BANKARSKIOT SISTEM NA MAKEDONIJA 1) Struktura na bankarskiot sistem Vo momentot na monetranoto osamotojuvawe, vo

Republika Makedonija postoeja 5 banki. So cel da se zgolemi konkurencijata me|u bankite, se postavi poliberalna zakonska regulativa za osnovawe na banki so {to se namalija barierite za vlez vo bankarskiot sektor. Takviot pristap ima{e za rezultat, bankarska sruktura na krajot na 2001 godina da broi 20 banki, 1 podru`nica na stranska banka i 17 {tedilnici. Pritoa od vkupniot broj banki, 17 imaa t.n "golemo ovlastuvawe", odnosno mo`ea da rabotat vo zemjata i vr{ea platen promet so stranstvo, dodeka ostanatite 3 imaa dozvola za vr{ewe na bankarskite raboti samo vo zemjata. Vakviot trend na zgolemuvawe na brojot na bankite prestana vo 2001 godina koga zapo~na procesot na okrupnuvawe i konsolidacija na bankarskiot sistem vo Republika Makedonija. Toa doa|a kako rezultat na vlezot na stranski direktni investicii kaj del od pogolemite banki vo Republika Makedonija vo tekot na 2000 godina, kako reformite vo platniot sistem vo zemjata i negovote prezemawe od strana na komercijalnite banki. I vo na{ata zemja, sli~no na zemjite od Evropskata Unija postoi visoka koncentracija na bankarski kapital, bankarskata aktiva i bankarskite depoziti vo mal broj na banki. Vo Republika Makedonija postoi t.n "golema dvojka", koja ja so~inuvaat Stopanskata banka i Komercijalnata banka. Tie dve banki vo vkupnata bankarska aktiva na Republika Makedonija u~estvuva so 51,4% site ostanati so 48,6%. Isto taka dvete banki imaat pazarno u~estvo od 50,3%, a site drugi banki 49,7%.

Bankarskit sistem na Republika Makedonija se smeta za otvoren kon stranski kapital. Pritoa, na krajot na prvoto polugodieod 2002 godina u~estvoto na stranskiot kapital vo vkupniot bankarski kapital iznesuva{e 40,3% Regionalnata struktura na bankarskiot sistem e asimetri~na so visoka koncentriranost na finansiski uslugi vo glavniot grad na Republika Makedonija. Imeno, na krajot na 2001 godina samo 4 banki bea locirani nadvor od Skopje, od koi 3 imaa ovlastuvawe za platen promet I kreditni odnosi so stranstvo. Sepak, postojanata regionalna koncentracija se ubla`uva so relativno razgraneta mre`a na filijali, ekspozituri, {alteri, delovni edinici i pretstavni{tva.

2) Inicijalna sruktura na bankarskiot sistem Soglasno postojnata zakonska regulativa bankarskiot

sistem na Republika Makedonija ima univerzalen karakter, {to e karakteristika i za bankarskiot sistem od kontinentalna Evropa, I nego go so~inuvaat: 1. Narodna banka na Republika Makedonija 2. Komercijalnite banki 3. Bankata za podr{ka na razvojot 4. Po{tenska banka i 5. [tedilnicite Osnovnite segmenti vo srukturata na bankarskiot se bankite I {tedilnicite. Sepak so ogled na funkciite {to gi izvr{uvaat i u~estvoto vo vkupniot finansiski potencijal, bankite go so~inuvaat 'rbetniot stolb na bankarskiot sistem na Republika Makedonija. Taka na 2001 godina bankite u~estvuvaa so 99,4% i 99,6% vo vkupnata aktiva na bankarskiot sistem i vkupnite depoziti na naselenieto, soodvetno.

* U~estvo na bankite i {tedilnicite vo vkupnata aktiva na bankarskiot sistem I depozitite na naselenieto(vo %) Izvor: Godi{ni izve{tai na Narodna banka na Republika Makedonija

199 7 1) Aktiva na bankarskiot sistem a) banki b) {tedilnici 1,3 2) Vkupni depoziti na naselenieto a) banki b) {tedilnici 96, 0 98, 7

199 8

199 9

200 0

200 1

98,7 99,0 98,6 99,4

1,3

1,0

1,4

0,6

97,3 97,0 97,2 99,6

3,3 4,0 3) Denarski a) banki b) {tedilnici depoziti na 93, 0 94, 1 naselenieto

3,0

2,8

0,4

94,4 93,6 97,9

5,6 7,0 analiza na bankarskiot za sistem na 5,9 deka 6,4 ulogata na

2,1

Vakvata dinamika na pokazatelite od strukturnata uka`uva na {tedilnicite se pove}e se marginalizira, {to go nametnuva pra{aweto preispituvawe opravdanosta nivnoto postoewe od aspekt na funkcijata za koja se osnovani mobilizirawe na slobodnite pari~ni sredstva na naselenieto. Bankite vo Republika Makedonija, analizirano spored delokrugot na svoeto rabotewe, pretstavuvaat banki od univerzalen tip. Isklu~ok pretstavuvaat Bankata za podr{ka na razvojot i Po{tenskata banka koi imaat specifi~en karakter.

Taka, Bankata za podr{ka na razvojot pretstavuva razvojna banka ~ija osnovna cel e stimulirawe na razvojot na malite i srednite pretprijatija (kako dvi`e~ka sila vo ekonomskata tranzicija), kako i finansiskata podr{ka na izvozot ({to e od prioritetno zna~ewe za ekonomijata so ograni~ena apsorpciona mo} na doma{niot pazar i potrebata od podobruvawe na sostojbata na platniot bilans na zemjata). Dodeka, po{tenskata banka, pokraj tradicionalnite bankarski koi raboti ja gi vr{i i finansiskite transakcii povrzani so po{tenskite aktivnosti . Drugi osnovna specijalizirani institucii na so~inuvaat na zdrav institucionalnata infrastruktura na bankarskiot sistem, a ~ija cel e poddr{ka vospostavuvaweto bankarski sistem se: -Fond za osiguruvawe na depoziti i -Agencija za upravuvawe so sredstva Fond za osiguruvawe na depoziti ima mnogu zna~ajna uloga vo bankarskiot sistem, imaj}i gi predvid lo{ite iskustva na naselenieto vo Republika Makedonija so "zamrznatite" devizni {tedni vlogovi od predhodniot sistem (porane{na SFRJ) i {tednite vlogovi vo propadnatite {tedilnici za vreme na tranzicijata vo Republika Makedonija. Osnovna cel na fondot e da ja vrati doverbata na naselenieto vo bankarskiot sistem so cel da gi vlo`at slobodnite pari~ni serdstva vo bankite i {tedilnicite, a so toa da se zgolemi {tedeweto vo zemjata kako osnoven preduslov za pottiknuvawe na investiciite i ekonomskiot rast i razvoj. Agencijata za upravuvawe so sredstva, kako prasen sledbenik na Agencijata za sanacija na banki e od privremen karakter i nejzina osnovna funkcija e da upravuva so sredstvata na Agencijata, koi pretstavuvaat nenaplateni pobaruvawa koi prethodno bea prezemeni od bankite so procesot na sanacija na banki. *Institucionalna struktura na bankarskiot sistem na Republika Makedonija

NARODNA BANKA NA REPUBLIKA MAKEDONIJA Monetarna politika Likvidnost na bankarskit sistem Likvidnost na pla}awata sprema stranstvo Platen sistem Supervizija na bankite i {tedilnicite Izdavawe na kni`ni i kovani pari Raboti za smetka na organite na dr`avata Pretstavuvawe na Republika Makedonija vo me|unarodnite finansiski institucii Vospostavuvawe na informativen sistem

KOMERCIJALNI BANKI Pribirawe na depoziti Plasirawe na sredstva Platen promet

BANAKA ZA PODR[KA NA RAZVOJOT Stimulirawe na razvojot na mali i sredni firmi Finansiska podr{ka na izvozot

PO[TENSKA BANKA Istite raboti kako i komercijalnite banki Po{tenski uplati i ispaltivo zemjata i stranstvo

[TEDILNICI Pribirawe denarski {tedni vlogovi od naselenieto Kreditirawe na naselenieto

AGENCIJA ZA UPRAVUVAWE SO SREDSTVA Upravuvawe so sredstva od agencijata odnosno nenaplatenite pobaruvawa prethodno prezemeni od bankite so procesot na sanacija

FOND ZA OSIGURUVAWE NA DEPOZITI Garantirawe na depozitite na naselenieto vo komercijalnite banki i {tedilnici

3) Narodna banka na Republika Makedonija Ustavot na Republika Makedonija od 1991 godina ja opredeli Narodnata banka na Republika Makedonija kako emisiona banka, samostojna i odgovorna za stabilnosta na valutata, za monetarnata politika i za op{tata likvidnost za pla}awata vo zemjata i stranstvo. Opredeluvaweto na osnovnite funkcii, zada~ite i raboteweto na Narodnata banka na Republika Makedonija vo sistemot proizleguva od mestoto i ulogata na Narodnata banka na Republika Makedonija kako centralna banka ili banka na bankite, pred se, vo utvrduvaweto na osnovite na monetarnokreditniot i devizniot sistem na Republika Makedonija. Taka, funkcii na Narodnata banka se: Izgotvuvawe i sproveduvawe na monetarnata politika Regulirawe na op{tata likvidnost na bankarskiot sistem Regulirawe na likvidnosta vo pla}aweto sprema stranstvo Regulirawe na devizniot kurs Upravuvawe i rakuvawe so deviznite rezervi na Republika Makedonija Ureduvawe na platniot sistem Supervizija na bankite i {tedilnicite Izdavawe na kni`ni i kovani pari Raboti za smetka na organite na Republika Makedonija Pretstavuvawe na Republika Makedonija vo me|unarodnite finansiski institucii Vospostavuvawe na informativen sistem Drugi raboti na Narodna banka So noviot zakon za Narodna banka na Republika Makedonija donesen vo 2002 godina se zgolemi stepenot na nezavisnost na na{ata Centralna banka. Zgolemuvaweto i pro{eruvaweto na stepenot na nezavisnosta se ogleda vo toa {to so ovoj zakon Narodnata banka na Republika
6

Makedonija

nezavisna

institucija, ne samo vo relaciite so Vladata, tuku i vo odnosite so parlamentot. Imeno, Narodnata banka na Republika Makedonija se zdobi so pogolema funkcionalna nezavisnost. Vo zakonot jasno se precizira deka Narodnata banka na Republika Makedonija samostojno gi utvrduva celite i zada~ite na monetarnata politika. Vo porane{niot zakon, celite na monetarnata politika gi utvrduva{e parlamentot. Pritoa, osnovna cel na monetarnata politika, isto taka e utvrdena so zakon, toa e -odr`uvawe na cenovnata stabilnost. Sekako, celite na monetarnata poitika treba da bidat vo soglasnost so celite na ekonomskata politika na zemjata. Vo zakonot toa e formulirano na sledniot na~in: "Narodnata banka ja podr`uva ekonomskata politika na zemjata i finansiskata stabilnost na zemjata, bez da se zagrozi ostvaruvaweto na osnovnata ekonomija". Toa zna~i, primarna cel na Centralnata banka preku monetarnata politika e - cenovnata stabilnost. Dokolku so drugite delovi od ekonomskata politika se naru{uva taa cenovna stabilnost, Narodnata banka ne treba da ja sledi taa politika zatoa {to na toj na~in ne ja ispolnuva svojata osnovna cel odredena so Zakon. Ponatamu, guvernerot, viceguvernerite i ~lenovite na sovetot se biraat so mandat od 7 godini, {to e podolg period od mandatot na Vladata, Parlamentot i pretsedeatelot na dr`avata. Institucionalnata nezavisnost na Narodnata banka na Republika Makedonija se izrazuva preku odredbite na zakonot. Na krajot, kako i site centralni banki, taka i Narodnata banka na Republika Makedonija e neprofina institucija i fi{okot na prihodite nad rashodite se prenesuva vo buxetot na Republika Makedonija, a dokolku se slu~i da ostvari zaguba, taa zaguba se pokriva od buxetot na Republika Makedonija. cel, po~ituvaj}i gi na~elata na pazarnata

4)Komercijalni banki Vo razli~nite etapi od razvojot na bankarskiot sistem postoele i razli~ni sva}awa za poimot i definicijata na bankite. Denes, za razlika od prethodniot period, bankata se definira kako akcionersko dru{tvo so site prava i obvrski koi proizleguvaat od tipot na takvoto organizirawe. Odnosno, bankata pretstavuva pravno lice ~ija osnovna dejnost e pribirawe na depoziti i nivno celosno ili delumno plasirawe vo krediti i drugi investicii za nejzina smetka, so cel ostvaruvawe na dobivka(profit). Vo periodot od politi~koto i monetrnoto osamostojuvawe na Republika Makedonija do denes, bankarskoto zakonodavstvo na na{ata zemja postigna golem stepen na kompatibilnost so bankarskoto zakonodavstvo od zemjite ~lenki na Evropskata unija. Spored zakonskite propisi na Republika Makedonija, banka mo`e da osnovaat doma{ni i stranski fizi~ki i pravni lica. I toa pretstavuva zna~ajno unapreduvawe vo oblasta na bankarstvoto vo odnos na prethodniot sistem, koga fizi~kite lica mo`ea da se javat kako osnova~i na banka, me|utoa so ograni~eno pravo na kupuvawe samo na t.n prioritetni akcii koi ne nosat pravo na upravuvawe so bankata. Bankata se osnova so donesuvawe odluka za osnovawe na banka od strana na osnova~ite na bankata i so vlo`uvawe na sredstva vo osnova~kiot kapital na bankata. Posapkata za osnovawe banka ja zapo~nuvaat zainteresiranite subjekti (pravni i fizi~ki lica)preku formirawe na osniva~ki odbor na bankata. Osniva~kit odbor ima zada~a da gi podgotvi predlog - aktite, i toa: odluka za osnovawe na bankata i stautot na bankata, kako i da izgotvi elaborat za ekonomskata opravdanost za osnovawe na bankata.