PANAHON NG METAL Ilan sa mga metal na natutuhang gamitin ng mga unang Pilipino sa panahon ng metal ay ang tanso, ginto

at bakal. Sinasabing ang pagkatuklas at paggamit ng bakal ang nagbibigay-daan sa lalong pag-unlad ng pamumuhay ng mga unang Pilipino. Ang mga kagamitang bakal ay nakatulong sa kanila sa pagbubungkal ng lupa, pagputol ng mga punungkahoy upang gawing bahay at iba pang kasangkapan at paggawa ng mga sandata.Sa panahon ng metal ay natuklasan din nila ang iba't ibang di-metalikong mineral tulad ng luwad, graba, guano, quartz at iba at dulot nito ay nakagawa sila ng mga seramika, pataba sa lupa at mga kasangkapan sa pagluluto. Meron ding mga kutsilyo, magarang sandata, talim ng sibat, espada at gulok at mga alahas at mga palayok ang natuklasan. Mayroong nagsasabing bago pa man sumapit ang 2500 B.K. ay mayroon nang nagtutunaw ng mga dukalin (ore) upang gawing asero o bakal sa Mesopotamia. Subalit ang Panahon ng Asero ay karaniwang inilalagay ang simula sa petsang 1000 B.K., nang tuluyan na nitong mapalitan ang tanso bilang pangunahing sangkap sa paggawa ng mga kagamitan at sandata ng mga tao. Sa Asya Minor unang sinimulang gamitin ang asero noong 1400 B.K., at sa Austria sa Europa noong banding 1100 o 1000 B.K. Sa ilang bahagi ng Asya at Aprika, hindi ginamit ang asero kundi noong makalipas pa ang ilang dantaon matapos na ito ay masimulang gamitin sa Mesopotamia. Sa Amerika naman, dumating ang asero at nagging bahagi ng kultura doon nang dalhin lamang ito doon ng mga Europeo noong taong 1500 hanggang 1600 P.K. (panahon ni Kristo). BATAY sa pinaka-matandng pirapirasong bakal na natukls, panukalang nagsimul nung 2,600 - 2,500 tan sa nakaran ang Panahn ng Bakal (Metal Age) sa Pilipinas at tumagl hanggng 1,000 tan sa nakaran, nang unang pumasok ang mga porcelana mul China at nagsimul ang, sa Pilipinas, ay ib at tanging panahn. Kay marami sa mga natukls sa kapulun na hind tiyk ang gulang ay isinadlk sa Panahn ng Bakal kahit walng bakal na natagpun, bast walng kasamang kagamitang bat (stone tools) at wal ring porcelana. Sa panahng it nagsimul ang pagburol ng mga kabaong na bang sa mga yungb ng Tabon sa Palawan (axhead), tinawag na socketed celt, na may butas na suksukan ng hawakng kahoy, kaib sa bat at mga naunang tansng palakl na itinatal lamang sa tab o dulo ng kahoy.

Natukls din ang mga luwd ( formas, molds) ng mga palakl kay paniwal ngayng nagpanday ang mga Unang Pilipino, gamit ang lata imported mul sa ibng lupain, o tinunaw lamang ang mga tansng dinal mul sa ibng bayan. Subalit napaka-unt ang mga natuklasn upang magka-sapt na panahn ng tans sa Pilipinas - matagl nang taps ang Unang Panahn at panahn na ng Espaol nang ipasok o gawn ang karamihan ng tans sa kapulun. Kasaby sa mga natukls ang ginto at pagtagal, ang bakal (iron) na rin, kay maniwaring ang tans ay maisasali sa dapt tawaging Panahn ng Bakal (Metal Age) sa Pilipinas.

Matagl nang bantg ang mga Obo sa Mindanao sa gand ng mga gaw nilng puluhn ng kampilan at kris. Habang binobomba ng dalaga ang 2 ihip na kawayan, tinutunaw ng pandy ang tans (brass or copper) sa gaw niyng horno(crucible), karaniwang hukay sa lupa na pinaligiran ng bat at tis, tapos tinakpn ng uling (charcoal) na pinabaga. Inukit muna ang kath(design) sa pagkt ng bubuyog(beeswax) bago binalot sa tis na ininit upang matunaw at maibuhos ang pagkt. Ang matigs na tis, hunghng sa lub, ang luwd (forma, caster) at dito ibubuhos ang tunw na tans. Paglamg, babasagin ang luwd at kikinisin ang matigs nang bakal. Tinawag na sa pagkt muna (lost wax process), lawak sa buong daigdg itng gaw ng pagpandy nung unang panahn pa. [ Nakalarawan sa kanan ang mga luwd na ginamit at binasag ng mga Unang Pilipino libu-libong tan sa nakaran.] Madug (sangrieto, bloody) ang nai-larawang sandal nung Unang Panahn. Isng kalansy (skeleton) ang nahukay na may tulis ng palas (flecha, arrow) sa mat (ojo, eye socket), at mas malaking tulis sa leg (cuello, neck). Pagkaran ng 1,000 tan ng Panahn ng Bakal, lumawak ang ugnayan at kalakal mul sa iba-ibng lupan, Borneo, Indonesia, Malaysia, Taiwan at Vietnam. May mga natuklsan pang mga manik na galing sa timog India o bak sa Sri Lanka (dating Ceylon). Higt sa laht, nagng magana ang ugnayan sa China, at higt sa laht ng kalakal ang porcelana. May nahukay na bangkng pandagat (ship) na lumubg nung panahn ng kaharin ng Sung sa China, bandng 1,000 tan sa nakaran. May dal ang bangk na mga pinggn (platos, dinner plates) na porcelana. Malawak at magana ang industria ng pagpa-paso (ceramics) sa Pilipinas nung Unang Panahn, ang ibng mga productos, tulad ng palayk (cooking pots), bang (jars) at pas (planters), ay ginagaw at ginagamit pa hanggng ngayn subalit pahiwatig ang bangk ng simul ng imported sa Pilipinas, ang Panahn ng Porcelana.

LARAWAN NG ILAN SA MGA KAGAMITAN SA PANAHON NG BAKAL