBLIOTHECA DNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFOHMIS, COMMODA,OECONOMICA,

OMNHI SS. PATRDM, DOCTORII SQHWHMI ECCLESUSTICORII,

OMNIUM QUifi EXSTITERE MONUMENTORUlt CATHOLICiE TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA

S. EPIPHANIUS CONSTANTIENSIS IN CYPRO EPISCOPUS.

OPERA QILE REPERIRl POTUERUNT .

ACCDRANTE E T DENDO KECOGNOSCENTE J . - P . MIGNE,

I N > TCIKNTIJT E C C I . K i t A t r i c * RAMOR

EXCUDEBATUll E T VENIT APDD J . - P . M I G N E ,

OLIM PROPE PORTAM LUTETIJE

NOMINATAM, SEU PETIT-MOXTROUGE,

S. EPIPHANIUS CONSTANTIENSIS IN CYPRO EPISCOPUS.

EXPOSITIO F I D E I Catholic et Apostolic Ecclesiee.

ANACBPHAL^OSIS sive eorum qu in Panario dicla sunt sumraa comprebensio.

Socratis, Sozomeni cterorumque Narratio.

De veteribus quibusdam Ecclesi Ritibus.

Ex Typis J.-P. MIGNK.

CYPRO EST EPISCOPI

ADVERSUS OCTOGINTA HjERESES

PANARIUM s.ve ARCULA.

duo principia, bonum ac malum, constituunt.

CONTRA PAULUM SAMOSATENUM,

ADVERSUS ll/ERESES LIB. I I . . I I . ILERES. L X V .

(1) \ - imperantibus, Anliochenae 608 Ecclesia prnpo, \

\ , D unigenamque FiliuiQ ac Yerbum abnegent, ejus \ , \ .

* Joan. xiv, 10.

() " . Novati nomen

I I I . Eninuero nequa nos ipsi duoi esse Deoe d i - . \ \ \

Psal. cxviu, 89.

ADVERSUS HiERESES LIB. I I . . I I . HARES. LXV.

non extrinsecus asciium, sed ex ipsius substantia

anle Luciferum ; lactal, id est, atque anle rorem

\ D set Jab : Cum facta tunl sidera,

Joan. xvi, 28. Joao. XIT, 10.

(5) ol . Paululura diversa

est : Ex ulero, ante auroram, vcl ab aurora

omnet angeli mei voct sua*. Ilaque voces illas, .

Hic est quem dixi vobii: Qui po&t me venit, ante

ralionem mcrito desidcrat Yasquez in 1 Par.

; , (7) 6 persona , quomodo hic miltit, ille vero miltitur.

Emittes enim, ail Prophela, Verbum, el Ihfuefaciel

nemo vidil unquam. Unigenilus Deus qui est in sinu

Niini* oliose locum bunc e psalmo CXLVII ad Dci Verbmn rctulit. In q0

misitme Pater *. Quaro multa sunt nuniero totidem . ,

Pater; et Patrem nemo novit, nisi Fitius, et cui ,

'. *' \ -eflj

salellites, 6 1 4 quandoquidem lux illa doctrinae,

sibi Deum Patrem constituit.

rapinam arbitratus est, esse aqualem Deo, sed semet

iprum exinanivit, formam servi accipiens'. Ex quibus . \

fecit cura diceret: Patre meo exhi et venio \

Joan. , 17, 18.

Mallta. , 25. Luc. , 22. * Joau. xiv, 9.

ADVERSUS HiERESES LIB. I I . . I i . HjERES. L X V

Jam vero non idcirco idem esse cum Palre, quod

3 1 . * Joan. v m , 18. * Ose. i , 3. * Gen. i , 26.

ac substanliam ita penitns eamdcro, u l ne pertourum quidcai discriiuen adinittal.

puiolur. A i vero Pater una cum 616

ADYER8US HiERESES LIB. ! L T O M . I I . HiERES. L X V I .

*, <5 ' , j ali velul calceo proculcato, medicoque Evangclii

thiano confundit, ut et Suidas, cum tanto ante

monie appulsa navis anrum advehebat, et elephan* \

ADVfcRSUS ILERESES LIB. . . I I . ILERES. L X V I .

ctus ejusmodi opiniones h a b u i l , ac .ibros quatuor