PATROLOGLE

CURSUS COMPLETUS,
SED BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, DNIFOUMIS, COMMODA. OECONOMICA,

OINIUH SS. P A T R l l , D O C T O R H S C R I P T O R l l Q U E
* SIYB LATINORUM, SIVB 6 R JECORUM,

ECCLESUSTICORII

I J

QUt AB MYO APOSTOLICO 7) ASTATBM INNOCENTU lll (ANN. 1216) LATJNtS, ET ADCONCILII FLORENTINI TEMPORA (ANN. U39) PRO GRMCIS FLORUBRUNT :

RECUS10

CHRONOLOGICA

1 QtLE EXSTITEHE MONUMEISTORUM CATHOLICAS TRADITIONIS PEU QUINDECIM PIUOUA ECCLESIiE S i E C U L A , W B T 4 SMTIONRS ACr.tlftATISSlMAS, INTER S K CUMQUE NONNilLLlS CODICIBDS W A N U S C R IPTIS COLLATAS, PERQUAM DlI.IGF.N~ TER CASTIGATA ; M8SERTA TIONIBUS, COMMENTAilllS VAIUISQUE LECTIONIRUS CONTINKNTER I I . L D & T R A T A \ O M N I H H 8 OrtHiBHS POST AMIM.IS81MAS EDITIONES QUA TRIBUS NOVIS8IMIS S,CULI8 DERRNTUR ABSOMITA, DETF.CTI8 AtlCTA ; IND1C.IB11S ORDINARIIS TEL ETIAM ANALYTICIS, SINGULOS SlVB TOMOS, S1VE AUCTORRS Al.tCtUU* MOMRNTI SUBSEQUENTIBUS, DONATA ; CAPITIILIS INTUA 1PSUII TRXTUM R J T E DISPOSITIS, NECNON R T TITULIS SIN6i;LARUM FAGINARUM M A R G I N E M SUPBHIORBII DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATRHIAU 3IGN1FIC A N T I B U S , ADORNATA ; OPERIBUS C U M MJBIIS, T D M APOCRYPHIS, AUQUA VRRO ALCTOKITATE IN ORI>INE AD T R ADITIONKll ECCLESUSTICAM POLl.ENTIRWS, AMPI.IFICATA iT.RJTTig ET QUADRAGINTA INDIC1BUS StJB OMNI RESPECTU, SCIIJCKT, Al.PllABRTICO , CHRONOLOGICO, ANALTTICO, ANALOGICO, 8 T A T 1 S T I C O , SYNTIIETICO, KTC, OPERA, ItES ET AUCTOKES EXIIIBKNTIRUS, ITA UT NON SOI.UH STUDIOSO, SED NECOTUS 1MPL1CATO, ET Sl FORTE SINT, PlGRlS ETIAH IMPERtTIS PATRANT OMNES 88. PATRES, LOCUPLETATA; SED PRvESERTIM DUOBUS IMMENSIS E T GENERAMBUS 1ND1CIRUS, ALTRRO SC.ILICET H E U U M , QUO CONSUI.TO, QUIDQUII> NON SOLUM TALIS TALISVE PATRR, VERUM ETlAll IINUeQUISQUB PATRUM, ABSQUE U L I . A EXCEPTIONE, IN QUODMBET 1 8CRIPSERIT, UNO
INTUITU CONSPICIATUR; ALTERO SCItlPTUmS S A C U J E , E X QUO LRCTORI COU-

PERIRR S I T OBVIUM QDINAM PATRRS ET IN QMIBU8 OPERUM S U O R U M ..5 SINGULOS SINGUI.OIVUM LIBRORUM SCRIPTURA VERSUS, PRIMO GENESEOS USQUE A D NOVISSIMUII A P O C A L Y P S I 8 , COMMENTATI SINT : SMTIO ACCURATISSIllA, C T E R I S Q U E OMNIBUS FACILB ANTEPONRND*, 81 P R R P R N D A N T U R C I I A R A C T R R D V NlTlDITAff CHARTiB QUAI.ITA8, INTEGRITAS T E I T U S , CORRECTIONIS PERFECTIO, OPERUM RECV80RM TIIM V A R I R T A R ' UIIERUe, FORMA TOLUMINHIi PERQIIAM COMMODA SIBIQUB 1 N T O T O PATROI.OGI^ DECURSU CONSTANTKR IUILI8, PRBTII E I I G U I T A S , PRASERTWQUE 18 COI.I.ECTIO U N A , MRTIIOPICA ET CIIRONOI.OGlCA. HKXGENTORUM FRAGMENTORIIH OPUSCULORUMQllE HACTENUS 11IC II.LIC S P A R S O I U I M , VEL ETIAM INEDITORUM, PRIMIIN AUTEU N08TRA BIBLIOTIIECA, E l OPERIBUS ET II8S. AD 0MNE8 J E T A T B S , LOC08. LINGUAS FORMASQllR P E R T 1 N E N T I B U 8 COADUNATORUU, BT EI I N N U M B R I S O P E R I B U S T R A D I T I O N E M C A T I I O L I C A M CONFLANTIBUS, OPUS VXK.VH I K R A B I L I T E R EPFICIEMTIUM.

S E R I E S GRiECA ACCURANTE J.-P.

PRIOR, MIGNE,

QUA PRODEUNT PATBES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESI/E GRiECifi S. BARNABA AD PHOTIUM.

Blbllothecee clerl

nnlveran,

SIVS CURSUUM COMPLBTORUM IN SINGULOS SCIENTUE BCCLBSIASTICiC RAMOS BDITORB.

rATROlOT.lA, A I > IH8TAR IPSIU8 EGCLB81A, IN DUAS P A R T E S DITIDITUR, ALIAM NEMPE l.ATINAM, ALIAM GRACO-LATINAII. AMBMPARTB6 JAM INTEGRE EXARATiE SDNT. LATINA, 222 VOLUMINIBUS MOLE SUA STANS, 1 I I O F R A N C I S VENIT GftCCA

CPLICI EDITIONR TTPIS MAWDATA EST. P R I O R GRiECUM T E X T U M UNA CUM VERSIONE LATINA LATERALI COMPLE 1 0 4 VOLUMINA IN 1 0 9 TOUIS, PRO P R I M A S E R I E , NON E X C E D I T . P O S T E R I O R VERSIONEII L A T I N A H T A N T U M , IBEOQUR INTRA 55 VOLUMINA RETINETUR. SEtUNDA 8ERIES GRACO-LAT1 A D 5 8 VOLUMINA TANTUM ATTlH* C I T ; D U M nujos V B R S I O M E R E L A T I N A 2 9 V O L U M I N I B U S E S T A B S O L U T A . UNUMQUUDQUB V O L U M E N G R A C O - L A T I N U M 8, CHUIfQUObQUE JIERE LATINUM 5 FRANCIS 8 0 L U M M O D O EftllTUR : UTROBIQUE V E R O , l)T PRETII IIUJUS BENEFIGIO F R U A T I I R EMPTOR, COLLECTIONRM INTEGRAM, SIVE LATINAU, SIVE G R J E C A U COVPARET NECE8SB ERIT; SE( 1 1 8 RNIM CUJOSQUKtOI UMINIS AHPLITUDINEM NECNON ET BiFFlCULTATES VARIA PRETIA /EOUABUNT IDEO, 51 Q U I S T A N T U M EMAT UCET INTEGRE, SED SEORSIU, COl.LECTlONEM GRiCCO-LATINAM, VKL EAUDEM EX GRitCO LATINK VERSAU, TUM ^tJODQl OLUMEH PRO 9 VF.L PRO 6 FRANCIS SOLUAJ OttTINERIT. ISTy CONIUTIONES POSTERlORl PATROLOGIiB LATIN/E 6 E R I E I , PATRES AB I W O C E N T I O III ADCONCILIUM TRIDENTINUIl EXHIBENTI, APPLICABUNTVR. PATROI.OGIA QU/f. yANlJSCRlPTIS 1 BIBLIOTflECIS ORBIS UNIVERSI QUIESCENTIBUS CONSTABIT, NECNON PATROLOGIA ORIENTALIS, CONDITIONIBUS 8PRCIALIBUSSUBJICIENTUR, E T IN T E N P O R E SUO ANNUNTIABUNTUR, Sl TEMPU8 EAS TYPlS HAKDANUI 18 NON DEFUERlT.
CTITtJR,
PATROLOGIM GRMCM TOMUS LXXXYII. (PARS PRIMA.)

PROCOPIUSG\Zi;US.
E X C U D E B A T U R ET VENIT APUD J.-P. MIGNE, EDITORENT,

IW TIA DICTA 7H1BAUD, OLIM irAMHOISE, PHOPE PORTAM LIITKTIifi PAHISIOIUJM VIJLGO DTENFEH NOMUNATAM, SEU 1-ONTHOUGE, NUNC VEHO INTRA M<JENIA PAKIBflNA.

186$

,
-j 7 ( ^ *7 6 / J I

AVIS

IMPORTANT.

TJaprfct une deelois providentielles qui r^gissent le monde, rarement les aeuvrcs au-dessus de 1'ordinalre se ftnt eans contradictions plos ou moins fortes e l inmbreusee. Les Ateikri CntfiOliques ie pou?aient gufcre rhapper a ce cachet divin de uiilite. TantcH on a nio leur existence 0*1 leur imporiance; lantotun a dit qu'ils elaient ferroes eu q u l l s tHaienl TAlre. < ependanl ils poursuivenl leur carrire depuie 2 i ans, et les productions qul eu sortent deviennent de plus en plus graves et soign6cs : aussi parait-il certain qu'a moins d'venem<*nis qu'aurune prudence humaine co saurait prevoir ni enip cher, ces Aleliers ne se fenneront que quand la Bibliotheque du Clergfi sera lerminep en sen 2,000 volumes in-i. Le passe parall un sur garant de 1'avenir, pource qu'if y a a esprerou a rraindre. Cependant, pnrmi les ralomoies auxquelles ils se sont trouv&s cn bulte, i l en est deux qui n n l o i e rontinuellemeut rples, parce qiTotant plus capiiales, leur eifet enlrainait plus de consequewces. De peliis et ignaros concurrents se soujt donc achsrnos, par leur (Orrespomianee 011 leurs vovageurs, a ropeier parlout qae nos Kdilinns '!aient mal corrigees elnial iropriroees. Ne pouvanl attaquer le fond des Omrages, q u i , pour ia piuparl, ne sout qae les chefs-dOeuvre du Cathoiioisme rpconmis pour tels dans tous les temps et dans tous les pays, i l laMaitbieii se rejeter sur la forme dans ce q u e l l e a de plus serieux, la correcliou et Vimpres on; en etlet, ies cbeis-d'ceuvre m me n'auraicnl qu'tme demi-vaieur, si le tcxte en otait incxacl ou ilusible. 11 est trfes-vrai que, dans le prinripe, 1111 succes inoui dans les fasies de la Typograpliie ayanl forco TEditeur de recouriraux mocaniqnes, afin de marcber plus rapidement e l d e donner les ouvrages a moindre prix, qualre volurnes du double Cours d'Ecnlure sainteei de Tlrtoloyie furont tiros avec la correciion iusuffisante donnoe dans les imprimeries h presque tout ce qui s'edite; i l est vrai aussi ' ceriain nombre d'aulres volumes, apparietiant a diverses Publications, lurent fmprim6s ou trop noir ou trop blanc. Mais dep^is ces temps ^loignos, les mdcaniques eni c^do le travail aux presses a bras, et rimpression qui en sort, sans tre du luxe, atiendu qne le luxe jurerail dans des ouvrages d'une telle nalure, est parfailement conveuable sousHous les rapporls. Quant a la correction, i l est de fait qu'clle n'a jamais si Ioin dans aucun^ odition ancienne ou contcmporaine. Etcommeni en serail-il autrement, apr^s toufces les peines et toutes les dopenses que nous sub'issons pour arriver a purger nos ^preuvcs de loutes fauiesTi/habilude, eu typographie, mdme dans les meilleures maisons, estde ne corriger que deux ^preuves et d'en conferer uue troisi^me avecla seconde, sans avoir preparo en tien le manuscritde I auteur. Dans les Aleliers Caiholiques la dilTereoce est presque incommensGiable. A u moyen de correcteurs blanchis sous le barnais et dont le coup d'u?d typographiqae esl sans pour les fautes, on commence par proparer la ropie d'un bout a laulre saos cn excepter un seul mot. On lit ensuite en premi^re epreuve avec la copie aiusi proparde. Oo l i l en seronde de la m^rne mani^re, rnais en collationnant avec la premi^re. 11 fait la mme cbose en lierce, en rollationnant avec la. seconde. On agil de mme en quarte, en collalionnanl avec la lierce. On ronouvelleNla ni^me ralion en quinfe, en collalionnant avec la quarle. Ces collalionnemenls ont pour but de voir si aucune des fautes signaloes au bureau par MM. Ics correcteurs, sur la marge des epreuves, n'a ocbappo a MM. les corrigeurs sur le raarbre e t l e m^ial. Aorfes cescinq leclures enli^rss controloes Pune par 1'aulre, et en dehors de la preparation ci-dessus meniionne, vient une rovisiou, e i souvenlil en vient deux oo trois; puis cliclte. Le clicbage ^, rat consequent la purei du lexle se trouvant immohilisoe, on fail, avec la copie, une nouvelle lectare d'un bont de l'epreuvft a 1'aulre. 0 0 se livre a une nouvelie revision, e l le tirage n'arrive qu*apr6s ces innombrables procautions. Aussi y a t-il a Montrouge des correcieurs de loutes les nalions e l eu plus grand nombre que dans vingt-cinq Vnprimeries de Paris rounies! Aussi eucore. la correctioD y coute-t-elle autant que la composiiion, tandis qu'ai lcurs elle ue couteque le dixi^roe ! Aus<i entin, bien que Passertion puisse paraitre tomeraire, lVxaclilude obienue par U n l de frais e l de soins, fait-elle que la plupart des Kditions des Ateliers Callioliques laissent bien loiu derrj^re elles celles mdme des c^lebres Bdo^diclins Mabillon e l Moiiltaucon etdes col^bres Jeeuites Petau et Sirmond. Que compare, eu eiTet, oMmporte quelles feuilles de leurs oditions avec ceiies de* ndires qui leur correspondent, en gree comme en lalin, on se convaincra que lMnvraisemblable esl une roalito. Dailleurs, ces savanls ^miuenls, plus prooccup<s du seus des tcxtes qoe de U parlie typographiqoe et olant point correcteurs de profession, lisaient, non ce quc portaient les opreuves, mais ce qui devait s'.v trouvor, lcur Laule inlelligence suppleanl aux fautes de TediLioD. De plus les Bonediclins, comme les Jos'iites, oporaient prcsque loujours SUP des manuscrils, cause perpetuelle de la roultiplicito des foutes, pendant que les Atehcrs Calholiques, donl le pmpre esl surtoui de ressasciter la Tradilion, nOperent le plus souvent que snr deg imprimos. L e . P . De Buch, Jesuiie Bollandisle de Bruxelles, nous ecrivait, i l y a quelque lomps, iTavoir pu trouver en dix-tiuit moisd^tude, une seule faule dans noire Palrologie latine. M . Denzinger, professeurde Thoologie a versito de Wurzbourg, et M. Ucissmann, Virnire Genoral de ia ville, nous roandaient, a la date du 19juiHet n'avoir pu galemein surprendre une seule fuwe, soit dans le latin soit dans le grec de notre double Putrologie. Enfin, le savant P . 1'itra, Benedictin de Sulesme, ct M . Bonelty, directeur des Awiales de philosophie chrilieiwe, mis au dofi de nous convaincre d'une seule errpur lypograpbique, ont lorcos d'avouer que nous rTavions pas irop prosumo de noire parfaile correction. Dans le Cerg(; se irouvent de bons lalinislcs et de bons heilonisies, et, ce qui esl plus rare, des bommes tr6s-posiiifs et tr&s-praliques, eh bien ! nous leur promelloos une prime de 25 centimes par chaque faute qu'ils decoiivrironl dans n'imporle lequel de uos volumes, surtout ians les grecs. Malgre ce qui preede, 1'Editeur des Cours compleU, sentaot de plus en plus lMmporlance et m^me la nocessito d une correcii > n parfaite pour qtt'un ouvrage sofi veriiablement utile et eslimable, se livre !epuis plus d'un an et esl rosolu de se Itvrer jusqiTa la tin a une oporation longue, penible et couieuse, savoir, la r^vision entidreet universclle de ses innombrables clichos. Ainsi chacun de ses volumes, au fur e l a mesurc qu'il les remei sous pretse, esl corrige mot pour mol dtm boul a Tautre. Quaranle homraes y sont ou y seront occup^s pendanl 10 ans, e l une somme qui ne saurait 6lre moiudre d'un demi million de francs esl consacree a cei importaot cooirole. De ceiie mani^re, les Publicalions des Alclien Catlioliques, qui deja sc dislinguaieut entre toules par la euporiorito de Iur eorrecii(ii, n'auronl de rivalos, sous ce rappori, dans aocun temps ni datis aucun pays; car quel est r & i i l e u r qui pourrait et Noudrail se livrer A P R E S ' a des travaux si gigantesquos et d i i n prix si exorbitant? II faut curtes dire b:on ponelro d'une vocalion divine a cet effet, pour ne reculer ui devant la peineni dcvant la depense, surinut lorsque PEurope savante proclame que jarnais volumes n'ont eio 6diios avec lant d'exactitude que ccux de la Biblioti.eqHe wtiverselle du Clerg4. Le prosent volume est du uombre de ceux r6\isos, et lous cwix qui le seront a r.-iveuir porteront celte nole. Eii consequence, pour juger tes produclioiis des Aleliers Catholiques sous le rapport dc b correclion, i l ne laudra prendre que ceux qui porleroul en teie 1'avis ici irac6. Nous ne reconnaissons que celte cdilion et cellcs qni suivront sur nos plancbcs de niotal ainsi corn^ees. Ou croyait autrefois que la stereotvpie iinmotnlisail les faules, alteudu qu'un clicbo de mulal n*csl point olasiiauo; pasdu lout, ii imroduil la perfection, car on a trouvo le moyen de le corriger jasqu*a extinction de faules. L'H4breu a ete revu par M. Dracu, lc Grec par des Grecs, le Latln et le Francais par les preroiers correcteurs de la capiiale en ces langues. Nous avons la consolaiion de pouvoir finir i-el avis par les reflexions suivaniee : nfio, noire exemple a flni par braaler les grandes publications en IUlle, en Aliemagne, en Belgique et en Krance, par les Cmwm grers dc Rome, le Gerdil de Naples, le Saint Thomas dc Parme, VEncyclopadie religieuse de Munich, \t rccueil des atclaration* des riles de Bruxelles, les Bollandisles, le Suarez et le SpkxUge de Pahe. J u s q u ' i d , on n*avait eu reimprimer que des ouvrages de courle baleine. Les 4% 'engloutfssent les i n - f o l i o , faisaient peur, et on iTosait y toncbcr, par crainte de se nover dans ces abtmes sans fond et sans rives; mais on a fini par se risquer a nous imiter. Bien plus, ou nnire impulsion. d'autres Editeurs se prlparent au Butlaire universel, aux Dichion* de louies IPS r.ongrOKations, a une Btographie e l k une Hisloire g^norale, c l c , elc Matheureuseinenl, la plupari des ^ditions deja failes 0 0 qui se Font, sont 83D8 autorile, parce q^elles sont saos exactitude; la correctioa scmble en*avoir 6la laile par des aveuglei, toii qifon n'eo ait pas seati la gravii^, soit quOo ait recult devanl lesfrafs; mais patience! ttnc reproduciton uirrecle turgira bieolAt, oe ^At-ce qu'a i# lumi^re dei ocoiesojii se sout faittisOli qui se feroiu eucore.
A ; A t A t

 DII 0
S&CULUM VI,

CATHOLICA.
ANNUS 520.

,
,
,

PROCOPII GAZiEI,
CHRISTIANI RHETORIS HERMENEUTJE,

OPERA

QlLffi

REPERIRl

POTUERUNT

OMNIA,

HUC USQUE VARIORUM CURIS JACOBI NBJfPB OBSNERI, JOANNIS CURTERJI, FRATiCISCI COMBEFISU, JOANNIS J . - B . ANSSII VTLLOISONIS, C A R D . A N G . , NONNISI FRUSTATIM EDITA, INGBNTI L A B O R B NUNC IN U N U M CORPUS ADUNATA ET QUAM FIBRI POTOIT DILIGENTISSIME RECBNSITA ET EMENDATA,' IRIARTH,

ACCURANTE J.-P.
B I B L I O T H E C ^ C L E R I

Mffl&E;.
U N l V E R S i C ,

>'

\:;

C U R S U U M COMPLBTORUM IN SINGULOS SCIEPITLB ECCLRSUSTICiB R A U O i I D I T O R s '

TOMUS

PRIMUS.

YEPTBUNT 3 V O L . 3 0

FRANCLS GALLICIS.

KXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE K D I T O R E M ,

IN VIA DhCTA TU1BAUT, OLIM FAMHOISE, PROPE PORTAM LDTEJIJE PAIUSIOIIUM VULf.O NOHINATAM, SEU PETIT-MOyTROUGE* NUNC VKIIO 1NTRA UOENIA PARISINA. 18G5

T R A D I T I O
SJECULUM Tl,

C A T H O L I C A .
ANNUS 580.

ELENCHUS
A D G T O R U M E T O P E R U M QUI 1N HAO TOBU L X Z X V U P A R T E I CONTINBNTUR.

PROCOPIUS

GAZJEUS.

Commentarius in Genesin, Latine a Jacobo Gesnero, Graece ab Angelo Maio editus. Accedunt variffi lectiones et fragmenta ex Catena Lipsiensi deprompta. col. 19 Comraentarii in Eiodura, in Leviticum, in Numeros, in Deuterpnomium, i n librum Josue, i n Judices, i n libros Regum, in Paralipomena, Latine a Jacobo Gesnero editi. regione posuimus fragmenta Greeca ex eadem Catena Lipsiensi 511-1201 Commentarius in Proverbia Salomonis, ab Angelo Maio Graace tantum edilus. Interpretationem nostram addidimus. 121 9

Parigiis. E i Typis L . MIGNE*

.
( F A R R I C . Biblioih. Cr. ed. Ilarlcs, t o n i . VIII, p . 563.)

Procopins Gazaeus, sophista Christianus, sub Justino Thrace a. C. 520 clarus, praceptor Clioricii s o p h i s U B , q u i e i eiiam s u c c c s s i t ot riefunctura d i s o r t a oralione laudavit (o), quam una cum eximiis Prcwopii Imjus Commenlariis in Octatcuohum et Canticum canticorum, ex bibl. Augustana? (b) codice Graco descriptis et versione ac notis a se illustratis, editurus Godfridus Olearius, theologus Lipsiensis, morte prohibitus est. illas ,i n Octateuchum, Photio pridera laudatas cod. 206, habemus h a c t e n u s Latine tantum e x versione minus aecurata Conradi Clauseri, qui Sdiolia in Genesim, Exodum et Leviticuni v e r l j t , et i n quibusdam exemplaribus v e n i t nomine Claudii Thrasvbuli, csBtera e x \ e r s i o n e Hartmanni Harnbergeri, Tigurini, Tiguri, 1555, foi.(c). Sch.)lia i r T q u a t u o r libros Rogum et uuos Chronicorura, quantidem Photio lecta sunt, interpretatus estLud. Lavaterus (d), eum cujus versione Graece ea codice suo vulgavit, castigationesque addidit Jo, Meursius Lugd. B. 1620 k [et in Aleursii Opp. tom. VIII, pag. 1 seqq. ]. Ejusdem m Proverbia exstatGrajce ms. in codice regi* Clirisiianissirai 2636, de quo Montfauconus i n Palfeographia Grecca pag.378 seq. ldemque videlur c u m commentario Procopii Proverbia, quem laudat Turrianus in Deiensiono epistolarum Ponliocum l V , 4-, 6, 17. Prcprlarum ejusdem Procopii Commentarium in lsaiam, Photio similiter laudatum , cnai veiiione sua Grcere vulgavit J o . Curterius, Paris. 1580, I . (e). Quos vero idem Photius, cod. 106. laudat, Procopii siv Orationes varii gcneris, et Lpcorum Homericorum Mer

(a) Ilanc o r a i i o n e m Graere ciun L a l i n a J o . C l u i g l i a n i W o l l i i versione eddil F a b r i c i u s n o s l e r , m n r l u o U l e a r i o , i u f i a i n l i b r o v, cap. 3 1 ; v o l . V I I I , pag. 840 seqq. E s l q t t o q i i e ex i l l a laudalione f x c e r p l u i n i n M a c a r i i G b r y s o c ^ p b a l i , tn c o d . Vn. M a r c . leste c e l . V i l l o i s o n in Anecd. Gr. . I I , pag. 26 seij. E x s l a i cuin aliis G h o r i d i o p u s r . ix c o d . regio M a t r i t . 101. V. l r i a r l c C a t . c o d d . G r . p. 397. A d d . infra, de P b o i i o , v o l . I X , p a g . 422 seq. ed. v e l . et quae i n fine Imjiis s o c i . de P r o c o p i o Gazajo n o l a v i . l n S. M a x i m i opp. quaedain P r o c o p i i passim c i i a o m r , in ood. C o i s l . aisciore M o u l f a i i c . i n Bibl. C o i * / . , p . 577-371). De P r o c o p i o G^zaeo conf. G . C a v . Hisi. / i / l . S S . eccfes. t o m . I , p. 504; G . O u d i n . Comwent. dc SS. eccles. l o m . 1, p . 1372; R . Cu\\\\ev Hist.gon.des AA. . , . X V I , . 5 2 0 ; M o l l e r i Homouymoscop. sect. n , c. 5, 0 5 , p. 514 s e q . ; H a i n b e r g . . N . l o m . I I I , p. 327 beq. e l S a x i i Onom. I I , p . 25 e l 532, qui duo posiertores plnres l a u d a n l . I I A R L . (b) L a u d a t i l i i i u i codicem G e o r g . I l i e r o n . W e l &cliius de vena Medineiibi p:tg. 66, vucalquo nerant i q u u u i aique p e r e l e g a i U e m , q u i o l i m papse N i c a n d r i , a r c b i d i a c o u i , l u e r i l , ctnnque ipstmi, quo usus C l a u d i i i s T h r a s y b u l u s . E l G r ^ c a praRclari s c r i p t o r i s edi in^rito o p i a i l U c b . S i n i o n , l o m . I V BibliotheccE cruiccc,p;\. I i 5 . F A B R . E x apograpbo O i e a r i i t l . J . C l n ist. Gotlheb E n i c s i i , prof. L i p s i e n s . , spec i m e n detiit, c u m versione L a l . notis<|iic, ac spom fecii novae editiouis, in episiola de P r o c o p i i Gaza;i c o m m e n l a n i s Grstcis in l l e p l a l e u c b u m ( b . e. iu P e n l a l e i n l i i i i n , l i b . J o s u x ac J n d i c i n n ) , e l C a n l i c u m i n e d i t i s . L i p s . 1785, 4. E l i i i o i i e m cjns ( u i i quonda-.ii ad . I , . 428 vet. c d . (uo>tnu sniieut . 6*J0), in nota F a b r . s c r i p s e r a l , ex ms. c o d . V a licano promiserat l l o l s i e i i t u s i u V i t a P o r p h y r i i . G i i a l e l i a m A l l a i i u s ad Georgiiun Acrupolilan, pag. 269, e l anle l i u n c Is. C a s a n b u n . ad P u l v b i u n , pa;^. 89. l n b i b l . V i n d o b u n . Caisai'. ta c u d . 175, it. 1,
t

est P r o c o p i i C o n i i n e n i a r . i n G e n e s i m , e t in c o d . ^ 3 2 , i i . 2 , P r o c o p i i Epitomo e c l o g a r u m ex v a r i o r i i m auctoruin exposinonibtis i n G e n e s i n . ( V . L a m b c c .

G o i i i m e n t . v o l . I V , p. 4 0 4 ; c l v o l . V , pag. 149 SMJ.)

Roma3 in bibl. O t i o b o n . P r o c . i n G e n c s i m , bis, it. in b i l i l . S f o i i i a n a . ( Montfauc. B. biblioth. mss. I, p. 187 B , ei 191 l i . It. 703 E . ) Lcidas in b i b l . p n b l . P r o c . E p i l o m t i e<logaruni i n G c n e s i m e t a l i a s parles V . T . ( O a i . b i b i . L e i d . p. 536, n . 5 0 . ) T a u r i n i iu b i b l . R e g i a , cod. 50, P r o c . E p i t o m c c c l o garuni i n G e n c s i m , i b u l . i n c o d . 2 8 2 , P r o c . E x p o s i i i o couippiidiosa C a n i i c i ('anlicorum e x c w p l a P X G r e gorio Nysseno, C y r i l l o Al x., Origone aliisque p l u i i b u s . ( V . C a t a l . codd. G r . T a u r i n . p. 155 et 382.) i*od. Gotslin. 7 in Catona in libns R e g m n , p c r i n u l l a sintf a u c l o r . n o i n i n e scbolia ex P r o r o p i desumpta esse, monet M o n i f a u c . i n Bthl. Coisl., pag. 43. l u Caleita in libros IV RrguiTi, S c b o i i a P r o c o p i o p o l i s s i m u m G a z o o e l T b c o i l o r e i o dep r o i n p l a , in i o d . V i n d o b o u . Caisaroo 5 , o b s o r v a n i e K o l l a n o ad L a u i b c c i i C o i n m . v o l . III, pag. 57, e i K o l l a r i o lta:c cxegesis digua o i u n i i i o v i d e l u r , qux* in l u c c i u p r o r c r a i u r p u b l i c a m . (c) Apu-I M a i i t a i r . . l . III, p. 378. P r o c . in O c l a I p m h . ptr A n d r . Gesncr. T i g u r i 1545, l o l . Siid V . l i a i i i b o r g , p . 528. (d) V e l polins ITartm. Hnmbergerus , nolanu
k

IlambiMgero . . I. c. p. 329.

HARL.

(e) T i l u t i i * plf nior c s i : Procopii rariarum in haiam propfietam commentatiouum Epitome : cum pncposiio Eusebii l>atvphiti fragmento tfe vitis prophetarum : Joanne Curierio interpretc. Ad<ti.a> ,w/n/ v.d Giirca hai(c vefentm scpiem interpretatiotni di(ft'ienii(v, cum zuis iioth ab Orujeitis Ilvxaplis ncsiimpta!. Pans. Micb. Sotmius , 1 5 8 ) , fol. l i r e v i l a t i s s^idio Uic codiccs P r o r o p i i C . in Isainm vi r c i i q i o s libros sai-ros i i i d i r a b o . I b i b l . Ilisj. E s c u r i a l . P r o r . Epitomo r x \a:ii< c x p o s i i i o m b u s in Isaiam, lesle P^uer i n lliner.perUispan.

PATPOL.

GR.

L X X X V I I .

11

DE PROCOPii GAZI COMMENTARIIS

12

taphrascs oratoricc, in varias itlcas cfformatffi, liaud exstant(/"), quod sciam, licel Nic. A i e 'iiiannus pnef. ad alterius Procopii, Cfesariensis, Anecdota, Declamaiiones Procopii Gazwi ineditas memorare videatur (g). Hunc Procopium respicit Auneas Gazaeus , ejtis aequalis, epistola 19, . isaacum vero Vossiura,qui rcsponsoad tertias Rich. Siinonis objectiones, pag. 118, ex epistola 26 Procopii ad Uieronymum , ne.cio quem , in j E i y p t o commorantem, concludere voluit, Proropium, episloiarum scriptorem, a?qualem fuisse Hieronyrui Stridonensis, refellit Jo. Marcianeeus lom. IV Ilieronymi sui, pagina ult., et Jo. Clericus, Bibl. selectw tom. X V I I , pag. 143 seq. F A B R . De Epistolis Proc. Fabric. quidem in vol. I cgerat; scd ego ibi pag. 690, n. 30, initium lantum ponere, reliqua, iis qun? ipse Fabric. h. I. repetierat ornissis, ad h. J. reservare, satius commodiusquc esse duxi. Fpbric. igitur ea qnro sequuntur, ibi scripsit: Non soium veroorator egregius fuit Procopius; sed, teste Ghoricio, tanta qnoque rerum divinarum scicntia et sacrarum Litlerarum r.ognitionc fuit instructus, ut miraculi instar posset videri usque adeo curndera indicendi facultate profecisse. ftec minus probis quoque moribus exstitit, ut, solo habita excopto, referret sacerdotem, et multos *d meliorem frugetn oratione sua c.onverteret. De Procopii ad Hieronymum opistola F.Fabr. infra, lib. v, cap. 24, pag. 375 seq. v o l . V l l l . 60 Epp. Procopii excusffi sunt in Collect. Epistol. Gr. Venet. apud Aldura 1499, 4, et Gr. ac Lat. in Coll. Cujar.. pag. 429 seqq. 22 Epp. recus sunt in Jo. Patusa* Encyclopced. philol. vol. 1, pag. 233 seqq. Proeopii Epistolffi sunt in codd. 1038 et 2022 bibl. publ. Pans. l n cod.Heg. Matrit. 116. (V. Iriart. Cat. codd. Gr. p. 4C6, in primis p. 469.) In bibl. Laur. Medic. in cod. 33, n. 11, plut. 32, Epp. 112, vcl poiius J10, ob duplicatos numeros 64 et(J5. Ergoduplo fcrme plures. quam in Collectione Gujaciana, in . I, supra roccnsa, a pag. 4-29 ad p. 447, quarura singularum initium, et earumdem lndicem, ordinc alphabetico digestum, dedit Bandin. in Cat. codd. Laur. Gr. II, pag. 185 seqq.; idem aniraadvertit, in CoTloclione Cujaciana ex illis, in codice servatis , edilas lantum esse 39, sed i a cod. desiderari vicissim Epp. 21 quae in illa collectione reperiuntur. Ibid. i n cod. 12, n. 20, plut. 57, sunt Proc. Epistolae 40, ex quibiis quindecini inter editas habentur : septetn vero neque in cod. superiore, neque in Collcct. Cujac. occurrunt; de quibus v i d . Beodin. 1. c. pag. 351 seq. In cod. Naniano 278, u. 3, Procopii Epp. 58. ( Y. Cat. codd. Nan. pag. 461.) Inter codd. Vossianos, Epp. Procopii GazaM el aliorum, secundum catal. codd. Angliie II, pag. 60, n. 2222. Quinque Epp. in cod. Escorial. V. Pliiei- Itin. per Wspan. pag. 188. I I A R L . *
p. 189. E a d e m i n cod. 4V M o n a c l i . B a v a r , d e i l . V. C a t a l . r o d d . G r . , p . 15. Vcnetiis in b i b l . I), M:\rci c o d . 22 esl I V o c . Gaz;pi E p i l o m c conin>euiaiior, u i Ecelesiasten cx v o c e G r e ^ o i i i N y s s e n i , D onysii A l e x . , Origeni?, Evagrii, D i d y m i , N i l i , i n priinis u l y i n p i o d u r i ; et i n c o d . 2 4 , P r o c . C o m i n o n l a r . i i i Isaiam. (Cat. c o d d . G r . pag. 21 e l 22.) P a r i s . i n b i b l . p u b l . i u c o d . 155, P r o c o p i i i n i e r preiat. in C a n t i c u m c a n l i c o n i m e l P r o v e r b i a S a l o m o n i s E p i l o m e . l n c o d . 154 P r o c . C o i i n r i . i n P r o v e r b i a S a l o m . , e l i n c o d . 172, . 1, proc. C o m i n i i U a r . i n C a i d i c m n c a i i l i c o r n m , Grascc, incditns ; n . 2 , ejusdem G* mnientar. i n P r o v e r b i a Snlomonis ivv A p o l l i n a r i i , B a s i l i i a l i o r u m q u e scriptis c o l l e c l u s : s e c u i i d . c a l a l . codd. t o m . II, p. 25 et 2 7 . R o m x in b i b l . O i t o b o n . P r o c . in P r o v e r b i a , b i s , V. M o n l l a i i e . . biblioth. ws$. I, pag, 187 et 188 D . lnter c o d i l . T h o m . G a l e , n . 589G, iri Cat. oodd. A r . g l w , c l c . H , p . 186. F r a g m c n t a veicruni i n l e r p r c i m n ex P r o c o p i o m Isaiam. N A R I , . ( f ) D e P r o c . Metapbras. H n m c r i c . carminnra *ide snpra in v o l . I , pag. 520, 93. Dua; auleni o r a u p o s l F a b r i c i i relalem deiccnft et public.He s u n t . U n a m o r a l i o n e m , s c i l . Lavdationem, anlea i n r o g n i t a m , i n A n a s l a s i u m imperat., , ex c o d . V e n e l o M a r c . 428 e d i d i l doctisque o r n a v i l aniiuadverss. c l . V i l loison i n Avccdolis G r . , I I , pag. 2 8 seqq., quo j a u i monenle P r o c o p i u s A n a s t a s i i vitam c l a n u s i ! l u s i r a l ac de co rmilla i r a d i t , qnae n u s q u a m , neque apud a n l i q u i o r o s , n e q u e a p . r e c e n i i o r e s , Anastasit v i l a n i pros<'ciitos, b g u i U i m l r i a r l e v e r o , in C a t . c o d d . G r . M a l r i i . pag. 264 seq. e c o d . 72 p r i m u s Graece cvnlgavit P r q c . G a z a i i M o u o d m m , s c i l . l a m e r i L a l i o i i c i u i ; i S , Sophiam, terrce moiu collapsam. I I . (flJGonf. V i l l o i s o n . Anecd. Cr. I I , p . 4 6 seq. n o l . , ubi docel F a b r i c i u m . I. recte i r i b u i s s e P r o c o p i o O r a l i o n e s ot melapbrases ; male autem rciractasbe
t

s c n t c n t i a m i n v o l . I X , p . 423.

IURL.

JOAN. CHRIST. ERNESTI COMMENTATIO.

DE

PROCOPII

GAZM

COMMENTARIIS G R ^ C I S IN IIEPTATEUCHUM ET CANTICUM INEDITJS

COMMENTATIO.

5CRIPS1T

JOAN.

CHRISTIANHS

GOTTLIEB

ERNESTI.

(Lipsiir,

ex ofpcina Sommeri,

1785.)

Novissime c u m cssem i n b i b l i o l h e e a quam o i i n i colleperat J o . G o d f r i c d . K o c m o n i s , )1;* celeberrintus, i n quo iiuper j a o l u r a m A c a d w n i a n o s l r a baud exiguarn f e c i t , ibiqne tum ad l i b r o n m i i n s c r i p i i o n o s nolandas operain meam n i i e r r e m forlc iri grande v o l u m c n i n c i d i i n u s , cnjus i n s c r i p i i o e x l r i n s e c n s adjet ta siguiiicabat ints*e P r o c o p i i G o i m n c i i l n r i o s i n IIpf>taleiichiun el C a m i c u m . A l l i b r o cupide a p e r i o v i d i m u s t o i u m essf manii s c r i p i t t m , i i a tinaquaqm; pagina in dttas c o l i i m n n s d i v i s a , u l una t e x i u m G r w c u m , a l i e r a vr.rsioiu*m ojus L a l i n a m c x h i b c r e t . fct p r i m u m q u i d n n s t a i i m agiiovimirs maiiuni G u i f r i d i O l e a r i i , s i i m u i i o l i i n iheologi, quaj m m m i h i e x v a r i i s l i b e l l i s calamo c x a r a i i s , e l pr n o c c s s u u d i n e i n i l l a m , qua Kojrnero cinn giMite Oleariana i n l c r c p s s e r a l , i n i l l i u s s c r i u i a t r a u s l a h s , esset, t n m reecns ejus inetnoria n n i m o bajrebat ex vctnsio Suid.e L e x i c o g r a p b i l i b r o , cujus laio inargiui multas n o l a s a G o l i f r . Oleario asoriptas c o g u o v c r a m , et eas q u i d f i n ob sumniani d o c i r i i i a n i , quam i n iis e x p r o m p s i l v i r d o c t i s s l m u s , d i g n a s , qnaj i u l t i n u Snidae cdilirini insoranltir. Deindi s c r i p l n r a : i i i i t i s io u l r o q u e genere s e r m o n i s elegantia l a n l o p e r e tcnuit octilos nostros, ut v i r i increclibilem d i l i g c n l i a u i afque a s s i d u i l a t e m tanfa v o l i i m i n i s niob non superatam vel fraciaui p r i q s stnpefacii n d m i r a i c i u u r , quam l i b r i arguinenttini c i r c u m s p i c n i v m t i s . Postea v e i o , c u m a d m i r a i i o n i s n o s h \ fcrvorcm coiur.mp l i n d i c o n s u e l u d o p a u l a l i m letnperasset, voluriiiiie a c c u r a l i u s c\<:tiss>, <ognovi cgo qtiid.Mti li;vo i r i a loesse : 1. C h o r i c i i sopbista? O r a l i o n r m in P r o r o p h i m ita inseriptatn : / ; b ; (Olear. in tnnrgine conjVccrai ) : ; > ( O l c a r . ' a s c r i p s i l : supplt* ) . Sed ejus pnrli itlam l a n l u m descripserat U l o a r i n s / u o c v e i s i o n e i n a d d i d e r a i , u l i n caiieris. I u l c g t a taincn b;cc oraiio cum vcrsione J o . G b i i s l . W o l l i i k g i i u r in J . A . F a b r i c i i Bibl. Gr. l i b . v, c. 5 1 . Ibi de bac oralione F a b r i r i u s i i a : Eum dctcriptam < codicc IIoltteniano pridem wueram ad desideralhsimnm amicnm nosirnni Gotjridum Oteavhitn, qui illam Procopii %n libros sacros Gommeniariis prccmiHere dcstinnbal. Sed ucerbo viri erudittsximi obiln etiam pTctciarx illius operis spes inl&cepla, vel snlliin in longim dilata iempus e$t, rogavi J. Chrisiian. Wolfium, ut oralionem illam Latine verierel, quod etiam prompie ac feliciter esi ex.secntui. Seqnebantur 2- C o n i m c u t a r i i iu Petitatetichuiu, in l i b r i n u Josiue *'t J u d i c u m , liar lere inscriptione : : . A i q n c i d c i r c o Ui<'arius a p p e l l a v i t P r o c o p i i G o m i u e u l a r i o s in l l c p t a l . N.un bc-Siolia m libros H i g u i i i c i Paratipomen.i, qiwe i d c m c o d e \ ilie A u g u s t . e x b i b c b a l , cdita m u l t ) ant; e r a n i a J . Mour^io L u g d . U a l . 1020. U u i i u a eral 3 . * " / . , > , ^, ' 1 /. , . , 6 , , > , , . H i s quoque ConniKMilariis d e e r a i L a m i a v t i s i o . C x i e r u m , qtii oirmes ler i l l o r u i n n i U T p i p l i i i u e x p l i c a l i o n e s mysliciC bodiei|iie plaue s u n l i n u i i l f s , ntffue in seqIUIIIIbus de bis G u i m i i c i i l a r i U iiberius d i c a m , nec a n c i o r esse possuni, ut aliqnnndo e d a m u r . De fiis l i b r i a r g u m e n l i s c e r i i o r lactn, tinn (teniti u s u s p ' c a l u s sum (nam O l e a r i u s n u l l i b i si^nificaverat u n d e i l l a descripsissei), ex c w i i c e m a n u s c n p i o illa omnia d e s c r i p i a ct nnnduui fortc c d i l a esse, mu m e m o r tum nec versionis L a l i i u e Gonnueiii. P r o c o p i i in O c i a l e u c b . ab A n d r e a Clausero l i g u r i u o a n . 1 5 5 5 e d i i a p , quam ipse b a b c b a m , neque e o r n m qu.u ex Caiena N i c e p b o r i i n Ociat. Grseca uoia C S S J p o l e m n i . l i a q u e J . A l b . F a b r i c i o (Bibl. gr.\. v, 4, p. 258) in c o i i s i l i u m assumpto, c o g n o v i a c c u r a t i u s . e o d i c e n i Gra?ciun Gommeiitarioritni i l i o r i i m Procwpii, qui in bibliolbeea Augustaiia l u i s s r l , a G o u l r . O i e a r i o d e s c r i p l u m , spemque proposilani fuisse, torc , quoniain i l l a G l a n s e n versio valde essci \ i l i o s a , Tersione nova L a t i n a i i i s l r u c i u m e d e r e l . Idein mox Gavemn n a r r a u i e m rept;ri. P l u r a , qua? ad h U l o r i a m i l l i u s p r i m i s codicis A u g n s l a i i i valetvnt, s i i p p e i i i l a v i l r i i a u i N i c e p b o r u s i i l c T b e o d o c i u s , q u i i n O c l a i e u c h . G r . f c e c d n l . i . Is eniiu c e i l i o r laeuis de illo P r o c o p i i c u d i \ e JIIS. i n b i b l . A n g u s u n a laieitte, r a m s q u e lieri posse, ex eo non lcve augmentum l i b r o i l l i , quoin n i o l i r e l u r , acci-deiet, p l a n e U m e n ignarus i l l i u s apograpbi O l e a r i a n i , c u m rcgasset biblioibecaj i l l i u s c u r a i o r e s , u i s i b i c o d i c e m miitereut u s u r p a n d u n i , accopii eum s o l i i i n , sett c x i n d c uliam n o n m i H a , qua3 u i i l i a vitl-- r e n n i r , i r a n s c r i p s i t . O u i u e m i g i t u r l o r u i a m codicis e l n i o d n i n , quein ipsc i n co t r a t l u i i d o l e i u i i s s c t , b r e v i i e r i l a describit : \ ,- \ , / ' ' , ^ / * ^ , , ^* , \ , ,
! v

1,
k 1

ANGELO

16

- , ?) , \ . Et vcrhi> n o n i m l l i s ijil( rjoclis ToUTi{) ouv. pergtl, , , 6 , . l l a x iNicepborus. Ipse voni Procnpitis i n p r i n c i p i o operis r a l i o n e m i n s l i t u t i sui r c d d i l banc : " \ 0 \ . ' \ ; , \ 6 , ; ; ., , , \ ^* , \ ; ; . !< ( . Qua O l c a n n s i l a L a l i n e V(*rit: Jam aniea quidem, Deo vires largiente, consignata* iu Octateuchum enarrationes ex.Pairibns ailhque scriptoribu$ congessimus, ex variis Commenlanis et tractalibun eas corro* gautes. Sed cum ipsorum interpretum sententias, nihii etiam mutatis verbi$, sire con&eniirent illi inier se, sive minus, proponucrimns, el exinde volumen noslrum in immensum creverit; visum fuit itlud in juslam wolem conlrahere, ila ut (ctlinato quasi qre$su semel dicantur illa, in qiubus consentire iltox deprehendimus ; illa vcro, in qnibm inler $e dissident, breviter exponanlur, ul exomnibnx unum totius hujus operis corpus ex&urgal, Ua ac si unns aliquis solus omnium senientias nobis redderel. Ut autem omnia magis sint perapicua, ipsi quoqne praterea qnandoque aliquid addemns. Se<l u l lecior de i i s qme in liis p o i l i c i l u a c s l P r o c o p i u s , deque oiitui tiicihoito, qua usus fuerit iu lioc opcre conilando, s i m u l q u c de i l l i s , qua pra?slrc fticeplioms professu* ost, accuralius judicare, atque iu p r i m i s a d m i r a r i d o c l r i n a m ac d i l i g e n linm p o s s i l , qiiain G o i f r i d u s i H ^ Olearius nova v c r s i o n n conliciiMida d w l a r a v i l , p r i n u i m opcris l o c u m d e s c n b a m i i s , qui capitis p r i m i Gencs^os dnos vcrstis p i i o r e s e x p l i e a l . Q i o e x p o s i i o deinde videhinius, sullici.-ilne i n iis acquiescens quas exiiute supe noruinaius ille Nicephoru9 edidit, an vero de inlegro i!lo opcro in publicain hicein prt>lrabeiido c o g i i a r c opene p r e i i u m s i l .
f f

iAUnia

deiude specimhiis

gratia in duos Ccnescos priores versus explicutione hccc addit Erneili:)

qunm $uo loeo infra

ponemus,

Jam boc loco exposito, illud q a i d e m p r i u i u m o m n i u m fotcuduin c s l , i n illo opcre P r o c o p i a n o , ex veluNiin t l n o l o g o r u i i i C o i n m o n l a r i i s c o n l l a l o , non valde iniiltuni iie>se posi?e ad artem iriterpretaiidi andain p n e s i d i i , passnn e l i a m r c p e r i r i , qua; satis coiiveniant n o s i r i l e m p o r i b u s , nobisqtio, d o c i i s s i m o i u i n bouiiiitnii s m d i i s uudiora p a u l a i i m niquc a c c u r a t i o i a t d o c l i s , iiiolesiam subinde i g n o r a u l i i: suspiciuticiik alferant. V e r u m . si v o l u c r i m u s bis r a l i o n i b u s ac j u d i c i i s v c t e n u n i l l o r u m usum m c l i r i , q u o t i i s | u i s q u e eoruiu ( u t m u s essel, quoin ferre elcgantia hodierna posscl? lino vero ita o n plane < o n i f i i m i m i i s bodic singulos, D r i g e u e m , B a s i t i u m , C h r y e o s t o m u m , T h e o d o r c i u m , cseieros, u l iis c l i a m p r e l i u n i a l i q u o d sLaiiiamus, eos legamux, senlentiaruui excmpla ex iis rcpeiainus, saape hos solos fonic6 existinieinus, e quibus r c m m ad d o c l r i u a m ibeotogicain, c l niaxime c r i s i n sacram p e r i i n e n i i u n i p i a i s i dia b a i i r i a m u s . t u r i g i l u r , quem usuin siugulis 1 1 0 1 1 dcuegamus, cuni neguniiis COIM cdendum csso l m i c v\\cr\ P r o c o p i a n o , qind c u n d o s exbibet? L a i i d a i n u s sltiduifn i l l o r u m , q u i Gaicnas P a l r u i u , qnae vooanI I M , c d i d e r t i n l , pulaniiisqtie i n iis u t i l i s s i i m i m rcrutn xcieruin l l i e o l o g i c a r u m c o g n o s c c n d a r u m compend i u m essc. Neque i n j u r i a . Q u i d n i vero, si non majorem, a l parem cerle u l i l i t a l e m praesliturum a r b i i r e iiinr i l l u d opus P r o c o p i i , qui ralione i s l a , quani s c i n exponendis v e l c r u m s c n t e n l i i s secutum e s s c d i c i t , profcclo e i l e c i l , ut cominodior e i i a n i nobis i i i l c l l i g c n t i a esset eorum quae ab i l l i s inlerpretibus ad S c r i plurain s a c r a m aduolata s u n l . Nequc ille, id quod praevipuc i n bac causa consideranduin v i d e t u r , sine j m l i c i o ad v c l e r u m G o m m e u l a i i o s excerpendus a c c e s s i l , sed ita eos Iractavit potius, u i , s i nolis i n -.millis c l c g a i n i a i i i a l q u e q u a i n d a m v e l u l i arleui agnoscerc, summaiu cerie d i l i g e n l i a i u , et paUentissiinum studium possis nen a d m i r a r i . A c p r i i u u m quidem i l l u d nemo non i u l e l l i g e t e i diligentia: e l doctrinac osse non m e d i o c r i s , q u o d , cum i n s l i u i i s s e l v e l e r u m sententias non q u i d e m s e p a r a l i m descriplas e x l i i berc, scd i u conliuuse oraliouig serieiu cogeie, quod ille i g i u i r vastos i l l o s v e i e r u m G o m m c i i t a r i o s i l a iraetavit, u l rcsectis c o n t t a c l i s v c iis quau vel bis vel hisius d i c l a essenl, breviores lecluque laciliores reddereiilur,ait|iie in i i n i v c r s u m hocegit, u t n o n i a m vcrba i l l o r u m i n l c r p r e t u m , quani sentenii.e e l j u d i <ia c x l i i b c r c n i u r . Deinde non lcvem vet l c i n e r a r i u m a n l i q u o r u u i c o m p i l a t o r c m fuisse P r o c o p i u m , p a r i i m o \ iis qnai de s u U addidit, p a r i i i u ex cnra i l l a p e r s p i c i i u r , quam in describendis l o c i s S c r i p l u m ; sacra2 e u l l o c a v i l . El illa quideiu quai de suis ille adjecit, o b s e i v a n d u m est, plenunque ita esse vid b r e v i a , v f l abscondiia caHerisque a l i o r u m sentenliis n t e r t e x t a , ut possiul salvis reliquis e x c e r p i , adcoquc N i c c p l i o r u s , quamvis u o n n u l l a cx P r o c o p i o i n C a l e n a i n suani traiisci-ipscrii, iitiiiiaiaiii l a u l u u i i l l o n i i u p a r l e m , quaj vere Prot:upii essenC i x c e r p s i s s e e x i s i i i u a r i debeal. Quaiiquain i g i i u r in loco i d o a nobis loscripto niullaescnleiiliae, mtillaquc j u d i c i a , qua? solius P r o c o p i i sint, i n v e n i i i n l u r , l a m e i i ea, qiioniani irani v a i i i s i n l o r i s sparsa el b r e v i a , plaiic i n t a c i a r c l i q u i l N i c e p h o r u s . Q u o d aiilein altineL ad loca SrripUirjB S. a P r o r o p i o a l l a i a , p a r i i n i bis alia a d d i d i i , p a r i i m plcnius ea d n s c r i p s i l , saipequc etiam v.uias lccliones e x b i b i i i l , u l i l l u m non in eo acquievisse, u l i l l a describerei, sed e l i a i n j u d i c i u m t t qnaiiidaiii elcgniiliam adbihuisse i n l e l l i g a l u r .
9

S f d ne a i i L i o r i l . i l i e l c o n i i u c n d a t i o i i i iiiejc n i m i u m tril)iiere v i d c a r , rogandi n u b i pothis sunt doctiores b a i u i i i l i t i e r a i u m a i b i l r i , i i t , si uiudo ad &enlemiam d i c c n d a m specimcn supra p o s i l u n i ipsis M i i l i c i a l , j u d i c a r c v c l i u l , siiitue digui i l l i C o i u i i i c n i a r i i , q u i aliquando lypis c x s c r i b ^ y i l u r , un vero satius sit abjech tidendi c o n s i l i o iu eo acquiesccre, u l e o s c x s l a r c n c n iguoremus. Quod si i i l u d p r o b a b i t u r , d a b o operant, ut, quantuiH fieri p o s a i l , e l exspectalioni ct v o i u n l a h v i r o r u i n d o c i o r u m sausfaciam. S i n minus : taiittim l a n i e u a l i c s l , u l operam nieain nie pcrdidisse p u l e m , ut^ valde p o i m s laeter me i d pro;biilisse. S c r i p s i Lipsiaa tnense O c l . M D C C L X X X V .

17

PRIEFATIO.

18

ANG.

JVIAI
AucUU

PRiEFATIO.
V I , P r o l e g . 5.)

(Clasi.

hi e x o r d i o o p c r i s q u o J

a nobis boc v o l u m i n c e d i l u r , narrat ul loqttimur, r i l u congrucrent,

Procopius d u p l k e m

sc

couimentaaliisque adgcncris confc-

rium ad O c i a t e u c h u m fuisse a d o r n a l u m ; p r i m u m q u i d c i n a m p l i s s i m u m , cx scriploribus d e c e r p U i m , c l calena?, amussim v e r b i s ; s i v c opiniones lucubralio rendi : inaluit, in imniensum atque Ua plerumque cxcrescere ordinattim: inter sc sivc secus. Posiea

anliquis Palribus lamen quia bujus

relcntis ipsorum

auctorum

videbalur,

c o n s i l i u m ccpit banc ad aplius eompcndiuin ubi aulem i n v i c c m dissidcbant, sed Graece

o m i s s i s a u c t o i u i n n o i n i n i l x i s , c l o r c p r o p i i o loquens, rem s c m c l d i c c r c conspirabanl: rem n i h i l o m i m i s progcnitum. oblulit, c l in usum, iisdcm vix ct liicem cerle non veluti auctore

ubi c c r i e auclores i n l e r se

roiiciiina brevitate e d i s s e r u i l ; quo v i d c l i c e t upus c o n c r c l i u s Geret, ct uno Major i l l a P r o c o p i i l u c u b r a l i o i n niss. b i b l i o l b e c i s c x s l a r c v i d c l u r (I); T i d i l : m i n o r autem uno aeque inedita i n etiam bibliothecae A l b a n i o r u m ab ejtis pcrdocto p r a s i d e concessil. Una fiiie claudunlur; lamen ct eodcm

duobus pontificiie bibliolhecae codicibus m i b i se Irium codicum

observaia fucrat, q u i et codicis origo fuil : nam

nl cuni V a t i c a n i s c o n f c r r e n i , m i b i prorsus l a c u n i s hiant, Vaticanu scilitet rommemorcm. iuil, delrito ^. Ntijic i l l u d dubitare teril, a n tadio licet, utrura

e l duo saltem in m i n i m i s e l i a m v i t i i s c o n s p i r a n i , coufecium

p r i m u s et A l b a n e n s i s ; n a m

V a l i c a n u r u a l l e r u m ab i m p e r i l a manu

E l ilhim

quidein p r i n c i p e m sacculo x v s c r i p t u m j u d i c o , Alliaiiensem a u i c m c l a l t c n i i n p r i m u s V a t i c a n u s e pervelusto aliquo e x e m p l a r i quod cuin ipso P r o c o p i i aulograpbo exscriplus ul iuc o l l a l u m fucrat, 6

Y a t i c a m n n sequentc sa?culo; vcrumtamen j a m ot quandoque lacero,

scripiio i n s i g m s lestatur io c a l c c codicis P r o c o p i i n o m i n i adjecia :

P r o c o p i u s hanc quam babcmus i n manibus

lucubralioncm

absol-

aut laborc victtis a b r u p c r i t : nain i n R o m a n i s q u i d e m codicibue baud u l l r a codices C b r i s t i a n i r l i e t o r i s alque

Gcncscot

c a p i l u l u m x v u i p r o c e d i i . Quare superest ut a l i a r u m b i b l i o l b e c a r u m pracfecti el baoc n o b i s d u b i l a i i o n c u i e r i p i a n t . I u l e r i m vero saeculo c l a r i , cujus j a m i n quarto v o l u m i n e plus

suos i n s p i c i a n l , lucu-

bermeneula?, sexlo C b i i s l i commodilati paleant, dc

c e n l u m cpisiolas d i v u l g a v i , classicuiu oppido, cordatis culpa

i c n l u m , u b e r r i m u m , ct jarodiu exoptaluoi ad G e n e s i m c o m m e n l a r i u m l i b e n i e r a d m a d u m publicae e x b i b ^ o : cujus quidem laudes prscdicare q u i d inlereet, c u m eae legenlibus ignaris a u i e m et i l l c p i d i s non suffragenlur? G e r l e operis a r g u m o i i l u m est, de ffiundi l i o m i c i d i o p r i i n o , de d i l u v i o e l a r c a , de buiuani generis ruiu i i U e r p r c h i m alque qiue o u n c amcin l o l a lucubratio gcitus s o l i d u m , argutiis edilionura lecliones ad eadem H e x a p l a (quae pro doclrinamque viribus incremento ac o a t u r a v i d e l i c c l , de o r l u h o m i n i s alque ejus libero a r b t l r i o , dc

atque i r a c l a i i o p c r m a g n i i n t e r principe, diffusione. A c c e d u n t poslliminiu anliquodesumpiae, Ciim

variae ex Origenis H e x a p l i s a P r o c o p i o o l i i n Monlfauconius restiluit)

redibuni.

ex a u t i q u o r u m P a t r u m scriptis congesla s U , profeclo babemus a u l h e n i i c a u i , q u a m cgo quidem prae bodiernis m u U i s sub

liermeneulices grammaiicorum

et pbilologoruin commcntis sequi m a l i m . cjusdem P r o c o p i i scribenlis piotapraisniio o i n i n c ex alio codice eruimue : is c n i i u ob declarandam neque allara h i s l o r i c a m pra; se fcrt tanlummodo

L o n g e alia r a l i o est c o m m e n t a r i i i m p e r f e c l i i n C a n t i c u m S a l o m o n i s , q u c m \\\ dubio tem s c r i p l u s ,

e r u d i i i o n e m , neque ad operis

superioris

t i a m p r o r s u s assurgit. (\) J . A . F a b r i c i u s . Dib Gr. c d . nov. t. V ! ! , p. 505.

15

ANGELO

16

: , tjj , \ . ! vcrbi> n o n i i u l l i s h i l w j c c t i s . . p f r g i l , 6 , , , * . lla*c N i c e p b o r n s . Ipso Procnpius i n p r i n c i p i o o p c r i s , raii<>iiem i r i s t i t u t i sni roddit lianc : " \ tfcoj \ \ . "* \ ; 0 : /. / , 6 , ; ; , , , \ ^) ^ . , \ ; : . ' . Qiine Olcarius i l a L a t i u c v e r i t : Jam aniea quidem, Deo vires largiente, cotisignata* in Octateuchum enarrationes ex.Pairibns aliisque scriploribu$ conqessimus, ex variis Commenlanis et tractalibus ea& corro> gantes. Sed cum ipsorum interprelum sententias, nihit etiam mutatis verbis, sive conseniirent illi hiler $e, sive minus, proposuerimus, el exinde volumen nostrum in immentum creverh ; visum fuii illud in justam wole>n contrahere, ita ut (ei>\inalo quati qressu semel dicantur i / / a , in qmbm conseniire illos deprehendimus ; illa vero, i/ qnibus inler se di&sident, breviter cxponantur, ex onmibu* nnum totius hujus operis corpus exsurgal, ita ac si unus aliquis solus omnium tenieniia* nobi redderet. Ul autem omnia magit sint perspicua> ipsi quoqtie praterea quaudoque aliquid addemm. Sed u l l e c i o r de i i s , quse in liis p o l l i c i i u s osl P r o c o p i u s , deque ouini n i c i b o d o , qun usus fuerit in tioc opcre conflando, siraiilquo de i l l i s , q n pr;rsturc Nicephortis prolVssu* est, accuratitis judicare, alquo iu p r i i u i s a d m i r a r i d o c l r i u a m ac d i l i g e n l i a m p o s s i l , quam G o i f h d u s Olearius uova vcrsiono. c o n l i c i c m l a d ^ r l a r a v i l , priiutim opcris l o c u m dfscntaimis qui c a p i l i s p r i m i Geuesuos diios versiis p i i o r e s e x p l i c a l . Q 1 0 e x p o s i i o deinile videhiiuus, swlliciatne i n iis acquiescero, qn% exiude supe nominaius ille Nireplioru9 e d i d i l , an vero de integro illo opcre in ptiblicam lucctn protrabendu cogitarc openc p r c i i u m s i l .
f

(AUnta deinde tpeciminis

gratia in duos Gniescos priores versns expticuiioite ticcc addit Emesti :)

qurnn suo loeo infra

ponemus,

Jam boc loco exposito, illnd quidem p r i m u m o m n i u m fatendiim cst, i n 1 0 opere P r o c o p i a n o , ex veloruin ib< ologoruni C o i n n i o n l a r i i s c o n i l a l o , non vable iuultiim ine>se posse ad a r i e m i n l e r p r e l a n d i ainplificandaiu p n e s i d i i , pas<un e l i a m r e p e r i r i , qua non salis conveniant n o s l r i s l e m p o r i b u s , nobisqtio, l o c l i s s i n i o i m n b o n i i u u n s m d i i s m e l i o r a p a u l a l i i n alquc accuraiiora r d o c t i s , molestaiii subinde i g n o r a n t i i ! suspicioiioin a i r c r a u l . V e i u m . si volnerimus bis rationibiis ac j u d i c i i s v e l e i u i n i l l o r u m usiim n i e l i i i , qii'>liisquUque eorimi i u t m u s esset, quom fcrre elogantia h o d i c r u a possel? Imo v e i o i l a non plane < oiiltMimiiiuis bodic singulos, Origenum, B a s i l i u m , G l i r y e o s l o m u m , T h e o d o r e t u m , caeieros, ut iis etiam p r c i i u m a l i q u o d slatuauius, eos legamux, seiitenliaruui excmpla ex iis r c p c l a i m i s , s p e hos solos fomes e x i s l u n e i m i s , e quibus reriun ad d o c l r i u a m i b e o l o g i c a m , et niaxime c r i s i n &acram p e r i i n e n l i u m praisidia bauriainus. L u r i g i l i i r , quem usuin siugulis non dcneganius, c u m negunius cuncedeiiduui csso l i u i c v\wr\ Procopiano, quod c t i m l o s cxhibet ? L a i i d a m u s s i u d i u m i l l o r u m , q u i Gaicnas P a t r u m , quai vocan* l u r , c d i d e r u n l , putaiiiiisque i n iis u l i i i s s i m u n i r c r u m vetennn l l i e o l o g i c a n i m c o g n o s c e n d a r u m c o m p e i i (tiuni essc. Neipie i n j u r i a . Q u i d u i ven, si non majoreni, a l parcm certe u t i l i l a l e m praeslilurum a r b i i r e iiinr illud optis P r o c o p t i , qui ralione ista, qiiani s e i n expouendis v e t c r u m s e n l e n i i i s secutum e s s e d t c i l , piOfuclo eilecit, ut cominodior e i i a n i nobis i n l e l l i g e n t i a essct eorum q u ab i l l i s i n l e r p r e t i b i i s ad S c r i p l u r a i i i s a c r a m a d n o i a l a s u n l . Neque i l l e , id quod praecipue i n hac causa considerandmn v i d c t u r , sine j u d i c i o ad veterum Gonimentai ios excerpendus a c c e s s i i , sed i i a eos i r a c l a v i t potius, u i , si nolis i n -.miltis c I o g a n i i a m a l q u e q u a m d a i n v e l u l i a r l e u i agiioscere, sunimam certe d i l i g e n l i a i t i , et p a l i c n l i s s i m u m s l u d i u m mn possis nen a d m i r a r i . A c p r i i u u m quidem i l l i i d nemo non i n l e l l i g e t e t diligentiaj e l doctrinac 'sse non m e d i o c r i s , q u o d , cuni insiUiiisset veterum senlentias non q u i d e m s e p a r a l i m descriplas e x b i bere, sed i u coniiuuae oraiionig seriem cogere, quod ille i g i i u r vasios i l l o s veierum Gommcutarios ita irac.tavil, u l rcsectis contractisvc iis quas vel bis vel fusius dicta essenl, brcviores lecluque laciliores i c d d e r e i i l u r , a t q u e in uuiversum bocegit, u t n o n taiu vcrba i l l o r u m i n t c r p r e t u m , quam semeiitue e l j u d i n a c x l i i b c r o i i l u r . Deinde non leveiu vel l e m e r a r i u m anliquoruu) c o m p i l a l o r c m fuisse P r o c o p i u m , p a r i i m o \ iis q i i % de suis addidit, p a r i i m ex cura i l l a p c r s p i c i i u r , quam in dcscribendis locig S c r i p t u r ^ sacrae c o U o c a v i l . Et illa quideai quas <le suis ille adjecit, o b s e i v a n d u m est, pleruinquo ita esse v c l b r e v i a , | abscondita caeterisque a l i o r u m senieiitiis i n t e r l e x i a , ut o n possint salvis r c l i q u i s e x c e r p i , adeoque N i c i p b o r u s , quainvis n o n i i u l l a ex P r o c o p i o i n C a l e n a i n suani l i a n s c i i p s e r i i , m i t i i m a m t a i i l u m iUoruiii parteni, quai vere e s s e n t txcerpsisse e x i s t i m a r i debeat. Quaiiqiiaiu i g i i u r i n luco i d o a nobis iiLScripto i n u l l a i s e n t e i i t i a i , inultaque j u d i c i a , q * solius P r o c o p t i sint, i n v e n i u n t u r , tamcu ea, q i i o u i a m traiii v a i i i s i n locis sparsa ei b r e v i a , ptanc i n l a c i a r c l i q u i l N i c e p h o r u s . Q u o d aiilem altinet ad loca S( ripturdR S. a Prooopio a l l a t a , p a n i i n bis alia a d d i d i i , partim plcnius ea descripsit, saipequc etiam v.uias Itidiones e x l u b u i l , u l illuui non i n eo acqutevisse, u l i l l a describerei, sed e l i a m j u d i c i u m e l quaindaiti elegaiitiain adbiiaiisse i n l c l t i g a l u r . Sd ne a u c l o r i l . i t i e l coimi>endalioui nie;c n i m i u m trilniere v i d c a r , rogandi n u h i potius sunt doctiores b a i u i i i l i t i e r a r u m a i b i l r i , ut, si niudo ad s e n l c i u i a m dicendam speciiiicn supra posiliim ipsis M i i l i c i a l , j u d i c a r e v d i n t , einlue digui 111 C o i i n i i c n i a r h , q u i aliquando lypis c x s c r i b j y i l u r , au vero satuis s i l abjccio tMlondi c o n s i l i o iu eo acqiiiesccre, u l e o s c x s l a r c n c n igiioremus. Quod si i l l u d p r o b a b i U i r , d a b o operatn, u i , q u a n l u m fieri pussit, e l exspcctationi ct v o l u n t a l i v i r o r u m d o c i o i u m saiisfaciam. S i n minus : t.uitiim l a m e n a b e s l , I U operaiu iueain nie p c n l i d i s s e putem, ut^ valde poiius lailer uie i d praisiitisse.
t

S c r i p s i L'psia3 mensc Oct. M D C C L X X X V .

17

PRIEFATIO.

18

ANG.

JVIAI
Auct.i.

PR^EFATIO.
V I , P r o l e g . 5.)

(Class.

Iti e x o r d i o operis quod scriploribus d e c e r p i u m , lurubralio rcndi : inaluii, in immensum

a nobis hoc v o l u m i n c e d i i u r , et calena?, ul

narral

Procopius duplicem anliquis relentis

sc

conimentaaliisque adgeneris confe-

riuui ad O c t a l e u c h u m fuisse adornatum ; p r i m u m q u i d c i u a m p l i s s i m u m , cx loquimur, rilu ordinalum: congrucrcut, amussini v e r b i s ; sive opiniones alque ita plerumque i n l c r sc

Patribus hujus

ipsorum quia

auclorum

sivc secns. Po&tea laiwiii

excrescere v i d e b a l u r ,

c o n s i l i u i n ccpit banc ad aplius compcndiuin ubi aulctn i n v i c c m dissidebant,

oniissis auctoruin uoininilMie, c l orc p r o p i i o loquens, r c m s c m c l d i c c r c conspirabanl; reni n i b i l o m i n u s progciiilum. oblulit, ol in usum, iisdem vk et lucem cerle nou Ceret, ct uno v c l u t i auclore

ubi c c r i e auctores i n l e r se

Onciiiiia brevitale c d i s s e r u i l ; quo v i d c l i c c t upus c o n c r e l i u s M-ijor itla P r o c o p i i l u c u b r a l i o i n mss. x i d i l : i n i n o r aulem aeque i n c d i l a i n milii codem

b i b l i o l b e c i s c x s l a r c v i d c l u r ( 1 ) ; sed Grsece

duobus ponlificia? bibliolhecae codicibus liiilri se lamen trium codicuni

UIJO etiain bibliolhccae A l b a n i o r u m ab ejus pcrdoclo praeside observala fueral, q u i et codicis nl cuia V a l i c a n i s conferreni, prorsus l a c u n i s 4Omujcmorcm. h i a n l , ct Et ilhim Vaiicamis scilicel concessil. Una fine clauduulur; origo f u i t : nam

e l duo s a l l e m i n i n i n i m i s etiam v i t i i s c o n s p i r a n l , coufecluin

p r i m u s et A l b a n c n s i s ; nam

V a l i c a n u r o allerurn ab i m p e r i l a manu

quidein p r i n c i p e m sacculo x v s c r i p l u m j u d i c o , Alhanensem a u i c m c l a l l c r u m exseriplus ut inabsulGencscos quod c u m ipso P r o c o p i i autograpbo c o l l a l u m fucrat, lucubrationem

Y a t i c a i i u m sequenlc sa?culo; v c r u m l a m e n p r i m u s V a t i c a n u s e pcrvelusto aliquo e x e m p l a r i i u i l , d e l r i l o j a n i e i quandoque lacero, . Kunc i l l u d d u b i t a r e licet, utrura P r o c o p i u s hanc quam babcmus i n manibus r e r i l , a n ta d i o c a p i t u l u m x v m p r o c e d i i . Quare superesi tit a l i a r u m b i b l i o l h e c a r u m piacfecii el banc n o b i s d u b i l a l i o n c u i eripiant. l u l c r i m vero saeculo c l a r i , cujus j a i u i n quarto v o l u m i n e publicae exbibeo : cujus quidem est, de mundi natura plus G b r i s l i a n i rbetoris alque commenlarium aut labore v i e l u s a b r u p c r i i : riam i n R o m a n i s q u i d e m oodicibus baud u l l r a codices scripiio i i i s i g m s testalur io calcc codicis P r o c o p i i n o m i n i adjecla :

suos i i i s p i c i a n t , lueu*

bermeneula?, sexto C b r i s l i admodum commudilali paleant, dc

c e n l u m c p i s i o l a s d i v u l g a v i , c l a s s i c u m oppido, libenler cordatig culpa

Jenluin, u b e r r i c n u n i , et j a m d i u e x o p l a t u m ad G e a e s i m

laudes pracdicare q u i d i n l e r o e l , c u m cae legcnlibus libero a r b i l r i o , dc ac

ignaris a u i e m et i l l c p i d i s non suffiragenlur ? Gerle operis arguraciUum v i d e l i c c t , de o r l u h o m i n i s alque ejus lecliones Itomictdio p r i m o , de d i l u v i o e l a r c a , de huiuant generis rum i i U c r p r e t u m alque editionura quse n u n c ad eadem H e x a p l a (quae pro autcin l o l a l u c u b r a l i o gciius s o l i d u m , doclrinamque viribus incremenlo

aique t r a c i a l i o p c r m a g n i m t e r principe, diffusione. A c c e d u n t anliquoGtim

variae ex Origenis H e x a p l i s a P r o c o p i o o l i i n desumptae, Monlfauconius r e s l i l u i t ) p o s l U m i n i o redibunt. profeclo habemus muUis sub liermeneuiic.es gramraalicorum

ex a n t i q u o r u n i P a l r u m scriptis congesta s k , autbenUcam,

quara cgo quidem prae hodiernis

a r g u l i i s et pbilologoruin commcntis sequi m a l i m . L o n g e a l i a r a l i o est c o m m e n t a r i i \ix dubio imperfecti i n G a n t i c u m S a l o m o n i s , quem cjusdem P r o c o p i i scribenlis piotapraesnuDomiiie ex alio codice e r u i m u s : is e n i m ob declarandam tanlummodo

teai s c i i p i u s , neque a l l a i n b i s i o r i c a m pra; se f c r i liani p r o r s u s assurgit.

c r u d i l i o n c m , neque ad operis

superioris

(I) J . A . F a b r i c i u s . Dib Gr. c d . nov. t, V ! i , p . 503.

10

PROCOPII GAZ.EI

20

PROCOPII

GAZ^EI

sophistj:

IN OCTATEUCHUM
SiVE r i U Q R E S OCTO VETERIS TESTAMEXTI LIBROS ANTIQUJE LECTIONIS

COMMENTARII
NUNC IRI IIM
X ANTIQU15SIMO

GRALCO

COQUE

UA.NUSCRIMTO

CODK.EM

IX

L A T I X L M

C O M E R S I

Claud. Thra^vbulo interprele.

JACOBUS
Qiianquani et rcm

GESNERUS

CHRISTIANO

LECTORI.
l i b i i lesliraonium locul i l t e r a r i a m publicani

n o s l r a nobis c o n s c i c n t i a ct r m i s s i in lucem ex o f l k i n a nostra : ac proplcrea nnn tiecesse babeain

plelissimtim perbibeant l y p o g r a p b i c i s bis l a b o r i b u s , nos non l a m n o s l r a m quam speclarc consuevisse

c u i q u a m vel n o s t i a studia probare, v e l

l i b r u m b u n c magnis laudibus vcbere : sed credam potius v i u o v e n d i b i l i suspensa hedcra opus non esse, l a m e n ut i n l e l l i g a s , sludiose Ieclor, quanlac ex boc l i b r o d i l i g e n l e r lecto u t i l i i a i e s p e r c i p i q u e a n i , qnod soletil a l i i facere l y p o g r a p b i , quodquc CIIHI m i h i l u m Andreae fratri facto opus essc v i d e b a i u r , a l i q u i d d e p r o c o p l o alque etiain boc ejus C o i u u i e n l a r i o pisefabor. A c de p s i l , i n promptu babeo : nec p r x d i c a n d i s ipso quidem P r o c o p i o , qucviiaiit nec Grxce scriPboUurn p a l r i a r c b a m , q u i c u m de eo ipso ttini de o m n i s c r i p l o r u i n genere d u o b u s l i b r i s

t a n l i v i r i laudibus ipse sufficio, p a u c a possuni dicere. Sed

q u o n i a m , u l O v i d i i verbis u l a r , c o u v e n i u u l falis n o m i n a saepe suis : quis s i b i non ausit, v c l a u d i l o P r o c o p i i n o m i n e , , boc e s l iugenles progressus p o l l i c e r i , si q i i i d e m boscc ejus i n Mosem ;U(|uc i u s a c r a i n U i s t o r i a m coininentarios accurale perlegerit? Q u i s G a z a m p a l r i a m audiens , qua? susi-iviias, s i v e , de quo d i v u s U i e r o n y m u s d u b i t a v i t , vetus i l l a f u i l i n quam bello contra ^Sgypttim

c e p l o a Cambyse P e r s a r u m rege opes rcgiae comportaia3 P e r s i c u m boc nonien u r b i i n d i d e r c : sive hacc i p s a luit quani c o n s l a l e l i a m expugnala Judaea c c l e b r e m et fccundam G h r i s t o fuisse : non i n l e l l i g a t sane q u a m p r x c l a r a m u l r i n q u c afiulgere d i v t t i s i b e s a u r i spem e l c x s p e c i a l i o i i e m ? E t vilae quod seeuius c s l gemis o l i a m ipsum a r g u m e n l o c s l P r o c o p i u m l i u n c , n o n modo m u l t a r u m et v a r i a r u m r e r u n i c o g n i i i o u c m , v e r u m etiani s u m m a m i n exponendo f a c u l l a l e m et f e l i c i l a l e m s i b i coniparare p o i u i s s e . Sophistac ouini in G r a x i a quondarn appellabaniur b i q u i ludos aperiebant, i n quibus s i c p b i l o s o p b a r i solebant, nt s a p i c n t i p a r i l e r aique eloquenlisc p r i n c i p i a docerent : quales fucrunt Ilerniogenes, L i b a n i u s , P b i l o s t r a l n s , et a l i i i n n u m e r i , q u i s i b i creditos educationis olliciun, omnibus b u m i n i b u s i n ls&crales, T b e o n , A p b l o n i u s ,

adolescentes c u m d o c t r i n a l u m

pictatc i u i b u c r u n t . Quo profccto s l u d i o boc c w i s e c u l i sunt, ut ob p r a b i l u m u i s a u d i l o r i b u s salubrig p r i m i s q u c p r i n c i p i b u s undequaque v i r i s v c n c r a n d i j u x l a o r a l i o n i s genus i n O r a t o r e suo C i c c r o hunc ac c h a r i forent : deiuceps ct sapientfce n p i n i i i e m u l l u t n a u c i o r i l a t c v a l e r e n l apud p h i l o s o p b o s , e l e l o q t i e n t i * laudein apud oralores obtinerent. Quainobrem corum i i i i r n m i n nioduni l a u d a l , ac d i c i t esse d u l c e , s o l u t u m , elBuens, sententiis a r g u l u m , v e r b i s sonans, et l o i u m epidictici g c n e i i s , quod sibi v i d e a l u r p r o p r i u m sophistarum esse. Quae c u m i l a sint, c l i a m sopbislam n o s i r u m c l r e r u m ad d i v i n a s res percipiendas u l i l i c o g n i l i o n c p r x d i l u i n , e l i n i l l o , quod

s a c r a r u m L i t t e r a r u n i i r a c t a l i o n i in p r i m i s est accoiiiinodatuni, sive tenuis e l s u b t i l i s e x p o s i l i o n i s genere benc v e r s a l u m fuisse necesse est. T a n l a m vcro d o c i i i n a m et e l o q u e n l i a m ad Gbrisiianae p'ulosopbiai iractationem a i l u l i s s c q u a n l i reforal, quoniain G r e g o i i u s N a z i a n z e n u s , G h r y s o s l o m u s B a s i l i u s , itemqiie cx L a t i n i s A u g u s t i u u s , exempls q u o , ii Ilieronynms, Lactanlius, aliiquc magni i n E c c l e s i a v i n suis ipsi probant, n o n opus cst me p l u r a d i c e r c . Caeicrum u l leonem ex unguibus aistimes, opus quas rcs, quomodo, quibus verbis e x p o n a i c o n s i J c i c s : proTcclo ct ad p u b l i r a i n u t i l i l a l e m , e l

ipsuiH iuspice ct considcra : e l intelliges faclam esso tibi spem miiiitiio vauam n i i i i i u i e q u c d u b i a m . U\

?1

COMMENTARH IX GEXESIM.

deleclationem singulorum facla vidcbuntur omnia. Eas enim res nffert quas non passh babeas obvia*, sed quas ipsecx prUcis iisque pvauipuis ibeologis, ul Syuimacbo, Tbeodolione, Aquila, et aliis quoriini uo amplius cxstant opcra, depromplas babcl. Jani si laude digni sunl, cl ulitcs lectu libri, qui ros ei iis quos alias in promplu babemus scfiploribus colleclas el suo loco adduclas liabenl: qiianto niajorc lande digna fnerii et ulHior lucubraiio, in qu?. ceu ga/.a Pcrsica thcsatirus ingcns priscac leclionis ci antiquiuiis osteiidilur? Scd ct cain in exponendo ralionem scrvat, ul cilra iastidiuu quidquid scitu dignutn est cognosci qucal ; (|iiando \n gravibus cl inagni moiiienli quacstionibus (opiosus cst, in planis el facilibus brevis, in iis quac prius csscm dicta adco succistts, ut nihil omnino bis dixisse deafur. Quod vel cx co ipso perspicmun esi, quotl in priores libros multo quain in poslcriores sit longior cxposilio. Al loto boc libro piirani et iuaflcclat&ui dicendi formani scrval, eamque ct scrmonc populari tersiorcm, et sublimi graviiatc iuulio snbmissiorem. Quain eliam inlcrprcs quoquo inodo poluil ituilatiis eet, nernpc til ad Gr&cum ' Latina translatio quam proxime accederel. Ex qtiibus omitilms muttisque in eaindein scnleuliaiu aliis quoe sludiose prsclereo, perspici polest, uos bujtts cdiiione liliri pcrinde publica? aique iiostrse ulililati sluduisse, liascque lua magis, leclor, quani noslra cansa paucis prrcfari volu.ssc. Vale, ct quos aninio benigno liberalique damus, Ui grata el oflicii bene mcmurc menle accipe doetos el bonos Procopii GommeiHarios. Ucruin, Yalc. Dal;u proporc cx ofltcina nostra.

. PROCOPII
SOPIIIST.E

GAZiEI

CHRISTIANI

COMMENTARH GENESIM
\ " \ , ;\ , \ . ** \ , , 3. , , , . ; , , \ , \ . I

PROLOGUS. 1 nlea quidem, Dco c<cptis bcnignc aspiranii*, conscripsimus Eimrraliones in Oclatcucbuio, <|u;.s ex Palribus orlbodoxis, aiiisque scriptoribus ma gna diligcntia comporlavimus, scculi varia mouuiiienta ct bomiltai piorum boumitim. Ca-lcimn
cum singitlorum sciUenlias , n i l i i l ctiaui niutatis

vcrbis parum curanles, sive inter sc dissi itlireni vcl conscntirent, illo in opcre lcctori proposucriimis, el cxinde volumcn nostrum in iminnisuin crcvcril, opeiae prelium dnxi cjus volumims iuaginludinem pauluiiiin diniinuerc. Qnod ul comnio(iins lial, blatui iila, i n quibtis u n a i i m i i i e r conve-

niuoi auclures, setnel diccre : sicubi vcro dissidenl, ul ct ca innoloscanl lerturi, decrcvi ibla : \ ' - I oxplicarc quam pciurissin.is. Cupio cnim oiiuiuiiii
V A K L E LE< ; T I O X E S .

* C o d . . XOTiE.

( * } Toxiiim Grxcumcx tod. Yai. cdidil Ang. M A I , Clast. Atui. . V I .

23
jiilerprclaliones i n perfecli corporis

PROCOPII GAZ.El
consonan- . , . Quaproplcr cum t a n l u m opus

24

l i a m rcdigere, ex quo ceu fonte unieo liceat noperspicuaquc, Oporlet inlcrdum et de

bis o m n i u m explanalioues b a u r i r e , q u a s i utuis et solus l o q u a i u r . Y e r u i n ut o n m i a sint magis dilucida noblro adjicieunis a l i q u i d . uioliauiur, consulium judicavi implorare auxiliuni d i v i n u i n , et dcinde rein ipsain aggredi. ) , , ' * . " ;
f

eum qui operani d a l u r u s cst Suripluras

sacra?', accipcre i l l a qna3 i b i I r a d u n l u r , qiiasi provcniant ex h o m i n i b u s : a l l i n s i n i i i u i n sive p r i n c i p i u m spectandum reor : i i r i n i l e r credat necessc est, illa sacrosancla Deo, et dogniatu ex ipso origineni sumerc inde per Iiomincs quasi canales praeconeni imiiatur,

>, ,

, , \ , . * * ; . \ , , , . s c i l i c e l : S i acquicv*ritis ronsuiiwmiui. * incinori menle el obchaque leneasconet docei,

seu i n s i r u n i e u l u m ad nos promanare. Q u e m a d m o d u m e n i m i c g i u s minister, sive tu eum nuncupes, regis pra>cptum e l vocem dicens : J u s s i : senlentiam luam propbelae sancli

declaravi : sic de-

liiiguam quasi c a l a i m i m

p r a b e n t ^ , -

excellenlissimo scriba?, quem n u l l u s s c r i p l o r vidis v a l k i n i u u ) . L t in huuc modum

scribere, nec UIIMS p i c l o r delineare q t i i l , j u x l a D a d i e r i i i s , bonuui terrx

compellat niortale genus, apud

comedelis : e l si nolueritis, ac lebelles fueritis , gladio q u c m i i u l l u m cernere est p o l u e r i s , fac ls

Deo accepla ferenda sunt illa o r a c u l a , S i quis loctis se oflWt

n i c n d a c i u m , v c l qnid s i u l i u i i i

a u l f i i v o l u m . Quaicunque, obscrvans verain pietatem, discere sulcndi sunt , a u l scienliarutn Deus n o s i r u m intellecluiu Gencsis aulem , qucin librum prccibus faiigandas esl.

obscurior, quam bunc i n g e n i i _ l u i vires assequi valcant, aut P a i r e s l i b i enim boiuines scieiuiam

i n s t r u i t , ut o c c u l i i o r a apprebendere q u e a l . explicanduni , quod nobis c o n Ilic v i r , ne ul , , i \ ' . * '. , \ ^ , ; ' \ , , . ;

b

s u w p s i m u s , pra;claruin opus est, siquidein c r r c s , is

tcxuit Moses. A u c l o r c i n ne contempseris : maxiina praeditus fuit a u c l o r i i a l c . est, cst qui ipsum D c u n i , quatemis hunianus vidit. I m o , loquebaiur ad M o -

oculus, c l possibile fasque l e s t a l u r S c r i p l u r a , c Doininus

1

sem iacie ad faciem, s i c u l i bomo l o q u i t u r ad a m i - C \ , cuni s u u i n , e i c . C u i n affcclarct uberiorem c o g n i l i o n e m i n d i p i s c i , et Deuin quodammodo exacle est el quasi per iransennain cerncre, nullam passus repulsam in pctrae r.averna a b d i l u s . Ca?terum tu dixcris pelra3 c a v e r n a m , noiiiiam Dei quam ex incarnaiione Ghrisli Patris recle

: , \ , , &3, ,
c

i l l a m , pcr cognilionem conspcxil

v e n a i n u r . Moses iu petra cousistens, quamdam el analogiam

ea q u x p o s l Deum erant, id est, poste-

r i o i a , ex quibus quasi per inile e s t ) puJiim Moses c x a c i i u s

, ' , , \ ( * ) , \ / . \ t

opifex eorum 2 p c r s p i c i l u r . Ha?c c n i m ( u l v e r i s i copiosius cognovit, rcquam uilus n i o r l a l i u r a . G u m i l a q u c c o n a r e u i r poDei cognitioncin

sibi commissum ad

i r a b c r e , logesque saluiierriinas ad eain rem facien- U . les oxponere, duplcx gcnus dicendi alterum hisioria; congruil , l i o n i afiine est. eiiim facienda imperal, aut secutus e s l : alLerum vcro legl.-lafugicnda vetaL S i c

L e g i s l a l i u duo babel meinbra : aut

. > . -

e l duas parles continet liistoricum d i c c l i d i genus :

1

i s a . , 1 9 , 2 0 .
b

Exod. xxxin, . VARLE LECTIONES.

c

C a t e n a Niccphori ;.

G. . . .

(*) L a c u n a Calenae N i c c p l i o r i ct c d i l i o n i s Gesneri ex cod. V a t .

sup.

25 6 , \ .

C O M M E X T A I X

GEXESIM.

26

; - all* r o m i m m o r a l i o n e c r e a i i o n i s i m i n d i ccupata e s i : allcra vero versatiir in tradcndis genealogiis. pii a De;> imnioi l a l i s u n l aflecii, e l rccenset p<enas quibus

Hacc docel bonorcs, qnibus liomincs i u p i i nebuiones s u n i ipiuui, stiliccl quod ei bac de causa non p r o m t l i i l creatoreujqiic : ct hiiiiu po^iulare vidcbatur ut evai.gelista priino ipsum

s u b d i i i . A l bisioricuiti melbodiim . i n r c r u i u antiquarum uobis declarat principio quam praitessit Imjus universi anle lcgislalionem crealiouem, verissime

serie c o n i e x l u s osiendens Deum

prajposuit cssc

legMaiioiii, pairctu siquidfiu Joamics subueclit.

narrnlionei ordiri. Allius esse n o n i o l h e i a m .

aulem capit p r i n inundi

Necessilas inodum e l cjtis legcs

notus esset legislator. A d b u n c cnim eral S c r m o , cium luijus e l c Postea demum esse V c r u a i Moscs stululo

i n q u i l : In

\ , / , \ - , ? . , * \ > 6 ' , , 6
e

id agit, quo osteudat offibnrmoiiiw decora esoibilau l opcra

ejus qui b i s c usurus s i l l<*gibns d i v i : qtieniaiimodinii ibi u i b i l nenipe

n U , u l ailemperct o r d i n i et univcrsi

, ; ^ re el a sua l i a r m o n i a deiicere aniuiadvcrlitur : sic v i l a nostra quoquc c o u s e n l i a l , , nosira c o n c i n a n l v e r b i s , v c r b a consonenl operibus. Reliqui legislalores c o n l i n u o leges s a i i r i u i i l politiCiun v i u n i p r & s c r i b e n l e s : e l deHnqiienlibtis poenae, qaibus affictanlur staluuiit. A l i i priuiuni u i b e m i o n dunt, conditam dcinum e x o r n a n l hgibus, qnas accoiiimodaiit i l l i reipublicai forma?, quam n ca c i v i talc oblinere c u p i t u i l . Moses nosler p r i u i u m riiliil a tyiannide a b h o r r e r c exisliiiiavit. Qnia vel per oinnia boc nullus ibi aspernaius lamcn locus v c l a d b u r l a l i o n i est. uon persuasioni vbleretur apparcal,

\ \ , , , . \ , *
l

r e l i c l u s . A l l e r u m vero non Q u a m v i s commoduin per omnia

[ c a l . N i c e p i . supp. ] , \ , ,
f

cxislimavil abit, ct

belle g e r i . Diversus peculiarern quemdam iude suam ita teiu-

ilaquc ab utroque

, \ q iiioitum s e c i a l u r . N a m legislalionem .

peravit, ut a d m i s c e r e i bortationem : ct pro

borlando magis e l persuasione, q u a m v i ct cogendo legislationis n c g o l i u m absolvit. A u s p i c a r i legislalionis opus ab urbe bumanis manibus vel sermone aut rum ct abjectum ferre. judicavit , barum a>diiicata, fore o r a l i o n o i i c l a , admodum obscubumiliusquc leguui

, , . , , ,

' 5 [ ] ri\

c c n s u i l , quam congruerct excellenliac l e g u m , quas pararct Pioinde pulcbriludiuem cxactc aniiui oculis intuens, neglecto u r b c m aliquaiu iu terra c x s t r u e r e , quae constaret a r i c c o m positis sedificiis, f e s i i n a v i l ad maguain esse quasi vivum perpcadal, contuinplo calle, et urbcm, univcrsi omnino lcgtun lolius leges viruilis

; , , *^. iiempe imindum,

cujus geueralioncin c u m edocuisset, ostendit suas consonans in viiia csi. Quod quidaui, reliclo

b u j u s e i e m p l a r . Legum nainque b a r u m v i s , si q u i i eas diligenlius adbibito j u d i c i o operosac m u n d i m ictiinae niuucre novis divino, impegeruiU, non soliim b u m a n i generis pestes, iinpuue.

scd coeli m u n d i q u c

h o s t e s , apparel quod ea non lulerunt S( c i i l i l n i s , c i i n iHoruiu capila .

N a m s i g n i l i c a i l a l i a bominuin inonstra non scilii^ct eleineutis

s o l i i i s , stuJ

e l exquisiitis c x a g i l a l a esse poenis, aqna e i i g i i ^ , poteiilissimis rodundaulibus. [) 2

pocuas e x p a -

3 Quapropter cum l a l c m noslros ob oculos ponal, e i adeo insigneiu m i t t i t : vuruni tirbeui, (ju;edam silentio credidil. traiisdc c u t i u m uatura, al(juo adeo l o i a Siquidem ab
a c

, ,

i c r u m c r e a l i o n c u i b i l siicndum ad honc unum eollimabal c r r o r c colendi insaniain i n nbiquc urium

^ , , \ . *5. * 5/ - i p i y , -

scopum, u l populum

multos deos abstraberel, in qtiaui 0 ^ solum inundi opiticnn proponit.

i E g y p t o morantes devencrant.

VAIU.E

LECTIDNES.

C.N.

C . , add. ^'.

C . . .

^ G o d . >)?? r u m lacuna.

21
r e r u m , qaani ad ( i t , eic. Sirach Laadaada
8

PROCOPU GAZ.EI
pieiateia doceudani respii g i l u r haud i m i n e r i l o illa boaiinequc cral

23

S c r i p t u r a e l e a i m sacra non tani ad e x a t i a a i c o g n i - . \ , , ? ; * \ :; * cst

adnionilio : )ti supervacaueis operum l u o Nec illud Eetlesiasiai

r u m ne sis c u r i o s a s . P l u r a cnim intellecln iKini oslcnsa s u u l l i b i , ete. iinprobanduai cst : Non sis a i u l l u a i j u s l u s , vcnirs? Praicrea ca lcitipcstaie saccaliun

" ; \ 8*. ; , ?, ; ,

sis nimiuin s a p i r a s : ut qtiid e a i m in desolationcm rude : n u l l i vel llehraii vel Grucei q t i i v i s ^ c n l stispeculationos ad

bliaies e l acnliores qtursliones seu

. " \ ^ .

capcre, praiserliin cuin illa d o g a i a i a , qnx non eo leinporc u l Riipcrvacanca et stulla

Iiene Lealcque v i v c n d a a i , pielal::m.]ue i u d u e e r e u l , loj cercnt. A l e n i a i , si quis rcni p e u i l i u s i a s p i c i e l , r e p n i t t \ T c s l a i i i e n l u a i scopiim c x s t i l i s s e V c l e r i s , <o pnoscrtque V e l u s essc quasi i a s i i l u l i o u c a i i i l i n i r o d u d i o n c i ad N o v u m . L i c o M o s c s , u l p u c r o r u u i doc l o r , nrcana n : \ s t c r i a missa facit, u i b i l q a c a h i vel 4'XCi*U1*snnal.Eaaiticrat p r i i u u a i m u a d i creaiioi.em, doindc lcges sine scripto p r o l c r t , quas p i i s i i n i o r lalcs ceu viiae c c r l a i u normaiu 2equt?bnalui'. A e r c perc i'nini bas ex visioaibus d i v i n i s , qaa: ipsis, q a a tenus Pieri liccbat, apparuere d i v i m t u s . D-.as s i q u i d c i n e x A b r a b a u i i seaiine populuaidelegenil,4|ueui a reliquoruai bomiaum conlagio srgregaluui v o l u i l . lluac a i u l l i s c l s a l u b c m m i s praeccpii* c o a s c r v a abuade quai l e a c r c decet i l v i l , ct prae caiteris saa provideutia d i g m i u i liabuit. Ilis coinmoiisiravil los q u i a g i i a a l n r c a p i d i n c cognoscendi dogiaata opera et s i a Jio opartebat d i v i n a m i r a c u l a l<*gt>sqiie cliam reliquis iuoitalibus conitnunicari. Christus eniai apud lios qui phciac s a a c l i . legi o b n o x i i ct ut suo qaaala Proinde ad e r a a l , et tempure natus Peculiareiu itaque Dei s o r l i t i

*/ \ ) ; ^ . '. ? ,
4

' ; '/ ;. ' . ; \ ;

h

; . \ ^

, ' 61; . " ; ^ . " , ; ; , ' , \ & c l conversatus ne , siinii vaticiaali sunt pro-

qua3 poslmoduai e s s c a l d e p r o a i e a d a . N a a i b o r u a i ^ ., , cst, r e l i q a i s launi&li p o p a l i s salutarcm Cbrisli, h u n i a n a m gcaus fovissel Abrahamum

saat providcaliaai, jaia

foedaai prasaDeas. colla-

seaiircat corruptioacai, gia c l o r a c u l a , nec noa eilicaciter lis, dciaousirarcal. omnes saiagii

caBleris g c a t i b u s a d v c a l a a i iade r c r u i n

cura a p i i i n o r d i o lcgislalioaeia

cxorsus a pioaussioaibus in

insliluere

adventum C b r i s i i . priscorum . * ,

Quod V e l a s r a a s a m aliaai cuai

T e s l a m e u l u i n paalo o b s c u r i a s est, arbitrare nullaai, qaaai pectora. N a a i il!a propler velo i a d i g e b a n t , excdiealiaai

h o i n u u u n obtusa

sustiacrent

' , \ ; videre. N o n n i b i l e a i i a i p s o r a a i acies p e r s l r i n g e bat c o n i s c a n t e s p l e a d o r e d i v i a o r a m o r a c a l o n i i i i . ^ . ogai ' , t . \ ; , V c r a m Moscs m y s t e r i o r u m o i a a i u a i plcaaai c cogn liononi babcbat : velo noa p r o p t c r se, sfd caasa \ , . . : * , , . " \ / \ , \ . a l i o r u m , faciem c o a l e g e b a l . N e c v e l o a l e b a t a r c a i a sc v e r t e r e l a d Deutn, e l c u m e o c u r a m c o l l o q u c r e l u r . l l a q a c p r o p l c r niystcrioruin noa igaoraaliaai noa eraal accu^aadi? A a d i Gbrisluai dicealcai venisseni, o l l o c a t a s fuisscm c i s , babcrcnt tum s o r i i l a fucrit,
4

: < Si

peccalum

P r o p b e l i a q a i d e m parum p r i a i o qucai praidixit, lum demuia

aspccla clara e s l ; u b i vcro ad rem c o l l a l a ct e v c a -

E c c l i . , 24.

J o a n . x v , 22.

:
C . N . . , ad. .
1

LECTIONES.

C . . .

29 iov, . quod Velus Testamcnliiin veram in (ideiu

COMME.MARII IX GEXESIM. altcram

30 obscuiiantc eraul, an-

*vo/f , , , - perfecie i n c l a r e s c i l . P o s s u n i e l linguam oiunia Graecam Yerum vcrsuni fidei quin rioliiiuui Cum hac est induslria ci

taiis r c f e n e c a i i s a m , alque liajc inde proficisciiur, siuuio fuerii Ptolomcei cogniiione Siquidem sacrosanctaj dnginaia Muses ei elhnicis apericnda

Christi incarnationem, (IUO expediiius ad

advolarent.

instruciiis

iiquitatum, et quae futura c r a n l longe anle a n i m o p c r s p e x e r i l et r o g n o v e r i l , infitrias. Ex d i v i n a eteuim i n s p i r a l i o n e a d c p l u s c s l , Iriov . , , auleiu

i r t t i o q u c m q u a m i r c c l fiiluroruiu. sialus s i l imuidum quamdam asscnuil, talioiiibus fieri, dilnraiionibus

p r a j l c i U o r u n i , piaef-cidium

p m s c n t i s dispulalioiiis ul opiuenlur maicriani nullis aliquid nostris

generalio iniind, s c i e i i d u m vcrsari upinionc, 1> essc c o a : t c r m i m . Opiiici inuiioriali q i a m subjiccre coiicludcrc vinam dubilaiit. ex rl possent, Nam

i s l Gi-a<corum pucrus

i;i c o ; r l c r i i a m nibilo

; , ' \ , ; , dt&ov , , . " , \ , :, * * \ . ; \ , ; \ * , , \ . * , ; , , ( ; ) ,

viittitcm

polenliam illani

, \ n i c i i c u l e s , a l e r n a m

linxcre materiam.

q u i u u l quoque, et i u bunc m o d u m a i g u m c n t a n t t i r : S i Deus semper ( u l non negamus) fuil opifcx, c t i a m ejus opera semper fuisse c o l l i g i t u r . Praeterea : S i malciiacst itterna, nullani solam ut quoque r c c i p i e l nuexpcrietur. spiernilaleni, Nam tationeni. S i e n i m duui a ^ c r n i i a l c m Et nuiiatiuni obnoxia c r i i , sccunmulationem aniiltcrel cst

sic eo deveniret,

quod secuiidtun prsedicla ciini qualilalc, real, Grasci inulationi polesl lieri

impossibilc.

q u a n t i i a l e ct forma v c l specio c a u l , secundum E r i t itaque malcria (ut cnunierala slaiuunt seccrnclur licerel po-

subjaccal.

cx c o i m n c t n o r a l i s )

aiqualis l)eo,

eique coscva. Qua s i q u i d c o i nienlalio.

diflerenlia nullaiu

, \ , , ^ aHcrnuin ; ; *\ ; , \ .

ab acterno? P u l c b r a N a i n si ca vera est,

profcclo l i a c a r g u -

ncrc 4 diflVirentiara i n l e r c a u s a m c f l i c i e n l c m , q u est D e i i s , c t e f f e c t u m produtit. lideiu M e l i o r i fortunae sivc quod Dcus i n a i e r i a m risset, opiflcis sunl, qucin Dcus ut causa ofliciens non erubescunt esse dicere: eventul aseribenduu), nisi repe? esstq, inipi poluil? polulsadeplus Verum iieri Gra?ci

\ , . semper d u b i l a n s q u i d f a c i a l , et nou valcne -ox ratione

invenerit : quain unquain consliluere.

uomen enlia

L i s quae

non

huic assertioni sic o c c u r r o : Qua Q u * e n i m aiTmitas, qaajve

m a t c r i a , q u a m vos

a Deo a l i e n a m , nec ab ipso c x c i l a t a i n materia inicrvenirc sunl

autumatis, s p c i e r u m sive i d e a n i m , qua? ex ipso p r o c e J u n t , particeps v c l s u s c e p i i b i l i s cognntio speciebus quae ex Deo p r o d e u n i , c u m qu;e Deum quidem ipsa set? Quoinodo D c u s , c u m c r e a i species c o m m e m o r a l i o n i i m n i o r o r , cutn lias si corporibus s u b l r a x e r i s , ex seinper et formas, constel materia

pncsianliores ,

m a l e r i a m , qua formis v i l i o r et d e i e r i o r est, liqnido

parare quivisset f Sed q u i d s p e c i e r u m scu f o r m a r u m i m m o i t a l c m s i i b s l a n l i a s , qu:c solo i n l c l l e c l u Quas subslanconmunDco

p e r c i p i u n t u r planissimeque incorporeas, nec a n i i n a m nostram ex n i b i l o creasse ? quod r e l i u q u i l u r , formis junclam materia subjecla accrescere : unde discere cogilationc a t l i n g c r e . est nos

n i b i l e s l . Et sane vel c.eco apparet, i u a g n i l u d i n e m i n a t c r i a m s i i m i l cutn forma

\ ; D } , , . , ; * ,

Ca3lerum q u i b u s argumentis c o n f l r m a b i l n r di cum esl Deo coxteruilas ? Nani seqtieiur Domino si uitiiidus coaivus, voluntale

Crealoris, si in ab-

erd nccessitate m u n d u i u cssc c o n s t r u c t u n i . Quain igitur praMcr ciilium surdius graliaai pcrsdvent creatiirae, invilo inullo fuit ci volunlalem fiunierum est quod Crealoris , propoiituit esl : ooquc Si

, . , , \ ; *

relaiae sunt ? S c d u l facial

opifcx , opus , im"!

iiecessarium coiisi*quiuni ciiin ntillo modo pcttiin

, , ; A r -

potuisscl i n b i b i T c si \ r r

r.rraiidi

v c l a r d o r c m . Quod

31
a crcaudo quicvit, ct hinc divinac non subinde blaluil? bis Ad vo non PraMerea coiisequcmr subslaiilice:

PUOCOPi / raundos creaturas siquidem

32 -

, ; , , .-, \

csse supplcrnenta liaec quid usque, ut

e x s i s l c n t i b u s , nec n a t u r a l i s e r i l opifex. probibebit c o g i l a i i o n c m e x l e n d c r c pronunticmus m a l e r i a m , ex qua Dco coailernus, praces-

mundus coinpaclus e s l l c i i i ! Insupcr cuin cia v c l u s t i o r a esse

sisse <^t a n t i q u i o r c m esse Opificc? P r o b a b s u r d i t a manifeslissime composUis, paleal simpliconcludelur ex simplicis-

& !) *

, \ , '. * . , \ , \ , ol . \ . ^ ). " , j , . , \ . maleriam reperil majorem, si pbilosopbi) sufficicnicm csi dc quod polenliam obruit e l v i c i t makTiai perliibenl niuUitudo,

m o d o c o m m c m o r a l i s r a l i o c i m i s , Deum siniam i l l a m s u b s t a m i a m , ejusdeni posilus c o r n i t i i r , c x s i s l e r e : idquc tiare n o n erubescant. Quoinodo successu

(ut i l a dicaiu) mcnle possc

a3lalis c u m n i u n d o , qui p a r t i b u s consiat et c o m pereipi, r.um Deum composilis coaeternum p r o n u n mundi c o m m e n s u r a b i l e s fuerc materia?? A u l e n i m , a i u n t , ex prospero fortunge inaieriam tlioncni infirma, ainplissitni invenit ad Condilor consiruul t a n l a m , q u a n t a sufficerel liiijus o p e r i s : et

species

i n bac,

c o n d u s a ei t e r m i n a t a c s l Opiflcis v i r l u s alienissi(eic sic quae Dci

seu p o l c n l i a . V e r u m boc ab aHcrnis est quaiu ut suae polentiae r c s p o n d e r e i , ct d i c c r e decet de materia

i n u n i , ueqac de ipsis praedicandum. A u t imiltiludincm

pergunl ratiocinando) adullcrina

r a l i o c i n a l i o n e (ut scu

c a p i l u r . Necessitate itaque s u b a c l u s p a r l e m ejus materiae i n o p i u c i u m condendi babuit p o t c n l i a m . A l l e r a m sua poleulia supererat, nullam Condiior, non quivisset lolam cffm parlem videret o m i s i t potenliac i u o p i a materiam Opifex, at rmnorem q u a m suae potcnliae congrueret. P r o i n d e suse

c d u x i t , quatfiius defuclti. invilus

Y c l naclus

rcpressil

matoriam adjeciam a m p l i u s , i a qua

crcationis reliqnaj injicere oiicudcre pulnit niun-

nogoiiuni conficcret. Praeclara profecto a r g u m e n t a t i o . S i p a r t i dum n c u i i q u a u i s i b i coseternum? Sed batic de niundo o r a l i o n e m repetamus: Aut C

potenllse frenos

suam r e p r i m e r e potentiam : et s i c aperio excuiplo

\ , , , . ; \ \ . \ \ , ; , , *>

ciiiui Deus i n v c o i t m a t e r i a m , c u m c r e a l i o n i s ncgo l i m n capcsseret, mundanae i n a g n i t u d i n i parem aiit i m p a r e n i . S i c r a i iropar, a u l niajor v c l m i n o r deprcbendebatur. S i m i n o r e m inundi a?diQcio eam mater i a m d i x e r i s , unde reliqua,qua3 p e r t i u e b a n l a d m u n di perfeclionem, s u a m essentiam bausere? S i m a j o r e i n , ergo quod reslabat, inansit infornvis e l i n d i gcsla m o l e s , aUeruin quasi c x s p c c l a n s opilicein. S i vero o b l u l i l se m a i e r i a m u n d i opiGcio c o m m c n s u rabilis, certe fors vel forluu quajdam anlecessri fusit 5 Dcum et m a i e r i a m praeparavii G o n d i l o r i ad vit. Quid igitur obstabit, quominus matcria

. \

, '

t u r u m m u n d u i n , c l Conditoris potentiae a l l e n i p e r a ftuila, c u m eam m u n d a ( s c c u n d u m opinionein Grae-

, ' * ,

c o r u m ) c o m m c n s u r a b i l e m f a c t a m a n i m a d v e r t a n H i s ? D , . , V e r u m si essctaeterna^t incorporea, planissiinc r c spiccret pra3diclam affcctionera, aliquo l i r o i t a r e i u r . A l m i b i modo conditus sit nossidet aelerwiatcin ? M i l i i scilicet, u l fic quoDco tem ; , ' \ , . \ ' , * . "^ \ , . explanari cupio iia vidclar,

m u n d u s , si eamdein cum absquc

c i IKTBC

Benteulia animo surgit meo : Quod

porc est vel l c m p o r c r a r c i , ncqm; conditur neqiic

YAUIiE LECTIONES.

\ Cod. .

IX GENESIM.

?4

, conditnni cst. E i quod n n cni;dilti:n csl, nuihuu l i c e l a s s i g n a r c p r i n c i p i u m . Sed Duus solus princip c a r e l , utcunque significalionem p r i n r i p i i c a p i a s , s i v c u l c a u s a m . s i v e u t tcnipus,qua; soli atr.ruo a c c i d u n l . A l e n i m D e u s c o m n i o d i u s diccrtdur patcr, quam opilVx ntuiidi, < uin l i i i n c g c n e r a v e r i l n u i i secus ac sol splend o r e n i , nec u l a t c h i l c c l u s solot c o n s t i i u c i e i i r b c i n . Licel Deo possibiIe sit sempcr crearc , ailaiiteii impossibile est c r c a l u r a m a l i q u a m c s s e , qua* pro aMernilalc c u m Dro conleudat, rt sontprr e x s l i l e i i t . Prailcrea si quispiam d i x c r i t : O p i i i c e m , non s i m i i l CIIIII opifice vi opus in conspcctum p r o d u c i l . Haud enim s i m u l ciiin a r c b i l c c l o e i donuis , c i i m f a b r i c a i o r c n a v i u m el navis c o n s i s i i i . S c d ars o p c r a n d i i n a r l i l i c e vel opilice sita est. S i sinml Dcus ct mun Pecc a l u n i s i m u l ciiin m u n d o C i t . Quod si boc verilati coxicruum *

. . \ , , . , . " \ ,

. \

, ; . . ,

; ,

* * ,

, ; ,

d u s , n i l i i l novi d e p r o m p s c r o ' s i si! i n f c r a n \ :

* , , & , )

noii r c p u g n a l , < erle o c c u r r c l Iioc consequium : Ergo pcccatuiu siniul ciim Deo e s l , vel Deo esl. Peccaluin lerea sic itaquc carebit p r i n c i p i o , c l ox P c o argumentari : Si Dcus siniul

/ , * , \ . , : , * , \ , \ \ \ * , , . vero a l i u n d c p e c c a l u m eeu
k

crit, U i r u i n q u e vero a b s i i r d i s s i m u m apparct. Pra> liccbit c u m mundo vel nunido coaevns est, Deus e l da?-

mones innli c n i n l r o ; c v i . Et si dseuionum m a l o r u m malitia itoii p i i v a l i o , sed qusedam siibsiantia oons c t u r , dic m i l i i qu.i? s i l malitiie v c l peccati eoSh r u m o r i g o ? Non eiiisn (ui n m l i u m qna?rila"do ir.rq u e a r i s ) , p r i s c a vcl a n l i q u a est ejus rci o r i g o . sive nnindum antccessei \v.t c l iualiiiam

m a i i l i a m eoniraxflre dscmoncs n a l i , ro< essc est f u e r i n l

a l i q n i cjiisdom peccati vel malitiae p a r l i c i p e s . V c r u i n supra d i c i u m ' l a Grrecis nim c\

c o x t c r n a vel s i m u l a u l una futsse. S i s i m n l Deus c l m u n d i i s , gitnul s i u i p l i c i a e l c u m p o s i t a c r u n t . Y o . q u a r a l i o n e cx s i m p l i c i b u s composita c o n f l a b u n i u r ? S c c u n d i n n banc r a t i o n e m n i b i l obslaculo e r i t , c e n s e n l n r : s h n u l e r u n l pcrfccia e i iniperfecla, quae nt i n c r e m e n l a qurc Grnct i) bis cx pcrduquafa fieri, ut v i r i qui ex p u e r i s , ut fructus q u i ox s e m i n i b u s , q u i n s i n u i l fuiura sint ea quac polcntia e l q u x e f f c c l u p e r f e c l i s solent (\ux diiniuiitionibus cen< o n m i a promovcri

c o n s u c v e r u n l : s i m u l erunt sol ad n t a i u r i i a i e n i (ul a i u n i e r u n t oinnia quas p a r l i c u l a l i m -gcncranlur, et sic fit,

e l c r r a p r o v e n i u n t , c l ea qua3 m a t u r i t a t e m recipiuut, dum n u l l u i n pracler

pcitcciiopoleniiam: creandi

n i s c n n r c d i t u r lempus : s i m u l

q u successione nudain

d a m c s s e n i i a i n s o r t i u n l u r . N i b i l igitur Deo r e l i n q u i fatebimur, si Ijfibebil quidein in sc o m n i u m i s l o r u m definiliones et r a l i o u c s , non r u l i a i e pollebit. > () C \ , < , \ , \ tty . > , , ,

lamcn s i m u l singnla

Merito i g i t i i r Moses nugis eoruni i m p i i s adversanlibiis c o g i i a l i o n i b t i s cipio, inquit, Deus fecil Verum priiisquam clor mcnlioncm coelnm

et Dco

seposilis, c l n p r i n ct l e i r . i m .

aliquid s p c c i a l i u s d i r a m t i s , in o p i l i c i o r u m atiangelorum, Neqne e n i m

d i c a r c oportet quod non o i n i i i u m fecerit.

, , . , \ . " , . ' :
k

nequc i i i l e l l e c t u a l i u m v i r l u l m n n i e m i n i l , idqiio ex q u o r u m d a m s e n l c n l i a , eo quod nnte m u n d u m c o n ditas illac f u e r i i i l , ex a l i o r u m vcro, quod una mundo plexo, omnia bos sensibilia cl inlelligibilia ang^los aercm s i n l . Dicunt e n i m una cuiu coclo cniin ncc cum coiucroaia

"

etiam coolo comprohcnsos

prodnc-los igtirmvo

fuisse. Q u c m a d n i o d u m

VARI^E LECTIONES.
k

Cod.

* C . . .
:.

() Hxe!r<ur. IntolligU .; . . . , , Dco coaelerna, in antccedenlibus i m p u g n a v e r a l

quos vocar,

qiiortim

scnlcnl

do

cfcn:ionft

35

PROLUni quod

GAZI

36

noniinans mcdia c x i r e m i s complexus cst, ita oliaui , ; angelorum p r a i l e n n i s s a m e n i i o n e , sub eo, rci causa f u i l ? S i enim cx c r c a t u r a r u m dine C r e a t o r non porum cognoscilur, . * ; ; ,

c o i i l i n c i eos, i n t e l l i g i \\\QS voluit. Quae vero huju.s pnlcbritnanfas angcli vero i l l i s qnse

oculis palent c r c a l u r i s praeslanliores snnt, Q p o i i u s c r e a t i o n c m rcpra^sciilarc Apage. Sic cnim

; * ^ ; " , . ' lb) ^,

erat? A n foi le e o r u m , quod c o n d i l i non s i n l , mentioneni pr&termisit? incrcaia etiam esscnt e l c m e n t a , qua? s i l e n t i o o b v o l v u n l n r . C u m Jnciseis itaque p o l i u s cens balbuliie v o l u i t , ea d i Tradidil cniin q u f c r r c ttli l u i i i polcraiit.

. >, . " { : , \ . " , \ , , (c) , , , ? , , , , \ . " \ " , . , " , ^ ) > , > (d) . . . accedendiim est ad spe* VOJV, \ ,

i l l i s , sicnt is q u i p u c r o s i n s l i i u i i , p r i m a elemvnla lantum, Ciitus cos, ubi isla d i d i c e i i n t , alios naillos edoperciDavid, do, oii!c i u r o s csse magistros, q u i pcrfcctiora star u s i , u l de s t i b l i m i o r i b u s ctiain pcre possont, louci populus, ' Laudate,

c e a n l . S e n s i ^ n . b u s *namque rebus g r a d n u m :diquid e r a n l e v a s u r i . Unde inijuil, Doniinum

i n - ' , -

qunsi s i b i m a g i s i r o ab alio ir.agisiro Iraditus cs>a lis, laudale cuin in c x c c l s i s ; laudale c u n i , onuies facta sunt ; ipsc m a u d a v i i , el stint u n i v e r f a , v i s i b i l i a

a n g e l i i j u s ; l a i t d a l e e u m , omnes V i n u t c s e j u s : qtioniain ipse d i x i t ct creala s i i n l * . cl

e

> S i c ct magnus ille Paulus a i l :

c Qiiontam in ipso condifa

i n v i s i b i l i a . Q u o d eniin ad J o b u m d i c i l u r :
7

Quando facta sunt s i d e r a , l a m l a v e r u i i l nie vooe uiagna onines angtdi mci , > non manifrsie v i n c i l , anlft caHos eos el l c r r a i i i c o u d i l o s csse. T e r i i a eniin die cinliorcm i n l e r p r e t a l i o n e n i , Dco CAPCT PRIMUM. V E R S . 1. In principio Pmiripiuin Deus \ecit cozlumel terram, v i i v s nobis

i a c i a sunt s i d e r a . Hiscc a nobis nei -cssitate exigeuie p r x m i s s i s , largionio.

C

. Er \ "II . ofiparor

vel leaipus

v o c a t ; a b b i n c c n i m rovire bnnw c s l

(e)

r u m c o n d i t a n u u liMiipus c w p i l et primaui o r i g i n c m b a b u i l ; lale e*i illti i : P r i n c i p i u m 1'acere j u s i a ; > ri j u s l i s

8

^\

e n i m operibus ad v i i a m

fiov .

bealam i r n d i n m s . S i o n i m a p o s l c r i o r i b u s i c m p o r i bus regrediaris, bo< tMiipns l e r m i n u m inveiifcs a qO principitim cepit (Moses). V e l i n d i c a l Dcum c r o a i e i n c i p i e n l c m i l l a p r i n m n i fccissc, * P s a l . C X L V I I I , 1, 2, . quemadmodum

>>
\

&

.
>. , 5.

" ;

, xxxviii, 7.
8

Coloss. , 1>.

Job

(b) . Hoc a r g i i m e i i l m i i babet signiflcaticnibus v i d c i n r P r o c o p i u s A c a c i i C b r y s o s t o i n u s , et Severi.unis ad h . 1., sed loiige (i^sar. G o i n m e n t a h i i u i ame oculos babuisse. N a m alitlir *xpressum. Ua Tlieodoretiis sub inhitim bic ex o m n i b u s a l i i s i i n e r p r c t i b u s p l u r i m a b a b e i , qii.nnsl. I iu Genesim. qua; e x p l a n a l i o n i P r o r o p i a u a : s i m i l i a sunt. S c d i i a (c) Ah-. I l u n c locum P s a l m i C X L V I I I , 2 , 5 , (amen sententias p.xpressit P r o c o p i u s , ut non tam eliain Tbeodoretus aff*ri. aliunde p c l i l a , quam p r o p r i o ipsius sludio o x c n g i {d)Ov -. Hor. est argumentum TSieodotaia esse v u i e a u i i i r . Iiiud s^licm i n l e l l i g i i u r , eum r e i i quse^l. 4 sine d u b i o contra S e v e n i m . qui ex st'dulo abscondere v o l m s s e vesligia, nnde appareret loco illo J o b i x x x v u i ; 7, probare vob'lat augelos se c o m p i l a v i s s e . E r g o m o d o verba sua interserit, ut anie eodnm c r r a i o s essc. V i d e G a t o n . N i c p p l i . s*d i l l a quaeinfra sequuittiir: pro sine dubio corrigtrndinii \ , , quod c l Tiipodorelus^ habet, v\ r s l c o n s p n l a , quv. nu>qiiani a l i b i reperire p o t u i ; m o d o n e u m . E r g o n n r o r , i<l non animadverstim ab O l e a aHorum ipsa verba p o n i t , ut illa : , rin. qui terlia die verlit. C;elerimi locmii J o b i P r o , , copiu^ i i a a i i u t i t , u l i bodie emn Iogimirs ir. c d . , , ctc.,qua3 suut C b r y SMI T b c o d o r e i u s I. c. et Sovenis ila : " soslonii ad b . 1. 7.-o , . '.') "II . In dnclaraudis variu v o r a b u l i

31

CONUEXTARIl 1N G E N E S I M .

,13

' . " H q w i d o m u m exstruere i n c i p i t , p i i i n o l o r o p o n i l fundamenlum. V e ! p r i n c i p i u m mutidi dicit C r e a i o \ * , \ . 11 ris a r i e m ; operum e u i m arle farluruin piincipium ornau i ad a r s e s t , q u c m a d m o d u m sapieniia Baselcclis lus l a b e r n n c u l i . V e l etinm d i c i t In principio, bontiin scbola finoni facta i i u i u a l ; siquidem qiteinadmodum adopiiouem in bic n p c r i l u r ,

, , , \ , " ^ ; . , * . . , \ , \ ' /

nnimarunt n o s l r a n i , et inslanli iaprinciinitium

inisoricordia*

D< i p r i n r i p i u m

dicimus

qinv. inde pi*ndet b e a l i l u d i n e m . Sed foriassis e i i a m principium dixit, ul n'oiiirnt:iicam \hv p r i i i c i p i u m non ipsa v i a , piuin l i a b e l ; sic c l a m crealionem o s l c n d e r e l . Q u e m a d m o d u m c n i m parles e n l m Deque ternporis 7

. \ . , \

l c m n i i s est. S i euirn teinpus in teniporis partes r u r sus di\i!elur, p r i n c i p i u i n itcruni b a b c b i i , e t i l a i u tnfiiiiUiiii p . o g i c s s u s ficl : p r i n c i p i i aiiomim. vcro princiest vero boc pi;i uiento eliam concipcrc, valdo a rationo inonieiito faclas esse res conditas. SigniUcat c i i a n i qnandoquc vox quoipie isio in loco ^rincipcm aiiunde aeccpla i i n p e r i u m , i l a ut

^ , " \ . apzh , $ , \ . , , * . . , c , t ^* . , ;

Significal igitur eodcni quo Deus voluit

i n n u a l u r , lanquam regein et sed s i i m i l cnm formis

universum boc condidisse Dcum , n o u materia, inateriam p r o d u c c n t c i n . In IIc e l i a m caput dcnoiat, cceluiu c l l o r r a m , qna; p r i m n m solum, scd \ i l a et

substr:uaiu t l i a n i potesique (Musos) lare, quotl

bratca vi:ro lingna principium

iutcr v i s i b i l e s crealuras lociim t c n e n t , c a p u l appclc a p u l non posilu sensu c l i a n \ p r i n c i p n l i s corporis pars sit. Ea itaque, i\ux, in (Tcalione p r i m o loco facia sunt d i c a t ; Creaioreni eas anteverlentem. ni< l i r i ifcmo reb sumVpost edocius est, aulem omnibns quiorem e x i s l i m a r i v o l u i l , nou niediocri Mosos i n intervallo crraturis a n l i -

; , \ , * , , , (f) \ . , , \ ", , , *
t

/Eicrnnc enim rei cxsisicniiam ubi ei aiebt : Ego sum q u i l c m p u s pra?scus opus

polcst. Dci vero xlcriiilalem in C b o quod dcmnni eum

consignavit. N i s i enim Deum cognovissel, quomodo univcrsi opificcm dicere potuisset ? a u l q i i o modo i g n o r a n l e s d o c u i s s c l , Deuin iila lecisse? Jam vero i l l i s , tanquani Denm cognosceiuibus a i i : quo-l Deus i l l e , qucm ipso cdocentc cognoverint ut ael<Ti m m , ut tlluni q u i e s t , u i s o l u m , (juod ille ipsc Dcus in g l o i i a n i s u a m coeluni condiderit eitiTrain. T e m pus vero e l i a m accuratissime designat, ut scilicet

, \ "

, ' / . , \ , , \ . . ';

\ , . \

f v , , \ ,

I) itnn Dei cognoscamtts i n l i m l a t e m , l i i m finilam c r o a t u r a r u m n a l u r a n i , leinpus t n i c n t r s a q n o c x s i s l c n d i cepeninl i i i i l i u m . H i n c (ccit, inquit, non, erat, rroalis quotl qiiidem de Deo Verbo Joannes n s u r p a v i i . R c bus cilicel x t e r n l s v e r b u m . e. erat, vero !)co jam
, 0

, 6> . \ \ ! , ,

conipelit, indcquc iri s r q u e n l i b u s de . Nenliquam v e r o iuirandum < st, qn<d pi;rcniin c o n s l a b a l esse fa l a n , siquidem llebraica phst
i

Baptisla a i l : ( i i . e. erut) Iiomo missns a gcns dieit Moses : T e r r a autem erat i n v i s i b i l i s . > crenvit subjtmgai, ernl invhibilis. vcrovox

6 , ,

/ 1 0

E x o d . , U .

J o a n . , (>. fal.-o verlil Olcaiius in gloriam suam.

IVAO

if) . S i II.TC ana o s i , tox notal : quia ei videbatur, liber*.

absolulc

posiu

po

rnqcorn

GAZ.EI

<

verbo fecil respnndcns, tam [acere, quam in conspe- \ , , rtum proditccre n o l a l , poslrtMintm anicm poiissimtini s i g n i i U a r c S c r i p l u r a ? i d c l u r , q t i s i s c i l i c e l ex non exsislenlilms in conspecliim m i i n fccitf falceui cumdeillis prodtixeril. Verbum ex ferro ansam eliam u s u r p e l u r , quae ex

; -

,
1

/ \ \ & . , \ , ' . , , , . '* , . \ \ \ \ . () \ , \ . j 0 , , . \ \ () , \ , ol , ; ; . " \ o l , * \ , ' , . . \

1

aliqua fiunl m a l e r i a , . gr. c u m artiiicem vel aliquod simile facere d i c i m u s , i d q u i b u s d a m dedit, iit slatuerciit leria omnia facta esse ab

Mosen verbnm

fecit merito adhibuisse, quod ex pra?exsislenle m a iEgyptiis accepisset: c a v i l l a i i o n e m non praividentes inlerpretes Ycrbo fecit usi fucrunt. 8 V c r l e n d u m itaque erat ] compeclumproduxit, sisleutem) abyssum quodMosendixisse verosiElenim quasi n i b i l mi!c e s l , i l l i s obsisieret q u i materiam (praeexinduccre volunt. plane praeexsisterc n o s s e l , coelum et l e r r a m

atque & ' ,

p r i m u m o m n i u n i facta pro m a l e r i a a c c i -

piens, qtiomodo ex i l l i s concinnatus niundns fueiit, e x p o s u i l . Idcoque priina dies n i u l t i i m differl a r c l i quis cam i n s e c u l i s ; in i l l a e n i m qme facta s u u l ox c x s i s l c n l i b u s fecil D c u s , i n r e l i q u i s vero n i b i l ex e x s i s t e n t i b u s , sed ex iis qua; prinia die proi l u x e r a t , c o n d i d i t . M i r u m a u l e n i , quodcoelum p r i , iiibil postea vero bic est lerram condidcrit', non nec enim ab Hoc fasligiuni Sed neprimo, poslqtie i l l u d obnoxtus, esl demmii pavimenlum. natune

absurdi ;

cessitaii est niagiiuui

ordini

arle praeaulem lam

scripto servilitcr

aslrictus.

cooluin, tam vaslum et s p l e n d i d n m , l a m

p r a c l a r e i n s f r i i c l t i m , et l a n l o l c m p o r i s spatio d u - Q '* , > , tj rans facili ndco negolio c o n d i d i t Ocus, ac si l u d i bundus aliquis g n r g u s i i o l u m quoddam jexslrueret. Et lioc ipsiitn Isaias indicat bcrnaculum supcr l c r r a m
u

. \

() " -ft , ; , \ ' . \ ; ' \ , \ ; . > \ * * . ' , (j) ^ ,

dicens : Q u i slatuit . > E x hoc autem dicto

quasi cameram ccelum, ct extendit illud quasi t a n o n n i i l l i , imo plorique, l i e m i s p h x r i u n i esse coelum p r o b a r u n t , aliis spbncricum i l l u d essc snpponentibus. Sed le (igura ejus et stabililate Apostolus a i t : f E l laberna ult vcri quod lixit Doniinus bomo
l e

e l

. Ubi igilur

s u n l dicentes circuinvolvi oslcndcnislorum in allegatis, verbis

r u d i i m , e i spbacricam ejus essc liguram les? u l r u m q u e enini

1 1

I>a. \ L , 2 2 .
r

Hebr. , 2.

{(j) C a p . X L , 2 2 , ub\ v e r o i n o d i l . n o s l r i s D esse,- q u o n i a m niillus i n l e r p r e l n m a.l b. I. e j u s i l a l c g i n i r : , m e n i i o n e m fecil. Quarnvis ralionem prosopopiuiii %OL\ . . j u d i c a n d muluasse v i d e l u r a T b e o d o i v i o , qui v a (h) . I l u n c locum ex I l c b r . v n i , r i i s iu locis s i m i l i i e r inodo dc ea j u d i c a i , sed el 2 , nuUus v e i e n i m inierpreluin a d d u x i i . C a i t e r u n i , cadem fere liabeU Vjde T h ^ o d . ad Isaia: x \ v , 19. Kt qn;i :ui . I. Procopiiis de sphaera d i s p u l a l s a l i s ad cap. L , 20, a i l : al)Mirda, smnpla s u n l ex A c a c i o et Sevcro ad vers. , o . V i d e N k e p l i . G a l c n . O c l a l . . 20, 22. . Diiinde ad T h r e n . n , 1 8 , elc. oe () . M a l t b . xxiv, 51. Hunc , cuiu ' solns P r o c n p i u s a l l u l i l ; A c a c i u s c l , \ ' SeviMiis v c r b a m o d o ultima. Sed videlur Procopitis , . i s l u n i locum nicmoriler a s n i p s i s s e , parlim quod \ . Dcnique a d verba priora non i b i , eed poiius i l i u m locuni P a u l i K o i n . , 2 2 , qiiem c i i p s e cap. xxv, o l , Irgunliir, pnrlim quod oscicra a l i l e r Procopius a l l t i l i l , Tlioodoreius Uxc d i s p u i a l : iu edilionibus i i o s l r i s e x b i b e n l u r . Qnod s c r i p s i l , , scribcndi v i i i o s i m i l l i m u m esl, pro , . \ . . (j) , l l i c locus de prosopopnda , , \ bcne d e s c u p l u s , vidcri polcsl a Procopio addilus >, \ .

41

COMMEXTARU

IN G E N E S I N .

42

, \ ? , d e s i r u i l u r . Quod vero p r i n c i p i u m babeal et fiuen, x\ - , : \ , , . \ , , \ \ \ * * . \ nzlar - , \ prophelao signiflcant, dicenie Scripiiira Sol a$csv.ii
tm

egressus cst super l e r r a n i , v c r o , ascensio. bominis

non a u i c m , non

E i i t e r u m : A s u m m o c o e l o egressio ejus Spb&ra aulem iiuumiun niitiet Quin e l SaIva'.or inquit : c Quando venifit in gloria sua,

> now babcl. Filis .g

attgclos suos cum

1 3

tuba et voce magna, c l congrcgabunt elecios meos a stimniis eoelorum usqne ad l c r m i n o s eonuu miiiem super terram usqnc nd eumniiiaUincohli E l Isaias : Dominus Sabaolli m a n d a v i i genli sacra univeraum muiiduin vis, fluvios rnro nianibus boc facii . . bdpcr Moscs eiiam d i c i l : c A b ca die qtia c r c a v i i Dcits bou

. , -

\ \ \ . dau.cnlo cccli
, 3

* . A t c e r l e ncc aniivniuna

licosa, ut v c n i a l dc tcrra longiiiflua a suimno fiuest, quamvis S c r i p t u r a ul inde et plaadenltig Scripttira , ul fnlucircuuirlaiicsl, si;n-

p r o ^ h i p o e i a n i ropraesentel, u l s c i l i c ^ t m&jor orationi indc a c c c d a l imlucens, et collos saliaules, inoute^que e x s u U a n l c s tiiem sislens laerymas fuiidenlem, ct vinum

b o n o r u m intcUi^amtis

cxstiperanliatn,

q u * sensu quoque deslitula quasi afliciat. In U i s l i b u s quoque rebus baud monlesque rihii iuagniitidiiiem. Quapropter et diviiius Apar.iobis iiigcnnbcere cl parturire rorum b o n o r u i ostenderel excellcnliam, ct dcsiderium iil>us. A l nec x i e r n u m est 11 i\r plex praRierea, ei c i r c u m s c n b i non polcsl. V E R S . 2 . Tcrra libcrationis a

laqucaria lcmpU ejulauiia, p r o p i c r i n a b dicit creaturam uiideqiiaqiie nialis

cajlum, i d e n i m quod a u c r n u m .

c s l , corporis cxpers el i i g u r x autcm eral inviibtlis

el incom -

' - . ( ) , , ' , . , ' \

posita. Invisibilem dicit non qtiod apla naia baud f u c r i l ut videretur, sed qno.i aquis obtocla fuoriu naluva sua v i s i b i l i s . Invisibilis il.tquecrat, b. c u l l a a i l / o q u c conspectu iudigna. invisibilis v e r l i l inanis, b. c. omni v.\nA q n i l a cnini pro c u l u i qui iu

}, ' ; \ , \,

, \ \ . * c

pTanlis fluviisque c l munl:bus T S p i c i l u r , dc>ti(tila. H i n c elia.n S c r i p l u r a de viro quodam exiinio aique forti a i l : Nomie bic percussil v i r u m v i r u m spcclabileni atjue c o n s p i c m i m ;
1 7

/Egypiium

; , [ ] . , \ . * \ , , \ . \ upavciv . / ] . ^ ?JK
f

? Iloc c s i , Q

adiiiiraitduiu ac tncom-

alio c n i m sensu oiunrs specla^

biles sumus, ut adeo idem s i l invisibilis

p05i!a. ^ c q u e enim de m a l e r i a aliqua loqtiiiur forniis, et quidein ex illis eliaui cultu d e s t i l u l a ; ^aua enim coelum eliam i u c o m p o s i t u m d i x i s ^ e l , si q n i coedixo1 ), illain vcro, (crram vocassel. N i s i fone

c>7 , . C dem ex matcria oninia fecit, neque cerlc boc,

r i n t duas m a l c r i a s Dcum fecisse. E l coehmi i - i i c r formis i n d u i oportebal quemadmodum terratn. I m pius voro ille Manes verbum erat signiiirarc ait materiai a3rerniiatem. V c r u m ante verbum erat pon i l u r fecit, nec alias seniper verbum erat . f t c n i i i n tem nolat, v. g. iu i s l i s : < E l e r a i bomo illc nobilig inter CQS qui a solis o r t u . F o r t e aulem ctiaiu noni n v i s i b i l e m d i c i t , quod bomo ejus spectalor nondum erat. Quod vcro quod ornatu carem, incomposilum

P v , * < ' , " \ (/) , \ 6 , ' , . " , c . > , , \ " P s a l . xviii, fcxod. u , i * . 7.
i e

dum e x s i s l e r c t , c l l i c e l fuissel, lux lamcn condita idcm sit ex i l l i s quae alibi d i c i t , appale s i c u l l u u u u

r e l : t F a c i e n s melius coniposui Detil. i v . 52.

1 5

M a l l b . x x i v , 50, 5 1 .

l s a . x m , 5, 5.

Rom.

\JH,

22.

"

(k) " . Wxc et qiue sequunlur, t m i i i u t ^ l a s u n i ex imerpreialiiMie Severi. Vide C a l . N i c - e p h . p. 12, u t e x i u d e iiil<l)igi possil, quomodo P r o c o p i u s illou veieres excerpere, atque u\ usuin ftuum c o n v c i i e r e soliuts fuorit. Q u o d voro dicit
PATROL. G R L X X X V I L

A q u i l a m pro verlisse , Ui r o d.Coit a Severo, qui Aquilas versionem banc ponit : < \ . (/) " . Uxc sentcntia fuit A c a c i i . Vi Jo C a t e i i . M c e p l i . p. 1|
} t

41
(igulus * \ iorma tiansformat, Qiicmadinodiim enim desiilufum,

TROCOPII GAZ.Ei
in quodctinque placuerit v?s

Ogulus Ititum , . () , \ ; " / , \ . () \ \ \ \ \ \ . " () , \ . \ ' , \ \ .

sic ego eliam te lutum e terra a c c i -

piens, ut melius quiddam evaderes, in aliam formain ic*verli, i i a ut nemo morlalium dicere possit, qu ilis et ex quali natiis fueris. Qnare autcm coelum quidem pcrfecluiii reproesenlavit, l e r r a m Tero per pcrcipiens certus reddaris partes a Do f.ibricatam o s i e n d i l ? Ut in re p r a s t a n tiore poieniiam ejus banc pariter ac islud cum pcrfecf s l a l i i n sislere potnisse. T u i n.iiciu lusnque s a u l i s causa ineomposita f.icta terra fuil : coinmuuis eirim niciisa et p a l r i a , imo m i l r i x e l m a l c r , communis etiain o m l i i m n civitas cst alque si pulcruni. Ne ilaqtie, quain

usus ejus l i b i s i l ncccssarius c o m i d e r a n s , divinis bonoribus eam prosequaris, informem illam e l fcedam l i b i ob oculos pouit. l i a c enim raiione, cjus videntes u i i l i i a l e m , eum qui produxit et e x o r n a v i t i l l a i n , solum a d m i r a m u r , Ft tencbras erant super facicm abyssi, ctc. P I u - Kal ] . r i a . u m d e l i r a n i , qui mali seu peccali n a l u r a m ex his Vi*rl.is ingenitam asserere c o u a n l u r , quasi Mos.is vuhuMil pcccatum esse aeternum, quod ejus geuolaiioncin n u l l i b i c o r n n i o n s t r a r i t , practerea ver-io
%

ot cpjatv

, \ \

. ' \ i j r , , . ; , , , \ . \ , , ''el , ; -. , xa\ , ; \ . , , & ; ; , , ; . \ , ij

substantivo erai usus sit in p r a s c n i i s loci c o i n m c nioralione. V e n i m quod ad boc verbum allinet, satis prolixc supra i r a c l a v i m u s . Nolo bic csse c a m d'*in ob rem v e i b o s i o r . At (ut illis respondeamus) rem qmc iion s u b s i s l i l , nec irt entium numero pon i l u r , quomodo p o l u i l d i c e r c S c r i p l u r a ? Tenebras e n i m quid aliud e x i s t i m a v c r i s , quam enira corporuin Pioindc privalioncm non l u i i s , quae nondum opcra Dei progressa e r a l . T u m natura splendoreni cx sose babons oninino absquc luininc vel claritatc erat. prcssa. PruHerca quomodo possibile e s l , ut natura c o u l r a r i a s i l Deo? S i e n i m contraria est N u m i n i , aut quoad p o t o n l i a m , a?qualis, a u l delci ior, aut potcniiiu* c r t i Deo. S i potemia naitinc rcspondct potcntije divina*, quis c o u l r a r i e l a l i s pugnam disccrn e l ? ncc a l l c r u m q u i d q u a m efliccre valebit, c u m atlcrum subindc impcdimenlo sit f u l u r u m . S i detc< rior vcl inflrmior c r e d i t u r , qua raiione non polerit a Deo i n l i i b e r i , ne quid suoruiu opcruin fauiai? S i n i i r m i o r e l potenlior osi, quare non p r o l i i b u i l , ne Deiis onmia pro sua volunlalc et jure agcrei? Nec onim diccrc l i c e l , q u o d \ i c i s s i l u d o qiiiedam m i u c iniperandi, nuiic i m p e r i u m rccipieudi intor Deum U i r u m q u c c n i m ab aBtcrno a l i e n i s s i i m i m

acr ct aqua, eleinenia caligine craril op- C ^

; . , . ; \ . > , , \ > ; , ; * . . interdiim aul vero impolentem sint

ev naturara consistal. N a m sic elucescerel, cum i i d c r d i i m potenlem, Er:t i g i l u r a l i q u i d , quod u l r u m q u c distenninet vcl -* Isa. xx)x, 16 (ui) . Ihcc cst quajslio C h r y s o K o m i ad h . I.,quani v e r o . q u o a d verlia. i n i m u i a v i l Procopif.s. IHe r n i m sic quaerebat : , , , ; () TfaxtOt. l l a Pioc(q)ius t m i l a v i l illa C b r y ' fosionii : () , : ' . sojur.gal. Id vcro,

esse.
flr-

c s i . Aut quomodu inter sc c o n v c n i c n t , cum

conlraria ?

wquale, aut deterius, a u l

() "( . Hac et qra scqniintur C b r y s o slomiis i l a cxpressit : " , \ , ' .

45

IN GENESIN.
cx isla argumcniaiione s e q u e n l u r . Quomodo a u i e m conllaniur, p e r m a n c a n t , \Q inler

sa pcrpe* perqtiam reduad

imus e r i i . E a d e m i t a q u e , quse modo

roibunt et concordia coalescent eorura opcra? Quae e n i m ex c o n l r a r i i s e l ho&iilibtis IUO naturali i n l c r se discordia dissidebunt. V c v u m , u l s i m u l dem e c passioncm nec mutatioiiem s u s c i p i u n i . Verum qua s u b s i s l a n l et

impossibile e s l . Q u i igitur a l l c r u m p a t i e n s , a l i c r u m a g e n s , e l v i c i s s i m essc p o i e r i t ? Propter hac s i q u t A d liacc c u m s m l c o n t r a r i a , sub idem omnc ratione erunt c o n l r a r i a , c u m non gcnus centur, q u o d utroque,*ulpote specicbus, e r i i potenlios. Nam Kon i g i t n r per o m n i a sunt c o n l r a r i a . de re d i c e r e nunc. i n s i i i u i s s e m . , * , 0 \ . ^ , ** , , . , $?, Cselernm terram fu? $c i n c o n s p i c u a m , causa
d

i n genere consislit s i b i

cognato. si ea

rcferanlur

pradicarcenUim q u a l i t a i i s ? S u b s l a n i i x c u i m n i h i l c o n i r a r i u m c s L Multa adducere

poiuissem,

cst

abyssi i n u n d a l i o , qua i l i a m o b t e x i l . A b y s s u s aqnar u i n r c d u n d a n l i a cst, cujtrs finem, si profunditatcm i n q n i r a s , aitingere nequis. Q i a p r o p t e r cnm essel aquarum c r e a l a , accidit igqur mircris, iliuminari, susceplibiiie profumlit\s, ut terra si non ncc cliam Iux tama forct lucem. eleniin adeplus. est prin-

p o t u e r i l videw. .

. ' * . , \ \ \ oV . , . , , ;

tencbrai praicesseriml rgenl. Aer

N a m lciiebrse per se non s u b s i s i u t i i , at apiae sunt lucisque p r & s c u l i a c s l l u c i s , non exsislens q u a i c n u s . a e r

cst caligo : banc vcro a c c i d e n t a i i a m est A l quod potenlia esL, cjns quod cnergia

c i p i u m .peibibetur, eiqtie a m l c u m ct c o g n a l u m .jud i c a t u r , nt per q u o d i n v e n e r i l p c r f e c l i o n e m . Quoil a n t c m d i c i t u r tcnebras n a i a s csse ex obalruciiom; l u c i s , viduamus iium intellecluala

\ 6 , , , . \ \ , \ \ , ' \ . , t , , . \ id cx ' \ . , >

> \ . * - i u v i s i b t l i s vel i u i e l l e c i u a l i s

c o n g r u a m v e l p r o b a b i l e m r a i i o n e m babcat. N a m , quaBso.mibi n a r r a t o , quodnam c o r p u s lucern suo o p p o s i i u o b s c u r a r e polest? Deus c t e n i m Obl lux i l l a i n v i s i b i l i s : vita ct i l l u m i n a i i o cx liot* fonte s p i r i l u a l i b u s b a u r i l u r . Q u i d a m ausi s u i U d i * cere d i a b o l u m fuisse iilas l c n c b r a s : ct al.yssum malos dainioncs esse s l a l u e r e ; . p r a i c r c a c u m P c $ d i x e r i t : i F i a l l u x : > prodiissevcl nalum cssc-Filimti D e i . M i r u m profccto c s l , quod nou p u d e l eos d i a b o l u n i , coelum l c r r a n i q n c , qu;e oinnia crcata s u n l , nunc caliinj.

Filio Doi a m i q u i o r a a s t r u c r c . S u a q u i d e m c r c a t i o n e bouus crat d i a b o l u s : quoJ autem ntaior et m a l t i s est,

scse habeU c Saper abyssum i n q u i i , quod u n d l q u c c u n t i n e b a l u r al Ins

quae c o n d t l a e r a n t , s i c u l i monet a r l i c u l u s , id est banc , s i c u l i ct i n b o c loco : S u p r a b a n c a q u a m . coiilineits a c c i p i l u r pro contento, quod Scriplurac s n c r x adinodum familiare est. ) , Q spirilus rum. Dei movebat se'svper facem aqtut-

01 - \ , . ; \ > : :> > ), , , , \ } \ , (

Q u i d a m v o l u n l b i c i i i t e l l i g c n d u m cssc S p i r i -

t u m s a n c t u m , q u o d colligunt i n d c , q u i a d i c i t u r ; S p i r i t u s D e i , quod de solo S p i i i l u eancto d i c i lur. Nam incubcl, llebraica vox significat, quasi^Spiritns al foveat, i n s l a r avis, a q u a m , camque

generalionem a n i n i a l i u m maveat. Qua re d o c e m n r c l e m c n t a n u l l a m v i m l e n e r e , ut p o s s i o l absque r c prebensione pcr sc suas o p c r a t i o n e s absolverf. scilicet nniinalia p r o c r e a r e , atft incubare : veriitu lia^c ficri o m n i a v i r t u t e d i v i n a . Caclcrum n u l l a vov Gra3ca p o l u i t sua significatione ista perlVcte e x p r U mere, quapropter ait : Ferebalur; admodum il!a : Dctis ascendit, quod qoidrm et aw* a l i c n u m ost a S p i r i t u sancto, n i s i forte q u i s , q u c m descemlil butabal, dliam banc dicendi f o r m a m i i i l c l i i g a t . S c J cerc e x i s t i m a n l e s , n l crenUiric i n g e n i l u m

, \ . , . \ , ; ;

, \ , ! D quidam b u n c sensum e x s i b i l a r u n t . flaiitl enim dr , , m e r e t i i r , proindc v o l i i c r u n l S p i r i l u m D c i > bi*

47

PROCOPIl GAZ.BI

48

Ioco significare aercm v c l v e n t u m . A l q u a r e , i n - qwit : $pirilu$ Dei? quasi vcro caHcra o m n i a non , , * Deo a l l r i b u a n t t i r . CaBicrum acr v c l v e n l a s Dco . " magis quam reliqua c o n g r u i l , siquidem rcliquis vocanl, appellare s u b l i l i b u s et subslantiis incorporeis c s l p i o p i n q u i u s i s l u d c l e m e n l u m . Propterea i s i b o c i i o m i u e quo sacra Seriplura divinam naiuram , \ c

\ \ , \ , \ , ^ \

c o n s u e v i t . Sed ne plus quam decet aeri t r i b u a m u s , c u m q u e q u i d increatum credamus, nierito subjunxit Moses, Dci, quo auclore, s i c u l 1 1 a l i a , soam essentiain naclus e s l . Quod vero nou abborreat a c o n s u e l u d i n e S c r i p i u r a i aerem v o c i l a r e tpiriium a d d i l i o n e d i c l i o n i s , Dei, et audialur David aliis quae i n boc clcrnento p r o d u c i

. /

cum

, ,

de aere assolent,

. \ 5 . " -, , -, ,

dissercns : Ipsc dat nivem sicut l a n a i n , c l p r u i nam flarc velut favillam s p a r g i l : p r o j i c i l velut frav e n l u m s u u i n , c l fluent a q u a ? * . N o n
1

gincnta glaciem suam * , etc. E l iteruni : Fa< i l ^ igitur . \ ^ . . \ , , \ * . baplismi qur ex h i s ntinc apparet, s p i r i l u m a l i q u a n d o d i i i i n S c r i p U i r a a e r e m , aliqtiando v c r o v c u t u i u , qtii cst opus D e i , et seeunduw bujus v o l u n l a t c m n i o v e l u r , et l a i i i , qualia Moses r e c e n s c l , eilicit ? Y i s u m est q u i b u s d a m s p i r i t u m Dei boc loco n u n c u p a r i operalionem c l eflkaeiam D e i , qiiae fovel et gubernat a q u a r u m n a l u r a m . Quidam p e r h i b e u l H P i i n c pii.m capi voluere siqiddem (nl inquiunl)
9 1

s t i t i m a j a c l i s m u n d i fundamcnlis gratiam s a c r i principium Evangelii,

d e n u n l i a r i . H i n c f i t , u l nostri inundatio vel purificaiio potius aqua, quaui alio quovis perflcialur elemcuto m u n d i esi aqua : c l Jordanis. S u n l i n t e l l i g u n l sub d i c l i o n e , $pirilu$ contrarias, sanctas pra?est p o t e n t a s ct v i r t u t c s , caligo, nempe d i a b o l u s . C Kal .
%

quemadmodum

sub voce, abys<ut ,

quibus

V E B S . 3. Dixitque Deus: Fiat lux, el facla esl lux. N o n est c r e d a m u s , Dei voccin v o c a l i b u s organis ovenisse. hic i n v c n i t u r volunlatis itnpaiandum sui eOeclus. Pranerea quidquid, * Divinae volunlatis divinse quae Ex

inlercedeniibus" cffeclui

. , \ , \ , \ ^

qui docentur,

discerc p o s s u u i . IIitc a c c o m i n o d e n l u r c l ea quis pro i n g c n i i accipcre valet, s c c u n d u m efllcaciam divinani.

viriculis, clarius el luiidius

\ -, .

bis Uaque liquet, D c i d i a l e c t o r u m quasdatn a l i i o res, quasdam medias, quasdam vero exsistere i n feriores. Deo n e a l i q u a m voce opus e s t : suflicil sua volunlas. Nam, voluit, fecil ut altestaiur D a v i d , > A d bunc cimquc ci c quae-

, \ \ , , \ ,

6\, - . \ \ ;
u

Uaque m o d u m Uominus, etc sua ei et si-

seinper capiendai s u n l in S c r i p t u r a sacra ista; forrau; diceuiii : Locutus e$l Dominus, Dixit nia replcvit l u c e , cujus omni S i c p r o c u l dubio ct dasinoues. P r i r a a Dei vox oiwba2C fuil n a l a r a , ut cogilalione penclraril virtutc cclerius pellucidiora,

atv

\ ,

\ , , . , . ( , , , \ , , - | |

p e r m e a v e r i l o m n i a , i n p r i m i s tamen t e n u i o r a s i c u i i aeris n a i u r a . P r i n c i p i u r a lucis impetu sunl i n u l c l ftnis mo

illuminata, nul-

Unoquc niomento ab i n i i o ad floem usque lux exm r r i l . C u i n a u l e m crearet coelum ct l e r r a i n , )am c m i s i i v o c c m . N o n d u m enim formati erant,

q u i d i v i n a voce ct instrut e l doceri debebaut. A t p o s l coeli et terrae c r e a l i o u e m condidit angelos : esse c r c a quos c u m vellct docere, se e l i p s o i u m

, e

Psal. cxLvii, 16.

"

ibid.

f,

ibid.i8. p l . cxm,
s a

3.

49

COMMENTARU 1N GENESIN

50

, - torem, nc fortuilo sc subsiilisse crcderent, om , , nem sequentem creationem intervcntu vocis pere ;, \ gil in illorum conspectu. Quare autem hoc? Ut \ , !) conspicicnles eonim qua? successerc formaiionem, . \ manifeslo cognoscerent Deum etiam ipsonim crea '* * lionis esse auclorem, et quod ab ipso sint in fvv . cssentiam producli, intervenienic sola ejus vblun \ , \ lale, in quem morem et csetera suam creationein , , invenere. Id ita se haberc, diserte Deus ipse oslen dil in his Verbis, quibus alloquilur Jobum : c Cum ^ . , *#, congraliilarentur pariter stelhc matuliiue . fPer \ \, * , \ slcllas Graeca translalio, quam scquilur Proco; \ \ ' , ' pius, inlelligit angelos, quam vocem Graeca ver , , sio coniinet.] Saiis enim cuivis clarum arbitror, ] * , angelos, quae feterint in crcatione astroram, ea * * - & dem exsecutos esse in reliquorum crcalione. Ad . mirationc enim quadam insolita capiebantur cer\ - nenles, feola voce iulercedente, adeo imrabiles et \, ; - decoras substantias prodiie , quae tamen prius &, . non exslilerant. Quidam verbum, dixit, ad Filium ?el Sermoncm dirigunt; * at sccundum bos dubium exorilur, qua ralione acciderit, cum omnia per Sonnonem facta sint, in coinmemoralione creationis coeli ct terrae non addita sit dictio, dixit. Verum baec dubiialio lenues evanescil facile in auras. Nihil enim obslat, quin coolum el terra laciie per Semionem sint effecta ; nunc autem, ut andientes erudiantur, insonuissc vocem. Nec eiii;n e e o i^noranti toqnitur Pater. Quidam tribuunt coeli el lerr* crealionem Palri : reliquoruai, tit qua riliora ct exiliora sinl, formalionem assignanl Filio, impia sonanics verba.
, s

, xa.Wr

V E R S . 4. Et vidil

Deus lucem quod esset

bona.

[Septuaginla inlerprelcs loco dictionis bona, col , * locant diclionem pulchra, quani inlerpretatur Pro, ^ , copius.] Quod iuquil: pulchra, e l c , non acct , - Q piendum est pulcbram apparuissc sensibili visu. ^, * \ cvr Absit! Haud enim humano more Deus cernit, ged * , pro videndo utilur sua cognilione, qua novil oui, , , nia non visu solum pulcbra, sed complecti quoque , \ . > " insignem ulililatein, cl inler se debita ot legitima \ , \ - proporlione convcnire : quapropter Aquila in , \ * , sua iranslalione adjecit verbo vidit, prseposiel \ , ' . lionem, , qune in composilione, ctim, signi\ , \ * \, * ficat, ac sLdicerct : Gonluilus e9t, conspcxil, ctc. , Quod singulis suis opcribus Opifex snbjiinxil , qucd sint pulchra, idco faclum est,quia omnia eranl , \ . cxacte consununaia, el ad unguem elimata, quibus nibil deessc aniniadverlcre poluisses. Proplerea , 12 absre inquit: E l vidil omuia, qua3 fecit, . ^ qwod esscnt supra modum pulcbra. Lapides in ,^ ^ geniose csesi el expolili, eliamsi non conjungan \ , \ lur ut inde statua fiat, vcrutn sparsim el sejuucti / , * jaceanl ceu parlcs ex quibus slalua conficienda ct , . conneclenda sil : altamen pulcbri videulur, si non " 6 \ , cuivis idiotae, ai ei qui eos ex ralione anis consi deral el inluelur. Si bis comparos lapidesignarios, * > etsi per se niiuime pulcbriludinem teneant, ta , \ - men raiione universi nequaquam sua pnlcbrilu; - dine destituunlur. Nam si eos coaplaveris ad pul - cbriUidinem alicujus aBdificii, licet sint despecti, . \ allamen si lolum aedificium respicias, superant longe unam staluam, ulcunque sil decorata. Sic 4 . "
n o n %
M

Job x x x v i i i , 7.

*I

PROCOPIIGAZ/EI

52

f xislimftmlum censeode parlibus t o t i a s i y i i v c r s ^ e x ; , q u i b u s s i quae per se v i d e n l u r defonues, collalae ad r a i i o n e m u n i v e r s i , pulcherriniae deprehendeotur. , ' ^ Cacterum exactam u l i l i l a l e m s i n g u l a m m e i m u l u a m , \ tnter sese c o n v e u i e n l i a m , coba&renliain ct c o m m i s \ \ suram sensui burnauo pcrcipere impossibile esl : [} Imo nec v u l g a r i s c l cujusvis hoiuinis i n l e l l e c i u s , \ i l l a indagare p o l e s l . Q u i d i v c r s a m r c l i n c n l o p i , n i o n e n i , profecto n i h i l diflfenint ab i i n m a n i s s i m i s . b e i l u i s , ct uialeftci g e n e i i s r e p t i l i b u s . K a m sanara r e l i q u o r u m sententiam d i l a c e r a r c , e l veiieno ex t i n g u e r e n i l u r d u r . I n q u i u n l c n i m , a u l D c u m , qui i s i h a c feeeril <6e n a l t n i , aul uen Tecisse. Hanc i m piam opiniunem a c c i p i u n t , d u m consideiant feritatein belluarura, et s e r p e n l i m n inaleficia c o n f e r u n i ad ratiouem bujus lotius e p i i k i i . Quod autem v e r b u i n , vidit, ipso per se, nec porrigendiim sit ad iiUelielaudibus vobalur ? alernani, Imo qu

c l i v a m v i r t u l e m , fide dignus leslis est Moses, qui ait in E x o d o : i V i d e b a i populus voceu DeL> A l v o x non v i s i b i l i s , sed audibiiis cst. Sed quis reprebendal luceni, c u m a Deo q u i s eam vitnperare audebit, cuni c c r n a l a b c a lioc universtiin esse e x o r n a l n m cL i l l t i s t i a i u m ? PraHereo, q u o d magis ad cjus excellciuiam facit, r r p r x s c n t a l uobis sub quasi v i v a iinagine lucem iiitellcetu solo a r r i p i t u r . C;eleruni n o l a n d u m e s l , c u m voce d i v i u a s i m u l r e r u m laudemquc. U t eniin i n s l r u e r e l r a r e l se e l opificeni s p i i i t u a l e s c r c a t u r a s , perhibetur IIoc facio occurril convenisse e l creaiioiieiiv creaiiuniiuiilur auda

esse lociilus : s i c , u l d c c l a Moses, illis h a e r e l i r i s , q n i

et judieem esse sui operis, nec a l i u m , u i r u m q u e Deo a s c r i p s i l a daeinooibus \ tenebrus. essc c o n d i t u m .

n i q c j u n x i i e l j u d i c i u m , cjusque approbationem. a s l r u c r e i l l u d sensibile opificium c i a m c o n l u n d i l , ct iu a r c l u m cogit Et distitixit

E l sane e o i u m coiifideulcm

Deus inter lucem et inter

Nequaquam eniin inler sc c o m m i s c e n l u r , siquidem a l l e r u m babitug, porro a l l e r u m p r i v a t i o e s l , qua quidem neutiquam coire possunt altcro exsislente. V E R S . 5. Et vocavil Deus tucem, 'ditm : el tenea solis splensubras vocavit noctem. N u n c vero alia diei ratio e s i . N a m post crealuna solem, dies est dore illumiaalus aer i n liemispbserio nostro incolumr

. " , , .;. , 6 . , *

, ) , \
%

p r a l e r r a m . N o x esl u m b r a terra?, qua3 c o n l i n g i t , u b i o c c i d e r i l sol. T u n c a u t e m , scilicet tur dics, v c r u m primogenia et in r e r u m p r i m o r d i o , non secundum c u r s u m solis noscebaundique c i r c u m conlracla, fusa l u x , j u x l a m o d u m a Oeo definilum

. , , . , \
4

)i-

, , -

diem praesiabat, cni deindc succedebat n o x . Diem, . , , i u q u i l , vocavit. G r & c a dictio p o n i t u r , qnaj quaindam mansueludinem iinportat. Q u i d q u i d c n i m l e s t u m e l bilare placidum et piopler eiiam est, i d Grxce , appellare solenl. vel id est, Quamansuetum

* \ t I I ... \ . , , \ , \ ; . " \, " 2 /. , , , . , , \ , , . , . * \ . dstinavit, accommodal : siniili eum ratione qui> posica cam d i s p o s u i l ad modmn, -

bumanilalem

mansuetudiiiem

n o m i i i a m u s . Praeterca alia mansuefacta inuicupamus , i d est, c i c u r a et pacata. Nox d i i i t u r Grsccis , quasi bomiuem , id est, slimulct fero d o n n i c n t e m , subinde ittculcaus : cogilas? adin

i)isce, boino, te esse m o r l a l e m , ct soinno s e r v i r e ; ct q u i d niajora tuis viribus e l m o l i r i s ct N a m est , i d est, s i i i n i i l a t i o vel m o n i l i o . H i n c m o l u s D a v i d , ait : c L o q u i m i n i

corde vestro, ct in cubiculo veslro, c l s i i n i u l e m i n i i Quemadniodum rex aliquis, qui i n urbc aliqua

v c l p u n g a m i n i ^ . i V e r u m Hebfteu* b a b e l , lacele. j) , , q u i d i i c r i praeccpit, ubi facluin cst, id laude i n s i p r i c c e p i i Dcus, u l o r i r c l u r

gni eflVrre consuevit, postca id ad i i s u m , q u c m a n i m o 1 3 lux, exorlam collaudavii,

Psal. n , 5.

53

COMMENTARII GENESIN

5i

exislimabat luundo usui futuram. Et hoc colligilur ev vcrbo, c d i s l i u x i l vcl cdivisit >. Yoluil ctcuiui el trnebrasesseroutuasucccssione seu vicissitudine. Nam nox boiuinibus el reliquis animaiilibus ulilis est. Illis suaven quictcm praebet : bis ad pascua enndi copiam facil, ul canlt regius Psalles :
Ponis tenebras et fit nox, ct i n ea proserpunt omncs besii.ne silvae
ult 9

>

Kal . & t vespera fuitque mane dies unus. D i s l i n c l i o , qua Deus s e c r e v i i l u c c m et lenebras, c o m \ , , * \ , , . " ;. *\ ! \ , , ^ , * > \ . , . \ & \ , , o l , , \ , \ . , . rmines u i r i s q u e d c d i l e t pracstiluit nis enim v e r o , niane. limn E l vicissim terniiuos. F i noclis converso, diei , ut apparet, e s l v e s p e r a : scu ordine

inilium quidem niilalesquc Quaproptcr est, lenebraruin Plurima N a m qnidam

n o c l i s vespcra e s l , et manc i n i -

d i e i . Semper etenim p r i n c i p i a , fiiu-s C X I F C c o n c i p i u n l u r s i m u l cnm rebus animo. non d i x i l : subsiiterinl. dispulalio est, utrum pra?cesscrit. ex i l l o grego, q u i s t i b s l a n l i a m et quidam Fccit, s c d : c Factum lncis c l

c l c , quasi u n a posl d i s l i n c l i o n e n i

q u a m d a m n a t u r a m concedunt t e n c b r i s , nec ipsi intcr se s a l i s concordes, q u i d a m n o c l c m ,

diem i n r c r u m o r d i n c prarponunt. S c d q u i a r g u m e n t a n l n r , d i e m , ut vulgo c r e d i l u r , s e n i o r e m cssa nocte, s i c p r o c e d u n t : Dous ipse p r i m a l u m donavit dici. Nam primo posuii Hnem iliei, nempe v c s p e r a m , q u a s i dies desivcril diurni prognalam CaMerum csse a n i e c c s s e r i l n o c i e m , e l ubi cx fjus lino u l quics Nox cnim,

i n vesperam, Itini d e i m i m noclcm.

, , . ib 6 , , /' , . \ ' , > , , , \ , > \ , \ , . , , \ . \ ^ c . $ ::, , . , , , . A i \ , . , , .

operis,

nobis aQerlur ex priecedrnie d i e . quae aule lucis e x o r proprie nox, scd dislinclionem non dicitur

v u l l u s vel f o r m a ,

dium mundo c r a l , mon, q u o d l c n c l , faciat inter diem

potius caligo seu tenebrae. V-nim nox suurn n o s o r t i t a est, quod scqnc : nec appcllanda e s i v e l conslilnilur, i d est, utrumquo nemo diem e l

caligo vel tencbra3. Sod d i e n o c t i i i m , u l ita d i c a i u , lam d i c i quain nO( l i s s p a l i u n ) ,

\ * > \ * ^ qnod ex u i r i s q u e

n o c l c m appcllabit, sod c o n l c n t n s c r i t i d spaliiiin dixissc d i c m , principaliore, nosliiB

l f i

n o m i n a l i o n e petita a p o l e m i o r c e l N a m P s a l l c s i n q u i t : Dies
7

vi!a2

, i e i c . E l Jacob p a t r i a r c l i a a i l : P i e s vilac Deum

meje pauci c l laboriosi * ,>cic. E t i l e r u m : O m ncs dies vilae mcoe. > A l c o n s l a r e a r b i l r o r , r u i n noclem : nec lux dici, nomina confuudcre n u n c u p a r c duo i l l a i n l e r v a l l a , a l l e r u m d i e m , a l i c ulriusqiic. meriio, Verum C u m enim a l i e r u m s i l l u x , a l l e r u m c a l i g o , caligo noctis n o m i n c gaudet.

e n i i n v t r o bifariain dies i u l e l l i g i l t i r respeclti l e m poralis i n t e ^ a l l i ct i l l u m i n a i i , q u i u n d i q u e nos circumfttiit, aeris. Quod S c r i p l u r a significatur nobis diei a n n o l a l : < Die
,e

Q l c r i i o nuptiae fartae s u n l i n C a n a G a l i l a j a ? , > r l c , , \ . , ^ , > ' , \ , qiiantilas, ncc i b i s o m sctliccl nubilane au sonas, nianda est diei bibus qualiias,

serena faerit dies. S i d i x e r i s : Dies bodie c s l n u o b s c u r a l a , n o n ejus quamilaiem vcnnn qualilalcm c o m m e m o r a s . Igilur dics q u i

* * \ , k& : \ ,20. " P.al. ixxxix, 10.

1 7

anlevenere solis et slellarum

generationem, l c u i -

poris quanlitatoni n o i a n t . Nuc enini sol diein p a r i i , sed i n d i c a l , n o n secus ac ea qua; iisirunicuX L Y I I , 9. Joan. , I .

"Psal.uii

Gen.

55
torum q i o r u m d a m admiiiiculo fieri

PROCOPII GAZ.El
solent. ' ''. sermonem * . N o n i n q u i l : diversa i n d u c u n t menie volvas, inifirvalla et depraedicant et

5B
*

h a q n e a b s u r d u m erit proponere, l a n t u m i m e r s t i l i i i m anleivisse l u m i n a r i a , pturae l e s l i m o n i i i m signiflcat siillat l u c L D i v i s a ertim quanlum fuisset, si aol id eseel suo cur&u emensus. E t i a i n s i m l hrx e l hoc S c r i noclium se

diei s p a i i n m : Dies diei instillat caligo : et invicem

Lux i n spalia. suinlerler-

N a m dum m u i a n l u r , et m u t n a vicis9iludine premum

euscipiunl,

annunlianl

Ci-eatorem. Q u a m v i s , si solis accessum et

abscessum

dies noxque

dnm inaeqmles s i n t , seque invicctn excedant, a t l a m c n V i d e l u r autetn i l l i s q u i p r i o r e , q u a m noclem,

u l r i u s q u e c o n c u r s u s uuus vocatur dies,

imnatiirqtie s p a l i o v i g i n i i quatuor b o r a n i m , quas nunquani t r a u s g r c d i t u r . d i c m loco p o n u n t , a d y e r s a r i tempus fcslorurn, et i n p r i n i i s t r i d u a l e l o m p u s S a l y a t o r i s nostri sepulturae et r e s t i r r e c l i o n i s . R a m lex scniper et ubique praeponit noctes diebus, ut videre est i n feslo , \ . \ , Tfj cod.] * ' > ' '

A z y m o r u m . Sed ipsa r e c i l a b i m u s S c r i p t u r a i verba. g ' [ i l a c In p r i m o m e n s c , q u a r i a d e e i m a die i l l i u s mensis ad v e s p c r a m , comedetis 1 4 Ticesimuni ram. primum Septem d i c b u s designat iinem fernenlum > N a m , ut azymorum diem azyma usque ad non invenietur vespera d i c m i l l i n s mensis ad vespeliquet, i n i i i u m l a c i l diem 2 1 , festuni i n d u c a t . A t si rem

, \ , . \ , .

in domibus veslris azymorum a u s p i c a t u r : at

14 diem , q u c m a

quem s i m i l i l e r in vespcram e x c u r r e r c v u l t , ut i n lercedat n o x , qua> deinde Haud dissimilis r a l i o est j e j u n i o r i m i .

, \ ; , . " f , \

r e c t a r e p u l a b i m u s v i a , s c i e n d u m c s l legislalorem i l i i s verbis explanare, quornodo o m u i a , c u m priiis essent c o n f u s a , suum o r n a l u m ex ptilcherrimo i l l o c r c a t i o n i s proccssu acceperint, v i d e l i c e l ipso

die ex o b s c u r i s illucescente tenebris. Sed perfe- C , \ / . \ c l i o r fulurus e s l o r n a t u s , cujus ille praecursor est, q u i per i n n o v a i i o n e m r e r u m o m n i u m c o n l i n gct. Eteriim lex, qua? prius facta sint, u l eveneest, rcr i n t , i n l n c m o r i a m revocat, e l quaj futura s i n l dccenter a d u i n b r a i . S i c e l Sabbaluni s y m b o l u m reqttievisse ab opiiicio niuudi prsesenlat sabbalisnitnn, qui Deum : e l una rclinquiiur , ot . \ , \ , , \ ,

populo

Dei ad i i n i i a l i o n e i n divinae r e q n i e i . S i c Sccnopegia i n o n u m e n l u m est vilae J u d x o r u m , quam i n deseito in l a b c r n a c u l i s e g e r c : s i i m i l d e n o t a l l a b c r n a c u i a sancla, in quibus moraluri sunt sancii. Pari inodo, cum ab n o c l i b u s i n i t i u m surminl mum p r o d i c r i l dies splcndore celebii-

. , , > . ) \ \ , , -

latcs, i u n u i l u r q u a s i longa praecedente nocle decomscans. T a i i i e frui-

vero signiftcal d i e m , qure i n fine s p l e n d e b i l , veram D csse e l p c r f e c i a m , ad quaoi si b . i c d i e s , qua mur, cunfcratur, mera esl, e c n l i e l u r nox dics a u l e m Nox > i g i l u r quai
J l

et c a l i g o . appropin-

\ , ' , ,

( u t boc s y m b o l u m

interprclaiur

P a u l t i s ) c progressa . > E l , ut

typum evidenlius e t c n e b r i s i g i l u r opcra l e quo-

, . , * \ , \ , . Is dies, quo passus esl Salvalor nosler, addatur

evolval, subjungil : c Abjiciamus

nebrarum, c l i n d u a m u r a r m a l u c i s . i Ecce bremus dics feslos D o m i n o . ineundus et 5.

3 0

modo lcx ex nocle i n diem nos p r o f e r a l , u l celePari raiionc numeet suppulandus e s i . xn

f

rus iriurn d i e r u m e l n o c t i u m passionls D o m i n i icsnrrectionis Psal.

wiii,

Exod.

!8,

19.

s t

R o m . x m , 12.

57
rexil. Nam duni res ex

COMMENTARU W GENESIN.
Domioicus lucem splendor quibusque \ connumeretur n o c l i lerlixe, i n decet qua lenebris c r u u u l u r , e i in

58
resurinajenon cril?

pnecedenli Parasceves n o c t i . S w p i e n s dins D?tmeranda3 s u n t , u l r u n i m o d i u s inde d i e i iiatem i n c r e a l i o n c m u n d i i n i l i u m capere esi: nec e x o r d i r i ab his quoe non s u n t ,

p r o l r a l i u n t u r , noctiirnae lenebrai p r i n s a n divinam crcalio funduiU, et q u o r u m subslanlia

s u b s e q u a t u r . CaUerum splendorem lux denegaia est.

ab bis quae

H o r u m etiam crealio

traditnr. Ki\ ; , .

Sed qua v i a e o r u m

invesliganda

N a m l u m d e m u m caligo nigredo e l ea

e l nox i n l e l l i g i t u r , c m i i q m luce c a r e l . N a m creatas, non secits ac non facu aulem

submola f u e r i i vel abfueril l u x . S i c e n i m v o c a l u r pars aeris bacc duo c o t n i l a t a sunt res exsislit,

. *

^, , , / . ^ \ , ^ , ' ;

corpus c o m i t a t t i r u m b r a , q u qnideni pir se sictiti ucc p r a d i d a . S i c u b i

essc I r g u n l u r , alio pacto eoritm g c n e r a l i o n e m nos

i u l o r p r e l a r i oportet, s i c u l i e l boc l o c o : c P o n i s . - lenebras ct fn nox. floo loco non comtnemorat , , , a quo facla sit. N c c v e r b u m , powt*, expresse i n , \ , s i n u a l unde sit. Nec d i x i l : F e c i s t i teiKibras. N c c , \ \ > \

, , , . \ , . , , $ * xai r t , * . . / , * ^ . ; , . ; / * \ , ' * . ,

locutus e s i , t i n a l i i s evenisse c o n s t a l : F i a n t l e n e b r a . > V e r u m , quod ad l u c i s o r e a l i o n e m linet, d i s e r l i s verbis nomen lenebrse insecirtai sunt ex u m b r a quidem meruit diei, terras. atd i x i l : Fiat l u x . > Y e r t i m Alierum -il allerum nodis,

qua3 enata e s s c l ex p r i v a t i o n e l u c i s . Q u e m a d n i o d u m i n q t i i m i i s , uos videre lenebras ciun eas 11011 vere c e r n a m u s , sed roagis visus n o s l c r ab bis i i n p e d i a l u r e l occa?cetur: sic aflirniabimus tenebras q u i d e m n a c l a s esse nomen non ex s u i s u b s l a n t i a , scd quod c o n s e q u a n l u r e l c o m i t e n l u r seinper a l terum quiddain. damtnodo et Apparet iiaqne lenebras quogenilas e l non geniias n n i m a d v e r t i . quasi p c r se sint i n g c sed q u o i l i n sui g c n e r a acquisiverint. iienitas est,

N o n geniias q u i d e m , non ri\lx inlrlligtttidum lione s u b s i a u l i a i n nullam

v c r o cape, quod i n s i a r umbrse s e m p c r conjuiiclas u m b r a n i , eujus Nullam n oslrum confilelur, substunliain 15 c o r p u s o r i g o e s l , n i b i l essc vel sensus sic et i b i usu venire avcl. Nam umbra? addinwis. mMdiqttam

; - ^ sint c o r p o r i b u s . Q u e m a d i n o d i i m

&,

\ \ '

, , . * >

inlor ciilia collocantiir,

vernm qiiamdani i m a progrcdiuuiiir.

\ , . , * . \ . , - \

ginationcm et c o n j e c l u r a m , quasi sint per se, prsebenl dum ab alio corpore i i i l e n n e d i o Nec tu acrem d i x e r i s caliginem, l i r c l , s i c u l i baec, ob-

niger sit. N a m c u m pellucidus sit, alieno lucis c o lore arccd^nte c o n s p i c i l i i r : qua lucc rcmola , s c u r i i a s acris por v o c a l u r , licet ininus, et creans non non pst
M

sc quasi

ahi

ntanonlis

caligo

possit rcfcrri ad praBdicamenamplius; non forinnns luccnv ct

' ' . . * c \ , \ , , * .

lurn substantiiP. Quamvis Isaias inquit : Ego D o tenebras , tainen alfirniat subet

, D s i a n l i i s coiinuinerandam esse cnliginom sive tenc > bras. M o x enim crcatis m a l u m ; sublexil : Faciens paccm
, s

, \ , . , \ ,

ego lacio o m n i a isla

. Testa-

Itrr se creare m a l u m , quainvis ne boc quidern inter snbstaulias c o i l u c c l u r . Ne igitur q u i s s i b i persuadfat caliginem lactam esse priorem , eum lum nequaquam cum bubsistat : sed credat demum c x o n a m

*), * M

U a . X L v . ' i , 7 . * i b i d . 7.

59
C4pil lucem s u b s c q u i . Nec colligi polesl esse p r i o r e m d e, ex l c s t i m o n i o diri Sabbaium. Nam

PROCOPll GAZ.El
noctem . sem \ M o s i s , quod

6ff
; Iu> ,

per prsemiuere soleal feslis n o c i e m , e l afc ea e x o r a l i u m flnem respexit Moses, prxparent b o m i n e adaudienSabbatum. Quapropler ut siliccl u l inagis se praecedenlem

. * ; * , , . ; \

dam legem,propterea magna a u c l o r i i a l e ad vesperam indicil o n i n i a s i n t niagis l u c u l e n l a , a i l : c F u i t vespora fuitque mane dies u n u s . Non i n q u i i : N o \ una, sed : t Dies u n u s . > N a m dies conslitit c u m n u i n e r a r e n tur i n i e r s i i t i a cst. N a m nequlvere tur boc cum m a l u i i n i et n u l l a sit v e s p e n i n i tcmporis ad subslamia lenebrarum, lucis c u r r i c u l u s n . V e r u m n o x non creata vel i a c l a n o c l e m procreare. Q.uidam, ut d e m o n cloquiuin Mosis : t F u i l vespera fuilque

* , . , c , ,

s i r e n l n o c l e m p r i o r e m conditam esse d i e , s e q u u n mane dics u n u s : nam vesperam j u x l a s e r i e m l i a r rationis posilam esse p r i m o loco, ct ex ea deiude i i o c i e m provenisse. Caclerum nos nequaquam a n i m u m ad verborum seriem appellere, sed v i r l u t i r e rum applicare o p o r l e l . N a m vespera o r i c n t i s l o (iusqiie diei termiiius vel finis e s l . ttinc s e q u i i u r sane i n bunc

, ; , c , , > ; , , \ . matutinum ? leriia borausque ad usque a Erit criboram boranv. Sabelc. fuiique fuitque bominenx perbibel M a r c u s * - " , permancntes nonani Terlius triduo ail : i n i c r v a l l a ad
3

dietii priorom esse nocte. Quae r a l i o p e r m i l l i t , ut s i l vespera, nisi pra?cedat tempus moduin rcsurrectio S a l v a l o r i s i r i d i i a l i s , s i , ut cifixus e s l . sexta bora l e n e b r * exortaesunt super universani l e r r a m n o n a m . Constiluatitr ilaque, I n c i p i a l u r deiude dies exenipli g r a l i a , unus dies per l i c c aller a nona bora sequentis noctis intempcstae. q a o m o lo sed diei In Moses isiis

compulelur

b a l o adjccla Sabbatorum vespera, quae litcescit in d i c m D o m i n l c u m . H a c d e V e r u m si nox anlecessil dtein, ut mane dies unus? > A n i i n u s d i e m ; aut, an l u m demum mane dies nnus, > e t c , die quinto esse condilum quidam o p i n a u l u r , ncquit, prioris sic consistere aut

resurreclionis, vespera

c F u i l vespcra c Fitit vospera invcnies

inquirere c o n a b i l u r , an verbis : maluiiniim

pnevenerit

emerserit, c n m cessavcrit d i c s .

iiUclligiiur,

temptis, aut secundi diei jam i n c i -

pientis. S i p r i o r i s dici respicis m a m t i n u m lempus, si ei conjungasiriseqcentes dies, : et reperies Deum quievisse die s c x i o . V e r u m boc tuin c r i l , cuiii l a l i u s foriassis a r c i p i c irnis diclioncm mane, i l a u i ad diem pertincre d i camus, quod simtli r a i i o n e et de nocte i n l c l l i g i esscnt c l a r i o r a , addidil : pop o l c r i l . Quapropler Joannes evangelista, cum d i x i s s e l , mane ut
t

>

* , ,

\ . "* , c , , .

omnia diluculo,

Cuni a d l m c essent tenebrae. > M a r c u s , cnni Biiisset: Summo

admoTit et scqueniia :

t E x o r t o sole. Caeienim, u l a p p a r e t , u l c r q u e cx n r c i n r i s t a n l i i s rem c o n s i d e r a v i l e l scripsit. S i a u tcm quis a c c i p i a l d i l i i c u l i i n i seu manc confinium diei n o c l i s q u e i n d i v i d u u m , u l ipsum manc n i b i l ab u r o q u e tempcre prorsus miiluotur , c^s : M a o c , parlem ? Sed vel d i c i vel noclis vel quomodo di* uirarumqiie si e x e m tlnial

; ,

; \ ; , . , , . ,

bac res l t i c i i l e m i o r erit, peniiias

p l u m dederimus. L i n c a quaedam i n d i v i s i b i l i s l a m n o c i c m quam d i e m . S i rcm

, , -

i n l r o s p i - 0

co.re v o l u e r i m u s , l i n c a , qiia3 a h e r i u s fueril p r i n c i p i u i n , a l l e r i u s finisosse palebit. H i n c e t Moses, l e m p.orum evtremitales poncns, significare; triusque media voluit pcr
r

. . , . " , , . \ ' , \ \ -

eas

nec ejus animus fuit, in exire n i l a i i b u s parlora comutonslrare. E x a c t a illa d i c nos docet, raundnm noit csse

r u m cnumeratione

t c r n u m , sed a D e o c o n d i l u m . D c u s opiiex non l e m -

COMMENTARU CENESIN.
. , pore opus 16 et non

62

b a b e l . Nec tamen confuse, sed d t b i t o

, , , : \ , , , . , ^ * . rendaui. Nani el b o s c r e a v i l , p r i m o facien^ d i e m

ordine opera sua perficit. A t i n p r i m i s nuineiion, p r i m u s . N a m i n uno non posl datnr s l a i u e r e

rus ordinem praeslal. Quapropter i n q u i l : dies unus, vel p r i m u n i vel secunduin. Ca-tcrum cum n a r r a i i o sine ordine f e r a l u r , secandus, d i c i i o n e m , unus , sexuuii diem opus fefodicitur, el ita usque ad

sed rcspcctu o r d i n i s . C u m d i c a l u r : U n u s dies ,'i nec p r i m u s , e i c , siguiftcalur una creationcin Deo creationis aci -epto eam csse

esse peraciuin. Deinde demonslratur d i o r u m , q i i a anle nun fuere,

u n u m , qui baud i m t n m t o , c u m cajteri nonduin lcuuerunt

renc, non p r i m i i s , sed uuus d i c l u s e s l . A l cielei i , qui corisequebantur, dies liouem, quam posl p r i i i i i i i n collocali ex suis i n i e r v a l l i s a d e p i i sunt. '

appella-

Siniili raiione unam mensis, e t u n a m S a b b a l o r u m S c i i p l u r a n o m i n a l p r i m a m . CaHerum j a m l u n i q u o que iucis subslantiatu u u n c u p a v i l diem u n a m , ncc tamen p r i n i a m . N a m secunda e i l c r l i a n u i n c r i m u taiioncm infcrunt. Eadcm e l e n i m v i s , qua?. a Lux permanens, q u c diei nouna. lucis nien s o r l i l a e s l , praeslat ut eiiainnum dicattir adbuc omnibus dii-bus inest primordio exslitit. rci uiri

, \ . " , . ) . , * \ . , .

Quapropler g6M

, , , \ . > \ , \ , -

omnes una c c n s c l l t u r dies. N a m neraliones coelorum et Eccepost Forsiian diem dc uno

Dcus septimo die crearenlur, in . illuni vocitavit.

c u m q u i c v i s s e l , continuo infoi ti* : < I s t x s u n l terra?, c u m die, c u m facerei Dominus Deus terrain et coelos seplimum unum illo
8 7

die ct

i n P s a l i n i s babetur :

; ; , . \ , \ -

c l l i c est dies, quem fecit Domintis : exsultabimue el hctabimur in e o . Non abs re inquit : c Queni D o m i n u s . > S i q u i d e m ab ipso Domino cognomen dcsunipiurus e r a l , u l d i c e r e l u r dies D o i m n U cus, innquam soli Duniino c o n s e c i a l u s c l d e d i c a l u s i l illc uniis d i c s . A d u m b r a i u r c l i a m bonoretur lnx ruerit p u l c b r a , croala. Nam sit cum bic i n d i v i s i sit bilis u n i l a l i s s l m i l i l u d o el imago quaidam, u l m a g i s Deus revera Opifex l u x , et lux priino facla, et.primo quoque appam i i n d i ad dicm, appellarcl primum

, \ ,
\

, ,

. ;

respcxit divinus

u n i i a t i s esscnliaii), c i i m dicm uniitii. E i i m d c m v i i n i , ut q i i i significel mundiiin ventura

, , *

d i n n P s a l m u s appellat o c l a ^ l e r n a i vila?, qmu posl litinc vcro ideo reimmcrilo

> \ , t , \ , \ > , .

esl, formam. Eam

prsesAital, quia o c l o n a r i u s exlra s r p i e n a r i u m s i l n s P r o i n d e baud novam r e r u m o n i n i u m constitutionein s u c c c s s u r a m buic sonculo per cnim Domini unum, quasi sub imagine noslro ilhistris. > El itcrum : i n t c l l c c l u i iugerit. S i c vero habel S c i i p i n r a : c Dies maguus ct c Va3 desiilerautibus diem D o m i n i ; ad quid e n i m iniininebil. numero deet Scripturas octonario

' ^ e s l , eumque e x c e d i l uno. , , \ , \ ; aior; . , , .

S 8

^ i^ie nobis, c u m dies Duinini caligo sit et uon lux Hunc d i e m lemiinatur, .

Sed n i m i i u m

i n i p i i s b o r r i d u s caligine Qtiapropier

S c r i p t u r a agnoscit absqiic vrspeta e l fine c a r e n l e u i . u l qui longc alius sit, qnam

pra?sns b(c sa?cultim. N e c n o n ununi p o r i e n d i t , s i quideni de bis.

credimus,univcrsum soBCuluiii.Nam quod S r r i p l u r a u r i a s c o n s i i t u l i o n e s reriiin d e n o l a i . E l \\xc , , \ . > , \ . ,

u

sa3pe a i l : S x c u l a s i c c u l o r u m , > c i c . , diversas Q u i banc senlentiam l e n e n l , ut ram positam ptuin a r i o l a i i l u r , ct

sibi persuadeant

noctcm a n l c v e r l i s s e d i c m , (eiicbrarum loco vespcloco lucis nianc s c r i cnini vocamus coinminiscunlur. Vcspcrain

Gcn. , i .

P a ! . c x v n , 21.
S

3 <

A m o s . v, 18.

63
tinum nominamus

PROCOPII G A Z . E l
diei i n i t i u m . S i c igitur inler-

Ci
,

NOCtis p r i n c i p i u m : c l mane sive d i l u c u l u m m a t u - \, * pretantur vorba Blosis, i l l a v c r b a x q u i p o l l e r e his : i n principio factas esse lenebras, e l ex his demuni exsiluisse l n c e m . Nan> tenebras nociis sustinuisse vicem : et deinde l u c e m , qtia? diei perfeceril tempus, indtixisse. E l propterea Mosem dixisse : c F u i t que vespera fuiiqtie mane, > e t c , volentem dicere leinpiis, quo fuerinl tonebra, antcivisse quasiquaedani nox a vespera inititim pelens. U b i autcm lux quaedam npparuif, quasi ex m a l u tractum imposuit, et diem exorla e s i , dics

, ; , , ,

\ \ ; ' . , . . , , , . , ' * '

lino lempore sive mane prorepens. R c c l e vero nomen a p r x d o m i n a n l e i i n n m vocavit. Nam qnem IIUBC aiunt, robur so! lux eum c u r s u m absolvebat,

pcragit. E t ut nosira; sententiae,

confirmaretur, ^ ' , , p r i m o m e m i n i t Moses t e n e b r a r u m , ct postca d c , \ niuin invaluisse luccm delerminat. Nam non ncga . tmus, inquitint, imo confiieu.ur luceni polentiorem essc tenobris : verum in Mosaica? n n r r a i i o n i s c o n tftxln v i d e m u s p r i o r e loco tenebras esse l o c a l a s , sicuii 17 r r e a i i o n i s ordo posiulabat. P n e t e r e a temporc, quo S c r i p l u r a sacra diem a vespera post solis demum quidem. \ c , . , * , ; ( , \ ' ; , \ , $ ^ * -

accederet, et quasi

occasum c x o r d i l u r , nec a m a l u l i n o Nam p r i m o condila

sol e x o r i t u r , diem auspicatnr. Id m e r i l o

est caligo, quae noctis vicem

p r a s t a b a t : o l ttim demuni s u c c e s s i i d i e s , q u i deinde qtioque a d o c c a s i n n festinavit. A d d u c u n t e l Apostol u m testem, q u i ait : Nociem e l d i e m in profundo egi
M

?i

A l bic locus illortim opinioncm nequnquam ^ \ . " Paulns commemorat lem passus cst, qiiasi undanun intcndentlbus se , , , lixrcbat, roncilienl. tolum Sed dicm. nec sic Proferuitt corum inlcnlatum sccus ct reul Re, *c% fidem opinio

conGrmare polest. N a m navis . dirupta festorum sil vi

p o r i s m o d u m , quo naufragium n o c l i s l e n c b r i s ; dritide in ea vires acquirit, ut supra

perseveraveril, quas in profundo

fempora , u l v c l indc suas o p i n i o n i aliquam dedimu*. E l u l onincm

moveanl lapidem, neque q u i d q u a m scilicel

l i i i q u a n l , lempus restirrectionis dcpromunt. N a m cum in una eadeinque die, verum tioclu, r e s u r r e x e r i t , a l l u s u m rsse ad p r i m a m r e r u m c n a t i o n c m , ubi ex tenebris proccssil Cbrislus vcro dixit ex et r e s i a u r a l i o n e m inducens. Igitur, qtiasi omnes in surrenioiiem V E R S . 6. medio aquarum, Deus : Fiat firmamentutp in coruscaverit l u x , uon el rerum noctu omnium sepulcro in ipsis tenebris rcsurgens noctis reparalioneni

tenebris *versenlur, Kal '

resurgere v o l u t l . tov .

suam exorla luce evidenler ob oculos posuit. inter aquas

el faciat distiuctionem inficias e n n l ,

el aquas. Quidam banim sfriein

b i c secimdi coeli quo

, . \

genoraiionem d e p i n g i . E x i s t i m a u l pra3sentem v e r csse hujus b r e v i u s c n l a i n c i l i , de secundi coeli aliud apportet. Et q u i d e m 8upra, r c p c t i l i o n c m . Ha?c ct l a l i a g a r r i r e audcnt, Jicel S r r i p l u r a nomen ScriaHamque uiilitatem

, \ . , , \

p l u r a sacra Dinllum u i i t u r repelitionibus, easque frcquenles babet, i n l e r i i n l a m e n c a r e i c o n i r a r i e l a t i b u s . N u l l i b i e n i m sibi non oonstat. nem et o m i s s o r u m s i i p p l e m e n l u m videamus p r i m u i n principio una cum ccelum e?sc Rcpetilionos S c r i p t u r ; sacra3 d i l u c i d a m semper e x p o s i t i o a d v e b u t i l . CaRcum in conslructum l e r u m qna ralione non eniergel r o n l r a r i e t a s ,

; .

. ,

l c r r a , c l s i n u i l cum bis quic

" 1 1 C o r . , 53,

to
-

COMMEXTARH IN GENESlN.
voro, quo quo ininc colligcie

C8
sornio est, sccuntlo deimim

una exstitere, quasi u i h i l pr.xcesseiil i p s u m . H o c tlie eflerluui csl i n incdio aquaruui subsistens. F.x l i c c l , quod f u n i a m e n l u m i n c o i u m antecesscic, consliltrit. Nec crealioncm s u p e n a c aneam. \ i m , qitasi ci aquarum liujus mcdio, Nam el qua} i p s u m

^, - , \ , * * ; . 1/: , \ ' , ' ; . lud ccelum, quod firmameulum vocanl,

quis d i x e r i l

d m n liaud iu

cxiguam unam

tergo e x c c p i l , a c c i d i l u l reli:lae a q u c x p e d i i i u s ccicritis colluviciii conflucrenl, cilius lerra habit.tlioiii accoinmoda longinquiiatoin, propoilionciu eiuergcivt

imiudalioite s u b l a l a . P r i i n u m quidcin cailuin p i o pier imtnuiisatii uequaqnain ei t inediun i * babilab-li leira nui quae apud cum

lcrtae e o m m e n s u r a b i l e . P r o i n d e n i b i l rjtis p a i l u s i n l i n i t o s adjuvare q u i v i s s c t . C c t c r u n i progrediens pcificiunl. quamdain clemenlo I r a x i l : et a s l r a i n b o c n i e d i o c r i c l debilo i n t e r s i i l i o leuel, excolunt et e l i c i u u t tuni frigidiora suoque catore collocala puklicnimc,

S i q u i d e m e t i a i i u i u i i i s o l , s i a nol is p a i i l u si soi i n primo cuulo c o u -

)um recessetil, tnfirmiores ad no* d i m i u i i r a d i o s . P r o i n d c eo l e m p o r e , q u o abest, oriinia l a m obscuriora sunl. Q n i d vero, d i c quseso, c v c i i i r e t , quas n u n c c u l l u stittilus fuissel ? C c r t e orbis p a r l e s , n i l c n l c t h a b i l a n l u r , profeclo

pei peluo f r i -

gort occupaLe squalerent e l iiicullue f o r c n l . * \ . \ , , A l s i q u i s d i c a t , D c u m respexisse f u l u r a m r e r u n i c r e a l i o n c m sivc iiinovationeni, liandquaquani Decreverat eteniin Deusduocondcre opificia p u l c b e r r i i n a : a l l e r u m q u i d e m m u t a tioni ct c o r r u p l i o n i tiquam o b n o x i u m , quod l a m e n n e u pcrimere possct. subjeclufii spiriiuales subsianlias

, h a l l u c i n a b i l u r . \ ^ , ; \ . , \ \ , , \ , * "

E l i l l u d opus est, quod octilis nostris a s p i c i m u s . A l t e r u m vero l i b e r u m quidcm opificium gloriostim

c l vacuum v o -

luit esse a p r a s c n l i s s ^ c t i l i i u a l o r u m labe : q u o d auspicalus e s l C l i r i s l u s , c u m bunianam v e l aedificium post s c c u n d u m l g Dei praesenti ccelo, dc indueret o a l u r a n i . l n boc pra3 (larum i n g r e d i c n u i r adviMiiuii). Y e i u m

quo h i c Moses agit, c o n g r u i l l o c u s , i n quo n u n c degimus, iiiterjacene

U e

mcdins i n l e r coelum l e r r a m -

/ ; C q . A t i n a l l e r o , utpote d i v i n i o r e , vivemus , i III, m o r i a l i t a l c m consoculi : e l i n b o c n u n c G b r i s l u s xa\ \ incavnaUis d o m i c i l i u u i b a b e l , s i c u i i d o c u i l beatus ; , , * Panlus. 4 Ut validam qni buc confugimus, qnam velut ancborain mam l u m ttiiam, iwtra qiiae s u i u vcluin, c o n s o l a l i o n e m baberenitis, ut p o t i a m u r proposita s p c , tenemus aniniue c u m flrusque ad e a
r

. : c \ \ , . \ , \ . " ,

e l inlroeunlcm

u b i p i i c c u r s o r pro n o b i * Melchiscdcc

ingirssus c s l Jesus, j u x l a ordinem culuui primum dicil bxuin,

pontifex factus i n a l e r n u m * . l i i l o r i t i s Fabernaq u i supra coeliiui vel i i n n a Pontiliccm suminum v c l menium frequentalur. noiuinal

C b r i s l u i n , quod b i c p r i n i u s i n

boc ascender.i, c l nubis p r i n i u s istam babitalio-

. \ Q uem a p c r i i e r i l . C u m C b r i s t o ctenim i n i l l o cofilo , . c o n m i o r a b i n i u r i n v i s i b i l i b u s potentiis seu v i r l u l i ; \ btis a d u i i s l i , u l d e c l a r a l i l l u d eloquiiun : S nt v c >. \ . l u l i a n g e l i , q u i i n coclis s a n l tcslimonium
k i

. Imo s u n l filii nos, qui viveillis r a p i e n m r

D c i , c u m resurreciionis iilii sint. H u c applicetnr b o c P a u l i : Deindc tiius, q u i reliqui e r i n i u s , s i i n u l c u m

moccursuin Doinini in aera, cl sic sempcr cum Domino eriimis

Igilur cum duo siut

ea*ii,

Bcbr. vi, 18-iO.

4 1

Marc.xn, 2 5 . "

l Thcss. iv, 10.

07
quod n u n c fasiigii v i c e m coelum p r i m u m terram dcdit disial secundum est

PllOCOPII GAZ.EI
diversas pro locorum divcrshale. cncli s u s t i n e t , fundamentum erit s u m m i coeli i n universali resurreclione. osl a secundo, sanctorum.

fS
Coelum, Nam et

c o n s i a l varia esse r e c e p l a c u l a , variasquc mansionns e l

q u a s i coelum coeli. E l e n i i n non abs re c a n i l David : c Coslum babiiabili. Et quidcin p r i m u m coeluin erit d o m i c i l i u m coelonim.

Domino,

i i l i i s b o m i n u m **. Q u a n l u m aulern p r i m t i m tioelum r e m o i u m ab orbe locuin n o m i n a r c assolel R c g m i m simi-

tantum Qua-

p r o p l c r S c r i p i u r a sacra tibique eum allerum liludinem coeluin, et sive s e c u i i d i i u i ,

Caelerum coeli nonien p r i m o p r o p r i e compelit : juxta q u a m d a m ct suum nomen acqtiisivit, supra id consislerc suorum audimus lirmamen-

, ' . \ , ' ; ,

v o c a t u r . 1 ttto c l David docol unuin lale esse aquam, diccns:

k k

Extciidcns

coelos veluti

corlinain in
e

. Q u i ponit sacra

. > " , \ > , < > , , , / , -

trabes eoftnaculorum Igilitr legimus aut

i a aquis. Quando Scriptura

d i c l vel s c r i b i : t Coeli c n a r r a n l gloriam l u a m : c Dominus fecil ster qui es ccelos * , e l : P a t e r no7

i n c o e l i s * , ncmo

intelligat cl

COB-

\ ,

l i i u i p r i m u t n , quod superat s c c u n d m u , sed i n l e l tigamus Tegioncm, est proptcr qnit *

%

, \ , " \ , . . \ , ; , \ \

hic n o m i n a r i

lirmamcntum

omnem

qua? niedia inter ipsuni e i terram exvel d i s l r i b u l a babct: alliludinem. Ilinc Seriplura

c u r r i t , et i n p l u r i i n o s coclos d i v i s a * V o l a l i l i a coeli, id ciconiam dissmiile

est a c r i s . Imo J c r e m i a s i n -

i n coelo nossc i l c r stuiii. H u i c

4

est et illtid Scriptura* Icstimouiuni : . Propierca el roris drsrcnsu, congrcssibus, c l

A s c o n d u n t usque i n cocltim

. \ , "., \, ,

Moses bcans ' b e i w d i c l i o i i i b u s i r i b u i n J o s e p b i , eas p c i i l a mudeiM-ia coeli l c m p e r i c , eolis ab c o n v e t s i o n i b u s , nteiisiiim iiioniiiim summilatc

colliumi|iic qtiasi terra in comtneiitoe o

. " , \ / .

p e r d c b i l u m et d e e o n i m i l l o r u n i o r d i u e m g u b c r iietur c l l e m p e r e t u r . S i m i l i l c r agil coelurn, quod t i b i i m p e n d f l , v c r b i s s i g u i l i c a v i l s u i n m a m et o s l c n d a l ex coelis d i s l i l l a r e randis malediclioiiibus vcl cxsecra.ionibus : < E r i l ameum , quibus uiiiversnlem s i c c i -

, 0 \ , . . . n( supremam regionem, qtiac coeli coelum re bortuin no', diccnon , r a p l u i n esse dmn cuin

l a l e m , nec non acrine aqua?. dtTecliiin. C u m i g i t u r Q rorem , dc aquis c a f>icndttm est q u x supra nos in aeria regione t n o r a n l u r , et id Aur

m c n m c r u i l , contineant e l undique a m p l e c l a n l u r . P a i i l u s d i c i l in l e r t i u m se iitfra. )ino c l E z e c l i i e l p a r a d i s i s i l m n i n sublime lenderc lcsiatur firinameiilum

M

esl p a r a d i s u m , q u i hortus intra U r m a m e n l a m r o l i i u r , u l v i d c l u r doccre Moses : qua de , pouenduin ununi coelum.

d u b i l a l appcllarc inoiitem Dei. E s l i g i l u r et S t i n l qni perbibcnt gala oinninm

ejus n a l u r a m nobis p a r u m aqua compaclum

osse coguitam e l c o m p e r l a m , quamvts via p e r v i i l * Ibeologorum ex esse t r a d a t u r . Nec desunt, q^ii a u i u i n a n l ejus m a l c r U m esse a q u a m , e l s u b s i s t e r c , Dco id formanic I componenle. tcin quamdain mcntum eupra 19 aqu. A l i i d o c e n l s a i l c m esse parQuidam esse fluenlc chamaim, ex : aiFirmant, leilia firmaaquanini

, , \ , , , \ ( a ^ C T ) > , , ^ \ , , ,

construcluiii

pnrte, a l i i s duabus p a r l i b u s altera i u t e r r a , a l l e r a ririna:neuluin liiigua n u u c u p e l u r quac d i c i i o c r y s l a l -

unde Hebracorum J) ;

vel aquam congelatam d e n o t a l . C u n i ea pars ( i r m a m e n l i , quae nos r e s p i c i t , sit c o n c a v a , q u i dain c o l l i g u n l e x l r c m a m T c l s u m i n a m

4 1

^Jemu.

cjus parlein
i e

\
k %T

P s a l . C X I M , \6. ** P s a l . CIII, 2 . Psal. xvnt, * Ps.d. xcv, Ti. Halib. . M l , 7. Psal. c v i , 20. Deut. x x v m , 2 5 . * II C o r . x n , 2 . " E z e c b . x x u n , 14 , 10.
9 k 9 8 0 l

COMMENTARII IN GENESIN.
i b i c o m m o r a r i p o s s i t ; na:n H i s alii se oppoiumt eam sempcr ex

71
edi-

- esse c o n v e x a m : itaque impossibile essc, ut aqtta , , , , ! , , , t * XJ O' , \ . " ' , ; : , , \ , \ * \ \ (> , \ * \ ', , , * / . " , ' , , , \ ?, . ^, , . rum; < Q u i a cum u n u m . ipse super > Similiter niaria coelum t i o r i b u s locis solere i n valles et cavernas c o l l a b i . dicenies : nibil posse o b productiut, cavornis conslare, q u i n , Iicet i n t e r i o r pars s i l c o n c a v a , e x l c c o n s p i c u a . Exempla inlra habent m a c i r i s p i s l o r u m et a

r i o r s i l planilie qucc p e t u u l u r a terrae, qua? sed extra

quidem

concavitalcm,

p l e r u m q u e s u n l p l a n a supcrficie in primis circulari. s i c u l i et

lcntse. S i aulein cooli figiira non spbaerica e s l , des l r u i i u r m o l i i et Cscterum in lerra, sustimedio a q u a r u m c o n s l i l i l , quis l o r q u c a t baec verba :

IICIIS supra se aquas i m m o b i u

slatione. Y e r u i q s i

i n l e r aquas quae s u n l beinispbnerio, cerlft solum aquas, quae

sub coelo, e t c . , et v e l i l b u n c sensum elicere, scili sequeiur, ut credamus non

,< - cel i i u e r aquas quie s u n l sub

e r a n i sub v i s i b i l i c c e o , scd quae erant quoquc sub i n v i s i b i l i , in liiiam c o l l e r t i o n e m , quae mare nunc u p a t u r , confluxisse : et sic de u l r u q u e bcmispbacr i o i l l a verba intelligexiliir. Quod autem u n i v c r s a lerra in aquis s u b s i s l a t , nos s i l a est, terram nec ulta sit pare cjus, docet S c r i p u i r a : > i l e ilaque loangcnus aqtia lerrae ei sahuem
8 i

quae infra

aquis vacua et d c u u d a l a , s u p c r aquas eam . Sola

omnibus notuni Q u i expandit flumina

r e o r . N a m eic

fundavit eam, et s u p c r hic a c r i p i e n d u m est eo qtioque diluvium profeclus pro

prreparavif quod

Ierrj3 s u p e r f i c i e s , quse penes nos e s l , i n i e l l i g i i u r , dum a i t :

c Congrogentur aquse sub firmamenio,

coelis in

nobis apparel et qua3 p c r l i n c n t ad bumanum Catcrum

impendei. N e c decct ut credatnus a l i q u a i i i terram infra nos c o l i n o s l r o o r b i o p p o s i l a m , N a m lipodcs f o r e n t , c e r l e C b r i s t u s liuinani quae infra lum e s l . , C , '> , \ . , , ; * , \ , generis, ibi dolo c i r c u m v e n i l , n i m i r u m et osscl, et caHera, perl'< cisset ; A d a m gcneris n o s l r i pcnes p r i m a o r L o , scrpens q u i exslitissent. vcl vcnlo \irtutc,

nppositani regionem

nos ferlur, an s u b l i m i s peiidoat id p r o c u r a u t e d i v i n a

vcbatur, inccr-

F i r m a m e n l u m a u i e m d i c u n l n u n c i i p a r i coelti", seu quod c o n c r c l u m et nat ab inferioribus coinpactum sit ex s i m p i i levissimam cissima aqn;^ n a u i r a ; s r u , u l dislinguat et s e c c r tenuissimam c l n a t u r a m , nulloque sensu c o m p r e b c n s i b i l c m . Quod a i t : c In medio a q u a r u m , > salis c v i d e n l e r docot, aBqualem u l r i n q u c fuisse aquarum d i v i s i o n e i n . S i c cnim babet t e x i u s : c D i s t i n g u a l i n l e r aquas ct aquas, > sive < i n medio a q n a r u n i . > Observandus esl lamen ordo visibilium c r e a t u r a r u i n , secundum queni p r o d i e r e , ut videamus quam inirificc omnia buc tendaul, ut ex bis cognoscamus invisibilia < t qiiaB n o n sensu, sed sola mente i n v e s l i g a n t u r . N a m ex illis pergendum erat in n u t i l i a m Dci opificis, consiqua3 deinde et nos doceudi eramus. Nam s c c u n d u m l i i s , sed ad n o s i r a m s a l u l c m . P u s l q n a n i , qu;c < dine r c r u m priina essc volebat, de n i b i l o condid t, l u m dcmuin lucem c r e a v i l , u l coelerao crealura? d i scerent s i m i l i rationo, ctim prius non forenl, ox n i h i l o i n esscntiam se promoias. Prretcrea s c r u n d o die coelum ut fierel imperavit, quod quidem x o n s t i l u i t ad s i m i l i l u d i n e m p r i m i co&li, quo opcre n u l l u n i

, . . , \ ' , * ; \ \
\

D bealum P a u l u m , visibilia inserviunt d i v i n i s

'

\ ,

i . -

* Psal. cxxxv, 6.

Psal. , 2.

71
c r a t v c l amoenius uiscamus primum vcl pulclirius.

PROCOPII GAZiEl
Quare l i o c ? U i coeluni non per se substiiisse, crealioni

7*

. , , > , . , :, * , , \, * , , , c , > , 3 , , , \ . frcil, memincris cum voluisse Qui eman* fii, Praiessc q u i j u b c a l , ct a l i u m qui faciat. P l u r i m i
%

scd ex n i l i i l o c o n s l r u c t u m esso, u l e l secundum : quam ob r a u s a m ejus crealionem p r i o r i subjecit. N u l l a enim daltir diflerenlia i n Opilice illo m i r a b i l i . P a r i modo eL p r i m a c l secunda facit. H i n c coeli nomen ct l m i c i n d i i u m e s l , sivo p r i m n m coel u m ex subjecla formaltim niateria, e l secumlum ex nibilo s i l . N i d i a m ista i m p o r l a m differeutiam subsian-

nalura?. Nani s i m i l i t u d o fidem pra;bel, ncc non ipsa p o i e u i i a d i v i n a , quae m a i e r i a m in l i a m pro suo a r b i l r i o d i g e r e i e , 2 0 dein et i i l a coudita esi, cum pbasi csse aliam
c l

eflingcre po-

lest, e l ex nibilo s u b s i a n l i a s c r e a r c v a l e l . S i q u i p r i u s lalis nccipiendiiiu, videlicct

non foret. Quod inquiL : t Deus

ne quis pulet a l i u m

s u n l , qui volunt : t D i x i i D c u s , > non porrigendum co, ut credanius Deum per ista verba quod non scripsit Moscs : F a c l u i n esl firniaincnluin, sed potius : t Fecil Deiis

gelicas v i r l u l e s doccre : sed siatuisse iisdeni verbis nobis ostcndere F i l i u m s u u m u i u g e u i l u m . firiuanicnitim. causse est. lerca : c D i s l i n x i l Deus, c l c Quod i n q u i l : < F i a l Ormanicnlum, Quod a i i : F e c i l f i n n a m e n l u n i , o t c , c r c a n l i s et cfficientis FirmaineiUum liquoruni, nem. disiinctionem a q u a r u m i n v e x i l . \\ proportioinvenil.
1

> e l c , vox cst primse

iniliaUs.

causa2 l e s i i m o n i i i m

N a m aqiue inundatio c r a t i n i i n i i a , et s u p e r a b a t r e si c o n l u l i s s e s , clenicnlorum abxjui H i n c nou iniinerito nomen

\ * , \
(

(iinn Imic universo opus essct elcmenlo i g n i i o . quod resisleret aquae, a l l c r u m q u e eletncnlum in alteruni resolveretur, ne e l e m e n l u m t c n i h i s r d i q u i s , aqiiaiile ignis cffieacius ct poo.lemeiiluro consumeret, pos-

' ^\ , , , \ / , : , , / ^ 5 -.. \

c l universi d c e l r u c l i o n i occasionem pra?berel, providus Deus l a n i a m aquae v i m s u b s l i t u i t , quw set, manens i n l r a praiscriplos lnijtis opcrosa? i n a cbin.e l i m i l e s , r e n i l i elemcnlo ignis, ne penitns ab i p s c a b s u m e r c l u r . Isaias i n q u i t : c F n l u r u m esl ut omnia comburaidur ignc E l ileruin : c Q u i

* < ,

d i c i l abysso, In soUitidinein redigeris r u i n : t Oninia fluinina l u a siccabo copia,

B t

. > E l ile

, \ \ > ; \ \ . , .,5 \ \ ,

. Ca?.lerum C > , tameo

q u a i n ob causain a Dco admissa sit (anta a q u a r u m saiis modo d e c l a r a v i m u s . N a s c i i u r quajslio, quare aquarum niedietas supra Ormamentum convecla s i l . Y e r u i n baec d a b i l u r causa : Deus luccm, solein, lunam aslraque, quorum omnium s u b s t a n l i a tgnita est, disposuit ad c u m m o d u m , ut Dioluiu s u u m iti iirmameiito peragerenl. A l ignis ea t i a i u r a est, u l congelala e l ex aquis concrela p o evenircl afflueiiliam l e n t e r dissipet e l dissolvat. Ne igitur i d forie coclo, ncceesario tantam a q u a r u m t inviolaium* ab

\ ,

in snperiore regvonc collocavit, quae c<rlum illa?sum ignis ardore conservaret. Y e r u m ct'incoluinilaiem i n b u n c i n o d u m p l a c u i l Deo tueri coelum s u p r e m u m , l i c e i sola cjus v o h m l a s ei salutem tegra

, , . \ \ \ . \ ,

praestare potuisso.t. S i q u i d c m et noslra corpora i n - ^ , \ servare valuissel absque a l i m e m i s : ct ita ea o r d i n a r c , u l citra necessitaiem a l i m e n l o r u m i n sua i n l e g r i i a l e permanerent. Idque evenissel, si modo T o l u n l a s ejus r c i e i l k i c n d x adfnisset. Verum i n fnl u r o sa3culo id c o n l i n g c t . AquaB supra lirmaruentum collataB, non soluin p r i i n i coeli i n c o l i i m i i a l e m t u -

, \ *

taniur, sed et aliam habent commoditalem, scilicet quod solis hinaeque radios deorsum " Isa. xxxin, 12. Isa\ X L I , 18.
e r

impellur.i,

ut

Isa, xiw

6.

73 terraruro orli

COMMENTARII

IN G E N E S I N . universus splndor Iu

71 suprei:i u l splen-

lucom stippedilcnt. S i e n i m coelum esset p e l l i t c i d u m ,

coffleoucret. N a m ignis sua natura s u r s u m U i u l i t . Itaaue supreino coelo c o n j u n c i a cst aqua, dorcm ad i m a delrudat c l i m p e l l a l . ; } , ^ i s i ; , \ ,

Quidam

aliioris

cupidi

scienliae , ad allegoria*

coiifugiunt, dicenles sub dictione aquas, intelligendas csse spiriluales v i r i u l e s ; quasdam esse poiiores praisianlioresque, e l v e r s a r i i n s u p r c m i s l o c i s ; et ob i d d i c i a Psalte regio : Laudate D e u m , aqua?, quaesunt snpra coelum \ A l i a s aquas esse d leriores ct l e r r e s t r c s , qua; salo et arenis aistnanies et furentes, d i c u n i u r m a r i a . A l nos isla ceu nugas et aniles fabulas deliramenlaque explodimus. Qtiamvis aquac, quaB s u n l snpra coelum , laudibus ferre Deuni p n c d i c e u t u r , n o n tamcn nos credero o p o i l e l aquas esse c r c a l u r a m siquidcm nec cofli l e s l e t u r cos enarrare g l o r i a m ratione p r x d k n m , Dci Ncc lirmaanirnati sunt, licet S c r i p i u r a

, , * \ . ^ , , _\

\ , * * \ \ .

m e n l u m a n i m a l esse credondum est, c l s i ( u l du et til indical

v

S c r i p t u r a ) opus m a n u u m cjus anntmtiet. S c i m u s , Sciiptura, r o r e m , p r u i n a m , frigus r t

T

: ; . \ ; , \ &?. * * , , & ;

a?stum laudarc Opificem. Y c r n m alia r a t o u e , q u n m n o s p r a i s n m i m u s , C r e a t o r e m landibus v e b u n C I V i tio m i r a b i l i s , quae i n bis a n i m a d v c r l i t u r a sapieut i b u s v i r i s , si probe ftieril i n i e l l e c l a coboneslcnt. Q u i d ? Anaou el peicepia, laudibus boniines eo i m p e U i l , u l 2 1 C r e a l o r e m

aquae, quoe ex l e r r a

s c a t u r i u n i : serpentes et omnes abyssi l n u d i b u s > i l l u m c o n d e c o r a n l ? Quare i g i l u r abyssus d c l e r i o . . rmn aouaniro a vobis r c c c p i a est, eamque dicitis c o m m c n d a r e D e u m ? N u l l a m i g i l u r prairogativam laudibus D c u m viilules rl coelos esse intelligibilcs

aqeia? spiriluales ( u l dicitis) prai sensilibus babenl, cum e i ba3, non secus ac s p i r h u a l e s , concclebrent. i l l u d intjigne mendacium e s t , q i i o d i n i e r p r e l a n l i i r poteulias, e l ~ tcv firiiiaiiienliim , gigniiicarc I r a d i m l praclieas v i r t u t e s . ' , xal C

V E R S . 9, 10. Et dixit Deus : Congretjentur sub ccelis in locttm cl colleclionem factumque est ita. Et vocavil Deus aridam, aquarum vccavit, maria. quasi p r o p r i u m est ut fluat, quid sibi v u l l terrae se reccpissct. fucrint Praitcrca cuin

aquce lerram,

unum, ut videri possit arida : S i aqua* jussiis

xal ^

d i v i n u s ? N a m sua sponte tandem ad loca cavcrnosa concaviiales obmenle aquis obteclae, fuerinl bumore tolam

, ; ' \ . , -*/

l c r r a m , quomodo q u i v i i aqua ad eas confluere, c u m pritis aquis rcepondebitur refertae? H i s objeclionibus aqux i n b u n c m o d u m : Fortassie

\ ; '/* ; , \

, /

n a l u r a non cxfttilil fluida p r i u s , sed f u i l siabilis ct c o n c r e l a . Ga?lerum m a n a u d i v i m deniuni nacta c s i cx jussu iniperio D e i . A d b x c c o n g r u e j l i c e i u r , i i l u l r a m q u e dubitationem propulsemus, a q u x r c pra?serlim l a m c n qu;e m a r i s nomeii maxima aquarum rcccplacula,

h. ' , \ i \ , , {. " ; ; , , ; . ; * ^ * , .
a

, , * D ceptacula s i m u l c u m i m p e r i o d i v i n o essc e x c a v a i a : rcceperunt, ad e u m inoduui

parata sunt. S i quaB e x s l a b a m concaviiates n i n o res, bae a m p l i a b a n l u r j u s s u dtvino, ut aqua?, qua? inundabant prius universain terra3 supcrflciem, ex locis planis i n cas decurrere posscnt. Pra3ierea l i o quasi peculiare est a q u i s , ut c u r r a n l i u i n a r c , b u l c que I n c i i b c n l , e l s i quando fervoribus sol>ribu<i in altum r a p i a n t u r , m t o n i i n u o desccndant ct marl

P s a U c x L v m , A.
PATROL.

Psal. xvui, 2 . G B . LXXXYH

75

PROCOPII G A Z ^ I

76

iicrum appliceniur, quod quideni Ecelesiasies evi- ' ,* clenler docet liisce vcrbis : c Omnia flumina vadunt , .* inare, et mare ipsum nou iinplclur . Alibi quoque inquit Scriptura : c An me non tiniebilis, . dicit Dominus? aul a facie mea non contremiscetis? qui posui arenam lerniinum niaris in sialulum perpctuum, nec transibit eum . Ni enim divina Providentia intra praaslilutos terroinos maria conlinuisscl, profeclo mare Rubrum universam iEgyptum, cujus situs humilior est illo, aquartim inuudalionc dclcvisset. Miranlur aliqui, quae possit assignarl raiio, quod cUxcrit Deus : In unam collectionem congregetur , ; , , , \ ; aqua ; deinde subjunxerii : c ln collecliones suas 5 ?, congregate sunt aqune. > Ex bis licet conjicerc non # , unuiu Obse maiv, sed plurima. Sic rcspondemus : \ Aquaruin collectio una quidem vocata est respectu \ arida?, qune eiipsa unaesl. Ul terra una, sic etiam iiniim dicilur mare. Quamvis vero unuin sit, rcci- pil tainen divisiones mullas mullosque sinus, qnos . \ maria appellilanl. Qui lerrarum orbem peragra , , runt, memorant mare Rubrum ei Hyrcanum con * jungi faticibus magni maris. Siculi coelum quidem , unuin est sub flrmamenlo, altamcn plurimi 6unt , 5ub eo in suis locis el regionibus disiincti; ita , \ ^) unum qnidcm mare est magnum, quod nominai.t , 0 \ Oceanuoi, ex quofluminaclscaturigines fontesque . proct-dtinL in Ioca orbis profundiora, qusc deinde * ' gignuui uaquora, aliasque aquarum colleciiones, . , quas Scriptura sacra assolet vocare marin. Suni , aulem nibil aliud, quam fauces qusedam sivc rivi, osiiaque niagni maris. Aridam, quae eadem est , cum terra, alio quodam sensu differentiae gratia g ^ , <li\it, Ul enim risibile pfoprium est hominis, cl , * homo csl noiuen seu vox fjus atiimalis, cui risibile > hiost , sic aridilas est proprium terrae, terraque , , :u iditatcm quasi peculiariier babet. Fi igidilas qui * \ dom quoque inbxrel lense, sed non lerrse quasi , . propriuin censetur: imo eam qualilalem commu , > item possidet, gum aqua. Ul aqua frigidilalein pecu- . \ i^ariter lcocl, sic bumiditatis cuiu acre parliceps , perbibeiur. Ul aer ceu proprium rciincl liumidi\ , latcui, sic qu;i8i pcr quamdam societatem ab igne , alorem Irabil. Ul ignis ceu proprium sibi viadi- , * & cat calorem, sic cum terra parlitur aridilalem \ quam lcrra peculiarem adeplaest. Et in bunc mo, dum 2 2 P singulis elemenlis quid inesse propriuui, ei quid quod cum caeteris babcnl cominune. \ , Pe.r propria singula a singuHs scparatitur : per . comiiiuuia sitigula singulis conneclunlur. Oporte- c bat enim esse scparala, ut singula suam conser \ varcnt naiuram : oportebat et esse aliquo nexu \ . ' < opulaia, ul ex bis cnrporum nascerelur compo- sitio, cum aliud alii esset conjuncium secundum , communem qualitalem. Quapropier Deus optimus ; * \ iuiponendi rcbus nomina arLifex aridam appellavii , lerram, nec terram vocavit aridam. Hoc elenim , nomen esl quasi proprium cl quaedam peculiaris , ' qpa , i:ola natunr, qnam lcrrae novimus iiisiiam esse. , L l quemadmodum lerra suum nomen inde iraxil, . a l c l

Ecde. , 7.

6 1

Jercm. , 22.

C O M M E N T A R I I 1N G E N E S I N .

78

, , , coe!o s u l j a e e l : sic respeclu bumidaB substan . daui inier ccbium et i s l a ponere lerratn, diflerenliam, aridam lerrse
M

Ike norninalur arida. imo c t p r o p h e t a v i d c l u r q u a m modicuin est, e l ego commovcbo essc eamsnccescucli dicitur invcnit. sil idosiguiikat.

cum d i c i l : c Adhuc uuum

mare et forie

. D i c i m u s i g i l u r l e r r a m , licet p l u r a habeal n o m i n a , alliTum porro nimirum ut vociletur ejus qualilalciu

dcm; alleruiu n o i u e n

subsiaiiiiain

l c t r a u n a c u i n coe!o, non cum f u m a m e n l o , sed cum p r i i u o cuelo c o n d i l a esL. Coelum, quod sa m>oiie c r e a l i o n i s , n o i n e r i quasi p r o p r i u i n quujne a s s u m p s i l . S i c quoad kna. nna iraxil, firmamentum, arida, vcitim rcbus scd ista t e r r a m : p r o p r i u m ejus noiuen est

buic

cogiiomcn nomina

cognomenlo

Inura nomen subslauliam, allerum qualilaiem explical, accommoda p l a n l a r u m aniiualitimquc g n c r a l i o n i .

ex q u i b u s

l i uiililalein lerrae r o m m o n s l r a r c l , i n q u i l :

< U l v i d c r i p o s s i l a r i d a . Ncmpe u l appareai et

. , inLtecsv roi\:v.
t

T u m v i d i l Deus quod o m n i a ubiquc p u l c b r i l u d i i i c n i t e r c n t . Quod ait, VocavU, a d d i i u r ut significet adjes i n g u l o r m u s i n g u l a r e m liiicni et cfleclum, c u i a Deo c i l : E l fa<:tum e s l , > q u i b u s v c r b i s indicare vo l u i t , opus seitipcr subsecutum esse jussum ct v o luutatcin d i v i n a m . CaHeruin i n coeli creatione usiis est illis verbis : c E l IVcii Dcus firmainentum, quae non o s c i i a n t c r et o b i l c r inlerjccia sunt. V o l u i t eniro oslendere, non nlium coeli esse opificem. qu.uu e u m , qui j u s s e r i l cccltim iieri. C u m id semel docuerit, i n r e l i q u i s s a l babel dixisse : ett, Et nos faelum

' \ , \

;, - g creaiore d e s l i n a l a s u n l . O.nnibus o p c r i b u s ^ , , t , '

1

, \ , ,

, , . * \ \

a t l a m c n ut i u s i n g u l i s s i i b i n l e l l i g a l u r a u c i o r

e l efficiens causa Deus. H a u d eniin alius i m p e r a b a l , e i alius c r c a b a l : u l r u m q u e prsestabat Deus, nempe divina substanlia Patris, F i l i i c i Spiritus percgrinum sancli. simi, \uc N e i g i l u r (ibi i n s o l c n s et v i d c a t u r , fci

. *c , > , , c > \ t , . \

deinccps a c d i a s F i l i u m Dci e o r u m , q u a facla usque teinptis o p e r a l u r , et cgo ail : ad boc usque et lempus, oporor

, \ Q esse opWicem. I u q u i l e n i m : Pater mcus ad t , ' , ' , . -

Qtiod

> perpcluitaiem comniuiiem iuquit :

opcris vel continuam o p e r a i i o n c m denolat. V e r u i u , c opcralur socictatetn operor, o p e r a i i o n i s edocenl.

e k

; . . , \ , , . > \ , \ , , \ ,

i i c r u i n ibideiu

Qiisccuiiqiie e n i m lius f a i i l 9iintlilcr l.on q u a l i a

ille l e e e r i l , bwc eadem et F i . > Non talia d i c i l , sed eadem : est

i n q u i l , scd quce. Q n o d adjuiiclutn

, . . ,

vcrbutn videre, salis e v i d e n l c r monstrat, quod n i l i i l e o r u m , qitse P a t e r crcare. Omuia facit, F i l i u m lateat. Satis pra!(lcslulur Scriplura), qiuc terea luculenter i n d i c a l , eutn omnia volnntate sota cnim v o l u i l , focit . > C u m i g i l u r i n s o c i e l a l c m c o n s i i i i voluutatis({ue a d b i b c a t i i r , non c x c l u d i l u r r o m m i i c n i m abs ro operationis societale. N o n

"

\ > ; , * , , , \ 3, \ -

, \ \ ^ nione et -

illud a d d i l u m est, imo u l o s l e n d e r e l quod noti s<>litm eadein fucerel, sed e l s i r a i l i i c r , i d e s l , v o l n n t a l e e i p o i ^ n t i a . Idem ut c l a r i u 3 e x p l a n a r e l , i u f e r i : c S i c u i onim P a l e r bic et F i l i u s quos T^rba Quod a i l , smuni, qui susciial vull n i o r l u o s et vivificai, v i v i f i c a l ; quas c c i t*s P a i r e a^qualilalem. pro co,

, ' . ' ;

saiis cdocenl F i l i i cum

, ; , \, ,
u

quos v u l l , a c c i p i e n d u i n est est s y m b o l u m nov% Palris,

ac si dicLMel, sola v o l u n l a i e . lliuc j u b c i u n r l i a p l i crealiouis, riie Spir.ltis pcragcre i n cxui, 3 nomine el Filu cl

, ,

Agg. , 7.

J o a n . ,17.

l b i d . 19.

Psal.

J o a n . v, 2 1 .

VARIiE LECTIONES.
4

Cod, .

79

PROCOPII GAZ.El

80

sancii, scilicet saiulissinift Tiinilalis iuvocanlcs \ auxilium. Consepulti cnim sumus pcr baplismum , c cuni illo, ei simul cum Chrfclo resurgemus, secitn- \ \ dum divini Apostoli vaticinium Proindc dum in .

Imnc niodum baplismo admovemur, cognoscimus quud restiluimur in inlegrum lapsi, c.t rrparamur ab ipsa Trinitaie, a qua et 2 3 formaii condilique sunms. Idem enim Deus auctor est ul simus, et u* bene recleque simus. Monendi sumus, quod ubiqut adjicitur : c Et fecit Dcus; et : c Dixit Deus, in mundi opificio, non immcrilo lieri. Yull cnim pcrfccle significare ct oslendere bujus umvevsi causam ellicicntem, quaenulla aliaest prxterDeuni Nam vel imprimis sub nornine Dcus opifex muimt nobis commonsiralur. Caelerum nomen, Dominus, imperalorem vcl rcgem significat. Quapropter cui Adas prxceplum dareiur, merito eo nomiuc usus esf, loquens : Pncccpil Dominus Deus Adai. Rfgis eniin e l doiiiini estprsecepla ellcgcsdare.
Y E R S . II. Et dixit Deus : Germinel virenlem, rum, qu(v seminificet [ructum faciens juxla terra herbam frugifecujus , ' , \ semen, Hgnum ,

speciem suam,

Oportel nos . paruiu invcrtere conslructionem, ne vidcatur ali ^ quis apparere soloecismus, in buuc inodum : Gcr- i u i u c l tcrra bcibam graminis sccunduin genus se- minans senien. Sic eniin diclio seimnans applica > * , f) \ , bilur ad diclionem geuus. Aul fortassis ca diclio c , > , tocrconda est paululum, ut bic sil seusus : Scnii\ . , nans scmeit. Talis igilur tum eril consirui tionis \ forma : El gcrminet onuie seiuinans semcn, id ; , e s l , geiitu-ans ac produceas. Terra, eum aquaruai . inundalione foret liberaia, inerilo jubelur fruges profcrre. Yox divina, quai lum conligit, lex quai , . dam effcctaest pcrennis, ut ei legi lerra s i l ob- C \ ^ ] [ \ ] lempcralura usque ad exirciuuiu imiiiji finem. . \ Similis lex conslringil pi caelcras crcaluras, quae , ; condilae sunl praecedente imperalrice voce divina. ' * \ Non dubito, quin herba virescens et plantuhc ab iniiio perfecte proilierint el subslilerinl, nec non -, \ \ ; suos fruclu* et semina profuderinl. Nani videmus , cliam anim&lia non imperfccta, eed perfecta initio ; . treaiionis in boc insigne opificium procurrisse : \ IICC alieriu$ indiguisse ope, scd sibiipsis suffc .% cisse. Pra;ierea curn paradisum planiarel et ex , \ colcret, instruxil eam ainuenlein onmlgenis fru tlibus. Ncccsse siquidem crat, ut aiiimalibus sc \ - , mina ct fructus quidam pra?pararenlur, qu b.s . landem a!crcntur. Quaproplcr auiiiialium crcalio ^ , \, ; sequilur, ncc antecedit planlaruin cl berbarum . \ 3, : crcalioncm. Nec lamen dclerioris condilionis , quam planlulx sunt aniinalia. Nam eadem raiio ; rogerel nos, ut crederemus liominem caeteris ani ; inalibus csse viliorem, cum ejus crcatio in ulti .
x a x
9

semen in semetipso til tuper lerram.

nium locum sil reservala. Siquidem arbores et animaSia anievcnerunt treationein bominis. t b i iila processerunt, ibi demum homo, qui quasi rcx quispiam bis erai usurus, eaque impcrio frenalurus, suam crealionem accepit. Quidam '.radunt, quod priinum in gcneraiioue corum qua3 nascun ' Uom. vi, I; Coloss. H , 42.
VARI^E LECTIONES.

; , ' ^ > , ; > , * , , , :.; ' .

81

COMMENTARII IN GENESIN. scse pci reruin, ficienlibus , ol el

82 incremenlum si;ad l i o plaittis permansu-

iitr, sit g r r m i n a l i o , ex gcrn.ir.alione in h c r b a i n SCII graroen fiai progressus : gramen jittv.s fu feiium : in h u n c modura c u n c l i s , quae l e r r a prufert, p a u l a l i n i Diinii n t a l i i r i l a t e m perveaicmibus. Proinde sed ea de causa, ne secutus quis esl ordinem

q u i dcinceps

rus erai. C e r m i n e t l e r r a (inquii) nulla a l t e r i u s ope i n d i g a . Deus j u s s i t t e r r a m v c s l i r i herbis aute c r e a i i m i e m solis uiprnoi solein, ejus effectum plaiiliiU auiiquiores r c f e r a t , religioncquc colat. Ileibae et s u n t , U c e l Milgo

c o n s i d e r a n s , i n deoruin n u rcccptum

lil, ut c r e d a m u s i s l a s v i c a l i d a solis ex profundo in t c l l u r i s superflciem c v o c a r i . , - , , , , , , \ , . , * \ , ; . \ \ , . , . \ \ , , . \ . , Herbam g r a m i n i s vocat o m n i a , qiia? ex l e r r a p r o v c n i u n t , s i v c sua s p o n l e sive s e m i n a i a , et s i mui cura fructu aufertuiliir de superficie t e l l u r i s . IIuc r c i e r a n l u r bus praMaul, praeberc possint qiiuulur : < Et et i l l a quae feni quasi alium non f i u c l u m , etsi lignuin usum non liotuinivel contmcani

denietantur. facicns fru-

C x t c r u m ad b o r u m differentiam i n d u x i i , qusc sofrugiferum c i t i m . N a m etsi poniis e x u a n t u r et quasi d c s p o l i e n l u r arbores, atlamen a r b o r i n i b i l i n c o m m o d a tur : e a d c m subinde pennanct suo rum lemporc i l o Scriplura m o r l a l i b u s fructus donans. N o v i l

et de g r a m i n i b u s prscdicare i r u c t u m . S i q i i i d c m i n qnit : F e c i l Deus f r u c l u m g e r m i n i s , v c l g r a m i n i s . Cterum e l boc diiferentiae graiia diciiur. Ponit

v c

^ etenim d i s t i n c l i o n e m i n l c r g r a m c n 2 4 fruciificantcm, et i n l e r b e r b a m , -

* hcrbaiii scfni-

qiue n u l l u m

c u m fructuin, p r a l e r s e m c n , affert. H o r d c i , m e n l i , alioruraque n o n dissimilium quod a l i u d d i x e r i s , quain semcn deindc

iYuctus qui i itennu uta

, \, \ \ /^ * .

c o m m i t l i l u r s u k i s , u l e o r u m fructu b u m a n a S i q u i d c m singula seinina suam aiiiem a l i q u a

;

a d j u v e l u r ? Quod i n q u i t : t S e c u i i d u m genus, e i c . rcddunt specicm frui n f r u c t i b u s , q u i ex seminibus p e r c i p i u n t u r . S i n c o n l i g c r i l i n u l a l i o , scilicet, si genus c s l , sed quasi n;ent , qnod e m c r g i t ex gm:i, uon aliud bumo granum f u c r i l n i ir.orbus Nin>o-

\ , " . , , & , *

, * . ra cceli inteniperie. P r o i n d e d i c i l u r , si bonara terram deralaqae afllaveril appellal zizania, sant p r i n c i p i o . i p s u m a u r a , fore ut n o n ex frumcnli ad

qtiispiam, e l i n i i n n i l a s s c m i n i s cssc p i i l a l u r . sive u b c r c n i rcdcat fuciil fonnam sed iiacttun, lenperans

g r u u enitn colurem t r a x i l l x s u a i iniqua vel aspeantiquam eamque r c c i p i a l . qua? eadcm proprio quodam docloruui, qui sua ex Carleruiu Scriplura cxoila pcsti-

degeneres herbae et adiilterina3, quas S c r i p t u r a vocat lolium : nec non trausformalione gentis. A t lypum gignuntur , gerunt pec iliaro l i a ! ) i } i t a

semina,

lalsorum

fera doctrina Ecclesi.e corpori se commiseent. , c , , C , > , \ , , \ , ? ."0*, \ , ' \ , i - \ , **, \ * >; . ) , \, ^ ^ , ^ . ; ": ; ; , \ D e a r b o r i b u s d i c i t : c C n j u s s c m e n i n i j s o sil,> o i c . N a m a r b o r c s , n o n , ut b c r b x , fructum feniiil,|ucni si terra operueris, u l s i b i s i m i l e m p r o i c r a t . L i c e i i d saBpenumcro a c c i d a l , a t l a m c n nullatn tinet, non s e r u n l u r , sed s u r c u l i avulsi, qni seminis viin tenenl, solu, ncc inde m o v e n l u r , et morlatibus l a r g i u n t u r ; q u i aliiMiissimus. Q u a p r o p l e r raiionciu el u n i v c r s a l e m p r a s t a r e p o l e s i . Quod ad arborcs a l inde d c c c r p l i defiguntur t e n a . iubxrQides fruclus berbis c s l

PraBlcrea arbores permanent subinde m o d u s ab

sic aunuos

non abs

re s u b j u n g i i :

c Super lerram, > id c s l , in uno loeo siLaj i b i q u o persislenles. N c c c u i mirabite videatur, si a r b o r i bus semen, i d est, v i m seminativam a l t r i b u i t , s i qtiidem eadem vis qtiidam cl de bomhiibus prxdicalur. diviims objiciunl : Ergo j u s s u s

/ a l D Ventsii

ca;isa v*l, \\ solum bon;c ct

salubrcs s u b i u -

83

PROCOPII G A Z I

81

fcercntur herbae, v e r n m \ i p l u r i m a r l n m a r b o r e s c u m , berbae pullularent venenafa e.l peslifera?. Respon , ; . d c m u s : Non sunt omnino noxine, verum v i m me \ d i c a m r e t i n e n l ; laeso a u x i l i a n i u r , u i vblere i n c i c u l a est, quac p r o d e s l lepra ei virlulem. Plurimum i n f e c l i s , in elleboro couservationi sanante ortygas p r o p l c r quamdam naluralem v i m conducunl bujus unWersi, qttamvis damnosac i n l e r d t i m parti . . vcncnum esl. Inter , \ $k \

alicui e x i s t i m e n t u r . N a m e l bos u l i l i s ett ad a g r i c u l l u r a m , i n t e r i m sanguis ejus dum venena Robis m a x i m c prosunl, siculi nortint m e d i c o r u m filii. S c d qua ralione ail. de berbis : c Seiuiuans jus semen i n se? > e i c , se , , r u e n ; > et de a i b o r i b u s : c Lignutn f r u c i i i e r u m c u ctim neque calamus, nemorem hederao rornlba, neque crocus, aliaequo quc agrcstis [berba c s l qua? in s e r p i l ct d i l a l a t u r ] , neque

\ ,

, \ . ; , , , , , , * , . 4

neque a i l i u i n , ncc b i i t o m u m [berba e s l a r u n d i u i * s i m i l i s , et in pabulo d a l a boves enecal}, berbaruro species infuiila: senien afferre appareant; Praiterea conspiciinus arbores p l u r i m a s , quse neque frucltis neque semina a p p o r i a n l . Quibus : Mulla, in b u n c m o d u i n rcspondeiiiu9 ftiudil buniiis, n i i i et calatnus. Nam ralionem r e l i n o l . qtia* alma \ 0 0 , \ . , . \ \ , \ , * , . " * , , , .

in solo e l radicc vires habent, s i posiqnam excesscril a n n i serpunl, in Uinc

tempus ex radice proLrudil s t i r c u l u m , qui seminis Herbse quae l u u n i radicibus sobolis successioneni c o n s e r v a n l . m i n a n t e i n . Quod ad a r b o i v s s l c i i l e s

clucet singulis inessc semen a u l v i m q u a i r d a m sep c i l i n e l , gic babctnte : a l n i , u l n i i , saliccs, popiilique c l s i non tii propalulo g c r u n l frucius, auanien foliis subje tinet. Quaectinque enini ex rainis generari consnevcrunt, pterumque inde p r o m i i l i m t radices. Praelerea i n l e r semtna connuincranda? s u i n radicum appendices, qtias planlatores defringuni et i n i r u n <os a r b o r i i m depangunt augenles a r b o r u m genus. C ; r l e r u m qe.ne nobiliores arbores e r a n l n a l u r a , pra? i g n o b i l i o r i b u s nobiliorem juluro, quo iise : ct signanlur qtioque iiivenore menl i o n e m , utqnae suis fruclibus lioniinem cssenl adl a u l i u s v i v e r e l . S i ^ n i f i c a l i i r quoque una propriam 25 quamdam o i n n i a , ubi p r i m u m j u s s u s d i v i / n i s c o n l i g e r i l , p r o d singula et accepisse v i r l u l e m , qua ceu noia quadam p e r u l i a r i cognoscuntur. V e r u m a sciiliamiis

c l u s ramus (quem vocanl) seminis v i m ob- C , & , . T J J , . , . ,

* , , , ' \ ( . aspera : ct postoa delectaejus suavi odore fruimnr

p r i m o r d i o creaiionis rosa n u l l i s s p i n i s erat Iristiliam recordanles peccaii ob quod t c r r a in [) Ka) sixsro \ , .

d e m u m ejus p u l c l i r i i u d i m accessere asperi i l l i aculei, dum n i u r , apposilain quoque prostrala egl, ut n d b U Y E H S . 1 5 . Dixit firmamento < dislinciionem baclenus uro spinas, senles Iribulosque pariat. Deus : Fiant prwbevil luminaria

condemnalioiie kr

cwti, ui lumen

$uper terram, noclem. sunt siinillima

(acianl inter diem ei inter coinmomoravimus

AgniHci epuli a p p a r a l u i . P i i i n u m locus u n u i d a n i r , n quae offondant convivas sordes. Dein r o n vivimn parattir et i n s t r u i l u r . Deindi; lnceinae acPoslremo via qua conviv:e v c u i a n l servis et n i i n i s i r i s , rompp b n i t i s < < udunlur.

. ' * , ^ . ;, , ; . \

piaecedentibns

:<nimalibtis; liovissiiue arcodit ad id eptilum quasi *>Mniinis e l rcx r a i i o i i a l i s c r e a l u r a , nempe b o m o . ^ ha3c absurda cni vidcantnr, ntemiin r i l ('Ini-

(.>* * > -

ffi **>
3 * 6

COMMENTARII GENESIN.
. v i v i m n m o r t a l i b u s . Quod q u i d e m ad Deum coenae a d m o d u m prolixae et dubiae nos pulcberrimum, omnique volnptale

8
speclal, adbibuit, ct

slum in parabolis docuisse, Deum apparasse con

\ , . \ \ , , , , \ 4 * & , . " \ U $ , , . -

cum nos i n d u x i s s e l i n locuni e l amoenissimum

diflluentem, assuniimbe-

cujus d o m i n i o e x c i d i m u s s e c u l i n o s t r a m v o l u n t a tem e l non D e i . D o c e l n u m e r u m d i e r u m ptum esse o r d i n i s g r a l i a , et ob noslram ob cillitatem

i n t e l l e c t u s . N a m a l i o q u i non q u i v i s s e niultittidiiiein correrum naturalium

mus o r d i n e m r e r u m c r e a t a r u m assequi. Q u e m a d m o d u m simul rum

p o r a , u b i p r i m u m i n cssentiam progressa fuerunt. c o l o r e m e l m a g n i l u d i n e m c o n i i n c n l , qtioa l t e r u m p r i u s i n t e l l e c l u i , alterum s c c u n d u m mundus o r d i n e c o n d i l u s non lcm-

esl : s i c ct

, \ ^ pore, sed decenti et debita h a r m o n i a u n d i q u c ab\ , - * , \ . tentia est d c c a s , pretiosus et narios i n l e r sese a d d i t i , decada c o n s l i t u u n t . solwlus est. H a u d e n i m pars m u n d i una est, deinde allera defuil. Ilinc el propler quarto Calerum in formala luminaria , polaude es*c prinio evenii. iu

suam pnestantiam , c o m m e m o r a n t u r di<' apparuisse. S i quidem letra, q u ternarius e l dccas ordine insigni tcmporis binarius, quater-

insignis b a b e l u r n u m e r u g , u n i t a s ,

universa S c r i p l u r a pulant omnia

feriar. P r s e c e p t a decem d e d i l Moses, decimae s o l v u n l u r . , . ' \ \ , , , Qtiidam c r e a l a docendi gratia s p i r i l u a l e s e l a n g c l i c a s v i r lules, u l supra die huc Pl.mtis, d i x i m u s . T c m p u s aulem a muiua usque n u m e r a l u m , o s l e n d i l berbis et crealionem

r e r u m , quae successionc quadam

g e r m i n i b u s s u c c e s s i l sol

c r c a l i o n i s serie, ne q u i s credat c u m praedictorum csse a u c t o r e m . S i c l u t i s creatio loiige euin a n l o quis forle lacite jiidicet ob et cxisliitiei, ui solcm esse l u r i s l a r g i l o r e m , et Quae r a l i o roedium i d d i v i n u s ei anlcinlcrrcce-

> , ;

COOWJ -, \ .

\ C cessit, ne

, , * \

decernatur c u l l u s . i v c r i i ? P r i m u lux i n venUi divinac sic aliud est

enim patitur, creatio c u m adducta est lucis

sol lucis origo s i i , c u m iucis

\ . " \ -

vocis : deinde d e m u m l y c b n u s . Mam lucis,

ptaculuui c o n d i i u m est. U l enim aliud e s l i g n i s , q u x materia siquidem et caret, sol quasi corpus factus e s t ,

> \ , , , , \ , .

composita d i v i d u n t u r i n subjectum et q u a l i l a t e m qua3 subjeclo inbaeret. S e m e l aulem a Dco posila c u m s i n l l u x e l non subjeclum e|us, a comnobis copu-

, . , * \ \ ,

a l i t e r , n i s i s e r m o n e aut cogiiaiione dispesci

possunt. E i vero, q u i u l r a q u e c o n j t i n x i i ct

l a v i l , facile d i v i s i b i l i a s u n t . Citjus rei e x e m p l u m

, ^ l u c u l e i i l u m d e d i l i n r u b o a r d e u l i , ubi igni v i m u r c n d i a b s l u l i t et solaui i l l u m i n a l i o n i s e l s p l e u >

'

d o r i s Tirtutcin

r e l i q u i l , u l eo

miraculo
f t

Moscin

. \ ' . dcaotur, taracn

l

c o n v e r t e r e l . tiis c o n s e n l i l P s a l m o g r a p b u s , dicens : V o x D o m i n i dissecal (lainmas igneas . > Q u a n i v i s i g i l u r n o n n i & i s o l e l i g n i s lucem proferre u esl instar polenlia involuta fulgnris Det, esscm co-

dies i l l u x i i (sive sole) per l a m longutn i n t e r v a l l u m . N a m tanla recrcabat I s r a e l i l a s . L u x illa p n i u o g e n i a , qas est. \

wieffeclus prodncere queat c h r a substantias. C u m apud ^Egyplios t r i b t i s diebiift o m n i a o c i t r i s s i m i s tenebris, lux a l m a ^, ruscabat ab i n i i i o , I r i u u i d i e r i i m spatium explcvit e l emensa

Prselerea fcrtur q u i d a m sermo, a l o c c u l t u s , fore

Tgal. xxTin, 7.

87

PROCOPII CAZiEI

88

tn c x l r c m o die, n l ignis d i v i d a l u r : l u x ignea r e d - \ d e i u r p i i s : vis vero i g n i s , qu; u r i t , a l t r i b u e t t i r , i m p i i s , ut ea in spternum 2 6 c r u c i e n t u r . Idem \ < o m p r o b a l l u n a u u n c plena, n u n c nova exsislens : r . o a l i t a l e i n u n c a c j e d e n l e , n u n c decedenle a n q n c o b s c u r a t i o n e m , n u n c splendorem sive m i n a i i o n e m , q u a m v i s dicas eam aliena uti l i q u i d o , quae roodo d i x i m u s , lunae a c c i d w e n i u s ; sol u b i qiiam abjicit semel potitus e s l l u c e , eam v c l deponit. N a n i ut corillnluce, novinunpore l u n a r i . Gerte evidcnter c o n s p i c a r i l i c e l lun.e \ , , . , 6 , *

q i u m a sole m u l u e l u r . Utcunque baec e v e n i a n l ,

. , & , \ , . ,

exislimemus

p r i m o coelo facto i b i d c m r e l i c t a m esse i n sutnmo p r i m o g c n i a m l u c e m , e l s e c u n d u m indiguisse coelum Ince n u l l a ratio p e r m i l i i c . N u l l u m e n i m q u o d

v

. , < , \ , , >
x v X O

inter corporea recenselur, post p r i n i u m diem ex \ ^ y non c x s i s l e n l i b u s f o r m a l u m est. A t q i i c m a d m o d u m , facta Ince d i x i t : c E l f a c t a e s l vespera, e l faclum , cst mane dics unus , sic c o n d i l o firmanicnlo l o r u u i s e s l : < F a c t a esl vespera, c l factum c s i m a n e diee s e c u n d u s . Idcm s e r m o a c c o m m o d a l u s l e n i o d i e i , q u a m v i s sol nondum c r e a l u s esL cssel, ; \ . , , \ \ ; , \ , . ; ; , .

qui q n a r l o demum die npparuit. S i c igitur p r i m o genia lux ut peperil p r i i n u m d i e m , sic eliam insequences duos c o n s t i m i l CaHerutn lucis partem accipicns, lucis anteqtiam c r e a r e l u r s o l . partem primogciiiie rcliquam i n solem : Dcus p u r i s s h r a m Iransittlil disfrilitiiL

i n l e r l u n a m , reliquaque

a s l r a . De b i n c ipsis imperatum e s l a Dco, ut d i gfinguerenl d i c m e l n o c t e m , quod a n l c a cxsequebalur qucm primogenia lux j u s s u pra?scripseral Dous. divino, So) caligii>e el lncc sibi i n v i c e m s u c c e d c n l i b u s ad c u m nnnc n.odmn, incliiur noperrecic nocti.
r

, \ \

, propria et . peculiari Iuce noctcm llumina , \

d i c m spatiaque d i u r n a : l u n a nicnsurain a g i i c t i u m dnm s u b i n d c ad p l c i i i l t i n i u m v c l suam fcclioneiu contendit. c n i m cxsislens P r o i n d e d t c i t u r : u l pcrfccle toli d o m i n c l u r

auspicalur. aquam, puloosque

Q u e m a d m o d u n i ilaque conlraxit,

Peus u n i v c i s a m iunam

quac p r i i i s i n u n d a b a l totani l c r r a m , in u n u m quasi rcccptac4ihiin, c o n j e c i l , eic l u c c m i n o m n i a diffusan) u b c r l i m , illugtravit. S c i e n d u m tamen e s l est, l u n a m , i l l i c o ubi crcaia in umim

nempe i n n i a r i a , solcm,

aslraquc t u d e

fuisse plenain c l p r o p r i o e n i l u i s s e j t i b a r e , et Siquidein b u i c , diei , i l l i , noctis i m p e alioqui

; ; , ,

occup^sse o c c a s n m sole o b l i n e n l c o r i e n t a l e m b o rizontem r i u i n d e c r c l u m e e i . E o i l a q u e tempore erat p l e n i l i i n i u m . Haud enim coniinuo, d u c i t iis qu;r. oYeeta essct. Deinceps voro n u i l a i i o n i , qua* cou* t c r r a p r o c r c a t , obnoxia facta mensuram cxsequalnr, esl, 5ive u l l e n i p o r i s sivc ut

. s u b l i m i s j) * * , \ . / , ,

o c r a s i o n r s l e m p o i t i m ( u l q u x l i b e l rcs suuni l e n i pus babel) n o b i s a n n u m i c l . S o l i t a q i i e e x o r t u s r s l . E r a t etenim d i l u c u l u m . L u u a ad oc< asum ferebal u r , solque b u i c opponebatur. S o l incipiebat d i c i n , c l ad occasum pergebat. Illa v e r o c u m e u n d o eum uocti. Verum realionem locum captavit, si quarto denium die orieniein l n n a ad cirsui unde praResscl plena? non-

\ , , ; \

. * ) \ ' t / , * ; , , ; , *

p c r v e n i l , qua

ralione e x s l i i i l

K l c n i m dics, q u i prsecesscre l u m i n a r i a , cu:n iiiundo c i gcneratione c o m p u i a n t u r . Cum igiiur

COMMENTARIIIN GENESIN.
, \ , ; , ( "; . , , . dum exi';sscfit dicm quarltmt, fieri havnl

90
quivit,

itt o b t i n c r e l occasus regioncni s u p r c m a m . ISec 6oli opposila fuil ejus noclis i n i l i o . Q u i a ttim p r i m u m suiim c u i r i c u l u i n dcbebal i n c i p e r c peragerc. Q u a r l u i;aque f o n n a l a die, CU:II j a m a l l i g i s s e l d c c i m i i m q u i t i l u m d i o m . cxccdcbat undecim diebus, videlicet solem, l i c e l una ctiin boc in esseuliam prorupisset. l>ies toque, q u i b u s solem superabat, quolannis reddere s o t e t . C o m p l e c i i l u r eniin Iiinarts mensis d i e s 2 9 , c m d i n i i d i o . C a t c r u m solaris mensis conltncl dies 3 0 , additis quoque m i n u l i i s solaribus, cx q u i bus d i e s quinqufe a d j i c i u n i u r . Q i w s l i o nunc n a s c i l n r , an illa l u m i n a r i a coelo fixa circutnvolvantur : vel coelo stabili e l i m m o b i l i inanente snas rcvolutiones a b s o l v a n l ; dcinde an infra boc motus suos c i t c n l . N a m llome-

rus alictibi (ut i n l c r i m Graecis liaec objiciam) d i c i t : ^ ( .> Sol r o l i n q n c n s p t i l d i e r r i m n m locum co&lun a s c e n l i t n n i l i o aere fulgidum. > E l i l e r u m : E x . 9rjj , \ leniter fluitante e l profundo Oceano. > Q u i d a m p r o n u n l i a n l l i u i i i n a r i a longinquo a coelo intervallo aeie vagari i m i l l u m a coclo Tcnaoie. h a q u e , ut ex p r * d i c t i s apparet, pleramqne h i c i s partem, ut in supcriorem dcmum regionem iransfunderent, et r e l i deorstim ad nos transinillcreiit >
nce

, * , . ( " ) ' . \ .

, . * , , ^, , \ & , * , * . \ , , <? \, , \ , ,
4

quain

: *

praMerea mngis coeloa, q u a m dunt per genlia

nosiram

regionem nos porri-

suo fulgorc i l l t t s t r a r e n l . U l m i b i v i d e l u r , 2 7 coeli s i i p e r r t d e m l u c c m ad fir.namenlo. uiuversani. Non

enim frusira babct S c r i Nec i n posuit, exclaquod fir-

,\ . , < 6 ^ , ir *u;i ca . Deus i n firmamenlo, e l c , ab eo , , > '

piura : c P o s u i l Deus ea in l e l l i g e n l a est,

ut q u i d a n i v o l u n l , d i c t i o ,

pro fixil. Quaproptcr e l Jesus filius Navc mat : c S t e l s o l , ncc d i x i t : S i e i CODIUHI, c o i n m e u i o r a i u r , scilicct : S i n t solaribus,

ipsum m o v c i . Diflert aulem prasens lucus : P o q-ii de avibus

t

pcr

m a u i e i i i i i m cceli r o l a n t c s . A l i u d e n i m e s l , in ip$o q u a m . p e r ipsum, c i tn sublimi. Quidam adducti eclipsibus , , \ . ^^ $ , \ >> ' *! , \ , \ ^, \ . "

dixcro,

l u n a m infra solem p o s i l a m , qni l i c e l senliant coel u m non esse globutn, quaBrunt ubi o c c i d a l n o c t u , et quo v a d a i . A i u n t e n i m non occidere sub terram i t e r facientem, sed occblcnlalem cceli limiteni perttbi sc ecc n r r e n t e m , tendere ad seplftiilrionem, et

c u t l e l quasi i n m u r o valido aquis p r o b i b c n l i b u s averlcnCibus a l e r r a splendorem cjus : e l in lianc opinionem suam biinc m o d u m l a n d e m proficigi i ad oricntem m o l u 8 H O c i r c u l a r i . T c s i c m , quo aiiirment, E c c l c s i a s t e n adducunt, diccnleni :.c O r i -

, \

D tur sol ct occitlit s o l , c l ad locum suum petit, u i d ipsc o r i a i u r . T r a n s i l ad m c r i d i c m , c l defleciil ad aquiloncm

e i , 7

, elc. Q u a p r o p l e r in bicme e x o r l u n i

, .

faciens a meridionali Iraciu <:ce)i, m o d i c u m secans s p a l i u m , breves cflicit dics ; occidcns vero et l o n gum c i r c u l u i n cvolvens, longas c o n s l i l u i t n o c l c s . T o t u m etcnim peragrat occasum t o l i i n i q i i c seplcntrionem nec non u n i v e r s u m oricnlcin ad ejus e \ ircmilalcm sciuoct a u s l r m n vonire e x p c l e n s . S i u plaga proiedpns, + lenipo**, diein loiigiorcm

\ dav , .

e r o i n medio c x o r i a t u r , aequinortiiim p a r i l . Caclerum vx boreali g i g n i i : si v e i o a d i v e r s a cgrediatur partf*, l o n g i i u d i u c m

addtl no( t i b u s .

V K U S . i i . sinl in signa, et in cerla

Etclc. f,5, G.

pi el xn dtei alque in annos. vol i i u p r i m i s p l u m inodum freti, de ncecssaria Signa sunl

r n o t o r n ad b u m a n a m -

GAZ.EI .

<>*

h o r u i i i l u m n t i m

, * . $ \ \-

l a m r e c l e i r a n s i g e n d a m : n i s i q u i s u!lra pra-sci i o p e r o s i u s el h t i p e i s t i L o s i u s e o r u m expcricnlia s i c c i l a l i b u s , veniis* c i dc i n o i u v i o l c u l o vei r e m i s s o . Donpinus eril; elesigna c u r a r e v e l i l . P l u r i m a d i s c i u i u s pluvia, parlicularium nobU Iradidit, a u l umvcrsi

\ *

. " * t v
r

U n u m e o r u i n , qtise sol m i n i s i r a t , e l i a m r u b e l coelum. E l mane : r u b e l e n i m cadtim t i i s t e pra-dixit in

T l

i n q u i e n s : c S e r c n i l a s c r i t ; uain l l o d i c teinprsias quando omnia . > Pralerea Dominus

, " , , , \ ,

n o v i s s i m o die

menta i n l e r c i d e n l i u sole e l l n n a astrisque eigna a p p a r i t u r a . A l q u e I I B C ejus v c r b a sunt : S o l convciielur iu cl ligit in astra

,

lenebras, fundent

e l luna in saisguinem : amplius inleldicit, dies

non

splendorem ^ , '

* . > Quod lcniporum elc., dies,

i n q u i l , lempora , e l c , inulationes c l v i c c s . Quod non accipieiuluiu est , sua ut

\ . ^ , , , , \ , , , ' , . \ , , , . " ,

f cia,it, sed

u l in bis c u r r i c u l a

dccurranl. facit, lux,

Uies uaiiique et nox a n t i q u i o r e s sunt m o l u lu:ni-> ltariuii). N a m c l P s a l m t i s habet : S o l e m ut doiiiiiiimn b a b c a l i n die dicm prxbel
u

. Siquidem

qtiam ubique c i r c u i u f c r l , borizoutcm, S d e i ad ista duo sol ad formalioncm

supergrediens nostrum dissolvens lenebras. annt ei constilulionom

\ \ \ . / \ , , \ ,

luiuinaria idcm

t i i s l i l u l a s u a l . N a m luna duo conficiens, a n n u m p a r i l : Quod

dccios siiuni c u r r i c u U i m reversiis, annuiii sacra. sed u l

p u n c l u m , iinde eundi i u i l i u m f e c i l , consliluit. iusiuuare Scriptura ulilitaiem, i i i -

vero signa ^ \ \

qtia.Mlain c o n i n e a n l , v i d c l u r Repetcns eniin impcrio preiuaul q u i t , non

astrorum

s o l u m u l luccui apporlent m o r l a l i b u s , diem n o c l c i u q u e , c l l u et

\ . \ , \ . quas a Inna de Glii

cem a t c n e b r i s , l e n e b r a s ab luce s c c e r n a n l . S u n t i l a q u e l i i m i n a r i a i l l a sigua d i e r u m e l u o c l i m n (cmporum, innslatiu gnmn qnae ex bis conflanliir; fcsta, suuin. n o a . i n a l stala
n

, \ alia sist~ Nave.

ncc non et s o l e m n i t a t u m , qua? i n ipsis c o n l i n g u n t , ct S i r a c b do Demoiislralionem signum l c m p o r u m ct stgnum s x c u l i , e l sol,

T s

qiicniadmodum

l u n a vcrba facit, d i c c n * : E l lunam

fecit in s l a l u n ad teropus fosliviialis .

Potest e l i a m cessit

b i c locus, scilicet u l babelur) .

s i n t i n s i g n a , e i c , i n t e l l i g i ct lunaque, lcmoore Josue

q u e n l i b i i s . S t o t i l euinn ( q u o d celcbre Ttsinporibus Sane q u i s Ezecbue retro

sol gradibus aliquot

i n v e n i a l aliqnas s l c l l a s , qua3, c u m

* ^ * ,

q u i b u s d a m t e m p o r i b u s a p p a r e n l , solent qua?dam quai ab arlem, luijus qtix i r a l o vel benevolo Deo d e s c e n d u n l . Sed deleslandam inceriam esse ul q u a m ubique P
e r

significare , e i qtiasi pracuuntiare bona vel inala, ^ bis o i u i s s i s , q u i d a m G e n e i b l i a c o r u n i diibiam ot conslat 2 8 '
i a e c

. , 6t* -

Prlendi volunl. Vcrum

s u p e r s i i i i o n i s vanilas seqtiunlur, dtligcnlcr pariem partos, non qtias sol

cernalur, obsecro, triginta metilur ;

, , \ , \ ; , \ , ' . *
7 1

altendile. Si quis duosuo cursii

dcciiiiam dividat

erralici (aslri) in

dcii.de siiigula:

parles sccentur i n scxagena m i i n sexagenas m i n u ralione possibile niomcnluin,

nuta; iiiinuluiti distribualur

t i a r u m i n l u u l i a s : qua, ohsecro,

ct i i , 111 boroscopus cxacte asscquatur

T l T t r

Maftli. x v i , 2 , 3 . Matlh x x i v , 2 9 ; * Jus. x , 1 3 ; IV H r g . x x , 1 0 ; Is.i. X X X M I I .

M.irc. , 2 1 .
8.

Psal.

cxxxv,

8.

Eccli

X L I I I , 6, 7 .

93

COMMENTARII 1 N GENESIN.
nativilale

94
a g i H i r , natus s i i t

, - i n qtio i s , de cujus t w , , , , * , , > l u l i o , ucc fretus non

Praesei cuin adeo celeri m o l u feratur cccli v o pliirinia* e l a b a u l u r m i n u l i a : , duro indagare p o s s i i ? S i hoc pcrmla s l r o l o g u s , si piwsens est, ustrolabiuin capit, qiu cxacte rem ad quaui itupossibilc e s l , taulaque s i l differenlia niiliariini tum, minutias, ct hoc q i i i d c m explolal? rcgem, i l l u d

; \

, , , \

n i o m c n l i q u e ad m o m e u mendicum dcnon est al>u l fallaceni et i n c e r l a m

\ -

\ , \ , ( , . \ \ \ , \ \ ,

c l a r e l , qtioniodo q u i s non eain a r i c m s u r d i s s i n u i m cosdem lur) qnas tcnenl

P r a l c r e a , an

eflectus et p r o p r i e l a i c s a l lerreslria ? Si roagnauiinus qnis, cen-

l i i b u e i e signis c a d c s i i b u s (qua? a n i m a l i a c r e d u n animalia ( i n q u i u n i ) , arietis borain babeat, c r i s p o d e c o r u s c s l r a p i l l i i i o , b i l a r i a s p o c l u , ct eelur, consilio propriciales lanam valol, el d i v i i i i s p o l l e l . Uas eniiu

\ \ \ ) . eum, q u i astra f e c i l , boc anima c a r e n l i a , pro \ modo ceu auctorem alquc

fcre omnes tenel a r i e s . L i c c t facilc Ilaud dissiinilia comiiiiniscuiict pcccata nos, noslra in quemadmodum consilia, sponle quani spowci

p o n a i , i i a l u r a l i t e r tamen eam s l a l i m , qua

vrstiaiur, recipil. derivanl. iilac Piaeterea rapi. Frusira

tur de l a u r o , a l i i s q u e s i g n i s . H i s eventus, nostraque c o n s i l i a a s c r i b u n l : i m o YOIUIII a r b i t r i o a s t r o r u i u bac

i l a q u e erunt l e g e i , o r e a l o r , sed sua

adborlaiion>s, conventusque j u r i d i e i , si necessarium nobis ittesl m a l u m . , \ Si imllus csl asirorum ' \ \ , ; nata sunt, sponlaneam possidont m a l i t i a : n , i n U r sese rebus c o t i l r i b u i i n t . Q u i s vero, si tanca p r o v e n e i e , i i m l u a s eorum c o m p l e x u s , cursusqno m i r i t l c a gnes a s t r i s d c d i l ? iNiltil e n i i n , arliliciale dixeris. Simili

, \ , . r~

conjitiiciiones quod

proporliouc i n s i sponle fif,

* !, * ;
" "

r a l i o n e nec imjnduin i u

o n i n i b u s s i b i suiTicientem c i e a s s e i . Q u i iit, quml

sunt gna

impuianda, qnoque si qiiaedam

~
saceidolia sunl pa-

\ , ^ non subinde rcges nascantur, c u i n q u o i i d i e slell? forniftiiHir c l inutentiir ? Q u a r e , si a s l r i s oninia ; ; ' ; \ "

l e r n a , unique genCi d e d i c a i a ? pnelerea q u a r e r c filiorum o:nnia s u c c c s s i o n i d e b c n l u r , qu;e aliquot successiones d c assignauda sttnl asiris ? na:i ct circunicidimi n fdios et \olvuiitur, nepotes per

, ; \ , * * * .

Quare die o c l a v o llebrjeorum l i b e r i

l u r ? Quare apud Ismaeliias e a c e r d o l c s , u b i f u e i i n l annos decem, c i r c m n c i s t o n e siguaiilur

apud i E t b i o p c s q u o r u m d a i u genua a b s c i d u i U u r ? * Quare A m a z o n c s a l l e r a p r i v a n l u r i n a i n m a ? C c i l c b i c non l i c c t o b j i c c r e , q u o d omncs ex a?quo uui vcl sijmo, o l s i causam i n c l i n i a rejiccre v c l i s . Nain et o b n o x i i sutnus, subdanlnr s i d o i i

: ( , \ * , \ , , , \ ; , . \ , \ , , , \ . . f.'.liim subvertere uon folmionie erubescunl? Si aslrologin lalcs capnl e r i i . Nou ilaque immcrilo

; D coeli, c u i

Judan ex Jtubca pulsi c l in o n m i a peue b a b i l a b i lis o r b i s c l i m a l a d i s p e r s i , n i b i l o i n i n u s die o c l a v o circumcibioueiu eslis, p a i i u i i l u r . U u a r e si vos audiendi saxiilis aslra sutiui grns^ ctuii jaiu ab omiiibus ex

b a b u e i i n t , m o l u m , beri d c i i u i i n ac ndmndum p r i dem quasi oblilieralx? l c n e b r i s emcrstt C b r i s i i a n a quare s u p c r s t i i i o n c s g c u l i l i u m Q n a r e , si agiuius, qnidam reprcbendons el nunc ilemutn s u i t libris dis-

omne? . o b n o x i i v i l a i u ciiani

sermonc, q u i d a m s r r i p l i s

causa est e o r u m qtta? ilunf ei d i c u u l u r ,

incusans Deus, c l a m a l : < S i u quibus tc fatigasli a puc*

Kuiic c u m d i v i n a l o r i b u s l u i s , et cum l n n l i i i u d i n e m a g o r u m l u o m i n , cuni * Ita r o d .

93
ttiorum. S i o n t nunc lnnaiionibtis pne cx-leris el

PROCOPII GAZ/EI
aut forie le r o b o r a r e . Molcslata cs i n Uxc d i x i l ad muUiludinc scrulatores ct coelorum, c l c o n t c m p l a l o r e s s l e l l a r u m , iinpcndit. cl qui

96
consiliorum cx quac

r i t i a tua, si forle puos^is proficcre, salvcnt tc quae judicant,

v c n t u r a sint supcr te

iiliam C b a k L e o r u u i ,

nattonibug pluriinura

s l i i d i i e l opeix l i u i c vauilati

C u m i g i t i i r saiis manifestum s i l ex pra?diclis c l aliifr m u l l i s argutuenlis, quse consullo o m i a i m u s , astrologiain esse i n s l a b i l e m e l a m b i g u a m , iui?or profccio q u i b u s r a t i o n i b u s nioti q u i d a m , qni p b i losopliari bominis: futura d i c u n l t i r , a i i s i n l prop mcre : a s l r a
111

, !' , , . *

nul-

!atn v i m vel poleslalein baberc 2 9 vertimtamen cujusque sit, designare. C:t*lcrum

naiiviLatem qualis

viiam,

modo c o i n m c n i o astra n u l l a vilam, naiivitapa-

rata a r g u m e n t a i i o vi esse prac.lila

potentcr e v i n c i l ,

, , , , , , ; , , , , \ ; , . , , ,

ad i n d i c a n d a m b u m a n a m t r i b u i n i t in

qualis fulnra sit. Sed bi n i b i l u t n i n u s repugnantes i i l i s , qui astris vim a l i q u a m aliciijus posilio renles, vel d i v i l e s ? n u n t i e l signa rum clibus eadcm dfmonslrel, el tein b o m i n i s , talia e f f u l i u n t : Qut fieri p o l c s t , ut q u i ejus fuerinl num i n g c n u i boncsti, n u m paupcres quis pro;

e l c . Quae r a l i o p a l i i i t r , ut ejus, q u i tandcm est.

forie bodic nalus sit, u i mortnos dirigcnlur. sempcr effoindivirtulem Dicite, possit, fratres, ille pro-

. , . \ \ ; , \ , . \ ,

causae sint e o r u m , q u i d u d u m praecessere ? i i i n i c l ad Siquidem vis cffecliva, seu eflecirix

anliquior

Sed, i n q u i u n t , sallem tamen eam

c a n l quod l a l c s fuerint, nec ' tur. nt

babuere a s l r a , u l eilicercnt, q n i (ales p r o c r e a r c n Ueruin inlerrogandi milii illi non et solura parentos, domcslici tales sed et nun sunt : liberi, quaeso, quo amici pacto u n i u s posilio p r x s t a r e

, ; \ ; , \ , \ , * , , >

n a s c a n i u r , qualis q u i s ex est, o r i a l u r

i i n u s ? Sic

certe sequetur, ut

p r i a quadarn, quod v c r u m

posilioue.

sed ct ex a l i o r u m i n f i i i i l i s . S i vero d i c m i t ea esse Q ' . \ , ^ signa p n c l e r i l o r u m , ct m o n e r c , qusc i n f u l u r u m sive deinceps cansa? unde facienda lanta sint, quis, obsecro,erit tanlae qua?dnm mutationis astris? significent efllcacia \ , > singuloruin oiTicii o r d o ? quic virtus et ut Infcrtint : Nccesse est, . \ , , , ; . ex pra?scripto d i v h i o

stcllac ad cognoscendas d i v i n i o r e s p o t e n l i a s : quaeiriducit Dci n o l i l i a m , l c x v e r o niti:i), ab Jacobo d i c t u m ,

T r

darii vero ut s c i a m i i s q n i d factu s i l opus. Seqtiuntur h o c loco modura S c r i p l u r sacrae ubi opiOciutn m u n d t m o n e l quae facienda quaeve v i l a n d a s i n l , u t omnia o r a i i o n e Josepbi : L e g i in b i c gerar.tur ct a d m i n i s l r e n l u r . P r i r t e r c a u l iuagis s u a m opinionem s t a b i l i a n t , a d d u c u n l i l l u d l e s t i m o cx tabulis coeli quanta c o n l i n g c n t vobis eL
T N

iiliis v c s l r i s Melum,

. > IIuc a p p l i c a n t aslra videnlur

i l l u d I s a i x : c I n v o l v e n l u r cceli u l l i b c r injiccre animis

. > Caeterum qua; bic d i c u n qtiis dubitet, c o l l a l i u n i i i .

tur s u n l sermones, q u i d o c e n l quoc fulura quem

sunt, e l ca landem ad r e m , ne

\ , \ , c . , , . -

b o i u i m i m , e l quem i m p o r t a n l dum p n l a i n u s a i i q u i d mali e v c n t u r u m ex < bro. adimit Jercmias,

7

influonlia a s t r o r u m , pu 1 dicens : c V i a m geulitnn siiut

non discatie nequc nictuaiis signa coele^lia, Si prxnovit Ocus, q u x aslra fultira stint,

gcnies meluiint ab illis * . > Sed b i c o b j i c i l u r : neccssario Deus opponiiiius, prxcognovit baud
11.

" , , ^ ,

cvcnient, qua? per

d e u u i r i a n i u r , ne Proplcrca Fiquidcm
7

pra?nosccns v i d c a i u r a b e r r a r c . H u i c quod s e q u i l u r c.xcntpluui: |,eus

7

Jiidam
lsa.

prodilorcm,
12, 13. "

illuin
7

, *
W M V , i.
7

XL\;I,

Gen.

XLVHI,

!s\.

i c r c t n . x,

COMMENTARII IN GENESIN.

93

^ . , \ l a t e b a l quod p r o d i t u r u s c r a l p r o p r i a Voluttialc , i r a p u l s u s , q u a u i , m o d o voluisset, potuisset i n l i i , b c r e e l non prodere, quem tamcn p r o d i d i t . l i a , que neuio d i x e r i i prsenoiionetn essc c a u s a m c l i , i m o faclum lioiiis. Licet quis adullerium commiital, fanou * , , , ' . \ \ : \ \ , , asscrat causatn p e r b i b e r i praeno-

lamen prcscitus est a Deo u l fiat a d u l i c r . S i a u tem a d u l l e r i o , c u i r e s i s l c r e p o s s e l , m o d o v o l u i s s e i , se p o l l u a l , ipsc p r o p r i a n i a i i i i a boc fanalus e s l , e l sic o c c a s i o n c m e l prrcbuit, u l bunc moduni c o u l i n g e n s facium l i c i p a t , non quasi essc Oeo. N a m coga* ut ralio criuiiue ansam de proee

talis pranioscereiur a Deo fulnrus. In Dei c o g n i i i o aiw quis d e l i i i q u a t , scd p m n i u i i , ut roendaeiquigratia toad

ut sentiamus oinnia ad unguem nola et e x p l o r a l a imlla

, , *. \ videliccl, , \

* \ , c i u m i n Deum c a d a l . Polest etiam i i e r i , ut Doua n i b i l deliberet de dem conlrarium fieri et uon eum futuris c o n t i n g e n t i b u s , fieri possunl. Excmpli fieri, fore.

, , . sit contiugens g i U r i t de ipso, q u e m a d m o d u m et prodilionem, autem et cngnovii

u l Judas permaneat i n a p o s l o l a l u ,

i g i i u r polcst

ut Dcus i d animo ficii

c o g n o v i t , videlicet

prodilorein

Cxlcrum Qviod possit;

c u n i aiubo baec i n J u d a fuerint, ct u t r u m v o l u e r i l q t i i v i s s c i facere, vcra p r x c o g n u s c e n i Deus praescivit J u d a m p r o d i l i o n i s a l l i n c t ad i d , q u o d praenolione d i v i n a a n l e c a p i l u r , ncn.o Deus quod ctim id non facere posset, fccit.

repenlc et inc l i n a n l e criiuine duLilct quin aliter

i n q u i n a l u m irt.

, , . \ , \ , \ " , , , , , c

I l a u d e n i m propbela p r x n u i i l t a n s aliquod e v r n t n r u m , c l si id a c c i d i t , c o n l i n u o evenltis a i i c i n r cril: Etiam v e r u m i d quod fulurum mcdicorum non filii crai, denuniiavit. praedicunt morbos futurog, U i n c frequenler l e g i -

quos ipsi

p a r i u n l : sed i p s o r u m professio est, s a c r a , Deum j u b c r c propbe-

morbos iubibere et c u r a r e . 111 us in S c r i p l u r a 3 0

tas, u l prajdicenl p a i n i l e n l i a m , fiugenlem se oni niuni i n s t i u m quoc f u l u r a s i n t . Id eo O i , sivc pocl i i l c i i t i a m a b r i p u e r i n l vel rejeceriul, ne existimeLur por sunni praescieniiam occasionem Quocirca moduin :
8 0

. , c "

\ , . \ . , , \ , ' , , ? , , ,

caiisam

pr.iebuisse ad

et

audienlibus c Furiassis l u i o lircrere.

u l caderent ct p o r i r c u t . Jereiniam bunc audinlet Si pocniicnliaiif sc ic-

alicubi

alloquilur

a g e n t , ! q u u d , fii vellent, aeque ficri posscl, ac i u peccatorum quis pracs i-et bonum fuluruni pugnahirus frclfis, scirel c l sic periiuinstuum usque ad (1c e r l a persua>ioi:c Prjuterea bo-

n c m , certo n r q u a q u a m mngna pronip:iiudii,e essel v i i i i s : q u i a se talem permansuniin.

l i o l a n d u m censco, q u a m v i s Dcus n o v c r i l eos

nos fore, a l l a m e n baud eum fugil quod c x c n i t a t i * ' , variis certaminibiss et luclaiionilsus, quas p a l i c n l c r t u l c r i n i , ad virlwtcm et b o n i l a l c m sint c v a . , . , ' suri. Quapropler baud forc, abs re Ucus nos fuiuii viai c r e a v i l ignaros, nc s c i l i c c l q u i s praicognoscens se v j l u t e pracditum negligeiitius v i i t u l i s cuui i n s i s i a l e l pra?scienl'ia supcrbus o b i o r p c n s ad v i r l u l e m impcdimentum pricscicntia. sunuis priucipiiim pi i m i s , cl causa : m u l i a ne s c c u n d a sublalis quidem cl A d ba?c obslaculum multa Deo pugnel parand;e cl iiuni, auctore>

, , \ . q u o r u m nos non

capessendam. E s s e l e n i m virtniis gerunlur nos gralia,

' -

pralciea coulingnnt, quorum cvcniciil. Excmpli

perbibemur. Cajlerum ie.jm. x x v i , 3.

lyrannoruiu

ft) saevilia i n c u l p a e s l , ut q u i d a i n n o n Nain n i s i interveniret persUlanl, planissime ab lyrannoriim nequaquam

PROCOPII GAZ.EI a t r o c i i a s et c r u d e l i l a s , non e x o r i r e n l u r m a r l y r c s . saevianl, el ut abnegantes C l i r i s l u m , modo i d facere i n s l i l u a i i t . S i penilus se niundi nulla, proul esse p a n e i n , res et sc ca,

loo Yerumtamen iidei quLs nos vero quas

p e r s e t e r e u l in n i a r t y r i o , sed C h r i s t u r a vila? auctorcm abnegcnt. r e p e r i a n t u r a l i q u i , q u i in vera

possibile est, licet t y r a n u i sua innata c r u d e l i l a t e confessione c r e d i l nos

universo esse s e g r e g a l o s ,

oblulenttr,

ijus t o l e l valere eligendi facultale : is c e r l e oblitus est, movent e l exercent, p r a c i d e r e c o n a t u r . V E R S . 1 6 . Fecii gna. Magnum aulem Deut duo luminaria duplici ralione twa-

quidpiam

dicitur.

U i u n i qitidein magnum cst, l u r , exempli gratia : F o r m i c a paretur sui

si ad aliud couferamngna e s i , si coin* Allerutn quidem

, ( * , , . , * * ,

gencris bestiolis.

magnum fertur, quod per se m a g n u m e s l , quemadiuodum i n prusen(i loco. N o n e n i m niagna d i c u n lur, quasi magniludine reliqua aslra exccllaut, hcd quod sna tnagnitudine adeo p r x p o t e n t t a sint, u i p o s s i n l i l l u i n i i i a r e sua v i coelum e l o m n i a quae s u n t . P r x t e r e a ubique sua iiaque curricula absolvunt, tnlinilis aecipicnquod itbique scqualiler o m n i b u s a p p a r e n l i a . U l r u m q u e luminare niagniiudhie pollcl, el i o q u i t , facta tunt elc, est modis majora i : i r . Quod dum quasi sunt, q u a m n o s l r i s oculis v i d e a n -

, \ , , \ .

, \ , . > \ \ . , , , *

causae reddilio , c l edocel

i d , * * j r o / i | c w 8tvat ; * , . non aequipollet fuisse ei, finna ea p r i m o esse allerum eo formala, c l poslea dennim in

F i l i u s feceril,

q u o d P a i e r subsistere et esse j u s subjecil : E t fecil Deus duo

s e r i l . C u m non e n a r r a t u m e s s c i , quot f u c r i n l l u rminaria, c o i i l i n u o liimiiiaria. voluntaiem quod dixil, ei > Qua ex re Fecit; nec l i q u i d o c o n s i a i , eanidem vult u l iiilelligamus

operaiionem essc P a t r i F i l i i q u e . Quod a i t : P o s u i t ea, e l c ,

m e n l u m t r a n s l a t a , sed quod sensus vel cogitatio s u g g e i i t , generalionem eoruin p i i o r e m s i t i o n e . A l l e r u m cnisn liquis numdi partibus. V E R S . 20. ram cliam in in fam El dixit Deus : Replificent cali. erant: Terra aquce resuper lerut coelumque 6 ' p c r t i n e l ad s u b s l a n l i a m ,

s p e c t a l , ut c o n v e n i a l ct congruat r e . -

vtile animce viventis : el avem qua volilel firmamenti exculta mlriQco ornatu

requirebaiur

\ , . p i v \ \ , ' . , ' ,

aer aquaqi^e e x o r n a r e n t u r , s i c u l i ex praesensiimim et progreditur. et quod Planlae quoque vivere vegctativ3m simile sui procreare

sentibus d i s c i t u r . Nunc d e m u m a n i m a l mundum d i c u n l u r , quod aiigtneiUativam, babeanl a n i i n a m

noverunt Ca3ierum n u l l u s bis inest sensus. ReptiHa i n q u i l : uam omne n a l a b i l e quodamtnodo r e p i i per a q u a m c o r p o r i s quodani t r a c t u . S u n t tn a q u i s (juaedam a n i m a l i a pedes habentia, fluvialiles, et propierea canpartitn i n aquis p a r l i m i n l e r r a d e g u n l , ut pbocre, pcriines, crocodili, equi c r i . V e r u m i n his excellit ranaB et natatio. Caetera a n i m a -

\ , , , , , * , . * , , ' \ , . . \ * \

l i a , qua? prorsus d e s t i t u i i n l u r p u l m o n e , per quem aer I i a u r i l u r 3 1 prorsus i n aquis v i t a m a g u n t . H a b e n l vcro b r a n c b i a s , quibus e x c i p i u n t e l e n i i l t u n t aquain, s i c u l i nos a e r c m . Quapropter ubi p r i m u m extracta fuerint .|ue Imo plurimum ex aquis p r o c e d u n t . N a m plcraeque aves aut a u l o i n n i n o i n aquis Titam transtgant. por sitmunt, p r o p l c r q u a m e l caelers aveg, qua: in s u b l i m i v o l a n i

ex aquis, i n t e r c i d u n t . Aves quo- j ) * \ , &

, . ' \ *;

aora, ex aqms originom

d ini eleinenlornm c o g n a l i o n o m . A c r enitu i n hu i i i o r c m r e s o l v i i u r , e l i n nubcs c o n c i c t u s l a n d e m

i/ %

101

v i j j i i ,

COMMENTARII 1N GENESIN transit i n a q u a u i . inler isla

jivj
P i a H e r e a aqua pcr sui evapu*

cau -

r a l i o n c m i n aera v e r t i l u r . A l i o q u i ctiam quanJam duo elemenla affinilas

esl.
el

Qtieinadniov a r i c suos aera iudivulanevolerra

w v ; . , Six . iinpaus caudarum CaHeruoi sulcatione g u b e r i i a n t : sic dabis volucrem, cui ; " et

d u m pisces in

aquam

intersecaiil pinoarum molu in esl iransnalanlibus ex

anLeriorem partein p r o g r e d i e n i e i , volalilibu quia Tidere pcdes d c s i u i , Inquil oinnes a l i m e n t a

pennis.

nullam

pisctiulur. < , , Tv 5 xai

TLt.ilzzjL

quoque : Y o l a t i l i a s u p c r terra

. \ ; -. , -

l i a . Nani in terra babent v i c l u m , cx qua l a u l , et iteruin i n banc d e v o l a n l . que avcs nol.is i n c i b u m

Piaeterea plerac-

dalae, burai plerumque

i:,

v o l i l a n l , reliquaj sublimes a b e u n l . Quod a d d i l u r : Siiper l c i r a , > r l c . quia p l e i u m q u e i b i i i i o r a n quicicin agilaiura? i n lerram d e l a b u n l u r . Quod d i c i l u r : l n C r m a m e n l o coe-

\ , \ , * , .' \ " . , \ ,

o l , / , > l u r , e l necessaiio

1 > e t c , adjcclum est propter v o l a l u m , aerc p e r a g m i i . N a m etiaui aer i n S c i i p l u r a n o i m n a l u r . Id est

s a c r a : 1

quem

iu

coclum quod

, ,

c o n s p i c i a l u r . Adbaec saipius lcgitnus i n

v i a m

Scriplura ait, quod

Nubes cceli. > PraUerea videmus e l p l u defcrri. aer Firmanienlum nobis

a i p * . 4 * , ' * , , . \ -

ccelilus

quodanunodo densius s i l si c o m p a r e l u r c u m aether

e insnper q u o d replctns

impenden* i n a x i m e q u i i n sdiuni

, :

s i l nubibns e l

vaporibus,

* . * . \ \ \ . ,

perguiil. de

Quod d i c i t : Secundum genus, > c l c . , ac si l o c u l u s e s s c l ,

u l r i s q u c c a p i e n d u m est,

Secuiidiim specien). Queinadmodum in a q u a l i l i b u s qiMedam m o ! l i , q u s d a i n d u r a i n l e g u n l u r l e s l a , u l c a r a b i ct c a n c r i , quaedam feruntur m o l l i a , u l q u i i>us siiuplcx c l tenera caro est, s i c u l i sepiae et lypo : q< aidain perbibentur c a r l i l a g i n a t a , u l cy-

, .

nsi i c l ouuiia m u s l e l l i u a , q u sane pariunt vivos fclus, c u m ctflera ova p o n a n l . Suit praelerea c c lorum Eadrm e l pisciculorum gcncra qusedam inlinita. repcaquaticorpora dici d i s s i i u i l i l u d o caedeniqne d^Tfrenliae

, * \ . ^* ; -

l i t i n t u r et inier volalilia. Quod a t l i n e l ad lia sivc ad pisces, m i b i v i d e t u r i p s u r u m d i c l a esse replilia . c x l e r u m ailainon vilalein spirilum ei coruin

5
, Tva

vilain,

. \ /.' . ' ,

animas. Q u a m v i s boruin a n i m a r a i i o u i i s i l c x p e r s , virlutcm ipsorum procorporibus l a r g i t u r . Y e r u i n Deus non c r c a v i t ex moluni in bunc auteni

iquis, u l eorum c o r p o r a , sic et auimas : sed liisce i n d i d i l , cum prius non essent, et Priino

" ^ , ^ p r i a q u a d a n i volunlate m o t u s , a u i m a m et ^ , . , . aniinanliuni paria bina seu m o d u m i l l o r u m corpora ceu animavit.

o m i i i u m geuerum et spccieruin qtiasdam p r i i u i i i a s gemina spargit : quae cuni m u l t i p l i c a r i et augeri boiuine accidit, animaliura conjicere esl, ut creationis csse ciim liNof, Dooporlet quadain prolis qiiemadiitodum et quainain ad miillijuga3 successione. Y o -

in omni

/ r i s i m i l e e s l i n i i i o bina condiia. cel t x

gencre,

Eranl

iiaque. eoluinmodo b i n a et

conjunctiones

singulorum excmplum

a J d u c e r e n l u r ad A d a t n u i u , u l ipsis n o m i n a d a r e l , quihus forct i m p e r a t u r u s . Id quoque d i l u v i o , quando in arcara compcllcbanlur Q u o J vero p l u r a a n i m a l i a inunda i n a r c a m i n d u c i a sunt, quam i n m u n d a , ideo factuin ubi prsescnli p e r i c u l o ereptus f u c r i l , et s a l u l e m c o n s c c u l u s , b a b c r e l v i c l i m a s , quas . Praelerea Deus m a l c b a l , ut plura a n i m a l i a qnse p r o d c s s c n l boniini diviuiiin isia omnia " , * . , \ , -

mundi*

iinmoJarel

conservarenlur. iniporiuiu jussa esse condidisse, nec

Cneiermu inanifestuin r c o r j u s s u m et

prodire, quasi j a m anloa aquiu e x s l i i e r i n t . Q u e i u -

103
admodum pracecpil ut

PROCOPII G A Z ^ t
tenra vernaret b e r b i s , flo- , , fcin.ililcr el ;. ,

lOi
, \ 5

ribus a r b o r i b i i s q u e qnae prius non e r a n l leirae i u s i l ; i \ e l prar-cepitun secultis csl c C e c l u s , liic c v c n i i . Nequaquain xerunt aqiw , e l c . Dtnn
1

eni;n subjunxit : Et

cdu-

, 0 \ * , ; , & , , , ' . \ , ; , \ -

Q u i d i g i l u r ? F e c i l Dens cetos nia-

magnos e l omnem animaiu aniinaliuin r e p i i l i u m . jlaque m c i n i n i l c e i o r u m , q u i c x c e l l u u l g u i l u d i n e , s a l i s evidens cst c i i a i n minores vastam iiiolem 3 2 dum insularum monlibns confcrunlnr : fit, pisccs inler-

ab ipso creaios solo j u s s u . A t bi c c l i ob c o r p o r i s spcciem i n l t i r n i i b t t s offcruut ubi quod non aninialia magig A i l a n l i c u m c l c -

i n sunimam c u a t a r u u l a q u a m . Q u i < irca l i i i o r a v e r s a n l t i r , sed

gcre, i n qno m o r a n t u r , m a r e ? Qtisedam a Deo fortnaia s u n t , u l i n s e r v i a n l

l i o n i i n i : qure ^ , dani u l nos i n d u c a n t i n s p c c u l a l i o n e m ct conlciri- \) . I l a l i o n e m miraculosae m u n d i c r e a l i o n i s : q u x d a m , , I \ , * , > , \ . ?: , & . " , , . timore pcrcellant q u o d a m , nc inelu ut omni ce-

nos

vacni negligenlia o b l o r p e a m u s : q u x d a m daul in alimcnta bomini l u r beuediclione : scd auiuialia ncquaquam u l b o m i n c s , s p i r i l u a l i

po<l c a s u m . Y e r u i n illa bean-

illortini benedidio pcilinel proiaius cst

ad sobolem p r o c r c a n d a i n , qu.e fli gcneris suecess i o n c . Iloc q u i d e m , e l s i non d i s c r l c de p l a n l i s , a l l a m e n id volens significare poslea i n l u l i i : c E l vidit Deus quod essei b o n u m . S i bon u m e r a l , uiiqtie c l p e n u a n e r e id v o l u i l . Nimir u m lacite bic i n n u i l a r q u a n i a s i i praestaulia anim a l i u m , si c o u r e r a u l u r c u m p l a n l i s ol arboribus. cl N a m p r o p l c r aitimatia plantae creatie s u n l . Q u i b u s b c n e d i c i i o n e oblcctatis et donatis, c c i t e dem planise, u l j u v e n l a n i i u a l i a , insiiam pecidiari quadain a rura s c c u n d u m augcntur eis

" , *

' . credondum est , s i q u i agricolaet crescuut CaHeruni planlae ,el s c m i n a opera

i l l u e b c u e d i c i i o n e m Iransivisse

Deo c o n d i l c s n n l . vl

a Deo v i n i , incrementutn tt cupidine coeundi edocennir, quod o n

maturiialenrr s u n i u n l . A l a n i m a l i a sui s i m i l e

sobolis gignendaa. Q u a p r o p l e r d i c i l u r : c B e n c d i x i i procreandi a r d o -

D e u s . i Q u i b u s verbis

ex sese habeant i l l u n i

r e m , unde generis fit e l successio e i

incremetiluii).

P u t c b r c praeterea refertur : c Augescite c l m u l - C , c * 5 l i p l i c a m i u i . > N a m cx ipso serainU j a c t u s u m u n l ; , i u c r c m c n l u m , i n d e a d perfeclioncni d a l u r p r o g r e s , \ SIIS, dcinceps ad sui s i m i l e gignendum p r o p e r a n l . Significat iiaque a u g m e n l u m i n c r e n i c n l u m illud, quo niagniiudo a c c i p i l u r . M u l l i p l i c a i i o denolat ex c o i l u , cx c o m m i s l i o n e i n m i i l t i l u d i n e m ncin dilalatioct succcssioneui. Sed q u o m o d o ratione c a , ! , , c 1
1

. ; > , 2 , \ . ; " , ; \ ,
%

rcnlibus imperavil? Salis plauum exisiiino, natur a l e m modum c l a r d o r e m , q u i i n c s l cunctis a n i m a l i b u s ad docet Jonas
0 1

geucris )

propagaLionem,

Dci

esse

quoddaiu p r a i c c p l u m et quarodam l c g e m . S i c ( u l Deus i m p e r a v i t ccto e l v e r m i c u l o imperium credeiifieii i n a t u l i n o . N a m Dei j u s s u s seu

d u m ebt, q u i d q u i d ipso volenie et providente

c o g n o s c i m u s . Sed qua r a l i o n e b e n e d i c l i o j u s s u m D . , seu i m p c r i u m Dei c o m r o o d e s e q u i l u r ? S i q u i d con* , * , forunl ad m u l l i p l i c a l i o n e m sui generis a n h n a l i a , > ", \ ex Dei i m p e r i o c l j u s s u id a u g e s c i l et lur, licel nos exislimemus onmcin multiplicaoperationcm \ , &

esse a n i i u a l i s . Q u o d a i l : Implctc aquas i n nia4 1

Joux , 1; 7.

105

COMMENTARII IN GENESIN.
8 t

106

TC , ri, e l c , neroireris.Siquidem simililer de hominibus quoque dictum esl:< Impleie terram . i Sed quare?ut nullus locus aquaedeeliluatur animalibiis, quae ibi natenl: el quoad bomincm, ul omnis ba , , , bitabilis regio bomines babeat, a quibus incolalur. , Yerum nibil delrimenli capii Dei oralio, quod . ierra alicubi nimio aestu adurilur, ei alibi propler nimium frigus squalel, ut neulrobi commodc ficeal habilare bomini. Si quis velil vilio veriere lerrae, quod propler quosdam montes et soliiudies sit inhabilabilis, quia non coluniur el frequenlantur a mortalibus, cerie pluriino indigebit cllekoro. Haud dissimili ralione si quis dical falsum esse quod dixerit: Impleie, elc, slultus ccnsebitur, quia multa aquarum loca animalibus vacent.
' . . " VERS, reptile 2 4 . Et dixit Dtus : Producat tpeciem suam
y

terra an jumeutum, suam.

mam vicenlem tecundum et besliam

terrat secundum

tpeciem

\ * Et faclum esl ' . Necessitas poslulare videbalur, t terra, ubi exculla fuissel arboribus ct plantis, ' , , etiam animalibus dilaretur siculi et mare. C;cle rum, quod ad inare spectat, dixii, repiilia animarum viventium; > bic vero inquil, aiiiinam viventem,) nec lamen ibi repositam, ui furoiiMa , nichseorum fores praecludantur. Quemadmodiini '. potenlcr jussit terram germinare, et aquas reptilia , , ; proferre, et continuo effectus visns esl: sic ei boc loco. Non igilur terra, quod possidel, deprompsit, $ , sed quod non habebat acquisivii, Deo donante po\ * tenliaa efficaciam. Si animam, quam habuit, ut illi \ , clamitant, ejecit, profecto seipsam anima spoliavit. Quare igiiur non pudct illos proponerc terrain > esse animaiam? Natanlia aniroalia, qua? volutan \ , c - C - aquarum densitaie, quodammodo reliquis \ iinperfectiora dignoscunlur. Privala enim sunl 3 3 . memoria, imaginatione el consueta noiitia. Practer , \ ^^ ea major esl sensuum bebetudo, ei ubiqtie cor , pus superal aniniae motus. Quare nou immerito < t o * \ , ' ipsis memoralur, reptilia animarum viven \ \ \ tium, > etc. Verum de terrestribus, ul excellentia \ , \ - cernattir, inquit, < aniinam viventem. > Nain sen, \ , \ sibus plurimuni et memoria valent, ubi primum ", , , \ nata fuerint. Docel itaque pisces quidem esse , \ aiiiinatos : al lerreslria animalia indicat babere \ , animas a quibus ordinale regantur, eademque si . gnificat amplius qtiidpiam, quaro TCgetaiivam lcnere aaimaro. Licel sini bruta, atlamen noriiiu voce nalurali gaudium et Irisliliam lestari : et iuteUigunt si a se invicem segregentur, noniul cibi defecttini, norunt et desideriuni el alia plurima. I&aias inquii: Cognovit bos posseseorem suiim, et asinus praesepe dominoruin suorum *. Non solom praesepe, sed et cotisueiam vocein agnoscit, viamque qua ivil, ul possit per hanc ducere eutu, qoi iilo tebilur. , D Depromit aulem lcrra aniniani, ut scias qwx \ * sil differenlia inler animam hominis el jumenti. \ * , Anima bruiorum terrena esl, et in lerrain resol - viiur. Nam ait: Omnis animantis aniina sanguis , ejus esl Verum sanguis iu carnein concrcscit \, \ ei condensatur. Anima ubi fuerit corrupla, iu * * terram convertiiur. Animae enim brutorum undique * * illorum corporibus sunl implicitae el consertac: \ - quapropter una cum corporibus interennt. Mani festum ilaque cst, jurocntorum animae nihil nisi
1 n e e e

Cen. i . 28. " Isa. , 5.

e v

Lcvii. xvn, H .
4

PATROL. G R . LXXXVH.

107

PROCOPII O A Z ^ I

108

vcrram ess<\ licet Grscornm filii nescio qtias nobis , ; , ' slullas palingenesias coniingatit. His haud dissi . \ nriles sunl, qui ptilant se nescio quam veneralio, \ , nom Iribuere Scriptura? sacrae, dum vanas alle \ gorias flngunt, quibus suae cogiiationes, noti Scri, t \ \ , \ pturam sacram confirment et roborcnt. Nvmo \ incusel Peum, quod venenata et letbifera animalia , creavit. Nostram enim incredulitatem nonnibil ju , vant. Si otnnls spes lua el Oducia in solo Dco tibi ' $. stta esl, Supcr aspidem et basiliscum incedrs : ^ , ei calcabis leonem el dracoijem , quemadmo , dum magmrs Paulus, qui uibil mali accepil ex \ maleficaj viperae morsu . Si incredulus fueris, , \ non besiiam limc, mctuc tuam incredulitalem, , propter quam obnoxius esoinni perditioni. Si quis \ * allcnlius rimelur quanla utilltas insit brutis ani- vov. \ \ , > inatibus, inveniot biijus mansuetudinem et clemcniiam uoslram reprimere feritatem, furorem : , t \ aiterius curam et sedulitaiem nostraui excilare , iiegligeniiain. Qtiaedani anitnalia temperantiam co * \ * \ liiiit, quxdaiti parentibus bonorem deferre sciunt. Et ul breviter, quid scnliam, explanem, semper , > ' \ a vilioribue is qtii ad imaginem Dei formaius esl, * , ' docetur, el ad diligentiaro incilaiur. Postquam \ iiixit, rcpdlia, beslias el jumenta, etc, > ad toiam \ \ , \ lianc orationis sei ieni addidii: c el reptilia terrae, . qiio noriiihe omnia vocat,quae superlerram vivunt,

el nequeunl in altum evolare, sicuii solenl aves. Et ait: c Vidit Deus quod essent pulchra. > H o c loco usus est numero plurali, ut singulari, cuin loqueretur de luminaribus. Recte singuiarem nuiiterum accommodavit sermoni de liiuiiuaribus. Nam elsi astra et luniinaria plurima gint, aitamen tadetn oronium cum lux tum uiilitas est, scilicet utlucem prxbeanl mundo insliluta. aquaiilibus vno et tcrreslribus anfmalibus in unoquoque genere pluriuiae insunl differeiuiae, cl contemplaiioiiem babenl baud vulgarem.
V E H S . 2 6 . Dixitque imagine Deu$: Faciemut slmUitUdinem hominem in C nostram. * nostra lecundum * .

EUi, quae antebac dicla sunt, cum a i l : t Dixit (, ,c , Deus, elc, > non ad Filium prolata esse intelliga- , ' mus, sed niagis Deum semeiipsum esse allocutum, , , siculi iuda;i aulumant, persuasi ilio Scripluras , , \ , > rloquio : c lpsc dixil, ipse et iecit, > etc, lamen , , ; ' , Hiiuc ut pra?sens monctlocus, alia cril ralio. Quis, c * ccdo, arlifex secum sic loquitur : Faciemut, elc, nullum collaboralofcm soriitus? Verura bic Iocus: . Fademus bominein in imagine noslra, scr.undum , , simUiiudinem noslram, > etc, adversariorum ora * penitus obslruit. Prius tamcu quam singulalim \ * luaciemus bominis creationem, operae prctium , dtixi, crimina, quae Creaiori objectaniur bac in re, diluerc semper intra ecclesiaslicorum dogmalum D ; bmites consislcns. sic objiciunt impii baeretici: \ * * Si Deus prsecognovit Adamuni et Cainuin necnou , alios nialitia kpravalum iri, quare ipse qui sum- * \ mum bonuin esl, eos creavit? Cerie videiur in , * voiis babuisse, ul 3 4 essent quos praecipilaret in * tarlarum ibidcm perpttuisflammis excarnificandos. , , liis sic respondeimis : Id, qu^d esl, eo, quod nou , . eul, excellentius et poiius est. lllud eoim babitus, allerum privatio dicitur. Privationes, qua plerum1 M

Psal. xc, 13.

Act. xxvm, scqq.

109
q u a u i u l non facial? Ut

COHMEXTARTI 1N GENESIN.
ordo confusione, visus csecitale, virtue v i l i i s potior est : p a r i Procrcavit Raqtic Dcus boiniiiem, ratione

11
faciat, eu*

q u e milae s n n t , p e r i m u n i h a b i l u s q u i b o n i s u n t . Non i g i t u r satius ot m c l i u s e s t u i Dens cntta

Aon enic prssianiius esi. , , . , ipse boitus per 6 C e x s i s l e n s , e i c n l i a ex non e u t i b i i s , imo cx

u i l i i l o fabricans. O m n e q t i o d ex n i h i l o suam e s s r n l i a m acccpit, co quod sempcr e s l , s i m i t i l e r ct opus ipso c f l c i l o r e qui uullam d e i e r i u s ct vilius censelur. Alioi n i c r isia posscs ponere dJOorcutiam S i Ucus n n l l i mutationi a l l c -

6?**5 \ >.

* , \ , \ , * , , * ^ , ' , , , \ .

vcl c x c c l b n l i a n t .

r a l i o n i subjacct c l per sc bonus c x s i s t i t , i i e c c s sario s e q u i l n r , m i d , quod cx nihilo ab ipso c r c a (ur, m i n u s c l italerius s i l Opificc. P r o u i d e obno-' d x i u m c s l n i u l a l i o i i t , ncc ex scc ip&um lx>num possidet, sed p a r t i c i p a i i o n e q u a d a m cx proposito vobuitatc a n i n i i . Naui homo i i a esl iaslUulu&,

u l quasi lucdius c o n s i s l a t inter u t r u m q u c t a m v i t i u m q n a m v i i l n l c m ; i n quamcunqtic partcm c u -

. , , ^ p i l , potcst sc i n c l i u a r c . V e r u m ipso Deus bac p n c rogaiiva I x t a i t i r , u l per se bonus e x s i s i a i , ncc , * , * b o m l a t c n . aliunde per acquisivit. CaMerum q u a m d a m partfcipalioncm quoad fios, i n participamlo * \ , , * , * , \ , * ' (*, \ * * c i , , , . pariicipalionem

niajus ct minus deprebcndititr : s i a i i l i t e r tulcnsio o i reuiirsio,cuiodia diligens acquisiti b o n i , e i a b j e c l i o i K g l i g c n s . S i iiaqtie non oporietial a l)eo formari inalos, cerle ncc b o u i a b ipso s i m i l i ralioue creandt ftiisscnt. Nec dccebat noe esse claudos alteritis boc p a r t e absciusa. Ipstim Ntimen substaniialilci* et pcr se botiuir c s i l c b a t , u l nos boimin; soltim c l aetermun. S i a u i c m b o m u n <irat i m m o b i l c , c c r i c n o s i r u m m o v c r i o p o r p a r l i c i p a r c m t i s i l l u d aliquo m*ado p a n i c i p a r c l u r , mode mitius, irt cssc idein quis isiain s u p r a . dediflUebitur! ipsum \ c r o

afifcclemiis. CJbi v o l u n t a s c e r n i l t i r p a r i i c i p a l i o n i s , i b i niajus ct nolle p n e s l o dubitaL, q u m pcvimiliir, quis

d i m u s , a n i n i a d v e r t i i u r . S i voluntas adesse c o g n o s c i l u r , c t i a m S i m o n i e u l u o i , quod ad d o l c r i u s p r o p c n d c t ,

castis nccidal c i

i n o m e r u o quod ad melius vcrgit ? M o n i c n l u m c n i m , u l voccm banc ititclligas, osi Rlicujus in aliud iucli" u a t i o . Igitur i o c l i i i a i i o fil ex co, quod non talc c s i i n i d quod talc e s l . S i a u l c m boc tale i a quod i n c l i n a tio fil bonuiu fuerit, certc id b o n u m s i l oportct cx q u o i n m c l i u s i o c l i n a t i o n c m f a c i l ; aut id bomim f o e r i i , quod inclinationcm i m p u l i l , c i i n i d dcbebat c o n v e r t i , l i c c l non factum sit. V c r u m (si l c audiam) s i o p o r t e b a i adesse facull a i c m b o m i i i i c r c a i o , si v c l l c l , ut m a l i l i a vel pcccato se d c v o v c r c l , s i i n i l i t c r u4 possol, moilo v o l a n l a s , eligcre b o n u n i , non c a r c b i l et bonus c v a s i i , ci parte Dcus c r i m i i i e , q^od eam donaverk. Si cuim c l polcntia t i a m . qua id ad adforci Uac I H

, G , , , , - , ' , \ , * , ' \

potcuiiani bomiiH p r o p r i a virtute polcnDCIIS o b l i H i i . profcclo csl

asecciUus eet. N a m solam bonum afliccrel,

Eadoni r a l i o v i n c i l s i m a l u m respii ias. Nani si ad lHaluni 6C c o u t u l i l c l pcccale sc i m p l i c t i i l , p r o p r i i s v i t i b u s co grossus l e l o n d U , nec

, ,

' , , ; , ; , ; *

J)eum, ccu cjus roi capul^ i t i l p c t , q i i i Iribuerat c i p o l c n t i a m , c u i o b e d i t n s , bontim a m p l c c l i p o t u i s s L Y c r u m q u o d j u d i c i n i i i quisve SCIJSUS boni c r i l b o m i n i b u s , abscnlc ejus c o n l r a r i o , quod maluin

, >- ^ ap|Hillamus ? <Jurc erit c l c c l i o b o i i i , q u x fuga m a l i , isla d u o i n i c r se c o n f c r a n t u r , u l i l l u d e i i gatur, a l l e r u m ir.slruclos decliiiGlur ? O p o r l e b a l i l a q u c nos essc ulraque f a c u l l a l e , quarovU ea po-

, , , * , Sot -. \ ,

t c n l i a , qua3 m a l u m suadct, apud socordes c l n e g l i

PROOOPIl GAZ.Cl
%

1J2
,

g u i t e s p l u r i s fiat. Sanc iiilfirrogo : u t r u i n esi m - , , }j l u r a p r i t i s , creatio \ e l de v i r l u t i h u s e l v i l i i s v e r l i l jitdiciuna. iu>iios fultiros, judicium, yiM . c i u m ? S i respondendum est, profecio creatio praeS i ilaque p r i u s q u a m c r c a r e pcrq u i d e m prodticens u l certe pramiuii alios ut malos, t a l , s e c e r n i l creandos, hos , ;

* , , \ , \ , ,

q u i b u s d a m ceu m u n u s largieits, ut s i n l

b o n i , alios vero h o n o r a n s , ne i n v i i i u m i n c i d a u t . Q u a re v i d e l u r eeipsum coarguere Deus, quod form a i a a i m a l i a ratiorialia babenlia hanc sub qua recognoscU polenliam, fore quosdam bomines ejus

\ , ,

p a r l i c i p e s , q u o s d a m secus. Ne i g i t u r c u m l u m a l i l i a a b r i p i a r i s , licet banc domi luaB c l i n t r a temetipsum foveas, v e l i s ob i d e l Deum esse m a l u m . probiJpsc, ut d i d i c i m u s , per c a l u m piHiit c o n l i n u o , se bomis e s t ; nec sed

; , \

. *' .

b e l , ut qnis per se sit bonus, nec c o m n i i s s u m pec- ^ ' , o m n i a exacto j u d i c i o E l quod maxiiuutu sunl abituii, * . primo, e l una cun 'ongam quasi ore bonos debebai , 8, anteqnani c r e a i i o n e m aggrediatur, pra?veiiit, ne r c r u i u ordo c o u v e r l a t u r . 3 5 o s l , cos q u i ex nalis n<uliquam v u l l " p i T d e r e , et condere q u o d i n l e r d u n i , i n jus vocas lemerasli. Q u o d p r o p r i i s v i r i b u s malo te conjitnxeris satis c o m p r o b a l i s , q u i ex l c e t p o s l le ualtis e s l bonus. Quud p r o p r i i s vrribus le v i r l u t i et i p s i bono soqut ex conciavtTis, salis l u c u l e n t c r c o i t i i r m a l m a l u s , irariis vel profeclus i n i l i i s per se " , \ Deuni, ad v i r l t i l c m una c u m

radice e x s l i r p a r e : scd eos a malo a r c e l

inalis p u n i l , q u a m v i s non possit cos c u l p a r e , quod non boni futuri s i n t . Caeterum uec i m o fere s e m p c r ex

bonts m a l i n a s c a n l u r . Ilaud c n i m invenire d a l u r dmn c r e a i i o n i s quoque

generis sticcessionem, quae non inalos quoqtie p r o l u l e r i t , e l ob id c u l p a b i l i s iacta s i i . Itaque e l de ejus operibus j u d i c a r e p r e s u m i s ,

opera sacrilego

, , ' , 6

le e i posi le g c n i l u s est. U l e r q u e etenfm ex m a l u i n , diversa secntus : nec verum

babuit vel bonum Q id ei accidit ex evenit ut simus flnem , *

uecessilale n a l i v i t a t i s :

inlerdtim b o n i , i n i e r d u m vero m a l i . N o n i g i t u r ob a l l e r u l r u m nos csse d e c e b a l ? S i vis u l ad i m e r se d i s t e n i finis,

:

\ ,

&

, \

o c u l o s v e r t a l Deus, htjusUig agitosceris. N a n i c u m ei contraria sinl principiuut e i per a l l e r u m p r o b U i e b i l a l i e r u m , nempe bo-

, . \

nuni, c l

i d p r o p l c r m a l u m . S i c u t maluui p e r i m e l prineipto, etsi non

>

i n iine, i l a b o u u m i n p r h i c i p i o : et necessario c i r ca finem e r i l o c c u p a l u s r e l i U o ainiilis consequutur e v e n l u s . U l r u m q u c e n i m s i m i l i t e r e l b a b i u i s et energia est. Quomudo secunduin l u a m o p i n i o n e m , Deus e r i i j u s l u s , c u m vocavit eum J u d a i n propter p r i n c i p i u m vocationis bonore

, , \ ,

alliciens : ct P a u l u m i n fine propler iinein? Ipsum D \ . lvoimm e s i b o n u i n , eisi finis f u e r i l d i s s i m i l i s . S i m i l i l e r m a l u m est m a l u m , Quidam s e c u n l u r viiani S i autem i l l a fuerinl mislam, qua? c o n s t a i vitiis et bona t o l l i , p r o p l e r v i l i a e l m a l a ? aequis p o r t i o n i b n s d i s l r i m a l i dtcunlttr, v i l i u m quaui lam \ , ' \ b u l a , qui ea h a b e n i , ncc boni nec scd i n medio inter ulruniqiic elsi Ones non congruani. viriutes seu viriuttbus. Oportcbal i g i u i r

\ \ ; , . * \ ,

v i r t u i e i n c o n s i s t u n t . E l bos, si Uia opinio vinoat, e medio sublaios vellcs c u m cupias solos bonos i n m u n d o esse. sane cos uiebat Q u i d , -obsecro, sentis de magis non esse conveproplcr bona. quibus simplicioribus propier mala, quam.esso

m a l u n m o n i n i p u i a t u r , etsi s o l u m f u e i i l vel abun-

113

COAIMENTARII IN GENESIN.

114

, ; ' daverit? Veruin nec ipsiim simpliciier malum di xfj , xero nialum, cum sil quasi instruiuenlum Provi , * deniia? divinas quo exerceniur ct probantur boni, el \ , ul pcr ipsum fiant quod sunt. Si enim ob id boni di , cimur el perbibemur, quod malisexercilali et afDicli ^ \ - iis non cessei imus lurpiter, cerle exercilio vel illa palsrstra destruclo desiruetur el ipsum bonum : non secus ac viperis sublaiis, eliain e medio lolli, * ttir remedium, quod ex ipsis Deus largitus est * mortalibtiji. Mon eoim forlassis dum vis bomines , \ roalos non esse, desideras daemones esse, ul sic probeniitr et examinenlur. Si conveniebat ut * \ - Deus minus malum in bominibus cocreerel ei - cobiberel, multo magis maximum in dacmombus * \ - inbibendum eral. Sic non eril qtiod exerceat et , \ * \ probet bonum: imo esec bonum probibebilur. C , , terum diversa oporiebal esse exercilia propier di versos se cxercilanlium habitus. Exerciiium quoad , \ * bomines et quoad daemones magis et minus reci , \ * * \ piat, addecet. Yerum malitta propterea malitia . judicalur quia secundum magis vel minus bonos >el ipsa bona aggreditur. lgitur bonum, quod hic exerceiur, illic (nimirum penes angelos) nialum cgt, el fnaluin ibi ad summom inlensum, illic prorsus bonum esl. Sed ad proposilum revertamur. * Dixitque Deut: Faciemus hominem in imagine thtara * nostra, ucundum timililudinem nottram, etc. Dnra . . . r a , quae audenl negare divin essentiaj personas. * , , \, * Non enim inquit: Fial bomo, sed : < Faciemus - < ;, * hominem. > Sed sunl qui angelis eum loqut cun, * tendunt. Si angelos ul socios crealionis ascivit ; Deus, cerie genus creatum cum Deo increato vel , \ - Q geterno condidit bominem, servusque flnxit scrvui. ; ; \ * ; Praeterea quomodo potest vestra opinio slabiliri, \ , cum conlinuo inferat : c Ad imaginem noslram ? , Al non una imago est Dei et angelorum. Sancla. * , \, vero Trinitaiis una est imago, divinitus coiiside > \, , raia el pcrpensa in unitate vel prnprictate Divi * nitalis. Nam inquil: Ego el Paler unum su * * * inus , > cl : Qui me vtdil, \idit et Palrein **. > , llaque Filio dicil: Per quem el sxcula comli d i i . Spiritui sanclo dicit: < Per quem firmalae f \ , , , suni virlutcs coelorum, > et quem 3 6 orbem terra , ruin iniplevisse lestatur. Subjicil : 4 El fecil Deus bominem. Per primuin Judaismum relunc , > - dil, per alterum Graecorura opinionem rcfellil. , * Ilerum ait: c Jn imagine Dei fecit, > quibus verbis , coop(?rariuin sive collaboranleiu signiiicavit, ejtis ; personam in medium fcrendo. Non euiin dixit, in , imagine sua. Si una imago est Deilalis, quomodo , , quidam audenl dissimilem esse Filium aut Spi ritum sanclum asscrere? Mullitudinem quidcra , \ * ; personarum Scriplura siguitical, verum ubique \ unam imagtnem Tiinilatis commemorat. Quod , \ Deus loquilur, imiialur deliberautis morera scu babituin, quo signiflcalur digmlas el excellentia . ' , ' creali houiinis. Haud tamcn Deus indigct coiv0 0 8T 89

Joan. , 50.

Joan. xiv, 9 .

Hebr. , 2. VARME LECTIONES.

La. pagina? fermc dimidi;e in Iribus, fjuos vidi, cudidbus

 PROCOPH GAZ/EI 116 siKo, lkel ea sic (radantnr propter nostri intel- , 3 ; eotws exigafotem. IIuc alladit Isaias nominane ; , \ Filium, adiwrabilem, consiliaritim, Deum for, \ teni * CaHer creaturae absque praemeditatione ct coimlie, niido-Dei jnesu el iinperio substrlerurrt. , \ , \ , \ At duni deHberans el coiisulians inducitur Dene ; # in crealione hoiuinis, oatenditur ejus digniias et , prastancia. Siquidem propter Iiujnc mtmdus tmiversus condRus esi. Nai primo quasi ob ocutos \ , ponitur el deseribilur ab Opifice id, quod fulurum , , esl, decenti oratione: addii quale esee conveniat, , , ad quod exeiuplar debeal referre siniililudinem, , , ctii rci desiinetur, quid operari debeat, ubi fucril , forraahim, quiinis quoqtie sil imperalurum. Sed . quomodo bomo, cuju& creatio in ihimiim locum conjecla esl, dignitate singulan excellat? Oporlel>ati>ofi eeeus ae si rex aliqui magjriGcus inducerelur, omnia esse praeparata et magnifice iii8 l r u c t a . Quapropier ut houio magmfice exciperelur, praecessrt coclum, praevenit sol, priue iugres<a est lux, iuto apparatus omiiis prasvertil eonvifas, qoi illi laulo epnlo admovendi erant. floroo acessil quoiumdam speclalor et querumdam dominns fuhirus. Nani decebat, tit conlentplareUir exacle boc rairabite liujas univsrsi opiiteium, et deinde raperetur in admiraiienem Opificie. Caeteruni hotninem mincupal imaginem dmnae ^ demitialionis; quod ui eviderttius indicaret, sng- \ , * c > gerii: c Et dominentur piscibus maris. > Sed qw* , ; & uiodo una raiio foret hnperii Dei el angelorum, eisi conceasis&enius Deuin ad angelos direxisse t ' , , hunc sermonem : t Facierous bominem secundum imaginem nosirara ? > Non auiem abs re vir imago , , drcitar Dei,f*ec imtlier , quia vcrba facit non de \, lorma, sed de tinagine sersiocinalur, quae in ira- ' c , , , \ peraioria dignkale visiUir, quam vir solus lenel, mpoie subcujue itnporio eiiara mulicr acquiescai. ' \ ' Inqnit enim : c Ad vtrum tuum eril desiderium ^, \ *uum, et ipse dominabitur tibi . > At vir nulti \ . eorum, qttae in lerra gant, subditus et Bubjeclus < * , \ Tertur. Ut Deue suo imperio moderatur orania : '
r 1

eic omuia, quae lerra habet, gubernat ?ir. Nemo C , \, , \ > nira boc in terris, si imperii dignitaleni inluearis, , uperior est. Quod ail^ < secundum simililudi 6 etn, > sic intellige : Ut simus, quanlum in eobis ei, miles, et quatenus nobis possibile est tteo assiiiitk;Hiiir,sicatiScripturate8ialar : Estote nisericordes, qnemadmoduin el Paier vestw , , "* mieericoFg est . > Sic et Paulug eos, qni de bac , ' , similitudine exeideranl, iterum se parturire in' \ \ quii *, dotiec Cbristus & n ipsis formeitir. Exactara , qaoque reHgionis doclrinam illa verba anuun. tlant. Nam ipse Cbristus carnera induens voluil bominem lapsum, <jnem creaverat, in iiUogruin restiittere et salvare. Quapropter cnm Oeus in reliquis creationis operibus sileniium tenerel, bic ais: Variemtti, etc, ut ubi cognprie te ab ipso esse condiium, discas te ab ip&e quoque el reslaurari el conservari. Inquit numere plnrali: Faciemut, elc, sic de uno bomine sua pracognitione fretus, dicit in numero plurali: Dominentur. Hominem aulein inducens bunc imindum , D \ lerrestribus et coelestibus Truerelur, occa, siones duplicis apparatus ei minislrai, lerreslri- , . bus coelesiia aduiiscens, ut ulrisque subnixus fa- ' \ Isa. , 6.
s

Gen. , 16. Luc. , 56.

9 i

Galat iv, 19.

Cod. .

VAUI/E LECTIONES

117

COMMENTARII INGENESIN
,

, m i l i a r i l e r e l a m i c e afficialur ad u l r i u s q u e f r u i t i o n e r a ; Dco f r u e r e l u r p i o p i e r d i v i n i o r e m , qua praeditus est, n a t u r a m : b o n i s , q u l e r r a magna v o l n p i a i e u l e r e t u r per m u n d u m progressus e s i , 3 7 profundit, hunc c o g n a t u m aenstim, Q^asi rex q u - s p i a i n

, , \ * , JVovv , > \ , , * , \, \ , , , ^ \ , \ , \ .

quo l e r r e s i r i a p e r c i p i t . E t quidem hoino i n

l i b e r o a r b i t i i o donatus, planeque l i b e r , n u l l i u s q u e j u r i subjectus. A c c e p l o i n r e l i q u a o m n i a i m p e r i o , p u l c b r e ea re Dei imaginera repraesenlat. Magis lamen tmaginem Dei prae se feri m e n l e et r a l i o n e . c In p r i n c i p i o e n i m erat S e r m o . P a u l u s i n q u i t : c Nos autem inentein l e n e m u s C b r i s t i eet c b a r i l a s ; > ad hanc s u b i n d c nos
9 u

V e r u m i n boniiue u l r u m q u e boc c o n s p i c i t u r . < Dcus bortatur S c r i p t u r a sacra : < E r i m u s , i n q u i l , ejus d i s c i p u l i ,

s

i m u t u a m l e i i u e r i m u s c b a r i l a t c m . > O m n i a l u c l u r N u m e n , o m n i a q u e sedula indagine p e r s c r u t a i u r . N o b i s quoque sensus ct n i e i i i c m i n d a g a t i i cem a s s i g n a v i l . U n a nobis e s l mens, qu;e per s u u m o r g a n a egressa entia apprehendii per m i l e m s i m i l i l u d i u e r o : tn
COP.IQ

eendissj-

e n i m esi ipsum u n u o i

et vera c o r p o r u i n s i m p l i c i i a s . Ot homini sublime dedit, ceelumqne tueri S u s i / i , el ereclos ad sidera tollere vnltus. (Oxu>. etanwrph.
9

i.) terram suo

Httnc quidem c o r p o r i s h a b i t u m , c e d o m i n a t i o n i s insigne, n a c l u s e s l , caHeris a n i m a l i b u s i o c l i n a l i s , quo gestu docent se bumano mutisterio s e r m o n e m adjuvare queant. \ , , Verura

in

i m p e r i o e s s e o b n o x i a . S i t n i c l inanus i l a ordinala?,

ut

(icet i m p c r i u i n i l H concessum s i l i n orotnermis e s l . Causac suoi :

n i a a n i m a l i a , altamen

, C p r i m o , ne sit ferox et a d i l u difficilis : d e i n , ne sit , , ' , \ , , \ * , \ \ * ; !) . \ \ \ \ , \ , ' , rjj s o c o r d i o r e l negligeutior ad i m p e r i l a n d u m r e l i q u i s , quasi i i s non n p u s b a b e a t , c u m lainen propter ips u m c o n d i i a s i M . Quemadmodum crealionis ordinn lierba el plantuke a n l c v e r t e r u i U a n i m a l i a b r u t a , sic b r u l a ordine creatiouis a n t e i v e r i i n t b o m i n e m . F o r l c e l aliqua insignis d o c l r i n a per ista iiobis afferiur. i u i r i b u s diflerentiis exquirilur. v i l a l i s et a n i m a l i s similis poleiiua U n a est vegelaliva p o t e u l i a , quam qua) generalionera

babent, augmenlitm e l sui

s o r i i u n t u r . Hujtis t e r o potentia2 participes s u n l so\jd planta3 et arbores. S e n s i i i v a et sensum a s s u m i i : quae praeler prsediciam inesi brutis. quidem

C a l e r u m r a l i o n a l i s potenlia p e r f e c l a e t a b s o l u l a est n u l l i q u c c o r r u p l i o n i e x p o u i l u r . l l a u c boroo adeplus quasi n a l u r a sigulficcl s e u n a quadam via i n s U l e n lem ad perfeclionem c o n l e a d e r e . Q u p d bomo bis i i i b u s p a r l i b u s c o n s i c t , teslis est P a u l u s , q u i o p tat E p h e s i i s perfei l a m g r a l i a i u c o r p o r i s , a n i u i i e l s p i r i t u s . S u b n o m i n e corpm^ o s l c n d i t v e g e l a t i v a n i , s u b u o m i n e , animu*, signiiicat s c n s i t i v a m ; sub n o roine, tpirUus, mo enina boc i n d i c a l intellectivaui p o l e n t i a m . IIospiritu d o n a l u s imperat a n n n a l i b u s , t i b i E( si

^ e s l Nec abs re n o v i s s i i n u s o m n i u i n c r e a l u s est, sed

\ , \ , * * > . titiis e l dasmoDibus, de qujbus sanctus ille orat dc p i t c i b u s e l volucribue rera allegorice
M

quae i n boc mundo apparenl, eliaui i n v i s i b i l i b u s U l c Ne iradas b c s l i i s aniinaui confucMeiu reperies q u i b u s dcbcas voles i n i c l l i g c r e ,
M

imp^iaro.

I C o r . , 16.

" I J o a n . i v , 16.

" Joan. x m , 3 o .

P*al. L X X H I , 10.

PHOCOPII GAZ.EI

120

Quod d i c i l , s e c u n d u m imaginem, >quidam accepe- * runt de solo a n i m o , q u a s i a i i i m u s solus s k a d imagi , ol * * nem Dei f o r m a l u s . A l i i d e c o r p o r e e t a n i m o i n t c l l i g u n t , , . , p r i n c i p a l i l c r tamen de a n i m o . A i u n l enim : O m n i s hnago ex materia el forma c o m p o n i l u r ; c l n e u i r u m sine allero e s l , sed m a l e r i a et forma cunjuncie d i c u n t u r hnagines. E i i a m lignum imago v o c a l u r p r o p l e r i n ipso d u c l a m p i c t u r a m quae p r o p r i e imago e s l . P r a > lerea inquiunt : N e c animtis p e r s e i m a g o e s t , s i non adsit v t r l u s . H;rc entm a n i m i d i v i n i s s i m a forma e i imago est, s c c u n d u m quam homo q u o l i d i e w n o v a t u r . u l conforinis recipiat. Nec fiatChrislo, i d est Dei imagineni
f

\, \ * J * * \ , , , , \ , * \ * , * * ^ , \ , * \ * * , , $ * \ > , \ \ , \ , * * * * , , * , * c , , , * , * 6 \ - *

animus

respectu corporis

divinam

imaginem possidet. Eadetn c n i m r a i i o n e e l i a m b r u ta a n i m a l i a d i v i n a m i m a g i n e m c i r c u m f e r r e n l . N e c eliam, ul aiunl, habere d i v i n a m f e r r e n l . Nec quae quidem ipeam i m a g i n e m . S i c enira e l m a l i , q u i

a n i m i s u b s i a n t i a m per se \ *

)>us quoque a n i m u s est, d i v i n a m i m a g i n e m prae se tamen absque corpore a n i m u s imngo corporis diffcrenltae s u n l . Augeri, n o n i i n a i u r : e l bomo d i c i l u r faclus mas e l f e m c l l a , m u l l i p l i c a r i et implere l e r r a m j u s s u s , ea c i l r a c o r poris adminiculum e l planlas p r e s t a r e non p o s s e l . H e r b a m E t e n i i n si a n i m u s proest, 38 arboresque, quibus alaitir, accepit non

secos ac reliqua a n i m a l i a .

pter impressain imaginem d i v i n a m , cst iniago D c i , q u i proprie s i m p l i c i l e r imago e l incompositus s e q u i l u r u l corpus propter i n s n i l p t a i n animo divinam risusque i n q u i t Sapiens, v i r i p n i d e n l i s , vestilus,

i m a g i n e m , Dei imago s l l . t V u l t u s e n i m , incessus i n t e r n u m retegunt b o m i u e m . > Q u a p r o -

pser v i r dWiniorein q u a m m u l i e r tenens a n i m u i n , usque ad c o r p u s i m a g i n e m divinam e x l e n d i l . Q u a propter nequaquam a pM .

M

Paulo

jubetur velare c a -

, \ ' , , , * * . et refor \ , * ct spiritualiter r e s l a u r a t a . N e c e s s i r i a fuii et u n i v e r secundum Dei imagincm e l rorniatiis

Caeterum

anima vocatur tulus bomo una

c m n c o r p o r e . I n i l i u m e n i m c a p t l imago ex p r i n c i paliore, et sic ad infirinius et imbecillius p r o f i c i s c i t u r . Quapropter perquam neccssaria fuit S c r m o n i s i n c a r n a l i o , qua aalis corporuin inlercedenle resumebaiur coltapsa eed resurrectio, t t deperdita imago, non c o r p o r a l i l e r niodo, inatus est. Apostotus d i s l i n g u i l vlrurn a m u l i e r e , dicens : v i r i " . Sed Moses inquiens : oralio-

quas s i s l i l Deo eiiro, q u i

* ;, * , \

i Y i r non debct velare caput, c u m s i l i m a g o e t glor i a D c i ; at n n d i e r est gtoria vidclur n u l l a m affcrre disiinctionem,

, > * , * , ^ \ * * , * , \ , , , * , , . "

S c c u n d u m imaginem D c i fecit e u m , m a s c u l u m et femeUam l e c i l eos. > P a u l u s sccutus suam nem, m u l i e r e m ei accommodavit. Sed Moses i u

v i r u m r c d u x i t u t r u m q u e s e x u i n ; dtim de uno l o q u i tur, u l r u m q u e nobis p r o p o n i t : < S e c u n d u m i m a g i nem Dei fecit e u m . S i enim ortum vindical, roulier ex v i r o s i b i quasi rali^ne combaud i m m e r i l o i n ipsuni

suam radicem r e d u c i i u r , q u a m nacta est linagtnis propter dignitatem et pra?stantiam quia a vro sumpta
F E

i n u i i e m . Possidet i t a q u e e l ipsa d i v i n a m imaginetn, est. Q u a p r o p i e r i n q u i t : M u i b i d . 7.

I C o r . , 6,

WI

COMMENTARII IN GENESIN.
1

122

, , - lieris aulem c a p u l v i r e s t ; q u i b u s verbis exceli x , , * Ientiara lamen conservavlt v i r o , c o n l i n u o dicens * c a p u l v i r i esse C l i r i s l u m . ut communioiiem \ , , , a*quam cernas, addit : A l o m n i a ex D e o ' , > e t c , ubi commiscet o l conjungit, quae ordine eubslantiam. Ilaque s i quando, quodam ceu de dicai erant d i s c r e l a . Qitapropter recle adjecil ex Deo esse utrittsque uno loquattjr, d i c a l hominem ; et quandoquc * , \ ' , \ \ * , < * * ' , * , , * , ,

eo$ numero p l u r a l i , satis dectaratur mulierem cjusdemesse c u m viro s u b s t a n i i e , et sub eo esse rum conslitutam eadem c u m Dei est spccie. Q u o d quidem si ve-

est, certe propler v i r u m s e c i m d u m

i m a g i n e m . A i n b o e n i m eorumdem sunt s u s c e p t i b i les, possunl scilicet i m i t a r i D e u m , p a r l i c i p a r e S p i r i t u m sanctum, assumere virtiitem, ad quam i m a -

* ginem nos cobortans P a u l u s , i n q u i t : < U l sitis se , c u n d u m imagiuem c r e a n i i s * , quamvis uunc simus , seciiudum ejus imaginem substanlise r a i i o n e . l l o m o * . enim o m n i s , qualentis Dei c r e a l u r a censelur, susquit, el idoneus rerum est piioperationem bujus parliceps fit, quemadmodum a cipere potest rationera. E s t secundum Dei i m a g i n e m , ab ea sejungi et separari eatn p a n i c i p a r e . S i vero secundum n o r d i o proloplastus, c o n t i n e l j a m i n se operantein i m a g i n e m . ' , , , , \ , \ * \ Quidam incusant eos , q n i d i c u n t iinaginem d i v i n a m nunc i n i m p e r a m l i polestate, n u n c i n r a l i o ne, nunc i n intelleciu v e r s a r i . S i b i i d e r i h o m i n e m s o l u m , a i u n l , ad imaginem Dei c o m p o s i l u m . S i h u jns veritas c o n s i s i i l i n v i o l a l a et illibata, manifes(um a r b i l r o r c o n v e n i r e , ut s i l quaedam peculiaris causa i s l i u s appellalionis. CaUerum sunt c i i n v i s i biies vfrlules et intelligibiles, q u i b u s adesi enim rallo sive nunc P a t i l u s : < Sive nola (lai

, \, ,

*\, C e l regnandi potestas. I n q u i l

(*> , " \ > \ , , \ , \, \,

T h r o n i , stve Doutinaliones, sive P r i n c i p a t u s , Poteslates V i e l c . E l i t c r u m : < Ut Principalibus el Poteslaiibus > Hinc

contrarias sanguinem adversus

vocat potenlias quasi exciderint suo o r d i n e , d i c n n s : c Quoniano non e s t n o b i s lucta adversus e l c a m e m , sed adversus Principatus , P o t e s t a t e s ' , etc. S i c et A r c b a n g e l i
e

> t , * > \ * . , *, , , ' ; , , , -

nuncupaniur:

P r i n c c p s regni Persarum stetit c o r a m me , etc. Micbael princeps v e s t e r , > etc. L u m i n a r i a q u o que, de quibus supra m u l l a c o m m e n i o r a v i m u s , r c g i a p o t e s l a l e valcnt, regunl eteniui diem n o c l e m q u c . Q u ilaque r a l i o p a l i t u r , ut liomo d i c a t u r ad i m a ginem Dei formalus secundum illa, quae scimtts Aiunt uniinbaerere i m i l l i s aliis e n t i b u s ? Et quidem bomo soC u m Deus sensibilia et intelligibilia versam colligavilet adunivil, qui ulriusque r a c r e d c r e n l u r . 39 flnxisset,

, ^ )us ferlur ad imaginem D c i cunstructus. titrorumque crealionem quasi

! , *

i n homine

ualurae p a r t i univcrso

, * \ , , *

ceps h a b e l u r . n e d i v e r s o r u m opificum diversa e l opeQuae i g i l u r i n boc o p e r e d i s l a b a n t , c o n t r a x i l i n uiitim, buicque o m n i a et familiaria et cognala effecil. F n i c t u u m anbstantia e i f ualuor elementis c o m p o s i l a e s t : et iionntlitl ad uberem eorum proventum facittnt astra. H o r u m f m i i i o perneceesaria est b o m i n i . H i n c modica i i l o r u m portio c o n c e s i a e s l animalibus i n m i n i s t e e

, \ , \ / ' 1

M C o r , . 1> u . , 13.

ibid.

Mbid.12.

C o r . , 18. C u l o s s . i i ! , l C .

E p h c s . m , 10.

Ephcs. v i , 1 2 .

13
ra : F a c i t q u e germinare

PROCOPH
moniibus herbam. .

121

r i u i n hominis o r d i n a t i s . S i c c n i m habet S c r i p l u - , Q u i d a l jutnentis c i b u m suum *, e l c . , q u i b u s v e r b i s docei animalia a Deo propter nos afi et e n u i r i r i . P a u l u s quoque t r a d i t ' % m i n i s i r a t o r i o s s p i r i t u s mitti propter i l l o s , q u i baerediiario j u r e a s s e q u u s tur salutem. Universae itaque c r e a l i o n i s ceu a m i c i s s i m u m et i n t e g e r r i m u m pigitus Deus paravit h o m i n e m , d u p l i c i s i t a l u r e eum niiate a d o r n a n s , rie usu solo c r e a tionis opus ei conjungereiur, sed eliara nalurae affiI g i l u r e o r u m , quae oculis n o s t r i s objecta sunl , operalio plurimum honiini conducil. E l i a m invtsibiles V i r l u l e s nou p a r u m u l i l i l a i i s horoini fer u n l , tum p r o p l e r c o g n a t i o n e m , l u m propter c u l t u m , q u i N u m i n i dcferendtis est. Q u a r e inqmt pr , ^ ,

, . " , , , * > , ! , , * * , ^ , \ , . , \ \ , \ , , ' \ , *

c F e c i t eum ad i m a g i n e m s u a u i . N a m hominem JJ . " c o n d i d i t , ut ipse esset q u i d a m ordo a Deo p o s i l u s uuiversae r e r u u i n a t u r e . Queniadmodum i n u r b i b u s absenlis regis vel i m p e r a t o r i s v e n e r a n i u r imaginem : sic D e u s , eum nequeat c e r n i ab universa c r e a l u r a , iniaginis loco posuit b o m i n e m , u l omnes creaturae, duni w s e r v i u u t b o m i n i , sic colant supremurn N u u i e n , liujus u n i v e r s i scilicet opiGcem. Haec imago dissipata et c o n v u l s a est ob p e c c a t u m . Caelerum per C h r i s t i D o m i n i n o s t r i i n c a r n a t i o n e m resiaurata e s l : i m o ad roeliorera q u a m p r i u s e r a i c o n d i t i o n e m reducta. N a m ea ex re patuit nos praelatos esse c u n c l i s c r e a i u r i s . N o s l r a m e n i m n a l u r a m s i b i u n i v i t , veramque vivendi r a l i o n e m praescrip s i t , nosque mortales plane i m m o r t a l e s c o n s t i t u i t , r S c r i p l u r a , adorelur c r e a t u r a , s c i l i c e l quasi imago exstslens uniiae D i v i n i l a l i s , per quain menie c o n c i p i m u s ct a g n o s c i n u s i n v i s i b i l e m Deiiatem, una ad i r a m o r l a l i l a t e n i . N u n c vero imagtnes, d u m royriades. rein n o v a i i et i u integriun r e s l i i u t i per r e s u r r e c t i o n e m boc saeculo s u m u s , n i u l a i i o n i b u s obnoxia* s u n i , ut exemplo sunt i n f l n i t * daemonum Pauli c i l a m lesiimonium Eliam pcr dicenlis : c O m a i a

i D o r l i s l y r a n n i d e p e n i l u s s u b l a l a . A b o m n i , i n q u i l C

, \ , ^ .
1 1

, , ; id e s l , renovaia et in iniegrunt \Uaui.

d i u m e o n d i i a s u n l , sive q u i n l e r r a sunt, eive quae i n coelis r e s l i t u t a . Praeterea P a u l u s eum nominat 4 l r e t pritnogenilum l o t i u s crealurae imagiaem

Dei inconspicui,

ut q u i u n i v e r s nalurse d e m o n veneril
1

q u i p r i i n u s interveniente r e s u r r e c l i o n e in novam
1

P u l c h e r r i m e v e r o , i n q u i u n t , duo i s l a c o n j u n x i t , 4 secundum imaginem nostram et s i m i l i l u d i n e m . > i e e e s s e e n i m e s l , ut imago ejus, cujus inaago est, ^quamdam i m i t a l i o n e i n et siroilitudinem q u a n m s p l u r i m u m absit ab s u b s l a n t i a e j u s , cujus i i u a g o ceoseiur. Est i l a q u e , ut res apertior s i i , et i n sequentibus conspicari d i s s i m i l c m eimililudinem. Deus c r e a i ; e l hoino c r e a i . Ille ex sese s c i e n i i a m babet : hic temporis siiccessioiie eam cor.seq u i m r . Deus substantias d e p r o m i t ; bomo o i a i e r i a m oxornat, ex qua p r o l i b i t o artiOcialia format. Deus g i g n i l ; g i g n i l et b o m o . Ille q^iidera absque t e i u p o r e , absque m a i e r i a , absque paesione, a b ^ j e sui d i v i 3 i o n e . Hoiuo g e o e r a i per o m a i a m o d o c o n l r a r i o . Capiraus s e n s i b i l i a c u m aflfeclioaibus et p a r l i c u l a r i t e r . S i q u i d d i s c i m u s , i d fii c u m l e m p o r e , P s a l . C X L V I , 8, 9.
1 0

> * , , , , ' . $ , $ \ * , , , , * * \ ^ \ , , \ \ \

apporiet, D ,

. $ ^ \ | | xad
1 1

l l c b r . , U .

1 1

C l s ^ . i , 16.

i b i d . 15.

COMMENTARII IN GENESIN.

proficimus si a u d i m u s vocem docenlis p r a c e p t o r i s . It* , [ ] V e r u m Dens universalem el uberem e l coaeternam * c r e r n m o i n n i u m possidet s c i e n l i a m . E x c i t a t Deus , , \ * \ . " , \ * " , , mortuos ineffabtli potentia ct levi m o m e n l o . S u s c i tamus et e r i g i m u s nos aliraenlo paulatim c o r p o r a fere inedia a b s u m p l a . E l i a m morienles fruclus j a c i u seminis i n (erram assidua c n r a reparamus e l r e stauramns, qtia re r e s u r r e c l i o n i s i m a g o r e p r x s e n t a t u r . N i s i e n i m , i n q u i l , g r a n u m frumenti in t e r ram cadens inoriuum fueril > Quibus ad haud Corinabsimilia Paulus scribit i n Epistola

\ -* , , \ , , , * * \

Ibios. Deus ubiqtte, nullo c i r c u m s c r i p t u s l o c o , e x sistens, omntbus i n d i v i s u s e l tolus adest. Hoc c u m diflicile i n l e l l e c l u sit m o r t a l i b u s , qua Q
u a

ratione

fleri

* -

p o s s i l , aenigma : p a r v u l a m p a r l i c u l a m animo nostro adjuli, percipimus uno quasi momento, quae in ccelo et quae i n l e r r a s u n l , et facile ex boe i n a l i u m l o c u m c o g i t a potestatem et judicium, erant unde populi inaialedices, nec maledices p r i n c i p i b u s

- ** addidit, nempc mentem, 4 0 xstaiv .

tkmem c i r c u m f e r i m u s . Dedit nobis quasi in i m a g i n e regiam i n entia appeUamiir d i i . H i n c m o n e l S c r i p U i r a sacra : D i i s non

1

Jui *. Deos e l principes haud c u n c l a t u r vocare eos, q u i i m p e r a n d i et j u d i c a n d i facullate tkwein. , \ , ' , , \ . " \ , \ , , * , ' \ Cfcdjv * , , ' \ c , swv , tflffj ; \ \ i x * * 9 . * , , ^ V*n * , \ ' -

ttracti s e c u n d u m legem D o i n i n i . Pra3lerea Deus d e d i l e i etiam i l l o r u n i quasi i n x n i g m a l e repraesenlaDuas has habet Deus polentias per se et inspparabiles, Filhim scilicet unigeniltim et SpirUum licet s a n c l u m , q u o r u m uterque secundum p r o p r i a m et pecitliarem q u a m d a m r a l i o n e m ex ipso est, u n i u s sint subsiantiae, utpote ex una eademque e x sistentes s u b s t a n l i a . Ne i g i l u r de bis, q u a s i i m p o s s i b i l i b n s , d u b i l e i n u s , animae nostrse t r i b u i l duas

, - C potcnlias ex ipsa e l i n ipsa exsistentes, et i n s c p a rabiles. U n a est ratio, secundum q u a m d i c i m u r r a tionales; a l l e r a est vegetaliva potentia, secundum q u a m tenet insitam e i semper manentem v i t a m , quam c o r p o r i l a r g i t u r . Satagens itaque Scriplura atnos adducerc ad b o r u m c o g n i l i o n e m , se nobis

temperat utiturqtie n o m i n i b u s , qune nobis nola et familiaria s u n t , c n m de D e o verba facit. E x e m p l i g r a l i a : In p r i n c i p i o e r a i S e r m o , > e t c , t e*t sermone q u i est i n s t i u s n o s i r o a n i m o , m o v e a m i t r ceu per imagitiem i n n o l i l i a m F i U i . S p i r i t u s auteirt Dei p r o p r i u s e s l , qaod et beatus P a u i u s t c s l a l a r ; Q u i s enim h o m i m i m novit ea, qtiae s u n l h o m i n i s n i s i s p i r i t u s bominie, q u i est i n eo? S i c ea, qu

, , ^ eunt D e i , nemo n o v i t , n i s i S p i r i i u s D e i " . Q u i b u a v e r b i s m o n e l , ut ex b i s , q u a nobis i n s u n t , v e n e m u r ex d i v i n a s u b s l a n t i a S p i r i l u s s a n c l i n o t i l i a m Hujus n o b i s quenidam typum vel imag>nem proposuit i n p r i m o opificio. N a i n a u d i r e , F i l i u m Oci ex eadem esso s u b s t a n l i a et P a l r i c o n s u b s l a n t i a l e m haud nobis alienum et peregrinuni y i d e t u r consiiler a n t i b u s ea, qtiae a nobis fiunt. CaHeruin s e r m o , q u i asserit et S p i r i i u m s a n c t u m eese e i subetanlia D e i , apparebat i n c r e d i b i l i s , c u m de F i l i o nequaquam essel i n c r e d i b i l e . Q u a p r o p l e r cum Deus p a r i ratione, qua v i n i m et mulierein formare ei flngerc possei, i d non agit quod i n r e l l -

' i o a u . , *14.

E x o d . x x n , 8 .

** I C o r . , I I .

ttl

PROCOPII GAZiEI
1

123
, * \ -

I J U S a n i m a n l i b u s , s i m u l s c i l i c e l u l r u m q u e creans : nec eliam pulverem c n p i t , u l a c c i d i l i n formalione A d a m i : sed e x t r a h i t costam c corpore v i r i , e l cx ea mulierem c o m p o n i l . In hunc modum condidil una subm u l i e r e m c u m v i r o n i l i i l deesset e l i a m costa ablata. E a cosia i l a consummala e l absolula est, ut ^ssel u t r o r u m q u e c a r o , quasi essent u n i u s

, , - \ * & *

stanliae, ct quasi unus q u i s p i a m ex ulroque procreaudus forel, c l ob id quasi naturali quodam pbillro coujiincli coiisubslauliale, autem f u e i i l filius e l d e v i n c t i . Jtaque si q u i d est non c o n i i n u o filius c s l ; s i q u i d u n i g e n i t u s , continuo c o n s u b -

, * , , , , , , * * \ , -

tstantiale e r i i . Deus adbuc j u d i c a t , i l a et homo j u s d i c i l . Uierque benelicia confert. B o n u s est, longan i m u * est D o m i n u s , m i s e r e l u r Dominug, misereltir ct bomo. Stngula haec ceu particuljR imaginis. Huc a c c e d i l , u l s i l sanclus et j u s t u s , quae duo qtiasi coiopbon i m a g i n i s divinae h a b e n l u r . H i s c i i m excidissel bomo, et imaginem conspurcasset, d i c i t u r : t E l quemadmodum gcslavimus imaginem t e r r e n i , gestabimus ei imaginein coelestis . Huc n d j i n a l u r et i l i u d ; c Eslote p e r f c c l i , quemadmod u m P a i e r vester cuelcslis perfectus e s t . > Q u i bona edit opera, nae per omnia imago Ol Dei i n c o n ppicui. Q u i d a m aiunt F i l i t i m es&e imaginem P a t r i s , 110 vero ceu per s i m i l i t u d i n e m per i l l u m P a l r i asRimtlari. Deus a u l e m , i n q u i u n l , i n a n i m o agilans r c s l a u r a r e , quam amiseranius, i m a g i n c m , c u m non possibile esstel, u i uno impetu eam recuperaremus, s i c u l i p i c i o r eam nobis m m est, eliam i n n o s l r o proposuit, inlelligere ductis prius
1 7 1 S

sunt diviiue * ,

, , . , * , * \ * , , , \ , c , , * *

'

e v

*
1

* *

. lineainentis per c u l t u m D e i , quem lcx prsescribit. quod modo rclae.nim nostra v i i a est, quain h i c ^agimus. I n

c U m b r a m e n i m , inqtiit i l l e , continens lex futitrorum bonoruin * . > P o s s u m u s i d , corpore. Umbra simililudo. a n i m a eapiatur imago d i v i n a : c l i n s p i r i t u ,
VERS.

VI. Creavit itaque Deut hominem in ima- C , xar gine sua, in imagine Dei creavit eum : masculum et , \ , feminam creavii eot. F e c i l , i n q u i t , Deus b o m i n e m , , ' .
c i secundum imaginem Det fecit 4 1
e u m

Nunc

' * , * , * ^ * , * &ppev \ \ , , , * \ ^ -

giinima manus a d b i b i l a est c r e a t i o n i h o m i n i s . R e p e l i l aulem s e r m o n e m , ut cognoscamus quomodo bomo sit creatus, et d i c i t : c Masculum e l femellam c r e a v i i e o s , > q u o d l a m e n (ut q u i s scilicet eexum p o n a l ) remotiim est a p r i n c i p a l i o r e e x e m p l a r i . N a m i n C l i r i s t o Jesu neque masculus neque fetnella est, ut perbibet S c r i p l u r a ' . S a i i s i g i t u r l i q u e l d t i p l i cem n a l u r a m i n e s s e b o m i n i : una Deo a s s i m i l a l i i r , quam p r a p o s u i i : allera c e l , secundum q u a m d i c i titr v i r et n:ulier, quae quidem afleetio aliena est ab bis, qua? de Deo * . c o g i i a n i u r . Inter dno

enim ex-

. . . . .

trema, quasi media s i l a est l n i m a n i l a s , sctlicet i n ter d i v i n a m e l t n c o r p o r e a m , c l i n t e r sensitivani r t b r u i o n u n n a t u r a m , q n o r u m amborura homo est p a r i i i eps. Q u o a d i n t e l l e c l u i o et r a l i o n e m , n u l l u m d i s c r i i n e n , nullamque exccllentiain eculiis et fcmella. l i o n e m . a d m i l t i l differenliam in bominc, noverunt mamas Sed q u o a d sensitivam c o m p o s i el x c e l l e n l i a m

* >* * \ , \ \ * , * \ ,

ei feniella. V e r u m inlellectus e l r a t i c praelata sunt socieias e l c o m m u n i o iiaturae b r u l o 1 7

, , * ?
1 9

1 C o r . xv, 19.

M a l t b . , 18.

1 1

Ilcbr. x, I.

C a l a l . u r , 58.

COMMENTARII 1N GENESIN. 130 * * r u m a c c i d i l demum b o m i n i , u l aftiuis e i cognala.

N a m Deus sunpte natura bonus e x s i s l e n s , i m p u l 8us sua b o n i l a i e ex n i b i l o h o m i n e m Q n x i l , e u m que felicc r e r u m o m n i u m afDuentia b e a v i t , facien* i l l u m s e c u n d u m suam i m a g i n e m , quae est bonoruin p e r f e c l i o absoluta et conipteinenlum. Nec mi i i i i u a divinae b o n i t a l i s pars e s l , ut b o m o s i l l i b e r a uecessitale planeque s u i j u r i s secundum n a t u rales i n o l u s et affectus, quos i n sna m a n u habet. A t Deus non e s l c r e a l u s , sed bomo creatus est. C x l e r u m u l i d , quod creaiura est, sit ab o m n i m u taiione et alteralione p u r u m , impossibile e s l . Nani ipse ex non esse i n esse processus qnidam t n o i u s , e l quaedam a l l e r a i i o p e r h i b e i u r . Quapropfer Deus, qui o m n i a , anlequain etiam fianl, n o v i l , sciens nos obnoxios esse m u i a t i o n i , a d j u n g i l d i v i n x i m a g i n i s i m i t i t u d i n i s differentianri, quae r o n s i s l i l i n l e r m a t e m et femellam. Et ba?c differentia quatndani c o g n a l i o n c m babel c u m a n i m a l i b u s trraiioitabilt b u . Quod v c r b a b a b e n l : c Deus f e c i i l i o m i nem, > e l c , voluit i i t d e l e r m i n a l a i l l a e l iiitiniia verborum significatione oslendere u u i v e r s u i u m o r l a l i u m gcnus a l)eo esse c o i i s l r u c t u m . N o n eiitui una curo r e l i q u i s c r e a l u r i s noinen boc t r a x i l , u l a p p e l l a r e l n r A d a m ; sed hoc nomen i m p o s t i u m e s i quadam divina homo, efflcacia Deo iuimago intelligt est

5 * * , * \ , , adjfev , * , . ; * , 6 , * \ - 3 , : ' , , &0 \ * cskv \ * * . ei f i r i u l e in primi

caodito b o m i n i , non solum ut declaret q u i sit, sod qui i n universuiii s i i . N a m d i v i n a i f l i m m est. O n m e quod ftt, d i f i n a coaclosa e s t , melilur

h o m i n i s fabricaiione totiim mortale genus assumptum e s l . N i b i l e n i m s a p i e n l i a . N o n enim in una nalurse p a r l i c u l a diril :

sed i n otnnes diffunditur h o m i n e s . Q u a p r o p l c r boc loco d u m polentia roanu omiiibus. Poslremo

TQ U u n i v e r s u m b o m i n u m genus. Q u i a komo. H a u d entm l a t u i l e u m , i n cnjus ,

Dei nec p r e l e r i l o nec fuluro a r c i a l u r : e l ejus eflicacia aulem mascuhis et feniella creatus fulurus esset n u -

rt Tis, qoae coulioet hoc u n i v e r s u m , inest

sunt o r b i s tlnee, quantus m o r t a l i t i m

teros : i m o e i i m n u m c r u n i cogitaiione anlicipavit, * * , , t " * > 0 * \ , , . , -

aniequam primits formatus esset h o m o . A d a m , si Hebraeam vocem i n t e r p r e l a r i velis, s i gnifical flgmenlum l e r r e n u i n . Q u a p r o p l e r P a u l u s vocat t e r r e n u m e u m , qui ex l e r r a p r o d i i t . D u p l i c i ratione quis l)ei imaginem adipisci v o l e l . P r i m a ralio est, Dei traheniis seu o p e r a n l i s : a i t c r a , d u m homo libera a r b i t r i i facultate opera v i r l u l i s capes* s i t , quod qtiidem evidenter m o n e l S c r i p l u r a , d i cens : < U l s i l i s sccundum i m a g i n e m ejus, q u i vos c r e a v i t > CaBterum per pnesens verbum ( u l i d o b i i e r a d j i c i a m ) s i g n i f i c a l u r ipsa c r c a l i o . S c d u t r a q u e perveiiiendt ad i m a g i n e m D c i r a l i o , i n p r i m o homine c o n c u r r e r u n t . F u i t e n i m perfeclus e l u u d i q u a q u e a b s o l u l u s , s i c u l i et ca3lers c r e a turae. Deinde c u m Deum m h i i m e ftigeret nostra labendi i n p e r c a l u m facilitas et i m b e c i i l i t a s , ut conjungeret nos aliqua societate c u m s e ns iliva et i r r a l i o n a l i p a r l e , m a r e m e l femellain c o n s l i l u i t , queinadiModum e l i l l u d Scripturae e l o q u i u m d o c e t : c Crescite et m u l t i p l i c a r o i n i , > quae duo ncquaq u a m conveniunt d i r i n i o r i h o r o i n i s nalurae. A u t e n i m non indiguisscrous l a l i generatione. Sed quia ea 4 2 P
U S

, ^ * * \ , c \ * h ' & ^ * * \ \ - c , t \ \ ,
M #

o r l e

e r a t

coinmensurabite

creaiioid

b o m i u i s lempus praeslituit. Iiaque i e m p o s a Deo p r o r o g a t u r quousque ab ipso praesciii lioniines n a -

Dan. x u i , 4 2 .

1 1

Coloss. , 10.

131

PROCOPII G A Z i E I
. est.

13
* Oeio. caelcri* Pei prse et

s c a n l u r oranes : et deinde continget r e r u m o r a - <; , * n i u m i n n o v a l i o . Praeterea rautatione ct v i c i s s i l u d i n e t e m p o r i s asseietur m o t t a l e genus a c o i T u p t i b i l i Ule el fragilitale, Iransfereturque ad ut s c i l i c e l id
v t

q u o d aeiernum n u l l i q u e c o r r u p t i o n i subjectum proponeret e x c e i l c n i i a n i cxposilio c o n i m o n s t r a l , bominig, qui

r u i n prseseus d i c t i o est quasi e x p o s i l i o e j u s , usus a n i m a d v e r l i l u r , manifrslo i m a g i n e m crealus e s l . S i m i l i l e r e l r c l i q u o r u m

quod a i l : F a c i e i t m s boniineni, > e l c , qua et i n singuloruui dignitaleru

secundum

slantiam. Deinde, juxta q u o m m d a m s e n l c n l i a m , u l omnia essenl a p e r l i u r a , adjecit : c M a r e m inielligebaiuT i n voce D e i , d i c e n l i s bomiiiem. l u n i i u a r i b u s , d i x i t : Fecii, versaliore proposiia, ria, t indicans. u l r u i n el femcllam c r e a v i i eos, > e t c . : quod sane c o m m u n i o r c r a l i o n e : Faciemus de Q u e i n a d m o d u m , c u n i sermo forel scilicei : c Fianl

, c \ ^

, ,

* , > \

e l c . , proposilione uniitiminanociis,

, , > (* , \ \ * & ' ; ,

i n dominationein

u l r u i n in d o m i n a l i o u e m d i e i s i l i n s l i t u l u u i ; p a r i r a l i o n e e l bic a i l : Facieinus hoinjiieui. Deinde q u o m o d o eum fecerit, s i n g u l a i i m e n a r r a i , dicens : t Masculom e l f e m e l l a m , > e i c . In b r u t i s a n i m a l i bus n u l l i b i ineiiliont*in f c c i l i n a r i s et femella?. S i m i l i t e r enim u l r u m q u e c r e a l i o n e m a c q u i s i v i i , dtun alia ex l e r r a , alia e m e r g e r e m ex aquis. c r e a tione b o m i n i s c o g n o s c i l u r quaedaiu d i s l i n c l t o , q u o d non que nem, ejus siniili eamdem roodo esse sim creati. Quannis diver6U8 fueril c r e a n d i modus, lainen d o c e m u r u l r i u s -

, * ,

, *

, \ \

, \ ; * > * , \ * \ ,

s u b s l a n l i a u i . V e r u m i d liquet

ex sequentibus : F o r m a v i t Doniinus Deus h o m i pulverem de h u m o , e l insuiflavil i n narcs flalum

' \ , \ , -

viue : faclusque c s l b o m o i n a n i i n a n i

viventem .

H o n u n i s subslanlia , si i i i t e r i o r e n i Q *

bominera consideres, est iinago D e i . S i e x l e r i o r e m h o m i n e m r e s p i c i a s , ejus s u b s l a u t i a e r i t l e r r a , aut pulvis ex t e r r a . U n u s laraen atque idem e s l c o m p o s i l i o u c , quae confecta e s l ex u l r i s q u e . Iiuaginem Dei docent baec, quod ait : M a r e m e l feminam. t C o r p u s repr&senlant a l i m e n l a , q u i b u s i d e n u l r i l u r et fovetur. S p i r i t u s viiae ex Deo inspiratus et c o l l a i u s nos seeuudum iniaginem Dtu a n i m a l o s esse saits a p e r l e a f l i r m a i . Q u i d q u i d etenim ex Deo nobis t r i b u t u i n est, ad i r i b u e n i i s e l couferentis i i n a g i inspiralionem seu s i i n i l i t u d i n e m nos d u c i t , s i c u t i et i l l i , qui susceperunt a C b r t s i o sancti S p i r i t u s Dcm, ejus gerunt i m a g i n c m . Cselerum q u i a a n i m a n o e l r a , propter c a s u m A d a m i , s p o l i a i a e i exuta esi Spiritu i n t l i o creationis v i r t u s , qua? v i l a m m i n i s l r a l , s i m u l c u m S p i r i l u ganclo ingressa e r a l i n b o m i n e m , u l luec c r e a i u r a forel secuiidutu iinaginein D c i , q u a s i iims reciperel u l r u m q u e . N a m impossibile e s l , ut t n t e t l e c l u s noster geslet i m a g i n e m D o i , si non
f i

* , ,

\ -

, . * ,

' ,

* , \.

\ * c , * > , \

* , , , ' . i * > , , * \ c a r e l , is liec nacia illud : quaedam ejus e$t. Et lar-

sancio, spiritus in ipsam inspiralur. A b D

ftie-

r i l i l l u m i n a t u s S p i r i l u s a n c l o . N a m , m b a b e l S c r i p l u r a , si q u i s S p i r i i u s a n c l o Siquidem quil, conlinuo vaticinaia, quod p r o p r i u m est S p i r i t u s s a n c l i , et c a m eo

S l . > l g i t u r anima a p r i m o r d i o sua3 creationis v i i a l e m v i m e l S p i r i l u r o sanctum p a r i i e r t in a n i m a m v i v e n t e m , a?quipoilet b u i c , ac si diceret : a n i i u a subslantia " a s p i r a n l i s , nec R o m . v m , 9. tamen quasi v i v a , s i c u t i et

cooversata e*t. Q u o d i n -

Cacia est m i h i i n u x o r e m , > id e s t , g i t i o ex

M

mea u x o r . A t i n s p i r a l i o d i v i n a , qua aniroa fil, est

inde a l i q n i d a b s c i n d a l u r , vel quasi per g e n e r a i i o -

G e n . i i , 7.

1*3 nein

COMMENTARII IN GENESIN.
inde aliquid egredialur,

134
illa, nbsqualilatem i n i p r i m i i san-

el

divina subsianlia diminulionein experiatur. Nam inspiratio diminutione divinae subslanliae, quarodam

que d i v i s i o n e geu separatioue

vel

a c c i p i e o l i , q u a m Deus c o n l r i b u i t . \ , - * , , ; , * , \ Caeterum ea qualitas, u l rem cognoscas, est c i i f i c a i i o , sicuti et S a l v a t o r iriterveniente i n s p i r a tione S p i r i t u m sancturo d o n a v i i d i s c i p u l i s . M o n s l r a l u r autem c r e a t i o n e m , quse i n p r i m o r d i o r e r u m peracta esi per S e r m o n e m , r e n o v a r i non a l i l e r , q u a i n per inspirationem quae Salvatoris est. N a m b i c ore i n s p i r a t i o n i s formam e x p r e s s i l c o r a m d i s c i p u l i s . Is e n i m est S c r i n o , S p i r i t u m q u e i n s e p a r a b i I i l e r babet, 43 solusque polest priscam felicitalem, quam iradilur amiseramiis, homini readere. Deus b i c

. , *1, , , \ * > * , , , * , * ,

pulverem e l e r r a p a r a l u m et in manug suinpliim l i n gert. Ne id tibi videalur insolens. Manus Uei sunt Filius el Spiriitis eique sermonis sanclus. usutn Job elenim formasti aiunt, quid inqtiil : animal, aliud c T u ex terra acceptum limam ul

conccssisti " * , c l s p i r i l u

eum glorilicat. V e r u i n b o c , et sanctiiicalioiiem didis colligore

d i x e r i s , quam S p i r i l u s sancti p c r s o n a m , quae v i i a m elargiiur ? Uaque, ul cx praei n s p i r a i i o non esl a n i m a non foret, anima, Siquidem dedit ut sanciue
e

* , * * > , , , *

licet,

scd i m m o r l a l i s animae c r e d i l u r efleciiva. S p i r i l u s sancitis, c u m essel a n i m a ,

" *

eamque p a r t i c i p a t i o n e sui panclam

c o n s l i u i i t . A i l enim S c r i p t u r a : S p i r i l u s E l ilerum : Emiues spiriluni tur : e l renovabis faciem lernB n u l l a m aliam luum

, , , , , * * . * ,

est, q u i iQcit m e ; S p i r i l u s D o m i n i , q u i docel me *.t et c r e a b u n Sed faciem lerr

i n t e l l i g i l , qnam casum Adae. imago noelra pereslaurans Spiritum

N a m post p r e v a r i c a t i o n e m c u m el contaminalarum exhalavil Piaedixil

; - , * , * , 4 \ , , , . > P a t r i s fons

n i l u s deporlata esset ex c i v i l a i c D e i , obscurataruifi facierum n i i o r e m i n dtsoipiilos, eniin Salvalor sancluim Deus quos j u b e l n o n vatieinitim :

aniniam (habebanl enim) accipere, sed divinum

o p i i u l a b i t u r e i , > i d c s l , faciei, qua? loco e r a i ignoutinia, q u a s i pcr S i itaque os Dei

divinas inspirationis foedaia

d i c e r e l : Capite per meain o b e d i e n i i a m , quod v e s l r a m inobedientiam a m i s i s l i s .

est S p i r i l o e r o b o r a n t i s coelos, c c r l e n u l l u s r e l i n q u i t u r increditliiati locus, q u i n i n s p i n t i o D e i S e r m o n U i n A d a m o a n i m a m confeccrit. c Ipse e n i m , i n q u i t S a p i e n l i a , s e r v a i o r m i h i dedit qind d i c a m et q u i d loquar * . Spiriius v a l ad Igiiur, qui operatus est v i n c u l o , nos animam i m e r i g i t ei e l c materiali inspiralionis eum, cujus est per virtulum , quasi , , \ , , . \ 0 "

i n s p i r a l i o : et processus

quosdani g i a d u s , i n n o s l r o

peclore facit. Quemadmodura per s o l a r c m r a d i u m s o l i , q u a m v i s m u l l u m disterous, c o u j u n g i i u u r et

^ c u m i l l o s u m u s , e x t r e m i l a t i b u s pcr inedium r a d i u m connexis : sic Deus per i n t e r m e d i u m s p i r i t u m b o n i i n e m ad se p e r t r a x i t , purissimae quasi radium a u l e m ille e s i eraittcns i n Adae v u l t u n i . naiuras Radiiw

immutabilis, ei nulli c x i i i o subjes u b s l a n t i a . Y e r u i u id accidic,

, , \

cli Spiritus sancii

u l i n g e n i l o g e n i l u m , q u a l e n u s fas e s i , conjtingatur Deo, v i d e l i c e l mente percepto, ut nobis quani J o a n . x n , 4 9 .

Jab x , 9 . * Job

XXXIII, 4.

" P s a l . c i n , .

125
proxime adest, et quomodo quam abesf, respectu h a b i l o ejus erga nos

FROCOPII GAZ.EI
longissime vel irae ve!

J36
,

, t , * , * , , \

niisericordiae ct benevolenliae. In i n l u r r i aliqua secumlum excelsa, suum

faciero i n s p i r a -

v i l , qui locus seusuum sedes a g n o s c i l u r , u b i , ceu dornb i l i u m sensus elr., 11011 nacti s u i H . C u m d i x i s s e t : c F e c i t Dcus bomiiietn, i m a g i n e m D**i fecil e u m , Nain adjecil, secundum similiiudinem. armatiis et condccoratiis, de qua el primogeinmginem conlendit,

, * * *\, * , , " * , . > \ *

nius h o m o inductus est i n m i n i d u m , vcra pielate proinde D c i gcstavit. P o s l r e m u s vero b o m o , c u m subinde ad perfeclionem, formalur et dccidimus, eilingilur secundum simUiludinein

, , , \ , , . quod futuri simus praeteiea sumug. S c i imaquidam . Nuuc enim Notandum cum secundum e&l, iicet

D e i . Iloc qwidein qtinsi mus a u i e i n , quod leneanl,

28.

i n l e r p r e t a n s bealus J o a n -

nes, i n q u i l : C b a i i s s i m i , ntim: filii Dei sumtis : e i nondum a p p a r u i l i d , si a p p a r u e r i l , s i m i l e s ei e r i m u s > eecundiim s i m i l i l u d i i i e m illh Deus, dixiique nos ad terg i n e i n , speramus e l diversum
V E R S .

futuros. ,

l e r r e n u m , a n i m a l e m et s p i r i i u a l e m , non tres, sed unuro d i c i b o m i u e m . , * , et augescite et implele

Et benedixit Fruclificale

eos Deus :

ram aique tubjicite eam: et domincmini in pitcem xui maris el tn volucrem cccli, el in omne animant, ,
quod reptat tuper terram. O r d i n e m creatioitis i m, italur domtnalionis r a t i o et o r d o . P r i m o e n i m loco ponunliir ordinein dantes pisces, bis s u c c e d u u l v o l u c r e s , terttus e l sic r e l i q u o r u m . H u n c d i c e n l e s : c Benedicite, Denec tres pueri in c a n d e n l c fornace l a u Deuin infringtuit, ordo esl quadrupedum, , .

, * , * < , , \ . , . , \ ,

coeli, e l o m n i a quae m o v e n l n r in a q u i s , etc.

n e d i c i l e , o m n i a v o l a i i l i a c a d i , e l c . B e n e d i c i l e , bestiae e l j u m e n l a , etc. B e n c d i c i t e , filii h o m i n u m " . Meo videre necessarium f u e r i l volatilium osiendere, quare c u i n creaiionem ct a q u a i i l i u m e x -

, \
~ '

' C

' -

- r. ^ w r

- f 'f^-l

p l u u i s s e l , i i i l u l e r i t : Et b e n e d i x i t i l l a D e u s , > e l c . , et cum explauasset r e p l i l i u m , quadrupedum, i!la uti liesliarum sexto, et j u m e n l o r u i n non addiderit: 44 Et crealiobenedixil constet, nem i n die

, \ * > \ , , \ t *

Deus, e i c , e l cjelera,

quamvis sic volente

apud omnes

q u o d augeantur f e r i i l i recenstiiimis a n i m a l i a , Comprebendunlur

sobole i u suo genere, s i c Deo. Is&a quae modo necessaria, eo pervenere. acilicet ul bomini

. \ , , $ , .

die quo et honio ad s u a m

crealionem

itaque sub eadem benedictior.e,

quani Deus h o m i i i i i m p e r t i t u s est, c u m eodem die, quo e l b o m o , c r e a i a s i n l . H i c autem n o n cnta bet mas m a r u m et

benediclionem i l l a esse c o n s e ani-

[ ] ,

talcm causam d e d i t : G o r p o r a quidem

v o l a l i l i u m , qoae i n a q u i s degunt, j u - f) \

Deus p r o d u c e r e aquae. G u i n vero sermo est nominai. Vidctur brulorum non enim convenire congrue d i c i t u r et corporianianimam sed spe-

* , ' , \ * \ , , , c , > \ - _ , , \ ^ , \ -

de l e r r e s t r i b u s a n i m a l i b u s , n o n c o r p o r a , sed a n i bus, u i mabus augeaniur e i n i u l t i p l i c e n t u r . A t de

ab a n i m a Qeri. V e r u m de b o m i n e noo s o l u m Hcet predicare augmentum muUiplicalionem, numero ct de a n i m a r a l i o n a l i , q u x a u g i n e n l u m capit r a Cionis ct habitus intclleclivi : imo
4

1 J o a n . , 2 .

** Dan. , 50 scqq.

COMMENTARII IN GENESIN. i

Vi

; culalionum et veritale doelrinarum iiicremeiKuiii * , acquirit. Ob id habetur in Scriplura sacra : * Benedicti filii ventris eorum, qui cuslodiunt \ , aaapprorcepta Domini * ; qtiod qtiidem non compe , \ * , , tit corporalibue fcive carnulibus filiis, qui pccculorca ex justie, et vice versa, nascuntur. IIuc xaV, c *, ' - 4%ci\ et iliud Scriplune lestimoniom: c E l filii lei sicul plantutae oUvarum in c.rcuiln mensal lue *. Oeinde eubjicittir : c Ecce sic benedice , , , tor vir, qui timnerit Dominum > ecnndum & ; ', \, imaginen plcnus terrain in ipso ferentem fnictum * , ceiiluplum, et agrum C H I benedicit Dominus. . , , xstait^ * Quare autcm ( objjcittat qtiidam) cum moneret Deits in qtiae homo imperium capessere deberer, - , , . - omisil celos et feras ? Quonlam (respondenl qui * , dam) noli onmia ammalia propter fiominem sunt & , creala, sed ea eola, quibua quasi rex qtitepiam / , , - praeGcilur. Nain replilia eunt usui profHerreme\, , \ . din, quac ex ipsis paranlur. Cauerufti scrpenium , genus non inier reptilia connumeraiur, pro more , Scriplura? sacne, sed inier betlias. Iuquil enim : c Serpens iuit callidior omni bestia agt i > l , \ ' * ileiuui : c Ut vero viderunt barbari pendcniem , beeliam de manu ejus '*, > elc. Haec sermociuan . lar de vipera, quae mordtcus invaseral manum Pauli. In Levilico : Haec ediie de replilibus, eie. Non igilnr hominis imporiura agnoscunl vel celi roagni vel bestiae lerrae, sed ceetera subjicitinIOT bommis imperio, quae psalmus octavus commemorat. Conimunicalur aulem et bis aliquo nodo benediclio ee augeiidi el raulliplicandi, MO ignorenl ea aniuialia, se esae a Domino k&ie dicU.
1

xdrra

, C

V E M . 29.

Ecee dedi vobi$ omnem htrbam.

Non

, \ > eoluna animalium vos declaravi dominos, sed et \ . o m n i i i D i qua3 seruntur et qux plantantur. Docet aulem ea, qtias agricolatiooe iodigeant, assignala , \ eese bomini : reliqua cessisse bruMs. Abundai \ , , Uaque conjuncUo #1, in hac ^ratione : Omneni , - lierbam viridtia dedi vobis in cibum. > liam et . \ 'Symroacbus absque illa conjuncilone iilum locum , - proloquUur. Itaque quasi ab alio principio le; gendum cst : Et omnibus besliis terra*, > ete. , - UuaBramtis nunc de bestiis et volalilibue repliii. t 5 busque, quam ob causaro, cum muUa in bis ge* neribus eiut carnivora, omnibiie dieit : 4 Hei; " , - bam, > elc. Forie a primordio boJ4is opificii uni * , . versalis bomini nibil tribulum eet eorum, que ab - D agricullura provjeoinnl. Longo etenim lempore , * . post dicilur ad Noacbum * c Omne, quod se movel, et qod vivit , erit vobie in escam. ; - Qttasi berbam virentem dedi vobis omnia > $ , ' * Juitio iiaqiie bruia abelinuere ee carnitim : et . postea demum inierjeclo magno temporis iinervaUo carnis voraciias apprebendit bruta. Quomodo enim earnWora animalia, ut vultures, ab inkio quivissenl nutriri ? Maud namque verisimile esi quaedam aaimalia, ^latim ubi creala fuerint, esse monua, ul iis alereoiur carnivoce Ufcli<e. Neque eiiam carnivora besiia) absque aliinenag pcrdurare el consistere valuissent. JUar. Aiar V E R S . 3 1 . Et etet eratvalde bonum. Cum opi . '* flcii bujus explicatio decurreret particularilfr , - nullibi legitur adjectam esse particulaoi, ttldt,
9

Oeut. vn . * Psal. cxxvii. 3.

f

1 1

ibid. 4. Gen. lti, 1.

^Act. xxviu, i ,

, v

G^) j
r

PATROL. G R . L X X X y i l .

139 FROCOPII GAZiEI JiO Postremo aatemeam animal maxime Aecessarium, , uod hurc operosae machin desiinatum eraf, . * procurreret, quasi irihil amplius illi insigni deesset operi, adducit particulam 45 wlde, qua perfeclam et absolutam opiflcii rationem inducit. CAPIJT II. Consummata sunt calum (inquil) et terra. . B\ -

Coelura primum et terram memorans, per baec , extrema etiam iniermedia complexus est, orna, tum eorum exponendo, quem ordine quodam . acceperanl. Aiunl quidam, plerumque in particu , ! , ; laribus adjunclum esse : 4 Et vidit quod esset bo* . num, eic.,praelerqtiam in aecundi diei opere : non , \, , , enlm illa verba intercalaria de illa inveniri- in . textu Hcbraorum. Praeterea necdum suo ornatu * ' , exculium erat tel firmaraentum vel arida. C i e - ' \ \ rum cum omnia eeeent perfecta, omnibusque , \ , summa addita foret manus, tum demum valde . " \ erant bona. Et quod quidcra -per se nec pulchrum nec bonum est, si conferatur uniferso, et pul- , \, , ; tC cbruni el bonum censetur. Siquidem diabolus et ; daemones per sese non sunt vel putehri *?el boni, . t atiamen haud vulgarem prastanl utilitatem buic universo. Quapropter Sirach volens nos insliiuere, ne temere particularia Dei opera incusenius, ait: 4 Ne dixeris Quid hoc? quidve illud? omnia suo tempore quxreiitur . $$ YERS. 2. Consummavilque Deu$ in die texto \ cptif suum quod fecerat. De sex diebus iterum . quidam aiunt, quasi ille numenis positus ail, , ^ non ut lempus osiendat, sed peculiari qnailam , ' . Virlule epiflcii Dei, et potentia numeri, ut nunc * declaTabUar. Senarius inter omnes numeros primus perfectus est. 1 1 1 i autem numerl perfecii . irodunUir, qui ex suis partibus coniiciunlur nullo g * * * vel defeciu vel exeessu animadverso. Tales qua- * , iuor numeri soli sunt. Primus perhibeiur sena- . \ ', t ', rius, cujus medium tria; tertia pars, duo ; sexta *, *, pars, untjm. Quibus inter eeee additfe, senarius , " conflcltur. Similiter 28 Jiuraeras perfecius cense- '. tur. Hujus dtaiditifB *unt 14, quarla pars, ee- , \ * piem: eptima pars, quatuor : decima qtiarta , . " pars, duo; vteeeima octata par?, onara. Qua ei ) . addantur, -coRStituunt 28. Reliqui tiumeri, qui * non sunt peifecii, si per addillonem coacervaniur, aul deficiunt aal excedunt. NumeH imperfecii T o c a n l u r , qui in addiiioue defectum aentiunt: , . " excedentes vero, si per addilionem congregentur, , * ?| abundantes nuncupantur. Necessitas itaque poM

9lulabat, ut mundus, qui perfecltis et undique ab- D * , solutus erat, in primo et perfecto consistcrct numoro. Huic aitestatur et ipse Bfoses, cum iotum . illud opus, quasi a prima origme repeiit, dicens : , 4 istae sunt generationes coelorum et terra? cara \ . erearentur in die cum facerel Dominu* Deus ter- \ ram et coelos . Si rem rccia reputare velis, * 6 \ non die ccelurn et terra condita sunt, sed in , ** principio, nec omnia in uno die. Cselerum mani , \ festura arbilror, cum omnia jam essent facta et !( , olxsia l e

Eccli. , 40.

Gen. , 4

141

COMMENTARII IN GENESIN.

, c o n s u m m a l a , o r J i n i s g r a l i u ct d e b i U c o n s o n a n tiae assumptum esse i l l u m n u m c r u m . V c r b u t n , , t \ consummavii-, fuerit Hoc lat, interdum significat a l i q u i d , curu et perfecium. pro , , . * } ' ' , , Q u o r a m de nnraero c&l r e s u r r e c t i o arfjettufnest, sitnt. H a s divina uon fiieus Kal non c eorum ., , , . qwe saae p e c u l i a r i q u a d a m c o n s e q u c n l i a , Deo c o r m p t u m , esse i g i l u r loco accipe restauralum : aliquando v e r b u m consummavit perfectione

ostendit, a l i q u i d

esse c o m p l e l u m

complevit. Istud vero verbum h u n c sensum a p p o r quasi Oeus loqualtir de eoruin, quae, cum p r i u s n o n essent, i n essenliam p r o v e x i i . E x s l a i i l enim q u x d a m opera Dei nondum ad rera cullaia, scd longe anle s u n l prsedicla u l per p r o v i d e n l i a m c u i i l i n g u i i i . Uaud operum, id c s l , sexlum e s t

fulura.

m o r t u o r u n i , nec non quse sic disponenle, Quidaiu ei

divinam igilur

evcniuni, indecenlcr quae naDeus Pater

o p e r o m , q u feceral. scd Deus, q u i

aiunl

naturarum,

n i o n d u m c o m p l e n l , et ad perfcctionem adducunt, quae a prinio usque ad creavit nalura, iialurse pater 46 t u r a s u u n i c u r s u m e x o r s a eat, providcntia. A b illis inenia ad hoc secteinr usque oti,

diem c o n s u m i n a l a ; sic poslulanle quod

CaUerum a sexto die Siquidcm

quem c o n t i n u a b l t usque ad c o n s u m i n a l i o n e i n w e c u l i , operibus r e q u i e s c i l Deus i n die Cbrislus in Evangelio

1 7

igitur docet

sexto.

s c c u n d u i n J o a n n e n i , diccns :

leniporis

operatur, et ego operor

. t

quievit in die seplittw. S i g n i f i c a r i t Deus o t w , quod eo die t e n u i t , u n i v e r s i c r e a l i o n e m a d esse d e d u c t a m . S p a l i o rum curriculum bus rerum descripsit, q u a m v i s i d perfecit. finem septem d i e r u m l o l u m d i e poluiseet vokiit ut sit averdierum, q u i Veruna

%a\ - , , , ' \ ^ , ^ ,

spatium determinare i n i e r v a l l o sex erealionem

dies sex esse s y m b o l a r e r u m o m n i u m , quas p r o d u x i l : a l scptimus in boc o r d i n a l u s e e t , i n d i c i u m , eo die seiur finem aecepisse quasi tioneni. ne quis ceu i n u t i l e m et abomiueiuT, eura d i e m universi c r e a -

, \ ' , * . , - ,

m i l l o opere digna a sub-

Deo s i l b a b i l a , s i c u t i quidara eos dies d e t e r i o r c s a r b i l r a n t u r i n q u i b u s n i b i l i U operis, merito suis operibus c l laboribus eum j e c i t : E t l n i i i e d i x i l Deus d i e i s e p i i m o . i N u n - c n i u i p a r u m idoneum

* \ , . , c

\ , C j u d i c a v i l : sedeum slatuit, u l s i l u i i l i s a d vacalioncm ab operibtis. B e n e d i c l i o n e i l a q u e eum baad a s p c r n a l u s est coiidecorare. R e l i q u o s b o n o r a v i i bus, quac in iis e v e n e r u n l : l u i t esse d o c u i n e n t u m , scparavit eum esse c o n s u m m a l a m . eum a reliquis, gDuin e l m e m o r a c u l u m . dies appellamua r i a m beneiicii supremum Numen , u l segregareiu alicujus verum operi co est, s e p i i i m i m vo* id

, > \ , * ,

untversi n a t u r a m i n sanctificavii,

u i i l l i u s rei esset s i Quemadmodum fostos nobis Ua qno

, 6 \ . dati, s i c u t i desliiiarenl J u d x i s imperavit

sanclos, quod contin^ant meniosingularis a diem Deo ordinate j e j u n a n d i t e m p u s ; septimum, dic,

et i l l u d : c S a n c U i l c a l e j e j u n i u m " , t i d est, scparate et

a caateris diebus omnia fccit,

cauique

c u l m i d i v i n o : ut s i objivio Dei f o n e o b r e p e r e l , tameo i n v i l i s tandem ex ipeo

quielem capiunt, i n m e m o r i a m Tevocetur ct r e d i g a t u r is, q u i . "

el die septimo r e q u i e v i t .

factum est sic. Oporlebat baec vcrba poni ad hunc locum : c Faciamus bominem, e t c , sicud i n c;Bleris factum esse c o g n o v i m u s . Deindc d c c c bat i n f e r r i : c Et fecit D c u s l i o m i n e m . C a ^ e r u m oinnibus coiistarc, inquiunt, arbitramur, impcr a n d i v e i b o t l modo u s u m esse O . u m , c u m dic#r e l : < F o c i a n i u s b o m i n c m ad imaginem c i

, , \ , , \ , - * , , " , ' ' , ,

r ?

J o a n . v, 17.

JoeL i , 14

143
liludinem nulla nostram. > scilicet Cum autem causse r e d d i l i o ,

PROCOPJI GAMIJ
omissa secundum imaginem :

sit < * > ( , \ * , * ) , * ( , \ * , , \ , . \

r a t i o p o s i u l a b a t , u l eo l o c i e c r i p l u m e s s e t :

E t ractum e s l s i c . F o r t a s s i s i l l a verba non de solo l i o n i i n e , sed de i m i v e r s i s D c i a p e r i b u s p r o laia s u n i , s i c u t i ct ista : c V i d i i Deus q u o d esset b o n u m ; q u a m v i s i n opere s e c u n d i d i e i b o c i n lercalare addi.um sileiHio p i a H e r i e r i t , et sit c u m diclionc, sulum in fiae demum sed valde. F o r t e q u i s d i a<l caHera lierbatu opera,

cat illa vcrba non c Ecce dedi

, , , , . \ , , . , ' . , , quciu crea . m u l i o magis h o m o , propter limo prodiisset etc. de ' homo, c e r l e r e l i q u o i u m

ot ad h o n i i n e m d i i i g i . A u t h u c a p p l i c a n d a s u n t : vobis o m n e m et c&leris seininanleni quxdam terreslribus adjuncium, impcranlis semen, > e l c , u l appareat esse o b l a l a , a l i a . Quidaui ferunl monsLrari, nibil homtni talia

animalibus

in reliquis rccie volunlalem bomiue

quod facia sint s i c u t i j u s s e r i l Deus : nam sic de- \ praclcr in esse factuin. Y e r u m supervacaneum

erat i d adraovere, q u i a Deus ipse eutn fecit, q u a s i m a n u s pperi admoliendo. U i c u n q u e se i s i b x c babeant, a u a m e n m i b i v i d e t u r ista verba ex a b u n d a n t i a d d i . S i eniiu c r e a l u r a , quae propter b o m i condilae tzt fttint, AUn sunl, pukbiiiudine coitspicuus pulcbriiudine

c o r u s c a b a n l : c u r non forel? N a m n i s i

r e a l i o w i l l u m habuissel l o c u m ,

sed postquam c r e a t i o n i copulavit f o r i n a l i o n e m ,

t M i k e r s u m , ut e v i d e n l i u s totum negoliura i n s p i r a l i o n e Dei curpore : sicuti exonam corpus aniporro

t i l , juvat kontinis crealioni sequeuiia subneciere. Quidaro a a t n m a n i , ab esge auiiiiatn i n n i o r t a l i ipsiue ceu mam seu raanibus aeseruitt, i l l a m

, * , , , , -

confectum est. A l i i s u n i , q u i trausiisse in

inspirationcni

i n a n i m a m esso c o n v e r s a m . A t

, * a l i i c r e d u n t , 47 a b s o l u l o b o m i n i vitalem v i m dedisse i l l a m i n s p i r a t i o n e m . A l i i d o c e n l m e n l e m C > , esse i l l a m i n s p i r a l i o n e m , q u a m v o l u n t ab a n i m a sejunciam; et eam esse imaginem, sccundum quam b o m o sit formatus. Unde c o l l i g u n l , h o i n l nem constare ex bis i r i b u s , niente, a n i m o et c o r pore, p r o p r i e lainen irniiate, qua i l l a t r i a i n u a u m c o m p u u u n t u r , ut u n u s sit las diviiuB s u b s t a n l i a , aut r u n t : C u i n Deus ex l e r r a pu8, idque a n i m a viva et i n l e l l e c t i v a , cilur: Erai l u x Ula h o i n o . Praelerea quaeab ea q u i d finxissei alieuum. sLionis e s l , an i l l a i n s p i r a t i o sit qusedam p r o p r i e A d baec o m u i a quidani i n h u n c m o d u m respondcbumanum cora n i m a s s e l ( u l n o v i t esse o p t i i n u m ) indidit ei bonorum cuv e r a , quae i l l u m i n a t \ \ , . \ ; \ \ . , , \ | , \ . ,

. , , \ , , * - * , , , *

ptdinv-m c l n o l i t i a m boni n a i u r a l e m . P r o i n d c d i lux

omitem h o m i n e m v e n i e n t e m , i n m u n d u m *. > N a - D - . s c i i u r e n i m b o m o "naiuralem babens ad boumu i n c l i n a l i o n e m et i d o n e i l a t e m . Ejus e n i m , inqtiit * \ P a u l u s , euinus opus, c o n d i i i ad bpua opera, quae praeparavit Oeue, i n lenui dum ttaque p r o p r i o imagincm eis ambulemus
% t

, , * . \ \ " wotfj, ,

. > Qua-

a r b i t r i o et voluntat^ bomo D e i : qux duo

bonus et j u s l u s fiierU, d i c i l u r esse c r c a l u s s e c u n e l &imilitudinera Nain n i b H i n l e r se *, i o a n . differunl.

4

homo, cuni

primo

E p b e s , J I , 10.

145

COMMENTARII IN GENE:

.
Dci imaginera nactus eit. Et

146
sumtis citm l i o m o lianc teneret e l deserlo b o n o , d e t e r i o -

tv , c r e a r e l u r , , \ * * , , \ -

imagines D e i . Caetcrum i m a g i n e m , m u l a l u s est, rem a r r i p u i t ex et

casu c o n d i l i o n e m : nec c o n t r a -

f i u i n a c c i d i l . Insita e n i m est nobis borii c u p i d i t a s n o i H i a et quaedam ad i d capessenduni p r o m quidem l i q u e l ex leptitudo sive a g i l i i a s , quod lcgom non qui euis

, * , \ , . , .

s t i n i o n i o P a u l i d i c e n t i s : c N a m c u m genles, quae liabent, n a l u r a quae legis sunt, opus legis s c r i p t u m i n fecer i u t : eae lcgem non habentes s i b i ipsis s u n l l e x , ostendunt
M

cordibus

S i iiaque g e m i b u s , q u e r a n t a r e p u p r i m o fuisse

, , , , ; \ ; I , \ * \ , \ , , , * , ; facta est. Nam si l)ous is e s i , q u i afflavit sole c l a r i u s illud

b l i c a e i legibus I s r a c l i l i c i populi exclusao, i s l a affuere, s a l i s l i q n e l h o m i n i s naturam j u s i i l i a et v i r l u t e i n s i g n e m , ut qua3 vere gesiaveessel, nt ista inbiererent b o m i n i , sed et Spiritum

. * - rit i m a g i n e m Dei. V e r u m c u m non sotum neceese sancium accedere o p o r l e r e t , quo bomo resptender e t d i v i n a e naturae c b a r a c t e r i b u s , m e r i i o ei i n s p i r a v i t vilae s p i r a c u l u m . Sed i l l o d j i i b i l a l i a d v o c a veris, qiiam S p i r i t t r m s a n c t u m per F i l i u m raiion a l i creaturae i n f u s u m , a quo eubinde transformatur ad e x e m p l a r s u p r e m u m , i d e s l , vere d i v i n u m . nec a n i m a vel mens Deus c o n v e r l i t i n eeu el ex o s p i r a c u l u m e l boc ex Oeo est, iilud spiraculum mens non omnino proprinm > animam cenverimmwne* pcccaiem oranttf fMiei,

Nec l a m e n i l l u d spirncutum vel i n a n i m a m vel in mentem a b i i t . Id est, ejns e s l s u e dc ejus s n b s t a a t i a . Qua r a l k m e aut i n m e n l e m ? S i q u i d e m vel ilaque

e s l , Detrm

n n l l a m admittere mHtalionem parliceps, Deus vortim nou dieal:

ftionem. Y e r u m comredatur h o c . Q u a r e i g i t u r a n i m a e l i n i p s u m cadet, qnod

permansere a peccato flt, quod apud

et iniactae? Hac raiione S p i r i t u s dtvintis non s o l a m mutationie e r i t vel soinniare satis ab9iirdum est.

Praefterea q u i

Tqnales s i i n l anim<, sed tot sont a n i m a r u m differettUa?, praeserlim c u m C \ Sta ! : , . > , , t

c Ego

M C C m u t o r **? S i cx ipso a n i m a est, c e r i e Dens seipsum j i t d i c a t vel condemnat. Sanclificatus e$l ilaqtie homo per i l l a m irtspir*tionem : verum eam amisit obtemperaus pcccat*. P r o i n d e non abs re lestatnr Deus, inquiens : c N o n p c r m a n e b i l S p i r i i u s meus in hoinine in p e r p e l u a m , eo quod ipse est c a r o carnis s u n l ,
u

, id est, quia soluni quae esset Deo in i n -

, , \ ' \ 4 , , , t , c ' , > ^

sapit. C u m aulem v i s u m

P a l r i in C b r i s t o r e s l a u r a r e o i n n i a , i d est, tegrum reslituere, e x b a l a v i i S p i r i l u m

in aposto-

l o s , a n l i q u u m renovans d o n u m , nempe i m a g i n e a i . J l e r u m i u q u e n a i u r a b o m i n i s a Deo reformaia eet per s a n c l i A c a l i o n e m e l j u s l i l i a m , c s l : c Nos Demini in autem onines r e l e c t a siculi scripiura facie ad gloriam eamdeni

speculo reprsDseniantes,
% v

iinaginem transfornianiur a glorta i n g l o r i a m , l a n quam Domini Spiritu . > Sed D o m i n u s e s l S p i r i -

' , > tus. Quaproptcr, licet S c r i p l u r a sacra d i c a l , q u o d c boniinom fccerit s e c u n d u m i m a g i n e m s u a m , > et o b i i c u e r i t c secundum s i m i l i t u d i n e i n , > tameu i l l u d unuin suflicit. N a m quod ait, s c c u n d u m s i n i i l i tudinem, > n i b i l itnaginem. 48 ad futurum a l i u d significat q u a m secunduiii Nec lameit ea c o n s e r v a t u r usque eimiles ei,

, , , t * , ' . " \ ,, , \ . ^ , # . " >fcl

saeculum. E r i m u s e n i m

scilicel incorruptibiles rcfulgenles,

e l i m m o r l a l e e , gloriaque Scribit

qiiam ipse nobls d o n a v e r i t .

eteniin a l i c u b i P a u l u s : c S i q e i d e m eniortui estig, " II C o r . m 18.

R o m . , 14, .

* Malacb. , 6.

" Gcu. , .

7 11 \Va vesira abscomlita est cum

rROCOPil Christo fueiit,

GAZ.ET. , c " . * * \

H8

in , ,

l U o . Quandoctinque C b r i s l u s lnanifeslalus la n o s l r a , tunc c i vos c u m i l l o in gloria .

inanifeslabiniiiii

A l i c u b i vero

i d e m docet P a u l u s :

N o s i r a c o n v e r s a t i o i n coelis cst, ex quo ct S c r vatorem exspeclanms Do :ninum J e s u m C l i r i s l u m , q :t t r a n s f o r i n a b i l c o r p u s n o s l r u m b u m i l e , ut c o n forme r e d d a t c o r p o r i suo g l o r i o s o ^ . > Q u a m v i s nc utiuc quidein ejub imagine sive s i m i l i l u J i n e d e s l i l u a m u r , s i modo veruni e s l , quod in j i o b i s C b r i fcttis f o r m e l u r Si euim pcr Sphilum sanclum. Scribil e n i m denuo P a u l u s : "c F i l i o l i m e i , quos nosmeiipsos conservaveriiuus b o n i i n c n i , non Iiter suos cbaracleres s c i n i i l l a n s . Q u o d d i c i t u r : Fecit c s l , netnpe u l imago imagv
6

, < ,

. " , \ , . vobis
1

i l e r u m p a r l u r i o , doitec formetur C b r i s t u s i n snnclos. i u n c i n nobis v i d e l u r formatus,

e l quasi

sensibr

, , > , , * , , , , \ , \ . c . " , . '' , , , , . . , , ' ' . \ ( %

Rem, sed secundum imagtnem, > s i c capienduni bujus vero i m a g i n i s i m a g o s i l b o m o . P a l e r s i q u i dem i n F i l i o est, e t F i l i u s i n P a l r e . Q u i F i l i u m v i d i t , vidit e l P a t r e m * . substaiittali S p i r i l t i . C e r n i m r et F i l i u s i n Scriptum conciwni est : c A i subslantiae

expressa P a l r i s sit F i l i u s , elvai

D o m i n u s est S p i r i l u s * . > U b i a u l e m

e s l ideniila&, i b i u i h i l abundans v e l excedens rep c r i r e est. Q u i d q u i d esse P a l r e m ineirte c o n c i p i s , idem c s i F i l i u s , demplo solo, q u o d ille est t o l o , q u o d ille e s l filiu&. paler. Q u i d q u i d e s i F i l i u s , idem est et S p i r i t u s , exceplo H o r u m enim t m u m q u o d que e s l persona.. Sanclae iiaque T r i n i l a l i s s i m i l i l i i d o nulUbJ e x c e s s u m p a l i t u r . Q u a p r o p t e r si b e uio> oonditus est secundum imaginem F i l i i , c l i a w secuiidum i m a g i n e m P o i creatus e s s e c r e d e n d u s e s t . Otnnes enim dwina? T r i n i i a i i s cbaracteres in eo r c s p l e n d e n l : quippe c u m s i l una Deilas in P a U e , FiJio et S p i r i l u sanoto. Quapropler cum Icgis : c seetinduoi imaginem nostram, e t c , ne i d r c de

*/.\ . "

, ' , > . ( \ ^

feras ad unam personam, sed ad Ires. V e r u i n c u m ineidcrimvs in eum locum, prolixius t o seiitonlias exponam. V E R S . 4. Hic est liber terrte. H i c scilicet cst generationis qui corlorum et sucinallomni

liber,

docet

imprimis

\ . , , ' \

< r e a t i o n e m coeli et lerrae esse peraciaro, his ' c e s s i s s c ct r e l i q a o r u m c r e a t i o u e m . Praelerea

i t r u i c nos, t c r r a m fuisse p r i u s o b r u l a m a q u i s , etititdain exsliii9se i l l i s c r c a i u r i s , quae p o s t m o d u m

e

2 / *

. , ipsam invasere. Hiric non dissimilts est ille l o c u s : L i b e r sciiicet generalionis l c s u C b r i s l i , id D , > , . \ ' est, signHtcanset indicans d o c t r i n a m g e n e m l i o n i s . N u n c quidem obticnit ea, qune post co?U et (errai tTeaiionem s o r l i l a strnt e s s e n l i a m . Satrs enim fuit sub couli e l tcnae v o c a b u l o , q u a s i snb oonlinente, d i x i s s e coiUcirta. Q u o d ait : c Quo die fecit ccelum et l e r r a m , > idem e s i ac si d i x i s s e i : P r i m a opera, quaeDeus operaius est, fuere coelum et l e r r a , ct qua* b i s c c c o u l i r i e n t u r . c S e c u n d u m tcmpus quo facta sunt, > id e t , antc o m n i a . i f ) q u i p o l l e l e u i m b u i c loeo : In p r i n c i p i o creavit Deus coelum ct " C o l o s s . , 3, 4. M a l l h , 1 . " Pbilipp , 20, 2 1 . " , . , #

, * \ ' > , . , ' ,

' G a l a t . , 10.

l o a i i . x , 38 ; , 9.

"

loan. ,

U.

149

COMMENTARII IN GENESIN.

150

, terram. Terapus tyilur, quo isla condidit, sic . nonainat: quod quis ai prtncipium dixerit prima* eive unius diei, non aberrabit. Siquidem a crealione coeli et teme inilium sumpsit. kx\ , Deiude inquit: [ V E R S . 5, 6.] Non pluere fuerat . , Dominu* Deut super lerram, nee erat homo qui colerei humum, idest, non erat, quae poslmodum , \ , exorta est, seminum generalio, nec agriculiura, - qua?. imbribus et irrigalionibus adjuvatur. Nara . \ * initio creationis jussu divino omnia pullulabaet , \ et emergebaot, quainvis prius nan fuissent. Post , ea causam infert, quare ea ratio colendi terranv , , \ non fuerit, quae minc frequenlaiur : c Ntdlu , \> enim dum eral natus homo, el terra-undique op \ primebatur aquis. Fons enim, ait, ascondebal e*. , , - terra, el irrigabat omnem superficiem lerr , , , - quibus verbis instruit nos, aquarum bumorem . , , ubique innatasse ei incubuisse terrae. Ad eum * , \ - modura nos ssepius dicere coneiwvimus, quod * . lerra fontes aquamm ebulliat, no quod revera , ebullial et effundat, sed co dicendi modo siginfr, camtis aquamm affiuentiani nimiam. Nec fon & . ^ ille, ut aiunl quidam, totam bufneelavit 49 " ; ram, transiliens alii&simoe montes, ei deimleprofunduni sese reoipieng. Allerum enim quis illud dixissel dihiviunv. Qttidam exislimant sub bis verbis iniellig? fonlem paradisi bumore respergenlem paradisi amoenissimum h o r l u m , qui frrtiir secreliis i n qualnor origines, dc quo paulo post iteiMin verba facil. Caeleium islane, antequani proTenirenl herbaa, conligerunt? , fj \ Tertius erat-dies, qui separalionem aquarnni, c* , \ provciHum bcrbaruin domonstravit. Itana landenv S ^ ? fi * , Q illo ipso dre, qo aqiiarmn segregatio couligU, lcr; .. , ra desiderabat irrigalioocm? Nequaquam. Quid igitur, quod dicitur : modo aqua separata, ant*> , , , - quam parlurirel fruclus omnigenas, undique vapore quodam, qnasi sudore irrigabalur : qui vapor , ; el sudor, ut fieri solet pluviis lemporibus, operuit buUvxrsv. telluris superficiem? Itaque accipere poteris, rigavxt, pro operuil, vel contexit. Hebneus quidam docet , , , , , in Hebraeo n o n baberi, fontem ascendisse de ler , ra, verum in Hebrseo lexlu sic legi : c Speeies . . quaedam vaporis sive nubU aut acris condensali cujus ascensusex terra fiebal> abscondit s u p e r f l , , , . , ciem lerrae. Si auUm id aceiderii ex-evaporationa b u m i d a , vel Deo-stc dispeneRte ek ordinanle, lc , \ statur Hebneue se dicere non posse. Qnidam ; \ , - f) dicunl : Forte ui equusi regis dioilup imiversus , \ equilaius; slc iMmlrum fona-vocaUiruwvereaien \ , \ vena potabHem bumorem profuadeitg. Bene vcro . ait non toiam* eed soiain guperlkiem Uio vapore e^sc maceiatam. I!a>c enim optima et praecipua terra pars eet, el fruetus w i o s progignit. Verum ei iruclus fonlUini auxilio indigent. a3tcrum nos diligenter hujuscemodi locutiones ^ . \ obsenrareoportei, quia interdum maximas pariuiU \" " obscuritates. Nunc, cum toiius maodi fabrieam , , dixisset, continuo intulh : c Fimut Deus hominem, $ , - masculum et iemellam fecit eos. Finxil vero hunc die sexto, et quidti se tradidit die geplimo. Infe, c \ , rens quoque inquit; cllicesl libcr generaiionisccelt ei icrra^, qaido ^ta sunt.> Hinc on ctiMiatur ' \ ;|.
l e r T

151

PROCuPII GAZ,i

5? *\ i

dviiUo repetere tertli d i e i , deiude sexti o p c r a . N c , , / atitem qttis credat m i u o r a o p c r a d e majoribus praedicari, tionem. que irt tjurdain j u d i c a n t , etiam eas creaturae commeinorat, qune seculce s t i u l coeli e l tcrrae c r e a Praescn* locus c o m r e n i l c u m il!o : c H i c
M

\ , \ . , , *

e s l l i b c r g e n e r a l l o n i s homintim . Nain hisce quoadmiscel planiationem paradisi, crealioncai reltquorttm a n i t i i a l i u m , e l fallacis serpentie a s l u l i a s . Quomodo uno die universi c r e a l i o c o n f r c i a t r a d i t u r ? Mon u s i l a l u a i e s c S v r i p t u r a saene i m i t l o s d i e s n o m i nare unutn. Jesus filius Nave p r a e c i p i c n p o p i i l o , d i c i t : Ne deftciati a Doinmo i a d i e b u g liodie . > N a m praescns saecuUmi n i m c u p a l u r kodie. B a u d d i s s i m i l i U a q u e modo m u l t i dies i n unam m u n d i a b s o l u l i o nem assutnpii, haud abs re n o m i n a i i s u n i diea unus.

,- > \ . ;

. * c ' > \ , .

VBES. 7. FormAvit quoque Dominus Deu$ homi-^ nem, puherem ae hwno, $i tnmfiattt tit nares ejug
ftatum viice. S c r i p l u r a l i o n e s i ueu quam in esset sacra h u j u s c e m o d i r e p c l i - }\ suppteat : nec w n pracedentfbus cceli Supra essc se. * , babttt, u i omissa

bis c o n t r a r i w n q u i d d a m

. * \ , , " ^

t n medtum add&cit, u l s u p n t d o c u i m u , c u m scruifr ctiin n s , q u i garriebant repefeilioiiein flrmamenti repetiiioncin. boininem condiltim c r e a t i o n i s , esse

eleganler edissertiit,

c u n d u m imaginem Dei m a s c u l u m e l feniellam. R i c m o d u n i proponit, s e c t m d i n n q u e m c r e a l u s s i l . E t is modus c e i l e n o v u * e s t , et kmge diifcrt a creatione r e l i q u o r u m a n i t n a n t i u m . Q u e m a d m o d u m i n gencalogia C b r i s i i Mallbseus d e c c m i s s i m o oidirte enu-

* , -'

cleat, quomodo ex Davide et A b r a b a m o , secuiidmn ^ carnem Salvalor nosiergenue duxerit, el cum dumquinovus e r a l e l i n s o l i l u s , explanare no ve!Kt, , . >

s u b j i m x i t : c Jesu vero C b r i s t i n a t i v k a s sic babet : O u m enim n i a i e r ejus Maria desponsata essct J o scpb, priirequam coiigrcssi fmasenl, d e p r e b c n s a
t s

sl g r a v i d a e S p i r i t a gancto Nec tamen i d o s c i t a m c r

.r , , , ^ . , , * , ) \ * \ , , \ , , ; esl ; if> sciliccl, fmgrndo facUir

i P u h e r e m e x t e r r a , > e t c , d e e s l v c r b u m accepit. omiesum ne putemus emu p r i o s a i c e p i s s e p u l v e r e m , e l i n m d e m u m ftnxissc : sed i i t i n r H i g a m u s Dettn irlnimque Pulvcrem nominat raei lerras 50 P
a , t , n i

a r c e p i ^ s e , et simtri essc

purulcnlam

et i n superilcie t e r r x v o H i a n i e m ,

s i c u i i i t de 8 e -

legkntfs : E l ptilverem spargebat i n facicm formarei ut

E l k r t u r h a q u e e x p r t B s e n l i toco, Deum non jy , *, ^ \ eollegisee optiiifam lerrae p a r t e m , ex q u a botnidcm, eed siipeHHiam e l quaai inftnita iuutiiem, ^ , -^ \ . , , c , , , , \ "> proftciscens el . non reverlens . Quia

appareat Deum ^ voluisee e i m n l m i e l t e r r a , caUeruin o m i i i a ex sua p a r a v i w e et a d o r nasse p o t e n i i a , s e c u n d n u i q u a m id qued c r e a t u m est, o m n i n o d i t e r s u m d e p r e b e n d i i a r ab eo, ex quo c o m p o e i t u m e s l . V o l o i i qnoque i n d e nobts lerra frediasima a c c e p e r i m u s , Iicet ex ea sacra ostemicns nos oslensimus nibil dere, quod n v l l a m p a l c b r i i u d i n e m i n d e , utpole ex n a l i . Itaqiie S c r i p i a r a morte d i w o U r t i

esse, i n q u i t : c K e c o r d a K i s est quo.l p u l v i s s i i n i i i s , s p i r i l u s

n u l l a m r e v i v i s c c n d i v i a i n ex noeti is v i r i b u s e x s p e c t a m u s . " Jww x i n i , 8. M a i l l i . , 18. ^ Rc-j. x t i , 13. " P s a l . c n , 1 4 ; L X X V I I , 19,

G e n . , 4.

153

COMMENTARU IN GENESIN.
1

IU

, , \
. \ | [ ] , , . , , , \ . ; , * , IteoG \ . ,

Alius quidam ait ; Pulverem accepit, nec glebam. > Ex ipsis stalim jam indc cxordiis rcsurrcc t i o n i s spes d e n u n t i a t u r . N a m re^otvendus pulvercm erai, morlis honio i n p u l v e r c m sicuti Scriptura docel : c E l i n d e d u x i s l i me " ; ne quis p u l -

verem i n sepnlcris cernens desperet de r e s u s c i i a n do et reficiendo Inimano genere, p r o i n d e i n pi inia hominis ^realione coniinnavii resurreclionis spcm. U l i c v i s i l u r p n l v i s , et i b i cadein m a l c r i a pra?sloesf. llle virlule ariiflcis i m m i i t a t u s esl : l i i c sapicntia opificis c o n v e r t i l u r . Nec Deus a n i m a m , anle f o r m a l i o n c m c o r p o r i s , c r e a t , v i d e l i c e l ue sit eoruin qtia? Oebani i n s p e c i r i x . Nec c o n d i i aniinam Deus, ut ea scilicet ne g l o r i e l u r , et se progress adsit creationi r e r u n i ,

quasi jactet cooperatricem D e i . Y c n i m i n b r u t o n u n sunt. Q u a l i s e n i m e s l f o n n a l i o , lorum in r e s u r r e c l i o n i s vilam parlem talis e s l et forma-i Anima autem vinculo bomo non

\ . c r c a l i o n e anima. s i m u l cuni c o r p o r i b u s / \ \ & , ,

soluliu. Quapropler bruta antmalia nullam veniunt.

, . ;, , , . \ . , *

bominis peculiarcm quamdam sorlita subslantiam, pra?slal c o r p o r i , l a n q u a m n a t u r a l i proveniens : nec ipsain a s t r i c l a , u l ex Deo

possideal, q u a s i ex sese p r o d e u n t e m . A n i n i a a p p e l i l cdere : sed sine hac suasexscrit. Una ulrumque

c o r p u s edere n e q u i t . exbibet. Simul eum

Nec alia a n i u i a i u sensibus, alia i n i n t c l l o c t i i v i r e s c o r p o r e g e n e r a l u r , nec laraen una s e m i n a t u r . Y i u c u l u m est n a l t i r a , quse s i m u l c u m corporc s c r i s u r . S e m i n a t i o n e m p r o v o r a t c o i l u s : f o r m a l i o n e m ciet
:

-( , . ;. $ , -

nutus d i v i n u s . C o n d i t u r a n i m a , q u a n d o c o r p o r i s ; ^ imago c o n s l i t u l a fuerit Deo forinalionem a c c o n i ^ m o d a n i e . l i t q u i l e n i m ad Jeremiam : P r i u s q t i a m , .;. materi<e f o r i n a l i o , C r e a l o r c i n Tolens osiendere ex Kal , \, Bomtnis s u b s i s t e i r l i a m . . Faclusque qtiod esl liomoin animam mventem. Ostendil esl \ \ \ l u m demum facius s i l , ncc a n t c a . A l i n d praecipita bumani te (prmarem in v o n l r e , CQgnovi le * . N a l u r a
7

abs-

quc Deo facere b o m i n e m nescit. E s l eleuiin n a l u r a titcitar.s ad l a r g i l i o n e m s u b s l a n l i a ; . Dcus atilem i n s p i r a l i n facicm b o m i n i s , c o r p o r i s parte dignitaleiu animsc, quia excellil baec omnem

s p i r a c u t u m v i l x \ qiiod lem dicit constiluit.

l i o m i n e m aniiitalem e f l i c i l ; Isaias claiuat : c S i c g e r m i n i b u s ejus, ct inlcrpretes vcrbis signi san-

a l i u d c s l s p i r i l u s viviflcans, q u i b o n u n e m s p i r i t u a Quaprop!er Dominus Dens, c r e a i o r ccelorum e l c x p a n s o r super e a m , c l s p i r i l u m Septnaginta .

. *0 ", , \ / ^ * \ !* , ;

c o r u m , qui d i l a t a l l c r r a n i pro d a l tlum populo versanti a m b u l a n t i b u s i n oa

e a

^ b a b c n t , . * * >

c a l c a n t i b u s c a m . > Uisce

l i c a t u r , u u i v e r s o populo, qui in orbe l e r r a n n agit, d a i u m esse s p i r a c u l u i n vila. V e r u m S p i i i i u s c t u s , ut cx pra3diciis c o l l i g i l u r v c r b i s , concessus cst bis solis,qui tcrrenas cupiditales ealcanr.Quaproplor i d c n i Tsaias i l c r i n u t r a d i l , i n l c r e p i r a c i i l u m tuin dilTtTentiaiu
89

: * / ?, \ \ .;, \ , . % \ , , M

elspirime

ponens : t S p i r i t u s e n i m cx

egredietur, el omne s p i r a c u l u m ogo feci .> D e c e n l e r c e r l e Deo s u b j c c i l s p i r i i i i n i , qui e x l r e m i s l e m p o r i b u s eum l a r g i s s i m e effudit in i n o r i a l c s , qnos a d o p t i o n c inlcrcedentc i n fllionim a l b u m I r a n s c r i p " Ibid., I.

I 1 . X M , 1C.
M

" J c r c m . , 5.

Isa.xLii,5.

155

PROCOPII GAZ.EI Scriptura crealurara. aliud

25f -

s i t . S p i r a c u l u r a ei a u d i s , c o m m u n i l e r m e i i i i n e r i s , c r e a l u r a m esse a c c i p i e n d a m . S i q u i d e m assolel i l l u d s p i r a c u l u m esi a C r e a t o r e . 51 exiguo viget apj>ellitare

\ . \ , , .

V e r u m c r e a l u r a p l u r i m u m dilTert, imo longe d i t ; s p i r i t u s vero aeiernus p e r l i i b e l u r .

Spiraculttm i l a q u e sub tempus c a Spiraculum l e m p o r e , et dcin<Je a b i l adimens inlra

\ \

, -

* , , , \ , , . * :

omnem s p i r a n d i et respirandt vim ceu poieniiara c o r p o r i , in quo p r i u s haerebat. Spirttus vero, q u l extraque homiuem conipleclitur, stabilis manet,

nec u n q u a m hominem descret. D c i operalioneni dicat, cum d i c i l , finxit e i inspiravil, prie looutus est diversre a p p l i c a n s . N a m quod lur. Siquidem si fingiiur, ubi saue p r o n a i u r e diversa vocabula externum b o m i n e m emilli-

^ . ^ , , vlsui : animae. gupra animaro Iiaque rao-

c o n c e r n i l : a l s p i r a c u l u u i ab i n t e r i o r i b u s noslram corporis constilutionem aesiimare velis,

creaiionem fct n o s l r i reperis c o r p u s e x i r a esse e l apparere nostro quam corpus. Nam cum anima magis attincm Deo essc animae cognoseil D e u m , efc

vero ad i n i e r i o r a

concessisse , e l

ab ipso docetur et i n s i i t u i l u r . bus pergat, et condila Nam mus, de quod fulura accidel

C o r p u * vero suam resurrectionem n a o c i s c i t u r beneflcio

apparet majorem cognationem q u a m d a m

Deo q u a m c o r p o r i s , ut quae ab i n l e r i o r i ~

s i l , u b l p r i m u m Deus eaiu b o i n i n i a s p i r a v i t . Eleganter i i a q u e , ut

n u i m u s , i n q u i l , c s p i r a c u l u m vilaB, > et n o n , spirituia viia. > nostra c o n d i t i o n e , s e c u n d u m routationi obnoxii viveresurreclioiie, in uuiversali , * , , \ * c * , . * c , * , ; vo . \ , \ c * > . % , , *. \ . quam innnortales et n u l l i

q u a n d o s p i r i l u a l i s g r a t i a utrumque contiuebit, d o c e l P a u l u s , dicens : c N a m tcx s p i r i l u s viiae per Cbrisium Jesum libcrum

w

me r c d d i d i t a j u r e pecSpirittis. l iterum

c a l i et mortig . H o c l o c o t s p i i i t u m vitae v o cavil gratiam et beneflcium idem P a u l u s i n h u n c modum s c r i b i l : S e m i n a t u r eorpus anitnale, tur resurgit corpus s p i r i l u a l e ' . > corpus

l l l u d quidem animale c o r p u s praedical, quod move- C aniuiae praesentia. H o c vero s p i r i i u a l e confirmat, quod g r a i i a S p i r i t u s s a n c l i c o n l i n e t u r . U l enim Deum misericordue nominat, quod m i s e r e r i solcat et p o s s i l : s i c s p i r i l u m vitse nuncttpat, quod c u m , quibws v e l i l , muneris loco donet, qiiasi a n i m a destiiuta s i l s p i r i l u s dignilate ; v e r u m a Dco acceperit s p i r a c u l u m , u l c o r p u s a b e o et spiratione r e c r e e i u r et m o f c a t u r , et c o n s e r ? e l u r i n v i l a , quae inde proflciscilur. Factusque ett homo in animam vfoentcm. U b i p r i mum anima occupavii corpus, viia insecuta est. Factusest Quapropter tesiatur P a u t u s , dicens : c , , ^ , ,

* c *
1

p r i i n u s A d a m in a n i m a m v i v e n l e m , extremus A d a m iti s p i r i l u i n viviiicantem *. S p i r i t u s e n i m , i u t e r -

, -

v e n i c n i e r e s u r r e c i i o n e , i n eam digniialera et con<- ^ * * diliotiem nos adducet. S p i i i l u s s i q u i d c m In socielatein creationis v e n i l cuin corpus e l c u m a n i m a c r e a r e n t u r . N a m una o p c r a l i o est sanctae T r i n i t a tis. N i s i a T r i n i t a t e esseiuus Trinitale c o n d i l i , quomodo a Imo corpus regeneraremur b a p t i z a t i ? * xfj ) .

, \

C h r i s l i sacrosancluiu et adorandum opus e s l S p i r i l u s s a n c t i . Q u i d a m sic i u t c r p r e t a n l i i r sequentein

u

-"

\ . , , * , " L u c . , 3 3 .

l o c n m : c S p i r i l u s s a n c i u s superveniet i n le , > i d cet, ipse S p i r t t u s , < e l v i r t u s A U i s s i m i o b u m b r " R<)m. , 2 . " I C o r . x v , 44. i b i d . 45.

157

"

COMMENTARII 1N GENESIN.

155

> b i l l i b i , i d e s i , F i l i u s . Quemadmodum enim C b r i s l u s ( : ) , v i r t u s A l t i s s i m i appellalur ( C b r i s t u s n a m q u e e s l \ . Dei v i r t u s *), sic et S p i r i t u s s a n c t u s . D i c i t i t a i c ! .> * , \ , &* , que D o m i n u s : c Manetc H i e r o s o l y m i s d u a m i n i v i r t u t e ex alto p e r b i b e n l , horoinem
t v

donec i n vellet,

. Gum Deus, ut q u i d a m

i m m o r t a l e m condere

ipse eum per se f o r m a i , et h u i c operi q u a s i suas admovet m a n u s . Noverat e l e n i m o m n i n a necessar i a m esse, ut mortaliialis q u i d q u i d sua o p e r a r e t u r nianus, i d opus. S i quae siquidem immorlalia p e r p e i u a m possideret i m m o r t a l i t a t e m , u l p o i e i m 8unt, accedcnte i t n m o r l a l i l a t e , i m m o r l a l i l a i e m a c c i -

\ , , - . " * * .

ptenl : s i c u t i et m a l i l i a adeunte n i a l i evadimus. H o m o itaque utroque i t n m o r t a l i s , n e u t r u m tamen per se h o m i n e m c o n s l i t u i t e l pprfecte a b s o l v i l . Ka\ ' V E R S . 8, 9. Plantavit insuper Dominus Deus hor* , . in Eden ab oritnte, quem finxerat. Quidam et posuit itluc homtntm " , \, aiunt : Quod paradisus i n

\ , c \ > \ \ , , * * . * , , \ \ , * -

terra s i i , i b i q u e ille bortus exeultus, salis m a n i f e s l a l S c r i p t u r a , dicens : c G e r m i n a r e fecit D o m i n u s Deus de humo sive t e r r a . N a m dum i n q u i t , c ex terra, et, c i n o r i e n l e , satis declarat paradisuni esse s i l u m sub boc coelo, sub quo paradisuin n u l l a m est o r i e n s et esse mundi terra. S i dixeris

partem, neqite agnoscis eum eum caeteris c r e a i u r i s esse c o n s t n i c l u m , d e q u i b u s s i n i u l c u m boc d i c l u m est : Quicvit D e u s , e l c , dam locum profeclo mafe

r ,

, \

mihi paclo

^ ; ' \ -

vidcris sentire. S i posueris, paradisum esse q u e m s u p r a m u n d a n u m , cedu 52

.* , - ^ , formatum l e r r e n u m b o m i n e m eo i n d u x e r i i ? Q H O , , \ modo i l l i c Deus formavit ex terra omnes besiias ; ; \ , ' , \ , , , \ 3;. . , > , ,, \ , a g r i , v o l u c r e s coeli, v i r u m et m u l i e r e n i ? quomodo ibi fuil liguum exitiale, orbe, c u m e l fraudulentus serpens? qu amoinde Quae r a l i o p r o b i b e l , q u o m i n u s p a r a d i s u s in boc sit i n nostro sint conspeclu flumina, inde e v o l v u n i u r ? Deus siugularem quemdam rem lestatus est erga b o m i n e m , quod nun est e u m , inore caHerorum anitnaliuin, b i n c

passus

oberrare e l vagari alimeniaque-qiiaerilare : s e d e i locuni assignavit, i n quo m o r e l u r , e t e l e c i u m e l ab reKiquis s e q u e s i r a l u i n , quem solis exortus priintim suo splendore i l l u m t n a t ; s o l , i n q u a i n , q u i m o r l a l i bus g r a l a m e l j u c u n d a m facil h a b i l a t i o n e m i n hoc i m i n d o , suisque radiis terram exbilarat e i o b l e c l a l .
U0(1 A I L

* * -

iov ^ \ - D Q
T^-.O.

P^ntavit,

insignem locum

quamdain curam i l l u m a c c u r e l , tit Terbum, fortnaloco, Dei: hoc jussu

c o i n m o n s l r a t , quo Deus gradum bomiuem collocaverit. Nee m i n o r e m bic h a b e l , q u a m supra verbum finxit. Suflfecissel

siendai i n q u e m d i g n h a t i s frntuvil, tatn, sed p e c u l i i r i verbo

emphasim hoc a Deo esse el

indicasse liominem et planlis verbum. delicias.

id significare v u l n i i , m designaret c r e a l i o n i s excellenliain. S i c et consilio

^iamvis m a n i f e s i u m fuerit paradisum fuisse c x o r n a t u n i arboribus ^tameii u l d o c e r e l , q u a n i a c u r a foveat b o m i n e m , a d d i d i l ptantavit . , * , Graecis

E d c n locus erat, itbi fuil e x c u l i u s paradisiis. quai signiftcal Proinde is b o r l u s p a r a l u s fuil i n loco amoenissimo e l oiiinibus v o l u p t a i i s illecebris vcrnante. Nec b o r i u s ille i n o d i t a o r b i s parkicula est, scd l a n l a pars c e n s e l u r p a r a disus i n orbe s i t a s , u l fluvius ille a i n p l i s s i m u s , q u l l i o r t u m i r r i g a t , landem elapsus paradiso, quatuor

9 . U , , , , ** * , ^ , -M C u r . i , 21.
f

L u c . x x i v , W.

159

PROCOPII GAZ/

160

m a x i m a gcoerel flumina. Q u i d a m Iradunt Eupfara- . , , tis et T i g r i d i s fontes esse i n montibus Armeniae, \ 0 quod sane m i r o t , c u m paleat i s l i c non frequenlari ' * p a r a d i s u m . N e c e t i a m fonles r e l i q u o r u m fluminura * * . 0 * ; , ; * , \ * , , ; \ \ ; (&0 , duoruin habent paradisum a d j u n c t u m . F o r t e itaque paradisus quam longissimo intervallo a noslru orbe erit remutus. F l u v i u m aulem babei sub terra n e n l e m , quse quidem aQluentes refjundanl, raaet k i n a n l e m , p l u r i n i a s et u b e r l i m fluenles venas c o n i i alios d e r i v a n l u r m e a l u s . Reliqnac s c a l u r i g i n e s tiirbiue inteslinae violenliae exagilatae, e t u p e r u n l nunc i n Armeniae m o n l i b u s , nunc a l i b i . flinc e x o r i u n i u r funles fltivioruin. de q u i b u s modo sermo e r a i . Sed flumina dicere, quia satius essel non fontcs, sed

n u l l i b i S c r i p l u r a sacra m e n l i t u r : quae c o m m e m o fluvius* Q u a l u o r ilaque flumina per a l l e r u m medium ex paradiso p r o g r e d i u n l u r . Caeierum paradisi situs i n o r i e n i a l i plaga est, ut aiunt, Deo ipso quoddam m y s l e r i u m p r x d i c e n l e . Q i i e m a d m o d u m stellae exorienles i n occidentem pergunt, sic oporiebat b o m i nem i n p a r a J i s u m translatum c u r r e r e ad mortem : et deiude ex resurrectione morluorum exoriri quasi ad altcrum venire e x o r l u m . C b r i s t u s enira advenietis, e u m , qtii occiderat, i l e r w n p i e r s c r i p t u m est : d u m augtisla fecit. Q u a p r o ejiis, e i sub Oriens nomen

r a l q u a l u o r fluminum o r i g i n e s , nec inquit fon$, sed ^

, * * , , * , , , . * , \ , * . . \ *
y

ipso e x o r i l u r ; i d est, ex s e p u l c r i s . Q u c m a d m o illa s i d e r a a i i b i formaia i n coelum posila sunt : s i c bomo e x t r a paradisum cotnpositus r c d i c i t u r : Et ejecit eum D o m i n u s Deus de b o r l o E d e u ad c o l e n d m n terram de qua siimptus f u e r a i . P a r a d i s u m quidam p u t a n l l e r l i o demum die efllor u i s s c , quando et tcrrre imperatnui e s t , u i g o r m i n a r c t . S u n t , qui p u l a a l : , i d e s l , adhuc [pro quo Munstertis insuper v e i t i t , secutus I l c b r a i c a m v e r i t a l e m ] abundarc i n pra?scnli loco, q n i a o m n i a , (|iiae Deus c r e a v e r a l , j a m abso!u(a c l perfecla e i a n t . Uaque per pracdicla quasi r e p c l i t o n n i i a , qua? p r i u s c o n d i d e r a l Deus. Qtiidam a n i n i u m inleitd m c s d i ctio i adhuc, nunc deimim aiunt floribus c l planJar m n v i r o r e dcpictitm fuisse p a r a d i s u m . U o m o i n paradisum d e d n c l u s e s l . Scd q u i d opcrts i b i l a c l u r u s , c u m paradisus n n m i b u s afllueret Dei et Udes i n C r c a t o r e m . llaec cntm st cepLiim opus c r c d a l i s i n 53 sollicite
e T

e l formatus, i n paradisum i l l a l u s est. N o n e n i m ab Q

. > \, * , , 0 , , ' \ \ , \ , * , , . ,

* . , ; , , . . , * , , * . " , , ! C o r . , 1.

b o n i s ? Opus i i i i n i r u n i e r a l , quo se c x e r c c r e t : l c x D , cusiodiret, o p e r a b a l u r . Ipse e l e o i m S a l v a l o r pra> appellat, d i c c n s : t Opus Dei e s i , ut

e u m

i , l e

niisil meum

> H u c facit vos esiis i n

t e s i i m o n i u m P a u l i : c Opus

Domino . Certe b o m i n e m caverc a quodam sibi oporlebat, c u m n o n d u m foret latro insidians S i sibi accerserei legem, praeccplum observaret, c o n s e r v a r e l s i b i et p a r a d i s u n i : ne transgressus pra;ceplum e x i t i u m . Igitur opus vel b o m i n i s tabor erat, u i s c dulo operam d a r e t n e delinqueret i n latam ct s i b i noxiani c o n t r a b e r c l . A u t forlassis m o n c l u l Zaclia*. , 12. C c n . , 23.
7

J o a n . , 29.

161

COMMENTARII IN GENESIN.

102

. " , . amore c o m p l e c t a i u r b o m i n e m , quaiilaque

s i b i caveal ab ingressu diaboli : q u i ingressus i u l i o r l u m c l a u c u l u m , dolo malo h o i n i u w n c i r c u m v e n i l . V e r u m si p r a c e p i u m diligenter c u s l o d i v i s s e t , liunquan) transgressione sc ait, planiaiit, scu iteruiu jussu in poliu^ssel, signiOcal et uicunque qiiauio quid arbvr eam gern.inare

tecbnas f r a u d u l e u l a s et e x i l i o s a s iulendissei d i a b o l u s . Quod fecU Dominus D e u s , etc. l l i s c e verbis nos c r u d i l , nudu non? emicuisse ex l*rra. Kal .

c u r a ipsum f o v i a i ; s i c u t i c l lioc praeceplo

loco : Dei, virorem, medio horii,

arbor viUv eral tcienllai boni el

alquc

mali. Quare, q u i d a i n i u t e r r o g a n l ,

, ;

non i n e x i r c m o ? S c i l i c e l nc, d u m frequenter irriiamenlis e i illeccbris iilecli, in daiam

. rspl

arborein iit r o n peclu c c r n e r e n l , quasi q u i b u s d a u i legem c o m m i t t e r e n t . PraUerea quia praeceplum j n b e b a t , u l i l l a arbore a b s i i n e r e l A d a m , necessario i n medio p a r a d i s i c o n s t i t e r a t : scu i l l e , q u i legem erat c l sic p o l i l u r u s frticiibus a r b i l r a m u r , an bujus illac a c c e p l u r u s , i n medio paradisi erat c o m m o r a i u r u s , u l c r e d i par e s t , univcrsi.

, , , , , .

, . , / ,

Ycrum quxstione dignum

a r b o i e s suapte n a l u r a sic f u c r i n l aflecta;, ut a l l c r a v i v i f i c a r e l , a l l e r a b u n i ct niali s c i e n l i a m r e l : aut an alia s i i barum Quod verba i n s i n u e n t . frucltis apporlaquam fueiit est cousideraiio,

naturalilcr insiium

, . ( ) , \ -

a r b o r i vitie, i m i n o i l a l i i a i c donare eum, esilavorit, salis

<jui i i l i u s

evidens e x e m p l u m

A d a i n : q u i , nbi v e l i l u m f m e l u m in v e u i r e m d i m i sit, c o m i n u o p c c c a v i l , e l d e l u r b a l u s cst possessione p a r a d i s i , n e v e s c e r e i u r f r u c l u a r b o r i s viiae, et s i c i n aelernuni v i v e r e l . Nec s i m p l i c i l e r

. . " , ^ _ * . x i l \
w

de v i l a v c r b a

f a c i i . Nani e l b i , q u i v i l a b a u l eam a i b o r e m , selbea v e s c e b a n l u r a u r a . I m m o i l a l i l a l i s b i c m e n l i o A l . CaUerum allera a r b o r uon l e n u i i suapie n a i u r a conlrarioiuur sciculiam ipsis i m p e r a i u m e r a l sub scu noliiiam. Cum enim pa?na m o r l i i , ne dc i l l a pociiam p o s i i a m esse

;' , _ , \ " \ \ . , , : ,
1

a i b o t c e d e r e n l , a u l m o r i l t i r o s , novcrant sane i l l i i m esum csso m a l u m , e l quasi i n o r i e m transgressoribus : boc, i n q n a m , n o v c r a n t , aut non n o v e r a n i . S i non n u v e i a n t . ^ c e r i e piaecepluii) e r a i supervacaneuni, prselerea niors admcv esu Si noverant, profeclo suptrflua et mali Priug deuium a n l quam probibitam c o i u i n g e r e n l arborem ; ex

. dirni i n d e r p n t e r i l l i s . qui i g n o r a n t c r abiindaiiie e r a l et pra3ceptum, ne foit ei a r b o r , c i i m u l r i u s q u e i i o l i i i a m possidorent, noiitia, i u v i d u s e r a t , q u i proponebat inierdictum,

prajvaricabaulur, i n f l i c l a

s c i l i c e l s c i a n l qua3 s c i c b a n i .

a r b o r i i n n a l a fuit boni arbitrio locuin dal : tum

e i supei vacaneum quoque e r a l i n t e r d i c l u m .

roiio addecebat, u l per ciburo venareltir eam n o l i i i a m , qu;e l i b e r o zquum l u i s s e t legibus c o e r c e r i b o m i n e m a nialo ve) peccato. ; - D \ , . , \ , , , . * '. , , . ?3 , * ,
%

C u i n bujuscemodi d u b i l a i i o u e s

i n boc loco c x -

e r i a n l u r , quomodo crit a g e n d u m , ut g e n u i n u m l i v e r u m apprehendamus s e n s u m ? S i c r e s p o n d e m u s : IlabueruiU })leDissima quidem proloplasti ralionoiti, qua turpe distinguere qnibant. Deus cognitio p e n i l u s dccrat. frcti aidcm fcneb o n e s t u m et Vcrum

volens ad l i b e r u m a r b i t r i u m nperire b o m i n i s l r a m , et s i m u l c o n l r a r i o r u m n o t i l i a i n lie couiminatione, ut

invebcre, esse

a r b o r e m o s l e n d H eujns esu i n t c r d i c i l adjecla inordisceret o b e d i e n l i a m b o n u m , i n o b e d i e n l i a m esse n n l u r o . A r b o r Uaque, per quaiii u l r u n i q u e boc c o g n o s c i t u r . ab mcriio denominala esi, ncirpt* ab
(

mrisque el

^ \

o ^dieniia

1G3

TROCOPII GAZ.EI

4<&

inobedientia. Haec enim m a l u m , i l l a b o n u m d c n o - , \ , t a l . Haec d e n o m i n a l i o ab accidente p n l i i a e s l , ut c l i n sequentibus. Colli* Puteu* juramenti teslis d i c i t u r
T l

\ , \ ; * / . \ \ . \ . \ .

, s c i l i c e l ut

s i t signum foederis, quod Jacob e l L a b a n i n i e m n t . vocaluY , non quod j u r a m e n l u m x sese g e n u e r i l , cd quod j u s j u r a n d u m ad etun conligerit. Foederis itaqiie i n t e r l.abanum e l 54 Jacobum icli, inimicitiae, jusjuraudi injustilia. ad fomem Joabi e l d a l i acceplique causa fnit A b n e r i sibi m u t u o i i i f i c e m insidiati HaiC enim fontem, sibi Quem-

, >^ ,

circa puteos a c c i d e r u n t . Insuper m i n i e t r i occurrentes c i r c a sunt

\ , , * , .

\ <

*. H i n c l o c u s ille nomen raorlis rromen i n l e r -

sorlitus e s l , u l d i c a l u r : puleus insidiarum. a d m o d u m lex Judacis p o s i l a , d u m b a b e t , non ctens, sed

suopie ingenio mortera comple- ^

> , ' . inleriiu. Deus Scd invidia sub diaboli mors io

T

qtiod eam IransgressoTibus i m p o r t e t :

sic nec l i g n u m mortem c o n t i n u i l i n scse, nec Deus ipse m o r l e m c r e a v i l . Deus enim b o m i n e m c o n d i d i t , csset i m m o r t a l i s , et ad snse aelernilalis i m a g i n e m . Dcus m o r l e m non c r e a v i t , nec

, > \

oblcctalur vivenlium Imo

raundum i n t r o i v i t , s i c u l i S a l o m o n i s d o c e l s a p i e n l i a *.

boriatur

bominem anlc P r e s e r l i m cum

praivariomtii, arbor illa

c a t i o n e m , u l manducaret de ligno viine. Nam*etiam arborem ei, utpote in medio paradisi c o n v e r s a n l i , cseteris p r o x i i n i o r S u n l q n i n o i i t i a m boni et mali posuere l n fructu Ulius a r b o r i s , e l aitint : E a a i b o r erat bona e i , qui i l l a bene e l opportane uteretur. Caelerum A d a m -lemporis raiione s l enim tuin n i b i l differebal ab infante. solidus cibus modo natis inconveniens.

\itae con.plexus est comedes. foret.

diclione,

c u m d i c e r c t : De ouini l i g n o quod est i n paradiso comedeiido

- \ , , . , * , * \ ^ . \ \

S i m i l i l e r e t v i r g o , quce anie l e g i l i m a m m a l i i m o n i i S e d b u i c id ac< idit praHer n u p l i a s e l l e m p u s , quod 4>atri placebat. V i r g o , c u i fucus factus c s l , p u n i i u r raVione logis, p r o p i e r rei n a l u r a m , sed p r o iriodi Iransgressiosibi vindicaverrt ob^|)ler c o n v e n i t n t i s et c o n s t i l u l i

copulam c o r r j u n p i l u r , idein p a i i t u r quod et nupta. Q , , \ , , *

1

; . "

4 i c m . S i c et A d a m u s m e r e l u r s u p p l i c i u m , n o n q u a s i -aliqnid v e i i l i c o n l i g e r i l , sed quod dientiam eum i d , quod lego e r a l i u t e r d i c l n m . A d ba3c p e r

. ; , , , . , * . \ , \ , \

Deos probare v o l e b a l . Q u a p r o p l e r

i r a n s g r e d i e n l i , u l c o n v e r l e r e i u r , m o r s invcnta e s l . .Nam ubi priinum i n legem d e l i q u i l , et v e l i l o fru^ ^;tui manum a d b i b u i t , labem -sibi impressit p e c c a l i , quod hiijus mveiUor diabohis pepererat concipiens ( s e c u n d u n i Scripturae o r a c u l a ) d o l o r e m . Q n a p r o p l e r non ei c o n c e d i t u r , irt ligni vila3 fial p a n i c e p s . n a l u r . Verunt ne quis e x i s l i m e t pelles pro corporfl)us, ut quidam I r a d i d e r u n l inepte, essc i n l e l l i gendas. Nain si hoc veruni esset, j a i n anle pra3varicationem bis fuissent a m i c l i . A d a m entm i n q u U : 4 Hoc n u n c est os ex

. \

Pelliceis v e s l i u n l u r t u n i c i s , q u i b u s m o r s d e l e r m i - D , , , * . .
n

; ,

\ , t *

, . V e r q m ha?c duo corporis rationem corporutn et femel

ossibus meis, et c a r o ex c a r n e mea

c o n s t i l u i m t . S i pra?lerea c o r p o r a p o e n noiniue bis s u n l r i t r e s u r r e c t i o . Imaginantur ilii s c i o l i <eorum opinionem fundilus s u b v e n i t lam fecil eos
T f l

eu v e s l i m e n l a d o n a l a , nequaquam masculum

nescio q u a m carnem s p i r i l u a l e i n , quae inleilectu p e r c i p i a l u r . Sed C l i r i s l u s , dicens in E v a n g e l i o : A b r n i l i o intelligilur. " C e n . i i , 23. ; Sap. , 1 3 : . 2 4 . *

. i V e r u m hoc p r o p r i c de c o r p o r i b u s
7

U n o paclo congruet animabtis : C r e s c i t e et nmUipKcamini

7

? Quoraodo etiam a c c c p i l p u l v e 7 1

G c n . , 47. G e n . x x i , 52. U a u b . , 4. " G c n . 4 , 28.

II Heg, , 2G, 27.

HS

COMMENTARII 1 N GENESIN.

Mft

, ; rem de l e r r a , et h o m i n e m inde f o n n a v i l , q u o d pro XA\ ; prte ad corpus r e f e r l u r ? Quare m e m o r a m r corporis ; n u d i l a s ? Quare p c r b t b e n l u r consuisse folia ficuU n c a ? E t haec o m u i a , antequain p o i i r e n i u r pelliceis . , t u n i c i s ? Impletus malitia e l peccalo quasi nianci* , , pittus, paradiso expulsus est, ne s c i l i c e i p a n i c e p s , foret viiae, hancque m o r i nesciam geslarct i n t o r . pore m o r t a l i , s i c u t i anle c a s u m eam circumferebat in corpore i m m o r l a l i . Nec e n i m quasi v i t a m l i o n i i n i Deus i n v i d e r e t , bomo relegatus est. A b s i t t , Quare e n i m postea C h r i s l u m e coelis n m i s s e t , ut ; " amtssam nobis redderei v i l a m , s i perpeluo m o r i e m , ?' volebat d o m i n a r i humano generi? Oporlebat p c c c a . tum prius morte p e r i n i i , u l eo per mortem quasi , e l i q u a l o , hotno deinceps degustaret v i l a m v e r a m . (5 , , Quod a u l e m carnem ostendat neutiquam i m m o r t a / , lilalis susccpiibiletn, texlu. Dicil enhn eos satis ex ejeclos ipso convincilur , . 0 , , esse d e n i u m , u l d

illae lunica? fuerant paratac, ne. scilicet deguslans a r b o r e m , viiaj seternitalem s o r t i a t u r , quasi plane i m m o r l a l i s fuissel f u l u r u s , si eum c i b u m cepisset. P l a c u i t igitur pritis radicem 55 particula, noYOS peccatorum peccaii p e n i l u s e corpore c r u i , nc dum vel m i n i m a ejus reliqua foret promiiieret surculos. Hoc saepius i n lemplis usu venire a n i m a d v e r l i m u s , u b i ( e x e m p l i g r a i i a ) si iicus i n l e r lapidum c o m niissuras enascatur, et non p e n i l u s una c u m radice e v e l l a l u r , scquitur inlerdum m u r i dissolulio efc r u i n a . V e r i i m s i r a d i c i l u s evulsa fuerii arbor, p e r nianenl l a p i d u m commisstirae i n c o l u m e s . e n i m cessal repultulan*, quantisper vel obscurse r e l i c a ? fuerinl radiculae. T o t a m sublatam e medio oportet, s i nolis pati d a m n u i n aliquod insigne. S i radices penitus excisae fuerint, durabit illoesa et i n v i o l a l a l a p i d u m conjuftciio seu c o m n i i s s u r a . Haud d i s s i fundie n i m propler peccatum quam rciinget mors et iinportaft, m i l i r a l i o n e e l c a r o resurgit, non exacle et lus evulso peccato. N u n c maxiinc figulus in ea correctionc,

. \ \

, , * -

# ot

4 \ , , xa\ ^ * * *

, . , , \ -

Kaque ut

caro correciionem aversalur e l eonleinnil, etetiaru post baptismiini peccatose profanat. Indiget Nunc vero q u i s adeo a peccali golia facessat. , , , \ D . , , ; , , ; \ , ; , , , , , , . " , \ { ] , " E x o d . xx, 13-15; Levil. xix, D e d i l , ut quidam s e n t i u n t , legcm nec difficilem, nec lempori p a r u m c o n g r u a m . A b s t i t i e o d u m eniin fuii una arbore s o i a , c u m essent alia; innumcrai l u m amoenilate l u m j u c n n d i l a i c habuissent locum siculi coimniltes : non rehiccntcs. C u n i qucm proximuin adulterium ailieo leinpore nemo i o r e l , praeier A d a m u m , bae leges : Diliges teipsum : non occides : non quando Deus quasi c o n t r i i a m et confractam ccu labe purus est, resurrccitone reforinabit. nobis no-

non i m p u r a cogilaiione inquinetur ? q u a m v i s s p u r -

tas eogiiationes magno studio eradicarc teneamur, ne r a d i x a l i q u a amarulenliaj repullulans,

furaberis " ? e l c . A u t q u i d

nebai ei d i c c r e de i m m o r i a l i u t e ct aetemilatc, c u m adbuc ratione temporis A d a m eenserelur TcrTe in difllcullalem impcrantis, c u m infans? Nin potuit i g i l u r eocors transgressor culpam i r n n s accepissrt p n c c e p l u m , ut qui habnrel in sese r a i i o n c m c o a d j u l r i c c r a , cujus vires non poterat cognoscere, quod

1 8 ; M a l l b . x x n , 37.

TROCOPII GA2/E1

1.8

scieniiam boni et mali ingeneraret, n i a c c e s s i s s c i , \ p r e c e p i u m . Quemadniodum a u l e m , d i c u n t , a r b o r & , c o g n i i i o u i s boni e l mali non s i c e i sua n a l i i r a , sed \ ab accidenle nomen l r a x e r a i , g i c . e l a i b o r vilae. S i u l t u m e m m e s l ligno c o r r u p l i b i l i e t i n l e r e u n i e m p r o d u cenli fruelum tantas a l l r i b u e r e vires. Ouinis eniin a r b o r magis suos fructus conlinet, e l inde nomen a d i p i s c i l u r . U l aulem s l a l u i l eldelernnnaviL A d a m o Irailsgressuri poenam, quo cum r c l e l magis ab iioncm c a u l i o r e n reddesic su(rausgressione d e l c r r e r e l : * *, , , , / ;
1

o m i s i l a d b o r l a n s ad p r a c e p l i observationem, i u e u facere regni coelort:m. Major c n i i n et b l i m i o r e r a l sermo de regno coelorum, quam u l is c u m capere poluisset. Siqutdern ne Juda*is quidem p o s l lot l e m p o r i s c u r r i c u l a reguuni coelorum p o l l i ceiur, rein ximo vcrura promiltit, terrani l a c l e e l melle fluenlem. A l i a m vero a r b o prosi cujus fructus

, . \ ,

\ , , , ; : : . , vitae, nimirum qnod aeterna; vitas fruiiionem et a r b o r f u c r i l ficus, ab aliis d i c t u m e s l , krl , ideru. , \ , ,

ut infanlibus ct pueris, \ , ,

m a g u i i u d i n e ei amcenitaie insignem i n coininonslravit Adamo , viveret. Hanc

esiiaret, forc u l n u n q u a m s e n l i r e l m o r t c m , sed i n perpcluum quasi nnncupavit arborcni

a l i m e n l a l i o m i n i suppedilaret. Quod aulem a l l e r a ipse est qui hx.c

que S c r i p t u r a docct. \ E R S . 1 1 , 1 2 . Nomen uniut Phhon; -circuit, c i c . S c r i p l u r a i n v c x i t . Sed sacra ut solenl p r o f a n a m n i b i s l o r i a r u m "xissci, n c c c s s a i i o per i s l a ornatus gralia, dcpin , , ,
#

sciipiores,

cum paradisi p u l c b r i l u d i n e i n verba ejus

atnpliludiprasi-

. , t \ ; " , , *

iiem deltneai. Q u i d s i b i v u l l , quod a t l : U b i e s l a u r u m o p l i m i i i n , et c a r b u n c u l u s lapisque grapbi ^ officio, u l c i i a m regione eraul ret. pidcs cteiiiiii primilias nus ? > N a m n c c c s s i u s requirebat, s i volebat geomeinoratu d i g n a , nicnltuiiciii facesacerdoiii, el a u r u m . Sacerdos duos lap des dcco-

a l i u r i i i n , quae i n ea C ^ \ , : . ^

lpse vcto cominemorat solummodo duos l a gercbal m i l r a m a u r c a m , ct

s u p r a p c i i o r e . Prailerea prasimis p e c u l i a r i l c r d i c a l n s est sacerdolali i r i b u i , qttfl cceleslium c r a l u s est rcght* 5 6 t i l u r a l et

, \ \ " , , paro

. " 0 , / * * \

gtiitionein r i m a t u r . C j c i c n i i n c a r b u n c u l u s consepoieslalt. U i c n i m ignis est, luccin prafbeat : sic r^gis o s l , u l bene-

faciat et p u n i a l . Qnapropler in boc Judaui expo-

, \ . fiuit, cx quo C l n i s l u s . M c i r c o Isaias i n i r o d u c i l D e u m dicciitem ad Jerusal^m : In manibus meis d c s c r i p s i i n u r o i luos ^ ecce

7 r %

carbunculum

iapidem l u l u m * , i d cst, S a l v a t o r e m . E l iterum : c Ecce pono lapidem i u S i o n , ' e i c . l? iir ' avtov V E R S . 17. Quacunqua die comederii ex ea, mo- D rieudo -scilcel nis morieris. llonio licet morluus e r a l , pru:ccpU> non resuneclioinorlein . ; subjcctus, vivere viderelur :

' , :;

, , ,

i>ecus ac P a u l u s , q u i i n o i l u o s sub spe

d o n n i c u l e s a p p i l l a t , s o m n u m , baud

lalein o b i i u i u exisliinans. Detis p o s l praevaricalion e m i n 950 annos A d a i n o v i i a m p r o r o g a v i t , voiens gentis i n o r l a l i u m explcvil consubilirc c l cougregare. Nec cOMiminationis poenas ad i n o r l c m extt-ndit, sed sic suas tuinas, ut essel boino mortalis e l atrocaduca3 c o n d i l i o n i s . Qua re poenara effecil

. * ", ; , * , , \ ,

c i c r e m , quam si eain e vcsiigio i r r o g a s s e i . C a U c Ua.

16.
7 9

X L I X ,

Isa.xxviii,

1G.

163

COMMENTARII G E N E S I N . ' ,
r u m

1TC u l posterus a J inodestiam

hoc

ideo facil

adducat, et a peccalis deierreat. L i c c t g r a v i s s i m a esset c o m m i n a l u s , b o n i l a l e sua e l clcinentia poRiuc g r a v i i a i e m l e m p e r a v i l ct praecidtl. K a m niorlvm mominatus e s l , u l A d a i n u m ejusque posleros ad q u i d a m , m o r s non s u p p l i c i u m : sed creta et ordinaia res

\ ' , . , , * ,

destiam et v i r t u t e m p e r i r a b e r e t . E r a t e n i m , a i u r i l revera peccati poena et q u a s i jamdudum apud ipsum ueuro haud, deet cum taiiquam veigerei in

, . K s l \ , \

c o m m o d u m universa3 c r e a l i o n i s . N a m ob hominis peccalum ira toaimoius

eos i m m o r i a l e s condidis&et, e x l r e m a m s e n t e n l i a m mulavisset. interduni uonNec i r a afficilur vel a l i i s passionibus i n f l a i n m a l u r N u n i e n , licet hujuscemodi propter nos de Deo p r a d i c e n t u r . Nec tanla fuit i r a l ) e i , ut ob d u m erant n a t i , condemnatione p r o s t e r n e r e t : q u i c u m t o i impietatis e l i n j u s t i t i gnala Cbrisli, dcdil. a morialium lamen Quo omnium fiant, opera sint d e s i adventum remissionem Deus,
CUIII

, . * \ ; ' , \ :. , \

- unius esum, et ob u n i u s n o x a i n , omnes q u i

gencre usque ad pleiiariam accenderetur

, : ? , , ,

pacto i r a

o m n i a , anlequara

ei c o m p e r l a et explorata

s i n l , non m i n u s q u a m i l l a qua3 j a m facta s u n t ? S i (objiciunt n i m i r u m aliqui) i n i m o r l a l i l a l e nos a p i i c i r e v o l u i t , quid opus erat praecepto, p r o p l e r quod peccaluri e r a m u s , et deinde j u d i c i i ejus sensurt severos aculeos ? Cura s i l , respoudeo, benignus et mansuetus, e l v e l l e l i n i o c o r r u p i i b i l e m et i m m o r lalem conditionem sua: vel proprioe asserere b u u i a n u m genus, virtuti id beneflcium sed ne acccpto quod

\ * , , . ferrent, i o bcne s i n c , fulurae teio, e l bunc modum e g i l . V o l u i l acceperint. H i s e l i a m Deinde infcrene ut

gratias haberent e i , a quo non s o l u m q u o d sint, praesentem v i t a m , peccatum, voluil, ut palaestram, et q u a s i ut agnosceremus n o s i r a m

deslinavil

doctrinam infirmitafuturum

vilac.

uiortem ob

d e i n d e nos i p s i , et propter nos s p i r i i u a l e s potenliae C

et v i r t u t e s , Non

magis appeteremus

d o m i m , S p i r i t u s s a u c t i v i r i u t e c o r p o r i et a n i m o i m m o r t a l i t a l e m n a c t u r i . Ov xaM>v *
V E R S .

18.

est bonum ut sU Adam solus : fa, quod sit coratn eo. Iteruin praecedentia secundttm non quem modum,

' . , , *

ciamu$ illi adjutorinm vide infirmat, &ed supplet

r e p e l i t i o n e m , quae l a m e n

, \ , < \ ,

m u l i e r c o n s i r u c l a e s i , quem supra neglcxerat i r a dere. E u m i g i t u r m o d i i m femineae creationis n u u c admiscet s e r m o n i q u i babctur de paradiso. dus femineae c r e a t i o n i s s u b j u n c l u s Convenisset e n i m , et c o n g r u u m magis fuisset, ut i n o fuissct hisce viveumentiomulicverbis : c E t faclus est n c i n , ejusque creationem lur, ul appareat n a t u r a m bomo i n a n i m a m poslreino viri

* * \ * , , - , ' \ * \ , * \ .

tem. > Gaelerum sejungit m u l i e r i s a v i r o excellere

0

loco c x s e q u i -

rem. Mulier siquideri (vel Paulo lesle* ) coudiia est p r o p i e r v i r u m . A t causa seniper p o i i o r e s l eo. ut docet Salvator i n E v a n g e l i o . l i e r i s c a u s a efficiens est Deus. Yerum exemplum 57 vir
o l ) e i

* ^ cujus causa est, quemadmedura et S a b b a i i b o m o , Nec tamen muagnoscendus v i r , sicuti c a u s a , ob q n a m m i i l i c r

\ , , \ ^ ' *

finalis

formata sit, credendus est. Prseterea Deos s i m i l e o c o l o s posuit A d a r o o , u l discerct, et creatorem esse. ' s e e t i p e i u s quoque opiflcem

* I C o r . . 9.

" Marc. i i , 2 7 .

PATP.OL. G R .

LXXXVU.

171
Caeierum praeseiitia v e i b a esse liinc palct. C o i m n i i n i l e r enim e s l , iit abstinereril ab i n l e r d i c l a

PROCOPII GAZ.EI
reprtitionem, vel . " u l t i s q u e lex dala arboi e : prseieroa seculi, niulie ,

175
,

, > > ,

ambo s i i n u l , ubi t r a u s i l u e r e n o s i l a m l e g e m , p u n i t i s u n l . Q u i d a m v e r o , nescio quam raiioneni p r i m a legenles per praecepium Dei proanapbonesim, a i u n l rern pcenae i n c u r r i s s e i m i c r o n e m , s i e r i Juda?orum legcm qucmadiiioduin

; * * , * , , ' , 2 ^) ; * ' , , * , \ co id noroine csi, elc, et sobis | a aiiima , . subsianiia?. A u x i l i a l r i c e m d i c i t , Sccunduin siquidem cnm iitierdmn

u l quse d i d i c c r i t

ex A d a i u o , quemadinoduin e l poc o g n o v e r u n l , c i i m ea lata egf,

fuissel i p s o r u m p a l r i b u s . Cauteium noianrfuni

in creaiione v i r i , sic in formaiione N a m quse ad d o c i r i n a m p e r l i mulieri necessaria erant, cum inferior i n pictatis et rcligionis

m u i i e r i s p r a m i s s u m esse c o n s i l i i i i u D e i , d i c e n l i s : c Faciatnus, > e l c . nebant, ex aequo itibil v i r o esset

s e r m o n i b u s . Inquit e n i m beatus P a u l u s : V c n m i tatnen nec v i r absque inuliere, nec m u l i e r absque viro in D o m i n o . Q u a m v i s i i i i i l i o r , quoad corpus posteriores p a n e s ferat, a t l a m e n quoad nibil a viro diflerl, ciam eorum omiiium, quse ad vitam

a n t i m i m s i m i l i t e r est i m m o r i a l i s ct r a i i o n a l i s : et b u m a n a m speclant. nulluni vel coram eo,

nec etiain q u a n l u m ad definilionein

v e r b i s o s l c n d i t cequalem u l r i u s q u e naturac digniiatani. Nobis vis a u x i l i a v e n i u n l , ut a b r u l i s a n i m a l i b u s . V e r u m A d a m o : nec Neemitas et c o n d i l o r Ha servilis c o n d i l i o n i s s u n t , et nunc ea

a magn s Imo brula

b o r u m c s l sccunduni

A d a m u i u vel c o n t i n

qnid c o i n m u n e babet c u m r a t i o n a l i c r e a l u r a , quam Deus c o n s l i t u i t . poslulabat u l ea, quae c r e a i a ul suis

s u b j i c i u n i u r pedibus h o m i n i s , ut c a n U P s a l m o ^ i a p b u s , \ , (

e i a n t , sermone r c p e l e r e l . O i c i t e n i m quod C r c a l o r adduxerit ad e u m , quem ipsis doniimtin et regem praefeeit. E s l e i i i m d o n i i n i

), . , ' ; , ; * , , rcp-

j u m e i u i s et possessiouibus ponere n o m i n a . Iinperat ilaque Deus h o m i n i , ut n o m i n a c r c a t u r i s h u p o n a l . D i c l o audiens esl dat c r e a l u r i s , p r u d e n l i a et s o l e r i i a , quam a Deo accepit, nomiiia quae i p s a r u m substamias quasi i n omnia nomcn duplex spcculo repracsemcnt. P r o i n d e m u l i e r i , ut recte c e r l i s notis d i s l i n g u e r e n t u r , indidit. Unum r e a l v i r o , cujus pter q u i d a m

A d a m u s , et non sine s i n g n l a r i Q , \ \ -

. " , \ . \ . ^

desumptuin est ab eo, quod adbaep a r s magna e s l m u l i c r . Q u a p r o mulierein vivenlium, poslulare U l igitur inlerpretantes i d n o m e n , eam esse i n a l r e m

i i u i n i n a r u n l v i r a g i n e m , d c n o m i n a t i o n e a v i r o facta. A h e r u i y significat qnasi v i l a m s c i l i c c t . Dcus omnia ista n o m i n a , quasi u a l u r a l i t e r p o s i i a , u l qijaelibet c r c a l u r a videbalur, ei collaudavil ei confinnavit. perium in omnia amnianlia,

a p r i m o boinine, q u a s i successione accepimns i m sic e i i a m facullatem et

inde n a c l i s u i u u s , u l secundutn v a r i e l a t e m l i n g n a - ^ , r u m singuli res p r o p r i i s vocabulis eecernanius * , * DOtemus. S i m u l praiterea a n i m a l i u m s c r m o n e m i n l u l i t , u l c o m m o d e proponeret e x e m p l u m , eecuiiduni quod ia m a r e m et femellam d i v i s a sunt. P r o boesset d i l u c i d e aperit, m a s c u l u m et crealos essc mine non i u v e n i l ftiiuellam a d j u l o r i u m s i m i l e , quod , . , , , & *

c o i a m eo, c l c . I l i n c

i n creatione boiuinis

bicuti i n b r u l i s c o n l i g i t . Deus poluisset in creanda inuliere arripere pulvenin de l e r r a , et fingere foriiiarequemtdiereiii sicuti *;' ,, 8. egeral c u m Adaino : sed

173
T|

COMMEiNTARLI IN GENESIN.

174

. f ; . <5- aliuiu n u n c creandi e i i g i l modura. Forla &sU . c o n c c d e b a i u r majiibus D c i alieruin quid inflrmius \ c o n d c r e . Dei c n i m uiauus semper m a x i m a et : ; , , , 6. > ^ , ; , sainma operaniur, sicuti evenit i n A d a m o . Nec i n s l a r b r u l o r u m divino jussu m u l i e r e m , quae c u m v i r o c o h a b i t a l u r a erat, ex lerra cvocari el elici camdein pauxillum Snsilis rem Nec moquiabs imoporlebat. P r o i a d e 110vam creationis rormam e x c o g i i a t , eamque s u n i i i a divisione. Ut v i r o in mulierem instillaret affeclionem, et q u i d d a m de

v i r o aufert, et quod d e e r a l atlexens os ex ossibus se c x s o l v u a l rem raeis;

formosissimam niulierem i n s l a r p r o n u b i ad v i r u m d e d u x i i . Igitur Adaoaus n a t u r a l i b u s tibus s i i m u l a t u s e l i a n i u m non i n u l i e r i i n l i x u s , inquit : H o c n u n c dem, u i a c c i d e r i l , agnosccns, licet 11011 s e n s e r i t e l v i d e r i t . Imago elenim r e v i r i m i l l e c u r i s o b r u l i , conspecta m u l i e r e e x h i l a r a n i u r , e i o u m i b u s roeriio m u i i e r appellataest a d j u l o r i u n u E j u s enim officii est, ul 5 g sieuli v i r u m decet, quse s u n l c x l r a d o i n u m , bene a d i u i n i s l r a r e . " , , . ; , c-, , : , ; ' . , , < , \, * , , . *1)> , \ , \ , = . ' \ ; , * * , , \ , \ S o p o r vel exsiasis d i c i t u r Deus i n t e r d u m , q u i cat facere. S i c et p o s l futura erant. sua

fuit D e i . Q u a p r o p l e r non curis. domeaiicam bene

curet".

i d c o , quod A d a m u s

f u c r i l s o l i l a sentiendi facullate p r i v a t u s , 111 a s s o l i t decentcr ad fincm d e d u i n A b r a h a m u i n i r r u i t sopor v c l S i costam a s o b r i o e l vigilanie quadam ralione, Adanuis cum Igiiur quaiudam inanem p h a n l a esset e laierc A d a m i

exstasis, cuin susciperet n o l i t i a m e o r u m , quae long exeruissct i n s e i i s i b i l i rem i l l a m e x i s l i m a s s e i siam. S U o s l a erepla sensu, certe per divinani

dolorem perferre n e q i i i v i s s e l . revelationem lanquara

a d m o d u m e l r g a n l e r d e l u r b a t u s s o l i l a sentiendi v i , per somnuiu seu soporem facti accepit c o g n i t i o n e r u . Quod i n * q u i t : S o p o r e n i i n d u x i t >vel e x s t a s i r o , n o n i n l e l l i g i t secunduni volunlatem suam Deus n i u i i c r e m f o r m a v U : sed bisce verbisquaedam exstasis s p e c i e s s i g n i l i c a l u r . I J J b u n c modura quoque propbetis revelaliones t u l e m , sa?pissiine quasi somno c a p l i s , ficbanl. \ i g i l a n t i b u s eniin propbeiis secundum d i v i n a m v i i revclaiione^ quasdam d e n u a i i a v i l Deus. 1 i d i i i c a v i l , 1 ai(, eic , a?diAciorum r a l i o a p a r v i s quibusdam i n i l i i s i u c i pit, et landem p a r l i c u l a r i b u s accessionibus cium ad fasligium consurgil. Sic aediCDeus i l l i ino-

: - ^ s o m n u m , a i u n l q u i d a m , p r o l u n d u m , i n q u o

dicsc parlicula3, quaro avnlsit c o i p o r e A d a m i , c o n t i n u o et r e l i q u a admovit. C u m de A d a m i c r c a i i o n i : loqueretur, s e p a r a i i m commemorat tuin corporis c u m aniiii;u corpor^ signiiicat, corr e c i l a v i l creaiioneni : sed de formationem. E v a sallem

' , t , > , , . accidere c o m p e r i m u s i o r m a i i s anima*. H i n c de A d a m o p r o l u l i l :

L i c e t aulem quaedam

I) d i v e r s i l a s sit utrorumque

i n i e r utrumque, a t l a m e n

quia ejusdem sint sirbstaniia?, eaiudero eiiaro esso c r e a t i o n e m , et s i m i l i l e r i n Evse usu venit in Adamo, id divino more aborlum etianinum infunduntur id i 11 secun-

pore constructo inhabiiasse a n i i n a m ut i n corpore A d a m i . Q u o d i n utero materno c o r p o r i b u s . < luspiravit, i e l c , quo verbo

N a m et bis

conimonslravil, enibryo

d i v i n a opcralione ejicialur, nondum

contigisse. Quapropler q u i causa seu a u c l o r fuerit, ut e m b r y o informis per dum legera d i v i n a i n nullas poenas d a l , nec supplicio afficitur. Q u i a ter boniines c o n n u m e r a l u r . c \

imperfectue

Q u e m a d m o d u m supra serniocinaius est de b r u tis, inquieiis : c A d d u x i t ea ad A d a m u m , > sic boo l o c o de m u l i e r e l o q u i l u r : A d d u x i t e a i n a d Adaimiii. Veruin illic boininis, aniinalia a d d u c l a sunt i n conspeclum ut i l l i s i m p c i io praecsset, e l n o m i n u m ^

' " > ' , , , ,

5
nunc os ex

PROCOPII GAZAI
ossibus rocis ; > quaei quodaro rawlierem modo

1:6

i e u n o l U q u i b u s d a m ea s i g n a r e l . H i c vero : c H o c , , * p r o p r i o delineat, esse ejusdem c u m v i r o

substaniiae. A l A d a m u s i s l a o m n i a p r o l o c u l u s est d i v i n o et p r o p h e l i c o i n s p i r a i u s S p i r i l u . Nec eniro p r o p r i i s viribus ex qua m a t e r i a et i n quem finera i n u l i e r c o n d i l a fueril cognoscere quivisset. l t a q u e Domiittis tn E v a n g e l i o , ducens non decere ut m u l i e r a v i r o s e p a r e l u r , praesens e l o q u i u m Deo a t i r i b u i l , diceus : c Q u i e n i m ab et femellam f e c i l Q u i b u s Terbis ex uno fingil eos
8 >

, \ " , . '

i n i l i o fecit e o s ,

masculum
e

. > E t c o n t i n u o i n j e c i l se-

quentia verba : Propterea leserei b o m o \ > etc. satis ' declarat m u l i e r e m l o l a m ex d u o s , ut u n u i n copulalis iteruin ex duobos per l o l a esse s u b s t a n l i a v i r i . Sapienler a d m o d u m Deus constituat invicem

) , , \ . :-

^ i i a t r i m o n i t i m . \

C u i n ex laiere hoc peccaii occasio processcrit ( m u 1ier elenim ex laiere formaia est), S a l v a i o r vuiuus inflicium sanarc i n s l i i u e n s , l a i e r i opposu t lalus. est, N a m e c r u c e p e n d e m i s l a i u s laucea baustum

* , ,

ex quo fluxit v i t a , quae i n d e d e r i v a l a est in omnes b o R i i n c s , q u e m a d u i o d u m ex latcre m u l i c r i s m o i s pervaserat t o l u m mortale genus. S i c u t i sic somno , id est, Adamus inorte lnit sopore oppressus, cuin costa de lalere ipsius exlraberelur , Cbrislus fuit o b r u l u s , c u m UtAdamus flauunante ipsius l a l u s a p e r i r c l u r l a n c c a .

, * * (5 , . quod veriiuir,

veiiimr, obiuorat, Stosili

et v e r s a l i i t gladio, e paradiso dcjecliis est, et lalus ceu muliercm, fueral

tandiu

donec invenlat aliquod r e s i s t e n s , sic C b r i s l u s p r o p i i u m lit paradisuni ut o m n i a Maqire gladio aperiens qtii propter lattis irempe flammantem compescuil, quae tendebant i n

ttriiianitmum

aliquod
e l

basia eniin

o b s i r u c l u s . Necesse

peruiciem b o m i n i s , C l n i s t u s i n c r u c e diss;lverct 59
CUIII

diluerel.

nemo v c r s a l i l i luisset ausus sc oppouere. , , \ , * \ , , * * . * , ^ , ' . * , ' ' \ $ , \

N o t a n d u m lainen a r b i l r o r , quod non, q u e m a d m o - C d u m d i x i t : c Hoc n u n c os ex ossibtis nieis, e i c a r o e x c a r n e m e a , eadem ratione i n s o n u i t : A n h i a ex aniuia mea. E s l e n i m d i v i s i b i l i s c o r p o r u m n a t u r a : scd i n corporeae substanliae n u l l a m adinittunt d i v i s i o n e m . N a m a n i m a non gignit a n i n i a m , u l c o r p o i a ca c e r n i t u r . G e n u i t namque serundum similitudinem Yerum ginein s u a m . (lestalur proc r e a n l c o r p o r a ; quapropter q u x d a i u s i m i l i l u d o i u i c r Scriptura) s u a m , e l secundum i i n a dissiinilimdo

i n animabus

deprebenditur. N o n e n i m j u s m s ex j u s t o , nec 1 1 justus ex injusto semper n a s c i l u r . A d a m u s g e u u i l A b e l u m e l C a i n u m : et Isaacus generavit E s a u m ct Jacobunf. U t e x e m p l a r , secundum quod recipit divisionem, GaHerum liberum inlclliginullam biles formaiae etexpr^ssa? sunt subsiantia?, arbilrium,

, \ * \ \ , , ,

i l a imago i n d n i s i b i l i s c e n s e l u r . D . , q u o d in animo esl, , . . rvr

e x p e r i t u r m u l a l i o n e s secundum s u b s l a n t i a m , sed ex v a n e l a l c electionis e l p r o p o s i t i . Per quum elcganler exclaraal : c lloc nunc os ex

ossibus meis. N a m (unc demum p r i m o conligerat m u l i e -

rein c o n s t r u c i a m csse ex subsiantia v i r i . S y i n m a c h u s et T h e o d o t i o n p r n , nunc, posucre, semcl, K c t i o n c m rnine per semel i n t e r p r e l a n t c s .

V E R S .

2 3 , 2 4 . Hinc

vocabitur

virago, eo quod de
IIOD

A v r r j - .

yvrr\

viro sumpta bit ipsa. A i u n t quidain n m l i e r e m fcic n o m i n a l a i n

osse, q u i a a viro sit dosumpia ,

* * : -

s r d eam u x o r i s nomen invenisse, q u i a id v o c a b u

M a l l b . x!x, L

in
xa

COMMENTARII IN GENESIN.
l u m sit 'mdicium et quasi nis, quae o r i l u r ex Panlus visa nium cst innuplis uxor verba $

17$
sigiuficatio^conjuiiciiom a l r i m o n i a l i c o p u l a . U a q u e ct
M

% , > \ , * . , * , * , * \ \ : ,

u x o r e m a v i r g i n c scjungit, dicens : < D i el virgo fnndens. virum , etc, Yerum de n u p l i s el ipsum m a t r i n i u midierem

et ad

copulalio, propier

contrab^lur, quia ex v i r o o r i g i n e m I r a b i l . N o n enini immcrito viro conjungilur, u l qttsc ejuftdcm c u m illo sit subsiantiac. E x i n d c c x p l i c a i legein, qua3 ex bac re o r i l u r , inquiens : Deseret v i r , > e l c . Nam c u i n v i r sit vinculi, in quasi dux e l a n l c s i g n a n u s ipso nuplialis euin sermonem explanavit. Pra>

& , ) . , , . i , i n q u i t , i n

l c r c a ouin nupiiae legtiimas parenles d c c l a r e n l , et. s e c u n d u m eas genus b u m a n u m consislere o p o r t e i , recte el nccessario uxor anleferlur aut finem parcnlibus. utriuacoiniminionem, postremo rerum propler

c a r n e m unara n i m i r u m propter subslantiae

que o p e r a m , q u a m dant liberis p r o c r e a n d i s . , , \ ' Sed propbela quam de faciens alionf, incipit nunc boir.o. ordino crealionc proponil babuil,

tradere, qualeuam E l sibi buiic Iradat et e x p l i c e l ,

\ i l ; e genus s s c l a l u s s i l s c o p u m operis, ut

9; , ' " ^

quaj v a r i c deinceps a Deo c u m monuineniis

m o r t a l i genere gesta &unt. E a o m n i a U l t e r a r u m mandare a g g r e d i l u r . VERS. 25. Fuerunt

autem ambo UU nudi, boino, No Nam babebant n u d i t a l e n i .

i n q u a m , ille et u x o r ejus, et non erubescebant. ccssario non c o g n i l a m si ea ipsis fuissel

^, , ,
n

perspecta, facile a b s l r a c t i fnisl o i o pectore i n c u b u i s consuta

scnt ab c u l l u d i v i n o , e l buc

sent, pararent vestes, quibus nuditati subvenissent. Neo una c u m b o m i n e et v e s l i m e n l a s u n t , q u i a ncc arlificialia nec n a l u r a l i a ea c&se

i t

. . \ , , *

. ^ dccebat. N a t u r a l i a

indumenta s u n t , plinnre, v i l U , quibus omnibus amiciuiw abdicarent o i i i i m maxime nobis cultu Numinis,

et densitales l e r g o r u m ,

t u r a n i m a l i a b r u i a . I n d u m e n U , q u a r u m ars causa e x s l i l i t , ea effcoere, ut hotnines et laboribus so n o c e i labor, presertim cum qui nos dcderent. C t f l e r u m a b d u c i l ab Deus

, , . , , , , , . immortales, baud eos

nos revocel ad v i t a m , q u a m

i n paradiso egtmits, dicens : < Ne s o l l i c i t i s i m u s , q u i b u s vestiraentis v e s t i a m u r " . > A l i a vestimenta. p a r a l a erant b o m i n i , si intra praecepii continuisset. E a auleni fuissent limitee so angelica, divina esscnt ciun

g r a l i a undequaque-hominem c i r c u m l u s l r a l u r a , s r i d u c e n t , cum enim

bcct praemia v i r t u i i s , qua; diabolus oinni.% sua astutia versula i n b i b u i l . S u n l , q u i gererent s p i f i l u s , n u d i t a l i s cum i m m o r t a l i l a l e 00 '' , sensus ncquaquam ad eos perveniebat. H i n c c l i n D

i m i i g u i s s e externo b a b i l u , imo eum fujsse superfluum. I m m o r l a l e s uiiiversali

re&urreciione,

p o l i e m u r , a u l l i s opns e r i l v e s l i m e n t i s . N u l l u s e l e n i m i l l o r u m forct usus. ' S i A d a m u s e l E v a i m m o r l a l c s e l i n c o m j p l i b i H natnra praedili erant, qnid necesse e r a l ipsis a l i m e n i a m i n i s i r a r e ? Quare D e u s b i c c i p s i s pra?buit * P e r praeceptum et mercedem, qua3 ex ipso novit Deus p r o p o s i l i Qui versilatem m u t a b i l e m . Q i i a p r o p t e r casum? Quemadmodum fluxissel, objccit praecibum. b u m a n i et inconslantia? per-

* ; \ , \ ; " , \ ; , .
M

, quod non et vesiimeuta e l a r g i i u s c s l a n l e c i l m s , c u m eo non opus e s i , u i per ipsura p r o b a r e n -

,
M

v i , 51.

h a b e r e i i l , ipsis datus

1 C o r . Tii ,34seijq.

MaUli.

179
tur : sic ricalionem servabanlur mortali conditioni

PROCOPII G A Z ^ I
obooxii, cliam na-

180

vestimenta, ut post praeva- \ \ , \ > ; , , \ \ , , , , -

Mirce oorum s p i r i t u s m u l a r e n l u r , e l s c n l i r e n l n u lilalis t i i r p h u d i n e m , q u a m inobedicnlia peperisset, sicqne confnsis et sese o c c u l t a n l i b u s redargutio o b venirot. N a m b i s , q u i i n c o r r u p l a m naturam cons c r v a n t , n n d i l a s n c q u a q u a m pudori est. i i i m o r l a l e m conditionem d e t r a c t i qne i m m o r t a l i l a l i s i l i g n i t a l e n i . Id cnim benelicio, Quapropter baud ineple p r i i n a i n sunt, Caelerum spoliatipudore.

\ * . , Tt , *

A d a m u s ei E v a prsescriptos legis l i m i l e s e x c e d e n l e s , velali sunt

e o r u m explanavit

admodmn conducebat ad sc-

<jiienlia. Quidam aiunt, cum c s s e n l i n perfectaeaetatis l i a b i l u , cos baud absimilcs fuisse, si sapienliam et udemiam spcctes, pucruiis. Potcrant quidem d i fanles.Quarecum forenl n u d i , i n s l a r p u e r u l o r u m , non r r u b o s c e b a n l . Ilatio olenim sola agnoscit p u d o r e m . Q i n p r o p t e r b r u l i s a n i m a l i b n s n u l l u s adest p u d o r . D.-us, cum possel A d a m o e i Evae i r i b u e r e p u d o r e m , id faccre s n p c r s e d i l . Haud e n i m d i g n u m ratus cst i d esse, c u m postmodum peccato i r r e l i l i cum <"pluri r s s c n l . N a m pudor injeclus est $il lcluin advcrsus p c c c a l u m , siquidcm pcrb o m i n i , ut eo tolo

soere: sed p u e n i l i d i s c e r e n c q u e u n t , e o q i i o d sint i n - * , , , \ , , ; sublato nos peciumut-bo non amplius -

n o n n i b i l r c p r i m i t u r c l r e t u n d i l u r peccali i m p e l u s . Quamprimum fostanlc ? G CAP.lll.

V E R S .

q u i s pudorem

Iransilit, p e c c a i o s e i n v o l v i i . Q u a p r o p l e r i n f u l a r o saeculo enim d c s i d c r a i u r r e n i e d i u i n ,

a l o , quoque pudor

exstinguclur. Quid

. callidior potueril omni beslia ratiocinari ulcnnserpen ccptQ fjr \ .

1. Serpen$ vero fuit

agri. C o n c c d i n i u s m q u i d syllogismo

s c r p e n l e m babuisse p r u d e n l i a m concludere, neganius. N c c vopoluisse l o q u i , pcr loquentem inducat. O i n quibus argtimemis

s i c u l i reliqua b r u t a , v e r u m ut hirnus, ut quis c r e d a t , eum qne S c r i p l u r a $ncra cum nia i g i l u r

, * \ [ ] , \ ; * ' " ,

refercnda sunt ad eum q u i

io:o loquebaiur. Scd unde a u l

p:ol>abilur, Satanam sermocinatum osse per serponi c R i ? F a c i l e id probaiu e s l . Cliristus eniin i n E v a n gelio dicit : c l l l c N c c bomicida siquideni S c r i p l u r a cral non bomicida ab initio p r o n u n l i a l u r ob occisum Abelum,

'

, \ , \ , ; . ,

prodit bunc a diabolo

essc p c r c n i p l n m . Nec sanc poluisset e u m , si ^ , , , . * m a x i m e v o l u i s s e l , neci darc, n i prius ad m o r t a l i ; l a l e m i u i s s c l r c d a c l u s . Y c r u m v o c a b u l u m , homici ; . da, porlendit communes quasdam totius burnani generis exiiiaies i n s i d i a s . Quapropter et bestiam sacra nominat, cum propier i n n a l a m tamen persuam * , , , , , \ , \ serpcntcm S c r i p i u r a bibenl,

forci ponendus in nmne.ro r e p l i l i u m . Quidam quo.d s c r p c n l e m

a s l u i i a m c t s u l e r t i a i n insilam ccu i i i s l r u p i c n l t i m et p r g a n u m ad cam rc:ti c o m p a r a v c r i l , eique sermonis u s u m , q u i ipsi a l i o g u i n d e c r a t , dederit. diabolu^ neqtiiveral s c r m o n i s nsuni tribwcrc p r m i , e i ejus ^nim quasi pcculiarc muniis Dei est. Igilur scr-

, . , / , * , -

m u l a r c n a h i r a m ? N e q u a q u a m . Hoc Caelcruin

Joan. , \ \.

fol v.iainr*-r.z? vostv

COMMENTARII IX GENESIN.

1S2

Dcns, q u i per l i b c r u m a r h i i r i t i m f o r l i i e r d e c c r l a u l i b u s (uronas p r o p o n i l , cum conspcxisset diabolum obscrvare dolisquc Siqitidem buminem, ct insliiilisse bunc fraude c i r c u m v c n i r e , c o n c c s s i l ut loquendi boc fieret, ct

twfopyw , ; ^ ! , ; ixfiati; . E i , 5iv,ivfv xa ,

T

suam creatnrain 61 Deus permiserit v i n o , evinccret

faculiaie i n s l r u x i t . |

lcgenlibus J o b u m , salis consiat quanta diabolum c o r r u m p e r e et necace : . v i r l u l e m Jobi fuisse nuilo fictam, cum-

^ i fc*; , ;' ^ : , , \ ; .

subinde diabolo i d agentc, ut ex illo permissu d i - ' que adbsesisse D o m i n o , n i x u m fundaniento, scd ipsa Scriplura c e i l o et solido i n -

p r o p i c r d i v i l i a s , quas i n nos doCum bocuni surgai bomidedc-

m a g n o n u m e r o a Deo accepissct. N a m ille dialogus, sub forma dialogi vcrsipellis solliciiavil diaboli ul agnoscamus aslulias. fameni.

< Jobum v o c i l a n m s , btinc Itiiem p r o p o s i l u u i habet, frtilf, et adeo clcgant<;s et uiiles senleniias cffundenle , liem quoque cognoscere datur ex eiiim ejus sentenliam comperisset, baud

l e n l a t i o n i b u s , q u i b u s pellax diabolus

Oominum. primuin monte,

abnuit abire i n d e s e r l u r o , ibique immiteni pcrpeti ciboscuesca, ignorans siculi in qnae idem

Credebat namque d l a b o l u s , sc posse v i n c e r e et debcllarc C b r i s l u m ouiuia conimouslrarentiir regna tcrrai, S i m i l i t c r e l ntmc Deiis, um afftctare d e i t a t c m sive cupere deum subjecil. fieri,

oiio^m cibo dccepcrat e i pcrverterat. Idcm a c c i d i t i n pinnactilo l u r r i s : porro haud

scnlenlia prrcnosset

oUoli inimo, os s e r p e u t i s , non secus ac Balaami a s i n i , a p e n i i l . Cartcrum cum Dcus I queral legem, m o r t i b o m i n e m

p r i u s m o r t e i n niinatus e s t : scd ubi i n

pr.ailani

', , * , \ u\ ; fc^opaA, {, , : /3 \ ; , ,', ?tova: \ ; \ \ . ^ : , \

;

serpens e r a l gralus m u i i e r i , eumque ceu

lieias traclabat p r o p i e r i n s i g n e m i n d o l c m et quas Hbet i m i t a n d i s o l e r t i a m . Q u e m a d m o d u m que comparatae erant ad ciburii per eam differenlia?. in parad i s o arbores c r a a t tres, a i diflerenles : diue n a n i et vitam ; t e r l i a , probaretur h u m a n u m i n g c n i u t n : s i c , Quaidam alebanl et cibabant bomi-

qnoad a n i m a n l i a b r u l a , tres quoque h a b e b a n t u r ncm ; qiiaidam e u m juvabant, eiqiie quasi a n c i l modulamine, qui et

l a b a n l u r ; quaedam vero euni i n s i g n i t e r e x b i l a r a b a n l e l oblcctabant s u a v i vocis variis imilalionibiis. Nam animus, sokis, asslduo

l a s s a t u r , indiget bujuscemodi solatiis et recrcation i b u s . C u m i t a q u c bomo cssel Scd m a x i m u n i u l baberet aliqtias delicias solatiaquc, D c u s ta!ia ipsi e l a r g i solalium l i a i i r i c * noral blandiriet suinma b a l ex serpenle , quia i n i r a b i l i l e r varias res i m i sit infesttis c l

, . " :

/OJV C tus e s l a n i i n a l i a . ^ * tr. \ . , : ) -

tari p o l c r a i , nec non m i r a b i l i t e r a d u l a r i , licct ntinc nobis

ope a nobis f o r m i d e l u r , sic o r d i n a n l e . E a m ilaque ob rem vc! i m p r i m i s idoncus visus est d i a b o l o , ut eo ceu i n s l r u n i c n t o et organo a b u l e r e t u r destrui et s u b v e r t i ob elcganli doiiuiiavel inlerper illo InSmici ejus

o!iv , * , \ , .

aJ id mahim q u o d i n a c h i n a b a t u r b o m i n i . S o l e n l e l e n i m semper familise d)niesli i i l l i u s e n n t l i-oue e x p r i m e r e ,

8 8

meftlirorum m a H i i a m eL p e r f i d i a m . N a m baud abs r c in S c r i p l u r a sacra t r a d i l u m e s t : P m a v i l i l a q u c n m l i e r , s c r p c n t e m , q u c m cernebat iinilari e i voccm iiomina ea fuisset liumanam. indiderat rcbns . omnia posse

C a H e m m A d a m u s pracdilus s a p i e n l i a , qnaui deinde i i i s l r u c t u s si p r i o r a quadam reruin scrpentc iuissct qui

a Deo acoi-peral, cujus a d m i n i c u l o ^turi p n c n o l i o n e , liaudijuaquain pt-Iiatus.

passus, qtia? m u l i e r , Moses st*rpentcm

D t ^ " o , , , ; 7^ ( > \ , , Matib. x , ou.

v

aulem

lacile transmiliit eum,

loquebalur.

G h r i s t u s s o h i s , quis

fuerit, manifesic r e t e x i l . A t P a u l u s buuc

solum-

niodo osiendit, servans S c r i p t u r a ; sacraa o r d i n c r a , ipsiqvie lillcrac a d d i c l u s , inquiens : Meluo ne qua iiat, u l quemadmodum serocns E v a i n d c c c p i l v e r -

183
suiia sua . > N n a i l
0

PRQCOPII GAZ/EI

1S4

ut d i a b o l u s , sed < ut , c . s c r p e n s , servato s c i l i c e t c o n l e x t u s et v e r b o r u m \ o r d i n e . A t t a m e n d u b i t a i i o n e m o m n e m a d i m i t , se ; qnentia subjicicns : c Sic corrumpaniur sensus

, 0

, >

vestri a s i m p l i c i t a i e , quae erat erga C b r i s t u m C h r i s l u s ex professo d i a b o l u m vocat ct m e n i l a c e m . Qua ratione non niendax

, ' , ' , > \ t ^ fj , \ , \ \ \

homicidam fuerit,

Dco dicente : De o m n i l i g n o edite, > e t c , d i a b o l o iiiferente : c De n u l l o l i g n o ? Deinde c u m Deus protestatus esset bominera m o r i t u r u i n s i inlerdic l m n c e p i s s e l c i b u m , i l l c c o n l r a r i u m i n v e x i t adjiciendo e l a l t c r u m mendacium l o q u e n s : c N o v h e n i i n i p i i a quocunque die c d e r i l i s , o c u l i v e s l r i , e t c . , q u i b u s verbis D c u m c o n t u m e l i a affecil u l invidutn et mendacem. H i n c a c o n l u m e l i a et calumittis nom e n i n v c n i t , ut appelletur d i a b o l u s . H o c ex p r i n c i p i o O p b i a n o r u m sive O p b i l a r u m ost. Q u i 62 *
l l l , c

, , * , , . *& '

haeresis exorta

seclae sc d e d i d e r u n t , serpentem curiosilalem non

D e u m faciunt, docentcs emn volaisse n o b i s p l u r i m a exbibere benellcia. Sane p r o p l e r illorum opporlune clausi a p e r l i Rimt o c u l i , o c u l i ,

, , \ , , > { , . " , \ , ; , . , , . '> . ex ore serpeiuis aiunt, ne proferri, ignoranmanifealus ciira { , -

i n q u a m , q u i , d u m v i r i u s vera viget i n c o l u m i s ,

palent, sed magna nostra c o m m o d i t a t e o c c l u d u n t u r . F u i l q u i d e m h o m o anle p r i m a m maU labcm o c c u l i a i u s , qua vi i n s t r u r i u s potuissct vitare praevaricaiionem ciim scientia quadam res omnes r o n i e m p l a n s , nec c o g n o v i t m a l u m , i d est, non e x perlufr est m a l u m , sic.uii d i c i l u r : c C o g n o v i l A d a mis u x e r e m s u a m , > l i c e l et antea eam novtssct.

A t ubi v i r l u t i s o c u l i sunt occaecali, o c u l i i n m a - C . , , l u m vergenlcs patuere. Q u a p r o p l e r diabolus m u l i c r i i m p o n c n s , Deum c a l u i n n i i s p r o s c i n d i t , eosqtie provocat vanis p r o m i s s i o n i b u s , d i i , sub qua rum diclione i l l o defecerant. q u a s i futuri sint una slatim eigniitcat angelos, qui E l in b u n c m o d u m impiclatis, esse deos. V e r u m cum ea

diabolus semina s p a r g i i genus oredat i i l q i i i eam tiam, h o s i i s et plurimos

ut b u m a n u m

eam o p i u i o n e m conveniebat Praitcrca

sectentur, ei simtles c o m p r o b e n t u r . S i m u l a t autem a s i u l e , u l q u i d a m colloquendi. d i l i g e n t e r a n n i s u s est, Jnsidiator apparerel contraria Dei o r a c u l i s p r o n u n l i a n s .

quaerens o c c a s i o n e m

Quapropter m u l i e r ejus v e r b a continuo

c o r r i g i t c t e m e n d a l . S e d d i a b o l u s , c u m ejus, quod i g n o r a b a t , venatus esset s c i e n i i a r a , o m n e m s u s p i c i o n e m i n d u x i t pestiferas i n s i d i a s . D e u s a p r i m o r d i o rerurn n u l l a n i s u b s t a n l i a m i n - D ( o r p o r c a m , a l solns suos bomines c r u d i v i t , i n i l i o slalim mullorum d c o r u m opinioncm exscindens, i d e s l volcns opinioneu credendi m u l l o s esse deos pen i l u s o b l i t e r a i a m . Nec praHerea S c r i p i u r a sacra l o l o i l l o leinporis intervallo, q u o d nntecessil d i l u v i u m , ineiUionem facit vet l a n t i l l a m muliorum deorum. Angelorum meminit demum lemporibus Abrabami, c u m bomines jam p l c n i s s i m e e s s e n l e d o c t i P r o v i d e n lia divina viriisque pter ncc Moscs visionibus, solum i l l u m esse nullam O c u m , q u i hoc universale opus excilasset.Quaprod i a b o l i m c n t i o n e m , cujus d u m babebant n o t i t i a m decepti b o m i n e s , i n v e x i t : hcd contentus f u i l posuisse o r g a n u m , p c r q u o d i n s i d i a s e l dolos m a c b i n a l t i s est d i n b o l r s . Nec desunt ' II C o r . , 5. " ibid.
1

; ' , ' " .

, , - . " , * , * \ , \

185

COMMENTARll 1N GENESIN.

1S6

\ - l a m c n , q u i affirmanl s c r p e n l e m praefigurassc d i a bolunt i n quadam figura, e l n u l l o a d b i b i i o organo . " d i a b o l u m per sese iiispirasse muTieri absque scn 6 , ; " , , , * , t/ , $ , * . ex adverso s i l i voce b n j u s c c m o d i iuquiunl: Deum sei peutc a n i m u l i u l sic manifeela consilia c l raiiones. A l i i ulerelur repcule, irabeute, qua p e r m i s i s s e d i a b o l o , ut abje tissiino ct b u m i forel i u r p i u i d o

iuqiie lerra? c a v e r m s plerunique v i l a m

e l infanna,

poslea p r o p l e r m a l i l i a m n o l a l u s e s l . Q u a p r o p t e r , cum u a res monere v i d c b a l u r , diabolus praUer i p s i u s n a l u r a m erexit serpenlem (ut verisiniile csl) ei mulieri cum coosislere voluit. Deinde c u m m u i i e r e non per serpeiueni diabolus nutiiero referebat, scrreptiquse m o c i n a l u s est. Y e r u m m u l i e r conspecto serpenle condiia, i p s u a i uon limn, e l c a r e r c l usu h u m a n i s e r m o n i s . \ , , \ , " , , , , \ * * , , , I , \ , \ \ , , Diabolus advenicns manifesto quasi ex d i a m e l r o p u g n a b a n l cum eloquiis d i v i n i s . Cajterum ex verbis diaboli colligunt q u i d a m , A d a m u m e i E v a i n n u l l u m adbuc gustasse c i b u m . N a m si e o s c i b u m capientcs c o n s p k a t u s essel d i a b o l u s , non einisissel v o c e m , qua cos p e r i e n t a b a l , q l i a s i o m n i s ipsis i n l e r d i c l u s essel c i b u s . V e r u n i boc tesolum s c i e b a l d i a b o l u s , u l a p p a r e l , b o m i n e m , stc u l i e l reliquas r a i i o n a l e s creaturas et e n i i a , n c r i lcge a l i q u a , seoundum quain a Deo sint o r d i n a l a . A t legem, c u i obsequi debebat bomo, n e s c i e bat. Haud e u i m , si i l l a lex nola fuissel, priina iie statim coilione contrarium dixissel, verilus exborruit. Quia cum ipsa modo a Deo fuissot

noverat. PraHerea ignorabat serpentem esse c r e a l u i n , ut forei i n

non sibi insidias m o l i e i i l i , deiude fides b a b c r e l u r . Nam lcx n o n i n i e r p o s i l a scnsili voce b o m i n i d a i a

\ * e s l . Deus b a n c lcgem m e n t i honiinis i n i p r e s s i t , - " qua inipressione quasi voce interveuienle posita . ratnm b a b e m u s , q n i v i s i o n e e t auditu i n se a u d i r e
%

csse inlelligenda s t r u c l u s est,

est. A d a m u s iiaque

auditu quaai

invi-

sicuti evenisse propbetis 3 e l qunsi persuasus erat

exploAdamus

ipsis operanle,

lanquam i n somno, ir.sliluiinliir

deaniur ea e l a u d i r c et cernere, qnae Deits manifestat. E x i s t i m a b a l \ ' , . \ , t / . , \ , : , , ; *

Deum d i s s e r e n l c m i l l a , quae baud i m m e r i t o incognita erant diabolo. Adanuis e l E v a nondiim ederant. Deus c n i m sic b u m a n a m n a l u r a i n o r d i o a v e r a l , u i non q u e u i a d m o d u m b r u t a a n i m a l i a , scinper praecipitcs ad c i bum proruerent, sed staiis b o r i s c u l i c u l a m coignoracent. A n i m a d v c r t c n s ilaque d i a b o l u s , reliqua

a n i m a l i a o m n i a , praeler b o m i n e m c d e r e , et tus, e x i s t i m a v i t edicio

rans excellentiam b o m i n i s , qua a Dco fuerat d o n a lcgis homiiies c o e r c e r i a

^ c i b o . Q u a p r o p l e r , quasi rrprebendens Iegisl;lor e m , ut q u i non i n b o n u m fincin legem s a n c i v i s s c t , , m u l i e r e m p c r c o n l a l u r . H i n c non 'abs re c o r r c c t i o \ , > , , ; , " ; ; ( * $ \ ) , \ , c > > * '^ , / - ; : . n.^m s u b j u n x i l m u l i e r , qua c o r r i g c b a t vcrba d i a boli, diccns : Omhium a r b o r u m fructns nolds a

liberalitate d i v i n a est concessus. V e n i m lege a r r e m u r ab arbore, qiue i n medio paradiso a s p u r g i l . A d d i d i l : c A r b o r scirnlia? boni et m a l i , > licet Moses id o b l i c n i s s c t . S i q u i d e m in niedio sita e r a l et arbor vilae. rujus fruclus baud v c f i l u s e r a l . N a m quo p a c l o , n i s i andivissct ex E v a s c i c u l i a m e l i n a l i i m . Ca?terum prnpbeta i n datione haud nic.iuiravit o a i i i arboiTin posiiani nicdio paradibo, q u a m s i s iu c u a n a l i o n c boni bgis et m a l i , i n j c c i s s e t : c E r i l i s ut d i i , s c i e n l e s b o n u m fnissc i n ptridihi

187
:

rilQCOni

GAZ/EI

185
' , \ *

cam coIlocavcrU cura arbore v t x . Prseierea cuni ait, quod se sub ea o c c u l u c r i t . E l l e n o r i v e r b o n n n legis n u l l i b i adjectum v i d c m u s : c Ne teligftritis ipsam. Verum alioqui s a l i s l i q u e l , ea quoqnc d i c l a e s s e , cnm i l l a lex f e r r e t u r . Q u i enim m u l i c r isia comm<nta esset, l i c e l propbota ea o m i & c r i l ? N a m r e c i i a n s pra?ceplum d i v i n u m , si non c x a c l e c a l l u i s s c l , baud addidissct : boni et m a l i . Adjecit aulem haec in omnia Scienliam

, ,

, , , > , < > * , c ' / , * , , . Quod admovit : Non boquo magis s i b i caverent, sicuti e l cognoscere

explitalionc

lcgis : Qtiae est i n medio p a r a d i s o . > E t : Non a l t i n M ' t i s , e l c , ad mnjorem r a u t c l a m p c r i i n c t ,

0

altingfHis ipsam. Quod d i c i t u r : In medio, a r b o r i s excellentiam declarat. l i u m e l i n a l u m l c n d i l ad utilitatem ct usum V e r u n i duo bouo a p p l i c a n l , pro:uisiI. sunt, quae nos prsccepli.

a malo avellunt et

s c i l i c e l promissio et t i m o r . l l i n c

, . " * , t * \ , c \ , , , *, , , . \ ,

Deus poenatn ininis i n l c n l a v i l : E l l i g n u m vila; & \ , > S^d diabolus divcrsuin ingrcssus iter, limoreiit a d i m i i , dicens : Non morie m o r i e m i i i i . > E t (|iio magis bominctn a vero a b d u c e r e l Deo, o c u

aporliontMn p o l l k c l u r .
9 1

Q u a p r o p l c r batid i m -

m o r i i o in<inil S a l v a l o r in Evangclio : Mendax cst, et ejns i c i p a t e r , > qnibus verbis e r u d i m u r d i a boliim p r i i i i u m g n i u i s s c m c n d a c i u m . N c c i n l o n a l : E r i l i s ut Ocus, s o d , u l d i i , volens n l insucscer e n i n i h i l magiii sentire dc Deo, c l u l cxislimarerit tMim non solum csse D<um : posse c n i i n et alios rsse l a l e s , qualis ipsc sit. I l i i j u s c c m o d i objVch imilieri enarranli argiimenta eam Kgcm D o m i u i , ut

, \ , ; , \

, r o r s u s i n c s c a r c l ct ad casiiin d e d u c e r c l . V e r u i n lox utrique lam v i r o .Mnlicr c i i i m cuin Q u a p r o p i e r non abs ccpit inandatiiin nioni quam mulieri cst viro rjusdcm re iisdem subsiantiae. acopiponit,

posila c r a l . Q

s u b d i i a est poenis,

* , \ , \ , . > , \ , * \ , 6 , ; . : t Et praccpit Adamo, > etc. Qiias igiiur tum versaba-

JNon c n i i n , ut q u i d a m fabulanltir, ab conjugc ac v i r o m a n d a i u m i l l u d d e d i l . Nec i l l o r u m a s l i p u t a l u r , quod S c r i p l u r a disertc A d a m o soli eam lcgem essc l a i a m

d i v i m i m , sed Dens m u l i e r i aeque

Nec p o s s u n i

suam opinionem s t a b i l i r c , quod s c r i b i l u r liomir.em soliiui in paradiso exstitisse. N a m posi formatum b o m i n e m , d c s c r i b i t paradisi c r e a t i o n e m , i n quem t r a n s l a l u m esse b o m i n c m l u r in u a r r a l i o n e nco l a j i v n Venim, toslatur.

Deiiiuc demum inferl Deinde in

A d a m o d i x i i v e l u l i pnculiari personac, eadcm c l ad i u u l i e r c m porrigenda sunt, siquidcm creationis Adami. rcpeliliomMii faeieus, et paradisum, nim m u l i e r i s Iradit i n q u i t , quod e i banc i n d u x e r i l ul brevitcr de

rornialioneni,

salis id p a l u i s s e l cx praecedenlibus, \ ,

s i c u t i c l dc pnecepti p o s i i i o n c . praedictis d i s s c r a m u s , D E l bac ^ c i e n d u m est Oeum fuisse i n v i s i b i l e n i . A t i s , q u i oninia ab ipso accepit, v i s i b i l i s c r a t . 6 4 loge i n s l i l u t u s et informatus esl a Domino, s c i l i c c t u l abslincret arbore i n l c r d i c t a , quo sempcr aduioiierelur se alieno j u r i esse subjcctum. N a m o b a m bulans una c u m uxore i n l c r arbores p a r a d i s i , c o n spiciuns arborem p r o h i b i l a m , scnipcr r c c o r d a b a l u r Dei i n v i s i b i l i s per rein v i s i b i l e m . Quemadmoduin i-tiarn imago r o g i s , q u i a praislo o m n i b u s i n s u o regno m a g i s l r a i i b u s essc p o t e s l , imaginem e l staluas ponit, quibus jndiccs d c l e n i l i , quasi p r x s e n s

* vo;, , , , , ,

\ "

\ . , ,

Joan. v i u , .

9 2

R o . i i . , 15.

COMMENTARII GENESIN.
enim modum omnia flrmius

190
a d m i n i s t r a n t ct exse-

* , sit r e x , recle judtcant et ju3 d i c u n t . In h u n c et*; * f ^ p s v * , * ; , , \ ^ , ; ( , " . , c " , \ , , * i i v , * ^ , c - " ; . , : , \ , , * 9 * , , -. , *, t " > ; , ', , mutter v i r t i m non deoppU, sed pcrsuasione in feiitreai d r m i u e r c l probibitam esnam, coi^picieuces quae sit ?era religio
v r

q u u n t u r j u d i c e s . Quapropter e l i a m m u l i e r c o b o r l a n i i ad d e i e c l i o n e m , legem o p p o n i l . H a n c quoque amplificat e l exaggerat. N a m Deus n o n prseceperat : Ne a l l i g c i i l i s ; nec l a c t u s quoque p e r i c u l u m i m p o r i a b a t . Sed c u m liaberent cognitioiiem
u

divina-

m r e r u m , apud semelipsos j a m staluerant e i c o n -

c l u s e r a n t , Deum d i x i s s e : Ne deguslaverilis de a r bore. Nos vero ne c o i i t i n g i m u s quidem a r b o r e m . Ecce q u a n l a c u r a ipsis fuerit n o n Irarisiliendi l e g e m . Diabolus alienam ei obtulit fraudem usus gano, s c i l i c e l serpenle, qui una c u m bomine creatue babebatur. N a n i Deus cuni fingerel hoiuinem
f>

lieet

m u l l a r u m rcruni scieniia e u m e x c o l u e r i l , atlamett i n l e r caelera s u i desiderium e i ingenuit. Cujus fomiieni v c l scintillam diabolus i n b o t r i n e depredicchmulens, e u m magis inescaret et ad vetihtm portraberet, inquit : c E r i t i s 111 d i i . > Quasi r e l : fyunc c u m sitis h o m i n c s s o l u m , non p o l e r i l i s perpcluo c o n v e r s a r i c u m Deo. Sed boc e v c n i e l , u b i i n d e o r u m m i m e r u r o fuerilis r e l a l i . Caute a d m o suscimulierem d u m a g i l , quod n o n m o n e l , ut i n i m i c i t i a s p i a n i c u m D e o . Diabolus c i r c u m s c r i p s H

i n o r d i n a t o appeiitu evadendi s i m i l i s D e o . Veriuw ducil i n suam s e n l e n l i a m . Hnjus r c i testis e s l P a i i h i s , nQuia mnlier sicuti ei persuasil, 1 periret : eliam bodie quidaui doccnt roci

quitins : A d a m u s n o n deceptus c s l , etc. Quare i g i t u r c o n d c m n a t u s esl? ne videlicel ipsa sola fides, cerlaqiie

a t l a m c n obioropcrantcs m u l i e b r i s e x u i , vera! fidei sed s i m p l i c i l e r h u i u d i et p e r s u a s i . decerpserit. Quidam A t Deus pra3leiidcndo mulier reprebenignoran-

iion s u n t s t u d i o s i : non quod nesciant v e r i i a i e m , deiit A d a m u m n o n s i m p l i c i l c r d i c i l : Q u i a liam. V e n i m Kal etr

m

A l a n i a m i g n o r a n t e r edisse, et n c s c i v i s s e unde nfiilier i s l u i n fructnm accepisli

p o m u m i n b i b i l u m ; sed : 1 Q u i a a u s c u l l a s l i

oxoris lua?, 1 c l c . S i i l l o r u m opinio vora essel, certe crinien expurgasset A d a m u s tacel, silentioque sno l e s l a l u r , se culpae affinem. xaJbr C
V E R S .

6 . Videns

itaque

quod bona csset quiddain

'

arbor illa in cibum. S i n u n c demum m u l i c r v t d i l c t cognovit a r b o r e m , profccto absurdum b i n c c o n c l u d e r e t u r , scilicot ipsam accopisse logcm rei ignorat:c. V e r u m i d non est. A r b o r e m , aiitcqiiain inconlinentes manus a d m o v e r e l , cogntlam habuil, eamque n i m i a l i c c n t i a et v o l u p l a l e a s p c x i l . Q u e m a d m o d u m interdiiiTi quidam n i m i i s V c n e r i s s l i i i i u l i s debcnlcs, quamvis ipsi omnis pulent eau\ ipsi a l jucundiis O c u l i non

* \ ; ) * , * , , c .

eiagitat"'. rein b a b e m c u m m u l i e r e t u r p i s s i m a , o m n i b n s r i d i c u l i i i i i

esse f o m i o s i s s i m a m : i l a a c c i d i l et m i i l i c r i . Y o l u p t a s et niinia licentia dabant, ut p r o b i b i l a arbor

lubeecerel. P r o i n d e n o n temere dicit i n P r o v e r b i i s S o l o m o n : c V i r o s c o r l a l o r i panis ei gratas c s t . 1 - ol .
V E R S .
M

7 . Et aperli sunt oculi amborum.

^ , ' , , \ * , \ , . \ , \ %i\

apcrli sunt secundum d i a b o l i v e r b a , ut bomo j a m essel Deus, et diviusR mciitis acic refulgerenl? Q u i d i g i t u r ? m i s e i l i coepcrunl tutueri miseram suam n a d i t a t e m . S i q u i d e m p r u i s , curo forent i m m o r t a l e s , n o n opus babebant a m i c t u . Q u o d a u l e m nuditas n u n c d c m u m apparuit, n o n inleUigcndum est, q u a s i anlea non fucrit ab i p s i s > i s a ; alia r a i i o e s l . N i b i l m a l i cogitabaiu anlea, q u a m v i s octilis subjectam ceroerent n u d i t a l e m . N a m n u d i l a s per sc c o n s i d e r a l a l u r p i s nullo modo c s l . InTanlcs non ernbe-

! lmr, 01. x x m , i i .

101 s c u u l , l i c e l iiudi %\A. Qii m e d i i a

PROCUPU . npus babent ,

\<

n i a n u , c o r a m uicdico r i l r a piuloreiu d e n u d a i i l u r . E l i a t n imilicrce i n balneis c u i i s p i c i u n l n r 6 5 D i s c i m i i s ilafjiie in rationc aniini s i l u m e s s e , ut aliquando l u r p i s , aliquando secns dcprebendaltir miiJilas. A d euiti modutu Adaiuus e l E v a , anlcqtiarn prccato se foedassent, i i c q u a q u a n i , u l rc nccessa:d r i a , in ligcbanl pudore, qiiom n a c l i Htutl peccato iliMiniiii couimisso a u x i u a r c m el coadjuiorem propulsaiidiim poccati i n i p e l u m . V o r u m r u d i m c n t a

, * , , \ \ \ - -

, ^ , ,. , * \ . " \ , * , \ , , * , , * > \ , * . quid faciebam. Sed conscienPraeterea jam conspiciamuf.

c l <|uasi p r i u c i p i a pndoris s u n t , quod rubore suffujidiinlur ob nieinbra geueralioui i n s e r v i e n l i a . S i qiiiflem luillibi affetHiis vidcre esl potenliores. Nec eliam mipiialeni c o n c i i b i i u . u proiniscuc b m t o r u m iuore v o l u i l , *ed etim rofrcnavit legc pudoieai s u g gorcudo. Ilinc ox fobis ficulnois vclainenta c o m p o s u e r u n t , pudore ad eoru.n i n v e a l i o n c m i n s i i g a n i e , l i c . I p i i u s ininquam i i u p l i a l c m e x p c r l i forent c o m p l e x i i . i i . C s l e r m n omnis qui peccatum c o r a m i t l i t , quasi c c u s pcccare r x i s l i n t a l i i r . U b i e n i m v i d e r i t ,

quasi anlea occaecalus fuerit, quid d c l i q n e r i i , i n q u i l : N o n cernebam bi q u i s p c r c u l i i d i s c i p u b i m pHrum dicto a i i d i e n l e i n , exclainat : aniea, sed aflfcciibus el passiotiibus aliis e b r i u s , a u l e m , c u n i e l ipse m a x i m u i u coopissel periculum

Uaj deiuuin stimiiliis accedcns, nos p u i i g i i , e l efficil ut peccati abominalfonem

Doceo le a u d i r e

A u d i v i t quidem snaai

a n i m u m non inlendit bis quae dicebantur. Diaboltts cx sua inobedienlia, scilicet ut condemnatio-

n n n cernerel, bauil dissimile e i ipsis ex inobuilieniia e v e i i l u r u m a i i g u r a b a t u r . Ubi igitur cxuere i u i m o r t a l U a U m , corpus m i stio b a b i l u s p o l i a i i i i u o s l , e l v i s i aliitd esse, nisi l u l i i i n . l i l i c o inventiouis. cedo, quis boc Quaco^pit fons a i t i u m ' f l i & , % , ^. \ ; " , * * ' \ , ^, , * \ , * \ * * , ^ , , , , , , , . , . Fruclus buic arex-

daliun ot q u a s i d'indo s c a l u r i r e Proinde bo:iiiitC2ti

s i n i i deinde t i i b i l

consarcinant f o l i a . S c d d o c u i l ? Uomo iiuaginein

accepit a Deo intelleejus c o n d i l n s .

f l u m , ulpote ad

p r o p i e r ne quis m i r e i u r , si boiiiines nova qiuudain achinati s i m t , e l artcs p r i u s i g n o l a s adinvene. Qiiida.n p e r l i i b i n l p r i m u n i b o m i n c m \ t r l u l e i n s l r u c l i i i n , dicendi l'iuiisse. V c r u m cruiicsccbant viriute ct illa onini libcrl.ilein iiisigiiom libeilale cxuii, in quanta

n o n u i b i l , cognoscoules

inala ex s u i n m a felicitale

delrusi s i m l . Siquidcra laiebras in qiixrobanl, burio.

i i o i i d m n co nialiiiae progressi erant, u l m a i i l i a m seritircnt. Q u a p r o p l e r qui drambulabal quibiift dilorem, abdorentur, cclauios u n i v c r s i bujus C o n voluplalis

Nain si quis vel pariiui sc pcccalo d c d i d o r i t , r c d a r g u i l u r clam a c o n i m u i i i b u s quos Dciis SiMiiper \ animo insonaiil, stc bomiuis iinpressit. le m a n c i p a s t i cunctalur U i enini peccaio? profun-

a n i i n i c o n c e p l i b u s , D -

volenle D c o : Ilonio , quid

i s l i , quod

fa-.lissimo

si quis i n l e r d u m d e m e r g a l u r i u

diiiu p c c c a t o n m i , purociuia nis biijiistuodi

defciisiones et

c o m n i i i i i s o i c o n s a r c i r c . Sed D o m i vana p a l r o c i n i a c x s i b i l a l per a r k

borem i l c i , ad qtiaiu ubi conforebamur, d i c t u m bores toic liculnoae Masih. XNI , 19.

accesscrat, nullos i i u c t u s . s e d sola folia r e p c r e r a t . Ob i d dixerat :c prolapsis : N o n itaqnc folia

nou ex ic nascaiur i n aoterinim * . > C p t c n i D i ficus u i b i l pcr sc d e l i q i i e r a l , verum Israelitis q u i est, n t p o t c i n p c c c a l u u i fcrunt
a 5

cst b o l r u s in vineis l u i s , nec ficulnca, id cst, a d o r n a r u n t

frucliie

> Consuerunt

" Mii-. , l .

143
cusiiioncra

COMMENTARII IN GENESlN.
peccaii i h spcclem n o m i i b i l p r o b a b i l e m , ut s u p r a d o c u i n i u s . Q u i d a m a i u n l , folia u a l u r a stillavc-rint. Folia elenim fici ficuhiea,

194
esse si

q u a s i quaedain s y i n b o l a p c c c a l o r u m , q u a s i ex p r o p r i a corpus dii. O-wToi \ - \ , * * * , . co^ , , , ailingaol, prurilum queindam inferunl.

P r o p b e t a iiaque sialiro p e c c a l i Audiverunl Dominum

pruriginem

oslensub

Deum

spaliantem

vesperam i n p a r a d i s o . A n t e p e c c a l u m quhlein D c u s non a m b u l a b a l i'p paradiso, v e r u m i l l i s adj u n c i u s erat. Caelerum, ubi i p s i luino, eiiam ip&e e o r u m el in in horto viam, u l swjt b o n i i a l i s quod darel, ncs illos veliel redire animi defeceranl a D o alisi consortium v i l a v i i . A f ,

misericordiae specimen bomini indicaicl,

a m b u l a v i t , u l per cotnmureinedium. Vcsperiinum cum venignari,

conceplus

, , * \ * , *

tempus a d m u d u m c o n g r u e b a l b u i c r e i . N a m adlmc virlulem laiis lunien in l u m i n e ad tenebant, v i t i o r u m ipsis vigebat. A t s i vesper, q u i pr;ccedil

quis relicto lcnebras, ei

ignoranliae lenebras c o m e n d i t et v i l i a

sectatur, QQ

e x o r i l u r , ad quem ait D o m i n u s : N o c t i a s s i m i l a v i Itiam . N o n itaque, tit ex p n v d i c t i s pauvcro

, matrera ; (5 , ^

paiet, lux s t a t i m o i n n i s l a t i m . Y e s p e r e eniin latebras petunt,

ipsos d e s e r u i l , sed

audivere D e u m . Quod est,

q u i b u s o c c u l a n l u r , ne

veniant tamcn

a n l se ,

in conspecium Dei, nihil aliud

quaai deiicere

a Dei p u r i s s i m a e i m u n d i s s i m a me.nle, non

u l C a i n u s . N a m b i c abiit e conspectu D o m i n i , at i i a , ut se non a m p l i u s offerrei i l l u m i n a n d u m Deo, q u i g r a t i s parliceps sordes pro non Filio. fierel. Qui celantur, e x i s i i et liberta-

. a i i i p i i i i s curae esse D o m i n o : at Uou-ini, desierant illuminalionera

propter peccati

b a b e n l potestatem Nam qui

leai

c o l l o q u e n d i c u m Deo. F a c i e s

a u l e m Dei a c c i p i e n d a est

iransgrediebaiitur ad arborem in

kgem

capere ab i m a g i n e D e i . Quapropter recle enini confugiunt niedio p a r a d i s i e i l a m , sed scienliae b o n i et m a l i . Q u i ostcndere et prae se is se o c c u l i a t aulem ferre bypo-

, * y a p , & , , *> , fj , \ ,

v u l l se s u b d u c c r c e c o n s p e c t u D e i , et non spcciem,

, * , Q operari v i r l u i e m , quaindam v i r t u l i s el

c r i s i i i i v o l u l u s . Quando n i o d i c e senserit e l inquam, qui videolia locum Deuiu tere: tribuit omnia

quis p e c c a v e r i l , pro-

cogitaverit Deum, Deum, ordinem ct

u n i v e r s a c o n d i d i t e t o m n i a sua in rerum n a l u r a ,

, , * \

gubernat, s i n g u l i s q u e suura

c e r l e ad pneninibil lamcnte

lentiain converliiur, sccumquc

r e l i c i o p e c c a l o : el cognoscit colloqui in

, , , 6\\
%

i n s p i c c r e , ejusque o c u l u i n haec D e u m

existimal.

A u d i e n s i g i l u r b a n c voceui Dei i n suo scilicet n i l fugere, erubescens a! sDeuin uon ameque ejus se Nam srbmovil ex cousperlu.

a n i m o , ipsuin plius curat, inquit :

, , \ ' ,

c o n d t l u r . Q u i enitn pcccat, j a m

Quod auicin senserit p e c c a i i n o x i a m , s a i i s docct, Timui. timorc salis c l i vilia ex sigmini esl c i l u r , ipsi^ 11 aiura iuissc insiliim, u l s i r e n l esse l u i p i a c l p u n i c n d a . C ^ l e r u m l i m o r i s fuisse perhibel niidtiatetn, qua: quae exorta ainissiuuc v i i l u i i s , amiculum c e n s : c Induamur uiistTaliouis
7

. * dum

\ , , . Obce i v , 5.
9 1

divinum

iiiduiueiiluin i t viscera

erat. H u c e n i m b o f l a l u r et P a u l u s , d i a n n a h a i s , et iuduite \ P u l c l i r e vero d i e l i o n i Deus, hoc

^ / [ ] * ,

Coloss. m , 12.

135
loco cipio Dens. addidit '. Dominu$. N a m cum

PIIOCOPH (1 .

196

de opificio ^. , & : - , ' * >> * , ' : , ; ; , c , , . vcliium cibuni in ilia demisit. banc boram E s t eniin i n latebris ra bora, delituit. capiant. Posl * ,

m u n d i proposilus crat st-rmu, inqutt : c l n p r i n f e c i l Deus coelum e l l c r r a n t . > S e d cuin > Nai conscqmuis e s l , si q u i s ' n a l u r a i i i ut painis cocrccal Doimnus Iitdigebanl t r a n s g r e s s o h o m i n i s e x p t i r a l u r , m q u i l : Domintis Doiuiui diligeutms exquiral, eniin casligaiionc.

negligentes et bona opera fugilantcs. A t b c n e d i c l u s sit s a u c l o r u i n , q u i l u n c vcspcrlino spiravit C l i r i s t u s , ram passiouem

tcinpore visitavit

A d a m u m ; et m i n c i l l u d tempus, quo i n c r u c e exvespcra d i c i l t i r . E l e n i n i a m a est illis ipsis boris, perpessus

quibus A d a m u s c d i l usque d u m a Domino c o n d c m n a l i o n i s poena p e r c e l l e r e i u r , s c i l i c e l ab bora sexla usque ad Ad deliiescentcm tieri n o n a m . Adainus vespera sexla hora quasi ecrla r e g u h boiiiiiiibus c o n s i i i u t a , ut c i b u m se i u i c n d e i i i e

v e n i l Deus, dicens : T u n u n c inajora te affeclasli ; ego, i:t h o a i i n i ast ego atqualis fio. C u inquit : Yebcmcnter ego n i a debcbas juxta a n i n i i mei s e n i e n i i a m . Sed cuin id i m p e t t a n

tibi c o n s u l a m , me m i n o r a a s s w n o . ^Cqualis csse Deo a p p e t i v U t i , pivisti Deus, quod q u i d c m laccre

n e q u i v e r i s p r a i e r meam s e n l e n l i a m , ego propter te desidero fieri b o m o . N a m accipio valens.

r u p i v i edere boc pascba v o b i s c u m . > Mea v o l u i s i i leinerario ausu rapore non valons; Meridiano leiupore diabolus a c c e s s i l ad m u l i e - r c i n , v e r u m jaui anlea ipsam o b s e r v a v e r a l c a p i a n s o p p o r l u n u n i colloquio l e m p u s . Naiii l u m d e i n u m , u b i cam faraelicam senlit, c t ad cibura capieiulum feslinantem, adorilur*. Haud enim n o bis volenlibus peccalum ingerere potest : sed, u l ali([nid p r o m o v e a l u r , u l i t u r affeciibus uobis i n s i lisinslar m a l i c o n s i l i a r i i , c l s i c nus i n p e c c a l u m cam p o i e malum beneficii, Nam, aiunl Deum
1

\ * 3 \ , \ , ! \ , , , , : , \ , \ ; , . , \ , 5 , - , * \

p r o t r a b i t . Dcus vero diabolo c o u c e d i i

s l a l e m , q u a m v i s posset peccaiuni penitus p r o b i bere, u l experientia discamus, q u a n t u m bit p e c c a l u m , et affcciuum e l dciitde capiinis guiia aguoscaimis n i a g n i l u d i i i c i i i resurreciione. **
u t

molesia coulurbaiio : immorialilatem

duiii c o r p o i i s animaeque p a r i i e r iutcrccd;nle uuius 67

clii

\ ; , \ \ ; , \ , ' > , , . , * ! , >-

q u i d a n i , liattd verisiinile est, s i c exarsisse capilaliier peccatum.

puniiet Quapro-

u l r u i n q u c . Dco jaiu aulea s i c v i s u m e r a l , u l m a gis abo.ninareinur iufandum caiores c o n v i n c a l q u o d iinpossibile dcieslcmur, p U r propo^uit p r x c e p l u m , t u l i l e l leges, u l pecctiam i n l i c i a n l e s . nullo Caelerum boc inquinemur, oiiuic agii, non, u i pcuiius

c s i , p e c c a t o : sed u l peccatum

, sic graliae coelestis r c d d a m n r p a r t i c i p e s . S i pec- . , ^ c a t u m non e v i l a v e r i m u s secundum praescriplum , \ (!> m o d i i i n , profcclo ejiciemur aeternis tabernaculis, nosier Salvator. U l igilur * , : , \ \ , , . e lncdio suslulil, quod nequaquam ipsuin ejus c r u ilaque retrabereu vcrgere j u d k a v i l , Deus, q u i a d obtincre v o l u i t . poenilenliam Slatim t i r a d i d i i C b r i s i u s pecoalores tiam

e l inde celcri refugiamus pede, et

iuga mali qua* sit nobis constarel, p r i m o s slatim rcprebendit, supplicio dat. N c c etenini i l l i c o posl capitali l a l a i n a-Oco s c n t e n sunt : sed mors

e l poenilenltbus veniani jy affecti

d i l a i a est i n annos 930. N o n auleni prorsus mortein dtililalcm a r g u i l : scd i d , quod i n suam gloriam b o u i i u i , u b i priuiuin *
3

pcccalo sc j u u x c r a l , apparuit

Luc.

x x u , !.

1
diu i n n g i s cognoscereut p c c c a i i ei lerribiliter se teiias possibile e r a l . Nam

COMMENTARU 1N GENESIX.
c n n . t a t a r , s.*d t i t r u m q u c c o u v c n i l , d i i m sul ligacula ooiificicitil in re labem, eamque t!einc*ps iiiagis se formidarciil. ipsis o b t u l i l . H a c i e n u s c o n ^ i e v e r a t con*picicndum ipsa doprebcnsi, Dciis, Magiio a u l e m

103
quo qualutiiuliii

dare Iioinini
4

v i d e b a t n r apparere ct c o l l o q u i i l l i s , c u m darct praiceplum. Nunc ilaijue nec< ss rio vi>us <. 1, ut oos poccati redargucret. S c d non morfe s o l i l o pacatus e l c l c mens accedebat, v e r u n i u l i r a l u m se o s t e u d e n l lanlo slrepitu CTcdercmr. tum non dulituerunl jussi eraitl. a d v c n i l , u l i c r r a nrovrri e l c o n c n l i itaijue ei s i t e p i t u m friictu iusolivi cireuinspiriebaiil arborc, cujus lalebras, Souiium frrenlcs, sub

\ , * - ~ , * \ - , ) ^ , * , \ ,^ * , > \ , . f , , , ; , " ; , :[] * \ *

abslincre

At boc ex eo c o l l i g i i u r , quod lixit :

c In ligtio, qnod e s l in medio p a r a d i n . Lli p i i imnu naniquii d e v o r a r u u l p r o h i b i l i u n c i b u m , c o n linuo ptiduil ipso3 n u d i ; a l i s : ci ut coiijuiiiertuit indo ul conficus folia G c u l n c a , erat : nec quas d c f i i n g e b a n t , nova et

s l i u e r c n l v e l a m i n a . E a vero arbor, ut a i u i i t , quadam itisoiita.

qrtidam

\ * ariolantur. Noa enim arboris qnalila* iransgres R , sionem lt*iiuil : sed ea c o m m o r a b a l u r iti pra'cec i v \ p i o . Quod si quis p e r v i c a c i o r ba?c negaverit, sane , \ . leves i l l i v i d e b u n t i i r labores Macbabjporuin, q u i , \ * , indi^na p a l i e b a n t n r ob lam, q u a m q u i s facile contemplam carncm suilaspcrnarelur. Quia non

admodum l a u l u s , sed e x i l s c l c o n l c m p t u * e b u s e s l c a r o s u i l l a . S a n c i i non iutuebaiiiur cibi : cum auimis diligcnler uaiuram Irgis rcpiilabanl

, \

, \ , , , \ , \ , \ ' ^ \ \ , . t i a m , t l e o i e n l c r reprebendcndo, ipsis p u i n . t , sed veras solumniodo lor : erani naiu tidie ' Irblilia, ab eo, aliqua;n ingenerans. ct
1

I r a n f g r r s s i o n c m : banc n l u g i e b a n t . S i c e l niartyres non a b o i n i n a b a i i i u r i d o l o t b y i a , sed nms. Non m o d i o r r e m meturn injccit reformivi d a b a n l oflTfiidere Douin, q i i e m n i b i l celaro possuA d ><> Ev;e, c m n l a n l o s i r e p i l u a d i r c t . U b i vero p c c r a t i sensere acnleos, ad plaeidionbus S l a l t i i l pocnas, inors. ulitur qme, illa ut popnilenliam d u c i u i i u r verbis ut perfcctam vcriii pccralum iiisequiitiliir. Qiiapinp'i*r poeniteiiiniligebandccreti discipliqua: quoAdaa i u n t , jam censebanlur

^ Q pcenas, qu;e

poenas significarent. Ila3c autem e r a n l , quae poslronio conditionem quam exliibuit, ut nos p*r ddraxil,

poena3 u o i u i i i c onuiia irfiniiis per

parlus dolores, s o l l i c i l n d o , pencs quem e r a l l o g i s l a l i o , ixerccrel. Nos in inorlalem

aniea

lcgom l a n q i i a m vevaii

i l tx.igiiaii

m i > e r i i s *H c a l a n d l a i i b u s , magis gaudeamus dcinceps fruiiione nobis signilicaU ",", tor , xal avet
V E R S .

seirpiieruoruin 9. vocarit

buiioruui,

Dominus

Deus ipsum niiiim,

mum

el ait illi : (Jbi e$ tu? Qttis p a l c r l a n l a c u r a dolens, miscriam suaB d i g n i t a l i s o b l i l u s iu lantam

, ; : ; , , \ , , \ * , \ \ ' \ . , , > \ , ^ * ' * , , - ; * l&rg. x i x , 4.

1

c l e m e n t i a perditum quassivit

quod

devolutus s i l ? S i eniin Deus prontis fliiss l ad p u n i e n d u m , e vestigio i n o b c d i e n l i n i e r i i a s . Fidem* namque p e l l i , niciidacein tissimiiin prxsenlem Qnod dum mcn lalere repulavit; babuil se poenas i r r o g a s s c l deceptori Deiim snb vcrsiubique arbore.
n i

et O e a t o r c m credidil posse latilando voccm

beneficen-

vero i u c l a m a n d o Deus David

ingeminai, ejus no-

vehcincnliani

desiderii i n d i c a l . A d liiiuc 6 8 Absalonem oc<isnm v o c a l ,

ingeininando . S i c l)i)niiuus lapsam

com-

> Lu*c. x , 4 1 .

gcns M a r i l i a t n , i n q u i l :

M a r l l i a , Marilia *. .-

199
siiinabat enim se inajus q u i d d a m

PROCOPJI GAZ.El
iacerc,

*W

q u a m ; \ , ; , ; \, , M a r i a m , negoliis occupala. Iluic non dissiinile ct lioo c s l : c S a u l , S a t i l , q u i d nie persequeris * ? > . Qnidara i n t e r p r e l a n l u r i l l a verba : c U b i e s ? s c i l i c e l , quo redaclus quo es? ignoranliam, boininis accepla, d c s c e n d i s l i ? aut Quidain ut majus dicuut sic quo v c n i s l i ? Deum dicendi dicens, quo , \ , * ^ \ , , * , . q u o d , q u i a non statim Ad cum inodum me r e m Simulavi apparuisaet, eiiam servi, ne ignorare, , pularrt si quid ipsum accingitur. dicimus : eiiuulasse desiderium, polestate indieanlis

oslenderel

leneretur , et

audicns e l v i c i s s i m Deun>, ad

perciperel s e n l e n l i a m . Quapropter audacia suropla ex eo ee deliquisse i n causam dicendam Sic audhi e l de amico in horto, et $um. Quid p e c c a v e r i n l , dopninos t r i s t i u a aflicerem.
V E R S .

fugilanl.

10,

12. Vocem tuam

y

exiimui, limuisli? laiem.

quia nudus ego et absconditus quid laiebras p e l i v i s l i ? bonio m i s e r a b i l e m

6\

T i m o r me i n - JJ . emisil vocem.

; -

vasit ob d e l i c l u m ; l a l e b r a s quaesivi propter n u d i Revera A u d i v i l u a m v o c e m , nerape i l l a m e x o p l a l a m , quae o m n i a , quaj dives hic b a b e l o r b i s , m i b i dono ded i i . Novi n u n c Saiis pudor monslrant. peccaiiicm Quapropter ficavil ? a s a i i s , cujus vocem illa dcspexerim. verba facile comust inanifeslam accusalionem Siquideni nuditas et Yerum erimen prodcbani.

, . " , , . * > *

l i m o r , nec non non

, ; , , , * '.

justam i n v e n i r e peccati e x c u s a l i o n e m . Deue i n adbortatione quo le nudtim e l admonilione Ne c Quis l i b i n u d i l a l e m s i g o i csse a u d i v i s t i ? i n solem p r o l r a -

perseverans, i n q u i l : nunc quidem

h o m i n i s peccalum

, \ b i t , ne scilicet verborun* asperilate eum d e t e r r e r c t , e l ipse deinde m i n u s peccati redargulionem C * invebere q u i r e t . Inlerrogando et d u b i l a n d o o s t e n d i t magis hominem deliquisse. F a c i l e euim fuisset Deo dicere : I n h u n c l i m o r e m e l i n hunc pudorem conjecit le dilalcm gcns, edisii? praecepli transgressio. Sed c l e m e n i i u s homine, inquiens c N u m dc v e l i L e : Quis tibi u u acu lanfruclu arboris Deinde quasi rem agit cum Iapso sulxjil : , , ; , t ; \ . , , , , * , ; ; . Non i g i i u r praecepli gravitns operum, et quai Q u i s indicavit l i b i , e l c , te reprehendeniis *

indicavil? Oralionem

quoque e x t e n d i i , u l c i mep r i m o slatira congressu nuuc roansuetudine probibui;

l u m , i n quo rnetum benelicia unum aut

e r a l , a d i m e r e l . S e r v u s delinqucns si fiduciam capit, audiens h u n c Non multa

accesserit ad d o m i n u m ,

aspere i n v e h e n l e m , n u n c vero c u m exprobranlem. sallem

dedi pra?ceptum, u l agnosceres rae tuuro D o m i n u m . Quod a i t :

difficulias tibi praivaricationis causa e x s l i i i t .

e e i , veruui c u m n i m i a mansuetudine. N e q u a q u a m me docenle hoc fecisti. N i h i l eorum a me e d i l a s u n t , t u r p i l u d i n e n i c o n t i n e l . N e c sane l e d o c u i , ut a l i q u i d lurpe in A d a m u s reepondet raodesle, oec inquit : N c - D s c i v i . Q u i d i g i t u r ? c M u l i e r , q u a m dedisti u l eseet m e c u m , ipsa m i b i dedit et e d i , id est, quae data est m i h i i n a d j u l o r i u m . A u d i v i e n i m te d i Peccatum causa fertur, cenlom : c F a c i a m u s ei a d j u i o r i u m . se v c l e l . E t peccatum non minima

observares. ,

*, ' , , \ \ , * c . , \ , ' . *' \ , , , * ' '\ ; ,

adniodum libenier s o l c l i n q u i r e r e causas, quibus quod peccanies difliculler et aegre ad confcssionem e l pcenilentiam p r o g r e d i u n t u r ; veruni seropcr s o 1

A c i . ix

4.

 1
. p r o t u l i l ? V o l u i t euin pardceps, Kal sallem dentia Tcrba o m i s i l . Yerum

COMMENTARII IN GENESIN.
-

202

, - ^ lent excogitare et Gngere causas et velamina, quac peccatis prselendanl. Deus non i n q u i t : Haud p r o plerea regulam c o r r i g e r e et e i n e u d a r e ; orationem nunc vertit , l i b i uxorem sequereris. ipsum conjunxi, magis u i ipsara ceu vitae ba?c verba non prxct*erai pcccaii S e d quare

ne i g i l u r

exasperarct,

ad m u l i e r c m , ut, q u i a

commimis

particepa quoque iierct c o m m u n i s c o r r e c l i o n i s .

Y E R S .

43.

Et dixil Domtnus Deus ad mulierem :

T

, (*, * *

Cur hoc fecisti?\]i ostenderel se raulim pacatnm i l e r u m i g n o i a n i i a m s i m u l a t , s c i s e i l a i u r , i.ec peccalum nudacia, discrte c x p r o b r a t . culpam Quapropter sumpta i n serpentem rejicit. S i q u i d e m

ille omne m a l u m genuit. Deus autem docet, quod non, ut r e r u i n imperiitis e l i g n a r u s , i n l e r r o g a i i o nes f e c e r i t : sed reprebendendo i d egisse, m pecc

* \

, a l i deformilatem

sentirent. N o n e n i m a s p c r n a i u r

e x c u s a i i o n e m , quae verilate e l j u s t i l i a n i t i i u r . muliercm non diligcnlius excutil e l examinat, v o lens 6 9 iidem dam
e i

, \ ; * * ; , , , ,

v a

si

i n f l r m i o r i , parcere. P o t u i s s n quam mibi vos i absiiimil

qtiidcm objicere : N u m serpenli magis

babuisti ? Q u i d ? annon is p r o m i s i t vos prsecipilavii niorlem ? Yeriim fuerint,

d c o r u m n u m e r u m referendos, e l non iti m i s e i a n a severiore i l l a decepti, dolum c a s i i g a l i o n e . Consiietudo c s t , ut l u m dennim

', \ , , * , ; ^ , * \ / \ \ ,

ubi circumscripli

et fraudem senliant. Initio e n i m voluptas

ita inescat b o m i n e m , ut mnli sensus ad ipsos haud possil p e r v e n i r e . N a m ratio, cujus erat p e c c a l u m subverlere et dissuadere, voluptale obfuscalur, ut non audiat Deum i n monle praeseniem et admo-

> Q n e n l c m . Deus, m u l i e r e o m i s s a , festinal ad serpen ol * , * . , iudignuni. ; corrigibilem roodum non rum, r r j et i u s a n a b i l e m , veniaque l e m . M i r a b i l e vide j i i d i c i u t i i . Deceplos i n l e r r o g a t , deceptorem sed ila non inlerrogat. Nec i n q u i t , ut ipsum ad causam dicendam c o b o r l a r e l u r : Q u i d fecisli ? quasi m a l u m c l mali auelorein ct ponitus i n affalur : c Quia boc f o c i s l i , c l c . A d bunc sini: sed illoes pra Super non evigilaluri ct

inqiiit David : N o n resurgent i m p i i i n j u d i c i o \ N o n , quod q n i circmnvenli

TCVTO

e x a m i n a b u n l u r . C x l e r u m miiue quas i n l e n i a b a l s e r p c n i i , n o n n i h i l rrant, ,

14.

miligabanl fecisli

lcnicbanl

v u l n e r a . Quomodo aulem a l l o q u i t u r scrpentem ?

YERS.

Quia

hoc, maledictus omni bestia T u luis aqri.

'

omni jnmenlo, venlrem tuum bumamiui

et prai gradieris.

^, *

imposluris cor boniinem, u i

subveriisli; tu inipulisli

i l l i c i t o s cibos i n venlrein d e m i l l e r e t . Quapropter n.eriio bas luis poenas. ~

YERS.

15.

pulverem comedes omnibus dietm*

' tum> Et inimicilias ponam inler le el inler \ , ; ip*am mulierem* inter *emcn tuum el irtier semen illius. Q u i a cus c l b o s l i s compellavil scrpeus u l amicus decepisii, recic ut i n i m i ejiccris. CaHerum verbum D e i , quo serpenlem, a b i i l i n legein. A l quare s u b d i l u r , c u m diabolns flagellat Ut enim fraudo bouunetn? Diabolum vulnere : et v i s i b i l o Deus i n v i s i b i l i s s u i

\ , ; * , , , * *!. , 5 . PATBOL. G R . L X X X V I I .

poenis

inescaveril et c i r c u m v e n e r i l invisibilcin visibili vcrberat s u p p l i c i o .

i n s i r u i n e n l t i m , quo usus c s l d i a b o l u s , v i s i b i l i demoiuifncnlum r e l i q u i l lioinini v i s i b i l c m arborem :

$03

PROCOPII G A Z & I homo

4t)l

i i a serpenleiu, qui f u i l o r g a n u m inconspicui dia- b o l i , prosternit u i a l e d i c t i o n e ; ut, qiiaiuvis (3 , , , \ * , * , \ * \ , ^ , d i a b o l u m non videat, neque eciat quid passus sit, t a m e n , c u m noverit serpeniem antea erectum i n cessisse, et n u n c loDgum c o r p u s per l e r r a m i r a bere, ex i l l a v i s i b i l i poena intelUgat poenas dedisse d i a b o l u m , q u i per serpenlem ceu organum h o m i n i i l l u s e r i t . S i m i i e q u i d d a m accidit i n Evangelio nes rogantes, ut s i b i p o l i u s i n hos i r m e n d i dareiur, quam Pcrmisit mus ut demergerentur in C b r i s t u s , ut porcopia cis in mare praecipitatis * , quos subierunt daemoabyssum.

i n v i s i b i l e s daemones i n v i -

sibilibus corporibus deraergeret, qtii j e l nos posseintelligere poenas de ipsis v i s i b i l i modo esse s u m p i a s . Haud defuisset ,, modo fuissei v o l u n i a s , diaboluni in serpente, quo citatem s i g n i l i c a r e : sicuti accidit in tnsirumento, i l l i d e r e h u m o , e l eic poenanim a i r o Evangelio, u b i l e g i t u r q u i d a m a p l u r i m i s infeslatue daemon i b u s , v i i a m m i s c r a m i r a x i s s e i n m o n l i b u s c l mon u m e m i s , s i c b o m i n e m e x c r u c i a n t i b u s . Cacterum e v a n g e l i s l a : c Q n i d m i h i et

, * < \ \, ; . , ,

usus c r a i

, \ * , \ . conspeciu, a exclamat, tesle enim

c u n i Jesmn adorasset adhuc q u a m longissime remotus ab ipsiirs niacirs ee a C l i r i s l o e x a g i l a r i , cuni tamen gravissime affiigerclur sic l u n n t l t u a n l i b u s i n obscsso : nec sel, idque d e c l a r a b a n i i n v i s i b i l i b u s

Marco
da?moquadam sc

t i b i , F i l i D e i ? A d j u r o te, ne me t o r q u e a s .

Existimabal

dxnionibus,

necessitate

aniplius p r o suo a r b i t r i o e u m t r a c t a n l i b u s . V o l u n l a s Dei l i i c c r u c i a i i b u s quibus t o r q u e b a n t o r . KaV

e x s c r e b a l , ut per i l l u m bomrnem d c m o n s t r a r e n l in q u a n t u m m e l u m C b r i s l i advenlus ipsos Idera quidein e l n u n c i n pleclendo serpcnte fac c r c polest. Sed A d a i n u s et E v a iiftsciebam dcceplorem : prarterea ncc uiile erat l u m boraini

conjecis-

, -

" , \ , ' -

a l i u d q u i d p i a m cognoscere i n v i s i b i l e . Quapropter ^ , ab re omisit ire um v isib i l i t e r , ut H * -p i uinw % d i i .a b . o f li . vicih -.i-.inr \ , *assuescerent i p s i Deo et D o m i n o s o l i , etiinque so ; , l u m ut conditorem universi agnoscerent. Cttierum

1.

cum 70

supplicio

afficeiel serpentem, laciie

inuuil,

\ , * * * * 6 \ ,

quanla mala palereiur diabolus.

Scrpens et-

c n i m e l poena f e r i l u r supra omnes serpentes, s n p r a j u m e n l a et bestias terrae, de q u i b u s i n q u i t S a l v a tor *- i se dedisse suis d i s c i p u l i s c a n d i serpentes et el bos
T

potesutem cuin

caibaec enim

scorpiones. V e r u m

n a l u r a l i feritale sa?viant, q u a m superat diabolus* ob i d gravitrs m u l l o c r n c i a l u r . Decepit quosdam delicatos. V e r u m ut b o m i n e m oslentando sublimera i n t e l l e c i u m , et c i ejus c a s u m o s l e n d e r e l , ait : P u l v e r e m terraB comedes, e l c .

, \ , \ , )*

Wibil d i v i n i t a l i s a m p l i u s habebis, r e c e d e n l spiritus D , 11 c l a d . H u m i repes s c i l i c c t , tua d i g n i i a i e io l u - tum collapsa. IIoc s a l i s liquet ex d i c l i o n e i**n \ > ler, e l c . S i c u l i ex c o n t r a r i o i n q u i t David : E t * legem l u a m i n medio v e n l r i s m e i . H i u c pireni tenliam agentes i t i q u i u n l : c Adbaesit terrae venler noaier , > n i m i r u m
9 8

, c , , .

c o l l a p s o r u m de coelesti i n l e l Unus-

l e c l u . t O m n i b u s dicbus v i i a i IUSR, etc. arripii, sibi vitam l i n g i l .

quisque c u m peculiarcm quamdam vilae r a t i o n e m A t quidain islbaec i n serpeniem sensilem depronip l a esse j u d i c a n t ,
4

p u l a n l e s serpentem quoudam M a r c . , 7. * L u c . x, i 9 .

, *
8

M a i i l u Y U l i 31, 32.

Psai. x x i , i 3 .

P s a l . X L I I I . 25,

205

COMMENTARU IN GENESIN.
tem erecta slatura i n l e r o m n i a reptilia

200
creaverit.

e r e c l u m fuisse : quasi scilicet Deus solum serpen * * , , c \ > \ , \ , , , " , \ . . . . . , * * * \ , , * \ , ^ , , , * ; N o n ea ratio est. Diabolus serpentem ex advergo mulieri erecium consislcre jussit. Et i n d e d i c i t u r : Supra pectUs luum, fuluram > etc, quasi signiflcet ut ejus bomini. nullam amplius cogiiaiionem,

opera deinceps uterelur ad iroponendum p l i l i a oninia vesci terra

T e r r a m a i i ejus esse a i i m e n t a . N a m videmus r e Quod inquit : t I n i i n i c ' hoofesl tias ponam, e t c , signiGcal nobis perpeiuum c i i m repttlibus esse b e l l u m . A t hoc b e l l u m indicat d i a b o l o . S e r p e m e m , c u m nostro conspectui se babentes r a l i o n e m . Caeterum lempus n u l l u m non omnis mali auciorcm stile quoqae b e l l u m , q u o d gerimus perpetuo c u m f e r l , exborremus e l cavemus, alias nullaro ejus culpcmus diabo-

, * ' - quo

l u m . H i n c dsemonum cultores docent saepiusDeum, uipote b o n u m , n o n i n d i g e r e nostro c u k u : c o l e n dos esse daemones malos, ne n o b i s nocere v e l i n t . M i r u m sane v i d e r i posset, q u o d Deus bonus i n i m i citias mutuas i n t e r a n i m a l i a posuit. Sed deeinemus, s i r e p u l e m u s siroplicem roirari non mediocre

daninura accipere ex*consuetudine et f a m i l i a r i l a l c m a l i . Oporlet itaque hnjnscemodi i n i m i c i t i a s c o n s l i t u i , ut siinplex p r u d e n l i o r faclus, i l l u d salulare p r o f e r a t : c N o n enim nes
1 0

* > , * betnr.

ignoramus ejus cogitatioob eas utifa

' , *

; > quod q j i d e r a de diabolo d i c i t u r . Quibus

eleniui de causis pax damnosa est,

e x i s i i m a m r b e l l i i i n . L e x autem certissiina aroicitias est aequalitas. Haec namque amicitise mater p e r b i pulchre ex se babet ilta ealubribus venire solet prava suo Quemadmoduro parum

. I n i c r aequales eniro seotentia : c G o r r u m p i i n l mores bonus colloquia

plerumque amicitiae c o n g l u t i n a n t u r , Q u a p r o p i e r

l o c i s aer homines afflans, clandestinos morbos borainibus ex p n m s colloquiis e l commercio pessimorum h o m i n u m . \ - ^ * * \ , \ * , , * \ , - , * , \ * ,

atUatu c o n c i t a l : sic usu

Dehinc bostiles i n i i n i c i l i a s serit iuter u l r i u s q u e senicn. Semen d i a b o l i n i i m r u m secundutn ipsius imaginem intelligit eos, conditi et qui formati

s u n t ; sive cogitaiiones malas, quae nos a vcrilalf, abducunt : aut dogmala v e r i t a l i r e c l a m i t a n t i a . Semen mulierts dicit i l l o s , q u i ex ipsa nascuntiir, e i v i r l u l e praedili s u n t . M u l i e r namque l y p u m gerit Eoclesia?. P o s s u n l m u l i e r i s semen appellari diviiue disciplin;c, iustilutiones, quas adversarii malilia cresesubveriere a g g r c d i t u r . Nec pro liberis a c c i p i e n d u m est tamen semper scmen propter abortus

b r o s . Serpcns non repugnabit semtiii, sed m u l i e r i ; nec semen sexpentis r e l u c l a b i t u r m u l i e r i , sed m i n i m u l i e r i s . N a m s u m m a mala scmper cum s u m luis bonis p u g n a n l et contendunl : et m i n o r a cum evenlum, tentanoslri nec s i n i l nos ri " . u l l r a , quaro possimus ferre,

* \ D aequalibus concertant. Deus autem d a l

Deus bonus etiam insidias adversarii

\ , * , * , .

aperit, ostendens diabolum i u boc csse, u l observet incrementa v i r l u l u m , quas per calcanei d i c l i o nem d e s i g n a l . Ilumana? autem malitire captit asseril iinpietatem. H a c enim c l reliqua v i l i a . esse sublata, lolluntm}

HCor. , I I .

1 1

I C o r . xv, 53.

11

1 C o r . x, 13.

507
sermo. Quasi r e l i q u a ad m n l i e r e m

PROCOPII G A Z i E I dixcrit, nunc Opor-

203

Ab uno autem genere ad aliud t r a n s l a l u s est

i n f e r t : c Ipse o b s e r v a b i l c a p u l l u u m . > 71 lebat e n i m de infirrniore Caeierum de v i r o unduin

* , , , : . \ , c . - , , , c , \ , , , , , ' \ , ' , , \ \ 6 \ ; , ' . > \

d i c i : c InimicHias p o -

n a m , > e l c , u l fraudi e l dolo i i u l l u s d a r e i u r l o c u s .

t

u l q u i n o n d c c c p l u s orat, s c praedicari convenie-

Pauu leslimonium,

bal : c Ipse observabit c a p u l t u u m . > Y i r namque fortior erat, c l tnagis idonens ad bellanduni. F a c i lius quoquepraecavere p o t u i l , s i aQerrel dolos. E v a euiin non o b s l i t i l p r i n c i p i i s . P r o i m l e decepta est, utililatem eamque sperans iode n o n ntediocrein cst

secutus est A d a m u s , ut a i u n t . U u a l a m e n ejectus p a r a d i s o , n o n p r o p i e r se, sed quemadinodum comilali sunl, forent. V e r u m et c u r a i o r e s p i i boinines captivos i n B a b y l o n e m
I e o r u m e i medici

serpens ncqtiit caput contingere sapientis : sed violare n i t i i u r e a b a n e u m . C a l c a n c u m vcro accipe cxireinas parlcs e o r u m , qucn ad v i r l u l e n i spectant. Suepissime namque d i a b o l u s , c u m n c q u c a l cxpugnare eos, q u i j a m i n pieiatc a m p l i s s i m o s feccre progressus, c i r c a necessiiaies bumanas p o n i l i n s i d i a s , u l v*l sic nos e v r r l e r e posstt. Q u a p r o p l e r psalnuis babei : Ipsi calcancuin nieum observabuni ' .
1

\ , '

, * , ,

be. apparenle e L v i s i b i l i serpcnle

quasi

per excellenliam

loquiiur. Nam bomo, ubi ubi serdeverberat,

penlem i n v e n e r i l , l o i u m ejus corpus

* i m p r i m i s vero c a p i l i i n f c r i lelbales i c l u s , q u o v u l , neralo scrpcns i n i e r i i . Serpens qtinque l o t u m , s i potesl e l d a l u r , b u m a n u m v i o l a l venefico m o r s u Q , \ corpus : sed cuni b u m i rcpat, magis laedit b o m i n i s f a l c a n e u n i . N e q u i l c u i m s i a n l i s attingere caput : a l
%

\ ( , . \ , " , ; . , \ , , \ *. , . vobis poicstatcm calcandi supcr s e r nec calces .

9

hoino faeile deeuper scrpcntis caput contcrcre v a l e l . P e r i l l a verba i n n u i i u r quanto nobis rem Deus d i a b o l u m feceril, q u i a nobis inferioldbaliler

Yiolatur, s i ad melioreni a s p i r a v e r i m u s v i t a m , et i n bonis operibus, d u n i banc agimus v i i a m , q u a m b i c caleaneum vocat, u o n fuerimus negligenles, adiluni.
l v

et diabolo n u l l u m ad nos c o n c e s s e r i m u s

H u i c n o n dissimile est i i l u d : < Q u i d timebo i n d i e m a l a ? iniqtiilas calcanei mei c i r c u m d a b i l me q u i t a l i s opera versatus fuero. pcntes e l scorpiones eorum
V E R S .
t e

. H<c m i b i l e r r i b i l i s o c c u r r e t , s i , i n q u a m , c i r c a i n i -

H i n c dicit D o m i n u s : c E c c e dcdi

; > quibus vetbis s i g n i f i c a l se i l a p r a i n u n i v i s s e suos d i s c i p u l o s , ut peniius e mt-dio lollens morlein e l p c c c a t u m . Multiplicando [)

offendi

possinl, scilicet

1 6 . Ad mulierem vero dixil:

rfj

muliiplicabo dotbrem tuum et conceptum tuum. Iter u m s u b s p e c i e n i i n a n l i s p e r a g u n l u r a Deo j a m a n tea p r o v i s a . Sed q u a r e ? u l nobis i n n a s c a l u r o d i u m peccati, c o g i l a n l i b u s illas miserias ex hoc m a n a r c . Deinde a d m i r e m u r e l e x o s c u l e m u r i m m o r t a l i l a i i s bencficium, q u o d i n n o v i s s i m o praBStabilur. A d hibel vero vulneri d o l o r e m , u l casum noslrum sanet, non sccus ac peritus c b i r u r g u e q u i vel secat v c l u r i t oblatum corporis v i l i u m . N a m i s dolor q u i secundum pocnitendam. Deum est, o p c r a l u r salutem b a u d Idem docel Isaias : c S i conversus
l e

, \

, \ , . > "

, , \ .

i n s c m u c r i s , saWabere
1 3

. N c c m u l i e r e m i t a exse1 1

Psal. L V , 7.

t %

Psal. XLVIII, 6 .

L u c . x, 19.

Isa. x x x , 1 5 .

2
,

GOMMENTARII GENESIN.

20

. < \ ,

c r a l u r , v e l i l ei o m n o m spem partus a d h u c n s S i q u i d e m antea b e n e d i c l i o n c m dederat, qua proles promitlebalur, dicens: Crescite e l uiuliiplicam i n i . Dona cnirn Dei cjuscemodi sunt, u l oorum ipsum non poonileat. c E t ad v i r i i m e i i t convcrsio tua, > etc. N a m m u l i e r , ubi perpessa f u c r i i gravissimos partus dolores, non a v e r s a l u r v i r i eons i quae in marito v i r quain itla inler hoini* differenCia,

, \ , , > , < # > ' , & , ', * , . d i g n i l a l e m arailleret, e i i n servilem docel P ^ u l u s

j u n c i i o n e m , sed eara avidius expelit. Imo forte i n g r u u n l p e r i c u l a , spem o m n c m CUTII u l r u m q u e creasset, v o l u i l ut mulier sicuti ulrumque e r a l dignitalis et ex tam

s i t a m b a b e l . < E l ipse d o m i n a b i i u r t i b i , e l c . D e u s , eadcm pollerent dignitate, nec bonoris palet

, -

hi* verbis : c Faciamus decepla esl, accidit dcceplus

n e m , > e l c . E t iterum : c F a c i a m u s ei adjutorium. u l suam est, ut imu serdevolveretur c o n d i i i o i i e m . Adamus l a m e n non fuil viro.

Nec i p q u i t , u i in r e l i q u o n i m c r e a t i o n e : F i a t mtitier. V e r u m q u i a E v a sed m u l i e r male iinperitans praevaricationis causa

Quapropler,

quasi

recle i i n p e r a s s e t , ex libera c i ingetma aHetio j u r i stibjtcitur, e l s c r v a ftt. * , -

1

Quod vero peccalum i m p o r l e l inlolerabilem lia. JSam

v i t u l e m , saiis vei i r r a t i o n a l i a comprobant a n i m a Initio i u i p e r a v i l oninibus a n i m a n l i b u s b o m o . quasi ad regcm et d o m i n u m d u c u n t u r , c( iino familiariter primuiu si videbal cum

, * , '

visa uon e x i i m u i t A d a m u s . Nec serpcntem f o r m i davU E v a A d a m i 72 eo verba involvil bomo, nullus piera diantf uxor, commulabal. L b i limor, pcccato se animalia, ad quoliobse-

, pw'j , ,

i m p e r i o e x c i d i i . E l quem anlea

perlenlabal benignUate ei

nunc illa adtuodum nietuit. Caeterum Ueus e.x sua reliquit aninialia v i l u&um neceesaria. Haec homini

' , ' ,

q u u n t u r , ejusque adjuvant

laborem, quem prae-

: \ * cepti ppperii trausgressio. R e l i q u a a n i m a l i a eum , - * edoceut, in quam foedilaiem ex m a x i m a dignilate \ \ C d e c i d e r i t , u l deinde p e r g a l ad poenilentiam, e i sic \ \, r e c u r r a t ad recipiendum antiqiium r c g n u m , denuo \ acquirens iroaginem et s i i n i l i l u d i n e m deperditam. A n i m a n l i a i n i l i o cernentia boiriiois d i g n i l a l e n i , q u i n o n i i n a c r e a i u r i s d a b a l , se Adaino s u b m i l l e b a n t , i m p e r i i q u e frcuos non dcpellebant ore. Ncc mirum : s i q u i d e m et servi bene se gerentes, conservis quoque t e r r o r i sunt. A l s c r v i delinqucntes, etiam vel conservorum timenl. exerce.bil H o m o , si rodigniiateui, el eos abjecLissimuin non d o m i n i u m , , , , \ , \ <\ , \ \ . > " < ^, \ , \ , '
1

v e r i a t u r ad recuperandam p r i s l i n a m

i n bestias solum, sed dominalionis et est,

, \ , , subjiciet S a l a n a m pedibus veslris

t 8

daemones ejus i m p c r i u m s e n i i e n l : nec modo senl i e n l , &ed, quod perlcclai calcelis c a l c a b i l . c Dedi enim vobis (inquil) poleslatem, u l sorpontes c l scorpiones, omnein v i m ail : Et vicloria, monardescrii .
a 0

, ' \ . D a d v c r s a r i i scu e l o b i q u e palinam o b l i n e b i t . I g i t u r Son

DUDC

hostis. Apoeiolus cril banc Oaniel

1 9

. Mec a m p l i u s vel caput vel calx d i c c l u r ; sed l o l u s ctiam animalia, (|iia3 connnemorat ul

syinbola

c b i a r a o i , emicuere ex m a r i . Pra2lerea v i p e r a , qua3 mordicus i n v a s c r a l P a u l i n i a i i u m , enim reperiebat oausam, ob quam m u l i e r sua poiosiate e l i m p e r i o e x u i i u r . , Hoc qnidcm

morstim infigerct. E a causa erat p c c c a l u m , p r o p i e r quod sciens P a u l u s , probibel iitulieri ne enim male docuit. ISiv*

T i m . , 14. * R o m . x v i , 2 0 .
1 9

doceat publice. P r i m U u s
1 9

Dan. v n , 3.

A c i . x x v m , 4.

2 5

PROCOPII GAZ/Ef

*****

212

p e r m i s i l n u i l i c r i d o r a i i u j g j|n y i r u m , s i q u i d e m , ' p r i i n i i u * p c r p e r a m iniperavit v i f o . ju*$tt j ^ e m \ eam o m n c m imperandi poteslaiem concedere v i r o . , Causam quoque ejus rei e n a r r a v i t P a u l u s , dicens : . " A d a m non deceplus est, iraiisgrcssioni facta est sed i m i l i e r c i r c u m v e n l a fieri , o b n o x i a . U b i vero \ , \ 5) , t , , , , ; , * \ ) , , * \ , $

potest, ut i m p o n a t u r v i r o , et m u l i e r evadat d o l i et framlis laqueos, i b i c o n l i n u o m u l i e r i i i e r u m t r i buitur imperii l i e r , an dignilas, sis ut d o c e a l , qtiod quidem vero a l i i et patefit c x bis P a u l i v e r b i s : c Q u i namque scis, m u maiilum servamra ? > Qui s a l u l i s p r a c e p i a suggerit, is s e r v a l i dux et domtniis c o n s l i i u i i u r . Unde lkjuel v i r l u l e m semper peccalum seniper inducere tiirpem ubique d o m i n a l i o n i s et i m p e r i i esse c a u s a m : sed servitulem.

Quapropier

mulier,

secundum

seiiicutiam

D e i , , Xalpstr \ c

addicta c s l doloribtis, l u c l u i et gemitibus, i m o e l e x s e c r a l i o n i , quam l a m e n benignus C i i r i s l u s natus c x muliere s u s l u l i t . G u m peccatis impedila visset parcre i n c u l p a i u m , angelus nequU prnecurrens et

' , \ \ \ , t ,

gaudio c x s u k a n s , laUum n u n t i u m o b j i c i i , sic o r a l i o n i s e x o r d i u m f a c i e n s : Ave. fuit. t l l r a q u e s i q u i d e m Verum Pioinde Eva in trisiiiiam ct dolores H i n c c a u s a m Iselivirginilate a vigebat. deliquit. lia subdit : Dominus t e c u m . M a r i a enim typus virginitate e x s i s l e n s ,

scrpente i r a x i t ,

quos deinde i r a n s f u d i t i n omnes p e c c a i r i c e s m u lieres, qua? secula* gunt sapculis o m n i b u s . V e r u m Maria gaudium el k e i i t i a m toti i n o r l a l i u m generi o b n u n l i a v i t , l i u m a n i q u e generis ris expers, finivil eum, qui cum

, * \

nialedictionem, g m u l t i s doloribus

quam devenerai, fugavil. Praelerea partus dolo. Ideo E v a m omnes culpant et incusant. M a r i a m me d i c e n i omnes generationes . q u a , buit. u l causa Nam cum Cbristus
M

^ *

, , hoc beataoi ba-

, \ \ . Evae gerens, i n q u i t : t E x est ab addiium ad d i s i i n g u e n d u m praeterilum t e i n p u g , Inilio vires doclrinam spargens, qusedara niulier

omnes l a u d a i u et bealam p r o n u n l i a n t : quas, q u a s i personain Ex /IOC, e t c , suam dolorum ei geinituum, slelisset

Eva criminabatur. H i c sermo staiim sacrosanctam

a c c l a m a v i i : c Beatus vonler

qui te portavit, et ubera quae s u x i s l i

autem v e r b a : c A d v i r u n i l u u m e r i t c o n diligite uxores periculis po-

, , , , , 01 , ;

vcrsio tua, et ipse tibi d o m i n a b i l u r , e l c , sic explanal P a u l u s , dicens : c V i r i , vestras i c s t , 73

i d

Quare?

scilicet

a m a l o et

ras defendalis, et q n i d q u i d ipsis damno esse

\ \

p r o p u l s e l i s . V e r u m , ut excellentiam

, \ * , , , , , ) , , , \ \ ,

et a m o r i s p u r i i a i e m describat, i n q u i l : c Q u e m a d - ^ . ! - . . jubet . . nioduiu C b r i s l u s d"* i l e x i l E c c l"e s i a m . Deinde tuiilieres, u l m e l u a n l viros, qna eane adroonilione i n d i c a t v i r o s esse a u c t o r i l a t e d i v i n a i i i i n o s , qutbus i p s x
v

roulierum

do-

parere d e b e a n l . E t i l e r u m : domiuabiaccurare et tua

M u l i e r iu t r a n q u i l l i t a l e discat c u m o m n i subjectione * . > E t ne, duni audit : < Ipse l i b i loco posuit quanla c u r a mulierem v i r t q r , e t c , i n l o l e r a n d a m somuiet s e r v i t u t e m , p r i m o l o v e r c dcbeat, dicens : c A d v i r u m (uum erit

, , , , \ , \ .

r o j i v c r s i o , i d est, ipsc erit t u u m c o n f u g i u m , porl u s , a n c b o r a , t u l i s s i m u s q u e ex o m n i p e r i c u l o r e c c p t u s . A m o r l i m o r i c o n j u n g i l u r . Prauterea u l r u m 4 1

L u c . i , 48.

" L u c . x i , 27.

" Epbcs. v, 25.

I T i m . n , 11.

COMMENTARII 1 N GENESJN*.

214

* Qe c o p u l a v i l , ingenerans titrique quasdani iiiutua* , \ ? iiecessitudinis c u p i d i n e s . Dedit e t i a m , u l ait P a u l u s , Deus u i r i s q u e quasdam occasiones coelestia quaer e n d i , dicens : Hoc mysterium m a g n u m est. r u m ego dico dc f.bristo et E c c l e s i a Vc> Ecclesia Huc

, pa . . . \ parii i m e r v e n t a * * regeneralionis meretur lavacri. gemitus, ' . ignava q u i e s . L a u d e m p d i l ? s c i l i c e t , ut quein

quoque suos iilios magna doloruro ssevitia general. L a b o r enicn semper v i r t u t i s anleambulo est. baud poenilendam. Y e r u m Ecclesia voluplaiem suam suos accedit d o l o r , q u i g i g n i l poenitentiam ad s a l u i e m libcros comiialur quid ex-

Comes siquidetn v i r t u t i s esl l a b o r ; v i r t u s c i e l . CaUerum utriusque T e s l a m e i u i

1

Ecclesia

convcrsioneui ipso prodeunt,

ad v i r n m , s c i l i c e t C b r i s t u m , virtulis

h a b e t : s i q u i d e m luijiis i m p e r i u m et m o d e r a m e n agnoscit. Sed lenorein ab

p r o p a g i n e , quac j u x i a

habeant et s o r l i a n t u r perfectam et absolutam o p e r a t i e n c m .

" , V E R S . 1 7 . Quia audivisti vocem itxoris lua*, et $ , comedisli de arbore de qua practpi tibi, dicens : Non comedes ex ipsa maledicia etl humus propler , te, In dolore comtdet eam omnibus diebus vilcc tucr. .
t

, ' , ' , , \ \ * , , \ * c , > \ , \ ' * * * , , , , \ , * (

Iterum Deus semper raaledictionera instruendus : sed

benedicendus non lerratn Nec

inlenlat dicii

p e t i i , per quam erat simpliciter

e l docendus.

l e r r a m esse m a l e d i c l a m , sed i n f e r l : In operibus l u i s ; q u i b u s verbis i u d i c a l miserias e l c a l a m i t a tes, quae o c c u r r u n t percipianl. agricolis p l e r u m q u e , ut p o s l infinilos labores, interdum n i h i l a u l p a r u m fructus Veruni i n i r a n d u m est quod Deus n u l l a bomincni. b e n e d i c l i o n e a se c r e a l o s f r u c l u s e x h i l a r a v i t , c i m i tamen benediclione d i g n u m j u d i c a v e r i t et caeiera a n i m a l i a . Deus, ne erres, s c i v i t p e c c a ferqni

C l u m f m u r u m . Reservavit iiaque p o e n a m , quae ex f n i c l i b u s i n mortale genus e x c u r r i l . F r u c t u u m l i l i t a s et f r u c t u u m abundanlia inscquiiur babiti fuissent, eos tilitatem n u l l a m sentiunt peccanles : a i magna f c r -

. , . p a n i l e n l i a d i l n u n t p e c c a l a . S i autem ffucttis id accidiss^t , quod Scriptura teslalur,

seinel b c n e d i c i i o n e digrn

profeclo

D c u m i q u n e r u m s u o r u m nunquam poenituisset.

. -

Y E B S . 1 8 . Et spinam atque tribulum (aciet crescere tibi. Conten psisti, per parva. Digciplina i n q u i l , magna : punicris nan necat, scd volemperata

, \, , , ' \ *

molestias l a m e n quasdam i m p o r l a t . Q u i d a m m u m laboraverint, fructus dolore veeeeris ea, quemque, e t i a m s i raro a t l i n g i t laboribus non

lunt i l l i s verbis p o r l e n d i , q u o d ssepius, licel p l u r i respond e a n l , sed v o l a r u s i i c o r u m jaceant d c p l o r a t a . C u i n e l c . C u m doloribus ilto p a r i l , Hiric non licet invenirc non o p u l e n l i s a i m u s s i l , quem bruta animalia. c u m doloribus l u edis.

. , \ ,

, * , * . aec scrpens trislitia afiDigitur, ut per eam

dtffxeiit t r i s t i l i a et dolores. T r i s t i t i a b o m i n i p e c u l i a r i s est, puuialur. , D . \ * tnj* , *

Quapropter liberaiio re-

V i v e s itaque i n d o l o r i b u s , et m a l o r u m sola tibi c o n l i n g e i verteris in lerram

mors, e l i n b u n c niodum

ex qua sumptus es. H i c resur-

r e c l i o n i s s e m i n a l s p e m . S i enim le in reritm e x o r d i o ex terra accepit, i n d e te i n novissinto rccipero polerit. Quaproplerdixit : c l n lerram rcvcrtcriso nec p e e i l a s evanesces. N a m dum i n q u i l : l A b i b i s in t e r r a , saiis mattifeslo docel eum inde r e d i i u r u m . c edes berbani a g r i , ctc. S o l a agri s e m i na le nutricnt et a l c c i . Nam c u m p e c c a l u m c o m -

- < , > * , , > .

,% -

\ ,
^*
u

E p b r s . , 32.

219 malia. Sed quatenus Ecclcsiae

PROCOPII GAZ/EI Ghristo

220 ,

lypura p r a sc fert, * > * \ , quidem exsislenie palre,

n o n i m m e r i t o e s l mater v i v e n l i u m s e c u n d u m Jes u m C h r i s t u m , q u i d i c i l : E g o s u m v i t a * ; ex qua primogeniii descripti

p a r l i c i p e s r e d d u n i u r divinae vilae,

E c c l e s i a vcro m a l r e . " Y E R S . 2 1 . Fecil quoque Dominus Deu$ ipsi Adam . et uxori ejut tunicat pelliceas, et induit eos. M o r tuum amiculum mortoo p a r a v i t ob peccatum. pelliceis * , Q u i d a m , ut pellibus supra d e d i m u e , sub quod tunicrs , , " \, , \, . , ' **, . } , \ ; " / ; ol

intelligunt naturae m o r l a l i t a t e m . Q u i d a m aiunt b i s innui, iti m o n a l e m rei conditionera d e t r u s i inceperint m o r t a l i a c o g i l a r e , parum a l t e a denles "oelesiibus. Ejus causa erat n u d i i a s , quae tum i p s o r u m oculis palebat. F e c i l eis l u n i -

cas pelliceas, etc. N o n ex subjecia m a l e r i a , sed r e a v i t . Sed quomodo i s i u m laborem accepit, c u m perbibeatur die seplimo quicvisse ab operibus s u i s ? Quidara allegoriarum seciatores, o b j i c i u n t : N u m boves et oves m a c t a v i t , et cerdonis m u n i a obivit? At illi, q u i his contradicunt, a i u n t : S i c r e a l o r t o l u m a n i m a l suis i n l e g r i s constans p a r tibus condere v a l u i t , corporis fonnare non poterit p a r l e m a l i q u a m praedicti i n fecisse est eum u n q u a m solam ? A d v e r s a r i i

n i b i l o , quem i n m o r e m aeternus creator o m n i a

, ; ' , \ , ; \ * , , \ , ^ , .

s t a n t : N o n maniiesluro

, * \ , , * , \ , \

opns aliquod i m p e r f e c t u m ; sed s i p a r l e m a l i q u a m a toto c o r p o r e separatam fabricaret, rei i m p e r feclae s e q u e r e i u r eunu esse creatorem. Quod quidern a b s u r d i i a l i s ratio n o n a d m i l t i t . H u i c inslaniiae r c s p o n d c m u s : Qua i g i l u r r a l i o n e , si tua instantia

vera est, i n i E g y p l o sanguinem e x c i t a v i i ? Ostende i n i b i , si potes, a n i m a l i a , ex q u o r u m c*de sanguis i l l e , q n i pars a n i m a l i s est, i n i E g y p t u m Quidam Nam dubilant quoad inQuxerit. u l r a m q u e qtiaeslionem.

, \ , & \ , , , ^ , \ . \ * c -j \ ; tunc temporis sint, carsic m a l e r i a illae lunicae composiue *de oibilo et tunc quidpiam

si ex caede a n i m a l i u m liinica? paralse s u n l , sunl. Dcus e n i m iu singulis prolem ex

dcfccissct sane g*nus a r i i m a l i u m , ex quo caedi i l l a animalia dcslinala dit : nec i l l a se generibus solummodo i n a s c u l u m et femellam deadbuc per mulliplicem

auxerant r a l i o n e temporis. Nec e l i a m Deus j u s s i t a n i m a l i a m a c l a r i . Nenio e n i m nibus viclitubat. Quod autem d u b i t a n l , an a r g u m e m a n l u r : 76

N a m D e u s

praejaccnte

q u i e l i se u a d i d e r a t , nec v o l e b a l

creare, quod notpsi im-

q u i a lioc u n i v e r s u m j a m erat dccenter absolutum et c o n s u m m a t u m . Ignorant, a i u n i , non s o l u m d i c u n t u r pelles c o r i a , quae d i r i p i u n t u r ab mine gaudere. E x bis i i a q u e scnlienies nuditatem folia veslimculi Gxlerum bunc quin ex sapientiam ad
1 1

bomines cum

a n i m a l i b u s , sed

cortices

arboruiu i s i o l l i n c non

tnnicaB compacta? sunt,Deo o m n e m d u b i l a t i o n e m s o l v e n l e , c o n s u e r e n l , .ad impulatur. potest nuditalis iurpitudinein velandam. ail: t Quis Dco Quapropter apud J o b u m iu D

ficiilnea

iiierito c o m p o s i l i o l u n i c a r u m ? praedieta Prii\io

dedit m u l i e i i

rcsponderi nibil

modum.

quidem elementis,

obslabal, nata

* , \ ' * , , |) ' , \ \ , , ;

pra3jacenle scilicet ex

m a l e r i a illae tunica? essent quae j a m diem p r i m u m . sanguinem Deinde si pec-

consula?, Nam et

erant, sicuti r e l i q u a o m n i a , post aquam N i l i a c a m faciens eam convertit,

postea i n sanguinem.

die sexto compositus est b o m o , hora eexla

c a v i t , vespera, quae p r x c c d e b a l S a b b a l u m r e d a r 4 0

J o a n . x i v , 6.

3 1

Job x x x v u i , 36.

COMMENTARII GENESIN.
19 .

222

* gtitus e l repreliensns est, q u i d prohibet q u i n l u m ex t i i l i i l o f c c e r i i tunicas p e l l i c e a s ? D i x i m u s s u p r a , ea, quae h i c t r a d e r e n t u r , quasi repelitionem esse praedictorum. V e r u m mos e s l ScripturaB sacra3, ut postet r c p e t i t i o n i b u s addat, quae a n t e c c d e u l i b u s deesse v i d c b a n l u r . A U a m e n quod i n sequentibus, flammaniis, n o m i n i s q u o d i n d i t u m est nwlieri,

\
^ ; \ , \ , \ , . q u a m h o m o ejectus est p a r a d i s o , m e m i n i l g l a d i i luoieamm -

p e l l i c e a r u m , ne m i r e r i s : o r d o n a r r a l i o n i s c o n v e r s u s e s t . Caelerum a l l e g o r i a r u m s l u d i o s i post s u p r a c o m memoralum cavillum, sic inquiunt : Quod dieitur : S e c u n d u m i m a g i n e m , est, i n t e l l i g i l u r tenue significat hominis dignum nomi-

, , ' , > , , , , \ , . > . , , , , \ ' , \

a n i m a m . S e d h o m o , q q i ex p u l v e r e

constructus

i l l u d c o r p u s , quod

eral u l viveret i n paradiso. Quidam i l l u d iianl corpus clariflcatum.

Y e r u i n pellieeae tunica

, B q u i d s i g n i f l c e n i , s a t i s p a l e f l t e x i i l o eloquio : < C a r nibus ine v e s l i v i s i i , ossibus et n e r v i s me c o m p e gisti A l p r i u s a n i m a v e h e b a i u r , quasi vehic u l o , c o r p o r e c l a r i f i c a l o , q u o d n u n c pellibus c i r cuindalur. H i s t a m e n , ulcunque luculenta appaAlexandrinus Pelrus in quoque r e a n l , c o n t r a d i c u n t Ecclesiae doctores o m n e s : G l e mens i n p r i m o s e r m o n e ; D i o n y s i u s episcopus i n e x p o s i t i o n e , q u a m i n E c c l e s i a s i e n fec i l ; ejusdem u r b i s episcopus et m a r t y r primo de a n i m a sermone. Aibanasius

\ . \ ' \ ", *\ , , \ ' ' , \ \ , ' } ' , !( ' , \

%

A l e x a n d r i n u s e p i s c o p u s i n secunda adversus A r i a nos o r a t i o n e , et i n V i t a magni A n t o n i i . T h e o p h i l u e ejus successor i n epistola q u a m s c r i p s i l i l l i s q u i C o n s t a n t i n o p o l i c o n g r e g a l i a d v e r s a b a n l u r scriptie Cyrillus hujus succcssor i n epistola s c r i p t a ad m o n a c b o s ; scopus l r e n x u s Lugdunensis e p i -

- Q O r i g c n i s ;

i n l e r i i o sermone adversus baereses, c a Cappadoci Gregorius et in aliis

p i l e 5 9 e l 6 5 ; J u s l i n u s p b i l o s o p b u s et m a r l y r i n o r a t i o n e de r e s u r r e c i i o n e ; B a s i l i u s pouil p s a l m u m p r i m u m ; bujus frater i n Apologetico, episcopus i u v i Hexameri, e l i n homilia, qua e x i n p r a g m a t e i a sive opere G r e g o r i u s Tbeologus De homine, capite 2 8 ; i n Aglaophonte

) , \ , \ ' , .

m u l l i s , l u m i n u Theolog., etc.,et praecedentibus a p p o s u i m t i s .

M e l b o d i u g , ex q u o senteniias a l i q u o t s u m p t a s i n

^
%

V E R S . 2 2 . Ecce ille homo fuit quati unus ex n o bi$, ut scirel bonum et malum. Et nunc ne forle mittat. Hacc d i c i l reprehendens A d a m u m , se d e l u d i fraude et dolo Q u i d a m Deum subsannando, alii irridendo, illa quod ista verba anserpenlis.

\ .

[ * \ 0 \ \ , . , \ , , c . > , ' \ , \ , **> , \ f L o c u s i n s i g n i s adversus allegoricos.

e

- , D passus c r a t

v c r b a deprompsisse a s s e r u n t . Y e m m seqtiunlur conliuuo ceis t u n i c i s . Magna

sermonem probibilionis, e n i m s i b i , falsa

tequam d i c a l u r dc m u l i e r i s n o m i n e , deque p e l l i imaginando, p o l l i c c b a t u r A d a m u s a m e deccptioirem. Deceplns i i a q u e m e r i t o e j u s s l u l t i t i a i l l i s verbis r e p r i m i l u r : C e r t e , quod a n i n i o l c c u m s l u l l e volulasti U b i a c c i dit. Annon planissimc nunc bealus es scilicet? N o n ab re a d d i t u m e s l : U t u n n s e n o b i s , > etc. N a m d i a b o l u s d i x e r a t , ut m u l i c r e m ad c a s u m p r o vocaret: c U t d i i . > Utrumque nunc exprobrat

iobx

41.

m D e u s , oslendens s c i l i c e l i l l u d , quod

PROCOPII GAZJSl puiavii

ftiturum. Deiude a l l e r u m quod e x i s l i m a b a l m u l l o s esse deos. D e m o n s t r a l evidemer h o m i n i s l i a m , e i d i a b o l i sub auras f e r l , 77 m e n d a c i u n i . S i i n u l quoque e x p o n i l , ad mortalem c o n d i i i u n e m r c c i d i t . Sed Deut e l dii. sens loctis
u o

se , , * . , \ , * -

stullispeHe-

* l d legebat, bomini aiunt

/<, \ , \ , \ , ,
1

ranli divinam naliiram, contrarium evenisse.Nam brseos iisdem l i l i e r i s l o i i d c m q u e niimero scribere : Proiside quidaui leguni : E r i l i s a d d i l u m habel : c U l unus e n o b i s , ut Deus, > ncc : t E r r i i s u l d i i . V e r u m quia praesalis l quet camdem d i c l i o n e m e l supra in p l u r a l i n u m e r o esse e n u n l i a t a m : < U l uinis, > etc. S i quidem diabolus non d i x e r a t : E r i t i s d i i , sed :

, > , ., * , * , * , \ < . : , \ c

c E r i i i s u l d i i , i t i n i i r u m seipsum deuin faciens, ^ \ \ , \ el apo&lalarum a n g e l o r u m calervam boc nomine dignam j u d i c a u s . Quidain ad augelos porrigunt . \ Bzb; * , *

ba?c vcrba : c U l unus e nobis, e l c . , q u a s i si quis rex i n bunc inodum appellet suos saiellites. Qutdam a i u n l : Non d i c i t , U l unus n o s t r u m , aut, ego. Scd Kam quomodo i n q u i l ? unus ilie ex et ccelo prolapsus est. sicwt l i o m i n e s deue, non Dt < U i unus e nobis.

, , . fttii Licel ex Excelsi plures vobis unus e principibus id cadclis cecidii. Ille e n i m

P r o i n d e Psaltes c a n i i : Ego d i x i : D i i eslis, et

vos orancs. A i t a m e n eral pnnceps,

i n o r i e m i n i , et *icut

r e v e r a , sed q u i a se d c u m falso fecerai. Ob

essent p n n c i p e s , u n u s tamen lapsus c e c i d i t . H u i c loco baud d i s s i n i i l i s e s l e t ilie : prddet m e , n i m i r u m c u m empbasi aposiolico uiuncre e x c i d e n s . C u m a u l e m d u i s s e l : E c c e ut u n u s e nobis, e l c , p r o n u n t i a v i i , quasi sequenlia adjecissel : U t s c i a l bonum et m a l u m . V e r u m nover u n l b o n u i n et m a l u m i l l i , q u i solummodo n o t i l i a m boni et m a l i babent, nec ca discernunt ut bonum
c

Unus

, c , > , ' ' ol , \ , , , , , > , > ( ), * , \ , ; t ^ .> , \ , ! \ , , D ^^ * , , > \ , * * < . \ , \ , , * , ' * , ' , -

ebgant, et viiae ratione expriraant, m a l i i i n q u e f u g i a n l . U t u n t u r ilaque rebus pr i s c n t i b t i s non secii3 ac miseri illi esae homines, de q u i b u s c l a m a l Isaias, q u i d i c u n l bonum csse m a l u i i i , bonum .
w

dicens : c Vae his e l maliiin

Qnod

a i l : c Nc forie prolulcrit.

cxtendat maiium sitam, > e t c , non capiendum est, quasi Deus i n v i d i a sli;nulaLus illa verba Invidia a Dco alienissiina e s i . C o m m o d e isto sersan-

mone nsus e s l eos inhibendo non secus ac in E v a u gclica bistoria docct, dicens : t Ne d c i i s quod ctum esl
36

c a n i b u s ; ne projecerilis margarilas anie a i m e c l i t : c Ne quando

p o r c o s . > Q u a r c ? causatu
S T

bi conculccnt cas pedibus s u i s , et i l l i versi in vo^, l a c c r e n l v o s . eniin oportcl c u m , qni peccati labe i n q u i n a l u s cst, et i n pcccalorutn colluvie liaer e l , vitu3 ligno p a s c i . Nani inde lieret, u l cibus ille vila3 dospectui b a b e r e l u r . C u m vcro a r c c l u r arbore \ iia3 peccalor, c x o p l a b i t ct desidcrabit loto peciore divinam disciplinam, loci evangclicamque d o c t i i n a m , appeliveril pennaneat, senliens quo vitjc c i b u m , redactus s i l . S i non

satius est, ut in a m e u l i a

ct i n peccalis a m p l i u s s o r d i d e l u r , quam ut divina oracula aspernciur. Aspcrnabiiur Diu durat m a l m n si bunum a u l e m , si paruin opportune indactus fuerit ad sacrosaucla d o g m a l a . c o n t e m n i t u r . Malo c l afTcclapeccalo i n d u r a t i , nunquain ipsura bonum "PiaL
L X X X I ,

6,7.

^ Maltb. xxvi, 21.

"Isa.v,20.

"Matlb.vn,6.

"IWd.

223

COMMENTARII IN GENESIN.

22S

, i v bunt. V i v a l i n aelcrnum, e l c , per tolum vii.-e s u - , . aulem inlellige, quam deget i n ntuliis lieudo n i a n u s interdiclae a r b o r i . Q u i d a m Tidia m o l u s sic a l l o q u i t u r ne p e r p c l u o i n ilerura io redutit i n suani illa iiifirnmale bsereret. autem c u r r i c u l u m . S i m i l i s e s l i s t a locutio huic P a u t i n a : Nequaqisam sic i n l e r p r c t a n l u r periius edaui carnes i n x l e r i i i i m . V i t a m coiitenpsil admo-

m a l i s e l m i s e r i i s : nec eam accipe, quam

istum l o c u m : Deus nequaqiinm i u infiimati. convertil diaboli, et et figulus bouiineiu vas co iYactum frande

b o m i n e m : sed c u r a m gerebat vasis Quemadmodum

inflruiioris per semelipsum fractnm sio

euam c o n s p e r s i o n c m , s c i l i c e i in l u t u m seu conspersioncm, scilicet l e r r a m , supplicium. possit

t c r r a m : sic frui aelerno

c u m q u e in r e s u r r c c l i o i i e universali reformabit regno. Injustuiu cotnponci

rednget. J u s l u m g l o r i a i n i m o r l a l i e x o n i a b i t , ut linget, ut possit perpeli aelernum

, * , : \ , , > , \ , , * / , ,

Orte inde

admodiiro opportune p l a n l a v i l vilae. A t ininc

arborem bonirieui,

vila?, suo j u s s u ci se iiiipulsorc dcccrpere fruclus

concedme bomini

, , qwi peccalo s<i a d d i x i l , non vult manerc in aeierna v i t a , ne fortc in q u i b u s d a m fidclen) j u d i c e l d i a b o l u i n , c l i i i v i j i i i n p r o n u n t i e l D e u m . N a m cibus vit.r si c i concessus deum fuUsel post p r a v a r i c a t i o n e m , Nunc vero se cssc cxistiniasset. probibitus

fruclu vitae, r o g i l u r credere Deo, cuinque veracein agnoscere 78 diceudo : c M o r l c inoriernini : C o suaiu inGrinitatem bomo. g n o v i l i u bunc inodum

, , * \ ' \ , , , ." , , * -

Quod vcro prislinae restitiitus sit d i g n i i a l i , id t r i b u i l Deo ipsum sio b o n o r a n l i . Nain n c u t i q u a m e a arbor illas vires l i a b u i l , u l quidain p u t a n l , q u i posset sicul i m m o r l a l c s reddere istos, q u i inde ederenl : nec a l l e r i u s arborfe boni ct sic mali. frucius polcrat donare Veunn Deus ulramque maleria

scientiam arborent

i n s t i l u c r a l , u l e s s c n l quasi

* , , C eleclionis. Proindu si in aliam arborcm eligcndi fac u l l a l e m c n n i u l i s s c l . idein, quod vidcmus evenisse, , , , , \ , , > , ' , \ , , , , accidisset. N o n c n i m i l l a sed p r o b i b i l i o dum q u i i n q u i t : Nuuicn continere. i n e r a n l natiine plamse, d i v i n a prajslabal i i i a . A>ius est, ctsi intervMeniur

niiuquani d u b i l a l ,

u s u r p a l iiomina

qui dubilalioncm

Duo c n i i u sunt quasi stimma p i i n c i p i a filium, sic D o -

et capita : u n u m , quod I)eus p e r s e n o n est n l l i o m o ; a U e r u m e s l , nt bomo i n s i r u i l etdominalionis symboltnn imnus Deus e r u d i e l le. P r i m u i n q u i d c m p o l e s l a l i s est; a i l e r u m significai i p s u m nostruin esse informatorem ct d o c i o r e m , tit accedat nostra v o l u n l a s . Nam quod a i l : < Ne q u a n sed rcfcrendum est ad bominem, Cum enim

, ' , , cujus aliqaa ingenium oblata nalura ad

d o , c l c , non Dei i n u l r a m q u e partem* porlendit i n c l i n a t i o n e m , ulruinque propeudel. Simul tum in cogilalio, minem ex casu c o m i l a t a esl : nec non affeclus, q u i fuent pbantasia yel retD, quam c o g i t a l i o n e Deinceps o b o r i l u r

e l i a m ea verba indicant m i s c r i a m , quae bobomine p r i m u m exorti sunt.

i r i a s l a i i n i o c c u r r u n l : p r i m o impetus q u i d a m ad eam cupiditas r c i qua3 apparuit, adipiscendcc. cxpelcn iuiu vel (ugienduni. N i iilum hominem. Nam c x poRiiam Icnirct, j u s s i l q u i uon proregi;e

percepit. Deinde nascitur q u x d a m

delibcratio i n utramque partem vergens, silrie i l l u d D

hil, supra t e r i i u m boc, accedere potest, sed

intra baec c o n s i s l i l cogilatio, nec p r o c e d i l u l l r a .

V E R S .

22. Itaque expulii

, . "

tra p a r a d i s u m Dtus h o m i n e m e \ l u t o formavit. U l igilur Deus aliquanlulum b o m i n e m b a b U a r e e regione p a r a d i s i . l n b o c i m i l a l u s est rogem b o n u m e l < l c m e n i c m Deus, p i n q u n i n , jubens i l l u m m o r a r i in con.^pecln i n integrum r e s t i l t i a l t i r . P r a i i o r e longinqtiuin delinquenli i m l u c i t e x s i l i u m , scd

* , , '/, * 3 \ ; ; , \ ,

u r b i s : qua re s i g n i i i c a l fore, ut niox r o v o c c l u r , ct voluit, ul p a r a disus subinde ejtis o c u l i s o b s t T v a r c i u r , qui r o c o r -

227 diretur

PROCOPIJ G A Z ^ E I peccati, ipsuroque oderit u l causam l o c u m , ex quo quae , , \

223

i i l u m delurbaverit possessione p a r a d i s i : et ex a n i nio desideraret eum versari el praevaricatus cccidisset. Nec d u b i l o , q u i n bomo c r e d i d e r i l , D e u m quasi d o m i c i l h i r a providentia habere i n p a r a d i s o . divina, et prorsus paradiso H i n c persuasus e s l et c e r l o s c i v i t , se n o n esse s u b m o l u m a c u r a et ret e x l o r r c m . Hanc persuasionem a n i m i , ut c o n f l r m a Deus, bomineih i n locis propinquis consistere j u s s i t , nec l o n g i u s ablegavit. S i A d a m u s , q u i non deccplus est, u l docet P a u l u s " , n i i n u s q u e peccavii,dejectus e s l paradiso : quanlo magis c a p u t m a l i serpens, et m u l i e r , qua3 deceptionem a d m i s i t , dejecli sunt paradiso? U n d e m e r i l o n u l l a m i l l o r u n i menlionem fecit, quasi ea res per se n o i a s a l i s s i l . S i vero boc non diclione Adamu$ masculuin e i <liso, non rcf.sed gcli dum
9

^ ' , , * , \ ; \ \

", * , " ^ \ , \ , , * >

, , ' , c , \ \ , \ , \ , c * > , , , *

satisfacit l e c t o r i , m e m i n e r i t sub i n l e l l i g i ct m u l i e r e m . S i c enim

s o n a l S c r i p t u r a sacra : t Creavit Deus h o m i n e m , fcinellam, et n o m i n a v i l nomen e o r u m , A d a m . > Caeierum serpens c o m m o r a b a l u r i n p a r a quasi v i l a illa j u c u i i d i s s i m a dignus foe s l quae a n i m a d v e r t i t u r ex ejus ' . D i c e n nunc eadem ratio

, , < * , \ , * , * .

verbis i l l i s , quaein Job t r a d u n l u r : c V e n c r u n t A u D e i , u l starenl i n couspeclu n u n c est, qui fiat, q u o d de C a i n o S c r i p t u r a

p e r h i b e l : E x i v i t C a i n a facie D e i " , e t c ,

vero de h o m i n e legitur : < E j e c i l (seu c x p u l i l ) A d a -

m u m , e t c , s c i l i c e l e x p u l i t e i r e l e g a v i l eum adbuc babentem s c i n l i l l a m d e s i d e r i i , quo f e r e b a t u r i n para~ d i s u m . S e d q u i a paradisi voluptale erat i n d i g n u s , i n d e detraclus est. Q u o d vero Deus hominem non ejec e r i t paradiso, quasi n u n q u a m i l l u c r c v e r s u r u m , s a t i s edocemur his verbis : < C o l l o c a v i t e u m , e t c , quac sanc d e c l a r a n i , hominem adbuc c u r esse supremo N u m i n i , nec ejeclura esse ut o m n i s redeundi spes s i i n t e r c l u s a . C o l l o c a v i t eum a plaga o r i e n t a l i b o r i i E d e n , m u n i e n s i p s u m adversus n a l a , l e g u m benevolentia, quae quidem probiberent m a l t i m , et ad b o n u m 79 24. Et collocavit el laminam plaga gladii orientali vertatilit, seu b o m i n e m adducerent. N e c o c c u l t a v i l & . paradisum, /> i d e s l , n o i i i i a m b o n i , qua adbuc c o r u s c a n s h o m o i n paradiso agebat v i l a m .
VERS.

horti Q ad

Eden

Cherubim,

cuilodiendum

Uer arboris

vitas. Neque basia igne

, ,

resplendcns, u l aiunt quidam, ncc gladius igniius a d e r a l r e v e r a . Nec etiam G b e r u b i m , q u i b i c n o minantur, revcra r u b i m , qui a n i m a l i a sunt. N e q u e 11 i C b e apparuerunt, baud opus lsaiae, quive E z e c h i e l i sunt. Deus

* * * \ , , * , *

i n t e r a n i m a l i a refereitdi

b a b c l vel telis vel a r m i s . Cacterum m e m i n i t Cher u b i m p r o p l e r ea, qiire o l i m futura e r a n t , s c i i i c e t ob legem, quam olim traditurus erat populo anmoanIsraelitico. H i c i l l a n o m i n a p o s u i i , quasi per t i c i p a i i o n e m , ne deinde rei insoliiae et d u m et sacrificia licipalionem gein viciimarum solcntia p e r c u l s i , a n i m o s a b j i c c r e n t . A d eum aptid p r i s c u m m u n d u m per ritum,

* , , \ \ , , \ * , ' \ , * , \ \ &* -

novae i n -

p e r a g u n l u r , ne praccipiendo per l e - D , i n s o l c n s videatur. IUae admodum ne-

aulem C h e r u b i m visiones s i m u l c u i n A d a m o e v a nuere. N a m riisi, i l l i u s c e i n o d i iiuagines cessariae erant A d a m o b a b i t a n l i i u confluio p a r a u i s u b i n d c a d m o n e r c l u r s u i casus. Caelerum paradisi confinio, , I. ei babilaverunl * G c n . i v , 16. b t s u o s filios eo numine s e c u r o s r e d d c r e l , (aiunt,) eos a b d u x i t a

MTirn. ,!4.

" Job

J29

COMMiNTARlI GEMESIN.
\ in dam locis paululum remotioribus. Solum

230
Uaquc

? \ , *0 \ , \ , \ * \ \ \ , \ , . tnwa sub diclione Gherubiin, sibiles creaturae non conducebant Adaroo, sed

A d a m u m exterrebant t c r r i b i l c s et borrendas quaevisiones : a l i c u b i a p p a r e b a l ignis t e r r o r c m i n formam g l a d h ex aliis Nec inviprophenon est Scriptura Gberubim borribiles. Siquidem et
4 1

injiciens; alibi ignis coruscans locis species quaedam a n i m a l i u m virlutes. indigebat creaturis visibilibus vullus super

a n c i p i t i s v i d e b a l u r . Metum i n e u t i e b a n l

nUelligendae a u n l s p i r i t u a l e s e l i n v i s i b i l e s

sensibilibus, a suam

quibue d o c e r e l u r et i n s t i i u e r e t u r . S i c et propheta E z e c h i e l , ttam p r o p o n e r e t populo J u d a i c o , iaveoire creaiuram aliquam vidit Cherubim, et spiritualem pro

ut melius e l c o m m o d i u s

q u i b u s erant quatuor

. Yerum facies.

i n c o n s p i c u a m , quae habeat q u a l u o r

tolet vocare G h e r u b i m , q u i d q u i d potens est. Id v e l i n d e palet : Q u i s e d i l est, q u i p o l e n s est regnare. S i q u i d e m throno ipsum accipit reguum. Quidam, alicubi el et , i d e s l , c u m i n u l i a e l magna a d v e n i l potentia. , , * \ , c \ , * ^ , * * \ * * , \ ; , , \ *

Cberubim " , id

Ascendil super

de diabolo unde exciderat loqueiUes, Deus ipse posui te lesiatur, inquiens: Cum P r o h i d e sub dictione signiexposi-

G h e r u b i m sermonein aiTerunt. Y e r u m t a m e n , aiunt, Cherublm

Cherubim i n t e l l i g u n t i n v i s i b i l e s v i i t u t e s c l p o t e u tiafc. A l i u s q u i d a m ait, ^ l a d i u m (icare m u r u m tionem non ad aliam, igneum, qui flaminanlem anibial paradisum

orani ex p a r l e . A l i i q u i d a m a d h i b i i e r u n t singularem snam p r o v i d e n l i a m eamdem rem

quae talis est : N i b i l a Deo c i t r a g e r i l u r q u o d nos

s a l u l e m p r o v o c e l . S i c et gladius p r o p l e r linc p o s i l u s i e r t u r . N a i n paradisus

9

\ ; , * , \ , \ * , * . , , , , . si m a n u d u c i l u r , eoni, q a i vult in nis m o U i t u d i n e m , aegligenda est regnum 80

3

non c s s e l d i v i n u s

nec etiain Scripturae sermo esn i s i c o m p l e c t e r e n l u r seve-

set habendus d i v i n u s ,

ras minns, quas intentant n o l e n l i b u s acquiescero d u n i p a r a d i s u m , et acerbitalem. Quod quoque averluut pro poenarum poena seu

^ divinis pracceptis. N a m Dei praecepta n o b i s reclu vero gladius

supplicio s u m a i u r in S c r i p l u r a s a c r a , n o t u m esse a r b i l r o r . I n q u i l eniin : c l u g l a d i o m o r i e u t u r o m nes pcccatorcs populi quod omnium ilerum

L i c e l non omnes gla> tamen supplicium vulneesset r e d u n d a t u r u m .

dio o c c u b u e r i n l o c c i s i , s i g n i f i c a l in capila
i e

babet S c r i p t u r a : c V o s i E i b i o p e s

, \

r a t i e s l i s m e i gladii teni, e l i a m

. Gladius vocalur versaliconverlatur, adituque haec non qua-

l i s , s c i l i c e l u l converso bomine a v i l i i s ad v i r t u gladius

amplius v i r t u t e praeditum boniinein prohibeat. S i i g i t u r q u i s c u p i t i n t r a r e p a r a d i s u m , per ipsis Gherubitn significantibus v e r i l a l i s paradisum ingredi. Gherubini sive Diultam n o l i t i a m . e n i m , s i q u i s noinen i n t e r p r e t e t u r ,
V l

n o t i t i a m , cujus p a r l i c i p e m esse notat

oporiet cogniiio-

G l a d i u s i n d i c i u m est disciplinae laboriosac, quae n e u t i q u a m ,) per multas tribulaiiones

affectanti b o n a p a r a d i s i . N a m ( u l S c r i p t u r a testis e s l

D* * a s s e q u i m u r . Quidara m i r a n d u m putant, e l quasi i n c r e d t b i l e o p i n a n t u r esse, A d a i n u m transgressum m i r a b i l e est. potuit homo, legcm Facilius quam uno die esse c r e a l u m . D o i n i n i , et d c t r u s u m p a r a in p r i n c i p i o adhuc d c c i p i addicins

\ D \ * * * \

d i s o . H i s q u i d a m r e s i s l u n l , dicentes : Nequaquani s i longo l c m p o r e

fuisset legis o b s e r v a l i o n i . Dciude baud profuissrc h o m i n i , j a m e x l r a p a r a d i s u m d e g e n l i , e l i a m s i diti vixisset in paradiso, ejusque d e l i c i i s fuissct oblc-

u M

E i e c h . i , 5, 6. Act. x i v , 2 1 .

Psal.

xcvm, !.

" Ezech.

xxvm,

!4.

" Amos

cx, 10.

S o p h . n , 12.

231
c l a t u s . N a m a l i q u i s d i v c s , qui ab imperatoro, et copia aflluit, uno iiupotn o m n i b u s

PROCOPIl /
magna d i v U i a r u m * , exualitr bonis ,

232

relegclur : n u l l a m ccrte capit imo magis c x c r t i r i a t u r aniisrecordatione. inquiunl : quam ut Ideni Satius

c o n s o l a i i o i K i n ex pranierila f o r l u n a r e s p c c l u praescntium m a l o r n i n : cerie passus fuisscl fui*sel fuissei in paradiso. non hominein sionis b o n o m m atiianilenla Quidam nasci,

, \ , 3 * , , , , ' ' , , ' > \ { . . " , \, ; " . , * \ , . \ , , , , * \ \ , " , . \ \ . \

bomo, si ejus inora Ionj>ior in tanta

v e n i r e l mala, qune Deus forie ignorans non avertit. si scivit inala m i u e m , eaqiic non bns r e s p o n d e l u r : potrst, qtiod boniincm Ergo quai invasura nibilominus seruiidum sorlili sunl, essenl b o p r o b i b i i i l . iiijusiiliae c o i i v i n c i creavii. Qtiiveslram opi-

nioncut nc boni q u i d c m c r c a n d i e r a n t , q n i praeter suam esscnliam etiam beno, ei invisibiles qtiidcm angoli voluii. ut cum lilii habcantur D e i . S i c nec angcli et

u l ipsis sit ^

poieniia a Dco formandae erant probonus tam conslituit. sui juris Deus v i s i b i l e s quain CatliTum foront, baud invisibilcs qui-'am sunl ejus Veac

p t c r d i a b o l u m , qui sua dc fclicilate d e c i d i t . Dcus crealuras bomo et

ea l i b e r t a l e ignorabat (ut ad por Cljristum. nibil

a b n s i , et sua bouitatom benefichiiii nem

p r n p r i a culpa ad misertam s u n l dobomincm immortalitatis

\ , , . \ , Ral , , , ; 9 . > . -

Csclerum

ccruas)

csse r vocniidiim

r n m qtiare sudoris m c m i n i t , nltisqiie malis b o r a i divexat e l o p p t i m i t ? Q u i a hiimanmn aeque o l i u m infeslai a n i m u m : q u i , licet lot

eum vallcnt nogolia c u r a q u e , i i i h i l o m i i i i i s p c c - Q . \ , t cat. Sic S H rem babere l e s t a i u r e x p e r i e n i i a , e l confirmaiit frnstra

7

rcrmn

grsiarum

pxempla. Non r n i m ut ludere-

. \ ; . , \ , \ , , , , \ . , , * \

inquit

S c r i p t u r a : S e d i i q u e populus u l surr"xcrtinl

mandu^aret e i b i b e r e l , e l reht * .

l i e r u m : Impingiiatiis a u i e m q u i

ctus esse debebat, r e c a l c i t r a v i l . Dercliquit Deum habuit

Impiiiguatus, i n c l pro n i b i l o David ait:

q u a i n , es, incrassalus es, a d i p c o b d u c l u s es : ct, factorem s i i u m , suac

V 9 V 8

. \ \ , ( -

Dewm s a l u i i s

. > El

c C i i m o c c i d e r e l eos, quaRtvbant eum : et conversi mane qnaesienint Deum siigare, Jerusalem, abs te quod in
s 0

. Jerusalem urbem sic Jeremiain : c C a mea

al!o i i i i l u r Deus per p r o p l i c i a m ne

forte discedat a n i m a Psalles :

. > l i n o etiam piis e l bonis prodest httmiut discam statula (ua Sedebil soliiarius el
8 l

l i . i l i o , s i c u l i coniprobat bumiliatus sum, adolescenlia s u a .

Bonum m i h i D . . Jeremias d i c i l : B o n u m e s l v i r o , si p o r l e l j n g i i m
n

tacebit

Pro

sc quoque o i a t , inqnicns : < Ne ut nie colaphis cjederei, tic t r i b u l a l i o n i b u s , munus babetis aposlolos Pra3leiea

parsupra subrrgni erga polia-

cas m i b i quoad alienalionein i n die m a l o . Q u i n P a u l u s i l l e m a g n u s , q u a s i b u m i l i a l i o n e a i t : c Datus fuil m i b i stimitlus per niodum jicil. aditus mur cfferrer sed
M

indigens,

carnem, ne

nuntius

Satana?,

*.

Deus

potuissct couipellat
B i

praeslare, : c In

ut, s u b m o l i s imindo

aposloltcuin

peragerelnr;

quasi

parocndo,

n i m i a felicilate

superbiaut, tribulalionibus tribulatiouem secundae r^s

Qtiapropier sic ipsos arctus c l

anguslus esi Nam

. I g i i u r adversa? non m i n u s quam adeo graviier comminalur

i n s i g n e m Dei ut p r o m p l i u s nonnihil magna a

nos c i i r a m et

amoreni confirmant. Nec g e h e n n x comniinationes o b m i l t u i i t u r , dum gebennam, nos m u l i a et ut adjungamur regno coeloruni. N o n e n i m salis csl

regno coplorum.

peocato

deterrei, et eflicil ncgligciitcs

4 7 M

promisisse:

ct socordes metu poDnarum coerccndi s u n t .

% e

E x o d . x x x n , 6. T b n . m , i 7 , 28

Deut. x x x i t , 15, 18. " P s a l . L X X V I I , 34. J e r e m . v i , 8. " C o r . x i i , 7. J o a n . x v i , 3 5 . " M a U h . v u , 14.

8 0

1 1

Psal.cxvni, 71.

ta :. '. cvJLlaCovca iirOptuXcv , .

C(I.ViKXTARlI '
%

I X GEXESltf. 81
YERS.

tU C A P U T IV. rero cognovit uxorem tuam

xal

1. i.

drfaiu

Evam, qucc concipicns pcperit Cain, dicens : Actptisivi virum Domino. S i m n l r i m o n i u n nou p r ; o cessit p c c c a l u m , sed boc demum c o n s c c i i u i m e s i , colligiiur pcccatum oibcm esse c a u s a m divino: b e n c d i gemis m o r l a l e aticiunft e^t. Nullae eictiin difiusum Clionis, s c c u n d u m quaui ct per t o i u m

, )3 ' , ; , ; , *", . * * pojwuv ' , , ,

fucrunt nupiia? i n paradiso anle p c c c a l i e x o r t t m i . Si eo, unde e x c i d i m u s , r e v o e a b i m u r , ct S a l v a t o r ncgat coiinubia fore iu resuneclione universali, malrimooportcbal; ninUiluq u i a m o r s i s l i c non sseviet,- nec erit : sane m a n i feslum c s l , iie i n i l i o q u i d e m c r c a l i o n i s duobus consistere niiim fuisse i n p a r a d i s o . Sed nec u n i v e r s u m m o r v e r u m Dcus, q u i ereat (ut ait D a n i e l " ) dincm scilicel eam suas in magnam copiam adduxii. copula

, \, , > , c \ l a l i u m genus i n , , . > , , \ o:i * c \ ; J 7 \ . , \

ccclesliitm o r d i n u m , is ct b o m i n u m gcmis < Gogirovif, > c l c ma-lnmoniali; locns

9 e

iiilerveniente Similts

aut buic :

cognovit, ut m o s est m a r i l o n t m cognoscere uxores. est pracsens . Sic

>

, , . *

< Cognovit ! c a n a Annati) u x o r c t n suam nec

de Rebecca prudiutm est m c m o r i a s : f V i r g o crai : v i r ipsaitt c o g n o v i t " . > Q u o d inqwil : Vw p r o l a l u m est p r o r o , a c luqn l u r J c s l inanifop'i Deum D e u m , > el'., s i m p u c i U T sepbns, d i c c n s : siatio"? < Annon

-, 6 6 ,

. " - ,

si d i x i s s c l : Deo. A d en.n iiindum Nam aliud

est, quo, a l i u d ex quo,

porro aliud per quem. Ex, materiam s g n i i i c a i :

-, \ , > C > causam ellicieiilciii c o m m o n s l r a l ; per, o r g a \ , \ n t i m , seu q u a s i p c r o r g a n u m q u i d fiat, i n d i c a l . , , : , \ \ l\xc o m n i a exacle <leiuousliat B a s i l i u s i n i i s , qn:e ad A m p h i l o c b i u m , docens ea diflercnicr llcbraicum texlum scribit tiir.

accipienda esse, s i c u b i i n S c r i p l t t r a sacra i T p e r i u n Verum smit, qui a i u m babcrc : Deo; q u o d tu i n l e l l i g e ac s i s o n n i s s c i : in Deo. Caeleruni observa n u n c d i l i g e n t c r , m u l i c reui, qua2 p i i u s v i r u m ad pecraltnn i n i p u l o r a i ; eCfccia est. lioc qttod c \ i i i i i m t i D e i , qtta icnebat. instiilli givtia* l>w b x c j a m paradiso elapsa ineliur ipsuiij d e d i l disciplitra. Dco eni Yerum i d b a b e l ex illa adbuc

56>, \ . - , \

" \ . \ , . jn^Mi u i Prtierea tvinum cresceroni confugit. et muUiplicareiilur. prius despiciebat nalam Ilanc n u d i e r , qua; frauJe pafifiis,

pictalis signuiii c s l , a s t r i b i t lilii s u i cr* a l i o n e i u . ben<'diclion niemoria sacram Numiiii Dons benedtcUouem Grmiler

D c u i n , nuiic e u m D o i u i u u m pueruni decei:ler el

a g n o s c i l , e l ad euiii n l D u q u i nnpliale Nomi-n e n i m

Sobolcm

r o n acceplo fert n u p l i i s , sed viruni, nunc

tuit. Qnae a n l c a egtt. E t U e r u n i n^endit. Kal ,

ctrcumveuil i>ei
5 P

pie i n s l i t u i i . iminorlati n;ibi

dicit, q u o a n d i i o sempcr a d m o n c a l i i r se esse d o n u m D e i , p r o quo non obliviscilur, ; ot meuior veriiin A b e l o , q u c m n .cavii C a i n u s p u e r o parat. .1 I)
YF.RS.

ait : < S u s c i t a v i t quoque qtiasi piM*pi;lu*i:n

soinen p r o vcrbis argcmiMilimi

ejus c a l a m i l a l i s ,

gratilu lincm doclihix

D u m igiitir pelit n o m c n c l a l i i r a n a m u n c r c D e i ,

2 . adjictens peperit fialrem ejus Ahl, Abel pastvr cvium, Cain vero cuUor htimi.

xal -

"

Fuiique

Qttidam pi;i i i i h c n l ox uno concepln ambos fuissc natos, proiude cos gcmeltos e x i s i i m a u t . l d e m p u t a n l iftsiiitiari raiionis
: n

" ; \ . " ,^- , Ccn.

VITIVJL. GR. L X X X V H .

p c r v c r b u m adjecil. priorcm
5 9

Y i d e i n gene* respc^l*

St-ric

posuit C a i n u m Gcn. ,

x x i v , 16.

G c u . X L I , 16.

235
p r i o r e loco collocatur justus ei pius. dedit,

PROCOril G A Z . E l
Animala q u i s se ab i n i meruit,

23*

i e m p o r i s . S i autem r e s p c c l u s a g i l u r s l u d i o i u i u , \ c n i i n j u r e n a t u r a l i prdestantiora s i m t i n a n i i n a t i s . Deinde vita p a s l o r a l i s i m l i u m l i i s regia poteslas exorta e l deinde plios pascat e l regat. H i s enini d i c t u s esl r u s t i c u s , nec agricolac nomen tt modeslior. c i i a b a t et -ent H i u c agricola nec

, , \ ^ * , ' ; , ,

e s i . Calerum C a i n u s

quo d i g n u s b a b k u s est N o e . N a m bic erat c i v i l i o r rusiicus nuncuconut se e x h i b e patus cst. Y e r u m !ex ualura? b o m i n i i n s i t a i l l o s fratres,

slimulabal

. ' ' , \ , * " \ , , * , , '

g r a i o s Deo o m n i u m b o n o r u m d a l o r i , quem babemus o m n e s , Hcel q n i d a m leneant c o r r u p l a i n . A b e l u s insignia, a h e r nimis

s e c c c I

q u i d e m c o l i m u s et colcnlcs

i d o l a ejus n o l i t i a m

L e g e itaque c o m p u i s i , igni. mus Uaque 82 Abeli ex

D e u

r o n l e m p l i b i l i a m u n e r a offerunl absumenda coelesti , . ignem dejicicns, colligiail : e$t. sacrilicium Incendil. consumpsit. Sic enim

, \ , \ , \

inlerpretatione Tbeodoiionis, qui Yerum Aquilas reddidit : vero verlit: Sed Oblectatut

Consolationem interpretes ct

accepit; S y m m a c h u s peculiarem respexere quo raodo s a c r i f i c i u m

\ \ , & " * \ , signiflcat Deum . io Adain dcleclalum Deus esse i l i ipse solaa seti deposuisse i r a m , qua Siquidtm

A l S y r u s b a b e l : placuit.

singuli

finem.

Tbeodotion enarrat,

accepiaveril Dotninus:

a l l u s i t ad modura, q u e m i n l i b r i s M o s i s e l i n l i b r i s Heguin de Eliae sacrificio legimus. inum cxarseral, et sic sacrificio,

A q u i l a s d o c e i Deum p l a c a l u m et aiiimalibus nec quod

susceptssc sacrificiuui. S y m m a c b u s

q u o d constabat v i v c n l i b u s

rebu9 i u a n i m a i i s . i n sua el

c r e a i i o n i s r e r u m p r i m o r d i o gavisus est p l u r i m u i n a n i m a l i s e l sose moventibus c r e a t u r i s , benediclione e x b i l a r a v i t . S y r u s d o c e l i l l o verbo, sacriGcia dona

%

quas munera

iranslalione collocavit, inquiunt , legui.t

Deum A b e l i

e l munera

praclulissc

Caini.

Scd

Ilebra?us

Syrus ,

J u l i a n u s autem i m p i u s , a i l : II ud sane i n t r a n - C d u m e s l , quod D e u s , c u m s i l v i i a e l solus vivifi c a n s , i n d c l i c i i s h a b e l victimas a m m a l i u m . C e i i e P y l b a g o r a s h u i c diversus a b i t , duccns latia s a e r i fiiiia que exosa esse d i i s ; farre e l iradil, jam Ibure litandum : baec s a c r i i i c i a g r a l a csse Deo. E l P o r p b y r i u s u b i iude a p r i s c i s l c m p o i i b u s deos Farris oblationem lemporicausaro fuisse f a i h u r e esse p l a c a i o s .

, , \ , \ , ; * \ , , , \ \ , \ .

bus post i n v e n l a m esse. E j u s

m e m . Caeierum Moses i n q u i t : c S i non potest m a n u e e j u s , simila e r i t e j u * oblatio . Deus quoqiie j u b c i oflerri lain Deum b e i l a r i a , p r i m i t i a s messis, e l s p o r l u inlroducit c Non accipiam de domo l u a

, \ \ , ,

rnalurescentiuni f r u c t u u m . David dicenteui t

, " \ " \ \

j u v e n c u m , et de caulie

tuis b i r c o s . > E x p e t i t

iiaque pietatein l i e a s e l inores pios ; nec d e s i d c - ^ *; \ , rat s i m p l i c i l e r v i c t i u i a s . N a m collaudavit A b e l u m , quod Eliam pritnogeniia Israelitas e l obaesa s a c r i i i c i a m u l t i s saeculis obtulissel. Qitaproptcr l c x l u s b a b c t : c E x p i n g u e d i n i b u s . > p o s l objurgavit D c i i s , d i c e n s : Quando a d d u c i t i s caBcum ut i m luoletis (dicitis) non est m a l u m ; et q u a n d u a d d u l i l i s c l a u d u n i e l aegram (dicilis) : Non esl maaut 8. l u i n ' . E l u l m a g i s e o s confundal, i n f e r l : c A d d u c , qua>so, tale duci t u o , si bene velit l i b i , * L e v i t , 1. P s a l . 9. "

\ , " \ ' ,

* , .

X L I X ,

M a l a c b . ,

COMMEXTARII 5 GEXESIX.
.: ^ si snscipiat \ , pbelaiu , c Malediclus faciem tuam I V r eunuLtn in prog r a v i u s JuJaeos dolostis, reprehendit, inquiens. grege ejus Domino, formam Pu-

quando est

; * * , . " ,

m a s c u l i i s , e l ipse

vovet atque m a c l a i imnudandi

quod est c o r r u p i u m *. >Hanc ceu a Deo p r a e s c r i p l a m , geculi labant eniin so Numen. Eranl Verum primi et cnini baud decet

sunt p o s l c r i . nos illos

i u exquisilissitno

cullu prosequi imitari. rudes ct pelles

bomines a i l m o d u m omnisque

; \ , O J \ \ ; ' , ,

simplices, aniinalium,

quippe q u o r u m atniclus litterarura

erant

politioris

scienlia? e r a n i

i g n a r i . Dcns g r a l o aniiuo c x c i p i e et oblaltoncs, non respiciens sed a n i m u m et volunta*

lal i l l o r u m v i c l i i n a s

i d , qttod v i d e b a l p e r a g i , memiiieris

lem oflerentium. Scd u l allegoricus sensus Mllquis A b e l u m esse pastoreiii ad veram scientiam aflfectihiis raptabapolest: Scriplitrai Dei dici fameel a i i i i n a l i u m , id esl* s e n s u u m , circa

, , , , inde elicialifi*. , , ' . lcir. Nec a g r i c o l a d i c i t u r , licet cet ut curarcl talis v i d e r i quam

eos deducfcnlem, e i ut paslorem bouum lerram volntabaitir In ab bimc isio omnia nec c|tii v e l l e t : sed erat dici r u s l i c u s . Iloc difTert

l u r i g a m , uempe r a i i o n e m i m p o n e n t e m . C a i n u s ut terrae Olius c o r p u s , cujtis, snpra

unicuin seclabalnr, sciliapie d i d illud ad gloriam rtislicus

potcst, s t i i d i o s u s e r a i . e i si quid aliud facilis,

Edamus et bibatuus, cras c n i m flo^juium se j u i t u r . < Sive e d i t i s , rilc . rui(. Hoc oraculum

i n o r i e n i u r *. t Cacterum boc sivc bibitis,

obsenrat ceu vilae n o r m a m i s ,

q u i a Deo

ngricola

* , , ? , a , ,

Mumis ubi

nuicin ( ad s a c i i f i c i a veniamns) difTcrt Quia dirisii, qui immolat sire allari sacridca!, affuudii, sanguinem

sacriflcio. aniiual secuin

carncs

doinnni r e p o r t a l . Q u i vero d o n n i , e l Iradit accipienu. Vide iiaque, r i l i i m , eum q u i sc quaertt, o l piu3, i i l e p b i l a u i u s priHiis

\ ' , ' ^ l o l u m c o n c e d h

'

qtioad s a c r i / i c i o r u i u

qiii Deum quaerit, q u o r u m b i c el cunclando, oblalionem c l de

\ , ' , <

appellatur. C a i n u s non s t a i i m , sed procrastiitaudo frugibus nec lameti donat, 83

s e i A

facit.

Ncc

luasi d i -

s l r i b t i i l e l d i v i d i l c i i m Deo. T a l i s e i i i m e r a l C a i u i saciiflcii rilus. q u a m ut e.i donat lari A b e l u s prijnogenila fte exdit n c q m quid I or>i Irlbu.i fac<(. appelCainus curiosus, Dotnino, nec cuni forle

\ \ . , ' \

l>eodaret. Q u i d q u i d

immulaverat, lolum illo dividuum

Unde d o u a l o r magis< alter vero d i s l r i b u l o f polest. Sed q o a n t u m ad arbilror. auctor illud obscrvandum que describere

scribenlis ordinem, Incipiens- utntrtinw Caiunm ra-

* ' ,

naiivilalem,

\ lione l e m p o r i s praeposutt A b c l o ; n u n c c o u v c r s o r d i n e , ubi ad c u l l u m d i v i n u m v c n l u r a est, p r i , * mas dat A b e l o , diccns : c Et respexit D o m i n u s ad , . \ , * *\ ,

4

A b e l , et ad ublaiiooetn oblationeni Catnus rum ceu non s c e n l i s o n l o , scd a u i e m , ut fuisse gratum

illius.

A d Cain vcro < t nequaquam sacriflcium pure napart

respexit. S i c s c n l i a t sutim Doniino, enim sacriiicanlL

a n i m u s pra3rogativam inereltir. irisliliam innascitur aecepii

' * ,
w

signum. Gaudium

irreprebensibililer e i dolor fuisseut lenliam

Cnetcruni i r i s i i t i a ad poeni-

, *
1 5

s a l u t a r e s , ai C a i t m m

p o t u i s s e n l c o b o r i a r i * ad quatn Deus ipiNi

M a l c b . i , 8 , 9 .

i b i d . 14.

Isa. x \ n , .

I Cor. x

Z\.

S39 cim Impellens, i n q u i t : Quiexce. siiiuruiim Nam a -ccaio lioniint bonum e s t ; culpam.

t'ROCOPLI GAZ.fi! absiiuerc , alierum . sed ob i u r a m i a m , divisio refereudis juslum offeras. Deo et csl. llliiin qua se

2i* no-

perbibetur, erubescere ob itibil alitid est quam

Cainus

noti propier p e c c a l u m ,

l a i i i m p u l a b a l , q u i a non rectc sacrificassel, tristitia aGccius ordo, secundum quem imilari : in primis agere, non Deo priinutn conserves, e l ei quidem si liuinanae acliones dcbent tamen

cst. R e c l a vero in pcr graiiis

distributto omnes est Yerum enim quod plurimum esl. Haud dones,

bic i m i n d u s c o n s i m c l u s bic o r d o Deo, cx

ordinem

observandus. G r a t i a s id est rcprebfinsibile, sa:c

babere ct r c f e n c priiniiias esl.

se p i u m c l sccunda,

primis fruciibus fncrinl

d e t e l , l primogenila tibi

q u nascendi ordine

n i i l l i u s grati a n i m i s i g n u m vel argiiiuetiMpti

Inlttrrogalive id legendum e s l , quasi d i c a l : c x i s l i n i a s lo peccasse, si r i l e o b l u l e r i s ? C o n c c d a l u r l i b i , c l venia digntis babearis ; a l t a i n r n q u o m o d o bic lis p u r g a b i s , quod non rccte d i v i d i s l i ? P o l e s t quoque p r i m u m iiitelligi quasi quod a i l , Peccasti, el non accipi amplius per dtdeclum, r t

' , , , ; ' , * ^, ; * \ \ . \

q u i per o m n i a pie e a c r i i i c u v c r i l . A l i t r u m w r o , , poiesl proprie, u l q u i pcr s ^ d e H q u e r i t . U u i c u i n aulem p r w a l i refiiedium, quieseere c i a s ? quod peccaio se subjieere. Q u i d le e x c r u tu A d le e r i l c o n v c r s i o ejus, eto.

, ,

m i b i obtulisti , r e d d r l u r l i b i . Et

doaiinaberis e i , J e l c ; i n lua erit p o l e s t a l c ; cum co p r o l i b i i o l u o agere p o u r i s . Bono sis modo a n i m o . N o n acceptavi l u a m o b l a t i o n e m . T i b i eam rel i q u i . A l i i bunc locum a l i l e r i i i l e r p r e l a n l u r , c a l u m ; nec lum. lignos le sollicitet itcrum ct i n b u n c m o d u m : O m i l l c I r i s l i l i a m l u a m ; fuge pecA b e l u m t i b i esse praelei, ut priiuogenilus, Quidam si bis fruclus. Imperabis

, \ " , , \, - " , , \ , , \ -

paMiiienliac edidcris a i t i n i , non

> \

adversantur et

de pio, sed de p a i r a i o ^ ul

opere Deum d b s e r e r e . S i c enitn d i c i l : P i i c c a l u m ^ , boc ad le c o n v c r l e l u r , et ad te r e f e r e l u r . Sed oslendal bouiinem sui esse j u r i s , (ti d o i n i i i a b e r i s e i . > Priinus enim iucepisli subjungil : E l nialc

, [ ] " . in bunc m o d u m C a i n i a n i m u m i r a ct o d i o c o n v c r s i o n e m procurabat. qui imperilabal Judaeis, Sunl qui quamvis

agere e l d c l i n q u e r e . C u m i l a q u e i m p i e feceris, iupielatem luaui ccu fundamenlum consequcnlur ei aiia delicta : el ex le p r o c e d e n l , c u m l a m e n , modo

v e l i s , posses peccatum aversari c l repellere. Dcus conatur ttsluanlem r e p r i m e r c . \rx ista verba ad A b e l u m pulent csse d i c t a , l y p u m ab bis furei occisus. Cainus a u l e m , ut dolis d e l u d a l f r a l r c m , s i m u l a l Eonilalcm et f r a i e r m i n i a m o r c m , dicens : Qua?so
f

c n i m impetus banc p c c r a i i ad C a i n u m gerentem C b r i s t i ,

\ , \, ' > -

rxiHiiiius i n c a m p u m . V o c a l e n i m in agros, r o l c r c l , el fruerelur suavissiino floruni

n i - ; , \ * , ; " ; , \

m i r u m u l c s s e l spcctator q u a n l a seqnitate l e r r a n i variorum odorc. A l bis i n 1ocis c u m n c c a s s d f r a i r e m ,

'

l e r r o g a t u r a Domino : f U b i est x\bel f i a l e r l u u s ? t Deus non n l ignarus r e i , s c i s c i l a l u r . Quoifiodo eniin poluitsel, Cainum sciliret si rem ignorassct, deindo Quare igilur inficianteni percontalur? reluagniludinein, redarguere?

, \ \ ' vo ' ' , ,

ut c u m adigat ad quasreitduiii peccali

niedium : s i m u l oslcndens peccali i i i l c n d i t peccatori occasioncm bcndendtt suppeditare. 84 cH>nfaletur se, nec

poenileidtx appre-

l>enionslral quoque i n

u n i v e r s a l e g e pcccata e nobis p r o i i c i s c i . Q u i a u i e m i n a l i a m causam peccatum r e j i qui sua sponte d e l i q u i l , c l c i t , p e c c a t i esse sibi auctorem, veniam poscere non eunelalwr. CaMcrom

! , \

'
,

COMMEXT VRll IN GEXESIN.

S42

', \ \ , quasi sua coactus voluiilate, is negat, ncc unquum veniam pelcre a g g r e d i l u r . E j u s r e i exemplum e v i d e n l i s s i m u m C a i n u s , q u i culpam abnegal i n t e r r o g a l u s , et Dei admonitionem prorsus c o n l e m n i i : qua non conlumacia seipsuin p r o d i t , u l q u i e l p r i n s peccaverit, n o n obsccro rile in iniueiv. i g n o r a n l e r , sed volens * \ c , , , \ , ^

divtdendo seu Deum

distribuendo. Sed

, ! , c ; , > \ : . , , , * , , \ \ , . iratrts t n i clamat pro viiam ad me, e ( c ,

benigtiiiatem e l clementiam D c i . C a i n q s etiam d e l i q u e r a l g r a v i t c r , dum audacter foret, tilpote quod supplicii impielalis

menliiur, nomen dicii :

d i c e n s se nescire, elc. Y e r u m Deus, l i c c l i d peccatum majus lalur, h a b e i , l a m e n i p s u m o m i u i t , et moereniem consoet c i t r a comminalionem Quiesce. IIoc verbo docet, u l anlea i n eacrificando, ipsum volenlem peccasse. U l c q u a s i omnem e x u i s pudorem planeque eiTrons, a i l se ignorare. nou N u m cgo custos snm f r a l r i s ? cum q u a c u o r s o -

, set

l u i u m o d o cssent b o m i n e s , quos vensiniile e s l

m u l l u m a se i n v i c c m fuisse sejuncios : c l c u m vel praecipue fratris fuisset observarc f r a t r c m . A d b : r c declarat se impta sentire de Deo. quasi o c u l u s Dei non ubiquc praeslo sit, e l o m n i a i n s p i c i a l . Dcus fratris cadcm, clamat al nie
, T

ivibil c o m m o l u s , placidc i n q u i t : c V o x saiigniuis indicans s i b i c o m p c r t a m esse i n i q u a m sicuii . > et e>s vifaHoc

alibi d i c i l : c E c c e merces o p e r a r i o r u m , q u i messueruni regionem vestram loco s a n g u i s imttiorialem anima accipi vivere potest prxstjjuepdo. Yeiuin nialorum

verissiine. N a m Deus e x a u d i i sanctos, c i s i m o r t u i et esse mortuos,

fucrint, licct sibi

preces repudial, etiamsi adbuc

fuerinl oporuerat

iiicolumes e l s n p e r s i i l c s , i n d i c a n s cos plano e*ci lissc iiiiiuorlalt v i l a vere i d e a n l u r . ciens s a n g u i n i s , ipw Poiest h n m o . C a n e r u m u l crudelem fralerni aniiintm nominis, ad

autem lieri, u i sapgiitiiis menrineril, quia n i m i f u m cadaver Cainus lenoe qiias a p c r u i l os, u l i m b i b e r e i f r a l e n i u m c n O r e m . VERS. 12. Si excolueris humum. N u n c

pttdorem commoveat, a m p l i l k a t i o n e u l i l u r , meniionem

, \ . C

judiciario

, ' , . , , ; > \ , ,

ordino ad fercndam sentcnliani p r o c e d i l Deus. Naiu si mqgnuui e l enorme boc s c r l u s i m p u n i t u m r e l i quissel, profeclo C a i n u s ad altcruiu e l forle majus designandum properassel. Ycrum quscstio cst, cauquare uon ad A d a m u m sa. quoque d i x o r i l , ut ad C a i S p i r i l u s saiicti rminero, filium,

niiin : < Malediclus l u , c l c . In proniplu est A i l a m u s prxfulgcbat a Deo quod

/ \

\ \ . | , \ , , , \ , \ \ * .

inepiranic a c c c p e r a i . S i c et Noe non subjeclum

e x s e c r a l u r peccaiorem C b a m u m ; scd bujns p t c r n a e inaliline hseredein, nialediclioni csse legintus. t terra, t clc. id est, non Geinens el Hebraica

, , \

tretr.cns eris super

, \,

babet v e r i l a s , ut ex aliis sed hxx

i n l e r p r c l i b u s d i d i c i : c E r i s mobilis ei i n s l a b i l i s , manens lixis sedibus i n uno l o c o ,

, > \ , , /(, ,

, , ^ errabundus e l vagabundus i n orbc vives. Sane

exposilio vera cst, c i ab omnibu3 calbolieis r e c i p i l u r . Nam omni improbo quaedaiu m a l a j a m a d s u n l , et quaedatn o c c u r r c n t . F u l u r a rnclum, iuslaiitia scu praisentia dolorcm p a r i u n t . Quidam tradunl C a i n u m perpctuo corporis ircinore fuissc c x c r n c i a i i i i n . M e m b r a siquidcm ejus non l i n n a page ob panicidiutn colia-sisse uiiicotporis cominissuu). C u i n

^ ,

, n

Jac. v,

4.

VAUl.E LECTIOXES.
9

C . .

, , . , . .

243 virtute

PROCOPII GAZ.EI

244 ; ; \ ,

essel

a b o s u s , p r i v a t u s est corporis quoque siibindc paviiaret.et tremore

Jirmiiaie,

adea ut

/. \

qiratcretur. Ifon facile q u m l vel cibitm vel poturn a d n i o v e r e o r i post i m p i u m i l i u d p e r p e l r a l u m f a c i H U 8 . Nec etiaui raanus i n rebus ncceesariis c o m mode i r t s e m r e quiverant. Q u a m v i s sic esset affectus, tamein inefTabilis c u m b c b a t colendi Itimque quffdam necessitas ei int e r r a m . Haec ita cum

, . ntil \ , \ , a labore concederel quictem : cum terra malediclione lenimen a laboribns

iirgebai, ut nullain s i b i

lenrpus v a c u u m laboris

e m i l l e r c t . E t , qnod c r a i c a l a m i t o s i s s i m u m , laboribue I u c i a r i ,

c s s e l violata, f f u c t u s n o n respondebant l a b o r i b u s , u l inde aliquod solatium et laborura d a l c e perciperet. Yerum4xa;c m a x i m a erat m i s e r i a , subinde cura babere oliutti 85 ad v i r e s deperditas restaurandas. Wajor est ut iniquita* mea, q u a m ut r e m i l exsuperet oranem spera v c n i a e ; . q u a m ut sperem i l l n d i n i b i possc alia bujus l o c i (ut q u i d a m : Peccatum * meutn nulluroque

, , , \

taUir, c:c. Quasi diccrel : Peccatum meumadeo c n o r m e est, majnsque cst, rondoiiari.

,\ , -

Exstat et

, , |) '

siinnt) exposilio, quae talis est

ngrovcscit et angescit si tnipunilus dimisuiis fucr o . Naiii nisi damnatus fnero ad m o r l e m , subinde g r a v i u s l o r q o e b o r c o n s c i e n l i a d e l i c t i . C a p i e l pec a t u m a u g m e n l u m , si l u non expetiveris esse ciirae, A u t forlc in sciens n u l l a ex cjusque providentiae poenam. uii non despcrare cjus est, q u i c r e d i l se adliuc subjeclum. cerlo a Deo. isla verba p r o r u p i t C a i n u s , deseralur posleros violarelur

, \ , \ , , < \ , \ , ,

re majus e x i t i u m afferri b o m i n i , negligatur et sc malum ad gravi*sime dedisse liumanae

q n a m ex eo, si Agnos it enini rxemplum, quo

, " \ \ \ ' , \ -

viue societas : i d e m exetnplitm e l i p s e exiime9reb a i . Quod vero d i c i t i i r : t Gcmens et Iremens eris i*tiper l e r r a , e t c , lexissc i l l i c o vitam pticio tcsianlur quidam suam in l c r r a prorogandam,

i l l u m i n i e l - Q \ * , ^ \ , \ , ,

q u a m v i s d i n i i l t e r e l u r a Doniitio niiilo c a p i l a l i supaffeclus. Quapropter exclamat : Majus est pcccatiun i n e u m , si d i m i l l o r , ct non u l l o r e g l a d i o f c r i o r . Y e r u m l a m e n s i l u m c e conspectu tuo a b i gis, et dcm s o l i i m verlere cogis, e x i t i u m mibi impenlere v i d c o . Q u i c u n q u e e n i m noe invencrit, ad ca> incam a r m a b i l u r . Y e r u m boc e l o q n i u m ada* illi q u o d prompserat D o m i n u s , d i ut . Gcmens et t r e ptandtim est cxeiperct nus

, \ , \ ,
%

ccns : c Maledicta t c r r a , q u x a p e n i i t os s u u m s a n g u i n c m fralris

\ \

mens eris super terra. > E x i s t i m a b a t namque C a i sc o m n i u m proedac c x p o s i l u m esse, c u m non sensit
ft t

, , , , \ , ,

ampuus tutus foret i n t c r r a . Nani proptcr i p s u m malcdictionem lcrra, ipsequc a u x i l i o destilutus esl d W i n o , c x c a n d e s c e n l c Deo ob <^.vdem i u i q u a m , atque adeo ut t c r r a ipsi r e l i q u u i n n i l i i l a u x i l i i vel a forct. C x t e r u r a Deus G a i n u m

p l a n i s s i m e ^ . \ .

, \ , . aiunl Catnum Dco nollo posde t e r r a csse Jesum ( ) , ,

tiouiiqtiam libcrat t r e m e n d i e t gemendi necessitale, volens semper praisto csse poenarum a l r o c i i a l e m 'is, q u i insanabiltter d e l ^ u i s s o n t . 8ed ne forlc

iuteiTiccrctur d d i g c n l e r cavit, signo quodara peculiari eum notans. Q u i d a m sessione d e j i c i a l u r , quod e l i a m s i l e conspeclu b i s , quasi dicat : P e c c a l u m meum majus nrc fit,

facerc p o l e s l a l e m de se j u d i c a n d i . P r o i n d e e r r a n s e l affcctuuni undis jaclatus pulat, si ct gravius p u n i a r , si m c superslitem bis, qui

Dei expellendus. Polest et alius sensus ine&sebis verpermiseris cligtmj prodidc* inagis

u l l i a i o subjcccris s u p p l i c i o . N a m b i , q u o r n m ob pcccata i n g e n i u m insanabile est,

fqortem quam vivcre i n tot aerumnis, quas pccr.adim p a r i t . Quapropler dc

HS
a rultu fuerirrt, tuo e x p n l e r i * ,

COMMENTARII IN
abscondar n u l l u s j a m

GENESIN.
superfieie terra, quia nic non

2
ct (hsec namque addenda perpciuus nctno

r a n l , canit p r o p b e l a : f V o l e n t u l essent igne a b s u m p t i . S i enitu ejicis me de exsistens. Scd

u l eensus csset l u c i d i o r ) d e l u r b a s t e r r a possessione p e n i i u s , c l e inedio t o l l i s , Sed

roe infesiabit

I r e m o r , q u i d q u i d o b t u l e r i l se m i h i formidans quasi e x i l i u m sit a p p o r t a t u r u r n . m i r o r , quem t u e l u e r i l C a i n u s , c u m p r x l e r ipsura P r i m o quidem et parcnles i n hoc orbe degcrel. a n i i n u m m i s e r u m terrebat fuiuit quamipso t u r p i l e r c o m m i s i s abominabilem fulurum

, - \ ; \ , \ \

cogitatio. E x i s l i m a b a l enim vicissitudinem dam fore. Q u e m a d m o d u m A r b i t r a b a l u r eniro se b i s

, * , *, \

set caedem, sic ipse a poslcfis essel interflciendus. propter exempli t u r p i u d i n e i n . H u c accedebai metus v i r l u l u m coelestium, quas nefandi sceleris u l t r i c e s saevas fore praesagiebat a n i m u s . q u i a p e c c a l u m n o n d u m i n v a l u e r a t , et i se diffuderal i n i l l a b o m i n u m SiquiJcm plnrimog v e r i s i m i l e est coelestes v i r t u l c s a C a i n o esse v i s a e ; p a u c i l a t c . Praeterea

* , .

^ \

\ , \ ,

timebat, ut i n q u i u n l , i n s i d i a s ex m u n d i p a r i i b u s , q u qunmvis a d m o d u m utiles sint m o r t a l i b u s , ot i n b u n c flnem sint exstruclae, aUamen molos quoque laedcre n o r u n t . Meluebat quoque i u s i d i a s fcr a r u m ei r e p l U i u m , q u Deus ad vindictam r u m c r c a v i l . E l i a m tacile significat c l o r fuerat, ctim d a l u r u s essct p a r e n l i b u s , q u i b u s n o v i impioatt-

) \

' , , \ , \ ; ^ \ , * - , , . nere. Caeterum ubi nempc convotare c l r i n a nos *. peccati labe f u e r i m u s ad poenitenliain. ,

poenas, quas lucltis

priu9 ignorassent n i o r t e m . Q u i Dei signtim. Dei? Nultum Sed cnim divino, si

dam o m n i a referunt ad bestias et imtndi p a r t c s , ut quse n e q u i v c r i n l dignoscerc 8 6 tem el imperalrioem v o d m quod a l i u d boc d i x e r i i o u s s i g n u m i n d i c i u m de quo signavil aher quam volunlu-

U l i b i i s rebtis, n i s i permissu Gainum, cst esl

r c d d i l u r . Y e l sic

cape prspseniein locum : S i g n u m , p<rititcnlia. Quam a peccalo saluiari : Imo porlus prorsus abstidi>quibic

p c r c a i o r a p p r e b e n d e r i t , non facile p c r i m i l u r . M a g n u m etenim consporcali,

bonum esl

e l proxinius

seciiriialis,

Qu.nc q u i d e m sedulo nobis inculcat succumbamus frauduleniodeceptori. C V E R S . 1 5 . Et dixit cnnque occidtril Cain

Deus, subinde ad eum Dominus

e x c i l a n s s t e n e n t e s , ne

\ ,

teptuplum

vindicabitur.

* . " $ 5 . , \, ; \ . * ' t - . \

d i c l u m p u l a : N o n baecconvcnifns d e l i d o r u m poena v c l condemnalio perhibetur, u l a quovis obvio peccator necctiir. Iino l a l i s sopiios, quod peifcclain poenam i n d i c a l , v i n d i c a b i l u r . l u r . InqiiU enim : peccatis v c s l r i s
6 S

N a m 6a ?pissimu sevos sepiies pru vici. la

M

ptenarius i n S c r i p l u r a s a c r a pro pcrfectionc s u i n i c Pcrcuiiain . Et iicrum : c Rofumle

nis nostris sepftcmpliciler i n gintini e o m t i i gis propter peccala v e s l r a

7 t

. > , \ , , .

L e v i l i c o : < A d j i c i a m ut vos i n s l r u a m scplem p l a . QHidam magis proparricidium. Symniaqnod p r i e i s l u m l o r u m i n t e r p r e t a n l u r , diccntes : O p o r l c l G a i n u m seplies p u n i r i ob c o m m i s s u m A q u i l a s sic r e d d i d i l : Septies vindicabitur. q u i d a m sic wter^cienty i n t e l l e x e r u n t : In seplem

. , ,

D chus vero sic v e r l i t : Septies dabit pxvas,

gnncralioni-

^ ,

bus poenas p c n d c l . Y e r u m Hebrseus posi d i c l i o u c m p u n c i u n i l o c a l . N a m , u l quidain p^:rliiC a i n i imjuiens : N o n , b e n l , Dcus rcpclit o r a l i o u c m

*. , . "
a

7 0

sicuti ex l c a u d i v i , omtiis tc intcrficiei, id C6t, non

L c v i t . x x v i , 24.

P s a \ L X X M i , 12.

L c v i t . x x v i , 28.

2i7

imOCOPII GAZ/El

S43

i c p e r i n i c r e . Ncc o m n i s , qui le i n v e n c r i l , tc oc- , ^ ; ; " \ c i d e r e i n s l i l u e t . Deindc quasi ab alio p r i n c i p i o , , infert : C a i n seplies v i n d i c a b i t u r . Vindicabiiur ; ; v e r o d i c e n s , i n l e l l i g i l scpiem llioneSs q u a i i i i raput ;, ' , Caini sint r e d t i n d a l u n e ob i r u e i d a l u m A b c l u m . Scriplura , Nec n i i r a b i l e c u i v i d e a i u r , eliamsi sepiies ptinienduni cssc pro c o m m i s s o scelcre Cainuui icslaiur. Haud eni:u j u s t i j u d i c i s supplicia acqualia vcl p r x m i a vel ccssc cst u i cst, cequalibus dtccriie.ro. N e uam , \ \ , ; , * " ; . > \

is q u i mahim dcderit, aucUus

i n i m dal-ttu c o m p e n s e l : quo i p s e i n d e melior evad a l , et suo exetnplo deindc coeteros corrigat e i a malo deterreat. G x i e r u m i i n i i leniissionein S c r i p i i t r a sacra peocalogubjunxit scmper numcro seplenario c o n 7 1

* * , , . * \ '

l n d i l . S i c c u m P e l r u s dicerct : Septiet, S a l v a l o r : Septuagies scpties

. > eniin

de ^ ', ; , \ \ ; , , ; > oninia in Novsc vitas . integrum reslituejaeiebanpne-

p c c r a l o r u i n remissione dispulabant. Nec ad alium transfvtt n u m e r u m C h r i s t u s , sed gcplenarium per so niultiplicattim remissioni s l a l u i l i c r m i i i u m . A n 110 scptimo H e b r x u s servus liberlaie donabotur. S e p i e m a n n o r u m seplimanae pariebanl jubileuin tu bantur. S i qui fueranl servi,

qno, quiesccnle t e l l u r e , pceunisc credilan d c b i l o r i b u s condonabaiilur, e l consequebantur liberlatein. quadain, i n r i n numcro septenario : e l aiitiquilas cessabat. Sed scns sneculum, quod septern diebus, ceu mensura mcrilas soriiunlur poenae. Peccata autcm C a i n i reperies sepcics v i n d i c a l a , f i v e considereg judicein poenas exposcenleni, sive G a i n u m delinquctitcm. P r i m u n i peccatum cst i n v i ~ . b i. prcelatum. . . Deum s i A U e r u m eel dolus quo c i r -

quaei fundameula lypue,

ha?c q u i d e m , quasi

repracseniant

c o n s u u i m a i u r , i a quo mediocria pccca<a

, ; , ' '
#

" ' o?J , t [ ] [ ] \ ; , , ; *

d i a , qu;e i p s u m i n v a s i l c u m c e r n e r e l f r a l r e m apud Q t u m v c n i l fratrem fraudulenlc, dicens : c E x e a m n s i n a g r o s . i T e n i u m esl ca?des. Q u a r i u m , nec s i n i p l i ciiercsedcs.sed fralernaca3des, quod quidem crimen adaugel. ( j u i n l u m , qnod tpse e r a l bomicida p r i m o s , e l o b i d p e s s i m i e i e m p l i a u c l o r impiii6. S e x u i m , - ^ parentibus rioluit luctum cum paraveral. Seplimum, qtiod forenL lucro m e n i i U i s e s t D e o , d i c e n s : fNescio ubi g i l f r a l e r , c i c . iiaque l a l i a tanlaqtie ipsins d e l i c l a , nt c o n l i n u o capilali N a i n bis cst. Deus atilcm aOiccrelur snpplir io. viue spaliuui

q u i snpplicio feriendi s i i u l , mors cxtendit poenas ad

, * ; * , , ,

pro m e r i l o cxpetens poenas. I l x c i g i l u r , si i n . e l l i -

> $ gamiig peccaium csse v i n d i c a t u m , dicenda s u n l S c d g i modum u l l i o n i s vel p n n i i i o n i g capefc v o l i - D , , \ )nus, sic agendnm 87 - U i r u m q u e eniin i r a d i c s l

l u r . P i i i n a poena esl

malediclio icrr;e.

Allera : Ter-

\ ,

t Cideg eam niagno l a b o r c . N a m ei quaedani ncc c s s i l a s imposiia erat subinde opus faciendi. tia : c Non l i b i pro sua facullale frucius profuncommcmorat, tno absconcsl

; , \ . > * ; , , , \ > , , ? ; , \, * *.

d c i . > Q u a r u e l q u i n l a : Gemeiig et tremcns c r i s euper t c r r a . S e x l a e s L , qtiam ipsc inquicng : c S i me rclegas el a v u l l u q u a m segregari a

7 1

d a r . > Quod cnim lualum majus l i o m i n i objici quit, divino c o n s o n i o ? Sepiitna

M a l l l i . , 22. , I.EGTIONES.

C w l . .

COMMEXTALlIi IX G E X I ^ I X .

250 mriavil, nc possit

\> * , ; ^^' -, vov ; * \ ., ) ; . . OJx >

nt,'la, qna

ej-n-jiie hoinicidam

ejus suppiu i;iin c c l a r i , sed

ipse manifeslo stgtio illutn essc i s l i i i u texttwi.

oiunibus, quag pcems cominissi sceleris lucrct, obi i i m t i a i c l ; e l o i n m l m s paicrel insigncm ceiii. A l i i m-fandi sic pra-seutein sceleris p a l r a l o m n et c a r u i l i interprcianltir

* \ * ; *- * ;>> ; 3*#;* ; \ ; = * -5 , \

Septein a i u n t *sse, in qtiibug pcccaverit C a i n u s . rnque sic n a r r a n t : MaJe u b t t d i l ; doluir, quod runi conlumelia coiiuniucre affci issoi DIMIIII, ipse aversatus c s i ; nec ausus e s l ; simpliciter piaoulum bonorain? ca\le c g l . ge i n ess ; c o r r i g e a l e a i profanavit, sed pi imus eaMl/m

quod majus

: , .

q u i n a v i l -fraterna caede; in l u c l u m coujerit p a r e n l e s ; inipudenti ore m e n l i l u s cst Deo. Deus noluit u l l i m q supplicio adjudicare C a m u m . ut est l u r p i t c r . Majus Ddit cnim (um iupaueat quia in ipsi c u m poslerig eo exemplo prodosset. S i c et ana u l c m gjjpplicuira

k a s a l u i a r e s b u i c p o r r e x i t nianus a m k a a d m o n i l i o n e , quain ipse aspcrnatus

t|te * i o c c a s i o n c m poenilendi et i n viaro r e d e m i d i . Impendens

Deus d i t u i n u i i Quidam Cainus,

Jnlum per praesentes poBnas. I n l e r i m lamon pluriimiru j u v i i mortaleg i l l o Tidere f r a t r i c i d a m poenas e x p e n d e n l e m , quam hujuscemodi r u m o r e m (rairein \H\io dedit, iralrem c e m m i l t i p o i u i s s e . A t cum >ita ei p r o r o g a r e l u r tuigcra, Quidam capite plexus e s i . Praeterea nemo credidisset l a m

exemplo.

spargt :

i m m a n e facimis a fratre

ncpoiibug cvideider

siguilicavit, -

quae p a t e r e l u r oli designalam cedem m a l a . * . . ti* '|* \ iu hunc m o d u m C a i n i peccala enumerant. Non d i v i s i t rocte, non pccniteiiliam egil u b i peccavii, iuvidiae gervivit qua3 ca? lem poperil, decepit dolose in agros vocando fratrcm, ra-dem perp e i r a v i i , mentilus esl Deo, putavit sc eiiain invito Doo corporaleg poenas effugere posse. E\istimavit c n i i n ct se m o r i i u r u i w , etiairtsi d i v i n a r e n i t e r c l u r Toluntag. S i c c r c d i d i l niorlem sibi fore a b o l i l i o n o m et k v a m c n m a l o r u m , quje d i v i n a intentarel ir.t. fraQuidain aliam gcquuntur c n u n i c r a l i o n e m : Non recle d i v i s i l ; d i v i n a m legem s p r e v i l ; inleiTecit t r e m , nec giinpliciter f r a t r e m , ged j n s i u m fratrcm n e c a v i t ; m e n i i l u s e s l ; mortem o p l a v i i cum ct viia et poeiiUenlia d i s p l i c e r e n l . A l i i sic c i p o i m n l : N o -

t- * \

cti \ , * . : ^ \ * . " * , , * , \
1

-, , , ,

iuit u l Cainus t r u c i d a r c l u r , nc cscdes ca?di junge , , C relur, et d u m quis caedcm vellet expiarc ca de, iiovaB ge iniplicarct ca;di. Praeloroa v i n d i c a r i voluit scptem delicta C a t n i , nempe i i n p i e t a i c m , qua usus csl i n oflereudo, b o m i c i d i u m , fratricidinni, fiauPoile d e m , d o l u m , m c n d a c i u i n , ct c o n l u n i a c i a m .

*, \ ' *:* , \ , \ ; \ , \ " -. \ , " \ \ \ * " , , * 3 , ; : *;, / , \ .. , \ * i / ; ; \ , ^

mcliug fuerit liaec rcferrc ad gpirilug geplein , q u i requieverunt guper i l l o , qui egressus est dc radn Jegsc. Verigimilc est bos incubuissc et A b c l o , cnjus rei c c i l u i n argiimcntitiii dixeris viri puMalcm. U s i g t u r injuria affecit C a i n u s cum in Abclo babiiarent et vergarenlur. Q n a n l i s p e r quidcm in irrris agcbat C a i n u s , ilelicla illa c x p i a b a n l ; i r . Exccllcnlis cniin trislitia* opus cst, g'imre : el lababilanlis t i m o r i s gignmn c s l , liemere. llis duolnis abundo ^ galig c x c r u c i a b a t u r . P t r gcitiitum duccndug crat ad p a n i t e u t i a m , u l exinilc ci p;}lcret salus. T r e i n o r i s c r a t , iil boiiiincni c o u l u n d c r e l ot iinbccillusn rcdderel ob perpolralaui ( MULMII . Signuni aocogseral, nc iillitis niaiiu cadcrot. Yenpn ipsum salis eini) infaiuoin lacil, oniu.bnsqiic NaM. qni gcnnnc.u cl trciuoi .b - pocralutn manirfsial.
;

* ^ ~:-

., ; ; ' ; ' :

consi >icab..iiir,

251

PROCOPII GA2&1

252

nsi rci geslae e r a l i g n a r u g , nec s c i r c i , quare i n i - , ' pressnm esset sfgnum, lamen sciscitando eo perveniebat, o l audiret confiientem suum scelus et , . 83 pcenitentiam, qnam gpiriinunt, p*cullio exigi quos oflee-

semel i n c u s a n l c m . S i confessio sequitur, magts e x p e i i l Dcug delndc catoris m o r t e i n . Cainus si fuisset derai? Quidam allegoricum sensum p e r e m p l u s , cedo q u i p o t u i s s c l hinc colligunl.

, , , f i i , \ " ' , < . * c \ , , * ; ijJ* ;

A i u n t Cainirm esse t y p u m Judaeoruno, quog v i dcns O h r i s t u s , q u i per A b e l u m d e s i g n a l u r , i n suam c x d e m c u p i d i u s f e r r i , exclaroat : c Q u i d me quael i l i s inlerficere h o m i n e m , q u i veritatem vobis l o c u i u s sum
7 1

? U o r u m patrem m e

leslalur C a i -

n u m , quem Satanatn v o c a l , ut q u i i l l i u s s i l s i m i l c s . N a m c l duodecim discipulos sic affatur : c A n n o n e s t r g o yos elegt ? et unus e vobig diabolus

Q n a p r o p i e r illtnn h o m i c i d a m e l mcndacem appel- JJ . " \ sictiti et p a t r c m ejng, nempe diaboiura. S i vero riixerimtis i l l o r u u i diabolum esse p a l r e m , quis erit paier e j u s , sive quomodo inlelligendum erit boc : c Et ejus pator? > H i n c Judaei lerrenis gacrificits, irt lex m o n c t , volentes h o n o r a r e N u m e n , audiunt Detim per propbetam d i c e n l e m : t Holocausta v e s i r a non gunt a c c e p i a , nec sacrificia vcstra gnnt mibi grala .
n

, , ; , " ai

, , \

* . ' * * ^ * \ \* ; . " * ,

Qtiibug verbis alliidititr ad C a i n i

g a c r i f t c i u m , qnod non a c c e p l a v i l D o m i n n s . Jud;ei r i t e quidein i m m o l a r n n l D o m i n o , %td non recte d i v i s e r u n t , usquc i n b a r c n l c s l y p i s . Quapropter j u b e n l u r deserere i l l u m e x l e r m i m gacrificandi r i l u m , e l recedere ab legis u m b r a . C b r i s t u s erat bonus ille paglor, quem sub lypo quasi praenumiatit A b e lus. cum sit primogenitus eos, iinaginem, consiituit Ecelesiam primogenilorum,

q u i ipsiug fcrunt C * [] * c , \ , ( ' * , ; , , \ - , * *

q u i degcripli sunt i n ccelig, de quo d i c i l o r : c A d le e r i i conversio ejus. N a m J u d & i si resipoissent ct ad C h r i s n i m conversi fuissent, certe una nobiscuin relati e s s c n l i n Fibrum v i v e n l i u m . N u n c vero, cuin i n s i a r C a i n i gtimulenler i n v i d i a et caedem s p i rent S a l v a i o r i g , quagi seplies v i n d i c a n d i e l ipsi innumcrtg objccti siint malig. E l ubique i n orbe f u m sint p e r e g r i n i e i a d v e n a , l i m o r e el perpctuo i r e m o r c d i v e x a n l n r . Caeterum ne penitus intercider e n t , gigno n o t a i i sunt. Servalne enim s u n t , ut teslatnr Scriptura
7 8

* *

t " , , * * , . * -

, ^ . E x i e r u n t q u o q u e , ut

C a i n u g , e conspeclo Dei : N u m e n q u e s i c nos a t l o -

* c ^ , \ , ' q u l t u r : c C u m m u l l i p l i c a v e r i t i s o r a l i o n e m , cgo e x a u d i a i n , c u m m a n u s vestrae sanguinibns r e - ^ , plelae g i n l * . >.Interfecerunt e n i m d u c c m et auctor e m vita?. Praelerea c l a m a v e r u n l : Sanguig ejug euper nog ct guper liberog n o s t r o s . daRog,et secundura c l o q u i u m P a u l i , VERg. 16. Egressutqve ett Cain meliora
7

, <], ' * , " ,

Sed hic gacratug c r i i o r pro nobia fustig vociferalur adversug i u q u a m ganguis A b e l i . KdTr . * \ , * c , ,

(acie Domini. accipicnda

K o n ba3C respcctu l o c i give l o c a i i l e r

gunt. N a m ncc ipgum i n t r a r c c o r a m Deo i n t e l l i g i liiug l u c a l i l e r , g i c u l i tegiimonib est itle locug P g a l m o g r a p b i : Inirate coram eo c u m e x s u l t a t i o n e " . lncedit quig coram Deo, forig relinqueng poccata ct res omnes externas. Sed Cainug egrcssus est e con i o a n . VII, 20. x c i x , 2.
T l 7 1

J o a n . v i , 71.

l s a . . I I .

l s a . , 2 1 ; R o r a . , 27.

Isa. , ! 5 .

Psal-

Sl

COMMENTAUfl IN G K X E S I f t .

254

, speclii D e i , i n d i g n u m se iacicns Dei conspeclu, nec , ", \, % por r e l i q u u m vila* lempus q u i d q u a m c u r a n s b e n i Sot8, . \ g n u m D e u m . Q u a p r o p i e r S c r i p t u r a d i s e r l e ponrt : - , , \ , ; * , ' * , \ * * , , * .

H a b i l a v i t i n l e r r a N o d e regione E d e n . S i q u i s proprie reddere velit d i c l i o n e m JVod, eam i n i e r p r e t a b i l u r salum. N a m quac scdes conveniciitior erat deficienii a v i r t u l e quae c o n c o r d i a m et paccm g i g n i l , quam s a l u m mobile et inelabile, qtiod m c r i i o nialiiiam vilium sive v i l i u m nuncupaveris? Bene sua vero d i x i t : t regionc, e l c . C o n l r a r i u i n enim v i i l u l i est. A d a m u s ? i ejectus, iiec spontc egressus est paradiso : natn adbuc a r d e b a i desidcr i o manendi in p a r a d i s o . H i n c Deus eum c o l l o c a v i i ex adverso p a r a d i s i , q u a s i ipse regens ejus d o m i cilium. His eniru, qui mediocriler peccarunl, cilo offerlur occasio accelerandi ad poeniientiam, u l abde Caino. ulnis. suam, proccdit,

j * * o p e c c a t o se ad virtutem r e c i p i a n t , Sed qna? de A d a m o i r a d m U i i r , non fcruntur quoquc et Ncc o n i r o e r p u l s u s est e eonspectu D e i , Stqnid^m tolo pectore propendebal ad , nec n i a l u r o , quod ambabus, quod d i c i t u r ,

a l i q u o a Deo c o l l o c a l u s legitur, ut ibi fixas l i a b e r c l ecdcs. amplectcbaiur uxorem tuam.

l e n l o i f H u r incotit s a l u m p e r t u i i ) a l a m gerens c o n s c i e i H i a m . **> >

\ .

V E R S . 1 7 . cognovit Cain scribitur : Gaiaus cognovil

< , ,

sororein 89

sed : c C a i n u s c o g n o v i l u x o r e m suarn. iJoc enini s n c c e s s i o n i s , q i i ex inutuo c o n c u b i i u eat nomen c o n g r u u m . P e r m i t l i l D e u s l r a t r u t n c l sor o r u m c o n n i i b i u m liberis^Adami. N a m c u m ex mio d i v i s i essenl s a n g u i n e , eos a r c t i u s c h a r i t a t i s v i n culo i n l e r sese d e v i n c i r e , et u n i r e v o l u i t . V c m m c u m b u m a n u m genus j a m essct auctura ct i n c r c d i -

-* * * ^

* *

, , ; , , rrV; *

~ b i l i a s u m p s i s s e l i n c r e r a e n t a , bujuscemodi conmi

_\ .. i ' . _ . ,. V ;
irf ; , \ ; ' ; \ ;

1 ! - i n;_ i t. eos qui quoad ^ ,1genus . i n : lcr bia t e* r d iJx , volens

sese distarcnt, iterum per connubia ad uuitatcm ct c o n c o r d i a m r e l r a b e r e . A t quomodo i n q u i t : * E x gtruebat urbem ? > Quo pncto ab uno condilur u r b s ? praeser(im c u m necdum f u e r i n l faber, m a l -

\ \ * , \ , * \ ^ f \ , \ , , * & \ * % , , , ; \ ?* \ \ , \ ,

leus aeneus, ct f c r r u n i . P r x t e r c a quse civitas taui paucis constare p o l e s l b o m i n i b u s ? SuGfecissct bis vel a n l r u m yel t u g u r i u m e x i l e , nedum u r b s . F o r Cassis bor, nomine d g n a i u s est familtani, qua3 i n una degebat domo. N a m b o m o , si p c r se c o n s i d e r e l u r , est ceu p a r v a c i v i t a s , d u m ad similitudincm c i v i i a l i s suum g u b e r n a l a r i i i n u m . V e l i s l a domus c i l o i n s t r u c l a el i n s i i l u t a erat, u l domus magna vcl civitas : unde etiam mente concepere quamdain

fy foriuam modosque aliquos ponendi u r b c m . P r i m a auicm ^irbis gemina inde sparsa s i i n t , qnod c c r n c bai filiuui ex ee g e n i l u m , et subolescenlem sobocopia sunt augebatur. A u l i i i m i r u u i
f

lein qua3 magna

Soses p i i m o loco c o m m e m o r a l , qua? longo intervallo l e m p o r i s insecuta 'zr. se DOn babere b i c c i v i l a i c m manentera, v e r u m v i l a m fvcratorcs semper l e r r e n a cogitantes, lerrenisque tanit D a r i t l : f V o c a n l e s u o m i n i b i i s ' " , , \ \ * , \ ^
n

Sancli

ubique

tcslanal impii quibus ana-

s u a m nominant peregrinalioncm : c u p i d i i a t i b u s , u i b e s s l a l u u n l , de
T 8

involuii .

suis terras e o r u m

S i a u t c m q u i s adjungat a n i n i u m ad sensmn

g o g i c u m , differre s c n t i e i paslorem c l possessorem. Abelus erat j u s t i l i a i n s i g n i p r a d i l u s , ct pra3clarus p a s l o r , qut oratione pascebat afTectus, i m p e r i l a u s , r e u j i i m c i t l i s c l p c c o r i b u s , irac ct pravae c u p i d i l a l i .

P>a\

XLMII,

2.

555
Si 'd

: O;MI

GAZ .EI

*,

posscssor vincilai a YoUiplaicet in diversun ; * . , \ r a p i i u r , nec aflectus, ut addecel, r a l i o i i e frenai. Moralur in laboniaculis, nec lanien i m i t a l u r i l l o s . * ' \ , : \ ; , ; d i 11 v i l a , <jui s u b i n d e v i r i m i s i m r e m e n l a sumenLes, l a n d e t n i n d o i i m m i n ^ r e d i u i i l i i r . I l i , in<juam, e x c l a i n a n l : Q u a m d i l c c i a stini l a b e r i i a c u l a l u a , D o m i i i e e x c r c i l u u m . C o i i c u p i & c e u l i a flagrat atque d e s i d e r a l a n i m a uiea iulrare ia a u i t D j m i n i ' . P r o f.ciens ai^lem, a laberuaculis c o n i c n d i i i n d o m t i m . Proinde ilerum is e s l , qui c a n i l : i T r a n s i b o i n loco m i r i l i c i fraltT priiims nmsicani el cilliaram. t a b e r n a c u l i usque ad do;r.uiii l)ci * . > A U T reperit Ntic i n m i e r i l o .
9

, ,

. >

\ decipit , \ c . Musica e l e n i m sua jucunda varieiate,

Uabent c n i m quaiudam vicinslatem frater p a r a l ex xre auscultate vihdicnbiiur Inlcr

e.i r o g n a i i o u e m ad d e l i n c n d o s bomines i n voluptate. a u d i i u m . Alter porro VERS. 2 3 , 24, L a i n e c b autem basc d i x i l : Audile eloquium Cain

c l frrro a r m a b e l l i c a . rr7ci ' \ . , , ,

vocem meam, uxoret Lamecli, iu livorem meum. Si sepiuplum

meum : Si virum occidi in vulnu$ meum, et pnerum

%

cene Lamech septnagies et sepiies. Ptito iti S c r i p l u i a s a c r a s o l u m m o d o d i c i : Atiendite. * l audire differcnlia c s l . Allendere ribus percipere a l i q u i d , fcive remolo loco. Alii aiieudere cnim csi, audiie

^ ^

* ,

a l i q u i d ex p r o p i n q u o . A t audtre est, u l c u n q u e a:isive id fiat ex propinqtio arbilraniiir indifferenier qui vult poni. Verum

, \

, \

; \ * * , , \ .', , . \

utraque iu Scriptura sacra exaciam accipial. Audire

lenere titriusque sigiiificalionem, sic ca pertinct ad vocein, utcnnque i l l a seu o i a bic InbcbraiH) Syrus ab co

, \

eit. Attendere r e s p i c i i vocem a r l i c u l a l a m l i o n c m , qua i n f o r i n a m u r . nsusest L a m c c h u s , inquiens : Attendile. Ifgilnr, a i u n l , sepivagies septem. inr.ginta scptcm bab'l dnos cisdcui sepiuaginta. oiatione Lamccbi cicsos esse v i r o s . ccrto scribunlur

P r o i u d e i l l o verbo Verumtainen notis.

; * .-

ronjicilur,

* * , > * * , \ ,

P o t e s l e n i m v i r d i c i ct i s , o b l i n e l , c l postea in se septiiagesitnus c u m l o q u i i t i r . Q n i a citm necavi, > a u l

q u i mcdia? a-tatis stalum IMMII evadit. Sed qiio. Ltmccliiis Caini

a d o l c s c o n l u l u s cst m i n o r u i r o Hlius

l o r c l ai) A d a i u o , decies aitt saipius m u t l i s q u e n i o d i s de se sumcndas poenas 90 <crta nota s i g n a v e r i l contempta Cainum Dens C a i n u m , ipse n i m i r u m

, \ , "'* , : , ' ", , -

nota , i n q n i i : Virnn

sive a l i u m inttdligcns. Et q u i d e m C a i n u s

punitus osi p r o p l e r occisuin A b c l m n septiee, eive J) * ^ *. , \ Sfptuagirs, atit septiiua g e n e r a l i o n : s successiono. H a s v e r o poenas d e d i l , sive ob suuut pccoaiuin, i i v e o b S p i r i t n s dona, t\u i n A b e l o fcesii. Caeterum L a m c c b u s pncuas cxporius est graves, qiiemadinorlurn bic nuinonis c d o r c l , sciliccl scpluagics seplics, \ e l surcessione g e u o H l i o n i s s r p l u a g c s i m a s e p l i m a . Prcnas iuajorcs cxpendit La*necbns idoo, qnia C a i mis n i b i l antca de ca;dc a n d i e r a l ; sed L a m e c b u s signo co^novcrai, eiiinquc <a?dis c r d d e l i i a l e m ,, ^ , \ . 6 * ' > , \ ,> S E . . ; \ * oOcv ^ , ^ r * ; ,
*
%

trucidare nou b o r r u i l , c u i caeteri ob s i ^ n i m i , qtiod in i p s o n n i i n a d v e r l c b a u l , parocn* d u b i i a b a t t l . Uude seplcm v i n d i c a l a s pcrsonas p \ t n u n ^ o l v i l , i d " P s a i Lxwm. 2 , 3 .
, E

&>~
<>

PS.IL

\ U , .

1*7

G E S E S I X . ; iicralittne niajotn i a C a i : > > iia*. I l i n c

IRS dicilur

~ : ; -. ; * " . ^ , , c i ; , ; ; . leiuiae a s t i p u l a t u r T h e o d o i i o n , sic pra3sentem locuro i w a b u s s>ic v c r i i l : Septimut inflnil. frairem. Sic eriiin res AlltMum t r a d i t u r , ut

l i l ) ' i a \ i l ab i i t . i i p i n l u m e . solvcns septiiua g e sopkin <|; i u j i i n a o r a n l aHetla, cspiasse Deo. Sed m h i l niurur sV( uora S p i r i t u s s a u r t i , sive &ep<cm pulrtnn p - i s o n n s , illa sepiem a c c i p i a s . Itti iraiislVrens : pornas Per hcptenarium persolvisse vlciscelur. forte s e p l i m u s f u i l , q i i i proptcr *Synv

poenns dabit. P r o i n d e L a i n c c l m s iuleltigamus C a i i u i m

poenas C a i n o pi>reu>plu:n bo

vero a d d i l u r , ut

sciamus eum poenis afflktum proplcY suam a n i m a n i , quam v o l u i l quoque u h i s c i c u m , a quoofTinsa fueral. Iliijuscemodi prophcta, te s i c u i uHioncin Ezechicl

iDicidii p c c c a l o v i o l a v h . A n i m a e n i m ipsa

commonstrat

" * c \ > *\ * ;

diccns : J u d i c a b o quoque te j u d i c i i * sanguinem furoris c l x c ! i . E t Iradam to

8 1

a d u l i e r o r u m c l efiundcniium s a n g u i n e m , daboquo

. in i i i a m i m e o r u i n , u t e v c r t a n l l o c u m p r o s l i t u l i o n i s tu3C, et d c s t r u a n i excelsa K i a . S i c e i A q u i l a s , , * Iranstnlit. Omnis, qui interfecerit vindicabitur, iiijuriam quasi seipsum intulerit, Cainum, $eptit$ *1 \ $2 , , , fVJiq. \ , * i , * , , " ; , ^ . , \ , , /. , , \ * * profanavcrit s i b i q i m

nebuloncm i l l u m e medio l o l namque gpiierauones iu poenas no<|ui-

lenlo. L a m e i b u s u l l i o n e m e x p e r i t u r seplnagesinia septima generatione. T o t genoalogia Jesit C h r i s l i u s q u e a d A d a m u m c l Deur.i a liiica nnnolanttir. Et in hac generatione daicus occidens C h r i s l u m , poenas effugerc
8 1

dedcre Cainus c l L a m e c b u s . S i q u i d e m populus J M v i l . < O m n i s e n i m , i n q u i t , eanguis effnsus ab Abe!o j n s l o usque ad Z a c b a r i a m , v i n d i c a b i l u r . Quod a d d i l : Septies, etc. ideo flt. Quia semel t a i i l u m modo quidain poenis f e r i u i i l u r , j u x t a illtid S c r i p t t i -

8 *

. > \ \ C r;t> eloqiiiuin : c N o n bis punics i n idein. , U u i d a i n bis poonas suslinent, q u e m a d m o d n m Isaias . de JtTitsalem v a l i c i n a t u r . Q u i d a m seplies poenae , , \ sentinnt, siculi babei S c r i p l u r a sacra : c Redde
8S

, * ,

vieinis n o s l r i s s e p t e m p l i c i a . > S i m i l i t e r nia in pondere et niensura dnbic

septciu

plaga3 recitantur in L c v i t i c o . Caeterum i s , q u i oui o r d i n a v i t , novit haud igitur poenis e x c m c i a t u s poccaiis c o m m e n s u r a r e poenas. Ut

* , . , \ , Sspiav * , , \ , * ), \ , \ s-

ex praediclis a p p a r c i , uterque (ura* n u m e r u m , dcdimus,

est, s i v e i d faciuin sit secundum successionis g e i i i sive secundum mtiltitudineiu ct sepli 1

qualilatem pcenarum. A t septenarius, s i r u l i s u p r a libcrialis symbolum esl. Dierum

narins quietem nobis e l a r g i i u r . S e p l i m u s annus t r l l u r i o i i u m facit, t a b u l a r u m a b o l i t i o n e m i u d u c i l , , , c l a d l i b e r t a l e m v o c a l servos. S e p l e n a r i u s p e r s o p < , leii) i n u h i p l i c a l u s addita unilate p r o c r e a l j u b i l e u m ,
1

q u i nobis g r a t i G c a l u r , quoe r e c c n s e l Moses, b o n a . Verum peccail nuinerus, qui conlinet scptuagies s e p l c m , remissionem i n d i c a l . N a m sciseitantt P e frater meus in m r , et ei illorum
8

, . \ , , '. XOJ * & * , ' ; \ * , . ,

11

tro : i Qnoties peccabit ignoscani *? > A d j i c i l

quoque n u m e r u m

s c p l e m , ob quac C a i n u s p u n i l u s e s l . S a l v a l o r non r o n i e n t i i s add:ixisse n m n e r u m ultionis C a i n i , scd el L a m c c b i qua nllionis ntimerum commemorat : pcccatorum coniiHcmor a i o n e plenissimnm

veniam patcfacit omnibtis. Sed addidit : Peccantl

I.xxvi-1. 1 2 " MAIIH. X V N , 2 1 .

Eirch. xvi. 38. 30.

* M u t l , . \>\\

i\s. !

259 hi me*

fcROCOPH
8

GAZ.El . > nomine. Praetcrea 91 ^eptuagiida Su

ftO

k A t i u d enim e s i delinquere iu Dcuiti. Est ; , -jovu gaudeat annoriini Cbrisii bonorari geuu

e n i u i , ut S c r i p l u r a d o c e t , peccalum ad m o r t c m , c i non ad m o r l e m , licet u t r u m q u e uno peccati fteplimauae abbreviataB super populum usqtie

ad ducem C h r i s t u m , o u m e r u m l i b c r a l i o n i s syuiboliiui attno a d v e n l u r u m C b r i s l u m , u l a c c i d i l . o m n i b u s p e c c a l o r u m reniissioneiu centenarium non qui flexcruul

a m p l c c i u u U i r . Nani e i bls coJligilur quiiigenleaiiiro donaus. Nec l a m e n salus septenarius quoque legimus. Baal". lnquU eniui : in

a d v e n l u s o c c u r r i l i n septuagesima a Dco generationig successione f Reliqui uiibi aiunt aliijd a Cuino orbcm. seplem

S c r i p l u r a laudatur : i u i l l e n a r i u i u et i n i l l i a viroruiDj

E l u l ad l e x t u m r e d e a m u s , Siiot q u i usqtte ad d t l u v i u m Proiiiihe Peccatum conliuuo seplem inducta fluxisse est

" , ; , \ , \ , ( , ' ' ,

essi*. v i r u i n , ct a l i u d adolescentulum ; e l poeua i n

generaliones.

namque longe

lateque diffttsuui erat. n o n i n d i g e l d i l u t i o , quo

Sed LamecJii peccatum

c u r e i u r . opus e s l medico, q u i tolIU peccatum ^ R i u n d i . A l L a r u e c b u s , curo v i d e r e t q u a n l a patere l u r Cainus ob i o d i g n a m fralris caedeoi, seipsum <;uoque condemnavit c o n c i u t u s conscientiae s l i m u l o . V i d e quantum p r o l u e r i t p o s l c r i s e x e m p l u m Caini. Sunl, qui d o c e n i Laiuecliuro d u p l i c i quoque est caide ado- fuisse i i i f e c u i m . A l i u d enim est v t r , et aliud leecenlulus : a l i u d l i v o r vel v i b c x . Scipsunt

. \ \1, \ \ \ \ . \ ; , , * , ' , \

v u l n u s , et a i i u d b o s l i s est i i a -

praelerea prodit Larae*

cbus. At qui criinen agnoscii, jam

invx

et u l i i o n e dignus j u d i c a t u r . E o r u r a , quos o c et

\ , ' j ;

c i d e r a l , uxoree d u x i t . H i s s u u m c r i m e i i confiLeiur, c u m v i r i s coidheri non auderet. O m n i s l u x u r i a n a b a l i i r . Crebrae virorum ob l i b i d i n o s a Hcentia eo tcnipore gupra muduiD d o m i uxores edebantur

. csedes. M u l i c r e s gaudebaiit iiiutate a l i u m ex alio : C aec earwi) cupiditas amore c o n j u g a l i , aed i n u l l i l u , \ dioe m a r i t o r u m omnes supra l e r u i i n a b a t u r , siquidera fl.igrabant. filiis libidine el , ' ^ ] \ roodum Hac iinpulsae ,

exagilalae ut nec a Dei

abslinereBt. H i Dei pellicere

, , \ , , * * * ,

l i l i i e r a m Alii S e t b , quos ad c o n c u b i l n m saiis ex Evangelio luil D e i

1 1

uon ceseabaut. Quod auleni fllti S e l b e r a e l filii D e i , pr/obalur, ubi i n b u n c n>oduin legimus : Q u i fuit tiliug ^ e U i , q u i fuit A d a i n , qui . Hoc de grege duos o c c i d i l Lajnechus, q u i b u s miplae fuerant dua? illae mulieres A d a et S e l l a . K n o c b auiein j u t t u s n a r r a t u r raptus a Deo, ne e l ipse a Lameebo v i l a privarelur. Enocb credidil se nnn({uam m o i i l u r u m . l l o c i m m o r l a l i l a l i s d o n u m dedit lides n a l u r a . E n o c h uiortalis e x s i s i e n s coar* guit A d a m u m m o r i e n s , morientem n o n esse nior- ' l a l e m . P r a c e p i m n enim Doinini ddigenter conservavit. Uuapropter ipse ingressus est ii) paradisum : peniius e mcdio tollere, C b r i & l i opus e s l . AUamen

, ' ei qui non impiis * * , . \incere Cbrislus naturam bumauam quod n o b i pii ouuiLbus non bomines, restaurans, i l l i a pneslal. Ncc tristitia

A d a m u s inde fertur expulaus. Cseierum nec E l i a s n e c E u o c h d o u i u e r u n i roortem. M o r i e m n a i u r a e r a n l mortales, i i n u o r t a l i l a l i e m u a u s elargitus e s t , l u r ob m o r t e m . E x e m p l o E n o c b i n s t r u x i t uos,

per illos r e s u r r e c t i o n e m adumbravit, ut i l l o exemplo coufirmati

a0\ceren-

u l n o v e r i m u s , qao pacio in e x t r e m o die p i i ab

sint eegregatidi. E x e m p l u m Eliae docet, quo p a c l o c o r p o r a i n acra s i u l subvcbcnda. L a n i e c b u s d i d i c i i ex eo, quod E n o c h Iranslalus t, qtiales i l l i f u e r i n l , qui ipsius crudeti c e c i d c r a n l d e x t r a . Q u a p r o p l e r non cessat se incusare et c u l M

, . "

ol ,
1 7

I\an.

, i6,

17.

111 R r g . x i x , 4 8 ; R c m . \ . i .

L u c . m , 53.

261

COMMENTARII GENESIX.

262

, " pare. Praierea iinptl h o m i n c s i l l i u s ga?culi, m a l u rassent c a d e m j u s l i E n o c b . Q u i v t r i v i r t u t e m ferre - , , \ non p o l c r a n t . Noe solus i n i l l o deplorato saeculo , \ , \ * , \ , , \ i n v e n i t u r j u a t u s . Dua ilhc a r l e s , quas adinveocrunt ncpoies C a i n i , p l u r i m u m conducebant exulcerato saeculo. M u s i c a inserviebat c o n v i v i i s et c o m e s s a i i o n i b u s . A r s aeraria j u v a b a l b e l l u m . Imo e l mulieres, ut o s l e n d e r c n t c o r r u p t i s s i m o s bominum morcs, pepererunt giganles : enixre q u o q u c a u n i p r o d i g i o sos p a r i u s , q u i semper e x i i i u m e i pericula poi lendunt. L a m e c b u s aulein d e n u i i l i a i ram, In erant neplea uUionem fuiuo b commissara caedero, suis u x o r i b u s , qua* S e i h , et higebant necalos gunl itla maritos. quae scpties

, \

\ , \ \ \

. '

L a m e c h o finem s o r t i u

"

tradebantur v i n d i c a n d a 9 2 generationem. Dissoluta silans iniquitalcm

usque ad s c p l i m a m

; \ - \ \ \ \ \

sunt, consuinmata suul, i n filiis i n t e n i a i u e l t

adimpleta sunt. l l u c allwdit Moses, i n q u i e u s : Y i palrum q u a r l a m generationeai e o r u i u , q u i o d e r u n i me eniin et q u a r t a , efficiunUeptenariuiii. de L a m e c b o ? N o n facile

E c c e et b o c loco habes septies v i n d i c a i a . T e r l i a Sed quomodo geuua inveniemus septuaginta septem pcenas esse exaclas reperiemus. Nam L a m e c b i c o n i u s u m e s i post genus E n o c l i e i nepoies Sfcth. S p l u s in?entus est j u s t u s N o e . Una cum u x o r e , siculi Scriplura Nec i n q u i t : perbibel dc Z a oogilaiionem Nuniera diBalaauio.

# ' \ \ . , ' \ . " \ ' . et D i e n t e m o i a l a m . Siquidem

c h a r i a et E l i s a b e l b , de A b r a b a m o e i S a r a . Id o b i i c u i t , u t cognoscamus i n ipsa fuisse malcdiciione s i c u i i usu

e x ipsa prognalos C b a m et CSianaan

oppressit. venit el

itaque g e n e r a i i o n e s , et videbis sub J e s u Nave genus C h a n a a n i n t e r i i s s e . vinilus i n s p i r a t u s d i v i n a g r a t i a , sed secundum ordinationem p o l e n t i o r i s ? \ C

t D i x i i vero,

elc. Non

N i m i m m a n i m u g praesagiebal ei c o n d e m n a i i o u e m , c u m c o n s p i c e r e l G a i n u m .
#

neqtiivissc hanc evitare.

t

V E H S . 2 6 . Ilic speravit invoeari nomine Dei e l c . A i u n t apud H e b r a o g aliam esse lectionem , qtii sic

, \ ,

b a b e t : Sed hic speravit appellari nomine Domini

Dei, i d e s l , d i c i filiug D e i , vel d i v i u u s . Omnes s i q u i d e m , q u i ex S e l b generis originem ducebaot, f u e r u n i j u s t i . P r o i n d e S c r i p l u r a i n sequenlibus sio loquilur : E t viderunt i d est, justi. Non filii D e i fllias h o m i n u m , enim contrabebalur malrirao-

\ . 0 1

, , \ \ , . . . ' .

n i u m i n t e r S e l l i et G a i n i l i b e r o s . CAPUT V .

V E R S . I . Hicestliber generationum Adam. H s l o r i a m A d a m e t successorum ejus usque ad pra^scntia tempora boc n o m i n e gignat. Praccedentem e n i m narralionem de creatione coeli e l terra? bistoria)

* *\ ^ , . .

- D b o m i n i s pneponere v i s u m e s l . C e n c s i n i vcro v o c a l n a r r a l i o n e m , qua c r e a i i o ipsius d e s c r i b i l u r .

, \
? ,

\ *

VERS. 5. Et vixh Adam iriginla ei centum annis, genuitque in similitudine sua juxta imagincm snam.
Neccssario vila? l e r m i n u s p r o r o g a b a l u r p r i s c i s m o r U l i b u s , n e deficerel humantim genus ab uno q u a m prir.cipio d e d u c i u m : sed subinde tanlongius

, -

^, ^ \ * Deut. 9. . ' " ,

laiiugque s e r p e r e l fertili p r o l e . In genealogiae c a l a logo p r i n i o g e n i l o r u m ordinein n i e n l i o fit. S i vero nascendi intuearis, l c n i u s e r i l S c i b . Sed parum

f dccebal gcitfnlogiam

ftOCOHI

\7. ; ^ ; ,

2C1

a u s p i r a r i w ! ab C a i n o , q u i ;, ; \ aslra volavcrat. Goricris ab S e l b , qni ctc, ; . . , ' !, " : ; ' , , ;

:>ilmndum df pravatus e r a l , vel ab A b e l o , qni nullig I beris sitprrslitibus ad 'Kaiogits c o n l o x i U i r i n i l i o suinplo

<iiodain:uod<> primogenitus b a b c b a l u r . Quod ait : < l u similitudme stia j n x l a imaginem s u a m , < rcdo simplicius posiiuii), ut ambo i l l a nomina c x primMit rftMi iinam. V n r u m post occisum A b c l u m Miuillimus seeumliiin r.briglo, iiiiagincm el gimililudiuein defunctus, iu Dei sciliool o b l m - i i !amo fitius n o i u i n c S e t b . Nam cum pro nobis i n critce csset nati filii, roformali tios sumiis per S p i r i l u m

. in numcrum
9

, c , \ filioTum Dei, ir.or

Cbrielum , dwn Noiandum

in b u n c f i r m i l c r c r c d t m u s .

Cselertun i t l r e f e r r r n u i r

C b r i s t i prscglilit. N i s i granum frumenli c e c i d e r i l , et i n o r i u u m f u c r i t * , ele. esl l f c b r a i i m gempcr c i r c a c e n l e n a - genuit ' ; ' . n i i m c m i i i v e r s a r i in toinponenda gencalugia,

rxptnpli g r a l i a : Adaui nalus annos srrbil: Ene* tilil Adam nattis annos 150 gerntil Scth. apparnit annis,

S H I I , qui primogenilus cengelnr ; sed llebrrcus sic V F . R S . 4 - 2 2 . tixit Selh,postquam

9

gmuil Q3 quia

"

'' * ,;

\* "

$eptcm annis Enoch eum Deus.

et

octingeuiU

ctc. ipse,

ambulavit

cum Deo : cl non

\ * \ , ' ; , t
#

Ecce q n a n l a diligentia

amiolalum

s\i l e m p u s , quod p n r c e s s i l generalioneiii l i b e r o r u m , ot quod deinde i n s e c u l u m e s l . Illa gentalogia cotislniiturcx bis, q u i d e r i v a n l u r ab S e l b . C a i n i sobolcmpus i l l o c x p e l i l Deus dicelur : ls n o m i n a l u r iiUerduin , ncc tamen ruin v i l x I r a d i l u r . l l a u d enim scire c Amcii amrR nun novi vos
v 9 0

! ; . * \ e \ , , \ . > 0

viiaui impiomm, q u i b u i n e x l r e m o die vei j u s l o s , ut eliam

. A l tanla r u r a fo- C
9 1

, -

b o r u m capillos iu n m n c i a l o . Yide

'

l c n e a l . Nam c oculi D c i giuil sup^r j u s l o s Adamo

, , ' , , * ", \ '.* ' . U l

d i l i g e n l e r , e i iitveities L a m e c b u m ossc s e p i i m u m ab i n linea C a i u i . S e p l i m u s quoque esso ab uxoribug, quae mala ipsuni lcslimoninpi Pauli, mavivng latno cogno^cilur E^iiorb, &cd U\ lhiea Setb. L a inerbus e n a r r a l
9

iioanl. A l Enocb, juxia

* ; , . \ $ .*; Cbris-o^ tiniv

r

t r a n s l a l i i s esl * . Nain in n o v i s s i m i s

temporibus, trucidavcAbesinl

r u m apparei>U Sal)balismus C b r i s l i , liidaei g r a v i t c r perculsi e l ircmefacli g l u p e b u n l , quod biin : sed r i n i v i r m n , nou uuuai c nobls giculi C a i n u s qtiod s c c l e i a l a s ioanus a d m o l i i i scelcris C a i n u s , ipsi Eiiimanuel, cuutque i n criicom filies p i r n a s d e d i l

egrrinl. Si scm e r i l o se sc-

pluagies seplies e x c a n i i i i c a n d o s p r o n u i i l i a b i i n l ob 6 . r u c i d a l u n i a u r i o r e i n . 1'osiiae e e m p i t e r i i t u n c i l l i s i r r o g a b u n l u r . Qui solidi fido adhjerent iioquaiiiiam :ib*otvisse( ro Salan hoc implio.abiinltir siudiis. Nam transfepeiUur a Deo immoriali ex gJori:*!, x imbecillitaie in foriiiiwlinem. l l l u d vero specla : univer.-iiim mnndi opificium. symbolum Deus die ignominia accipii

septimo quieli se t r a d i d i l septinia

E l nunc ille idem Dcus geueralione

consuinniationis saeculi, E n o c h u l p r i m i l i a s ralionalia c r c a t u r . E t morg ejug non inveniebaest menlio. . ^ \ . > 16.
a

Paulus i n q u i t :

l i i r *. Ilic v;ro nulla ejirsrei facla

Qui (il? F o r i a ^ i s propier i i i i c l l e c l n g p r o f i i n d i l a l c n i a nemine ejus morg coriiprebciidi quivit. Nam s p i i l u a l i s a ncinine d i j n d i c a l u r , ctnn prii.cipalis cjus pars a i)co ad p c i f e t i i o n e m et beatitndiinMn i r a n s p o m n l u r . Quo a u l c m paclo nsurp.verit
8

' ; , ; Ilrbr. , . ' ibiJ

7*

diciioucm
8

Joan. x u , ^ 4 .

9 0

\\. \,

12.

'

Psa!. ,

J6&
,

C O M M E N T A M I I N GENESIN.
L S J S S

566

\ tranilulit, satis patescit ex i l l i s , quaft de J e z a b e l e e l A b a i r~~' adunlur, u u r , n e q u i* l i a m et li , \ , *c "h a* " b i d i-c i' t * ma '* l i a m rouiieris mutasse et deduxisse v i r u m sempcr \ . \ * ad deterius. S i c etiam apparet c e r t u m et v e r u m , ( ' * . , \> \ , , \ ; ' , \ , , * * ] , . esse t e s l i i n o n i u m P a u l i . N a m E n o c h i i n h u n c m o d u m I r a n s l a l i m o r s , qusfc i n i m i c a cst C b r i s t o , n e u t i q u a m i n v e n i e b a t u r . Caelerum s i E l i a m a l i u m m o d u m , et i l l a l u m i n aeterna loquium Pauli, omnibus homimbus huic loco aplare v e l i m u s , scitote E l i a m a s s u m p t u m esse per labcrnacula. propositum D i c u n i quidara : Q u a r a l i o n e v e r u m erit i l l u d p r o esse, u t semel m o r i a n t u r : n u n c v e r o c o g n o s c i m u s m a g n a celcritate r a p t o s e t translalos esse E n o c b u m et E l t a m , et p e r m a n s u r o s p e r p e l u o una c u m suis corporibus. Hespondetur : 94 E i s i more bominum

[ n o n l e g a n l u r d e f u n c l i , altamen d i v i n a quadam r a l i o n e , nobis i n e x p l o r a t a , mortalitatem e x u e poslquain gratus e i r u n t . E i i n h u n c m o d u m nos i l l o r u i n m o r t e m in Scriptura docet, non

lelltgere o p o r i c t . Caeterum p r i m o g e n U u s ex m o r l U i s accipiendtis est S a l v a l o r . S i l u m deniutn, genoit M a l h o s a l e m , placuit Deo E n o c b : c e n e a n l e q u a m g i g n e r c t , ut & . \

acceptus e r a t Deo. Q u o d i g i l u r amore e u m coroplexus e s l Deus, poenitentise, q u a m egit, i m p u t a r o d e b e i . V E R S . 2 3 . hte [Noati] contolabitur nos. E c c e c o n t i n u o propheta esse d e c l a r a t u r i n nativilate filii. s i c u i i et Z a c h a r i a s v a l i c i n a l u r de Joanne B a p i i s i a , q u e m a d m o d u m memoriae p r o d i i u m est i n evange l i c a b i s t o r i a . Praedicia itaque est priscfc amplissitno v a t i c i n i o n a l i v i l a e N o a c h i , i n q u o oronis fere spes i p s i s sita s i t , et de q u o m a x i m a c o m m o d a sperare dcbeant. E r a i q u i d e m decimus ab A d a m o In generis serie ab Seiho d u c l a . inbserent liiter, islud D i c a n t , quaeso, i l l i , q u i s o l i vacationem ad C b r i s l u m est. Forte q u o m o d o operura * \ \ \ - * \ l&fl . , , * * \ ^, \ , \ , ot *

6 , \ , ^ p r a i b u e r i l Noaclius L a m e c h o . ; * , \ . tesi fuisse v i r o r e q u i e s . . q \ CAP. V I . SaWatorem

testimonium porrigendum

H i c e n i m vere l a b o r u i n n o s l r o r u m quies c s t : p r o prieque babetur j u s t u s , ut q u i nunquara peccavelalius rlmari velit, d i c i po-

rit. !s praestat, ut i u b o n a s p e a c q u i e s c a m u s . E t i a m m o r s , s i q u i s p r e d i c t a

' ol vlol , , \
. \ " > \ , * . , , , ' \ \

VERS. 2 , Videruntque filii Deifiliashominum

quod eieganles essent. Quaedam exemplaria h a b e n l : c Angeli Dei. Quidam pulant Mosen significare bis verbts defeclrices p o i e n l i a s sWe angelos a p o s t a i a s . A t s a n e c u m m u l i e r i b u s Y e n e r i s foRdus i n i r e angeli nequeunt. Repugnat e n i m omni malitia abundent angelos defectores illapsos nalura?, q u a m v i s Quidam aiunt concubitus dxmones.

'

, \ * ; ^?.

i n viros

D peragere c u m m u l i e r i b u s . V e r u m lummodo i d accidit.

c o tempore so-

N e c S c r i p l u r a edocet, idem

\ ? , c * . > , ' * &* 5 * , ; M^t; \

contingere eeinper peccatoribus. Sed tamen m i r a bile v i d e i u r , id p r i s c o l a n t u m m o d o evenisse sscculo. Quod angelos sive i i l i o s D e i niincupet homines, sequenlia d o c e n l . Nara Deus d i x i t : N o n p c r m a n e b i l S p i r i t u s mcus i n b o m i u i b u s b i s . E c c e n o n eos i n r e p c l U i o n e angelos n o m i n a t , sed b o m i n e s . N a i n deinceps bomines f a c l i sunt d i v i n a c o r a i n i scenles btimanis, c u m filias b o m i n u m s i b i c o n j u n -

VARIyE L E C T I O N E S .
f

Cod. .

C . . .

* C . . .

PATBOL. G R .

LXXXVII.

567

PROCOPII GAZJKI

268

gerent. C e r l e constat i n j u s l i l l a m longe lateque i n , ; \ ; , orbe i m p e r i u m lonuisse, c u m e t i a m angcli l>ei ' . , c i n j u r i i s c e r i a v e r i n l , e l filiabus h o m i n u m v i m a i i t t l e r i n t . Y o c a t itaque angelos et filios Oei gemiseL<>c i u m , scilicet n c p o l e s Setbi et E n o c h i , quos tslo n o m i n e d i g n a t u r M o s e s , ob p i e l a l e m c l j u s l i i i a m , quam o b s e r v a b a n t , s i c u t i et a l i u d oraculum . , \ \ \ . > perhibet: Ego d i x i : D i i e s l i s musicae,
t v

c , elc. H o . artis

divinum

mines v o r a n l u r , q u i a C a i n o generis o r i g i n e m gtimunt. H i i n v e n i o r e s sunt rcrariae. Sed liaec o m p i a b u n i a n a adinventa gunl , b i b e r u n i , s u r r c x e r u n l ad l u d e n d u i n Quantisper rnilla purum, d i v i n u m genus s e r v a b a l u r

citharae et

g i c u l i raonet i i l e locus :

c Postquam

ederunt ct

, \

e x l c r n a iqacula c o n g p u r c a t u m , nomen angevero p r o -

loruro o b t i n e b a n i i l l i b a i u i p : p o e i q u a m filiabus hominum,

lapsi i n foedos c a r n i s aflectug c o u c u m b e b a n t c u m qaae p r o c e s s e r a n l ex genere C a i n i , a c c i d i t , ut bae i l l i s n e c Deo ederent paritig m o n s t r o s o s et prodigiosos : q u i n o n n i s i m o r t a l i a giganlum habitum et c o r p o r a i t a l e m p e r a v i l et

* , , ' , \ * , ' -

c u r a b a n t repudialie coelestibus. S e d Deus i l l o r u m coniposuit, i i l facile etiam a p u s i l l i s et p a r v a s l a lura bominibus supcrarentur. Nec lamen credendum est tanta fuisse m o n s i r a h o m i n u m gigantes, ut vertice coelum t c l i g e r i n t , et u o u s q u i v e r i l loeo m o v e r c et alio j a c u l a r i S i c i l i a m . 95 b x c sunt p r o d i g i o s a m e n d a c i a : lales r u n i fabulas. S c r i p t u r a assolel gigantes Graecorura illi repercappeliare

^ \

\ , . > \ , \ , \, , \ , \ \ ;

v i r o s robuslTssimos e l peccatts loios addictos. N a m et de P e r s i s e l Medis e c r i p t u m e s l : c G i g a n l e s ve~ n i u n i u i irapleam f u r o r e m m e u i n , g l u d e n i e s c l i n j n r i a afficienles. lelo u o m i n e v o c a n t u r e l a l i e n i genae, ut E n a k i m i n R a p b a i m . E l c u m S c r i p t u r a c n a r r a l res gcsias A b r a b a m i , iuler alia inquit

, . ' ,

S y r t , q u i c e d d c r u n t g i g a n i e s , i d eet, r o b u s l o s . ,C , Similiter, c u m d e s c r i b u n l u r res gestae D a v i d i s , , 0 / t / / o i r i o r . adjuli sed debellent hostcs, non divino cst nomen audehumauae v i r t u t i acceplo f e r r e n l u r . auxilio niunili, , \ , c o m m e m o r a n l u r g i g a n l e s . Y e r u m q u i hos o b t r u n c a r u n t fuere fortiores, c c tamen d i c t i s u n t g i g a n tes. C a u s a m s c i r e vis? J u s t i e r a n t . Q u i d a m a i u n l , gigantum d a t u m , sctUcel ne pracclari

potentcs isto noinine n u n c u p a r i . J u s l i s , c u m a u x i l i o d i v i n o

successus n o n divinae,

Y e r u m S y m m a c h u s s i c v e r f i t : Filii potentum, i d est, s a n c t o r u m , q u i rcnt reshtere advcrsariia.

\ VfiRS. 3 . Nonperinanebit Spirilus meu* in homine

iu (Elernum. n i s adbserenl earo
%

S p i r i t u s Dei permanet i n i l l i s , q u i affectibus, a S c r i p l u r a appellantur immerguntur.

. , -

rejecti* l e r r e n i s a d ccelesiia e v e h u n i u r . Q u i l e r r e scilicet d u m c a r n i s a f l e c l i b u i fieret,

N o n e n i m e a m , quaeoculis s u b j e c l a e s t , c a r n e m i n t o l l i g i t . Nan ei s i c Us, c u m o m n e s deretur d i v i n i sunt * . S i lem,

f

c 01 . , \ , 2 , ' , . \ \

profecio ncmo m o r i a -

c o n e l c m u s c a r n e , particepg r e d Spiritus. Paulus

quoquo i n q u i t : D \ ,

Q u i vero i n c a r n e s u n t , Deo placerc nori p o s q u i s reepiciat c a r n e m i l l a m v i s i b i oflendit de multos c a sunt quortun numero q u a omnes v e s t i m u r ,

amicios gratissimos,

s a n c i i , fuisse Deo. l l e r u m i n q u i i A p o s t o l u s : Y o s a u l e m iion e s i i s i n c a r n c , sed i n s p i r i t u * . > C a r ueui b i c vocat v i l i a , quae p r a ^ t a n : , u l caro c u l p e t u r . N a m a d l m c i n c a r n c , i d e s l , carne velati erant

, \ , \ . R o m . , 8.
7

P - a l . L X X X I , 6.

Exod

x x x n , G.

Ezecb. , 2 1 .

i b i d . 9.

69

COMMENTARIIIN GENESlN. ad quos ea

270 s c r i b e b a t . Pra?terea caro totum h o m i n e m , sicuti est, super l i q u e i ex i l l o super u n i bomines. C u m paliar, itt meo

* , . , , , , . el David : f Saecwlura ad solila Kal annorum spaiia vivendo

q u o q u e significal versam

loco : e N a m effundam de s p i r i l u carnem, id

d i c i i i n aelernum, v i t a m h i i m a n a m i n t e l l i g i t , s i c u l i perveuiant. V e r u m de p r i s c i s m o r l a l i b u s , nec a l i i s , e a - e l o c u -

n o s i r u m i n i l l u m i n a t i o n e m v u l l u s tui . > Sensus e s l : Nequaquam

Utsest. S u m m a i i m : Nequaquam a m p l i u s , ut antea, a n n o s i e r u n t . V E R S . &-7. Et omnefigmenlumcogitationum cor-

. \ ,

" ,

%$ ejus tanlummodo esset malUm per singulos dies.

H e b r a i c u s l e x t u s non habet : P e r singulos d i e s . i Pro c o g i l a v i t , Hebraius l e g i l : M e n l e o m n e m v i m mentis agitavil , admonuit, id posconnonidoneus Benjaniin vel : H u c intcndil. Alibi

, , ,

. .' , , ' , . \ , ' , * * 3, * , , , c , , .

v e r o , ubi l e g i l u r , pcenituit, signiflcal

est, rogatus annuit petitioni b o m i n u m . S i c dum gtibernaculo r e g n i , Nec tribu tamen regnandt uipole juvenis, obiler a

. ' oi , \ - R l i b u s regcro J u d $ i s dedit S a u l u m . D a v i d e n i m

erat. Nec regia potestas debebatiir t r i b u i B e n j a m i n . initium petitur. Nara Benjamin t r i b u g semper fnit

J u d a t r i b u i e o n j u n c l i s s i m a . Praecisa est jaclantia? t c c a s i o E p b r a i i u , q u i , c u m niale imperitassent, nci possent g l o r i a r i ex sese i i i t t i u i i i faclum e$sc i m p e r a n d i , et inde lus ett, eiiam delecluot essq r e g e m . Quod l e g i t u r : Cogitavii sive repulavit, , pro admonia c c i p e . N a m r a l i o n e m tenet m e n l i r e s p o n figmenturo qui cogie x t e n d i t u r ad eos, anteecsd e n i e m . Qund vero a i l : c Omne talionum, e t c
M

, ; , , . . ,

sere e l q u i seculi stint universalem i n u n d a i i o n c m . S i q u i d e m n a t u r a l i t e r remansit in honiine c u p i c l i c o n d u r e r e i i t , conceeserat : veruro ii? a b u l i m u r , f t in malnm vertimus. Hebraus loco aludiose, i n q u i l : Nalura hominis nd malum teneri$ jam indc vergil et inclinat annis. S i c e l i a m Hebneus dc i i g n i e n l o s e n l i t : Figmenlum humani cordis propendet ad mala ab ipsa juventute sive iufantiU r a m , sed G g m e n l u m c o r d i s , i d est, arbitrii, m a l u s QQ est, ptatem p e r c i p i t ex m a l i g . osl, ul wtate. B u m ait : Figmenlum cordis, non i n l e l l i g i t n a l u rationem l i b e r i fors e c u n d u m quod inhaeret m a l i s , e l v o l n T b o r u s fictus eeu ineervirel procreaiioni libero-

* - , . ,

C tas m a l a , vel a l i u d q u i d p i a m . Haec Deiift, u l n o b i *

, , , ' , . , , , ; ,

' ol

, ol * ' \ , c * , , . ciiur. Q u o m o d o e n i m bendi f o r m u l a poenitenlia c a d e r c i discipulo, in

r u m per cupidinem ; nec cupiditas sive libido dafa ut operaro demus scortationi velitaeqnc l i l i non ad injunas fiant, infercndas. Q u o . i <!iscriabcuui iniqua jam d i n i . S i c i r a s c i b i l i s p o t c n l i a oblata ost ad corporis defensionem,

a i t : P c e n i t u i l D e u r a , l e t iratus cst Dcws, e t c , b u m a n o niore, proptcr n o s l r a m i m b e c i l l i t a i c m , eum, qui omnia, antcquam praenovit ? Hac resipisccre et consulto ne usus e s i , ut d e m o n s l r a r e t merito i l l o s expendero poenas. P r o i n d e increpitans: P i g e t quod talia sernio c s i , de i n d u s l r i a

nuant. S i c praeceplor agit cum perpetrabant : q u o d quidem

tanlaque t i b i p r o p o s u i , juventule, id esl. profalur

loamvideo n e g l i g e n i i a m . I l l i m o r t a l e s , de q u i b u s n u n c nide ab ipsa i n f a n l i a ; veJ q u o d

i n s i n u a t u r per haec v e r b a : i u c o r d c , > etc. E x n n l l u s e o r u m e s l s c o e x , rcspeclu v i r t u l i s a c l o . More hominuin et illud

' , . Upa, ^ , i?fv

' PsaL .1, 8.

Deuft : t i -

dens, e l c . S i q u i d e m et aniea i l l o r m n ncfanda f a c i n o r a c o m p c r l a habebat. N u n c t e s l a l u r , qui u l l i o n e m exigit. tameu ca visa esse Nam qui connivc4
t

271 nec m c r i t i s suppliciis vcro

PROCOPII GAZJEI ,

272

subdere m o l i l u r facinorosos -

liomines, d i c i t u r caecutire e l d o r m i l a r e . T a n d e m e x p e r g i s c i t u r d o r m i i a n s et stertens : t a r d i supplicii gravitale compensat. Quod protatemque nuntiaium frater

\ , \ . , . K a \
f

i n q u i t : c O m n i s cogitat, > e t c , u n i v e r s a l i t e r esse accipe, sicuti supplantando supplanlabit. E t

* , c * . \ , . < , , , * \ , \ \ , < \ . > e s l i s Qtiod inquri : < Omnis labore Ecclesiaslicns diversis
a

et i l l u d : O m n i s illud: i n c e d i t . > Caeterum

O m n i s a m i c u s fraudulenter ratorum

Noali non erat c o m p u l a n d u s i n nrnnero c o n s c e l e i l l o r u m . N a m angeli n o m e n gerebai s i t e oradisD i i e s l i s '.. > H u i c n o n filii Deiy s i c u t i monere v i d e t u r i l l u d d i v i i i u m c u l u m : c Ego d i x i ,

s i r a i l e e s t s i b o m i n e s consideres, boc o r a c u l u m : c D i x i i n excessu m e o : O m n i s homo est m e n d a x \ > Cum enim (Ogiiatio, sectemini c o n l e n l i o n e m se c o n c i l i a r e ,

et aemulationem, annon h o m i n e s perirabere. Huic

e t c , p e r s t r i n g i t m a g n a gravitate i l l o s , q u i et ad u n i t a t e m Abolebo

opinienibus

agiiatos, m a g n o

conantur inler

e l o q u i o adversatur

d i c e n s : S a p i e n s m e d i l a t u r bona i n eorde suo c u n c t i s diebus . > Ca3lerum pulclire scriptum est: ho- \ * c , 3 . > , , , , \ ; * , m i n e m , q u c m f e c i , a facie lerrae. N a m n e q u a q u a m vult h o m i n e m penitus abolere et ad mhiluna rcdigere : neque eliara Q u i d i g i t u r ? c Delebit ejue a n i m a m perdere v u ! i . eurn de euperficie lerrae. * cum sublaturum,

A b h o m i n e usque a d j u r a e n t a . Q u a r e , m i n e l u r eolum se h o m i n e s e medro Q u i a a n i m a l i a non p r i n c i p a l i l e r l u i l . Gum igiinr bomini exitium

c i i a m r e l i q u a c o r r u m p e r e non c u n c l a t u r a n i m a l i a ? p r o p t c r se c r e a t a i m m i n e a t , haud i s , o b quem sunt, sed propter b o m i i i e i n , c u i i l l a i n s e m r e v o immorilo e l brula concidunt, cum

\ , e l ^ * ' . , . neceesarta fore arbilraba >. *

formata sunt, non a m p l i u s vHalem capiat a u r a m . tur. U t i g i t u r mini. Q u i a ab p r i r a o r d i o r c r u n i bina

Deus tamcn beneficus c o n s e r v a v i i a n i m a l i a n u m e r o tot, quot h u m a n x viiae c l bina condidil, sic, etc. VERS. 8. Noah vero invenil graiiam g r a l i a m c o r a m Deo insinuabat d i v i n o vero posUum e s i , iri c o n s p e c l u in oculis De~ C

Noata s c praeparavii ad bona o p e r a , i n v e n i t . O p e r i b u s v i r l u l i s se favori : istaque opera praesiaDccentcr

, . , ,
1

bant, ut consequeretur g r a t i a m d i v i n a m .

invenii, e i c . l n d i c a l e n i m N o a -

, . , ,

c b u m m a x i m o p e r e studuisse, ut inveniret graiiara D o m i n i , et tandem i n v e u e r i t . C u m

t

, \

vero d i x i s s e t , / u s t t i i , i d e s l , per(ectu$ e i c , a d d i d i t , \ c i n generatione sua. > F o r t a s s i s m a l i l i a ejus vel facta inquiiiaverat, sed adbuc Noadium, abdita rcsidebat. C a u e r u m Deus alicujus v i u i i n s i m u l a r e nondum

. -

i n pectore etim

* , ,

nolens i n c u s a r e ,

, , . , \ ,

h o m i n e m vocat, sed j u s l u m , q u a s i n o n u n u i n de fcrce i l l a u e b u i o n u m . N a m t r a d i i u r : M u l t i p l i c a i a est malitia flncm bominum. Quod nit, e i c , Hebneus variat, vel t e r m i i w m . Qaod Noab, e l c , p r o t e m ^ r e ponens i n q u i t : t Generalioires e s t , q u a s i Ula3

ait : < T e i n p u s ve- D \ , , c * , " \ . \ , c . , * ' , ' ,

n o n inlelligenduin

trahendae sint ad c a t c r o s , sed ad N o a c b u m solum p e r t i n e n l . N i enim i s esset sensus, c o n t i n u o s u b j u n x i s s e l : < N o a c h genuit tres filios, > quod facere s u p e r s e d c l . E t ut videamus Noacbo,
1

i l l a de solopraedicari u s l u s et absolutae
1

97 subdit : c H o m o
e

P s a l . LXXXI, 6 .

Psal. cxv, I I .

Eccli. xviu, 27.

273
-
w

COMMENTARH GENESIN.
est l e r r a c o r a m Dco, e i c . N a m injustilia ei corrumpii terram. Non diluviura ram, sed magis e l u i l : i n j u s l i t i a

274
perdil

p r o b i t a l i s . Eleganter quoque d i c i l u r : C o r r u p t a d e s t r u x i l ter-

, *

terram v a s i a v i t ,

ad q u a m i n u n d a i i o per orbem grassaia est. , \ , . \ , , .'

u

YERS. 1 4 , 1 5 . Fac tibi, a i l , arcam ex lignis, quoc non computre&cunl et ex cedrinis, etc. Uebrasus ba-

\ ,

b e t : Ex tabulis quadrangulari forma connexis. In

Isaia quoqne memoriae p r o d i l u m est : N a m faber eligit lignum, quod non flguram senlit nos putredinem *. > m e n i e concipere Hebraeus i b i d e m quoque legit electum. Quaerilur,

, \, ' \ \ V

, v ,
r

qualera arcae fuisse

oporteat. S i me a u d i a s , i n d u c o a n i m u m u t c r e d a m , ejus i o r n i a m fuisse p y r a m i d a l e m vel i n s t a r p y r a -

, \

m i d i s c a c u m i n a t a m . l o n g i i u d i n e 300 c u b i t o r u m , , ' ^ et l a l i t u d i n e 50 c u b i t o r u m , educta est i n a l l i l u d i \ \ nem 30 c u b i i o r u m , fasligiumque arcaein angustum \ , c o D l r a c t u m est a d e o , ut non excesserit c u b t t u m ;

sive

l a t i t u d i n e m sive

l o n g i l u d i n e m spectcs. Im

* '
u

arcae tabernacula babent tcclura duplex : q u l i i s incumbunt, Iriplex, ut l u c u l e n t e r v i d e t u r docere S y m m a c b u s , dicens : Faciet iptam duorum et irium teclorum. S i n g u l a autem tecta distincta sunt q u i b u s dain receptaculis, u l a n i m a l i a d i v e r s i generis i n l e r sese secernerentur. Ista receptacula v o c a n l Septuaginta intcrpreles nidos; at S y m m a c b u s ea appellat tuguria. L i g n a , ex q u i b u s arca c o D i p i n g i l u r , draCa s u n t , ne sciliect plurimuro lemporis m a t u r i n his diesecandis et

* * ,

, * , \ , * ,

qua-

, * \ \ , \
m. 9\. . L V

absu-

d i v i d e n d i s . Dcinde u i causa c s t ,
. nel

ex solidis lignie contexta et c o n n e x a f l n n i o r s i i # * t validior.

. . . .

mm.

El

. . .

baec p r i n c i p a l i s s i m a

ob

r\\\

\ * \ \ * , * , * \ ' * , ' .

q u a m ex s o l i d i s l i g n i s constructa est. N a m i n c u r aura erat m o n l i u m c a c u m i n i b u s , et parva d i s c r i m i n a furenle maris H i s nequaquam resistere potuisset, s u b i t u r a non cl salo. fuisset nisi aestu

conjuncla ex solidis r o b o r i b u s . Receptacula autem eecernebanl a n i i n a l i a , et aple bant e l contexebant aqueue h u m o r totum in arcam

inter

sese connecte-

aedificium. Ne v e r o

se infunderei, b i t u m i n e

i n l r a extraque navis i l l a celebris o b l i i a cst. Recte q u o q u e additum e s l , longiludinero excessisse l a t i t u d i n e m . In h u n c e t e n i m m o d u m facilius movccum b a t u r . H a n c e n i i n formara scapbae servant una iuuninenlem aquarum

, , \

proportione. Praeterea muniebatur ista forma satis v i m . N e c enini s u b v e r t i vel i n c l i n a r i rotarique aut i n t r a n s v e r s u m gedificii solide inepie fundati et sentil. fuisset, insistebat vioaptula Nam 6i

- D adversus

*bripi ob figuram polcrat, ventis vel impetu p r o c e l l a r u m . A r c a instar t q a a ; : nec q u i s excogiiare valuisset formara l i r m i o r e m ad
y

reeisiendum procellis sed ut

aquarnm

leniiae. Ca3teruro

s i q u i s dixerit

i m a m a r a e partem fuisge q u a d r a u m , non tenderct : demersa e i v i tempestatis Nec inepte

parata e s l , n o n , ut ceu navis^ a l i q a a m In r e g i o n e m c u r s u adfersus ingruentia

k

esset firma et salis -

p e r i c u l a . C i l o profecto

depressa

caruis-

set fonna q u a d r a n g u l a .

i f a d i t n r usus d u o r o m tectorum i n -

f c r i o r u m , quae a supremis d i s l i n g u u i i t u r : e l l i i u m

l s a . xc

20 VARliE LECTIONES. * C . .
%

, C. . . *

:6.

, \

275
illornm a n i m a l i a o m n i a a n n u u m tempus in

PROCOPIIGAZJSI
q a o q u c , quae stipra d i x i m u s . N a m arca essent

27C

cum \ \ , \ \ ; , \ , [ , * ,

agitalttra, necessario r e q u i r e b a l u r locus, qtii a l i m e n l a toliu9 a n n i r e c i p e r e t : ct p o r r o alius, q u i e x oremenia a n i m a l i u m acciperet, ne imporlunus felor ipsa infeslarel. l m p r i m i s b o m o non molestanilus e r a l tetro felore. A i u n l iiaque inferioretn 16c u m , qui i n adcolluviem imo disliuclioncm facit, concessuro locus, q u i esse a n i m a l i b u s b r u t i s . L o c u s quoque paralus e s l , excreineiitorum : verum i s i o niagis e r a l e d i l u s , fabricalus e s l ad receptacul i i m a l i m e n l o r u m . ltaque aniraalia c a r n i v o r a a b u n d a r n n l c a r n i b u s , r e l i q u a autem praeierea quae c o n s-Mvanda craut, a l i m e n l i causa i n a r c a m i n t r o d u c l a hiint. Quae aulem non erant h u j u s m o d i , suis quae-

, \ . ] \ ,

que alimenlis abundaverunt. Haec quidem de infe- , r i o r i b u s c o n l i g n a i i o n i b u s . H u i c succedebai tectum t e r i i u m . E t sane verisimile v i d e t u r , i m i loci tectum depulatuift esse feris ct serpenlibus : sed jumeittis ei mansueiioribus a u i m a l i b u s , q t i ordine sequebantur et i n altum lendebant, d e s l i n a l a esse l a b c r uacula. V e r u m b o m i n e m , qui n a i n r a i m p e r i u m tenebat i n b r u i a , oporlebat domicilhim Haud baberc in alienum s u m m o loco ratione n a l u r a l i s o r d i u i s , proinde i n tertium tabulalum c o l l o c a i u s e s l . inicriore et esl a v e r i l a l e , o s i i u n i o b l i q u u m c o n s t r u c i u m esse i n primo tabulato, u l inde anhnalia pea r c a e

, \

[ ]

netrarent ad destinata receplacula. S i o s l i u m e x v i sum fuissel in s u m m a 98 parle, diflicuUer a n i m a l i a ascendissent in arcaro, et m u l l o difliciliiis niia illa indigebat, ut major talium foris erat, q u i esset arcae s c c u r i l a s , raor-

* *

*ese recepissent exinde i n sua s l a b u l a . V e r u m j a - ^ , auxilio d i f i n o , qtio clauderetur. N e m o enim

ipsam undique q u i v i s s e l b i -

* , , * , \

t u m i n c o b s l r u e r e , ne aquae i n f l u e r e n l . Q u a p r o p l e r u b i Noaclr ingressus esl in i l l u d navtgium, contiuuo Deus ostium i l l u d claasit e l o b s e r a v i i . Deinde i n m i d a l i o u n i v e r s a l i s insecitia fertur. P o s t d i l u v i u m non amplius d i c i l u r Noach aperuisse j a m i a m , sed c o r v o patefecisse tur. Saue quis putaverit, nisi sentirent, dum Noacbo, oslium iu fcnestram, per q u a m dimittereloriara coninterpretaliones hanc observalionem s a l i s reliquorum lestantur

\ ,

feiiestram apertain esso

" \ \ . N o a c h , e t c . Sed ille loous, iu praeterilus est. N a m ea expeudemda

corvo a N o a c h o . P r i m o , i n q u i m i t , prsecepit Deue Theodolion sive t r a n s l u l i t j a n i i a m ; sed A q u i l a s Yertit fenestram vel valvam Sic aut eniin quamdam

ut pararei ostium ab obliqua parte arcae. ^

aperiionem. Prseterea m e n l i o fit a l i m e n i o r u m , quae arcam inferenda erant. queru conflueret stercorum calluvies,

scribitur : E l inlroduxit eleganter a Dee silentio i n eo esse

reliquerat N o a c h o , q u i facite eum l o c u m parare polerat secutus praedicta. Apelies M a r c i o n i s sectalor e l opcre, quo familiaris , \, , n i l i t u r convincere S c r i p t u r a m

V A U L E LECTIONES. C . . \ \ , _ . , \ , , , \ . \ \ , ^tJL \ .
>

S77

COMMENTARll 1 N GKNESIN.
* possel v e l m i n m i a m Yerum nescivil, sed geometrica animaliu partem

278
arca capere.

el \ falsam, i n dubiura voeavit, quomodc t a n l i l l a , ' ; ; :, \ ut qindain

Hebraus docler do-

c e i , q u o d 300 c u b i l i uoroinati s u i u n o n vulgarUer, r a t i o n e , qua; potemia dtciUtr m i ~ m e r i q u a d r a i i a I r e c e n l i s . St-eundum banc r&tjonem inferior p l a n i t i e s continebit novem myriades cubitorum. Sic U l i l u d o coniplecletur eubilos2500, altitudo babebit cuUitoeOO. Moses namque edoctae i n palatio rcgis o m n e m d i s c i p l i n a i s da esset m e u s u r a recte cubiloruin, Apud jEgypiiacaw, bominibus eo uon iguorabat quomodo e l quibus v e r b i s e x p r i m e n u l ab inlelligeretur. omnee siquidera

:\ *; * , \ * , '
%

* * ; , \ , , & \ \ , \ ' , . > , \

tempoie geometricus c u l l u s

i o u s u e r a i , et q u a n -

tus is essel dubitabat n e m o . N i s i i n h u n c m o d u m baud capax fuissel v e l q u a t u o r e l e p b a i d o r u m u n a cuni pabulo, quo pascendi i u i s s e n l . Q u i d vero s i b i v u l i , quod a i t , a r c a m suram fuisse i n summo ad cttbili m e n cubitis, qui c o n l r a c i a m ? Prsediciie

' , e l nos a c c i p i a m u s c u b i t u m , profeclo i l l a m a c h i n a

secunduro potentiam i n t e l l i g u n t u r , c a c u m i n a t i s i i i c u b i t u m , efficilur, ut fastigium arcx- s i i secundum l o n g i l u d i n c m c u b i l o r u m d c c e m . L a i i t u d o vero a n i p l e c l i t u r bessem. S i c i g i t u r apparet,quoniodo a r c s u m n u i a s collecla s i l in iinum c u b i l u i n . S i vero quis p u l a v e r i t sensum hunc esse c o a c t u m , scilicet u l i n t e l l i g a m u s I r i c e s i m u m p r i m u m r u b i t u m praestarc a l l i t u d i n e m o p e r i , is considerel ejus. Deinde arcam Scripiuraui, quae sic b a b e l : < T r i g i n t a c u b i l o r i i m e r i l altiltido c o n i r a b e s i n a r c l u m , et i u consummabis. U i n c e g o P r o p l e r e a enini legis u p r a . > A d banc cubiiali mensura costmuni p r i m u m furinam eain

' > \ , . xal , \ , ; , > ' , *. ret. Nec xotult, tit fluclus se i l l i d e r e n l

adducor, ut credam a l l i t u d i n e r a s i g n i l i e a r i per i r i cubiium. l u r : t l u c u b i l o periicies l u b r i c i l a l e m , quae flucuium eain

fabricaia e s i a r c a , ut haberet q u a m d a m saevitiam tuto e x c i p e pra se fert. recepissel fluclibus, 'januam, si janua

arcaa ut petrae a l i c u i , qua3 undique a U i l u d i n e m obliquo latere. N a m s i fasligium adjicilur, i n latere obliquo

Commodissime i r a d i i u r , u i jaitua paretur i n arca p l u v i a l i implela quos a r c a , fuisset a q u a . Dura auiem vebcbat. Haud

securitatem

pra?slal i i a

e n i m i m m u n e s fuissent a p e r i c u l o , d u m arca jactaretur rf\r

fuisset i n supremo loco. V E R S . 1 7 , 1 8 . Ecce induco diluvium in terram, ut perdam universam carnem in qua e$t spirilus tub H i s verbis demonstrat p e r i l u r a t u m volatilia c u m terrestria aniroalia. N a m ( u l opinor) a q u a i i l i a s e r v a l a sunt. Siquideni i n u n d a l i o a q u a r u m n i b i l ipsis i n c o m m o d a r e p o t c r a t : cuin lent. Hinc aqueo b u m o r c v i c t i cau^am, ob q u a m i n l u l i l . t Quacq u i s sane c o n j i c i a l fj

j} D cmlo. El quoecunque super terra i u n l , morientur.

rqc ,

irco ^ ' \ \ \ .

aqualia N o a c h u s n o n i n 9 9 a r c a m dam e i m p l i c i o r b u n c non e r a n l s o p e r oculis o m n i a

cunque super terra i u e r i n i , i n o r i e n i u r , etc. Q u i k>cum s i c intcrpretabatur : agglomeraverant, niyslico illo N o a c h u s , et q u i se ejus tateri

, \ , \ \

\ ?, , \ tipavo) , \ , ' , .

tenra. V e h e b a n l u r

navigio. Q u i v e r o e l i a m abdita s p e c u l a l u r , c i cujus sunt strbjecta, ie sciens u b i sit t b e liiesaurihn saurus i b i quoque esse c o r , s i c de Noacho, quem salvavit, l o q u i l u r : Justus e r a t , et foedus ferit c u m N o a c h o

babebat i n COBIO, nec i n t e r r a , sed i n coelo cjus crat conversatio. V e r u m Deoi.

279
C A P . VII.

PROCOPH elc.

GAZM . '.

280 .

V K B S . 1-5. Ingredierit in arcam tu et /ut, v i r o s a p i e n t e : c E t i n g r e d i e r i s i n arcam t u : i

. ol vlol
, \, t \

Ilaec verba s i c distingties, ut s u m u s edocti a quodam hic p a r u m p e r s u b s i s t e ; c et filii tui et u x o r tua : > h i c i t e r u i n p a u l u l u m r e p r i m e n d a est v o x ; e l uxoree filiorum luorum tecum. > eos qui sed intrabant a r c a m , nullo concubilu conservare mundos. jubet P r o i n d e ad Cum iuIpsoe i n d u c i t i n praecedere locum. arcaro. V e r u n i is e s l sensus p r e s e n l i s l o c i : Y o l u i i hoiuines, inquinari, eum et gredieniur, primo

, c > \ oi . > \

, c \ !, , . \
B

modum

Deus N o a c b u m , dicitur:

occupare

Quapropter

< Ingredieris i n a r c a m t u . H u n c subsequi jubet filios una cura m a l r e . Inquit c n i m : F i l i i l u i et tuorum tecum. > Nam arcam u x o r tua. Deinceps filiorum uxores i n l r a r e jubet. Dicit namque: < Uxoresfiliorum occasio alliciendi baud M u n d i e n i m omnes erant p e r m a n s u r i , cura o m n i s ad c o i t u m esset praecisa. exlra conveniebat, morialibus qui

,>.

> \ , f \ . \ , * ,

, \ > \ . j * c
o l

degebant p e r e u n l i b u s , et c x t e r i s a n i m a l i b u s e x s p i r a n l i b u s , i l l o s , q u i d e t i n e b a n l u r a r c a , o p e r a m dare a m o r i v e n e r e o , et diisset v u l l u s , p r o c r e a n d i s liberis C u m vero reconorbis p o r l c u l i procella fuisset s o p i t a , e i p a c a i u s o r b i necessilasque postularet, ut n i a t r i m o n i i copula compleretur hominibus,

\ \ ,

"

j u n c t o s eos educit, d i c e n s : E g r e d e r e l u e i u x o r tua, filii t u i et uxores flltorurn t u o r u m . P u l c b r e s c r i b i t u r : lugredere tu et G l i i t u i , > etc. N o n e n i m ipse p r o p l e r esi: sed filii ob filios incolumitate potitus c permansere. patrem euperstiles

' ** ' * \ ' \ " $ . , , , \ \ \ , , \ ,

<

IIoc q u i d e m c o n f i n n a t u r i n f r a , c u m d i c i t Deus ad N o a c h u m : Q u i a te v i d i j u s t u m c o r a m me i n generalioms b a c . relaluni est: Quod in monumenlis litlerarum c El repones ad te, ut sit t i b i et

i l l i s , > e t c , non obiter d i c i t u r , ged q u a m d a m habet observationem. Aliroenta enim le comportare oportoi i n istas mansiones, i n q u i b u s tu v e r s a b e r i s , ct ad quas r c l i q u a animatia non a c c e d u n t . N a m si coiiiuleris tur illis alimenia in illa l a b e r n a c u l a , quae d e exo-

, . , , , ,

stinala s u n i b r u l i s animalibus, continuo absumens u b i n d e v o r a i U i b u s : ct n u l r i n i e n l i Quidam ambiguiil, qua rielur inopia. ralione tot

p o s s i b i l o fuerit, u l a r c a pro

sua m a g n i l u d i n e q u i -

verit recipere a l i m e n l a , quae sufticcreiU illud sediftcium futuram excilatum esse

a u i - & \ Deo, pa ' & \ \ . * *

m a l i b u s per a n n u u m tempus. Sed b i sctant, totuin imperanie propler b u m a n i generis inoovalioneui.

P r o i n d e n o n m u l t o iodigebaut b r u t a aniroalia

b u l o , c u m benediclione D o r a i n i p a s c e r e n l u r . IIujus r e i exenipla habes M o s e n , q u i q u a d r a g i n t a diebus v i x i t i n m o n i e , i n t e r i m n u l l o refectus c i b o h u m a n o . S i c ab angelo a l l a l u s est c i b u s H a b a c u c ; sic c i b a l u s c s i ct E l i a s . Q u x r a t s a n e q u i s cuni lex n o n d u m csset lata, discerncret, qnae munda q u a r c .Deus animalia pracipiat ab imnmndis ui Noacbo,

7 \

, ; ; c " , ."

LECTIONES. * C . . ; . 7 C. . ,

!S1

COMMENTARII IN GENESIN.
* { Daturale non hanc differentiam forle edocuit,
B

28i
sicuti etc. lex et

scienti differentiam inter m u n d a et i m m u n d a ? Jus lesiatur P a u l u s : Altamen jubei cum c G u m e n i m genles, quae lcgeui eunt, foret fecerunt , Noacbus, certe

* , ' * . , , , * *

habent, quae legis justus

d i v i n a s a l i t i p s i explorata et perspecta fuit. Deua N o a c b u m ab in CaHerum omnibus animalibue bina deinceps i n medio b i n a inferre mellam. a r c a m , i d est, masculuro et fesermonis sub in Deo finem bis, ini

, , ; , ; ' ' . , \

e d i c i t , ut septem nec duo de

mundis animalibus

deligeret, et de i m r a u n d i s b i n a . V e r u m

o r a t i o n i s i n q u i t : B i n a et b i n a a d d u x i t i n arcara ; > animalium genera conservarenlur. anle aquarum ' Caeterum a d d i i u r : c universalem VERS. T.Et diluvii. H o m o simplex dicet quod Noe e l erant s u p c r l e r r a m , ligno e n i m v e r o c o n s i d c r a t quoil ubi ciijusqite bcns j a m non i n l e r r a , sed i n coelo. S i esus c a r n i u m non i n usu fuit, q u a r e t r a d i i u r ex filii ejus non Ut egressus n a v i carnes in

nec a m p l i u s r e c o r d a t u r s e p t e n a r i i . F o r t a s s i s b i n a sumere j u s s u s e s i de s i n g u l i s g e n e r i b u s , ut ceu reliquiis in molel. S e p t e n a i i a q u e , ut ieiitavil naUs e s s e , toto erras coelo. , xal . ' f c " , \ \ , , , ol vlol al v i d e t u r , sacrificavjt de singulis 100 g e n e r i b u s : et q u o r u m d a m inundaiionem

carnibus cibodam-

a r c a . S i vero p u i a s

ingressu* est Noe el filii ejm, uxor eju$

cum eo, in arcam, %l uxoresfiliorumejus propter aquat

v e b e b a n l u r ; qui Ihrsaurus i b i

\' , \ , ;, ' . , ; ' ; 6 ' , \ * , \

et c o r , d i c e l de N o e q u i a justus erat tbesaurum ha-

o v i u m pasior fuisse A b e l u s ? et quare v i c t i m i s

o v i l i petitis p l a c a v i i D e u m , si ipse i l l i s vesci avetsab a l u r ? Q u a r e i m p e r a t u r Noacho, u t b i n a e t b i n a compellat i n arcam dc m u n d i s e l i m m u n d i s , postea t e r o

, "

; C septem et s e p l e m ? S i m o r U l e e i l l i u s saeculi a b s l i n c b a n l c a r n i u m esu, qua r a l i o n e q u a i d a m munda ,qua3 , , * dam i m i n u n d a n u n c u p a b a n l u r ? Caeterum, q u i a u t u m a n l ante usu, diluvium e s u m c a r n i u m non fuisse i n opinionem, quod proplerea s e q u u n l u r eam

, c , * , , , , . ; \ , * \ \ , , < . ' ' \ * \ , \ , * c , " \ , , Rom.

egressis arca d i c i t : E d i l e , quasi berbam virenlera dedi v o b i s , elc, aiunt i d e l o q u i u m supervacaBadarsanes, porro alium alium, ncurn fuissc respectu babito a n i m a l i u m m u n d o r u n i . A u s u s vero est pronuntiare esse, q u i d i x c r i l : B i n a et b i n a ; et

q u i : Seplem c l s e p t c m . N a m Hebraeoruro gens a l i i s alque a l i i s n o n t i n i b u s a p p e l l a l D e u n i . duos fuisse g e s l i i c o n c l u d e r e , q u i i l l a E l proinde prolulerinl.

V e r u m m u n d a et imronnda v o c a n l u r a n i m a l i a , n o r quod Deo l a l i a esse v i d e a n t u r : nain s u p r a i n q u i l , produceret i n o r b e m animalia : Et eccc

, ' * - D cuio

o m n i a p u l c b r a v a l d e ; > sed a n o b i s e l a b b i s , q u i i l l o saBCuIo v i v e b a n l , j u d i c a b a n l u r . S i q u i d e m deoe n o n r i n a i S c r i p t u r a dcemones g e n l i u m , q u a m v i s non s i n l d i i , sed sic n o m i n e n t u r . O b s e r v a i i o n e tanien dignuin est, q u o d , c u m sernio d e c u r r i t ad bruta a n i m a l i a et ad feras, s i c S c r i p t u r a l o q u i t u r : c U l -

VARiiE LECTIONES. * C . . , : . , \ , ' * ' . .

9 a

"

281 A b Noaebo i n d u c l a grejasse ad

PROCOPH G A Z i E l sunt i n a r c a m . H i n c l i q u e i aicuti eliara jussu Dci

28*

ii a J Niai:knm i u t r a r u i i l i n a r c a m ; > nec i n q u i l : ; , ; , \ voluerc genos? subnalandera fruticareiuur \ o l i i n l a t e m Dei j u s s u m q u e divinura a n i m a l i a c o n Noacbuin, c u c u r r e r u n t ad A d a m u m , c u m ipsie noraina i m poneret. Impossibile iuisset N o a c b o u a d i q u e c o n quirere animalia, p r a s e r t i m ciim noa oniiria i n et

o m u i b u s i n v e i i i a n l u r r e g i o n i b u s . Pra*lerea q u i b u t v i r i b u s frelus in a r c a m d e d u i i s s e l Noii i i a q u e ab re quasi quaedam prtmitiae i i e r u r a , i u arca conservalae s u n l , scatur. Nam male feriati Licet o m n i a ad eum reliquiae, ex q u i b u s atttmalia obligerinl: . nen

s c i l i c e l e bserests i l l a , quoe somniat daos m u n d i opiiices, m o d u m , quem dediiHtie,

V a e n cessant q u i d a m

bomiiics novos c o m n r i n i s c i et vartos deos. Paschalig, colligitur ,

V E R S . 11, In mente iecundo. S i secandus mensfs c o i i l i n a o stibsequitur feslum diluvrum evenisse tempore messis, quando calor iniprimis

, . , , \ , ! , \ \ *> 6 , , \ ,

esi veheineutissiinus. Unde c o g n o s c i l u r illatn p l u - ^ \ , viam exstitisse c o n t r a nalurae o r d i n e i n , i n nuniero inquit ciKii 27 die mcnsis l u n a i n c o i t n esse dignoscalur cubico, q u i consurgit a t r i b u s . D u i n fontes abyssi et calaractas cceli, a p e r t e i n d i qui

c a l u n i v e r s a m v i s i b i l e m c r e a l u r a u i aqueo buruore c i r c u m d a r i . P r o i n d e pcrperara sentiunt i l l i , consistit i m m o b i l e , <celo esse flxas. et v i a e s l coeluin fingunt spbaericum et m o b i l e . N a i n coelum a s l r o r u m i n ipso barbariem d j c u r r e i i l i u m . ISec credeiidum cst astra e l stellas Ilaque i n a n t i q u a m rcvoluta est t e r r a , i t e r u m farla infurmis et i n v i s i b i l i s . . l l l a m rudem confusionem subminislrarunl in a n l i aqua? imae et summae i l e r u m confluentes diue scriptura v i d c t u r ; bis quadraginla

\ ' , \ , \ ' \ ' ; * , ' ' * , '

q u a m c o l l u v i e m . CaHerum nullo consequeniiai o r durasse dicbus , d c i u d e a i l aquaitt

inquit, i n u n d a i i o n e m Q \ ' ' ,

s u p c r terram iuvaluisse 150 diebus : s i m u l repelitus est m i m e r u s q u a d r a g i m a d i e r u m . Illa a i n b i guitassic dissolvilur. CAP. Inundaiio d u r a v i l lempestalis 101 lcrram VIII. Post elapsos dies Noacbi. scnsere

. I I . ; ' , ' \ ' , \ . , c \ , \ , , , ' \ , \ , , , \ ; 9 , \ , . . ne c u i miriim ur\rl \

q u a d r a g i n i a diebns subinde recordalus est quibus n u l l u m

i i n p e l u saevienle.

p i a d r a g i u l a Deus obleciam 150, in

A q u a r u i u autem i u u n d a l i o l a n i a f u i l , ut d e l i n u e r i t aquae d e c r e m e u l u m . U b i dies i l l i 150 evanuere,

l u m detnum m i n u i et decrescere coepcrunt aquaj. Quod t r a d i i u r : E t recordatus e s l Deus Noach, , u l vulgus pulat, i n l e l l i g e n d u m est, sed divino inore qtiasi i d est, nequaquam o b l i i u s quemadmodum de i m p i i s Ioquitur: Non novi v o s , i
e

fuerit N o a c b i . E t D '^

N u n q u a m vos

i n n u m e r o nieorum b a b u i ;

s i c h o c loco i n l e l l i g e verba D o m i n i , scilicet, rec o r d a l u s est Deus N o a c b i , ut eum d e p r o n i e r e t e x a r c a , fulurum videaiur. Siquidem jam a primordio

p r i n c i p i u m hutnani g e n e i i s . Q u o d a i t : < V e n l o i n d u c l o q u i e v i l aqua, ?}

creationis spiritus scu ventus ferebalur super aqua. ".

V E R S . 4. Et requievit arca in mense seplimo, in declma seplima die mensis, super montes Armenice. Mirabile c s l q u o d iradidit c a c u m i n a m o n t i u n i ei>se * M a l l b . , 25. VAKLE

LECTIONES.

b C . . , .

85

COMMENTARII IN GENESIN.

286

, v i s a , et nunc rcfert c o l u m b a m , qua: cvolavcrai ex \ ; " a r c a , nequivisse i n v e n i r e l o c u m c o n s i s t e n d i . S e d \ ' h u i c o p i a i o n i stc o c c u r r i l u r : q u i a montes o b t c , * , gebantur aquis, quae q u i n d e c i m cubitis erant i l l i s : . e m i n e n l i o r c s , v e r i s i n i i l e c s l o m n i a limo ftiisse i n Tolula c t o b d u c l a eliam i n m e d i i s m o n l i b u s . P r o i n d c i n coeno i n s l a b i l i coluinba pedes figere non p o t u i l . Nec praelerea d i u t i u s m o r a r i exlra arcam N a m s i d i u volasset, tandem tempestas prsecedens n o u n i b i l lassata quivit. concidisset. ,

, \ \ \ . 9 : ' \

, \

Praeterea dilTiculler secabat suis alis aera, quem dcnsiorcni e l b u m i d i o r c i n efleceral. Adhaec nutlatn s u i generis avem r e p e r i e b a t : quapropler rilius arcam repelebat. S i c e t i a m , u l babel H e b r a i c u s textns, et corvus i n a r cam revolavit. >Caeierum de arca sic memorise p r o d i t Reliqtiiae arcae e l i a m n u m v i s u n t u r i n monte A r a r a t , q u i m e d i u s i i i ter A r m e n i a m et P a r i b i a m e x c u r r i l versus A d i a b e n o r u m regionem, magno rerum geblaruin d o c u u i c n to. > E t i a m aliis niullts evidenler demonstrart polcst universalem inundationem invasisse t e r r a m , q n i bus persuadefitur i l l i , q u i difliculier Gdem babent Mosi ista e x p l i c a n l i . A d b u c enim i n arduie u i o n tibus et a d i l u diflicilibus offenduntur reliqui;e m a rinae, scilicet concbae c l lestudinum lesta% a l i a que baud d i s s i m i l i a , quae et nos saepius v i d i i n u s . l l l u d notandum est, neinpe 27 secundi mensis d i e

, 7?. ' . , \ , \ \ , \ ^

\ & d i l Josephus i n l i b r i s Anliquitatum:

\ , * \ , . i n i l i u m diluvii c o n f g i s s e ; II n c s c i r i potest 2 7 die s e p l i i m immoralum

mensis a r c a m substetisse i n m o n l i b u s Armenise : 27 d i e navigium. e&se terrae s p u i o a n u i . G C A P . IX. VERS. . Et bentdixil Deus No&ch ei filiis ejus. qua)slionem d e d u c i l u r , quare post d i l u v i u m , nec antea u n q u a m , D c u s N o a c b u m e l suos c o m pidlaveril i n bunc moduin : t U l olera > Respondnlur : Qua? i n i i i o vircnlia omisil dedi v o b i s .

s e c u n d i mensis i l e r u m exivissc a r c a N o a c l m m , 9cUieot i l l o ipso d i e , qtio conscenderat i l l u d diluvium . ' . , . ' * , * . * , , , , , ' " ; , -

Deus, ea nunc r c p l e l et e x s e q u i t u r . S i q u i d e m post d i l u v i u m j a c t a s u n l fundamcnta carnium esum innovalionis b o Abel non iiianifestum
c u , n

m i n u m . P r a i i e r e a , s i Deus n o a a r e r u m p r i m o r d i o p e r m i s i t , quare i g i l u r c i b o s ? Satis eniin concessos voravit esl A b e l u m

\ * ; , * , \ \ . " , " ,

manducasse carnes 102

ovium

s a c r i i i c i i s e i v i c l i m i s placaret D o m i i i u m . N e q u a q u a m eas b o s l i a s o b l u l i s s e l Dornino, s i earum esu.n ut vetilum essel abonfmaius. A d haec, q u i s eum j u s l u m l e r d i x i s s e l ? Nec ipse Deus i n j u s l o r u m n u m c r u m collocandiuii e u m j u d i c a s s e l . Y c r u m l a m e n cum Adamo, paradisi alflueret d e l i c i i s , c a r n i u m esus n o n opor-

, D p r o n u n l i a s s e i , si degustasset c i b o s , quos Deus m ,

^) noa slaliiu a reriim , , \ pi i m o r d i o rilum,

e r a l uecessarius. Insuper bina e l bina tn s i u g u l i s generibus c o n d i l a erant, elMIla m u l t i p l i c a r i tebal secundum ediciuui divinum. genera c a r n i u m esus, ne aminaliuni Quapropter inlcrirenl, et iradideni

. Noacbus

i m p c r a l u s est. N u n c q t m q u e , quainvis lex nondum

explanaverit sacrificiorum bore pepererat, Deom

j u s t u s , s i c u l i A b c l u s p r i m i l i i s s u o r u i n b o n o r u m , quae l a aiiimuiu dechrat. opinor. n o n inconsiderale accipicnduiu

honorare uon neglexerat, i l a e l ille sacrificiis suis gralitm oblulisse D o m i n o , aris

Qood Tero i n q u i u i d , de o m n i b u s euin i a iiumolauda esse prajscripsit.

Sed dicio, omnibus, e t c , i n n u i t ea aniinalia

esse a d m o i a , quae posliDodmn lex u l pura e l n u i u -

287

PKOCOPII GAZyEl

\ .

218 *

VKRS. 4. Aitamen carntm tit anima tua et $an-

pro l i o m i n i s reliquoruroqiie a n i m a i i u m v i i a , cujus auctor est sanguis. A t q u i s d u b i l e l . quo pacto u l ciscatur animalfa b r u t a , cum haec n e u t i q u a m sint resurrectura? Rcspondetur : Non in fiiluro judicio universali exposcet poenas; sed legibus, quas longo temporis i n l e r v a U o post p o s u i l , poenas d a b u n t . Naio e u m , qui caedem c o m m i u i i , e l q u a d r u pedem, quae p a u p e r i e m fecerit, iisdem poenis subdit, ut ex legibus patet. U l c i s c i l u r ilaque per dices et magistratus, q u i b u s iroperium jumertim

br cb

guineiuo comedetis. A n i m a m hoc loco accipit

\ * , , \ , ;

, \ , 0

, ' -^ : . \ - ' 6 \ , , \ * , \ ^ \ \ * ' \ , \ , * , , , , , >

concessum est. Q u i d a m alius a l i u m depromit senftum, dicens per beetias intelligendas esse d i a b o l u m cura suis da&mohibus, q u o r u m i n s i d i i s anima insidiis rem et Satauae, v i n d i c a b i t u r , scilicet ir.etum d u m de bestiis cum aeter-

peccatis obruta i n i e r i t . V e r u m m o r s ejus, q u i perit & nis poenis subdentur adversariae v i r t u l e s . T r e r a o praedicat, apertc oslendit h o m i n i s d i g n i i a i e m , qua caBtera a n i m a l i a antecedit. Nara animo meotcque g u b e r n a l i l l a o m n i a . Potest i d e m lextus r e d u c i i n j u s t o s , nempe aaimalia
T

N o a c h u m , Danielera et P a u l u m , quibus

p a n i e r e , sicuti docet p s a l m u s v m . T a l i b u s c i b u s vitandus est n u l l u s . P u r i s enim ( i n q u i i P a u l u s ) oninia p i i r a . In A c t i s sic p r o d i t u r : Quse Deus puriGcavit, ea tu ne c o m m u n i a d i x e r i s . i Q u i d a m aiunt boc loco praemoncndura esse l e c t o r e m , s c i l i s

, , \ , \ . reliqtios, quierro* sa: istura e x o r i l u r u i u m a c l a r i c l edi esum. Quia ,

cet q u o d Deus i n i i i o c u n c t i s a n i m a l i b u s de t e r r a creatis t r i b u e r i t f r u c l u s arboreos p . bue pascerentur. Sed post d i l u v i u m permisit c a r n i u m rem, crilegae i m p i e l a i i o b v i a m p r o c e d e r e t , de Quod inquit : Sanguinem animarum et extremura judieium. Nec animalibus vestra- C tamen sciebal ut b r u l a a n i m a l i a d i v i n o colerentur b o n o r e . Q u a p r o p i e r ut gliscenti q u a s i jam victimas c a p i l ; alia

idololatriae et

pnecipii

gperans stc fore, ut i l l a i k s p e c t u i b a b e a m u s , nec d i v i n o s ipsis deferamus honores. , > * \ , \ \ , ( ' m m e x q u i r a m , > s a l i s l u c u l c n l e r praedicit r e s u r recitonem crede e l i a m b r u l a a n i m a l i a k i resurrectione appar i t u r a , et poenas e x p e n s u r a , propterea s i q u a n d o pauperiera fecerint. Sed hic e s l s e n s u s : S i ab feris fueritis devorati (omnia e i i i m l e r r a sunt tam o i inslaurabo d e p e r d i i a m h o m i n i s n a i u r a m . volnfra r a n l i a quam v o r a t a ) , ex ipsa vos c o n q u i r a m l e r r a , quoque m e m i n i l u n i v e r s a l i s r e s u r r e c t i o n i s i n c o l l o q u i o A b r a b a m i c u m Deo. Idem e x s l a l i n N u m e r o r u m l i b r o , u b i i n q u i l : c D i m i s s u s est A a r o n ct appositus ( r e l a d d i t u s ) Nam est ad suos patres . additio est, c u m res subsislens ad subsisten-

, \ \ ), , \ \ \ " ,

\ \ , '

, * \ , , , ; ' * c , ,

l c m additur. Et i l e r u m ibidem : l n e x l r e m i s d i e bus, e l c , rum Nam hujus saeculi consummalionem demonstrat. pio et

quibus verbis q u a s i ex professo d i e - ^ , ,

M o s i , qui" o m n i b u s a d m i r a t i o n i eet, j a c l a l u s sit

justo qitid profuisset i l l a i n t i m a c u m Deo f a m i l i a r i l a s , s i c u m tot cellis, milla tribulationum proimo ne esset potirelur felicitate ,
9

Til. , 15.
1

Act. , 9.

Num. xx,

28.
* -

Y A M J S LECT10NES. C . . \ \ , \ . * C o d . '

289

COMMENTARIT1N GENESIN.

290

; - q u i d e m a m p l i u s ? H u c applicetur ille locus E x o d i : , <Si non v c n i a m das populo, q u i a d o r a v i t v i t u l u m \ ; , a u r e u m , me e x p u n g e l i b r o vitae .>Sed quis erat ille , * \ 6 l i b e r a 103 Deo s c r i p t u s , et i n qeem rclatus erat
1#

" $ \ * \ ' , \ , * \ ,* " \ * , . ) , ; , , *, \ ; , . p e r i e n l e i te, u i l i b i benefaciat i n extremis " , > e t c , periculo caret. d u D t . S i beamur i n hac v i i a , cedo g i m u r , nec ulJum fere momentum g o n t , morbus lrahuniur ab hac l u c c .

Moses? N o n dices fuisse U b u l a s M o s i s , quas tandcm ipse prae indignaiione furiata mente confregit. L i b e i \ l ) c i , q u i c o n l i n e t elecloe, manet incolumis* E v i n c u n t resurrectionem scilicet translaiio, q o sane aperiissime integer ct et s e q u e n l i n , resurrectionis

sanguis A b e l i c l a m i t a n s a d D e u m ; E n o c h i

negoiium confirmat. H u c accedit, quod vesiimenta popnli I s r a e l i i i c i non a l t r i t a s u n t i n s o l i l u d i n e 40 a n n i s , nec eorum pedes c o n s u m p t i gunt. llaec o m nia sunt q u a s i symhola resurrectionis, el nos erudiunt, u l credamus m o r t u o r u m fore aliquando pertinet illud D e u i e r o n o m i i :<Ut est? affligai l e , et adaflli-

, r e s u r r e c l i o n e m , e l pios i n tuto collocandos. H u c qua3 sane verba r e s u r r e c l i o n i s ncgotio vires O m n i b u s diebug vilae Praeterea ipsa seneclus, q u a m

qualis et quae nostra bealitndo

ion onmes a t l i n imo onines

est. D e i n d c q u i seoes sunt, b r e t i tempore v i v u n t , e i c u m m u l t i s i r i b u l a l i o n i b u s s u b Certe nemo appellaverit h a n c m i s e r i a m beatitudinis fruilionem : molestissima. Q u o d a i t : t Fundene sanguinem b u i n a n u m , ejus quoque sanguis fuudetur, etc, praedicit conbod e m n a t i o n e m , qua3 j u d i c i s sententia i n f l i g i l u r micida. H a u d d i s s i m i l i ratione peribunt
M

c x p r o f c s s o testantur esse poenas e l v i t a s u p p l i c i a T b , , \ , . * \ * * , - > - , \ ' / >, * * \

i n Matlhaeo inqttit in anima sua e l

S a l v a t o r : c Omnes, q u i a c c i p i u n t g l a d i u m , gladfa . Altamen carnein sanguine suo non comedeiis, > etc. V e t a l ne c r u d i s yescamur : n e d u m esu ct voracilate i m i t e m u r bes l i a s , tandem i n ca?des m u u i a s , ut ferae, r u a m u s . b u m a n i i n a l u m c s l ab

, \ C N a m

Figmentum cordis

ipsa adolescentia s u a , > etc. Q u a m d a m affinitatem praesens locus c u m i l l o Davidis habet : < R e c o r d a tus e*t, revcrtens quod c a r o
i a

sunt, s p i r i l n s egrcdiens

nec

. > N e c l a m e n quis a r b i l r e l u r , me sic

condidisse b o m i n e m . S u o ipsius Marte p e r i i l , d u m Deo obsequi n o l u i t . A l i u s i t a b u n c l o c u m i n t e r p r e t a t u r : Praenovi posterorum j u v e n l u t e m ad d e l i c U fore labilem e l p r a c i p i i e m . Caeierum ea ad m a l m n p r o c l i v i i a s n o n durabit o m n i b u s vitae diebus, s i c k

* ,

, , t , > * ' * \ , \ ' , iocusasset naturaui bumanam, dixisset, ab

uii

anle d i l u v i u m . O m n e i n i l a q u c metum ponile. universale i n vos i n d u c a m e x i t i u t n . propter : Non Nain s i natura rei l o c u significaAlius quidam inquil

N o n posihac setaiis culpat

V e n i a m et quidem brevem dabo j u v e n l u i i lubricitatem. naluratn humanam,

ut p a l e l ex eo, q u o d autem bumana

D i n q u i t : t A b adolescentia, sive pueritias ipsa inde n a i i v i l a t e . Depravatur innascuntur ex suggeslione

1 V

ex i g n o r a n t i a

juvenilium

c u p i d i i a t u m , quae

diaboli.

Ejns

p l e s t e s t i s producitur Ecclesiastes, dicens : < Juventus ( ) * , \ \ "

1 1

c l ignorantia v a n i l a s

. His verbis

l u r , q u o d ignorantia b o m i n e m cxagitat et i n d u c i t per c u p i d i l a t e m ad p e c c a i u m . Q u i d a m i n bunc m o d u m u n i v e r s c l i l e r de diluvio l o q u u n t u r , quasi et ex boc D e i , qua nos accurrat, possimus cognoscerc p r o v i d e n t i a m .
1 1

Noneniinin-

Exod.xxxn, 32.

Oeut. , i C .

" M a l l b . x x v i , 52. .

Psal. L X X V I I ,

59.

Eccle. x i , 10.

(1) Co-nirenlarius redit ad s u p e r i o r a .

291
opinatum et aspernarentur impiOvisum illml Dei intulit

PROCOPIl CAZ2EI
periculum , ut sed , ,

292
, \ * ,

qtiod longe antea, scilicet 120 a n n i s , praedixerat. Ne vaticinium vanum, qnia iuplurimosexienderelur aimos, arcam exsirui j u s s i l : quae exsistcns i n couspeclu p o p u l i , salis evidenler a n n u n l i a b a t i m m i n e n t e m h u m a n i ris cladem. v i u m , sicuti nec gehennae nos geneN o n e r a l v o l u n l a s Dei iiivehere d i l u mancipare cupit.

" ,^ , . ,

, , * ;

Sed nos ipsum cogimus peccatorum enormitate lale adhibere remediura. N a i n d i l u v i o d o m i i i , cessarunt peccare. Y e r u m bomhtes, qui d i l u v i u m secuti sunt, bnud mo mediocre accepfrunt comniodum, e medio scilicet s u b l a l a peccandi occasione. N a m n a t u r a ita sit c o m p a r a l u s , ut excogitanda peccaia : q u a l i s fuissel, si c u m bo~ cxewpla exemper-

, '

' \ , ; , , , * > ( ) , ' \

s i l h a b i l i s ad

malitiae e x s i i l i s s e n l ? Quod vero v i r l u s laelior e x s u r - ^ gat suppresso peccalo poenis, satis evidens p l u m e s l Noachns, q u i euDlibus. Nec e n i m Ijam coram Deo, r e l i q u i s ob i n g r a t i t u d i n e m intollige quasi 104 Noachus acceperit a D c o (nam banc ratioiiem e t i a m r e l i q u i praedicalur invenisse g r a beneOcium eecuDdum

\ \ \ is, . " erat ceu graiia Ad princeps est si marc< l a ad . qui iunperaturus Non enim minima

mortales i n v e n U s c n t

g r a t i a m , nempe p i u r i m i s beneficits a Deo aflecli). Sed solus Noacbus ob suam g r a l i l u d i n e m b o n o r a batur e l c l a r u s e t a t . V e r u m e l i a m novo m o r l a l i u m g e n e r i , ut fieri g i s i r a l u m et p r i n c i p e m
;

nccessilas postulabat, ut

singulari

quadam signaretur g r a l i a . boni, revera ad

hominum. Quapropler

a v i r l n t e ejue genus d e s c r i b i t u r . N a m virlutem recurrendum erit. N i l i i l profeclo

r c p u i a r e v e l i m u s v i a generis seripm v i r i versatur Deo.

Nqachum

j u s u m i n q u i t : T c m p u s o m n i s h o m i n i s venit c o r a m mc. > I t nt vidcas peccatum esse causaro, quae inter C nos et D c u n i d i s c o r d i a m p a r i a t , infert l e r r a m i m plelam essc i n j u s l i t i a . E l c u m tempus a q u i b u s d a m credatur esse N u m e n , o s t e n d i l sit tempus ab eis, sed DOS r e r u m . Q u o d sc esse temporis Temp.t occasionis a u c i o r e m , sicuti a l i b i l e g i t u r ; R e c e s Domiitus i n n o b i s . posuit pnra aiitcm ,ct occasiones metas et t c r m i acie csse, dicitur :

scque ac peccatum

\ . \ , , \ \

\ ' * , , , \ , * , -

i n q u i t : T e m p u s venit, > e l c ,

l u c u l e n l e r c o m m o n M r a t pcccala j a m ullionis rum

! 8

e l ad s u m m u m pervenisse. P r o i n d e i n propinquo csse tcmpus. A d etim sunt roodum c Nondum implcl .T iniqiiitales Amorrbseo-

^ *, . \ , , \
D

, id est,

n o n d u m sic deliquertint, u i res et populum omnia

ipsis ad restim r c d i e r i i : scd spos adbnc est p c r n i Ipiuia?. N c c iileni est, b o m i n e m umim Impleri peccatis. l n v i l i a et p e c c a i a . Sed idcm i n nno populo licel invcnire est. Qua

\ ; \

b o m i n e reperire d i ralrone nacnque liniidus

versa v i i i a impossibile

^ ,, , > \ * \ , \ , , -

b o m o fuerit l i b i d i n o s u s e l casius? impossibilc est

e l audax? qusc o m n i a exccssu et defeclu c e n s c n t n r . V e r u m baud v i r i u t c s omncs cera i t : f Tempus omnis : Omnes deliqucrunl, nere i n uno eodemque bomine sese pulcberrttno ordine consequcnies. bominis,
15

Qnod cape

elc, 16.

sic

C?n. xv,

VARLE LECT10NES. * C . . \ ; ' f , # 5 .

293

COMMENTARII IN GENESIN. mereatur. S u b d i c l i o n e , omnis, per non

234 synecdocheu hoc liis quonemiad de-

\ , c \ alquc adeo g r a v i l e r d c l i q u e r u n t , u l n u l l u s veniam i n t e l l i g i l pleramque a r c a , quos d i l u v i u m p a r t e m . E r a n t e n i m octo i n pcrdidit. Forlassis Sed N o a c h u s generis, el indicat Paulum.

, * , . > B o n d e d i l u s fuil : e l proplerea v i d e r i nem morUlem peralionein

l o c o b o m i o e m nuncupat e u u i , i n quo sit conlentio e l aemulatio eecundum d a i n m o d o a u g u s t i o r boroiiie. Quod d i c i t : inclinel. El bxc causa esl, c C o r a m me, e t c ,

potesl tranggressus esse conditionera b u m a n i Proinde

* i altius c o n s i d e r e l u r ,

nosse l e m p u s , quo q u i s s u u m oOlcium fecerit. * c Terra

restat, u l poslremo ab illis malilia

!

qtiare a d d i d i l : c C o r a m me. impleta esl , etc. non deN o n c o i m a l i i s delinquentibus a l i i plecjuntur, sed de sontibus suppliciuin niersi perierunl. adjecla s u m i t u r . L i q u e l binc bomines falo i m p u l a n d u m esse d i l u v i u m , quo perperam essct d i l u v i i

\ *

. , * * , \, \ ; * ,

N a m si faiale fuisset d i l u v i u m , c a u s a , videlicet :

, , * c , \ , \ \ , *

T e r r a iinptala e s l a b i l l i s i n j u s l i l i a . T e m p u s venit, gredere , ait, et universa familia l u a tecum i n

, quod non venisset, si peccalo a b s l i n u i s s e n l . I a r c a m . Q u i a v i d i te j u s l u m coram me in generalione b a c , > etc. M a g n u m profeclo q u i d d a m e l efllcax est fides, c u m ob unum v i r u m p i u m et j i i s l u m m u l l o r u m s a l u l i consulatur. F o r t a s s i s boc loco l a u dibus e v c b i l u r ita Noacbus j u s l a s , ut q u i non solus familiani adbseserit justiliae, sed renl. universam suam

\ , , *

* * \

\ * c . , \ $ * , \ 5 , / * , , < xfj

i n s l i l u e r i l , ut v i r t u l e m

l o i o pectore capesseEleganlcr vilam

P r o p t e r e a baud i n i m e r i l o d i g n u s j u d i c a l u r v i d i j u s l u m c o r a m me. >

solus, q u i e r i p i a t u r impendenti e x i i i o . vero poeiluin est : Te bumanam.

& * , \

N a m Deue aliter atque bomines considerat Deus ipsuin inspicit cor "

H o m i n e s externa sequuntur judipia ; menlemque i n v i s i b i l c m . coniun-

; xfj & * * . . . * , * * , 01 \ , * . > ne. rii

t v

6 * * . . . ; ; , C c In generalione hac, i n q u i l , ne v i d e a t u r runt, el

dere et condemnare generationes, quae a n l e c e s s c successuras ad desperalionem i n d u c c t v , ipso propagali sunt, ad Fortassis quasi c u m a l i i s , q u i ex j u s t u m censeri ex ut unus

s u m m a m acoesserinl malilianr. Sod quid magid e s l , collalione m a l o r i i m ? coniitmam cuui vi(;e e o r u n i , qui Qnemadmodum detinebalur a r c a , perfcclus consueiudiessei : exquipiolocums quae cum

c r e d e b a i t i r . Yeriairaile siquidem efct, e l rpsos j u s t i t i a fuisse inaigncs, ob 105 . Nam ^

u o a

mores,

justi

nibil discrepanl. est, quod

t Q u i * ascendil > Veruin

i n montem

D o m i n i ? continuo subjccil : conlrarium

1 9

c Ipsa generalio est,

buic o r a c u l o

n u a c dabimus : F i l i i

sseculi bujus suut ut de

p r u d e a u o r e s i i l i i s l u c i s i n generalione sua *

. Quod a i l perfectum, sic accipiendum cst, homine, q n a i e n u s c o n c e d i l n r , intelli^atur : quod quictein e l P a u l u s quodamniodo explicat, inquiens mus, hoc s e n l i a m u s . E t iterum : Sapienliani qnidem l o q u i m u r i n l e r perfectos
f t

T 6 * \ * " , " " " * ; \ ,

v x

. > , . ^ de se et s i m i l i b u s : t Q u o t q u o i i g i l u r perfecti s u
L

\ * * *

. Non inepie,

antequam placeal Deo, proponit eum fuisse j n s l u m ct p e r f e c l u m . Nec reprebensione dignum e x i s t i m o , quod N o a c b u m appellat b o o i i n e m . Nam vere f u i l homo, quod imaginem D e i , quam reliqui amisecornimpilur poles rt rant, d e l i n u i t . U n d e non ab re gralus c l acceptus Deo p e r h i b e l u r . Quod vero terra devastatur, nullani quam aliam afferrc causam

* * , \ * , * ' , * -

, & , \ \ ? , C e o . , 6.

i t i i q u i l a l e n i , e i i l l o r u a i , qui jns d i c u n l , i n P l i i l i p p . , 15. ' l C o r .

5.

I R e g . , 7.

1 8

P s a l . x x i u , 3 , 6. * L u c . x v i , 8.

295 j u s i i t i a m . V e r u m eo saeculo adeo

"PROCOPII GAZ/EI
%

superabundabat <?, > i e x a l x a \ p e c c a l u m , ut et Dcus, qui eliam i n m a x i m i s p c c c a l i s connivet, p e c c a l u m v i d e r i t . Haud e n i m singults , diebus, licet peccemus, nos p l e c l i t . T u m d e m u m , u l c i s c i i n s l i l u i t , q u a n d o peccatortim magnitudo ad ipsum vociferatur, ut i o n a s et Moses de Sodovero , \ , , * , , mitis t e s t a n l u r ; q u a m v i s j a m antea peccatum c o m p e r i u m e l exploraiura h a b e a i . C o r r u p i i o n i s Apparet autem familiam cam servum : sive quia sive sub vocabulo i n l e U i g i l u r peccatum et peccati pcena. Noachi comprebendi octo serviius eo lempore erat eervos -possederint. bomiiium n u m e r o . N u l l n m e n i m induxerant i n arincogniia; quod ntiUos

, \ , , c , uno signabaniur testelur, coraro nec Dco chafuerit. astra Quam justus -

B i f a r i a m itaque a c c i p i t u r domtis : uno modo pro sedilicio; aliero, pro familia, s i c u l i et civitas quan doque pro scdiiiciis, et aliquando pro c i v i u m conrraclere : verum ipse inventus est j u s t i o r C e r i e magnum quiddam est, in e/us

gregaiione s u m i t u r . Generalionem eos vocat, i n l e r quos v e r s a b a l u r , q u i omnes c o r a m Deo esse j u s t u m , praesertim < N o n justificabilur cum Scriplura eo,

o m n i b u s . Imo vere fuit justu8> c u m coram Deo justus coram te nmrns viveus quod

conspectu esse m u n d a . JEt i i e r u m :

insignis i g i t u r fuerit tum j u s t i t i a c u m pietate Noachus satis patescit c x apparuerit. Septem diebus demum post, u b i N o a c h u s i n ar* cam confugit, d i l u v i u m e x o r t u m est, concedente Deo ipsis et hoc temporis s p a l i u m abeundi ad pceniteniiam : imprimis icrram ctim .cernerent a r c a m , qua3 repraesenlabal, plenam v a r i i generis a n i -

' , > ,

* , * , , \ , ' , -

m a l i b u s . j E q u i l a s quoque Dei patet, q u i p a u c o r u m d i e r u m spaiio pcccala ab r e r u m p r i m o r d i o c o m missa diluere volebat, gi modo poenitentiam rccep i s s e n i . Seplenarius e s l symbolum crealionis m u n i n u n d i , et oninia ex nihilo composuisse. Docet

d i , Dco ipso aperte docente, se esse conditorem Q , \ quoque se m u n d u m c o n s l r u c t u m d i l u v i o dissipare. A d condcndum m u n d u m sua ipsum i r a x i t boniias : ad vaslandum mundum diluvio ipsum incitavit impielas e l i n g r a l i l u d o t i a m ex lerrae, b o m i n u m , i n quos pluri/na inquit : < facie terr * , ' , , , , "& , \, \ , * , \ * , . " , * , *

c o n l u l e r a l beneficia. Nec i n q u i t s e omnem s u b s l a n t c r r a p e r d i t u r u m , sed ab supcrficie, ut i n profunditale

vitalis otnnium seminum conservetur vis et potent i a . N a m radices l e r r a o b l e g u n l u r et ex sese alias ^roferunt. Abolebo, nbscurilalem ait. N a m qui a l i q u i d delent, labulae inducunl l i U e r i s , caHerum

permanent ULesse. Q u a p r o p t e r et ipse Deus e x s c i n dcns impiam generationem b o m i n u m , pepercit geSiquidem r e s u r r e c i i o u i c o r r u p l i o mam

n c r i s substanlise. Propterea dicit resurrectionero. D \ , \ . c o n t r a r i a est. ( I x t e r u m i d , q u o d c o r r u m p i t u r non p r o r s u s p e r i l . M a x i siculi imperabalur, exseci Deo fre quod m a l u i l Deum audire imperantero, q u a m jubentem. Imp>. quamvis et a l t e r u m quoque a laudem justiiiae fert N o a c b u s , quod o m n i a ex praescripto d i v i n o , Deo Isuperat i m p e r i u m ,

MIS est. E i i a m boc l a u d i d a n d u m est, rant c n i m d o m i n i , jubent a i n i c i . In qucn*etur. A t diluviuro animalia 106 sa3vire coepit i n

solstilio, qnando magis

\ , \

a u g e n l u r , e l generaiioni operam dant. impiclas. V e -

Omnia itaque s u n l l e r r i b i l i o r a , quo

innotescat e l redarguatur b o m i n u m

risiraile est eodem tempore roundi macbinaoi csse " P s a l . CXI.II. 2.

COMMENTARU IN GENESIN.
Noacbus A d a m o , q\iotJ secuiulam au>pirelnr gcncrationem. P u l c b r e corruplione hiplalibus, punl, siculi caniem qui roovenlcin.

294
liiiniani gcncri* vero p o s u i l i u Voluplalcs cnim vofn, corrumet uelifreco-

:. ' , ^ excitatam c l h o n r n c n i ficlum. Assimilalur ilaque

\

\ , , ; \ , ; ; " , \ : , , \ , : \ ^,

movct et coiiciiat c a r o , et v i c i s s i m moveiur a quidem i n o l u s animas eas conliiicnlia conservai. Qui u x o r i s et

quod Deus r e c o r d n l u r N o a c b i , j u m c j i i o r u m s l i a r t i i n , nec tamcn r e m i n i s c i l u r non m u l l a propbeta scu ruin ? U b i o m n i a c o n v e n i u n l et bene

conseutiiini,

requirenda s u n l v e r b a . Nain sub pra?cobabilanlium , ul oporlct, aii : patrem v e s t r u m , et ad

n

d i c i i s quoque familiarn l o l a u i i n l e l l i g i o p o r i c l . A t conseiisum ftcspicile Saram ad qua: cobnercnliam e x p l i c a n s ,

. \ , , \ , . , / . , , ; ' 0 * ' \ ' oix , /}; . ' , , ' \ ^ ; * ' ; , , , \ , \ '; ; , . quoque d c c r e v e t i i vel A q u % rccederc aequinoclii ; , quibus i n t u i n u i t , dte xernalis tints est
1 1

\ - A b r a b a m u m vos peperit

Inferl quoque : Y c n l u m i n d u x i l oeqttama-

in o r b c m , e.i q u i e v i l aqua , eic. A q u a

q u a m vi v e n l o r u m m i n u i l u r et exsiccatur : sed aquas, j a m el opc o i n n i a lule diviua

gis c o n l u r b a l u r e l acstual. Nam si v r n l u s abigerot o l i m m a x i m a inaria c o n s u m p l a essent el flnnt e l c o r r u m p u n t u r . Quis enim neminem dubilare Heliquis a r u i s s e n l . S p i r i l u m i g i l u r d i v i n u m senlit, cujus

credal t a m a m aquariim molein solo vcnlo uec v i r sedari ? CaHerum reur, cuni aquaruin lcmpestas saevieril missioiic quadraginla sine i n l e r -

continuis dicbus. subinde,

vero 150 dicbus steiit i i m n o b i l i s , nec amplius i n c i o menluro s e n l i t , sed subslilit. Nam ait donec decrescerei, 150, revelatos elapsis diebus

esse fontes ct c a l a r a c l a s . Nam i s l a ouutia adjuvcranl inundalionem diuiius lerrai a q u a r u m , ct efficicbant, ut i l i a decursis fuit 105 27 imniorarclur. Verum Inilium sepiimus

dicbus aqua d i m i n u l a e*l. A n vero i l l i s ipsis diebus diluvii brumali ab nieusc septimo in aequinoclio mensis

aliis s i q u e n l i b u s , non salis p a i e l . coepcrunt allerius iiiiiium perbibeiur. Sic

solstilii.

die 27. H i c e n i m p r i m i

fmi et

illo mensis virluih

praecedentis s o l s l i l i i et i n i t i u n i

p r i i n i , i n quo mutidi c r e a l i o o b l i g i l . C o r v u s e l c o l u m b a sunt quasi qurcdam et v i l i o r u n i s y m b o l a . S i c o l u m b a qnicscerc q u i v i l c o r v u s ? Noc aquatilia connumeraiur. Scd non inveniebai

; \ \ , ; , ; , , , \ ^ " ; tvj

l o c u m , i n quo v c s l i g i u m poncret, quomodo q u a > c n i i u corvus hit< r vilia gaudeiit aflc-

c i u u m p c r l t i r b a l i o n e e l aislu. Y i r l u s vcro c o n l i n u o ab bis rcsilit nc p r i i m n n stabilitalcm quidein b o r u m aspecliun scnlit Noaclius admodum exspeclat ipsam i n velinms IVrens : siquideiu n u l l a m vel quielem in bis cxperilur. caute, cuni aqua; fervor sopitus essei, in

, ; * D vel ; ; \ , yn , >: , c , , . t ' {7 , \ . \ Xvu>; ; ; ^ , * f z V , * ^ ; , M

donec a Deo j u b e a l u r se depromere a r c a , queinndutodum secunduin ejus i i n p e r i u m troiit. Verum s i rein recte Noacbus l y p u s e s l C b r i s t i , qui c l quies nobira , ipsi leciinus, sed boraiis t N o n ex perpendere

revera est j u s l i t i a suani m i s e i i lerra, qttam

opcribus juslitia?, quae

secundum m u l i a m libcral a

c o r d i a m " , i n q u i e n s : i V e n i l e ad ine,oinnei> qui l a etc. H i c nos exsecratus est D o m i n u s , duni pro nobis (aclus e s l exsecratio. O i n n i a privlcrca nova rcddit. Qitcmad-

Ua.

L I , 2.

Ibid. 10.

" Tit.

m , 5.

"

M a t l l i . , 28. 10

PATROL. G R . L X X X V I I .

299

PROCOPII GAZ.EI

300

raoiluin illi, qui ab Enoeb duccbantur, Dco ipsos , , c u r a m c , i n alios mores ct a caeteris diversos abie \ ' riint : sic lsraelitoc sancta p o l i t i a . impietate quasi Nam illarum inilio lenebaniur admisti, quodam admodum nonnibll sunt. , > . , , \ , , \ , , \ * * . con.pegit, scilicet Ecclesiam, arca in quam transilientes conclusa? sccundum , inlcrilum in Deiude flnitimis

conlagio

infeoli

m u l i e n b u s conjuncti s p r e l a c i r c t i m -

c i s i o n e e t sacrificiis c o n l e m p l i s , daemonibus offereb a n l quae Deo debebantur. C u m ilaque omnes, qtii i n terra erant, essent ca?di d e s l i n a l i , ne l o l u m h t i m a n u m genus i n l c r i r e t penilus : per fidem, j u s t i ficalionem bus i n : per a q u a m , p e c c a l o n i i n veniam o m n i gralificalur. Hic nobis arcam Clnislo

e x i l i u m c Y i t a m u s , s i c u t i octo animae, quan incolumes evaserc lcslimoniuin P e l r i . V E R 9 . 1 3 . Arcum meum potut in nube, eritque insignum 107 foederis. Quaerilur an ille arcus fuerii

naturalis, s i c u l i i r i s a p p a r c i : c l an eo d e - . g \ , N o a c b o , se non amplius d i l u v i u m iris non in \ ol , , , '

f

inuin l c m p o r e c o m p a r u e r i l , quo Deus i n i l o foedere promisit orbem induclurum. E l quidem esse n a t u r a l i s , scd q u a m inundationem t r a x i s s e : siquidem rotunda est. putalur nunsol

c r e d i t u r a fornia

id nomen

, ; -

A i t itaque,

poslbac tanlam fore, u l

\ , , \ , \ \ , , , \ , * .

n c q i i e a l suos r a d i o s per hunoidas nubes i r a n s m i l l i T o , et i r i i n parere. E t si gcns una nliera aliaque p o r r o atque item i n u u d a l i o n e opprcssa fuerit,

a i l a m e n p u r a aerie pars i r i m c o n s i i l u c i , transeuntibus solaribug r a d i i s nubiuro d e n s i l a t e m . Nec tamen scmper hoc signuin ptuvio tempore invesligandum est. visa cst Naro saepe 20 d i e b u s c o n l i n u i s n u l l a

iris propler pluviam. A l in aliis regionisi quasdam o r b i s paries

bus, quas squalor e l siccitas Q b t i n e l , ssepius v i s i - C , t u r . Necessum ilaque est, i n u n d a l i o invaserit, a l i c u b i esse s i c c i t a t e m , ut iris iiasci possit. E t hoc m a g n u m signum e s l , non u b i que innndationes g r a s s a r i . F u i t et a n i e diluviu^n wsalis bes irte * . quia nulla fuerat

'

utiiverealis i n n n d a i i o . A t tempore c a t a c l y s m i u n i nulla vtsa cst i r i s , quae e o n s i s i e r e non Pollicclur q u o q u e Deus nullum in Quidam novi, v a l e b a i ob aeris o p a c i t a l e n i , coelo u n i v e r s o i n n u coacto. potterum universalc diluvium c r a sub dictione, futurum.

* \ * , \ , ; " * ; '/at \ \ , . . \ ; \ ,

h i c qiuestionem m o r e n t , dicenles : ' S c r i p t u r a sasignum, sempcr a l i q u i d q n o d osl praeler natura c u r s u m , i m p o r l a r e s o l e l . S i i g i l u r i r i s ante diluviuro f u i l , qua ratione n u n c nova et insolens c x i s l i m a b i l u r ? V c r u m erit, q u o d ero et cbjectio falsa e s l . N a m i n E x o d o d i c i l DeUs Mosi : c E t lioc l i b i s i g n u m quis aliquid piam per novi tecum CUITI
> T

i l l o r u m D * .

Sed ut s i l Deus c u m b o m i n i b u s d i x c r i t ? Suilt inlelligi arcutn

Mose, arcus

qtii '.aliild q u i d -

, ; * , \ ^

v d l u n t : srcuti

ttitenduur e l r e m i t t i l u r , sic Ictnena f e a i i s s i o n i et i n i c n s i o n i esse o b n o x i a ; a i i l a , nc vei n i o i i a i n l c u s i o vel

\ , * , \, ,' -

remiasio apporiet 2.

qua:tidam

univcrsi

Exod. ;, ' C. .

VAUL-E . % C . . .

LECTIONES.

ZH

COMMENTARII

G E N E S I N . et incwicinnilateiu ; ino lam

& irr diru-

. d i s c o r d i a n 5 , . , , , * , \ , . sed esse telum vulnera infligene, t o r q u e l . S i c i g i l u r uon ral*.

leusio quam rctnissio aequo l i b r a m i n e s i n l t e m p e Oiltivium u n i v e r s a l c e x o r l u m est ex ptione. S i c e n i m babet S c r i p l u r a s a c r a : t D i n i p l i s u n t fonles a b y s s i . > Nec intensio aliqiMHUula d i l u v i o causam p r a b u i t . Praelerea aiunt a r c u m n o n csse q u a m d a m a r m a l u r a m , qua corpus t e g i t u r : sint et cxperrcmisegredieiiquiNoachi. manente illscso et i n v i o l a l o eo, q u i i d cam calamilatem iniensionem

q u o d i n loDgum p r o j i c i a l u r ,

omnes d i l u v i o o p p r i m c n t u r , q u a m v i s q u i d a m

l u r i . A r c u s e s l q u a s i visibile s i g n u m Dei v i r t u l i s i n v i s i b i l i s sionem quodam modo g u b e r n a n s .

x

inluerens a e r i ,

Hcar

cl vlol ,,'

cl ?

VERS. 18, 19. Erant autem filii Noachi tes de arca, Sem, dem est pater Clanaan. Tres isli tunl quoque filii

Cham> et Japheih : et Cham

viol .

\ , \ , ' , . , # \ ' , , \ , ; ; ., , . t , , , . * * \ , * < , t \ \ . Stuit taroen, qui p r i n c i p a l i i e r Qtiapropter iHorum sentenlia vires non babet.

O p o r l e b a l , ut pgo c x i s t i m o , n u n c s i l e n i i o praetcaul aliorum Cbauaan coramciuoiari DUIH insifilit

c

\ ; ^ r i r i G h a i n u m , iilios. Aiunt

impium

exslilisse.

i g i i u r eiim o s t e n d i l palris s i m i l e m , cotnmode ijvstim sejungit a p i c l a l c , qua g's crant. reliqui (Yaires nalura Q u a m v i s o m n e s forcnt

N o a c b i , a l l a m e n ingenio ille non e r a l i l l i u s . Q u a p r o p l e r non differre rum ex boc quoad morcs cerniiuus c o , polest C b a n a a n p r i o r e m palris qii iisdem c o r p o r i b u s et a n i m i s usi f u c r i n t . CaHetextu e l i c i conspexis>e verenda p a l r i s e l a v i . P a l r i i d r c n u n * l i a v i l ludos faciens bonuni seneni. Verura fuisset objtirgare f i U u m , nec impie c l impudeuter aceedere ad nuditatem p a l r i s . Hoc ipse n e g l i g i i , et f r a l r i b u s , quid a c c i d e r i t , cffutil. Sed unde Iwec onfirmabuntur? E x textu. Nam inquil Scriptura : ceiit filius suus n a l u m i n i m u s . S i a u l e m pcnilitts reni i n l r o s p i c i a s , C b a m non erat Qlius n a l u m i n i inus, v e r u m g c u c r a l i o n i s o r d i n c e r a l s c c u n d u a . A t cuin avi plerumque nepoles appellent fiuos, i i a l u n i i n i m i i m vocavit C h a n a a n . Q u a p r o p l e r a s s e r u n l . Sed natu m i n i m u e erat conlinuo Japhetb. tilius, sic l o c u l u s c s l s e q u c n l i a : Maledictus G b a n a a n , e t r .

, Q < Noacbiis cxperrectus e s o m n o , cogftovil q u f c -

de C b a m o ba?c o m n i a d i c i

; " ? , > , , \ oT,- , \ , , , \ * \ * , . \ , ' , ,

Q u i autem, cuin C b a m i i s , aiflictus legilnr

s i m i l i t e r ct
n e c

foret infaoiis ob i m p i e l a l c m : 108

^men

m a l e d i c i i o n e . Causa i n p r o o i -

p m e s l : si ad eum dictuni fuisset , S e r v u s servoruni c r i l frnlribus s u i s , in fcedam s e r v i l u t e m r a p t i C l i a n a a n , qui in servitutera i r a b e b a n t u r , ut s c n r i renl ei i l l i s , quibus scrvivit Chanaan. esse Quidam ob i r a d u n l Gbainiiin nominatum Cbanaan

D fuissent nna et fratres p i i : s i c u l i u c c i d i l fratribus

C b a i i a n ^ o e , q u o r u m bic auctor et pater f u i l : quos cadem maledicrio d e i n c c p p e r c u t i l . A l i i porro d o cent Cbanaan ictum irizaverit deliquerat p a r e i i l e u i , malediclionis inalitiam. aflligimuc Augelur expertus csse m a l e d i c l i o n e , quia pasuum qui insitam p u n i l u s est est aculeos in ob filio, quoad i m p i c l a i e m . G h a m , q u i a i n

A t major d o l o r c i u c i a b a t p a t r c m , c u m calamilale l i b c r o r u m , s i quam pcrpono

v i d c r c l filium malediclione divexai . G r a v i u s cnira l i n n i u r , qnam si nobis aliqua inisoria objicereliir.

acerbiias doloris , si cog/iosci.nus

: .

- 4lI*

304 , c ;

-: , , , , : , ).*

".\, \ . :, ,~ , * 1 1 r.M , , \ ?. u ^ ^ i. ^".* i e ^.e *u

. : .zm - j i c i i D t , 8i Deus recordatus C h a n a a n filii q u a r t i , c o n t i n u o ^rrtii orra-nt. Q u a l u o r e n i m , nec Ires i i l i i N o a c b i ponendi fuisscnt. filiusque eadem s e c t a b a n l u r s l u d i a , et ex de uno sermocinalur. abs aequo o n n e c t i i , ct de re*?erentiam, se ambobus quasi Quidain

c * : : m n t : Q u i a pater

. J J I H I generationera e l s o b o l e m , u l significetur e u m , s i c u i i filium decet : proinde p a r e n l i , ut quidam non

c u m j a m p a l e r ct re i p s u m n o i o i

peccili

sediliosus, opposueril.

lenur. .. ^ ^ . ^ * * ^ ^ , . ^ . . .

q u o d c l Cbanaan

\ , ,

is foret a u c l o r et c o n - . -^
M

, ^ ;

i m iTim r p r e b e o d i t u r d i v i itas, ulpote cujns ^ r p i e a d a , et qyjesiio est , pio a s s i quomodo Gasimt

#1, vqJ ,

v. r t i i

* \ ' * \ , , \ ^

fa:;u?

probaiur. Nain ttamque facii

K^oimifba.u

ex C h a n a a n p r o s a p i n , Som. Qnamvis i g i attamen

- . ^ *t > c ^ e r u n t . S e r r i
x

, \ ^

> s . /j>rim a u c t ^ r e r j l

uv v ^ A t u r diras i m p r e c a r i n c p o l i ,

tv *u.*i c jf*u*et h v j u s p o s l e r o s , q u i d i r i s itlis ~ . bft$ d i ^ n i babobantur. Neino e n i m fao $ jv*r*i Vhdnjkaii s e r v u m fuisse : i m o , u l pau

; , ; , , ,

* . v i o r i j i e S c r i p m r s e , n i u l t i populi nationesque * t'jtt** * \ o M i s u n l . Nec 4>**f* pc*'cu i *SMtU M<*;aiattci "perv^ws ferlnr: praetcrea q u i d ejus posleri,

; , cl alia sub '. el pie csse traclandos occulU vcrbis, quasi , \ \

AniorrhA i aliiqiic, qui Pabrslinaiu lecuru S^Hlomilis, ob cunceplam aniinis f a u l e idololatria? c r i m e n , a provido

w ^ ! c d : v r i o n e s i e r t i t t i i t i i r , u l i l l o d c t c r r i i i c x e m p l o , m e m i n c v i n l rcverenter p o r * t t t s . S c n p l i i r a ele<iim sarpissime ^ l i a p r o l o q u i l i t r , f* J K ( K V 4

%

iisdcm filium.

^ i c w l i xidens e$t eo l o c o , ubi Jacob e x i s i i m a l u r devovcre R u b e n his : circiimslatiliis Cbami babcl peccatum cffulil fratribus fuissent, d^f^lui pareotnn;

\ crutti ?\ **p:iicatur rawMliM. IHCIUM^, tuM*m lvmia IH^H

, , , \ \ , ' ,
1

m r t p i l o r j a r u e r i t j ^ i e r ; wec uni ex u i r i s q u e : $i pHirws p n r s t o

KI I ^ K i r j i u ^ dole\U$>i o m u i b i i s ; r i d i c u l u m ei v i s u i n fpudort v l c a u l o l a , \tiu\unan'l; hoc b U , ad ca?tcros ejus qui domeslici in-

, ' ; \

cwi w h d i u r dolu^bal; d i ^ n u m erat id D , nrani,

, \ . ^ " , \

smmmtial, ^Kv* iwsl viM^%

el exloruis. Undo vcrisimile c s l forie staiuos l u i n ut viros

IVairot r o i gevia? t u r p i t u d i n c m c o g u o *Uoa q u o q u ^ veniam c o n (inn nec

w w l U ^ r o * . Scriptura quidcni, %4| ^ x c i u a l i o villMlMr ^uli^

t

. ; , * , ; ' \ \ , * >,

J u t o , m i l l o a d d u c i l exonsulioiics, S c d p t a > o*l, qua voniam impelrat, * Gti^pil N o a i b eseo \W a ^ r i c o l a . N c c 108 b i b o n d u m , Noc c o m p e i l ; m bal>emoii lalioncm.
%

q i i n t u m v i u i c&sol b a i i n e i u t u m ,

% wowuHl0 > % 1^\Mia

, . , . ; * . ;

Noc sciebat ut v i n u i n dofnbuml, foivi

o l lU viumo,

ubi j a m

305

COMMENTARII IN GENESIN.
gnis modis parenlcm tractavit; nec impii

306
indifilii au-

; , vel palerna j u r a r e v e r i t u s , contumeltofce et . " \ , ' . Efaot * 0 , ' * ' , ; \

h

a u i m u m teligit salus c o m m u n i s , q u a m roodo nacti e r a n l i n mystica n a v i , cujus parens praecipue c t o r fuerat. Nec a n i m u m ferocem repressit l i i n c discerel agere m o d e r a l i u s , ne a l i q u i d consigravius sic

deratio d i l u v i i , qno impietas y i n d i c a l a erat, u l vel p a l e r e t u r . Quapropter q u i d a m baud i m m e r i l o p a l r i s tui

\ \

nos a d m o n e l , dicens : < Ne g l o r i e r i s i n ignominia > P l u r i m u m namque d i f l e r u n l gloria et i g n o m i n i a , honor et dedecus. H i n c c o n l e m p i o r ille impudens i n s e r v i l e m conditionem ex Hbertale delractus e s l . V e r u m quaestio moveri potest, qua; q u i v i n i v i r l u l e prsecocausa i m p u l e r i l L o t h u m ,

: , \ , *\ (> :: \ ^ . ex illa c a l a m i l a l e a c c e p e r a i : e l sic conspexit. E s t enim

g n i i a m habebat, u i ebrictali operam dederit. F o r giiaverat, ut abigeret t r i s l i t i a m et roetura, qiiem licel nudum conjiquateconviviis vil ne saagriquomens in

&, < 'silan (ul responsum d e l u r ) largiMs m e r u m i n g u r viuo sora tipsum nonnibil evenit consolatus est. i n p u b l i c o ; domus bibcril, jtidicalur continemia qui non Yerumlamen sua eum quis meliente, decedit

Noacbus p a r u m c a u l e e l pudice j a c u e r i t , non tamen id

sancti se n e u l i q u a m extra s u a m domuni n u d a r e . A t ex adiuillere. enim Verum is intemporans

praediciis

cere polesl, q u o d non v i n u m u n i v e r s u m , quod apposiluni e r a l , nus expedit V m i ustim prius quam o m n i a s i c c a l a fuerint p o c u l a . pro incalescerc v i n o . Bifariain pim est. A l i e r ebrietalis modus formaio et ficlo. que p e s s a i i s s u u m oflicium facit. S i c pientem c a d i l . Moses aulein b i c u l i l u r esse

Moses diciione inebriare usus est, e b r i u m culpa non v a c a l , collalioue. ex el

pro vino

flagrare

quis ebrius p u l a t u r , scilicet a u l c u m

d e l i r ? l , ncque maximum Adanio

peccali

argumenrccenlcr

esi, cum

a n i i n i mero i n c a l u e r i n l . E t baec ebrielas Noachum cnim paradiso, confcit i l l c ex

quoque

deganli

U l e r q u e naroque egressus I r a d i l u r , b i c

a r c a . Uterque creationc lerra optis

culluram a u s p i c a l u r post d i l u v i u m . D i l i i v i u m recte d i c o . Nam i n

p r i m a niundi

damoiodo a q u i s operla e l i n u n d a i a f u i l . N i enim aqua; l e n u i s s e n l t e r r a m , haud d i c l o

fuisset :

Congregetur aqua i n congregalionem u n a m , et i n conspectuin prodeat vel einergat a r i d a . > - C , ; , * : , ; \ , Qnaerilur quoque, an v i n e a f u e r i l et ante d i l u v i u m , aut an N o a c b u s ejus i u e r i l i n v c n l o r . dain sic s o l v u n l hanc quaeslionem : V i l i s anle d i l u v i u m iti orbe fuit. V e r i i i n v i n u m Quiqtiidein ignora-

b a t u r , cujus inventor e x s l i t i l Noacbus. H i n c accidit, til v i n i r e p e r l o r ebrietatem e x p c r i r e l u r p r h u u s . S i v i n u m erat anle d i l u v i u m , q u i l i l , quod non memoriae proditnm sit, q u i s eo fuerit usus? Forlassis nec c a r n i i i n i nec demenlia i l l o r u m non c i l r a d i v i n a m p r o v i d e n l i a m ut docel Scriptura, lanla fuit

\ ,

> , \ , , > . ,, ,

v i n i usus ante d i l u v i u m frequenlatus est. S i c n i m , i u o r l a l i u u i , u l aquis d o m a n d i f n e r i n t : q u i d evenisset, s i c a r n i u m ct v i n i ususfuisset c o g n i l u s ? P r o fecto nemo i l l o r u m ferociam compescere aut rcfrenare quivisset. CaBlerum vi divinae o r a l i o n i s , quac

, , , - ^ i n r e r u m p r i m o r d i o d e p r o m p l a e s l , scilicet C e r ^ , minet l e r r a , > e t c , eliain n u n c vitis p r o d i i l , c u m *. \ o m n i a e s s e n l prsesenli inundalione dissipata et ab, l a l a . E l e g a n l e r v e i o i n q u i t : c N o n a m p l i u s erit i n * \ *. , c undatio a q u a ? , q u a s i altera clades reservetur i g n i , q u o m u u d u s deflagret. N u n c paululum allegoriae i m niorcmur. Agricola viueam Noacbus plantavit ct i n s l r u x i l ncmpe p o p u l u m suum in puicberrimain, , > , -,

* \ * Ecdi. i n ,
fc

C b r i s t o . P r i i n u s ex vino b i b i l Noacbus : sic C b r i s *

ii. V A R L E LECTIONES.

Ua lirs codd.

303 eise swclores ejirs " C a l a m i t a l i s , cgtessi fucrimiis oflicio p a l e r n o , non pia

P R O C O P I I , prascrlim suggo-

304

si , ; \ , , , , : , * . , , , \ . fuisscni. Quidam

rcules l i b d r i s , sed hos ad malas deducentcs a r l e s . ^GiCleruin G h a m u s n o n e i i n , quam una cum principaliter esl. fralribus posl malcdicliobenedidiluvium a nis m n c r o n e i r a n s v e r b c r a t u s Nam

~Deo acoeperat, o b s i a b a t . S i i n i l i r n l i o n e nec A d a irnis gestans i m a g i n e m D e i , i n c u r r i l m a l e d i c l i o i n s aculeos, s i c u l i C a i n u s , -subjnnxit : T r e s b i Huic objectioni eranl depravati, ad filii quem sic profatus est

Deus : c M a l e d i c l u s t u , e l c . Y e r u m , . u t q u i ( I a m o b j i c i u n l , si Deus r e c o r d a l u s C b a n a a n filii q u a r t i . c o n t i n u o N o a c h i , > certc o r r a v i t . Q u a l u o r e n i m , nec Ires filii N o a c b i ponendi filiusque u l r u m q u e c o n n e c t i t , et de ambobiis quasi de uno serniocinalur. abs sic a d v e r s a r i i o c c u r r u n t : Q u i a paler merito eadem s e c t a b a n l u r s l u d i a , et ex aequo

censent inerito n u n c d e s c r i b l C b a m i generaiionem e l s o b o l c m , ut significetur eura, c u m j a m p a i e r c t ipsc f o r e i , p a i r i n n l l a m d e l u l i s s e r c v e r e n l i a m , s i c u i i filium decet : proinde nari juniorcm, iitpole q u i a m o r e peccati se parenli, u i quidam non re i p s u m n o i n i s e d i l i o s u s , opposuerit.

Ncc cui absurdum videalur,

q u o d e l Chanaan

\ , ,

mo.ntionem f a c i i . N a m cura is foret a u c l o r et c o n d i l o r Ghananaeorum, j a m l u m r e p r e b e n d i l u r d i v i S p i r i t u s pracsagio ejus i g n o b i l i l a s , utpole cujns posteris sua regio essel c r i p i e n d a , et Yerum quaeslio est facilc pio a s s i Gasunl gnauda . , quomodo

, ^ ; , ,

\ ' \ , , \ / ^

s e r v i e r i l f r a t r i b u s . Id

p r o b a t u r . Nain natnque facli

baomlae, qui descendebant ex Gbanaan p r o s a p i a , servitutem s e r v i e r u n t . S e r v i Israelilis, quorum auctor eral Sem. Quamvis i g i t u r n u n c v i d e a l u r diras i i n p r e c a r i i i e p o l i , a l l a m e n princrpaltter d e v o v e l bujue posteros, q u i diris i l l i s i m p r c c a l i u b u s d i g n i b a b c b a n l u r . Nemo enirn facile dixerit Gbanaan s e r v u m fuisse : imo, u l p a t e l a u c t o r i l a l e S c r i p l u r a ; , m u l t i populi nalionesque quam periculi perpessns iertur : ejus posleri,

\ , po; , , , , ct alia sub '. et pie esse Iraetandos occulta vcrbis, quasi , 1 \ revercnler

ex eo, ceu fonte e x o r i i sunt. Nec praeterea q u i d - ^ Gbanansei ct A m o r r b i e i aliique, q u i P a k r s l i n a r a l e n e b a n l - i m a cuni S o d o m i l i s , ob conceplam animis m a l i t i a i n ct fatale idololalriae crimcn, a provido

Deo m a l e d i c l t o n e e i e r n u n l i i r , ut illo d e t e r r i l i exemplo, nieininevinl parentes. S c r i p l u r a etentm saepissime .alia p r o l o q u i t u r , V e r u r a c x bis ampliiicalur circumslanliis Cbami peccalum

iisdcin

praedicii, s i c u l i videre est eo loco, ubi Jacob e x i s i i m a l u r devovcre Itnben f i l i u m . , , , \ \ , * * \ ,

1

: despeciui babel

p a r e n l e m ; effutit

q u a m turprter jacuerit p a l e r ; nec uni ex f r a l r i b n s n u u t i a l , sed u i r i s q u c : si plures praesto fuissent, i d iacinus delexisset o m n i b u s ; r i d i c u l u m ei visuin c s l facinus, factum p u d o r e e l cautela, ne ad ca3leros ejus i n famia d i m a n a r e t ; nec b i s , qui domeslici eranl, i d a n n u m i a l , sed et externis. U n d e verlsiinile e s l nofi solos fratree r c i g e s l a turpitudinem c o g n o vtsse, sed alios quoque foris stanies t u m v i r o s l u m m u l i e r e s . S c r i p l u r a q u i d e m , u l veniam c o n ciJiel j u s l o , m i l l e adducit excnsationes. Sed pra> c i p u a excusatio cst, qua vcniain iinpetrat, c u m noc s c i l b i l u r : c Ccopil Noaeb essc v i r agricola. > N c c eniin n o r a l q u a n l u m v i n i essel b a i i r i c n d u m , i ]Uomodo 109 frrvene, et ut b i b e n d u i n . N c c c o n i p c i l a i n babcvinum, ubi j a m defcibueril, forcl

, ' \ , \

c u i niiniine d e b e b a t ; di<*num e r a l id ^ ,

. ^ c " , \ p

. vov ; , , ; ' \,

* ,

, . , . ; * . ; \

bnt d i l u e n d i i n c r i r a i i o n e m . Nec scicbat u l v i n u m p o i a i i d u m . Ilis ornnibus neglcctis lilius noc iidem

303

COMMENTARJI IN GENESIN.
gnis modis parentcm traclavil; nec impii

306
indifilii au-

; , vel p a l e r n a j u r a r e v e r i l u s , contumeliose et . " \ , ' . ' , ' ' ' ,

a n i m u m teligit salus c o m m u n i s , quam roodo nacti erant in mystica n a v i , cujus parens praecipue c t o r fuerat. Nec a n i m u m ferocem repressit binc disceret agere m o d e r a i i u s , ne a l i q u i d consigravius

deratio d i l u v i i , qiio impietas v i n d i c a i a erat, u l vel p a t e r e l u r . Q u a p r o p l e r q u i d a m baud i m m e r i t o sic nos admonet, dicens : Ne glorieris i n ignominia patris l u i > P l u r i m u m namque diflerunt gloria et i g n o m i n i a , honor et dedecus. H i n c contemptor ille impudens i n s e r v i l e m conditionem ex Hberiale detractus est. V e r u m quarslio moveri potest, quas q u i v i n i v i r t u l e praecocausa i n i p u l c r i i L o t h u m ,

\ ^ , , * \ . ex i l l a c a l a m i t a l e a c c e p e r a l : e l sic conspexit. nos pro E s l cnim

gniiam habebal, ut ebrietali operam dederit. F o r gitaverat, ut abigeret t r i s t i t i a m e l metura, sua eum quis melienle, decedil quem licet nudum conjiquatevel ne saagriquo-

, 'silan (ul responsum d c l u r ) largiMs merura i n g u r vino sora tipsum nonuibil evenit consolatus est. i n p u b l i c o ; donuis bibcril, judicalur contineitiia qui non Verumtamen

N o a c b u s p a r u m caute el p u d i c e j a c u e r i t , uon tamen id

sancti se neutiquain extra s u a m d o m u m n u d a r e . A t ex admitlere. enim Yeruin is intempcrans

praediciis

cere p o l e s l , quod non v i n u m u n i v e r s u m , quod apposiluin erat, expedit ? i n i usuin p r i u s q u a m oainia giccala fuerint p o c u l a . incalescerc v i n o . B i f a r i a m que pes satis suum oflicium facit. S i c r i o i c s l . A l i e r ebrietalis modus f o r m a l o et ficlo. pientem c a d i t . Moses autem h i c u l i l u r esse

coinriviis niens in

Moses diciione inebriare usus est, e b r i u m culpa non v a c a l , collatiowe. ex el

pro vino

flagrare

quis ebrius p u l a t u r , scilicet a u l cuni d e l i r ? t , neque peccati maximum Adamo a n i n i i mero i n c a l u e r i n i . E t baec ebrietas Noachum cnim paradiso, confcit illc ex

argumenrecenier

e s l , cum

quoque

clcganti

U l e r q u e naraque egressus i r a d i t u r , b i c

a r c a . Uterque creationc terra opus

c u l t u r a m auspicatur post d i l u v i u m . D i l u v i u i n recte d i c o . Nam i n

priraa nnindi

d a m m o d o aquis operla e l i n u n d a i a f u i l . N i enim aqua; l e n u i s s e n l l e r r a m , haud d i c l o

fuisset :

C o n g r e g f t u r aqua i n congregaiionem u n a m , et in conspectuin prodeat vel emergal a r i d a . - C , ; *i , ; , ^ , Quaeritur quoque, an v i n e a f u e r i l et ante d i l u v i u m , aut an N o a c b u s ejus fuerit i n v c n l o r . dain sic s o l v u n l baiic quaestionem : V i l i s ante d i l u v i u m iu orbe f u i l . V e r u m v i n u m Quiquidein ignora-

b a l u r , cujus iiiTentor e x s l i l i l Noachtis. H i n c a c c i d i l , m v i n i r e p e r l o r ebrietalem c x p e r i r e i u r p r i i u u s . S i v i n u m erat anle d i l u v i u r a , q u i l i l , quod non memoriae proditum s i l , q u i s eo fuerit usus? Foriassis nec c a r n i u m nec demenlia i l l o r u m non c i t r a d i v i n a m p r o v i d e n t i a m ut docet Scriplura, lanla fuit

\ \ , ^

; *

i , \ ,
f

v i n i usus ante d i l u v i u m frequemalus est. S i c n i m , m o r l a l i u m , u l aquis d o m a n d i f u e r i n l : q u i d eveniss e l , si c a r n i u m e l v i n i ususfuisset c o g n i U i s ? P r o feclo nemo i l l o r u m ferociam compescere a u l refrenare q u i v i s s e l . Cieterum v i divinaB o r a t i o n i s , quac Cercum

, . , , ,

, ,

- ^ i n rerum p r i m o r d i o deprompta e s l , s e i l i c e l minet l e r r a , > e t c , etiam n u n c v i l i s p r o d i i t ,

, ' : \ c , , \

o m n i a c s s e n l praesenli imindalione dissipata et ablata. E l e g a u l e r v c r o inquit : < N o n a m p l i u s erit i n u n d a l i o aqua, i q u a s i aliera clades reservetur i g n i , q u o m u n d u s deflagrct. N u n c p a u l u l u m allegoriaB i m niorcmur. Agricola vineam Noacbus plantavit et itisiruxit ncmpe p o p u l u m s u u m in puicberriinani,

. 01 \, m

, > ,

C b r i s t o . P r i i n u s ex viiio b i b i l Noachus : sic C l i r i s -

E c c l i . , 14. VARI/E LECTIONES.

m
eise SKiclores ejirs ^ c a l a m i l n l i s , egiessi GaMerum nh> ctio, fucrimus ofllcio p a l e r n o , Chamus non una cum non pia

PROCOPII GAZ.EI
prscscrlim sugge-

304

si \ , c \ , , , , ; , * \ . , , , . fuisscni. Qiiidam

ronles libaris, sed hos ad malas dcducentes a r l e s . principaliter esl. f r a l r i b u s post malcdicliobenedidiluvium a nialcdiclionis roucrone qitam iransverbcratus Nam

f)eo acreperat, o b s t a b a i . S i m i i i r a l i o n e nec A d a inus geslans i m a g i n e m D e i , i n c u r r i t aouleos, s i c n t i C a t n n s , ad subjnnxil : T r e s b i ITuic o b j e c t i o n i eranl depravati, ipsc f o r e l , p a i r i filii q u e m sic profalus est

Deti : c Maledictus tu,> etc. V e r u m , ut q u i d a m o b j i c i u n l , si Deus recordatus C h a n a a n filii q u a r t i , e o n t i n u o N o a c h i , certe c r r a v i t . Q u a l u o r c n i m , nec tres i i l i i N o a c b i ponendi filiusque u l r u m q u e c o n n e c t i t , ct de ambobus quasi de uno sermocinalur. abs sic a d v e r s a r i i o c c u r r u n t : Q u i a p a l c r merito cadem s e c l a b a n l u r s l u d i a , et ex aequo c u m j a m pater et re i p s u m n o i n i

censent m e r i t o n u n c d e s c r i b l C h a m l generationem e l s o b o l e m , u l significelur e u m , n u l l a m detulisse r e v e r e n t i a m , s i c u i i filium decet : proinde se parenti, ut quidani q u o d et Cbanaan non n a r i j i i n i o r c m , -utpole q u i amore peccati Nec c u i a b s u r d u m v i d e a l u r ,

sediiiosus, opposueril.

\ , ,

me.ntionem facit. N a m c u m is foret auctor e l c o n d i l o r Chananaeorum, j a m t n m r e p r e b e n d i i u r d i v i n i S p i r i l u s praesagio ejus ignobilitas, postcris sua gnanda p o p u l o . V e r m n servierit fralribus. Id quaeslio est facile utpole cujus pio a s s i quomndo Gasnnt , regio essct o r i p i e n d a , et

, ^ ; , ,

* \ * \ , , \ / ^ \

p r o b a t u r . Nain nanique facii

b a o m l x , qui descendebanl ex Ghanaan p r e s a p i a , servitutem s e r v i e r u n t . S e r v i Israeliiis, quorum auclor eral S c m . Quamvis i g i t u r n u n c videatur diras itnpreeari ncpoti, a l l a m e n p r i n c i p a l i t e r devovet hujue posleros, qui diris i i l i s iniprecatioinbus d i g n i babcbantur. Nemo e n i m facile d i x e r i l Gbanaan s e r v u m fuisse : imo, u l
. . . .

, \

pa

\ , , , * I

t e l auctoritaie S c r i p l u r a i , m u l t i populi nationesque ex eo, ccu fonte exorti sunt. Nec quam periculi perpcsstis

praeterca q u i d - ^ cjus posleri,

iertur :

, cl alia sub '. et pie esse Iractandos occulia vcrbis, quasi , \ \

Gbanaiiaei ct A m o r r h j e i aliique, q u i P a b r s l i n a m l e nebant una cuni S o d o m i l i s , ob conceplam animis m a l i l i a i n ct falale idololalriae parentes. S c r i p l u r a
v

crimcn, a

provido

Deo m a l e d i c l i o n e s i e r n u n t u r , u l illo d e t e r r i i i exemplo, i n e i i i i n e r i n l reverenter eteniin saepissime. .alia p r o l o q u i l u r , peccatum prsedicil, s i c u l i videre est eo l o c o , ubi Jacob e x i s i i m a l u r devovere B u b e n Vcrumcx bis c i r c u m s l a n t i i s Cbaroi amplilicalur : d e s p e c l u i babel p a r e n t e m ; effutit

iisdem filium.

, , , \ , ' \ ,
1

quam ttirprter jacuerit p a t e r ; nec u n i ex f r a l r i b n s n u n t i a l , sed u i r i s q u e : si pltires pra?sto fuissenl, i d iacinus d e l e x i s s e l o m n i b u s ; r i d i c u l u m ei visum cst facinus, cui facluin p u d o r e e l cautela, ne ad caMeros ejus i n fainia d i n i a n a r e t ; nec bis, q u i d o m c s l i c i n r a n l , id a n n u n i i a l , sed e l e x l e r u i s . U n d e verisimile cst non solos fratrcs r e i gestae l u r p i l i i d i n e i n c o g n o alios quoque foris s l a n i c s tum viros S c r i p l u r a q u i d e n i , ut veniam c o n qua vcniain impetral, cum ncc visse, sed

, ' \

n i i i i i m e d e b e b a t ; d i ^ n u m e r a l id ^ , , \ \ . ^ " ,

l u m niullercs.

, ; , * , ; * \, * ,

ciliet j u s l o , m i l l c a d d u c i l excusationes. Scd praecipua excusalio c s l , ftcrlbilur : t Coapit N o a t b essc v i r agricola. > N c c b i b e n d u m . N c c c o m p c r l a m babcubi j a m defcibueril, forrl

enim n o r a l q n a n t u m v i n i esso.l b a i u i c n d u m , <]Uomodo 109

, . , .

br.t d i l u e n d i u i c r i r a i i o n e m . Nec sciebaC ut v i n u m fi*rvene, et u l v i n u m , p o i a n d u m . His ornnibus neglcclis lilius nrc ihWm

. \

305

COMMENTARIi IN GENESIN.
gnis modis parenlcm traclavit; uec impii

306
indifilii au-

; , vel p a l e r n a j u r a r e v e r i t u s , c o n l u m e l i o s e et . " \ , ' . ' 0 , ' ' ' , \

h

a n i m u m l e l i g i l salus c o m i m i n i s , quam roodo nacti crant in mystica n a v i , cujus parens praecipue c l o r fuerat. Nec a n i m u m ferocem repressit b i n c d i s c e r e t agere m o d e r a l i u s , ne a l i q u i d consigravius sic

d e r a l i o d i l u v i i , qito impietas v i n d i c a i a erat, u l vel pateretur. Q u a p r o p l e r q u i d a m haud i m m e r i i o

, e

\ \

'

nos admonet, dicens : Ne g l o r i e r i s i n ignonnnia patris t u i . > P l u r i m u m namque diflerunt g l o r i a ct i g n o m i n i a , b o n o r ct dedecus. H i n c contemptor ille impudens i n s e r v i l e m c o n d i t i o n e m ex libertale detraclus e s l . V e r u m quaestio moveri potest, quaj q u i v i n i v i r l u t e praecocausa impulerit L o t h u m ,

, \ , \ \ x a l . ex i l l a c a l a m i l a t e a c c e p e r a l : e l sic conspexil. nus pro E s t eniin

g n i u m babebat, ut e b r i c l a l i operam dederit. F o r gilaverat, ut a b i g e r c l I r i s t i l i a m et meturo, Verumtamen sua eum quis melienle, decedil quem licet nudum conjiqnatevel ne saagriquo-

, s i l a n (ul responsum de(ur) largiMs m e r u m i n g u r vino sero. l i p s u m nonnibil evenit consolatus est. i n p u b l i c o ; donius biberil, judicalur contineniia qui non

N o a c b u s p a r u m caute e l pudice j a c u e r i t , uon tamen i d

s a n c l i se n e u l i q u a m extra s u a m donium n u d a r e . A t ex admitlere. enim Yeruin is intemperans

praediclis

cere p o t e s l , q u o d non v i n u m u n i v e r s u m , quod a p p o s i l u m erat, expedit v i n i usuin prius q u a m oninia s i c c a l a fuerint p o c u l a . esse

coiwiviis mens in

Moses diciione inebriare usus est, ebriuin culpa non v a c a l , collalioue. ex el

pro vino

flagrare

incalescere v i n o . B i f a r i a m

quis ebrius p u l a t u r , s c i l i c e l aut c u m

d e l i r ? l , neque niaximum

que pes s a i i s suum oflicium facit. S i c i u u i e s l . A l i e r e b r i e l a l i s inodus forraalo et ciilturam ficio. pientem c a d i t . Moses a u l e m b i c u l i l u r

peccali

argumenrecenlcr

esi, cum

a n i m i mero i n c a l u e r i n l . E l baec ebrietas Noachum cnim paradiso, illc ex

quoque

clcganli

confcrt Adamo creatione

Uterque naroque egressus I r a d i l u r , b i c

arca. Ulerque terra opus

a u s p i c a l u r post d i l u v i u m . D i l u v i u m r e c l e d i c o . Nam i n

prima iimndi

d a m m o d o aquis operla et i n u n d a i a f u i i . N i e i i i m aqua3 l e n u i s s e n l l e r r a m , haud d i c l o - C , ; , ; \ , , -

fuisset :

C o n g r e g e l u r aqua i n congrogalionem u n a m , e l i n c o n s p e c l u m prodeat vel einergai a r i d a . > Quaerilur qnoque, an v i n e a fueril e l ante d i l u v i u m , a u l au N o a c b u s ejus fuerit i n v e n l o r . Q u i dam sic s o l v u n l baiic quaestionem : V i l i s quidem anle d i l u v i u n i iu orbe fuit. -eriim v i n u m ignorab a l u r , cujus i i w e n l o r e x s t i t i l N o a c b u s . H i n c accidit, ttl v i n i r e p e r l o r e b n e t a l e m e x p e r i r e l u r p r i m u s . S i v i n u m erat anle d i l u v i u m , qui lit, quod non memoriae p r o d i l u m s i l , q u i s eo fueiit usiis? Forlassis nec c a r n i n m nec demenlia i l l o r u i n noa c i l r a d i v i n a m p r o v i d e n l i a m ut docet Scriplura, tanla fuit

\ ,

, \ , " , . , ,

v i n i usus ante d i l u v i u m frequenlalus est. S i c n i m , m o r t a l i u m , u l aquis d o m a n d i f u c r i n l : q u i d cveniss e l , si c a r n i u m et v i n i ususfuisset c o g n i l u s ? P r o feclo nemo i l l o r u m ferociam compescere a u l refrenare quivisset. Cieterum v i divinaB o r a t i o n i s , quac

, , , - i a r e r u m p r i m o r d i o deprompla e s l , s c i l i c e l C e r , minet l e r r a , e t c . , e t i a i n n u n c v i l i s p r o d i i t , c u m \ o m n i a e s s e n l prsesenti imindatione dissipata et ab , lata. E l e g a u l e r vero i n q u i t : t N o n a m p l i u s erit i n ^ \ . 01 \, c u n d a l i o aquic, >quasi a l l c r a cladcs reservetur i g n i , q u o i m u i d u s deflagrct. N u n c p a u l u l u m allegoriae i m morcniur. Agricola vincaui Noacbus plantavil ct i n s l r u x i l ncmpc p o p u l u m siium in puicberriinain, , ,

\ 14.

C b r i s t o . P r i i n u s ex viuo b i b i l Noacbus : s i c C b r i s -

" Eccli. ,
FC

VARIJt: LECTIONES.
U J lrr> ctudd.

307
l u s , cnjus ille lypus crat, esl Noacbtis : sic C h r i s t u s pa>sione tus crucifixus esl

PROCOPII GAZ.El
consuiiiuiaius .

308

passus e s l . Iiu-brialus \ * , , , , , , \ >' xar

r.st. Noacbus nudalus esl i n domo sua : sic C b r i s a Judaeis. C h a m u s l y p u s esl pendcnti: populi J u d a i c i , qui i l l u s i l C l n i s l o e c r u c e quein c e r n e r e n l , seciindum

c i i s l i m a v e r u n l , cuin d i v i n a m n a l u r a m non bumanam naluram essede iteliqiii dtio

" , * * siquidem virtutis facit liberin

f o r n i e m . Isaias e n i m i n t j u i l :c V i d i i n u s ipsuin, e l n o n b a b u i l formam i i e c p i i l c b r i l u d i n e m

, . populi sunt i i d c l c s , qui praccessere 110 legeii, e l q u i subseculi sunt tegem. Et bic quidem popnlus v o c a l u r J j p b e t , id cst, l a l i l u d o . Nobis N a m d i r u p l a macerie i n t e r m e d u p r i m i s n o v i s s i m i admisli et conjuncli tenenles c a l l c m . V e r u m Judaeos perpeluae adjudicavit sunt, eum.lern fidei e l

revelavii D e u s e l P a l e r F i l i u m s u u m , dc quo i l l u d profcrtur o r a r u l u m : c H a b i t e l i n labernarulis Sein.i C l i r U t u s s e r v i i u t i , dicens : t O m n i s , qui

pecGatuin, s e r v u ? e s t peccaii. servus non m a i i c l i n domo iu aMernum. S i igitur F i l i u s vos latein asseruil ex servilute, l i b c r i e>lis *. > Quidam Sem, >etc, ista verba : H a b i t e l i n tabcrnaculis

non de Japbct, veruiii de ipso Deo d i -

lalante accipiunt. Q u i a e l i n benedicendo S c i n sic l o c u l u s esl : Hcnodiclus Deus S e m . > Scd p e c u b a r i ralione quadam sic c o m p e l l a v i l S e m . Noral e n i m S p i r i l t i s sanctus b u n c fidelem f u l u r u m , et ex ipsius gencre descensuros A b r a b n n m m e i G b r i s i u m , quoad c a r n e m . fjuaproplor o p l a l , u l et J a p b e l b a b i t e l i n i l l i u s t a b c r n a c u u s . Et fiat Cbanaan s c m i s ejus, > PIC. E c q u i d c c r n i s Noacbuin f a l i d i c o i:i30iiuisse. E l e n i m M a d i a n , occupavil Sem, riuni id est, M c d u s , oreilia quem

, , \ : , * , , \ t . , * \ \ . c \ ) ; ;

. > \ , , & , , , \ ' ,

( 1

genuii Japliet, p u l c b e r r i m a l a b c r n a c u l a et ardiftcia s c i l i c e l M e d i a n , quae non iniriinia boc loco pr;edici impeP e r s i d U pars est. Polcst Glianaan.

R o m a n n m , qnod i n v a s i l laboruacula Sem et Itaque Noacbi o r a c u l a , quae in m o d u m in malcdiclionem. Judaei: et scrvierunl

\ .

*^

benedictionis profalur, abicrc Siquidem Persis cl R o m a n i s

\ ' \

a J b u c Gbanaau s c r v i l u i U u b j e c t u s e s l . CAP. X VERS. 2 . Filii Japhel: Gomcr ei Magog, ei Madat et Javan, et Thubal, e l e . H i t e n u e r u n l extendil Europam A s i a m versus usque ad Rrgiunem, quae i n c i p i t a T a u r o et A m m i a i i o i i i o n l i b u s , seque T a n a i i n , et i n L i b a u o ct usquc ad G a d i r a . l l l i , q u o r u m p a l e r e r a l ivgionem, qua? ab , . '. Matfor Madat

\ .

, \ \ , , \

Gbam, insederunl

A m m i a u o m o u l i b u s S y r i a q u c e x e t i r r i l a u s l r u m . ctiparunt omnes marilirnas oras (tjqne ad mare occidtium. F i l i o r u m J a p b e l b i c est calalogus : G-imor, a quo Galalnc; Magog, a < Scyibse; M a d a i , a quo Mu d i ; J o b a n , a quo lonia ; E l i s a , a quo JEoles ; T l i o b>l, a quo I b e r i ; Mosocb, a quo Gappadoces deducuntur. Gntalogus Alibinpcs; P l m t , a quo Gbauaiia?i. irnhunl. " Isa. L i i i , " Joan. v n i , 3'*, 35,36. fllionim PIHIIXM Cbam : G b u s , a quo a qito Mcslru>i in A f r i c a ; Glnis^i igyplii; quo
D

\ \ \ . y\ q ^ 9 , ' .
l(j a s

Maoat, '

' , * , ' " , ' . \ , '

k

10 -

Mestraiin,

, ' -'. , ' . '

.

Glianaan, a

qui "hunr Palacslini d i c u n l i i r , o i i g i i i e m

VARI.4-: L L C T I O . N E S . * C . . * C. N . Msapat/. *X.. . *-..

309 , '

COMAJENTARIJ I N GENESIN filiorum Cbua , ' :

310
S a v a , a ' q u o Saba-i -

T t o l , ' * Catalogus , ' ' , ' , ' . \ . \ , , . " \ " . , .

i E l h i o p i a e populus ; E v i l a , a q u o G e t u l i ; R e g m a , a quo R h a m e ; l l l S a b a l l i a , a quo Aslabaei; S e b a c a i b a , a quo S e b a c b l b e a i ; J u d a d a n , a quo Judadaei TEibiopcs creati s u n l . Ii:fra, u b i c o m p o n i t gencalogiam e o r u m , q u i ab Seui veniunt, a l l e r i u s me">inil M o s o c b . Quae h i c t r a d u n t u r , diligenler servan la s u n t . P l u r i n i U i i i j u vabunt eos, q u i l e c t u r i sunt p r o p b e l a s . I l i n c e n i m innolcscet, quam o r i e n l a i e m , quam occidetdalcm o r b i s partem n u n c u p e l unusquisquc j u x t a l i n g q a m s u a m . > Q u postea insecuia sunt, nunc explicat. Nam i n exslruclione demnm turris Babylonic, Evila linguae variae exortaB sunt. E s t quoque alius qui g l o r i a i u r p a l r e m S e m . Nimrolh, q u i e r a i forlis venator et gigas c o r a m Doniino. Josepbus perbibet b u n c e x s l i t i s s e a u c l o rem sediftcanda? t u r r i s , et i l l o r u m , q u i c o n a b a n i u r i l l u d a?dificium educere ccclo, N i n i v e . E s l et Judaeorum. colligitur Noacbo, in Arabia lniiitim princeps. G o n d i d i l oppidum isto n o m i n e

Kcvevt- \ . VOJ, , ) . , , \ , \ , ,

regni ejus fuil B a b y l o n . H i n c Gbami maledicti i r r u i s s e i n ratione opcra

progeniem

possessiones alienas, qua assignatae erant S e m ab et i b i regnasse. N e c d i s s i m i l i Scriplura Nimrotbum norainat g i g a i U e m , ut q u i

p r i m u s fuerit ausus r e l u c t a r i Deo, et edere

iinpii g i g a u t i s ; deinde eo dementiae v e i i e r i l , ut t y r a n n i c o s ascisceret s p i r i t u s , e l imperitare saiegerit in alicna regione. S a l i s supra c o n s i i t i t manifeslis sortibus singulis fralribus suas a l l r i b u t a s regioncs. A t nunc patescil N i i n r o t l i u m , q u i p r o c r c a l u s e s i a b G h a m o , i n aliena regione, quae adjudicata e s l S e m , doiuinari. c Et Samar;eum,clc. Hinc relucetChanaan i i l i u m fuisse Samarajuin, a q u o d e n o m i n a l u r S a i n a r i a S a i n a r i i a r u i n i n Palaeslina.i Donec vei.ias in G e r a r , e l c . H i n c e l i a m n u m cogiioniSnalur G e r a ritica ea regio quac s i l a est eupra D a r o n i a m distans ab E l c u l h e r o p o l i versus a u s l r u i n l a p i d i b u s S 5 . Ha?c fuit quondam P b i l i s i i n o r u m m e l r o p o l i s , i n qua s o lebant morari reges. medio i n l e r duo deserta siiae fuere Cades et S u r . S e m prsclerea baud orbtts

, , \ . \ , * \ " ' . " > ' , '

* \ . rislitil, rar \ s e J et h u i c
9

filiorum

E b e r p a t r i , q u i fuit fraier Japliet nalu majoris, n a i i sunt

m

filii,

quorum

bic perbibetur c a i a l o g u s .
D

VERS. 2 1 . IpsiSem quoque nati *unt filii, patri omtiium filiorum Eber, fratri Japhet \ 1 2 majori. F i l i i S e . n ; ^ E l a m , a quo descendunt E l y m a i i P e r s a n i m v e i u s t i s s i m i ; A s s u r , a quo origineiii I r a h u i i l A s s y r i i ; A r p b a x a d , quem Chaldx*i suae genlis a u c lorein a g n o s c u u l ; A r a m , a qno naii s u n l S y r i . I n fra .eliam i r a d i l Caniuelem esse p a l r e m S y r o r u m ; Lud, a q u o longa generis serie deducuniur L y d i . et H i iiisedcrunt loca, q u o r u m Enpbrate i n o r i e i t l a l i b u s , usque ad mare I n d i c u i n . silus e s t a b A s e i

E6sp

, '

', ' ' , ' . ' , ' * ) ' * . '\ .

p a r l i b u s , et e x c u r r u i i t

Qua^stio b i c movctur : qno pacto J a p b c l d i c a t u r fraler major. F o r l a s s i s s i m i l i s r a l i o e s l , secundum

, !

V A R I / E LECTIO.NES 1 C . . C . . ..
n

llatrcs codd.

311
quam Jacobus major fiabebatttr Esau, iiiodum J a p b e l major r c n s e t u r propier

rROCOPII GAZ/EI

3 1 2
%

q u a m v i s , '.

niporis respectu.acto f i i e r i l n a l u minor. E l in bunc mysterium g c n i i t i m , q u a r u m palcr Jnplict nunjor d c p r e b e n d i tnr Sem I l c b r x o . Ncc i l b \ ut quis lamen s u s p i c a r i posset, ejusdem nffminis c s i ciun po^iremo filior n i n J a p h e l . N a m apud llcbranos non eisdem l i l t e r i s uterque s c r i b i l u r . Inquit a u l c m omnium filiorum Eber, filium fratri Scriptura : Pairr Japbet, scilicel Japbet

: \ ; ^ \ ? , ,

^ , \ , < " , . \ \, \ \ /, \ . \ " \ . ^ , >

fralri Japhei majoris. Unde quis c o n j i c i a l ^xstitisse p r i m i i m rolligilur lios

N o a c b i . Quod vero d i c i -

tur : i C o g n o v i l qua sibi fecit iilius m i n o r , e l c , C h a i m i m fuisse natu m i n i m u m inter fivero A r a m , J c n l , et G a l h e r , et Filii Jaclan Noacbi. Filii

Mosocb q i i i c l U z , a q u o c o n d i l a cst Dainascus et ncrtipala Traclionilis. llidiie regioneni, qua s c c c r n i l n r a Copbene fiuvio,

i n c o h i e r u n l ^ \ ( ) , , ' , ^. , E b e r , q u i f u e r u i u de genere electo. Nec qtiidquaro islo noiuine

: S y i i a m Indiae l i n i l i m a m vel adjaceniem. H a d o r a e s l oppidum Arabiae. Joab, e t c . Itaque, ut apparct, nomen majoruin s u o n i m habuil t e n u i l , scilicet Sem e l conitniine appellalur. CAP. XI. Sennear est urbs e l c a m p u s Babylonis, cujus

c u m gentc ct prosapia C b a m i . c M a s s a , e t c , R e g i o e s l l n d i a e , qiue . IA'. ,

. 6 , , \

nieminit Joseplius : et h i n c processit A s s t i r . In d i e btie ejus divisa est l e r r a , scilicet cum divideret A l i i s eiinus gentes, ne:npe filios A d a m i , quos disperseral i n orbem univcrswm cum proficiscerentur ab o r i e n tali orbis plaga. Graeci iradunl Zoroaslreni rssc BacA s s u r : q u i contendens i n o r i c n t a l i a c l i m a i a , t r o r u m fuit c o n d i t o r . H u n c niiae et magitt m e n i o r a n l . cxacte reperlorem Veruiritamen 113
n o n

. \

" , , -

a s l r o n o - ^ , \ , s i quis Nimroniagno , * 6 ' . .

v e l i l exrequare t e i n p o r a , i n v e n i e l

t b u m giganlem e l Z o r o a s l r e m niiai

l e m p o m m i n l e r v a l l o d i s j n n c l o s . Suiit qui astronoinvonlionem aUribuunl Arpbaxad.

%

V E R S . 7. Age N o n enim

de$cendamus. Haec verba ad F i l i u m creare qtiidquam possuut, sed

c l S p i r i t u m s a n c l u m , nec ad angelos r e f e r u n t u r . augeli creaturae sunt. G r e a l o r i s est novas formare l i n guas. Is enim b o m i n e m s c r m o n i s f a c u l l a l e i n s l r u t l t i m i n ovbem i n d u x i t , s i c i t l i docet J o b . e ncti oblulit trcs apostolorum exeniplo, quibus lingitarutn Spirilus donnm opus c s l linguas m u l a r e , u l d i s c i m u s ex s u b specie i g n i s . C u i n quadam e m p b a s i et s u p r a ,

, , \ \ , . ; \ . \ > , \ <

d i c l u u est : Venite. O s l c n d u n l u r e n i m nobis b i c d p e r s o n * sauclse T r i n i l a l i s , s i c u l i * , " \ \ * ubi t r a d i l n r : F a c i a m u s b o m i n e m . > V e r u n i d i l i gontcr o b s e r v a , quantum i n c o m m o d o l b u m a n o gen c r i p<*ccaluni. l i n m o r l a l i l a l e nos c x u i l p c r A d a inum. Eripuil nobis p c r d i l i i v i u m S p i r i t u n i s a n -

NOTiE. (5) , . , \ , . > \ . \ , ' ; \ , . . . , \ , \ . , . , " . . . . , . 7,

313
w cl ? ; \ Absil! hnpossibilia

COMMENTARIIIN GENESIN.
, , c l u m . . meus i n eis
, l

314
l i n g u a r u i n v a r i e l a l e m apperculii parabant. ne consimpliekalem l i n educere inlserlus, magis

Nequaquam enim, a i l , manebit Spiriius . Nunc l a m e n l i n g u a r u m vavielate formidarei coclo

p o r t a v i t . Nec gua%

h o m i n e s Deus, quod

\ . htimanis c o n a b a n l u r atlererenlur fruslri ?ano et i n u t i l i regabaniur, n c c

et l u r r i m , qtiam

v i r i b u s . Q u a p r o p l e r benignus Dcus ipsormn

labore, in b u n c modtini ipsis fcrias i m t i x i l . Prselerea v o i u i l Deus,

iil orbis u n i v e r s u s burnano c u l m

f r c q i i e n l a r e i u r . C x l e r u m cuin ejusdem f o r c n l liuguae, Docent q u i d a m , non riim boniinuin, j u s bcneflcio aediHcii fuisse iiomcn gamur

u n q n a m f o u s i l i u i n capiebant se d i i i u n d e n d i per l e r r a m . eam audaciam Cuisse i l l o iilius u l voltierint e x s l r u c r e t u r r i n i , c u i r r u n i p e r e n l in c o d u t i i : aliani gloriam c a u e a m , s c i l i c e l it p a r e r c u l sibi i l l o opere. H i n c l c x l u s sc

<:\ , ' IC \ . \ \ ^

\ . . . . \

celebre et

'Hfoav , . . . habel : F a c i a m u s nobis n o m e n , anleqiiam disperi n supcrficiem torrse. N o v e r o n l eniiii cum , uxov, > ;
?

i n u n i v c r s u m dispcrgendos o r b c m , salis superque

Dcus id subindc iNiits in-

signiUcassct. V c r u m . i l l i

necicbant moras, e l lernptis aliis aliisque o c c a s i o n i b u s extrahebant, i n l e r quas eliani iniraculosai ne e l lurris m o l i e b a n l u r opus. A l i i a i u n l eos

\ ' - , \ * * , , ;; . c \ ix' ti , * ; . " )

s l i l u i s s e i l l u d aidificium perculsos d i l u v i o , limeiUes aliud e x o r i r e l u r . Qtio e x o r i o , sic forlius s p e r a b a n l sc quivissel satis tnlos forc i n i l l a l u r r i . Q u a m o b r e m b i l u m i n e usi f e r u n l i i r . N a m resistcre aquse. T u r r i s baec posita cst prope E u p b r a l e m , u l lestantur H e r o d o t u s ct lim ab IMilegon. Dcus itaque s l a delicloriim baud radicein frustra impossibilia i i i i l i o *biijusceiiiodi

rescindens, eos i n s l r u i l , ne deinceps opera aggredianltir. N a m

>0 , C e l stulla IOVJ , * m, \ , >>;, *, , *. \ , ; \ ; , * \ ' , \ . , , " , , lingiiartiitt facluui , t .

d i x i t : desistent.donec o m n i a , qna? c o g i i a n t , perfecerint. G a i l c r i i m altende Dei b e n i g n i l a l e m . N o n c o n l i i i i i o r u i t ad divisionera p r o p o n i l , dicens : E c r e lingiiaruin : sed tribtinali poenas e x a c l u m s dcfensioiiein, qnasi pro

l a b i i i m u n u m , e l boc

i u c e p e r u n l facere. N e m o itaque c u l p e l , quae ipsis e v o n i l , l i n g u a r i i m d i v i s i o n e m . C u m abusi s i n l una cadeinque d i a l f c l o , m e r i l o et recle diver>as e l d i s sonas i n d u x e r o fuerinnis affecti d i a l e t i o s . Pra3terea nos quoque se capiaapnd inscrie r u d i l , ut deiensionem audiatnus, etsi g r a v i s s i i u i s i i i j u r i i g . E x e m p l u m de non c r u b c s c i l . clc, niore mus m o n e l , q u i cum foret scrvos excusatione uti q n i i : Descendamus, D o m i n u s , tamen Quod buniano

, ^ p l u m i n l e l l i g e . N a m i s , q u i s p i r i l u s e s l , o r a n i a q u c i m p l e l , q u o m o ! i l o r facere d i c i l u r ? Q u i i i a m l a men asserunl, Oei descensum el qnare ea 114 de

1 1

?\

w . tfiri eiTicaciam, s c i l i c e l ut cognoscant w>naiimo agilasse ascendere ppr lam, per ea verba i n i d l i g i ? . Bioriales i l l u d m i r a c u l u m casn vel forluna allitudinem,

ipsius

signinc illn$ coedicit

varielalis

auctoretn, volunl, cum

cmerseril, ad

interpreleulur,

Hi auleiu Nam

H ' doceui navigantibus

i l l u d aidillciuin i n c o i l u m ,

d i c i t u r :< Usque

n i n i n r i s i?sl Scriphirse sacra?. descendunt usque in abyssos Secuudum lurris illala. Verum exslructa ,

^ i d : Ascendunt usque ad coelos, et

\ -

1'mguas eorum, o l c . Et sane nec linguarum Moses l i a r u m

necdum erat qui

** * \kt ^> , * /
,l

vaiielas

rerum scriplor,

muliis aunoruni c m i i c a l i s

posl i n lucem prognaesse c o m -

lus cst, per a n t i c i p a l i o n e m uunc i a c i a

Gcn. v i , 3.

" Psa!. . , .

315

PROCOPIl

GAZ.fcl

316

meinorat, quae poslea c o n t i g e r e . M u l i i s ex sacne , \ Scripttiraa locis oonjeciare l i c e t , i n p r i m i s tamen ex l i b r o Josue , quod quidam rum prophelanim auxilio ril de numero j u n i o S p i r i l u s sancti college , , . \ \ \ , , , * , . \ \ , /.

V e i e r i s T e s l a m e n l i l i b r o s . Illmn fuisse a i u n l

E s d r a m s c r i b a m . N a m c u m in Josue commemorat d i v i s i o n e s lerra? et urbes iti sortem conjeclas ct assignalas i r i b u i E p b r i i m , i r a d i l l i b r o r u m v e r i n l solo aequare E p h r a i t : raouis, qui cum copiis vertim Yeleris l i t s i r i i m e n t i c o l l c i t o r , quod quasdam urbes n e q u i mansisse i n c o l u m e s usque ad lctupora regis j E g y p l i a c i P l i a advenians c o n l r a reges Israol, illas urbes c e p u i i t . Itertim l e g i l u r in libro J u d i c u m i n relalione t r i b u s Dan de Micba e l idolo, quod b i , qui e r a n l ex t r i b n D a n , illi idolo o b l u l e r u n t bonores usque au Babylonteam. VEI;S. 42. Et genuil Arpachsad. Hebraica vcritas b a b e l Sielam t u r . Sem filius genitum csse ab Arpbaxad. Quae deinde in medio p o n u n i n r obelisco signaia v i s u n erat 400 a n n o r u m cum genuissel A r p b a x a d b i e n m o ppst d i l u v i n m . V c r u n i quae ralio p a l i i u r , u l Sem co l c m p o r e fucrit t u s , cuin quingentesimo anno a <:realus? AIIIIO 600 post d i l u v i u m diluvium 100 annos naprofucNoacbo sit

. divinos Iransmigralionem KaXfdr.

\ ' * ;

' , ' , ; ' , - ' , ' . \ , ! *., \ ' Sem reveriilur, con'.

exarsit. S i biennio

Noachus illtim g e n u i l , profeoto

rit, ut Hebraeus c v i n c i t l e x l n s , annorutn 402. C;el i T u m quod stipra r e l a l u m e s i , Noacbum a n n o r u m 500 operam dedisse l i b e r o r u m aiino g e n u e i i l , t e x i l propter VERS. procrcalioni, non i u l e l H g e n d u m est quasi in a r l i c u l o vel i n illo ipso sed elapso anno Deinde r e l i c l i s aliis N o a c b i liberis C l n i s t i i m , sicuti siyhis ad

qiiingentesimo. ^ . geiicalogiam quarn d i l i g c n l c r ^ in l i b r o R i t l h accidisse comperiinus .'. " , ^ , * . etc. . 5 ', , '

posimodum el

Et vixit anni$ 4 3 0 , c l c . H i n c

pattt

superstitc adbuc E b e r illos moriales ausos fuisse animuin adjungere ad excitandam t u r r i m . Caeierum pene* E b e r r c s c r v a l a est ct i l l i b a i a , q u i a VERS. 1 8 . Ei forle nou lingua Hebrsea sincera praestabal consensutii

Slli l e m e r a r i o et ( o n l i d e n l i coepto. vixil Phalcc annis 4 3 0 , c r e a l i o n c usque ad P b a l c c c o i n p u t a n l u r anni 600, d i m i d i i i m l o l i u s temporis a condilo m u n d o . Non c n i m t e r r a sub eo d i s i r i b u t a e s l flliis hoininiun, scd etiain tenipus sub eo d i v i s i o n e m accepit. D i acceplo ferenda e s l , Nahor el

( * , * , .

vinoe Providenliae illa vocaiio h i c u i i e l Noacbi vocalio. VEOS. 26. Arran, etc.

Thoerach genuit Abram el Forle tres illi fdii uno

T<)r

Afifiu*\ ;

p a r l u e d i l i ^ , , poiuii tres

s u n l , ut quidam monere v i d c n t u r . V e r u m cnm jam naiiis esset annos c)uiiitemoranlur septuaginta, non Hlios uno p a r l u fcrre ex una uxore. Pra>lerea noti muliae u x o r e ^ , et q u i b u s JIUKMUS l n e r i t . Qua?rilur, quoiuodu T b a r r a n naltis aiuios 70 piocreaverii Abrahannim, (i.lo n a l u s aiiuos 205. deinde concesscrit i g i i u r eo sacra? lompore leslimoa l l i g i l aniiuiu Fuit

'

. ^ ' \ ' , ' , ' , ; ' ^ , * ' ^ , \ * ' \ vC 4 * , ^ -

A b r a b a n u i s non 435 a o n o r u m , sed Ropluagcsiniu.n juxta Scriplurae

n i i i i n . Veruin cninivcro inilii elucesccre salis s u pcrqne r i d o i u r T b a r r a i n gonwissc A h r a b a i n u m non

COMMENTAKII GENESIN.
pt-to. N c c eliam

313
c o n l i n u o , ubi i l l c annus ftsiein

\ instaiile anno sepluagestmo, sed co perfecle c o m a c c e p i l , n a l u s est A b r a b a o i : sed demtim 430 anno Tbarra*. N c c Moses r c c o r d a t n r A b r a b a m i , ul i i i l c r iuiogenitos c u m c o n n u n i e r a r i v e l i l : sed ejus meo i i u i l , ut p r i m i rimi, geiilis el prxcipui, ct l i l i o r u m celebtTad pracidola, qui niemori; vcro sa;gencraqui vcl in primis Tbarram necessarius sit primum

b ; , ,'* \ \ >AM , . "

4

^ , tfsoG . \ -(* " \ ^, ^

0

bistoriae n d a l i o n e m . S u n l ,

prodideriinl, culum

sialtias et 115

fretuni arle ligulina ex redacluin est

liito (hixisse. Id

ad vicesiniam

l i o i i c m : nec l a n l o tenipore i i i v e n l u s e l visus est u l l u s , qui naiurale morte obierit ante parcnles suos. P r i m u s i l a q u e i l l c m e r i l o amisit l i l i i i m qii a d i n v c n i l arlein advcrsam D<o. Q u a p r o p l i T habel S c r i p l u r a , ut est A r r b a n coraui T b a r r a p a l r c suo i n l r r a n a t i ol<. filia rsi ei

' c j * U *

nl"

(, \ * \ evidenier ullionem d i v i n a m s i g n i f i c a r e t : < * \ h ',,- , " 6 . ckim fuisse s o r o r e m L o l b i , ct miptam N a b o r fratri i m , sororquc M c l c b . e et L o l b i , ut scribil v i l a l i s sua3. E l nomon u x o r i s N a b o r M e l c b a , Abrabami el Arran. libro ex Nec non et S a r a crat nioris

Dum rcm banc allitis perpendiiuus, reperiinns MilJosepbus, Antiquii. nomine primo. palre. Quapropler Siiniliier el nepoles ut filimn sui. Q u i d deinde Abrabaiilionun senior snum esl,

wes ubiqne eam s o r o r e m vocat. S o r o r lamen erat, n o n ex StriptuRu, u l p r o p i n q u o s et consangtiineos fralris coniinenlur n o m i n e . Hinc sane quis

m a l r e , sed

complectaliir, siculi id

inlelligat, A r r a n a n n o r u m nuinero

anleivisse

Abrahamuir

Nalior. Licet 4n n a r r a l i o u i s serie priore loco A b r a b a i i u i s sit p o s i l u s , non l a m e n crleris sit b a b e n d u s . Id tribulutn c s l bnnori palriarcba*. KaiUafe Btififia ttv " , el Y ^ a s . 3 1 . Et tulil Loth [filium

accidil, Abram filii

Tharah plium

. ' ir/. \ \ , tf.v / ^

Haran,

quod Moses docet A r r a m sua sponte, neniiue m o nenle, egressum essc Chald^ea : iii lerram Cbanaan, l l i s divcrsa Abraba-

!| * Q nium voce d i v i n a d c m u m exciltim esse, ut pcrgerel c u m v e r s a r e l u r in C b a r r a m ? , l o q u i l u r in A c t i s S l c p b a n u s . Nain i n -

?. ^ \ ^9 , , urx * ' , * ^, , -. ^ , ^ ^ ^- " , ^ * ; ^', 2<, b- , , .

1 %

q n i l A b r a b a a i u m , cuin adhuc r n o r a r c l u r i n C b a l dsea, audivissc vocem D e i , qua j n b e b a l n r Cbalda^ani desercre. H a n c d i s c o r d i a m q u o m o d o -coiiiponeni':^? Mibi vidclur D c u m suggessisse consiliuni T b a r r x , profcclioimu banc d u b i l a l i o i i r m ' u l inde se e r i p e r e l , eo modo p a r a n s in C h a n a a n . V e l , u l q u i d a m

s o l v u n l , A b r a b a i n u s , cutii i d o r a c u l u m adbuc forcl o c c u l l u m , suos coboi l a l u s est, ut celeri pcde fuger e n l ex Cbaldu?a. N c c l a m e n continiio eos Uiduccrc v o l u i l i n p r o m i s s a m l e r r a i n . P r i u s delineiidi c r a u i in C b a r r a n , u l pounitcntiani p r i o r i s vil;e a g c r c u l , c l novos mores pietali couformes iiubiberenl. N a vebat, pcrinansit p<*raclus A b r a b a m i v a t i m coiuiiem in C b a r r a n . Sed intogrilate Misil eam vcram L o i b u s obstu* jaclis graal exrju*tcstin

"^ \ ^ D lior h a q u c , u l cujus a n i m u m ptiRiiilcmia n i l i i l mola\ ^ ^ , ' *-.}6. c l pielaiv,

^ \ . > ' -

nova* vilae fuiidaincniis, junxil. et

sc A b r a b a n i o baud Deus i l l o s viros quasi lorpentem

Cbanana?os. quasi pielatis veia3 s e m i n a i i a , s c i l i c c l coborlarcntur, ad reSigionfsni s u n l Daniel lociipbs satis convcr-

w iilos, qnoru:ji a n i m i s adhuc i n s e d e r a i Dci c o g n i l i o ,

ciUrenl, illos aiitem q u o r u m ex a u i m i s Dei notiiia erat abouta, ut

^enl. Ad euir inodum i n ^ g y p l u i n ablegalus e s l Joscpb : s i c . B a b \ ! o i i e m a b d u c l i V* ires sodales. T b a r r a n vero et N a c b o r idulolairias c r i m i i i i fuisse i r r e i i l o s , VARl/E ^'Wd-. LECIIO.NES.

P C. . 'IJ : , : :5 / :

: ,

310

PHOCOril GAZ.Ki

320
i n Cliarrnn

t-ii JcMi> N i v c . < Ei fueruiit dies Tbaerab i n C h a r r a n a n n i 205 e l m o r l u u s est, etc. Non i i i o ; a i u s e s l aunis 205, s c d vila c u r s u m , qui c o n s l a b a l t o l a n u i s , eo loeo poregit. CAP. XII.
V E I I S . 5, 6. El omntm animam, quam ibi acquiA

. 1*. \ } ir Xop/5dV. \ " , , , " . > \ -

siverant, Siqnidem

c l c . Duo sciliect ilti soli L o t e l N a b o r , e l qui cx ipso erant S i c i i n a , ct Seloin

Abram.

progcniii, sunt i u

iii C b a r r a n

permanserc. Usque ad loctitn S i -

. . A b oriente B e l b e l , > e l c . \ , l f r l b c l prius d i c l a est N a m a u s . S i quis profieisca' euburbanis Neapolis. ir liimn a Jerusalem Neapoliin, ad lapideui dcxlram versus s i l a est. E a d c m duodeciurbs e l , \ , , . ; . e l c . Locus illc nunc

chem, > elc. Sicbem,

L u z a uoiniriaiiir : ct ponitur i t i l c r n u i n m u m eorum o p p i d o r u m , qiue s p c c i a n l ad i r i b u i n VEUS. 1 3 . Dic

CTIJO quod soror

Benjamin. Ibi visus est Jacobo Deus. Ilai, \ \ Q Non

Elxcr ,'

esi d ^ s d l u s , speclat o r i e n t c m , nec m u l i u m d i s i a t a B e l b e l .

mea sis. .

abqiie divina P r o v i d e n l i a a c c i d i i , u l hi inelu essel r e i u r . S i c do< u i l P b a r a o n e m , dtim u l r i s c i l u r j u s l u m eique beueiacit, u l uua c u m genlibus agnosccrel D e u m . S i i n u l c l i a m , quasi sua consuemdine, evemura.
Y E R S . 1 7 . Et perausil Dominus Pharaonem plat

^, * , , * \ , , . \ . rdr peyd ; \

Aforabamus, lalia p r . i c i p e r e l Sara?, Sara ei eripe- g \

sub lypo

i n d i c a l pro

quae seinini

ejus i b i essent

gis magnis. Salis c o n s i a i Deuin, anlequain a P l t a raone S a r a cOnireclarclur , pocnas inflixisse. S i eniin u l c i s c U u r iitjuriam juslo i l l a i a m , ir .uko tnagis eain conscrvavil inlegrain c i iiupollutam. Sinit Abiabanmin p e t i o n l a r i i n e l u , u l deinde c u p i d i u s

, , . " , \ . expedi-

oblatum auxiliinu et s e m i a t , e l a c c i p i a i : j u s i u m q u e subinde i n iide roboret, et a d credendmn l i o r e i n reddat. Operae pretium allogoricuui jubet A b r a b a m u m e r i t , m i n c repeientes prccdicla, C temcre seiisnm e u a i r a r e . Non euim

( ) " . , * , ;

rclinqnere suam gcnlem : sod

quia a n i m a d v c r l e r a l i n eo aliquid csse quod ;cstii c a b a i essc dignum u l v i r illft sua hubdereiur curae, "id esl, iidei, p r o p t t r quam baud fas erat u l d i u l i u s vilam agcrel inter idololalras, ne s c i l i r e l quid inquil: snum da-uni p a i e r e l u r , c u i n adbuc forct i n fide novitins, c\ convorsalione i m p i a . H i n c et S a l v a l o r St ipiis vult me s c q u i , c t non o d i l p a h e m
8 S

, * , , .

, , \ , \ , , , , ( . \, ,

M fraires e l sororcs, nxorem et l i b c r o s , non poiesl ii!ti6 esse discipulus . > Ncc expetil, ut bumanain od:o m s e c l c m u r n a l u r a i n : s c d odisse nos v n l l ,

quid<|uid obslarc potesl nobis, q u o m i n u s ad v i r - \ , \ . " capfssendam inalurcnitia iter. Quapropter i l i s c i p u l i d i c m i l : Ecce r e l i q u i m u s omnia e l s e c u t i ^ , suiiius i c piiinttir
,

. > Cetcrum nibil

c o r u m , qua? p r a i c i bumamnn esse

, , , * . " ,

\ /

vocc divina

Abrabamo,

d i x o r i s . Q u i c n i m peccaluni facit, ex diabolo est, buncquc s o r i i m r p a l r e m , et cum co i n idem cout r a h i i u r ct c o n v o l v i l u r ctnn diabolo " lerram
, v

gcnus et corpus. E x boc cognalionem coiitinrt divini

c r i p i t e l o d i i c i l j u s t u i n , nominaiido ( nibil cnim

, , \ \

Luc. xiv 2o.

f

M a l l l i . x i x , -27. iNOT.E.

(i)ttririRC !il fumninilarius.

81 \ ilfd;. > Wice ct hoc consecuium sit.

COMMENTARU IN GENESIN. d i a b o l u s ) , e l sic p a u l a l i m deponal imagincm r c s i i i s , el Esl cniin lerra recipbi imaginem non cadestis. liccl visibilem,

322 tersymiJ

lniperai

*ro, ul proficiscatur i n l e r r a m , q u a m i p s i c o m m o n s l r a i u r u s sit, i d cst, C b a n a a u lypus

qiiodammoJo invisibilis

terrae,

fst. regni caelorum : Spes enim c u m v i d e l u r , non esi spcs > , * Nec r o n l c n i i i s fuit dixissc : t ftencdicain le, e i c , , i m o a d d i l : c E l eris b c n c d i c l u s , > id est, diguus ; \ \ baberc bcnediciionem ob eximiain pra?sianliam ci \ , \ , \ * &, , -, * \ perfeclae v i r l u i i s p r o r e c i u m . B t n e d i c l i o n e o l benedicentes sicuti e l b u n c , nec tamcn mida illii*lrat sola ver-

b o r u m p r o l a l i o n c , sed p r a d e s l i n a l i o n e el c l c c l i o n e , A b r a b a m u s pracdesliiialus c l ad ia!em v i r u m subjiril, saluiein simicleclus e s l . Exsecrantes bunc litcr a c o n l r a r i o e x s c c r a l i o n i

excludmb

, \ , , m * fcov ^ ; \ \ yiiwv > , \ \ dvav & *4 , ; ; iytoma, , ' * ' *; , \ .

s c i l i c e l cos a praHleslimlione c l ele< l i o n c , s r i l i c v i u l pcllanlur regno coelesli. Scd u l i i l u d videamus cvcnisse inanifeslo exetnplo S c r i p l u r a , scqitcnlia vide. Q t i o i q u o l A b r a b a m n m libenti e l comi cxcc perunt a n i m o , b c n c d i c i i o n e m c o n s c c u i i s u n l . Contrariuni coulraria sludia sequcjitibiis discrepat ab conligii, in boc loco, ct e x s c c r a l i o n i Abimeierbo. subjugali s u n t , u l vidcre est

Nec i n u l t u m

quod d i c i l u r in L e v i t i c o de Glio i t g y p i i i et Israelitidis m a l e d i c e n l i s I s r a c l i l a n u : c E d u c maledicum exlra caslra

3

e l l a p i d i b u s eum

obrual
3 7

univcrsus malcDei.

coetus *. P i o p l e r e a d o c c l P a u l u s , nec dicos liaercdilario sanetis q u i d c m j u r e asseculuros regnum benedicrnlibus aposlalis Possunt ba?e de i n v i s i b i l i b u s v i r i u l i b u s angelis suis 117

prsedicaii, jnstiim ; spiriiibus

>tyrt ; - dabolo vero cum

maledircntibtis j u s l u m . Quare bi exsecralione p m s l r a t i s u n t . A l l c n i i u (juoquo qnod Dei verba l i n b e n l , et esse Abrav\ p i i . motaB e x c m p l o sancti

^wlanim rst, d u m p o l l i c e l u r in ipso bcnedicendds Oii .ncs futnilias l c r r a ; . Desineul c n i m Jibos seu familias l c r r a ? cum m t i l a b u u l u r e l aliam vitatn a u s p i c a b u n l n r
t

bai. E u i non

omnes ad

banc v i l a m polest bic

animmn locus

appcllenl,

nullum

d a i u n u n i s c n l i c n l boni

Quibinc Tilam a s p e r n a b u n l u r , quam A b r a b a i n n s in bocsacculo seclalus est : s c j u n g u n l se tejiUadine. A c c o m m o d a r i ^1, qui s i m i l i l e r fecit. , , > \ ^ < 6 . ) i , \ ^ fw' pte , \ ^,, , -^ * ad nri sunl, r e l i n q u e n l e s suam p a l r i a m , cognatiuncm, palrisque. familiaiu : c u m jain sinl

ab aHtrna (ilii Al> a

c l ad eos, qui ex g c n l i b u s tidem C i i r i s l i a n a m apprclioii-

Quod i i i q i i i l : < Magnuni faciam nomon t i i u i n , c(c., rcm collatum esse c x p c r i m u r , cinu Dcus dicit : c E g o Deus tuus. > Deinde : DCMIS Abr.ilutm i . Y e r u u i insignc lestiinoniun) obedioniuu patriarcb; esl, quod d i c l o fuil audiens, c l e^rcssus esl e l L o i l m s , q u i se c o n n l . j n Sccum a b d u c i l e l opes, imn iis suopajesl p a l r i a iuillas sui r c l i n q u e n s reliquias in C l i a i ran. Collaudaudiis dodit A b r a b a m o .

\ , ; ^

s e r v i l u r n s ( s i q u i d c m nec u n i g e n i l o iilio res necessarias u s u r u s . Quod

* , .

, * ccrc s u s l i n u i l a u d i l o oracuilo d i v i n o ) , sr<l iis ad i n q u i i : t niinns quoquas fecerant, e l c , i n l e l l i g i t suos s r r v o s , d i r i l u r , ignavus et dcses est in domo

; \ ; ; *3, > ; ^ -
2 : 5 0

riifii opera c l m i n i s l c r i o u l e b a i u r . N u l l u s e i t i m , m sapicuiis. pcraiubiihit esl Q u i vcro n u p c r adiuodum pcdcni i a banc rt^ innciii tnlisset, necessario ejus l o n g i l u d i n c m deprebensurus regionis formam. Vcrisimiic

- , ' % * ^m. , i , ^ i . ,
3 7

2ii , -

A b r a b a m u n i e l l a i i l u d i n e i n peragrassc, u l cogno-

L r v i l . x \ : v , 11.

l C o f . v i , 10.

323
srcret regionis ambilum. Sanclus rnaiiuduclus a scnsilibus p a u l a l i m

PROCOPII GAZ .E1

progrediebalnr

, 2i

e n i m ille v i r , ; \ ; *5 \ \ - , *7\ \ . sit eniin l.uitud, maxima longiludo, diligenler altiludo " Iter Durn scruUtus dicilur,

ad d i v i n a , i n q u i b u s inaxima capicbat i n c r e m e n l a , cuui consideraret longiludinein l e r r * . C a n e r u m boc loco s i g n i f i c a l u r divinarum r e n i m a l l i l u d o , ut e( P a u l u s l e s l a t u r in E p i s l o l a

ad Epbesios, dicons : c Qmc

Itaqne OT .nia purpendebat, e l d i l i g e n l e r r i m a b a t u r . V e n i t e l ad l o c u m S y c b e m , u b i fons v i s e b a l u r ,

q u i d p r o b i b e l , quominug et parva diligenter e x a i n i n a v c r i l ? , ' ^* , ; \ ( , . , \ \ ad qucni C b r i s t u s i t m c r i s molestia faligaius c o n sodit. Ilnc sane aequissima r a l i o n e a s c r i p s i t . N a m duin vacat studio i n d a g a n d a r u m s u b l i i m u m mysteriorum t b e o l o g , poslreioo evasit ad incarnalio-

* " nis o r a l i o i t c m , u l paiet ex n o b i l i ilto C b r i s t i t e s t i : A b r a h a m c u p i v i l videre diem i n c u m , c l i o J v , \ \ . r. "O.fy v i d i l , et gavisue esl ' Y i s u s e s l Dcus Abiabac, boc - \ , \ , . \ c u m i n v i s i b i l i s s i l b t i m a n crcaturse, dtim i n

*OH*U!O m o r a m u r , m o r t a l i corpore a m i r i i . T ^ s l a i u r enim E v a n g e l i u m : D c i i m nemo v i d i i i i n q u a m " . > H-iic astipulatur vidit

% l

" \ * , - **, > \

P a u l u s , d i c c n s : c Q u e m nemo . > Conspicitur amein pnra

niorlalium

* * \ ' . : , ' * :. \ ? , > * \ , ^ , , * .; \ > , ^* ifn ;

t

m c n l e , qua i n l e l l i g i b t l i a c< r n n n l u r . Et l a l i se e x b i bet v i s c n d u m . N c c t r a d i l u r : A b r a b a m v i d i t D e n m . l d enim impossibile esl btimanse crealura?. Ca*teUaias inquit : V i d i Deum sedendicta non r i m i Dei b e n i ^ n i l a l i i r t b u i t , quod se videndum p r o ponit. Nam tem
% >

. V e r u m cx bis, quce nd A b r a b a m u m Dei \ i s i o n c m obligissc,

sunt, cognoscimus

c i t r a singularem bcnevolentiam

Uei se videndum

pio p r o p o n e n t i s . V i d e r c pra?lcrea in S c r i p l u r a sa* C , c r a s?ppius pro inlelligere p o n i l u r . Sic P a u l u s scri bit : S i q u i d e m dentur
M

quae

sunl

invisibilia de eo qucm

i l l i u s , ex noverai

c r c a t i o n e m u n d i , dum per opera i n t c l l i g u n l u r , v i . S i c e l Moses

f

nostrsc naluiae i n v i s i b i l e m , l o q n i l u r : V c r c vidco i c . E a , qua? scnsu p e r c i p i u u t u r , i n b u n c inodum venamui*. P r i m o miltilur. Verum que purilateni 8 v i d e l n r : visai rei imago ct i n l e U i g i b i l i a sese dant i n l c l l e c l u i eamres, ct s i n c c r i t a l e m ofTerai ad cas forma a b s l r a b i l u r , abstraclaqne inlellet'tui transsuo n i a r l e , modo mcns pura ct siucera s i l , quas intcllectu caperc N a m , ut pcrbibel

, , , ; . \ ,

, " WJ. " \ ;*

a v e l . I n l e r d u m Dei n o i i l i a

nobis i u n a s c i i u r ex p u l c b r i l u d i n e c r c a l u r a r u m D e i . P a u l u s , inodo q u o d a m cx ptilipse p e r s p i c i l u r C r c a u i r . A b r s b a i n o . N a m Dei tbriludine crealurariiin

S i c nunc a p p a r u i l Deus 118 opificiomundi; at

nomen u b i q u e , ut p a l e i ex bcxaeniero, c o n n e c i i t u r i n l e g i s l a l i o n e numcn Doinini itsurpari a d v e n i t u r . A b r a b a n t i i s ubi eognovii m i m d u i n , etiam i n Dei cognitioncm p e r v e n i l , qui n i u n dum c o n d i d i i . Deinde rcjcclo idololairiie furoro, inslruirst q u c m a majoribus a c c e p e r a l , Dotis consequeutcr seipsum i l l i inonifcsiat, p r i u s tamen viva t u r v o c e , s c i l i c c l d i v i n o o r a c u l o , quod sic sonai, E x i dc terra t a , etc, Cjclerum au$culialio, orac iilum suggerit. Verum

. \ : , ^ , > \ , ': ' * ) ^ { .* ^ , *

, \ ( , i , "; Rom i 2C
T

obediens qusedam aniini aflfectio ea exscquendi, qua; per ocitluni vel

i 9

"

visiiin

Ep:.cs. ;, 15.

^ J o a n . vsi, SC.

J o a n . 18.

" l T i m . v i , 16.

v i , 1.

S25 , ' -ixva. \

COMMENTARII

1 N GENESIN.
perfecta atque mnninis Is jam apprchensio, et eui.n o p l i m u s inlelligil diclum vocat iinem usque perseveraiio. euin, q u i

326 :>d csi est: fisemrei

intetligitur

Iruclus. ftfagna diiTeivntia est i n l e r e u m , q u i modo i n s i r u i l u r , negoliiiN), e i i n l e l l e c i u p r o f c c i l . H u i c p r o m i u i l u r : Begli mansueti, lium. Ubi e n i m q u o n i a m ipsi haitcdilabuni Biacogniljo e s l . H a u c j u s l i b ; e r e d i l a i i o filius, lerraro \
4

totuin

E t semini tuo tlabo l e r r a m , * de qua et p c r p e l u o incolent.

> vidolicet ccelestem, qua? sanc perfectissiSemen filif. sunt verilas salva ex

j u r e coiiseqiienlur de

i b i e l scmen. N r c tamen si c o n v e r l a s praesonlein p r o p o s i t i o n e m , b i s , qui sectindum a n i m u m d i c u n l u r clecli jus

M

per conslabii. Iloc modo s e i i i i c i i d m n esi e l c a n i i : Semen Abrabae servi c j u s , hi sanl Israel : nec quod filii yeriiale, r e c i p r o c a r i polest. Nam secnndtini

Nam Psaltes lsrael,

Jacob

. Nec lamen

id

floquium, qui

testimonium P a u l i , t N o n omnes,

sunt semen Abraba?, propterea et filii omnino s u n l * . A b r a b a m a u l e m , ut d e d a r a r e l a n i m i gratitudin e n i , a d d u x i t ad altare v i c i i i n a s gratas acceplasB

5 ; \ * . ,

que Dco. V e r u n i i l l a m a r a m p o s u i l i s , q u i scqueb a l u r vocantem, e l subinde in vcra religione. i n c r e dibiles progressus faciebat. c e p i l in monLem, q u i Verum cum amplius Belbel. doini-reiiientum religionis capere v e l l e t , indc se r e situs erat ab ortu Ca:teritm B i l b e l , si voccm i f i l c r p r c t c r i s , sonat

Secv '^ " ; \ \ > .

. > ix , t , ; \ * , , * \ * * , , '. \

munt Dei. Hic locus cum a l i i s niultis c o n c i n i l cum i s l o , q u i in C a n t i c i s b a b c l u r : < S i m i l i s esl palruelis IIICUS capreae, a u l liiuin.lo c e r v o n i m in inoiiiibiis Bctbei * .
T

Plurinii

cnini

n.onles collesque i n

domo D c i sunt, ut l i q u r l ex illo p r u l o q u i o : E n ille venit, s a l i l u l l r a niontes, e i i r a n s i l i l colles * . V c n i m in religione v c r a , si q u i s subinde ad a l l i o r a consurgcre v e l i l mysleria, l i c e t : possumus enim scaudere collem, progtessi ex (olle superarc s u m -

' C nnini monlem ; polestas quoque c s l subinde a p l a u i o r i b u s e l b u i n i l i o r i b u s lendcre i n a l l i o r e s . m o n l c s . E l c g a n l e r vero silus hujus m o n l i s d e s c r i b i t u r vergere in o r i e n l e m . U n d i q u e eniin sic i l l u s l r a l u r solari l t i m i n c , e l undiquc relucet clara v a riarum virlutum illum, o p e r a l i o n c . S u n t qui qui incarnavil inoiilem ferunl esse Y e r b u m ; alii autumani. Ve-

, '

fj

, > ; , , , > . ' , " , \

E c c l e s i a m sub

isto nomine l e n e r i

n i i i l a q n e sanctus D . i mantiductus, e l clara lu<e reitdgen5 ab o r i e n l a l i t r a c i u domus D e i . Possumus eliam varias rcligionis i u s l i l u i i o n e s , quibus fixit, il'e Hoc bai n s l r n c t u s v e n i i et l a b e r u a c i i l u i n qito usue

cst ad profectnm p i c l a i i s , appellare o r i c n l e m . cuim versatile l a b c r n a c u l u m , signiitcalioiiem bet ejus, qui usfjue promovet in religione.

Doinus

; - ^ ' ^ s i q u i d e m Dei s o l i d a h c ; ; > . " , , ; >. ' ; , * , * *\, \ "& \ - U U . , 4. " P^al. i.xxxut, . ^'C.N. .
i v

et s l a b i l i s pi-rsistit, ncc loco do-

m o v e l u r . S i c eniin b a b d S c r i p t u r a sacra : T r a n s ibo in loco l a b e r n a c u l i a d m i r a b i l i s usque ad miini D e i

% e

. A d banc qui actesserint, b e a t i t u d i dicenle Psalmo : c Beali oinncs,

8 0

neni inveiiiunt,

q u i i n b a b i l a n t in domo lua latum cst. ad

. > Non de petvgrinis, pro-

sed de civibus et veris incolis id testin onitim

Narn i l l o (estifnonio sigiiificatur sar.ctu venerit, sed eam cxspcctaveril. itmiiulatur^ Versus \u
t

ct pia v i i a , q u a m v i s A b r a l i a m noiidum eo tcmpore perfecli- ncm Noinen s i q u i d e m cjns postca d e m u m

'

ut signuin sit perfaclionis

4 7

quodammodo.
t e

P s a l . c i v , 6.

* R o i n . , 6 , 7 , WWLY.

Canl.

9.

4 i

i b i d . 8.

Psal.

5.

LECTIONF.S.

?n
r.iare qw' ;tic l a b c r n a c n l u m sntim viriutem Cbiisti
0 l

P R O C O P I I G\im
explicat, con- , . a quam vere exclatnare posset : t Quis nos scparabii Paulus, H 9 niare d i c i l o . IJljicuiique n .oiiicm a d j u n c i u m . Idcm

:m
cbarilaie fueni suuin Dei advervab*n:.

siaiis et iirintis exsislens cuin senscrit sc perfecle apprebsndisse , secundum ? > etc Perictila o m n i a , quse mcniorai

enim domtiS

sancius D o m i n i , lempeslatis ocslum c l salum babebit

palri?rcba labernaculuai foriuii!el Nain

e i i n AngiB e x p a u d i l versus meridiem : nec i i l i m i n e r i l o , u l q u i a d i e r i l p r i u s . i n sarios. Nec enim d o m u n i Collocalus fuil fidelis ejus benc fundalam Iricumanae et dectimaiise

per oumia i l l u m i n a l u s o i i e n l a l i splendore, id e s l , l o l o v i r l u l u m c l i o r o , nec a m p l i u s ille revera i n feslo, qiiod per d i c l i o n c m Angce significalur. invoca :'

procellae s u b r u e i v

praeclarui ,

feslmu e e n s c l u r , v i i l u t i t m s o m n i b u s esse ornalurn e l undique a b s o l u l u m . VERS. 7. Et ex&truxit ibi ara Domino el

9

vil in nomine Domini inscripbit,

elc. A u l Domino aram illam i n s p i r i l u et \ c r i l a l e

"

a u l pltiribus verbis c o n s u l l o usus esi,

; , ^ , \ ,

1 o s l e n d c r e l A b r a h a i n u n i

adorasse U o m i n u i n , et n a c l u n i esse v i r l u t e s danle subininislrarilo. D e o i n vita s i l c x s e c u l u s . H i n c bublalo u b e r n a c u l o in a l i u m m i g r a v i l l o c u m , et in des e r i o c a s t r a n i c l a i u s e s l , e i c . N a m e l s i quis perfectus .sit, l a m c n n u n q u a m penitus effugere p o l e s l bosles. N o n enim esl nobis lucta adversns sanguinem et c a r n e m . N o n i n q u i t : N o u f u i l ; scd : Non est.> P c r fecli itaque e s l b e l l u m gcrere c u m b o s t i b u s . Bene s c r i b i t u r : deserlo l a b e r n a c u l u m e x t e n d i t . i N a m vl S a l v a t o r deserio l e n t a l u r . Ibi s i q u i d e m pler u n i q u e l c n i a l i o n e s fervent, q u o d , qui i b i degunt b o m i n e s , r e l i q u o r u m l n o r u l i u m , a quoruiu consuetudine munila. se segregarunl, quae i n a u x i l i o planissime sunt d ^ s l i l u l i . N a m f r a l c r a fralre adjulus, e s l ut urbs Anima, tenlalionein p r o l a b i l u r , i d proQiiranle. S i anlca scipsam c e r n i l ab omnibus d c s e r l a m , Doo, n o n c i l r a singularem providenliam inorlalibus significarelur victoria, quam iu lenla-

e a s s u m m o e t perfeclissimo b o n o , quas quoque v i r c s ' , ' . , , '. * , > c \ . > , , ' , . > . . \ , ' ,

^ : , , \ , ^. victoria potirenlur. CaHerum sinl, . Deus teu teniatione c i r c u r a v e n l i s . appliccnl. , ^, P r o i n d e forlcs

l i o n i b u s s u p c r a n d i s csscnt a d e p l u r i , n i b i l praeclari facercnl, isi i c afifeclis den o n s t i a t se c u m esse, qui o p i i u l c t u r VERS. 1 0 . F a c l a e s t , \ru\ml, famcssuper 1 amem <^ enim cessat spirilua^lem boc loco <*epcral A b r a b a i n u m pergere ad tentationibus vilia, lerra,clc. quaj t a i i o n i b u s non cedant, nec animos ad deteriorem p a r i c m inlelligit

, , \ ! -

soUicitatum. propria auspicia

caret panc, qui e coclo descendit, non v i r l u l e , quasi queui s u p -

l e r r a , c x t o r r i s . A l i u m sumit b a b i l u m advcrsariorum. Adversaria?.

p e d i l a n l v i l i a , qua3 s e q u u n l u r scepira et

p o i e n i u e conspicala2

, , ~ , / , , c , * \ \ ? * \ -

praiterilam i l l i u s v i r l u l c i u / a c c u r r u n l ad s i i u m p r i n - D , i-ipem, renique onmem o r d i n c e x p l i c a n l : nec p r i u s a b s i s l u n l , qiiaiu lioxiiiiicin que semcn infundanl, fuluroruni ut sibi subjicianl, siiumindo diabolo f e i l i l i s virlulis obliviosectiruin faciunl : l e r adjungunl. Solus

s u b n a s c a l u r proles. A n l e c e d c n i i s nein i n d u c u n t ,

r e n i s eiim d i i a r e c o n a n l u r ; q u i b u s ceu b l a n d i l i i s euin U l i c i u u t ct suo d o m i n i o Pbaraoncin vcro Deus est, q u i salvarc p o l e s l . t Et p c r c u s s i l Hominus plagis magnis e i p e r i c u l o M S , i e l C i Qua q u i d e m re ccu a u x i l i o usus A b r a h a w u s , f u g i l s c r v i l u l e m , quam sub illo p c i p c l i e b a l u r . llanc non evasissct, r e l i c l a i ^ g y p l o rediisset in ^ E g y p l u m . Num sic l)aiii p r i o r c m rcgionem a Dco o b l a l a m , cx qua nbicrat c u i n p r o f i s c e r d i n

, ' ^ > , \ \ \ , , , ; -

3i9

COMMENTARII IN GENESIN.

330

, * , \, bel Scriplora : Ascendit iiaque Abraham de , iEgypto,ipseel uxor ejus, et omniaquaeeranl illius, , * - usque ad Belhel, usque adlocum ubi fueral laber , ' naculum ejus a principio, ad lofUm allaiis, id esl, . in pacalum et purum mentis habilum, et ad sanciificationem, quam jam olim nactus erat. Quod autem descenderit in j gyptum quidam, n o n in mabm, sed in bonam interpretantur partem. Perfectus abiit ad imperfeclos, ut vel sic ejus consuetudine ad irtuiem raperentur. Noluit videri solus possidere virtutem. Et reliqnis morlalibus eam in jnedio proposilam, ut secundum eam insiiiuant vitam, dcclarare voluit. Descendens itaque in iEgyptom eos adborlatus est ad virtutis studia, ol quae omnibus esset et agnata et affiois. , \, ol Verum, inquiunt, memorabile est, quod princi \ pes prhni Ulam conspexere. Per principes allego , rice inlellige JEgyplios xiue purilatem sectante, ex qua majorcm 120 aptitudinem sorliuiitur ad , speculalionem virtulis. Hi n o n contenti sunt vir\ lutem solumniodo vidisse, sed eara imroduxerunt \ ad raiionem, qua ipsis imperilaft, ubi virluleni - recle collaudarunt. Si bistoriam species, elucet * " , iEgyplios admodum proclives fuisse ad volupla^ , , - tem. Nam cum leges, quae coercebant adultcros, * - salvae et incolumes vigerent apud Jgyplios,exis. timabat Abrabamus, Certe me ex insidiis perimciit, ieiode o x o r e m meam rapient, quasi jam evilarint poenas, quas cornimuaniur leges. Quapropter uxorem suam sororio noiuine dignalus est. , > , . ^ \ i v . > \ \ \, - C , & , * ; ", \, . Quidam aiunt Syrum dicere : Vocavit nomen Dei, id est, cognominavit nomine Dei illam lerram, quia Dei munere ea terra ceu haeredilas quaedam, ipsi obveneral. Nam in Sicbem taujuscemodi audierai vocem: c Semini tuodabo lerram hanc. El cum venisset inter Belh#l et Ange, altare po~ suit, et nomiiie Dei vocavit terram. Sic et Seth speravit vocari. Non inquit, orare, sed vocari, id est, nominari b o m o DeU Quare se illi videndnm oblulit Deus in Sicbem? Quia, inquiunt, locus ille medius est inter baeredilalenn

, \, Quaritur (aiunl quidara) an concubuerit Pbalapfa \ rao cum Sai*a, et ob coneubilum dona dederit 11 , ; ' Abrabamo. Si non consuevit cumilla, qui fit quod ' Scriplura sacra id non docet ? Quod ad Abimc. , lecbum atlinet, satis apparet Deum nou pcr*): - misisse, ul Sarara concubitq pollneret. Qui igi, * tur poslea non concessit,nec antea perroisisse , \ '; credendus esi. Caeterum Scriplura cum multa mul ; \ ' \ lis in locis omUlal, aliis in locis ut plcna reruin , * - D > cognitio, ea abunde repelit. Quare Pbaraonem , \ \ , afllixit, nec Abiraelecbo molesiuset gravis fuil? Ne *, videaiur scilicet aliquid, quod parum licebat, . ' , cum illa egisse. Abimelecbum, non ul errantem et , ; \ delinquentem incusavit, sed ne erraret el delinquc, ret, inhibuil. Praelerea Pharao pcccator eral. Meriio . > igitur plectebatur, t elucerel Abrabami Inlegrilas \ \ el juslitia, Deusque eo faclo cognosceretur. Abimc, \ ' ; lech cladem nullara experlus csl, quia juslus cral. ' c Sic enim tcslalur ipsc : Genlem juslam per \ , des? > Huic leslimonio, ut patet ex lextu, sub. ' , -, scril/it et Deus. Abrahamus quoque in istaw sen* \ lentiam loquilur. Dixi : Ne iorie timor Deiiion ; sit in istis locis, etr. El sa e ai hoc cognovcnat
Sl

PATROI. G. LXXXVII.

11

331 t deprehenderat P h a r a o n e , q u a Selud transfert lechum sic c o m p e l l a t Deus : N o n

PROCOPIl GAZAiJ r a t i o n e u u n c *, ^ . uxorem jusli hujus ei propbetae. si Si

332

i n A b i r a e l e c h u m ? Deinde A b i i u e contreclabis capitale

attigeris, admolitus e* fue-

morte m o r i e r i s . S i Abiroelecbus fuisset u x o r i A b r a h a m i , laudibus rant. CAP. gnis patientia i l l i u s beneficio cedere el lot XIII. coram

supplicium et i p s i

effugere peccalis

aequivissei, crant

mauus vel,

certe m o r l c afliciendus fuisset et P b a r a o . Q u i illam eitulerant, rapiendxque

fit itaque q u o d infames; Saiae regi .

minislri

eervi ejus c a l a m i t a t i b u s o b r u u n t u r ? V e l , q u i a Pbaraone mulierem

q u o d sumuiis auctores

. inler pastores. Inslloco

%

V E R S . 7. Fuilque conUnth fortitudo objecta et suos emicat. Nam is, qui Abraharao,

Abrabami

hoc

6%\

s e r v a i u s ab

i l l o fuerat, c u i objurgare

\ ' , \ , : , , } 3

erant b o n a , dcbuerat graviler

paslores : sed q u i d fit ? A b r a h a m u s eum e l e c l i o n e donat. Q a a fretus, e l i g i t i n c u l t a , 81 i l l i s adeo f o r t i l e r coniemplum adjiceret, i s , qui nuii. conferas, relinquit datum Abrabamo. cum et damnum

l o c a f c r l i l i o r a : vasla et ^ , \ oslendil, aulem

N o n i g i t u r artimura p b i l o s o p b i c u m et f a m i l i a r i i e r sui fert? Quamvis (quod

, ; \ , , II .

eligendi rcor) obli-

c o p i a facta esset L o i h o , et non tamen quidquam ulilitatis *

m e l i o r a suo d o m i n i o obscrvanduin

ex ea e l c c l i o n e c e p i t : v e r u m

p o t i t u s est r e s i d u o , b e n e d i c t i o n e m

121
$imi

. \, V E R S . 4-4. Homina aulem Sodomitce pes- 01 erant. In a l i i s , a i u n i q u i d a m , obeervavunus, \ , \

inier roalos e l peccatores, stcpeniiius exculere \ , \ . \
1

quae sit differenlia c i mali voluntarii

i i t i e i i n ielo loco : c C o n t e r e b r a c b i u m p e c c a l o r i s Ceelcrum, si r e m

TeJimue, i n v e R i e n i u s j u a l o s esse, q u i sua s p o n l c el Q , , mala patrarat. V e r u m peccatores ab his \ " ,

4

dififerunt. S u i U e n i m peccatorea, qui non votunlate, sed volupiate et i m p o l e n t i a t r a c l i i n d i v e r s u m , deliiiquuni. Al observandum est magis incusari peccamatos e i peccatores, si c o r a m Deo m a l i et

* \ , \ , .

l o r e s s u n t . S i bis a d d a l u r : valde, u l hoc loco cernere est, magis c u l p a n d i s u n l , sicuti c u m bis agit N u m e n , de q u i b u s n u n c serrao e$i. CAP. XIV.

. '.

. [In Saba urbe le- \ gunt S e p l u a g i n t a i n t e r p . ] Saba o p p i d u m beait Job, , s u p r a B e t b a n i a m s i l u r o . S u n t e l a l i i duo v i c i isto ' \ \ nomine i n l e r A d a r a m e l B i b l u p o l i r n . A U e r ab aliero V E B S . 5. Atque Zuzim in Bam. distat l a p i d i b u s q u a l u o r d e c i m . S e i r lena Seir, a cujus m o n s est in -g regione E d o m . l b i sedem habuit s c i l i c e l i n G c b a reperit. Pbaran n u n c o p p i d u m e s l supra A r a b i a m : abcst ab Hac Sina. iEIa meridicm sunt el usprofecli , ' " . ,

b i r s u i o c o r p o r e regio n o m c n ' \ ' \ , . , 1 .

respiciens i n e r i d i e m Israelitae d i g r e s s i a

versus i t i n e r e d i e r u m t r i u m . monte

Contcrininum

q u o q u e est Saracenis i n eremo degenlibus, u b i Ismael b a b i t a y i t . Cades est u r b s extendens se que ad soror M o s i s .

P e t r a m Arabiae, u b i falo f u n c i a est M a r i a

P s a l . , 15. VARIiE LECTIONES.

1

C . . add. .

C. . ^

S33
-

COMMENTARII :N GENESIN.
,
Indicavit Abram Uebra>o.

334 [Sfpluaginla babcut :

Nunliavil Abraham

. &

Trans flumen habitanti.]

, , . { . ' , . , r.v.
. 5

, id e s i , trans fluvium b a b i t a n l i . Nain c u m satis con.memorasset, quae c i l r a flumen a c c i d c r i n t , p o stremo nominare i u c i p i t A b r a h a m u m ,*ld e s t t r a n s flumen c o m m o r a n l e m . Q u o d ut e v i d c n t-

tius ostenderel ita esse, i n l u l i l : t Ipse e n i m b a b i l a b a l ad q u e r c u m M a m b r e . Usque ad D a n , > ctc. Isto nomine e x s l a l adbuc v i c u s d i s i a n s a Pancade qualuordecim l a p i d i b u s , qua i l u r T y r u m . Is v i c u s sane l i n i e s e r a t JudaB33 .IbiquoqueJordanisevolviUir. VERS. 1 8 . Melchisedech rex Salem. Salem o p p i -

dum esl S i c b i n i o r u m , ut pcrhibet S c r i p l u r a sacra. E s l isto noniine vicus ab occasu iEliae : et alius islo n o m i n c i n c a m p o Saiumise Scythopolie. Yerumtamen Josepbus l e s l a l u r eam u r b e m , quae Jerusalem v o catur, rcvera esse Satem, et i n ea regnasse M e l c b i sedechuni.Quia atilem e l Jebus dicta e s l , c o n l i g i t , ut ex concursu d u o n i m S a l e m , e t o r t a sit vox islorum n o m i n u m Jebus et J c r u s a l e m , b in r converso. i n q u i i m t , Salem neque

, \ . "

, , * , , , ^ , , f;v, ,

H i s quidam c o n l r a d i c c n l e s urbis i n S c r i p l u r a

Jerusalcm ncquc S i c l i e m exsticiss^. Situs siquidetu sacra p e r b i b e l u r esfte in valle regis. Q u i d a m admodum ejus S a b a , vcrsus campnra 122 'd

, 5 \ *, ^ '. , ; \ * '. , \

s l u l l e opinantur Sem esse M e l c h i s e d e c h u m . V e r u m impossibile cst. S u p r a e n i t n , c u m genealogiam explicaremus, paluit, quod nec Tharras l e m p o r a assequi p o i u i t . Praeierea c u m Sem o r i e n talis pars o i b i s obvenissct, quoinodo invasisset terbitranlur Spiritum s a n c l u m h u m a n a sub specie

, , - Q ram C b a m o deslinatani? &V\r multo absurdius ar , occurrissfe A b r a b a m o . H a n c sequiintur conjectu-

, * ^ . * , \ ' . nrbem, q u a m Ei i m p e r i o moderatug est,

r a m : Salem signiflcat pacem. Solus vero Deus pacis princeps et auctor cst, nec i n i l i u m d i e r u n i , nec vitae fincm b a b e t : quse o m n i a D i v i n i t a l i c o m p e l u n t . A l i i porro p u t a n t , Melcbisedechum exslitisse angolum opinione r e v o c a r i iu qua multi possunl, quamvis videant reges

quemdam caeleros d i g n i l a l e a m e r e d e n l e m . N c c ab hac $ceplra t e m t e r e . ,

essc t e r r e n a t n , Si

post Melchiscdechum

vero f r e t l n o m i n i s interpretatione adeo abaudaculi i l l i , concludetur simili rcges Israel vel Juda foisse et i n i p i i . Israel e n i m , s i videt /ea-

\ . , ,

surda c o l l i g u n l

a r g u m e n i a i i o u e , nec

bomines, sed angeios, licet p l u r t m i b o r u m i n n u m c r o e x s t i t e r i n l iiuprobi vocabulum exponas, i u d i c a t mentem qua?

\ . "* \

, \ , ^ D e u m ; J u d a , s i cam yocem explices, significat ;

,

dcm seu hgmnum. S o l u s enim Deus r e g i l mentem, qua? speculatur D e u m , et l a u d e m . Itaque, ut praece d e n l i a cogunt, secundum i l l o r u m r a t i o n e m , t c r r c n i sive I s r a e l i i i c i reges n o n h o m i n e s , sed angeii v c l S p t r i l u s sanclus dicentur, quamvis p l u r i m i illorttni fuerint sceleratissimi. Prseterea J e r u s a l e m , si qui9 significalionem
sublimior

\,

. ^ , ; ' ; , '

ejus nominis exquirat, sic babcl :

visio pacis. Q u a r e i g i i u r non

* , ; , , , n

morte, aut

polius aspcxit G b r i s l u m , qui pax

n o s l r a est,

pcc

(fuem eliam ipsum cognovimus P a t r e m , per qucm iu fidem adducti sumtis, facicntem ulraque u n u m " 3

Epbes. , 14.

335
Quo

PROCOPII GAZ^EI

336

pacto ea, quae morte erat superior, periit ? \ . \ , ' ; , * \ angeli seNam sit sancftOcare, amplius eum

Quomodo l s r a e l non Tidit C h r i s t u m , per quem i n P a l r i s n o t i l i a m venimus? P r a t e r e a s i Melchisedech S p i r i i u s sanctus est, qua ralione memoratur esse minister
l v

sacerdos Dei? Esse e n i m sacerddtem congruit c r e a tura?. S i S p i r i l u s sanclus est servus et q u i d a m , profecio laudabit una c u m cundum i l l o r u m rationem ab una angelis

D e u m , .cura t r a d a l u r : c L a u d a i e Dorainum, omnes . Praeterea c u m S p i r i t u s sancti Deus crit sancliiicaiur. Non e n i m seipsum poterit sanctiflcare.

ejus, m i n i s l r i ejus, facientes volunlatem ejus nobiscum

quod s a n c l i i i c a l , potentius est eo, quod s a n c t i f i c a l u r . ^ Q u o m o d o i g i l u r alio sanctificatur ? . Q u o d

S p i r i i u s , si secundum

vero F i l i u s , nempe C h r i s t u s , sacerdos d i c i l u r , intellige

b u m a n i l a l e m esse sacerdolem. H i n c et P r o p b e i a et Apostolus m i n c u p a l u r . Qbjiciunt adversarii :In booorem F i l i i sacerdotium aliquando fulurum neavit. Q u i d igitur Spiriius sanclus per se d e l i ", \, * ; \

A a r o n ? annon et b i c typum ' . Persarum rex? Quid Chrislum, , , \ , ; ' | ] , , \ , . , , \ \ , ; -J ' * , \ , , , ; '

C b i i s l i geseil? Q u i d C y r u s Moses, qui suo

Jesus filius Josedec? Q u i d Z o r o b a b e l ? Q u i d deuique lempore commonstrans i u q u i t : c P r o p h c l a m suscitabit vobis D o m i n u s , ut ir.e ? > Q u i d , annon C b r i s t i typus fuit Jesus Nave, qui J o r d a n e m irajecit copias lsraeliticas : l s r a e l i tasque ioducens i n l e r r a m promissam lapideis c u l Iris eos prius c i r c u m c i d i t ? z a i i et c i r c u m c i s i Nam in Christo bapiis u m u s c i r c u n i c i s i o n e , q u non

i n a n i b u s , sed s p i r i t u p e r a g i l u r ; et successiinus i n bserediiaiem regni coelorum. Q u i propouunt M e l chisedecbum fuisse a n g e l u m , haec sequuutur a r g u m e n l a : S c r i p t u r a eniin perbibet eum esse sinc palre et sine m a i r e Melcbieedccbum, benedicit i d , q u o d jninus est, quae ratio concedit

Praeierea si i d , quod majus est, ^ si boino e r a t , benedixisse A b r a

, , ; ;

b a m u u i talem lantumque v i r u m ? E t sane, s i , ut et i p s i faleniur, Melchisedecb C h r i s t i l y p u s e s l , quare non c o n l u e n l u r r e r u m qualilatem et sacerdotii mod u m ? Quas enim absurditas coromiUitur, diciione prosequatur Abrahamum si bencMelcbisedecb,

, , ' * * \ , ' , " * \

l i c e l m i n o r ex&literit A b r a h a m o ? N o n hic generationis inspicitur o r d o ; e o r u m , q u i i d faciunt, perpenditur animus bujuscemodi delineamentis a d u m b r a i u s . N a m si adversariorum flrma est U t i o , profecto aries, cujus 123 boc loco, quod benedicit, rci ex argumenconsesacrificio flgura

, . '

; , c \ . >

c r a l u r A a r o n , ipso A a r o n e preiiosior e r i i . Proinde et typo, n o n pro n a i u r a , capiendum censeo. V e r u n i

q u o - D \ \ modo congruei angelo : c Neque i n i l i u m d i e r u m neque finem habens? e i c . P a u l u s G b i i s l i l y p u m , alio modo accipit. H i n c t y p u m p e t i l , eumque i b i situm diserie p o n i t , quod d i c i t u r : c R e x justiiiae et pacis. G h r i s l o enim j u s i i l i c a m u r onere abjeclo. l n boc reconciliamur Deo peccali Patri, ,

, , , . ) , -

quem nobis Ghristus e l peccalum reddit. Quod a u lem benedictionem i m p e r t i i u r A b r a b a m o , signum est ejtis sacerdotiura excelluisse sacerdoiium L e ? i t i c u m . N a m et nos benedicimur a vero Cbrislo,

ubi perdomuerimus s p i r i i u a l i m i l i t i a p r i n r i p e s gaeeuli pne spirituaet re-

Iiujus, non p l u r i m u m rebus mundauis , ut quibus o m n i a s i l Deus, addicti : verum o m n i a cusanlem q u i d q u a m accipere ex i l l a p r s d a immensa, benedicit " Ptal. c n , 21. " H e b r . VII, 7,
a e

l i b u s d i v i i i i s contemnentes, quas n o b i liberaliter largtetur Deus. V i c t o r e m entm Abrahaiitura Melcbisedcch in propria

possessione.

D e u l . x v m , 15.

" H e b r . v n , 5.

331
* f

COMMENTARIIIN GENESIN.
- E t q u i d e m hac benedietionis f o r m u l a usus , ; ,

33
est

6 -. !

; . , , . " \ , * \ \ * \ \ Acut, ) ,

c Benedictus Deus altisstM e l c h i s e d e c l i , dicens m u s , q u i dedit hostes i n m a n u m tuara. A l D o minus uoster Jesus C h r i s l u s iuquil : qui omnia nostra expiavit p e c c a l a , eos i n veritate l u a t Paler s a n c l e , serva temlucein

l i i a c P a u l u s omtssionem

generis, ex quo o r l u s est-Itelchisedech, et s t r a x i i ex u m b r a e l t r a n s l u l i t ad i p s a m tium legisque t r a n s l a t i o n e m j a m olim

et v e r i t a t e m . O s l e n d U eo s y m b o l o n o v u m s a c e r d o esse pra>ini religionem po: d i c t a m . Caeierura Judaei, c u m baec p u l a r e n t possibilia, non lum jam olim cessarunt C k r i s l i a n a m i n d i c a t u m esse per oppugnare. Idem P a u l u s clare edocet tentia a d h u c d e l i n e b a t u r i n quoque subinde in

legalem c u l Levi, qui

\ , . \

l u m b i s Abrabaurf

^ i l l u m

melius lapsurum

per com-

. \

C b r i s l u m , cujus typus erat M e l c h i s c d e c h . misisse c u m P e r s i s . G x t a r u m p r a d a , qua quium

8

Quidam

, ,

auctores i r a d i i n t A b r a b a m u m i l l u d pt;&Iium

patriarcha respuepraeclarum ungat quod elocapiii illa

bat q u i d q u a m i n stios v e r l c r e usus ex i l l a c o p i o s a rc i m i l a l u s est et illud : c Oleuni peccatoris non

* , * , \ * coaiiiiuo se , ipsi videndum ,

meiim *. > Poiest

alia dari causa,

prseda abstinuerit, s c i l i c e t n o l u i t h o m i n e m d i v i i i a r u m , qua3 a d e r a n t , r e p u i a r i a u c l o r e m , sed i p s i i m D e u m . P r o i n d e c u m i l l u d facturo p r o b a r e t u r Deo, baeredem, q u i amplae se immisceai baeredilati.

. e x h i b e t , ei p o l l i c e t u r

Syraraacbus i n l e r p r e i a i u s est E l l a s a d , Pontum . I E ' . ' \

%

: E l a m , Scylhas VERS. 2. oriundus. -

J A

: Gentium, Hic
! J

Pampliyliani. Eliezer, Elieter e t c . S y r u s et> ab

| 1

GAP. X V Damascus! s

^ HebnEus l e g u n l , Damascenu*

Damasco

, \ ' . . , * &. \ , 6 " ,

Q is t esse fidum u i n ser- uid - am e -x ' t i m a n* i i l forlatcompasunl piam, Supra

v u n i , cui l o t i u s r e i d o m e s l i c d e m a n d a r i i c u r a m . VERS. 5 . Sic erit semen tuum. Ibi semen sis d e s c r i b i l u r secuudi l e s t a n i e n t i , q u o d illi, qui sint v i l a m r a l u r a s l r i s cceli. Q u i a

admissuri

leslamenlum secundum, acluri

e o r u m q u e c i v i t a s f u l u r a sit coelum i p s u i n . tulit arense, quia tum. i n d i c e t , qu;e sequanlur lcrrentini per s i m i l i i u d i n e s

veleris testamenli semcn d e m o n s l r a v i t : idque c o n legis c n l e l typos ea, piv.Mos esl D e i , ut futura

sint A b r a h a m o . S i c per

, \

qu33 c o n l i g e r e i n i E g y p l o , d o c u i l l o o n s t r a v i t se, itt victiroam, \\^ l a t i l i a , qua3 lioc et explotaiam

quae eventura

\ .

sint i n suo a d v e n l u . P e r oblationera l s a a c i ,

caedendum pro salute loco babuit mactari : el jussit. iinprimi*

\ ' 0 totius o r b i s . Caereinonias legis significavit per a n i . Abrabamus i i a q u e v i r t u l e m Melcliisedech lypus utriusque testamenli p l u r i m u m i p s i ad eam .
m 9 e t V O

cognium

rera c o n t u l i t . V E R S . 9. Tolle mihi vitulam Urimam. S u n t q u i me* morant A b r a b a m u m h o c loco p a r u m i n Gde v a c i U l a s s c . P r o p i e r e a Deum c o o i i n u o subjeoissc : c Pe r e g r i n u r a e r i l semen t u u m , e l c . S i i r a i u s ba?c Deus elocutus e s l , q u a r e paceui ct foedus i n i l c u u AbrabamoY Quare i l l i i , plectunlur malediciion^ quae i p s u m p a l r e m apprebendere debebat? R c s p o n LECTIONES.

, \ , c . > , ' ; ti v ; , ,
4

\7 \ , \
11

VARIiE Haee&peclanl ad . 1. P s a l . CXL, 5* " J o a n . x v u , 17.

319

P H O C O r i l G A Z in

320 Cliarrnn

i i Ju.Mb N i v e . Et fueriml dics Tbaerab in C h a r r a n a n n i 205 et mortuus est, e i c . N o n iiio.atus c s l annis 2 0 5 , scd vilac c u r s u m , qui c o n s t a b a l l o l a n n i s , eo loco peregit. CAP. XII. V E R S . 5, 6. omntm animam, siverani, Siquidciu Nabor, el Sicbcm, qui cx quam ibi el acquiAbram. progcniii, locnm Sietc. sunt in e l c . Duo scilicct i l l i soli Loi ipso erant Seloin permanserc. < Uscjue ad S i c i m a , et . 1 B \

iv

Xapfidv.

\ " , , \ \ . " . \ . . > \ , ' , \ , , . \ . e l c . L o c u s illc . nunc

iii Cliarran ehcm, > elc.

subtirbanis Neapolis. A b o i i e n l e B e t b e l , l i c t l i o l prius d i c i a est Naniatis. S i quis mr liiti a Jerusalein N c a p o l i m , ad lapidein dexlrain verstis s i l a esl. Eadcm

proficiscaduodeciurbs el

L u z a iioiiiinatnr : c l p o n i l u r i u l c r m n n c r u m e o r u m o p p i d o r u m , qiue spcclant ad t r i b u m Benjamin.

Ibi visus esi Jacobo Deus. Ilai, ,

c s i clts'-rlus, spectat o r i e n l e m , nec ntulium d i s i a t a B e l b c l . VERS. 13. Dic crgo quod soror mea sis. 116 a b q u e divina P r o v i d e n l i a a c c i d h , u l hi melu e s s c l r e i u r . S i c do( tiil P b a r a o n e m , duni u l d s c i t u r j t i s l u m eique beneJacil, u l ima c u m D e i i i n . S i m u l eliam , q u a s i sua consueiudine, evfinura. VERS. 1 7 . percussil Dominns Pharaonem /PbaSi

" \ , * , \ , * " , , . . \

A b r a b a m u s , lalia pr.iciperet Sara?, Sara ei eripe- ^ \ genlibus a g n o s c c r e l sub lypo indicai pro ejus i b i esscnt

qua3 semini

gi$ magnis. Satis c o u s i a l Deutn, anlequam a raone S a r a c o n l r e c l a r e t u r , eam conscrvavil imegrain

pocnas iitflixisse. ci impoUiilaiii.

, , . " , . expediAXXtj

eniin u U i s c i l u r i u j u r i a i i i j u s l o i l l a i a m , tr.ulio magis Sinit Abiabaimim perlontari nictii, u l dcindc cupidius

obtaium a u x i l i u m e l l i o r c i n reddat. Operze pretium allcgoricuui jubet Abraliamuni

s e m i a l , a c c i p i a i : j u s u m i q u e subiude i u iide r o b o i e t , et ad credendmn prxdicia, C temore " (1) , '

e r i t , nunc repeientes

sensiiiu

c n a i r a r e . Non e u i m

r c l i n q u c r e stiam gentem : srd

" , \

quia a n i m a d v c r l e r a t eo aliquid csse qiiod a;sliinabal essc d i g u u m u l v i r illc suat stibderetur cnrac, id e s l , fldei, propter quam baud fas e r a l m vilam agcret hiter i d o l o l a l r a s , ne diulius s c i l i r e l quid inquit : snum polesl vult, vir-

, ' , , .

da-nni p a i e r e l u r , c u m adbuc forel tn fide n o v i l i n s , ox convorsalione i i n p i a . I l i u c c l S a l v a l o r ei fraires et sorores, uxorem et liberos, non
M

% , , ,

S i quis v u l l me s c q u i , ct non o d i l p a l r e m

, \ , \ . , . \ , , \, \ . "

ini'M6 esse discipulus . > N o c e x p o l i l , ut bunianam rd:o iiiseclemur quidijuid n a l u r a i n : scd odisse nos nobis, q u o m i n u s ad nialuremus obslarc p o l c s l

lcAcm capfsseudam

iter. Quapropler

d i s c i p u l i d i c i u i l : Ecce r c l i q u i m u s o m n i a e l s e c u l i ^ , , , smmis ic > C ^ t c r u m nUiil c o t u m , quaj p r a i c i pimitur vocc divina Abrabamo, buniaiunn eese csi, boc d i x o r i s . Q u i cniin pcccatum facit, cx diabolo U a l i i i u r c l convolvilur CHII) diabolo
, s

, ) . " ,

bisiicque soriimr p a i r e m , e l Miin co in idem cougcnus et corptis. E x divini c i i p i l e l e d u c i i j u s t i i m , nomiiuindo lcrram

,

cognalionem coulinrl

( n i b i l enini

L i i r . ,*2.

.Mallli. \ i x , -27. -'.

(ijUrlroco

\\ ( M u i n t i i l a i i u s .

! . Tfro, ut proficiscitur Wice ct boc \

COMMENTARIl IX OEXKSIN. d i a b o l u s ) , e l sic p a u l a t i m deponat iniagincm resiiis, consecutum s i l . E s l cniin terra * el recipial imaginem cadeslis. licct DOM v i s i b i l e m ,

322 lersymU

Iniperal

i n l e r r a m , q u a m i p s i c o m m o n s l r a l u r t i s sit, i d cst,

C b a n a a n typus q i t o d a m m o J o i n v i s i b i l i s

terrae,

csl, regni coelorum : f Spes enim cum v i d e l u r , non esi spcs , \ , \ \ ! , \ , \ ' ^ &, , yiyovanv, ' \

Nec 'conlenliis fuil dixissc : * Bencdicam l e , > e i c , imo a d d i l : E l eris b c n c d i c l u s , id cst, dignus babere bcnedictionem ob c x i m i a m prwsiantiam cl perfeclae v i r l u i i s p r o f e c l u m . B e n e d k l i o n e illufttrat benedicenles sicnli el b u n c , nec l a m c n mida sola verad salutem siinib o r u m p i o l a l i o n c , sed p r a d e s l i n a l i o n e et elcclioue, A b r a b a m u s praidesliiiatus et eleclus est. Exsecrantes biinc s c i l i c c l eos a pra?desliir\lione et la!em v i r u m

l i l c r a c o i i l r a r i o e x s e c r a l i o n i s u b j i i i l , excludendn ele< l i o n c , srilic t scqiicntia

, \ - ^ ut p c l l a n l u r rcgno coelesti. Scd u l i i l u d videamus r/j \ : kvj ; \ \ T E A W V , \ \ , ; 7 \ ' ^ , , ' evcnisse inanifeslo exemplo S c r i p l u n i i , vide. Quulqiiot A b r a b a m u m libenti et conii excc p c r u n l a n i m o , b c n c d i c i i o n e m c o n s c r u i i s u n i . ConIrarium coutraria sludia scquejilil;us discrepat ab coiUigir, iu boc loco, ct e x s c c r a l i o n i subjugali s u n l , u l Abimelecbo. Nec i n u l l u m vidcre e s l

quod d i c i l u r in L c v i t i c o de G l i O i E g y p l i i et Israehl i d i s m a l e d i c c n l i s Israelitam *: c E d u c m a l e d i c u m cxtra caslra ccelus

3 R

e l lapidibus eum

obrual
7

univcrsus niaicDei.

. Proplerea

d o c e i P a u l u s * , nec

dicos haercdilario jtire assecntuios r e g m i m sanclis quidcm angelis benedicrnlibiis npostalis

P o s s u n l ba?c de i n v i s i b i l i b u s v i r i u l i b u s praedicsii, jiisliim ; spiriiibus suis H 7

^ \ - Q uiabolo vero cum ta\ , \ .

m a l e d i c c i i l i b u s j u s l i i m . Quare b i e x s e c r a l i o n e p r o strati s u n l . A l l c r u m quoquo qnod Dei vcrba bab?iif, et sancti ab (ilii esse Abraaiicma A b aauspicabunlur nullum inolie c x e m p l o

poeclartim esl, d u m p o l l i c e t u r i n ipso bcnedicendiis omncs fauiilias t c r n c . D c s i n e n l cuini Uibus seu faraili*e terra? cum m u l a b u u t u r et aliam v i l a m
t

bmi. E u i non

omnes ad

banc v i l a m potest bic

aniniuin locus

appcllenl,

daiititum s c i i l i c n l L o n i p i i .

Qaibinc t i l a m a s p e r n a b u n l u r , quam A b r a b a m u s iu boc s x c u l u scctalus esl : scjungunt se beaiuudine. A c c o m m o d a r i bun, qui s i m i l i l e r fecit. , t , \ ^ . > ^ : , \ ^ , \ ^ , , -" * ad twi sunl, r e l i n q u e n l e s suam p a l r i a m , cogiiatioiieiu, p a l i i s q u e familiaiu : c u m jain sinl

ct :id eos, qui ex gcntibus tidein Cltrislianain a p p r c l i p u .

Quod i n q i i i t : t Magnuni faciam nomon t u m n , r l c , rcm collatum esso cxpcrinuir , ciim

j

Dcus

dicit : E g o Dous l u u s . Dcinde : Deus A b r a b u m i . > V e r u n i insignc l e s l i i i i o i i i i i m Iriarctnn e s l , oliedu nl pain C h a r quod d i c l o fuil audiens, et egrcssus qtii se c o m i l f i i i iilio suopajAnimas quo-

esl p a l r i a nnllas sui r c l i n q n e n s ndiqiiias ran. Gollatidandus esl o l L o i b u s , dodit A b r a b a m o . Sccum serviltirus ( s i q u i d c m nec iinigenilo

\ , [
1

abducit e l i>pes, iim iis

\ , ccre sustinuit a u d i i o o r a r u l o d i v i n o ) , sod iis nd res necessarias i i s n r u s . Quod quas fecerant, e t c , inquii : i n l e l l i g i t stios sorvos, in domo

' \ ^, ^ , ^ ' 2ii , fow

S 5

runi opera ct m i n i s l c r i o u l e b a i u r . N n l l u s e n i m , ui d i c i l u r , ignavus et dcses est sapicmis. Q u i v e r o n u p e r admodum pcdcm iu hanc n ^ i n i i n n tnlisset, necessario ejus l o n g i t u d i n n n pcranibiilat deprebensurus regionis forniam. Vcrisimilc esl Abvabamuni ct l a l i u i d i u e i n peragrassc, u l cogno-

tti

\ ,
1 7

" fcom. i , i i .

L r v i l . x\:v, 1 i .

I C o f . v i , 10.

PROCOPJI C A Z . E 1 t c c r e l regioni* ambilum. Sanctus enhn ille v i r , ; \ * \ \ ^; , xrt \ ,

rnainiduclus a scnsilibus p a u l a l i m progrediebatur ad d i v i n a , in qtiibus n axiina capicbat i n c r e m c n l a , cu:n c o n s i d e r a r e l l o n g i l u d i n e m lerrae O i e r u m loco sigmficatur d i v i n a r u m Paulua leslalur in Epislola boc rcrum alliludo, ul el

ad Epbesios, diccns : Qu;c s i l l a l i l u d " , l o n g i l u d o , aliiludo Hrec llaque o u n i a pcrpendebat, et d i l i g e n l e r r i m a b a l u r . Dum e n i m m a x i m a diligenler scrulalus dicilur, V e n i t e l ad l o c u m S y c b e m , u b i fons visebatur, , ; ' ; , ; \ -:\ , , , \ \ -

quid probibet, quominug et parva diligenler e x a i m n a v c r i t ? ad qucni C b r i s l u s i i i n c r i s molestia faligalus c o n -

sod't. Iloc sane a?quissima r a l i o n e a s c r i p s i l . N a m d u m vacat studio i n d a g a n d a r u m s u b l i m i u i n myster i o r u m lbcolog'a>, poslreioo evasit ad incarnalionis o r a l i o n e m , ut patel ex n o b i l i i l l o C b r i s t i l e s l i v i d i l , et gavisue esl . V i s u s e s l Deus Abraba?, boc
4 0

iiionio : A b r a h a m c t i p i v i l videre diem m r u m , ct . , \ . "^ , \ , . \ cum i n v i s i b i i i s s i l bumantt creaturje. diim i n

tvrciilo m o r a i n u r , m o r t a l i corpore a m i r l i . Testatur ftniin Evangelium : Deuin nemo v i d i l unquam . > Hiic astipulatur vidil
% l

* " \ , .

P a u l u s , d i c c n s : c Q u e m nemo . > Conspicilur auiem pura

mortalium

' . 3 \ xb :, * :. \ '! , \ , , ^ . > , , , , , ; . \ > , -

m c n l c , qua i n l e l l i g i b i l i a ( v r n n n l u r . E l l a l i se e x b i b e l visendtim. Nec t r a d i l u r : A b r a b a m v i d i t D e u m . Id e n i m ponil. impossibile esi Immanae c r e a l u r a . Ca;teIsaias i n q n i l : Det V i d i Deum sedendicta non r n m Dei b c n i ^ n i t a t I r i b u i t , quod sc videndum p r o Nam tem **. V e r u m cx bis, q u x nd A b r a b a m u m sunt, cognoscimus visioncm obtigissc,

c i t r a singtilarem benevolentiam Dei se videndum c r a s<vpius pro tiilelHgcre p o n i l u r . Sic P a u l u s s c r i bit : Siquidem quae sunl invisibilia de eo, qucm i l l i u s , ex noverai c r o a l i o n e m u n d i , dum per opera i n i c l l i g u n l u r , v i d e n l u r * \ > S i c et Moses nosirsc naturae i n v i s i b i l e m , l o q u i l i i r : Y e r c vidco i c . E a , qure sensu p e r c i p i u n t u r , i n bunc inodurn venamur. Primo lniltilur. V e m m que purilalem rvs v i d e t u r : visae rei imago transeamres, forma a b s l r a b i t u r , abstraclaque intellectui suo m a r i e , niodo mens ptira ct sincera s i l , ct s i n c e r i l a l e m nfTcrai ad cas qtias i n t c l l e c l u capere

pio proponentis. V i d e r c pra?lcrea i n S c r i p l u r a s a - C ,

i n l e l l i g i b i l i a sese darit intcJlectui

, eou. > " \ * ( ;

avct. I n t e r d u m Dei n o i i l i a

nobis i u n a s c i i u r ex p u l c b r i i u d i n e c r c a l u r a r u m D e i . N a m , ut p c r h i b e l P a u l u s , modo q o d a m cx p u l t b r i l u d i n e c r e a t u r a r i i i n ipse perspicitur Creaior, S i c nunc apparuit Deus 118 A b r a b a i n o . Naiu Dei nomen ubiqtie, u l palet ex b c x a c m c r o , cotnicctitur opificio^ i m m d i ; at i n legislaiione numcn Doiuini usitrpari a d v e n i t u r . A b r a b a n m s ubi eognovil m u n d u m , e l i a m in Dci cognitioucm p e r v e u i l , qtd n i u n dum c o n d i d i l . Deinde rejeclo idololalriie furorc, instiuiq u e m a majoribus acceperal, Deus consequenter seipsum U l i mnnifcstat. p r i u s tamen viva ttir v o c c , s c i l i c c t d i v i n o o r a c u l o , quod sic sonai, E x i dc i c r r a Uta, etc, Cjclerum atiscultatio, <*st obpdiensquaedam a n i m i aflfeciio ea e x s c q u e n d i , qua oraruliim suggeril. Verum
> 4

. \ ?, * , % , > \ , ' ' ) * * , *

\ , > , ^ * ,

per

or.ulum vel
i a

visnm

^20.

Ep'..es. t i i . .

J o a n . v m , ZC.

J o a n . 18.

> l T i m . , 16.

U . , I.
: <

Rom

COMMENTARII 1N GENESIN.
, ' \ ^xys. ne^otium, e i i n l e l l e c u i profeoil. H u i c p r o m i l i i i u r : < Bcali mansueti, quoniam ipsi bsctedilabunt macogniiio e s l . H a n c j u s t i b;credilario intelligitur ilneiii usque perfecla aique numinis perseveratio. Is cni.n

3>6
a p p r c b c n s i o , e l ud o p l i m u s est loluin est* fidictum vocat

Iructus. Magna difleivniia esl inler eum, q u i modo i n s l r u i t u r , lerram

u

eum, qui j a m inlelligU

E t seinini l u o dabo l e r r a m , * de qua c l pcrpeiuo incolenl.

, > v i d c l i c e l cceleslem, quae sanc Semen proposilionem,

perfeclissisein-

jurc consequenlur

lium. I b i e n i m fllius, i b i e l somen. N r c lamen si converlas p r a s o i i l e u i canii: Semen Aliraliae ecrvi ejus, Terilate, r e c i p r o c a r i hi sunl Israol : nec quod sunl filii Jacob elecli tjus
i B

veritas

perconslabit. Iloc modo s e i i l i c u d i i i n e s i e l de b i s , q u i seciiiidum a n i m u m d i c u n l u r filit. Nam Psallee . > N e c tamen i d eloquium, q u i sunt salva r e i ex Israel p o l e s l . N a m secundum teslimoniuiii P a u l i , N o n omnes,

seiuen Abrabae, p r o p l e r c a et filii omnino sunt * . > A b i a b a u i autem, ut d e d a r a r c l a n i m i i i e m , a d d u x i l ad allare v i c i i m a s

gralitudi*

c!a; ; ; \ . 6

graias accepias-

que Oco. V e r u i n illam arain posuit is , qui scqueb a l u r v o c a n l e m , e l subinde in vera r e l i g i o n e i n c r e dibiles progressus faciebat. V c n i i n c u m a m p l i u s incremeiUum religionis capere v e l l e t , indc se r e Belbel. cepit i n m o n i e m , q u i silus e r a l ab o r l u

& 5 ,

' c "*; G & l e r u m B e l b e l , s i voccm i n l c r p r e l c r i s , sonai domum Dei, Hic locus cum atiis n i u l l i s concinit c u m . > \ \ . ' ix , < \ , ; \ \ * & , , \ tb 6; ' * 6 , , tfw, i s l o , q u i i n C a n t i c i s b a b c l u r : c S i i u i l i s esl palruelis iueus caprcae, aut binm.lo c e r v u m m in m o u i i b u s Beibel * .
T

Plurinii

cnini

iiiontes collesque i n >

doino D c i s u n l , ut l i q m l ex illo p r o l o q n i o : t E n ille venit, salit ultra niontes, e i i r a u s i l i i colles consurgere v c l i l niysleria, V c r u m i n religione vera, si q u i s subindc ad aJtiora licet : p o s s u m u s e n i m scandere collem, p r o g i e s s i ex colle superare s u i u -

' C muin nioiiiem ; potestas quoque c s l subinde a p l a n i o r i b u s e l b u t n i l i o r i b u s leudcre i n ahiores . m o n i e s . E l c g a n l e r vcro silus bujns inonlis d e s c r i b i l n r vergere i n o r i e n l e m . U n d i q u e e n i m s i c i l l u s l r a t u r solari l u m i n c , e l undiqnc r e l u c e i clara v a riarum virlutum illum, operalionc. Sunt qui inoulem q u i incarnavit Y e r b u m ; alii aiUuiuant. V e ferunt esse

\ /

, * c , ; , , , . ' , > ^ , \

E c c l e s i a m sub isto nomine l e u e r i

n i l i l a q i i e sanctus D> i m a n i i d u c i u s , et clara l u t e r e f u l g e m ab o r i e n l a l i i r a c l u domus D e i . P o s s u m u s etiam v a r i a s r c l i g i o n i s instiluiioncs, fixit, quibus i l ' e q n o usue instriictus v e n i l et labernaculutu

cst ad profectnm p i c l a i i s , appellarc ori< i i l e n i . Hoo cniin versalile t a b c r n a c u l u m , signiiicationein b a b e l ejus, qui usrjue p r o m o v e l i n rcligione. Donius e l s l a b i l i s p<*rsistit, ncc loco

; - ' ' ^ s i q u i d e m Dei solida ^ c ; ; \ . " , , ; \ ' ifcw ^ ; , ' *|dvo; , ' **.\, * \ M t u b . , 4.
. 11, .

movetur. S i c eniia bab< S c r i p l u r a sacra : c T r a n s ibo i n loco tabernaculi a d m i r a b i l i s usque ad d o m n n i Dei

4 9

. A d banc q u i a c i e s s e r i n t , bealitudi* dicenlc Psalnio : c B e a l i o m n c s ,

e 0

ncm inveniuiit,

qui inbabitant in domo lua

. N o n dc perogrinis,

sed de civibus et v c r i s incolis i d lestin onitim p r o latum c s l . Nam iito lestiMiunio sigiiificatnr sar.cla ct pia v i i a , q u a m v i s A b r a b a m noiidum eo t^mpore ad perfecli; ncm v e n c r i l , sed eam c x s p c c i a v e r i l . deinum iimnuialur^ Versu
t

'

Nomen

s i q u i d e m ejus poslca

u l s i g n u m s i l perfoclionis
4 7

quodamniodo.
e

Psa. c i v , 6.

Rom.

, 6 , 7 ,

Cani. ! i , 9.

* i b i d . 8.

* Psal. \ u

&

\:!. ^ C N . -,.

LECT10NES.

?
i:ian? q w ; " C t a b c r n a c u h i m KUIIS c i ftrmus e x s i s l e n s c n m virlutero Gbristi
8 1

PROCOPII GAZtfJ
siium explicat, con- , . a cliariiale P a u l u s , 119 mare d i c i t o . Lbicuiique enini fucrii p a l r i o r c h a labcrnaculum suum ii.oiilem doiuus bei valen!. frnii*!et advcrNam praeclarum . " quam v e r c e x c l a m a r e posset : Quis nos separabil a d j u n c l u m . Idem senscrit se perfecte mcmorat

apprehsndisse , secundum ? elc

P e r i c i i l a o m n i a , quae

eancius D o m i n i , tempeslatis rcslum e l salum habobit

e i i n Angic e x p a u d i l versus m c r i d i e m : nec id i m i n e r i t o , ut q u i a d i c r i l p r i u s . i u sarios. Nec eniin d o m u m Gollucalus fuil fidelis ejus benc fundalam Iricumanae e l

per oinnia Uhiuiinalus o r i e n l a l i splendore, i d e s l , l o l o v i r l u l u m c b o i , nec amplius ille revera i n festo, ibi ara Domino^ei quod per d i c l i o n c m Anyce significalur. invoca :'

dccmnana? procellae subruere

fesiiiiti c e n s c l u r , virtutibtis o m n i b u s esse o r n a l u i n e l undique a b s o l u i u m . VERS. 7. Et exstruxil vil in nomine Domini, etc. A u l D o m i u o a r a m i l l a m in spirilu et xcriiate

i n s c r i p s i t , aut p l u r i b u s v c r b i s c o n s u l l o usus c s l , ut o s t c n d c r e l A b r a h a n i u m adorasse D o m i n m n , e l nacltini esse v i r l u t e s d a n l e subininislrariln D e o i n v i l a s i l exsecutus. H i n c bub-

, sU , \ * ,

e a s s u m m o e l perfeclissimo b o n o , q u a s q u o q i i e v i r c s * , ' . , - , } , lalo labernaculo i n aliuni m i g r a v i t l o c u m , et in des e r t o c a s i r a m c l a t u s e s t , e l c . N a m e l s i quis perfecius s i t , tamcn n u n q u a m p c n i l u s effugere polest bostes. enini cst nobis l u c l a adversiis sanguinem et c a r n e m - > i n q u i l : f u i i ; sed : i N o n esl.> P e r fecli i l a q u e est b e l l u m gerere c u m vl S a l v a l o r b o s l i b u s . Bene s c r i b i l u r : t l i i deserto l a b e r n a c u l u m e x l e n d i t . i N a m i n deserlo l e n l a t u r . Ibi s i q u i d c m p l c i n o r U l i u m , a quoruni consuea u x i l i o planissime lcnialicmem sunt a d j u l u s , e s l u l urbs prolabitur, r u m q u e t c n i a t i o n e s fervenl, q u o d , qui i b i dcgunt bominc8,reliquorum iudine munila. se segregarunl, quae i n

\ . > , , ', < . . .

\ , / * * - ,

d o s l i l u l i . N a m f r a l e r a fralre Auima,

scipsam c e r n i l ab o m n i b u s d c s e r l a m , Deo, n o n c i l r a SLiigularem p r o v i d e n l i a m i d p r o $ u r a n l e . S i anlca jnorlalibus significarelur vicloria, quam in lentaaic affeciis deu o n s l i a l se c u m cssc, q u i o p i i u l c t u r lalionibus Tamem 4Operat cessal V E R S . 1 0 . F a c t a e s t , i n q u i l , famessuper spiriiuajcin Abrabainum pergere ad lioc loco lentalionibus lerra elc.
9

^ , , (, ^ vicloria \ , Ca?tcrum Deus sint, . teii . polirentur. leniatione c i r c u m v e n l i s . P r o i n d e forlcs

l i o n i b u s s u p c r a n d i s c s s c n l a d e p l u r i , n i b i l prseclari f a c e r c n l , e.lsi

non cedant, nec animos ad d e i e r i o r e m p a r i c m a p p l i c c n l . , : , * 1 * / & d inlelligit quaj , , 3- \ *

sollicilalum. propria auspicia

Q u i enini c a r e l panc, q u i e coclo d c s c c n d i l , vilia, v i r l u l e , quasi lerra, exlorris. Aliuin sumil babilum adversariorum.

quein s u p -

p e d i l a n t v i l i a , quae s e q u u i i l u r sceptra ct

Adversarise polent*ue conspicatae

, , , , , , , c ^ ; > \

praeteritam i l l i u s v i r l u l e i n / a c c i i r r u n l a d s i i u m p r i n - D t i p e i r i , remque o m n e m o r d i n c e x p l i c a n l : nec p r i u s a b s i s l u n l , qiiaiu que semcn lioniinciii ut s i b i subjiciant, s u u m indo diabolo f e r l i l i s virlulis oblivios c c u r u m f a c i u n l : teradjungunl. Solus infundaiil, fuiurorum

s u b n a s c a l u r proles. A n i e c c d c n i i s neui i n d u c u n l ,

r e u i s eiim d i l a r e c o n a n l u r ; q u i b u s ceu b l a n d i l i i s c u m i l l i c i u u t c l suo Pbaraoncm Bominus domiuio v c i o Deus est, q u i salvarc p o l e s l . L l p e i c u s s i i plagis magnis el p e r i c u l o & i s , t e l C i Qua q u i d c m re ceu a u x i l i o usus A b r a b a n i u s , f u g i l s e r v i l u t e m , quain stib illo p c r p c l i e b a t n r . llanc non e v a s i s s c t , ni r e l i c l a ^ E g y p l o rediisset in y E g y p l n m . Nom sic ba p r i o r c m rcgioneoi a Dco o b l a l a m , cx qua obicrat c u u i p r o f i s c w l u r

*6, * , \ , t ' \ \ , , -

329

COMMENTARII IN GENESIN. Scriplara : c Ascendit iiaque Abrabam

330 de

, ' , \ , bet , , * , ' . lam, sed i n bonam iitlerprelantur partem.

j g y p t o , i p s e e t u x o r ejus, e l o m n i a q u a e e r a n l i l l i u s , usque ad B e l b e l , usqiie a d l o c u m u b i iucrat t a b e i n a c u l u m ejus a p r i n c i p i o , ad locum a l l a r i s , i d esl, i n pacatum et p u r u m m e n t i s h a b i l u m , e l ad in eam in sanmain

clificationem, q u a m j a m o l i m n a c l u s erat. Q u o d autem d e s c e n d e r i t i n j C g y p t u m q u i d a m , n o n Perfectus a b i i l ad imperfeclos, ut vel sic ejus itaque tudine ad i r t u t e m raperentur. N o l u i t v i d e r i solus possidere v i r t u l e m . E t r e l i q n i s m o r l a l i b u s medio p r o p o s i l a m , ut secundum eam i n s i i l u a n t v i t a m , d c c l a r a r e v o l u i t . , \ , \ , \ . , \ Verum, inquiunt, Descetidens affinis. raemorabile ptnra eos adbortatus est ad v i r t u t i s s l u d i a , u l quae o m n i b u s esset et agnata et

consueiEgy-

est, quod p r i n c i allegoad

pes priini i l l a m conspexere. P e r p r i n c i p e s ex qua majorem 120 ap^tudinem

rice inlellige i E g y p t i o s viUe p u r i t a l e i n s e c l a n l e , sortiuntur s p c c u l a l i o n e m v i r t u t i s . H i non conteiUi sunt v i r ad r a l i o n e r a , quai ipsis i m p e r i l a t , ubi v i r m t e m species, elucet volupla-

\ lulera solummodo vidisse, sed eam i m r o d u x e r u u t * , recle collaudarunt. Si bistoriam i E g y p t i o s a d m o d u m proclives

fuigse ad

', , * ve/Txa. rem suam s o r o r i o n o i n i n c dignaius est. * c

tero. N a m c u m leges, quae c o e r c e b a n l a d u l t c r o s , salvae et incolumes vigerent apud j g y p l i o s , e x i s l i r a a b a l A b r a b a m u s , Gerte me ex i n s i d i i s p c r i n i c n t , Quapropter Quidam aiunt S y r u m dicere : Vocavit vvmen uxo-

deiode u x o r e m meam rapient, quasi j a m e v i l a r i n l poenas, quas c o m m i u a n l u r leges.

, > , . ^ i v - c . \ \ ', * , , -

Dei, i d e s l , cognominavit nomine D e i i l l a m l e r r a m , quia Dei munere ea l e r r a ceu ha3reditas quaedam, ipsi obveneral. Nam in Sichem hujuscemodi audierat vocem : c S e m i n i t u o d a b o t e r r a m banc. E t c u m venissel inler Beth^l et A n g e , altare p o lerram. Sic et Seth id speravit v o c a r i . N o n i u q u i t , o r a r e , sed vocan,

- C suit, et nomine Dei vocavit

- ; ", \, . , \ ,

est, n o m i n a r i h o m o D e u Q u a r e se i 111 videndttm o b l u l i t Deus i n S i c b e m ? Q u i a , i n q u i u n t , locus i l l e medius est i n t e r baeredilateoh Quaeritur (aiunt quidam) an c o n c u b u e r i t rao c u m Sara, et ob concubilum Plia-

\ * , ; ' ' . ,

dona dederit Abinicnou pcrigi-

A b r a h a m o . S i non consuevit c u m i t l a , qui fit quod S c r i p l u r a sacra i d n o n d o c e l ? lecbum lur allinet, non satis apparet misisse, u l S a r a m c o n c u b i i q poslea Quod ad Deum

, * , \ ' ; ; ' \

pollueret. Q u i

concessit,%nec antea

permisisse reruin

credendus e s l . Gaeterum S c r i p t u r a c u m m u l t a i i m l tis i n l o c i s o m U l a t , a l i i s in locis ut plena abunde repetit. Quare Pbaraonem aliquid, quod parum licebat,

, ' - JQ sty coguitio, ea , , , . ' , , c " ; \ , \ * c " * . \ \ , \ ' ; '* \ * , . E i ' , - , * \ * ; PATROI. GR. LXXXVII. Videatur scilicet

afflixit, nec Abimelecbo m o l e s i u s e t gravis fuil? Ne c u m i l l a egisse. A b i m e l e c b u m , non u l e r r a n l e m et

delinquenteni i n c u s a v i t , sed n e e r r a r e t e l delinqueret, i n b i b u i l . Praelerea P h a r a o pcccator erat. M e r i i o igitur p l e c l e b a t u r , e l u c e r e l A b r a b a i n i inlegrilas e l j u s t i t i a , D e u s q u e e o facto cognosceretur. A b i i n c lech cladem n u l l a m expertus cst, quia j i i s t u s c r a u Sic enim teslatur ipse : Gentem juslarn peru l palet ex t c x l u , subsendei? Iluic testimonio,

scril>il et Deus. A b r a h a m u s quoque i n islara sit in i s l i s locis, etc. E l sa e s i hoc 11

t e n l i a m l o q u i t u r . c D i x i : Ne forte t i m o r Dei Jion cognovcrjtf

J31
Utud iransfert l e c h u m sjc

PROCOPII GAZiu
i n A b i r a e l e c h u m ? Deinde A b i m e conlreclabis capilale . uxorem jusii hujus el propbetae. ei Si

3
altigerie admotiiiu ndnisiri e* fue-

et deprchenderat i n P h a r a o n e , qtia r a t i o n e n u n c , compellat Deus : Non

m o r l e m o r i e r i s . > S i Abiroelecbus fuisset u i o r i A b r a h a m i , laudibus

rant.

supplicium et i p s i

effugcre peccalis

aequivissci, crant

mauus

certe morte afllcicndus fuisset et P h a r a o . Q u i illain exlulerant, rapiendxque

iit i l a q u e quod infamcs; Saiae regi '.

aervi ejus c a l a m i t a i i b u s o b r u u n i u r ? Y e l , q u i a coram Pbaraone niulierem C A P . XIII.

V E R S . 7. Fuitque conlenlio inler pastores.

v e l , quod sumuds auctores

.
Insl-

^ xal

gnis patientia i l l i u s beneficio ccdere

el lot

fortitudo objecia et suos

Abrabami

hoc

loco

einicat. Nam is, qui Abrabamo,

servatus ab

i l l o fuerat, c u i objurgare

\ ' \ , \ , ? f

erant b o n a , dcbuerat graviler

paslores : sed q u i d flt ? A b r a h a m u s eum elcctione d o n a t . Qua fretus, e l i g i t iucutla, si illis conferag, l o c a f e r t i l i o r a : vasta et relinquit Abrabanio. et ostendit, c u m aulem eligcndi rcor) obii-

, \ , \

Non igilur animum philosopbicura adeo f o r t i l e r contemplum adjiceret, i s , qui nuii.

121

; , , .

et f a m i l i a r i l e r sui fert?

datum damnum

Quamvis (quod

c o p i a facla essct L o i h o , et non tamen

m e l i o r a suo d o m i n i o observandum

q u i d q u a m u t i l i t a t i s ex ea elcctione c e p i t : v e r u m potitus esl reeiduo, benediclionem *

V E R S . 4-4. Homine$ autem Sodomiue pe$-

01

, \,

$iwi erant. t i l i el et m a l i voluntarii

In a l i i s , a i u n t q u i d a m , o b s e r v a v h n u s , roalos e l peccatores, s i c peccatoris exculere

\ , \ * \ , c \ . 1

quae sit differentia i u i e r > Gselcrum,

i n isto loco : c C o n t e r e b r a c l i i u m si rera p e n i i i u s

velinute, i n v f n i e i i u i s j i i a l o s esse, q u i sua spoulc e l Q , , m a l a patrant. Y e r u m peccatores ab his de \ , *

1

differunt. S u i u e n i m peccatores, qui n o n Toluntale, eed voltipiale et i m p o i e n l i a tracti i n d i v c r s u m , linquuiU. At observandum est magis matos et p e c c a l o r e s , si c o r a m Deo m a l i et incusari pecca-

\ ,

\ , \ , .

tores s u n l . S i bis addatur : valde, ut hoc loco ceruere est, magis c u l p a n d i s u n t , s i c u l i c u m his a g i l N u m e n , de q u i b u s rninc sermo eeL CAP. XIV.
V E R S . 5. Atque Zuzim in Bam. [In Saba urbe le-

. '. . ' \ * , ' \

gunt S e p t u a g i n l a i n t e r p . ] Saba oppidura beati J o b , supra Belbaniani disiat lena s i l u m . S u n t et a l i i duo v i c i i s l o m o n s est in i i o m i n c i n l e r A d a r a m el B i b l u p o l i m . A l l e r ab alicro lapidibus qualuordecim. Seir Seir, a cujus regione E d o m . Ibi sedera habuit scilicct i n G c b a reperit. Pbaran versus i i i n e r c n u n c o p p i d u m est supra A r a b i a m : abest ab Hac Sina. ASIa m e r i d i c m profecti sunt et usGonlcrininum dierum i r i u m . monte

* \

, * \ .

b i r s u i o c o r p o r e regio n o a i c n ' \ , ' * ; \ , . , .

respiciens i n e r i d i e m IsraeliUe digressi a

quoque e s l Saracenis i n c r e m o degenlibus, u b i Isinael h a b i t a v i l . Gades est urbs extendens se que ad soror Mosls. "Psal. x,i5.

P e l r a m Arabiae, ubi falo f u n c l a est M a r i a

VARUE

LECTIONES.
1

C . . add. .

C . .

S33
)*
%

COMMENTARII : N GENESIN.
- \ , Indicavit Abram Hebrcro. Tram flumen habiiantiJ] comniemorasset, stremo nominare

334
[Septuaginta habeut Nunliavil Abrabam

.. , , . $! TTJ . , , \
31V.

, id e s i , trans fluvium h a b i t a n l i . N a m c u m saiis quae c i t r a flumen a c c i d e r i n t , p o incipit Abrabamum ,

est.^trans flumen c o m m o r a n l e m . Quod ut evidentius ostenderel ita esse, i n t u l i i : c Ipse eniin b a b i l a b a l ad q u e r c u m M a m b r e . Usque ad D a n , > ctc. Isto nomine c x s t a l adbuc v i c u s dislans a Paneade qualuordecim l a p i d i b u s , qua i l u r T y r i i n i . Is v i c u s sanelimeserat Judaeae.IbiquoqueJordanisevoIvilur. rex Salenu Salem o p p i sacra. VERS. 1 8 . Melcliisedech

, \ , , ) ; ; . " , , 6* \ \ , , \ , * 6 , , fjv, , , \ * ; ; ^ * , ; \ * '.

d u m esi S i c b i r u o r u m , u l pcrhibet S c r i p l u r a

Est isto nomine vicns ab occasu iCtise : et alius islo nomine i n c a m p o Salumia? Scylhopolis. Verumtnmen Josepbus testalur eani u r b e m , quae Jerusalem v o c a l u r , rcvera csse S a l e m , et i n ea regnasse M e l c h i sedecbum.Q-jia anlem et Jebus dicta esl,contigit, ut ex concursu d u o r u m islorum n o m i n u m Jebus et Salem neque Salein, e x o r l a sit vox Jerusalem, b in r c o n v c r s o . His quidam contradicenles inquiunt, Jcrusalem ncquc S i c b e m exstitiss^. S i l u s siquidem urbis i n S c r i p t u r a sacra p e r b i b e l u r esse i n valle Saba, 122 vcrsus campnra regis. Q u i d a m admodum slulte optnantur Sem esse M e l c b i s e d e c h u m . Y e r u m *d impossibile est. S u p r a e n i m , c u m ejus gcnealogiam explicaremus, paiuit, quod nec T b a r n e l e m p o r a assequi p o l u i t . Praeterea c u m Sem o r i e n talis pars orbis obvenissct, quomodo invasisset terarbitranlur occurrissfe Spirilum s a n c i u m h u m a n a sub specie

, , - Q ram C b a m o destinatam? A l i i ' multo absurdius A b r a b a m o . H a n c sequunlur

, \ *; , , & * . \ * , \ ' . wbem, q a a m sceptra i m p e r i o moderalns esi,

conjectu-

r a m : Salem significat pacem. Solus vero Deus pacis princeps et auctor cst, nec i n i t i u m d i e r u m , nec vitaa fincm h a b c t : quae o m n i a D m n i l a l i c o m p e l u n t . A l i i porro p u t a n t , Melcbisedecbum exslitisse angelum opinione r e v o c a r i i u qua possunt, quamvis videant reges

qoeaidam caeleros d i g n i l a l e a n l e i e d e n l e m . Nec ab hac lenuere. ,

esse l e r r e n a w , Si surda

m u l l i post Melchisedechum

vero f r c t l n o m i n i s inierpretalione colliganl audaculi i l l i ,

adco absimili fuisse

\ \ . , ,

concludelur

argtimenialione, n c c

rcges Israe! vel Juda

boiuines, sed angelos, licet p t u r i m i b o r u m i n rnim c r o e x s l i l e r i n t improbi vocabulum exponas, e l i n i p i i . Israel e n i m , si videt i n d i c a t meniern quae

\ . " ' \ ; \ , , -

; , \ , ^ D c u m ; J u d a , s i eam vocera explices, signtficat lau dcm seu ligmnum* Solus enim Deus regit merttem, quaB speculatur Deutn, e l l a u d e m . Itaque, ut prsece d e n l i a cogunt, secundum i l l o r u m rationem, l e r r c n i slve h r a e l i t i c i reges non h o m i n e s , sed angeli v c l S p i r i l u s sanclus dicentur, quamTis p l u r i m i i l l o m n i fuerint sceleratissimi. Prselerea J e r u s a l e m , si (;uis signiBcaliooem sublimior ejus n o m i n i s cxquirat, sic babci : morte, aut vhio pacix. Quare igitur nou 4 ,

.
, ; * ; , ' \

\ ;

, ; , , , 1 1

polius aspcxit C l i r i s t u m , q u i pax n o s l r a est, p c i rfuem etiam ipsum cogiiovimus P a l r e m , per qucm in Odcm adducti sumus, facicntem uiraque unuin " !

Ephet. , 14,

335
Quo

PROCOPII GAZiEI
paclo ea, quae morte erat superior, periit ? \ .

336
1

Quomodo Israel non v i d i i C h r i s t u m , per quem i n P a t r i s n o l i l i a m venimus? Praeterea s i Melchisedech S p i r i l u s sanctua est, qua ralione memoratur esse minisler sacerdos Dei? Esse e n i m sacerddtem c o n g r u i i c r e a turac. S i S p i r i l u s sanctus est servus et q u i d a m , profecto laudabit una c u m cundum illorum ralionem ab una angelis

\ , ' * ; , * \ angeU seNam Spirilus sancti s i l sanctificare, amplius eum

D e u m , .cura t r a d a l u r : c L a u d a l e D o m i n u m , omnes > Prselerea c u m sanclilicaiur. N o n e n i m seipsum poterit sanclificare. Deus c r i t

eju8, m i n i s t r i ejus, facienles voluntatem ejus nobtscuro

quod sanclificat, potenlius est eo, quod K a n c t i i i c a t u r . o . Q u o m o d o i g i l u r alio sanctificatur ? . Q u o d

S p i r i i u s , si secundum

vero F i l i u s , nempe C b r i s t u s , sacerdos d i c i l u r , intellige

bumanitatem esse sacerdoleiu. H i n c et P r o p l i e i a et Apostolus m i n c u p a t u r . Objiciunt adversarii : l n hooorem F i l i i sacerdotium aliquando f u l u r u m neavil. Quid igilur Spiriius sanclus per se d e l i , , * ; \

A a r o n ? annon et b i c l y p u m ' . Persarum rex? Quid Gbrislum, , , , ; ' [ ] ( , , \ , . , , \ \

r

C b r i s t i geseit? Q u i d C y r u s Moses, qui suo

J e s u s filius Josedcc? Q u i d Z o r o b a b e l ? Q u i d denique lempore commonstrans i n q u i t : c Propheiam qui J o r d a n e m trajeeil s u s c i l a b i l vobis D o m i n u s , ut copias l s r a e l i l i c a s : Israeltbapii-

i r e ? Q u i d , annon C b r i s l i typus fuit Jesus Nave, tasque inducens i n l e r r a m promissam lapideis c u l t r i s eos prius c i r c u m c i d i l ? N a m i n C h r i s t o zali el circumcisi m a n i b u s , sed s p i r i t u p e r a g i t u r ; et baerediiaiem regni coelorum. Q u i s u m u s c i r c u m c i s l o n e , q u non successimus i n proponunl M e l -

, ; $ a II \ \ * , \ , , ! , ' ;

chisedecbum fuisse a n g e l u m , haec s e q u u n l u r a r g u m e n l a : S c r i p l u r a enim perbibet eum esse sinc palre e l sine m a i r e
,

. Praeierea si i d , quod majus e s l , ^ quae ratio concedil

L e n e d i c i l i d , q u o d j n i n u s est,

, , ; * , ; ,

Melchieedocbum, si b o m o e r a t , benedixisse A b r a b a m u m talem lantumque v i r u m ? E t saae, s i , tit et i p s i fateniur, Melchisedecb C h r i s t i typus e s l , quare non c o n l u e n l u r r e r u m qualilaletn et sacerdolii moduni ? Quas e n i m absurdilas c o m m i l l i t u r , diciione prosequatur Abrahamum s i bencMelcbisedech, per-

- \ , * * , ; \

l i c e l m i n o r ex&tilerit A b r a h a m o ? N o n hic general i o n i s i n s p i c i l u r o r d o ; e o r u m , q u i i d faciunt, b r a t u s . N a m s i adversariorura flrma est U l i o , profeclo ariee, cujus 123 boc loco, q u o d b e n e d i c i i , ex p e n d i l u r animus bujuscemodi delineamentis a d i t m argumenconsenon sacriftcio flgura

, . * ; , ,

c r a l u r A a r o n , ipso A a r o n e p r c i i o s i o r e r h . P r o i n d e et typo,

* pro r e i n a l u r a , capiendum censeo. V e r u m q u o - D \ modo congruet angelo : Neque i n i l i u r a d i e r u m Deque Qnem babens? > etc. P a u l u s G b r i s l i typuni , \ , alio modo accipit. H i n c t y p u m p e t i l , eumque i b i s i t u m diserle p o n i t , quod d i c i l u r : c R e x justiliae et p a c U . > Cbrislo enim justiiicamur hoc reconciliamur peccati auonere abjecto. In Deo P a l r i , signura

, , , . pra? spiriluaet re \ , -

queni nobis Ghristus et pcccatum reddit. Quod tem benediclionem i m p e r l i i u r Abrabamo,

est ejus sacerdolium excelluigse sacerdoiium L e v i t i c u m . N a m e l nos benedicinuir a vero Chrislo,

ubi p e r d o m u e n m u s s p i r i t u a l i m i l i t i a priocipes saeculi l a r g i e l u r Deus. V i c t o r e m e n i m A b r a h a m u m Melcbisedcch in propria

btijus, non p l u n i n u m rebue m u n d a n i s , ut quibus o m n i a sit Deue, addicti : v e r u m o m n i a l i b u s d i v i l i i s contemnentes, quas n o b i i l i b e r a l i t e r c u s a m e m q u i d q u a m accipere ex i l l a pra^da immensa, benedicit

possessione.

" Psal. cn, 21.

1 1

Hebr. vn, 7.

Deut. xvm, 15.

Hebr. , 5.

331
* c

COMMENTARn IN GENESIN.
- , ,

338

\ /

E t q u i d e m h a c b e n e d i c l i o n i s f o r m u l a usus est B e n e d i c l u s Deus a l l i s s i Melchisedech , dicens m u s , q u i dedit bosies i n m a n u m tuara. > A t D o minus noster Jesus G h r i s l u s ttioc qui omnia nosira expiavit p e c c a l a , iuquii : c Paier sancte, serva

. < , , . ' , \ \ \ , , -

eos i n veriiate l u a **.

P a u l u s oraissionem lucem

generis, ex quo o r i u s est M e l c b i s e d e c b , et l e m p o r i s t r a x i t ex unibra et t r a n s l u l i t a d ipsam tium legisque Iranslationem j a m o l i m et v e r i l a t e m . O s t e n d i l eo symbolo n o v u m s a c e r d o esse pra> SIIIreligionera d i c t a m . Gaeieruin Judaei, c u m baec p u l a r e n l possibilia, non cessarunt Gbrislianam oppugnare. Idem P a u l u s c l a r e edocet lum jam oliin tcnlia

legaletn c u l :

, .
e

i n d i c a t u m esse per L e v i , q u i p o per

adhuc delincbalur i n lumbis Abrabaiui quoque s u b i n d e i n m e l i u s l a p s u r u m

Htuin u . \ , , " \

G b r i s t u m , cujus typus erat M e l c h i s e d e c h . Q u i d a m a u c l o r e s Iradunt A b r a h a m u m i l l u d pr;celium c o m misisse cura P e r s i s . Gaetoruni patriarcha respuepraeclarum e l o capiil illa b a l q u i d q u a m i n suos v e r l c r e usus ex i l l a c o p i o s a prcuda, q u a re i m i l a i u s est i l l u d quiutn meum : c Oleum Polest peccatoris n o n ungat

* , * CODIIBUO , \ " , . exhibet, ei pollicetur , , se i p s i videndura

et a l i a d a r i c a u s a , q u o d

praeda a b s i i n u e r i t , s c i l i c e t n o l u i l h o m i n e m d i v i l i a r u m , quaB a d e r a n t , r e p u t a r i a u c i o r e m , sed ipeum Deum. Proinde c u m illud facium probarelur Deo, haereditati. baeredem, q u i amplae se i m m i s c e a i CAP. X V ab Damasco

S j m m a c b u s i n t e r p r e i a t u s e s l E l l a s a d , Ponlum : E l a m , Scylhas : G e n t i u m , Pamphyliam^ . I E ' . ' , Y E R S . 2 . Hic Damascu* Eliezer, e t c S y r u s e l oriundus. Q u i d a m e x i s l i m a n t esse fidum i l l u m s e r v u m , c u i t o l i u s r e i domesticae d e m a n d a r i t c u r a m . V E R S . 5 . Sic eril semen luum. sis d e s c r i b i l u r r a l u r a s l r i s coeli. Q u i a illi, Ibi semen forlatcompasecumli t e s i a m e n l i , q u o d

Q Hebraeus l e g u n t , Damascenus Eliexer

, * \ . . , . \ , , \

q u i admissuri sunt sint v i t a m p i a m ,

teslamentiim s e c u n d u m , acltiri

e o r u m q u e c i v i t a s fulura sit coelum ipsura. S u p r a veteris testainenli semcn demoiistravit : idque c o n t u l i l arenae, quia lum. sequanlur lerrenum Jegis c n l e l typos M o s e s l D e i , ut per s i m i l i i u d i n e s

i n d i c e t , q u & futura

sint A b r a h a m o . S i c per ea, quae e v e n l u r a

, \ . . Abrabainus itaque v i r t u t e m Uelcbisedech 6 lypus utriusque testamenii

quae contigere i n i E g y p l o , d o c u i i m o n s l r a v i l se, ut v i c t i m a m ,

sint i n suo a d v e n l u . P e r oblationcra l s a a c i , caedendum p r o salule mactafi : et jussif.

\ j) totius o r b i s . Gaeremonias legis significavit per a n i malia et v o l a t i l i a , quas hoc loco cognilam el explofatam babuil iinprimi*

p l u r i m u m ipsi a d eam r e m c o n t u l i t . . , V E R S . 9 . Toile mihivitulam irimam. Sunt q u i me" morant A b r a b a m u m h o c loco p a r u m i n Gde v a c i l lassc. P r o p l e r e a Deuin c o n t i n u o subjeoissc : t P e r e g r i n u m e r i l semen t u u m , e l c . S i i r a l u s baac Deus elocutus e s l , q u a r e paceui ct foedus init cuix AbrabamoY Quare i i l i i plecLualur malediclion<\ qiiaB i p s u m patrem apprebendere debebat? B c s p o u LEGTIONES.

, \ , . , * ; ; , \ , \ \ , \
w

\ ' , VARLE

Hgecspcciant ad . i . P s a l . C X L , 5,

" J o a n . x v u , 17.

339 d*nl : N i l n o v i nccidit. N a m prognati h i , qui

PROCOPll GAZ.EI cx

340

C h n m o \ , \ \ \ , * : , . Nec t r a n s f e r r i E n o . b u m nec parentum affligi el rapi' justoe primsevoriim decebat.

e r a n t , q u a m v i s ipse d e l i q u c r a t , l a m e n

poenis afllciebanlur,sustinpntes m a l e d i c l i o n e m . S i m i l i t c r l o t u m mortalc genus poenas p r i m o r u m Iuit parenlum. Non igilur, s i e x e m p l u m 124 pcr confeonmia r e n d u m est, ex c o n t r a r i o cum A b r a b a m u s i n s i g n i (er foret j u s t u s , ejus nepotes, etsi non o b s u r v a r e n l vestigia p a r e n t i s , E l i a n i conTeniebat, licet forenl

, \ , \

benediclione rcfocillari oporlebat? j u s t i : *ed bos ob delictiim

N o n i g i t u r a b s n r d u m appareat, si h i j n s l i , q u i ab j u s l i s p r o c r c a n l u r , a salute r e p e l l u n l u r : ab injustis prognalos saluteni consequi s i c u l i proselyta?. N e m o itaque d i x e r i t haereditabit t e r r a m Abrabami fidem titubass*, succcsunoim

!-

sed qtiia Deum dicentem a u d i e r a t : < S e m c n tuum banc , perconlaiur s i o n i s et bccrcdilatis m o d u m , scilicet an li re9 r o l o n i Deus cjiciendi

; -

, > : * ,

petu o m n u s , v c l p e r partcs p a u l a t i m i n c o k c vel ve~ patriarchae legem pracscribil paucis. Nam Deum

s i n l . Caetcrum a n l c o m n i a 1 *

fornax reprnefentat ignem : stgnificattirque nec l a m e n quasi igne opus babeat, q u i a ignem omnem absumpsit : sod Ijaud fumat, sicut n6c sol ero sacrificium nos

, ( ) , * \ ! . c , , > , A t >, , ,

per ignem CODIUUS m i s s u n i s u s c c p l u r u m sacrificia : nondum inforntans c i

i n s t i i u c n s talia a g i l . Ignis, s i non addantur l i g n a , fumo t u r b a l u r . Ipsnm victimas sed lcgis praemonslrabat non stalim,

qoas ejus posteri o b l a t u r i essent. V e r s u s <cddentem, etc. Abraliami > Quia aliquanto ot tandem in uni- ^ senien temporis spatio interjecio, id eveniet. A f l l i c l i o n e m nepolibiw infcrri paliiur, t r i b u l a l i o n u m p r o c e l l i s erepli eiiicacius a g u o s c a n l r e d e m p t o r e m : c o g n o s c a n l u r qnoque et vcrso orbc propier signa, qnorum igypiiaca Abrabami. occasum servilute mamimisit Abrahamus eolis, visa Hebraeos i u t e r v c n t u cx

> -

, * , \ , , * , . * \ , . ,

visione o b s l u p n i t e l in roligionc pro-

. ' '

l i m u i t , non ut i n f i n n u s , sed tii perfectus. < C i r c a e(c. Quantos gressus fecerit, bic Iocus i n s i n u a l . Prasscntis l u m rilae c u i n c o n d i l i o n i s tempus ei praeternt : novus illa non fuenm inanet progressus r c l i g i o n i s , qneni dabit praeTeniens i p s u m b e n e d i c l i o ^ E x s t a s i s r o r e x i s l i m a n d a e s l , itno est a d m i r a i i o quscdam,

, , ' \ , , t \ , \ f/. . ille tinior non

e t

tii t r a n s l a i t o ab v i s i b i l i b u s ad i n v i s i b i l i a , ut a r g u i l A p o s t o l u s : S i i n s a n i m u s , Dco non Nam tcuebrarum e s l parliccps, vere scd parvis objicialur

i n s a n i m u s : si s a p i i n u s , vobis sapimus . > O b s c u r u s s a p i c n t i e c vnlgaris. i l l u d affine est : Cum vero c Posuil velamenlum ei suum

metus ille magnus sit, caliginein comprcbensio

nccessum e s l . H u i c et d o c l i s et tramitit quoquc

. i

fupernaiuralium el

i l l o r u m coelcslium magnis p a r i l , inier divisiosignificabanl fcelex D

dogmalum

spcculatio

nonuibil

ob c u r i t a i i s p r i m o e l i a m V E R S 17. Et nea illas, elc.

lampas ignis

%~

U l conspicaretur

A b r a b a m u s ea,

\ , , ,

govebantur. Lampades tebat. Nec dns quofjue per nuuc primo et Mosen

n.ajvita q ia?dam, quae p a i r i a r c b a m s c r u l a r i opori g n i s visus est, c u m pangeretur : ignis lala iuler Dcum Abramum intcrvcimi

, ~

\ \ ^ , , , , , -

propiulgala proponal confla-

eet. C u m e u i m l c x i n medio ignis p i i s p n t m i a , transgressoribus riio " acccssit i g n i s , u l Coi-, , 5.

s l a l u a t poettas, m e -

portenderet i m p i i s ' P s a l . c i v , 39.

241

COMMENTARII

IN GENESIN.

342

- g r a i i o n e m , piis i l l u n i i i i a l i o n e r o praebeiet. N a w i l l , , q u i facienda quae s u n l c e i t o j u d i c i o e l e g i l , per , \ . opus e s l i l l u n i i n a i i o n e Dei et timore d i v i o o , quaa \ , c ' > . > d u o i n hoc e x c m p l o m a n i f e s i a n l u r : u l scilicet f i p , , ( ', , \ . \ ' !. ^ ' - ' , , ' , ' . " \ , \ . iradiiur : P o s t 400 annos egressi s u n l ex i E g y p l o , iiendi qoe possunt. O i e r u m judicavii gentem , ' o m n i a peragantur r e c l e . Cura v c r o lampas divisiones, perambularet adp a c l u m c o n f i r m a b a l u r Dci d i -

c c n l i s : c S e m i n l luo d a b o , e l c . > E l e g a n l e r

n i o l u m est : c Oumine usque ad flumen. > N a m p r o m i s s i o , qua? p o r r i g e b a t u r ad scmen saucti p a triarcbae, e r a l v i r m s . Haec i n l e r i n q n a m , qni v i r t u l i firmi, adluerebitis. fluenla moralur. auletn V c l significatur : lnfesiabunt cos Iribtilatione?, vos, Slabilis e l ut viclores i n medio i r i b u l a l i o n u m salo. quem i n E x o d o babe

aifligenleo3quadriiigeiitts a n n i s , > etc. Praesens locus non pngnat cuin eo,

e t

, , g nius, ubi d i c i t u r : Post 430 annos egressus esl cx i E g y p l o c x e r c i l u s D o m i n i . N a m Aon scrfbitur : Decursis vel i m p l e l i s 400 a n n i s e x i r e n m t , sed i u quibus verbis i r i g i n t a jEgypliis. a n n i quoqne corapreeos itaapud quaui llebrsci s e r v i l u l e m s e r v i e r u n l , obruendo fieri tn
c u m

insanis a q u i s . V e r u m S c r i p t u r a d o c e l magnani cladem i l l a l a m csse elicilur, e l s i Deus I r i b u l a l i o n u m

inem.

E x praccedentibus

igne nos adurat ad l e m p u s , lanien ea o m n i a

bonum
s e r v l

|)

Vertim

quaeri

poteat, q u a r e

125

' ; " \

fuerunt Hebraei i n i E g y p l o l a n l u m a n n i s 315, n u n c r e f e r a l vel n o m i n e l annos 400. U u i c q u x s l i o n i sic obviam p r o c e d i i u r : In terra C b a n a a n , a n l e q u a u i n g r c d e r e u l u r j E g y p t u r a llebraei, fuerunl advenae ei p e r e g r i n i , doncc r e l i c t a JSgypto populariter in promissam t e r r a n i c o m m i g r a r u n t ejectis cuni essent n u m e r o p a u c i et exigui, priscis

, \ < - , ' \ . * *

* , <* lerrac i n c o l i s . S i c eoJm regius P s a l l c s c a n i t : t N a m . ' * $$ ' ' '. ', , . advcnaeque annos seu p c r e g r i n i i n t e r r a C b a n a a n e l i E g y p i o vena fuit i n l e r r a C h a n a a n Nalus vcro

E x o d o e n i m i n q u i l : A b r a b a m n a l u s annos 15 a d 100 suscepil ex S a r a Isaacum. A d v e n a i g i i u r fuerat eo tempore annis 25 i n l e r r a p r o m i s s i o n i s ? S i vilae ejus finem spectes, i i i b a b i l a v i t eai^ urram annis c e n t u m . I s a a c u s , c u m L e v i . L e v i aetaiis quos suifi aeialis suac a u n u m anno quadragesimo compleicium proanie cujus

complevisset s e x a g e s i m u i n , g e n u i i J a c o b u m . J a c o * Cbanaan,

bes egressus a n n u m o c i a a g e s i m a m s e p i i m u m p r o c r e a v i t c t i o r a n n o s 115. S e d P a u h t s adjicit ioedus io C b a n a a n exegit. H u c leciionift tcmpus quoque c o m p u l a l u r . . , \ , ^

lenio profeclusest i n / E g y p t u m . T e i n p u s annorura, q u i b u s a d v e n f u c r u n l i n l e r r a praedicio n u m c r o annos t r i g i n t a , additur p r o f e a i o i n solitudine

Abrabamud

usque ad legislationem,

V E R S . 1 6 . Quarla naium

autem generalinne,

e l c . Haic,

:\ , , ; '* , , \ '

ut aiunt q u i d a m , designant et horrenda crimina verius

l e m p u s , quod destif e r i r c n l u r senienlcmpus erai Nam s( qa| pro

c r a t , donec P a l a a s i i n incolae post n i u l l a capilali arbitror) id

t i a . V e l (quod vina se

quasi l e r i n i n u s q u i d a m et vellel conlincre

ineta, i n l r a q u a m di longaniniilas.

' ' ^ *

iilud lempus esset p r o p o s i l u m impiis i l l i s populis, u l i n eo o m n i s ftido j a m x u , 4. IUDI m a l i l i a copiose puniendi fuissenl, erumperet, ut qui dcinceps majoribus v i n d i c a r e n t u r c l a d i b u s ;

, * ^ E x o d . x t i , 40. P s a l . GVI, 3 9 . " lmo, Gen.

fucraf

343

P R O C O P J I GAZffl , diluvio

344 diti iit est muledc

i i i o n m e genus s c e l e r i s effusi. Y e r u m tempus i l - ltid adjcctum est cum conditione, Deo usque . a p l a n l e i m p i o r u m poenilentiam. S i c p r i s c o m u n d o , paleat graviter laedi longanimitatem generationes. His

qui opprimendus eral

universali,

e u n i a n n i , q u i b u s poenilentiam agerent, 1 2 0 . H i s , de q u i b u s n u n c t e m p u s , ut cito i p s o r u m peccatis o b v i a m quodam, rentur. Q u o d Tero Iiic s c r i b i t u r : N o n d u m tmplcta est corum matilia, e t c , populos, inquil: Dcus omni est. qui tum signiflcaiionera babel i l l o s merito quasi ab teoebant Palaestinam, tu non illud intellige, ; serperent tiplicarelur miriQcis incrcroentis goboles:

agitur, assignantur anni 4 0 0 , quasi

D e i . l l l i s , q u l d i l u v i o necandi erant, p n e c i s i u s s l a t u t u m i r e t u r , ne a u g e r e n t u r , illaeque i n m u l t a s , prolixius determinavit signaqwe, qua lempus, Deus ut interea A b r a h a m i

contagio

i n e l i l u e r a t , i n t e i e a quoque

' ^ ; " * \ ^* . \ , ,

avitie p e l l i sedibus ob sua e n o r m i a s c e l e r a . Quod P(Buituit> e t c , aut paiialiir, affectibtis formula est, quod perturbelur :

afleelione s u m m u m S c d bac d i c e n d i dissimile

bonura remotnm prxnunliat.

\ , \ , * , \ . , *

evidenter peccatoa n g c l u s dicit ad

l u m absurdilalem, l l u i c non Balaamum, i a

q u a m delcstatur,

b u n c m o d u m : c S i n o n , certe le

i n i c r f e c i s s e r a , et v i v a m conservassem asinam ; > n o n q u a s i pro magno reputaverit salulem asinae, sed ut terrorem incuteret el roetum injiceret menNon B a l a a m o , talia l o c u l u s est. S c d n i b i l obslat, q u o niinus m hune medum intetHgalur, scilicet s u r a m p c c c a t o r u m n o n d u m esse enim juorali dubilamus quin sint in Pataeslina, impletam.

^ , * , . - ' , , " , 5} * \ , t * > \ , c \ \ , ' ' \ \ , \ , . l i m i t e s degebant. Levi, peccata genlium juravii qui Ifeminein

a l i q u o t j u s l i t u m teniporis inter quos eminebat

Melcbisedecb sacerdos D e i . E r a n t fortassis e l a l i i C \ comphires. Nam epte nomen n i s i fuissent, quos r e g e r e l , i n regta et s a c e r d o l i s S c r i p t u r a sacra intellige : N o n d u m eo deploratae ma-

l i u i c i m p o s u i s s e t . C u i n i g i l u r legitur : c N o n d m i m p l c t a est, > e t c , t u litiae devcnerunt, fuerunt res, sli nec adeo ipsorum

u l ne unus q u i d e m i n l e r i l l o s e x s t i -

l i s s e t pius e i j u s l u s . N a m , ut t r a d i t u r , decein j u c i r h a t e m totam ab i m p e n d e n l c u l l i o n e d i v i n a Caeterum ea loco posl generaiioncm significare numcratur liberant. r!s boc culum

teinpestale baud pauci v i r i s a n c l i i n t r a Palaeslinae initio numerandi Caatli, s u m p l o ab Amram, t u a m , aut impielaleui

saeculum, s c i l i c e i 1 0 0 a n n o r u m s p a t i u r o . S e d q u a r t u r o sae* babilavii L e v i per Moscn. Exodo illorum isiarum Dominus quintam implela cordis Domintis palri

inortam A b r a b a m i

yEgypfo. l l l a n u m e r a l i o d c c u r r a l i n c i p i e n s a c n i i m e r a l g e n e r a l i o n e m ab J a c o b . 126 ennl. Nam iiti i i i pergis ttt i n Deuteronomio a i l : N o n possideas l e r r a i n i l l n r u m

Eleganter a d d i l u m e s l : N o n d u m propter j u s i i l i a m : sed propter

p r o p l e r rectiuidiriem

Deus i m i s delurbat cas a c o n s p e c l u I U O , ut bus ttiis A b r a b a m , Isaac et J a c o b * .

scilicel stabilial verbum, D

% %

quod

V E R S . 1 8 . In die illa pepigil Dominus (oedus cum Abtam fuit dicens : Semini tuo. Vides propterea saroos c r i f l c i u m a d b i b i t u m esse, ut, quemadiuoduiu priscis mortalibus, intervenlu religiouis dum foeluscum raore Abrabamo nobiscum iniiuio

Er Xi ^

. . .

, , , \ , ,

jurisjurandi conGrallcmperavit,

n i a r e t u r . Q u a r e se bominuni

uubis d e c e n l c r

agil, Abrabamo-

que a n i i n u m explet alque s a i i s f a c i i . F o r l a s s i s bic iv.os fuit Cbaldaeis, quem observabaut i n c o n g l u l i naudis foederibus. Quapropter jub< tur A b r a b a m u s suggerere, q u i b u s ad eam
w

, * , -

rem opus erat, quasi , 53.

N u i n . \\\

Deut.

COMMENTARII IN GENESIN.

346

, ca?lera suppcditaturue essel Dcus. Proinde Deus, ' , * ut represenlalur in ignc, per ignem apparuit
, \ . ' , \ , , \, . \ \ , , \ \ -cfj lOy . c * . , 6 , , Iransiens per d i v i s i o n e s i l l a s . F o r m a auteiu j u Quod vero jurisjurandi P a u l u s , inquiens : per r i s j u r a n d i haec erat, s c i l i c e t , Ne i i a m u i i s t a , quae n u n c igne c o n s u m u n t u r . satis evidenter religione per i s i a se obligaverit A b r a h a m o D e u s , commonstral Deus p r o m i t l e n s Abrahae, c u m non possei C a n e r u m observatu d i g n u m est, niis adduclus Abrahamus

majorem j u r a r e , per s e m c l i p s u m j u r a v i l \ etc, quibus testimoD e o ; eC propbeta: comparata crediderit

m a x i m e quod l a l e m e x h i b u i t i i d e m , qua; ipsi reputata e s i ad j i i s l i t i a m . Nam sic d o c e l

e

. " , \ \ , ycvoi , \ \ , . quinalus, m e n t e m lem, p r o G c i s c i l u r ad parentes sui s i m i l e s . Danliatur. Caeterum non laudein n i e r e n l u r . canescunt, et annosam omnes paires, s i consequuniur Sub '

c Justus ex fidc v i v i t . > Ei ba?c, de q u a n u n c dicilur, illa lides esl, quae pritno grano sinapis sic vires assumit, ut montes t r a n s ferat. Haec fides aaie A b r a h a m u m de m i l l o prasdocent, d i c a i a cst, elsi omnes evolvas l i b r o s sacros. vero a b i b i s ad paires, etc. U i praesentia rum s i respicias sensum obiter A b r a b a m o et vilae i i n c m prainuntiavit. Y e a n a g o g i c u m , ioteiliges obit moret sapienlem decedere vita i n pace. A l pcccatis i t eflifcaciter a n palrce eliam mali sim

gerit c o n l u r b a l a m confusasque rationes. gcnus

Q u i pius et spcctes,

bonus c s l , c u m tjus Multi perbibenlur namque

bis verbis e l i a m animai i i m i i o r l a l U a s humanum

A b i l vero ad probatos i n bonesla e l bona seneciule. scncclulem. ;Ovx

V E R S . 8. Quo cognoscam, buit D o m i n o , ut saiis aalea iides i l l a

quod possessurus repularelur

, , , , . , ' Corri, ; , , , \ *0 .

eam? Haec verba non ejus sunt, q u i i l a fidem h a ad j u s t i -

> \ l i a m : quis objicere possit. S c d b u i c respondemus: credidil Doinino. A l nunc quamdam pelit eon o t i t i a m , vel quoddam c x p e r i m e n l u m

r u m , quae fide p e r c e p c r a i . Iia se rem babere s a l i s evidenter e v i n c i t , quod c o n l i n u o s u b j u n g i t : c A c cipe juvencam reprimitur el iriennem. fugalur, lum Q u i d a m pulant demum cernes bic et s i g n i f i c a r i : S i o m n i a peregeris, quibus peccatum agnosces, qu% l i b i o b v e n i u r a sit b x r e d i i a s . A l i i e x i s l i m a n l n i l i i l m i r a n d u m , s i i n i i i o non per o m n i a c r e d i d i t , sed p a u l u l u m addubttavit. Q u e m e n i m non I r a n s v e r s u m filium abripiat pollicilationis magnisit suoruro inquil tudo et e x c e l l e n t i a ? s c i l i c e l quod nepolum, quanla esl stellarum. habilurus

| \ , , \ -

; quod t a n l a sit m u U i l u d o fulura Hebraus

\ * D s o l a b i c commemorata esse a n i m a l i a quae, ut v i ciimae, i m p o n u n l u r a l t a r i . S i m i l i t e r d i c i t H e , \ \ , * \ & ! \ ' 1x1 . * bra^us, H e b r a i c a m v e r i l a l e m babere pro , , v e l , . Nain animalia i l l a l e r r e s l r i a , non v o l a l i l i a , secundum i r i n a s suae setates offerri i n a l l a r i , u l p a t c l i n ove et c a p r a , Scripiura p e r b i b e l . N a m temporis r e s p e c l u , ovis nunc ovicula, nunc arie esl. S i m i n u n c agnus,

, $ ; *

l i l e r et capra ratione l e m p o r i s n u n c b x d u s , n u n c a n n i c u l a c a p r a , n u n c c a p r a d i c i U i r . Eadeni r a t i o esl i n bove. In v o l a t i l i b u s n u l l a m istiusmodi i n venias secuodum sctaieai differcntiam. ProiodG

Hebr. v i , 13.

H a b a r , n , 4; H e b r . x , 38.

317 rurn sub d i c t i o n e lurturis, turltiris. Forlassis b*c ctam haereditatem non c e d e n l i b u s sa r i f i c i n , non ibi nec habet legilur,

PROCOPIl GAZ/EI iutelligendus est p u l l u s s y m b o l a swnl san-

348 (Sru), /, Hebraeo aliis

t

i n l e g r a m c o l u m b a m in ara m a c t a r i oportet. Caete- quasi

*- \ * , ; , ; , , , . sed n o m e n , est, eolumbam qirod seu pullo in lexlu avibus quamvis sequivoquiloco, p u l l u s etiam ,

obvenrre n o b i s n i s i i n t e r q u o r n m e x c m p l a r i et m vero H e -

>

bra? p r i s r i mortales a i i c i l l a b a n l u r . Hcbrseus l e x t u s prorcus c o l u m b a m . N o m e n c o l u m b a m scu Tobal, (ut vere. quod apparel) esl 127 ex b r a i c u m , qwod

l u r t u r e m s i g n i f i c a l , est Jona; illud nomen inierprelalus

confesso denotat p u l l u m . A l c u m eam d i c t i o n e m exposuit pro

conTcniat, A q u i l a p r o p r i e nec ealionem vilare Non

turturem boc

Verum Tbeodoiion

columbae,

i n a n i m u m i n d t i c c n s . P o s u i t i g i l u r quaedam i n sua ut quidam impii loco i l l i c i Imjus vel

interpretaliune

bus Hebraicus textus caret. o p o r t e l nos e x i s t i m a r e , ! , * , g a r r i u n t , A b r a b a i um exercuisse boc l a m et damnatam v a l i c i n a n d i omnia commisceri el confundi, feclum difidil ct ne \A

artem. c e r n i s

a l l c r i u s rei observaltone v i d c a l u r c o n i i g i - s e quod est? Nec v i d e l u r nore exta i n s p i c i r n i i u m e l b o s l i a s csedcre : scd dissecal. Satis abunde eril geuus, auimalia illa credidit, et ut et sricnficare

, ; , I l a t , , \ , , . ^ -

04endilur, Oeo d i c e n l i : F i l i o s gignes, magitiim imiumerabile tuuui acquiret his, quae baereditario j u r e l e r r a m C b a n a a n . M o d u m vero et tempus quaerebal n i l additbilans de d i c e b a n l u r ; sed i n s l n i i b a l de bis q u * bat, genus, opus neccssc esse, difTundcretur, si cx sese uno ut et c d o c e r i aperlo aiTecla esset eam propagandum incremcnlo regiuncm,

, \ ^

, , ' * * \ , \ -

promilte.baniur. N a n i saiis ccrnetauliim

fore m u l t i s ad genus

r c i n a m i i s . E l ^ \ \

incrcdibili iltom

si modo v e l l e n l

puisis i n c o l i s , o b l i n e r e . Q u a p r o p l c r per Iria a n i malia Deus o s t e n d i l Ircs gencraliones seu saicula, q u i b u s g r a v i s s i m a m s e r v i i u r i sint s e r v i l u l e m ejus po&lci/ maximis laboribus affligendi. Animalia cnim illa nobis sunt. Ttirlur s nt v i c ; u r i , ct verunt Simul in s c r v i t u t e m e l escam a i l r i b a l a anuos, q u i b u s in deserlo c o l u m b a r u m , quai consuein sua damnis columbaria. ab iEgypliis l a n d e m r e v e r s u r i i n l e r r a m prorcfolare quibus

, ! \ , \ -

{5, , * \ , , . \ , \ , * *

signifioai

missain j u x l a m o r c i n c v o l a r e et praedicilur, ipsos

sint afliciendi s a r i o r u m in

et m a l i s : nec non

o m n i u m adver-

i n c u r s i o n c s praemonstranlur. ^ v c l desperenl, a u x i ul ipsi c u r x s i n l : .. arcebil

Ne tamen p r o r s u s i n l e r c a n l liuiti p r o m i l l i t u r : fore ctiifii seque eos ex i l l a lurum. ex

, vos

ergaslulis omnibus educlurum, el Abrabamus

i n l o l e r a n d a s e r v i l u l e in l i b c r l a l c m a s s c r Siculi baec d i s n u n l u r ? s c i l i c e l ex co,

abigebal aliles : sic Deue

bostes, ne

funditus

exslirpcni. nulparvero aai-

Sed uudc

quod i n q u i l : c S c i e n d o

scias, e l c .

Abrahamus

lam lidem t r i b u i t s i g n i s , u l solenl a r i o l i , sed Dco c r e d i d i l se defendere velint : sed cvenlura erani iualiuin, ria pracipue exiaquc,

p r o m i l i c n l i . P r e t e r e a u l Hla i a c e r e l , sua v a i i c i n i a captant. Quae illorum

m U i t Deus. Q u i vero i l l i c i t a i n v a l i c i n a n d i s c c t a n l u r a r l e m , non i m i l a i i l u r A b r a b a m u n i , l i c e l ejus exempto ab e x t e r n i s c i a c c i d e n l i b u s e x i r i n s e c u s Non i g i l u r suis nepolibus non c o g n o v i l ex inspectione e l c o n s i d e r a l i o n e caedis manerenl conccssisse, suos

s i c u l i solent a r u s p i c c s . intcllexisse tamen auscnllavit

q u i s a r b i l r e l u r A b r a b a m u m c o n s e c t a l u m sigtia, a u g u poslcvos. Q u a l e n u s fas erat, i l l i s credidil,

casus, q u i

v o c i divina?,

q u a s i externa i l l a sani n i b i l portenderent. * \

Wec desunt, qui l o q u u n l u r Dcuin

q u i a Chaldaeus erat, u l de more gentis i l l i u s c c niodi u l e r c l u r p r x s i i g i i s . Q a a p r o p l c r c u n i vidcrct

349
, **

COMMEiXTARII IN GENESIN.

350

, in o m n i b u s v i c l i i n i s aves infaustas e l c a r n i v o r a s , e x l i o r r u i t . Caeieruni o r a c u l u m infausta i l l a t r a n s tulii in illius nia pronepotes. Q u i a vero a i l : divino Domine, e t c , efficaciter conimonstrat esse o b n o x i a falelur, quid iniperio o m -

* , \ , \

et s u b j e c i a : ncc non ingenue

s i b i i n i l l i s n u p l i i s ab i n i t i o usque

ad eum d i e m m o l e s l u m e x s l i t e r i t . G r a v i l e r angebat v i r i a n i m u m l i b e r o r u m i n o p i a . Dolorem a n i m i a u g c b a n l divitiie, q u i b u s n u l l u s futurus csset ex sese s u c c c s s o r . N o m i n a t i m quoque h i c est, Huc pertinet inlelligi poel umis ille

xa\ . , , ' . \ oportet ffuvius i E g y p l i a c u s . vcrsis : ' .

S i c eiiira et j a m ante memoriae p r o d i l u m Slatuere Cinsei in

ASgypto naves qum

ulrinque

[concitanl>ir* 01 ' finilimi fuere A m e l e c i t i s , et tenuerunt loca . r e g i o n e m ultra P e t r a m Arabiae u r b e m , et

\ \

' g c o n t e r n i i n a G y d i s s o . G e n e z x i e l Adnonsei, accolse fuere A m a n i et L i b a n i . Gigantes R a p b a i m eedee suas clegerunt C b e b r o n , q u i b u s v i c i n i fuere C b e l taei. Pberezaei a d m i s t i Cbananaeis babitabant P a laestinam. R a p h a i n i i n c o l e b a n t Pbiladelphiae, quae est mm AmmoD, adjacenlem 128 regionem. Betbel, Amorrbaeohabilaiio f u i ; juxta rex seque e x l e n d i t

, \ \ ! * ! ? \ , ' ^ \ \ , ^ \ , \ , :>,- . 01 ,

trans J o r d a n e m prafuit

P b i l a d e l p h i a m usque. H i e tolam boc

S e o n . Cbananaei m o r a b a n l u r in S i habilabant. Quapropter

done, et l o c i s h u i c v i c i n i s . H i q u o q u e per Palsesiinara diffusi Sidonios. regio l o c o , c u m nominet G h a t i a n x o s , p r o p r i e Primogenitus Sicheoi, enim Gbanaan Evaeos latitudinem quoB Sidon urbem circa Sidonem condidit. qua i n

?.

intelligil noraine lenebai pateU Jerusa-

. \ ^ ' . region^m, et km esi. . i q " . $ . soliuidineru qua

G Gergesaei insederant Gadarae et Gergesae (inilimara praetenditur s l a g n o T i b e r i a d i s . Jebusaeis cesserat J e b u s , CAP. XVI. V E U S . 1. itli. S a r a , Itaque Sara uxor Abram non peperU

, ', \ \ , ' ; -

quae crat generis i l l i u s s c a i u r i g o seu

origo, i n d u c i l n r s t e r i l i s , u l i n s l a r m i r a c u l i a p p a r c a l copiosa illa soboles : et ut c o g n o s c a l u r , non tam cx c o n c u b i i u , q u a m cx b e n e v o l e n l i a e l p r o copula non gravidis : TOIUnec v i d c n l i a N u m i n i s , illain prolem p r o v e n i s s e . V i d e s boc loco sanctos e m a l r i m o n i i ptatem, sed quo arccdebanl genlis i n s l i l u t o ad liberos esse v e n a l o s ? S i q u i d e i n a n l i absiinebant laclantes et n u t r i e n l e s infantes :

, , , , . * ' -

, - 0 sed eo t a n l u m l e m p o r e , quo c o n c e p l u s non ne** , , g a b a l u r , sc dabant u x o r i b u s . I l a n c I r a d i l i o n c m ^* * , > confirmal Jacob. Nam cum cogno?issel slerilita , ' lem Rachelis, non amplius c u m illa concubuit. ) , \ , ; > ^ \ , , , * ^') Gen.xxx, i . * ' ibid. 2. , Illa vero sperans ex concubitu prol^ni v e n t u r a m , i r u m a l l o q u i t u r , dicens : Da \n\W\ liberoe : stn m i n u s , p e r i m e me
6 9

. G u m ha?c l o q u e r e i u r , s a flagitabat. Siquidero

Te

tis i l l u m non esse G r c a t o r e m s c i e b a l : v e r u m ad eum m o d u m v i r i c o n c u b i t u m m a r i t u s c o n c u b i l u m , ut treciabal. Proinde N u m t i b i sum pro irarum c u m p a r u m fecunda, deplenue respondel :

Deo, q i etcrilitatem tibi i n

351
tanciiuionia < Abrabami pollens cum exploralum viiabat

PROCOPIIGAZ/EI
haberet

d i u i l * * ? CaHertim S a r a raulier eapienlia et vitae ^ suam s t e r i l i l a l e m , consulto concubilum fie-

35* *

\ , \ , , , \ \ , * \ , , . et imperium Non uxoris, in cui obsecutus est qui non neruit: pelNam Te prolis. more inleroperantiura,

i n a r i i i . C u m ?ero certum essel, sobout i d a l i q u o modo marito ancillara Iradidit, e x i eo c o n c u b i t u nasceretur, mulieris in sua

lein d a t u m i r i A b r a b a m o , rel, in pellicatum slimans filiuro, q u i ex

s i b i una c u m m a r i l o c o r o m u n e m fore, ut quae i p sius foret mariium c o n j u x . O b s e r v a n d u s est animus Iuierim ancillam, nec propensus, e l nullius non sua invidiae auclori-

l i v o r e obfuscatus. taie aggressus est flngrans

Abrabamus

l a u d e defraudandus, es, q u o d

sed e x s p e c t a v i i j u s s u m cupidine

mala3 l i b i d i n i s a r d o r e , sed agitatus uxorum ancillas fidem, erat, ut fidem

gligentia e l o d i o s u a r u m v e r u m quoad licis conjicicbat. rmn eum

luxuriosius ancillain

contreclanl, subagitarel,

ancillae c o o c u b i l u m amplexus firmiorem. liberos. .

m a r i i a l e m c o n s t a n l i o r e r g a u x o r e m fuit eo l e m p o r e , quo se i n cum expertus est ut pellice b u n c finem p r o p o s i l u m domina, etc. O p p o r - S i q u i d e m ab a n otnbabcbal, scilicet

Praeterea i p s i u s

c u m concumberet c u m V E R S . i. Et

procrearet irarzior

uxore i i a c o n j u n c t u s vilipensa e$t

u n i l i s a n i m i s etiam una c a r o e s s e l v i d i v i n i a m o r i s . , \ , \ , , c , , ', > , . tractata est bera. Non vull accusarg,

tune eam n o n i i n a v i t d o m i o a m .

c i l l a , u b i relalio a d v e r i i t u r , s p e r n e b a l u r , io v i s pauper, templus praeslal imprudenii

n i b u s , qu& agenda forent. P r u d e n s servus q u a m et d l v i l i , c o n haec o m glorioso, i n f i r m u e sano. N a m conjunctam nonuisi

nia, si prudenliam b l i modo c o m r a r i a dentia moratur,

habuerint, m i r a spiriius el

a u l e c e d u n t . IJbi vero i m p r u serviles

subjeclos videre est. A u c l o r non I r a d i t : I g n o r a i n i a affecil b e r a m s u a m , n

V E R S . 5.

i n q u i l : c Ignoininiose b a b i i a e l

i e d , q u i d actum s i l , den#onslrare.

Jnjuria

aficior ex te etc. c E x te, >

t

, > ,

i n q u i t , q u o d non a e q u i p o l l e l e i , ut q u i d a m a h i n l , s i d i x i s s e t , abs te. Ilaud enira i n c u s a t A b r a b a m u m , c u i omnem r c v e r e n l i a m d e t u l i t , d o m i n u m a p p e l litando 129 eiiam erga lem. llla i p s u m . Sed e x i s t i m a t uxoreni debere esse virum bonum temporis E x quo :

, , \ \ * ' , *$

i r r e p r e h e n s i b i - C *

Sarae o r a l i o ex

cireumstanlia

judicanda esl. Conlinuo enim i n f c r t u r : tia salts i n s i g n i s , respondet

", \ , * . \ , \ \ \ * * , * , \ \ , . Sara. Haud admoniliones, cnim, ut in typo bene boc mo

t i b i eam d e d i . > A b r a b a m u s s a p i e n l i a e l p r u d e n mulicri indignanli cam vocare fecerat. f Ecce a n c i l l a tua. > E c c e non eam nuncupat, ab quam susliYide

n e l vel mulieretn vel n u p l a i n , sed s e r v i l i n o m i n e gravidain quoniodo inilio banc c i t r a l i b i d i n i s affeclum

susceperit, sed s o l u m c u p i d i n e quaercndae sobolis; n u n c baud gravate, c u m qiue j a m p a r i t u r a illa s i c vellet u x o r , ab cjus aedibus, ee segregat c o n s o r l i o . S a r a vero e x p c l l i t a p p a r c t , omnis a n i m a l i b e n l e r a d m i l t i l benevole aOicilur erga

erat A b r a h a m o . N a m A g a r fugeral pulsa ab correciionein. Quae doccntes. Qua3 vero detestatur juxla nonD .

autem

benigne a d m i u i t

correclionem,

o d i i e i fugil Kvplov

n e n l e m , praeferens blandos et adulaiione r e f e i l o s sermones u t i l i b u s , V E R S . 7. Invenit aulem eam angelut Domini fontem nibil est, aquce in solitudine, foret quo juxla illum, fontem, qui esl tn Sur. ut r e f o c i l l a r e i A g a r g r a v i d a cutu ittquam,

i l i n e r i s molestia d i v e x a l a i b i q u i c v i i , deiatigalas vires. Hac A t solitudo S u r eliam Hebraei, iu m patci

\ , . , ,

obleudit i E g y p t u m .

transmisso iitati H u b r o , i l e r f c c c r u n l ,

353

COMMENTARII IN GENESIN.
qui pra?ponendus

354
erat genli ex ipsa c c u o r i g i n e p o r r o aflirmant, i l l u m angelus lanla angehun verba fuisse,

- - Exodo. Quidam aiunl comparuisse eum angelum,

, . \ \ * \ ; , , , * \ * \ , \ , " Kupioo , . * \ , processurae. AJii tae. N a m quis

fuisse C h r i s l u m , seculi a u c i o r i l a t e m Isaise propbeauclorilate se facit? e l q u i s laro fatista et l a m angelus? Imo qui nedixi eum, ferlur, quuiilur sed tas, qui benedixerit magoa p o l l i c e l u r E c c e belo-

Dcus ipse postea aperit Ismaelem, inquiens :

> e l c , ubi i l l a m , q u & a n g e l o accepto non de suo i l l a esse e l o c u t u m , imitalum propbcat divina profanlur oracula.

i n n u i t benedictionem. S u n t p c r r o q u i angelum non sua,

bujuscemodi deprompsisse

\ , , \ . > * , \ -

Q u a p r o p t c r i p s u m quoque Deum n u n c u p a v i t , s i c u t i ex texiu e v i n c i l u r , qni sic s o n a l : c Vocavit nomen cum ea : Dominus vidit me, n i m i r u m por e u m , i n quo i n h a b i l a v i l , quasi propier p a r t i c i p a l i o n e m N u m i n i s d o n a l u s s i i auctorilate : e i p r o p l e r i n h a b i i a n l e m Deuni d i c t i sint d i i . D e n i que e i i s , qui colloquebauir c u m cavit euin angelus Domini Mose, dictus cst Deus isti angelus. S i c enim babet S c r i p l u r a sacra : E t v o e l d i x i l : Ego A b r a b a m , et D c u s Isaac, et Dcus Jacob. Q u a i U u m i g i t u r a l i i n e l ad m i n i s l e i i u m , angeloruin snnt sermoncs : si spectcs v i r t u l e m a qua movenlur,

* \ \ D o m i n i loquentis , * , \ * , " * \ , ^ , > \ . ; , , \ , , \ \ , ' ( * , * , 5 . simpliciialem. Confitetur autem ingenue, digniutem s a p i e n t i a m q u e , noo -

Dei s m i l . A g a r l a m e n neutiquam vtilgaris et e x i r c i n sorlis n w l i e r babenda-cst, cura w d c a m u s angel u m i l l a m suo dignarf alloqnio. V e r i s i m i l e namqutt est ipsam exstilisse b o n a m . A l i o q u i haud esset t i a d i l a A b r a b a m o a d o m i n a , ut c u m ea conctimberct. Illius j u s t i l i a et aeqnilas b i n c quoque e l u c e i , quod . regiain

nibil c r i r a i n a t u r S a r a m , sed i n q u i l : c S a r a m beram m c a m fugito. > L a u d a n d a i g i l u r est propter n i o r u m q u i d passa s i l m a l i . N a m pcrtulsa ob v i r i u t e m et sustinet ejus excellentiam et m a g n i t u d i n e m i n t u e r i , scd iu pedes se

conjiciens, f u g i l . Q u i d a m s i q u i d e m fugiunt v i r t u l c m non odio vel matevolenlia quadam m o l i , scd p u d o r c repressi se i n d i g n o s judicantes c o n s o r l i o domina, i d est, v i r l u t i s .
. '. &$0r) , , * C CAP. V E R S . i , 2 . Apparuit eum : Ego $um XVII. Abram Ambula et dixii coram ad vte Dominus

Deus omnipotens.

, \

etetto perfeclus. A u t a p p a r u i l n o n d u m i r r e p r c h e n s i b i l i , aut m l a l i , c n i nccessc essei operari sempcr i d quod est hensibilis. meura, inculpabile, quo semper foret i r r e p r e 130 etc, Q"od ait : Ponam pactum qimsi Deo osteudit proniissionem dari et ut inculpate coram

, . , , , -

, \ . \ , , , \ *, \ , , \ ; * V * ,
v

cerlarninis pra?mium, neret

ambularet promissione j a m accepia, et sic perrnai r r e p r e h e n s i b i l i s . Stibjicit auteni : M u l i i F o r l a s s i s , objiciunt plicabo le valde,valde, elc.

q u i d a m , non omnem n i u l i i p l i c a l , qui n i u U i p l i c a t i i r , Deus : sed satiem A b r a b a n i u s suique similes i l l a m mulliplicalionein experiuiilur. Sed quia duplicis

\ , , c . > , . > ^ , fouoa* \ * * , * VARliE

f

* ^ m u l l i p l i i a l i o n i s S c r i p l u r a m e m i n i t , a l l e r i u s vis i n nobis sita videtur, secundum benediclionem D e i , d i c e n t i s : < Grescite et m u l t i p l i c a m i i i i , etc. A l t e r a p r o p r i e ad Deum pertinet, de qua d i c i t : plicabo i e . > S c r i p l u m LECTIONES. quoque e s t : Mulii Dcueauxit.t

C . N . add. .

* C . . .

7 G . . .

355
Multiplicans igitur, mullos facit

PROCOPII
hominen, quod , , \ , \ \

356

m i n i m e m i r a n d u m est. N a m e l aliae gcnles, praeter Judaios, e x s l U e r u n l populosa?. V e r u m Abrahamus s i c m u l t i p l i c a t u r , quasi p l u r i m i futuri sint A b r a b a m i . p l u r i n i i q u e J a c o b i . N a m ex ipsis p r o d i t u r i sunt sancti l i b e r i , q u i i r a i l a b u n l u r trum. Quia ad vero ipsum clariiaiem maximam eum fidem et opera papredicil, inlerim me et coram i n l c r le rouWiplicandum provehit;

. , c ,

, , " , " \ , , \ , , \ . , ' . \ ,

laroen diligcnter inculcat : c A m b u l a siones dicens : P o n a m pactum m e u m inter in me; quod

et sis i r r e p r c b e n s i b i l i s . Debinc depromit p r o m i s quidem conlinuo facil, quasi

p l u r i m u m amaret A b r a h a r a u m quod venerabundus l e r r a m procidisset : ceu co opcre g r a i i a m d i v i sibi conciliasset, et esset irreprebensibilis. omnium nam

, \ . amoris inquiens: : < Ego sum Deua tt lutdus

Iterum vero se v i d e n d u m e x b i b e l A b r a l i a m o , non sine magna v i i u u s O m n i i i m quidem Deus est, quatenus

c

creator est.

Prajcipue l a m e n p i o r u m Peus est, c Ponaiu filius.

orum

atnpleclitur

cullum.

Nunc

quoqtie, ct quod

quasi bseiedem non

compellans, inquit

i u c u i n , e i c . J a m c n i m placebat Deo ut bonus c l inculpata? vila? Magniiudine lapsus est vcro promissionum dedignareiur ipsius esse D e u s , obstupefactus, p r o i n faciem vencrabundus. C u m prolapso Deum b u m i i l e r t i m , quasi c u m a m a n l i filio foedus p a n g i l , 3icens ipsum patrem fore gentium i n s p i r i t u tia segregaverit. Eiiam c o l c n i i u m , quas n u n q u a m a sua c u r a ct p r o v i d e n quoad carnem m u U a r u m Abrahae mug e n l i u m pater f u i l . S a l v a l o c n i m i n b u n c m o d u m aflalur Judacos : S i essetis Glii A b r a b , opera faceretis ciuni ad
v l

, \ , , , , , . " , " . \ , " , , ^ , , . \ ' - , c , " . , c , \ , . vero Deus ee lui nobis Cbrisli, pcsi est, qtiam Et incarnatio seiuinis

. > Nomen quoque proficienii

l a l u r , q u o d quidem non lemere f i l , sed ut s i i i n d i meliora progressuuni, quos ipse coeperat increincnia v i n u l i s . Tunc enim confirmando ejus

quis se profccissc vere fatealur, si accedal l c s l i m o n i u n i praeecploris: quanio magis quis dicendus cst in reli^ione progressus fcciss*, si c u l l a u d e l u r

a C -

D e o ? a u l e m i m m e r i i o u d m e n l a proruovetur. N a m tutis Deus Ciclera

lanla virtulis incre-

fundameHta j a c i e i i l i v i r -

adjuugil opusque m i r a b i l i a u -

gmeuto ad finem p c r d u c i l , j u x i a i l l u d

p r o l o q u i u m : c Vehemenler valde. Quod adjicimr : .

a d e o h u m i i i t e r et benigne a l t e m p e r a l et a c c o m m o d a i , n u l l a alia causa per quem Deus i n s l i t u i t bunianuin restaurare genus. Quapropier le. VERS. vetlri, et 8. Circumcidetit aulem fcpderis carnem prcrpulii Kai

erit in iignum

inter me el inter

vos. N c quis i g i l u r a r b i i r c l u r foe.Ius ipsuro,

c i r c u m c i s i o n e m esse

, \ " . ; " \

sed foederis eignum e l s i g n a c u l u m , scilicet sit Abrabami c l cjt s tesiaD

i i l A p o s l o l u s docet i n E p i s t u l a ad G a l a i a s . Quod est i l l u d foedus? q u o d expressutn est. seininis vel p o s i e r o r u m Deus, s i c u t i s u p r a d i l u c i d e E r a l igitur i l l u d foedus seu nieutum q u a s i s i g i l l o c o n f i r m a l u m e l o b s i g n a l u m ; ncc c u i q u a n i l i c c b a l id refringere vel aperire n i s i 8 0 l i lia3redi, qui esl Cbristus. Is enim cuin sua n i o n e v i r e s dedisset tesiaracnlo, apparuit bseres

" , . , \
9

, .

, , \

, . \ "; \> "

eignaque abstulit, et oinnibus n i y s l i c a m U e l a m e n l i

7 1

Joan.

39.
VARIJE LECTIOM.S.

C . . .

357

COMMENTARII IN GEXESIN.

& desoribcndi o m u i b u s testamentum cum

, - v i r t u l e m e x p l i c a v i t , ejusque \ ; , i '. , v' \ ' ! / . , \ . >\ , &, \ , braeos evidenter demonslral

volentibus copiain d c d i t . E l i a m Apo^tolus ad l l e A b r a h a m o factum habuisse s c r i p t u m baeredem D e i , scilicet C b r i s t u m . A t i n E p i s l o l a ad Galatas luagiia luce sic s c r i p t u m e s t : < H o c autem d i c o , testamentum anle c o m p r o b a t u m a P e o erga C h r i s t u m , l c x , quae post 400 et 50 annos ccppit, non facit ul abroget
e s l

irritum,

promissionem "
c t i n

S u b d i l : E l erit ejus, qui semper

, .

foedus meum i n carne v e s i r a , e l c . N a m i n carne carne

jus, qui non s c c u n d u m carnem m i l i l a t , lestamentum Dei 131 mortiGcationcm Jesu i n corpore c i r c u m f e r t . VERS. 44. Et prcrputialut masculus, i n cujus carne prcepulium

non fueril

circumci&um,

exterminabiiur q u i caulem

tnima illa de populis suis. M a s c u l u m n o n

c i r c u m c i s u m e x t e r i i i i n a n d u m p r o n u n i i a t . Sed lioc i m r u m v i -

detor. Lex eniro n u l l u m c r i m e n i n c o n s u l t o a d m i s s u m p u n i l v i o l e n l i u s . Imo veniam d a i e i ,

JMonsulto c o m n t i s i t . Q u i d peccat vel d e l i q n i l octo d i e r u m infans, ei non c i r c u m c i s i o n i admovca ui ? t relitio ilaque a d p a r e n t e s facienda e s l , q u i sic p u n i u n t u r u b i n e g l e x e r i n t c i r c u m c i s i o n e m , a u t b y p e r boficede i n i a n t e bacc d i c l a nt cognoscamus e u m passrre, circumcidelur, ameidens. , - VERS. filium, 46. Benedicam eam, et dabo tibi ex ea f^C *t*rov. . \ . (4) , - , (5) \ # . (6) ; 01 . . Booicn Isaacus hic Israel, toc oblineri acdeillo n i l i i l m*os. Ytas. 4 9 . Dixil Deus Abraham: Vere Sara uxor tua pariet libi filium. Mea oratio est cerla et i i r m a evcuiel. fcretque o m n i negatione. F i d c s tua est fides c e r l a et ab o n i n i d u b i l a l i o n e r e n i o l a , p u d i c a praelerea ct v//!unda est. Q u a p r o p t e r quod praesumpsisti li-^nim sic f u i u r u m esse satis Knl . fore per tuam i n mc i n d u b i l a t a m fidem, prorsus Q Vocabisque nomen ejus i m p o s u i s s c . I d c i r c o nec est. vero lulit Ismael fiiium suum, et omnes matculos, filiosfamilias $uo$, omnemque praimonendi pecunia sua qui erant ex viris domut Abraham. Domino quasi Observanda e s l hoc loco Scripturae quidem sumus. Nam serniociDominis pleruuique haac* illi postea a'iud nompn d e c l a r a t dictio : certe. N o l a Deum i p s u m lsaac ex ventre m a t r i s nomen d c d i t , sicut A b r a m A b r a b a m et Jacob Israel d i c t u s gestat. H i n c ejus landem ex sensu alter c l c . P r i m a m banc m u l i e r e i u legimus b c n e d i c s u n t , ut appareat q u a m indigne f e r a l , si infantes n o n c i r c u m c i d a n t u r : v e l , qui non circumcidit. Hebraeus s i c babet : Oirnis non cirirtexorabilem fore a d u l l i s , s i c i r c u m c i s i o i i e m a s p e r n a l i f u e r i n l . S y r u s uon habet sed s i c l e g i t : Qmnis,

l a m . U t a m u r i g i t u r ea quasi e x e m p l o a d c o l i o r l a u das m u l i e r e s , u l i l l a m i m i l e n l u r . U l aujeni Isaacus sit s a n c l i o r , una c u m palre e l mater b c n e d i c l i o n e m cous(5quitur. U l i g i l u r legitime ct s a n c i u s nascatur, n a s c i t u r ex utroque d i c i t : c Fcedus tibi pariet S a r a , parente b e n e d i c i o , de quo quem lTieum filium faciam c u m Isaac, scilicet

pronussiouis, u l

P a u l u s d o c e l i n E p i s l o l a ad G a l a t . N c c b i c s i l c n Uo praetcreundum,qnod inde ex v e n l r e vel uiero i d et Jacob, etc. quorutn Quomodo duces:

noinen p o s l e a non m u l a t u r , ut a c c i d i l A b r a m

A b r a b a m n n n c u p a l u r . E t reges g e n l i i i n i ex eo e r u n t , bistorise? N a m ex E s a u quidem r e c e n s c n t u r q u i iulelligendi reges gentiles, qui adnolati

potest

procreatisint sunt

legiraus, nisi forte sint

rexisse M u -

, . , " . TERS. 2 3 . Abraham e ^ M m , omttes, inquam, el de Deo q u a s i aatar. * Gaiat. , 47. VARI.E ,

eoa^ieiudo. V i d e l u r e n i m de duobus verba facere A b r a b a m i s . H o c de duobus d i i s , et de

dc duobus

LECTIONES.

* \ , . NOTJE. J4) , . . ) \ ^ .

(6) , " ; , . . . ' "

359 Et ateendit Deut certe c o l l i g i t u r eum sermonem haberet non cum

PROCOPLI GAZJEI ab Abraham, etc. S i ascendit, fuisse i n s u b l i m i Abrabamo. Abrabami, itominat Nam et cum Deus et Eal ari6r\ ,

360

(7) " . / , \ " (8) , , legem Nam prxscribit. Sunl q u i aUegorite iareliproc o m m o d i s s i m e Deus j u r i s j u r a n d i oon dubitamus, quin

a c c o m m o d a n s se c a p l u i t e r p r c t a l i s u n l , quae de

descendit

h u m i exsistens quasi eum

circumcisionis

sacrificiis et a l i i s i b i t r a d u n l u r .

gione roborat p r o m i s s i o n e u i , u l fortius, quo n i i a m u r m i s s a a d rem c o n f e r a n i u r . Haeredes s c r i p t i suinus una c u m sanctis b o n o r u m omnium, Deo per semclipsum j u r a n l e , et i l l u d in eo j u r a m e n l o teslamenlum coniirmante. Nam

s i l solatium, dum

'

, " \ " . \ " \ , " . > . \ $ , "

quasi una assumplits est F i i i u s P a t r i s , v e l myster i u m i n e o r e c o n d i l u m suis l e m p o r i b u s r e v e l a n d u m . M o s etenim est P a t r i j u r a r e per suam p o l e n t i a m , i d est, F i l i u m . E l boc i l l u d c s l per semeiipsum quod j u r a r c d i c i t u r . P a l e r eniin respeclu substantise, s u n l . j u r a b o dextra Filius, mea
T S

et F i l i u s u n u m ,

Moses quoque a l i c u b i J est

i i i q u i l : c E x l e n d a m i n coelum d c x t r a m m e a m , et . Dextra vero P a t r i s per q u a m o m n i a gubernat, o m n i a p r o d u siguificalur pcr isla sacrificia,

, \ -

cit : e l qua o m n i a quasi c o m p l e c l i t u r e i lenet. C l i r i s l u s itaque qtta? loederi sanciendo a d b i b c n l u r . F o r t i s e u i m c u m s i i q u a l c n u s Deus e s l , c o m p a r a l u r vitulo a n i m a l i r o b u s l o e l foi t i . Quatenus e s l h o m o q u i legis j u guiu birci portai, confertur victima juvencae. H i r c u s dicilur, Nam ut q u a t c n u s ob n o s l r a p e c c a l a est p a l e l ex lege. A r i e s noniinaLur,
c s l

, " , \ , * * * . , \ , \

iminolalus.

proprie expiabalur

peccatum,

u l prsecursor et

dux r a i i o n a l i s et s p i r i t u a l i s g r e g i s . C b r i s l u s e n i m dux n o s l e r unicus 132 p u l u s , et oves manus ejus : b a n c dum s e q u i m u r , i n v e n i e m u s pascua b o n a , et i n loco h e r b i d o quiescemus, et rem, in eacris t a b e r n a c u l i s
7

cujus nos sumus po- ^ q> -jj \ , , , \ * \ , " . , c , . " , \ , * * , \ * . , , \ " (9), " , \ " \ ' , re(ut qua

ejus

Propbetae verbis u t a r * ) m o r a b i m u r . Refert t u r i u si r e s p i c i a s E v a n g e l i i annunliaiionera, deraulcet ui Sponsa houiines. E c c i e s i a ex g e n l i b u s conflala Sponsum : < Osiende
7 B

e i E v a n g e l i i praedicalione reformata sic a p p e l l a l , mibi vultura tua quoeniui t u u m , et niitte ad me vocem t u a m . Q u i a vox s u a v i s , et v u l i u s l u u s formosus e s i nescius e&l cum sit, s i c u t i l l u d Quod inquit : cum . lpse

que n i b i l diflert a c o l u m b n a t u r a , siraplex et d o i i animans. Non (secundum propbelae v a l i c i n i u m ) dolus i n ore ejus rcperlus. Triennes, > c l c , sinl iu osiendit animalia illa,

perfecliore D > - * \ , ,

aelaie, d i v i n i t a l i s v e l deitatis i n C b r i s l o denolare perteciionetn. Quatenus vero caro factus e$i, q u o d a m m o d o i n duo aequa d i v i s u s agnoscitur, s i c u l i i l l a a n i m a l i a . Q u a p r o p t e r i n n u i t u r duplicein speculationem divinilas in Cbristo contemplando, qua ejus huinnnitas p e r c i p i t u r ; a l t e r a m , qua esse unam, ejus

\ - ^

\ , , \ . hisce, q u x U. nulla divcllcbautur seclione, sed

<rdc inie-

i i i t e l l i g i t u r . L i c e i autero duae i n C b r i s l o

sint n a t u r , tamen u n u s et i n d i v i s u s manet titrisque naturis u n i l i s , quod

T t

d i s c i m u s ex volatilibus " Cant. u ,

E x o d . i i , 20.

" P s a l . xiv, i .

NOTiR. (7) ^ . . (8) \ ' , . (9) Notewus banc auctorit tem contra M o t i o i > b v ~ s las, ^
9

.V,l fcra manebant. Eadeni ites in aere sulilimes altumen caro ejus non e.\ nec i i l i u s i u i q u i l a l i s ToUnles ferii solenl.

G O M M E N T A I U I G E N E S I N . q u o q u e evidenler docenl clivinam ejus n a l u r a m e coe^o vcnisse : sancicndo foederi, pro nobis o b i c r i l juvabitur a p p a r e l , dum funians in et quamvis rci sole Reliqua nrimalia qua* a d b i b c n l i i r cuin

2 siquidmi e\ in admorteni, avcs

lerra provcniant, C l i r i s t i b u m a n i i a t e m signiiicant. addet eum illa

Voluntariam
7

v i d i t c o r r u p l i o n e m . Piacleren, u l c a n i t amplius affligere corrumpanl. Occrdentc . Ejus

Daxid : c N o n lypus furnns

iniroicus

a b i g u n l u r , nc fnista

, ; \ . , - , \ . \ \

fampndci Nam cuin est. per

ignea; per medias incessere d i v i s i o n e s . p r i u s lex per iiium Sificuli Sic etiam Musen lata c s s c l ,

novissimis~dcvagari

t e m p o r i b u s V e r b u n i caro facinm novissime ignis visus cst

illas divisiones. Non autcm abs re ignis sed quoquc c a u s a m quaiwdam igniia cl flammis divexandos, Inlenlcm sicul

apparuit, coiilinct, et David

scilicet inobedientes e l incredulos b o m l . e s f o m a c e l c s t a l u r , dum sic c o m p e l l a l tiniversurum P a l r c m :

, . , \ , /. , ; . ,

P o n c s eos u l foniacem i^nis i l e m p o r c vuUus t u i , D o m i n e . ira tua c o n l u r b a b i s cos, et d c v o r a bit eos ignis tellige
r 7

. Tenipus v c r o vultus P a l r i s ,

in-

incarnationis. Nam advenienlcm, cessit

F i l i u s esl v u l i u s sive iu l a m p a d e m , qwx in

facics e l imago

P a l r i s . l l l i s , qui rccte ngiioverunx

\ ^ eum

sca\ * c * 9 * > , \ . , ; , , ; . " " , , ,; , , ; - c \ , \

lenebris lucct, c l d i a b o l i c x c a l i g i n i s dousos vaporcs dssolvil ct fugat. H i n c a l l e s l a l u r prophcta Isaias': c P r o p i e r S i o n non (acebo, ct p r o p i e r J e r u s a l e m non c r s s a b o , donec cgressa fuerit u i lux ct salns men, u l lampas a r d c b i i " . jiislificamur , el in
7

jnstitia nica, l n ipso c n i m

ipso debcllanius m o r i i s l y r a n -

n i d e m , ctii reservati eramus. Caeterum v e r i l a l e i u a p e r l u m e r t w i p c n l c , l y p i lenucs recedunt iu a u r a s . HincAgar, quac peperii Ismaclem, insurgens i a dominarn, supcrbire p r o l e r v i u s ceseal a doinina jcdibus ejecia. Imo cuin j a m expulsa foret, j u b c l u r ah angelo redire ad d o m i n a m , b u m i l i l c r q u c imperio cjus stibjici. N a m lex seu logis ca^remonialis

. Q c u l i u s , e r a l q i w s i a n c i l l a , q\ue pariebai Isinaelem. S p i r i l u m c n i n i baud g c r e b a i l i b c r a l e i n , cd s e r v i lem, qiWR p c p e r i i quo(|ue populum Evangelii jgypto rcgrcssiim. dicenda eicc se Sperncbal praiconia,

apostolis : A n n o n

inlerniinnndo interminati s u 7

mus, n c q u e m in isto nomine d o r e i e i i s ? E t rcplevistis Jerusalem vestra d u c l r i n a landem tempore v i c l a subjicere v e r i t a l i , ejus(]iic \

. * \ - . , \, &*' ; tz\ * , , ' & * \ " ; - b : '

Sod lex agnoscerc. ul bu-

profugit, qiiic j u b e l u r in.poriuiu

S e m p e r enim l y p i a n c i i l a i i i u r v e r i t a i i ; et lex c u m per angelos sit data, pcr angolum raonctiir, m i l i l e r serviat v e r i t a l i . S i c d i v i n u s ob oculos ponal, duas i!las Apostolus ,

ut v i m u l r i u s q u e l c s l a m e n l i cvidenter describat ct mulieres a s s u m i t , quarum ope ; \ ^ 8 , quse i n s i i t u e r a t , magna

, - D luce e d i s s c r i l . P c r carnalem seu exlernam c i r c u m ; , cisionem etiam s p i r i l u a l i s seu intorna p r x d i c i t u r * ^ . , Octavo enim dcnium die c i n unicidebanlur masculi , " , , ^ , t ", Pwl. L x x x v i i i , 2 5 .
7 7

infanies. A t q u e i l l o J,3^ lis quasi spirilus

dte r e s u r r c x i l inspiravii :

Cbiislu Naiii

v i c i o r , d e s l r u c l a m o r t i s l y r a n n i d c die d i s c i p t i primiiias noridum, i n q u i l Joanncs, spirilus erat, quia Jcaus A c l . v, 23. Calaf. i v , 24. 12

Psal.

x x , 10.

Isa. , 1.

PATBOL. GR. L X X X V H .

363 nonlum orat glorificaltis

8 t t

PROCOPII GAZ.EI \ > Gloviam

%{

autcm , ^ , . c A b b a Pater : > scd i n o c c u l l o s u m u s Judsei, non liltera constal, E t sic inslructi . I H \ " , , . . , , claroadiut;
8 1

J e s i i , d i c i t e j u s r e s i i r r c c i i o n e m . i g i l u r scrvilos s p i r i l u s gcsiartles c l a m a n n i s (ut monct *ordis cimimcisioncm CAP. VERS. 1-3. t Al>ba P a t e r . XVIII. Apparuit autem ei Deus in planitie Paulus ) ct l i a b e i n u s , quae s p i r i l u

Mambre. Et ipse seJebal in osiio tabernaculi cum calesceret ipsa dies. El levavii oculos suos et vidii, el ecce tres viri slabanl juxta eum. Etvidens cucurrilin occursum eornm de ostio labernaculi, incuvvatusqueesl ad tcrram, et dixit : Obsecro, Domine, scrvo luo. Q u i d a m perbibent Ircs illos viros fuisse ires angelos. A l i i illos j u d a i z a r c aflirmant, q u i non c r e d a n l ex tribus i l l i s ununi duos i n a n g c l o r u m lypum qnoque desunl, q u i d o t c n l essc D c n m , reliquos

&t inveni gratiam in oculis tuis, iie, quccso, transeas

\, \ , tb \

n u m e r u m esse refercndos. Ncc ^ , b i s t o r i a m i l l a m cssc unitaleni

sanclsc 01 c o n s i i b s t a n l i a l i s T r i u i l a t i s . Q u i a

ad bos d i c a l u r : Domine, e t c , d c c l a r a r i

subslanlise : q u i a ires v i r i a p p a r e n l , i n s i n u a r i p c r s o n a r u m l i i n i t a l e m . Neque v e r o i n l l e b r a i c o l e x l u poni videmus inoffabile l e t r a g r a m m a l o n Dei n o m e n , quod dc solo Dco p r r c d i c a l n r , e l i n s c r i b i l u r p o n t i ftcali mitrac. S i autcin viri, sub specie v i r i visus e s l , n t i r a d i l S c r i p t u r a , qua n i i o n c 1>ere - formam d i c c m u s eum b a 8 I

, \ . , \ , \ \

c u m s i l i n c o r p o r e u s , nec ulla \

. * *

Torma delineari p o s s i i ? Deus eniin s p i r i t u s c s l Tamus Deum aliquando i n flamma ignis

N e b?ec obje< tio nos perplexos reddat, haud ignocompa-

\ - ) . , * , , . ; \ , * *> , , , ' . esse. Deus n o n e d t l , v e l carne de quo d i c i i a r : nec tamcn illud c Num cor-

t u i s s e , s i c n t i boc loco s u b specie et f o n n a v i r i l i sc Q -videnditm exbibet. N a m c u m s e v i s u i p r x b e r e v u l l , o modo quo p e r c i p i oQcrt, a l q u e potest s e n s u , se v i d e n d u m videri v u l l , sesc bomiuibus, quibus

-accommodat. Impossibile e n i m e s l humanis oculis -videre c l c o n l u o r i e u m , u l revera est. V i s u s q t r d e m noetor c l a r u s c s t , nec f a P i i . S e d purain semiam divinain pcrspicere neqncunt. iilam esH u i c non

d i s s i m i l o c s t , qnod s c r i b i t Deum edisse. N a m quod t r a d i t u r edissc, n o n i m a g i n a l i o n o m p o r t a t vel prnesligium q u a m d a m api n d u c i l : sed sigtiiftcal e a ,

qua? apposita erant, d i v i n a v i r l u t e qtiadam absumpta carnes pus mo-Jiim

, , ,

v i u d o r u m c o m e d a ^ n ? S i c quoque c o n s p e c l u s est i n f o r m a c o r p o r i s , corporis b a b t i i l p r o p r i e l a l c m . N o n enini Spirilus sanclus i n nortirum c o n s p e c i i i m venit i n specie coIuinbaB,

mortalis

vel sanguine c o n s l i l i t . nec l a m e n erit

A d enm coluinba.

Quia non eam q u a m coliimba?, babcbai p r o p r i e i a t e m . S i c qtioque S a l v a t o r non Iransformatus e s l . N o n 2nim S c r t p l u r a sacra m e n t i t u r , dicens : c E l i a s v i SIIS est e l M o s e s
8 S

\ \ , \ , , \ . \ :6 , * . t ' -

;i

corporibus amicti

apparue-

r u n l , quamvis anima, ubi decesseril

corpore, sola

c l c o r p o r e nudala degat. s i m i l i r a l i o n e i n t e l l i g u n l u r , qiiae S a p i e u l i a c o n c i o n a l u r , dicens : c M a c l a v i b o s t i a s nieas et v i c t i m a s n i c a s ; v i n u m incratere m i s c u i " , > e l c . Et i l l u d l i b r i c a p i l u l u m , q u o d d e v o r a v i i E z e c b i e l " , e t c , sicuti i l l a , qnae in pra> eenli t ' \ l u o c c u r r u n t , c a p i i i u t u r . N a m sub c o r p ) e 8 8 , 4 i

^ , , . 0 0 P s a l . X L i x , 13. " Matih.

* J o a n . , 7tf. ' R o m . v i : i , 15. J o a n . , 2 1 ; II C o r . , 17. i v u , 3. " U V U V . i x , 2, E z e c b . , 1 seqq^

8 8

?<J5

COMMEXTARIl '

IX CEXESTN. suos el Dcum vidil, > c l c uon possibile Non c n i m crat vidcrc

2SG poluisset

- rali c l sensibili forma p n r a g o l u n l n r . i L - v a v i t o c u l o s ; ^ * , . a! * ^. D e u m , n i s i l c v a s s c l oculos l c c l o s , quibus cernere concedenle.

n i s i Deo

Stiil ad q u e r c u m fdambre, quod est a v i s i o n e , v i d i t . N a m i l l i visioni eliam n o m i n a c o n v e n i t u i l . A l cern i l Deum i u dissiuia luce. m e r i d i e , i d est, i n p u r i s s i i n a ct c a l i -

\ , .

Accurrens, i n q u i i , adoravit. V c r i s i m i l e c s l A b r a bamum vcsiigia flexisse ad D c u m , quasi ad Deum i l l i quoque visum fami134 essc, liareni q u c m d a m c l i n t i m u m a m i c u m . N a m anlea a u d i v i m u s Numinis, accurril

&;tu>; \ ; * (10) ; . " xa\ \ . . \ ; , , \ 9 ' , . lion MU psse stibsecutam. ? . \ , \ . * . \ , -

n o c n u n c p r i m o . H i n c senex magr<o amore Dagrans j u v e n i l i l e r g r a d u m accelcrans. v i d i t , etc. : quod sane s i csse in sublimi, lerras lo supra se stanles

, gnificat Hlorum c o n v e r s a l i o n c m

n c c , u t n o s , litimi r c p e r e . M i r a b i l e profeclo crat, v u l e r c supra se b o m i n e s stantcs, ncc l a i u c n nl bospiles, q u a m v i s non vel a l i i solida? inalcriae insistentcs. Debiuc d i v i d c n s logamus

animtini, adorat oos u t n u m i n a , Cl ad pedcs lavandos i n v i l a t

Caclerum onuiia i n anlibus j i i s l i magna cum c o l e r i l a l e fiunt. N a m d e A b r a b a m o sic s c r i b i l u r : E L A b r a b a m propere c o n t e n d i l ad l a b e r n a c u l u n i . E l Ilerum : C e l e r i c u r s u abiit ad s l a b u l i n n Et boum. U x o r e m sic c o m p e l l a l : Festina. De servo legitur ; feslinavit Ul p a r a r d l , > vel, Maclaret v i l i i lum.

, .

A b r a b a m u s i l l i s , ilt m i n i s t e r , n s s i s l i t sub arbore. Mensac n i i n i s l c r i t i m o c c u p a l i p s c , q u a m v i s p a s s i d e r e l 3 I 8 v e r n u l a s , compluresque alios suo aere e o m p a r a l o s . S o l l i c i l o i l l o m i n i s l e r i o d c c l a r a l , se illos x i s t i m a r e n o n homirtes, sed h u m a n a conditione augustiores, c l deos. S e r v i s n o n c s l aniimts concredero sacerdolale m i n i s t e r i u m . Ipsc boc, quamvis senex, s u b i r c non c r u b c s c i t . , - C > : , ; . , , ' . \ . " tiffizi , , < , , . Quia v c r o i l l o s m a j o r c f i e l a u g u s l i o r e g b o m i n i b u s jtidicabat, faclitiu c s l , ut non una c u n i illie a c c i m i bercl ot c i b u m r a p e r c t , sed siarct ad mcnsam d i l i * gonier ipsis inserviendo et neccssaria suggercndo. C u n i v c r o c s s e l de nuuiero b c a t o r u i n , p r o p l c r co a s s i s i i t , q u o d a i n m o d o aniicipans i l l u d , quod d e i n cep3 ad Mosen d i c i t u r : T u vero bic s l a m e c u m " . C o m m u n e m m c n s a m a l t i n g c r e veretur, c i b u m i l l i s Quod amcrn stiDomiiw

otTereus, q i i a s i v i c l i m a s caideret ct h o l o c a u s l a d a r e l : quae s o l i n u m i n i c o m p e l u n t . f]ui j u d i c a s universaai l e r r a i n .

fevii.se Deuui bospitio cxcepisse, satis i n sequcnlibus c o m m o n s l r a i , i n q u i e n s : < N ^ q u a q u a i u ,

V e r u m diligenler observanda est pcregrint c l i n l a b e r n a c u l o b a b i t a n i i s b o s p i l a l i l a s . E o etenim t c n v porc, quo pleruniquc dcficcre solenl iter facienlcs a3sln f a l l g a l i , ipse pro labernactilo^ o o n s e d i l c i i m sol foret f e r v i J i s s i i u n s , qucin u t d e c l i n e n l pleriquc niorlalcs eo l e m p o r u plerumquc in quieteni r e v o l v i m ^ tur. Sed q u a r e iblunt laborom s u b i b a l ? Q u i a gravem j a c l u r a m facere se p u i a b a t , si se inscio e l o s c i t^uile prafleriieset v i a l o r a l i q u i s . M i n i s t e n u m i n s e r v i c n d i nieusie iion mandat gervo, s e r v i l c m v e r i t u i socordiam e i i g n a v i a i n . U b i vcro negolin n u p l i a r u i n ct a l i a r u m r e n i i n ingvuunt qiue ad v i c l u s rationem specianl, l u m servi opera u l i l u r . Viiie auteni q u a n l o studio o m n i i n l c n l u s occasionl s c d e r i l , s r i L i c c i uf eniiuus c c r u c r e possct liospites adeuules. Deindc qnanta b u m i l i l a l e i i n u m a d u r c i , u n i i m q u c ad pedot . lavandos pnvoc t. Nec i u l o n a l , u l m o r i s esl a l i o r u m bospttatitalem, qua Iiospilcs e x c i p i n n t , dcclaraitliGin, dicens : < Est m i b i \ i l u l u s p i n g n i s , q u i n i a c t a b i l u r , > o l c . Scd qnia a\stus sa?vicbai, p r i m o o r a i , ul pedes abluant, qua lolione pauluiuiii se rcfovcant lassos. D c b i n c deniiini nninora bospilalitasls abtu ** E x o d . xxxiii, 21. TsOT/E. M 0 ) K x p i i c i i bic i r x l u s Grajcus ab A n g . Mai cx cod. V a i . c d i l i i s , ct i u c i p i u n l F r a g i n c n l a Upsionsi c x c e r p l a . ox Calii.t

367

PROCOPII G A Z # l

368
rem

d a n t i o r a e x b i b a i . Sarae i l l i c o i m p c r a l q u i d facto o p u s s i t . Hac p r o m p t e jus$a m a r i i i capessif, eam socielaiem rerum o m n i u m assumpia. V i d e A b r a b a m i b u m i l i l a t e t n , q u % e t u i c a l i u ado- r a n d o e i i n v i l a u d o p e r l i n a c i u s b o s p i l e s . N a m bospilctn a c i i v m n , b i l a r c m et c x p e d i l u m c l large, q a i b u s Quae s i non cenviva d c l t t c l a n l u r , csse d c c e t ; apponere.

non i n i q u o ferens a n i m o , quasi a v i r o s c r v a v e l a n c i l l u l a r c p u l e t u r . S i q u i d e m erat u x o r , e l i n cofwmineiit

, \ \ . , , , . * .

fiuiit,

i n v i l u l i t r i s l i l i a d e f i i i sedent. C o r u s est mcusura? species. N o m e n m u l u a U i r a b . H e c o n t i n e l m o d i o s 30. s i g n i t i c a l coiiem vel cumulum. H i n c 30 niodiicoacervali

braica d i c i i o n e Chorj

cx c u i n u l a l i onus c a m e l i c o u s l i u i u i r t . Sed n i o d i u s f a c i i 22 &exlarios. V E R S . 12. Risitigitur qufim inveteravi. Sara inlra t,dicen$ iVo%U

'

Ego senui, e l c . Quod b i c a n n o i a -

t u r d i x i s s c S a r a m , bunc babct sensum : N u n q u a m a n i c h a c usque n u n c passa suin m e n s t r u a . Cjeteruqi d o m i n n s n i e a s j a m selale g r a v i s , et ad bnjuscemodi gaudia prae senectule i n b a b i l i s .
e a ( n B

$ , , .

*0 $

Verum

Dominus

, ;

i n q u i t , 135

'

loculam

: < N u m verc

. ; verba

p a r i a n ? a t c o n s e n u i . > Non i g i l u r boc loco d i s c r e pautia Sarae et eensum lalein i l i o r u m verborura r e c l e enuclearc v e l i t , tum suae c u m viri scnectuiis, q u x

* " , . exculiebaf daudain pranericrat ad procrealioni libororum

Dei v e r b a f e p e r i m u s ? A l si q u i s , ;

i i i v c n i c l : E g o n \ quae h a c l e n u s s t e r i l i s fui, n u n c c i n e d e m u i n p a r i a m ? Haec

consideralio operain.

Deus vero redarguendo ea, qua p e c t q r e c l a u s a g e r c b a t , p o l e n l e r ipsam ad lidem t r a h e b a l , iit Jirmiter c r e d e r e l ea ffiiura, tcr. V E R S . 1 6 . iurgentes vertus vcllilur facere bulabat cum inde viri illi, aspcxernnt quidem amiler quam regionem Sodomce. El Abraham ei$ ut illos emiiieret.
t

sciicct

, *

quac

promillcren-

j E g r e ab liis d i inlimam comilari conflrma-

' , * ' . #61 ? , . . " * -

A b r a b a m : imo bts adbaerere et una avet. Magis v e r o c o i r c o r d i a m ot comKari, inde significat a l i q u e m

familiarilatem bospiles et

d i m i t t e r e . Q u a n t a a u i e m c o m m o d a ferat peregrinos, salis vid tur, quod Abrabamo bic agit. Num cetans celabo, e l c . I>ei boc loco

. ^ '

qua3dam o c c u l t a e l ab- Q , dunr i u c o m i l a t u proponitur . \

strusa c e m m i U u n l u r miracula,

b e a i g u i t a s , e l s e r v i d i g n i l a s , qtii c o n i i d e n l e r a c c i perct d i v i n a m y s l e r i a . Quod a i l : .Novi quod prscceptums eit (iliis Abras u i s , e l c , c a u s a m explicat e l e c t i o n i s , qua h a m u m pra? caHeris csl. Quare m o r t a l i b u s egregie

, , ^ .

' , . , , ; . ,

dignalus

y e r o i l l u m soluro ex o n i n i b u s d e l e g i l ? Sub h a m a n a specie Abrabaiuo si C b r i s t u s i n more verba c u n i niiramur

* \ >

O n y i e ^ p o i m viae ejus j u d i c i a . appa.rc^, ct h u m a u o coiumulal. Quid igitur

E v a n g e l i o m o r e JtomintiDi n o s a l l o q u i t u r , c u i u vere sit b o m o Caclua ? V E R S . 1 7 , El ait Dominu* : Clamor eorum. Nam innaluil Sodomv et uomorrlta quidem muttipluatui e$t, sicul et ptccetum

valde. Deuendam

npnc et videbo. C u i n Lradal S c r i p i u r a euni

nudivUse clamoreni,

certe a p p a r e l c u m magis v i d i s s e qna? g e r e b a p t u r . \ i s u s namque a u d i t u potentior est. Gealujii v i d e m n a , i m l l u n i vero inde p e r c i p i m u s atiribua e o n u m . I g n e m q u o q u e longo i n t e r v a l l o a n o b i s distantem c e r n i m u a , ged ejiis fragorem et c r e p i l u m prociil dissiti n o n a i i d i m u . Qnare t g i l u r descendit, ut o c u l i s o m n i * s e r i n o c i n a l u r de i m p i i s ; A b r a s p e c u l a r e t i i r ? Nos pulcbre inforniare v u l t , ne c o n i i n u o , u b i c r i m i n a a u d i v ^ r i m u s , s l a l i m fidero a d b i b e r e v c l i m u s :sed inonct, ut o c u l i s quoque o m n i a exacte p e r l u s t r e n u i s . Deus h a i i i u s de j u s i i s sermoncm insiituit. Cognali c n i u i uobis q u o d a a u n o d o j u s t i i u o t , 8 consideree c l e c -

m liooem ttuolur .
eT

COMMENTARII IN GENESIJ*. divinani scu vilae

37C

i n s l i t i u u m . C u i u u a u n i p a i i t u r m e m b r u m , r c l i q u a mcinbra o m u i a c o m p a -

, . - ^ , \ ,
T

J u s t u s c u m f o r c t , et caeteros luortales justoseseo c r e d e b a l . Quisque e n i m ex suo ingenio etiam alios judicat. S e d quaraobrem c u p i t injustos q e o q n e , conservant a coftlinec solos justos, s e r v a r i ? s c i l i c c t i n b u n c aensum l o q u i l u r : Pautae salis micae i n u l t a m ptitredine c a r i i e m ; pauca et parva v i n c u l a d a m , u l palet,

0v , * www ; -

. , ; *

\ \ , \ , xov;;

nciit magria aedtficia. S i i n l i g n i s e l legnlis vis qinei n e s i ; et sal babel vires baud ptocarnis : negabimus nitendas ad c o n s e r v a l t o n e m

j u s i o s posse conservare i n j u s l o s ? Cum yefo Dfeus d i c e r e t : e S i fuerint quinquaginta jusli, omnibus i g n o s c a m ; > satis inteltexU non serlaoium ibi esse j u s l o r u m n u m e r m n . C n m n u m e r u m ininuere d e s i d e r a r e l , trcpido peciere, u l bonus Peus nemine submonente, d i c e r e l : N o n celabu servuin m e u m tremiscit, e l h t i m i l i s causam prb j u s l i s elogio i n d i e a l , fpectu

TUS , falur, q u a n i v i s satis cornpenaro haberel l)ei erga se benevolciitiam. E a m vel inde cognoverat, quod A b r a b a i n , q u ego facio. C o l l o q u i i u r igilur eum boc q u a s i c o n s i l i a r i o et ad d e l i b e r a l i o n e m vocalo. Deus loquendi dat l i b e r l a i e m . S e r v u s c o n apud j t i s l u m D e w n a g i l . A d d i l : c T e r r a s u m et c i n i s , e l c , quo
88

q u o d d i c i l i i r : t Q u i s r b i t m i l i a l , e x a U a b i l u x . > Quasi d l c c r e l : N o n debebam i n c o n -

tuo e i i a m j u s U conQdenCer proponere. D i s c i m u s b i n c exeellentem j u s l o r u m v i m et p o t c u l i a m . S i q u i u q u e s o l i fuissent r e p e r t i , e x c i d i u m nec r e g i o n e m , nec urbes t r a x i s s e t . A d c o praevalet v i l i i s v i r t u s . In q u i b u s d a m exemplaribus q u i n q u a g e n a r i u s n u m e r u s usque ad decada r e d i g i l u r . C a i terum nec infra denarium vel quinarium contraA b r a b a m o , ne v i d e a i u r supplicare l i i t u r ab 136 u i pius

. , . . . ftt t\ ' , , ' \ , . , c , , ? , \ * , , \ , . . \ , \ , , \ .

pro solo L o t , nec p o l i u s p r o o m n i b u s b o m i n i b u * , bomo. Jeremias i n q u i t : C u r r i l e i n v i i q u i fa* J e r u s a l e m , et v i d e l c e l cognoscite si s i t , clicil D o i w i n u s " . I l u i c a i l e s i a l u r qua?rebam i n eis v i n i m

ciat j u d i c i u m , e x q u i r a t fidem, et p r o p i l h i s ero e i , Ezecbiel : c Et recte conversantem et

9

s t a n l e m in c o n s p c c l u meo tempore irae, ne i p s u m Q penitus delerem ; e t n o t i i n v e n i * .

Jfr . .

Abraham vero ttabal coram Domino, etc. E l hoe

facit a d laudes A b r a b a t n i ; signiftcat e/iim
1

ptov . , ' .

qnam

solidus i n fide fu/eril, dum audet accedere ad D o m i * n u m et ipsnm corain a l l o q a i . CAP. X I X .

YR. 4. Veneruntquedtto angeli Sodomam vexperi. A d A b r a b a m u i n veuiunt i n ipea meridie* v i r i i r e s : atyesperi Sodomara i n g r e d i u n t u r angeli duo. Quidam e l baec ut typos e n a r r a n l , q u a s i sub bis repraelentetur Deus. T r e s q u i d e m a d e u n l A b r a b a m u m , d u o veuiunt S o d o m a m . Nain c Pater non j u *icai q u e m q u a m , sed omne j u d i c i u m dedit F i l i o , c u i adesi et inest n a l u r a l i t e r S p i r i l u s s a n c t u s .
9 1

Ut sedebai in porla Sodonue. N o n intra parieies sua? doinus se conlinebat L o t , veruni egrcssus o b e r r a kai in p o r l a . V e r c sanguine j u n c l u s f n i l A b r a b a m o , eamqnc p r o p i n q u i l a i e i n c o i n p r o b a v i i h o s p i t a l i t a l e , i m p u l s u 3 sedebat in porta vesperi. Noverat eniin vel i m p r i m i s S o d o m i l a n i i n i m p i e l a t e m , qua freli euiinein p e r e g r i n u m , ut par e r a l , benigne excipercnt. A J eutndem m o d u m , ut cognationem cernas, praeler l e i n p o r i raiionetn A b r a b a u v u s v e r s a b a l u r c i r c a l a b c r n a c u l u m , et quasi v i m faciebat v i r i s i l l i s , ut ad se d i v e r l e r e n t . " , D , , , , m\ \ , ' C- , , " l C o r . x n , 26.
w

Abrahamo invilanli

facile

et expedite

inoretn conspi-

gerebant. Caelerum L o t o cuam

non p r i u s a c q u i e s c u n i , quasi exstiierit

q u a m v i c o a c t i , qua re v i r i generesilatem reddiderunt. Nec lain^n

A b r a h a m o m e l i o r , id a c c i d i t , eed u l oslendercnt S o d o m i l a r u m iromanem crudeliCatem e l extreraarn

M

M a l t b . x x u i , 12.

J c r c m . v , 1.

E i e h . x x u , 30.

Joann.

v, 22.

S7I

P R O C O P l l GAZMi

372

m u l i t i a i n , q n i , non SOIHDI liospilalitalis o b l i l i , n u l - lum i i o s p i l c m excipiebant, sed e l i a m , qtiod i m m a conluinelia et injuria . afficcrcnt. Quapropler ad plaiea p r o l i x i u s sc i n v i t a r i bosptdusub divo noclem exagilarent adireni in demonslrandam n i u s est, peregre advenlantes ut aliquid

p a l i u u l t i r , ut, ceu domo c l b o s p i l i o c a r e n l e s , a m p l i u s v i r u m l a l i t a l e i n , qua cturi. persuasus verebalr, peiiculi

A l i u s v e r o q u i d a m i n b u n c m o d u m p r a i s c n l e m l o c u m e x p l a n a t , scilicet c u m L o t non foret t a l i s , q u a lem esse cognoverairt A b r a b a m u r a , c u n c t a n t i u s i n v i l a t i ad i p s u i n d i v e r l u n t . Q u a p r o p t e r ne q u i d m a l i Loli. U a u d d i s s i m i l e est b u t c facto i l l u d , q u o d i n J u d i c u n i L e v i t a i . Ca2lerum L o t , adeo consluprandas fiJiis Benjamin perpetratum l e g i m u s , c u m c o r r u p i s s e n l uxorera p a t e r e n l u r , cegendi e r a n l subire l c c l u m l i b r o ab objicit. et L o l i ,

pcrfectx b o s p i l a l i l a l i s erat, i m p i i s i l l i s , ne hospiles d a m i i u m c a p e r c n l , p a t e r filias suas V c r u m Deus n o l u i i penitus e x s t i r p a r e q u i c u m ipsis c o n v e r s a b a n l u r .

Sodomitas p r i u s q u a m c o g n o v i s s e n l v i r t u l e m A b r a b a m i

Ncque reliquas genles p r i u s e x c i d i l , q u a m A b r a b a m , Isaac ct

Jacob in p r o m i s s i o n i s l e n a

b a b i l a s s e n t . N a m in hunc modum p a l u i i , i p s o r u i n ingenia esse i n s a n a b i l i a ,

u l q u i ncc scipsos s a l u l a r i b u s i i i s u t u e r e n l praiccptis, nec alios aemularentur v i r t u l e i n c l y t o s . S i c a g i l . q u o a d consummationem genlis u n i v e r s a l e m , Deus sernio pritis v e n i i , pietalis praecepla p r a c s c r i p s i l , Y c r i l a i i non oblemperantes i n l e r n c c l o n e o c c i d i t . i N a m , ut i n q u i t Salvator, n i s i v e n i s s e m , e l eis locutus fuissem, peccatum non b a b u i s s e n l " . Caeterum pencs S o d o m i i a s adeo omnia e r a n t d e p r a v a t a e l e x u l c e r a l a , u t n e sencin quidem probum i n v c n i r c H c u e r i i ; i u q u i t eniin : puero usque ad senem, # i d c s l , universus populus s i m t i l . Bonu p u b l i c o . q u i prsBforibus e r a n t , caicilate feriuntur. N a m c u m a n t c h a c a d iiialum abusi fuisscut v i s u , nunc id facere i n h i b e u t u r . Et dixerunt viri ilti ad Lot : Eo$, quos adhuc Hic habes. N c c p r i u s angeli a l l o c u t i s i i n l L o l u m s a l u 1 p r o m i u e n l e s , quam suratna cjus i n bospitcs quem babuit c u m observaiitia c n i l u i t cx sermone ; ol , " , * affiniop-

, * . , ipsi salute digni babcbanlur ob v i r l u l i s forel , \

i m p u r i s S o d o m i t i s . U i i g i t u r merces a l i q u a pers o l v c r e i u r ab augelis, quasi b o s p i t a l i t a t i s p r e l i u m , accepii tatem. Yerumenimvero mulicri parum profuit suorum incoluniitalem, qui forlassis et

fuissc d u c l a m manibus a n g c l o r u m .

L i c e t egrcssa

pido, quia contra d i v i n u m c d i c i u m r e s p c x c r a t , i n salis slatuam couversa i r a d i l u r . Y E R S 1 3 . Nos perdcmus locum htum, q u i d c m Nam, minislri, IIOS exsequcnte. Qaidam VITO i i i t e l l i g u n t d i c t i o n e m , Dominus, apud Abracte. Nos ' . , , ,

sed Deo p r i n c i p a l i l c r id pcr

ut habel lextus < P l u i l Dominus igncm a Domino. > , ; ,

d e a l t e r o c x duobus d i c i . V e r u m sensus sanior est, iit iutelligatnr a D o m m o , qtii mansit baminn.

V E R S i l . Egres*tis esl Lot ad generos suos, e l c . Qua r a l i o n c supra n o n i i n a v i t filias v i r g i n e s , c u m n i i i i c generorum meniionem i n f e r a l ? V i d c l u r sponsos appe'lasse gencros, s i c u t i Novuro T e s t a m c n l u m phuin v o c a l m a r i l u m v c l v i r u m Maria?. Manum ejus, etc. N o n i g i m r opiulaiirr,
s

Jose-

verbis

solum

viliis

nos

d e b o r l a l u r Deus, sed opere et ro. i p s n weani dexlran, ct in c o n s i l i o i u o

siculi

memoriac p r o d i i u m e s t : 137i T e n u i s t i

manuni

duxisti ine- . V E R S . 1 7 . Serva iuamammam

%

e l c . Q u c m a d m o d u m i n creationis

p r i m o r d i o solus Adanius e x i s i i m a e l uxorem ; si c u m ad flectcret, Lntuiii in salis est, sed e l u x o r i e l ( i -

b a l u r accopisse legcm sive prseccptum, q u o d lanien compreheiidebat d i o e r c l u r : i S a l u l i lua3 c o n s u l i i o , ct nc r e s p e x c r i s , l i a b n s . Y e n m i cum m u l i e r p a r u i n

non solum L o t o d i c t u m

c a u l c parumque audiens d i c l o d i v i n o oculos r c l r o

s l a l u a m m u l a t a est, cuni debuisset f o r l i t c r e v i n c c r c et domare i n c l i i i a t i o n e m a d m a l n m . U x o r i L o t n i h i l profuit ab angelis protegi, et ex Sodomis c x i r e , quia r e l r o r e s p e x i l . ^ , \ (11) .

A'ec slcteris ' universa regione finiiima, etc. N o n c n i m nos m o r a r i vel consistere oportct quae adjacet S o d o m i s ; verum i n monte salus qua?rcnda est. A l - p o s c i l u r b e m q u e a l ascendere i u monieni, v e l luto i u montc c o n s i s l e r e . J o a n . xv, 2 2 . " P s a l . LXXII, 2 1 . ^. ( 1 1 ) . .

i n regione*

p a r v u l a m , ut q u i nc

\
3 Kal C O M M E X T A R I I G E N E S I N . \ . \ 374

V E R S . 2 5 . Omnia, quce tx terra natcunlur, c l r . D o m i n u s baud solos i m p i o s labefactat, etiam a l i nienla i l l o r u m de qua scnliunt corruplelam. Quia Sodovinca, milas pascebanl. Inler illa coiinumeranlur Scriplura vinea S o d o i n o r i i m vinca illorum
9 i

, ; , ;

Ul;. \ , ; , ; , >:\ ^ . Re$ionetn u n a c u m ciciJii. T a p \ aedificiis

i n hunc modum d i s s e r i t : c E x . > Iiorrendi

a b s u m p s i l i g n i s , ut ctiara ad posleros foret

monimenlum

. " . "

S o l i s aeslus c i r c a let l o r r i d i s Dco, exctdium illud

Sodoma a d m o d u m sscvire soascribat, non i n meridic, igneus

fca ' ,

suis r a d i i s . Ne i g i t u r q u i s i g u i , non q u a n d o a c r adbuc n o n n i -

1?.!|, , , , \ .

seil tempore m a l u l i n o , bil nos refrigeral,

coelilus m i s s u s f e i l u r

i i n b e r . Q u a p r o p t e r l e x t u s babet, pluit; nec s i i n p p l i c i l e r pluit, sed ex coelo. , \ T i m u i t b a b i t a r e i n Segor , q u a m v i s et de b a c d i c a t u r : c P r o p l c r le i m m u n i s ab e x c i d i o e r i l . : Quapropler quidam auclores perhibenl c
l a s n o n

, . b fsiC, ol , . \ , .

Segor i u tcrrae

n e

e v a s l a l o s , sed b i a l u Uinc e i nomen

obrulos

subsidisse.

dalum c s l ,

B a l a c , q u o d s o n a l , s i d i c t i o n e m i n l e r p r e l c r i s , ab-

sorpia.
K21 U u i c l e s U r a o n i u m f e r u n l filise Lot, quud fucrunl adeo iromane conimittere nefas, aus quasi : , ,

?0. .

nullo nec i n Segor nec S o d o m i s i n c o l u i n i . N a u i s i s a l n l e m sperassel se i i i v e n l u r u u i i n i l l o o p p i d u l o , b a u d i n n i o n l e m c c l e r i fuga se p r o r i p u i s s c t .

' . , Zaapi (12).

A l i b i idem o p p i d u l u m e l i a m S y r u s l e g i l Zaar, i d esl Ba!a.

Zoar vocalur. S e d

Subwersi enim nec igne consurapti s u n l i l l i u s o p p i d u l i c i v c s . ( ) - Q N a m bos p r o p l c r L o t n m v i v c r e , r e l l q u o s l n t e n ^ r c o p o r l c b a t . E x Z o a r e n i m necessaria et c o m m e a lus subvebebantur i n i n o n l e m . Unde e n i m , o n u i i bus d e s l r u c t i s et igne d e v o r a t i s , potuisset, ex i l l o o p p i d u l o , babere loquilur quam v i n u m . Sed H e b r x u s sic ore m . w tha; ; ; \ , \ . , ,

Tip , , \ " ^ ; \ .

de Segor : Usque ad mbsidentem. N i s i

e n i m lerra? b i a l u fuisset .landem o b l c c l a , quo

ausae f u i s s e n l d i c e r e fiiiai L o t i : c N c m o est s u p e r l e r r a , q u i i n g r e d i a l u r ad nos. A r b i t r a b a n t n r e l e n i m u n i v e r s u m mortale genus i n l e r i i s s e .

Senans servato luam animam. Id est, t e i p s u m s e r v a , ne te p a r l i c i p e m 138 &m lucratus f u e r i l , et i n t e r h n animae suae fecerit j a c t u r a m Oporte* i g i t u r nos r e c i a
9 8

h c i a s e l sociuni a l i e n o -

ron peccaforum, q i i i evasisli o m n i a m u i i d i i m p e d i m e n t a . Q u i d c n i m prodest b o m i n i , e l s i t o l u m i m i n ? Nec c o n s e c t e r i s v i l i a i m i t a l u s i m p u r o s

9 8

^odomitas. Nerao eniin adinovens m a n u m a r a i r o e t aversus r e l r o , idoneus est ad regnum coeloruin procedere, n e c r e t r o r s u m vestigia i n ea p r o f e c l i o n e nos
9

*.i Hlis

Qcclere/vel

transversum rapi,

vitanles
9 T

eadi i l l e c c b r a s , qua3 p l u r i m u m fiflienim

impediunt. Nam

S c r i p t u r a clamat : Vae

qii iaciunt o p u s D e i o m n i p o l c n l i s

negligenter . P a o l u s i n q u i l : C u r r i l e ut apprehendatis nullo viliorum

. *

potest, u l si c u n c l e m u r , p r i u s q u a m s o r d i b u s aniinani r e p u r g a v e r i m u s , i m p r o v i s a D e i

oppri-

*mur j u d i c i o . Q u o d a i l : l n finiiima regione, e t c , s i g n i l i c a l

modo r e l a r d a t i , v c -

^ e t i a m m a l i a b o m i n a n l e s s p e c i c m : et c e l c r i i e r contendainus ad coelestem v i i a n i n i h i l lerrenai ixcls ^"benteni; c o n l c m n a m u s q u e praisenlem v i t a m m i s e r i U o m u i b u s affluenlem. S c r i p t u f e n i m est : P o ^otes terrae i n s u r r e x e r u n t i n Deum i n altuin ^laoi, agenles i n coelo. Quapropter
9

pergenles . Pr*terea : P u l l i vuliuris in altum

9 8

sub-

divinus Paulus m o n e t : Superna quaeritc,

nec ea quaj s u n t

wpcr ^ . L o l u s c u m n e q u i r e l i n m o n l e m evadere, p e l e b a l e p p i d u l u m allo m o n l i v i c i n u m . N a n i Deut. xxxu,52. * M a l l l i . x v i , 2 6 . * ,9. C o l u s s . , 1.

9 9 9 H 9 5

* L u c . i x , 02.

Jerem.

XLVIII, 10.

9 7

I C o r . i x , 24.

Jsa.

NOTif:.
(12) - . H x c C a t c n a LipsivMisis L u s c b i o adscripsit.

275

PROCOPII G A Z . E I

276

v i r l u s non i l l i c o ab h i s , q u i ipsam arabiunt, apprehendi p o t c s l . P r o i n d e L o t u s pedetenlim ad a l t i o r a et s u b l i m i o r a c o n s c e u d i t , aiTectibus p a u l a l i i u l i b c r a i t i s . C & l c r u r o ea v i l a , quam lex praescribil, h u m i l i o r est e v a n g e l i c a q u a i s u r s u m fert. P r i n c i p i u m etcnim via3 b o n x e s l facere j u s i a , s i c u l i m y s l i c a e s p e c u l a t i o n i s v c l doctrinae quoddam quasi p r i n e i p i u m c c n s c l u r , calecbesis. Nam i l l i q u i affcctal evadore i n v i r u m perfec l i m i et axl mensuram ailatis implementi C h r i s l i , firmior deinceps competet c i b u s . H u n c o r d i n e m s i v e t l i s p o s i i i o n c m t r a d i d i l P a u l u s , i n q u i c n s : c B o n u m e s i botnini non altingere m u l i e r e m Deinde : Voloomnes ess\ ut ego s u m *. Y i d e s montem, quein l i i i u i r i i m b i c i n l e l l i g i t ? S u b j i c i i u r , E l S e g o r . > c P r o p l e r vitandam s c o r i a l i e n e m uniisquisqtie suani uxorein habeai . > U n u s q u i s q u e e n i m ( a i i ) peculiare d o n u m babet, b i c quidem s i c , alius porro s i c \ > A d euin m o d u m i n q u i t et S a l v a l o r : c G r a i 'i fecu ntlmii a g r u m j a c l u i u , s i c f r u c l i f i c a t , ut u n u m I r i g i n t a , altorum sexaginta, a l i u d p o r r o c e n lum a f f e r a l . P r o p l e r e a ina?qualiler l a l e n l o r u m fit d i s l r i b u l i o , sed b u i c q u i d c m o b v e n i u n l quinque, a ^ i i d a n l u r d u o , porro alii p o r r i g i l u r u n u m , s e c i i n d i i m inaeqiialiialem c l diversitaiem i n g e n i o r u i n v e l . a n i n i o * r u a i . l l a quoque angelus conccssit L o t o , ut i m p e l r a r e l secunduin , q u a m v i s i d n o n p r i n c i p a l i l e r v c l l e t . Ilinc patcl eliaui miriiinos v i r l u t i s successus non absque d i v i n a i l l u i i i i i i a l i o n e innasci b o i n i m b i i s . S i q u i d e m e x o r l o sole i n g r e d i l u r o p p i d u l u i n Segor L o t u s . A n i m t i s L o l i e r a l quidein forlis, nec l a roen perfeclus. U x o r i s animtis, q u i a m o l l i s e l imperfecius erat, m e r i l o d a m n u m s e n s i l c u m ipsa t r a n s forroareiur i n salis s l a i u a m , N a m s i sal i n f a i u a l u s fucrit, n u l l i r e i amplius idoneus est, i n q u i l S a l v a t o r . V e r u i n animus, q u i i n religione slrenue progrediebalur, quasi per gradus, S e g o r relicta, i n m o n tem se recepit p r u d e n i i a et s p i r i l u a l i f o r t i l u d i n c , ceu quibusdam filiabus, s l i p a t u s . C i i m i n c o l o r e l m o u l e m , s u L l i m i s e r a l ; i i i g r e d i e i i s s p e l u n c a m , reddebatur h u m i l i s . H i n c legimus i n S c r i p l u r a sacra : i Q u i ambtilat i n j t t s l i l i a , et v e r i l a t e m l o q u i t u r , o d i l iiijustitiam et i n i q u i l a t e m , e x c u t i t m a n u m a n i u n e r i b u s , obstruit aures, ne audiant j u d i c i u m sanguinis, averlit o c u l o s n e v i d e a n i i n j u s t i l i a m * , i s , i n q u a m , b a b i l a bit i n spelunca et firma petra. C s t e r u m p c i r a siguiiicat C b r i s t u m propler d i v i n a m ejus n a l u r a m , quae n u l l i m u l a i i o n i o b n o x i a e s i . S p e l u n c a p o r l e n d i i ecclesiam s a n c l o r u m d i v e r s o r i u m . H a n c incolunt p i i a u x i l i o d i v i u o satis c o m m u n i l i . H i c degunt quotquot c u p i u n l effugere j u d i c i u m D o i n i n i , quod i n i g n c r e v e l a b i l u r . C i e t c r u m d i l i g e n t c r observa sensmn b i s t o r i c u m , e l disces quomodo idem atque u i m m l e m p u * proficienlibus ad s a l u l e m , i n e a n a b i l i b u s a d poenam vergit. Nain e x o i l o sole, hi servantur, i l l i o b j i c i u n t u r igni d e v o r a n d i .
f 1 e

139

E x coelo d e v o l v i l u r i g n i s quo c a p i l a l i l e r salutares s t i l -

' ,

p l c c t a i U i i r Sodomilse : e l ex coelo

; \ , , ' , \ . , \ .

lant i m b r e s , quo cogiioscalur nec coeluin nec s t e l las eausain esse fertilitalis frugum, s i c u l i nec p l u \iae i l l i s assignandai s u n l . U n u i esse borum o m n i u m auctorem D c u m , q u i ignem loco pluvia: c o n Ira naturain ignis ad inferiora detorsit.

A n g c l i e d i c u n l , ne h m i i n a i n l c r g u n i retorqueant. N o v o r a n t e n i m illos fortassis gavistiros c e r n e n l e s c a l a m i i a c m i s l o r u i n . La?tari c a l a m i t a l i b u s et niiseriis a l i o r u m , esto, i n t c r d u m j u d i c e l u r j u s t i u n , n o n tainen h u m a n m n veor. N a i n futuri i g u o r a u l i a d e l i n e m u r omnes. V e l forsitan ad fugam futuri e r a n t t a r d i o r e s v i c l i dolore ct f a m i l i a r i a m i c i i i a , d u m aspioerenl i l l o s adoo niiserandum i n morem p e r i r e . V e l , u l et tcrtia assignelur causa, ait : N o n veslruro oninia s c r u p u l o s i u s r i i n a r i e i exquirere si D t u s peccatores poeuis i m p l i c a l . Sufficil nosse Demn iUos p u n i v i s s e , quos poenas ob sceierura e n o r m i t a t e m dare oportebat. Velle perscrutari m o d u m , secundum quam pcenas l u e r i n t , proterviae e i audaciae, n e c pielalis esi. V C B S . 2 9 . Et factum est, cumperderet Deus civilates illius planiliei, recordatus etl ipse. Deus Abralue et emisit Loi de medio subveriom$ cum subverteret civilates illas, in quibus habttabat Lol. h a q u e p r o p l e r A b r a h a m u m sahitem conseculus e s i L o t . Nani non m i n i m a salutis fuit p o r l i o , u( p a i e l ex eo quod i n q u i l snppltcitcr : N u m perdes j u s t u m c u m i m p i o ? > Cum subverteret civitates illas, in quibus habitabat Loly e i c . E x quibus verbis c o n j i c i l u r unam . s o l a m , sed aniues ejus lcna3 urbes ad babitaudum , delegisse. Ut q u i l o l i u * Tuerii lerrae i n c o l a . A q u i l a s sic r e d . , xaff i.it: Secundum viam unhersce terrai. .
r t %

CaHerum neminem adbuc i n v c n i n u i s polasse I D l c m p e r a n l i u s roerum , c u m v e l l e l operam dare l i b e r o r u m p r o c r e a l i o n i . De solo L o t S c r i p i u r a i d

1

, (15) , . M a l t h . , 8. liallb. 13, h a . xxxni, 15.

1 C o r . v n , 1.

i b i d . 7.

ibid. 2.

* ibid.7.

KQTiE. * (13) ! * . .

C O M M E N T A R I l IN G E N E S I N . , , c - praBclical, cujus de semine filii

378 non ingrediunlur generationem, e l c u m pane

\ i i t j , \ . *

Ecclesiam

usque

i n decimam

usque i n s a i c u l u m .
7

Causa subdilur : Quia non ascendentibus

o c c u r r e r u n t ex J S g y p l o laatn.

e i aqua . > Deinde quod c o n d u x e r u n t m e r c e d e B a -

Koelu p a l r e m v i n o p o t a r u n l . A t Josepli i n ipso m c r i d i e suos i r a l r e s ad b i b e n d u m v i n u m iiivitat. Quod aiunl : < N e m o e s t i n t c r r a , q u i i n g r e d i a l u r ad nos, e i c , s a i i s a r g u i l fllias L o i i non l i b i d i n i s l e l r u igne . , acoensas i n b o c nefas p r o r t i i s s e , sed voluise i n b u n c . i n o d u m . s u b v e n i u i i i liuinauo goneri, quod perd i t u m credobant. Q u a p r o p i e r veniam m e r e n t u r .

V E R S . 5 4 . Ecce dormivi

heri cum patre, etc. S i c

, (14). Kol . . , ,

Adami c x corpore E v a e r a i assumpia, cui m a l r i m o nii copula conjungebalur. S i c liberi Adami i n l e r s e c o n n u b i a sociabaiiU Deus i i l u m c o n n u b i o r u m nioreiu scilicet ne alienis involvequo non aliud iimnanius esl,

, . ea lempestalc n o n p r o h i b u i l , gtfltibus c o n n u b i i s u b p r a i l e x i u j u n c l a s idololalriae c r i i n i n e , reolur.

D e i n d e , u t Yitent Jmlaci Moabitas et A m m o n i t a s ex i l l i s natos, et, totos i d o l o l a i r i in\mersoe, lcgt> ea?eltir. N a i u n o n tain i n t e s t u infames quani i d o l o l a l r i a e r a n t . V e r u m Htati, Ka\ srraiione l u l i s s e f e r t u r . . al ' V E R S . 5 6 . El conceperunt dua filia Lot, e l c . S i c divina Providentia gravidae c o m p a r a l u m erat, u l ex illo i i c r e n t : q u e m a d m o d i i i n non concubitu gnala est. C a H c r n m i l l u d factnm qoasi sub i n v o l u c r o quodam i n d i c a r e v i d ^ l i t r , duas synagogas ex u n o patre Deo c o n c i p i e u t e s , p a r e r c , de quo i l l u d legittir : N o n ille ipse p a t c r possedit l e , u l vitale s e m c n , i d
4 8

ebricias

Lpti impulalur

cala-

qine a f f l U i i oninem S o d o m i l a r u m g e n l e m , quani i m p a t i e n l i u s senex ille q u a s i

quadain c o i n m i -

, \

c i i r a d i v i n a i n P r o v i d e n l i a m e t i a m TUantar i m p r a j -

est, v m f i c a n i e m S p i r i l u m i u bomines efluude.rel ? E d i l e n i m c i b i b i l c u m b o m i n i b u 8 , e i c u t i S c t i p U i r a do* trt, d i c e n s : < V e n i l e n i m F i l i u s h o m i n i s edctis ct b l b e n s . H u c aptetur et i l l u d : J a c u i c l d o r m i v i *. E i b o c : c S o m n t i s meus m i l i i suavis f u i t . V E E S 3 7 , 5 8 . llic
v t 0

e i c . Moabitae i u v a s e n m t Arabiae r e g i a n e m c o n l c r m i i i a m A m m o n , e l c . F i l i u s geulia

est

pater

MoabjHamm,

Areopoli, l l o a b i i i c a ? genlis q u o n d a m m e t r o p o l i . Aminonilae i n s e d c r u n l A r a b u c p a r t e m , qua fimliina est Phibdelpliiae, e l ab i n c o l i s A i n m o n a p p e l l a l u r . E l nominavit nomen ojus ta?,jquasi g a u d i o e x s u l l a r e t , quod n o n ex alicna genic facla essel m a l e r . K ' . kol iJafe / , ; C V E R S . 2 . Et Saram. c i t u s , euin dilasadipisci 140'CAP. X X . misit Abimelech rex Gerar el lulii

^ -

Qnaerilur quare rex l i b i d i n i s s l i m u l i s c o n p o l u e r i l multas et forma liberali prsefeminAS, p o l i u s e l e g c r i l S a r a i u a i u u n Abraliamum baud

, \ * xo\ , , , \ \ .

\ --

e f f i l a i n , quae jajn setalis anuos impJevaral c e n l m n . H e ^ p o n d e l u r : J u s l u s e r a t , e l sciebat quoque j u s t i e l srqui dissimilein iiiulierc. credebal S a r a m . esse c i i l i o r e u i : cujus

, \ , -

, ^, .

Magno i g i l u c s l u d i o qu:i'rerc

dtgnuin censuit liberos seu seinen c x t a i i

Quare t c s i a t u r S c r i p l u r a i n ba?c v c r b a : L q u d a n t n t illaip c o r a m ipso nt p u l c b r a j n , > elc , scilicet ut

t

o^enderet P l i a r a o n e m libidine a r d e i i l e m ipsain rapuisse : q t i a p r o p l c r p i i i i i s Ibi vero u i b i l tale c o i m n e m o r a t i i r . ftiigioniset diceoiem : E g o s c i o quod p u r o
T

afTlcilur b a u d

vulgaribus.

G r e d i d i l e n i i u rex ipsain essu s o r o r e m A b r a b a m i . c o r d e feceris hoc, c l prperci l i b i . A l scorlalio

l e

isi enim causs nunquam fiuclus

n a n c i s c e n d i j u s i i seininis i l l u d faccrc i n a n i i n u m

i n d n x i s s e l , q u a r a t i o n c andivisset D e i i m

Deot. x x i i i , 3 , 4." M a i t b . x i , 19.

P s a l . , 6.

J e r e i n . xxx, 2 6 .

NOTJE. (i*) , , . .

S7J

PROCOPII GAZ.Iil

38C* esse violalam ab P b a r a o n e , l a m e u

p o r b i ! e l u r p u r l c o r d i s . L i c e t vero s u p r a o m U e r i t S c r i p t u r a eam non jd s a l i s nunc d e c l a r a l u r . Non c n i m Deus, qui n u n c n o u f e r r c l filium U a a c u u i noniine ex S a r a . C u m a u t c m inissionem conservarc ilbesam

c o n c c d i l , l u n c concessisset. Quod v e r o hic d i -

serte a d d i i u r , eam non essc l a c l a m ab rege, eo l i r , quod A b r a b a m o p r o m i s s u m c s l - voce d i v i n a fore, ut post p r o m i s s i o n e n i S a r a ab A b i m c l e c l i o rapcretHT,
t

n e n o n o m i i i a congruereiit p r o m i s s i o n i b u s , m e r i l o adjeclum e s l : t N o n l e l i g i i c a m , e l c . votans p r o et i l l i b a t a m p l a n i s s i m e q u e s i n c e r a m . A l i u s aliter praesentem l o c u m t r i b u i i s l e r i l i naturae, et ita c x p o n i i : M a x i m a etiara e r a i formae vcnustas in s e n i l i justae S a n c c o r p o r e , quae regem i l l u m p e r i q o v e r a l . N a m g r a i i a , quae f e c u n d i l a l e m r e n o v a v i t venustatem ejus instar aquilae* A l i u s sic i m e r p r e t a l u r p r e s e n t e m l o c u m . Quod inqtiit : N o n l e l i g i l e a m , e l c , c u m q u a - dain empbasi d i c i l u r , quemadinodum et illud :
, l

" c > c . " \ di (15), , , ' * ^ . re eomoioveatur, vere

B o n u m est b o m i n i m u l i e r e m

non allingere

, >

quod quidem c i t r a c o n c u b i l u m fieri potesi, scilicet duin nec tactu nec oculis l i b i d i n o s i s mulierem c o n trectet, Deus non contingerel, quia \ i n u m muiiiis Nolanduin p c r m i s i l Abimelecbo ut foilassis jain sublimiora Saram meule

agiiabat. Posse e n i m abstinere a l a c t u m u l i c b r i , e l u l n i h i l ejus anionis ea est. cst S a r a m decurso t r i u m

mensiutn spaiio posl p r o n i i s s a m

sobolem

conccpisse,

ot

gestans uteruin mense nono, j u x l a ( c m p u s a Deo praestitutum, i l l o onerc Uberaretur. V E R S . 4. Et ail: Domine, nunquid quoque i n / e r JCal , ; ,

ficies gentem justam',? Justus censetur A b i m e l e c b u s n o n ob i g n o r a n t i a m , sed ob s c i e n t i a m . N u n c v e r o Abiiuelecbum ral. tisse u x o r e m ut ignorantenv e medio lollere p a regi, illain ex*liCaeterum Q u i a baud c o m p e r l u m f u i l Abrabami.

, *

. \ . , , , .

* ^ *

observandum (16j posila. .

cxislimo dictionem,

ignoranlem, obcJisco n o l a i a m

esse, ut quae i n H e b r x o l c x t u non sit V E R S . 5. JVofi et ego,

quod hoe feceris ptiro-

animo. Q u i a A b i i n e l e c b u s responderat p u r o a n i m o , c l j u s l i t i a m a n u u m s e i l l u d ogisse, nempe r a p u i s s e S a r a m . Sed Deus alterum rcgi c o n c e d i l , s c i l i c c l quoad i l l u m raplum. fecec o r d i s vel atiimi p n r i l a t c m , Inquil enim : Scio quasi p a r u m

*6

, , ^ , \ , . \ , . peregrini et h o s p i l i s , e l in boc non

quod p u r o animo boc

r i s . > A l t e r u m r e l i c e t et i p s i c o g i i a n d u m r e m i l l i t , jusle illam rapueril. Licet enim i p suu> fugerct, quod uxor e r a l A b r a b a m i , tameu depotuit effugere c u l p a r o .

l i c t u m ovilare non p o l u i t , quod non a b s t i m i i l m a n u m ab sorore

Et peperci tibi ne peccares in me, e l c . Q u i deliirq u i t i n A b r a b a m u m c l S a r a m , ctiain i n Deum peccat, s i c u l i et is Deum oflendit, lsedit. quicunque j u s l o s

* ;

fav , .

V E R S . 7. Qnia prophel est et orabit pro te et

vives, etc. Abrabamus pronumialur ore divino esse p r o p b c l a . A l qnae i l l a vita e s l , qu:e p r o m i l t i l u r A b i m e l e c b o ? n i m i r u m cadestis, morique ncscia. Obscrvandum morit c o n t r a r i a , est, 141 preces fuplurimuin

"
.

, ott

. , ; . . \ ;

propbetarum esse efficaces, et c o n f c r r c ad v i i a m , si pro aliquo derinl.

1 1

preccs ad

I/oininum

1 Cor. ,. NOTJE.

(15) : . . (IC) : \ : \ . . .

& lpii$qcar cl

COMMEXTARH IN . *

GENESIN.

V E R S . 8 . Timuerunl viri illi vatde, cte. Nam faina o p p i d o r u m ccclcsli igne clcvaslalornin adbuc o u i -

\ , Mahzrebat a u r i b u s , fau , .

h u m a n a s q u e menles ea r e c o r d a i i o l e r r e b a t . V E R S . 1 1 . Dixi enim : Forle est limor Dei in loco islo, ctc. Ex boc loto coiijecluram facio, A b i m c l e c l i u m cinn suis adbaesisse idololalriac, Abrabamimi Abraban-i

^ \ ' Aquilae: Eidixit

VERS. 11 Verum veresoror mea estexpalre, e l c , Congruit i l i i , quod supra d e d i m u s , s c i l i c e l exposilioni Abraham ad Saram uxorem suam : Soror m e a , e l c . Matrityslum c s l iiaque ' (17) Revera siquidcm c o n s o b r i n a , ut Loti soror erat, et id Sjram, nec de S a r a ista d i x i s s e . , ew (18), . T^ivno dtcv Br XXI ,
l

docere v i d e l u r

J o s c p b u s . Casieruiit'

, ( 1 9 ) \

Scriptura consobrinos fratrem.

quoque sub fratris noniine

c o n c l u d i t . S i c cerniinus L a b a u u i n vocasse J a c o b u m

Y E R S . 1 5 . Et factum est cum Deu$ mc educeret tx m o r e s , q u i b u s i n n u t r i i i s u m u s , e l niajoriim n o s t r o r u m s a l i v a m , exislrmare cere e x p a l e r n a bolo nalns est domo. > Qai cognosccs : O m n i s q u i debemus D c u m nos Hoc ve) PX i l l o , quale facit vcro peccalum pcccato cx edusit, dia-

domo patris mei, e l c . Quando r e l i n q u i i i u i s leges et ,

k ii . * * c .

: * . . t . .

rcnuntiat

p r o r s u s , is p r u l r a c l u s e s l de domo p a l r i s s u i . V E R S . 1 6 . Eccededi mille didrachma fralri tuo, e l e . Videlur cum quadain rein, hacuiidia dictmn cssn, non m a i i t o tuo, sed : F r a l r i l u o . Posibar. vide ne m e n l i a r i s , l a r c t se ila u l esl, d i c i i o , <; a u c t o r siiminec libcre c o n i i a l i c u i roali s i s . Y e l i r a s c i l u r l c t u r sc esse i l l i u s u x o r e m . m u l i e r i , quod

* , > \ , . , \ \ .

esse sororem A b r a b a m i ,

Tcl liuc omnta t e n d u n t , ut deinceps omnia v c r e p r o l o q u a l t i r . , , piw: , ^, C H u i c baud ircclavi esscm. dissimile est ct i l l u d : N o n solus conle sive t l e t i g i te , licet apud

, '

^ , \ > ( 2 Q ) . ^dignorati te esse A b r a h a m i conjugem. , \ , . In honorernvultus tui crunl, lum fecil. ( 2 1 ) . > " , \ sn!vr. (22). " * -., \,
:

olc.

Nain

n o n , eoneiipilo af-

, c

par fucrat, qnasi ipsam pro u x o r c b a b i t t i r u s , rapc o m m i s i l : sed ul cjus frucreiur c o n c u b i l u . l u s c i u s itaquc mulierem c o n u i m e l i a

1\ , \ .

Q u a r c a d j u n c l i i m c s t : t I1is ,qua3tccumsiinl ,i c i ^ . Ulas eniin sint tostcs. quoque cobortatur, u l sua* ignorauiiai eCfutianl, ipse i n Ncduni conirariuin

justitiie rcus p o s u i l c t u r . , A l i u s sic exponit : In b o n o r e m v u l l n s l u i , >etr. p o i i t u s sum : sed q u i a s o l u m v i d i facient l u a m , i s l o munere te bouorandain c e n s u i . l l l u d vero ineiimSara2, sed m a r i t o ncn rabile est, quod i l l a s u m m a non ejus d e p e n d i t u r . , ;. 179. . 4 . 08) . . (19) , , . (20) - a n o n y m i s u n l i C a l c n a L i psicnsr. (-21) \ ; . (22) . *~ . V E R S . 1 8 . Conclusti Deus omnem vnlvam, ut , ' D Non s i n l i l l i argenlci mcrces c o n c u b i t u s , q o noit

kfy^ , ^ . \ , ,
a

*pi .

3S3 poitenl lelliguntur. Quod

PROCUPll GAZ.EI parere. Gravidae i g i l u r sallcni hoc loco i n - ad c o n c f p i u s a l l i n e i , an vulvae .

. T6 \ . ,. '. tdv vlbr

essenl observata? adeo brevi terapore nemo facile explorare q u i v i s s e l . CAP. YERS. i. Circumcitlil esset H*c filium suum, cum die c i r c u m c i d i l u r . gruuiii Cbristo, et d i r i g u u l u r . YERS fieai, G. Risum mihi fecit, e l c . , gaudlum s i g n i ipsa e x p l i c a t , dicens : XXI. quoque filius Abraham Isaac quem-

octo dierum*

admodum pwceperat

illi Deus. lsaac p r i m u s nclavo symbola admodmn c o n -

::

. \ :4 . .
e r i

i n queni omnes typi congcruutiur

, -

quod q u i d e m s l a l i m

I *

t Qniciinque audierit boc, congaudebil i n i b i .

Y E R S . 7. Qui* annuniiabit Abvahve, e l c . Ipse nomen puero i m p o s u i t , ipse 142 P iwibui prapputium d e s e c n i i . Q n i d a m boc loco permoti Iradunt A b r a h a m u m p a r u m intendisse laclaliont ei in* faiuili a t a l i Isaaci. Perfectus enim c u m forel, imperfecla p a r n m c u r a r e volurt. Yernm dieli, qm iu S c r i p t u r a sacra poni solet dc r a r o c o n i i i i g e n l i b u s , et de m a g n i s r e b u s , qnamvis frequealer flaot. Nara magnum e l i n s i g n e m esse oportet, quamvis tales facHe nec rarenter i n v e u i a n l u r , quipossildc* s c r i b e r e , q u o m o d o m a t e r n i s u b e r i b u s n u t r i t u s sit Isaac. VeL, q u o d i n q t i H : c Q u i f nuatiabii, > elc p r o eo positum e s l quod vulgo d i c i m u s : Quis n a r r a v i t ?
f r

Y E R S . 8.

Crevit

itaque

puer et ablaolalu* impiis

ett.

Kak

N o l a n d u m esl

n u l l i b i de

dici : Ablactali spiri-

, \ , ^ \ . ^

suDt. J i i s l u s e r a t S a m u e l , de quo idem pr&dtcaltir. Y e r u m Isaac non depiilsus e s l lacle, quoad tuale a l i m e n t u m , a l i o q u i prsecessisset quoque, cre*

, ' * vit. Praetcrea observandum cst, non fuisse consue- * , . ' , * ^ t u d i n e m , ut c o n v i v i u m celobraretur eubmoto ab \ uberibus infaitte. C o n v i v i a frequenlanlur i n n a l a , \ , l i b u s , sicuti plicabantur. fecisse Yerum legimus P h n r a o n e m c l H e r o generalionis negoliis i m infanles a v o c a vero c o n v i A b r a b a m u s et A n n a j u s l i l i a agiiant, ubi Magnum dem, qui niali erant, et insignes c o n v i v i u m r u n l ab uberibus , \ , * ^ , ". \

maternis.

vitim e l j u c u n d i i m spcctaculum c s l Deo P a i r i , v U dere i n C b r i s i o rcgeitcratum

* , * relinquere i n f a n l i l i a , \ alimenta, e l ad perfeclionem conlenderc. l l l u d non . , * a r b i l r o r praelereundum esse s i l c n l i o , quod Ismae .

4

lis

ablactatio

nullibi in

Scriplura

comprebenadbuc ptier

\ ,

>

dilur.

Quapropier

n a l u s annos 20

nominatur. Y E R S . i O . Ejice ancillam subinlelligenda s u n l , pucroruri) Licet collusionein el filium ejus, c l c . Haee v e r b i s ; nec Ob Ncc est. opinantur. , vttr manifeste ex bistorije c o g u o s c u n i u r ut q u i d a m non

, ^

\
x a

indignala

: , . * * . "

d i x i l solummodo : Ejice, illaB voces altamcn oraculum

sed c non e r i l b;eres. sentit cuni Sara , quia

p a r u m gralae essent A b r a b a m o r divinum

, . ob i d nullara p a i e r n o r u m bonoruni \t

N u m e n q u e jubet illurn pr.Tsenli i n negoiio o b t e m perare t i x o r i . Quidam e x i s t i m a n t lsmaelem,

admodum inatitia

depravaius erat, d i v i u o j u d i c i o p u l s u m , tl

partemesse a d m i s s u m . H o r u m senteuiiae astipulatwr P a u l u s , perseculus distinctione, est ludere, S c r i p t u r a etiam dicens : t Quemadmodum t u n c is, q u i erat secundum canienr lusit s o l u m , sed pugnaro v e l pneliuni inielligit. Sic in l i b r i s
r

spiritualem **, > etc. Iiaque non

forle percussil Isaacum. Nam sub R e g u m Abner w -

q u i t ad Joabum : L u d a n t p u e r i i n conspcclu noslro quamdam fugie e l

1 1

Quidam vero p u t a n l , i l l u m lusum baboine

porseculionis
1 1

specieiu.

A b r a b a m u s r e l i q u i s filiis, quos cx C c t b u r a tulit, plurima

Galat.iv, 29.

11 R C R . H , U .

COMMENTARII 1N GENESIN.

288

taa assignavU, a l Ismaelcni p r o r s u s a b d i c a v i l , c r c d e n s , ut q u i d a m docent, diviika? p r o n i i s s i o n i , cujns b* lenorerai: c Ismacl crescct i n genlcin m a g n a m . C u m v a c u u m d i m i t l e r e l u t r u m q u e , non opus tni, ul jumentuno aliquod d a r e l . N e c tamen quis c u l p e l A b r a b a m u m , u l i i i b u m a n u m , quia m o d i c u n i vialicom eiargiius est i l l i s ; Deo eos conunisit, eiqtie eorum c u r a m d e m a n d a v i t . Fortasse n o n dando jnneDlam ipsis peporeit, ne ad i l i n c r i s molesliam etiam c u r a j u m e n t i c u r a n d i acccderet. A u e l o r e s q u i 4an lesUotor ancillara n o n solum ob eam causain, u l ipse c u m uxore pacalam agere possei v i l a m , rdegalam eese ab A b r a b a m o : sed d*>porialam esse, quod eam m a l i l i a iitfcciam cognoverat. Qware i g i tar iisi |ra?e e l inhemanum videbatur p r i m o ancillain d i i n i l t e r e ? Respoudeut : Causa i i l i i . VenMiitarcen jibenle Beo tttrumqne abdicat, modico cotneaiu, ne s c i l i c e l in itinere i n o r e r e i u u r , eos adjuvaws. Nameiigeum i e r a e n legalis jusliliae reliquit Deus Israeli : c Ero ipsis i n sancliticationem p a r v a m in reflionibus, i n quas d i s p e r s i fuerint. Sed qnod IsraeHla3 e x c i d e r n n t , n o n p a r u m d o l u i i A p o s l o l u s ; ceii Agaris e l U i i t a d i s e x s i l i u n i e x c r u c i a v i t a n i m u m A b r a l i a m i . N a m P a u l u s i n q u i l : T r i s t i t i a m N i i nagna ei continua est , e l c . Delincat quoque A b r a b a m qucm c o n s l a i o r a c u l o d i v i n o csse p r o pbeum, propbetice v i t a m , qtiam seclutari essent Ismaelis nepotes. t v o c c m ejus, e l c . O r d o propler virtatem conversus e s l . Sed de E v a a u l e r l o q u i l u r Deus, dicens : c A d viritiii tuum erit c o n fcrsio flua. et ipse d o m i n a b i l u r l i b i . i A b i e n s vero errabat i n s o l i t u d m e , c l c . N a m Judaeorum mater repudiau lougo leinpore errat, et i n m o r l i s p e r i c u l u m v e n i l . A l s i Jud;ei l a c r y m a n l e s c l a m a v e r i n i a d D*m, aperiaai o c u l o s m e n i i s e o r u m , et videbunt 14*3 ^ h r i s U i i fonletn v i v u m , de qito i n q u i i David : Q lia apud te e s l fons v i t $ .
u u

f ; , " kuorfii', , Bta , u\ < . , * , ,

Caelerum b i c c o l l a i i o qtiaidam Isaac i b a l p c r s o U l u d i i i e m j u x l a nis, u l viderelur

1

facienda fonlem

esl : visio-

. Aticilla

una c u m filio e r r a -

bunda per soHtudinen) itor facil. lsaac nulloerror.e actus, sed s i i n p l i c i t e r fonlem e l sua sponle p e r a g r a b a l llla s o l i l u d i n e m . A m b o ad fontem v e n i n n t ; a n c i l l a a d j t i r a n i e n l i , j u s l u s ad fontcm v i s i o n i s . e r r o r i b u s j a c l a l a , bic speculalioni i n l e n l u s . Scien-

)' , , . , , \ , ^, . &ev , (23)

duin tamen p o s l foulis n o i n i n a , s< i l i c e l iiijuslilia, -simultalis et l a l i l u d i n i s , landeni J u r a m e u l i c o g n o men accedcre, qnod quidem insigne fnluianira rerum cst symbotum, ut suo loco palebit.

V E R S . ! 5 . De.fecil agua ex utre, e l c . I l l a , i n q u a m , aquarum s e n l i l defeclum, quac h i Kcrvitutom gen e r a t ; ct ille aquae inopia affligitur, q u i ab bac apud

fej&av " , fifxi

^ . \ \ ^ i n serviiutem cst n a l u s . Q u i a , u l Iraditur, aqua i n , , tip' . * ?. \ \ , \ utre defecerat. U t r i s sicciias videri pol^si Judaros, q u i littera non s p i r i l u d u c u n t u r . Q u i a nec propbetai nec sapicnles i n l e r ip6os s u u t . Ca?teruin e l iUis l i m c o , q u i l e s i a n t u r se credidi&se Cbrislo, e l adbuc i n C l u i s t o rudes e l hifanles es&e deprc-

^ , (24) , ^iro; .

taduniur; timeo i n q u a m ne ct i p s o r u m aqua deftciat, d u m n o n c o n a m u r i t i ftde p r o i i c e r e s u b i n d c . w&x ^

t

YERS.

17. Et audivit Deus vocem pueri, et<\ pueros orantes e x a u d i r i . F.l furrini consecuti. ?

% ^ (5 \ ^, . \ * -

A m a n t e r pra?eens locus excipiendus e l t r a r l a n d n j e s l . c i m i videamns e i s i nonduin sane i w n t i q u a m despicieiuK sunt spiritualos l i b e r i , pertecti(Miem quidem e l horitm vocem x a u d i l Deus. R o c sanc audivisee v o mc. Imarpiaj

Vw \ . , ^tfv ; . W Ka;i

" , ^ m u l l o mirabiUseimiim est, qiiod angelus Oei v o caus A g a r e m e cuelo, testaiur Deum cem p u e r i .

V C R S . 1 9 . Et aperuit Detts oculos eju, poseibile est, ut quis conRpiceltir fonlcm

f^ep , -

\ , uiei Deus d i s c n s s a ocoloruin caltgine, ip>um

Bom.n, 2.

, f

G e n . m , 16.

f e

Psal. x x x v , 10. NOTJE.

1 7

Gen.

xxiv, 62.

(&) , . . *) \ . .

387
nubis rein viucm.am p.oponat. viuidam nomen hoc i n d i d i s s c ptileo,

PROCOPII G A Z . E I
a h i n l m u l i c - \ quod fortas&is

. *; -

, ; '. . JM
0

p u e r , ubi b i b i t , salutcm tst adeplus, e l vitam dep e r d i i a m recepit. V E R S . 20. El habilavil in deserlo Pharan, ctc.

Angelns eniui j a m olira p n c d i x e r a l eum v i l a m agreslem ei s i l v e s t r e i n .

acturum

;, \ ^. pfo
y

V E R S . 2 3 . Et nunc igitur jura milii hic per Deum, II non inique agas mecum. N c m i n i i n j u r i a m jtisius. Quamvis Abimelecb divissel a l i q u c m ab Abrabamo injuria facit ^ ne fando q u i d c m a u esse aflfe

ovv

" .

t S m

. ; ' , \ ,

. '* ( 2 5 - 2 6 ) 6 * . , ' . " -

c l u m , n i l i i l o m i i i u s l a m c n i n q u i l : c J u r a m i b i pcr D e u m , eic. TSec e l i a m semcn vel sobolem a l i c a jus A b r a b a i n u s unquara injnriose tractaverat. Nec praUerea i n j u i i u s fuii n o m i n i YERS. 25. A b i m c l c c b i . Nomen Abimelech vero I x d i t , qui famam a l i c u j u s s u g i l l a t . reprehendil Abraliam Pacto firmato e n i m ore super putiis, e l c . n i h i l tristilfce i n solummodo,

Kat

rbv

tur

" -

animo s i b i reservat. N o n gionem i n v i o l a l a m

, , , . \ . " , \ , , , ; . ; *

u l caeteri solent, sed a n i m o quoque Tcederum r e l i conscrvare voluit Abrabamus. scorsum ul essent Idem facit, c u m accipit s p e l u n c a m d u p l i c e m . S c p l e m v e r o , u l a i u u l , agnas s l a t u i l in conspoclu Abimelecbi , scilicet, p r e l i u i n l o c i , boc modo cxoriri posscnl,

c o n t r o v e r s i a s , quae inde Ca?lerum vio-

r e p r i m e n s prudenter.

i l l i , qui faidus p e t i v e r a n l , foedoris r c l i g i o n e m - l a m i i l tandeiu. Y E R S . 3 2 . El rum,

reversi sunt in lerram Phitistinosupra tcrrnirios Cbananaeo-

^.

ctc. D i x i t c i i i m

se exlenderc usque i n G c r a r . ^AP. "VERS. 1. Facium esl autem po$t verba tsffl,

XXII. xU tenlaret Deus Abraham. E x p e r i m e n l u m sumwe

**oluil Deus, au aniuuini 4,'laiido i i i i p e i i u m D e i . S u n i qui-Iradunt

appellcre vellet ad jjissa d i v i n a , vel i n c l i n a r e ad i n g e n i u m buinanum deireigiiorassc, quai m a n 144 v i d d i c c l ne n n i commiseralione e c E v a benc Nam ^ \ ;

Saram

lata m a r i l o d e d e r i l Dcus,

* ; *

4iebri c o m p l o r a l i o n e , e l m a l c r u a negotium i n l e r v e r l e r e l . < o n s u l u i i A d a i u o : c l ideni

forte c l h i c evcnissct, sliinulantc. amanlis$imum,

Dci vcrbo prorsus A b r a b a m u m aIversus b u m a n u m i i i g e n i u m tt n a l u r a m c o n c i i a n l c e l VERS. 3. Accipe filiuni /u m

\ . vlov Crov " \ , \ , .-;

quem diliijis, ctc. ll^ec sane verba praeler A b r a b a m u i i i , v-iruui omnein scricordiaiu ad c o m n n s e r a i i o n e m et m i Palerrforum viscerum movissenl.

\ , . \ , , , ; ;

A b r a b a m u m c o n i i n o n u U . N o i a n d u i n estquod A b r a - D ^ . , \, l:amus nec S a r a l e n l a t u r . Q u i d i g i l u r , a i u n l q u i d a m , peregrc proficiseeiUcm c u m duobus servis et ligna secantem non v i d i l ? S i vero s i m p l i c i l e r , sub oblcnlu immolandi Iioslias D o m i n e , iter suscipieb a i , q u a r e S a r a won sequebatur? P i u m et j u s t u m ccnsco i n d u b i i s , ct q u i n u l r a m q u e parlein v e r l i c.iltam ab ipsa babuissc. , . *

, / \ \ * ; , \, / Sarai d i c a m u s * A b r a b a n i u m illain rcni ^c* . ^ ,

possunt, non incusare j u s l o s , ut propter imbeciliUatem

NOTiE.
( i j - u ) ; . .

J39

COMMEXTARII IX GENESIN.

Abrafiamits c u m sa?pnis rcra d i v i n a m fccisse c o m m e m o r e l u r D o m i n o , nur-quriin lamen leginuis Deuin patriarcliae indicasse saci iGcii l o c u n i . N u n c vero et l o c u s , ubi C h r i s l u s , cujue typus e r a l Isaae, c r u c i lixus est, oslenditur. Josepbus quoque l i b . Antiq. V n , inquit A b r a b a n u i m i l l i c oblulisse Isaacum, ceps templum c o n d i j i l . ubi S a l o m o n d c i n \ (27) ' \;\\ , . Quia A b r a h a m u s non pepcrcit suo filio, niulta l u m ipse c u m l o i u n i n i o r i a l e gemis accipit a Deo muuera, d u m nec ipse parcit F i l i o suo u n i g e n i i o , ut nos redimeret e (yrannide d i a b o l i . N a m ut aries Jradiius est, ut agnus tonsus e s l , u l ovis ad csedem duclus est, ut agnus in c r u c e m a c i u s est. Q u a propter Uaae percontatus est : U b i est o v i s ? Nec d i x i t : U b i est l a u r u s , vel a l i u d a n i m a l m u n uam ? Sed bostia, quam Deus o b j i c i t , nec agnus nec ovis s i m p l i c i t e r e s i , sed arics : qua r c d e c l a r a l u r Christi perfeclio : q u i s u i s l i u m e r i s subiit i n f e l U l i g n i i m , ad caeJetn d u c l u s , l i g a l u s q u e e s l ut Isaac, <]iii n i b i l r e l u c l a n d o , s i c u t i et C h r i s t u s , se imroolari p a l i e b a l u r . N a m G b r i s l u s non c o a c l u s , sed v o luntario auimo c r u c e m gestavit. Praelerea arietcm ostendil Deus, ne niumis i n f r u g i f c r u m offerret A b r a Jiamus, sed i p s a m h o s l i a m v o l u i l sacrificio i n s e r v i r e . In boc sacrificio mcrs versatur, quoad pron?ptitudinem : i n i l l o mors revera e s l . Nec enim passio C l t r i s i i Imaginaria erat. In s a c r i i i c i o Isaaci mors quasi ligura praecedebat, e l forma durabai usque ad finein vel r c i e x i l u m . A t i n sacrificio G b r i s l i resur* fcctioais v i d e l u r utilitas, m o r s vera et resurreoiio. lsaac i g i u i r , ut l y p u s , n i b i l passus est : c a t c r u m ipe lypus l e r r o r e m et f o r m n K n e m q u a m d a m importat b o m i n i b u s . lnso!ens e n i m ct novuni erat m y sterimn, cernere filium a palre i n m o n l e m pcrdwclum et caedi d e s i i n a i i i n i . S c d A b r a b a m u s , q u c m fidei perfer.tio m c n l i s siatu quasi alienaverat ct dimoverat, nou friium, quod suus csset filius, a g n o s c i l ; nec se patrem esse c o m m e m i n i l . G b r i s t u s e n i m i n u l r o q u e adeo r a d i c c s egerat, u l filius l i m e r e t fieri Ticlirna, paler n o n doleret filium offcreudo. A d luvc aniino v o l v c b a l illud P a u l i : quod Deus, q u i puUa s l e r i l i l a l e fecunditatem Sane l a r g i l u s esset, e mortuis suscilare posscl lsaacum . Praclcrca c o n s l a n l i o r et p r o m p i i o r erat, frclus p r o m i s s i o n e , quse sic b a b c t . < In ipso benedicentur omnes g r n les . > Sufficiebat ipsum deseri i u tentalione tantisper, q u a n l i s u p c r nianuii) exlcndcret ad c x d o n d u m filium. N a m s i Deus, antequam q u i d p i a m factnm essel, a cceplis A b r a b a m u i i i abstraxisset, forlassis quidaai s u s p i c a r i p o t u i s s e u t : bene est, quod ipsum inliihuiL ab i l l o operc Deus. N a m si a d c x d e m ipsam v e n d i m fuisset, fortasse manus ad eam rem o h i o r p u i s s e n l a n i m o c o m m i s e r a i i o n e fracto. A d senros inore p r o p h e i i c o i n q u i t : A d nos revertemur. C u n i e n l i n se sacra faeturum c r c d c r c t , p r o p b c lieo spiritu pra?nunliavit, quod futurum erat. S i c et Isaac s c i s c i i a i u r : < Eece ignis ct l i g n a .
l e l f

?, x a \ -

, . , - ' . Prxterea i n q u i t : A d nos reverlemur, Jteinde a i l : ! . . \ (28) -

Nec inquit : U b i e s t g l a d i u s ? Reticct gladium p r o p b c l i c o i n s l i n c t u , quasi non essel eo occidendus.

e t c , quia c r e d e b a l ^ c Et

id nculiquam

Dco csse i i n p o s s i b i l c .

profecti

sunt

ambo

pariler, e t c ,

quod

quidem m r i q u e i n gloriain 145

c e d i l , dum neuler

declinat, e l se a proposilo a v e n i l . stire expelere : e l eo a n i i n o , respondct:

Imprimis T e r o adolescenlis modcstiam e l p r u d c n t i a m c o n s i d e r a . P a r e n l c i n , non ceu i r a c u n d u s s t u l liliam et o b l i v i o n e m ei exprobrando, a d m o n e t : scd s i m u l a n s se cauuam qnod a patre o m i s s u m existimabat, patri i n menlem revocat, dicens : U b i est o v i s ? P a l e r sive : o n tolans p u e r u n i , sive et vatcs futurum praecinens, sive confisus Deo. q u i o v c m subjicere possel, i Deus s i b i providebit ovem i n h o l o c a u s l u m . . . Ovem scilicet Deo dignani non on.nia enim q u a drupedia ad l w l o c a u s t u m .

Sacra S c r i p t u r a eiim quem angelum v o c a i , mox Deum n o m i n a t , i u q u i e n s : c Q u i a non p e p e r t i s i i propter nie. E t iterum : c P e r memetipsum j u r a v i . Q u i s i g i l u r ille est, q u i l o q u i l u r ? c N c q u a q u a m paler. l s e n i n i n u l l i b i a p p e l l a l u r angelus. S c d F i l i i i s l o q u i l u r , s c i l i c e t , Magui c o n s i l i i a n g . l u s . Q u i d a m iiuni angelum o r a i i o n e m suaiu fecisse, quemadmodum Balaani i n N u i n e i i s : c A u d i angehim l i b i c x p l i caniem m a n d a l a Dei * . c N u n c n o v i , quod l u limes D e u m , > i d est, n u n c specimcn ejus r c i d e d i s l i fiimium. N o n i n d u c i t Deuin i g n o r a n l e m . Qnoinodo e n i m i g f i o r a n l i a forel apud D e u m , c u m supra n a r r a W : i N o v i , q u o d A b r a b a m praccipiet iiliis stiis, ut c u s l o d i a n l leges D o m i n i . H u i c alline c s l ct i l l u d : < C i s c i a m . S i g u i f i c a l u r vero per illa v c r b a e x a c l i s s i m u n i divinie sentcnliac j u d i c i u m . " I l e b r . x i , 19.
i e

G c n . i v m , I8.**Num. x x n , 5 5 .

NOTiE.
(27) , <) , * ' , * , . 't . 14. (28) " . .

:?
Deutn.

TROf.OPlI .1
" , ' ; x b , rdr .

-3
poffi

hVbraeus babet : Quia ego novi, quod tu times

V E R S . 1 3 . levam Abraham oculos, vidit, el ecce aries retro apprehensus tenebatur in perplexu veprium cornibus suis. S y r u s i n q u i l : Ecce arie* $uspensu$, nec inquit : Retentus. pedibus conscendisset, fruiicclo i m p l i c i t u s c r u c i s formam V e n i i i i l a n en non adjicit : anterioiibua In f r u i i c e sabek. S a b e k s p e c i e s f r u i i c i s est, ex quo pendebat a r i e s . N a m c u m f n i l i c e t u m Hebrasus ait : Remissionem significal d i c t i o Sabek. H i n c ftl u l ea d i c t i o non exponatur.

pcndcns prae se fercbat cxtensiouc p e d u n u Plurima ehim

fl

s i g n i f i c a l . R e m i s s i o n i s c r u c e n i v o c a v i i c r u c e m C b r i s i i . S i c E z e c h i e l s u b fiiiffm suas p r r t p b e l i a s , a p p e l l a v i i r e m i s s i o n i s a q u a n i , quse q u a s i i n a w i g m a l e b a p l i s m i liijuorem repraesentavit. Duo i g i t n r qua p e c c a i o r u m rcmissiotiem d o n a n l , passio C h r i s t i c l b a p l i s m u s . A r i e s i m m o l a n d u s apparet vepribus e l f r u ticeto i m p e d i i u s , u l v i n c u l a quibus esl S a l v a t o r , ut n o s i r a a s l r i c t u s jacebat, d e m e r c m u r Isaaco. A r i e s m a c t a i u s ab i n t e r i t u Ovem videl redemit Isaacum ; sic D o m i n u s o c c i s u s , s a l v a v i l nos ab inipondente anerna niorte. S i c v i n c u l i s o n e r a t o s l a x a r e n i u r ct s o l v e r e n l u r v i n c u l a . l l i c m i r a b i l e q u i d d a m o b s e r v a . E t a i l ; Iloc n o n e s i a l i u d , Abrabamus, caHerum n u l l i b i c o n s p i c i l Deujn : uec c o n s p i c a t u r quoque angelum do ca*to s e r m o c i n a n t e m . Y o x sola coelilus a l l a i a e s l , quam ct a u d i v i l . n i s i verbuni D e i , ut e i bodie dicant : c In m o n l e v i s u s e s l D c u s . > Y e r u m , A b r a b a i n e , n o n v i d i s l i , scd a u d m s t i D e u m . S e d postquain a s p c x i l imaginem D e i , s c i l i c e l o v e m , nolens o e c u t i u n i f e r r e i l l u d m y s t e r i u n i , ait : c U t et p o s i c r i dicant, > c l c . (Nain posleros c o n c e r n i t propbetia.) c Ilodie i n monte visns e s i D o m i m i s , > nempe i i n i g e i i i i u b Dei filius, q u i c a r n e m assumpsit. Quapropter S a l v a l o r i n E v a n g e l i o : c A b r a b a m patcr Y e s t t r gavisus est, u l v i d e r e l d i c m meum " . > Diem boc loco i n t e l l i g i l m o r l e m . In bunc etciiim modnra dc m o i l u i s S c r i p l u r a d i s s e r i t , cnjus r e i praesens locus a r g u m e n t a l i o e n n n , i d e s i , mors v e l i n t e r i l u s c o r u m . V i t l i t i g i i u r e n i a i , i n q u i t propbt l a , ad c x d e m v c u i c l non pepercisti Filio
t s

s i t : c S t r r n x e r u i i t pec< alores g l a f|

d i u m , i i i l e n d e r u n t arcus suos " : > t A t D o m i n u s s u b s a n n a b i l eos . < Q u i a p r o s p i d l , qiiod venit A b r a b a m i i s d i e m , l d est, passionciu C b r i s i i .

dies Et

q u a n d o ? c u m ovem vel a r i c t e m i i i i t i c r c i i i r . N a m ex ove conspecla cognovit passionem C b r i S t i . c C i o v t s . > ^*' vlov

luo unigenilo propter

me, etc. Quasi d i c e r e t : Ne.jue ego p a r c a n F i l i o meo ainanlissiuio proptcr te : < S i c e n i m d i l e x i t m u n diinv, ut F i l i u n i s u u i n u j j i g e n i l u m d a i e t , ut o m d i e qui crcdit i n e u m , p c r e a l , s c d babcat v i l a m l l i n c Paultie, c u m supra m o d u i n a d biitgnita4ein
7

V> . , , > ' , , ' . , < " , ' .

aileruam miraietur m o r t c i n

D e i , s c i i b K : Q u i suo

F i l i o p e p e r c i l , sed p r o nobis o n m i b u s tradidtt .

146

0 , 1 0s e r v i

"

c o m i t a n t u r , significant dworum poputorum

tsraelis tt Judae e e r v i t u l ^ n u

i i i q i i a n i d e i r u s i s u n l . N a m e l b i s e c u i i sunt leges d i v i n a s praeceptaque d i v i n a usque ad l e r l i i l e i n p o r a d v e i i l u m , -siculi ct b i usqne i n t e r l i u m d i e m . S o r v i n o n ascendunt i n m o n l e m , sed j u b e n l u r c o n s i d e r e irt r a d i c l b u s m o n l i s . S i c n c c i l l i fide c o n s e c u i i suiit C b r i s l i i m , q u i ad m o r l e m nobis o n i n i b u s , q u i peccaiis i n d u r u i m u s et o c c a l l u i m u s , s i c u l i l a c i l e ex a s i n i <t R c v c r l e i n u r ad v o s . Unde discere licet, i u t u r a m eorum implelioiiem genlium. Quapropter celavit i n crucem ascendil p r o nalura conjicere possu-

m u s . I n d u r a l i o src c o l l i g i l u r : q u i a separati s u n l Juda^i ab i l l i s . P a t e r e n i m et filius (ut aiunt) i n q n i u n t : ad O d e m O o n v e r s i o n e m i n iine saecnli post ut b i c exspectent, donec niyslerium. Discipulis vero iiuperio. Proinde s i c
t a

eos filii i m m o l a t i o u e n i , imperaus

r e v e r l a n l u r . S i c Judaeis C b r i s t u s per parabolas loquebatur, IUI bis a p c n r d

d i c i t : Y o b i s d a i u m est cognoscere m y s i e r i a regui D e i . A d e x e m p l i i m i s a a c i C b r i s l n s bumeris i m p o s i t a r a tulit c r u c c m o x l r a p o r i a s , u b i passus e s l volens nec c o a c i u s , p a t i r n o oblemperans cicdi $ubjicitur : s i c c o r p u s p a i i l u r luco d i v i n x ualure pati nesci;r. ^ i l l o q u i i i i r P i l a t u i n : c Nori baberes i n m6 u l l a m p o i c s t a t c m , nisi l i b i datiim esset e s u p e n i i s N a m i n btmc . Aricft

inoduin i n q u i l i n vocat

p s a l u t i s i c S a c r i ( i c i u i n e! o b l a i i o n e m n o l u i s t i : corptis vero a d a p i a s l i m i b i ; bolocausta p r o c c a l i s IM n ^ c c e p i a s i i . D i x i i g i t u r : E<*ce v c n i o in p r i m i l i b r i capile dc nie s c r i p ( u m e s l * . L i b r u u i aulem t o t u n i P e i i l a i e i i r b u i n M o s i s . C a p u t e t p r i n c i p i u m totius opcris cst Genesis, i n qua prarsens n i y s l c r i m n . Q u i d a m unrversain S c r i p t i i r a n i , i n qtia C b r i s t i i n y s t e r i u m adTioialur, ununi c a p u l S i q u u l e m bujiis scopus et argumeutum C b i i s l u s est. P l u r i m i stint l i b r i -contcnti. De his a i l : c Cave possideas multos declaratur numinant.

Iraereifci, nec nosira p i u c i l a t e

l i b r o s . > P e r m e m e l i p s u m j u r a v i , d i c i t D u i m m i s .

^ a m j u r a l a sacrificia N o v i T e s t a m e n l i i n fonna s u i s a c r i H c i i c o n f i r m a v i t . licce quanta qualiaque bona a i k p U i s s i l A b r a b a m u s , i c l i n q i i e n s terrcnaiu u o g n a l i o n e m , et sccutus Deutn vocantem. E x b o c d e s c c n d u n t A p o s t o l i , q u i r e l i c l o p a i r c c l navi sectali sunt v e r b u m D e i . Nos i g i l u r , quibus eadem c u m A b r a b a ino fides c s i , l o l l a i m i s crjjcem, s i c u t i Isaac l i g n a , c l C b r i s i u i n s e q u a m u r . l l o c e n i m j a m ante A b r a b a m i t x e m p l o suiiius e d o c l i . E z e r h . X L V I I , 3 j-cqq. " J o a n . v m , tit, 16. l l o m . , 3 2 . * J o a n . x i x , 11.
e l e ?

P s a l . x , 3. " P s a l . n , 4 . " Isa. P s a l . x x x i x , 7-U ; i l t b r . x , 5 - 7 .

I.IM,

7,

" JotoU

5 3 3

COMMENTARII IN G E X E S I N . Abrahoe dicente: Er.ee

394 peperitip$a

VERS. 20. Et factum esl postquam hcec gesta suut, ut nuntiaretur

Milcha.Tres babuit lilios T h a r r a , scilicet A b r a b a m u m , N a c h o r e l A r a n i . A b r a m o n a s c i t u r Isaac. N a c b o r procreai B e i b u e l e m , cujus filiain R e b e c c a m , q u a ipsius patruelis erat, u x o r e m ducit LeaelRacbel uxores J a e o b i , ut infra t r a d c l u r . CAP. VERS. 2. Venitque Abraham inquil; sed venit eonversatio p e p e r e r a l , nec d o l o r A b r a b a m i l a m e n l a t u m tixorem per XXIII. Gommiseratio quaedam
t

Isaac. N a m Isaac

clBelhuel p a t m e l e s erant, s i p r o p i n q u i l a t i s g r a l u s n u m e r e s . B c i b u c l gignlt L a b a n u m , cujus (iliae erant

ut ptangeret Snram el flerei eam. suam defunciam.

quam diutina

illa sigidficatur v e r b a .

Haud e n i m A b r a b a m u m luxisse

Iluc f a c i l q u o d c o n t i u u o infert : c S m r e x i l

Abraham a cadayere, nec praemisil, quod planxerit et d e p l o r a v e r i l sortem defuneta?. R e x apud Deum lues inier n o s , > eic. S i omnes erant reges apud Deuni, ex abundante bic s c r i b i i u r de A b r a h a i n o , q u o d sil rex apud Deum. C a n e r u m A b r a b a m u s merito appellatur rex , s i qtiidem solus s p i e n s liberae c o n d i l i o n i s est, et r e g n a l . A l i r a h a i n u s a u l e m se nuncupat p e r e g i i n u i n e l advenam. S i c , Q u i se l i i i i n i l i a l 147 tur , , xxl , ,
8

(29-30) , - (31) . , .>

exaltabitamen usquo

. ipsum ilios coufiterenlur regcui, adorare , q u i inodum, dum se in lerram forsitan i m p i i e r a n L comiuemoraverat, promonto-

Liect cnibuil Sed

in bunc

incurval, oslendit, sicuti supra se esse l e r r a m et c i n e r e m *. \ . , , , " , * , .

S p e l u n c a i n d u p l i c e m , e t c , duo sunt

r i a recessus duos cavernosos b a b e n i i a . A l l e r foris patet, alter i n t r o r s u m versus est. Duo sunt a m b i lus, a l l e r q u i conlinei, aller contineiur.

Abrabair.us solam petebat s p e l u n c a m . E p h r o u ceruens v i r i p r u d e n l i a m , et agrum d c d i l , e x i s l i m a r . s liberaliier beneficia esse prseslanda. c A r g e n l u m agri accipe a me, > e l c . ' ' ' , ! . sent: sic e l agri dominio \ hoc loco p r e l i u m agri dcjicialur. . , , Ephron prctii quantitaiem judicat, quare non ". " \ leviter A b r a b a i n u m honorare v i s u s e s l . A b r a b a i n u s pretiura, n i b i l tergiversatus, a u l p r e l i i magniliidine i c l u s , p e r s o l v i i . S l a l e r d i m i d i u n i unciai e s i , et c o n l i n c t dracbmas d u a s . palot. N u m e r u s e n i m quaternarius ubique U l supra s^plem dedit agnas comroversia inde Abimclocho, subnascatur, ut posvt prorsus oimies decideret l i l e s , quae c x o r i r i

n u m e r a t , ne poslea a l i q u a

*6, .

, (32) ,

Prctiura s e p u l c r i , erant slateres q u a d r t u g c n i i , ut ex lextu inSciiptura s a c r a afflictionis , , . .

s y m b o l u m e s l . Nain omnis moncta probala ei e x a m i n a l a ; eliam m e r o a l o r i b u s probala ct satis e x a m i n a l a est : e x a c t i o r e , G quani reliqua est, pecunia vel nionela n e g o l i a n l u r inercatorcs.

'' .

tali uioiicta ab A b r a b a m o c o n i p a r a i a r s p r l u n c a d u p l e x . Quod auiem b i c auctor pcrbibet, hujuscemodi est : p r e l i u n t lale m i m c r a v i l pro agro, quale nec p u b l i c u s m i n i s l e r , q u i p c c u n i a i n l i b r a cxaiuinare olet, r e p r o b a r e u S i c i n Isaia d i c i l u r . c A r g e n i u m veslrura est r e p r o b u m " , e l c , non lamen oinnibus, sed q u i b u s d a m . , \, , *?*. itvai . & autem (aiunt) ager E p h r o n , etc. Magno ct

p u b l i c o consensu ager i l l e t r a d i l u s e s l A b r a b a n i o . Duplex vero i l l a spelunca q u o d a m m o d o r r p r a sentavi! N o v u m e l Veius T c s i a i u e n l u i n sub q i i o d a m qtiasi i n v o l u c r o .

* L u c . XVIII, U .

3 1

G e n . , 27.

, f

Isa. i , 22.

NOTiC.
'!->0) . . (31) , . , . : , . ' . PATROL. GR. LXXXVII. , . . . , . i3

335
CAP. Y E R S . i . Porro solis p i i s i n XXIV.

PROCOPIi GAZ,I
. ' . . \ , meum, elc. , " tjr

396

Abraham

senuh, venitque in dies, in cunclis. i\oc dc

, . -

ct Dominus benedixit Abrahant Scriplura i m p i i s non a l l r i b t i i l u r .

sacra c o m m e m o r a t u r , et

< , ; , .

P o n e m a n u m iuatn supcr femur Grapcus i n l e r p r e s interprelaliii\ m e i u b n i m v i r i , quo

verecundius praisentem locum proles fabricatur. S i quidern niembrum nullum lurpe

N a m Ilebraeus e l S y r u s n o m i n a n l

\ . \ : . " * (35). > " (34). vel iniprimis connubii cum gcntibus

v i r o j u s l o el temperanli

e s l : i m p i i nedum membra turpia c e n s e n l u r , veruin e l i a m anima polluta est. I l u i c d i c i l : c A d j u r o l<\ p c r e u m , q u i m i b i i n i p c r t i l u s est hoc c i r c u m c i s i o nis signaculum. Haud lalebal Abrabamum societas.

Deo d i s p l i c e r e ,

N a m id non m i n i m a m u n i v c r s a l i d i l u v i o prajbuil c a u s a m . Q u a p r o p l c r c x p r e s s i s verbis in lege c a v e l u r , nt abstineant c o n n u b i o g e n l i l i u m . Y e l quia a u d i e r a l d i c e n l e m Dcuni : c in lsaac vocabitur l i b i semen nio j u n x i t C b e l u r a m . Q u i d a m a i t i n l j u r a i n e n t u m faclum essc per c u m , q u i de suo scmine esset iniptiis inservientia adjuravil, significarc volens p u r a m conversalionem et niatrimoniuin
a >

v o l u i l c l a r i l a t c m i l l i semini accedere a palerno e l malerno gcnere. S i q u i d e m ipsiits postoa sibi m a l r i m o prodit u r u s , s c i l i c e l C b r i s t u m . F o r l a s s i s s e r v u m , quem ad ambiendum u x o r e m 6uo filio ablegavii, pcr inembra inculpatum, et b i u c quod nun voluptaictn ccu finem, sed p r o l e m concerneret. M i r u m tamen e s l cum probibeal ne filio c o n j u n g a l u x o r e m Chananaeam, eumdem l a m e n proftcisci jub^at ad g e n l e m , qusc idolis i n s e r v i e b s l , nolcbat, ut filius inde d u c e r e i u x o r e m . Praeierea 148 p e l e r c Glio suo u x o r e m . S c i e b a l certe Deum d i r i s c x s r c r a l u m essc imprccutionibus Gbananaeos; proiiule noverat ( e r a l e n i i n propbeta), quod postea Deus GbanansRoruni gente. Q u a p r o p l c r volentibus d a l u r u s essel l e g c m , qua3 velarct sociarc connubia cum quod e l A b r a h a m u s , facianl. I l a i i d fugicbal

negligenlius eam c x s c q u i l c g e m , omnein excusationern a d i m i i , dum v i d e n l se non d c l i n q u e r e c u m i d c m , quoque p a t r i a r c b a m fore, ut si puella longius a palerno gencre fuerit s u b m o i a e l in piam d o m m n deducta, oblivia facerel p a i c r n i e r r o r i s : quod sanc non fecisset, si fuisset subinde in l u t e l a ei q u a s i g r e m i o p a r e n l u m . Quare e l i a m Moscs oinnes M a d i a n i l a s contrucidandos edicit, p a r l i m i n t e r i m i n n o x i i s et i h l a c i i s vel i l l i b a t i s v i r g i n i b u s . V e r u n i quoiuodo legem r e v e r e l u r , d u m i n c o l u m c s scrvat, quas lex necanjias odicit ? L e x i m p e r a i , ne quis a parentibus a l i e n i g c n s u x o r e m p e t a t : nec i n t e r i m p r o b i b e l c o n n u b i u m capttaarutn, quae p r o p l e r sinipliciiatem levi m o m e n t o ad v e r a m i m p e l l u n t u r r e l i g i o n e m . A m a l e c i i a s solos c u m universo p o p u l o , n u l l i s c o n s e r v a l i s r e l i q u i i s . exacindi jubet certis de causis : reliquas gentes non i l e m . Y e r u m l a m e n in ( e r r a m , q u a m c o m m o n s t r a v i l Deus A b r a b . > Qui fil, quod A b r a b a m u s non p r a c i p i l ftlio l s a a c , qui j a m erat adultus e l n u p t i i s idoneii9, ne se G h a n a n a o m a l r i m o n i o p o l l u a t , s i c u l i poslca parenles Jacobo p u c r o a d b u c e d i x e r u n t ? E t si quidcin Isaac monPDti p a r i t u r u s e r a l , c u r non paler j u s s i t ipsi , ut vitaret Cbanana?um m a t r i m o n i u m ? S i aulem frustra minus obleinpcraturiis e r a l patcrna2 v o c i , , , , ; Ka\ , \ , cum Rebecca a patrio avocelur solo, et inde digrediatur, implevit quoque i l l u d A b r a b a m i - Egredere de l c r r a l u a . > E l i l l u d : t V o n i l

, ,

. ,

erat servile m i n i s t e r i u m , frustraneus et labor, queni sorvus capessebat. Caitcrum u l ipse lestalur, quia oraculo divino vocalns palriam suam d e s e m i l , nec JHium eo reverti v o l u i l , boc quamvis vere et p r o babili ratione d i c a l u r , lamen quibusdain d i s p l i c e l . Wam s i i l l a causae r c d d i l i o essct v e r a , cerle Jacobus deinccps uon esset a parentibus eo remisstis. Fortassis m i n i s t c r Ule d o n i i n a b a l u r in uiiiversam pollebat, quod e i

, \ , , ' , , ^ . , \ . ; , c ' \ ''* . , \ , domui ol , . imperabat

familiam A b r a b a m i . E r a l enim p r u d e n l i a singnlari C , prsedilus ct consiliis p l u r i m u m ipsa veiba insinuanl \% quae sic b a b e n l : c D i x i t A b r a b a m famulo suo s e n i o r i , q u i

"Gen.xxi,

miJE.
(33) . . (34) : .

397

COMMENTARII I N GENESIN.
liberorum ingenia filiifamilias ceu alteris p a r e n l i b u s .

308
exco-

ejus u n i v e r s a e . Tales e n i m servos p l u r i m u a i veneramur, ut prudentes et ad lenda natos propter <tatem. H i s obsequuntur

, - ; \ /^, \ , , * , , \ . j a n c . S i bsee promissio vera est, u l libenter i n banc terram te sit c o m i t a t u r a . . , \ -

Verutn

a l i c u i rairum videatur, quod A b r a b a m u s inslriw

s^rvum suopte ingenio prudentem consiliis

x e r i t ? C o n s o l a l u s c s t e u m l i i n e n i e m , ne res ex a n i m i sententia succederet. A r b i l r u m et comitem i l l i profecturo j u n x i l D e u m . que clus r e d i g i l , quoniodo et sit. Necnon memoriaiu c i q u o ipse e p a t c m a terra i n promissionis aiiimum,

h a n c , duce Deo, m i g r a v e r i t , et quantis opibus a u m e n l i o n c m fecil informabU divinae, quae p o l l i c e b a t u r j p s i et semini ejus l e r r a m

ut falsa esse nequit, profecto Deus i i a

virgiuis

S e r v u s obseqnens a d n i o n i l i o n i b e r i t i , eo a.lveniens n c r o i n c m c o n v e n i t , sed c o n t i n u o c o l l o q u i t u r c u m Deo, quem A b r a b a m u s i t i n e r i s c o m i l e m , etgerendae rei a r b i t r u m fore pollicebatur. S i c Deum a l l o q n i t u r : Domiite, Dcus doraini mei A b r a b a m i , sospitato e l i o r l u n a l o profeclionem meam bodie. T u , Domine Deus meus. qtiamvis ego sum i n d i g n u s quem i n tua sceptra r e p o n a s , respice b e r u m tneum. Nec pelo, ut quasi ex debito h u i c sis o b s t r i c t u s ; a b s i l ! m i s e r i c o r d i a m tuam i m p l o r o , q u a m i n n e g o l i o b e r i mei fae a s p i c i a m . N a m q u i p l u r i m a bona opera facit, g r a t i a , nec ex operibtis s a l v a i u r . Quod vero divinae s u b j i c i a i iiiiscricordise ealis m a g n u m 149 s i g n u m est, quod non voluptatem, n o n d i v i t i a s sectatur, sed i n v e s i i g a l v i r l u l e m et v i r g i n i s h o s p i l a l i l a t e m . Sciens s i q u i d e m A b r a b a m u s i l l a m f a m i l i a m b o s p i i a l i l a l e o r n a i a n i , inde u x o r e m filio suo bospitalitate i n s i g n c m quaerere i n a n i m u m i n d u x i t . E t c u m illa e d u c a i a essel i n l a m l i b e r a l i f a m i l i a , n o n d u b i i a b a l q u i n et ipsa a d v e n i u r a essel h o s p i t a l i t a i U v i r t u l e deeenter imbulM. H o s p i t a l i i a l e m quoquo noverat n o n m i n i m a m esse sua? f c l i c i t a l i s c a u s a n i . C u m apposuisget c i b u i n Deo, $ub iroaginc b u m a n a l e r r a s l u s i r a n l i , accepit filium. G u m coinmiscui&set f a r i n a m , ut inde placeniae fiercnl, a u d i v i i nepoies suos forc innumerabiles i n s l a r stellarum coeli. C o n l i n u o a u l e m b o s p i t a l i t a i i s specimen d a l p u e l l a , dum p l u r a , q u a m r o g a r c l u r , praestat N a m uon soluin i p s i p o t u m p r o m i u i i , sed s i l i se l i b c r a t u r a m p o l l i c e t u r e l camelos. ' , . . nctrent coeiuin et e x a u d i a n l u r . , . , \ , . " \ \ > , , . ,, * . , t , ' . , , , xa\ , , \ , \ , . , \ . d i n i s aestu a r d e l . Hebecca quai tanla formaj biicum egrediebatur e l sola Talem aquatum conservavit. Virginis libcralem graphice dcscribit formam, omne Ipso adbuc itli : t A d h u c loquenle accedit, e l c , affine est

te loquenle, dicam : E c c e a d s u m .

Y i d e efficaciam p r e c u m , qnae j u s t i ad Deum t r a n s m i U u n t ; vide quoque q u a m expedile et prompte pe-

ut magis puellae a d m i r e m u r castitaleni et temper a n l i a m . N a i n licet formae elegantia facile et i n q u i n a l a est. Iribuit Similem Nep caslilatem u | nec excelleret, n u l l i u s tamen v i r i c o n c u b i l u compressa Scriptura forwa castiUti* caslilalpm. sacra Josepbo. pulcbriludo

semper impodicilias vit inslilutum

causa e s t ,

f o r m t u r p i l u d o . N o n enini c o r p u s , sed a n i n i u s e l causanlur sobriam G e m i n a l u r vero : Y i r g o e r a l , acilicet uC c o r pore et a n i m o eam \ i r g i n e m s i n c e r a r a ex^tilisse constet. Est e n h n et i l l a v i r g o p a r u m casta, cujus c u m corpus i n t e g r u m sit, a n i m u s l a m e n foedo l i b i elegantia, lamen nec domi desidebat, sed in pu-

coruscahai

prodibat : non

fucum

s e n s i t , sed v i r g i n i l a t i s

Ooreiu

quserit P a u l u s , qnie s c i l i c e t corpore et s p i r i l u casta sit. T a m hospilalilas qoam caslitas in illa emicant. C a s i i t a l i s e r a t , q u o d n o n accurrebat e t v i r u m p r i o r c o m p e l l a b a l . HospitalUatis erat, q u o d tanio s l u d i o et a l a c r i t a l e bauriebat a q u a m , ut gratificareiur bospilalUati fuit domo h o s p i i i . N e c caslitati b o s p i t a l i l a s nec c a s l i l a s obstitit. S e d u l i t a s i l l a digna

\ \ . C , \ , ; , \ . \ . . \ , . \ , ' , . \ , . \ , \

A b r a h a m i . Qiiamvts aqua erat, q a a m stippeditabat peregrino : q u o d p o t u i l , f c c i l . N o n munerura m a g n i i u d i n e , sed a n i m i affectione j u d i c a l u r bospilaU i a s . P o c u l u m aqiiae frigida? c o l l a u d a v i l Deus, ct

330 duos qiiadrantcs- v i d u . Diclo ct faclo

PROCOPII G A Z ^ I

400

m i r a m . \ \ . , .

expeditae b o s p i t a l i l a t i s speciem prsebtiit. P o s s u i n u s e n i m petenlibus m o r c m g c r e r e , at i n v i l i et magna c u m m o l e s t i a , quae aberant ab R e b e c c a . I m i l a l u r Abrabamum , q u i invitans b o s p i l e s praemillebal s i n t , unde n o m c n , Domine. Nec p e r c o n t a l i i r q u l

, , \ \ . " \ , . el ala-

v e n e r i n l . Idem e l i l l a f a c l i l a b a t , n i h i l p e r c o n l a n s , sed q u o d petebalur, magna p r o m p l i t u d i n e c r i l a i e ad rem c o n f e r e n s . Ille r e m , quse g e r e b a l u r , o b s e r v a n s , o b s l u p u i t , plurimum m i r a U i s puelhe v i r t u t c m , cernens n i h i l i m p u d i c u m , r e m i s s t i m , aut a m a r u l e n t u m .

, , , , .

V E R S . 1 6 . Admirabalur quoque virginis vultum, sermonem el incessum. A l l e r a m a d m o v e l servus A b r . i b a m i l e n t a l i o n e m , qua perfecte a n i m u m v i r g i u i s e x p l o r a r e c o n a l u r , percontaus quo genere s a l a s i l , et an in i p s i u s aedibus c o m m o d u m n a n c i s c i q u c a l d i v e r s o r i u m . l l l a nequaquam ut c u r i o s i i m , v i n i m i s l u m aversata est : sed gcnus c o m m e m o r a t , deinde pabulum e l reliqua significat. N o s , si b o s p i l i o s u n l sallem u n a m diem p r o p i n q u i e l a m i c i , coeluin lerrae i n i s c c m u s , et indigriamur. A d m i r a t i o n e dignus est s e r v u s , qtiod tanta r c l i - gione m a n d a t u m e x s c q u i i u r . P r i u s q u a m c i b u m c a p i a l , domini mandaluin cxpedit. excipiendi

. \ , . d i v i n a ; scilicet i n c o l i s v i d e r i siguum proponil riixerit Dei v o l u n l a t e m d i v i i i a s et virgincni sermoiiem se

In boc negouo absolvendo terrena o m n i a p r x l e r i t , et sola c o m m e m o r a t Abrahamum libenler regein, et p r o r s u s N u m i n i i l l u m v i r u m turac esse. E j u s rei

m i r a n d u m SaraB p a r l u m . E x i n d e verba d o m i n i s u i e x p l a n a t , q u i fretus favoie d i v i n o , s e c u t u r a i i i , s i c u i i i n q u i l : L o c u t u s esl D o m i n u s , > e t c , scilicet v o c a t . P r i m o q u i d c m i n c l i n a t o cofili N u m e n 150 non esse i n g r a t u m erga Ne<f a t i d i l d i c e n l e s : diebus erat i l l i , quod anlea viri Deum. t Maneal puella nobiscum

a d o r a i ; d e b i n c m u i i e r a p r o f e r t : qua re d c c l a r a i ,

revera p i i b e r i esse m i n i s l r u m . N i b i l c n i n i p r i u s g r a l i a r u m a c l i o n e p i u s babere debct, qua ostcndat se

' >. . t ' , . " , ,

d e c e m . S i q m d e i n baec petitio c o n t r a r i a pronuntiaveral: < Ecce Ree a m , et a b i . > C u m i g i t u r bonus m i n i s t e r

bccca c o r a n i l e , accipe

cognoecerei c o j i s t a n l i a m , ut

f e s l i n a l , ne is s e n i e u l i a m m u t e l . Et lur. Virgo vebilur delicatarum, asino , nullas e x p e l c n s , more C corpore et ' \ , * , . \ , . $i$ in mille myriadc$, e l c . C o m m o d e a d d i l u r baec b e n e d i c t i o . A n d i e r a t e n i m s e r v u m bona adeplus eseet A b r a h a m u s ex divina commemo-

rantem q u a u l a

b e n e d i c t i o n e , et q u a n t a adbuc s p e r a r e n -

delicias mollcs. Solido

bene c o m p a c t o pra diia, asino p o r l a l u r n a l u r a l e m habens, non f u c a i a m p u l c h r i t u d i u e m . U u a p r o p t e r ad c o n s p c c m m spoiis*, cx asino desilit. N o n i g i t u r abs re Isaacus eam s u i n m o amore

, , ^. ,

ooniplexus est. Afferebal e n i m potentissimum p h i l t r i i m , quo ainor c o n c i l i a l u r , scilicet v i r l u t e i n . E l a i i i i t e conversans c u m Isaaco cx ejus a n i m o abolebat m a l r i s Sarae d e s i d e r i u i n . Sed p a u i u l u m i i n nioremur allegoriae. C b r i s l u s s i b i despondet non sed peregre p r o p i n q u a m Judaeorum S y n a g o g a m ,

, ^ , \ . , \ . < ' , , \ \ , , \ . \ " , ? , . el obliviscere popali in\

%

profeclus r c m o t a m s i b i j u i i g i l e l d o g c n l c m adliuc in c u l l u i d o l o r u m , c u i Syuagogam J u d a w r u m postp o n i t . l l l a m F i l i o c o n n u b i o j u n g i t P a l e r . L o c o ser* C o n j u n x i vos u n i v i r o ut v i r g i n e m c a s i a m e x h i bcatis C h r i s l o

w

v o r u m u l i i u r o p e r a a p o s l o l o r u m . P a u l u s e n i m a i l : ^ , , \ , . > D a v i d eamdeni i n h u n c m o d u i n inclina pulcbriludinem luarn**.

a l l o q u i u i r : A u d i , filia, e l v i d e , l u i . Q n i a d c s i d e r a b i l tet

aurein l u a m ,

et

domus p a l r i s significationeia

Ut enira lsaacus in u l t i n i a u t r i u s q u e p a r e n t i s . scnectute n a l u s , sigiuficat, si n o m i n i s I! C o r . x i , 2.

u

Psal. xuv, II,

12.

iCi
r i m e r i s , delectationem nos

COMMENTARII IN GENESIN.
e l exsuUationem
t

402
exortus est, ut

sic Cbrisms dilecius cxtremis tcmponbus

magna afficiat l a e i i l i a . S e r v i , q u i Isaaco procurat u x o r e m , n u l l u m legitur i n S c r i p l u r a noinen.

Q u a r e i d fit? Quia voluit euiii esse l y p m n d i s c i p u l i fidelis e l p r o b a t i . E l quemadmodum b i c o c c u r r i t H'bccc3C ad fontern, s i c d i s c i p u l i i n e x t r e m i s teinporibus ad aquas s p i r i t u a l e n i p r o b a n l v i r g i n e m . l!%c i d o n e a erat vWificum b a u r i r e s c r m o i w m cx salutaribus fontibus, ct inde aliis salutarcs clargiri liquor e s , sictiti Rcbecca servo A b r a h a m i . D n m e n i m sub u m b r a quasi t e n c n l i l l n d r e c o n d i l u m m y s l c r i u m , iton p r o r s u s vacant s p i r i t u a l i Israelc. Quemadmodum cameli n i b i l diflerunl a j u m e n t i s , s i c nec Judaei ab e t h n i c i s q u i d q u a m discrepant. N a m i l l u d a n i m a l , si legero spocles, babetur i m m u n d u m . C & l e r u m E c d e s i a e x c i p i i ab utroque c o r p o r e , tam Judaeis q u a m e i b n i c i s adventantes. llanc u b i conspexere discipuli, a u r i u m e l manuum o r n a m e n l i s ipsam exornare n o n d u b i l a r u n t . Ornamenta sunt, Dei n o t i t i a , e l sedula v i r t u t i s operatio. A n n u n t i a r u n t discipult quoque b u i c D c i P a l r i s d i v i t i a s , s c i l i c e l spein, v i t a i n , sunclifical i o n e m q u e . U n i c u s praeterea d i c i l u r C b r i s i u s F i l i u s , q u i a solus F i i i u s cst Dei n a t u r a l i s , e l universoruin D o m i n u s et banres. R e b e c c a autem i n t e r r o g a t a , an parala e s s c l ad i l e r capcssendum, eoruin atlendit auris l u a haud gravale a n n u i t . S i c quoque E c c l c s i a ex genlibtis conflata, p r o m p l i s s i m e cinatiir David, dieens: Proinpliiudiuem cordis c l u s o b l i v i a facit Synagogae Vox ad G b r i s t u m conQuxit. De bac v a i U U i n c C b r i s i u s conjim*

Judajorum morlua?, u l Isaacus o b l i v i s c e b a l u r defunciai m a l r i s . Synagoga

t a m e n quoquc m a l e r d i c i p o t e s t . N a n i C h r i s l u s ex bac, si bumanain u a l u r a m i m u e a r e , n a l u s p e r b i b e l u r . prophetica quoqtie E c c l e s i a i n appellat in bunc m o d u u i : c c r i l ut l a l a l u r sponsus propler s p o n i l e r ineuiu corani me. > S i m i l i l e r et s a r o , s i c laHabitur D o m i n u s propter le * \ R e c t e dicit senior ille et p r o c u r a i o r n c g o t i o r u m e l domug A b r a h a m i : D o m i n e , Deus d o i n i n i mei A b r a b a m , sospila budie b^quens o r a i i o i l l i servo c o n g r u i t : c E c c e ego steti ad fotitem aquae, e l c . Q u a p r o p l e r a d n i l i nos sumraa ope decet, ut quoque consistamus ad fonlem aquie, ne i n nos i l l u d c o m p e l a l : c Mc deseruere fonlem aquae vivaj * . \ , ^ Discamus 151 quoque b i n c , quando oramus no sensilem solunimodo edere vocem, sed mente adorare i l l u m , q t i i e x p l o r a l c o r d a e l renes. Naiu i n pra> senti r e l a l i o n e s c r i b i l u r : < E t a n t e q u a m cessarem l o q u i i n a n i m o m e o . i Quod i n q u i l : In a n i m o , c l c , s c i a s , ea verba obelisco, u l quse n o n r e p e r i a n l u r i n lextu H e b r a i c o , n o U U esse. C o m m o d e lainen a d d i l a s u n t , propler s o q u e n l i a . Nam infra d i c i t : c E t factum est p r i u s q u a m finirem s e n n o u e s , quo* a n i m o m c c u m loquebar, > e t c . Y i d e l u r veco s e r m o n e m de illis nuptiis babcre, qnasi l o q u a t u r non de s p i r i l u a l i b u s , sed e x l e r n i s n u ptiis. Caeterum ideo fit. ul oslendat nec se, nec A b r a b a m i u n , quoad illas n u p l i a s d i v i u i l u s comparatas, spe falsos esse. U c r vero illud conveniebat Isaaco, ut quod n u n u i u l l i s frequeutarelur b o m i n i b u s , e l a b o i n n i strcpitu essel s e g r e g a i u m . E l per i l l u d iucedens, et s p e c u l a i i o u i r e r u m d i v i n a r u m i n c u m b e n s p c r v c p i l ad fonlcm v i s i o n i s . ' \ P r o f i e i s c i l u r ad i l l u m fortteni, anlequam R e b c e c a p o t i a l u r , c l a n l e q u a m a Deo benedicalur : ibique babilare n o n a b n u i t . Q u i d a i n a i u n l foulem i i l u m , Viiionis nomen oblinuisse, q u o d Isaac et Rebecca i b i p r i m u m scse rnutuo aspexerint. ' , \ , ' . (35) \ (36).

, ' \ , , \, . , , , . * c \ .

Is q u i vult i n d i v t n a m m r e r u m speculatione v e r s a r i , de c o r p o r e e x e a t , q u o d nunc per v e i b u m , quod significat inaguo studio et solertia a l i c u i r e i esse i n l e n l u n i , i n d i c a v i l . M e r i t o n o n adjec i u m e s l , c u i scilicet r c i inteuius fuerit siquideiu nec c u m bomine vel alia c u m tcrrena r c c o l l o q u i u m h a b u i t : sed l o l u s speculationi N u m i n i s iu'il deditus, v c l alicui r c i i n l e n t u s , qua3 ad Deuin aUinere v i s a pst. c Vespere e g r e d i t u r , e t c , q u e d s i g n u m est v i x aliquem c o r p o r i s c o n l a g i o semeiipsuin liberare posse eliaiu i n senrctute, ut c u i n inlellectu versetur i n d i v i u a r u i n r e r u m s p e c u l a i i o n c .

Y E R S . 6 3 . Vespere egressus ett in campum Isaac

ut meditarclur. V e n c r a l Isaac ab a g r i c u l l u r a ; v e nerat e t e r r a , e l adest vcspera. Ilcbraeus i n l e r p r c tatur dictionem pro ludere. L o c u m cC lcrram simililer dicil.

)\. , -

, " 0, " , Jq.i \ \ . P s a l . , 17. " Isa. LXII, 5. " J e r e m . ; 13. , ,

.-. (35) . / , . ; . . (36) .

?

403

PROCOPII

OAZiEI

40*

P e p l u m nominat v e l a m e n , quo vultura s u u m ob- nubebat. C a t c i t i m qui fit, q u o d s e m i s ab a l l e r o d i m i s s u s seu a b l e g a t u s , rediens a l t e r i , q u i d i n ea legatioue g e r i t , e n a r r a l ? T e x t u s e n i i n babet : E t retulit Isaac, vlc. I l u i c , c u i p r i m o in i l i n e r e obviam fit, ob qiiein l c g a l i o n i s m u n u s obierat, bonum n u n id non relatum s i l in Hbrorum Quare d i c i l u r R e b c c c a monumenta.

. ' -

, ; , , . , * . . est, explanavit quamvis , tl \ . Abrabamo,

t i u i u objicit. D e b i n c , ne d u b i l e s , r c m omnetn o r d i n e , u l gesta i n m a l r i s et non p o l i u s com-

; " (39)

, ' \

in palris donium inducla? Quia paier, cum

(37)

p l u r e s d u x i s s e t u x o r e s , c o m p l u r e s quoque habebal d o m o s . Domus e n i m non s o l u m acdificium s i g n i f i i:at, ecd quoque faniiliae signifftationem habet, quae n i s i accessu l i b e r o r u m et copula m a l r i m o n i a l i c o n nsceo. A q u i l a s eic v e r l i t praeaenlem l o c u m : Et induxit

(38), .

\ \ flnem in gy*

stare n c q u i t . Mansit i t a q u e , quasi v i d e a t u r u n a m s o l u n i m o d o babuissc d o m u m , ad v i l ^

eam haac tabernaculum Saras suce matris.

Quidam serYum iltnm Abrabami crediderunt fuisse a u g u r c m s u p e r s t i l i o s u m , q u i ex q u i b u s d a m signis fulura praesagiret. S c d b i toto e r r a n t coelo. N a m tali9, qualem modo d e s c r i p s i m n s , a i i g n r , i n q u i r i t res siio i r i s l i l u t o vel proposito affines. V c r u m polus e l bibere quam aftinilalem babent c u m u x o r e , q u a m A b r a b a m i servus i n v e s l i g a t ? PraMerea augur fion q u i d d a m d e t e r m i n a l u m p e l i l , scd postufal i n finilum a l i q u i d , q u o d respondeat suo proposito. Ille vero c o n l r a r i a m ingressus v i a m , n o l u i t a l i e r u m fex altero c o n j e c l a r e , sed i l l a m ipsaro affeclavit v i dere m u l i e r e m . A d baec q u i r e r u m s e q u u n l u r s y m bola, non quaerunt r e m ipsam conlueri, ueque praesenli scitiut qua

$
,

, ,

. , ; " * \ , . ' , ' . , , , ' , , .

" , . , , , . , dillgCntcr aggredioralio, * , ,

ratione v i s n r i s i n t ; i m o c o n c u p i s c u n l C . negotio a n c i l l e t u r . Ille vero p e r q u i r i l an possit vel non , e x p l o f a r e s u p e r s l i i i o s i u s c s l o r a t i o c u m a d d i t i o n c , videlicet conjeciuralis b o n u m exposcit : vel h a b e a t , v c l sed u i b a b i l u r a sit

nculis suis objici a l i q u i d s i m p l i c i t e r , q u o d

^ u a m debeat fllius h e r i l i s dueere u x o r e m : n e c , t u r . A l i u d igitur est oratio s i m p l i c i l e r , a l i u d c u j u s m o d i s e c l a n l u r augures. lionetn b o n i , nec Ula enim ipsum

altera exoptat q u a m d a m i m a g i n a bonum per fidelis, q u i lotus se c o m m i ;

i p s u m b o n u m , sed e x q u l r i t an h a b u e r i t ,

r e r u m quaedam signa et syinbola. N o n t g i t u r ut vanus a u g u r , 152 s i s s e l Deo, ad N n m e n preces p r o l n n d i i . Benedictus Dominus, etc. H e b r a i c u s textus sic

sonat : Benedicle Domino, quid foris sletisli? S i ralfone cura q u a d a m asperitate a c c i p i u u t u r et

, , \

i l l a v c r b a , Pwiiluit, iralus e$t, s i ex H e b r a i c o fonte q u i s ea i n t c r p r e l e l u r .

, ,

Ut convertatn me ad dextram velad siniilram, e t c ,

tsl q u x r a n i s c i l i c e l b e r i l i l i l i o uxorem ubi potero. N o n possumus t i b i c o n l r a d i c e r e matum bono, > otc. S y r u s sic legit : iVon po$sumus dicere vel

, "
,

, , \
-

, . bo.

rtnm vel malnm.

CAP. X X V . . K E ' .

V E R S . \ , 2 . Adjecit vero Abraham et accepil uxo- D

rcm, nomine Ketura. filiis Cbeturae gcntes p l u ria:a3 exorlae s u n t , quac i n b a b i t a r u n t T r o g l o d y l i c a m

",

'

(37) \ , , . . . (38) . . .

(39) , \ . .

405

COMMENTARIIIN GENESIN.
, \ -

40C

, \ ', - soliludinem, et Feliceni Arabiam, buicquo l i n i t i m a m r e g i o n e m , e l M a d i a n i t i c a m et u r b c m Madian junctam soliludini supra Arabiam e rcgione rum Pbar a n ab o r i u versus mare R u b r u m . Haec M a d i a i i t l a n a l i o i n i t i u m suinpsit ab M a d i a n filio A b r a et h a m i et Gtieturae, ut l i q u i d o perspici p o t e s l ex h o c , quia Jethro socer Mosis crat nepos A b r a b a m i cognaius M o s i s . \ A p b e r autem nepos A b r a b a m i ct Obetura? Aphricae noinen d e d i l , u l docel Josephus i n Antiq., l c s l e m adducens Alexandruin Polybieiora sic loquen (42) ' , , . " , \ . , , \ (40). " res nem ' (41) (43)

, . ^ . gestas Judseorum, s i c u i i et Abrahamuin

tcin : t Cleodemus prophela e l Malcbps scribens Mosen legislatorein ejus popirii lecisse s c i m u e , tradit p l i i r i m o s filios indituoi

tulisse ex G b e l u r a , i n l e r quos fuere A p b e r u s el A p b r a l u s A s s u r i e i m u s q u e . A b boc o r i g i -

t r a x e r e A s s y r i i . A b reliquis duobus urbem A p b r a i n c o u d i l a i n e s s e , e l Apbricae nomcn

l e s t a t n r . H i socia a r m a j u n x e r u i U quoque H e r c u l i proficiscenti i n L y b i a u i et c o n t r a A n l a c u m . t^aeterum c u n i duxisset U e r c u l e s u x o r e m (iliam A p b r a i i s , ex ea suscepit filium n o m i n e E s d o r u m , q u i deiude gen t i i t S o p h o n e m , a quo d e n o m i n a n t u r Sopbsc b a r b a r i . < In terrara o r i e i i t a l e u i , d c . Q u o ablegavit flJios Abraham?Ad filios p e l l i c u i n i n orientalem r e g i o n e m . t A n n i s q u i b u s v i x i t , > etc. S u p r a I r a d i t u r A b r a b a m u m , ubi i m p l e v i s s e l annos 7 5 , d i v i n a visione dignum.esse babiiuiir, e l d i g r e s s u m C b a r r a m , u b i l e e l i m o n i u m accepit D e i , s e , ut j u s s u s erat o r a c u l o d i v i n o , p a l r i a e x i i s s e t e r r a . C e n t e n a r i u s i g i l u r a n n o r u m iiurnertis ei obtigit postquam a u d i v i t p r i m o vocem Dei e l profectus e s l i n l e r r a m , q u a m se m o n s t r a t u r u m p o l l i c e b a l u r D o m i n u s . H u n c n u m e n i m , q u i perfectionem lenet, non temcre, sed magna c l acc i i r a t a diligenlta nos c u m a n i t n i s repuiare o p o r l t * . \ . , , \ , \ Differenliam v e r o qiiauidam i n l c r bona e l d o m i cilia Scriptura coustiluere solel. Sub diciione bonorum, c o m p r e l i e n d u n l u r bona i m m o b i l i a : sub d i ctioue domus vel domicilii, siguificautur bona et s u p p e l l c c l i l i a in q u o i i d i a n u m parota. . , , * essct, confirmalus e s l divinae Scripturaj usum niobilia com* eloquio,

Y E R S . 8. Plenus dierum, e l c . N e m o , q u i vacuus plenus esse d i e r u m . I l l i s h x c aflirmalio c e d i l , q u i vere d i c e r e possunt : c E l de pleniludine ejus nos omnes a c c e p i m u s .
S 9

V E R S . 9. Et sepelierunt eum Isaac et Ismaelfitiiejus in spelunca duplici. E r / o r e i n deprebtMidiimis i n c u r i a vel culpa l i b r a r i o r i i m . Diflerunt enim p k i r i m u i n Gbellaeus et

bic

commissum

E l b l b x u s : ncc

n n a m signifu ationem babent. Chetta'u$ Graeco niore d t n o m i n a l u s est a Cltelim dictione llebraea. S<*d Ethlhaut sic nominatus cst, denominatione p e l i l a ab Eihlhi. C i e l e r u m Chellim nooien n i b i l n i s i Cbetlaos s i g n i l i c a t . Sed Etlithi, si i n l e r p r e t e r i s , babel q u a m d a m significalionein p e c u l i a r c i n , seilicct wi/iorruii, inhorrebil, etc. O b s i g n a i u s est. Et apposilus est ad p o p u l u m s u u m , etc. C \ . ' , ! . \ Scriplura buiw genus vero et sacra doctH, iradit, In Abrabamum quod adjuncli et Jacoad

apposilos esse ad Ismaele suum.

populuiw s u u m ; de Isaac sinl lameu bis, qui prospieiiur, exsiisunt, non est

uiroque enim

. " , \ , . * \ . . i p s o p r o d i t u r u m , quasi j a m j a m ' , \ , ,

Mosea 33 (ernx viue et futuri tisse i g n a r u m . addi poiest. 153 cuia exponit Nemo Alius

saeculi baud

quidam aliler

bunc l o populo,

: A b r a b a m u s adjuuclus

q u i n o n d i i m erat. Ipsc siquidem J u d a i c i poptili a u c l o r et p a t r i a r c h a agnoscitur. P o p u l u m i g i l u r ex mirum

c x s i s t e n l e m , Deus ei a s s i g n a l , idqtie ob v i r l u t i s c l a r i l a t c w , qua

i o m o d u m i n hac vita coruscaverat. E l buic populo d i c i t u r apposilus. " J o a n . i , 16. NOT/E (40) dat Calena L i p s i e n s i s . (41) . . Hiec O r i g c n i (42) ; . (43) . 16. ; '.

407
Ad fontem biiuni a visionis.

PROCOPIIGAZ/EI
(onlem visionis, etc. Q u i revera P e u m et s a c r a dogmata cognoscnnl, J u x i a n o m i n a generationum ejus, snnl muluali. i d est, I r i b i i t i m . N a m t l b i

408
meiQoraniur babttare fuere capila et duces ad

I r i b u u m , s i r u i i a d u o d e c i m p a t r i a r c b i s descenderunt Judaei i n duodecim t r i b u s d i s c r e l i , et n o m i n a h i patiiarcbis Ismaelilas esse consiat Agarenos bac appeliaiione ab A g a r , quac id nomen deducenles. Ismaelem peperit, d e s u m p l a . T a n d e m seipsos S a r a c c n o s n u n r t i p a r u n t , ab S a r a

Occttparunt u n i v c r s a m s o l i l t i d i n e m , quae se c x t c n d i t ab A s s y r i a \ e r s u s oricntein solem usque ad mare R w b r u n i , et regionem, quae vocatur A b a i e n e e l praejacenlcm s o l i i u d i i i e i u usque ad i E g y p i u i r i . Duodec i m p r i n r i p e s secundum genies e o r u m , e l c . Ismacl u l apparet, quemadniodum A g a r i supra p r o m i s i l . in conspectu o n i n i u m Deus \ " ,

fralrum ba-

b i t a v i l . N a m sub ^Egypto m o r a l u s est i n c o n s p e c u i f r a t r u m . q u i i p s u m m a l e r n o genere contingobant : sub Assyriis, in conspeclu c o n v e r s a i u s est frajuncli hinc irum, q u i a paterno genere i p s i sanguine medio dcgebant Ismaelilse, quos terram

\ ' , . illinc * , , Abraba' -

erant. In

O l i i , quos C b e l u r a pepererat

a l i i n g e b a n l Israelilae incolentes ino. Isaac natus fuit annos 40, cum

promissionis :
T

accepisset u x o -

H v ',

rcm Rebeccam. Eam aulem uxorem d u x i l triennio pnst mortem Sarae. A b r a b a m u s igitur v i x i l , post n u p l i a s filii sui Isaaci annis t r i g i n t a q u i n q u e . V E R S . 2 2 . Abiil igitur ut inquireret Domhium. Abiit sciscilatum nimirum ad Melcbisedecbum. V e l lociun q u i e l u m ct a slrepitit b o m i n u m seques i r a l u m p e l i v i l , i n quo i n c u m b c b a i precibus, q u i bus poscebat sibi s i g n i f i c a r i , in utcro infantium t r i p u d i a . V E R S . 2 3 . El major $erviel minori. ete> Q u i facial major esse et illi, qui se majorem esse jacfat, se subjicietiir babctur. Se J q u a n l u m ad bislorise v e r i i a t e m , scito I d u servilulem capliviiate poslliaush u m i l i a de senliendo m i n o r afq u i d sibi v e l l e n l i l l a
B

.-.

. (43*) ; .

, , ; , . .
1

\ \ , ) ,

maeos, cujus gontis a u c l o r e s l E s a , serviisse Israeliiis ex Babylonica

. ', \

n d n i o reversis : q u i b u s urbeni et (emplum restaur a n i i b u s resistcbant finitimae g>nis ductu e l persecutionem usquc i n eum cai, miae et fidem partim capli servilutis juxta vaticinia propbetarum locum p a s s i , juguni p i c i i s Idumaeorum i n valle Josapbat. N a m ab hosle pariim acceperunt

)0 ', . \ . \ , \

Anios, Abdia;, Jere- ^ accesserunt ad ex

Ezecbielis.

Praetcrea, qui

C b r i s t i , s e r v i e r u n t sanctis d i s c i p u l i s , qui

Jacobo descenderunt.

. V E R S . 2 4 . El iwpleti sunt dies pariendi, ctc. Qua> Scriptu-

ai

s l i o m o v e r i poiest, de q u i b u s m u l i e r i b u s

* , \ . ^

ra sacra praecedentia verba p r o n u i r t i c l . V e r u m , u l qttsestioni illtco obviani eatur, scicndum esl bactenus, n o n n i s i l a l a esse. Et manus ejus apprehenderat calcem vel dc sanctis m u l i e r i b u s i l l a verba p r o -

. -

ptantam fralrh s u i , etc. H o c i p s i praedictum e r a l cum profi-

r i s c e r e l u r c o n s u l t u m o r a c u l u m d i v i n u m ; et, ut o r a c u l i evenlus re ipsa c o m p r o b a r e t u r , a c c i d i l , u l alter a l t c r i u e p l a n t a m m a n u leneret. Sed i l l u d p r o d i g i u m signifieal J a c o b u m d o m i n a l u r u n i i n E s a u , ejusque opcra u l m i n i s i r i ct scrvi u s u r u m . C a l x e n i m v e l q u a m pcrpessus est E s a u ) , praeripiendo j u s p l a n l a p r o p r i e denolat s c r v i l u i e i n et laborem. V e l doniis gnificatur, fore ut s u p p l a n l e l Jacobus fratrem s u u m E s a u (boc e n i m quoque p o n i t u r i n supplanlalionc primogcnitura3 et b e n e d i c l i o n e m , quibus adjulus

NOT;E.
( 4 3 * ) * , 3. . .

409

COMMENTARIIIN GENESIN

410

nium i n f r a l r e m esscl h a b i i u r u s . Q u i enim in certamine luclnR calcem v e l planlam colhiclatoris a p p n h e n d i l , is eitra omnem d u b i l a i i o n e m victoria p o i i t u r . Hoc verum essc vcl ex lioc eloquio palel : t Q u i a c o n l r a IdumaRiini exlendain calceum meum . CaMcrum o r a c i i l u m illtid d i v i n t i m , quo ; flirilt l u r ipajorem servtturnm m i n o r i , poriendit omnia i l l a , quae postca a r c i d e r u n t , ev^nisse n u l i i e i v o l i i n l a l e d i v i n a . 154 E t qua? s u n l III ? Primogeniiursc emptio, et fraude p r a c e p l a benediclio. Q u a p r o p l c r non ineple Moses c i i a i n calcem c o n i m e m o r a l .
w

Y E R S . 27. Creverunt itaque parvuli, el fuit Esau vir gnarus venandi, el vir campi. Jacob vero fnit rir
integer, habiians in-tabernaculis. Isaaco b a b e n l i anims q u a d r a g i n i a m i r ? b i ) i s quindecim annis antecessit o b i i u m A b r a b a m i . , - - , . . 6 ; \ , . i m p u l a i v i r i sinceris se continebal mum e l incornipiis moribus. p a r i l Rebecca h b e i o s . P a i i u s ille

Jacob erat bomo siinplex et i n h a b i t a n s d o u i m n , i d cst, nullo laborabnt v c l proprio vtd nlicunde a s c i l i l i o inalo. Pcctorc aperio omnia, noc quidquain per s i m n l a i o n c m Faeiebat. N c c vitlt Moses, u l i n ielligaimis Jacobum siultum fuisse, dum s i n t p l i c i latem ei t r i b u i t . Quo ore onim i l l u m slulttim dices, p r o b i l a l i s , qnrc in ipso rcltixit, o m i c i i i a s . Intra s i qnis suam f a m i l i a r i l a l e , qn:r p l u r i crcdat ab Mose diffrrenquani Esau

qui tanla solertia palernam bencdiclioneni sibi p r o r u r a v i i ? Gausam vero N o n e r i m externas domttm. P i o i n d e ttibil doscriptns hiquinabalur

qnajrcbal

conlagioso reliquotuni ulriimque

etiain gonerosos niores

inllcere constievit. Nec niultnm conletidiMO, qu;c inter

J a c o b i nioros

esse, t u videalur

t a m Jacobum

" , .

tia e x s l i t e r i t . Ilic eniin sub Jove frigido, u l v c n a l o r manebal : ille d o m i morabalur.

Dilexii haac Esau, e l c . S i Deus o r a c u l o prnemonnit m i n o r o m i i i i p e r n l u r u m m a j o r i , qnare Isaac a m o r e c o m p l e c l i i i i r E s a u ? V e r u m Reberca amore p r o s e q i i i l u r Jacobum ; eiun ainorein gencrabai assidua f a m i l i a r i l a s . Jacobtis c n i m niinquam deserrb .it d o m u m : scd usque c u m nialre i n domo convers a b a l u r . P r a i i e r e a Rebccrse amorpin qnoqtic m o v t b a n l o r a c u l a , qua? de Jacobo prolata e r a n l , cimi ipsa D e u m cousuleret gravida. P r a c i p u a vero fuerii c a u s a quam j u s i i s semper adesse confiinndum est, id s r i l i c e l cvenissc N u m i i i i s v o l i u i t a l c . Quod ad Isaacum c l R e b c r c a m a l i i n e l , bomines prufcclo erant, Heei fuerini j u s t i . U l vero JatOui einicans probilas non e d u c a l i o n i p r e n l u m accepla f c r r c l n r , sed a p p a r e r c l euni sua sponle aeqiii jiistique fnisse amanteiii, baec arciderti voluit Deus, ut cognosccrelur t a u d e m , e l i a m ipsam bcuedicliontMn, n o n paterna? cducationis, scd divina? Providentia? fuisse opas. U i u c factum e s i , ut Isaac-is i g n a n i s d o l i , qui parabattir, benediclione evexeril J a c o b m n . Jarobus a u lem baiid i n s c i u s priiuog^nilos beneduMioncm a d i p i s c i , p h i r i n n i m p r i m o g e n i l u n c j i i n diligit et e x o s c u l j l b r . Isaacus ciim seniiret DPUIM coiisullo o p i l u l a r i c l suffragari Jacobo, voluit ipse Esan juvaro oratione i 't benedictionc. Dcus autem eloganler pormittit u l Isaac, qui loius a c c u r a b a l E s a u , benedicercl c l a m siibingressum Jacobuiu, c u m lamen b o n e d i c l i o u c m Esau i m p e r l i r i aiTrciarei. Ntc lamen, u t m j l u s et fraudulenlus quispiam Jacobus p r i m o g e i i i l u n e p r i v i l e g i a rneiealiir. N o v e r a l eniui fratrem illo p r i v i i e g i o esse i n d i g n u m , quod adeo d e s p e x i l et v i l i p c n d i l , ut illi p r * f e r r e l p u l l e m l e n i i u m . A t smn e l prasripua r e r u m , qua- b i c aguiitur, causa Oeus e s l . N o l u i i is ex Esaii primogoiiito nialoa poslcros piomiss.e lcvrx vindicare oliui d o i n i n i u m .
v

' * ; , , . , , . \ , ' * , . , \, i m m o r t a l i i a l e , n u l l i q u e c x i i i o succumbet. Bonus

Quis i g i l u r non m i r a b i l i l e r alTicialiir audicns i l lud, qnod d i c i l u r , IsaavMUIcxil E s a u , R o b o c c a v e r o d i l c x i i Jacob? P a l r i s aiuor evanuit, at m a l h s adbnc pcrnianet itifracius. P r o i n d e s i quando c o n l i n g a i , it malus diligatur e l assutiialur, ille lamen ainor illaqiie assumpiio inomcntanca e s t , e l c o n t i n i i o donabitur lenues a b i l i n auras. S i vero bomis q n i s p i a m i n viletur et cligatur a D o i n i n o , perpclua

vcro pcr se expctitur : scd mahis ob c o m m o d a ,

qua3 a b ipso proveiiiuiit, amatur : sic Isaacus dilcxit E s a u m , non ipsuin per se, s c d ob venationem. qua paseebat c l o b l c c l a b a l g r a n d x v u m p a l r e m .

\Jj$$Ef{S.i9.Venil vero Esau ex campo deficient.

e l c . Ronis liujusceoiodi dcfeclus l u c r o esi. N a n i niuricnles aHenias s i i b v o i a n i scd<s. Afalo atiiem dcfcctio illa noxia e ? l . Iiicidit e n i m in faniem v i r -

, , ^ , ,
w

P s M . n x , 10.

411

PROCOPII G A Z . E I

412 \

m t i s , quae n i u U o i n l o l e r a b i l i o r est, q u a m si q u i s vel panis, vel vitii t o r q u e a l u r i n o p i a .

YERS.

31.

Vende mihi hodie primogenituram tuam, e l c . Poterat i g i l u r primogenitus fieri ? Sed luce
in Jacobum, simul seculum est, ut et semen ejus secundum j u s p r i m o g e n i t o r u m i n i m p i n g e r e , quod sane c r i m e i i est a n i i c u s q u e continentiae : n c c n o u

c i a r i u s e r a i p r i m o g e n i t o s s o r t i r i b e n e d i c l i o n e m , c l h o n o r a r i semen p r i m o g e n i t i . T r a n s l a t a i g i t u r p r i niogenilura re e s s e l . Praesens vero locus v i d e l u r n o n n i b i l avaritiae c r i n i e n Jacobo a v i r o bono a l i e n u i n esse o p o r t c l . B o n u s e n i m paucis contenlus maxiinum studium

benefacieudi et coromodandi o m n i b u s . Sed ut ab boc c r i m i n e a b s o l v a l t i r J a c o b u s ,

scienduin est d i v i l i a s m a x i m u m esse i n o m c n t u m malo ad peccata c o m n i i t t e n d a . M a x i m e i g i l u r neccssar i u n i a r b i l r a t u s est Jacobus bonis i l l u m exuere v i t i o r u m q u e uiateriam et foinenta subtrabere, a n i m u m que ferocem et i n t r a c l a b i l e irigenium c o r r i g e r e et ad melioros reducere m o r e s . N o n i g i l u r obfuit i r a l r i , scd magis p r o f u i l . Q u o d v c r o c e s s i l j u r c primogenilurse obiectalus l e n t i u m esca, salis magnum est, i p s u m m e r i i o ut exslilisse i n d i g n u n i excidisse pi imogemuirae beneflciis. Judaet a u l e m primogenilmi), quorum affirniaiioni ul credaiur, aiunl argulr.cnium affirmant naluraliter

constanter J a c o b u m

evenire, ut, q u i p r i m u s i n u l e r o niaterno formeKir, secundus geiteralionis serie n a s c a l u r . V E R S . 32. Ecce ego vado ut moriar, etc. Piaesetis locus o r a c u l u m est r e v e r a . m o i t e m feslinat. V E R S . 32. Nec inquit simpliciler : Quid nriibi \ , " ; , . " \ . , \ , , , , , !, . " \ . rem m a l a m Esau primogeDiluS i c enim viia mali i n

c u i n p i m o g c n i l u r a ? Sed a d d i l : Q u i d n i i b i c u m p r i m o g e n i l u r a b a c ? scilicet quai ad v h h i l e m d u c i l et b e a l i l u d i n e m e l a r g i l u r . S u n l m i b i a l i a bis ir.ullo (quasi dicerel) excellentiora bona : v o l u p l a s , c u p i d i t a s m a l a , i n t e m p e r a n l i a et a v a r i l i a , et quaec n n q i i e bis rain. suni affinia. Quapropter

i u t u l i t : E t c o n l c m p s i t , ceu

A v e r s a l u r vero banc u l c i v i l i s agrestem, et v i c i s s i m u l ifgrestis c i v i l e m , q u o r u m mogeniiuram ceu rem promcrcaletn foede nundinatus
u

nec

consilia

nec

facla convenire possunt. N u l l a e n i m societas barmonius e s l c u m eo, q u o d l i a r m o n i a m f u g i l . I l i n c p r i est. Caeierum h i c locus applicandus est i l i i , quem de l l i e r o s o l y m i t a n i s et C o r i n l b i i s s c r i b i l P a u l u s , dicens : S i e n i m s p i r i t u a l i a c o m m u n i c a r u n t e i s , debent genles i l l i s c o m m u n i c a r e e l c a r n a l i a . i S i q u i d e m e i E s a u a c c e p l i s c a r n a l i b u s , tradidit s p i r i l u a l i a , scilicet p r i m o g e n i t u r a i n J a c o b o . Cautiores l a m e n ad a c c i p i e n d u m e r i m u s , cogitanles quod is, qui capil aliquid terreni, relribuit dalori tticenjm de Isaaco et a l i q u i d e p i r i l n a l e . Praeterea p r x s e n t e n i b i s t o r i a m s i quis t y p u m aberrabit. tandemque Paulus. S e n i o r filius u b i q u e impingil,

d i x e r i t u l i i u s q u e p o p u l i l a m C b m i i a n o r u m , q u a m J u d e o r u m , q u i d e m mea s e n l e n t i a , Ismaele a l i c u b i d i s p u t a l et abdicalur; junior

vero Iaudalur et ba?res s c r i b i l u r . Quae abrabamo p r o m i s s a sunt, concernebaul g e n r c r u i n momejila aiferens, e l c u r u m q u i praecesseg r a l i a esse nccessaria ostenderelur fides i n t e r v e n i e n t e

l i n m v o c a i i o o e m . Sed lex s u b i n g r e s s a e s l uiajorum r a n t , i i i l i r m i l a l e m rcdarguens, u i sic tandem a d s a l u i e m . c IJbi e n i m , i n q u i i

u

A p o s t o l u s , non est l e x , i b i n o n e s l i r a n s g r e s s i o " . > Et iterum : < P e c E t i t e r u m : < Y e n i e n l e lege, p e c c a l u m r c v i x i i , cgo vero m o r non repulalur non exsistente l e g e * . > C u n i i g i i u r graTissime quaB o b v e u i i pcr C b r i s l u m , q u i dedimus) salutem per
k

caium non c o g n o v i , n i s i per legem 4u'is sum . > E t i i c r u m : t P e c c a t u m

s s c i n u s s a u c i a l i n i o r s u a n t i q u i s e r p e n l i s , peropus b a b u i m u s s a l u l e , Isaac. N a m ad e u m m o d u m P a u l u s quoque

fiignifical
u

n o s o n m i c r i m i n e l i b e r a l per fidem et suae misericordia? u b e r l a l c m , cujus quodainmodo exemplar cst a c c i p i t semen A b r a b a m i . leaac vero (ut supra

exsullalionem et gaudium. S i c e l D a v i d sub persona i l l o r u m , q u i desideraid

me liberat ab H u c i a c i l p r o p b e l i c u m i l l u d o r a c u l u m : E x o r i r i faciei
8

^ b r i s t u m , a i l : c Gaudium meum esl quod lunl . t

b i s , q u i me bostilem i u niodum c i r c u n i v e n c D o m i n u s j u s t i t i a m et e x s u l i a i i o n e m Quapropler

N a m

c o r a m o m n i b u s geniibus : et i n d u e i n u r loco m o r t i s e l p e c c a l i , gattdio et e x s u l l a l i o n e l a u d a n l e s D c u m d i c i m u s : c E x s u l l e t a n i m a inea i n D o m i n o * . 156 Julari, q u o l i u G b r i s l u m b a p l i z a i i cstis

M

i n d u i t me vestimento s a -

e l t u n i c a l e m p e r a n l i a i e l laetiliae. Hujus v e s l i m e n l i d i s e r l e i n e i n i n i i P a u l u s , inqniens : Q u o t G b r i s t u m i n d u i s l i s . E l i l e r u m : c l n d u i l e G b r i s l u i n J e s u m , et c a r s o

i i i s c u r a m ne e g e r i i i s ad c o n c u p i s c e n l i a r a

. casibus. N a m < l n patieulia babetis, ut v o l u n l a t e m unum,

Et Isaaco data ett in nxorem Rebecca, e i c . Haec d r c l i o donotat p a t i e n t i a m , nec i m m e r i t o . Ecclesias o n i m p r o b a l i o c o n s i s t i t i n loleraudis c a l a m i l a l i b u s c l perferendis b u m a n i s
5 1

(tesiatur S c r i p l u r a ) possidete a n i m a s v e s t r a s . E t i l e r u m : P a i i e m i a opus Dci i a c i e n l e s p a r l i c i p c s efliciamini qui proaiissionis

s t

. R c b e c c a erat

stcrilts. Y i x landem : cum

Isaac multis preclbus solliciiasset N u m e n , impetrat fecunditaleni i n u l i e r et parit duos poptdos, Icgem rcspiciebat : a l l e r u m , q u i pendebal ex mera
u t

g r a l i a C b r i s t i . E s a u exemplar e x s i i t i l J u d a i c i "
k 9

M C o r . i x , I I . " K o m . i v 15. * lsa L X I , I ! ; J e r e m . X X X I H , 9. L u c . x x i , 19. " H e b r . v i , 12.

T

R o n i . v n , 7. * M b i d . 10. P s a l . x x x i v , 9 ; Isa. L X I , 10.

R o m . v , 13. P s a l . x c , 3. G a l a l ? n i , 2 7 . R o m . x u i , 14.

413

C O M M E N T A R I I 1N G E N E S I N .

414 i l l i u s durities r i g l d u m quoque et

p o p u l i . E s a u , s i q u i s nomen explicet, designat qnercum, quo nomine b.traclabite n e r v u s ferreus e s l c e r v i x tua, e i frons l u a e s l aeftca terum rubedo signiflcat i r a m c l furorem
8 S

i i g n i f i c a t u m est i n g e n i u m . P r o i n d e ad Israelilas i u q u i l Dcns : i N o v i quod d u r n s , es, et . J a c o b u m n o m i n a l supplantatorcm. C b t i s t i a -

nus s i q e i d e m populus v i n c i l per fidem, et cffugii peccatuin e l n i o r t e i n . E s a u praHerea -rufus e r a l . Gaep r o p l c r c o l o r e m , q a i i l l i aflectui p e c u l i a r i s e s t . Adhnec erat feritatein. H a c i m p t i l s i sanclos et propbetas v i o l a r t m t , typus c s l populi C b r i s l i a n i , q u i p l a c i U t r i u s q u c una p e r b i b e l u r nialer R c b e c c a . S i c D o m i m i s h i r s u l u s e l hispidus, qua re rcferebat i m a g i m ' i n bellusc. J u d a i c u s e n i m poputus erai feroeiae et I r t i c u lentiae d e d i l u s , e l propendebal loto peciore ad dum c t pacahim vil;e sectaiur genus i n fide. p o s t r e m o contrucid.trunt quoquc vilae a u c l o r e m . V e n i m Jacob

c o n j u n x i t sibi E c c l e s i a m v i r g i n c m c a s l a m i n s e r v i c n l c m sibi ad g e n e r a l i o n e m s p i r i l u a l e m dtiorum p o p u l o r u m . Q u a n l u m e n i m a l l i n e t ad i n c a r n a l i o n i s s c o p u m , u t r n m q u e c o n d i d i l i n n o v u m h o m i n e m , i n d u c e n s pacem, pier c t r e c o n c i l i a n s utrosque i u uno s p i r i l u . Sed J u d a i c u s populus lemporis r a t i o n e e x s u l p a r u n i c o n c o r d i pace ligabatur cum novo populo Gbristianortim. Quaprofacientes. tans jure primogenitura, o r a c u l u m

i n u l e r o m a l e r n o e x s i l i u n t , c t quasi d i m i c a n l infaiUes, f u l u r a r u m i i t i i n i c i t i a r u m indicia minori victoriam conlribuil, quemadmodum responsum

e s t : Major s e r v i e l m i n o r i . > omnibtis, inquircbat nou

Praeterea graphice nobis Moses d e s c r i p s i l u l i i u s q u e mores c l v i t a m . E s a n c n i m b o r r i d u s r u r i agebai, et venatu gaudebal. Jacobus e r a l c i v i l i o r i s vitue. siudiosus, a d i l u facilis, a m i c u s e l benevolns x e r o erat insaliabilis amalor ipsius b o n i et ea, q u i b u s
y

s i n c e r u s , doniuiu i n b a b i l a n s . l l l c erat inleniperamia? o b n o x i u s , e l parva s o l e b a l comparare niagno. H i c q u o l i d i e evaderet n i e l i o r , smmuo s l u d i o . H i c vendebai c i b a r i a , quibus venier pascerelur et s a l u r a r e l u r : i l l e e m e b a i . Q u a p r o p l e r

a b s f e i n v e n i l nomen E s a u , wtpole i c r r o u u s exsistens. H i n c m o i u s n aguus A p o s i o l u s i<on d u b i i a t e u m a p p e l l a r c s c o r i a i o r e m c l prufanum hominem congruit

Judaicus quoque pnpulus agreslis e s l , e l l e r r c n i s a i l i U n d e i n illos u l perdant apprebcnCbrisli proferlur : t Laqueos posueiunt,

x u s , b e l b m i n i sator e l prdperans ad csedem i n s i a r E s a n persequentis e l c & d e u i i s feras. illud eloquium, quod sub persona i r o s * . E t iterum : < Fruslra absconderunl d a n l eos cum
B S

niibi i n l c r i l u i u laquei e o r u i n . F r t i s l r a incessere p r o h i i s

a n i m a m meam. V e n i a l ipsis laqueus, quein non cognoverunt : e l insidiae, quas s i r u x e r t t n l , r e s , u t tenlarent C h r i s l i u n , liceretne dare et placidus est, pbelicus uicolens quasi doiniiin censnm Ga?sari ,
3 7

. * S u b o r i i a r u n t enim Pliarisaeos quosdani una cum i l e r o d i a i t i s , q u i e r a n l t r i b u l o i u m exactoc l c , quibus rebus salis constal J u d a i novus populns, sinccrus

p o p u l u m essc v e n a l o r e i n , qui usqne inbict caadibus p a l r a m l i s . Caeteram

0 8

aut u r b c m o p l i m i s logibus c x c u l l a m ipsain E c c l e s i a m , de quo popnlo, conquerilur p r o " o v u s populus (ail) c x b i l a r a i u s

4-anil David : c D o m i n u s b a b i l a r e iacit concordcs i n d o n i o . De J.udaico sermo : F a l i g a t u s es m n l i i s l u i s i l i n e r i b u s . 157

es> 6 > >

e s l ab b i s , q u i d i c e b a n l m i b i : c l n d o m i i n i Doinini ibiinus e x p c l i v i , u l babitein i n domo D o i u i n i e i i n v i i a , quae v i r t u t e resplendcl.

. El i t e r u m : D n a i n banc rein a D o m i n o

. i Cuiteruin illa babitatio ftrniiter c o n s i s l i l i n f o r i i d u d i n c a n i m i ,

\ E R S . 2 8 . haac ditigebat a m o r e dignus j u d i c a b a t u r .

Eaau propter venaiioitpnt, e l c . ; p o p u l u s

Judaicus primogcnilus exsislens quasi verlcns vulutis

qwod r c c t i i u d i n e i n et p r o b i i a l e m legiliinae vilae, et bujus labores

l

a l i m e n l a oiTere. at D e o . F i i e r u n l e n i m p l u r i m i s a n c l i e l i n Judaeorum g e n l e . H i n c Isaias v i l i o q u i e v i t et d i v e r l i l . ediint. Proinde cum flato. bebant ipsorum Creterum seniper c o u s e i v a v i t inclinaret b o n o r e m , q u i defertur i l l i s , q u i opera evangelica.

HierosolymaB, quod m e r e l r i x facia s i l , i n q u i l : c J u s l i l i a suis temporibus i n ea d o r m i v i t * , > i d cst a d l e r r e n a , i l l u m bonorem scilicct c o j i c e s s i l novo p o p u l o ex gentibus c o n Singnli h a Quare tloclriM^ e l c a r n a l i a s i c u t i et F.sau. forcnt
6 S

I l i n c Judaii ad nuptias i n v i t a t i venire r e c u s a n m t , u t babet parabola l i l u l u m , quem loco v o c a l i s o b l e n d c r e n l excusantes vocami filii lerrena < esserunt p r h u o g e n i l u r a i bonore. H i , q u a m v i s

p r i m o rudes

C b r i s l i a n a e , a l t a m c i i a d obediendum

eranl expedilissimi. ldem boc p r a d i x i l David, d i c e n e : . * A t de Judaico p o p u l o i n viis s u i s

e l t

t P o p u l u s , quem n o n c o g n o v i , s e r v i v i t n u l t i , ad a u d i l u i n a u r i s u b c d i v i l m i b i vociferaiur : Filii alieni sunl m c n l i l i , alieni conseuuerual

e l claudicaveruni

q u a s i s c i l i c e i j a m j i m p r o l a p s u r i i n a l i e n o r u m c o n d i l i o n e m , et n o u ainplius p e r r e c t a s v i a s i u c e s u r i . Vise e n i i u recia?et c i t r a e r r o r e m i n C b r i s t u m ferenlos s u n l legis e l p r o p b e l a r u m i n s t i l u l i o n e s . P o s l q u a m i g i t u r devenere in l e g i s e l propbelaruin finem, n e m p e C b r i s l u r o , c l a u d i c a r u n t , m o r l i (radere ausi v i u c A u c i o r e m . CAP. XXYI.

V E R S . i , 2 . Et abiit haac ad Abimelecli regem Pelistim in Gerat. Apparuiiqne Dominus ei, et ail:
Ne descendas in /Egyptum, ted habita in lerra, quam dixero tibi. Q u a n d i u fuerit ubi uon o p o n e t , Deus meuiu, etc. s i b i r e p u g n a n t Dei de j i i r e j u r a n d o nes. P o r qnem enim a l i u m , n i s i per
7

Dominus

perniisent

h a l i i l a b i t q u i s i n l e r r a . S i vero q u i s m o r a l u s stias b e n e d i c i i o u e s . E t s t a l u a i n j u s j u r a n d u m

ipsum dcseril e l averiil

Xoyot . 6 , 5 ;

sermo-

sc jmavit

h a . XLVIII , 4 . tiebr. x n , 16. " P s a l . L M , 7. P s a l . x x x i v , 7, 8. M a l t l i . x x n , 1S. I S a l . L X V H , 7. P s a l . c x x i , 1. P s a l . , 0.. Isa. i , 2 1 . " P s a l . x v n , 4 5 . ibid. 4u.
6 e l 1 1

355 CAP. XXIV.

PROCOPIi GAZ<EI . '.

306

V E R S . 1. Porro Abraham senuil, venitque indies, i\r ct Dominut benedixil Abraham in cunctis. i l o c dc
solis p i i s in Scriptura sacra c o m m e m o r a t u r , et metiro, etc. . < , , . i m p i i s non a l l r i b u i l u r . t P o n e roanum tuain snpcr femur Grapcus interpres inlerpretatur. meuibruni v i r i , quo N a m Ilebraeus et verecundius praesentem l o c u m Syrus nominanl lurpe proles fabricatur. S i quidem niembrum nullum \ , * ; ,

\ . \ \ : . " < ( 3 5 ) . ' (34). vel imprimis conrtubii cum gentibus

virojusto el lemperanli e l i a m a n i m a p o l l u i a est. nis signaculuiu. Uaud

c s t : i m p i i nedum m e m b r a l u r p i a c e n s e n l u r , veruin H u i c d i c i l : Adjuro , lalebal Abrabamum p c r euro, q u i m i b i i m p c r l i l u s e s l hoc c i r c u m c i s i o societas.

Deo d i s p l i c e r e ,

N a m id non n i i n i m a m u n i v r r s a l i d i l u v i o p r x b u i t c a u s a m . Q u a p r o p l e r expressis v e i b i s in lege c a v e t n r , nt abstineaul c o n n u b i o g e n l i l i u n i . V e l q u i a a u d i e r a l dicentem Deum : < i n Isaac v o c a b i l u r tibi seinen ; v o l u i l c l a r i l a l c m i l l i s e m i n i accedere a palerno et m a i e r n o genere. S i q u i d e m ipsius postea s i b i m a t r i m o nio j u n x i l C h e t u r a m . Q u i d a m a i u n l j u r a i n e n i u n i facluni csse per c u m , q u i de suo scmine esset u u p t i i s i n s e r v i e n l i a a d j u r a v i t , significarc volens p u r a m c o n v e r s a l i o n e m et niatrimoniuni prodit u r u s , s c i l i c e l G b r i s t u m . F o r t a s s i s s e r v u m , quem ad a m b i e n d u m u x o r e m suo filio a b l e g a v i l , pcr inembra inculpaium, filio conet binc quod non v o l u p t a l c m ccu fincni, eed p r o l e m concerneret. M i r u m lamen e s l cum p r o b i b e a l ne

j u n g a i u x o r e m C h a n a n f t a m , eumdein l a m c n proftcisci j u b e a l ad g c n l e m , quas i d o l i s i n s e r v i e b a l , nolebat, ut i i l i u s inde d u c e r e l u x o r e m . Praeterea 148

peiero filio suo u x o r e m . Sciebat certe Deuin d i r i s e x s r c r a l u u i csse tmprccalionibus Gbananaeos; proimle noverat (erat enim propbeta), quod poslea Deus CbananaBorum geule. Quapropter volentibus d a l u r u s essot l e g e m , qiia? v e l a r c l sociarc connubia cum quod e i A b r a b a m u s , faciant. Haud

negligcnlius eam c x s c q u i legem, o m n e m c x c u s a t i o n e m adimif, dum v i d e m se non delinqiiere c u m i d c m , fugicbat quoque p a t r i a r c b a m fore, ut si puella l o n g i u s a paterno genere fuerit s u b m o i a c l i n piam d o m m n d e d u c t a , obiivia faoeret p a i c r u i e r r o r i s : quod sane non fecisset, si fuisset subinde i n lutela et q u a s i greroio p a r e n i u m . Quare e l i a m Moses otnnes M a d i a n i l a s contrucidandos edicit, partira i n U i r i m i n n o x i i s et i n t a c t i s vel i l l i b a l i s v i r g i n i b u s . V c r u m quomodo legem r e v e alienigcnis r e t u r , d u m i n c o l u m e s scrvat, quas lex n e c a n j a s o d i c i l ? L e x i m p e r a t , ne quis a p a r e n l i b u s

u x o r e m p c t a t : nec i n t e r i m probibet c o n n u b i u m c a p t i v a r u m , qua. p r o p l e r s i m p l i c i t a l e i n levi m o i n e n t o ad verain i m p e l l u n t u r r e l i g i o n e m . A m a l e c i i a s solos c u m u u i v e r s o p o p u l o , n u l l i s c o n s e r v a i i s r e l i q u i i s , e x s c i n d i jubet certis de causis : reliquas gentes non i l e m . V e r u m l a m e n cuni Rebecca a patrio i n l e r r a m , quain c o m m o n s t r a v i l Deus Abraliae. Q u i fit, quod A b r a b a m u s non praipipil filio l s a a c , q u i j a m e r a l a d u l l u s e l n u p t i i s idoneus, ne se G h a nanaeo m a t r i m o n i o p o l l u a t , sicuti poslea parentes Jacobo pucro adbuc e d i x e r u r d ? E t s i quidcin Isaac monenti p a r i t u r u s e r a ! ul vitaret
f

avocelur

solo, et inde digrediatur, i m p l e v i l quoque i l l u d A b r a b a m i < Egredere de t c r r a l u a . > E t i l l u d : c Vonit

, ,

, , \ ; , , , . , , \ , \ , ' ,

cnr

non pater j u s s i t ipsi , fruslra

Ghananxum

m a t r i m o n i u m ? S i autem

m i n u s obtempcrattirus crat p a t e r n x v o c i ,

crat servile m i i i i s l c r h i m , fruslraneus e l labor, qneni sorviis capessebat. Caelcrum u l ipse l c s t a l u r , quia oraculo divino vocalus p a l r i a m suam d e s e r u i l , nec l i l i n m eo r e v e r l i v o l u i l , boc quamvis vere e l p r o babili ratione d i c a i u r , l a m e n bus deinccps non Forlaseis minislcr quibusdam displicel. N a m s i i l l a causae r c d d i l i o e s s c l ? e r a , cerle Jacoesset a parenlibus eo remissus. Ule d o m i n a b a l u r in universam pollebal, quod e l c

^ . " , \ , ; ( , \ ' . , ; \ , \ ol , . imperabat domui

faiitiliam A b r a h a m i . E r a l enim prudentia singulari C , praditits el consiliis plurimuin ipsa verba insinuanl 12. quae sic b a b e n l : D i x i l A b r a b a m famulo suo s e n i o r i , q u i

"Gen.xxi,

NOTiC.
(33) . . (34) : .

597

COMMENTARII IN GENESIN.
liberorum ingenia iiliifamtlias ceu alteris p a r e n l i b u s . Verum

398
exco-

ejus universae. Tales eniin servos p l u r i m u n i veneramur, ut prudentes et ad l e n d a natos propter eiatem. H i s obsequuntur

\ , - * \ , , , * , \ , \ . j a n c . S i baec p r o m i s s i o vera est, t libenter i n banc l e r r a m te sit c o m i t a t u r a . ^. , -

a l i c u i rairum videatur, quod A b r a b a m u s inslru-

s^rvum stiopte ingenio prudenlem consiliis

x e r i l ? C o n s o l a l u s e s l e u m l i m e n i e m , n e n o n res ex a n i m i sentenlia s u c c e d e r e i . A r b i l r u m e l c o m i l e m illi piofecturo junxit Deum. que clus redigit, quotuodo et sit. Necnon m e m o r i a m c i q u o ipse e patcrna t e r r a i u promissionis animum,

b a n c , duce Deo, m i g r a v e r i t , e l quantis opibus a u mentionem fecil informabtl divinse, quse p o l l i c e b a l u r j p s i e l semini ejus terram virginis

ut falsa csse n e q u i l , profecto Oeus i l a

S e r v n s obsequens a d m o n i t i o n i h e r i l i , eo a.lveniens n c m i n c m c o n v e n i t , sed c o n t i n u o c o l l o q u i l u r c n m Deo, qtiem A b r a b a m u s i t i n e r i s c o m i l e m , etgerendae rei a r b i t r u i n fore p o l l i c e b a l u r . S i c Deum alloquUur : D o m i n e , Dcus doraini mei A b r a h a m i , sospilalo e l l o r t u n a l o proiectionem nieain bodie. T u , D o m i n e D e u s meus, q u a m v i s e g o sum i n d i g n u s qnem i n tua sceptra r e p o n a s , respice h e r u m m e u m . Nec pelo, ut qiiasi ex debilo b u i c sis o b s t r i c t u s ; a b s i t ! m i s e r i c o r d i a m tuam i m p l o r o , quam i n n e g o l i o b e r i mei fac a s p i c i a u i . N a m q u i p l u r i m a bona opera facit, g r a i i a , nec ex operibus s a l v a l u r . Quod vero divinae s u b j i c i a l luisericordice eatis m a g n u m 149 ftignum est, quod non v o l u p l a t e m , n o n d i v i i i a s seclattir, sed i n v e s i i g a l v i r l u l e m et v i r g i n i s b o s p i i a l i l a t e m . S c i e n s s i q u i d c m A b r a b a m u s i l l a m faniiliam b o s p i i a l d a l e u r n a i a m , inde u x o r e m O l . o s u o bospitalitate i n s i g n c m quaerere i n a n i m u m i n d u x i l . E t c u m i l i a e d u c a i a essel i n (am l i b e r a l i i a m i l i a , non d u b i i a b a l q u i n e l ipsa a d v e n l u r a esset h o s p i l a l i l a l U v i r l u t e deceuler iinbufti. I l o s p i u l i i a t e m quoque noverat non m i n i m a m esse suae f e l i c i l a l i s c a u s a n i . C u m apposuisset cibutn Deo, sub i i m g i n e b u m a n a l e r r a s l u & i r a n l i , accepit f i l i u m . C u m coinmiscui&sel f a r i n a m , ut inde placeniae fierent, a u d i v i l nepoies suos forc innumerabilcs i n s l a r s l e l l a r u m coeli. C o n t i n u o a u l e m h o s p i t a l i t a i i s specimen dal p u e l l a , duro p l u r a , q u a m r o g a r e t u r , praestal Nain non solmn i p s i potum p r o m i t t i i , sed s k i se l i b c r a l u r a m p o l l i c e l u r et cainelos. ' , * . . n c l r e n l coelum e l e x a u d i a n l u r . < , . , \ , . *0 \ \ , , Vifginis liberalem graphice dcscribit formam, ut inagis ptiellae a d r a i r e m u r c a s l i l a l e m et l e m p e r a n t i a m . N a m l i c c t f o r m a eleganlia facile omnes excelleret, n u l l i u s l a m e n v i r i c o n c u b i l u compressa et inqitinala Iribuil est. Similem Nec castilatem ut nec Scriptura forma castUali* sacra Josepbo. pulcbriludo < Ipso adhuc Hli : Adhuc loquenle accedit, e t c , afflne est

te loquente, dicam : E c c e a d s u m .

Y i d e edicaciam p r e c u m , quas j u s i i ad Deum i r a n s m i U u n t ; vide quoque q u a m expcdite e l prompte pe-

. , * . , , ' . , , \ , \ , \ , \ , \ , . , \ . d i n i s aestu a r d e i . Hebecca q u l a n l a formse blicum egrediebatur et Talem sola aqualum conservavit.

eemper impudicilias vhae i n s l i l u t u i n

causa e s t ,

furmtt (urpitudo. N o n e n i m c o r p u s , sed a n i m u s e i causanlur sobriam castUatem. corGeminalur v e r o : Yirgo erat, acilicel u l pore et a n i m o eam

\ i r g i n e m s i n c c r a r o ex$titisse

c o n s l e l . Est e n i m e l i l l a v i r g o p a r u m casta, cujus c u m corpus i n t e g r n m sit, a n i m u s l a m e n fcedo l i b i eleganlia, tanten ncc domi desidebal, sed in pu-

coruscabal

prodibat : non

fucum

s e n s i t , sed v i r g i n i l a l i s

florem

qua^ril P a u l u s , qua3 s c i l i c e l corpore et s p i r i l u c a s i a s i l . T a m h o s p i l a l i t a s quara caslitas i n i l l a e m i c a n t . C a s l i t a t i s erat, q u o d non aceurrebat e l virura p r i o r c o m p e l l a b a t . H o s p i t a l i t a l i s e r a l , quod tanio studio e l a l a c r i l a t e hauriebat a q u a m , ut hospiii.Nec c a s l i t a l i bospitalitas nec Sedulitas illa digna caslitas obstilit. graiificarelur bospitalilati fuil domo ma-

\ . C , \ , ; , \ . \ . . , . , ' , . \ * , . \ , \

A b r a h a m i . Q u a n m s aqua e r a l , qaain suppedilabat peregrino : q u o d p o l u i t , f e c i l . N o n rounerum g n i i u d i n e , sed a n i m i affeclione j u d i c a l i i r b o s p i t a l i i a s . P o c u l u m aquac frigida? c o l l a u d a v i t Deus, et

339 duos qnadrantos- v i d u . Dicto c l facio

PKOCOPII GAZ/EI

400

m i r a m . \ \ . , .

expeditaj h o s p i l a l i t a t i s speciem praebuit. P o s s u m u s n i m petentibus m o r c m g c r e r e , at i n v i t i e i magna c u m n i o l e s l i a , quae aberant ab R e b e c c a . I m i l a l u r Abrabamum , qui invitans bospites praemiltebat s i n t , undc n o m c n , Domine. Nec p e r c o n l a t u r q n l

, ' , . " , . et ala-

v e n e r i n t . Ideni et i l l a facLilabat, c r i t a i e ad rem c o n f e r e n s .

n i h i l p e r c o n l a n s , sed q u o d petebatur, magua p r o m p l i t u d i n e

II!c r e m , quse g e r e b a l u r , o b s e r v a n s , o b s l u p i i i t , plurimum m i r a l u s puellie v i r l u l e m , cernens n i h i l impudicum, remissum, aul amamlenlum.

, , , , .

V E R S . 1 6 . Admirabalur quoque virginis vultum, $ernwnem et incessum. A H e r a m a d m o v e i servus A b r a h a m i l e n t a l i o n e m , qua perfecie a n i m u m v i r g i n i s e x p l o r a r e c o n a t u r , percontans quo genere s a l a s i l , e i an i n tpsius oedibus c o m m o d u m n a n c i s c i queat d i v e r s o r i u m . U l a neqnaquam u l c u r i o s t t m , v i r u m i s t u m avcrsata est : sed gcnus c o i n n i e u i o r a t , deinde pabulum e l reliqua significat. N o s , si b o s p i l i o sunl saltem u n u m diem propinqtii e l a r a i c i , cocluin lerrne m i s c c i m i s , e i i n d i g n a m u r . A d m i r a t i o n e dignus cst s e r v u s quod tanta r e l i - gione m a n d a l u m e x s e q u i i u r . P r i u s q u a m c i b u m c a piat, d o m i n i m a n d a l u i r . c x p e d i l . excipiendi

. \ , . d i v i n a ; scilicet i n c o l i s v i d e r i signum proponil Dei v o l u n l a t e m d i v i i i a s et serraoneui

1 ti boc negolio absolvendo l e r r e n a o m n i a praHerit, et sola c o m m e m o r a l Abrahamum r e g e m , e l p r o r s u s N u m i n i i l l u m v i r u m curas esse. E j u s rei m i r a n d u m SaraB p a r l t t m . E x i n d e verba d o m i n i s u i e x p l a n a t , v o c a t . P r i m o q u i d e m i n c l i n a l o coeli N u a i e n 150 non esse i n g r a t u m erga Necfaudit d i c e n t e s : diebus erat i l l i , quod anlea viri Deum. Maneal puella nobiscnm conlraria

q u i frelus favore d i v i n o , d i x c r i t v i r g i n c m scilicet

libenter secultiram, s i c u i i inquit : L o c u l u s esl Doiuinus, e l c ,

a d o r a i ; d e b i n c m i i n e r a p r o f e r t : qua re d e c l a r a i , se

revera p i i l i e r i esse m i n i s l r u m . N i b i l cnira p r i u s g r a l i a r u m a c l i o n e p i u s babere debet, qua oslcndat se

t ' > . ' , . " , ,

d e c e m . S i q u i d e i n baec pelitio

pronuntiaverai: Ecce Reeam, e l abi. Cum igilur bonus m i n i s t e r

bccca c o r a m te, accipe

cognoecerel c o n s t a n t i a m , ut

feslinat, ne is s e n l e n l i a m m u t e l . Et tur. Virgo vebilur delicatarum , asino , nnllas expetcns , more C corpore et \ . ' , / . , . sis in mille myriades, e l c . C o m m o d e a d d i l u r baec b e n e d i c t i o . A u d i c r a t e n i m s e r v u m bona adeptus cssei A b r a h a r a u s ex divina commemo-

rantem q u a n l a

benedictione, e l q u a n l a a d b u c s p e r a r e n -

delicias niolles. Solido

bene c o m p a c t o prflRdiia, asino portatur n a t u r a l e m babeus, non fucaiam p u l c b r i t u d i t i e m . Q u a p r o p l e r ad c o n s p e c l u m spons*, ex asino desilit. N o n i g i t u r abs re Isaacus c a m s u m m o amore

, , \ . , \

contplexus est. Afferebai e n i m potentissimum p h i l i r u m , quo a m o r c o n c i l i a t u r , s c i l i c e l v i r t u t e i n . Et amice conversans cuui Isaaco cx ejus a n i m o abolcbat m a i r i s Sarae d e s i d e r i u i n . Sed paululura h n nioremur allegoriae. C b r i s l u s s i b i d e s p o n d e l non scd peregre p r o p i n q u a m Juda3orum Syitagogani,

, < ^ , \ . , . , , \ \ , , \ . \ ': >

profeclus r c m o t a m s i b i j u n g i l et dogenlem adbuc ) c u l t u i d o l o m m , c u i Synagogam JudoRonim p o s l p o n i t . Illam F i l i o c o n n u b i o j u n g i l P a t e r . L o c o serv o r u m u l i l u r opera a p o s t o l o r u m . P a u l u s e n i i a i t : ^ C o n j u n x i vos v i r o u l v i r g i u e m c a s i a m e x b i bealis C b r i e l o
S i

, , \

, \ ? , . > et obliviscere populi t u i e l domus p a l r i s

t

. > D a v i d eanidem i n h u n c m o d u i n inclina rex p u i c h r i t u d i n e m l u a m .

a l l o q n i t u r : c A u d i , filia, et v i d e , l u i . Q u i a dosidcrabil

aurein l u a m ,

Ut e n i m Isaacus i n u l i i i n a u l r i u s q u e p a r e n t i s . s c n e c t u l c n a l u s , sigi^iflcal, si n o m i n i s , 2. " Psal. xuv, II, 12.

significalionein

COMMENTARII GENESIN.

402

r i m e r i s , delectationem et exsultationem , s i c C b r i s i u s dilectus c x l r c m i s t e m p o n b u s exorlus est, m nos magna afficial loelitia. S e r v i , q u i Isaaco procurat n x o r e m , n u l l u m l e g i l u r i n S c r i p t u r a noinen. Q u a r e i d fit? Q u i a v o l u i l eum esse lyptnn d i s c i p u l i fidelis e l p r o b a l i . Et quemariniodum b i c o c c i i r r i l Kcbcccse ad fontem, sic d i s c i p u l i i n e x t r e m i s leinporibus ad aquas s p i r i l u a l e m probant v i r g i n e m . Haic i d o n e a e r a l v i v i i i c u m b a u r i r e sormonem cx salittaribus fonlibus, et inde aliis s a l u l a r c s c l a r g i r i l i q u o r e s , s i e u l i Rebecca servo A b r a h a m i . Dum e n i m sub i i m b r a quasi tenent i l l u d r e c o n d i i t i m m y & l e r i u m , u o n p r o r s u s vacant s p i r i l u a l i Israelc. Quemadmodum cameli n i b i l difTeruni a j u m e n l i s , sic nec Judsei ab e l h n i c i g q u i d q u a m discrepant. Nam i l l u d a n i m a l , si legero spocles, babelur i m m u n d u m . G & l e r u m E c d e s i a e x c i p i i ab ulroque c o r p o r e , (am Judaeis quani e i b n i c i s advenlantes. Hauc ubi conspexerc d i s c i p u l i , a u r i u m e i n i a n u u m o r n a m e n l i s ipsani exornare non d u b i l a r u n t . Ornainenla simt, Dei n o l i l i a , e l sedula v i r t u t i s operatio. A n n u n i i a r u n t d i s c i p u l i quoque b u i c Dei Palris* d i v i l i a s , s c i l i c e l spein, v i l a m , s a n c l i i i c a l i o n e m q u e . U n i c u s praeterea d i c i l u r C b r i s l u s F i l i u s , quia solus Filttis cst Dei n a l u r a l i s , e l universoruin D o m i n u s e l ba>res. R e b e c c a aqtem i n l e r r o g a t a , an parata esscl ad iler capessendum, baud gravate a n n u i t . S i c quoque E c c l c s i a ex g e n l i b u s contlata, p r o m p l i s s i m e ad G h r i s t u i n confluxit. De bac v a i i c i n a l u r D a v i d , dicens : c P r o m p t i i u d i n e m c o r d i s eoruia a t i c n d i t auris l u a . l l i n c C b r i s i u s conjufi* c l u s oblivia facil Synagogae Judaiorum morlua?, ut lsaacus o b l i v i s c e b a l u r defunetai l u a l r i s . Synagoga taroen quoque m a l e r d i c i p o t e s l . N a m C b r i s t t i s ex bac, si bumanam naturam intueare, natus perbibelur. V o x p r o p h e l i c a qtioque E c c l e s i a m appellat in bunc m o d u m : e r i l ut l a t a l u r sponsus propter spoits a i n , sic laelabitur D o m i n u s propter te . * Recte d i c i l senior ille et p r o c u r a i o r negotiorum e l doruus A b r a b a m i : c D o m i n e , Deus d o m i n i m e i A b r a b a m , sospila bodie i l e r ineuiu c o r a m nie. S i m i l i t e r et sequens oratio i l l i servo c o n g r u i l : c E c c e ego sieti ad fontem aquae, e l c . Quapropter a d n i l i nos sumroa ope d e c e l , ut quoque c o n s i s l a n m s ad fonlem aqua3 ne i n nos i l l u d c o m p e l a l : Me deseruere fonieui aquae vivae .
3 1 7 f s t

\ , ^ Discamus 151 quoque b i n c , quando oramiis * , * sensilem solunimodo edere vocem, sed mente ado \ ; , c , rare i l l u m , q u i e x p l o r a i c o r d a e l rcnes. N a m i n pra> \ , . , , senli r c l a t i o n e s c r i b i t u r : < E l a n l e q u a m cessarem l o , ; q u i i n animo m e o . i Quod i n q u i l : c In a n i m o , c t c . ; . \ * \ s c i a s , ea verba obelisco, u l quae nou r e p c r i a n l u r i n lextu H e b r a i c o , notala esse. C o m m o d e l a m e n . > a d d i l a s u n t , propter s e q u e n i i a . N a i n infra d i c i t :
t

E l f a c l u m est p r i u s q u a m finircin seriuoucs, quos a n i m o niecum loquebar, > e l c . V i d e l u r vero s e r m o n e m de iliis n u p l i i s babere, qnasi l o q u a l u r non de s p i r i t u a l i b u s , sed e x l e r n i s u u p l i i s . Caeterum ideo fit, u l o s l e n d a i nec se, nec A b r a h a m u m , quoad illas nuplias d i v i u i i u s comparalas, spe falsos essc. U c r vcro illud c o n v c n i e b a t Isaaco, ut quod non inultis frequeularelur b o m i n i b u s , e l ab o i n n i s t i v p i t u essel segregatum. E t per i l l u d incedens, et s p e c u l a i i o n i rerura d i v i n a r u i n i n c u m b e n s p c r v c o i l ad fouleni v i s i o n i s . ' \ ' , \ \ , * . (35) \ ' (36). P r o f i c i s c i l u r ad i l l u m iortleni, aulequam Rebceca potiatur, c l anlequam a Deo bcnedicatur : ibi;jue babitare non a b n u i l . Q u i d a m aiitnl foulem i l l u m , Visionis nomen oblinuisse, q u o d Isaac et Rebecca i b i p r i i n u m scse mutuo a s p e x e r i n l .

Is q u i vult i n d i v i n a r u m r e r u m speculalione v e r s a r i , de corpore e x e a t , q u o d nunc per v e i b u m , quod significat inaguo s l u d i o et s o l e r l i a a l i c u i rei esse intentuni, i n d i c a v i l . M e i i t o n o n adjec l u m est, c u i s c i l i c e l rei inteiuus fuerit * siquideiu ncc c u m b o m i n c vel alia c u m lerrena re c o l l o q u i u i u h a b u i t : sed l o l u s speculationi N u m i n i s fuit deditus, v c l a l i c u i r e i i n l e n t u s , q u $ ad Deuin a l l i n e r e visa est. Yespere egreditur, > e t c , quod s i g n u m est v i x aliquem corporis conlagio semetipsum liberare posse e l i a m i n senoctuie, u i c u m intellectu versetur i n d i v i n a r u i n r e r u m spcculaiiojic. V E R S . 63. Vespere egressus est in campum Isaac . , ui meditarctur. Veneral Isaac ab a g r i c u l l u r a ; v c , n e r a l e t e r r a , e l adest vespera. H c b r x u s i n l e r p r c , " , tatur d i c l i o n e m pro ludere. L o c u m eC J q . i ' 0 , :?^, Icrram s i m i l i l e r d i c i t . \ \ .
M

P s a l . , 17.

l s a . L X I I , 5.

" Jerem. ; 13. ..

(35) . , . ; . . (36) .

4C3
nubebat.

PR0C0P1I

404

* p l a m noininat v e l a m e n , quo v u l t u i u s u u m Ob- C a U e m m qui fil, q u o d servus ab a l t e i o d i m i s s u s seu ablegatus, rediens a l t e r i , q u i d i n ea legalioue t g e r i l , c n a r r a l ? T e x t u s e n i m babet : E l r e l u l i t Isaac, vtc. H u i c , c u i p r i m o i n i l i n e r e obviam fit, *t ob quein l e g a l i o n i s n i u n u s o b i e r a l , b o n u m n u n i i l u o n r e l a t u m s i l in l i b r o r u m monumcnia. polius

. ' -

, ; , , , ), ' . \ . , ii . esl, explanavil Abrabamo, quamvis

l i u m objicit. D e b i n c , ne d u b i l e s , r c m omnetn ordtne, ut gesla

Q u a r e d i c i l u r l l e b e c c a i n m a t r i s et non

; " (39)

, \

in palris domum inducta? Quia paier, cum c o m p l u r c s d u x i s s e t u x o r e s , c o m p l u r e s quoque habebal d o m o s . Domus e n i m non s o l u m x d i f i c t u m s i g n i f i <3l, ecd quoque familiae signifftalionem h a b e l , quae n i s i accessu l i b e r o n i r o et copula m a t r i m o n i a l i c o n -

(37)

(38), .

\ \ -

stare n c q u i i . Mansit i t a q u e , quasi v i d e a l u r anaro s o l u m m o d o babuisse d o m u m , ad viiae naeeeo. A q u i l a s s i c v e r l i t praenentem locum : induxit ^

finem

iu

gy

eam haac in tabernuculum Sarce tuce matris.

Quidam serrum illum Abrabami crediderunt fuissc a u g u r c m s u p e r s t i l i o s u m , q u i ex q u i b u s d a m signis futura praesagtrei. Sed b i toto c r r a n t coelo. N a m talis, qtialem niodo d e s c r i p s i m t i s , a u g n r , i n q u i r i l res sdo i i l s t i l u t o vel proposito afliiies. V e r u m p o l u s e l bibere quam aflinitalem liabent c u m u x o r c , q u a m A b r a b a m i servus investigat? P r a t e r e a a u g u r l i o n q u i d d a m d e t e r m i n a l u m p e t i l , sod p o s l u l a l i n finilum a l i q n i d , q u o d respondeat suo proposilo. Ille vero c o n t r a r i a m ingrcssus viara, n o l u i l a l i e r u m altero c o n j e c l a r e , sed i l l a m i p s a m aflectavil v i dere m n l i e r e m . A d baec q u i r e r u m s e q u u n l u r s y m bola, non qtiaerunl r e m Ipsam c o n i u e r i , ueque praesenli scitint qua

",

, ,

. , ; " ' \ , . ' , ' . , , , ' , , .

" , . , - , , . ", diligcnlcr aggredioralio, per * , ,

ralione visnri s i n l ; imo concupiscnnl C . negolio a n c i l l e t u r . Ille vero perquirit an possil vel n o n , e x p l u r a r e stipersliliosius csl oralio c u m a d d i l i o n c , v i d e l i c e l conjecturalis vel h a b c a t , v c l sed ui bonum exposcil :

ftcults suis objici a l i q u i d s i m p t i c i t e r , q u o d

ijuam dcbeat fllius h e r i l i s ducere u x o r e m : n e c , t u r . A l i u d igitur est oratio s i m p l i c i t e r , a l i u d c u j u s m o d i s e c t a n l u r augures. lionem b o n i , nec llla cnim ipsum

altcra exoptal quamdam i m a g i n a b a b i l u r a sit bonum fidelis, q u i tolus se c o m m i ;

i p s u m b o n u m , sed e x q u i r i t an h a b u e r i t ,

r e r u m qnaedam signa et s y m b o l a . N o n i g i l u r ut vanus a u g u r , 152 sisset Deo, ad N u m e n preces p r o l n n d i i . Benedictus Dominus, etc. H e b r a i c u s textus sic

* \

eonat : Benedicle Domino, quid foris tlethti? S i m i l i ratione c u m q u a d a m asperitaie a c c i p i u n i i i r e l i l l a v e r b a , Pamituit, iratus est, s i ex Hebratco fonte q u i s ea i n t e r p r e t e l u r .

\ , ,

, ,

Vi convertatn me ad dexlram velad sinistram, e t c ,

\ q u x r a n t s c i l i c e l b e r i l i (ilio u x o r e m ubi potero. < Non possumus rtc t i b i c o n t r a d i c e r e matum b o n o . > potsumus dicere vel boS y r u s sic legit : Non

, "
,

, , \
-

, . .

unm vel malum.

CAP. X X V . . K E ' .

Y E R S . 1, 2 . Adjecit vero Abraham et accepil uxo- D

rcm, twmine Ketura. filiis C h e t u r a gentes p l u riii! e x o r l x s u n t , qua; i n b a b i l a r u n l T r o g l o d y l i c a m

, i

", ,
'

jj

^. (37) \ , , . . . (38) . . . (39) , \ . .

405
, \

COMMENTARII1N GENESIN.
", \

40G

- soTiludinem, e l Felicem Arabiam, buicquc linitiraam r e g i o n e m , et M a d i a n i t i c a m et u r b c m Madian j u n c i a m s o l i l u d i n i s u p r a A r a b i a m e regiane Pbar a n ab o r l u versus mare R u b r u m . H c M a d i a n i l a r u i u natio i n i t i u m sumpsit ab Madian filio A b r a hami ct C h e i u r a , u l liquido p c r s p i c i potcst ex h o c , q u i a Jetbro socer Mosis c r a l nepos A b r a b a m i cognaius M o s i s . et

, \ ' , , ; . " " , \ . ' , 6 " , \ (40). " (42) " (41) (43)

A p b e r autein nepos Abrabamt c l Chelura? Aphricae noinen d e d i i , ut docet Josepbus in Antiq., adilutens Alexandrum Polybistora sic lcstem loqueii-

, " .

"

. lem : t Cleodenius propbela e l Malcbas scribens r e s gestas J u d x o r u m , s i c u i i ct Mosen legislatorein cjus popirii fecisse s c i m u s , t r a d i l p l u r i m o s iilios A b r a h a m u m lulisse ex C h e t u r a , inter quos fuere A p b e r u s et A p h r a l u s A s s u i i e i m u s q u e . A b hoc o r i g i n e m t r a x c r e A s s y r i i . A b reliquis duobus urbem A p b r a i n c o n d i l a m e s s e , et Apbricae nomen inditum l e s l a t u r . H i socia a r m a j u n x e r u n t quoque I l e r c u l i proficiscenti i n L y b i a i n e l c o n t i a AnUiim.~CaHeruni c u m duxisset flercules uxorem iiliam A p b r a i i s , ex ea s u s c e p i l filium nomine E s d o r u i n , q u i deinde gen t i i t S o p h o n e m , a quo denomiiiantur Sopbai b a r b a r i . c In terrara o r i e n l a l e i n , e l c . Quo ablegavit filios A b r a h a m ? A d filios p e l l i c u m i n o r i e n l a l e m r e g i o n e i n . A n n i s quibus v i x i l , > etc. S u p r a t r a d i t u r A b r a h a m u m , ubi implcvisset annos 7 5 , divina visione dignuin.esse babiluiir, e l d i g r e s s u m C b a r r a m , u b i t e t i i m o n i u m accepit D e i , s e , u l j u s a u s e r a l oraculo d i v i n o , patria exiisse t e r r a . C e n l e n a r i u s i g i l u r a n n o r u m nurnerus ei obligit p o s l q u a m a u d i v i l priino vocem Dei e l profectus est in l e r r a m , quam se m o n ftlralurum pollicebatur Dorainus. H u n c n u m e n i m , q u i perfectionem lenet, non temcre, sed magna ct acc u r a t a d i l i g e n l i a nos c u m a n i m i s repuiare o p o r t o l . \ . . , , \ , \ Differentiam v e r o qiiamdam inter bona et d o n i i c i l i a S c r i p l u r a constiluere solet. S u b d i c i i o n e 6onorum, coniprebendnntur bona i m m o b i l i a : sub d i clione parala. \ . , '
VERS.

domus vel domicilii, sigiiificanttir

niobilia
f

bona et s u p p c l l e c l i l i a i n q u o l i d i a u u n i u s u m c o m 8. Plenus dierum, etc. N e m o , qui vacuus

e s s e l , confirmalus est divinae S c r i p l u r a j e l o q u i o , plenus esse d i e r u m . l l l i s baec affinnalio c e d i l , qtii vere d i c c r e possunt : < E l de p l c n i l u d i n e ejus nos omnes accepimus

9. Et sepelierunl eum Isanc et Ismaelfiliiejus in spelunca duplici. Erjrorein b i c c o a i m i s s u i n dppreh^ndimus i n c u r i a v c l cnlpa l i b r a r i o r t i m . Differunt e n i m p l u r i m u i n Glieltseus et E t b l b x u s : n r c u n a w s i g u i f i i a l i o n e m babent. Chelttvus Graeco niore denominatus esl a Chetim dictione Hebraea. Sod Elhiha>u$ sic n o m i n a l u s est, deuominatione pelila ab Etluhi. CaBleruin Chcllim nomen n i b i l n i s i C b e l laos signilicat. Sed Etlithi, si i n l e r p r e l e r i s , babet quamdam significationein p e c u l i a r e m , suilicel inhorruit, inhorrebit, etc. Obsignatus est. E l apposilns est ad p o p u l u m s u u u i , etc.
VERS.

C " \ " . " , ! . \ . " , , . " ; \ . ' , , , \

Scriptura bum genus vero et

sacra

docel, iradil,

A b r a b a m u m et quod adjuncti

Jacosiul ad

apposilos esse ad Ismaele suum. ln

populum s u u u i ; de lsaac lameu bis, qui prospiciiur, exstisuid, noa

ulroque ejiim

Mosen x l e r n x viue e l fuluri tisse i g n a r u m . addi polest. 153 Nemo

sacculi baud

A l i u s quidam aliler bunc l o est populo,

cuin exponit : A b r a b a m u s adjuuclus

q u i n o n d u m e r a l . Ipsc siquidein J u d a i c i populi a u c l o r et p a l r i a r c h a agnoscilur. P o p u l u m i g i i u r ex mirum

^ *

ipso p r o d i i u r u m , quasi jamjam

c x s i s l e n l e m , Deus ei a s s i g n a t , idque ob v i r t u l i s c l a r i i a l c n i , qua

modum i n hac vita coruscaveral. E l buic populo d i c i i u r appositus.

Joan. i, 16.
NOT/E. (40) " - . Ha2C Origoni dat Calena Lipsiensie. (41) . . (42) ; ; . . (43) . 10.
%

407
Ad funtem iribuum, biium a visionis.

PROCOPII GAZ /EI

fontim visionis, etc. Q u i revera Deum et s a c r a dogmata cognoscnnl, J u x t a n o m i m g e n e r a t i o n u m ejus, sunt m u l u a t i . id e s l , I r i b u u m . N a m c l bi

408
menjorantur babitare ad fuere capila e l duces

s i n u i a d u o d e c i m p a t r i a r c h i s descenderunt Judaei i n duodecim i r i b u s d i e c r e l i , et n o m i n a t r i paiiiarcbis Ismaelilas esse consiat Agarenos bac appellaiione ab A g a r , qnae i d nomen deduconles. maie Tandern seipsos Saracenos n n n r u p a r u n i , ab S a r a

I s m a e l c m peperit, desmnpta.

O c c u p a r u n t u n i v e r s a m s o l i t u d i n e m , quae se e x t e n d t l ab A s s y r i a versus orientcm solem usque ad c i u i prim-ipes secundum genies e o r u m , > etc. Ismael ut apparet, quemadinodum A g a r i Deus "

R u b r u m , e i regionem, qua? v o c a l u r A b a i e n e e l praejacenlem s o l i t u d i i i c n i usque ad i E g y p i u i r i . Duode ,

supra p r o m i s i l , in conspectu o m n i u m f r a l r u m b a b t l a v i t . N a m sub i E g y p t o moratus e s l i n c o n s p e c m f r a t r u m , q u i ipsuni niaterno gcnere c o n i i n g o b a u i : sub Assyriis, in conspectu conversaius e s l frahinc irum, qiti a p a l e r n o gencre i p s i sanguine medio dcgebant Ismaelitse, quos terram juncti

\ ' , . ; illinc * , * ,

e r a n l . In

. C l i i , quos Cbetura pepcrerai A b r a l i a ' -

atiingebanl Israelilse incolentes 1110. Isaac n a l u s fuit annos 40, post inorlem cum

proniisstonis :
T

accepisset u x o -

Hv

',

r c m R e b e c c a m . E a m autem u x o r e m d u x i t t r i e n n i o Sarae. A b r a b a n n i s i g i l u r v i x i t , post quinque. n u p l i a s filii sui Isaaci annis t r i g i n l a

^ . .

V E R S . 2 2 . Abiit igitur ut inquireret Dominum. Abiit sciscilatum nimiriini ad Melcbisedccbum. V e l locum q u i e l u m ct a s i r e p i t u b o m i n u m sequesiralum pelivit, in quo i n c u m b e b a i precibus, q u i q u i d sibi v e l l e n l i l l a
B 0

"
(43*) ;

.
, "

, \ , , \ . . af-

bus poscebal sibi significari, ii) utcro i n f a n l i u m t r i p u d i a .

V E R S . 2 3 . Et major serviet minori, ete Q n i foctal major esse et jicielur babctur. SeJ quanlum ad bistorise v e r i l a t e m , s c i l o I d u serviiuicm captiviiatc poslliausilli, qui se majorem esse j a c l a l , se subh u m i l i a de sentiemlo m i n o r

, . * ot ; ot . ',
r

maeos, cujus gonlis a u c l o r e s l E s a u , serviisse l s r a e l i l i s ex Babylonica

n d n i o reversis : q u i b u s u r b c m e l l e m p l u m re&taur a n l i b u s r e s i s t c b a n l finilimae gcnles d u c l u e l perseculionem usque in eum caest, p a r i i m jnxta valicinia niiae et fidem

^,

p i c i i s Idtimaeorum in valle J o s a p b a l . N a m ab bosle locum p a s s i , p a r t i m jugum

.

;,

/..
.

',
.

capli

servilutis

acceperunt ad ex
.

.
-

propbelarum

A m o s , Abdix, J e r e accesserunl

\
- . .

Ezecbielis.

Praelerea, q u i

C b r i s t i , s e r v i e r u n l sanctis d i s c i p u l i s , qui

, .

Jacobo d e s c e n d e r u n l . s l i o moveri potesl, de q u i b u s mulieribus S c r i p l u ra sacra praBcedenlia verba pronuirtiet. V c r u m , ut quseslioni i l l i c o obvian) eatur, sciendum esl bactcnus, n o n n i s i lata esse. El manus ejus apprehenderat calcem vel dc s a n c l i s m u l i e r i b u s i l l a verba p r o -

V E R S . 2 4 . impleti sunt dies pariendi, e l c . Quae- ai

* , \ . ^ plantam frairis s u i ,

. -

etc. H o c i p s i praedictum erat c u m profi-

oisceretur c o n s u l t u m o r a c i i l n m d i v i n u m ; et, u l o r a c u l i cvenius re ipsa c o m p r o b a r e t u r , a c c i d i t , u l aller a l l c r i u s p l a n l a m m a n u leneret. Sed i l l u d pvodigium siguifical Jacobura d o m i n a l u r u m i n E s a u , ejusqtie opcra u l m i n i s i r i c l scrvi usurum. Calx enim vel quam pcrpessus e s l E s a u ) , praeripiendo j u s plaula proprie d c n o l a l scrvilutein et laborem. Vel doniis gnificatur, fore ut supplanlet Jacobus fralrem s u u m E s a u (boc e n i m quoque p o n i l u r i n s u p p l a i t l a l i o n c priniogenilurai et b e n e d i c l i o n c m , q u i b u s adjutus

NOTiE.
( 4 3 * ) - , . .

COHMENTARIIIN GENESIN

410

n i u m i n f r a l r e m esset h a b i i u r u s . Q u i enim i n certainine lucla calcem v c l plantam c o l h i c l a t o r i s a p ; m h e n d i l , is c i t r a omnein dubiiationem v i c l o r i a p o l i t u r . Hoc veruni esse vel ex hoc eloquio patel : Q i u a c o n l r a ldumaRiim e x l c n d a i n calceum ineum . CaMcrum o r a c u l i i m illud d i v i n u m , quo : flmb l u r fTfajor^m s e r v i l u r u m niinori, portendil o m n i a i l l a , quae postea a r c i d e r u n t , e w n i s s e nutu e i voliuilate d m n a . 154 E t qna? s n n l Ula ? P r i m o e m i u r s e e i n p l i o , et fraude p m c e p t a be.nedictio. Q u a p r o p l c r non i n e p t c }loscs etiain t a l c e m c o m i n e m o r a l .
4 0

V E R S . 27. Creveruut itoque partuli, el fuil Esau vir gnarus venandi, et vir campi. Jacob vero fnit rtr
integer, habiians in labemaculk. Isaaco b a b c u l i anuns q u a d r a g i n i a m i r ? b i l i s q u i n d c c i m annis a n l e c c s s i l u b i l u i u A b r a b a m i . ; , - , . . / ; \ , . qui se inipulai mum v i r i sineeris c l i i i r o r r u p l i s moribns. nibil p a r i l Rebccca l i b f i o s . P a r i u s ille

Jacob erat bomo sirnplex e l i t i b a b i l a n s doHtinn, i d est, nullo laborabat vel proprio vol alicunde a s c i l i l i o malo. Peclore apcrlo oinnia, noc quidquain pcr s i m u l a ' i o n c m facicbal. N c c vtilt Moscs, u l i n lelligamtis Jacobtim stiiltum fuisse, duin s i n i p l i c i latem ei Iribtiit. Qno ore enim i l l u m s l u l h i n i dices, p r o h i l a l i s , q u in ipso rehixil aroicilias. Intra suam familiarilate, q m r p l u r i crodal ab Mose diffrrenvenaquani Esau

lanta solertia p a l c m a i n bcnediclionem sibi p r o c u r a v i i ? Causam \ c r o N o n e r i t n exlernas conlhtebal d o n u i m . Proinde dcscriptos i i i q n i n a b a l u r conlagiosa quas i n l c r ulriimque

qtiaircbal

reliquoruni

c l i a m gonerosos niores

inficere c o n s i i e v l l . Ncc m u l l i i m

conlendiMO, s i quis tam Jacobum

Jacobi moivs

esse, u l v i d c a l u r

" , .

tia e x s l i l e r i t . H i c eniin sub Jove frigido, u l l o r manebal : ille d o m i morabalur.

Dilexii haac Esau, e t c . S i Deus o r a c u l n prnemonuit m i n o r o m iii:pcra(urum rriajori, quare Isaac a m o r e c o m p l e c l i t i i r E s a u ? V e r u m Rebcvca amore p r o s e q i i i l u r Jacobuni ; euin amorerii gcncrabat assid u a f a u i i l i a r i l a s . Jacobus c n i m miriqiiuin desereb t doiuuiu : scd usque c i i m nialre i n domo cimvcrs a b a l u r . Pra?.!erea Reboc ac a m o r c i n quoqtte inovcbant o r a c u l a , qna? de Jacobo prolata erant, cum ipsa D e i i m coiisulcrct gravida. P r a c i p u a veio fncrit causa, quam j u s l i s semper adesse confliondum est, i d s r i l i c e t cvenissc N i i m i n i s v o l u i i l a l c . Qnod ad lsaacum ct Rcboccam a l i i u e l , bomines profrclo erant, l i c o l fuerinl j u s l i . U i vero J a t o b i cinicaus probilas non educationi p^rentum accepla ferretur, sed a p p a r e r c t eum sua sponte a?qiii jtisliqtie fuisse ainanlom, liaec a c c i d e r v o l u i l Deus, u l cognoscereuir t a i i d e m , e l i a m ipsaui bciKHlictioiicm, non paiernaB c d u c a l i o n i s , scd divinse Providenti:v fuisse opus. l l i n c facinm e s i , u l Isnacus i g n a n i s d o l i , qui patabatur, bcnediclione evexeril Jacolnnn. J n r o b u s a u lem baiid i n s t i n s priinogeniios beuediciionotn a d i p i s c i , p l u r i n i i i m primogenilurse j m d i l i g i l et e x o s c u h i U r . Isaacus cum sentiret Doum cousullo o p i l u l a r i c i suiTragari Jacobo, v o l u i l ipse Esau juvare o r a l i o n e vl beiiediclione. Dcus auiem eleganler p o r m i i t i t ut Isaac, qui loius a c c u r a b a l Esau, beneilicer c l clam siibingrcssum J a c o b u i u , c u m lancn b o n e d i c l i o n e m Esau i i i i p o r l i r i aiTcciarei. Nec lamen, ut i n a l u s et irauduleuius quispiam Jacobns p r i m o g e i i i u i r x p r i v i l o g i a iuerealiir. N o v e r a l enbu f r a l r e m i l l o p r i v i l e g i o esse i n d i g n u m , quod adeo d e s p e x i l e l v i l i p c n d i l , u i illi pra*ferrcl p u l l e m l e n t i u m . A t s u i u i n a e l pta;< ipua l e r u m , qnit h i c a y i u i i u r , causa Deus e s i . N o l u i l is ex Esau p i i i u o g c n i l o iiialos posleros promiss.e ievrx vindicare o l i u i d o i u i n i u m . ' ' * ' ; , , . , \ , . \ , ' * , . , \, ; i m m o r t a l i t a l e , nitllique c x i i i o succuuibet. qua pascebal

Quis i g i l u r non m i r a b i l i l e r aflicialur andicns i l l u d , q u o d d i c i l i i r , c I s a a c d i l c x i l E s a u , Reboccavero d i l e x i i J a c o b ? P a l r i s amor evanuit, a l matris adlnic p c r m a n e l infracius. P r o i n d e s i quando c o n t i n g a i , tit malus diligatur e l assumatur, ille lamen illaqtie assumptio viletur ainor m o m c n l a n c a c s t , et c o n l i n u o donabilur

tenues abit in auras. S i vero bonus q u i s p i a m i n et eligalur a D o m i n o , perpclua vcro p c r se c x p e l i t u r : sed malus ob c o m m o d a ,

Donus

quse ab ipso p r o v e n i u n l , amalur : sic Isaacus d i l e x i l E s a u i i ) , non ipsuin per se, scd ob vcnationcm. c l oblcclabat grandacvum patrem. 155 VERS. 2 9 . Venit vero Esau ex campo deficiens. etc. Bonis bujusccmodi dcfoctus l i i c r o esi. N a m
k 1

11

, , , , P s . l l . LIX . 10.
e

morientes scternas siibvolant scdt s. M a l o a n l e r a dcfcclio illa noxia est. I n c i d i l r n i m i n fauicm v i r -

411
vel panis, vel v i n i t o r q u e a l u r i n o p i a .
VERS.

PROCOPII G A Z . E I
.

412
\

l u l i s , quae m u l t o i n t o l e r a b i l i o r e s l , quam s i q u i s

31.

Vende milti hodxe primogeniluram tuam, etc. P o l e r a t i g i t u r p r i m o g e n i l u s fieri ? Sed luce

s o r t i r i b e n e d i c t i o n e m , e l h o n o r a r i semeu p r i m o g e n i t i . T r a n s l a t a i g i t u r p r i s e c u l u m e s l , u( et semen ejus secuitdum j u s p r i m o g c n i t o r u m i n boJacobo est i m p i n g e r e , quod sane c r i m e u coniinenliae : nccnon amicusque iu Jacobum, simul

clarius c r a i primogenitos mogeniluia

nore e s s e l . Praesens vero locus v i d e l u r i t o n n i l i i l avariiia? c r i m e n a v i r o bono a l i e n u m esse o p o r t e l . B o n u s e n i m paucis contenlus maximum studium benefaciendi et commodandt

o m n i b u s . Sed ut ab boc c r i m i n e a b s o l v a l u r Jacobue, animumargu-

scienduin est d i v i l i a s m a x i i n u m esse n i o m c n l u m malo ad peccaia c o m m i l t e n d a . M a x i m e i g i l u r neccssar i u m a r b i i r a l u s est J a c o l m s bonis i l l u i n exuere v i t i o r u i n q u e materiam e( fomenta sublrahere, scd que ferocem et i n l r a c i a b i i e iiigeniuro c o r r i g c r e e l ad meliores reducere m o r c s . N o n i g i l u r obfuit i r a t r i , magis p r o f u i l . Quod vero c e s s i l j u r e p r i m o g e n i l u r a obleclatus lentiutn esca, salis m a g n u m i n d i g n u m excidisse primogeniturae priiiiogeiiilum, quorutn beneOciis. Judaei a u l e m ut credalur, aiunl Jacobnm exslitisse affirmationi n-.cnitnit est, ipsum n i c r i i o ut conslanter
V E R S . 32.

affirmant naluraliter

evenire, ut, q u i p r i m t i s i n utero materno f o r m e K i r , secundus generalionis serie nascatur.

Ecce ego vado ut moriar, etc. Piajsdlis locus o r a c u l u m est r e v e r a . S i c e n i m v i l a m a l i i n

Nec i n q u i t simpliciter : Quid mibi \ , " ; , . " \ . , \ , , , , , , \ . " . rem m a l a m Esau primogenilu-

moilem

feslinat.

Y E R 8 . 32. cum

p i m o g e n i t u r a ? Sed a d d i l : Q u i d m i b i c u m e l a r g i l u r . S u n l m i b i a l i a bis

p i i m o g e n i t u r a bac? s c i l i c e l quai ad v i r t a t c m d u c i l e l bealiliidiiiero n i u U o (quasi dicerei) e x c e l l e n l i o r a bona : v o l u p l a s , cupiditas m a l a , i n t e m p e r a n l i a et a v a r i l i a , e l qua> etinque bis rain. sunl aiDnia. Q t i a p r o p i e r

i n l u l i t : E l c o n l c m p s i t , ceu

AversnCur vero banc u l c i v i l i s agrestera, e i v i c i s s i m ut afgreslis c i v i l e m , quoruro facla convenire p o s s u n l . N u l l a e n i m soctelas barmoniue est c u m eo, q u o d b a n n o n i a m niogeniiuram ceu rem p r o m c r c a l e m foede nundinalus
u

nec

c o n s i l i a nec est i l l i ,

fugit. I l i n c p r i -

est.

CaHerum hic locus

applicandus

quem dc l i t e r o s o l y m i t a n i s ct C o r i n l b i i s ecribit P a u l u s , d i c e n s : S i e n i m s p i r i t u a l i a c o m m u n i c a r u n l e i s , d e b c n l genlcs i l l i s c o m m u n i c a r e e l c a r n a l i a . # S i q u i d e m e t E s a u acceptis c a r n a l i b u s , I r a d i d i l s p i r i l u a l i a , scilicct p r i m o g e n i t u r a m J a c o b o . C a u l i o r e s l a m e n ad a c c i p i e n d u m e r i m u s , cogitanles quod is, q u i c a p i l a l i q u i d l e r r e n i , r e i r i b u i t datori S i c e n i m de Isaaco e( abdicalur; junior a l i q u i d e p i r i l u a l e . PraHerea praesentem h i s i o r i a m s i quis t y p u m iu>u q u i d e m mea s e n l e n l i a , aberrabtt. impingil, landemque praeccsscnccessaria Paulus. S e n i o r Glius u b i q u e

d i x e r i l u l r i u s q u e p o p u l i tam C b r i * i i a n o r u m , q u a m J u d . e o r u m , Ismaele a l i c u b i d i s p u l a i et vero

l a u d a t u r e l ba?res s c r i b i t u r . Quae abrabamo p r o m i s s a sunt, concernebanl g e n e s l majorum r c r u m inomenla alTerens, e l eurum q u i

l i u m v o c a i i o n e m . Sed lex s u b i n g r e s s a a d s a l u i e m . c IJbi e n i m , i n q u i l

u

r a n t , i i i l i r m i t a t e m redargueus, u l sic tandcin ostenderetur fldes i n l e r v e n i e n t e g r a l i a esse A p o s l o l u s , non est l e x , i b i non e s l t r a n s g r e s s i o " . non r e p u l a l u r

> Et iterum : c P e c gra?issirae

caium non c o g n o v i , n i s i per legem . t Et i i e r u m : c Veniente lege, peccatum r e v i x i t , cgo vero m o r Itris sum . E t i l c r u m : < P e c c a l u m non exsislenie l e g e " . > C u m i g i l u r quas obveuit per u b e r l a l e m , cujus quodammodo csscirms s a u c i a l i n i o r s u a n l i q u i serpentis, peropus babuiinus ealule, n o s o m u i c r i m i n c liberat per fidem e l suae Isaac. N a m eignificat extultalionem et runt t roisericorriiae ad e u m m o d i i m P a u l u s quoque a c c i p i t senien gaudium. S i c et D a v i d me liberat ab Cbrislum, qui exemplar c s t dediinus) salutem per

A b r a b a m i . Igaac vero (ul supra i l l o r u m , q u i dosideraid

sub persona

4 i b r i s l i i m , a i t : < G a i i d i n m meum e s l q u o d Htic facit p r o p b e l i c u m

b i s , q u i me bostilem i modHin c i r c u m v e n c DOUUDIIS j u s l i l i a m et e x s u l l a i i o n e m

V 7

tllud o r a c u l u m : E x o r i r i faciel
% t

corara o m n i b u s genlibus : e l i n d t i c m u r loco m o r l i s et p e c c a l i , gaudio e l e x s u l l a l i o i i e l a u d a n l e s Deum d i c i m u s : E x s u l l e l a n i m a inea u i D o m i n o Julari, et t u n i c a teinperanlia? q u o t i u C h r i s l u m b a p l i z a l i cstis

V 9

. > Quapropter

. 156

i n d u i l me vestimenlo s a inquiens : Q u o t -

e l laetiiiae. l l u j u s vestimenti diserte n ) e i n i n i i P a u l u s ,

8 0

C l i r i s i u r a i n d u i s l i s . E t i l e r u m : < l n d u i l e C b r i s t u i n J e s u i n , et c a r . c a s i b u s . N a m c p a l i c n l i a voluntatein sleriiis. > V i x landen : cum

i i i s c u r a n i ne e g e r i i i s ad c o n c u p i s c c n t i a r a

Isaaco dala est in uxorem Rebecca, e i c . Haec d i c l i o dcnotat p a l i e n i i a m , nec i m m e r i i o . E c c l e s i c n i m p r o b a l i o c o n s i s l i l i n toleraudis c a l a m i l a l i b u s et perferendis b u m a n i s
8 1

( l e s i a l u r S c r i p l u r a ) possidete a n i m a s v e s t r a s . E t i l c r u m : c P a i i e n l i a opus babctis, ut Dei facientes p a r l i c i p e s e i i i c i a i u i n i p r o a i i s s i o n i s qui

. t Rcbecca e r a l

Isa .ic m u l l i s precibus solliciiasset N u m e n , i m p e l r a t f e r u n d i l a l e i u i n u l i e r e l p a r i l duos populos, i t n u m , lcgem rcspiciebat : a l l e r u m , q u i pendebal ex mera
M

gratia C b r i s t i . E s a u e x e m p l a r e x s l i t i l J u d a i c i R o m . v , 13. * Psa!. x c , 3. * G a l a u m , 2 7 . Roni. x u i , U .

k t

" l C o r . i x , 11. " K o m . i v , 15. Isa L X I , 1 ! ; J e r e m . x x x u i , 9. L u c . x x i , 19. " H e b r . M , 12.

7

R o m . v n , 7. * M b i d . 10. P s a l . x x x t v , 9 ; Isa. L X I , 10.

1 1 3

C O M M E N T A R I I 1N G E N E S I N .

414 illitis d u r i t i e s r i g i d i i m quoque et Cbrislia-

p o p u l i . E s a u , s i q u i s nonren explicet, d e s i g n a i qnercum, qno nomine o e r v u s ferreus est cervix l u a , et frons l u a est a?nca l e r u m rubedo significal ira:n c l furorem

i . l r a c l a b i l e aigniflcalum est i n g e n i u m . P r o i i i d e a d Israeliias i n q u i l Dcus : i N o v i quod d n r u s , es, e l J a c o b u m n o m i n a t eupplantntorem. u s siqraidem populus v i n c i t p c r ftdem, et efftigil p e c c a l u m e l n i o r l e m . E s a u praHerea nifus erat. Caeproptor c o l o r e m , q u i i l l i aflectui pecttHaris e s t . Adhaec erat b i r s u t u s e l h i s p i d n s , qua re r c f e r e b a l i m a g i n c m b e l l u x . J u d a i c u s c n i m populus e r a l ferociae ct I r u c i i lenlia? d e d i l u s , e l propendebal toto pectore ad feritaleu. H a c i m p u l s i sanclos e l propbetas v i o l a m n l , postremo c o n l r w c i d i r u n l quoque viUe a u c l o r c m . Y e r i i i u Jacob typus est populi C b r i s l i a n i , q u i p l a c i dum e l pacatum vit;c sectalur genus i n l i l e . U t r i u s q u e una p e r b i b e l u r m a l e r R e b e c c a . S i c D o m i i i n s c o i i j t i n x i t sibi E c e l e s i a m v i r g i n c m c a s l a m inservicntem sibi ad generalioneni s p i r i l u a l e t n dtiortim p o p n l o r u n i . Q n a n l u m e n i m a l l i n e t ad i n c a r n a l i o n i s s c o p u m , u l r u m q i t e c o n d i d i t i n novtun h o m i n e m , i n d u c e n s paccm, pier c t r e c o n c i l i a n s utrosque i u uno s p i r i t u . Sed J u d a i c u s poputus l e m p o r i s r a l i o n e e x s n N parum c o n c o r d i pace l i g a b a l u r c u m quemadmodum novo populo G b r i s t i a n o r u m . Q u a p r o facientes. e s l : Major servict m i n o r i . omnibus, inquircbat dubitaleum l a n s j u r e primogenitursp,

i n u l e r o m a l e r n o e x s t l i u i i l , e l quasi d i t u i c a n l infantes, futurarum i n i m i c k i a r u m indicia responsum

oraculum niinori vicloriam tonlribuit,

P r a H e r e a graphice nobis Moses d e s c r i p s i l u l r i u s q u e mores et v i l a m . E s a n c n i t n b o r r i d u s rttri agebat, c l v e n a l u g a u d e b a l . Jacobus erat c i v i l i o r i s vitie s l u d i o s u s , a d i i u facilis, amictis e l benevolus T e r o erat i n s a l i a b i l i s a m a l o r ipsius b o n i , e i ea, q u i b u s venier pascerelur
%

s i n c e r u s , d o n i u m i n b a b i l a n s . l l l c crat inleniperauiise o b n o x i u s , e l parva solebat comparare magno. H i c q u o t i d i e evaderet m e l i o r , sumnio s l u d i o . H i c v e i n U b a i c i b a r i a , quibus et s a i u r a r e l u r : i l l e emebat. Q i i a p r o p i e r

a b s r e invenit nomen E s a u , utpole l e i r c n u s exsistens. H i n c moitis u agnus Apostolus uou x u s , b e l l o n i n i s a l o r e l piOperans ad c x d e m instar E s a u persequentis e l ca?deutis feras. congmil iros
8 8

a p p e l l a r e s c o r i a i o r e i n ct prufanum bominem * . Judaicus quoque pnpulus agreslis es(, e l terrcnis a i l i U n d c i n illos u t perdant apprcbcnillutl e l o q u i u m , quod sub persona Chrisli proferlur : c Laqueos posneiunt,

. > E t i l e r u n i : c F r u s t r a abscundcrunt

m i b i i n l c r i l u i u laquei e o r u i n . F r t i s l r a iucessere p r o l u i s

a n i m a m ineam. V e n i a l ipsis l a q u e u s quein non c o g n o v e r u n l : e l iusidia?, quas s i r u x e r M i i l , d a n l eos cum r e s , u l lenlarent C h r i s l u m , liceretne dare e i p l a c i d u s est, pbeticus incolens quasi doiiiuin censum G s c s a r i , e t c , q u i b u s
8 T

. > S u b o r n a n i i i l eniin Pbarisaeos quosdani una cum Hcrodiattis, q u i erant t r i b u l o r t i m exactorebus salis constat J u d a i sincerus

p o p u l u m esee v e n a l e r e m , qui usquc iiibict caedibus p a l r a n d i s . Caeleram novus populns,

5 8

aut u r b c m o p l i i n i s lcgibus c x c u U a m i p s a m E c c l e s i a m , de quo populo, conquerilur p t o uovus populus (ail) c x b i l a r a i u s

t a n i i David : c D o m i n i i s b a b i l a r c facit concordcs in d o n i o . De J u d a i c o sermo : c F a l i g a t u s es m u l i i s l u i s i l i n e r i b u s . 157

9

est a b h i s , q u i dicebant n i i l i i : c i n d o i i i u m Doinint ibimus e x p c l i v i , u l babiiem i n domo D o i u i n i e i i u v i i a , qua? v i r t u l e resptendct.

VERS. 28.

. E l i t e r u m : D n a i n banc rem a D o m i n o

. Cajieruin illa babitatio firnuler c o n s i s l i t i n f o r i i d u d i u c a n i m i ,

Jsaac ditigebat Esau propter venaiionem, e i c , ; p o p u l u e J u d a i c u s p r i m o g e n i t u s e x s i s t e n

quod rcciiludiucin et probitatetn legilimae vitae, e i bujus labores
e l

a m o r e dignus j u d i c a b . i t u r .

quasi vertcns lutis

a l i m e u t a olTere: a l D e o . F u e r u i U e n i n i p l m i i n i s a n c l i ct i n Jtidscoruin gente. H i n c Isaias v i i i o Hierosolyniae, quod m e r e l r i x facta s i l , i n q u i l : J u s l i i i a suis teinporibus i n ea d o r m i v i l q u i e v i l e l d i v e r l i t . C a H e r u m eemper c o n s e i v a v i t edunt. Pioinde cum flato. H i n c Judaei bebant ipsorum i n c l i n a r e l a d l c r r e n a , i l l u m bonorem o b l c n d c r e n l excusantes scilicci cojicessit h o n o r e m , q u i defertur i l l i s , q u i o p c r a evangelica.

, i d cst

novo p o p u l o ex gentibns c o n Singuli b a Quare tlociriwa*

ad n u p l i a s i n v i l a l i v e n i r c r e c u s a r u i i t , u l babct parabola forenl

l i l u l u m , quem

terrena e l c a r n a l i a s i c u t i et F s a u . p r i m o rudes

loco v o c a l i s < e s s e r u n l primogeiiiliira3 honore. H i , q u a m v i s

Cbrisliana3, a i i a m c n ad o b d i e n d u m

v o c a n i i erant e x ^ d i l i s s i n i i . l d e m b o c prardixil D a v i d , d i c e n e : A l de Judaico p o p u l o

6 8

P o p u l u s , quem non c o g n o v i , s e r v i v i t n i i b i , ad a u d i l u m a u r i s u b c d i v i l m i b i (H'iferaiur : Filii alieni sunl m c n l i l i , filii

a l i e n i conseuuerunt e l c l a u d i c a v e r u n l i n v i i s s u i s , t

q u a s i s c i l i c e l j a m j a m p r o l a p s u r i in a b e n o r u m c o n d i l i o n e m , e l n o a ainplius p e r r e c i a s vias i u c e s s u r i . Vise enim recla?et c i l r a e r r o r e m i n C b r i s l u m fercntos s u n l legis et p r o p h e l a r u m i n s l i l u l i o n e s . P o s l q n a i n i g i l u r derenere i n l e g i s e l propbetaruiu Oiiein, n e n i p e C b r i s t u r a , c l a u d i c a r u n t , m o r t i tradere ausi v i u c A u c t o r e m . CAP.
VERS.

XXVI.

1, 2 . El abiit haac ad Abimelech regem Pelistim in Gerar. Apparuilqne Dominus e i , et ait: Dominus peiniisenl fuerit u b i uon o p o u e l , Deus ipsuin dcserit e l averiit

Ne descendas in AZggptam, $ed habiia in terra, quam dixero libi. Q u a n d i u bal.iiabit quis i n l c r r a . S i vero q u i s m o r a l u s suas b e n e d i c i i o n e s . E l s l a l u a i n j u s j u r a n d u m i n e u m , e l c . " . \ ;
8 8

N<m s i b i repuguant Dei de j u r e j u r a n d o n e s . P c r qnem

8 8

sermo-

6 ,

;
8 8 5

eniin a l i u m , nisi per sc j u i a v i t

8 7

I s a . , 4 . Hebr. , 1 6 . P s a l . L M , 7. P s a l . x x x i v , 7, 8 . Maltb. xxu, 1 S . * P s a l . L x v n , 7. Psal. c \ x i , i . P s a l . \ x n , 0.. Isa. i 2 1 . Psal. xvu. 45. ibid. 4 0 .
8 1 8 6 8 6 1 8 1 8 8 t

415
Deus? Y e m m fcriur iinis, siouli propter nostrain

PROCOPII G A Z . E I
i m b e c i i l i i a l e m , qui putaab bis, ' \ .

416
,

j u r U j u r a n d i r e l i g i o n e m a d h i b u i s s e -

Iminani sermones diffcrunl

q u i inlorpohita j u r i s j u r a n d i

r c l i g i o n c p r o f e r u u l u r : ita c t i a m d i v i n o s sermones j u d i c a n d o s eesc, quasi

s i n l majoris auctoritatis s i cum j u r a m e n t o p r o f e r a n t u r . C o l l a u d a h j r et viilulibtis. V E R S . 5. el legitima gentissime obsorvavit baberenl, Omnia mea, eam sicuti ete. prcccepla men, jusliiias mea$, , . filius u l dignus p a i e r n a n o b i l i t a t e . N e q u a q u a m religionem, nisi vidisset filium enim palernas benedicliones con-

firmasset filio per j u r i s j u r a n d i

iisdeni, quibus e l palrem,

pradtlum

S i iioiidum ct lrgis esl,

p r o v u l g a t a erat cohiisse? cum legeni f.iciebant suni : Eain non \

, . , , , \ , meas/> \ enim . \ - : , semper , l>ges Don;ini nimi*

M o s a i c a , quare b i c l e g i n i u s A b r a b a i n u m d i l i observasse gcnles, upera quse

naturaliler

I m p r i u t i s tanien n o i a n d u m g i i i m a inea, quod r c l i q u i

quod i n q u i t , l e -

inierpreiaii

leges

rura cxstitere, nec c u m tcniporc d e m u m toeperuni esse. V E R S . 8. Factum rcx Pelisthn lsaaci. ett autem cum ei longum exlenderetur lsuac verba ridemem cum dies in eo toco, ut tua. aspicerel Abimelech Isaaadottebecca

per feneslram,

et viderel

Rebecca uxore nec

Qui conspicatur filia sua, ubi

cmn colluderc cum Hebecca, in b s c leveiit, ludicra Ilibr;ei YERS. aittein 43. exercere.

liiiguam s o l v i l : 158

Non s o r o r , sed u x o r c s l patri cum

H i n c c o n c l u d i i u r , non l i c i l u r a esse v i r o c u m sorore sua,

( r a d u n t , bonesto ilfb crevit,

vocabulo ^

\ . Kai , , .
1

revorcnlisc gratia ipsum s i g n i f l c a r i c o n c u b i l u m . progrestus qui in elc. Vere magtms b a b e t u r , omnibus serval virliitem.

\ \

l l o c modo n u l l u s maltts d i c i potest m a g n u s . Nec iiios esi Scripturae, u l i s i a m a g t i i l u d i n e i n sen e x c e l l c n l i a m affingat m a l i s . ncs ipsusque Domtnus Cxlerum magni Muses, J o a n valde, qua3 \ocantur in Scri-

. , ,

p t u r a . O b s e r v a n d a l a m e n cst a d d i i i o , respectu Pixsens gradus auiem

. , * \ , \ , \

n o n leniere a d m o l a e s l . Nec e n i m s i m p l i c i i e r , sed id r e f e r l u r . iNam l u b r i c u m cst. locus nos admonet, v i r o bono

n g r i c u l l u r u m e l caelera vilac studia ex a n i m i sententia s u c c c d e r c : e l subinde o m n i a uberius p r o \enire ullinio insiar successu scrnper antecedcnlein exbordei quod Isaac cetlenle,

. , \ . c Non confun4 e

c e n i u p l u m r c c c p i l . Qnapropler i n q u i l D a v i d : . Pbilistinos

d e n l u r l e m p o r c m a l o , c l i n diebus fainis s a i u r a b u n U i r YERS. 25. Obluraverunt Phillslini, elc.

Hiuc colligitur

lemnrasse foedus c u m I s a a c i . Nain c u m

Abrapiinium

l i a m o Isaaci patre i c l u m . iiijnria et fnerai aiTeclus. essct

Y e i u n U a m e n intuere sinceritatem Quaprupler cum ejus palienliam

et p r o b i l a l e m plurimum ut qui el illud,

audivisset esse d i s c e d e n d u m , c o n l i n u o d i s c e s s i l , nec i n jus p r o m i u i t l e r r a m , ne advena, f o d i l puteuin a l i u m . fugite i i i a l i u m potiusqtie d a m n u m lebaut ril dicilur: Isaaco cnm scilict t trisiilia nimia excruciarelur,

a m b u l a r e instituebal c u m b i s , amaret Dcus, ei injurise, ut inquit omnium quod

a quibus et peregrinus inde, loco, pa-

apparet

opporltinus el expositus. Huic concinil Caeteruni aflcciibus nimium dedili

: c Profectus i n boc eliam

C u i a d m o d u m afline est i l l u d C b r i s l i : c S i perseculi fuerint vos beneiiciorum iiiemoriam asserebat Isaac.

penitus abolent : occuressetis omnilme

p a t i , quam ab bis, quos o d e r u n l , bencflcia soli sibi eos Isaaci pueri

7

a c c i p c r c v e l i n l . Illi putci fodiunt. Quapropter nitatur in Si

P h i l i s l i n i s inde b a u r i r e v o l e n l i b u s , nec jam plnrinios fodisset puteos.

Deus autem filii

Evangelio

e S i essctie filii Abrabse, opera A b r a b a i facerelis * . H i n c consequens e s t : U n u s q u i s q u e itaque s u m m a ct i n s e m c l i p s o usque fodere.

e

Isaaci, o p c r a Isaaci faceretis. lioe p u l e o s " vcre i n l c H i g c r c

M

ope

e l c u p i a l csse filius Isaac, e i

Quidam

i n q u i u n t Isaacura, ut

U o m . , 14.

P s a l . x x x v i , 19.

M a t l b . x , 23.

6 T

Joan. , 39.

417

C O M M E N T A R I l I XG E N E S I N . fontcs i l l o s o b t u r a l o s nomina imponimlur

413 refodissc e i r e p m g a s s e puteis, quod qtiidem defoederis, bello sc i i i c e t deprebenderel. poten-

Ciset b e n e v o l u s , nec a m p l i u s i u j i i r i a r u m r e c o r d a r e t u r , affectans beneficiis i l l o r u i u i n j n r i a s e g r e d i l u r ad I s a a c u m , magis pactque paratus; snperare. Eadem

fertur honort p a r e n t i s . N e c u l l u m l o c u m invidia? apud sese r e l i n q u i t . A b i m e l e c h u s , c i i m suo c o i n i t a t u s p c c u l a n d i a n i m o i d facit, quam g r a l i a pangendi ccrnerel : paci, b e l l o , s i Isaacum i m p o l e n t i o r e m si potoniiorem

I s a a c u s advenientes aroice c o m p e l l a l , el c o m i l c r invitat, epuloque l i a m p e r s p e x i l , s a l i s e l nieiisae eos parlieipes facere V E R S . 3 1 . Et chuin rentur

e x c i p i l . Nec t a m c n vanas a d m i s c e l

U u d e s . Non enim adulatur v i r prudens, veruin biijuscemodi illecibras dfieslatur. Ubi e o n i m r o r u m reges dictos esse A b i m d e r h o s , s i c u t i J S g y p i i i suos reges n u n c u p a b a u t P b a r a o n e s . surgentes diluculo, e l c . N o n solus Isaac e l A b i m e l e c b , scd et c o m i l e s a d a c t i quidein e r a l m u l u i s a b s l i n e r e Illain gentein

festinal. V e r u m inleriin nolandum opinor, G e r a sunt

j u r a m e n l o . In facili

i n j u r i i s , s i c u l i MCC i n t e r A b r a b a n i u m et A b i m e l e nunc C l i a n a n a i o s , n u n c Cappadoces

injuriis cerlabalur.

S e d pra?sens p a c l u i n i n i u i e b a l , n e , s i c u i i reliquae genles, olim c x l e r m i n a S c r i p l u r a sacra

P h i l i s t i n i ab I s r a d i t i s .

o o m i n a t . Ca?terum i n t e i j e c l o d e i n u m l e m p o r e l i a n s l a t i s u n l C a p p a d o c c s . V E R S . 3 3 , 3 4 . Esau natus quadraginla annos duxil uxores, e l c , s c i l i c e l 2 5 annis post o b i l u m A b r a b a m i . A l uxores Esau aliier alibi iu Si riptura Nam muluas inicr scse fnnebaiil d e r e , q u a s i ea p e i p c l u a f u l u r a e s c t . n u i t c i i p a u l t i r . t E l recesserunl ab eo i n pace, e l e . i n i i n i c i t t a s . N u n c v c r o q u a u l u m ad paceni s a l i s confirmantur fce

\\ , xov. , \ *
. . 1\

Propterea nominavit nomen civilatis Puleus ju~ ramenli. S y r u s b a b e t : civitai. Nec i n i l l o

Iractu repcrilur isloc nomine urbs. Loci igitur f u e r i l 159 n o i n c n , nec u r b i s . ditplacebant Rebecca. Hebraius vero : c l exacer-

V E R S . 5 5 . Ei contendebant cum Rebecca, c i c . S y r u s babel : b a s s e n l e a m , facientes o m u i a c o n t e n l i o s e ? . K Z \ ^ , * 0 . , . ,

VERS.13.

i V o n cessabant irritare el ad iram provocare Rebeccam. E t q u a r a t i o n e n o n cotnmovissent

CAP. XXVII.

Supra me sit malediclto tua, / i / i , e t c .

Major serviel niinori . >

K e b e c c a p r o r s u s c o i i f i d e b a l . p r o m i s s i o n i divina, quae ila sonabal: C-aeierum l i o n u i b t l , mos e s l b o m i n u m , s o l l i c t ludifie q i i a d a m i n q u i e t a b a t u r , n c n o n b e n e d i c l i o j u s l i p a r e n l i s mularet p r o n u n i i a t u i n d i v i n u m .

A l Isaac n o n v o l u i t bencdicere pejorem Caeteruin Isaacus tione. -) pra?poneret parentum a h e r u m <o locare o m n e m l e n d u n l fmem. Rebecca spem enim

E s a u u m , quasi

bunc

Jacobo

piacrerrct

(quomodo e n i m v i r loiiuf siudebai. Veniin

m e l i o r i ?) sed c u m s c i r e l a l l e r u m p r o p r i a

v i r l u l e haberc D e u m b c n e v o l u m , et

i n b e n e d i c l i o n e p a i e r n a , eura i n bunc m o d t i m pronio?ere laborabat ut bona,

d i v e r s a s l u d i a et senlenlia3 n o n i n l e r sese d i s c r r p a n l , sed i n uiiutn eumdeinqiie q u i b u s dignus erat, J a c o b u s a d i p i s r e r e l u r . conabatur stta \ i r t u l e i n , inopiam corrigure m i s e r i c o r d i a et comiuisei-a-

d c l e r i o r i s , quoad

V E R S . 9 . Uuoi hados tenerot et pingnet, e i c E x apparatu bnjns coenae conjicere possumus m a g m tudinem e l corporis naturalem s a n i i a l c m , qua v i g u i t Isaac. N a m s i i n seneclute obsonio utel a -

. ^

, \ , >-

; \ . . ' ,

l u r d u o r u u i ba;doruin, et nlerim tetiipcrans p r a ; d i c a l u r , cedo qualis e r a l i n j u v o n h i t e ? VERS. 1 1 . Et inducam super me maledicionem, e l c . M i r a ! i l i s ad iram c s t Jacobns o b insignem i n

, ' . >

. , , . ,

u t r u i n q u e parentem pietalem. V e r e t u r ne p a h e n i c o n c i l c t : l n m s o l l i c i l u s e s l , ne n o i i p a r u m obediens n i a l r i videatur. P u l c h r e vero i i i q u i t : c Super me i n d i i c a m . N a m e l s i p a l e r re c o g n i i a secutus p a t r i a m c b a r t l a l e i n et l e u i l a l e n i , me n o n m a l e d i c t i o n e digna sane commiserim. Sane eliam

, . \ . objurgabit, matrem VERS. lamen conscienlia redarguet nos a d m i r a r i 1 9 . Ego sum oportel,

m e , quod

ob prseclaram b e n e v o l e n l i a m , q u a filium t u l a t u r . tuus, e t c . I i e r u m f r a n d u l e u l i c r i m c n objiciat q u i

Esau primogenilut

J a c o l o , s i n o u m e l i a l u r i d , quod a r c i d i l , Kecundum divina^ Providenliae l o n o i c n i . Y e t o m P r o v i d e n t i a buc resptcit, ne i n d i g n i s d e n t u r b o n e t a . ftlis,

M

S i c d i c a i e x p l o r a l o r roir.prebensus ab boste, Non sutn l i o -

sed i r a n s i t i o n e m facio, c l ad TOS Iransfngio. S i c d i c a l d u x , se per h o s l i t i a pacem p r o c u r a r e : a u i G e n . xxv, 2 3 ,

419
' tum hominis privaii,

PROCOPH

GMMl

420

se b e l l u m gcrere c u p i d i n e faciendae p a c i s . N i b i l obsiat, q u i n e l rex a l i q u a n d o possit assumeje h a b i ut efficial, quae e x i s t i i n a t i n r e m subditoruui fore. P a l e r f a m i l i a a , volens n i h i l se l a l e r e e o r u m quae doroi suae g e r u n l i t r , n o n impeditur induere vestem s e r v i l e m , et i n bunc moduqa f p c c u l a r i res domesticas. Q u i d a m i n q u i l , J a c o b u m isla d i x i s s e , ne, si fraudem patcr i n l e l l e x i s s e l , ipse nialedictione p r o s l e r n e r e l u r . Esau. N e c meudacii i n s i (44) \ , , . (45) ' \ , * . , . m u l a v e r i s J a c o b u m , se n o m i n a n t e m p r i m o g e n i t u n i Is e n i m f u i l , c u m n a c l u s essei p r i m n g e i i i c i b u m , ut e x i s l i i n a v i l Isaacus, ex feturac p r i v i l c g i a i n t e r v e n l u j u s j u r a n d i . Yenationem vero s e n l i i

ris captis p a r a t i u n , p e r q u c m Jacob venatur p a - * , ternam b e n c d i c i i o n e m . C n m fraude a c q u i s i v i s s c t primogenilurae palernam jura, dolo quoque indipiscilur bencdiclioneni, quam largiebalur d i -

vina Provideniia.
V E R S . 2 0 . Cito invemsti, c t c . N o n e n i m tanlo tempore adluerat, q u a n l u m v e n a l o r ad v e n a l i o n e m desiderare c o n s u e v i t . P i u s autem respondens, causam transfcrt i n Deum auclore n . Isaac j n b e l fil i u m accedere, u l ipsum c o n t r e c t e t . Nenio e n i m p r o c u l submotus a b e n e d i r e n i e , b e n e d i c l i o n e m u a n c i s c i potest. P r i m o i g i l u r accedens c o n t r e c t a U i r . Deinde i t e r u m accedens o s c u l a l u r p a t r e m .

Y E B S . 2 2 . Vox quidem est tox Jacob, e t c . Q u i d a m c n i m a d m o d u m ineptc l c s l a l u r , s i m i l i t u d i n e m q u a m d a m fuisse inter vocem J a c o b i et E s a u i . S c d Hebrauis a l i a m aiTerre v i d e l u r 160 intcrpretat i o n c m , s c i l i c e t p a i e r a r b U r a l u r p i a i l l a vcrba : f Deus pracbuit c o r a m me hodie, n o n ab Esaun fero h o m i n e esse d c p r o m p t a . H u i c s c n s u i v i d e l u r c o n s e u l i r e S c r i p t i i r a , quse de solis manibus l o q u i l u r quod fuerint s i m i l e s m a n i b u s E s a u i , s c i l i c e t h i r f u i t a . N i b i l liujuscemodi de voce t r a d i l . N o n e n i m pater ex p r o n u n l i a i i o n e , sed ex sensu v e r b o r u m n l r i u s q u e i n g e n i u m j u d i c a b a t . c Ttine es ftiius meus E s a u ? > N i b i i a l i u d i n l u l i t , sed c o n l i n u o a u s p i e a l u r b e n e d i c l i o n i s l e l a r a , quasi diceret : < T u es filius m e u s E s a u . E l bisce verbis t r a d i l , et quasi confirmat p r i m o g e n i t u r x j u r a J a c o b o . H o c vero d i "#inae Provideniiae i m p i i i a n d u m reor quod nec t a c i u nec voce oec differentiani baedoruin e l f e r a r u m eau discernere q u i v i l , et advertere do!um l s a a c u s .
V E R S . 2 7 . Ecce odor filii mei ut odor agri pleni, e l c . S y r u s n o n a g r i , sed telluri$ a i t , contha fragrantissimis germinibus ti optimis fructibus. Ca?leruin, ut d i c u n t , odor n o n cst s e n s i l i s . Q u o m o d o e n i m posset a t i q u a m tenere s i m i l i i u d i n e m ? Sed n i m i r u m e u m c o m m e n i o r a l o d o r c m , de quo e l P a u l u s c o o c i o n a i u r , d i c e n s : c C b r i s t i bonus odor sumus . V e r i s i m i l e est singulos habere b o n u m o d o r e m , uerope v t r i m i s , quae e s l q u a s i c o m p l e m e n t u i n e o r u m qtiai s u n l i n a g r o . C o n t r a vero v i t i a s u n t t e l e r r i m i o d o r i s , j u x l a e u m , q u i canit : c F e l u e r u n l e i c o t n p u i r u e r u n t voniicae mese a c o n s p e c l u etultitiae meas . C o n v e n i t autem D o m i n o benedicerc a g r u m v i r t u t i s o p l i m o s profundentein o d o ree. V e r u m haBC v e r b a a c c i p i e n d a sunt de coelesli r o r e , q u i c x caelesti regione p i o r u m a n i m i s i n s t i i l a i u r . Idem sentiendutn eai de ptnguedinibus l e m e , quag babet a c c i p i e n s semen idque c e n l u p l i citer reddens. S i odor ejus e s l o d o r a g r i p l e n i , queiu benedixit D o m i n u s , D o m i n i sane erit e i beoedictio.
9
, e

Y E R S . 2 9 . Et adorabunt te fiiii patri$ tui, e l c . Haec p o r r i g e n d a s u n l ad omnes, q u i beatiludiue e l b e n e d i c l i o n e d i g n i eniit. Q u i v c r o bos e x s e c r a t u r , maledictus c s t . H i n c d i c i t u r , m a l e d i c u m vel conjuratorem n o n ingressuriim i n ba3rediialem r e g u i . H u c facit, quod i n L e v i i i c o l e g i l n r : E d u c m a l e d i c u m e x l r a c a s t r a , et lapidibus eum o b r t i c l univergus populus . c F i l i i pairis l u i , % e l c , s c i l i c c l g c n i l i ex E s a u . S e d quemadmoduin David declaraius r e x p e r s e c u l i o n e m p a t i e b a l u r ab e o , q u i Dei j u d i c i u pulsus e r a l rcgno : eic Jacolms beuedictiohem assecutus, u l d o i n i n i u m b a b o r e l i n fratreni, c o n l r a r i u u i e x p c r i i u r adorans ipse fratreni. V e r u m p r o p b e t i a effectum i n seinine sorlilur.
T l 7 B

Y X R S . 5 1 . Surgat pater meus, e l c . H * c oninia p c n d e n l ex fide Y o c i f c r a l u s est aiuarulentc e l inagno c l a m o r e , dicens p a l r i V e r u m s i quis praesenlia verba p e n i i u s i n i r o s p i c i a t , n o n p r o r s u s advertant, q u i p u t a n l E s a u u m l o l u i n i i n m e r s u i n fuisse saeculi D e u i n . Y o x tamen quaedam magna et aniarulenta est : alia p o r r o a m a r a Tociferatio q u a m d a m a n a l o g i a m babet c u m d o l o i e , q u i e s l

E s a u i , s i c m i et fjeqtientia, c u m a i t : s u o : Benedic e l m c , m i p a l c r . e x c i d i l b e n c d i c t i o n e , quod quidejn c u r i s , et ob i d a l i c n u m a spe i n magna i n t c r i m s u a v i s . V e i u m bacc sccundum Deum.

II C o r . , 1 5 . * P s a l . x x x v n , 6.

T l

l C o r . v i , 10. " L r v i t . x x i v , 14. NOTVE.

() " , . . . (45) ' .

 VBM. raereptam b e n e d i c t i o n e m

COMMENTARII GENESIN. 5 . El benedixi eum, et benedietus erit, e l c . N e scilicet indignarettir et e x i s t i i n a r e t irritandam

4?2 fraude

esse. Q u a p r o p t e r ^ eamdein lioc l o c c o n f i r m a v i t , l a n t u m a b infertur, solertiam. Isaacum a d m o d u m obstupuisse.

e r a i u i i p s a m i n f i r m a r e t . N e c tamen J a c o b u m c e u mendacem aspernatus est : verum b e n e d i c t i o n e m i l l a m D c o iroputans o m n i a aequi b o n i q u e c o n s u l u i t . H i n c N e m o i g i u i r a d r o t e m e r a r i u s s i t , i i t reprehendat J a c o b i

YERS. 3 7 .

Dominum eum feci tuum, e t c . Igitur b e n e d i c t i o quacdam operatio e r a l , e l Isaacus eamdem

. \ Et omnes fratres ejus, c t c . N u l l o s t a n i c n , pr.xlcr istos geminos f r a l r e s , nita9 el Moabilas. fllios Iiabuit Isaacus. Q u i d a m i g i l u r o p i n a n l n r , etim i b i i n t e l l i g e r e A i n m o Servierunt namque his. V e ista acciderunt, e i illi prognati s u n l , scd L o P r o i n d e d i c e n d u m erat palris, idest, p a i l l a verba I r a respicias, r u m ante n a t u m J a c o b u m populi n o n ex A b r a h a m o tlius e o r u i n ibidem bunl pater e r a l . : ab Isaaco

operalus est.

. ' . [ ] , , ' . \ , . . ,

Fralres

\ *

trui, ncc ipsius

Jacobi. Quidam

. . , , . ' , , \ . , * , ' * . , . -

a d eos, q u i o r i g i n e m generis ex E s a u o c a -

pinnt. Esau enim, si mundi opulonliam

potentior e r a l J a c o b o . A b b o c e n i m ex M e s o p o t a m i a redeunte a d o r a l u r . D u m i g i t u r i n q u i l : < D o minum tuum eum f c i , > semcn i n l c l l i g i l , quasi inlelligunt Jacoburo 161
0 1 1 1

d i c e r e t : Oinnes fratres t u o s . Q u i d a m
0

hoc loco quibus

J u d a , qtii ex

J a c o b o p r o c r c a t u s est : necnon f r a i r e s d u o d e c i m , imperilavii Juda iribus. E x hac q u o q u e quas secunduin carnem prasslabat, filiis significat. poenis c o r r i g a n l u r , melioive quoreduxit prognatus e s l C b r i s t u s . Q u a vel seniinis, iti personam Jacobi. Ilaqtic fralree

. ", , < , . \ , ' . cnto l o q u i t u r : ejus, > e l c . N a m duodecim t r i b u s e e r v h u r a s Judae

p r o p l e r e a m p a r l e m generis sermocinatiir.

c Doimnutn c o r u m feci te, e t c , de E s a u i

c E l omnes

V E B S . 3 9 . flevil, e l c . P o s s u n t fortassis h x c esse s i g n a , s i a m i c i fieri. que d e r o i e . Y e r u i n

c E c c e a pinguedinc teme,> c t c . E a d e m verba pronunliaia sunta parenle ad Jacobum, similiter ut difTerenliain a l i q u a m c e r n a s additam esse. c o n s p i c i s d i c l i o n e m E s a n u m i n gladio v i c i u r u m , c u i n n i b i l

Detuper, u t

denoielur Esauuin obteinpcralurum, Jacobum veio imperaturuui. N i h i l tamen ulriusque benediclioncs i n i e r ae c o n c o r d a n t . N a m i n q u i l l a l e coiitineat J a c o b i b e n e d i c t i o . Ouines b e n e d i c l i o n e s t r a d i d i t J a c o b o e l s e m i n i ipsaus; E s a u i vero b e n e d i c l i o i n l r a g l a d i i u s u u i c o a r c t a b a t u r . Iino et ad p o s i e r o s s u o s e u m d e m gladii usuiu i r a n s n i i s i t . . \ Nam eliammim r u m avidissimi Arabes latrocinantur, e i bello-

feruntur. nullos lerras

J a c o b o q u i d e m obvenit b e n e d i c t i o ex fertilitate et ubertale glebae. E s a u u s v c r o a c c e p i l . ,

C f r u c l u s , sed s o l u m m o d o terrae i p s i concessa est h a b i l a l i o , q u a m v i s et ipsa q u o q u e fecunda forel. L a t r o c i n i a e n i m c x e r c u i t , nec agricullurae fuit i n l e n t u s . N e c b e n e d i c l i o n i s verba Dominus, babcul : D i t libi ut vivas super gladio t u o , e t c . N u l l i

, \ * , \ ], \ , ^ . ^ , ( 4 6 ) .
V E I S . 40.

s i q u i d e m talia elargiri solet ooelcste N u i n e n .

El erit quando abstnteris et sohcris jugum ejus ab$ te, e t c . D i x i t e n i m stipra : < S u p e r
fuit. V e r u m S y r n s , erii, p r e Tcmpu

g l a d i o l u o vives. Gens namque c x i p s o o r i g i n e m Irabens b e l U c o s i s s i m a rtsipitcas, rem imb&berie, c o g n o s c e s eum. Qnidam simpliciter

a c c i p i t , d i c e n s : S i r e s i p u e r i s , et vitae luae bellicOsnm i n s l i t u l u m o b m i s e r i s , D r i q u e t i m o i n h u n c m o d u m i l i a v e r b a at-cipiunt :

o r i t , q u o j u g u m ejus e x c u t i e s , l i b e r i a t e q u e f r u e r i s . xal nixpbr . \ Voce magna et amara, e l c . N o n l a m i n d i g n a t u r q u o d benedictionem n q u U percipcre, q u a m qttod

( 4 7 ) ,

NOTJE.

(46) ' . Hacc i n Gatena L i p s i c n s i a n o n y m i i u n t . (47) . . .

m c e r n i t fratrcm

PROCOPH GAZ^I

4U

b e n e d i c l i o o e d i g n u m l i a b i t u m : et . , . (48) \ , , , .

eam ob r c m se i l l a e x c i d i s s e . l d facile cognoscas ex vociferationis m a g u i l u d i n e et a m a r u l e u t i a .

Venit frater tuut cum dolo

e t c . Q u i fit i g i i t i r , quod

c o n t i n u o t n f e r t : c E t e r i l b e n e d i e t u s ? Patet Gum arie;

i g i l u r b i n c , n o n o m n e m d o l u m vel fraudem c u l p a b i l e m c e n s e r i . H u c rcfer siralagemata, et a l b l e t a r u m s o l e r t i a m , q u i palmae b o n o r e m c a p i u n t s i v i c e r i n t astu f r e l i . I l u i c i g i l u r loco aequipollet, ac s i d i x i s s e t : V e n i t c u m a r l c . Gaeterutn v i r bonus n i b i l non arlificiose a g i l . llaec q u i d e m i n b u n c modum interpretali suinus s i m p l i c i t e r ; paulo vero a l l i u s repelamus cumdern t e x t u m . Dcus cnpit videre v i v e n d i rationem i n lege a b s c o n d i t a m , u m b r i s t y p i s q u e i n v o l u t a m , s c i l i c e t l i i l c r a : nec secus i l l a m a p p e l i l i u popufo Jud.iico aspicere q u a m Isaacns v e n a t i o n e m E s a u i . N a m J u d a i c u s p o p u l u s H o r e b o , i n q u i e n s : c O m n i a , quaecunque d i x e r i l novus p o p u l u s , vos n c s c i t i s
n 7

Grmaverat iidein in

D e u s , facieimis c t audiemus * . CcTlerum ille p o -

pulus e r a l c u n c i a l o r , nec q u i d q u a m , n i s i p o l l i c c r i n o v e r a t . Q u a p r o p t e r populus s u p p l a n i a l o r , i d e s l , i p s u m prsevenit aflerendo quae quaRrebantur. N a m fidcm Deus ceu a l i m e n l u m i n i r o d u x i l . P r o i n d e G b r i s l u s S a m a r i t a r u m Gdem s i g n i i i c a n s , a i l : c E g o cibtim babeo ad e d c n d m n , quem . > H u n c c i b u m , ut, q u a l i s s i t , a p p a r e a l s i c e n a r r a l : c Mcus c i b u s e s l , u l faciam v o l t i n 7 e

t a i e m ejus, q u i m i s i t me p o p u l u m n o n slctisse

. > S a l v a t o r vero o s l e n d i l q u a s i s u b typo proponens

duos

filios,

primtim ad Gdei

p r o m i s s i s , at n o v u m p o p u l u i n , l i c c l c u n c l a n l e r , aitamen

poslremo

d c c u r r i s s e opus. A d e u m m o d u m e l i a m E s a u c u n c t a l u s est. J a c o b t u , q u i p r i m o moras n c c l c b a t , s i m u lans bispiditatein f r a l r i s , apposuit p a l r i c u p i l o s c i b o s . N a i n et novus populus i m i l a t u r figuram ct f o r m a m Judaicse vila?. Q u i c u n q u e e n i m o p e r a r i q u i d vutt, manus o p e r i a d m o l i l u r . Q u o t q u o l namqiie fidei e q u u n t u r d i r t a m e n , legem s p i r i l t i a h i e r i m p l e n t , fondenles o d o r c m bonae fragranliae, seipsos oflVrentes Deo dum P a t r i . C b r i s t u s e n i m , q u i t u l i t leges evangelicas, d j c i t : N e p u t a v e r i l i s quod v e n c r i m ad s o l v e n legem
7 e

. > Qui aulem

s e c t a n l u r G b r i s i u m , legcm a d i m p l e n l , s p i r i m a l e m e i r c u m o i s i o n e m

162

loco c a r n a l i s assuraentes. e l i n C b r i s t o S a b b a t i s m u m vere colenles, J u Jaeumque, q u i i n occtilio est, vere oslemlentes. E t b o c p r o p r i e est, habere manus E s a u , nec ejus v o t e m . N o l u m u s eniro nos a m p l e c t i Veruin s i i n e p l i a s et d e l i r a m e n l a Judaeeruin, n c c v o l u m u s b l a s p b e m a r c D o m i u u m , i p s u m abnegando. fidem j u s l i f i c a n l u r ab c r i m i n i b u s o m n i b u s a b s o l u l i . H i filii facti sunt s e c u n d u m convallium
7 e

r e s p i c i a m u s b e n e d i c l i o n e m , n o n orania i n J a c o b o c o n s u m m a l a sunt, sed i n C b r i s i o , et i n h i s q u i per p r o i n i s s i o n e n . fsaaci, c o g n i i i o n i s Det et ut s p i r i l u a l e s i n C h r i s t o s p a r g a i i l o d o r e s , q u i i n C a n l i e i s c a n t i c o r u m i n q u i l : c Ego flos c a u i p i e l l i l t n m * ; ex terra scilicet p r o g n a l u s r e s p e c i a
7 7

humaniuiis,

estqiie

odor

P a l r i s . E t e n i m P a u l u s s c r i b i i : < Deo aulem g r a t i a , q u i seniper i r i m n p b a i per n o s i n C b r i s t o . et o d o rero nolitiaB suae n i a n i f e s i a l per nos i n o m n i loco . N a n i q u i novit P a l r e i n , n o v i l e i F i l i u m . G x t e r u m ad p r o apostolorum opera v c n i m u s i n n o t i t i a m F i l i i , q u i nobis e s l ros cocli, c l pinguedo t e r r x sectindum p a r t i c i p a l i o n e m divinae naturae. T e r r a e i i i m nobis p i n g u i s c s t , p l u v i i s q u e s p i r i l u a l i b u s inacerata d u c e u d i i m s p i r i t u a l e s f r u c i u s . N e c deest frumenti cop'a, i d est, foi-tiludinis. N a m panis roborat e l firn i a l c o r h u m i n i s . N e c abest u b c r t a s v i n i , i d est, laelilia;. N a m v i n u m e x b i l a r a i seu lu l i t i c a l c o r b o m i nis. Ett-nim v i r u i t e m accepimus c a l c a n d i serpenlcs et s c o r p i o n e s ; speque exstiUanl.es gaudemus exspeciando coelestes mansiones, cupientes conregnare c u m G b r i s t o . D i c l u i n s i q u i d c m est : c S e r v i a n t

t i b i genles, e l adorcnt l e p r i n c i p e s , et s i s Dorninus f r a i r i s t u i . G b r i s t u s n a m q u e e s l , s i rcpwlcs c a r ficm, p r i i u o g e n i t n s inler u i u l l o s fralres, c o n j u n c l a d i v i n a n a l u r a b u m a n i l a t i . Q u a p r o p l e r bunc adoramus u l D o i n i n u m e o r u m q u i i n f r a t e r n i i a i e m banc v o r a t i s u n l . c Q u i s e n i m , a i t , i n n u b i b u s l a b i l u r Domino? e l quis assimilabiiur Domino in iiliis D c i d . c i l bunc bcnedictus est, a b u n d a l q u e coeleeiibus b o n i s .
7 8

assimi-

? Ipsi e n i i n flectet se oinne genn coele-

s t i u m , l e r r e s l r i u m , i n f e r a r u i n q i i e . Q u i b u i c m a l e d i c i t , m a l c d i c t u s e s l , e l c x c i d i t D e o . Q u i v c r o beneIs vero bcnedicit q u i d i v i u a m ejus g l o r i a m annunti t. Esautim vero benedictione quoque d i g n a l u r l a a c , l y p u m C l i r i s t i gerens. Israeli eniin dala est b e n e d i c i i o , dnm lex per M o s e n a C b r i s t o p r o m u l g a t u r . M u l t i f a r i a m namque ( i n q u i l P a u l u s ) Deus l o c u tus e s i p a l r i b u s i n prophelis quidem non i r a n s i b u n t
8 0 7 9

. Imo e l C b r i s t u s d o c e l suos sermones esse legein. A i l e n i m : Ne i o l a

ant a p i c u l a peribit a lege, donec o m n i a facta fuerint. Coelum e l l e r r a t r a n s i b u n l , verba mea . # P a n i s et ? i n i , i d est mysticas b e n e d i c t i o n i s , e x p c r s e s t E s a u . N a m p r i s c u s populus l i o n o r e . N o s per C b r i s l u n i
e i

n o n dignus habitus est isto

i n pacc,

Israc!ila3 auteiii n i u l i i s c o n i m i s s i s Spiriiu

pr.Tliis p o i i t i sunt terra C b a n a a n , qua3 t y p u m gerit coelestis et s p i r i l u a l i * lerra?. H i n c d i c i t S a l v a l o r : Beaii m i t e s , quia i p s i baeredilabunl t e r r a m . > N o s i g i l u r i n v c r a m l i b c r i a i e m a s s e r l i , frcti sancio accedimus ad C l i r i s t u m quasi f r a l r e i n , q u o d b u m a u a m n a l u r a m a s s u m p s i l , c l m u l l a p a l i e n t i a ei adba!i'emus. V e r u m Israel i l e r u m c e u homo i n s e r v i l u l e m r e l r a b i l u r subjectus l e g i , ob qitam n i o r l e m
7 1

Etml. xxiv, . P&al. L X X X V I I I , 7 .

J o a n . i v , 5 2 . i b i d . 3 4 , M a l t b . v , 1 7 . C a n t . u . 1. H e b r . , 1. M a l i h . v , 1 8 , 1 9 . ibid. 4.
4 3 1

" H G o r . n , 14.

NOTJE. (48) \ . .

425 sustinet, quam pariunt

COMMENTARII IN GENESIN. transgrcssiones.

8 t

426

Dens c n i m i n q n i t a d M o s c n : < A b i c i t o , e l desccnde b i n c .

I n i q u c c i i i n i c g i l populus l u u s , q u e m e d u x i s l i e l c r r a j E g y p t i . l m o ipsc P a u l u s de lcge s i c l o q u i l u r : S i quts transgrcssus ftierit legem M o s i s , s u b duobus a u l I r i b u s l e s l i b u s c a p i l a l i l e r p u n i i u r *. C a H e r u m I s r a c l c u n c l a t u s est lcgis j u g t u i i d e p o n c r c , c u m v o c a r e l u r a C b r i s l o a d fidei g r a l i a m e l l i b e r a l e i n fidei c o n d i l i o n e m . V E R S . 4 1 . Dixit igiiur Esau in animo, e i c . Q u o m o d o i g i t u r R e b e c c a , q u i d anitno rescirc quivii? molirctur Esnti, L i q t i e l s a l i s E t a u u n i j a i u npud sese c o n s i i l u i s s e , u l e medio l o l l c r e t J a c o b u m . Nam

v e r b u m , d i x i / , s:\Us i d s i g n i f i c a l . H o c s u m n coiisiUtiui quibusdam a p e r u i l . A f l e c l i o n c m s c u pa&sionctn' b o c loco n o m i n a i i i i o r t e m . - , \ , . " (49) , " * . V c r u m Esau s i b i , n o n a l i i s imputarc debebat, quod t a r d i u s b e n e d i c l i o n c i n asscculus c s l : q u a n i v i s succenscret Jacobo eique i n v i d e r c t , n c c i p s u m darmnum agnoscere \ e l l e l . A i u n t autein : S i perimcret i d c o n s i l i u m non secum l i a c l o c u l u s c s l E s a u , s c i l i c e i u t f r a l r e m , satis mantfeslum r e o r , ab b o m i n c 163 scculioncs fugiendae s i n l ,

r c n u n l i a i t i n i esse Rebeccae. vidcas d i v i n u m a u x i -

D i s c i m u s a u t c m b i n c fugcre eos, q u i nobis insidtas s l r a u n l e l . e x i l i u m m a c h i n a n l u r . Q u o d c n i m p c r m o u c l e x e m p l u m J a c o b i fugienlis E s a u i t m . U t a u l e m l i u m , Jacobo visiones divinaa observatse s u n l , e l d u o d c c i m t r i b m i m p o p u l i faclus e s l paler i n i p a fua e x s i l i o q u e . Reversus p o s t l i m i n i o ex fuga p r o Jacobi nomcn Israclis i n d i p i s c i l u r .
V E R S . 45.

Nam ntroque vestrum orbabor ? e l c , quasi f r a l r i c i d a , q u o a d d e s i i n a i a m e l conc< p l a n ca?den,

j n i n j a m i n o r l t i o . C o m m o d a n i vero e x s i l i i c a u s a m p r s n l c n d i i Kcbecca Jacobo, scilicet lilias C b c l l a o t u n i : n e , diirn i u M e s o p o l a m i a m p r o f i c i s c e r e l t i r p r x l e r senientiam patris, p a l r c n i vel i r r i l a r e l v e l i u U i s t i l i a m r o n j i c e r e t . S u p r a eniin l c g i m u s : U x o r e s E s a u i r i x a b a n l u r c u m Isaaco e l U e b e c c a . > H i n c quoquc d o c e m u r , ne despondeaiuus p i i s flliis u i o r e s e t b n i c a s . P i o p t e r e a quoque c o n q u e r i l u r Rebeeca, i n q u i e n s : A d qnid n i i h i v i l a ? > V e r u m liliae C b a n a a m mala? e r a n l , non c o r a m E s a u o , sed c o r a m Isaaco ejus p a t r c E s a u invtdebat Jacobo p r o p l e r b e n e d i c l i o n e m , c l c . S i c quoque primogonitus Israel i u v i d c b a t fidelibns, i d e s l , n o v o p o p o l , siquidetn h i e , s i o r d i n c m respicere v e l i s , p r i m u s factus est, c l p r o p r i i u o genito r e p u l a l u r . B e n e d i c l i o n e m a u t e m a c c i p i e n s dilatus est g r a i i a C b r i s l i . A t a l l e r exasperatns j a m csedcs perseciilioncs s p i r a r c c o r p i l , n i h i l adjutus ttebecca? n o n i n s i d i a r u n i s u b o r n a n s . A p o s t o l i vero cx una i n a l i a m fuga c o n i e n d e b a n l u r b e m , q u e i n a d m o d u m a C h r i s l o e r a n l j u s s i . S i c e l J a c o b u s se r c c i p i t ad L a b a n u m , s o l e r l i a , leaaciquc p r u d e m i a . D u x i l YPTO u x o r e m ex l i i s , q u i idololatriae ndha?resceD c i " ; sed q u i a eum r c b a i i t . S i c apostoli p e r l i n c m e * ad n o v u m p o p u l u m ex senlentia Ecclcsiae ejusquc sponsi, fugienics p r o p i n q u i l a t c n i J u d x o r u m c l a m i t a n t : < Vobts o p o r l e b a l p r i m o I r a d i sermouem p e l l i t i s , et vos i n d i g n o s censetis v i i a aeierna. ecce c o n v e r l i m u r ad gentes. S i c e n i i n nobis pracccpit D o m i u u s . F i u o s i g i l i i r ex e l b n i c i s gignere l i c e b a l , et iieri patres i n u l i o r u m . N a m P a u l u s stc compellat eos, q u o s , c u i n forent anle g e n l i l e ? , ad C b r i s i i a n u m c o n v e r t e r a t : < N a m i n C b r i s l o Jesu ego vos g e n u i . J a c o b u s a u l e m , profectionem i n s l i t i i c n e i n M e s o p o t a m i a m , b c n e d i c t i o n e m populus lidei i n c r c m c n t i s a u c l u s . A c c e p o r u n l c n i m q u o l q u o i i n novo
8 6 M

a c c i p i t n o n sccus ac novtis

populo conlinenlur, Abrnbanii

b e n e d i c i i o n e m , cobaprodes c um p a i r i b u s facti. N a m d i s c u m b c n l c u i n A b r a b a m , Isaac et Jacob i n regno ccElonnn s e c u u d u m S a l v a t o r i s v c c e m cos i n v e r i t a l e l u a

8 7

, q u i b e n e d i c l i o n c i u nobis i m p e r l l e n s , a i i : P a l c r sanele, s c r v a diiormn populoruni,

. > -opter p r i m i l i a s ex Israelitis E c c l e s i a i n t e l l i g i l u r m a l e r

qui s u n t c o n d i l i i n unuin n o v i i i n b o m i i i e m . S i c e n i m e l Itebccca d u o r u m m a l e r fuit.

CAP. VERS. XXVI!I.

i. Vocavit itaque Isaac Jacob, et benedixit ei. Q u x r i l u r , quare A b r a b a n i u s n o n b c n c d i x e r n

palriarcbis ? Sed

I s a a c u m , s i c u l i Isaacus fausta et bona i m p r e c a l u s c s l J a c o b o , Jacobusque duodeciin B c l b u e l i s S y r i , e i c , Q u i a teinporis eiim f o n l e m G e r a r i t a r m n principes

inaniiesttim esse e x l s t i m o , quod s n i r i c i e n l e m b a b u c r i i Itcnedictionem, vel s a c r o s a n c l o Dci l e s t i i n o n i o . successu S y r u s faclus est. fonte j t i r a m e n l i , e l c . N a i n ad pacem fccenint cutn lsaaco, quam c o n f i r m a r u n l j u r i s j u r a n d i r e i i -

gione. S u p r a vero s c r i b i t u r : c N o m e n tirbi, P i i t c u s j i i r a m c u l i . S c d Jacobo in t r i s l i t i a m c o n j e c l o , q u o d a v e l l e r e l u r a p a r e n l u m d u l c i s s i m a c o n s u e l u d i n c , e i c o g e r e i u r i n aliam proficisci r e g i o n e m , oppor* IIIIIC o b v e r s a n l u r angeli i n s c n i e n l e s bumano g e n c r i , nt ciun c o n s o l e n l u r . S i c Dcus setnper snis, qui adverMS p r c m n n i u r , pr%slo esse p a r u m angustani 164 s o l e l . S c a l x significant ascensum et dcscensutn. V e r u m Jaoobi.s de N u m i n e coticeperat o p i n i o n e m , c u m p u t a r e i i p s u m r e l i n q u c r c r e l i q i i u i n o r r e l i q u i a s . A l i i c n i m d x r a o n e s , more
8 V

b e m , e l c o n l r a b i et c o n c l u d i ca sola regionc, i n q i i a m ab ipso essei vocalus et i n d u c t u s . II%c J a c o b i o p i u i o idololairiso a d h u c sapiebat E x o d . x x x i i , 7. x f i i , 17.

8 8 8 8

p a g a n o r u m , a l i b i oprranttir c i
8 8

Hebr. x , 28.

A o U x n i , 46.

8 8

I Gor. i v , 15.

Mallb. , H .

8 7

Jloan.

NOTVE. (49) \ , . . . PATROL. GR.LXXXVIL 14

427

PROCOPJI G A Z

m
cjus i m p c r i u m agnoscunt.

c o h i n t i i r . Doeetur iiaqne J a c o b u s prsescnit v i s i o n e Deum nbiqtie cs*e pr.Tsciitem, q u a m v i s m o r c t u r ooelo, o l a d m i n i s l r a r e u n i v c r s a m r e r u m n a t u r a m , i m p c r a n t e m e l angelis q n i Quaproptor qtiasi at ut a d m i r a l i o n e caplus docobirs, e x c t a m a t : t D o m i n u s csl rn l i o c l o c o , et ego i g n o r a fidclis populus requievit i n C b r i s l o , qtti e s l Inpis c l e c l u s c l angularis ct qnibas adjuvaiur, angelos, j u x l a de9cendeiites

b a m . E a r u m v e r o qiue e v e n e r a n t , c u m lapidem c m i s a i u esse susprcarelirr, l a p i d e m , s i non ut v o l t i i t , poluii, bonoravil. Sic preltostis. Nec Cbristi Iirercdes quibus, p o p u l u s lldelis d e s e r h u r a D o m i n o * htfbet quoqu<\

p r o n u n l i a l u i n : c (juia v i d e b i l i s coelum a p e r l u u i e l angelos D e i ascendetucs et regni c o c l o n i m , pcr scalas s i g n i i i c a t u r . V e r u i n angelis tit

, 0

snper F d i m n h o m i n i s

> Desccnsus itle a n g e l o r u m , q u i i i i i i t i i n l t i r i u m i n i s t c r i u m b i s , q u i Tuitiri u n t Doimnus pracposilus cst C b r i s l u s , acciptes cunctis in cunciis viis luis ; a quo

ut l c s t a i u r D a v i d , Praecipiet de te, ut ctistodiaut le u l olim Jacobum,

v i r i t i l e i n , e l c a l c a b i s leoncm e l dracouem t c m i a m b o s l i s ' . P r o i n d e nos, lium

. * C a l c a i t i u s c n i m serpentcs e l scorpiones e l o m n e m pos i c a l l o q i i i t u r : c E t c e ego suni v o b i s c u m

diebus *. Caclcrum b e a l i d i s c i p t i l i p l u r i m u m in C h r i s l o d i i a l i &m>t. N a m p a h e s i i i n u m e r a b i l i o m geui n C b r i s l o e v a s c r i i n l . S i c a i l P a u l u s : < Nam i n O b r i s l o J e s u per E v a i t g e l i u i n ego vos gonui . per E v a u g c l i i d o c i r i i i a m pepeE t , ut ad pauca r e d e a m , tam fecunda V E R S . 1 8 . Lapit fuit a p o s i o l o r u m soboles, q u a m

l e r u n l , u l i n s l a r arena; n t i u i c r o c a r e n t i s , i n omuein sparsa fuerint orbem C b r i s l i a n i . autem unctus est oleo, etc. In b u n c m o d u m E n i m a n u e l p c n m c i u s ert oleo e x s u l l a l i o n i s u l l r a c o i i s o r l e s suos. PraHerea E m m a n u e l s u s o i i a i u r i i i o i 4 u i s , cujus q u i d e u i l y p u s QA l a p i s i l l c e w c U H , u l staluac i o r n u m repraeseniaret. S u n l q u i asserunt, Deus, ut p e r b i b e l u r esse ? i a S c r i p t u r a 3 * u c t e r i l J t c , sic q u o q u e diceodus s i l CU8, i n q u o qtrietein capiens Jacobus, v i d i t scalas e lerra borrore i n coelum n>que s u r r e c l a s . Quapropler perculsus, h i q w i l : c L o c u s i i l c religiosus
,

, * , , \ , , , \ * ^ \

. ' , c > \ \ ,

est p o r l a coeli, d o m u s q u e D c L > U i c n i m : E g o osliutn , s i c q u o q a e et locus e l d o m u s rn s c r i n o cst. i>ic quoque e l ipso Dei P a l r i s Deus in

, , \ ,

p o r l a n o m i n a l t i r cocii. P e r i p s u n i eiutn i i i l r a m u s coclum s u m u i u m Dci p a l a l i u m . H u i c loco c e u v i v o c l ad ipsum v c m c n l i o c c u r r i l J a c o b u s .

l l u c s i n p l a v c r i * el i l l u m l o c u i n , n o n inepie feceris. F a c l u m tSl s o r o r i s suai, o b v i a m e i p r o c e s s i l . Hcbraei a i i n o t a n l

nt a u d i T i t L a b a n nonien J a c o b Klti essel lerra sancia, occui t e r u m rliirxissc. lucum in quo

J a c o b o , c u m egressus

btiissc s o l c m ; sed I r a n e e u i u i J a b o c e l venienti ad i r a n s i l u m sancUE -lcrraj, e u i n d e m

S( p p i u i u e u i i n est : t x o n u s e s l c i s o l quando prseteriil v i s i o n e m D e i , i i d est eum

o b s c r v a v e r a l d i v i n a m v i s i o n e m , q u i locus p i u p l e r r e l i g i o n e m l e r r i b H i s d k c b a t u r , d o m u s s c i l i c e t Dei e i porta cocli. L a p i d e s in S c r i p l u r a gacra p l e i u i n q u e sanctas d e n o l a i i i Trrlutes. ^ b r i s l u s auteni lapis ilte prctiosus c l cxcellens supponiiur capiti Jacobi. l s v e r o q u i ait : t E g o D o m i n u s D e u s Abrabam patris l u i , o i c , v o c a l u r a u g c l u s . N a m J a c o b u s ipse id s a l i s confirniat, in <juiens : t D i x f l m i b i angi!Lus Oei i n s o m n o . paulo p o s l : c Ego s u m 9 c u s q u i visus s u m tibi i n loco D v i , ubi n i i b i uuxisii s l u X u a i u , ( t v o v i s l i . N i s i fonassis Deus i n angclo l o c u l i t s siL, s i c u t i i n rubo c u m a p p a r e r e l M o s i . Jacobus i l o i n u n i D c i i i o n i i i i a l p o r i a m ooeli : sed S c r i p l u r a i s l o n o i n i n c d l g n a t u r l o c m n , i n qno scal.u v i s ; f s t i n i . C;cteruin, ut ex pracsculi ioco e r u d i a i u r , u i e d i l u l l i o J u d a sitaiu csse Beibt^l, cuiligere dattir. T e r r a m c n i i n , i n qua tu s l a s , t i b i , i n q u i l , d a b o . i Judsea secundum l a l i l u d i u e m in q i i a i u o r paiet s e c l i o n c s . U e i b c l ila<iuc, u l i n t c r m c d i a , s i l a c s l , s i c u l d o c c l LXXVIII psalmus. i g i l t i r abs rc boc i n loco Jacobtis n i u m \ i d c t . Q u a r e o l c o p e i T u n d i l lapidem? s c i l i c c t , u t c u m gucrct, u l c u m rcversus ex M e s o p a l a i u i a 165 lapidfin notassc c u l l r o : r c d i c n s v c r o , s i o l c o , q u a s i quadam uuta a r e l i q u i s somdisiia-

r e p e r i r e p o s s e l . S e d nd i d suiTecisseX lapidis e r c c t i o , et umlionem

i t e r u a i se v i d e n d u i n o b l u l i s s c l U c u s , lapidem c r i g e r e e l Deo aU : l l l i , qui bat-tilo solo m u u i l t i s lapidem,

h n l x i e r e p o l u i s s e l . i u t e r u i i i , u i n i i b i v i d e l u r , e x i s l i m o i d o m n e contigisse p r o p l e r fntiiram qwa l a b c r n a c u l u i n e l s a c c r d o l c s c r a m c o n s c c r a n d i . I l n i c v e i o q u i

IrnnMvit i n M e s o p u l a m i a m , non f u i l c u l t o r . quo lapidcm s i g u a r e l ? sic r e s p o n d c l i i r per aliam i n l e r r o gaiioiKim : Quoinudo i g i l u r D c u m b n b u i l ? P o l u i s s c l \ n l a l l c r i u s l a p i d i s a l l r i l u illuiu signare nrc ad c a m rem opus f u i s s e l c u l l c l l o . Q u i d a m i n l c r p r c s i n q u i l , a s c c n s i i m i l l u m c l desccnsum angel o n i : u signift; arc p i o f e c l i o u e m J a c o b i i u M e s o p o l a n i i a m , e i inde cjus r e d t i u n i . Ipsum v c r o j u v a r i a n g ^ i u n n u a u x i l i o , ut possit incohmns in patiiam p u s l l i m i n i o r c v e r t i . I u i p r i m i s tameu per i l l a s scalas vnc osiiritdiiur C h r i s i i cx coelo ad nos dcFcwisus c l nscetisns. l l i o l a p i s , i n q u i l , c r i l ntilii tointis b*-i,> e l c . P t o p c r c a eumdcm tanla d i l i g c n t i a obsignavii ijuasi, c l p e i u u x i l oSoo. u l f o i e l Douuts D c i . Qtiid eii ida D / i domus? N i i u i r u i n doHHis o r a i i o i i i el p i c c a t i o u i b u s d c s i i u a i a . E t dcdcrii mibi cu iiiodcnduin e l v c s l c m ad i u d n c i u t i t m , t c l c . * 4t.n. , M . J o a n . x , 9. Psal. xc, I I . ibid. 13. luv. x, 19.
, 8

pam-n ad

M a i l b . x w n i , 20.

9 8

1 Co;

. 15.

"

429

COMMENTARII

I NG E N E S I N . esl vesiis, i l l a , quae alligeral qua ornamenli gralia fimbriam veslis

430 uli-

m u r , ea supra l u u i c a m v e l a l i . Quaproplft* m u l i e r Salvatoiig, i n t e r se i n ipsa s a n a l a e s l . E r a t e n i m p e c u l i a r i s quaedam v i r l u s ipsa. N i m i r u r a o b eaindem c a u s a m medicala conlendebanl milUcs singuli sed, quia vis quxdara c t i p i c n i c s , ea d i v i s a ,

. . ol ' , , , , * . essel. Beor.

h a b e r e partein : quasi u t i l i s forct n o n a d i n d u e n d u m ,

V E R S . 2 1 . El erit mihi Dominus in Deum , ele. Nuiicne Deuin denium, tuuin post lanla a c c c p l a beneficia, volcbas? V c l erat erat Dominuin agnoscere

i i w l j v ' ' .

, , c * , , ,

foriassis n o i i d u m Deus J a c o b i , s i c u t i

erat H l i Deus, sed f u l u r u s Abrabami

c u m a u d i r e t voccni

' , \ pane vinoque, , \ . e u m q u e p a s c e r e i et p o t a r e i num. V e s t i m e i i t u r a , quod r e r o festis ?el pallium l u n i c * inducilur,

Dei b a n c : c Ego Deus tuus. N e c d u m e n i m c i i m eum l u t a r e t u r p e r p r o f e c t i o n e m

D o m i n u s Deus c u m eo, sed t u m d e m u m i d a c c i d i t , et r e d i t u m , miseiatioQuod te Jesum et viscera

inducereique Cbristum

erat D c i l u x , q u a undique m u n i e b a i u r et a m i c i e b a t u r . paiel vel ex hoc e l pallium

M

e i U i n i c a differani,

t u m a l i i s S c r i p t u r locia : Volenti . E t e x b o c : Induit quam Jacobo, c u m forel

i n j u s trabere, et l u n i c a m

tuam accipere, r e l i i i q u e

me tunica scilicel et a m nondum

s a l u t i s , et pallio laeiiltae . Praelerea et boc deerat, q u o m i n u s esset D o m i n u s Deus u t a u x i l i o DoDiini Dei i n s l r u c l u s r e d i r e l i u c o l u m i s i n patriam d o m u m , e x l r a

b u l a r e t i n v i a quae a d b a n c ferebai, defendebalur m i r a b i l i i e r divino a u x i l i o . S e d eo temporc e r a l Jacobo D o m i n u s i n D c u m , nec lapis e r a t d o m u s D e i . Catlerum l i b u s p o s l e r i o r a fore p c r f e c l i o r a . . " , Sic animum i d fil, ut cognoscainus

praceden-

i n d u c o m e u m , quod i s , q u i p r i u s in divinis eloquiis proficere,

erat lapis, c c d i t i n d o m u m D e i , nempe quod i n i l i o sermo D e i , volenti parvus et e x i l i s v i d e a l u r : sed tandem re.s qua?dam magna til augusla a p p a r e l , u b i
a b

* \ . 6*1 . 4 \ , ;

pervenerimus s a mul-

craj doclrinae a u s p i c i i s i n D Q I n o t i t i a m . Nec tur

, T

i s l o l o c o a b b o r r e l , q u o d i n Daniele i c g i -

de lapide r e s e c l o de m o n i e absque m a n i b u s

b u m a n i s , q u i cresccbat i n a r d u u i n m o n t e m . A l i u s q u i d a m i n t e i p r e s s i c h a b e t : Erit mihi Dominus t n Deum e t c . E x b i s verbie

9

conjicilur , eral ei

q u o d p r i u s uon fuerit

illi

Deus.

E t Abrabae d i c i t Deus : E r o l i b i Deus. Igitur a n l e a non

O e u s . I n q u i l praHerea : c S l a t u a , q u a m p o s u i s l i i n i b i , s t a l u a D e i . ; \ Sed quaerilur qua r a l i o n e lapis unus fuerit do-

, . C mus D e i , p r e s e r l i m c u m n u l l a m d o m u m , sed s a l , l e m a r a m eo toci e x s t r u x e r i t J a c o b u s . V c r t i m i s sensus est illorum verborum : Cwin rever&tis fuero, gralias agam Dco ponendo a r a i n . S i i g i l u r sospes h u c reductus fuero, Dei ero. Id enini s i g n i i i c a t , qitod ait : < E r i l m i h i i n D c u n i . . , . c *.

166
VERS.

C A P - xxix.
s e q u i i u r sacrosancta C b r i s l i d o g m a t a ; idem Jacobus ad gentes. N e c
9 t

1. Levavit itaque Jaeob pedes suos , et pervenit in lerramfiliorumOrieniis. S u p r a e u a r r a v h n u s , populi, qui

Jacobura p r a se ferre l y p u m n o v i

quoque g e r i l personam a p o s t o l o n u i i , q u i , r e i i c t o populo caRdibue gaudenle, abierunt

Mosie exeinpluui b u i c d i s s i m i l e d e p r e h e n d i l u r , q u i q u o q u e c o n c e s s i l i n M a d i a n , e l s i m i l i a cuiii v i r g i n l b u s e i pasloribus egit. S c r i p t u m e s t : c P o p u l u s creaius (vtl condUus) laudabit Doininum i l l i s v c r o conabantur aposioli c V o s genus e l e c l u m , regale s a c e r d o l i u m , populus a c q u i s i l u s , .ut b r i s v o c a v i i vos i n a d m i r a b i l e m s u a m lucein.
, ,

. >Ex

quaercre filios, formanles e i gigncntes bos evangelica d o c l r i n a , dicenles : v i r t u l e s a i m u n t i c l i s ejus q u i e teneQ u i q u o o d a m non c r a l i s p o p u l u s , n u n c v c r o populus i u

C b r i i t o . > l l a q u e C h r i s l u s , ut J a c o b u s , j u b c l paslores abire c i pascere g r c g e n i . Causam s u b j u u g i i : E s i e o l m adbuc a l l a diee nec tempus eet u i c o l l i g a n i u r p c c o r a . i I n b u n c m o d u m prsecepil P c t r u s , u i fatiaut ' Matlh. v, 40. I Esdr. IX, 3 . ' D a n . n , 5 * . P s a l . c i , 19. I Pclr. , 9,10.

431
4

PROCOPII GAZ.EI

3 ct

s niores sive episcopi, inquiens : t S c n i o r e s , qtii s u m inter v o s , b o r l o r , q u i et ipse sum consenior, socius cloriae, qua revelabitur, pascite gregcin C h r i s l i et D c i *. > U b i q u e eos paslores ptura sacra, qui boinines quasi i n b c r b i d u i n c C u r a m habclo graminis i c a m p o , fenumque quaruni l a n a l o c u m ducercnt in Scripturam sacram. secato : et collige fenum raontanum, nominai

Scriex

Hinc dicitur :
v

u l babeas oves

tibi vcstes comparce . Caslerum s a c r i doclores d o c e b a n l g e n l i u m pbtlosopbos, J a c o b u s , l a p i d e m : quein est,inquit, aelernavila, ut illi omnes c o a d u n a t i et a g g r e g a i i a m o v e r c v e r u m U e u m , et Dei, el qiiis sit

qtia? subnon quem qtii

%

i i c q i i a q u a n i p r o p r i i s v i r i b u s assequi qtTmssent, potantes eos v m Q c a c o g n i t i o n i s C b r i s t i a q u a , inovcnies a p u l e o , s i c m i poluissent. Haec c n i m c o g n o s c a m le s o l u m

m i s i s l i , J c s u m C b r i s t u m * S a m a r i l a n a m i l a a l l o q u i l u r : S i rtosses donura A d JudaBOs nit : c S i q u i s s i t i l , ventat et bibat

l i b i l o q u i t u r , d i c c n s : Da m i b i biberc : iu ab ipso poshilasses, ci dedissel t i b i bibere a q u a m viyain . > P c r propbeiam e x p o s l u l a l c u m J u d x i s , dieons : duo mala fecit qui nequeunt oblectus. A t sibi puteos c o n l r i t o s , c O b s l u p u i l cocluni p r o p l e r b o c , e l h o r r u i t
e

vebementer valde, i n q u i t D o m i n u s . Q u i a lalet lapide, ceu obscuritale q u a d a m p o l u e r u n l . Deum q u i d e m csse

populus meus : me d c s c r u e r u n t foitlcin vivac aqtiae, e l foderuut rctitiere aqnani . V c r t i m C b r i s t u s i n profundo

GraccorniTi p b i l o s o p b i g a r r u l i , i n O n i l i s s y l l o g i s m i s frcti et o c c u p a l i , q u i b u s u l u n i u r i n i n d a g a n d o vitac sncro l i q u o r o , a l v e r i l a l i s p r o r u n d i t a i e m venire b a u d suis r a t i o c i n i i s d e p r c h e n d c r u n t , at l u r p i i c r c r r a r u n l d u m d i v i u a m n a l u r a m , quibus v o l u n t , etiam c r e a l u r i s afllngunt. Y e r u m unus p a s l o r , a C h r i s t o i n i s s u s , et sacris d o g m a l i s i n s t r u c l u s , l a p i d e m devolvere v a l e l . I l a n c nquam P a u l u s A l b c n i c n s i b u s a n n u n t i a v i t , d u m c o n c i o n a l u r de Ignolo Deo , e l d e s i d e r a l ex genlibus E c c l e s i a m , i n s l a r J a c o b i ambientis K a c b c l c m , q u c x p o n i l u r o v i s , pararc D o m i n o . C b r i s t u s e n i m prae8 7

d i c a b a l : c E l alias babco oves, qtiae non s m i t d e o v i l i b o c , > e l c . Ilanc i g i l i t r c o n j u n x i l C h r i s t o v i r g i nem c a s l a m , n o n b a b e n l e m r u g a m aut m a c u l a m . Israelita?, si prrmos spectes orNi<t,radices ex gentibus b a b u c r c . Q u a p r o p l c r L a b a n salulat e l o s c u l a l u r J a c o b u m , eumqHe n o m i n a t , q u a m v i s i d o l o l a t r a foret, suam c a r n c m s u u m q u e os. N a m A b r a b a m u s i n praepulio educalus h i l e r r a C h a l d a e o r u m , et e x c n l i n a legibits Graecani^is, fidci s i g n a c u l u n r a c c e p i l c i r c u m c i s i o n e m . Gognatus igittir est i s r a e l g e n l i l i p o p u l a , licet lege sit secreius : taiidemque i n u n u m ambe conveiiere c o r p u s , G b r i s l u s e n i m i r i i e r s i i l i u m a b s t n lit liitcralcin lcgem abolens c i r c u m c i s i o n c m q i i c , quae differenliam facicbat. c V o l o namque, i n q u i l a d nobie unura s i n t * . < Ipse
n l l

P a i n M i i , u i q u e m a d m o d u m ego e l l u u n u m sunius, s i c et i l l i 167 c n i i u chi pax n o s l r a , qtii inaceriem d i r u i i . Quidam nitint gregcs, q n i con^regati sunt ad

*).0 , 6 , ; , \ , * \ , , ,

p u i e u n i niullo adbtic e x s i s l e n t c d i e , porlcndcre in :iiisiiiiimaLioiic e i i a m gcnlos salvandas esse c o n nirrcnios ad scrviend^m Doinino siib
l e

codcm . Con-

j n g o , eicn i babc't rnborali, pnicrunt l a r c bominfis,

vaiiciniam

Sopboniae

, , , ,

trordanirs oi>im h m c paslores i n bono, c o n c o r d i a a v e r l c r e l a p i d e m , et fccit Jacob, inde p o olim sioiilt q u i jara

s n l u t a r e m funlem p a s l o r i b u s c o n i i n o n s l r a v i i etiin r c i r g e n d o , e l i n d c L a b a n i grcgcs poiando. L a p i s a u i e m ilte m a g u u s , p e l r a oiTcndiculi e r a l , qnod o p o r l c b a t p a s l o r c s piacfectos grgi

f

, . * ,

, -

s i n g u l i s suas v i r c s aiTerenlibus, wl c o n l i g i l sa?pisniinc i n synodi-s c l c o n c i l i i s c p i s c o p o r u m i n p r o fligandis bis, posui*. luurcsibus. V e r u m e n i i u v e r o Jacobus s o o x l c r n a opcra adjutus, lapidem denulla

. , ^ .

Q n e n i a d m o d u m a u l e m tbesauruin i n agro a b d i l u m s i q u i s i n v e n i a t , non s l a l i m i p s u m i n p r o p a l u l u m p r o i r a l i i t i m p r u d c i i i o r : sic qiioque o p o r l e b a l o p e r c u i u m s i t i m , quos decebat, c o m p c s c e r e n l , c l dcinde r e d u c i , tapideum putco iinpositum a u f e r r i , donec Indigni nc aqua* usus ad indignos promanaret.

v c r o i l l i c x i & l i m a n l t i r , q u i a b n u u n l a d i r e l a b o r e m , cujus merccdem a c c i p i u n l a q u a m i l l a m s a l u l a r e i n , u l Mid^ p o i c u i et atius, q u o s i l l o l i q u o r e r c l o c i l l a r i par e s l . J.icobus c r a l c o n s o b r i n u s L a b a u i . J a c o b u m cniin popcrcrat U c b e c c a , quai e r a l soror L a b a n i . Y o c a t i g i l n r L a b a m i m f r a l r c m , c u m l a m c n is forct cjus ' i v t i n c u l u s . Itaque et A b r a b a m i i s cnui d i c e i c t " S:uam cssc suam s o r o r e m , cam c o n s o b i i i i a n i , u l I . , 2. * P r o v . , 2 5 , 2 0 . n, A c i . x v i i , 27). J i i a n . x, 10. " S o p b o n . n i , 9. G e n . x x , 12.
7 8 1 3 1 3

' ' , , , . ] \ ^ , ,
fc

,
e

J o a n . x v u 5. Epbes. v, 2 7 .
t

J o n . , 40. Joa. , 37. * J*rrm. J o a n . x v u , 24. E p b c s . u , 44.

1 1 1 1

433 Sapia

COMMENTARU

1N G E N E S I N . filtam Tliarran, suam esse fiiil

434 intelligi voluit. Tbarae. Nes

, t , . ^ pole
1

, ^ . ' , , . . \ ;

S k e n i n i a c c t p i c i i d u a i cst q u o d ait : E x p a t r e . i Nam Arran ejus frater Iilius tamen a m a l r c , ut aiunt, eam s o r o r c m i m n c i i p a t .

Nam nullibi liquel T b a r r a n alleram duxisse uxor e m . Q u a r a l i o n e i g i t u r s o r o r c e n s e l u r soliim c x p a l e m o nec m a l e r n o genere? S i m i l i l e r c l L a b a n u s > u m , q u i erat c o n s o b r i n u s , appellat fratrem. PraeLa-

. \

, [ ] , . . t e r e a L a b a n u s i n e m o r a t u r csse (50) , filius

N a c b o r , c u m s i l , s i q u i s r e m a l t i u s consideret, ejus nepos.

b a n u s e n i m a t u s fuit p a i r e Belhuete, queni genuit N a c b o r . ('.aeterttm J a c o b u s d c c l a r a l , d u m solus l a p i d c m de puleo v o l v i t , D e u m non s o l u m j u s t i s s u p p e d i t a r e d i v i t i a s , sed etiam corports r o b u r et p u l c b r i t u d i n e m , a l i q u o modo ad aemulationeni provocet genles et i m p e l l a t a d Dei verani c o g n i l i o n e m . V E R S . \o. proircand* Qnia [raler meus e$, servie* mihi gratisT pliirimis abundabat c t c . F o r s i t a n aticui absurdtim videatur, quod , , , \ .

d t i a s d u c i t uxores J a c o b u s , e l easdein s o r o r c s . Sed i d s c i a l , p r i s c i s m a x i m u t n fuissc sltidiunt p h m m ; e p r o l i s : quique liberis, i s iuter bealos i i u m e r a b a l u r . mortales. Eliacn i l l i , q u i lege Quapropter regebanlur, t u i l l i p r i s c o sa3culo d a b a t u r v i i i o , e l i a m s i quis c o m p l u r e s sibi jungebat a n i e datain legem loco b e n e d i e l i o n i s suscipiebant p r i s c i i n l e r filios Israol s l e r i l i s iu nobis silum cst,
u

uxores. Sobtdis fccun l i l a t e m

B i n l i o s l i b e r o s j u d i r a b a n l esse b e n e d i c i i o n e m D o m i n i . H i s d i c i l u r : c S i logeni c u s t n d i e r i l i s , non c r i l . N c c l a m e n l e x , sed p r o m i s s i o e l a r g i e b a l u r f e c u n d i l a l e m . Siijuitiem uon dogmata edendos, nec t a i i w i i iiiteritn a s p e r n e n i u r ntiptias : v e r u m ut v e l f e c u n d i vel steriles s i m u s . q u i s u i m i s i n C b r i s l o , ejnsque

s e c i a m i i r , festincmus ad s p i r i l u a l e s frucius

H i g a n n i s i d qttod p o t i u s e s i , s c i l i c e l ut a d b a r e a i m i s Deo, n u l l o q u e modo ab r o a v e l l a m u r , s i q u i d e m t*l L a b a n u s ait : c N o n servies m i b i gratie. > E t i a m a p o s l o l i , s i m a g n i l i c o s t i t u l o s o r a t i o n s o.stM>dere volebant, mea menlioncni faciunt inultiltidinis credentium, q u i b u s P a u l u s i n q u i l : < Gaudinro e l c o r o n a nttnc vero designare C . l i r i s i u m . N c c Jacobtis c i t r a D o c u i m u s n a m q u e s u p r a , J a c o b i personain n i i n c apostolos, uxores,

E r a t e n i m b i c p r i i n o g e a U u s i n l e r m u h o s f r a t r e s , q u i e coelo d e s i e n d i i gponsus. s t i d o r e m (ilias L a b a u i accepit

u

s i c u t i Deus o m n i a i n f a c i l i a g i l . N o n e s u r i e l , nec l a b o r a b i l ,

i e n l a l u r l s a i a s . S i autem quaedam
l 7

habet n o m i n a qiue p a r u m i p s i c o n v e n i u n t , meiirineris id fteri aflecerilis S p i r i l u m s a n c i u m sine magna

1 S

p i o p t e r n o s , q u i b u s sese a t l e m p e r a t . A l l o q u i n i r i n i m Judaeorum m a t r e m Synagogam : c l n bts omnibus m e i r i s l i l i a a f f e c i s l i . P a u l u s q u o q u c i n q u i l : Ne i r i s t i t i a 168 Sic ii d i v i n a natura resrsierei. Copulavit igiltir . q u o q u e l a b o r a r e p e r h i b e t u r nun l a b o r a n s , i n a x i i n a e l e x c e l l e n l i s s i m a opera p e r a g e i s q u a s i l a b o i v t , s i b i C b r i s t u s S y n a g o g a m non mcivcd-* H a n c e n i m q u a s i s u b typo q u o d a o i n o b i s d e l i n e a l L e a . N o u en vero s i i n t e r e l renovata. P b i r i n i u m n a m q u e l a b o r a v i t i E g y p l i a c a servitutc defaligata, s p l e n d o r e m e l s a c r o s a n c l t i m Dei c u l t u m a d e c l a b a l s i b i parare

magnisque laboribus.

p r e i c r i s , s i g n i i i c a t laborans,

V d p e r s l i l i o n u m q u e l y r a n n i d e oppressa. Y e r u m ad paternum ltntis est ad Ncc erunl tibi dii alii praitor nte
f t

r e i r a c t a e i renovata est, r e j c c l i s i d o l i s . Hancque sic c o m p e l l a l Moses : < D o m i n u s Deus tuus Domitius . Veruiulaineii jaiu olim E c c l e s i a m ex g e n t i u m c o r p o r e Deus reprelwndens J u d a i c a m Synagogam u l i n l r a c l a b i l e m . N a m i i i q u i t Mnsen : c Y i d i b u n c , e l ecce est populus d u r & c e r v i c i s . S i n e nie i p s u m e x l e r m i n a r c . m o d o depirixin ue, e x s i i i e r i n t , nccessario b i s m i n o r i b u s instruebantur fruetns pei ven*reiil. Q u a p r e p l e r c m n d e s i d e r a r c l E r c l e ^ i a m , qua? Kt d d e b o nomen PWIIIII d e s u b c o e l o , leqnc faciaiu i n geniem majorein ct r o b u s t i o r e m , quam illa s i t " . C u i i i a u i e m l u d a i l a l e s , quales p i i u s q u a m ad u b e r r i m o s Evangelii

ex gentibiiR conflareltir, p r i u s s i b i c o n j u n g i l Synago^am ^ g y p t i a c a s e r v i h i i e o b r u t a m , q u a m tola pcrseqiit-batiir r e r i i i n n a l u i - a . F i n i i a a u l e m Synagoga? septenario, Dei o v e m , s c i l i c e i juiviorein e l e x o p l a l a m E c d e s i a m i n d u c i t , p r o p i e r quain quoque g r a v i s s i m o s n o n a b n u i l adire laboros. I l c r o d e s banc perseq u i l t i r , i n s i d i a s m a c b i n a n l u r Pbarisaei, c o n v i r i i s non a b s i i i i e n l prii>cipes; s p u l i s p o l l u i l i i r , v i r g i s lacer a l u r t ^ r g u i n , n i i l i t u m f u i o r c m e x p e r i l u r , c r u c i affigiiur. Lea v r r o et U a c b c l pronealae sunl palre i d o l o l a t r a , qua3 re^ saue d o c e i tilramque S y n a g o g a m ex genlibus eoactam esse. S i q u i d c m e l A b r a b a m primae Synagoga? r a d i x et s t i r p s , g e n t i l i s fuit. O c u l i L r a i i n l i n u i e t a n t ; e l de bac s i c disserit C b r i s l i i s : < S i u i l e eos, ca-ci d u c l o r e s s n n i (aecorum roalrem
u

CaHeruin a l i l e r s o r i i i o c i n a t u r de H a c b e l e , quse p u l c b r a A d Jndanonmi

u

c r a t , dicens : c Y e s l r i aulen b e a l i s u n i o c n l i q u i a v i d e n t : d aures, q u i a u u d i u n t

i t e r u m d i c i i , u i p r o p b e l a t e s l a l u r : c E c c e non suut o c u l i l i b i , nec c o r tuiitn p u l c b r u m c s l . >

f e i t , e

E x o d . x x i i i , 26 P b i l i p p . , 1. Isa. X L I X , H . E z c i b . x v i , 43 E p l i M . i v , 30. l>em. v i . 4 . " Exod. x x , 3. " E x o d . x x x n , 9, 10. M a U i i . x v , 14. * L u c . x, to. Sopbon. , i 7 .
a l %%

,.

(5>): : ; , ; , . . .

PROCOPII GAZ.EI t Oculi tui oculi c o l u m b Synagogam despondent Moses et a n g e l i ; E c d e s i a m

436 Cupivit enim p u l vcro

A t C h r i s l u s vocans E c c l e s i a m ex gentibus a i t : c h r i t u d i n e m t u a m , > ut habet P s a l l c s despondet Joannes, q t i i h a b o l sponsam sponsus est. s p o n s i " . Donatio autem Pespondebo

sequesler et a r b i t e r a d b i b i l u s e s l s p i r i l u a l i h u i c m a l r i m o n i o , clamans : c Qut A t a m i c u s s p o n s i , s i a t : et audiens e m n , g a u d e l gnudio p r o p i e r vocem p r o p l e r n u p l i a s est

M

fides

et

niisericordia. Nam i n q n i i

per

propbetam:

te m i b i i n j i i s l i l i a , i n j u d i c i o , et i n m i s e r i c o r d i a e l n n s c r a l i o n i b u s . E l despondebo te . Praeterea d i c i t : c Despondebo le m i h i u i sernpilernnm . S e d , Abjecla

i n i h i i i i fide et c o g n i l i o n e D o m i n i
3

il diflerenliani c e r n a s i n t e r u l r t i m q t i e , audi q u i d l o q u a t i i r de Synagoga : Q u i a ipsa n m i e s l u x o r m e a , ricc ego s u m m a r i l u s ejus . > E l i t e r u m : c Dedi ei libeUum reptidii i n manus ejtis e n i i n e s i , ut a d u l l e r a . N a m a l i b i de ea p r o l o q u i t u r : abiens ab eo, facta fuerit u x o r alterius Snbleva Facia oculos l u o s polluta cst t c r r a i l l a ? E l m fornicata es c u m pastoribus i n loca excelsa, e l vide u b i non el polluisii
, a

< S i q u i s q u a m d i m i s e r i l u x o r e m suaro, et i l l a n i u l t i s , sed revertere ad me, d i c i l D o i n i n i i s . sis r o n s t u p r a l a . J u x l a vias s c d i s i i , illos ad exme, i n fornicationibus t u i s , atque i n m a l i l i a t u a . A n n o n claniabis deinceps
M

v i i i , n u m q u i d ille revertetur ad eam i t e r n m ? annon p o l l m i o n e

spoctans quasi

A r a b s i n deserlo,

terram

e s l tibi frons

m u l i e r i s m c r e t r i c i s , e l nOinisti erubescere.

P a l e r meus et dux esl, bnic 1G9

adolesceniias m e tn e s ? > Haec ad seniorem pertinent. per

A l jutiiori annuit c l a -

m a n t i : c Oslende m i h i facicm l u a m , et e m i l l e ad me v o c e m l u a m s i q u i d c m p r r s e m e l i p s u m , nec rci p r a s t i l u l u m p r a H e r i i t , sponsam acrepit. Jacob n o n

. > N a m p r o p l e r banc b o m o facius sed quadani prnesumpiione

a l i u m , i n e x l r e m i s temporibus lociitus est. U b i e n i m tcinptis revera,

dicebat, quod esRct R a c h e l . U b i dics i l l n x i t , L e a erat. D o l u s e n i m L a b a n o patebal. Nec s c r i b i m r

f

de L c a : Dedit flliam suara L e a m e i i n u x o r c m . Quod vero d i c i l t i r : t D i l e x i l magis R a c b e l e m , e t c . non v i d c i n r s i g n i i i c a r e , quod proptcrea O o m i n u s a p e r i i inatricem i n generalione s a n c t o r u m . sermoiicm D e i , ciijus quasi m a l e r censeatur. CaHerum observa boc l o c o i d e m accidisse, q u o d s u p r a J a c o b o et E s a u o . J a c o b , q u i m i n u s a m a b a t i i r , potitur benedictione : s i c et b o c l o c o , quae m i n u s d i l i g e b a l u r , hairedem b e n e d i c t i o n i s , s c i l i c e t J u d a m , ex quo C b r i s t u s , p a r l u e n i l i l u r . N c d i l e ota3 filii praeferrenlur o m n i b u s , ejus i n b i b u i l fcnascendi ordine conseper r u n d i l a l e m , ut non s o l u m quod " \ 6 . "

odio i n s e c l a l u s sit L e a r o . A p e r u i t vero v u l v a m ejus, etc. t S i r o i l i l e r et mrenlis r e s e r a i m a l r i c e m , u l generel

, \ , ? , , . ^ \ , * ol . . N a m R u b e n e x i i l u s est bonore p r i m o g c n i , \ \,

forenl p r i o r e s , sed qnod forenl m u l l o p r i o r e s , sine i a i p e d i m e n l o primogcnituraa honores q n e r e n t u r . Haec vero magis d i s p o n e b a n l u r

J u d a m , q u i ordine generaiionis quartus crat inter filios Lex.

tura?: nec secundas p o s l p r i m o g e n i t u r a m ferrc polerant S i m e o n c l L e v i ; ob d e l i c l a quae d c r i p t u r a e o m m e m o r a l . Quapropter i n benediclionibus Judas reperitnr promogcnitus. F i l i i autem Jacob tam ex u x o r i bu quam ex auclllts n a t i , ex aequo i n t c r se d i s l r i b u u n t p a l e r n a m a p u d i p s u m n o n eit s m u s , n o n l i b e r , e t c . haereditalem. Praelerea p e r m i i i i t
u

D e u s , ut ex a n c i l l i s quoque liberos s u s c i p e r e l J a c o b , ut ostendat, s i c u l i docet P a u l u s G a l a l a s , q u u d

Nune diliget me marilut rneu*, i d est, t e r e e l

p r o p r i e . Y e l , u l supra r i t o , sed se i n v i s a m ejus n o m i n a v i t exposui, diligebatur a m a existimabat, S i quis quod niarili

, \ . " , ,

s l u d i a magis i n R a c h e l e m acccnsa sentiret. N o m e n Rnben. illud b i s l o r i a m rccte babcre perpendal, invenit nomen m a g n a m

'

' . * . , vlor. \ , , . acdpbnda iniinnos

e m p h a s i i n , quasi d i c e r e l ( u l nomen indicat) videle ( i l i u m , c h a r i s s i m i , quem q u a e a m a l u r a n i a n l i , utpolc s l e r i l i s exsistcns. V E R S . 5 3 . Quia oudivit ftunt. non p r a b e t

Dominu* qnod invisa sum. N o n lamon quodl^eam o d e r i l i s l a t e r b a e s s c l L e a . > L e a , qnrc

V e r u m S c r i p i u r a babel : c V i d e n s autem D o m i n u s , quod i n v i s a rogat ut audiat siculi

liabet oculos , a n d i v i t ( i u q i i i l , D o m i m i s ) quod invisa diseet D o a i i n u s . S e d , n i v i d e a l ilcrutn atque i l e n i r n d i e r i l (inquii) me dicente : invisa

s u m . E x i s i i m a v i l e n i m , qtiod non per so v i d i c e n t c m . t V e l ne f o n c i d a u r c r u u i ges-

sttm. > < Y i d e n s aulem R a c h e l , quod non peperissct J a c o b , e(c. et supra i n relalione

Y i d e t u r boc loco supervacaneum essc, quod i n q u i l , Jacobo;

"
1 1

C o n t . i , 14. " P s a l . M . I V . 12. " J o a n . m , 29. Osec n . 1*9. L , 1. " J c r e m . . ! - 4 . C a n l . , 14. G a l a l . r u , 2 8 .

j e

20.

"

ibid.

19.

ibid.

2,

437

C O M M E N T A R I I 1N G E N E S I X .

438

Janim Abra?>a n i , c u m s c r i b e r e l u r : non p c p c r i i ^ S a r a A b r a b a m o . N o n l a m e n stiporfiuum est, qnod d i c i l u r , si q i u s i n l i i e a i u r sensum anagogicum. . '. , /ca. " (51) t ']: . S c et i n L u c a dissftrens * l i n iUo itinere hia
M ;

CAP. X X * . V E R S . 11. El dixit Lea : Cum fortuna, clc. Si8

quidem et p r o v e r b i u n i babet : Ne i n g r e d i a r i s i n d o m u m fratris l u i , s i advcrsa j a c t a r i s f o r l u i i a * . > descen-

de parabola p e c c a l o r i s , i n q u i t : c F o r t e f o r l u n a , sacerdos q u i d a m : c A s s e c u l i sunt p r o m i s s i o n e s

, T

. Paulns

. Saepius quoque i d e m P a u l u s teslimonio

d i c t o n c ustis esse c o g n o s c t i u r .

Qua? vero s i g n i i i c a l i o ejus d i c l i o n i s s i t , v e l ex i l l o

S r r i p i u r a ? l i q u e t : c E r a t Josepb v i r assequens * * * , l i d c s t , p r o s p e r e e i o m n i a succcdebant, e l i n o n m i lus rortunaius e r a l , Deo i p s u m i n o m n i b u s s o s p i l a n t e . H u i c affine est et i l l u d : c M u l l u m valet o r a l i o j u s i t operans , id cst, assequens. - ', V E R S . 16. Venit peram, etc. aulcm Jacob roonct de agro ad vespebenediclio Jacobi, fideles et \ . C o n v e n i c n t e r eo lempore s e r i l Issa%

char agricolam, siculi qua h u n c beat. Caitcriroi m e m o r a t u d i g n u m est, q u o d u t o r e s \

1

p a i r i a r c h x ubique c o m m e m o r a n l u r 170

a g e o s c e n i c s Dcuin b o n o r u m oronium a u d o r e m . c D e d i l e n i m ( i n q u i i ) m i b i Dens m e r c e d e m . i c , , . Et nperttit fecunditatem vulvam ejus etc A u d i v i t a u l e m Deus L c a m . N o n e n i m m a l a libidine flagrans, sed agitaia ciipidine p r o l i s , c o n c u b i l i i m v i r i poscebat. S i q u i d c m , u l - p r o l e m a d i p i s cerctur, prccibus sollicitaveral Deum.
9 %

Leae v u l v a m a p e r u i l p r i u s D o m i n u s . N u n c nec Racbeleni negUgit, sed R a c b e l i s , ilte Leae a p e r u i l v u l v a m , D o m i n u s ,

% l

fugata sterilitate ei t r i b u i t . Quaestio moveri potest : c Omne p r i m o g c n i i u m ( t r a d i l S c r l > S i Ruben e l Joscpb, bic

p t n r a ) adaperiens v u l v a m

q u o claudente et o b s t r u e n l e , v u l v a m aperuisse d i c i t u r ? S c d b u i c quaisUoni o c c u r r i i u r per i l k i d , q u o d s u p r a t r a d i i u i n a c e e p i m u s : < C o n c l u d e n s c o n c l u s i t omnem vulvaro i u domo A b i m e l e c b . t V e r n i n eninv*ero n o n abs re fuerit ab i n i l i o repetere generaiionem J a c o b i . S e n i o r , i d ^ s i , Synagoga Deo p r i o r p a r i t . Nam Moscs d i c i t : c F i l i u s mcus primogenitus est I s r a c l " . > Isaias
u

quoque v o c i f e r a i i i r :

c Filioe-

g e u u i e i e x a l l a v i : e i ipsi nic s p r e v e r u n l v e r b i s : Ego t e c o cillis m\l\.

. Sed tamen
u

liberae c o n d i l i o i i i s e l i o g e n u i fuere i l l i itlii ego p r o n o m e n addens getieria r a d i c i . N e c

p c o p i e r paires, q u i b u s nequaquam lcgis j u g u m i m p o s i i t i m e r a l , quod quidem e l PauJus s u b i n d i c a l b i s v i v e b a m q u o n d a m absque lege ; t a m e n perpeitro l i b e r o s eos n i a n s u r o s , v e r n m legis s e r v i t u t c m snbituros edoccbant ftlii qualuop ex a n Dan et N a p b t h a i i m , quos peperit B a l l a , assignabrwilur R a c b e l i . G a d eL A s e i \ q u o s Z i l p b a fercbanlur. Yeriun Racbel E c e n i x a cst, a s c r i b e b a n t u r Lea3, e l e r a n t jtuiiores i l l i s , q n i ex B a l l a n a l i pbeiaa connumeranlur

c esiaB cx geniibus congreganda; typum gerens, s i b i filios ex a u c i l l a ortos v i n d i c a b a t . S i q u i d c m et pro~ inter l i b e r o s J e r u s a l e m s e r v i c n t i s , i i l i i q u o d a m m o d o exsistentes E c c l e s i ^ ex p r a d i c l u m erat, d u m qnasi o c u l i s s u b j i c i u n i p r i sunl gcnili, Gbristum liberiaiis g e n l i b u s constituendae, cujus m y s l e r i u m j a m anlea

o r u m m o r l a l i u m G h r i s l i i m . Qut vero hte succedentes i n servitutem uWo nunc

* n u c t o r e m spreverunt. P o l i o r e s e n i m s u n l p r i m i b i s , q n i insocuti sunt, \\i relucet ex i s l o propbeUc o r a : i Quomodo facta est m e r e t r i x c i v i t a s Odelis S i o n , e l plena j u d i c i o ? i n qtia p c r n o c l a v i t j u s l i t i a , bomicida3
4 6

. Ostenditur vero

ipsls

n o m i n i b u s , quae

imposita s u n l

i i l i i s Ballse, ipsos iuis&e Napblbali tatiludwem exsisleatc&

a l i i m n o s Ecclesiab, cum i i l i i Zllpbae fuerint Ecclesia3 hostes. Dan e n i m judicium,

d e n o t a l . A t p r o p b e i x omnes b u c incubuerunt, ut praedicarent C l i r t s t i i n i j u d i c a l u r n m orbeui i n j u ^ l i l i a . S a i a n a m , q u o d nos p t i r d i d i t , c o n d e m n a b i t , et n o b i s s a l u l e m r e s t i t u e l . E l nos in magno i i e r niandatorum t u o r u m c u c u r r i , h i n c c o r m e u m

t 4 7

l u e t u , ex moeroreet g e m i l u i n laeliliam conjiciet c o r n o s t r u m dilatando.c N a m , u l babet S c r i p t u r a , p e r d i l a l a s i i . E t : c Cor noslrum dilalatuin esterga s u n t , c l a m a i :. c E x c i t a r e , et i n l e m l e . Similiier c l Dominus i n q u i t : t J u e l

^os * , e t c . ait a l i c u b i ad C o r i n l b i o s . E t i i e r u m : c D i | a l a m i n i et vos, nec j u g u m ctuii i n c r e d u l i s t r a x o ritts

k 9

. * D a v i d , l o q u e n s sub persona e o r u m

q u i i n j u r i i s affecli
e o

j n d i c i o meo, Dciis n i e u s e t D o m i n n s meus, ad j n d i c i u m m e u m Gad et A s e r . G a d , si nomen explices, sigRificat tentationem,

d i c i u m nutic est n i u n d i hujus. N u n c princeps liujus m u n d i c j i c i c t u r foras c l A s e r dimtias.

. E x Zelplia n a l i

eont

Tales e r a n l Judaeorum n o -

i s s i m i . N a m l e n i a v e n i n t C h r i s t u n i c u m H e r o d i a n i s o b c e n s u i n , quasi v c r o aec (icto a n i m o i n t e r r o g a t i o * nem facerent. A l i i , s l u d i o l u c r i c a p i i , respucrunt F i l i u m , diccntes s c c u m : c H i c est Ii33re8, v e n i i e , O C C i d a m u s e u n i , ut n o s l r a sit baercditas
3 7

Pra3tcrea G b r i s t u m d o c e n t c m , d i v i l i a s terrenas v c n d e n u f

P r o v . x x t u , 1 0 . * L u r . x , 3 1 . i l c b r . x i 39. G o n . x x x i x , 2 . * J a r . v , 16. Exod. xiii, 2. G e n . x x , 18. " Exod. iv, 22. " I s a . i , 2 . R o m . , J). " I s a . i , 21. Peal. cxsvm, 3 2 . II Cor , I I . * i b i d . 15. P s a l . x x x i v , 2 5 . J o a n . x n , 3 1 . " Matllt. xx,
w 4 5 k 7 8 1

NOTJ:. (51) \ . ' 0 . .

439

PROCOPIl GAZ/El Scribae et P h a r i s x i l a n l u m abesf,

440 b c n c mon n l i p a -

das c i erogandas i n p a u p c r e s cssc, audieules

r i i e r i n t , ut vilae seterna* A u c l o r e m naso s u s p c n d c r i n l . P o s i t i l a b a n l decimas e x a c i i > s i e, u l < ; . n i s i , c u n i i n i et f e n i c u l i decima solvenda) c s s e n l , seniper sonanles riet, et e r i l a l u m n a 1 7 1 multorum el iiinumcrabiliiim. n o n p a r i s ; erumpo et c l a m a , qua? non p a r l i i r i s . Quia
M

legem Dornini. Y e r u i n b.nec o m n i a fic ' ;nl

eo teropore, q u o d prnrccssit C l t r i s l i iiicarnaliftitein, qtto R a c b c l a d l i u c s t e n l i t a l e in>pediebalur. S c l p:> N a i n Isaias c l a m i i a l : Laeiare, s t e r i l i s , quai p l u r e s filii s u n l d e s e r U , q u a m h a b e n l i m a r i l u i i i facit sterilem i n domo i i i a l r e i n
n

. I l u i c a s s c n l i t u r tl D a v i d , canens : Q i babiiare
5

c u m l i b e r i s beiautcm sic

'\

llnnc

sic

aflalur Deus : L e v a oculns qu^edam

l u o s , e l c i r c t i m s p i c c omnes ex regione P e r s a r u m b c r b a , et c a p i l i s g r a v e d i n e m

Et ilerum : Eccc iili

a longiitqtio v e n i u n t , l i i ab s c p l o n t r i o n e , a l i i

. 1) m a n d r a g o r a

quidetn s e i i t i t u t l . M a n d r a g o r a est s o p o r i f e r a

e x c i i a l . f l a n c accepit R a c b e l ab L e a , c i i i n a l l a i a f u i s s e l ab liujiis R r m i o saltilcm dormivii,

g e n i l o R u b e n . 11 bcrba quuque C l i r i s l i i n y s t e r i i i m e x p l i c a t . N a m p r o p t e r nostrain c n i i n esse m o r l e m satis d e c l a r a v i l , cum

d i i m p r o n o b i s o c c u m b i t cerla m o r l i , i n q u a uon c s t d c r e l i c t u s , u i p o t e Deus e x s i s l e n s , ut S e r m o . S o m n m n nobis r e s n r r e c l i o u e i n douasset. Q i i a p r o p l c r P a u l u s qtioqus invcnit primogenitus intellexissetit, R u b e n , inventas adduxeruut ad altulil ad i r . a i r c m , Israele p r i m n g e n i l o , i n c i d e r u n l i a mairem . Jcrusalem, mandragoras, m o r i u o s appeltat d o r m i e i i l e s . M a n d r a g o r a s Ibesaunim i n y s t e r i i C h r i s l i ; i d q u e , cum

hnc eas c u m s o r o r c p a r l i l a e s l . P r i m i iiautqnc, q u i d e s c e n d e r u n t e x perfecle eamque bono esse a n i m o e l salvere j u s s c r u n t . Nain anlcquatn duos pepcrit filios,

ad gentes p r o l i c i s c e r e u l u r , apostoli J u -

daeam i m b t i c r u n l C b r i s t i a n a d o c t r i n a , l i c e l n o n oinnes iidem r c c e p e r i n t . L c a , u b i accepit d i c t i o n e m . N a m a c c i p i e n s a b s a n c i i s a p o s l o l i s , q u a s i a suis c Q u i i n me c r e d i i , i n q i i i i , babet vitarn aetertiaiu Ecce, qeid excellemins fuerit, qui b o m i n i evenire el animse stiae
8 7

I s a c b a r u m , q u i merces i i x p o n i m r , et Z a b u l u m , i d e$t, b o n a i n f r a g r a n t i a i n et benefiliis, Synagoga CThristi m y a l e r i m n , eflVcta

est m a l e r i l l o r t i m , q n i mercede et b e n e d i c l i o n i b u s p r o m o v e n l u r a D e j . F i d e s e n i m hand caret mercede. . > E t P.aultis : S i confessus fueris ore l u o , q u o d IMUII s u s c i i a v e r i t salmc? Quid Quod snpcr tos

D o m i n n s s i l Jesiis, ct c r e d i d e r i s i n corde tuo q u o J Deus polest xlcrna mamhim lucratus jacluram

a nioriuis, salvabcre *. prodest

c o

lioinini,

si toluni seqnaiur

fcceril

veio benediclio

c r c d e n l e s , s a l i s loctiptes lestis est d i c l i voH D o n i i n o , rilnm fecil meum sitpor s c m e n

David : B e n e d i c l i o D o m i n i terram . E l Isaias

. E l ilernm : t Benc-

coelum e l

ad E c c l e s i a m d i c i l : ElTuiidain s p i -

i n u m , et benedktiones"

meas super iilios tnos . > l l u c r c s p e x i l P a u l u s , i. Q n i d i g i l u r obslat, q u i n fideles i n o u u i i e i

d b e n s : c Q u i benedixit vos o i n n i benedictione s p i r i t u a l i bus p r o s p c r e u t u r ? N a m v i a , i n q u i t , p i o r u i n , r e c i a erat n a i u r Deus : c O b s t r u a m s e m i l a s cjus supreina tabomacula, alloquilur sanclos

. > A t dc Jnd;eoruni S y n a g o g a s i c v a i i c i \ i a s ejus

M

spinis, ei deslruam

. > Nos vero t r a n s p o i t a n s

in

m i n i s l r o s , d i c e u s : < A p e r i t c p o r l a s , i n g r c d i a t u r populug

custodiens v e i i t a l e m , apprcbcndens v e r i i a l e n i , et c o n s e r v a n s p a c e m . E l i t e r u m : c Y i a m p a r a l c populo meo, et lapides e v i i s a b j i c i t e , > n i m i r u m offendicula, qua p i g i i l i a m et s o c o r d i a m g e n e r a i i l . R : c b c l accipit ab L e a p r o p i n q u a declaraiurqiic et consanguinea tnandragnras : s i c mysteritim Clirisli oiloiunt Synagogx Josepbuin, s a n c i i a p o s i o l i . E c c k s i a ex gentibus conilata a c c i p i l a Synagoga m y s l e r i t i n i C b r i s i i , et p a r i t maier populi f n l e r p r e l a r i v e l i s , s o n a l addUionem. ^cnlibus. Quapropler concionatur s c i l i c e t i l l e populns, qui erit sub

p o p u l d s i s s i i u i , e l seiuper i n c r c i n e n l a c a p i e n t i s . N a m J o s e p b i nonien, s i S i q u i d e i n gregibus l s r a e l i t i c i s aggregaia est, et addita E c c l e s i a ex C b r i s l u s : < E t alias universale j u d i c i t i m , oves Iiabeo, quae non sunt de b o c o v i l i filius, super l e m p o r i b u s e x o r i a l u r B e n j a m i i i , i d est, d o l o r i s quando i n i q t i i i a t i s filius, q u i etterlur

A u g e s c i t i g i l u r i l l e p o p u l u s , doncc i n e x l r e m i s

oinne q u o d d i c i t u r Deus aut N u i n e n , r c v e l a l u s fuerit. c T u n c e r i t t r i b u l a t i o m a g n a , q u n u U non fuit a c o n d i t o m u n d o , n e c e r i i . E t n i s i dies i l l i a b b r e v i a l i fuissent, non s a l v a r c l u r o m u i s c a r o . N a m a c c o n i m o dal se roisericors q u i sub Deus nostraa t i n b e c i l l i l a l i , d u m i n v e b i t t r i b u l a t i o n e s s c c u n d i u n boc c l o q u i u m : c F i s"pra vires v e s t r a s . > N a l o i g i l u r B e n j a m i n , i d e s l , p o v i l a m . Quod qutdcm stio c o n l i n g e t l e m p o r e . D u i u autem * natnque nos m o r l i f i c a r e m e i n b r a
7 I e t

delis Deus, q n i n o n p e r m i l l e t vos t c n l a r i 1 7 2 pu!o, Unem saeenli e r i i , ct Ihlelium E c c l e s i a i n m e l i o r e m t r a m d a l a est

m u l l i s a r i e l a b i l u r t r i b i t l a l i o n i b u s , d c f u n c l a e s l e l R a c b e l , i d est

i n hoc a g i n m s m u n d o , inortinur c a r n i e l m u n d o , ut v i v a m u s Deo. M o r l u i c n i i n estis, ait, e l v i l a v e stra a b s c o n d i l a e s t c u m G b r i s t o i n Deo . Oportet et Iragilis niinc conditionis, acternitatc. gratium coram fe, auguratus o m i s s u m : et ut , , - , , . ,
7 1 8

l e r r e n a , u l et

ipsus a l i c u b i praecipit, dicens : S c o r l a l i o n e i n et i m m u i i d i i i e m induemus irtitas cedet i n v i r t u t e m , infamia a b i b i t , et commutabitur cum Y E R S . 2 7 . Si iaveni stmt, e l c . V i d e l u r

, e l r . T u n c nos, q u i s u m u s caducic m o r l e vcstiemttr aeierna v i l a , i n i i r -

iininortalitaicin, aboliia

i n ejus l o c u m succedet g l o r i a , lempus mensura; o b n o x i u i u

bic

aliquid

sensus s i l perfectus, meo Isa. LIV, 1. M a u b . x v i , 2 6 . 7. Osee n . 6. 5. i b i d . o.

4 5 7 l

v i d e r c , dicenduin erit :
t

"
6 0 6 8

P s a l . c x n ). >* l s a . X L I X , 18. i b i d . 2 3 . J o n n . vr, 4 7 . P s a l . c x x v m , 8. P s a l . c x m , i 5 . Isa. X L I V , 5. Epbes. i , 3. Isa. x x v i , 2 . " WA. , 1V. J a n . x , 16. * l C o r . x , 15. *
6 1 e a M

e k

7t

R o m . x . 9. Isa. x x v i , C o l o s s . nr,

W!

COMMENTARH IN GENESIN.

. , S i inveni g r a l i a m c o r a m l e , inane f.pud me. S i m i . , l i l e r ilefeclus a i i i i i t a d v c r l i l u r i n bis verbis : < Ue pascaiu oves inas ; qnasi d i r e r c l : S i feceris lianc r e i i i , \le\n\n pascain oves l u a s . Y e l liuc respexit : D i s t i n g u c , quse s i l merees niea. S i invetii g r a l i a m , id c s l , si p l a c e l l i l i i , q u o d causam m c r c c d U persolvcudae ario etc, dico. lnlcrim

, , * . , , Kx\ \ . ' , ~ ,, , t , \ , . > , , , > , , . ritnn in Jacob. Veriiin ut stgniiicet se adeptus nonnibi! Deiis. E i e n i m , q u i m i l l a i n fuisset

l a l u s est, d i i m i n q n i l : c A u g n r a l u s s u m , c i i u i adeo bencdiclus siin

q n a s i p r o l e s l a r c t u r : Debeo libi m o r i l o i n c r c t d e ; n , itii c a u s a . C a M w u m L a banus a u g u r a l u r u l aliunigena, c|ni noxdum explor a v c r a l vcrac religionis v i r e s . otiini e s l a u g u cuminodi pereepissc, sulfecisset ir.quii : : t Benedixit uiibi siun.

iitililalem,

dicere

Auguralus

Y e i u m ciim s e n l i r e l se a d m o d u m esse c o i l o c u p l e l a l u m , a i l : < Benedixit m i b i Dcus. > benedixit te Dominussuper pede meo, o l c . l a m e n s p t r i m a l i b e n e d i c i i o n e , iieqm* in coel<>slibii<, dtflcreiitia. N o v i i eniin S c r i quoquc rccreavit ASgyptum quts b e n e d i c i l u r . Iit p r i i u i s l a m e n b e n o d i r l i o n e n i

n e q u c i u C b r i s t o . A p o s l o l n s enim illa e n a r r a v i i , t i l pateat b e n e d i c t i o n u i n p t u r a c o n s t i e l u d i n e m , secundum quam s u p r a pcdo li a d v e n l u n i J o s c p l i i . Q u a p r o p l e r v c r o greges luog. . , \ , V E R S . 5 2 . El baud immerito d r - p r o m i i Deus super speciosis pedibus u i t n u i t t i a n l i u m p a c e m . Benediclione irjiini a l i q u a m , ut dicerent : P a x h u i c d o m u i

imperavii discipulis Salvalor iiigredicnlibus i n ' d o Quaudo m i h i parabo d o m u n i , si:ilicct si g r a l i s cnra-

segregalo ea inde, e l c . Da i l l a pe-

, , \ \ , \ , . , \ , , , . \ , . " , . -

c o r a , i n q u i t , l i l i i s Uiis pascenda, scilicet o v c s n i g r a s et capras albas e l v a r i a s . M i b i Iradc albas o v s e i i i i g r a s e a p r a s . Quai deinceps n a s c r i u i i r oves nigras ex n i g r i s pareulibus, ct qu;e p r o v e n i e n l alba* et v a r i i c o l o r i s caprae ex a l r i s m a l r i b u s , b , i n ^ u a m , m i b i mercedis u o i n i u e d e b e b i i n t u r . S i vero a l i a m , qtiam praescriplaa c o n d i t i o u i s r a t i o c o n c e s s e r i l , apud pram, me r e p e r e r i s v e l ovem v e i c a separalis, i n l e r c i d e r i l , me i d Jfurli nie j u r c i n s i m u l a b i s . A u t si qitid ab

, , -

albis a u l fuscis, j a m

surripuisse p u l a t o , c l pro eo t i b i satis faciarn.

L a b a m u facile b a n c c o n d i l i o n e m a d m i s i t . H a u d e n i m p u t a v i l d i s s i m i l c s et d i v c r s i c o l o r i s oves p a r i t u r a s l e l n s . N e c praelerea tot e d i l u r a s j u d i c a v i l , ut ineriio sui lilii dicere possenl : A c c e p i l J a c o b o i u n i a , quaB s u u t p a l r i s n o s t r i . ' , ' . A t J a c o b i i s , quac n o i i d u m i n rcruiti nalura c r a n l , scd a Deo dauda c x s p e c l a b a n l t i r , p r ^ f e r e b a l .

N o n rgitur, si verum f a l c r i v e l i m u s , q n i d q i i a m a L a b a u o p o s i u l a l , sed magis a Deo poscit. J u s l i t i a vero DOfitra C l i i i s t n s v i v c n s audit i n d i e , qu& succedei saiculo b u i c , nenipe cras, i b i q u e erat merccdis r e n i b t i l i o . I n q u i t auteni : Quae bodie f u e r i n l qtiibus ego mercedem m i b i p a r a b o . A t m a c a l i s r e s p e r s a v c l fusca, vide u l s u b m o v e a n l n r ab b i s , ex qua2 deinceps punclis signata3 e l fusca3 e x s l i l e r i n i , i u e r c e d U colores, gentibus, n o n oumdcm sac x

n o m i n e i n i b i d e b e b i u i l u r . Deus e n i m e l a r g i c t u r m i b i c r a s , i d est, deinceps, qusetales gcslabunt licet p a l r e s et m a i r e s c o l o r e a felibus diiTeranl. A d euin m o d u m fideles $x lutis r o l o r e i n (ul sic d i c a m ) c u m p r i m o poienlia. Separantur enim populo ab semine A b r a b a m t , nec u n a c u m

r e l i n e n l . SuQicit b i s , u l l a l c s sint, s a l u l a r i s C b r i s t i illis paseuutur, 1 7 3 nonexsi-

s l e n l i b i i s n a s c u n l u r C b r i s l o . Q u a n d o p a s l o r polat oves baculo r e p r e b e n s i o n i s , l u u c n a s c u n t u r insigtios et p n c e l a r i filii J a c o b i , scilicet ex i n c r e d u l i s iideles D c o , s i c u t i s c r i p i u m est " : < E x lapidibus s u s c i l a n M aemen A b r a b a m o . N i b i l vero quod j a m esset, accepit Jacobus n o m i n c mercedis : sed spe iitopini feius recreatus est. I n t e r i m tamen i u c r e d i b i l i a sensit i n c r e m c n l a sed spe p r e r i p i e b a l u r . C b r i s l u s deseruit p a l r i o s penates, s c i l i c e i coelum, e l d e l a b i l u r i n l e r r a n : , nempe i n i n n n d u m , q u e i n a d m o d u m J a c o b a c c e d i l ad L a b a n u m p r o p i n q u u m s a n g u i n e e l religione a l i e n u m . P r o p i n q u u s c r a l L a b a a u s , s i generis s e r i c m spcctes : atienus e r a l , si c u m aninio rcputcs ejus vanani supersiiiioncni. Sic iiupiclalcm, m u n d u s q u i d e m , s i consideres c r c a l i o n i s n c g o l i u m , D c i c r a l " M a l l h . x, 1 2 .
7

i l l u d , q u o d n o i i d u m erat i n r e m m

naiura,

p r o p r i u s : s i u i n l u c a i i s cjus

M a t l h . , 9 .

443
7 i

PROCOPU GAZ.Ei

IU

)am a l i c n u n a Dco cognosccs. N a m i n q u i t : c In muudo e r a i , ct rmutdiis per ipsum Tactuscst, et m u n dus euni non c o g n o v i i . PraHcrea antcqtiain ad nos advenirefc earne a m i c l u s , e l adhuc ignoraretur, n o s l r i lamen c u r a m g c s s i l , benigne o m i i i a , q u i b t i p r o s e n s v i i a atittir, donans, e l bumana? nainra p r u rienliam i n s l i l l a n s , i l l u m i n a n s q u e o m n e m h o m i n e m v c i t i c n l e m i n mundtnn, qiiemadinodiim J a c o b n y pascrbat g r a l i s oves L a b a n i , n u l l a m capiens n i e r c e d c m , sed saltem spcrans (ieri p M e r l e g i i i m o r n m l i b e r o r u i n ex duabus u x o r i b u s , sictui Deus ex duabus Synagogis fideles s i b i parans. L e a parit ante Ra c b e l c m . E x i n d e p a r i u n t a n c i l l x . Necduin rei donieslicae cura l a n g i l J a c o b u m , sed ea tum denium exo r i l u r , c u m R a c l . e l grnerat J o s e p l i n i n , qtii a d d i l i o Dei d i c i l u r . Generavit e n i m Jtida*ertim Syuagoga i n s i T v i i u i c m sub legt. N e c d u i n C b r i s l u s d o n i u u i p r o p r i a m c o u l i l e l i i r mauifeslo. N o n enitn gratutii erat L r a i lapuleum l c i n p l u m , cujns c u l t u uiagniiice se effercbaRt. Qiiapropier Judaeis a i l : c G u d u n i m i b i i b r o n u s e s l . U b i vero fecundilatem suam e x b i b u i t Ecclesia ex gentibus c o l l e c l a , peperiique u o vnm et quasi ex additionc p o p u l u i n , tum deinum sibi domuin c o i t s l r u x i t , de qita l o q u i i u r : < Dans l c g e s m e a s in nienlem e o r u m , c l i n c o r d a e o m m i n s c r i b a m eas, ct ero eis i n D e m n , e l ipsi erunt mibt in populuni . In nobis c n i m babilat p e r s p i r i t u m , qut p r i u s non erat, ut t c s t a i u r Joannes : c Q u i a J sus iionduin c r a l g l o r i f i c a l u s . U b i vero ex n i o r l u i s r e s u r r e x i t , l u m d e m i u n eoepit nos r e f o r m a r e , . i n i l a v i l i n discipulos, diocns : Acciptte s p i r i l u m sanctum . P a u l u s quoque a l i c u b i l e s i a t u r , i i i q u i c n s : c S c d accepislis s p i r i l u n i adoptiouis, i n quo ctamamus : A b b a , pater . > S p i r i l u s eniin serv i l i s crat i n Judveis. I l i n c oculi Lea3 i n f i r m i p e r b i b e n l u r , et j u x t a eloquiiim P a u l i : c V e l n m oculis i l l o * r u i i i i m p o s i l u m est, quando legitur Moses. N o s v e r o tevelata facie g l o r i a n i Domiiti c e r m i n u s , qtias: *.ir s p w u l o . S i c e n i m e i R a c b e l oculos b a b u i l n i l i d o s , qua p a r i e n l e , Jacob i n p a t r i a m redire m a t u r a t . i l . t u s vero esi L a b a n u s n o t i n i b i l , c u i n d i c i t se a Deo b c u e d i c i u m es.se. N a m m i i n d u s , n o l i l v e l i i , c i r a d i v i n a m opcm vivere n e q u i l , licet conOteatur boua, quibus aiftuit, ab ipso descenderc D c o . Jacob poscit n i c i c e d e m . N a m e l D e u s p e r m i t l c n s u i u n d u i i i suo raore v i v e r e , nato novo populo, p o s l u lai a m i i n d o providenlia? suaB mercedein. M c r c e d e m autem j u d i e a l oos bomines, qtii ad credenduii> s m i t p r o c l i v i o r e s . H o s , q u a s i i n typo, prae se ferunt pecora m a c u l o s a e l d i v e r s i c o l o r i s i o t e s pra-ponk s o e n t p r o p i e r l a n a m , qiue g r a l i o r c s l , eum uniini osleqtat c o l o r c m , nec m a c u l a l a e\ foedaia v i s i t u r . In biinc niodum c l G b r i s l u s , non s a p i e n l i a ct nobilia, seu s l u l t a et infirma m u n d i delegit, ut d c m o l i r e t n r c o n l r a r i a . Prseierua m i r a b i l c s et v a r i i s u n l tum factis c u m v e r b i s , q i i i s e c l a n t u r dogmata D e i . T c n e n l quoqiie m y s l e r i u m C h r i s l i o b s c u r a i u m , et quasi tonebris i n v o l u l u m , s i c u l i elucescit ex i l l t d i i - l o : c P o s u i l e n i m c a l i g i n e m per c i r c u i l u m . > A d ha?c S a p i e n l i a p o l l i c e t i i r se daturam u l capere. possis obscuriores sermones, responsa s a p i c n i i i m e i a e n i g m a l a . Gaclerum p i r suis i n operibus splendorin et c a n d o r e m o s l e i i d u n t . c N a m s i 174 ^uerinl peccata, i n q u i t D o m i n u s , veslra u i c o c c i n u n i , quasi nix albescenl. E i s i r u b u e r i n l u l vertniculus, erunt alba quasi lana
7 S 7 7 0 8 1

Ve ts. 3S In canalibus, e i c . Oa o p e r a m , ut possis bos caualcs iii9Tipiioi >es p s a l m o r u m , q u i pro populis i n s c r i b u n l u r . V R R S . 3 9 . Et oves pepererunt albicanles feiut. l u l c l l i g e tu capras. N a m a r b i t r o r a b i u i v e oves bic pro capris positas. Q u i a p a c i u m i m e r ipsos c o n venttiin diserie . d o c c l , albas capras, quae d c i n cepft n a s c c r e n l u r , irarius, reddendas esse n o m i n e nierceb i c mentio fortassis

inlelligere sptrilua iler, \.

sicuti

.>

, *

vov . -

dis Jacobo. N i s i forte a l i u s c o n l r a c i u s , p r i o r i c o n i n t c r v e n e r i l , cujus f i l , s c i l i c e l u l ex a i r i s ovibus albos fctus accipiat Jacob. Nain L a b a n u s c u m conspexis&et a i r a s c a pras candidos edisse fetus, et inde m u l t u m l u c r i fidein accessisse j u s l o p a s t o r i , n o n d u b i t a v i l soWere p a c t u m , quo cavebatur

, : , \ , , \ \ . \ . - , ), , .

p r i u r i s p a c l i , e t a p r i o r e d i v e r s u m c u m Jacobo iniit u l ab a l r i s o v i b u s a l b o s feitis mercedis n o m i n e Jacobus* acquireret. E l b * c r a i i o magis apparet v e r i s i m i l i s . N a m ipse Jacubns M a c u l i s consper&ae lua niercee e r u n t , e l o .
8 3

poftlea reprehendens versaiile Lab.uii iugonitini et mutabile pectus, i n ba?c verba a b i l : c S i d i x e r a s :

Quod ad virgas a i l i n e t , traduut pccuariai rei p e r i t i ove* et capras, si t e m p o r e c o i t u s iutueantur a l i quem c o l o r e m , huic c o l o r i s i m i l c s ipsas etiiti felus. Sed q u i d a m r e s p o n d e n l b u r u m a s s e n i o n i : S i n a l u rale boc e r a l , q u i fii, quod e l L a b a n u s eo astu e l s o l e r l i a n o n c s l usns? V e r i i m b o c loco n c q i i a q u a m i l l u d slratagema n a l u r a h di \i *ris. Q u i a angelus Jacobo apparuit, c l practiioiwtravit usum v i r g a r u m , quae l m n c eflectuin habeanl piOcreand -iriim o v i u i n no:i ex scse, scd occulta q u a d a m v i r l u l e d i v i n a .
TV

1 3

J an. i , 10. UOP. MH,Ti.

7 1

U a . L X V I , 1; A c t . v n , W J . r c m . x x \ i , 53. i>an. , 39. Joan. xx, 22. " Car. m , I ^ a l . x t v i , 2. *' Isa. i , 18. G c n . x x x i , 8 .

7 7

7 e

*K e l lempus concipiendi.

C O M M E N T A R I I G E N E S I N .

Qaando vero oves parere ceseabant, non a m p l i u s poncre solcbat virga*. E s t e n i m tempus p a r i e n J i , et , , , \ Opes vero, quas i n s i g n i i l l a solertia s i b i p e p c r i l divitia?. o b s c u r i s qiiaeriiutur a r l i b i i s , s i c u l i opes

, 6 J a c o b , vero n o m i n e opes c e n s e n l u r . Caetertim qua , . L a b a n i , l i r e t magnse et i m m e n s f u e r i n l , non l a -

men p r o p r i e m c r e n t u r divitia? d i c i . Q u o d Tero C b r i s t i i s per virga9 ah s i g o i i i c a l n s , salis idonens lestis e s l I s a i a s , dicens : E t egredictur i r g n ex radice Jesse, e l flo.s ex radtre ascendet \ > David qnoque canit : V i r g a i n a e l baciilus t u i i s , ipsi q u o q u e con\plati s n n l roe * . Nam consolalionem accepimus iri C b r i s i o , ei i p s u m ftrmissimiim n o bis frcimus f u l c i m e n l u i n . S c r i p t m n e n i m e s l : c D o m i n u s f u l c i l jnstos . A t nobis o m n i b i i ? , q i i i p e c o r i b u s per u n i v e r s u m orbem sparsis c o m p a r a m u r , firmissimuni f u l c i m e n i u m est. E l s l y r a c i n a , scilicet p r o p l e r n i o n e m . N a m a r o m a l i b u s c o n d i l i i r cadayor. Sod virga de n u c c vigilinc s y m b o l u m e s l . N n x s i q u i dem n a l n r a l i t e r Vigilias i n d u c i t , et somnos fugat. H i n c Jereroias babet : Q u i d t u vides, Jeremia? E t d i x i : V i r g a m a m y g d a l i n a m . E l d i x i l ad nic : R e c t c v i d i s t i . N a m e v i g i l a v i ego s u p c r sermones meos, ut eos e x s e q u a r . > C b n s i u s aulem pro nobis resuscitatus e s l . Plaianus c s l e nuinero i l l a r n m a i b o r u m quae i n proceram a l l i l u d i n e m excrescnnt. C a n c r u m i n d i c a l G b r i s t i i n altum e t i n s u m m t i m aetbera c u r stim e l a s s u m p t i o n e m . P e t r u s n a m q t i e a i t : D c x t r a i g i t n r D c i e x a l t a t u s . > S i c Patitus teslis c s l , e u m essc e x a l t a t i i m et accepisse nomen super omne n o m e n * . P l a t a n u s v e r o d i c l a e s t , q u o d una c u m l i g n o d i l a t e l u r f o l i u m . S i c nos d i l a t a m i i r per Gdem ct c h a r i t a i e m , q u a s i i n s i l i C b r i s t o . A n g u s t a e n i m est l e x , et c o n l u r b a u a d m o d u m i d o l o l a t r a r u m m c n s , quos per propbetam a l l o q u i t u r Deus : D i s c i t e a u d i r e a n g u s l a i i . t Pattltis qttoqiie G o r i n l b i i s p o s l l a t i l u d i n e m fidei ad p r i s l i n u m e r r o r c m d c c l i n a r c v o l e n t . b u s . s c r i b i l : C o r n o s l r u m d i l a t a l u m est. N n n eslis angusti i n nobis. A n g n s l i eslote erga i l l o s , q u i o s seducunl > etc. S i c G b r i s l u m affatur D a v i d legis angustias taxans : c L a t u m cst m a n d a l u m t u a m *alde *. E t i l e r u m : In v i a mandatorum l u o r u m c u c n r r i . Quapropter d i l a t a s t i c o r m e u m * * . f E t a m b u l a v t i n l a l i l u d i n e , q u i a j u s t i f i c a l i o n e s t u a s e x q u i s i v i . > l g i t u r Gbristtts l n specie v i r g x i n t e l l e c l u s , seipsum.nobis proponit m o r t t i u m , r e s u s c i t a l u m , e l i n coelos e v e c l u m , dilatantemque 175 corda fidelium. Gaeierum canales et vasa, ex q u i b u s b i b i t rationalis grex, i n t c l l i g e S c r i p l n r a n i M o s i s , p r o p b e t i c a s c o n c i o n e s , scalurientes nobis P a i r i s S e r m o n e m . N a i n a i t : c U a u r i i e c u m I x l i t i a ex fonlibus sabttift . Ibi e n i m reperiemtis G b r i s t u m v i r t u i i s b a c u h i m , p r o nobis o c c i s u i p , e l p r i m o g e n i l u m e m o r t u i s , et e x a l i a t u m in gtoria, e l dilatantem ens q u i inde potaverint. N a m finis lcgis et p r o p h e l a r u m est C h r i stns, q u i p ^ l l U legis n m b r a m , et prophctise o p e r c u l u m vel v e l u m a d i m i t : e l c a n d i d u m v i s u q u e facilein i n ipsis nobis pronuntians s e r m o n c m , ad p a r l u t a s p i r i t u a l e m nos p r o m o v e t , c o n c i p i e n d i q u e a r d o r e m e x c i t a i , d u m quis varie o r n a l u s v i d e r i avet, quoad v i r t u i e m opcre scilicet ct sermone. S i q u i d e t n i n persona fidelium d i c i l u r : < P r o p t c r l i i n o r e m tiium i n utero concepimus c l p a r t u r i v i i n u s e i p e p e r i m u s , s p i r i t u m s a l u l i s tuse fecimus super t e r r a Et i l c r u m : c Ecce Domiuus cum virtnte venit, e l b r a c b i u m d o m i n a t i o n i s ; ut pastor pascet gregem s u u m , et braclrio suo cungregabit agnos, et i n m e r o b a benies c o n s o l a b i t u r * \ > i d est, s p i r i t u a l e s o l a i i u m erit i i s , q u i d i v i n u n i sermonem p a r t u r i u n t . J a c o b u s autem scgregavit soas oves ab o v i b u s L a b a n i . S u n t c n i m fideles s o l i , nec v o l u n t una c u m b i s , q u i m u n d i vaniUleno s e q u u n t u r , i n q u i n a r i . J a c o b i namque oves insignes s u n t , et n o t a r u m distinctione micnt.
8 8 8 T 88 8 , %

CAP.
TERS. I.

XXXI.

Audhit autem verbafiliorumLaban, dicentium : Tulit Jacob lolum quod habet pater notter.

E c c c quanta s i l abundantia i l l o r u m b o n o n i m , quae, q u a m v i s nondtim essenl q o tempore merres o o n s i i U i e b a t u r , tamen b r e v i tanta copia provenerunt, sic j u s l u m Deo prosperanle c l f o r t u n a n l e . S i c ti C b r M i i f t a d m o d i i m ditatus esv i n m u n d o , nartue p l u r i m o s c u l l o r e s e l a d o r a l o r e s , q u i c l a m a n t : t N o s siimus populus pascuaB l u a ; , e l oves manus l u a ? . > Gaelerum i n u n d i filii videntes patrem suum esse s p o l i n l u m p u l c b c r r i m i s o v i b u s , s c i l i c e t b o m i n i b u s , q u i sub G b r i s l o degenles j a m c x o r n a l i s u n l v a r i i s i r t u t i b u s , i n d i g n i s s i m e eam rem ferunt, g a r r i e n l e s : < Jacob accepit ea, qtue s u n l p a l r i s n o s l r i . > Y c r e q i i i d e m bscc c o n q u e r u n t u r . N a m G l i r i s t u s fideles, ceu peculiares o p e s , ex m u n d o boc c o l l i g i t , dicens ad P a t r e m : t O m n i a mea l u a s u n t , et tua mca Runl, et i n b i s sum g I o f ! c a l l l s . V e m n i n u n c i n s p i ciamus J a c o b i d i v i t i a s . c E r a n l e i , i n q u i t M o s e s , pecora p l u r i m a , necnon b o v e s , servi et ancillas, c a m e l i e l a s i n i . N a m , docet S c r i p t u r a s a c r a , r e g n u m coelorum s i m i l e e s l v e r r i c u l o jacto i n m a r e , q u o d ex o m n i genere caplura.m f a c i t . V o c a l e n i m servos ad l i b e n a l e m anima? : i l l i s , q u i sunt sub lege, loco umbrae, d o n a l v e r i t a i e m , ipsosque qtiasi v i v u m s a c r i f i c i u m c o n s t i t u i l . Profantim quoque gcnns s n s c i p i i , quod sub a s i n i s et camelis i n s i n u a l u r , d u m profanos reptirgat ab c r r o r e c r c d e n d i m u l l o s csse d e o s ,
, 8 ,

^lsa. , I. " P s a l . x x n , 4. P s a l . c x i . v , 3. i c r e m . i . \\, 12. P<al. r x v n , 10. P h i l i p p . , 9. Isa. i , 17. I l C o r . . I I . 12. P s a l . c x v m , 90. i b i d . 5 2 . " ibid. 45. " Jsa. x i i , 5. Isa. x x v i , 18. Isa. \i 10, I I . ** P s a l . , 15. * J o a u . x v n , 10. Malib. x , 47.
M 8 t 8 8 w 8 1 e 8 , T 1 t

447

PROCOPII GAZ/EI

itS

vos i c r c v e r a associat s a n c l o r u m c h o r o . Iniquo autem oiiimo ferentc L a b a n o c u m siiis fllils J a c o b i feli^ c i l a l c m , J c r b n s i n i t r i a m m a l u r a l profectionem Deo ipso praecipicnlc : t R e v e r l e r e i n l c r r a m p a i r i s lui, ct ad gtMius tuum , i d e s t , u b i i u es u n t u s , s i c u l i postea i d latius e x p l i c a l Jacobus. Deus vocat propter persequitur. V e r u m boc i l l u d s o l a l i n m e s l : A t i d i , Glia, et vide, et i n c l i n a aurem l u a m , e t
a

J a c o b u m , Jacobus vocat u x o r e s , unde magnum solatium a d h i b e l u r E c c l e s i i s , quas m u n d i i s Clirisiurn

obliviscerc populi l u i , e l domus p a i r i s l u i . Q u i a d c s i d e r a v i i rex p u l c b r i l u d i n e m l u a m . > Jacobns qnoquc njuslitiae c r i m i n e defert L a b a n u m b a r u m p a l r e m : s i c Gbristtis injustitia? accusat m i i n d u m , quud non fidm, d e b e i u r C b r i s t o ut m e r c e s , afleri. A t o m u i a subjecta sunt C b r i s t o , c u m Oeus P a l c r ea ceP r o i n d c F i l i u s ad P a l r c i n a i l : Quos dedisti m i b i e tiituido, l n i S a l v a i o r i s s p o n s s parato a n i m o sequuntur v o c a n l o m , q u i s i p e i i l , F i l i o q u e m a n c i p a v e r i t . 176

e r a u i , e l eos m i b i d e d i s l i . H o c i l l u d c s t , quod i n q i r i l : A c c e p U Deus o n m i a pccora p a t i i s v c s i r i , . f:t d e d i i ea m i h i . Caeterum v e n e r a n d a C b r i s l u s . P r o i n d e s i b i eas ipsi sint a niundo vendiiae. N a m non intervenienle p e c u u i a , sed suo sacrato c r u o r c E c c l e s i a s e r u i t v i n d i c a t , e i q u a s i d i v i t i a s a c q u i r i t i l l a s itna c u m l i b e i i s d i v i n o s e r m o n c . S c i a s tamen L a b a n u m s a l i s pcrspeclnra luisse p r u d e n i i J a c o b o , quod esset I x l i i s c l h i l a r i s a n l c q u a u i ipse d i v i t i i s affluerei, licet i d d i s s i m u l a r e t . A t fiiii aitimo superbo i s i a e x p r o b r a n l p e i u l a n l i u s . S i quis vero b i c d i t e s c a l separalus a suo generc, diviliaSque bonis artibus reperiat, a u d i e l i n e x i l u : c Redi in lcrram palris tui. > , , < .

\ E R S . 13. Ego stcm, profalur Deus, qui vlsui tibi sum in loco Dei, c i c . Yides quem boc loco angelum 6onet? nempe m a g n i consitii A n g e l u m F i l i u m D e i . H i c is e r a l , qucin in s c a U couspexerai Jacobns d a n lcm s i g m u n s u i i n l e r r a i n descensus. H i c e l i a m poslea c o l l u c l a l u r c u m J a c o b o : i l h i m q u e c l angelum e i b o m i n c m i b i d e m vocat, ipse vcro se n o m i n a l D e u m . P a t c r vester dccepit ine, id e s l , i n i q u e mectiitt egit : quibus v e r b i s i n c u s a l L a b a n i i n c o n s t a n l i a m , q u a sapius p a c l a conveula v i o l a v i i , ut sequentia declarabunt : c M u t a v i l mercedem meam decem agnis. t Infra ipsue d i c i l ad L a b a n u m : c D e f r a u d a s l i inercedem meam decem a g n i s , > e t c . ; q u a s i extenuans r e r u , u l q u i e l i a u i m i n i m a e l v i l i s s i m a i l l a i n v i d c r i l . A q u i l a s reddit : Decem numeros. S y m m a c b u s vertit : Numero decies. A l H e b r * u 3 s i c l e g i t : Decies iniia fecil pacta cum Jacobo Labanus, q u i a cernebal fetus, q u i j u r e mercedis debebanligr J a c o b o , s u b inde fecundius n a s c i . S y r u s i n q u i t : Mutavit mercedem meam decies; i d e s l , ssepius. D i x i l e n i i n L a b a n u s ad J a c o b u m : c F e l u s m a c u l i s respersi e l fusci l u i e r u n t . > Deinde c u i u animadverteret lales i n m a x i m s nasci c o p i a , p r o m i s s i s non s t e t i t , et bis dissimiles p o l l i c e t u r fetus. Q u a i n i q u i t a l e et i n l c m p e r i c decies usus perbibetur. Q u a p r o p l e r i n q u i l Dcus : c V i d i quae l i b i fecerit L a b a n , > licet n i b i l a l i o q u i fecisse d i c a t u r L a b a n u s , quo molestus essei Jacobo. A i l Jacob : c Qua3 pactus e s l i n i b i d a r e . U b i pactus e s i ? INoli esse molestus. M o s e s l Scripturae, u l saepius quaedam, d u m fiunt,- non n a r r c l , sed suo loco pcr a l i a quocdam i l l a e x p l i c c t , ut p a l e l i n L a m e c b o , qui a i l : Interfeci, e t c , q u a m v i s S c r i p l u r a sacra n u l l i b i i n d i t i u m ejus b o m i c i d i i faciat. Mutavii pro privavii positum est. Y E R S . 17. Surgeps autem Jacob accepit uxores suas, etc. U i n c p r o f i c i s c i l u r Jacobus, q u e n i a d m o d u m C b n s l u s m i g r a v i l e mundo CUMI sponsis c l t o l a f a m i l i a , d i c c n s : S u r g i t e , eainus b i n c . > Sed profec l i o n i s Hiodus n o n s e n s i b i l i s , v e r u m s p i r i l u a l i s est. N o n e n i m l o c i fil p e r m u t a l i o , sed i l a I r a n s f o r i n a i n u r , ut q u i baclenus sapueriiniis ea, qure suut n i u n d i ,
4

n u n c saBCuli praisentis d c l i c i a s r e | u d i a n l e s , ea ? , facere insliiuamus,* quaj g r a i a e l acccpla s u n l Deo. * , . c e n i m babemus b i c oianentem c i v i t a t e i n , sed f u l u r a m quacrimus, > P a u l u s l e s t a t u r . A l i u s vero sic d o c e t : t H o r l o r vos, u l advenas et peregrinos, abslineie a carnalibus cupiditatibus *. E l P a u l u s i t e rum i n q u i t : N e conformes reddamini s x c u l o b u i c . > Ne scilicet d u m confornies mundo fieri studem u s , Dcum nobis i n i m i c u m capiamus. Q u a p r o p l e r c o n c i o u a l u r S a l v a l o r : c M u n d u s vos o d i l . Ccetei i u i i m u n d u m nos occidentein c l persequentem inbibet D e u s , edicens minitabundus : c C a v c l i b i , nc f o i l e loquaris c u m Jacobo i n a l a . H a u d d i s s i m i l i a dicit A b i m e l e c b o . N a m ad deleriores seinper p r o c e d i l per s a n c l o s , tit d ad Balaain per l s r a c l e m . O b j i c t l autein L a b a n u s Jacobo c r i m e i i s a c r i i e g i i , ut q u i ipsius s u r r i p u e r i t deos. Sed s u b l a l i o i d o l o r u m non erat opus Synagoga? Judaeorum, nec e o r u m q u i lege gubernabanlur : sed E c c l e s i a s u s l u l i t idola ct faUo iio:ninatos deos. N o n e n i m L e a nec bujus ancillae Tuilo sublraxerant i d o l a , sed R a c b e l id furtuni commiserat. E c c l e s i a nolat i n f a m i a , ut docet Isaiaj e l o q u i u m , i d o l a i t T o l l e s e inc-lio argenlca et aurea s i m u l a c r a , c o m m i n u e s et separabis ea ut aquam i i n i n u n d a i n , e i ut s l e r c u s . At tmindus non babeus falso nomine appetlatos deos, a c c u r r i l ad ^ h r i s l u m , si L a b a n u s foedus pepigit c u m Jacobo non r e p e r l i s suis d i i s . V i n c u l n m v c r o fuederis e l 177 pacis ftrm i l e r duraturae a d b i b e l u r , lapis s c i l i c e l a n g u l a r i s , p r c l i o s u s , q u i c e d i l i n caput anguli et i n fundamenla S i o n . N a m slatua J a c o b i lypus e s i C b r i s t i . C o a c e r v a n l u r et a l i i lapidcs c o m p l u r e s , q u i quasi sub typo denioustrant aposlolos e l u n i v e r s u m c i c t u m i l l o r u m q u i i n C b r i s l o j u s t i t i c a i i sunt. c L a p i d e s c n i m
7 e 9 8

P s a i . x u v , ! ! , ^ . * J o a n . x v n , C. zii, 2. J o a n . xv, 18. Isa. n , 20.

8 9

Joan. x i v , 3 1 .

H c b r . x i u , 14.

I Pelr. , I I .

ROIP.

449

COMMENTARII IN GENESIN.
l 0

450
peragrarunt univer
, l

sancti ( l i a b e l p r o p b e l i c t i s s c r m o ) v o l v u n i u r super l e r r a . i N a m d i s c i p u l i C b r i s l i sam o r b e r n , objicientes e v a n g d i c a m totiliam g e n t i b u s . Sed c i ad eos, leslimonii. Scd

qui fidc i n l c r c e d c n l c

justificalio.

l e m i i i v c n e r u n t , s c r i b i t P a u l u s : < S u p e r quo e l vos c o n s l r u a m i n i i n b a b i l a l i o n e m Dei i n s p i r i l u Lapidum congcriem nuncupal Labanus c r e d u n l . C b r i s t o aulem servanli collem Jacob eam

vocat : c C o l l i s l e s l i s ,

omnia i n C h r i s l u m r e d u c e n s , cujus i l l a lypirs e r a n t . Ipse e n i m est caput e l f u n d a m e n l u m o m n uin q u i suos et cdticenti e i n m i d i peccatis semper praesto s u n l a n ^ e l i niinit l r a n t e s . Haec a n g e l o r u m c a s i r a s p c . u l a t u s cst Jacobus. N a m ceu i n u n i l i s s i m i s c a s l r i s u n d i q u e c i r c t i m d a l angelus Doraini pios, et eos l i b e r a b i l ab o m n i b u s n i a l i s . S c r i p t u m eniin e s l : c A n g e l i s prsecipiet de l e , u l te c u s i u d i a n t i n otnnibus v i i s l u i s ,
M

. > > V E R S . 2G. Ut caplivas, arguit boniincm. e l c . Vox haec m a l u m r e d malus cre illi,

; \ \ ,

Qtiomodo n a m q u e

f o r c l , c u m i m p i e a d m o d i i m s e n l i a t de h i s , qui ipsi plurimum profuero?Sic el mulii eorum, qui d i i t e r u n i patres.

v m

j \ q

. 5 2 . Apud
r a m

quem invenerit nostrU,

deos tuos,

[ iribu$
ra a

et, Similis locutio poculum surredcfiniclandem

\ Bsviauiv..

I X C

\\\\

t q

Saulus usus e s l i n J o n a t b a m : e t

. , ^ ; '

U a

s i sunt fralres Joscphi c u m

p l a m ipsis i m p m a r c t u r . Ca?lerum verba J a c o b i c u m c o n m i i n a l i o n e p r o n u n t i a i a s u n t , ct quasi cbel e n i n i , qua3 i d f u r l u m commiserat, runt s u p p l i c i u m , qno fur ille aiTiciendus esset. R a m o r i u a est c u m p a r e r e l Benjamin. nullam injuriam

Posiquatn excussvit

crimina

quac

objiciebanlur ipsi,

et evidenter c o m p r o b a v i t se

f e t i s s e L a b a n o , i r a u i i t u r c o n s u l t o r e et j u d i c e .

Quare non i m i t a l u s e s l caHeros i n o r l a l e s , q u i i r a c u n d i a feritir i l l u d C b r i s t i d i tunrum dicendi

a r d c n l a n i e q u a m c r i m i n a , q u o r u m a c c u s a n l u r , d i l t i a n l : adeo n e q u e u n l resislere l e n i a i i o n i . Y K R S . 38. Oves ttur. et capras tuiv non (uerunt steriles, etc. Iluic baud d i s s i m i l e c l u m : c O m n e s , q n o s dedisti m i b i , c o n s e r v a v i , e l m i l l i i s ex i i s p c r i i l n o n c o m e d i . Il;x?c b i s t o r i a d o c e l , libertaie. Edanl Igtlur feius d i v i i e s , qui sunt i n grcge. , . Filia.' filia mea' e l c . L a b a m i s m e n t i l u r dum
t

> Ha3C vox convcnit episcopis magiia u:aUir

san< t ' s , u l s i n l i m i l a l o r e s C b r i s l i , q u e m a d m o d u m c i i l l a vox ijsdem c o n g r u i t . c A i i e t e s o v i u i n p a s l o r i s esse quasl pectiliarcm v i r l u t e m , ut

s p i r i l u a l e s , q u o l q u o t s u n l i n gregibus o v i u i n et c a p r a r u m . N c c devorcmus

, : . , ^ , * . \ , > , , \ , . , . n i b u s , profeclo c o n t c m n e l e l i r r i d e b i l L a b a n u i n , q u x vides inea s u n t . "Uv , \ . . \

sua esse d i c i t , qurc craut J a c o b i . Q u a p r o p l e r J a cobus ingenuc c l libere ejus m e n d a c i u m r e d a r g u i t , oslendcus, se n i b i l i p s i a b s t u l i s s e . Ilaic a u t c m s u n t verba, q u i b n s r c p r e l i e n d i l c u m : Cognoecc, q u i d de l n i s bonis s i l m c c u i n . > E l pecora, pecora mea, etc. S a l i s s u p r a e d o c u i l S c r i p t u r a , quac c a rerent m a c u l i s , subessc duininio L a b a n i : m a c u l i s dislincta p e r l i n c r e ad Jacobum. M e n l i i u r ilaque dum m a c u l i s signnta sua essc l a l e l u r . t E t o n m i a quac vides mea s u n l , admodum patriarcba, c l c . S i quis digne, q u c m illa p c r s p i c i a t , qua3 ipne dicil: c Ouinia

$ . , \ " ; , \ , , -

v i d i t i n s o m n i i s , c i p r o p b c l i i s c l ca^teris cognitioilla omnia sibi vindicantcui, cum V E R S . 4 2 . timor haac

eral mihi, e l c . A t q u i s Deuni.

i l l e l i n i o r erat Isaac? nempe is quo l i m u i t

I l u n c et se diligenlor observasse g l o r i a l u r J a c o b u s . -a q u o q u c legUur : q u i a j u r a v i t Jacob per l i i u o C reni p a l r i s s u i .

Et laborem manuum

mearum vidil Detts, el redarguit

I V

te heri, c t c , s c i l i c e l c u m

tibi d o r m i e n l i jaclandi

obversa-

r c t u r . < C o m p o r l a t e lapides, c l c . !n Rcclcsiaste s c r i p i u m leropus e s l c o n g r c g a n d i lapidc^ erat, ut sedificium c o n s u n i m e l n r in fitndainenlo apostoloruui Z a c b a r . i x , 45.
1 1

e s l : T e m p u s est el

t a p i d c s , et posiio

. L a p i d c s vero c o m p o r t n n l u r cx praiccplo J a c o b i ,

qui Cbristi lypus

p r o p b e i a r u m cx v i v i s l a p i d i b u s " E c c l e . m , 5.

Eplu-s. n ,

22

Psal. xc, 41.

1 3

J o a n . x v n , 12.

451 a u g u l a r i lapide Jesu C b r i s t o Doiwino

P R O C O P H GAZ/ n o s i r o . i n bnnc

452

t o d u i n aidilicanda e r i l donius s p i i i i u a l i s , s a c e r -

d o l i u n i s a n c l u i , quando impletur i l l u d , quod ab Isaia pradiclum e s l : c l l l e e x s l i u c l urbem mcai i \ V e r u i i i fratres C b r i s l i , id est aposloli ad id or- d i n a t i , c o l l i g u i u lapidee, exscqueulcs i l l u d propbela? praecepluni. A c c i p i l e vobiecum seriuones iuul* l o s , 178 e l c o n v e r i i t e ad D o i n i n u n i " . > . \ oi , : . > S i q n i s vero conferat lapides eolleclos, de quibus w o d o disseruiinus, e l ex rituali a-dilicio, ei quibus conslruclus est l u i i i u l u s : s i , i n q u a m , quis c o n f e r a l c o e l e s i i e l s p i l i i s , qiue i n E c c l e s i i s ubique actitata el annuntiata s u u l , s i v c spectes potum vel c i b u n i , cognofscet profecto quomodo cougesti sunt lapides, et c o n s i r u c l u s c o l l i s , s u p r a quo c u r a v e r u n l corpora. Quid faciam his hodie ? Si te
t

, \ ~ , /

, , \ \

, , \ , \ .

i n q u i t , lcesero aliquo modo, et mihi

incommodavero. * , , -

Ecce nemo nobiscum e i i , elc.,a/f*ftu. S u p r a e n i m intellexiinus : S l a l u i i L a b a n u s fratrcs suos s e o r siin i n inonte G a l a a d . > CoUis teilis, n:en L a b a n u i n nntlalione. Ea eic. H e b r x i tradunl Syriacura nofacia dedisse c o l l i , et J a c o b u i n H e b r a i autcm ratione d i c i t u r Ikut inter me el le\ sermociobscrva: collis

. * c . > . , , , . . > , . (52) . \ , . ,

c u m . Q u a p r o p l e r bifariam e x p o n i t u r , inodica

lestis, > e t c , qua supra d i c t u a i audivirnus : t A r bor sciemia? boni c l uiali visio, quam vidi, inspicial

e l c . V i d e t u r sane boc loeo p a r u m congruenter i n vecia esse inentio v i s i o n i s , de qua J a c o b n a i u r . Quae e n i m , cxslat v i s i o ? q u x buic o r a l i o n i F o r l a s s i s p r o p b e i i c o uiore subserviat,

^ ,

, \ (&; * \ , , TJV ; , . .

vit m y s l e r i u m sui el L a b a n i ,

et r c t u l i t o r a i i o u e m

ad c i i n i , cujus syuiboluin p e r b i b c b a i u r L a b a n u s , e l ^ , , ad D o m i n u i n , cujus typus erat Jaeobus. N i s i forte. \\\ liinic sensum l o q u a i u r . S o m n h u n , i n quo vistis l>eus, d i x i l : Cave l i b i , ne cum Jacobo loquaris ntnla. IIoc, i n q i i a i n , somniuni e i bac visio, sa?is sufliciens tesliinoniuiii est intcr inc ei m l c r l e . EljuravitJacob Gorimbioruin, pcr limorem patrh sui haac. , * \

J u r a n s c i i i m i d , per q u o d j u r a l , Deura f a c i l . T a l i s i g i t u r " \ . , , , ' . ; , . > , .

eral is Dei l i m o r I s a a c , qualis c r a l illa g l o r i a l i o qiram j u r a l P a u l u s . IJI bsec igitur Deum. \ c r b a jtiravit Jacobus : I t a c scrvabo c o n s l a n l e r ; l e s l i s s i l licnor p a l r i s mei Isaac, quo l i m u i l a i l : c Douiinum i p s u m s a n c l i l i c a i e , libi timor " . t et A l i o q u i e n i m S a l v a l o r scmper nobiseuni e s l . Isaias ipse erit Sed p e r p u l c l n e jurat e i , qui timore

Oei vacabat, per l i i n o r c m p a l r i s s u i , iucusaus ejtis i m p i e l a t c m , u i q u i non csset Dei m e l u e n s . V E B S . 55. Et conver$us , abiit in locum suum. 1)
%

Loctis m a l i p r o p l e r malitiam in p r o p i n q u o e s l . S c d liKjUsejus, qui subinde quoad v i r i t i l c i n prolicit, J i c c l dissitns s i l , non lamen bonus s i c u l malus i n

, ; ! * ,

1 5

b a . XLV, 15.

" Oscc x i v , 5.

1 7

G e n . , 17.

1 8

!sa. v m , 15.

NOT.E. (52) , , , ! , . . .

53
Y

^ O M M E N T A R I l G E X E S I N . V ' l*^.

454

" \ - suum locuiu p r o f l c i s i i t u r . U i i n a m malus p o s s i l pervcuire iit suam r c g i o n e m , quae ipsum a l i q u a n d o d c ferrel i n locnni s u u m . CAP. XXXII. ,

Is v e r o , q u i per suam i n c c d i l v i a i n , v i d v i i c e i per e u u i , q u i d i c i t : c E g o s u m v i a * , c l c , obvios habet angelos D e i . o l , , . , , 6 , ? , \ , . , , . , , , . Angeli aulein occurrunt Jacobus. : ut
9

summo qitem i n

inipclypo iler scalas

ralori vhlulum D o m i n i C h r i s t o nobis repraesental faccret castra D c i . V e r u i n d i l i g c n t e r

U l i angeli

dicunlur

allende;cum

M e s o p o l a m i a m , vidit i n so.tuno

ccelum s u r r e c l a s e t a n g e l o s ; c u m pasceret g r e ges, deuuo v i d e l angelos, et audit Deuui. Uediens vero i n p a l r i a u i c o n s p i c i l c a s l r a . Ueiude c u m essct p e n i l u s separalus ab L a b a n o , e e r n i l o c e u r r e r ^ s i b i angelos D e i . Dei vero castra a p p e l l a n l u r d i s c r e l i o U o n i s c a u s a . S u n t c n i n i e l a l i a c a s l r a p l u r i i n a , ut

dxRionum e l c o u l r a r i a r u m p o l e n t i a r u m . S i c c e r n i m u s quasi i n c a s i r i s daemoues b a b i l a r e i n sepulcris. V i d e a u J e m boc loco a l i u d benedicendi genus. N a i n d e l e r i o r b e n e d i c i l m e l i o r e m **. C i t r a omneni e l i n m c o m r o v e r s i a m , id, quod deterius cst, b e n e d i c i l u r a m e l i o r e . Q u i d a m vero a i u n t , c a s i r a i l l a a p p a m i s s e J a c o b o , ne reformidaret E s a u u m f r a l r e m , s c i l i c A cogilando quod D o m i m i s e x e r c h u u m i p s u m p r o i e g a i , ejusque sit adjtUor et a u x i l i a i o r Deus J a c o b . Q u a p r o p i e r i n q u i l : c E x c i i a r e i n o c c u r s u m i n e u m , et v i d e . Haec eadem causa assignant t u c l x , qua c o l l u c l a i u s c s l usque ad l n a l u l i n u t n lempus c u m ang^lo. C a s l r a vero boc l o c o vocantur e x c r c i l u s c a d e s l i u m v i r l u l u m , q u i b u s prsefeclus e s l M i c h a e l a i r b a n g e l n s , ut t u e a l u r et gubernel populum Israel, quemadmoduni p a l e l ex Daniele. Praemisit Jacob n u i i t i o s anle $e, e l c , J a c o b u s ubique e x c e l l e n l i o r 179 babelur jure p r i m o g e n U u r s e l u l u s q u e a u x i l i o d i v i n o . N o n lamen a b n u i t se iusiuuare f r a l r i ejtisque captare b e n e v o l e n l i a m , d o m i n u m eum absquc l u r p i adutalione v o c a n s . K e i p s a i g i i u r iilud divina? Scripiurae o r a c u l u m e x p l e v i l : c Q u a n t u m i n v o b i s e s l , pacifice c u m o m n l b u s v i v e n l e s . i l l u d quoque : < S e r v u m O o u i i n i , non o p o r t e l pugnare N a n i , u l babet p r o v c r b i u i u , c responsiiro b l a n d u m mitigat iram > Sed omoia acceplo fert b l a n d u l x i l l i i n s i m i a l i o n i : c o n v e r tiior ad prcces, et Deo gratias ngit, queni s u o r u m b o n o r u n i c o n f i l c l u r a u c l o r e m , ob accepla b c n e i i c i a . U b i q u e autem J a c o b u s i l l u d salulare prseceplum servare c o g n o s c i l u r : Q u a n l o majores, tanto nmgU te b u i m l i a , e l inveiiies gratiam apud D o m i n u m . P a c e m quoque o m n i b u s a u l e p o n i l b o n i s . Iu bunc n i o d i i m E s a u i i r a m e i i n v i d i a m debellavit, ipsumque ad l a c r y i n a s , ncc ilctas, scd veras, c o n i p u l i i . S i c et C h r i s i u s praelcr o p i n i o n e m passus p e r s e c u l i o n e m inter Judoeos, profugit peregre profcctus i n g e n l i u i n r e g i o n e m , diccns : R e l i q u i b x r e d i t a t c m m e a m , e l deserui domum meain. Dedi d i l e c t a m a n i m a m ineam io m a n u s boFlinm. F a c l a e s l tnilii hsereditas nica, ut leo i n s i l v a , emisit ad me voccni stiam. Q u a p r o pter ego ipsam odi " . U u i c loco e l i l l e c o n g r u i t : c A b i l e , n u n t i a i c fratribus m c i s , ut abeant in G a liia?am : i l l i c me videbunt . G u m itaque venisset i n G a l i h p a m , quemadiuodum J a c o b u s i n G b a r r a n , pavit oves L a b a n i , i d est m u n d i , q u i i d o l o r u m s c r v i t u l c ocoupatus e r a l . D u p l i c e m ibi c o n s t r n x i i s y n a g o g a m , c l pluriir .os r e g e n e i a v i t per g r a l i a m , u l adopiionc iierent filii D e i . A f l l i g i l u r a nuindo et n o b i libus i m i n d i . T a n d e i i i i n i e r v e n i e n i e d i v i u a g r a l i a , ad paccm c o n c o r d e m c o n v e n i u n l cx d i v e r s i s studiis C l i n s t u s e l i u u n d n s , sicuti pax c o n s t i l u i l t i r i n l o r J a c o b u m e l L a b a n u m .
u n , e

i l e r u m i n novissiinis l e m p o r i b u s I s r a c l c m sibi j u n g e i C b r i s l u s fo?dere, s c i l i c c l persecutoi uio ad c x e m p l u a i Jacobi ct E s a u i . Iloc per p r o p b e l a m p n c d i c a v i l : c Q u a p r o p t c r diebus m u i l i s sedebunl (ilii hr*i+\ altsque rege, absipic p r i n c i p e , absque^ sacriftck) e l a l l a r i , absijue s a c e r d o l i o e l absque m a n i f e s u t i o n c . poslea convertentnr Israelitue, e i i n q u i r e n t D o i n i n u m D c u m s u u m , ct D a v i d e m reg<;m o o r i i i n . E t obbtupesceiit i n D o i n i n o et buuis ejus i n c x l r e m o lempore . N u n c e n i i n o n i n i b u s , q u i sub lrge s u u t , c a r . n s , cxspectat ab g e : i l i u m vocalione redcitnlem C b r i s l u m , u l ipsis c o p u l e l u r .
t 7

V i d e q u o i n o d o gaudeal fecunda filiorum sobole stib cxeniplo n i u l l o r u m g r e g u n i . Jacobus r c v e r t i i u r c x C k a r r a n . P r o p t e r niissos n u n i i o s c o i n i l e r e x c i p i l u r a Iraire E s a u o . H i c i t c r u i n e l i l l u d n o i a u d u m est, q u o d M i c i l u r per propbetain : < E c c e ego i n i l i o vobis E l i a n i T b e s b i l e n , priusqu-iiii v c n i a l dies Dotiiini magtius et c l a r u s . H i c oonvertet c o r p a i r i s ad filinm, e i c o r botninis ad p r o x i m u m s u u m , ne \ e u i c n s l c r r a m p e r c u l i a m fundilus . l l l e r e c o n c i l i a b i t lsraelem C b r i s t o , pulso prisco o d i o . Offcrelque b o s p i l a l i a i c u i K r a C b r i s l o , ncmpe spem n o n amplitis iti loaga l c m p o r a d i l a t a m . G r a t i a e n i m e v e s l i g i o s e q u c l u r vcttienlem G b r i s l u i n e coelis una c u m s a n c l i s aupfdis.
> s

, ' C
n , l

Yidelur
1 1

autcni m e i u s
M

Jacobi fuisse

ada.o.lum " Ercli.

i o a n . x i v , 6. H e b r . v n , 7. H o m . x n , 18. I I T.im. n , U. Prov. xv, \ . \v, 2 0 . " J c r c i n . x u , 7, 8. MaV.b. x x v i u , tiO. " Oscc m , 4, 5. M a l a c b . i v , 5, G.
s e

455

PROCOPII G A Z E I , ha

456

velicniens. V e r u m si rem p e n i l i u s aspiciatnus, c o n - . t r a r i u m apparcbit. T i m e b a t e n i m , ne rcpente scmen A b r a b a m i i n l c r c i d e r e t i n quo exspectabat, ut p r o missiones Dei c v c n l u m s o r l i r e n l u r . P i a ? i n i s i l v c r o n i m l i o s Jacobus ad f r a l r c m , ne f o r l a s s i s Esauus e x i s l i n i a r c t ipsura advunlare u l b o s l e m , quod l a n l o lemporc nioratus c s s e l i n l c r alienigeiias. L i c o l u l bomo metueril, auamen ul fnlelis ncqtiaqttam s i b i fnga consulere 0

. .

, * ,

d e c r c t i l . Iler

facilper Viginti

o n m i a conftstis Deo, E s a u u m q n e placat frelus temporis p r o t i x i l a l e , quie o d i i v i r e s i m m i n n c r a t . e i i i m a n n i s , practcr dies quos i n p r o f e c l i o n e a s s u m p s i t , N u n c vocat Deurn angelum, a q u o accepcrat : e x s u l a v i l a patria e l p a r e u l i b i i s .

. > \ , \ . $

R c v e r t c r e i n l i i r a m n a t i v i i a t i s ! , > e t c , q u i et ipse Dcus e r a l A b r a b a m ei Isaac. Q n n m v i s duo s i n l , quoriiin dicilur Dens, tameu Deus iinus est . Quod q u i d c u i m o i i e n d i sumus nctn^brasis. Pro eo, quod s c r i b i t : S u f l i r i t n i i b i ab o n m i sum suVerum illa

propter s i m i l i t u d i - g . \\ , . >, . * . incedit , .

jiistiiia, > r t c ,

A q u i l a s vcrlit : Elougatus el omni verilate.

omnes misericordia

v e r b a s i m l g r a t i l u d i n c m d e c l . i a n t i s , ac s i d i c e r e t : S a i i s i c s i , ct abundat. Intervallum fac inter gregem el gregem, c l c . S i c duccs m i l i l a r c s faccre s o l e n l , quando 180 dines. .

, \

agmen, ne confundaiitur exercittis et ttirbenlur o r -

Snrgens vero nocie i / / a , acccpil duas uvoret, e l c , usquc ad eum l o c u m , q u i s i c habet : Ipte citero femore. Iabok A r a b i % Iluvius e s l , q u i hodic Jambyccs a p p c l t a l u r . Q u i s vero fuil i l l e tisque inodis l o c u l u s c s t p a l r i b u s ronsilii Angclus
8 1 s o

claudicabat bomo raul-

siniul

e l Deus i n S c r i p l u r a v o c a l u s , q u i cuni Jacobo c o l l u c t a l u s *sl? ls itimirtini f u i l , q n i i n u l l i i a r i a m

, > s c i l i c c i sacro&anclus Dai S e r m o , q u i e s l bomo c l Dcus mngnique Quem sermonem ct salvata cst

, q u e m c o n s p c x e r c s a n c l i Dei bomiues, sicitii et i s , q u i i n q u t t : Q u o d e r a t a b i n i l i o , cxclamal : < Yidi cnim Deiim farie ad faciein , ct qut

q u o d v i d i i n u s o c u l i s n o s l r i s , c l m a n u s nostraj c o i i l r e c i a n i n l de seruinne x i l x . viian c u u i c o n s p i c a l u s csset J a c o b u s ,

nniiMa niea. ls l u m visus est, et lucUe c e r t a m c n c u p i eo s u b i i l . S o l u s e n i m r c l i c u i s c s l i n a l l c r a r i p a , nec d u m t r a n s i e r a t flumen, quod d i c i i u r , si n o m c n i n t e r p r c l c r i s , lucla. N a i n c u i i i b i s , N o m e n autem ( o r t c n i i e s l , Lucla. r | s l r i c i a via Quia rrgnum coilormn violcnlcr rapilur
, v

irajecerunt coronans*

ilttvium, n o n l u c l a l i i r G b r i s l t i s s u o r i i m i n n u m e r o ipsos ropulan*, e l ut n i i i n d i v i o l o r e s ipsos q u x a d d i t c i l ad v i l a m

s a

E l a r c l a n i m i s est p o r t a ,

. P r x s a g i a a u l e m b;cc e r a n l , q u i ex Jacobo descendemes r e p u d i m i c a n t , i n c v i t a b i l i er vincuntur. lnierunt t Exspe-

d i a r e i u b a p l i s i n i g r a i i a m , b o s l c m forent b a b i l n r i C l i r ^ l u m E m i n a i i g e l c m . Q u i c n i m n o n e s t n i c c u m , is cuutra inc e s t . Q u i i n n o c l o ct ignoraniiac tenebris f r i i u n l u r . S c d ncc l u c i f c r e x o r l u s e s l i u c o r d i b n s c n i . n c o n s i l h u n , u l l c s i a l u r D a v i d , quod non p o s s u n l c x s c q u i . N o n i l l u r a i n a t i sunt, n c c lticis splendore e o r u m . Q u a p r o p i e r propbeta vaiicinnlur :
a e

c l a u t i b n s tpsis l u i n c n , exoriae sunt l e u c b r a c Exspeclantes e a m , a m b i i l a v c r u i i l in caligiue Ius de iidelibus s c r i b i l : t N o n sunius n o c l i s uequc l e n e b r a r u m , scd filii l u c i s , Ulii d i c i bi nietiorcs f u e r i n l , quain iudxi

. UincPau> Quod vero

3

i u d o c i l c s , idein P a u l u s c o m m o n s i r a l , addcns prnodictis v c r b i s : c A b j i -

c i a m u s i t a q u c o p c r a l c n e b r a r u m c l i n d u a u i u s opcra l u c i s , c l boneslc qtiasi i n lucc a m b u l c n u i s * . > Jud;ei i l a q u c i u nocte. a m b u l a n l c s lenebris i n v o l u l i , i n f i r m a t i et v i c l i sunt, ctitn n o q t i i r e u l erecti i n c e dcre. E l boc i l l u d e s l , q u o d a i l : c F c n m r ejus e m a r c u i t , id c s l , i l l i , q u i olttorpesccnlcs claudicaront. Nam fcnitir designat M c s o p o l a m i a i u p r o f e c l u r u m A b r a b a n i u s . I l u i c c o n c i n i l et n c c princeps ex femoribus cjus vx ipsius s l i r p e provenere, semen, s c c u n d u i u quod a d j u r a v i i s e r v u i n s u u m i a i l l u d o r a c u l u m : c N o n d c e r i l d u x ex J u d a , et e x o r b i l n v e r u n t c j a u d i c a u l c s facite
4 0

> C l a u d i r a v e r n n l i g i l u r ab Jacobo g c n i i i , s i c u l i C b r i s t u s pcr D a v i d e m . pedibus valc-

e n a r r a v i i : c F i l i i a l i e n i m e n l i l i s i m l m i b i , filii a l i e n i consenuerunt, v c s l r i s , nc c t a u d i c a l i o subiude augeatur, scd p o l i u s sanetur

V l

Idco P a u l u s praecipil : c Ilemigsas m a u u s ct s o l u i a geiiua s u r r i g i i c , c l seuiilas rectas

. > CaHcrum claudicalio pristinam

l u d i i i c i i i recupcrat per fidcm i u C b i i s l u m c i c l i a i i l a l e m . Q u i bns v i r l u t e s i m i s a n i i u i s r c c o n d u n i , d i l u c u l u i n v e r u m v c r a m q u c l u c c m b a b c n l : q u i b u s uec n m p i i n s r c l u c l a i u r C b r i s l u s , ttlpoie i n luce v e r s a n t.bus. U o c d o c c l u r per ibla v c r b a : < D i n i i l t c mo, a u r o r a c n i m a s c c n d i l . > I l i q i i o q i i c d i c u n l : 0 D e u s , neut. v i , 4 . " H c b r . i , \ . Isa. , C scc. L X X . M I , 14. " L u c . x i , 2 5 . Isa. LIX, U . " I T b e s s . v , 5. x v n , 4 6 . " U e b r . x n , 42.
M

3 8

I J o a n . , 1. l i o m . x n i , 42.

M a l l b . x i , 12. G e n . X L I X , 10.

8 i

4 0

Mallb. Psal,

457
Dcus rocus, ad te d i l u c i i l o acccdo rebo, et videbis mc obstabat
u k

COMMENTARII IN GENESIN.
\ > E t hoc : Mane a m l i c s vocem m e a m . Mane coram tp

4*3
appa-

. Docct v c r o brevibus Jacobura, ut sc l e n e r e l et s a l u l e m p o s c c r e i . Q u i d c n i m i l l e essei. H u i c

u

quo m i n u s v i c t o r a b i i s s e t ? a u l qtio modo victus J a c o b u m ne iret, inbibere potuissct? Q u a p r o a

p i e r J a w b u s justus praesemieas cjns n n i m u m , p o l U b e a e d i c t i o n e m , cognito q u i s n a m

a s i i p u l a l u r i l l u d a 1 Mosen d i c i u m : Sine me, delebo c o s , et te faciam in genlem magnam Tilas l i b r o , quem s c r i p s i s l i practico speculativum : nou 181

. Mosrs

s e n l i e n s b o a i l a i e a i D / scrvare v o l c n t i s , r c s p o n d e l : R e m i l t e eis p e c c a i u m , S i n m i n a s , ei me expuuge B e n e d i c i t vero Jacobmn m u l a u d o ex a l i o i n aliud nonien, faciensqiie c eumqtic, q u i olim fuerat supplanlator e l fortis, farit videre D e u m . l s r a e l c n i m ,

si uonw-n c x p l i c e t u r , sigalhVat nientem quan Dcum e c r n i l . C o g n o v i l c n i n i l a n d c m I s r a e J , c u i p r i m o obieaiperasset. Q u a m v i s i n i l i o non omnes c r c d i d e r i n t , atlamea r c l i q n i e secunduni c l e c l i o n c i n graliai, secundum lenor c m S c r i p t u r a s * * , scilicet dis<*ipuli, et quolquot e n n i m d o c l r i i u e li.icm b a b n e r i i n l , q u i fueratit supplaal a l o r e s el in lcge firiui, salutem sunt c o u s c c i i l i . Nain c u m c s s e n l i r r e p r c l i c n s i b i l c s in j u s i i f i c a t i o a i b a s I c - i s , C h r i s l i cogniiiowem suaipscre, quam cognovcrunt p r x s l a n l i o r e m e l poliorcrn esse c u i t u legali. iNam p e r quemdam propbetam l o q u i u i r D*tis : M i s e r i c o r d i a n i volo, non s a c r i l i c i u m ; > c o g a i l i o n e m Dei m a g i s qiiam b o l o c a u s i a . Idcirco P a u l u s , c u m essel i n c u l p a b i l i s quoad legis j u s t i l i a m , i d e x i s l i m a v i l d a . n i i n m proptcr c x e e l l c a l i a a i c o g i i i t i u i i i s C h r i s l i . T i i a o l b e o i m p e r a t n E x e r c e leipstim ad p i e l a t c m . N a m c n r p o r a l i s e s e r c i l a t i o p a i a a i c o n d a c i t . A l pietas ad o a i a i a u i i h s e s l , p r o m i s s i o n e i a habens vilae prses e u l i a et r u t u r a i ^ . Imo et C b r i s l u s i n q u i t : t Ilacc cst aMerna v i i a , ut c o g a o s a n l le s o l m n v c r u m D e u t n , e t quein m i s i s l i , Jesum G h r i s t u i u * . > l s apud Deam b o m i n e s q u e . p l u r i m u a i p o l e r i l . N a m a a i a i i p o l e n l i s e l v i n c c a l i s est cognoscere D e a m , t i c c l i a specalo et aenigmale nunc vidcat. N a m I r a a s i l i t c a r u a tia>, q u i ad Deum fcstinat. Nec lamea sutna noaien iadicat Jacobo D c u s . O m n e e n i m noroen rcvera s i g n i l i c a t rei stibstantiam e l n a l u r a m . CaHerum Dei a a l a r a a t c r r c n i s comprebendt u e q u i t , s i c u i i seasib i l i a a Deo c r c a l a . P r o i n d e i i u l l i u n e o n n a n o a i i n u m , quibus appellatur, ejas s u b s l a a l i a a i signiticat, sed s a l i e m quasdani operalioaes ejus erga aos c o a u n o n s t r a n l . S i c n o m i n a i u r : E x s i s l e r i s vel((icto nomiite) E s l o . N a a i c \ i p s o e n l i a o m n i a derivanfur. L u x , v i t a , potcntia ct v i r l u s n u n c u p a i u r , ut q u i i l i o r u a i s i t e l a r g i i o r . S i c v o c a t u r u a i g e n i l u s , c b a r a c l c r , et splendor P a l r i s , s c i l i c e t ut c x huaiaais v o c a b u l i s a l i q u a m ejus veneanir n o i i t i a a i . A p p e l l a t u r e t m i s e r i c o r d i a , j t i s l i t i a , redcmptio : q u i a n o s l r i m i s c r e l u r , n o s r c d e i n i l , nos justificat, noslrseqtie a a l m i c p n s u l i t . Jacobtis , comperto q u o d n a l l u m nomen Dci c x p r i i a a t substaatiain, nec sit aomea a l i q u o d peculiare Oeo, s i c u l i b o a i i a i , l o c u m , i n quo illa c o n t i g e r a n t v o c a l : c F i g u r a n i D e i . P i o i r d e e i D a v i d canit : c Doniine D o m i n u s n o s l c r , qnam m i r a b i l o e*t n o m c n tuam i n u n i v c r s a t e r r a . > Quod dc s e d i c t u m ait C b r i s t u s , c u m sacram linguain i n hsec quas s e q u u n l i i r , r c s o l v c r e l vcrba : E x orc i a f a a l i u a i et lactentium p e r f e c i s l i l a u d e m .
u 4 B 8 1

V i d i , i a q u i t , Deum facie ad faciem. H i n c c o a i p r o b a l u r possibile esse ut b o m o c o n s p i c i a l D e u m , sed co n i o d o , q u o ipse se v i d e n d a m ofTorl. S i q u i d e i a i n E x o d o ad Mosen p r o f a i u r Dcas : N e m o videbitfacieai m e a : u , et ? i v e i . S i vero Jacobas, postquam v i d i l D e a m , v i x i t , id Dci beneficiurn esse c o n s i a l , s i c u l e l i n Gedeoae a c c i d c r a t . E x o r t o sole, narrat, c v a n u i l fonna D c i . Ipsus vero violato femoris nervo, c l a u d i c a v i t . I l l a m i a a t i s e n i m Jitdaeis cessaiuai esl a l u c l a ; et i n coelos ascendit C b r i s l a s . Y e r u m I s r a e l i i a m r n c l a n d i c a l i o non sublnla est. Q a o d vcro i n u n i v e r s u m c l a u J i c a a l , n c c r e c l o c o r p u r e i a c e d a n i , fil ex r o , q u o d p a r u m Deu o b s e q u u a t n r . Q u i d a a i , u l c x docto q u o d a m v i r o a c c e p i n m s , profilentur c u m Jacobo c o n c e r l a s s e d i a b o l u m i n sp^cie E s a a v o l c n l e m d e v i a c e r e i p s u m . C x l e r u a i ab J a c o b o s l c l i s s e a n g e l u a i m i x i l i a r c n i , ob cujas a u x i l i u a i a i b i l diabolus q u i v e r i t eflicerc. N e i g i l a r pularct J a c o b u s propria v i t l u l e , roulto c x l c r n o a u x i l i o adjutns, sedebellasse (quod absurduai faissel) adversariuat : sed u l cognoscerei a n g e l i praesenliam, tacius cst n c r v u s . Qno c o n l a c l o , c l a u d i c a l i o i n s c c u t a est. G x l e r u m p r x s e n s l o c u s , c u m n o n n i b i l o b s c u r i i a l i s b a b c a l , sic e x p l a n a t u r . .
M

ceriabat a a g d u s c u i n c o u s q t i c a d ascensaai auroroe , d e s l angelas a u x i l i a l o r . N a i a u l u n t a r nomine v i r i q n o q a e i n a n g M i s . t E t vidit quod non praevalcrcl ei : id est, Jacobus v i d i l qaod non pra;va!erct ei d i a b o l u s . E l teligit fcinur ejus angelus \o!cns seipsum signilicare praesentem. Cujus p n r s e n l i a a i !, a a i m a d v e r t i l Jacobus, non p r i n s e u a i d i i n i s i i , q a a m praeler v i c t o r i a i n ciiara parta b e n e d i c l i o n e . Q u o d v c r o s c r i b i l u r : t V i d i t q u o d non p r x v a l e r e t c i , e t c , n o n caret a i n p b i b o l o g i a . Q u i s c n i m v i d i t ? ( t quis n o n praevaluil ? S i bomo s c i v i t quod n i b i l possel adversas 182 Jacobam, noa Cbristus homo tctigil feimir J a c o b i . S i v c r o botno sci v i i quod non possel Jacobus q u i d q u a m a d v e r s a s i p s u a i , pftest e s e C b r i s t i i s . Q u i d a m c x i s i i m a n l aagolam nec Deua), u i a r b i i r a i u s e s i Jacobus, c u m i l l o csse c o l l u c l a l u m . N a m poslea infert : c A n g e l u s , q n i l i b e r a v i l uic ex j u v e n l u t e aiea. rforat q u i d e a i , quod angclas eral c o l l u c l a t o r . Nec l a m e a ignorabat Deum per angelaai o p e r a r i . I g i i a r , ut q a i d a a i ohjioiuat, d i s c c d c r c oequibat, nisi d i c e r e l : c Dimitte m c . > Occasicyicm d a l d i c e a d i c a , qua* poslea d i c l a sunt. Avebat eniia Jacobus i l l a p r o l o q a i , v e r u m c u n c l a l a s c s l p a r u a i p e r . A c c c p t a aateai c o n i i d c a i i a , b e m d i c l i o n c m p e i i t . Psal. LXII, 2. P s a l . v, 4 , 5. Osce v i , 6 . l T i i n . i v , 7, 8. E x o d . x x x n i , 20.
i e M M

k T

** E x o d . x x x n , 10. ib.51,32. " Juan. x v n , 3. P s a l . , 2.

1 0

5 1

* Isa. x. 21 ; R o m . i x , 2 7 . P.-al. , 5 ; M a l t h . x x i , 16.

PATROL.

Gn. L X X X V H ,

15

453

PROCOPII G A Z i t t l
M

460

liane ftdem i n v e n i i nomen I s r a e l , ut q u i c o n l u e r e t u r D e u m . D e m n e n i m nemo v i d i t e n q u a m . i l m o ct a l i o i n l o c o , c u m deos L a b a n i una c u m i i i a u r i b u s obruisset burao, Jacobus a u d i l : c Israel e r i t - ' men l u u m . E o c e o b pietatem inaures, licet b a r u m materia pretiosa f o r e l , Jacobus a b o m i n a l u s est, q u a s u n a c u m idolis opacae c o m m i s i t t e l l u r i . I n a u r i u m e n i m r e c o r d a l a e s l S c r i p t u r a , u l p u r i l a t e m et s i u c e r i l a l e m r c l i g i o n i s J a c o b i s i g n i f i c a r e l . P e f c o n i a t u s vero est Jacob, et d i x i l : c N u n i i a i n i h i nomeu l u u m . > N o n de angelo, ut, q u i interrogaverit, S c r i p t u r a l o q u i l u r . Sed i n q u i t : c Q u o d ( u u m esl n o m e i i ? > Jacobus pelit sibi n o i n c n ejus s i g n i f i c a r i . Q u o pactu e n i m ignorasset angelus i i o m e u Jacobt, cum paieal a u c l o r i i a t e S c r i p l u r a ? , angelum saepius i n c l a m a s s e n o m e n Jacobi? C e r l a m i n e luclae proplerea r o n g r e s s u s e s l angelus c u m J a c o b o , ut inde a u d a c i o r e l a n i m o s i o r r e d d e r e l u r minusforrnidando E s a u u m , quem i n a x i n i e metoebat. Ideo s u b j i c i t : Q u i a v a l u i s i i c o n l r a D e u m , v a l e b i s et adversns k o i n i n e s . Rominem n o m i n a i angeluin. Q u i a sub h u m a n a specie visus erat. D e u m v e r o appellat ob Dei praecep u n n , q u e d apporlabat e l a n n u n l i a b a l . S i c legimus et Mosen v o c t l a t u m esse Deum P h a r a o n i s " . Sed A a r o i i e r a l interracdius u i propheta. M o s e s e n i m e u m esset voce g r a c i l i , utebatur A a r o n e u l i propbeta, qui a M o s e a c c e p l a n i i n t i a b a i P b a r a o n i . P r o i n d e prophetac l o c o A a r o n e m b a b u i t ' M o s e s . Ipsus vero erat P b a r a o n i loco Dei per prophetam A a r o n e m N u m i n i s v o l u n t a l e m e x p l i c a n s P b a r a o n i . Q u a n l u i n autein coujicere licet ex praesenli l o c o , apparel J a c o b u m i n ambiguo fuisse, an b o s l i l i vel pacato a n i m o a d v e n l a r e i E s a u u s . P r o i n d e c u m i r a n s m i s i s s e t i n a l l e r a i n r i p a m o m n i a sua, solus ipse in c i l e r i o r e ripa stciit, i n i e n i u s , s i pacalue o c c u r r e r e l f r a l e r , ut celeriter ad suos, qund i n p r o c l i v i e r a t , transiret. S i n vero b o s i i l i i e r o b v i a m procederet, v o l u i t , u l i n se e x p l e r e l et saliaret i r a m , a quo fuerat laesus : et i n v i o l a l a s d i i u i i l e r c l u x o r e s una c u u i l i b e r i s . V E R S . 3 2 . Propterea , qui obtorpuit, in v c t i l i s habcnt, non eduut fttii hrael ner- , ) etc. propterea abstinent qui sit . ' -

-, quod is e m a r c t i e r i l . S e d ob i d ejus esum quod i s n e r v u m totigerat, luciatus apparuerat i n bumana s p c c i e : ut semper m e i i i i u e r i i i l , quod Deus i n h u m a n a specie c u i n J a c o b o ; nec i n p o s l e r u m diffiderenl a u d i e n les euindem in n o v i s s i m i s t e m p o r i b u s esse i n c a r l i a l t i m , ut b u m a n u m ivt gia. CAP. XXXHL vultum Dei. Propierea Deo meum in qi*i quod genus ab a3lerno c o n s e r v a veslie x i l i o . N a m d i f l i c u l t e r e x t c s s u s ab m o r l a l i b u s

, * \ . , , \ * , , .

, ol/. .

c r e d u n l i i r , n i s i c c r l i s s i m a v e r i t a l i s exstent

. \ * st , . (53), ^^ , , . admodum prudenler sermoitt prailcncelare i n vero refcavu .

V E R S . 10. Quasi viderim

r.amque septies a d o r a v i i e u m ,

quasi coram

genua p r o c u m b e r e t . V E R S . 14. Donec venero ad dominum Seir, etc. J a c o b u s ileruin patri facere dit. Sic fulurus es et
r c

cura festtnaret ad p a t r e m , ne praeberel fratri, ul quod gratior e l acceptior,

invidi;e causam decrcvit

silentio p r x i e r i l . :

vero nen f a c i i ,

A b r a l i a m u s , volens i m m o l a r e I s a a c u m , i n q u i t ad p u e r o s vel servos, 183 sc

: 1

q u o s rem totam evenerit. llle

mituerai fpondit. Pueros,

Mancie bie. c u r a filio

Ego c l p u c r , u b i a d o r a v e r i m u s , b u c rediluruin , l i c e t i d praeter spem , , "

r e v e r l e m u r " . N e c laniei

exspedabat

una

landem

obquesmei

misertus ett D e m , e t c . A q u i Dcui tervo tuo.

-6

la inlerpretatus

cst : Quod dedil

, * A

S y m m a c b u s : Quot donavit.

V E R S . i 7 . Jacobus profichcUur m Succhot, e l c . S y i D m a c b u s exponit S u c c h o i labernacula. Jacobue, aiunr, ex Mesopolamia p o s l l j m i n i o r e v c r s u s b a b i U l i o n e m s u a i n e x l e n d i l a m a r i M o r t u o S c y l b o p o l i m usquc c l D a d a n i m , c l usque ad s i l v a m A c r a b i l b . Inde m i s i t parentibus suis m u n e r a , q u s e e l e g i t d e o m n i bus suis bonis. C u m vidisset D e u i n , c i c p i t h a b i U r e i n t a b ^ r n a c u l i s ut p e r e g r i n u s et a d v c i i a i u boc
1 4

i o a n . i , 18.

* Exod. v . i , i .

G e n . x x n , 5. .

(53) 9 / , , , . .

A t t y .

451

COMMEXTARII1N GENESIN.

462

m u n d o , s i c u l i aticubi t e s i a l u r David : c R e m i t l e m i h i , q u i a p e r e g r i n u s ego sum et advena q u c m a d nod u m omnes paires m e i " . > S i c P a u l u s s c r i b i t perfectis : N o n babemus bic mancntera c i v i t a l e m , sed futuram i n q u i r i m u s . > A a i . %ecy .' V E B S . 20. Et invocavil Deum hrael, etc. P r a c i p u e i m p l o r a t a u x i l i u n i Dei I$rael, praHer qu*ro pon e s l Deus a l i u s
S T

CAP.

XXXIV.

V E R S . 1, Egressa etl aulem Dina filia Lece, quam peperit ipsiJacob, ul videret filiat iUius terrm. Quam ul vidil Sichem, filius Uxmor Hivei, principis illiut tcrrce, tulil eam, et dormient cum ea, e t c V e n i t e i in Salem u r b c m S i c b i m o r u m , e l c . H i n c e g r e d i l u r D i n a v i s u m regionis virgincp, sic u t i solent se m u t u o v i s h a r e s q u a l e s v i r g i n e s . S e d H a m o r i s blius S i c b e m i n t e n d U animse Dinae, i d e$l a m a \ ! t eam. ka\ , VBRS. 3 . Locnlus ad animum virginii; id eel, fore granec * , , . \ . , ^ \ solatia e l b l a n d i t i a s a d h i b u i l a n i m u m ejus cotisolando. V e l ea d i x i t , quae s c i v i t puellae lissima : unde l i q u e t , quod non per viro, sed ingenium, non quasi consentienlem invilam,

oppreeserat. proclive Rebeccas

Q u a p r o p l e r Deus c x o s u s ejus i u l i b i d i n e m i p s i adfuit ut Sarae et adamaiis. a Pharaone e l Abimelecbo

D i n a v i l i a t a e s l ubi p r i m u m e x i v i t p a l c r n o t a b e r n a c u l o . Q u a p r o p t e r fldelis a n i m a d i l i g e n t e r caveat, ne e g r e d i a l u r domo D e i . A l i o q u i p o l l u e l u r et c o n t a m i n a b i l u r p e r e g r i n i s r e l i g i o n i b u s , quae c o r r u r o p u n t a n i m a s nostras. R e m e n i m , i n q u i t D a v i d , u n a m e x p e t i v i a D o m i n o " , > etc. S i vero e v e n o r i i a l i c u i lideli , u l sedueeretur perversa r e l i g i o n e u b i d c s e r u i s s e l d o m u m D e i , non decel nos occidere i l l o e , q t i i d e c e p e r u n l , e l i a m s i fnerimus sacerdotes, ut L e v i , vel subditt, ut S i i n e o n . H o c e n i m n o m e n , ei exponas signiucalofterfiejiffam. Meminisse nos oportet ejus, qni d i x i t ad P e l r u m : C o n v e r l e g l a d i u m u i u m " , e l c O p e r a quoque danda e s l , ne G b r i s l u s ad nos l o q u a t u r , sic uti ad filios suos l o c u t u m esse constat J a c o b u i n - . i I t m s u m m e fecistis, u l m a l u s appaream babitantibas t e r r a m . F o r t i a n i m o i n t r i b u t a i i u i i i b u s p e r d u r a n d u m est, benedicendum m a l e d i c e n l i b u s : palienles nos esse o p o r t e l i n q u a v i s t r i b u l a t i o n e , nec m i n a s ingerere. Gausatn n o s l r a m referamus ad Deum ; i l i i v i n d i c l a m , et r e l r i b u e l , j u s l e j t i d i c a n d o . G x l e r u m boc e n o r m i u s flagitium et p i a c u l u m est, s i poenitentes o d i o i n s e c l e m u r ad exemplum L e v i , q u i debaccbatus est i n S i c b i m i t a s , q u i j a m s u s c e p c r a n l l e s s e r a m , ut eascnl sub i i s d e o i s a c r i s e l religione cum Israeliiis, scilicet circumcisionem. ( 5 4 ) , , * * , \ ( 5 5 ) , \ . \ , > . est : c Responderunt sororem ipsorum ? > E c c e ibidem p o n i i u r p l u r a l i s n u m e r u s , quasi N u m \it ecorto u l c n t u r sorore nostra? > tii , uterqne 184 objecerint fncum v i r g i n i . E t i l e r u t n : filii ' V E R S . 5 . Jacob veroaudivU, Hvmor, Dinam, bet : lllitis Haemor, sed quod potluitat filiu$ banon

etc. H e b r a i c u m exeniplar non

sola d i c t i o , Haemor, i n

Hebraeo p o n i l u r . U n d e conjeciare possumus

Olium s o l u m , sed e l p a t r e m c u m D i n a concubuiese,

q u o d quidem g r a v i s s i m u m p i a c u l u m c e n s e b a t u r . H u i c sensui v i d e l u r c o n g r u e r e , quod infra d i c l u r a Jacob Sichem et Haenior, e l c o l l o c u l i snnt cura i l l i s d o l o , q u i a p o l l u e r a n t

Ut audierunt,

irittilia

ajfecli sunt, i d est,

rei i n -

. \ , > . . . . ' ol , , . " \ Psal. XXXVI;I, 13.

e T

digni^aft ipsos p e r m o v i l . Et circumcidebantur, rcligionis gralia, sed

N o n sic e r i t , > id est, elc. Qiiidam ajunt ipsis

oequaquam succedet, quod proposuere. p r o p l e r e a non profuiss^ c i r c u m c i s i o n c m , q u o d non p r i n c i p e s Qb vohiplalem, s u b d i l i l o e l u , c i r c u r a c i s i o o i g signaculgra guecfpew

Hebr. i m

14.

Psal. xxvi, 4 .

Matlh. xxvi. 5 2 .

KOTiE.
( 5 4 ) . . *. ( 5 5 ) ' \ . . ? * " ? . ' \ , \ , ' . . \ , '' \ ;

463 rnnl.

PROCOPII GAZiEi

461

V e r u m i s l a s u n l l y p u e e x c i d i i H i e r o s o l y m i - .

t a i , quod p o s i m o d u m a c c i d i l .

/ i / i i Jaco6 irruere in $aucio$, c t c . S c i l i c e t o m n e s (ilii J a c o b i . V e r u m t a m e n J a c o b u s deinde i n d i g n a l u r o b c r u dele i l l u d facinus. Exislimabal enim illos, quia recepissenl circumcisionem giose v i c i u r o s . CAP. XXXV. in graliam regis, reli- . ^ * \ . (56).

V E R S . 2 . Amovete deos alienos. e l c . A u l e r l e deos alienos, s c i l i c e l quos l l a c b e l s u r r i p u U , e t q u o s cepistts in d e s l r u c t i o n e u r b i s S i c b i m i t a r u m . Docet prsesens e x e i n p h u n verai r e l i g i o n i s asseclas, quo modo eund u m sit i n d o m u m D o m i n i , m a x i m e e o t e m p o r e , quo l a v a m u r baptismi sacro l i q u o r e . Q u a p r o p t e r i b i d i c i m u s : c l n d i c o t i b i , S a t a n a , tuieque pompa e l o m n i tuo c u l t u i b e l l u m . Vcstitutn q u o q u e Dei, q u i i p s u m c o n d i d i l . E i i a m o m n i a c a r u i s s t u d i a , s i c u i i i n a u r e s , d e p o n i m u s . Quod ail : Surgentes ascciidamus in Be- as~ ' , , . , . mulaimis, s c i l i c e t exuentes v e l e r e m b o i n i n c m , c t i n d u i m u s novuro, q u i subinde r e n o v a l u r ad i m a g i n e m ejus,scilicei

t l i e l , e t c , p r o p l i c l i a c s l vocationis cendentium i n doroum sub vocabulo Bethel.

geniium

D e i . Id eniin p o r l e n d i l u r

I l l i c c o g n o s c c m u s lapidem e l e c t u m , q u i faclus~est i n c a p u t a n g u l i , nempe C h r i s t u n i . V i d e b i m u s v e r o I m n c u n c l u m a P a l r c ad l a t i t i a m et e x s u l t a l i o n e m o m n i b u s , q u i s u n l sub coelo. YERS. 16. Ultra lurrim Gadar, ctc. Non c o n l i Deus c n i m praefilii .

m i o fortassis i n euui l o c u m m i g r a v i l , sed i n t e r c e denle a l i q u a n l o teinporis s p a i i o . cepcrat, ut m o r a r e l u r i n B e t h e l .

VERS. 48.

, . . '

Vocavit vero Bachel nomen mei. Ccclerum cum valer Paulus, prius

iui,
eum

Filius

doloris

nominavil

Denjamin. Ecclesiam,

p e r s e c u l u s esset Sed S y m u i a c b u s

, (57).

postca faclus est filius p o t e n s . B e n j a filium virluium. dcxlnr. C

mincuimsonal r c d d i d i l : Filius

V E R S . 2 2 . Hi filii nati suni Jacob in Blesopotamia Syria, eral.

CAP.

\ . .

etc. H i s c o n n u m e r a l u r et B e n j a m i n ,

qni,

quatuvis non i n M e s o p o l a m i a , eed i n E p b r a t a foret natus, attamen i n M e e o p o l a m i a saius et conceptus

XXXVF.

V E R S . 8 . Et habilavit Ex prxdiclis

Esau

in monle

Seir , c l c . quare n u n c

"

viderc c s l Esauum raontem Seir?i Seir,

ante a d v c n l u m Forlassis dolamen per

\ " .

Jacobi, babilasse i n monte legilur : Abiit in micilium babuil i n monle que conversabatur.

S e i r . Sed nec

. , ; \ , , domicilium posuil transtulit. Judi filiam

n m n i a i b i b a b i t a b a l ob p a l r e m , apud q n e m p l e r u m -

Caeterum ubi advenisset ex peregrino orbe J a c o b u s , alio

V e r u m S c r i p l u r a a l i t e r s u p r a a l q u e a l i t c r h i c uxores E s a u i appcllavit. l l l i c 185

B e e r i

enim

Cbelt.Ti : e t . B a s s e m a l h

filiamiEdom

Evaei. H i c vero s c r i p s i t , A d a n

flliam&dom

CbetUei et

E l i b a m a n filiam AbiMi i l l i i Sebegon E v a e i : E t B a s s e m a l b filiam I s m a c l i s e l sororein Nabaeoib. A l i c u b i v c r o vocat filiam I s m a c l i s , M a e l l e l h . VERS. Euscbius, 2 0 . Filii in libro Seir Chorrcci, De nominibut etc. quos e x p u l e r u n t filii E s a u ad P e t r a m locorum tradit, inan sedes habenles. Verum suul n u n c esse deserlum l o c u m v a s l u m q u e -

inano c u l i u

i n l e r ^ E l i a m et D i o s p o l i m : ct

fonlem i n eo s c a t u r i r e , ad quem indigenae v e n e r a l i

idoluni quoddam. NOTif. (56) 7) A n o n y m i i i i C a i c n a L i p s i c i u i . ^ . \ . .

465 . . , ,

COMMENTARII IN ,

GENESIN. V E R S . 2 4 . llic esl , qui invenil habet: jEamin

466 in vo*

\ , * ,

deserto, etc. vcnit JEamin,

SyruR loco jEamin Sed Ipsa

Qui -

aquatn.

Ilebrseis p r o p e m o d u m

. , \

aqtiam significat.

vero b i c e u m i l u r

.
%

ad d e s i g u a n d a m a q u a m , l i c e l p a u l u m d e l o r l a sit a sua o r i g i n e . ol . V E R S . 5 1 . Ei in terra ALdom, hrael, rpges i xat

a

oi

hi

fuerunt

reges, qui quo leniporc

regnaterunt filioi coeperint dunfieplu-

antequam

regnaret rex tuper Quid?

elc.

Quaerilwr ex

. ; ' \ , . , . , . .

regnarc in jfSdoni.

n u m i l l i c o post Sed ait anlcquam

E s a u u m regia d i g n i l a s s l a b i l i l a e s l ? octo reges fuisse i n Mdom Israelitici generaliones Carteruin res

9

rent p r i m o r d i a
r

r e g n i . Caelcrum

i i i l e r v c n c r e ab E s a u o perpendenda est, doncc S a u l p r i m u s rex

usque, enuin

donec rcgia dignltas e x o r i r e l u r meret reges ^Edom,

i n populo I s r a e l i qHare rex surrexerit

, ; l i c o . %i ; , . , , . " , . . , \ , ' o l ' , . , \ ,

Israel. F o r l a s s i s q u i a delevit A m a l c k i t a s . Nam deletis

IsraeliUcu*

Q u i d i g i t u r baec p e r l i n e n t ad gens AEdomca postea

reliquas gentes, quae ex Esauo p r o p a g a t x s u n l ? Amalekiiis, annolatur. eos b i c Liquet i g i l u r , mea q u i d e m s e n t e n l i a , U t enini n e u l i q u a m bi fleii spalio qui texlu rcdoimpera-

s c r i b i reges, q u i r e g n a r u n t , donec e x o r -

t u m sit regnum I s r a c l i t i c u m . qui

possibile erar, quod c o n t i n u o m u l t i p l i c a r e n u i r d e s c c n d e b a n l ex s i i r p e J a c o b i : sic nec ut proles Dicit genti Esaui brevi lemporis igilur boc loco eos rcges, polerat,

augeretur. runt

. . nec in Jilii Israel, explelo terram. diris numero devoverei annoruni in Israclitas. octo jara protnissioiiis Primus enim enim numero

imperitnrunt

unWersa?. Q u i vcro

particulac g e n l i s , v e r i u s duces, ut i n regnarunt

o l . > , - ^ h a b e t u r , d i c u n t u r . F o r l a s s i s catalogum e o r u n i g u m reccnsot q u i i n terra j E d o m quadraginta Dictura fuissc est quos i n rex aulem : invenitur

solitudine cgerunl, pcrvenerunt Balak, nhnirum is, qui accersivit c Ili sunl regcs, > e t c , re-

vaiero B a l a a m , u l

spectu pr.eccdeiitiuin.

Ostendit

r<ges, q u i rcfercbaut gcnus ad E s a u u m . conditis lot urbibus, etc. N o t a n d u m

,
%

V r . r s . 4 5 . ln est i n u r b i b u s , parcbas 305, ncc

quae b a b i l a b a n t u r , c x s l i l i s s c l o reges, qui universani g c u -

tem g u b e r n a v e r i n t .
x

C A P . 1. etc. S i p r o p t e r c a t e n c r i u s a m a b a l u r Josepbus, c e r i e mngis fuisse rnhiorem ilUs d e c c m , propacali i l l o r u m , q u i postea ex K a c b e l e imagincin. Quapropter n i b i l

V E R S . 3. Quia erat ei filiu$ $enectulit, fuisset a m a n d u s B e n j a m i n ,

q u i n a l u erat m t n i m u s . V e r u m c o n s l a i eum

q u o r u m i n v i d i a p r e m e b a t u r . Heinde e r a l p r i u i o g e n i t u s r c s p e c i u augebant p r u d e n l i a p i c l a s q u e j u v e n i s . B o n i e n i m repraesentabal poleranl reliqui f^aires c u m CaHerum Iino, eo c o l l o q u i . me gratis . ad C b r i s i u m islum quia

cessere. P r a t e r e a , u l v e r i s i m i l e est, n o n i l l i s s o l u m de causis m e r e b a l u r p a l e r n u m araorein, sed b u n c Q u a n d o e n i m (ut t e s l a l u r David) bis l o q u c b a r , o d e r a n t maxima

ex i l l i s , quas b i c c o m n i e m o r a n l u r , pauca quardam ad J o s e p b u m , a l p l u r i m a ut fllio. perbibel Scriplura, Siquidem jain ipse f e r l u r adorasse p a l r e m . 186 ^ed nco m a t e r

s p e c l a r e v i d e n l n r . N a m pater n e q u a q u a m J o s e p h u m a d o r a v i t , licet adbuc puer

coruscarei gloria. i n eum

honorem detulii modum

ante decesserat v i l a . N e c c r i m i n a r i p o s s u m u s J a c o b u m , Itaquc o m n i a i l l a c r a n t l y p u s C b r i s t i , q u e m c u m putaiilius,

M

interprctatus est & o m n i u m .

matre el undeciin discipulis i s l o bonore v e n e r a l i s u n l . d e c i m cx professo p o s u i l ,

a d o r a v i i J o s e p b u s , assignatus c i pater sed Ideo d i x i t : c Annunliabo nomen l u u i n insinuarci. Hi

quoad

carnem. ipsuni un-

Idque a c c i d i t post r e e t i r r c c l i u n e t n , quando u l e r q u e parens et d i s c i p u l i , q u o s f r a l r e s n o m i u a t , fralribus u l p r o d i i o r i s rejociionem

mcis .> Nimirum

v e r o , q u a s i l u c i f e r i , viia? pwri-

P s a l . L X Y I I I , 5.

Tsa). x x i , 23.

457
tate reiplendeniet, digni babili ftecterent Ghri&ib posl

PROCOPII

GAZJEI i n gregem discipulorum, primique

4C3 gcnua

g u n l , q u i rfeferrentur

r e s u r r e c l i o n c i n . Q u i vero fralrem lcto dare furiis p e r c i i i d e c r e v e r u u t b a u d p o l u e r u n L J u d a s et R u b e n , q u i b u s j u v e n i s salus curae erat, b o n a profemores a s p c r n a b a n l u r . S i q u i d e m S y m e o n e l L e v i , c u m csedem m o v e b a n l u r . N a m t n s i g n i audacia i m p u l s i , c u l p a v i l , et sub subjecit. c E t d e t n l e r u n t diflamiam m a l a m i n Joseadversu* eo$ malam; cui iiilerpreialioni accusare id liim quod Delulerunt, faccrenl faclurus,

tieeenler a s t r i s c o i n p a r a r i

rebant c o u s i l i a . Nain a l i a s r e l i q u o r u m f r a l r u m soli v u l n e r a i u n l e l e o n l r u r i d a r u n t vilae tinem eosdem ob phum, assenlilur el S y r u s ; est, palri fralres cum

j i m anlea i i o n n i h i l caede essent i n i b u l i , facile ad i l l a m csedem maledictioni

S i c b i m i l a s . Q u a p r o p t e r J a c o b u s i l l i c o eain r e m

> e l c . S y n i m a c b u s b a b e i : Et tulil Joseph calumniam

et u l p a u c i s d i c a m , fratres suos ut malos e l i n c o n d i l o s n o n <essabai i n v i d i a m . Sed A q u i l a s v e r l i l : invisum

apud p a l r e i n : qua c x re non m e d i o c r e m s i b i conflavit inimicis. Deus vero ad v i r l u t e i n

s u b i n d e c o m i n i n i s c e b a n t u r falsa c i i m i n a , q u i b u s a d o l e s c c n i e m capesscndam i p s u m

p r o v o c a n s , fuluraB [Jsplendorero d i -

gnilatis

pnedicil;

qua re magis laelari decebal fraires. N o n e n i m Deus injuste e r a l baud erat c a u s a . Deus i l l u d j u v e u i objeccrat. s i n m e n l i l u r , et non s o m n i m n , v e r u m

i p s u m e s s e l b o n o r a l i i r u s . V e r u m c u m i l l i fralrem odio se i n s e c t a r i p u t a r e n l , etiam Deum i p s u m odio p r o s e c u l i s u n t . N a m ipse somnii veritalem quouiodo tu i n v i d e s ob rem E l s i vera p r x d h i t , r e c i l a t : quid opprimes? iigmeulum

v a c u a m ? S e d , ut rem e v i d e n t i u s o c u l i s s u b j i c i a m u s , C a i n i l a b o r a r u n t m o r b o , quem

t n v i d i a ad p a r r i c i d i u m p e r p u l i t . H u n e m o r b u m a u x i l c o m i n e m o r a i i o s o m n i i . Ga:lerum niergiie.s s i g n i ficant tetnpus. U n i u s s u r r e c t i o i n d i c a t gloriae s p l e n d o r e i u . Praedixit i g i l u r t e m p u s , quo ista fulura s i n t . Mcrgitesin nocturna tisione oculis ipsiusobver- s a n l u r . Q u i a propieir s l e r i l i t a t e m f u l u r a m nium accepit, A g y p t o , e l a fratribus a d o r a r e l u r . Jacobus, genetosos dum adolescenlem cum reprehendit, nonnibil infregit fratrtim invidiam : adolesceiitiiliqtro s p i r i l u s e l s u p e r b o s , q u o s c o n c e p e r a l ex n i b i l dc e v e n l u e l i a m nocturria visione, Verura addubilans. . ' , \ ^

, * ,

valici-

coiifore , u l universae i m p e r a r e t

e o n l u d i t , ostendens l d quo-

d a i n m o d o esse i m p o s s i b i l e , Fralres elargitur, iiutn finem nolit malilia consilia sed sua

m a l e r ipsius s i l defuncla.

s e n i o r , ut m o n e i S c r i p i u r a , reta

illam imis recondit prxcordiis,

i r a c l a b a n l , ut s a n c i u m Josead boul

p b u m o c c i d e r e n t . Sed Deus non solum nobis bona quoque nostram nialitiam providenlia laudare velit cogalur deducere n o v i t , exlollit

, \ " \

Josepbuni. eum,

Onuiis e n i m

plagiarius

laudibus

quein vcndere parat, ut

majus a c c i p i a l p r e t i u m .

. va-

C i s l e r n a c a r e b a t a q u i s ; sic s e p u l c r u m S a l v a t o r i s , quem Judas vendidit, u l Judas J o s e p b u m , e u u i n e r a t cadavere. R u b e n autem o b n i x e o m n i a agebat, omnemque adeo inovebat lapidem, ut praesenti d i s c r i m i n i e n i m s p e r a b a l se eriperclur adolescenlulus. S i c B a l l a m concubinae p a l r i s . V E R S . 34. Filii ejus el filicc, e l c . H i n c e l u c e s c i l Tlo\ \ .

' , , , -

r e c o n c i l i a l u m i r i p a t r i ob i n j u r i a m , q u a m fecerat ,

c t a l i a s filias, proeler D i n a m , fuisse Jacobo : n i s i neptes quis appellalione Gliaruin l e n e r i c o n t e n d a t .

\ ; . elc. Racbel deplorabs l i b e r o s suos,

Nec v o l n i l c o n s o l a l i o n e m a d n i i u e r e , d i c e n s : Descendant, fioluit c o n s o l a l i o n e m a d m i l l e r e : q u i a non sunt Nec interim revelat 187 ^

e u s

, , \ , \ ' ( 5 8 ) , ,

^acobo J o s e obslel De-

phuin in i E g y p U i m pcrduclum divinae Providentise, q u x i n i f i g y p l o , et i n e x i t u nique tamen itinoluit

adbuc v i t a l i vesci

a u r a : ne forle m i s e r a b i l i s et a3ger l u c t u , coiUigisse Jacobo legirous.

confecit deinceps qua3 Josepbuin

adhuc ^ ,

esse s u p e r s l i t e m . N a m Deus i n v i s i o n e o c c u r r e n s Jncobo^ i r t q u i t c " M a U b . , 18. Bono a n i m o sis ; atqne i n a n c m

^, , " \ ^

. (58) . . .

4<H)

COMMENTARII IN GENESIN. quia fllius l u u s Josephus

470 libi

. " l u c l u m o b m i l l e , \ , , \ ; , . s a l u l i s j a c l u r a t n fetissct. morienti Josepbus, claudet si

oculos *.

Quemadmodum penatibus, impeuproce*oibi*

mansisset habuisset

in palernis

i E g y p l u s non

hominem, qui

d e n l i famis n e c c s s i i a i i o b v i a m solerler nobis i u c o n s p i c u i i s , universus

s i s s e i ; s i c , s i nnigenitus Dei F i l i u s mansisset i n gloria P a l r i s

C a t L T u m speculalio historiae, qnae de Josepbo relala est, s i c h a b e l , si q u i s s i g n i f i c a b a t Synagogam aium

e %

c x q u i r a l sensum

alle-

g o r i c t t m . F i l i u s n a l u s esl ex R a c b e l e , quae erat uatu n i i u o r : nec l a b o r a b a l ex o c u l i s , s i c u i i L e a . L e a priscam. Sunt enim oculi eis, sed non vident, s e c u n d u m Propbelae v a t i c i R a c b e l : q u o d notnen, si L a l i n e reddas, meam a u d i u n l . moritur, moriatur : . N a m batid c o n s p e x e r c gregem. E s l enim C b r i s t u i n i n u l i i f a r i a m , m u l l i s q u e m o d i s i n lege a n n u n i i a t u m . A l

h t m c v i d i l p u l c l i r i s o c c l l i s . p r s c d i l a , s c i l i c e l j u n i o r Synagoga denotat J n la-os autem sic p c r quod d.ficil, tvns.

boni p a s i o r i s 6ponsa, d i c e n t i s : < Oves meac v o c e m

q u c i n d a m propbetam aiTatur : t N o n pascara vos : quod vel humatiam

deficiat .

Ipse i l a q u e est paslor bonus, i n o m n i b u s p r i m a l u m gercns c l primas fcn a t u r a m faeta. T r a d i l u r abolerepeccata**. sit E o l o l l i i p e c c a l u m roundi " .
7

D u i t u r vero C b r i s l u s e i i a m o v i s relatione ad c a r n e m

c f i i n i : < E c c e agnus Dei , q u i

Differt s i q u i d e m ab a n i n i a l i b u s , qnae i n

l*ge i m m o l a b a n t u r . N a m , 11L d o c e l S c r i p l u r a , sanguis cletriain. Naro nomen Jos<*pb deslgnat

l a u r o r u m et b i r c o r u m n e q u i l

C u m i g i l u r sit p r i m o g e n i l u s i n l e r m u l l o s fralres, Ecclesiae o v i s a p p e l l a i u r , ut q u i a u c l n r u s Dei a d d i l i o n e m . A d E c c t e s i a m d i c i l u r : a l i i a m a r i , a l i i p o r r o ex

T o l l e oculos tuos,
7 f

l i n orbem c i r c u m s p i c e , videque omnes. E c c e collecti sunt et v e n e r u n l ad l e . E t i l e r u m : E c c c i l i i a longinquo y e n i i m t , b i a s e p t e n i r i o n e , iterum. clesi;e

7 i

regiooe P e r s a r u m

. > Lucas
71

q u o q u e i n A c i i s perbibct : D o m i n u s vero addebat q u o i i d i e ad E c c l e s i a m , q u i s a l v i Appouebatar q u o t i d i e i n u l l i t u d o , tam v i r o r u r a qtiam m u l i e r u m credenliuro

fierenl .

Et

DotninoclEc-

. > C h r i s l u s a u l e m , si l e m p o r i s ralionera ineas, e r a l s e c u n d u m bumaniiateni j u n i o r propben u m e r u s b i c , q u i composilus est, e l i a m C b r i s l i c o m p o s i i i o n e m desigtiai. s i g n u m perfectionis accepisse inquit est. Quapropler illum, dccem q u i cai-

l i s 61 M o s e , q u c m a d m o d u m Josepbus, si aetatis rc &peclum agas, m i n o r e r a l f r a i r i b u s . Natus eniin erat annos seplemdecim. Verum latur uumerus t l i c e n i i n n u m e r u s , u b i decada complevit, r e c i p r o c a i u r , e l a$l u n i l a l e m n u m c r o s r e d u c i l . I l i n c a p p e l reciprocus : e l i n S c r i p l u r a l e r i s cminebat i n opere d i v i n o , decem prseclate miiltos. D e o o m n i a compcnsante Is numerus quoad esse perrectum r i u e repra3senlai Palrc
7 t

l a l e n i a accepisse (estalur S c r i p t u r a : et mercedis nomine sanctonim s t c r i l e m peperisse

deiude, q u i a r c m urbcsjuste est, septem, i d

g c s s i e s e i , eadem S c r i p t u r a l c s i i s est c u m . Q u i d a m c gregc m e n s u r a r e eolel numeros deiutem Y e r u m ts

peiTectos. Illc n u m e r u s boc loco denotat C b r i s t u m csl:sepitnaa d e n a r i o . St^d d e n a r i o addiius Qaoad divinam naturatu,

c l b u m a n i l a i e m . N a m denarius D i v i n i t a t i s eymbolmn numcTits d i s l a l t e r n a r i o

bumauitalein. i n altero

s e p i e n a r i u s secundum c o m p o s i l i o n c m s e p t e m d e c i m , i n excessu q u i d e m t r i a d i s , id e s l , D e U a l i s , hic ex Deus S e r m o ; est: b u i n a n i l a s , quae i n m i n o r i b u s c o m p u t a t u r . C l i r i s t u s aelernus respectu b m n a n i l a l i s , scias i p s u m b u m a n a u i n a l u r a t n u o v i s s n n i s assumpsisse C b r i s i u s a3ternus, c o m p r o b a l u r per illtid Sermo
n

l e n i p o r i b u s . l d e m quoque,

v e r b u m , erat, s i c u l i videre e s i secundnm

a p u d Joannein : < !n p r i n c i p i o erat hnmaniiaiein. Legimus ciiim Z i l p b a e l Balla a n c i l l i s perdtias cilians

T >

. S u b tempore

quoque fuit C h r i s t u s 188

: < Erat

annorum

d u o d e c i m . E i p a l r i s gregcs una c u i n frairilius ex sibi rccon-

natis pascebat, e l c . C i r c u i b a l e n i n i C h r i s t u s itniversani Judacam colligens r e l i g i o n e defeccrunt I s r a e l i i a r u i u decem I r i b u s , eligeulesque

oves i s r a e l . N a m Deus (docct s a n c l i s s i m n s P a u l u s ) e r a l i n C b r i s t o m u n d u m . S u b rege J e r o b o a m a vera

S a m a r i a m , a d o r a r u n l v i i u l o s aureos. Iu b u n c roodum gens l o t a d i v i s a , abiit i n d u a s facliones. Qnapropler Deiis i n c u s a n s i l l a m g e n l e m niulierce (cotlatione pollutas. tatae jns sunl in i ^ y p l o cum filios el i l l i c earuin pudor e s l pepertiiuutque nobis adbuc lilias. p c r propbetam Ezecbieleui, vociferalur illic mammse earum
7

iiiTeliens i u duas et scorsinil comusse : qui

c F i l i b o m i u i s , m u l i e r e s dua3 ex una forenl Samaria adolesccntulae: et el cst Aolla,

natac s u n l m a l r e :

brsus. Noiuen n i a j o i i s A o l l a est,

alterius O - i b a . Ua3 i n m e u m coacessere Jernsalem Oliba . > Filius aulem, suam n a l i s u n l . N a m adlutc IsraeliOe sacrosanctam revocabat. doctrinam ipsus CseUruiii

natus e s l , pascit una c u m bis q u i i n s e r v i l u t e ct s c o r t a i i o n e ab b i s , q u i i l l i s vera r a l i u n e legis pra?erant,

7 7

regebanlur

licet C h r i s t u s

p u b l i r a r e l cosqne

religione imbueret, d u m

omnes i n viara rectam

e r a l v i a . D i c e b a l e n i n i : * Ego sum v i a .

V e r u m lcgis doctorcs e x o r b i l a v e r u n l a v e r a v i a , suosqnc sciticel ad L v a u g e l i i Dcus

M

dis( ipulos pascebanl i r i b i i l i s ei s p i n i s , n?c ipsos i n laela c o m p e l l e b a u l pascua, d o c t r i n a n i . Pia?terca C b r i s t u m incessebant moniacum, uteniem
e v

maledictis

n o m i n a n d o e u m , S a m a r i t a n u m , b i b u l u i n , cheillos

f a u i i l i a r i l a t e et opera Beelzebub p r i n c i p i s daemoniorum. Q u a p r o p i c r

e T

Tfc

G e i i . XLV^, 4. P s a l . c x x x i v , 16. J o a n . x , 46. Z a o h a r . x i . 0. Joan. i , 29. Bobr. x,4. ' M s a . X M X . 18. ' i b i d . 12. A t l . , 47. ' A c l . v , l[. U c . x,x , 13, 17 Joan. i , i . II C o r . v, 49. * E x c c b . x x m , 2-5. J o a n . x i v , 6.
7 1 7 1 7 4 7 7 ?

471 p r Isaiahi i n h u n c q u i a inipie i n rum :

PROCOPII G A Z & I m o d u m affatur : Ya? i p s i s , q u i a eorum ob i n i p e r i l i a m ct v i r o s bonos reeesserunl

t;t a*me. Infelices ct m i s e r i sunt :

me egerunt. E g o ipsos r e d e m i , et ipsi p o s l tot propbelas

loouti sunt c o n l r a me m c n d a c i a l i n g u a i . A l P a t c r supra i n c x i r c m i s diebus, s i c u l i

. Et U e -

c Cadent gladio p i incipes palris. V e r u n i odio

moduro d i l e x i t i n n u i l u r per selux,

C l n i s i u m venientem i.orlulera purificans

c r a i P b a r i s a i i s ob gloriae v a r i e l a i e m , qtia P a l e r i p s u m v e s t i v h , ut v e l a l u a e s l Josepbus, perbibcrc videtur. Nam eral vita, Quae p a r u m sequis a n i m i s ferenuniverso

v a r i a vel d i v e r s i c o l o i i s l u n i c a , qua

m o r l u o s , m a r i i m p e r a n s , ct io sum:no m a r i obambulans. quod n o v e r a n l forc tempus, quo

8 1

t?s J u d t t i , dictibant : < Q u i d faciomus? nam liomo ille iriulia invidias igiiem sticcendebant, cum, \h,

c d i l signa, miraculaque . Cailerum adorandus csset C b i i s t u s H i c basrcs est, v e n i t e , o c c i d a m u s i n q u i t : Doiuinus regnaspectatuin fralres suos partimque signi-

populo Judaeorum, imo universa; tcrrae. Q u a p r o p l c r clainabant : e l occupemus ejus hseredilalcm irascanlur

H o r u m i r a m ostendens D a v i d , Joscpbus

populi . Q u e m a d m o d u m

m i s s u s cst a patre suo

paslores : sic ct C h r i s t u s a P a l r e j u s s u s esl ire v i s u m l s r a e l i l a s , quoinodo p a r t i m pascant pascautur. Josepbus non laborem c o r p o r i s , s i c u l i d i . Piaclerea eadem d i c l i o rai, r e p e r i l fralres i n S i c b e m , sed humerum. i n D o l b a i m . S i c b e m , si q u i s ficationem p r o p o n a i , significai robur

nominis

A t hoc corporis m e m b r u m Indicat vebemeiUem c l inagnuin ad c u p i d i t a l e m laboranD o l h a h n voro nomen, si q u i s ejus significalioneni e x q u i -

e l Hlud : c Da c o r ittuni i n bumcros l u o s ; id cst, significal.

c s l defeclus. iudaei i g i l u r est, ne neglecta

deprebensi sunt a C h r i s t o non in laboribus vel operibus logis aut uims quidem " \ auctoritale S;>Ia e n i i n voce, u l i l l i s a p r o p h c i a e x p r o b r a t u r cognovere illum, qui epirilualiter
e l f

v i r i u t i s : sed i n i m i l i o jusliliac e l v i r l u t i s defcctu. e n i i n e r a l j a s l u s , e u m i s q u i d e m . N o n erat qni faccrel quod b o n u m slilutionibus bunianis, lionorabant Deum : c o r e o r u m p r o c u l ab eo reccsserat. Adbaerebanl s i q u i d e m solis praecoplis ct c o n divina. Yerum per Josepbum a n n u n t i a b a l u r . N a m ha?c s u n l verba beati J o a n n i s , quibtis i l l u d e v i n c i l u r : c M u l t i ex p r i n cipibus crediderunt cum i n e u m . Sed m u s s i l a b a n l 189 illi propter Pbarisseos. Q u a m v i s vero i l l u m cognoauclorem viiafi, e l quast i n c i s i e r n a m visscnt, n i b i l o m i n u s violentas mantis intnlere (rucidanles
8

c o n j c c c r u n t , s c i l i c e l i n m o r t i s b a r a t l i r u m . P r o i n d e c a n i l David : < R e d u x i s l i ex inferno aniroam

m c a i n . Salvasti m c ab h i s , q u i dcscendunt i n l a c u m * . Q i i e m a d m o d u m Josepbus quasi m o r l u u s lugeba- t u r i n domo patris, et i u l e r i t n v i v e b a l i n uEgyplo ct regia polestaie praefulgcbal : sic C h r i s l t t s q u i dem i n l c r Judaeos m o i i u u s esse p u l a l u r , sed iut*1r gcntcs c r e d i t u r vivere et regnare i n x l e r n u m . , ( 5 9 ) , (60) , ; , , * \ . Y E R S . 2 4 . Lacu$ (sive chlerna, i n q u i l , aqua caruit, e l c . A q u a s i g n u m est viUB. F u i l ilaque c i s l e r n a , quse exarueral, symboluni i n f c r n i . CaHerum pucr inde e x c m p l u s e s t , quemadmodum G b r i s l u e m o r t u i s . Josepbus ex cisterna prolractus v e n d i t u r Isiuaelilis, q n o r u m uegotiatio versabalur c i r c a a r o m a i a , et i u ^ E g y p l u m profectus e s l . O p o r l e b a l enim inter caHera aromata t e m p e r a n l i iinguenturo i n i l l a m rcgioncm i i n p o r t a r i . S i c G b r i s i u s reviviscens in g c n i i u m p e r v e n i l rcgionem circuinferenlibus ipsuni s p i r i t u a l i b u s Ismaelilis, i d est, his, q u i per ornnia Deo obsequunlur. IIi e n i m C b i i s l i censentur u n g u e n l u m , q u i v i r t u l u m fragranlia redolcnt, illudque ungucntum non babetilibus apporlant, qui quodammodo C b r i s t u m emerunt, rclinqtientcs o m u i a , o l scctanies C h r i s t u m m e r c a l u r i prciiosam i l l a m m a r g a r i t a m . P r i m i vero in illo grrge fuerunt sancli d i s c i p u l i , qui et ad gcnles apporiaverunt C b r i s l u m t e r v i b a b i l u i i i d u i u m . F r a l r c s , ne i l l u J i n d i g n u i n facinus c o m m i t i e r e n t , i n l i i b u i l p r i m o g e n i i u s R u b e n . Judas rcgiae i r i b u s caput i l l a m rem quoque indignissime t u l i l . S i c quolquot p r i m o g e n i t u r a i d i g n i l a l e m s u n l asseculi e l i a m inter Jiidaeos, et v o c a l i s u n i ad rpgnum coelorum, ccrte admisere d o r l r i n a m G l i r i s l i , el aegre Uilerunt i l l a , quae temeraria Judaeorum t m b a i n ipsum d e l i q u e n m l . Quemadmodum J a cobiim credita iilii caides i n i r i s i i l i a m c o n j e c i l , sic C b r i s l i o c c i s i o t r i s i i i i a affecit P a t r c m ccelestcm : alquc adeo exasperalus fertur Pater coelestis, t n u l l i u s sancti precibus flecti p o l u e r i i , s i c u l i sa?pe accidit ob ca?sos prophctas, u b i interdum p r c c i b u s r e i i i o l l i l ? s legitur. l i n o i r a i n inexorabilero ob per c m p i u i n unigeuitum pr% se t u l i t .
CAP. XXXVIII.

V E R S . 9 . Ingredere ad uxorem

(ralristui,

ctc. Deus poslea, c u m legcm ferrct

per Mosen

Judaris,

idein s a n c i l , praiscribcns f r a i r i inortuo s i i s c i i a i i d u m lur.

T

esse s c n i c n . Quia eo lempore n u l l a d u m c c r l a in l n n i c modum

8 1

r e s t i r r c c l i o n i s fcrcbalur p r o m i s s i o , cos, quos lugere s o l c b a n l , hiijusceiwodi prolis s u s c i i a i i o n e s o l a b a i i Y c l n i i n i r u n i Dcus A b r a b a m o

7

banc legcm c o m n i u i i i c a v c r a t , ad quem

e o 8 1

locuius 1.

i m o , Osec v , 1 3 . ibid. 1 G . Joan. P l . x i i i , 1 - 3 . * Isa. x x i x , 1 5 , M a l l b . x \ , 8

%

, 4 7 . llatlh. xxi, 38. Ps:d. x c v i u , Joan. , 12. Psai. x x i \ , 4 .

1,5 8 6

(59) ^

. . .

(60) . .

473
Iradilttr : < Novi cnim, V B B S . iS.

COMMENTARII IN GENESIX.

474

quod p r x c i p i e l liberis suis A b r a h a m , e l d o m u i sua? post se, ut s e r v e a l vias patrio m o r c bujuscemodi o r n a l u m

D o i n i n i D e i , u l faciant j u s t i t i a m c l j u d t c h u n . Torquemel baculum, etc. A i u n l priscos i l l o s mortales collo et manibus gesiasse. E t j a m capillos ssppius coronare soliti i u e r u n t , quod n o b i l i i a i i s et fortitudinis i n t c r illos signuin babebatur. S y r u s horarium i l l e v e l s c e p l r u m erat s y m b o l u m 190 rox nieus
8 T

h i i e r p r e t a i u s est. B a c u l u m antiqui tenebant prisca

q u a d a n i lege. I m p r i m i s tamen B a b y l o n i i reges s c e p l r u m s i v c b a c u l u m poriabant. S i c boc loco baculus regni ex ipso p r o d i l u r i . N a m i n psalmis canit David : c Judas . N e m o lameu oiTctidalur, s i audit S c r i p l u r a m sacram c o m m e m o r a r e aliquem e n o r m i a S i c quoque ille, uxorc d e l u u d i u eam, c u m adbuc esset

c o m m i s i s s e scelera. Magis n o s l r u m c s l a d m i r a r i p r o v i d e n l i a m Dei : quamvis illa d e l i q u c r i l cupida l i berae p r o l i s post m o r t c m ejus, c u i l e g i l i m o m a t r i m o n i o c o p u l a l a fucrat. cta, quaerebal sobolem. In T e s i a i n e n l o , aiunt, suscepit. - * El concepil illaex eo, etc. S i c c i l r a d i v i n a m providentiamgravidae f u c r u n l e,x patrc L o l b o filia. V c r u m n o n l i b i d i n i , sed p r o l i s c u p i d i n i incesius ille i m p u l a n d u s e s i . a t i c s i a i u r ei Deus, quod

v i r g o , Judas b a b u e r i t : luxitque i n i q u i i a l c m ejus. Ulos, q u i non s u s c i l a n t semen C b r i s t o , i n l e r f i c i l D c q f , ut filios Judas, quos ex G b a u a n x a tr Lla6ev .

' , ,

Q u a p r o p t e r continuo h a b i t u m , q u i dccebal v i d u a m , et quem dcposuerat, r e c i p i t . Quod ait : c E d u c i t e e a m , ut c o n c r e m e l u r , c l c , evidenler o c u l i s nristris s u b j i c i l , q u a m h o r r e n d u m c r i m e n apud p r i s c o s niorlales, i m p r i m i s pios, s c o r i a l i o c x s t i l e r i t . , \ . . " \ -. , c \ , ; V e r u m Judas, c u m s c i r c l eam csse snan n u r i i m , ejus c o n c u b i l u deinccps a b s l i n u i l . llujus e x e m coiislupratse. N a m si quis nefario e l iinpio plum deinde i m i t a l u s e s l D a v i d , c u m s u x pellices a filio Absalone essenl sciens prudcnsquc talia feceril,

2 \ , *>

seelere semetipstim c o m m a c u l a l , ut p a l e l ex A m o s prophcta, dicenle : F i l i u s et pater ingressi sunt ad sui eamdem

M

,,

puellam,

ut

profanent

nonien Dei

. deridendo babeaniur delusi *cpes, ut oiiiucs per ipsain e v e n i l , d m n prinius m a n u m priorein d i c l u i n esse: t Q u i a ge-

JVe forte irrideamur, e l c . Nenipe illa rem b a n c proferente, vel nc pro d o l i s a m u l i c r e . Quomodo p r o p l e r le sepes intercisa esi ? Cutu dissipatur i r . m s e a n i , i l l a d i s s i p a l i o n o m i u a l u r i n l e r e i s i o : qitod quidem e l boc loco r c i r a b i l , u l secundus c g r e d i a l u r in banc l u c e m . ' Q i i i d a m a r i o l a n l u r ad i u t e r r u p i s l i sepem, fratri ad exeundum v i a i n faciens. > ; \ , , , > , , * . , ; ;

Q-:id a u t r m s i b i vult sepes? s c i l i c e t , quasi

* llis n a l i s , p r i m u s c c s s c r i l secuiulo, b i c q u c p r i iiingemlurae jus s i l assccutiis. Quid cst, qi;od a i l : Iniei ruinpens s e p e m , i d esl, inlersiiiium fac i c n s ? scilicet, l u dcbcbas nasci i n bunu nuiiidiiiii secundus nasccndi o r d i u e , scd prsevenisli fralrein, q u i p r o l u l c r a l i n a n u m . F o r l a s s i s isto noinine appellavii i n l r o i l u m xnanus, q u a m i n uteruin r c l i a xeial.

V E R S . 2 7 . Coccinum alligavit, c t c . Quia gemelli n c q i i o n n l facile s c p a r a r i ct d i n o s c i ob s i m i l i i u d i n o m , e l ;0b i d i g n o r a r e l u r p r i m o g c i i i t u s . N a l u r a l i s nascendi or.lo piin>ogcniUim d e c l a r a v i l Z a i a n , q u i p i o l e n d e r a t inanum ; scd Deus p r i u i o g e n i l u m p r o n u u l i a v i l P b a r c s , cx quo e x o i l u m c s l Davidis regalc g e n u s . E t i a m C b r i s l u s ex boc genere sccundum carnem nalus cst. H i c i n i r a b i l i s parius c s l s y m b o l u m v o c a t i o n i s g e n t i u m , s c i l i c e l , J u d x o s p r i i n o quidem esse v o c a l o s , a l primogcnilurae j u r a naclas csse g e n l e s . Y e r i i n i r t Israelitac (andeni agtiosccnt C b r i s l i s a c r i l i c i i u u . Siijuideui sacrosanctus C b r U ; i c r u o r d c m o n s l r a m r per c o c c i n u m . CAP. 1-. V E R S . 2 . Et Doniinus adfuit ipsi Joseph, ul esscl r i r , cui omnia prospere caderenl, eratque i n domo domini $ui /Egijpiii. 191 [ V E R S . 7.] Ul levarei uxor domini sui oculos suos in Joseph, c t c . J u v e n l u s facil, i i l magis nobis a d m i r a l i o n i sit Josepbi c a s l i l a s . Y e r i s i m i l e c s l l i b i d i n o s a i n i l l a i n i n i i l i e r e m e x l r n i s a d j i i m e n l i s et fnco formam adjuvisse, qi:o m a g i s rapere possel florentem aeiate j u v e n e m . F u i t et G b r i s l u s inter genles sub pcrsona a p o s l o l o r u m , qtii s l i g m a t a ejus c i r c u i n f e r c b a n l i n suis corp o r i b u s , non exsistentes confonnes niundo, scd procul submoti a c a r u a l i b u s affeclibus. Y c r u i u l a l s U
w

P s a l . L I X , 9.

A m o s n , 7.

475 ciicumvenicbantup critniuibus, e l quasi V e i m n n i c m o r i menle

PROCOPII GAZ/El seditiones concilarent i n v i n c u l a subinde conjcclt

47G suiU.

leuebat i l l u d C b r i a l i : c S i ex m u n d o esselis, m u n d u * sane quod s u u m e s l d l i A t i a m e n i n l e r gcntes d i l a l a b u n l u r , gratia G b r i s i i conciliante i p s i *

g?ret. S e d q u i a de mundo non c s i i s , propterca odit vos mundus " , s i c n l i i m p r o b a illa m u l i e r odiD insequebalur poslrenio J o s e p b u m . i l l o s , a quibus e r a n l a m p l i u s i r i b u l a l i o n i b u s d i v e x a n d i . S i c c u s l o s ' c a r c e r i s obleclabatur Josepbi i n d u M r i a . N a m apostoli i n ipsis p e r i c u l i s c l l a b o r i b u s , u l sapientes et caHeris m y s l e r i a sacra explicanleg, i n n o l e s c e b a m magistratibus et p r o v i n c i a r u m p n c s i d i b u s . Q u i persuasi, quod et s p i r i t u Dei n o i i l i a m futuri baberent, quasi quibusdaai f r u i n e n i a l o r i b u s e l p r o c u r a t o r i b i i s permisere objicere escas i i s , q u i laborab a n l d i v i n x cognitionis fame. H o c sancio d i v i n i verbi pabulo C b r i s l t i s P e o et P a t r i g e n l i u m acquisivit regionem : s i c u l i P b a r a o n i s d o m i n i o Josepbus u n i v e r s a m adjecit j E g y p l u i n . Q u o d vero n o n a d u h e r a mairiiuonio m u bat u x o i e u i d o m i n i s u i , i n b i b i l u s e s l lege divtna, quae i n s c u l p l a erat suo a n i n i o , e l monebat, non c o m n i i i l c n d u m esse a d i i l l e r i u m . Praeierea, ut v i d c l u r , meiuebat v i r u m , q u i j u i i c t u s e r a l bere p o s s i l ? S e d , u l m i b i v i d e l u r , cuin essel prsepositus c u a i n c u l i q u a m alioqui spado vel eunucbus PraHerea q u i d a m snnl foret. ' fferi salarissinuc. Gaeterum quae ratio p e n n i t l i t , \ii e u n u c b u s c u m uxore, more v e r i conjugis, c o n c u m familiac regis, id u o m c n o b l i n u i l ob o i f i c i u m ,

docet i n S c r i p l u r a sacra i n - conditionis esse e x i -

terdtim d i c i eunucbos et s p a d o n e s , q u i revera non c a s t r a l i , sed i l l i u s quemadmodum siimantiir, bealus Isaias tres f a filus

\ \ \ . " \ , \

m i l i a r e s Daniclis more p r o p b c l i c o spadones e l e u m i c b o s uominat, dicens ad E z e c b i a i n : < De t u i s , q u i ex tc egredientur, qtios gignes, accipient e i f a c i e n l eunucbos i n domo regis B u b y l o n i o r u m . * S i c C b r i s t u s vocat possiilebant. > A r c b i m a g i r u s scilicel s a l e l l e s e i qtiasi s p a l b a r i u s . U u o d a i t : E r a t v i r assequcns, e l c . S y r u s r e d d.dit : Erat vir prospere agens, s i c u t i paulo inferius inquit : Cognovil douiinus ipsiu3, quod vero
ft

* \ , , , . > , , , ' ( ! ) . , \ . , , , ' , , , , \ \ ' . \ . -

iinctos, q u i unclionem exter-

n a m rion babebaul, sed tainen u r i c l o r u n i pietalem

D C H S sospilaret

quaecuuque a g e r e t ; i magis

jirosperando et d i r i g e n d o , s i c u l i de Samsone m e morise p r o d i l u m e s l : Direxit super e u m s p i r i t u m D o m i n i . Q u o d q u i d e m h o c loco magis p r o p r i e p o s i l u m est. Josepbus d e s c e n d i i i n i E g y p l u m . S i q u i d e m G b r i stus genlibus t r a d i l u s est. E c c e enim , i n q u i t , ascendttmis H i e r o s o l y m a , e l F i l i u s b o m i u i s t r a clus
1 1

, \ . , \ , , \ ta . persecutionem passus e s t .

detur i n marnis g c n l i u m **. > Josepbus primo c u m i n i E g y p l u m v c n i s s e t , g r a v i l e r vexalus et a f l l U est. S i c G b r i s l u s n o n solum ab Judaeis , sed e l i a m ab gentibus n l boslem e r a n l p e r s e c u l i , religiose a d o r a v e r u n l . Deindc i l h i m , quem Quomadmodinn mancipalur l s -

m a e l i l i s Josfepbus : s i c G b r i s t u s traditus est i n manus g e i u i l i u m . U l e r q u e falsis c r i m i u i b u s appelilus s l . K e l e n l u s Josepbos a m u l i e r e , i n l e m p e r a n l i m u l i e r i r c l i q u i t p a l l i u r o . S i c S a l v a t o r , c u m essel m o r ftutis et sepultus, ficpullurae resurgens vestimeitla r e l i q u i l i n s e p u l c r o . Josepbus i n carcerem c o n j i c i l u r : G b r i s U s Q u a m v i s essel i n c a r c e r e et s e r v i l u i e o p m a n d a t n r . Josepbus i m p e r a l v i n c t i s : G h r i s t i i m p e r i u m se i n vivos et mortuos e x t e n d i l . G a v

l e r u m . v t d e , q u a l i conslautia a n i m i fuerit praeditus Josepbus. n i a i n l u e a r i g , 192

pressus, atiimo tamen possidebat veram libertatem. I n carcere i n o r a t u r , q u i regia d i g n i t a l e , s i i n s o m e r a l b o n o r a l u s . Nec dubilatione ejus fides v i o l a t a e s l , ut i m p i e v o c i f e r a r e t u r . U b i n u n c i l l a m a g n i l i c a i n s o m n i a ? S i J o s e p h u m i n fide ha3sitasse c r e d i s , tolo aberras coclo. N a m c u r i n i e r p r e l a t u r s o m n i u m eervis P h a r a o n i s , s i diflidit o r a c u l i s d i v i n i s : e l n o n p o l i u s persuadel i l l i s suo e x e m plo n i b i l sani continere i n s o m n i a . Nemo p o l e r a l discere c x fralribus Josephuui. N a m invidia celabut ut i m p u d i c u m e i obsessoreni a l i e n a r u m n u p l i a r u m falso c r i n i i d i c e r e l et i n g e m i v e r i l a t e m , et i n g e n i u m ad eervilem deducebat c o n d i l i o n e m . N e c l i c c b a i ex d o n i i n a , uxore P u l i p b a r i s , cognoscere J o s e p b u m . N a m liaic i l l i i m , n a b a i u r . Sed quis Josepho l u c u l e n t u y i l e s l i m o n i u r a p e r b i b u i l ? P a t e r ; c u m subinde

n a r e t F i l i u s ineus dilectus *. S i c nec G h r i s l i i u n o t i l i a m venire lirebat o b i n v i d i a m Judaeorum. N e c apud geutes ille agnoscebatur ob o d i u i n Graecorum, q u o C h r i s t u m p r o s e q u e b a n t o r . N a m C l i r i s t u s e r a i
M

Joan. xv, ! 0 .

Isa. x x x i x , 7 .

J u d i c . x i v , 6.

M a t i h . x x , 18.

G e n . XXXYII, 3 , 3 3 .

NOTiE. (61) * . Ha;c A n o n y m o a s c r i b i l Catcna L i p s i e n s s .

477

COMMENTAIUI 1N GENESIN.

dcn oliiftr i d o l o r u m , quam r e m i n d i g i m s i h i e Gvarci ferebant. N c c c i i a m agnitus e s l ab b i s , q n l i n baerctu Iuto baefcitabaiil, N a m bis i n c o g n i l u s erat, s i c u l i i g n o r a b a l u r et lsuiaelitis q u i s n a m e$&t*i. U l r i q n e c r e d i d e r u n t i l l u m esse sfervum, q u i l a m e n , s i nalalcs regpicias, e r a l liber et ingenuus. CaHcrum haeretici v i v u n t , gladio v i c l u m quaerentes d u m a n i m a b u s i n s i d i a s s l r u u n t pesliferas : sicult e l lsmaelis babet benedictio. N i b i l , q u o d ccelum e i coelestem d u c l r i u a m s a p i a i , pcnes i s l o s r e p e r i r e est, s i c u l i apud illos, qui e l i b e r a n a s c u n l u r , s i c u i i n o s , q u o r u m typus e s l J a c o b u s , q u i b e n e d i c i l n r a r o r e couli e l foriilitatc lcrrae. Ismaelilae n e g o l i a t i o n i b u s o c c u p a n l u r , gladio saeviunt, caedesque p a l r a n l . S i c b.xretici, coclesiem d o c i r i n a m a s p e r n a n t e s , ad aedem a n i m a r n m infelicium approperant. S i (u autem v i s certam veitari n o t i l i a m C b r i s t i , audi S a l v a l o r e m dicentem :t H i c est F i l i u s meus d i l e c l u s , i p s u m audile . >
, k

>

\ e r u m , s i c o n s i d e r e m u s a?tatem J o s e p b i , e r a l adbuc flos ipse, e l j n v e n l u l i s qnoque flagrabat igne. Q u a p r o p i e r ejus c a s l i i a s majorem apud o m nes nieretur a d u i i r a i i o n e m . F o r i s a r i e l a b a i u r i u lemperie UbidinosissiiiKE rnulieris. Dolebat aniino p r o p l e r i E g y p l i a m , q u a m vidcbal dem boc e \ verborum c o m i i a l e , i n exitii barai b r u i n , plenis et effusis decurrere babenis. E l q u i q u plurimum c o n s o l a l i o n i s e l c o i m l i i p r se f e r l , elici q u i l . Non e n i m aspere et iracunde i n eain debaccbaius e s t : quamvis sciret ipsam o m n i a potius quani r e o u l s a m , arquo aninio ob ignes medullis receplos, ta* t u r a m . Proinde non cessavil eam p i e t a l i s e i j u s l i tiae admonere. Pietatis eam admonebat ob beneficia, Deus omnia v i d e t , eliainque o c c u l t o r u m judet
v

, * ,

, , \ ,

. .

, ,

* ' . , , \ \ ,

, *
a Deo accepissfcl; jusliliac, quod

\ . quac p l u r i m a es(. S i m u l d c m o n s l i a t , se non solum q u o d ess^t fidelis et pius.

8

caslilalis

amore i d nefas abnuere , sed ratione

pietatis

c N a m s i A b r a h a m (ut docot S c r i p l u r a ) juslificalus e s l ex operibus, habct quod g l o r i e l u r , sed n o n a p u d Deum * . Quae c u m sic babeant, baud ab rc d i c i l u r : c Dominus erat cuin Josepbo. > H i n c P u t i p b a r , ut s e n l i a * d i v i n a m o p e m , n o n c o n l i n u o , ubi r e i i n d i g n i i a l e m a u d i v i t , barbaro inure ipsum c o n I r u d d a v i f : v e r u m i n c a r c e r e i ipsum c o n j i c i l , ut i n h u n c modtiin e x a m i n a r e l u r e l p r o b a r e l u r a Dco, et p r o b a l u s ad maximara p r o v e b e r e l u r d i g n i l a t e m . S u p r a quoque legimus de Josepbo qnid senscril P u t i p b a r . c N o v c r a l d o n i i u u s j u s , q u o d D o m i n u s erat c u m eo, et q u x c u n q u e agebal , ea Dominus prosperabal. t - , , \ | Pranerea reipsa c o m p r o b a t se magis ad i m p e cuslodi

r a n d u m csse idoneum quani fratres, d u m gubernat i O g y p l i i universain f a m i l i a m , e l i n carcere carceris sei vit, a n i m o vero l i b e r l a l e m reliquis i i n p e r i i a t .
v

, , . , \, -

reiinct e l

Qnidam asserunt Jo9cpbum dfios alios annos pra>

, *; l e r priores i n vinculis fuisse, quod deserlo a u x i l i o divino spem collocavcrit in regio pincerna auxilittm , \ , . . , , . "Arev &$ . "Arsv , ~ ab ipso expetens. G x l e r u m hoc falsum reor. Noik e i i i m absque N u m i n i s providenlia illud gesium e s t . interprelans s o m n i a , ic e carcere ad r e g n u m egrederelnr. VERS. 44. Absque Deo non respondebitur /
t

Pharaoni$

e l c . Aquilas i n b u n c modinn v c r t i l :
o n

Abxque me non rebpondebit Deut wlutem. S y r u s i t a

. > C babet : 103 ^ respondebimus. N o n i m m e r i t o , . v o c a l Dei erga i G g y p l u i n p r o \ i d e n l i a m , a a h i i e m . E a e n i m e s l qttasi scopus interprelationis illiue i n . ; " . % somnii. Verum sensus c o n v e n i i c u m tllo, quod d i c i u i n cst : Annoi a p o o inanifcstauo fllorum V E R S . 1 5 . Qwia furlo sublatus sum ez terra Ilebrworum, e i c . llebraeorum l e r r a m n o m i n a t , quse nondmn concesserat in dominiuin Hebracoruin. VeiMiui fide, q u o d f u l u r u m erat, aniicrpat.
M

Maub.

x v n , 1 5 . R o m . , 2 .

479
V E R S . 2 3 . tion , recordatus esl etc. E l i d c i l r a

PROCOPII GAZiEI
pincerna J o i e - . divinam providenliam ,

430
.

a c c i d i l . V o l u i l e n i m Deus J o s e p b i l i e r i m e n l i o n e n i t u n c , q u a n d o r e g n a n d i tempus adforet.

, -

S o m n i u m P b a r a o n i s c o n i p l e c t i l u r vacoas et a r i s l a s . N a m p c r a n i m a l i a , q u o r u m m i n t s l e r i o u l i m u r in colendis agris : o l per fructus, q u o s l e r r a p r o d u c i l , s i g n i f i c a b a l u r regi Ptomphlhonphanech f e r i i l i l a s aerisque c o m m o d a (eniperics. Psompiillionplianech inlerpretalur abdita , i d , . , .

est, r e v e l a v i i l a l c m i a fata. S y r u s legit : gtii itovif occulia. P b i l o J u d x u s i n q u i t , lingua i E g y p l i o r u m Pri filii noniine i p s u n i d i c i , i d e s l , s o m interprelem el ju-li h o m i n e s , quasi staiuam poncntes nioruin

\ , oretpo* . gralias egerunl ob accipta beneOcia,

e l j u d i c e m . [ X L , 51] Quia Deus oblivisci me fecit omnium laborum meorum. D e o , semper

qtiem m o r e m Josepbus ct b i c i n i m p o s i i i o n e n o m i n u m i m i l a l u s est, s i c u t i et Moses i n E x o d o . Josepho duo nati s u n t ex filia s a c e r d o i i s . Manasses o b l i v i o n e m m a l o r u m et p e r i c u l o r u n i , E p h r a i i n signilicat q u a s i ex s a u c l a m a l r e E c c l e s i a g e n l i t c s , q u i i n l e r filios regni c e n s i f r u c i u s , ct o b l i v i o r e r u m a d v e r s a r u m i l l i s i n d u c i t u r . Q u i a a i l r t O b l i v i s c e n l u r c n i t n
, e

incrementum et laiitudinem.Nzm sutil, procrcarunt

i r i b u l a t i o n i s sua3 prima?, nec ascendei i n c o r i p s o r u m . N a m supra c a p u l e o r u m c s l l a u s , c x s u l t a l i o , et l a H i l i a a p p r e b e n d i t eos. P r o f u g i t d o l o r , t r i s l i i i a et l u c i u s . i V e i i i e n t i g i l u r procedenle tempore i n o b l i v i o n e m i n a l o r u m , e l a c c i p i e n l i i i c r e m e n t u i n , ex l e r r e n i s i n coelcstia, cx c o r r u p i i o n e i n i n i m o r l a l i l a t e i t i , ex i g n o i n i n i a i n g l o r i a m , ex infirmitate i n f o r t i l u d i n e m t r a n s l a t i . l l l i s p o s l r e m o a p p l i c a b i l u r r e l i q u u s Israel pressns i u l e l l i g i b i l i min, i d e s i novo fame, et p o s i l a a r r o g a n l i a contendeiit ad C h r i s t u m pelenics ab ipso p a s c i , domum scilicei Ecdesiain i n d u s i c u t fraires venere ad Josepbuin f r u i r . e n t a i u r i . C b r i s t u s advenlantes s u s c i p i e t , nec l a m e n s n e B e n j a populo. E x c c p i o s u n a n i m i conscnsu quasi i n s u a m lavacro, cet, a b l u l u r u s eos regetieralionis dem terrae pane e l v i n o my&tico eos recrcabit et p a s c e l . Ne gleba q u i speramus, d a b i l u r nobis quemadmodum
9 7

ipsis assignata cst prius quam apportassent p a ' i e m J a c o b u m . S i c C b r i s i u s a c c i p i e t cuin novo secundum

populo Israelilas, eed n o n absque sanciis P a i n b u s . Sors, quam

i l l i e . Queniadmodum i l l i , q u a m v i s secumium fidem m o n u i , non assecuii sunt promissiones

d i v u m 1*atiliim, Deo aliquod majus de nobis providcnte, scilicet ne absque nobis consummentur : sic nos exspectabimus v i c i s s i i u P a i r e s . U n a enim omiics p o i i c m u r regnu c c e l o r u m , q u a m v i s d i v e r s i s i m u s i e i n p o r i b u s et p l u r i m u m distemus. Secundtun a l i u m s e n s u m , P h a r a o b o r l a l u r i n c o i a s l e r r a i santlae ut a d s e i n j E g y p t u m c o m m i g r e n l , m u l t a q i i e , ut persuadeat i l l i s , p o l l i c c t t i r . Caeterum i l l i , l i c e t p e r d u r a n d u m adversis, e l p c r i n a n e n d u n i essel i n l e r r a sancta a Deo o b l a t a , i n m u n d i d e l i c i a s i l l a p s i terrena aelernis prseferentes, c u m e x i s l i t n a r e n t se e w s i e s e res a d v c r s a s quas d o m i i m p c n d e b a n t , i n i p r u d e n i e r i n ad deieriorem parlem s e r v i l u l e m foedain d e l r a c t i s u n t , c u n i f u i s s c n l n o b i l c s e l i n g e n u i , ut p o l e n o b i l i b u s et l i b e r i s p a r e n l i b u s p r o g n a l i . C i l o i g i l u r pede fugiciida c s l m u n d i v o l u p i a s , quai p l e r u m q u e nos a p p l i c a l . [ X L I I , 7 . ] Et locutuiesiillis dura, c l c . F Q r l a s s i s , q u i a B e u j a m i n nusquam i n l e r fralres comparebat, inquiuiIncone-

c x i s t i m a v i i ip-os c l i n h u n c d e l i q u i s s c . O b i d i r a c u n d i u s ipsos c o m p e l l a n d o s c e n s u i l . I H n c c u m audiret ipsitm adbuc s u p e w i i t e m et i n c o l u m e m , ipsius v i s e n d i c u p i d i n e f l a g r a b a t . Q u o d vero cum l i o u o r a v e r i i . N a m i s l o i a c l o n o n n i b i l t c r r e r e v o l u i t fratres. Jacobo p a l r i , qux , \ , , > < ' . > " \ \ , , , \ , \ ,

pectu eorum v i n e u l i s o n e r a v i t S i m e o n c r u , e t c , taciie i n d i c a t , quod p o s l e a , u b i i l l i i u e r u u l d i g r e s s i ,

F r a t r e s c u m enarrarent 194

l o c u l u s f i i e r i l Josephus, s i i e n t i o pra?lerierunl c a r c e r c r a . E t pro c o , q u o d d i c t u m erat a J o s e p b o : c Teneatnr i n carcere, e l c , ipsi i n q u i u n t : R e l i n q u i l e e u m b i c apud nie. Qnasi addidissct : S i n n i i n u s , i n o r i e m i n i . N e auiein paler c u n c i a r e tur miliere Benjamin i n yEgyptum, a d j e c i l : c F r a trem vobis r e s l i l u a m , ct negoiiabimini l u l o i n terra. V e r u m majore tentabatur et s o l l i c i l a b a t u r for-

, .

m i d i n c J a c o b i a n i m u s , c u m cerneret a r g e n t u m , v e r i t u s ne q u i s subessei dolus m a l u s .

S i m e o n e m lege nascendi s e c u n d u m , c o n s t r i n g i jubet l o s e p b u s ,

quasi sibi secundum a l i q u a m proe s i sccundus, aliquo modo

p o r t i o n e m artatis rcspectu babito respondeiUem. Q u i e n i i n i n t e r m u l t o s

respondet p e n u l i i m o . S i q u i d e m ct n o v i s s i m o o p p o n i l u r p r i m u s . Y e l , ut o p i n o r , i l l i v i n c u l a injecla s u n t ,

Isa. txxv, 9, 10.

, 7

Wouu JX , 31.

U l

COMMENTARH IN GENESIN.

4tt

qzod p l e r a q u e , q u a attinebant ad iragoedfam J o s e p b i , i p s i u s i m p u l s u e l stiasu a c l a e s s c n l . S i e n i m , com f o r c l a e t a i i s r e s p e c l u , i n i e r f r a l r c s secundtis, se c o n j u n x i s s e t n a t u m a x i m o bona c o n s u l e i r t i , c o n s e n t i e n t i b u s i n t e r sese p r i m i s e l pra?cipuis, c e r l e id scelus i m p e d i t u m fuisset. [xuu, l l j Afferie ei munera, e t c . Q u a s i vcro j E g y p i i a l e l l u s bujuscemodi n o n p r o f u n d a l fructus? Imo n a x i m e . Naro Isniaelita?, q u i e m e r a u l J o s e p h u m , i l l o s fructus i n j E g y p l u m i m p o r i a r e s o l e b a n l . (32] Esl enim abominaiio &gyplii$, e t c . E s l eniin p i e l a s i m p i o a b o m i n a t i o . . J o s e p h u s sapienter i n s l r u i l suos f r a l r e s , u l dicerent P b a r a o n i , sc csse p a s l o r e s . Q u i timenles u l m e n d a c i i i n s i m u l a r e n l u r f o r t a s s i s , s i o u t j u s s i e r a n l , o m n i a e l o q m i n l u r , seque pastores c o n i i t c n i u r . ' [ 53 1 Et junior Josepbum. [34] Et aucta est pars Bevjamin, c t c . H . T C t e r b a P a u l u m aposiohrm nobis sub typo qiiodam p r e n u n lianl. , "*, . \ , :, . Bint sed erga B e n j a m i n . q u i s s i t , ingenue a p e r i t . , ; [15] Quod auguralur homo, qui e$l qualhego sum, i d est u n u s q u i s q u e . CaHeruin perquam c a u l c n e c v e r b o q u i d c i u d i c e r e s u s l i n u i t : auguror. . [xi.iv, 10] nunc ui diciiis, sic erii: apud quem scyplius nioriatur. fueril invenlus , eril meus servus, 5lr. F r a t r e s d i x e r a n l : S e r v u s l u u s e r i ( , ( ? t c , s e d , Quod autem a i t i n c t ad s c y p b u m , sine s i n g u j a r i p r u d e n l i a J o s e p b i p e r a g i l u r , ut e x q u i r a i et e x p l o r e t a n i m o s f r a i r u m , quoniodo afle< i i U b i c o m p e r i l f r a t c r n a m e l g e u u i n a m b e n e v o l e n l i a t n , n o n a m p l i u s se c o i i l i n i , secundum (vlalem suam, etc.

l t a eos c o l l o c a v e r a t , ut B e n j a m i n i n v e n i r e l u r prope

\ ,

"

\ \ , . , , , , .

[16] Non andemus aperire o$, e i c . S i c ad C b r i s l u m dicent : c Deus invenit i n j u s l i i i a m s e r v o r u m T u o r u m , > e t c . S u b i n d i c a t e a , q u * Josepho acciderant : nec n o n s o m n i a , qua3 praecesserant. [ X L V , 1G] Gamus vero e%l Pharao el servi ejus, e t c , s c i l i c e t c o g n i l o n o n s c r v u m , sed n o b i l e m n o b i U s l i r p e e x o n u m , ipsis imperitare. . , , , , , . . \ [18] comediie medullam ierrae, e t c . Bona lerrcB legit S y r u s . Hjec lur. [20] Sed et oculut vetter npn parcal vasis vestrit, e l c . Scilice.t o m n i a c o n l e m n i l e . 122] Quinque mulaloriat slolas, i d est, v a r i a s . S y r u s b a b c l , libras, s i c u l t s u p r a , u b i a i l J o s c p b m u f r a t r i Benjamin s n b m i s i s s e p a n e i n , quae q u i n a r i o reliquorum fraimm , , \ , ; , superaret p o r l i o n c s . [21] iVon conlendaiis in ilinere, e l c , s c i l i c e t m u tuo vosmetipsos i n c u s a n l e s e l c u l p a n l e s , p r o p i c r e a , qure c r u d e l i t e r i n me patrastis, l i m c n t e s q u o C o r e , quave fronle i l l a c n a r r a r c v c l i t i s p a r e n l i . [ X L V I , 3] ego reducam ie inde, e t c . i n Gne v e l c o n s u m m a l i o n e , s i c u l i suggerere videtur psa. L X X I I . < P r o p l e r e a populus meus
,9

, .

a i l , q u o eflicacius

persuadean-

. ,

. .

' .

, -

r e v e r t e i u r hu<\

et dies p l u r i m i r e p e r i e n l u r i n e i s .

[7] Sed tl filiaejui ei filice filiorum ejus, e i c . A c c e r s i jubebat bas e l generos, v e r i t u s u l l a b e r e n l u r i n idololatrinm. [8] Isla antem tunl nomina filiorum Israel, c l c . N o i u i n a r e c i l a n l u r , ut cognoscamus d e i n c c p s , u b i f g r o s i j E g y p t o c e n s e n t u r , q u a m i n c r e d i b i l i a sun^pserint i n c r e m e n t a , ex v i r t u t e D e i , qut eos i n h u n c cnluni a u x i l . % \ , . Ytot . > , ' , [10] J a m i n . H i n c d e r i v a n t u r nem (6), ' Cbristus. Jamina?i. t Filii

P b a r e s R o i n , ex q u o descendit s e c u n d u m c a r -

[21] Aroiles el Arieles, v i c i P a l i r e i i n . x . F i l i i Iiea

P s a l . L x x u , 1 0 .

KOTiE.
(6)*\ . . *

433

PROCOPII GAZ.1I

481 ,

j i i n i n R o s , ex q u o m a n a n l eeu c a p i i e R o n i a n i . ' . Q u a p r o p l e r i n q u i t b e a t u s P a u l u , forlassis i n h u n c gcnus referens : c E g o vero e l nalus s u m ^ . i A r a d , unde Aradus..

, c \ ; . > ' , ".

[23] Filii D a n , A s i m . S e r p e n l i s e n i m seinen e x i g u u m et m o d i c u m esse c o n v e n i e b a t . J u d a s praemis* sus 195

c s l

polissinwm,

q u i specimen d e d e r i l suae probitatis et prudentiae i n deCensione, quarn

peregii pro Benjamin.

Deinde quod longo g r a t i s s i m u s foret Josepbo, quod jain oliro, r e l i q u i s Iratribua

v i u i p a r a m i b u s , ipse s a l u l a r i a suaserit e l J o s e p h i s a l u l e i n l u l a l u s s i l . [28] In Heroum urbe, e t c . F o r i a s s i s cst i l l a H e r o m n u r b s , c u j u s m e n t i o n e m facere M a n e l b o n e m tradit J o s e p b u s . N a m i n E x o d o patel filios Israel Ramessen tirbem condidisse. Y e r u m l a m e n , anlicipau Judaeos pastores n o m i n a l . " . quae poslea evcnere, hoc loco * . \

, (62); \ \ ' \, (63)

[32] Viri pasiores unf, e t c . Q u a p r o p l e r , leste Josepho, Manelbon [ X L V I I , 4] Venil Jacob in AZgypium ad Joseph, etc. Ab Gosen se reeeperunt in interiora regni ./Egypliaci, ubi morabatur Pbarao. [9] Pauci ei mali, e l c . P b a r a o n i a d m i r a n l i l o n ggvitaiem Jacobi, titeorum. \ Tales respondet Jacobus : t Dies tiei enim tantasque t r i b u l a l i o n e s u l binc a Deo esse pauci et m a l i , s i c o m p a r e r i l u r c u m diebus p a l r u m nemo anle i p s u m perpessus e s l . V o l u i l

* . L

' , -

, , \ \ \, . -

dtcerel Pbarao illam genlcm

bene- , , \ , \ * .

d i c t a m , propterea ejus genlis bomines esse a i m o sos, e i affluere o m n i b u s lerrae opibus propter piel a i e n i , qtiam s u p r e m o N u m i n i deferant.

[16] Adduciie jumenla vettra, ei dabo vobit panet, e t c . N o n i r a c u n d c baec l o q u i l u r Josephus, sed ne famis p e r i c u l o i n q u i e t e n i u r , d u m pecora alunt, e l e x i n d e g r a t i a m i n v e n i a n t i n c o n s p e c l u P b a r a o n i s , et l a u d e n l u r o b bene c u r a l a p c c o r a . [21] Populnm tibi tervo$ fecit e t c . U n i v e r s a m
f

. &

populum

l e r r a m q u e , excepta l e r r a sacerdolum ,

acquisivit P b a r a o n i . T e r r a i n s a c e r d o l i b u s destinatam non adjecil d o rainio P b a r a o n i s . Q u i a sacerdotibns i n Dosi dedit domos, i d e s t diaria. N a m Symmachus inlerprela est, conslilutionem sive dimensum a u l tributum. scilicet ut deinccps n u l l a a g i l r n l u r sedilione i n eo regno, s i vel fames v e l bellum g r a s s e i u r . [31] adoravii hrael ad summitatem virg<e e / t i i , i d est, adoravit i n s i g n i a r e g n i , quod a d m i n i s l r a b a t J o s c p l m s . A l i i a i u u l , J a c o b u m more senum (enuisse s c i p i o n e m . A d e u n l e i g i l u r Josepbo caput i n c l i n a v i l , et speciem pra?buil adorantrs. G a p i l e igitur i n c l l n a l o peracia est j g y p t i a c a a d o r a l i o i n s u i n m i i a i e scipionis. Nam scriplum cst : < A d o r a v i i ad s u m m i t a l e m VirgaB ejus. > V I : R S . 5 . Erunl mihi ut Ruben et Simeon, i d e&i, t r i b u n i e l p r i n c i p e s . CAP. XLVIH. V t a e . 6. In nomine [rairum suorum vocabunlur, \ est, n o n b a b e b u n l l i i b u s p r o p r i a s et quasi pe c u l i a r e s , sed c x b i s o r i u n d i reducentur i n i r i b u s E p l i r a i u i et Managge. IgUur quasi r(?cepi8. duplicatus seu geminatug . '. , , * , . \ , ) , . \ , , i n solatium, , .

P e r b e l l e t r i b u t o subjicit ^Egyptios et servos fac.it, C

et i n pace c o n s c r v e n t u r . Quituae a u l e m parles depositae et rescrvatae s i n l ipsis

'

\ . est Josepbus Epbraim c l Mana*se p r o ipso i n t r i b u s _

A c t . x x u , 3. NOTJE. (>2) , , . 1059. (63) ' ; \ .

. .

485

C O M M E N T A R U I XGENESItf. ". VERS. 8. Cum aulem vidinel

486 Israel filiot J o -

, , fcavoCa .

teplii, etc. N i n d r u m o c u l i s cernere n e q n i v i l : quia prse senettute cjecutiebant. V i d i t i g i t u r a n i m o p r o phetico.

U b i q u e a u l e m pielas praefertur naturse. S i c Isaac l s m a e l e p r i m o g c n i l o , s i c Jacobus E s a u o p r i m o g e n i l o , s i c Josepbus f r a t r i b i i s , sic E p b r a i m anteferlur Manasse. Exieudens Israel m a n u m suam d e x l r a m , e a m i n j e c i i i n caput E p h r a i i n , ut c a p i l e sustincre v i d e r e m r d c x l r a s duas, a l l e r a m patris et avi a l i e r a m . S e d fraler ejus j u n i o r eo major e r i t . N a m videmus poslea E p b r a i m i m p e r i o rexisse decem iribue. V B B S . 1 9 . Et semen ejus erit in mulliludinem genlinm, cic. E x ipso enim processit 196 Jesus N a v e , q u i verus e x s l i l i t C b r i s i i typug, ut in N u m e r i s p o r b i b c i u r . Q u a p r o p i e r b e n e d i c l i o Josepbi i n b u n c d i r i g i l u r . Jacobus in a n i m u m i n d u x e r a l benedicere filios J o s e p h i . N a m putabal reliquos a b o m i n a i u r o s istos, u l ex alienigena n a i o s . E t ut declaret se bcnediciione i m b u e r e i l l o s a u c t o r i i a t e et j u s s u N u m i n i s , c o m m e m o r a l e a , quas i n L u x a viderat. S i m u l qnoquc ad p i e l a l e m c o b o r l a l u r et i n s l r u i t l i l i o s . Praelerea d e m o n s l r a l genlis a u g i n e n l u m acceplo ferendum csse divinae benevolentiae. In bunc m o d u m et C b r i s t u s fideles a p p o r t a v i i ad P a l r e m , jusque filiorum Dei sumus a d c p l i , e l s a n c i o r u m n o m i n a m u r f r a i r e s , i n p a l r i a r c b a r u i n c h o r u m a l l e c t i . Priinogeiiiturae d i g n i l a l e m c o n s e c u l i sumus s i c u l i R u b e n , q u i a o b e d i e n i e s ftiimtis d m n a * v o l u n l a t i ad e x e m p l u u i S i m e o n . N a m n o v i s s i m i pritui facli sumus C b n s i o o b s e q u e n t e s . S i q u i d e n i magnus David o s t e n d i l : < P o p u l u s quem n o n c o g n o v i , s e r v i v i i m i h i , et ad a u diiiim a u r i s o b t e m p e r a v i i m i h i *. H i sunt, q u i n a l i s u n l ex E r c l e s i a g e n l i u m , C P U ex m a l r e a l i c n i g e n a : et c o n n u m e r a n l u r sancto generi ob d i l c c l i o n e m q u a patcr c o m p l e x u s est filium, sictiti Jacobus J o s e p b u m . E l quaiuvis shuus l i l i i D e i , n i b i l o m i n u s s u m i i s e l C b r i s l i , q u i n o s , u i d i c l u r o e s l , ad Joseplnini a d d u c i t . Filii, qui na&cuntur, lut erunt, e t c . Q u a p r o p l e r a d P a t r e m i n q u i l C h r i s t u s : i Q u o s d e d i s l i m i b i ex roundo e r a n t ; et i n i b i eos d e d i s l i , e l g l o r i f l c a u i s s u m i n i l l i s *. > Ganerum de sepulcro R a c b e l i s s c i l i c e t E c c l e s i a , supra verba fecimus. Quod a i i : i . l n B e l h l e b e m , e t c , signiGcare v i d e l u r , u l consepeliam u r cum C b r i s l o , q u i ibideni nalus est : e i ad nieliorein festiriemus v i t a m , liberati c o r p o r i s c o r r n p l i o n e , de q u a re ad P a l r e i n i n q u i l i n p s a l m i s : Piaecipe Deus poienliaB tua?, periice Deus b o c , q u o d f e c i s l i nobis . > V e r u i n e n i m v e r o p o t c n l i a P a n i s est F i l i u s , per q u e m imiDortalilalem n a n c i s c i m u r , p e r q u e m nos a g n o v i i P a i e r , qucniadmodum iilios Joscpbi cognovit Jacobus paier, c u m Josephus r e s p o n d e r e t inlerrogatus : Duo filii m e i . > P a l e r insigni amore nos c o m p l e x u s est, ncc n o n d i g n a l u s s p i r t i u a l i u u i o n e , s i c u l i Jacobus suos nepotes, u b i appropinquassent, o s c u l a i u s et amplexus t s t . Q u a p r o p t e r d i v i u u s P a u i u s i n q u i t : c Q u i q u o n d a m e r a l i s i o n g i n q u i , p r o p i n q u i facti e s t i s * . i i e r u m : N u n c vero cognoscenles O e u m , u n o niagis c o g n i i i a Deo *. > R e s p i c i t e n i m et cognoscit eos, q u i f a m i l i a r i l e r afliciunlur e r g F i l i t i m , quemadmodum sc e x b i b u i t p l a c i d u m i n i E g y p l o p e r u n c l i s sanguine a g n i . A i i namque : t V i d e b o vos, e l l u i a b o r v o s . > Jacobus vero i n bunc m o d u m a l l o q u i t u r filium : E c c e v i i l l u l u o non s u m p r i v a l u s . Imo Deus o c u l i s meis s u b j e c i l semen (sive iiliostuos). > Q u e m a d i n o d u t n Josepbus, q u a n l n m ad fratros, p e n i l u s perierat : s i c C b r i s l u s , quantum ad J u d x o s , ad quos vener a i , plane m o r U m s , ut u l l i m o s n p p l i c i o alTcctus, c r e d e b a l u r . S i c eniin o p i n a b a n i u r . S c d a s c e n d i l a d P a i r e m virtute D e i l a i i s tesurgcns, q u a re snum c o n s p i c u u i n facium e s l genus, s i c u t i t r a d i i u r : c Geus saiKta, r e g i l e s a c c r d o l i u m , populus i n a c q u i s i i i o n e m , > d e q u i b u s l o q u i t u r s i c u l i Josepbus : E c c e cgo e l l i b e r i , quos m i l i i d e d i i Deus. i M o r e puerorum iHoriiin a d d u c l i , a d o r a v i m u s . Manasscn n a i u w a j o r e m s u a d e x l r a dextrai J a c o b i a p p l i c a v i i , nt essel i n conspeciu a v i . C & l e r u i n boc l e c i l , q u a r e n s majore b e n e d i i t i o n c insupcr e l avi d c x l r a Mauassen f o i l u n a i i ; et e o n t r a r i u m accidere volebat j u n i o r i . A v u s a u l e m i n c r u c i s forniani periiitilans m a n u s , j u n i o r i d e x t i a m , s e n i o r i s i n i s l r a m i n i p o s u i l . S u n t e n i n i adoratores lam p r i m u s , quam q u i b u i c successil populus, adducenlt* nos i u banc g r a l i a m n o n M o s e , n o n prophetis (lex namque parum eiTicax est ad salvanduin) sod ipso G b r i s l o , per qnem i n g r a l i a i n banc adducti s u m u s . Decreverat quoque geutibus pnnferre Israe itas, qiieiiiadnioduin M a n a s s i p r i m a s d a r i v o l u i t Josepbus. A i l enim : c niissus s u m , n i s i ad perdilas oves doinus I s r u e i . Guna vcro Israelilae p c r o m n i a d c d i l i essent i m p i e l a t i , praelulit b i s P a l e r eos, q u i l e m p o r i s r a l i o n e erant s e c u n d i . E t faeli suimis novissiini p r i m i , e l p r i m i i n 197 n o v i s s i m o r u m locuni r e d a c l i sunt. J a c o b u s a a tem c u m benediceiet adolescentnlosnominavit D c u m , q u i i p s u m a l u i i , et angelum q u i ipsum i n o m n i b u s p e r i c u l i s servavit, seiuper conjungens Deo P a i r i et F i i i u m , q u i apud p r o p b e i a m M a g n i c o n s i l i i a n g e i u Tocalusest*. l u i q u o a u t e n i auimo ferenli Josepho majoris c o n l e m p l u m i a c o b u s n i y s i e r i i v i r t u l e i n aperit, sctltcet et ipsunri i n magnos bonorcs ct d i g n i l a l e s provcbendura. N a m ct l s r a e l exaltatus e s i i n i i f , q o i c o n a e r v a i i sunt eecundum p r o p b e l a m , dicenlem : Reliquias s a l v a n l u r . V e r u m fraler a t u m i n i m u s superab i i n a l u m a x i m u i n m u l i i s inodis. Sed quasi s u b i n v o l u c r o p o r l e n d i t u r , gentes s u p e r a i u r a s i n f i n i u n i u k i * '.adine, si fidei sinceritatem spocles, Tsraelilas. S i e x l e f n a m pompam e l niagnificeniiani i n l u e a r i s ,
a 7 9

Psa. x f i i , I P e l r . , 9.

45. J o a n . x v n , 9 , 10. * P s a l . L X T I I , 2 9 . .* E p b e s . , 1 3 . Mailb. xy, 24. Isa. i x , 6 sec. L X X . Isa. x , 2 2 ; R o i n . i x 27

8

GalaL i v , 9 .

4S7
Epbraim prxferlur Manassi.

PROCOPII GAZiEI

48S

Illius c n i m r e g n u m sub se c o n i i n u i l decem I r i b u s . A c c e p i t quoque S i c h i -

raa, q u a s i q u a m d a m prierogativam. l u q u i l e n i m Jacobus : c l cgo dedi l i b i partcm unarn supra f r a l r c s l u o s , q u a m l u l i de manu Amorrsei, i n gladio meo a l q n e i n a r c u m c o . > In s u p e r i o r i b u s Cliorraeum v o c a v i i ^ E i n o r p r i n c i p c m ejus r e g i o n i s . GaBterum c i l i b r o J u d i c u m p a i e l , o m n e s , q u i ex stirpe Gbar.anaei p r o p a g a n t u r , d i c i Chananaeos. A m o r r x i aulern c l C b o r r x i e r a n l f m i t i m i . Quare a i l : c G l a d i o m e o , et a r c u m c o , e t c , ciini tainen non c o n s c n s e r i t i n factum L e v i et S i n v o n i s , c l posiea eos ob i d i n ben e d i e l i o n i b u s i v p r c h e n d a l e l i n e u s c l ? R c s p o n d c o : Q u a m v i s n o l l e l i d facinus c o m m i s s u m , a l l a m e n c u m factuin fleri i n l c c l u m n c q u e a l , merito f i l i o r u m fa< t u m i n se i r a n s i u l i l . N a m quod a c q u i s i v e r u n t , p a l r i s d o m i n i o a c c r e s c e b a l j u r e . Imo c i S i c b i u i i i a r t i m ca?dem stbi iinputat, et quidein hac de c a u s a , u l q u i dam p e r l i i b e n l . Imploravit e n i m N u m i t i i s a u x i l i u m , cujiis praesentiam e x p e r l u s e s l vel ex eo, u l p a t e l , qnod b b r r o r gelidus fiiiilinios invaserat, j i e c audebant a r m a capessere, e i bosles q u i p a u c i erant perseq u i , quod f u l u r u m niultis restitissent rebatur Jaeobus, et n o n n i b i l limebat. Qtiaiitum voluisscnl iinitiiui, perisset q u i d e m a l l i n e b a t ad L e v i e l S y m e o n i s c r u J a c o b u s c u m suis. Q u o m o d o Sicbimorum enini acquisiliodcle facinus, s i id v i n d i c a r e

pauci ? S c r v a l u s i g i i u r d i v i n o a u x i l i o , m e r i l o sibi a s c r i p s i l

ncin : q u i b u s profecio e x c i d i s s e l , s i a i i n i l i m i s fuisset c u m suis o c c i s u s . Josepbus i g i l u r a c c i p i l S i c b i m a , quasi prae aiiis ^ i s l o munere bonoratus. S i c G b r i s u t s , ut evidonter doccat o m n i a suo d u m i n i u cssc s u b j e c i a , venit ut distribuat inter omnes v c r a m Si< b i m i i a r u m nem. l n b u n c eniin meliar
,

* -

, , , , , , \ . . , . " \ \ ' , , . '

regiolaberet u l

modum ,

l e s i a l u r psalmus : ut s i i a m

E x a l l a b o r , e l d i v i d a m S i c b i m a , e l vallem naculoruin scilicet hseres ex asse. N a m baeredilario j u r e bei S c r i p l u r a , fines lerrae

l l

bonorum

o m n i u m facius est baeree. llaeredilas ejus, u l b a genlcs oinnes, et d o m i n i u m ejus canit . > Q u a p r o p l e r i n sequenlibus

D a v i d : H e p u l i l tabernaculum Josepb, e i t r i b u m E p b r a i m n o n e l e g i l , et elegit t r i b u m J u d a m o n i e m hion

l l

. ,

\ CAP. XLIX. /, , . . , ,
% 1

YERS.

\ , 2 . Vocavii aulem Jacob filios $nos, el

ait : Covgregemini, ui indicem nobis, quid occurret vobit tii novissimo dierum. Congregemini et audite, filii Jacob, audile Israelem, e t c . P a l r c s t c r r c n i , s i i n o r i u n t u r , bona sua ad filios I r a n s m i i l u n t : at in s p i r i t u a l e s patres v o l e n l e s m i g r a r e ex boc mtmdo i n aHerna l a b e r n a c u l a , b o n u m a Deo o b l a l u m filios i n t c r v e n t u b e n e d i c l i o n i s Iratisfundunt. S i c

vlol ,

" .

. ,

, ,

, \ \ ,

Isaac cxtremse j a m senectuiis parabat benedicere E s a u n r n . S i c J a c o b u s ncpotes cx Josepho corani adduelos b e n c d i c l i o n e beare 198 insliiuii.Tiunc v c r o , quae o u i n i b u s suis fiHis eventura sint, p r o p h e i i c o inore prsedicil. N e c b e n e d i c i i o n e s , sed p o lius vaticinia lur. n o m i n a t S c r i p t u r a , quac b i c d i c u n N a m quaedam i l l a r u m t r i b u u m magis r e p r e -

. , , . \

. , C .

beHdunlur quam l a u d e n t u r .

Q u i u n i imperant familine, u n i familiae r e l i n q u u n t b o n a , si m o r i a n l u r . Q u i v e r o u u i v e r s a m gubcrnant gentcm, benediclionem imperliuniur El q u x b i c gesla leguntur, fuere universft g c n l i , ut c o m p r o b a l u r exeinplo M o s i s . O m n i s e n i m vult derivat Deus. typus veri principii, quod esl Gbrislus, q u i ex scmelipso i n suos coiiimunicat s n c c c s s o r i b u s b o n o r u m Iradere haBredilatem. A t ex u n o p r i n c i p i o i n p l u r i m o y g r a t i a u i t r a n s m i t l i i bouum : e l i n coelum i r a n s g r e s s u s

s u i s , q u e m a d m o d u m j a m ante o r d i n a v e r a t , vos e x c i p i t , me e x c i p i l
1 1

s p i r i l u a l i a d o n a . Hisce n i u n c r i b u s f e c i l bomines D e i filios i n suam i m a g i n e m ipsos reforinando, e i c u l i ex i l l o , q u o d ad apostolos a i l , l i q u i d o c o n j i c i l i i r : c Qtii ; cujus sane rei et Moses fuit m a n i f e s l i o r typus, non i m p e r i u m c x e r c e n s i n carnales b o m i n e s , sed niagis s p i r i t u a l c s cocimeuiorat ea, qua? facta s u n l , et p c r lirec f u l u r a , q u a s i dclineat. Utibcn
1 9

obsequenlcs. P r x n u n l i a n t e m baec J a c o b u n i teiigit quoquc f u l u r o r u m c o g n i l i o : et p c r a i c i d e n s quoque itnquc conscendit palcrnuin

P s a l . c v i i , 8.

1 1

Psal. n 8 .
5

*** P s a l . L X X V I I , C7, 6 8 .

1 1

Malfi.

x , 40.

tS9 ftorviiiiie

COMMENTAim

IX C E X E S I X . silii ricpoi:d:l

(0 d i v i t r v lcgis f o n i m n i o u p . aliono foneiilu ^

c u b i l e , qnod foctavit, ete. S i c e l gons Jttdaira i i t r e s l i i m c o m m i s i l . De.is c u i m Synngngani ox / E . \ j . r M.a inanumissam, (|ii:)si conlcmptaui m i i l i c r c u l im p i i u s eam fecit adeo, itt p l u r i m o s Fecunjam p o p e r o r i l liberos. Y e r i u n lianc c o r r i i p e r u n l fcrdanlcs humanas sanctiones ot

s v n i i n p , qni trnditnt pnncopla Dei, admiscenlos sacrosanclis o r a c u l i s pcrnocLavii

n

l i o n e s . 0 his in lntnc moduiu l o q m l t i r Isaias : < Q u o m o d o facta esl n i e r e l r i x civitas ( i d c l i s S i o n ? In qua jnMit a. rmiic aulem homicidse. A r g o n t u m vosirnm cst r e p r o b u m . Cattponcs ttii m i s c e n i est a l i o r u m vinnsn aqtia * \ > D i v c r - o r i u m i n ea l i a b u i l ct q u i o v i l j u s i i l i a , id cst, Deus. Sod c o r r u p l a

ariultcrinis d o c l r i n i s qni solcut dcterius a d m i s c c r c nio.liori. Quaproptcr ut nierelricem eam acciisat per J e r e m i a n i p m p l w t a m , dicens : P o l l u i s t i l e r r a m luta scortationibti9. E t i l e r u t n : F r o n s n i c r e l r i d s t i b i farta e s l ; eeqnid le p u d c l ? Et i l e r m n : t T i i scortala cs n i m pasloribus m u l l i s > V c r u n i s c o r l a l i o n i s rnodiim exponit S a l v a l o r Pbaris%is accusantibus d i s c i p u l o s , quod i l l o l i s m a n i b u s c i b n m cape<, i n q u i e n s : Quare vos lransgr*ditniiii prwceptum Dei ? Nam Deus edixit : Honora palrem l u u m , ei iuaI r c m l n a m , n l bcne l i b i s U . Vos auiem d i o i l i s : S i d i x e r i l boino p a t r i Vel n i a l r i , C o r b a n (ijuod esl d o nuin) quodcunque ex nic, i n i i u t m codet r o m m o r i i i m . E t p r x t c r e a non sinitis c n m qtridqitam fuctire patri suo a 4 n>atii sua, e l irrilum facilis verbum Did per c o n s t i l i i l i o n e m vostram, quam i r a d i d i s t i s
! t

l l t n c Ecclcsta i n c o r r u p t a et qnse penitus abominaltir s c o r t a l i o n e m , a i l : P a t n i e u s i p s i . Rtiben itaque i n c e s l a v i l R a l l a m . P r i m o g c m l u s populus, qui riaewum csl. num
t s

meiis m i b i , e l <*go rtigta delurpata Domi-

profanalionis e x p o n i l u r Glitis, Jwcrealur, laudabil

Synagngam

ineeslu focdavil, quae n u n c u p a l u r inquil

R a l l a m , id e s l , ar.liquata. N a m David : P o p u l t i s , q u i
u

Sd novus

bic p r o c e s s i l populus, de quo

. Nova e n i m c r e a l i o i n C b r i s t o sccunduni Soriptinre lostituonia fidci

Jacobus vero a l l o q n i l t i r

R u b e n : T u r o b u r mtMim, et raeiiUim

i n i l i u m l i b o r o r u m m o o r i i n i . R o b t i r q u i d o m , q u i a i n ipeo erat ftmda* racum, elc, quia in p i i quod :

: i n i l i u m v e r u l i b c r o r u m , qui p r o m i s s i erarit A b r a b a m o . Ipsi enin ptomissio et seniini ejus* ct magna3 f o r t i l u d i n i s patris. vos Merilo semper signa c d i l a s u n l . ilaque audiunt

n e c per Ruben promissionis s c m r n , quod est C b r i s l u s . A u l d i c i t : Ilobur mogenito e l ex i E g y p t i a c a s e r v i l u l e cropto populo, mnlta? V e r n n i ille pnpulus erai d u n i s et mantis 1 iileriint Cnisto , bomine, el c Dur .B c e r v i c i s contumax, quod bic t i o m i n a v i l

p a r l i m quidein ad obediendum cniilinneliam et auribus, cordibns

Deo, p a r l i m v c r o , rcpugnatis

incircumcisi

Spiiilui

C b r i s u i s quoque r x p r o b r a t p'etrt m e n s u r a n patrum

Jnda?is : < Quem p r o p ' . r t a r t i m advcrsus

occiderunt patres v c s l r i ? ei vos i w populus o l contumellis afii. iona

t

v e s l r o r u m Audax igitur ci pnffracliis

i u s t a r a q i u r , id cst, i n l o l e r a b i l c m babcns, Nam

quos^'une institnerii

incursum

ct i m p e l u m .

P e n n a u e i i s a u l c m in m c l a p b o r a , nc adversus m i i l t i l u d i n c m eiTeralur R u b e n , u i q u i l : c N o n fervesces aqiia foivcscens c x a H a l a ^ f f i i n d i l u r , e l v i d e l u r quodanuiiodo facile i n i r i p o t t s l , nwmerus respcclu c o r m n q u i ex genlibus adepli suni fidcm. A u t forlassis

m i i l l a esse. S i q n i d e m Israelilartuu ronsnprofmidalur,-

l . a i o n i s gratia S p i r i t u s s a n c l u s cn vcrba p r o l u l i t , ne scilicet ponitus fervore correptus llioro paterno, salagens c i r c u m v e n i r e docensque dogmata ad i;e, coram viiam

d a u s s c i l i c e l ei spem salutis. A q u a cntm fcrvida c l efTusa perire so'el. E t m i n c quoque insulins lcnM fipniisain E c c l e s i a m , eique fticnm faccro, blaspbemans i p s a n i , inquil Salvaior.: Scnilainiiiide me quai a d v e r s a n l u r
1 7

sanctaB doclrina?. Quapropter

S c r i p l u r a s : q n i a v i d e m h d in ipsis babore vilare aciernam. E t h lestantiir de me, et non v u i l i s v e n i r c babeatis . E l i i c r u m : < S i credidissctis M o s i , c r e d i d i s s c l i s ct m i h i . Nain nec volenies i n t r a r e , sinitis imroirc
1 9

ipse s c r i p s i l

. E i i t c r u m : Yae vobis, S c r i b a e e l PbarisnVi bypocrila? ! Q u i a c l a u d i i i s r c g n n n i coe!onim . Quod ait : P o l l n i s i i O o m i n i n o s l r i Jesu C b r i s l i , sitpor qna spirims timoris Dei int; lei i l

l i o m i n i b u s . V o s non i n l r a l i s ,

l c c i u m , e t c , i i U e r p r e l a n l n r q u i d a m , quod p n p u g c r i l c a r n c m ^piritns etnn

, 0

q u i f v i l S p i r i i u s P a l r i s , u l l e s t a l u r proptteta : Q u i c s c e l super eo s p i r i i u e eapienliae e l i n t e l l e c l i i s ; consilii ct forlitudinis, spiritus cognilionis e l pielalts, . m o r i a l u r . N o l u i l eiiim v e l i n c e d c m v c l in vendilionem Josepbi r o n s e n l i r e . S a l n i e m ve:o

Qtiod vero nec R u b c n exclusus sit a salute, satis locuples testis esl Moses, d i c c n s : t Y i v a i Rub< el no\\ c o i i s c q u e i u r , ut i n ^Egypto, s c i l i c c t si mtindus famelicus e x p e l i v e r i l s p i r i l u a l e s dapes, quas accipict a C b h s l o , cujus l y p u s e s l Josepbus p a r i i e n s IrumenUiin in j E g y p i i o s et g e n l i l e s , et ex fratres. A l i u s vero d o c e l , i n P u r a l i p o m r r . i s s i g n i l i c a r i , Josepbum. S c d A q u i l a sic buuc l o c u m circuimisioid iu p r i i n o g e n i t u r a m R u b e n i r a u s m o l a n i csse

e x p l i c a l , i n c i p i e n s ab : Dnrus et contumax, etc. Abundantioru

accipiendo et ex abundante impcrando, ferbuisti ut aqua. iVon eris abnudaniior. Q u i b u s v e r b i s signilu*it R u b e n i l a r u i i i t r i b u n i nnntjuain p o l i l u r a m siumna r e r u n i , neque a l i q u a m pr*ca?teris praBrugalivain b n b i ^ l u r a m . S i c qunque praeter vitain ot regnuni p o l l i c e l t i r D o i n i i u i s , d i c r u s : t Ego. veni u i vitam babeam et a b u i i d a n l i u g b a b e a n l . Hoc omiltens Moses, q u a s i anb figura illi v i l a m c x o p l a l , inqniens : < Y i v a i R t i b e n n i ^ c eequaitir peccau labem c x A<lami peccaio c o n l r a c l a m , Deo i l l i pnrccnle e l ignosccnie. A<luIt 1 1

t e h u r o a u t e m c o m m i s i t superllua usns voluptaie. H i u c d i c i l u r superflua acceptsse, et cx abundante i m p e " Isa. i 2 1 . 2 2 . J e r e m . m , 3, 1. * M a r c . , - 1 3 . Psa). r . i . 19. A o l . v i i , 51. M a l t b . X X H I , 3 ! , 32. J o a n . v, 39, 40. ilrd. iti, Isa. x i 2 . J o a n . x, 10.
t u 1 7 1 8 t 1 1 u

, e

, e

II C o r . v, t7# Maiib. xxui, l ' |

16

t D

PATROL. G R . I X X X Y I T .

491

PROCOPIl G A Z i f i l

49!

rasee. c Sytneon et L e v i fratres, > etc. Post p r o p b c l a r u m frtislra eusceplas a d m o n h i o n e s , ]amqtie deficienlium et d i c e n l i u m : c D o m i n e , quis c r e d i d i l a u d i l u i nostro " ? > N a m Judaeonim Synagoga scorl a i i o u i d c d i i a f u i l , c u m sequeretur diversas d o c t r i n a s . P i o i n d e Deus per proplietam Judseis exprobrat, dicens : c P o p u l t i s itle t a b i i s m e h o n o r a l , sed c o r e o r u m p r o c u l abesi a ine Praeterea sernio Dei ad nos descendit. A t p a r r i o i d a i i l l i , q u i letbo d c d e r u n l sanctos, e x c l a m a n l : c H i c est I K E I Y S , vcnite i n l e r f i ciamus e u m , ct baerediias ejus n o s l r a c r i i . Dcinde, non contcnti peremisse propbetas, eiiani aposlolos necant. Ilaec i l a q u e o m n i a nobis per praesenlem d e i r i o n s l r a n l u r p r o p b e l i a i n . Diua fiiia nala e s i ex L e a n o v i s s i m o . S i c Synagogae n o v i s s i u i a m t i U i t u d o , i n q u a e x l r e i n i s lemporibtis carne v e s l i l u s est C h r i s t u s , p a r u m excedens, s i c u t i D i n a , paierno l a b e r n a c u l o , i d est, m o r i b u s legalibus, i n d i g e n i s , ncmpe sanctis apostolis quoad d o c l r i n a m a d m i s l a e s l ; a p o s i o l i s i n q u a m baud a m p l i u s v i v e m i b n s more J u d a i c o , sed q u i reputabantur ut alienigenae. A b bis accipiens Synagoga e v a u g e l i c x doclrinae 200 " i t i i n a , a p u l c b r o quodammodo sponso G b r i s t o oppressa quasi e s l , s c i l i c e t a G b r i s l o , q u i per aposiolot loqiicbattir. O b q u a m rem indignabatur g e n u s s a c e r d o l a l e , s c i l i c c l L e v j , i d est, popuius adjunclus sive f l e c i u s . P o p u l u s prseterea, q u i sacerdotibus per o m n i a addicttis erat et obseqtiebaitir, q u i q u i d e m designaius c s l pcr dicliouctn S y n i c o n . Sacerdoies e n i m et p o p u l i , q u i bisce adbaerebanl, OdeUum c o n v c r s i o n c m et sanam d o c l r i n a m non cessabanl appellarc, n i o r u m c o r n i p i e l a m , dicenles : E c c e c o i n p l e v i s l i s J e r u s a l e m d o c l r i n a vestra > Deinde p i i s vilio v e r l e n t e s , q u o d n o n r i l u J u d a i c o v i l a m agereni, c o g n o v e r u i i l c i r c u m c i s i o n c m a piis i n suninio bonore b a b c r i . A t q u a m ? neinpc i l l a m quae s p i n t u cons l n l nec l i i l e r a . D c m o n s t r a b a n t e n i m Juda?is, se s p i r i l u a l e m c i r c u m c i s i o n e m et Juda?um, q u i i n occulto est, c i r c u m f e r r c . Q u a m v i s autem baec scirent, non tamcn i l l o r u m caede a b s t i n u e r u i u . S i c u t i sanguine p r o p h e l a r u i n et a p o s l o l o r u m manus profanarunt, sic e i i a m cruore G b r i s t i . C o n s u l l o i g i t u r i n j u s i i t i adbaeserunl. Gonsenscre e n i m et c o n s p i r a r u n t inter se, nec obiter et imprudentes i g n a r i q u e r e r u m ieta p o r p e t r a r u n l . H o r u i u i g i t u r c o n j u r a l i o n e m pes.iferam animo praevidcns Jacobus, i n q u i t : A b s i t , u l c o n s i K i s i l l o r u m o b s e q u a r ; a b s i t , iaib a b s i l ne m c n l c m quidcin i l l i t i s c o n s c e l c r a l i c o n s i l i i cogitatione p o l h i a m . Nec q u i d e m menle e o n c i p i a m i l l o r u m scelerala c o n s i l i a . P r o i n d c Isaias i n q u i t : c Vae animae i l l o r u m . Q u i a i n i c r u n t c o n s i l i t i m u i a l u m c o n l r a semctipsos, dicentcs : C o n s t r i n g a m u s vincutis j u s l u m : q u i a nobis i n u l i l i s e s t * . > E l D a v i d a i t : < Beatus v i r , qui non abiit i n consilio i m p i o r u i i i , et i h via p e c c a i o r u i n non s l e l i t * . > E t i t e r u m : c P r i n c i p e s i n u n n m convenere c o n t r a D o n i i n u m , et c o n l r a G b r i s l u m ejus . t E l i l e r t i i n : O d i coetiim m a l i g i t a i i l i i i m , et c u m i m p i i s nequaquam sedebo* . >
, v s e 7 1 S 9

Honiines i l a q u c b o c loco propbeta d i c i t sanclos. G b r i s l u u i vero s u b l a u r i a p p e l a l i o n c n o b i s i n d i c a t . F u r i i s a g i t a l i c o n l r i i c i d a n i n t sanclos Judai : c u p i d i l a l e invadendse liaercditatis i l l i u s , C b r i s t u m o c c i derunt, u l supra d c d i m u s . Gaedis bujus non m i n i i n a causa f u i l , quod C h r i s t n s i l l o s a ioedis c u p i d i l a t i bus d e b o r l a i u s est. A l C l i r i s i u s a p p e l l a l t i r taurus, quod i s l u d a n i m a n s sit r o b u s t u m , e l c u l l t i i d i v i n o d e p u l a i u m ob ptirilatem et m t i n d i l i e m . D o m i n u s vero v i r i u l u m e s l l i l i u s , q u i n u l l u m , i n q u a m , admisit peccatum : at s e m c i i p s u m o b t u l i t g a c r i i i c i u m p r o peccalis noelris. Q u o d t e r o i n q u i l : < S u c c i d m i n t nervos, e t c , id a c c i d i l aut c u m i n c r u c e nervos ejus i r a n s f u e r u n t : a u l c u m sanctoe ejus i r u c i d a r u i U , manenlqtie m o r m i tisque ad r c s u r r e c t i o n e m . G b i i s l u s . qnasi v i l u l u s , cujus n e r v i sticcisi sunt, lapsus e s l b u m i , sua v o l u n t a t e , ut nos redimat, sustiiiens e i l o l c r a n g c a r n i s i i i o i t e m . N c c tamcn a morte est relenltis. A t Judaei pairiae fugerunt Gnes, et d i s p e r s i sunt i n Israel, g e n i i b u s cernenlibua D e a m , cujtis a l m a luce ipsi c a r e n t . Hoc vero d i c i t u r de i i s , q u i popliies tauri i n c d e r u n l , nec de o u i n i b u s . P o s s u m n s e n i m de bis d i c e r e , q u i non se dedore socios ad banc i n i q u t s s i m a m ca3dem perpei r a u d a n i , q u o d l e g i i u r i n D c u t e r o i i o m i o : c Manus noslra? non fuderuni sanguinem bunc, nec o c u l l aoslri viderunl Haec v e r b a jussit Deus dicere i l l o s , q u i non credem c o i n m i s i s s c n l , i n valle lavanlet manus super m a c i a i a j u v e n c a : nempe illos, q u i p r o x i m i essenl o p p i d o , i n cujus finibus b o i n i c i d i i i m esscl p e r p e l r a t u m , e t c u i p r o x i m u m j a c e r e l eadaver. Caclcrum j u v e n c a i l l a quoque C b r i s l i l y p u s c e n s e l u r . Jndjei b u i c v o c i emisere Yocem c o n t r a r i a m , c l a m i l a n l e s : t S a n g u i s ejus supcr nos e l super H beros n o s t r e > V e r u m Moses a d e i n i l L e v i i i s m a l e d i c t i o n e m , c u m i n R a p b i d i m ob defeclionem populi et forjnalionem v i t u l i ceperunt arrna, et nec fratribus nec filiis p e p e r c e r u n l . H i n c n i a l c d i c t i o , q u a d i e p e r g n d i e r a n l , c o u v e r s a e s l i n b e n e d i c t i o n e m , a c c i p i u n t q u e Levitac ab aliis i r i b u b u s i i r b i u i n p r i m i l i a s : quas inbabitabant ceu bospitcs et p e r c g r i n i , non secus ac i n boe m u n d o c o m m o r a n t u r penfecli C h r i e t i a n i e l v c r i adoralores N u m t n i s . 201 * t5 ^ principalissima munera, sctlieet sacerdotium et r e g n u m , s a c e r d o l i u m s o r t i t u r L e v i c u i d e s i i u a l u s erat a n l c q u a m nasceretur, dicente Jacobo p a l r e : t O i n n i u i H , qua? m i h i dederis, l i b i d e c i m a s d a b o " . V e r u m d c c i m u s i n v e n i e i u r L e v i i n t e r fllios J a c o b i , si n u m e r a n d i i n U i u m feceris ab u l i i m o . Sed is n u n i e r a n d i modus r e c l piendue est propter G h r i a t u m , q u i i n e x i r e m o saeculo linem d e c l a r a v i i esse p r i n c i p i u m , v e n i e n s e l bermd i r t i o u e m i n saeculi extrcr.i! fine d e m u m apporians. Conversa autem i n bencdiotionein m a l e d i c i i o n a L e v i , d u b i o p r o c u l e l m a l o d i c l i o S i m c o n i s in b c n e d i c i i o n e m r o n v e r s a r s l . N a m c o m i u u n i c o n t i l i o et opcra c c c i d c n m i S i c h i m l i a s , ob q u a m rem n i c m e r u i i t c o u u m i n c m m a l c d i c l i o n e m . Q u a p r o p l e r eosdem
t t C u m e n i m n l e e s i n l u 0 t

b . L i n , 1. " Isa. x x i x , 1 5 ; M a t t b . , 8. U a i l h . x x i , 58. A c t . v, 2 8 . I m o , S*p. . l % i , 11 * P s a l . , 2 . P s a l . x x v , 5. i)cut. x x i , 7. M a i l b . x x ? n , 2 5 . G e o . , 22.

7 e M M l f

493

COMMENTARlt IN GENESIN.

494

o p o r l e h a t v i c i s s i m e l bencdictionis esse p a r t i c i p e s . H i n c haud ab re nulltim verbum dc S i m c o n e faclt M o s e s . A U i p u l a n t Mosen sUentio pranerinisisse cam reni c o n s u l l o , quasi C b r i s l o I r a n s t i i s e r i l ejus c o r r e c l i o n e m , q u i o m n e , q u o d i n lege d e c s l , per g r a i i a m c o r r i g a l : qiieniadtuodum e l decem i r i b u s s t i b a p p e l t a l i o n e E p b r a i m c o n l c n i a s n o n r e d u c i l s n b C y r o , q u i libertalcm p o l l i c e l u r : sed poetea p r o m i t l i l se benelicenliam. i l l a s reductiirutn i n p a i r i a m per J e r e m i a m propbeiani defectuni resarciens per C b r i s t i jus icuor bus, e s i : lsraelem non cessalurum

Itaque et S i m e o n . l i c c l n o n n o m i i i a i i m * a i l a m c n c o m m u n i promissione gentis comprebensus esl, c u esse gcnlem c o r a m Deo. Simeon d i s p c r s u s est i n onines i r i cura singulis i r i b u b u s agri a s c r i b e r c n i u r . Nam e regionc o m n i u m t r i b u u m d a l u s e s i S i m e o n i l o -

c u s o b l i q u u s per uuiversas se extendens t r i b i i s . Q u i d a m auctorcs s u u l i n medio t r i b u s J u d i L a r u m ags i g n a i o s e s s e agros S i m e o i r i . A i l a m e n , q u a m v i s respectu r e l i q u a r u m I r i b u u m parva f o r e l , s a l u l e m c o n s e c u U est. U t a u l e i n q u i d a n i asseverant, ctim Judaii Scorlarenlur cum a l i e n i g e n i s , v i d e l i c e l eo l e m p o r e , quo ob i n s i g n e m pietatis z c l u i n p l u r i m u m c o m m e n d a l u s e s l Pbinees favore n u i u i n i s , , traduut primunl i l l i u s a b s u r d i l a t i s a u c l o r e m fuisse S i m o n e m . Q u a p r o p l e r Moses btinc 11011 dignaius e s l benediclione. V e r u i n HebraBus c o n s c n l i l c u m G n e c o i o * terprele. C;eteruin s c n s u m Hebraei a n n o t a b o : S i nieon e l L e v i iratres vasa sive i n s l n i m e n i a contu* melia?. Tn c o n s i l i o e o r u m Q >
u n

* \ , , . " , \ ,

ingredialur aniina

nica : et i n populo eorum n o n m o r e u i r g l o r i a mea* n furore s u o inlerfecerunt v i r o s , e i i n c o n miirum. silio suo d e s i r u x e r u n l

P e r m u r o s i n l e l l i g i possunt p r i n c i p e s , q n i poientia pollebant i n illa u r b e , eamqite c o n s e r v a b a n i et t u e b a n l u r i n s l a r n i i i r i m u n i l i s s i m i . Quaerilur, c u m S i m e o n e l L e v i d u n l a x a t d u o fuerint, q u o m o d r i p o i u e r m t delcre S y c b i m i l a s ? U a u c quaesiionem solvit S c r i p t u r a i n q n i c n s : O b dolorero c i r c u m c H s i o n i s , q u i die l e r l i o gravisbimus est, quatido quidem S y c b i m i l x dolorc d i v e x a l i , nequiverunt s u r * gere, et fortiler bosli obviaiu procedere. , cl . V E R S . 8. / u d a , te luudabunl fratre*, eit. J a c o b t l i prcecedentcs filios ob quaedam d e l i c l a c u l p a v i t , e* i n d i g n o s j n d i c a v i t futnro v a t i c i n i o ; vertim Juda?< sequetitia vaiicinatur. Aniino enim p c r s p i c i e b a l , p e r quein ex suis filiis g e n i i u m pro* missio, s i b i c l p a l r i b u s n u n t i a i a , e t c i u u i n esset g o r l i i u r a . Veniens aiitem ad q u a r l u m i i l i u i n , nempe J u d a m , o b i l e r commemorat o r a c u l u m , q n o d b a b e t : Regcs ex l u m b i s tuis cgredienttir Idem r e gnum quoque finem ac< cplwriun d o c e l siicccssione ejug, per quem rcgalc gonus c o n s l i l i l * S i m u l q n o que d e m o h s l r a t v o c a l i o n i s t i o , scilicet geniium lempus, qud voca* gignificat nobis et i l l u m , per quem c o n l i g i t

, , ,

^ -

^ ut n i e l i o r i ,

\ ,

\ , , t , \ , \ \ > . \

* , \ . > , , . , \

G b r i s l u m , ob q u e m Judas prai carterii imperio, priml. * * t jussii In d i v i -

ad regiam d i g n i i a l e m p r o m o l u s est. J u d i l a r u m I r i bus a temporibus inde Mosis tabernaculi, niunera D e i d o m i n a b a l u r r e l i q u i s I r i b u b u s . In d e d i c a l i o n i i obtutcrunt

\ *

, sione lerra?, caBierae t r i b u s per lOrtem Jddiia* abs^ que sorle guam p a r i e m acceperunt. DefunClo J o s n a Detig i n profligandisCbananseis banc Irfbuffl gerere dncaltim prapcepit. U b i q u e h a n c t r i b m n regia p o lestale pr^edilam r e p c r i i m i s . Q u a m v i s e i d i v e r s i s locts convepireut judicee , attamcn penos 202 i r i b u m J u d a m l o i i u s r^gui pnteutas manebat. R e gale s e e p l r u m lenuit illa t r i b n s a Davidis finperio usqtie ad tempora Babylonica? c a p U v i t a i i g , e t tisqu* ad r e d i l u m quando liberati cx illa c a p i i v i l a l e p o t l l i n i i m o reversi surii ad p r i s l i n a s sedes. \n P a r a l U pomenis cjus genealogia priiuo p o n i t u r loco. V e r U giuiilc esl eamdem i r i b u m p o t i l a m e g g c r e g n o N i a r leniporibug q u a gunt i n s e i u t a , ugque a d adftntartt' \ , \ \ . \ \ , * . \ , \ , , . iv \ [ ^ ; * t l \ Gen. xxxv, I I .

495

PROCOPII

GAZJEI "

49C . (64),

r i n i s l i , q u a m v i s niliil ea dc rc memoriae p r o d i l u i n ' ; ^ s i i . C x l e m m faraa quaedam tnanat, quae aflirmal J . i r i i U r u i i i i r i b u m r e x i s s e r e l i q u a s I r i b u s onines, donec l o l u s populus i u m i s e r a m s e r v i l u t i s c o n d i l i o n c m ab R o m a n i s esl deductus. Iloc facit, quod n n i v e r s a gens non ab Rufcen primogenito, n c ab L e v i , qui c r a l senior, e l sacerdotii d t g n i l ^ l e praefulgebal, nec ab Josepho, qui pra?fectus fuil i E g p y l o ot fra i r i b u s , nec ab bujus l e m p o r e prajfuerinl Judaii s u n l d e n o m i n a i i . l i b e r i s , quaravis longo l u l i t apdecem I r i b u b u s , sed ab J u d a Q u a r e gens non

* *\, , > , \ , \
B

, \ , , 0' . , ; , \ ,

p e l l a i i o n c m n B e n j a m i n I r i b u , in qua lotius g c n l i s sila erat m e t r o p o l i s ? Q u i a Iribus Juda jam inde a priscis temporibus regia d i g n i l a t e resplendebat, propbetiam. Nam l i b e r l a s ipsis gubernabatque omnes Judaeos, c u m adbuc libertate lruercntur juxla incolttniis s t c l i l s q u e ad tempora A u g u s l i , quo et

* , , ; . " \ , \ , ; . -

i m p o r a n t e i n iiiiseram devenerunt s e r v i i u l e m . S u b idem tcnipug et C h r i s l u s natus est. A u g u s l u s , llerodes alicnigena, cui regni babenas c o m n i i s i t

\ (65),

, \

A u g u s l u s auctoritate eenalus, genli i m p e r i l a r u n t . l l o r o l i s pater erat A n l i p a l e r A s c a l o n i t a , sacerdos A p i l l i n i s , m a i e r vero C y p r i n e A r a b i c a . Is occiso p s l r e m o pontillce H y r c a n o , ad g u b e r n a t u l a J u d-jsici regni c m e r s i t . Y e r u m t a m e n q u a m v i s in i m perio R o m a n o cx d i v e r s i s genlibus o r i u n d i duoes el rcges i m p e r e n t , tamen smnnia r e r u m penos R o m a n o a e s l . S i c apud Judaeog, universa polestas iKCgit i n J u d i l a r u m i r i b u , Licet ex a l i i s t r i b u b u s i n t e r d u m d e c l a r a r e n i u r regeset p r i n c i p e s .

) (66), . \ , ' , 1 , \ \ \ , ' \ , ol ,

' .

A l n n n c paulo a l l i n s r e p c t a m u s , et c x c u t i a m u s v a t i c i n i u m J a c o b i . Quod non qiiartum filium, ex quo Iribug i l l a descendit, Jacobi p r o p b e l i a c o n c e r n a t , satis liquct ex v e r b i s , quae s i c h a J i e n l : < A u d t l e qnaa in extremis diebus futura s u n t . Q u o m o d o enim isla vcrba rcspicere p o l e r u n l c m , q u i l u n c v i v c b a l ? Praelerea nec fratres J u d a m c o l l a u d a r u n t , Q u i d enim praeclari Judas ille f e c i l , u l fratrtitn laudem mereri pos9ei? P o i i u s baec vcrba Josepbo a l i r i b u o i i d a fuissent, q n c n i , a n l e q u a n i i l l u d valrcinimn a Jacobo d c p r o m e r c l u r , e l i a m ipsus a d o r a v i l Jtidas. Pnvterea majus boc e s l , quam ut c o n v e n i a l Juda?, quod d i c i l u r : A c c u b a n g ut leo d o r m i v i s l i . l i n p r i m i s tamen illud non quadrat J u d & , quod s c r i b i l u r : Donec v e n i a n l , quae illi seposita s u n l . ipse e r a l e x s p e c l a i i o g c n l i u m , e l c , quae verba s i g n i f l c a n l l c m p u s qno i l l e , de quo hic genno b a b t v u r , advenltirus s i t . M u l t i ex univcrsa genle nec ex sola t i i b u J u d a , declarali sunt priucipes e l rcges, utpote Moses, Josue, D c b o r a , et q u i ordine s c q u u n t n r p e r a l i q u o t a n n o r u m c u r r i c u l a . IIos S c r i p t u r a sacra non cx tribu J t i d a , sed cx a l i i s allectos t c s l a t u r . Iino ad aliaiQ t r i b u m p r i m u s rex Saul p e r t i n u i l . Regos, qui processcre ex s l i r p c Davidica, nee perd u r a i u n t a n n i s q u i n g e n l i s , s c i l i c c l ad B a b y l o n i c a m c a p t i v i t a i c m : nec universrc d o m i n n l i s u n l gomi : sed h o r u i n i m p e r i u m ires saliem U ibns non per omnia agnoverunt. A l i i c r a n t duces c i reges, qui caeierarum tribuuin t e n e b a n l m o d e r a i n e n . Universtim enim regnum dcfunclo Salomobe in duas fn( l i n n e s a b i i l . Deindc p o s l B a b y l o n i r a m c a p t i v i l a l c m snpra quingenlog annos usque ad a d v c n l i i m C b r i s t i ttsi gunl a r i s l o c r a l i a , quo lempore sacfirdc.lps rogia d i g u i l a l c prajfulgebant. Satis i g i l u r snperque m a nifcslum r c o r , i l l u d v a i i c i n i u m non ad p r i i n u m i l l u n i J u d a m , nec ad ejus sticcessorcs porrigon tuin p.sse, s c i l i c e l c non d e c r i l princops cx J u d a , > c t c , scd nd iiniversani t r a b e n d u m csse iribunt, quasi in lmnc m o d u m d i c e r e l : N o n desinet i m p c r a r e tribus J u d a , donec v c n i a l , c u i s e p o s i l u m est. q u i , ut gubernet geules, exspeclabaiur jain i n d ab illa p r o n d s s i o n c , qita? facla 203 Abrahanio. Dicalur i g i t u r ad l o l a m frtbum : c L a u d e n l \o fratrcs l u i : quia praelala es reliquis t r i b u b u s . Eidetn eompelit, n l s i l i m p c r a t o r i n proiligandis bostibus. N a m vcrba v a t i c i n i i s u n l , qua3 id m o n e n t . c Manus UIJ i n lergo b o s l i u n i l u o r u m . Dcindo, ut apparcal i m p e r a l o r i a d i g n i l a s , s c r i b i i u r : c C a l u l u g leonis J u d a .
e s t

NOTyE. (04) , , : , : , \ . *. . , . * \ ?. . (65) . . . \ . . (6(5) . . I X . . \ . -^.

497

COMMENTARII

LN G E X B S L X .
f

498

O b hanc t r i b u m magnifice se effcreiis Jacobus patriarcha, i n q u i l : E x gcrniine meo fili, ascendisli, i d e s i , ex nu*. p r o c e s s i s l i , s u b i l l i s verbis i n c r e m e n l u m et decrementum i l l i u s i r i b u s c o i n i n o n s l r a i i s . < A c c u b a n s u l leo d o r m i v i s t i , e t c , d i c i l u r ob audaciam et animosos advcrsus boslem s p i r i l u s . Deinde s i g n i f l c a l tanta firmitale e u m inscdisso rcgio s o l i o , quod boeredilario j u r c s i l adeptus, ut inde avelli e i d e l u r b a r i nequeat. L e o n i s nomen i m p o n i l u r i l l i t r i b u i , quod l c o , si c u b c l , t c r r i b i l i o r , propter pec i o r i s a m p l i t u d i n e m , c o n s p i c i a t u r . Q u a p r o p l c r a d m i r a l u r J u d a m , u l t e r r i b i l e i n et f o r l e m , quasi nemo fa< ile i n v e n i a l u r , q u i i p s u m sit e x c i l a l u r u s , c l regio s o l i o rcgiaque d i g n i l a l e dejeclurus. H u n c paulo post r e f e r l fore exspeclaiidnem g e n t i u m , q u i n o n c o u i p a r i t u r u s sit p r i u s , quam defuerii princeps et dnx i n Israel. V e n i i n b i c t r a d i i u r Iranslalurus regnum a i r i b u Juda in <e. Nato c n i m C b r i s t o ablaium fuit sceptrum J u d a i , u n i v e r s a gente i n servilutem ab Roreanis redacia. Quapropier bcalus L u c a s , adnoians teuipora d i l i g e n l i u s , i n q u i l flnem J u d a i c i r e g n i fuisse i n i l i u m d n c u h i a - C b r i > l i , quod q u i d c m a c c i d i l decimo q u i n t o anno T i b e r i i C.-Ksaris, c n m Poutius Pilatus ut p r r s c s aihwiuislrarei Judacorum regnum Simil i l e r t r a d i l sanclus Malthaius : Jesu auiem n t t o in BolMeeiii Judae in d i e b u s H c r o d i s r c g i s , ecce M a g i ab Oriente v e n i u n l H i e r o s o l y m a m " e l c , quibus verbis d i h i c i d e c o m m o n s l r a t vocaliouem g e n l i u m , et Judaeos eo l e m p o r c ab alienigenis esse gubernatos. H;wc v c r o contigcrc i u e x i r c m i s d i e b u s , s i c i u i liabet v a t i c i n i u m J a c o b i . IJoc lenipore C b r i s i i regnum i n gentes conspicuuin e r a t , e l ex eo t e m p a r e n i l i i l prseclari per propbeias , s a c c r J o l o s , domi m i l i l i ^ q i i e gesluin est. S i q u i d e m p l a u i s s i u i c adempta libertale scrviebant R o m a n i s . T w n p l u m enim erat profanalum , quaiido v e n e r u n l ( u l innuit p r o p b e i i a J a c o b i ) seposita i l l i . Qu:e aulivn sunt i l l a ? c Nempc : J u d a , le c u l l a u d a b u n l fratres. > Hasc q u o q u e secundum a l i u m scnsum e i i n C b r i s i u i n r e d u c u n l i i r , q u i quoque J u d a v o c a l u r , u l a l k u b i c l J a c o b u s . A i t nainquc p r o p b t l a : t Jaeob lilius m e u s ; assumam e u m . l s r a e l elecius meus, suscipiet eum anima niea. J u d i c i u m gentibus p r o f e r e l , e t c ; et i n noiuine ejus geiiles sperabunt * . > E t i a m D a v i d i s nomine a p p e l l a l u r , ut palct ex L X X X V I U p s a l i n o : Ipse me i n v o c a b i l : Pater meus es l u . E l cgo p r i m o g e n i t u m ponam e u m , e x c d s i o r e n i regibus lcrrae : i n selcrnum parabo ei i n i s e r i c o r d i a m n i c a m . E t i l c r u t n : t S e m c n e j u s i n sciermim m a n c b h , ct Ihronus ejus, u i sol corain m e c l ut luna peifecla i n aelernum* . > H a u d abhorrentia a Davide, de quo ista prscdicari v i d e n l u r , d i c i l e l Salomon L X X I p s a l m j , qui i n s c r i b i t u r S a l o m o u i . ls psalmus d i l u c i d c , qua3 Itacicuiis detlimus, c x p r i m i t : c h u p e r a b i l a i n a r i ad m a r e , e l a fltimine usquc ad fincs terr.r. otuncs s e r v i e u l c i .
e t T f 8 M

Ca3tcrum ilic Judag t*st C l i r i s t u s , q n i secundum c a r n c m <*x i r i b u Juda natus e s l , secuudum d i v i n i A p o s t o l i l e s i i i i i o i i i u i i i . V c n i m nomen s i g o i i i c a t , l a m l e m , atil b y i n n u m d e c a n t a l m n . A l c u i magis c o m p e t i i , quam C l i r i s i o , u l m a g i r l i c e l a n d e l u r , q u i suis f i a i r i b u s , uempe a p o s l o l i s , a d m i r a b i l e s v i r l u t e s perficiens, n d m i r a l i o n i l u i l ? De q u i b u s babelur i n P s a l t e r i o : A n n u n l i a b o nomcn l u u m f r a i r i b u s incis > A t i n n l i c r i b u s , quibus c o m i t a i a vonicbat M u i a , i n q u i l C h r i s t u s : c A n n u n l i a l e fratribu> i n e i s , q u i a ascendo ad P a l r e i n n i c u m * . > O i s c i p u l i p r i i n i e u m s u s p i c i e b a n l u l p r o p b e l a i n , duin adeo i n s i g n i a etlerel m i r a c t i l a . Deinceps v e r o , u b i d i d i c e r u n l ab ipso d e v i c l u m boslem et b u m a n i gencris ( a r n i G c e n i : nec n o n m o r l c m ct i n v i s i b i l e s poieotias ab ipso csse debellatas, u l D c u m a d o r a v e r u n l ipsiui. Praeleiea quis n c g e l , inamis 204 J f"sse in tergo b o s t i u m , c u m d o c l r i n a e l i n i r a c u l i s e x p u g n a r i l tlapinones ? cruce vero pendens passis n i a n i b u s , fugavit omnes bostes, eosque lerga v e r i e n i c o e g i i . U n d e i n Davide legtmus : < Persequar bostes i n c o s , e i a p p r e b c n d a m , nec a p c r s c c m i o n e reverl a r , doiicc i n l e r i e r i n l . Aflligam e o s , nec p o t e n m t cunsislere. G a d c n i sub pcdes meos E t baec p a l i e n l e s , ne referirc q u i d c m u u d e b u n l , j u x l a i l l u d o r a c u l u m : c N i h i l c u m m o d i c x ipso capiet bostis, et filius i n i q u i t a l i s non a m p l i u s laedct e u m * . Iloc vero prmcipue l u n c evenit, CIIID coinmUteiis s p i r i l u P a t r i , carne e x u i u s descendit i n hostium locum : et c u m essei i p s a v i l a , d e s t r u x i l niortem et a d v e r s a rias potentias : quas v e r i s i m i l e est ad p r i m u m ejus a d v e n l u m , c u m e u m niidtim existimarent h o m i n e n i , iuslituisse ipsurn c i r c t i i n v e n i r c , ct i n s u l u r c e i c c u v i l i e l extrema? s o r l i s h o n i i n i . U b i vero c o g n o v e m n t omn esse augusliorem boutine, n i i n i r u i n fuga i n i l a terga d e d e r u n u A l ipse extendens manus telis suis d i v i n i s fugienles persectaus est. Nutic quoquc eos, q u i ipsum i n i m i c u i u capiunt e l bella gerunt c u m E c c l e s i a , i n v i s i b i i i telo i n fugam vertit c l fuudit. A c c e p l i s s p o l i i s , quae sunt praeraia v i c l o r i a e , a d o r a b i i u r a P a t r i s filiis : s c i l i c c i angeli iti coelo o i coelestcs v i r i u l e s i p s u m a d o r a b u n l . Idem facienl apud nos aposloli et genles cognoscenles ipstun esse Deuin, et accipientes ab ipso potcstaiera c a l c a n d i supra s c r p c u l c s et s c o r p i o n e s , e l supra omnem poieslaiem d i a b o l i , q u i nobis l e r g a v e r l i l , i m o p r o t r i l u * e l c o n c i d c a l u s est, p r o p l e r e x i m i a m C b r i s t i v i c l o r i s v i r h i t c m .
, 0 1 E , , S s l

Potcst h o r , quod ait : t l n tcrgo, > c l c , d i c i de Judaeis, q u i i p s u m bostili odio s u n l p e r s c c i i l i : q u i , quamvis i n boc s x c u l o manus ejus eHugianl, tamcn i n e x l r c i u i s diebus c u n l h e b u n l u r e u m . N a i n bi s u u l filii Dci pairis secuudum lsaiaB vocem : < F i l i o s genui et e x a l l a v i : ipsi VLTO me r e j e c e r u n t . l d c m etinm d i c l u m c o n g r u i l ejus secunduro carncin f i a t r i l ) i i s , q u i p r i m o i n fide baesitabant. A d m i r a b a n l u r C b r i s l i m i r u c u l a , sed i n l e r i n i oiTeiidebantur c c m c n t e s euiii legis obscrvare Cieremonias. N a m de u u l l o
lv

- Ltic. , J . Maltb, n , \ . Isa. x u i , 1-4; M a l l b . x n , 18 2 1 . ' P s a l . L X X X V I U , 27- 20. i b d . 5 7 8 . P s a L L X X I . 8, I I . " R o m . i x , 5. P s a l . x x i , 2 3 . " J u a u . x x , 17. Psal. ,
3 1 J i
3 J

, f c

f i

38, 31).

* P s a l . L X X X V U I , -23.

Isa. I , 2 .

*M

PROCOPII GAZiEI
, e

600

d i t c r i n i i n e i n c i b l s babendo concionatur : c N o n , quod i n os i n g r e d i l i r , i n q u i n a l b o m i n e r a " * , etc. N o n atitem superslitiosius observandnni essc S a b b a t u m , bisce v c r b i s significavit : Q u i a D o m i n u s Sabbati e s l F i J i u s l i o m i n i s * . U t diibilantes i g i l u r d i x c r u n t : S i b * c i a c i s , o s l c m l e leipsum m u n d o . N e m o e n i m i n occtilto facil, et c u p i l ipse manifesUts esse . > A t b i s ( o n l i i t n o subjiiugit c v a n g c l i s l a , inferens ! < Nec e n i m fralres sui i n ipsum c r e d i d e r u n t " . Caeierum post pasgiuuem c l ascensioiiem D o m i n i , n u l l u s a m p i i u s i n c r e d u l i i a i i locus e r a l fratribus. Quae c u m i n s p i r i i u praenovisset J e r e m i a s , ad C h r i s l u m a l i c u b i l o q u i i u r i n bac yerba : c Q u i a fratres t u i et doinus p a l r i s l u i , c t ipsi reprobaveruiit te, et i p s i post l c claiuant. C o n g r c g a l i a u n l , ne fcslines i n r i s . Quia dicent de le boua . > Haec q u i d c m Sn effectuni producta eg.se, riemo est q u i n e s c i l . P r u i n d e e i Jacobus L i l l e r i s appellans dnodecim t r i b u s , eic e x o r d i l u r : Jacobus Dei et D o m i n i n o s t r i Jesu C b r i g l i setvus**, etc. V e r u i n c u m necessitas postul a r e t , ut e l n a l i v i i a t i s ejus m o r t i s q u e m y s l e r i a propbelia c o i n p r c b e n d e r e n t u r , u o n h n m e r i l o a d d i l ; t C a t u l t i s leonis J u d a . > Q u i a C b r i s t u s ex r gia ortus est I r i b u , F i l i u s q u e e s l C u n c t i p o l e n t i s , q u i polest adversarios solo verbo d o n i a r e , secundum p r o p h e t a m , q u i p r o f a l u r : L e o r u g i e t , ei quis n c n limebil ?
, T 1 1

V E R S . 9 . Ex germine meo, /5/f, ascendisii, e l c . C h r i s t u s e n i m secundiim c a r n e m erat ex semine et radice J a c o b i , q u i i l l a p r a d i c e b a l . I m o n a i u s fuit ex germine e l n o b i l i railice sauctae V i r g i n i s per S p i r i t u m s a n c l u m . N a m a l i c u b i i n q u i t S c r i p l u r a : E x i b i t virga ex r a d i c c J e s s a * . Ipse c n i i n est vere v i r i u l i g v i r g a , quam ex Sioit m i s i t nobis Deue. Iliee c o n s o U l u r omnes et l o l e r a i , virga exsistcus r e c t i l u d i n i s e i r e g n i . Haec recte et cleinenler pagcii s a n c i o r u m greges; caslerum c o n i e r i i ceti figuli vas e o g , q u i nolurit ab ipso p a s c i . Ipse virga e s l , quae reponebaliir i n sanclo l a b e r n a c u l o , e l i i i f e r e b a l u r i n S a m t a s a n c i o r u m , progermir.ans nuces, qti;e quidem r c s i i r r e c l i o u e i n nobis a d n i n b r a i i i . L i g n u t n e n i i n nucis a r b o r i s fugal gomnog 205 i*iducilque v i g i l i a s . U t a u l e m i i i o r l e m C b r i s l i nobis p m i t i n l i e l , infert : c A c c u n i b e n s u l l c o d u n n i v i s l i t t ut c a l u l u g leouis. > S i q u i d c m Pater cst i n F i l i o , e l i n F i l i o P a t e r . S c r i p t u r a auiem i n s u e v i l somuum appellare m o r i e n i . V e r u m per d i c i i o n c m , accumbens, e t c . gigiiificaiur nobis v o l u n t a r i a m o r s C b r i s t i . A l C l i r i s l u s o m n c s , ceu leo foriis et vigeng pollengqiie v i r i b u s quiverat devincere. Nec a m o r i e detenlus e s i , q u e m a d m o d u m p u t a v e r u n l ilu, q u i ipsum i n crucem egeriint. Imo v o l e n s c u b u i t . Q i i e i n a d i n o d u m leo non soltim v i g i l a n s , s c d c l dormiens t e r r i b i l i s e s l , gic C b r i s t t i s n o n ante c r u c e m , ged e l i a m i u c r u c e t e n i b i l i s erat, magnaque designabat m i r a c i i l a : N o n ait, dormies, e i c , ged dcrmivi&ti. Tanta e n i m propliclia? est c e r t i l u d o , u l i l l a , quaj nonduni facta s m i l , efleela dula praesu mant s a n c l i Dei b o m i n e g , siquidem i d , quod faclum est, i i c r i infcctuin n e q u i l . A't Oeo i d quod futurum e g l , jani j a m factuin e s t , lempusque omnc peues i p s q m ceriuiji et p i i r s e n s e s l . H u i c ailine c s l ct illud Scriplurae eloquium : t F o d e r u n l manus meas et pedes metiB. N i i i n e r a v e r i i n l o n n i i a ossa mea . Q n o d ait : c Q u i s e x c i t a b i l e u m ? m i i a b i l i modo signiiicat r e s u r r e c t i o n e m , ct e i u n , q u i nos suscitai e i p r o vocat ad i n q u i r e n d u m Deutn. Iudicat quoque e u m v o l e n i e m c u b u i s s c , n<c indigcre a l i e r i u s a u x i l i o . P a t e r namque guschabit e u m secitndum S c r i p l u r a m dicentem : Qiiem Pater s u s c i l a v i l a mortuig . > Ipse vero semelipsmn e x c i t a v i t , j u x l a i d , q u o d dicit : c S o l v i t e l e i n p l u n i boc, et i n Iribus diebus s u s c i tabo ittud .
3t t n

Cailerum Iraustiilil,

A q n i l a s eyitlenter

pra3sentem

locum

,
%

, -

* -

inquiena : Catulus leonis Juda, ab 9

, ' ,

Uis et captivilaie ascendisti, fili mi incurvam aceubuhti. Symiuacbus aulem i n bunc modura : C a tulus leonis Juda, ex venalione mea, ftli m i , ascen<Jisli, \ clavdicant designaiur iufVrno nobis n o s l r i , e | quasi fuga. consedisii. P e r qwx o m n i a Salvaioiis dilucide resurrectio dicit ipgum

- , , . &-

' . \

, \ , , , ^ . \

ex venaiione quadam s c i l i c e l c x claudicagse e l

Quod

consedisse nec corruisge, saiis evidentcr per c l a u dicaliooem quod significat n i o r l e m , e l per c o n s e s s u m , reliquorum morlalium aniiox non sicuti

abreptug g i l . T e n p u s quoque pronuntiat gub bisce verbig. < N o n dcflciel dux^ ex J u d a , i d e.st. N o n deficicnt Judaeorum, popnlus ex geniibus conflalus i n c r e d i b i -

aancti genti h u i c imperanteg. N a m excigo regno

l i a i n c r e m e n l a gumpsit. Q u i a eo lempore apud Jtidaeos Ranclus n u l l u s fuit a m p l i u s . N a m gantti e l boni fmineg defecerunt. Quod quidem per gequenlia d o m o n s l r a t u r : L i g a n a ad v i l e m pullinti guum. c V e r a f i i i m \ i l i a per v i l e m alligavit et c o n j i i n x i l s i b i populum n o v u m , q n i p r i u s eCfrcnis e l i n d o m i t i i g fuer a t . A l l i ^ a l j i t quoque propagine guai vinea2 i d e s i , verbo suo e l charitale sibi priscae synagoga?
f

l u n i . Nigt forle qtiis credat c i r c u m c i g u m p o p u l u m a l l i g a t u m et a s l r i c t u m essc a n l i q A i t a i i legis. V e l vineatn intelligit U r a e l e m : per p u | l u n i v e r o d e n o i a l populiim ex ^ e n l i b u s c o l l e c i u i n . Is enim j u m e n M n t i h . x i i , 8. " J^an v u , 4 . H , 1. " VkiiL \\\. 17. A c l . , i o .
% S i

3 8

i b i d . 5. J o r c m - , 6Joan. u , 19.

Jac. i , \ .

1 1

Amos u i , 8.

, f

lsa

501 tis neae D o m i n i S a b a o l b , auferendo charilatis. elc. v i n c u l u m m o r d e a n l : sed palienter

v

COMMENTARII IN GKNESIN.

505

b r u l i s comparatus erat, i m o ipse S a l v a t o r gentes a p p e l l a i canes. C a j l e r u m et genies c o p u l a v i l v i sepein e l d i r u e n d o i i i l e r s l i t i u r o . Has a u i c m alligavit Israeli v t i i c u l o i s l a ierant nequaquani v a s t a u l i a v i n c a i n . A i t vero : < E l p u l l u i n , S i c qti& p r i u s e r a n l fera, poaila feritate c i c u r a t a s u n l adeo, ut v i n c t a 11011 r e s u l t e n l v c l Hde ambobus populis u a l i s . Dicat s a n c q u i e , ba?c eventum

quasi ex una eademque a s i i t a , j d est, ostendit

esse sortita, illa Hoc fixus in superba

c u m diceret D o m i n u s ( u i babelur i n Matlliaeo): c Ite i n v i c u i n , q u i e s l contra vos ' . i l l u m non i n s l a r l e r r e n i rcgis vebendum essc eqsiis ct c u r r i b u s . P o m p a exlrcniae classis l i o m o . carnein IraussecunM M

CaMerum prophelia aberil.

V e b e l u r asino et p u l l o subjtigali ceu pauper aliquis et

1 7

i n sua propbelia e t p r e s s i l Z a c b a r i a s , dice.ns : c E x s u l t a , filia S i o n : E c c e rex tuus tibi- v e n i i i n a n sedens super asina , t e i c . Quod autom c r u e n l a t u r u s esset p r o p r i o sanguine
e t

sueius

basla sive l a n c e a , salls d c c l a r a i u r per

sequenlia

v e r b a : < L a v a b i t i n viuo suarn s i o l a m . H u n c coelesles v i r l u t e s , r e c l a m a n i

coetum a s s u m p i u m

c u m c o n s p i i atae essent supremne 206

d u m Isaix v a i i c i n i u m : Q u i s e s i i l l e , q n i v c n i l ex E d o m ? nibedo v e s l i m e n t o n i m ex B o s o r ? > E t lierum : < Unde gniflcat vero l i b i v e s t i m e n l a r-ubra, et i n d u m e n l a suutn, quem l u a , q u a s i calcaveris in l o r c u l a r i b o t r o s ? S i r e p u r g a v i t et e m a c u l a v i t . Nam i n d i i m e n l i i m poptiluin p r o p r i o sanguine

V i n u m nota est i l l o r u m , q u i c r e d i d e r u n l , et i n morlcro ejus s u n l b a p t i z a t i . V e l qnod S p i r i t u sanclo e i V c r b o v e r i l a i i s suam c a r n c i u sit p n r i f i c a l u r u g . Quod autein paruin a c c u r a v e r i l Judaeos, q u i immant r a b i e p e r c i t i i n i p s u m r u c b a n t : scd p l u r i m u n i gavisus sit n o s l i a salute c u m n u l l i esset qui secundum divinam nalnram, passioni o b n o x i u s ab ebtiis i n q u i t : c G r a l i octili ejus a v i n o . Metapbora d u c l a

s o l i l o siiut p l e r u i n q n e b i l a r i o r c s . I n d i c a l u r c l laetitia, quae c a p i t u r ex m y s i i c o v i n o , quod p r o p i

n a n s euis d i s c i p u l i s p r o f a l u r : c A e c i p i t c , b i b i l e , b i c e s l sanguis, q u i p r o vobis efTunditur i n remtssioi i e m p e c c a l o r u i n . S i m u l quoque per illa verba docot, quod valde benevote r e s p i c i a l o n m c s , q u o t quot in ipsuiu c r c d u n t . P r o p r i u m e n i m e s l quodammodo VERS. 12. Albi v i n i ; ut blande ab b o m i u i b u s a s p i c i a t u r . dentes t / u s , - e l c . L a c fortassis nobis dmnonstrat s i n c e r i t a i e m e l p u r i i a i e i u m y s l i c i den-

a r i m e n l i . D c d i t eniin sui c o r p u r i s itnaginem vel elfigiem aut lyputu d i s c i p u l i s , baud amplius a d m i l l e u s et acceplans optasti m i b i Integrilas, legis c r u e n i a s a c r i b c i a . P u r i l a l e m i g i l u r i n y s l i c i panis, quo a l i m u r , per candorem

t i i i i n s i - n i f i c a v i i . N a m s c c u n d u i n d i v i n u m Davideui : c S a i r i f i c i u m e l obialionem n o l u i s l i . S c d corpue . S i c vero p a l e l , quia ex deniibtis procedit s e r m o , d u m i i d e m sunt candore c o n quaei s p i c u i , e l i a m ipsos e m i i t c r c sermonem purtnn e i s i u c e r u m . S y b i l l i s v e r b i s nobis p r o p o n i l u r j u d i c i i alius sit, q u i eadein c o r m m p a l e l c o n s p u r c c l . C;eteruni

et p u r i l a s doclrinae s e r n i o n i s q u e , quo a l i m u r et n u l r i u i t i r . Osiendit praUerea, quod

i m p o s s i b i l i a conetur lavaudo veslimenta, c u m

ipse a peccalo i i n m u n i s exsietens, per i l l a , quibns r e l i q u i m o r t u i sunt, m o r l e m d e s l r u x i t . Q u a p r o p l e r (ut q u i d a m so.nliunl) i n q t i i i : < E l p u r i o c u l i ejus supra v i n u i n . Mettto eniui in lege justiGcalus e s l . O m n e s ab p r i m o A d a m o j u s t i , q u i non opere peiTecernnl qtia? d i c t a b a l c u p i d i l a s m a l a , nequiverunt t i b i i m p e r a r e q u o m i n u s p a r e r c n t o c u l o r n u i c n p i d i n i . V e r u m G b r i s t u s c l i a m quoad oculos, pcccati laba a c u u s e r a l . c Supra v i u u m i n q u i t , scilicet ab o m n i fere repurgaluin seu defaecaliim. VERS. 4 3 . Zabulon juxta portum maris hnbilabit, atquc juxta bcnedicens portum navium: terininus eju$ u$qu$ rnari s'H ad Sidonem, e l c . H u n c Moses, ita f a t u r ; c Lartare, Z a b u l o n , i u e x i t u l u o * \ 9 id c s l , i n inductus es in eam teriae partem, qur

qiiiete e l securitate terraD. Q u i a p r o c e s s i s l i , et quasl

c o i d e r m i n a , et t e r r a m a r i s q u e r e f o c i l l e t u r et juvetur b o n i s . E t is est sensus b e n c d i c t i o m s , quam i l l i i r i b i i i i i n p e r t i i u r M o s e s . l n t c r d u m a u l e m p r o p b e l i a e x p l i c a t u r aut s i m i l i l u d i n e r e r u m g e s l a r u m , atit noniinis inlerpretatione, quain e t y m o l o g i a m vocant. G x l e r u m Z a b u l o n , s i vocem e x p l i c e s , denotat b o n a m v i a m et benedictionem. A l i l l i vere c e n s c n l u r b e n e d i c l i , q u i per fidem i u C b r i s l u m j u s l i l i a m
u

eunt assecuti. H i sane e x c l a m a r e possunt : t B e n e d i c l i nos D o m i n o , q u i c r e a v i l coelum et terram De bis s c r i b i i Isaias : V i a p i o r u m r e c l a est, et via p i o r u m est parata lem, que e x q u i r e n s j u s i i l i a m , et servans pacem apprebendant divinatn aulam i n v i l a n s Deus, i n q u i t : c A p e r i t e p o r l a s , et i n g r e d i e t u r gens justa

. Hos i n sacrosaiictam e l cuslodiens veriia-

> Sed ne q u i d o b s i e i e i forle i m p i n g a n l , c u n c t a n l i u s -

bona ; jubet s a c r o s m i n i s l r o s c o m m u n i r e v i a m , d i c e n s : Iie per portas nieas, ct e l gentibus admistos b a b i l a l u r o s Jacobus

l a p i d e s d e l e r r a j a c l a i e * . N o n i g i i n r uierito p r o n u n l i e m u s benedictos Israelitas, e l felices i n suis Tiis, q u o t q u o l fidem h o n o r a v e r u n i ? H o s n i a r i l i m a m o r a m testuttir, ulrisqtie c o e u n t i b u s . et sese aggtomerantibus sub i i n u m paslorem G b r i s l u m . E l i a m S c r i p l u r a s a c r a i r i b u i t m a r i i i m a m regionem gentibus, inquiens : Uegio Z a b u l o n e i l e r r a 207 N c p l i t b a l i m via
% T

wiaris, Galila3a g e m i u m , e l r e l i q u i incolentes loca m a r i v i c i n a , v i d e r u n l l u m e n magnum

, > scilicel

l u c e m C l i r i s t i . Israel ilaqtie v i c i n u s una c u m b i s , q u i m o r a b a n l u r in locis m a r i t i m i s , i l l t i m i n a t u s eti. Et b o c illvid est, q u o d d i c i t u r , prosperari i n v i i s . N a m G b r i s l u s ait : c Q u a n d i u l u c e m b a b e i i s , arabulale in l u c c , ne vus l e n e b r e i n v o l v a n l . Gentibus i g i t u r adjunctus est l s r a e l , q u i solus o l i m veraabatur e i abuuebat societalein g e n t i l e m . I n t e r s l i t i u m e n i m sepis d i r u t u m est, e l lex i n praeceplis s i l a i n i r r i l u m deducia est.
n I T M

E l i n bunc m o d u m populi d u o , i n unuin c o a l u e r i i u i . E r i l i g i t u r i n p o r i u ,

4 1

Mailh. x x i , 2. Z a c h a r . , 9. " Isa. L \ U I , 1. " i b i d . 2 . " M a l i h . x x v i . 58. P M I . XXX:X, 7 ; Hebr. x , o. Deut. v x \ m , 18. P l . C X I I I , 15. " i s a . x x v i , 7. * ioid. i . lM,mi 10. " U a . , i , t. w Joan. x u , 55.
k | , i a

503 i t i l i c e l i n t ilo porlu a-l C l i r i s l t i m bviis l e m p e s l a l e m , appulit Im-iim l u l u ; n foslinat.t. 11: iotits, lrriitimis el l l a s i n r u s a i i s Deus v i l o c i l c r reddam p o s t m n o ad

PUOCOPU so!u n Cbriti

irAZ.EI

504 sa?vam quasi

refurens spi perstUMoups. N . U D ubi cvasU

g i a t i a m , : c m i n u w s or, r. l i r iu porlum, q u a s i in > e l c . propter rxcdkiilinm s p i r i l n a l i s et vobis T y r u s et Sidon, onmis

Q iia usque ad SidouiMi) oxlrudoiur , quid m i h i

implubil u r b c s , qu.nc quondaiii e r a n l impfce, c l persequph:mttir spoliabanlqiif cotcnles D n m . p^r p r o p b c l a m , inqiiit : c V e r i i i n P a b v s i i n o m m ? N m n q u i d iiltionem vos r c d d c l i s mibi? E l si u l c i s r i i i i i u i vos c o u l r a mo, r i t o v i c i s s i l o d i i t e i h vobis u p e r capnt v e s i n i i u . Argi*iituiii eniiii mi>um c l atiriim tiili.slis, p i i l c l i e r r i m a i n i u l i s t i s in d H t i b r a w s l r a . Factusquc e$l itibutia scrviens, elc. E l lilios Juda e i lilios Jerusalom

dcsideivibilia mea : et VEIIS. 1 4 , l*i. hsachar

v e i i d i d i s l i s liliis G**<onnn, ut longe faccnHis cos tlti fniibns snis ram quod optima, el supposuil humevum suum ad porlandum.

asinns forlis accvbans inter termhios, vidit requiem quod esvet bona, el ter r.fM / \ -

C a l i l a r c parieni que ropi< i l mare c t o c c i d : nlem \ vorsus opposila esi Zabulonisaruin i r g i o n i , n a c l n s est N e p l i t h a l i m . Qiiai aiilom loca rospet tn i l l a m u i vergunt i n o r i c u t e m , Tiicdiu i g i t u r .cpbum adeplus e s l Issacliar. islaruin tribuutn quievisso I s s a i l i a p a r i e n i ulegit,

: , ^ :\ & .

docel Jacobus. Medius namque est inter J o el Zabulon. l l a n c lerrre qiod agricultura? addictus e s s c l .

Issacbar a u l e m , n l n o i n i n i s signitti-alinncm t c n e a s , i n d i c a l mercedem. N a m quasi P a i e r F i l i o , i l l o s , de q u i h i i s afl : c 1 l dabo tibi g e n i r s iines leirae u h i jue dtdisii
8 0

morcpdem
M

dedit iiiam

bsrrfdilaiciii : niercos

luam, fruclus

el poss'ssioooin viiiitris

: E l i t c i u m . L n e buMeditas D o n i i u i , l i l i i c i v d u l c n i n l . Do bis

. Doininutii e l n i i b i eos

n o m i n a l J . ^ u i n , v c n l r i s f r i i r l i n i i vocal ex m u l i c r e n a l u i n , populo

q u i ceu iiiorredctn a c c c p i l eos, qiiotqnol ex nutndo, l n i e r a n l ,

5 3

: Quos n ibi dedisli ex

> Q u i quidem ipsuiii per s p u l c b n r n avido cvpetiMiles, ainnt : J u d i c i a D*nnini v e r a , j n s

5 V

iilirala in i p s n n i , c o n c u p i s c i b i l i a snpra a u r u i n c l lapidom p i e l i o s u i u n t i i l l u n i . > E l i a m Sponsa d i c i t : c l n u i u b i a ejus c u p i v i , c l ecdi t ln tuanilus luis . > lile populns, qui !hi( i s i n c r r i l a l c n i o l , ( onlcmp! i b i l u r diviuas D a v i d , iiitjiiitMts : fni so ipsas a c q u i s i h n u i i i nulla p e r i c u l a refugit sories, id est, p o i i c l u r bonis coelostibtis, quae spe
M

prafoccupai. De i l l i s v a t i c i n a i n r nnllos laborcs rcousal,

s o r t c s meae . > I i u q u a s a n i m o propondcns r c q u i e s c i t , l c r n e liacredilaiom i n s l a r s o l l i c i l i agricola^ sibi

e e

coustauler e l c c r l a fide pcrsuasus est. Q;iaproptur l u r i re^ni c l fticundas

p r o c i i r a n s , s c r t i i n l u m Oseam

d i c e n l e m : S r o i i n a l e vobis ad j u s i i i i a i i ) , ct ( o l l i g i l e l n u l u i n vil.e A c c e n d i d i vobis h u e m c o g u i i i n n i s , c x q u i r i t e D o i n i n i i m , donci: v e n i a n l g c r m i n a j u s i i l i a : v r s l r w |us : Q u i suggerei seiucn setninanti, b l r u m , et in otnne o p u s bonum aiMiboram conrugcre, r u i n i observal 2 0 8 S u n t , qui acquioscenies et panein ad ribtun a u g c b i l p r o v e i i l n i i i j u s l i l i . e ve>lra;, . > Ilaud d i s s i m i l i a oxoptal bcalus P a u n i u l i i p l i * abit semen vefidei
8 8

s u p p o d i i a b i i , et

u l seinper omneui

ab-indanliain l i a l i e u l c s , al>und< tis sacram . > Qui

k

t r a d t m l , sub Zabuloti significari Isratditas, q u i ad n a !egi et d o c t r i n C b r i s l i a n a e . quasi n c d i i iutor Irgem e l propbetas, sed legcni i n i r i i i g i t . Quapropter

duos populoa

c o n s t i l t i l i . N a m O o m i n u s l c s l a l u r . c N o n veui ut solvam pracepla, neuliquam salulem, r a l l e n i , u l conseqiii possit sd implendo legem, jusliLian tiMi). N a m vobis ili
e o

u i implea n

p e r c o t i l a m i , qiienr lein at ; solveudo,

respondiL : S c r v a luandala . Nani C l n i s l u s oinnes q u i

nobis c o m i n o i i s l r a v i i i i e r . Ca?ionnn eleganter n o m i n a l d o c i r i n a m , q u i e l a b o i a i i s et o n c r a l i c s l i s , ct cgo roquiciii dabo iiianal. euloniqiie Wxc fase ad lai o r a i i d u m , n u n c u p a l suam c a r n c m . llac enim est, quae inelle ci l a c l e viriulem a Dco, paraveruni

ipsc

r i a m a i : V e u i l e ad me accipientes

. Pingueni lcrram apo-itoli c l

ccrnenles dotiies.

sunt D o u i i n i , colentes t e r r a m , i d est, b u m a i i i l a l e m C l i r i s l i praediian i n u n i v c r s u m orbem d i t l u i i VEII. J O - 1 8 . Dan judicabil populum *uum sirut et
9

alia tribus in Israel.

FitU Dan colvbcr iu xia,

9

cernstes in semita, mordens ungulas cqui, ut cadat ascensor ejus relror&um. Salulute launi, Domi.ie ex~ speclabo e l c .
9

l l o c loco uobis c o m n i c m o r a l u r S a i n s o n , q u i landtMii ex i l l a Iribti o r i e l u r . V i r i ungulam

aulciu

insigue robur, ut nobis o s i c n d a l , c u n c l a t u r c u i n coiuparare slravit ei|uilcai, S a n i s o n , cuin tiltiis e s l stios

s e r p c n l i i u via d e l i l e s c c n l i , qui pn>-

equi i l a n i o r s u alfligciis, ut n o n , nisi virtute d i v i n a , assurgcre qucat. Naiu Itibus D a n , quaiuvis i n i n u s , (juaui rcliqtia'. i r i l m s , essri populo.sa esl) alianten c l am u :bu> Kuupus i ^ i i i i i c . u judiciuni. Q u i d a m sub d i c l i o n e Dan baud
8

adbuc in vivis f o r e l , boslibus erat i n i o l e i a u d i i s : i n o h e i i s vcro c n u i c l i n s quam v i v c n s , bostes. Civicnp.n g e m i i l Dan lilium, u l supra aduoialtun

(iitiu) e n i m d u n l a x a t

( a b i l u r . V e r u m D a n , si n o m i n i s sigtiificaiioneni v c n e r i s , inlcllexcrunl diabolum, judicat

w

b u m a n i g c n c r i s a c e i r i i n u m p^i-vcculorem : tpii a sc dcccplos ol ciicuiuveulON inlcndens, u i in A p o c a l v p s i p t r b i l u M u r . I n s i d i a r i vero

1 1

c r i m i n a ipsis

ccssal iliis,

qui

t k

Jnel , 4 6 . P s a l . n , S. P s a l . cxxvi, 3. Jan. xvu, . Cawl. , 3 . P s a l . xxx, lb*. Os.-e x, l ! O r . x, 10. I I . " 17. M a t l h . M , 1X.
8 8 M c n C

8 0

Psal. xvui, 1 0 1 1 . .iili. v, 1 7 . ^Maiib.

S35

COMMEVTARil IN GENESIN.

506

call*m v i r h i l i s loneut. V e n i m J u d a s Iscariotcs ortus est ex lril)u Dan : in h u n c se illatebrans diaboliis p r o d i d t i D o i n i n m n . I n s i d i i s pnite^ea p c l i v i l justilia* v i a n i . S i c e n i m i n q u i l Christtis : t E g o s n m fita; v i a * * , i n qua c o n v e r s a r i requiosecrc falso videbalur J i i d a s . In boc diabolus m o r d i c i i s evasit equi c a l c a n c u m , id ost, C b r i s l i c a r n c m . N a m de p r o d i l o r e t e s l a u i r S a l v a i o r : Q u i r o m o d i t inecuiti p a n e m , s n s i n l i l adversus m e calcanenm C b r i s t u s i g i t u r eques, ut l c g i l u r i n fine p r i m i dialogi Dei c u m Jobo, cecidit r e l r o m o r t u u s , id est, i n cxlretno d i e r u i n , q u i qnoqiie exspectavil, donec i i c r u m ex inoite j u s s u p a l r i s resurgerct et viveret. Q u i d a m snb Dan a c c i p i u n t scribas et Pbarisaios j u d i c i a r i a p o l e s l a l e p o l l c n l e s , q u i a d o r i c b a i i l u r C l i r i s t u i n , eumque v i v c t i l i i i m expungebant, quanUnn in ipsis s i i i u n e r a i , n i i m c r o . A l i i s u n l , qiti asseverant sub Oan s a c r u m a p o s l o l o r u m i n s i n u a r i c b o n m i . N a i n b i j u d i c e s et niagistratus praefeeti sunt (Idelibus a Deo. l l u j i i s rei locuplcs lcstis est P a i i lus a l i c u b i scrtbcns. c N e s c i l i s , quod angelos j u d i c a b i m u s , nediim ea qtia? ad victinn p e r l i n e n l *? > J u d i c a b i i n t , sed i m i i a l o r e s exsistenies supremi j u d i c i s D e i . l l i n c Isaias I r a d i l : c Ecce rex j u s l u s r e ffnabil, et p r i n c i p e s c u i n j u d i c i o i m p e r a b u n l . J a m o l i m J u d i l a r u n i Iribus i u i p e i i o modcrabalur Jttda?orum gentem, et sacerdoles j u d i c i a r i a m exereebanl p m e a l a l e i m K a m i n q u i l : < Labia-saeerdolis custodienL j u d i c u i m , ct lcgem e x q u i i v n t ex ore ejus . Y e r u i n auclore C b r i s i o j u d i c i u m ad apostol o s r e c i d i t , de quibus Deus a l l o q u i l u r J e r u s a l c m in bunc mudtim : c pairibtis l u i s n a l i s m i l l i b i l i l i i . N a m q u i l u m teniporis crant filii, paternain a u c t o h l a l e m c l g r a v i i a l e i n s u n l a d e p i i . A d G b r i s l u m v c r o d i c i t u r : c Tran&feres eos judices i n universam l c r r a i n . P e r A p o s i o l o s enim C i i r i s l i v u l g a i u r p r i e c o n i u m , ejusque m y s l e r i u m universo a n i i u n t i a l u r o r b i . J u d i c a b u n l quoqu<\ quid exp^d i a l . et q u i d secus, c r e d c n l i b u s . Dc b i s l o q u i l u r , cos taiila a u c l o r i l a l e i m p e r a l u r o s lidelibus, quanla t r i b u s J u d i l a r u i n r e l i q i i i i m Judawrtnn populum gub^rnabat. N c c l a m e n m i s c r i a v a c a b u n l q u i imperii gubern n c i i l a lenebunt. P o p u l u s e i i i m , qui ip;os p c r s e i | i i e l u r , e r i l ut serpens viaiu obsidens, c l morsus infigens 2 0 3 ungula! eqiiiii;c i d est, graves et laboriosos dans .inorsus. I p s e Inuin obsorvabit c a p u l , e l l u l i t i j u s obscrvabis calcaneum > N a m s u s i i n t i e n m i e l pcrpessi stini i d c m , quod p a l i l u r c r u s e q u i d a u d i t -antis, et q u a s i r c l r o se v e r i c n l i s e l subsidentis. Ascensor i n l e r r a m c x c i i s s u s exspnctal e u i i i , a qiu> s e r v e t u r . S i c apostoli exspcctant rcgnum coetoru ipsis paraltim a j a c i i s inde fundaMieniis m u n d i , benei l i c t i exsislenles secuiidum voccm Salvaturis ; Percgertmt c i i r s u m iidem consoivanles. A l tenlalio p i o b a b i t c u m : ipse vero tcntabit calcanouni, e l c . Quibus verbis docol i l l a m tribuu fulurani bellico a ; i , e i lioslos d e v i c l u r a m . Naiu ubi baeredilario j u r c adepii s u n l rcgionem Irans Jurdanein una c u m R u b e niiis et diiuitlia t r i b u Manassc, j u v e n h i t c i i i suam m i s e r u n i a n u i s i i i s l r u c l a u i , ut essenl aniesignani < a f r a t r i b u s stiis cssenl a u x i l i a r e s i n profligando bostc. Impelu r u e n t u l i n bosletn, q u i q t i i d m i p e r b i b c b a ' t u r l e a t a l i o , euaiquo foriiter f u d c r i i n i . Practprea ciun i l l o r u i n regio foret A r a b u m et essel a l i c u b i i n c n l a n a et c a m p c s l r i s a l i c u b i , oportuni e r a n l i n c u r s i o n i b u s l a l r o u i i m , qnos strenuc repellebant suis h ^ i b n s . N o m c n autom G a d , s i stgniiicalionem v o c a b u l i c x q u i r a s , signiiicat tentalionem aut probutionem. Designat aulein buperbiiin Pbarisacorum e l S c r i b a r u m p o p n l u m . N a i n i r a inctinsi sunt propter C l i r i s i i d o c l r i n a m m i r a c u l a q u e , nec propter acclan:aiiones, q u i b u s e x c i p i c b a m r i n g r c d i e n s u r b e m a popul>> v o c i f e r a n l e : Ilosanna filio D a v i d * . / E g r e ferebant quoque, qiiod iler facienli s u b s i r a v c r u n l v e s l i n i e n t a . P r i m o quidciu diccbant : N o n cQicitis q i i i d q i i a m . NanV loitis tnundiis ipsuiii s e c l a l u r . > P o s l r c m o autetii, l a c e s s e r m t R u m a n o s corutnque i u d i g i i a l i o n e i n e x p c r i r e n i u r , c o n s p i r a n l et q u o s d a m d i s c i p u l o s m i i l u n l cuai H e r o d i a n i s , captiosc c u i n i n i e r r o g a i i l e s , an l i c o i e l darii Cajsari c e n s u m . V e r u m C b r i s l u s frauduliinias ipsorum tenlationi boc responsum o p p o n i l : t l l e d d i l o , q n a s s u n l D e i , D*;o : et q w a sunt Ca?saris, C a e s a r i Deinde c u m c j i c c r e t letnplo i n e r c a l o r c s , u l q u i ex P a t r i s sni donio fecissent e i n p o r i u m , i l e r u n i G b r i s t u m tenlant percontanles : i | Q i i a a u c t o r i l a i e i s l a f a c i s ? i Ipse v e r o i l l o r u m t e n l a l i o n i objecit quaeslioncin de baplismo Joannis. Q u i d a m G a d i r a n s l u l c r u u l iu C b r i s U n n , p o p n l u m vero insidias butc strueniem nominaverunt t c n t a l i o n e i u . V c r u m Giiri&tus i l l i c o ipsos e s l ullus.
1 6 e i 6 T 9 8 6 I 70 7 l

V E R S . 2 0 . Aser pinguis panis ejua, el ipse dabit cibum principibus, e l c . Ilornin m a r i i i m a i i i regioncm soriiiaB I r i b u i copia3 cornu airultirum prsedicil. N a m bujus opera osmii a b m i d a u i i a allluet JtidwoMiiu r e g i o , d u m i m p o r l a b u n i u r ex p c r e g r i n i s regionibus, quae c o n v e i i i u n l regiis d e l i c i i s . H i s baud d i s s u n i l i a profatur 51oses,diccns : G r a l u s erit f r a i r i b u s o b bonorum l a r g i t i o n e m ' . > S o r s a u t e m i l l i o b v e n i l c i r c a PtolemaUIa et S i d o n e m . Propterea ejus panis m e m o r a l u r p i n g u i s . S i a i i l c m i n l e r p r e i e r i s A s c r , s i g n i licat divitias. Cacterum vere. nobis repraisculai i l l i n u , i n quo o m r n * Ihesauri sapieiitia* et scieniirc sunt r e c o n d i l i . r . h r i s l u s enim e s l ibesaurus i n a g r o alwlitus, ct preiiosa m a r g a r i l a . ls sub p^rsona sapicniia? i n q u i t : < Divitiae et g l o r i a m i b i s u n l : q n i i n s p i c i o e l considero l e r r a m . > S i c David n i l : M u l t i p l i c a s t i , ut eam dilares . Patili t o s t i m o n n i m buc qiioque facit : c Diiati estis it ipso i n o m n i s e r m o i i c , et o m n i c o g i l a t i o n e . N a m i s , q n i e x divite pauper facltis est, nos omnes effccii opulentos. Is est il!e delicatus panis, ex CCPIO descendein e l v i l a i u dans m u n d o . V c r e qttoqiie panis esi respeclu coclestium v i r t t i l u m nobis i n v i s i b i l i u m . N u l r i t f.nim cadestcs ordines e l m a g i s l r a l u s o i i m c s . l m o e l saeris i n hoc
7 7 3 n T5

J o a n . x i v , 6. P s a l . X L , 10; J o a n . x i u , 18. 1 C o r . v i , 3 . ' U\. , I . P s a l . X L I V , 17. ' i b i d . G e n . , 1>. M . m l i . x x i , 9. Ivv.u \ n , 19. , 2! " Mallli. & x i , 2 5 . Dcui. , 2 i . v n i , 18. P a . L M V , 10.
7 > M 7 1 7 3 7 s

4 1

6 1

6 8

T 0

M a l a r b . it, 7 . Mailh. x \ n , " 1 Cwr. , .

507 b i n c rous

PROCOPIIGAZ/El revelando n u n i i a n t et p a s c a n l suos d i s c i p u l o s , e l e c l i

7ft

50B procuraioresdosancii
n o s

mundo docloribus contribuit alimenta,

m y s t m a c l p a l e f a r i c n d o v i a m oronitim v i r t u l u m :

accipienles gratis, gratis q u o q u e

D o m i n i , ut dent i l l i s d i m e n s u i n s u u i n

suo tempore. l l o c faciens P a u h i s s c r i b i l : < D c s i d e r o T O S . Ipsi qnoqne Deo 2 1 0 docloree, diianie spi-

v i d e r c , u l tradam vobis d o n u m a l i q n o d s p i r i t u a l e , u l c o i i f i r i n e m i n i rilualibus donis. Aser ilaque signiiicat C h r i s i u i n , et quotquot

l e s l a i u u r se consolalione.m accipere ex donis e coelo d e s c e n d c n t i b u s , bunc

accipienles collocnpleianlur.

V E R S . 2 1 . Nephlalim Iruncus ex&pectans, et dant propagini pulchriiudinem, H o c v a t k i n i n m quoqae G b r i s l o e i fldelibus q u a d r a b i t . N a m ad J e r u s a l e m J c r e i n i a s l o q u i t u r : O i i v a m speciosam e l opacam v o c a v i t Deus nomen t u u m . A d voeeni c i r c u m c i s i o n i s incensus e s l i g n i s supcr i p s a m . . > Q i a n d o e n i m oporlebat d i l i g e n l e r a i r o n d a i o r c putatam r e p u r g a r i , igne a b s u m p l a c s l n o n agnoscens p r a * c n tero a g r i c o l a m . Caelerum nos i n s i l i s u m u s verai vineae s c i l i c e t C b r i s l o . Utijtis vineae c u h o r (ut docet G b r i s i l i s ) e s t p a i e r coelestis. H i c a m p u l a t paltniies i n u l i l e s , c l feiundos r c p u r g a l , ut u b e r i o i e m p r o fundanl frucMim. I d c m quoque de a r b o r i b u s i n l i t i c r a r u n i roonuiuenta r e l u l i t sapiens Joaunes: Securie ad r a d i c e m posiia e s l . S t e r i l i s a r b o r ea?deiur , r t i n igiicm c o i . j i c i c i i i r > Zarl.ar i a s qu >qie i n q u i l : . i Et e r i t l u c l u s Jerusaletn u l luctus a r b o r i s i n cainpo ca2.sae . > l l e n i m aflalur Jerusalem : c A p e r i , L i b a n e , p o r i a tuas, u l deflagrel i g n i s in cedros l u a s . U h i l a a b i e s , q u o n i a n i c e c i d i l c e d r u a " . t L i b a u o compnrat p r o p b e l a , i m o Deus q u i per p m p b e l a m taquiiur, J e r u s a l c n i , qua? ceu odoriferas plantas c o u l i i t e a l sacerdoies c u l l u i legali d e s e m e n t e s , e l populum r e g n i l e s . V e r n m urbs est incensa : v i r i , q u i ipsam i n c o l c b a n l , i n s i g n e s l u c t u i se d e d e m u t , videnles R o m a i m s quasi ca?.sores l i g i i o r m n , proceres quosque letbo dare. C l i r i s t u s , q u i i n ipsos i n d u x i t i l l l i u l e x i l i u i u , fuil s i i r p s (secundum v a t i c i n i u m Jacobi) exspectans. N a m sempcr l u x u r i a i u r i r r c q u i e i i s m o l i b u s ut perdurare v a l e a l , perque u n i v e r s u m o r b e m , q u i sub coelo e s l , siibiiide d i l a t a l u r . l d q i i i d e m c l pcr E i c c b i e l e m propbetum j a m o l i m p r o n u n l i a v i l Deus i n bsec v c r b a . < E g o l o l l a m de s u m m o r a m o c c d r i excelsa, et ponam i n l o c u m ejus, de s m n m i l a l e , i u q i i a i n , p r o p a g i n u m ejus decerpam l e n e r u u i s u r c i i l u m , planlaboque ego super montem e x c e l s u m e l c i m i u l o s u m . m o n l e s u b l i i n i l s r a e l p l a o l a b o i l l t m i , < t ferei r a xniiin, facielque f r u c l u m , et e r i t i n cedruni m a g n i l i c a m , babitabtintque sub ea omne v o l a l i l e e l onine p e n n a i u m : i n u n i b r a r a m o r u m ejus m a n e b u n l . Scientque o m u i a ligna a g r i , q u o d ego D o m i n u s b u i n i l i a v e r i m a r b o r e m a l l a m , e t s u b l i m a v e r i m arborem h u m i l e m , arefeeerim arborom v i r i d e m , et g c n n i n a r e fccorim arbnrein a r i d a m . E g o Domirius l o c u l u s s u m , e l ( V . c i . > m c d i o i g i i u r L i b a n i a c c e p i l s u r c u luin de e l c c t i s s i m a cedro, e l p l a n i a v i t nobis i r i b u m J u d a , quae ca?leris f u i l c x c e l l e u i i o r . E x bac secunduin c a n i e m n a l u s e s l G b r i s l u s . H i c quoquc e ligno s c i l i c c t c n i c i s p e p ^ n d i l . Is legis b u m o r e m i n a r i d i l a l e m d e d u \ i l et excclsa i l a b u t u i l i a v i i , ut n i b i l a setilibus c l d u i n e l i s r c l i q u i s q i i e fruli* ibus d i f ferre v i d c a n i u r . Nos, q u i e r a m u s h u m i l e s , florem r e c u p c r a v i i n u s , Et boc i l l u d est, quod i n q u i l D o i n i n n s : c Faciasn d e s e r l u m i u paludes, et s i l i c u l o s a i n l e r r a m in s c a l u r i g i n e s a q u a r u m . Collocabo i n t o r r a m Iuunore d e s l i t u t a m , c e d r u m , b t i x u m , m y r l u i u et cupressum abietemquc. P r o liutnili berba surget n i y r tus a r d u a q u e c u p r e s s u s ' . l u i e r a i b o r e s modo cnarratas cedrus n u l l a m putredinem s e n i i e n s s i g n i llcat fidelium i m m o r l a i i t a t e m . B u x u s rcpraiscntat m e i i t i s s o l i d a m c o n s l a n t i a m otimique levilate c a r e n l e m . M y r t u s portendit pios s c i n p e r f l o r c n l e s . et suaves odores profundenies. Gupressus l y p u s est v i r l u t i s et ccehislis doctritiae ex alto descendeitlis c u m s p i r i m s m i r a b i l i fragrantia. A b i e s d e n o i a l j u s t i liae candidos e l splendentes radios. N e m o i g i i u r n e g a b i l , q u i n i l l u d d i c i u m s l i r p s e x s p e c i a n s N e p b t b a l i i n : d i r i g e n d u i n s i t i n C b r i s t u m suosque. Ilinc i n Evangelio c o n c i o n a l u r G b r i s l u s : T e r r a Z a b u l o n e l ISephIbalim j u x t a v i a m m a r i s trans J o r d a n e m pnpnlus sedens i n l e n e b r i s v i d i i l u c e m rnagnam : sedcnlibus i n u i n b r a niortis lux exorta e s l C h r i s t u s autem d e d i l i l l i s i i r p i sua l u c c p t i l c b r i l u d i n e m . P r i m o quidein Deus erat, licct Deusesse i g n o r a r e t u r nedum ab a l i i s , sed c i i a m a d i s c i p u l i s . G m n v e r o p o l e n ter e i i a m m a r i i m p e r a v i t , 2 1 1 a i n l c u m a d m i i a i i o n e : Q >is est i l l e ? q u i a mare et venti ei obod i t i n l . P o s t q u a m vero e m o r l u i s r e s n r r c x i l a d o r a l u s e s l . D i i m i i i nobis qunqne ejus a u g c l u r n o t i i i a , apparct speciosus s n p r a iilios h o m i u i i n i . Nos e l i a i n progressiis facienles i n pielate o u i n i q u e v i r u r i e h i s l o r a sccculo p i o r n m , a u d i i m i s o u m nobis diceatem : G o n c u p i v i l rox p u l c b r i t u d i n e m l u a m . l u s i i i praeierea ligno c r u c i s , f r u c l u s f e r i m u s .
7 T t ,e 81 t 8 1 3

V E R S . 2 2 , 2 5 . Filius fructificationis Joseph, filius uberlatis juxta fonlem : filice discurreruni super m u rum. Exacerbaverunt eum aique jaculii confoderuni: inimicali sunl ei magislri
t

*agittarutn e l c . ItccitaC
%

insidias, quas illi subornaruul

fralres. Nec

o m i u i l auxilium divinum,

quo ereplus

e s l ex o n i n i b i i s Cbrisii, est e i i a n i flcciul

m a l i s . Postremo infert b e n e d i c l i o i i e m quasi mercedem paiientiae et clementiae, q u o u s u s est i n f r a i r e s . A d nie c o n v c r l e r e , > i d es(, a p p r o p i n q u a niuiidus conderetur. Quamvis s e c u n d u m m i b i , accede ad me. , Q u o d a t l i n e l ad i u c r e i n e i i t a carnem v i d e a l u r b u i n i l i s , a l l a m e n a Deo e x a l t a l u s
8

explicavimus i n illis,quae de N e p b i b a l i m dedimqp. N a m r e d i l ad g l o r i a m p r i s l i u a t n , q u a m b a b u i l aniequam secundun) c a r n e m , u l a c c e p e r i l n o m e n , q u o d e x c e d i l omne n o m e n , n l docct P a u l u s * . Ipsi se

w 7 7 7 9 s e

R o m . , I I . J e r e m . , 16. " M a t i h , i u i O . Zacbar. x n , 41. Z a c h a r . , 4. 2 . E x e c h . x v u 2 2 2 4 . Isa. X L I , 1 8 , 19. l s a i x , 2 ; M a t t l n v , 45. " M a l l h . , 2 7 . P e a l . X L I V , 4 2 . P b i l i p p . , 9.

f t w

509 owuie genu coelestium, terrestrium

8 8

COMMENTARII
87

IN GENESIN. i l l a benediciio cst, de qoa a l i b l voeaiionem n o s t r a m .

510 habelur: Civterum c u m

i n r e r o r u m q u t i . Haec

A d o r c t i t enm omnes angeli D e i . * A u c l u s vero d i c i l u r propter qne n u n c i i p a b a i i t u r i i l i i , quatnvis n a l u r a cssent C b r i s t u s , bomo sectindtis de coelo Cem P a l r i s " . Sancli aulem
8 9

sit Sipcnlortiin c o n d i l o r , d i c i l u r j u n i o r respeclu i l l o r i n n , q u i anle i p s i u s a d v e n l u m p l a c u e r u m Oeo ejuss e r v i . Q u a p r o p l e r baud intlecenter a P a u l o a p p e l l a m r insequi, q u a i m u s i p s u m sequi babuerint, . E l i a m in Evangidio i l l i i m noininat p o s l r e m u m , q u i feceral v o l u n l a * Pharissei e l Scribae i p s u m o d i o

i m i t a n t t i r emn ejus v e s l i g i a c e i l a n t e s

p o s s u m u s . Y e l i m i l a l i o n i s seu aemulalionis tnenlio ( i l , qnod el m i r a c u l a edentem. Apprebenderunt

ulpote baeredem bonoruni p a i e r n o r u m . Qnapropter c o n v i c i i s onerare non cessabant lapides, quos i n i p s u m j a c i a r e n l : poslrenio

tot v i r t u i i s opera capilali snpplicio

ipsum affecerunl indulgentes o d i o . Cacierum resnrgens assmnptus est a P a l r e d i c e n l e : A d me a i c e d e , ?el c o n v e r l a r i s . > A u d i v i l q u o q u c : Sede a d e x l i i s meis, donec posuero i n i m i c o s luos scabellum pedum l u o r u i u . lnierunt
9 1

i g i l u r mala c o n s i l i a , quibus p e r d e r e n l i l l u i n , q u c m a d m o d u m sagillas ex a r c u e x s c i l i c c l Dei Davidc do-

p u l s a s , sic adverstis i p s u m c o n c i l a t i l e s p o p u l u m . Sed e o n h i l i sunt manu poientis J a c o b i , ut s u p r a m o n u i m u s , etiam ab angelis adoratns. E x p c r t u s e s t e t terrestrcm p u l i o m n i b u s cornscanles v i r t u l i b u s . De bac l e r r a eam, benedicliunem,

e l P a l r i s , q u i est v i r l u l u m seu p o i e t u i a r i i n i Dontinus. Bcnedictione i g i l u r coelesti b e u e d i c l u s e s l , nempe, c c n l e : c O m n i s terra adoret m c , et c a n a l m i b i " . > Caelerum bnua i l l a e i f e r a x l c r r a s t i n i C h r i s l i d i s c i f e r l u r ad l i l i u m : < C o n s i d e r a s i i t e r r a m e l inebriasti duplex ejns g c n e r a l i o , a l i e r a pairis, dilaiasti quoque ut eam d i i a r e s " . > S i g n i l i c a i u r qnoquo
8

a l t e r a matrjs, ctijns u b c r a s u x i l , verus exsist*ns, non opiniomi d u n l a x a i , b o m o . l d e m iudicaus propbeia, d i c i t : < Mel e i b u i y r u m c o m e d e l * . > Beuedictus e f i i m faclus est, Sic filiis r e m e x c e l l u i l omnes palrcs p r i s c o s licet i l l u s i r e s . enim t e s t i l u r Dei * ?
B

iiaque est

propter

ubera matris e l m a l r i c e i n . H o i n o

et per o m n i a patris d i c i o fuii audiens. Q u a i n v i s esset l i o m o , a l l a m e n d i v i u u m i n moDavid : Quis i n n u b i b u s s i m i l i s est D o m i n o ? aut quis assiinHabitur D o u u n o i n ontnibus, qua? s u n l super

H i s u n l i l l i , q u i d i c u n l n r m o n l c s c i colhis a:lerni i n s i s l e n i e s omnes nos

u s

t e r r a . E l q u a r e non praeslel D o t n i n u s , c u m s i t D e u s c l l a r g i i o r bunoruni o i i t n i i i m ? Quapropter i i i q u l u u l : c E t dc p i c t i i t i i d i n e cjus t i n t a i n i c i i o n u m 212

e

a c c e p i m u s . > Glori.e

96

veio

corona i m p o n c l u r c a p i t i S a l v a t o r i s

n o s l r i , a quo i r a n s i b i t in omnes sanctos, qui a c c i p i c i i t i m m a r c e s s i b i l i s glorise d i a d e m a . C o i u o r l c s c u m J > participes a u d i i n m e r i i o e n i n t e l gloria?.

V E R S . 2 7 . Benjamin ut lupus rapict, mane comedet pnvdam, et ad vesperam dividet spoiium etc, H e braens habet : Pra'rogativam vel tpoha. Jacobus aulem p n c d i c i l audax i l l u d et l e m e r a r i u i n facinus, comeq u o d coniiuiserunt advcrsus suos fratres in Gabaa. l l u c reler e l r a p i m n v i r g i i i i i m . 0 " o d i n q u i t : Mane c o m e d e l : posttum est pro t bellum geret. > lu bunc m o d i i m a l l o q i t i t u r : Non d o n n i e t , donec dal U b i r a p i i e r i n l V i r g i n e s , raptas i n l c r se p a r l i e n l i i r . Pra?sens v a l i c i n i i i i n d e m o n s l r a l quoque in exlremis l e m p o r i b u s , et quasi i n saerulorum vcspera ex eadem i r i b u proeessil P a u l u s , v e n a l i o n e u i , c l sanguinem v i l n e r a l o r u i n bibat. Qtiod a i l : c D i s i r i b i i e t c i b t i m , > e t c , sic i n t e l l i g e : S a u l u m ex qui large

i r i b u Benjamiu ortmn, q u i p e r s c c u l u s e s l bostilem in i n o r c i n D a v i d e m , q u i C b r i s l i typum gessit. V e r u i n distribuit inomnes credentes s p i r i l u a l e i n c s c a m , q u a m v i s p r i m o a c c r r i m u s forct E c c l e s i x persccutor

e l b o s l i s . Poslea autem revera daeniouuin spolia d i v i d e n s , eos, quos E v a n g c l i i prajconio e r i p n i l cx daimon t i m potestale, applicavit p r i n c i p i b u s Ecclesia, h n i i a l u s C h r i s t t i u i , qtii d i c i t sc esse i l l i i u i beroa, q u i v h i c u l i s con*lringeret
9 t

fortem i s l u t n , et ejus spolia d i r i p e r e l . P a u h i m qnofjue s i g u i i i c a n i illa psaltni

9 7

v e r b a : c l l l i c B e n j a m i q j u n i o r i n e x s l a s i , principes Juda duces eorum ; dtices Z a b u l o n , duccs N e p l n b a l ' i m . > N a m d i s c i p u l i , c u m n a l i o n e forent Judaii, duces i l l o r u m c o n s l i i i i e b a u l i i r , qui sc per fideui c o u j u i i x e r a n t G b r i s t o . G u m b i s erat e l P a u l u s , d i c c n s : < Sive s t u l l i snmus, Deo s t u l l i s u m u s ; sivc s a p i m u s , v o b i s s a p i m u s " . A l i i d i c u n i o r d i n e g e n e r a l i o n i s B e n j a m i n successisse Josepbo, quos ambos peperit R a c b e l . S i g n i f l c a r i i g i t u r pcr Benjamin n o v u i u p o p u l u m , q u i i n s l a r l u p i d i v i n a m e l evangelicam r a p i e i doctrinaro : s u m m a q u e c e l e r i i a i e declinabit a i i e n o r u m p a s l o r u m incursiones, quasi incursionos cainitn, Q u i s e n i m n o s . i clatnantes c u m P a u l o s e p a r a b i l a d i l e c l i o n c C l i r i s t i ? l m o p i i s u p e r a n l a i l l i r t o nes et p e r i c u l a o m n i a , dicenles : M i b i vivore, C h r i s t t i s ; et m o r i , l u c r u m . Q . i i d deniijue ininun est, si fideles comparantur l u p i s ? N a m e l S i l v a l o r a i l : c E g o s u i n nt p a n l b e r a E p l i r a i t i s , e l ut leo d o m u i J u d a . Ego ibo e i r a p i a m , e l n o n erit qut e r i p i a t > cet me beslia a g r i . Syrenes e l filiae s t r m b i o n u m . populum a r i d o ut potem genus meuro e l e c l u m , E l i a m lsaias lideles appellat beslias agri : B e n e d i Q u i a d c d i i n s o l i t u d i n e a q u a m , et fluvios i n loco quem a c q u i s i v i , u l n a r r e t virtutes meas*. nostras meum
f

Bestias Tocai fldeles, ut q u i aversentur b l a n t l i i i a s d i a b o l i , t e r r i b i l e s q u e i n i p s u m i n c u r f a t i t , baud s i n e n les se ab ipso c i c u r a r i , Syrenes d i c u n t u r p i i , propter facundiam, qua i n docendis e l a s l r u e n d i s r e l i g i o n i s dogmaiibus pollent : e l p r o p l e r l i y m n o s , q u i b u s c o l l a u d a n l s u p r e m u i n maxima p r o m p l i l u d i n c a c c u r s u r u s sit ad divinae d o c l r i n * e s c a m , d e c l a r a l u r per f M a n e c o i n e d e l . > Q u i docet,
M

N u i n e n . Q u o d vero i d , quod s c r i b i l u r :

aliijuo inodo d i c i t u r pascere, quod qutdeiu d e m o n s t r a n s P a u l u s , i n q t i i i :

8 9

9 9

" P h i l i p . , 0 . P s a l . i c v i , 7 ; H e b r . , 6. Psal.LXV, 4. P s a l . L X I V , 10. Isa. v u 15. P s a l . L X V I I , 2 8 . * II C o r . v, 15. R o i n . 8, XLII), 2 0 , 2 1 .

9 S 9 % t 9 1

9 5

I C o r . x v , 47. M a t t h . v, 19. Psal. cix, I . P a l . L V X X V I I I , 7. J o a n . i , 16. L u c . , 2 2 . 35. Pbilipp. i , 21. Osee v , 14. Msa.
9 9 7 a 1 1

9 0

9 1

M l < P>iTecioruni est solidus c i i m s . res hatjcnt, e i non a u d i u n i . aiilcui

8

PROCOPLI GAZ.EI Sed e a i a i B e a j a a i i a , i n q u i t , adhuc diecens a l i i s Iierimi : Suldali Proinde ex u i e r o , e l profuil.

512 CaHerwm auscneciuiem ad-

do JmhiMs illa oracula m l d u n t u r : E c c e p o p u l a s s l u l l u s e l v e c o r s ; oculos habent ct non v i d e n l : usque aii e x l r e m a m iiistrucii. > Fididibus n i e i i l e m teiienl bortemiai. CAP. L.
VEHS.

dicil Joaaaes: t Non

necesse habelis m vos q u i s q u a a i doceal \ N a m

Gbrisli omnia scienlis.

s a l i s idonei e s t i s , ut vos i n v i c e m e l docealis e l

5. Et impleli sunt super eo quadraginta *

i E g y p l i i iUum n a a i e r a m i a higeadis et

. \ \ \

die*. etc. nes I us

ad seputliiraai piaeparnndis a i o r t u i s o b s e r v a n t . PcJada30s i a usu fuisse t r i g i n l a d i e r n m s p a l i u m Aaroais el Mosis, quirlugnadis d a l i sunt dies I r i g i n t a , ut patct cx satis e o m p r o b a a l cxeuipla N u m e r i s e i Oouteroaomio.

, ' \ .

Y E R S . 5. ln sepnlcro meo, quod mihi fodi in tcrra Chanaan, ibi sepelie* me, e l c . C.Tlerum Abraliamus, . \
i l l a m sepulturam a d o r n a v e r a l , nec J a c o b a s . A l bic m i n c sibi v i n d i c a t e a , qiia? patris e r a n l , s i c u l i s u p r a , cusn d i c e r e i : l a gladio mco e l a r c u mco , cic.

, , .

Venerunt ad aream Adad, qum est "* trans Jordanem, et planxerunl tbi planctu magno -
VKRS. 40.
%

c l c . S i l u s est locus ille ad l c r l i u m lapideai a b J e r i ciiuiite (t distal ab Jordaae duobus Betbagla. N o i n i a i s circuaisielcrual. lapidibus. signifiralio Ntmc ei noiaen cst

. \ -,

. . " .

c s l , domus circuli. N a m cum ibi l a g e r u a l Jacobiitu , d c f u n c t i i i i i , i a orbcai

Y E R S . 19.

JSe timueritis, Dci enim sum, ele. U t

6^0 ' . , , \ . |) , . \

V i r u m piuai decet tam i n s c c u a d i s q a a m i a a d v e r sis i n e m i n i t D e i . J o s e p h u i a a a i s septemdecim v i x i t in terra C h a n a a n . Deccm annis s e r v i l u i e a i pcrpessas es!. T r i Nos vero quique bas annis f u i l ia c a r c e r e . A i i n n s o c t o g i a l a , eectindas a regc uaiver>ae i m p c r a v i t i g y p t o . D e u m , a quo omnia bona promaaaat, Scriptara

I ^ , \ TJV , \ ! ) , ( . ' , .

l a r g i l n r S p i r i t u m saaclufn, at nobis aperiat c o g a i Ctotiis I b c s a a m s , qni i a sacra laudemus ct glorificcmas i n C b r i s t o Jesu D o m i n o n o s l r o , ciim qno ipsi gloria c u a i saacio S p i r i l u in s?ecula sacculoram, A n i e n . H e b r . , 44, Jerem. , 21. J u a n . , 2 7 .

lalent , Q ?) , . , ' ^

. * Gcn. x L v m , 22.

COMMENTARH IN EXODUM.
CAP. lllos quO!|uc, q a i diabolica I. servilute p r e a w a l u r , non . A ' . / ' t p i o v , 2 *, *. ,

et ad pocnilenliam coafugere non s u p c r s e d e n l , m i eericors Dous m a n u m i i i i t , e l l i b e r l a l e doaat, e n s l i n o a s , a l a a i p l i a s lulo subigendo ct l a l e r i b u s c-oqueadis d c l i a e a a l u r . Iaducil eos i a terram feraciftsimam, vcn lacie fil aielle n i a a a a l c a i . Quomodo l i w a t cx i E g y p t o n i i g r a r e , e l qiiouiodo facienduai fcil i t c r , cx prajseuti disccinus opcre*

> , 5 8 .

5J3

COMMENTARTT IN E X O D U M .

514

; < , * , ?vot , . r a l i o buc fach, ut eerncnics aJ tUa increuieitia d c d u x i l H e b r x o r u m gentem.

Enuiiter.itiir familia J a c o b i d i l i g c n l i u s , u i reipsa d c c l a r c i t i r , quoil Deus proiuisit A b r a b a m c , ad r c m esse c o l l a t u m . P r a l e r e a exacfa illa f a m i l i s entimo-

m i r a b i l i a ejns genlis increaieiita, siniul c o g n i l a u i babeamus c a u s a r a , q u

VEI\S. 7.

Aucii sunt, id c s l , i l l o m n i

mtrititudo

. " , , y o ; , 7
9

frrlilts

loiige lalcquo instar i n u i i d a i i o n i s se sparsil*

\ . iniilliplex

Quapropter, u l illam dioliono.ii magis d i l u c i d e ex-

p l i e a r e l A q t i i l a i n q u i l : Diffundebamur more hiundaiionis tit omuem terram AZgypii. Caelcriim S y m m a c l m s , ut s i i n i l i r a l o n e deuotanH H e b i w o r u m i i i c r c m e n l i i i n , ait : Progerminanies uucli *vnt, s u m p l a melaptiora ab herbis, quas copia magna tellus p / o f u n d i l .
YF.RS.

\Q. Callide agamus, id e s i dolis dtdndamus et cirr.uuivenianius i s l u m p o p u l u m . C o n v e i t i m l u r

iniplicent Hebra>os. Deerai ciiitii o c c a s i o aperle oppriniendi populum

ad sutelas c l t e c b n a s , quibus Jutlaicum. , ' ', .

ol
%

VFJIS

13.

jEgyplii abomiunbantur filios Israei.

, ,/4-

l l e b r a u s babet : Aflligebant el excarnificabont filios Israel. A d excriiciaiidutn bunc populum i n c i i a b a n l u r , cernenles c u m subinde fecunda augesccre sobole.

Q u o d textu c o n l i n e l u r : c E t m u U i p i i c a v i l eos t e r r a , A q u i l a inlerpretalus est : Et impleta e$t terra

ab eit.
, \, , . Et condiderunl urbes mumias, id c s l validis

iiiODinbus c i n c l a s : aut

inagnas, qiiasi pro i n u n i -

, ,

menlo babcaul m u l i i l i i d i i i e i n c i v i i i m . A q u i l a v e r i i l ,

labernncuia. .
VERS.

20.

Beuefariebai Deus obstciricibus. Hoc

, < K a i . . , , \ .

conjungcuduin cst c i m i i l i o , quod dtcit : < t t fccit eis donitfs. A l i a c o l i o c e n l u r in medio. Sub d i c l i o n c domus, sig;iiical auclor bona, divil i a r u n i afflucntiam, geiicrisqiie propagalionem.

N a m et Davidem repulantem c u m a n i m o s m i m d o a i i c i l h i m cssc c e d r i n u m , arcam vcro tcstamenti morart i n l e n l o r i o ex pilts c o n l e x l o , c o i n p e l l a l Dens per propbelam Malliau : c K x c i l a b o l i b i d o m u m w a g n a m et i n aelcrnum d u r a t u r a m . (Quibus vcrbis indicayit genus ex ipso p r o d i i n r u i n . ) t S i quideni el tu n i i b i domtim e x s l r u c r e i u aniniiim i n d u x i s i i . > Ilaud d i s s i m u l i r a l i o m ; o b s l e l r i c u m gemis d i l a l a t i t . Q u i a c l ips%, quaiduin i n ipsis e r a t , conservabant g e o l c m I s r a o l i l i c a u i . Nec m u l l u m couiend r o , si quis e x i s i i i n e l boc loco iiaelligcndas domos i n c w b s l i regno non n i a m i f a c i a s , quas paraverit o b s i e i r i c i b i i e . Hujuscemodi doiuos fabricant p i i , d u m non ccssanl pcrseverare in cultu d i v i a o . Ca3(orum O!SITvandum csse j u d i c o q u a n l a v i b o s l i l e m in moduin viros forles aggrediahir diaboltis. Sed in hunc m o d u m suas l i i f a h a m s l r u i t insidias. P r i m o m a l i s artibns ct d d i s fretus in improviga moriales conjicit m a l a . Mcnles b o m i n u m c o r r u m p i t , u l asperneolur v i i t u t i s i n c r e m c n t a . Q n i a v c r o (jns insidiae bac nou 2 1 j > s i i c c e d u n t , seniper suos l u l a n t e et sospiianle l>eo, alia a g ^ r e d i i u r b i i m a m i i n genus oppngnaro v i a . l l l o s , q u i fide ct religione nobis oonjuncti s u u i , iti nos c o n c i l a l , s i c u t i lestatur Panltis diccns : P e i i c u l i s ex falsis f r a i r i b u s , p e r i t u l i s e x g c n e r e . Dum nc s i c q u i d e m victoiiae casum, Deo nos suo t i m o r e iuuuiente, u l o l i m u b s t c l r i c c s , i n v c u i r e p o t e s l , quid reliipti est, nisi ut a r m c l snos s a l e l l i l c s i m m a n i c u d c l i t a i e in canlem p i o r u m f nec a m p l i u s frau !e, sed a p c r l o mar(e c o n g r e d i a l i t r ? Ilo* aiilcnt crudetitatis diabolicaB n i i n i s t r o s , u b i d e v i c e r i i n u s , d o i n u c r i m u ^ , non a r m i s , sed gcii)iiibus qtiibus c o ra:n Deo noslras serumnas et l e s l a m u r , l a n d f n i c x i m u s l i b e r a l i eoruin tyrar.nide. Deiude v e x a i i divin o r u m c l o q u i o r u i u fame, quae nos in i g y p l u m descendcre c o n i p n l e r a l . demio b u c rediitins, qtp n i a d m o d u m d o c e l similitiidi) de l i l i o prodigo, q u i , ubi i n . p c r e g r i n i s r e g i o n i b u s p a l e n i a d f c o x e r a t b o n a , laiidcni e x p e l i v i l v c n l i e m inanein s a l u r a r e o s c i s , quai i m m u n d i s o b j i c t t i i i l u r p o r c i s . S i c n o s a c r u r r i i n u s a d ferrena c o n l e n p i i s p o l i o r i b u s : e l r e p u d i u m d c d i m u s sancla.* rt piaa v i t a \ Q u a p r o p l e r r e a p s i ir> x i o l c n l a s P b a r a o n i s maHiis, l u l o cOodiendo l a l c r i b u s q u e p a r a n d i s g r a v i l c r afDicii sumus. P e r l u l u m e i b t e r e s i i i i i i i r u m accjpienda sunt studia c l s o l l i c i t u d i n e s saeculi, ct rcliqtia buinana! vilae i n s l i l u t a , qti.e magno c u m labore nec siuc stidore peraguntur. P r x s c u l i s r n i i n vilui ciirru nilum p l u r i m i s o b n o i i u i a
1 0 u

II R c g . v u , 13.

I! C o r . , 26.

1 1

L u e . xv, I I scqq.

515

PROCOPII GAZ/E!
f

516 qui variis viliis singulorum oncrem eripianl jugo involvant : lacunis s u a s q u c c e r v i c c s taudeiu

e s i l a b o r i b u s . D i a b o l u s n o b i s p r ^ f i c U suos m i n i s t r o s da?moncs mentes, n e o t i o s o s inentis ocnlos ad Demn atlollere pdssint,

s e r v i t u l i s , quam s c r v i e r u n t d i a b o l o ejusque m i u i s t r i s . Daemones c n i m i n s i g u e l u c r u m amplasque d i v i i i a s p u l a n l , s i a n i m a s b o m i n u m a Deo a b s i r a b a n t , saiculiqne s o l i i c i l u d i n i b i i s e l c u r i s que oninein v i r t u t e m n i a s c u l a n i . Hanc siimnia opc bebetarc e l r c l u n d e r e quod sane o s t e n d i l t i r , d u m j u b e n l i t r P b a r a o t i i conderc u r b c s . P b a r a o e n i m pessimc o d i l mares adeonilitur voluplalum e x l i a u r i e m l i s . Gaelerum Deus h u m a n i genoris misertus per G b i i s l u n i , cujus typus prsecesseral Mosee, . i n l i b e r t a l e m a s s e h l m o r l a l e s , eisdem aeiernam e l a r g i l u r s a l u t e m . CAP. .
V E R S . 1. Erat quidam ex tribu Levi, e t c , usque ad lisec verba : Ex aqua tulit eum, etc. lnfans n a t u s erat scitus p a r e n l i b u s . V i d e r u n l ejus formam l i b e r a l e m . Nain m i r a b i l i s g r a l i a e l i a m i n h i f a n l i s cabat v u l l u . Y c r u m t i m o r r e g i i c d i c t i superabat paterna et m a i c r n a v i s c e r a , q u a m v i s s t i m m i s e i o p l a r e u l v o i i s p u e r u l u m salvtim et i n c o l u m e m . N o n lamen c i i r a p r o v i d e n l i a m d i v i n a m P b a r a o n i s iilia i n i l l u i n l o c u m veuerat. i E g y p l i i n a l t i r a pccuniae s u n l a v i d i s s i m i . Q u a p r o p t e r a r c u l a m c u r i o s i u s pers c m t a l t i r regia v i r g o . Invenlum p u e r u l u m i l l i c o c o g n o v i l . N o l i i i a m fecil c i r c u m c i s i o , qua ab r e l i q u i s populis Hebraei d i s c e r n e b a n l i i r . Moses s a h i l c i n adeplus cet i n l e r v e u t u s a c r a n i e n t o r i i i n Ecclesia, ad q u e m m o d i i m nos omnes ad saluleni c o n l c n d i m u s . A r c a e n i m ex l i g n o c o m p a c l a cst : e l l i g n u m sive a r c a ex aquis e x e m p l a cst. Qnae vero a r c u l a m s u s m l i t nata e r a l ex sanguine Hcbra:o : i m o pareiile g l o r i a b a l n r g e n t i l i seu e i b n i c o . E o r u m , quoc cuin Mose gesia s u n t , n i b i l b u t n a n i l u s a c c i d i s s e facile c r e d i d e r i m . Quis c n l u M o s i s parentes assignaverit, c u m i l l u m c x p o s u e r i n t e l a b j e c c r i n l b i , per quoa ei e o m i g e r a i videre insigne s o l i s j u b a r ? Dices j E g y p l i a m fuisse i l l i u s m a l r c n i ? Q u o ore i d audebis, c u m Ii33c i l l u m non p e p c r e r i i . m a l e r est, qua? i p s u m l a c t a v i l et e n u t i i v i l ? N e c baec c s l vocanda m a t e r . N u t r i c a l i o n i e e n i i n niercedein accepit, 21 < l l faccre abuuunt. C u m i g i i u r p a teat, eum i u n u l l i u s b o m i a i s redigi p o t e s l a l e m , c e r l c a?quissima r a l i o n e botno Dt;i f u e r i l . N o m e n e i l l o s e s i n d i l u m e s l . S i q u i d e m i C g y p l i o r u m l i n g u a Mos aqua v o c a t u r . E t baic q u i d e m a n t i q u i l u s . Cael e r u m m o r i a l c geims serviens ferocissimo l y r a n i i o a d m i s e r i c o r d i a m adduxit Deuin P a l t e m . Q u i u l ser* f i l u l i s j u g u m nobis d e m c r e l , suo non p e p c r c i l F i l i o , sed eu;n pro nobis o m n i b u s i r a d i d i l , praesenl i q u e d i s c r i m i n i o b j e c i l . In sua v e n i t ; missus e i e n i m e s l ad perditas o v c s l s r a e i . A l s m c u m n o n receperuni . Quapropier Deus per Isaiam c l a m i l a t : < F i l i o s g e n u i , ct e x a l u v j . Ipsi me r e j e c e r i u i i . Quapropter ad (idei s a c r a m a u c b o r a m v o c a n i u r c l b n i c i , qui i d o l o r i i m c u l l t i i f u e r a n i i i i n n c r s i . E t b i s u u m agnoveruitt R e d e m p t o r e m . c Y e r u m i l l u d j a m cilim prnpbeiarum v a l i c i n i i s p r o d i l u i i i est, ut vel h i n c l i q n c t : C o n s i i l u i v o b i s s p e c u l a l o r e s : a m l i v i s l i s vocem liiba . Scd d i x i s i i s : N u n a u d i e m u s . Quap r o p l e r gentes a u d i v c r u n t , et qni b a r u m p a v e r u n l grcges . U c j u s roi l y p u s esl Moses ertus ex t r i b u L e v i . N a m e l G b r i s l u s pontificis g e s s i l n o n i e n , l i c c l ex J u d i t a n i m processeril Iri.bu. Y e r u i n i d facium est, ut laudibus vcbereltir e l r e x u n i v e r s o r u i n c r e d c r e l u r in sanctilate e l g l o r i a , ulpote q u i s a u c i i l a l e m e l s a c e r d o l i u m non ex c a r n c , sed gcntiinaiu et p r o p r i a m ceu rex c l Deus, possideat. E x i s l i m a t t i r et babetur modo nalus infans propler D e i l a l e m , qusD i m m u n i s est ab o m n i labc peccati ; a i v e quod fuit nova c r c a i u r a . c S i u i l e , n a m q u e i n q u i l puerulos et itotitc p r o b i l t e r e ; l a l i u m e n i a i o s l r r g i m t i i coelo* rum E i i l e r u u i : c Ainen anicn d i c o \ o b i s , nisi conversi et i a c t i fueriiis u l b i p u e r u l i , nequaquam i n t r o i b i l i s i n r e g n u n i c o e l o r u m . Q u o d d i v i m i m p r o i o q i i i m n e x p l i c a n s P a u l i i s , a i t : c F r a l r e s , ne frilis p u e r i sensibus, sed m a l i t i a pueri s i l i s * . N o n aulem c i l r a divii)a3 P r o v i d e i i l i u i p e r s p i c a c i a m s i l e n l i o praBteritus esi M o s i s paler.
u 0 ( v e r a c m a l r e s f l i u u 1 1 e t 1 1

N a m indeliuite s c r i p l u m c s i : c E r a t q u i d a m , e l c . S i q u i d c m e l C b r i s l u s , quatenus bomo erat, p a ire c a r e b a l . P l u r i m i tamen s u s p i c a b a n t u r euin babere p a i r e m in l e r r i s . Ptitabatur eniui filius Josephf. M o s e s c r a i lepidus e i clegans p u e r u l u s . S i q n i d e m e l C b r i s t u s p u l c b r i t i i d i n e anleibat omnes lilios boniinun). P r o i u d e David c u m a l l o q u i t u r , dicens : Girigere g l a d i o supra femtir l u i i i n , q u i pollcs ventis t a l e c t p u l c b r i l u d i i i e ' . i Nain d i v i n i l a t i s p u l c b r i t u d i n e supra niodum f u l s i l . C a B t e n i m quoad Immaiiitat e m , i n bunc m o d i i m s c r i b i i p r o p b c l a . Y i d i u u i s e i i m , e i nec f o r m a v e l decor e r a i e i . Sed forma e r a l i n b o n e s i a , et quoad formam o m n i u m b o m i n u t n inlimu9* . A n i e adventum D o i n i n i n o s t r i Jesu G l i r i s l l non erat m a s c u l i i s in m u n d o , qui non forel opportunus iinjiiriae i n s i d i a n l i u i n jiiventutis flori. Ilaquc s u i i l d e p r a v a i i , diabolo illos sa?culi votupiaiibus quasi coeno e l l i m o suflorante. O m n i b u s ilaque a virtutis c a l l c a b r e p l i s , uon i i u m e r i t o d i c e b a l u r : c Onmes d e c H n a r t i n l , siinul i u u t i l e s facti s u n l . N o n c s l q u i faciat b o n u m , non e s i usque ad u n u m N e m o e n i m v o l u p i a l u m i l l e c e b r i s c a p l u s poterat f o r t i i u d i n i s edere opera. Sed nobis nattis est infans, et n o b i s c u m c o n v e r s a l u s est vere fortis, e l niascula v i r l u l e prasditns, s c i l i c e l GbrisVus. N c u l i q u a m e i i i m a pcccato e n c r v a t u s e s l . I n i i i o suaj n a t i v i i a i i s l a t u i i p r i n * c i p e m bujus Sicculi. S i c Moses q u o q u c , c u m m o d o n a i u s foret, o c c u l e b a l u r , ne incideret i n c r u d f l e P l m r a o n i s e d i c i m i i . U b i G n r i s l u s a d o l c v i t , raater secundum c a r n e m , i d est, J u d ^ o r u m S y n a g o g a , i n 1

* R o m . , S3. XU,U. ^ Matili.

M a t i h . x v , U. " Joan. i , H Isa. , 2 . ' Jei^em, Y I , 17, 18. Mallb. x v u t , 3. I G o r . x i v , 2 0 . " P e a l . X L I V , 4 . Isa. L I H , V Paal. x m , *.
f 1 9 9

, T

COMMENTARII IN EXODUM.

518

c t u s i t e u m i n a r c a , v i d e l i c e t s e p u l c r o , eumque, quodammodo abalienando e x p o s u h . Caeterum P u a i t o ni* filia, i d est, ex gentibus c o n i l a l a E c c l e s i a , q u a m v i s a l i q u a n d o egissct sub palre d i a b o l o , r e p e r i t C l i r i s l t i u i ad aqtias, ncitipe ad aquas b a p l i s m i , c u j u s l y p u m gcsserat fliimen i t t p y p l i a c u m , c n i Moses fueral comniiimns. Vttrtim C b r i s i u s i n bapiismo e l per b a p l i s m u m i n v e n i l u r . A p e r i i Eeclesia a r c u l a m . Nain q u o d r e v i \ i i nec i n s e p u b r o d e l i l u i l , s a i i s declaravit se p r o p i e r nos s u p p l i c i o a f f e c l u i , et p r o p l e r nos i n T i i a m aflerendos & l e r i i n i n n u n c v i v e r e . In qtia flde nos saiis c o n l i r m a t . R e g i a v i r g o i n v e n i t Mosen v a g i e n l e i n . S i c nos i n c i d i n i u s in C b r i s l u m 217 e n a r r a n l e m tantum non c u m l a c r y m i s , qiue p r o p l e r salutem n o s l r a i n s i l p c r p e s s u s : c F o d c r i i n t manus et pedes meos : n u m c r a v e r u n t o m n i a ossa mea e l c . i l e r u m : c M i s c t i e r u n l cibo nieo f e l ; et c u m s i l i r e m , poiaver o n l ine a c e l o . i C o g n o T i l ex g e n l i b n s i n unuin c o a c i a K c c l c s i a C l i r i s l u i u ei l i i b u J u d i t a r i i i n p r o d i i s se : s i c u l i c l Moses c o g n i m s est erefus sanguine llebraeo. R c ( i p i e u d i i u ab E c c l e s i a C b r i s l u m Synagoga Judaeomm edocta myslei i u m q i i o d in eo babeiirr. A d euiu naiiique m o d u n i M o s i s m a l e r ab regia tilia accepit p u e r u l u m pacta merecde, qua3 e r a l spes f u l u r o r i u n b o n o r i i t n .
n

R e p e l a n n i s qu;e baclcnus d i c l a s u n l , u l inagis indc ad v i r m t i s r a p i a m i i r s p e c u l a i i o n e m , n i i r a b i l e m q u e Moftis n a t i v i l a l o m ad nos transferamus. Uniis(|iiisqnc n o s l r u m de menlis s U t u dejecms, si afftciibus xel v i t i i s i r r e l i t u r , in qtise n a i n r a p r o p e n d e l , c o n i i n u o d i c i l n r feiuella. E l luec soboles grali>siina e s l c r u d e l i s s i m o l ) r a n n o . S i n vero quis omissis v i i i i s c o n l e n J e r i l ad v i i l t i l i s c o l l e m , is rensetur inasctihts, et infeslits boslis i n i m i l i s s i i n i l y r a n n i . Q u i sempcr bic s i i s p i c a l u r belluin et dcfeclionem. U n u s q u i s q u e i g h u r sibi fuerit paler, gignens ex sesc prolein, vel fentellam vel m a s c u l u m , S i quis v e l i l v i n u l i adbaerere e l s e c u n d u m banc gubernare v i l a m s i i a m , praeclare feterit si gerieraverit sobolem, q u a d i a b o l u s offcndaliir, dum c e r u i l penes b a n c , penes se, tropaRa et v i c t o r i u i r u o i i u m e i i l a . T a l e m s o b o l e m nos procreare, n u t r i r e et sollicita c u r a l u t a r i o p o r i e l , eamqiie ex aquis c x p o r l a r e : nec nud.int et c o r . l e m p l a m i r a d c r e vitae fluniini v a r i i s a i s m a n l i affectibus, ne s c i l i c c i iu p e r i c u l u m v e n i a l et deroergalur, Tales s u n l r a i i o n e s , qusc p a r i u n l forliiiidiiiein : ba*qtie c a u i i i i i iiifanteiti m a s c i i l u m recortriiinl i n a r c a , quam non c o i t s i r i i u i i l ex tignis, s t d c o i n p o n u n l ex d i s c i p u l i s v a r i i s , quibus i l l u i n t u e n l u r . S o l a namque i n s t i t u l i o , quae ex bonis p t o f i c i s r i i u r d i s r i p l i n i s , p r u s l a i u l aiiima superei omnc9 viue praesentis fluclns, nec h i v o l v a t u r unda-rtim salo Imo nos a p p l i c a l in portum et ttiitnn et s l a b i l c i u : i n q u e m q u i a p p u l e r i l , uon tcinp^rel a l a c r y m i s , e i i a i n s i salis anula? a n x i l i u i i m i i i t n s s i l . L a c r y m a . ' e l e n i m p e r b i b e n t i i r ftdissimus cuslos i l l o r u m , q u i ex sa?.oli nauiragio e j ^ l i e l s a l v a i i s u n l . Q u i i n bunc m o d u m s a l u l e m c o n s e c u l u s est s n s l i n o b i l alietiigpnai, id esi p b i l o s o p b i x e x l e r n x filius baberi, donec q u a n l u m suse sttali c o n g r u e r i i , cx i p s t bauserit. U b i a d o l c v t r i t et i n v i r o r u i n album t r a n s c r i p l u s fnerit,erubescet s l e r i l i s i m i l i e r i s di<i l i l i u s . Nain b;rc baud noverat parere fructuiu laborc a l u p i o <lig n u m . Oiuncs eniiu extern;^ p l i i l o s o p h i ^ felus sunt s u b v e i n a i i e i , et perount aniequaiii i n luuieii l ) c i noiiliae perveniant. l n exleriuv itajne pliibisopbise s i i m <|iiis ba?reat donec p r x c i p u a i l l i u s assequatur d o g m a i a : e i c o n l i n u o citoque pede debinc r e c u n a l ad u a i i i r a l e m i i i a l r e m . Caeieruui ne separemur i n l e r c a ab Ecclesia3 l a c l e , quod nos alit s i c u t i c l Mosen praMer i E g y p l i a m e l i a m tualer a l u i t .
t

*{
.

VERS.

il. Moses ubi adolevisset, egressus esl ad

iiubutus fuil l o i i u s y E g J perliibuit
M

fratres tuo$, e i c . Moses nus de ipso l e s l i i n o n i m n e n i m , u l antc berel i l l a , q n * in illo regno.

, \ ; . * . 0 . \ . $ ]. ) , , ) . , . \ , . 01 , yo\ , . " \

p l i o r i m i sapienliai arcanis, prutouiariyr S l e p b a . Oportebat habellum quod i l l a l u r u s e r a l auspice eraot ilerei,

e l dtice Deo i E g y p l i i s , e x p l o r a i a e l c o m p e r l a caduca, labeniia inOnnaque Quapruptcr u l id commode

c u r a v i t d i v i n a P r o v i d e n l i a , q u i Moscs ut subditus i n aula sasvi educaretur l y r a n n i . Nec i i a e r i i n i n gralitudiois crimen i n c u r r i l M o s e s , quod forlassis iimninens evascrat d i s Deo, q u l a l i c u i videri possct p a r u m g r a l u s , d u m nec regiai pepercit U l i x , cujus opera crimen. Non l o l l e n l i mulicrciilae, *ed

, \ A U hanc s u b o i n a v e r a t , gratias debcri fassus est. Deum , \ , tU . , ^ \ n o v e r a l i l i m o esse a quo i n regiam dignitatein c o l localus e i i n atnplissimos bonores proinotus erat. exbibuisset. hoN i i l l a agnovisset munus e l d o n u m D e i , c e r i e n o niini a l i i , nisi regiae v i r g i n i s e g r a l u m Noverat se s u b l r a c t u i n i n i m i c o r u m f iolentia? v i r elenim minislri sunt p e r a e n d a i

. ) \ . > \ , \ . ' , $ \ ^ , " PaaU x x i , 17, P s a l . L X V I I I , 44. . ,

l u l c D e i , c u i major, quain parenlibus debelur nor. Parenles

519

PROCOPII GAZ.EI
c n c r a , i o n , s

218?

0 3 ,

' *

l u l i i l o nos , ;. " , , ; , " . " - , . . , , . igitar amnrc ii' faMovocal perpulii, Abrahami

c o a d i t et l o c u m , ut

creal. lullerel

H i c in fliimcn ^abje<tum Mosen p u e r u l i i i n . N;c lamen adeo v e c r a i Moses. N o v e r a i g r a -

s e r v a v i t : liic o p p o r l u n e c d a x i t & g y p t i a i n in oiiin c o r d i el i i n m i l i ingenio bal iieri

lilitdiueiii ileclarare erga i n o i t a l e s , si id salva q a i complociatiir bosles vidiTelur ligarcntur sis

religione. E g i c s s u s cst, u l i n s p i c e r e l serumiias snorum fratrum, e t o . Noino D e i , ne forte et Detiiu odisse appareal. A d inspicieiidos fralres eiun E l popiilus Dei, s c i l i c e l Jadieoraai res filii ipse d i v i i i i s abundare c l v o l u p l a l e clifQuere : sc Judanua prufileri. V e r u m ab re ab

opere facieado i m m v r s i luto. E a l e m p e s l a l c , ut l u n i

e r a n t , alias QuoJ iiigeiiium c s l . Moses

foitas-

sis ertibuisscl

Moscs omnibus a n l e f e r l r e l i g i o n e m . iucunle j r i a i e (ania c u r a euin

praecogaosc&ns Deus, non

dignalus

HebraOS Iratres, non lam gcnere, Quaproptcr iniqiio aniino frrcns quius a crudtdi operuin exaclore

quam p a l c r n a rcligione m o l u s . llubrrctitii i n i - Iraclari, ipsuin q a i in , , . .

1

(07), . "' -

exaclorem l c l b o dedit.Non enim rixain seu a l i e r c a tioaem caede digaaui j m l i c a v i l : sed e u i n , pcrniciem suil. bominum v i v e r e l , v i l a indignum c c n -

Quapropler magis regi i r a mota est gravc c x i s t i m a n t i , non q u i s occisus cssct, jtire vel injuria caesus s i l : ged c o g i t a n l i s u u m aepotcm a d o p l i v u m secaai s e n l i r e , nec i l l o s , q u o s ct ipse, bosies censere : ct quos ipse v e l i l , in a m i c i s j i a b c r e . Hntc m i n i s l r i rcgii oocasione sumpta, p l u r i m i s c a l u a i a i i s regis a n i lnuin i a s l i g a a t , ut v i n d i c c l i n M o s e n . Nec q u i d q u a a i pcnsi b a b e n l , exlreaiae vel prima? classis f a e r i l homo i l l e , c u i per v i m v i l a m e r i p u i t Moses. Iloc soluiu r c s p i c i u n l , u l Mosen ob iliaiu c x d e m o d i o s u i n f a c i a n t a p u d regem. CaHerum ilagrauiissiinum leslalas aniorein, quo tenebacst Moses caide i l l a ex \ , ' s i ; . -.
?

fj

l u r suai g e n l i s , i l l a m cviltiin non

p r o m p l a . V c r u m si quis coasiderare v e l i l , i n v c a i e t l u m summac pietalis. Dao boaiicidia c t l c b r a l S e r i p l u r a s a c r a , qaae commisit P b i n e e s , ob qua?, prseler sacerdolii sacerdolii iiUerim irauslalio. o r d i a e a i e l rtltiiii, ueiertiaui adt plus cst digailaleai. silelur L e g i l u r Elie cx*des , nec iuivabilis
i

. ,

sceleraiaai cssc, scil a r g a i a c n - C , ; ,

" -

, / , , ,

" , \ . , , :: " . , ' .

^gregia e l

propbctas

Habes Sainuelem s a c i r d o l i i d i g n i l a l c
k

i i n p r i n i i s . i l l u s i r e m : el b'u, ut aflo(itim soi l i r e n t u r j u s s a B t ; i , i r u u c a l i u n Agag p e n i n i l , ipsius, q u a m , gladhuu ! p r i n c r p s arripieris. necavit E i i a i u P t l r u s apostoloinjusias : i m o A i i a m a m c i i m ronjugc sua laiidcin

. ' , ; , , qua Aii^fs .r.gypliuiu affccit, symboluiu saivarel. comprobant. {

S a p b i r a . Nernn i l l a s c:vdi:s d i x c r i i i l l i vtri cx liis fac l i s p i r t a l i s eralfore, ul Dous pcr Mosen

t c p o i l a r u n i . Gic.lcs,

^Egyptios

i u l c i u e c i o n e c;cdert:i, Israelilasque

Q '.od vero iila csedcs smnn.i erga populiuu J u d a i c u n i a m o r i s fueril i j i d i c i u i n , scquoulia Kani cuni occurrissti casligatione fralribus
k

iidci-

scse <ou- H

. , \ . "

l c n d e n l i b u s , uon mas a m i r a

s p i r a v i l ca dos, scd eonni anin.itigare i n s l i l u i l : qnod

\ -

quidem oainem o r a l ipsuai f a l u r u m jndiceai pupuli I s r a c l i l i c i o c t i s i s i E g y p t i i s . P r o i a d o coatuaiax ille HebraciiB a u a i e r o p l a r a l i qaie;is : Quis le diceai? Casierum coniuruax ille n i a . i r a m h c r a i , qaem Hberaverat de aiaau yEgyptii Most-s rahle p e r p e - . i r a i a , a i s i forie is fae.it a j a i a s ejns, qai opem Mosis e x p c r l u s e r a l : e i e u m narraiiteni, quid Moses fecissel, a u d i v e r i t . alioculut o^t Mosea, i n a o l i s p r a f c c i l p r i a c i p c i n ei j u -

. " \ ; >

, '

, lowcsv, . ^ \ ; , ; ' ,

NOTiE. (67) . .

521 ; ; \ ,

C O M M E N T A R I I I N EXODUM. Vcrum quid a g i l H o s c s ? Y i d c n s sc , i f i g y p t i i s l u m H e b r a i s i n v i s u m , profugil bnit. Igilur x c i p i t , nec

c u m e 8 8 e t , n a

522 esse tum adgftntes,

\ - 6 , . , \ . - , .

ingressus A r a b i a r a , q u a re C b r i s t i l y p u m sc praesacerdos i d o l i s serviens advenienlem aspernalur aflinilalem c u m i l l o

m o r e

jun-

g<*e c o l l o c a l a i n m a l r i m o n i u m f i l i a . Ipse autem tinae praefert aube, totus, s o l i t u d i n e m p a l a voluptalem et roundi delicias

poslponil paupertali. U n i y e r s u m suae aetalie lempus i n t e r t r i g i n i a aoqitalia d i v i d i l u r . T i i g i n t a bernat p o p u l u m . P e c o r a pascit, ut in a i u n i S c r i p t u r a i n n u l l i b i mentionem facere J e l h r o n i s , nt 219 annis c r u d i l u r , pascit, g u -

m i n o r e u i p o l e p e c o r i b u s , discat imperare h o m i n i b u s . Q u i d a m i d o l o l a l r a e : eed e u m n o m i n a r i sacerdoi n s i d i a s , ad h u n c c o n f u g i l , u n -

tem v e l g e n l i s v e l regionis. A d d u n t i p s u m descendere generis serie ab A b r a b a m o , ideoque supremi n u m i o i s exstilisse c u l l o r e m . Quapropter Moses, u l evilaret i E g y p l i o r u m ut i n Genesi d o c e l u r . deinque gener a s c i i u s est. N a m A b r a b a m i et Cbelturae ftlius f u i l M a d i a n . E x hoc d e r i v a n t u r Madianiia?,

kr .
, , \ , .
1

VRRS. 22.

Generans autemfiliumnominavit eum

Gersom, dicens : Quia advenasum in lerra peregrina, e l c . H o c p r o n u n l i a t , non quasi i E g y p t u m suam p a Iriam intelligat, sed, quod relegatus sit a suis p r o p i n q u i s H e b r a i s : et natug ex piis parentibus, v i i a m agal c u m ethnico socero,quem et affinem S c r i p l u r a aacra nominat. D l e r q u e e n i m , q u i cognationem a connubiis.dicunt, i n S c r i p t u r a sacra ailines appell a n t u r , ut apparet ex u l t i m o l i b r i J u d i c u m a r g u mento.

. , . " 6 * }} .

P a t r e s autem p i c l a l i s s l u d i o s i n o n soluro verbis se gratos o s l e n d u n l supremo N u n i i n i : sed e t i a m liberis liier mcn noniina i m p o n u n l , ex quibus ceu quibusdam slatuis ipsorum reluceat gralitudo. Simiet J o s e p b u m , ut i n Genesi p e r h i b e t u r , fccisse c o n s i a l . R e p e t a m u s , q u h a c t e n u s d i c i a S U D I , et a l b u m r e l a i u s e g r e d i t u r ad fralres suos. S i c , u l d i v i n u s testatur A p o s t o l u s , < ubi venit p l e n i l u d o

d e m o n s t r e m u s quomodo i l l a o m n i a c o n g r u a u l , secundum a l l e g o r i c u m sensum C h r i s l o . Moses i i i v i r o l e m p o r i s , emisit Deus F i l i u i n s u u m n a l u m ex c a r n e , et subjectuin legi * . M i s s u s autem est ad i i l i o s I s r a c l . A d hos e n i m pertinebant promissiones. l p s e namque c l a m a t : N o n s u m m i s s u s , n i s i ad p e r d i l a s oves domus l s r a e l C u m reperisset Israelilas g r a v i l e r affliclari daemonum t y r a n n i d e , daemones e medio s u s i u l i t : et ut Moses sabulo o b t e x i l crudelem operura e x a c t o r e m , sic C b r i s i u s daemones r c l e g a vit i n a b y s s u m . P l u r i m i s autem daemonibus i n abyssum d e i r u s i s , r e l i q u i , q u i adbuc s u p e r e r a o t , faiigab a n t precibus S a l v a l o r e m , ne se prseciptlare velit i o a b y s s u m , sed concedere ut ftini usque a d e x i r e m i j u d i c i i d i e m . N a m c u m c o n s l r i n x i s s e t , u l ipse ait vasa, id esl animas, quas suo doniiiiio
, 8

i n m u n d o versari p o s -

, f o r l e m , tandem e j u s d i r i p u i t

s u b d i l a s possidebat. l l u j u s rei typus fuit J o s u a , q u i defunclo C h r i s t u s r e x , da3monum redegit, do meam

M o s e copias t r a d u x i t J o r d a n e r a , e l q u i n q u e AmorrhaK>rum reges, q u i i n speiuncam confugerant, v i n c u l i s o n e r a v i t . b i q u i d e m post v i t a m , quam sicuti Tobie conlendentes Jud 30s et Moses sub lege t r a n s e g i m u s , nobis imperans p r i n c i p e s i n profundum specum praecipilalos i n c l u s i l , Israelitasque discordantes i n c o n c o r d i a m p l a c a v i i . Quapropter eic p r o l o q u e b a l u r : c Pacetn

GaHerum i p s i regem C h r i s t u m respuerunt, quaravis de ipso legatur i a P s a l m i s : E g o r e r o sunt, c u m d i Cbrisium

1 1

con&iitutus s a m rex super i l i o s , et stiper S i o n m o n l e m sanctum ejus * . H u n c aspernati c e r e n t : Quis d e d i i t i b i potestatem h a n c

? E t i t e r u m , c u m a g g a r r i r e n t : c S c i m u s quod c u m Mose

c o l l o c u l u s est Deus. H u n c vero nescimus unde s i t " . Pra3terea c u m illoruro officii fuisset n i s i i n Beelzebub principe d x r o o n i o r u m lum clandestina virtute oppugnabat A m a l e k i i a i n

m i r a c u l a edentem d i v i n i s e x l o l l e r e laudibus, l u r p i t e r et impudentes i n q t i i u n t : c H i c n o n ejicit daemonia, Q u o d vero ^Egyptius nemine videnle occisus erat, s y m b o D o m i n u p . C h r i s t u s , u b i c o m p e r i t liostiliter erga se affeclos mundum fuit i u v i s i b i l i s poleniia?, per q u a i n diabolus eeset i n abyssum c o n j i c i e n d u s . O c c u l t a enitn n i a n u et

I s r a e l i i a s , concessit i n Galilseara, s i c u i i M o s e s , r e l i c t a i E g y p l o , se c o n t u l i t i n M a d i a n i l i c a m regionem : et a u x i l i u m tulit filiabus J e i b r o i l l a r u r a potans oves. GaHeruni Jethro quodammodo reprscaeniat i d o l o r u m c u l t u i d e d i l u m . N a m si n o m e u Jetbro i n i e r p r e l e r i s , sigoificat superfluitalem vel iuperfluum. S i c m u n d u s adbaerebat vanis et supervacaneis r e b u s , n i b i l faciens e o r u i u , quae facienda e r a n i p i e i a l i s c a n d i * dato : conlemnens s a l u l e m , e l e x l e r n i s c u m q u a d a i n s u p e r s l i i i o u e i m m o r a n s . Quapropter C b r i s i u s i n q u i l :

G a l a i . , 4 . Matth. x v , 24, Maltb. x n , 29. xn,25. J o a n . i x , 2 9 . M a U h . x n , 24.

M

, T

Joan. x i v , 27.

P s a l . n , 6.

Maith.

PATROL. GR. LXXXVII.

PROCOPII G A Z . E l
l %

524

Quid prodcrit b o m i n i si l o i u m l u c r a t n s fuerit m t i n d u m , animne vero j a c t u r a m f e c e r i t ? E x u r a matre Moses natus c o m p l u r e s J c i h r o p o l a v i t ftlias. S i c una est Judaicae g e n l i s m t i l l i l u d o , ex q u a n o b i s 220 secundum carnem prognatus e s l G b r i s t u s . T e r u m inter gentes fuere greges p l u r i m i , q u o s g r a v i t e r affligebanl mali et feroces paslores : penes quos c u m foret roundi i m p e r i u m , interceperunt nobis s c a l u r i g i n e m , secundum q u a m n o v i m u s Deuro e l quid faciendum sit nobis i n h a c v i t a , ut placeamus i l l i . Q u a r e n o n ab re v o c i f c r a i u r J e r e m i a s , q u a s i sub persona D e i : c Duo mala c o m m i e i t populus meus : me deser u c r u n l fontem aquse v i v i e , et effoderunt sibt cisternas e l lacunas p c r l u s a s , qua3 aquam c o n l i n e r e ne* q u e u n l F a l s a s i q u i d e m r e l i g i o est, q u a s i c i s t e m a pertusa. C b r i s t u s abegit et propulsavit falsos pasiores, et propinavit s i l i e n l i b u s a q u a m v i v a i n , scilicet d i v i n a m suani et coelestem d o c i r i n a m a n n u n t i a n s , dicens : c S i q u i s s i t i t , veniat ad me et b i b a l . > Filiae n u n t i a v e r u n t p a i r i beneflcium quo a Mose erant aflecta*. P a l e r a c c e r s i i M o s e n , eique c o n n n b i o s l a b i l i j n n g i l i i a l u m a x i m a m et p u l c b e r r i m a m e numero filiarum : quae tandein ei peperit G e r s o n . S i c et C b r i s l u s cognoecilur a m u n d o , d u m ejus ordines benedciis j u v a t , q u i non cessant i p s i u s d e p r e d i c a r e v i r t u t e m . Q u a p r o p l e r sibi despendit E c c l e s i a m ex genlibus c o l l r c t a m , et symbolicujs d i c t a m S e p h o r a m . E s l e n i m S e p b o r a , s i nomen e x p o n a s , visitalio vel pulchra. N a m v i s i t a v i l o r i e n s ex alio pulcberrimam E c c l e s i a m , dans ei coelitus d o n u m , sui flaltis scilicet i n c r e m e n t u m , q u o d n i b i l a l i u d est q u a m s a n c l i S p i r i l u s p a r t i c i p a l i o . E l parit advenam p o p u l u m . S u n t e n i m Chrislicolae advense fn hac t e r r a . N o n (siquident) habemus b i c manentem c i v i l a t e i n , sed f u l u r a m e x q u i r i m u s **, > cujus a r c b i l e c i u s e l artifex G h r i s t u e e s l . CaHerum m i i n d u s a n l e M o s i s , i d est G b r i s t i , i n filias b e n e f i c i u m , n o n ab re n u n c u p a i u r J e l h r o , i d e s l , superfiuus. Deinde vero noroen m u i a t u r , sumpto n o m i n e R a g u e l , q u o d s i e x p l i c e s , denoiat ditinum pastorem. M u n d u s eniin l a n d e m concessit, l i b e r a i u s a falsis et perversis p a s l o r i b u s , i n i m p e r i u i n e u m m i P a s l o r i s . P o s s u m u s et alio m o d o p r a e d k i a inleltigere s e c u n d u m v i r t u l e m . Oranis i g i t u r a l i e nigena d o c l r i n a pugnat cuin Hebraea. Is aulera, q u i v e l i l vere pius esse, necesse est ut sit medius i n t e r u l r a m q u e , et i n hunc m o d u m debellet a l i e n i g e n a m d o c t r i n a i n . N t c i m i t e l u r eoe, q u i b u s c o n l r a r i u m a c c i d i t , d u m rejecta pietate ? e r l u n l u r ad a l i c n a d o g m a l a . Q u i vero M o s a i c u m gerit a n i i n u m , i n m e d i o c o n s i s l a l oportct inter p i e l a l e m et i d o l o l a t r i a r a , ibter i n l e m p e r a n l i a m et lemperantiara, i n l e r j u s t i i i a m e i i n j u s t i l i a i n , i n l e r superbiam et h u m i l i t a l e m . Quaedam ex h i s c o m m e m o r a i i s profligabit u l inierficiat flicuii Moses A S g y p l i u m , potenliore scilicet Hebraeorum d o c i r i n a . R e l i q u i s u t a i u r ad salutem et v i c l o r i a m stiperando a d v e r s a r i u m n o s l r u m d i a b o l u m . Q u o d s i facere n e q u i m u s , contendamus h i n c ad e x c e l i e n l i o r e m et s u b l i m i o r e m m y s t e r i o r u m d o c t r i n a m , e i i a m s i a l i e n i g e n x , i d est, externse pbilosopbiae nos c o h a b i i a r e oporieat. Caeierum repellenles malos paslores et corruptos doctores eorumque redarguenles e r r o r e m , ad nos redeamus, et sine c o n i e n t i o n i b u s c o n c o r d i studearaus p a c i , adhaerenles s a n i o r i et p a c a l i e r i docirinae, i n s l a r o v i u m , quibus salutaris i m p e r a i r e l i g i o . N a m s i pacem s e c l e m u r , c o n i e n l i o n e s rixasque r e p u d i a v e r i m u s , v e r i l a s c o n s p i c i e l u r i l l i c o , e l efficict u l mentis o c u l i coruscent et micent j n i r a b i l i splendore.
8 T

^ u a n d o quis o p p o n u n e ingemiscere p o i e r i l ? S i m l e m o r l u u s fuerit Isaias dum lulo Igittir n u n c rex i O g y p l i . S i c c t i a m ipse mortuo d e m u m O z i a conspexit D o m i n u m . i n f e r t : c o g n i l u s est eis. N a m errore tenebantur, e l tegulis ex ignorabant Doidololatri

\6 , ; \ , . " \ , \ . , \ , .

faciendis o c c u p a i i e r a n l ,

mioum.

Y E R S . 2 3 . Faclum etl in diebus illit multis, ui morerelnr rex AZgypii :et ingemuerunlfiliihrael, etc.
A t g e m i t u m nec l a t e r i f l c i u m , nec l u l u m , nec paleac m o v e b a n t : sed labores, q u i b u s o p p r i m c b a n i u r , ciebant g e i n U u m , et ob hos audit eos, q u i n u l l i s operibus vociferabantur ad D o m i n u r o . Quapropter e x a u d i v i t i l l o r u m geniitus. N o n refugimue pede a l u t o l a i e rationibus i m p e d i i i c l a m a n t : sed his praebet aures p r o p i l i a s , q u i luto e l terrenis

operibus oppressi c l a m o r e m c d u n t . Ilaque, ut quidara i o q u i l , c e l e r i 221

r i l i c i o , i d est, ex caduca e l l a b i l i n o s l r i c o r p o r i s c o n s t i l u t i o n e , qua3 plerumque gubernatur

d i y o l i s , qua3 n i b i l a paleis dilferunt. Moses tandem v a r i i s p e r i c u l o r u m p r o c e l l i s j a c l a l u s , c o n i i n n a t u s est : iOgyptiis vero c r u d e l i l a s e t Hebraeis h u m i i i i a s augescere. GaHeruraet Deus r e c o r d a i u s est i l l o r u i n , q u x p o l l i c i l u s erat A b r a b a m o . CAP.
VERS.

III.

. .

2.

Viiut $t angdu$ Domini tit flamma

"\
.

Kvplov # -

igni$ rubi Mo$i. N o n D o i n i n u s , sed angelus a p p a r u i t . A t Hoben vocavit non angelus, sed D o m i n u s , q u i i d praecipiebal angelo m i n i s i r a n l i . N u l l i b i vero * M a l l b . , 2 6 . Jerem. , .

" ^ ,

* * , * (68). 6 L u c . , 78. H e b r . x i n , 14. |. .

Joan. v n , 57.

.
(68' , . \ / \ , . .

525 COMMENTARU IN EXODUM. 52, , . in legislalione loquttur Scriplura : c Yisus esi \ & * bominus Mosi. ld eniui , quasi signum quoddam , t 6 , excellentiae de solis tribus praedicaiur patriarchis. }. > " \ quibus omnibus cerio colligilur leges, qua? in . * - soliludine promulgaUe sunl, laias esse ab angelis, quasi paedagogis et procuratoribus. Erant eniin , , \ - Judaei ea tempesUte rerum omnium rudes et ignari. \ Proinde cura bis ceu cum pueris balbutienduoi (69), . erat. Quidain aiunt Deum, ut qui futura annuntiet, nierito dici angelum, id est numium. , Gaelerum ignie, qui insederat rubum, non allocfl , , quitur Mosen. Nec leges idem ignis Judaeorum * . , populo sancit. Deus, qui in igne erat, haec pra3 , slat. Ilaque cum infra inquil : c lgni? consu, * . , raens est Deus , etc, illico eausam subdit, \, , > [] \\ inquiens : Deus zeloles. > id est, zelus Dei pro (70) , * , vobis, aut contra vos vehemens est, et instar ignis . devorans el consumens quidquid obstiteril.
9 9

Mirabile auiem et plane peregrinum erai speciaculum, vldere naluram concertaniem inler sese. Ignis facile incendit: rubus eral eua natura ita comparalus, ut facile ab igne absumeretur. Verum miriflca illa et prodigiosa spectacula maxirae bominuna menles pervadunt et permovenL Quapropler haud immeriio et Moses miratur, et quid rei sil, ut visat, perpellitur. Judaeoruro antem genti ceu nionumenlum datutn est hoc exemplum, ne abeonum defnceps arbitretur et ab sacne Scripturae more alienum, si aspiciat Deum habilare in carne, nec inlerim carnem Deiiatis excellenlia labefactari. Quamvis in Virgine habitaverat, tamen illiesaiii conservavit Yirginem Dmnilalisque capacem reddidit. Significai idem rubus oirtnium injuriis exposiloe et opporlunos fuisse Hebrasos : ?erum aeserto* et liberatos eese, quasi ex ignitis JSgypliortim aflflictionibus. Fore deinceps ut non impune laedantur, ed quasi quibusdani spinis muniti adcuntes sint reptilsuri. Sic enim testalur Scriptura : Pone metmn, tecum eum. Nulla te coniburet flainma. Initium miraculorura per Ugnum fit, quod Novi Testamenli crucera praedicit. IH autem miraculum mirabilius videaiur, prseslai materiam rubi, qua3 facile igncm conctpil. Praeterea ut gliscenli idololalriae occurreret, in qua apud iEgyplios enuiriti eranl, io rubo apparet. Ne scilicct ex ista arbore, utpote ad eam rem inulili, simulacrum conflceret, quia in ipso visus esiei Deus. Idem eiiam rubus docebat lsraelilas fuisse penitus arborem silveslrem el slerilein, ei planissime caruisse milioribus jusiitiae fructibus. Nara adbuc servabant odorem ^gyptiacum, quo imbuti eranl. Lex quidera, quae liis dabatur opera angelorum sufliciens fuisset ad illuminandum intelleclum, si quis secundum spirilum hunc accepissei. Caeterum Hebrais, quibus pluriuium iEgypliac* adbaerebat faecis, plane apparebat stulta. Quia carebaut luce, qoae mentem illuslrat : sictiii nec )gis rubo inferebat urendi eensura. Hos aflatur Salvalor, dicens : Scruiamini Scripturas. Quia os videraini in illie vitam seiernam habere. E l illae sunt, quae de me lesiantur . > toierum Moscs continuo perspexit iudasorum gtuporem et ruditatem sub typo 222 rubi, Q non adurebatuc igne. Qtiod rero illud miraculura denolabat mysteritim incarnationis Chrisli, vel inde palet, quod Scripiura sacra divinam naturam comparat igni. Deus enira veritas est : et veritas est lux. Arboribue ei berbis agri booiinem aseimulai eadem Scriptura terrenum. Alicubi namque habel Scriptura : < Deu$ est ignis consumens". > Quod quidem feriur propter excellentiam virlulis, qua illuminai: el propler immensam peccati maieriam. Nam Scripiura peccatum vocal aliquando spinas, aliquando ramum sentkosura, ut in psalmo quinquagesimo sepiimo : Prlusquam iolelligerenl spinae vestrae raroum, sicut vixcntes sic in ira absorbel eos . Et alibi : c Gonversus sum in miseriam, dum spina mihi infigitur . Alicubi aii : c Homo est quaei gramen, dies ejus ul Qos agri, sic efflorescei : Ut ignis spinis est intolerabi, *ic Deitas bumaniiati. Yeruin in Ghrislo haec omnia facta sunt tolerabilia. Nm in hoc babitavil univerea pleniludo Deitatie corporaliter . qui lucem incolit inaccessam in Virginis templo domicilium babuit, demilteiis se ad nunquam salis suspicicndam mansueludinem, et quasi relundens ei bebetans vebementem suuiu iinpeluBi, sicnti et ignis pepercit rubo. Yersalus siquidem est inter nos non crudeliter poenag exigens, iculi ipse dicit : c Non mistl Deus Filium in muudum, ul judicel roundum, ged ut mundus per ipsum serveiur . > Accedena Mobes in conspeclum Dei, audil : Solve calceamenlum e pedibus tuis, etc.
V9 ui %t u w M

Deut. iv, 24. Joan. v, 59. Hebr. xn, 29. C I I , 15. Colose. , 9. Joan. , 17.
%f

4 9

Peal.

LVII,

10.

" Psal. xxxi, 4

Psal.

(69) * . .

(70) * . .

527

PROCOPII G A Z /

528

Quitlam opinantur h i s verbis j u b e r i Mosen d i m i l t e r e u x o r e m . S u b j e c l a e n i m e s l u x o r v i r o . Q u o d * i verum c s l , q u i fit quod idem d i c i t u r c i ad Josuam ? Ne e l ipsus s c i l i c e l u x o r e m eecum d u c e r e i ? Iralue quidem proplerea fuerat, q u o d proficiscens ad l i b c r a n d u m p o p u l u m , coraites sumeret u x o r e m e i i i b e 18. A t n u n c non ob i d i n d i g n a t u r . Q u i d a m a i u n t banc p r & m o n i l i o n e m dandae, secundum quam ftiisse m o n u m e n t u m legis sacerdotcs discalceati r c m d i v i n a i n facerent ob s o r d e s , quae plerumque c a l -

CBainenlis adsunt. N e lanien putaveris calceamentuin propierea esse rem a b o m i n a b i l e m . ldein praecipit Josuae, quod nunc M o s i , volens c o n l i r m a r e et s l a b i l i r e l e g e m . Q u i d a m v o l u n t D e u m istud imperasse M o s i , ut Judaeos, q u i l u m erant catechuraeni, disceretU majore c a u i e l a v e r s a r i et a m b u l a r e c o r a i u D o m i n o : e l quo id facilius fierei, c a r n a l i a praecepta suggerit. Q u i d a m censent Deum sub hoc typo signillcare M o s i , fore ut p r o t e i ^ t et conculcet i E g y p i i o s : et deinde b u c rcversus sacrificaturus sit h i c magnifice D o m i n o . S i c allocutus e s l et J o s u a m trajicientem J o r d a n e m , ut bello peteret gentes hosttleg. Quod si verura est, pienditm c u r non potios inquit, Liga> et n o n Solve. Praeierea q u i d a m docet solve non a c c i solve. N o n e n i i n i n i m a parie solvit. V e r a m n e u i e r ltoruin v e r b o r u m pedem, quasi esse p r o ima paru

occiiHum asseculus est s e n s u m . Inferl a l i u s q u i d a m , q u i eub calceamento i n l e l l i g i t Deus d i c e r e t : Move pedem tuura contra hostes, s i c u i i
T

alicubi i n q u i l : Exteudam contra lduiuxani sanctam t e r r a m ? A n n o a ,

pedem m e u m * , > i d est, p r o c u l c a b o Idumaeam. V e r u m t a m e n Deus ipse s u b d i t c a u s a m , mquiens : c L o c u s i u qiio s l a s , l e r r a sancta ubi e e l . > A t q u i d inquinabat calceamentum detraclum erat, i t e r u i n b u o i i o o l l o c a b a t u r ?

Sed, a i u n t , mos est Scripturae, a l i a q u i d e m agere, et a l i a sub his significare. Tn i t i n e r e appareC q u i d c m angelus, quasi o c c i s u r u s M o s e n . Gaeterum a i i u d h i c q u i d p i a m g e r e b a l u r . N a m ipsum interfecisset, si ea gfatia adfuiesel. S i m i l U e r et a d B a l a a m u m i n q u i t a n g e l u s : c N i s i asinus declinasset, le confodissem et pepercissem asfno , S i c et h i c per e o l u l i o n e i n calceamenti d e m o n s i r a i s a n c i i p r s e n l i a m . E t v u l i i p s u m cognoscere ex ipso l o c o , u b i s c i l i c e l c o n s l i i e r i t Deus, quis praesto fuerit. A l i i p n i a n l , c u m legts c u l l u s non o m n i n o reprehensione carnerit, o s t e n d i i v i t c u r s m n , q u i i n lege pera g i l u r , non prorsus vacare c o r r u p l i o n e et morte. Idque d e c l a r a t u r a r i l u Graecorum s a c r i t l c u l o r u m , 223 < d i s c a l c e a l i ad sacra c o m m e a b a n l . E t nos s i m u l edocet non fas esse i l l u m a p p r u p i n quare D e o , i u q u o e x s t e n l adhuc reliquiae m o r t a l i l a l i s , ex q u a aos liberavit n o n i e x , sed C l i r i s t u s , c N a m i m p o s s i b i l e e r a l , ut sanguis t a u r o r i i m et hircorura l o l l e r e l peecata * . N e m o e n i m per legein j u s l i f i c a l u r . P e c c a t o autem n o n d u m i r r i t o facio, adbuc c o r r u p l i o n e m vigtire et raorLem d o m i n a r i peccato Uiquioatis necesse e s l . E u m i g i l u r , q u i volet se jungere C h r i s l o , o p o r i e l deponere legis c u l t u m , qui typos e l u m b r a s c o n l i n e b a l . B i c e a i i n i n l r o i i u r i n l e r r a m sanctam, i d est E e c l e s i a m , p r i u s vasiara d i v i n e e l l i u m a n o c u l l u et p i n i g o b s t l a m , utpole in q u a foret r u b u s . T a i i s erat i n k i o g e n l i u m E c c l e s i a , ad q u a m h c p r o f e i u n t u r verba : cl^etare, solitudo siticulosa et a r i d a . E x s u l t e t solitudo^vasta, e l floreai s i c u l i l i l i u u i . * P o l l i c e i u r ct Deus se convereurum s o l i i u d i n e m i n paludes, e l siliculogara i n e c a i u r i gincs a q u a r u m . N a m E c c l e s i a m Deus suo sermone i r r i g a v i t abunde, et uos i U e x c o l u i t , ut simus l c r r a sancfa. O m n i s e n i m locus i n q u o fuent G b r U t u s , l e c u s eacer j u d i c a i u r . Q u o d vero lex nequiverK noe vivificare, satis a l i c u b i c o m p r o b a l G b r i s i u s , dicens : A m e n , araen d i c o v o b i s , n i s i e d e r i l i s carnein F i l i i h o m i a i s , et b i b e r i l i s ejus s a n g u i n e m , non habeiis v i l a m i n v o b i s m e l i p s i s . > A d banc c e l s i l u d i n e m et kicent D e i t a l i s n o n l i c e i scandere p e d i b u s , qtios -calceamenia onerant Solvendus et removendus e s i anuctus, q u i c o n s t a l ex l e r r e n i s e t m o r l u i s pellibus : ut libere queat a n i m a e p a t i a r i . A i n i c t u s , i n q u a m , i l l e , quo v e l a l i s u m u s p r o p l e r c o i i t e m p l u m praBceplum R e i , c u m e s s e m u s n u d i i n p a r a d i s o . S i c nos c o m i t a b i l u r Dei 4 i o l i U a , quae subinde augebitur d i v i n i s meditationibus et &peculationibus tranquille iie u m b e n 8 , ^ i e x p e r i e l u r eolum D e u m revera esse E n s p r i n c i p a l i s s i m u n i , cujus participalione sunt r e l i qua e i H i a , cujusque p a r i i c i p a t i o n e egent, ut perdurare p o s s i n l . H o c E R S solura i r a m u U b i l e eet, e l s u m inum bonum eat, uec u n q u a m ad roaUim m o v e i u r . U l o n i l dabis v e l p u r i u s v e l m e l i u s .
w s o 8 t

V E R S . 6-45. Et dixitei: Ego sum Dtus patris tui Abraham, e t c , usqoe ad h u n c l o c u m : Hoc nomen mihitst in ceternum, ei hoc memoriale meumin generalhne et generationem. Obeliipuit et totus h o m i i t Hoses a d b i b i l t i s b u i c spectacuk). Magis-vero p e r c u l i i h o m i n e m audire v o c e m D e i . Gaudebat quod dignas essel b a b i i u s audire vocem Dei V e r u m m e l u s H l a m voluptateni c o n t u r b a b a l . Quapropler a v e r l i t v i i l i u m , non sustinens i n l u e r i D c u m . N a m abjicientes carnis o p e r a m o r t i f e r a , e l puro liberoque pede m c e d e n t e hi republica C l i r i s t i , a p p r o p i n q u a b i m u s Deo p i r i t u a l i c o p a l a , non l o c i i n t e r v a l l o . E l i n nobrsmeiipsis colligemus n o l i l i a m be\ P a l r c se nobis oslendente i n F i l i o : i p s u m q u e c e r l o c o n t e i n p l a b i m u r , et e v i dentius quam priscits p o p u l u s , q u i , d u m se a r e r l e b a l a facie M o s i s , satis declarabat mentes i l l o r u m , qtios Moses e r u d i e b a l i n lege, e s s i n f i r m a s , s i c u t i legitur i n P s a l m i s : c OccaBcentur o c u l i i l l o r n m ne V i d e a n l " . > Idcm i n propbetrs b a b e i u r : c - E c c e populus s l u h u e et v e c o r s . O c u l o s h a b c n l , et n o n v i d e n t * . > A t nt>s retecta faeie i n F i l i o P a t r i s c o n s p i c a m u r p u l c b r H u d i n e m . N a m , i n q u i i c Q u i me v i d i t , vidit P a t r e m , q u i pcr se est i n c o n s p i c u u s . E t i l e r u m : N e m o n o v i l q u i s s i l F i l i u s , n i s i P a l e r ; neque q n i s q u a m novit P a t r e m q u i s s i t , n i s i F i l i u s , et c u i v o l u e r i t F i l i u s revelare . > N a m
f 1 t n M

Psal.c?n iO. N u m . x x n , 5 5 . " H e b r . x , 4 . Isa. x x x v , 1, 2 . L X V I I I , 2 1 . " Isa. v i , 9, 10. Joan. x i v , 9 . Mattb. x i , 27.
t H

J o a n . , 54.

1 1

Psal.

529

C O M M E N T A R I I 1N E X O D U M .

530

I h r u c h d i c i t : Post hoc i n terra visus est, et conversatus e s l cum liominiliue . Davidis testitnoH i u m buc quoque f a c i t : c Deus deorum D o i n i n u s l o c u l u s cst, et vocavit l e r r a m : ab o r t u usque ad o c c a s u m s o l i s decer ptricbritudinis ejus. Deus manifesto veniet, Deus, i n q u a n i , noster, e l n o n l a c e b i t u r * \ i A r b i t r a b a m u r Iwlm se couspexisse D e u m apparentem i n igne i n S i n a monte, et etiam a u d m s s e vocem ejits. S e d C h r i s l n s eos redarguit i n baec verba : A m e u , amen d i c o v o b i s , nec vocem ejus a u d i v i s t i s , n e c ejus f o r m a m v i d i e i i s . E l sermonera ejus non babetis i n vobis m a n e m e m . Q u i a quera m i s i l i l l e , i n buoe 224 c r e d i l i s . Igitur nos, s i c r e d i d e r i m u s e i , v i d i m u s in F i l i o P a i r e m e l serinonem ejus i n nobis habemus. V o l u i t quidem Deus se i l l i s v i d e n d u m e x b i b e r e , queroadmodum M o a i . Sed ut c o m m o n s t r a r e t legis i m b e c i l l i t a l e m , avertit v u l t u m , s i c u l i i l l i aversati s u n l G b r i s t u m , q u i ipsos anteferebat g e n l i b u s . Q u a p r o p l e r , i n q u i t : Inventus s u m b i s , q u i me non quaerebant: manifcstus factus s u m h i s , q u i de me n o n percontantur. D i x i : E c c e i n n o t u i g e n l i , quae me i g n o r a b a l . T o t o die extendi uianus meas ad poputum i n o b e d i e n l e m et c o n l r a d i c e n t e i n . Q u a p r o p l e r n o n conspexerunt gloriaai C b r i s i i . H i n c per propbetara l o q u i l u r : c Y e r t e r u n t ad me lerga nec vultue e o r u m . l l i s a s l i p u l a l u r P a n i u s , a l i c u b i dicens : S e d ad h u n c usque d i e m , c u m legitur M o s c s , velamen cordibus i l l o r u i n irapos i l u r a est. A t nos omnes relecta facie g l o r i a m D o m i n i io speculo repraeseirlanles , elc.
v o s n o n M f f 1

; \ \ . > , , .

Caeterum quae est i l l a o r a t i o , q u a m c u m habet Deus? V i d i e l labores p o p u l i ,

Mose

scilicet e l a u d i v i aflliclionem quos et t u cognitos et penilus satis praeclaruin

p o p u l i , > etc. Sensus e s l : V i d i , i n q u a m , aerumnas o b r u i t u r , placere

. e x p l o r a l o s babes. N e c tibi i l l o s dedisti d o c u m e n t u m . d u m me praeveniens

labores, q u l b u s populus meas

sceteslum peremisti A S g y p l i u m .

GaHerum ego ad hoc h o n o r i s fastigium le provebo, u l fungaris ducis munere , i n asserendo i n a n i t q u a m libertatem populo h r a d i t i c o . P r o i n d e n o l i hanc, q u a m t i b i m a n d o , recusare p r o v i n c i a m cau^alus p o p u l i intractabilem d u r i t i e m . l m o ei pelulanter et p r o l e r v e i n t o n u e r i n t : Q u i s te nobis p r i n c i p e m et j u d i c e m d e d i l ? Responde n u l l a c i r c u i t i o n e utens, et libefe dicito : c Dens patruiu n o s t r o r u m ad bunc honoris apicem me scandere fecit. > \ M o s e s , noh d u b i u m est, i m o c e r l e censtat, dies noctesque i d agebat, quo paclo poeset s e r v i i u l i s iulolerandae j u g u m demere populo I s r a e l i i i c o . G u u i per se i d m e d i l a r e l u r , q u i s dubitat p o r r o , qtiin

, \ ; \ . , , \ , , ; c u b i l e suae gentis ingeniuro bonum v i r u u i delerrebat. ed de H e b r a i s , dicens : c P e r c o n t a b u n l u r

. - ^ l i b e n l e r paruerit Deo m i l l e n t i ? V e r u r a hoc angebat v i r u m , eumque l e r g i v e r s a r i compellebat, quod p a r u m conslabat qpibus a r g u m e n l i s fidem facturus yEgyptioe : - i n l r a verba faciens, jEgyptiis

esset populo i l l i , ee a Deo ut v i n d i c e m et asserlorem m i s s u m esse. N o a verebatur P r o i n d e a i l , n o n de quod t i b i sit nomen. >

Hisce verbis conspicuara j a m tum reddit Judaeorum i n c r e d u l i t a t e m Moses, quem nos ad x i m t l a l i o n e m p r o r o c a n l e s , nunc v e n e r a n i u r , licet ipsura r e c u s a r i n t p r i n e i p e m , et l a p i d i b u s obruere v o l u e r i i u . Sed b o c fit p r o p l e r e a , quod dicturaest : A d aemulationem i n c i i a b o v o s i n ea gente, quae non est gens, e i c . Haec verba ut i n effeclum p e r d u c a n t u r , a c c i d i t u l Mosen et propbetas, quos c r u d e l i t e r neci dederunt, bonorifice i r a c l e n l . A b s t i n u e r u n l eadem de causa ab consueta i d o l o l a t r i a . Horuro p e r v i c a c i a m a n i m a d vertens Moses, excusat linguaa defectum apud D e u m , q u i l i u g u a m t o l u m q u e creaverat M o s e n . P r o i n d o p o i e r a l et linguas defcctum c o r r i g e r e . Q u i a i g i t u r etiam Moses n o n n i h i l pendebat a n i m i , n o l u i l Deus linguaj ejus emendare v i t i u m : sed addidit ei i n l e r p r e t e m , non honoris g r a t i a , scd u l disceret, obediendum esse D c o , i l l a q u e obedientia n i l ducendum antiquius. Qua?rit nomen D e i . V e r u m quis noroinavit D e u m ? aut q u i s p r i o r exsistens D e o , ei n o m e n u n p o s u i l ? R e c l e quidem senlis : sed rudes s u n t , q u i b i i s liciio qtiaedam loco n o m i n i s p r o p o n i l u r . E s l o eniro sive E n s non nomen est, sed rem significat, utpote e n i n , q u i per se e x s i s l i t , nec ab alio essentiam accepit, sed hanc o m n i b u s suppeditavit-. E c q u i d vides angeluin esse, q u i a p p a r u i l , et Deum esse q u i l o q u h u r : et quod Jacobo noo i n d i c a v i i , i d n o n c M o s i aperuit. N a i n p a u l a i i m succeden^bus g e n e r a i i o n i b u s semetipsam manifostavit D o m i n u s . S i c ubi v e n i i p l e n i l u d o temporis , significavit se esse F i l i u i n D e i , G b r i s t u m , Deum S e r m o n e m . Quod pollicetnr suam prsesentiam, dicens : c E r o t e c u m , ete. , c o n d r m a t per t o l u i n legrslationis l e i n p u s . Semper e n i m et ubique ei p r a s l o f u i l Dei 225 F i l i u s exacto quodaro praesentiae typo. floc ideni lesiatur Mo?eft: P r o phetam ? o b i s suscitabit D a n i i n u s Deus v e s l e r e x fratribus v e s l r i s , s i r i H i me . > U a q i i e ne q t i i s m i r e t u r , st Moees tenuit appellationem D e i . D i x i l : Exsislens. S e d q u i a hitjus appellalionfs v i m i n i e l l i g e r e baud q u i b a n t , a d j e c i t : c Deus A b r a b a m , c l c , ut ex suis c u k o r i b u s c o g n o s c e r c n l , quero per se i n s u *
u

a f l

B a r u c h m , 58. II C o r , 15, 18.

P s a l . x n x , 1-5. D e u l , x v m , 15.

Joan. v, 57, 58.

Isa. L X V , 1, 2 .

Jercm. u , 27.

631

PKOCOPII GAZ/EI

532 excusationis M o s e s , s c i l i c e l : M i t l e eum ad signa.

e s s e n i i a capere h a u d p o l e r a n l . P r a t e n d i t et a l i a m causam

quem missurtis es. N o v e r a l e n i m C h r i R t u m aliquando m i t t e n d u m . C i i n i poelrenio inferret : N o v i i l l o n i m c o m u m a c i a m : N o n fidem habebunt m i b i . U t i n hac parie m e d e r e l u r M o s i , descendit b u s , et cernens lucem e rubo c o r u s c a n l e m , i d e s l , per senticosam c a r n e m N a m signis i m p i i , at p i i m o v e n l n r d o c t r i n a . E c c e autera ut Moses e x u l u s o m n i b u s l e r r e n i a e x c u s a l i o o i sciDtillantem et emittentera n o b i s r a d i u m , nempe E v a n g e l i u m , l u c e m v e r a m et v e r h a l e m , i i a i n s l r u i t u r , ut j a m p o s s i i a l i i s a u x i l i a r i , e l t y r a n n i d e m a l r o c i s s i m a m destruere, et i n libertatem v i n d i c a r e q u i d q u i d diflicili graTatur eerv i l u l e . Cselerum prarcedunt i l l a duo s i g n a , d e x l r a i s c i l i c e l conversas i n leprara, et s a n i t a l i restituUB, nec n o n virga? sive b a c u l i i n serpentem Iransformati. E t hoc tibi s i g n u m , u l e d u c a p o p u i u w m e u m , e i c . S y m m a c h u s legit : Cum eduxeris. V o c a v i t vos, i d e s i , apparuit f E t d i r i p i l e i E g y p l i o s . S y r u s vertit : ExculUe, vacuefacite; A q u i l a , spoliate. , et visus est v o b i s . . , , . , . K a \

A t hoc p r o m i s s u m erat A b r a b a m o , dicentc Deo : c P o s i e a egredielur c u m magna pra3da.

C A P

l V

. '.

YERS.

2 . Dixil ei Dominu$ : Quid est quod habes quasi non

manu tua. Haec profatur Deus, non

videat, v e l q u i d inde discere velit : a b s i l ! sed i n Iiunc modum i n d u o i l c u m ad s y m b o l a , qtinp, lalent i n v i r g a , nempe tit i n i t i u m s i g n o r u m fiat per l i g n u m . U b i a u d i v i l e s s e b a c u l u m seu v i r g a m , j u b e i u r eam abjioere h u m i . Quare adeo d i l i g e n l e r i n l e r r o g a t u r ? ut sua confessione pateat esse v i r g a m , ne, nbi ipsam f i d e r i t abiisse i n serpenlem, putel se p r i u s n o n v i r g a m , sed serpeniem gestasse. P u l c b r e v e r o , ubi ? i r g a i b i v i s i l u r et eerpens : 8tc ubi l i g n u m , i b i d e m i n s i d i a l o r et bostis. U b i i n l u i t u s est eerpenlem Moees, horrens reftigit, a d m o n i l u s c a l a m i t a t i s qua a serpenle Tereum mortale genus. transiit i n u n i

, ' \

. " \ ' r
x a

. , 0
v a

\ , t

<j v, .

, . " , . , " .
1

CaHernm Deus couflrmat p e r i e r r i i u m , et lati v i r l u l e m u n i t , u l caudam serpeiuis m a n u corripere non exborreat. H o c vero s i g n u m e r a i liuroano corpore i n c r u c e i n sive l i g n u m suffixo inlerOciendum serpentem. E j u s a u i e n i , q u i Incarnatus est, ad nos descensus, i n n u i t u r per b a c u l i abjectionem. D i c i i u r eniin C h r f s l u s b a c u l a s , q u o d o n i n e s ab ipso sustinenmr et c o n f i r m a m u r . S e r m o n e oamque D o m i n i conflrmati et c o n s o l i d a i i stint coeli. F u l c i l quoque sermo Dei j u s t o s . E t per F i l i u m , quasi b a c u l u m p o r t a m u r aa P a t r e m . A U e n i m : C o m p e l l a m sive cogam ipsos sub b a c u l u m m e u m . Bacutus sive virga regni s y m b o l u m est. I m p e r a l s i q u i d e m per F i l i u m o m n i b u s Deu* P a l e r . A d h u n c i n q u i l David : c V i r g a tua et baculus t u u s consolata sunt me . Haec est v i r g a , quae p r o g e r m i n a i ex radice Jesse. Hsec est v i r g a A a r o n i s florida. Sed q u a n l i s p e r permansit i n a l t o , et q u a s i i n m a n u P a l r i s , i d , quod crat, m a n s i l , nec de ipso d i c t u m e s t : c E x i n a n i v i t se servi s c i l i c e i forraa assumpta \ etc. U b i vero paternam r e l i q u i i digwiiaiem delapsus coelo i n l e r r a m o r a l u s e s t , c o n f o r m i s i a c l u s est nobis i h a l i s , et quasi venenaiis b e l l u i s , a i i quos d i c i l u r : S i i g i t u r v o s , c u m s i i i s m a l i , n o v i s l i s dona bona dare filiis yeslris Serpens facius baud ab re i r a d i i u r propter n a t u r a m b u m a n a m , 226 * assumpsit, i p s e e x t r a peccali aleam c o n s t i t u l u s . Idem repraesentat m u t a l i o dextra?, q u a m m u l a v i t A l l i s s i m u s . C u m s i l natura i r o m u i a b i l i s , fulit gloriam e t l a u d e m p r o p t e r nos m u l a b i l i s factus s e n o b i s allemperando e l ad nos descendendo. H o c i n d i oiuin Tecit poslea legielatoris d e x l e r a . P r o l a U s i q u i d e m s i n u , v e r l i t u r i n d i r e r s u r a a sua n a l u r a c o l o r e m . l u sinura r e t r a c l a genuinum recuperat. S i c U n i g e n i t u s D e i , q u i est i n s i n u P a l r i s , et est dextra A H i s s i m i , c u m venisset ad n o s q u a s i e s i n u p r o d u c l u s , m u i a t i o n i s u b j a c u i l . P r a u e r e a e x i s t i m a i u s est a?que ac nos l e p r a , i d e s l , p e c c a i o infectus. O m n i s e n i m j u s t i l i a n o s l r a est u l pannus menslruatas . Quapropter i m p u d e n l e r i p s u m Judaei vocaverunt peccatorem, v i n o s u m et S a m a r i t a n u m . Reversus auiem ad suum Patrera, cujus ipse perhibetur d e x i r a , reeuperat p r i s t i n a m g l o r i a r a , quam h a b u i l anie c r e a i i o n e m n i u n d i apud P a l r e m .
1 1 1 1

H u c facit l e s l t m o n i u m d i v i n i A p o s t o l i , dicentis : S i enira cognovirous secundum earoem C b r i s t u m , at n u n c n o n a m p l i u s cognoscimus , s c i l i c e l i n aBrumnis e i malis c o n s t i t u l u m , q m b u s e x c r u c i a b a t u r aule euam passioiiem, nempe s i l i e n d o , e s u r i e n d o , mosrendo, et postremo adeundo capitis p e r i c u l u r a . Dtitxi igitur i n p r u t i n a m i m m o r U l i l a l e m r e g t i t u i l s u u m c o r p u e , etiam n o s t r u m , quod afleclibus perturb a i u r , i u a n l i q u a m r e d u x i l i r a n q u i l l i l a l e r a , eQiciens nos consorles spiritualis naturae, iios, i n q u a i , q u i
6 8 M

P s a l . x x n , 4.

P b i l i p p . n , 7.

6 8

L u c . x i , 13.

Isa. L X I Y ,

6.

Joan. , 48.

U C o r ,

533

COMMENTARII 1N EXODUM.

534

j a i h o l i m lepra iniVslabamtir, e i opus babebamus solo f > o, q u i oobis r e m c d i u m adbibcrct, cui soli p<ss i b i l i a , qnae b o m i n i s u n l i i n p o s s i b i l i a . S i m u l quoquc d e m o n s t r a v i l Israelitis, q u i credebanl imposstbile <s*c ut e r i p e r c n l i i r praesenli s e r v i t u i i , fore u l a u x i l i o Dei adjtiti* a d i m e r e l u r praesens tniscria. N a m . q u a s i l c p r a i E g y p l i o r u m nefariis moribus i n q u i n a i o s , et a p a i r u i n sive majortim pielaie digressos, n o r t u o s q u e ob vanam religioiiein impiaque facinora ( m o r l i s enini signum est lepra), recurrcnies ad D e u m ab oinnibus malis esse l i b c r a n d o s . Sed redcamus ad e x p o s i l i o n e m baculi sivc virgae, unde digressi s u m u s , ei c x a c l i t i s oninia explanemus. Quod non s i l vel absonum vel absurdum dicere, per serpentcm signifieari Sermonis i n c a r n a l i o n e m , d o c u i i C b r i s t u s ipse, dicens : < Q u e m a d m o d u m enim Moses e x a l i a v i i serpenlem i n vasta s o l i i u d i n c : sic e x a l t a r i oportei F i l i u n i b o m i n i s . > S i e n i m peceali paler in S c r i p l u r a serpens c i est et n o n i i i i a u i r , et q u i d q u i d ex serpente pronaseitur o m n m o scrpen? est : non igitur m e r i l o dicetur eamdem c u m p a l i c peccalum babere appellatiuneiu ? Sed propier u o s , u t i n q u i i d i v i n u s A p u s l o l u s , peccaium p e n n i s i t fieri D o i n i n u m , p e c c a l r i c e m n o s l r a m n a l t i r a m i n d n c n d o . S e c u n d u m sermonem i g i i u r congruit Doniino acnigma i l l u d . Qui enim faclns esl p c c c a l u i n , proptcr nos serpens faclus e s l . Deinde ubi d e v u r a v i l et assumpsit / E g y p i i a c o s s e r p c n l c s , quos praestigialures suis i n c a n i a l i u n i b i i s c o n c i v e r a n l , denuo in bactilum vel v i r g a m c o m m u l a l u r , per quam c o r r i g u n i u r peccaior e s . In hac virga requiescuut, q u i a c c l i v e m e i difllcilem v i r l u l i s c o l l c m i n g i c d i u n l u r , futii baculo lidei el bona spe i n s l r u c l i . < E s l eniin iides r u n d a m c u l u m r e r u m s p e r a n d a r u m . Nos a d n i i s i m u s U n i g e n i lum Dei ad nos venienlein : a l J u d a i c u s populus per Mosen l e g i s l a l o i c m a d u m b r a l u s , C b n s i u m refagK. C u m euim buuc judicarent m a l u m , a c c i d i i ut ab ipsis m q u a q u a i n fide coleretur. Carterum suo l e m p o r u v o c i f e r a b u n l u r e i cognoscent i p s u m non fuisse, uL o p i u a b a n l u r , m a l u i n : sed magis fulcruin et suslenl a c u l u i n p i o r u i n , u i docenl syinbola qtue de ipso c x s i a n t . lla?c quoque signiflcanl uoslra? nalurae, quam t e m i i l anle casum A d a m u s , in i n i e g r u m r e s l i t u l i o n e m ct r e f o r m a l i o n e i n . Virga ctenim e s l regni i n d i c i u m , el paradisi p l a n l u l a . I n s i h u l u s aulem e r a l A d a m u s , ut i m p e r i i a r c i l e r r a r u m o r b i , c l erat in manu D e i , s< i l i c e l per viue sanclitatem, et quasi paradisi p l a n l u l a florebal. Captus vero fraudc e l dolu s c r p e n l i s , :>vnlsus est a p r i m o loeo, radiceque p r i m o g e n i a , exciditqtic e manu ejus, a quo i n s a n c i i l a l c conservab a l u r , amisitque imagineni Dei prolapsus b u m i . 2 2 7 respicias e x l r e m a m n i a l i l i a m , n i b i l d i l f r r l s e r p e n l i s n a l u r a , e x u i i u r despolialurque regno d i g n i i a i e q u e , quae duo antea b a b u e r a l . Q u a p r o p l e r legisl a i o r ipsum abominatur sub lypo Mosis r e s i l i c n t i s ad c o n s p c c l u m s e r p e n l i s .
6 9 T 0 7 1 S l

Ca?terum CODIUUS m i t l l l d e x l r a i n Pater, e t b u m i abjeclum e r e x i t : liberatosquc nos a b i m m a n i feriiate, r c p o n a v i t per s a n c l i l i c a l i o n e m ad regiam, q u a e x c i d e r a i n u s , d i g n i l a t e m , s i c u l i s c r i p t u m est : D e x l r a D o m i i i i iecit v i r i u l e m : dcxtra D o m i n i c x a l l a v i t m e * . i N a m C b r i s l u s i n e x l r e n i i s l e n i p o r i b u s a p p r e b e n d e n nos, ut caudam s e r p m t i s Moses, usque ad caput, i d est, usque sna A d a m u m p r i m u m parentem n o b i s reforinationem e l a r g i l u s e s l . U n i v e r s u m n a m q u e m o r l a l e genns, quasi u n u m c o m p u t a l u r a n i n i a l , i n i l i u m liabens s i m i l e c a p i i i , e t caudae finem. A d v e n i c u s ilaqtie C l i r i s i u s in e x l r c m i s s x c u l i i c m p o r i b u s , u n i v e r s u m guniis b u m a n u m s a l v a v i i . Nain u t m e n i o r i x p r o d i t u m esl : P r o p l c r e a C.brisius n i o r l u u s est, u i v i v o r u m e i m o r t u o r u m d o i u i n a r e l u r . > H o c i d c m i n s i n u a l u r per i i i a n u m l e p r a s o r d i d a t a m . Q u a n i i s p e r enim b o m o secundum D c i i m a g i n e m conditus manebat in s i n u Dei servans lcgem, t a n l i s p c r purus e r a l ab o m n i labe p e c c a t i . Q u a m p r i m u m i n legem d e l i q u i i , i i n m i i n d i t i e m c o n l r a x i t , et a b o m i n a b i l i s facius e*l. Caeierum Deo P a l r e nos i l e r u m e x c i p i c n l e i n C b r i s l o , e l nos i n d u c c n l e ad g r a i i a m quasi in s i n u i u ex prislinae e x s e c r a l i o n i s b a r a t b r o , abjecimus dcnuo n i o r l i s p e r i c u l u m . Uaque s e r v a i i sumus por F i l i u m , qucin S c r i p i u r a sacra assolet n o m i n a r e , n i a n u m , b r a c b i u m d e x t r a n i q u e P a i r i s . P r o i n d e Isaias c u m r e p r e b e n d e r c l J u d x o s iuobediunles, i n q u i l : Q u i s c r e d i d i t a u d i l u i nostro ? E l b r a c b i u m P o t 111 i c u i r c v e l a l u m esl ? > Et i i e r u m : c E g O manu mea c o n s o l i d a v i C O B I U I I I * . > E l i i e r u r a : t Ego enini Dominue Dcus luus c o n i i r m a v i te, e l a u x i l i a t u s s u m l i b i , e l in t u t u m c o l l o c a v i te d e x l r a niea j u s t a " . A i i i n l q u i d a m dextrain M o s i s lepra erosam fuisse, ut s i g n i l i c a r e i u r corpus esse c o r r i i i n p e i u l u m , et d f i n d e r e s u s c i i a n d u m . N a m qua r a l i o n e fuisset a b s u r d u m , l u c u m ipsutn fuisse d i c l u m s a n c t u m p r o p t e r D e u m , q u i i b i apparuerat, c u m d i c c r c t : Solve c a k e a m e n t a u i a , > e l c . eum a u U n i , q u i erat eeuttdafl] legem i m p u r u s , laborare l c p r a e l loci s a u c l i i a l e r n p u l l u i ? C a i t e n i n i sub boc typo lalet i i l u d m y s t e r i u m : mortem pra;cessuram s i c u t i i n n u i U i r p e r l c p r a m ; deindc successurain r c n o v a l i o n e n i et r e s u r r e c i i o n e n i . P o i e s i e l is scnsus b i n c e l i c i : M a n u s fere ubique s i g n u m e s l o p e r u m . Caeteruiii duaa q u x d a m p o l c n t i x e x s l i i e r u n t i n s i n u Mosis. U n a , qu% s c c u n d u m l i l l e r a m e x l c r n a m inlelligebat l c g e m , eamque l i i t e r a l i t c r e x s e q u e b a l n r , qua? qtiidem polentia babebat opus lepra c o n i a i n i i i a l i t m . A l l e r a pol<*niia ea est, quse legein s p i r i l u a l i i e r a c c i p i t , et v i i a i p u r i i a t c m lioncslatemque i n d u c i t , nosque c o n j u o g i l per o m n i a v o l u n t a l i C b r i s i i . Caeternn n o i a n d u i i i e x i s l i n i o , quod i l l i c o i n f c r l : < S i non p e r fiuasi p r i m o signo l i b i fidem b a b u e r i i U , certe p e r s u a d e b u i i l u r secundo s i g n o , e l t i b i credetU. Q'i e-iim non credet sensui l i l i e r a l i ob ininiensas a n i m i seu merilis d o l c s : is c c r i e c a p i e l u r s p i r i i u a l i legis e x p o s i l i o n e . E i v e r o , q u i n o n c r e d e i p r i i u o s i g n o , cujus opns leprosum c c n s e l u r , ncc s e i i i n l o , q u o i s a n i l a t c m p r i s t i n a m r e d d i t , e i , i i i q i i a m , aqua c o i i v c r l c l u r in s a n g u i n c n i . Pe boc enim signo non ropet u n t t i r i l l a verba : < S i c r e d i d e r u n t , aut t non crcdidt-i unt. > S a l i s namque conslat, i l l i , qui b i s d u o T 1 T 1 t 7 3 7 t t

"

ioan. , . I l C o r . v, 21. Iba. X L , 12. Isa. X L I , 10.

7 8

" Hebr. , i .

* Ps-al. c x v n , 16.

7 1

R o m . xv, 9.

7 1

Isa.uu,

I.

535 bus non a d d u c i l u r s i g n i s , aquam de

P R O C O P I I GAlMi fluminesumpiani

536

abire i n c r u o r e m , nec posse o b s u a m i n c r e d u l i -

l a l c m d u l c e s et polabilefc C b r i s t i h a u r i r e f a u c i b u s aquas. Q u i d a i n i n q u i u n t bac de causa leprosae m a iius e d i t u m s i g n u m . C u m magna e t s t u p e n d a m i r a c u l a M o s i s d e x t r a esset factura, D e u s e a m p r i u s d e b i i i i a l l e p r c o n t a g i o , ut u b i Moses c o m p e r i s s e l c a r n i s i m b e c i l l i l a l e m , e l i a m Dei gratiam scmper e o g u i t a m e l perspectam b a b e r c t . Q u i d a m asserunt i l l u d p o r t e n t u m c o n l i g i s s e , at ostenderetur justo non esse legem p o s i t a m . L i c e l d e i n d e leges s a n c i a t , q u o pacto m o r b u s lepra? s i t e x a m i n a n d u s 228 ndrifice nostrae i n f i r m i i a t i se a c c o m m o d a t e l atiemperat Deus. 9. Accipies de aquafluminis,et e/fundes super aridam, et erit aqua, qnam defluminehauterh, ipse l e r n a r i u s p e r b i b e l u r m y s t i c u s . N a m Moses ad e u m roortiticationem et r e s u r r e c t i o n e m , per aquam et est illis baec lalent sub tribue el immundus p r o n u n l i a n d u s : t a m e n p l e r e q u e leges h a f e r u n t u r , q u a s i s t u l l i s et a d b u c i n f a n t i b u s d e n l u r . Adeo
VERS.

sanguis tuper arida. T e r t i u r a boc signuro i n m e m o r i a m revocat e i a n n u n l i a t i n f a n l i u m i n flumen a b j e c l i o n e m . S u b s u n l quoque m y s i e r i a . N e c n o n m o d u m a c c i p i e n s i r i a s i g n a , s c i l i c e t per v i r g a m , per cruor qni fluxit ex latere Ghristi, m e d i u m per

s a n g u i n e m , quaei p r i m i t i a s m y s i e r i o r u m o b j e c i l . P r i m u m naraque m y s t e r i u m est c r u x , t e r t i u m se patet. A t q u e

signis m y s t e r i a . Cseierumt haec o m n i a manifeste declarant i n o b e d i e n i i a m J u d x o r u m , quos n u l l a m e vere q u i v e r u n l p r o d i g i a . V i x tandem l e r t i o signo q u i d a m i l l o r u m , nempe reuquiae secundum g r a t i a n , fidem a c c o m m o d a r e i n a n i m u r a i n d u x e r e . Sed b i c v i d e l u r m o r s , q u a m denoiat sanguis : et v i c i n a r e s u r r e c i i o , quae d u o i n s t a r s i g n o r u m data s u n t filiis l s r a e l , dicente S a l v a l o r e : c G e n e r a l i o mala et a d u l tera s i g n u m e x q u i r t l ; e t s i g n u m n o n d a b i l u r i l l i , n i s i s i g n u m Jona? p r o p b e l a e ; q u i b u s verbis s i g n i flcabat tritici suam m o r t e m , qua n o n s o l u m ex Judacis, sed e l i a i n ex g e n l i b u s quam p l u r i m o s a c q u i s i t u r u s per a q u a m , quai ejus r e i s i g n u m est. N a m aqua h u m i , indicavil Sernionis incarnalionem. esset, j u x t a i l l u d : c Q u a n d o exaltatus f u e r o e t e r r a , omnes t r a h a m ad m e . H u c f a c i l s i m i l i t u d o de grano [f. s i n a p i s | . U n i u s D e i sermo repraeseniabatur t flumine accepla significavit F i l i u m ejusdera c u m P a t r e esse substanliae, i d est, . E s l e n i m v i l a ex v i t a , et l u x de l u c e . Q u o d vero a q u a i u n d e b a t u r S e d c o n v e r s a e s l i n c r u o r e r a . S e r m o D e i , si per se c o n s i d e r e l u r , e s i v i t a . Q u i a vero nostram n a i u r a m i n d u i t , m o r t e m sustinuisse praedicatur. N e c e n i m aqua i n c r u o r e m fuisset v e r s a , n i s i prius huini fuiseet effusa. H o c vero m i r a c u l u m i i a afficiebal p i o s , ut c r e d e r e n l destrucla m o r l e e l c o r r u p i i o n e , h u m a nam n a t u r a m evolare i n aeternam T i t a m . U l e n i m i n A d a m o omnes m o r i m u r , s i c i n G b r i s i o omnet i v i O c a b i m u r . V e r u m t a r o e n et b o c signo e x b i b i t o , t i m i d u s Moses tergiversatur et m o r a s n e c l i t , excusatque d i c e n d i i m p e r i t i a m , euatnque i m b e c i l l i l a t e m , praecipue q u o d audivisset D e u m i p s u m s e r m o c i n a n l e m . E x i s t i m a b a t e n i m buraanam facundiain n i h i l diflerre a n i u l i s , si conferatur q u i o r u m Y e r i t a l e . P r a l e r e a c u m suapie cuin d i v i n o r u i n e l o maarcan a i u r a cautue e l p i u s f o r e l , ne v i d e r e t u r s i b i arrogare

gniflca Hla f a c l a , n o n n i h i l c u n c t a b a l u r , praeserlim Deo dicente ipsi adesse potentiato et v i m c o r r i g e u d i i d , q u o d s i b i decsse c o n q u e r e b a l u r . L e x s i q u i d e m b a l b u t i t , nec diserte promissiones d i v i n o r i n n n o r u m explicat. G h r i s t u s est L e v i t a verus et P o n l i f e x m a x i m u s , cujus t y p u m gessit A a r o n . L e x q u i d e m d o c u i t i n s i p i e i i t e s , u m b r a s q u e f i t l u r o r u m descripsrt et ob o c u l o s p o s u i t . G h r i s t u s p l a n i s s i n i e d i s e r l u s Hudam n o b i s offcrt v e r i t a t e m . S a p i e n i i a e n i m P a t r i s e s l . N o n i g i t u r gaiis sufficiens est lex ad prsesiand a m l i b e r t a l e m i l l i s , q u i suppositi s a n t m a n u i i n v i s i b i l i s P b a r a o n i s . G b r i s t u m adesse o p o r l e t , et nos i n Ubertatem asserere. N i e n i n i lex s p i r i t u a l i l e r i n t e l l i g a t u r , G b r i s i u s q u e nobis o c c u l i a revelet, profecto retenebrosHro et o b s c u r u m e r i l , q u i d q u i d i n lege i r a d i t u r . Q u a p r o p l e r Judseis i n c u m b i l v e l u m , q u i a

eptiunt legie i n l e r p r e l e m C h r i s l u m . Ipse est os l e g i s . Sed q u o m u d o ipse fuit sub lege, c u m respectu D e i fuerit p o l i o r et s u p e r i o r lege, e l q u a s i p a t e r f a m i l i a s ? N i m i r u m q u o d , s i c u l i homines o b n o x i u s faclag e s l l e g i , s c i l i c e t r e c i p i e n d o c i r c u m c i s i o n e m , s o l v c n d o d i d r a c h m a , et edendo p a s c b a , l i c e l f o r e l l i b e r , utpote F i l i u s et
VERS.

A g n u s v e r u s . Gaeterum Moees non p e r s u a d e l u r , q u a r e siguificabatur Judaeorum f u -

t u r a m inobedientiam ntillis v e l s i g n i s v e l p r o d i g i i s r e p r i m i aut reflecti posse. 1 1 . Quis fecit surdum aut mulum? Quae- Deus saltem genera 229

; ,
, ' -

stio b i c v e r l i l u r : an

eive u n i v e r s a l i o r a c r e a r i l : p a r t i c u l a r i a q u e n a t u r efficienda c o m m i s e r i t : aut an ipse e t i a m p a r t i c u l a r i a creet etefficial. S i hoc v e r u m est, etiam caecos et m u l o s ciaudosque facit, q u o d a l i e n u m 'a D i o v i d e l u r esse. N a t u r a a Deo s u u i n c u r r i c u l u m s u s c i p i e n s , plerumque laesi* i n u i a l r e , vel recte a m n i a peragit,vel ulero malerno embryonibus a u l m u cibo aliquo n o x i o . Qua3 si a c c i d u n t ,

. , ~ , \ , . " . ' * , * , , , , \ , ' , . , c , , - .

tua c o n c e r t a l i o n e T a u t U U s i o n i b u s , v e l subsultante p l e r u m q u e n a l u r a q u a d a m confusione e i s o c o r d i a m u l i l a u i r . Q u o d i g i l u r htc ait

F e c i t s u r d u m et m u t u m , > e l c , n o n affectiouem s e d h o m i n e m i p s u m

' xMaitb. x n , 3?

537

COMMENTARII IN E X O D U M .
TT

538

r g n i f i c a t . s i c u t i et in Evangelio p a t e t de caeco nato, non v i i i o p a r c n i u m , gcd ad gloriam D e L Nec ob lioc u n s c i t u r caecus, sed propter quamdaro c o r p o r a l e m confusionem. N u n c vero sanitatem adeptus prseier spem, n o n parum gloriae conciliat Deo. , * * c " Evenlura s i q u i d c i n p l c r u m q u e S c r i p l u r a tes n o n videant, e l audientes non utcau*
n

, \

saoi cotnmemorat, s i c u l i e l boc loco : 1131 cernenatidiant . t Iteruin quseri polcst, an s i c u t i c o r p n s ex corpore, sic quoque a n i m a n a s c a l u r ex a n i n i a : aut pus flngatur solum, dcinde anima qtieina d m o d u m evenit i n c r e a l i o n e A d a m i , p r i m u m c o r immorlalis, p r i u s non e x s i s l e n s , i n hoc i n d u c a i u r quasi n u n c p r i m u m c o n d t l a . Quae q u i d e m senlentia p o s l e r i o r roagis est p r o b a t u r p l e r i s q u e , S c r i p l u r a s a c r a dicente a n i m a s . A l i q u a n d o vero eadem S c r i p l u r a i h o m i n i s i n ipso , > corporibus ex legitimo scorcoruscanC
M

. , \

, * , * , , , , -c

, . \ c , > . * , , . , . tattonis i n s i m a l c m u s . Cscleriim q u i tales

nunc : Qui seorsim creal eorum corda * , > id quit : c F o r m a n s s p i r i i u m mas. Si autem q u i

, \ sortiunlur

s i c u l i i n A d a m o . Deus i g i t u r dat

nascuntur nan et continenlia

l o r o , b o m i n e s , sive parentes a d u l t e r i i aut o r l u s , etiam pieiale

i u i e r d u m . Sed Deus causa est, q u i perperam facla pulcbre t r a c l a r e novit. . . . , V E R S . 12. Et dirigam ut n u n q u a m i u destiluaris. V E R S . 18. Defunctus ett rex ASgypti, etc. Non \ }, \ * (70*). " , \ . ol ti\r Jtv alius est, q u i obiit mortem priusqnam Deus a p p a r u i l M o s i , e l a l i u s q u i postea defunclus e s l . V e r u m est r e p e t i l i o q u s d a m de e o d e m . Denique p o s l hanc r e p e t i l i o n e m s u b j u n g i i Deus : Perge. Nam mortui w n l , qui intidiabantur viUB [ , iuce. S i a l i u s fuisset, certe nequaquam Uoc d i c t u i n cseet Mosi j a m descensuro e l profectione occupato. Idem hoc angelus profatur ad J o s e p b n m m a r i t o m ganctae MariaB. E x q u i b u s ^ typum. omnibtis colltgere e s l Mosen fuisse per o m n i a verissimtim D o m i n i nostri te. Docebo le, ct d u c a m te,

eermone i m p i n g a s , vel facundia

^ , \ . ] \ \ \ , .
y

. ,

Abiit Moset et reversus est ad Jethro locerum suum. Deslinatus Mosee m u n e r i apostolico, non expedile eam provinclam s u s c i p i t . T r i b u i t n o n n i b i l humanae f r a g i l i l a t i , necnon generi et aiTlnitaii. Nec prins i n / E g y p t u m proQciscittir, q u a m a u d i l fato functum regem j E g y p l i . M o r t i s enim melus ipsum graviter s o l l i c i t a b a t et angebat. Caeterum ha?c i n d i c a n t v i i a m , quae sub lege a g i l u r , semper subjectam esse t i i n o r i m o r t i s , et divisam i n d i v i n a et b u m a n a s t u d i a . Q u i vero toto pectore sectantur C h r i s l u m , caruem c r n c i C x e r t i n i cum affeclibus et c u p i d i t a l i b u s * . S i c magnus P a u l u s v o c a l u s i n n i u o u s apostolicuin, i n q u i t : c N o n c o n t u l i curo c a r n e et sanguine V E R S . 2 0 . Tulil ergo Mo$es uxorem $uam et liberoi suo$ e l c . Praecedentibus signis Moses c o n f l r m a t u s , et fidei arrhabonera a c c i p i e n s , a b i l i l e r u m Deo postbabens s o c e r u i n . N a m Deo vocante, c e n t e m n a l u r q u i d q u i d l e r r e n u m est, e t i a m s i fuerit p r e t i o s u m . H o c s i q u i d e m argunientum e s l a n i m i p i i et n o n i u s i r e n u i . Y e r u m angelus accedit m o r l e m m i n i t a n s ei i n t e n l a u s : et quod Moses i g n o r a v i t c u m d e p r e c a r e l u r a p o s t o l i c u m m u n u s , quod i d n u n c d e m u m , u b i persuasus fuit, c r e d i d e r i t , plane absurdum r e o r . Sed e n i m m o r l i s s i m u l a l i o peragebatur. S i enim a d v e n e r a l , ut occiderel, q u i d i m p e d i m e n l o erat, q n o m i n u fierel. S i , ut objiccre possenl Judaei, u n i u s c i r c u n i c i s i o probibere q u i v i l necem, qui fU quod non a l l e r i u s praepotium M o s i necem a l t u l i l ? Prscterea si Moses i d n o r a t , quare i n solitudine naioe n e g l e x i l nec c i r c u m c i s i o n i adinovit, c u m haberei d u c e m 230 praBmonslraiorem angeltim ? E c q u i d vides c i r c u m c i s i o n e m n o n fuisse c a u s a m , ut e?aderet m o r i i s discrinien Moses. Nec eniin ut m o r l e rouitaret Mosen angelus accesseral. Sed q u i a P h a r a o n e m furmidabat N o s e s , ut nietum bunc adimeret Deus, majore m e t u , quo ipse formidandus erat, m i n o r c m e x p u l i t . N a m P b a r a o n e m e t i a m n u m
80 y e t

8 1

" Joan. , 1 seqq. Galat. i , 16.

L u c . v u i , 10.

T t

Psal.

xxxu,

15.

Zachar.

x u , 1.

* Galai.

24.

0. (70 ) 1\ ' \ * , , . : . .
7

539

PROCOPII GAZJEI

540

in U i n e r e metuebat. V e r u m Moses p u l a b a t D e u m s i b i i r a s c i propterea, q u o d j u s s u s p r o p e r a r e o l p o p u l u m l s r a e l i l i c u m j E g y p l i a c a l i b e r a r e s e r v i l u l e , c u n c t a r e t u r , et i n i E g y p l u m , unde Israelilas educere debebat, deporiabat u i o r e i n e l l i b e r o s : quod sane a r g u m e n t u m e r a l et i p s u m n o n n i b i l q u o a d p r o misstoncs addubitare. P r o i n d e baud i m m e r i l o irascebatur N u m e n . Q u a p r o p t e r r e l i n q u i t u x o r e m e l liber o s a p u d s o c e r u m , qui tandem eosdem a d d u x i l ad Mosen per s o l i l u d i n e m c u m Israelitis i t e r facientem. Ceeterunt Sephora a r b i t r a b a l u r i r a m m o l a m N u n i i n i propter i n f a n t c m , cujus praeputium n o n erat r e s e c t u m . Saepe e n i m audierat Mosen d i c e n i e m butic esse q u a s i p e c u l i a r e m euae gentis m o r e m , u i m a s c u l o r u m a m p u l a r e n l u r praepulia. Q u o d si non forei f a c l u m , q u o m o d o infanlem c i r c u m c i d e r e i n s l i t u i s s e i ? E t i n q u i t : c S a n g u i s stetit, e l c . s c i l i c e l n o n fluxus s a n g u i n i s , quem praeslabat c i r c u m c i s i o , i n l i i b i t u s es(. S c d angelus p r o b i b i l u s est eo m o d o , nc trucidaret M o s e n , u l m u l i e r i v i d e b a i u r .
v

Y E R S . 2 6 . discessit angelus, etc. N o n propler verba Sephorae angelus a b i i i . V e r u m angeius inde f o r l a s s i s digressus est eo l e m p o r i s a r i i c u l o , q a o n i u l i e r i s i a v e r b a sonabai n o n n i h i l ebleclatus r e l i gione m u l i e r i s . A d v e n e r a t e n i m angelus, ut Mosi injiceret meturo, i m o ut ei audaciam a d d e r e l , q u o m i UII3 raetueret P b a r a o n e m , sed m a g i s extimesceret D e u o i . N a m r e c o r d a t u s m a j o r i s s c i l i c e l D e i , facil* contemnet m i n o r e m , s c i l i c e t P h a r a o n e m . Angetus autem e x i s t i m a n s se belle, quod i m p e r a t u m erat, fecisse, s i m u l a i ge ob v o c e m S e p h o r e a b i r e , s i c u l i c o n l i g i t B a l a a i n o \ c u i o b v i a m faclus est angclus i e o e n s g l a d i u m s t r i c l u m , n i m i r u m ut i l l u r a e numero v i v e n t i u m expungeret. N o n tainen praecipue ob eam catteam accesseral. N a m si affectasset o c c i d e r e v i r u m , potuisset a lergo vel a fronte vel e s u b l i m i l c l l i i f e r u m inferre i c t u m : nec asina poluisset parare i m p e d i m e n l a angeli i n s t i l u l o . Quare i g i t u r appar u i i ? scilicet u l i p s u m perlerrefaceret, q u i setitentiam Dei anieferret m u n e r i b u s et b o n o r i b u s , quos p o l i i c e b a l u r B a l a c . U b i e x i s l i m a v i i se hoc effecisse, recedit fingens sc a caede i n b i b i l i u n ab a s i n a , quac d e c e s s e r a l v i a . B a l a a m u s c e r l e delerrendus e r a l . A u d i v e r a l siquidem aiitea, c u m legati B a l a c rcgis i p s u m a d i i s s e n l , ne se bis c o m i t e m jungere v e l l e l . M i s s i s autem a l i i s legatis b o n o r a l i o r i b u s e l m u n e r i b u s m a g n i f i c e n i i o r i b u s , n o n n i b i l flexii a n i m u m , nec r e c u s a v i l , et m o m l u s erat oraculo d i v i n o , se bis dare c o n i i i c i n . V e r u m t a m e n ait se c o n s u l i u r u m e u p r e m u m N u m e n . Deus cernens i n quam p a r l e n i i n c l i n a r e l v a l i s a n i m u s , dedit ei polesiatem faciendi q u i d vellet : caUerura ut ca s o l u m p r o l o q u e r e l u r , quae ipsus imperasset, m o n e i ob v i r i i n c o n s l a n l i a m ne i l e r u m i r a n s v e r s u s a g e r e l u r . Sed quae s u n l , qua: vaiem p r o f a i i jubebat D e u s ? S c i l i c c t ut benediccret p o p u l u n i . N e c taraen credendum e s l l a n l a s yires fuisse e x s e c r a i i o n i B a l a a m i ejusquc a r t i , ut p o s s e l ctfilestem s u b v e r l e r c m a l e d i c l i o n e m . Y e r u m q u i a populus l s r a e l i t i c u s erat s l u p i d u s ct i m p e r i i u s , si audivisset B a l a a m i e x s e c r a i i o n e m , contempsissei b e n e d i c i i o n c m D e i . S i major fides b a b i t a esset v a l i q u a m Deo, i m p i e t a l i s rei facti fuissent, et exsecralio accepisset v i r c s , n o n ex sua u a t u r a et v i , sed quo h o m i n i magis q u a m Deo c r e d i l u m esset. Q u i accersebant vaterti a u d a c i a m e i f o r i U u d i D e m s u m p s i s s e n t . P o p u l u s b u i c credens p r o p l e r i m p i e t a t e m o m n i n o l a c l u s essel f o r m i d o l o s i o r . A n g e l u s non a p p a r e l i l l i , q u i p a r u m obediens e r a l v o c i divinae. Y i s u s est asinae, quaro e x i s t i m a v i l Balaaino p r a i s l a n t i o r e r a . Haec d e c l i n a v i t de v i a , vales n o n i n t e l l e x i t . U b i bis i d a c c i d i t , nec l a m e n r e i caueam c o g n o v i l , l a n d e m conspicatus e s l b o r r e n d u m i l l u d s p e c l a c u l u m , e i i l l o t e r r o r e e d o c e b a l u r , ut 231 ^geret, iteque q u i d q u a m , q u a m a Deo i n mandatis baberet, v a l i c i n a r e i u r . H o c loco Moses a n i i n u i n recepit adeundi P h a r a o n e m , n o n a l i l e r quam J a c o b , c u m pergeret ad fraireui E s a u . A l i i a s s e v e r a n l v i r u m bonum debere c o m i i a r i u x o r e m alienigenain. N a m externae disciplinae, si n o b i s j u n g a n i u r , babent qua3dam h a u d aspernanda ad v i r t u l i s generationeni. N e a u i e m soboles i i l a v i r l u t i s generosa i n q u i n e l u r labe aliqua a l i e u i g e n a , et sic i n - m o r t i s v c n i a l p e r i c u l u i n , c o n s u i l i u n erit uti c i r c u m c i s i o n e , ut i l l a soboles non e t b n i c a , sed lsraeliiicaa n o b i l i t a l i s germen csse cognos c a l u r . E x e m p t i g r a i i a : si q u i s legat de i m m o r l a l i t a l e animae dograa P y i b a g o r i c u m , quod evidenter a s i r u i l i m m o r t a l i l a t e m anima3, ne qua labe e l h n i c a p o l l u a t u r , c o n s u U u i n erit uti c i r c u m c i s i o n e , et re^ secare a l l e r u m d o g m a , quo conjirmare n i l i l u r i d c m P y i b a g o r a s , a n i m x ex uno i n a l i u d corpus n i i g r a l i o n e m . A l i u s i i u e r p r e s i n q u i l n o n d i l u c i d e I r a d i l u m esse, quem voluerit o c c i s o r angclus e inedio tollere. S i e n i m v o l u i t perdere M o s e n , profecto i a v i l u s ab ejus caede abstinuissei c o g n i l a pueri c i r c u m c i s i o n e . C a i l c r u m i l l e i d c m typus manifeslo c o m p r o b a t , i n sanguine C h r i s l i d e v i c l a n i csse m o r l e m : ei p a i r u m m u l l i l u d i n e m usque ad p r i m u m generis a u c l o r c i A d a m u m salvatam esse. S i proposuit a n gelus necare G e r s o n , s a l i s liquet m o r l i s p e r i c u l u m n o n esse p r o p u l s a l u m c a r n a l i c i r c u m c i s i u n e . Y e r i i m , s i r e m i p s a m recta v i a repuiare v o l u e r i m u g , g r a l i a S p i r i l n s s a n c i i hoc effecil i n primogenito e i JIOVO populo, qui e r a i i n l e r r a i l l a p e r e g r i n u s . H u n c c i r c u m c i d i l ex g c i t l i b u s o r l a S e p b o r a lapide a c u i o , signiflcans S p i r i t u m sanctum per lapidis Orniitatem c l s o l i d i t a l e m . Q u i a suuiptus erat de p e i r a . Q u i a G b r i s i i erat s p i r i t u s . c p e l r a erat G b r i s t u s L a p i d e u m a u i e m i l l u d inslrun>entura o s l e n l a t l a p i *)eos c u l l r o s , q u i b u s p o s l c r i u s Josue vel Jesus c i r c u m c i d i t filios Israel c i r c u m c i s i o n e , quae c i t r a m a n u u m m i n i s t e r i u m p e r a g i i u r i n s p i r i t u . Ha?c a u l e m est i l l a c i r c u m c i s i o , qua d o m a l u r i n o r s s u c t i s a i i b i d i n e q u e m a d m o d u m praeeens m o n c l l y p u s .
c a u l e

Y K R S . 2 7 . abiii, occurrhque ei in monie Dei, osculalusque esi i t t m , etc. I n i t i o viiae, qnaB secundum virLutcm a g i l u r , M o s i h o s t i l i i e r et s e d i l i o s e o c c u r r e b a t u r . N a m i E g y p t i a c u s o p e r u i n c u r a t o r Hebraeum c r u d e l i i c r i r a c l a b a l ; dcinde I k b r a i u s c u m llcbraeo a l t e r c a b a l u r . G u m aulem Moscs d i u m e d i u t u s esset
M

N u i n . x x i i , 22 scqq.

" I C o r . x , 4.

541 eoeleetia, et

COMMENTARIIIN EXODUM. ad v e r a m l u c e m a n i m o s u b v o l a s s e t , a m i c u m et p a c a l u m experitur fralris

542 occttrsum, apposuit

sic o m n i a gerenle D e o . C o l l a p s a e n i m nnstra n a l u r a inclinaverimus, illius exsequimur opera.

in peccalum, unicuique

s u b s i d i i causa

angelum m i s e r i c o r s Deus. H i c o p p o s u i l et a l t e r u m nostrae n a l u r e b o s l e m . N o s i n medio p o s i t i ad u t r u m AUer virlulis b o n a , alter voluptales saeculi suggerit. H a s s i imaginem, videbimus nobU obviam appropinquamus p r o t r i v e r i m u s e i c o n c u l c a v e r i i m i s ad d i v i n a m i l e r u m r e f o r m a l i Pbaraoni. , . ( - Y E R S . 5 1 . Et credidit populus et gavisus ett, etc. * modts

c o n a r i f r a l r e m . H i c autem r a i i o n a l i e et s p i r i t u a l i s e s l , l u m q u e v i s i l u r et a s s i s t i l , c u m

, \

P u l c h r a q u i d e m e s l fldes i l l a , et o m n i b u s

. vj

l a u d a n d a foret s i i n hac permansissent, n e c l u r piur o b m u r n u i r a s s e n t . H o c i l l u d est, quod ad P a Irem d i x i t F i J i u s ; A b e o i n v i n e a m et i b i opus fac i a m . V e r b i s q u i d e m erat hostis. p r o n i p l u e , reipsa vero

, , |) , .

V i d e M o s e n , q u i i n i t i o j u v e n i s e r a l , nec poterat i n g r a t i a m reducere duos i n l e r se b o s t i l i l e r c o n tendentes : n u n c v i r t u l e auctus et d i v i n a v i s i o n e dignus habitus, additoque i m p e r i i a r e valeat tanto p o p u l o , eique c u r a tanioque s t u d i o p r i u s q u a m r e l i q u o s doccre a g g r e d i a m u r . fralre t a n l u m p o l t e l , ut sufticiat, l i b e r a n d o a b o p e r i b u s l u l i et laterificio. T a n t a opus est

232
V B R S . 5 . Et dicunt ei. Deut IJebrceorum

CAP.

v.
pronunliat. Quit

vocavit not, e i c . V e r u m profecto festum

e n i m n o n fesliun d i x e r i l , c u m Deus jugo s e r v i i u t i s pressoe ad libertatem v o c a l ? Q u a m v i s autem l y r a n n u s r e s l i t e r i i nec p r o f e c i i o n e m ad fesluin diera c e l e b r a n d u m concedere voluerit, diceretque s i b i Donrtn u m n o n esse n o u i m : non l a m e n dcsiitil ccpptis. N o n e n i m iibertatem est, i n t e r c i d e r e oportet d i a b o l o i m p e d i m e n t a p a r a n t e . C o n s t a n t e r r e s p o n d e n d u m et i n s t a n d u m dicendo : t Deus Hebraeorum v o -

c a v i t nos. Opus e s i t r i d u i profectione et i n s o l i t u d i n e m . N o n eniro convenit Hebraeorum DeO c u m i C g y p t i o r u m c u h i b u s e l s a c r i l i c i i s . j E g y p t u s est c a l i g o , q u a m nos fugere oportet, necnon l y r a n n i p r o vinciam nos ad pcccalum perpellentem. A t nos seqni d e c e l v i t a m l i b e r a l e m , et prorsus vacuain e i segregatara ab i E g y p l i v a i d l a l i b u s , u l q u e a m u s s a c i i f i c a r e Deo j u s l i l i a e f r u c l u s . U l i L u r a u l e m p r a t e x t u v e r i a i m i l i et consueto i d o l o l a t r i s , q u i i n l r o e u n t e s t e m p l u m , n o n dico langere, i m o ne videre quidero rapialur morie. Vos recedendum sustineni m o r i u u m . Quapropter et n o s , q u a m l o n g i s s i m e e conspectu v e s l r o a b i r e oportet, ne fesltim vel v i o l e n t a

n o s l r u r o i n t e r p o l e l u r caede, a u l i n o r t u o c a d a t e r e , sive q u i s n a t u r a l i c i v i u i i s sacra f a c i m u s , c o n t i n g e i facile, ut esse a m o n i f c r i s operibus V E R S . 7. Non amplius p o l l u t i o n e m , quae nefarios s e q u i l u r affectus. proebebili* paleas ad conficiendo* iateres,

q u i d e m p o l e s l i s edicto cavere, ne s a c r a v e s i r a ad h u n c m o d u m p r o f a n e n t u r . Caeterum s i nos i n medio n o s l r a incestentur. H i c sermo nos admonet s i Yeliimis sacrificare Deo ; fugiendas quoque J S g y p t i a c a s tenebras, i d est e l c . Quanto magis q u i s contendit ad et

liberiatem r e j e c i i s v i i i i s e l falsa r e l i g i o n e , l a n l o i n majores et

pejores i l l a b i l u r l e n i a i i o n e s . H a r u m

i m p c t u q u i d a m c l a u d i c a n t , tit a c c i d i t ea lempestaie populo I s r a e l i i i c o . Q u i d a r a v e r o h i s p r o b a n t u r et l u t o lateriftcioque i i n m e r g e r e , ut n i l n i s i terrena cogitent. Q u o d eos l u l u m

v i r t u l i s i n c r e i n e n i a c a p h m l , repugnantes t y r a n n o , q u i c o n a l u r eos a coelestium m e d i t a l i o n e a v e l l e r e , macerarc cogil, idcirco Gnis, s i altendas, fit ut i n t e l l i g a m t i s ex a q u a seu h u m o r e et t e r r a o m n e m perfici v o l u p i a t e m , cujus in q u a laieres f o r m a n i u r , u b i a b s u m p t o E v a n g e l i u n i necnon

n i h i l e s l . U b i ad s u m r n u m pervenerit v o l u p u s et q u a s i expjeta fuerit, evacuatur n o n secus ac officina, luto m a c e r a l o , a l i u d aggeritur. S l i p u l a i n paleamque d i v i n u m v o e a l i s et disertus P a u l u s i n t e r p r e t a i i s u n t , dicentes i l l a esse m a i e r i a i n ignis. l u

b u n c m o d u m s o l l i c i t a t diabolus eos, q u i Deo o p e r a m dare s t u d e n i . Diflicilem praebet m a l i i i a m , ne ejus satielates f a s i i d i u m pariat suo c u l l o r i . N U i m u r e n i n i i n v e l i l u m cupiinusque semper negaia. E t quo m a gis i n h i b e m u r , eo magis c u p i d i n e a r d e m u s . qui Divhtse legi v o c a n l i , nemo i l l a tempestate obsecundaus i n d i g n a b a i u r : nec q u i s q u a m i n l e g i s l a l o r e i n acerbe i n v e b e b a t u r , d u m eam rer.le intelligebat, praesertim s a l v a r i cupiebat n o n ferebat t y r a n u i i i l e c e b r a s , quibus inescabatur. S e d Deus, q u i l u m quoque saroagis l u l e m prsestabat, rnquit ad M o s e n : c Jara v i d e b i s quae facturus s i r a P h a r a o n i , e l c . P r o m i s s i s quant v i Hebraeos proinptiores r e d d e n s .

233 C A P .
V E R S . 3 . Etnomen inm meum Adonainonindicavi

VI.

m , e t c . T i b i a u l e m s i g n i f i c a v i , l i c e t fide m u l l o s i s P a t r i b t i * .

i n f e r i o r . Practerea m a j o r e m b i s n a c l u s es m e i n o t i t i a m d u m t i b i d e m o n s l r a v i n o m e n m c u m l e i r a g r a m m a r e l i q u i s n o n effabile n i s i solis s a c e r d o l i b u s , quod i n s c r i b e b a l u r a u r e a m i t r a i . Hai a u l e m , ex q u i b u s coiiflatur, s u n i illae q u a t u o r litterae : tod, aleph, vau, het. Iloc n o m e n significat Dei v i i a m c e l a v i l ? N o n neUludnomen

pereonem et acternilatem. S u p r a se n o m i n a v i t E n t e i n , q u o d nomen nec p a t r i a r c b i s nec Jacobo r e t e l a v i t ^ q u a m v i s p e r c o n i a r e l u r nomen ccsse crat i d n o m e n D e i , c u m l u c i a r e l u r c u m i l l o . Quare hoc uomen illos prodere. E r a n t e n i m fideles. Caeterum i l l o s ejus n o m i n i s c e r t i o r c s fecit, q^iorum

inftrinitas a u r c u m v i l u l u m fusura e i d i v i n i s h o n o r i b u s c u l l u r a crat.

813
V E B S . U . Ftlii Ruben primogemti

PROCOPII GAZ.EI
Israel. Qui Ylo) ' .

*
-

fit quod genealogia? i u i l i u m ventuin c s l ad L e v i ,

capit a R u b e n , et n b i comme-

' \ , ; , , At\A ^ , \ .
" .

o i n i l l i t genealogiae

iiioraUoneiii ? Quia propterea a Rubene incepit, ut inde pergerel ad L e v i , e l s i c commode de Mose et A a r o n verba facere possit.
Y E R S . 2 3 . Accepit Aminadab, sororem autem Naasson Aaron sibi Elisabelh uxorem. filiam Nolan-

$\

dmii opinor sacerdoles i m p r i n i U pontifices e l i a m ex Iribu

non solum ex t r i b u L e v i , o r i g i n e m irabere : N a m ex Nuraerodeecendunt.

, ol , , \ , . , .
ol -

maximos,

Judilarum

t i i b u J u d i l a r u m ortus e s l N a a s s o n , nec non hujus pater, ut manifestius c o g n o s c e s i n libro ruin.

V E R S . 2 7 . Hi f t i n i , qui allocuti sunt Pharaonem

regem

JSgypti,

etc. H i sunl,

qai priini

regnum vel

(71). , \ , " . #

a d i n i n i s l r a r u n l i n Isr \e\ a n l e q u a m v e l j u d e x

, . * H ,
f

rex aut sacerdos e x o r i r e l u r . P r o i n d e baud i m m e r i i o a b bisgenealogiae p r i n c i p i u m p e l i t u r . Quando igitur Deus i n q u i l : Q u a r t a generatione qnae ea lempestate dcrunt Levi filii imperitabat, ascenesl. d e n l I I I I C " , e t c , annoruin numerus a t r i b u L e v i , ineundus Quando vero d i c i l : Q u i n t a g e n e i a l i o n e a s c e n Israel ex i E g y p t o " , > compulationis i u i t i u m repeienditm est ab Jacobo. Q u i u l a e n i m ab descendens gcneratio i n s o l i l u d i n e p c r i i l , at scxla in lerram promissam introivit. Nam Aaron, si generis seriera respicias, o r d i n e ab J a c o b o q u i n l u s , ab L e v i v e r o q u a r i u s c e n s e b i l u r . P b i n e e s i g i t u r , q u i intiavit i n l e r r a m p r o m i s s a n i , sextus ab Jacobo Q exslilit.

$ , , c ot

, (7 )

to\ , (72). \ ,

, ^ , , $ & $ y , ,. .
T O

C A P . VII. Y E R S . 3 . Ei ego indurabo cor Pharaonis, e l c . P b a r a o c u m f o r e l p l a n i s s i m e terrenus, si s u a m s p e c t e i i n a l i i i a m , et c u m prorsus secundum d i c i a i n e n c a r n i s vel v o l u p t a l i s vivoret amicus l u l o exsistcns, a r d e bat animo etiam H e b r a o s eo deducere, ut viverent i n l u l o , cuin h a b e r e l praecipuam a u i m i p a r t e m , s c i l i c c t r a i i o n e m uon p u r a m a l u t o . P r o i n d e - q u e m a d m o d u m sole durescit l u t u i n , s i c ejus d u r e s c i l a n nis non recte formatus r a t i o n i s c b a r a c t e r i b u s , cujus d u r i t i e m i n c n s a l i s , q u i signa et formas, quas> respuebat, i m p r i m e r e salagebat. S i quis bunc blandis s e r m o n i b u s i n v i a m reducere c o n e i u r , b l a n d i i i a s c o u t e i n n i t : et d u m l a t e n l e m et o c c u l l a m Dei i r a m n o n v e r e t u r , magis o b t o r p c l e t i n d u r a l t i r , i d c s t , redargtiitur et reprebenditur u l d u r u s , 234 parvifacieits bonitatem i m p e r a m i s et a d m o n e n l i s : i i u o e x i s l i m a l o m n i a meram esse adulationetfl, c r e d i l q u e se a u d a c i a s u p e r a l u r u m e i d o m i t u r u m D e u m , quem ipse tinpotenleni a r b i t r a l u r . S i c b o n h a s . D c i ad poeniteiiliam inducens i m p i o occasio filutinduret u r , q u a m v i s i d n o l i l Deus, (^ui baclenus i l l i u s vitia et scelcra p a l i e n t e r t u l i l . S i v e c n i m persuasione sive v i nos trabere i n s t i i u a i Deus, d i f l e r l poenam. Caelerum tnali et i i u p i i , l i c e l c o n t e m n a n l D c u m , tamen ejns e x p e r i u i U u r benignitateni. Quapropter d i c i l u r , indurare, q n a s i D e i b e n i g n i i a s a r g u a l nec i n d u c a l mentift d u i i t l e m . N t m c autem d e m o n s t r a l q u o i n o d o M o s e s f u e r i l Deus P b a r a o n i s , quem e x l i m u e r a l . I n solitudiue i m p e r a l D c u s M o s i , u l a b j i c i a t h u m i b a c u l u r a : a l i n c o n s p e c l u P b a i a o u i Moses j u b e l A a r o nin abjicere b a c u l u m .
V E R S . 1 1 , 12. Vocavit J2gypti incantalionibut autem Pharao etiam tapientes et incantatores, nempe singuli suas virgas, et fecerunl et faclce sunt quoquesic dracones, ipti magi suit. Projecerunt al baculu$

Aaronis devoravU virgat illorum. H a s v e r s u l i a s et c o m p o s i t a s technas, A a r o n i s v i r g a devorans p r p s l i gtosos serpenles, ostendit esse falsas : s i m u l quoque edocet, quae ipse edat m i r a c u l a , d i v i n a fieri v i r t u t e ,
e v

G e n . x v , 16.

E x o d . x m , 18.

NOTiE.
(71) . \ . '() . . (71*) , . . (72) . ^ ! ' *> , * , . , . , , , , , . .

UB

COaiHENTAKU IN EXODUM.

5tfi

n o n praestigiis, n o n i l l u s i o n i b u s . GaHerum j u x t a r u b u m ardentem e l i n conspeclu flliorum I s r a e l , virga p r o j e c i a a b i i t i n serpentetn : a l c o r a m P h a r a o n e d i c i t u r conversa esse i n d r a c o n e m . Gausa d i v e r s i t a t i s baec esi : Israclilae soluminodo opus habebanl iide, ul crederenl Deum esse, qui ipsos respiciat et ad tiberlalem ipsorum voeei. A l ASgyplii opus babcbanl dracone, id est inagna bcllua nec serpente, scilicet ut oralione initepercelleret duritiem. Ilas macbinas apponil diabolus ad libertalein properanlibus : variasque decem. Denarius enini numerus csl pcrfccius. Sic illi ad

verlitur ad aries. Itaque necessario poeuarum mucro in bos slringilur, qui respuerunl scere et sauari. Pcenai irrogantur numero

cummum venerant viliorum. Quare merito tot subjiciunlur poenis. Verum poenac a consuetis diiTerunl. De*t enim stalnil impiomm corrumpere lerram per elemenla ox quibus construclus cst miindus, m vel binc inlclligalur pcnes qncm sit sumtna rerum. Tros sunt plagie, quas invebere jubclur Aaroil, eliciunlurque ex densissiniis elementis, nempe terra el aqua. Tres plagas iniVrl Itoaes, quae siiniunLtir ex reliquis duobus eleinentis, scilicet cx aere el igue. Septima communicat cum prscdiciis utrisque. Tres, quae adbuc restant, ut denarins expleaiur, sibi vindicat Deus. :? ip-am quod Poena?, qu?e primo irroguninr, peiuulur ab elemenlo aqueo. Siquidom JBgyplii matimisei divinis bonoribus colucruni aquam, staiuenesse principium hujtis universi. Proinde aquae primo aifligunlur, ut dis< ant quaui van;e rei stio gaudcbant et iriumpbabant flumine, quasi ob id nec coelo nec aqua pmfluenle serviant, c l ad veram rcligionctn bioc correcii proliciscantur. Yel forlassis banc poenam primo itiducii plurimum opus baberent. Prxterea cutn in id mandaveriul pracipiiandos Ilcbraorum infanles, et landetn divina

virtute versitm sit in cruorem, salis redarguit et in ineulein illis revocai crudele el iramane edicluih. Deinde quia flumen iiifeclum fnerai innoxio infantium cruore, mcrilo in sanguinem niulatum est. Nam ad Deuin vociferabalnr iufantium sanguis. V E B S . 1 7 . Dominus autem dicit : Ecce ego verbero virga, quce esl in manu mea, etc. Quia viilule divina inlcrveinu virgu liebant iuiracula, suarn ditit virgam, quae Mosis eral. Quo pacto JEgypliaci magi cosdem, ut videbaLur, produxere cflVctus ? Pra stigiis quibtis et illusionibus inlerccdenlibus illa omnia peragebanlur, Deo ista permillente, ul majoribus perccllerenlnr supp l i c i i s . 2 3 5 Gum enim qua^rcreliirvinculoi urn disPbarao plurimis, nec una sola, digruis erai poea

- ; " , , , . soluiio, ipsi vincula nis. magis constrinxcrc. PraHerea , - - . ' \

S i m u l e r u d i u n l u r Israelilae decem U K s plagis m i r a c u l o s i s , ut expeditius et p r o m p t i u s s u s c i p e r e n t l e c e m p r e c e p l a . Duplex enim b i c versabatur u l i l i t a s , u n a eorum q u i p u n i e b a n t u r , altera i l l o r u m , q u i d o c e b a n l u r . N a m , u l Salomon m o n e l : D a m stultus c a a l i g a t u r , e m e n d a i u r s a p i e n s " . S i m i l i l e r n o o m e d t o c r e m c a p i e b a l u t i l i l a t e m populus I s r a e l i l i c u s , c u m illa? plagae non i n c u r r e r e n t in i p s o s . (Jniversa q u i d e m t e r r a i l l a , e r a l subjecia d o i n i m o i E g y p l i o r u m . Catlerum h a b i l a l i o p a r t i i n qiiidem i g y p l i o s , p a r t i m v e r o c o n c e r n e b a t f l e b r a e o s . S i licet c o n j e c l u r a m facere ex secunda r a n a r u i n plaga, terra G o s e n n o n e r a l c o o f l n i s i E g y p i o v e l a d fines j E g y p t i a c o s eita, pra3senim Doir.ino d i c e n i c : cEcce ego aflligo o m n e s l e r m i n o s tuos rani*. N a m e l l e r r a G o s e n , i n q u a m i m m i g r a v e r a n t j a m olim Hebraei, s i f u i s s e l tertuinus i g y p l i a c u s , n o n fuisset imiDunis ab i l l a c l a d e , Q u a p r o p l e r e l i a m a q u a , q-.iae penes illos s c a t u r i e b a l , c r u o r e n o n e s l l e m e r a t a . H i n c , u l q u i d a m a i u n t , accipienles magi i E g y p t i a c i , n e q u i v e runt sanguinein convertere i n aquam', sed aquam p o t u e r u n t t r a n s f o r i n a r e i n c r u o r e m , qua. q u i d e m vana s o l e r l i a n o n l e n i e b a t u r sed p o i i u s a u g e b a i u r n i a l u m . . - V i d e t u r aulem a q u c o r r u p t i o perdurasse usque i n diem s e p l i m u m . Gaeterum Ecclesiae Imsles b i c tumultuanUir, iiec ScripturaB assrnstim a c c o m m o d a n l s e c u l i banc causam, quo pacto i E g y p t u s t o r rida l a n t o d i e r u m nuracro penmiae aqiiariiin r e quid m i r u i u videatur, s i sistere potuerit. V e r u m

* , \ ; Ka\ , , ; \ . , , \ , ol , , ieirse v i s c e r i b u s l a l e b a n t , non fuisscnt v i t i a t ^ , hoc conflrmat divinura o r a c u l u i n , quod sic b a b e l :

Deo poenas exposceute s u s l i n e r e potiierunt aquae penuriam? Scriptura aulem sacra a l i a m subjungit causam loleranliae. N a m cum a q u , quaein apertum evaserant, m u l a t i o n i s sensissent m a l u i n , i g y p l i i ut sedarent sitim, u n d i q u e c i r c a s e d e r u n i et h i n c b i b e r u n l , q u a s i fluminis aquae ,
t

. *

ripas quaB in Idem

n c c afllalse

aere c o r r u p l o , q u i aquas \ i o l a b a t .

{>6,

V E R S . 1 9 . Et

dtxxl

Dominut

ad Mosen :

Dicmt

Prov. x i , 29.

547
Aaronem: liinc Toile tuam tuper aquas AZgypti, e l i a m solvitur Scriplura est, super

PROCOPIIlGAZiKI
baculum luum, et extende manum flumina
k

548

\ \

eorum.

. \ \ ,

dubilatio, non

ubi nacti fuerint

ot \ . \

iitagi a q u a m , quam in aliam Iransferrent speciem. Pralerea inile diserte d o c e l c r u o r e m i l l u m perseverasse ecptem diebus integris. V e r i s i siquidem ubi p r i m u m aqua saoguinie c o n t i n u o , u b i divina naturam i n d u e r i t , eamdem

. , , . , . \ , " \

, \ -

virtug ex eo mLraculo patuit, e x u i s s e , et ad suam rediisse n a l u r a m . Q u a p r o p t e r m a g i , ubi hauserant a q u a m , camdem quoque I r a a s m u i a r u n t i n s a n g u i nem. Ideo i n q u i l S c r i p t u r a : E t i n d u r a t u m est ip$os a u d i v i l , s i c u i i i n fine cor P b a r a o n i s , nec At conlinuo

* ,

. \ , , c \

r e l i q u o r u m m i r a c u l o r u m S c r i p t u r a a c c i n i l semper. haec verba e x p o n u n t u r , c u m d i c i t u r :

. \ .

A v e r l i l se P b a r a o , et a b i i l i n domuro suaro, nec , , apposuit cor s u u m e t i a m hac v i c e , > s c i i i c e t cesaaiile seu guinem. desinente m u l a l i o n e Si enim non fuisset a q u a r u m i n sanhoc miraculum \ . , * , \ , , \ . miraculosa v i r g a in serpenlem con-

e u b m o l u m , Corlassis n o n n i b i l illo fuisset affectus : Mosesque verba p r e c a n l i a ad Deum fudisset, sicuti i n r e l i q u i s accidisse S c r i p l u r a admonet. Quod vero i l i a verba n u n c d e m u m ersione. deproimintur, salis ma*

gnum s i g n u m c s l , P b a r a o n i religionem haud i i l a i a m esse nec

l m o a n i m u s Dei c o n l e m p l o r adest, quero s u i prsesiigiis Magi a u x e r u m . Q u a r e i g i t u r d i c i t u r , s i p r a cedentia c o n s i d e r a m u s : c Iuipleti a u n l septem dies postquam p e r c u s s i t D o m i n u s fluviuip, e* d i x i l D o m i n u s ad M o s e n , etc. De secundo m i r a c u l o 236 sis seplem diebus intermediis, alius miraculi s e r m o c i n a t u r , n e c a i t , explelis demum scptexn d i e b u i factum esse p r i n c i p i u m . A l i u s aqnam N t l i rautalam inlerpres exislimal sub

aquam i n c r u o r e i u c o n v e r s a m , ad p r o p r i a m remeasse n a l u r a n i . Quis i g i t u r e r i l sensus? s c i l i c e l e x c u r d i c i i o n e : flumina, intelligendas e s s e p a l u d e s , aquaeductus, e l stagna scilicet N i l i , q u i boc loco ASgyptus n o m i n a t u r . N o n i n q u i l u n i v e r s a m a q u a i o , sed sallem esse i n s a n g u i n e m . U n d e dus e n i m fuissel magis a q u a , q u a m v e r l e r e n t ? Nec obstat q u o d psalmus L X X V I I , diceiie, imbres, c o t n p l e c l i t u r u n i v e r s a m a q u a m . Igitur c o m p r e b e n d i l et a q u a m quae r i g a b a l t e r r a m G o s e n . Concessae s u n l e n i m plagae, u l leviores et f a c i l i o r e s , ex q u i b u s d u r i l r e m I s r a e l i i a s , et magis ad r e s i s i e n d u m i n c i i a r e n l u r , traberet cor P b a r a o n i s , quo h o s i U i u s ut euccedentia m i r a c u l a redarguant adorireiur

ipsorum demenredundasse. doctrinam illuminaiur

t i a m . Quod a u i e m Deus i m m i s s u r u s i n regnuoi i E g y p i i c y n o m y i a s , tum d e m u m praedicit l e r r a m G o s e n n o n sensuram insequentes clades, satis argumenti e s l , praecedentes clades e t i a m i n Gosen V e r u m n u n c tempus m o n e t , ut d c c l a r a n i e e i docente quid b o n u m interpretemur quidve s i l plagas roalum, ilias s p i r i l u a l i l e r . ejus q u i parel Sdendum igitur v e r i t a i i s m u l a r i pro captu e l d i s p o s i l i o n e i l l o r u i n q u i sermonem e x c i p i u n t . N a m aequa sermoni

lance s e r m o n e

erudienti,

a n i m u s . Q u i vero d o c i r i n a m s e r m o n i s a s p e r n a t u r , ie i n n i e n i i s caligiue perseverat. Quapropter i t t g y p i i i s divexatis p l u r i m i s c l a d i b u s , i n medio c o n s i s l u n t I s r a e l i i illaesi, n u l l o q u e i n c o m m o d o affecli. P r a u e r e a bodie quoque i n r e l i g i o n i s dissensione, q u i b u s d a m tanlibus i g y p l t o s o b s l i n a l o s flumen v i t i a l u m fidei flumen poiabile et l i m p i d i s s i m u m e s l : at i r a i transit i n rmpurum s a n g u i n e m . Saepius quoque d i a b o l u s parial,

jaiille artifex dolos fraudesque uectit, et a n n i t i t u r Hebraeorum potum i n q u i n a t i o n e m e n d a c i i c o r r u m p e r e <elin c r u o r e m i n u l a r e , a d e o i t i l e r d u m ^ u t eliam nostra d o c l r i n a vera et G b r i s l i a n a nobis faslidiuua a l i a q u e , a l q u e est, esse v i d e a l u r . interdum Cilerum rubescere p a t e l u r . N a m Hebraens a v i d i s faucibus CAP. Moscs audacter VIII. propulsaiionem : bauril veram aquam, nequit p o l u m facere nobis i n u l i l e m , quaravis ejus species ethaudabreab

jidversariis c a l u m n i i s o n e r a l u r , duin n i b i l i f a c i l f r a u d u l e n t a s d i a b o l i l e c b n a s . . H ' . . Bap^ V E R S . 9 . Constitue mihi quando pro te orem, e l c . C polliceiur mali praelerea d i e m s l a l u i t , significans ipsa divina geri quo roalum sit p r o p u l s a n sua virtute, facile sed

, \ , * . , , * \ . , \ , \ -

d u n u V e r u m i a m e n o r a n s praeclare o m n i a p e r a g i l , oratione, non i l l a . A d ha?c indicat esse Deo subjccia

m l r a c u l a facienti i n d u c e r e p i a g a m , eamque i t c r u m abducere auctoritate d i v i n a . Deo e n i m s u n l o u n i i a . ejusque n u t u cuncta g u b e r n a i u r .

560
* .

COMMENTARII E X O D U M .
"
V E R S . I O . J / / * vero'dixii: Cras.

550 Eccc p r o m p l i t u d i

\ , \ * \ \ \ , , \ \ .
, -

ncm M o s i s , u l benefaciat P h a r a o n i . E l e o i i o n e donat t y r a n n u m ut p r x s l i t u a l tempus qno roalum i s l u d e medio t o l l a l u r . P l i a r a o c u n c l a l u r , nec s t a t i m d i e m prsescribil,pittans casu liaec evcnisse, vel magica pol e n t i a m o m e n t a n e a , proinde iinem tnali s u a s p o n i e mox v e n l u r u m , s i q i u l c l i a m aversatur a u x i l i u m d i v i n u m , nec id n i s i i n s u m m a necessitate e x p e t i l .
Y E R S . 4 5 . Etaggravatum
t

, ,

est cor eju$,nec

audivit

eo$ e t c . S c r i p t u r a sacra t r i b u s h i s c e u s a 237 v c r b i s , se tenuisee c o r P h a r a o n i s , liei causa drcilur Pbarao,

esl

, , \ , \ . ' , . " , \ , xa\ , , , \ , , \ . , . , , ) , . , \ , \ 6 . * , 6 \ , , \ ' . \

aggravaium Videlur

esse, e t i n d u r a t u m e s s e c o r P h a r a o n i s . M o d o d u r i modo Deus. i g i t u r necesse, u l i l l a c o r d a e x i e n u e n l u r , quae r e R

c i p i u n l s a c r o s a n c l a dogmata : nec r o b o r a n d a esse, reluctentur Deitati : n c c aggravanda q u o q u e esse, vel ad terrena deducenda. C o r vero i n i r a c i a bile, q u o d his repugnat, resistit i n s l a r l a p i d i s , et r e p c l l i l divinum sanae doctrin sermonem. Et

cum e x i s t i m e t u r i l l u d c o r aliqua praeditum p o l e n lia falsa, s o l u m m o d o inhaerel h i s , quae solent a c c i dere ex lenus variis et diversis affectibus. Quatenus quaienus primum, enim illud c o r r e p u f a l u r existimatur l a p i d e u m , d u r e s c i l ; qua-

grave, d e p r i m i i u r ;

non cedit r e p u g n a n s p o l i o r i , i d est divinae natiira?, per se valere d i c i t u r . Q u a i n o b r e m quoad dabo carnea > Quoad sunl i n q u i l Jeremias : E v e l l a m cx bis c o r d a lapidca, e l s e c u u d u m , ait David : onus super m e . > H u c a c c c d i l mulierem plumbi, et d i c l u m e s i ,
M

\ \ , ,

P e c c a l a superavertml caput m e u m , quasi l e s l i m o n i i i i n Zachariae d i c e n t i s : V i d i

8

\ ^ , \ , \ C grave aggravata

\ \ \ sedenlem super talenla \ \ quod ha3c raonis , , , , . > q u i a valuit, dicitur dine > ad Dominum, necnon

s i l iniqnitas *. Cuin igiiur cor P h a ABgypiiorum usque a g g r a v a l u m et o n e i n aqua valida

9 0

r a l u m f u e r i l , m e r i t o instar p l u m b i Dexlera tua gloriflcata

d e m e r s i s u u t ; e t q u i a i n d u r a t i sunt n o n a b r e i n s l a r l a p i d i s ad fundum qui ipsum e u s l u l i t :

descenderunl est i n

. El

foriiiu-

D i v e r s u m v e r o a b b o c e s t , quod i n Isaia Iraditur, i n c r a s s a l u m , c u m l e g i t u r , A u r i b u s a u d i e i i e , e i n o n intelligetis ; videntes v i d e b i l i s , et n o n cernetis, incrassatuin enim e s l c o r populi bujus, et a u r i b u s s u i s difficulter a u d i v e r u m . > V e r u m l a m c n c o r e x l e n u a t u r vero manna, q u o d e r a l a l b u m e l l e n u e , u l per ipsura penetrare queat s a p i e n l i a , quae e s l S p i r i t u s i n t e l l i g i b i l i s , s a n c l u s , u u i g e n i l u s , i n varias doles d i v i s i b i l i s , et s u b i i l i s . Haec permcat p e r s p i r i t u s i n t e l l i g i b i l e s , puros et s u b t i l i s s i m o s . Caelerum i n c c a s a a l u r i E g y p t i a c i s a l i m e n t i s , quae avide exposcebant i l l i , q u i n o n ferebani mannae s u b i i l i t a t e m : e l n i e roores o l l a r u m et c a r n i u m e l a l i o r u m c i b o r u m , clamabant : A n i m a n o s t r a fastidit m a n n a hoc
, f

, \ ^ , t , > \ . \

C u m t o l i g i l u r de c o r d i s n a l u r a nullum illorum

praedicentur.

de Deo refertur, pracler h o c s o -

lum : c Indurabo c o r P h a r a o n i s . I n l e r d u m s c r i b i t u r : I n d u r a l u m est c o r P b a r a o n i s . Quamob- rein Aposlolus interdum criminatur eum, qui quasi iheinduratus e s l , dicens : Secunduin d u r i t i e m t u a m , et c o r poenitere n e s c i u m c o l l i g i s Ubf, saurum, iram Interdum, quasi qusestionem mo-

, , \ ,

, * , ; > -

veat, i n d u c i l b o m i n e m a Domino i n d u r a t u m , i n -

Eze h . x i , 1 9 . P s a l . x x x v n , 5 . Z a c h . v , 7 . E x o d . x v , 5, 10. 4 0 : Matth. x m , 14, 1 5 . N u i n . x x i , 5 . * Bom. n , 55.

e l

ibid. 6 .

Isa.

v i , 9,

651

PROCOPII GAZiEI

552

quiens : 4 N o n i g i t u r i u est, quem v u l l m i s e r e t u r , , , quem v u U i n d u r a l * . H i s a d d i l u r : Itaque, l i o m o , quis es, q u i ex adverso respondes D e a ? T a l i a n i m i r u i n profalur P a u l u s cernens quaestionis diflicullatem, et v c r i t u s ejus solutionem mandare l i t i e r i s : vel quod qui liberlatem i n d i g u u m responso j u d i c e t i l sequebalur, qualis erat l u i u , q u i culpet d i v i n a m P r o v i d e n t i a m . CaHeruni i s , dicendi
M

; > " , \ ^ , . ^ * , , , . .
T

M o s e s , talia n o n prolocutus esset. Moses e n i m , u l babet S c r i p l u r a * , loquebatur : Deus respondebat c i voce, e l q u e m a d m o d u m amici colloquebanUir. e l de C h r i s t o l e g i l u r q u o d
e

Q110 pacio a u i e m p e r b i b e l u r Deus i n d u r a r e c o r ? s c i l i c e t , q u e m a d m o d u m

positus sit i n r u i n a m et r e s u r r e c i i o n e m m u h o r u m * . Praelerea ipse inquit : 1 In j u d i c i u m veni i n b u n c m u n d u m , u l non vjdentes v i d e a n t : et q u i v i d e n l caeci r e d d a m u r . 1 Cbristus positus est i n r u i n a m , non quod bene s i a n i e m g r a d u d u m n i s i venisset, dejiciat et proslernat; a b s i t ! v e r u m s e c u n d u m l i b e r u m a r b i i r i u m , quf resurrexissent. P a r i ratiooe aermo unus idemque c u m s i t , P
a u

ipsuin n o n s u s c i p i u n t , i l l i s auctor eet ruinae, q u a n o n corruissent s i ipse n o n a d v e n i a s e l , q u e m a d n i o nec q u i c o n c i d e r a n t , causa est a u d i i o r i b u s n o n videntibua u l v t d c a n l : q u i b u s d a m , q u i ante adventum ejus erant o c a l a t i , causa e s t , u l n u i i c C K c i t t i a n i . E x e m p l i gratia : Judae o b l u l i t idetn seroio r u i n a m , 238 ut apostolico rounere fungereniur : tandein l auulit rc6urrectionem. E i q u o d q u i d e m J u d a s foret i n n u m e r o v i d e n l i u m , quando i n i s i l duodecim apostolos i n n u m e r u m caecorum relatus e s t , c u m d i a b o l i i n s t i n e t u pergeret prodere S e r v a l o r c r o m u n d i . A t P a u l u s mentis ca3citate l a b o r a b a t . E x p e r t u s a u x i l i u m D e i , c citas m e t i i t s fugata est. H a b e b a l e n i m Dei z e l u m , bona facere i n s t i l u e n s , licet n o n secundum s c i e n t i a m . S i c s o l c a l i d u s e x s i s i e n s una opera ceram d i s s o l v i t et l i q u a t , l u i u m vero d u r a t : alque adeo istos p r o ducit effeclus, ut cera s i g n u m quod i m p r i m i t u r , recipiat : l u t u m i n d u r a i u m , repudiet. N o n a l i i e r n o s c o m p a r a t i sumus, ut v c l r e c i p i a m u s v e l respuamus s i g n u m sive cbaracterem d i v i n u m . S i g n i f i c a l u m e t i n p r i m o s i g n o , se roborasse c o r P h a r a o n i s ; i n a l l e r o , fuisse aggravatum. sexlum signum, duriiiem collegit animus i n i t i o d i c a t u r : < Indurabo que alitfrum s i g n u m n o n resipuerit, t e r l i o vero usque a d P h a r a o n i s Deo nonduro d u r i l i e m inducente. l i a q u e etsi a b

c o r P h a r a o n i s , 1 tamen s i c i n t e l l i g e n d u m est : P o s t r e m o , u b i ad u n u m a t indurabitur. H i n c redarguunlur, qui naiuras inducuut. S i e n i m exsistens nec c e N a m q u i i n d u r a t u r , ex eo habitu, q u i

P b a r a o j a m inde ab i n i t i o perdiiae et corruptse nalurae v e l c o n d i t i o n i s e x s t i l i i , d u r u s dens i r a c t a n t i Deo : n o n opus fuit i l l o , q u i i p s u m i n d u r a r e t .

p r i u s d u r i i i e c a r e b a l , i n d u r u m t r a n s r e r l u r . N o n i g i t u r propter pravilatera n a l u r e a D o m i n o i n d u r a t u r . S i e i i i m Deus i p s u m n o n indurasset, qua?eo qualero se obtulisset signis et p r o d i g i i s ? S i cessisset divinas polrntiae, cerie i d non fuisset i n d i c i u m corruplae nalura. S i vero n o n cessissel, fruslra saepiue d i c i u m e s s e t : t l n d u r a v i i D o m i n u s c o r P b a r a o n i s . 1 Praeierea s i Deus praecipue induxisset P h a r a o n i d u r i i i e m e l mentis s i u p o r e m , profeclo subinde i n ea perstitisset. Caeterum n n n c , plaga a r d e n t e , pottic e l u r se d i i n i s s u r u m Hebraeos : v e r u m sublala plaga a d i n g e n i u m suamqne d u r i t i e m r e v e r t i t u r . A t h.-ec onuiia fiuni c o n s u l l o , aniinique vel voluniatis i p s u m reprehendit populum. 1 YERS. 1 4 . Et computruit (erra, e t c . In p r i m a fluvius. . \ plaga c o n i p u l r u i l et l e l r u m odorem fudit , \ . \ * . . " \ ol , \ \ . m u i a l i o n e s e l motiones c e n s e u l u r . Quare praeterf.a D e u s per Mosen ? A d baec ipse Moses inquit : 1 C a v e nos ampliue fallas, ut n o n d i m i l t a g

In plaga r a n a r u m terra i d m a l u m sensit. ) g y p l i i e n i m erant caro e l sanguis. V e r u m per terram i n l c l l i g i l u r q u i d q u i d i n corporibus spissius e l cras* sins est. N a m i l l o r u m c o r incrassatum e s i . Q u a propter cuin feiuerint et c o m p u i r u e r i n t vermes, e o r u m s c i l i c e l p e c c a i i , n o n i m i u c r i l o malus felor ex aqua lerraque p r o d i i t . De priore plaga

s i c l e g i l u r : Y e r b e r o v i r g a , quae i n inanu mea e s l , aquam quae est i n f l u m i n e , > de

a l l e r a vero plaga d i c i i u r : c E c c e ego ferio onmes terminos l u o s r a n i s . > P r o i n d e s u m m a ope adniten* d u m est, ut fugiamus ex i E g y p l o , et de finibus ejus, n e ad nos promatur iUud Scripturae e l o q u i u m : c Q u i d l i b i et lerraB J E g y p i i ut bibas aquam G i o n ? 1 E l i t e r u m : V q u i p r o a u x i l i o descendunl i n ifCgyptum Nara si oinnes l e r i n i n i j E g y p l i a c i p l e c l i i n l u r d i v i n o j u d i c i o , eos nos maximopere fugere o p o r l e t , ne idem e x i l i u u i p r o p l e r v i c i n i l a l e m e l nos rapiat. ^ o t a n d u i n auiero est p e r o m n e s plagas, quod a l i c u b i jubetur Moses slare i n o c c u r s u i n P b a r a o n i ; a l i c u b i i n t r o i r e ad i p s u m ; a l i c u b i resislere i n coiispcctu P b a r a o n i s . P l u s tamen potesl adversus P b a r a o u e u i , q u i a d Ipsum i n g r e d i t u r , quam q u i egre^ d i o n l i o b v i a m procedit. V e r u m l a i n e n Deus semper imperat M o s i ut c o n s i s t a l i n conspectu P b a r a o u i s . R o m . i x , 18. vuid. 2 0 . J e r . 11, 18.
, T

E x o d . x i x , i 9 ; x x x n i , 1 1 . L u c ! 11, 5 4 .

Joan.

i x 39.
f

558
Ad eiimdem modoro p r a c i p i i
DPUS

COMMENTARII Itf EXODUMi

554

pcr d i v i n u m A p o s t o l u m , ut sleinus a*!m$us insidias d i a b o l i i m i n i i i , ne ab bis commoveamur ct couturbitiur. Obscrvabis etiam v r b a P b a r a o n i s , nunc indcGnite d i c c n t i s : D i m i l l a m populmn ; nunc vero : c S a c r i l i c a l e in l e r r a , scilicet -rEgypli. V c n n n Mosc non r e c i p i o n i e i s l a m cutiditionein, scd posiulanlc iter t r i m n d i c r u i n in s o l i t u d i i i e m . C o n s e n l i t q i i i d e m Pharao, vcmnv 239 loig*s abeanl e d i c i l . His coucessis, i n l e r d u i v i i o s i n s o ' i l u d i n c m exire j u b e l : i n l c i d u m b o miues p a l i l u r abire o m n c s , e l r e l i n e l pecora, postrcmo ct b c fcgre p e r t u i l l i l . D i v i n a P r o v i d e n i i a baec omuia a d m i n i s i r a t , b u i c soli i m e i i l a , ut poptilus illo nou soluin sacra facial D o m i n o , sed et ne i n jgypl<>, (l i n soliuitliue sarritir.cl D o m i n o . qnam longissinte abdiictus i E g y p l o , a m p l i i i s co r e v e r i a l u r . Nec boiniues soliiiiimodo r e q u i r i l , scd ovi>s et bovcs, q u o r u m r a l i o n e m Deus non tnimis babet, quaui spii i l u a l i i i m botini o l o v i i m i . Et u l ad pauca rcdeam, n i b i l , quod vel m o d i c u m Ilebraeos a l l i n g a l j n r e vcl n c c o s s i i u d i n c atiqua, in yEgyplo remancre vult. E t Nlitd vide, quolirfeMoses preces fuudii ad D o m i n u i n , e g r o d i l u r , nec u n n c l apnd P b a r a o n e i n . Nain si apud ipsum permansisset, aut nott o r a s s c l , a u i non fuissei cxaudittis. P r i m o qutdcm ab ipso soium e x i l Pbaraone Moses : deinde proQctans, eliatn ex ipsa e g r c d i i u r u i b e , quod qtiidcm fecit c u m s e v i r c t grando. Cajlerum ipse P l i a r a o , quauivis n o i i n i b i l v i d e r e l u r cinollittis e l ad retigioiiem propendere, quod Mosen borlaretur ad capessendaai orationem, i n l e r i m lamen c i t n c i a i o r est, vl oratiouem in c r a s i i t u i m dilTerendam p m a t . Quod Moscs p r c c i b u s s o l l i c i t a i Deum pro i E g y p i i i s et e x a n d i l u r , ma^nuin e x c m p l u i n e s l . n o s t i i esse oflicit nl qnoque suppliciMiuis pro b i s , qui diversam consectanlur r e l i g i o n e m . In bocegregie ad rem conlultt Moscg, quod i r a d i l C h r i s t n s : < D i l i g i l c i n i m i c o * vestros, et orale pro h i s , q u i vos d i r i s e x s e r r a n l u r . Is qui majores e i p n e s l a n i i o r c s e x i s l i m a v i t divittas, nempe opprobria e l conliiJiielias quas suslinebat ob religionis u e g o l i u m , jamjaro s p i r i i u a l i s c r a l C b r i s i i dfcciputiis. V e r u m observes v c l i m jtidicia Dei q u a n U saptenlia, potenlia c l clefiieniia abundeiit. P r i m u m i u c i p i l roprebeudere y E g y p l i o i u m mon>s. Ubi ad reprehensioiwm vidot obsltnalos, ad ininas digreditur : quibus contenipiis et s p r e l i s minas ad rem c o u f e r l , poeitisque eos corrigere c o n a l u r . P a u l a l i m autem p r i m o l c r r o r e m ipsis injicit, sari^nino, ranis et c u l i c i b u s . Dein e x l c r n a aggrcditur bona. D c i n d c iuanus a d i u o l i l u r u i l i i c e s i l l o r u m c o r p o r i b u s , non ut pcrdat, scd ut c r r a n i c s i n v i a m reducat. E l boc v c l maximtnn divinae clcmentise argiimeitltiiti est, quod i n singulis se e x o r ^ b i l e m pncbei plagis. P o s l r e m o ubi ipsoruut niorbum videt d e p l o r a l u m medicasqne rcspuere m a i i u s , n n i v c r s o ^ futuiiius i n t e r i m i t , ne infnmis i l l o r u m vita ctiani c x ? c r U ofTendiculo c l causa sit mali ex;tii:|ue, poenisque s u b j i c i a n l u r , qui iitHignis ab i g y p t i i s tractali aint modis.
, i e

V E R S . 6. El aseendii el operuii superftciem AZtjijpli. R.naru?n genus aspociu t u r p e , o b s l r c p e r u m el felidum c s l . U n i i i S ( | u e e l e m e m i s c i i i c e l l a m tcrra? quam aqii;p particeps e s l . Inter reptilia c o n i i i i i i i e r a l i i r , propler s a l l i i i i i . Rana cum c o n i p l c s s e n l doiiio.s i C ^ y p t i o n i m , Hebrasos ne a l l i g c r e quidetn. Sub hujus plag:c i u v o l u r r o s i g n i i i c a l u r , cotTiiptam v i t i o n n n sobolem ex imnmndo corde h o fiiimim quasi ex quodain COMIO n a s c i . A b bac clade n i b i l quod yEgyptiacuui erat c x s t i t i l l i b e n m i ot i m m u n e : non domus, niin ctibicultnu vel cella penuaria', n ? > n l e c l u s , non mensa. A l vide, an r t bo:no c o m p a r a r i p o s s i l iEj;ypliaoti> ran:B l a m in l e r r a qttam i n aquis \ i v e u t i ? Homo q u i d n n u a l u r n , al menlis insliLulf sive v o l u u l a l e j u m e u l u n i : btinc quis lalem cssc cngno^cai cx t o l i u s vila? studiis. V i d c a s p a r i e l c 3 i l l i u s pictos v a r i i s p i c i o r i * vi idolis, qn;e subinde fttsdas l i b i d i n e s et v o l u p i a l c s in n i c rooriain rcvoccnt, i p s a m q i i u i n c e n d a n l . Videas inrnsam rjns p l u r i i n i s i n s i r u c l a m c a r n i b u s , ut sic i n Bordidam abducaiitr \\i.\m. A n i m i p r o m p l u a r i a baud dissimilrbus scatenl c o g i l a t i o n i b u s . A l quomodo v i r t n l i s virga istorum ransa et auclor d i c i t u r ? N i m i r n m eo pacto quo Pbarao f c r l n r i n d u r a i u s 240 Deo, scilicet ea partc a u i i n i , quam voluntas movct, non suscipienle sermoncin d i v i i i i i i n , q u i anitui d u ritiem m o l l i t . In bunc tiiodum v i r t u l i s virga Hebraeuin p n r u i i i p r x s l a t ab iwinnjnda r a n a r u m v i l a ; nt i g y p l i u m d e c l a r a i plenuui intmiinditie e i i n q n i n a t i s s i m u m l u r p i v i l a . Habemus quitlem opus a l i q u o . qni pro nobis i n s i a r Mosis extendal ad Deum m a i u i s . S c d is est, q u i id e x s e q i i i l u r , C b r i s t u s , qui pro nobis i i i ara c r u c i s manus c x p a n d i l . A d bunc respiciamitg, el l i b e r a b i i n u r ab cousortio cl Cubabitalioii i n a l o r u m , c x s i s aderlibtis p u i i d i s et f e l i d i s . N a m liberati r e p i i l i b u s m o i i b u s a n i i n i , i l l o r u m felorem gravem seiiiieinus : recordaiioueque inbonesia3 p r i o r i s v i l * , auimum excrucialiimun eecuiidum P a n l u m d i c e n i e m : c Quein i g i l u r fructum babebalis l u n c , p r o p i c r qure nunc c r u b e sciiis .
% a f a

V E R S . 2 1 . Et erunt culiees. N o n c o m m i n a l u r Pharaont plagara Sed pcrfidum Pharaonem i l l a plaga p u n i t et u l c i a c i l u r . >

%

i n s e c t o r u m , ct dcinde eam

invcbii.

V E R S . 22.

floc est

digiius

Dei.

Sciliccl lotum i l -

, * . (73)6 &, * ()

h i d , quod sic affligimur ei insectie i n f e t l a m n r , I V o acceplo ferendum e s l . 8i e n i m a l i i e r ? i s u m es9-l Deo, a i u n l , plagas ncn i n v c x i s s c t i n n w ; w d urtd

Uom.

VK

21.

:.
( 7 3 ) , \, . . , (74) . . . 18 PATROL. G B . L X X X V I I .

G55 ifnpetu nos omnos ncci dcderc nuncupavcrunt quia paubilim illa; plag;e proccssum nuni.

PROCOPIT G A Z . E I i m p o r l a n l u r , plagaruni d i g u u m , ct non m a , ' . -.

556 "

poluissct. V c n i m . \ ,

T e r t i a d i c l a es digitus : a l q u i n l a plaga, quasi rompleto d i g i l o n i m numero, appcllala est manus. Spirilus diviCa?terum plagas omncs immittebat

, , >. . , * * c , , , V u l t advcrsarius n o s l e r , et i d sollioite quaeril, faciamus. Y c r u m b u i c

i i u s . H u c f a c i l , quod l o g i l u r i n evangetica historia : S i awtom ego i n digito Dei cjicio d a m i o i i i a * , c l c . - l i o c ipsmn a l i c u b i i n t e r p r e l a l u r C h r i s l u s , d i c e n s : c S i aulem ego i n S p i r i t u Dei ejiciodsemonia . V E R S . 2 5 . Venientes saerificate Deo veslro in terra.

ne sejiiHgamur ab ipsitis servitute, ot s i c parum rite, u l Deus p o s l u l a l , sacra

n o n est acquiescendum : n i b i l nobis sit antiquitis lege d i v i n a , quaequam longissime ex servitute a d v s r s a r i i uon ereplos abducit i n l u t u m . N o n c n i m ab re d i c i t u r : c L u c e r n a pedibus meis lcx t u a , et lumen s e m i l a r u m m e a r u m . > Hcspondeamus ilaqne adversario nostro,
7

s i c u t i Moses : n o n possumus i n

bunc modum agere, e l servire D o n i i n o . N e m o siquidetn p o l e s l duobus servire D o m i n i s . c V x c o r d i b u s d u p l i c i b u s , e l m a n i b u s r c i n i s s i s , e l peccalori ingredienti duas vias . >
V E R S . 2 6 . Abominationes Mgypllorum immolabimus Deo noslro. Abominabuntur enim et exsccrabun-

lur

nos, a s p i c i e n U s a nobis cscdi e l i m m o l a r i , eas v i c l i m a s , quas ipsi d i v i n i s frequenlant

bonoribus.

Nain i E g y p l i t d i v i n i s honoribus l e r i m u s e i egesserimus

v e n e r a l i s u n l bircos ct v i t u l o s . IIos s i v i d e r i n i nos mactare et a r i s facluri sumus, Deus non acceptabit sacrificium

i m p o n c r c , i r a s c e n l u r , et ad lapides pcrgent, quos i n nos j a c u l e n l u r . Prauerca nisi idola prius subverex eo loco, u b i r c m sacram

n o s i r u i n . Idola s i q u i d e i n Jeremias a l i c u b i aboininaliones vocat, d i c c n s : c Q u i d ? d i l e c i a niea i n domo mea fecil abominationcs . > Q u a m longissinie fugiendum est ab i E g y p l o , i d e s l , n o n oportet uos c o l c r e c r e a l u r a m snpra C r e a t o r c m . Nequa haerere i n confiniis u E g y p t i , observanics s c i l i c e t dies et m e n ses, l e m p o r a e l annos. Certe nisi e conspeclu vestro a b i e r i m u s , de&picami babebitis. O p o r l e t a u l e m nos immolare Deo oiffnia u l n o s , s i c etiam n o s l r a sacrificia, e a , quae colunt d i v i n i s bonoribua

i E - y p t i i : p c r i m e n d u m e s i o m n e , quod daemonibus videtur p r e l i o s u m et excellens. P i o i n d e ait P a u l u s : c P r x b e t e m e m b r a vestra v i c l i m a i n v i v e n l e m e l placenlem Deo, r a l i o n a l e m c u l l u m v c s l r u m *. > N a m inquit : < Occidile mcmbra vestra l e r r e n a , s c i l i c e t scortationem, immundilieni e l ad bunc
1 0

, e i c . Praelerea modum accipiamus sunt v o c a l i , at

i g y p t i i abominantur et i l l a , quae nobis sunt p r e t i o s i s s i m a , nempe v i r l u l e s , quas loco sacrificii offerimus i n bonum odorcm D c o . N i b i l enim impedimcnto c s l , q u o m i n u s aboniinaliones. Caelerum p l u r i m i s u n l , q u i m a n s e n m t i n j E g y p l o , 241 vcro i n d e s u n l egressi, elccti p a u c i tifice, q u i jaib olim ibique sacra c e l e b r a r u n l : q u i

e l i m m o l a v e r u n l i n deserlo e x s l i l e r e p a u c i s s i m i . N a m m u l l i e s l per Mosen e l A a r o n e m ; vcrum plures

Omnes q u i d e m ad l i b e n a l e m v o c a l i sumus per iidem i n C h r i s i o vero legislalore e l p o n adumbralus adbscrent p r i s i i n i s

malis haud refugientes p r i s l i u a m confusionem, neque sacrificanl iu solitudine Iranquillam sectanles vitain. Caeterum vide, quolies p r o m i s s i s n o n s l e l P h a - rao. E s l e n i m mendax, et
YERS. 2 2 . Faciamque

" , , \ , .
Kal

i n v e r i u t e n o n stetit
1

secundum S a l v a l o r i s proloquium ram

.
in die illo ter- ^

mirabilem

rj}

Gesen. N u n c priroum secernitur l e r r a Gescn est terra

ab i E g y p l i a c i s c a l a m i t a l i b u s . V E R S . 2 4 . Corruptaque

. muscis.. E c c e quomodo v i r terrenus a turbidis et i m p u d i c i s c o r i E g y p t i o s . Q u a re demonstralur voluisse i i g y p t l o s . S i volunlas fuissel i E g y p l i o s p c r adeoque o m n i a malefici generis a h i m a l i a i n V e r u m Deus baud inagnis belluis utittir i n

r u n i p a l u r aflectibus. C u l i c e s l e n u i s s i m i obscuris morsibus affligunt Deum n o n perdere, sed corrigere et cinendare d c n d i , cerle baud defuissel f a c u l l a s . R e p l i l i a et besiias,

boc concitassct, b e l l u m i n l u l i s s e t , v c l famem i n d u x i s s e t .

expugnanda i E g y p i o , sed c o n i e m p l i s s i m a r u m b e s t i o l a r u m e l i n s c c t o n n n m i n i s l e r i u m a c c e r s i l ne s c i l i cet i l l a r u m potenliae a s c r i b a n t i i r eflfectus. A b j c c l i a i l l i s e l i n i i r m i s bcstiolis t r i b u i l vires inexpugnabiles, adco u l desperet i E g y p l u s se possc i l l i s besliolis r c s i s l e r c , e l c l a m i l c l : D i g i l u s Dei boc cst. N a m juaniim Dei non ferct u u i v e r s u s mundus i n uniun c o n g l o b a l u s .
QUCB

sequuntur conlinua serie orationis cohcerent, consulto enim auctor capitibus non distinxit, eo quod et argumenta rerum talem non fcrant interpolationem, et brevilas commcnlatoris id postulare videatur.
manns Domini ertl in jumentis luis, q\ue

Ecce

tunt in campis,

eic. Primi inlcr jumcula coiiipiilane

. , 1 4 ,
8

Jcrem. , 10.
9

Lnc. \ . 20. Maiib. , 28. Psal. r . x v m . 105. EcHi. , 1. ColOi>s. , 5. M a l t b . xxi, 14. J u a n . , 44.
1 0 1 1 1 1

Rom.

57

C O M M E N T A R I I 1N E X O D U M .

, oi iur equi, qui suut mcndaces seu falsi nd salulcni. , , \ / , Deinde juinenta imniunda, quac nec nngulas lin^ diuil nec ruminant, currni lanien jiingmilur. Deiiw cops canieli, qui qtiamvis propter ruminationein iir.niiindi. V e r u n m qnasi mundi repulenlur , tatueri quia eoruin gnla noii sulcalur, censeiuur men parlim inunda? parlim iniiiiundne condiiiouit cameli perbibertiur. Ca?iertim quia ba?c plaga ut animalium crcdelmtir, traiisit ad boves, debinc ad

, . . ' , , ol , \ . parum notia propter vilitatem iinntuiidariim placitlisMimim animaliUm animal, scilieel ovem. Fuliginis

de cumitw, elc. [IX, 10.] Itcdigil nobis i-aminus in memoriam aenigma de a m i n o . Siguiii-

cal enim camini fuligo ignis gcbenn.T pfrnain, qumn nobis Scripmra cnmniinalur. Sed illud supplicium* uemtnem, nisi ASgyplios imilanlem, aditrel. Si quis vere fiteril Israelila el Abrabami ttlius, ostendens viiae bonestaie se jtnicluin esse eleclis, camiiium repraeseiitalur. Et mitiam nune omne&plagas meas in cor tuum. [IX, 14.] t e egregle-cbmparasti el ihstiuxisii a d i h feritnm cum mille morlibns digna conutiiseris. Eris autem milii vds irae dcietrene a malo, ei ad rnelio* reni vitam revocans orbem : sicuti et Moses vas inisericordiae ad pieiatein properavii, ul suo exemplo quainpluriinos corrigoret. cnni non 2 4 2 cNtinc cnim cxtcndam manuin meam ei fcriam te. > amplius parcam* eteses facere iniqua, cl subiude niibi adverscris, e uiedio te lollam, ne inali conlagium is servabilur, nec leedelur vel violabilur igne g e b c n n , q u por

trabal el illos, qnos tu injuriis oncrasli. Noiaudum esl quod Deus exiiiuni Pbaraoni prxdicil, vidclieei, ne posicrius ignoraiiliam suis pcccalis ptwlexere valeal. Vt annuntietnr nomen meum in nniversa terra. [IX, 16.] Quia persislis in inobcdienlia, aniHinlias iu* viius DtMim, quem volens et constillo uegas. Ecce cras eadem hora. [IX, 17.] Me.i oralu dignum cst, quod Moses et plagam ct tempus seinper piae-* monsiral, ncc non plagtt iiiicm. Sed
n

quarc bwc ineinoralur ? No quis arbilrclur casu

id iieri, nrc ab

iralo Dco illas clades inlenlari. qnia dtclurus erai : Qui reverebalnr verbum Dotiiini ex uiinisuis Pbaraonis, collegil juuienia sua , > c l c , decculer pmnonuit cladem vcnliiram. Nam mulli jam ex iEgypiiis alium aniiitorntii induerani babilum, cognovemnlquc Dcum, et sc comites dederunt mentis, qiue Iraberenl curnts, quibus Pbarao poslmodum inseculurus erat fugienles, nt eos exitium Israelitis, in niari dcniersii. Extende manum tuam in coelum, et erit grando, clc. [IX, 23.] Admonendus est boc loco l e c l o r Moscn llobraeis in solitu- abeuntibus. Canenmi Piovidenlia divina fattum esl, ne jiinieula intcrirent oinnia. Nam opuS era! j u dine trucidarel. Yerum divina Provideitlia aliler totum gubemavit negolium, eosque qui macbinabantur

non jubcri, omnia miracula iacere virga, scd sallem qua?dam : qua3dam quoque praedicere, u i culicet el jumenlorum imerilum : quaedam manuum niinisierio peragere, ut d u m accipit fuligrncm de caminoi e l graiidinem concUat. Sed qua2 borum e s l causa? n c vulgus opinelur magica superstiliune vir^am esse factum ; et ipsi mirificos illos effeclus assignarent. Ycrum an non omnia niiracula excedit, yEjzyptmn regionem fervidissimam, ctijus pleraquc pars nunquam compluitur, succunibere illis aeris perlurbaliouib u s , quas paliuDtur regiones sepientrionibus subjcclae? el circa uniiro idemque siibjecium pngtianlos versari smbslantias, ncmpe iguem et grandinem ? Grandinem non liqtiescere ignis virtule, ignein noii ^xslingui frigoris vi? Hirtc palel naluram cedere volunlati Creatoris. A d hunc modbm ignis noti cbiH sumebat rubum, asina Balaami loqucbalur, virgo peperit. Et sustulit Moses virgam versus coelum : et Dominus atlduxit vintum Notum. [IX, 23.] Aliquoi mira-

culis absque virga; n inislerio ediiis, iiiinc-virgani repelit. Nolus aulcm vcnlus apporiat lonislain evasiantcm ct depopulanlcm se^etes iflgypliacas. Africus venlus advexil colurnices. Nuius desiccavii mar^ llubrum. . Peccavi. [IX, 27.] Haec nunc sunt t e r b a ejns, qui patilo anle vociieratus erflliinpie : Ndn novi Dumiuuni
1 V

, .

Quandiu nobis erit islud offendiculum. [IX, 26.] Vix tol cladibud rcsistcre quivcrunt. A d huuc modum diabolus, dum iiiferiorem se cernit, ncc quidquam suis viribiis eflici, persislehs in maliita, non ccdil, sed durus exsislens sua voluntatc inbxret suas pravitali. Nam scriplum de ipso ffertur : quod cor ejus sit congelatum ct concretum instar lapidis : ct slclefit instar inctidis, qiiae mullis conlundiiiif iclibus. Tyrannus avet loco obsiduni relincre impedimonia Israelilannn. Yerum Moses nullas concedil lyranno reliquias, ne in veram libenalem assertos in sefvitulis jugum reducendi occasionem inde c a ^ piai. A d banc solidani libertalcm vocanlur omnes : non sexus, non x l a s excludilur, lestante Joanne k " Exod. ix, 20. " Exod. v, 2.

3 Scrlpsi robis, itiiiio. Juvenfts filioli,

P R O C O P I l GAZ^EI

660

quia o c g n o \ i s i i s P a i r e m . S c r i p s i vobis, p a l r r s , q u i a cognovislis e u m , <\\\\ erat wb

1

S c r i p s i v o b i s , juvenes , quia fortes e s l i s , e l sermo Dui i n vol>is m a n e l , e l v i c i s l i s m a l u m ' . > (si l a l i s tibi a r r i d e l e x p o s i l i o ) sunt f o r l i t u d i n i s t y p u s ; p n i d e n i i a m rcprsnsentant a e n e s ; i n ferunt filii et filiae. Igitur freli forliliidtiie, prudtnlia, s i m p l i c i l a t e q le viiiliter et cx peccati servitulc proficiscamur ad vilae saitcfmioiriam. A i t : Agitc

fantiam i n C l i r i s l o prae se C b r i s l i a n a 243 estote forlcs iit columbse

1 B

* . l l n i c d i s s i i u i l c est illitd C b r i s l i : t K s l o t e prtidenlcs, u l serpenles : e l s i m p l i r e e , . > Qnod etiam boves e l oves in c o m i l a t u i n rccipere v u l i Moses, s a l i s dooet, quod imn r e l i n q i i a m u s Satan:?. Naiu smm-

d c c e l , u l c o r p o r i s affectiones i n o i u s q n e , qui s i r e raiiont h r u n l u r , fiicmnl iinpiirhali vgpanl d i v i n i Amat lura. Et dixitMoses : Tu dabis nobis holocausta. molionis

d u m A p o s t o l u m : c O p o r l e t vos m e i n b i a veslra sic i n s l i l u e r c , u i jusliliae s e r v i a n l , s i c u t i a n l c a subjVela vana autcm opiuione l i b e r a l oos, qni v i d e n l i i r sibi i n semcl r c c e p l a sed qunmodo l i b c r a t ? Dicons : c i brula c Resisiite diabolo, i n g c n i a e x p r i m i l sub c l fngiet rrltginne nec

conslantes, quasi p r o p r i i s v i r i b u s suffulti valeatil r e s i s l c r e diabolo, e l s i b i snfficinnl in o i m i i l u s auxilii : a vobis iugenium muliebre et j u v e u i l e ; crassa botiiu e l o v i u m

. na-

[ X , 25]. Nain d i a b o l u a , ubi v i d c l n o i s i b i p r o r s u s ereptoa, Dei non ei p c r m i t i i l , non di aniinae p a r a u l e m , u i quse i n bac v i t a , q u n m vcritaii, et impetum a l i q u e m . V u l t

e x p c i i t s a l l e m i n m i n i m a apud nos li;%?rere p a r t c . A l l c x l i c i t t a m , sed ne corporeae quidein i n mundo degimus, tes. T a l e s n i m i r u m fuerint i l l i ,

s u n l p t t l c b e r r i m a , i l l a conjtingaimis Deo, c x i E g y p l n v i d e l i c c l uiundo i l l a r a p i e u qtii b u m a n a s a p i e n l i a e l sole.rlia prsediti, c o n s c n i h m l

1 9

falso d i c l a s s c i e n l i a s c o n f u l a n l . c O.nnis e n i m , u l s c r i p t u m est, sapieniia e s l a D o m i n o . C x l e r i i m s i rcspioias spiritufti m u n d i , Graecorum (ilii facundiam e x i m i a m s o r t i t i sntit. Q n n p r o p l c r P a u l u s i i t q t i i t : f N o n accepimus nata tne*. >
ld.Mii

s p i r i l u n t n i u n d i , sed

s p i r i l u m , q u i c s l ex Deo, ut n o v e r h n u s ,

quae n o b i s a Deo d o spiii-

s u m : quse et

l o q u i m u r n o n in d o c l i s sapicnliae

huiiiaunc s c r m o n i b t i s , sed i n ost iiMone

o s l e n d i t u r p a u l o post, c u m Ilcbraei j u b e n t u r spoliare j E g y p l i o s . [ X , 2 2 . ] N m i c aer obfuscatur apud radii A S g y p l i o s , s o l q u c o b s c n r a l u r ne j E g y p l i f apud i l e b r x o s . A t Dcus non v i m g r a l i a m d i v i n a m non

Et fncim sunt lcnebrce. alma Cnianiur luce. fulgore credat

Gxterum

solares almaque l u x s p l e m l c n t quidam

f a c i l c u i q n a u i , u l b i c i n luce i n o r e l u r , a l l e r i n e l splendore i l l i i s t r a r e l s o l , a l l a m c n inducitur, inquit et poenas el c & i e r a scnserunt. V c r u m Dct j u d t c i u m liim inala c o n i i n g i n i t . libi iram sua
1 1

c a l i g i n e v e r s e l u r . N a m q u a m v i s a:qua!itcr o m n i a suo lncc p o l i t i s u n l , q u i d a m scnieiilia pro cnjusquc feriur m e r i l o . N c c tamen q u i s d u r i l i e m e l c o r poeuilcre n c s c i u m c o l inolcsta s u n l , e x b a u r i t c i iri a p t i t u i n e

mala o r i g i n e m t r a b e r c a D e o . U u i c u i q i i e p r o p i c r vita3 suaR i i i s t i u i t n m i a Paulus, secnudum D e i , q u i reddet u n i c u i q u c s c c u n d u i n opera

Natu, ut

i n die irac, c l r e v e l a l i o n i s e l j u s l i j u d i r i i quidem

. > i n s l a r enira

m e d i c i , qua? ob quamdatn confusionem

profundo evocat : q u o d riniitur plaga.

Nos anlem ne&chnus

n o n c i l r a doloreiu fit. V e r u m bi q u i non peccalore* e r a n t , n u l l a fe-

quid

simus

immolatnri

'

dk

tl

Domlno , ne

Deo nostro. sunt

[ X , 26.] Ilaic v e i b a prnferanAccipite igilur, quni

. .\

Lyrannus i n i e r r e t :

ncccssaria

s a c r i f i c i i s , reliqua b i c maneant.

\ .

I l u i c o b j e c l i o n i l a c i t c o c c u r r i l caule m u s qualos d c s i d c r c l v i c l i m a s . Vasa ista u l argenlea merccdem

M o s c s , dicens : l n c e r i a nobis a d b u c est Dei v o l u n i a s , noc s c i -

et aurea. [ X I , 2.] S p o l i a n t i E g y p l i o s , non nt r e r u m a U c n a r u m longas c l durae s e r v i i u l i s a u f e r u n l . Mcc i u l c r i i u satia

cupidi : absil I scd

dignam c a p i u n l niercedem.

Quac e n i m aequalitas i n t e r i G g y p t i i , p r o p l c r quod mcnies rlare pa U i g i t u r Hebrseis 244 ^

1 1 l l 0 n e r a

l i b c r l a l e m e l opns c o n s i s i e r e v a l e t ? a i l i b c r t a t e llcbra^os e x u c r u n l i C g y p i i i , opes s o l u m , sed et vitan i n d i s c r i m e n dant g c n c r o s i e l forles v i r i . A d i bello cnplos. D u p l i c i i g i t u r nomine p r m e r c e d e m , quae ipsis l y r a n n o n n n sacvilia t c m p o r a ct v t r t o r i a m s u p p e d i l a n l e . B e l l i e n i m Icx v i c t o i m o solertia quucdain c r e d i -

VicH cssent stipplices c i p e r c g r i n i rcgtio / E g y p t i a c o . C .Blcrum U l i l a m o q u e bono p r i v a r u n l llcbiaBos non l i b e r l a t e m cos

t

feccre servos, quasi

r o m gesserc H e b n r i , p a n i m q u o d c a p c r e n l

P ^ i s o l u t a : p a r l i i n quod i l l a vasa c c u spolia b e l l i , quod gerebant, a s p o r t a -

hant, c i i r a a r m a l a m militiam Deo ipsos propugnanle tnr. ilaac a u i e n i o m n i a designant ifnmensaii) i f i g y p l i i s spolia lcgi v o l u i i . Pra^ierca

r i b u s d n n a i quae v i c t i possederuul. S c d nec dolus i n bostem r c p r o b a l u r , divinae beneficcntiae et m e u m

Dei c l e m e n t i a m , q u i magis i n b u n c n i o d u m , q u a m caesis a s c i i b e n d u m e s l , s i male parta a m i t t i m u s

>

r l d i l a b u n i u r . Nec e n i m d o m i u i i i i i i c a r u u i r c r u m , q u a s capiebant Hebraci, i E g y p t i o r u m e r a l : i m p r i wiis diceute D o m i u o : c M e u m e s i a r g e n t u m , i i l c m i n c r a n t ; nani !H ;qiiutis

i J

e s i a u r u m : i d q u o dabo c u i v o l u c r o

Heri

ipsis c o n c e d c b a n i u r a D e o ; bodie n o s l r a s u n i , ut paremus aniicos ex M a i u u t o n a c o g n o v i m u s , eam Rupra pra2ccc *panlee.

. I l u j u s auleni r c i d i s p u l a t i o n c m salis

I Joan.n, 12,13,14. * I K c c i i . i , i . I C o r . , 12, 13.

, 13. " M a l i h . x , 16. R o m . n , 5 , 6. " A g g . n , 9.

!

1 7 M

R o m . v i . 19. L u c . x v i , U.

" Jac. i f

7.

Ml
Media nocte ego hgrediar in

COMMEXTARII IN EXODUM.
medium ALgypiii, et morietur omne primogenilum in lerra

K t
Agypii.

f X I , 4 .J Dor.ct pritnam urctilos, qtttf indc nempe

inali o r i ^ i n e m seu generalionem e m c d i o toUendam. Nec cnini a l i l e r J%ji n E v a n g c l i o Chrisf us inipcrat, dum capdU et a d u l l e r i i primos q u i c a p u l s e r p i u i i s contudit, ca!lcra fucrit nosiris affusus

p i i a c a m evUabitnuft v i i a m . IIoc idem

i r a m ct c n p i d i l a i e m e x s i i r p a r i v u l t . Q u e m a d m o d u m nunqnam

rehq-uum l o n g u i n c o r p o r i s s y r m a necavit : stc q u i p r i m o s v i l i o r u m s u r c u l o s e r a d i c a t , c t i a m p r o v e n i u n l , s t i s l u l i i . IIoc a u l e m e v e n i e l , n i s i postibus

crtior ejus, q u i i n i c r f e c t o r c m vel o c c i s o r e m inlerfecit. B i f a r i a m necantur affeclus, a c i l i c e l p r i m o g e n i l i s p c r e u n l i b u s , e l n o s l r i s j a n u i s i n l u l m n collocatis ob aspersionem s a n g u i n i s . A l i c u b i motum p r i -

Diiitn
aulem

viiiorum, alicubi violenler in

priniutn v i t i o r m n significat a c c e s s u m . In p i i m i s n o s inlentos esse decef, neassequelur n e m o . n i s i fuerit aspersus ganguine v c r i a g n i . S i n socordes et ignavi, irruperil : piimus incursus el impelu* fnerimus

cubt ad nos i n g r c d i a l u r . C & l e r u i n boc nos, c u m

f o r l i i e r fraiigendtis c s l : et v i r i u i u m p f i m o g e n i l a caute asscrvauda s u i u , iie m a l i contagio c o r r u m p a n t u r . Iloc f i e l , si ires anim;e p a r l c s , i n quas ipsa d i v i d i l m v c o n s e r v e n t i i r sanguine per fidem in C l i m i m p o s i l u m , r a l i o n a l e m anima? p a r l e m , q u m o d e i a l u r Illas partes ita g u b c m a l , u l r a f o r l i l u d i u e i n , c u p i d i t a s u l bona ncc d a m s u b l i m i s v e b a l u r . S i vero affectus i n botutne sanguino l i n g a l , a n i m a r u m ocrisori comprobantiir s l t i m . Significat e n i m siipeiTumnare domtbus lione, non p r o p r i a ferantur

c u p i d i t a i e m e l i r a m , e l i n unuin quasi c o n l r a b i l e l c o l l i g i t n o d u m . l i b i d i n c . Ira u l ' a c u a l u r ad nosa c x p e t a l : ipsaque a n i m a ab uirisque i l l i s partibus

r e g i l , r a i i o q u e d e p h i m i t i r : si neino a c c c d a l , q u i s u p e r l i m i n a r c j a i n m a x i m a paicfacta esl fenestra.

G t t l c r u m baec ontnia vel praicipue ipso historiae

c o n l e x m . P b a r a o d r l i q u i t , et qtii n i b i l admisere p i i m o g e n i t t p l e c l u n t u r : et pleruimjue adbuc i n m n i s jarentes nec adbuc m a l i vel peccati capaces infanles. Qua *el? i n i q u i l a t e i n p.iiris i e s pcremit. HJCC nemo
, v

ratione illa caedcs juste defendi p o s filius infao-

prsescrliin vociferame E x c c b i c l c : c A n i m a , qna peccavcrit, ipsa m o r i e t i i r . N e c p o r i a b i l . H x c q u x s l i o abludit ab illa , quando icrrseniotu, fame, naufrngie

i g i l u r et i l l i u s m o d i c o i n m i l l e i U e s d i v i n o j u d i c i o , ct ne vidcarowr niovisse nec eolet i l l u d addeiuus. nne s u p p l i c i u m , q u o d c u m qnadain c l e m e n l i a i r r o g a l u r . Praelerca Ilebrset, A S g y p l i i non primogcuitos s u h m i HebraRorura leto d e d p r u n i , si c o n f c r e n d u m exemplum e s l , luunl sed N o a i g i m r parvas, poenns.

visse bauc <;ua?stionem, d i x c r i l injustum. peragmii onine masculiutun M y s l e r i a , qn.e

perdiderunl.

Mosee exacle n o v i l . A t ipsi p c r f e c e r u n l i l l a , ncc lanien n o v e n i i i l ,

qtiaj i l l a essenl i n y s l e r i a . Ta ^ , ~C t t l e r u m proposita vcrl>a elocutus csl Mosct, digrcderd-

' - ,

t apparet, ad P h a : aone:n p r i u s q u a m seniel 245

. " * /. . " . ./ .

tur ab eo, c-nni ojus a u d m s s c l m i n a s . Nam c u m dot revissel aniplius ipsius c o n ileritm ad ipsuni i n mandala, cum t i l jussus recordalus prsedixeral Deus M o s i , q u i d Proinde ^ p i c a i i faciem, nequaqiiam I r o i s s e i . J a m anlem opus faclo essoi.

, \ \ , , " ,

e r a l , brevi couOcit. PrsBScrliin e s s c l , Oeum ducatn super rum dixissc :

c A d b u c u i i a m plagam i n -

P.iaraoiiem, scilicei priiuogeuiiu-

C33dciu, quam exspectabal Moses.

elc. {XII, 2.] Quia autem fesli i ;ilo

Mtnsis

iile

vobit sit

principium

mtnsiam

inter

men$e$ anni,

f j i c i o b a i i l u r i E g y p l o , e l fosiinanies faciebanl i l c r , non abs re v e s t i i i niore viatoruui ovicuia.n c d . n i n l toslam igae ob l c m p o r i s b r c v i l a t e i n : nec i n i e r m a u d u c a n d u i n amani uliosi. fregerunl ossa scrutantcs uicdnllaa, quod facere N c c cliara eadem causa h n p n U i , exspectat u u l , donec l o l a mas^a frumeiio

l tria f c r i u e n U r e l t i r . ' ^ . , . (, . - ^ O b moilo c o i i i n i c n i o r a l a cx re ipsa e l b m i l l i *scro bus. nontcn positum esl. Naai appcllalur Pbs^, c x p l i c e s , $paliotis quinam uli gressiPascha in G r f c a m q u o d cst. si v o c c m tingiiain verlcntes,

Csclerum banc v o c c m

pulaveruul dicendum

el non P/iase, p r o p l c r passionem G b r i s l i . , c ?. " ~ :, , , . ). , , \ P u l c b r c vero s c r i b i l u r . M e n s i s ille vobis s i i p r i n c i p i u m m c n s i i r . n , > e l c . A l i l c r piiim a l i i incitss a u s p i c a n l u r cipue d i c i l u r anni, aul ab lucis, l l u i n i n i b u s , iuip*raf r u c l i b u s , a u l al) i d o l i s . V e l illa v o x , v o b i s , pra;Mosi et A a r o n i . N o n enim v i l Dcus, ut toti J u d x o r u m c o n c i l i o i d n a i r a r c n t ;

; . , . , \
f k

Exech.

N T I I I , 20.

563 fed !is

PROCOPII G A Z / E I s a l l e m quae p e r l i n e b a n l ad r i t u m agni pascba- nuiitiandn] e r a n l Israelitis. Nam illi qui re ,

564 * ,

, c , congruil illud dictum:

ptidiuni n i i l l i l m u n d o , e l a l i a m o r d i t u r < Mensis i l l e sit i t i i t i u m m e n s i u m . > De bis s c r i b i l P a u l u s : foimnortui sunius, et

g e n e r a l i o n e m , i d est, r e g e n e r a l u r ,

V e l u s homo n o s i e r c u m eo
| 1 T

crucifixus esl simul cnm C b r i s i o " . > E t ilerum : Si . de semetipso i n q u i t : c V i v o a u l e m non amplius e i t u m deinum a c c i p i a m u s b e n e d i c i i o apostolica f u u c i i o deinandala est non A b r a b a m ; nec J a c o b , sed I s r a e l ; nec S i u i o n

conviveinus

ego : sed v i v i t in me C h r i s U t s DCS D e i , q u a r u m piimus discipulus signat.

. > O p o r l e l e n i m nos r e n a s c i , factug e s l A b r a m , sed Jacobo sed P e t r t i s . Joannique

non parliceps Servatoris, filii

p r i u s , q u a m facti fueruut semper u b i iniliuni,

lonilru. Nominum illud

s i q u i d e m m u t a i i o , e l i a m subjecii m u l a l i o n c i n dem e n s i u i n i n i e r mcnscs a n n i , etc. Nec l a m e n gratia : M a g n u u i l i g n o r u m finge b i c p o s i i u m uec tamen s i u g u l a s u n l p r h n a : i l l u d p r i l o c u i o , c u m quo totius c u m u l i c o n c u r r i l p r i n adcsse et i n i l i u m . Sed n o n c o n v e r i i l u r . N a m fines,

His igilur congruil

diclum : c lnilium videlur. Exempli p r i n c i p i a et

i b i et p r i m u m

c u m u l i i m , q4iorum s i n g u l a babenl sua

utum cenftetur, quod p r i i n u m i n poneudo sortituin est i p i u m et finis. U b i c n i n i fuerit p r i i n u m , i b i perbibetur bo, inquaiu, i l l a convenerunt in Rubene,

IIOR seinper u b i p r i n c i p i u m vel i n i t i u m , i b i d e m v i s i l u r et p r i m u t n . Caeternm i n i l i u m et p r i m u m , a m d i c e u i e videlicet J a c o b o : < R u b e n p r i n i o g c n i l u s meus, e l T u m demum aulcm transitionis occurrit mensis, c u m q u o d quidem vis utea, e l i n i l i u i n dain per aquaui liberqrum meorum

c x i l u r i O g y p l o : s c i l i c e l c i i m d c s e r u n t u r tenebrae, e l transitur ad h i c e i n : q u o d q u i d e m sub l y p o quoaccidit. Quapropter indicat imtitiin. i l l a i r a n s i t i o nuncupatur balneuni regenerationis, a l l e r i u s generationis H a n c a u l e m veram transttionem d e m o n s l r a v i t C b r i s t u s , q u i est ipse sit P a s c h a s p i r i t u a l e , c a r n e n i , et niylydiccmus.

v e r u i n P a s c b a , <pii biberilis meum slcriorum Quod

venit ut s o l v a l , sed u l impleat l c g e m . Quod a u l e m

nec i l l u d externum quod sensu p e r c i p i l u r , satis e d o c e l bisce v e r b i s : N i s i e d e r i l i s meam quaa sub ipso l a l c i i l , e l i a m s p i r i i u a l c i u c o n l i n c n l s p e c u l a i i o n e m , de q u a 246
111 m o n l e 1 0

s a n g u i n e m , non b a b e b i l i s i vobis v i l a m * ; quae q u i d e m v e r b a , praeter t y p u m infra

v f ro l c x sl u m b r a e l l y p u s , satis liquet ex hoc oractilo : Y i d e facias o m n i a secuitdum

p u i n et i m a g i n e i i i l a b e r n a c u l i l i b i d e m o n s t r a i u m

P r i m o accipitur o v i s , dcin no-

l u i n a l u r , d c i n d c m a c t a l u r , sic igne l o s l a e d i l u r , nut1a3 in c r a s l i n o m r e s c r v a n l u r rcliquiu?. A z y m o r u m festinn tum deimim p c r a g i l u r , u b i A g y p t u s e s l d c r e l i c i a , e l c l a m a l u r . c M i b i niundus c r u c i f i x u s e s i , <H cgo m u n d o lebal ipsos E t i t e r u i n : < E x u e n s vos p r i n c i p a l u s e l p o t c s l a l e s , et i r i u m p b a i i s i n l i g n o caperc dic d c c i m o o v e s , secundum duoios e l f a m i l i a s , easqtie alerc usqiie ad d e c i erat, dicendo : Ua:c ovis iitttnolaiur pro boc vel

i n u n i q u a r i u i n niensis diem : deinde o v i s n o i u i n a n d a i s i o , non I r a n s c e n d c n l i b u s Mactatur

ipsis n o i u i n a decem et o c l o . vespcra, etc. [ X I I , 6 ] l i a q n e ab eo l e m p o r e , quo o v i s e l i g i l u r , q u i u q u e . c i n n n q u c e i i a i u m o r c m u r i n ^Egypto, p i i u s , quam i n s e m c i i p s o e v o l u t i f u c r i n l c i r c a quos s p i r i t u a l e n a s c i l u r belluni reubi aperuecognoverimus, Joanne^: < Et

dcc\mo quarto die inslante

usque ad ejus i m u i o l a t i o n c m , der.urrunl dies i n i e n d i t , is C b r i s l u m accepit. dies q u i i i q u e . C u i n Ubi fit Huqc non

s l a l i m ubi o v i c n l a u i a c c e p o i i i u u s , eamdein caediinus. Q u i eiiitu audit d c C b r i s t o , et ad fidem a n i i n u m i m m o l a t e l cdit enini quinque d o t a l i s i n i u s sensibns,

ceplo peccati c e n l r o : n i s i a s i n g u l i s e x c i p i a t u r C b r i s c u s , non p o t e i i t caedi, e l igne lostus m a n d u c a r i . e n i u i sputo suo m i s c u e r i t c o r d i s nostri aures, ut odorcin, coguilo nomen l u i u m , n o s i r o s q u e i n u n x e r i t o c u l o s , ut acutc c e r n a m u s ; audiamus; ejus esse uuguontum
u

babenles auree

ubi b o n u m , q u i de ipso p r o d i t , a d o r a i i fueeffusuni; u b i g u s l a v e r i m u s siculi et ait

nmus

qtiod C b r i s t u s s i l D o i u i n u s ; m a u u s noslrae c o u t r e c l a r u n t JIIUS digne m a n d e r e , et i n e r i i s perfectus Neque eniii) n o s leiu p a r l e m lempus et

ubi quasi manibus

ipsum contreciaverinuis, etc.

de sermone vita3 , est,

U i s o m n i b u s , i n q u a m , rite p e r a c t i s , p o t e r i pcrfccla pcrfeclioucm general. Sacriflcal u n x c y c l u s p l c n i s s i m u s est. sacrilicii

i C g y p l u n i deserere. O v i c u l a

autem c a p i c b a l u r die d e c i m o . Is s i q u i d e m n u -

plenissimus

ex u n i l a l i b u s u n i l a s

l i a l u r die deciino q u a r l o sub vesperain, quando, ut s i lllinuhiaverit, po:crimus

quibusdatn v i d e t u r ,

vera hix nobis ptitleete c x o r t a f u e i i t , e l ad Miigueiu a n i m i n o s u i p r i n c i p a vcr .tin o v c m i m t n o l a i e et edere. A u l forlassis o b i l e r ex

u

i n p r i n c i p i o a n n i , e l i n iiicnse p r i i n o d e f i n i i u r . P r i n c i p i u m enim o m n i u m , e l i u p r i n c i p i p secuiidtini a^lernam nova palre gcaeralionem, ab i n i l i o ad fineiit usque sanctifiauailerexstilil in mense n o v o r u m Paulus, Cbrisio. fruciuuin celcbralnr insiar f e s l t i m . Nain praeterierunt v e l e r a , et ccce eiiim P h a r a o n i s t y r a n n i d e m effugimus,

unium esl Clirislus caus nos. u m n i a , ut i n q u i i spioc c i duce

facta s u u l . A i i U q u a m

N a m prisco P b a r a u n i

Hebraiorum gravissimam servduiem servimus. Pra.-lii'ca ncc v i i a m babemus, si non e d e -

< O.unis e n i i n , q u i p o c c a i u m c o m m i l t i l , servus p c c c a l i est. A l s t r v u s inanet i n doiuo i n i i u u i . S i i g i l u r l i l i u s vos lib>ravil, r e v e i a $ ipsius libcri csiis . e a r u r i i i , e l b i b e r i m u s i*jus s a n g u i n o i n . Castorum l i o r u m o i i i i i i u m typus q u i d a i n
9 9

" ' R o m . v i , 6. " I I T i i n . i i , 11. " G a l a l . , 2 0 . G c n . x i . i x , 3. | x v , 4 0 ; l l e b r . v u i , 5. G a l a l . v i , 14. Coloss. 1 1 , 4 5 , 1 Joan. , ^ i a u . , 31-36.

1 1 u a s

J o a n . v i . 54. E x o d . i, l ^ 11 C o r . , ,
n

SC5

COMMENTARII I N EXODUM.

56>

terra promissionis, in quam rclicia iEgyplo iier accolerabant. {}\\ obslabal, quominus in priuto ineii*is die acciperelur ovicula? quid? necessarta erat superstiliosior illa quinque dierum observai i o ? U l rem intelligas, scito unaai illortim parlcm signilicare infinita saecula, in quibus erat, est, eiilque Deus sempcr. AUera vero pars iadical vicinu<u el instans sxcultim, quoJ prioribus successil saeculis. Veruro hoc praesens saeculuai in quinque disiribuitar ct dividitur lealpora, sicuti perbibet operariorum in evangdica bistoria similitudo. Quidara mane, quidam bora terlia, quidani sexla, quidam iiona et undecima in vineam venerant opws faciuri. Mano, in mcmoriam nobis revocai p i i iiium tempus, quo, antequain poccalum exortum fuil, Adamus in 2 4 7 pwadiso agebat. TYriia bora ostendil aetatem, qtiae fuil tempore Nuacbi. Sexla demonslrat illud lenipus, quo Dons ad vcram Numinis cognilionem vocavil Abrabainuin. Nona repraesentat Moscn ci propbelas. Qninta xlas deitolalur per undcciiuam boram. IIoc leuipore, quod quidoin est cuiitrnctuiu, aovissimo mcrcedc conduxii Cbrisius geutes; quai quilcm sol;e dixcrunt : Neinc i-ondiixil nos . > Arripiiur itaque ovicula priiuo, si rcputcs qirinarium, quinarii die, qui quidem mensis dies decimus esl, lypum gcrens principii, quo aiispicaniur prasens sxcahmi. Ovicula aulcm asscrvala usque ad quinlain cl exlremani xlateia snb vesperam caBdebalur. Non cuiin nupcrum vel reoens esl Cbrisii inyslerium : a jactis fundamenlis mundi in pr&sciunlia Dei custodiebalar. Morluus autcai est pro nobis in exlreinis saeculi Leiuporibns, ciim bomines furenl profmida caligine capli, cl dolis principuin bujus saeculi penUus obfuerali. Dissolwns igittir Christus Lcncbras el lucetn invebtuis, baud immeriio inquil: c Ego sum lux inundi Saneli, qui bnjus lacis suni parlicipes, in boc mundo stellae c l sidera crcduulur ul qui valeant suo fulgore illuslrare bominaai animos leacbris obscuraios.
3 e

Sub vespera ilaque intellige extn;immi su.*ciili leaipus, vel tcaebras, quibus humanx inenles fucrunt oblenebralre. Vennnlamcn quia pleniluiiium in decimum quarlum incurril dicm, lunaque adullcrino et ascililio Tulgore orbcin illuminal, pauialimquc decrescil, magaani excniplum est, S a t a u , qui princeps est nociisei leiiebrarum, lyrannidcm viguisse iu mundo. Luna siquidcm sialuta est, ul domiiieliir nocti. Sic Salanas adullerinam lucein, scilicet bumanam sapientiam, infudit bumauis nienlibus. Caelerum ubi vcrus agims pro nobis occisus esi, qui tollit peccaliitn mundi : cliatn deinolilus esl sua morle Satanae tyraiinideiii. Hoc quidem ehicct ex psalaiis : Exorielur iudiebus ejns juslilia et niullittido pacis, doncc ex adverso lollaiur luua . > Justilicalio euim mauai ex iidc, ei pax divina ntanifeslala est por Gbrisluiu. E l ex adverso princeps noclis cl lcnebrarum sublaius s l . Nec siinpliciicr tradilar percinptus Salanas : sed cum prius inlerfecissct bomincm, ipse ex advcrso quoquc c medio sublaluscsi. Alius inlerpres inquit, hoc loeo ob oculos poui sacrain noclem, qu;e adveisetur prsesrnlis viiai nocli, in qua primogeniai fugamur tcnebra, omniaquc ad lucem ordinemque el pulcbriliulinem perveniunl, iiiiindusqtic in aniiqttum recidil et revolvilur i;baus. Alius inlerprcs probans iegcni convenire ciun Gbristo, ait : Erat eiiim idem mensis, idein dies : nec eiiam in bora aberralur. Nam cum Adamus in introilu primi nimirum deliquissel inensis, oporiebal illum, qui propulsal pcccalum, eiiam in iiiiroiiu seu vespera m n s i s , obedire Patri usquc in inorlem, monem auieai c r u c i s . quia circa meridieai, quando bomines cibuai capiunl el corpara curaal, Adaaius pcccavil, aportcbal qnoquc illum, qui crimcn lollcbai, soxla bora in crucem agi. quia sub vesperam rgressus t sl paradiso Adaroas, eodeai etiaia tempoie batid incple aadil lalro : llodie mecuai eris ia paradiso . > Qu-ire igitur non cacdilur ovicala sexia bora, sed polius vespera iuslanle ? Audiamus Scripluram Novi Tesiaiacnli, fct omnia coagruore rcperiemus. Nani illi qui Cbrisluai cruci adixcrual, id peregcrunl bora scxia. ponlifex nosler Jesus ovieulam, quam assurnpsit, vcspere iminolavit, cuai pascbale coaviviua cam suis discipulis agilaret, iisqae dispartiret sacra mystcria. Qaando vero finis affcrlur legis,*Evangelii slablliuntur initia. E l qui intra quidem saccrdos, extrinsecus vero ovis erat, scmetipsum oblulit. Si iniiiuni sacrificii Cbrisli a ciuaa exordiamur, conservabitur irium dieruin el noetium numerus, quibtis, secundam lypum Jona?, in lcrrse visccribus sopilus jacuil : al secunduai bunc compulalioiieui compulabitur et dies, ia qaeia resurreclio incidii.
M >J v o

m&Accipiant singuli sibi oveni per (amilias, clc. [XII, 3.] Gbristus enim in nobis perfecie domiciliam habii parlicipatione Spiritus sancli : nec dividilur, ut docot divinus Aposlolus . Gaclcrum inquil : c Si fueriut pauciores, quam ut suflicianl oviculae aianducaadse, accersanlur propinqai ct vicini. > Qn onhn mdiores el infiruiiorcs fuerint, quaai ul capianl niyslcriaai Gbristi, coafiraiabunlar in veia agnitione nacti ejasdem regionis coasorlcs auxiliarios. Nam si alios ialerdum auscultetnas, allioia ei majora intclligiinus, qaam noslro marte asseqai puiuissemus. Sic euaucbus audiens Pbilippuai dissereatem de mysterio (Jirisli, plnrimum in ialclligeiula propbclix obscurilate adjutas esl, cum illam ceu vicinum assiuaeret . Omnes siqnidcai propinqui ci viciut suiuus, si specles lidei sinceram roligionent. c Secundum nuaieruin, inquit, aniaiarum, > etc. Mam coeleslis seu divinus agnus aniaiaruai eolel esse cibas.
% l 4 4

* Ovis perfecia, mascula et atmua erii vobis, cic. [XII, 5.} Omnes enim in Gbrislo riivina? cram notioncs : el sccuadam iqcarnationem, quas uacla ol imbuia cral dlvinilaie, idemque orat quod ei ungens;
M

>htih.xx 7. Joaa. vm, 12. 15. Act. , o l scqq.

v % i

Psal L X X I , 7.

" Pbilipp. n , 8.

Luc. xxm, 45.

I Cor.

JtfJ
l u u m eloquium, voluntariam terram.

PROCOPil GAZ .EI

E t q u i a A d a m , p r o quo m a c l a b a i u r , f u i l enim fltixi

568
fortis, etiam ipsum sole

Ipsc tgitur ceu mnscu'as o m n i b u s ingeneral D c i c o g n i l i o n i s s e a i i n a ; nosque perficit, gpctinduni p r o , h r . Ctiristuui firmum et foriem esse d e c e b a l . N i b i l e l efleminali i n G b r i s l o cprnere e r a l . -

Nttam, el<\, qunproptcr etlaai perfeelam e l i n t e g r a m .

A n i i i i s c n i i n sigaiflcnt n u n i e r i i u i e x p b u a a i ,

v i d e l i c e l ab>"lvenle d a o d e c i a i atensiuai spatio suuni c u n i c a h i a i . P r x i e r e a j a s t i l i a e S o l esl C h r i s i u s . l u coinque l e n c l i a i m n s a i n , i u scse refloctimr, coronaquo boniiatis c c n s e l u r b e n c d i c l a , e l iibii|iic et u n d i que sibi sequalis siinilisque r e p e r i t u r . V i l a m q n e saggerit ti;e e l o r d i i t i s v i a u a l o . V e l anntia e r a l o v i s i d c i r c o , s i l a m babereal. Ab agnis et furdis, c t c . A g n u s , u l pra?scr'rbil l n x , v i c t i a i a p a r a ct i r r e p r e l i o n s i b i H s p o r b i b e t u r . CaUeruni l i & d i g c m p e r pro c x p i a n d i s peccalis itnpositi s u n l a r i s . S i c c l C h r i s t u s , ut i n c a l p o b i l e i n b o s l i a m in odorem b o a fragrantia seaielipsuai o b l u l i l Deo c l P a l r i : e l u l agnus pro p e c c n l i s nostris i n ara c r a c i s i a i m n l a l a s est. A l q r . i o d a a l non s i m i l i l e r , sed d i v e r s i s inodis pro cajusqaii ingenio o l v i r l n l e c d a a t . Nec e n i a i omnes idonei s u a t , ut vescantur ovc vel quibusdain partibas lncdo. Q a i s u n l p e r f e c l i , ct repiidiuiii bo<: i l l u d est, qaod d i c i l n r o v i s . P l u r e s vescantur m i s c r u n t poccato, i l l i v i d i t a a i agnis. Q n i a C b r i s l u s e s l agnus eos qai ipsitw c o a i i u b a a l u r , non i i s d e m , sed d i v e r s i s v i r l u l u i n c i r c u l o iater se c o n a c x a r t i m a m i c i sacrosanctuai fcsium, celebrai n ea o m n e m spein salutis qnod q u o l a n n i s

l u r i esscut i l l i , q u i s i b i p a l m a r i a m ducerent s a a c i a n i C h r i s t i p a s s i o n e a i , et

l)oi, q u i l o l l i t p c c c a l u m m u n d i . Q u i adbtic c c a l i s s u n L gubjccli, c i b u m c a p i a n t d< b.ftdis. E t n i a i i r u m C l i r i s t a a i salurasse panibas : quog.tam hordeaccis, qaosdaai ex i r i l i c o c o c l i s . P a v i t i g i m r bordeaceis panibus i l l o s , qui ob i n r o n d i t a m et b e l l u i n a a i v i i a m , u e q a i v c r a n t capere p u r i o r e m ct triticonrn paneai, s c i l i c e l C h r i s t u a i . fet quia bujas farinae plarcs saat bomineg quaai p i i , seplcai t r a d a a l a r faisse n a m e r u s peifeetus e l plcaas babelur. p i n c s bordeacei. U i c c n i m S i ^ n i l i c a a t a r iiaqae iili , q a i p l a r i a i i siiut, q a i sediwt a i a n i b a s nuaierum Non

pressis, nec n p e r a n l a r d u i a dieg est. A t pancs Iriliceos fnisse qainqtie i a l i l t e r a r u m monmnenta r e l a l u m cst. N o n e n i m faatc p r e m a n t u r , q a i iuelioren\ Uur;p. g e c l a u l u r i a s i i n c l a m , soeandaai eensuuai. bilem et Sed bos Sfiiiper pastos ut et saliaios babent
4 a

pane

r n l i o n a l i , icmi s r r i p l a a

est : t

c s a r i e n l , neque

s i l i c n t , neqae natabant

ocali coraia

. V a l l autem illam o v i c a l a m rsse i a c u l p a G b r i s l a s pec-

sinccraai, sciliccl

fagaret et d d e r e l
(

pe-cati ^ i l p a t n ct f u u l i l a l e a i . L i r c l

r a l a noatra i n se i r a n s m o v e r i l , et niorbos noslros ipse p o r l a v e r i t , a o n taaifta passus est, n l saa passi>ne b i b i , q u i p c c c a l o carebat, n i e d i r a r e t u r . 2 4 9 d i a c m , t c r i i m absquc qui peccato
4 V

T c a i a l n s e a i m esl per otnaia st ^candaai n o s i r i s i a i i l i t u i a tcn^bras s p l e n d c n l e m , eam jurisjaraadi,

. > L*x

e a i a i , qujR ee(|iiebalar h i c c a i

noa apprcbeadit. N a a i lex b o a i i n c s c o n s t i l u i t ponliiiccs babcnlcs i n U r a i i l a l e a i . P o r r o senno sapra legeai fuit, F i l i u m c o a s t U a i t i n acicrnuia c o n s m m n a U i n i . Et maciabunt sioncm ncc poierai. ipsam universa muUiludo cilia congre* fa-

", TJV , (75). , -

galiuuis, e l c . [ X I I , 6.] Q a i a

sanguiuis

majoribas nec posleris salus obvenire

P o s i c x d e m ovicubc i i r p e r a v i i , ut inangerentur cruore postes et s u p o r l i m i a a r e . Scd q u n r e ? u l pretioso sanguiae inuaienles n o s l t a a i lorreaain b a b i i a t i o a e a i , t n o r i c n , qu;u soquitur praivariratioaeai C l n i s l u n i vitaiu oorporis nostri propulseimis : e l Qucniadaiodum vare solent, imperatoriar slataa , (|uaaivis s i a l i u a a i u i a l t t , eos, q a i ad ipsas c o n f a g i a i U , sersic sangais est, a g a i , q a a a i v i s sensa ct typus sauguinis auiaia c a r e a l , aspcreus s a p e r l i i n i n a r i , Uebr;eoruin Kalaleia Gbristi. luialus exsisiens legis, per ia boi: cruore sibindi bosleat n o s i r a a i p c r s r q u iaur. ol oi .\, xot, " : , : ', * - (76), ' .

C i e l c r u m nos fingnmas, c o r p o r i s n o s l r i fores esse sensas. P e r bos conflalur nobis affoclimm c o n c e r tatio etanima? i a t o r i l u s . De bis i a buac aioduai v a i i r i a a l u r Joel : c F a r e s nuas vcsiras Non
v e

qaidani

i n g r e d i e i i l u r per j a -

. Noa eniai

c r a a l o b l i i ; ^ t r u o r e G b i i s l i . Dao posics et sapertinuaare d.^signant, ut vir^s a sangaiue a c c i p i u

d i c l u i n e s l , i r c s aniaia3 p a r l c s . C x l e r u u ) , inquit q u i d a a i , a a i i a a p n r c i p a a s n o l a l t i r sangaiae. Y e r u i a vide q a o a i o d a sanctitateai c^nscquaatur

e u i m q u a m i i a s , sed v i r t u s gratiafi bcat c i i m , q u i fidei se s u b j i e i t . Pra^lerea G b r i s i i s n p p l i c i a i n deipsi p o p a l i s a i T i l i c a a l c s , q u i sunt

k t

l c v e r a s a r e r d o l i a a i s a a c l m n ct g e a a s e l e c l t i a i , ot popalas i n a c q a i s h i o n e m efllaere p a l i l u r sanguineni, cujas aspersioae

El edent cames eanocte tosias igne. [ X I I , 8.] V u l l suam c o r p a s n o b i s cedere i n a l i m e i i t a . Quapropter i a fagaia v e r t i l a r p e r s e c a l o r e l b o s l i s . N a a i pnstquaai ia pr&seali
T

u a c t i l u c i i a i u s , seu i a i b a i i ejus s a a g a i a e , qui

M

id e s i , ubi c r e d i d e r i a i a s i n G b r i s l u a i , l a n c procedinias ad boc saBcaO, s c c a n d a m e u n i , > Dies e n i m s i g a i f i c a l f u l u r i u u s;ecalani, q u o d l Petr. n , 9. * R o m . x i n , 12.

esuai r a r n i i u a cjus : < E d e l i s aatcai eas illa n o c l e , Scilicel i n q u i l : Nox pr&cessit, a i dies a p p r o p i n q a a v i l i e a . x t i x , 10. ^ H e b r . iv,15. Joelit 9.
v

NOTAS. (75) ToZ; . . . i f f y / r . , * ; , . . . . >. .

5(59

COMMENTARII IN EXODUM.

570

tiio Itmiine iiigtaf solis ChristUs illaaiiaat. Daai igitur tn hoc niundo ba?remiis, pftr safram ejns carnein c l s a n g u i n e i u Ctiristo crassins fraiamr. C & i c r t i a i viin e i v i r i m e m ejus e x p e r i e i n o r et s c u i i e i n n s * o , q u o d i x i m a s , d i e . L c g U i i r c n i m : < T e c t i m est i i a p e r i u m in dic polcnlia? tuae. T a n c i g i l u r excellenlius ol vore ipsius p a r l i c i p c s e r i m u s . V e r u m p a r l i c i p a i i o , qaa C b r i s t a m i n pracscnliarum p a r l i c i p u a i a s , c o n ( i n e l passionij* i*jus coafessiouoai, s k u t i aieaiorise p r o d i t m n est : Qaolies<Minqtie c a i a i edi-ritis paa^irt h u n c , et biberitis p o c u l u m boc, moaai iiiorlem a n a a a i i a t e . U b i vero o l i m advenerit i n glnria P a I r i s , n o n a m p l i i i s coafessioiicm passionis ejus e x p r i i u e m u s : scd cognoscemas Deiim pare c l ile facic, n l P a u l n s saiis l o m p l c s tcstis est * ; e l i p s m n , ut D o m i n t i m , h o n o r a b i i m i s ct dfcantabinitts. C u m e n i m , ut l e s l a l i r r Paulus , se m*l iaeril m o r h i u s , uon amplius moriiar. N c c ei aaiplias niore domiiutbiitir. Q u a p r o p l e r idem a i l : Iftsi s e c a a d a a i earaem cognoviintis C b r i s t u i n , at non aiiiplius co^noscimus se<uti* dtim carneui C l n i s t u m . Taac eniin non solum, qnaieniis b o a i o e s t , ipeuai p e r s p i c i c i n u s , Sfd in plenant i p s i u s d i v i a i t a t i s n o i i i i a m pt rveiii*mtis. J u b c l vero igne lostns carnes comedere, ut vel binc o o l l i g a i u r , eos, qui vclint accedere a j rpalaai G b r i s t i , oportere esse fcrvtdos fi.le ei cbaritale. S i c e l Paulirs iraperat \ u l lerveant s p i r i t a . Nccesse enim ost u l r a i i o n o s i r a sit a l l c u l a e l n i b i l lencai flaxi: u i s i l s o l i d a t u l i r m a , c l i^ne, q n i o m n i a e a n n u l a i , pro:>ata c l examiaata, et ab omnibtis l e r r e n i s spgregata ct delsecala. P n c t t o quoque s i a l sacri c a i b o a e s , qai m r n l e i a n o s l r a m inceiidant, c l r r p u r g c i i l : descoitdenlfs ab eo, q u i r e n i t u l niiltat i g n c m , q n i a b s a m a l v i t i a , c l illam i a f l a m m a l i o n c m 250 ' * E l i a s i g <is i n l e r v o i i l i i translatns est. E t s c n a o a e s C b r i s i i , ut Iaaipas, a r d e b a n l . E l i a m Dt-tis nostcr est ignis coasuuiens > F a c i t enirn nos u l forraai eaadesrens. Et pnnes infermentatos cum lactucis edent, elc. [ X I I . 8 . ] N a m qtii scmel in C l i r i s l i a n o r u m nlbuin sunt l i a n s c r i p l i , alaat, u l ipsorum o i l i c i u m poslulat, purissiims c u p i d i l a l i b u s Titaai, asstiefacieate^ sese sincera? et inlegraH poliiia?. Nec i i i i c r i t n deprecaniur l e n i a l i o n u i i i a i n a r i i l e n l i a t n j t i x i a v u l g a l i i m hoc Scripturne oraculam : < F i l i , si arcodis ut servias D o m i n o . par a n i i n u m l u i i m ad lentaiioiKMii . V e l l a c l u e a n i m , ijuai a m a n c s u n t , menlio (it proptcr viiam C h r i s i i a i i a t n , q u snpcrat tnuiidi i l l e c c h r a s : ei qitia a c d i v i s est, v i d e l u r diiiicilis illis (\\\ in r e l i ^ i o u e s m i i n o v t l i i . S i enim C l n isms cst noviim jugum cjusqae onus leve n a r r a t u r , taincn id sic dicltur propinr spoin i n n n o r t a i i t a l i s e l rnniinLMalion^in u ! r c r r i m . i m q u x m n l l i s parasangis cxcodel saiiuii biijtis ;ennnna9 e l calamilaies. C x ' h ' n i m , si rem r e c l o piide m e l i r i voluei innis, Evangeliiiiii diilicilius et laboriosius esl loge. L e x ciiitn o p e r a , qux sunt Bm8 v i i i o r n i u , probiboi. A t Evangoliuni inbibil c l i a m causas v i i i o r u m ccu ipsa cpcra. Ilcm laclura? folia i n ' i c a b a i i l s e c v i t u s c m g r a v c m , (jiam snb ^ g y p i i i s p^rpessi s u n l / in Novo T c s i a m c n t o , b i l i s dcnotat a t i i a r u l c n t i a m . A b s l i n c i i d u m esl a f e r m r n l o v ^ i e r i et acetosa i i t a l i i i a . N o n ciiitii bic vitandu u esse monemiir externum r c r i n c n i u m , cx qno panis p a r a i u r , e l v i i a sustinctur. C a v e l t i r i l l o e d i c l o , ne i i i q u i n e m u r i g y p l ! a c i s v i t i i s , it ne infh i a m u r roliquiis Pbarisaicai e i impiaR doclriaa?. iVon edetis ex ip$o crudnni, nec in aqua decocium, c t c . [ X I I , 9 ] Q a i c r a d i s vescitar c a i n i b a , nou * a b u y u i s l r a t inembris iade aliqartd a l i n i o a l a a i . I m a d c n t e s ipsi respaaat bujasceaiodi aliatentam. C r a d s v c r a victitaat, q a i aon diligtMUi ct cxacla t n q u i s i l i o n c c x l c a a a n t ('lirisii stTmoncin, iniendenlo9 Ct probantes eum secundaai diviaum D a v i d e m , diccaitin : c E i i n roeditntione m r a inceiidiMar i g n i s . ' S i m i i l q o o q a c p r o b i b c l a r flnxior d e C b r i s l o prsestimplio, quam l c n e n i i l l i , qui ipsam noa D e i u a , scd nadnin creduat b u a i i n e a i . E l o q a i a aulem Dt ^i, eloquia suni sancta c l ignita. N a m oaines ejMs seruiones, q u i d e Diviniiate ejas babeatar, sual fe>vidi, secaadaai illad d i c l i i m : t g n i i a a i cst eloqaiaai l u a u a l d e , et servus tutts d i l e s i t i l l a d . > S i C b r i s t a s o v i s e s t , qua? inter d i v i a a o r a c a l a credaatar c a r a c s , nifti Seriplar^e sacrae ? H a s devorant crudas, q u i lilterai iahasrent, indeqae morletn n e c v i l a a i l u c r a n t u r . Naiu ii'Si:>r r^raruni nec h o m i n u m r i t n , illas d e g l a i i a n l c r u d a s . S i q a i d e m litiera ocoidit, at Rpiriius viviflf i t * 8 i i g i i u r g p i r i i a s a D p o d o n a l a r , et Deas esi igais coasuaicn?, eleganicr d i c i i P a t i l a s " , a i simug spirito f e r t * u l 6 s . N o n i g i t u r ineple egerimas si ncoepeiimus S p i r i m a i saniUiai , cisjns opc c o n v e r s e m u i C b i i s l l c a r n l b a s , i d e s t , sacris S c r i p l u r i s . Ilas deiudc torrcamtis flaaiaiis S p i r i t a s s a i u t i , e l eas mandureauis po^lea,t|tieniadaiodani d i v i n a lex i a i p e r a l . Naai S p i r i i u s sancli a a x i l i o i n u t a b u n l a r i n a l i a i n , quac i b i t r a d i l t l t a r , f r m a m . S c r i p t i ! r a ? q a c saave alitaeataai ocracants e l s c n l i e n m s si eas c o x e r i a u i s affnsa aqua deiefiore. Illa enim aqua p r a s t a a l i o r c s l , q a a i a C b r i s t a s p o l l i c e l u r sc d a l u r a u i m u l i e r i Santarilana?. Captti cum pedibuset inteslinis, c t c . Deas v u l l l o l a a i t o l i a s m y s t e r i i , q a o d de C b r i s t o babelar, n o i i tiamInbarrere I) teiium m e n l i b u s . N a i n i l l a d i m p r i a i i s nos scire o p o t i c t , q a o d e r a l i a p r i n c i p i o Deus exsislen* S e r m o in Patre, et c u m ^ a t r e . I l o c e a i a i v c l a t i capat l p r i a c i p i a a i m y s i c r i i c r e d i i a r . A l t e ruin faadamenlua) est, cui nos inaiti oporleJ ,scilicel q a o d Deas e x s U l e n s , sit v e n h i r n s j u d i c a t a m vivos el m o r l u o s , e l fiaein i m p o s i l a r a s o i a a i b a s , qa.fi n o b i s c a a i i n boc sascalo e g i l . boc per pedes i m m i l u r . Verum possaat i n baac aioduui accipi e l i l l i a s i n c a r a a i i sermoaes. N a a i q u i d a i u caput, a l i i manus, alii povro p e c l a s c a p i u n l ; iieai alii c d a a t ejas i n t e s t i a a . S lat qat n a n c i s c a a l a r feaioia ejas. S i u i l qni adipiscnntur pedes, qaibus paucaB adh$rent carnes. A l s i a g a l i pro S p i r i t u s s a a c l i d o l i b a s inde p a i t i crpanl. S i a i i l i t c r si vis e l i a a i 251 capiiis roceascre parlcs, qtiidaai aares s u r n u a t a r , s c i l i c c l u l b a beaal auree, qua3 prx -beaal d i v i a i s o r a c u l i s . Q a i d a m degusia:it o c a l o s , quibtis (Velt a< uie c e n i a n t . IH^
w e o 8 1 a i n a u r e t l k t t : , e p

I C o r . x i 2G. " I C o r . x i u , 12. Uom. , 9 . II C o r . v, 1 . '* R o m . x n , 1 1 . Hrbr. xn,2>. " E c c l i . , 1. P s a l . , l . ' P s - i l . c x v m , U O . " II C o r . j n , 6 . Roin. x : i . i l ,
t a R

8 9

8 1

671
ct ad d a n d u m c e n l r a c t a s . PraHerea roino, graves luaut ul

PROCOPII G A Z E I
o p e r e n i u r , nec liabeant capeesant

572
m a n u remissas, hujus esu sint illulabo-

ofTendant e l i m p i n g a n t . Q u i d a m a c c i p i u n t manus, u i sirenue c o m n i i s s o r u m poenas. Q u i d a m

d i s c i p l i n a m e l c o r r i g a n i a r , ne i r a s c e n l e tandem D o recumbenles i n peclus ejus, quasi

m i n a t i c o g n o s c a n l p r o d i l o r e s C h r i s t i . Q u i a u l e m se pascunt ejus i n l e s l i a i s , b i , i n q a a m , c u m \ i l a m m i n i s l r a n l uaiverso e o r p o r i . T a l i s est et i l l e , qai s a c r o s a n c l i s G b r i s l i m y s t e r i i s f a e r i l

r i o s i , videbuntet pervesligabunt proftindiiates D e i . N a m i n l e s t i n a b a b c a l spiras et v o l u m i n a v a r i a , e.i iaiuatus, sive o c c u l l u m s i v e a p e r t a m i n c a r n a l i o n i s sermonein, sive capat, s c i l i c e l D i v i n i l a i e i n ejus a c c i p i a r n u s . Q u i p a r l i c i p e s stint femorum, c a r n e a i puram et t n u n d a i ab oinni c o n s c r v a n l e i t u l a n l i i r l a b e , s e q a e n l c s , q a o cunque iter i n s i i t a e r i t , d u c e m G b r i s i u a i . Q n i a d b i b i l i s u n l cpulo pcdum C b r i s i i , n o n s u n l amplitis l a r d i c.l ignavi c u n c i a l o r c s , i m o fesltaauler c a r r a n t ad palmani varius e s l i l l o r u m , q u i P a s c b a c e l e b r a n l , esns. superna? v o c a l i o n i s C b r i s t i . N i l i i l o b s l a l , u l finem, Non per c a p u t , l i d c s ; et per pedes, o p e r a , sine quibas iides niortua e s l , i a t e l l i g a a t a r . GaUeraai m i r a b i l i s c l A l oinucs c o n s c a l i a a l ct ad u u t i a i conveniunt S i q a i d e a i non polest caput dicere pedibue, s c i l i c e l q u i caput, q a i q a e pedes i n ventrem d e m i l l i l . saatma ope nobis a d n i l e n d u m e s l , ut servemus Non relinquetis de ea usque in

opus babeo v o b i s . P l u r i m a quidem s u n l m e m b r a quoc c d u n t u r , u a a a i ne c u l p e m u r tandcm at divalsores m e m b r o r u n i C l i r i s l i .

vero est corpus G b r i s l i . P r o i n d e seu p r o p o i l i o a e a i i i i i c g r a m ,

meiiibrorum barmoniam

maue, etc. [ X I I , 1 0 ] , N o n enim vel bonum vel utile est diiTerre m y Q u i semcl i l l a d degastaveiit, peifeclam cl solidam possideat i u calecbuiiienorum classe, e l rejicias usque i n e x l i e a i u r u illuminalionem epiriius. N o u residaa peccati c m u n d a l i o . Quemadmodum expedil n o b i s de iSla o v i c u l a . N a m

g l c r i i c o g n i l i o a e m , ct p r o c r a s l i n a r e .

c o g a i l i o n e a i . Ne videlicet usque cnnsistas e n i m , u b i praeterierit baec n o x , e s l q u x d a m ne nox adhuc foventibus), sic non pracessit,

aelaiis tempus i l l n m i n a t i o n e m \ e r a i a , quae p r o f k i s c i l u r ex baplismo per

solis occasus o p p r i m a t iratos (non e n i m t u l u m est, ut S o l j u s l i l i x o c c i d a l nobis iratis, sive ira n fas e s l , u l p a l i a m u r a l i q u i d saperesse i n c r a s l i n u t n videlicet praesens boc saeculaai; at dies a p p r o p i n q u a v i l , i n quam ne d i f l e m a u s e s u m > V e r i i n t i a m c n paucos r c p e r i a s , quibus sint s e n s u s de

c a r n i s G b r i s l i : i d est, donce verus nobis e x o r i a l u r s o l . N a m c u m v e n c r i l i d quod perfeclum e s i , i r r i labitnr i d quod ex parlw, vel paritculare cst ealis e x c r c i l a t i , ut poseint digcernere bonuin a m a l o , e l solidum o r i admoxere c i b u m , quique n i b i l c a r n i b u s relinquant usque in c r a s l i a u m . , Oi non comminuelit in ea, e i c . Nostri d c n l c s nunquam commolcre possunt ex o s s a scilicet b u m p n a
t

inens nunquam i n boc saeculo perfeclc assequelur c a n d i d u m , u l i l a d i c u n , et o c c u l t n m D i v i n i t a l i s G b r i s l i s e r m o n e m . L i c e l exacle Doverimus G b r i s l u m essc Dcum Deo g c n i u i m , a l l a m e n generationie

n i o d u m e n a r r a r e non valenuis. S i c enim exclaniat p r o p h ^ l a : Geiierationcm-cjus quis enarrabit Ossa a u l e n i , q u a n i u m i n ipsis e s l , coiDiniiitiuiil b a r e l i c i , qui bona el r c c i a depiavant et Q u i d q u i d i g i i u r osseum fueril c l a nobis mandi ncquit, id ost, cujus c e r i a m causain iuveuire et

? *

dislorqnent. assiid

gnare n o n p o s s u m u s , non a b j i c i c n d m n uec a r r o d c n d u m e s l , nc s c i l i c e l sancta o b j i c i a n i u r canibns, esl, i l l i s , q u i l i v i d i s d e n l i b u s confi i n g i i u i e l r c v c l l u n i s a b s i a u t i a D e i , aut q a i d praeccsserit ') baac a a i v e r s i creatioaeat,

arcana s e r m o n i s m y s t c r i a . Ne i g i l u r qna r a t u r a a l q a i d s i l e x l r a baac m u a d i v i s i b i -

a i a c b i n a m : e l caHera bujus gcncris. I l a o oainia concedaams i a q u i r e n d a igni d i v i n o , nenipe s p i - ^ l u i viriculas, exquiras

6 i

r i i u i , q a i profundilales e l i a m Dei s c r a l a i a r . Na a, ut pra^ ipit S a p i c a i i a : Cave f o r t i o r a l e , vel quae s a p i r a n l in^enii saa . > lhcc tradiia sunl spiritui e l i n aqaas rimaada 252
c l

servanda. quis per

rSon perdendu e l c o r r u m p c a d a s a a l danda aqa% : nequc d i s s c m i n a n d a et dispcrgeada, a l c n p u l v i t u l i s p o a l c l u a i u l l u a r i a opera e n a l i I s i a e l i l s , c o a l u s a a i diirusum e s l . Polcst ignern i a l e l l i g e r c i l l u i n splcndoreai q a i a d e r i l piis i n fularo s%culo s e m p i l e r a o , q a a a d o facie ad facieai aspiciemus n o s l r u a i regcai, e medio sablata illa n o l i i i a , quaB quasi i a aMiigmate c o n s i s l i l . S u n l q u i p u t a i u l i l l c r a l c m Scripturae sensum per ossa o s l c a d i : caraes vero significare s p i r i i u a l e m Scripturas s e n sum, qaem si s e q u i m u r , cea i n aeaigaiate ct. i a spcculo c c r n i n u i s qtae f a l a r a s u n l . S a a g u i s ivprsesenlal id est, iide a s p e r s i , o c c i s o r e m e v i t a b i a i u s . fuit verus a g a a s , ossa faisse Proiade quidain aiovori fidem e v a n g c l i c a m , qaain docet T e s t a m e a l a a i N o v a u i , s i c i U i i u o n c l P a u l u s , inquiens : Sanguis l e s l a inenti, i d e s l , Hdes . H o c sanguine, in Gbrislo, qui a i b i l r a a t a r , sub ossibus et saaguine coaiprebeadi S c i i p l u r a a i s a c r a m . Cceterum maaifestuai est ex h i etoria e v a n g c l i c a , nec c o n f r a c i a . H i c qaaestio potost, quare m i l i t e s n o n c o r r u p e r i n t el membra G b r i s l i . S i iategra p c r a i a n s e r u n i propterea, quod euui

i n o r l u a i n c o n s p i c a b a n l u r , quare unus e nuiaero m i l i t u a i aperuit lancea ejus l a l u s , e l profluxit sauguis aqua? E c q u i d s e n l i s d i v i n a P r o v i d e n l i a facluai esse, ne i u i l i l c s impias luanus ossibus inferrent, c a Lumbi vestri sini cincli, ctc. [ X I I , 1 1 . ] Praesealem l o c a a i i a i e r p r c l a a l u r a l i i
1 8

que violarent ? Scriptarac l o c i . Naai A p o s l o l u s i a q a i t : c l a l u a i b o A b r a b a m i b e a c d i c l i a M e l c b i s c d e c b o , c l i a m L e v i , q a i decirnas

accipil.

d e c i m a l a s esl : quia a d b a c d e l i n e b a l a r ia l a a i b i s p a l e r n i s . > S i a i i l i t e r de diabolo l e g i i u r ia l i b r o J o b : V i s ejus i u luaibis ct v c n l r i s u m b i l i c o *. Ilac c n i a i v i r i a t c facilc v i a c i t a p p c i i i u m ct c u p i d i u e m , u i sibi s u b j i c i a a t u r . Gsclcrum c l c g a n t i u s e t conveaieiUius laaibus de v i r o , o l arabilicas do aialiere p r ^ ' "ICor. xm, i o b XL, 11. 10. Isa. LIII , 8.
6 1

E c c l i . , 22.

fi

R o m . , 25.

"

Hcbr.

v n , 5, 9, 10.

COMMENTARIl

IN EXODUM.

574 u . j s l e r i a , decel nos sejungi a

dicantur.

Quando i g i l u r c o n v m i i m i s c e l e b r a i a r i sacrosaacia ilhf C l i r i s l i

enereo c o n c u b i i u . N a m c i n c i u r a salis i d declarat, qua? significai m o r l e m cjus affestas. H u n c affectum nnii secutus e s i Joannes v e r i i a l i s p r a c o , et praecursor cingulum c o r i a c e m n , quo a s l r i n g e b a n l u r ejus C b r i s t i . Q u o d vero tpsum n e c a v e r i l satis edocei l n m b i . S i quis i a b a a c inoduin c i a g a t u r , is profecto

n i h i l de c a r n i b u s r e s i d u u m faciet usque i n c r a s l i n m n Quod ad luiubos b r u t o r u u i a t i i n e l , n i b i l i r a d i t u m r e p o r i i u u s . l l l i s pro a r b i t r i o u l i possunt. N a m c a r e n l rationc, qua lumbos i n o d c r a r i v a l e r e n l . Cacteruiu b m t a se c o n l i n e n l e l i a m i a v o l u p l a t i b u s i n l r a naiura; praescriptos liaiites. C i n g u l u m le v i n c i a t , lemper a n i i a q u e gubernel cupiditatem tuain, ut p u n i s vescaris aguo p a s c b a l i , morlificans membra quae suut s o p e r t e r r a . M e i n i n i l S c r i p l u r a e l alterius ciactarae, s c i l i c e l c i n g u l i n i i l i l a r i s et v i r i l i s . Secundum hoc quidara d i c u n l u r e x p e d i l i , q i i i d a m uno cingulo a c c i n c l i . Uao ciugulo c o a s l r i a g e n d a s Job audrt diocnlero Deum : C i n g e ut v i r lumbos l u o s , et da responsum v i r i l e Hoc c i n g u l o se v i n c l u m teslatur

d i v i n u s D a v i d , d u m celcbrat laudibns patcntiam D e i , qua acciiictus s i l . S i m i l i t e r e l Deum i l a c i n c l u m i i i d u c t l potentia e l r o b o i e , ut perdat iaipios. N i s i foite quis putct hoc loeo a Davide i r a d i saperflaaai ejus p o l e a l i a i n et qaasi c o n l r a c l a m , sccundum quem diceiidi modum v e a l i m e n t u m . N a m infiiiiiam saaia p o i c n l i a u i ferei? Deus dicitftr a m i c i r e ltwem eea
6 6

quis s a s l i a e b i t ? et lacem ejus perfoctaai e l veram quis ? > S c i l i c e l u l inielsacciacli jasiir e r a a i ccelestiuii), u i scribitur: nec t E l eruiu non p a i i a l a r capiditateai alia ejus

CaHerum quid s i g n i l i c a l Paulo : S i a i e s u c c i n c l i lumbos ve.slros veriiate ainplecli. Qnod in propbeiis Uimbi

l e c t i v a vis a n i m i c u p i d i l a l e m i l a d e v i n c i a l amore praeter coelestia

l i a * , > e l c , hunc sensum babet . E r i l t e r r i b i l i s e l fortis ad defensandain j u s l i t i a m . T a l e m quoque * u U esse e u m , q u i accedit ad agai pascbalis epuluin : c a i n , ne 2 5 3 fltiida i m p e d i a l pedes itcr facientis. i>on evpct t u l is v i n c i a t c i n g u l o t u n i u l i n praRsenli saeHac a u i e m cinciura admoaemur,

c u l o l u x u r i a m , qaa diflluimus, cocrceamas, Haac vcro facile i n b i b e l teinpeianliie sludiosns a n i i m i s , q u i ringuli loco e r i t iter i n g r e d i e n l i . < calceamema sunt iu podibus v e s l r i s , > etc. Quam p u l c b h f a c l i s u n i gressus t u i in c a l c e a m e n l i s ? S i verum secutay esset o r d i a e i a r e r u m a u c l o r , c o m m o d i u s di l i s s c l : c pcdes s i i n l i a c a l c e a m e a l i s . N a a c vero, qaasi prJrpostero o r d i a c , i n q u i t : Galceaiaeata snnt in pedibus, q u i b a s verbis d e c l a r a l calceamenta p r & s t a n l i o r a csse pedibas. l a d i c a a l quoque harc t e r b a iacunctaater euaduai esse, qaocuaque nos v o c a v c r i t Deus. IJiiac l o c a m sic i n l e l l e x i l Paulus sicuti citm d i c e r e l : Calceati pedes u i s i l i s p a r a i i ad E v a n g e l i a a i pacis *. > C x t e r u a i c d c e o s delrabat

l l o s e s , q u i ingressurus est i n (erraai s a n c l a i a , in qua Uci suiit vestigia. Q t u r e aatcni e x a a a l u r calcei? n e q u i d m o r l i f c r i secum i a eaai rpgioaeia i a i p o r t e l . Pisetorea si qais d i s c i p a l a s m i l l i l u r ad praedicaad u o i E v a n g e l i u a i l i l u p b i l o s u p b o r a i a tenuiter, b a a c o p o r t e l aon soluin carere baculo v l p e c a a i a , v^r o i u n i c a l u n i c a c o n l e m a m e l i a m nadis obambalare pedibas, at apparcaal spcciusi pedes a n a a u l i a a liom pacem
f s

. Q a i vcro lu&il i E g y p l m n . e j u s pcdes vesiiantar c a l c e i s s e c a r i l a i i s g r a t i a , ne spinis viiae,

neinpe p c c c u l t s , v i o l e n l u r pcdes n a d i . Sed pro m u n i m e a l o b a b c a a l calccos. C a i l c r u n i teaiperanlise e i l n r t U u d i n i c o n l i n i s v i i a hel ctare n o v i i iUas spiaas, < asqac p r o h i b e l ne obscara saa paramqae c o a s p i t o a euspide i a v t b a n l ia corpus p e c c a i u m . A d bajc proptor serpealee ct scorpioaes, q a o r a m l i a n t u r . H o s jubentur procalcarc iEgyplns f e r a c i i s i n i a est, pedes calccis manire j a b e a t a r , ne ab b i s atpote c a l c i i a > i d i a m i b a s , (|wid aiali p e i p e e l obterere. L o c u s iste quoqtie osleadit aiamfcsio rosarreriioaiMa M o s i volenii e a n t U , quae coiattatar no* egrediealos i E g y p t o . Nani -lifif are nos oporlet aieaibra qa;ti s a a l super l e r r a . CaBlerum observa V e i e r i s Novique T c b l a a i c a l i c o n s o n a a i i a a i coacordero. Naai qaod p o p o l u i o ex i n v i s i b i l i i E g y p t o , Etbaeulitint inmanibus vestris etc.
f

pofNiIum educere i E g y p t o , prsecipilur , i d c m j u b e u t a r aposloli, q a i a i i s s i c r a n i , u l a b d a c c r e a l geniileia B a c a l u s q u i m a a i b a s g e s l a t a r , e l i a i n t e l a m est, quo q a i s se fu-

U l u r a b i n o u r s u n o x l a r u m b e s l i a r u a i . Est a u l e m typas s p e i , q u e o b d u r a a s in p o r i c a i i s p a r i l p a t i e n t i a n i . F r o t a d e iri(|uiuat propbeta* : Spcrate i a D o a i i n o , e l v i c i s s i a i f a l c i e m i u i in Deo. U i c i l i e baculus est, quo OBcttUeoteiii sastinemus a n i m u a i : e l i n s l a r s e n a m lati aa;es abigimus c a a c s . B a c u l o r u a i sive v i r g a r a a i a u i poa sustiuel e i fulcit : alia uos pascit, s c i i n e t d o c l r i a a r a l i o n e praiditas coav< rteas e l i n v i a a i i c dQtena oves. H o c l o c o j u b e i u r i l l a c a p i , q u a i u profectioae s u s t e n l e a i a r , n e s c i l i c e l audteales s a a g u i a U p a s s i o n i . H D o i n i n i c a ; m e a l i o n e a i , c l a u d i c e a i u s . Edaaius aulem c o r p u s e l bibaaias sanguiacai nilnl itiiam d u b i l a n l e e quod siat v i l a et v i v i l i c c n t . Praeteiea virga s y m b o l a a i esl d i s c i p l i a . e e l doctrime. N a a i Q u L p a r c e u l i l u r virga , odit filium s a u a i ; q u i vero a i a a l U l i u a i , d i l i g c n l e r eu.a e r u d i i , u l babel adejpum. . Er edite ttlam cum [estiuutione; [esiinaiione, Pasclta esl Domino, e l c . Q a i eaint C b r i s i i a n x religumis particeps fasial, c i u s e s i , euai nec socordem nec i a d i l i g e a i e a i in boais opcribus c o n s p i c i o p o i t e i . N a a i d i c t i o i l l a . c i i u i boc i p s u m significat : v c l d e a i o a s l i a l a r aliquaudo l o r e a l c a , q u a i i a lege delineata magaa c e l c r i l a t e s i n l v e n l u r a , e i suaai e v e a l a m s o r i i l u r a . Vei aaHaw.ea praaedeas causa, qaaai nuido
T0

d c d n a a s , magis c o a v e n i l t e x l u i . S u b d i u i r eniin : Q a i a pastba esi D o a i i a o . > T r a a s i a i u s eaiia ex u u dana b l a v i l a i n c i v i l a l e a i D c i . Opas babcmas s l u d i o c l celciiluU* ad eaai r c n i , au patiaaiar, qinwl L<;io Job X L , 2. * E p b r s . v i , 11.
6 7

Isa. x i 5 .
t

6 8

V.\>\:c*

v i , 15.

R a m . x, 15.

" Prov.

xiu,

$75 Interdictum erat. S c i l i c e t ne

PROCOPII

GAZ/El i n nniversa r c g i o n e finhiina.

576 iu

c i r c u m s p i c i a m u s , neque c o u s i s i a m u s

i n o n l e m c o n l e n d a m n s , et i b i c o n s e q u a m u r s a l u l e m , ne nos trahat S o d o m i i i c u s e( alienus ignie, nc in alis st.Uoain c o n c r c s t a m u s d u m ad d e l e r i o r a defleclinius, qu;r oiunia pru^siat c u n d a l i o . 254
R t

*idebo\$angninem

et tegam vos, etc. [ X I I ,

Kul

* *

4 3 ] U l cngnos^anius, qua*. i b i g e r u n t u r , csse i n y e l e r i i i t i i s i i l i j i n i g i l caiisam nou admodiim congruenv

, , \ : ,

. , ; -

l e m . N u m non potnisset discernere quis l l e b r a w s ct quis jEgypiius foret, etiam abKenle c r u o r c ? s i g n u m , quo aguosccbatur i l l i , qui Aderal cinumeisioiiis

. *
0

Hebrftiis. Carlerum Iiic locus s i m i l i s est r i l hoc s i g m i i n , i l l u m non o c c i d e r i l i s u l t i i s t u i , Dotuine

7 e 7 I

, . , '

b a b c l u r i u Ezccbiele in bunc modum : c l n quo fue. * U l vere diccrc possimus : c S i g i i a t u m esl super nos l u m e n .

, ,

Nos qnidcm qnoque in b n n c m o d u m s a l u l c m i n v c n i m n s . j E g y p l n s l a m e n i a t u r p r i m o g e n i l a suas r a t i o nis e l np r a i i o n i s . V r u m S r r i p i u r a Agypti priiiiogenita a s s o l c l vocare 6cmen Cbaldarorum, et iitfaa* tes B a b y l o n i o s pclre i l l i s o s e l c o n f r a c l o s . Sepiem diebus edetis panes h fermevtalos, etc. [ X I I , 15 ] H i c n u m e r u s i n l e r o m n c s v H m a x i m e myster s a!Vmis e s l , et quadrat crcationi bnjus u n i v c r s i . Sauctus n o m i i i e t u r priinus et s e p i i m u s dies ait. : p r i i i u i u tcmptis, quo c o n d i l u s est A d a m u s in i n i l i o c r c a l i o n i s , et iiondiiiii iransgressns erat legem D e i , vcsceb. l u r q i i e p.iradisi a l i i n e n l i s , i l l i t d , itiquain, lempus s a i i c t i i m e r a l . S i m i l i t a r sancitini est e l i l l u d t p u s , quo in e x t r c m i s diebus j i i s t i f i c a b i i t i l n r , qtti se } fidei in C i i r i s l i m t , qui nos i n i u l e g r IMI r e s l i l u i t . Q i i a p " o p l c r vere nobis in b i s , q u a s i sub typo c o m i n o i i s l r a i u i i ) esl S a l v a t o r i s n o s l r i i n y t i e r i u m . I l i n c n o n abs re a i i a l u r C b r i s l u s Judaios dicens : S i c i c d i d i s s e l i s M o s i , c r e d i d i s s e l i s ulique et m i b i . N a m de me i l l e s c r i p s i l .
7 S

Vocavit eic.

3foses universum

senatum

hraeliiicum, Ucinde

\.

( X I I , 21.)

Quis s i l r i l u s ovicula; -pagdialis Dominiis. Moscs pro s p i r i t u s dote non senalui, plcraquc simUiier lascicultun byssopi parauduiii

\ )0 \

p r i m o a p e r u i i Mosi c l A a r o n i euindem e x p l a n v i l o m n i b u s , sed salleai I r a d r n s , n i s i <jiicd

, * vov .

ut univcrsos sordcs a b j i c i a n t u r . sanguine c o n s p u r c a i o j u b e l fnuiigi s u p e r l i m i n a r e et duos posies. Vertim posles sign.licanl i r a m el c n p i d i l a i e n i , siiptrlijuiiiare p o r l c n d i l t alionciu. Monel prselerea i l l o s , q u i ce!cbrai\l pastlialo c o u v i v i u m , ne capiia proteiant foribus. S i quis bic q u a r a l scnsuin ii |!egoricum csse C b r i s i i i n i . iu Ecclesia Ipse c i i i m i n q u i l : E g o suin bic locus osliuni.
n /

i n e m i u e r i l forcs sivo j a u i i a m sapieudo et propoilioiieiu m i l l e i i !iim u i nis qui faciendo quu3 evagelur ad

Ooiiius

est

E c c l c s i a . A b bis nemo, qtii s a l u l i s compos f k r i c u p i l , s e p a i e i u r , non soluin iitiperanliir. Polcsl ei rum , q u dc Synagoga p r a d i c a n l u r . U l onini coniraboiida

quoad aliier esl

l o c n n i , sed eipcni aniiua, nec ei

eliam per-

.^cci idum

cxierna

n e g o l i a : sic neino e g r e d i a l u r cx ecuielipso. N a m foras e x i l o m iulra meuiig aBdicuiam usque

ajiitaiur aflectibus : ciun debeat ineutem colligere, c l r i d i o n e m ronlineie. ut percutial jEgyptios, Dominu

ad i n a t u l i i i u i u leinpus El transibit

c t c . [XII, 23.] A n i m a d v e r l e n s l i e s a n i m i n o s l r i parlca

1

egregio i n s l r u c l a s ad iideiu s l a b i l e m , c l o u u i e m piaccliisum essc a d i t u n i o c c i s o r i quatreuli i u l r a r e , i n greditur (ut sic d i c a m ) i i i cor Judat, u l p r o d a i S a l v a l o r e m . V i d e i u r practcrea byssopi fasciculus significare C spongiam, quaui b i i i i i c c l a t a m acetoet byssopo obt u l e r u n l C h r i s t o c r u c c s i l i e n t i . AccepU autem popntus compersam farinain \ . prinsqnam (ermentaretur, eto. ( X I I , ? 4 . ) M i t l u n l u r Hebrari peccatl
1

, ui -

yE^ypi< intciiipc>la*nocle l i b c r a l i s c i v i t u l c aspera e i lenebris. N a m i n lenebris uec in d i v i r . a h i c e servitus c o n s i s t c i e avel. Q u a p r o p l c r rnnjuttcli Domino n u l l a s p o r l a b a n l v i i i o r u m fas oinnium celebritalitm eral m u u d i s s i i n a . Vitlgus promhcuum iunumerabile ascenJit cum eis, e l c . [ X I I , 3S.] H i e r a n l n a l i partim rx b a n i u r coinmeatu profano ct alieno. C a r e b a n l furmenlo, cxpctcbant panem d i v i n u i n . ilxc

rcliquias. Nec j u v a sanc celebri* 255

ptiis m a i r i b n s el llcbra.*os palcrno genere c o n l i n g c b a n l . pietalc. Quidam n n i l l i l u d i u e

P a r l i i n seciabantnr Ilebra?os a l i i l u o l i g c n i i s

plagarttni correcti deserebani i ^ g y p l u i n et j u n g e b a n l u r H e b n e i s . J o a n . x , 7.

f i

Eac.b. ix, 4.

' P s a l . i v , 7.

" i o a n . v, 16,

J77

COMMENTARII

IN EXODUM.

878

Uir est rUm Pascha: omnit alienigena non edet ex ea, e t c . [ X I I , 45.] T e r t i a haec \t\ est, qnac de Patchae c e l e b r i l a l e a Domiuo fertur. CaBterum hnnc l u m deuiuui protnulgavit, c u e x i v i s s e n l i E g y p i o . Nam st eam posuisst'1, c i i m ndlmc forent i n j C g y p t o , n o n tanla alb?nigetiamm turba c o m i i a i a eseel abtuitles H e b n e o s . Magna i g i l u r benignitnte, cuui omncs crtpuissct / E g y p l o , p r x s o n l c m Irgpni p r o p o s u i l . Q u a n i t s p e r eniin i n Augyplo t n o r a i n u r , quiciuujue v o l e l , a c c e d a l , <l Pasobai frslum frequofiiel. CJbi i E g y p t u m deridiqticris, lex non amplius a d m i t l i t a l i f n i g c i i a m . Domi nali sive vertia? sunt <*oiiuuiiiieg i n i t u i ooiic'plus menlibtts n i H l r i s tmpressi. A r ^ e n l o ciiipii, s u n l sermones, q u i n o b i s iugcneranttir e s d i l i g c n l i l i i t c r a r i i n ct d i s n p l m n r i t m s l t i d i o . C o m n i n n c s i g i i n r a n i i n i cnncepliis. nec scrntoiifs, quos d i l i g e n l i c o i u p i r a v e r i u i i i s sitidio, repnrgari convenit s i v e l i i i l ndiiilmri c o i i v i v w agiio pascbati. Q n i e n i m a v t r a religione a l i c m i n i i i n b i b e r i i d o g m a , profanat fcstiini D o m i n i . S r r v i i i g i l n r I l f b r x o , i d o s l , libcra? a n i t i i x , aiti llebrseus nomliint l a l i s , aut pw u n i a c n i p l u s . Q u i b a b i l a t c u m filiis I s r a d , edit pascba. A l advcna seu p*ivgrmus 1 1 0 1 1 admovelur illi convivio. , , xx\ Advena e s l Ecclesiap , qiiiciinnne congrcgalur miujeriun c u i n piis iti templo. V c r u n i a u d i l o verbo D o m i n i , e l rouserratione peracla, a p o s l i l a m m Morceiiarius d e f l e d i l . E l bic de^tistabil agntun pagebalem. n i l i i l d i f l e r l nb i s l o . N a m v e s , quia n o n ejus s u n l , d c r e l i n q i i i t , et p a l i l u r lupiitn in eag g r a s s a r i . \ enim loto pcctorc amat oves, sed eas sequitur clurtus vt c a p m s dulcedim; l u c r i , ob quud eas ciirat. bunc modtim mcrcenarius sub p n e lexln rdigionis arbitratur obrepit I s m o l i l i s , rcligioiiemque quarendas bypocriiss, f n c r i i ut siinimo quxsliim, et inde d i v i l i a s pcrliiienL

; -

. , , . 6 . (78) , , \ . \ / ; ; ;. , : , ; * , ; , \ , , , . .
1

o p i n a i u r . A d hanc classem

q u i nou v i r l u l i s aruore, sed vanac g O n o t o oupi(iinc v h l u t i ad!ia?rescunl. Natn q u i p e r l e r l i i s coclcsiis, eas per sc r x o s r u l a b i i u r
7 5

, . . - ^ P a i c r -. . , .

d c s i d c i i o ct a r d c e , s i c u l i s c i i p l i i m r s i : D i l i g i i e j n s i i l i a i n q u i j dicatis ItTram . \ Quud cniiii per quid O l , m i n u s r s t co proplor quod i i l liaque praferunl v i r l u l i mercedein. l l i n c lalis non vescitur agno pascbali, d u m j u s l i i i a m caBleris rebus p e s l ponit.

fn domouna edetur, c l c . [ X I I , 46 ] Necesse i n l e r d u m est p r o p l c r gulosos hclluonns volenlcs a u d i r e liserpticonmi scrmones, et i l l o s iiobiscuiti i n unuin locum c u l l i g i , sed quasi in a l i c r a dnmo. V c r u i n s i n i l i i l b i c a g i l u r , nisi quod o v i c i i l a vl r a i n e s stiintinliir, permagni rcfcrre a i b i l i a i i s si i n duabtis e d a i u r d o m i b u s ? D o m u m Haque c a r n i n m i n i c l l i g i t E c i d c s i a m , c x l r a qnam n o n p r o f c m i d i s u n l eeclesiaslici serm ities, nc scilicet uiarjjariiai o b j i c i a n t u r porcis, e l sancla dentur canibus. D i l i ^ n i r r r e l i n r n d a c s t serfoonis e l doctrinas concors c o n s o n a n i i a , nec Iianc nos oportel dcstrucre ut i h i q u i ossa c o m m i ntiunt. Cireumeides ejits omne ma$cnlinum e\c. [ X I I , 48.] O m n e m propnginom sive soboleni, qnaj r o l i c l i s t c r r e n i s , i n s n b l i m c f e r l u r e l coeleslia s p e c n l a l u r . Caiieraiii terrona ct qnidquid lerrcntim ^ s l si.b feminco c o n t i n ^ l u r et e o m p r e b e n d i l u r uoiuine. V c n i m mascula sobolcs c i r c u m c i d n i d a et rcpnppanda e s l , ut dijnc p o s s i l accumbere ad m c n s a m , i n qua a p p o n u n l u r carnes pas balos. H o c loco ab indigena nibtl difiert p r o s l y t t i s . Non enim gcncris iiobUilatein, scd nicnlis generosum i n s t i t u i i i i i i approbal Oetis.
t

Omtvs quinon fuerit circumcisus, non edet ex e a , c l c . Varia? e l mullac sunt c i r c i i n x i s i o n e s . Incircum-c i s i corde d i c u n t u r , q u i r a l i o n i b u s et syllogismis colligmit c l coiicludunt, qune non doc. fieii. Incirc n i n c i s i a u r i b u s , quibus i d v i i i o d a t u r , s u n i e l i l l i , quibus aures impuraB suni c l aversauies audire sanain d o c l r i n a m . 256 H e b r a i s d i c i l u r i n c i r c u m c i s u s labiis i l l e , q u i n o n omnein scrmonem repngnanieii> Terae r e l i g i o n i resecat, i m p u r a q u e e l foeda verba sonare non d e s i n i t . D i x e r i s aliqu<*m incirciimcisiifi? c a r n c , q u i non carnaJia negolia r c s c i n d i t . N e c soluin ad praedicta p e r l i n e t c i r c u m c i s i o , sunt e l alia* m e m b r a , quse c i r c u m c i s U m e m a p p e l u n l . O c u l i i l l i sunt i n c i r c u m c i s i , q u i non recte purgant viin v i s i v a m . Uantis apf)ellanlur i a c i r c u m c i s x , q u n o n operanttir et c x s e q u u n t u r v i r l u i i s opera. Monendi itaque aunt J t i d i e i q u i menltilis solwimnodo c i r c u m c i s l o n c m s p i a n d a m credtint, e l i a m aures csse r i r c u m c i dendas. N a m aticubi iaeinor\x p r o d i l u m est : t A u r c s entni veslra? uon s u n l circumcisac ' . > P o s s t m i i i I ftllagorUse, quas d c circuracisione s c r i b u n t u r , intelligere i n b u n c modiiii), u i exietimeuius scortaloreiw
f e

** Sap.

* Jerem. , 10. .

(78) ". .

6^9 ille sit apella.

PROCOPIIGAZ/EI

B80 et

esse c i r c t i m c i s i n n , at coulinentem c i r c u m c i s i o n e esse i n s i g n i t u m , l i c e i h i c prscpulium babeat, fecerunt omnes filii Israel quemadmodum prce- cepil Dominus Mosi el Aaroni, e l c . [ X I I , 50.] Qxii deditus est ntidai lillerae, sed auscullat v o l u n latera Scriplura3,is e s t q u i o m n i a e x s e q u i l u r , q u e m admodum loculus est Dominus M o s i et A a r o n i . . *. ol vloi '

, ,

; ,

Sanelifica mifii omne primogenitum adaperiens quamcunqut vutvam, etc. [XIII, 2.] Immolatus agnns typus e r a l G l i r i s t i , per quem evasere o c c i s o r c m filii Israel. N a m p r o p l e r nos tnortuus est, 01 m o i l c i n faceret i r r i t a m . V u l l i g i i u r eos, p r o p l e r quos vitae p e r i c u l u m a d i i t , suo Domino subjeclos esse, et i d quidem sequissimo j u r e . N a m tn bellis quicunque crant c a p t i v i , e l l a n d e m i n a n i i q u a m l i b e r i a l e m s u n t r e s l i t u l i ope m i l i t u m q u i i l l o s liberarunt, j a m non sui j u r i s s u n l : sed s u b j i c i u n l u r dotninio i l l o r u m , q u i c u m vilae p c r i c n l o ipsos s e r v a n i n t . Siquidem d o m i n i n u n c i l l o r u m sunt, q u o r u m sanguine, c u m forenl c a p t i v i , s u i u c a p t i v i i a l t s u b t r a c l i . S i c et Gbrsstus suo sangulne daemonum devicit el d i s s i p a v i t l i r m i s s i m a m a c i c m . Quaprnpier P a u l u s , quasi non a m p l i u s s i b i v i v a t , i n q u i t : c U n a G b r i s t o c r u c i f l x t i s s u m . V i v o aulem non amplius ego, sed i u me v i v i t G b r i s l u s . Q u o d autem n u n c vivo i n c a r n e , i n fide vtvo Jesu D e i , q u i d i l e x i i nos, e l i r a d i d i l seinetipsum p r o p l c r me S i c e l Israelitae n o n amplius s u a m vivebant v i l a n i , sed a g u i , q u i pro i p s i s e r a t o c c i s u s . O p o r l e l i g i l u r nos cotere vitam sanctam et r e v e r a C b r i s t i , u n i g e n i i i r c s p e c i n D e i , p r i i u o g e u i i i respeclu b u m a n i g c n c r i s , e i n i a s c u l i respeclu peccali a q u o e r a l a l i e n i s s i m u s . I l i n c fit ut e l i g a i i l u r i n commemoratione p r i m o g e n i l o r u m mares : scilicet a b j i c i e i i i e s imbellem e i iiiulicbrein i n o l l i l i c i n ad p e r c a l u m i n c l i n a n l c m . Omne quod aperit vulvam asina:, permulabis ove, e l c . [1, 15.] N a m ovis a d h i b c l u r , u l docct l e x , sacriflciis : c A s i n u s profanns e l immtindus cst, uec a d h i b e i u r sacriflciis. > S i c e l nos, qui eramus p r o fani et peccalorcs, opc C b r i s t i , q u i esl agnus inleger e l i r r e p r e b e n s i b i l i s , suscepti sumus gralique r e p e riimir Domino, Omne primogenilum hominis filiornm tuorum redimes, c t c . M u n c r i b i i s sive douis o b l a t i s , a u l p r e t i i conipensaiioiic facla. Nain i d , quod consccratur Deo, p c n i l u s o c r i d e n d m n erat. Deus a u l e m a b o u u n a l u r h o m i c i d i u m , ut qui o m n i a creaverit, ut sint integra et pernianeant i n v i o l a l a . c N o n c n i m Deus c r e a v i i m o r t e m , nec d e l e c l a l u r , ut habet S e r i p t u r a , interitu v i v c m i u m : daenioncs o b l e c t a n l u r b o m i m t m e x i t i o . Gaelerum consecraliouc p r i m o g e n i t o r u m nos e r u d i r e s a l a g t l , quod ipsi nostram v i t a m vel animarrt debcamus. E a d e m ratione praecepil dari d t d r a c b m u m . P a u l o p o s l idcm in monte C l i o r e b sancit c u m bafc appeadice . c V i t u l u s tuus, o v i s tua, c i Jumentum l u u m sepicm diebus erit sub m a i r e , o c l a v o a u i e m dabis m i b i ipsum " Idem e l i a m n u m apud nos, q u i rationales oves dedicamus, observari solet. N o n enim continuo vocalos e l n o v i t i o s , qui adbuc a d h i c r c n l prhxiis fidei r n d i m e n t i s , a d d u c i m u s ad d i v i i i u m i l l u d e l i n c r u e n l u m s a c r i i i c i n m ; sed i l l i u s m o d i hoinines i n c a l e c b m n e i i o r u m nnmero 257 a l i q u a n l i s p e f r c t i i i e n l u r , laclisque potu, quem m i n i s t r a t niater Ecelesia, a l u n i u r e l c o i i l i r m a n l u r p a u l a l i m , secundtim i l l u m , q u i a i i : c L a c i e p o l a v i vos* nec c i b o s o l i d o p a v i . N o n d m i i e n i m p o l u i s t i s , i m o n e n u n c q u i d e m poleslis . > Et i l e r u m : O m n i s , q u i particeps e s l l a c l i s , r u d i s est sermonis juslitiae. E s t e n i m i n fans. Perfectorum autem esl solidus c i b u s L a c l c iinbutos et pastos apportant octavo d i e , q u i s i g n i fical tempus r e s u r r e c l i o n i s : ciijns rei symbolum esl b a p U s m u s , quo (fuasi rudes e l infantes d e p e l l u n l u r lacte. N a i n , ut i n q u i i P a u l u s , G o n s c p u l l i sumus ei per b a p i i s m u m \\\ n i o r l e m , ut, quemadmoduiu G b r i s l u s e x c t l a l u s e s l e i n o r l u i s , per gloriam P a t r i s , sic nos in novitale vilsc ambulemus , regener a l i pcr (idem ad a g i i i l i o n c m v e r i l a l i s , e l conformes rcddamur i l l i , qui n o s l r i respeclu primogenitus est. Deinde cpolo r a i i o n a l i illo e i sincero lacte reiiuvemur in v i r u m p e r f e c l u m , in niensuram selalis plene adulla3 C b r i s i i . T u m d e m u m c r i m u s sancti Doiuino, et ei c o n s e c r a b i m u r , s c i l i c e l muudo quidem niorl n i , c l Deo vivenlcs s a n c l e , s i c u t i v i c l i m x , quae ad allare ca?dunlur. N a m , iuquit P a u l u s , niortui e s i i s , et viia v e s l r a o c c u l i a t a e s l i n C b r i s t o c u i n Dco . > S i q u i d e m sancia est mors s a n c t o r u m , ut docet itud c l o q u i u m : < P r c l i o s a coram D o m i u o mors s a n c l o r u m ejus . > C o n g r u u n l hacc eliani J u d ; i i 8 , q u i p o s l iiinbrani legis ojusquc Sabbala i n d u c i i s u n l in c o g n i l i o n e m G b r i s l i , ut j a m o l i m e r a n l edocti per o c i i d u i m y s t e r i u m . L c x e n i m n i b i l ad perfeclionem c o n l u l i t .
7 8 8 0 s t 8 3 8 V

Non duxii eos Deus per. viam term Philistinorum, quce propinqua erat, etc. [XIII,17.] Non i l l i c o statim ab i n i l i o coramonstravit fidei callem Israelitis, quem nobis oslendit compendiariam et brevem ad parandam j u s l i i i a m , s t c u l l e s l a l u r P a u l u s : Prope te verbum est, et i n ore l u o , e l i n corde l u o : hoc est fidei verbum, quod a n n u m i a n i u s . > Per aenigmala e l longas arobages legts d u c t i 6uiit Israelilae, ut magno labore e x e r c i l a l i i n utnbris, et q n i b u s d a m i n v o l u c r i s e d o c l i G b r i s i i m y s l e r i u m , non quibuslibet t e r r o r i bus p e r c u l s i , a vera religione deficerenl : imo p o l i u s a v i d i s s i m e cxpeterenl veritatem hujuscemodi l y r o * c i n i i s bene conQrmati. S i m u l etiam c o n s t a n l i amore p r o s e q i i c r e n l u r D e u m i m m o r t a l e m . C x t e r u m v i a ,
8 5

"

" Galat. , 19, 20. S a p . i , 1 3 ; , 24. E x o d . x x n , 30. H o m . v i , 4. " t o l o s s . u u 5. * P s a l . c x v , 15. Rom. x , 8 .

8 M

7 8

I C o r . , 2.

8 1

H e b r . v , 13, U .

551

COMMENTARIIIN EXODUM. praesnribit, recla e l

582

qn.-E ad Gliristum d u c i t , quamque ipse

brevis est, nostrosque animos e x c i l a i el

erigit c o n i r a a d v e r s a r i o s , docetqne u l o m n i a foriiter praesenlique animo feramus p e r i c u l a , qua3 propler C h r t s l i i m o c c u r r u n l , semper i l l u i i p r o p b e i i c u m objicienles : c Dominus o p t l u l a t u r m i h i , quis i g i l u r laedet me ? > Generosos igitur et v i r i l e s s p i r i t u s p r o l i n u s a c c i p i m u s ubi fneriinus induti v i r l u t e ex a l l o , i d bisce verbis : Quinta geneest, S p i r i t n sancto. V c r u i n tempus, q u o C b r i s l u s adventurus s i l , piordicitur

raiiont* ascenderunl (ilii Israel ex j E g y p i o secundum parabolam evangeliram , qux inducit quinque oper a r i o r u r a classes, ut docuiinus s u p r a , c u m verba faceremus de festo P a s c b . . * - EtasportaviiMoses ossa Josephi secum, etc. [ X I I I , ?. 19.] l l e b i a i , quia carnalia sectabantur, j u s s i s u n l m u i u o ac< ipere aurea etargentea vasa, Moses eligit Viri justi ossa, quac praifert immensis i E g y p t i o r u m tbesauris. l n hunc modura Josepbus e l i a m patrie conlrabunt. Jacobi ossa ti a n s l u l i t in l e r r a m C h a n a a n . Nec U nien c o n l r e c l a n d o ossa i m m m i d i l i e m Crassioribus lex p r x c i p i l , ne c o n t i n g a n l cadavera. N a m eoce Mosea , qui lcgem l u l i t , non solum c o n ircclat o s s a , sed quasi i n b u m e r u m sublata p o r i a v l t ; r u m annos t i r c i l e r qiiadraginta fuisset fidelis in domo D o m i n i . nullaque pollnfias culpa. Dedil i g i l u r Judaeis l i l t e r a m . ipse sibi teris tenelur. N a m vcre est per reservavit r e m , quse ht omnia credidit D c o , qu\ Erubescant mariyribu3

, ," \ .

, . , *

' ', , , , . . , .

, -

Deus s a n c i o r u m v i v e n l i u m .

i g i l u r , q u i nobis v i t i o v e r t u n t , quod legalia opera perfecit.

comparamus Mosen , qui magis evangelica quam

lnierdiu in columna nubis osiendebai ipsisviam, noclu in columna ignis. [XIII, 21.] Utrseque columnae rep r a s e n t a b a n l G b r i s t u m . Est eniin bic c o l u m n a et s l a b i l i m e n l u m v e r i l a t i s , susiinens nos supra t e r r a m . N O D 258 patitur, ut incumbamits operibus c a r n i s , e l v o l u t e m u r in l e r r e n i s v i l i i s . N a m potenles i n D c o , u t babet S c r i p l u r a , ? a l d e sitpra terram in s u b l i m e e l a l i eunt. Q u i c u m s i Q l conformes C h r i s i o , i n psalmis nppellanlur columtus. Ego consolidavi columnas ejus . C o n s o l i d a U enim et c o r r o b o r a l i smit discipuli induti v i r l u t e ex a l l o , u l possinl susiinere tanqunm c o l i t m n x , o r b e m . N o x c o m m o n s i r a t i c m p u s , quod praccessil C b r i s t i i n c a r n a i i o n e m , quae revera dies est, diabolus, qui o b l e n e b r a t e l obscurat hominum animos, suam t y r a n n i d c m exercuit, illo ln tenipore, quod anteverlit i n c a r n a l i o n e m C b r i s l i . N u n c G h r i s t u s , q u i dies ct lux e s l , regnat. Praeccdebat Israelitas i n specie ignis, scilicet in lege, qua? c o n d e n n t a l e t piinit. In nobis autein resplcndens j u s t i t i x S o l , in specie nubis a n l e c e d i t , ut sit typus salutis per aquam praesliiae. Quapropler Paulus i r a d i t : c Nox p r s e c c s s i l , diea autem a p p r o p t n q u a v i t * , > c v i d e n l e r indicans u t r u m q u c l a m tenebrarum quam lucis tempus. A l i u s autem e r a l a n g c l u s , qui anteibat filios Israel. N a m nubes e r a l c o r p o r c u m quoddam Dominl o r g a m i m , quo i n l e r v e n i e n l e , c u m ipse forel i n c o r p o r c u s ct exccderet omnem scnsilein et qomposiiam s u b s t a n l i a m , pnr s e n s i l r m vocem c o m p e l labat s u u m famulum Mosen. Q u a r e atilcm i n lninc modutn allocutus sit Mosen , ipse r a t i o n e m reddit d i c c n s : < U t a u d i a l populus tnc loqucnleni ad te, et credant.
e n i , n 8 7

regione Phiroth, quw esi inler Magdalum el mare conlra Beelsephon, e l c . [ X I V , 2.] In N u m e r o r u m l i b r o legitur filios Israel c a s t r a m c i a l o s cssc a B u l b a e regione l r o i l i , q u i locus ex adverso Beolsepbon situs est. Beelscpbon diclto, si uam i i i t c r p r e t e r i s , sigaiticat loca in seplenirionem versa. . C Egoindurabo cor Pharaonis, elc. [ X I V , 4.] N o n e g o inslinclu Dei,

, ' \ ti , . .

auclor sum i n d u r a t i c o r d i s . Sed ambagcs, quassequcbatur populus proflciscens cx occasionem s u m i l et causam torpenlis suaa m e n l i s . E l quidem parum j u s l e perscquendi Uebra30S c o n eilium ceperat. Nondum e n i m triuin eniensi erant, ubi dierum iter Moscs populum sacra faclnruui

, .

n u n l i a v c r a l . N o n i g i t u r j u s t a m insequendi Hebraeos ansam a r r i p u i l P b a r a o . ra . , NonampUusvidebtlis . ] R c m hanc sempilerno. Viderunt eosinalernum siquidem lempui.[X\\, flebraei ilerum doroum adjecit tempori l o n g o : nec saeeulo

. ,
M

j g y p t i o 9 armatos, ca?(erum m u l l i s posl R o m . x u i , 12.

P s a l . x x v i , 1.

e 7

Psal. c x i , 1 , 2 .

P s a l . L X X I V , 4.

Sti

PROCOPII GAZdSI
. "

634

geperationitms. Hoc d i x i l : Non air.plius v i d c b i l i s ( 7 8 ) . , eos i n aHernuui, quia i n m a r i omnes i n l e r i m i debeJ>anl. . Deo p r s c c d e n l e i n forma i g n i s e i n u b i s . Q t i o -

Quid vociferaris adme? e l c . [ X l V , 1 5 . ] Sed a d q u c m ? T e n e b a c u l u i u , t n q t i i l , si hunc levnveris, mare i p s u m agnoscrt e y m b o l u m . P r o d c i s c i n d i i r I s r a e i i l * e x J^gypto jiiodo citim a l i i c r possuuuis v c n i r c in l e r r a m s a n i i a i n , c i i n sanctain c i v i i a l e m D e i , quse i n s u b l i m i e s i ? V e n m i i i m e n illos, qui i n s ' i ( g u i i t profugcre ex / E g y p l o et v i r t u t e m c a p e s s e r c , u b i p r i m u m e x c e s s e r i n l finrs i E g y p l i a c i r e g n i , c o t n i i a i U i i r q t i a m p h i r i m a i peisecutiones. Dentibus frciitiutit liosles. Qttibus n.alis in fide n o v i i i o r u m i n m s p e r l e i r c f a c l a , planissiute iti despcrationem i l l a b i i u r : cupilqtie redire ad prioris viiai s l u d i a , oggannicns : sine u l serviamus. Nc diflVrunl ab p l a a l u l i s l e n c l l i s , qn;u nondum possitnl sua f n m i l a l e resislere fervido s i d e r i e l v e n l o r u m i m p e l t i i . Caeierum n i s i accesserit Moses, q u i p e i t e r r i l o s a r r i g a l c o b o r i a n d o . Quod vcro non c o n l i n g c l n i s i ipsitts c o r colloquatur c n m Deo. Q u a m v i s eiiim p a i e l M o s e n non clama&sc, a l l a m e n l e s i a l u r Di.-us roanifesie i p s u m v o c i f e r a r i , sed nienle. T a l i s e n i m vox seu voeiferatio e x a u d i l u r f a c i l l i m e , et penetral ad anrcs Dci c-um bona c o n s c i e n l i a , n i i l l o e x l e r n o clamore nube adjtila. Ilanc voceiu ubi a t i d i v i l D c n m , sicco v a d o t r a d u c i l H e b r a o s per mare R t i b n t m p r r e u n t e

l i i i i i i r t i m s n n t t i S p i r i l t i s g r a l t a , por quum in aqua m y s l i c a persequens IfoslHiter pios Pliarao una c u m i E g y p t i i s d e m c r g i l n r . Natn Pbarao babeus i g y p l i o s a i t x i l i a i v s d e s c c n d i l i n m a r c , solusqiie d e m e r g i l u r r e l i q u i s n i i l i i i U i s m a r i sufloeaiis, d i c o atitcm 259 afleclus et daemones, q n i bos i m p e l l u n t . S i lapidem e funda boslie lapide qnem petal, m e m i n e r i s convicittm quoque, non m i n u s qtiam t o r l u m , furire c l

Jaedere. H a s l a m nomines liccbit i r a c u n d i a m . E q i i i i n i e l l i g u n t u r aiTectus, q u o r u m qui lonoianl anioii Ircs p a r l c s . A q n a bas perdit fide i n bactilo praecedeitte, et

a d m i n i c u l o procuratur

voluptas. A b his a f l c n i b u s r a p i u n t u r iiitolerauda v i i l l i , q u i bis vebuntur, scilicet i u s c c n d e n l i U i e iribiiR, nubc sospitanle eos, q u i ad ipsam confugcrant. Oporlct i g i t u r i l l o s , qni semel e m c r ^ e r i n i aquis, n i b i l , quod fnii i n a d v c r s a r i o r u m castris, secuin p o r l a r e : uec nmplius l o l e r a r e in se v e n i e n l c m L y r a n n u m . Iino o m n i s afleciua e x i l i o s u g peritucndns est 11 a q u i s , qucinadmodum pascba in songuiue q u i suppcdital vitam perun<:lo, proptt*r q u c m ct panes infermentaios c d i i i u t s , ntdlas r o l i ]iitas ma)iii;c rcscrvnnles fnlnrae v i c i : . in aqua m y s i i c a d i s c e r n i t u r bostis c l a m i c u s , illo pcrenntc, boc n i c o l u m i pe.rmanenlc. ntibc ol m a r i
9

In buttc inodnrn Quod vero niare e r a n l tn

s i l lypus l)aptismi saiis assiduus tostis cst P a n l u s , dicens : t Q lia omnes i n Mosen b a p i i z n l i . > In b a p i i s m o , loco M o s i s ,

d n c c i n b a b t b i n m s C b r i s u i i n m c d i a l o r e m Dei alque b o m i -

Tium. Q i i a l c n u s s e n n o e s t , i i u a r n a i u s est, e l sic n i c d i a l o r c s l c r c d o n t i u m , e l i i l o r u m qui bos perse<|iiunt u r , inbibcns ipsorum i n credenlcs i n c u r s i o n c s violcntas, quemadmodiim j a m o l i m d i c l i i m e s l : L e v a v i i se angelns D c i , et c o l i i m n a nnbia, e l i n t r a n i n l in ineduim i E ^ y p t i o r u i n e i (ilioruiu Israel, > s c i l i c c i probibenles ne ulerqne populus c o m i u i s c c r e l i i r e l c o u f i i n d c r e h i r . Et aqua eral ipsis mnrus dextra, et murus Iwva , e l c . | X l V , 22.] E l o g a m i p r a O c c i i p a l i o n e t r t a t u r OIMIS vcrilatem liaud ignarus p o r i i d o n i m asltilia;, qui doceul ' A r a b i c u n i i . a t i i r a l i l e r n i i i i c e x b a n r i r i , n u h c r e p l c r i a q u a . Quod si sinus ille A i a b i r u s i i a n tura comparaius e r a l , an non v n i s u n i l e e s l loci i i a l u r a m magis cou p^rtam e l pcrspeclaui fuissc ^ g y p i i i s f|iiain Juda:is f u g i e n l i b u s ? S u n i l i praeoccupal i o n e p i x v e n i l u r m i r a c u l u m , qnod poslea in Jordanc c o n l i g i t . Sunl auclores alii de numero Graecorum, q u i (79) , . Magnifice enim gtorificatus e$t, e l c . [ X V , \ . ] Gnrmon c s l llieologia \n gani* ei (80) ,

astruunt ^ E g y p l i o s fuisse Hebrajos ct pavisse i l l o pecora. D c i n d c couspirantcs adversus d o m i nos nbiisse i C g y p t o . Uxc garriunt Gra^ci p a r u m considoraiites quautum U e b r a i differant luigua c l m o r i b u s ab i E g y p i i i s . Cantemus Domino.

, -

'

, -

reclis fundaia sentenliis. Hanc ad Deum I r a n s m i l l e r c o o n s n c v i i a u i m a boinin s p e r f e c l i . C x l c r u m c a r men in bnuc niodtiin d e i i n i c n d u i n e s l : C a r m c n e s l v o x r c d d i l a C U ; H d c b i l a m e u s m a c i i r a s o i m m i i i s l r u i n c i i l a l e i u . Hoc c a r m c n p r i m u m d c c a n l a n l Israolitae CUMI sicco pede I r a u s i i s s e n l mare R u b m . i i . C l i o r i ,crant d u o , v i r o r u m a l l e r , cujus praicentor e l dux e r a l M o s e s ; a l l e r m u l i e r u m , quein gtibemabat Nam el m o d c r a b a l u r Mosis fioror M a r i a pulsans lympau.um, e i i n o r l i l i c a n s sua i n e m b i a c o n t i i e n t i a ; v i i l u i e . l y i n p a n u m conttcilur ex o c c i s i animalis pelle. M a r i a , qtiae gaudia t c s l a b a l u r s a l i a l i o u e , c m a crudebs frater i n c o l u m i l a l e m erat nactus cx flumine t r a c l u s , nuuc sallat uhi videt populum evasisse

bosliutu inanus. S a l l a t auteni i n Iionorem D c i , q u i m i r a b i l i i e r u l t u s e r a i i n n o x i u m i n f a n t i u i n saiigMinem, ei aqtiam, qtia infautes stvffocali e r a n t , v e n i t i n poenas i O g y p l i o n i m . Garmen q u i d e m u n u m e s l , et a d n p ' ' ' e canitur cboro v i c i s s i m canenle e i respondenle. Cjeieriitn boc carmen e x l o l l i t D e u m , qul n a t u 1 Gor.

i,

2. . (80) *0 , ') ; ( . i \ 2 . ) 4, .

( 7 8 4 . . . 3) " '&*, ' , \ , . . . .

13

COMMENTARll KXUDUM.

RR5

ram r c r i i m pro a r b i l r i o i m p e l l i t et m o v e l nutu ad punieudos i m p i o s , n a l u r e q u e leges inVertere n o v i i . Nunc eliain i n m y s i i c o Jordane C l i r i s t u a s u b m e r g i l d i a b o l u i u , quem repiaeseatal g y p i i u s P b a r a o , ejusque v i r c s penitits e n e r v a t , e l ne nos infamia? afleelibus aiuplius o p p r i m a t , securos f a c i l , i o b l o m pereinue d i c e n l i : c S i 2 6 0 8 rueris i n uiitiliaiii contra bosles l u o s , et v i d e r i s equum e l ascenso* reiu e l populum numero te s u p c r a n t e m , cave fortuidaveris. Q u i a D o m i i i u s Deus l e c n m 8 D c b i u c l i b e r e dicemus e l audacter : D o m i n u s i l l u m i n a t m e , et s a l v a l o r mcug e s t , qiiem metuaiu? Doniiiitis s r i i t u m et dcfeasor meus e s t , a quo l i m e b o ? S i castra c o u i r a me p o s i l a fuerint nou e x i i m e s c c t c o r m e u m " . > Praeterea non vult u l a l i c n i riabis i m p e r t l e i i l . I u q u i i e n i i n : c N o n poleris t i b i p r x f l c e a b o m i n e m alienigenaru. Q u i a non e s l frater tints " . P r o p l e r e a monet quuque ne rex sibi m u l l i p i i c r t eqtios, neque p o p u l u m i i i j g y p l u m abducal* N a m plennuque s u b d i i i s e q u u n l u r more* eoruiu a q u i b a s r e g u i i l i i r . Ne i g i i u r populus , q n i caret rege alenie e q u o s , cui decsseul equi e q u i i e s q u e , pavido i t i t i u t r e p i d e i , audit P r o p b e i a m d i t w u l e m : c Doininus a u x i l i a l o r n cus el o l e c i o r ad s a l u l e u i " . Et libernvit Dominu* hraelilas eo ilie de manu J2yypliorum, etc. [ X l Y 30:] Ha;e vel p r a c i p u a caiisa t b i , quod i l l o c a r m i n e ipsuin c e l c b r a n l , canentes : c U i c e s l Deiis m e u s , e l eum gloriik-abo, o s l e i i denles i l l a e n i p b a i i c a d e m o n s l r a l i o n e : < H i c 'eal, > e l c , iiulhuu ipsi esse vel socielaieai *el c u m i m i n i o * n e m c u i n r e l i q u i s d i i s , q u i nou suut et n i l i i l s u n l . Illi d i c e b a n l ad P b a r a o n c m , nos vero ad palrem P b a r a o n i s baec d i r i g i i n u s Terba : H i c est C b r i s l u s ni u9. Qu;e a u l e m de Pbaraone I r a d u n l u r i n m e m o r i a m redigutit nobis l y r a t m i i i n p i e i a l e m : q u i , quamvis a u d i r e i i n i p e r i m n D o m i n i jubentis ut d i a i i l l e i v t p o p u l u i n , tamen i n t o n u i t : N o n novi D o m i n u a i , nec d i n i i l t o populum . Quapropter m i n c i i i q u i u t i l , ls i l l e Deus est* quem objieiebas le non n o v i s s e ; b i c b o n o r n o n compcLit t u i s , q u i falso n o i u i n a i i t u r d i i , el abs te c o l u n l u r . H u n c i g i l u r laudibus celebiabo. Dominuin e n i m Deum adorabo, e l buric eoliun c o l a m : l i b e r a l u s e r r o r e , quo agitabar, d u m sub l u a degerem tyranntde. E l e x a l i a b o e t i i n , ecilicet nibil b u m i l o e l n i b t l s o r d i d u m de ipso vel c o g i l a m l o vel p r e s u i o e n d o . N e c ipsum vel c r e a i u r a n i vel reiu quauidaui c r c a t a m nuucupat, veruiu appellat ipsuin Creatorem : nec recentem et n u p e r u n i , scd selernum, u l a iueo p a t r e J a c o b Iaudatu9 est. C a i l e r u m pra*. n i n i i o gaudio eaindein r e m saepius inculc.ando r e p e i i l : quideai equuui e l e q n i t e i n , n u u c vero c u r r u s P b a r a o u i s ejusque potenliain t l copias noininani). Ut pii sunt elecli D e i , s i c i l l i milites e r a i i ! electi P b a r a o n i s . S i c etiaiu a l i c u b i S c r i p t u r a sacra v o c a l cibos ejus elecios. Quantuiu a u l e m spectal ad Iriplicem hnjtis o r d i n e i n , supra allegorice explaiiaviuiutf. N u n c ad b i s l o r i a m redeainus. H i c aurigatur, a l i e r i u o r d i n e s c u l a l o r n n i e i p r o p u g u a i o r u u i c o n s i s i i t , altus pra?l i a l u r . A s c e n s o n , i n q n i l , non equiles qui consceinluut equos, nec e l i a m gnberitatores. U b i q u e siquidem, a r s e s l s a l u l a r i s . A t illi m i n u s , qitain l a p i s , seuliebant : plumboque g :aviores ct potvderosiores e r a n l N i b i l e.uim d i s t u b a i u ab onere g r a v i et i m p o r i a b i l i , iiunquain ad levia e! siibHinia conlendenles. I l a * qtie baud i m a i e r i l o deniergebantur i u profunditaie m a r i s . S n i u i i i c m deveiierant i n p r o f u n d i l a l e i n pecca* l o r u n i coiiietmienles Dcuui c o n l u m a c i l e r . sancii et p i i ad e x e m p l u i n nubium, u l i n q u i i Isaias**, v o l i * taut : et ut aquila; suo v o l a i u stiperant a e r i u m eleiiieiidKii.
e r e s s u s 9, t t 9

Dexlera lua, Domine glorificala est in viriule, etc. [ X V , 6.] Dextra n i i n i r u n i E i l i u s eei, q u i etiain V i r t u s Dei m i n c u p a t u r . Illa d c x t r a tum lctnports profligavii Pbaraouein : n u n c d o a i a l et c o n l u n d i t S a u n a i n .
%

Mithii iram / u a m , H c . [ X V , 7.] Moium illiiui a n i m i , quo moveris e l i n s l i g a r i s ad sumendiim s u p p l i c i i i m de p e c c a i o r i b u s . M i s i s l i quoqtie angelos (quos v o c a l s p i r t l u m T u r o r t s ) , q n i i r a m (iiam e x s e q i n u i t i i r . l n liunc tuoduin aqua d i v u l s a c u n c r e v i t , quando legem inovtt. M i s i l itaqtie Deus i n ipso i r a m e l furorem per angeios malos. Dirtis s i q u i d e m incorporeus e s l , nec ullis affectibus a r i c l a l u r . Misisii spiritum tuum, e l c . [ X V , 10.] R c l i q u i sic i n i e r p r c i a i i hunt buuc locum : Spirasti,ve\,ven(oi conehhii. N a m i n d u x i l Dous in mare venluiii n o l u u ct v a l i d u i n . D i c i i u r a u i e m s p i r i l u s 2 6 1 ^ ' ^ * euiin Teniutn c r e a v i l , et veuius c r e a l u r a D c i p e t h i b e t u r .
1 1

Dcmerii stml ut plumbum in aqua /idn, etc. [ X V , I I . ] Catbedra i n i q n i l a t i s est p l u m b u m , Ot patet l e s l i n i o n i o Zacbariai dicentis : V i d i miilieroiii sedemcm super taicnto p l u m b i . Hanc esse i n i q u i l a l c i u poslea i n l e r p r c i a l u r . Praelerea c u m i O g y p t i i forent ealbcdra iiiic|tiitaiis, haud abs re l o g i i n l u r quast pluinbuin delapsi esse i n i m a pelagi. U u i s l i b i s i m i l i s iu diis, D o m i i i e ' ? i quasi d i c e r e i : N e m o . N u l l a cninj collatione C r e a i o r c i c i e a l u r a cobajrunt. N a m Dcus esi a?tenius, c r e a i a r a i n essenliam p r o d u c i a f s l cum nibil p r i u s fot-et. S y Kinacbus pro diis, r e d d i d i l , in potentalibus et mayistralibui.
9 T 9 7

Exienditii manum tuam, et devoravit eos terra, etc. [ X V , 12.] Nam l u a n u m , quae anlea fuerat ad punieii* dnin p r o p l e r b o n i t a t e n i e l p a l i e n l i a m c o n l r a c l a , m i n c e x i e m l h adversus conleinplores, ut s u b d a u l u r p a u i i a . S i q u i d e m s i b i , quasi tbesaurum, cotlcgeruut i r a m i n d i e i r x . Caelerum terra, poslquaui dcspoliata suba i d i l , ipsos suo l i i a i u o b t e x i i , sigaificanke obiter b i c S c r i p l u r a quod i n n l a l i o n e r e r u i i i geslarum o b m i s e r a i . A u l foriassis terra boc loco m e m o r a l u r , quod in p r i n c i p i o , c m n c r e a s s c l Dcus < oeluin et ter r a m , l e n s connuinerari voluit e l aqueuai e l e m e n l u m . A u t ipsum m a r i s fun.lum boc loco cominemo ravit. Q u i a ad iaia d e l i u s i s u n l . P r x t e r e a aolet l e r r a esse r e c e p l a c u l u m o a u i i u m , quoiquot i n m a r i l o i r i u r u i u . A u l votagiat c o u p a r a l , quod uno impetu a l e n a bausli s u u l . Nain bic , qunsi d i c e r c l ; .

9 1

XL,

D*ul. xx. I . " P s a l . xxv; 1-3. * D m . , 15. 3i. " Z a c b a r . v , 7. P s a l . LXkxv^ 8.

f

, 7.

9 1

E x o d . , 2. 1

Isa.

PATROL. G K . L X X X V l l .

587 P e r i e r u n l , ac si t e r r a debUcens

PROCOPII G A Z ^ I ipsos d e g l u t i s s e i . Posset quis eiiam

588 liunc assignare sensum, g< t l i r e t

diaboltim hoc loco appellari l e r r a m . Quia illi ad s u p p l i c i u m deditt sunt. Dux fuisti in justitia tua, e l c . [ X V , 15.] Yere enim juslitiaeopera sunt, tutari et servare pcregrinos. q u i b u * insidia s n b o r n a t erant, liberos l u e r i ne i n s e r v i t u t e m r e l r a b a n l u r , i n ? i a m r e d u r e r e e r r a n l e s , ct pios ex t e n i a l i o n i b u s e r i p e r e . A q u i l a i n sua versione loco justitiae h a b c l : / n misericordia tua. i n hoc c o n s e n l i t c u m d i v i n o A p o s t o l o s c r i b e n l e : N o n s e c u m l u m j u s l i l i a m q u a m focimus nos, sed s e i u u d u i i i m u l l a m guam m i s e r i c o r d i a m . > Adhortalus es eo$ fortitudine tua ad habitaculum sanctum ititim, etc. Nenipe s o l l i c i l c eos d c f e n d i s i i . ubique et i n o m n i b u s eos l u e n d o , et bostes i p s o r u m p r o p u l s a n d o , et p l u r i m a bona l a r g i e n d o , donec perv e n e r u m i n terram p r o m i s s i o n i s . I n l e r p r e l a r e a u i e m babitacultim pioe sermones v i n u i i s q u c o p e r a i i o riem, ad quae duo Deus i l l u m p o p u l u m v o c a v i t . Audivemni yentes et indignaUB , e l c . [ X V , 14.] A q u i l a s l e g i l : ConlurbaKe *unt. f anerum verba illa m o r e propheltco p r o f c r u n t u r : c l propler propbeliae c e r l i l u d i n c i u , quae n o n d u i n acciderant, fulura piaed i c i l . V e r u m R a a b m e r e i r i x b u i c prophetise t e s l i i n o n i u m p e r b i b u i i , c u m s p e c u l a l o r i b u s o m n i a e x p l a oaret, ut ex ejus b i s l o r i a : n a r r a l i o n e p a l e l . E i d e m proplietise l e s i h n o n i u m ferunl alienigenae, q u i c o n spicati erant a r c a m . N a m de P l i i l i s t t i i i s l i i l e r a r u m momunentis p r o d i i i i m e s i : D o l o r e s apprebender u n l i i i b a b i l a n l e s Palaeslinatn. > C e r l o eniui sciebant, cxiiium. Tunc festinaverunt principes Edom e l c . [ X V , 15.] E s a u n o m i n a b a l u r S e i r e l E d o m . H i n c generis o r i g i 9

i d e m , quod e l i E g y p l i o s , se quoque mauere

nem i r a b u i d Idunuei. Moabitae i d iiomeii adepii sunt a M o a l filio L o l i . Obrigeant, i d est, raetu torpeant c l i m m o b i l e s p e r s i s l a n l . N o n tanien ut q u i d u i a l i p a l i a t i i u r , c u m s i i u u s fratres ; sed ne q u i d detrimenti b i n c nobie i n t p o r l e t i i r . Planta eo$, etc. [ ^ V , 17.] Da u t f i r m i l e r populus luus incolat t e r r a m patribus p r o m i s s a i n , nec unquam snis pellantur sedibus, p r o v i d c n t i a l u a ipsos s o s p i l a n i e . S i q u i d c m i n bac c o n s i i i u i s i i e x s t r u e r e sanctuni tuuni l e m p l u m , quod precalionis d o m u m appellare c o n s u e v i s l i . CaHcruiti ba?c m e r i l o et audacter son a m i i s , cerncnles 262 ' deditos i g y p i i o s et P l i a r a o n e m . Haec q u i d e m secundum allegoriani d i c i possunt i n d i a b o l u m e i da?mones, q u i vebemenler c o n l u r b a i i sunt consptcientes i n v i c i a i n e i i n c x pugnabilem Dei m a n u m e x i e n s a m esse c o n l r a impios b o m i n e s . P r o i n d e bujusceinodi voces e m i i l e b a n t : < Desinc, q u i d nobis ct l i b i , F i l i Dei? V e n i s t i a n l e tcmpus c r u c i a l u m n o s * \ > Praeterea i n v i d i a c o n l a buerunt videntes uuo eodemque d i c p a r t u r i c n i e m e l parienleni S i o n i m m e n s u m gentein, et popuhini c o n d i l u m , q u i laudibus eflerrel D o m i n u m , u b i n i c r s i t p e c c a l i sordes i u m y s l i c a aqua. H i , i n q u a m , p c r b a p i i s m u m r e g c n e r a i i , ut se gralos d e c l a r c n l , canunt b y m n u m , petunlquc ad Ecclesia? s u b l i m i t a l e m provebi. De bac s i c v a i i c i n a t u r Isaias : c l n c x i r e m i s diebus a p p a r e b i l mons D o m i n i " . S i c ubique i n S c r i p l u r a sacra n o i n i u a t u r E c c l e s i a , J e r u s a l c m qua3 sin\siim e s l , ejusque l a b e r n a c u l a v o c a n l u r excelsa e l s a n c l a , de bis a l l o q u i l u r discipttlos C b r i s t u s , dicens : < A b c o , ct paro vobis l o c u i n > De iisdem tabernaculis alibi i r a d i l i n h u n c m o d u m : c S a n c l u a r i u n t , quod paraverunt m a n u s l u a ? ' . Qua3 vero sunt illae m a n u s ? Dominus regnans i a aelerniim c i a m p l i u s : per quem o m n i a c o n d i d i l P a t e r . D i s s o l v i i i i n p e r i a , d e s l r u x i t potestales, et c o i i t u d i l vel c o n l r i v i t c a p i i a serpeitium super a q u i s . In libertatem a i l r a x i l p o p u l u m s u u m , q u i i n i q u i s s i m a affligebatur t y r a n n i d e .
a t e n e c 8

Veneruntquein Marath, et non potuerunl bibere aquam, c l c . [ X V , 25.] Deus n i l i i l vel l a n g u i d i v e l r e m i s s i p a l i l u r i n populo Israelitico, ne scilicet p a u l a l i m i n o l i a i n e r t i a reoedenles, c u p i a n l r e d i r e i n A ^ g y p i u m . P e r i c u l a e n i m e l l a b o r e s banc uttlitatem p n e s t a n i , ut a r c l i u s nos conjungant c u m Deo. P r o i n d e q u i d a m i n q u i i : c In I r i b u l a t i o n c (*eu rebus advcrsis) recordatus sum t u i > C u m i g i t u r siti t o r r e r e u l u r , laborabant a q u a r u m p e n n r i a . Cseleruin S c r i p t u r a sacra Dei sernionein r o m p o n i l a q a i s . N o n e n i m aqiia soltim v i v i f i c a t , sed etiam scrmo D c i e l a r g i l u r v i t a m . H i c a n i m a m v i v i i i c a virtute roborat. l l l a corpns s i l i penc e n e c l u m r c f r i g e r a l e l refocillat. U i n c e x c l a m a t C b r i s l u s : c S i q u i s siti p r e m i l t i r , v e n i a l ad me e t b i b a l . Compellat quoque Saroariianani in bunc m o d u m : c Q u i c u n q u e b i b e r i l ex i l l a aqua, q i i a m ego dabo c i , nequaquam sitict i n a ^ c r u i i i n . > P o s t q u a m egressi sunt i E g y p l o , non s l a t i m d i v i n i s g u b e r n a b a n l u r legibus. V e r u m eorum animus arescebat et g r a v i l o r q u e b a l u r s i l i . V e n i u n l igitur i n M;r a l b , q u i locus l y p u s e s l legis l i l l c r a l i s , qujR, u t p o l e c u n i p n n i a t , a m a r i l u d i t i e baud caret. H i n c a i l divttius P a u l u s : S i quis d e l i q u c r i t i n lcgem M o s i s , is sine c o m m i s c r a t i o n e sub d u o b u s a u l trtbus testibus i n l e r f i c i t n r \ E t i l e r u m : S i e n i m n u u i s t e r i o c o n d e m n a i i o n i s g l o r i a c s i , i m i l t o magis a b u n dat iiiiiiisteriutii j u s t i l i a i in gloria . E t i l e t u m : c L i l l e r a o c c i d i t ( s c i l i c c l l c x ) , a i s p i r i i u s v i v i G c a i , c u l l u m stgnilicans, qui s p i r i l u p e r a g i l u r . E l i a i n uiagnus P c l r u s i n s o n a l : c E l u u i i c q u i d t o n l a i i s D e u m , iit iinponatis j i i g u m c e r v i c i b u s d i s c i p n l o r u m , qnod ncqitc nos neque patres n o s i r i valticrunt p o r l a r e * ? P r x t e r e a lex a m a r a e r a l , quod nemo per legem j u s i i f i c a t n r . Q u i v e r o C b r i s l i s i i b c i p i l n i y s l e r i u i u , q u o d pt*r ligiiiim in aquain conjcctum s i g n i i i c a l u r , q u i q u i d e r n C b r i s l u s p r i m u s r e s u r r e x i t e m o r i u i s : Is, i n q i i a u i , viviOcum ct potabilem e x p e r i l u r G b r i s t u i i i , verso p r x s e n l i s bibloriae sensu i n a l l e g o r i a m . N . u u
4 e T 8

T i l . , 5. * M a l l h . , 2 9 . Isa. n , 2 . * J o a n . v i i , 37. J j a n . i v , 13. Hebr. x, 28.

5

Joaji.xiv, 2. II G o r . , 91

E x o d . x v , 17. Psal. , 4 . i b i d . 6. A c i x v . 10,

589

COMMENTARII IN EXODUM. e l j u d i c i a , per quae o m n i s u p p l i c i o Hberairiur. Siquident

5 subChri-

et C h r i s t u s p r o p o n i i nobis justificationes

j u n g i t : c O m n e m plagam, quani i n v e x i i n / E g y p t i o s , non i u d u c a m i n te. H u i c c o n c i n i t e l i l l u d

s l i : c A m e n , amen d i c o vobfs, q u i c u n q i i e sermonein meum a u d i e r i t , et c r e d i d e r k ei q u i me m i s i t , habet T i i a m aHernam, et i n j u d i c i u m n o n venit, sed transiit cx m o r l e i n v i l a m . E t i l e r u m : c Q u i credit i n F i l i u m , non j u d i c a i i i r r u d i progredimuf h n u r i e m u s 263 ad
l l

. > Deinde e i i n E U m , q u o d est ascensio, pervenienius. mensuram

N a m ex p u e r i l i aeiaie c l voluptate sentis

p e r f e c l i o n c m et ad

aeiatis i m p l e m e n l i G h r i s l i , et magna

^quas s p i r i l u a l e s , q u i b u s i n t e l l e c l i i s

p l u r i m u m deleclatur. S i n u m e r u m ineas,

sepitiaginta palmas numero respondere c l i o r o a p o s l o l o m m . T o t e n i m , m i s s i s d u o d e c i m , alios ablegavit. De l i i s s c r i p l u m e s t : c H a u r i t e aquam c u m laeliiia ex fonlibus salults d a l e Deum ex foiitibus l s r a e l
u

E t a l i b i : c In Ecclesiis l a u ut palma virescet

u

. De j u s i o quoque l e g i l u r : J u s t u s fronde caduca carpitur.

. > ldem
,

C b r i s t u s d o c u i l E c c l e s i a spoiisa canenle : A s c e a d a m i n p a l m a m , et apprehendam a l t i l u d i n e s ejus S e m p e r e n i m viret p a l m a , nec unquam Praelerea d u l c i s est haeret r a d t c i b u s , e l babct c o r c a n d i d u m . Caeierum \\xc quibiis mancipalus

lli niiftsiinisqno

o m i i i a , s i q u i s n o n agpernelur a l l e g o r i c u m s e n a c d i v i s coniinentia: cruceui plurimttui

s u m , c o n g r u u n t G b r i s t o . A d bac i l l i q u i e v a s i l j E g y p l u m , i l l i u s q u e dereliqutt illecebras e l v o l n p t a i e s , ftiit anlequam I r a j i c e r c l m a r e , d i f l k i l i s e.i molesta nec nou si r e c i p i a i m i s o r a t i o n e m d u k i s insiar aqnarum potabilium apparebit, et v i d e t u r v i a respectii p r i o r i s vitae. Y e r u m a c c i d i t , c o n t i n e n i i a nobis adenntcs ad aposiolicos fontes r e s u r r e c l i o n i s , qua post delectabimur

pahnasque. Y e r u m l a m e n baec otnnia p r o p b e l i & speciem o b l i n c n t , duiu

o p e i i b n s d e m o n s h a n i u r , quse o l i m s u n i futura. Td ' \ , \ 4 * / , , ,

1

Quod aulem d i c i l u r : c l l l i c ponebat j u s l i f i c a t i o nes et j u d i c i a , n o l i lu i n l c l l i g e r e iegem. Lex e n i m postea i i i monte Gboreb data est. Sed intel* .

, \ e

l i g e i l l a , qua3 ostendit dicendo : c Tentavtt eos, i d est, e r u d i v i t eos, e l i n s t i i u i t quibusdam quasi pr:eexercilamentis ul arriperenl praclarissimam ipsum ceu iit rebus adversis ad

, . praesenlissimum a u x i l i u m confugerent.

obedienlise v i r t u t e m , ne amplius D o m i n u m t e n l a r e n t : sed sempcr

c , \, .

P r i m a l e x , quae ponitiir I s r a e l i t i s , e s l , quae j u bet bus ut s i n l dicto audicnljs. N a m , i n q u i t , < S i a u \crbis praeparat animos Israelitariun, ut diendo audieris vocein Doniiui Dei t u i , > e t c , q u i prompiius legem mox p r o m u l g a n d a m reciperent.

Ecee ego pluo vobis panes, e l c . [ X V I , 4.] G l e n i e n t e r e l bumaniter Iractat Deus etiam illoe, a q u i b u s fuerit offensus. N a m non paruin i r r i l a r u n l D o m i n u m non pclentes ab i p s o , c u m laborarent p e n u r i a annona;, a l i m e n t a . U n d e e n i m a u l a quo a l i o , n i s i a solo Deo, a l i m e n l a impensis precibus qutbus poscenda sunC? Sed i n d i g n a n t i b u s e l o b n i u r m u r a n l i b i i s , et o b l i v i o n i Iradenlibus beneficia

antea l i b e r a l i s s i m e e r a n l

affecli, s u p p c d l l a t m a n n a , s i c u t i perbibet David : P a n e m coelilus dedit eis, ct panem angeloriim e d i l liomo . Persuasit vero s t u l i i s e l i i u p r u d e i i i i b i i s Juda3is, se posse parare c l i n s i r u e r e mensam epttlis eiiam i n vasla soliludine. Hoc ipsum Gbrislus cum versarelnr docel b i s l o r i a evangelica. N o l a n d u m tamen c d i l o , repra3$eiitabat m y s l o r i u m , q u o d reor eos non p r i u s i n l e r Judaeos, postmodum praestitit coelHus esse paslos, quam sdimenta,

q u x ex i E g y p l o p o r l a r a n t , defeoissent. G x t e r u m cibtis i l l e , q u i c i l r a a g r i c u l t u r a m o b v e n i e b a l demissus accidil sancta? V i r g i n i , ex qua datus cst nobis cibus nos per <mnia e n u t r i c n s et cibans. D o c c m u r quoque ne s i m u s s o l l i c i l i i n c r a s t i m u n n o b i s f i i e ex saeculi opibus longam p o l l i c e a m u r v i t a m : nec e l i a m iransiliendos naluraa e l necessitalis t e r n i i n o s , quos u l t r a citraque n e q u i l consistere r e c l i t u i . S i tibi a l i m e n t a fuerint magna afiluenlia c o a c e r v a l a , da o p e r a m n e venler plus c a p i a l m i m i s v e q i i a m ei c o n v e n i a t . U t e n i m i n capiendo c i b u m natura? l i i m l e s t r a n s i l i r e , et plus qunm optis s i l , i n f a r c i r e , s i u l l u m e l absiirduro e s t : sic s u u m g e n i u m defraudarc dimenso suo non minus vilio d a l u r . Nec inlcriin qitis c u r i o s i u s e x q u i r a t , quibus r a l i o n i b u s Deus i d a t m i r a c u l a ; ha3C vox semper i n ore noslro s i l : Novi tibi o m u i a esse p o s s i b i l i a , nec q u i d q u a m esse i m p o s s i b i l e d i v i n x tu;e polcutix. Tentabo aulem eos, inquit, si ambulaturi suram, quam dam jicit rena, esse o b s s r v a n d a m . n o n s u n l 264 Deus p a u l a l i m quieranlque
1 1

sint in lege mea,

etc. L e g e m boc l o c o vocat altmenti m e n coelesli pabulo monet babendum cst. L e g u m qua?>

uecessitas b u m a n i c o r p u s c u l i p o s l u l a l : quani i n comportando Oinue enim quodciinque itnperaverit Deus, pro lege

P rpctua3, u i e l ba3C, ncc non c i r c u m c i s i o n i s et S a b b a l i leges, quae d t i r a t c r u i i t s u n l p e r p r l u a i , de q u i b i i s alias d i c e l u r . Cailestem c i b u m JudaVis o b c l quaedam delineamenta erudicns ipsos ut c o n t o m n a n l l e r angelorumque a i n b r o s i a m , reflcieiilem fldeles sancta? 27. " P s a l . X C L 13.
, e

nsque i n adventum G b r i s i i . A l i a

quasi per mnbras

C h r i s l u i n coslcsiem panem
t f

Joan. v,24. J o a n . m . 18. v n , 8. P s a l . L X X V I I , 24, 2 5 .

u

lsa.

x u , 3.

" Psal. LXVII,

Ganl.

PROCOPII GAZifil

5&

T r i n i U t u n o l i l i a , p r e m o n s l r a n t e m u i dux veruin v i r t u i i s c a l l e m . Qttapropler interdiu tole exorto tiianoadescendebat. Dies eniro i l l u x i t c r e d e n l i b i i s , et L u c i f e r e x o r t u s e s l i n o m n i u m ani > i s , justitiaeque tol n u n c radios suoe ad nos p r o m i u i t . Quod maiina G b r i s l i fuerit lypus nionel G b r i s l u s , d i i e n s < Patres v e e l r i e d e r u n l i n deserto m a n n a e l m o r i u i suot . > Et i i e r u m de se verba f a c i e n s : c Ego suni paois, q u i ex coelo descendi , > quem teslatur quoque Iribuere vitam aHeniam. Sed i u l e l l i g i l carnem suaui, quam praedicat dare v i l a m m o r l a l i b u s . H u n c c i b u m vult ita colligi e l c o m p o i l a r i ab bis qui l a b e r n a c u l u m incolunt, ut abuudent i n s l a r c o p i * c o r n u q u o d d a m . N a m i u q u i i ad apoblolos utpole confirinalos i n religionis negotio p r caeteris : c G r a l i s accepistis, gralis dale . P r a t e r e a curo apoeloli p l u r i i m n n coacervassenl s p i r i l u a l i s a l i m e n t i , m e r i i o b a n c vocem audiveruut, quo deinde l a r g i u a idem a l i i i i e n t u m d i s p c r i i r e n l in iiifirmioree. Siquidem e l bealus P a u l u s a i i c u b i s c r i b i l : G u p i o vos v i dere, u l i i n p e r l t a r vobis d o n u m a l i q u o d s p i r i l u a l e , ut coufirinemini '*.> P r a t c i p i l quoque ut legalur manna cum contrtbulibus, scilicet nostrae e l v c r religionis consortibus, ne commisceainur baereiids diversam d o c l r i n a m seclantibus. Nec q u i d , a i l , ex eo reservandum est in c r a s l i n u m . e n i m evanescenlibas lypia u m b r a eat quaerenda : nec inbaerenduin supersiiliosius l e g i , poslquain gratiae coepit coruscare divinum jubar.
t r 1 8

Nam si secus fecerimus, lcgem umbratnque secitti Ciierimus, poenas et c o r r u p t i o u e m non subterfugiem u s , qucmadmodum eignificalur per vermcs. H u i c a l l e s l a i u r Paulus : I n u l i l i s vobis factus est C b r i s i u s , q u i per legem j u s l i f i c a r i sataguni . Yeruintaiuen qni peccalis faligati requiescere et veruiu arripere c o n a n l u r S a b b a l u m i n G h r i s t o , i l l i s non imitilis esi legis d i s c i p l i n a , q u quasi manu ad G b r i fttiiin lios adducere polest commista evangelicis p r a ^ o p l i s , sicuti perbibel i l l u d C h r i s l i d i c l u i n : l O m tds scriba doclus i n regno coelorum, sfmilis esl honiini pairifumtlias, q u i d e p r o m i l ex Ibesauro suo r c t e r a et nova **. Proinde c u m veratn Sabb i l i celebrilatem tcneamus, ne comportemus amplius inanna scilicet soli hihaerenlcs lilierae : nec elta.u extcrna slringatutir c i r c u m c i s i o u e , nec iinmoleinua v k i i m a s quae i n lege praescribunlur, c u m nunc ipsa fruatnur v e i i t a i e , quse i l l i u s c e m o d i typis est adnntbrata. E t baec quidetn baclewus de matina, quod legebalur interdiu. Gauerura c o l u r n i c e s , q u a vt ^peri a d v o l a r u n l , designanl c a r n a l r s Judaeorcm cupiditales et revera j E g y p l u i n redolentes: qttas d u i n aequuutur cupide, non tenucre lacryinas obtenebrati animis, non crucifigemes carnem cum affec i i b u s e l c u p i d i l a l i b u s . Praeeipil enini : < S p i r i i u aiubulale, el c u p i d i i a l e m c a r n i s ne pei fccerilis > Quare vesperlino demum tenipore adveutarunl c o t u n d c e s ? Q u i a is q u i cupide a c c i p i l et anipleciitur l c r r e n a , i g u o r a n l i x et inscitia i c n e l u r tenebris, non babtMis i t l u m , qui d i x i t : Ego sum lux m u n di * . > Quapropter d i c i i de Pbarisaeis : < S i n i l e eos, ca3ci sunt ducos caecoruni . i n l i b r o N u m e r o r u m de c o m m i s l i o n e d i s s c r c n s , a i i : c F l e v i t populus i n m e m o r i a m revocaiis cibos quibus i n ^ E g y plo suut s u s t e n i a l i * . Sed n i b i l i l l i s lsraelitae fuere l o l e r a b i i i o r c s , quos oportebat prebendere m a l a cupiditale devinctos, Caelerum priscus populus nec suam neduui a l i o r i i m saluiem a c c u r a r e q u i v i t . A l Deus qut, quaB n o u suni i p i a s i s i n l , v o c a l , o b l u l i l ingratis i l l i s coturnices. F o r l a s s i s eiiam i l l u d , quod a c c i d i l Eliae , c u i vespere apportabanl c o r v i carnes, priscuiu p o p u l u m d e l i n e a v i l . Afferebam a u l e m c i b u m felidiorem et p u t i d i o r e m , quae ulraque s i g n i i i c a b a n l carnales voluplates, quas, c u i u p r i m o p a lienter 265 s e i Deus, posiea severiler p l e c l i l . N o n e n i m vult ipsis, quoad v o l u p l a l e s , explere a i i i m u m : iino magis suadeta ipsos eo addticere quaerit, ut cognoscanl magnam poleniiam D e i , c u i , q u i d quid voluerit, peiactuin s i u N a i n i n c r e d u l i l a l e m semper subseqinmlur signa et m i r a o u l a . A b r a b a i n famis p c r t c u l u m adit e l descendit i n i E g y p t u m ; baud m e l i o r l e g i l u r fuisse c o n d i l i o J a c o b i . N u l l i b i lamen i n i r a c n l i m e n l i o fil. E r a n t enim perbelle in fide c o r r o b o r a i i , e l b u m a n o r u m casuum baud expertes, nec l u r p i i e r , ut i l l i , obloquebamur et o b m u n n u r a b a n t . Nec quoque tiumaiura m o r l e , ut i l l i , praerepti s u n l . N a n i n e u l i q u a i n coeiestem panem aveisantcs se dcdebanl v o l u p i a l i b u s : quod quidem poslea focisse constat Judaeos, qut poslbabebanl volop:alibus e l niundi deliciis fi 'ein i n G b r i s l u i n , sicut erudiinur parabola cvangelica, quando i n v i i a l i piaeferebanl c o u v i v i o splendido e l opiparo, ulius a g i u m , m c r c a h i r a u i a l i u s , porro alius uxorem Haud i g i i u r i i n m e r i t o a u d i u n l dicenieiu G b r i s t u m : c Moses accus i b a l vus, uam de vobis ille scripsit * . > De.iil euiin eis Deus loco a l i m c n l i pancm, q u i c o m pleclebauir omuem s p n U u a l e m v o l u p i a l e n i . Inscrviens palalo ejus, c u i m i n i s i r a l , singulisque, quod a p p e l u u l , oflerl. Lacte alit e(3s, qui lac a p p e l u n i , q u o n m i de numero sunt infantes i n C b r i s t o , e i adbuc rndes : bos, i n q u a i n , r a l i o n a l i pascit, quod afleelanl, lactc. lnfirmos reflcil o l e r i b u . Perfectis et per omnia e x e r c i l a l i b , appoait s o l i d i o r e m c i b u m . l l l a s escas c o i i v e b i m u s co die, q u i praecedere s o l e l S a b bati c e l e b i i l a t e m , e l s i g u i l i i a l praesens sa^ciiititii. Nam i n s l a n s e l fulurura saiculum non concedet a m plius colligere e s c a s : i n eo fi tiemur, si opera e l studia m u n d i contcinpscrtnius, e l c u l i u i divino vacaverimus, actcnia bealitudinc. Ha3C o b l i n g e i b i s qui non excesserint l o c o , i n quo steterunt, i d e s l a C h r i s l o : neque ignos f e c e r i n t , scilicet ad p r c c a n d u i n : ueque s u s U i l e i l n l peccali oniis. N a m inquit : c Quasi onus grave incubuerunt n i i b i . F r u i l i o aulem illa acterna? bealitudinis vocatur v o l u p l a r i a c l saneta, s i c u l i aJibi i r a d i l u m est : Sabbala tnea sunl j u c u n d a e t sancla .
i X 8 , 1 7 l u l i s ( f t 1 0 8 t

w Joan. v i , 49. i b i d . 5 1 . M a l i b . x . 8. R o m . . 11. Galat. v , 2 . " M a U b . x m , 52. Galau v , l 6 . J o a n . , 12. Mallb. xv, U . N i i m . , 4. 111 K e g . , . Mallb* x x n , 2 fceqq. ** Joan. v , 4 5 . P s a l . x x x v u , 5. Ezeob. x u v , 2 4 .
9 i 8 8 8 4 8 7 8 8 8 8 8 1

1 8

1 0

8 1

tS3

COMMENTARII IN EXODUM.

594

{Juos tu viditii: quia *unt teniore$ populi, e t c . N o n i g i t u r sermo nunc est de e i t e r n i s populi i c n i o r i b u s , q u i h u i c gubernando praefecti s u n l : i l l o s n i m i r u m d i c i t , quos Ititellectu Moses solo q u i v c r a t percipere i l l i r e i fbre idoneos. N e Uaque Moses delrectet m o u a r c b i a m , quasi eollegae ipsi a d j i c i t u i t u r illfi sentores. L e x -eniin non tnnlis p o l l e l v i r i b u s , u l sola nos i n s t i t u e r e e l e r u d i r e perfecte valeat. P o s t H o s e n autein i n e x i r e m i s lemportbus numero perfecii a C b r i s l o c o n s t i t u u n t u r scniores, q u i g u b e r n e n l p o p u l o s . l l l o r i i m quasi priinitiac censebantur d i v i n i d i s c i p u l i . De spiritu luo qui est super ie dabo eis, e i c . S c i l i c e t ut i n t e l l i g a m u s Deiim uno eodemque sancto S p i r i t u anlccessorcs nostros nosque s a n c l i f i c a r e . l d e m e n i m S p i r i t u s , q u o m o v e b a n l u r propbelai, et i n n o t i s e s t . S i q t i i d e m u n u s est P a i e r et u n u s F i l i u s . C u m a u l e m S p i r i t u s s i l unue, e t q u i a varia s u n l d o n a S p i r i t u s , non proptcrca dicendutn esi S p i r i l u m d i v i d i ; absit ! S p i r i t u s unus est, nullanique p a l i l u r d i v i s i o n e m , perfeclusque est per o m n i a . Duo deeranl numero septuagenario,quorum n o m i n a eraut Ifoilnd et E l d a d , quos quoque r e p l e l S p i r i l u Deus et v a l i c i n a b a n t u r . Q u i d a m conabantitr i n bis per rep r e h c n s i o u e m exslinguere propbelise donutn. A t Moses praevidens m y s l e r i u i n C b r i s l i , ait : c Q u i s det, u l popnlus Dei universus propbeiiae s p i r i l n floreal, quod i i e l , s i D o m i n u s fudertt S p i r t i u i n s u u m super eos . > l n t e l l i g i m u s n u t e m legem p l u r i m o s erudivisse e l conjunxisse C h r i s L o , at fuisse i n f i r u i i o r e i n , q u a m ut qutverit o m n e s conjungere C b r i s l o . E i i a m bos, qui a b f o e r a n l , S p i r i l u s a n c l o i m b u i l C b r i s t u s . Nanri e i h n i c i vocali s u n l ad v e r i t a l i s n o l i l i a m , non opera M o s i s , nec p c r l e g e m : sed niagis virtute et pol e n l i a ooeleslis P a t r i s r e v e l a m i s i g n o r a n l i b n s suam i m a g i n e m , id e s l , F i l i u m . Y o c a t o s vero sanclos i v d d i d i t d e l b u t o s fragranlissimo S p i r i t u s s a n c t i unguento. A t Judaei, servienles l e g i , zelo quodam percilt j e m u l a b u n t u r i l l o s q u i i n C h r i s l o e l fide j u s t i t i a m 266 assecuti sunt, quique S p i r i i u s s a n c l i iuunere v i g e n t . V e r u m Moses praevidens m y s t e r i u m gaudio e x s u l l a v i l . Itaque non referunt i n g e n i u i n Moeis, Imo degenerant JudaRt, q u i odio p r o s e q i m n t u r C b r t s l i a n o s . Et conversi tutii in solitudinem, etc. A q u i l a vertit : Inclinaveruni, vel respexeruni. \ b . " Hoc est verbum, quod ordinavil Dominus, e l c . ^ [XVI 25.] Mos c s i Scripturae eflfectibus n o m i u a ab . " \ causis repelila imponere. Q u o d e n i m i n effeclum , . \ prodtixit D e i s e i m o , i l l u m jussuni verbuin Dei v o c a l . Sk * C t t t e r u m manna n o n eet n o m e n , s e d ex ipsa i n l e r f 9 M 1

rogaiione nomen i l i u d e x o r t u m est. Juxla numtrum BtUarium animarum, etc. S y i i i m a c l i i i s b a b e t : Quantum singulis competit dimensum.

cum melle, e l c . A q u i l a l<gil: Similam

cum oleo. S y m m a c b u s r e d d i l : Ul mellis favus. A d p a r -

l e m PbGeniciae. S y m a i a c b u s t r a n e l i i l i l : U$que ad fines terrce Chanaan. . , , Ei percuiiet petram, e l c . | X V U , 5.] I l e m i n e r i i

\ 6 ' *

manna e l c o t u r o i c e s , q u i b i i s p o p u l u m p a v i l D o m i uus, autecessisse pra?sensiniraculum, qno c o n l i g i l , iit icta pelra profunderet i m m e n s a m v i m aqiia? populo s i i i e n l i et aquarum p e n u r i a l a b o r a n t i : q u a i n vis p s a l . L X X V I I , v i d e a l u r i n p r i o r e loco ponere, si respicias o r d i n e m , praesens m i r a c u l u m . Poptdua mo\&riienioriam i l e r u m o b i n u r n i u r a v i l , pra?tendens i l i n e r i s

, ) ' . , \ . \ , c .

, , , jioat, stias e l la?dia. l i b r o N u i n e r o r u m in \ , <\, , \ * \ , c ; > \ , , . \ , . ret n o n n i b t l , b l colligere erat ex v e r b i s l i a c a s i n sanguincm lur a -

rovocant d c l i c i a s quibus in j E g y p l o affluxerinl, et i n baec verba ora i n d i g n a n l i a s o l v u n l : c H i c ( s c i licet i n solitudine) nec conseriintur a g r i , n o n ficus n a s c i t i i r , nonviiieaesuni, nec vidireest malapunicn, neqne aqua o c c u r r i l , nt possimus reslingtier* to: ridam silim

. C a f l e r u m , ut mea IVrt s e u l c n l i a ,

i s l a c o i i l i g e r e in iuense p r i m o post o b i l i u n Maria*: l u m d e i u u m p c l r a lacia effudit aquain. Moses j u b c t u r lioc loco s o l u m assumere A a r o n e m socitun, r i a l l o q u i petram. C u m vero v a c i l l a n s fido a d d u b i l ; pelra bac vobis educenn s e l aquas Agyi>reprelitndun-

quse p r o t u l i t , dicens : < N u m ex

a q u a n i ^ ? > bis v i r g a i n i n f l i x i l pelrac, curo antea i n i E g y p t o semel extenderil v i r g a m , converlerit. Quapropter, ne impune f c r r e n l i n c r e d u l i t a l e m , O o m i n o d i c e n l e , ipsos p o p u l u m non inducturos i n terram p r o m i s s a m .

anibo

V e r t i m n u n c i n s p i c i a m u s et populi i n c r e d u l i t a i e m , q u i p o s i q u a m loties e x p c r l i s u n l salutarein Doinini v i r t u l c m e i p o t e n i i a r a , n i b i l o r a i n u s i n i n c r e d u l i l a l e m prolapsi s u n l , nec N u i u , 29. " N u m . x x , 5.

1 1

desiderarunt,

ut par c r a l ,

i b i d . 10.

595

PROCOPII GAZ/EI

596

i c r r a m Ghanaan : nec c o n s i d e r a r u n l diflicilta esse p u l c b r a . N o n e n i m ex o l i o , sed ex laboribus p u l c b r a c i bonesta o b v e n i n n t . C a t e r n m haec reservabanlttr G b r i s t i a n i s , q u i per varios casus et t o l d t s c r i m h i a vellel r e r u m t c n d u n t i n a?lbcream m a g n i D e i a u l a i n . Ingrati i l l i Judaei terque quaterque beatos j u d i c a n l i l l o s , qtii post devoratas c o l u r n i c e s niortem o b i c r i n t . Moses n o n n l b i l tot vise aemmnis fractus c u m elaudicare p^rcussisli M o s i redigit Deus m i r a c u l a , quae antea edidisset fluvium. Quasi dtcercl : V i r g a , d i v i n a , quomodo non poierat elicere s p e m , inquiens : E c c e i n flde, n u n c seniores, n u n c A a r o n e m s o l u m ascire s o c i u m j u b e t u r . In i n c m o r i a m quoque m i n i s t e r t o virgae. N a m i n q u i t : Gape v i r g a m , qua flumen i n sanguinem transformavit e r i s . E g o adero. Nou virtule tuum, qiise l a i i l u n i

aquam ex bac pelra ? Praelerea a r r i g i l ejus a n i m u i n ad m e l i o r e m

ego stabo cornm te. N o n solus et destilutus

sed n i e u m , q u i l i b i a u x i l i o s u m , i l l u d n i i r a c u l u m e s l . Ipsevero b x s i t a n s e l a d i n c r e d u l i l a i e m propendena bis petrse i n f l i x i l v i r g a m . A t Deus p a l i e b a l u r , n i l i i l niotiis v i r i i n c r e d u l i l a t e , p r o s i l i r e aquae ad e n u c l e a l i o n e m hisioriae. C a t e r u m , nem, fecnndas s c a l u r i g i n e s , ne s c i l i c e t p o p u l u s s i m i l i rap^reitir i n c r e d u l i l a t e . H & c q u i d e m bactenus, q u a n l u m a l i i n e t u( et allegoriam o s l e n d a i i m s , m e n i i i i e r i s M o s e n , legem : A a r o M

sacerdotium ; M a r i a m repraesentarc ca?rimonialem lcgis c u l l u m . N a m a l i c u b i Iradit S c r i p l u r a :

f

c E m i s i a n t e f a c i e m tuani Mosen e l A a r o n e i n M a r i a m q u e . I g i t u r

ut b i n c palet, e l i a m

ipsa

declarata devi-

c r a l , ut v e n i r e l in partem et socielalem i l l i u s regiininis , quo g u b e r n a b a l u r p o p u l u s . clo P b a r a o n e , ipsa c e c i n i l c a r m e n vicioriae s i g n u m , quod composuerat pana s o n u m . N a m lex ct, qui in u n i b r i s v e i s a b a t u r 267 e i u o r i i u r non secus ac legalis c o l c n d i Deuin

Quapropler

Moses, gravem e m i i l e n s per t y m decanlani agnus. A t fungitur

ciiltns, iinmensam e i i n f i n i l a m Dei ilta

p o l e n t i a m . A l ha?c n j o r i l n r i n mense p r i m o . Siqiiideni in boc inense pascbalis inunolatur rittis. Capleruin jnstitia? S o l , prupter quem P a r i ralione affatus g e n l i u m

v i t a , exortus e s i in mense n o v o n i m f n i c t u u m . S i q u i d e m et ipse, q u i l o q u i l u r , d i c e b a l : A d s u m ut m a l u r i l a s frugum i n i n o n l i b u s , c l q u a s i i n mense n o v a r u m f r u g u m . runt ei Aores, flores, Inquam, v i s i s u n l i n f i i i m - i n C h r i s l o ad novitatero fluviorum. Ecclesiam: Refloruiuius S u r g e , accede ad me p r o p i u s , p u l c b r a mea c o l u m b a . Q u i a ecce liieins p r a H e r i i l , et imber a b i i l , A d v e n e superficic l c r r a ; . Teinpns seclionis venit viiae f c s l i n a n i e a , e l aspicienles i n v i s i b i l e , q u o d sola menie c e r n i l u r v e r , spiriluali, est? A d i n lege a
e 8 t

ecilicet d i v m u m C b r i s t i a d v e n l u m . M o r t u o l e g a l i c u l t u , s i l i vexalus est populus, p c n u r i a s p i r i u i a l i u m B i b i l i g i t u r l a r g i s s i m e G b r i s t i o r a c u l a secmtdiim P a u l n m scribenlein : c B i b i l cx Cbristus,

1 7

qnae ipsos sequebalur, p e l r a . A l petra erat erant seniores p o p u l i et sacerdoles,

infraclus et

immobilis exsisiens. Nam d i producta

v i n a n a l i i r a s u i s b o i i i s i n n i x a c o n t i r m a t a e l consotidata e s l . V e r u m quomodo aqua

i d e ? l , priricipes sacerdotum, Scribae et Pbarisa?i, q u i

Mose i n s t i t u e b a n i u r et e r u d i c b a n t u r , tandemque voclferabanlur i n c o n s p e c i u P i l a i i : Crucifige dere moliebantur o m n i b u s i p s u m n o n resurrexisse a m o r l u i s . Q u a m v i s o m n i b u s

9

elc. ;

el h i c erat i c l u s p r i n i u s . A l l e r sive secundus i c t u s e r a t , quein i n f e r e b a i i l G h r i s t o petrae, d u m p c r s u a modis impedimenta p a r a r e n i , a i l a m c n evangelicus amnis e x c u r r i t i n u n i v e r s u m o r b e m , j t i x l a p r o p b e t e v a l i c i n i u m : E c c e ego d e c l i n o i n ipsos u l fluvius p a c i s , et ut torrens inundans g l o r i a m g e n l i u n i * . H u i c a s i i p u l a l u r p s a l lnus : < F l u i n i u i s impetus exhilarant civitatem Dei m i s e r i c o r d i a m l u a n i , Deus : filii h o m i n n m sub
% 0

. > E t ad P a i r e m coelesiem ait : < U t m u h i p l i c a s t i U i a i u m sperabunt. Ii e b r i a b u m u r

u v

legmine alaruro

pinguedine d o m u s tua?, et l o r r e n l e a l i m e n l i l u i polabis eos. Q u i a pones (e e s i fons vilai perveniemus i n h x r e d i t a l e m p a t n i m , qqo quidem periingere ope legis n e q u i v i m u s .

pcr quetn

A l i l c r licet i n t e r p r e t a r i hunc l o c u m , quod Moses et A a r o n ob i n c r e d u l i t a t e m s u n i c u l p a l i . Gastra v a r i i s n u i l t i s q u e ponuntur locis ab h i s , q u i egressi sunt Augyplo. GaBterum n i b i l obstat q u i n per ordines et loca c a s l r o r u m i n t e l l i g a m u s v i r l u l e s , in quibus populus sequens c o l u m n a m uubis i n o r a t u r e l r e q u i e s c i i . Y e r u m d i l i g e n l i u s e x c u l i a m u s m i r a c u l u n i , quod a c c i d i i in pcrcussa p o l r a . P e t r a , qiia?. n a t u r a est s o l i d a et d u r a , p o l u m praebel affatim s i l i e n t i b u s , d u r i i i e s o l u i a in liquorem a q u e u m . N a m q u i in aqua reliquerat P b a r a o n e m n i o r t u u u i , c l ligno injeclo aquain auiaram reddideral d u l c e m et p o t a b i l e m , qtttque in apostolicis deHciabatur fouiibus reqtiiescens sub p a l m a r u m u n i b r a , j a m D e i capax efficilur, signiOcante i p s o Deo s b petra, quod sit aridus et durus i n c r e d u l i s . S i v e r o q u i s adiuoveai v i r g a m l l d e i , d u l c e m offerat a q u a m s i i i e i i l i b n s . t E g o e n i m , i n q u i t , et Pater meus v e n i e m u s , e l mansionetu apud ipsum faciemus . > I n U b r o N i i m e l o r q m additqr : t Quia siiperiori, meliorique non c r e d i d i s t i s , ut sanctificarelis ine**, i d est, b o n o r a r e l i s labiis : at i m p i i uie. R e v e r a enim intpius < s l bonorare Deutn, non r a l i o n i b u s r i i n a r i s u p e r s l i t i o s i u s poleuliae. Y e r u m l a m c n j u s t i peccanl i p s i u s opera : sed o m n i a ascribere diviiirc et m e n l e . U t namque Deo : N a m P o p u l u s illo l a b i i s David i l i i u n siquidem suis
% v,

nuiiile alienatus r s t a Deo, et lamen v i d c l u r aliquo modo appropinquare excusat, dicendo : E l afipiclus e s l Moses i n c o n s u l l o , subversus et i r a u s v e r s u s est, d i v i s a m b a b u i l l i n g u a n i . Venil

me b o q o r a i , at c o r c o r u m p r o c u l abesl a u i e " ; sic pius s o l U h a b i l u r l a b i i s . Q u a p r o p l e r propier i l l o s * \ e t | i o n propter s e i . contradiceiile. spliiiuin a c l u s a populo A t quomodo

Non credidit labiis

affliclus e s l Moses ,

propter i l l o s ? ipse caueam i n f e r t : Qtiia e x a c e r b a v e r u n l

ejus, et d i s t i n x i t

autem Amalck,

el

profeclus

esl

Israel
1 7

in

16

J t

4 0

Psal.

M i c l i . , 4 . C a n t . , 10-12. I C o r . , i . " J o a n . , 6. Isa. L X V I , 12. M,v, 5. " P s a l . x x x v , 8-10. J o a n . x i v , 2 3 . * N u m . x x , i 2 . " Isa. x x i x , 1 3 ; M a U h . x v , 8. v, 32, ** i b i d . 5 3 ,
v

COMMENTARII IN EXODUM.
'Paptdlr.
r

5M
autem Mose$ Jesu, e l c . [ X V I I , 8.] Genesi p e r -

H v , Raphidim.

Dixit

$ * , .

F u i t A m a l e k lertitis ab E s a u , ut i n h i b e t u r * , n a l u s ex T b a m n a pellice.
7

, , , \

Sed q u i a Josue g n u m bellitm l u r et

euccessums

e r a l M o s i , et m a iucovirtute nomine,

i l l a l u r u s populis Palaestinam p r i u s , ut
8

l e n l i b u s , non i m m e r i t o ceu T y r o q u i s p i a m i n s l r u i e x e r c e l u r 268 discat o r a l i o n i s domandos esse bosles. In l i b r o N u i u e r o -

, \ -. \ * ,

r u m v o c a i eum A u s e n * ; n u n c , mutato

i p s u m Moses appellal J e s u m . A n l i c i p a l i o n e i g i l n r quadam boc loco n u n c u p a l u r Jesus, s i c u l i Jeruealem nominaiur u r b s , q u prius dicebalur Jebus* .
8

6 \ , .

P a r i ralione Bsesam n u n c u p a l S c y l h o p o l i m .

Q u e m a d m o d u m duces seu imperalores p r i u s commeatuin praebent m i i i l i b o s , et deinde signum pugjiae p r o p o n u n t ; sic diviuae v i r t u l i s , milites s p i r i t u a l i capto Ecce c i b o , pergunt i n bostem a u s p i c i i s e l dttciu J e s u . fueril exempius l y r a n consequeiitiam o r a l i o n i s . Quantisper b o m o i n f i r m i o r e s l , nequit per se depellere boslem ; sed Deue

m u l t i s plagis e l v u l n e r i b u s c o n t u n d i l hostem, ut i n f i r m i o r e m t u e a t u r . U b i vero

n i c a s c r v i t u l e , e l per b a p i i s m u m i m p l e v e r i l l y p u m m a r i s R u b r i , nec non bauserit aquam l i g n i dnlcedine tentperalam, requieveritque sub p a l m a r u m o p a c i l a l e pastus eo&lesli a l i m e i U o , e t c o g n i t o p e t r a m y s l e r i o : i s , i n q u a m , non a l i e n a v i r t u t e deinceps, sed p r o p r i a manu p r o p u l s a t e t fundit bostem , u l q u i e x c e s s e r i l j a m p u e r i l e m aetalein ; ncc a m p l i u s u i a i u r duce Mose, q u i fuii m i n i s l e r D e i : sed s e q u a l u r cojus lypus fuit Jesus. Ducis parles g e r i l i s , q u i i m p l e v i t legem et successit Mosi : qui n o m i n e praedictus e l quasi pr.emonstraius e s l . N a m C b r i s t u s , quem J o s u a
8 0

ducem D e u m , quoque ipso sub lege fuit Cbri-

repraesenlavit,

s i c u t i Josua sub Mose. N a m c i r c u m c i d e b a t u r , solvebal d i d r a c h i n a . S i q u i d e m d i c i t : N o n v e n i ut s o l v a m l^ge n , sed ut i m p l e a m . U t Josue eligebat viros fortes e l slrenuos ad debellandum A m a l e k : s i c s l u s delegit aposlolos, quibus vcre dicitur : c Vos genus e l e c i u m , couseruit cum populus in a c q u t s i l i o n e m " . Frelus aposlolis niauum f o r a s " . > Joannes autem u i v i c l o r e s coronat eos, q u i cum saeculi hujus regale s a c e r d o i i u m , gens s a n c l a , p r i n c i p e , de quo mundi ejicietur sunt. Ait pattierunt Ascendit Populua buniilem intafigura abierunt,

l o q u i l u r i s , q u i o m n i a v i n e i l : c N u n c est j u d i c i u m m u n d i bujus : n u n c princeps bujus

8 8

illo ct per i l l u m v i c t o r i a p o l i l i prxclarae rcs geslae a G b r i s t o sua e r e x i t . decertantem.

e a i m : c S c r i b o vobis, a d o l e s c e n l e s ; q u i a fortes estis, et y i c i s t i s i l l u m m a l u m . Moses i m p e r a l J o s u e , t i l i n c r a s t i n u m ducat a c i e m i n s t r u c t a m i n bostem. N o n enim et i n n o l u c r u n t i l l o tempore : sed lege d e m u m sublata Gbristus adveitit, et l r o p a u t possirous c o n s p i c e r e e m i n u s G b r i s l u m pro n o b i s , ut s l r e n u u m itnperalorem,

In collis c a c u m e n , ut inde p o s s i l prospicere pugnam. S i c e l lex p a u l a l i m nos a d d u c i t i n s u b l i m e m l o c u m gi niamis legislatoris c e r n i l supinas, v i n c i t : at si a s p e x e r i l manus et litteralem sequatur s e n s u u i . c t o s e t i l l s e s o s , sed a l i q u i d m a l i conformes fuerunt lcgislatoris remissas, viucitur. Ila

s i q u i s legem s p i r i t u a l i l e r i n t e l l i g a t , is v i c t o r i a m a s s e q u i l u r . A l c o n t r a r i u m a c c i d i l , s i quis F o r l a s s i s i l l a verba significant l s r a e l i l a s non quoque ab boste perpessos. A i q u i incolumes ex eo p r x l i o

per o i n n i a fuissc

G b r i s t o o p p r o b r i u m ejns p o r i a n t e s , s c i l i c e t c r u c e m . quae oslendebalur eub vestris m o r i e m i n i

s %

c x t e n s a r u m m a n u u m . Q u i carebant luijus a u x i l i o , cadebant. l l o s a l l o q u i t u r e l C h r i s l u s . dicens : A i n e n , amen d i c o ?obis, nisi c r e d i d e r i l i s quod ego s u m , i n peccatis Quapropter . Manus Mosiserant hanc a d m i s e r u n t . lapidi, graves, ut sub h a r u m typo commonstrarettir c m x G b r i s t i . N a i n lsraelita3 difficuller docet P a u l u s c r u c e m fuisse offendictilum e l scandalutn Judseis

Moses i n n i t e b a t u r

s c i l i c e t elccto et a n g u l a r i G b r i s t o , i n quo recubuerunt ex Israel reliquiie s e c u n d u m e l e c t i o n e m . I l i , qnos proplieta reliquias a p p e l l a l , extensis p a l m i s susceperunt c n i c e m , G b r i s t o ipsos q u o d a m m o d o fulcienle et lutatite, ut d e c l a r a l u r per U r et A a r o n c m , q u i sub typo.doceut C l i r i s l u m esse et j u d i c e m et s u m m i i i n pontiflcem. E s t eteniro j u d c x integer, quem n u l l i s c o r r u m p e r e poles m n n e r i b u s . PraBtcrea cominel, quod pontificis est, reliquias sttcundum electionem i n s a l u l e , qua3 i n l e r v e n t u lidei e l a s s i i n i l a t i fuissemus G o m o r r s . NUi e n i m p a r t i c u l a significat, per i s t u m s a c e r d o t i u m . N a m U r p r o p i n q u u s erat A a r o n i s s i genus i i i l u e a r e . U r sepbus, roaritus e r a l M a r i j c . Operaliones legis c r i g i i : legemque linis e l s c o p u s ciunl crucis
s e

obvenit. P r o i i i d c d c

C b r i s l o ita v a t i c i n a l u r Isaias : c N i s i Dominus Sabaotb r e l i q u i s s e l nobis semen, u l S o d o m a facti essemus, sennonein p o r l e n d i v e r u m 269
u t

stquidem,

teslalur J o abjectas, quis s i ;

degravatas stupore J u d a i c i e

m e n l i s , et h u i n i manifeslat

collapsam fulcit lapide. Quapropter

P r o i n d e suo siatu per cxpansas m a n u s evangelica

legis, nempe G h r i s t u s . N a m s i q u i paulo gunt o c u l a l i o r e s , facile i n lege et vere p c r s p i mysterium. alicubi h i s l o r i a b a b e t : c N c c i o l u nec apex dc lcgc Hisce siguificalur C h r i s i i nii r e c l a m e l i r a n s v c r s a m c r u c i s l i n e a m . Canso A i n a l o k , i n q u i t Deus : < S c h b e m e m o r i a , poneque i n aures Jesu, > eic.

p e r i b i l , e t c , designans h o c , ut ejus perpetuo d u r c l

% 7

xii,

G'ii. x x x v i , 1 2 . N u i n . xni,50. Josue. XVIII , 2 8 . M a t l b . v , 17. 51. 1 J o a n . n , 13. J o a n . , 24. " l C o r . i , 2 3 . " M a l i h . v,
% i 4 9 8 0 8 1 8 V

8 1

P c l r . n , 9. 18.

8 1

Joaiu

PROCOPII G A Z . f l l r a c u l a el iMoria*. prsclara opcra , quae continenlur evangelica btstoria ,

, atlern* consecranda

600 esse ne

In aure$ pone$ Jetu, elc. Nam quaedam dona et anaihemala sacra exielimantur aanctorum scripta e i voltimiua. Exstruxit allare,etnominavil illnd: Dominus refugium menm, elc. [XVII, 45.] ChTistus enim revera refugium n o s l m m e s l , ciini devicerit principem srcculi tmjiis : ei procnlcaverit p r o t r i v e r i l q u e p o l r n l i a i u mortig, oflerendo seiuetipgum pro nobis v i c l i m a m irreprebensibileni in odorem bona fragranliae Deo et P a l r i . TypMs C l i r i s l i e r a l i l l a ara, c u i e l nomen c o n v e n i i : Domiuus refugium metnn . O c c t i l l a manu domans d i a b o l u m , quem A m a l e k adumbrabat, p o l i i u s est g e n t i b n s , cjusque d i r i p u i l vasa v i n d o forti ipse a l i c u b i l e * l a l u r \ Spnlia adjccit p r i s c i s gregtbus, dicens : 4 Et aliag oves babeo, quae non guirt de caula bac-: et illas me oporlet adducere, et voceni meam a u d i e n l , eruntqiie un-im o v i l e et m i u s p a s i o r " . 1 N a m gecundum P a u l i p r o l o q i i i u m : Ipsc est p a x n o s i r a q u i fecil ex utrisquc unum e l inl*r~ stiliuiM maceria; d t r u i l * .
8

Igitur baud immerito Jesus f u i i i v o u s C b r M i . N a m i m p e r i u m , cum esset cirea J o r d a n e m . accepii : . * vx quo baptizaius Gbristus egredu>ng E v a n g e (81). \ \ lii semen spargcre c a j p i l . Ille d u o d c c i m c o n . \ c l i l u i l gorleg quas d u o d c c i m tribus capcrent apovallcm (82) , \ c (85) . *6 b a M c d i l a r i o j u r e ; a l bic duod<'<im ablegavil tfolos in u m v c r s u m reiricem Pei dicente miper o r b c n i , n l metirentiir Jesus

inbernaculoriifTi, Jesus give Josua ronservavit meRaa.b; at v e m s i n q u i l : Ecce TOS i n regntim in c i i i T e s , relinquetor pnblicani et m e r e t r i c r s prxcedunt

. > \ , ^ (84) },

> Jos 1132 clangore et clamore c o r r n e n i n l m i i r i vorsum est D o m i n o : c N r q u a q i i a m lapis

Jeri( b u n l i s : at tcmptum

\ . >

, . lapide * . Posiremo J o s u a , ncc Moses, i n , . | e r r a m promissam i n d u x i t popnlum. flhm lex erat J m p e r l c c l a . A l gratia C h r i s t i perfectionein babel. Q

Caclertun q u : c r l l u r , quibus a n n i s i n s t r u r i t Israelita* congresssi sint curo A m a l o k i l i s . N a m inermeg profocii s u n l i E g y p i o . Apparet igitur eos usos esse i O g y p l r o r u m a r m i s quas d e i r a x o r u t i l ASgyptiis. q u o t Ipare d^\oratos landem ejecit. N e c o b s t a l qtiin allegorice sub bac a r m a t u r a intelligas g l a d i u m Graecnm, de quo inquit Jeremias : facic Graeci g l a d i i s i n g u l i ad populos suog se recipient > T a n i u m auiem i b e s t ut f u g e r i n l Jud;ei, ut c o n s l e l etiam persecutos ipsos esse bostcs. In bunc m o d u m 111 singularo certamen descendebal Davtd respuous paMOpliam S a u l i , capiens aulem quiuque bevcs lapides, quibus appelebat b o s l e i n , quein et p r o s i r a v i t . Debinc p o l i i u s gladio b o s i i l i , suo G o l i a l b t r n n c a l gla.lio. N i s i e n i m n a i l q s esset g l a d i u m bostis, caput bosti atnputare nequivisset. P c n m i t bosiem lapidibus quos s u m p s i l de campo Hebrseonim : a l caput abscidit bosti suo, quo cinotuft v c n e r a l , gladio. Audipit Jetliro $acerdo$ Madian socer Mo$is, e l c . usque ad haec verba : Et audivit Mo$e$ voeem soeeri, f((ecil quwcnnque ei dixerat>elc. [ X V I I I , I.] J e l b r o etbniciis f u i t : et sacerdos c u r a b a l s o l i l a m eo temporc r e l i g i o n e m . A d o r a b a n t q u i d e m a l t i s s i m u n i Deum s i c u t i e t Melchisedccb : nec l a m e n i u t e r i i n abslinebant ab i d o l o l a i r i a , c r e a t u r a s scilicet conjungenles et applic-anteg e i c t i l l u i , q u i s o l i d e b e l u r O f o , S i c e l i a i c n u m q u i d a m G r e c i venerantur Hebraeorum D e u m , nec i n t e r i m fugiunt i d o l o l a t r i a m : et s o c n i i meditnn q u o d i\.\n\ inter veram et falsam religionem iter, sese noniinare a u d e n l pios. H u n c r e l i g i o n i * c a l l c m c u m quosidam p r e m e r e n l Judaei, gravi increpatione inccssebaniur ab E l i a , d i c e n t e : cUsquequo v o s c l a u d i c a l i s 270 ^ cogitationes? S i D o m i n u s e s l Deus, s e q u i m i n i eum : sin B a a l , ite post e u m " . 1 Stib J e l b r o itaque l a c i l e i n n u i l u r gcntium ipultitudo ad pORnitenliam i n v i l a t a , quae p r i u s g r a v i s s i m i s e r r o r i bus acla erat. N a m genles antea i n oinnibus se opposuerant Deo, ipsi obsequi reciisantes. T a n d e m sua sponle instar t r a n s f u g a r u m , d e s e r l i s diaboli c a s t r i s , transfugiunl a d d i t i n a m legem, i d est ad p r i i n a m i n t t i l i i U o n e i n , quae fil s c c u n d u m tcnorem s a c r a r u m L i t t e r a r u m . E t i n buuc m o d u m pervcnit i n p r i m n m l a b e r n a c i i l u t n . S i q u i d e m lcx b u c bomines adducere n o v i t . Dehinc persuasac gentcs veleris t e s l a m c n t i relaliooibus paulaiim p e d e l e n l i m p r o c e d u n i ad y e r i t a l e m unius e i s o l i u s D e i . In h u u c m o d u m proOcil
i n u a s

P a a l . x x x i , 7. Ktiv 2. |erem.
a f

M a t U i . x u , 2 9 . J o a n . x , 16. -, l d . l l l R g . xvui, 21.

n

E p h e s . 11, 14.

' Mailb.

x x i , 31

M a t l h .

HOTM. ( 8 | ) " (85) . . >. . . (82) ^ . (84) \ , ,, * ^. ), . .

Wl

COMMENTARII IN EXODUM.

602 niagnus e l s u p e t a i adducere.

p i u s , fruclusque profert Deo, c l a m a n s c u i n Jethrotie : t Cognovj q u o d D o m l n u s e s l omnes deos. HJBC

e n i m est Odes i l l o r u u i , q u i p r i m u l u m fuennt m s t i t a t i e l bsereut i n classe catechu-

menorurn, quos reformans lex commemorando quae p r i s c i s e?<iierunt, n e q u i l ad perfeciionem * c n i o r i b u s Israel c e p e r u n l c i b u m s i v c panem c u m eo i n r o n s p c c m D e i . S i q u i d e m i t i m m n t o s reddit C h r i s l n s verus A a r o n pane v i v o : ni*c ho .um \ e r u i n e i i a i n j \ r a e l i l a s bis admistos. Q u o d vero cibus ille, qitem tsto pane nos

A a r o n d i g n u m censet J e l h r o n e m , c u m qno ad e a u d e m a r c u n i l i e n s mensaxn e p u l e t u r . N a i n ipse u n a c u i i i perfeclos e l c o n genliles, dowl opiima myslicus, reftail e l perflcil

sumpsere, f u e r i i

*<queniia verba : C o r a m D e o > P e r G l i r i s l u m igittir e i legis i n s t i i u i i o i i a i n ad perfeclionein progresftf i n c r e m e n l a s u m i m u s i u c r e d i b i l i a quoad i n l e l l e c l u m . N a m JtMliro a c c o d i l Mosen, eique c o n s i l i a dal, quae ex s u i a n i m i i h c s a n r o d e p r o m i t , el solerlfer suo Marle a d i u v e n i t . Moses socero erubescit, quod q u i d e m et P a u l u s quasi digito c o i m n o n s l r a l , in | i e u s : solum parere

E x c r e m e n i a p u l a v i legalia

prae e x c e l l e n l i a coguitionis G b r i s l i . E o s vero, qqi Mosen pcr C b r i s l u m o b v e n i l , d e l e s l a n l i i r , p e r s t r i n g i l Jeremias les s u m u s , e l r u n t eara lex D o m i n i apud
e

e x o s c u l a n l u r , et pciTeclioneni, qitae s i y l u n i , et i n ejus vanum scripscest

bisce verbis : Quomodo d i c i l i s : Nos sapienadapiavii Dontini, e l quid faclug

nos

est?Cerle

i n vaiuim

Scribse. Gonfusi

s u n t supieutes, i r a c i i

et c a p t i . Noltieru it e u i m verbum saluluren

p r o d e r i t eis sapientia * ? > V e r u m nobis, qui non r e j i c i m u s ipse s a p i e n l i a a Deo. . $

0

Sumionem,

vidislis

quct fecerim ASgypttis,

el<:. [ X V I I I , . ]

, \ , . , \ , , . * , , \ ; , accepeiunt; graiia C b i i s l i illa

Egregie p r a m u n i v i l Deus hisce verbis Judieos, et quasi a d i l u m s i b i prsestrnil elparat ad legislalionem, animos eorutn c o n c i l i a n s e l capiens magnis p o l l i citationibus, quaa s i c b a b e n l : E r i t i s m i b i p o p u l u s p e c u l i a r i s , rcgale s a c e r d o l i u m , gens s a n c t a . Q u o niam illi aberrarunt, adraiscrunt, u l nec magnifica illa proniissa c a l b o l i c a disserit Pei n sua

praeslitil bis q u i eam

ira

Ut audiat popultu colloquenlet perpetuo elc.[xviu,9.]Typum

t

nos, et tibi credat Palris.

%al

igUurhicccrnistrans-

> , , \ -

A g u r a l i o n i s C h r i s t i i n monte, et l e s i i m o u i i cotilingai monlem. Terrorem i l l i populo i n j i c i l .

. . Nam

U l religionem inferrei p o p u l o , e d i c i t , ne q u i s q i i a m i g i t u r , u l puerulis,

u l i l e est socordibus ut s i u l i n m e l u . A d e u m q i o l u i n supra i up^rabalur Most : S J I V C Moti : Detcende et obtestare populum, etc. [ X I X , 40,1 usque

calcea-

mentum podum I t i o r m u " . Et dixtt Dominut ad p r o m u l g a l i o i i c m Dei caperenl bonoiibus ligniim, propbetae elose vcuerari coliintur. S o ipsain Oecaiogi. Necessitas e x i g e b a i , ut, quatenus fas e l possibile e s l hotniui, a l i q n a m l p M e s . et dicenies l i g n o : c Deus q u i i i f n * . Qiiare opus nitns i n s o l i t i et
9

notiliaui

fiebra?!, qui erant educati e l e u u l r i t i iix falsa religione ASgyplirtriitn, colentes d i v i n i s m e u s e s l u ; et lapidi : T u g ^ n u i s l i notitia ? ne si n i h i l illorim flnniore mira erat illa

m e , > u l habei et solidiore A.le

m l i s occurrat, a r b i t r e n l i r

D e u m , q u i non sit i n r e r u m n a l u r a . Nara ea qiuo c e r n u n l i i r , m o n s l r o s i e x a u d i i i n l u r , obversantiir

oculis

speclacula^ ut appareat

eiiam n a t u r a m u n i v e r s o r u m D e o s e r v i r e , cjusque jugo cervices subjicere. [.\ ] , . Deus descendit ID m o i i i e m eub specie ignis,

re ipsa d e m o n s t r a n s ignem e x a r s u r u n i u l l o r e m i n eos, q n i legibue non s i n t p a r i l u r i ; nec l a m e n , u l soimiiaiijL Manichsei, i n igne v i s i l u r , quasi opus bab e a l m a l e r i a l i 271 nec ad eam g
n e n e

, \

, , ' ? , \ , ; . iiHm una nocle l e l h o dedisse 485 raillia h o m i n u i n , Mo?

U M i r t t

p o s s i i sonles. Ne scis i n v i a a angeli v i r l u t e D o u i i rein cguisse ullius elemeiili auxi-

S o l u m a r b i l r u m e l mediatorein i n m o n l e i n ascendere j u b c t ,

r e l i q u i s c o m i n i n a l u r i n o r t e m . N c c i d 6t, suinmo bonorc ducendiun appro-

qnasi c r u d e l i s et a d i i u difficilis v i d e r i s l u d e a l , sed ut cognoscant pro

p i n q u a r e D e o , e t i a x i m e ob i E g y p l i a c o s saciifii-uOs. H i s e n i i n , si c a s i i i a l e m o b s c r v a b a n l , palebaul dajm o n u m o c r u l t a adyla : quanto magis castis occulla Dei palcrc fas e r a i ? P r a lerea inajore piaeiOgativa, u l \ u l g o solet, dignus adtein habend >s est d u x , quam populus. P a u l o a i d c d i x i l Deus Musi . E c c c ego a d v c n i u l i b i babeant pcrpiiuo. Rtpc* c o l u u i n a n u b i s , ut a u d i a l p o p u l u s me loqticntein l i b i , e l fidem * J e r e m . , 8, 9.
e t

" P b i l i p p . , 8.

I Petr. n ,

9,

10.

* E x o d . nr, .

J e r e m . n , 27-

53 N a m oculos ad Mosen e l ad nubeni nigenam religiunem pcntlus i o l a et flcclil

PROCOPII GAZ/EI

604

l a i u u s p a u l o s u p r a quomodo quadam g r a d a l i u n e ad subHmiora v i r i m i s n o s t r a m montem d o d i i c a l o r a l i u . q u i c t i n q t i e i n g r e d i l u r v i r l u l i s i t e r . Moses o s t e n d i l prapccpia tegis : nubcs i n d i c a t m e n l e m , quae a n l c c e s s i l legem, et t r a n s i l u a q u d e p o s u i i e t i n t e r f e c i l o i n n e m a l i e repurgata : quae dcgnslavit aquas M a r a l b , s c i l i c e i v i l a m a saeculi i l l i s , qui l i g n i i m decenler et digne susceperint: v o l u p i a i b u s segregalam, et d u l c e d i n e m a p p o r l a n l e m g i n e , fruatur coelesli pane e l vere

qua; deinde oblectala p u l c b r i t u d i n e et arnaiiiilate c v a n g e l i c a r u m p a l m a r u m et fomiura fecunda s c a l u r i ainbrosia : quae deinceps satiata b u m o r e ex pelra profluenle v i u c a t , siquidem et potenter d o m e l per c r u c i s s i g n u m a d v e r s a r i o s . M e n s , i n q u a m , l u m demutn i n c u m b i t s p i r i t u a l i i i m s p e c u l a l i o n i si titatur dnce repurgatione, nos pariler corpore corpore scilicet e l v e s l i m e n t i s l o t i s a q u a . Oportet respondcal i n l c r i o r i . e l a n i m o puros ess<\ u l e x l e r n u s habitus Nam poliia vesti-

menta significaul vilae h o n e s l i i m a m i c l u m ct et carnis curain ne e g e r i l i s ad

h a b i t u m . Oporlet eniro c l i a m c a r n i s voluplates n e c a r i , s i

7 0

voluinus nos, quoad i n l e r n a p e i b i b e r i probos. Naih i n q u i t : l n d u i i e D o n i i n u m n o s l r u m J e s u m C b r i s i u m : cupidilalem . > Q u a p r o p i e r baud ab re quam l o n g i s s i m e a c a s t r i s infestanl. F o r l a s s i s hoc loco i n t e l l i g i l sensns, q u i speculasubmovet lex leprosos, e l i l l o s , quos haemorrboides

nobis c o b a b i t a n l : qnibus repudiura dare decet i l l u i n , q u i vult i n s u b l i m i u r c m Dei scandere

t i o n e m . T b e o l o g i a s i q u i d e m revera q u i d d a m a c c l i v e difliculler a d i t u est, ad cujus radices aegreremre potest m u l l i t u d o i n c o n d i t a . Q u a p r o p l e r besliae p.t j u m e n l a , q n valent s e n s i l i v a a n i m a , p r o c u l a m o u i e abignntur. M o t u e n i i n nioventur i r r a l i o n a l i , c l s o i i i m boininem m a l u m et i c r i i n i , q u e m , c u m uon s e q n u i i l u r s e n s u m . F o r l a s s i s hoc loco i n t e l l i g i t s i l capax Iheologiae, non o p o r l e l i m m o r a r i s i l v i s insidiose S i q u i d e m feris et b e l l u i n i s honiiiiibtis v e r i u n a c u m m a c u l i s suis v a r i i s : sive leo

capiantem a l i q u o d dognia aut v e r b u m , d e i n d e c u i n l u m u l i u e x s i l i e n l e m lacerare salubres sermones c o n v i c i i s . Q u i c u n q u e propius aecesserit, l a p i d i b u s p e r i m e t n r . sermones sunl lapides r i g i d i . S i pardalis fuertl, interficiatur

rapax e l ruglens qu%rens quem d e v o r e l ; sive apcr conculcans putcbras e l pellucidas v e r i l a t i s g c m m a s ; sive lupus A r a b i c u s et alienus. V e l si fuerit besiia a l i q u a praediclis s o l e r l i o r , quoque neceltir, ut vul pes scilicet fraudulcnlus a l i q i i i s bomo et i n c r e d u l u s , q u i pro diversilate r e r u i n et l e m p o r u n i v a r i a s i n (iuit formas e i b a b i t u s . V u l p e s qtioque quse parvas v i l e s c o r r u m p i t , magnis hoc p e r i c u l u m eflugienlibus. P r x t e r e a si rcstat a l i u d a n i m a l r a r n i v o r u m , quodque lex i m p u r u m p r o n u n t i a l e l i n c i b i s d a n i u a l . N a m ab bis sejuncius sermo legis, v u l i s o i i d i s et lapideis i n c i d i loco invenliones cousideremits et diligenter tabulis. L a p i d e s quoque i n l e l l i g u n l u r boc opprimunl. Verum m i r a n d a illa h x r e l i c o r u m , q u i iiiYcntorem et a u c i o r e m i m p i o f u m d o g m a t u m

perpendamus tertiitin d i e m , tn cujus d i l u c u l u m m a l u t i n u m

c o i n c i d e r u n t . un advenit ad nos u n i g e n i l u s Dei F i l i u s nou in p r i i u o r d i o saeculi, a m i n l e r m e d i i s temp o r i b u s , scd quasi i n l e r l i o et u l l i m o leinpore : et quasi i u d i l u c u l o p r i n c i p i o q u e diei fugalis nocte et c a l i g i n e 272
a

d nos profectus e s l . IIoc tempus, quod p n e c e s s i i a d v e n l u m D o m i n i , saeculi bujus p r i n et obfuscarat i d o l o l a i r i a c l m i p u r i l a l e v i l . e . At C h r i s l u s apparens p l u r i m u m desidemodum fatur : c N o x p r a c e s s i t , at dies apfllii : sed s u m u s filii l u c i s et fl i i per Caligo signi-

ceps c o r r u p c r a t laiiemur i n ea diei

7, 7 1

r a t u m d i e m o s t c n d i t . De boc die canit David : c H c c est illa dies, q u a m fecit D o n i i n u s . E x s u U e m u s e l . V e r u m s a p i e n l i s s i i n u s Paulus i n bunc p r o p i n q u a v i t . E t i t o r u m : c n o c l i s nec eam regionem, qua3 coelo subjecta c i r c u i t u tabernaculi s u i
7 B >

tencbrarum

sinnus

. > F u l g t i r a visebantur i n m o n l e S i n a , quae erant typus divinae l u c i s e l spleiidoris d i s c u r r e n l i s est. N a m i n q u i t : F u l g u r a tua a p p a r u e r u n l o r b i

ficat G h r i s i i m y s l e r i u m non posse c a p i , s i c u t i e l ille locus : c P o s u i t , > tenebrosa aqua a e r i a ,

7 7

tenebras a b s c o n s i o n e m suam i n
7 6

qu 3 solius i n d i g c t Dei eam i l l u s t r a n l i s , s i c u t i ct . > T e s l i s est e l i a m P a u l u s , stibindicabal evangelicoruin oracu*

P e l r o d i c i t u r : c Garo et sanguis n o u revelavit s i b i i n d i c a l u m esse m y s t e r i u m et revelaiionein

l i b i , sed P a l c r i n coelts . > C l a n g o r tub.c

l o r u m c o n s o n a n l i a m , qua3cum gaudio quodain i l l a b a l u r a u r i b u s

et a n i m i s . N a m Deus a l i c u b i per p r o -

p b e l a m i n b u n c m o d u m l o q u i t u r : 4 G o n s l i i u i super t o s speculalores, a u d i l e vocem tubae: E t d i x e r m i l : N o n audiemus. Q u a p r o p l e r gentes a u d i v e r u n t , et qui pascunt greges inter i p s a s . A u d i , l e r r a : E c c e i n duco in populum h u n c i n a l a , fructmn s c i l i c c t et legem meam repulerunt alloculi sunt
7 f t

aversionis e o r a i n , q u o d s e r m o n i meo n o n audiemus. > I l i n c a c c i d i t , ut

ausctiltarunt,

. S i q u i d e m tuba dicentes: c Non

evangslica per aposlolos p r i m o a p u d illos i n s o n u i l . A l sonus t u b a p e r v e n i r e l a d

speculatores,

genles, c u m p r i u s Judaeis d i c e r e l u r : c V o b i s necesse erat priino l o q u i sennonem D e i ; sed q u i a b u n c n v e r s a m i n i , e l vos iiidignos j u d i c a l i s aeterna v i l a , ecce c o n v e n i m u r ad gentes. S i c e n i m nobis praecepit Dominus magna
0 T t

. De hac (uba s c r i b i t quoque Isaias i n hunc m o d u m : c E t e r i l i n d i e i l l o , et tuba c a n e n t sed graeilem et t a r d a m vocem r e d d e n s , e l i n eola resonans annuntiabitur
8 t

. L e x q u o q u e d i c i polest tuba,

Jnda?a, i n qua c o g n i l u s e s l Deus. A t magna tuba s c i l i c e t C b r i s t u s insonat, dicens : c E t boc E v a n g e l i u n i regni i n u n i v e r s o o i b e i u l e s l i i n o n t u m o m n i b u s genlibus cdebant
8 8

. i S o n u m autein ceu organa

propbelae e l a p o s t o l i . N a m c i n

omnem

terram e x i v i t sonus e o r u m , et i n fines o r b i s y e r b a radicein montis S i n a . S i q u i d e m lex non i n m o n i e m

e o r u m . > Moses o b v i a m d u c i l p o p u l u m Deo i n addticerepolest

T 0

i l l o s , quos i n i o n n a v i t . S i c e n i m et S a W a l o r inquit : t V o b i s d a l u r a est nosse mysteria

7 1 7 8 7 3

R m i i . x n i , 14. Psal.cxvn,2i. R o m . ., 42. x v n , 42. M a l l b . x v i , 17. " I T i m . m , 46. Jerein. x w n , 13 M a t l h . x x i v , 4 i . * P s a l . x v m , 5 ; U o m . x , 18.

T e 7 8 8 1 e

I T b e s s . v, 5 P s a l . x c v i , 4. , 17-19. A c t . , 46, 47.

7 8

7 1

8 8

Psal. Isa.

65
B 1

COMMENTARIIIN EXODUM.
8

606

l e g n i : big v c r o non d a l u m e s t . PraHerea contiteiur P a t r i , quod haec o m n i a occultaverit gapientes et i n l e l l i g e n l e g , e l r e v e l a v e r i l p a r v u l i s \ N o n i g i t u r Moses, v e r u m G b r i s i u s nos ad perfeclionem a d d u c i l : c In ipso e n i m sunt omnes thcsauri sapientiae et c o g n i l i o n i s r e c o n d i t i . U e s c e n d i l autem ad nos ut ignis conflatoris, s i Hbet usurpare p r o p b e t vocem . c E l ipse b a p l i z a b i t vos i n S p i r i l u sancto et igne . Ignis quidem consumet quidquid i n nobis fuerii stiperfluum, et eliquabit peccati i m m u n ditiero, nec concedct ut redcamus ad absurdas voluptates, nosque i b i refrigeremus. N a m f a r i i sumus. f e r v i d i i n ipso s p i r i t u . Quapropter ait : f Ignem vcni inittere super t e r r a m , et quid volo si j a m succensus est ? H i n c et priscis a p p a r u i l ignis : caelerum fumus additus fuit i g n i , q u i signiGcat divime gloriae c o n t e m p l o r u m l a c r y m a s e l tenebras e x l e m a s , i n quas praecipiles d a b u n l u r , i b i e r i l ploratus et >lridor d e n l i u m .
8 8 T 8 8

Voces tube fortiores, etc. [ X X , 19.] Evangeliorura tuba clare et magno clangore resonat. I n i l i o atidieb a i u r i n Juda?a, deinde sua pomeria proferens evagala esl per u n i v c r s n m o r b e m . I m p e r a l Deus, ne quis speciilabuiidus propius accedal, sacerdoies adeunlcs sanclilicandos aut i n o r i i s pcnnain i n c u r s u r o s , etc. N o n enim ea v i r t u l e viget lex, ut nos possit sistere i n c o u s p c c l u i n D e i . V c r s a t u r siquid<'tn i n u m b r i s e l lypis. A t veriiatis p u l c b i itudo c o n s l i l i l i n C b r i s t o , per q u c m a d d u c i i siimus et collocali* prope P a l r e i n q u a s i i n inontem ascendentes, scilicet i n ipsins n u t i l i a m . Q u i enim novit F i l i u m , c o g n o v i l per i p s u m et i n ipso P a i r e m . Docet quoque legis consecrationem 273 perfocie tenere s a i i c i i i a l e m , c u m i m peret etiam sacerdotes consecrandos e l sanctificandos esse. C b r i s i u s autem i n c u l p a b i l i s e l s a n c l o r u m sanctissimus nosier pontifex est. N a m legis consecraiio Riibininistraiis balneum et aquas ad c a r n i s eordes eluendas, n e m i u e m , quoad c o n s c i e n t i a i n , perfcctum reddidit. Q u a p r o p l e r u l i m p e i f e c l a j u b e l u r c o n s e c r a r i , ut quae non habeat pcrfcclam e l a b s o l u l a m s a n c t i i a l e m : s a n c l i l l c a n d a vero s i i suo l e m p o r c i n G b r i s t o , q u a n d o facessenlibus l y p i s ipsa c o r u s c a v e r i l veritas. N o n i g i t u r nos addecet sectari legis s a i i c i i m o n i a m G b r i s l i s a n c l i m o n i a appareme. A u t mors autpuena. N a m i n C b r i s l o populi e l v c i u s t a venerandaque sacerdoluin cotisucratiir et dedicatur familta. Q n i d q u i d ' non fuerit s a n c l u m , id i m p u r u n i , p r o f a n u m e t m o r t u u m d i x e r i s . c A m e n e n i m , i n q u i i , amen dico v o b i s , nisi c r e d i d e r i l i s quod ego s u n i , i n peccalis vestris m o r i e m i n i . H i n c quoque c o l l i g i l u r fore ut J u d x i recalcitrantes suo leiivpore s i u l rejiciendi a Domino : ad quom non aliter, n i s i per G b r i s l u m , revcrtentur. U a se r c m babcre p a l e l e x bis v i r b i s , quibus Mosen alloculus esl Dens, i n q u i c n e : c V a d e , dcsccnde, ct ascende tu e l A a r o n t e c u n i . N a m d i m i s s u s Moses non a l i l e r , n i s i comite A a r o u e , q u i f u i l G h r i s l i l y p u s , r e d i i l i n m o n t e m . P c r solum e n i i n C h r i s t u m patet nobis ad Patrein aditus. H u n c i n e x l r e m i s l e m p o r i b u s cognoscenl e x s u Ics Jtidaji.
n o i l 8 9

Efjo sum Dominus Deus (uus, qui eduxite de domo serviiulis, ctc. [ X X , 2.] O m n i s qtii, conlempto prreveiui saeculo, sermonis d i v i n i i n s l i n c l u fuerit jussus itcr facere i n regnum cuelormn : i s , i n q u a m , e x i v i t > g y p t o liberalus et solulus mundi negotiis e l iualis, q u nos e x c r u c i a n t . Ihec merito q u i s a p p e l l a v e r i l d o m u m s e r v i t u l i s . T a l i s e x q u i r i l d o m u m l i b e r t a l i s , s c i t i c e l J e r u s a l e m , volens consistere in c o n s p e c l u D e i , et confiteri D o i u i n o , et c o n t e m p l a r i ejus pacem. In hunc niodum Dominus i l l i u s (il Deus. Nec l i b c r late f n i i t u r i n vEgypto e i s i vescatur agno pascbali, nec i n castris, quse alia nniiavermit ex a l i i s (ilii Israel, a n l r q u a m v e n i r e n l i n t c r r a m p r o m i s s a m . Noc e n i m l a l i s , licet sit manumissiis t o i m o d i g , libertalem veram capit p r i u s , q u a m accesseril ad montein D e i . Hoe prooeuiium e s l Decalogi. \ . Nonerunl iibidiiprivter me,eic. [ X X , . ] Hoc p r i , m u m est praBceptum, sccundo serniocinante de i d o l i s e t i m a g i n i b u s . N e e n i m i n bunc modum q u i s l e g e s disiinguat, non p o l e r i l i n o r d i n c n i c e r l u m redigere Decalogum. P r i m u m igitur praBCeplum v e r s a l u r i n potenliis i n c o i p o r e i s e l i n v i s i b i l i b u s , quas q u i d a m divinis boitoribiis p i o s c q u u n l u r , n u l l i s vei i d o l i s vel imaginibus positis. S i m u l a c r a sunt a n i m a l i u i n e i c o r p o r u m . q u i n r e r u m n a l u r a sunt, imagines. Idola v e r o s u n t s i t n i litudines et Ognienla earum r e r u m qnas non essc c o n s l u i in reruin n a t u r a . N a m i d o l u m n i b i l subsislens e s l . P a u l n s i d c i r c o : t N u l l u m enim idolum e s l i n mundo ; v e l u l i s i quis eflingat hippocenlauros ct panes, aut alias monstrosag naluras. O m n i s itaque intellectus versalus i n quadam divina liatune c o g i i a l i o n e secundum i m a g i n a l i v a m v i r i u l e m , flngit idolura, nec tainen Deum a u n m i t i a t . P e l u n l u r e i i a m i u . a ginea c o r p o r u i n coeleglium, q u i b u s d a i n pingentibus a u l s c u l p e n l i b u s solem aut I i i n a i u . F<rtassis boi: e d i c l u m porrigendum quoque est ad aslrologorum decades. N a m describuntet delineant absurdos quosdaui daBmones, q u i n i m i r u m a P a u l o n u n c u p a n l u r s p i r i t u a l i a maliiije i n coeleslibus, u l etiain conjicere posgnmug ex bis verbig : c Inebriatus cst gladius meus i n coelo . > l l l i u s i n o d i giquidcin da-mones a s c r i 8 8 , l

iztpi \

. " (85)

. \ \ , & ? \ .

Nailli. x n i . i l . Matlh. x i , 25. Coloss. n , 3 . " l * a . L X V I , 15. X i i , 49. " J u a n . , 3 4 . I C o r . , 4. l s a . x x x i v , 5.

9 8 8 1

8 V

8 8

I T

N a l l l i . , I I .

8 8

Luc.

NOT.. (85) *D \ ol . . . 4 .

607

PROCOPU

t> > suis tabtilis a s i r o l o g i i i s : e i i a m appingunt p h y l a c t e r i i s , quibus vel ctent vel propulsant dsemone. In p b y l a c l e r i i s r c p r i r e cst s i m u l a c r a e l i d o l a . Q u i d a m q i i a R r u n i : S i adeo delestatur hnagines, quare C b e r u b i m fingi v o l u i l ? Uespondelur : N o n j m s i t fieri C h e r u b i i n ut adorentur ; sed arca adoranda erat sub i m a g i n i b u a v i i u l o r i i m , q u i l u i s apud ASgyptios d i v i n u s defercbattir honor, u l s i c c o g n o s c e r e n l sc pariler Deum e l nutnina ^ g y p i i a c a colore. iVon adorabis ea neque c*le$ ea, e i c . [ X X , 5 ] Q u i idnla colit, is eiiam a d o r a t : at qui adorat, non continuo u o t i i . C H U IIS enim proficiscitur ex aniino i m a g i n i propenso : at 2 7 4 adoratio fit motu quodani e l specie c u l u i s . S i c e n i m i n i e n l u : n niinistri a d o r a n l m a g i s l r a l u s vel u b specic adulationis, aut secull nffeciiones aniiui i n v i i a n l e s tos, de quibus legitur i n l i b r o N u m e r o r u i i i , quod idolis servierint. Nati ecriptuin est de bis, quod hec c u l i u m p n e s i i t e r i n l et i n s e r v i e r i u i idolis i l l o r u m . Deus autein, q u i ex tota a n i m a diligi q u ; e r i l , uon ferl illos q u l eiiain specie tenus impie agunt. Siquidem h u n c , q u i alienos ahnegavertl deos, oporlet j a m esseparticulam Dci e l bunc aiuare ex lota a n i m a . Abstinendum quoque est ab niaHsamaioribus qui instar s c o r l i corrumpunt a n i m a i n , s i c u l i i r a d i t u r de Jerusalem, c u m amatores ejus versi forenl in bosics : R e v e r l a r ad i n a r i l u m meuiu p r i o r e m . Quia bene m i b i e r a i i u n c magia quain imiie . N i s i in bunc moditm reversus fueris ad Deuin, rogavcrisque u l ipse te suscipiat, l u u m q u e p e e c a l i i m e l u a i c t emundel, profecio i n maximo versaberis periculo. Quapropler Josua alloquitur Israelitas ad eum modum : < Vosiuelipsi eligiie, an velitis s e r v i r e d i i s i s i o r i i m l o c o r u m , a u t colere D e u m . i H i s r e s p o n denlibus : Colemus D o m i n u m D c u m , inferl i p s e : V o s leslee cstis c o n l r a vosmetipsos, quod e l e g e r i t i i colerc Domiiium Deuni Israel . Damnum iiaque e l periculum n i a x i m u m e s t , si qtiis, sprela bac electione, defecerit a vero N t i m i n e , aut i d n o n r i l e coleret. eniin supersunl bosles iiifesiissimi, qui nos i n suas partes pellicere et allrabere n i l u n i u r . Siquideui s p i r i l u s i m m u n d u s ubi e x i v e r i l dc bomine, pererrat loc.a arida : et non iitvenla requie, reversus si repererit d o m u m , ex qua exierat, vacantem : solus l i m e l i n t r a r e . Adjungit i g i l u r s i b i seplcm alios pejores, et b o m i n i s novissima reddit periculosiora et graviora p r i m i s . N a m i n btinc roodum recupcralum bomincin a d d i c i l datmouibus, e l v i i a m ejus d c d a r a t m u l l o deleriorem ct p r a v i o r e m quam f u e r i l , aiilequam se jungeret D o m i n o . N a m i n singulis e l h n i c i s h a b i l a n l daemones ; q u i a d i i gentium dasmoiiia suut . U b i i g i l u r ejectus fueril da?mon, tuquc noo amplexue firmiter fneris cim, qui d i x i i : < Habilabo in vobis, c i e r o ipsorum Deus : r e d d i d e r i s l e p r i o r i daemoni, et septem a l i i s p e r i i i c i o s i o r i b u s . S i Deus tecum et i n te f u c r i l , d x m o n e s advenire ad te non audebunt. N a m c Qua3 c o n n n i m i o e s l jusliliaee.l injusliliae? aut qua? socielas e s l luci c u m l c n e b r i s ? aut qua c o u c o r d i a l e m p l o Dei cum idolis ? quae pars fidelis c u m perfido ? Nos namque s u m u s l e m p l u m D e i v i v e n l i s , s i c u i i lorutiis esl Dcus : Q u i a babilabo i n i l l i s , et ambulabo inter i l l o s , e l ero i l l o r u m Deua, e t i p s i e r u n l m i b i populus . > Q u a p r o p t e r e x i t c d e medio e o r u m , et eeparemini et i m m u n d u m ne l e t i goriiis, e l ego suscipiam vos, e t c r o fobis loco P a l r i s , e l vos eritis i n i b i filii et iilia3, d i c i l D o m i n u g , peues quem suinma r e r u m c s i o m i t i u m .
M M M 9 0 , T 9 H

Ego enimtum Dominus Deut tuus, Deut zeloies, e l c . [ X X , 5.] Nemo zelolypiaB affectu i n c e n d i t u r propter scortum : sed u x n r i l l a m afTeciionem commovet. S c o r i u m eniin vulgo p r o s l a t , o n m i b u s q u e aui c o p i a m f a c i l . U x o r e s l e j u s , nec alterius, c u i m a l r i m o n i o conjuncla est. M e r i l o i g i l u r , si a d u l t e r i i s u s p i c i o euborirctiir, eam aemularetur i n a r i l u s . N a u i medius i n i e r z e l u m e s l furor v i r i , ut perhibet S a l o m o n . S i m i l i l c r a c c i d i l e l aiiimae babenli iinum s c r m o n e m , u n u m Sjmiisum, c u i aggltitinata Qst. S i vero a n i i n a fueril s c o r t a l i o n i p b n o x i a , alius ingrediatur aliusque e g r c d i a l u r daemon, ut iieri solet : n u l l u s adest zelus. Quapropter idola v e n c r a r i docuere g e n l i u m leges. A t sponsus et bonus ille aBinulalor, etsi quando s c o r l u m susceperit, non cessat i l l u d c o r r i g c r e e l ad inodestiam perdurere. H i n c Oseas s c o r l u m a c c i piens, i n q i i i l : c Muliie diebus apud nie sedcbis, nec s c o r t a b c r i s , nec eris a l l e r i r i r o conjuncta, nec ego eniani a d l e . P a r a v i t Deus niagnum c o n v i v i u m propter nuplias F i l i i s u i , et est Deus zelotes, m m conccdens u l alius rero babeai ciini a n i m a . Pia?ierea libellum repudii p e r m i t l i t i n lege : quem locuui ctim producerctadvc.rsus Pbarisacos s e c u n d u m l i l t e r a n i , Paulus landem i n q u i t : F a c l u s sum Judaeis u i Judaeus, ut Jiubpos lucrer . > Hoc i d e m latius c x p l i c a t : c E l bic esl r e p u d i i libellus, quo d i m i s i m a l r c m vo.stram. E c c e ob porcala veslra vcndii estis, ei propter peccala vestra i v p u d i a v i m a l r e m vestrain *. S i vero adullera 275 ceversa f u c r i l catnque absolverit ab omnibus iniquitatibue Deus, s i c eam a p p e l l a i : c Vide ne amplius polluaris *. P r o o m n i anima Deus sedulo n i l i t u r et laborat. S i vero a n i m a reliquerit E c c l e s i a m , ipsa l i b e l l u m r c p u d i i rcddit sponso. Hanc a l l o q u i l u r : c S i o r l a l a e s c u m pasioribus mulfts, e l ad me rcflcxisii iter, d i c i l Dominus \ C ^ l e r u i n si a n i m a agat poenitcntiam, euscipicnda cst impuiiitate p r a t e r i t o r u m concessa. S i quis vero se sociaverit animae adbuc scoriationem s c c l a n l i , caveal n e c o n g l u t i n a i u s scorto u n u m in corpus coalescat. A n i m a m autem adulteram non a m plitis suo zelo dignam babebit Dom>ans. N a m i n q u i l p e r Ezecbielem : t Zeltis meue recedel abs te, nec a m p l i i i s irascar l i b i . II ec omnia b e n i g u i l a l i s clemenliae divinae snnt s i g n a . C o m m i s e r a n s nos, i r a s c i l u r et c a s i i g a l nos : e l acccssu misericordiaa s o p i u i r furor. Is vcro i n d i g n u s e s l n i i s e r i c o r d i a et d i s c i p l i n a , q u i cessai dclinqucre. Propterea ait cam esse derelictam e l e x o s a m . N a m frantem nies e l

' O s c c i i , ? . "hnue x x i v , 2 2 - 2 5 . M a l t b . XH , 4 5 - 4 5 . P s a l . xcv, 5. Lcvil. xxvi, 12; II r .or. v i , 16. II C o r . v i , 14. 15. L o v i t . x x v i . 12;II C o r . v i , 1 0 . Osee m , 3. I Cor. ix, 20 Isa. ., I . ' O s c c i , 2 . i c r e i n . f. E z c r h . x v i , 42.
w 7 f e 1 1 k 1

e < W det a t e . >

COMMENTARII

IN

KXODUM.

610

r e t r i c i s i n d u i e l i . Impudenter egisti c u m omnibue a i n a l o r i b u s tuis . > T u n c dicet : c Z i l i t t meus rtct-

Refundens peceata partntum in liberot in Urtiam el quartam generationem eorum qui oderunt me, etc
[IX, 5.] Haec legis periodus b a r e t i c o r u m o r a laxavit adversus Deum, c u m o b j i c i a u i legem Dei neque jtislibaereshn postmodum Judaeoruui l i l i i fovere.m, g r a e s l i l l a parabola, c u n i liae v e l aequilatis q u i d q u a m o b l i n e r e . C u m eamdein

v i l e r r e p r e b e n d u n t u r . N a m E z e c b i e l i m sic c o m p e l l a l Deus : c P i l i I s r a e l , qu;e

d i c u n t i n Israel : P a t r e s e d e r u n l u v a m a c e r b a m , et deniee (iliorum o b s l u p u c r u n t . V i v o ego, d i c i i D o m i DUS , i l l a parabola n o n a m p l i u s d i c e t u r i n U r a e l . Quia omnes animae ineae sunt. U t a n i m a p a i r i s mea cei, eic e l G l i i . A n i m a , quae p e c c a v e r i l , ipsa m o r i e t u r . E l fllius nequaquain portabit p e c c a i u n i p a i r i s Quserenda itaque est e x p o s i l i o , quae p r o p r i e h u n c l o c u m c o n c e r n a t . Q u i d a m a i u n l opus fuisse g r a v i s e i niis t e r r i c u l a m e n l i s , q u i b u s p e r t e r r e r e n t u r legem a c c e p l u r i , u l lenacius eain r e l i n e r c n t . Quapropl<T r o n t i n u o Deus ee n o m i n a t zeluten : deinde sttbjunxit : c Pocnis subjiciens i m p i o r u m p a t e n l u m liberoft, s i e e q u a n t n f i m p i e i a t e m p a i e r n a m , et aemuientur inajorum falsam r e l i g i o n e m ; e l i a m s i d i v i n a clementia p e p e r c e r i t p a r e n t i b u s , tamen profanum i l l u d genns coniemptae r e l i g i o i t i s scelns non ferel i n u U i t i n . succesNe aujtem v i d e a t u r c r u d e l i s , s u b d i l : c F a c i e n s m i s e r i c o r d i a m i n m i l l i a b i s , q u i d i l i g u n t me, e l c . Haec c o m i n i i i a l i o a d i n o d u m p e r i c u l o s a et gravis a p p a r e b a t , s i ad r e m esset c o l l a i a a n l e fecundain s i o i i e m g e n e r i s . N a m o m n i s spes opesque ipsis i n generis fccunda propagatione n a l u r , u l cesset genus i l l o r u m , non i n j u r i a d f l i c i u n l u r , c a p a x fuerit vel i n j u r i a c e c i d e r i t i n b u n c Hi non puniuntur per *e, q u a l e n u s s i t e r a n t . S i c * i itri-

q u i nonduni s u n i n a l i . Q u o m o d o e u h i i iiijuria?

q u i uon est i n n a l u r a r e i t u i i ? IHi p l c c l u n t u r , p r o p i e r quos

h u j u s c e m o d i poenas i n d u x i t . P a r vel non d i s s i m i l i s r a i i o e s l , u l p a i i a n l u r p r o p a i e n t u m peccalis t i b e r i . n a i u r a l i r a p i u i U u r morte : i l l i poenas s e i i t i u i i t , p r o p l e r quos i n l i b e r o r u m , p r a j s e i l i n i si sed ob peccala o b i r e n i o r l f i n grave m o r t i s d i s c r i m e u p r i e c i p i t a n t u r . P a r e n l e s non tain dolent sua morte, q u a n i b i s f u e r i n l auctores m o i t i s . N a m mors n a l u r a l i s non poena d u c i t u r , U s i m a s e l acerbissimas praedicit i m p e n d e r e poenas. A l i i aliler

et i g n o m i n i o s u m e s l . U t i g i l u r p a r e n l f s a peccandi l i c e m i a r e l r a b e r e l , l i b e r i s ob p a r e n i i i m deiicta g r a senlienles proponunt, baec v e r b a n o n u i i W e r s a l i l e r , eed p a r l i c t i l a r i l e r esse ifttelligcnda, u l qnse c o n v e n i ? n l solis his q u i egressi s n n l i f i ^ y p t o , a d q u o s sint d i c t a , et i n q u i b u s i n effeclum s i n l p r o d u c i a . N a m c u m idololalriae n i a l i i m l e r t i a d e m u i n e l q u a r t a generatione i l l o r u m , q u i venerant i n A ^ y p l u m , adolevissel t u r p i i e r : e d i c i l v i t u l u m l o r m a l u r u H , e e n o n a m p l i u s p o s l l o t egregia e l m i r a b i l i a faeta, quae \ i d e r i n l , v e n i a m d a t i i r u i n i d o l o l a l r i s , ut generalioue, i n i g y p l o . 1mo s i i m i t a t i fuerint impietatem i l l o m m , q u i fuere i n i E g y p i o l e r l i a et quarta

f o r e u t e t h o r u m n o u i i n e poenas l u a n i , non tain ob i l l u r u m p e c c a l a , quae clementia Dei praHertil, q u a m o b s u a , n o n d i g n i exsislenles venia post tanla benelicia e l ntiracula D e i , si i d o l o r u m c u l i u i se d<diderint. H u i c l o c o a s L i p u l a t u r , quod i n D e u l e r o n o m i o d i c i t u r : Pa-er non pro p a t r e s , ti filio, nec filius pro 276 P
: , t r

s e d u n u s q u i s q u e i n suo peccaio i n o r i e t u r . > A l i i pra*terea non iueple i u q u i s i v e r u n l , q u i sint boc loco quae generationes* N a m o m n i s , q u i a l i q u c m ad v i r t u l e m r e f o r m a l , a u l ad v i l i a
9

perducit,

q u o d a t n m o d o e j u s p a l e r est a u c t o r i l a l e S c r i p l u r e . S i ^ u i d e m C b r i s l u s d i c i i peccaioribus : c Q u i a v o s e x d i a b o l o e s t i s . D i a b o l i peccatum I r i b u i l u r filio, quod palernam operaiionem a c c i p i l , c u m deberet se b u i c oppouere i n d u l u s lotam a r m a t u r a m D e i , e l gerens scutuni fidei. A l l e l u n i p e c c a l o r i s patrern a diabolo m i s s u m , s i q u i s e x c e p e r i l , mox e l i p s u m s a u c i a b i t . S i c d i a b o l u s c u m p r i m o obrepsisset a n i m o Judsc, deinde sumpta ] ' u c c e l l a i n i p s u m i n g r e s s u s est. Uaque staiuamus rum cum le esse d i a b o l u m : nec soluin b u n c esse d e l i n q u e n l i s patrera, sed q*uicunque bunc m a l u i n d o c u c r i n l , e l ad v i l i a agcnda i i n p u l e r i u l . J u s i o * Tero pater c e n s e l u r Deus. Q u a p r o p l e r Salvator i n q u i t : c F i l i o l i , adbuc p a i i x i l l u m teinporis v o b i s sum
1

. E t i t e r u m : c F i l i , r e m i t l u n l t i r l i b i peccala

1 1

. E t iterum : t F i l i a ,

fides

lua

servavit

E t i a m boruin patres sunt p l u r i m i . N a m d i c t u m e s l Abrahas : T u a b b i s ad patres tuos, s c i l k e l A b r a b a i n i m p e r a n l e i u : E x i dc l e r r a p e c c a l o r e s . ISani h i q u i t : palris t u i . Deus De l n s , q u i

u

a d eos patres, quos s e c u n d u m c a r u a l e n i nativiiatem s o r t i l u s c s l : q u i neque fidcles neque s a n c i i e r a n l . Nain s i vel fide vel s a u c l i i a l e fuissent praediti, non audivisset lua, et ex domo p a l r i s l u i > N o n i g i l u r i i n m e r i i o q u i s vel p r ^ m i u m vel poeuam s o r t i i i i r pro i n g e n i o et domtis

s u o , quo a c c i p i l vel Dei v e l diaboli i n s p i r a l i o n e m . S i q u i d c m Deus observat A u d i , G l i a , et v i d e , et i n c i i n a aurem t u a m , ct obliviscere p o p u l i tut,

i g i l u r , q u o d l i b i suggessit zelotes e x s i s l e n s compensat beneticenlia sua i l b i , q u i filius es. cala eorum Quare ? U l n i i s e r i c A r d i a m meara effundain filitim, quem i u i i l i o r u m

d i g n i s u n l u l e m d i a i i t i i r , sic l o q u i t u r : l n s p i c i a m e l Tisilabo v i r g a i n i q u i t a l e s e o r u m , e l flagellis pecsuper eos * . > C a s t i g a i itaque non a p o vestras s i sconatae fucrinl, s l a i a s , e d omneiu a l b u m i r a n s c r i b i t . Nain de peccatoribus ad poenilentiam
, T

r e d i r c n e s i i i s , s i c i n propbeta quodam verba f a c i t : Non v i s i l a b o lilias neque sponsas vestri-s, si a d u l l e r i i s sese maculaverint .

Diabolus peccavit a jactis

fundamenti a Deo p i i , de tno

m u n d i . F a c e s s u i K i g n i s et flagelia. N u n e n i m e s l d i g n u s i l l i s p w n i s , quibus c o r r i g u n l u r reargiias m e , neque. i n i r a l u a casligee me

1 S

q u i b u s bona c o n c i p i t u r spes. Nec idem diabolus proferre polest lur.c verba : D o m i n e , ne i n furore

. S u m m i s i l a q u e vutis e x p c l e n d u n i et optandum e s l , p r i -

* E z e c h . x v i , 30. E z e c b . x v n i , i seqq. * l i a i l b . : x , 2 . i b i d . 2 2 . G e n x u , 1. 3i " Osee i v , 14. P s a l . Y I , 2 .

l

Oeiit. x x i v , 16. J o a n . , 44. J o a n . v n , 3 3 . " P s a l . XLIV , H , 12. Psal. LXXXVHI, 33. ibid.
, B

611
mo,

PROCOPII GAZiEI

612

nc peccemus, a u l si p e c c a v e r i m u s , c o n l i n u o i n hoc sseculo poenas d e l i c l o r u m demus, nc i n futuro

p u i i i a m u r saeculo : sed p o l i u s requiescamus, b e a l i l u d i n e q u e fruamur dekiti i n s i n u m Abrabae. Haec q u i ^ dem bacienus de patribus. N u n c accedainus ad generationes. S a l v a l o r i n l e r caetera i n quodam loco a i t : N e q u a q u a m i r a n s i b i t g e n e r a i i o baec, donec oronia f i a n t " . E t s a n e d e c o n s u m m a l i o n e verba paiet ad gencraiionem d i c i l o t u m i l l u d lempus q u o d faciebai. igitiir v e r a d i x i s s e i , si iniellexisset eam generationem, quae per i d tempus superstes erat. Ilaque a C h r i s l i adventu e x t e n d i l u r usque ad consummatio* suroplo ab A b r a b a m usque ad legem. Teriia n e m . Q u a t u o r n u m e r a n t u r a p r i m o r d i i s m u n d i testamenla et generationes. P r i m a , quae se p o r r e x i t usqne d i l u v i u i n . H u i c successit altera, quae d u r a v i l i n i t i o e x c w r r i t in adventum usque C h r i s i i . Q u a r t a perseverabit usque ad c o n s u m m a t i o n e m . In singulis g e n e r a t i o n i b u s , i l l a e , de q u i b u s bene eperabat, e r u d i v i t . T r e s p r i o r e s p u l c b r e d i s l i n x i t : a l quarlae d i s t i n c u o certa nobis est i n c e r i a . G e n e r a l i o n e s , qua3 anlecessere adventum G b r i s l i , i n u n u m c o n l r a x i t et t o l l e g i t n u m e r u m . N a m solae ilhe concernebant Israelitas. Q u a r t u m v e r o , i n quara omnes speraveruul, n o n abs re s e g r e g a v i l . Haec autem i n bunc m o d u m caplenda sunt raagis per prseoccupationew. Non a*$umet nomen Domini Dei lui vane.[XXJ.] deos, et a d o r a v e n m t eos
, 0

A u t non pejerabis : aut non c o g n o m i n a b i Deum i d o l u m

aut aliud opus ex ligno fabrefactum, secundum verba Isaiae, d i c e n l i s : c E x a l l e r a parte l i g n i f e c e r u n l . A l t a m e n 277 ipsum ' <iuamvis d i c a n t u r q u i d a m d i i et d o m i n i i n coelo et s u p e r in solo terminamus P a l r e , eed i n i r i b n s i n q u i t , l i b i d i i a l i i praeler me. : Domil e r r a , at nobis unus est D e u s : Pater e x q u o o m n i a et nos i n i p s u m . E t i m u s D o m i n u s J e s u s G h r i s t t i s , per quem o m n i a , e i nos per N o n e n i m Oeitaiem pc.rsonis u n a m confitemur D c i i a l e m et e s s e n i i a m . c N o n e r i i n l ,

D o m i n u m Deum t u u m a d o r a b i s , eumque s o l u m coles. Stquidem unus e s i D e u s P a l e r , e l unus D o i n i n u s . N e c u n u m D e u m p r W a m u s s u o d o m i n i o : nec asserinius e u m , q u i revera et n a l u r a l i l e r est yeram subsequelur Deitalis g l o r i a . Mementote diem Sabbaiorum tanciificare, e l c . [ X X , 8.] S a b b a l u m e s l extremus sive ultimue septimanae nus, non e i i a m esse D e u m . N a m o m n i u o Deitalem eequetur d o n i i n i u m seu d o m i n a t i o : d o m i i i a i i o n e m

dies : c l prae se fert, quasi sub i n v o l u c r o quodain advenlum C b r i s t i , q u i apparuit i n fine et c o n s u n i m a i i o n e et occasu prsesentis saeculi. P e r h u u c o b l i n u i i n u s i r a n q u i l l i t a l e m et aflectuum quielero. N a m dum Dei i n i l l o r e q u i e s c i m u s , c o n s c q u i m u r libertatem vilae non a m p l i u s i n v a r i o s labores e l v i l i a d i s t r a c t i . > Illos, q u i non a p p r c b e a d e r i n l fldem, ncgat intrasse i n quietem ejus, quantumvis g l o r i e n i u r De boc Sabbalo d i s p u t a l P a u l u s , dicens : c Manifestum i g i t u r e s t , ' q u o d S a b b a l u m r e U n q u i l u r populo externo S a b b a l i o l i o . Quare autem lex c a p i l a l i l e r damnavit i l l u m , q u i i n S a b b a l o ligna collegerat? ligna e n i m i l l a m o r l u a et a r i d a ignique accominoda, designant p e c c a t u m . N a m m o r s , quae ex v i l i i s p r o r u m pit, a l i m e n i a e l fomenta sunt i g n i s , q u i comparatus est ad puuiendos i m p i o s . S o l i
1 1

i g i t u r i n requieni

i n g r e d i u n l u r fidelcs l i b e r a l i ab o m n i b u s p e c c a l i s . Hasc et J e r e m i a s morlifr, i m p e r a regibus et populis J u d a , ne feraiit i n Sabbato onera lur, a i l , p o r l i s tsrael
u

praecipit, dicens : S l a i n o m o i b u a , i d e s l , semel iinpunitaiem per

Gbristum c o n s e c u l i , ne a m p l i u s didicile et iniportabile peccati onus b u m e r i s s u b e a m : c Nec e g r e d i a n . N o n e n i m oporlet nos ferre pedem e x l r a sanctam c h i l a t e t o defeclioneui me E l i a m de bac i n q u i t S a l v a l o r : c H i c babitabo, e x e r c u e r i n l se in operibus licet reni d i v i n a m facianl et v i c l i m a sed i l a n l e s i n l r a d o m u m D c i , scilicet E c c l e s i a m , c o n s t i l u l i . De E c c l c s i a i n b u n c m o d u i n l o q t i i l u r David : c Magnifica e l bonorifica de le n a r r a v i t c i v i i a s Dei bonis eo die, ut c l sacerdoles, q u i quia elegi eam * J u s s i sunt Sabbatum s a n c l i f i c a r e , quod q u i d e m fit, s i non profananl S a b b a t u m ,

caedanl. H u c a c c e d i l , quod c i r c u n n . i s i o n i s nola r e c i p i l u r i n S a b b a l o . A i n b o enirn illa objecit GbrisLus c u l p a n t i b u s S a b b a l i lraii9gressionem. C a l e r u i n c i r c u m c i s i o , q n absque manuum opera peragitur r e c i i o n e m . H o c die, c u m destruxissel C b r i s l u s m o r t i s i m p e r i u n i , d i v i n o S p i r i t u Nam afflavit i i l o s , inquiens : t A c c i p i l e S p i r i t u m sanctum i i i a n u m i t l a t u r servus
%

c u n d u i n P a u l u m , c e l e b r a l u r ab i l l i s , q u i nomen d e d e r u n l G b r i s l o , o c l a v o d i e , q u i r e p r x s e m a l resuidiscipulos obsignavil. esse forles c i \ O p o r t e l Sabbati cultores

coiuminuere bosles, quemadmodum Jesus Sabbalo expugnavit e i c e p i l Jt *richuiitem. I m p e r a i quoqtie l c x , u l seplimo anno nou Hebrseus, u l mox t r a d e l u r .
M

In Deuteronomio a d d i t u r s e r t u m de frumenlo tuo, de t o r c u l a r i l u o

f

d i r a i t l e n d u m esse v a c u u m : Da ei viatictim de ovibus l u i s , .

s i c u l i l i b i benedixit D o m i u u g Deus h i u s

Sex a n n i signiflcanl tempus, quo anle adventuiu D o m i n i ,

Israelilaj s e r v i t u l i s t c n e b a n l u r s p i r i u i subinde peccatores ulciscente. A l i n n o v i s s i m i s l e m p o r i b u s , qu;e per s e p i i m u m i n d i c a n l u r a n n u m , a d v e n l a n l e C h r i e l o s e r v i t u i i s s p i r i l u s factus e s i i r r i t u s , o b l a l a redentp l i o n e e t adoplione ex fide, nec ex o p e r i b u s . Quapropter adjectum e s l : V i a i i c a illa G h r i s l u m Egredielur liber graiis. nobis o b oculos p o n u n l . N a m ut nos eriperet et s u b l r a b o r c l p e c c a i i t y r a n n i d i , graviter repreQ<^

faclus est v i c t i m a i n c u l p a b i l i s , et u l #vis ductus est ad caedem : donans nos p a r t i c i p a i i o n e beiiedictionis vivificae et sanctae c a r n i s et sanguinis sui Jtida30s contumaciter ista Iransgredientes b e n d i l per J e r e m i a m , non ferens typos iransgressione v i o l a r i , et i n u m b r i s i l l u d i v e r i l a l i . 278

vero g r a i i s in C h r i s t o j u s t i i i c e m u r l i q u c t ex Deuteronomio, u b i D P. US jubet omne d e b i l u m f r a l r i c o n d o naiidum esse anno s c p l i m o . Q u i a annus ille noininatur a Deo remtssio v e l l a b u l a r u m a b o l i i i o . A b alieuo M a t t b . x x i v , 34. Isa. XLIV , 15. " 1 C o r . v m , 5, 6. H e b r . i v , 9. Jorom. x v n , ibid. 21. P s a l . L X X X V I , 3 . P s a l . c x x x i , 14. " Joan. x x , 2 2 . ^e^l!. x v , U .
M M

24.

613

COMMENTARII 1N EXODUM.
laiel C h m i i naiura? participes et

614
c o n s o r l c s facli suut

autem e x i g e s , 1 e l c , i n quibus v e r b i s quoque

n i y s t e r i u m . Illis e n i m , q u i i n i e r v e n t u Gdei

v c n e r t i n l i n nuroerum p r o p i n q u o r u m e i f r a l r u m , et d i v i n x

participatione S p i r i l u s s a n c l i : i l l i s , i n q u a m , o m n i a r e m i s i l d c b i l a , n i b i l ob delicta p u n i t i s . A l i e n o s a u i e u i , scilicet i n c r e d u l i t a l i o b n o x i o s , ab boc beneficio e x c l u s i l . Q i i a p r o p t e r d i s c i p u l o s aOalur : c S i vos p e r mauseritis i n sermone meo, vere d i s c i p u l i mei estis, e i coguobcelis v e r i i a l e n i , et v c r i t a s vos iileroe laciel
M

. > h i c r e d u l o s s i c a l l o q u i l u r : A i n e n , ameo dico v o b i s , n i s i c r c d i d c r i l i s q u o d raoriemini

1 0

ego s u m ,

in saein

peccalie veslris

. 1 S i g n i O c a t u r quoque n o s t r i esse oflicii, u i seponantus i n praesenii

, l

culo et congrcgemus s p i r i l u a l e s escas : nec c o l l i g e n d u m esse i n S a b b a l o manna cadesle, quem c i b u m n o i u i u a t D a v i d p a n c u i a n g e l o r u m . U i c c i b u s nos p a s c i l e l reficil d i v i n u m i n l u o r e n i , s i babeamus n o b i s c o m m o r a n t e m senr.onem D e i v i v i f i c a n l e m m o r l a l e s , q u i uobis p r e p a r a n d u s est i n boc saeculo, s i a f f e c l a m u s s e i n p i l e r n u m S a b b a l u m , eicuti b a b e l p r o l o q u i u m b o c , quod c o m p e l i l omtii s a n c i o : c F r u c t u s l a b o r u m l u o r u i n edes > N o n i g i l u r i u c o n s e q u e n i e r praeceplo : c Diliges b o m i n u i i i Deum l u u m , > e t c , illud o r a c u l u i n : Haec autem
8 8

c o n n e x a est i u c a r n a l i o C b r i s l i sub l y p o S a b b a t i , secuudutn

est

viu

aHerna, ut cognoscant l e s o l u m v e r u m D e u i n , e l quein i i i i s i s l i Jesum C b r i s l u u i t i o n i P a t r i s u b j i c i l u r r e l a l i o F i l i i Judaeis, q u i e x i s l i m a b a n t sc absque F i l i o Honora palrem tuum, ut bene tibi $it, e i c . [ X X , ]

. > iSam c o u l i n u o m e i i Palreui, aii : .

i %

cognuscere

c N e q u e me n o v U t i s neque P a i r e m . S i me novisselis, u l i q u e novisseiis e i P a t r e i u i i i c u m

l>eus, q u i o i u n i a p r o d u c i t e l c r e a i , post leges quse ad

i p a u m p e r l i n e n l , m e r i l o secundas t r i b u i t p a r e n i i b u s , q u i p o s l Oeuin secunda, u i s i m u s , causa hiini. P l u * r i r a o parentes d i g n i s u n l b o n o r e ; nenio d i l i g i l patrem aut roalrem l a i n t n ipsos praefcral N u m i u i s e c u n d u m boc o r a c u l u i u . c Q u i K c v e r e n l i a u i defcreiidani esse g e u i l o r i b u s s u p r a m e , n o n est iue dignus

e x e m p l o e s l C b r i s l u s , q u i e c r u c e pendens, c o i m u i s i l iidei d i s c i p u l i s p e c t a i i s s i m i m a l r e m . , \ occides : moechaberis, e l c . [ X X , 1 3 , 14.] P o s t Demii e l veneraudos babent reliqui beiicvolenlia e l auior. Nam legiebaec sunt verba : c Diliges p r o x i m u i n l u u m u i l e i u e l i p s u m . D i l i g e n d i p r o x i i n u m c o m m o n p r u p r o x i i u o p r o i u n d e r u , q u o d e x e m p l u i n d i l e c l i o n i s adeo sacra duos nobis p r o p o s u i i canones,
M

paienies t c r l i u m locuui debelur

l i i o r t a i e e , quibus quoque

e l r a v i t viara C h r i s l u s , non abnuens v i l a m qui

pracsians est, u l nenio i d facile superare queat. V e r u m S e r i p t u r a

nos o n i n i e x o r n a n l v i n u t e . A l i c u b i e i i i m praecipii : c INe fecei is a l l e r i , q u o d l i b i i i e r i nun vis . 1

3 7

H i c canon omnes t o l l i t i n j u r i a s , o m n e m q u c i u t e r e n d i injurias c u p i d i a e i n . A l i c u b i i u q u i l C b h s l u x : c Q u * v u l l i s ut l a c i a n l vobis b o m i n e s , eadem et vos facile i l i i s latur beneficeutiaiu. L e g e i n i g i t u r i m p l e t charitas . > H i c canon ad oinnem s i u n l i l e r nos c o h o i lide e l spe p r a j s i a n l i o r , q u a i u p l u r i u i i s e n c o a i i i s

e x i u l i t P a u l u s comparans eam eleemosynae et l u a r i y r i o , reliquaque o a u n a , qua3 ipsi i n s u n i , bona p r u iiuntiaiis . tf\v . \ * Et omnis populus videbat vocem, e i c . Qua r a l i o n e dc auditu praedicatur v i s u s ? F o r t a s s i s baec c o i i sueiudo est Soiipiurae. N a u i i n v e n i a s etiam v i a u m t r i b u i auribus, u i i n p s a l . L X X X V U I : T u n c Joi u i u s i potenie * . t A IDOS quoque ait : c Serinones f a g

, ; " *

, '

, \ * - g es in visioue l i l i i s l u i s , et d i x i s l i : c P o s u i a u x i l i u i u \ . > \ * , \ '. , t ol \ . c t i sunt i n A c c a r i m ex T b e k n e , quos v i d i l . oculis quasi

Deus eniui s a n c t o n i m p r o p b e l a r u m

Bubjicil res lanta e v i d e n i i a , ut e x i s t i n i e n l se oculia cernere, et q a a s i i n r e m praesenteni a d d u c l o s esse. H u c faciunt, q u sequuntur : t Y i s i o Abdiac praeterea obscrva : c Et custodi > animam vebcmenler, ncquando obliviscaris
4 8

\ c ' > \ \ , ^ , o l . 279 otes intravit in caliginem, elc.

;1

luaui

seraionuui,

quos v i d e r u n t o c u i i l u i

[ X X , 21.] Haec a p p a r i l i o diversa est a p r i o r e . Haec euim i n l u c e , imuearis rationem, nihil bic absurdi coiiiinisli

i l l a i n i e r v e n t u c a l i g i n i s b u Cajlerum s i consequentiae e l pieias adversis i n l e r sese c o n c u r r u u l visione

v i d e b i s . Nani pietaiis n o i i l i a ubi p r i m u m a l i q u e m c e p e r i l , continuo t r a n s i l i n l u c e m . S i q u i d e m lenebr.i: f r o n l i b u s . M e n s autem speculalioni r e r u m d i v i n a r u i n diiala, quaireiidi studiuiu e i a i d o r e m dcponit priiisquaui qui subinde prolicil e i crescil in d i l ad s t a b i l i s s i m u n i e l aasequalur esl, i n v i s i b i l i s D e i . N a m l-eliclis sensilibus e l i n l e l l i g i b i l i b u s , cuiiienvisione D c i . Y e r a euim Uei uuiiKa auial. Proiude
8 8

s o l i d i s s i m u m bonum : nec

i n c o i i s p i c u u m e l incomprebensibile b o n u m , fruaturque

agnoscere suain i g i i o r a n l s a i n , quaj lenebras ot c a l i g i n e u i apporiare

8 8 8 1 8 8

Jo .uuiea
8 k

" J o a n . v i n , 31, 32. ibid. 24. Psal. LXXVII, 25. P l . cxxvu, 2. Joan. x v n , 3. X I V , 7. M a l l b . x , 57. Tob. iv, 1. M a t i h . , 12. " p l . LXXXVIII , 2 0 . * * A U I . 1. Dciit. , 0
8 8 8 6 8 7 8 9 b a 4 1

J.MII. i, i .

815

MIOCOPII GAlJ&l
4 8

t\S ,i etc..

i i b l i m i a e t a b s t r u t a ihenlogiae s c r u t a t u r , i n q t i i l magna asaeveratione : < Deuui neme v i d i l unquaui quod proloquium signiiicat, titillis intelleclus humaui viribus Dei notitiam coniptebendi

posse. l n -

gressus i g i l u r e s i , a i t , Moses i n c a l i g i n e m , u b i Deus e r a i , c qui posuii t e n e b r a i velanien *, u t c a n i i David a r c a n i s s i m i s i n i l i a t u s m y s t e r i i s . Aliaret ierra facietis milti, e t c . [ X X , 2 4 . ] A b o m n i idololatria a v e r l i t s u o s Deus, e t ad se s o l u m i p s o r u m anituos c o n v e r t i l . V i d i s l i s e n i m , quod dc coblo, cujus ego s u m c o n d i l o r , vobiscuui s i m collocutus. mus ferre fruclus. Ipse est altare de l e r r a e r e c t u m . Q u i a a s s u m p s i l cere
4 4

Qma

autem per F i l i n m a d d u c i m u r a d P a l r e m , de ipso quoque leges a n c i l , docetque q u o m o d o i n ipso debeacarnent, qn;e q u i d e m terrena e&l el his, 6i m a t e i i a m i n s p i c i a s . In h o c a d d u c i m u r et offerimur. N a m ipse l e M a l u r : Sine me n i h i l poiesiis f a . * lilis qui altare e x s i r u x e r i n l , p o l l i c e t u r suum advoiitum et b e u e d i c t i o n e m . S i q u i d e m Pater. P e r illum adoplali q u i typos acceperunt, v e r i l a i i s e x o r i u i n e s t j u b a r , s c i l i c e l C l u i s l u s . Is llle eet, q u i 1105 coelilus c o l l o c u p k i a v i l e l d i i a v i l uelerna benediciione, q u a m i m p a r l i t u r c o i t i i r m a l a c s l S p i r i l u s a n c l o . Praelerea quod aiigulari.s, diaboltis.
4 8

suniue : q u a d o -

s e q u i t u r , quoque i n C l i r i a l o effeclum s o r l i t u r , d u t n namque f u i l lapis c l e c l u s , Apo-

pr;ccipit ut a r a c o i i s i r u a l u r ex l a p i d i b u s non politis uianu t l i l i e i s . C b r i s l u s

p r e l i o s u s , nec ullo pe< cato c o n s a u c i a l u s : nescius e x c i p e r e v u l n e r a , quae mortalibtis infl.git N ^ c d i v i d i t u r seorsim i n Deuin e l h o m i n e m . Non e n i m d m s u s est, ut teslatur d i v i u u s ininislros l>ei u o n esse abslrabendos iti varia e l m u n d i ne~ aboleatur. Nec aseendts

s l o l u ' . V e l lapides i m p o l i i i , aiguUicant Dei

g o i i a : sed pariter c o i p o r e e l a n i i u o debere esse d e d i i o s et cousecralos c u l i u i d i v i n o , u l fuil saiicluitt l e m p l u m . P r o p b e l i c o a u l e m more prsedicit o l i m fore, tit c i r c u m c i s i o g r a d i b u s ad a r a m , > i d e s l , N e s i s transgrcssor legis. Et hasc tunt jura, El iierum :Siqui$ etc. [ X X I , 4.] J u r i s formam tenet, quod i n q u i l 1 S i acquisiYeris s e r v u m H e b r e u n i , 1
t

scx aiiuis serviet l i b i

vendiderit filiam tuam in $ervilutem e\c<

i T

J u d i c i u m est, exenipli

gratia : S i s a c e r d o l s
M

filia storlaia ftteril, vel a d u l l e r i t i m r i u u i sive m a n d a l t i m , e x e m p l i

c o m n t i s c r i l , r i v a c o i i c r c m c i u r : s i autem ex alia fuerit n a l a t r i b i i ^ I s r a e l , diceus : Lavate s l o l a s sive 111 l e s l i m o n i u m adversus

lapidibtis o b i u a l u r . 1 Pra3ceplum e s i , e x c m p l i gratia : c Non erunt l i b i d i i alii p r a t e r ine . > l i n p e g r a i i a : c Descende, e l o b t e s l a i e filios
>

v e s i r a s , e l i r i d u o abstineie ab u x o r i b u s *. 1 T e s l i m o n i u u i : O b t e s l o r , vos bodie voco coelutn et l e i r a i n , s i i r a n s g r e s s i f u e r i l i s sessum j u d i c u n i . De s e r v i l u l e s c x e m i i i et m a n u u i i s s i o n e , d i s s e r u i n i u s

11111,

, 1 etc. A d d u c c t euin d o n i i n u s suus ad c o n i n expositione q u a n i prarcei l i . inquUna

P r o j u d i c o a u l e m sive conscssu j u d i c u m A q u i l a i n t e r p r e l a t u s est ; ad deo$. S i c enim j u d i c s c o g n o m i n a n l i i r , j u i i c u n i q t i e s e n l e n l i a m sive sufTiagia voeat j u d i c i ad Jetbroiieiu s o c e r u m : c Qtiia p g a i a e l i n coelis 280 Kedimet eam
%

ut s u p r a d e i n o n s t r a v i l Moses,
e l

venit ad uie popuius, e i quaeril j u d i c i u n i a Deo

. 1 Quapropler D c i

j u d i c i u 111 d i c i i u r p i o r u m seiuentia e l c a l c u l u s . c Quaecunque e n i u i , i n q u i i , l i g a v e r i i i s super t e n a , e r u n i 1 e l c . [ X X I , 8.] Restituet eam p r e l i u m forlassis. S e d quae esse , u l i s , q u i i u u l i e e l c u m ea c o n c u b u e r i t , palri rccipiens ipse p r e numeraveral? Verum g r a l i s , 1 e t c , salis redimel.
A

p a i r i a c i i p i e n s ipse

\ ,

r a l i o p e r m i l l i l aeqiium rem c m e r i l i n pellicalum i a u d e i n catn redbibeat lium, quod

, ; \ . * c , 1 (86) ( ) ~ , , .

prtihs p r o i l l a

quod iafertur de e a , quae i i l i o e r a l desponsa pretii loco d i c i i u r : E g r e d i e i u r declarat non fuisse aequiim, u l i l l a exiret gratis. Q u a p r o p l e r baud i i i i m e r i t o a d d i l (orlassis ul abeunl servai. N i m i r u m quibuslibei, docel Q u i d igilui* s i b i v u l t , quod ait : c N o n e g r e d i e l u r , n o n licere genti, nulianc vemiiidari nec exlemai

, c ,

; > " \

* * & \ . c- ( 2 ) , , , . , ( ) * , \ , " \ , ,
4 1 4 6

a u l d o m i n u s forlassis c u p i t v e l affeclat ejus

piias, s i c u l i d e d i m u s de i l l a , qiiaiu i i l i u s d o m i n i v e s i i l u m , pudicitiae p r e i i u i n , non i n i q u u m est e l s i ipse acceperit preiium. Secundum ttaque p r i m i expusitio p e r b i b e l u r . N a m quae foret exceptio, u l aliter i n palre e l a l i i e r i n l i l i o isla verba accipienda esseut? Uaque aequo j u r e U u i p a l r e m q u a m
4 t u

tixorem d u x i t . S i a u l e m 11 i pra:buerit neceasaria, ; * . " .

4 7

ft-

9.

J o a n . 1,18. " Psal. , 1 2 . i o a n , , 5. I Cor. " E x o d . , . E x o d . , 10, 1 1 . D e u l . , 2 6 .

4

8 1

, 15. Deul. , 12. Levit. Exod. xvtn, 15. Mattb. x v i u , 1 !

8 8

NOT.. (86) . ^ . . * .

Ixeivto

$17

'

COMMEXTARII IX EXODUM.

PH

, - litim o b l i g a n l U t a vcrba : S i T u u d i i n i j u s (il>u* . Nam est. Si quis fnratus fuerit allquem de filiis hrael, aiJtem e t c . A H c g o r i c e sub p l a g i a r i i s i n t e l l i g e b x r e t i c o s , q u i
8 a

\ ,

et

r u m faci l ei. S y n i m a c h u s i n sua vcrsione posuit, p r o i secundum j u s filiarum,i secundum jus nobilium< servani, sed u l n o b i l c m . Quapropter inierpretalione egredicns^ irahcndiuti

. \ . illam filio conjunxit, n o n ut i g n o b i l e m capit p r e l i u m

pudiciliae. E t b o c q u i d e m tam a d patrem quasn ad l i l i u m

r e c t u i n religionis et libertatis c a l l e m ingressos s u b r u u n i , e i a d pesiiieras suas p e l l i c i u n t opiniones. M o r s b i s poena s t a t u i t i i r . S c r i p i u r a monet I n c q u i d e i n , satve , d i x e r i m u s i l l i s b o m i n i b u s . Nec nos i n m a n e s et c r u d e l c s efficere s t u d e l , s c d l a l i a i m p c r a t , i n i n i , ne vos ex patrio ne ovcs i n c i d a n l i n feritalem l u p o n t m t a l i u n i . bonos

Quas namque pars fidelis c u m perfido ? P r a t e r e a adjicit : E t e c o r t a l o r i b u e saeculi bujug ne adroisceaEcclesiae lare raplos c o n j i c i a m i n E c c l e s i n m i n a l i g n a n l i u m . N a m mores
8 V

r o r i n i n p u n t colloquia prava

. i H o c i d e m videtur s u b i n d i c a r e A m o s , inquiens : < S u p e r i r i b u s peeeatis

T y i i , et super q u a i u o r , n o n convertam e a m . Q u i a inctuscrunt c a p l i v o s S o l o m o n i s i n Idumaeam . P e * a t i u m p r o p h c l a m a l l o q u i l u r T y r u m e l S i d o n c m i n becc v e r b a : c E t (ilios J u d a e l filios Jerusalem v e n d i d i s t i s flliis Graecorum, ut eos expelleretis suis finibus " . Operasejus et impensas in medicos (acias penolvet, e i c . [ X X I , 19] A l i t e r a g i l u r i n evangelica r c p o b l i c a . N a m d i t i t : c Csedenii d e x t r a m l u a m m a l a m , obverte ct a l l e r a m
8 7

. N o n e n i m aequum est,

Si quis verberaverit tervum s u u m , e l c . [20.] C a p i t a l i t c r p c r o m n i a p u n i l i r a m . Q u a r c a u l c m , u b i ex vulnere v e l verbere c o n v a l u e r i l servus,

u l v i i a s p o l i e l u r is temerc, q u i v i quadam guperiore c u i resistcre n e q u i v i t , i n s e r v i l u t e m a d d i c i u s est. et deinde m o r i e m o b i c r i i , d o m i i m s insons liabebitur ? Q u i a mors i l l a a c c i d i t servo uon ex i r a b c r i l i , sed naturalis q u i d a m casus m o r t i s causam p r a e s l i t i i . N e m o e n i m vult a m i l l e r e s c r v u m , quem subaere c o m p a r a v e r i l . El puerulu$ exierit ab ipsa lormatus, e t c . [22 ] A i u n t quadragesimo die fetum i n u l e r o materno f o r diebus sese m a m r e c i p e r e . Quapropter I r a d u n l Mosen reforrnanlem Israelitas pulso ASgypiiaco efrore* ct G b r i s t u m regonerantem b u i n a n a m n a l u r a m , quic e x c i d e r a l c o m i n e n l i a i n A d a n i o , jejunassc q u a d r a g i n t a u t r u m q u e . Necessiias enim postulabal immoderatum r e m e d i o . S i g n i i i c a t u r etiam b o c loco a t i i m a , quse C b r i s l u m per fidem c o n c i p i t , et d i v i n u m i n t r a
8 8

primaevi parentis appetiium c u r a r i tcmperantiae

forniat sermonem, s e c u n d u m boc p r o l o q u i u m : c P r o p t c r metum t u u m , Domine, in u l e r o c o n c e p i m u s e t p a r l u r i i m u s . F i d e s i g i t u r est fe(us,qui d i v i n o s i n nobis characleres exarat. P r o i n d c ad Galatas, q u i defecerant a fidei soliditate, v o c i f c r a l u r P a u l u s : F i l i o l i ,
9

qnos i i e r u u i p a r l u r i o , donec 281

Gbristtis

f o r r o c l u r i n vobis * . > S i quis I g i l u r fraudulenlo s c n n o n e i s l u m p a r i u n i ex alicujus ildei i n ejus animo aborsum m u l t a i s s i l feriendus. ricqlo. < E l dabil ciim

a n i i n o ejecerit, c t ingcntes, quod

proctiraverit, i n C b r i s t o s i l u m e r l i sponso, ut s l a i u a l q u a poena quave dignitate, > i d P S I gratias aget, babebitque

u o n e l roorie niullattis s i i . S i n vero Iseserit c a m , qua? j a m partui v i c i n a e s l , i n e x l r c m o v e r s a b i l u r p c Si qni$ percutterit oculum servisui, etc. [26 ] Iterum m o u e l c o m p r i m e n d o s esse aflecius e s l n a l u r a l i s m o r b u s , sed a s c i l i l i u m ccnsetur i n a l u m , promanans ex a v a r i t i a . L e x i g i t u r ad Yetituram g r a l i a m p r a m u n i e n s , inbibet naturae, postea occaccaliones. Oculus vero repraesenial m e n t e m , i n q u a c o r u s c a l e l resplendet impctunsos, egregic P O S

e d i c c n s , ne q u i s lemere delinquat i r a p e r c i l u s i n n a t u r a m , cujus D o m i n u s est De.us. N a m scrvitus n o n p c r C b r i s . u n i resiauranda?, rnnlilaliones ct l u x , qua? intellectn r.ulriunl.

p e r c i p i l u r . U l c i b u s conficitur d e n l i b u s , e i inde i n v e n l r i c u l u m trajectus v i t a m s u g g e r i t : ita d u r a nt j n c o n t p r e h c n s i b i l i a , quas habet d i v i n o r u m speculatio, m^ntis v i c o m m o l u n l u r et a n i m a m S i i g i i u r d o m i n u s diversam seculus r c l i g i o n e m importet d a m i i u m aliquod servis i n r e l i g i o n i s n c g o l i o , f u g i a n l s e r v i atque eo gressus ferant, u b i a n i m a m illaasam conservare queant. N e c q u i s q u a m raiionem b a b r a t a l i q u a m s c r v i i i i , quasi boc necessarium s i l : quod q u i d e i n saepius feccre fidelcs
M

scrvi,

baud

sustinentes aBquo animo v i m , quae ob bsec a d o n i i n i s i n l e n l a l u r . S i cornu peiierit taurus virum aut mtdierem, e t c . [28.] N u m et boves Deo curae sunt nos o m u i n o b x c d i c i t , i n q u t l P a u l u s . G o m p a i a t a n i m a l fcrociens e l robustum ct stiperbo, q u i s e m p c r c- i n o n n i negotio c l c o n i r a c t u ? aut p r o p l e r conlumeliis certanii

priinas ferre. T a u r u s si per se paupericnt

f a c i a i , n o n p e r i c i i l u m dat d o m i n o s u o . Nento c n i m p r o alienis d e l i c t i s , q i i o r u n i non auctor vel causa e%\ poenis e x a g i l a l u r . S i vero c o n s i l i o e l i m p u U u domiiti pauperiem faciut, non sibi s o l a m , scd e l i a m
9

d o m i n o capitale s u p p l i c i u m apporiat. Hvjus bovit carnes damnantur in cibo c t c . N o n eniin nos i n s o c i e l a t e m alicnac i m p u r r t a l l s venire d c t

cef. P r o i n d e S e r i p i u r a e d i c i l : Ne c o m m u n i c a v e r i s a l i c n i s p c r c a l i s s t i p p l i c i u m , ei i n sestimationcm r e i condcmaatus fueril c l d c l i c t a c a p i l a l i sentemia

e i

. D o m i n n s vero e v i l a t c a p i t a l enormia vitia

a j u d i c i b u s . S i c et verus j u d e x

p r o s t e m i t , i u n u n o r i b i i s veniam I r i b u i l si quis p a r a l u s fueiit aBstimalionem

r r i offerrc. Cu?terura r e i aeslimationcm compcnsat l a c r y u i i i l a , quam e x p r e s s c r i t vcra? p<enilentiae l^bor :

" U J o : : n . 10. C o r . v, 9. 1 0 ; x v . 5 1 . x x v i , 18. Galat. i v . 19. 1 C o r . I X , >.

8 8 8 0

e v

8 5

A m o s i , 9. J o e l . , 6. 1 T i m . v, 22.

8 1

8 7

Mallb. v, 59. 20

8 8

Isj.

PATUOL. G R . L X X X V H .

519 quod mnjoris aestimantur Jesu n u l l a differenlia vel

PROCOPII

GAZJ.l

620 servus e l s e r v a . In G l i r i s i o reputautur

s i m i l i l e r et c o m m i s e r a l i o , q u a aflfcirour erga

pauperem,

m i n o r a deliela abolet. A v a r i i i a i n causa osL,

filius et filia q u i liberae sunt condttionis , quam

l i b e r i vel servi est. I g i l u r nihil ab aenigmate diflert praesens l o c u s . S i q u i d e i u

i i l i o r u m e l i i l i a r g m loco h a b e n i u r s a n c t i , q u i v e r a m s e c l a n l u r religioneju. S e r v i et ancillae aliter pleciit c o m t n i s s u m , qtiod in i i n p i u m c o m m i t t i l u r . Siquis aperuerii citlernam, *

q u o l q u o i peccati jugo p f e m u n l u r . Deus i l a q u e aliter j u d i c a t d e l i c l u m , quo offenditur p i u s ; e l p o r r o e l c . | X X I , 3 3 . ] N o n o p o r t e l n o s fralri ponere offendiculum,ut nos inde u l i l i ex i m o Scripturae sacrosancUe

t a l e m a l i q u a m capiamus ; s i v e , ut rem a p e r i i u s eloquar, non ex i n c o m m o d o alterius nos n o s l r a c o n i nioda comparare d e c e l . GaHerum c i s l e r n a m a p e r i l vel fadit, q u i e r u i t sensus, nec snpcrficiei n u d a i n l u e r e l . N a m i n profundo et q u a s i i n a d y l i s S c r i p t u r a i sacra3 lalet v i v i lica v i s . Ilaec aulem vis n i b i l est a l i u d , q u a m aeterna v i t a , sicuti a i l e s t a l u r C b i i s t u s dicens : Haec > Qui igiiur ne scilicei Scripturae, a l i i s prodesse s l u d e l , i s d i t i l u r effodere c i s l e r tacile i n n u i t u r , profanac, quae o r i u n d a e s i e x esi v i l a eienia, u l cognoscant l e s o l u m v e r u m D e u m , e l quem m i s i s t i J e s u m G b r i s l u m suis laboribua, quos i m p c i i d i t enucleandae n a i n . Yeruro bic c a u l e 282 i m p e r i l o e et rudes doceat, quod per cadaver

sua d o c l r i n a i n t e r i l u s alTeralur animac s a n c l a , quoe est ex I s r a e l , a u l veruro cadaver ipsi adjudicabitur. S i c quoque

g c u i i b u s . B o s eniin et asinus i n lege banc d i s t i n c l i o n e m importaut. S i tale q u i d acciderit, m u l t a b i i u r ; mors pereuulis i l l i i m p u t a b i l u r . Q u a p r o p l e r P a u l u s i n 6 3

q u i i : c N o l i t e dare offendiculum Judaiis et Graeciset Ecclesiae D e i nerc aquas. Si alicujus laurus alteriui comu pelierit,

. Haeretici quoque fodiunt c i g t e r -

nas, dutu fdlsaia i n d u c u m r e l i g i o n e m : at hae cislernae n u n c u p a n t u r pertusae, quae n o n p o s s u u l c o n l i e l c . [35.] S i q u i s c o n s u l i o aliquem i n j u r i a afleceril i n s t i n c t u iujurii bonis, c o m i n a communem iuter gausuain

avariiia?, aequilalis ratio p e r r o i l l i t , u l i n j u r i a affeclua e m o l u m e n i u m capiat ex

iicmque experiatur laetiiiam : s i c u t i e regione i s , q u i i n c o n s u l l o i n j u r i a m fccerit a l i c u i , scse d i v i d c r e . L e x siquideni sub i i i v o l u c r o i n d u c e r e deulibus : et flele c u m auiuiam * dundet. & quis furatus fuerit bovem aui ovim, etc. flentibus

sibL f a c i a l h i j u r i a m passi c l a d e r a . Haec o m n i a d o c e o l u r per baec verba, quibus j u b e n i u r cadaver i l l u d s a l a g i l , q u o d d i c i l u r : c Gaudetc c u m solusque p e r i c u l u m passi d a m n u m in i n i d , quod possunt ( s i

> S i q u i s vero avaritiae obsecutus ex a n i m i proposito certo i n j u r i a m bona respicias )

a l i c u i i n i u l e r i l , c e r l e x s t i m a i i o o e m injuriac persolvet,

recipiet. N o n e n i m aequilalis r a l i o p a l i t u r , ut

i n j u s l i c o n d e m n e n i u r , sed d a m n u m sentient, e l ciades, q u a m i n v e x c r e p r o x i w o , i n i p s o r u m c a p i i a r e [ X X I I , 1.] A n i t n a n t i a baec secundum legem ambo censen-

tur i h u n d a , solaque q u a n t i t a t e i n l e r sese d i f f e r u n i . Bos q u i d e m agriculturae dicatus e s t : . , q u i i n c u m b u n t et i n c u b u e r u u t sacrae Scripturae c a u l i s et s t a b u l i s . P l u r i m i biunibus et fraudibus

at ovis p l u i m a

comuioda d a l suo corpore b o n i i n i , e l i u t c r f r u c l i f e r a c o n i p u l a l u r . A m b o autein significationem babent sunt fures et p l a g i u r i i , q u i o b a m b u l a n l insidiautes E c c l e s i i s , peifodientes ejus rouros e i tacite penelrantes v a r i i s i l l u capientes e l de Ecclesiae soliditale trahentes s i m p l t c i o r u m a n i m o s . S c c u n d u n i r e l i g i o n i s i u l u i l u . U n u s q u i s q u e namque

p r o p o r l i o n e m i g i t u r s p i r i t u a l i s q u a n t i i a t i s , et secundum Adei m a g n U i i d i i i e m , b i i n quinque a l i i in <{iiatuor d a m n a n t u r . N o n e n i m ouines sumtis aequalcs noslriuu babet peculiare d o n u m ex Deo, b i c q u i d e m s i c , alius vero s i c . S i q u i s autcm deprebendatur i u r e

ipsa et n o c t u , I d est, adbuc i n u l i l a n s a n i i n a m c l noctis opera perpelrans, m o r i a t u r i n d i c t a causa ac s i in pradio v e l bello o c c u b u i s s e l . S i a u l e m dies i l l u x e r i t , i d e s i , s i vera r e l i g i o u i s u o t i i i a adbuc i n i p s u i-adiaverit, furem n o n a m p l i u s p a l i t u r capite p c r i c l i t a r i . ^ i o t l i s s i q u i d e m opera p u u i u n l u r : V c n i a d a t u r bis, quac i n luce c o u i m i t t u n t u r . Dcus siquidem ignovit d e l i c l a p r i s c o r u i u p c r i g n o r a i i l i a m e l in tcnebris i l l u d d i c l u m : t Q u i quondam e r a i i s tenebra., n u n c estis Iux in P o m i n o * . qui m u l i a m solvere veudiij coiruUOII
e

coaimissa. His congmit

A d euiu n i o d u m et P a u l u s , q u i fuerat blasphemus, j u s i i l i c a l u s est; v e n u n d a m r , maciler vitiis.

7

nequit, scilicet q u i non polest i n vera perseverare, u t d c c e l , poeuitentia, e t p e r n i a n e l i n p r i s l i n i s c o n l u E x u l i i g i l u r b o u o r e , q u i coiupetit l i b e r i s , in duplum condcinnabitur. Et Nam a u d i u n t : c E c c e ob peccata vestra cujus ipse auimae iusidias e s l i s * . > S i q u i s vero fraudulenlus perit ciuni. Siquis pecoribu* immtitis lce*er\i agrum alicujus, etc. [5.] N o n enim nos oporlet nobtra, filii sed efnm, deceplum, c e p i t . Kesei vatur euim Doinino. p r i m a u i a d b i b u e r i l tetitalioiiem , n c c d u m p e r d i d e r i i e l illuui, sinixii, i n a l a , qua3 p a r a b a t ,

p a i i l u r c a p i l a l e euslinens s u p p l i -

quae sunt a l i o r u m , qwaerere. Depascuntur a g r u m , E c c l e s i a m , e l D o u i i n i vineas sifivaruua b e l l u a r u i u . Y e r u m bseicsis 283 auclores p e s i i f e i i

bserelicorum i u s i n r

pcenas l u e n l o i n n i m i j , quae hueretici i n

E c c l e s i a m D o n i i n i d e l i q u e r i u l . K e c i d e t e n i m i n ipsos interitus, c u i nos i n v o l v e r u n l , q u i , d u m a d l i a r e IIIUS sanse doclrina?, cumparamur ainoenissinio ct p u l c h e r r i n i o agro quoad a n i u i a m . Q u a p r o p l e r m a l a , quae nobis dederunt, patientur e i i p s i . Si ignU egressus in spinas, c t c . [6.] N o n e n i m decet u l i l l i , q u i ad perdcnduin e l c o r r u m p e n d u t u i n l c l l e c t u m allegoricun e x i s l i m a n t u r , religio 1 C o r . , 7. E p U / s . v, 8.
t _

u a t i , e i i a m d e s i r u a u l ipsum b o n u i u . Spinue s e c u n d u m Joan. x v n , 3. " 1 C o r . x, 3 1 " Koui. x n , 15.

v 6 3

Is^

L , \.

621 erraiica S u b segete a c c i p i e n d a sunt roilia

COMMENTARIl Df EXODUM. b x r e t i c a , i n q u a r a , et Graecanica quae q u i d e m n u t r i t ignem et i n c e n d i t gebennoc asseclas pascunt.

622 flammaui.

a l i m e n t a , quae v i l a m v e g e l a n i . Haec c o m p a r a n t u r d o c t r i n i s , qua? Gampue vero planus ct i l e r facieiilibus idoneus flam-

vivifico pane nempe G b r i s l o suos

j u d i c a t u r S c r i p l u r a s a c r a . O m n i a e n i m o b v i a m sunt et quasi i u conspectu i n l e l l i g e n t i b u s S c r i p t u r a m s e c u n d u m l i t l e r a m , rectaque p u t a n l u r i l l i s , q u i i n v e n e r i n t n o l i l i a m Ecclesiae, i l a q u e doctores ma s u o r u m s e r n i o n u m adversarioruro spinas consumentes dum c a u i o s c o n s e r v a n t ne quod v e r i i a t i s dogma p a l r o c i n a n t u r v e r i t a t i , i n d u s i r i o g *t

despicerent. S i q u i d r e r u m ad r e l i g i o n e m n e c e s s a r i a r u m re-

iguie a b s u m p s e r i i una cura s p i n i s sWe m a l i s , Ecclesiae doctor negligenliae poenas d a b i t . Si quis deceperit vughiem nondum detpomam, etc. [ X X I I , 16.] A d u l t e r i u m m u l i e r i s V i r o nuptie praeseDtatcopulae,qua j u o g i m u r Deo.deBlructionero. U i r i s q u e lex capilale frrogat s u p p l i c i u m . N a m a d u l i e r male s e m i n a l : adultera mum est: male semen e x c i p i t . V i r g i n e n i desponsam intellige a n i m a m , quae n u n c p r i conjuncta est Deo : sed exspeciat a d h u c
e t 1

e r u d i t u r i n r e l i g i o n e , n e c d u m perfecte

quaei nuplras scriptum

b a p t i s m i d o m i m , a r r b a b o n e m quodammodo tenens i n s t i l u l i o n i s sermonero, c C o p u l a v i vos u n i v i r o , ut v i r g i n e m castaro p r e s l a r e l i s C b r i s t o i n c o m m i s e r a t i o n i b u s . E t despondebo te m i b i i n fide, et s u s i n propbetis s i c l o q u i t u r : < Despondebo te m i h i i n s e m p i t e r n u m ricordia, mox ad

quemadmodum

. Pratterea a n i r o a r u m s p o n -

i n juslitia, in judicio, in misecognosces D e u m . S i i g i t u r est s p o n s i , qut

a n i m a | i a fide n o v i t i a v i t i a t u r , corruptae v i r g i n i i a t i s i n s i r o u l a b i t u r . N a m s u b m a n u i p s a m ducet. Quae vero anio)a n o n d u m sese p e l l e x e r u n l i n c a u i a s reversa fueril ad animas. fucus factus f u e r i i ab haereticis, e r r o r i i m p l i c i t a e s l

sponsalia c o n t r a x i t c u m C h r i s t o intercedente flde, e i q u e Saepius e n i m e l h n i c o r u r a e l Judaeorum baerctici sermonum, TJxor vero ejus m a n e b i t donec a b l u t i s inbaeserit i t l i m u l i e r i ex o p e r i b u

S e d u c l o r solvet P a t r i e p i r i t u u m poenas n o m i n e

q u i b u s m i s e r o s s o l l i c i t a v i t : l i i q u e pro m u l l a coraputabuntur. sordibus

v e r i t a t e m . E t s i q u l d pietatis adhuc

p r i s i i o i s , D O B permanebit apud frauduleiitura deceploretn, i i n o aufcretur. E x p e n d e t autem n o i u i n e poen<& s e r m o o e s , q u i b u s ludificatus est v i r g i n e m .

- .

Omnem qui dormit cum jumenlo, etc. [19.] Naia

s i q u i s intelleclu p r x d i l u s a m i c i l i a m et f a m i l i a r i l a t e m c o n i r a x e r i t cuin boroine b r u i o , n i h i l u i s i u t c r q u c l u c r a n l u r ex ea f a m i l i a r i t a i e .

'. , .

\ *

rooriem

Id e n i m s a i i s i n L e v i l i c o e x p l i c a t u r . Nam et vos eraiti peregrini, etc. [21.] F u i s l i s quidem p e r e g r i n i , at nori q u o i l l i m o d o . Defuit enint vobis regio et t e r r a . A t i l l i i n societatem reipublicae et legum a d m i l t e n d i s u n t . Q u a m v i s p e r e g r i n i a b s t i n a e r i u t ASgyptiaca s u p e r s l i t i o n e et accesserinl ad Beura, tameri i n d i c a t , quod p e r e g r i n i i l l i n o n o u i n i n o babueriut c a r n i s c i r c u m c i s i o n e m . Nec e n i m Hebraci i n i g y p l o omnes c i r c u m c i s i o n e s i g n a i i e r a n t . I g i t u r hoc toco c i r c u m c i s i o g p i r i i u a l i s accipienda e s i , quae p e r c o n l i n e n t i a m se e x e r i t . 284 Insigni p r o v i d e n l i a d i g n a t u r p u p i l l o s e i viduas p r o p i e r s o l i t u d i n e m i p s o r u m . E t g r a v i i e r edicii ne q u i s bis i n j u r i a m faciat. N e c tam c o r p o r i s , quam animae i n j u r i a s , q u i b u s o p p o r t u n i s u n t i l l i , i n b i * bet. N e m o e n i m p u p i l l o s v e l s l u l l U i a m vel i n l e m p e r a n i i a n i doceat, i m o s a p i e n t i a m et t e m p e r a u l i a m bis i n s l i l l a r e i n s t i t u a i , quatenus d e x t r a i n d o l e fuerint pra3dit'i ad r e c i p i e n d o s d i v i n i s e r m o n i s c l u racleres. Diis non maledices, c t c . [28.] N o n nialedictis inccsses j u d i c e s , ut apparet ex sequentibus, c u m d i c i i : P r i n c i p i b u s p o p u l i l u i n o n maledices. R e v e r e n t i a s i q u i d e m deferenda est m a g i s l r a l i b u s , el s o l l i c i t e c a v e n d u m , ne c l a m i n i l l o r u m i n c i d a m u s furorera. Omne autem c o n v i c i u m , quod i n v c r u m j a c l a l u r p r i n c i p e m , falsum est. PraBlerea q u i detrahit j u d i c i b u s , spernit legera, i p s u m q u c , qui nobis legem dedit. P l u r i m i a d b s c , d u m n o n abstinent c o n v i c i i s proscindere p r o x i t n u i n , a s s u e l u d i n e tandera e l i a m i n D e u m j a c u l a r i c o n v i c i a non a b h o r r u e r u n t . S i c Judad didicere b l a s p h e m a r e D e u m , d u m non cessarunt m a l e d i c o ore conspurcare d o c l o r e s legig. A d e u m m o d u m e x e r c i l a t i ca?de propbetarum et j u s t o r u m , a u s i fuerunt D o m i n i c u r a profundere s a n g u i n e m . Q u a p r o p t c r i n q u i t C h r i a i u e : c l n c a l h e d r a M o s i s sedent Scribas et P h a r i s x i . O m n i a i g i t u r , qua3 d i c u n t v o b i s , f a c i t e ; at s c c u n d u m opera e o r u m non facite H i n c e l i a m P a u l u s seipsum r e p r e h c n d i t et c o l l i g i l , c u m l i berius invectus esset i n s u m m u m p o n t i f i c e m . Q u a p r o p l e r i n q u i i E l i u d apud J o b u m : < Irapius e s l q u i c u n q u e d i x e r i t r e g i : Inique agis . I m p i i s s i m u s fucrit i n m a g i s t r a i u s , qiil non r e v e r e l u r v u l t u m v i r i venerandi : nec b o n o r a r e n o v i t v i r o s integros. In P r o v e r b i i s legitur : c M u l t a r e v i r u m j u s i u i n uon e a l b o n e s l u m , n e q u e s a n c i u m i n s i d i a r i p r o c e r i b u s j u s l i s ? . >
T 1 T

Carnem bettiii captam non edetis, $ed objicietis cani, etc. [31.] S c r i p l u r a saera iropudentem et i i n p u r u o i eolet vocare c a n e m , c u i c o n g r u i t o n i n i s s e r i n o , q u i i n p e r n i c i e i n a n i r a a r u m , p r o c e d i l ct diabolo , sine q u o n o n l i c e l dicere anathema J e s u \ O b i n i t l e n d i sunt itaque sermones, quos s i quis r e c e p e r i i , c e d a i n a l i m e u l u m d i a b o l o .
1 %

"

"

'

2 0

"

x x , n

7 1

Jo

*> ^ x x i v ,

18.

" P r o v . X V I I , 20^

PROCOPII GAZ.EI

f)2i

JSon iu&cipics rumorem vanum, e l c . [ X X I I I , I.] Q u a p r o p i e r quidam Nomotlictae p r o h i b e n l a u r i t i s l e s l i b u s ferre l e s l i n i o n i u n i : ct o c u l a i i s p e r m i t l i l u r l c s l i b u s , qunsi r c i verilas o c u l o r n m l e s t i i n o n i o c o n f i r m c l u r , ' a t mendacimn r o l o n q u r a u r i u m l c s l i m o n i o . Paupcris non misereberis in jtidicio, c ! r . [3.] N a m j t i s l i i i a d i v i n u m quoddam esl et s i n c c r u m , nec odio ve! gratia c o r r u m p i l u r . Quapropier elcgantcr iJiclum c s l : t J u d i c i u i n D c i esi " , c l c . j u s l e j u s l u m e q u e r i s V N a m justtis si p c r i l juste, ejus e s l . O p u s esl i g i l u r s a p i e n l i a ad d i s c e r n e n d u m j u s l u m : nec l e m c r c e l iinportune d e c i i r r e n d i i i n est ad m i s e r i c o r d i a i n . Si occurrerh bovi inimici f u i , c l c . [4.] E x i m i a c l e i n c n l i a bic d u c c l u r , ne s c i l i c e l noccamus i n i m i c o , i m o huic l o i i s -prodesse studean us v i r i b u s . Quem vero Iscdet, qui nec i u i m i c o i n j u i i i i s esse i n a n U n i u m i n d u c i t ? PraHerea t o l l i i o d i m i i et discurdiain spargcns s c m i n a pacis. Benetlcium siquidem rcipsa d a l u m aiuicitias c o u c i l i a r e novit, et ad r c f c r c n d u n g r a l i a m p e l l i l b o m i n e m uon per o i m i i a i i i i q u i i m . Q u i vcro i u s i r u i l t t r despicere j i i m c m a , qnomodo non insignem benevolentiam e l l i u i n a u i l a i r m c x b i b c a t buininibiis? S i c c l G b r i s l u s , quamvis lapidibus peterelur ab I s r a e l i l i s , lamen acc l a m a l : Donec dicin babclis a a i b u l a l e , ne luiicbrre vos a p p r e b e n d a u l ; ac s i diceret : Benefacite i u i m i c i s vestris, e l o r a i c pro bis qui vos persequnnliir .
7 75

Tribu* temporibus anni milii fcstum cetebrabitis, e l c . [II.] Deus c u m sit s p i r i l u s 2 8 5 spirituales h a b c i c c l c b r i l a l c s , quas nitllus h c q u e n t a b i i lerrenus, n l nec s p i r i l u a l i s l o r r e n a m , dc quibus d i c t u m osi : S o l e m n i l a i u s v c a l r i n l u c d i i n , ct canlilense vesha in lamcnlatioues 6t l u g u b r i a cariuina (hicmadmndii.u c Qni e i v d i l i n mc, non c o i i d e m i i a l u r : at qni non c r c d i l , jani c o i i d c n i n a l u s e s i : MC i n t c r eos, qui dies fcslos Deo non c a r n a l i l e r a g i t a n l , non j u d i c a n t u r et c n d c m n a n t u r . N i s i adesttct mcnsis n u v e r u m f i u c l u u m , licebat feslos c t l e b r a r e dies D o m i n o . S i r e q u i r i t i i r mensis itovorum f r u c l i i u m , cedo, q u i suiil novi i l l i fructus? S i i n l e l l i g i s extcrnos, quos teilits alma fundil i i u c i i i s , profecto si annus s c i i u s f r u c l i i s ad m a l u r i i a l e m p r o d u x e r i t : c c r l e non iinminet mcnsis nov o r u m i i i i c i u u m . PraHcrea si s l c i i l i l a s exoria f i i c r i l , n u l l i q u c ob id p r o n a t i fuerint f r u c l u t , q u o p a n o fcslmii agemtis D o m i n o ? V c i u m l a m e n qtiolannis festos dies ag*rn j u b e m u r voce d i v i n a . Praeterca qno modo pcragemus s c c u n d u m f c s l n m , quod non so'tini messis sed c l p r i m i l i a r u m c o g n o m i n a i i ; r ? S i eiiim ctii fructus nascanlnr u o v i s s i m i , quomodo fesluin f r e q u e n l a b i l laborans penuria p r i n i i i i a r u m ? Q : i i d faciol i i l e , c u i d c f u e r i i agor, lege disertis verbis d i c e n l e : O p c r u m I IIOIUI , quai seris i n ngro tuo. Quomodo l c r l i a m ve.Ub\itaieni e x o r d i a r opera c o n s u m m a l i o n i s uon bab^ns i u x i t u a m i i ? S i anni iints i n c u r r i t i n d e c i i u i n i i nicnsem, a c c i . i i t u l l e r l i a c c l c b r i l a s a ^ i l e l u r ante Pa>cba, qimd nobis parit mensis p r i i m i s . Qua raiione relebritas c x i t u s in s e p l i m o ntense oelebratur, q u i laiuoii a n n u m non finit. C.ctorum luec liiissa fatianiuf;, r t soqnainur i d , quod d i c i l u r : Ascende i n i u o i u c m , et asccndenles nieiile c o n s l i i u a m u s dics illos DtHnino d i c a l o s . O r d i n e q u o J a m colia?renl illa; celebrilates. lS'i pra:ccsseril p r i i u a , sccmada siujiii n o q n i l : s i i n i l i l o r diocinliiiu est dc l c r t i a , qua? venit, nisi p r x e u n i i b u s d u a b u s . l n sct undo 1 sta. p<ss!ini coll-gere opcra mca onti.ia, sed salluiu quae s c n i n a v i . Non eniiu nccessilas utibi i u c u n i b i l soiutn scn.iuaiitu, ged el p L u i l . n . l i e i p l a n las l u e n d i , p u l a i i . i i q u e . S i i g i i u r voles freqnoniaic lcsriuu A z y n i o n u n in mense no \arutn f n i g u i u , r x u e v e l o r e i b o m i u e i n CUIII opcribus s u i s , ct evadas novns boiuo, u i mciisis f i s t i novoruiu f r u c l u m i i , sit l i b i nuvus et tuus. H i c c n i m iuensis uti h juii lam v e l c r i b u s q u a m novis a d d i c l u s (st. V e i u m qtimnodo c r i n u i s novi ? S i e x i u m u s v r i n c m bouiiiiein c u m c p c r i b u s s u i s , e l i n d u a m u s l i o v u m , q u i l e n o v a t u r ad c o g n i l i o n e m secundiirn ituagineiii C o n d i U n i s . Qua i g i l u r sit celcbrilas A z y i i i o r u m , e l qui s i u l paues illi a z y u i i d o c c l P a t i l u s : t Pasclia n o s l r u m pro nobis h n m o l a l u s efit C b i i s t u s . Ilaque fesluin cjus celebrcmus i n fernicnlo v e l c r i , n r q n e in fermento malilias e l versulise, sed i n panibus fcnnento c a r e n l i b u s , boc e s l , i n sinccriiaie" c l v c i i i a t e . > llasc eadem et !cx coiDinoaslral, i n q u i c u s : E r a ' i c a b i l u r oninis anima, ubi inventuni f n e r i l fermenttini. S i eadem s u i i l i n couspectu D e i , r e r m c n l u m , a d u l l c r i i i m , s c o i t a i i o , c l S o d o m i a , quare srngula illa p e c u i i a r i b i i s i n b i b e l legibu*? S i i g U u r possides f e n n c n l u m uialitia?, nec exlerminaveris oiune fermeniuin m a l i i i * de p r i n c i p a l i parle a n i i u i , qua? doinus c e n s c l u r , profcclo auctorilas d i v i n a pra3cipit, ut e r a d i c e r i s . N a i n necessiLas postulal u l is, qui atligerit nieiiscm nuvarum f n i g u m , i n n o v c l u r , nec q u i d q u a m pi i siina? r c l i n c a l f a c i s . A n l i q u a p r x l o i i e n m i , t c r c nova facla simt " . Q u i a a u i e m inquit : t T n b n s i t i i i p o r i b u s anni, c l c , p r i i n u m c n a r r a b i i n u a ipsuin a n n u m . C b r i s t u s Jesus quo tempore m i b i appar u i t , qtii j u s l i t k e verus S o l p e r b i b c l u r , c o u s t i l u i t niibi incusein p r i n i u m . Duni eniin adbuc baerebam i n i E g y p t o , non v i d i mensem p r i n i u m , nec is inilii i m m i n c b a i . Q u a m p r i m u i n vero coepero feslum c c l e b r a r c D o i u i n i , d i c i l u r ad me : M c n s i s bic s i i vol/is nicnsiutn. E l q c e m a d i n o d u m s u l n i e i i t u r e l suo c u r s u absolvit e x l e r n u m bunc aiit-.um : ita jusiilias S o l 2 8 6 acceplum perficit a n n u m , ciijus sanaiio i n alis ejus, sicuti b a b c l u r i n P r o p b c l u : T i m c n t i b u s a u l c m iiMinen ni!Utu e x o r i e l u r B o l j u s i i i i a r , lux s c i l i c e l v c r a , qua i l l u m m a oninein hfMiiinem vciiientem i n n m n d u m . > Gtim entin 6it scrnto, radios suob i u u n i u i l i n an:nias. Qni<iani i i i l c i l i g u t i l aunum ucceptum, q i i e m C b r i s l u s
T e T 9 l 1 1 8 i 8 V

'{8.

D c n i . i , 17. Colnss. m, Joan. i).

7 8

7 8

D c i i l , x v i , 20. . J u a n . x n , 35. A l a t i b . v , U. Amns . 10. Joan.u: 9. 10. I t o r . v, 7,8. 11 C o r . v, 17. P s a l . i.x, 5. M a l a c b . iv, t.
v M 8 1 8 8 8 3

75

7 8

7 7

7 8

625 nes

COMMENIARII dma

IN EXODUM. celcbravit P a s i b a , el pradicavil,

.66 ut m o n e l J o a u -

solum a n n u n t i a v i t . E l sanc Iria o s i c n d i i n l u r , ccmus minc secundum. Cxleruta dfbcris rorain me vacuus

in E v a n g e l i o . In boc itaque anno agitamus i r c s dies f e s t o s ; de p r i m o s e r m o c i n a l i suimis : e x p l i in medio u l r i u s q u e (quod praemouendi sumus) p o n i i u r : c K o n \ i bomo p l e n u s est et abundat scientia et c o g u i i i o n e inslruclus : pcrsonas, v i r h i t i b u s q u e omnibtis est OtiinU siquidcm

T r i n i l a i i s , s n g u l a s q u e novit oxacte d i s l i n g u e r e

A u t si bis c a r e l , a b u n d a i o p i a i o a i b u s et ob eae vacutis h a b e l u r . Nemo autem vacutis feslo se s c t i a i e a u d t t . T a l i s vero fucrit, q u i aon e d e r i l pancs iafermentates i n mense n o v a r u m fruguai. Kui . , >~ Secuada quaaemina* igitur, aif, celebritas operum tuorum,

inagro,cic.

[11, 16.] Ncmo u i o r t a -

e s l , qui possidcal agrum in quem scurin jaelet. Huc respicieas Paulus a p o s l o l u s , i n q u i l : Quod s e m i n a v e r i l h o i a o , idem e l m e l e t ut clegantiiis explaaetur : L*l scinentciu ila melcs. Qui senicntcin facH carne metet c o r r u p i i o n e m . r i t u i n , ex spiriltt nictel v i l a m quc ager cst s p i r i t u s , i a quo
8 8

"

, \ . . , , . , , ) , , . ; , , ,

; > si fcceris, ex

in ca;nem,
8 T

Qui sominal iir gpiancnam . llaut screas qiucre

tibi p r o v o n i a n l pnmiliaR, siae quibus nmi polei is festnt diem c d e b r a r e D o i a i a o . Sod qna? s u n l ill.c priniiii.u? pax, tur oos
f 8

. \ c ' , , , \ . ; , , . > .

Frticlus

spiriltis, fru< tibus

dileclio, coruin

gamiiuni, cognoscelis el v i Qm

longanimilas, Josns : < \

conliuenlin,

de quibus i-

Messis i g i t u r celebrilas cst. Et qu*e i!ia? vestros, s i m l ad messeui.

Eccc dico vobis : T o l l i t e oculos

, *

dele r e g i o n r s , quia albai metit, mcrcedein viiain aelernam

8 9

a c c i p i t , ei congregal fruetum i a . > Itaque seaien spargens tu deiade nielerc messcui

, ' ^ ,

praHlictum a g r u m , conare p r i a i i l i a r u m ; ne d u m

p r o c r a s l i a a s ct diflTers S2-

, . , , , \ , \ ^ ^. teris hi33 esse e x i s t i i n e a t u r , noa soluni dearis v i x i s s c digne b i s , qui in s p i r i l u m serent. Accidit proveniant enim ut (juis s c m i a e t , nec tainen vivat

mentem facere, nequeas taudem i n a n i p a l u n i prii m l i a r u m offerre, c i t r a queai non poteris frequcnlare noa festum D o m i a i . Ha3 profuraudac fuerint de opertbiis l i n s sunt, e i M et agro l u o . l i n p r i vi-

tais non diifcrembt! sunt priaiilia?, u l ba? prae c^vratione t e a i p o r i s , sed eiian r a i i o n e e x c c l l c n ^ a ,

ut

piiuiti;e

p r o g i g n a n l u r : sed s e c u n d i < U torti cximios, suU

f r u c l u s n i b i l dislaates a fruatcnto.

Q i i i d a m nie(it e x l m i o s f r a c l n s , a l i n s m i m i s

t e r l i u s m e t i l fructus vealo c o r r n p t o s , s i c n l i babct p r o p b o t i c u m o r a c a l u n i . A l i i ^ e m i n a maudant c i s , quse d a a l u r utofferaotur et ctionem a c c i p i a n t a Deo. T r a d u n l u r i g i l u r impoaantur el coasummatioais mundi. bujascemodi c o r r u p i i o n t b u s ,

locuslae, b r u c l i o et crucse. H o c a c c i d i l , quando s c a i i n a uon f u c r i a l digaa ut b e n o d i q.d o n d i g n a c e n s e a n l u r , operini. arae D e i . T e r l i a colebritas est
9 Q

perfeclioais et c a n s u n i u i a l i o u i s nou

H a n c frequentat, q u i perfecte proficit, et c u m P a u l o t l a m a t : Per que u . Hic cum i n carne v i v a t , sccuadum c a r a c a u u i -

m i h i m u n d u s crucifixus e s l , et ego i n u n d o

l i t a t . N o n i n t u e i u r quoe o c u l i s s u b j c c t a s u a t , scd aspicit 33icraa. Tribus temporibus anui, conspicieiur omtie matculinum tuum ooram Domino Dto luo e i c . |17.] Q u i d causae est, q u o d s e o r s i i a b x c prascipit, m;c c o a j u n c l l m i n b u n c modum l o c u l u s e s i : T e r q a u t a a a i s feslum c e l c b r a b i t i s niihi, et o m a e n i a s c u l i a u m a p p a r e b U coram D o a i i n o Deo luo ? Opera i g i h i r nostra q u a facimus, aut d i c u a l u r esse m a l i e r , scilicet si s e r i m u s i n c a r n c m , qua? q u i d e m opura s m . i e x l e r a a c t e n e r v a i a : aut ap{)cllanlur v i r , s c i l i c e l si s p i r i l u s e d i d e r i a i u s op ra, q u x sola digaa s u n t , nt p r o f e r a n i u r i n c o a s p e c l u D e i . D c d i g n a i u r siquidein i n l u e r i a i a l i e r c s . 287 G o n v e n i l i g i t u r solis bis, q u i \ i r i l i ( e r a g u n t , agitare c c l e b r i u t e s D o a i i a i . C u i n p r x d i x i s s c t lcgoai, s e c r e v i s s e i iajariaK o c r a s i o n e m , collaudasset id q u o d l c n d i l ad u l i l i l a l e m p r o x i m i , propo.su is -cl viani vitsD quaj sibi placel, p o s i r e m o i n d u x i t s p i r i l u a l c s c e l e b r i t a l c s , ipsis c o g i l a a d u m r e l i n q u c a s i l l u i n l a b o r e m l a n d e m e x i m n a u in o b l e c t a l i o u e a i . I i e r u m Ires illas c c l c b r i l a t c s d i i i g a a i u s i a C b r i s l u a i . Sed de p r i m a verba fe*
t

E x d. \ x a , I S . v i , 14.

8 8

8 i

G a U t . v i , 8.

R T

ibid.

*" M . i l l h .

v n , 16.

'

Joaa. i v , 3 S , 30.

"

Galat.

627
cimus, c u m paschalem

PROCOPII GAZiE:
e n a r r a v i m u s c e l e b r i t a l e m . A l \u aecunda cernere raanipuli est p r i m i l i a r u m o b l a t t i m . N a m instar

628
p r i m i i i a s r e n o v a i i et spicarum

r e t a u r a i i h o m i n i s , C h r i s l u m nempe sub typo stus f u i i primitia?, novus scendit coelos, ut spectuni Palris. oati a P a l r e i r a t o fructue,

ei a r i s t a r u m refloruimus i n m u n d o . Q u a p r o p l e r testabatur C h r i e l u s , albas esse r c g i o n e s . H i c C l i r i e i p r i m o g e n i l u s e i m o r t u i s , Iransformans o m n i a ad n o v i t a i e m , e l D c i et P a t r i s . P r o p t e r nos c o n frugum oblatus p a t r i . Imo ipee i n sese a d d u c H noe i n c o n peccatura, q u o d i n nos grassatur : reduxit i n exculiamus. Yidetur oxpellens vetustatem. H i c , i n q u a m , p r o nobis visus est i n conspecto manipulus propier novarum

Ipse siuuUlem, ut Deue, e s l c o & l e r o u s P a t r i : et nos, nos, i n q u a m , q u i fuimus a b d i transgressionem A d a m i et tertiam s o l e m n i l a l e m , q u a m quoque

conspectum P a t r i s . A c c e d a m u s n u n c a d i i a q u e s e p l i m n s mensis tempug l i t c vobis c o l l i g e r e ihesauros

c o n s u r o m a i i o o i s s i g n i f i c a r e . T u n c criim opera i n Ibesaurig ejus r e euper l e r r a , u b i l i n e a et aerugo a b s u m i t , et

, 0

oondila r e c l u d c n t u r , e l j u d i c i i tempestas i n nos r e d u n d a b i l . Quapropter m e m i n e r i m i i s d i c e n l i s : N o u b i fures perfodiunt e l furantur. C o l l i g i l e v o b i s p o l i u s t b c s a u r o s i n coelis * . N u n c eniro revera e x i r c m a a g i l u r aetas.
9 f

Non sacripcabis super firmentum sanguinemmeensimei et<^[\\[\\ 18.] Differentia e s l s a c r i f i c i o r u m . Q u x d a m vio.limae o O e r u n l u r totaj : q u a r u m d a m partes tantuinmodo i n c e n d u n l u r i n a r a . Q u a r u m d e m sanguis offertur, carneg v e r o e d u n i u r . D i c u n l u r a u l e m i l l a h o s t i a b u l o c a u s l a et paciftca, q u i a p r o p e c c a i o abolendo i n c e n d u n t u r . N u n c vero non incendes neque ofleres sanguinem c u m panibus ferm t m a t i s , sed c u m panibus fermento c a r e n t i b u g . N a m fermentum niassae m i s l u n i mittalionem i n d u c i t , et f a r i n a m acidam reddit : et ex fermentata massa a c c i p i i u r pars, quas quoqne i n fermentum t r a n s i t . Et 111 hunc m o d u m p r i m u m f e r m e n i u m i n m u l l a s a b i l generatioues, s i c u t i e t i a m i g n i s , quo e x s l i n c l o reservamus r e l i q u i a s i n cinere, q u i b u s e cinere dimoto p r o d u c t i s a l i o m s u s c i i a m u s i g n e m . Caelcrum i n c e r t u m est, an accipientes f e r m e u l u m pure i l l u d fermenlent. P r o i n d e per i n c e r t a i l l a nos a reiraenlo debortatur. S u b hoc quasi s y m b o l o raonei voluptatem esse c o n t e m n e n d a m . N a m f e r m e n liitn non est c i b u s , sed quoddam c i b i e l gulae i r r i t a m e n t u m . Praelerea sub f e r m e n i o c e u s y m b o l o nos a d m a n e l , ne. vana o p i n i o n e iuflemur. Sanguis v i c i i m a r u m demonstrat a n i m a n i , q u tibat O o m i n o . V e r u m haud p i u m est conjungere et connnisccre e a quae commistionetn aui n a t u r a refugiunt.
(

Non jacebit pingnedo festi ntei utque mane, rt aliis dicetur sacrificiis.

etc. Imo potius sit m a i e r i a sacrae flamma*. l n f r a de boc

Primitias fructuum ietrm (ucc inferes in domum Domini Dei etc. [ 1 9 ] Haec p r a c i p i u n l u r , ut s i n l g r a l i : e l b i n c alitnenia p o r r i g a n t u r s a c c r d o i i b u s . et L e v i i i i . A n a g o g i c u s boruro sensus supra e l u c i d a t u i est.
t

Non coques agnum

tl

in tacie tnatrts tum

etc.

apra&rydJtaxrt

"

exscindes a g n u m e x utero m a t r i s , foetumque e o q u e & . A u l s i c o q u i s a g n u m , ne superinTundas lac m a t r i s ejus. A u t quanlisper agnus malerna ubera s i r c a t , l a n t i s p e r eum i m m o l a b i s et coques. V e r u m boc magis cavendum esse adhortaldr propier d a loroin f t i l a .

4 , * , \ t . " \ , .

N i m i r u m hac eadem de cauea i n q u i t i n L e v i l i c o : < V i t u l u m aut o v c m aut oapram, si p r o g n a l x f u r i n l , e r u n t sepiem diebus sub m a t r e . D i e octavo et u l t r a r e c i p i u n t u r i n sacrificium et m u n u s D o m i n o . V i l i i l u m et a v c m , 2 8 8 niatrem e l ejus p r o l e m non m a c t a b i l i s uno die . A g n u m modo partu e d i t u m ii lacientem m a c l a r i non s i n i l : Oslendens eum adhuc esse i m p c r f e c t t i m , c i proinde q u i m o d u m i n h^lectu polleat ncc adhuc sanctus sit, ob ea non esse acceptum e l gratum D e o . Hujus f a r i n s erant, ad quos s c r i b i t P a u l u s : N a m c u m debealis r a l i o n e l e m p o r i s doctores e s s e , i l e r u m opus babeiis eo, q u i vos doceat, quae sunt elementa p r i n c i p i i o r a c u l o r u m D e i . f a c l i estis h i , q u i l a c l e nec solido cibo opus babent . 1 Dic o c l a v o e i r e l i q u i s d i e b u s , q u i octavum consequebantur usque i n i n f t n i l u m , referebaniur i a n u m e r u m et u s u m v i c i i n a a r u m . Ca?terum dies octavue adumbrat nobis d i e m , quo C b r i s l u s r e s u r r e x i t a m o r t u i s , ccditque i n p r i n c i p i u r o saeculi n o v i , p r i s c o sasculo legis septem diebue p r i o r i b u s e?oluto. P r i m u m s i q u i d e m saeculum adbuc f u i i profanum respectu l e m p o r i s , quo lex valuit et c u l t u s c a r n a l i s ; veruoi fit i n Chrieto m u n u s gratam et acceptum octavo die et insequenlibus. N a m C b r i s t o vocatio cessare n e q u i t , i n i t i u m capiens r e s n r r e c t i o n e m . Ponens aulem lcgein C b r i s t u m c o n c c r n e n t e s , p r x n o v i l I>eus Judasorum i n t r a c i a b i l e m inobedienliain o m n e regimcn c l moderamen a b n u e n i e m . Q u a p r o p i e r c x l e r r o i n a b a n i u r merito ut parricida?, q u i manus c c d e h e r i l i c r u e a l a r i n t . Y e r u m semel Jerusalcm penitus i n t e r i b i t . Imo manebit orba exspectans t i o v i s s i m u m t e m p u s , quo s e r v a b i l n r , s e c u l a pra?euj)tes gentcs. S y m m a c h u s interpretatus e s i : Non parabis hadum in laclt matris m a ? e t c . Quae translatio docet, peccalores non potse c o m e d i adhuc Infantes et sub maire malitia3 lac d u c c n tes, nisi p r i u s ad m c l i o r e m deferantur d o c i r i n a m et i n s i i t u l i o n e m . I l x d i s i q u i d e m c r e d u n t i t r , quotqtiot a hcva slanies j u x t a tribunal C b r i s t i , a u d i u n i dicentem D o m i n u m : f A i n e n , amen n u n q u a m novi vos .
f l f e

- * M a t l b . v i , 19, 2 0 .

L e v i t . x x n , 27, 28

'

H c b r . v , 12.

" Maltb.vn, 23.

629

COMMEXTARII I N EXODUM.

650

Nocsanequis coxerit etiam agnmn in lacte maienio. N.un infantes inn^gotio Cbrt$ll,etimpeiTeclosadbuc qtioad antmum, impossibile esl duci per ignem ei iribulaliones. Exspcctandum est donec altingant a*taUm virilem, et in spiriluali foriiludine adolctcant. Prnetcrea sub typo quodam innuit, non omnia interitura propter tyrannidem gravem , qua ipsos maneat : sed ipsos permansuros et duraturos quasi quibusdam successionibus generis, dum hoc in illo aliud in alio incolumitalenvadipisciUir, Deo aversanle suarum creaiurarum universale excidiuin. Ad bfcc deccnteriita praedicunlur, Nani conveniunt sermonibus Chrisli, per quem deperdila scrvanlur et reviresciint ad viiano. Kt ecceego miito angelum meum attte faciem tuam, etc. [11, 20.] Quidam aiunt propbetam, etloquenlis in ipso voccm, quem propbelam jubcnlur audirc. Scrmonis aulem conGrmaiio est opns, quod sermoueiii consequilnr. P m u a s u s igilur ct faciens quac imperanlur, babebit paironum el defcnsorem, doctoivm,qui * sua dogmaia tuebilur per se : ncc ea, licet concnlur, polenml advcrsarii infringcre. Qui vcro propliria ipsos induxit in lcrram promissaui, Jesus esl, Pilius scilicct Navc, si externum considerare velis Jesuin. Si autem Jesus est, qui prasentem babcl oralionem, ei ciiam competel, quod infertur : Nomen cnim mevffl cst super ipso. Si sermo ille profertur a Patre, sciendum est boc loco d i d , ciiagni consilii angcluin
9 V

, qui esl et revera vocatur Deus siculi Palcr, qui ipsum genuit. * Son subterfugiet, etc. Syinmachus verlit : iVo?| remiilcl peccatum vestrum.

* . \ ) ,

/ ; ,

Destruendo destntes, et comminuendo comminnes staluas iltorum, rlc. [21.] Sub atatuis quasi in aenU gmale inlelliguniur hxrelicorum dogmaia, q u siare ei flrma esse putanLur. Quxdam dogmala, quae stMisui el inielleclui noslro sub bis statuis ingeruniur, sunl civilia : quae profeclo convelli nefas duxerim : imo in sua cedc prrnianeanL solida el inconcussa. Ycriun dogmata, quae ad casum nos impelItint, diruenda sunl, et ila diruenda, ul ntfqueant refici itcruin el conjungi. lUec enim expriniunlur per iilajn empbasim : c Desiruendo dcstrues, c l conterendo coniercs. > Nan/si ca , quai demolilus fuero, ilerum cxslruo, mcipsum iransgressorem constituo. 2 8 9 bencdicam pani iuo, el tino itto, et aquce tucc; et avertam abstie languorem, etc. [25.] Pollicetur alimciila et saniiaicm. Iulerim dum menLionem facit solummodo rerum necessariarum, obiter et tcmpcranliam nobis commendat. Pr&lerea documcntum salubcrrimum exbibuiL, quod nihil praidictornm nos pascat vel juvci, irao magis bedat, si Deus Ula non prospcravcrit sua benedictioue. Yidelur ad ksttf illis, qui prxdicta (aciuot, promiiii inyslica mensa. *Vo erit sterilis neqae vidua in terra tua, etc. [26.] Extcrna fecunditas pertinet ad eos, qui ma^na <upidinc affeclant fecundain prolem. [ulcrna fecundiias apprcliendit illos, qui pradicta exsequuntur, el bcncdiciiotiem conscquunlur : quibus rebus ita ' mantiir, ul cognoscant ip$orum officii e e s e , ne stiit sleriles el iiifccundi mciiic el opere. Numerum dierum tuorum implebo, etc. Perducam le in splcndtdam ct valentem annosamque senectam. Ut promitlU inimaluras morles inobedientibus, tla pollicetur obedienlibus Nestoreos annos. Non enim oslendil singulis prxlixitm cssc ccrlum vitsc , dum vitx nostraa lempus pro arbitrio nunc minuii, nunc producil ci cxtendil : quod quidem nequaquam accidcret, si singulis certus v i l a prxsliluius e&set terminus. Deus quidem lisec omnta pra^cognoscit : noc tamen idcirco ejus pra?notio credonda est esse terminus noslraa vitaj. Dei terniinus, qucm nostrac tttm ponit, respicil animi nostri proposiium, prout viriuiera vel vitium apprebendimus : proinde vel ampliatur vel conlrabilur pro arbitrio Dei, nec quamdam necessilaicm importal mortalibus. NaLura suimi cursum a Deo accipiens, saepe inlcrpoIaLur accidcntibus raateriae, qtjcuiadmodum nifail sine piclale proliibuerit. Si aulem contrarium evenorit peccaloribus et justis, b;cc propler nos ficri crcdeiidum, el in nos reduci oportet ut auclores, nec ad justa ct climaia Uci judicia. Elegantcr vcro inquil, non meniibot, nonannis vitam supplicunx suorum numcrandam esse. Nain vere dies viri sapienlis est comparandus saeculo. Bene praelerea tradilnr : Supptebo , ctc., propier vacua virtutc et sapienlia Lntersttlta, qux sunt animo prolicienlis : qMom vuli ad cxeinplum niusici instrumenli ad conccntum adduci, ut consoncnl ei concinant deccnter illiiis bominis volunlas, sermones et facta. Hxc igilur babenda sunt pro diebus, quos juslitiae Sol HI animis nosiris mctilur : nunc quidcm parliculariter fulgens sccuuduni credenliuro proportionein. TJbi, Miten i d , quod ex parle fueril, incassabilur, tiniversaliter sivc Lolus splcndebit. Hoc erit, quando perpotuo suos radios oslentabit nullo noclis interventu prohibitns. Propbeta siquidem ait : Non occidet ipsis s o l . > Uliusmodi dierutn plcnus erat Abrabam. Et justorum dies in nuineralo lenet Deus; nulla niemoria dtgnatar dies iinpionim, ul vidcrc est in exemplo eorum, qui ab Setlio, et illoruni qui dcsceiw duni ab Caino. De bis dicbus loquitur David, dicens : Ne rapias ine in dimidio dierum meorum .
f 15

timorem meum mittam qui antecedet ie, ctc. [27.] H;cc formido novit potcntius profligare bostes, quam immcnsx copiai militaros. At cboritalis linior prsccedit pios, qui innascitur perfectis. Per anibo eniin illa coliuir ci bonoratur Dcus. Qui hnnc timorem babet, non meiuel a timore nocturno, sive a, dcxtris sive ex angulo, sive cx vcnlis iiiftQHse, sivc ex afTeclionibus ignominia\
u

b a . i \ , 6 sec. L X X .

lsa. i.x, 20

* Psl. r.i, 2 5 .

tii
Et emittam crabrones

riiocorii GAZ.EI

anle / e , e l c . [ X X I I I , 28.] Crabrones ex o c c u l l o non praevUl c a c d u n l e t c o n s a u c i a n t

U t l i i l i l e r c a p u i , ct quae c a p i t i s u n l a n n e x a . U l i g i l u r cx pranJiclo versu palet, v i d c m u s Deum per m i n n tisrtitna i n s e c l a , per c u l i c c s , nec i:on ranas domare posse supprbog j E g y p t i o s . S i g n i f i c a t quoque se e x coelo de i m p r o v i s o , praetcr speni, m i s s u n u n a u x i l i u m . S i e x l i m e s c i t i s copias a l i e n i g e n a r t i m , m e t u m p o n i t e , c r a b r o n i b u g et vespis i n f r i n g a m i l l o r u m i m p e l u m , ipsosque dabo v i c t o s . A m a l e n i i n Deus p e r paucos v i n c e r e , u l i i q u e l c x c m p l o G e d e o n i s , q u i i r e c e n l i s f u d i l i n n u m e r a s b o s t i u m o o j i a s . Praedicit praelerea, quae s e q u u n l u r , ceptain f e r a n l . Non ejiciam rum, eos anno uno, etc. [29.] N a m fugitant d o m i e i f i a m u l t o r u m h o m i n u m , ut q u i nattira i l l i s i n i p e r i t e n i . Caetcrum solitudines et s o l i i a r i a loca frequentare c o n s u e v e r u n t . N e c l i c e t a n i m o s i l l o q u i i e s l i n a b a i i i i n terram p r o m i s s a m i n u n u m c o n t r a h e r e l i b e r a i o s ignorantiae v i n c u l i s , et a b u n refertosque d i v i n a s c i e n l i a . Nec e n i m porpeii p o s s u n l , si q u i s i g n o r a n t i a m i p s o r u m eximat danles ne u b i 280 v i c e r u u l , v i c l o r i a insolescanl, suxque virluti victoriain a o

n n i m i s ; nec l o l e r a r e p o s s u n l doclrina? allluentiam n i m i a m . Gselerum non v u l t , ut d o m i n i u m t e m e c i t r a p r w l i a c l p e r i c u l a a c q u i r a n t . N a m qua3 inagnis p a r i m u s nobis l a b o r i b u s , i l l o r u m possessionem p l u r i m i f a c i i n u s . Praclerea o m n i s , q u i i n praelio vergatur, i m p l o r a l a u x i H u r a d i v i n u m , u l l i b e r e i u r ab i m m i nenle p c r i c u l o , s c i l i c c l ne i n p o l e s t a l c i n l i o s l i u m d e v e n i a l . A d hacc a n i r o a , quae sine pulvere et labore p o i i i u r c l -fruitur l i b c r t a l e , ea ad s o c o r d i a m et n e g l i g e n l i a m i n c l i n a l , o b n o x i a q u e et o p p o r l u u a est bostibus i n v i s i b i l i b u s : ct tattdem p a l i l u r , quae fccisse d i d i c i m u s i n E v a n g e l i o i m p u r u i n s p i r i l u m , q u i i c v e r l e b a l u r i n pristinag sedes j u n c t i s s i b i s e p l e m a l i i s d e t e r i o r i b u s . P a u l a l i m i g i t u r e x t u r b a t incolas l c r r a , donec ad m e n s i i r a m aflatis i m p l c m e u l t G b r i s t i p e r l i n g a n t . Et dabo fines tuos, etc. [31.] P o m e r i i p r o l a t i o n e m p r o m i t i i l , s i o b s e r v c n l Icgem : p o m e r i i c o a r c i a t i o mm n i i n a l u r , si legem transgrediantur. o i q . I l o c c o n l i g i t regnantibus Davide e l S a l o m o n e : q u o r u m regnum prouiotura erunt tlbi offendiculo, e l c . [55.] N a m si iter facienli offendicula posita fuertnt, Dan usque liersabe, Si servieris dii$ illorum,

est usque ad E u p h r a l e m . defaligatur et itineris m o l c s t i i s d i v e x a i u r g r a v i i e r priusqtiam l l e r p e r f l c i a l . Prseterea a n i m a ad Deuto i l e r ingrediens i m p i i s ambagibug ab i l i n e r e r c c t o a b s i r a b i l u r . Atcende runt, ad Deum tu et Aaron, usque ad b i i n c l o c u m : Apparuerunl in loco Dei, el ederunt el bibeetc. [ 2 4 , 1-11.] A s s o l c t S c r i p t n r a sacra frequentcr E c c l e s i a m n o m i n a r e i s l a v o c e , p r x s e i t i m s p i a v e t , et propter banc lerrcnat E c c l e s i . c i s i u d

f i t u a l e m E c c l e s i a m n i o n l i s sub noinine comprcbendere

l i o m c n a l l r i b u i l . N a m q u i i n E c c l e s i i s versautur, n i b i l bumile s e n t i u n t ; v c r u m segregati ab I r r r e n a r u n i r c r u i n c u r a et f x c e , gublimes f e n i n l u r e l coeleslia m c d i i a n l e s p e r q u i r u n t . N a m p o l e n i c s Dei vehementer gupra t c r r a m elati sunt. E t i l e r u m : c Q u i s ascendit i n montem D o i n i n i ? e l c , q u i inons ab imptis s c a u d i n e q u i t . Quare populus non ascendit i n m o n l e m ? Q u i a m u l l i sunt. v o c a i i , a l clecti p a u c i " . E x bis, q u i se i n montem r e c e p e r u n l , Moses solus acccdit ad U e u m , c m i n u s a u i e m c u m r e l i q u i g c o n s i s i i i A a i o n , quauivig l y p u m g c r e r c l C b r i s t i veri pouliOcis, per quem e l i a m nos censeniur regale s a c e r d o t i i m i . Q u a p r o p l e r non c o n l e m n i t u o s l r a m c o n d i l i o n c m , scd desccndens ad nos iitler nos m o r a t u r . Moscs pra> ferinr f r a l r i d l sequesier et arbiter n a i u r a l i s lcgislatoris et D e i , quatenus et ipse Iegi subjiciebatur. Q u a m v i s Moses absque A a r o n e nou ausus fuerit intrare ad P b a r a o u e m , sed illutn ut a u x i l i a l o r c m a c c e p i l et s o c i u n i p e r i c u l i ab D e o , q u a i u v i s d i g n i t a l e forel s e c u n d u s . A s c c n d i i n u s i g i i u r quasi in inouiem i n ganclas e i superuas m a n s i o n e s , q u i sumus s a n c i i c i c l e r . l i , nec tamen ascendiinus n i s i s i i p a l i c o m i l e C b r i s t o . N a m A a r o n c u m bis e r a l , l i c c i illig a d n u m e r a r e l u r , q u i e m i n u s c o l l o c a i i erant. G b r i s t u s s i q u i dem e m i n u g consistit p r o p t e r n o s , u l ct nos c u m co et per eum approptnqucmus P a t r i . Guin enini in n i o n t c i n , C l i r i s t u s n a i u r a s i l conjunctus P a t r i , s i ejus p a r l i c i p r s facti f u e r i m u s pcr S p i r i t u u i , c u n n e c l e i u u r pcr ipsuin quoque P a i r r i n divinae naturaB socieiatem venientes. Nec a l i l e r i l l i c o n i e n d e r u n t q u a m prius exercUati sanguine G b r i s l i , q u i d e d i l s e m e l i p s u m p r e l i u m r e d e i n p l i o n i s pro n o b i s , otferens suam c a r n e m , Ut i r r c p r e b e n s i b i l e s a c r i f i c i u m , Deo et P a t r i . D i l u c u l o e n i m , a i t , Moses aram p o s u i l , a d # 9 7

dilit i l i i duodectm lapides secundum n u i n e r u m d u o d c c i m I r i b u u m l s r a e l . D i m i i t e n s a u l e m adolesoeulcs filiorum I s r a c l , j i t s s i l ut offeranl b o l o c a u s l a et vitulos sacriflcium s a l u l i s . A r a quam in r a d i c i b u s m o u l i s E c c l e s i a m super l e r r a , subjeciam vero s u p e r n x E c c l e s h c p r i m o g o n i l o r u i n g t a i u c r a t , gignilicabat 291

m a t r i . A r a m hanc cingere jubet duodeciui i r i b u s , quasi is l o c u s , utpute E c c l c s i a D e i , b i s v c l m a x i m e competeret. C b r i s i u s namque i u q u i t : < N o n sum raissus n i s i ad p e r d i l a s ovcs doiuus I s r a e l " . Sed v i r i cxpediti et forles p e r a c l u r i erant G b r i s l i m y s l e r i u m , u l i u d i c a b a i u r pcr missos illos juvenes. Hoc auteni e x ^ c t i t o s esse c o m p c r i m u s aposiolos, q u i i n omnes orbis plagas m i s s i , E v u i i g e l i u m anirjntiabant leui a i i i m u m , q u i non
4

addu-

contes h o l o c a u s l n , s c i l i c i t bdeles, fide e l v i r l u l e c x o r n a t o s . IIoc vero opus desiderabal j u v e u i l e i n et for* flecierelur terrenig r e b u s , et vcre dicere possel : c M i b i viverc C b r i s l u s est, e i l u o r i l u c r u m . V e r u m autem s a c r i i i c i u i n praefignrabalur per v i t u l o s . V i l u l o siqiudem perfecto c o m p a r a i u r C b r i s t u s propter f o r l i l u d i n e m et p m i i a l e m . G o n f e r U i r e l v i i u l o parvo. Q u i a non s u b i i l j u g u i n lcgir gervile, c u m foret, ulpote Deus, i i b e r . V i l u l u s s u b d i l u r j u g o i n l e n l u i n , iitterdum i u i u i u n i s est ab a r a i r o . feic G b r i g l u g bajulavit c a m c m , quae erat s u W i t a jugo p e c c a l i , i n l c r i i n a poccalo crat p u r i s s i m a N a m
| r

P ^ . i . xxiii, 3.

* M.aih. xx, 16.

e ?

Malih. xv, 24.

Pbiiipp. i , 21.

633

COMiTENTARIIIN EXODUM.

634

cojiil Dinavit pcccatuin hi carne. Dicitur quoque vUulus, qula nova fuit crcatura. Hujus sangulne jfopulum aspergit Mo$*s nccnon ipsum libruin. Siquidem lex impeiTecla est, nec quit sanciitalem dare : et ad erin rein prxslandam egel Chrisli. Diluculo exstruit arem, etc. Lucifero enim micante, et spirituali exorto die, cujus exortus compeecuil hujus vilae praesftiitis noctem, apparuil splendidum Ecclesia? jubar. Ara vero est, in qua peragit Cbrisii niyslerium. Asiiicruni ci iribus lerrae quas portendebant. duodecim lapides, ut patejex tcstiinonio Pelri, diceniis : * Inqno ipsi quoque veluti vivi lapides ;tdiliceinini, domus spirilualis, sacerdoiiuin sanclum , > Tunc quoqtie inconspeclu fuinms Pairis, quemadmodum scriplum est : Mane assistam, videbis nie*.> 1 hunc igitur modiim instrucii accurrimusin montein, priuslamen Mose verba Doinlnl. Nam supernai profectionis cupidos Domini, dicentes : < ln corde meo abdidi oracula lua, nc tibi unquam peccem locmii, nbl slclerat scribenle tcnere oporlet menli insculptam ei incisam legem IIuc facil, quod scri-

bitur : c Loqucris de ill s srdms in domo, iter faciens, cubans, et surgens . Quaproplerel viderunt Deus Israel. Color illc repricsenlai coelum, in quo requiescil iiiler angclos habilans, el sancins intcr sancios alla quieie frucns, oslendcnte boc serinone illis, qui bactenus multoruai deorutn supersiiiione fuerant conspureati, ct crealuram divinis honoribus coluerant, ccelum vero Deo csse subjtictum. Quod vero ibi ederiniet biberint, cxplicat delioias in coelum scandenlibus prarparalas. Qnod posituni e s l : < Nullus dWscnsil, t etc. si seriem narrationis intuearis, hic erit sensus : Omnes
t

incolumes conservaii sunt. Si vero spirilualcni sensum binc elicere voles, indicat omnesin negolio consensisse uno animo. mgft (87) 6 - , , ; , \ .

religionis

Sappbiruscommonstrat bealam Virginem,dequa v.aicinaius Job, inquil: Terra ex ipsa egredielur, panis subler versus est quasi ignis, locus Sappbiri bpides ejus * quibus verbis designalur puiissim u m

* (88) \ %J\ cb . \ "

Virginis corpus ;et quod iegem Dei peperer

i m

p a?lerea in

Canlicis canticorum sponsa de ebiKnca insi-

t f ? l t \ ' > ^ * / . (89) , - . \ (90) , ' * :\ , \, ; , '

( s

sponso c a n i l : Ventcr PJIIS pixis

C

t n s lapidi sapphlro . Veiilrcm Cbristi nominat sanclorinn chorum , quem ipse in almani luconi prolmxit et fovit. Is vero mundus perhibelur, u l x i s cburuea, qua nibil itr.puri recipit. c Supcrlapidc s a p p h i r o , etc.Quia sappiiirusouinem vicinam maleriam polcnler altrabiu Ad euin inodum sanclus sanctorum cborus eos, qui ad ipsuiu in

fide

vera accedunl Spirilu sanclo imbuli, Irans-

? , , .

jnitlil in ttelos.

Et surgens Mosc$ ejtisque mini$*er Jesns ascendarttnt, elc. Moses vocatur, ul qui suscepturus esset legem. tetttfl non vocalus ascendH una cum Mose. J -sus aulein ost lypus Christi, qui non Toealur a P a Ire ul caeieri. Nam sernpnr esi nobis pr:esto, ct vocatis parat viam, ul per eam ad Patrem ingredi possint, agens partcs Mediatoris el Arbilri. linpossibile namque csi, ul appropinquemus Deo Patri cilra opein Mcdiaioiis et arbitri Ctiristi. 2 9 2 E l descetidit gloria Dei super montem Sinrt.ctc. [XXIV, 16.] Roprehendit il'os, qul opinanlur quasdam tml ulalorias potentias ct virtules comruoiari apud OiMim. Nou eiiim Deum solum per se descendissc in ntoniem aitesiaiur, scdetiani gloriain ipsins : sive indicaudu ipsius potcnliaruin vel virlutum pr.rsenliam (nam el regis gloria diciiiir iniliiaris mauus), sive exisiimaiionem et divinai glorioB famam celebrcin osicndendo. Prasens spccLairuluin ita aniinosuinnium coniinnavit, ut liriuissiiue crederent Deuro ipsum Icges, qux laiaa sunt, sanxissc. Nil prohibet, ul inlelligas veraui gloriam palris^ Filium scilicet, quatemisfas erat, ibi apparuissc, , occuliavit ipsum nubes inlerdiu, et vocavit

Dominus Mosen septimo die in medio ignis, etc. generalioni muiidi ct ilctlioni populi Israelilici. Is aulcm numerus 8 C narius est. Quibus verbis docet se esse condiloreiu D c u t . vi, 7.
7

- Q Euindem iniinerutn assignavit

\ .,

HoS , ^ , IPelr. , 5. P s a l . v, 5.
fc

P.sal.

cxvmjl.

J . b x x v m , 5, 6. Caot. v, 1 4 .

KOTiE. (87) UapOivov, \ , . . . (88) . ^ (89) . . . (90) , \ , , ^5, . .

G35

P R O C O P I I GAZ,l

636

t n u n d i , ct elegissc g c n u s I s r a e l i t i c u m . R e v o c a i i o , p r o p h e t * et regeneratio, q u priore esi melior. , , S c p t i m o r e f o c a t u r d i e : et i n hoc distat a p r i m a parenle, quod h i c ex l e r r a proceesit c t c u m c o r p o r e c o n s t i t i t ; ille vero absque c o r p o r e . Q u a p r o p i e r l e r r e n o i l l i t r i b u l u s est c l l s s i i i i u s , nempe s e n a r i u s . suus numerus, nempe eenarius. A l h u i c additus est numerus s a n

. ) ^ , , " , \ , . , & , .

Deus o s t e n t a v i i i g n e m , non q n o d s i l i g n i s ille externus, sed ut m e t u m i n c u l e r e t J u d * i s . H o c idem ut s i g n i f i c a r e l , stai.m i n d u x i t : C o r a i n filiis Israel. > Ignis vero symbolura est, D e u m absumere impias ratiocinaiiorrcs non secus, ut i g n i s obstantia quaeque domat e l c o n s u m i t . Moses quadraginta c o n l i n u o s dies i n monte p e r severat. T o t e n i m a n n o r u m spatio, c o m p o t a l o die pro anno, ingrata i l l a g e n e r a l i o Judaeorum c o r r u m p e n d a et abolenda erat i n e o l i t i i d i n e : p r o q u i L u s s u p p l i c a v i t t o l i d e m diebus D o m i n o , praeeipne eo tempore, q u o leges dandae e r a n t . T a b e r n a c u l u m eral s a n c l u a r i u m , quod circumferri polerat. Q u i b u s vero peritaris? spoliandi p o n u n l u r leges? n u m i n solitudine m o x Pro quibus csedendae erant v i c l i m a e !
B

, *

-ma*

, \ * ot ; -

, . \ ,

; dt , ^ ,

; v a

n u m pro h i s , q u i i n v a e i a s o l i t u d i n e m o x erant v i t a

Et accipite mihi primitia$ ab omnibus. quOtum cordi videbitur accipere, etc. [XXV, 2.] Docet b l s t e r b i
P o r a i n u s , s i q u i s v e l i l beneiicia conferre E c d e s i i s , u t e x a n i m o i d facere a g g r e d i a l u r . S i q u i d e m nec c a prinara lana-n, si ex p r o m p l o afferatur a n i m o , a s p e r n a l u r : m a g n i quoque facit duoa i l l o s q n a d r a n t e s , qttos i n g a z o p l i y l a c l u m c o n j e c i t v i d u a . C o n g e s l i s a u l e m p r i m i t i i s , t i d e i n d e m i b i l a b e r n a c u l u m fabrices, t apparebo vobie : quae quidero verba fundit, quasi bactenag non apparucrit i l l i s , q u a m v i s v i d e r e t u r descendisse i n specie i g n i s . CaHerum i l l a v i s i o u m b r a d i c e n d a est, et v e r a m v i s i o n e m crede C h r i s t u m , i c u t i inonot S c r i p l u r a , dicens : c Deus D o m i n u s , et a p p a r u i l nobis . > I n C h r i s t o s c i l i c e t c o n s p i c a m u r l P a i r e m . E x i e r n a Hla e c c l e s i a e x s l r u i i u r ad exemplar E c c l e s l p r i m o g e n i l o r u m . Q u a p r o p i e r i n q u i t : c S i c i i t i ostendero l i b i . > E t i n b u n c raodum iter faciens d u m ex a l i o i u a l i u d transcendit c a c u m e n i q s u b l i m i a tendens, s u b i n d e s u b l i m i o r f c r l u r . P r i m o q u i d e m d e r e l i n q u i t montis r a d i c e m , separatus a b o m n i b u s , quae i n ardua n i s u m p r o b i b e a n t . Dein audit clangorem l u b a r u m levatus p a u l a i i m i n m o n t e m . Deinde i n i n c o n s p i c u u m D e i nolitiae penetrale i n g r e d i l u r . N e c i n hoc m o r a m facit : tnde v c s l i g i a A e c l i t d t a b e r n a c u l u m c i l r a m a n u u m operam fabrefactum. H i c r e q u i e s c i t . Istud enim tabernaculum finii est, q u i p r o p o n i t u r i n m o n t e m c o n t e n d e n t i , s i c u t i p r i u s e s i edoclue coelesti t u b a . N a m coeli m i r a b i l i s a p p a r a l u s et o r n a l u e , D e i , ut habetur i u P s a l m i s , e n a r r a n t g l o r i a m . H u c facit i l l u d p r o p b e t i c u m : T u b a /clanxil coelum desuper . > I d c i r c o e t i a r r a l coelum Dei g l o r i a m , u t h a c i m p u l s i i r a n s c u r r a m u s e o roent e , u b i Detis est. C a l i g o n o m i n a t u r nubes, i n qua abdilug speculabatur t a b e r n a c u l u m , q u o d nullse e x c i * Caverani m a n u s . I d t a b e r n a c u l u m n o b i e , q u i terra degimus, c o r a m o n s l r a t sub typo m a n u f a c i i t a b e r n a c u l i . Naro ait : c F a c i e s m i h i s e c u n d u m o m n i a , quae monstravero t i b i . D e i potentia s a p i e n i i a q u e , qua2 n u l l a desiderant m a n o u m m i n i s t e r i a per se, p a i i u n t u r n o s t r i s m a n i b u e e x e i r u i , s i i n nobis sine i n 4ra nos i l l u d t a b e r n a c u l u m flgendum e s t ; r e c i p i u n t q u e m a i e r i a l e hoc aidificium, q u o d c o n d i t u r . 293 N a m q u i a n l e saecula condita f u i i ingenittie, carnem i n d u i t , et nalales l e m p o r i astricioe accepit. QuL b o c U n i v e r s u m i n s e c o n l i n e t , i n nobis s u m i i c o n s t i i u i l t a b e r n a c u l u m . O m n i a siquidetn interpretatione htic trabenda sunt accepia occasione a P a u l o , q u i , c u m raptus esset i u t e r l i u m coelum , i n q u i l v e l m n l a b e r n a c u l i i n l e r r a e x s l r u c i i esse c a r o e m C b r i s l i P r a l e r e a i d e m A p o s t o l i i R i n i l i a t u s mygteriis p a r a d i s i , afllrmal etiam arcam fuisse l y p u i n C b r i s l i . Nara t a n q u a m i n a r c a i n V i r g i n i s templo i n b a b i l a v i t o n m i s pleniiudo D e i l a l i s c o r p o r a l i t e r . M y s l e r i a e n i m , quae l a l e b a n l i n a r c a , r e p r a j s e n l a r u n l s e r m o nem D e i . L i g n a arcae n u l l a m s e n i i e b a n t p u t r e d i n e m . S i c C b r i s l i corpus n u l l a m experiebatur c o r r u p t i o p e m . A r c a f u i l i n a u r a l a , sic c o r p u s C b r i s l i d i v i n a n a t u r a c o n f i r m a t u m et c o m p a c l u m f u i i , ut possel p o ^emer resistere c o r r u p t i o n i . N a m c a r o ejus n o n v i d i t c o r r u p i i o n e m . S i q u i d e m i n q u i t : D e s i r u i l e l e m p k i m h o c , et i n tribus diebus e r i g a m i l l u d P e t r u s quoque d o c e t e u m q u i d e m o c c i s u m esse c o r p o r e , vivificatum vero s p i r i t u . T r a n s m i s i t e n i m splendorem et i m m o r t a l i t a l c m i n s u a m c a r n e m . S i cmm j u s t i fulgebunl ut s o l in regno P a t r i s , q u i d dicemus de g l o r i a C h r i s t i ? A u r o c o r r u s c a n t yecies, a n m i l i , e t o m i i i a , qua3 arcam c o n c e r n u n t . S l c q u i fuerunt C b r i s t i g l o r i a celebres, eiqiie per c h a r i t a i e m c o n n e x i , ccElitus i l l u s l r a i i p l u r i m u m u t i l i t a t i s praestant o m n i b u s D e i visiones e x p l i c a n t e s . V e l baec i n felligeuda sunt de i n v i s i b i l i b u s p o t e n i i i s , 1D ipso s i q u i d e m c o n d i t a s u n t o r a n i a , i n v i s i b i l i a et v i i i b i l i a ,
9 , e l l u u 1 B , e 1

Psal. C X V H , 2 7 . Psal. x v m , 2 . A m o s m . 6 Cor. x n , 2. Ht-br. x , 2 0 . J X , 4 st qq. Coloss. , 9. A c i . , 51. J o a n . n , 19. -MPeir.11%18.

1 4 1 7

1 0

! 1

1 1

1 1

! V

Hcbr.

37

COMMENTARII IN EXODUM.
l e

eive T h r o o i , sive P r i n c i p a i u s , sive Potestates, sive D o m i n a l i o n e s , sive P o t e n l i a . Hse ewjundnm Dei v o l u n t a t e m , univcrsam sustinent arcara : hancque bajulant i n n o s i r u m ministeriera missi propter e o s , qui baercditario j u r e s o r l i u n l u r s a l u l e m . Hae potentiae quasi quibusdam a n n u l i s animabus s e r v a n d o r u m i n s e r t i , h u m i abjectos ad excelsa v i r t u l i s e r i g u n t . Et facies propitiatorium, impotitionem auri puri, elr. [ X X V , 17] Impositionis nomen significat a r c a op^rculum, Cbris:us vero fuii illud optMcnlum et propilialorium. Nam Patilus ait: Qnem proposuilDeus propitialionem per fidem in ipsins sanguin<i, ad osiensioncm justitiie sua? IIuc facii Jomnis p r o m m tiaium : c E l ipse csl propilialio pro pcrcatis nostris ' . Pcr ipsum siquidem npt.mus ot pciiinusomnia bona. < Haclenus (inquit) nibil pclivislis in nomine meo. Pelite, ct tlabitur nobis " . i Pcr ipsumenim placatns esl Pater, atl quem comendimtis pcr Chrislum. lpsc nainqiic dioil : Ego smn via ;Egoeiim osiium . Nec qaisquam, nisi per me, venit ad Patrem * \ > Licet Cbrislus fuerit inter nos, lamen d i vinam obtinuit gloriam, quac ipsuin decebat. Quapropler propiliatorio adbibenl Cbenibim, qui ipHUin tucantur custodiant. 11i semper imueniur ipsum nescii visione ipsius exsalurari. Alis su<s velant arcain, siculi Isaias tiadil , Serapbim oblexisse duabus alis pedes, et dnabus vullum ejus, ei reliqiiis duabus volasse. Nomen autem Cberubim porlendil itilinilam quamdam nolitiam, ct sapientiae aflluenliam rediindaiilnn: Simul quoque docemiir vultum Dei non posse a niortali qiioqiiam conspici. Lticem eniin (til babel Paulus ") inacccssain iubabitat. Prseterea Deus ipse ila coiupellat Mosen : < Ncmo videbil faciem Dei etvivet ; iieque eliam, si quis conspicaius fuerit ejus vcsligia el vias. f Inscrulabilia eniin m l i g i a ejns, ei impervcsligabiles via ejus , inquit Paulus. Praeleroa David ail : In inari v i a lua, ei scmiia? luae in aquis multis? Et vesligia lua non dcprclicndeiUur [vel coguosccnlur ). Mare onim nou recipil, aut si recipit, non seivat vesligium pedis. Forlassis Scrapbim p e r b i b e n l u r suos pedes et suoa vulius telare alis. Nam in Dei sapicnlia non esl vel priiicipiutn vel iinem reperirc. Principium b u m a n i eorporis raptiiost, ejusque finis feruntur eese pedcs. Cxteruni oinnia illa evidenlcr cdocenl et evincuni niinisicriuni, quod deferlur bis, ad quos scmpilernae vitae devolvelnr httreditas. Hic abscondilur ab alis Cherubim arca, illic ab Serapbim alis contegitur vultus. Idem ulrobique consisiil sensus.
l , 3 u , e 1 8 1 9 30

Supra propiliatorium cognoscar tibi, et loquar tibi, elc. [22.] Hic enidinuir, qtiamvis inaniveril Cbr.stus, tameii non bumano, se<l divino more dicit : Ego et Paier umim 2 9 4 1'i n>e vidil, vidit Patrein . Quibus ex verbis elicilur,-quod praccesscrit omin-quod creatuin est licet carnem tandem induerit. Yeruniiaincn cunctos niortales, etiain qoad bumanitalem, multis parafangis excessii. Propilialorinm inauratum divinam (Uiristi manifestal naluram. Ei aulcni comparanlur homines quatenus in ipsius cxemplar sese iransformant. Locus vcro, qui illa capit, a vuigo non c a l c a t u r , el Sancta sanclorum noniinatur.
s n r m , s a , # 1 K l : 1 3 a 9

pones panes propositionis super mensam ccram mc semper, eto. [30.] Manifestc nobis cwninonstralur panis ex coelo datus apponendus in mcnsis sanctis ecclesiaruni. Et omnia vasa, q i i x serviunt mysticousui arcanoruin divinonnn, credcnda sunt esse lypi manifcslissimi fuliirorum. Et facie* candelabrum ex auro pnro, etc. [ 5 1 . ] Aureum candclabrum typum Clirisli gerit , propter n a lura? sinceritatom ptiram. Candctabnmi sit torno elaboratum, > etc. Quod additur ad elegamiam d e iis. n s i r a n d a m . Major erit nitor et eleganliasi te verleris ad pulchriludinem, qnre non cadil sub sensum, sed solo iniclleriu percipiiur. Nam formosus esl, si formre elegantiam intuearis, supra onnifs lilios h a niimifi id est, fonna eleganlia anieit omnes morialcs facile : Surculi sirc calami, qni utrinque e m i nt, o\ ipso, inquii, procedant candelabro. Cbrisius cnim cumunus sil, infiuilns cl mulluscsse p t i i a l u r ob variclatein operaiionum. Lux, vita, potenlia sivevirtus, hnniorlalitasque vocat, q u x nomina adepluft rst ob varias opcrationes. Nec ejus poienlia aliund^, quam ex sesc pendel, pleuus exsistcns cl a b u u d a n i suis opcrationibus ol virtiilibus. Nec tamen peccaris, si lumina ex mullis surculis vel calamis m i c a n t i a . ne Iucis in labcrnaculo penuriasit, illa credideris sancli Spiritns rcprnpsontare vahos radios, qnos septemplice dWisione exponil l s a i a s . Aliler et in bunc niodum inlcrpretari potcs boc diclum ; < E x uno fiiit anro puro, > elc. Cbrisius totus o:nino est Deus, nec ad eum modum, quo creali morlales, e x i timatur sanctificaius. Quod vero tolus sil uiutus, dcsignat numenis senarius catamorum.Hincdnnorutn dttlributlo large effundltvir. Huic datnscst senno sapiei)ii;e, illi scnuo cogniiionis, et disorrtio spiri *, etc. Non onim secundum mensuram, ul inquil Joannes , dat spirilum : sed ex ipsius plenU lndine nos oumes accepimus.
3i 8 e

imponcs canddabro lucernas, el luccbunt ex uiw aspeclu, clc. J37.] libro Numerorum slc sci ifw Lnna rcperimus : regione candelabri ac< oiulil luconi is " . Nfttti lux splondartMn lraus* niiuU ad eos, qui se avertunl a Deo ; vrrum bis splenriet, qui per sanciificaiioiem 11 a< li fneriikl i a eonspcclnni Dei : ibiquestelerint versis in Deum vnllibits ob fidei a!.cntatcm el vha pisc graviialein* (Juapropler per lsaiam p<iccatores aflalur Dcus : t Quando exlcndei iiis ad tuc, averiain ocutos mcos
1

' Cnlonft. i , 16. R o m . , 2 o . " I J n a n . n , 2 . J o a n . x v i , 24 J o a n . xiv. 6. J o a n . x/ft, " Joan. xiv, 6. Isa. v i , 2 . " I T i m . vi, 16. " Exod. \xxui, 2 0 . R o m . J I , 33. P s a l . * 20. Joa. , 3 0 . Joan. xiv, 9. " Psal. X L I V , 5. b a . , 2 seqq. 1 Cor. xn, 7 10. J>*n. in 3 i . " N U B . T i i i . 3
M , v M

1 1

639 a vnbis
M

1>R0C0PII C A Z . E I . A t o c u l i D o m i n i super ju>tos, ut canit D a v i d

u

6-iO iJoc comiciSilirum v i d i l Z . i t i i a r i a b

v e

. An-

gelus, q u i i s t u d o s t c n d i t , rem onincni i n Christtrni I r a n s m o v e t , caVnles u i i i v e r s a m t e r r a m cngilationes c o r d i s * . e l i a m qnae i n lenebris l a l c n t , j u x i a i l l u d : c E t l u x c u m eo e s l ct l Y s u p i n a t a o c u l i s ejus

% l

i n q u i e n s : H i sunt o c u l i Det i n s p i I n d i c a l e n i m et s c m l a t u r scnsa c l c O m n i a s u n l nuda > Za< barins

. Nam actilissime omnia perlustrnt divina p r o v i d e n l i a . Cognoscil omnia

N e c ulla c r e a l u r a non e s l manifesta i n i p s i u s c u n s p c c l u longe.

% T

. > Pra?lorea per u n u m ex propbetis sic fatnr : Deus approprnquans s u m Nunquid o c c u l l a r i polerit, u l non videam * .

ego, d i c i t D o m i i m s , et non Dens a

r o i i s p i n a t i i s d u o s r a m o s oleaginos, s a i i s c o g n o v i t eos esse duos o l e i sive p i n g u e d i n i s i i l i o s , q u i s l c l c runt iti conspectu D o i n i n i tiniversae lerrae niedio . A l h i s u n t populus g c n t i l i s et I s r a e l i l i c u s , C b r i & i u m iit s a n c l i , qiiemadmo.lum s c r i p i m a Propterca David allnquimr cnim iu eos ramos deiractos oliva? nec o l i v a s , e l c , quibus crediderunl. babentes, a quo ungunt oleo. Olemn t e r o l y p u s e s l S p i r i i u s fideles. N o n e n i m omoes

est. Tmpingnasli oleo caput meum * . Vocat v e r b b m o n s t r a l u i r i u s q u e poptili

C b r i s t u m super sponsa sua e i flliis per fidem i n ipsuni I r a n s p l a n l a l i s : c U x o r tua ut v i l i s frtigifer.i m i i n l a l e r i b u s doinus lua?, c l filii l u i s i c n l planlnlae o l i v a r u m i n c i r c u i l u mensne luae * . > V i l a m a c q u i r i m n s 295
e x

p a r t u i p a l i o n e B p i r i t u s , e l v i l a m recuperamus i n sancta C b i i s t i mensa putrescere nesciis, quinque cubilorum, boum,

fiJeni

i p s u i i i i n t r a nos re ipientes. Facies attare ex lignh ctc. [ X X V I I , 4 . ] M a g n a e n i m mensura et bolocausta; O m n i a ejus vasa sunt imperabal. r e q u i r e b a i u r propter l i g n o r u m c o n g e r i c m , et secliones Coronae

a n c a . S i c e i i i m ignis i m p e t u m perpcti p o l e r u n t .

e l c o r n u a i n angulis a d d u n t u r . N i h i l e n i m i n f i r m i o r est, q u a m Oomini.

i i i o r n a l m n <onspicere e.*l apud s a p i e i i t i s s h n u i n D f i i m . Haec ara idonea est v i c t i m i s , q u a s l e x N i h . l e n i m de m a t c r i a , ut i n praediclis, a u r i i n i s i a ara v i d e l u r . N a m I e g U u m b r a spirit)i. Siquidetn S p i r i l u s reservaius i n baec tempora
1

U l pr.tsiare p o s s i l stiis c u l l o r i b u s S p i r i l u m s a n c l u m . H i enim non l i b e r t a t i s , sed s e r v i t u l i s a g i l a b a n l q r dabatur apostolis

8

post aseensionem

c Innavit enim i n eos, dicens : AccipiLe S p i r i t u m g a n c t t i m * . E l i a m Joannes i n q u i t : c N o n d u i u c n i m e r a i S p i r i l u s datns, quia Jesus nondum erat g l o r i G c a l u s ' . Praeterea P a u l u s declaravit s p i r i l u s different i a m , dicens : c N o n e n i m accepistis s p i r i t u m s e r v i i u t i s i t e r u m ad l i m o r e m : sed accopistis adoptionis, i n quo c l a i u a n i u s : A b b a , P a l e r
8 t

spiritum

. > N a c t i siquidera s u m u s i i m n o r t a t i t a i e m , q u a p e r a u r u m nobis ob o c u l o s p o n i l rebelles Jtidaeos, q u i sedilioneni

s i g n i f i c a m r , p a r l i c i p a t i o n e S p i r i t u s s a n c i i . Ms

c o n c i t a r t i n l c o n l r a C h r i & l u m , s i c u t i C o r e e l D a l l i a n conjurarunt a d v e r s u s M o s e n . Sed h o r u m i b u r i b u l a a?nea juseu d i v i u o refusa sunt et exlenuata i n l a m i n a s , aQlxaque a l l a r i . Beseleel a h a r e aeneum ex l a l i c o r s t r u x i t m a t e r i a , u t e x sequentibus c l a r i u s p e r c i p i e m u s . L e x i g i t u r hujuscemodi e x c m p l i s j a m o l i m declaravit legis c u l t u m esse quemdam t y r a n n u m , et per sediliosos C o r e et D a l b a n b o r u m q u e complices significari inobedientibus doras poenae. A l t a r e e n h n i l l u d , quod lex (ieri praacepif, eel s y r a b o u m evaspcrantis et contradicentis p o p u l i . Praedicta autem d o n a , quibus a d d i l u m est a u r u m , fidelium esse gratam acceptamque. quidam, aram sub' divo ti , (91) & , ; , OJOV

doceut

obla ionem

A l i a r e vocat,

ut aiunt

p o s i l a m . Ha?c sita est in adilti p r i m u tabernaculi : tantoque s p a l i o abesl l a b e r n a c u l o , quantum posttilant v i c l i m x , quaBquotidie caDduntur. H u n c l o c u m s i b i \ i n d i c a n t i n i n i s l r i , q n i sacra f a c i u n i . C o l l o cata autein est i n c o n l i n i o q u a l u o r c l quinque c o l u m n a r u m , dc quibus poslea dicetur. I l u n c ilaque l o c u m appelles l i c e l templi v e s l i b u l u m , quod d i s l i n g u i l dunbus l a p e l i i s , i n t e r n o , q u o d vocatur velum : e l e x t e r n o , c u i nomen d i x e r e tegumenio. Hic v i i e b a n l u r i b u r i b u l u m , candelabrum et m c n s a . Et facies altare thymiamutis, a r ; c : qtia? d f i u o n s l r a n i sub exornattir flcxili

( ;
1

. ' \ t' , \ ?. " \, , , " \ , , * , ,

* \ , \ ,

*lc. Ecce legis a l l a r i s u c c e l i t o r d i n e a r a graiia3. N a m a u r u m , l y p o p r c l i o s a m C l i r i s l i c r u c e m . Ilujns spectaculum

quodbuic

adjungitttr gratiam p o r t c n d i l , ut j a m ntillies m o n u i m t i s . C o r n u a aptantur quasi

expansa3 niantis b u i c ubique et per o m n i a

l i o s t r o inioUectui i n g e r i l ara illa q u a d r a l a . l u o m n i enim loco c o g n o s c i t u r C b r i s l u s c r u c i f i x u s . Ha;c ara c o r o n a . Na-.i C b i i s l u s foi niosus cst, s i formam ejus consideres, s u p r a omnes mortales, morlales. C b r i s i i discipuli conferunlur veslilms. j m bi myslcriorum C b r U l i . e l c . [21.] N c m p e e regione p r o p i l i a l o r i i , q u o l crat
M

i d est, Hinna? eleganlia facile o:nnes s u p e r a l

c i r c i i m r e r u n l C b r i s t i m y s l e r i u m p r a i d i c a n d o , ut D e i m i n i s l r i et dispensalores Pones ipsam e regione vcli, quod est super arca,

4 0

* Isa. i , 15. P s a l . x x x m . 16. Z^cbar. , 2. i b i d . 10. I l e b r i v . 13. " i b i d . * J ren. x x m , 2 3 . Z a c b . i v , 14. 3, i . J o a n . x x , 2 2 . J o a n . v n , 39. R o i n . , 15.
e w 5 1

Dan. , 22. P s a l . x x u , 5.

h 9

* R o m . , ?7. Pial. cwvn,

MTJE. ^ ' . . 3 . . 667. .$ . 6 . 3, \ . <5.

M l q u a m bmirana? quam a l o j r a Trbiiu c re^ioiie ejus

COMMExTARII

E X O D U M .

142 d i v i u natura,

. arca s ^ i i d c i n buini posita c r a i .

N a m Daus senno c x c c l l c n t i o r o r a l r.vpectn

snmpsprat. Aiiream arani , qua lypns esl C b r i s l i , j u b c i st.ilui supra C l i e in <jns ocnlii. *Nain b o m i n e i n , qui se avpnerat a Deo proper peccattnn, pro nobis p r a c t i r s o r inlroivit in nobie i n i e r r e d a i pocratorilms. Ipse est pax n o s l r a , ipse c u l t u s . N a m o b l u l i t SOIIKIc Yiciimaiu ct o b l a i i o n t m

l c c i , unde Dens l o q u i l u r c l i i i l e l l i g i t u r , qirnsi nos pcr C b r i s l m n addiicamur i n

conspcctum P a i r i , vcrsem<nqie

i l r n u i i c o n s l i l u i t e l re<Iuxtl in consptv-lum P a l r i s C b r i s t u s . S i q u i d e m r a e l u m , ut i b i appareal coratn facie D e i , et pro

esl Ibymiama i l l u d c o m p o s i l u m i n t u i l u i n c a r n a l i o n i s . N a m ex dtiabus composiius est Gbristus n a i u r i s , ex l u b i i i t r l spissa : baie b i i i i i a n a , illa d i v i n a esl : quia caret crassilte legalis ipauiii pro nobis in odorem boua; f r a g r a n t i , notuisli. 2 9 6 niibi Nee S
i a t a

d i c l u s sacerdos e l inquiens :
M

l u e n u i l b o l o c a u s l a , i n hoc coniparata, iit o x p i e n l u r d e i i c l a . A l c o r p u s . > Na :ii u i ipsius verbis u i a r

f

aptasti. T u n c d i x i : E c c e venio, ut faciam Deus volunlaiesii tiiaiu

P r o p i e r e a e coelo deecendi, non tit faciam v o l u n l a l e m iiipain, sed v o h i u l a l c i i i cjus, q u i ti.isil me. Hajc auteru e s l volunlas P a l r i s u i e i , ut omno quod dedit n i i b i , non perdam, sed r c s u s c i l c m i l l u d i n novissimo d i e " . > E t i a i n David d i r i g i l i n odorein bonae fragranlia? Deo o r a i i o i i i s i n c c n s u n i sivc t b y m i a m a , peragens s u u m s a c r i l i c i u i n cxtendendo iiianus suas. O b l u l i t itaque G l i r i s l u s semeiipsuin tbyiniama c o i n p o s i i u m ct teuue vel subtile. Hujus r e i locuples teslis e s l P a u l u s , dicens : c Dco a u l e m g r a i i a , qui semper per nos t r i u m p h a l i n C b r i s l o , c l fragranliam nolitiae suae per nos m a n i f c s l a l i n o m n i l o c o . Quia C b r i s l i bonus o d o r s u m u s i n servatis e l pereuntibus iterura : < C b r i s l u s d i l e x i t nos,
5 t

et

t r a d i d i t senietip-wm

p r o nobis oblalionetn et v i c l i m a i n Deo i n odorem bonae fragrantiae Quando lucernas paranlur et accenduntur,

. Incensi a u l e m tempus a s s i g n a l u r

m a t u l i n u m et v e s p e r l i n u m , per quae s i g n i t i c a l u r perpeiuo esse o r a n d u m . e l c . N a m d u m i l l u m i n a m u r divinae lucis splcndore, r e p l c m u r intelligelis

S T

abunde bono C b r i s t i odore. N a m fidei l u x prsestai, nosque Ua praeparal, ut queamMs C h r i s i i cognosceie m y s t e r i u m . A i l e n i m : c S i n o n c r e d i l i s , ncquaquam e s u Semper . > T h y m i a m a semper adolendum suo l a b c r n a c u l o , s c i l i c c i E c c l e s i n . s i q u i d e m C b r i s l u s s p a r g i l et effundit bonos odorcs i n

Q u o d autem lex per C b r i s t u m a t i l i q u e l u r , saiis d c c l a r a i u r per i d , q u o d probibet b o l o c a u s l a et libamina i n i e r r e super aram a u r e a m . Idcirco c l a m a l propbeta : S u b l a l t i m est ex domo s a c r i f i c i i i m et libamcn ". N o v a e n i m i u C b r i s l o e s t n a t u r a . G r a l i a c x c i d e r o n t , q u i in lege j u s l i f i c a t i o i i c m quacrunl posi o s l c i . t a l a m veritaiem. Necferes, inquil, in hanc aram thymiama aliud, etc. U n u s enim nobis est d o c l o r e l a n l i s l e s : buicque unguentortim curremus * . > ^ o n
9

s o l i adba?.rescamus d e d i l i q u e s i m u s , dicciues : c U u g u c n l u i n effnsum e s i n o m c n l n u i n . Propierea a<l<dosceiilubc d i l c x e i u n t te. P o s l tc i n odorem gic fucriiiu Jtdaei. N a m
a

fugiiaittrs C l n i s l i bonam f r a g r a n l i a m , c l recipieules a l i u d i b y m i a m a , Glium s c i l i c c i i u i q u i l a : i s , s c q u u n t u r S a i a u x fctidisbimuai odorcm.c Nara ejus, ait, adventus erit secundiim operalioncm Saiana3* .i l n bac ara i n i p e r a l u r A a r o n i q u o t a u u i s scmel cxpiare se c l p o p u i u m . J u b e i u r quuquc perungere et bumectarc s a n guine e x p i a l i n i i s apices c o r n u u m eiiuiienliii m . Nain s a n c l u m s a n c l o r u m c s i . IIoc idem elcgauter c x p l a nat P a u l u s , e l a i t : c A l C b r i s t u s aciedens ponlifex futurorum b o n o r u i n , per majus et peifeclius taber iterutn : u a c u l u m , non m a n u f a c t u m , i d est, non hujus s l r u c l u r x , ncque pcr sanguinem b i r c o r u m ac v i l u l o r u i n * &ed per p r o p r i u m sanguinem ingressus e s l seinel in sancla x i c r n a redcnq)lione reperla eel peccalu, m o r l u u s e s l semcl : quod a u i c m v i v i l , v i v i i Dco
e t

c C u m semel s i l i n o r l u u s , non amplius m o r i i u r : m c r s iiniplii 6 ei doininabitur. Quod enini m o i l u u s . > V i d e r e ilaque est C b r i s l u i n , ut nosira pcccaia diluat e l aboleat, bumectanlem e l i r r i l a u l e m propi io cruore c r u c e m : quod q u i d e m significatur per id, quod cornua arae cruenianda praecipiiinlur, C b r i s t u m solum vcre eogiiominaveris Sancta sanctor u m . Naiii ex boc sanctificalioncin capit o m n i s creaturn, qiuii i n coelo q u x q u c i n terris e s l . S i q u i d e m Joaunes i n q n i l : t E x pleniludine ejus nos omnes accepimus * . De sanguinc autcDi, quo expiatur pop u l o s , q u i quoqtie aspcrgcndus est arae, in L e v i t i c o I r a d i m r per pulus Isracl igiioraverit verbuui
e s f

bacc vcrba : c S i anleui miiversus poN c n soluin en'm lingua e o r i i m , m o r a n t u r , fertinlur laudem

e l c . Dum audis a l l a r e et t h u r i b u l u m , iiiemenlo i n l i l l i g e n d a m esse

aJorutionein, qua oiuncs c o e l i c o l x v e n c r a n l u r i n cuclo s u i n m u m rcgem,

q u i s i i i i i supor l e r r a ct iufra l e r r a m , sed e l i a m l i n g u a i l l o r n m , qui in cado

transiuiittTC ad i l l u m pcncs quein rerusn o i n n i u m s u m m a e * l . IIoc i l a q u e ^ . t c r i l i c i n i n , iicnqve s a c r i i i c n m i l a b i o r u m g r a l u m e s l Deo, queinadinodtim A p o s l o l u g t c s l a l u r : c E( o r a l i o n m n bonus odor ' . Fac luirum ancum el basim ejus aneam, ul lavenlur ibi, e l c . [ X X X , 18.') S a c e i d o i c s , qui secunuuni abluebaa;ur p r i u s q o a i a legis a b l u l i o , qu.t corpus s o l m a vl cupidc secmuiu legis prujsciipia, saucli c r a n l , opus balcbaiit d i v i n i b a p l i s m i l y p o , q u c 2 9 7 salulem exlerna

p e r g e r c o l rcin sacram facere. N o n en in suQicil ad

c m u n d a l : p o s l u l a l u r i l l a a b l t i t i o , qua3 p u r i f i r a i c o r , e l animae sordes maculasquc c x l c r g i t . l i l e , quom oxnnes secundum lcgem mtindum pronuutiaiit, si bac ablntione caret, eamquc non gralauler miis S c r i p i u r a s . Salus nnbis obtigil ez (i.ic in Jcsuiu C i i i i s h n n , q u i tiobis ad sc c i ad Patrein a c c i p i t a b vocanle D o i n i n o , iinpurissiiuns haboliir. Nam non jusliflcaii s u m i s ex operibus le^is, si a i i d i a p a r a v i i a d i l u m propulsata IIIOI le. Impussibuc c i . i a i e s l u l sanguis laurot inn e l b i r c o r u m valcal a u f e n e " P s a l . x x x i x , 7, 8 ; I k b r . x , 8, 9. i o a n . v i , 38. 39. " I i C r . , U , 13. E p l i c s . v , 2 . !>a. 9. " Joel i , 9. C a n L . i , 2 , 3. l i T b e s s . n , 0. ' II br. , I I , 12. * l i o m . v i , 9, 10. J o n n . i , 10. L e v i l i v , 13. I l r b r . , 15.
6 0 c , < v t e 6 C I k

643 c Ego opug habeo, ut abs le b a p i i z e r c a i i e l u u u i , queniadiuodum Joannes sacerdoium loti subindicant

rHOCOPlt GAZ.BI insiguig ille praecursor G h r o i i ,

C44 iuquieus :

peccai . V i r t u t e m d m u i baptisiui Daimnuni rogabal Joaunes

> L u l r a i n i e l l i g u n l u r omnes i l l i , qui baptismuui sordes p e c qtioque pracstans poenitenliae b a p l i s m u m . S i c P e i r u s , q u i eudfin et in omnibus q i t * abluendi e l con*ec t

lempore ires in bapiismi aquas i m m c r s i i . Pbiltppug eunuchi Candacis reginae l u l r u m fuit. Manus e l pedes p u r i t a i e m e l i n i e g r i l a l e u i i n oinnibus ad q u e u n d u m , i u evangelicam c i v i t a l e m . In huiic modum s u u l facienda. N o n dulur aliter i n l r o i r c

c i a n d i sumus. Natn propterea divinus Apostolus s c r i b i t : c Quapropier i i i u l i i sunt i n vobis i n f i r m i , et p h i r i m i d o r m i u n l . E l e n i u t si nosmeiip*os judicassemus, haudquaquain j u d i c a i i fuissemus . Qootf l u i r u m i l l u d signilicaverit sanctum baplisma testalur Beseleel a r l i f e x , q u i i d f e c i i . Nain i u bunc m o l u m de ipso disserit S c r i p t u r a : c Beseleel l e c i l aeneum l u l r t u n , e l basim ejus aeneam, ex speculis iunlieruni jejunaniiuin, quae j e j u i i a v e r u i i i ad januas laberoaculi t e s i i m o u i i , quo die i i x i i ip^um . > Yeruin q n i d 8 .i)i v o l u i l i l l a specula ? Israeliia?, c u m versarentur ornabalur speculo pro naore illuruni v a u i i a l i s , quas obluJeruut tefiiperaiuiam reprjeseniaules, et i n j E g y p i o , coluerunt idota. l b i autem mulieres c o n Muliereg lsraeliticae leuebant adbuc assideninr reliquias ejus geiratae et dicatai i d o l o r u n c u l l u i i n g r e d i u n l u r in templum amiciae lineig vestibus. Dexlra s i s l r o , g i n i s l r a superslitionis. i u & d i l i c i u m u b e r n a c u l i . E x s t r u c t o auieiu raemura tnoriiflcantea taberuaciilo mulieres evaiigelicam

tabernaculo jejuniis se inaceranieg

l l o c l a b e r n a c u l u m spucimen f u i l veri l a b e r n a c u l i , i d est, Ecclegiae, qtiam fixit D o m i n u s nec homo, eo, i b q u a m , temporc, quo oporlebat dedilos daetnonuin catervae i a gacra r e f o r m a r i vasa, quacidonca forent ad suscipiendum s a c r u i n b a p i i s m a , ut g l o r i a r i pogsenl, se superasse legem. A i t e n i m : P r a e b e i e c o r p o r a vestra v i c l i m a m v i v a m 6 a n c l a m e l placentem Deo, rationalem c u l t u m v e s l r u m r i i i c a i e i g i t u r Deum i n c o r p o r e v e s l r o s u u l in c i v i i a t e m evangelicain. Et tabemaculum facies, decem aulceas ex bytso retorta, apud etc. [ X X V I , 1.] Decem , i n q u i t , tapetia inler gese c o n n e x a . Mullae e n i m mansiones P a l r e m , et pienitudo e c c l e s i a r u m , q u a unam D e i habent Deusietcondiflusis.
u

> E t itertim : c G l o -

. > Jejunantes mulieres sunt e x e m p l a r i a i l l o r u m , q u i t r a n e c r i p i i

notitiam et unutn scopum p r o p o s i t u m , ad quera c o l l i m a n t . In pace siquidem v o c a v i i nos f U n u s D o m i n u g , u n a fides, u n u m baptisma nos luos pacem
T l T 1

j u n g i m u r c o n n e c l i m u r q u e i n t e r nos charitate et Gde i n o m n i b u s ecclestrg u b i q a e p e r orbeui

; > Idem boc prardixit D a r i d , canens : c Q u i p o n i s t e r m i -

. S i n g u l a aulaeasi l a i i t u d i n e i n consideres, e r u n l q u a l e r n o r u m c u b i l o r u m : longimdo

c o u s l a b i i vicenis o c l o n i s c u b i t i s . S u b boc i n v o l u c r o latet legis d o c t r i n a m r e c i p i i n ecclesias, v e r u m esse angiisiaui et arctam propter litteralis sensus o b s c u r i t a t e m . U b i vero advenerit ptenitudo temporis, reipsa r o m p r o b a b i i u r G b r i s t i m y s t e r i a m per r e s u r r e c t i o n e m , q u a m o c l o n a r i u s l i u m e r i i s pras se ferre v i d e l u r . F i a i s e n i m legis e l p r o p h e t a r u m e s l C b r i s l u s , cujus bto, a l l o q u i i u r hune m o d u m P a u l u s : c Os nostrura prascepium l a l u n i apertum est, ut babet testimonimn regii P s a l l i s . C o r i n l b i o s quoque q u i adhuc eapiebant ea quac simt legiseaque t a n l u m n o n praeferebanl G b r i e s l erga v o s , G o r t n i b i i ; c o r nostrum
n

d i l a i a t u m e s l . N o n eslis angusti i n nobis, sed angusli eslis i n v i s c e r i b u s ve&tris. E a m d e m a u l e m rerounerationem u l a l i l i i s e x i g o . D i l a l e m i n i e l vos, ne ducatis j u g u i n c u m i n c r e d u l i s . > J a b e t aulaea c o n l e x i ex byaso d u p l i c a l a e l l o r l a , e i c , q u i b u s verbis oslendit n e x u m sermonis c u m 298 huinano c o r e pore. N a m byssus ex terra p r o v e n i t . < E t ex byacintho, e t c , q u i q u i d e m c o m m o n s t r a t sermonem qtda Deo Gbrislus non est s e r v i l i s c o n d i t i o n i e , u l r e l i q u i mortales : i m o liberae c o n d i l i o n i s e s t , u l r i s q u e n a i u r i s , p r o nobis s u u m

coelo desccndisse. G o l o r s i q u i d e m b y a c i n i h i refert c o l o r e m coeli. Praeterea a d d i l u r : t E x p u r p u r a , etc., e l ex r e x , et bujus u n i v e r e i D o m i n u s . c E l ex c o c c i n o r e t o r l o , etc. N a m G b r i s l u s c o n j u i i c i i s e l c o u c r u o r e m e( sanguinem p r o f u d i l . thec i l l a
f

eirtictis i n una persona

f

i u n t lropa3a q u i b u s s e r i o t r i u m p b a t E c c l e s i a . N a n i ut canit D a v i d : c R e g i n a a d e x l r i s a s t i i i t indut ei v a r i i s v e s l i b u s exornata cum . > Yerum

o r n a t u s i l l e , q u o c o n s p i c u a f u i l , erat C h r i s t i i s :* qtii q u i d e n i ,

s i l pro se u n u s , tamen a l i u s alque a l i u s v i d e n t , d u m ex a l i i s alque a l i i s e r u i l u r typis v i r l u l e t m e l -

b c l i v a . c P i c t u r a G b e r u b i m erat i n aulaeis, > e t c . N a m p e r G b r i s t u m gumma c o n j u n c l a e l c o n g l u t i n a i a u n l i m i g , et E c c l e s i a l e r r e n a c o n n e x a est eupremig v i r t u i i b u s et p o l e n t i i s . P r o i n d e etiam Salomou i n g c u l p s i l p a r i e l i b u s teinpli G b e r u b i m . H a c p i c l u r a e x o r n a v i t d o n i u m O e i , q u a m d e l i n e a i E z e c b i e l . Saga ex p i l i s c o n l e x t a , pellegque rufie e l hyacintbinaB, quibug aulsea c o n l e g u n l u r , o c u l i s n o s l r i s subjiciunt protetum satig C b r i g l u m , i n quo utraque a d v e r l i t u r tam d i v i n a quam h u m a n a ejus n a l u r a . H i c egt defensor et c i o r Ecclegiae sua;. I n c a r n a t i o n i s gignum est c r u o r . C r u o r et p i l i significant aBrunmogam n i o r t e m n c m i a m e i temperantiam apprehendentes; c u m vero i l l a , si c o l o r e m reputes, c u m m o n s t r a u i nobis sub i l l o colore verecuudam Columna! fiant aulais, n a c u l i , quaj quarum latitudo non repra3sentet nobis G b r i s i u m , teroperaniiam. cubiti; etc. N u l l a m dabis c o l u m n a m t a b e r Ecclegiae c o l u m e n . P e r f e c l u g est incaraatus q u i est firmissimum miriflce floreant,

guani l u i n d i s c i p u l o r u m . PeHeg demoogtrant i l l o s , q u i Y i m c a r u i iua3 lascivaB et petalanti fecerc c o n l i nobig i u mentem revocant S p i r i t u s s a n c t i p a r t i c i p a t i o n e m , q u a m j a m o l i m p o l l i c i t u s e s l . Y e i forlagsig tit unius et dimidii

C b i i s t u s respectu divina? natura3, quae per unuin column ;ii s i g u i l i c a t u r c u b i t u m . Q u i a vero esl, assumpsit p i i a m d i m i d i u m , et quasi d i m i n u l u g c r e d i l u r p r o p l e r c a r n e m .
7 n 7 v

Q u a p r o p l e r is , q u i P a t r i
, l

'

M a l t b . m 14. * I C o r . , 30, 3 1 . E x o d . x x x v m . 8. 9. * R o n u , i. Epbes i v , 5. " P s a l . C X L V H , 44. II C o r . v i , 11-13. " P=>al. X M V , 40.

n

I Cor. v i , 20,

COMMKXTAIUI

EXODUM.
u

646

j>erse aequalis a g n o s c i l u r , i n q i i i i ; t Palor meus major u>e esl . > C a t e r u m C h r i s t i absolulissima perfeciio iliico p e r s p i c i l u r In dcteiu longiludiiiis ctibitis. Decas enim in S c r i p t u r a sacra sempcr perfeciioivis s l g u u m est. Aursum capul, el aureum corpu$ e i c . Qnia C h r i s t u s , qui l c m p l u m ccelesli natura ditavit suum d o i n i c i l i u i u , s c i l i c e l beaiaro V i r g i n e m .
9

ceuselur, ex V i r g i n e

prognatus,

Ex argento autem et ex duobus erii batis, e i c . [ X X V I , 2-4.] Splcndidus enini e l conspicuus e s l C l i r i t i u s eiiaiu io l e r r a , s i c u l i i l l u d babet e l o q u i u m ; Douiinus Deus a p p a r u i i nobis, duplicem noiitiaui babetis. To ; * Caeterum scries n a r r a t i o n i s i n h u n c m o d u m , clarior s i t , d i s l i n g u a l u r s u r a , i d est, ad e x e m p l a r et ut

. c

: U n u m aulaeum e r i l menj u x i a quaniilatem erit

. \

. , \ ' , .

i l l i u s u n i u s , facies caelera o m n i a . Quod ut e v i d e n tius cernaiur, infert: gua d i c u n t u r cortina?. Haec eadem mensura aulaeis. > Aulaea v o c a l vela, quae R o m a n o r u m l i n -

p , , \ 9

In quinque q u i n a r i o s d i v i s i l e l d i s t r i b u i t aulaea o m n i a , dura jubet q u i n q u e i i u e r N o n tamen aperuit, quo sese conslringi. pacto s i n l conjungenda?,

. \ , ' . ^ ' ; \ \ , ' , al t'

1

n i s i forlasftis res inde intelligatur, quod i n s u i u m i U t i b u s u l r i u s q u e q u i n a r i i fieri j u s s i t ansas et a n n u l o s , quibus forta&sis i n i e r sese e r u n t compingenda. N o n enira a r b i t r o r i n t c r sese consulos esse aulaeorum q u i n a r i o g . S i eniro singuli q u i n a r i i suas divisionr laiitudiquidicil, ap duos q u i n a r i o s , si in singulis a c c i d i l , quod e i i u m e d i o eveniebat. N i s i forte i n s u m m i l a l e n i s duo aulaeorum q u i n a r i i inter se c o i i n c c i a n t u r ; et i n eummitaie longiludinis pari ratione duo n a r i i a u l a o r u m e o p u l e n l u r . H i o o ioria&sis adversis froniibue q u i n a r i o s utiuin ad a l l e i u m p l i c a r i , quod q u i d e m m a n i f c s l a i u r culi, quibus quoque a u x i t ex

\ ,

; ansas et annulos babent, quae r a l i o e r i l * , ' '. . " \ \

. ' ' ! , ,

pellibus, cubilus cubitis

^ . * , V ^ , , * ' ', . ' , , '. ' , 0' , ^ , , \ . oiilale longiiudinis, ubi quiuque non plecterelur cubitos t r i g i n l a , ab re ( ) \ ,

quarum u n d e c i m a d u p l i c a l u r ex adverso t a b e r n a longiludinis adjiciens adbuc duos, ut e x c e d e r e n l binis i l l a ? scilicet

aubea. Q u i d aulem sibi vult appeudix sivc a l d i i i o ut utrinque eminens e l propciidcns uncubitus contegat o b l i q u u m t a b e r n a c u l n n i , non aliter, quam tabernaculi frontem Telat duplicaia '
r

decima peilis. Quod de aulaeis 299 diximus <*>"l i r i u a l u r et inagis elucidatur per seqtienlia verba : c E l faciet ansas sive fibulas quinquaginla iu labio pelUs u n i u s , qua3 i n medio est, quasi c o n c u r r a n t q u i n a r i u s e l senarius i n soinmitaie l a l i l u d i n i s a u l a o r u m , qua3 i n medio posita sunt : e l in s n m G u m labernaculi contegebant Aula a lougiiudo am-

c o n n e c t u n l u r q u i n q u e aubris. cubilorum

latitudo a u f x o r u m , q u a contegebant aulxa

laboniaciilum, unius

evienco ad

debatur usque ad quadragesimum c u b i t u i n . T r i g i n t a labant fronlem l a b e r n a c u l i . I n operieudum t a b e r n a c u l u m . '. KaX . bunc modum

taberuaculum. cubiii

Novem deinde cubitoruin aulaea operiebant posteriorem tabernaculi p a r l e m . aulaea i l l a quadraginta

c u b i t o r u m distribuebantur

El facies columnat tabernaculo,elc. [15. | Columnas boc loco nominat labulas spissas et i n l e r sese c o n junctas q u i b u s d a m quoque a n n u l i s seu fibulis. Habebani conslringuincisiones q u a s d a m , quibtis

, \ ,

. , ,
7 S

b a n l u r , ne i n medio turpiter h i a r e n l . Singulas u -

J o a n . x i v , 28.

f47
imkft ereclas sustinebat b a i l s ex ila parlibus,

PROCOPli GAZ.EI

duabus compo- . II ' , quae m c d i a m , excipiebaul tabulara. ; . dimidio

C o l u m n a i numero crant v i g i n t i ab urro

' ;

. , V

'

c u b i l o . Iiaque l o n g i m d o l a b e r n a c u l i ampleciebatur cubitos t i i g i n l a , a t l a l i l u d o babebal c o l u n m a s o r t o , qua? p a r i e b a n t , s i c o m p u l a r c velie, d u o d e c i m bitoeaequalcs p r i o r i b u s respectu fasligiorum s i u m . x c i p i u n l u r duo flcxu qua in lorigiludiuem cubiti cuei ba-

, ' , [*' , ' , {

\ ;, \ | ^

angulares, qui suo laber-r

, ! : . . , / ; , ' ' ^ , ,

l n l u s anguli u l r i i m q u e continebant, i c i l i r e t et qua in l a l i l u d i n e m

n a c u l u m ge e x p a n d i i . H a b u i l itaque longitudo a u benruni cubitos v i g i n l i o c i o . L a i i l u d o l a b e r n a c u l i excessii duodnciin c t i b t l o s . R c l i q u i igitur numero sedecim c u b i i i adjecli eraiit parielibus tabernaculi, naculi v e l a r c n t . Ab< rant a t c r r a sive p a v i m e n t o

' , ^* .

u i r i n q u e octo se mtitiio i n l u c i i l e s , u l o b l i q u a laber- . ; c t i b i l i s duobus aulaea, ne d i v i n a i l l a l e x l u r a c o n lingeret h u i m i m el c o n s p u r c a r e l u r a l l r i t u icrrae. N a m a l l i u i d o tabernaculi explebat n i e n s u r a qua; p r x s l a n l ut aulaca c u b i l o absint a t c r r a . U l a n l e coluinna? aptc i n l c r scse c o b x r r a n l , l i g nuin transversum per lotam scricra c o l u m n a r i i m ligiii nteabal m c d i a s c o n l i n g e n s c o l a t n u a s . Hujus ; ; ctibilorum,

t ' , laliludinem obliquum , .

decem

Quidam cubitis in

tabernaculi vergwiiibus,

pro lucunt ad decem c u b i i o s basi c o l u m n a r u m a d n u m e r a i a novcin

, ' * ,

e x i r e n a coputabanlur e o h i m n a r u n i e x t r e i n i l a l i b t t s u l i i u q u c , u l snlide c o m p i n g e r e n l u r columuse. L i ^niiin illmj i u nicdio c o n s e n u m , appellabalur nis p r o d i b a n l : sed lenebantur ab c x l e r n a vec t i s . l t c l i q u i q n a l u o r vccles non ex u.edio compagi*tabernaculi gupei licie a n n u l i s i m p a c l i , c l c o n s l r i n g e b a n l a r ^ i i u s ct>!umnas sive l a b u l a s .

' .

. 01

, *

Q ' i a l t i o r c o h i i m a s p o n i t a n t e l a b e r n a c u l u m s n s t i n c n l e s v c l u m , i n l r a quas colloeauda erat arca i n r x i r r m n l a b c r n a c u l o , t i l essel o p p o s i l a b i s , q u i ab o r i e n l a l i plaga i n g r c d i u n l u r i n u b e n i a c u l i i m . H a r u m aiiioui bascs 11011 a m p l i i i s memorat d u p l i c a l a s . E p i s p a s t m n i v o c a i l e x t u r a m , qua c o p t r a b e b a l u r C e l c o m p l c b a l u r vcltiui a l l e n m i v i d e l i c e l , ut a p p a rel, convelans candelabruiu et iuensam, facies Quip^iideng e q u i u q u e c o l u i n u i s , ut prajccdens cx q u a t u o r . Q u a p r o p l c r Aquilae v c r s i o babel : Et epispa&lro. i n nioduni : facies velo quinque colunvias. A l S<*pluaginta i n t e r p r e i e s liunc lcgunt - ^, , ' *

, \ '

, ,

\ , . ; \ , ', * .,

\ ?

(91*)

dain putaiu Uxc i n l e l l i g e n d a esse de a t r i o , ttt ea, qu.u s i i i i l i n U b e r n a c u l o , neqtieani v i d e r i , q u i foris sunt. El (acie$ alrium tabcrnaculo, ctc. In hujiis

, ; .

\ / . . " , -, '

a t r i i tuedio s i l u m e r a l t a b e r n a c u l u m . I d c i r c o , ne q u i s a r b i i r e i u r a l r i i , q u o d bic j u b e i u r p a r a r i , r o l u m n a s i n l c r sese fuisse coaptatas quemadmodtun ^ baclenus dc j u n c l u r a l a b u l a r u m v c l c o l u m n a r u i n l a b e r n a c u ' i d e d i m u s : a l r i i columnse i i a e r a n l rum rclinquerelur inleryalhini. alio q u i potuissent ciriunidare Quo pacto deeniin p a c i x , u l i n t c r singulas v a c u u m q u i n q u e c u b i t o l a b c r n a c u l u m in

; . \ , ; ^ , , ' . labernaculi ? !Ia?. columna? sustincbanl ; ,

medio e x s t r u c i u n i , c i i m respondercnt n u n i e r o c o l u m n ; I U W ..

(91*) . . \ . 3 ^ . ) . 608. . 7 . 3 \'6?* . .

9 Yela, quac appcnsa ex

COMMEXTARII IN E X O D U M . transverso columnis, ambiebant a r a m aliio dicalam. Nec tanicn

C50 atritun

l n t e g e b a n l , u l l e g i m u s de t a b e r n a c n l i aulaeia.
T

H v * , ' -

300

C e n t u m c u b i i o r u m longitiidinem

utrinquo men-

; , ' . , * , ; ' , ' . * ' \ ' , ' . ,

v e s l i e b a n t v c l a sive m a v i s aulaea : at quinquaginia cubitorum secundum laliludineni ambiebat s u r a m . Columnac, q u i b u s v c l a SiteaufcRa a i r i i l n c u m b e b a n t , r e p c r i u n t u r i n l o n g t l i / d i n i s spatio v i g i n l i , et in I a l i t u d i n e d e c e m . A l l i l u d o operis 0 1 1 1 n i ex parte c o n s l a b a t c u b i l i s cxtra praedicias c o l u m n a s quiudccim. Verimi in invenimus ternas in

, , ^ ; \ , \ \ , ^ . , ' , , * . (92) , , , . ' ; c , , , Bo , . , c , , \ , illae o r n a i u s g r a l i a Africuni, ci ulrinque accesscrunt, Nam A u s t r u m . A l t c r i s Iribus a d j i c i t u r :

utroque latere l o n g i t u d i n i s et l a t i l u d i n i s . P r x t e r c a qitaluor columuae o c c u r r u n t i n t r a n l i alrinni. F o r l a s s i s bas s u n t illae columnse, quas l e x l u s t r a d i l e x o r n a l a s esse v e l i s , e l confeclas o p c r a i l l o r u n ) , q u i acu pingere c o n s u e v e r u n t , u l u u d i q u e operis r c l u c e a t m a g n i f i c e n l i a . V e l i n r e l a l i o n e caelcrartim oolumnarum c u m narrasset o r n a t i i m c a p i t u m t Cseterum, ut c o n l r a r i u m v i d c a s , posl columnarum circuilu q u a t u o r , q i i a s i ab his a l r i i positas, relalionom secernat in

' \ , b a s i u m , m i r o r q u o d de bis n i b i l tale pra2dica ?erit.

i n q u i t : O m n c s columnrB

a l r i i i n c i r c u i l u o b d u c a n l u r argcnlo, 1 etc. Q i i i dam p e r b i b e n t , q u a i u o r i l l a s c o l u m n a s s i l a s fnis^ e x t r a atriuin, e l u s u m v c s l i b u l i p r e b u b s e appcnso velo ex adverso t a b e r n a c u l i , ne videlicet tenicre q u i v i s o c u l o s i n a t r i u m q u o q u e conjiceret , a r c o r e t u r q u e quasi addilur iribus in < Versus secundo velo. F o i l a s s i s hoc duo latere sunt, collocatis : meminil e l ternse c Versus omnia verbis cliinalum :

S u b s o l a n u m c l B o r c a m : 1 quae solis, 1 quibus

d i c u p l u r , ut res d i i t i c i d i o r s i l . N a m e t i a m r e l i q u o r u m , quae n u m e r o declaratnr orieus.

Y e r s a s m a r e , sub q u i b u s verbis m o n s t r a l u r occasus : c Y c r s u s . e x o r t u m

Caeterum i l l u d v i d c , 111 E c c l e s i a n u n c a n g u s i i o r e l a r c l i o r d c m o n s l r e t i i r sub n a c u l i l u i , e l aulaeorum t u o r u m , fige nec pepcrceris. Proeterea dc diffuea in

lypo taberuaculi: nunc taberexpanni-

v e r o U e r u m a m p l i e t u r et d i l a t e l u r sub typo a t r i i , s e c u n d u m Isaisc p r o l o q u i u m : c D i l a l a locuni dextras et s i n i s t r a s paftes

N a m E c c l c s i a initio i n u n u m q u a s i o r b i s anguluin conjocta, l e m p o r e succedente i n u n i v e r s u n i ebl o r b e r o . N u n c aspice c o l u m n a s totas a u r o obductas, q u a r u m bases, q u i b u s Cbristum coruscanlem inniluntur, r a d i i s argcnteis ab-

l e n l a r g e n l o et a u r o . C e u d i g i l o c o m m o n s l r a n l illa? columnae

oiTimdenlem o c u l i s n o s t r i s lucis c a n d i d u m j u d i c i u m . Quod vero c o l u m n a r u m bases c o n s t a n l scre e l n r g e n i o , satis e v i d e u l e r i n d i c a t u r s e r m o n e m ejus In orbe l u c i d u m et reboanlem volitare u b i q u c . Nec s u r d u m f u e r i l sub c o l u m n i s i n i e l l i g i sanclos aposlolos ,^siquidem P a u l u s non a b h o r r e l C b r i s t u m nomi-

nare E c c l e s i a m . P r o i n d e aposloli q u o q u e d i v i n o fulgore resplcndcnt p a r t i c i p a l i o n e C h r i s l i q u u d a m m o d o b a u r i e n t e s s p l e n d o r e m , sictiti a l i c u b i i n s a c r a S c r i p l u r a l e g i u i r : c E t e r i t splendor D p m i u i Dei n o s ' r i s u p c r nos

, s

. 1 Caelerum splendor est i l l e , qui s e m e l i p s u m v o c a l l u c e m m u n d i . H o r i i m basis ct

7 0

funda-

m e n t u m s t a b i l i s s i i n n m c r e d i l u r , s i magua voce et d i s e r i e m i s e r i s n i o r i a l i b u s objeceriut

sacrosanctum

E v a n g e l i u m . N a m D o m i n u s , i n q u i l , d a b i l verbum a n n u n l i a n l i b u s E v a n g e l i u m i n magna polentia e l v i r l u t e . Praelerea pedes a n n u n i i a n t i u m bona p u l c b r i s u n l , u l patel c x S c r i p l u r a * . Nec sohim apostolos, v e r u m prophelas et d o c t o r e s ecclesiaslicos sub i l l o i n v o l u c r o l c n e r i n e m i n i d u b i u m esse a r b i t r o r . n o n soli P c t r u s e l J a c o b u s , Joannesque columnsc E c c l e s i a :
1

Nam lc-

cxislimanlur,

nec selus

Juannc$

Baptisla

l u c e r n a erat a r d e n s * : i s l a n o m i n a c o n v e n i u n i o m n i b u s , q u i per ipsos E c c l e s i a m f u l c i u i u r i s a r l a m ctira d i v i n o s P a u l u s q u i b u s d a m i m p e r a t , u l sint coluranse, d i c e n s t 1 Estote eolidi e l i m m o b i i r s T i m o t h e i i m paravit et i n s l r u i i l % ut esset c o l u m n a et s t a b i l i m e n l u m Ecclesiae. 301 & accipiant wihi oleamex
e

c l a m b a b e n i . E j n s r e i t e s t i m o n i u m I i i c u l e n l u m f u c r i l , qnod ixiquU : c V o s e s l i s Iux m u n d i ^ V E l Ueruni > Etiam

o/ii>i*,etc. [ X X V I I , 2 0 . 1 L u c e r n a perennis, quae a l i l o r vero et p u r o oleo, a u r i b i i s n o s l r i s tticein i n i u n d c n s e l e r r o r i s tem U a . t n , 7 ; R o m . x, 15. " Joan. v , 5 3 .

n i b i l atiud e s i , q u a m v e r o r u m s a c e r d o l u m d o c t r i n a ^ C b r i s l i
T

"Isa.uv, 2,5. P s a l . L x x x m , 17. P s a l . L W I I , 12. M a l l h . v , 14. " I C o r , x * , 58. I T i m . 111, 15.

:.

(02). .

\ . 5
_

^ . (>08.
91

PimoL. CR. L X X X V H .

C51

rROCOPII GAZ.EI

652 buniane

bras propulsans, non Terene arlificiale e l a d u l l e r i n u m o l e u m , q u c r u m dc nutnero s u n i , quac homir.cs e x q u i b u s d a m seroinibus e x p r i m u n l . N o n c n i m v e r i e l l e g i i i m i doctores d o e e n l i n persuasorits sapientiai verbis veriiatem
8 1

: quemadmodum bserclici a d u l i e r i n u m e x c o g i t a n i o l e u m , e l c x ipso l u m e n i p s i s o l e u m boc conspurcuutibus per i m p i e l a l e m .

producere m a c b i n a n i u r . A u t s i b a b u e r i n l o l i v a r u m o l e u m , i d larocn non possideul p u r u m , sed l u r b i d u m c?t a m u r c a i n q u i n a l u m , ut v e r i s i m i l e c s l , daemonibus N e m o elenim inqtiit Dominns Deus
t

n i s i i n S p i r i t u s a n c l o . A l f e r l u r a u l e m ab filiis Israel. Q u i s e n i m

fruclus a nobis Deo offertur, aut q u o d s p i r i t u a l e d o n u m , quoil c o m p a r a n d u m s i l v c r o S e r m o n i , q u i h a u d p a l i i u r i n n o b i s manere i m b e c i l l a m i l l t i m i n a t i o n e m p r o i i c i s c e n l c m a G h r i s l o . C a n d e l a b r u i n e x l r a v e l u m ponebaiur. C u m e n i m C b r i s l u s per se l u x s i t , non opue babet a d v e n l i l i o l u m i n e : sed ad nos, q u i e x l r a Dei d o m i c i l i u m n a l i sumus et v e r s a m u r , suae lucis d e m i t i i t r a d i o s . Adduc ad te Aaronem et fratrem tuum et fitios ejus ex filiis Israel, etc. [ X X V I I I , 4.] Deinde i n t u l i t i l l o r u m n o m i n a . N o m i n a l i m e n i m d e s c r i b u n l u r , quw s a c e r d o i i o d c s l i n a n d i e r a n l . e n i m sibi q u i s a c c i p i t b o n o r e m , sed a Dco v o c a i u s . Q u i vero \emerario ausu ad sese trabere s a c e r d o l i u i n audebit, poenas d a b i l , q u e m a d m o d u m pocnas l u i s s e n o v i m u s Datban et A b i f o n . c N a m et C b r i s t u s , s i c u t i docet A p o t t o l u s , non seipsum g l o r i f i c a v i l , n i d e c l a r a r e l u r ponlifex : sed is i p s u m p r o m o v i t ad c a m d i g n i t a l e m , q u i i p s u m i n bunc moduin appcllabat : c T u es sacerdos i n aHcrnum secundum o r d i n c m Melcbi sedec . > I m p e r a t a u l e m M o s i Deus, ut sccundura r i t u m legis accersat et i n u n g a l A a r o n e m . N a m c l G h r i s t u s c o n s i l i o P a i r i s vocatus est, u l sumino fungatur s a c e r d o l i o . U n a q u o q u e v o c a t i sunt ad idetu Diciuni d i s c i p u l i , q u i i n q u i u n t : Dei eumus c o o p e r a r i i . N a m o m n i a fere o r b i s c l i i n a l a p e r a g r a r u n t , a n n u n t i a n l e s s a c r o s a n c l u i n E v a n g e l i u m , magnis laboribus E v a n g e l i c o n e g o i i o deservienles. Nec a b surde accersendus e l advocandus m o n e i u r A a r o n . N a m lex p e r se f u i l inOrnia ad s a n c t i f i c a l i o n e i n praeslandam suis c u l t o r i b u s . S i q u i d e m i m p o s s i b i l e e s l sanguinem l a u r o r u m e l b i r c o r u m auferre p e o c a l a . G b r i s t u s a u i e m u n i c a m p r o peccaiis abolcndis offercns o b l a i i o n e m , perfectos r e d d i d i l i n aetern u m e a n c t i l i c a l o s . Q u a p r o p l e r ba3C r e p u i a n s P a u l u s , r e j e c l a m e n l a e l s t e r c o r a existiniat, quae i n lege I r a d u n l u r , s i c o m p o n a i H u r c u m i m m e n s a e l e x c e l l e n l i n o l i t i a C b r i s l i . I n i l i o quoque n i s i A a r o i i a d d i l u s fuisset s o c i u s M o s i g r a c i l i l a l e m l i n g u & e x c u s a n l i , n o n p o t u i s s e l Moses i n l r a r c a d P b a r a o n e u i p e l i i u r u s populo c o m m e a t u m . C b r i s t o d a l i s u n l m i r a b i l e s d i s c i p u l i , c o n f i r m a t i ab,eo ad f o r t i a n i n i o c a p e s s c n d a m aposloticatn f u n c l i o n e m , eecundum p r o n u n l i a l u i u P a u l i , d i c e n t i s : c Oronia possura i n C b r i s t o m e corroboranle . >
8 7 M

Et facies stolam $anctam, etc. [2.] C h r i s l a s vestis e s i conveniens s a n c l o g e n e r i . P r x c i p i L e n i i * P a u lus : c I n d u i l e D o m i n u m Jesuro G b r i s l u m * . E l i a m Isaias l e m p o r i e longo i n i e r v a l l o separaius a b E c c l e s i a , a i l : c E x s u h e t a n i m a inea j n D o m i n o . Induit c n i m me v e s l h n e n l o $aluiarts, e l l u n i c a iaeiil i a e * . > Quotqtiot e n i m i n C b r i s l u n i b a p l i z a l i e s l i s , C b r i s l u m i n d u i s l i s .
0 1 9 1

Ei accipieni aurum el hyacintltum, P r o i n d e superfluum fuerit. Et Uxturam v e r l i t : El ad velat. praecordia $uperhumeralli, veslimenti

e l c . [5.] Q u x dicenda e r a m de b i s , supra e n a r r a v i m u s super ipso secundum facluram i n v e n i i ab exipsa eril,elc.

abuude.

quodett

[ X V I I I , 8.] A q u i l a qnusque

textura

ejus, quod est

super i p s o . S u p e r b u m e r a l e autem e s l l u u i c a b i e v i s u s q u e bumeris, quibus incuiubil,

perlingens i n s t a r

tboracis. Nomen

Et accipiesduoi tapides, lapides smaragdi, etc. [ X V I I I , 9.] IIec geroma p a l l i d a c s t , e l n i g r u m colore pellucide adniistum lenet, coelumque c o l o r e r e f e r l , quemadmodum e l s a p p b i r u s , q u i b a u d d i s s i m i l i s r r r b i b e l u i eroaragdo. Haec gemma iobierebal s u p e r h u m e t a l i d e s c r i p l u m e l i n sua d i s l r i b u l u m gencra p o p u l u m I s r a e l i t i c u m c o n t i n e n s . N a m quotquot s c r i p l i s u n l i n l i b r o viiae, i n coelo r e q u i c s c e n l i n C b r i s i o , 302 H eqs ^ d e x e m p l u i n p u e r u l o r u m , i n b u m e r i s p o r t a t . S i q u i d e i exteudens alas suas e x c e p i t eos, c l s u s l u l i i 0 S i n l e r g u m euuro. H i n c a l l e s i a l u r D a v i d , in<|tiieiis: In lergo suo o b u m b r a b i l t e " . In bumeros itaque ipsius t o l l e n l u r , s e c u n d u m propheta3 vocem . E t i n b r a c b i u m sive u l n a s aesumenttir ad exemplura p r i s c i E p h r a i i n . H u c facit q u o d tnquit C b r i s l u s : < Nolite gaudere, q u o d dasmouia vobis s u b j i c i u n t u r , sed q u o d noraina vestra s c r i p t a s u n l i n coelis . N a m i n G b r i s i o c o n s p i o i e i n a r a P a t r e , Ghristusque eflicicl, ut P a l e r n o s l r i m e m i n e r i i .
u i 9 k , s

El facies mncinos ex quro pnro, etc. [ X V I I I , 13.] D i c u n t n r u n c i n i propier r o l u n d i l a l e m . L a t i o r c s v e r n e u n l , quam & U , n u m t n o r u m rotunditas. F i m b r i a s a u l e m vocat quasdani calenulas resplendentes v a r i i s c o l o r i b u s i n s i a r florum, proiude florcs b i c u o m i n a n l u r . L a m i n a s n u n c u p a l b r a c l e a s ex a u r o tenuissimo i u p i l o s d i s t r i b u l a s et divigas, qnse (ilis c o m p l i c a b a n l u r . R a t i a n a l e a u l e m e r a l l e x i u r a quadrata et aequtl a i c r a coatiuens m e n s u r a m p a l m i , q u o d c a i e i m i i s q i i i b u s d a m ex u u c i n i s pendeus c i r c a praecordia petidebat. R a t i o n a l i s siqnidem pars a i i i m i co loci i n corde s e d e l , qua freli rccte j t i d i c a m u s quancunquc c o n l i g e r i n t . H i n c vocabatur r a l i u i i a l e j u d i c i i . G&'tcrum S c r i p t i i r a n o m i n a t j u d i c i u m Terum j u d i c i u u i , j u x l a i l l u d S c r i p t u r x o r a c u l u m ; B e a l i q u i servant j u d i c i n m , et faciunt (sive operantur) j u s l i t i a i n . * I C o r . , 4. Isa. L X I , 10 " Hebr. v, 5.6. " G a l a t . , 27.

e |

I C o r . m , 9. P s a l . x c , 4.
3

> e

H c b r . x, 4. P b i l i p p . i v , 13. " Isa X L V I , 7. L u o . x, 20

R o t n . , U . P s a l . c v , 5.

6>3 Et i t e r u m : c H o n o f regis

C O M M E N T A R I I E X O D U M . j u d i c i u m d i l i g i l \ > Insigncm siquidem gloriam

651 rcgi conciliat Jusiiliae

ainor,. Supra ipnim duodecim tapides auro inclusi, qitibns itncrip!(C snnt tribus in wemoriam filii$ Itrael, rt<*. ( X V I I I , 21.] L a p i d e s i l l i rcpraesenlant v i r o s sanctos, qui ob s u a m e x e e l l e n t i a i n , qua conspictii s u n l apml D o m i n u m , i n ejus n.cnle, quasi i n cordc s i l i sunt. Pcndent quoque ex r a l i o n a l i qu&dani fimbria? s i g n i ficantes b o n o r u m o p e r u m fertile c x a m c n . Q u a p r o p t c r apqd D a v i d e m l e g i m u s , Ecc!esia3 o r n a l m n essrt ex aurets fimbriis . A b r a l i o n a l i anreis a n n u l i s intercepta et clegans p r o s c r p i i calenula per ambos i r a n s iens u n c i n o s , seque c x l e n d i l usqne ad s u n i m i l a l e m s u p e i l i u n i e r a l i s , i n qua sunt d e s c r i p l i o n i s lapides. Qui e n i i n coguitione e l n i c m o r i a C b r i s t i s u b n i x i ad cceleslei feslinant deseriptionem, rem i p s a m , quani affcclanl, a s s e q u u n i u r a r m i s justiliae dextrn s i i i i s l r a q u e i n s l r u c l i . I d c i r c o P a u l u s nos c o l i o r t a l u r d i ccns : I n d n i i c u n i v e r s a m a r m a t u r a m Dei , cujus a r m a aurea pcr uncinos sive parva scuta denol a n h i r : quibus a m i c l i s l r e n u e inccdettles, e r i m u s i n d c s c r i p l i o n e e t m e m o r i a D e i . R a t i o n a l e a n n e x u m erat s u p e i b u m c r a l i , r c i p s a dcclarans a r b i t r o C l i r t s t o summa connexa esse irnis. Ipse s i q u i d c m est pax n o s i r a . Divisio i l l a Iriplex d e m o n s l r a l s a n c t o r u m fidem. F i r m i l a t e m significat, quod ordines i l l i i n c l t i dtintur q u a d r a i a ct i c q n i l a l e r a l i g u r a . H a l i o n a l i , a i l , i n c u n i b e r e oporlet manifestalioiicm et vcritatetn. l n c e r l i i m est, an a l i i bic i n l e l l i g e n d i sint lapides, v c l capienda sit dtiorum n o i n i n u m quasi i n tabclla quadam i n s c r i p l i o : qiue q u i d e m i n d i c a v i l C b r ^ l u m essc et coTiversari c u m s a n c t i s . N a m ipse inquit : E c c e v o b i s c u m s u m otnnibus diebus usque ad c o n s u m m a t i o n e m s x c t i l i *. > Iri i p s o s i q u l d e m c o ^ i t o v i i n u s P a i r e n i , et v o l u n l a l e m ejus b o n a m , e l absolulam perfeclionem, et quod P a t r i sit a c c c p l u s , s i c i u i d o c e i i m r S c r i p i u r a s a c r a . A i l pra-lerea : c N o n amplius vos servos d i c o . V o s a m i c i inei e s i i s . Quta orania, quai a u d i v i ex P a l r c meo, annuntiavi v o b i s > V e r i i a s autem est, quod cognoscimus i p s u m s o l u m Dei n a l u r a l e m F i l i u m , nosque intercedente adoplione l i l i o r u m j u r a conseculoe e t s e . C b r i s l u s i n conspectu P a l r i s exsislens semper nostram catisam agit, et pro nobis d i c i t . V e l alius h i c l a l c t et talis sensus. S u p e r i o r c o r d i s o r n a i u s , q u i p a r a l u r cx v a r i i s v i r l u l i b i t s , designatnr per Gmbrias i l l a s s u p r e m a s , quae operi o r n a m e n t i causa accessere. H y a c i n t b u s p u r p u r a i m p l i c a t u r . N a m vilac p u r i tati et s i n c e r i i a l i c o n j u n c l u m e s l regnum co&lorum. C o c c u s a p p l i c a l u r bysso. Naro s o l e l verecundhe r t i b o r i c o p u l a r i viiae splendor 303 p w r i l a s . A u r u r n , quod undique r e n i l e l i n i s i i s florilms s u b i n d i cnt i b e s a i i r u m , qtii r e s e r v a l u r sectantibus viloe i n n o c e n l i a m . E x e m p l i s a u l e m p a l r i a r c h a r u i n , q u i p r cessere, l m n i a n % v i i & r a l i o magis i n f o r m a l u r , q u a m quasi q u i b u s d a m u n c i n i s sive scutis c o r r o b o r a l a n i esse d c c e i , s d l i c e l v i r i u l e .viiae et fidei i i r m i l a t e . PraHerca talis Diillo landilur vulnerc l u l u s exsistens a r m i s juslilia? dextra sinistraque. E x bis oirca praecordia propendet r a l i o n a l e . C o r d i s a u l e m q u a s i v e l u i n d i x e r i s , qt:od i n sc circumfert p a t r i a r c b a r u m s y m b o l a o m n i a . Q u i praediclis a r m i s i n s t r u c i i i s v i c t o i ia p o l i l u s fuerit, o m u i b u s p a l r i a r c b a r u m v l r t u l i b u s a n i m a m suam i l l u s l r a b i t et d e c o r a b i l , a l i o a l i a v i r l u l e conspicuo. l n s e r l o r i a , quic e x l e r n u m i l l m n o r n a t u m a p p l i c a n l b r a c b i i s , docent v i l a m spec u l a l i v a m pendete ex p r a c t i c a . c Facies l u q i c a m talarem i n t e r i o r e m t o l a m ex b y a c i m b o , > e l c . I m c r i o r e i n v o c a l , quod praediclis c o r p o r i sit p r o p i o r . T a l a r i s d i c i l u r p r o p l e r l o n g i l u d i n e m , qua ad pedes usqne p r o i n i i t e b a t u r . E x h y a c i n l b o c o n l i c i pra?cipitnr propter C h r i s i i i m m o r l a l i t a i e m , quam sooiper l e n u i t . Ideo D a v i d c a n i l : c S a c e r d o l e s cjus (EcclesiaB) i n d i i a m salute*. l l u i c a s l i p u l a t u r s a p i e n l i s s i nuts P a u l u s : c Induile D o i n i n u m Jesum C b r i s l u m * . > N i m i r u m boc i l l u d d o m i c i l i u m caHesie c e n s e l u r , quo desideramus i o d u i , s c i l i c e l laetilia; tunjca, v e s i i n i e n l u i n salutis, secundum propbela? vcrba .
9 e e l

C h r i s t n s si considerelur essc A a r o n qnalenus geslat talarem t u n i c a m , undique et ubique c e n c i n c n tem babebal r a l i o n e m . N a m c u m foret Deus e l tinigenilus P a t r i s , corpus s u u m effecit i n c o r r u p l i b i l e : et boc a m i c i e n s seu vestiens coelesti v i l a , polentius e l supcritis m o r l e d e c l a r a v i i . U t e n i m d o c e a l se vere csse v i l n m , inqtiit : c E g o s u m r e s u r r e c l i o e l v i t a . U l dcmonstret se v i l a m l a r g i r i , a i l n Q u e m admoduni e n i m P a l e r b a b e l v i i a m i n semelipso, sic ct F i l i o d e d i l v i t a m habere i n semetipso . l i m b r i a tunica; c o n s p i c i e b a n l u r mala p u n i c a e l t i m i n n a b u l a a l t e r n a l i i n c o l l o c a t a , quae q u i d e m A a r o n i s in S a n c l a s a n c i o m m i n i r o i t u i n i l l u s t r i o r e m e d k i c b a n t . T i n t i n n a b u l a c o m m o n s l r a n l sub lypo quodam E t a n g e l i c a m c l d i v i n a m p r s e d i c a i i o n c n i , quae c i r c u m s o n a t omnem c i v i l a t e m , q u o d magnus sacerdos, qni esl h o s l i a i r r e p r e b c n s i b i l i s , ingrcssus sit i n S a n c l a s a n c i o r u m inventa aelerna redemptione . N a m u n i c a oblatione c o i i s m n m a t o s r e d d i d i l i n aeternum sanctificaios. M a l a aulem punlea q u a m d a m urbitmi specicm prac se f e r u n l . S i q u t d e m v c l a n t u r p u l a m i n e vel c r u s i a , quetnaduioduin oppida c i n g u n l u r m c r i i i b t i s . l n l u s grana t u n i c i s l e n u i b u s s e c e r n m i U i r , queniadmodum et o p p i d a i n i r a se i n l i n i l a conliiient aedilicia. T i i u i n n a b u l u m p o s i l u m e s t a d s i n g u l a mala p i i n i c a . D o c t o r e n i m i n singulie c i v i l a i i b u s resonat a n n u n i i a n d o S a l v a t o r i s n o s l r i iti Sancta s a n c l o r u m i n l r o i t u n i . C a p i t a l i s u b d i l u r s u p p l i c i o n i l i n l i u nabiila i n s o n e n l . P e r i c u l o s u i n s i q u i d e m e s l evangelicis d o c t o r i b u s s i l e n l i i i i n . H i n c P a u l u s exclamat : t Yae m i b i est, n i s i e v a n g e l i z e m . * > V e l a l i l e r is locus exponi p o t e r i l . H y a c i n t b u s e s l c o l u r , quo l a l a r i s l u n i c a l i n c l a est, et i n d i c a t aera. O p o r t c l e n i m a d m i u i s l r a i i l e m a p o s t o l i c a m functioncm c o r p u * m a c e r a r e , e l l i b e r a r i deneo e l c r a s s o a m i c l u , corpusque reddere quodammbdo l e v e e t a e r i u m , u l <m 7 s

Psal. x c v u i . 4 . P s a l . XLI V, U . E p l i c s . , 11. M a l l b . x x v i n , 20. Joan. x v , 1 5 . c x x x i , 10. * Itom. , 14. Isa. L X I , 10. ' J n a n . xt, 2 5 . J o a n . v, 2 6 . Hebr. 1 C o r . i x , 10.
9 7 9 9 1 1 5 T

Psal. ix . 12.

655

PKOCOPil

GAZ^I

656 S e r v a t o r i . T a l i s est i e , de quo D a splendore,

dientes oltin extremaro tubam s u b l i m e s i u aera o b v i a m p r o c c d a m u s vid : c U l a r a n e a m extenuasti (vel eliquasli) corpus l u u m
1 0

; > q u i non muliJat v i r l u l e m , sed ^ i r t u l i -

b u s , quasi talari l u n i c a velalus undique exornatur.

U l autem refulgeal b o n o i u m o p e r u m

a c c c r s i u i n l i n n a b u l a , q u i b u s adjecta s u n t mala p u n i c a . I m p r i m i s latnen t i n l i n n a b u l a r e s o n a n i i a fidei p u r i t a l e m depraedicant: a i m a l a p u n i c a d e n u n l i a n t o p e r a . O p o r l e t e n i m nos s e c l a r i v i t a m roiseramet a u s l e r i i a l e m . Cseterum s i m i l i ratione v i t a eadem d u l c e m e t d e l e c l a b i l c m f r u c l u m babet Cum a u t e m sit q u a s i b o n o r u m m a r e , suo lempore quodammodo insipidant seposiitim i u * ptilcberi n s i p i d a m p r i m o aspcctu i n s t a r m a l i p u n i c i , cujus p u l a m e n haud e d i t u r p r o p l e r

star m a l i p u n i c i . V i t a b x c p b i l o s o p b i c a a sensu vulgi reniota est, et p a r u m o b l e c i a m e n l i babere p n l a t u r . ceu p e r c o q u i i u r ipsius I r u c l u s , et q u a m r i m e 304 m a l u r e s c i t . F r u c t u s i l l i c o n s p i c i e i i t u r c u m verus noster a g r i c o l a revelaverit vitam n o s i r a m Ttim demum m i r a b i l i s d u l c c d o p c r v e n i e l ad i l l a s , q u i r e correplio in praescnli ssectiio a d m o v e n l u r . el recusans flmbriaia, etc. F i m b r i a ; , quas ipse .f r u c i i b u s . N a m secundum orbiculares Apostolum : > Omnis

et r e i e x e r i t r e c o n d i l o r u m p u l c h r i t u d i n e m . c o n d i t i s istis f r u e n l u r n o n g a u d i i , sed trisUliaeesse v i d e t u r 6 vocat, eunt quaedam eniin nos s o l u m i m p e r a l a facere vel i l l a , quae lex el

T u n i c a autem s i l

appeudices, quae o r n a m e n i i g r a l i a operibus Paulus, qui graiis accipere ainiimiiabat sacra

o p o r l e l , sed de n o s l r o consuetudo

a l i q u i d accedere o p o r t e l , ad e x o r n a n d a m Evangeliiim, permiilcbal minisieria

c o m e n d a m a n i m a m . H o r u m de accipere

numero c r a l

perageniibus.

C i e i e r u m n u n c e s u r i e n s , n u n c sitiens, alias i n n u d i l a i e exsistens, egregie adventitia i l l a o r i i a i u e n i a gibi omparabat. Facits laminam auream puram inqua
t

$culpes operacadatoris,

ianctumDomino,etc.[X\IH

, 5 6 . ] IIoc s.nue

r a t C b r i s l i m y s l e r i u m , ejtisque i n b u n c m u n d u m d e s c e n s u s v e l i n i s s i o n i s p r a d u d i u m . S a n c i i f i c a i u m >enim a Deo P a l r e se esse saiis e v i d e n l e r e l u c i d a i E i n m a n u e l , eo q u o d t r a d i l u s , quodque n t i s s u s s i i , v e rum ad g l o r i a m et r e g n u m . P r o p l e r e a i p s u m c o r o n a i . Q u o d e n i m C b r i s i n s ex sese p o s s i d c b a i , id A a r o n p a i l i c i p a i i o n e a s s e q u i l i i r , s i c u l i i n d i c a l u r per l a i m n a t n . H y a c i u t b u s coeli i n d i c i u m e s t , s i c u i i e l ipse C h r i s i u s l o q u i t u r : < M e u m r e g n u m n o n e*l d e i n u n d o boc **. t Q u o d d i c i t u r : c E l e m u i i d a L i i A a r o n p e c c a l a s a n c l o r u m , > e l c , l i u c r c f e r l u r , quod p r i s c o r u m d e l i e l o r u m a b o l i t i o s i g n i l i c e t oinnem a b i a l i o n e m et p c r f e c t i o n e m i n C b r i s i o esse c o n s u m m a i a m . Ipsius e n i m n o s i r a t o l l i i p e c c a i a . Ut vero s u i r c g n i anerailateni nobis p r o p o n a t , a i l : c E t c r i t sempcr o r n a m e n l a , ceu m i l i l i b a l l b e u n i e l g a l c a m , acconunodet, s u p c r fronte A a r o n i s . Impie i g i l u r docent t r a b i l ei m i l r a m et c i d a r i m . Natn C b i i s l u s -baerelici, quod C h r i s t u s aliquando P a t r i r e s t i l u t u r u s sit r e g n u m , ipseque regnare sit cessaturus? LJt s u a p r o nobis forte p r e l i u m c o i u m i s i l , s i c u t i s c r i p l u m est : c E t a r c u m s u u m i m e n d i l , e l p a r a v i l i p s m n , e a g i l l a s s u a e o o n f e c i l * \ > etc. E t i l e r u i n : Debellatis e i d e v i c l i s p r i i i c i p a i i b u s l r i u t n p b a v i t de p o i e n U'w, c o n c u e s i l d o i n i n a l i o n e s , et c a p l i v o s , q u i super l e r r a erant , r e d e m i l
1 V

. E x bysso a n i e m

lentii

m i t r a et c i d a r i s , etc. lNon e n i m d e n s u m v c l v i s i b i l e e s l ^ p i r i t u a l e b e l l u m . N a m n o n a d v e r s n s s a n g u i nem e l c a r n e m nobis d i m i c a l i o est. Hacc c a p i t i s o r n a m e n t a , s i q u i s et a l i u m e x q u i r a t s c n s u m , o s i e n d u n t r e p o s i U esse i l l i s , q u i pie . v i x e r i n t , c o r o n a m i n e n a r r a b i l i b u s s c u i p l u r i s e x p o l i i a m et e x c i i l l a m . fieret. Praeterea calceos depoui j u s s i t D e u s , enim sacerdoium ordo Calceos n o n a d d i l i l l t u s c e m o d i o r n a m e n l i s e x o r u a l o s , n e g r a v a r c t u r c a l c e o r u m pondere, et q t i o d a m m o d o i m i n o b i l i s accessione p c l l i u m l n o r t t i i s beiluis d e t r a c l a r u m cum prinium in fiammante apparuissel rubo. %ona$,el cidares, e l c . [ X V I I I , M.]Univereus c e s s a l t o i i s v i r i b u s s a c r o s a n c t x defensare d o ut r e f r i g e r e n i et e x s i i n g u a n t cuEt fUiuAaron (acies tunica$,et

b e l l i c o s u s est, e l a c e r r i m e eppugnat v i t i a , n e c u n q u a m

graata v e r U a l i s , capiens o i n n e m i n t e l l e c l u m ad o b c d i e n d u m C h r i s l o . N e c a l i q u a m l u r p i l u d i n e i n i m p o r i a t USUB l i n e o r u m f e m o r a l i u m . N a m f e n i o r a l i a linea i n boc a d b i b e n t u r , pidinis flajumaa flammas. o p p r i m u n t , non s e n l i e n l aeiernam m o r l e m .
t

N i h i l ex peccalo lenent m o r l u i . e u i m c o n f i c i u n t u r ex l a n a . Q u i i u b u n c m u d u n i el accipiens stolaseoi indties, etc. [ X V l l l , 4 2 . ] S i c e( nos a b l u l i et r e p u r g a l i s a c r o b a %

Ablues eos aqua

plisuiate, r e c i p i m u s g r a i i a m coeleslem, laetiliai i n d u t i l u n i c a m , s i c u l s c r i p l u m e s t : * Induile D o m i u u m J ftuui C b r i s l u r o . " Oleo inuBgii c a p i l a q u e n i a d m o d u m habel i l l u d Scripturae c l o q u i u m : l i n p i n g u a s l i oleo c a p u l n i e u m . * . l l l a u u c t i o i n d k a i spei a l a c r e m b i l a r i i a l e , qua3 adesl vila^. s a n c l o r u m , vel s i gnificat v i s i l a l i o u e m coclestem, q u a nos v i a i l a v i i C b r i s l u s , e l i n m a x i m a m c o u j e c i l laeliliain. Q
1 , 0 , 1 1

Miscri-

c u r d i a m e n i m s u m u s consecuti quntcunque c r e d i d i m u s , e l b e n e d i c i m u r a D o m i n o ^ n a c ^ r a n l c s a n i m u m seu i n e n l e m S p i r i t u s sancti aifluenliaT N a m caput 305 u n c i i o n e a i c a p i e b a l , m c n i i e typus e s i . i i i s p c r a c i i s c o n s e c r a b a n l H r manus s a c e r d o l u m u i f o r e n l i d o n c i ad saci ificia i r r e p r e b e n s i b i l i i e r iinutol a n d a . E l nos l u n c s p i r i m a l i a dona offerimus D e o . Q u i n a m q u e asccndit in montein D o i u i n i ? S e c u n du4ii Davidie ( c s l i m o n i u m : c Q u i f u e r i i innocens m a n i b u i , e i tnundus corde adducet vitulum ad januat tabernaculi trstimonii,
1 7

.> reliqua Cbri-

etc. nsque a d h u n c l o c u m : Concrewubii

Hgn*. Nvn comedenlur

, quia sancta svnl,

etc. [40-34]. M i l l e n;odis nos sanclos facit Dondnus no%iev

l e s u s C b i s l u s , u l p o i e i n u m b r i s legalibus a l i i e r atque a l i t e r a c c e p i u s . V i i u l u s e n i m i n t e l l i g i i u r " P s a l . x x x v i n , 12. " \Whr. x i r \ v 4 1 . " i o a n . x v n i , 56. * ftom. , 14. F s a l . x m , 5. P s a l . XXMI , 3, 4.
1 6 1 7

" Peal. v n

43,

14.

C o l o s s . , 16

657
nuas t a b e r n a c u l i , nlpote m m q u e et^accepta

COMMENTARII IN EXODUM.
p r o E c c l e s i a m o r l e m s u b i e n s . S a n g u i s afftinditur s a n c t o a l i a r i .

655
Sacrosancta

stas, sed i m m u n i s jugi. S i q u i d e m Deus est. Jngo s u b j i c i t u r : quia homo quoque e s l . M a c t a l u r ad j a fuit P a t r i m o r s U n i g c n i t i . I n l e s i i n a i n c e n d u n l u r i n odorem bonae fragranlia*. A l

baec typo quodam referunt i n t e r n u m b o m i n e t n , s c i l i c e t m e n t e m , i n qua v i r t u t u m sedes est, q i i i b u s i n h a r e l s p i r i l u a l i s f r a g r a n l i a . N e c tamen u n o , sed m u l t i s m o d i s intestina d e c l a r a n l i l l a , quae dixtmus. Quia p l u r i t n a s u n l , quae i n t e r i n t e s i i n a c o n n u m e r a n t u r , liquae a u l e m c o r p o r i s c r u d c l e s u p p l i c i u m s u s l i u u i l G b r i s l u s . Praesignis et n a l u r a m , quae s a c r i f i c i a absuinit. E a d e m i g n i s u l pinguedo, renes, s u m m i l a s j e c i n o r i g . R e Paulus ") gloria illius mortis Ingenti autem delineatur per ignis quemadmodnm parles e x u r u n l u r e x l r a c a s i r a . S i q u t d e m c x l r a p o r t a m (ut l e s l i s est splendida nalura adumbrat divinilatem Gbristi,

accidisse cognoviinus quoque in R u b o , el in Sina monie.

gloria extollitur Cbrislus, eil-

qtiod sustulit m o r l e i n . N a m s u p p l i c i i i g u o m i n i a m v i c i t r e s u r r e c t i o n i s g l o r i a . H u j u s r e i a r g u m c i U u m esl v i t u l i cadaver, quod igne a b s u m i l u r . Q u o d vero subdit : < E s t enitn pro peccalo, > e t c . , satis denler indicat csse c o g n o s c i t u r , repraesenlal e l i a m est Deo et Pairi in m o r l e m C b r i s l i esse e x p i a l i o n e m peccalorutit v e r a m . Deinde aries, q u i perfcctuin animal C b r i s l u m fuisse perfectum. V i t a m C b r i s l i fuisse s a n c l a m p r o n u n 1 9

tiat sanguis arjR aspersus. N a m vitae sedes in sanguine e s l . G b r i s t u s autero pro nobis o i n n i b u s oblatus odorem bonse fragranliae . N a m oinnis aries i n m e m b r a dissectus et c o n c i s u s f f e r e b a t u r . Nus siquidem menibra s u m u s C h r i s t i , et omnes C b r i s l i a n i u n u m c e n s e m u r c o r p u s . Q u o d i n l e s t i n a lavautur, s a l i s d o c e m u r per id i n s i n u a r i S e r m o n i s p u r i t a l c m . V i l a C b r i s t i a c a p i l e usque ad talcetn odorem bonae fragramiae f u n d i i . Quapropter una c u m capite e l pedes o f T e r u n l u r , c i p i u m et i i n i s . Nec o b s l o , i d est, piins i p w c a p u l m e n l e m , e l v i t a m p r a c i i c a m per pedcs i n l e l l i g a s . Nain i n c u m p l u r i m u m pecccinus s e c u n d u m l u -

C b r i s t o non s o l u m opera, sed e l u m c o g i t a i i o n c s purae e x i s l i n i a n l u r . U l frustra i m i u o l a n U t r victinia? vl sacrificia pro eo, q u i n o n d e l i n q u i t , s c i l i c o t C b r i s l o ; sic n o s , siimonia Scriplurae, e x p e r i m u r G b r i s t u m galularcro. N a m ut mors oppressit ob d c l i c t u m A d a m i uni-

v e r s u m m o r t a l i u m genus , ita G b r i s l i v i t a vivifioat o m n e s . S i q u i d e m obediens factus esi usque ad n i o r t e m , u l t o l l e r e l inobedientiae c r i m e u , q u o d c o m m i s e r a l A d a m . S i c P a u l u s q u o q u e d o c e l , dicens : c P e r unuiG c o n d e m n a i i o , c l per u n u m i n omnes pervasit j u s l i G c a l i o Uaque s e r v a i i sutnus per Clnieti m o r l e m , q u a m a d u m b r a v i t v i l u l u s . D u m autem s e q u i m u r viiam s a n c l a m , fli ut g r a i i acceplique s i i n u s P a l r i , t r a n s i n i u e n l e s ad i p s u m bonorum o p e r u m f r a g r a n l i a m , quam q u i d e m pracmonslravil a r i e l i s c r u o r arae affusus. A l l e r aries i t e r u m G b r i s t i m y s l e r i u i n p a r l u r i t , c u m nis. Gbristus etenira omnes j n d i c a l u r esse v i c t i i n a e l era perfectiov i r l u t i b u s perfectos c o n s t i t u i l , id e s t , qui aures noslras sanctificavit, obslruentes.

t u obsequamur D e o , o\ verilatem doctrinae ejtis suscipiamtis, baereticorum aures ex Deo nou est

I!inc ail Joannes : F r a t r e s , probate spiritus an ex Deo siut. O m n i s s p i r h u s q u i non coniitetur J e s u m , O m n i s s a n c l i l i c a i i o per sanguinera G b r i s l i nobis o b l i g i t , i n quo et m a n u s , quae Pes significal vestigiorum r e c i i t u d i n e m , s i c u l i E l 306 iterum in Provcrbiis lia-R e c l a vesaucto d e l i queas, practica vitae stgniAcaiionem habet, c o n s e c r a l a esl. s l i g i a fac pedibus t u i s , et vias tuas fac d i r e c l a s p o s s i d e n l usque ad flnem, qui per
, a

Let P s a l m u s : t C o n v e r t i pedes nieos i n l e s l i m o n i a l u a

. Dexlrse vero et summie partes oleo

baUt v i d e n t u r . N a m v i r t u l i s opera censentur d e x l r a , nec q u i d q u a m , q u o d s i n i s t r e i n l e r p r e t a r i s u m m i l a t e s vel e x i r e m i l a t e s Q u i i n nobis i n c e p i l o p e r a b o n a , ea perficiat (sive ad iinem perducat C b r i s t u m concerneiHia quasi per m a u u s s i l a c c c p l u r u s grautiae.

d e p i n g i l u r . Inquit e n i i n A p o s l o l u s : > M o s e s a u l e m v i c l i i u a s , qua odo-

re D e u m repraesenlai, a sacerdotibus s u s p i c i t . Docct namque i n bunc m o d u m sanciificatorum s a c r i G c i a Deus. G b r i s t i s i q u i d e m c o n t i n e n l bonuut r e m . Idem hoc d e c l a r a l u r per o b l a l i o n e m i n t e s i i n o r u m , quaa c o n c r c m a r i j u b e n l u r Cbristus pttentia e l s a p i e n l i a a Deo et P a t r e . S a p i e u t i a m o s l e n d i l p e c i u s c u l u m , i n odorem bona? f r a i n potenllae n o l i l i a n i

P e c i u s c u l u m e l armus Iradutilur sacerdoti de ariete p e r f e c l i o n i s . N a m sacro generi daltis e s i j u r e quodam c o m p c t i t , u l veniant i n socie-

n o s d u c i t b r a c b i i sive a r m i (ypus. S a c r i a u l e m animabus

i a l e m c o r p o r i s C h r i s t i . A d hoc accederc nequeunt alienigenaB, quique ob incredulKaienv rron b a l e n l u r i n baptizatornm u u i n e r o , e H i x r e t i c u r u m fllii. N i b i l de c a r n i b u s r e l i n q u i t u r i n e r a s l i n u m . N a m s a n c t i ficatio, qua p o l i e m u r i n fuluro saeculo, non erit c o r p o r a l i s . S i q u i d e m nostra c o r r u p t i b i l i t a s tempore ul r e s u r r e c t i o n i s a b o l e b i l u r : nec a m p l i u s opus erit ea praecipere , q u i b u s i l l a i n possimus sublerfugcre, t i o n i s modus, qui i l l i congruet l e m p o r i , e l cognoscelur ex converaaltone, qua seinper

in hoc saeculo Deus non c c s s a l nos h o r l a r i , monere et obtestari. A l i u s e r i i i n f ' j l u r o saeculo s a n c t i l k a nobiscum c o n versabiiur Ghristus. Septem diebu$ perficiet manus Hlorum, etc. [ X X I X , 35.] Septenarius significat oportere nos scmper

addic^osessc c u l t u i d i v i n o : < S i a c c e p e r i s c o l l a t i o n e m Qliorum l s r a e l , i e\c. Solvunt r a i i o n e regis d i t l r a c h m u m , neque m u l i e r neque impubes. N a i n q u i d q u i d f u e r i l i n o l l e e t e n e r v a i u i n et m i n u s ad i u l e l l i g c n d u m perfecium, repudiatur. S o l i i l l i s u n l idoniii ad offurenda m u n e r a D o m i n o , qui p e r t i n g i i i i l ad c n i i n D o m i u i super jnstos . O u i n i a
M

mensurain qu* ptebs

afiatis p l e n i t u d i n i s G b r i s l i ; qui q u i d e m digtii e u n l , u t a p p a r e a n t i n conspectu D e i . Wxc v i n a d i c i t u r v i s i t a i i o , Davide loquente : c O c u l i

siqnidem d i -

illa,

H e b r . x m , 12. E p b e s . v, 2 . R OUI. V , 18. 26. lt G o r . , 6 . * P s a l . x x x i u , 16.

u 9

' I J o a n . i v , 1-3,

" P s a l . C X M I I , 59.

, .

C59 afftiiuiit r.ccltsiac. P r i n c i p c s

PROCOPII GAZ/EI t r i b u u m o b l u l c r u n l , prauer p r a d i c l a , stnaragdos c l u n i o n e s , qui

<X0 aflige-

vortUtlernt, i m p e n d e b a n l u r i n opus l a b e m a c u l i . A d eum m o d u m s a n c i o r u m opera p l t i r i m u m o r n a m o n l ! banim- super h u m e r a l i ct r a t i o n a l i . U i s addidcre c o n i p o s i l i o n e s , e l u n c l i o n i s o t c u m , c l c o m p o s U i o n e m ibymininaiis. Oilerunt enim pretiosissimas populorum semelipsos, u l s i n l ornamenlo G b r i s l o , qucniadmoduin gemmas quasdam g u b e r n a t o r e s . H i n c p r o p b e l a , u l d e m o n s l r a r e t apostolos, i n q u i l : t S a n c l i u n c i i o n i s et c o m p o s i t i o n c m i U o r u m animas reddenies S i c et G b r i s i i c r i t i n ipsis notilia casus sancluaNon

lapidcs v o l v u n i u r s u p c r l c r r a * . l l i s comparare licebit P a u l u m , q u i ab J c r u s a l e m i n i l i o facto p e r a g r a \ i l totum Illyricurn c o n c i o n a n d o . A p o s t o l o s q u o q u c noininare potes oleuni lliymiamatis, dclibuias, o p i i i i i u u i de se o d o r e m spargeules, et q u a s i oleo docirina

qui susceperuut s e n n o n e m r e g u i . Gatierum i b y n i i a m a c o m p o s i l u m e s i . Vcrsaiur e n i m i n divime c l bumana* naturae c o g n i t i o n e .

cx duobiis conflaliir. viu)ii m e u m .

qtiando v i s i t a v c r o eos, e t c , scilicet quando i n s p i c i o i l l o r u m peccala, a u l quando ipsi v i s i t a u l

D i d r a c b m u m a:ilem est q u a r i a pars uncia?. I l a - . quc d r a c l i m a fuerit octava unciie p a r s . Obolus q n o que c u d e b a t u r , qui el ipse c r a l octava pars tincise, non l a m e n argenietts, scd ferreus : e l rcspondcbat v a l o r e , l i c e l non m a t c r i a , argfiiteo obolo. F u i l e l alius obolits a r g c n l e u s , q u i erat m i i n i t i s s i m u s , v a lcns o c l o g c n a r i a parte uucise. Etiuaccipeelectainmyrrham etflorem myrrhic,cic. l X X l X , 2 2 j . H o c i m p e r a t u r ob m o r l o i n , quani p o n l i f c x pro populo et sponsus pro Ecclesia perpessus csL Ungucmum boc c o n f i c i l u r non exsolamyrelociissunt et ifci l l i s u n l elecli paralos inorle i b a , sed a d d i l u r flos myrrbse et ftimae myrtbae. Sermones namque ci preiiosi, ul qui necant eupcr lcrra , nosqne redduiil ex quidem

. . " \ ?, , ' . . *Hv \ , , / , ( . , * - , \ . ? , * \ , -

, . ,

m e m b r a quae 307

slructos, slo , qui ris flos,

per b a p l i s m u m cotisepeliamtir G b r i - ^ ) exoriatur cleciio sunl Salvaloralionalis nalurae i l l o -

landem scilicel

, , \ ,

. " \ , \ , W , ( "^ , ?, , . ,

r u m , qui defuncli purgati fragrans v i s u s ct

mundo , ct a sensibilibus omni carcant, a s s i i m i l n r ntuncri,

ad conlcslia m i g r a r u n t . U l a u l c m a sordibtis rcreprcbensione c i n n a m o m n m i n mcdietate ejus

q u i sciisibus alTiiiis est. N i m i r t i m b i c i n l e l u g u i i l i i r a u d i l u s et dirnidia pars l a c l u s , ut sic finiuutur.

t 7

q u i l i c e a l . R c l i q u i natnque sensus sunt s c r v i l i o r c s , el in tactu, c u i s i i b s c r v i u n t , iinun scribai coleriter s c r i b c n l i s est supra filios inum o . i o r a i u m , scilicct n l Forlassis calcalaalra- ^ p r o p t c r L i t i e r a s sacras babenlis lingtiam ut , b o m i n u n , accipere j u b c l u r s c r i b a n l u r non

, , \ ,

qui formosus

. \ , \ \ . " ' , . .

i i i e n l o , sed s p i r i l u Dei v i v e i u i s i n y s l e r i a , c l f o r t i ler a u d i i o r u m i n s c u l p a u l u r mcmoria?. sicli P r a i d i c l i s speciebus a d j i c i u n l u r quingenli

casia : qui ntimertis i o r l a s s i s m e i n o r a i u r p r o p l e r divinos et s p i r i l u a l e s sensus, q n i deprebeiidunlur i.) fervenlibus s p i r i t u . N a m I r a d u n l pbysici casiaj sive ireos n a l u r a m csse c a l i d a m .

Omnes illa? spccies c o m i u i s c c n l u r e l c o n j u n g u u i u r o\e.o bono ncc a d u l t c r i n o . O l c u m v c r o c s l aliment i i m Iucis. Mensura autem olei solo d i v i n o p r o n u n t i a i u r serinone. E l ex bis speciebus connalur iis sacruiif o l o u m . iiuponiiur soli qiienlem Ouarla sorles tuos
M

uuciioprosc-

Gaelcrum e x l e m u m

boc o l c m n u n q u a i n d i x c r o u i s i sohis Deus, u n g i l

cxsullalioiiis oleum.

Hoc nomcn

spirituali

oleo, quo n c n i o ,

diligeiitem

juslitian c l odio

i n j u s l i l i a i n . P r o p i e r e a e.ivin i n q n i i : < U n x i t ie Deus, Deus tuus oleo e x s i i l i a l i o n i s supra c o n . > P r o c n l dubio fragrantia i l l o r u n i u n g u c i i l o r t i m cst dracbma. longe superal caelera aromata : Siclus, c l o . Absalonis, quaitdo londobapars unciae S i c l i ponderc poiiderabant capillos

l u r . IIujus c a p i l l i c o n l i n e b a n l pondus 125 s i c l o n i m , id e s t 3 0 uncias ct u n a m c u i n siclo u i i o .

, e

Z a c b a r . i x , 16.

P s u l . XLIV, 2 .

" ibid. 8.

CCl

COMMENTARII

I N EXODUM. C a n l i c i s eanticorum , u b i

662 d i c i l u r : Gense

" ^ , , 2 , \ (95^ , , ; , , \ \ \ \ , ^ ,

> e t c , dao illa sponsi profunduni unguenia demonstrantur unguenta, nempe u n c t i o n i s a l l e r u m , ct porro alterum c o m p o s U i o n i s . IIlo fovendttm et itiungendum crat tabernaculum O e i , scilieet E c c l e s i a . Prselerea i l l o olco delibutus c o n s p i c i e b a l u r , q u i poterat capere et conservare mysleria is repraesentabaiur sub oleum est, quod anitnae verae cogniiionis spirare et dicere ea, a peccalis expiati iueiila inserviimt Basis arcas i u v o l u c r o . lumcn. Ara infundiltir Dci. Et Terlium

lucerna?, et n i i n i s i r a l thymiamalis spargitur instru-

significat precibus addictos non cessantes cogitare, ex q u i b u s bonus odor. A r a bolocauslis deslinala p o r t e n d i l eos, q u i sunt. O i n n i a q u e i l l i u s expialioni et aboliiioni peccatoe u m , qui polest solidum, lutri commonslrat

, , iniranlem \ , aspergere e l a sordibus repurgare fuiidainenlutn, quo piusMnniiittir.

B r u m . Mare sivc l u t r u m significat in tabernaculum.

T h y m i a m a coroposUionie, quod praeparalnr ex m u l l i s e l i n l e r se jpqualibus speclebus, variciatem j u ciindam oralionis, qua beatus u t i l u r , i n d i c a l . De hac sic disserit i s , q u i recie i u l e l l e x i l compositionis i b y m i a m a : c Dirigatur oralio mea, ut incetisuin (sive Ibymiaina) i n conspeclu luo . >
M

* ! , , > , , ^ \ , \ . ' , ," . S l i t i a m , qua* d e c l a r a i u r , dum

hujus compositionem adbibetur stacte. N a m os j u s l i stillat sapientiara * \ A d d i l u r et onyx m i r c > fragrans. P r o i n d e q u i d a m i n b u n c m o d u m l o q u i i u r : c l)ixi,annuntiabopeccalum ineuniDomino quemadmodum o n y x , i d est lige petilionem magnarutn S u b i b u r c pellucido accipe commislas et uuguis, in e i coelestium Dei confustt N a m peccatum i n boinine o m n i i i m est e x i r e m n m , exlremas intelrerum. jub u m a n i c o r p o r i s parles recessit. G a l b a n u m

collaiidationem, spirant

quam orans rile peragit, fretus d i v i n a n o l i t i a . Quatuor illae species \ ' - C .

aeqtiis portionibus spccies eligi jubet. Hoc t b y m i a m a reddit absolutuin et rite t e m p c r a i u m , q u i inlercedente confessione *e c x o n e r a v c r i l p r a t e r i t o r u m peccatorum s q u a l o r c . Hoc tbymiania m i n u l i m c o n c i d i t , tcrrenis Deuin precibus qtti pro nullis

. , " , * . " . \ > .

e l a l l , u s

fatigal. Praeterea o p o r l e i do-

nos ipsi m i n u l i a s secare p c c c a i i , scilicet per species c l singulaliin noslra peccaia conQiendo, quod cemur q u i d e m per Deum o n y c b a . A d minutias singulis e l c o m m i n u i t i b u s , q u i super pieniiatii, is c o n d i d i l stacien. redigit sa-

miraculis

l a u d i b u s e x i o l l i t . Q u i diserte explanat

Eadem i t c r u m 308 repetamus. O l e u m unguentis i n d i i u m d c s i g n a l sanclilatein, qua? i n C b r i s i o per s p i r i l i i m sanctilicaiionis erogaia esi m i s e r i c o r d i a m consecutis, secundum hoc Scriplurae p r o l o q u i u m : t Impinguasli oleo caput meum > T a b e r n a c u i u m el o m n i a vasa l a b c r n a c u l i itlo oleo u n g u n l u r . N a m locus p r o p i e r s a n c l u m , q u i i n ipso habitat, sanctificatur, quemadroodum et vasa l a b e r naculi singiila i n loco suo. C u m i g i i u r aspicias baec omnia oleo i n u n c l a , ecquid i n l e l l i g i s Davidem d i cenlem : P r o p i e r e a u n x i t te Deus, Deus t u u s oleo exsultationis supra consories tuos ? > E l i i e r u n i P a u l i verba c a p i s , qtiai sic b a b e n t : c Q u i sancliGcat, et qtii sanctificantur ex uno omnes ! Dutii eiiim s a i i c l i f i c a t i o n c m , qualenus Deus e s l , i n d u c i t , una n o b i s c u m , quatcnus homo cst, sanctificalionem a s s o i p i i i u r . hac esl i l l a , qua in S c r i p i u r a c o m m e m o r a l u r , e x i n a n i t i o . Ute consensum accontmodat P e t r n s , inqiiiens : Jesum Nazarenum ut unxit ipsum Dous S p i r i t u saucto . U n g i l u r cum r e l i , % M > T

"

* Cant. v,<3. l l c b r . , 11.

" P s a l . C \ L , 2. " P h i l i p p . u , 7.

1 1

3 7

P r o v . x , 31. Act. x,58.

Psa. x x x i , 5.

"Psal.

x x n , 3.

, v

P s a l . X L I V , 8.

NOTiE.
(9a) . \ \ ^ \ ;>. , \ :, ? > . \

CM

PROCOPII

GAZ .EI

CCl

q u i s , quae ad legis c u l l u m p e r i i u e n l , etiani a r a . N a m et lex saucta c e n s e l u r , iuvitans nos c o g n U i o nem D e i , et j u s i o s facieng producendo e l proniovendo tis : nos ad p r i n c i p i a v i r t u t i s . S i q u i d c i n S c r i p i u r a sed n h u n c m o d u m l e s l a t u r : P r i n c i p i u m via? bonse iacere j u s l a * . H u c facii testimoniuin P a u l i d i c e n Itaque lex sancta, et piaeceplum s a n c l u m e l j u s i u m et bonum : scilicet si non ad u m b r a m , Sanctinn s a n c t o r u i n . Deus c l c n i m suo S p i r i t u perfundens diiigenter, ne A t q u i nascuntur, c u m si ad s p i r i i u a l e m transfcratur i u t e l l e c l u m . N a m t y p i V e l e r i s Testamenti q u a s i S l e n l o r e a voce nobis praed i c a n l G l i r i s l u i n revera d**ni Dei esl nos afferi s a n c l i f i c a . prius non fuerint, secundum sacertionem (idelibus. N u n i i a l u r a i i i c m quis s i m i l c b u i c componat u n g u c n l u m . Soliifs s i q u i -

sancliftcaiioneiu pracstare sive sanc.tificare.

s w u t i i i c a n t u r ; i u quos aptissime d i c i t u r : c Q u i d e n i i n babes, quod n o n a c c e p i s l i ? A d e u m m o duin ei Joauues a i l : c De p l e n i l u d i n e ejus nos omnes acccptmus m e n s u r a m dat s p i r i t u m * . E l iterum : c Non Gum
4 I

> S i q u i d e m fons sanetifieationis e s l i n e x b a u s t u s .

praecepisset

dotcs i l l o oleo consecrandos, c o n i i n u o addit : c C u r o b u m a n a non eo u n g a l u r biipra naturani particeps umnes fralres eslis e:iim i s , q u i adbuc i l l u u i , qui b a p t i s m i
u

Quo paclo iilum

S e r i p t u n e solvemus n o d u m ? M c m i n e r i s sacerdotium 6xcedere omne l i u i n a n u m fastigitim, q u o d C b r s t i est. P r o i n d e a terra? contagio absctndeng sacerdoles, a s c r i b i t eos coelo d i 4 t

t e n s : c Ne v o c a v e r i t U vobis patrcm super t e r r a m . U n u s e n i m vobis P a t c r est i n coelis . > M o r s sive capitale s n p p l i c i u m i l l i poena e s l , qtii fucril

.
u

Vos Non

alienigcnae de. i s l o elargitus . Sanclificatio contingtl

t c c r i t oleo. N a m i n q n i l : c N c dederitis sancta c a n i b u s , neque objecerilis n i a r g a r i l a s p o r c i s i m p u r u s et i n c r e d u l u s , sanctiticalionem a s s e q u i l u r .

i n l e r v e n l u emundaltis fucrit. N e c p e r n i i l t i l , u l q u i s p r i v a t i m sibi paret i l l i u s m o d i n a t u r a l i u m c l a r l i G c i a l i u i n ? G b r i s l u m nobis ob o c u l o s d e d i m u s . Praeter C b r i s l u i n , s i c u t i p r x c e p l u m e.slJudaeis, filiuni iniquitatis, d^prebeiicognilio-

o l e u m sive u n g u c n l u m . Quae e a i m socielas est ponit i l l u d u n g u e n t u m , quemadmodum supra

u^noscimus Salvatorem n u l l u m . A t Jud:ci s i b i componenles e i adornautes nis guae i n F i l i o per tabulas p e r s c r i p l a s digito D e i . ffoc nontine designat v i u i suatn n i i r i i l c a m , qua

d i i n t u r nianifesio quod d e s e r u n l u i i g u e n l i i m Dei et P a l r i s , q u i nobis m a n i f e s u v i t fragrantiam

(94), (9) - . > [ , ] . " , . . . , (96)

o i i m i a d B c i i , q i i e m a d m o d u m et supra : f D i g i l u s cst h i c * \ * S i m i l i l e r et G b r i s l u s ait i n E v a n g r l i o Lucae : S i autem d&monia * . liiu:us, bemonia

4 7

ego

i n digito Dei ejicio Dei ejicio

l d e m boc evidcnler e x p l i c a l M a t -

scribens : t S i ego i n S p i i i t u

. T a b u l a i autem illa2 d i c u n l u r s c r i -

plae digito D c i , ut d i s l i n g u a n t u r et s c c e r n a n l u r ab l a b u l i s i s t i s , quas p a r a t u r u s i e s s e l Moses, q u i b t i s que i n c i s u r u s csset Decalogum ex prae^cripto D e i . Et videns

popului quod morarelur Moses,

k e

etc. [ X X X I I , 4.] Quid b o c ad D e u m , q u i semper, Iicet n o n eisi Moses abcst? E x c l a n i e l nunc David : c G e Vcrura in/Egydeferunt novissima ornainenta

C(inspicia(ur bumanis o c u l i s , praesto e s l tcrrae i n c o l i s , l i e r a l i o prava c l exaccrbans . Etiani

Moses i n s o n e l : O b l i v i s c e b a r i s Dei q u i le n n l r i l

quod appelebaut dcos a l i c n o s , c m n l a n l a v i r l u t e lolque m i r a c u l i s unius e l v e r i D e i i n l i b e r l a t c n i veraiu erant a s s e r l i ? T . n t a caecae mentis fuii obstinalio, ut coniempto supreino N u m i n e relabcrcntur ptiacam s u p e r s l i t i o n e m , u l palel cx idolo, quod p a r a v e r a n t . i g y p t i i v i t u l o . 309 E v e n t u s i g i t u r fuit Judseis deterior a u s p i c i o , iacla s u n l illis detcriora e l e n i m divinos bonores utar
, e

s i v e , ut C b r i s t i v e r b i

p r i i n i s . A a r o n , n l i l l o r u m vecordem i m p c t u m frangerel, postulat

niundum m u l i e b r e m . N a m lanta vecordia invaserat i l l o r u m animos, u l A a r o n formidaret i l l o r u m pro-

positum reprebendere, cernens c x ea re m a l u m magnuru ab i u c o n d i t a plebe s i b i p a r a t u m . T a m e n adempia a u r i t i m o r n a m e n l a salis i u d i c a b a m ipsis suo decore esse exutos, q u i anlea audivcrant Deum e d i c e n : N o n s i n i l i b i d i i a l i i praiter ine
e !

. F u r o r i i l l o r u m cedit A a r o u , e l d u m quasi c o n v i c i a u d o c x l a c i l e i p s i s i n m e m o r i a i n r e v o c a l Deuin

p i o b r a l : > H i sunt dii l u i , q u i eduxtiriinl te ex i E g y p t o , e t c , tui o b v i u s ire l i m e r e l , bisce verbis

v e r u m , a quo manu v a i i d a e l bracbio excelso ^Egypliacas s e r v i i u l i s i n t e r e p t i . Cuui e n i m i p s o r u i n i m p e i l l o r u m a n i i n o s p e r c u l i l . Qtiod vero populus fueril Yiolenlissimus ipsus , d u i n se purgat fralri (M> , I v i m f c c i s s e f A a r o u i , s i i l l i u s v o i i s r e s i i t i s s e l , satis edocet

etleiiiili, dicens : < P o u c i r a m , D o m i n e ; baud e n i i u le l a t e n l populi bujus impetus incousu l i . S i quis d e f k i a t a D c o , b u n c c o n t i n u o s e q u u n t u r v i l i a c a r n i s , quae receiifet P a u l u s , quibus quoque coiinmnerat lo^Ja i : i d o l o l a l r i a m . V e r b a P a u l i baec s u n i : t Nara manifesta s u n l opera cat n i s , q u * sunt h&c : a d u l P r o v . x v i , 5. * 1 C o r . i v , 7 . J o a n . i , 15. M a l i b . V I I , 6. E x o d . v m , 19. " L u c . , 20. x x x i i , 18. * M a l t h . x u , 4 3 . E x o d . x x , 3.
4 5 e i M u

J u a n . m , 34. Matth. , 9 Malth. x n , 28. P s a l . LXXVII , 8.

4 7 4 S

H>id. 8 * Deut.

05. ;94) ' ^ . , . (9) ' . . (%) . .

CC5 terium, honorem cupatur. scortatio, vituli,

COMMEXTARII IN EXODUM. i m m u n d i t i a , l a s c W i a , s i i m i l a c r o r u m cultus ut esset e x p i a i i o impiae iransgressionis.

M

6G6

. > I m m u n d i l i a aulera vera c t n s e i u r Quapropier ea hostia salutis nun-

l i t x u r i a , qua? c o n s p i c i l u r i n i d o l o l a l r a r t m i c e l e b r i l a l i b u s . Q u i d a m a i i i n l bosliam non nizctatam esse i n sed

Populus enim tuus, quem eduxisti, e l c . [ X X X H , 7.J R c j i c i t Judaeos Deus, et Mosi tradit, q u a m v i s ipse leges d e d i s s e i . I m i t a t u r i l a q u e d i c t u m : A b i l e a nie, q u i o p e r a m i n i i n i q u i l a l e m ; non n o v i vos * . > D e t i n u i l apud sc i n m o n l e Moscn diebus q u a d r a g i n l a , u l c o g n o s c e r d q u a m facile populus ille r e v e r teretur ad nefandatn i d o l o l a l r i a r o . P r o i n d e introducendos esse dies festos et s a c r i f i c i a , et s p l e n d i d a s eolemnesque e p u l a s , ne r e c u r r e r c n t ad v e t i l u m i d o l o r u m c u l t u m . E l i n h u n c t i i o d u m , et i l l i u s c e m o d i e x e r c i t i i s et l u d i c r i s i l l o r u m pueriles animos provebcndos esse ad s p i r i l u a l i a b o n a . CaBlerum necessitas e x i g e b a l , ut Moses, q u i a r b i t c r erat d e l e c l u s , i i n i t a r e t u r C h r i s l u m , qui i r a m c a d i l u s peccatoribus impendeulem polcnter d i s c u s s i t . Q u a p r o p i e r admodum p r o m p l e se culpae J t i d i i s c o m missae d e p r e r a l o r e m olTert; n o n n i b i l i n spem veniac impclrandae ereclus b e n i g n i s s i m i s D e i v e r b i s , qnae ita babebant : S i n e nunc m e . > Q u i d e n i m obsiare poluisset Deo, s i voluisset e inedio p o p u l u m i s l u m t o l l e r e ? Quapropter a m i c o i l l o a l l o q u i o Mosen c o l t o r t a i u r , nc c t i n c t a r i v c l i i Dotnino s u p p l i c a r e pro delicto p o p u l i . H a u d e n i m i p s u m latebat, Nosen reputantem d e l i c l i e n o r n i i t a t e m n o n a u s u r u m intercedere pro p o p u l o , prseserlim c u m n u n c , c o m i a l l o q u i o c o n f i r m a t u s , profert pavido p e c l o r e : Ne averseris me pro populo suppltcantem. Moses a u d i t o p o p n l i i n m i i l t u a n l i s c l a m o r e i n descensu m e n l i s c o r a m i n u i l legis tabulas recusans esse paedagogus i n o b e d i e n l i s populi. V i l u l u m i n puiverem redactum sparsit i n aqnas, q u i b u s p o i a v i l Israelilas, ut d e m o n s t r a r e t nefarium boc s r e lus esse i n t e s i i n u m , et ipsortim a l i i n g e r e bepar et viscera o m n i a : v c l , u l doceret, a n i m o s i l l o r u m prorsus infectos esse i d o l o l a l r i a , et n i l nisi i d o l o r u m c u l t u m p a r l i i r i r e ; v c l , ut boc exemplo d e c l a raret inore p r o p b e l i c o , fore a l i q u a n d o (ut nostro saeculo c o n t i g i l ) ut uriiversa i d o l a e x c i n d e r e n t u r , e l o m n i s o c c a s i o , quae ad hsec fabricanda impelleret, a m p u i a / e l i i r : epola s c i l i c e i ea occasione ore p i o r u i n h o n i i n u n i , q u o d a c c i d i t vera confessione. Hao oonfessionequae ore fit, Arina ct fixa, idololalriae m y s l e n a instar aqua? Iranscunt e l d i i a b u n t u r : q u a n i v i s i l l a aqua prius ab vesanis i d o l o l a i r i s c r u o r e fuerit c o r rtipta e i c o n l u r b a i a . N a m q u i prius magna veneralione i n genua p r o v o l u t i a d o r a b a n l i d o l a , u u n c ccssatU destruere i d o l o l a l r b e d o g m a i a . Moses, c u m de soutibus captuin e s s e l s i i p p l i c i u m , pro r e l i q u i s ad prc< es c o n v e r t i l u r , p r o p l e r q u n s d i g r e d i l u r c a s t r i s . H a u d d i s s i m i l i a ausi f u e r u u l f .oimuitlere Judaii i u C b r i s t u m Yocanlein eos i n r e g m i m ccelorum, q u c m a d m o d u m Moscs i n lerratn p r o m i s sionis : et p r o m i u e i i l e i n se l i b e r a t i i r u m (idcles, quemadtnodum M o , c s s e r v i t u l i s j u g u m a b s t u i i l J u i!*is. P r . r l e r e a agnus pa*cbalis l u c u l e n l e r doccbat, sanguinem Cbristf s a l u l e m 310 elaig ri fidelibus. perfidi J u d i t o l tanlisque l y p i s spretis e l c o n i e m p l i s , a b r i p u e r u n l d o c t r i n a s , quse fuerunt prsecepia b o m i u u m , e l elegerimt, quibus crederent, fraudes e l doios saeculi, q u i b u s Ha sunt aflecli c i s u b v e r s i , ut aspernarentur C b r i s l n m , et ad nuplias scdulo i n v i t a l i , venire r e c u s a r e n t . Q u a p r o ptcr c u m teiiipiis adveiiissct, quo scelerali i l l i f u n d i i u s i i i t e r i r e n t , s a n c t o r u m preccs c o n s c r v a r u n i r e l i q u i a s : c u m R o m a n a arina caBleros absuinercnt. Q u e i i i a d m o d i i m a n l i q u i t u s e x u e b a n l u r stolis , sic glori.w v e s l i s , quas e r a l C b r i s l u s , ipsis d e l r a c l a e s l . H i c digressus est ab i l l i s , q u c m a d m o d u m iste recesserai ab e o r u i n l a b e r n a c u l i s . Deserlis namque i i t o r u m c a s t r i s , a b i i t q u a m longissime ad gentes, ihique t a b e r n a c u l u m i i x i l , s c i l i c e t E c c l e s i a m c o n s l r u x i t , quam sui j u r i s faciens, i n q u i l : c H i c babil a b o , q u i a elcgi eam . H a n c v e s l i b u s q u i b u * despoliavit p c r d i t o s Juda30s, v c s t i v i t et c x o r n a v i t . Quapropter a i t : c E x s u l l e t a n i m a mea in D o m i n o . Induit e n i m uie v e s l i t n e n l o s a l u i i s , et l u n i r a la?tiiia3 : i m p o s u i t m i b i m i l r a m , et ut sponsam me cobouestavit o r u a m e n l i s p l u r i m i s > Quidam i r a d u n i n o a sonles soluna illa clade c o n s u m p l o s , sed q u o s l i b e l , u l quisque c l a d i forle o c c u i r i s s e l . Ciun e n i m u n i v e r s i d e l i q u e r i n t , sine d i s c r i m i i i e etiam p l e c t u n t u r , q u e m a d i n o d u m s i q u i s v i r g i s caed i l u r suo inerito, quodcunque m e m b r u m aut quaecunque pars c o r p o r i s castigatur, juste csesa c r e d i l i i r . A d eum iuodiim u n i v e r s u s popuhis poenas expendebat c o m m i s s i s c e l e r i s , c u m potna per p a u c o rwm e v a g a r e t u r c a p i t a . Idem nunc quoque l i e r i o b s e r v a l u r , q u a n d o Deus sua j u d i c i a invebit p u b l i c a , q u i b u s ploctit i n c r c d u l u i n et i m p i u i u b u m a n u m genus. L e x per Mosen clamat : S i q u i s vult D e i es^e a m i c u s , n i i b i amicus flat. N a m q u i iegi a m i c u s est, ideui et Deo a m i c u s babetur. O m n i s i g i l u r q u i d i i i g e n l e r observat.tam Deuiu q u a m legem, dat o p e r a m , ut sedulo o c c i d a l c o g n a i o s ct necessarios male s i b i j u n c l o s . N o n e n i i n i n S c r i p l u r a sacra c o g n a i i o n e m ct p r o p i i i q u i t a t e m sigiuficaot ipsa n o m i n a . Sunt etiam a m i c i , s u n l nobis p r o p i n q u i , quos b o s t i u m loco d u c i m u s . S u n t r a l i o n e s e i aflfct l u s , qui nobis i n n a s c u n l u r et p r o p i n q u o r u m n u m e i o b a b e n t u r q u i b u s n i s i caesis e l i n l e r f e c t i s , i.uUa vitae spes restal ; q u i si v i v u n t , n o s m o r i m u r : si o c c i d u n ^ u r , l u . n d e i n u i n v i l a f n i i m u r . V e r u s frater erat, qnrrn reprsesentabal A a r o n . Is i l l e est, q u i a c c u r r e b a l , ut opcm f o r r e l M o s i . S e u i o r dtclug est, quod a n g e l o r u m c r c a t i o c r e a l i o n c i n h o i n i n u m a n t e v e r l i t . V o c a l u r c l i a n i is A a r o n q u i o p e r a m suara navavit populo c u m ad i d o l o l a l r i a m d e c l i n a r c t . C a i l e r u m u n u n i a d d i t u r ideuique u t r i n iue n o m e n , a l diverso r e s p e c l u . H i c fraler i n l e r f i c i l u r , d u m e x s t i r p a m u s i n s p i r a l i o n e i n e l i n s t i i i c l u m
s e % 5 #

" Galat. v, 10, 2 0 .

"

M a t t b . v n , 23.

MaUb

x x n , 2 cjq.

" P s . i l . cx>x, i i .

" I>a. L X I , 10.

C67 dl* o l i qui i n noVis n o r a l u r , et

PROCOPII GAZ E l sumina ope dum

K S ad inobedientiain i n d u x i t p o p u l u m , a u illum

ad v i l i a nos i m p e l l i t . Moscs ex pra?c< p l o legis a u r e s

J n d x o r u m c o n d e c o r a v i i i n a u r i b u s . F a l s o dicltis fraler drbaltir co-naius el amicus p r o l o p l a s l i s .

r i n m o r n a m e n l a suslnlil. A d h u n c modum serpens, qcii p r o i o p l a s . i s a b s l u l i l obedienlia? i u s i g n i a , v i Q u i bujuscemodi fralres e l a n i c o s c o n l r u c i d a v e r i l , fiodie D o m i i i o , quod bellum al- quriur lcx : c Implevisli iiianus l u a s suscepisti adversus i l l u m , qtri

inionabat : Fae m i b i deos. S i i n q u i l : F a c m i b i deos, > e l c , qiiJP r a l i o firtnare potest deos c s s c , q i i binnano opcre ( i u n l ? Q u a p r o p l e r m a l i t i a caeculiens suo ipsius, ut s o r c x , p c r i t i n d i c i o . Praetcrea a d n i o d u m absurde viiuitim, qui p r o d i e r a t neseio qua, mala arte, v o c a n l nuniero p l u r a l i : deos. imiltorqm O s i c n d i t i g i t t i r , quod non soluui v i u t l u m , l a i r i a conspurcatos e l c o n t a n i i n a l o s t e l i g i l . Quidam aitinl, nbi primum vtlnlus forniatus finxissc. Moses : PraefirmaPec , \ * . . \ , , c . > , \ fwissct, singulos sibi idola quajdam m c n t i . Q i t a p r o p i e r d i c i t ad Deum cavit sibi pupulus deos aureos. His c quem oculis subjectum c e r n u n t , a d o r a b a u l , sed

invebebanl d c o r u m c u l t u m . Q u a p r o p l e r illis v e r b i s : H i sunt d i i t u i , > e t c ,

ipsorum animos idolo-

lerea b a u d abslinebant a c u l l u a s i r o r m t el

bic peccaium niagnum. F e c c r u n l asscnlilur Converlit Slephanus aulem se inquiens :

\ , ^ . ) \ , ' , . > , \ . " , \ . , , Moabilae. 311 non est vox Non

e s l v o x e

ptotomarlyr, li " , vcsiri

Du'us, et Iradidil eos, iiscepislis l a n d u m eas

ut c o l o r e n l

i n i l i l i a i n coesidus Doi ad ado-

> II c a i l in p r o p h e l i s s c r i p l u m esse : c E t labernaculuin

M o l o c b , et 'gilur

Kempbum, .

Gguras quas fecislis

> Spirilu

sanclo agiialug

S l e p b a n u s satis explanavit JudiROS d i v i n i s bonor i b u s aflecisse m i l i i i a i n coeli. H i n c conjicere l i c c t quod r e c e p e i i u t eliam l a b e r n a c u l u m M o l o c b . N a m cxstruclo labcrnaculo staiuerunt idolum

quod . . * ducifuv e l v i n c e n l i u m vel . ,

appellarunt M o l o c b . Moloch vero i d o l u m e s l , quod v c n e r a n l u r b;is secundum v i r l u l e m , gicnlium. * Et coiifrcgit eas sub mon/e,elc. [ X X X I I , 19.] 0 a s i sub involucro pcr coi ruplioneni l a b u l a r u i n s i g n i i i e a l abrogalionem legis. A l i o q u i non fas fuissel t a b u las, qu33 fuere l y p u s D e i , c o r r t i m p i . V e r u m lu d i i i g e n l c r l e c u m c o g i l a , q u i d s i b i velit Sparsit hrael, lud ipsum in aquam , eaque polaiii filiob neque fuga ex ducibus fugae, i d est,

, . illa appendix: Sub inonie. , ,

etc. [20.1 l l o c loco pr;vdic i i Jiidajorum i n dispergim ul aqua cos . IIuc ut ve

u n i v e r u h n i u u d u n i d i s p e r s i o n e i n , secundiim i l oraculum : c Dixi, ct iulravit fa4-it illuJ psalini : I n d u i l inalediciiouem t u:iienliim, cjtis . Deus A a r o n e m ncc poslca Mosi l u r p i l c r u:n iinpriniis nunc dclinquentem, nec

, c ,

\ , c , \ \

iiitoriora Q , , , *

o b t r e c t a n t e n i , pnnire s u s l i sanclos ex cjus l u m b i s e\c.

(97;, \ - , , \

- i i i i i l . V c n i a i n ejus d c l i c l o d a l , l u n i propter a l i a , propter prodiiuros. Sin secu$,me deleto ex libro, >si per omnia quem scripsisti et
%

, \ \ ,

exploraimn

comper-

. ol * , , ,

r r a l , sequnque conliiitfri libroviljn; ii i g i l u r Knnpore s c r i p l i lii

|

sunt dc q u i b u s d i c i t : E c sunt in coe-

losiain p r i i u i i i v o r u m qui c o n s c r i p l i , sciiiidum "Amosv,20. Wis Israel

7

illud, < F i l i u s metis p r i m o g e n i -

* A c t . v i i , 42. iv, 22. (97j <)0: ';

M)eut. x x x n , 2 0 .

6 0

Psal.

c v n i , 18.

H e b r . x n , 2 3 .

Exod.

NOTyE. . . .

<V,9
v

COMMENTARII IN EXODUM.
' , . ' ~ Quo die visiio, His . eotumua et nubis, et slabat stipra Mosi, etc. inducam 5 , el?. [3i.] illorum , . ; ,
8

CTO
in eos peccaium e o m m , die c o a g n i u n l verba P s a l m i : c In

fi

r c t v

, :- *>.

i i l i i o n i s r e t r i b t i a m , i n teaipore c m a l i t u b a v c r i t pcs Detccndebat res tttbcrnnculi, fo-

loquebatur

IXXXIII, dicens: o l l i b i ib nisi ba?c

, . ; , el . , \ , "

9.] Ilnjiis r o l l o q u i i ralionetn supra d e d i l , E r r c ego venio nd d i a l popiilus bis ineral mo tecuin colloqtienlcia,

le i u c o l n m n a n u b i s , u l aa N o n e n i u i alius no-

dein babeant i n a?lentum. veritaiis morc

discendx* m o d u s , evidens s i l Deam

bumnno s c r i b e r e n l u r e l s e c a a d u m i n f i r i a i iacorpo-

latem a o s l r a m ; c u m Doi, ipsa v o l u n t a s est.

. 6 , (97*) . - ! . \ ' \ 6 \ , i , , . , /.. \ , . > \ , c . , 6, ;. , \ . "

r c u m pcr organa vocis non Ioqui. E t e u i m v e r b u m El [II.] vit, loculus est Dominus cum Mose coram, elc. audi-

D c u s i n l e l l i g i l u r i l l o s a l l o q a i , qiios c c r i i o P a u l u s eniin non cl aurium adminiculo Iluic aaiiai nieiile me

rcs f a c i l suae v o l u n l a l i s . loqiientem. Nanr boiium fucril, Etiam sit audil

u s u s , C b r i s l u m ipso David, iiiquieus :

e i

concinil

A u d i a m quid in mc l o q u a t i i r D o i a i a u s Deus inslitutiim s'\h\ loquenlem

c l p r o p o s i l u m si Domiaum. locis

Habacuc a i l

: c D i s p i c i a m q u i d *locuturus . A b bis Scripturse

D o m i n u s in

; , ' ; "II ; , , , , f , ;

non dissentit et isle : C o r a m collocnttis est cuni Mose. N a n i p r ^ s e n s apparebat. q i i a t e n u s cipi posscl. in e r a l Deus, n o u babens faaudilu, nlpole scrmo, et s l n l t e a pcrqui Ao cieai qure o c n l i s c e r n i b u m a n i s p o s s e i . Sed Dcns Quapropter fiu^lra

. ; \ \ \ , :,

, ^ busdam q u a e n l u r , qua d i a l e d o usus s i l D o m i n u e compellandis sanclis. placidns e l Quare inferlur : s i qnis a l l o q u a t u r siiutn golus c r e a t u r a s i l , in biinc amicum, > e l c , quia au-

, ; . > , ; baud d i s s i m i l i . M b i l a ei 6l,

boncvolus e x s i s t e a s , .quamvis m o d u m vcrba f a c i l . Quanto fnlur, asiili, possibile vel c c r t e coiam essnorum , virdilum cui

/ loco c Ut

; , . prsesculi oiuut: diiTort

e T

magis ipst^ Deus a J MIIII iiiodum i l l u d FA'\o : Doiuintis rcspiciniit in . > Moscs isto colloqtiio

> Reliqui

sancii

oculi scrvoruiii

n.anns d o n n n o r u m q i i a l e m i s fas et

sic o c u l i uostri ad Domirium

Deu;n

noslrum

potiuis, remeabal iu c a s l r a . D I M H D , l a n t i s p e r segregatns cst ab h o m i n u m inonalibus Uxc divina, salis cvidcnlcr a d m o n e l , quod con-

Q u a n l i s p e r e n i m quis a u d i i secuni c o l l o q i i e n l c m la^ia el consorlio. (liuiiliebalur i n vos ad me colloquio qui

Deindc j u b c t n r c o m m u n i c a r c ca;leris

quai accopit, o r a c u l a , dicilur : c E l nim-

u l h u i c p l u r i i i i a c o m n i o la forant. Ila esse f a t i c n d u n i casira.

A b boc d i s s i d e l i l l u d o r a u i l u m : t u l coiiimemorarealur est sejanclii^, et i a

dices d o m u i J a c o b , e l qnie

liabis filiis Israel : Y o s v i d i s l i s quai feccritn j E g y p i i i s , et a s s u m p s i vos s u p e r alas a q u i l a r u m , o l d u x i , elc. Nccessilas requirebal, ille p c a i l u s a iniindo beaeficia, populas i l l e acce pi* at. E x a l i a l i sur.l v i r l u i c d i v i a a , ne a l o n e n i s vl bnini i - e p m l i b a s l a i d c r e n l t i r . Q u i i g i t i i r a d b i b e l u r diviao, coelo v e r s a i u r clerai.s b o n i s I r u e n s , c o l l o q u i i p a i i i c e p s factus est slans i n asque peificiebal in a o g o l i o . S i hijiuiis v e l aruus vel algovis delVndat facicui p e i f e c l i o a i s et ccrix adiniraadi usque ad q u a i n v i s eurpore i n l e r r i s d e g a l . CaBltTma J o s u a p r o p l c r j u v e n i l e s adbuc a a n o s , noa puicrat c o l l o s i c u l i Moses. A t d i v i a i iacremeala coaiposUum so r o c i p i a n l . canit : rtdigiouis, osl, a l ab A l domus ot

cnai Doiniao exlra labcniaculuin

monle <>xcclso. Nam adhuc s e a t i e b a l q u i d e a i t a b c r n a c u l u a i i a euai u s u i a i t c r faeieiitcs, u l s i l i a q a o l l c c l u u i sedis o o a i p l e c i i l u r .

e

quauidain

Q u a p r o p l c r David

t T i a a s i b o i a loco l a b e m a c u l i
6 C

"

Dcut. x x x n , E \ l ) d . , 4.

35.

" Psal. LXXXIV, 9 .

Habac. , 1

III R g . x v m ,

5.

" Ps?al. C X M I ,

C'J7 ) iv . . .

C71
usue.-Alibi omnes.qiii

PROCOPII GAZiEI
quoque i d e m David exclatnat : Q u a m dilecta
T 0

672
p e l l i t u r , u l cujus n u l l u s ampUus sit tabernaeula l u a
7 1

t l o m u m Dei . > A d q u a m e n i m s i v e n t u m fuerit, l a b e r n a c u l u m sunl Dcsiderat et defii it a n i m a mea i n aitlas D o m i n i h a b i t a n l i n donio m a : i n quse i i u l l i o b n o x i a est i r a n s m i g r a l i o u i , c e l e b r a b i t i i l e u m , qui ad i p s u m ivligioni* paulaliin . 312

Doinine

virlutum! babilalio,

P " " l o post idem P r o p b e l a i n q u i t : c B e a t i . Nam firma

ssecula s a c u l o r u m c o l l a u d a b u n l le Tabernacula

a g u o s c i i u r in d o m o D e i . Quare in srccula s a c u l o r u m l a u d i b u s i l l a g r a i a et accepta s u u l b i s , q u i tcndunt Josna qui iiaque cnm adbuc increinenla proficit, si perfecti is, a d b u c in v i r t u t i b u s ejus.

pervencriiii.

i n aulas D e i , indeque i i e r maturare g e s t i u n i i n d o m u m e x i r a virttiiu c o n e o r i i u m so postierit, Josna vocalur minisler, pliirimutit in

caperet, i n t r a c a s i r a se c o n l i u e l . N a m

coepto c u r s u

laeditur. S o l i u s siquidein alliciat.

e s l e x i r e c a s i r i s et i n castra sc recipi*re, m caqeros q u o q u e d o c c a l , e l ad v i r l u l e m u l qui jam depulalus e l deeiinalus sit c u l l u i d i v i n o . Eece tu dicis tnihi : tne juvabil, Educ populum hunc, et quh

, \ , . , | | (98). . *
%

etc. [ X X X I I I , 12.] enim buic h b o r i

lr

'

salis iiloneac sunt el s u i l k i u i i l Immaiiae vires. Opus est d i v i n o a u x i l i o . DiflR-ilecl laboriosum est gnberitare popiiltnn, qtii i n belio qui ei suis moralur in sedibus: esl impcrilare quanto difficilitis popnlo, colonos laboriosius cogilur?

\ ,

, ;

. ^ > \ , ; " \ , , , ' , , ^ , , , . * , ' . indiciuin fecisti n i i b i , q u i s i t u r u s sit m e c u t n .

alias i n d u c i i u r sedes, e l veleres cjicere Deus d i x o r a t ad meum, qui pracedat

Mosen : M i l l a m angelum fueris ngs, nneniis ne d u x e r i s

l e ; > at Moses responderat : c N i s i tu coinitalus nos ex i s l o loco. CaHea n n u e n l i s v c l reait Moses : T u non r u i n ntillatn sigiiificalionem vel dederat D e u s . Idcirco

E l cnin Deura s u m n i i s v o l i s cxpeteret et d e p o - cerei te, comitem, iuferl : dat Evidenler video l e . C u i rcsponsuin i d est, Deus : c Ego ipsc praeccdarn unum s u m u s . in praeconsihi, de quo

, \ , . , , . ; ", \ , ' , .

Ego e l F i l i u s meus

H i c est angelus magni

c e i l e m i b u s l i b i n a r r a v i : p e r quem antecedam (e, e l por quein me c o n s p i c a r i poleris.

Cratiam liabes apnd me, e l c . [XXXIII, 17.] Q u i i i i c u l p a l a m vita3sccia(ur r a l i o n e m , is g r a i u s arceptusque e s i Deo. Q u a p r o p i e r Deus affamr A b r a l i a m u n i : t Da operam m i b i placeas, et eis i r r e p r e h e n s i b i 1is A d b u n c moduin g r a t i a m i n o c u l i s Dotnini i n v e n i l N o a c h u s . A n g e l u s q u o q u e s a n c l a m Y i r g i iiem sic a l l o i p i i l u r : I n v e n i s l i g r a i i a m a p u d Deuin S i quacdam i n nobis fueril gratia^quae allube * * . , , c Ka\ .

s c i l D o m i n o , eam D o m i n u s sua compensal g r a l i a , q u a m i m p e r l i l v i r l u l i s opera p a t r a n t i b u s . Quare Joanncs i n q u i l : c t l gratiam pro gralia

T

A l i b i d i c i l t i r : G r a l i a m e n i m e l g l o r i a m dabit \ de qua d i s s c r e n s P a u l u s , i n q u i l : c A b u n d a n t i u s laboravt, non a u i e m ego, sed g r a l i a , quae fuit m e c u m . > E l i i e r u m : G r a l i a a u l e m Dei SUIII, ld quod suni De eadem g r a l i a l e g i l u r i n E v a n g c l i o : G r a l i a e l v e r i l a s per Jesum C b r i s l u m c o n l i g i t . U n i g o n i t u s e n i m exsistens a P a t r e pieuus g r a l i a et v e r i l a l e , eadem s u b m i u i s i r a t suis c o m p l i c i b u s . U i n c l i t , ut P a u l u s s e m p e r e x o p l a n d o dicat : t G r a l i a v o b i s ct pax Dei P a l r i s et J e s u Cltrisii.
7 S T ?

Moses itaque conseculus est d i v i n a m

gratiani, C

^ \ , c \ pol, , . .

< prius possiderct illaro, qua2 honeslutn a n i m i srquitup p r o p o s i l u m , dc qua s c i i p l u m est : G r a tia et a m i c i l i a libera; c o n d i l i o n i s liliir'". * P s a l . x i . i , 5. " P s a l . L X X X I I I , 12.
7 0 7

c e i i s e n t n r . Has

couserva l i b i , ne dedccore ali.]UO fania lua s n g i U ^ ib.Lxxxin,2,?i, 1 C o r . xv, 10.

7 1 T e

i b i d . 5. ibid.

7 7

G e n . x v u , 1. L u c . 30. J o a n . i , 17. P r o v . x x v , 10.

7

7 1

7 1

Joan.

i , 16.

,. )>) " -;z : . , ( ^ ;

?

7 . " ,

f;73
Kalvttid . *H

COMMENTARII 1N EXODUM.
. Et te nuvi supra onmia est, , Deus a l i q u i d novisse : a u l ea notitia , nec qna

674
omne$ , etc. B i f a r i a m d i c i m r entia

, .

n o v i t . E t haec q u d e m notitia subsiantialia majus m i u u s q i i e recipit. C u m CDUII ilta

n o i i l i a g u b s t a n t i x adinis s i l , a c c t d i l , u l secunduni eaiu o m n c s xqua n o i i l ; a a g n o s c a l . Ideo d i c i t Jnb : c Q u i n o t i s t i Judseog mentem h o m i n u m , q u a r e nie posuisli i n l e r c e s s o r e m novisli corda nnHiium
8 0

tuum

In

e l e c i i o n e Maubiae o r a n t apostoli : D o m i n e , q u i c o r d a v e s i r a *. > , , " .

. C b r i s t t i s appellat

in buuc moduui : Yos elis, qui justificaiis

vos c o r a n i botuinibus : caelcrum Deue novit

A l l e r a n o l i l i a , qua Deus praiditus e s t , habetur illa , qua conjungunttir i n t c r %c i d , qiiod l u r , ut res magis perspicua s i t , illud notiiia p e r t i p i l , e l id quod n o t i l i percipitur. Iltic appliceScriptura
8

l e s l i m o u i i i m : N o v i l D o m i n u s , qui s i n l s u i ' . Qui gitiir ipsum n o v e r i n t , teni cognoseentes D e u m , g u m e n l a r i v e l i s . N a m ila jnngal, seciindum ; d cum m o d u m ab ipso a g n o s o i i n t u r . Inqnit enim : 313
8

* N u n c ausuos v a r i e .

vfcl p o l i u s c o g n i l i a Deo ipse

S i m i l i s r a i i o e s l c o n l r a r i i , si a c o n l r a r i o a r \ Deus c u m c o g u o s i a t D c o . N a m ut accidit n l vario quoque modo se i ' t i s alia dona S p i r i l u s

legitur, Qui ignorai, ignnrabilur cognosrilur, cognilionis, qua

p r o d i s p o s i l i o n e e l habitu i l l o r u i n a quibus proportionem s a n c l i d a n t i i r s e c a n d u m analogiam libus abundaniius Exslaiil el alii,

coiijiiiigiiiitur

l i d e i , eic e l i a m n o t i i i a illa d i v i n a . C u m i g i l u r pra; caelcris m o i l a evenit u l a b i m d a n l i u s assignal prye catcris qnoqne a Deo sit c o g n i u i s . CauUTum si i n i u e a r c perfecliuiiem, perfectionein.

cognoveril Deum,

q i i i b u s S c r i p l u r a sncra

nulla visilnr d i f f e r e n l i a . H i , qui p a u l a l i m in religione

progressus f a c i u n t , intcr sese differurit. Fonassis inlclligil Mosen magis a Deo esse

; . \ , \ .

c o g n i l i i m quani iieniinem m o r l a l i u i n , q u i i l l o *a> c u l o v i x e r u n l . C e i t e , u l ego optnor, meliits fuerif, u l nniversaliler ille locns a c c i p i a t u r de sancliljdc, omni, adeo _ q u i e a d e m , qua M o s e s , polleat

ut e l ipse sit Dei m i i . i s i e r . Qtiare i g i t u r Deus per E z c c b i e l e m

niinatus

sua

borrenda j n d i c i a q u a l u o r , gladiumT bestias m a l a s rcdundasseni, fueiint

peslem e l T a m e i n , inqnit ea v e n l u r a s u p c r u n i v e r s u m Israel, c u m illa non a l l i g e r i i i l N o a c b u m , J o b u m D a n i e l e m , neque horutn iilios e i filias ? N a m qua r a l i o n e i l l a j u d i c i a mala in ipsos cum plurimo t c m p o r i s i n t e r v a l l o , anlequam in illa sua ingrucreut, an Jobus e l Noacbus? S i veritaiem c o n t i n e i ille s e r i n o , non p o s s i b i l c de v i v e i i l i i u n n u m e r o s u b t r a c l i

fuit, ut i s i i v i r i i n v e n i r e n t u r solum est, sed qualeiius

lempore judiciorum i l l o n u n reformali f u e r i l pius, e l i n i n t i m a m Dei i l l o r u m pieiatem

corpora ? A b s i t ! sic i n l e l l i g e n d u s e s i ilte locus : Qtii ferre credendus c s l .

f a m i l i a r i t a l e m r c c e p l u s , non qualenus bomo

e l v i r l u l e m aemulatur, D a n i c l i s v e l N u a c h i aut Jobi cognomen fert, p r o p i c r forliliidinem

E x e m p H graiia : S i quis fueril perfecius i m e r sua aelaiis liomines corain c b u s . Q u i i n boc saeculo res adversas paticnler divina sapieulia tanlum profecetil, m possil vanas

Deo, is r e p u l a t u r esse N o a e x i s i i n i a l u r J o b u s . Q u i in superstitiones, c t a d

redargnere ct conrnndere
8 i

a l t i o r a ascendcre, i l l u m l u j u d i c a t o esse D a n i e l e m . S i quis v i r t i i l i h u s , quibus Moses p r a u l i l u s f u i l , c o r u s c a v e r i l , q u i , i n q u a m , Moses magis elegit aflligi c u m populo D c i competet i l l n d , e t c , ille t i b i sit M o s e s , buicqi!o d i v i n u m o r a c u l u m : N o v i le snpra o n m e s . > Hoc , i n q u i l Moses, c e r l i s s i m u m c l

i n f a l l i b i i e s i g n n m e r i i , le noslra? forc p r o f e c l i o n i s d u c c m , si Uiam facieni v i d e r o , id e s t , si i m e l l e c h i , non sensuum a u x i l i o , le aspexero. U l enim o c u l u s n i s i e x l e r n a i l l a luce i l i u s l r a t u s , non e e r n i l e n l i a nobis ob oculos posita : sic niens si fur.ril d i v i n a s c i c n l i a i l l u n d n a t a , repr .rsenlal et e n i i a n a l u r a l i a .
8

Deum et aiia, quae v e n a l u r i n 8 7

l e l l e c l u s , a b r i p e r e q u i l . E j u s rei g r a l i a d i i i t u r : < P u r i corde Deuin videbiint ab alio o s t e n d i l u r , sed semeiipsain

. U l Iux e x l c r n a non visus est p a -

S l c clicilur : Deus

t r i a r c b i s , ncc s c r i b i t u r : c Patriarcbai v i d e r u n l D c u n i . hi E v a n g e l i o ait de servanle pra?repLa e l d i IVgenle G b r i s i u m : < ego d i l i g a m euni, < Deus nianifeslatur b i s , qui ipsi credunt et ma:ifestabo mc ipsi \ In p r o v c r b i i s S o l o m o u i s h a b e i u r :
8 9

. etc. sis [14.] Hsec verba p o r r i g e n d a s u n l ad i d , qnod f i i p r a T r a n q n i l l o s aulein nos reddit, ci

Ipse proBcedam te, el in quielem adducam, l o c u t u s e r a l M o s c s : N o n signiflcasli

n i i b i an

praeslo f u l u r u s .

^ u i e l e beat, i m p o n e n d o finem p r o i e c t i o n i . Iloc

fit, ubi noslros animos perfecta v i r l u l e et c e r l a coguj

ione I n s l r u x e r i l . Gaeteru/n v i r t u s et vera illa c o g n i l i o N u m i n i s d i c t m t u r l o c a , ad ^iise rontendit i n pic ' 4oh x i , \ { . ^ A r l . 1,^24. Lnc. x v i , 1 5 . II T i m . X I Y , 3 S . E i e c h . x i v , 13 stqq,. U c b : . , 2 5 . M a u b . v . 8.
S 7

n,
6 8

10. " Gnlal. Joau. xiv, S l .

, P. 'MC.r. Uio S p. j , i .

675 l a i e et v i r l u t e p r o f i c i c n s . H i c o m n i s verba : Q u i s cessanlis, vcras 314

PROCOPII G A Z / E I sanctus r c q u i c s c e r e jubelur, qucinadmodum

9 0

C7G docent ct j a m sequenii.% proficerc

aseendet i n montem D o m i n i ? e l quis s l a b i t i n l o c o sancto e j u s ?

c Quisascen-

det, > e l o . ; bnec v e r b a stint p r o i i c i e n t i s . Q u i s s l a b i t , e t c . ; u l p o l c qwi fastigium veraj

b;cc verba sunt perfecti

r c l i g i o n i s asscculus fuerit, ct quaVi i n c a c u m e n e v a s e r i l n o n t i s iucredibilia in< r e u i e n l a

p i e i a i i s . H o c cacmnen montis c r e d e n d i i m e s l esse locum q u i b i c n i e m o r a t i i r , D e i . l n b u n c u a c l i s u i i t , l o q u i l n r S a l v a l o r : c Sunt quidain q u i

locnm q n i e m c r s e r i t , a u d i l d i c e n l e m sibi : T u b i c s l a inecutii. > De b i s , q u i s u m p s c r u n l c x E v a n g e l i i d o c l r i n a c l pciTcclinnein b i c s l e l e r u u t , q u i non g u s t a b u n l i u o r l e i n S i non ipse nobiscum c l o s e l ad perfectioitcm semiam Dei. N a m fasliiiaiiles
9 I

ibis, ne me dnxeris exhoc toco, c t c . [ X X X I I I , 15.] C u m pcrfeciis est D e u s : i m p e r f e coniitaititir angeli. Quod quideni c n m baud laterel Mosen, flagiial p r ; c ut ab angelis p r o l e g a n l u r et dcfensenlur. P r o i n d e ait Salvator : i n me ; nam a n g c l i i l l o r n m semper v i d e n l facie.u

p a r v u i o r u m est,
9 I

c Ne oflenderilis iinuiii ex p u s i l l i s i s t i s , qtii credunt P a i r i s m e i , q u i c s i in coelis in c i r e u i l u tiuieiitiiiiii q u i a lecuin suin nt i p s u m , et l i b c r a b i t cos Dominus
9 3

. A b boc non a b b o r r c t i l h i d d i e l u m : A n g e l u s D o n i i n i c a s l r a m u n i t . J c r e n i i a m sic a l l o q u i i u r

9 V

Deus : A d o n i n e s , ad illorum.
:

qtioscuiiquc misero l e , i b i s : et q i i & c u n q u c praiccpcro l i b i , l o q n e r i s . N o n timebis a conspectu te e r i p i a m , d i c i l . > Jusum filium Nave i n bunc modum < E s l o fortis et v i i i l i l e r age. Q u e i n a d m o d u i u fui c i i m Mose, i l a ero et tecum *. d i s c i p u l o s sic : E c c e ego s u m vobiscum o m n i b u s dicbus usquc ad faiuiliarilale colucrel rcgi terreno, mus a n i i s l i l c m ? hunc sermoncm, quem dixisii, libi faciam,

conlirinai
9

Salvator a l l o q u i l u r . Te

c o n s u m m a l i o n e u i saeculi

i g i t u r , i n q u i l Moses, p r x e u i i l e , p l u r i m t i i i i l a u d a b i m u r . N a m si i n honore e s l i s , q u i i n l i m a et s u m m a quare nos non i m m c n s a g l o r i a e x o r n a b i m u r , si te D e u m b a b u e r i cte. [ X X X I I I , 1 7 . ] Qucitiadmodum magna benignitate < * * t

comiler a u d i v i i reliquos sennoi.es pie c o r a m Dco babilos : borum s e i m o n u m d e n u n i c r o e r a t i l l e , quo u ^ u s st deprocando pnpuli ctdpam, quatn c o m u t i s c r a n l forniaiiics et lingenles v i t u l u m , q u c m d i v i n i s pro&equcr e n l u r b o n o r i b u s . Qiiod v e r o pro populo i n t c r c c s s c r i t
9

satis ipsc t e s l a l u r bisce verbis : c O r a v i c o r a m omuia peccala v e s i r a , quae c o m n i i s i s l i s

Doiiiino q u a d r a g i n l a diebns l o l i d e m q u e noctibus propter s c i p s u m offcrre precaloreni Trausibo

Saepius i n v a s l a s o l i i t i d i n e , quando c o n l c m n c b a n l promissioues d i v i n a s vel d i i l i d e b a n l , j i o n c u u c l a l u s e s i p i o i n t r a c l a b i l i p o p u l o . E i i a m i n ^Egypto pro populo preccs ad U o u i i n u n i quem covimisereor, etc. | X X X J I 1 , f u d i l , ne i m o l v e r e n i u r y E g y p t i a c i s p l a g i s . antete gloria mea el vocabo in nomine Domini, et miserebor
t

19.] Moses magna a l a c r i t a l c r c p l e l u s est, audiens Deum d i c c n i e m :< E l b u n c , qtiein d i x i s i i , tuuin s c r m o u c i n far.iam. P i O i n d u IIUIIC avct Dci cognosccre et perdiscere g l o r i a i n . S e d quai est illa gloria i n s i g n i s t niiniruni u u i g e n i h i s Dei F i l i u s , de quo p r o n u n l i a l u m esl : E l v i d e b i l u r g l o r i a D o m i n i g l o . i a u D c i angelicam n i i l i L i a i n , qua slipatus i n c e d i i Deus. l s crat fraler P b i l i p p i bis i u l e r p e l l a b a l C b r i s t u m : c Ostende nobis p a i r c i n , et suiTicii nobis > Yel.inlellige qui illiuscemodi v c r -

Moses quidem v i i l e r a i b u u c i u

rubo el S i n a n i o n l c , ^ed non exacte, verum sub i n v o l u c r o q u o d a m . N u n c ipsuin n a l u r a i v i v u u i c b a r a ctcra n^piccre c x o p l a t , b u m a i i a quaedam de Dco pra;sumcns, c l exquirens ea, quas ^jus i n i c l l e c t u s c a porc non posset. lltiic p e l i l i o n i rcspondct Deus : c Ego anle le g l o r i a uiea transibo. T u e n i i n post meain g l o r i a m , q u x ab selcmo est, d e m u m erealus es. S u n l eteiiim ante s a c u l a , c l mea g l o r i a anle o m n e quod c r e a l u m e s i , F i l i u s , i n q i i a m , nicus u n i g c n i i u s . C u m i g i u i r pracccssero babens ir.eam g l o r i a m , tu sequeris sicuti decei faiiiulum s e q u i d o i n i m u n . V c l sic i m c r p r e l a r e praeseiUem l o c u u i : T u es c r e a t u r a , proinde conseris inferior F i l i o nieo u n i g c n i l o . E r g o cgo antcibo ct vocabo n nomine D u m i n i i n v i l a u s ad me l e , a l q u c adc o m n c s , q u i d i g n i s u n l , ut s u b j i c i a n l u r p o t e s i a l i c l d o i u i n i o Domiiif. Quia est miserebor qucmcunque

commuereor.

Kam

K a i t o : 6 . i llzoj. - \ * . , , * , c , . >

ubique Dei s c n l i l u r m i s e r i c o r d i a . P l e n a s i q u i d c m lerra m i s e r i c o r d i a tua . Haicque seniper particulas e n l i l u r . Nain c a n i l u r : In s l e r n u m n i i s e r i c o r d i a e j u s * . Q u i (it i g i t u r , quod n u n c i-is cujusdain d i s . 315 misericordia? nicDliojiem f a c i s ? G %

, \

l o r u m m i s c r i c o r d i a Dei i n u l l i s v a r i i s d i c i l u r m o N a m misoricordiae r e m e d i u m i m p l o r a l , p c c c a i i s c u u i coufessionc in q u i resipisccndo ex

) , :

' . , * , \ , , \ . , \ i , 7, 8 Psal.
1

liaec verba p r o r u m p i l : c M i s c r e r e m e i , Deus, sec u n d i i n i iiiagnani i n i s e r i c o r d i a m l u a n i , e l sectinduin inulliludinem iniseralionum tuarum dclc iniquilatem meani *. > E s l i n i s e r i c o r d i a secun-

, *;
9 1

d u m quam i n q u i i P a u l u s : M i s e r i c o r d i a m c o n s c -

P s a l . , 3. M a l l l i . x v i , 2 8 , M a i l l i . x v u i , 10. Josue 1,5,18. ** M a l l b . x x v i u . 2 0 . Deul. , 25. i x x i i , 5. P s a l . c x x x v , 1. P s a l . L , 1.

9 8

9 8

Isa.

Excd. , X L , 5.

9 9

19. *Jcrem. J o a n . x i v , 8.

677

COMMENTARII IN EXODUM. Est

f,73 miseiicorniiseriqnnni se csse

, ; , * c u t u s s u m . Q.ria i g n o r a n s feci . , c , , \ . \ , , , \ . , 1~\ ,

diaqua?, n i i s e r i c o r d i b u s i u n a s c i l u r ct cordiam invenieiiL Esl

oblingit.Nam

l e g i l u r : Beati m i s e r i e o r d e s , q n i a i p s i miserioordia cogiiosctint adipiscimltir divinam, num, qui s c n t i u n l et

i m b e c i l l i o r c s q u a m ut possint exsequi voluntr.tcm ct i d c i r c o confiigiiint possc ad atixilittm d i v i aI c e r t i Deutn bonmri oposilutn

; , \ , , / , \ . > , , . 01 \ \ , c , , . \ , , , , ^ , c . . ' , , . Scripturx rectis c o r d e oraculum : Extende

l 0

d c b i t i i m finem p r o d u c e r e . c n i m est v o l c n l i nec c u i r e n i i s , sed m i s e r c n l i s Dei *. Q u i in b w u m o d u m a n i m a l i i s f u e r i l , forti p c c l o r e Miserere m e i , D e t i s , quia in

7

pronimliai: propbequat

tc o m i t r s foitunns

e l spes silas l i a b c l a n i m a uica . > A p n d quia i n l c c o n f i d i m u s . *

8

lam v o c i f c r a n t u r q u i d a m : t M i s e r c r e u o s i r i , Oeus : Est ntiscricordia summis volis desideran

* . - v i d e l u r penes i l l o s , q n i

D c u m , ejusque praeccpla ad rem c o n f c r u i i i . S i q u i dem Dens facit m i s e r i c o r d i a m i n m i l l i a b i s , qui ex loio cordc diligunt perducunt .
9

ipsmn, Est

e l pra?cepia miscricordia et jnsliliam

ejus i n qua v i l u rn
u

eflecium tiiain

g c n t , q u i recle i p s u m c o g n o s c u i i i , s e r u n d u i n i l l n d misericordiam bis qut te cognosctinl,

. > S i n g t i l i s a u i e m , q u i i l l a faciunt, ait

l f

: < M i s e r i c o r d i a aelerna c o m m i s e r a b o r le Domine , quia ad

f

. Ht Kon rt ad

i n suis precibus i n q u i u n i : C i t o praevenianl nos c o m m i s e r a l i o n e s tuae, redacli sumus valdc s o l u m i n i s l o s , quos yinam nos expcriuntur
u

inopiam

E t t u , D o m i n e , ne elongavei is a ine l o i r m i i s e r a i i o n e s suam l u i s e r i c o i d i a m orbem

l 8

luas \

roodo

recensuimus, exlondit

Deus , ncd e l i a m i n d i g n i d i A d inisericordiam, qua*

niisericordiam, est i l l u d meam.

u l ex i i l o p a i e l , q u o d c solein universum sparsa esl proloqmum Soriplura; Non enim

s u u m e x o r i r i s i n i i super j u s l o s .

peccalores

H;cc m i s e r i c o r d i a i n trabendutn

periinei,

: c Miserebor cujuscunqne misereor. c l c . [20.] Qtiamvis co-

Non

poleris videre faciem

videbit homo faciem meam et vivet, moriciur

l e

p l u r i i n a quae p e d v i s l i , a iue a c c i p i a s , me, consequere boc, q u o d p o p o s c i s i i , gnoecerc aggreditur : quod c u m i i U e l l e c t u i . c Nemo enini b o m i n u m bomo

inquam, conimiseranle quem r i m a r i et

c o m i o i s e r e b o r : attamen non quicunque impossibilia qua3 r c l u c t a i U u r bumano

u l meam vidcas faciern. Nam sit, i n s t i t u e r i l

perscrutari

Deum v i d i t , nec vidcre p o i e s l . Isaias c o n s p e x i l faciem e j u s v e capi n c q u e a l , caligo ar> Deiim fidem infecla a conplo cogebantur desister*? v i v i i secundum secundum

l a i a m . A b y s s u s ut v e e t i m c n i u m quo a m i c i t u r . Quod vero h m n a n o ab i n l e l l e c t u g u m e n l o e s l . S i e n i m b i , q u i i n coelum ascendere n i i e b a n l u r , re c o n s p i c a t u r non boino, scd q u i v i t a m c a r n a l e m cxeedit, et

opere , q u a u l o m a g i s frtislra laborabit, q u i D e u m ccrnere ( e m e r a r i o ausu c o u a b i l n r ? Ca-lcrum angclorum viiani p a r v u l o r u m , q u o r u m angeli semper c o n l u e n t u r facicm P a l r i s , q u i esi i n coclis

N a n i e x u i a m o r i a l i bac carncm nos e s l super

v i l a , q u i p u r i l u e r i n l c o r d e , c o n s p i c i e n t D e u n i . E l in boc sseculo f o r l a s s i s , qui non lumen vultus l u i O o m i n e * . > < Ostende faciem l u a m , e l s c r v a b i n i i i r liae ejus Patrein
, 0 1

a u i b u l a n i secundum p r o p o r l i o n e m qua ex parte cognoscunt, u l d i c a n t : S i g n i l i c a t u m

v

>

, c , , c , ,

F a c i c s Dei i n c o r p o r e i e s l , aut c b a r a c l c r snbstan1 1

, q u i i n q u i t : < Q u i videt me, videt et ; a u l ejus tlieolugia, qtiaeedocel i p s i u s Ibeologia. P r i m a ibeologia

opificium boc i n s i g n e , et enarrat ipsius providen* l i a m . Duplex e n i m est v e r s a i u r circa e s s e n l i a m D c i . essenlia d i c i t u r facies invisibilis neminique n i o r i a l i u n i visn. A l l c r a a u l e m tbeologia d o c e l nos secundam D c i possc v i dere faciem. Q u a p r o p l e r optat populo Muses, quiens : c L e v a cein faciem Uiam, el da inp o p u l u pa-

\ . > . , \ ; *

, . > \ , , . , , .

H a n c Dei faciein n e s c i v i l , \m% a b n e g a v i l ra.

C a i n , c u m D e u t o r e p u i a r e t baud a i n p l i u s c r e a t o r e m , nec a m p l i u s p r o v i d e n t i a m i n sua p o n i g e r c op

1 T i m . i , 15. M a i t b . v , 7. B o m , i x , tG. Ps.nl.tvr, 2. Isa. x x x i u , 2 . Jorcm. x \ x r : , IS. P#al. x x x v , H . Isa. L I V , 8. l S a l . , 8. P s a l . >>xix , 12. ' KS:ilb. x. <5. " P s a l . x x x i i , 5. " I T i m . - v i , 16. M a u b . x v m , 10. P s a l . , 7. '* P s a l . , 8. llcbr. i , 3. Joan x i v , 9. N u u i . , 2>, 20.
1 1 1 4 1 1 1 7 1 8 , 0 8 1 8 8

70

PROCOPII GAZ1 stabis superpelra, c l o . [ X X X I I I , 2 1 . ] Dous

6SU

Ecce penes n)e locus, quem oslendo ilbiel

316

o n s

'

i a l , o n e i n

adhibet. M o s i i n d i c a n d o s u i v i s i o n e m , quaienus h o m i n i i n o r l a l i fas s i l d i v i n a visione IVui. L o c u s i l l e , q u i pencs Deum cst c l pelra d i c i l u r " * , , . \ esl v c r u s a n i m i seu i n e n l i s de theologia conceptus. Hoc siquidein n o m i n e S a i v a i o r P e l i i confessionem dignalus esl. Huic aslipulatur el h c Scripturae s e n i e n l i a : In p e i r a e x a l l a v i i m c " . Ihic a p i c t u r et itlud : t C o l l o c a s l i super petram pedes meos * \ i n i m i r u m stiper s i n c c r u n i c l i i i c o r r u p l u m Dei m o n e m , qui non quanlitatis. esl spiritualis pdra. Locus i n l e l l i g e n d u s est secundum seraulem . . \ , . , , . . .

prsedicamenlum

Deus eteiitni

e s l t o r p u s . . " ,

Piurima3 e n i m esset i n q u o d a m

loci s u n l signiflcaltoncs e l nolac, hoc : c Ei factum e s l , Et

> 4

quemadiuodum eliain

nt

, , . > \ .

loco orans

boc : N o n

m o v c b i i u r boino ex loco suo i n die S a b b a l i . > Aut

locus i n t e l l i g i t u r a n i m a p u r a , quae facia esl l e m p l u m ^ " , , , D e i , q u e i u a d i n o d u m iiionerc v i d e t u r illud d i c m m : . . F u i l i n pace locus ejus * \ L o c u s namque i n . pace est, nec pax i n loco. Deus s i q u i d e m babilat in a n i m o ab o m n i b u s p e r l u r b a l i o n i b u s libero, et a m b u l a l i u a n i m o , qui babel p a c e m , quae s u p e r a l o m n e m i n i e l U c t u m . A t in p e r l u r b a t o et confuso animodomicilium babet 1 3 , q u i i m p e i l i i e l i n s i i g n i i g i l u r ab re praecipitur : Paaflefilios inobedienles. N o n \ ! , . , . , . >1 , \ t cv . , \ , ' . ,

4 Ne o c c i d a l sol super i r a m v c s l i a m , ncque deder i l i s l o c u m diabolo**. N a m Dei F i l i u s cum Ire sedcm b a b e l i n Gliis, q u i non a g i l a n t u r

rtuiim procellis, c l conseivaiit sermoncm r j u s p c l l e n l e m f o r l i i e r omnes affectus. L o c u s quoqtie s i g n i l i c a i o r d i n e i n ct g r a d u m , u l p a l e l ex cleclione Malhiae ct J o s e p b i , cuni dicerent s a n c l i

el divini ^ , , Ui , . \ d i s c i p u l i : < Osicnde q u c m c l c g e r i s ex bis duobus , , , iinutn u l accipiat l o c u m i n t u i s l e r i i bujits et apo , , tolicae l u n c l i o n i s , qua e x c i d i i J u d a s . L o c u m
M

nomiunnt qiiero P a u l u s v o c a v i l g r a d u m , d i c c u s : c Q u i tiene m i n i s t r a v e r i n t , g r a d u m s i b i b o n u m parant . 1 L o c u s s t g n i i i c a l quoquc Dei pra*senliam, itt docuil Jacob, d i c e n s i n v i s i e n c scalarum a non noveraro
1 1

. \ \ , \ , , t \ \ , . > , , , \

l e r r a i n coRlum s u r r e c i a r u m : < Quain l e r r i b i l i s e s l locue iste. E g o aulem . > Idem dec o n s l a t ex i l l o e x e m p l o , quando Moses cum f i d e r n n l locnni p e d i b u s ejus erat e s l * . > Locum catis i n lalere
1

lecla maim Israeliiarum ascendil in m o n i c m , cuin quo stelerat Deus l s r a e l . c S u b quasi opus l a i e r i s lapidis sapfifmanienri a c c i p i i , in quo Dei priesen-

, . , . , , >.-, \ , . ; \ , , , . *0 \ , , .

p b i r i : et quasi \ i i l l u s bic

quando sudum ' , c c n s i a n i e r collo-

l i a m i n l c l l e x e n i n l pedibus cjns tule. Speculalio enim r e r u i n

s a p p b i r i n o , scilicet in practica vir~ i n l e l l i g i b i l i u m COIJI-

p a r a l u r p u r i l a l i ct s e r e n i l a l i , coeli. In b u n c l o c n m qut a s c e n d e r i l , a l i l u r qttod in suo pane veritai?s, et s a l u r a t u r sapientia

3 >

f n i r t u l i g n i vila?. B i b i t ex fonte vita% e l ex *vino, c r a l c r e tomperavil . In bunc m o d u i n d e l i c i i s d e l i b u t i fucre Moses c l ejus

, \ . E x o d . x v i , 20. G o n . x w i n , 17,1*1. Pf.al. L X X V , 2. " E x o d . , 10.

, ?

^ P s a K , . " P s a l . x>xix,S. * L n r . x i , I . .20,27. . , 2 i , 2 : . \ Tm , 13. , 2.

v

1 1

* E p b e s . " Pfov.

31

C O M M E N T A I I I I 1NE X O D U M . v i s i i u 1 eo Dci edi riles c l bibenie* locus liabet ijitcrJtim seu significat Praiierea lorquis,

t82
4

6 - coniiles , . \ \ ^ . , . ' , . , , ' ai . , > . , ofoa , 0 , & , \ , . \ ' , \ * *0 . , . , , : , , E i ok ib

t

signiiicalionciu

c o n c a i e n a i i o n i s ejusdeui

sericiii e l c o n s e q u n i i i a m , quae Deus d i c i t u r . P r o i n de praccipitur nobis : N o n ulciscenles v o s m e l ipsos, d i l e c l i . Sed dale locum irae. N o v i m u s eni.u i l l u m , q u i d i x i l : M i b i vindicta injuslis Iluic
i8

< > Propria enim

sive privata v i n d i c t a iinpedit Dei v i n d i c t a m , q u a m i n f e r l . Q u i semetipsum v i n d i c a t , P r o v i sife concalenalinnem iniersecat. putiileudenliae s c r i e m

non d i s s i m i l e , quod de Esau ScripUrra s a -

c r a p r o n u n l i a t . j N u l l u i n enim veniae et bat, bciiediclioiicnt exquisivil,

tiae locum r e p e r i t . N a m n o n oo Diodo, quo crporleIicet f i d e r e t u r l a c r y m i s obortis illatn exoptarc * . Siqiiidefti d i c l i o r i e m , quod ea indigrtus d u c c r c l u r : sed t r i slitiani concivit, quod negligeiis fuisscl, nec s a dialec-licis ad quani epicbeideccntcr parassel et instruxisset ad benediciionem acquirendam. l n exlerms disciplinis appellatur locus proposilio parlicularium proposiltonuin geiieriia, diriguuiur

, \ . l r i s l i t i a aflecius e s l , quod u o n adeptus s l beue-

\ , . ' , \ . , , * , " , . i Is est stalus qiiidain ;ob s u a m f n m i l a l e m

4 T

r e m a t a , ut n o i i i m est d i a l m i c i s . C i i m l o i signili c a i i o n c s habeai locus, nunc vidctur ftigiitiicari s u b isio n o m i n e gradus Cutlihet conveniens. E s l s i appellaturque 317 petra solida suppediest Cbriloco q u i d e m gradus quidam e l i a m summae periectionis.

et s o l i d i i a i e i n ,

lans houtinibue D e i n o t i t i a m quatcnus fas est fiomini Deum s u i s , e l haic p e l r a est locus apud D e u m .

novisse. Caeierum pelra

4

N a m S e r m o e r a i apud Deura, et Dcws erat ille S e r m o * .

I l u k a f f i n e est et i l l u d : < A p u d l e e s l fons vita?. In l u c e e j u s v i d e b i m u s l u c c n i ' . Q u i i n i l i o

r o i i s i t t i l , is v i d e l P a t r e m . N a m , Q u i m e , i n q u i t , v i d i l , v i d i l P a t r c m * . S i aulcta e x i s l i m e m u s a F i l i o d i t - i : E c c e locus a p u d me, elc.,intelligairius P a i r e m e s s e ^ o c u m . U l n a m q u e F i l i u s n o b i s n i a n i f e s l a t P a l r c i u , sic P e i r o et P a u l o r e v e l a v i l F i l i u m P a i e r . retegente. P a i d u s i n q u i l : Q u i a F i l i u m sotim per m c . Qutndoautem Ifansiveriigloria mea, consliluam te foraminepetnt,ei legam te manu mea, etc. [ X X X - H l , i 2 . ] C u c n i n i Dei g l o r i a praecesserit u n i v e r s a m c r e a l u r a m , m e r i t o nunc praeleril, secundum teiH)reni hujus p r o l o q u i i : t GIo ifica me ea g l o r i a , q u a m habui apud l e priuequam mundus e s s e t . F o r a m e i i peti;e < o m m e m o r a t u r , q n i a n e q u i m u s ad plenam perreclionem, q u a n t i s p o r i n boc m u n d o degimus, p e r v e u i r c . Sed s u b i n d e ex ipso b a u r i m u s , q u e m a d m o d u m docel evatigelista : E x pleniludine ejus nos oiunes a c cepimus % ex patte coguoscentes et prophetantes. Quapropter suflicial h i s , qtti n e q u e i m l petram oinnem foris c i r c u i r e , s i consistendi c o p i a dala s i t i n foramine p e t r x . Ocus a u ^ m solus l a u d i i x i s veb.uur, q u i d i g i i u m posuil i n foramine peira3 ; qut postiit l u m i n a r i a i n flriuameiilo coeli ; q u i p o s u i t A d a m u i n i n pai a d i s u m u l b u n c d i v i n u i n i n m o r e m coleret. Moses collocatur i foramine p e i r e , u l v i de tca qnae s u i i i p o s i D e u m , pcr qua? mysiice d e c l a r a n t u r p o s U i i i o r a petia;sciHcet F i l i i tinigenitf. P l u i '.: s u n l pelrae falso diclae, u l unusquisque i l l o r n m , q i i i a u d c l p r o n i i n l i a r e : E g o s u m C b r i s t u s . l n t n i i o Heginn plurali n i u n e r o e n u n i i a n t u r peirae, quse v i t i o c a r c u l . N a m E l i a s slana i n inontc v i d i c veiilum niagnuin et v i o l e n l u m , dissolvcntein m o n l e s , et c o m m i u u e n t e i n petras * . S i q u i d e m d i \ i i i t i s S p i r i t u s c o n l e r i l oninem c e l s i t u d i n e m , qua3 se extollit e l insurgit c o n l r a c o g n i l i o n e m D e i . Pordt-l naiiique Sdipieiiliam falso n n m i n a l o r i i n i s a p i e n l u m : ct prudentiam p r u d e n t u m irrilaiu faciet " . N a b t i u i i u q u i i : F u r o r ejus liquat p o l e s l a l e s , n i i n i r u m i l l a s , c u m q u i b u s perpelua l u c l a e s l s a n c l i s ; c i pelrse ab ipso confractae s u u l n i i i i i r u m dolosi et f r a u d u l e n l i s o p b i s l q u i s u b e u n l f r a u d u l e n l c e i dec plorio aniino p e i r a m v e r a m , qua? est F i l i u s u n i g e n i l u s , e l v i d e n l u r babere f o r a m i n a , i n q u b n s i b p r e b e n d i l u r m o r a r i s u p e r b u s e l iastuosus d i a b o l u s , ad qiiem s p e c l a i s e q u e n s p r o p b c l i a : c S u p e r b i i cordis t u i le clatuin f a c i l , te, i i i q u a m , babiiaiiiem i n i u r a i n i u i b u s petrarum * ; a l ba, i n qutbus coitM v k T e l

Peirus

b c a l u s p r o i i u n t i a l u r , quod F i i i u m d i d k e r i l ut

Paire

p l a c u i l D c o , q u i segregavit m c ab n i e r o m a t e r n o ,

manifostel

E s o d . x x i v . I I . * R o m . x n , \9< IIi*br. , 17. I C o r . x , 4. . < Joan. x i v , 9. G a l a i . i , 15, i G . Jmui. x \ . i , 5. Jcan. i , I U . 14: I C o r . i , I D . ^ N a l n n i i , 6. Abli:r, 5.
8 1 8 1 8 8 8 7

l v

4 8

8 T

4 8 e v

Joan. i , f. Psil. , III K e g . , M . Isa. , '

8 8

4 8

* >
22

PATROL.

G B . L X X W I I ,

683

PROCOrii
s a p i c n t i a m sa)culi b u j u s , pelras obtinent,

GAZ.EI

CHi r.obis suam s a -

a U i i l d i a b o l u s , peira?, p a t c n l i n p r o f u n d u m . Opus itaquc babcmus Deo r o m m o n s t r a t i t e p i e n l i a m e l corrumpente cliain i l l i , q u i reliquas quam non sonal Paulus

lwagnus . Opus e s i i i l a

s a p i e n i i a , i n q u a i n , q u a i n r e c o n d i t a m i n n i y s l e r i o e n a r r a l P a u l u s . C u i sapieniiae si a p p r o p i n q u a v c r i i i i v i n c u n l u r , et q u a s i d c v o r a n t u r c c u virgae praesligiatorui<i j f l g y p t i , quas d e g l u t i e b a l v i r g a A a r o n i * , quae ferebatur a b s u m e b a n l u r a v i r g a A a r o n i s . I l x c siqttidcm erat veritaiis s c e p l r u m , s e c u n d u m i l l u d o r a c u l u m : veriialis. H a c virga, s c i l i c c l eflecirice

< A b s u m p t a s u n l , quae cohreiebant petrae , > s c i l i c c l p o i e n l e s e o r u m , ut virga? i n c a n l a l o r u i n i E g v p i i scepirum sua ct i n s i g n i p o l e n l i a , q u a s i i n p c l r a a b d i l u m l u e l u r v c r e r e l i g i o n i et pielati c o n s e c r a l u m , u l i n n o x i u s e l Uloesus c o n s e r v e l u r , n u l l o s c i l i c e l valenle rapere i l l u m , quero d i v i n a p o l e n l i a l u e i u r . Ca3terum n i a nus h n p o n i l u r Iheologo donec transeai i l l e , q u i a n l e c e i i l saecula, ncc t a m c n l o c a l i c i r c u m s c r i p t i o n e , sed i n l e l l e c t u apparens omnes anlecedere creaturas. H c d u c i a vcro m a u u Moscs c o n s p i c a l u r p o s l e r i o r a D e i , cum facicm ejus cernere i n l e r i m p o s s i b i l i a 318 connuinereiur. C u m e n i m conspicere nequeas e s s e n l i a m D e i , q u anteccdit aeiernitatem, p o t e s t a m e n a l i q u o modo ex magnitudine e i p u l c b r i t u d i n e c r e a l u rarura D e u m s p e c u l a r i . g u n t u r , pervidentur cabil
6 1 6

N a m quae s u n l i n v i s i b i l i a i p s i u s , c x c r e a l i o n e n i u n d i , d u i n p c r opera i n l e l l i illud o r a c u l u m : c A t t o l l i l e oculos vestros et v i d e l e , q u i s

\ I l u i c consentU et

c o m m o n s l r a v i l baec o m n i a ? q u i p r o f e r l s e c u n d u m n u m e n n n o r n a l u u i i l t o r u m , o m n e s suo n o m i n e v o . *Pra*lereaarlifices, quos i g n o r a i u u s , cognosciinus ex o p c r i l i u s . S i autem F i l i u s Dei i l l a v e r b a e l o c u l u s e s l ad M o s e n , profccto s c i e n d u i n est, F i l i i seleriiam essenliain sive d i v i n a m n a l u r a m d i c i faciem Dei. P o s t e r i o r a vero i n t e l l i g e F i l i i i n c a r n a t i o n e m scu buniaiiam n a l u r a m . Sculpe iibi duas tabulas lapideat Deuni, praesertim
e ,

imtar

priorum,

etc. [ X X X I V , I . ] Operae p r c t i u m

d u x i pnulo

altius

repclere, quaestione s i q u i d e m d i g u u m e s t , q u i d causae s i l , c u m S c r i p l i i r a toties l c s i e l u r Mosen vidisse bisce v c r b i s : C o r a m coltoquebatur ut sibi appareat c u i n Moee s i c u l i q u i s c o l l o q i i i i u r c u m s u o i s , q u i t o l i c s se v i d e n d u m c x h i b n e r i i , posleriorem. A t Omne a : n i c o , i e t c , nunc vero p o s c i l Deus q u a s i Praelerca

nondum M o s i apparuerit et visus s i l . Deus n u n c qtiidein a n u u i i , n u n c vero a b m i i t , ut q u i petal i m p o s s i b i l i a . P r o i i i d e v o i a c o r r i g a t , et p r u d e n l i u s optet. i n e m o r a l figurae partem o m n i s (igura finiia est sou fiuem b a b e i . Q u i d q u i d (Inilum est seu finem babet, censeiur c o r p u s .

corpus e s i c o m p o s i l u m . Q u i d q u i d c o m p o s i t u m e s i , i d c o r r u p l i o n i e i d i s s o l u l i o n i o b n o x i u m est. Caelcrum c o r r u p l i o est c o m p o s i l i c o r p o r i s d e s l r u c l i o . E c q u i d c e r n i s ad quas absurdilates quis d c d u c a l D e u m , 8i quis praesenlein l o c u m a c c i p i a l s e c u n d u m l i i l e r a i n . S i s<?cunduin l i l i e i a m pars p e r c e p l u i i n p r s s i b i l i s babetur, m u l l o n u i i u s l o l i i m capi p o l e r i l . N a m t o t u m c x p a r l i b u s p e l r a , c t f o r a m i n c e l de cseteris p r o n i H i i i a b i u i u s ? Quemadmodum deorsum, s i nilnl obsiat, c o u i p o n i t u r . Q u i d i g i i u r de l o c o , de gravia c o r p o r a n a t u r a l i l e r m o v e n l u r

U a a n i m a l i b c r a l a ab o i n n i b u s affeciibus, q u i l e r r e n a sapiunt, Kberun) ad s u -

p r c m a b a b e i m o l u m . N a m s u m m i b o n i ea n a l u r a est, u l ad sese a t i r a b a l et m i r i s modis qtiiifvte a d s e s e a l l i c i a l . A d s u m m u m i g i l u r b o n u m s u b l i m i s eveclus a n i m u s , n o n a m p l i u s l e r g u m D c i , scd facicm c o n l u e l u r , e i a d liuiic s u b l i m i a v o l a l u n i n o n n i b i l a n i m a i n r c x b i s qune antca fueral a Dco e d o c l u s , s i c u t Moses n u l l u m s i b i t e r m i n u m v e l iineiu p r o p o n e i i s semel i t i s i s l e n s scalis, quas e r e x i l D e u s , perasse a h u n i . P r o i n d e majore perceperit fiuclus bujus m i r a c u l o r u m ct pcrfeclor et d u i n a s c c n d i l mente i n coeleste d o m i c i l i u m . Y e r u m m o n c t J a c o b , scmper p r o x i m u m supcrans sequentem gradum, u l q u i rvagoos quemadmodum

g r a d u m , n o n c e s s a l ad s u m m i l a l c m v c l fasligium ascend r c , c e r n e n s u n o g r a d u superato semp r s u c u p i d i n e a g k a l t i r cons c n d e n d i d u m per caeteros spectaior laboris, incedcrel. Ilinc Moscs, cum l o l tantorumque D e i , n o n q u a s i eum c c r u e r e

f u i s s e l , nunc p e l i t videre faciem

p o s s i l , sed u l dcclaret se a u d e n l i s s h i i u m a m a l o r e m esse sumroi b o n i s e m p c r c o m p a r c n l i s . l l i i j u s i i t i a ginem se cupere recipere o s l e n d i l ab ipso sutnini b o n i a r c b e l y p o . Coelesiis vox d a t , quod pctierat. A n n u i l quidein se postulala f a c l u r u m , n o n l a m c n eeuielipsum conspicatur D c u m , qucm nnlla lanquam s a l i e l a l ^ n e l quielem desiderii poliiceiur. Ncc cniin v i d c n t i s s a i i a r e q u i v i s s c t . N a m i s vere D e i , si c o n s p i c i a l u r , m o r l i s esse c a u noiilia v i d e n d u m c x b i b u i s s e l , s i v i s i u s u i desidcriurn

D c i v i d e n d i capit s a i i e l a s : sed qtianto ntagis c e r n i t , l a n l o

magis magisque aspicerc d e s i d e r a l . Nec tamen a r b i i r a r e faciem

eam, absil.Quas c n i m ratio p a t i t u r , ut f a c i r s , quae vila3 a u o t o r e s t , i m p o r l e t n i u r l e m ? Quia vero N u m r n v i t a m o m n i b u s suppedilat, c l c x t r a o m n c i n c o g n i l i o n e u i s i t u m est, q u i Denm p u t a l i d e s s e , quod asseculus e s l , is recedens ab eo, qui v e r e v i t a est, v i t c x p e r s e s l . Quod v i l a caret, quo paeto v i t a m
C E

e l a r g i e l u r ? E x p l e t u r i g i l u r Mosi a n i m u s ; at cupiditas divina? fruittonis m a n e l i n s a i i n b i l i s . S i m o l docetur Moses, N u m e n essc i n f l n i t u m . N a m q u i d q u i d flnilum c s l , i d s i vel sensu vel cogtlaiione 3 1 9 P
E R

'

S E , U

pcr finem quoque consideras. F i n i s vero e s l ejus, quod flnilur, arabilus ct c o m p l c x u s . I d vero, quod rem a m b i l et c o n l i n e t r c , q u a m a m b i l e l c o n l i n e l , majus e s l , ct alii subditur g c n c r i . Itaqne s i l i t t e r a l e m s c q u i placuerit s e n s u m , a b s u r d a ba?c quoque praedicabunlur de Deo. S i n a l u r a l i l e r p u l c b r u m perbibetur N u n i e n , n o n babetur p u l c b r u m . Q u a ratione i g i t u r i d , q u o d ^cforme c i rertc i d , quod alii subjicilur generi,

l u r p c f u e r i l , c o n i i n e b i t et cinget i l l u d , cujus e v i d e n l i s s i m a p u l c b r i i u d o c o n s p i c u a e s l ? S e c u n d u m tianc a r g i i m e n l a l i o n e m turpe i m p e r i t a b i l p u l c b r o idque c o n t i n e b i t , quod q u i d e m oraiiiura c a l c u l u s a b s u r d u n i { u d i c a v e r i l . N o n i g i i u r N UIIICII ponendum est infer i l l a , q u ; ab a l i i s n m b i u n l u r et c o n t i n c t i l u r . N c m o f

M C o r . 1 9 .

P s a l . c x L , C. " R o m . i , 2 0 .

6 1

Isa. XL, 20. " E x o d . , I I .

GA5

C O M M E N T A R I I 1N E X O D U M .

0^6

unqu.im a c c n r r e n d o nd N u m c n s a l i a m r : c l lioc vere est d c n d i desiderio. N OR ' i g i l u r P c u s a d v c r t e r e l , Mosen

conspcctu L)ci f m i , si qbis n u l l a u n q u a m v i majore v i flnila illa

d e n d : c a p i t u r satietale. O p o r i e t e u m , q u i m c m i s o c u l o s i n Ocum c o n v c r t i t , sempcr accendi affeclarc subinde ex modo

ostendendo l o c u m q u a n t i l a l e c i r c u m s c r i b i Deus credendus est. Imo c u m p a r i a notitia a l i a m n o t i l i a m , i p s u m ex semper augelur d i s c c n d i et c o nuiiqiinm occur-

c i r c u m s c r i p l i o n e ad i n f l n i t u m p c r d u c e r c s a l a g i t . Inquit e n i m i l l i , c u i

gnoscendi s t u d i u m , npud sc csse l o c n i n , i n quo c u r r i c u l u i n divinae v i s i o n i s peragenli alia r a l i o n e a p p c l l a l u r statns. Q u a p r o p i e r a i l : C o n s l i l u a m goHdhis pcrseverat i n ipso bono, l a n l o forlius l e super pelram

s u r a sit q n i e s , sed q n a n l o magis proficiat, tanlo major proflcicndi a r d o r s i l i n s e c u l u r u s . A l i l l e c u r s u s Qnanto eniui q u i s i n c c p i o v i r l u l i s i i i n e r c p r o c e d i l , s c i l i c e l si q u i s ex p r o -

i u n d o l u t o , sectinrium D a v i d i s v a l i c i n i u m *, t r a x e r i i pcdes, eosque c o l l o c a v e r i l super p e l r a m , A l petra est C b r i s t u s . T a l i s , ceu p c i n i s et alis fretus perseveramlo constanler i n s u n i m o bono, p l u r i m u m j u v a i u r ad profectionem, qune i u s u b l i m e l e n d i l . P a u l u s p e l f * r e c e p l a c u l u i n , quod hoc loco n o m i n a t u r foramen, v o c a l d o m u n i non m a n u f a c l a i i i aHernam i n coelis**, qiia? reservalur i l l i s , q u i bona spe suffulli i c r r e n u n i hoc d u m i c i l i u m e x u u n t . Hevera e n i m , q u i perfecerit c u r s u m suum i n boc lato et spaiioso stadio, quod J k r i p l u r a v o c a v i i l o c u m : e l fidein c o n s e r v a v e r i t , is, i n q u a i n , c o r o n a b i l u r juslilia c o r o n a id est, solide pedes c o l l o c a v e r i i supor hanc ; l r a i , a D o m i n o , q u i nobis i l l u d c c r l a m e n p r o p o s u i t . M u n u s , quod

I r i b u i t u r c u r s u m r e c l c s i i u m a b s o l v e n l i b u s , v a r i i s n u n c u p a l u r n n m i i i i b u s , sr.ilicel foramen pclra3, tabcrnacultun p a r a d i s i , m a n s i o apud P a l r e m , patriarcbae s i m i s , l o c u s v i v e n i i u m , aqtice q u i e l i s e l i r a u q u i l l i l a t i a , superna J c r i i s a l e m , regnum coblorum, prsemium v o c a l i o n i s , c o r o n a g r a l i a r u m , corona r o l u p t a lis, c o r o i i a p u l c b i i i u d i i i i s , l u r r i s f u r l i t u d i n i s , laUitia c o n v i v a l i s , l>ei c o n e i l i u n i , tbronus j u d i c i i , l o c u s Moses voti compos faclns i n p e i r a i i i c l y l u t , tabernaculum a b s c o n d i l u m . Kn b c C h r t s l o , q u i oinne bonum c o n t i n e l , pcrinanet. rct unigcnilo scrmonc, illum pcr qurtin omuia : consiantes agnoscunt petram o m n i a ingressus est

C b r i s i o , i n quo onines bonorutn tbesauri s u n t r e c o u d i l i . Q u i namque i n bono c o n s t a n l e r p e r s i s l i l , i u H i c n ; u n i i i i r et d i l i g e n l i s s i m e dcfenditur P e i nianu s c i l i facta s u n l : q u i quoqne currciUititn bunc locus e i cursus e s l : Tunc audiet non d i s s o n a l , quod confilcntur, doinum.

quiescentes (vel

t o c a n t e m , et p o s l Tocaulem e r i t . d t i i t u r : c In his,quae succedunt

1

N a m Deum praecordiis

s e q u e l u r , ut lex p r r c c i p i i . A b boc quae s u n l p o s l pra:cordia),

obumbrabii tibi. Nam mea p o s l l e , ct d e x l e r a

d n r s u m euccedil praecordiis. H u c facit e l sequcns o r a c u l u m : t AdbiEsit a n i m a

tna apprehendit n i e * . > Non i g i t u r inconvenientcr d i c i l u r , m a n u m Dei i m p o s i l a m cssc e i , qtii consislens in p e n a exspeclabat d i v i n a m v o c e m , e l Deum praecessorciii sequi airebat. A d bunc modum C b r i s l u s e n u cieaiis suain l e g c m , i n q u i t : <St quis vult p o s l m e yeuire c a u t i super aelerna v i l a , d i c i t : 320
1

> nec ait : S i q u i s v u l l ante me i r e . S u p p l i * > D o c o l u r i l a q u e Moses, viderc D c u m q n i viani c o i m n o n p r a c m o n s l r a l Mosi qua ipsi s i l i l c r faeicndum.

V e n i b u c , e t sequere mc

i d b i l esse a l i u d , q u a m Dcutn Hiittari. N a m Dei Iransitus

\i% p o s i l q u i s lnto U o r facere c t i a m i l i n e r i s ignarus, si m u d o r e c l a s e q u a i u r CHID , H a t : i s , i u q u a i n , novam et i u s o l i l a m ni(a, e i c , e s l inotieniis, nc p a r a l profcctioncin. Quod

s t r a l , nempe D c u m . N a m q u i transverso itinere i n c c d i t , a n l o c c i i r s a l Doo, q u i se U i n c r i s duccin propprascipil : N o n vtdebitur l i b i f a c i e ^ o p p o n r r e sunuiio bono, non v i r vocabo v e l i l se opp>ticre v u l t u i d i v t n o , tieve praestnnat ex a d v c r s o c u r s u m S !ium

pvrficere. N a m b o n u m se nou o p p o n i l bono, seri placide s e q u i l u r . Se io iioniine D o m i n i , e l c . F i l i u s scilicct in nomine P a l r i s .

t

l i u i s scd v i l i i e s l . Q n i 9C o p p o s n c r i l n o n v i v e l ; nerao s i q u i d c m v i i l e l m faciem Doi c l v i v e l . E l

Sculpe libi priores, cietur elc. in

f

dna$ tubulat mcnit,

iapitieat

qnemadmodum

\ ; vd/, *

itsque ad bunc l o c i i m : Nemo conspir l c . [3.] L e x i n c i d i l u r la

] '. . , \ .

omni

pideis l a b u l i s , u l p e r p i l u o i n a n e a l , nec u l l a i n aboliiionem illa S c r i p l u r a s e n l i a t . N a m vefusia corvmysleria insculperentur siasucliidooblinui!, ul sumpsil.

l u i s . A b boc p r i n e i p i o bieroglypbica ars o r i g h i e m

A i u n t angoioe transgreasores anle d i l u v i n m , q u d n m a r c a n a bueranl stupri c o n s u e i i i d i i i e m : u l \vxn ut o m n i a i n bunc adbibebanlnr i i s n t u , nc quid Lucas lilierae fclerium
7 I

aperuisse

miilieribus, cum quibus impendentctn legeni viritile digitum

b -

iniiotescereiii lli s e x u i , *m?cripta sunt m u l i c r e s sibi littoris i n iminuiarc, cavcrenl, e l sublerfugctcut pelras lapideis Dei
, 0

p e t r i s . A t q u e isi; toiirs bpiDei nm inini-

i n i i n d i n i u n d . l i o n e m , tit qutbus luec fort a solita consueinditic v i d e r e t n r . Huc resprxit

Insetilplis prseiiHnliato. Q u a p r o p l e r tabulis eumdem

T t

iiiscripsil

r i l u s s a n c l i , quem c u m n o m i n *ssel MailbaMis spiritum aed S p i r i t u s . m l i l i c r a o c c i d i l ,

n

qnoqtte vocavit .

P a u l % dicens : Q u i d i g n o s nos j u d i c a r i t m i n i s l r o s spirilns aulcm faclum vivifical lHpilibus,

n o f i testatnenli,

Doinde inferl : c S i

m o r l i s i i t l i l i e r i s . insotilptnm i n

csl in gloria : mnlto

magis minisle.ritnii

spiritiis r r i i in g l o i i a
M

. Vx alibi i n b u n e thodum

idem d i s s c r i t ' A p o s l o l u s : M a n i f e s t a i i , quod s i i i i

e T f 8

ix

Exod.xxxiii,21. Psal. xxxix, * f C o r . x , 4 . " I! C o r , , 1. P s a l . . 9. L'% 25. Maitb. x i x , 2 l . Mnlili. \ \ \ , 28. ' L u c . x i , 2 0 . " 1 C o r . m , C. " II C o r . U i , 7, &.
, 0 T

(587 r x o m p h C b r i s l i i i i i n i s t r a i a a nobis : ct

PROCOPH GAZ.EI scripla

T

GS8 sed s p i r i l u D c i v i v c n l i s ; non i n ! a Detis p r i m o parassct c o r d i s tabulas a l i a s , de aualem quibus divicorruptis,

non n t r a m e n l o , Cum igitur

h u l i s l a p i d e i s , sed i n t a b u l i s c o r d i s c a r n a l i b i i s \ Mosen n i i u c i n t e r p e l l a l , q u i l i b e i per itiius nobis i n f u n d i l u r

siio s p i r i l u , s u o q u o q u e s p i r i l u suas i i i i p r e s s i t e t i n c i d i l lcges. H i s a u l e m poenilenliam praeparal n a l u r a l i quadatu illa r a l i o n e j n d i c i u u i , quo Irunsgressione,

tabtilas. N a i n posi p u e r i l e m ditcerniums booum

a malo, scilicel naiurale. opor-

boc esse fugiendum, i l l u d vero e l i g c n d u m . Hoc est A l adeo c o r r u p t i s u m u s ex priinaeva

i l l u d , qtiod p e c u l i a r i i i o m i i i e vocatur j u s ut c o n f u n d a m u s

inter se b o n i e l e i t i o n c m et

m a l i f u g a m , et a l t e r u m p r o altero e l i g a m u s . Q u a m v i s priores tabulae o o u f r a c l s i n l , non l a m e u icbat etiain j u s n a i u r a l e n o b i s i n s c r i p l u m secundas e x p o l i r e tabulae, quas i n m a m i s a c c i p i e n l e s , id est, Deus

a b o l e n ot e x s t i n g u i . P r o i n d e j u b e m u r per opera pocnileiiliae bonis o p e r i b q s c o m m u n i i i asccndaimie i n s c r i b e l i l l i s t a b u l i s , qux commonslrat, i n prioree * apprediceiis : Dispouani ipsis

it m o i i i e m , i n quem v o c a m u r . Q u o u b i v c n e r i m u s , ipse

insculpserat. Secundam legoin l a l i o n e i n nobis etrain propbeia

t e M a m e i i l u i i i n o v u m , n o n secundum l e s i a i n e u i u i n , quod o r d i n a v i p a i r i b u s i l l o r u m i n d i c , quo

bendi inanuni i l l o r u m , e l c d u x i eos ex l e n a j E g y p l i . Q u i a non permauserur.t i u l c s i a i i i e n l o meo, et ego neglexi eos, d i c i t D o m i n u s . A l boc e s l l c s l a i u e n l u i i i , qi.nd disponani d o m u i Israel post dics i l l o s , d i c t t Doininus, dans leges meas i u meiitem i l l o r u m , c l i n curda illorum i i i s c r i b a i n e a s " . qurc praBcessil c o r r u p l i o n e m tabularum c l qure s c c u l a esl b a n c . L c x quac anlccessit l a r u m , b a b u i l j u d i c i u m ct iacultatem r a i i i m , solum b a b i l u differt a priore, discernendi bouum eadeni a 321 e x s i s l e n s , quemadmodum > l l a b i t u differl l o x , corruplionem talm-

m a l o . l e x , quae c o m i t a i a est p c c mcnioria oblivione e x s i i n c u differt inilium

eadem c u m i l l a est, quai o b l i v i o u e i n s e q u i l u r : q u e m a d m o d u m a v i r t u l e q u a m poeuilenlia p a r i t ; queniadmodum ist propulso m o r b o . D t a u l e m quis s u s c i p i a l s c c u n d a m

1

v i r i u s , quat i n t e r c c s s i t peccatum,

p r i s i i n a sanitas d i f f c r l a b ea s a n i t a l c , quae r e c u p e r a l a legeni, p a r e l sc i n leinpuS i i i a t u i i i i u n i ,

t a p i c n s s p i r i l u a l i s d i e i , quein S o l j u s l i t i p a r i t , ut dicere q u e a m u s : Nox pra?cessil, dies autem app r o p i n q u a v i l . > Deinde ascendens o c c u p e l l o c i i m solidnnt et i i u m o b i l e m i n m o n i e . Q u i non i n h u n c i u o d u i u f u e r i l aflVclus, novissiino d i e r u m
7 T

iiou scaudet i l l u i n m o u l e m ,

nec

in i l l o r c q u i c s c c l . Mons a u l e m i l l e sub l y p o vaiicinatiir : Apjarebk mons Doraini i n pioficiendo

qitodam prse se ferl s p i r i l u a l e n i i n o i i i e m , de quo p r o p l i e l a

. E t qnis illo mons ? s c i l i c e l Fiiiu> O c i . IIiiuc in m o i i l e i i i l i c c l subinde q u i s s l a b i l i n luco sanclo ejus

7 8

asceudcro, c l peifeclione p o l i l u m i i i s u i u i n i l a l e c o n s i s l o r c . l n l m n c e n i m m o d u m l c g i l u r : < Quisasceti> del i n m o n t c i n D o m i n i ? a u i ? P c r d i c l i o n e m , quis, intelligit r a r o lales r e p e r i r i , q u i i n bunc i n o n l c m a s c e n d a n l . Q u u d v e r o i l a sc rcs babcat, salis d e c l a r a \ i l p e r s u b j c c t u m responsum : c Innocens mauibtis " , c t c . N a m q n i i i c r allec u u in b u n c utontcm, eum o p o r l e l acccdere i n s i r u c t u m p r a c l i c i s e l s p c c u l a l i v i s v i i t u l i b u s . In i s t i i i n i u o n l c i n sc recipcro j u b e t u r i s , q u i a d i l l a b o rcm annunliandi E v a n g e l i u i n , s i q u i d e m p r n p b e l a i n q a i i : l u tnontem
8

excclsum

ascende, q u i E v a n *

g. l i i u n objicis J e r u s a l c m Q u a p r o p l e r neininem junxissct comitem Mosi

. > IIuc non cujns asccudcre cutu Mosc i n

daiur. , ,

v o l u i l una praeler

s u b l i m e m i l l u i n l o c u m scandere. S i e n i m q u i s se voluiUatem D e i , profeclo i i i c o n i m o d a t u l i s s e i i n a x i m a , dum aggrcderclurmajoraviribus. S i e n i i u O z a , q u i non o r i prosap a , vilse p e r i g h i c i u trabebat e sacerdotali

. ' , * \ , ^ ; \ , \ \ , '. . a b l u d i l ab E v a n g e l i c a b i s l o r i a
8 , t

cttluin s u s i i n u i t , quod c o n l r e c l a s s c l a n a m , quam prolap^uram o p i n a b a l n r , q u a i i l o m a g i s viUe d i s c r i -

i n qua traditur

adiissot

i s , q u i a u l e p r o f c c l u m v i r t u l i s , tantas non

t tlesquc c o n a r e l u r c o n t r e c l a r c res. H i c locus

C b r i s l u m ascendisse in l n o n l c m , assuinptis P e i r o , Jacobo et J o a n n e , e l i b i transforniatum Nec lamen

esse.

iueple d i c i l u r Mosi : c Sta n u b i i l l i c . N a m q u i ad e u m m o d u i n , quo Moses, p r o f e c c r i l Scriplurse oraculum : assislas non

8

in r c l i g i o n i s negoiio, n u l l i a l i i q u a m Deo s t a b i l . C u i r c i t e s t i m o n i i i m fert i l l u d secus ac riigi pra?sio s u u l s a l e l l i t e s , Ego sempcr tecuai ero bodie
8 i n

P r o m p t u s et e x p c d i t u s sis ad a u d i r n d u m p r a c e p l o r c n i D e u m . > In bujus conspectu . Nec non c l boc : i V i v i l D o i i i i n u s v i r l u l u m , fuerit M o s e s , i n cujus

e l p a t n f a m i l i a s s e r v i . Iluc r e f e r e n d u m a r b i i r o r i l l u d p r o l o q u i u m : conspeciu sieti monlcni. cum poier;*, asceudere i n iniiio non

. Cacteruui ba?c verba fuere E l i . Q u i c u n q u e

Ncc i l l e solus, scd e l o m u i s , q u i p r a d i l u s fuerit v i r l u l i b n s , quas S c r i p t u r a sacra i l l i a l t r i b u i l . P o s s u m u ^ a l i i c r i n l c r p r e l a r i tabulas, quas f o n n a r e j u s s u s e s l Moses. Mors ab eral deslructa, l.or.o cssel m a n i b i i s d i v i n i s f o r m a t u s e l conditus, ucc non divinje v o l u n l a t i s s e m i n a i n noetros a u i u i o s

o s e n l conjecia et s p a r s a . M o r s l u i n deuiuui a c c e s s i i , c u m n o s i r i s a u r i b u s peccaii s o n u s , q i i e m S c r i p t u r a viMcm serpenlis n o m i u a t , affusus est. A t v o x , quain n i i n c l o l l u n i idololalrae, e s t i U o r u m , q u i e b r i c i a l e l u o i i v o c i f c r a n t u r ; bffic vox i n t e r r a m p r o c i d i t . C a l e r u m verus l e g i s i a l o r , cujus l y p u s e r a l M o s e s , e i II C o r . , 5. P>al. x x i i i , 5. H l H c g . XVII , I .
, %

7 8

"Jereni. i b i d . 4.

8 0

, 51-53; Isa. X L , 9.

8 1

H e b r . , 9 , 10. MaUb. x v n , 2.

, 8

8 8

U o m . x i n , 12. " Isa n 2 * E c c l i . v i , 57. E x o d . " ! '

8 8

COMMENTARII

IK LEVITICUM;

690

terra s i b i nalurae U b u l a s r e f o r m a v i t . N a m n u p l i a ! non p r o c r e a v e r u n l i l l i d i v i n a m s u a m c a r n e m ; vermn ipse s u c a r n i s flt l a p i c i d a , quae, i n q u a m , c a r o delineata et descripta cst D e i d i g i l o . S p i r i t u s s i q u i d c m sanftus venit s u p e r sanctam Y i r g i n c m , ct v i r l u s A l t t s s i m i o b u m b r a v i t c a m . H o c u b i c o n l i g i l , b u m a n u m genus sua c o r r u p t i o n e est l i b e r a t u m , et p r i s l i n a m i n l e g r i l a l e m r c c c p i t , i m m o r t a l i t a t e m s o r l i l u m vcnln sculpturae. q u a m peregit Dei d i g i l u s , i d est, S p i r i t t i s sanctns ad e u m , q u e m d i x i m t i s , m o d u m . Iia siibinde transformatur Moses i n raelius ct i l l i i s l r i u s , a l q u c adeo u t - c j u s c l a r i l a t e m 322 huinaiws ot o c u l a s propter i m b e c i l l i t a t e m i n t n e r i neqticat. A t Moses fuit praesuUor ejus , q u i nostros defeclus in g l o r i a sua , qui

morbos c u r a v i t , et c o r r u p t a m n o s t r a m naturam ad p r i s l i n a m s a n i l a t e m r e v o c a v i t , q u a m q u e suo d i g i l o ntiriflce p r i s t i n o n i i o r i r e d d i d i t . H n n c non p o t e n i n t cernere c u m v c n e r i t tempta T e r i l a t e adbaeserint mendacio. N a m inqnil : Tollalur Domini . Kal , c >\ El auferes tu iniquitale* diveris bomiuem dicere noslrai et peccata nostra, scorlo: conc medio i m p i u s , ne vtdeat gloriatu

. at

et erimut tibi, e l c . [9]. i l a q u e c u m v i d e r i s ct a u p a r a l y i i c o aut

8 8

\ , , t v , . \ , . Posuii *uper vultum

c R e m i l t u n t u r t i b i peccala t u a , > e l c , m e i m n c r i s i l l u m esse, dc quo n u n c l i b i verba f a c i o . Nemo e n i m n i s i solus D e u s , c o n d o n a r e potcst d c b i l a

9 T

tuum velum, c t c . [ X X X I V , 55.1 T a n t a ftiil c x c i t a s Jtidaeorum, ut ne l c g ' S q u i hac caecilate l a b o r a v i t , e i am

dem l u c e m s u s t i n e r e e l capnre q u i v e r i n t . Nec s o l n m vulgws Judacorum

sacerdetes n e q u i v e n i n t s p i r i t u a l e m legts i n l e l l e c l i i b a u r i r c s e n s u m . N i b i l e n i m aeque suo fulgore uionits o c u l o s p r o s i r i n g i t , ac C b r i s l i m y s t c r i u m , q u o d m i r a b i t c m l u c e m i n f u n d i t c o r d i b u s , in q u a m liicetn Israeiiia? prospicere n o n p o l u e r u n t . l d c i r c o N i c o d e m u s p e r c o n l a t u r : Q u o m o d o potest b o m o scnex exsistens
8 8

uasci

? N t c o d c m u s i g i l u r d o c e l u r , ut ea, quae m e n l i s i n i e l l e c l u m superant, fide v e n c r e olim C l i r i s l i Qnnproplcr

Uir nec s c r u p u l o s i u s i n q n i r a t m o d u m ; q u a m v i s etiaro lcx m i l l e figurig- delineaverit j a m t n y s l e r i u m . Nec A a r o n qtioque u n a c u m s c n i o r i b u s p o p u l i fcrre potuit c l a r H a i e m i l l a m . v c l o senictipsum o b a u b i l a t Moses, id est, l i l l e r a r u m obscuritato. A l c u m v e n l u m est P e i , v e l u m r e n i o v c t u r . S i c c u m l i o s G h r i s t u s adduxerit e l s l i t e r i i i u conspectu

in conspnclum

P a l r i s absque i i m b r i s magii

11x3 ccnapiciemus g l o r i a m M o s i s s p i r i i u a l i i e r inudligenles logcm D e i , et subinde ex gloria i n c l a r i o r c m t r a n s f o i m a l i g l o r i a m . A l i c n b i tostatur P a u l u s : c S i m i u i s i c i i u m c o i i d c m n a t i o n i e g l o r i a , m u l l o m i n i s l e r i u m justitiae a b u n d a b i t i n g l o r i a Et consummavit Moses omnia
8 8

. > texil. e i c . [ X X X I X , 51.] V e r o i n bac m u n d o c o m m o n incredibile esl d i c t u , q i i a m divinse c l n r i l a l i s modis r i g a t u r et pingucscii.

opera, elnubes

siralo tabernaculo s c i l i c e t Ecclesia c x g e n l i b u s conflata,

l;ix b a n c l u s t r a v e r i t et c i r c u m f u l s e r i t . Instar nubis r o r e coelesti n i i r i s

N o s e s , i n q u i t , uop p o t u i l i n l r o i r e i n t a b e r n a c u l n m , s i c u l ncc Judaci p o t u e r u n l se i n s i m i a r c E c c l c s u * C b r i s t i modo commemorala3. N o n e n i m l u l e r u n t diTinae lu< is c i a r i s s i m o s itam m a n s i o n e m . N a m p a r a v i l nobis eam v i a m recentem radios , nec i u l e l l e x c r u n l rfsolqu ;n C b r i s t i m y s t e r i u r o . A t nos, q u i verac s n m u s I s r a e l i l a , l e c t i n u b e una c u m i l l o p r o p e r a b i m u s ad superct v i v a u i . I b i i n a l i l s s i m a m c u m illo cnim filii propulsavit lenebras, sed v e m u r t r a n q u i i r i t a l e m e l q u i e t e m , ei perenni frueraur l u c e . Ignis antecedunt n o c t e m . N a i n n o n sumus n o c l i s nec t e n e b r a i u m , s cra m o B e t . G l o r i a e l h o n o r C h r i s i o * b a , x x v i , ,
8 8 9 0

lucis^qucmadmodum Scripiura

perfecto.
8 1

M a r c . , o.

8 7

i b i d . 7.

J o a n . n i , 4.

8 8

II C o r . m , 9.

8 0

I T b e s s . v, 5 .

3 2 3

COMMENTARII IN LEVITICUM.
niuic inslrminhir promissaui vidoaiur cuui aincn-

indaei e g r e s s i i E g y p l o eV scse i m m o l a t u r i , u l vivciUcs bostias Doo , neccssario

s e r n i o n i b u s , q u i i n c o m m e m o r a t i o n e v e r s a n t u r s a c r i f i c i o r u m , pcr qu;e c o g n o s c i t u r C b r i s t i m y s t e r i u i n v a r l i s modis sub illis a d u i n b r a l u i n . Duce et a u s p i c e C b r i s t o a d i p t s c u n i u r UraelitGB t c r r a m pairibus. A l Cbrisluxn repnssenlal o r c u p a i u relalione ausu sentein U b r u m , cujus e n a r r a t i o n e m n u n c s u s c e p i m u s , non a n i m . u l v e r i i i n l , se i p s . i m c o n i u . u e l i a J c s u s , q u i eaan t e r r a m i n t c r i l l o s d i s t r i b u i t s o r l i b u s . Q u i d a m p r . r coulcuipsere proplerca, quod u i m i u m iiiuiidi OpiGce c o n t i n e a l : q u o t e m e r a r i u p r x c i p i i c s f c r i i n t i i r , dmti illoruni

s a c r i i l c i o r u m , nibilque drgnum rerum uuiversi aificero

O p i f i c e i n , dtim non o b m i l l u i i l

s p c r n e r c , u l qiti i n u i i l c s posucrit l c g c s . S t u l i i s s i i i b o m i n c s in baec j u d i c i a l i a w , pr:csertiin c u m

r e q n e u n l perspicci-e .sapicntiam, qua> sub bis i i i v o l t i c r i s o c c u i l a l i i r . A t q u c m i r a r i c s l

a u d i a n l D a v i d c m d i c c n t c m : A p o r i ot itios u.cos c i i n l e l l i g a i n a d m i r a ' i l i a , q ;

PROCOPII GAZ.EI
!

C92
9

lex i n a rft.wp!crliliir

Praeterca noverunt P a u l u m , q u i docet : L e x s p r i l u a l i s e u \ E l i i c r u m : s a n c t u m , e i j u s i i i m et b o n u m * . Idcm

VCIO
9

Lx f|iiii!oin est sancta, et praeccptum

atictor legis

lilieram

r e p r e b c i i d i i , nt q u a m i i o m i i i e t e t m i n i s l e r i u m n i o r i i s e t c o n d e n i n a t i o i i i s . Sed u l d i s l i n c l e d e l e g e loqueret u r eam d i v i d i l , dicens : L i i i e r a o c c i d i l , s p i r i t u s que e l p a r l e diei fesii necuon

9 e

v i v i i i c a t * . A l p r o p r i c d i s p u t a l de c i b o p o i u rerum futurarum
9

n o v i l u n i o et S a b b a l i s , duin haec n o m i n a t

symbola.

O e t c r u m de v i c l i m i s e l s a c r i f i r i i s ita d i s s e r i l , u l confilealur ea esse e x c m p l a r i a e l u n i b r a m r e r u m coeb ' s l i m i i . V c r u m C l i r i s t u s inquit : Qua?rile et i n v e n i e l i s . O m n i s e n i i n q u i quaerit, i n v e n i l * . N e m o ijjitur a b n u a i stimmo s l u d i o i n v c s l i g a r e , q u o i n o d singulae L e v i l a r u m e l s^cerdotum caerenionix piac sc fwant coelestia. Joannes quidem in eo opere, c u i dixnre noinen A p o c a l y p s i s , l e s l a l u r sc repoiisse t a b e m a c u l u m q u o d d a m l e s t i m o n i i , et a r c a m tcstamenli in c a d o , r l preces e o n i m , qui securi nccnou a l i a r e , c u i a s t i t c r i i n t quidam, ejus. percussi suut p r o p l e r nomen Do n i n i J e s u et propter tesLimoniuui

O p o r t c l i l l u m , c u i d i v i n a eapicnlia curx e s l , singula haec inqciirere uno ipsis i m a g i n i b u s e x e m p l a v e n a r i . ViclimaR, de quibus F p i c i u n t , ut puritas et agit p r a s e n s l i b e r , buc re- raundities humauis conci

pacto i n coelo c o n s i s t a n l , ct cx

Ovsiai

l i d u r m c n l i b u s , d u m ignis Dei c o n s u m i l q u i d q u i d I e l l u i n u i n et r a t i o n i s expers i n perreclis r e p e r i l u r , dnmqtie lllud afleclus ferinoe, qtii r a l i o n i parent, p c n i l u s e x u r i l , c u j u s rei typum g e r u n l b o l o c a u s l a . e x i s t i m a l u r i n d i v i n o sermone essc i g n i s , l e r r e n a sapil* immenso avidis auribus bauseril d i cessat accensus qiiod c o n s u m i l i n b o m i n e q u i d q u i d Aitiitius eiqtiidem u b i \ i i i u m serroonem, n o n

6 * , \ , , ,

, \ .

. -

Dei amore, ad n i h i l u m redigere o m n e m ferilaiera q u i d q u i d s a n s e r a l i o n i rcpugnat fretum sensibus. S i aulem consideres imperfectos, q tasdam quiB r e l u c t a n t u r reperies partes sanae r a t i o n i , d e v o r a r i

. \ . ; , , ' , \ .
H

igne D e i , u l p c r i l l a s a c r i G c i a , ceu per s y m b o l a p!is N a d a b e* enucleare.

8

qtiaedam signiGcatur : < P e r i b i l o m n i s , q u i a d d i d e r i l arae D . i igncm a ! i e n u m , u l satis liquet e x e m e l A b i u d * . C ^ t e r u m n o n est b u m a n a r u m Is poleril s a l i s l u c u l e n l e r ea virium singulalim Q
U 1

saeriflcia

illa

explanare evidenler

inlerprelari 3 2 4

^scendil in

c a d u m et

ca c o n s p c x e r i t . Hac praelibasse j u c u n d u m fore e x i s t i m a v i m u s a m i c o l e c i o r i . N t i n c l i b r i bujus e x o r d i a m u r c x p o s t i onem. VocavitautemMosen et locuius e%ieiDominus, e l c . [I, {.] Deus u b i q u e vocaresolet Mosen u l c l i a m < l, cum apparerct i n r n b o . Cucterum sacra qua? fiunl i n b o n o r e m d x m o n u m , p e r a g u n l n r neglecto v e r b o !>ei. In bis c o n s p i c i u n l u r magicae praestigiae e l daemonum tnvocalio. A d d u n i u r qtisedam lacila? o b l i g a tiones, quas c u m daemonibue i p s o r u m s a c r i f i c u l i c o n l r a b u n l . Hujns rei lcstem supersiitiones. paranproduciir.us P o r p l y r i u m , q u i maledictis incessere non cessal i l l i u s c e m o d i
t;

acci-

Uomo ex vobitsi obtuleril munera Oomino de pecoribu$, aut abobus aut ovibut offtretis dona tive muvera vetlra, etc. [2] P l u r i m i s i n l o c i s S c r i p t u r a sacra n o m i n a i i l l a s a c r i f i c i a , qnae ex a n i i n a l i b u s i n r , munera sive d o n a . V e r u m i i o i a , u l v e l ex Genesi c u i v i s cognoscepe libus bistoriam eam. giiniis s u m i l u r , nominis M u n u s sWe p r o m p l u m est. i l l a s a c r i f i c i a , qua2 peluntur de i n a n i m a l i s , appellare consuevit s a c r i N a m f r u c u i s , quos obtulerat C a i n , v o c a n i d r modo d u m late ceu illius Quapropler
9

i i c r i l i c i u m ; a l a n h n a l i a i l l a , quasconsecraverai D o m i n o A b e l , n u n c u p a n i u r m u n e r a , ut videre est legendonuni b i f a m m i n Scriptura accipilur. U n o i n t e l l i g u n t u r . S i vero ulracque modo e n a r r a u e species p r o p r i a m et p e c u l i a r e m

i n q u i r e r e veliraus s i g n i f i c a t i o n e m , reperiemus i d prscdicari de solis i n a n i m a t i s .

i n scquentibus a i l : S i o b l u l e r i t a n i m a d o n u m s a c r i f i c i u m D o m i n o , s i m i l a erit d o n u m e j u s * . Instar generis autem, q n o d de speciebus p r x d i c a l u r , l u m p o n i l u r , quando quis consulto prudcnsque n u l l i u s oflerre b unc niimus in animum indufinein adbibeniur, non est, oue circumstantia? respcctu e l h a c s o l u m r e s p i c i t , ut Deum veneretur, do, a u l salute irapelranda vel pro puerperis afferunlur. Q * c.Miscnlur m u n e r a . S i quis a u l e m rein rccta enim in

x e i i t . Sed q u o d n a m i a l e m u n u s c e l ? scilicet i d , quod lcgislator s e c e r n i t ab b i s , qurc pro peccalo e x p i a n via s c c u m rcputare v o l e l , profeclo. quod anitnatum Scriptnra ponit,

p ' u r i s d u c i t u r q u a m a n i m a c a r e n s . A l i a etiatn differeiuia, q u a m Si a n i m a o b t u l e r i t , * e t c , qnasi affectns i n b n m i n e , qui

observatur c i r c a a n i legilur : bolocauslo

m a l a c l i n a n i m a t a . De a n i m a l i s d i o i l i i r : c H o n o ox vobis si o b l u i e r i i . A t de i n a n i i n a l i s s i c non s u b l u u l u r r a l i o n t , i n illo

:oiisumantur : q u i d q u i d vero i n a n i m a i i et m o r t u i i n nobis suj>erfuerit, a b a n i i n a d i v i n o igne i n f h m m a u ovnralur, ut p u r i l a s animae ct r a l i o n i s c o n s c r v c t u r . E x bis, quae nobi i n s u n l com u u m a c u m - b r t i l i s , " al.cxviii,!8. " t t o m . vn, U . 1, >. U v i i , , i . N u u i . , 4.
f f 9 8

p ?

i b i d . 12. Lcvit. n , J .

C - r . , 6.

9 6

H c b r . v i u , 5..

9 6

Mai;b. v u .

6.')3

COMMENTARII

L E V i T l C U M .

6D4

qnaeiam sunt m u n d a , quscdam i m m u n d a c e n s e n l u r . S i conferas c u m l e r r e s l r i b u s , v o l a t U i b u s , e l a q u a l i l i i m s a n i m a n l i b u s : r a l i o n i s e x p e r l e s s u n l i n nobis affecltis; q u i s u b j i c i u n t u r naturae legibue Uir i m m d i , r e l i q u i ad i m n i u n d a r u m classem r e m i l i u n l u r quod n a l u r x legibus rcluctentur. affectiones s u n t c i b i potusque cupido c i t r a quae*bumanum corpus babenNaturalcs

n o n a l i t u r . H u c accedit V e n u s , qua lurpiter sapiant Tria

.berorum c r e a l i o n i dedita est. A l i n t e m p e r a n l i a , e l i n v i d i a avaritiaque, e t q u o r u m v i l i o r u m r e l a l i o infamis et fopda babetur : i l l a , i n q u a m , pulato esse affectiones, q u # n a t u r a n i , ut c u i r e p u g n a r e solertf, ledecorant. Coetenim opera p r e t i u m est e x q u i r e r e quaenam, quodammodo videtur c r a s s i o r a et s p i s s i o r a s i respicias u l r a s q u e affectiones,

l e r r e n a a q u a t i l i a a u t v o l a t i b a . Q u i t u o r s u n l e l e m c n t a e x q u i b u s c o m p o s i l u s e l c o m p a c t u s e s t h o m o .

s u n l , c i r c a qua?. vel i m p r i m i s m o r a n l u r v i l i a . A t q u a i l u m d i v i n i u s r a l i o n e e l caelera indaganda Praeterea nobis

e s l , i n quo versantur e x c e l l e n l i o r a , u t p o t e v i r t u s e t q u i d q i i i d v i r l u t t fueril confine. Quapropter d i l i g e u t i u s c x c u l i e n d u m , qujd i n nobis fuerit terra quidve l e r r e n u m . S i m i l i eunt, excepto igneo e l c m e n l o , quod non a d m o d u m i m m u n d i i i e infecttim esse c r c d e n d u m est. i n v e s i i g a n d u m est, an potenliae roinislrant t e r r e a a , qnreque t e r r a m i n c o l u n t p o i i o r e s 325 reperiunt. e l i n s e r v i u n t , vel d e l e r i o r i s c o n d i l i o n i s s i n t ,

s i n l , quatenus

d u m nos aflligunt et laedunt, et nos i m m u n d o s S i m i l i t e r et i u r e b q u i s agcndum degentes, q u e m a d m o d u m s c r i p t u m e s l :

irel mundos d c c l a r a n t pro materia l e r r e n a , quam i n n o b i s

est. A d ha>c d i s p i c i e n d u m r e o r , an polcntia? a c r i s i v c i n acrc

c A m b u l a s l i s sectinduin saBculum nr.indi b t i j u s , s e c w i d u m p r i n c i p e m p o t e s t a l i s s p i r i t u s , q u i n u n c vires suas e x e r i i i u filiis inobedieiHibus \ e i c . i n n o b i s g i g n a n l quasi v o l a t i l i a i i n m u n d a s c i l i c e t sermones, q u i a i i i m a m s u M e v a n l e l ceu alis i n s l r u u u l u r : aut nos occupatos tcnent s e r m o n i b n s , q u i de rebus uos m o r t u i s et c a d u c i s , sive de a l i i s a n i m a i i m p u r i t a i i b u s . N e c n o n ad i n j u s l i t i a m i m p c l l u n t , u l i n i q u i s manibus c o n l r e c l c i u u s c a , quae uon n o s l r a s u n t . insliluuntur et avaritiam

# t e r u m m e l i o r e s et n o b i l i o r e s p o t c n l i * s u n l , quae i n n o b i s p a r i u n t v o l a t i l i a p u r a , q u a nos a s s u m u n t , seeundum i l l u d S c r i u l u r x o r a c u l u m : t R a p i e m u r i n n u b i b u s o b v i a m D o m i n o .> H u c facit tes l i m o n i t i m Isaiae : c In b u m c r o s t o l l e n t u r , e i i n genibus c o n s o i a i i o n e m accipient mirabilitcr j u v a n l sanclos, qui ipsarum auxilio
8

N a m illaepolenlias

opiis babonl : nec n o n s o l a t i i s ipsos r e c r e a n t . H a u d

d U s i t n i l i ratione fertur i n aquis degere serpens, c l parva a n i i n a l i a i b i d e m c u m i n a g n i s c o m m o r a r i d i c u n l u r , l l l e Uaque s o r p r n s , q u i m c i n o r a i u r i m p c r i i a r e a n i m a l i b i i s i n a q u i s a g i l a n l i b u s , a l i u s e x i s l e n s n i m i r i i m q u a n i d i a b o l u s , q u i n a r r a t u r i n m e d i u a n g e l o r u m assislere, fortiludinem liabel in i u m b i s e l p o t e n t i a m i n u m b i l i c o v c n i r i s S Q u i b u s i g i i u r i n n o b i s v a l c i , e o r u m d e m e l i a m p r o c r e a l i o n e m i n nobia o p c r a l u r , d u m nos ei c o p i a m a c c c d e n d i facinins n o n exstinguenles i n nobie b u m i d a m m a t e r i a m e p i r i l u s fervoro. Q u i autem recte et secunduin n a i u r a nielioris inslinclum b u m i d a illa materia uluntur, progignunt a q u a l i l i a m u n d a . Cacteruin i i u l l m n a n i m a l a q u a l i c u m , q u a m v i s m u n d u m p r o n u n t i e t u r , i m m o l a i u r et arae i m p o n i l u r . C o g i l a i i o n e * a n l e m e l f a c i a , q u * prycdictis c o n n u m e r a r i nequeunt, l e r r e n a essu c e r l i s s i m a ratione j u d i c a t o . S c d i l e r r e n a i n v a r i a d i v i d u i i l u r et m u l l a . Quaedam s i q u i d e m a n i m a l i a nequain l e r r e n a surit bestiae, q u x d a m r e p l i l i a , alia vero j n m e n i a . N u l l a autem bestia, qua3 i n t e r feras n u m e r a l u r , p n r a censetur. E l i a m a n i m a l i a m a l e i i c i generis c a r e n l p u r i t a t e . Y e r u m j u n i e n l a , quorura natura q u a m fera est, quaedain findunt u n g u l a t n , qajcdam r u i u i n a r c p e r b i b e n l u r . Uaque quapdam, i u oporiel, humana corpora a l u n l : quaedam tola, quonimdain si.parentur

partes i n c e n d u n i u r i n a l l a r i . A t

u n i v e r s m n abstlnendum e s l ab i m m u n d i s . C u m autem ex p u r i s seu m n n d i s a n i m a i i b u s q u i n q u e s o l u m a t i i m a n l i u m spccies m a c t e n i u r , ut vicdmae i n b o n o r a m Dei meminieee nos oportet, q u i n q u e illas a n i m a litim spccies reprsesentare quin<|uc sensus. Y i s u m s i g n i f k a l c o l u m b a , q i i e m a d m o d u m l e g i t u r i n C a n i i c i s c a n l i c o r u m : O c u i i l u i c o l u m b i n i * . N a m opera o c u l o r u m u s i p e r s p e x i m u s d e c o r u m hujus o i d i n c m , et inde cognoviinue prndenles s u m m u m opiiicem rerum. m o n e i i l l u d Jeremia? : < T u r t u r e l h i r u n d o , nec n o n passcres a g r i observarunt rutn , id est, eiindiim sit ad universi A u d i t u m signiflcat U i r l u r , q u e m a d m o d t i m lempus i n l r o i t u s i p s o iniro-

auditores e l doctores, q u i p o l l e n l f a c u l l a l e d o c e n d i , n o r u n i quando

d i c e n d u m , e l quando d o c t r i n a e o r u m p o s s i l commodo i n f u n d i i n a n i m o s a u d i l o r u m ,
t

c o n c u r r e n t e s c i l i c e t i u t r o i l u b i r u n d i n i s et t u r t u r i s . V e t u m sermones, q u a s i alae qii3?dam nos i n s u blime s u b v e b u n t . T a c l u m signiGoat bns, q u i agricuJlurae consecratus e s l . N a i n l a c l u s pra3 r e l i q u i s sensibus terrae c o n j i i n c l i o r e s l . I l i n c n i m i r u m Issacbar
7

a p p e l i v i t boninn rcquiescens

i n tnedio

sorlium,

s i c u i i s c r i p l u u i e s l : E l v i d i t r e q u i e m q u o d essei b o n a , e l l c r r a n i q u o d esset ferax, e t s u b m i s i t h u m c rura ad l a b o r a i i d u i n , e i faclus est a g r i c o l a . N i m i r u m l a c t u c o g n o v i t , quo p a c l o l e r r a esset e x c o l c n d a . G u s t u m nobis ob o c u l o s ponit o v i s , q u e m a d m o d u m 326 iraditur in Canlicis c a n t i c o r u m : c Ut greges o v i u i n l o n s a r u m , q u x ascenderunt e Iavacro *. > V e r u m c a p r a i u intellige nobis i n raenlem r c v o c a r e o l f a c t u m , s i m o d o p o s s i m n s i u v e n i r e e x e m p l u m , q u o i d c o n l i r n i e m i i s ^ A n i m a l i a , qua; i i n n i o l a n t u r D o m i n o . Joanuos illum malum. S c n et araB i n i p o n u n t u r , tres c o m p l e c l u n l u r a^lales, s e c u n d u m q n a s c o n s e c r a n t u r

iti sua E p i s l o l a a n n o l a t t r e s a?tates, quae i n t e l l e c t u pollent, c l i n b u n c medura : S c r i b o v o b i s , f i l i o l i . q u i a c n g n o v i s t i s P a l r e m . S c r i b o v o b i s , adolcscentes, q u i a fortes c s l i s , ct v i c i s l i s p s i v o b i s , paires, q u i a c o g n o v i s l i s e u m , q u i est ab i n i t i o *.

rpbes. u 2 . G*:ii. X L I X ,
t

15.

I T h c s s . i v , 16. C a n t . i v , 2.
8

Isn. X L , I I . * Jnb X L , I I . I J o a n . n , 13, 1 i .

Cant. , I.

Jercm.

7.

<95

PROCOPIl CAZ.EI

696

0 ! * r ; vnudirm, a r b i t r o r , quod r o l u m k i i non ofTertintiir inlrgrae : ncc t:n:is, s c d diio offcruntur p u l l i . Hcinde i i c r u m i m m o l a n t i i r D o m i n o duo i n l e g n t u r t u r c s , noc l a m e n p u l l i . V i s n s nobis demonslrat e n t i t sensilia ct i n l e l l i g i b i l i a . A l piptoncs sive c o l t i m b i n i 4 w l l i , q u i p u e r o s r e p r a e s e . i l a n l , coelcstia c n r p o r a , ex quorura d e c c n l i o r d i n e opifcx c o g n o s r i l n r , a nobis sejnncta assequi ' n o t i l i a n c q i i e i i u l e x a e i o . Iiaquc s a c r i f i c i a i l l a , q u a nobis i m m o l a n t u r , i t a a c c i p i u n t u r , ut qua? a pueris o f l c r a n i u r . O i c r i m i s i i d t l u s magis est dedicandus Deo, quam v i s u s . Ilic e n i m i n futtiro saiculo nobis n u l l i usni e r i t . S q u i drm i m l l a l u n c vox e r i l , qnae n a s c a m r ex i m p u l s u aeris : iwque ea e l i a m nrobis npus c r i t . P e c r a l a a t i cm alSier tollere iieqtilmtis, n i s i sensiis nostrog pinguiorcs c x l e n u e m u s et s u b l i l i o r e * r e d d a m i i s d i v i n o itfiie. Id c n i m doeemur, d u m n u n c jubcnu-.r bolocausta, nunn p a r l c s aliqnas a n i m a l i u m conjicere i n f-acram a r a m . I n l e r d u m s i g n i l i c a n l freqtientcs ilLe v i c l i m a ! .opcra n o s i r a , d u m nnns- aique Idem plnres boves plurcsque v U u l o s , d i v e r s i s aique aliie caasis m o l u s , c-aedil. C n m a i i l c m u m b r a f u t u r o n n n sit i l i a Rcdula c i b i potusque praescriplio, niemineriiiitig fidcm babendam csse S a l o m o n i , q u i docet ' d l v i n u m *ssc sensum et s p i r i t u a l e m , quo e x p l o r a m u s e l cognosciinus q u a l i l a l e m v e r i panis e l v i n i , quod e x h i h r a i e o r b o m i n i s . H u n c i g i t u r 3ensum appelles liccbit s p i r i t u a l e n i g u s t u m . O i r a c l u m e x i s t i n i a t o , c u i n P a u l u s i n q u i i ^ s e e s s e b o n u m odorem C h r i s t i i l l i s , q u i s a l u l e m consoquuwlur, e l b i s q u i p e r r u n t . P r o i n d e quis audebit dicere, q u o d possimus o d o r a l u illo s p i r i l u a l i o d o r a r i Deum i p s n m m i r c fragrani c m ? Ilac coclesti fragranlia obleclatus D a v i d , e x c l a m a t : Q u a m bonum quamque j u c u n d u m e s l fralres o b a b i t a r e i n u n u m . U l u u g u c n t u m supra caput riesccndens i n b a i b a m , s c i l i c e l i n barbam A a r o n i s Tactus ille r e p u l a l u r ccciestis et s p i i i i u a l i s , de q u o l o q u i l u r Joannes : c E t mantis noslra; c o n t r e c l a v c r u i i t de sermone vitae . i V i s u s ille pcrbibetur g p i r i l u a l i s , q u i a l l r i b u i l u r b i s , q u i m u n d o - s t i n i c o r ^e, e t q u i D e u m sunt v i s u r i . O m n i s a u t c m , qui diligens e l sednlus e s l a u s c u k a l o r e l o q n i o r u m D e i , p o l i o r s i n visu d u c i t a u d i l u m . Y i c l i m a ? , qux i n a c t e n l u r ad a r a m d i v i n a m , ab b i s spii i l u a l i b u s scnsibus p e lenda3 s u n l i n o m n i natione ct gente, u l omncs decora m o i u m c o b o n e s i e n l u r v a r i c l a t e , eicuti monct % r a l i o , quae de a n i m a l i b u s b i c babetur. Illiuscemodi a n i i n a l i b u s abundabai e l quasi scatebal vas i l l u d P n l e u m e coelo d e m i s s u m , quod conspicatus est P e i r u s ; quo inonebatur, non de s o l i s a n i m a l i b u s i l l i s b r u t i s , quae i n vase continebantur, i s i a i n l c l l i g e n d a ; scA cain v i s i o u e m transferendam ad b o m i n ^ s , quos N u m e n per i l l a ostentabat. Quod vero m o r e s s u b a n i i n a l i b u s i n d c e l S c r i p i u r a sacra vet b i n c v i derc eBl, q u o d bypoc.rilas v o c a l lupos rapaces, obanibulanles amictos v c l l e r i b u s o v i i l i s . Eadein el Isaias praedixit, inquieus : c L u p i e l agni tiua pascent e l c . H o c q u i d e m v o l t i u n c sole c l a r i u s cst, duin i n E c c l e s i a a l u n l u r e l fuvenlur dtvinis o r a c u l i s p l u r i i n i e l moribtis d i v e r s i i n l e r se n i o r u l c s . Idtvn magis c n i t e b i l , u b i maguificenlia s i i p a l u s m i r a b i l i C h r i s l u s advcnerit j u d i c a l u i n vivos e l m o r l u o s . N a m htpi t u u c p o s i l a ferilate mansueecent. O r e s naturali suo l i m o r e cxploso c o n f i n n a b u n t u r e l aiiiniabun* t u r , ut j u c u n d e conyersentur c u m l u p i s . S u b idem temptis q u i l u e r i u l i m m u n d i i l l u v i c p e c c a l i , p u r i i i c a b u n l u r e l apparebunt raundiin conspeclu D o m i n i i n nova Jerusaletn. E t b o c p r o c u l d u b i o d e m o n s l r a i u r pcr i s l a v c r b a . c Benefac S i o n secundum b e n e p l a c i l u m t u u m , e l e x s l r u a n t u r m u r i J e r u s a l e m . T u n c a c r c p l a b i s s a c r i G c i u m jusiitiae o e l c . M i r u m e s t quod b i c docel de sacrificiis offcrendis, c u n i l a r a o n s u pra d i x e r i l : c S i foluisses v i c i i m a m , d e d i s s e i n : nec g r a i a t i b i fuerc bolocausta Alia igilur boc l o c o c o m m o n s l r a l s a c r i i i c i a , scilicet 327 n i o n e m , quae r e s p o n d c i beaiiesimae n i o r t i , quae per m a r i y rium oblingit.
l f f u 1 1 | g

V e n u n a n i m a l i a s i g n i f i c a n l genles c l populos, q u e m a d n i o d u m canie nota erat Chananeac m u l i e r i s , ui perbibet evangclica b i s t o r i a . Praclerca p a r d a l i s , l e s l e Daniele * , ostendebat A s e y r i o s , leo P e r s a a . Kt i n v c s l i g a r c nos oportet, quaenam a n i m a l i a admoveantur a r i s . F o r l a s s i s H l a a n i m a l i a , quibng l i l a t u r , fiiguificant i l l o s , de q u i b u s s c r i b i l P a u l u s : < V e l u t i excrementa m u n d i facti s u m u s , e l o m n i u m reje(laracnlum , a d exempluro S e r v a t o r i s , cujus Tibice sanati s u m u s . D o m i n u s c n i m tradidit s e m e l ipstr.n p r o p e c c a l i s n o s l r i s , e l ipse inQrrailates nostras accepit, e l morbos nnslros p o r l a v i t , ct propier nos g r a y i s s i m o s dolores p o r t u l i t . l l u i c succedentes a p o s l o l i , quae d e e r a n l affliclionibus C b r i g t i complent i n suib c o r p o r i b u s qtioruui quis ovig a u l a l i u d e x i g i i m e l u r a n i m a l , aoli Deo c o g n i l u m e l c o m p e r i u m e g l . S i a u l e i n quig e l i t e x q u i r e r c rationes i l l a r u m v i c l i i n a r u m , quae non loUe c o n c r c m a n l u r i n a l i a r i / sod c e d i u i l i n c i b u m oflerenlibus, a u d i a l loquentem C b r i s t u m e l r e m i n t e l l i g e t : c Niei m a n d u c a v e r u i s . c a r n c m , et b i b c r i i i s roeum s a n g u i n c m , non babetis f i u m i n vobisraelipsie N a m eadem r a n o n c , qua c a r n i b u s C b r i s t i , v e s c i m u r e l i a m n o s i r i s v i c t i m i s . C l e r u m quaestione digtiuio eaC, q u i liat q n u d c u m i n lege i n l e r d i c a t u r sanguinis e s u s , nunc C b r i s t u s p r e c i p i a t s u u m sanguinem esse b i b e n d : i m . A l meminisse DOS o p o r l c t c r u o r c m v i c l i m a r u m affundi, t a m arae v i c l i m a r u n i , quam ara guflin u n l o r u m . Q u i vero est l a p l s c o l l a l u g i n aidifichim a r a ; e l i l l u d d i t t c i u m s i l c o n g l r u c l u m ex lapidibug v i v i s , neccssario s i affundatur sanguis, cjus qtioque particeps c f l l c i l u r , Sanguinia et carnie differeiilia rapieuda e s l c x natura e s c u l e i i l o r u i i i er p o c u l e n l u r u m , ex q u i b u s I r a q u e conflantur. V i c t i m a s adduccre j u l i r l cog, q u i a d i d facindiim propria c u g i m l u r vohmtate. N u l l i viin facit. Ultronenra exgpcctai c u l l o r c m . N c c nog v i i i n p c l l i l ad s a c r i l i c a n d u u i . l i i i e r i m tamen cmuu5iidal e l e x o r n a l prajccpio e i lcge
v t

Prov. ix 17. P s a l . c n , ;' E c c l i . \ i . 20. ' ! Jo:m. , 1. . x, 11-1. aiib. vn. i : i " Ia:i. V M , 1 geqq. 1 C o r . i v , 13. " Joau. v i , o l .
t , , 5 1

1 9

1 1

, 7

I I C o r . u , 14,15. " P s a l . c x x x n , 1. 2 . Isa. L \ v , " P s a l . L , 20, 2 ! . " il.xri. i .

1 1

CW

COMMEiNTARlI LEVITICUM.
n i a i i s n c l i i d i i i e m , et

G98

t a c r i u V a n d i r i t u m . Nain d . r m o n l L t i s , nec Deo, c o n v e n i t praebere v i c l i m a s i m p u r a s , q i i i b u s p l a c a b a n l u r . Vei i i m Deus a n i m i s lioniintim i n s i i l l a t d i i p l i c e m vitai t a t i o n c m i n d u c i l , alteratn labernacula. morf i v . l e m . et p o r r o alteram s p i r i l u a l c m . citjtis r e i s i g n u m e s l fissura m i g u l a r u m . O d e s a i i i m a l i u m , quae ad aras I r u c i d a n l u r , i n d i c a i e l quasi d i g i i o i n o n s i r a i nos ex liac v i i a m i g r a r e in aeterna lem, A l in baec nun traneoendimiis i n l e r v e i U u veras m o r l i s , sed modo q u o d a m m i r a b i l i , q u i i m i l a t u r iu h o i saeculo, reperies mortein vel v t l a m nec i n l e r bona vel m a l a p o n i , sed rocdiam

i n coslcete I r a u s v o l a i n u s r e g n t i m . N a m s i sequa m c n l e consideres v c l v i t a m v e l m o r l e m h o i n i n u m sequi c o u d i t i o -

n e m . S i Deus i m p e r a v i t , i t l i p s i t m i n o l a m i i v i c t i m a s , ne eis h o n o r a r e n t daemones, q u i i i l q u o d v i i l i nias n i a c l a r u n t ante datam legem A b r a b a m , N o a c b u s e l A b e l ? Reus baee o m n i a praenoverat. Q u i a v e r o super eisdem rebus legein p r o m u l g a l u r u s e s s e l , p i i s c i s p a l i i b u s p e r m i s i l haud g r a v a l i m s a c r i f i c a n d i le c o n r i l u m , u l landem Israeliiae e x i s l i i n a r c n t se a patrlbus accepisse e u m d e m , ncc a Ifleo. Q u o d ?ero partim Jeleclent Deuin viclimae m u l l i s ex Scriptura? Iocis c o l l i g i p o t e s l . E i i a m E s e c h i e l a l t : V i d i s p u r c a l a m ct s o r d i d a t a m i n sanguine t u o ; e l d i x i ad le : V i v e iu sanguinibus luis Docent i n l e r

r a i l e r a victimie n o s t r i esse officii, u l s i n g u l i suas aiiimas iiicendant et q u a s i mtuiiis olTeraut c l c o n s e r r e n t l>eo; v e r u m l a m e n s c c u n d u m i i i e i i s u r a m , quas c u i l i b e i e s l d a t a , e l u l s i n g u l i s d i v i n j t u s est a l i r i b b l u m . c e n i m s i c , a l i u s p o r r o s i c , p r o p r i i i m a Dco babcns d o n u m . M a g n i t i i d o a n i m a l i u m , qtiae i i n m o l a n l u r , o o r u n i q u e , q u o a d f o r i n a m , v a r i o l a s , d e c l a r a l maxitue ciijusque offerenlium a n i m u m ut s i l erga S i q u i s niagno a n i u i o f u e r i t e t *a!et, c o n i p a r a l u r o v i ,

fleum.

foriis,

o s l c n d i l u r por v i t u l u m ; si quis fuerit p u s i l l a n i i n i s e l m i n u s robore

(99) ^

Q u i b o l o c a u s l i s h o n o r a l D e u m , i n d i c a l se l o t u m eese d c v o l u m et quidquam propter videmus c o n s e c r a l u i n D o m i n o , nec mundi contagio. sacerdolum munera , sibi Quaqutbue r e i esse c u m

. .

placanl N u m e n , similaginea incendi toia. P o r m a a u l e m scu m o d u s sacrificii l a l i s s i t . c M a s c u l u s e l q u i d e m o m n i v i i i o carens m a c l c t u r D o m i n o . N a m sancti quodamroodo conformes sunt Deo, ", , . , ) $.
n a

A l mascultis i m p r i m i s c o n g r u i l supreino G u b e r i o i j n m n i u m . M a s c u l u s c n i m repraesenial r e g i a m p o l c s t a t c m , q u a m Deus in ou.nes, q i i a l e n u s nioderatur, b a b e l . Irreprehen$ibUis, elc, 32S omnia

q u i a i u Detim n u l l a c a d i l c n l p a . Cbristus aulem esl mascuhis ille omui v a o a n s ^ p a e l v i i i o non s o l n m divinae naturae r e p e c t u , scd

e i i a m bumanaa natura? i n t u i l u . S i c corporafiter et s p i r i l u a l i l e r o m n i v i l i o e l c u l p a c a r c i , merumquc i n mnnes habct i i n p e r i u m . A d hunc m o d u m itibil e n c r v a t i e l ciTcininali i n bis deprebendi o p o r l c t , q u i ejus d o g m a l a sectantur e l venerautur. V i r i l i a i i i i n o pracilili s i n l o p o r t e t : seque inculpatos prnestenl q i i a l c i m s bmnaua fragiliias concedit. Q u a p r o p i e r canit David : c J u d i c a nie, Domiite, scctindum j u s t i l i a m meam, e l e i c u n d m n i n n o c e n l i a m , qu;e in mc c s i
, v

. D e f e r l u r autem

s a c r i f i c i m n ad j u i u a s

labernacult. Nam

p t i f e c t i o n e m c o n s c q u i m u r i n unica et sola Dei E c c l c s i a C b r i s t o vero sacerdote nos offerenle P a l r i , per qnem C b r i s t u m i n banc g r a l i a m a d d u c l i s u m u s . Naui c u m s i l prajcurgor, liic p e r a g u n t u r , quasi e i e m p l a r ad quod v i t a m suam e n i m se renunliasse u i u n d o , p e n i l u s q u e , quoad sc esse i r r e p r c b e n s i b i l e m a d i l u m ad i n t e i i o i a nobis paravit n o v u m . E l i m p o n e l l u a n u m , ait, id e s i , pro se adducet eam b o s l i a m , ut q u i liabeai ea q u * i n s l i l i i a t , c l pie sancteque v i i a m exigat. O s i e n d i t iimndi, qiiein e x a g i l a l d i a b o l u s , mortuMin. Nec ralione opera

instar pecudis, quae i m m o l a l u r , et peccati n o n p a r l i c e p s e s l q u o d

c.ircat : sed t e s l a l u r se esse a peccato i i n m u n e m s e c u n d u m d i v i n a m ganclitateni. U o c qtiidcm g r a t i s s i IIMIII! s p e c l a c u l u m cst Deo. Q u a p r o p l c r i n textu p o n i l u r : c G o r a m Dofniito. S i q i i i d e i n preLiosa est r.:ors sanctorum la cousecrctur ejus i n c o n s p e c i u ejus
, s

. l l a do C b r i s t o verba facicns P a u l u s , i n q n i l : < Q u i peccata autcm aspersns ara?. P e l l i s d i r i p i l u r . i i i e m b r u m ejus, q u i dedicatus

n o i i a o b t u l i l in c o r p o r e suo super l i g n o , ut l i b e r a l i p e c c a l i s , juslilise n u n c v i v a i n u s " . Q u o d e i d c v o v c a l n r D c o , satis a r g u m e n l i c s l sanguie

O s t e n d i l u r e n i m nos essc nudos, e i q u i d q u i d in nobis fueril sub d i v u m p r o t r a l i o n d u m c s l . Praeterea v u l i m a concidilur in membra. Nam diligcnter inspicilur unumquodque rr .m, c u i o:nnia s u n l nuda et aperla esi Deo, a sermone D c i , q u i p e r l i n g i l usque ad d i v i s i o n c m aninia et s p i r i l u s , c o n i p a g i n u m e l m c d u l l a V i s c e r a e i pedes a b l u u n t u r a q u a ; q u i a isuc sordes n a t t i r a l i l e r niuiido d e g t u i l , paulo p i n g u i o r c i n utpotc corporibtis velati. 84'qnuiitur corptis gnMicant b u m a i i u m . S i q u i d c i n e x c r e m e n l a n a l u r a l i r a l i o i i e c o m i i a u t i i r a l i m e n t a . CaTnes s i c l sancta esse a d v o r t i t u r . C a p u l signutu c s i m c n i i s , qiiain e v i d e n l e r d c r o o n " 5ysi Psal. r ^ v , 1 5 . NOI / E . afi^aiv,
, e

s a n d o r m i i v i l a m , quarn i u boc

C;tUTum ca v i l a bonesla
1 1

Ezecb. xvi, 6 .

, v

Psal. ,

Imo, 1 P o l r . n , 2 4 .

" Hebr. iv, 1 2 .

[\)0) /, oov *., . ; .

639

PROCOPIf G A Z ^ i s.rculo floreinus,

700 osiciidiinl in

s l r a i . C o g i i a t i o n c s c o m m o n s t r a n l i u t e s l i n a . V i i a m p r a c i i c a n i , q u a i n hoc pedes. V i c e r a et pedes Cbiisti nobis e l u a n l i i r . S i q u i d e i n C l i i i s l u s J a v i t pcdes s u o r u u i i n u n d i s in.us erat, i l l a i n i i n d i l i e . In odorem bonm fragranlicc Domino, e l c . [ , 1 9 . ] S i pielatem amplexus fueris, sine qua p<uulus i n g r a t a cl feiida pulidaqtie adolenlur. sunl D o m i n o c a d a v c r a , quae p r o : ln odorem a i a H i n c quidam

n u i l a m d e s i d c r a n l p u r i l i c a l i o n e m . N o b i s vero nctesse e s l , u i illa

d i s c i p u l o r u m , a i i p s c non opns babebat, u l q u i ,- , \ , , *

. " , " \ , o l ~ .

bonat [ragranlia*, e t c , i i U e r p r e l a t i s u n l : Ut $inl grala acceptaque in conspectu Dei. Et mactabunt ipsam in latere altaris versus septenlrionetn coram Domino, etc. [11.] Saepius m e n t i o n e m facit e l a d m o d u m f a m i l i a r i t e r Deus b o v i s , cujus usus in V i t u l u s praeierea agricuhura pluiimus vishur, Hinc propter doctoies divinam n l in quo aulcui dld i v i n i v e r b i ssepissime boves appellat, eosqtie bobus t r i l u r a n t i b i i s confert, leste P a t i l o , q n i ait B o v i t r i l u . a n l i non obligabis os nulla l i c e n t i a Jeremias, citur, O v c m mactandam esse v e r s i i s s e p l e n l i i o n e m , e l c . , & m m m i n i docet C b r i s l u m e g r c s s u r u m Jerusalem et e x l r a eam urbem ex oppido p a s c e n d u m , donoc o p p i d u m cuin ^ ( ) , ?fuerit bene saginalus lyptis esl C b r i s l i ad rjus i n bumano c o r p o r e p i n g t i e d i n e m . Ovis vero i n conspectuiii dat C b r i s t i m a u s t i e t u d i n e m , i r . Proinde d i c i l u r : Ut ovis duclus esl Dominus aguum ut ostcnderet se esse l y p u m C h r i s i i , d i c i l sc essc placidum Quod

caedem . Insuper

(2)

?) ^ , , , " (3). > . ovis sacri* \ ;

s a g i n e i u r , et deinde m a c t e l u r ceu p i n g u i s ovis itt oppido J e r u s a l e m . N a m J e r u s a l e m rnagis c o n v c r s u m sit i n m e r i d i c m ex adverso b a b e l s e p t c n l r i o i i a l e m plagam, q u e m a d m o d u i A s c r i -

p l u m est : M o n i e s S i o n , l a l e r a B o r e s e " . E a d e n i de m e m b i u r i i i u d i v i s i o n e v i l a l i ac de flcio d i c i p o s s u n t . A d eum m o d m n descendeniis, mcnsa p r o p o s i l i o n i s , 329 c n i i n c n i u b c b a i i l panes, q u i l y p u s e r a n i

panis e coelo

c o l l o c a l a est, u l vergat i n s e p t e i i l r i o n a l c m r e g i o n e m : q u i sane l y p u s l u c u l o n l c r e d o intendens d i x i t M o s i : c F a c i a i n t r a c l u , dc q u i b u s l o oricntalis plaga

1

c u i l D c u u i ab i n i l i o p r a d i x i s s e g e n l i u m v o c a i i o n e i n . I l u c m e m i s aciom nrera geules sila? f n e r u n l , respectu

te et d o m u m p a t r i s t u i i n geniem m a g n a m * . Caeteiuin reipsa p l u r a praeslilit q u a m p r o m i s i l . N a i n i n i i u b a b i l o Jerusalein o p p i d i , i u septentrionali sunt dc o v i l i isto q u i u i r C b r i s t u s : c E t alias oves babeo, quae 11011 Praelcrea

opposila c s i J e r u s a l . m o p p i d o . Sed non licebat sacriAcare verso v u l t u i n o i i e n l e m . N a m S a n c t a sai.ctor n m s i l a c r a n l v c r s u s o c c a s u r a . Q u i igUur se v e i t i t o r i e n t o m quod q n i d e i u ma!a. Si aulem volalilibus, e l c . usque ad b u n c l o c u m : Odor bonei '{ragrantm Domino, etc. [14-17.] U t J u d x o s p r o m p i i o r e s r e d d a l ad p i e t a l i s s l u d i a n i i n o r i b u s h o s t i i s l i l a n d u m praBcipil. E l e g i l autcm cx a v i u m genere m o d e s l i o r e s e i l c m p e r a n l i o r e s aves, scilicet t u r l u r e i n e l pullos c o l u m b i n o s p r o p i e r \ U ; B i n n o c e u l i a m . Q u i a p r d p l e r l e n e r i o r e m aetatulam inbabiles sunt ad v e n c r e m , quod q u i d e m eiiain c o n t i ncnliiS a i g u u i c i i t i u n e s l . Ilaec >ero v o l a l i l i a nobis i n meraoriam r e d i g u n l G b r i s l u i n . fpsus e n i m e s l l u r l u r , quae u n i v e r s u m o r b e m sua voce c o m p l e v i l , s i c u l i l e g i l u r i n C a n l i c i s c a n l i c o r u i i i : Y o x l u r l u r i s a u d i l a e s l in terra n o s l r a . Ipsus q u o q u e est i n n o x i a e l m a u s u c t i s s i m a c o l u m b a s e c u n d u m i l l u d prol o q u i u i n : < D i s c i l e a m e , q u i a placidus ( s i v c m i l i s s u m ) , e l b u m i l i s corde * . Tales s u n l et s a n c l i , dicentes : L i n g u a inea m e d i l a b i i u r j u s l i t i a m , et l o l o die l a u d e m l u a m
M t v

S a n c i i s s a n c l o r u m terguni o b x c r l i t , esl, ut s i l i m i n d i u n deflagrant

p a u i n i d e c o r u i u et b o n e s l u i n e r a l . F o r i a s s i s a l l e g o r i c e b i c loctis c a p i e n d c s csse s e p l c n t r i o n i , cx q u o o m n i a i n buuc

sensus, o p p i d u m J e r u s a l c m o p p o s i l u m

; et v o l c n l i b u s casdere d e x -

i r a m p r x b e n t s i n i s l r a m q u o q u e ; si q u i s ipsos a d e g e r i l ad m i l l i a r e u n n m , a b e u n l c u m i l l o d u o . A d ba?c p o n u n l c a p u l c o n i u s u m i n arain D o m i n i . S i q u i d e m b o v i s e l o v i s c a p u t e t pinguedo c o m m i l t . t u r a l t a r i . C a H e r u m quajcunque i n uobis pars p r i n c i p a l i s s i m a est et r e l i q u i s i m p e r i l a l , ea v e l i m p r i m i s dcdicanda e s l Deo. N a m cugitaliones j u s t o r u m s u u l j u d i c i a eancia p e r b i b e l u r , ut pcrbibet sanguis a t l a r i
1 1

: et p i n g u c d o , qua3 v i r l u t i s typus est, n a s c i i u r ex

o p l i m o , q u o p a s c i m u r , a l i m e n l o . P i n g u e d o s i q u i d c m eiieclus e s l o p t i u i i a l i m e i i l i . H o r u m i g i l u r vi(a e l i a m affusus.

u

" 1 C o r . i x , 9. U a . u n , 7. J e r e i n . x i , 19. P s a l . XLVM . . " E x o d . x x x n , 10. * C a n t . , 1 2 . M a i l b . x i , 2 9 . P s a l . i x x , 2 4 . P i o v . x u , 5.

3 i T

J o a n . x , 1(3.

NOT^:. (1) . . . (?) *.. , , /-. h .

(>) . . . . 'IVJ . -., . . . 2 :. ;i(2.

701

COMiJENTArJI I N LEViTlCUtf.

702

Kttl (4) - Et aufcret vesiculam gulluris cum plumis, el ?< projicict prope altare ad orientalcm p'agam t?t /oco, . io quo ci.icres effundi solent, ele. [10. | Quae reji ^ ^ , ' \ . %, ' , " , ov, \ cienda e r a n l teinere vult a b j i r i , sed p r e c i p i l ea p o r r i c i c r i d a quxdaro ma avium praeripiat. signa, in locum quemdam nou id, ut peculiarem cerla peculiarilcr alimcntum a l q u e h u i c rei d e s l i n a l u m . Illa autem sunt ista a n i i n a l i a est ad

propier se, sed propter a l i a essc c r e a t a . Nam s t r u comparata l l a n c i n sua versione a p p e l l a l A q u i l a

. , ' , * . * $ % \ , \ ^ $

tdenlem; Sepluaginta i n l e r p r e t a l i s u n l , vesiculam in gutlure emineniem, qum capit etcas. Plumse a d ditae sunt aviuin c o r p u s c u l i s loco v e l a m e n l i . In hac conditione sunt b r u l a a n i m a l i a , qurc non p r i n c i p a liter propler tus a d d i c e l u r se, sed p r o p l e r hominem condita

$. , \ & s u n l . Haec p e n i t u s a b o l e b u n l u r , quando honio l o \ . i . i b p r n a c u l a . Idem sacrificaitdi r i l u s indicat i l l o s , simt nubis videmur j i c e i e snpeiflua, quai v o l n p l a l i s rionerabimur. Nunc cnim vesicula neccssaria cst. D o m i n o , e l proficiscetur i l l i s in futuro avibus i n aelerna abpenilns gullurs qui divinam nieditenliir conlinentiam, autnu quemadmoduin prorsus

i r r i t a m c n l a . Superflnis netessaria,

saeniO

plunia; et

Confringelque ascelias ejus, et non secabii, e l c .

[I, 17.) N o n secanlur e l d i v i d u n l u r v o l a l i l i a . Sunt e n i m typus i l l o r u m , q u i ad i p s u m e v o l a r u n l D e u n i . S i c nec A b r a h a m d i s s e c u i l a v i c u l a s .

), . \ .

Qtiod vero i n f r i n g u n l m , l y p u s est ne a l l u m sapiamus, v e r u m htimilia s c c t e m u r deposilo fastu et i n a n i a r r o g a n l i a . T a l i s n u l l a m recipit d i v i s i o n e m , ut qui non d i v i d a t n r c u m m u n d i c u r i s et n e g o l i i s . Q n i e n i i n n i a t r i m o n i i copula tenetur, i s , ut docct P a u l u s * , d i v i s n s e s l . Qui praediti fuerint istis v i r t u t i b u s , quaa 330 dedimus, o m n i b u s , revera c o n s e c r a t i sunt Deo et P a t i i i n odorem bonae fragranliae. magnitudine Si aulem anima obtuierit muttus sacrificium, e i c . [II, l . J V c r a pielas n o n i n d i c a t u r ex
e

mtinerum. O m n i b u s patei e l ( V j l i g pietalis v i a . N a m : c Praeceptum tuum l a i u m esi n i i n i s " . Q u i parvis i n d i c i i s signiflcalionen) v e r piuiatis f a c i l , n i b i ! diflert ab eo, q u i m a x i m i g m u n e r i b u s suam pielaiem c o n u n o n s t r a i . A n i m a m eniin e x p e i i i Deus, licet s i l obscura et prorsus i g n o b i l i s . N a m b a u d e s l personai i u n acccptor, q u i d i c i t : c Oiniies animui nieae s u n l " . C x l e r u m sub s i m i l a o s l e q i a v i l v a r i o s i n o d o s , quibiig quis possit se coosecrare D e o . Similae, anlequam i n c e n d a t u r , infundi oleum jubet, eamdem tbure o n s p e r g i pra3cipit. V i l a n i repra36enlal s i i n u a . O l e u m l y p u s e s l laetiliae, q u a m ex d i v i n a h a u r i m u s is n;aximopere e n i l a l u r , ne i n f r i n g a l i i r i a b o r i b u s ,
u

spe.

T m i s s i g n u m e s l bonas fragranliae, quam fundunt bona opera. Q u i c u n q u c v i l a m suam d e d i c a v i l C b r i s l o , q u i p r o p l e r v i r l u i e i n s u n l capessendi. P a u l u s e i e n i i n nos c o b o r i a l u r , dicens c : N e m u n n u r a v e r i l i s . O b l a i i o n i , qua? Ihure c o n s i e r n i l i i r : e l o b l a i i o n i , q u ex sartagine e i de crallicula petitnr adjecil o l e u m , quae rea s i g n u m e s l c i t i ct c x p e d i l i alacrisqne ad l)eum accessus. N a m facies e x b i l a r a l u r oleo. F e n n e n l o carent e l c o n c o q u u n l u r e l f r i g u n l u r i n s a r l a Kn\ t sint symbolum a n i m i sinceri fiaudisque n e s c i i . A d e u n t e s autein ad P a t r e m opera C h r i s l i v e i i sacerdoiis i m p e l r a m u s u l sua merooria nos dignos censcat. F o r n a x , i g n i s , c r a l i c u l a , et ut i l l a c o n l e l a n l u r m o l e n d i n o , e i c . S.itis nianifesla sigua sunt c o n l r i t i o n i s et l a b o r i s , d u m p r o b a m u r quasi per i g n e m . Inquit e n i m S c r i p t u r a : c Incenderunt nos u l conflalores a r g e n l u i n " . Pra?terea legilur in Scriptura sacra : c C o r c o n l r i i u m et h u m i l i a i u m Deus non c o n l c m n e s " , Q u i i n hunc moduin deqerlant s p a r g u n i , quasi i n f o m a c e i n c o n j e c i i , de se bonos odores : e l q u a s i oleo d i v i n i S p i r i t u s gratia c o n s p i c i u n t u r d c l i b u l i . Q i i d a m d i c u n l D e u m , ut non n i b i l deliniat p a n p e r e s , e x i l i a ista s a c r i l i c i o r u r o appellalione tbgnari. a u l e m sunt spicae, q u e m a n i b u s d e c e r p u i i l u r de m a l u r e s c e n t i b u s itioiiitiiur. arislis, el com-

\
* . , \ > / .

Non offeretis (ermentatum* Nullum enim vel frnmentum vel mel offeretis, e i c . probibet anliquam raaliliam [11.] H i s c e verbi el voluptalcm. Vel

. " , * 1 C o r . v n , 5 3 . ^ P s a l . L , 19. * P s a l . c x v i u , 9G.

9

nominat fermentum inveteratutn v i l i o r u m seu m a l i * 1 C o r . x , 10.

M

"

Ezecb. x v m , 4.

P s a i . LXIT, 1 0 .

(4j

. . .

703

PROCGPII GAZJSl

701

s i u i l i u m . N a m reperiraus e i i a m l o n u r a fermentum, ; ' ^ 6i6dvac . quod se d a t u r a m polliceut simpticibus ct bonis \ , , sapienliaB o r a l i o . Uiiuui Duplex qiioque iiivenitur inel. , c , ** , , , , , . ^ , . frumenium et o l e i u n . l a m e n offeruntur reprobum sivc m a h i i i i agnoscilur, quale malse. M e l s i merelricis". fnmulicris

i l l u d e s l : c Ne ausculles m n l i e r i quide u s t i l l a l de labiis Boiiini sicuti diiiiur : c Ede V H S . n l dulccdinein Mimia nen

e s l a l l e r u m , quod dulcedinem a p p o r l a l , mcl, fili. B o n u s e n i m est Irabai gutlur t u u m

4

\ , -

. Yesiculi

ba?c lex admiuil,

ul primilias,

n d o i e i n bonai fragranlise Deo. N a m veisutia? nunquam i n t c r bona c o m m e m o r a i i l u r . Y i r l t t s v e r o in siropHcitale c o n s i s l i i . P r o i n d c a d m i r a i i o n e diguus e r a l J a c o b u s , q u i s i m p l i c i t a i i s e l s i n c e r i l a l i s l a u d e m invenerat d o n i i niorando. Ktiaui ad aposlolos d i c i l u r : Estotc p r u d e n l e s ut serpentes, e l s i m p l i c e s ut columbaj . CaMertiai w m p l i c i l a s et s i n c e r i i a s p l u r i s quam prudentia iit apud D e u m . A l versulia? i n l e r d u m e x p e d i u n l i l l i s , qui :j>oslolico inuncre funguntur. N a m his i n t e r d u m ususest m a g n u s P a u l u s , p e r i c u l a , quai i n s i d i a t o r e s i n l e i i s a b a i i l , c a l l i d e subierfugiens. l l l a astutia c o n m i e n d a t u r , noii Uimcu p e r l i i i e l ad odorem bona; f i a graniix.
M

M c l significet c a r n a l c m vulup.atem, qttae q u i d e m fci non s u b d i l u r l e g i , prorsus abjicienda est : sin vero inter Jegura l i m i l c s , s i c u l i p o s i u l a t l e g i i i i m m i inalrimonium, grnnliae, v^rilis c a r n i s d e l e c l a i i o se c o n l i i i e a l , non virginitaa el r e p i o b a i u r : nun tauien facit ad o d o r e i u honas fraDomino , quQmadinodum < o n t i n c n t i a , P a u l u s enini i n q u i l : i N c defiaudael

, ,
1

',

, , ' ;, . \ , ,

, < , , ' ,

. > 1\ si sic ma-

vos i n v i c e m " . > Deinde i l l i c o s u b j u n g i l :

. parcons vobis, tion s c c u n d u m praeccptum * \ Oe virgine l a b a verba f a c i t : Beatior e s l , neai .

k 9

IIUJC dico p r o p l e r i n l e m p e r a u i i a i i i v i s l r a m ,

A t sal q u i siypticam v i r i u l e m h a b c l , e l c o n t r a r i u s est m e l l i , jubettir addi s a c n Q c i i s . S a l symboiuu* r s i p r u d c n i u e , qua3 r e s i r i n g i l c l exsiccat v o l u p i a l c m P i i m n m ipsa v e r b a sunt e t a m i n a n d a , quas i n unum deomsed nec fluxam. Quapropler Paulus
0

v u l i u l sermo noslci-

s i l conditus sale. S i c apostolis i u q u i l S c r v a t o r : Vos e s l i s sal l e n a c ' . >. , , . , \ bunc m o d u m b a b c u l : c E t f e c e r i n l igitur pe< c a v i t , b i c e s l

iiibus praeceplis D j m i n i , quod non i l e r i d e b e l . S i tonor verborum ,

i i i i b i v i d e n i u r in bunc m o d u m disliiigucnda et p r o - ^ . iiunlianda : < Aniina sipeccaveiit inconsullo, , & . , lcgis fecerit de o n n i b u s praeceptis D o m i u i , quod faciendum e s i . S i n autem volueris natiiram l^gis tpeculari , qua3 non forlassis a l i q u a p r x c e p t a o c c u r r e n t , e x s e c u l i o n i mandanda sunt. Q u a p r o p t c r
9 1

, \

. *

i n q u i l E x e c b i e l : cDedi vobis praicepU n o n bona, c i mandala i n q u i b u s non vivcnt . Sed qua3 s i i n l iu tam alla? L i u e r a , quae o c c i d i l , l e s l a m e n t u m i n o r l i s l i l l e r i s , et m i n i s t e r i u m m o r l i s . U l r a q u e vero Alterum fucrit.

, , . " . 1

, , .

* , , \ \

littera q u a m s p i r i t u s s u b e a d e m proferuntur voce. ilaque fugicndnm, e i alterum facieudmn Iloc vel ex v e l e r i palet l e s l a u i c n l o , ubi

, * ^ \ . siimilacra Ghcrubin. qiwdam vcl effi ci A b Bfose forntalns

sacerdotes S a b b a i u m profananl duui i n co c i r c u i n negligilur l c x , dum sacerdoles o p e r a n l u r v u l g u s -

c i d u n l infanlcs forlc. P a r l i m i g i t u r s c r v a t u r , p a r l i m D , \ , \ que ferialur. SiuiliU;r David v c s c i l u r panibus propositionis. Vrxicrea fuere iu lahern-icuto l e s l i i n a u i i , ei i n ' ' efficius e s t x n o u s sorpens. vis;e siiuL imagiiics

^aitb

x, ! C .

"

| C a r . v u , 3.

* i b i d . C

i 9

it.td. 4 0 .

M a t i b . v, 13.

' E / . n - b . xx, 2.:i.

75 331

C O M M E . N T A R I I L E V 1 T I G U M . A n i i n a i g i t u r ilfa dicitur r e l i g i o i u s id o b s e r v a l , qood noii o b s e r v a n d u i c

705 incansuUo, vel est.

3 ' dulem fnerit $acrifi.%um aalntis muuus ejus, etc.

i n a u c r v o l u i i i a l c r o do.linquere, cuui sub p n t l e x t u

O p n s i g i l u r b a b e t b o s t i a , cijus ihlerventti p e c i a i i tffr.iam i m p p l r e l . Jlli n o n opus e s l bostia, q u i cotisutio q u i d f a c i l , s i c u i i P a u l u s , q u i f a c l u s e s l J u d x u s m Juda?os l u c r i f a c e r e l , et c i r c u m c i d i l T i m o i b e u m . , & ; , , , \ , . * \ , !

1

Veruin salulares

bostiac,

quas quidam

dixere

p a c i i i c a s , bifariam d i v i d u n t u r : q u a c d a m i m m o l a n l a d l a u d a u d u m D e u i n , q u o d salulem p r a j s l i l i i : quacdam eo tendunt ut g r a l i l u d i n c m d e c l a r c n l Domino ob aaluiem quainiuobis v o b n s nnperiitus est, qucmad* moduniinseqiicntibiisfusius istaexplicabunlur.Cum vero illae bostiaeudu oveantur a r i s propter salutem e l bona p a c e n q u e , quae nobis l a r g i l u r D e u s , n i c m i lierhuus d e l c r i o r i s ea c o n d i l i o n i s c s s e , q u a i n b o l c r a u s l a . N a m illae p a r l i c u l a r e m sint quamdamnec bolocauaii

, ' -

. ", ^ \ , * \ . \ \ . propler eliam

, \ , eon< r e n i a n l u r

universalemboiuinisconsecralionenidcnoiant. Qua: pr&lcrea supia

feinellae, qua? i n c a n e r i s r*jic i u t u r , b o c loco m a c i a n l u r

primiliae i l l a r u m b o s i i a r u m . S i c patei ex hoc l y p o , i l l o s , qui non l o t i s u u l d c d i c a l i Deo, uto.

o f l e r r i a consecrari Deo per i s l o s , q u i t o i i , q u a n l i q u a n i i suirt, d c v o l i e l d e d i l i s u i . l Dco : oxcellenler a u l c m p c r C b r i s l i oblationem p r o r s u s offerimur

Ad<!obalur sacrificio sevum per v e n t r e i i i d i s p e r s u m , qitod q u i d e m v a l e t y d i n e m e l r o b u r mentis eignificaI a l . IIuc accedebal v i s c e r u m p i i g n r d o , qna doceniur ineiiieni ipsam s p i r i l u s p i n g u c d i n e deeenter maeer a i i . Qirapropter ea rcs p o r r i g i l u r ad odorem bonae fragrautia*. A u f e r t u r quoque pinguedo, qure i n fcmoribus residet qua re c o i n p l e c i i i u r omnem v i r l d l e m , q t w a d j u v a t b o m i n i s crealtone. A d i m u n t u r e l r e n e , significantes menlis v i m qaa d i s c e r n i t b o i i u m a m a l o . Taleg e n i m e u n l et renes, q u i scceruunt s u p e r flaos bumores a apermale, qood ulile e s l a d procreandum b o m i i i e m . IIuc d i r i g i pmcst l e s i i m o n i u m P a u l i d i c e i u i s : O i n n i a p r o b a i e , quod bonuin e s l lenete S a n c t i e l e n i m sunt probati t r a p e z i t e . I l l n d i p s u m i i i d i c a n s D a v i d , a i l : t T u possedisli renes nieos, Domine . H e p a l i s v e s i c u l a c u p i d i i a t i s sufnmitalem, vel p e l i u s l o i a m signiQcal sectindum i l l u m , q u i i n P s a l i n i s d i x i t : C o r a m ie e s l o m n i s c u p i d i i a s m e a \ A n i n i a l i u m i r e s species, qitse iiiiinolantur Ueo, designanl e o n i r o , q u i r e m ftacram f a c i u n l , i i i c r e m e n l a p r i m a , m e d i a e i u l l i i n a , sccundum r a i i o n c m lerra?,qua; m i n c c e j i l u p i u r o , n u u c s e x a g e c u p l u m nunc Irigecuplum fruclum p r o f c n . Anima $i peccaverU coram Domino incon&ullo, etc. N o l a n d i i m e x i s t i i n o , quod S. riptura vocat peccaia etiaui i l l a , qua2 i n c o n s u i l o e t i g n o r a n l e r d c l i i i q a i i n n s . Peccatum iiiconsuUu c o m m i s s u m e s ( , q u o d quis p u l a i n o n lale essc. T a l e e r a l S i u l i d e l i c i u m , cnni jejtiniuin i m p c r a s s c l . C b r i s t i aulem lypus c s l v i i u l u s i r r e p r e b e n s i b i l i s . S i q u i d e m C b r i s t u s culpa esi vacmis o m n i . I n quo princeps bujus i n u n d i n i b i l i n v c n i l . l l i c i r o m o l a i u est, ut expiaret s a c c r d o t i s e i p o p u l i d e l i c l a : ct ut exsolverel p a r v a e l magna p e c c a i , e l ut Ecclesiaj d l i c t a l o l l c r e t . Quapropter a d d u c i l u r ad o s i i n i n t a b e r u a c u l i . Pra?lerea C h r i s t u s ingrcssus 332 Saucia s a n c t o n i m p e r s u u m s a n g u i n e m , palefacit o m n i b u s , q u i i n hociiiundoaetaleiii a g h i m s , j a i m a m , per q u a m introeanms i n sempilerna gaudia. Seplies aspergUur sanguis.qiAi re s i g n i l i c a l u r penilus a peccatoru.n labe csse rcpurgalos vere pios, et ^isti a C b n s l o i n conspccluin D e i . Haud d i s s i m i l i raiione illo c r u o r e c o u s p e r guntur cornua a l l a r i s ex adverso arca?, unde se videndum e x h i b e b a l Dcus. N a m P a i c r pacaius per m o r l e u F i l i i , eum cen g r a i i s s i m u m r x i i p i e b a l odorem. Sifjuidembenigno v u l i u . q u c m a d u i o d u i u s a c r i f i c i u m A b e l i , a s p ^ x i l s a c r i f i c i u m F i l i i . A r a vero i n t e r caiiera c l i a u i bonai fragranliai i n d i c i u i n c s l . P i w i e r e a egressu* p o r l a p r o nobis u U i m u m e u s l i n u i t s u p p l i c i u m , s i c u t i lestalur P a u i u s , tlicens : Sancliflcans semelipj-um^isifecoiisccraiis. Hujus v o c a b u l i s i g n i l i c a l i o uiagis e l u c e s c i l ex i l l u Scrinluras eloquio : L a q u e u s e s l v i r o , si praecipitanler q u i d de suo s a n c l i f i c a v e r i l . U n u s scilicet C b r i s t u s pro u o b i s o m n i b u s m o r l c m perpeesus e s l , queinadmoduin evidenler d o c e l S c r i p i u r a , m ues, q u i nuuc v i i a f r u i m u r , non nobis, sed C b r i s l o , q u i pro nobis n i o r l i s d i s c r i m e n a d i i l e l r e s u r r c x i l , vivamus Virttiies \ i n C b r i s l o suut, f u h d u n l s u a v i s s i i n u m o d o r e m , ut a d i n o n e u l i n t e s t i u a , qu.c i n v c n i r a o c c u l t a . n u r si. f l i v i r l u s i n n i c u l e .
e l e

, ,

I n l c r i i n diligenter attende, an S c r t p l u r sacrae proprielas Terre p o s s i l , u l ponlif.-x dicalup pei:care quidem ille, qui peccatum
f

. \ , , \

q u i i n setnelipsum t r a n s m o T i l peccata p o p u l i , s i non noveral,

:

pro

, ? , \ ^ ,- * \ . , V T h ^ s . v, 2 t . P s a l . c * x v m , 13. : . v, 41. P b i l i p p . , 7.
7 u r v

vobis pcccalum fecit nivil

,

. Q u i o m n i v i r t u i e , qnagi ex natollerct, c l It. infirniilalca

qiioddaui copia? cornu affluebat, semc!ip<um , 1 peccala nostra 10. * I l e b r . x m

Psal. xxxvn,

1 Tb?ss. v, 10.

707

"

PROCOPIl GAZ/EI

703

noslras p o r l a r c t . P r o i n d e a nobis potest a c c i p i , u l \ * fons abnmlans, et i l e r u m quasi e x i n a n i t u s et v a cuefactus. V i i u l u m imraolavit, cura c o r p u s s u u m l e r r e u u n i , ab o m n i p e c c a l i m a c u l a p u r u m (conceptus naniquc f u i l l u l i t . Capiti Si . , .

de S p i r i t u sancto, ut d e c l a r a i u r per d i c t i o n e m , irrepreliensibilis), i n c r u c i s ara ob*

iinposutt m a n u m , ut tolleret populi peccatum, quod iu i p s u m erat dcrivaturo.

autem universu* ccctusfiliorumhrael, e l c . Ignorantia i n i e l l i g i l u r legis. A u l si forte q u i s majore f u e r i l i n legcro c o m m i l l e r e . Q u a p r o p l e r v o c i f e r a i u r David : Ne n i e n i i n e r i s

n

v i adaclus

pcccatorum

j u v e n t u l i s meae, e l ab i g n o r a n l i a mea a b s o l v e m e . i S i i i i i l i i e r et Job incusat benignum D e u m , inferendo Quare non i n d u x i s l i o b l i v i o n e m i n k j u i l a t i s iea?i et a i t u l i s l i purificalionein peccali mei ? > O i n n i s synagoga Judaiorum ignoranter d e i i q n i t , clamans : C r u c i i i g e , c m c i f i g c euni.t L a l u i l banc Synagogam sermo Dei caro faclus. F c c e r u n t i g i i u r , quod bntid facienduni crat, scilicet i m m o l a n l e s i n Pascbac f c s l o veram o v e m . Praeterea lex praemonstral sub boc typo, nos in solo G b r i s t o per fldem assequi p e c c a t u n i n i a b o l i l i o n e m . H i c e l e n i m i n s l a r v i t u l i , ut b a b e n l propheiae verba, peccaia n o s l r a in se i r a n s t u l i l . 1d s i quidem edocemur, d u i n videmus maclato v h u l o wnponi nianus ad l a b e r n a c u l i i i n , u l scilicet nobis adit u m per s u u m sanguinem praeslrua'. ad P a l r e m , ditni v i d e l i c e l i n i r o i v i i i n S a n c l a s a n c l o r u n i , e l u n i c a o b l a l i o n e perfectos r e d d i d i i i n p e r p e l u u m s a n c l i i i c a i o s . N a m aspersione sui s a c r a l i c n i o r i s E c c l e s i a u i abundanler sanctificavit. P r o i n d e praeeipilur : Septies asperge. N a m i n q u i l : c A c c o s s i i n u s ad J e r u salem coeleslem, c l ad ecclesiam p r i m o g e n i l o r u m , q u i c o n s r r i p t i s u u l in coelis : et ad s a n g u i n r m
6

as-

persioQts m e l i o r a loquentem, quam loquebalur sanguis Al>el . Sanguis e n i m A b c l i debaccbab. l u r i n b o r a i c i d a m . A t s a n g u i s C b r i s t i pro nobis d i x i l apud D e u m . S a n g u i s v c r o a f l u n d c l a t u r basi ara?, q u i a sanctus repulabalur. p o r i a n l e s ejus aii : liaud C b r i s l u s tolus i n l r a et totus e x l r a a a n c i u s e s l . P r o i n d e l o t u s el intpger, ceu bostia i d e s l c r u c e m , quam p r o nobis e l propier nos a m a r a m a u s i i i r . i i i . eequi duccm mundo. Sic n i a c l a b a t u r . Caelerum, ut docet A p o s i o l u s , eirtraportam p a s s u s e s l : i m p e r a i q u e u l ad b u i i c e x c n n i i i s opprobrium, G b r i s i u s quoque j u b e l , d u m i w q u i l , u l l o l l a m u s orucem n o s l r a m , ei i p s u m consequamur . Qnod P a u us E x l r a p o r l a m , aequipollet buic : e x l r a m u n d t i m . N a m si volitiniis viiae, quam agimus pccratis eonspurcaiam est, et
M

Gbrislun, Nam 353

repudium millcndum c r i l ab re idem

in l o c

Aposlolus d i c i t :

Mundus nVihi crucifixns

ego inundo*-**. N a m h c i i d , quod

in terra simus corpore, lainen c o n v e r s a l i o noslra in coolis e s l . Oivini i g n i * s u b s l a n l i a m u l a l et i r a n s forinat fua v i i l u i e ea, qua3 conservanda e r a n l de v i l u l o allcgorico : i m e r i i u lainen conservat consequebanlur puritatem aspersione r c s i d u u m erat ex m u l a l i o n e . Q u i I n q u i n a i i e r a n l aqua? c i n c r e

juvcncae lemperala^. A t nos sanclos pra?stat passio C b r i s l i inlervetttu aquae c o n s c i e n i i a m n o s l r a m r e purgaus, quemadmodum S c r i p i u r a monet : L a v a i n i n i , p u r i eslole . S i a u l c m priitceps prccaverit, 1 etc. S i princeps et popultis pariter c u l p a f u e r i n l i n f e c l i , aut popnlus, q u i i m p c r i o r r g i i u r , soliis : eulpa a b o l c i u r m a c l a l o v i i u l o . S i n v c r o princeps eolus eibi c u l p a m a s c i v c r i l , cx&u JIIVCIM IIIKO, 11011 bcedo a u t c a p i o , ptccatuin c l u i l . H i r c u s ille juvpnis a d u l l i o r e s i l seiaie quam bocdus, e l h i i i n n u r c quam caper a d u l l u s . H i r c u s qui ob d e l i c l i n n p r i n c i p i s i m n i o l a l u r , s i g n i l t c a l corporeos <'jus aflechis pei i i t u s esse c x s t i r p a i o s . C a r n r s , qua? c o m m i l l c n l u r i g n i , peccali remissionein o p e r a n i u r : nec I .UIM u p r i u s i d a c c i d i l , quam b i r e i v i l a , qme per sanguinem iusinuatur, obtala fucrit Deo. Q u i de popalo H H U S f u e r i l , e l peccalum s i b i c o n l r a x e r i l , non m a s c u l o s a c r i l i c i o , scd feniiticu N m n e n p l a c a l . N a m pro ! CL q u a l i l a l e d e l i c l o r u m bostiae caedi s o l e n l . S i c semelipsiun i m n i o l a v i i G b r i s l u s pro peccalis n o s l r i s i n i l a n d i s ceu v h u l u s . q u i i n l e r graves ct magnas m i m e r a l i i r v i c l i m a s . S i q u i d e m ubi e x u b e r a v i i p c c c a i t i m , ibi magis cxuberavit g r a l i a . P r o siugulis autem o c c u b u i l magis n l boedus q u a t n o v i s , quod p e c c a l o r . b u s et i n i q u i s p r o p l e r nos a s s i m i l a r e l u r . Iniqtii e l e n i m (ypns ct lioedus, s i c u l i vacuus. Quapropter sterilis c l p r o l i i i c o s c m i i . c
6 7

C b r i s t u s i n i q u o s a s i n i s i r i s ceu boedos c o l l o c a b i l . G h r i s l u s pro nobis i n s l a r o v i s . Pro deliGbrisii

occisus e s l propter euam p a i i e n l i a u i ei niansueludirent. N a m ut ovis ad caedem d u c l u s c s l mns d o m i n a l i o n e m e l fcroella subjeciionem, designanl. P a r i ratione respondel

cio p r i n c i p i s mascula b o s t i a , a i pro d e l i c l o ejus, q u i iutperio g u b e r n a t u r , feoiclla i r u c i d a t u r . S i q u t d e m delinquentibus g r a i i a . A l i c u b i enim n i b i l differuni p r i n c i p i s e i s u b d i l i pcecata. Q n a m o b r e m majore p r o p u l s a n l u r b(s i i n . Caelerum i n C b i i s t o utraque p e r s p i c i u n t u r . N a m princeps censel, qualenus esi Deus : et i n s u b d i l o n u n numero p o n i t u r , q u a l c n u s r c p u t a l u r b o m o . l l a q u e e l m i n c m i n o r bostia pro p r i n c i p e m a c U i u r . Si(|uidein caper nec latirus arac a d m o v e l u r . Haud d i s s i u u l i r a l i o n e nec sanguis i l l i n i l u r i n l e r i o r i Natn pro cujusque d i g n i l a l e G b r i s l u s offertur : c l unus<|uisque pro s e m e l i p s o . Parliaria sacrilicia nobis subveniunt per b o l o - ^ . , c a u s l a : Nec uon caeduntur viclimaj peccali ubi offerunlur c l b o l o c a u s l a . Jlloruin priiniliac i m p o n u n lur b o l o c a u s i i s . N a m qui p a r l i c u l a r i i e r parliceps c s l G b r i s l i , ipsum lcnet toium qucinadmodiini pro P s a l . x x i v ! 7. ** G a l a l . , 4 . "

ar;e

\ \ ' . / , OCOOJOCI 24. J l c b r . , 12. Isa. u n , 7.

Job . 11. * H e b r . x u , P b i l t p p . 1 1 1 , 2 0 . lba. , 20.

Alaib

, 24.

709 \ ; , .

COMMEXTARlf

1N L K V I T I C U M .

7 !0 Cateruin

x a \ . " , peccalis lotius m i i n d i m o r l e m o p p c l i i l . qnos offert p r i n c c p s , quae supra qui n c c a b a i u r p r o s a c e r d o l e . , Ousia ' , \ ; , , , \ , " Sviot * (5) \ , . , , . N o i a u d u m lauten censeo, a i diversis s u u m

m i b i v i d e l u r hoc loco eadcm r a l i o csfic s a c r i l i c i u f u i l de v i l u l o ,

quod eisdem b o s l i i s princeps. Q n i i cxcitlit.

l i t a u l sacerdos et populus s i culpa se o n e r a v e r i n l , peccaluin d i l u i l p r i m e p s , quara p r i m u i n pcccalo se c o n t a i u i n a v e r i l d e s i i l esse priuccps et sua d i g u i l a t e r a i i o r e m principe : etiam tale, quam uniuscujusque l l a q u e h i n c colligere l i c e l , sacerdolem esse l i o n o populum majore d i g n i peccato irucidatur ; ponlifici femella principein, spbndcre. cx p o p u l o ,

. c putn. S i q u i d e m nias d a m n a i i o i i e u i e l femella assiniilalur. Q u a p r o p l e r p r i s c i s temporibus,

quia populus v e l u l femella se habel respectu p r i n siibjeciionem designant. Insuper plebs o m n i s

quidam rcges s a c e r d o i a l i diguiiate scinclipsos o r n a v e r u n i . Inquit : t e r r a , * e l c , quasi sit p o p u l u s , fidelis nempe coeleslis. Siquidetn q u i in parvo, scilicel i n lerra alius populus

, \ , , * , , ? . , \ \ . " . . . , ; , \ , , \ .
Si anima peccaverit, el audiverit roam juramemi,

p r o m i s s i o n i s fuit

i n ccelum i r a n s l a l u s cst et donaitis c i v i l a l e pcccaium, addurit b o s l i a n i ; nec

coelesii. U o m o a u i e m unus sive anima u n a , u b i cognoril suiim nisi o b l a l a v i c t i m a peccati r e m i s s i o o b l i n g i l . Y c n i m boc f a l l i i i n solo s a c e r d o l e . N o n e n i m i g n a r a n i e r v e n i l i n peccali n o l i l i a u i . Quod s c r i b i l u r : odorem bmninem pccoanlem; nec additur bonae fragran-

lia?, e t c , adjpcluin, cst p r o p l e r s o l u m p r i v a l u n i i n relaiione s a c e r d o l i s , synagogai vel p r i n c i p i s d e l i n q i i c n l i s .

e i c . [ V , 5.] P r i m o - l o c o ponit n e g a l i o n c m p p c c a l i ,

334

deinde s u b d i l ipsuin peccatuui. B i f a r i a m aulein b i c locus i n i e l l i g i l u r : aut si q u i s a l i q u e m c o g n o i n d u x e r i l . H a c tersibi n o n parvuin conflai. A u t s i q u i s jurejurando adacius, u i nliqua, q u o c peccaloris p c c c a i u m

v e r i l pejerasse et p r o d u c l u s l e s t i s , n l i d poccaium i n d i c d , o l id < elare i n anirnum giversatione peccatum

culta suut, pruferat, c u t i c l a t u r ea, l i c e l s c i a l palam facere, a peccato baud i m m u n i s e s t . N a m s i quis non i n d i c e l d e i i u q u e n i e m , nec observct d c l a i u m a u c l o r i l a i e j n d i c i s j u s j u r a n d u m i n s e I r a o s f o r l . I l a u d e n i m s o l u m nos a peccalis abslinere o p o r t e l , sod redarguendo e l i n d i c a u d o p c c c a l i radix incidenda e s l . Si r i p t u r a uainque s i c nos c u b o r l a t u r : c N o l i l e c o i n m u n i c a r e o p e i i b u s l e n c brarum i n f r j g i f e r i s ; i m o quod p o l e r i i i s i l l a opcra reprebendite c l r e f e l l i l e . i A i i b i cadcm S c r i p l u r a i n ex civitate D o m i n i omnee pairantes
eB

q u i l : c P l a n e occide pcccalorcft terrae, l exslirpes reiicet pcccalum

htjusiiii conlactu

opera . Praelcrea l e g i l u r : c J u d i c i o j u s l o j u d i c a i e e l asserite i n j u r i a c i r e u m v e n l u m

. Uinc, qui

a l l e r i u s c o n l e m p l a religione j u r i s j u r a n d i , c o n j u n x i t i l l u m , q u i i n q u i n a l u r

i m m u n d i et i m p u r i boniinis. Quemadmodimi n o n suopie ingeuio ille c o n s p u r c a t i i r , sed a l i e r i u s c o n l a gio, s i c q u i o b i i c e l peccatum a l l c r i u s , quod retegendum erat, c o n l a m i n a l u r i l i i c i i o , ceu rt> aliqna i m enuntialio et v i c l i m a .
T l

m u i i d a , s i l e n t i o . U n a i g i l u r opera nobis b i c commemorat e i t y p u m et veritalem b o c l y p o v e l a i a m . Ca?tertim peccnlum i l l u d e v a n e s c i l , s i i n t e r c e s e e r i n l b u n c m o d u n i : c D i c tu p r i n i u m i n i q u i l a t e s Monet s i q u i d e m S c r i p i m a i u l u a s , u l juslificere . In p s a l m i s s c r i p l u m c s l : c D . \ i :

E n u n l i a b o c o n l r a me peccala mea D o m i n o . tu gratiam fecisli i m p i e i a l i cordis m e i " * . > V e r u m b o c satis fuisset ad o b l a i i o n e m p e c c a l i , s i n o n pro nobis m o r l i s p e r i c u l u m a d i i s e c l C b r i s l u s . Seplios s a n g n i nem aspergnre p r x c i p i l l l o s e s : qnia ex seplem g u t i u l i s v i r t u l e et edicacia sanguinis ex universo srcculo boc s u r s u m r a p i botninem. I m m o l a i i passerig caput non penilus rescfcal. N a m mors C b r i s i i n o n d i v i s i o ncm p e r f i c i l , sed unionem c b a r i l a l i s inducit. Quapropter nec agni pascbalis carnes foi as efferebauiur c x ea douto, i n qua edebanlur. C b r i s l u s i:on divisus est, sed unus et l o l u s singulis et omnibus i n e s l . Ipse s i q n i d c m est pax n o s l r a coiijungeus nos i n v i c c m , et Deo copulans. T a b c r n a c u l u m quoque h r o r a l t i r saiiguine, q u i typus significal E c c l c s i a m . T u r l u r unus p r o pcccaio o c c i d i l u r : a l l c r i n b o l o c a i i s l u i u c e d i l . A m b o s i g n i f i c a n l C b r i s l u m , q u i p r o nobis e^t perenipliis, et i n odorem bona? fragranlix' c u b o l o Ephes. v, 11. P s a l . c , 8. Dcul. i, 16. !sa. X L I I I , 2 6 , * Psal. x x x i , 5 .
e 6 9 T 0 T l T l

.4. ^5) . . : : : .

7U c a u u u i n P a i i i e s l oblatus.

PHOCOPH GAZ.El

711

Praeleiua u l prelium* quo u m i i i u m v i l a r e d i u . e r c t u i \ sdipsuin o b l u l i t admo*

l u s a r a i u l c e r l i s s i m a propitialio ct e x p i a i i o p e c c a i o r u m no *troruin. Similsu non additur vel olcum v t l l b u s . Q u i a p r o p e c c a t o offerlur. P e c c a t u i n autt m neqUe laetiliain neque bonam fragrauiiam prae se ferl. S i i u i l a e s l materia, ex qua panis p a r a i u r . Viiae vru l y p u s est panis. C.eicrum per C b r i s i u m c i i a m p e c c a i u m i u tsetiliam v e r l i t u r , ubi i l l o f u e r i u l n o s i r i a n i m i l i b e r a t i . N a m saccrdos vulam i m p l t n s s i r a i l a , eam e x p c l i l inunus simila. inspcrgil b o l o c a u s i i s , i i e r u m partem per l o l t i m c o r r o b o r a n s . R c s i d u u m sacerdoli i r a d i t u r , u i i n d e a l a t u r , s i c u t i e l i a i u l l l i c s a c e r d o l e m partieipeut aree r e d d i l ; bic eflicil u l sacerdos peccanli auxilitnft
T >

feral, ne peccali c o n i a c i u penilus p e r e a l . Hoc a u l e m i l l u d est, quod P a u l u s Qua raiione affinis esl et oblivio pCQnse, q u l obrepeus ab jdravil s6

vocat d a l u m e l acceptum.

*\ , \ * '

malefaclurum, eum b u b i n o v i l ?

niaieficio te-

; ,

liic p l e c t i l u r ,

quod ndlluur

. , . . , , , , , > \ . , , .

scttlus p a l r a v c r i l : 9cd c r i n i i n e

t e n e l u r , quod

mere j t i r a v e r i l . C u m autein bomo c o m p o s i l u s sit cx carne e l s p i r i l u , n e u l r u m n o n i i u a r e s u s t i n u i l . N e u t r u m siquidein bos frucltis, pcccare soict. c Nara s p i r i l u s carui, babetque

c o n c u p i s e i l , quae suul c o i i t r a r i a Suapte u a l u r a

g a u d i u m , c b a r i l a i e m , pacem , clc. s p i r i t u s bona c e n s e l u r arbor.

, ; \ , c - , , . \ &1

c a r o , quae concupiscit adversus s p i r i t u m , legi Dei non s u b j i c i l u r , neque e n i m p o l e s l . C u i n i g i t u r c a nesciat neque possil s u b d i D*o, quae r a l i o c o n w d i t ipsafn peccare? P r o i n d e proprie piaedicaiur de a n i m a : A n i m a quae p e c c a v e r i l , liir

^ , , ' . \ * , -

ipsa m o r i e -

Non idciu de s p i r i i u non

p r o n u n l i a l u r . Quod \ quasi c o r p u s s i l opcra 335

vcro Deus p o i c s l aniinaiu et corpus p c r d e r e i n gebenna , nalura iiilelligendum, nalura ad suaple virlulis

, .

, , \ ,

edenda : sed q u o d s i l c a u s i que lam seminaniem

auimae, u l p e c c a l o

, \ , . " , , , ille Titam aHernam, bic aHervidelur ul necessario

cointnaculelur. Caeterom v d t j ^ e considerare u t r u m -

i n s p t r i t u m , quam sereulem i n c a r n e m ; nam semcn spargai. Siquidem

n n m melit i u l c r i l u i n . S i a u l e m differuiit seminans e i semen, et id i u quo s e r i l u r , gpqiii a n i m a m efise, qua i n u l t u n i q u e peccaverit. 1 onme c e r i a m c n vidcuius a n i m a n a n c i s c a t u r s a l u l e m . Quapropter u n d i q u e c l ubique d i c i

i u i i n r i n boc,

i n S c r i p l u r a : 1 A n i n i a si

In r a i i o n e m a u i e m d e l i n q u u n t , imp m a x i m o peccalo se o b s t r i n g u n t , q t i o l q u o l manifestam v e r i l a t e m , C b r i s l u m q u e non c o i i i i l e n t u r c o r a m m a g i l r a l i b u s e l G x s a r i b u s . C s t e r u m rem i m p u r a m , e l quicunque, l i l A q u i l a , qui conspurcaverU t i l b a b e l versio T b c o d o l i o n i s , inquinaverit aliquo mquinato,

hiflnantiir explioinneni facli clo-

singnlatira

cemus cuiiifiieiuoralas i m i o u n d i l i e s . U n i v e r s a l i l c r p r i n i o d i c i l u r : c Q u i c u n q u e c o n t r e c i a v c r i l se verbo impuro,

T t

a u i , ut YerAl

seterbo

elc. Yiolatnr contaciu hnmundi

Terbi v c l clc.

q u i aliura qtiam Dei sectatur s c r m o n e i u .

E l o q u i a e n i m D o m i n i eloquia s u n l p u r a ,

q u i a , quae non p r o m a n a n l c x fonie C l i r i s t o sunt i i n p u r a . C a d a v e r hoc loco v o c i t a l b o t u i n c m , qui p l a n e m o r t u u s e&i si cogites d i v i n a m politiant. C u m tali e l i a m c i b i i m capere p r o b i b e m u r . besitis o b a m b u l a l i n s i a r leonis r u g i e n i i s , e l quaereulia nos deglutire Sed q u i a i i i l e r d u m a c c i d i l , ut re d i c i i u r ab bono paslore C abs quod lacoraiiint i n l c l l i g e , q u i d q u i d adversariua no&ter dtabolug, qiti e x i s l i m a t u r f o r l i s v c n a t o r , v i o l e n l e r ceperit. c fSam

\ , >. , , c . > . . ,

duo crura vel a u r i c u l a a l i q u a v i n d i c e i u r , non Nain non reputandum est a beslia c a p l u i n , fucrit s u b i r a c l u m e l ereplum orc leonis.

: t linmundum a beslia laceratum.

Morttium vero repiile baud absurde d i x e r i s aspid c n i e j t i s q u c p r o l e i n . A s p i s a d v e n t u m G b r i s t i (juxla propbctp valicinium) ila mansiiescel, u l infans i i n c p e r i c u l o accessurus sit ad ejus c a v e r n a m , et sine danuio p o r r e c t u m s munuin ad nidtiui n a l u r u i n

\ , , , \

yMpz

1 r.or- \ . " 1 Potr. v, 8.

T t

7 8

II. " G a l a i . , Ps.d. LVII, 5.

17, 2 2 .

Exccli.

xvm ,

4.

Matlb. x, 28.

T t

Psa!.

x i . 7.

713
xa\ .

COMMENTARIIIN LEVITICUM.

7ii

'., \ , ejus. Serpeates illi c i c u r a l i , non d a m n u m a l i q u o d i m p o r l a b n n l : n e c a d p r i s l i w a m r e f c u r r e M ferilatero, sed q u i v i t finis idem et futurus. , e

toiansucmdini

illorum sii

IlaqueliccbUaliquando conIrcclarcreplilia impura t m o r t u a . S i c a l i q u a n d o c v e n i e l , u l quis c o n t r e c t c l i m m u n d i l i c m bomiiiis, s c i l i c e l s i q u i s i n c e s l e l u r a p o l l u l i o n e , quae a l i i i n e s l . V e r u m ubi inacuhE imp u r i l a l c n i cognoverit, oblalo sacrificio eam diseol vet.

, .

El ptccarerit lum

imprudenter

insanctis

Domini,

c t c . [ V , 17.] S c i l i c e l si quid ex i l l o r u m n u m e r o , quae c o n vovisse, et

8 8

sccrata f u e r i n l D o m i n o e x p i l a v e r i i sacrilege, aut vola non s o l v e r i l . I n q u i l e i e n i m : c F i l i , s i vovcris v o D o m i n o , ne e i i n c i e r i s i d persolvere. M e l i u s est o n v o v e r e , q u a m ?ota non perso!visse**. > E l i a r a David c a o i l : Vovete, e l r c d d i l e vola D o m i n o D c o v e s l r o . > A t a r i e s , q u i e m c b a i u r ad s a c r i f i c i u m , l y p u s c s l C b r i & l i . H u n c Juda?orum principes p r o d i t u m e m e i u n t (riginta argcntcis. l l i c nos a b s o l v i l a peccatis, quae etiam i n D e u m c o m n i i s i m u s . Et (efellerit depositum proximi sui, c l c ) Y I . 2.] P e r G b r i s t u m l o l l u n l u r d e l i c l a , q u i b u s i n j u r i i fuiimis sequentis e l o q u i i , non

f r a l r i b u s n o s t r i s . H i c enira perfecie et a b s o l u l e nos e m u n d a v i l , secundum tenorem v n n i l , sed t r a n s i v i l ex morte i n v i l a i n dem est, qut affectis f r a i r i b i i s , rum
8 l

cujus C b r i s l u s ipse a u c l o r e s l : Q u i e r c d i t i n m e , b a b e l v i l a m sciernam, e i i n condemnationem j u s t i f i c a l : quis i g i l u r , q u i c o n d e m n a l

1 1

. F i d c l i s i g i t u r v i r l u i e fidei e v a s i l sua c r i m i n a . D c u s s i q n i ? > Yerumlamen satisfaciendura reipsa injuria mo euo-

ut possimus asecqui j u s t i f i c a t i o n e m , quae per G b r i s l u i n nobis o b t i n g i l . A d eum restilurum. S i c quis exclamare quil : Paratum

d u m Z a c b a e u s " , c u m se r e c i p i v e t l e l i n gregem d i s c i p u l o r u m C b r i s t i , p r o m i t l e b a i se q u a d r u p l u m b o n o r u m , s i q u e m defratidassel,

e v

c o r meiim,

l ) e u s . i Hoc esl holacaustum.quod ' g u a t u r , i n ara Nam flagrare

i n corde incendi et ardere v u l l . P e r p e l u u m

ignem,qui nonexsliie

desiderat. N o n a u l e m i m e l l i g i l qucmlibet igiiero, sed s u u i n , q u i coelilus a f l e r l u r . nobis p r o p o n i l u r . A r a c s l C h r i s t u s cujus opera acccdimus ad

d i v i n a n a t u r a sub i m a g i n e ignis 336 super ipso

Deuin P a l r e m . C o n s p i c a i u s e s l quoque Joannes S p i r i l u m Dei descendenteir. e coelo stib specie columba?, et manenlem Gselerum per i g n c m nobis d e m o n s i r a l u r S p i r i t u s . u l i d e m Joannes i t e r i i m i n S p i r i l u s a n c l o et i g t i e " ; > igiie, i n q u a m , q u i o n i n e m v e s i r a anima* conflaturis, c l u l b e r b a fnl auruni. adjudicalur spiriin l c s i a i u r : c Ipse vos b a p l i z a b i t lonum
> T

maculam absumet. N a m d e C h r i s l o s c r i p t u m e s t : c E c c e ipse i b i l u l i g n i s

; v e n i e l , i n q u a m , conflans et repurgans, q u e m a d m o d u m argentum e l q u e m a d m o d u m

S p i r i t u s autem ejus, q u a l e n u s Deus est, p e c u l i a r i s e x i s l t m a t u r , q u e m a d m o d u m e l i g n i s a r s

r a i i o n e legis. Y e r u m p a r l i c e p s S p i r i l u s s a n c l i reputatur s i c u l i b o m o . P o t e r i s i n l e l l i g e r e aram Dei e i i a m i l b s . q u i d e d i c a i i sunt D e o , q u o m m ignem non vult e x s t i n g u i : i m o e x o p i a l eos semper videre fervenies, nec u n q u a m a s l r i c l o s frigore v o l u p t a l u m . HaBC e n i m c e r l a forma e s l r a t i o n a l i s cultue, quern l>eu8 s i b i e x b i b e r i c u p i l . C i n e r e m n o n v u l t p r o j i c i a q u i b t i s l i b e t s i n e d e l e c t u : b u i c mttnerl d e p i K a n t u r s a c r i s i n i i i a l i . N a m etiam v i l i a e l c o n l e m p l a officia praestare Deo nemo dedignetur. A l a r a m c o n i r e c i a r e profant n o n a u d e n l . N e c t a m e n p e r m i u i t u r , ut sacra p a l l a v e s l i i i c i n e r e m e x p o r i e n l . P e r i c u l i i t n e n i i n forct, ne b a e c i i i q u i n a r e t u r c o n l a c t u iramundo. P r o i n d e i n q u i l E z e c l i i e l : Camera? aquilon^rcs et camerm ausirales, qua3 s u n t i n p l a n i l i e i n l c r c i s i o n i s , sunt camerae dunl ad D o m i n u m , Sancla sanclorum sanctx, u b i c o m e d e n l sacerdoles, q n i accoingrediunlur,noncgro: i b i relinquent S a n c i a b a n c l o r u m , et oblationcm M i n b a , atquo

Dosliain p r o p e c c a t o e t p r o d e l i c i o : q u i a l o c u s sanclus e s l . E l q u a u d o e a c e r d e t e s i p s i
e

d i e n t i i r d e S a n c l o a d a l r i u m exterius,sed i b i reponant vesies suas, i n q u i b u s m i n i s l r a v r H n i . S u n t onini s a n clae: a t q u e a l i i a v e s l i b u s seee i n d u a n t , et accedant i n l o c u m ubi e s l populus * . * N a m lex avet i n l o c u m a l i quein segregalum recondere i d , q u o d i n s i g n i t e r fuerit s a n c l u m . Quapropler e d i c i t : c I n loco sanelo i u positae.iHoc pacio osicndilso a l r i o l a b e r i i a c u l l l e s l i i n o n i i edent i a c e r d o l e s r e l i q u i a s simila3 i n aram u l q u i a r c t i o r e et propiore vinoulo d e v i n c t i uiinus D e o . Quemadmodum adeunli in locum sacrum s a n c l o a b e s l : s i c nos ficiosimilae. niajor obvenit s a n c t i m o n i a , q u a m i l l i , q u i p r o c u l ab loco quo

v e r a m c u l t u m , q u o D e u s c o l i d e s i d e r a i , m y s l i c i s Yelare verbig. N o b i s autcm major o b l i g i t s a n c t i i l c a l i o ,

majore abundainus e a n c l i l a l e . Caeleruni n a l u r a c o r p o r u m sive p e r s o n a r u m

que diflerenliam habet. Nam a i t : c Omnes mares, q u i f u e r i n l nati genere s a c e r d o t a l i , v e s c e n l u r s a c r i > A t n o b i s non est v e l m a s c u l u s v e l i n C h r i s l o Jesu : v e r u m j u d i c a t n u r respeclu animi lamen * P s a l . h a b i t o v i r t u l i s . s e c u n d u m q u a m vel i i r m i v e l i n i i r m i apparemus. O m n i s q U l a t l i n g e b a t res D c o c o n s e c r a l a s , s a n c l i f i c a b a l u r et ipse. N o b i s vero p o r r i g i l u r s a n c l i m o n i a , si C b r i s t u m c o n l r e c t a v e r i m u s p r o p o s i i o . A d eum moduin mulier ,qua3 infestabatur vero sanguinis p r o f l u v i o , t e l i g i t C h r i s t u m . et salulem

esl c o n s e c u l a . I l o l o c a u s l u m s i g u i f k a t e u m . q u i se l o t u i u consecrat e i a d d i c i t c u l l u i d i v i n o . N e c Ecele T , 3, 4. Psnl. LXXV, i 2 . CYii, 2 . Joan. i , 3 2 . I b i d . 3 3 .

M 8 1

8 7

Joan. v, 24. M a l a c l i . , 2 .

8 8

" U o m . xui, S 5 , 5 4 . " L u c . xix, 8. E x c c h . x u i , 13, 14. 23

PATBOL.

G R . LXXXVII.

Y!5

PROGOPll

Tcjiciendus e l c o u l e m n c n d u s e s l i s , q u i vel ex p a r l e , u i o,*tendil m a n i p u l n s sacordoiis, devolus c * l D<>i n i n o . H o c s a c r i f i c i u i u esse o p o r i e l o d o r a l u m , u l c u i a d j i c i a i u r llius c l oleu.n : q u o r u m a l l e r u i u h o n a m indicat *pem, alterum v i l a m i n o r u m g r a v i U l e c o n t p i c u a n i , quae n u n q u a m oldiviscilur Dei. l l . r c v i l a cst m u n d a o m n i q u e malitiae caret f c r m c n l o Neque c n i m S a l v a l o r probat ct m i i n d a m j i i d i c a i o r a l i o n c m , quae i n foro o s l e n l a n d i g r a i i a funditur. N e c r e c i p i l jejunitim b y p o c r i l i c u m , nec collatidat n i i sericordise o p c r a , q u i b i i s quaerilur e x l c r n a l a u s . Peccatnro boe loco n o m i n a i &i s c i e n t e r d d i i i q u a t n u s ; d e l i c t u m v o c a l , si i g n o r a u i e r peccemus. Hoc sitdonum Aaronei filhrum ejus, e l c . [ V J , 2 0 . ] S a c i i f i e i u i n sacerdolis m l e g m n i s i l r c q u i r i l u r , n e c
s u m

cx parle oflerlur : lotoque die d u r a t . N a m sacerdoies non Deo mundoque, ut r e l i q u i , s e r v i u n l ; e e d t o i i s u n i m a n c i p a i i D o m i n o . H u i c prorsus 337
8 9

<l&ei i m p a c t i , ab ejusque ainpre nunquani avelli q u c i i n l .

h a s e r e m babere argumenlo est A p o s i o i u s , dicens : U n a c u i n C b r i s l o c r u c i f i x u s s i i m . Y i v o autetn a o n atnplius cgo, sed in me v i v h C b r i s t u s . > S a r i a g o i n d i c i u n i e l n o l a c s l d o l o r i s . Q u o d f r i g e l u r et i n a c e r a l u r oleo, s i g n u m e s l immcnsae laetiliae, quam nobis e l a r g i i u r c e r l a spes i n D e u m . Q lod ex f r a g i u e n 1'rs c o n f l a l u r , a r g u m e n l u m e s l satis m a g n u m , cor q u i d c m s a n c l o r u n i facile p r o l a b i i n v o l u p t a i e s ,
8 0

ei

Jacillime inde r e t r a b i c i l i u m i l i a r i : nec esse contumax e l i n l r a c l a b i l e . N a i n D a v i d a i t ; < C o r c o n t r i l u n i c l b u m i l i a t u m Dcus non d e s p i c i e l . A t d i a b o l i cor c o u g e l a l u i n riget i n s l a r l a p i d i s , e i ut i n c u s , quae n n l l i s m a l l e o r u m verberibus et i c l i b u s m o l l e s c i l . P r x t e r e a doceniur filios decere, u l s i n l i m i t a i o r e s p a r o i u u m s a n c l o r u i n , s i m i l i t e r , ut parentes, bolocausto reai s a c r a m f a c i e n i e s . - E p h i el cbocnix s u n l gynooyma c l eamdem m e n - s:iram signiiicant. E s l a u l e m cboenix mensura coitlinpns u r c e u m et p a r l e m u r c e i m i n h u a m , Jn loco ubi maclanl holocausta, mactent sacrificium r c p u l a l u s est
8 1

\ \ , . " . pro peccato, etc. [25.] V i c l i m a , quac pro peccato quemadrem*

o c c i d i l u r , solns c s l C b r i s l u s , qui per bolocausla. Nam cum iniquis

o m n i a sanclus habetur. I d c i r c o caeditur i n loco, quom n r c u p a n l ; caeterum mors ejus s a n c l a c e l e b r a l u r : ct

modum D e u s d e o r u r o est (ilius : i l a e l Sanctus sanctorum adorandus est. S i q u i d e n i quatentis Deus e s i , universatn c r e a i u r a m sancio Spiritti r c n o v a i e l s a n c t i f i c a l . Y e s c i l u r a u l e m sacrificio p o n l i f c x , q n i ltcralioneni sui m i n i s t e r i i a c c i p i e l . ln sanciis locis eduntur, e l c . [26.] N a m i n E c c l c s i i s offeruntur m y s l i c a . S a n c t m n pracslal eum l a l e * a c r i f l c i u m , q u i conlingit i p s u m : nec non s a n c l i l a i e m t r a b i l ex sanguinis aspcrsioue. A t vasa c l i n s i r u incnta qu;c b u i c negolio d e s c r v i u n l , non ad butnanos p r o f c r u n l u r u s u s . omnia qum pertinent ad $acrificium pro peccalo, ut de tanguine inferalur, etc. [30.] P r o b i b e l n e naiura, ornaius cujus tsl a c c r d o i e s e d a n l v i s c e r a e l i n t e s i i n a v i c l i m a r u m . L a u d a l u r autcm a d i v i n a e l suprema gilur basi arae. Caeterum i n i e s l i n a lacite repra3senlant homini$ varietaiem virlulum quibus i l i v i n a m facit. Unusquisque etenim sacerdos v i n d e m i a b i l e l colliget fruclus s u o n i m laborum : et r e m u -

l y p u s c s i i g n i s . Q u a n l a s a n c l i l a l e fulseril m o r s C b r i s t i , salis e v i d e n l e r c o m m o n s t r a c r u o r q u i a s p e r Cbristus. Quicunque

1

offert holocauslum

etc. N o n e n i m gratis servimus Deo. H * c est \t\ victimas a l l a r i s s u u i p a r l i c i p e s

Pauii, quam
t

oniuibtis U i l i l E c c l c s i i s , dicens :

S i c e l D o m i n u s o r d i n a v i t , u l h i , q u i a l t a r i assideant

ex ailart sunt

v i v a n l . E l i l e r u m : c Q u i offerunl actio fll. Panes ex eimila paratos in oleo

t t

Verura i l i a tradita

s a c c r d o l i b u s , ut a d j u l c n l p o p u l u m poriare d c l i c i a , ct p c r bos graiiac a g a n l u r Deo. Q u i a ab i l l i s g r a i i a r u m et placenlas twn fermtntatat perunclas oleo super panitnts fermenta-

ti$ e l c . [ V l l ^ 42.J Haec n u n c l o q u i l u r , q u a m v i s supra rejccerit e l r c p u d i a v e r i l niel et fermenlum in s a c r i liciis. Yeruin s c i e n d u m e s l , q u o d nunc vcrba f u n d i l dc laude q u a aflicilur Deus. N a i n l a u d i b u s COIH> lideles ktopanibus, iude decoranius D e u m p o p u l a r i l e r convenicnles in l e m p l i s , a q u o c o n v e n l u nec c a l e c b u m e n i arce.iitur. Idem c t i a m l a u d i b u s p r i v a i o n n n e x l o l l i l u r , d u m i n i r a aedium p r i v a l a r u m parietes Deum laudant a d d i l u r fernientum, Gdeles e l pios d e s i g n a l : q u e m a d m o d u m i n o d u m vere C b r i s l i a n i . S i m i l a aulem i l l i b a l a ncc liant, d c n o t a l itiines. Coclae carnes o s t e n d i i m sib quodam ceu typo p o p u l i c o n v e n l u m e l c o n c o r d i a m . P a n i s , c u i n o n c a i c c b u m e n i i n l e l l i g u n l u r sub qui a c u c r u i i t ferniento. N a m c a l e c b u n i e n i n o i i d u m s e c i a i i l u r p u r u m e l detaicatiim vilae genus, q u e m a d adbuc c o n s p c r s a , ut vel panis v c l placenl;c fcrmenlo laudein quain singiili C l i r i s t i a n i per sc oflerunt Deo o m n i r c r m c n l u vacnaiu
9 i

secuiiduui malitia*

livini P a t d i voccm : c l l a q u e festum cclebroiuus, non i n fermcnlo v c l e r i neque i n 338 p u r g a l c vetus fermentum, u l sitis n o v a c o n s p c r s i o , s i c u l i eslis non fermcnlati b o l u m e s l . N a m n i i s e r i c o r d i a n ) , quam i r i b u i l Deus, nos consequi c o l l a u d a b i s niemagntOcc
9 i

v.i vcrsulhe : sed in panibus fermenlo c a r e n l i b u s , h o c e s l , i n sincerilate et v e r i l a i c . E t i i e r a m : c E x Oleum Iscliliae s y u i . Deo

9

o p o r t e l . I u q u i l eniin : c M a c l a

bacrificium l a u d i s , et rcdde Domino vuta l u a , c i invoca me i n die t r i b u l a l i o n i s luae, c l v i n d i c a b o io

7

et

. l l i t i c c o n v c n i l e l i i l u d : c Mceslo q u i s inter vos a n i m o c s l , o r a i i o n i i i i l e n -

tua s i l . Laeio quis a n i m o c s l , c a n l i l l c l . N o n relinqtient, ait, de eo io c r a s l i u u i n , e i c . A l i u s

8 9

9 1

C.alal. , 19, 2 0 . i b i d . 7. P s u l . XLIX,

9 8

" P s a l . i . , 1 9 . U a . L n i , 12. 11, 15. J.tc. v, 13.

9 7

9 1

9 1

I C o r . i x , 13.

9 8

I C o r . x , 18.

" ICor. v,8

717 Domino.

COMMENTARIi I N L E V I T I C U M . Magnifice eienim glorificaius c s l . Carmen

,

718 manifesialos est dixii

c n i i o m o i l u s e s t laudandi D o m i n u m in fulnro saeculo, q u e m a d m o d u m j a m o l i m dictum est : < Cantemus aulcm, quod l e m p o r e , q u o C b r i s t u s , erat c a n e n d u m , c t i a m praenunti tlum c s t : C a r m e n canamus D o m i n o c a r m e n n o v u m . > Hoc n i i n i r u i i i i l l u d est, q u o d s c r i b i l u r : c A s c e n d i t Deus c u n i voclfcratione u b i d i r i p u i t i n f e m u m , et
f

bis, q u i erant i n v i n c u l i s : E x i l e : e l b i s , q u i in t c n e b r i s m o r a b a n l u r , l n luceio p r o c c d i l e . i Q u i b u s verb i s e d o c e m u r m o r i e m e s s e d e b e l l a l a m , e l peccauim penilits d e s t r u c t u m . P r o i n d e b u i c tempori c o n g r u c t illa laus sive i l l e laudandi Deum r i l u s . N a m advenienle eo, quod perfectum ct undique nbsolutum e s l , quod p a r l i c u l a r e fueril dissolvetur e l i r r i t t i m erit . S i c et C b r i s l u s i n q u i t : N u n c per parabolas l o c u ius s u m vobis. V e n i t b o r a , quando non amplius per parabolas l o q u a r v o b i s *. > ^ ' Quod residuum fueril de carnibus sacrificii in diem lertium,igne concremabiiur, elc. usque 7.] R c adactusest, , .
f

\ * , \ ; (6) ] , . , , ' * , , ,

liquiae sacrificiorum v o l t i n t a r i o r u m , e l s a c r i i i c i o r u m ad quae q u i s ratione v o l i persolvenda i n secundo vel a l l e r o d i e non d a m n a n l u r i n cibis : at in t e r l i o die p r o r s u s b i s abstinendum esse e d i c i l u r . Q u o d a i l : c In ipso die, e t c , nobis ob o c u los ponit l e m p u s , q u o d i n hoc fiaeculo vilae nostraa alterius Salvalor mornoImad inquit : c In d u o -

i r i b u i t u r : quo peraclo, videlicet quando m o r i m u r , nulla a m p l i u s speranda est salus per l e i n , c u i u C b r i s l i passionem et m o r l e m i n hoc saecnlo despicatui h a b u e r i m u s . Q u o d s l c r , q u i pro nobis u l l i m u m s n s l i n u i l ' . supplicium. " immunditia p u r i et profani I.us diebus solis, e i c , nobfs i n mcntem revocatur dies l e r t i u s , q u o magnifice r e s u r r e x i l

ejus tuper ipsum , etc. [10.] homines non a d m i l t c n d i sunt vere s e c l a n i u r

carnes V i c t i m a r u m , qua3 pro saluie fiierint latae. N a m q u i c u n q u e C h r i s t i , ab omni labe et m a c u l a p u r i sunt.

immo-

religionem

, ,

Omnit

pinguedo

boum et ovium, e l c . [13.] P i n esns.

. . "

guedinis sive sevi et sanguinis i n l e r d i c i t u r

S a n g u i s enim vilae, at pinguedo v i r l u t i s s y m b o l u m cst. Utraque magni Ount apud D e u m , eique consec r a n t u r . Caeterum Uxc o m n i a eo l c r . d u n l , u l in nobis v o l u p l a s et bumanae rationis institula et d c l i r a menta e r a d i c e n l u r .

, \ . ' \ .

El pinguedo animalium sua sponte mortuorum, et besiia laceralorum, r u m a n i m a l i u m r e j i c i l u r e l d a m n a t u r . N o n vult Deus hac p l a c a r i . " , . ' ' , ; > ' , , . quis virtutis exsequatur niorlis. o p e r a , quae v i l a m nobis

e l c . [ U . ] E l i a n i pingucdo bo-

N o n lamon eam prohibet adbiberi usibiis profan i s . S i g n i i i c a t u r aulein boc loco mors, qusc h o m i n i i l l a l a est a diabolo i n v i s i b i l i illa bellua. Ilomo i g i t u r p e r se i n b u n c niodum violalus denlibus d i a b o l i letbiferis, n u l l a m i n se babet u t i l i l a l e m , q u x placeal Deo. < Qun? enim u l i l i l a s i n sanguine mco, si descendam in e x i l i u m er c o r r u p l i o n e m *? > Q u n pacto? S c i l i c c l illa opera si propler non e d i i u r , q u e m a d m o d u m pingucdo illa A i quo autem procuranl; exsequalur meiu

r e p r o b a . Caeterum uiilitatem a l i q u a m babet si p r o f e r a i u r i n usus profanos.

Accipe Aaronem et filios ejus, e l c . [29.] C u m antea seorsim Moses o l e o e t seorsim c r u o r e a l l e r i u s arie~ tis unxisset i l l o s , qut sacris i n i l i a b a n t u r u i eacerdotio f u n g e r e n l w r ; n u n c oflerenlcs sacritieia major<i perfectione, qualem s n p p e d i l a i lex, p o l i u n t u r . N o n s i m p l e x oleum a d m i s c e i u r s a n g u i n i s i m p l i c i , sed ^ . oleum Nec unctionis et cruor allaris confundunlur.

, , . \ ; ,

ipsi s o l i , sed et v e s l i m e n i a

ipsorim sentiunt

h a n c u n c l i o n e i n . V e r u m haic orania i n typo q u o d a n i

* E x o d . , I . " P s a l . x c v , I . P s a l . x x i x , 10.

Isa. x u x , 9 ; II C o r . v i , 17.

* 1 C OT. x m , 10.

Joap. w i , 25.

). (') * . . .

"719

PROCOPII GAZ/EI

720

oiUigcre. Ci uor passioiiis339Dominicae,utoleum ^ , u n c l i o i i i s , quae i n b a p l i s m o IH, symboluin liabetur. Notabis a u l e m , i n bgc solos sacerdoles lustrari et perfici sanguino ct oleo : a l tempore graiiac p a r l i cipes fiunl perfcclionis, universa m u l l i t u d o , sacerdolium regiain regium, gcns s a n c i a . Prselerea regcs, q u i dignilalcm suscipicbant, in Yeleri Testa . * (7), . 01 . , * , . , liautcin Cbrislus, quf e x c c l l i t legera, el , \ \ ,

mcnio solo inungebantur oleo : at sacerdotes c o n -

secrabantur adbibilis oleo ei sanguine. N o n licebat regibus sacerduium m u n i a obire ; vicissim nec cilura crat sacerdolibus, u l regio fungerentur officio. Sulus rex e i saccrdos p r o n u n i i a i u r secundum ordinem Melchisedecb.

I l i c e n i m ulraque dignitate c o n s p i c u u s fuit. A d m i n i s l r a v i t s a c e r d o l i u m , et regni g u b e r n a c u l a rood c r a l u s est. Quapropter u l r a q u e c o n c u r r c r u n t c o r p o r i C b r i s t i i n E o c l e e i a , s c i l i c c l sanguis p r e l i o s u s c i oleum s a n c i u m . Q u o d seplies i d fleri r e q u i r i l u r , saiis d e m o n s l r a l a b u n d a n l e m S p i r i t u s s a n c l i l a r g i t i o n e m , qua r c r o c i l l a l u r E c c l e s i a . El exostio tabernaculi teslimonii non egrediemini septem dierum spatio, e i c . [VIII, 53.] Y u l t ut p r o r stis assideamus Deo, e l tola v i r l u t e ipso n i t a m u r t o i i . S e p l c m e u i a i dies s a l i s e d o c e n l , q u a n i a i i r i n i i a i e e i solidiiate nos afltxos Deo esse oporteat, s c i l i r e l no u n q u a m ipsum leniere offendaimis. Iluc f a c i l propbela? o r a c u l u m : Quaerendo quatre e l apud me manelo (vel habitato). Et faclum e$t die octavo, e l c . [ I X , 4.] Octavo die cessat Moses s a c e r d o t i o fungi : eamdcmque p r o v i n c i a m c v i n d e i r a d i l A a r o n i . E l ne i i i i n c quidem t a c e l Moses. N a m n o v u m s a c e r d o l i u m C b r i s l i ctep i l die o c l a v o , quo r e s u r r e x i l C b r i s l i i s : b i n c q u e quasi novi saeculi p e t i l u m est p r i n c i p i u m . Nov s i q u i d e m c r e a l u r a , vel c r e a t i o i n C b r i s l o , ccssante lcgis s c c u n d u m l i t l c r a m i n t e l l e c i u : imo lex n o n c s p i r i t u a l i l c r s o n a i nosque s p i r i t u a l i l e r e r u d i l , dum diserte c d i s s e r i l C h r i s t i myslerfa. Quod *er< ponlifices p r i m o pro se, deindc pro populo victimas cacdant, ctiani P a u l u s p r o n u n i i a t in E p i s t e l a a d Hebraeos : c O m n i s enim ponlifex ad offcrcndum dona et v i c i i m a s c o n s l i l u i l u r . A s s u m i t u r auleni ex b o m i n i b u s , ut qui p o s s i l cornmiserari i g n o r a n l e r d e l i n q u e n l e s , et veniam dare e r r o r e d n c t i s . N a m et ipse i n d u i l i n f i i m i t a l e i n . E l propter banc i n f i r m i l a l e m oporlebat eum, s i c t i l i pro populo, i l a p r o scmetipso rem sacram faccrc . P a u l o post idem i n q u i t de G b r i s l o : c C u i non necesse erat q u o l i die, q u e m a d m o d u m r e l i q u i s p o m i l i c i b u s , pi imo pro suis peccalis sacriflcia offerre, deinde pro d e l i c l i s p o p u l i . H o c e n i m fecit, c u m semcl s c m e l i p s u m o b l u l i i ' .
5

Et

exUndens

Aaron

manut

ad poputum,

bene-

' .

-dixit ei. [22.] Haec verba subinnuere videntur, eiun q u i a l i i s b e n c d i c i l , c x i m i i s et n e n l i b u s opcribne e x o r n a t u m j w p u l o in sublime clevaiitur. rena v e r g u n l , aliis non dcorsum super alios eraiesse dcbere. U b i

, ; . , . \ , . *, , * . \ . > ? . . , \ -

benedicere vult A a r o n , inanus ejus Cujus enim m a n u s ad terbenedicere sed parii s , qtiamvis voluerit, populo

p o i e r i l . Neque M o y s i s m a n u s , quando verlebantiir, profuerunl,

quando a l l o l l e b a u t u r . Hujus rei s y m b o l u m

ter elevalio i n a n u u m S a l v a l o r i s f u i l . P e r ea enira quae pro Uoiuinibus fecit, e o r u m manus elcvavit (Idemque babcntes s a l v a v i l . (Ixiis diceiidus

F o r l a s s e igitur q u i af-

ctinque o p e r i b u s i n s u b l i m e e v e b i l u r c r u c i

, . \ , c , \ 5, . t t , (&) . , *

e r i l . H o c scnsu Pautus quoque,

c E g o , i n q u i t , tnunde c m c i f l x n s SAim, e l m u n 4 u s ^ , , \ u i i l i i , > boc e s l , n o u amplius t c r r e a o ac h u m i l i , sed spirilttali e l a l t i o r i e e i i i u inens luea baud percepil, ei m u e d u s non roumtam esl. c o n l e m p l a i u r . Q u i c u n q u e enim c r e a l i o n i s sensum cruciixus

H e b r . , 1-3.

Ilebr. , 27.

' Galat. , 44. NOTiE.

(7) \ . , , . " , * ? , \ . \

, . , . . . . . (8) . . . . *

721

COMMENTARII IN LEVITICUH.

722

, \ ; ; , B o n a m r e m n i m i r u m censeo u l q u i s m y s i i c c c r u \ . cifigalnr, quod e l P a u l o a c c i d i t . Q u i c n m C b r i s l o c r u c i f i g i i u r , e i inundus a p p a r e l , u l i P a u l o , a l t i o r i ac s p i r i t u a l i sensu Et visa est gloria Domini univtno plenda s i l u n i v e r s a terra lulem bonae fragramiae. Aries
e

conceptus.

populo, etc. [ I X , 23.] N a m octavo die apparuit F i l i u s , q u i est g l o r i a p r o nobis qitasi i n v i l u l o et ariete. V i r Nain dum una c u m

P a t r i s et D e i . De liac g l o r i a sic a p p e l l a l Mosen : V i v o ego, d i c i t D o i m a u s , s i non gtoria Douiini i m . > l m o i o l a v i t a u l e m semetipsum iolue e l raembralim aries, m a n s u e l u d i n e m i n d i c a b a l v i l u l u s . P e r b u n c nempe C b r i s t u m a d d u c l i suinus i n odorem quasi pro eingulis comburebatur. e l s u p e r a m u s affectus c a r n i s . E g r e d k n u r ad i p s u m , q u i paesus

ipso c r u c i f i g i m u r , m o r i r o u r m u n d o

est e x i r a urhero, i n s t a r l a u r i et v i t u l i m a c t a t i . H o s l i i s majoribus l i t a l u r l a m pro s a c e r d o t i b u s , q u a i n p r o p o p u l o . N a m haodus m i n o r est praedictis a n i i n a l i b u s , r e s p e c l u differenliae v i l a e e i c o n d i l i o i i i e , i u qua s u n l sacerdotes p o p u l u s q u e . Spei b i l a r i u t e m epleodidam ftignifieal s i m i l a oleo d e l i b u t a . N a m quemadmodum manu* parvos largani glori-. e m i c u i l i n igue, s i c recreal
n 0 s

exsuUandum

e s l ob laboree, q u i s e n l i u n l u r , d u i n q u i s v i r t u t i s

callem ingreditur,

s c r i p t u m e s l : V e n i a m u s , exsultemus imponuutur profusionem. ficalus

i r

D o m i n o * . * U l enim gloria Chrieti olini

n u n c i n s p i r h u cfftilgebit d u n i s p i r i t u a l e m bostiam

epiritualiler apprebeodimus. P r i m o aulcin

p o p u i i s . S i q u i d e m s p i r i l u a l i s A a r o n per h u n c adumbratus benedictione Nulla

c u m m a g n i s , s i c u t i t r a d i l u m est. A t n i a n u u m i n i p o s i l i o significat S p i r i t u s s a n c i i i n 340

erat m a n u u m i m p o s i l i o , i m o i g n o r a b a l u r anle A a r o n i c i s a c e r d o t i i i n s i i t u l i o n c m .

N o n d u m c n i m e r a l S p i r i t u s eectindum i l l u d J o a n n i s l e s t i m o n i u m : Q u i a Jesus nondum erat . > duo ftlii Aaron Nadab et Abiud, e l c . [ X , 4.] Et accipienle

E x e m p l u n i taic babemus c l a r i s e i n i u m , p a r a i l u c e r n a s , e i v e s p e r i , curo cas

h u m a n a n o n a d m i s c e n d a d i v i n i s . E l boc quidem p a r u m obeervanl beeretici. Deus i m p e r a v i t , ut d n u taxat i n a r a i b y m i a m a l i s odores incenderet A a r o n mane c u m facere a c c e n d i l : nec a l i o i e m p o r e suffilura odoratuin seiur apparente
u

eum j u s s i t . N e c v o l u i l quoque, ut e x i e r n u i n praesio esse. S i c l i l t e r a legis i n u t i l i s c e n ue quis i i n a g i n a r i u m iinaginetur

a d m o t e r e i i g n e m , cura d i v i n u a i g n i s c o n s p i c e r e t u r usque gratia. . > tanclificabor, rsse divimim

Ignis vero d i v i n u s v i r e s suas o e l e n d i t ,

ignem . Q u a p r o p l e r h a u d i m m e r i i o P a u i u s i n E p i s t o l a ad Hebraeos, i n q u i l : Deus e s i e t c . [3.] Idem p r x d i c l u m est i n E x o d o . A t boc ipsunv est ut j u d i c i u u i p r i i u o i n c i * etc. [6.] N o n periu luclu,

i g n i s consumens

In , qui mihi appropinquant, pint a domo Dei Tqr

p a u l u l u m d i v e r s i s et n i u t a i i s verbis p r o t u l i t P e t r u s , .

dicens: Tempus

Caput vestrum nudabitis, n i i t i t t , u l babitus simi. Nam amor clius tenel, quam j u n c i i s pcrsonis sunt, per alios etiamsi m o r l u i fuerint

\ $ * (9) (10) . * . . , \ . gelium parmn Olror a n n u n l i e l . E x s e q u i a s autem, congruil sacerdoli. Non igitur xal . qus oportet

ponlificius m u l e l u r

b o m i n e s l i b i conjunctis-

D c i flrmius nos o b l i g a l et ara m o r , q u i personis, q u i c o n impartiendus. Sic Salvator abstrabit, ut l i b e r e Evanofliciuni \ o l e t . N a m boc est

discipulum a Palre ducendx

fieri

l u c l u i d e d i t u m csse sacerdotem, ' Vinum et ticeram plius, quam inlelleclui bibeli$,

e l i m p r i m i s illos a e l c . [S.] Non o b i altquid a i n feral, nosirt

l u c h i alienos esse convenit, q u i modo u n c l i o n i fuerint a d m o l i . , . ; , \ . \ c \ ( * \ \ , . <wnnem occasionem, quac verain tcirenarum r e r u m dulcedine. Quapropter SaWalor l e r b i c locus accipiendus ingerit, c s t : iiuo

p r i i n o a s p c c l u prae se

neinpn ut sacerdo* n o n nau-

seet, nauseam

movcnte v e s p e r l i n a , qua? praicesquos

s i t , ebrictate : e l sic ad sacra accedat miuittieria. Quae e n i m r a l i o concedit u i ? , q u i pro i l l i s , ul is, inquain, cupiditali quoque sc mala c u p i d i i a s Y h i c i t , stipplice voce r o g a l D c u i n , turpiirr inebriare ne corda submitlat? lixc
1 1

P c r haec symbola

p r o b i b c l e i arcet et *>8

rationcm s u o gradu dejicerc et delurbare q u e a l , verba c x p r o m i l : llebr. x n , 29.

1 1

< Attcndite, l Pelr. iv, 47.

N u i n . xiv, 21.

P s a l . x c i v , 4.

" l o a n . v n , 3 9 . -.

(9) . . . . (10) ' ^ ; , : ; . .

723
vesua velis, cura et s o l l i c i l u d i n i b u s sffeniGcal omnem ebrictatem

PROCOPJI GAZiEI
sasculi a g g r a v e n i u r eliamsi **. S i e e r a n a m q u e , si nomen n o n p r o c u r e t u r ex fructu v i n e a r u m .

724
iiitcrpnian

N a z a r e i abslioebant ab o m n i eo, q u o d e b r i e l a l e m ciere posset. P r o i n d e n i h i l diflerebant a s a c e r dotibus sacra m u n e r a e x s e q u e n t i b u s . O p l a n d u m est, ut sacerdoles per totum suae vitae c u r r i c t i l u m s i n l s o b r i i , et r c c t c spargant sacrosanctae doclrinae s e n i i n a . Sed quia i d dilficuller o b t i n e r i optando potest, sallem sobrietatis s i n l m e m o r e s , ut l a m e n t a r i possint vitaro p e c c a l o r u m , eo tempore, q u o s a c r i s se i m m i s c e n t o p e r a i i o n i b u s . C e r t e ve! i m p r i m i s r e q u i r i t u r , ut eo tempore u t a n l u r v i l i et i r i stiore diaeia, sicuti praesens s y m b o l u m egregie docere v i d e t u r . H a b e l u r i n S c r i p l u r a et a l i u d p o c u l u m , quod inebriat et i n i e r i m l a u d i b u s c e l e b r a l u r . N a m i n J e r e m i a l e g i l u r : c Inebriavi omuem a n i m a m s i l i e n l e i n , e l omncro a n i m a m e s u r i e n t e m s a l u r a v i . > i t e r u m : Inebriabe a n i m a m s a oerdotum . > E x b i l a r a n t u r e n i m l a u d a b i l i 3 4 1 ebrietate sacerdoles, quando e x p i a v e r h u peccata i n o r l a l i u i n eaque prorsus d e l e v c r i n t . H u i c haud disshmle est, quod i n Evangelio meroeratur " de filiis sponsi j e j u n a n l i b u s quando sponsus ablatus f i i e r i l . CaHeruin c u m nemo m o r l a l i u m sit a b oiuni partc p n r u s , careatque sordibus e i ebrieiate mentis, ut r i l e orare possit Deum pro i m p t i r i s , non ab r e o p u s fuit J c s u ajlerno pontilice secundum o r d i n c m Melcbisedech : et vero i l l o agno, q u i l e l l i t p e c catum mundi .
u , e i l , a v l T

Obelisco signatu sunt b c verba : A u t acceden- l i b u s ad altare, > e i c , quasi referenda s i n t a d e u m , q n i fleclit vestigia ad tabernaculum t e s t i m o n i i ; vel quod fortassis ad aliare adire liceat e i i l l i s q u i non fuerint sacerdotes. H i s conferri possunt
1 S

, "

, > ; .

illi,

de fra-

q u i b u s i n E v a n g e l i o d i c i l u r , ut r e l i n q u a n t c o r a m a l i a r i m u n u s donec redeant i n g r a t i a m c u m t r i b u s , et Uinc d e m u m pcde fauslo eant ad a r a m . V e l sacerdotes, quos o r d o non vocat ut ministrent a l i i s scilicet s u c c e d e n l i b u s , accedunt ad a l l a r e licet non ingrediantur i n labernaculum leslimonii t c m p o r e , quo i m m u n e s sunt a n i i n i s l e r i o . eo

, . \ , \ ;

Ut dislinguant intersanclaetprOfana.elc.[X, 10.]

S o l i u s C h r i s t i cst et i l l o i u m , quos filiolos vocat,

, \ -

hegregare s a n c i a a profanis. H i c quoque i n m e n l e m \ o c a t secundum carnem J u d x i s i l l a , quae per M o - . \ , , . s e n , q u i capicbat sermoiiem D e i , potenier locutus e s l . Q u a p r o p i e r d i c i t u r fidus in tota domo ceu mi~ nister i n l e s t i m o n i u m c o r u m , quse dicenda c r a n t . P r x t e r e a n e c e s s e c s l , u l sacerdoles, e i i a m s i p r o f;ifii ftierint, v i l e n t c o n s o r l i u m profanorum e l irapuroruin hominum. Nam c Omne a n i m a l , i n q u i l , utnal sui s i n i i l c
1 9

, . , \, \

: ct

v i r adbaerebil e i , cujus

mos m a x i n i e c o n s i m i l i s fuerit tpsius m o i i . A t q u i d m o n c b u n t ? qidd suggerenl ? Legein neiupe esse s p i r i l t i a l e m , e l esse p x d a g o g u m , q u i nos j u n g i t C l i r i s t o : lilterae non esse superslitiose i n c u m b e n d u m : u b e r r i m o s s p i r i l u s fructus inde c o l ligendos. -'. El caprum pro peccalo quwrendo quwtivit Mut>e$: Q ztr at igne correplmflagraverat etc. [16.] N o n e n i m
x

, , \ ; .

decebat ut p a l r i

et

frairibus i l l o r u m , quos ignis

, \ , ' \ . , \ ? ) .

peremerat, t r a d e r e l u r caper : neque eiiain f a s e r a t ut a l i i , q u a m i g n i , q u i d e v o r a v e r a i N a d a b e l A b i u d , douaretur. P r i u s v e r o , quani rescisceret hoc ex relatione A a r o n i s , Moses inonet fralrem et superslitcs filios, ut ederent peclusculum s c p a r a l i o u i s e l a r i m i m c l e v a l i o n i s i n loco s a n c l o :

L u c . , 5 i . Jcmu 2 U , 24. E c c l i . , 1 9 .

xxxi,

25.

1 1

i b i d . 14.

Mailb. ix, lo.

, T

J o a n . i , 29.

, e

M a l l b . v,

725

COMMENTARII I NLEVITICUM.

72S

et inde discerenl spcculaiianem et s c i e n i i a m r e r u m d i v i n a r u m , qua scjuncta el rcinota est ab s c i e n l i a r e r u m m u n d a n a r u n i . A d h u n c siqtiidem m o d u m ego h u e l l i g o p e c l u s c u l u m elevalionis. i l i p e c i u s c u i o i l l o v c s c u n t u r , q u i dicere decreverunt c o m p o s i l i o n e m m u n d i , e l operationem cleiiieiilonuii, nccnon p r i n c i p i u m , m e d i u m , finemque t e m p o r u m . A l boc non est p e c l u s c u l u i u e h v a t i o n i s . , \ P e c t u s c u l u m segregationis edit, q u i c o n s i d c r a t suavitatem et diilcedinem Doiniui : e l mundo cordo Deum edit. B r a c b i u m elevationis edil, q u i bonorum operum studiosus est. P l u r a dicenda restani de c a pro c o m b u s l a . , Deus i n E x o d o p r o n u n t i a v i l d i i a m sententiani et paraproferens adversus eos, q u i adornaverant . , -

viov (11)* (12),

verant v i l u l u m : S i quis peccaverit c o r a m me, delebo eum ex l i b r o v i v e n l i u m . E a m sentenliam ct nunc i n effecluin p r o d u c i t , d u m baud p a l i l u p p r i m a m v i c t i m a m , quae p r o peccatis immolatutv r i t e p e r i i c i ; q u i a n i b i l de ipsius sanguine i l l a l u m est i n s a n c l a , nec e l i a m sacerdoles q u i d q u a m d c i l l a v i c l i i n a comederunt. E l quod niajus cst, CUIIIsupra praecepisset Deus, u l vilulus pro pcccali

, , [ , . \ , ] ^ * , , * , , ? . explerctur.

populi ca?derclur, nunc c a p r u m e x p o s c i t , s c i l i c e t a l i u d pro alio i m m o l a r i s u s l i n e n s , ut l y p u s d u n l a x a k

loculus esl Dom\nu$ Mosi et Aaroni dicens : Dicite filiis hrael: Hosc suttt animalia quas comedeth^ c l c . [ X I , 2.] U i i n u n i v e r s u i n p r a s e n s e n a r r e t u r typus, scias n i h i l , quod i n g r e d i l u r i n c o r p u s , i n q u i i i a r e b o u i i n e m , s i c u l i d o c u i l C b r i s l u s S a l v a i o r nosler . PraHerea bujusceinodi vox detala est ad P e i r u m , q u i v i d e r a l vas l i n l e u m , e l adbuc adhaerebat s u p e r s l i t i o s i o r i legis o b s e r v a l i o n i : c Qua? Dcus p u r i i i c a v i t , l u ne c o m m u n i a d i x e r i s Caelerura i n e o loco demonstravit Deus, se disscrere de b o m i n i b u s : at P a u l u s de cibo verba facieos, a i t : < A t q u i cibus vos noit commendabit Donnno Hinc liquet : p u r i s o m n i a esse p u r a S e r m o vero nuuc h a b e i u r , u l constat, de m o r i b u s b o m i n u u i . C a n e r u m legcs, quae mores h o m i n u m c o n c e m u n t , n o n soluui M o s i sed e l A a r o n i p o n u n t u r , i d est, legcs ilhe respiciunt l u m legem c u m g r a t i a m , s c i l i c e t C b r i s l u m . L e x l i t l e r a l e m nobis ob oculos ponit e e i i s u m ; at C b r i s t u s s p i r i l u a l i l e r n o b i s e a m i n l e r p r e t a t u r . Y e r u m S c r i p l u r a sacra 3 4 2 . m i l l e occasiones t r a d i l , q u i b u s oslendit mores n o s l r o s , p e l i t i s s i m i l i l u d i n i b u s a b a n i n i a i i b u s . S i c l e g i l u r : E q u i , q u i furore quodam r a p i u n t u r i n equas, s i m t . Unusquisque ad uxorem p r o x i m i s u i h t n i i i l > S i c tegilur : Dicite vulpeculae i s l i " . > S i c l e g i l u r : Generationes v i p e r a r u m Huo a o c c d i l q u o d Salvator c a n c m a p p d l a i " m i d i e r e m , q u n o n erat J u d a i c a , propter p e l i l i o n i s i m p u d e n l i a m . I n Juremia d i c i l u r : L e o n e s c x p u l e r u n l Israelem * . Hos leones, q u i fuerint, exponens ipee, I n q u i l : c P r i m u s comedit ipsum r e x A s s u r . E l postremo r e x B a b y l o n i s ossa ejus " . > l l t i c r e f e r r i p o l e s t : A q u i l a magnas babens a l a s **. A p p l i c e l u r h u c et i l l u d : c Oves meae vocem meam a u d i u n i > Apiari buc quii c l iilutl: Lupi rapaces, q u i ubambulant i n vestitu o v i u m **. O t u n U i l a q u e homo prudens est ct paratus ad edendum ea quae o c c u r r e r i n t . N a m saBpius secum a n i m o . v o l u l a t ea quae i n n o l i l i a m venire possuut^ eaque, q u a s i d e n l i b u s , cogitatione d i s p e s c i i , qua> cognoverit meniorise asservanda c o m m i i t i t , ut i l l o r u m p n s s i t , s i necessilas exegerit, r e c o r d a r i . D e i n d c f r u i l u r c o g n i t i o n i s a l i m c n t o s a l u b e r r i m o ct s a l u i a r i . A d bunc modum vult Salvator a nobis e d i , q u o d q u i d e m d o c e l per haac verba : c N i s i c d c r i l i s incaiu c a r n e m , ct b i b e r i l i s ineum sanguinera, n o n habeiis v i t a m i n vobismetipsis E l i t c r u u i : < Garo nica v c r c e s i c i b u s , e l sanguis noeus v e r e e s l p o l u s . > N i s i l a l i s e s s e t , foret profccto i m p u r u s . V e r u m itulla bellua, u i iuoncl l e x , p u r a a g n o s c i l u r .
t l , s

Omnia quce iuper manibui tuh gradiuniur inter omnes bellua$ quadrupedc*, immnnda erunl cU\ [27.] U o c loco i n l c l l i g e crudeles e i feroces b o i m n e s , de q u i b u s l o q u i t u r D a v i d dicens : < Duiu a c i e d u n l ad me lioniiiics crudeles, q u i appetunt meas cdere carnes . E t iteritm : c C u m boniines i n nos r o n s u r gereiit, sane vivos nos dcgliiliseent . i A n i m a l i a t c r r e s t r i a , qua3 l a u d a n l u r in c i b i s , sunt illa, qtia3 l u m i n a n l ungulasque s u l c a n l . I l i c vero l y p u s signiHcal eos q u i l u m s i b i l u m aliis, p r o u l raonel C b r i e i i a n a religio, benefaciunt, d u m scuielipsos ab i n l e r n i s v i t i o r u i n affeclibus repurgant, e l o f l i c i i s u i crga rcliquoji fiuut memores. N i b i l obstat q u i n s u b isio typo intelligas cos q u i i n boe saeculo pic justcque v i v u n i , c i
9 , e , T

E x o d . x x x u , 52. M a t l h . x v , H . A c l . x , 1 5 . " I C o r . , 8. T i l . i , 15. " J c r o m . v, S. L u c r , 52. M a l i b . , 7 e l a l i b i . * M a t l b . v u , 6. * J c r c m . L , 17. ibid. Exedi.wii.".. Joaii. x,27 " M a l l b . v n , 1 5 . J o a n . v i , 54. i b i d . 50. * Paal. w v i 2 p I . cxxiu, 5.
, 9 M 1 1 3 t s a

. (II) ^. ; . (\2) * . .

7?7

FROCOPIIGAZ/EI

728

fuiuram beatiiudinem e x q n l r u n t sollicite. H i quoque n o n soluin findunt u n g u l a m , sed e i i a m ungiiee prasfiecant, i d est, auferunt ab operibus suis q u i d q u i d fueril superfluum e t m o r t u u m . E l i a m a pedibus s u b movent, q u i d q m d I m p e d i m e n l o fuerit, q u o m i n u s , ut oportet, i n v i r t u t i s calle p r o g r e d i a n t u r . D e h o t c a l l e ait David : Peg mcus est i n rectitudine . A t de c o n t r a r i o modo afleolis profaUir idem p r o p b e l a : < Veloccs pedes i l l o r u m ad fundendum sanguinem , c o n t r i t i o et c a l a m i t a s i n v i i s eorum > Tot'13 itaque v i r i b u s fugiamus i l l o s , qtii nec v e r a r e l i g i o n e , nec C h r f s l i a n a c b a r i l a l e , aut a l t e r u t r a bapum p r a f u l g e n t . H o r u m cadavera quoque, scilicet s c r i p t a , quae posteris r e l i n q u u n t e i c i r c u m f e r u n t u r , a b o m i n c m u r . P e r c a m e l u m et l e p o r e m , quae a n i m a l i a q t i a n l i t a l e inter se diflerunt, c o m m o n s l r a v i t celebres e i obscuros mcdineque nolse bomines, q u i b u s p l e r u m q u e fldes et o p e r a m o r t u a i n s u n l , aut a l l e r u m s o l t i m , e l sic n c u t r u m . N a m fides absqiic operibus est m o r t u a : nec non opera sine fide quoque m o r l u a d u c u n t u r . V e m m scicndum est q u o d alia rattoue i m p u l s u s concessit Hebraeis i n J E g y p t o veeci bobus et o v i b u ? , quic a n i m a l i a a d o r a b a n t / E g y p l u . J u d a i autem i l l a edebant, ut discerent ea c o m e m n e r e et d e s p i c e r e , ut i n quibus n i b i l l U v i n i t a l i s inessct. P r o b i b u i t qitoque H e b r a i s i n j E g y p t o , ne a d m o Y c r e n l o r i c i b o s , quibus g u l a q u a s i illecftbris q u i b u s d a m fovelur et i r r i l a t u r . H o r u m de n u m e r o sunt carnes s n i l h r , quas petivcrunt tandcm i n vasta solitudine J S g y p l i a c a l i b e r a l i s e r v i l u l e . Y e r u m h a u d imperavit H e b r a i s , ut degustarent i l l a a n i m a l i a , a q u i b u s abhorret b u m a n u m i n g e n i u m , quaeque a b o m i n a l u r . A l i i s causis d u c i u s anle datam lcgem jussit Hebraeos abstinere a cadaveribus m o r l u i s q u a s i i n i o l e r a b i l i o r a facianl et m o r l i sunt v i c i n i o r e s , 343 *" e s n o n aversentur c i b o s .
M 4 0 f l a l

Ne contigerili$ cadarera, etc. [ X I , 8.] Haec non inepte p r a s c r i b i l p o p u l o , q u i per c a r n a l i a e r u d i e b a l u r , ut ct in his servarent p u r i l a l e m , qua a retiquis secernerenlur genlibtis. S i autem q u i s d i c a l , hac r a l i o n e fieri, u l p l u r i m a , quae habet n a t u r a , non careant reprebensione, q u a s i sint i m p u r a : i l l e sciat o m n i a a O e a t o r c esse creata i p e c u l i a r e m quemdam flncm: e l respeciu cjus Gnis singula continere a l i q u a u i i i t i l i t a t c m et p u r i l a t e m . Hccc edelis de omnibu$ quee agunt in aquit: quceeunque pitmas habent el squamat tam in manquamin fluminibus, ea comedetii, etc. [9.] E t i a m a q u a l i l i a diversos roores et v a r i a m o r t a l i u m ingenia ostcndnnt s i c u t i n i o n e l v e r r i c u l u m , de quo i n E v a n g e l i c a h i s l o r i a , q u o d j a c l u m i n mare pisces de o m n i genere < a p i l : ex q u o bonos pisces c o l l i g u n t et conservant, reprobos a b j i c i u n t . P s a l l e s quoque regius v i i a m n o s t r a m comparat m a r i , d i c e n s : c H o c ipeum m a r e m a g n u m et spatiostim, i b i r e p i i l i a q i i o n m t non est n u n i e r u s , a n i m a l i a panra et magba . S i m i l i l e r significat m a r e v i l nostrre a m a r a m salsuginoin sive a m a r u l e m i a m et i n s l a b i l i l a l e m , o m n i u m q u e r c r u m i n hoc m u n d o qnasi i n m a r i restagnantem i n u n d a t i o n e m o m n i a q u e confundentem : p r a t e r e a homines instar p i s c i u m i n lioc. m u n d o v i t a m agere quaerentes semelipsos i n v i c e m v o r a r e . P i s c e s , q u i v e s t i u n i u r squamis s o l i s c a l o r e e x c i l i i n e u m m u i n enalant m a r e , et plerumque p i s c a t o r u m r e l i a eCTugiunt. A t pisces sqtiamis carentes q u i q u e n u l l i s sustinentur p i n n i g i n l i m o s o profundo latent, inbserentque algre i n a r i n x , quae i n i m o profundo f e r l i l i s enascitur. H i pisces prorsue eunt i n i i r m i f a c i l l i m e q u e c a p i u n t u r . I g i i u r m o r l a l i u m a l i q u i , u b i aberraverint a d i v i n i s pra?ceptis, i l l i c o s u u m e r r o r e m s e n t i u u t et agnoscunt. N a m , ut monet S c r i p l u r a : P l u r i m u m e r r a m u s omnes i n m u l t i s * . A t n o n a suis ernpribus r e s i l i r e et recedere i n a m r a u m i n d u c u n t , nec p a l a m tamen t u r p i i e r agere y o l u n t : siquidtMii p r u d c n l e ^ e t sapientes v i r i celant sua dedecora. F o r t a s s i s boc i l l u d est, q u o d d i c i t , squamas b n bere, d u m sua scelera q u i b u s d a m ceu velamenlie c o n v e l a n t . Snepiue quoque i n s u i n m u m e m e r g u n i mare ut foveanlur r a d i i s s o l a r i b u s , e l p i s c a l o r o m effugiunt m a n u s freti p i i m i s . A U o r u m autem g l o r i a i n i g n o m i n i a i p s o r u m , d u m p r o p a l a m d e l i n q u u n t , euaque scelera neutiquara o c c u l i a n l . Y o l u i a n t se i n profundo coeno, i n f i r m i s u n l facileque c a p i u n t u r a p i s c a t o r i b u e , frigoreque quasi obuirpent. H i s b a u d d i s s i m i l i s e s l v i l a , q u i propter contraclato i r o p u r i t a l e m c o g u n t u r cxcedere c a s l r i s , quoeqtie lex p r o n u n l i a t i m p u r o s . R c l i q u i v e r o i n c a s l r i s u l p o i e i n i o c o puro e l m u n d o v e m n t u r a d b x r e n l e s I>eo et j u s l e a m b u l a n l e s i n boc m u n d o . H o r t i m c o n s o r l i u m ne q u i s vitet, a l i m p u r o r u m societalem a b o m i n c n t u r o m n e s . S c r i p t u m namque e s t : Q u i c o n s u e t u d i n c m viiae a g i l c u m gapienlibus e l ipse sapieus c r i t : a l q u i c o n v e r s a l u r c u i n s l u l t o e i i n s i p i e n t e cognoscetur . > Imo P a u l u s ipse s c r i b i t : S i qns citm n o m i n e l u r f r a l c r , fuerit v i n o l e n t u s , a u l a v a r u s , aut i d o l o l a t r a , aut ebrielatis s l u d i o s u s , cuua tali ue c i b u m esse c a p i c n d u m * .
9 u 4 M 4

Ilwc erunt vobit abominationi inler volalitia : Aquila, accipiter, aquila marina, vullur el milvu$ juxta speciem $uam. Omnis corvus juxta speciem suam. [13, 14.] E s u n i aquilae, g r y p b i , b a l i a n i , et vutturis demonstrat essc i l l i c i i u m . A l baB aves significant sub lypo q u o d a m superbia inflatos. N a i n aves islae i n s u b l i m e evolant, b u m i l i a e l i m a oderunt. P u l l i e n i m , i n q u i t S c r i p l u r a , v u l t u r i s sublinies v o l a n t . S i c etiam nemo superbus b u m i l i b t i s se sociat. R c p r o b a n l u r h o c loco e l fures r a p l o r e s q u e , quos nobis m i W u s aliseque rapaces aves a d u m b r a n t . V e r s i p e l l e s e l occsecali mente i n d i c a n t i i r per c o r v u m . S t r u tbiones e l l a r i declarant bomines belluones, q u i 344 q u i d q u i d o b v i a m est c o l l i g u n l et r a p i u n t , avidaeque i n g l u v i e i d o n a n l . Nec n o n d e m o n s l r a i i l u r nobis sub bis avibus h o m i n e s f r a u d o l e n t i , q n i o m n i b u s i n s i d i a n l u r , suaque i n c o n d i l a vocc et oblrectatione v i c i n i s sunt m o l e s l i . S i c accipiter captat
M

%%

P s * l . x x v , 12. I C o r . v , 11.

P s a l . x i u , 3 .

4 0

Jac. n , 20.

" Psal. c u i , 23.

V l

Jac. , 2.

P r o v . x x i x , 9.

COMMENTARII IN LKVlTlCtJM.

730

i u i i r m i o r e s a v i c u l a s , eisque sua jejunia p a s c i t . M e r g u h i s , i b i s , ardca et pelecann?. i m m i n e n t e x i l i o p i s r i u n u A l n o b i s d e l i n e a n l i l l o s homines, tn quos illod S c r i p l u r q u a d r a t : N o n sua quavreiites, sed magis q u a s m u a l i o r u m ; nam c h a r i t a s p r o x i i n o maluro n o n operalur . Damnat quoque im c i b i s v o l u c r c s , qua3 ainant n o c t e m e l tenebras. A t h a r u m i n caialogo m e m o r a n t u r e r o d i u s , tilttla, c b a r a d r i o n , upupa et n o c t u a . N o b i s vero sub l i a r u m a v i u m l y p o c o m m o n s l r a n l t i r hominee, q u i mala p a i r a n l facinora. Inquit s i q u i d e m C b r i s l t i s :* O i n n i s q u i m a l a f a c i l odit Iticem, efc n o n v e n i l ad l u c e i n , ne opera ejus r e d a r g u a n l u r . Q u i vero v e r i t a l e i n facit, is p r o d i l i n lucem ut opera sua manifesientur, q u i a i n Deo f a c l a sunt * . > Imer v o l a t i l i a i m p u r a censenlur qiuecunque f u e r i n l q u a d n i p c d i u . Prapterca tmtsca* o m n c s , et quaecunque hujus generig f u c r i n l i n s e c l a , i n l e r i m m u n d a c o n m i m e r a n l u r . In inaguis ct parvis a n i i n a n l i b u s , qua?cunque maleflci fuerint generis, ea S c r i p t u r a sacra p r o i u i n t i a l i m p u r a . N o n enim est p e r s o n a r u m respectus apud D e u i n . E x c i p i u n t u r aulcnt locusta e l b r u c b u s et g t m i l i a , quae a n i i n a n t i a q u a m v i s exsultare i i o r u n l , tamen i n t e r d u m volant q u o q u e , nec seroper degunt demersa l i u m o . T a l i s est, q u i s c c t a l u r v i l a m bujus s x c u l i , nec laroen penitus caret amore Dei : nec i u l e r i r a p r o r e u s d c d i t u s et a s l r i c l u s e s i terrenis et caducis rfebus.
M e

lnquii eum qui conlrectaverit cadaver, oportere lavare veslimcnla, et ad vesperam esse purum, elc.
[ X I , 25.] N a m n o v i s s i m i s leinporibus in C b r i s t o r e p u r g a i i suinus ab ojnnibus peccaiis elueutes i n q u i n a menta s a c r i b a p l i s m i NqHore. E t omne quod super manus g r a d i l u r , i n l e r omnes beslias, e l c . Bestia? hae i n d i c a n l v i r o s crudelee et cardis avidos, quemadmodum supra dedinuis. M u s l e l a , m u s , et slellio e l s i m i l i a a n i m a n l i a repraesenlant f i r o s dolosos, q u i clam insidias m o l i u n t u r et damna i m p o r i a n l . S i q u i d e m islae bestiolae i n o p i n o gtio advcntu tcrrcnt bumanas mentes. V a s a a u l e m , quac m o r l i c i n a seu cadavera a l t i g e r i n t , i n l e l l i g e h o m i n e s , quibus f a n i i l i a r i l a s i n t e r c e d i l cura i n i p u r i s b o m i n i b u s , l i c c i ipsi per se n o n ftierint i m p u r i l a l i o b n o x i i , a l male agcndi p r o p o s i l u m j a m j a a i ceperint. C a n e r u m odicit fonlc*, c i s t e r n a s et a l i a a q u a r u m receptacula, nec non segcles esse i m m u n c s ab i n q u i n a l i o n c i l l a . V e r u m ne i n i e r i m lateat bomines saepe suis sedibns pulsos c n m pressi legis onere eam non exseq n e r e n l u r . S i q u i s a n i i n u m adjiciat, i n l e l l i g e t o m n i a i l l a , qitae bomines adinvenerunt, conspurcare et c o n t a m i n a r c h u m a n u m i n g e n i u m . E x c i p i u n t u r autem \ Svvoiai, i d cst, universales c o n c c p l u s a n i m i , q u i sunt v e l u l i fonles et semina vjrtulis et l u x , secundum Joannem quaea tenebris non c o m p r e h e n d i l u r . I l i a n i m i conceplus h a u r i u n l aquam v i v a i n . S i v c r o c o n s p a r c e n l n r p o s l a g n i l a m v e r i i a l e m , n t i l l a i l l i s pro delicto r e l i q n a est b o s t i a . Sed rccedcnte s p i r i l u i n dua& secantur partes, et pars i l l o r u m c u m i n c r e d u l i s et i m p i i s c o l l o c a b i l t i r .

Si autem morialur jumentum, etc. [59.] D o c e n m r sub boc i n v o l u c r o Hlud P a u l i : c S i q u i s , c u m n o m i n e l u r fraler, fuerit aut s c o r t a l o r , aut a v a r u s , aut i d o l o l a i r a , a u l c o n v i v a t o r , aut ebritis, aut raptor, c u m l a l i ne c i b u m c e p e r i i i s Q u i e n i m a r b i t r a t u r o b fidem, q u a m habet, se p u r u m esse, s i subjictaiur m o r l i , qnam i n d u c i t p e c c a l u m , iinpurug est, nequc p i o r u m c o n s o r t i o d i g n u s . N a m s c r i p l u m e s t : c Q u i tangit p i c e m , i u q u i n a b i t u r * . Caelerum i l l i u s i r o p u r i res se beiie habebunt, s i profusis l a c r y m i s poenitentiae r e m e d i u m repererit. JSecpolluelis animas vestras in omnibus reptilibus, e l c . [ 4 5 ] N u n c d i s e r t i s verbis o s t e n d i l per a n i m a n t i u m p r a i d i c t o r u m species p r o p o n i qualitates m o r u i n . Q u i d e n i m 345 externus laclue damni inferl animai? P r x l e r c a q u i d d e l r i m e n t i l i m e t u r ab eo, quod i n g r e d i l u r i u ventrem e l per secessum e j i c i l u r , sccundum S a l v a l o r i s vocem ? P e r r e p l i l i a docerour, ne prorsus addicti simus rebus terrenis, a l i o q u i m a c u l a v a c a b i m u s . F o r t e quis dicat p o l l u t i o n e m et c o n l a g i u m , quae opera mata c o m i i a r i solenl, prnesens respicere sa?culuin. N a m f u l u r u m saeculum o m n i labe caret ab o m n i p a r l e . Y e l quod isla p o l l u l i o ad breve tempus d u r e l , n i s i radices e g e r i l i n animo e l quast i n i t a l u r a m ?ersa fuerit, l u n c difliculter e r a d i c a t u r .
8 0

Mulier qva concepto semine peperit marem, etc. [1, 2 . ] Snffecerat d i x i s s e : M u l i e r st p e p e r i l filivim. Sed e x c i p i l sanctam Y i r g i n e m , quae n u l l i u s seminis interventu l i l i u m enixa est. N a m c u i n concrptus e s s e t d e S p i r i t u s a n c t o , n o n r e q u i r e b a l u r ad s a n c t o r u m p r i m o g e n i t u m g i g n e n d u m seminis fusio. H i m c p r i m o g e n i l u m s a n c l o r u m c r e d i l o esse p r i m i t i a s i l l o r u m q u i regenerantur per S p i r i i u m s a n c i u m , de q u i b u s i i a p r o f a l u r : Q u i non ex s a n g u i n i b t i s nec ex voluntate c a r n i s , sed ex Deo nati sunt . MtiUer d i c i t u r e l i a m v i r g o . N a m ha^c appellatio o s l selatis a d u l l i o r i s , q i i e n i a d m o d u m etiam a p p e l l a i i o v i r i v i r u m s i g n i l i c a l , etsi n u n q i i a m cunn m u l i e r e concubuerit. Q u o c i r c a P a u l u s i n baec verba s i i a m l i n g u a m s o l v i l : t E m i s i t Deus F i l i u m s u u m n a t u m ex m u l i e r e *. > S i m i l i l e r et A b r a b a m u s i m p e r a t , suo tninistro, quem m i s e r a t a d B e l b u e l c m , u l acciperet inde filio suo m u l i e r e m , nec d i x i l : v i r g i n e m .
8 I

; ; ; 01 / , \ ol , \ , 1 C o r . , 5. Joan. n i , 20, 21. x v , 17. J o a n . i , 15. G a l a i . i v . 4.

w M

Quare aulem i m m u n d a est, qnai peperit? Q u i d a m aiunt o b a n i m a m , qua3 i n generalionem v r n i l , ct ha2C c o n s p u r c a l u r , nec n o n e l b i , q u i ejus gen c r a l i o n i i n s e r v i u n t . Ilaque r c q u i r i l u r , u l l u r purgamina

sonia-

maclalis viciimis. Quidam aliaiu 11. " Eccli. MII, I. Malth.

J j a n . i , 5.

I Cor.

71 expromunt

PROCOPII GAZ.EI causam, v i d e l i c e t quod generatio fiat ;

732

procedenle v i g e n e r a l i v a , quaeperfecta est, ad i m perfectionem, cst, iude creatur. d u m i d , q u o d adhuc i m p e r f e c l u i n N a m ipsa infinilis natura solet paulalim quas

. \ ,

a m i l l e r e suam p r i s l i n a m perfectionem, d u m subdislrahitur generalionibus, p e r l i c i t . Quapropler donec felus formelur i n utero n i a l e r n o , i n i p u r a est puerpera, i d est, tanto l e m * poris spalio impura censetur puerpera , quanto animatur el formalur. einbryo i n alvo niaterno

, ' \

. .

\ , \

quibus Deo gratiac a g w i l u r et

P r o bac i m m o l a n t u r hosliae pro d e l i c t o , e l i a m bolocausta adolontur,

l i a b e u l u r , quod ab imperfecta vita ad perfeclam p r o d u x i t c o n c c p m m fetum. N e c desunt q u i aiunt m u l i e r e m n o n contentam sua felicilate i n peccala prolapsam g r a v i l e r s o r d i datam et s o r d i d a m esse, inque g r a v i s s i m u m et p c r i c u l o s i s s i m u m incidisse e x i l i u m . N a m Deus m o r tem non c r e a v i t , nec oblectatur i n l e r i t u v i v e n t i u m , i e l c . Mulierem e l i a m c o n l a m i n a t t o n c e p l u s , quent c a r n i s procurat v o l u p l a s , ut patet ex D a v i d i s o r a c u l o : E c c e e n i i n i n iniquitatibus concoptus s u m , et in peccaiis fovit me mater mea Y e r u m lex quemdam moduni i n d u x i t propulsandi i s t i u s m o d i i i n m u n d i t i e m . P h y s i c i , q u i h a r u m rerura s c i e n l i a sunt praedili, d o c e n l fetuin, si fueril masculus, v i x i n i r a q u a d r a g e s i m u m diem formari ulero m a t e r n o ; femella vero r e q u i r a l duplo p r o l i x i u s l e m p u s propler suam i m b e c i l l i t a l e m . Haec autem o m n i a indicant bumanam n a i u r a m a Deo sejunclam e l eegregalam longo tempore i n sordibus haesitasse. N a m mors regnavit ab A d a m usque ad Mosen. Oeiavo d i e , qui sitcccssit legi et prisco sabbaiismo, c i r c u m c i s i sunius c i r c u m c i s i o n e , qusc non manuum m i n i sterio p e r a g i l u r , sed perficitur opera Sptritus s a n c t i : rcformati quoque sumus e l regenerati per C l i r i e i u m d u m i l l i u s divinae naturse r e d d i m u r p a r l i c i p e s . Generamur e n i m non i n corruptionem propier A d a m i i m p u r a m p e c c a l i m a c u l a m : sed g i g n i m a r ad v i t a m et immortalitalem propler p u r i l a t e m , qua? nobis i n C b r i s l o obtigit, duro p r o nobis b o r r e n d u m perpessus est s u p p l i c i u r a . l l i n c quoque i l l u d 346 i n i e l l i g e s , quod s c r i p t u m est : A l i e n a t i sunt peccalores jara inde ab utero > A l quis e l q u a l i s est iUc ulerns ? v i d e i i c e t , q u o d non c i r c u m c i s i sunt i l l a c i r c u m c i s i o n e de qua P a u l u s d i s p u l a l , diccns : Nos sumus c i r c u m c i s i o , q u i s p i r i i u Deum r.olimus .
M

Quidam tradnnt ilia omnia

fleri,

ut puerpera,

, , . , . \ , \ .

quae m a x i m e vexata et lassata est p a r l u s d o l o r i b u s , p a u l u l u m requiescat, et quiete f r u a l u r . F o r tassis muliereui immundaru p r o n u n l i a t , quod eo tctnpore cupiditas venerea prorsus i n i p s a s t l e x e l i n c t a . Nani s i fela babetur i m p u r a , e l i a m g r a v i d a i m p u r i t a t i s c r i t m n e baud vacabit. Si aulem non inveneril manus ejus, etc. [ X I I , 8.]

%E

*r

W ^

IIoc Tecisse conslat parentes D o m i n i , c u m baud a b u n d a r e n l d i v i t i i s ut agnum possent offerre. Y e l forlassis id a c c i d i t , quod C h r i s t u s , q u i e r a t a g n u s

* , \ , \

Dei in

m u n d u m natus, semetipsum alicui $i accidat

ut

bolocau-

s t u m oblaturus crat pro m u n d i v i t a . Homini ut in corporis cute, e l c . [XIII, 2.] P r i u s q u a m s p e c i a l i m i l l a e n a r r e n i u s , c o n t e m p l e m u r affectiones. E s t i g i l u r l e p r a m a l u m q u o d d a m v o r a x e l i n c u r a b i l e . N a m c a r o excavattir e i c o r r o d i t u r ; m o r i t u r quoque s u b i n d e ad inferiora malo boc serpeute. Quo c i r c a e l i a m p i i u s florcns p e r i l non secus ac p l a m a , qua? e m o r i t u r u n a c u m l c r r a . A l b e d o , de qua h i c u g i t u r , est c a r n i s quaedam i n O r m i t a s baud d i s s i m i l i s leprae : n o n tamen alle i u corpus d e s c e n d i l , sed i n superficie c o r p o r i s s p a r g i l u r e t d i i T u n d i l u r . Haec i g i t u r facile c u r a t u r . A p p a r e t ex modo c o m m e i i i o r a l i s lepram esse quaindam pestem, quae c o r r o d i t c o r p u s h u m a n u m , idque l e l h a l i l e r affligil. Albedo atilem speciem qtiaradam b e l lepra;. U b i c u n q u e e n i m i l l a e m i c u e r i t , c o n t i n u o s u s p i c a m u r non pronuntial impuram, u l lepram. Sex a u l e m species e o u m e r a i u u r lepiae : una est, C quaK apparel ex evidenle c i c a t r i c i s i n d i c i o . A l l e r a l o l i u n o b l e g i l corpus. T e r l i a p r o r u i n p i l ex ulcere sanalo. Quarla p r o v e n i l ex adustione. Quinla oberrat in capile vel barba ; i n f c s l a l q u c tam v i r u m quam feininam. S e x l a i n v a d i l c a h i l i c n i c a p i t i s , aut occupat c a l v i t i e n i s u p c r c i l i o i u u i . Sap. i , 13.
5 V

ba-

esse l e p r a m . Y e r u m l e x

albedinem

"

, , , , * .

P s a l . L , G.

1 5

P ^al. L V P . 4.

" P b i l i p p . , 3

33 A t l e p r a significat roaculas

COMMENTARII IN LEVITICUM. illorum,

734 etsi

q u i m u i i d a t i sunt vel i n hoc v e l i n futuro s x c n l o , u l q n i d a m

pei b i b e t i l . U t e n i m c i c a l r i x vestigium est v u l n c r i s i n c o r p o r c c u r a l i : s i c iti a n i m a d c l i n q u e n l e ,

s a n e l u r , r e l i n q u i l u r quaedatn q u a s i c i c a t r i x , q u a m solus c e r n i t Deus, ant q u i b u s a Deo d a l u m e l , ut eam p e r s p i c e r e q u e a n t . I d c i r c o danda est opera, omne v u l n e r i s v e s t i g i u m l o l l a l u r . Q u o d liet, s i perfectam c u r a t i o n e m v u l n e r i a d m o v e r i m u s . De i s l i u s m o d i
7

v u l n e r i b u s i t a v a l i c i n a l u r Isaias :

p l a n l a pedis usque a d v e r t i c e m n o n est i n eo sanitas

. V u i n u s et i i v o r ct plaga l u m e n s .

Q u o d vero q u o r u m d a m Yiilneribus i m p o n u n l u r malagmata, i l l o r u m i n q u a m q u o r u m salus n o n d u m pen i t u s est deplorata et desperata, declarat idem propbeta sequentibus verbis : N o n l i c e l m a l a g m a a d d c r e v u l n e r i , n o n o l e u m i n f u n d e r e " , respuit q u o q u c v u l n u s h o c v i n c u l a . A t de c o n l r i t i o n e et sseva animre plaga , quse n o n n i s i magno c u r a l u r labore, donec peniius p r i s i i r i a m r c c i p i a t s a u i l a t e m et c i c a t r i c e o b l e g a i u r , s i c verba facit J e r e m i a s : Ilaec dicit D o m i n u s : R e s t a u r a v i c o n i r i i i o n e m luara : p e s s i ma sic est plaga l u a . N o n e s l q u i j u d i c e t j u d i c i u m t u u m ad a l l i g a n d a m c u r a l i o n e m t u a m , e i c , usque ad
8

baec verba : p l a g a , quae g r a v i s s i m i s d o l o r i b u s l e e x c r u c i a t , liberabo l e * . Hiec n o v i s s i m a v c r b a i n l e r p r e t a l u s est A q u i l a et S y m m a c h u s :

Quia obducam vulnu* tuum cicatrice.

I l e r u m idcm J e r e cicntrieem, c l et transcuralionis

mias

l o q u i l u r s e c u n d u m versionem Septuaginta i n i e r p r e t u m : E c c e ego i n d u c a n i i l l i eis fidem et pacem ; et reducani cicalrici,

sanilatem r e s l U u a m e i s , e l manifestabo perfeclionem

migralionem Juda

l u i g r a l i o n e n i Jertisalem . > l n n a s c i t u r i n l e r d i i m scurara exhibet i n c u l e c o r p o r i s : 347

quae quidem v i x cerni p r o p l e r

q u i l , sed sallem leprae notam et significationem quamdam nec eam cvidcuicm Wd subobe l propler b a n c seqttenlia lege d e l e r n i i n a n t u r . Nocesse c n i m

est, ut h i q u i a b o r c o quasi m o r t u i p e r C b r i s t u m ad vitain sunt r e v o c a l i , quam loiigissime r c c c d a n l a titiis, repudiumque m i t t a n l c a r n i s et m u n d i i l l e c e b r i s . Q u i namque i n carne seuienlem f e c e r i l , dc carne metet c o r r u p l i o n e m clnipurum
1

. T a l i s itaque i m p u r u s et i m m u n d u s j u d i c a l u r i n c o n s p e c l u C h r i s l i , j u x l a
c e

illud f

ipsum p r o n u n t i a b i t sacerdos. Q u i b u s illa i n i p t i r i l a s inliacseril, audient h o r r e n d a i n illani . > Albedo animae et a r g u -

C h r i s t i vocem : Discedite a m e , q u i o p e r a i i eslis m a l u m : n o n n o v i v o s ad

rnentum v c l i n d i c i u m c i c a t r i c i s l e p r a infecla3 est i n c l i n a t i o e l ad m a l u m m e n l i s p r o c l i v i l a s , nec lauien m a l u m p r o c e d i t : sed a m a l i s factis abstinet. O p e r i u n s i q u i d e m a u c l o r et d u x c c n s e l u r r a l i o . Q u a p r o p l e r inqitit P a v i d : A n t e q u a r a b u m i l i a t t i s s u m , peccavi . T u n c e n i m m e n s , quasi l i b r a , i m p e l l i l u r , quaudo q u i s i n m o r t i s p e r i c n l u r a n o n d u m v e n c r i t , sed q u a m p r o x i i n e ad n i a l u m a c c e s s e r K . Huc sic aptari potest et i l l u d : N e m o , q u i t e n l a t u r , dicat se a D e o , t e n l a r i . D c u s nec ipse tenlai qtiemquam. Unusqnisque ut n o n t c n l a l u r m a l i s , procreat a u l e m l e n t a l u r a sua c o n c u p i s c c n l i a a b s l r a c l u s ct

i n e s c a t u s . D c i n d e c o n c u p i s c e n l i a u b i conceperit, p a r i l peccatum : at peccatum c o n s u m m a t u m ftiur. Nam

m o r t e m " * . i g i t u r c o n l i n u o m a l u m , quod m o r l e m i m p o r t a t , n o s i n v a d i t , q u a n t i s p e r peccato r e l u c t a - , non omne peccatum est ad m o r i e r o . Quapropter nec i s , q u i suspectus e r a l ob l c p r a m de q u o seplem mali n u n c a g i t u r , s a c e r d o l i s sententia i m p u r u s ostenditur : sed segregalur. Illa vero p r o b a t i o , quae

d o r a t d i e b u s , significat i s l a m p r o b a l i o n e m , qua? nos p e r t i n i v e r s u m vitae c u r r i c u l u m exagitat et e x p l o r a t . Deus n o n probat s i lmoremur ficini m a l o . P r o i n d e s o l l i c i l e c a v e n d u m c s l n o b i s , ne a l i q u i d propter v i c i n u m m a l t i m nos a p p r e b e n d a t , q u o d nos deinde inficiat ct e caetris D e i q u a m longissimo p r o p e l l a t . C b r i s t u s est i s s a o e r d o s , q u i a n i m a r u m nostraruro lepram c o n s i d c r a t : b u n c n u l l u m l a l c b i t lepra3 v i l i u m . I d c i r c o i n q u i l : S a n c l i eslote : q u i a et ego s a n c l u s s u m *. > I l l u i u a u t c m , q u i a b s o l v e b a t u r a lepra? i m p u r i l a l e s a c e r d o l i s a u c t o r i t a i e , oporiebat eluere v e s t i m e n i a , u l et i n b a c parte ejus p u r i t a s c o n s i a r c l . Aqua3 vero m e u l i o n e i n i n f c r t lex , u l u o l u m s i l o u i n i b u s , s a c r u m b a p l i s m a j a m o l i m i n lege esse d e l i n e a l u m .

... \ Et si lepra oblexerii universam cutem capite * . - que ad calcem,elc. [, 12.] Q u i d a m ex p r i s c i s s c r i ; . ptoribus sub cute, quam totam occupavit l e p r a , i n t e l l i g i l vivaai r a t i o n e m , qua s i fuerit bomo p r i v a l u s , q u i d q i i i d egerit reprebendi comniode non p o l e s l . N a m bonio q u i r a l i o n e c a r e t , n i b i l differt a bellua. U b i p r i m u o i a d f u e r i l l i o m i n i r a l i o , si q u i d d c l i q u e r i t , poenis recte c o e r c c r i p o t c r i t . Q u i d sibi v u l l sis tropioe i n t e l l i g i l melanculia a u l pbrenesi laboratiles. Duni e n i i u bis n o n inservit nequc r a i i o nem e r e b i l u r ; a l peccaii noinen l u m ; , *

; , . * ; ; ,

, ' .

- ' quod i n q u i l : T a c l u m fieri l o l i u s c o r p o r i s ? F u r t a s -

, , , *

qtie sensus, q u i d q u i d vel d i x e r i n l vel fecerint, non p e c c a l i nomen recurret, cuin sensus affuerit.

P r o i n d e i n bunc m o d u m l o q u a m u r : Bifariara placemus e l g r a l i s u m u s D e o . S i v i v i m u s Oeo, n i b i l e m o r i u u m s i l i n n o b i s ; s i m o r l u i f u e r i m u s peccaio, nullae p c c c a l i reliquia? i n nobis r e m a n o a n l . Uli i n o r l u i Tueriinus n i u n d o , ne r e c u r r a m u s ad v i i i a . Q u o c i r c a P a u l u s a i i : S i c e l vos cogitatc i i i o t l u o s
h 1

"

lea. i , t. iliid. Jercm x x x , 1 2 . 15. i b i d . 17, 18. P e a l . C \ V I : I , b'7. * J a c . i , 15- 15. Lcvil. xi, i i .
M u

6 0

G a l a l . v i , 8.

" Mailb. v , 25.

735

PROCOPII GAZ^EI
M 6

736

q u i d e m peccato, vivcntcs autem Deo i u C h r i s t o Jesu . N a m pro nobis mortem s u u i n u i t G h r l j i u s , u t . qtii v i v u n t , n o n amplius s i b i vivarit, sed e i , q u i pro ipsis m o r l t i u s e s l e l r e s u r r e x i l * , q u i peccala n o s l r a p o r t a v i i corpore suo super l i g n o , u l peccatorum i m p u n i t a l e recepta v i v a m t i s j u s t i t i a ? " * M o r i m u r p c c cato, ne et boc nos praetereai, si necamus i n c m b r a n o s l r a t e r r e n a , s c o r t a t i o n e m , i m m u n d i t i e m , affec t u m , cupiditatem m a l a m . Q u i vero inortui sumus p e c c a l a , q u o n i o d postea i n 348 vivenius? S i p a u l u l u m modo consenserimus peceato, i n q u i n a m u r . P r o i n d e i m p u r i t a t i s c r i m o n non efftigiemus : quemadmoduin puritatem c o n s e r v a m u s , s i fuerimus m o r t u i peccato. N a m , u l pcrhibet P a u l u s , m o d i c u m feruientum t o l a m fermeniat m a s s a m . Sed si m o d i c u m itlud fermenlum nialiliae fuerit a b l a l u m , n i h i l p e r i c u l i r e s l a l . I d c i r c o a D o m i n o probibetur s u p p l e m e n l u i n n o v u m i n v e s l i m e n i o v e t e r i , e l v i n u m novum m o n c i D o m i n u s " n o n csse e x c i p i e n d u m u t r i b u s v e t u s l i s . Q t i i d a m dixere i m p u r a m eain m o r l i ficaiionem, quain p a r i t v i t i u m et m a l i a n i m i mala d i s p o s i l i o e l affectio. Haec diCTuiidilur, longe l a t e q u e serpit, ut viderc e s l i n v h i i s inlemperanliae injustitiaeque. P u r a m eam asserunt q u i d a m m o r t i f i c a t i o n e n qua freli indifferenter u t u n t u r bis e x l e r n i e , roodo exsulet v i t i u m . S i c respuunt alienas n u p l i a s , si a d bas d u c a n i u r v i l i o incontinentiae; sic n u l l u m r e j i c i u n l c i b t i r o , n i s i q u i intcmperantiae a n c i l l a t u r ; s i c n i i l l t i m opus v i l a n t i n Sabbato, n i s i quod inipellenle a v a r i t i a s u s c i p i l u r . Quapropter i n q u i t P a u l u s : M o r i nos oporlet l e g i , nec u l l o modo r e v e r l i ad v i l a m q u a m lex p o l l i c c l u r , putantes nos per legeii* j u s l i G c a t i o n e m a d i p i s c i . Q u i d a m p r e s e n l e m l o c u m sie cxponunt : E u r o , cujus corpus t o l u m i n v a s i t l e p r a , lex m u n d u m s a n c i t , ut oslendat Deum odisse v a r i a ingenia ct s u b d o l a . Idem evidentius in s c q u e n l i b u s aperit, d u m imperat : Vinftam tuam non conseres d i v e r s i generis s e m i n i b u s . E l i t e n i m : t Y e s t i s ex d u p l i c i m a i e r i a c o n l e x l u m sit a d u l l e r i n u m . E t i t e r u m : c N o n admissuram facies p e c o r u m l u o r u m admittendo ea ad pecora d i v e r s i generis E c c e u b i q u e Deus l a u d i b u s effert s i m ^ l i c i t a t e m . Q u i d a m aiunt i l l u m , quem l e p r a totum c o n s p u r c a v i l , ex mera b e n i g n i l a l e d i v i n a m u n d u m p r o n u n l i a r i , u l q u i , q u a n t u m i n se est, n u t l a m spem salutis c o n c i p i a t . Ne i g i l u r perpetuo ab h o m i n u m c o n s o r l i o segregalus vitaro agere c o g a l u r , benignilas d i v i n a ei p u r i l a l e m donat. IIoc quoque typo d o c e t v i r o s , q u i ^ E g y p l i a c a m v i v e n d i r a t i o n e m sequcbantur, ut caute ambulent modesiiaeqoc sint memores r ne se eflerant ob c o r p o r i s v e l p u l c b r i t u d i n e m vel r o b u r . A d d i c t i sunt l o l i D e o , bocque g l o r i e n l u r , n e i n c i d a n t i n a l i q u a m c a l a m i l a t e m , et abominabiles evadant. Praeterea ut abstineant ab l u x u r i a , fugiantque v o l u p l a t e s . Haec e n i m duo mala p l e r u m q u e lepram generare cnnsueverunt.
e o 6 8 v 7 1 n v

FA coro, si fucta fuerit in cute ejus ulcus, e l c . [XIII, 1 8 . ] T c r l i a p o n i l u r nunc lex de lepra, scilicet q u a n d o iilcus sanatum f u e r i l , et m l o c o , quem iilciiR t e n u e r a l , c i c a t r i x alba reperta f u e r i l . IIt e n i m i n c o r p o r e plnrimrc reperiuntur causac m o r b o r u m , sic et i n a n i m a deprehenduntur p l u r i i i u e v i t i o r u m oceasiones. l l b i v u l n c r a c o n v a t u e r i i U , c i c a t r i x pterumque c o n s p i c i l u r alba et leprosa : a u l r t i f a , quae inflammat, c t l n i m i l i o r est rcliqua c o r p o r i s superQcie, et proinde h u m i l i o r e m efiicil et a n i m a m . Incendium ignis, etc. [24.] F o r t a s s i s i n f l a m m a - . -

lionem et intolerabilem a3stum e x p e r i t u r , q u i S a iaiia3 lelum i g n i i u m e x c i p i t . T a l i s amore a r d e n l i s s i n o prosequilur a u l uxoreio aut filiuin. A m a l e o i m c .irnem el sanguinem. Ejusdem farinae s u n t , q u i iiisano gloriae e l avantiae e x a g i t a n l u r a m o r e . A n i m a n i i m bis aflVelibus obnoxia ardet. S i vero l i b e r a i a fucrit anima islis m a l i s , et s a n c t i l a l i s p a r l i c e p s far l a fuerit, nec 03 j n a v e r i l l o c u m u l appareal, q u a l i s crat ante e x o r l u m ejus V i l i i : profeclo c u m sit b u m i l i o r legis r a l i o n e , pollitta c r c d i l u r .

\ ;

vov ; ^ ; \ ,

, . \ ol . \ ; ^ , \ , , * , .

A c c i d i l interdum nt a n i m a , u b i perfectam r e c e p e r i l s a n i l a l e n i , ut prae socordia relabatur i n v i l i a . S i vitia sallem ratione c o n c i p i u n t u r nec i n effeclum p r o d u c u n t u r , ille botno n o n r e j i c i l u r , q u a m v i s eepar't!ir. S i vcro et niala opera facere et cutpam coramereri instituerit, i m p u r i t a t i s m a c u l a m s i b i c o n c i liat. E v c n i t i g i l u r q u o d d i r i i u r : c C a n i s rediens ad sutim v o i n i l u m . E l , S u s lota reversa i n v o l u t a b r u i o cocni . De t e n i a i g i l u r lege, qua3 ob leprara f e r l u r , baec d i x i s s e baud i n e p l u m j u d i c o .
n

/ n capite et bwrba, e l c . [29.] M i b i v i d e t u r boc loco intelligendam csse lepram 349 c a p i l i s , si quis loco C b r i s t i , q u i Ecclesiae caput est, diversam sequalur d o c l r i n a m , eligalque s i b i caput leprosum et i m m u n d u m . Praitcrca s i q u i s i n v i r i l e m iclatem transgressus et retictis nucibtts, quod aiunt, iterum delinquat. Guin boc pcccatum a v i r o s i l c o m m i s 6 u m , i n l e l l i g i t u r rccte is v i r lepra babere iufeclam " Rom. , I I . G a l a l . , {9. " 11 C o r . , 15. L e v . , 19. "

TQ xepa.lfi

f\ kv .

" -

, , \ . , , \ , \ , ' , '^. \ , ! C o r . , 6 ; Galat. , 9. 11 P c t r . , 22.

6 9

1 1

7 1

I P e l r . , 24. i M d . ' ibid.

M a i l b . , 17.

737

COMMENTARU IN LEVITICUM

, , - barbam. E t m u l i c r , i d est, a n i m a , quae non a m i t l i l \ , \ . rationis verae d i c t a m i n a , sed ea firniiier l e n e l : et babcat forlassis i n v i i l t u v c l barba i d , quod p e c u l i a r i modo et p r o p r i e lex n o m i n a v i t fraclionem vel conquassationeiu. C a H e r u m , quae hactenus dedimtis, et i n h u n c modura e n a r r a r i queunt : Duplex in nobis c o n l r a b i l u r i m p u r i l a s , a l t c r a c a r n i , altera i n c u m b i l s p i r i t u i . C a r n e m conspurcant e n o r m i a e l i m p i a scelera. A n i m a foe i a t u r , s i quis recedal a s a c r i * d o g m a l i b u s et sana fide. A n i m u m p r x t e r c a p o l l u u n l fratides, d o l i , p e r j u r i a , s u s u r r a l i o n e s , inflatioiies, contentiones e i aemulaliones, et r e l i q u a bujus f a r i n v i t i a N u n c v e r o lex animae v i i i a e n a r r a r e i n s l i t u i t . A l mentis typus est caput : c o g i l a t i o u e m mentis p e r f e c i a i n denolat b a r b a . N a m perfeciionis s i g n u m p e r h i b e l u r barba. Y e r u m e l islbaec babent q u a i n d a m s p e c u l a l i o n e m p e c u l i a r e m . N a m mens, e l s i n o n n i b i l i m p l i c a t u r v i i i o n i r e d o l o r i b u s p r i m u l i i m , et lainen n o n p i o i s u s i n v i l i a p r o l a b i l u r , sed modestis reprebensionibus edocta a v i l i i s recedit, e l quasi separatur : ca, i i i q u a m , a n i m a n o n censetur per o m n i a i m p u r i t a l i s c r i m e n incttrrisse, nec prorsus a l i e n a i u r a Doo. U b i l a v e r i l vestimenta s u a , m u n d u s e r i l , i d est, a c c i p i e l et s e n l i e l a u x i l i a r e m j u s t i f i c a i i o i i e m , q u a m C h r i s l u s m o r l a l i gencri i a i p a r l i t u s e s l . Quod vero e i i a m p i l i n u d a n l n r , s i g n i l i c a l i o n e m babct n u d a i n c r e a i u r a m esse, q u a m nou videat et c o g n o s c a l Deus. Oinnia siquidera s u u t manifesla e l r e s u p i n a t a o c u l i s D o m i n i . Ilitic a l i c u b i ita p r o f a t u r : c D e u s a p p r o p i n q u a n s ego s u m , d i c i t D o m i n u s , et n o n Deus a l o n g i n q u o . > N u m me celabitur a l i q u i d ?
7 8

Maculct albae candicantc$ e t c . [ X U I , 3 9 . ] S i q u i s rem diligenter e x q u i r a l , inveniat istam c a r n i s a l b c d i n e m csse quamdam corporis afleciiuuem leprae v i c i n a i n . Y e r u i n haec albedo s i g n i f l c a l i l l a anim;c d e l i c l n , qiiibus a n i m a n o n l e i b a l i t e r c o n s a u c i a l u r . D c his s c r i p t u m e s l : D e l i c l a quis c o g n o s c e l ' ? > l n t e l l i g e i g i i u r ^ u b bac vocula affeclus, q u i per se nec m o r l e i n nec animae i m e r i m m p r o c u r a n t . Y c r n m j u d e x noiwsecundum j u r i s r i g o r e m vel s i r i c t o j u r e o m n i a exseqttitur. A l i q u i d n o s t r a t r i b u i t i m b e c i l l i l a i i . Q n i a ipse novit nostrum fignvenlutn. f l u c addi potest e l i l l u d Scriplurae p r o l o q u i u m : S i observaveris d c u c t a , quis s u s l i n e b i l ? > Y e r u m u l s c i a s exacle quaenam sint illae candicantee macula, s c i l o i l l a r u i n n u m e i o c o n t i n e r i , vehemenles impetus a n i m i b r e v i tempore evanescenles, nec non proclivitatein a d i r a s c e n d u m . H u c a p p l i c e l u r p u s i l l a n i m i t a s erga fralres, c u p i d i l a s yanae gloriolae, et reliqua bis baud absimilia.
9 7 7

St caput alicujus calvities obsederil, e i c . [40.] P o s l r o m a lepra c o m m e m o r a t u r quae i n c a l v i t i e v e l s u perciliis m o r a l u r . E l sane videtur v e r i s i m i l e i l l u m , q u i pitos deposuerit (sunt e n i m r e s q u : c d a n i m o r l u c ) c c n s c r i p u r u i n , nisi fortassis lepra c o n l i n g e n s m e n l e m , cnjtis lypus perbibettir caput, manifeslo c f l l o r u e r i l . S e d tteruin cernere est, q u a n l a beaignitale Deus nos liberet peccatis inconsulto c o m m i s s i s . N a m u t q u i s d e g a t prorsus a peccati eorde i m m u n i s , non fuerit prsesenlte sed futuri & e c u ! i , quando p e c c a l u m prorsus a b o l e b i l u r . Leprara aulem c a p i l i s arbitrare parvos alTeclus, q u i c r i m i n a c a p i t a l i a , nisi i n b i b e a u l u r , parere consuevere. S i c i n nervum e i i a m e r u m p i i saepius parva i r a , s i non m a n s u e i u d i n e r e p r i m a l u r , secundum hoc o r a c u l u m : I r a s c i m i n i , c l n o l i l e p e c c a r e . >
78

Et ve$iimeniaejus erunt distuta, et caput ejus nudum, et os ejus veletur , e l c . [45.] N o n enim
l e p r o s u m o c c u l t a b a b e r e a n i m i p e c c a l a , nec i p s u m celare oportet l u r p i t u d i n e m suam ne v i d c a t u r esse ftepulcrum d e a l b a l u m . V e l g r a v i l a s moruro, et a u c l o r i l a s , q u a e e x b o n i s nioribtis p a r a l u r , b i c n i m i r u m sub atniculo accipienda est. l i o c a m i c u l u m non o b v e n i l i l l i s , q u o r u m i n g e n i a s u n l i n s a n a b i l i a , e l p r o p a lam l u r p i i e r d e l i n q u u n i . L e p r o s u m oportet caput habere a p e r t u m , u l laedalur a frigore i i o e t u r n o , et sestu d i u r n o . 350 c o n l r a r i u m accidit q u a m i l l i , de quo d i c i l u r : c S o l i n t c r d i u non a d u r e t i e ; nec e l i a m l u n a nocttirna le v i o l a b i l . Jacob pastor suo officio functus donec m c r c e d i s n o m i n e caperet a L a b a n o pecora o p l i i n a , i n q u i t : c l n t e r d i u m e urebat aeslus, noctu aflligebar frigore.t Os leprosi v e l a l u r , ne scilicet babeat, qtio excuset sua peccala peccator c o r a m l)eo. Iino ne d i c e n d i q u i d e m libertatem babct peccator : m u l i r e v i x a u d e t i n c o n s p e c i u D e i . N a m peccalorem s i c a l l o q u i t u r Deus : c Quid tu c n a r r a s j u s t i i i c a i i o n e s meas? et labiis tuis p r o n u n t i a s teslamenluin m e u m ? E j i c i l u r eastris arceturque s a n c l o r u m c o n s o r l i o . A d eum m o d u i n i n futuro saeculo s c g r c g a b u n l u r b o n i a m a l i s , e i suos stc affabiinr D o m i n n s : E x i t e , exite de m c d i o i l l o r u i n , e l s c p a r a m i n i q u i p o r i a i i s vasa H o i u i n i . P c r vasa l u accipe varias v i r l u i e s , q u i b u s s a n c t i v i g e n l : eas nobis ob oculos poncns Paulus, h i q n i t : C o n v e r t i m U i i i i l i i , conyertcnlee, e l sanabo c o n i r i t i o n c s v e s l r a s . Qiicm i g i t u r agnoscemua salulift esse c a l l e m ? I l l n m , qui d e d U senielipsum pretium r c d e m p t i o n i s pro otnnibtis, et sancliftcai noa srjocruore cgressus c a s l f i s ad nos, quibus n e g a l u m e r a l i n c a s l i a r e v e r i i p r i u s q u a m r e p u r g a i e m u r : s i c u l i e l leprosns per se n o n polest i u t r o i r e i n castra, u i s i ab a l i o deducatur eo. A t nos a p p o r l a m u r ad C b r i s l u m a Doo P a i r e , quemadmodum C l i r i s t u s ipse docet, i n q u i e n s : c N e m o p o i e s l venire ad me, fcisi P a l c r , q u i misit me, traxerit i p s u m **. > N a m C b r i s l u s a d v e n i l , ut r e m o d i t i m adhibeat c o n i r i i i s corde, et apcriat ocwlos ca?corum, abolcalque ouines i n i q u i l a l e s l u a s , et r e d i m a l c x c o r r u p i i o n c ct i n A l h u i c T V M s t 8 1

oportot

Jerem. xxiii, 25. P s a l . x v n i , 15. P s a l . c x x i x , 5. P s a l . , 5. X L I X , 10. Isa. L I I , 11. J e r e n . , 1 1 . J o a n . v i , 44.

8 1 9 1 8 3

, 8

T e

7 7

i n

" Isa. x m , 10.

Psal.

739

rilOCOPII G A Z / E I
mundos nos reddidit

740
per s a n c l u m

t e r i t u v i l a m t u a m . C a m c n i m a;L nos venisset infirmos visendos,

b a p t i s m u m , ct corpus sanguincmqnc s u u m . Hac s i q u i d e m s u b i l l i s p o r l e n d e b a n l u r t y p i s . Aviculae dtue vivae congruunt i n vastam s o l i l u d i n c m . N a m proportionc q u a - bircus immo * , , \

dam b i r c i s illis duobus, q u o r u m a i l e r d i m i l t e b a l u r unus l a i u r , e i a l l e r d i m i l i i t u r . U l e r q u e vero roundus est, quemadinodum et aviculae hae m u n d i t i e n i t c n l . S i quidein a i u n l b i r c u m non suaple natura c r e a l u m esse propter esse i i r i m u n d u m , neque d i m i s s u m

* \ , . , , ,

. .

suain i n i q u i l a l e i i i . A t propler peccati l c p r a m , q u i m u n d a l u r , i i o m i i b i l prodesl et h i r c o , q u i deportaiur, e l s i evaseril i m m u n d i t i e m leprae. U l autem appareai i l l u m , q u i ob leprain erat suspeclus, pei i i i u s repurgatum e l p u r u m esse, a l l e r a ex a v i c u l i s i m i i i o l a l u r . V e r u m illa?. aviculae, quae n u n c offeruul u r , vidctuur diflerre genere ab avibus, quse i i n supra docuimus i n relalione p o m i a t u r arae, s i c u l i

, .

, . \ , . eflicialur accessu arse, i l l o ipso die, quo , ' , ' -

c o l u m b a r u m et t t i r t u r u m . Nara i a , q u i uiudo sacer- d o i i s scuteniia p r o n u m i a h i s est purtts, non c o n l i n u o audel accedere ad sacram aram : sed ut 6xptalur iniindatus e s l , o m n i niora p o s i l a , dignus

illo a v i c u l a r u m sacrificio.

A d d i l u r h u i c sacro l i g n u m c e d r i i m m , q u o d s i g o u m c a i galutaris l i g n i , quo t f i u m p b a v i l de d e v i c l i * p i i n c i p a i i b u s et p o t i s l a l i b u s Salvator, nos p e n i i u s i n auernam asserens b e a l i u i d i n e m . C o c t i n u i n p r o p t c r colorern suum p u r p u r e u m lypns e s l p r e l i o s i sanguinis, quem pro n o s l r a salute profudit C b r i s l u s . F i l u i n c o c c i i i e u m , cujus usus e r a l i n n a l i v i i a l e P h a r c s , s a l u l a r e m C b r i s l i c r u o r e m quoque d e m o n s t r n v i l . Iluc adjice" liluin p u r p u r e u m , q u o ttaab b u s l i l e m e v a s i l d i r c p t i o n e m e t caedem, s i c i n s l r u c l a ab epcculaioribus. Ilyssopus a d j u n g i l u r b u i c cserimonise. llabet e n i i n v i r l u l e m p u r g a n d i . Nec ipsc eacerdos mactat a v i c u l a m . N a m i s , de cujus puritale d u b i t a i u r , n o n d u m dignus e s l , ut prodeal i n c o n spci l u m s a c e r d o i i s . Q u a p r o p l e r sanguis illc i m p o r l a l u r ad a r a m : sed e x c i p i l u r vase f i c l i l i , i n qjiod prius infusa est aqua v i v a , u l p u r i l i c a l i o p e r l i c i a u i r i n l e r v e n l u aquae e l s a n g u i n i s , quae duo pcr.nanarutil cx lalere S a l v a l o r i s , tesie Joanue : q u i quoque docel i n sua E p i s l o l a Iria esse, qusc p u r i lieaiioucm i n d u c a n l , s p i r i t u m , aquaui et s a n g u i u e m . A l hoc loco videnutr sanguis e l aqua : s p i r i l u m r o m m o n s i r a i i i caesa a v i c u l a . H i s i r i b u s expiatur c l p u r g a l u r , quem leprae suspicio contigerat, licet p c r se qnoque purus f i l ab leprae m o r b o . S n p r a d i x i l : Q i i o d i e puriflcalus fuerit, e t c , C nnnc vcro cione, i n q u i t : c E t p u m s sive m u n d u s e r i l . Qu.nnvis vero liberatus s i l a lopra et leprse s u s p i opus l a m c n habel purificatione i l l a propter temporis i m m u n d i i i e m . Necessarii q u o bisprae:erili " , , f l \ , . , ypo , \ . , I J > \ , , , \ \ , < . \ \ , \ , declaralur p c r b.cc verba : < Et inune l ab imperfeclioribus ad supremain
T T

que sunttres reiiqui p u r i l l c a i i o n i s m o d i . Ilnus 351 euim purificalionis modus est, q u i enuntiatur cc verbia : Q u o die purificaius tres p u r i f i c a l i o n i s m o d i i n medio sigiiiftcantur fuerit. CaUeri

c o l l o c a n l u r , et

duni i e r i l l a vcrba r c p e i u n l u r : t E t puriiicationes

muiidiis c r i t . FJIlimus aulem c l quintus dabhnr. > I l a b c n l siquidem lendunl puriiicalionein.

puribcalionis rilus suos progressus,

U b i emissa Tucrii a v i c u l a , vcstimenla lavat qut puriflcationi admovelur : dein omnes a b r a d u n i u r sunicieuler \\xc verba prolala f u i s s e n l , n i r e l i q u i pnecessissent q u a m v i s non prorsus

pili;

deinde peiTunditiir c l a b l i i i l n r aqita. T u m demtim accoinmodantur b s c verba : M u n d u s e r i l ; quasi puriflcalionis mudi. Postqoam is, a l i q u a n t u l u m vitiis ciijuE puritas p r o c u r a l u r , aqua fuerit peifusus, n o n sordes a b j i c i l oinnes : veslimenta adbuc i m p u r a d i i c i i i i l u r . Sed \\xc i n d i c a n l v i i a m ejut, animo enascunlur impuram, lamen c o i i t a m i n a t a m , licet v c s l i m c n l a , i d e s l , p r t o i i s vilui v i i i a , deposuerit. P i l i p o r l e n d u n t peccata, qiue ex et m o r t c m i i i d u c u n t . d c l e r u m ab bis differunt pili S a m u e l i s et Nazaraeorum, nec grala e l non d i s c i p u l o r u m , quos Pater coelestis i n n u m e r a t o l e n e l . N a m ferrum non c o n t i n g i l caput Nazara3oruiu. A l luec docent o m n i a q i i x c i i i i q u e faciimt Nazaraei, g r a i a ct accepla esse Deo, adeoque accepla, u l ie foliuin quidem d e c i d a l e x b i s , q n i s p i r i l u a l e s edanl f r u c l u s . N u i i c dciuum sordcs c o r p o r i s aqi:a eluit. Postea demum, u b i l e r l i b c o i i s l i i e r i l ejus p u r i l a s , i n c a s l r a , e quibus cjcclus e r a l , r c c i p i l u r .

7{I

COMMEXTARIIIX LEVITICUM.

742

l n suam non i n g r c d i l u r d o m u n i , nisi prius e x c u r s o septem d i c t u i n s p a l i o , et iterum rasus, quasi non sufllciat ad p u r i i a l e m semc) essc r a s u n i . Veruin sccunda tonsura p r i o r c p r a s t a n t i o r est. C o n t i n e l siqtiidem partes p r i n c i p a l i o r e s c o r p o t i s , videlicet oapui et b a r b a m . Caput indicium facit, errores, quibus inbarsil q u o a d sacrosancta d o g m a l a , esse p u l s o s : b a r b a significationem cx sese dat, peccala, quae i n v i r i l i c o m m i U i i n t u r a ? t a t e , cssc abjccia : supercilia s u b q u o d a m typo cdocnnt vanas et stultas o p i n i o n e s esse p r o p u l s a l a s . D c i n d e i l c r u m e x p o l i l v e s l i m e n t a , iteruin l a v a l u r . E l i n buuc modum q u a t c r p u r u s redditur. O c i a v o exindc die, quo i n c a s l r a receplus e s l , non ainplius i n d i g c l r e l i q u o r u m b o m i n u m l n i n i s l e i i o : ipse d i m i l l i l animantia, ipse o l c u m c u m s i m i l a offert, ut prorsus r e p u r g c l u r a l e p r a , ct dignus babealur, q u i sacra faciat i n loco sacro. E j u s , q u i a d bunc m o d u m a c c e d i l a d q u i n t a m p u r i f i c a l i o n e m , sacrifii:ium,'iiuer S a n c l a sanclortim c o n n u m e r a l u r . A g n u s , q u i i m m o l a t u r pro d e l i c l o , s i g n i i i c a i virluie.m, quae lotlit peccaia. H o l o c a u s t u m , quod adolelitr in ara, docct i l l i i m b o m i n c m jam l o l u m , qiiaiiius qiiantus e s i , dignum c e n s c r i , q u i consecretur Deo. H i s sacrificiis s u c c e d i l o v i s , quae repraes c n t a l frucins pietaiis, qui adbuc s u n l i n animo cjus, q u i purgalur, cique i r i b u u n t u r . T r i b u s i l l i s sa~ c r i l i c i i s adduntur ternae decimae simihe ad q u i n l a m purificalionein peragendam. Non inquil accipiendas essc farinse d c c i m a s , sed similac, qua3 e s l s u b l U i s s i m a materia conGciendi panis, inentioiiem inferf. S i m i l a autcm perfundilur o l c o . A t oleuni non solum lucem s u b m i m s l r a l , scd e l i a m igncm alit. In a l i o p i i r i f i c a l i o m s quodam r i l u r e q u i r i l u r hemina o l e i . V e r u m i b i purgatur i s , q u i opus babet opera saccrd o i i s , a quo s o l u m inducatur i n castra, sed sistatur i n o s l i o l a b e r n a c i i l i l e s t i m o n i i c o r a m D o m i n o . Nec i i u p e r a l , u l i i n m o l e l u r agnus, qucmadmodum i i n p e r a l u m e r a l i n sacrificio a v i c u l a r u m : imo ipsemet a r r i p i i agnum eumque pro d e l i c l o caedit, quamvis i d facere antc q u a r l a m peraclam purificationem Hunquamin a i i i m u m i n d u x e r i l . Ilujus victimae cruore dextram emundat aurern, eamque idoneam praestat a u s c u l l a n d i s d i v i n i s s e r m o n i b u s : lotumque hotninem i i a i n s t r u i t , u l per r e c l u m v i r t t i U s c a l l e m r c c t o pede incedat, et v i r t u l i s opera edere baud cesset. S i e n i m n o n puriflcarelur dextrse auris a u r i c i i ! a possel quis i n l e l l i g e r c os leonis, quemadmodum s c r i p l u m e s t : S i c u l i e x i n i i l paslor ex ore lconis duo c r n r a aut a u r i c u i a n i Q u i a vero leprosus i m m u n d i l i e l a b o r a v e r i l , u l et ba3C rccedat, a u r i s d e x l r a , ncc n o n m a u u s 352 pesque dexler purgantur, ut ab bis e x t r e m i l a i i b u s puritas per t o l u m diCTundaliir corpus. Sexies fii aspersio de oleo c o r a m Dotmno. O l c u m , quod r e m a n s e r i l , i i e r u m additur auriculae dexlra?, e i m a n u pedibusquc d e x i r i s . Quia sanguis n i s i accessione olei, non sufOcit ad banc r e m . O l e u n i aulc-in, quod sua manu apprebendil sacerdos, i m p o n i t u r capiti p u r i l i c a n d i . N a m necessitas postulabat, ut rcliquts btimani c o r p o r i s parlibus repurgalis, ctiam caput sua p u r i l a t e potiretur. A b s o l u t i s e l finilis p u r i i i c a i i o n i b u s o m n i b u s , alter p e l i i u r agnus, q u i m a c t a l u r , et t o l u s , ut sit h o l o c a u s l u m , consecralur Deo. Q a i d a m docent duas illas aviculas csse u n u m q u i d d a m . e l significare C h n s l u m e coelo delabenlem (nam avis i n aere movelur) e l bumanam n a i u r a m assumentem et pro nobis o b l a t u m , e l u l miseros nos peccalores redimcret coelitus dernissum. Qtioad bumanam n a l u r a m , ca?sus e i oblaltis e s l . S e c u m l u m d i v i n a m naturam n u l l u m s e n s i l d a m n u m . Haec e n i m noscia esl p a l i . S i q u i d e i n S c r i p t u r a t e s l a l u r : c M o r t u u s est carne, e l vivificalus c s i s p i r i t u . Super aqua v i v a , > e l c . Q u i a mors ejus est v i t a . Itaque p r o f l u x i l sanguis e l aqua de corpore ejus. L i g n u m c e d r i n u m , quod n u l l a pnlredine v i o l a l u r , i n c o r r u p l i b i l e C b r i s l i corpus demonstral. S i q u i d e m s c r i p t u m est : < N o n patieris sauctum l u u m videre corruptionem . F i l u m coccineum lypus est E c c l e s i . Hyssopus o s l e n d i l fervorein s p i r i l u s . I t o c c n i m beiba i n i r a b i l i t e r c a l i d a p e r b i b c l u r . Pratterea repurgat et liberat p r a c o r d i a n o s l r a ab i m p u r o pblegmate, q u u d typus est aiTeclionum mentis. N a m baptizati sunius i n S p t r i t u sancto ct igne. S i q u i d e m , u l pracmon u i , i l l a bcrba calida c s i . Q u i d a m iradunt fllum i l l u d purpureum et contortum siguificare d i v i n x ct buinanas naturas i n C h r i s l o c o n j u n c l i o n e i n . V e n i i n i n occisai aviculiR mortein b a p l i z a b a l u r v i v a et supersles a v i c u l a . A s p e r s i o aulem, quae scplies , signiflcal p m i l i c a l i o n e m quam p c r f e r l i s s i n i e csse peraciam ei finttam. N a m , u i babel S c r i p l u r a , c U b i abundavit p c c c a l u m , ibi supra moduni a b u n d a t i l g r a l i a . Christus autem, qui noslros abrasit affeclus, r e p u t a l u r scrmo vivus et e i l i c a x , qui exaclissime peccala a b r a d i l . In hunc modum purilatem adepli, a d m i t i i i n u r i n c a s i r a sanctorum, e l i n t r o i i m i s i n domum D c i . V e r u m p r o b i b c m u r adhuc snpernis manbionibus. 11$ e n i m ceu m u v u s reservanlur sanctis in futurum saBculura. Elapsis siquidem scptein diebus, id cst, finito praesemi sajculo, i n nostras aedcs, seilicel i n superna babilacula m i g r a b i m u s , e i singuli suas s o r l i e n t u r sedes.
r 8 8 8 9 1

In vestelanea, aulin veslelinea, aul stamine,e\c. P l u r i b u s descripsit l c p r a m , q u conspurcat b o m i n c s . Ue altera lepra, qnae o c c u p a l i n a n i m a t a paucioribus Iraclat. S i q u i d e m bomines, quam res inanimatac magia Deo c u r a sunt. CaBlerum qusc t r a d u n l u r boc loco de lepra, quse coniaminat res i n a n i m a i a s , quasi stib aenigmate quodam c o m m o n s l r a n t v i t i a , quae m o r i a l i b u s inbserent alle fixis r a d i c i b u s . P r o i n d e si lalee boinines fuerint v i v a aqua perfusi et l u s t r a l i , et color c o r p o r i s v i l i o s u s non rccesserit, a r g i i i n c n tum e s l , c o r u n i i n a l i l i a m prorsus esse deplorandain. H o r u m de grege s u n t , qui abluttniur sacro lavacra religionemque verbis s i m u l a n l , u l majore c u m l u c r o in coepla m a l i t i a persisicrc queant. E x r m p l o sit S i m o n M a g u s , qui adbuc d e l i n c b a t u r iclle a m a r i t u d i n i s , et i n colligationc injustiliae. Tales rcsci vantur a l e r n o e x i l i o , u b i aiteruis d i v e x a b u n l n r flammis. N o n aulem p r i u s rcs i n a n i m a i a i , quas lepra
l %

A m o s , , \i.

8 3

I p i r . , 18.
c

8 8

Psal. xv, 10;

A c t . x i n , 35.

8 7

R o m . v, 20.

743 iofeceril, concremantur, qtn.n qnae post

PROCOPH GAZJEl lavacruui alLenu* c o i o r abieril. Alicnus

711 color exi.iiinatur propbclas v e , e

sublaiio illarum rerum, stros,

videniur

fuisse causae p e c c a l i sive

malitiae. S i iocus poslqtiain l o l u s .>

Tuerii sequalem r e i u i u c r i l swperficicm, q u e m a d m o d u m s c r i p t u m est : c F r u s l r a perctis*i Quae vero p o s l q i i a m abluta f u e r i m , p u r a a p p a r u e r i n t , Paultis sic a p p e l l a l : c F i l i o l i dabo plagam lictila

d b c i p l t n a m n o n r e c e p i s i i s , e l c , ignis furoris D o m i n i inflaramabil e l c o n s u m e l a d v e r s a i i o s

itertim l a v a n t u r ut illftrum p u r i l a conspieua s h , Clirislus f o r m c t u r i n xobis .

s c i l i c e i d u m n i a l i l i a pieiatem giinulat, d u m v i d e l u r sequi eadem, quae n o s , vitae i n s t i t u l a . T a l e s eraut, q t i o * m e i , quos i t e r u n i p a r t u r i o , donec 353

leprce in wdipciis corripuerit,

terrw, etc. S u b b i s i n d i c a n t u r e a , qiue u s u venei u n i ct e v e n l u r a s o l l i c i t e agendum nc invalescat, e l lolum complectalur corpus.

e r u n l Synagogae Judaeorum. L e p r a d e l t o r l a l u r n o s , n e sinamus v i l i a l o l u m occupare a u i i i i u m . S i parleprae m e m b r u m reperire Siquidem est i n l e r d u n i a n i m u m , q u i utriusque tam leprae, q u a m s a n i t a l i s p a r l i c e p s e s l . I n In b u n c modtim oflendimus affeclam

'terduiu tota u r b s a u l natio sic affecta e s l , u l p a r l i m s i t s a n a , p a r t i m p e r n i c i o s o r u m d o g m a l u i n l e p r a foedaia, cujus diviuum r e i a r g u m e n t u m e s l , quOd b i c p o n i t u r , domu$. Juda;orum S y n a g o g a m , de q u a sananda c l a m i l a n t propbeta3 ante C b r i s l i i n c a r n a l i o n e r n e x p o s c e n l e s
M

r e m e d i u m , i n l e r quos et J e r e m i a s i n baec verba linguara resolvlt : < S i peccata n o s l r a r e : > e l c . l i t e r u m i d e m proplteta c x c l a m a l

t

s i h e r u n i nobis, D o m i n c , fac nobis propter n o m e n l u u m c o i d o s jubet u l i s , q u i possessor

c Ilci n i i b i , a n i m a . Quia p o r i i l j u s t u s de l e r r a , nec est q u i bonum operetur i u t e r mortales " . S a e s t , o m n i a i n s l r u m e n t a et s u p p e l l e c l i l i a aedium e x p o r i e t : ct t u m demum ingreditur i a d o i n u m , u l ejus c o n s i d c r c l et p c r s p i c i a l v i l i u m . N a m D c i v i s i t a t i o t n r r i b i l i s et

formidolosa c s l . P r o i n d e h n p c r a l Deus ut a m p l e c l a n m r ex a n i m o p u r i f i c a t i o n e s a m o r b i * , e l v a c u c f a ciiotPMn, quar contingit d u m mala v a s a , i d est, malas et i m p i a s rationes abegerhmis ex a n i m o , et s i c t xspecicmus D e u m , q u i o l i m r c s nostras altius c o n s i d e r a b i t . Ita se r e m babere t e s t a l u r i l l u d p r o p b e l i r i i u i : U i laves lahorum Sacerdos luonim
9 1

a malilia

c o r t u u m , J e r u s a l e m , ut s a l v e r i s . Quousque

e r u n l i u ie cogitaiiones

? > nhniruin causa?, quas praetexas c r i m i n i b u s t u i s , et s i c sublerfngias pocnam. spatio d i e r u m septem. N a m baud i n i i u e r i i o dies sepiem, srnos

u b i i n aedcs v i l i o s a s i n l r o i v e r i t , eas segrcgat s i hanc i t c r u m c o n s p e x e r i l , d o m u m

movei i n d i g n a i i o n e m D o m i n o , si conspicetur denuo l e p r a m , q u a m sua l o n g a n i m t l a t e tam d i u l o l e r a v i t . Qiiapropler iiiiiiiriim fecit segregat. Q u o d v e r o c o m m e m o r a t o s l e n d i l ponnas, quas i u f l i x i l i l l i s , q u i d e l i q u e r a n l i m p i e i n l e g e m . N a m pocuae

DIMIS Juda^os ad annos usque septuaginta, computans u n u m d i e m p r o d e c c m a n n i s , q u e m a d m o angelus, loquens i n b u n c niodum : D o m i n e d o m i n a t o r , q u o u s q u e neglexisti b i s septuaginla boc loco annis
, v

duin ad E z e c h i c l e m d i c i l u r : Diem p i o anno c o n s i i t u i t i b i ' * . E t i a m i n Z a c h a r i a p r o p o n i l et d e l e r m i n a l leinpus Jerusatam, reveneiur n o n misereberis et u r b i t i m J u d a , quas ? > Dcinde infert : c Sacerdos

die s e p l i m o , e l c . Caeterum
n

vocat s a c e r d o l i s r e d i l u r o D e i m i s e r i c o r d i a m , qua : c K e v e r t a r ad Jerusalera furoris tui i n c o m m i s e r a l i o n e , et contcmplaius deliciorum i i n -

m o i u s r c d i l ad genlem suam pocnilcntia m e a , nequaquam

j u x ( a ilttid propbela? faciam secundum

domus niea i i e r u m ledificabUur . > E l i l e r u m : f C o n v e r s u m est c o r meum i n b o c , c o n l u r b a i a c s t iram U b i sacerdos i n e r i t , i n q u i t , lepram diffusam et s p a r s a m , j u b e t lapides, i n q u i b u s lcprae v i t i u m haeseril, c x i m i e i

f j i c i : inque l i o r n m l o c u m alios bene p o l i l o s s u b s l i t u i . Nara u b i semel praeteriloruin p e i r a v e r i m u s v e n i a m , e l Deus inde i n v e n e r i t b u s , ctim c s s e n i pseudopropheiai, i n nobis v i l i a , causas : nec i n o m n i a i n v e h i l u r v i l i a , sed c o n a t u r loquerenlurque

certe i r a m s u a m ostendit i n v i l i o n i i n perciii

exscindere m a l i o c c a s i o n e m . S i c priscis t e m p o r i n o n i m p u l s u S p i r i l u s , sed prava? m e n i i s aut l o t a m abjectionem, tit e l i a m de J e vestros,

d i c l a m i n e , jnbet illos a b j i c i ; q u a r c d e c l a r a l segrcgalionem pluin

t T

c b o n i a Deus d i c i l : c T e r r a , l e r r a , atidi s e r m o n r m D o m i n i . S c r i b e v i r u m b u n c a b d i c a l u m , vel p r o s c r i . > D e propbefis falsis i n b u n c m o d u m c o n c i o n a l u r : < P r o p l e r e a abstuli p r o p b e l a s

, e

et i n l e r f e c i eos verbis o r i s m e i i p s o r u m mala . Verum

. E t i l c r u m : Q u a p r o p t c r duces p o p u l i m e i e j i c i e n l u r ex domibtis i l l o r u m , q u i f u e r i n l e x p u l s i : quaa q u i d e m n u i l l i s q u o p a c l o sua d i g n i t a l e , bonore, i n bujus l o c u m s u b r o g a l u s s i l Helkiae fit n m propbetas a l i u m s u b m i l l i i l u m rcgem cuin p r o -

alii stibstUiiuntur in locum

o m n i a agit Deus, q u i i n l o c u m ejecti t u m regis p b e l a m , ut p a l c t c x p r o p b e l i a oflicioque exutus s i i S o b n a liits H e l i a k i r a , quem o b l i n a l u r domus, patrein

Isaiae *, q u i d e s c r i b i l 354

qu.Tsior aerariiis : et quomodo fore

i n c o l e n l i b u s J e r n s a l c m v a t i c i n a l u r . Jubet d e i n d e , ut alia materia contenderenl,

e l c . T a l e s s u n t propbetae, q u i oblinenles c o s , q u i c o o i m e r u e r u n t g r a v e m c u l p a m , T a l i s e s l bsec p r o p b e t i c a adbortatio : c E x q u i r i t e b o n u m e l n o a m a -

s e r m o n i b u j a d b o r l a t o r i i s l a n l u m profecere, ut peccatores ad poenitenliam pleno gradu Denque se c o m m i l t e r e n l totos. lum, ut v i v a t i s . E t eic e r i l

v o b i s c u n i D o m i n u s Deus d o m i n a t o r *. S i , u b i m u t a t i fuerint aedificr* lepra : n u l l a superest spes s a l u l i s . D o m u s d i r u a t u r , et m a t e r i a bomines e l facinorosi f u e r i n i e x d o m o d e j e c l i , et s a u r b e , ct a b j i c i a u l u r m IOCUIII i n i m a n d u m , q u i o r d i n a t u s e s l i n b o c ,

l a p i d c s , i i c r u m se videndam obtulerit o i n n i s sive r u d c r a exportcntur

u l e x i i p i a l i m p u r a ilia rudera. Poslquam mali

Jerem. n , 5 0 . Galat. i v , i 9 . J e r e m . x i v , 7. i v , 6. Z a e b a r . , 12. ibid. 16. Osce x i , 8. 9 . , 15. I s a . x x n , 15 seqq. Amos v, 14.
9% 9 8 9 8 1 9

8 9

8 0

8 1

9 7

J c r e m . VIII, 6. J o r e m . i v , 14. J e r e m . x x n , 29 , 5 0 . Osee vi,5.

9 1 ? 8

9 8

9 9

Exerb. Osee

COMMENTARIIIN L E V l T l C U M .
l i s superque p r o p h e t a r u m agogaiu s o l a n t i a verba a u d i v e r u n t , s u a m d o m u m D o m i n u s . N a m S e r m o incarnatus u l v c n i t i n m u n d u m , pristino impUcilam ctus d i s p e r s i l , j q x i a i l l u d non qui is destruatur et i n ipsa non
4

746
e l c o n s i d e r a v i t Judaeorum v e n t u m , aut Syn

scdcum conlemplu, J u d x i : redil consideraluru*

m o r b o , legis o r d i n e m d e s i r u x i t , gentem Judaeorum i n omnes o r b i s t r a prophetae : c Dispergam eos i u omneni disseminabo eos i n usque ad ve-

omnes genles *.> S i m i l i t e r de templo s i c d i s s e r i l S a l v a t o r : c N o n manebit b i c lapis super l a p i d e m , qut . c Q u i , ait, i n t r o i e r i t i n lavabit donium segregaiam, i m p u r u s erit speram; qui in bac d o r m i t , v e s i i m e n l a s u a , et i m p u r u s e r i i usque ad v e s p e r a r o ; ct Sed si ingressus,

edit. Q u i e n i m c u m perfidis et a b j e c l i s Jndseis i n o m n i b u s vel uno dogmate c o n s e n s e r i i , impuritalis macula, eamdemque baereditabit impuritatem. i t e r u m m u n d a b i t i l l a m , e l c . Judaeorum s i q u i d e m Synagoga r e p r o c o m n i i s e r a t , post i m p l e l i o n e m g e n t i u m , teste P a u l o * suo

carebit

i n q u i l , Invenerit l e p r a m c u r a t a m , bata p r o p t e r impia facinora,

quac i n C b r i s l u m

in i n t e g r u m r e s l i t u e l u r per fidem D e i , q u i denuo i p s a m magita m i s e r i c o r d i a v i s i i a b i l i n secundo a d v e n l u , s i c u l i ex boc Scriplurae v a l i c i n i o rejectam s u s c i p i a m , e l quos r e p u l i : m u U i s sedebunl i i l i i s a c e r d o l i o , absque vissiino dierum \ et ponam

e l u c e t : < In i l l o d i e , d i c i l D o m i n u s , c o l l i g a m c o n t r i t a m , et c o n t r i l a m i n reliquias . > E t i t e r u m : t Q u i a diebus

Israe!, absqae rcge, absque m a g i s l r a l u , absque s a c r i f i c i o , absque a l t a r i , a b s q u e m a n i f e s t a l i o n i b u s . E t postea c o n v e r l e n l u r filii I s r a e l , et i n v e s t i g a b u n l D o m i n u n i super D o m i n o , et super beneficiis ejus i n n o et c o n l o r t u m significat i l l a m confessiobein,

D e u m s u u m , et D a v i d e m regem s u u m , et obslupescent rfis e x p e d i l i s profert leproso p u r g a n d o , ut s u p r a cis c a n l i c o r u m per c l e s i a veram fidei ejusque

i l l a , q u i b u s d o m u s p u r g a t u r : i l l a q u o q u c a d h i b i t a silnt i u

dedimus. Filuro purpureum Ut sparlura

q u a r o n f l t e m u r et d e m o n s i r a m u s nos sola m o r t e S a l v a i o r i s s a l u l e m i n d i p i s c i . M e m i n n u i i u r i n C a n t i haec verba : confessionem. p i i r p u r e u m l a b i a l u a , s o r o r et sponsa mea . N a n i Cbrisli obvenil. Christo niti vull Eo morlis Chrisii Ecclesiae l a b i a depraedicant s a l u t e m , qua3 n o b i s p c r sanguinem resurreclionis. P r o p l e r l u t c duo

S i c et ccena m y s i i c a c o m p l e c l i l u r annuntiationeiti

accedimus ad s a c r o s a n c l u m b a p l i s m a perfeeii et c o n s u m congregabo vos ex l o c i s , et effundam i n vos aquani l i n i p i e x l r a orbem terrarum.

m a l i sanguine aelerni l e s i a t u e n l i . Cdeterum Sanctum b a p l i s m a saiis c x p l i c a t u r ab Ezechiele propheta, d i c e n l e : E t a c c i p i a m \ o s ex g e n t i b u s , et l U e n i m u r b s babct m u l i a sediftcia , dique ambitur firmamento. d a m , el mundabimini . c A v i c u l a e m i l t i t u r exlra urbem, > c l c . Niiuiftiiu

s i c o r b i s p l u r i m a c o u l i n e t b o m i u u m genera, et q u a s i m u r o

H u i c deiQun) s u c c e d i t l a l i s s i m u s et pUrissimuS s u p e r n i m n n d i C a m p u s , i n
e

q u e m i n l r o i v i t C b r i s t u s . Q u o d vcro inundus u n i v e r s i i s , constet duabus p a r l i b u s , sciiicHt v i s i b i l i , i n q n a i n , et i n v i s i b i l i m u n d o , d e c l a r a t u r per duas illad avtculas. A l l c r i U s c r u o r c o m n i o r l s t r a l 355 qni passus ost, t e m p l u m . L i g n u m c e d r i m u n typus esl n o x i u m est. Hyssopus Viro, cu'% coniingii signilicai s p i r i l u m . F i l u i n cocciucum reprxsenlat veram baptismi. neex corpore, J
n s

c o r p o r i s C b r i s i i , quod n u t l i c o r r u p i i o n i o b Qdei confessioneiu,

qtiae i n n i t i l u r s a n g u i n i C b r i s l i pro nobis fuso. A o u a v i v a s y n i b o l u m est fluxus

e l c . [ X V , 2 ] , MenS e l e n i m , s i d c d i l a sit i n u t i l i b u s r c b u s , qua?

n u l l o studio dignac ferunttir, profeclo a b s u m i l u r , c l s i suam operationem exleodat ad ea, quae non pror>us rebus d c t e r i o r i b u s a l l e r e l u r . N a i n b o m o , q u i , leste P a u l o
1 0

cessaria ^unt. et p r o p r i a n i s u a m o p e r a l i o n e m n e g l i g i t , c e r l e n u l l o s consequctur dignos fructus, v e r u i u , conditus est ad opera b o n a , s i b-jec obtnisei it, et d i v e r s u m seoulus fuerii c a l l e m . repulei i l q u e v e r a m de Deo o p i n i o n e m , h i c , i n q u a m , p l a n i s s i m c e x o r b i i a l a vera r c l i g i o n e . P r o i n d e v i l a n d u s est, ne sua m a l i t i a e l i a m tios inGciat. S c r i p i u m namque e s l : Q u i a t l i n g i t p i c e m , c o n l a m i n a b i l u r m v n i c a v e r i s alienis Sipurificatus fil interventu peccatis Caetcrum i l l a nec i l l a tollere q u i i maculas. fuerit is,qui laborat projluvio seminii, a\Jluxu $uo, e l c . [ X V , 13]. E c c e i t e r u m p u n f i c a i i o c u i succedei reaquue et sanguinis. Oporlet a u l e m nos \\\ diera s e p l i m u i n , i d est, per omne vitae i r o s l r j i
I I

. > P r x t e r e a : t S e r v a teipsum p u r u m , nec c o n . -

o i n n i a reptirgabil C h r i s i u s . L e x e n i m i n f i n n a e s i ,

leinpus r e p u r g a r i a v i l i i s . N a m septenarius quasi fiuis e s l revolutionis l e m p o r u n i ,

s u r r e c i i o n i s octavus dies, i m o u n i v e r s u m lenipus, quod sequelur i n c a r n a t i o n e m . A t E t n m a m i e l pro n o bis u l l i m u m s u s l i n u i l s u p p l i c i u m , praefiguratus j a m o l i m i n lege sub specie t u r t u r i s et columbae. U u j u s mors q u a m p r o nobis iniseris p e c c a l o r i b u s a d i i t , m i r e fragrantem odorem transfundit a d P a i r e m coelesiem. Quapropter a l i e r a avis cacdebalur pro peccato, a l l e r a l o i a c o n c r e m a b a t u r , u t e s s e l b o l o c a u s t u i n . Q u o d vero pro peccaio nobis flebal p r o p U i a l i o , satis V i r , de quo egreditur profluvium, lolam dis, aqua particular;. somniale t a l i s , longurn et c o m i n u u m descripsit H a c i n re legem exsecutus fuerit, m a n i f e s l a l u r bis v e r b i s : < E l placabit p r o eo eaccrdos. m o r b o , quem p a r i i s e m i n i a
x

semen, etc. [16]. S u p r a c u m verba facoret de p r o f l u v i o seminis g e n i i n o r b u u i . N u n c v e r o dispttlat de non a b l u d i t ab liis verbis, q u o r u m hic tenor e s t : c S i q u i s c n i u i \ Q u i eniiu d i x i t : Sed iiileriiu

et a b e r r a v e r i l ab l i n a , o m i i i u n i factus esi reus

c N o n c o m i n i l t e s a d u U e r i u m , > d i x i t qlioqite : < Ne o c c i d a s . S i non a d u l t e r i u m c o i n m i t l a s , at o c c i j a m legis faclus cs transgvessor. r c q u i r i i u r ad Verum in Cbrislo puritalem consequilur el ille. p u r i t a l c m a d i p i s c c n d a i n . C b r i s l i v c r o adveulus nobis p r s c d i c i l u r boc l o c o , dun
4 7 8

3.

J . m n . XLIX, 3 2 . M a i l h . x s w , 2 . * R o m . , 2 5 . Mib. i v , 6, 7. < W m. 5. Caut. iv, E m c l i . x x x v i , 24, 2 5 . II T i m . . n , 1 7 . " E c c l i . , 1. 1 T i m . v, 2 2 . Jac. n , 10.

t 0 i s 1 1

..

GR.

l.XXXVll.

24

743 infeceril, concremautur, qin;n posl

PROCOPIl lavacrum
1

GAZiEl

alwau* c o l ^ ^A/> ^
r llVi0 e s l

s u b l a i i o i l l a r u m r e r i t m , qnae stros,

v i d c n l u r fuisse causa* -

profluTium
a l

i u e r i l aeqnalcm r e i i n u e r i l s u p e r f i c i c m , q u e m ' dWciplinam n o n r e c e p i s i i * . Quas vero postqua.ii a b b " scilicet dum m a l i l i a pir P a u l u s sic a p p e l l a l : Et dabo plagam ' erunt Synagogae J l i c . d a l e p r * me S i q u i d e m repe 'terdum tota s : : ; :
j

, T+~. . *>^'ff* * % t 0 ^ ^ * * # 0 tf sanguinis profluvio l a b o r a n t i u m ,y , ; > A P ^ ^ i i s o r t i o eorura q u i p u r i t a t e m s u a l asso ^ ^ ^ / ^ I ^ ^ ^ foeditalibus. N e c non p l u r i m u m j u v i l i n ^ > 2 > > * 1
uam

^ff^^S^ P 8 Chrietue. f^sfj^ .^J^^^Ji' ^ deraonstrarei ffij^'^* ' " .. Z%**% ^J^t*> l******** g
e l u r

XSlitil

o c t a v a

isli

Verb

e t

8UiB

manUS

conlactu

fim

i>>.'Zl*

' &
n

<

' *

.. . siiieriit) t iMiiuni c llei ' ^,/>^^^ ^ : ^ ' ' ' ^ ^ deir

c #

. troivii in Sancla sanctoruro, aelerna redemptione r e p e r i a . I d pontiflcem q u o l a n n i s semel i n S a r . c l a s a n c t o r u m sum verilas

, i d e s l , impletio l y p o r u m , q u o s

e s t C h r i s t u s . S i vero c a p i l a l e s u p p l i c i u m i r r o g a b a l u r q u i deliquerit i n i p s a m v e r i t a l e i u , c u i sua i n c r e d u l i l a i e

'

%rt "A/ ^
e U

uetlli

tfti'*

ieCrC

cntn sac"fi
11

cio

r i i t i / l

'
c c c

e t c

* 1**1' A a r o n , l i c e l foret typus C b r i s t i , c m n ta-*

a

^ ^ ^ ' ' ' ^

i r g 6 t t b o 0 O t

sacrificio expiaret.

N e c la.raen aeternam r e -

^uineto bircorum et v i l u l o r u m . V e r u m C b r i s l u s , q u i per auuin s a n g u i n e m i n is, i n q u a m , nos perfecte redemil. Per hunc siquidem cliam sacerdotes Q u o d vero fertur illuU

it^^wenitP ***^
s s llC {{lX

J ^ ^ ^ J / i / / ' ** * '^jjTisii sacrilicium fuisse u n d i q u e absoluuira e l p e r f e c u m edocet v i l u l u s . P e r ^tict* * purifc'^

e 1 e

C* .
ia utii r s esian s

tc

rattl

jocci

essc i l l a sacrificia, quae pro s a n c l i s caeduntur.

i * j* e
0ti<>r

odores, memineris i l l u d s a c r i G c i u m arietis sua jucuDdissima fragrantia qgibus numen offendebatur.

fugasse

feei* faffl sa* ' s*

l,oSir criiii $ te

A a r o n a u l e m non j u b e t u r i n b a b i l u p o n t i G c i o e x -

' in>s ^**

cereicir 0 0 1 1

^ i i i s c i e j i s c o m m i s e r a t ; non eniin fas e r a l , ut ipse, d u m r e m s a c r a m p r o se f a c e r e i , ^

u S

soi fl^
i , J

vestim p o n l i G c i o , quo rcferebat C b r i s l u m , q u i i g n o r a v i t p e c c a l u m , et q u e m , q u a s i Opus e r a i lavacro regenerationis quod fixil quasi paranli i n D o m i n u s , et n o n b o m o . Q u a nulie obtcgebat p r o -

^ *#iH pro?
iet

^ f r a b a n i saccrdolium et rcgia poiestas.

aei v

'ubWP '

^ ^ s a n c i o r u m , s c i l i c e l i a labernacuUim v c n i m , *** * QU*

a

v a

r , u s

i r

r a t u r

A l odor vel vapor t b y r a i a m a t i s ,

' ^ s i q u i d e m C l i r i s l u s i m m o l a t u s est u l v i l u l u s : e l c c u b o l o c a u s l u m arietis i n c e n s u s c s l .

J ,nl s u a V

pf(iator ' ^ Sparg' , Ung

, , { 1 d e g a 1 1 1

s s

i m u m o d o r e m , u l lenue

et subtilc i b y m i a m a , et explet fragrantia, quae i n l e l l e c l u adolescenUilae dilexerunt l e , i n odore unguentovcro ei

i m
c u e U S

t a b e m a c u l n m , nenipc E c c l e s i a m . P r o i u d e E c c l e s i a C b r i s t u m a p p e l l a l h i s v e r b i e : Quapropter

percip
,,e

^ ( f u m iiomen t u u m e s l . eurrerous .

E l ha3C quidem p e r l i i i e b a m ad s a c r i f i c i u n i , quo

expiabat A a r o n . Caete-

\ \ popnli delictis poscebanlur duo b i r c i c u i n a r i e t e , q u i cxplebat b o l o c a u s t u m . S o r t e

e l e j a

runi | g | i u r , q u i i m n t o l a n d o s , et q u i d i m i l t e n d u s i n s o l i i u d i n e m v a s l a m essel. Q u i d a m p e r b i b e n i '"

r C S

m b i r c u m , q u i d i m i t t c b a i u r , consecrari da3inoin c u i d a m A p o p o m p s o . Sed baec o p i n i o s u p e r s t i l i o n e

j vacat, legemque i n s i m u l a l , quasi s u p e r s i i l i o n e m d o c e a t ; c u i n tanien s u m m i s v i r i b u s i d conetur l e x , iifnos abidololatria3in ^ania liberet. Detts e i e n i m solus ignoscit et r e m i l i i l d e l i c t a ; e t s a c n f i c i u i n q u o d i m l^olaiur Doo, quis negabil esse s a n c l u m ? Q u o d vero c o n s e c r a i u r Deo, i d n u l l i a l i i est a d d i c e n d u m . S i caHera ^criHcia, quibus
s a

immolantes sua peccala i n i p o n u n i , s u n l sancta, certe satis l i q u e l e l i a m i l l u m b i r c u m Id q u i d e m facile p r u b a l u e s l . N a m inquit : c Accipics b i r c u m vivuni c o r a m

c i u m c e n s e r i . V e r u n i necessilas posiulabai, ut ostendereiur Deum imperasse u l s i b i e i i a m o f l e r r e l u r

hircus, q u i d e p o r l a b a t u r .

P o n i i n o , u l e x p i a l i o per eumfiat, e l r e l e g e l u r i n d c s e r l u m . > Quod quidem i n l c r p r e l a t u s e s l A q u i l a s i n b u u c m o d u m , u l refcranlur p r a d k i a verba i n b i r c u i n , q u i i n s o l i l u d i n e m e m i i l e b a t u r . U t a u i e m r e i v e i i t a s cognoscatur, m e m i n e r i s duabus s o r i i b u s hircos illos fuisse d i s c r e i o s . A l l e r i inscribebatur : Dominus; cum alteri : Apopompttus. Q u i babebat i n s c r i p l j o n e m P o m i n i , caedebatur, et c o n s e c r a b a i suo c r u o r e i u l i m u u i
9

l a b c r n a c u l u m , e l altare foris s i t u m . Apopoinpaeus d i m i l t e b a t u r i u vastam s o l i l u d i n e m , et i n v i a m p r i u s 6acerdos peccata flgurabaL N a m ganctilicat 357 occisus totius p o p u l i i n i p s i u s caput esi ut bomo , qtri nobis effudisset. U i e r q u e vero b i r c u s peccatorura \eniam impelraret. Idem

C h r i s l u m praequoque

E c c l e s i a m , q u o d i a d e i n t c l l i g i t u r , q u o d ejue sanguis i n Sancta s a n c l o r u i n e s l i l l a t u s .

l m o s a n c t i i a i e m i m p c n i e b a t u r ct b i s , q u i s u b lege e r a n t . H o c ipsuro significabat a l t a r e foris c o l l o c a t u m . N a m c i l r a o m n e m c o n t r a d i c l i o n e m , quod m i n u s est a majore b e n e d i c i i u r . C i i m C h r i s t u a s a n c i i * l a l e m p r x s l c t , profecto \ i d c l u r l e x i n o p i a l a b o r a r e , nec posse s a n c t i m o n i a m d a r e . N a i u i n b u u c i n o d u m d o c e i P a u l u s : t S c i e n t e s , q u o d non j u s i i G c a i u r bonio e x o p e r i b u s l e g i s , n i s i per (los i n C b r i s l u m J e s u m c r e d i d i m u s
1 T

fidtm

Jesu C b r i s i i .

. > C u m i g i t u r p r o n o b i s a m a r u m s u p p l i c i u m pcrpessus esset, re-

** 1 C o r . x i i , 7.

I e

Joan.

x i v , 6.

1 1

Cant.

i , 2,5.

Rom.

m,

20.;

Galat. n , 1 6 .

749

C O M M E N T A R I I 1N L E V I T I C U M .

750

t i x i l , et i n l o c u r a h o m i n i b u s i n a c c e s s u m , nempe coelum profecius e s l , porfans e l bajulans quaai nostra p e c c a t a . Ipse e n i m , ut Scriplura monetpeccata n o s l r a t u l i l , ct pro nobis g r a v i s s i m o s dolores urbem, u l appareal in Jein s u s t i n u i t . U t i g i t u r res esset d i l u c i d i o r , S y m m a c h u s s i c praescntem l o c u m t r a n s i u l i t : Sortem unam ad Idcirco ait J o a n n c s : c F i l i o l i , baec

hircum abeunlem. Nara C h r i s t u s I r a n s m i s s u s est, q u a s i ex n o b i s i n coelicolarutn c o n s p e r t u Dei et n o s l r a m eausam s u s c i p i a t , et pro n o b i s d i c a t .

s c r i b o v o b i s , ut non peccetis. E t s i q u i s p e c c a v e r i t , a d v o c a l u m e l p a t r o n n m babemus apud P a t r e m c a i i * totins m u n d i coeluni, et fornia vi&us hirci porial esset
l 9

suro C h r i s t u m j u s t u m : et ipse est p r o p i t i a l i o pro pcccatis n o s l r i s , n e c s o l u m p r o n o s l r i s , sed pro pec. > Nam
t

ut

habet testinionium P a u l i * , b i r c u s pro tiullis peccatis

p r e c u r s o r pro inlra cadebat

nobis ingressus est velam. Iiaque Duorum possil

ipse i i o b i *

p a r a v i t v i a m recentem et

vivam* i n l r o e u n t e m

quasi in hircorum nihil singulari

peccala n o s t r a . N a m speciro. A l Dens

riciima. cum

eeqnalitns s u b l y p n d e m o n s t r a v h C b r i s t u m . N o n enitn licebat caesum h i r e u m r e v i v i s c e r e . dtfterre uihur praesUgiis, omnia quadara ceconomta e x s e q u i . H i r c i d e l i g u n l u r possis. Idem b i c a c c i d i i , * Ar aliera pertuitlibalur avolare. .

Alioqui

dio et aequales i n quibtis n i l i i l v i t i o verlere v e l i m p r o b a r e

q u o d in p u r i l i c a i i o u e l e p r o s i . N a m ixtic tma a v i c u l a quoque i m i n o l a b a t u r , e i Quicunque tnactaverit vilulum, aut ovem, ant ca-

' \ , \ ^. ,

pram, e l c . [ X V H , .] H e b r a u s relalioni apoponipcei s u b d i i modo r e c i i a l a v e r b a . Sed quaedam e x e m plaria subjungunl expialiouie et reconciliationia r i l u r o . Caeterum p r o h i b e o t u r Judari a l i b i , q u a m ad t a b e r n a c u l u m v i c l i m a s csedere : et i n b u n c inodum ab i E g y p i i o r u m i d o l o l a l r i a eos d e b o r l a i u r M o s e s . N a m s i c l i i c o n c e d i i u r i m m o l a n d i plena potesias, l a c i l e profeclo p r o l a b e l u r i n v e i i l a m reiigiotien), et e x o r i e l u r i l l u d p o e l a : Alius alii deorum sacra faciebat. Q u a p r o p l e r q u i a n i m a m e x s l i n g u i t , eodeni

. ' , \ , (13). "

;

c r i m i n e , quo h o m i c i d a , tenetur.

S i a u l e m typus e s i C b r i s t i v i t u l u s pro peccalo sacerdolis igoaranter perpetrato, satis m a n i f e s l u m exse a r b i i r o r i n s o l i s l a b e m a c t i l i s s a o c i i s , nempe e c c l e s i i s a g n o p a s c b a l i praeceptum est : c J u o a i n b a e r e l k o r u m doinos : in:o e u i n , q u i pcr se i n d i v i s i b U i s est. peragendum esse C b r i s t i m y s t e r i u m . N a m et
9 1

do

domo e d a l u r . N o n e u i i n %

s a c r i G c i u m i l l u d efferendum e&t

b a e r e i i c o r u m c o n v e n l i c u l a fugienda s u n t . Nec c o n v e n i t q u o q u e d W i d e r c . Nam anima omnis carnh sanguh ejus est, e l c . dc a n i n i a l i b u s , animalium quoruni Mosen aniraara. vebiculum, nimirum omnibus palcl

\ , , , ' . tfl \

[10.] S i d i s p u l a i n u n c esus p e r m i u i l t i r ,

vocare s a n g u i n e m b r u l o r u m

S a n g u i s siquidetn est quoddam q u a s i dam

, * c \ \ , .

quo HloruiA anima? s e c u n d u m p r o p o r l i o n e m q u a r a v e b u n i u r . V e l u t caelera a n i m a l i a ab b o r a i n i c E l e g o dcdt anibus d i s i i n g u a i el a e c e r n a l , i n q u i t : scilicet segregans m o r l a l e s ab luabus.

vobis i p & u m , u l i n a l i a r i e x p i e i u animas ^ e & t r a e , nnmortalibus

Quap. c n i m r a l i o p a t i t u r , ut d i v i n u m s p i r a c u l u m nun s i i imroortata ? Inspiravit namque mento vitaa s p i r a c u l u m r e r u m opifex s u r n m u s . Quidara affirmant Deuip , ,

terrenofig-

loco humanae amma?,

( . *

sivc i n Cypo humunas a c c i p e r e s a n g u i n e m a n i m a b a t u r aras. Y e r u m a n i m a l i a , s i a l i o q u i m a c l a b a n l u r , c o r u m sanguis o c c u l e b a l n r t e r r a . Sed ea symbolum, enim e l s i i n inferno 359
s i n l

Q l i u m , q u i b u s l i l a b a t u r , et q u o r u m sanguis affunde res

% . - " .^^ . , , * . . . . , \ ^ \ , * .

a^ima?, l a -

men eas n o n eo modo, quo c o r p o r a , i n l e r i r e . N o a licebat p r o p r i c l a t e m per bumanac aniniae n o b i s humaimm, quein commonsirare sanguincra

* . .

fdndcre D e u s p r o b i b u i t . S e p a r a l ilaqtie s a n g n i n o m , u l s y m b o l u m , a corpore.

Isa. LIII , 4.

1 9

1 J o a n . n , 1, 5 .

9 9

llebr. ,

50.

9 1

Exod. \,

46.

NOTiC.
(43)
#

0 ". . '

71 expromunt

PROCOPII GAZ,EI

732

causam, v i d e l i c e t quod generatio fiat ; . d u m i d , q u o d adbuc imperfectuin N a m ipsa infinitis natura solel paulalim quas

procedeiite v i generativa, quae perfecta est, ad i n i perfectionem, cst, iude creatur.

.
, , > .

a i n i l l e r e suam p r i s l i n a i n perfectionem, d u m sub* distrabilur generationibus, perlicit. Q u a p r o p l e r donec feius formelur i n u l e r o m a l e r n o , i m p u r a est puerpera, i d est, tanto tem* p o r i s spatio i m p u i a censetur puerpera , quanto c i n b r y o i n alvo materno animatur e l formatur.

, *

\ -

\ \ , . quibns Deo graliac agunlur et

P r o bac i m m o l a n t u r hostiae pro d e l i c l o , e l i a m bolocausla adolontur,

habentur, quod ab imperfecta vita ad perfeclam p r o d u x i t conccptum tetum. Nec desuut q u i aiunt m u l i e r e i u non contentam sua felicitate i n peccata prolapsam graviter s o r d i datam e l sordidam esse, inque g r a v i s s i m u m et p c r i c u l o s i s s i m u i n incidisse e x i t i u i n . N a m Deus m o r l c m non c r e a v i t , nec oblectatur i n l e r i t u v i v e n t i u m , i etc. Mulierem e l i a m c o n l a m i n a f c o n c e p t u s , qnent c a r n i s p r o c u r a l voluptas, ut patet ex D a v i d i s o r a c u l o : E c c e e n i m i n i n i q n i l a t i b i i s concoptus s u m , e l in peccalis fovit me mater mea . > Y e r u m lex quemdam modum i n d u x i t propulsandi istiusmodi i m m u n d i l i e m . P h y s i c i , q u i harura r e r u m scientia sunt praedili, d o c e n l felum, si fueril masculus, v i x i n i r a quadragesimum diem formari utero m a l e r n o ; femella vero requirat duplo p r o l i x i u s l e m p u s propler suam i m b e c i l l i t a l e m . Haec autem orania indicant bumanam naiuram a Deo sejunclam et segrcgatam longo tcmpore i n sordibus baesilasse. N a m mors regnavit ab A d a m usque ad Mosen. Oeiavo die, qui succcssit legi et prisco sabbaiismo, c i r c u m c i s i sunius c i r c u m c i s i o n e , quas non manuum m i n i s i e r i o peragitur, sed perficitur opera S p i r i t u s s a n c t i : rcfonnati quoque sumus e l regenerali per C l i r i elura dum i l l i u s divinae n a i u r a reddimur parlicipes. Generamur e n i m non i n c o r n i p t i o n e m propter A d a m i i m p u r a m p e c c a l i m a c u l a m : sed g i g n i m a r ad v i t a m et i m m o r t a l i l a l e m propler p u r i l a t e m , qvia? nobis i n C b r i s t o o b l i g i t , duro pro nobis b o r r e n d u m perpessus e s l s u p p l i c i u m . H i n c quoque i l l u d 346 i n i e l l i g e s , quod s c r i p t m n est : t A l i e n a t i sunt peccatores j a m inde ab utero . > A l quis e l qualis est i l l e u t e r u s ? videlicet, q u o d non c i r c u m c i s i s u n l i l l a c i r c u m c i s i o n e de qua P a u l u s d i s p u l a l , diccns : f Nos sumns c i r c u m c i s i o , q u i s p i r i t u Deum r o l i m u s .
, s n , e

Q u i d a m t r a d u n l i l l a o m n i a Qeri, ut puerpera, quae m a x i m e vexata et lassata est p a r l u s d o l o r i b u s , p a u l u l u m requiescat, et quiete fruatur. F o r tassis mulieretn i m m a n d a m p r o n u n l i a t , quod eo tcmpore c u p i d i l a s venerea prorsus i n ipsa sit e x e l i n c l a . Nain s i fela habetur i r o p u r a , e l i a m g r a vida h u p u r i l a t i s c r i m i n e haud vacabit.

, , . , . \ , \ .

Si aulem non invenerit manus ejus etc. [ X I I , 8.]

t

^or .

IIoc fecisse conslat parenles D o m i n i , c u m baud abundarent d i v i t i i s ut agnum possenl offcrre. Y e l forlassis id a c c i d i t , quod C b r i s t u s , q u i e r a t a g n u s Dei i n m u n d u m natus, semetipsum s t t i m o b l a i u r u s e r a l pro l u u n d i v i t a . ut b o l o c a u -

* ^ , \ , \ /

Homini alicui &i accidat ul in corporis cute, e l c . [XIII, 2.] P r i u s q u a m speciathrv illa c n a r r e m t i s , c o n l e m p l e m u r affectiones. E s t i g i l u r l e p r a m a l u m quoddam v o r a x et i n c u r a b i l e . N a m c a r o excavatur e l c o r r o d i l u r ; m o r i l u r quoque subinde ad inferiora inalo boc serpente. Q u o c i r c a eliaiu pilus florcns perit non secus ac p l a m a , quae e m o r i l u r una c u m t c r r a . A l b e d o , de qua b i c a g i l u r , est c a r n i s qtiaedam infirmitas baud d i s s i t n i l i s leprae : non taraen alle i u corpus descendit, sed i n superficie c o r p o r i s s p a r g i l u r et diiTundilur. Ha?c i g i l u r facile c u r a t u r . A p p a r e t ex modo c o m m e i i i o r a l i s lepram esse quaindam p e s l e m , quae c o r r o d i t c o r p u s h u m a n u m , idque l e l h a l i l e r aflligit. Albedo aulem speciem quaradain b a b e l Iepra3. U b i c u n q u e e n i m i l l a e m i c u e r i t , c o n i i n u o s u s p i c a n i u r esse i e p r a m . V e r u m lex albedinem non pronunlial impuram, u l leprani. Sex a u i e m s p e c i e s e n u i n e r a n l u r lepra3 : una est, C " , q u * apparet ex evideme c i c a t r i c i s i n d i c i o . A l l e r a - , * t o l u m oblegit corpus. T e r t i a proruinpit ex ulcere , , sanato. Quarta p r o v e n i l ex adustione. Q u i n i a , . o b c r r a l i n capile vel barba ; infcstalquc tam v i - . r u m quam feminam. S e x l a i n v a d i l c a l v i l i e m c a p i t i s , a u l occnpat c a l v i l i o m s u p e r c i t i o r u n i . Sap. i, 13.
8 i

P s a i . L , C.

1 5

P * a l . L V P . 4.

e e

Pbilipp. m, 3

73,1

COMMEXTARII IN LEVITICUM.

734

A l l e p r a significat raaculas i l l o r u m , qui m u n d a t i sunt vel in lioc ve! i n futuro sraculo, ut quidam pei hibent. U l e n i m c i c a t r i x vestigium est v u l n c r i s i n c o r p o r c c u r a t i : sic i u a n i i n a d c l i n q u e n t e , etst s a n e t u r , r e l i n q u i t u r qua3dam q u a s i c i c a l r i x , quam solus c e r n i t Deus, aut quibus a Deo datuiii e * l , u l eam perspicere queant. I d c i r c o danda est opera, tit omne v u l n e r i s v c s i i g i u m l o l l a i u r . Q u o d l i e l , s i perfeciam c u r a t i o n e m v u l n e r i a d m o v e r i m u s . De i s l i u s m o d i v u l n e r i b u s ita v a l i c i n a l u r Isaias : p l a n l a pedis usque ad v e r t i c e m n o n est i n eo sanitas . > Y u l n u s e l l i v o r et plaga l u m e n s . Q u o d vero q u o r u m d a m v i i l n e r i b u s i m p o n u n l u r malagniaia, i l l o r u m i n q u a m q u o r u m salus n o n d u m penitus e s l d e p l o r a l a et desperata, deciarat idem propbela sfiquentibus verbis : N o n licet m a l a g m a a d dcre v u l n e r i , n o n oleum i n f u n d e r e " , respuit quoqiic vulnus hoc v i n c u l a . A t de c o n l r i t i o n e e l saeva animae plaga , quae non n i s i magno c u r a l u r labore, donec peniius p r i s t i n a m recipiat sanitatem ct c i c a I r i c e o b l e g a i u r , sic verba f a c i l Jeremias : Ilaec dicit D o m i n u s : R e s t a u r a v i c o n l r i t i o n e m luara : p e s s i ma est plaga tua. N o n est q u i j u d i c e l j u d i c i u m tuum ad alligandam c u r a l i o n e m t u a m , e i c , usque ad baec verba : plaga, q u g r a v i s s i m i s doloribus te excruciat, liberabo te *. il;ec n o v i s s i m a vcrba sic i n l e r p r e t a l u s est A q u i l a et S y m m a c h u s : Quia obducam vulnus tuum cicatrice. Ilerum idem Jerei n i a s l o q u i t u r s e c u n d u m versionem Sepluaginta i n i c r p r e l u i : c Ecce ego inducani i l i i c i c a l i i c e n i , ct s a n i l a i e m resiituam eis, e l maniiestabo eis fidem et paccm ; et reducani niigrationem Juda et i r a n s m i g r a t i o n e m Jerusalem . Innascitur i n l c r d u m c i c a l r i c i , quae quidem vix cerni propter^ curatiouis perfeclionem q u i l , sed sahem lepraB notam et significalionem q u a m d a m n e c earn evidenieni sed subobs c u r a m exhibet i n cute c o r p o r i s : 347 et propler banc sequenlia lege d e l c r n i i n a n l u r . Nocessc cniiu est, ut b i q u i ab o r c o quasi m o r t u i p e r C b r i s t u m ad vitam s u n l r e v o c a l i , quam lougissime rcccdant a v i t i i s , repudimnque mittant c a r n i s e l m u n d i i l l e c e b r i s . Q u i namque in carne semeniem fccerit, de carne raetet c o r r u p t i o n e m . T a l i s itaque i m p u r u s et i m m u n d u s j u d i c a l u r i n conspeclu C b r i s l i , j u x l a illud f c l m p u r u i n ipsum p r o n u n t i a b i t sacerdos. > Quibus illa i n i p u r i l a s inbaeserit, audient horrendam i l l a m C h r i s l i vocem : Discedite a m e , q u i operaii estis m a l u m : non novi vos . > A l b e d o auiniae e l a r g u mentuni vel i n d i c i u m cicatricis l c p r a infeclae est i n c l i n a l i o e l ad malum m e n l i s p r o c l i v i t a s , nec lainen ad m a l u m p r o c e d i t : sed a malis factis abstinct. O p e r m n s i q u i d e m auctor et dux censelur r a l i o . Q u a p r o p l e r i n q i i i t P a v i d : c Antequara b u m i l i a t u s s u m , p e c c a v i * . T u n c e n i m m e n s , qnasi l i b r a , i m p e l l i l u r , quando quis in m o r l i s periculurn n o n d u m v e n e r i l , sed quam p r o x i m e ad m a l u m a c c c s s e r K . i l u c aptari polest e l i l l u d : c N e i n o , q u i l e n l a t u r , dicat se a D e o . l e n l a r i . Dcus u l non t c n l a l u r m a l i s , sic nec ipse t e n t a l q u e m q u a m . U n u s q u i s q u e a u l e m l e n l a l u r a sua c o n c u p i s c e n l i a a b s l r a c l u s ct i n e s c a t u s . D c i n d e c o n c u p i s c e n t i a u b i coneeperit, p a r i l peccatum : at p e c c a l u m c o n s u m n i a t u m procreat mortem N o n i g i t u r c o n l i n u o m a l u i n , quod m o r l e m i m p o r i a t , n o s i n v a d i t , q u a n t i s p e r p e c c a i o r e l u c l a i m i r . N a m non omne p e c c a l u m est ad mortera. Quapropter nec i s , qui snspectus e r a l ob l c p r a m de quo n u n c a g i l u r , s a c e r d o l i s senlentia i m p u r u s ostendilur : sed segregatur. l l t a vero p r o b a t i o , quae sepleui d u r a t d i e b u s , significat i s l a m p r o b a l i o n e m , qua? nos per u n i v e r s u m v i i a c u r r i c u l u m exagitat et e x p l o r a t . Deus non probat s i m o r e m u r v i c i n i m a l o . P r o i n d e s o l l i c i t e cavendum est n o b i s , ne a l i q u i d m a l i p r o p t c r y i c i n u m m a l i t m nos a p p r e b e n d a t , quod nos deinde inficiat et c c a s l r i s Dei quam longissimo p r o p e l l a t . C b r i s t u s est is s a ^ e r d o s , q u i a n i m a r u m n o s t r a r i i m lepram considerat : btinc n u l l u m latcbit leprae v i t i u m . Idcirco i a q u i t : S a n c l i eslote : q u i a et ego sanctus sum **. > I l l u m a u t e m , qtii a b s o l v e b a l u r a leprae i m p u r i t a l e sacerdotis a u c i o r i t a i e , o p o n e b a t eluere v e s t i m e n i a , u l et i n bac parte ejus p u r i t a s c o n s t a r e l . Aquae vero m e u l i o n e u i infcrt lex , u i n o l u m sit o t m i i b u s , s a c r u m b a p l i s m a j a m olira i n lege esse d e l i n e a t u m .
8 7 5

. . . \ Et si lepra obtexerit unioersam cuiem capiie m . que ad calcem, etc. [, 12.] Q u i d a m ex priscis s c r i -

. p i o r i b u s sub cute, quaui lotani occupavit l c p r a , i n , * telligit v i v a m rationem, qua si f u e r i l bomo privatus, , , q u i d q u i d e g e r i l r^prebendi commode non polest. ei , . N a m homo q u i r a l i o n e c a r e l , i i i h i l differt a b c l l u a . * ; U b i p r i m u o i adfueril b o i n i n i r a l i o , si q u i d delique , ; r i t , poenis recte c o e r c e r i p o l c r i t . Q u i d sibi v u l l , - ' quod i n q u i t : T a c t u m fieri tolius c o r p o r i s ? F o r l a s , , , * sis tropire h i l c l l i g i l melanculia a u l phrenesi labo* . ranles. D u n i eniin bis non i n s e r v i i nequc r a i i o neque sensus, q u i d q u i d vcl d i x e r i n l vel fecerint, non peccali nomen m e r e b i t u r ; al peccaii recurret, c u m sensus afluerit. noincn tmn

P r o i n d e i n bunc m o d u m l o q u a m u r : B i f a r i a m placemus e l g r a l i s u m u s Deo. S i v i v i m u s Deo, n i l i i l emorLuum s i l i n n o b i s ; s i m o r l u i fuerimus peccato, nullse peccali reliquia? i n nobis r e m a n e a i U . U l d m o r l u i fueriinus m u n d o , ne recurramus ad v i l i a . Q u o c i r c a P a u l u s a i l : c S i c et vos c o g i l a l c inovluus * Isa. i b i d . J e r c m x x x , M. 15. i b i . l . 17, 18. P * a l . C \ V I : I , G7. Jac. , 1 5 15. L c v i t . , i i .
6 3 4 6 7 w

G a l a l . v i , 8.

" Mailb. v , 25.

"

735

PROCOPII GAZJEI
6

736

q u i d e m peccalo, v i v e n l c s autem Deo i n G h r i s l o Jesu N a m p r o nobis m o r l e m susttnuit C h r i i l u s , u t , q u i v i v u n t , n o n amplius s i b i vivarit, sed e i , q u i p r o ipsis m o r l u u s est e l r e s u r r e x i t * , q u i peccala n o s l r a p o r t a v i l c o r p o r e s u o super l i g n o , tit pcccatorum impunitate reccpta vivaraus j u s t i l i a B * M o r i m u r p e c cato, ne c l b o c nos praetereat, s i necamus rncmbra n o s l r a t e r r e n a , s c o r t a t i o n e m , i m m u n d i t i e m , a(Tec t u m , c u p i d i l a t e m rnalam. Q u i vero m o r t u i sitmus p e c c a l o , q u o m o d postea i n 348 emus? Si p a u l u l u m modo consenserhmis p c c c a t o , i n q u i n a m u r . P r o i n d e i m p u r i t a i i s c r i m e n effugiemus : qiiemadmodum puritatem c o n s e r v a m u s , s i fuerimiis m o r t u i peccato. N a m , u t porhibet P a u l u s , i n o d i c u m feriuenluin totam femieniat m a s s a m . S c d s i m o d i c u m i l l u d fermentum inaliliae fuerit a b l a l u m , n i h i l p e r i c u l i r e s l a l . I d c i r c o a D o m i n o p r o h i b e l u r supplementuin n o v u m i n vestimento v c t e r i , e l v i n u m novuin m o n c l D o m i n u s n o n esse e x c i p i o n d u m u l r i b u s v e l u s t i s . Q u i d a m dixere i m p u r a m eaui n i o r l i ficaiionem, quam parit v i l i u m et m a l i a n i m i mala d i s p o s i l i o e l affeclio. Hscc d i f f i m d i l u r , longe Iateque serpit, ut viderc est i n v i l i i s intemperantiae injustitiaeque. P u r a m eam asserunt q u i d a m mortificationent qua freti i n d i f l W e n t e r u l u n t u r b i s e x l e r n i s , modo exsulet v i i i u m . S i c respuunt alienas n u p l i a s , si a d bas d u c a n l u r v i i i o inconlinentise; s i c n u l l u m r e j i c i u n t c i b u r o , n i s i q u i intemperarrlix a n c i l l a l u r ; s i c n u l l u m opus vitant i n Sabbato, n i s i quod impellenie a v a r i t i a s u s c i p i t u r . Quapropter i n q u i l P a u l u s : c M o r i nos oporlet l e g i , nec u l l o modo reverti ad v i l a m , q u a m l e i p o l l i c c t u r , putanles nos per legem jusliOcationeni a d i p i s c i " . Q u i d a m pra?senlem l o c u m sie c x p o n u n l : E u m , cujus corpus l o t u m invasit lepra, l e x m u n d u m s a n c i l , ut ostendat Deum odissc v a r i a ingenia ct s u b d o l a . Idem e v i d e n l i u s i n s e quentibus aperit, d u m imperat : c V i n e a m l u a m n o n conseres d i v e r s i generis s e m i n i b u s " . E t i t e m m : c Y e s t i s ex d u p l i c i materia c o n t e x l u m sit a d u l t e r i n u m . E l i t e r u m : c N o n a d m i s s u r a m facies pecorum t u o r u m , admittendo ea ad pecora d i v e r s i generis c E c c e u b i q u e Deus l a u d i b u s efferl s i m t>licitatem. Q u i d a m aiunt i l l u m , qtiem l e p r a totum c o n s p u r c a v i t , ex mera benignitale d i v i n a i n u n d u m p r o n u n t i a r i , ut q u i , q u a n l u m i n se est, n u l l a m spem s a l u i i s c o n c i p i a t . N e i g i l u r perpctuo ab h o m i n u m t o n s o r l i o segregatus v i t a m agere cogatur, benignilas d i v i n a e i p u r i t a l e m donat. H o c quoque typo docet v i r o s , q u i j E g y p t i a c a m v i v e n d i r a l i o n e m sequebantur, u l caute ambulent modesliseque sint memores : ne se eflerant ob c o r p o r i s v e l p u l c b r i t u d i n e m v e l r o b u r . A d d i c t i sunt l o l i D e o , bocque g l o r i e n i u r , ne i n c i d a n t i n a l i q u a m c a l a m h a t e m , e l abominabiles evadant. Praelerea u l abslineant ab l u x u r i a , fugiantque v o l u p l a l e g . Ilaec e n i m duo mala plerumque lepram generare cnnsueverant. caro, $i facta fuerit in eute eju$ utcus, etc. [XIII, 1 8 . ] T e r l i a p o n i t u m u n c l e x d e l e p r a , s c i l i c e l quando ulcus sanatum fuerit, et i n l o c o , quem ulctift t e n u e r a l , c i c a t r i x alba reperta f u e r i l . I H euini i n c o r p o r e )>lnrima2 reperiuntur causac m o r b o r u m , s i c et i n a n i m a deprehenduntur pluriina? v i t i o r u m occasiones. t l b i v u l n c r a c o n v a l u e r i n t , c i c a i r i x plerumque c o n s p i c i i u r alba et lcprosa : a u l r u f a , quae i n f l a m m a t , et b u m i l i o r est reliqua c o r p o r i s superficie, et proinde b u m i l i o r e m eCDcit et a n i m a m .
,e e o v v 6 8 6 9 n

Incendium ignit, e t c . [24.] F o r l a s s i s inflamma- . lionem et i n l o l e r a b i l e m aestum e x p e r i t u r , q u i S a laiias lelum i g n i i u m e x c i p i t . T a l i s amore a r d e n l i s 5 prosequilur a u l u x o r e m aut fllium. A m a t enim carnem el sanguinem. Ejusdem farinae s u n t , q u i insauo gloriae e l avariliae exagitantur a m o r e . A n i m a r n i m bis affeclibus o b n o x i a ardet. S i vero l i b e r a l a f V r i i a n i m a istis m a l i s , et s a n c l i t a t i s particeps f a rta fueril, nec oe | i i a v e r i i l o c u m u l appareat, q u a l i s erat anle exortuin ejus v i l i i : profeclo c u m sit h u m i l i o r legis r a l i o n e , p o l l u i a c r e d i t u r .

. -

\ ;

vov ; \ ,

, . \ o l \ . \ ; - , \ , , * , .

A c c i d i l i n l e r d u m ut a n i m a , u b i perfeclam r e c e p e r i l s a n i l a t e m , ut prae socordia relabatur i n v i l i a . S i vitia saltem r a l i o n e c o n c i p i u n i u r nec i n effectum p r o d u c u n t u r , ille boino n o n r e j i c i t u r , q u a m v i s eepap ' i i i r . S i vcro e l mala opera facere et c u l p a m coromereri i n s l i t i i e r i l , i m p u r i t a l i s m a c u l a m s i b i c o n c i liat. E v c n i l i g i i u r qnod d i c i l u r : c C a n i s rediens ad sunm v o m i l u m . E t , S u s l o l a reversa i n v o l u t a b r u i n cocni . > De t e n i a i g i l u r lege, quaa ob l e p r a m f e r l u r , b x c d i x i s s e baud i n e p t u m j u d i c o .
n

/ / i capile et i n barba, etc. [29.] M i b i v i d e l u r boc loco i n l e l l i g e n d a m esse l e p r a m 349 capitis, si quis loco C b r i s t i , q u i Ecclesiae caput est, diversam eequalur d o c l r i n a m , eligatque s i b i caput leprosum e l i m m u n d u m . Praeterea s i q u i s i n v i r i l e m sclatem transgressus et relictis n u c i b u s , qnod aiunt, iterum ticlinqual. C u i n boc peccalum a v i r o s i l c o m m i s e u m , i n l e l l i g i l i i r rcctc is v i r lepra babere infectam . , I I . ' f.alat. , {9.

rjji .

" -

, \ , \ . , , \ , \ , ' , \ . ,

7 1

" 1 1 C o r . , 15. I Petr. , 24. I C o r . , 6 ; Galat. , 9 . L e v . x i x , 10. i b i d . ibid. I! P c t r . , 2 2 .

7 1 n

M a i l l i . , 17.

737

COMMEXTARU IX LEVITICUM
r a l i o n i s verae d i c t a m i n a , sed ea firmiier

7^8
tenel : et

, , - b a r b a m . u i u l i c r , i d e s t , a n i i n a , q u x non a i n i t l i t \ , .

babeat forlassis in v u l l u v c l barba i d , quod p e c u l i a r i modo et p r o p r i e lex n o m i u a v i l f r a c l i o i i e m vel conquassalioncnj.

C a H e r u m , quae hactenus d e d i m u s , et i n b u n c m o d u m e n a r r a r i queunt : Duplex i n nobis foe l a l u r , s i quis

t

contrabilur

i m p u r i l a s , a l l c r a c a r n i , a l l e r a h i c u m b i t s p i r i l u i . C a r n e m conspurcaut e n o r m i a e l i m p i a scelera. A i i i n i a recedal a sacris d o g m a l i b u s et sana fide. A n i m u m p r x t e r e a p o l l u u n t hujus fraudes, d o l i , vitia Nnnc perfectain p e r j u r i a s u s u r r a l i o n e s , inflaiioiies, conlentiones et ajmulaliones, et r e l i q u a vero lex aninue v i l i a e u a r r a r e denolal barba. fariua

i n s l i t u i t . A l m e n l i s typus est c a p u t : c o g i l a l i o u e m nientis nonnibil

N a m perfeclionis s i g n u m p e r b i b e l u r b a r b a . V e r u m et isibsec babent q u a i n d a m s p e c u l a i m p l i c a t u r v i l i o r u m d o l o r i b u s p t i m u l i i m , et lamen o o n separatur :

l i o n e m p e c u l i a r e m . N a m mens, etsi ca,

prorsus i n v i l i a p r o l a b i l u r , sed m o d e s l i s reprebensionibus edocta a v i l i i s recedit, e i quasi U b i l a v e r i i vestimenia s u a , m u n d u s e r i l ,

i u q u a m , a n i m a non censetur per o m n i a i m p u r i t a l i s c r i m e n i n c u r r i s s e , nec prorstis a l i e n a i u r a Doo. i d est, a c c i p i e l et s e n t i e l a u x i l i a r e m j u s l i f i c a i i o u e m , quam e i i a m pilt n u d a n l n r , s i g n i l i c a i i o n c m h a b c l nudain Deus. O a i n i a s i q u i d e m s u n l manifesta e l r e s u p i n a t a

C i i r i s l u s m o r l a l i g e u c r i itnparlitus e s l . Q u o d vero c r e a i u r a m esse, q u a m non videat e l cognoscat l o n g i n q u o * . N u m me c e l a b i l u r a l i q u i d ?

7

oc.ulis D o m i n i . I l i u c a l i c u b i ita p r o f a l u r : c D e u s a p p r o p i n q u a n s ego s u m , d i c i l D o m i n u s , e t nun Deus a Maculee albce candicantet, etc. [XIII, 39.] S i quis r e m diligenter e x q u i r a t , inveniat i s l a m c a r n i s a l b c d i n e m csse quamdain c o r p o r i s aflfectiouero leprae v i c i n a i n . V e r u i n haec albedo quibus a n i m a n o n l e i b a l i l e r c o n s a u c i a l u r . De b i s s c r i p i u r a est : Delicta i g i l u r ^ u b bac v o c u U i p s e n o v i t nostrum significat i l l a quis anim:c delicl.i, cognoscet " ? l n l e l l i g e Verum judcx

affeclus, q u i per se nec rnortem nec animaa i u i e r i i i i m p r o c u r a n t . addi polest el illud Scripturae

noiwsecundum j u r i s r i g o r e m vel s l r i c t o j u r e o m n i a e x s e q u i l u r . A l i q u i d nosirae I r i b u i l i m b e c i l l i i a i i . Q u i a ijgnrenluiu. H u c p r o l o q u i u m : c S i observaveris non p r o c l i v i t a l e m a d d c l i c t a , quis s u s l i n e b i t " ? V e r u m u l s c i a s exacte quaenam s i n l illa? candicantee ' m a c n l a \ s c i l o i t l a r u i n numero c o n t i n e r i , veberaentes i m p e l u s absiuiilia. Si caput alicujus calvities obsederil, e i c . [40.] P o s l r c m a lepra c o m m e m o r a l u r quae i n c a l v i t i e v e l s u niortuc) efflopecanimi brevi tempore evanescenles, nec irascendum. H u c a p p l i c e l u r p u s i l l a n i m i t a s erga fralrcs, cupidilas vanae gloriolae, et r e l i q u a b i s baud

perciliis m o r a t u r . E t sane videtur v e r i s i m i l e i l l u m , q u i pilos deposuerit (sunt e n i m r e s q u c d a m r u c r i l . Sed i l e r u i n cernere e s l , q u a n l a Nam beaignilate Deus nos

ccnseri p u r u m , nisi forlassis lepra c o n i i n g e n s mentem, cnjus l y p u s perbibetur caput, inauifeslo u l q u i s d e g a t prorsus a peccati sorde i m m u n i s , n o n fuerit prseseiilis sed f u i u r i & e c u l i , quando S i c i n n e r v u m e i i a m e r u m p i t soepius parva i r a , s i non
78

liberet peccatis i n c o n s n l l o c o m m i s s i s . alfectus, q u i c r i i n i n a c a p i t a l i a , nisi mansuetudine

c a l u m prorsus a b o l c b i l u r . L e p r a m autem c a p i l i s a r b i l r a r e parvos i n b i b e a n l u r , parerc consuevere.

r e p r i m a l u r , secunduin boc o r a c u l u m : c I r a s c i m i n i , e i n o l i l e p e c c a r e . >

Et veslimentaejus erunt dissuta, el caput ejus nudum, et os eju$ veletur , etc. [45.] Non
leprosum o c c u l t a babere a n i m i p e c c a t a , nec s e p u l c r u m d e a l b a l u m . V e l g r a v i l a s m o r u m , et a u c t o r i l a s , lam le; lurpiier delinquunt. Leprosum
A l i , u

enim

oporlet

i p s u m celare o p o r l e t l u r p i t u d i n e m s u a m ne videatur esse quaeex bonis n i o r i b i i p a r a l u r , bic n i m i r u m a p e r l u m , u l laedatur a frigore n o e i u r n o , et non adnret nomine quidem donec mercedis

sub a i n i c u l o accipienda est. Hoc a m i c u l u m n o n o b v e n i l i l l i s , q u o r u m ingenia sunt i n s a n a b i l i a , e l p r o p a oportet caput

T f

habere

s t u d i u r n o . 350

'

c o n l r a r i u n i a c c i d i t q u a m i l l i , de quo d i c i l u r : c S o l i n l e r d i u

nec e l i a m l u n a n o c t u r n a te v i o l a b i t . > Jacob pastor suo oiBcio funclus sua peccala peccator coram

caperei a L a b a n o pecora o p t i m a , inquit: c I n l e r d i u m e urebalaestus, noctu aflligebar f r i g o r e . i Os leprosi v e l a l u r , ne scilicet babeat, q u o excuset liberlatem Quid tu enarras l)eo. Iino ne d i c e n d i
8 0

babct peccator : m u l i r e v i x a u d e l i n conspectu D e i . Nara peccatorem s i c a l l o q u i l u r Deus : j u s l i f i c a i i o n e s m e a s ? e l l a b i i s tuis pronunlias teslamenluin nieum ? Ejitiiur DomiPaulus, segrcgabuntiir boni a malis, q u i p o r i a i i s vasa poncns

c a s l r i s arccturque s a n c l o r u m c o n s o r l i o . A d eum modutn i n f u l u r o s x c u l o ni* .

1

et suos sic affabilnr D o m i n n s : < E x i t e , e x i l e de m e d i o i l l o r i n n , et s c p a r a m i n i Hiquit: c C o n v e r t i m i n i ( i l i i , sululio esee

8 1

P c r vasa l u accipe v a r i a s v i r l u i e s , q u i b u s s a n c i i v i g e n t : cas nobi9 ob o c u l o s

coflyertcnlee> et sanabo c o n l r i l i o n e s v e s l r a s . Q u c m i g i t u r agnoscemua qoibu9 n e g a l u m erat i n c a s i r a iulroire in castra,

f t i

c a l l e m ? l H e m , q u i d e d l i s e m e l i p s u m p r e i i u m r c d e t n p l i o n i s pro o i n n i b t i s , et s a u c l i A c a i noa reverii priusquam repurgaieniur : polest n i s i ab a l i o d e d u c a l u r eo. A t nos a p p o r l a n i u r a d v e n i l , ut r e m c d i u m adbibeal contriiia

s u o c r u o r e ogressus castris ad noe, sicuti et leprosas per se n o n

ad CbristiHii a D^o P a i r e , queniadmodiim C b r i s l u s ipse docet, i n q u i e n s : c N e m o potesl v e n i r e ad me, P a t c r , q u i m i s i i me, t r a x e r i i i p s u m . >Nam Cbrislus corde, et a p e r i a l oculos ca?corum, abolcalque ouines Jerem. xxiii, 23. P s a I . x v m , 13. X L I X , 1G. h a . LII , .11. ^ J e r e n . i u ,
1 1 T> 7 e 7 T

i n i q u U a l e s tuas, et r e d i m a l c x c o r r u p i i o n c et i n

P s a l . c x x i x , 5. P s a l . i v , 5. lt. * J o a n . v i , 44.
3

" Isa. x m , 1 0 .

Psai.

739

PROCOPIIGAZ/EI mundos nos reddidil per

7tt sanclum

t e r i l u v i i a m t u a m . C n m c n i m ad. nos venisscl infirmos visendos,

b a p t i s m u n i , e l corpus sanguincmque sutim. Hac siquidera sub illis portendebanlur (ypis. AviculaB d u a viva3 congruunt p r o p o r l i o n c q u a - dam bircis i l l i s dtiobus, q u o r u m aiter d i m i t t e b a l u r i n vastam s o l i l u d i n e m . N a m unus bircus iminol a i u r , e l a l l e r d i n i i l l i l u r . U l e r q u e vero mundus est, quemadmodum e l aviculae bae m u n d i t i e niient. S i qtiidem a i u n l suam h i r c u n i non suaple n a l u r a c r e a l u m esse qui propler deporesse i i n n i i i n d u n i , neque d i m i s s u m munilatur, n o n n i h i l prodcst et h i r c o , , - , \

* \ <5>, . , \, , -

i n i g u i l a l e i n . p r o p l e r peccali l e p r a m , q u i

taiur, e l si evaserit i m m u n d i l i e m leprae. U t aulem appareal i l l u m , qtii ob lepram erat suspectus, pejiiius repurgalum e l p u r u m esse, a l l e r a ex aviculis i m i n o l a t u r . V e r i i m illa?. avicula?, quae nunc offeruul u r , videiuur diflerre genere ab avibus, quae i i n p o m i n l u r arae, s i c u l i supra docuimus in relalione d o i i s scnienlia pronuntiatus esi p u r u s , non c o n l i n u o audet accederc ad sacram aram : sed iiiundalus e s l , omni m o r a posita, xpialur ut

, . \ . dignus eflicialur accessu a r a , illo ipso die, quo \ , 1

, fj

, -

c o l u m b a r u m et U i r l u r u m . Nam i s , q u i niudo sacer-

illo a v i c u l a r u m sacrificio.

A d d i l u r huic sacro tignum c e d i i n u m , quod sigDum esi s a l u l a r i s ligni, quo t r i u m p b a v i l de devictis p r i n c i p a i i b u s e l p o t t s l a l i b u s Salvator, nos p e n i i u s i n aeiernam asserens b e a l i l u d i n e m . C o c t i n u i n proptcr colorem suum purpureum lypus e s l preiiost sanguinis, quein pro n o s i r a salute profudit C b r i s l u s . F i l u n i coccineum, cujus u s u s e i a t i n nalivitale P b a r c s , salularetn C b r i s l i c r u o r e m quoque d e i n o n s l r a v i u l l u e adjice" iitum p u r p u r e u m , quo R a a b b o s i i l e m evasit d i r c p l i o n e m e t ca?dem, sic i n s l r u c l a ab gpcculaioribus. Hyssopus a d j u n g i i u r b u i c cxrimoniae. I l a b e l e n i m v i r l u l e m p u r g a n d i . Nec ipsc sacerdos m a c t a l a v i e u l a m . N a m i s , de cujus p u r i l a l e d u b i t a t u r , n o n d u m dignus e s l , u l prodeal i n c o n spei tum s a c e r d o i i s . Q u a p r o p i e r sanguis illc i m p o r l a i u r ad a r a m : sed e x c i p i l u r vase ficlili, i u qtiod prius infusa e s l aqua v i v a , u l ptirificalio p e r l i c i a i u r interventu aquae et s a n g u i n i s , qux dno pcr.uaiiarunt cx latere S a l v a t o r i s , teste Joanne : qui quoque docet i n sua E p i s l o l a I h a essc, qua3 p u r i ficaiionem inducant, s p i r i t u m , aqnairi e l s a n g u i n e m . A t boc loco v i d e n l u r sanguis et aqua : s p i r i l u m rommonstrant caesa a v i c u l a . H i s Iribus expiatur e l p u r g a l u r , quem leprae suspicio c o n l i g e r a l , licct pcr se qtioque p m u s s i l ab lepra? m o r b o . S u p r a d i x i t : Quo die purificatus fuerit, > e t c , C nunc vcro ciune, i n q u i t : c E l p u n i s sive m u n d u s e r i l . Q u a m v i s vero l i b c r a l u s s i l a lepra et leprae s u s p i opus lamen habet purificatione i l l a propter l e m p o r i s i m m u n d i i i e m . Necessarii q u o prseJcrili ", ,
T

, t . \

, ypo , \ . &, \ \ , , > , * * \ , < . \ \ , \ , declaratur e l ab per bcc verba : ad * El nmnimperfectioribus supreinain

qtie s u n l t r e s reliqui p u r i l l c a i i o n i s m o d i . U n u s 351 euim purificalionis modus est, q u i c n u n t i a l u r l i i s ce v e i b i : < Quo die purificaius Ires puriftcalionis sigiiificamur dabiiur. niodi i n medio fueril. Cseteri collocantur, et

dtim ler Ula vcrba r c p e t u n l u r : t E t puriiicaliones

niumdus c r i t . # U U i n u i s autem e l quintus llabent si(|uidem lcudunt puriiicationcin.

purificalionis ritns

suos p r o g r c s s u s ,

U b i emissa r u c r i l a v i c u l a , vestimenta lavat q u i puriflcalioni adtnovelur : dein omnes a b r a d u n l u r p i l i ; dctnde perCunditur ct a b l u i t u r ' a q u a . T u m d e m i i m a c c o i n m o d a n l u r baec verba : Mundus e r i l ; q u a s i suflicienler b x c verba prolata fuisseni, ni r e l i q u i praecessissent p u r i G c a l i o n i s m u d i . P o s l q o a m is, c u j u p u r i t a s p r o c u r a l u r , aqua fuerit perfusus, non sordes abjicit oinnes : vestimenla adbuc imptira d i i c n i i l u r . Sed b c indicant v i i a m e j u s q u a i n v i s non prorsus i m p u r a m , l a m e n a l i q u a n i u l u m v i i i i s r o n l a n i i n a l a i n , licet v c s l i m c n t a , id e s l , p r i o r i s vilae v i i i a , deposuerit. P i l i p o r l e n d u n t peccata, qtne ex aniino e n a s c u n l u r et n i o r t c m i u d u c u i i l . C;elerum ab bis d i f l e r u u l p i l i S a m u e l i s e l Nazarseorum, nec non d i s c i p u l o r u m , quos Pater coeleslis i n n u i n e r a l o t e n e l . Nam ferrum non c o n t i n g i i caput Nazara3orun. A t IIJBC d o c e n l o m n i a qiiaeciiuqiie facitint Nazaraji, g r a i a c l acccpta csse Deo, adcoque grata et accepta,uli>c folium quideni d e c i d a t e x bis, qui s p i r i l u a l e s edanl f r u c l u s . N i i n c doinuin sordes c o r p o r i s a q a eluit. Pusiea deinuui, ubi tertib c o n s t i i e r i t ejns puritas, in castra, e quibtis cjcclus erat, r c c i p i l u r .

?{I

COMMEXTARIIIX LEVITICUSI.

742

vt fn suam non i n g i c i u t u r d o m u m , nisi prius e x c u r s o sepiein d i c n i m s p a l i o , et i t e r u m rasus, qnasi n o n s u f l k i a t ad p u r i i a l c m semel essc r a s u m . V e r u m sccunda l o n s u r a p r i o r c p r x s t a n t i o r est. Continet s i q u i d e m partes p r i n c i p a l i o r e s c o r p o r i s , v i d e l i c e t c a p u i ot b a r b a m . C a p u l indicitim f a c i l , errores, quibug inbspsit qtioad sacrosaficta dogmata, esse p u l s o s : barba significattoncm c x sese dat, peccala, quae i n v i r i l i commiUunttiraetate, essc abjccia : s u p e r c i l i a s t i b q u o d a i n l y p o cdocont vanas et stullas o p i n i o n e s esse propulsatas. Deinde i l e r u m e x p o l i l v e s l i m e n l a , iieruin l a v a i u r . E t i n bunc i n o d u m q u a l c r p u r u s redditur. O c l a v o exindc die, quo i n castra r c c e p l u s e s l , n o n ainpliti9 i n d i g e l r c l i q u o r u m b o m i n u m i n i n i s l e r i o : ipse d h u i i l i l a i i i m a n i i a , ipsc o l c u m c u m s i m i l a oflfert, u l prorsus repurgetnr a l e p r a , et dignus l i a b e a l u r , qui sacra facial in loco sacro. E j u s , q u i a d bunc m o d u m a c c e d i t a d q u i n t a m p u r i f i c a tionem, s a c r i f n i u i n , i n l e r Sancta sanctorum c o n n u m e r a l u r . A g n u s , q u i i m m o l a t u r p r o d c l i c l o , s i g n i l i c a i v i r t u l e i n , quae tollit peccata. H o l o c a u s l u m , quod adolelur i n a r a docct i l l u m b o m i n e m j a m t o l u n i , q u a n m s q u a n l u s e s i , d i g a u m c e n s e r i , q u i consecretur Deo. H i s sacrificiis s u c c e d i l o v i s , quae repraesenlat fructns pietaiis, q u i adbuc sunt i n animo cjus, q u i p u r g a l u r , cique I r i b u u n i u r . T r i b u s i l l i s s a c r i i i c i i s a d d u u l u r lerna; decima? sitniUe ad q u i n l a m p u r i f i c a l i o n e m peragcndam. N o n i n q u i t accipiendas essc farinae decimas, sed similas, quae est BiiblUissima materia conOciendi p a n i s , menlionem infert. S i m i l a a u l e m perfundilur oleo. A t oleum n o n solum l u c e m s u b n i i n i s l r a l , scd etiam ignem alit. In a l i o pnrificationis quodam r i t u r e q u i r i l u r hemina o l e i . V e r u m i b i p u r g a l u r i s , q u i opus b a b e l opera saccrd o l i s , a qtio s o l u m i n d u e a l u r i n c a s l r a , sed s i s l a i u r i n ostio t a b e r n a c u l i testimonii c o r a m D o m i n o . Nec i m p e r a l , u l i n n n o l e l u r agnus, qucinadmodum imperatum e r a l i n sacrificio a v i c u l a r u m : imo i p s e m e l arripit agnum eumque p r o d e l i c l o caedil, quamvis i d facere ante quartam peraclam p u r i f i c a l i o n e m Hunquamin a i i i m u m i n d u x e r i t . Ilujus victimae cruore d e x t r a m e m u n d a l aurcrn, eamqne idoneam praestat auscultandis d i v i n i s s e r m o n i b u s : l o l u m q u e hominem i l a i n s t r u i t , ut per r e c l u m v i r l n l i s c a l l e m r c c t o pede i n c e d a l , et v i r t u t i s opera edere b a u d cesset. S i e n i m n o n p u r i f i c a r e l u r d c x l n e auris a u r i c u l a , posscl quis intelligerc os l c o n i s , quemadmodum s c r i p l u m e s l : S i c u l i e x i n i i t paelor ex ore leonis d u o c r u r a aut a u r i c u l a m . Q u i a vero leprosus i m m u n d i l i e l a b o r a v e r i l , u l et baic rcced .tt, a u r i s d e x l r a , nec non mauus 352 pesque dexler p u r g a n l u r , ut ab bis e x l r e m i l a l i b u s p u r i i a s per t o l u n i diffundatur corpus. Sexies fii aspersio dc oleo coraui D o m i n o . O l e u m , quod r c m a n s e r i t , i i e r u m a d d i l u r auriculae dexirae, et m a n u pedibusque dextris. Q u i a sanguis n i s i accessione o l e i , n o n sufficil ad banc r e m . O l e u m a u l e i n , quod sua nianu apprebcndit sacerdos, i m p o n i l u r c a p i l i p u r i l i c a n d i . N a m necessilas postulabat, ut r c l i q u i s b u m a n i c o r p o r i s partibus r c p u r g a i i s , ctiain caput sua p u r i l a t e p o l i r e t n r . A b s o l u t i s et finitis p u r i i i c a i i o n i b u s o n i n i b u s , a l l e r pelifur agnus, q u i mactatur, et t o l u s , ut s i l h o l o c a u s t u m , c o n s e c r a l u r Deo. Q u i d a m docenl duas illas aviculas esse u n u m q u i d d a m . e l significare C h n s t i i m e eoelo delabentem (natn avis i n aere movelur) e l h u m a n a m n a i u r a m assumeniem e l p r o uobis o b t a i u i n , e l u l miseros nos peccalores r e d i m c r c t coelitus deraissum. Quoad h u m a n a m n a l u r a m , csesus e l o b l a l u s est. S e c u u d u m d i v i n a m n a l u r a m n u l l u m eensil d a m n u m . Haec e n i m n c s c i a e s l p a t i . S i q u i d e m S c r i p t u r a lestalur : t M o r t u u s e s l carne, e l vivificatus e s l s p i r i t u Super aqua v i v a , etc. Q u i a mors ejus est v i i a . Itaque profluxit sanguis ct aqua de corpore ejus. L i g n u m c e d r i n u m , quod n u l l a putredine v i o l a t u r , i n c o r r u p t i b i l e C b r i s l i corpus denionstrat. S i q u i d e m s c r i p l u m cst : c N o n paiieris s a n c l u m tuuin videre corruplionem F i l u m coccineum lypus est Ecctesise. Hyssopus o s l e n d i l fervorem sptritus. H r e c e n i m iieiba i n i r a b i l i t c r c a l i d a p e r b i b c l u r . Pra3terea repurgat e l liberat p r x c o r d i a nostra ab inipuro pblegmale, q u o d l y p u s e s l alTeclionum m e n l i s . Naro baplizati simius i n S p i r i l u sancto e l igne. S i q u i d c m , u l pracmon u i , i l l a bcrba c a l i d a c s l . Q u i d a m Iradunt filum i l l u d purpureum et contortum significare divina? c t buiuanai naliira? i n C b r i s l o c o n j u n c l i o n e m . V e r u m i n occissc a v i c u l a i m o r l e i n b a p l i z a b a l u r v i v a et superstes a v i c u l a . A s p o r s i o a u l e m , quae scplies fit, significai p u r i i i c a l i u n e m q u a m perfe< l i s s i m e csse p e r a c i a m e l finitam. N a m , ut babet S c r i p l u r a , < U b i a b u n d a v i l p e c c a l u m , i b i supra modum a b u n d a r i t g r a t i a . C b r i s l u s autem, q u i noslros a b r a s i i affechis, reputatur scrmo vivus e l e f l i c a x , q u i c x aclissime peccala abradit. In bunc modum p u r i l a t e m a d e p t i . a d m i t i i i n i i r i n c a s i r a s a n c l o r u m , e i i n l r o i n i u s in domum D c i . V e r u m p r o b i b c m u r adhuc snpernis manbionibus. Ux e n i m ceu imrwjs r c s e r v a n l u r sanctis in fulurum saeculum. Elapsis siqtiidcm scplein diebus, i d est, finito pra3S<nii saicuio, i n nostras a d c s , s c i l i c c l i n superna b a b i l a c u l a m i g r a b i m u s , et s i n g u l i suas s o r l i e n t u r sedes.
f 8 V 8 7

ln veslelanea, aui in vestelinea, aul $tamine,elc. P l u r i b u s descripsit loprani, q u conspurcat h o m i n c s . De altera lepra, quae occupat i n a n i m a t a p a u c i o r i b u s tractat. S i q u i d e m homines, quam res inanimatac inagis Deo curae sunt. GaBlerum quac t r a d u n l u r boc loco d e l e p r a , quae c o n l a m i n a l res i n a n i m a i a s , quasi sub aenigmate quodam c o m m o n s l r a n t v i l i a , quae m o r t a l i b u s inbaerent alle fixis r a d i c i b u s . P r o i n d e s i talee bomines f u e r i n l v i v a aqua perfusi et l u s t r a l i , et c o l o r corports v i l i o s u s non r o c e s s e r i l , a r g u m e n l u m est, e o m m l n a l i l i a m prorsus csse deplorandain. Ilortim de grege s u n l , q u i abluuntur sacro lavacra religionemque verbis s i m u l a n l , u l niajore c u m l u c r o i n coepta m a l i l i a persistcre queant. E x . m p l o sit S i m o n M a g u s , q u i adbuc d e l i n c b a l n r felle a m a r i l u d i n i s , et i n colligaiioue i n j u s t i t i a . T a l c s r c s c r v a n l u r ^ t e r n o e x i t i o , u b i x l e r n i s d i v e x a b u u l u r flammis. N o n auiein p r i u s rcs inanimaias, quas Jepra
e %

A m o s , , 12.

g 3

I P c l r . , 18.

Psal.

xv, 1 0 ;

A c i . x m , 55.

R o m . v, 2 0 .

743

rROCOPIl

GAZJEt

7ii

i o f e c e r i l , concremautur, qna;n post lavacruut alleauu c o l o r abierit. A i i c n u s c o l o r cxi:>ii.naiur m b l a i i o i l l a r u m r e r u m , qnae v u l c n i u r fuisse causae p c c c a l i sive maliiiae. S i locus postquam lotus ruerit seqttalem r e i t n u e n l stiperficicm, q u c a i a d m o d u m s c r i p t u m est : < F r u s t r a p e r c u s i propbclas v e s i r o s , d b c i p l i n a m non r e c c p i s i i s , e t c , ignis furoris D o m i n i inflammabit e i c o n s u m t t adversarios *. Quae vero poslquam abluta fuerint, p u r a a p p a r u e r i n t , i l e r i i m l a v a n l u r ut illOrum p u r i l a s conspicua s i i , s c i i i c e i d m a l i l i a pieialem s i m i i l a t , d u m videtur sequi eadem, quaa n o s , vitae instituta. T a l e s e r a u i , qtios P a u l u s sic appellal : F i l i o l i m e i , quos i l e r u m p a r l u r i o , donec 353 C b r i s l u s formetur i n vobis . Et dabo plagam leprce in (cdificiis lerrw, c l c . S u b bis i n d i c a n t u r ea, quae usu veneruni ct c v e n t u r t e r u n i Synagogae Judaeorura. L e p r a d e b o r l a t i i r nos, ne sinamus v i t i a l o l u m occupare a i i i n i u m . S i particula leprae m e m b r u m c o r r i p u e r i t , s o l l i c i l e agendunv ne invalescat, e l totum c o m p l e c l a l u r corpus. S i q u i d e m reperire e s l interduni a n i m u m , q u i utriusque tam leprae, q u a m s a n i l a l i s p a r l i c e p s esL In* 'lerduiu tola urbs a u l n a i i o sic affecta est, ut p a r l i m sit sana, p a r t i n i p e r n i c i o s o r u m d o g m a l u m lepra fuedaia, cujus r e i a r g u m e n t u m est, quOd b i c p o n i t u r , domu$. In b u n c moduin offendinuig affeetam Jiida5orum S y n a g o g a m , de qua sananda c l a m i t a n t propbelae ante C b r i s l i i n c a r n a l i o n e m exposccnles d i \ i u u m remedium, i n l e r quos et J e r c m i a s i n baec verba l i n g u a m resolvlt : c S i peccala n o s l r a r e s i i i e r m i l nobis, Domine, fac nobis p r o p l e r n o m e n t u u m * : etc. E t iterum idein prophela e x c l a m a l l l e i m i b i , anitna. ^ u i a p c r i i l j u s l u s de l e r r a , nec cst q u i bonum o p e r e l u r i n l e r mortales . S a cordos jubet u l i s , q u i possessor e s l , o m n i a i n s l r u m e n t a et suppellectilia aedium c x p o r i e t : c l ttun demuiii i n g r e d i l u r i n d n m u m , ut ejus considerct et perspiciat v i t i u m . N a m D c i v i s i l a l i o t e r r i h i l i s ct f o n n i d o l o s a cst. P r o i n d e impcrat Deus ut ampleclantur ex a n i i n o purificaiiones a morbis, e l vacuefac i i o t i o m , qiiit- c o n i i n g i l d u m mala vasa, i d e s l , malas et i m p i a s r a l i o n e s abegernmis ex a n i m o , et sic exspeciomus D e u m , q u i o l i m r c s nostras a l l i u s considerabit. Ita se r e m babere testatur i l l u d propbet i r u i i i : U t laves a m a l i l i a c o r t u u m , J e r u s a l e m , ut salveris. Quousque erunt i n le cogitaiiones l a b o r u m l u o r n m ? > n i m i r u m causa?, quas praetexas c r i m i n i b u s t u i s , et s i c subterfugias pccnam. Sacerdos ubi i n aedcs v i l i o s a s i n t r o i v e r i t , eas segregat gpatio d i e r u m septem. N a m baud i m t n e r i i o inovei i n d i g n a i i o n e m D o n t i n o , si conspicetur denuo l e p r a m , q u a m sua l o n g a n i m i l a t e l a m d i u t o l e r a v i l . Quapropter s i banc i i e r u t u conspexerit, d o m u m segregal. Q u o d vero commemorat dics sepiem, iiiiiiirtiin o s l e n d i l paRnas, quas i n f l i x i l i l l i s , q u i d e l i q u e r a n l i m p i e i n legein. N a m poense s m o s fecit Dous J u d a o s ad annos usque septuaginla, c o m p u l a n s u n u m d i e m pro deccm a n n i s , quemadmod u m ad Ezecbielem d i c i i u r : c Diem p i o anno c o n s l i t u i t i b i E t i a m i n Z a c b a r i a p r o p o u i l et deleri n i n a l teiupus angelus, loquens i n bunc modum : c D o m i n e d o m i n a t o r , quousque n o n misereberis Jerusatom, e l u r b i t i m J u d a , quas n e g l e x i s l i bis septuaginla annis *? > Deinde infert : Sacerdos rcvcrteitir die s e p i i m o , etc. Caeterum b o c l o c o vocat sacerdotis r e d i l u m D e i m i s e r i c o r d i a m , qua motus r c d i l ad genlem suam jux(a i l l n d propbeia? : c K e v e r l a r ad Jerusalem i n c o m m i s c r a l i o n c , et domtis mea i t e r u m aBdificabitur . E l i l e r u u i : c C o n v e r s u m est c o r meum i n b o c , c o n l u r b a l a est pocniientia mea, nequaqtiam faciam secundum i r a m furoris t u i U b i sacerdos conteiupl i u s Itierit, i n q u i t , lepram diffusam et s p a r s a m , jubet lapides, i n q u i b u a Ieprae v i i i u m ba3serit, c x i m i c i ejici : inque b o r u m locum alios bene politos s u b s l i l u i . N a m u b i semel praelerilorum d e l i c l o r u m i m petraveiimus v e u i a m , et Deus inde i n v e n e r i l i n nobis v i l i a , c e r l e i r a m s u a m ostendit i n v i l i o r u i n causas : nec i n o m n i a i n v e h i i u r v i t i a , sed conatur exscindere m a l i o c c a s i o n e m . S i c priscis l c m p o r i bus, cum esseni pseudopropbeiac, loquerenturque non i m p u l s u S p i r i t u s , sed pravaa m e m i s p e i c i l i d i c l a m i n e , jubet illos abjici ; qua r c dectarat segrcgalionem aut lotam abjectionem, ut etiam de J cbonia Deus d i c i t : T e r r a , terra, a u d i s c r m o n r i n D o i i i i n i . S c r i b e v i r u m b u n c abdicatum, vel proRcriptuiii . * De p r o p b e l i s ialsis in bunc modum c o n c i o n a t u r : P r o p i e r e a abstuli propbetas veslros, et interfeci eos verbis o r i s mei . E l i i e r u m : c Q u a p r o p t c r duces poptili mei ejicientur ex domibus ipsorum mala . V e r u m a l i i stibstUuuntur in l o c u m i l l o r u m , q u i fuerint e x p u l s i : q u q u i d r n i o m n i a agit Deus, q u i i n l o c u m e j e c l i tum regis tnm prnphelas a l i u m s u b m i t l i l l u i n r c g e m cuin propbetam, u l patct ex prophetia Isaiai *, qtii d e s c r i b i l 354 n i n l t i s quo pacto sua d i g n i l a t e , bonore, oiDcicique e x u l u s s i i Sobna quaisior serarius : e l quomodo i n bujus locum subrogatus sit Helkia? filius H e l i a k i m , q u c m p a l r e m fore incolentibus J e r u s a l c m v a t i c i n a t u r . Jubet d e i n d e , u l alia materia o b l i n a t i i r domus, e l c . Tates s u n l prophelae, qui oblinentes c o s , q u i c o m m e r u e r u n t gravem c u l p a m , s e r m o n i b u s adbortaloriis l a n l u r n profecere, u l peccatores a<l poenitentiam pteno gradu c o n t e n d e r e n l , Deoque se c o m m i l l e r e n l totos. T a l i s e s l baec propbetica a d b o r i a l i o : c E x q u i r i t e b o n u m et non m a lura, ut v i v a t i s . E l s i c e r i l v o b i s c u m D o m i n u s Oeus d o m i n a l o r *. S i , u b i m u t a t i fuerint aedificr' lapides, iierutn se v i d c n d a m o b l u l e r i t lepra : nulla superest spes s a l u l i s . Domus d i r u a l u r , et m a l e r i a o i n n i s sive r u d c r a e x p o r l c n l u r urbe, ct a b j i c i a n l u r m l o c u m i i u m u n d i i m , q u i o r d i n a l u s est i n b o c , ul e x c i p i a l i n i p u r a ilia r u d e r a . P o s l q u a m inalt bomines et facinorosi fuerint ex domo d e j e c l i , et s a 9 9 9 1 9 1 # 9 T

Jerem. n , 50. G a l a l . i v , 19. J e r e m . x i v , 7. " J e r e m . , 6. Jorem. i v , U . i v 6. Z a o b a r . , 12. i b i d . 16. Osce , 8. 9. J e r e m . x x u , 29 , 3 0 . " Osee vi,5. , 15. Isa. X M I , 15 seqq. A m o s v, 14.
9 > 9 5 9 6 9 7 f 1 9

8 9

, 0

9 1

9 9 9 9

Ezech. Osee

5J5

COMMENTARU1N LEVlTlCUM.

746
et c o n s i d e r a v i t Judaeoriim S y n

l i s superque p r o p b e l a r u m s o l a n t i a verba a u d i v e r u n t , agogaiu prislino implicUain jqxta illud \ >

s e d c u m c o n t e m p l u , Judaei: r c d i l c o n s i d e r a l u r u a

suam d o m u m D o m i n u s . N a m S e r m o incarnatus ut v e n i l i u m u n d u m , ctus d i s p e r s i t , qni is deslruatur i n ipsa

m o r b o , legis o r d i n e n i d e s t r u x i t , gentem Judaeorum i n ouanes o r b i s t r a prophetae : D i s p e r g a m eos i u omneni v e n t u m , aut disseniinabo eos i n impurus eril usque a d v e consenserit, ingressus,
8

oranes genles *.> S i m i l i t e r de templo s i c d i s s e r i t S a l v a t o r : < N o u m a a e b i l b i c lapis super l a p i d e m , q u i c Q u i , ait, i n l r o i e r i t i n domuin segregaiam, lavabit v e s i i m e n l a sua
t

sperara;

et q u i i n

bac d o r m i t ,

et i n i p u r u s

e r i t usque ad v e s p e r a m ; ot c Sed si

e d i t . Q u i e n i m c u m perfidis et abjectis Judaeis i n o m n i b u s v e l uno dogmate impuritalis macula, eamdemque baereditabil impurilatem.

non carebit

inquit, inveneril leprani curatam, bala propter hnpia faciiiora,

i l e r u m m u n d a b i t i l l a m , e t c . Judaeorum s i q u i d e m Synagoga r e p r o i p s a m magna m i s e r i c o r d i a v i s i l a b i l i n secundo s u o

quac i n C b r i s t u m c o m m i s e r a l , post i m p l e l i o n e m g e n t i u m , tesie P a u l o

in i n t e g r u m r e s l i l a e t u r per fidem D e i , q u i denuo a d v e n l u , s i c u t i ex boc Scripturae v a l i c i n i o rejectam s u s c i p i a m , et quos

e l u c e t : c I n i l l o d i e , d i c i t D o m i n u s , c o l l i g a i i i c o n t r i l a r a , et

r e p u l i : e i ponain c o i i t r i l a t n i n r e l i q u i a s . E t i t e r u m : c Q u i a diebus

m u l i i s s e d c b u n l i i l i i Israe!, absque rege, absque m a g i s l r a l u , absque s a c r i f i c i o , absque a l t a r i , absque s a c e r d o t i o , absque vissimo dierum

m a m f e s t a l i o n i b u s . E l poslea c o i t v e r t e n l u r filii l s r a e l , et i n v e s i i g a b u n l D o r a i n u i u i l l a , q u i b u s d o m u s p u r g a t u r : i l l a quoque a d h i b i l a s i l n t i n et c o n t o r l u m signlflcat illara c o n f e s s i o n e m ,

e

D e u m s u u m , et Davidem regem s u u m , et o b s l u p e s c e n l super D o m i n o , et super bencflciis ejus i n n o . H i s e x p e d i t i s profert leproso p u r g a n d o , u t s u p r a dedimus. Filuro purpurcum

q u a conflteiiiur et demonstramus cis c a n l i c o r u m per baec v c r b a : clesia veram tjusque fldei confessionem.

n o s sola m o r t e S a l v a i o r i s s a l u t e m i n d i p i s c i . Idem i n n u i i u r i n C a n t i c Ut s p a r l u m p i i r p u r e u m l a b i a l u a , s o r o r e l sponsa mea . N a n i obvenit. C b r i s t o n i i i vult E c morlis Cbrisii S i c et Coena m y s i i c a eompleclitur annuntialioneiti

Ecclesiae l a b i a depraedicant s a l u l e m , qua3 n o b i s p c r sanguinein C b r i s i i

r e s u r r e c l i o n i s . P r o p l e r baec d u o a c c e d i m u s ad s a c r o s a n c l u m baptisma perfecti c l c o n s u m v o s e x l o c i s , e l eflfundam i n vos aquam l i m p i exlra orbem terrarum.

n i a l i sanguine aeterni l e s i a i u e n l i . C x t e r u m s a n c i u m b a p t i s m a eaiis e x p l i c a t i i r ab E z e c h i e l e p r o p b e i a , dicente : t E l a c c i p i a m v o s ex g e n t i b u s , et congregabo \k e n i m urbs b a b c l l n u l l a aediflcia , firmatnenlo. d a m , et i m i n d a b i i n i i i i . > c A v i c u l a e m i t t i l u r e x t r a u r b e m , > c l c . N i m i f U i u dique ambitur

s i c o r b i s p l u r h n a c o n l i n e t b o m i n u m g c n e r a , et q u a s i m u r o u n conslet duabus p a r l i b u s , s c i l i c e l v i s i b i l i , i n e

H u i c deiQunl s u c c e d i i l a i i s s i t n u s e l p i l r i s s h n u s s u p e r n i m u n d i C a m p u s , i n J
, , s

q u e i n i n l r o i v i t G b r i s l u s . Q u o d vero m u n d u s u n i v e r s u s , qni passus est, ienip*Ium. L i g n u m c e d r i i u u n t y p u s est

q u a m , et i n v i s i b i l i m u n d o , d c c l a r a l u r per duas i l l a s a v i c u l a s . A l t e r i u s c r u o r c o m m o i i s t r a l 355 n o x i u m e s l . Hyssopus s i g n i l i c a t s p i r i t u m . F i l m n c o c c i n e u m repraesenlal v e r a m Gdei

c o r p o r i s C b r i s t i , quod n u l l i c o r r w p t i o n i o b confessionem,

qtiae i n n i l i t u r s a n g u i n i G b r i s t i p r o nobis fuso. A o u a v i v a s y m b o l u i n est b a p l i s m i . V i r o , cui coniingit fluxus ex corpore, e l c . [ X V , 2 ] . Mend e t e n i m , s i d e d i l a s i l i n u t i l i b u s rebus, qtia?

n u l l o studio dignac feruntur, profeclo a b s u n i i l u r , et s i suam o p e r a l i o n e m e x l e o d a t ad e a , quae n o n n e c e s s a r i a hutit, e l p r o p r i a m suatn operationeui n e g l i g i t , certe n u l l o s consequctur dignos fructus, v e r u i u p r o r ^ u s rebus d c t e r i o r i b u s Liec a t t e r e l u r . N a m b o r o o , q u i , teste P a u l o
1 0

, c o n d i l u s est ad opera b o n a , s i

o b m i s e i i t , e t d i v e r s u m secutus fuerii c a l l e m . repuleritque v e r a m de Deo o p i n i o n e m , b i c , i n q u a m ,

ftl

p l a n i s s i m c e x o r b i i a t a vera n d i g i o n e . P r o i n d e v i l a n d u s est, ne s u a i n a l i t i a e l i a m nos inDciat. S c r i p i u m n e m q u e est : c Q u i a l t i n g i t p i c e m , c o n l a m i n a b i t u r i n u n i c a v e r i s alienis peccatis * .

!

. > Praeterea : S e r v a teipsum p u r u m , nec c o n . -

G x t c r u m illa

o u m i a repurgabit C h r i s l u s . L e x e n i m iiifiriua e s i ,

nec i l l a lollere quit m a c u l a s . Sipuriftcatut fuerit is,qui laborat prcfluvio $ettiini$, a\Jluxu $uo e l c . [ X V , io]. E c c e i l e r u m p u i i f i c a t i o
y

f i l interventu

aquae et sanguiuie. O p o r l e l a u l e m nos iit d i e m s e p t i m u m , i d est, per omne vitae irostrjD quasi (iuis e s l revolutionis l e m p o r u m , c u i succedel re-

l e i n p u s r e p u r g a r i a v i l i i s . N a m scptenarius

s u r r e c i i o n i s octavus dies, i m o u n i v e r s u m l e m p u s , quod sequelur i n c a r n a l i o n e m . A t E i n m a n u e l p r o n o b l s u l i i m u n t s u s l i n u i i s u p p l i c i u m , praefiguratus j a m olim i n lege sub specie t u r l u r i s et coluuibse. H u j u s ntors q u a m p r o nobis niiseris p e c c a l o r i b u s a d i i t , m i r e fragrantem odorera transfundit a d P a l r e m coelesieni. Q u a p r o p t e r altera avis c x d e b a t u r p r o p e c c a l o , a l i e r a tota c o n c r e m a b a t u r , u l e s s e t b o l o c a u s l u m . Q u o d v e r o pro peccalo wobis flebal p r o p i i i a t i o , saiis t a l i s , loitgum et c o n i i n u u m d e s c r i p s i l profluviuni, totara dis, aqtia parlicular). H a c i n re legem exsecutus fuerit, manifeslatur b i s v e r b i s : c E t placabit p r o eo s a c c r d o s . V i r , de quo egreditur tomniale semen, etc. [16]. S u p r a c u m verba facferel de p r o f l u v i o seminis g e n i morbum. N u n c v e r o d i s p u i a t de m o r b o , quem parit s e m i n i i
u

n o u a b l u d i t &b liis v e r b i s , q u o r u m b i c tenor e s t : S i q u i s c i i i m . > Q u i euiiu d i x i l : Sed iiilerim

ct a b e r r a v e r i t ab l i n a , omiiiiuu faclus est rcus

c N o n c o r a m i t l e s a d u l l e r i u m , > d i x i t qdoque : N e o c c i d a s . S i n o n a d u l t c r i u m c o i n m i t t a s , at o c c i j a m legis factus cs transgressor. Verum i n Gbrislo purilalem consequilur e l ille. r c q u i r i t u r ad p u r i l a l c m a d i p i s c c n d u i n . G b r i s l i v c i o adveutus nobis p r x d i c i l u r boc l o c o , d i u u
4 7 8

Z.

J I T H I I . XLIX , 3 2 . M a l l h . x x w , 2 . R o m . x i , 2 5 . ftlirl. i v , G, 7. * . 4 5. G a n l . I V , Ezccb. xxxvi, 24, 2 J . II . . n , 1 7 . " E c c l i . , 1. 1 Tiui. , 2 . J.ic. n . 1 0 .

% 9 0 1 9 I S

PATHOI..

GR.LXXXVil.

24

^ 7

PROCOPJI GAZ.El

^jg

p r o n u n i i a l u r i l l e esse i m n n m d u s usquc ad v c s p c r a m . H a u d d i s s i m i l e g e n i u l i profluvlo est profluvium ganguinis m u l i e r i s i m m o d i c u m , m a l u m i m n i e d i r a b i i e . A l morbos illos omnes t o l l i t et purgat C b r i g i u a . V e r u m p u r i f i c a t i o vera non h i c , sed i n fuluro saeculo obtinget. Hujus quasi praeludium exstitit o c l a v a r e s t i r r e c l i o n i s d i e s , i n quo r e s u r r e x i t C b r i s t u s i r r e p r e h e n s i b i l i s b o s l i a . C h r i s l u s autem ut d e m o n s t r a r e i i n i u i u r o saeculo nos i n v e n l i i r o s perfectam p u r i t a t e m , lcprosus s a n a v i l v e r b o , et suae inanus c o n t a c t u . P r a l e r e a elargitus est p u r i l a t e m m u l i e r i sanguinis profluvio l a b o r a n l i , c u m c o n l i g i s s e i fimbriam ve- e l i r a e n i i i p s i u s . Q u a p r o p t c r j a m u l r o r u m q u e tam l e p r o s o r u m , q u a m s a n g u i n i s profluvio l a b o r a n l i u m i i n p u r i l a s e l foedilas purificata e s l . Haec p u r i l a s obvenit cx c o n s o r l i o e o r u m q u i puritatem SURI aseo c u t i : e l ex v i n u l e i l l o r u m q u i r e p o r g a l i sunt ab illiusmodi foedilalibus. N e c nou p l u r i m u m j i m i in h a c r e p a r t i c i p a l i o s p i r i l u e , q u i forliter i n u n d i l i e m i n d u c i t s o r d i b u s a b s l e r s i s . P r o m o v e t hane pttrilatetu familiaritas e o r u m , q u i i m p u r i l a t e c a r e n t ; in quibus e s l e p i r i l u s , u l p o s s i n l p u r i f l c a r c et p u r i f t c e n i . N a m talis manifestaiio s p i r i l u s est t i t i l i s . S i q u i d e m data est mauifeslatio s p i r i l u s ad u t i l i l a t e m * \ non ingrediantur omni tempore in sanctvarium, e l c . [ X V I , 2 ] . Oportebat enim typum 356 d o l i i C h r i s t i c o n s e r v a r i p u r u m , q u i semcl i u t r o i v i t i n S a n c l a s a n c t o r u m , selerna redemptione r e p e r i a . Id tit sub typo quodam d e m o n s t r a r e i u r p r i s c i s m o r t a l i b i i s , pontiflcem q u o t a n n i s s e m e l i n Sar.cta s a n c t o r u i n i n i r a r e o p o r l e b a l . H i n c non ab re i n q u i t C b r i s t u s : E g o s u m veritas rieUnquenli
1 1

sacer-

, i d est, i m p l e i i o t y p o r u m , quos

b>x c o n t i n e l . S i q u i d e m finis legis et propbetarum est C h r i s t u s . S i vero capitale s u p p l i c i u m i r r o g a b a i u r in l y p o s , qua poena feriendus e s t , q u i d e l i q u e r i t i n i p s a m v e r i i a l e t u , c u i sua i n c r e d u l i l a t c magnas c o n i u m e l i a s fecere Judaci! Et intrabit Aaron in Sanctum cum sacrificio viluli, etc. n i e u i n t e r i m esset b o m o , necesse e r a t , tit sua peccala A a r o n , l i c e l foret l y p u s C b r i s t i , cuin ta-* N c c tamen aetemam r e -

s a c r i f l c i o expiaret.

d e m p l i e n c m i u v e n i l per sanguiuem b i r c o r u m et v i t u l o r u m . V e r u m C b r i s t u s , q u i per auum sanguinem i n S a n c l a s a n c i o i u m sese r c c e p i l , i s , i n q u a m , nos perfecic redemit. P e r b u n c s i q u i d e m c t i a m sacerdotea p u r i f i c a b a n t u r . Caetcrum C b r i s l i s a c r i i i c i u m fuisse undique a b s o l u i u m e l p e r f e c u m edocei v i l u l u s . P e r fecla enim et maguifica docct esse i l l a sacrificia, quse pro s a n c l i s caedunlur. Q u o d vero fertur illud s a c r i i k i u i n suaves iundere odores, m e m i n e r i s i l l u d s a c r i f i c i u m a r i e l i s sua j u c u n d i s s i m a f r a g r a n i i a fugasse n o s i i o s l e l r o s o d o r e e , q v i b u s n u m c n offcndebalur. A a r o n a u l e m non j u b e t u r i n b a b i l u ponliGcio e x piare sua p e c c a l a , q u x i n s c i c n s c o m m i s e r a t ; non e n i i n las erat, ut ipse, d u m r e m sacram pro se f a c e r e i , conspiceretur ornatus v e s l i l u pontificio, quo referebat C b r i s l u i n , q u i ignoravit p e c c a l u m , et q u e m , q u a s i sub l y p o , demonstrabant saccrdutium et rcgia potestas. Opus erat lavacro regcneraiiimis p a r a n l i i n g r e d i i i i S a n c l a s a n c l o r u m , scUicel l a b c r n a c u l u n i vcntro, q u o d (ixii D o m i n u s , ct non b o m o . Q u a p r o p t c r A a r o n aqua viva p r i u s i r r o r a t u r . A l odor vel vapor t b y r a i a m a i i s , q u a s i p U i a l o r i u m . Siquidero C b r i s l u s i m m o l a t u s percipiiur, saucium S p a r g i l de se s u a v i s s i m u m o d o r e m , u l lenue c Ungtientum effusum nomen t u u m e s l .
1

nube oblegebat

pro-

e s l u l v i l u l u s : et ceu b o l o c a u s i u n i arietis incensus e s i . et subtilc i b y m i a m a , et e x p l e l fragrantia, quae i n t e l l e c t u adolescenlulse dilexerunt te, i n odore unguenloex

t a b e r n a c u l n m , nempc E c c l e s i a m . P r o i n d e Ecctesia C b r i s t u r a appellat bis verbis : Quapropter

r u m l u o r u m c u r r c m u s * . E t baec quidem p e r l i i t c b a i i i ad s a c r i u c i u n i , quo se expiabat A a r o o . Caeler u m pro populi d e l i c i i s poscebanlur duo b i r c i c u m a r i e t e , q u i cxplcbat l i o l o c a u s t u m . S o r t e vero b i r c i s e l i g e b a i u r , q u i i m n i o l a n d c s , e l q u i d i m i l l e i i d u s i n s o i i l u d i n e m v a s l a m essel. Q u i d a m p e r b i b e n i a l t e r u m b i r c u m , q u i d i m i l t c b a t u r , c o n s c c r a r i dsemoni c u i d a m Apopompaeo. Sed baec o p i u i o s u p e r s l i l i o n e b a u d v a c a l , legemque i n s i m u l a t , quasi suporstiliuiiein d o c e a t j c u m taiuen s u m m i s v i r i b u s i d conetur l e x , u l n o s a b i d o l o l a l r i a e i n ^ a n i a l i b e r c t . Dens e i e n i m solus i g n o s c i i et r e m i u i l d e l i c t a ; e t s a c n i i c i u m q u o d i r a m o l a i u r D e o , quis negabil esse s a n c i u m ? Quod v e i consecraiur Deo, i d nulli alii e s l addicendum. S i caHera sacrificia, quibus intmolanles sua peccaia i m p o n u n i , sunt sancta, certe s a l i s l i q u e l c t i a m ilium b i r c u m )d quidera facile prubalu est. N a m inqnit : Accipics bircuiu vivum coram s a n c l u m c e n s a r i . V e r t i m necessitas poslulabai, u l ostendereiur Deum imperasse ut sibt e l i a m oflerrelur hircus, qui deporlabatur. D o m i n o , ut expiatio per e u m f i a l , e l r e l e g e l u r i n d c s e r l u m . > Quod quidem inlerpretalus c s l A q u i l a s in h u u c m o d u m , u l referantur p r a - d k l a v c r b a in b i r c u m , q u i i n solitudinem e m i i l e b a l u r . U t auiem rei veritas cognoscatur, m e m i n e r i s duabus eoriibus hircos illos fuisse d i s c r e i o s . A l l e r i inscribebatur : Dominus; a l l e r i ; Apopompteu$. Q u i babebat i n s c r i p t i u n e m P o m i n i , caedebalur, e l consecrabai suo c r u o r e i n t i u i u i n l a b c r n a c u l i i m , et a l i a r e foris s i t u m . Apopompaeus d i m i l l e b a t u r i n vastam s o l i l u d i u e m , et i o v i a m , c u m p r i u s eacerdos p e c c a l a flgurabaL Nam occiiiis aanciiUcat 357 totius p o p u l i i n i p s i u s caput effudissel. Uterque vero b i r c u s est ut h o m o , qiri nobis peccatorum \eiiiam impetrarel. Cbristum pneIdem quoque

E c c l e e i a m , q u o d i n d e i n t c l l i g i t u r , q u o d ejun sanguis i n Saocta s a n c l o r u m cst i l l a t u s .

l m o s a n c t i i a i e r a i m p c r i i e b a t u r ct b i s , q u i s u b lege e r a n t . H o c ipsuro significabat a l l a r e foris c o l l o c a t u m . N a i n c i l r a o m n e m c o n t r a d i c t i o n e m , quod m i n u s e s l a inajore b e n c d i c i t u r . C u m C b r i s t u g s a n c l i * l a i e m prse.net, p r o f e c l o v i d e t u r l e x i i i o p i a l a b o r a r e , nec posse s a n c t i m o n i a m d a r e . N a m i n b u n c m o d u m d o c e l P a u l u s : < S c i c n t e s , q u o d non j u s l i f i t a i u r bomo ex operibus legts, n i s i per f i d d i i pos i n G b r i s t u m J e s u m c r e d i d i m u s
1 4

Jesu C b r i s i i . E t

>Cum i g i l u r p r o nobis a m a r u m s u p p l i c i u n i pcrpessus e s s e l , r e * C a n t . i , 2,3

1 T

1 C o r . x i i , 7.

l e

Joao.

x i v , 6.

Rora.

, 2 0 . ;

Galai. n , i C .

COMMENTARII IN LEVITICUM.

750

et i n l o c u m h o m l u i b u s i n a c c e s s u m , nempecoelum profectus e * l , porfans e l bajulaus q u a t i nostra p e c c a t a . Ipse e n i m , ut S c r i p t u r a monetpeccata nostra l u l i l , ct pro nobis g r a v i s s i m o s dolorc* Bustinuit. U t i g i t u r res esset d i l u c i d i o r , S y m m a c b u s s i c praescntem l o c u m t r a n s t u l i t : Sortetn unam ad hircum abeuntem. N a m G h r i s t u s t r a n s m i s s u s est, q u a s i ex n o b i s in coelicolaruin u r b e m , ut appareal i n c o n s p e c l u Dei et n o s t r a m c a u s a m s u s c i p i a t , et pro n o b i s d i c a t . I d c i r c o a i l Joannes : < F i l i o l i , baec s c r i b o v o b i s , ut n o n p e c c e t i s . E t s i q u i s p c c c a v e r i t , a d v o c a l u m e t p a t r o n u m habemus apud P a t r e n i J e suro C b r t s t u m justttm : et ipse est p r o p i t i a i i o p r o peccatis n o s t r i s , n e c s o l u m p r o n o s l r i s , sed p r o peccaiw toliiis oiundi * . coelttm, e l forma visus b i r c j poriat esset dtfferre N a m , ut h a b c l testimonium P a u l i * , Nam Deus b i r c u s pro nullts peccalis praecursor p r o nobis ingressus est i n intra velam. iiaque Duorum quasi in hircorum nihil cadebal riciima. cum ipse nobi& paravit v i a m r e c e n l e m et vivam* i n t r o e u n l e m peccata n o s t r a . a speciro.

a?q aliU8 s u b t y p o d e n i o n s t r a v i C b r i s t u m . N o n e n i m licebat csesum h i r e u m r e v i v i s c e r e . A t i o q u i uiiiur praestigiis,

omnia possil singulari

quadara oeconomia e x s e q u i . H i r c i d e l i g u n l u r dno e i aequales i n quibus Hibil v i i i o verlere v e l i m p r o b a r e possis. Idem h i c a c c k l i t , q u o d in purifieaiione l e p r o s i . N a i n ixtic una a v i c u l a quoque i o i m o l a b a i u r , et aliera p e r i u i l l i b a l u r avolare.

' ar

Quicunque maciaverit vilulutn, aui ovem, aui cap r a w , e t c . [ X V I I , 5.] H e b r a u s r c l a l i o n i apoponipcei subdit modo r e c i t a t a v e r b a . Sed quaedam exerap l a r i a subjuugunt e x p i a l i o n i s et r e c o n c i l i a t i o o i s r i l u r a . GaHerum p r o h i b e o t u r JudaM a l i b i , q u a m ad l a b e r n a c u l u m v i c t i m a s caedere : et i n b u n c inodum ab j E g y p t i o r u m i d o l o l a l r i a cos d e b o r l a i u r I l o s e s . N a m s i c i i i c o n c e d i i u r i m i i i o l a n d i plena p o l e s i a s , l a c i l e profeclo p r o l a b e l u r i n v e i i l a m r e l i g i o n e n j , e l e x o r i e l u r i t l u d poeiaa : Aliut alii deorum sacra facxebat. Q u a p r o p t e r q u i a u i m a m e x s l i n g u i t , eodem

0 , \ . & ,

. ' , \ , (13). " .

;

c r i r a i n e , quo b o i h i c i d a , l e n e t u r .

S i autem typus est C b r i s l i v i t u l u s pro pcfccalo sacerdotis i g n e r a m e r perpeirato, satis manifeetum osse a r b i i r o r i n s o l i s t a b e r n a c u l i s s a o c l i s , nempe e c c l e s i i s perageudum esse C b r i s l i aguo pascbali praeceplum est : t In u o a domo e d a t u r " . N o n e i m
t

roysterium.

N a m et do dmderc

s a c r i Q c i u m i l l u d cfferendum cst

i n b a e r e l k o r u m domos : i n o b a ^ r e l i c o r u m c o n v c n t i c u l a fugienda s u n l . N e c c o n v e n i t q u o q u e e u i n , q u i pcr se i n d i v i s i b t l i s est.

'if
, \

Nam auima omnit carnis tanguis eju$ e$t etc.

%

\ , , ' .

[10.] S i d i s p u l a t n u n c

de a n i n i a l i b u s , q u o r u n i a u i m a l i u i n aniraaro.

esus p e r m i n i t u r , n i m i r u m o m n i b u s p a t c l M o s e n vocare sanguinem b r u t o r u m S a n g u i s stquidem est quoddam q u a s i v e b i c u l u m , quo i l l o r u i n aninia? s e c u n d u m p r o p o r l i o n e m q u a m dam v e b u n i u r . V e l u t caeicra a n i m a l i a ab b o r o i u i b u s d i s t i n g u a i e i a e c e r n a l , i n q u i t : E l ego d o d i v o b i s i p s u m , ut i n a l t a r i e x p i e i i ^ animas v o u r a e , s c i l i c e i segregans m o r l a l e s ab i i n m o r t a l i b u s a n i tuabus.

, * \ , . -

Qua. c n u n r a i i o p a l i l u r , ut d i v i n u m s p i r a c u l u m n o n s i l i m m o r l a l e ? Inspiravit iiamque t c r r e n o f i g mento viue s p i r a c u l u m r c r u m opifex sumrous. Q u i d a m aflirnoanl , ,

Oeum

l o c o bumaiwe

ajiim*,
aniraa-

. * ), . , \ $ \ , t ' .

sive i a (ypo bumanai a c c i p e r e s a n g u i n e m

Q l i u m , q u i b u s l i l a b a t u r , et q u o r u m sanguis affunde b a i u r araB. V c r u m a n i m a l i a , s i a l i o q u i m a c l a b a n (ur, c o r u m sanguis o c c u l e b a l u r t e r r a . S e d ea eymbolum, e i s i i n inferno 358

s , l U a

rcs

w m a ? , ta-

m e n eas n o n eo' modo, quo c o r p o r a , i n l c r i r e . N o a e n i m licebat p r o p r i c l a i e m bumanac aninia) uobis commonstntre fandere per sanguincm b u m a i i t i m , quein D e u s p r o b i b u i l . Separat i i a q i i e s a n g a i n c m ,

* . .

u l s y m b o h i m , a corpore.
,

Isa. LIII, 4.

I J o a n . , I , 5 .

l l c b r . ,

10.

, !

E x o d . M I , 46.

/. (43) " . . ' p' . ?^ .

7:1
Q u o d dicituf : Jt

PROCOPII GAZiEI
olcra graminis edelis " , e t c . ; hunc habet s e n s u m : Yull deinonstrare

75$
Noadio,

quod g r a m c n s i l t e r r a et ex terra p r o r u m p a t . Qnod vero s a n g u i n e m , q u i q u o q u e ex t e r r a p r o v c n i a l , a c o r p o r i b u s s e g r c g a n d u m praecipiat, i d ideo fleri, ut sanguis sit q u a s i synrbolum animse bumanae. S i n i u l quoque J e c l a r a l u r , q u o d c o m p a r a l u r b r u l i s a n i m a l i b u s , r e s p e c l u i n o r t i s , h o m o , licet q u o a d m e n l e m l o n g e i l l a a n t c c e d a t . S i n a u l e m spreta m e n l e sequatur t u r b u l e n t o s affectus, per o m u i a a s s i r a i l a t u r l u i s . N a m q u a l i s est m o r s i l l a r u n i , i n q u i t S c r i p t u r a , l a l i s est m o r s i l l i u s . Q u i vero n u l l o rit, radicabilur, delectu b a b i l o , i d est, nec perpessus , \ bel-

lege d i v i n a l a m c a r n i b u s q u a m sanguine v i c l i l a v e qui penilus exsequilur d i c t a m e n c a r n i s , qua i m p i e suflocat i n e n l e m d i v i n i t u s i n s p i r a i a m , qtise e s i imago Dei ( s i c e n i m nos l o q u i de a u i m a decet), e a m q u e c o n t e m n i l et i g n o m i n i o s e l r a c l a t , i s , i u q u a m , m o r i c l u r , ut q u i s u a m dedecorel et d e h o n e s l c t a n i i n a m . Nec hacc e x c e s sisset c o r p o r e , si npn q u a s i venatoris opera fuiss e t c n p l a . Q u a p r o p t e r i n t e r i l l a , quse venando acredaclam. Quod ait : c H o m o de Oliis Israel et p r o s e l y l o um, etc, significat g e n l i u m c u i n I s r a e l i l i s s o Quapropler infert: Israelilas, c i e l a t e m e l c o m m u n i o n e i n . N a m et Israelitae o l i m fuere de eorpore g c n l i l i u m . dem Qui versantur i n l e r v o s religionis graiia. > S i q u i vera ficv n o i i l i a i n t c r solos fuit q u o r u m e l lestamenta fuere. I d c i r c o i n q u i t : E t d i x l Oliis Israel, S a n g u i n e m o m n i s c a r n i s non c o medetis, etc, sub q u i b u s v e r b i s s i g n i G c a t u r , quoddam obrcpsisse grnles quasi addiiamentum les

0 . .

\ . , . " * poiestatcm , \ . ,

venatoris

q u i r u n i u r , collocavit eliam bominis aniinam indagine, inquam,

c i n c t a m et

' , c \ , ) , . , . \ , \ , < K a t , , \ ,

, . " , < ,

. , . , \ , , \ . , \ . dici nominem animantibus. Nam a n i i u a o m n i s c a r n i s sanguis

logi diviiiaR. Q u o d vero p r i m a s i n l e r J u d & o s g e n e s s c n l babilura?, o s l e n d u n t sequenlia verba : i n caput : et si in caudam Praeierea e l i a m n u n i , sccundum E r i t p r o s e l y t u s , q u i inter vos est, vos c r k i s

e x c m p l u m confercndum e s l , Israel v i v i t secundum c a r n e m : at qua? genles v i v u n i de caro universaliler o n m i b u s prsedicalur

s p i r i l u m . I n q u i u n t q u i d a m , boc loco c a r n e m

cjus est. A n i m a praeterea a p p e l l a t u r b o i n o . N a i n : c O m n i s a n i m a , quae e d e r i l cadaver, e i c . S i c i n l i b r o Gencseos l c g i t u r : c E t erant o m n c s a m m a ? , quae ex J a c o b pregressae erant, s e p t u a g i n t q u i n q u e **. * Quae vero d i c u n l u r de a b l u e n d i s v c s t i b u s , buc C p c r l i n e n t , ut e l u a m u s m o r l i f e r a p u r u s e r i l u s q u e ad Vespcra portendit vesperam, opera, qui puri r e p e r i a i n u r i n futuro sseculo. N a m i n q u i l : I m e l purus e r i l . Idcirco consummalionem. \ , , , , . c , (15) spiritu, is, in-

. (14) \ , m

agnus i n u n o l a b a l u r s u b vesperam n u i n d i . Q u i vero q i i a m , a c c i p i c t suara i n i q u i t a t e m .

, .

non f u e r i l l o l u s , sed i m m u n d u s i l l u v i e , nec i t i d u e r i ' splendidum v c s t i i u m , scilicet

l d e o f e i t u r . : c Q u i non fuerit n a l u s i n aqua et s p i r i t u , i n regnum coeleste non i n g i e d i e l u r bus verbis p e r e e l l i m t u r i m p i i et increduli.

9

" ;

qui-

in legitimis eorum non ambulabiti$ eic. [ X V I I I , 3.] N a m m a l i l i a sive peccatum est iter quoddani i r i l u n i , quod e x o r b i t a t a r e c l a e l regia v i a . llltad i i e r c x c o g i l a r u n t et i n v e n c r u n l s i b i b o m i n e s , r c l i cta
1 1

\ , \ .

divina el naturali v i a . Proinde ingressi sunt Gen. , 3. " D e u t . x x v n i , 44.

n

G e n . , 27. J o a n . , 3.

MOTiE.
(14) . \ ^ . . './ . . (15) 7 , . .

7_3
.

COMMENTARII IN LEVITICUM.

751

, , i t e r c o i i l r a r i u m divinse vinc; e l istud s c c u t i s u n i , facto i n i l i o a primaevi b o m i n i s d e l i c l o . ldeo Deus ostendit suas consuetudines p l u r i m u m differre a consuetudinibus h o m i n u r u , adliortaturque u i redeant i a l a m , ex qua deflexerant i m p i e . E t habetur i n P e a l m o : Y i d e an v i a i n i q u U a l i s s i l i n me, c l duc me i n s e m i i a aeterna **. P u n b i l e n i m i m p i o r u m v i a * : e l i l l o s , q u i per banc i n c e d u m , P a u l u s vocat perditos . i Q u a e faciens bomo v i v e l i n e i s , > etc. N a m et l e i quoque V i l a m p o l l i c c l u r : et S a l v a t o r quaerenti v i t a m praescribit legis o p e r a . C e t e r u m , ut nos ab hac v i t a i n aeternam d e d u c a l C h r i s t u s , i l a l o q u i l u r : e u m , quem n o n l i b e r u m f c c c r i t F i l i u s , non manerc i n domo i n 359 aelernum S i q u i d e m servus sit, et adhuc l c n e a i u r ct s o l i i c i t c t u r s e r v i l i metu : p l u r i m u m q u e d i s c r e p e l a filio, q u i libertate ct v e r i l a l c f r u i t u r .
7 , e

Nullus ad propinquum carnit $uce accedat, e.tc. [ X V 1 H , 6 . ] V u l l ut sanguine nobis c o n j u n c l i s personis sna r c v e r e n i i a c l gravitas c o n s e r v e l u r i l l i b a t a . Praelerca d i l i g e n l e r agit, u l s i n g u l a gcnera non dcturpeu l u r confusione, s c i l i c e t ne filius sit ejusdcm m a l r i s , cujus filius e s l , etiam n i a r i l u s : e l ne i s , q i : i p a l c r est a l i c u j u s filia, ejusdem filiae qiroque s i l m a r i l u s . Haec e l bis s i m i l i a gencribus magnam imporl a n l confustonem, c u m d e c o r u m n o n o b s e r v a l u r . N a m n e m o r e v c r c l u r i l l a s personas, c u m quibus per s t u p r i consuetudinem c o m m i s c e t u r : i m o p u d o r et reverentia o m i m c v a n e s c i t . E l i a m s i quis concedat, ut quis rem babeat, sed ad breve tempus, c u m m u l i e r e severa e l p u d i c a : n i b i l o m i n u s p u d o r et rever e m i a e x s i i n g u u n t u r . Quo c i r c a P a t i l u s c o n l i n e n t i a m nuncupat honestam . U t a u i e m l i m o r e q u o d a m i n b i b c a n l u r ab i m p u d i c o i l l o c o n c u b i t u , addit : E g o D o m i n u s . > , \ , Qua3 t r a d u n l u r de sorore ex eodem bunc prseferunt palre o r t a ,

sensum, quasi ipsam q u i s c o n siquidem

S l

f , ;. . c t u m , si o r d i n e m loco locavit ct illara i n sequeniibus r c p e l i v i l . , , .

r

temnere possit proptcr quolidiana? vitai c o n s u e t u dinem. Nimia familiarilas conlempluin . G x l e r u m boc inlerdicx malre secund. p a r i t . l d c i r c o A b r a b a m dtcebat : S o r o r mca c s l ex p a t r e , at non ex m a l r e sorore

. , \

r e s p i c i a s , p r i o r e l o c o posuit, e l legem de non d u c c n d a

Cura vero vellct ostendere hominem d i t : c U t p o l l u a l u r c u m ea. P r o b i b c t quoque,

pollui g r a -

vissiroe, si alterius c u m uxore c o n c u m b a l , a d d i ne q u i s codem tcmporc duas

q ,

sorores in m a t r i m o i i i o babeat : ne s c i l i c e t sororcs, q u a r u m est ut sint i n l e r se conjunciissimae, aeniul a l i o n e provocalae i n i m i c i l i i s ardeant : E t ne c u m menstruala tura. quis coucuiribat ut n o n r c v e l c l u r n a -

(\iy) ,

D a m n a l u r et mascula V e n u s , ut res a b s u r d i s s i ma et p e s s i m o r u m i n o r u m s i g n u m . inlicianlur

L c g c p r a t e r e a c a v e i u r , u l a b s l i n e a n l c o n n u b i i s - a l i c n i g e n a r u i n , ne i u s e r v i i u i e m d e d i l l nc Hebran suos l i b e r o s b u i c flagitia, i d o l o consocrcnt, et a c r o r u m ministros constituant.

p c r e g r i n a r u m s u p e r s l i l i o n u m c o n l a g i o . Genus H c b r a i c u m q u o n d a m c o l u i l i m p i e M o l o c h i d o l u m . V e l a t
a

Nam propier illa

i n q n i t , l e r r a iadigenas c v o m u i t . S i q u i d o m i d , quod

p n c l e r n a l u r a m e s l , u l causas m o r b o -

r u m , n a t u r a e l s u a r u m c r e a t u r a r u m inspector Deus e x p e l l i t . N o n r a i i o n a l i qnadam ratione L e r r a e x t r u d i i m a l o s , sed ipse Deus i l l o s e j i c i l majore q i i a d a m , q u a m r a t i o n a l i v i , c u m s i l o c c u l l a qu.r,dam o i ineflabilts i p s i u s b o n i a a l u r a . N o n i g i l u r opus b a b e l vel deliberalione vel r a l i o n c . N a m u l , quod sua n a l i i r a e l per se b o n u m e s l , n o v i t potenter dcsirciere m a l u m . T e r r a m p o l l u i a m esse d i c i l i d c o , q u i a snscipit o m n i a , quse i n ipsa flunt. S i c e l i a m nmndus i n q u i n a t u r , p r o i n d e quoque Dcus non p o l l u i l u r . N o n c n i m i n ipso s i m t , qua? i m p i e et e x c i n p l o , ut b o m i n c m et m u n d i m i m a n e a i personarum, deinde p u n i l . S a n c t i esfcote, innovabilur. Verum male g e r u n l u r , scd extra i p s u n i s u n t . agcrc cum

S a l v a l o r n o s l e r ctim non f u e r i l inquirialus e l c o n s p u r c a l u s quemadmodum cacieri b o m i n c s , cffecii suo c e r l a i n n o v a t i o . U l appareat Deum n o n r e s p c c l u m

M

m i n i t a l u r J u d x i s easdem poenas, quas cxpertai e r a n i genles profanre. P r i m o etenim d o c e i , q u i a et ego sanctus sum , ctc. V u l l ut nobis familiaritas sancla

ipso, q u i est s a n c l u s , intercedat : ct bscc s c r v a i . P s a l . c x x x v m , 2 4 . P s a l . i , 6. G c p . i x , 12. L c v i l . x i , 44.

1 T , 8

II T b c s s . u , 3.

Joao.

v n i , 35.

9 9

Hebr. x m .

4.

1 1

NUTA:.
. . .

75* Unu$qut$qu$ suum palrem elc. meui X I X , .], Singuli

PROCOPIi G A Z . f i l el tuam matrem i i - revereanlur suos " , tcr xutipa ) . \

7b*> 6

p a r e n l e s , quemadmodum r e v e r e m u r ipsum D e u m ; parentcaqne nobis lypus sint, a m a n d i videlicei et colendi Deum : Sabbata mea c u s t o d i e i i s , e t c ,

, c ,

e c i l i c e t i n signum f a m i l i a r i t a l i s , qua m i b i f a m i l i a r h e r j u n c l i eslis, ob q u a m infert : t Ego D o m i n u s Dcws e*ler, n i m i r u m sanclificans vos. Non sequimini idola, etc. [4.] S i m u l a c r a v o c a n l u r imagines i l l a r u m aint d i i , sed quod dura ait Deum lacrum , digiti. 360 S i quid residuum man$erit utque iu diem tertium, igne concremabitur, etc. [6.] H i c ritua s y m b o l u m est C b r i s l i c o r p o r i s , quod pro nobis immolatunt e s l , u l niundus c o n s c i e n t i a vera f r u c r e l u r pace. N a m pacifica verissiine repraBsentarcrnt C U r i s l i hoc typo d o c e m u r q u o t) , salutare s a c r i d e i u m . S u b nec e l idola , , (17), . r c r u m , quae i p s o r u m

obversantnr oculis. Deos autem appellat, non quod i l l i slulte opinenlur illa esse non esse imaginem vcl simuliquata bumani d c o s . S l u l l a m h o r u m opinionem i n f r i n g i l P a u l u s , maleriam , quae fundilur

. , ; \ ,

'

igne, neque esse opus, q u o d c o n G c i a n i

que, ne q u i s impie neget resurrectionem m o r l u o r u m , dum tertio die non p e r n i i u i l u r esus c a r n i u m sacriGcii ceu m o r t u i : sed igne i n aera t r a n s m i t l u n i u r illae carnes. Iiaque i n t e r i l u m m i n i l a l u r i l l i , qui die terlio

\ , \

.
,

\ .

v o l u e r i l s a c r i O c i u m non esse v i v u m , sed m o r t u u i n , quasi non sit domita m o r s , quara p a i i u n l t i r , q u i p u l a n t C b r i s t u n i soluin esse h o m i n e m , nec babere resurreciionis facultalem. H i non colunt C b r i s t u m , nec susciiabit nos (Oseae baec verba n u l l o p a c l o i n s c r i b i et i n s c u l p i

. ol ;

Hberanitir peccaiis, nec possuni bilareiti banc edere vocera : t simt) die terlio, e i vivemus c o r a m eo '
u

Re-

Nam Cbrisli

resurreciio

potesl a n i i n i s i n c r e d u l o r u m . , , ' ,

N o x i l l a , iti qua caedilur agnus pascbalis, d e s i - C gnat n i u n d u m , post quem n u l l a reliqua erit m o r lis m e m o r i a . Quapropter de agni pascbalis c a r n i bus pus. H u i e n o n dissimile e s l , quod ait : S i i m m o l a veris s a c r i i i c i u m , votura laelili, D o r a i n o , deinde subdit : Non relinquelU
M 1 1

nihil relinquilur

usque i n m a l i r t i n u m

tem \ , >. . , ; . , \ ,

etc,

de

carnibus vel

usque i n m a i u l i n u m teinpus . N a m , s i c u i i nobis c o m p e r t u m est, Scriplura sacra i n duo t r i a temporis intervalla secat lempus. A u t eniin suo legem e l spe-

i n legts vol graliae l e m p o r a d i v i d t l u r l e m p u s : aut tempus p r o p b e i a r u m , q u o d i n i e r v e n l u cullus, tit et g r a l i a m d i s l i n g u i t , c o i n m e m o r a l u r . N a m d i v i u u s q u i a n l e c e s s i l gratiam, unus fuit

, \ ,

, \

c l a v i l ad legem, nec non typoruro i n v o l u c r i s e x s l i - D . , opacus. Mane autem faclo, id esl, terlio tempore coruscdnte, non amplius acceplus est p r i s l i nus colendi r i l u s , queai lex praescripsit. A b o n i i n a bile vero est s a c r i f i c i u m , si vol i n alterum vel terl i u m f u e r i l c o n s e r v a l u m d i e m . Quia parum o p p o r l u n e imruolalur. Idcirco Paulus
1 3

, xa^ ,

, \ , . damnum repulatilja, quibus secundum * i b i d . 3 0 . legem plu-

excrementa et
a l

Rom. i , 25.

Osee , .

L e v i i . x x n , 29.

NOTiC.

(17) . *, . ' . ' . ,

757 niDuia se cfferre posset, oblalioueoi non

COMMENTARII

LX LEViTLCUM. Christi *
7

758
qni dicit : < S criftciii i> fct

p r o p l e r exeeUenlcm c o g n i i i o n e m aptasti m i b i
3 8

v o l u i s l i . A l corpus

. inquil c Nemo veuit ad P a l r e m n i s i

Prael*Tia p e r legts c a l i u m n e m o v e n i i ad P a l r e m . Q u o c i r e a per ine * . Imyt-

vindemiabis [ X I X , 9.], e l c . M e i n i n e n m u s c o m municandnm eese necessiiaii p a u p e r u m , q u a m v i a . pauperibus b e n e f a c i e n d u m , naturee nullo c o n l r a c l u h i s s i m u s o b s t r i c l i . S a t ^ argumeiiti esl q u o c o n v i n c i m u r nos a l l i n g u n l . quod e l i a m b o m i n e s sunt, commnnicatione

"

, , , . . : , ,

JYon furabimini, e t c . [11.] HaBC edicta n o n l i b e ros, sed servos c o n c e m u n t . N a m l e x g r a l i a i l a i m p e r a t c u r n reprebensione : Q u a r e n o n p o l i u s i n j u r i a m accipltis * ? * S i q u i d e m L e x prohibet p e r j u r i u m ipsum jusjurandum, Deus. injuriam accipere, q u a m facere, m u l t o praeslabilius est.

; > *

. , , .

: a l lex graiiae i n b i b e i ipse

q u o magis b o n o r e l u r

pernoctabit merces mercenarii apud te usque ad temput maluiinum [13.J, e l c . P r o s p i c i t

eliam Deus gerit auxilie acti-

pauperibus et r g e n i s Deus, ne defraudentur d i m e n s o et mercede s u a , p r o qua l a b o r a n l . Siqnidem victum e l a r g i l u r e s u r i e n l i b u s . . malcdices muto, e l c . [ U . ] C u r a m q u i nequeunt s i b i

* -

Deus e l i a m

illorum,

esse. E t ad b u n c modtim assuescit b o m o c o g n i l i o n i D e i , quani capit ex quotidianae vilae bus.

\ . \

Non

facies injuslum quiddam in judicio, etc.

, \ * , , , , '

[15.] N o s s c i p s u m j u s l u m u o n humanarura v i r i u m e s t : sed d i s c i l u r ex i n s p i r a i i o n e d i v i n a ct lege. PraHerea ejusdem D c i m u n u s est, posse observarej u s t u m , ut nec g r a l i a vel misericordia corrumccssat judip a r i s . S i e apud Deum c u m j u d i c a t , facessii n i i s e - n t i n c , c u m g r a i i a regnat,

(18) , , , ' . rirordia cium,

f

et u n i c u i q u e

t r i b u i l s e c u n d u m opera. S i c e l i a m nos docere et e r u d i r e . . C

n i s i foriassis i n s l i l u a t "

N a m Deus non imsit F i l i i n n u l j u d i c e l m u n d u n , s e l jt m u n d u s s e r v e t u r per i p s u m . Non *tabi$ adversus sanguintm proxiini lui, etc [16.] Q u i a Deus Hebra?orum gentem quasi ab sese r e l i q u i s geiilibus a b s c i d i l et segregavit, ut e l l e gibus ab i l l i s secernantur sano.it, quas i n l o r leges observaro debeant. N o s aulein dtim egerimus,
n

, > , , .. l t i , cuin quibus 361 . . . .

admisetiamsi

c u i l gentibus, jnbet, ut c u m omnibus j u s l i t i a m o b s e r v a n t e s , agamus q u i d q u i d b i * c o m m e r c i u m est, s e q u a n i u r d i v e r s a m r e i i g i o n e m .

Non odio habebii fratrem tuuni in mente tua, etc. [ i 7 ] . D o c e t nos ne l e v i u s c u l i s auspicionibus i m p u l s i , o d e r i m u s p r o x i m o s nostros. N e c v u l t , ut t i l c i s c a m u r eos, q u i nobis i n j u r i a m fecei'int. Irt b u n c modnm erga omnes uos affectos esse d o c e t . S i q u i dem e l Cbristus oronibus i g n o s c i l . Diiiges proximum tuum ut teipium. Ego tum D o -

, . ^

, \

minus, e i c . [18.] Naturale j u s hoc d i c l a t : et i n b o c \ , D j u s Ceu Xonlem q u e m d a m r e d u x i t o m n i a S a l v a l o r , o l , quasi i n compendiuro, dicens ; Q u e m a d m o d u i n v u l l i s , u t vobis iaciant boniines , > e l c .
u

\ . * P b i l i p p . , 8.
7

P s a l . x x x i x , 7.

J o a n . x i v , 6.

I C o r . v i , 7.

M a l l h . v n , 12.

NOTif).
!8) . . .

PROCOPII GAZiEl

760

l l u c e n i m l e x et prophetae r e s p i c i u n t . Q u a e i g i l u r v e l i s fieri t i b i , eademfac p r o x i m o l u o * \ q u i q a o q u e Dei cst. Non conjunge$ jumenta tua cum alteriu$ generit anitvatibus, e i c . [ X I X , 19,] Quai i n j u s l i l i a : sul> hoc l y p o esl, si ne q n i s , ut faciat opus, j u n g a t a s i n u m b o v i ? S e d n o n h u c t e n d i l legislalor lucrari suae r e l i g i o n i s b o r a l n e s . S i autem imperai,

v e l i m u s c u m i n c r e d u l i s i r a b e r e j u g u m , n i s i forlassis h u n c praefixum q u i s habeat sqopuin, u i q u a i i a t i m p i u s seu i n c r e d u l u s d i s c e d i t , discedat. fluc f a c i l quod p r e c i p i t , ne d i v c r s o semine c o n s e r a n t u r a g r i , e t ne i n d i i a i m i t v e s l e s e x d i v e r s i generis filis c o n t e x t a s . V e r u m s u b j i i s i n v o l u c r i e g r a v i s s i m e edictt, n e s i n i u s a d u l a l o r e s et h y p o c r i t . N a m q u e m a d m o d u m d e c c l , u l j u m e n t a n o b i s o b s e q u a n l u r , i t a r a t i o n e m nostram obtemperare oportet Deo. S i c C b e r u b i n c o m p a r a n t u r a r b o r i b u s a Deo p l a n l a t i s . S i m i l i i e r et C h r i s t u corpus s a n c l u m ab o m n i nos fecil s i b i i n d u m e n l u m , d u m assuMM s i t insistens c u r r u i diviin c o l i i h o m i n i s n a t u r a i n , et q u a s i peccaii m a c u l a p u r u m et s i n c e r u m . Idem C h r i s l u s

larum e l s p i r i t u a l i u m v i r t u t u m , stcuti docot D a v i d , q u a s i a g r u m

area scgregat et s e c e r n U f r u n i e n l u m a p a l e i s . N a m ut habet propbetia Isaiae : V i n e a D o m i n i

Sabaoib

domus Irael e$t, ct v i r Juda nova et dilecta p l a n i u l a * . N e m o p r u d e n s q u i s p i a r o p a t i a i u r a r i d i s s r i n i . n i b u s conseri v i n e a m . N a m vinea quoque s i c arescit, et s t e r i l e s c u n t vites. P r o i n d e non absurde praediciis uub i n v o l u c r i s p r o h i b e i ne diversam s e c l e m u r r e l i g i o n e m . Quicunque dormierit ctjim muliere concubitu etc. \ . ,

seminis, quas anciila e$t. sed viro addicla, qni

C n m eadcm natura sit tam ingenui quam servi, fU quod l i b e r l a s et s e r v i t | i s differentiam d e l i quamc l o r u m i n v e h u n t ? N a m stipra diCfercntiam c r i m i n e differeqtiam snb pii eunt sanciunl. Parva

, \ , '& , , \ *\ ;

dam pepererunt i n b o m i c i d i o , et n u n c i n a d u l t e r i i Deo r a l i o f u i l s y m b o l o r u m , a l magna c u r a a c c u r a v i t illa,q'iue symbolis conlinentur. llaque bomines. Sunt sub illis lypis d e m o n s l r a n t u r i n j u r i a e , q u i b u s afficiuntur sancti et s i q u i d e m p i i l i b e r i : at i m p i i
k K

, ' . 01 , c \

. (19) , \,

* \ , , , q u i d i n me
ft

s e r v i . Q u i vos l a n g i l , i n q u i t , quasi s i l a n . E t : c E g o pcperCi i i b i , n e

g a t o c u l i sui pupillam

c o m m i i l e r c s , d u m parabas inferre -

injuriampropbeloe * . > Caetenim p c c c a t u m , q u o d m o r t e m a p p o r l a l s a . c r i A c i o e x p i a t n r . S i c p c c c a t u m , q u o se c o i i l a m i n a v i l J u d a s Iscbarioles prodendo C b r i s l u r a , r e ? milteba^ur e i . Noverat e n i r a , se o n i n l i b e n e condllionis b o m i n e m s o l u m , sed etiara i n ipsum delinqucre D o m i n q m . Wi$ vero, q u i ignoranler i n . , , , \ , . el ser \

ljunc peccaverant, peccatqm facile c o n d o n a b a t u r , d u m i p s u m exisliraarent solura h o m i n e m vura. Fructus eju* tribu$ annit erit vobts in prmpulio vel immundut, etc. [23J A u d i s b i c senigraa, q u o d competit p o p u l u m J u d a i c u m , q u i t r i b u s t e m p o r i b u s , quando mitlebantur prophetas, n e g l e x e r n n t prorerre f r u c t u m . S u b Isaia, s u b J e r e m i a , s u b Z a rharia, illis, inquam, steriles, quemadmodum tribus teroporibus, docet fuere ficus, Cbristi parabola, ,

, \ \ , ,

\ \ , \ : ;

c u m q u a r e r e l i r i b u s aiinis f r u c t u m i n arbore

. , , .

nec r e p e r i s s e l . Q u a r t a autem aetatc f r u c t u m a l l a q u a r t a temporis inlercapedo, ut q u i n t a e x c i d e r e , s i solitara retineret s t e r i l i l a t e m . Q u i n l a aBtatc f r u c l i b u s fruetur p o p u l n s c u m se j u n x e r i t divinae r e l i g i o u i et a d Deum se a p p l i c a v e r i t .

t u r i c r a n t D o m i n o apostoli. Concessa vero e s l et C .

V e r u m t a m e n , nebaec s c r u p u l o s i u s 3 6 $ r i m e m u r , S c r i p l u r a Mosis c o m p a r a r i p o i e s i amoBnissimo paradiso c i v a r i i s a r b o r i b u s c x c u l t o . A l scnsuin b i s t o r i c u m , q u i coiifertur l i g n i * ct niaieria3, l e auferre et ad i p s u m S c r i p t u n B p e n c l r a r e c o r . Docet i r i a fuisse temporis i n t e r v a l l a , q u i b u s lex f u e r i l " Tob. i v , 16 ; M a t l b . v u , 12.
4 8

oportet, nondum

Isa. v , 7.

Z a c b a r . u , 8.

Gen. xx, 6

.
( 1 9 ) , \ .

731

C O M M E N T A R I I 1N L E V I T J C U M .

702

bene p u r g a l a , s c i l i c e l Moso, Josuc el l u v l i c i b u s r c g n a n t i b u s . Q u a r l a aelate, q u x propbetarum e s l , : b hs sanctus est d e c a n l a l u s , quemadmoduui memoria? prodiliira cst : ab Judaeis conteraplus, sed manifesie a n n u n l i a t u s est C b r i s t u s . Propbctis v i c i n u s fuit praccursor C b r i s t i , q u i i i a c o n c i o n a b a l u r : PoBnitentiam a g i l c . N a m regnum coelorum a p p r o p i n q u a v i i aetale, v e r u m t a m e n q u i n t a denium aitale esui E t l i c e b i t v o b i s congregare.

. F u i l q u i d e m sanclus ncmpe C b r i s l u s e l i n q u a r l a idoneus erat. Quapropter i n praesenii l e x l u habetur :

N a m praclcr E v a n g e l i u m eliam l e x , s i s p i r i t u a l i t e r e x p o n a l u r , u l i l i s est

4 7

C h r i s i i a n i s et p i i s h o m i n i b u s . Q u a p r o p l e r C b r i s l u s sic fatur : < O m n i s s c r i b a doctus ad regnum coeleslc Similis est h o m i n i o p u l e to, q u i deproniit ex thesauro suo velera ct nova , - , \ , . , . comedetis in montibus, c l c . [ X I X , 26] N o n poteslis mensae D o m i n i participcs esse, et incnsai daemoniorum da?moniis.
w

. N a m i n monlibus sacra

ficbant

divinabilis, neque augitna caplabilis, e t c . N a m L a b a n solct dicere : A u g u r a l u s s u m i n filio tuo

k 9

, < ( 2 0 ) . , \ .

. Vanissiraa siquidem s u p e r s l i l i o est a c c i -

d e n l i sive f o r l u i l o fanquam cerlissimae evcntuum causae a n i m u m adjicere. Praeterea operationes da> m o n u n i , quiiwis n o s l u d i f i c a n l u r e l decipiunt, se quoque exlendunt i n aves. ,

Non radetis in orbem vultum capitis vestri. [27.] H * c inlerpretatio est S y m m a c h i . A l Septuaginla i n terpretesita interprelalt s u n l prsesenteni v e r s u m : Non in rolundum atlondebitis comam, e i c . C a p i l l o r u m a b l a l i o , b o n o r i s e l gloria? s i g n i t i c a l a b l a t i o n c m . S i c Deus c o m m i n a l u r per Isaiam se caput ct barbam A s s y r i i r a s u r u m . Jubet praeierea tonderi e l radt Jcrusalem ob m a l a , quaeejus urbis c i v e s essent perp e s s u r i . Caelerum Nazaraci c l S a m s o n (ut p a l e a l g l o r i a m i n d i c a r i pcr caesariem) n u l l a m a d m i l t e b a n l novaculam. *
B 0

\ - .

Et incisuras, etc. [28] Daemones

etenim i n b< c

ol

sunt, ut non solum corpus evaslent, sed ut dopopulcnttir ct a n i m a m . V e r u m Deus l a m corpus quam a n i m a m conservat i n t c g r a m . Concordiae s i q u i d c m a u c l o r Deus, at s e d i l i o n i s m o l i l o r e s i d i a b o l u s . Vt scortelur, etc. L e x etenim D e i quaeril j u s

/ \ . , . ^. " . * ** . .

. . \

natufalc. H u i c s c o r t a l i o r e l u c l a t u r . N a m n o n s e r vit liberonim procrealionl scortalio. ff

e

terra scorietur el repleatur iniquitate,

elc.

N a m q u a m p r i m u m caput e x t u l e r i t i n i q u i t a s , c o n linuo quamplurimoe contaminat. Quapropter i n i q u i i a l i s p r i n c i p i o n i i l l i c o poenis subjici s a l a g i l .

\ .

F a c i l e e n i m s c o r l a l i o sua pomeria promovet, s i n o n sit u x o r , c u m qua ooncumbamus. N a m Salomon i n q u i l : c Mulierem,quaeest laqueus et rele corde suo " . > Sabbata mea custodieii$,c\c. [30.] Sed quare eunt observanda ? (21) , Q , . ? , . Propter symbola : c l e l i a m propter liac observanda sunt, ut scrviamns ipsi Deo. A l q u i D e u m i p s n m babent, b i n o n necesse babcnt, ut per i l l a litiic j u n g a n t u r , cuni alioqui sint c o n j u n c l i s s i m i .

Non respicietis posl pylhones, neque hariotos inquiretis, e t c . [31.] N a i n bae vanitaies s c p a r a n l nos a Deo, l i c e l babeant q u i d p i a m , quod nobis blandiatur. V e r u m i l l a s s u p e r s i i l i o n c s neino s e q u a l u r C b r i slianus, c u i spes omnes opesque i n solo Deo silae s u n l . E t s i non illico senlis a u x i l i u m d i v i n u m q u i d (um ? palientia opus e s i . Nec currendum ad illas superstitiones, etsi a u x i l i u m l i b i prsesens p o l l i c e a n l u r . V e r u m m a l i t i a omnibus allubescit, v i r l u s , q u x laboriosa e s i , plerisqne s o r d c i . s i q u a n d o que vanissimarum s u p e r s t i l i o n u m c u l l o r c s vera pra3dixcrinl, n o n p r o p l e r e a lldcs accommodanda est. Imitarc C h r i s t u m , q u i reprehendebat da3mones, quamvis ipsum v o c i t a r e n i F i l i u m D e i . Nara sub veritale o c c u l l u m gerunt m e n d a c i u m , non secus ac s i quts melle perungat p o c u h i m , i n q u o vencnum esset p r o p i n a turus. Praslerea diabolus ipsa verilate c a l u m n i a t u r Deum d u m veritalem p r o f e r l , quue Deo soli compet i l . D u m enim simulat veritale Deura, incautos mendacio i n e x i t i u m i l l i c i l . A t t a m e n , objiciunt q u i d a m ,
t M

Matlln , 2 .

" Matth. x i u , 5 1

4 8

I Cor. x, 21.

" Gen. xxx, 27.

Jsa. x v , 2 , 3 .

" Prov.

v, 2. NOTiE. (20) . . (21) . . ., . . .

7J3

ROCOPII GAZiEi

761

invocant Sabaotb. Q u i d tuiu ? i m p i e hoc f a c i u n l . N a m illatn appellalionem n o n D e o , sed daemonibus t r i b u u n t . E t 363 plerumqiic 1 1 1 daemoniaci impie u s u r p a n l nomina d i v i n a , d u m ea componunt daemou i b u s , q u o r u m ambitioni i n s e r t i u n t . S i aotem coafidis itli n o m i n i , q u i n (u accede D e u m , boc no.nine ipftinn appellaio , et s a n i l a l e m p e l i t o . l m o satius cst, u l acquiesca& buic c o n s i l i o : c I n i i r m a l u r quis i n t e r vos ? accersat presbyleros Ecclesiae, et orent super c u m eir. facie canitiei con$urge$. [ X I X , 3 2 . ] S i v e r e l e n e - . mus Dominum, eliam senibus b o n o r c m deferernus. Siquidem Deus ipse senectute omnia e x c e l . . (22)

, , ; * (23) . 6.

111- Praeterea canus visus est D a n i e l i , ut ex h u jns prophelia cognoscere d a l u r . Ut indigena sic erit peregrinus inter vos, e l c . A l i a autem r a l i o erat p e r e g r i n o r i i m apud gentes. N a m peregrini prorstis apud gentes c o n t e m n e b a n l u r , u l apud A l b e n i e n s e s oi P e r s a g . A l S p a r l a n i p r o r s u s e sua rcgione submovebant p e r e g r i n o s . lla?c aulem propter ram. lex jtis n a l u r a l e r e s p i c i l , et n a l u r a sed bonoratur propter nalul e m x q u i l a t e m coutinet. H o m o e n i m n o n v i l e s c i l locum, Praeterea, s i quis r e m p c n i i i u s i n s p i c i a t , v i q n a r i imligenai. N a m e l ipsi
B

. , *)

; . , , , \ \ , ' . ' \ , , \ . . i d o l o l a l r i a ad i p s u m c o n l e u ir . \

debit peregrinum

fuerant p e r c g r i n i i n i E g y p l o . E l e n i m , s i a n i m u n i considercs, eumdem c o l u n l D e u m , q u e m a d m o d u m Rulh, quae propterea bonoriflce traclabatur a . Y e l haec verba proedicunt prophetico more genles aliquando i n societalem veuturas I s r a e l i t a r u m per C h r i s l u m , d a n t . Nam et Hebraei i n j E g y p l o fueranl [35.] Dei j u s l i

q u i omnes ex aequo complectilur, s i n i m i r u i u relicta idololatr*.

Non facielii injuslum quiddam in judicio, e i c . m a x i m u s b o n o r e s l j u s t i l i a , quae i n j u d i c i o et c o n t r a c t i b u s non v i o l a t u r .

, .

Q n i p r o p l e r subjungil : c E g o s u m Dominus Deiis vester. > N a m p r o p l e r e a secrevi vos a r e l i q u i s nationibus et populis, ut n o n loco s o l u m , sed eliam m o r i b u s et legibus ab bis s i l i s s c g r e g a i i . N o e autem, q u i festinanuis ad perfeclionem, non separal a reliquis l o c o , sed vita? p r o p o s i l o , s c i l i c e t u l in nobis impleaiur j u s l i U a legis, i n nobis, i n q u a m , q u i non s e c u u d u m c a r n e m a m b u l a m u s . E t q u i d e m i l l i , qut djssidebaut, abducti sunt a r e l i q u o r u m c o n s o r l i o i n u n u m l o c u m , v i d e l i c e l p r o m i s s i o n i s l e r r a n i . N o s vero, q u i inter i m p i o s v i v i m u s , ab h i s sejungimur. S l a t e r a e l pondera justa s u n l s y m bola e i i n d i c i a b o n o r u m m o r u m . V i n c i t a u l e m legem grafia, j u s l i t i a m s i q u i d e m s u p e r a t i p s u m bonuru Quocirca inquit Salvator : N i s i abundaverit vestra j u s t i t i a plus q u a m S c r i b a r u m e l P h a r i s a o r e m , jiequaquam i n t r o i b i l i s i n regnum coelorum Quicunque dederit de semine suo principi, c t c . [ X X , 2.] F o r l a s s i s a c c i d i t , u l q u i s m o t n s d i g n l i a t e e i d i v i l i i s alicujus alienigenaj, ei suain locaret filiam, q u e assuetu Hne viiae tandeui i n i d o l o l a i r i a m , q u a m sectatur m a r i l u s , facile abduceretur. Tunc eveniel i l l u d , q u o J i n E v a i g e l i o s c r i p t n i n est : 0 ' ^ proderit b o m i n i , s l totum m u n d u m lucratus fuerit, et animje siue j a c t u r a m f e c e r i t ? > L e x i g i l u r b a l b u l i e n s m u l i i s explicat, quod P a u l u s comprelnindit paucis. P i \ B c i p i t e n i m p a r e n l i b u s , ut s e c u n d u m prasscriptuin Doniini liberos eJucent. C e t e r u m lex elocuta est i l l a a d eos, q u i l e m p o r i s r a lione adbuc p a r u m solide leaebant verae religiouis c a l l e m . N o n d u m e l i a m e r a l S p i r i i u s s a n c t u s , q u i ipsos confirmaret. Siquidem J e s u s , ut dooet Joannes evangelisla , n o n J u m erat glorificaius. Quapropter P a n l u s forti a n i m o n i b i l metuens p r a J i c l a i u legein, s i c docet : S i q u i s m a r i l u s babei u x o r e m incredulara, et ipsa n o n a b n u i l habitare cura eo, ne d c m i l U t e a m . S i quae a x o r h a b e l v i rum > e l o . N a m q u i c o n j u n g i l u r sancto sanctiGcalur e l ipse.
5 V 5 1

Gen$ terra lapidibus eum obruet, etc. [ X X , 2 ] C Magnam liabel u t i l U a l e m daeos inslruit, u l discant J a c . , 14. ut populus suis m a n i recte e l juste exercere Maiib. , 28. bus sonles puniat. N a m ad e u m modum Deus J u -

. > , J o a n . , 59. * I C o r . v u , 12, 1S.

" M a l t b . ?, 20.

NOTiC.

2) \ . \ , . *0 . . 3) . ' .

COMMENTAItll IX LEVITICUM.

76t P o p u l o autcm honcsli iltius operfs

. - c \ \ j u r i s d i c l i o n e m . . ; , ^ , \ \ , sit hosles I r u c i d a r e , u l deceitantcs pro religione que h u m a n o m i n i s l e r i o exseciiltonem

dcinaitdat, non

quaei ipse nequeat

malelicos capilaliler

plcclere. Nam coalinuo i n moduinjussolus abs-

f e r l : < S i vos hoc faccre neglexerilis, ego poenas i l l i malclico i r r o g a b o . A d c u m d e m exslirparenl idololairas. Saepius ipse sunl,

i m p i o s poenis c a p i i a l i b u s s u b j i c i t . ls v e r o , c u i faciem o m m a ruanifesia 364 i n q u i t so siprogcsuam p o s U u r u m conlra illum, oculorum

*, \ \ * " , > . . , \ , , -

quidem e l de b o m i n i b u s d i c i l : t S i d c s p e x e r i n l o c u lis s u i s , e l c . A l despectus non faciei poteutta Dei i u s p e c i r i x est p r i e , sed mentis e s l . S i t itaque p o s i l i o t u l l u s vel omnium, q u runtur. Periculosum deserere s a n c l o r u m c o iucrcdulis
9

, \ , , . , . tem quig cogatur i n Babyloue ferat. .

%

gnalionent et s e r v i l u t e i n , et se jungerc plexus praBsens saeculurn

8 7

secundum iltud P a u l i : Demas me relic|iil , c u n d u m carnem v i x e r i t i s , moricmini

e s

am-

et i t e r i i n i : S i se. Si aupalienier omniaque

senrire,

is a n i m o s i l vere ingenuo ct

libero,

Et

cuttedietis pracepla meaet facielh ea. quae nos

Ego san-

EfO)

Dominus qui sanciifico r o i , etc. [ X X , 8.] S i f a i i m u s oa, qua3 Deus i m p e r a l , g r a l i a D e i , clificat, confirmalur.

* , .

V e r a s i q u i d e m sanclificalio esl S p i r i l u s s a n c l i l a r g i i i o , quem d a l uobis Pater, u l adipiscainur l e r n a m v i l a m . Nara sic i n q u i l : P a l e r e coelo dabit S p i r i l u m sanctiun bis, q u i i p s u m p e l u n i . Iia e n i m is a d o p t i o n e m , qua jus flliorum i n v e n h n u s , d i v i n a m r o b o r a l , ut perinaneat IH aeiernum. T y p i c a a u l e m sanctificatio est qua etiam alieuigenae q u a n d o q u e s a n c l i r e p u i a i i i u r . N a m qui IM particeps esf et ei lotus dicatus r a l i o n e m i n i s i e r i i vel culttis v c l i n f e r e u d poenae, is quoque sanctificari d i c i t u r . E x e m p l o sit i l l u d : S a n c i i f i c a l i s m i t , et ego d u c o eos, e t c , qura verba i n c m o r a n l u r de M e d i s , q u i j a m d e s l i n a t i erant, u l u l c i s c e r e n t u r B i b y l o n i o s . S i c i l l o r m n rex, v i d e l i c e l C y n i s , v o c a i u s est u n c l u s D e i . S i c A x a e l unctus est u l essel rex Syrojrum tt poenas m e r i l a s i n f l i g c r e l JudaVis. Jubet i g i t u r D e u s , ut Juda?.i, q u a s i segregali ct consecrati d i v i n o c u l t u i , suas e x s e q u a n t u r leges. P o s i q u a m e u m p l u m cst snppliciutn d e h i s , q u i Dei nomen ^profanavcrant, poenis ferire j>ergit eos, q u i c o n t u raeliose tractant suos parentes, q u o r u m opera i u banc venere v i t a m .
t

\ ^ \ , \ ^ . \ . Q u i duxerit uxorem alicitjus fiorpora illorura

%

P u n i t a d u l i e r u m cum adultera. Probibet i n c c slus. Dainnat m a s c u l a m pariunl. V e n e r e m . Naturac e n i m subversionem

filiam,et

bujus matrem, videlicet s o c r u m , c u r a bis concreinandus e d i c i i u r .

e medio tollere j u b e l , ut memoria ejus foeditatis a b o l e a i u r . , noit eril iniquUas in vobis, e l c . [14.] e l ad eum modum purgatis et expiatis Videli-

\ ,

igne.

E i i a m eos, q u i j u m e n l o r u m i l l i c i l o c o n c u b i l u polluiintur, c nis ulla recurset m e m o r i a . . . " . ' \ , ' . \ Nam

m e d i o t o l l i j u b e l , ne ejus a b o m i n a l i o "

obnoxii

sunt elc.

scilieet a b o m i n a t i o n i . N o n [17.] Nam c u m l u o generi lurpiler libi v o l u p l a t e m , debonestas. S i persouam : quam i n libi

g n h n c r i n i i u e teiielur a n i m a l i r r a i i o a a l e . Opprobrium est, honorem ct rcvereutiam deferre deberes, i d , secutus vcneream voluptatem, quaere

* \ , .

D captas islain

n u l l a sanguinis necessitudine junciain tam magna copia modum quoque honestum est

* \ , * . \ , , \ / ?
, 7

facile q n i b i s i n v e o i r e . A d euro uti servis q u i

non sint propinqui vel consanguinei, sed p o l i u s ex alia gentc a c c i l i . Quandoque etiam cognatuin c o r -

II T i m . i v ,

9.

R o m . , 15.

137 pus i n servitutem

PROCOPtl GAZ/EI Yenia

7G8 : fdiabus, quae concubucram quae peragtquae r e s

d a b a l n r : v e r u m seplimo anno && , ; - , data e s l i n t c r i i s s e . Ipsa e n i m c r e a i i o ,

recuperabat p r i s l i n a m l i b e r t a l e m . S i c i n t c r primav vos homines s o n i r i s nupLiae non erant v e l i U r , c n m cum tnr suo parente,

u u l l a alia esset, c u m qua c o n l r a b e r e l u r n i a i r i m o n i t t m . c u m p u i a r e n l t o l u m m o n a l e gcnus bonestale. i n l e r v e n l u m a l r i i u o n i i , p o l i o r cst ipsa l o q u i i u r de

Coelcrum

moribus b o n i i n u m , q u i non vclabant mulieres menstrua

patienles,

illis b o n c s l a v i d e b a i u r e l decora propter Deum p e r l i n c b a n t . Illis

p r o d i g i o s a m l i b i d i n e m . . P r i o r e igilttr loco ponit e a , quae a d

a u t c m , q u i s i b i m a l r i m o n i o copulent a m i t a m v e l m a t e r t e r a m , vel p a l r u i v e l

fratiis u x o r c m , u l q u i i n suam d c l i n q u a n t gentem, o r b i t a i e m m i n i l a l u r , quam m a t r i i i i o n i u m c o n l r a bentes p r a c i p u e effngere p a r a n i . O r b i t a s vero maxiuta pocna est b o m i n i s e n s a l o . Y e r u m hodie c e s s a l , nec v i m i m p o r l a t vel nccessiiatem quemadinodmn reternum s u p p l i c i u m . Imo ut abundemus l i b e r i s v e l siinus orbalt nostro p e r m i l i i t u r a r b i l r i o . Q u a m o l i i l l i , q u i ad perfeclionem gunt turpiludinem. Quapropler Paulus ail virginem esse venerandam obstal q u i d q u a m , q u o d non 365 ut m a t r i m o n i o abstinerel c Orbi sanxerunt ccstis. contendunt, culiricem nullius releCbristi. Nec

operam dat p r o c r e a l i o n i l i b e r o r u m quo genus bominuro s i l a m p l i u s . locum:

S i q u i d e m nec Jeremiae c o m m o d m n erat p r o p i c r impendenlem c a l a m i t a i e m u x o r e m ducere, Deo j u b c n l c Quidam sic inlerpretantur buoc non m o r i e n i u r , > i d est, Semen e o r u m observandum " ( 2 4 ) , \ , . " \ ' \ .

r c s e n s e b i l u r i n t e r l i b e r o s , quod quidem R o m a n i in omnibus nupliis i n -

Qua segregavi vobis in tmmunditia. [ X X , 24] Non d i x i t : Quaa ego feci i n i m m u n d i l i a . N i b i l enim ex operibus Dei impururn seu i n u m i n d i i m cst. N a m u s q t i e a d illud lcnipus nondum e r a n l m u n d a ab i m m u n dis d i s l i n c t a , i m o Noacbo o j n s p i e n c p o l i b u s t r a i l i l a e r a n l o m n i a ut olera g r a m i n i s . N u n c vero d i s c r e l a sunt i m m u n d a ab m t i n d i s , ne c o n l r e c t e n t u r , ut s i n l symbola c a r u m i m p u r i l a l u m , a quibus c a v c u d u m Deo. Caeterum illas pcr etenint s u n t Cbrisli i n ipsam v e r i i a l e m . O m u i a facla sunt pura p u r i s , est, quae a n i i m i m p o l l u u n t . N a m m c n l i s i m p u r i t a l e s non a c c i d n n l auctore mancre s i n i t , donec typos iransgressi d e d u c a m n r Lapidibu* obruetis eos tur. N a m

nisi q u i s Ula c o n t r e c i e l i n l e m p e r a n t c r . T u n c e n i m non facilc v i t a h i r i m m u n d i i i e s .

%

ctc. [27.] Is, qni i n s l a r lapidis o b r i g u i t ad v i r l u l e m , m e r i l o l a p i d i b u s p u n i animas bominum penurbat. Magi corrumpunt. N o n antem ab re Dctis b o m i n c s p r i u s q u a s i viva v o c e ,

magia cnedes perpctrat, sepulcra pcrfodit,

l i o i m n e s , qui n a t n r a m b u m a n a m

lege v i d c l i c e t , r c f o r m a l : et morc b r u l o r u m viventem p r i u s m o r i b u s d c c n r i s e x o r n a l , ut gratia l o c u m i n v e n i a t . E j u s e n i m aniea, p a n i m

fiiiss^nt capaces, c i i m ne b o m i n e s q m d e m , n i s i q u a n t u m ad

speciem, exstitissent. G r a t i a veniam i r i b u i t d e l i c l a agnoscentibus. A t bomiues, c u m d e l i n q u e r e n l , se faccre quse p l a c c r c n l Deo, 3cilicci jtislitiae o p c r a , credebant. P r o i n d c neccssitas postulabat, u l lex p e c catum q u a m m a x i m e m a n i f e s l u m f a c c r c l , ct locurn pararct gralia?. O m n i s enifo gcns opera lcgis M o saicae cognovit p e c c a l u i n . E t cognitioiiQin peccati, qtiain sitppedilabat lex, p r o x i n i u s scmper proximo tranemisit. E l i n b u n c m o d u m g r a l i a p c n e i r a v i t ad o m u c s . V e n n n q u i a plerique m o r l a l e s i n s l a r b c l luarum v i v e b a n l , non o m i i i b u s cx professo lex d a l a c s l . Sed u n i populo banc concesstl : qua is p o p u lus instructus r e l i q u i s pia? vila? quasi i n cdito c o n s l i l u i u s c x c m p l u m , ad quod specula
6 1

omncs

respicercnt, annis v a r i i s

f o r c l . Quapropter S i o n omnibus gentibus m i r a c u l i s e r u d i v i t ut

n o m i n a l u r , u l p a l e l c x bis E z e c b i e l i s verbis : S p e c i i l a l o r e m dedi le et i n t r a c l a b i l e m q u a d r a g i n t a et d u r i t i c m , q u a m reliquae nalioucs lenent, d c p o n c r c t . V e r u m

. Prnetcrca J u d a i c u m p o p u l u m ferum mansuescerct,

lnboriosnm fuisset tiniversis gentibus dans, plurimi

difttcilem i l l a m e l laboriosam admovere d i s c i p l i u a m . C u m eniin sed j u g u m , quo p r e m i m u r , l c v a l p c c c a l o r u m veni.un

advcnlanle g r a l i a , qu; n u l i u t n j u g i i i n i m p o n i l ,

reperti s i n l q u i legc e d o c e b a n l u r c l tamen i n i n o b e d i e m i a p e r m a n s e r e , q u i d r c l i q u i s m o r l i s per se inlueare, rescisces m o r l e m

accidissct ? q u o l inobedienlcs i n v e n l i c s s e n l inter taniain b o m i n u m m u l l i t u d i n o m ? Super animabus non polluentur^ c l c . [ X X l , i.] S i nattiram non inquinare q u e m q u a m . que i l l a palrare. Q u i c n i m mo, ne q u i s sacerdolcs V e r u m lioc praecipiinr sub syrabolo q u o d a n i , ut v i t e n l u r , qttae nos c o n -

spurcnnt, m o r l i f e r a o p c r a . E v i g i l i g i t u r D c u s , uL s a c r o r u m m i n i s t e r r e f u g i a l lutbifera o p e r a , b o r r e a l a l l i u g i l picem i n q u i n a b i l u r . C u m a u i c i n de symbolis sive l y p i s i l l i s i l serl u c t u s , s l a l u i l ad q u a s personas a c c e niaircm luam PcrmiUilur adirc qui
f

r c p n l e i ferrcos, i n quos nulliis cadat

derc fas sit, pra?cipue c u m l c x d i c a l : c H o n o r a patrem l u u m et et ad s o r o r c m , cujus adbuc d i n i . Modo c o m m c m o r a i a s personas l a m e n t a r i l i c e l

v i r g i u i t a s sit i l l i b a l a . F o r i a s s i s boc d a l u m e s l quolidiana? vila3 c o n s u e l u s a c e r d o l i ; reliquos non lugebit s a c c r d o s .

i n s l i i u t u s c s l ut s a c r i i i c i a , quibus mors p r o p u l s c l u r , oiTerai. N a m m o r l i s d e s l r u c l i o est C b r i s l i m o r s Jcrem. xvi, 2.

T i l . i , 15.

E z e c b . u i , 17. NOT^.

E x o d . x x , 12.

(24) , : , \ , . . .

769

COMMENTAMI IN LEVITICUM.

770

qtiae rcprosciita!a e s l per caedem ovium et v i l u l o r u m . D i v i n u s A p o s l o l u s i n q u i t : * 3 6 6 N o l U e m o l e cle ferre m o r U u i ut r e l i q u i , qui speni non habent * \ > Caeterum Deus lugendi p r a i s c r i b i t moduno, d u m probibet fieri evulsiones c a p i l l o r u m e l incisiones c o r p o r i s . O m n i a e n i m , i n q u i t P a u l u s , decenI3r et c u o i o r d i n e f t a n t . N o b i s autem i m p e r a l u r , u l m a j o i i s faciamus D e u m , quam pareuies. N a o i qui amat palrem aut matrem super me, non esl me d i g n u s . Mulierem repudiatam viro accipient, e l c j X X I , 44. j N o n enim solum sacerdolis e s t . u t fugiatroanifesta mala, ut scortalionem : sed declinet i l l a mala, qux famam n o s i r a m suggillant. S i q u i d e m suspccia est m u l i e r repudiata. V e r u m sub boc i n v o l u c r o d e m o n s l r a l u r Jud .porum Synagoga : sivc q u o d s c o r l a l a est c u m pastoribus n n i l i i s , ut babet S c r i p l u r a " , sive q u o d i p s a m r e p u l s a m et repudiatam non adiniserit i n spiritualeni socielatein G b r i s l u s sacrosanclus p o n i i f e x . Et filia sacerdoiis si profanata (ueril, e l c . [9.] Nam i g n i mancipala est Judaeorum Synagoga, quae sequebalur p l a c i l a S c r i b a r u m e l Pbarisaeorum, c l adbaerebat praeceplis b u m a n i s . Idcirco Isaias e x c l a i n a t : c Quomodo lacta e s l m e r e l r i x urbs fldelis S i o n *. Quain dcplorans Jeremias i n q u i l : O l i vam frondosam, p u l c b r a m fructu ct specie v o c a v i l D o i n i n u s nomen l u u m , e l c u m voce magni t u i n u l lus boslrs incendit ignem i n ea \ ctc. Capul suumvon vudabit, $ive infulam pontificiam non deponet, etc. [10.1 H i c versus manifestissime demonslrat C b r i s l u m . N a m C b r i s l u s , u l d o c e l S c r i p t u r a , u n c l u s S p i r i l u franclo gestat v e r u m s a c c r d o l i i b a b i l u m , qnem nunquam a b j i c i e l . N a m , c T u , i n q u i t , eaccrdos cs i n aetemum secundum o r d i nem Melcbisedech . Hoc igitur i l l u d e s l , quod i n q u i t : c N o n depones infulara p o n l i l i c i a m . S i vero KCtiplum e s s e l : M i l r a r a non depones, e l c . i n l e l l c x i s s c i n u s ejus quoque r e g n u m esse p e r p f i u u r a uec unquam finiendum. vestes $ua$ non lacerabit. L u c l u s e n i m q u i i m p e n d i l u r i n o r l u o vilae c o n l r a r i u s e s t : nec q u i d q u a m m o r l u u n i c o n g r u i l viiae. Iuto vita d e s l r u x i t e i m o r t e m . E l < Deus non est mortuorum P e u s , sed v i v e n tium . Q u a p r o p l e r C b r i s l u s objurgat i l l o s , q u i l a m e n i a b a i i l u r filiolam p r i n c i p i s Synagoga?, prseseute oo, q u i erat v i t a . Quod vero l a c r y m a s dedit C b r i s l u s L a z a r o dcfunclo, a m o r i s signiftcationeui babuit. P r o i n d e et moderale l a c r y m a b a l . Dcplorabat magis humanain n a i u r a m , si rem quis d i l i g e m i u s i n q i i i r a t , q u subjacebat saevrsshnai mortis t y r a n n i d i . I g i l u r c o n l i n u o d e m o n s l r a v i l quasi sub l y p o , c u m vitai restilueret m o r i u a n i p u e l l u l a m , r e s u r r e c l i o n i s m y s l e r i u n i . Ideo lex, quac caeleris s a c e r d o l i bus p e r m i t t i l lugere conjuncias personas alludens ad s y n i b o l u m , q u o d m a n i f c s l i s s i m e coramonstrabat C b r i s t u m pontificem s u u m , i n eo l u c l u m i n b i b u i t . Quare studuit suam roajestatem conscrvare t y p i s , nolens ne i n unibris quidein v i o l a r c verilatem, quam quidem u l doceret esse s o l i d a i n , ririuam e l i m m o b i l e m , i m p c r a l p o n i i f i c i , ne e g r e d i a l u r sanctuario. Quemadmodum o p o r l e l sacerdolein ofifcrre D c o m u n e r a , qnx populus affert, ita s u i n m n m p o m i l i c e m oporlet sua p u r i l a t e defectum, q u i i n e s l caeleris s a c e r d o l i b u s , replere, eosque reconciliare Deo. P r o i n d e solus quotanuis intrat i n S a n c l a sanctorum, ut placet N u m c n , nc Torle s a c r o r i i m m i n i s t r o s puniat. I i e r u m quoque o s l e n d i l Judjeorum S y n a gogam a l i c n a m essc a C l i r i s t o . N a m ejecta est ab u n h a i e , qua i l l i ipsam conjunctain esse docebat : idque tcstalur propbeta : c Q u i a ipsa non esl u x o r mea, nec ego n i a r i l u s ejbs . > A t E c c l e s i a m ex genlibus conflalam P a u l u s dcspondit u l exbibeat se v i r g i n e m castam e l i r r e p r c b e n s i b i l c u i Chribto . Y e r u m a l i o q u i C h r i s t u s despondetur anituis i m p u r i s : p u r i s anteni ut v i r g i n i b u s c o n j u n g i l u r : cum q u i b u s cohabilans, cos gravidos facit, u l abundent bonis operibus, eosque inter suos propinquos collocat. N a m i n q u i t : c Quicunque fcccrit volunlatem P a t r i s m e i , q u i est i n roelis, b i c et fraler rneus, e l soror et maler e s t . i CaHerum nobis boncsla e s l necessai-iorum s o c i e t a s ; at p a r u m nos decel f a m i l i a r i l a s i n c r c d u l o r u m , nisi fortassis quis praeoccupalus sit m a t r i m o n i o conjugis religionc d i s p a r i s . A l bujuscemodi personae nobis j i i n g e n d x sunt fide. Q u a m v i s l u u l i e r i non p o r m i U a t u r , ut docendi fungalur m u n e r e : aitamen pro vitoe i n s t i t u l o et honesta 367 conversatione studeat lucrari m a r i t u m . V e r u m sponsa C b r i s l i ex nova inde regeneralione ipsi despousa e s l , e j u s s i t u u l censet u r et filia e l conjunx et perfecta columba regenerala p c r renovationem S p i r i l u s s a n c l i . L e g i i i m u m i g i l u r , ncc a d u l t e r i n u m C h r i s i i genus est, utpote Icgitinu niatrimonio e d i t u m . Qiiapropter sumus ftl i i D e i , d i v i n u m semen i n nobis conservanles, secundum Joannem , s c i l i c e l S p i r i t u m s a n c l u m , qui nos non cessal i n novani effingere c r e a l u r a m . l l l a a u l e m ineretrix cujus l y p u s erat ea, quab nupserat Oseae, una c u m l i b e r i s , quos i n fornicatione pepererai, repudiata et viduaia c s l . In quocunque fuerit reprehensibile quiddam, non accedet ul offerat dona Deo etc. [ X X I I , 2.] Quantum conjicere p o s s u m , ei s e n n o est de v i t i i s , qua3 animura suo c o u t a c l u ofTendunt, qualia s u n l illa v i t i a , quibus o b n o x i i s u n t i l l i , quos S c r i p t n r a vocare assuevit , id c s l , animales. N a m v i l i u m corporis l i a l u r a l e , quod praeler nostram v o l u n l a l e m , sed nascendi lege nobis o b v e n i l , nequaquam'noi)is v i i i o v e r i e n d u m censeo ; q u a m v i s , s i velis l i t l e r a l c m sequi sensum, paruin sit decorum s a c e r d o l i i m u n i a obire hominem vilioso corpore, u l p o l e c l a u d i c a n l e m , vel e u m , q u i nequcal sine d u c e incedere. V c ruinlanipn quaB bic i r a d u n t u r majora quxdam c o n i p l e c l u n l u r , et ad a n i n i i v i l i a porrigcnda sunt, ut
6 6 9 , 6 T 1 T , T S n t

" I T h c s s . iv, i 2 . " I C o r . x i v , 40. Jerem. m . I . I s a . i , 2 i . Jerem. x i , 16. IJobr. v, 0. M a l l h x x n , 52. ' Osec u , * . C o r . xt, 2. " M a i t b . x n , 50. * Osec , 5.
M 7

M f t

Psal. c i x , 4; I Joan, , 4 .

77!

PROCOPH GAZMl

771

iulegcr et erectus s i t D c i homo et ad omne opus b o n u m p a r a i u s et e x p e d i i u s , u l i praecipit d i v i n u s A p o s l o l u s . Idem quoque t r a d i t , r e q u i r i u t e p i s c o p u s sine c r i m i n e s i l . De o m n i b u s v e r o , qua? P a u l u s , n i f a l l o r , recenset, Moses o r d i n e l e g e m e x p l i c a t , dicens: E x genere tao i n g e n c r a l i o n e t v e s l r a s . A a r o n i s e n i m genus d u r u v i t usque a d generalioncs s p i r i l u a l i s A a r o n i s , c u i agnati sun.us p r o p t c r S p i r r t u m s a n c t u m ejusdemque consortes n a l u r a \ dc q u i b u s i t a profatur : E c c e ego, et l i b e r i quos n i i h i d e d i l Deus C x c u m dubio p r o c u l nominat Moses amentem e l s t u l l t i m . O c u l u s e n i i n i n corpore j e s p o n d e t a n i m o , qnae m e n s s p i r i l u a l i dogtnatum, jnsta esl Nam
1 7

nienti i n

l u m i n e S o l i s j u s t i l i x i l l u m i n a t a , n o v i t respicere

ad splcndorem v e r o r u m

queroadmodum i n P r o v e r b i i s habetur : O c u l i

l u i recta v i d e a n t : ct p a l p e b r tuae n u a n l

> Synagogam atilem Judaeorum s i c a l l o q u i t u r : E c c e non sunt o c u l i ( u i , n e c c o r l u u m p u l c b r u m . i V e r u m e l i l l u u i , c u i c n n q u e aliqtiid v i t i i inest o c u l i s , r e p e l l i t , u l i n sequentibus ex lippo p a t e b i l . i n sacerdolibtis p a r t i c u l a r e v i l i u m acquipollet u i i i v e r s a l i . A d e u m m o d u m reprobat c l a u d u m , v i d e v i t a m agit ex p r a s c r i p t o D o m i n i , de
T t

licet e u i n , q u i n o n recto pede incedit ad opera bona, nec p r o n i p l e qtio digns d i c i posset : c R o b o r a i e manus libro sic fenur : c F i l i i nlieni menliti suis * .

remissas, et labantia genua

. > Oe Judaeis i n P s a l m o r u m

sunt m i h i , filii a l i e a i antiquati

s u n l , e l claudicaverunt i n viis

Y e r u m i a m e n i n sequenlibus rejicit o n m e m

ctii pes s i l afllictus et c o n t r i l u s . Is c u i nasos

depressus c s i , significat h o n i i n e m , c u i n o n e s l i i i t e l l e c t u s v a l i d u s , ut queat discernere i n l e r s p i r i u i a l e m fragrantiam p e c r a t o r u m fetorem. N a m i l l i s q u i fuerint s i i n i , n o n sunt recti o l f a c l u s meatus. O p o r l e t a u l e m nos, instar boni irapeziiae, probare o m n i a , e l tencre q u o d bouuni est. Auris n i / f / a f a , e l c . , [ X X I l , 2 3 . ] H i s v e r b i s f e r i u n t u r i l l i , q u i non per o m n i a asscntiunturcoelesli doctrinae : aul dum q u i n o n n s u r p j i u a u r i b u s perfecte et p u r e d i v i n o s sermones. T a l e s snnt, q u i dcclinantes a veritate, e i s aures p r u r i u n l , adbaerenl s p i r i t i b u s i m p o s t o r i b u s . C o n i r i l i o manus est, d u m nianus c o r r u m propbela

p i t u r ne perfecle pergai a d opera b o n a , s i c u l i et de pede supra d e d i m u s c l a u d t c a n t e N a m justis rationibus s e c i a n l u r , ut s c r i p l u m e s l

K 0

e x c l a m a t : c V x i l l i s , q u i opera D o m i n i e x c r c i t u u m f a c i u n l negligenter, > s i v e : c Q u i i p s u m j u s t u m n o n . G i b b o s u m e u m n o m i n a t , q u i respicit s o l u m m o d o terrena illorum semper ct c a r n a l i a , nec u n q u a m e r i g i l u r ad speculationeni r e r u m coelestium. Ks e l i a m i l l i s c r i m i n i b u s i m p l t * c a l u r , quae l e n i n l u r de Judaeis : O b i e n e b r c n t u r o c u l i e o r u m ne c e i n a n t , e t l e r g u m incurva
a l

. i P u s t u l a s babere d i c h u r i n fronte,

q u i i n f l a m m a i i o n e p u s t u l a r u m respersaro faciera gerit.

P u s i u i e autem ill .H i n l e r m o r b o s c o n n u m e r a n l u r . S o l e n l e n i m fuscarc c u l i s s u p e r f i c i c m . T a l i m o r b o sunt i m p c d i t i , q u i ncqueunt p i i r o v t i l l u i n t u e r i D o m i n u m , n e c possunt etiam sua o c c u l i a r e dedecora. M i n u s auiem p e c c a m h i , q u a i n i l l i , q u i penilus fronte c a r e n t , e l effrenes i n oinne genus sceleris ruunt. L i p p u s est i s , q u i 368 qui prudentia q u i d c m valet, ab affectibus vero v i n c i l u r , q u i ipsius a n i m u m saepins adjuior baerelicis d o g m a i i s , q u e m a d m o d u m Judaei et haeretici, r e j i c i u n t . P r o i n d e , ut

a veritaie a v o c a n l , c i accedit deinde

quidem c r e d u n t Deum esse P a l r e m , i n l e r i m F i l i u m ejus Jesum C b r i s l u m

testatur P r o p b e t a **, c Oculos babent et n o n v i d e n t . > P r u r i g i n e m v o c a i c o r p o r i s voluplates et v i t a m penitus affeciibus d i c a i a m , cujus c x i t u s e s l d o l o r ct lacrymse. Hsec eadem imindaliouis inveliil suis c u l l o r i b u s . Quidam enim solummodo supcranlur adversantur cupit, v i l a p l u r i m a niala instar ab atfeclibus et g r a v i l e r

segrolant. A U i vero ad s u m m u m v i t i u r u m fasiigimn p r o v c c l i , n o n sibi l e m p c r a n l a sceleribus, q u s ipsi n a t u r x . Ca3lcrum i l l a v i i i a c o m p a r a n l u r baud a b s u r d e c u t i s a s p e r i t a l i , qua3 s u b i n d e l a t i u s i l l o r u m progrcssus e r a l i n b i b e n d u s j u x l a i i l u d : c S i s p i r i l u s ejus q u i t i b i irap r i t a r c ad te, cave locum l u u m deseras. Q u i a m e d i c i n a consopiet peccata
8V

serpil. Vitiorum ascenderit

magna

djcitur v i r eflVminaliis c l audrngynus, q u i p a r l i m v i r , p a r l i m m u l i e r c c n s e t u r . A t de b i s i l i l o q u i l u r S c r i p t u r a : Neque scoriatores neque m o l l c s regnum Dei h a B r e d i l a b u n t . V e l sub i l l a di,c i i o n e capiendus e s l i s , q u i n o n l i r n i o pede accedit ad v i r t u t e m . Oportet e u i m , n t m o n e i S c r i p l u r a
x

v i r i l i t e r agere e i fortem esse e u m , q u i a c c e d i l a d D c u m . l l l i . i g i t u r i n l e r d i c i l u r s a c e r d o l i o , qui v i t i o e i reprebcnsione n o n v a c a l . N c c l a n i e n p r o b i b e b a n l u r sacris dapibus, q u a r u m e s u i n f i r m i n o n n i h i l p u r i f i c a n l u r , diim iiccant c o r p o r i s affeclus pravos. A t sani r e d d u n l u r Oriniores i n bono d u m accedunt ad aras. N a m p e r C b r i s l i c a r n e i n e l sangumem r e n o v a m u r expulso senio. l s est n o v a c r e a t u r a , q u i ad usque cuin i n o d u m e x u l a s e n c c i a j u v e n c s c i t . immundilia ejus super ipso e l c . Ila3C s c r i b i t de i l l i s , q u o r u m i n g e n i u m i n s a n a b i l e est, et
t

iabsereni v i t i i s . Q u a p i o p i e r rectc eos arcet s a c e r d o i i o . N u u c vero p u r g a l s a c r o s

m i n i s t r o s , reuiovefts

c o m m u n i a e i n j e d i o c r i a v i t i a , s i forte q u i d a i n b i s fuerint i m p e d i l i : e o s q u e e r i g i l c l c o b o r t a l q r , u l s i n t fmtcs e l pra?<epia D o m i n i serveul. c E g o , i n q u i i , D o n i i m i s Deus vester , i d est, j i o n fals>o n o u i i n a l u s Deus, quem facile sit c o n l e m n e r e . Dcinde subjungit de leproso, sub quo i n t e l b g i l i l i u m , q u i prorsus fluxum, biib q u o a d m o caret v i r l u i e , e i penitus m o r l u u s est, s i v i r t u l i s r e s p e c l u m agas. V e r u m de boc s u p i a i n lepra? r e l a l i u n c verba fecimus. S i m i l i l e r d i s s e r i t de e o , q u i p a l i t u r i m p o r t u n u m f e m i n i s n e m u r ejus, q u i m e n l i s vires p a i i l u r i u u l i l i t e r cffluere, nec i i s u t i l u r a d eas r c s , q i ^ s bojR-sia$ et p i a s l i o v i a i u s . Deinde a d d i i u r : c Q u i a t i i n g i i omne r e p l i l e , c l c . Q u i b u s yerJHS s i g n i f i c a i u r i s , q u i t e u e num
T i

aspidum g e r i i i n labiis s u i s , et s i i n p l i c i o r i b u s fraudulente

7 7

i i n p o n i t . Cadaver pra; se fcrl c u m q t i i

, a

I s a . , 1 8 ; H u b r . u , 13. ' P r o v . i v , 2 5 . Isa. x u v , 1 8 . H e b r . x n , 42 " PsaJ. XVFI, 40. Jemn. , 10. P s a l . LXVIII, U. P a l . c x i u , 5. E c c l o . x , 4 . " I Cor. f i , 40. I C o r . w . , 43 c i a l i b i .
9 9 8 1 6 9 ?

77S

COMMENTARII 1N LEVITICUM.

774

p c n i l u r c f r i i l t , nec ferviilus s p i r i t u cogiiosc.iliir. bestia captus i i U e l l i g i i u r i s , qui d i a b o l i factit*eet c i b u s . Iios omnes fwgal lex d i v i n a a s a c r i s . N a m , ut d o c c l Paulus : Quicunque ederit corpus C U r i e l i et biberit poculuua i n d i g n e , sibi ipsi j u d i c i u m e d i t e l b i b i t * ' . 1 Tales b a b e m u r in n u n i e r o i u i i i i n n d o n i r n . P o l l u u n l u r e l b i , q u i bis f a m i i i a r i l c r j m i g u n i u r . N a m per c o n l a c i u m intelligeuda esi fanuliariUH c CorTiimpuiii siquidem mores bonos c o l l o q u i a prava . > E t qna? pars fideli cmn incrcdulo ? C o n l r a a i i l e m , si c u m s a n c l o converseris, tu quoque sanclificabere Qnod v e i o de b u n i i n i b u s s e n u o n e n i babeal abunde i n d i t a t , j u o d d i c i t : c A n i n i a , quae a l t i g e r i l . > C u m lali nc r i b u m quidcin c a p u n d i i m esse monet P a u lus *. A t C b r i s l n s sub vesperam a d v e n i i , ut i l l i u s c e m o d i bomines apeccatis, qtia? inimuuda s u n i , a b s o l vat. P r o i n d e j n b e n l u r Judaei sub veaperam agnuni cavdere pascbalem, u l sub hoc typo praesignificel u r l e m p u s , quo a d v e u t u n i s sit C l i r i s l u s . V e n i t i g i l u r C l i r i s t u s extremis t e m p o r i b u s , sole declinante l e m p o r i s inensuram ad vesperam. E o lempore nobis d i v i n o m u n e r e o b i i g i i sacrosanctus bapiisinus. E o quoque teuipore pasii sumus pane, q u i e coeio d c s c e n d i l , quem o i a t i o D o m i n i c a noniinat supersubsianlialem.
8 T

3690mnts aiiemgenanon vescetur sanctis, q l c . [ X X I I , 10.] Taxat boc loco i m p i u m e l a fide a l i e n u m . q u i sogregaius sit ab E c c l e s i a D e i . N o n e n i i n convenit ut demus quod sanctum cst canibus : nec d r c e t , tii objiciamus p o r c i s margaritas . I l u i c a d n e c t i l u r advena, q u i operibus prae se ferl c i v e m tnundi, q u i m u n d u m suam a r b i t r a l u r p a l r i a m . Y e r u n i vcrbis e l nuda iide e i i a m Ecclcsiae incolam se s i m u l a t . P r terea tnercenarius e x i s l i m a t u r i s , qui religionctn qihvstum a r b i t r a t u r , et c o n a i u r sumina ope placcre fidelibus, qtiorum a u c i o r i l a s et diviiiac p l u r i m i i m p o l l e n t : ut b i n c suum c e m p a r e l comtnodum. Ilos tex n i b i l diflerro ab alienigenis j u d i c a t . A t l i l i n s t a n i i l i a s s a c r i s v e s c i l u r c i b i s . N a m is iilius in fide genuinus et verus e s l , c l propinquus s p i t i t u i . c E l aere emplus, > e l c . Cbrietus e n i m nos redemit ex legis niatediclione dum pro nobis inaledictio facius e s i . Et filia $acerdotis si nnpserit aiienigenm e l c . [12.] Qucroadmodum i s , q u i tangit leprosum e l s p e r m a tis profluvio l a b o r a n l e m , illo a i t a c i u i n c e s l a i u r , i l a , l i c e i q u i s propinquus s i i fldei, q u a m p r i i m i m c o m m e r c i u m h a b u e r i l c u m i n c r e d u l i s , h o r u m v i o l a b i l u r et profanabilur femiliarilaie. F i l i a n i sacerdolis n o m i n a l aniuiam regeneralam ex aqua et s p i r i i u : verum j i i n c l a m i n c r e d u l o propter incredulitatein. !dc i r c o Sapientia praecipit : F i l i , ne le circumveniant v i r i i r o p i i . > N o n eniin o p o r t e l nos altendere spiritibus i m p o s l o r i b u s , ac d o c l r i n i s daewoiiioruin, per s i m u l a l i o n e i n f a l s i l o q u o r u m , cauterio notatam habentium c o n s c i e n i i a m . El filia lacerdoiis si fuerit vidua ejecta, etc. A n i m a m haec verba d e m o n s l r a n l deftcieniem a Deo, delnde per poenilcntiam renovata liberata f u e r i i semine peregrino, cajus impulgu in perfidiae baratbrum a d d u c i a fuerat. A u l et si repudiaia fuerit a Deo carens v i r t u i i s f n u t i i , quam ocissinie r e v e i t a l u r ad Deum e l accepla c r i t . E a d e m verba sub l y p o quodam repraescnlanl Synagogatu Jttrianruni. llaec e n i m per Mosen sacro gencri dcsponsa, cura p l u r i m i s (ut l e s l a t u r Jeremias) pasloribus s c o r l a i a e s l . N o v i s siine autem pra3lulil pr&cepta S c r i b a r u m e l Pbarisaeorum G h r i s l i doctrinae. CaUerum denuo v o c a b i l u r , e i audiet d o c l r i n a m C h r i s t i . N a m , vi babent p r o p b c l i x v e r b a , < Diebus p l u r i m i s sedebunl filii Israel a b s q u e r e g e , s i v c p r i n c i p e , 1 e l c . Deindc s u b n e c i i i C o n v e r l e n i u r , e l e x q u i r e n l Dontinum D c u m auum. 1
> 0 % 8 l 1 1

Qui ederit sancta ignoranter, e l c . [14.] C x s i s v i c l i m i s bat sacerdotibus, utpote caput ct podes. S i quis aulem fecto pORnas incogitaniia? Iticbat. Oportebat eniro, ! fitri a l t a r i s : nec o n m i a , qu?e i m i n o l a b a n l u r , s u i j u r i s Q lapropter mcritas e x p e r l i s u n l p i r n a s .

et o b l a l i s , de m o r e , q u i d q u i d supererat, c c d c igr.orans edissct dc bis, qtiae offcrcbantur, prodocet P a u l u s , edcntes sacrificia participes facere. Idem boc (aciebant Olii H e l i c o n s u l l o .

Qui atlulcrii dona tua, e l c . [48.] M a s c u l u m esse oportet et admodum v i r i l e i d , quod oflerlur Deo. Praeterea neccsse est, u l c a r e a l onini v i t i o . H i s verbis s i g n i l l c a l u r C b r i s l u s Dei p o l e n l i a , q u i prorsus a pi ccali nincula et labe f u i l i m m u u i s . Masculus scniper typus est imperatoriae poieulia?. S i c C b r i s i u s , i |iiamvis b u m a n a m naturam a s s u m p s c r i l e l o v i u m nuincro s i l b a b i l u s , altauien i m p c r a i onuiibus. V i c i i m n , qu;e fuerit c x c a , r e p r o b a l u r . Sic quicunque divinae sapienlise fiieriut experles nec r e c e p e r i n l i l l i i m i i i a t i t i n r n i C b r i s i i , quae fidei interventu obvenit, m c r i t o repudiatilur. N a m , u l tesiaiur S c r i p i u r a , S i non c i e d i d e i i i i s , nequaqiiani inlellig* l i s * . > C o n l r i l m n censciur illud ;minial, quod prorsus m o r bosuin f u e r i l . De talibus i n q u i l p r o p l i e i a , de latibus, i n q u a m , qui sub morl>oso aniniali reprabsenlanlur: c E c c e ego induco super populum bunc i n f i r m i t a l e i n , et ea l a b o r a b q n i patres et i i l i i : v i c i n u s p a r i i c r tt p r o x u n u s ejus pcribtint . 1 Q u i vero j u s l i f i c a l i fuerint i n l e r v e n l u fidei c a n u n l : c B c n e d i c i l a n i i n a m c a D o m i n u m , q u i sanat omnes niorbos l u o s ; q u i redimit ex corruplione v i i a m i u a m . > B a l b u t k n s intebigitur, q u i nequit proloqui verbum lldei quod a n m i n l i a m u s . Caelerum 370 C b r i s t u s e i boc v i t i m n eniendavit u l teslatur p r o p b c l a : c E l liiigua.' b a l L u l i t n t e s I revi d i s c e n l loqui pacem > i d est C h r i s l u m . Fornii <alio, i n . p c l i g o , et asperilas cutis signiOcant a n i m i v i l i a , quab quolidie augescunt n?c iiiinuuDiur. Aniuial m u i i l u m si v c l caudatu v c l ouriculas respicias, pra? se ferl i n o b e d i c n l c m , nec l a v , e > T t

1 Cor. xi, 27/ * I Cor. , 5 . P s a l . , 2,. I C o r . v , H . " M a t l h . , 6. E c c H . , . O i c e 111 , 4 . * l t o r . i x , 13. Isa. M I , 9. J c r c n u v i , 2 1 . * P s o l . c u , 47 Isa. x x x n 4.
8 n 8 5 8 1

8 8

8 9

? mea pcr omnia thniurn

PROCOPII GAZiEI roodo

7J6 c a s t r a t u m . IIoc eniro s i g n i t t c a l CIIIJIIimpellunt.

p u l c h r u m et b o n e a l u m . R e j i c i t u r a n i m a l n a l u r a m a s c u l o m , si ofllcto m a r i s fungi

q n i l , uipote si fuei i l sterile v e l a r i d u m aut a l i o q u o d a m

specics. V a r i i e n i i n nobis inbaerent affcctus, q u i roullis niodis nos ad ii.fn m i l a t e m

y u o d a i t : P e r m a n u i n alienigenae uon offeretis dona , e l c , s i g n i G c a i i o n e m l i a b c t , q u o d per s o l u m C h n . s l u m adeundus s i i P a l e r , a quo a d d u c i i s u m u s ad P a t r e m i n S p i r i i u . erit teptem d t e f r 8 * u f t m a l r e e i m , e l c . [ X X I I , 2 7 . l Q u a i s p e c t a n t ad inlerpretationera bujus versus, p m s t r a d i d i m u s i n l o c i s , quae n o n d i s c r e p a b a n l oum, q u i a d b u c e s l infans e i i n i i r m u s e l lactis suani b u n c perfectuiu reddidit C b r i s t u s per c o i i i i n c l tempus iegis et Et quemadmodura i r a b a m ad me **. > E l : t N i s i g r a n u m sus lsrael salutein tioncs salulares rupta radix consfcquetur sunt. ab b o c . N a m sub boc i n v o l u c i o nobis ut u t a r v e r b i s fuero aperit Pauli p o l u a d h u c opus babet,
9 8

sae-

Moses . Al

resurreclionem. in lerra

N a m octavus dies s u c c e d i l s e p l i m o , q u i e t e r r a , omnes

l

carnalem c u l l u m . Quapropler d i c i t : c Cuin exaliatus frumenti

m u r t u u n i f u c r i t , i p s u m m a n c b i l solum

. >

e i i a m J u d a O r u i r i Synngoga n o l u i l i n t e r i r e u n a c u i n suis s e c t a l o r i b u s . N a m u n i v e r post i i n p l e i i o n e m g e n l i u m . Denionslrat quoque m u t u a m i l l o r u m , qui g c n e r i s , ne orones u n a p a r i t e r i n l e r e a n l . N a m i n u n d i omnia congruunl Cbrislo, per *gen * corera

adbuc superstiles s u u l , s u c c e s s i o n e m CaHeruni ista i i e r u m refloruit ad

quem b u n i a n i generis

salutem.

Non rtliuquetis de caniibus usqve in cra$tinum,eic. [ X X I I , 30.] S c r i p l u r a m sacram haud f u g i l duplex vel t r i p l e x esse in medio tempus, sicmi pnedictum est, videlicet legis et G h r i s t i , e l prophetarura lempus, quod legis e l C b r i s l i d e c u r r i t . Y e r u n i uuus fuit c u l l u s t a m legis q u a m p r o p h e i a r u m , q u i r e p r o b a b a l u r exoriente C b r i s i o , q u i i n l e l l e c t u s l u x est. Praecepit, u l , s i c u l i carnes agni d i e , s i c etiaoa victiinai latidis uno e d a a l u r d i e , neque quidquauv reservetur i n futuro saeculo, i n q u a n u l l u n i m o r l a l i l a i i s

quidein cultus

pascbalis uno a b s u i n u n t u r c x s t a b i l auiplius v e s t i g i u m .

in c r a s i i n u m . L a u s siquidem Dei est v i l a , quae obveniet

In primo meme et decinio quarto die, e l c . [ X X I I I , 5.] De Pascbatis festo nec n o n r e l i q u i s c e l e b r i t a n bus d i e p u l a v i m u s m u l l i s in E x o d o . Sed q u i a b i c qnaedam o c c u r r u n t , quae p e r t i n e n l ad s e c u n d u m t c m pus, ea o b i i e r exponcnda e r u n t , antecedenlia breviter p e r s l r i n g e m u s . N a m rcuovalae b u m a n i t a l i s , q u i a r i s l a r u m , de quibus instar m a u i p u l i oblatus est. In i l a l o q u i i u r : A s p i c i l e regioncs, q u i a alba* s i m l C h r i s l u s primitiae censeiur iustar ad njesseiu
8

ipso e n i m refloruimus et r e v i x i t n u s

. > Ipse quoque

C l i r i s l u s est p r i m o g e n i l u s c x n i o r i u i s , q u i asceudit i n coeluro, u l precetur p r o nobis P a t r e n i , p r o n o b i s , i n q u a m , quos dignos P a l e r j u d i c a v i t , ut p r o nobis intercederel G h r i s i u s . Caelerum lex etiam r e s u r r e c i i o n i s tempus nobis d e l i n e a v i t . G r a s l i n o e n i m die diei p r i i n i , att. A l t e r l i u s dies, i u queui r e s u r r e c l i o i n c u r r i t , l e r l i u s dies, nec c r a s l i n u s a p r i m o est. S i i n i l i r a i i o n e is dies a d u m b r a i u r rum iructuum lempus, quara quo priimun peccali beneiicio ut ovis seneciaui exuit bomo. Iterum Proinde a n i i a a mea i u DeOr I u d u i l e n i m immorialitas , primilias. autcm Hapitur enim ex me vesie s a l u l i s , et vilio tunica careus laelilix sive per p r x d i c t u m novoiuquit : Exsullet verbis licet ostenditur Cbrisium 371

; quibus appellare

resurrectionis grege

cunsequimur.

irreprehensibilis.

Rapilur

ex grege v i v o i n pinguedine gratiae e i laetitia s p i r i l u s . Q u a p r o p l e r b i m i l a , oleum v i u u i o q u e una

K

cutn ovc ufferuntur. Offertur a u l e m quasi i n pane et s p i c i s f r i x i s . N o v a s i q u i d e m est c o n s p e i s o , ad quam nos r e f o r m a m u r , vetus f e r m c n l u m dcponentes, u l sitmis nova e o n s p c r s i o e x s p c c l a i b u s non licet n o v i s vesci f r u c t i b u s , donec m a n i p u l u s offeratur. . Idem demonstrat panis, qui oiTcrlur ex novis f r u c l i b u s c o m p o s i l u s . (^bristus e l e n i m paravit nobis v i a m recentem, cnjus teiupus dum T u m d e m u m p o l e r i m u s nuva? participes Ucri \ita>. D i n u m e r a t quoque Moses sanctum Pentecostes feslum a resurrectione sumpto i n i tio. N a m r e s u r r c c i i o n i s tempus transfert sanctilicatos i n s p i r i l u eo, ut p o s s i n l fructus ferre Deo i n nova v i l a . P a n c s duo erant, q u i conflabanlur ex novis f r u c l i b u s . S i c duo sunt p o p u l i , q u i saluiem suul a d o p t i , c l ad lidei unitatero a d d u c l i stmt per C b r i s t u n i , sed q u o d a m m o d o sunt fermeniati c i s s a n l e feri n c n l o v e l e r i . N a m S c r i p l u r a sacra novit e l i a i n b o n u m f e r m e n t u n i , s i c appelliians d o c l r i n a m evangelic a m : t S i m i l e enini e s l regnum coelorum f c r m e n l o , quod abscondit m u l i e r i n f a r i n x s a l a i r i a , donec l o l u i u f e r m c n l e i u r . > N a m I r a n s f o r m a l ad suam p r o p r i e i a l e m ipsam a n i i n a m , quatenus decet ferment a r i duCs populos. E x duabus autem s u m i t u r d e c i m i s , e i c . S i q u i d e m b i n a r i u s indicat n o s l r a m i n s t i i u v i l a i novilatera I r a n s c u n i e s . E t h o c est
8 8

tionein. N a u i c r u d i m u r lege e l E v a n g e l i o tanquam sacerdoles i n

qUod d i c i t u r c S c r i b a q u i depromit ex tbesauro suo vetera ct n o v a . > S c p t e m agui repraeseniant fidel i u m gregeni q u a s i a d b u c i n l a u i e m i n G b r i b l o . A l is grex i n fortitudine s p i r i l u a l i p r o c e d i l ad ein et ad
f

perfectio-

n i e n s u r a n i aetatis p l e i i i t u d i n i s C h r i s i i . Caelerum s y m b o l u m perfeclionis e l f o r t i t u d i n i s est vero aclatis s y i u b o l u m putato a r i e i e s . N a m fidcles f o r l i t e r terreiia superanles ad perd o c u e n t , i l l e magnus vocabitur i n regno

vitulus; siib

peffecUE

f e d i o n c m Gbristianairi l e n d u n t . I I x c autein p c r f e c l i o c o n s i s l i t i n opere et n o l l t i a , s i c u l i demonstratur syinbolo d u o r u m b i r c o r u m . N a i n a i l : Q u i f e c c r i l et c a i l o r u r a . > T a l e s c o m i t a t u r I x i i l i a , qnain uobis tn nientcm v o c a n l l i b a n i i n a v i n i . D i c i l e n i m D a v i d : Yinuin lacliflcat c o r b o m i n i s *. P c r b i r c u i i i nobls p r o p o n i l u r C l i r i s l u s CJCSUS . P r o peccatis n o s l r i s

l l e b r . v , \1. * M a . i b . x i u , 33.

Jnan. x u - 32. ibid. 24. Joan. iv, 55. Isa. L X I , 10. ibid. 5 i . E p h c ^ . i v , 13. M a l l b . v, 19. P ^ a l . c w , \.
1 1 $ T 8 8

I Cor. v, 7.

?77

C O M M E N T A R U LEVITICUM. depulso veteri

778 ferroemo.

ut nobis fuudamenta novac jaoeret viiae et novam nos facerct conspersionem quemadmodum c x c i t a t u s est

N a m ouni d u o b u s panibus o f l e r l u r . S i q n i d e m C o n s c p u l t i s u m u s c u m eo per baptismum i n m o r t e m , u l , C b r i s l u s per g l o r i a m P a l r i s , s i c e t nos i n novitate vila? a m b u l e m u s * .

r

N o n l a i n e n c s l ut i n l e l l i g a s e x i c rnain s e p n l i u r a m . N e c a n d a sunt m e m b r a quae s u n l super l e r r a . V i d e igitur, occiso birco i u t e r f i c i u n l u r c l a g n i , unaque oiferiintur panes i n odorem bonae fragnantia. Nam consecratio C h r i s t i quodaiumodo g r a i a ct accepta c s t , d u m respondet passioni ejus. S i u n a r u m i l l o p a t i m u r , una c u m i l l o regnabimus. S i una c u m illo n i o r i m u r , una c u m i l l o v i v e m u s . Q u a p r o p i e r s o c r i l k i u n i boc vocalur s a l u t i s . P o r r o l i i n est m e i i s u r a sex c y a t h o r u m . quilibel rtwuneralioiieiii accipiet eorum quae bic o p i r a l u s est. T UIIC recedit operandi In meme septimo in uno mensis, erit vobis requies, e i c . [24] V i d e l u r boc l o c o prsediccre c o n s u m m a l i o n i s t e m p u s , quo teinpus, et j u d i c i i l e m p *stas a c c e d i t , i n qua n i b i l a i n p l i u s o p e r a r i l i c e b i t , i l l o tcmpore n b i s i n m e i t t c m v e n i e l i l l u d G h r i s t i :c N o l i l e vobis c o l l i g e r e Ikesauros i n t e r r a , u b i tinea et aerugo furesquc c o r r u m p u n t , sed i n c o d i s et m o r l u i R e c o r d a b i i n u r etiam d i s c i p u l i , q u i c l a m a v i t : N o v i s s i m u m (empus est
i f u

. Rrquies

ilaque obtingel his, qui illa omnia arbitrantur suscitabuniur . Uxc

m o n u m e n t a exiremae lubae. T u b a e n i m , i n q u h , c a n e i , c l a r i s s i m a b a b e l u r : ad q u a m q u i feslinanl ila

celebriias omnium

i n s i r u c l o s esse c o n v e n i t , ut babenles uxores sie s i n l a n i m a t i , q u a s i non b a b e a n l : e l q u i u l u n l u r m u n d o boc, quasi non u l a n l u r . Decimus mensis septimi hujusdies, e$t expialionis vel reconcilialionis, e l c . [27.] P a r a t n o s a d e x l r e i m i m Ut ab ab&urdis j t i d i c i u m , qtiasi i n eo die id a c e i p i e n d u m e l i n a l i s o p e r i b u s 372 per s i l . P r o i n d e affecluum t r u c i d a i i o n e i n per j e j u n i u m suggerit.

U l vero p r o r s u s s i i n u s c o q s e c r a i i Deo i n o d o r e i n bonse fragantiaB docet per b o l o c a u s i a . c x e r c e r e oporiet e u m q u i nieraor est e x l r e i u a : i l l i i i s lubae.

cessemus et d e s i s l a m u s signiftcat per q u i e l e m s i v e o t i u m . Haec s i q u i d e i n s e i n Qtiapropter b a u d i m m e r i t o r e c o n c i l i a supplisequunlur sludia, illis comminatus eslseiernum

l i o n i a l l r i b t i i t j e j u n i i d i e m . Q u i vero d i v e r s a ciuii. Q u o J v e r o i l l o tempore Et

ptrfectam c l a b s u l u l a m q u i e t c m , i n qua desistemus a b o m n i b u s o p e r i b u s , ligni magnifici, frondes palmarum, e l c . [40] U b i c o m p o r t a v e r i m u s nostro-

s i i n u s c o n s e c u l u r i , satis d o c u i t , d u i n i l l u d tempus n o i n i n a v i l S a b b a l a S a b b a l o r u m . accipieiis vobU in die primo fruclum ihesauros s i n g u l i i n suos opera nostra s u b s e q u i i u r Scenopegiae c e l e b r i l a s i n m e n i e m revocans v i t a m ,

quam i n paradiso egenini p r o i o p l a s l i . Scenopegia e n i m e s i a s s u m p t i o sive i n cuelum trauslatio demonsirat i n s i n u a t , in lempus

r i i m e o r p o r u m , si f u e r i m u s aequilatiset pietatig s t u d i o s i , e t i m m o r t a l i i a t e m i n d u e r i i n u s . Haec vero quies q u o d praecessit transgreesionem et p e c c a l i onus. S i m i l i l e r et dies s ^ptimus ideni q u e m e x c u r r i i fiuis legis. l l u i e s u c c e d i l dies r e s u r r e c l i o n i s , i n quo i l e r i i m l i b e r a b i n i i i r et

absolvemur ab o n i i i i peccalo i n i n t c g r u m r e s l i t u l i . Q i i a p r o p t e r ait C h r i s l u s : V e n i t e ad nie onines, q u i l a b o r a i i s et o n e r a i i e s l i s , et ego refocillabo vos " > I lein i n h u n c n i o d u m compellat latronem : t A i u e n , anien d i c o l i b i , bodic eris m e c u m i n paradiso per v i r e n l i b u s . G r a l i a Simililer s i q u i d e m perennis
u

> SeenopegiaB auteni festum a d o r n a l u r ex p l a n i i s s e m -

e s l . N a m s u o r u m n m n e r u m c i d o n o r u m baud poenitet D e u m .

nec v o c a l i o n i s p i g e l D o n n n u r n , quemadipodum docct evideuler S c r i p t u r a . Isaias quoque v a l i c i I B

iiacur : Lseiiiia pcre.nnis c i i t super c a p u i eoruin ; laus e l laetiiia perpuiua apprebendet c o s ; fugienl d o l o r t r i s i i l i a et geiuiius . > l)e l o r r e n i e petuntur r a i n i . N a m C b r i s l u s aquis sive
1

fluiiiinibus

coelims demissis fluvium pacem,

i r r i g a l p i o r u m animas. Q u a p r o p l c r i u q t i i l per prophctas : E c c e e g o i n c l i n o i n eos, quasi ct quasi l o r r e n t e m i n u i i d a n l c m , g l o r i a m gentiura tatis t u poiabis eos Contrarium
t 7

. Praeterea e l i n P s a l m i s c a n i i : c T o r r e i d e v o l u p celebrilatem cuni Cbristo. abanno

. > U n i v e t s a gens coiivcniens J e r u s a l e m a g i l festum d i e m l i i i u c , sic o n i n e s , q u i ntansionibus c o n c e l e b r a b t i n l p e r p e l u a m apparueriut i n co fesio, s i c u l i illis, qui non vaticinatur Zacharias dicens : c E i

bonesle e i pie v i x e r i n t i n s u p e r n i s continget

e r i i , ut o m n i s q u i r e l i c i u s fuerit ex o u i n i b n s genlibus venientibus c o n l r a J e r u s a l e m , a s c e n d e n l i n a n n u m ad a d o r a n d u m exercituum, branduin

regem D o m i n u m e x e r c i l u u m , e l ad c e l e b r a u d u m s o l e m n i t a t e n i T a b e r n a c n l o -

r u m . E t e r i t , ut q u i non a s c e n d e r i l d e c o g n a t i o n i b u s t e m e i n J e r u s a l e m ad a d o r a n d u i n regeni D o i u i u u n i non f u l u r a sit s u p c r eoe p l u v i a . E t si familia i E g y p l i o r u m non asccnderit neque v c n e r i t , qua3 non a s c e n d e i u n l ad c e l e -
l a

non e r i l pluvia super eos, sed c r i t p l a g a , q u a percutict D o m i n u s genles fesiivitatem T a b e r u a c u l o r u m . lloc loco s i l e u l i o

piaeterit m o d u m v i c t i m a r u i n , q u i b u s

H l a n d u m cst i n h i s c e l c b r i t a i i b u s : nam i n l i b r o N u m e r o r u m i u s i u s h a c o m n i a c n a r r a v i t . (25) - . \ ; . \ , , \ . \ , e 1 1

Q u i d a m a s s e r u n l festum l u b a r n m sigiiificalionein babere f u t u r i . In eo e n i m meuse vox c l a m a n i i s i n deserto c o n c i p i e n d a erat. QuaprOpler desiderat, u l Israel seplen. diebus i n l a b e r n a a i l i s agal : q i i a r o r c p r a s e n l a i u r vita s o l i l a r i a , cujus sectater p r i m u s e x s l i t i l Joannes. Celcbritas illa vocatur exilus, " Luc xxm " w

R o m . v i , 4 . * M a t i h . v i . 19. I J o a n . n , 18. 1 C o r . x v , 5 2 . * M a t l b . 28 45. Isa. x x x v , 10. " Isa. LXVI , 12. " P s a l . x x x v , 9. Z a c b a r . , , 16-19

NOTiC.
(23) , . PATROL. GR. LXXXViK 2S

119
quta ab hac pgredientcs

PROCOPII GAZiEI

780

TCiiiunt ad gratiain. Sab- \ x a \ , * . * , \, . " . > \ . , \ , . , , \ , , . e g i l quasi in entoriif, aniinas veslras,

bata Sabbatorum noiuinantur propter Sabbatorum quielem.c H u m i l i a b i l i s , i n q u i t , bis, tiam quai quiilem Mosis verba aifinilatcm babcnt c u m qn;e Joannes proloquitur c l a m a n s : Poenilcnagiie. A p p r o p i n q u a v i l enim regnum cado-

r u m * . Idcirco expialionis nomen i l l i celebritali est i n d i l u m . Siquidera Joannes fmis est Yeteris et i n i l i u m Novi T e s l a m e n t i . Caitenin) frondes p a l n i a rum donec ct reliquas arboroe producit s o l i l u d o q u a quo erat demonslrandus. adjacet J o r d a n i , in qua v e n i r c i lempus

soliludine concionalus e s l Joannes ibidemque v i l a m

[373 & accipianl oleum olivnrHm.eic.] S i n c e r u m siqnidem l u m e n et genuinum in E c c l e s i a flagret n c cessum e s l . V o s e n i m , i n q u i t , e s l i s l u x n i u m l i * . > E t i t c r u m : t S i n l vestrse lucernae accensse, et vos similes b o m i n i b u s e x s p e c l a n t i b u s D o i i i h i u m suum . O s t e n d i l u r sub boc l y p o , ut c o m s c e m u s in inundi tcnebris scientia et vilsu boneslatc, u l i n l r c p i d i apparere possimus i n e x i r e m o die c u m adven e r i l D o m i n u s j u d i c a l u m v i v o s e l rnortuos. M o n e n i u r qnoque, u l eaule a i i i b u l e m n e , ne ceu fur dies i l l e i n n o c l u r n i s ienel>ris nos o p p r i m a l " . Quapropter a d d i l : E t componet sive o r d i n a b i l Iucernas corara Domino usqiie mane, id e s l , usque ad futtirum diem j u d i e i i . quod a i t : C o r a m D o m i n o , e t c , iivdiciuin facil divinae vita?, qiiam i u coeleste regnum iranslali vivemus. N a m o c u l i D o m i n i super justos. Ciiim vero nos fralres appellaverit e t i n suacn societalem a d m i s e r i t , nequaquain m i r a n d u m s i , eum s i l l u x , e i i a m nobis lucis d i ^ n i l a l e m c o m m o d a v e r i i , suis nos e x l o l l e n s b o n o r i b u s . l i i l r a e n i m v e lum est pura l u c e r n a , i d e s l , C b r U t u s , babcns seplem lucernas, q u i b u s ad sc venienlibus copiosam i n f u n d i l lucem N a m a i t : < A e c e d i l e , e l i l l u n i i u e t m n i . > Q u o d vero apud ipsum a c c e n d u n l u r l u c e r n a d o e t i o c a r n a l i o n i s tcmpus, qua t o l u s i l U i s l r a l n s est fugalis l c n e b r i s m u n d u s . l d c i r c o inquit David : c Mano vocem meani cxaudies . V e l sub p u r i t a l e lueernae Gommonstrat E c c l e s i a m , i n qua c o r u g cat l u x ftpiritus, quae cornscat e l vires suas e x e r i l i n septem donis S p i r i t u s s a n c l i .
f l u e v

Sincerum et purum oleum etc. [ X X I V , 2.] P u r a s i q u i d c m opera convcnitint divinae l u c i . E x olhris i d c o l l i g i j u b e t , u l demoustiet c o s , q u i i i t i s e r i c o r d i a m s i n l c o n s e c u l i . < E x t r a tabei n a e u l u m , e l c . N a m i n l e r n a splendent et i i l u s i r a n l t i r ccvlesti l u c e , quse supra a i c a m c o n s p i d l u r u l coeleslis lucis sit iraago, al coeleslis lux C b r i s t u s e s l . Ha;c vero lux a p p a r u i l non b o m i n u m laborc p r a p a r a l a , sed d i v i n i t u s e l c a . l i l u s a l i a l a cst. In p r i o r e l a b e r n a c i i l o e r a l l u c e r n a ardens. N a m nec c i l r a d i v i n a m lucem degebant i l l i , quos lex e r u d i e b a i , ct ab s u p e r s l i l i o n i b u s i n u n i u s D c i cultuni r a p i e b a u l u r . Caclerum a d m o d u i a parum adcrat ejus lucis quaa i n C b m l o e i m c u i l . M o s i s siquidem l u \ t a n l u i n diflert a vera l u c e , q u a n lum distat umbra a splendore. queniadmodum d i s c r e p a l una gens ab omnibus l o i i u s orbis genlibus : ita l u c e r n a humanis manibus apparaia differt a vera c l d i v i n a luee. Y c l forlassis i l l a lucerna pra^nunliabal Joannem B a p t i s l a m . Duodecitn panes significant sacrutn d u o d c c i m a p o s i o l o r u m c b o r u m . N a m l u cerna praeveniebni solis e x o r i u m . De hoc i l a l o q u i l u r P a i e r : t P a r a v i l u c c r n a m C h r i s t o meo . S i iuiliter e l C b r i s t u s i n q u i l : Vos v o l u i s l i s ad tempus e x s u l l a r e i n luce ejus , -Nam i n m e m o r i a m redigU i l l i s , qui legis s l u d i o d c d i l i erant, l u c e r n a m , quai fueral i n p r i i n o l a b e r n a c u l o . C a i i e r u m l e g i l a l o r t o l u i l i l l a i n l u c e r n a m esse p e r e i m c m . A l i l l i b r e v i s a t i c m lempore gravisi i l i a lucerna accedentes ad ejits b a p t i s m n m . Y e r u m dcincops non exoeperunl e u m , q u i ab i l l o p r x d i c a b a l u r . E l boc e r a i i l l u d , quod d i c i l s c i l i c e l repudiare l u c e m . A p o s t o l i aulem sunt p a n c s , qunlenus siiniles sunt uni p:>ni nenipe C h r i s l o , alentes nos i n pielale, et i g n o r a n i i propulsanles famem. V c r u m i i a c o l l o c a n t n r , u l duo sint illorii ordincs i n qtiorum medio poncndus sit p a n i s , qui e coclo d e s c c n d i l . E x duabus decimis singuti c o m p o n u n l u r quasi p o s l u l e l u r , ut s i m u s dicto et faclo p c r f u c l i . Q u i d a m [atitumant duos ordines et duas decimas signiAcare duos p o p u l o s s u b C b r i s t o i n c o n c o r d i a m r e c o n c i l i a t o s . T b u s aulem e i sal s y m bola sunt fragranlise, qua? quam longissime s p a r g i l u r : et s a l u t i s , quae nos e c o r r u p i i o n i s pericuto e r i pti. N a m fragraniia Ihuris quain l a l i s s i m e diffundilur. P r x l c r c a corpora d i u couservauiur integra s i c o n s p e r g a n l u r eale. P r c l c r c a sal optimuin c i b o r u m est c o n d i m e u t u u i . N a m s a n c l o r u i n sermo g r a l i a e l s a l e c o n d i t u s est, quemadmodum monet S c r i p t u r a . De bis Ua d i e i l u r : c Y o s estis s*l lcrrae . > Y e r u m i n Sabbato p r o p o n u n l u r , ut aperiatur l u m demmn C b r i s t u m i n c a r n a l u m i r i , c u m m o r l a l e genus m a x i m i s 374 pltirinus a u c l u m fuertl i n c r e m e n t i s . Y e l s i b i c magis a r r i s r i t sensus, m e u i i n c r i s S a b b a l i lempus boc CSSP , quo demaiidala e s l aposiolus praadicandi verbi d i v i n i p r o v i n c i a , u l a n n u n l i e n t C b r i g l i advt n l u m , quem c u m non a d m i l l e r e n t Israclita?, i n q u i t P a u l n s : c I g i i u r r e l m q u i l u r s a b b a l i s iiiiHpopnlo D e i ^ . l u conspeclu D o m i n i p r o p o n u n l i i r pancs. Quta bi libenter cernit sancloa, q u i c c u cxiMDplum p r o p o s i l i s n n l caeteris, u l e o r u m facia i m i l t n t u r .
% e B e 6 1 7 e l

M a t l l i . , 2 . M a i l h . v , i i . L M C . x n , 3S. x x x i - i , G P$al. v, 4. " P s a l . c x x x i , 17. "

11

" 1 Tbcss. v, Joan. v , 35.

1 ?

2 , 4 ; H P e i r . m , 10. " Psal. M a l i h . v, 13. Hebr. , 9.

9 9

781

COMMENTARIIIN LEVITICUM.

78S

Et erunt Aaronisel filiorum e/tis, et edeni eos, e t c . [9.] O m n i b u s e n i m instar s p i r i t u a l i s c o n v i v i i , appositae s u n t aposiolicse S c r i p t u r s e . Praeterea loco D e i u i i m u r d o c t o r i b u s sacerdolibus. C x t c r u m C b r i s l u s s u u m cibura vocat lidera i l l o r u m , q u i s e r v a n t u r . D i c U e n i m : c E g o c i b u m babeo comedendum, quem vos n e s c i i i s . In differcntibus autem l a b e r t i a c u l i s exstant C b r i s t i e l s a n c t o r u m l y p i . N a m Dee se p l u r i m u n i b o m o i n s i n u a v i l . S i v e Joannes, q u i p r o c e s s i l ex Judapis, et a p o s t o l i per legis c u l l u m s i g n i f i c a n u i r . Cauerum duorura t a b e r n a c u l o r u m diffcrenliam edocuit P a u l u s dicens : < In p r i m u m q u i d e m l a b e r n a c u l u m semper ingrediuntur eacerdotes etc. Praclerea quod l y p i i r a n s i e r i n l ad v e r i i a i c i n
, f

s i i p r a edisseruit, dicens : c S a c r i l i c i a e l oblaiiones et b o l o c a u s l a p r o peccato n o l u i s l i Et exiit filius mulieris Israelilidis, In i E g y p l o inore g e n t i l i u m v i x e r u n l . , . ; " ' . . , , tva , , . Q u i vero exsccralur Deum
f

, cic.

e t c . [!0.] E x j E g y p t i o P a l r e creatus est blaspbemus i l l e . Q u a -

p r o p l c r s c g r e g a v i l ab a l i e n i g e n i s Israelilas Deus iuducens cos ad p i c t a l c m statiin ab i p s i s i n c u n a b u l i s . quein invocabil fueral

Deum ad confii m a n d a m

exsecrationem ? I m o ee-

m e t i p s u m e x s e c r a l u r i l l e . Veruro necesse

u l ille bonio e l i n g u i s nalus essct, ne i n boc p r o l a bereUir scelus. A l p r o v i d e n l i a pcenae neque bonum excellens nec e l i a m m a l u m o b s c u r a i u r , q u o m i n u s d e c l a r e l u r v e l v i r l u s vel v i t i u m ; v i r l u s i n boc comp a r a l a e s l , u l r e c i p i a l u r : at v i l i u m poenis feritur.

L P X n u l l a posita f u e r a l , q u a p l e c l e r e n l u r blaspherai, Deo i p s o n o n c i l r a suaiu p r o v i d e n i i a m diflWentc i l l a m poenam, u l exemplo h o r r e n d o , q u i r e l i q u i m e l u p e r c e l l e r e n l u r , eam legem e a n c i r e l . S e c u n d u m s e n l e u t i a m Dei s c e l e r a l u s i l i e e j i c i l u r c a s t r i * , q u i b u s q n a s i o n e r i fuerit. U i p o p u l u m consuefacerei ad p i c l a t e m , ei i m p e r a t , u l suis m a n i b u s i l l u i n p e r i m a i . t . Quia v c i o is e r a l q u a s i lapis e i lapideus, roor i l o l a p i d i b u s o b r u i t u r . Praeterea lex e d i c i l o m n i b u s , ne q u i s b l a s p b e m e l Deuiu q u e m r o l i t , eliamst e falso n o m i n a i o r u u i Deus i l l e s i l m i m e r o . Nara mens d e l i n q u i t , etiaui d u m Dei n o n i e n i l l i s d i i s , q i i i n o n s u n l , i r i b u i t . Deinde pcccat m e n s q u o d c u m nec d c b e a i illos venerari deos et lainen v e n e r a l u r : e i i u l e r i m quoque quod i l l o s blaspbeiuat. V e r u m l a n t e n tales non p u n i l , sed r e l i q u i l i n roala i l l o r u m c o n s c i e n l i a i s t u d d e l i c i u m , nos s o l u m m o d o assuefaciens, ne itnpie loquaiuur de Deo. Q u i vero b l a s p b e m a r i n i v e r u m D c u m , i l l o s b a u d s i v i l banc i m p i e t a l e m au ferre i n u l l a m . \ - Nominare boc loco p o n i t u r p r o essecrari. Y e l poenis s u b j i c i l c l i a i n i l l u m , q u i n o n i u tempore, seil teinere i p s i u s nomen s o n u e r i t . ISec d c s u n l , q u i sub verbo nominare, voluut s i g n i f i c a r i , ne quig iiomen Dei t c aggredialur a p e r i r e e l palefacere tragraminaluro. homo,qui percu$$erit omnem animam hominis, e l c . f 17.] Blasphemia3, q u a tcmeratur Deus, c o n j u n g i l b o m i c i d i u m . N e c blaspbemus p u u i i u r , ut q u i i n s i h u a t blaspbemando n o c e r e Deo, q u a m v i e r e vera nemo luortalis quidquam laedere possit N u i n c n . Ita q u i b o m i e i d i u m c o m m i u i l , d a m n u i u d a l e i queiu interficit. C u m i g i l u r tam blaspbemi quam b o m i c i d x i d c m sit aniiuus ideroque p r o p o s i l u m , m e i i t o i u legislalione conjunguntur. S i m i l i i e r a c o n i r a r i o , c u m ducel d i l i g e n d u m D e u m , c b a r i l a l i Dei c o p u l a v i i cbariiatein p r o x i m i . dr , . , Et quicunque percus$erit jumenlum, lual animatn pro anima jumenti. [18.J A n i m a n i s c i l i c e t , u t c o m penset ja( l u r a m j u m c n l i .

\ . , \ * .

, . (26) " .

qui dederil maculam proximo, e i c . [19.] H a u d i n c o n g r u e n l e r b o m i c i d i i legi s u b n e c l i l legem i n j u r i a r u i u . ldetn j u s c r i l peregrino et indigenae. N a m ego D o m i n u s Deue vesler, q u i v i d e l i c e t aiuo i p s u m j u s t i l i a i n nullo b a b i l o p e r s o n a r u m r e s p c c t u . 375 q v e n d i d e r i l d o m u i n i n urbe moenibus c i n c ta, licet ei v e n d i l a m d o m i i m i n l r a a n n u m r c d i i u e r e . > At praedia r u s i i c a sive domoe r u s l i c a s sempi-r licet redimere v e n d i i o r i . C u i vero n o n lanUe sunt facultaiee, ut p o s s i l r e d i m e r e aediilcinm q u o d v e n d i d i l , anno q u i n q u a g e s i m o c i t r a pretii n u m e r a l i o n e n i r e c u p e r a l veuditam possessionem. N a m d i u t u r n a i l l a posscssio pro prolio r e p u t a l u r . B o n a auleiu L e v i t a r u n i semper a L e v i l i s reditni possuut. Q u i eiiim privilogium aliquod a Deo a c c e p i l , et r e c l e erga illtid aflicitur ut quod a Deo a c c e p e r i l , nullo j u r e e x c l u d i l u r ab ejus redempiioiie proplei* suam c o n s l a n l i a u i . S i c D a v i d , quainvis sua posscssione quasi domo e x c i d e r i l , c o n l i n u o ad Demn reversus est, nec p r i v a i u s est bonore ct d i g n i t a l e , v e l u l i ba?redilatc
1 u i s f t e

Joan. , 32.

a e

H e b r . i x , 6.

9 1

Psal. xxxrx, 7. NOTiE.

(26) . .

783

PROCOPII

GAZJEI

784

j u a m apud Deum b a b u i t . Q u i vero non b a b u c r i l talem p r o p r i e t a t e m , q u a l c m D a v i d , n i s i cito reileal i n v i a m , suam p r o p r i e l a l e m a m i t i i t , q u e i n a d m o d u m S a u l , q u i , r u m postquam non exscculus e r a l mandala non continuo revertcretur ad Deuin D e i , decidit regno. N a c t u s aulem est successores servos, q u i > E l ite> T a l e s erant Gabaonitae. ; ''\

ex alia e r a n l t r i b u o r i u m t i . Uoc idcin s i g n i l i c a t u r , d u m d i c i i u r : c S i i b j i c i u n t u r sanciis geules r u m : Subjecit nobis populos, et gentes sub pedes nostros C:clertim quae r a i i o p e r m i l t i t , ut urbana a d i f i c i a i n l r a a u n q m r e d i i i i a i i t u r , e t villas p c r p c l n o r e d e m ptionis gaudent j u r e ? V c r i i m legislalor parum spi* c u r a l b i s l o r i c u m sensum q u a n d o d i s s e r i l de

, * , ' foOv . \ ' . \ . 01

r i l u a l i b u s . Q u i i n agr:s sive r u r e agnnt facile c a p i u n l u r c u m n u l l i s teneautur u i u n i l i m u r i s . O p p i dani civiliorem seclantur vilae r a l i o n e n i , utpole l c g u m scientia pra?diti. R u s l i c i quidem tant de s a l u l e magisque muniti fonissjme vero

, \

. \

pro se pngnare solent. A l o p p i d a n i melius c o n s u l sunt. C u m munita r u s t i c i ncc c o n s i l i o valeant, nec loca i n commi-

, \

, , .

\ \ , , \

colant, si ab b o s i i b u s del e l l e n l u r , m a g i s Oppidani cum inveniunt in t u l i s

s c r a i i o n e m e l veniam m e r e n t u r , quani o p p i d a n i . m o r e n t i i r l o c i s , et o n m i a a d m i n i s l r e n t bonis c o n s i l r s , si v i n c a n i u r , nullam spem veniac. Judaei i g i t u r , q u i sanctam de qua sic l o q u i l u r S c r i p i u r a : incoluere urbem,

\ , ,

\ *

' . > & ;

i E t e g o ero e i , riicil D o m i n u s , murus ignis in c i r c u i l u , et in gloriam c r o i n medio ejus * ; et l e gilHis e r u d i l i o p l i m i s , non d i c e b a n t : B e a l i s u m u s I s r a e l , q u i a quae p h c e n t D o m i n o , nota n o b i s s u n t ' * . Q u o m o d o i g i l u r i l l i J u d s e i adsemonibus s u n l c a p l i , et tecordiores evascre gentibus, qnae c a r u e r u n t illi Jiida?i, nisi se quo laverint e i c o reillis, q u modo r e c i i a v i m u s , b e n c l i c i i s ? V e r u m t a fermenium a i l u l e r i n t

\, .

' , \ . , * , * -

$ . , \ ,

, \

meu obstinati

gnoscenies sua) malitiae demptionis p r e i i u m quo erunt emptori, Chrisltis adfenil,

, .

opns e s i , eo ipso a n n o ,

\ , ,
Q

semper o b n o x i i et subjecii

i d est, S a l a n a ? : c E c c c e n i m , ai(, venundali e s t i s , et

, ' , jus

p r o p i e r iniquitates vestras CaHerum grex g e n l i l i u m ,

*
mise* sua,

p r o p i e r peccala v e s l r a repudiavi inalrem v e s l r a m . r i c o r d i a et coromiseralione d i v i n a irrittim faciens c b i r o g r a p b u m ,

. r e d e m f l i o n i s habet, et ex libcrlalem s6rviluie in anno Cbrislus cruce remtssio-

qui custodia e l praesidio caret, semper ex

siiuin recipit d o m i n i u m , vocatus ad daenionum eral contra nos.

n i s , cum omncs homines, quos i n l u e l u r s o l , a s s e r u e r i l quod

N u l l o m o d o a u t e m a l i c n a n l u r L e v i t i c a bona. N a m i l l i , q u i penilus d c v o l i sunt Deo, a l i e n a l i o n e m u i p o l e firmam nullam sentiunt DeJ perbabentes s p e m . Q u a -

. \ \

, < , , , \ ( , , '

propter de M a r i a , quue a u d i c n d i v e r b i i m g i i , quae non auferatur ab ea

c u p i d a e r a t , i n q u i t S a l v a l o r : c Bonatn p a r l e m ele Verumiamen quas per Cbrisium tarHebraeis, si oiniiium univcrsalis libertas, o b l i g i l , licet sit

major, atlamen

) , * prunumiala sunl

d i u s reverterentur, incussit n i e t u m . N o n e n i m d i c i fieii e l deboat e l c o n v e n i a t .

\ . magis gratia ejus, q u o d

nnis, quod illis rcditus s i l spes o i n n i s adenipta. V e r u m illa

Intcrim tamen s a n c t o r u m baeredilas e l sortes illibala?. c o n s c r v a n t u r , nec t u r . Quare i g i ; u r i n q u i t E z e c b i e l : c S i dederil princeps doinum nni ex

i l l a r u m d o m i n i a transfertinfiliis suis ' * , > e l f . , quibus filio

verbis e r u d i i n u r s i quis ponlifex, q u i eo d i g n i t a i i s est evcctus, ut p o p u l u m gubernct, dc suis bonis f o r u n t u r ct u s u c a p i u n l u r , sed non c g r c d i u n l u r i l l a t r i b u . S i n vero d o m u m dederit 376 P s a l . XLVI, i.
1 1

d o m u u i assignaverit, cjus d o m i n i u m perpettio apud Olium p e r m a n s u r u m . B o n a q u i d e m pontificia trans* w r v o , anno r e , T

Eiecb. x l v i , G.

Ibid.

1 4

Z a c b a r . n , 5.

" Barucb

i v , 4.

IM. t

f.

Luc. x,

44.

785 raisgionis i!la

COMMENTARII r e c u p e r a b i i u r et i n qui integrum

IN LEVITICUM.

78i

r e s t i t u e l u r . C & t e r t i i n g r a v i s s i m e i n t e r d i c t u m e s l , ne c u i sortcra vel haereditatern. A t C b r i s t u s , unus dux P a l r i s sortem (orania enim mea et captivam d u x i l el et tua

i l l o r u m , quos i m p e r i o r c g i l , v i o l e n t e r rapiat s u a i n princeps illorum Gde j u s t i f i c a n l u r ,

4 0

babens tum s u a i n cum

f u n t , et tua s u n l mea phelas, deinde doclores

% l

ut i n P s a l m o c a n i t u r : A s c e n d i t i n a h u m . c Q u o s d a m eniro i n E c c l e s i a , etc. Praelerea i l l a dona p c r m a n e m quae ad v e r i i a i e i n ipsain ceu eo, firma

caplivitalcm, in Hberlaiem sub-

e l d o n a d e d i l i n l e r boraines

posuit, p r i m o a p o s l o l o s , deindc p r o sacris n i i n i s l r t s

asserlis. A l Judaeig, q u i s e r v i l i a g i l a n t u r s p i r i l u , e l l i d e m , qtiae l i b e r l a t e m donat, r e j i c i u n t , ctiam Irahilur g r a l i a per Mosen d a l a , paedagogus qtiispiam nos habenli d a b i l u r , e l abundabit : ab proprietas solel concilare bella et
%

ducit : < N a m bonorum occursocielaie

q u i non babet, etiam quod p u t a i se babere, aufertur . S a n e n e u t i q u a m honegtum v i d e t u r . S i q u i d e m

q u i s d i c a t : U t quis proprias babeat poseessiones,

s e d h i o n e s , e i est quasi i n i l i u m o m n i s injtiglirise et frandis. Couadominiis o r i u n t u r , e m e n d a l a esse c o m m u n i o n e et quorunidaro cui gubveniebalur virtuiis

m u n i g b o n o r u m u s u s , q u a l i s i n p a r a d i s o e r a t , magis l a u d a n d u s foret. V e r u m et h u i c objeclioni r a t u r . S c i t o i l l a m a l a , quae ex b o n o r u m communio ceusebatur, p r o p t e r inopiam

a p o s t o l i c a , quando C b r i s t i a n i bona o m n i a habebant communia. A t leropore a p o s l o l o r u m i l l a bonorum praeclarum opus. G x t e r u m i n futuro saBOulo itla c o m m u n i o et societas Qorebit c u m o n m i afllucniisu

"
col.

inavtov

Utque ad annum remhuonh, e l c . Septimo aniio

r e m i s s i o n e m fieri i m p e r a t , ut ad eum m o d u m v e nerenlur omnium remigsionis tempus videlicet adventum C b r i s t i , q u i pro nobig Iradilug s u s l u l i t

, , *

, Xpt-

. Nam Scripiura initia

e l r e m i s i l c b i r o g r a p h u m c o n l r a nos s c r i p l u m . sua com-

gacra g i p i e n a r i o c o m p a r a l praeseng gaRculmn, quod co t e m p o r i s g p a l i o gemper ad Nam seplinianae finis est ab o m n i b u a l i b e r a m u r d e b i t i s . H i n c i i t , u l e l i a m erant b o m i n i u n i . > Praoterea i n o r a t i o n e pollicetur

revolvaiitur dies.

S a b b a t u m : et v i c i n u s dies ociavtis a l t e r i u s saecull Dominica

p r i n c i p i u m est, q u o , i m e r v e n l u r e a u r r e c t i o n i s , p a r e m u r aere alieno o p p r e s s i s : c Duo debitores

v

d i c i m u g : c E t r e m i t l e nobis debita noslra * . > P o s i u l a b a l i g i i u r legis necegsitas, u l a n n o ginguli ad a m i s s a s r e d i r e n l opes. O i e r u m fuigtig, v e s l r u m quig v o b i s d a b i l enarraia suui iu Exodo. (27) " - , . , Quidam ait,
M

remissionis his qui p u l -

D o m i n u s in i n l e g r u m r e s l i l u l i o n e m

c b r e a d m i n i s t r a v c r i n l i n b o c m u n d o aliena : s i c de

c o n t r a r i i s verba faciens : c S i i n a l i c n o lideles

? QUJB aulem gpeciant a d Uebrasuni, qui scrviUitem s e r v i e r i l , salis

a n n i i n i l i u m apud J u d x o g

certo so-

congtare. N a m i n i t i u m r e m i s s i o n i s ab i u i t i o s e p l i m i petitur m c n s i g , i n lemnitag : quo Irare i n tium gex Sancla quera i n c u r r i t expiationis ganctorum. Qiiapropter tempore golo ponlifici fas est i r i ptoprie

. ' (28) " ot

Judaji v o c a n l i l l u d lempug R b e s s e l h t h a , id est, i n i residiiorum mengium. Principium anni q u c m Judaii vocant N i s a , Sabbatum i l l u d i n c i p i l incidil in X a n t b i c u m ,

(29), . (30) , \ , , \ . ' , , , ,

a l R o m a n i A p r i l e r a . V e r u i n quia S a b b a l u m a n n u u i n i n d i c i t u r l e r r a i , neceggario esl. Haud a t^mpore semenlis : ncc tamen semenlis facienda incongrue sive ineple i i i c i p i u m a n i i i rcmisgionig c o n s l i l u u n l a geplimo mense, i n q u e m coincidit sementis. , ' , ,

. . , 19. ' C
M

i d c i r c o Sabbata S a b b a l c r u m n o m i n a l i i r

fesiuni, poe-

I \ (31) * \ '

i n quo i n i l i u m g u m p l u r u m eral r e m i s s i o n i s e l ceptug est Prsecursor II. Malih. Cbrisli. xm, 12.

niieoliaB tempug, v i d e l i c c l ab eo l e m p o r e , quo c o n H i n c etiam c o l l i g i " Luc. vn, 41.

" J o a n . X V I I , 10. * P s a l . LXVII , " M a l l h . , 12. L u c . x v i , l i .

Epbes. , , NOTiE.

(27) \ ^ , . . . (28) " , , .

(29) ' . . (30) , * ' , . . ' > (31) . .

W poterit Sabbati benedictio. Sabaehlba. Siquidem quoque d i c i l u r inisjiionem

PROCOPII GAZ.EI remissio (32) (33) C o n s e c r a n t auiem r e septima cst, q u ,

788 .

' , , (34).

Doroino, sive quod

i n n u i l i i r per d i c i i o r t e m ; Sabaa.

Et redibiiis unmquisque ad pos&essicmem suam el in patriam suam, etc. [41.] Q u i a plurimse mansiones snnt apud D e u m , et u n u s q u i s q u e suam s o r i i e t n r . Quae vero non fuerintjure r e s l i l u l a , v i d c l i c e i propinquo non rodimentc bona : ubi nsurufruclum aliqtiaudiu b a b u c r i l c m p t o r , l a n d e m anno remissionia g r a l i s ceu m u n n s 3 7 7 ^ r e d d i l p r i s l i n i s possessoi i b u s bona i l l a . N a n i terrain ptomis&ionis ex dono d i v i n o possederunl Judset. Pra?lerea el ipsi fueriini servi Dei redcinpli et :id l i b e r i a i e m v o c a l i septimo et quinquagcsimo a n n o . Iduirco i n q u i l : S e r v i inei, quos e d i i x i e l e r r a X g y p t i . - t e r i i m servi sunt C b r i s l i c u n c l i mortales l i b e r a i i ab eo s e r v i i i o moleslo m u n d i . I n q u i l enim S c r i p i u r a : C n i dedideritis v o s s e r v o s ad obediendum, servi e j u s e s i i s , i s i v e p e c c a i o obtemperalis, pcccati estis servi ; s i v e o b e d i e n iix ad j u s l i l i a m . Seipstim posl liberiatein a C h i i s i o datam denuo in servitutem c o n j i c i t , si peccaio se conjtingit, q u e m a d m o d u m Hebraeus j E g y p t i o s e r v i i i o e r c p l u s si se i l e r u m i n s e r v i i u l e m propter pauperl a i e m v e n d i l . V e r t i m s e r v i t u l i s necessiias r e n i i i l e b a l u r llcbraeo libenler. N o n enim l a n l u i n valel p r e l i u m , q u o d pro vendilo n u m e r a l u r , ut fratrem perpetua oppriinat s e r v i l u l e . I n q u i t c n i m : S i praeocctipalus fnerU homo i n a l i q u o d e l i c i o , vos, q u i sprriluales estis, reslaurate i l | u t n i n s p i r i l u m a n s u e t u d i n i s . E t baec s u n l illa d e l i c l a , quas orniionibus b o m i n u m , possunt dissolvi per g i a i i a m C b r i s l i , q u i solvit peccaia, quoe s a n c t i b i c terra s o l v e r i n l . S i a vero peregrino vel advenae in serviiulein datus fuerit, q u e n i a d m o d u m i l l e q u i ob vetitam fornicaiioiiem t r a d i t v s c r a l Satanae, i s , i n q i i a m , p r e t i u m r e d e m p l i o n i s refundet, videlicet operibus suis aboleudo p e c c a l a , p r o p i e r quae i n s e r v i l u l i s n c c e s s i i a l e m d e v e n i i . De i l l o f a l u r Apostolus : c Ne a b u n d a n l i o r e vel majore t r i s i i l i a absorbeaiur lalis ut qui suae poBnilenliae et c o n v e r s i o n i s satis evidens s p e c i m e n d e d e r i i , et sno desiderio testetur tempus esse, u l recipiatur i n E c clesiae gregem, a quo exidusus fuerat., Aul unus ex frairibus ejus redimel t u m , [48.] Jtire Iiaritale, quas ipsis esi cuin pcccalorc, p o s s u n l i l l i u s b a n l ad C l i r i s l u m p a r a l y i i c u m , propler fidem stiam el validior est s p i r i l u a l i s c o n j u n c l i o , qtiam a m i c i l i a beneficos. S i a u l e m Hebraeus ille non redempius fiierii quo dixinvus inodo, auno r e d c m p l i o n i s p r i s l i n a m r e c i p i l l i b e r t a l e m . F r a l e r enim non l i b e r a l no8 liberali causa lem tribuil. ln vel asserit
4

rodemptionis gaudent i l l i q u i sna j u s l i t i a el famidissolvere J e b i l a , qucmadmodtim i l l i , qui a p p o r l a i i n p e l r a r u n l inlirmo sanitatem. Ca?lerum fortior i l l a , qiwe o r i l u r ex praecedcnle bcncficenlia erga

\ , ; . ' , . \ , * , . , & ,

; ai Cbrislus liberlaliberlate, nou preliuin

m a n u . E l qnem j u d i c i s poiiebalur A l sub vel

scntentia servum p r o n u n l i a t , b u i c gralia lege nemo preiio. nostrum idsi oblato suificiunl admoduin prius

, -

Cbrislo

prelium,

, , \ .

quod a l i i pro nobis persolvere p a r a l i s u n t , queinncc Josiae j u s l i l i a profuit populo I s i a e Mosis v i r l u s vocato, qui valuii nonnibil pro n e q u i b a l commode admisit lilico. Vcrum

populo recenter

[ , .]

ea (empesiale p u n i r i . Q u a p r o p l e r gratia giiatioiiem, quai i l l i c u m dicilur a l i c e i ut de propinquis in l i b e r l a l e n i illi, qui

, , \ * . 'Ear kr ; redire ,

Mo&is j u s i i l i a m , ob quam p a c a r e l u r , propler c o ista gcnle fuerat. N i b i l vcl Tindicandis. N o n enim L e v i i i s i n serviluteni r a p i e n d i s , reliquis l i b e r l a i e m

, aliis io

, .
4 7

procurant, i n s e r v i t u i e m d e l r a b a n t u r , e l deindc ab ? Levitas igitur Ha decet Sin aliter redigantur condiiionem. fuerint,

manittr. S i eniin

sal infatuatus fuerit, quo salietur ad servilem

esse solidos

Hgionis uegotio, ut n u n q u a m

insanabiles

eos esse et muiilos c o n s t a l . P r o i i i d e s i c u l i omnes n o r u n t , abjicientur. S i fratertuut ad inopiam redactus fuerti, et impotens fuerit manus eju apud le, subvenies ei, etc. [35.] c x o r i r i et omnein pellere b u m a n i i a t e m .

Ex q u i b u s vcrbis p a l e l i l , fenus et u s u r a m ex i m p i e l a i e rU

a u i e m i i n p c r a v i l Deus, ul i i l a m bencdceniiain in cxturas e x e r c e r c n l gcntes. V o l u i t e n i m ut Judaei e x i c gentibus essent i n f e s l i , nulloque c o m m e r c i o bis sociarentur. Q u i a b a r u i n convictu p l u r i m u m Judaeo* " P s a l . i L v m , 8.
4 7

Mallh.

13.
.

(2) " . . ^35) . .

(34) . '. .

78

COMMENTARII INLEVITICUM.

70

r u m religio labefaciari et laedi p o s s e i . N u n c vero bunianitas e l beneiicenlia ostendenda est erga omnes. N a m omnes ad s a l u l e m , quae i n C h r i s t o o b v e n i i , v o c a n l u r . Majorem i g i l u r flagilat g r a t i * lempus v i r i u l e m . I m p r i m i s tamcn benefaciendum esse lldei domesticis nionet S c r i p l u r a . N a m m u l l o a b s u r d i u s e s l non benefacere fideli, q u a m p o p u l a r i et domestico i n legis politia veteri. 378 Omncs enim n u n c d o mestici censemur ob vocatiouera, qua ad Gdem impellitnur. Caeteruni a v a r i l i a non obsequitur l e g i , nec r e v e r e l u r g r a t i a m . Quapropter n o n i m m e r i l o a v a r i l i a appellattir i d o l o l a t r i a . S i q u i d e m i l l u m , q u i i n ge v i i a m a g i l , n o n oporlel aspernari suum fratrem : i l l u m vero q a i gratise se p e r m i s i t , non oportet b o m i n e m ejusdem natura3 consoriem despicere. Non facieiis vobit idolum nec sculptilia, e l c . [ X X V I , 1.] P r o b i b c t b o c loco, ne q u i s elatuas vel Idola, q u a s d i v m i s bonoribus colat, fabricari i n s t i t u a l . Caelerum Judaei h i n c occasione s u m p l a , prorsus e mcdio l o l l u n t iuiaginuin e l idoloruin c o m p o s i l i o n e m , c l artem q u a c o t i s l r u u n t u r , forlassis m o l i bac ex causa, qiiod bomines facilc h i n c l a b i possent i n impietatcm, tnciperentqiie colere d i v i n i s b o n o r i b u s res inanim a l a s . P o n i i u r q u i d e m l e r m i n u s , q u i lapis est, i n agro, ut p r a d i a d i s l i n g u a l e l secernat, non ut a d o r e t u r . A d etim nimluin legimus leones efliclos esse ab Salomone, quos collocavit ad sellam regiam : sic C b e r u b i i i i f o r m a v i l , sic palmas p i n x i t i n l c m p l o , et i n l e r i m ueino repreliendit i l l a o p e r a . . Dabo pluviam vobis iu lempore $uo, etc. [3.] HaPC ppirilualiter accipienda j u d i c o . N a m Deus inetar animos coDlims fecundie et feracis lerrae suorum ferant. Laigitur , , psrv , . \ c \ , , . > \ \ , [ : : \ (33)], \ \ ' , [ . ] (36). mias Idem accidit statur Josepbus.

rigat e i bumectat, ut perenues pielatis fruclus quoque suis p a c e m , de q u a i n l u m c modutn d i s s e r i l P a u l u s : P a x C h r i s l i , quai exsuperat oinnem i n l e l l e c l u m , c u s l o d i e l corda v e stra, e l sensus veslros, ut nec d i a b o l n t vel
M

itla filia1

diaboli lecbna vobis appropinquare a u s i l

Quod vero m i n a t u r fore, u l suam carnem Jud%is iniulit

r u m q u e carnem s i u t , i d a c c i d i l lempore beHi, qeod Nabucbodouosor , ut docet J e r e ut l e urbem e l gcnlem d e l e v e r u u l ,

i n e x i r e i u o u r b i s e x c i d i o , cuin R o m a n i

Etponam membra veslra tuper membra idolorum vesirorum, e i c . [30.] U o c factitavil E z e c b i a s , u l dem Jeremias lestalur aceidisse i n loco, q u i v o c a t u r Topbet i n valle filii E n n o m .

. (37), (39), \ ,

(38) . ' - paiel ex I V libro K e g . e l ex sectmdo P a r a l i p . I l i -

. Tnnc fruttur terra Sabbalh snis etc. [54.] Quadringeutis e n i m i l l i s et n a n a g i n l a anftis, q u i b t i l s u m m a potesias penes reges f u i l i n i l l o populo, sepluaginta a n n i consputandi e r a n l p r o S a b b a l i t , q u i , u l l e r r a suis fruereiur Sabbatis, exacti sunt i n c a p l i v i l a i e B a b y l o n i c a . P r i s c u s J u d j j o r u m populus proniissione felicilalis et terrore poeiiarum inducebatur ad v i i l u t e m . V e r u i n periculosum e r a l ut i s , q u i non l o i o peciore sili^bat et destderabat v i n u t e m duplice i l l a v i a ad v i r l u l e m p e l l i r e r e l u r . Nam s i qnis erat p u s i l l a n i u i i s , neque promissis neque minis facile ad v i r t u l e m deducebalur, desperane se possc earo a s s c q o i . Q u i vero c u p i d i u e v i r l u t i e adipiscendae flagral, e o m n i b i l ab i l l o ardore repellet. Oranis aMtem $pes opcsque uostrae i n Deo &ila3 sunt, nec momentaneani, quae i n s x c t d o obtingit, aHeetamus felicilateio, sed aeierna speraiftus b o n a , ha?cque spes no$ nettliqHam f a l l e l . Nee e x q u i r i m u s i l l a bona q u a m l o j a m i n o r i t n u r , sed i n universali resurreetione p m i e i n u r i l l i s bonig. Eterit stimatio mmculi viglnti aniris utque ad sexaginta, e i c . [ X X V i l , 3.] N a m a n n o s v i i e s i m u s iuHiuin est aelatis ad res gerendas h a b i l i s , et sexagesimus ftois. Conpora l o m Tigenl, prudeutiaque i n n a s c i l u r senilibus annis. S i q n i s vero consideret s p i r i l u s (ut habet adagiiiru) i n v e n i e l rouliebrem n a l u ram minus quam v i r i l e m ponderie lial>ere respectu e l i a m primae c r e a t i o n i s , i d eel Hltus t e m p o r U , q u o
t M

P h i l i p p . i v 7.
v

Jerem. , 21.

ibid. 32. NOTA:. 21 . I .) ' 6 . " ' ' \ . , . (58) ' . . . . (59) 5 2 . .

(33) . x i x , . 9 . (36; ' . , 7 . . (57) , . (" 4 . . IV . \ 14 . . II . ) *0 \ \ ( 2 . . . \ i i , , ) . :\ ' (*

791

PROCOPII GAZifil

7<8

i m u i n c r e a l i s m U . V i r s l q u l d e m imago e l g l o r i a Dei c s l , at m u l i e r e s l g l o r i a v i r i ex ipso s u m p l a m?c ante ipstim formata secunduro s p i r a c u l u m sanctmu vha?, quod i n s p i r a v i i v i r o , eoque ipsuni aniroavit. 1n modo nominalaaetate s i f u e r i n l v i r et i n u l i e r , aeslimatio v i r i e x c e d i l aestimalionem m t i l i e r i s 20 s i c l i s . Pro v i r o enini 5 0 , et p r o m u l i e r e 30 c o n i p u t a n l u r . E t i a m in r e l i q u i s aHaiis c o n d i i i o n i b u s e x p l i c a i aesiij E t a s quae a q u i n l o anno incipiens se e x l e n d i l usque ad vicesimum a n n i i m m u l t u i n l a i i s . Q u i a tu ea aetate major e s l a m e n i i a et l i b i d o c u p i d i n e l u m violentae c u p i d i n e s : nec uiagna
s t

roationisdiversitatem.

r e c e d i l ab aestimaiione v i r i l i s 379 g r a v i o r e m . T u n c e i i i m defervesctiut lem

innascenie e l grassanle in c o r p o r i b u s . i E l a s , quae htiic s u c c e d i l , majorisaestimatur propter t n a l u r i u i e i u e s l d i f l c r e n l i a i n t c r eam et v i r i aeiatem. P r i m a quoqueaetas propter s i m p l i c i l a t e i n et nec eam persolvere possunt, s i n c e r i i a t e m suam p t i i r i u i u i i i nionienti babet . >Qui v e r o n o n atiingunt propler pauperiem d i c l u m est H u i c affine e s l : Qtii polcst capiunl.

apud C b r i g t u m dicentem : c T a l i u n i e s l regnum coelorum eam aestimationem, capere c a p i a l d i c i t : N o u omnes capaces sunt bujus d i c i i , sed q u i b u s

a vero poniifice sestimanlur pro sua facuttaie, q u i

> Sejungit illos p r o p l e r defeclus, quos a d m i t i i l i n i d , quod possunt, e l quod

A n i m a l i u m autem consecratorum Deo, quae inunda f u e r i n l , non p o s s u n l p e r m u i a r i neque meliore neque deteriore. N o n e n i m p e r i l i d , quod fuerit D e i . S i q u i d e m eliatn p a r v u l o r u m angeli v i d e n l v i i U u m P a l r i s qui est i n coelis. V e r u i n unusquisque i n suo o r d i n e i n rcgno coelesli p o l i l u r g a u d i i s . Praeterea i n q u i l : F a m i l i a r i l a s e i i i m i l l a , qua concessiimis i n poteslaleta p r i m o s et secundos, e l i a i n saltitem i r i b u i l l e r l i i s , modo ne s i n l in nuinero r c c Q u i venit ad me, eum neqtiaquam ejiciam , s o l u m servat

p r o b o r u m , qui e x p e l l u n l u r . N a m multae m a n s i o n e s s u n l apud P a i r c m . j4Eslimalio aulem dattir pro a n i m a l i b u s i m n i u n d i s . l m m u n d a a n i m a l i a intellige i l l o s q u i , non per se, sed per alios c o i i j i i n g u n t u r Deo. Istos a d d u c u n l per c h a r i i a l e m secundiim aeslimaiionem p r e l i i i l i o r u t n . H i sunt i l l i , quos paramus amicos ex m a m i n o n a i n i q u o , ut s u s c i p i a m nos in seterna i p s o r u m l a b e r n a c u l a . j E d i d c i i asslhnalio iteruiii p e n n i u t i l u r a r b i i r i o s a c e r d o l i s . Iu seslimalionem agri v c n i u n l e l i a m fructus c o m p i i l a i i d i . H i n c c o l l i g U u r praeler fructum, quem quis profert illi, q u i pro ipso accedit ad D e u m , e l i a m x s t i m a l i o ei per istuiu c r i t . fructum exuberautem i n raliouem Inquil enim Paulus : c Non quod requirain munus, v e s l r a m *. > S i quis Deo d e d i c a v e r i l n o n aeslimationem , sed ipeam c o n s e c r a v e r i i d o m u m a u l agrum : nunierabit ttstimaiionem rei, e i q u i n t a m p a r l e m p r e l i i addet retinebit, nec praedictae summae. E t possessionem sed r e q u i i o

( 4 0 )

, ' *

] , , * , \ , , (41). , \ . ( 4 2 )

a l i i vendet. S i o a l i i vendiderit, e m p i o r ea bona possidebti usque ad jubilaeum, et deinde proprieias vel d o m i n i u m iterum recidet ad D e u m . Qui vero v o v e r i i a g r u m , q u i non e s l de sua h Deo, i n j u r e d i t a l e , sed eum ex empto possederit, eum non acquiret s i b i . U b i persolverit fructus bilaeo euuidem agrura r e s l i l u e t t e n d i t o r i .

, , .

Animalia primogenita, $i munda fucrint, non potsunt redimi. [26.]

Si vcro immunda fuerint, admitlilur redemplio cum Aut a d d i l i o n e q u i n t a p r e i i i parte, , (45). et coAgecrantur Deo, n u n -

bac conditione e l i a m vendi p o l e r u n t . Qurccunque a u i e m d o n a n t u r

qiiam gaudebunl jure

r e d e m p l i o n i e : i i n o usque ad m o r l e m sive i n i e r i l u m Dei permanent. Caeleruni dcdicantur D e o . Nain q u i d a m seipsum per a l i o s Deo c o n nequeunt per

ex his rcluceecunt differenliae i l l o r u m q u i

a c c r a l ; a l i u s per se i p s u m d e d i c a l u r Deo. Q u i d a m p o s s u n l per alios oQerri D e o ; a l i i

alios d o n a r i Deo, q u i videlicet u t u n t u r m i n i s t r i s Dei i n negolio D e i , q u i q u a s i scslimatio pro ipsis o b l a l i sunt. Per se donant se Deo, q u i administraut m u n u s a p o s t o l i c u i n : i n s e c u n d o a b b i s ordine s n n t , q u i diaconaius m u n i a o b e u u l : ab diaconatu q u i discedunt, r e c i d u n t ad e a m c l a s s e m opera j a n g u n t u r c u l t u i d i v i n o . Q u i s a c c r d o t i i functionem susceperunt, n n n q u a m tuatus, quo salielur? Veruinlamen e l si quis sc abdicol b o n i i n u m , q u i aliorutn poleruut ab liac sese infaniansc t o l u m

aegregare et ad saeculi negotia r e v e r l i . N a m ad o m n i a habebunlur i n u t i l e s . S a l e u i m s i f u e r i l d i a c o n a i u , ue taiiien

c i p e l externis negoliis et n e c s s i i a t i b u s . U o c e n i m i n n u i l u r per i d , q u o d d i c i i , agrum non v e n d e n d u m , scd r e s t i l u e n d u m Deo e l i a m s i alienatus fucrit : rediini vero a d d i i a q u i n i a p a r l e p r e l i i una CMHI p r e t i o imi u s l o . S i g n i H c a l u r praelerea eutn, q u i e x a g i l a l u r adversis rebus sseculi, debere c o g i l a r e s p i r i t u a l e M a U b . xix, J 4 . " ibid. I I . i b i d . 12. " J o a n . vi, 3 7 . Philipp. iv, 17.

(40) , ' ^ 1\ , \ . , , , . /..

(11) . . ^42) , ' . . . 43; , . . .

t

793

COMMENTARIl IN NUMEROS.

794
w p i d i l a t e s , ralioncs, opeia : reddpudus

n i s i e r i u m . Q u i n q u e e t e n i m s u n l . per q u a \ c o p i i l a m u r D c o : cogitalitfnes, 380

q u i n t u m vero agnosce aflectiones. Q u o d ager v e n d i i u s nou potest r e d i m i ab e i u p l o r e , sod munera Iraclant.

est v e n d i i o r i u b i frucius inde perceperis, e n i g m a c o n t i n e i , e l i n d i c a l i l l o s , q u i non recte ecclesiabtua H u i c s i i n i l e est c l i l l u d , quod de p r i m o g e i i i t i s a n i m a n i i b u s i n i p u r i s s c r i b i t u r , quod \ e r u m a n i m a l i a munda n i i n q u a m p a t i u n l u r r e demplionis condiiionein. b a x r e d i m a u t u r c u m appendice quintse p i e t i i j u s t i p a r t i s , et v e n d a n l u r deinde i m p u n e . \ \ , .

S a m i a atftem s a n c t o r u m , quae donala f a e r i n l Deo, sunt excellenles Dei l i o m i n c s , q u i q i i e n u l l o modo a Deo sejungi q u e u n t . Dcciinae quoque a n i m a l i u m nec p e r m u l a r i nec r e d i m i p o s s i n i l . F r i i c t i i t u n v e r o , decimse non r e f u g i u n l redemplionetn si q u i s paratus s i l refundere e l i a m q u i n t a m d e c i m a r u m p a r i e m . A n i m a n l i a e n i m inai.Minalis pra?stant. Quidquid vero consecratum fuerit, a i t , Deo ab hominibus non reditnetur. [28]. " (44) \ S i c boslee consecrali Deo, penitus delrbantur,

, , (45) \ . \ , \ c . \ (46) , \ . m i b i consecratis v i n u m bibere .

jut ^ c c i d i t J e r i c u n l b i s c i v i b u s , q u i omnes ure g l a d i i e r a u l p e r d e n d i , id est, omnes u i e x o r a b i l i j u d i c i o , quod l y p u s e r a l ftiluri j u d i c i i exireiiii, Dei d e d i l i et a d d i c l i erant. Sed a l i a r a l i o e s l consecrationis p i o r i i m b o n i i n u i n , q u i perfecla poenitei:lia e l i n melius v i u * conversione ob quos Dens objurgai a d j u d i c a i i l u r Oeo, v o v e r i l veJudseos, dicens : Dedislts

S a l o m o n p e r i c u l o s n m et grave esse d o c e l * ' , si q u i s

l u m et deiude id reddere v e l n o l u e r i t v e l non persolvendi v o l u m c o n s i l i u m i n i c r h . H a n c i m p i e t a l e m v i i a v i t Jephtbe, c u m diceret n u l l o modo fieri posse, n l filia l i b e r e l t i r vel solvatiir d u r a Yoli necessitate. N o n r e s l i t i l p a l r i s senlenliae pia filia, qua3 lypus fnil casti et p u r i C b r i s i i , qri seJpsum permisit v o l u n i a t i P a t r i s ut pro nobis atrocissimain obiret m o r l e m . Caetenim c r u d e l i s illa v o i i per s o l u l i o seme! c e l e b r a l a postmodum v e r i l a e s l , ut dficlararet C b i i s t u m semel pto iuundi poccaio d i r o s c r u t i a l u s perpessum. E x e m p l u m vero Jepluhe i n l i i l e r a r u m monumenta relatum e s t , m siinut c a u i i ne q u i d (euiere voveamus D o m i n o : aut s i q n i d v o v e r i m u s , id bona flde persolvamus. Nam p r o missiones, quas Deo feceriinue, illibatas c o n s e r v a r i o p o r t e l e i i a m s i h o n i i n i i v i i a m c o i i c e r u a n t . P r o l n d e Jephlhe exempltim proposuit, q u i i n re m a x i m a D o m i n o s e r v a v i t fidem, ut uos s i m i l i t e r agamtis, ejusque j u s l i l i a m i i i i i t e m u r . Jcplithe promissis s l e t i l , ne deprehenderp.tur Iransgredi logem. (Juamvis v o tuin i l l u d r e d d i d e r i t , non tamen i d fecit secundum s c i e n l i a m . A n i m u s ejus integer e l iticorruptus m a gis i n hoc facto considerandus est. U t universalem q u a m d a m proferamus expositionem de bis rebtis, quae conseeraiae fuerint Deo, s i c a u d i . Quaedam consecrabantur D o n i i n o , e l i i o m i n a n l u r sancta. Licobut sacerdoti haec v e l r e i i n e r e vel a l i e n a r e . L a u s l)eo T r i n o e i u n i . " , ' (47) , \ \ . Quaedam dedicabanlur D o m i n o , et a p p e l l a b a u i u r profa-

a n a l b e m a i a . Haec nunquam ad humanos e l divints usibus d e s i i n a l a sei v a b a n i u r .

nos usus revocati p o t e r a n t : perpetuo consecraia e l

Araos , 12.

9 1

E c c l e . v , , 4.

NOT^:.
(44) " \ . . . \ \ . . (45) , , . \ .. . . . * . \ , . (46) * . . . (47j ' . . .

COMMENTARII NUMER0S.
, . - C 381 Omnh viginti et tttpra annorum mas [1, 3.]
, , , , \ * , * , ' l n nuiiieris observandum est, quod nec roulier, ceu sexus i m b e c i l l i o r , nec puer (primogenilis e l L e vitis exccptis), ceu aclas c o n t e m p l u i o b n o x i a , nec scrvus ccu abjeclus, ncc advcna c c u a l i e u u s ; scd

795

PROCOPII GAZ.EI

796

tuares indigenae, l i b e r i , bene n a l i , j u s l a m q u e a?la- *, :, \ , \ tein adepli i n s u p p l e m e n l u m , hoc est, generis s e riem Chrisii, Nam accensenlur.

i i q u i animos ad p u g n a m i n s l r u c t i s s i m o s h a b e n i , q u i q u e d i v i n a cognitione d i g n i j t i d i c a n t u r , in inTeuinnt. A l i o q u i sane c o g n i t i o n e m i p s i u s s u U e r f t i g i t nifiit, > Qein

n u m c r o ipsius et d e c u r i a l o c u m d e m o m

j u x t a i l l u d : c Qtii copias a s t r o r o m d i m i m e r a t . > Et iltud : c Ouines suo v o c a b i l noraine * .

e l i a m ad passeres usque suam c o g n i l i o o e m pervenire S e r v a l o r a s s e r i l " . A l q u e j u s l o r u m c o g n i t i o a e i f i , p c r familias, per d o m o s , per unumquemqtte s e p a r a l i m , ab u n i v e r s i s ad singulos propagat. Siquidetn parles sin^uia i n universo conclus<e l e n e n t u r , iieo. l o t i u s , p a r l i b u s e x c l u s i s , j u x l a Graecorum q u o r u i n dam o p i m o n e m , r a l i o u l l o m o J o baberi potesi. A J hnnc inoduui recensione q u o q u e super s e c i u i d u m tribus p r i m u m facla e s l s o r t i l i o . D e i n J e sec.indum f a m i l i a s . Demuui s e c u n d a m qtie doncc sorle q u x s i l u s esset depreberwis. Q u i nms etiam Saule facti, unumquein-

cura A c b a n usurpatus est. Q u i igiiur

d e s c r i p l l o n e d i g n i e x s l i t e r i n t , i n vita referenliir. Bealus aule.n ille q u i i n c m i a i e m J e r u s a l e m i n s c r i b i diguus fuerit j u d i c a i u s : c E x s n U a l e e n i n i , i n q u i l , e< quod n o m i n a r c s t r a i n coelis s u n l i n s c r i p t a * Q u o n i a m vero c i v c m Jerusalein exsisiere, e i tiiae i e l i c i l o t U q r e consortem esse i n l e r se cohaerenl, ?ebementer e n i l e n d u m est, ne exsistant quornro nomina s i n l a s c r i p n , C H H i p s i i n t e r i i n a v i t a , s u a c u l pa d e s c i s c e n l e s , j u x i a J e r e m i a n ) , e x c i d a u l Qn<>d c u m i l a s i t , d n p l i c e m d r s c r i p l i o n e m esse cogilanDeua d u m e s l , tinatn q u i d e m e o r u m , q u i ad v i l a m sunt d e s c r i p l i , q i i o n i m capHIi i n n u m e r a t o a p n d sciudaiitiir leio",
t f t

b a b e n l u r , alleraro e o r u m qiii ad i n t e r i i u m . >c e n i m qu >d di i t u r : c c o i n m e n l a r i o v i v e n l i a r a ex* ; item : c In n u m e r o j u s l o r u m non collocentur * ; a l q u e i P u d : c babili eranl, el sxpentruero, 1'bro tuo i n e aboesl aulem oV t de iis q u i descriplione a Deo d i g n i jam q u a n d o a Tirlttte a d

v i l i u m defleclimus videlic<l, d e s c r i p t i o n i s permutalionem Geri, e s l t u t e l l i g e i i d t i m . F a c t a

e c r i p i i o per Mosen et A a r o n e m , qtio i u ambobus u n i c u i n G b r i s l u m ; i n Mose q n i d e u i nt l a l o r e m legom, i n A a r o n e v e r o , u l pontiticem suniraum contemplaremtir. G x t e r u r a descriptos J o a u n e s i n q t i i l : c I n lilteris meis n o l o vos celare, juvenes, q u o d v i r o s vos p n e s t i l i s l i s , et n i a l u n i d e v i c i s i i s \ > A c c e n s e n t u r Tero Mosi c o i l e g x , q u o s a d j u n x i i D c u s , Iribunus nempe t r i b u u m c o n s i l i o r u m . Q u i sane angelos super h o m i n i b u s succenluriatos e x s l a l : c A n g e l n s D o n i i n i castra s i n g u l a r u m , dux m i l i l i a e , p r i n c e p i
M

r e p r x s e n u m . Qe j u s l i s e n i m s c r i p l u m .

undiqtie c i r c a l i m e n l e s i p s u m babet, ipsosque pro v i r i l i a s s e r i l

S i q u i d e m i i i p s i quoque g e n l i u m l i m i l e s l s r a e l i i i s sorle d i s l r i b u e r u n t . C o l l o c a n t i i r vero i l l i s e c u n d u n genoris d i g n i l a l e n i , nec g e n e r a l i o n i s seriem. P i i n i o R u b c a , deinceps c u n c l i i l l i o c l o q n i e l i b e r i s u i o r i t

bus s u n l e x o r i i .

P o s l e q u a l u o r a servis e d i l i . Ipsa e n i m a n l i q u i u s per se apud

Denm n o n excellil. q n i q u e no?o

Q u e m a d i u o d u a i nec Israel posteriori E e c l e s i x , i l l i u s e n i i o l y p u m gessit l s t n a e l , h a j u s v e r o , bene nai u s i l l e , quainvis j u u i o r Isaac. Idcirco q u i b a p t i z a i i ? i m coelitus e l d i v i t i a s c o m p a r a r u u t , uno laokcn eodcmque 382 misisset F i l i u i n ascito b a b i l u r e r u o i d i f i n a r u m s a l e g e r u n l , tam juvenes quatii v i r i , s a p e r n i s i u s l i l u u u l u r s e d i b u s . NOR modo o i u n c s ; s c d , s i A p o s l o l o c r e d i u i u s , secuDduiu p a l r i a s , et f a u i i l i a s , a l i i quiadultis L e v i i a s e l p r i m o g e n i l o s i n caialogo s u b j u n g i i . I m o x c r o qni f o r i i w e g e r a m coelesiibus
M

dem s i c , alit vero s i c . Q u a r e peccatorum j u d i c i o sulj*cit eos

c u m nobis accenserique fidemque

gravis a n u o r u m P a i e r , u l i n l>aniele legimus

t

l i b r o s a p e r u i t , a c r e o s qiiidem locis inscribi , q u i segoiter f g e r i n t ,

m a n d a l , delelis ex l i b r o ? , j u x U Davidis f a t i c i n i w m , Jada^is Considera filios Levi e i c . [III, 6.] P r i m a q u i d e i n des r i p l i o est

d e r o g a r e r a n l r o c a t i o n i s u s , boc qtiidem praHcxente q u o d e m i s s e i a g r u m , i i l o quod u x o r e m d u x i s s e l .

f

m a g u a n i i o i atque p r a d e n t i s . Duarum

e r o sequcnliura altera q u i d e m oumera L e v i t i c i generis m a s c u l a m continet. A U e r a v e r o r e l i q u i vulgi n o n omnem m a s c u l u i u , v e r u o i p r i m o g e n i l t i i n cujus seias a mense Tel s u p r a n u n i e r a r e t u r e i i a m . P r i m a i etenini d e s c r i p i i o n i illara quoque quae 6 d e m repraesenlarei adjungere erat necesse : cujus quidem d u plex e x s i i t i t r a i i o . A l i i e l e n i i n D j i j u g o s i i b i i i i i l e n l c s c o l l a fidei, s a n c l i i a t e a i o p e r u m vero c u i n m u n d o participantos, eanclimonia? e x e r c i t i u m m a n c u m imperfectamque illi quidcm adjengonl. Alii r H i n q u t i n t . Quoroti)

i m a g i n e m eorura q u i i n l e r levitas prituas l e n e n t , b i vero q u i s e q u u n t u r eos, pra? se feDe r e l i q u i s q u i d e m iribuc Deus enitn

r u n t . C u n c i i mares priroogenili C b r i s i i p r i m o g e n i l i figurani i n se habeoU A l q u i b i s i o f e r i o r e s euat, P a n l o opus babont, q u i eos p a r t u r i a t , donec i n eis c o n f i r m e i u r Dorainus Cbristo c o n f o n n i s est, esi sibi cura roulli non crcdant o m n i n o . C;elerura bus non c u n c l u s mas, iioo p r i m o g c n i t u s l a n i u m d c s c r i b i l u r . S i qutdoui noii o i n n i s h o m o fidelis et dc L e v i l i s o m n i s : quod sanclum totum \ i n d i c a t . C l a r a m v c r o C b r i s i i infanliam l a c i l , q u o d
T >

primogenilorum

d c s c r i p l i o ad tueosis qiioque 3 b U l e i e i supra sese denuitebat o s q u e . E t lales c a n i nos esse v e l l e l , inq o i t : c S i l i s prudeoies velut serpenles, e l p l a n i s i c u l c o l u i u b e . t Q u i n voiis e n i i n pe ^ c t i babent u l servenaur, et boitorutn qae e i P a a l u s d i c i t : < Frair?*,
T 9

ne Halis iueittibus v e s l r i s puerulis s i m i l e s , sed n n l i t i a : corde vero ad perfeciioiiera a s p i r a t e p i i s suis l a b o r i b o s pepererunt,

. > ln

parlicipes

a n i u s : H a g n u m e n i m n e lcnet T c s l r i d e s i d e r i u m , Hiqutt, u i d o n o r u m s p t r i l a a l i a m Tobis a l i a v o d imP s a l . C X L T I , 4. U a . X L . 2 6 . M a i t h . x , 2 9 . Lno. x , 2 0 . * P s a l . , 29. "Exod.xxxii.3i. ' . . 14. P i a l . x w m , 8. I C o r . 7. D a u . v u , 13 seq. L i v i i l , 2 9 . " Galal. i v , ! 9 . " M a l l h , x, 16. " 1 Cur. x i v , 2 0 .
M i T t M M

ibid. * P w l

797
M

C O M M E N T A R L l 1N N U M E R O S ,

798

p e r i i a m , nempe cerlara et cousiantem Dci c o g n i l i o i t c m : recordabatur enim C b r i s l t v e r b o n i m : < G r a l i s accepislis, gratis reddile . A c i n s m m n a quiilem inagua n o b U p j r illos i i s u r a r c d i t , si d i v i n a p r o p l e r peccala conccpta aemula c o n c u r r a l . Q u o d r c a Jeremias supplicationem pro populo apud Deuin effundens, audit : t Oberrale in vits J e r u s a l e m , et videte s i quis j u d i c i u r n exerceat, el fldem s e c l e i t i r . Quod s i fuerit, cgo quoque episcopis p r o p i l i u s f u e r o . Sodoinis quoque de quinque [deccm] percontatus est , quorum g r a i i a i r a m suani v o l u i t deponcre.
7 3 1 1 n

Cave ne tribum Levi alii accenseas. [10.] P r o p l e r sacrificia bujtis tribus baec facta e s l s e p a r a l i o , ea ratione v i d d i c e t , qua A p o s i o l u s c l i a m ad E v a n g e l i u m fuil s e p a r a l i i s . Cave ne tribum illwn adnumeras. S e p a r e i u r , i n q u a m , t r i b u s i l l a , propter m i n l s t e r i u m s u u m , qnod separaluin esse d i c u i i t , atque i l a , u l si quis alienus (quem sacris non i n i t i a t u m vocal) i l l u d capesc.er e l , m o r e r e i u r . A c ne regi q u i d e m sacris operari erat l i c U u m , adeo ut cuiii conatus esset i l l e , lepra i i d i c e r e i u r . E t bac sane ratione, ex invoeaiione P b i l i p p i d i a r o n i S p i r i i u s non descendit ab i n i i i o , P e u i et Joannis b o c o f f i c i u m c u m e s s e i . A t concedamus sanc baiic r u n c t i o n c m esse s a c r a m , q u i d vera j a m i s l a scgregatione e r a l opus, c u m natura quodaimnodo inferius a superioris ordine a b s l i n e a t ? Q u i d i n q u i s Y a d o r d i n i s perspicuitalem facere n o t a ; uude c o n s l a l i l l u d quod d i c i l : Quisque i n suuin o r d i nein e l d e c u r i a m scse f c r a t . Q u i d qnod angeli quoque c e n l u r i i s s u n l d i s j u n c l i ? Q u i d quod d i v i u a i o s r i l u l i o n e sub majoribus minores p o s i i i jsmil? Ponent aulem casira orieutem versus ad exorienlem solem quisunt sub vexillo castrorum Juda per exercitus suos . [22.] Judas primogenilo Ruben prseponitur, quod in C b r i s t o secundo loco est n o i a n d u m . S u b p r i n i i dticis signis, in l u m i n c e l s p i r i l u v i l a m suain iransigeiites designantur. CasleTtnu quod a l i i tabernaculo a l i i s i i n n i i n e n l propius, alios v i r t u t i v i c i n i o r c s aliis esse i i i s i u u a t . D a b e l Judas, a quo C b r i s l u s secunduin carneiu n a l u s est, p r i m u i i i locuni p o s l tres i l l a s quae a p r i n c i p e i r i b u Ruben v i d c l i c e l , numerantur.
l 8 1 V

(48),

'\, ,

Secundura

Rubon h a b e l . Post regcm e n i m sebonor i n a u e l , p r i u

. ; . . , ,. , ; \ -. , , . ? , , . ' . ' (49) ' . , , , , x a \ .

cundus priinogeniiur.ini 383 C o p u l a t i vero s u n i fieri

mogenitus e n i m o m n i s carnis C b r i s t u s e x s i s l i t liberis s e r v i , u l

muluo sibi
i e

s u p p c l i a s f c r a n l . Quod i u p r i u i i s apud C l i r i s i u m solet, i n quo nec servtis cst nec l i b e r l u s : super servos e n i m s p i r i t u s e s l effusus. Terliam sialionem E p b r a i m , Manasse, B e n j a n i i n o b t i n e n l . primogenito R a c b e l i s suscepius. est E p h r a i m , a Josepbo e n i m p r i i n o R a c h e l U l l l i o esl p r o g c u i l u s . A d j u n g i l u r vero c i i a m a l t e r , p o vero i n iigura , Versa e u i m vice auiici liunl, e i cbari
1 7

s l e r i o r q u i d e m i n o r d i n e , prior quain i i s , q u i c x iniuiicie propler patres s u n l , praelulil :

servus i n liberlatem e s l tranelatus. (S0) , ' , . , ' (5!) . Q u a r l u n i o r d i n e m oblinent D a n , A s e r N e p b l h a l i m : genus s e r v i l e , sed won d e s p i c i l u r i n lege.

Unaquaeque vero Iribus i n m o d u m exercitus i n s t r u c i a e r a l . E r a i e n i m l o c u s , e r a l d i s t i u c l a regio^ e r a l certus numerus, ita u i salvo ordine ire e l redire p o s s e n l . Insuper et manifeeiiiin fiebal q u o l e x quaque Iribu ab pugna egrederentur, quot oianerenl, quolque in bello cadere c o n l i g i s s e l . N o l a n d u m v c r o , quod l a n t u m i l l i , q u i v i g i u l i c i supra a n n o r u m exsislentes c e n s u m s u s t i n e b a n t , o r d i n i b u s i n s i etebanl, t e n i o r i i i m q u e r e l i q u a s u p e l l c c i i l e t r i d u o ante a&sumpla c o m i l a b a n l u r , ut s e q u e l u r . El tuebanlur cusiodias ejus, AaronU videlicet. [38.] Ipse vero repraesentat C b r i s t u m quem P a l e r d o m u i sua, q u * nos sumus, praefecii. A t s a c r o r u m ejus c o o p e r a r i i , a p o s i o l o r u m o r d o e s l , D c i e n i m c o o p e r a r u gunt, et m y s i e r i o r u i n D c i dispensalores. Innuit a u l e m sanctae E c c l c s i a i o r d i n e s , episcoporum puta, e l p r e s b y l e r o r u m qui sacra m i n i s l e r i a o b e u n l . E a vero quaB i n l r a t e n t o r i u m s u n l , ordines e o r u m a d u m braut, q u i s u a m fidem i n profunda e i abdita a b s t r u d u n l . l n quos Hlud c o m p e i i t , sacras sitas t u e b u n l u r funcliones. Diaconorura ileiw, q u i m i n i s t e r i i s p u b l i c i s i n v i g i l a n l , q u i p o p u l u m d p r e c i b u e i r e l i q u i s
%

M a i l b . x , 8. " J e r e m . v, i . n i m i o i e g e r e s l , ac vaide perplexus. inurseiilur.

, e

" Gen. x v m , 32. Coloss i , 15.

1 6

A c t . \ m , 42-15. l l i c lociis in Gra-co pa* Galau m , 28, i n Grseco q u i d i l a m m a u c u i n

1 7

1 1

NOTiE.
(48) \ . / . ^ , . . . (49) ' . . (50) \ . . . (51) ' . ,

703

P R O C O P I I GAZiEJ

S00

rcbus e r u d i u n l , q u i s a c r a t a s a adiutnistraitt, i n quos i l l u d d i c i p o s s i t : c C u s l o d i e n t custodias l a b e r n a c u M, o n i n i a vasa i p s i u s , et p o p n l i j u d i c i a ; M i n i s u i enim e r a n l s a c r o r u m mtinerum e l magislri plebis. E i c u m puer non essel eis, sacris o p e r a l i s u n l E l e a z a r e l h l i a m a r , c u m patre suo A a r o n e . In s a t i s elen i m erat s a c r u m m u n u s a Deo c o n s l i t u l u m duraret perpetuo. A t h i c q u i d e m c a u s a r e d d i i u r quam ob f r i t r e s contra se d i s s i d e r u n l i n v i c e m . A d d i l e n i i n , cura A a r o n e : a Deo a u l e m s a c e r d o l i i persona A a r o n U generi esi i i n p o s i l a , nec v i c i s s i t u l i n i s i i i c e r i h u d i n e , ut sub Saule c o n l i g t t , labefactaret u r . A d a m i quippe prosapia per S e l l i quoque c o u s e r v a b a i u r p o s l G a i n i et abetis i n o r t e m . D a v i d ilem ne successoribtis p r u p l e r Soloinotiis e x o r b i i a t i o n e m d e s i i l u e r e l u r , e x i m i a pielate sua e s i a u b l e v a i u t ; facluiu e s l e u i m * ut per ipsum c o n s e r v a r e l u r filius, p o l i u s q u a m u l ipse propter filium sua s l i r p e exc i d c i v i ; quemadmodum s c r i p t u m e s l . A c Israel hon fnndilus e x l i r p a l a eat, cura i n ea essenl q u i credeb a n l . Iniquilas enira e j u s e s l i n d u c i a , p r o p i e r benignitalem D e i , quam concepit erga palres. Quapropter augusta a i u i q u i l u s sobolig propagaiio f u i l s i c u l s l e r i l i i a s l u g u b r i s . C a u s a m vero propler q u a m Leviias n i a n c i p e l , esse a i l , Israelis ex i E g y p l o a s s e r l i o n e m ; non eolum borainum affeclio ipsos a p u d Deum c o i m n e n d a l , v e r u m m u b o magis Deus ipse b o m i n e s a l l r a b t l , sibique v i n d i c a l . U n d e e l J o a n n e s : Non quod Deitm d i l e x c r i m u s nos, i n q u i t , v e r u m nos Deus, c u m F i l i u m ad nos m i s i s s e l . I d c i r c o q n i d e n primogenitos s i b i c o n s e c r a v i i , quod primogenitos quoque i n i E g y p t o inagnis affecit b e n e f i c i i s . Itasane etiain cuin p r i u i i l u s i n l e s i i m o n i u m gloriaesuae ex oinnibus bominibug sclegissel Deus, a g n o q u e pro nob i s d e p o s i l o , ab i n l e r n e c i o n e r a p u i s e e i , nos quoque s i b i d i c a v i l p r o p r i o s . Q u i d vero caugaeest quod non ipsos quidem p r i m o g e n i l o s , quos sancliiicasec se testatur, ad sacri m i n i s l e r i i funclionem s e p a r a l ? A u l c u r Leviiae eain ad rem p r i i u o g e n i i i s e x s i s l u n l p o l i o r e s ? Q u i a si ex o i n n i trtbu more c o n s u e l o primog e n i i i forenl a s s u m p i i , vulgare n i m i s m i n i s i e r i u i n s a c r u m e v a s i s s c l apud p l e b e m , a l q u e eviluisset. U u a p r o p i e r e x : r q u o ut r c g n u u i iinicac Juda? t r i b u i e s l a d d i c t u m , sacerdotiuro quoque ab a l i i s Iribuboi sejuuciuiii esse o p o t t u i l . Q u o r u i n utroque sane ad G h r i s l u i n , q u i s a c e r d o i i u m et regnum communilal i s exsors b a b c l , farta est a l l u s i o . Ac i t l u d q u i d e m a i n a i r e , hoc vero a p a i r e babutt. A t primogenilos s i b i v i n d i c a v e r a l , i n q u i s : q u i d l u m ? i i o n n e e n i m 3 8 4 quidqtrid uspiam est, pro v i r i l i s i b i u s u r p a l et v i n d i c a t ? i m o vero b r u i a ipsa sanciiGcasse s i b i d i c i t . i M i l i i e n i m cedat, i n q u i t , oinne primogeniiutt i n Israel, sive boiniiiie sive j t i m e i i l i e x s i s i a l . > De p r i m o g e n i l i s vero i n E x o d o d i c l u m e s l u b e r i u s . Viginti quinque ei supra annorum, usque ad quinquaginta. D e s c r i p t i o q u i d e m r e l i q u a m e n s i s seiaiem p r o p l e r i i i n o c e i i i i a m cjus qua? iiiagni apud Deum fit, a t l i n g e b a l . GaHerum s a c r a m i n i s t e r i i f u i i c i i o aetal e m v a l i d a m , e l m a i u r a m , q u a l i s e s t i n i t i o p o s i t a , qtia3 adolescenliam superaret, aque s e n i l i inftrraiuie p r o c u i abessei, flagiiabal, Quare c u m C a b a t h mediam e i a i e i n i u l e r G e r s o u et M ^ r a r i tenerel, gloriam i i l a i n prae i i s e s l i-oneeculus, u l ex sua s l i r p e sacerdotes, q u o r u m s i n g u l i principem babeaut p r o p r i a m , c m i t U l . S u p r e m u s vero princeps inter p r i n c i p e s L e v i i i c o s , E l e a z a r A a r o n i s i i l i u s est. A d b u n c sane moduin c u i v i s C h r i s t i a n o angelus s i l proprius l i c e t . O m n i u m l a m e n u n u s D o i n i n u s c l r e x est Christus, Dominas enini ille d o m i n a i i l i u m et rex regnantiuni. L a t u s vero t a b e r n a c u l i p o s l e r i u s .
1 1

Occasuin versus tuebantur GersontUe, m e r i d i o - naleetCabalbilae, seplenlrionaleMeraritae.orienlale aacerdotes, ea r a l i o n e n i m i r u r a , quo sacerdotes movendi, iterque f a c i e n d i , sacra v a i a a sacerdolibus porlabant. i n oriente cum tribu J u d a , d a r e n l auspicta. In horuin a l i o r u m q u e medio obvelata, u l nec i p s i qtii ferebant nec a l i i a d i l u m v i s e n d i ea b a b e r e n l , Cabatbitae

, * * / , . " \ ) , . \

, , \ \ .

Haec muliifariara supra i n G b r i s t u m t r a d u x i m u s : q u i varietale c o l o r u m tegumenli notalur quoqae. A c b y a c i n l h i n u r a quidem r e p r s e e n l a l coelestem ejus s e d e m . P u r p u r e u m vero ejus r e g n u m . Coccineum ejus aanguiuem, quem n o s l r a causa effudil.' H u m e r i s vero sacerdotgm i n n i t u n l u r s a c r a , ne sancla curo s i n i , super l i g n i s portala p o s l tergum p o r i a m i s d e l a b a n t u r . Gaelerum fundamenta l e n t o r i i nostraiu substaniiam adumbrare t r a d u n l ; sirata vero d i v i o o s o r n a t u s , vasa et quae i n eis s u n l r e p o s i i a , divioaio i n nobis h a b i l a l i o n e m .

Eterunl
e i c . [45.]

Levitw mei et ego Dominus ip$orum,

Forlunatos efficiam p r o i n p l o s e l i n d u -

icorrai

\ol\ .

' . -

. , . ,

s l r i o * i n sacris soliua D o m i n i u i u n e r i b u s . J a m vero bac f a m i l i a r i l a l e non caro ipsa ac bumanum L e v i larum genus c i r c u i n s c r i b i l u r , sed ipsa eleciio, unde est profecia : Oninis e n i m D e i p r o p r i u s e s i , q u i i n rebus d i v i n i s operara sedulam c o l l o c a t . A l i o r u m vero b o m i n u m redempiionis I J o a n . , 10. pretia in

Ml
"!

COMMENTARII NUMEROS.
, - ipsog c o n f e r u n l i i r s a c e r d o i e s , i p s o r u m n o m i n e sacra f a c i a n l , tes r e d e i n p i i o n i s p r e l i a u l merito

802
Levilae per ipsos sacerdo-

. ; \ ; \ \ -. . , * ,

r e p o r l a l u r i . O m n i t i i vero

quoquot L e v U a r i i m i n primogenitum l o c u m s u b r o gati sunt, a?qualem polestalem C b r i s t u a habet u n i cus, qui et pro o m n i b u s b o m i n i b u g ab A d a m o o m pro r e d e m p i i o n e r e l i q u o r u m salisfecil nec* r e p e l i t i s v k i b t i s , qiii non sed n i u m p a r e n l e d e s c e n d e n t i b u s , esl d c p o s t l u s . Q u i n ipse quoque Levilarum parliculatim unus numerutu e x c e d e b n n l , quidem,

, *

, . compleclentera, videlirel. , .

factus obses pro o m n i b u s , p r e t i u n i

rcdein-

p l i o n i s persolvenlibus e i , fidem quinquepartilae legis i m p l e l i o n e m Caeterum

quinque illis siclis eiiam desiguatum, quod sacra conspici non polerant,

d i v i n i l a i e m i n s u b l i m e n o n lendentibus spectaiidam non obvenire argumeiito e x s l i l i l . Qtiod vero angi-li gloriam ipsoruin facit; p o s l e r i s e n i m t e m p o r i b u s bomines Deum s p e o l a l u ros esse, i n d i c a l C h r i s l u s * , quando perfeciionem a b s o l u i a m fuerinl a d e p l i nempc. V a s vero s a c r u m ceu Dei eubsianlia c o l i t u r , siquidem cuni c a r n e umbra quaresitanquam c u m vase c o p u l a l a e s l d i v i n i l a s . d i v i n a refugit, ac sesc u n q u a m in

, , \ _ Deum c o n t e i n p l a n l u r , ad 6 , . $ , , \ . * . d a m super nos d e m i i l i l . Qnaproplcr quod in volucri cocco legiltir super h u m e r i g L e v i l a r u m

1A

, ,

j s s e n i i a curo nobis longe sit s u p e r i o r , c o n s p e c t u m n o s t r u m

e x s i s i i t , j u x l a i l l u d qnod dicitflr Deum guper C b e r t i b i m

d e r e e l super E p b r a i m , l a n q u a m super b u c c u l a . C o n l e g i l u r vero a r c a tegmine variis c o l o i i b u g d i s l i n c l o legis, m a i i d a l o r u m q u e varielatis p a r v a m significationein h a b e l . Q u o c i r c a hyac i i i l b i n u n i propler sangnine n : forinsecus 385 a u l e m b y a c i n l b o , eo q u o d diflicile s i i c o g n i i u humanae velalur : egt m i n i m e q u e l u c i d n m est, quod i n c u m b i t Testimentuni, c o i i u m q u e . A i q u i niensa piaelucida, p u r p n r a e l q u a n t u s i n d i v i n a ainbrogia s p l e n d o r , q u a n t u m q u e salutis i n C b r i s t i amicliique odor David. \ - C . \ , | . P a r egt autem aeslale t a b e r n a c u l u o i v e r o de p c l l i b u s b o n i consulere. , . " fulcra men quod ejusatque tegmen, elc. [ I V , 5 2 ] (iliis enim Teg altare o b v o h i l u r : in holocausti purpura divino enim ct b y a c i n t h o splendor byacinlbino obvelalur, o b s c u r e sunt elopacae. E o d e m quoque modo altare entm p r e c u m , sufliinenti, ganguine i n s i t . Candelabruin pelle

Ecclesiae q u i p p c quod flguram sugiineat : nam omnes res quod I b y i n i a t e r i u m vocant,

q u e i n a d m o d u i n suilitorura q u o q u e , occulte i n t r a sintitii a n i n i i serpit, ut l e s l i s

sacriiicio

ac magnificenlia est,

i l c m q u e involutio.

r u b r i s e l b y a c i n i b i n i s v c l i a , ad d c c u s ct o r n a i u m o b d u c i , b i e m e

n u n c a t r i i vela vocare v i d e l u r : non q u i d e n i porlaverint ipsum, imposUum Gersom id erat, ged perlicag ejug. C o n -

? ' . .

muneris

jectare enim non possurous assequi, tegnten c o l u m nas babuisse a l i u d .

Et tegmen ostii tabernaculi. n i s i p s i u s , legmen ipsuni Omnem leprosum, omnem

A t q u i filiis G e r s o m hoc officti p a u l u anle d a l u m erat. V e r u m pro temen profundentem, omnem ex anima contaminatum.

columqni pro

posuil. [ V , 2.] Id e e l , s u p r a i n L e v i i i c o d i c l u m e s l . IHud vero

c a d a v e r aliquod c o n l r e c t a v i t . De h o r u n i auieni e x p i o r a l i o n e o b s e r v a n d u m , q u o d lopra mortificalionis gignificaiionem trts, et c a r n i s ipsius d i m i d i i i m a b s u m a l u r Quicunque fecerit ex

s >

c o n i i n e l , u l a u c i o r e s l A a r o n : c u m eniin

M a r i a sorore sua d e p r e c a r e l u r a p u d Ueura, i n q u i l : Ne i i a l a b o n o s i m i l i s q u i egreditur ex m a l r i c e m a . [6.] V i r aut m u l i e r q u i gpolia-

omnibm

deliclis qucs conlra hominem admittuntur.

v e r i n t a b q u e i n , aortem regtituendo, q u i i i l a n i q u c p a r l e m adjiciendo, c u i p a m suain r e s c i n d a m , d o m i n o que v i c l i m a i n offerendo, aglringilur, esl diversa ; cjug. e x p i e n l . E t ba?c q u i d e m pajna a furig a l i u d eniin supplicititn supplicio quo ad q u i n i u p l i reddiiionem efoemlalio cogiiant: geu poana p e c c a l i e s l , a l i u d c a g l i g a l i o , seu correciione i u t q u i l a t u m scdulo

q u i d e m i l l i g a d h i b e t u r q u i ad ineniem r e v e r s i de
M

" M a l l b . v, 8.

Pial.Lxxix,2.

N u m . x n , 12.

&C3

PROCOPII GAZiEI

804

tinde v i e t i i n a e o r u m ad e x p i a l i o n c m i l l i s quoque i n s c r u i t . P u l c h r e vero ca quas i n bomiiies d e l i n q u u n r t u r i i s o p p o n i l , quae i n n u m e n a d m i l l u n l u r , nullamque n i i l i g a l i o n e m i m p e l r a n t , q u c m a d m o d u m iu eo q u i S a b b a i i feria ligna collegerat planum fiel, et faclum j a m esl i n eo q u i ad conlutneliam D e l noinine ej*is abusus f u e r a l . Cujuscunque viri uxor trantgressionit rea fueril. [12.] H o c c d o c e m u r sane, quod ad Dei cognitioneai sub falsa p u r h a t i s gpecie p o l l u i u s p e r l i n g i l nemo Q u o r u m e n i m peccala non palam, j u d i c i o e x i r a c l a , f l u n l , eos occulte c o n s e c l a b u n t n r . l u confesioiie quippe i u i q u i i a i i s idein quod i n l e p r a ct i e m i u i s eflfusione contingere solct : lc fnim tacenle l i c e t , cogiiationes ad Deum c l a m i l a n t , verba ilem quorum eiiam gub hoimnutn n o l i i i a m c a d u n l affticiiones : lenebrae deniqiic i n q u i b u s adufterium sese f o v e l et snslentat plerumque ; q u a p r o p t c r Ecclesiastes inquit " o m n c m a c i i o n c m a Deo i n j u d i c i u m p r o d u c i a m i r i ; necnon Apostohis : < Ouuies quidein nos coraro t n b n n a l i C b r i s i i sistcndos esse, ut q u i s q u e prop r i o corpore aitferai, quod eo i n vita q u a e s m t , sive bonum s i l , sive c o n i r a .
e a

Hordeacea igitur farina citra thus et oleum adducalur. [15.] Hoc sane, peccaioruni v i t a m j u m e i i t o r u n plane giiuilem esse, i n qua gaporis, i n q u a d c l e c l a l i o n i s n i b i l s i l , arguit. Perpelutis e n i m s u p p i i c i i metus, e l de corona adesl desperalio. N u d a vero i n j u d i c i o asiabit. N i h i l q u i d q u a m Deum qui s c r i i i a t u r corda renesque * fallere posse n u d i l a s m u l i e r i s repraesenlat; D e u m i n q u a m , qui voce propbetie i l a e l o q u i t u r : f Deus cgo nropinquus surn, d i c i l D o m i n u s , nec Deus sum r e n i o l u s " , ctijus a b o c u l i s non abscondelur q u i d q u a n i , q u a n l o tiiinus v c r o m r p i i u d i n i s c r i m i n a . l d c i r e o Paulus**, mutierein n u d o c a p i i e preces ftindere v e l u i t . Index vero 386 ^ e i verbum e s i , quod repraeseniaiur in i m a g i n e , c e u aqua viva qiue hausta penetrai i n intima pracdiclaj i n u l i e r i s v i s c e i a . C u n t e n d i l e n i m i l l u d i u ipsas a n i m i tedes, In j n n c t u r a s membroruro, i n mcdullas ossiu:n, ac discernit et explorat aflecliones meniis ar.iroique cogitaliones. Cujus \ e r b i *te iu p r o n u u t i a t i s j u d i c i a l i b u s i n l i b r o de&criplis, aquaque illa d e l i b u l t s , abortionem ac v e n i r i s inflatnmationein a d u l l e r x c o t i c i l a n t i b u s c o n s i s l i t . Q u i b u s afleclionibtis n i u l i e r i s , q u i d legig ueglecius p a r i a l i n d i c a i u r . A t q u i aqua illa v i v a atque p u r a , Dei verbum v i v i u c a n s , omnisque p e c c a i i exsors, quod i n came l a n q u a i n i n leslaceo vase ( e l e r r a e n i m caro fuil), significat. A l teutorii pulvis m o r i c i ipsius quam nueira eausa p e r m l i l , i n s i n u a t , j u x t a illud quod b o m h i i , cuwi creaius esset, f u i l d i c l u m : < C m i s es et iu c i n e i e m redibis V e r b a vero c o n d e m n a l i o n i s , i l l u m qui pro nobis e x i e c r a t i o n e m subivit d e n o U i . t . E x s e c r a l u o i e n i m c u i i c l u i n esse q u i e ligno p e p e n d i l , s c r i p l u m e s l * . C b r i s l u s I g i l u r i n animi profund i l a i e m recedeus, reus quidtiin puniendo redarguit, insonle9 vero frugiferos reddit. A t qui Deo non accepiuu egt p u n i l u r , c u m n.illa ejas mentio fiel apud eum q n i ad alienos dicit : c N o n novi v o s " . C a i l e r u m q u i p a l i l u r valde i n d i g n a , aliis j u r a m e n l u m mala propulsandi fit, q u i , N e iuihl eveniai qnud ever.il i l l i , d i c u n t . ^ Quicunque vir seu mulier tolum magnum nuncupaveril. [ V I , 2.] Graecorum l i b e r i , si i n nymphas vel luojilanas, vel aquaiiles i n c i d i s s e n l , comas nuLriebant. L e x ilaque mala d t t m o n u m c o n s u c t u d i n e demp l a ad Deum hoc ipsum t r a n s f e r l . P a r i u i m i r u m modo, quo s a c r i f l c i a , de quibus apud l s a i a m d i c i l : E c q u i e vero de m a u i b u s vestris ea r e q u i r e b a l , i l l i s c o n d o n a v i l e l i a m 1 . G x l e r u m c a p u l mentis p r a se iniagineni f e r t ; c a p i l l i vero c o g i l a t i o n u m e l iuotionum a n a l u r a nobis i n s i l a r u m . A l q u i in Dei honorem comam n u i r i l , optimis a c l i o n i b u s q u a r u u i causa divina cognilione dignus evadit, operam navat. Quapropler ab o m n i m a l i l i a lanquam a b c b r i e t a l e , ex seqtio e n i m mentem a l i e n a i , absiinondum est. Qtiod ipsum serroo ille propheticus dcclarat : Sacerdos e l vates vino vecordes s u n l facti, siceras iiigurgitaiione s u n l q u . i s s a l i . > l i e m illud quod alibi Isaias d i c i l : c V i t i s e u i m eorum ex vinea Sodomae est, s a r m e i i l u i n i p s o r u m ex G o m o r r b a ; U v a eorum uva bilis e s l , botros babenl ponlicos, animus acslus d r a c o n u m y t n u m eoruui >. S n u i q u i p o x i m u i n suum lurbulenta Tece potasse i e r u n l u r . A c e m n i , vol u p u i e s enurmes et c u m nalura pugnantos reprjescniat. C9ulcrum iiiterdieto uvarum passaruin el acii.orum v h i a c e o i u m inveteralas voUipiates, a t n o l i i u r , e l a vestigiis eorum mentem referendam essc htouel, e l ad v o m i l u m p e c c a l o r u m redire v e l a i ; et ab bis sane rebus q u i abstinet, et in ea quae bis s u i i l c o n t r a r i a i n c u i n b i l , Deo suam comara n u t r i i ; qui si c o m a m vapore aliquo e x i i i ^ t i deleal, caWitiem fcedani nec sine magno dedecore eilicit. Q u o c i r c a ad Jenisalem d i x i t Doroimis : c Rade l e , et lundere d c l i c a l o r u m n a l o r u m t u c r u m causa ; ignominia?- enini et luctus i n d i c i u m l o n s u r a est. Omnibus i g i t u r cxacte perpensis. e u m q u i per p e c c a i u m ( p e r qnod i n mortis v i n c u l a delapsus a n i m u s nullis cie factis sese amplius comare p o l e r i l ) a sua s a n c l i i i c a t i o n e e x c i d i t , i l l a m caplare assumereque iterum necesse est. A d bujusmodi Pautus inquit : F i t i o l i , de quibus i l e r u m l e c l u m c o n c e p i , d u m fori n e l u r i n vobis C b r i s i u s . > N a m si pofiniteniia faciem suam e x l u l e n l , spes est v i u , queinadmodum i n i l l i s qnorum capilli emergunt i t e r u m , adumbraiuni est. Recedit i g i l u r a peccaii s e p u l l u r a , o l rever e n i i a quam parentibus n a l u r a debet, longc priits babcus Deo p r o b a r i , qnatn p a r e m i b u s . V i r i u s eniin, ubi in oflicio suo c s l , c a r n i s cupiditatem aspernalur, q i i i n et sanguinis p r o p i n q u i i a t i longe antepouendns cst D e u s ; N a m , c Q u i supra me, i n q u i t , patrem ant m a i r c m suam d i l i g i l , me uon est d i g n u s . Iusuper e l i l l u d : Me asseqnere, e l moritios iidiumare s\ios mortuos s i n e ; qnando c u m eo qui
k 8 8 0 8 1 8 1 8 8 H 8 i M

E c c l e . xi, 14. II C o r . v, 10. P s a l . v u , 10. ** J e r e m . x x m , 2 5 . I C o r . , 1K. Gen. , l ! i . i D e u l . x x i , . 2 5 ; G a l a i m , 1 3 . . M a i i l i . v n 23. Isa. i 12. I s a . x x v m . 7 . l s a . i , 8 , 9 . M i c b . i , 16. Galat. i v , 19. Mattb. x , 37. Matlb. v m , 22.
fH 3 0 8 1 t f 1 8 3 V 3 3 8 6

1 1

1 8

, v

S05

C O M M E N T A R I I IN

NUMEROS.

806

i l e p a t r i s s u i bonoribus poslremis s o U i r i i u s e r a l loqtieretur, id dicens v i d c l i c e t . M o r t u o s auiem v o c a l oos qui sapieniiam hujus m u n d i a m p l e c l u n t u r , c t a b o p e r u m 387 cadaveribus n o n d e s i s t u n l : A c hoc quidein pacto i n r e p u b l i c a s p i r i t u a l i , cujus u m b r a lex e s l , sese gerendum. V e r u m e n i i n v e r o s i qnis cadavere, id est, peccalo sese p o l l u i s s e l , inimaculalsB hujus r e i p u b l i t a ilignitates amiserit ( hoc e n i m ariditaa m e n l i s quae i g n o m i n i a m i n n u i t , est), nnUiusqiie c u m v i r i u l e Iransacii Jabores ejus r e p u l a b u n l u r . Quod ex boc manifestum est, quia p r i o r i i m d i e r u m n i i l l a habebitur r a l i o . P e r E z e c b i e l c m enhn quoque d i c i l Doininus : f J u s t i l i a j n s l u m non ttiebilur i n dic ea qua p e c c a v c r i l Quod cum i i a s i i , q u i se p o l l u e r i t pnenam etiam ame admissorutn sustinebit. V e r u i n i a t n o n per G b r i s l u t n r i t u l u r l u r i s e l columba? concessa cst reversio. T u r t u r c l e n i m sequabilitatis ejus, c o l u m b a l c n i l a l i s , quemadm o d u m agnus o b l a l i o n i s suae quam pro nobis fecit imagineni suslinet. Q u e m a d m o d u m denique argum e n t o q u o d e coelis v e n e r i l passeribus : et quod sublus e l e r r a s i l o r i i i s , agno a s s i i n i l a l u s est. E s t vero ille is qui i m p r o b u m ju &iflcal, q u i inftrimim c o r r o b o r a l , q u i lapsnm e i i g i t , q u i erroneum i n viam r e d u c i l , q u i i n q u i n a l u m a b l u i t . Quod ut fieret c l a r u n i unam c o l n m b r a m pro peccalis offerri, a l l e r a m in h o l o c a u s i u m verti d i c t a t . N o n enim a l l e r c s t q u i pro peccaiis n o s l r i s tam s o b r i u i n , l a m q u c i n t e g r u m sacrificium offcrat : imo i w l l u m a l i u d o m n i t i p r o b o m i n i b u s Deo offerri p o i e r i l , p r o h o m i n i b u s , i n q o a m , se totos offerri non sustinemibus. N a m i n u n i c a iila o b l a l i o n e purificaljo e l socieias c u m Deo legis p u r i f i c a t i o n i b u s i n u l l i s m o d i s expletis e s i instaurata. Q u a m v i s enhn u u i c u m t a m u m i u s u m m a s a c r i f i c i u m seipsum v i d e l i c e l G b r i s t u s l i t a v i t , non m i n i i s lamen p u r i f i c a l i o n e m quem o i n n i b u s saeculis sufficeret, c o n s u m m a v i t , qtiam si saepius offerretur i t e r u m . Cifiterum pcr Nazareos tempus r e s u r r e c l i o Dis ipetus signiflcalnm est lege. Interea vero ante S e r v a l o r i s a d v e n l u m , ad Dci c o g n i t i o n e m invitaiue c s t Israel, q u i nnnenpavU q u o d a m m o d o s a n c l u m v o l u m Deo i n m o n l e S i n a , quo legein se o b s e r v a l u m i n recepit ac d i x i t : O m n i a quaecunque s a i i x i t D e u s , ^ n d i e m u s , r a l a q u e habebimns Mandatis Uaque legis se comabat ibidein l o c i : caclerutn c o n c e p i l m a c u l a m ex cadavere, Jesum interGciendo n e i u p e . E l s i e n i m sancfa G b r i s i i m o r s est, ea t a m e n c r i m i n a i i o n e quod D o m i n u m i n l e r f e c e r i n i sese o b s l r i n x e r u n l . A c ita q u i d e m r a d u n l u r per reprebensionem legis ac figuras qua? r i l u m N a z a r e o r u m prsecesserunl, quibus c a p u l s u u m s a n t t i l i c a n t i l e r u i n , proquc umbra v e r i t a l i s coiiiam n u l r i u i i l , c l a m a n l q u e c u m P a n l o : Q u o d c u n q u e m i b i l u c r o e r a l , pro j a c l u r a propter C b r i s t u m d u x i * , e l q n eeqtiunlur. Idein quoque i l l i s q u i c i r c u i n c i s i o n c m legis p l u r i s qtiatn C b r i s t n m faciebat, d i c i l : C h r i s t o e s l i s a v u l s i q u i justitiain vestram iu lcge p o n i i i s , eque cbaritate e x c i d i s i i s . ^ , ; - Scienduin \ero qod vota facere pro r e r u m

, , . " , .

praHliclarum reientione separalis temporibtis, part i c u l a r e m sanctiflcationem : quae a i i l e m per o m n c sevum fiunt, u n i v e r s a l c m r e p r e s e n l a n l . A l q u e tlliicl quidem i n mngno vera? ac perfecta; reipubSicaB voto justificaiionem significanie c o n s i d e r a n d u m .

h<ec quidem texett ejus qui volum fecit; quacunque die voti sui spaiium expleturus tit. [ 2 1 . ] P r i roa ratione coina crassde legis deposita, G b r i s l i q u e regno i n se d i l a i a l o , oinue quod i n se r e l i q u u m D e o i n odorcin fragranliae i n i m o l a b i t . A c agni q u i d e m nomine i n C h r i s l i inOaimiain, id e s l a n i m i i n l e g r i t a l e m a D o m i n o concessam oiTerel. Q u a n l u i u enim ad m a l i l i a m a l l i n e l p t i o r i l i a i n prae vobis fcrh, i n q u i t , q u a u l u m ad a n i m u m , ad perfeclionem aspiraie,.Caeierum agna peccandi l e r o e r i l a i e m i n f i r m i i a t c m q u c sexu suo et a?laie r e p r a e s e u l a l : q u a n t u m v i s c n i m s a n c i u m Deo se proponere conetur a l i q n i s , p e c c a l i l a m e n sorietn vitare p r o p l e r i m b e r i l l i l a t e m n a l u r c o n j u n c t a m , neqy .i. H a s enini prinias sol u s babel G h r i s l u s , q u i d i c i t : t P r i n c e p s hujus mundi venit, nec q u i d q i i a m i n me i n v c n i e l * . Inferi n e n l a l i vero p a a i nomine e i n c e r i l a t e i * offerel, velus e n i m e x p u r g a b i l f e r m e i i l i i m , e i n o v a , j u x l a P a t i l i s e n l c n l i a m , i i e l conspersio ; lagani vero c u m inelle subacti nomine dclectaiionem viia? s e m p i lernae. E l b c sane oflerimus ex m i s e r a l i o n e quani apud G b r U l u m c o n s c c n l i s u i n t i s ; j u s i i f i c a t i eniin DOII per j u s l i i i a r a operum s u m u s , scd per immeusain ejus m i s e r a t i o n e m : i d quod oleo quoqnc s i g u i ficatur, s i c u l etiam p e c c a t o n i m s u b l a i i o : non eiiiui ad v i c l i i n a s pro peccaiis datum est o l e u m . C b r i sto 388 aulem pro i l l i s eoruinque ad patrcm preces defereule, p e c c a l o r u m r e m i s s i o n c m hitpelrant i i q u i meiiiern suam in adorem fragramiae sacrilicant, c u m m u n d o n i b i l c o i n i n e r c i i f a c i u n l , et pro sua galute g r a l i a r u m aciiones offerunl. Ille quoqne qui v o l u m n u n c u p a v i t , r a p u l pone ostium l e n t o r i i d e i i u d a l u r , capillique ejus tn igne, qui Deuro ista suscepisse i n d i c i o e s l , c o i i s e c r a n i u r ; q u i quidem S c r i t u r a Daluram, propler i u G n i l a m ejus polentiatn repraesentat: ea n i m i r u m r a l i o n e qua Deus noeler se i g o e m voracem a p p e l l a l . A l i i e r c u m scelere aliquo polluto b a b e l , alioque c a p i l l o s londendi modo u t i l u r ; nam c u m i l l i rasio dedecus a f l c r a i , b u i c q u i Dco suam v i i a m dedicat, g l o r i a m a d m i m s l r a t . N u l l a eniui nuditas nec l u r p i t u d o i n capi^e mentis, q u e m a d m o d u m i n tonsione c o r p o t a l i rcliiiquil u r . Quhi e l l a l i s v i l a non minus ad fores Dci a d d i u i t . In S a n c l u n i quippe s a n c l o r u m solus addiicit C b r i s l u s cos q u i c u m p c c c a l o d o m i suril n a i i , qui pra3cursorem agens n o s i r m n , ingres3ns e s l , v i p m u %1

' Ezech.xxui, 12.

E x o d . x x i v , 3.

* P h i l i p p . m

7.

" Joan. xiv,30.

1 C o r . v, 7 .

" I I T i m . i , >.

807

PROCOPIl G A Z t f l

803

qne prsedictam nobis s t r a v i i . C & t e r u m D o m i n i b r a c h i u m figuram r o b o r i s , a u l ccrte v i r t u i u m ejus c o n l i n e t . Panis vero infermenlatiis vitae serena?, cnjus a m a b i l i l a s suavitasque lagano c o m p a r a i u r . A t sacerrios interincdius, C b r i s t i . A c taaec qnidein q u i sanoiimonfam riie c o l u e r i t , ceu p r o p r i i s m a n i b u s Dco per G b r i s U t m mediatorem offert. Is vero iti bonorem oflerenlis e manu tanquam i n m a n u i n e x c i p i i dona. A r i n u s ilaque potentiam, aut opera qtiae ex ea flnmit, d e n o t a i . Pectusculum vero m e n t e n quae nunc p e c l o r i s n o m i n e , nunc c a p i l i s u s u r p a i u r in S c r i p t u r a . Nibit e n i m a sanctis n*cle Ot, * i r tule spirituale menteque bona absque : a qua sane m o r u i n c r u d i l M e m ferilaleinqiie, hoc quod a r m u i n m a n d a l esse c o c t u m , reinovcl. N a i n v i r t u l e s eoruin quas Deo oflerunt, bonae lautaeque uli|ue esse dc b e n t ; j u x l a illud quod a C h r i s l o a u d i e r u n l d i s c i p u l i ; c A l i u m c i b u m comedendum babeo, vobis q u i dtint i i i c o g n i U m i **. Ac bujusmodi i n looo de c a r n i b u s P a s c b a quoque d i c t u m e s t : Ne r o . n e d a i i s de c i s c r u d i q n i d q i i a m . Freqtiens i i a q u e e l e x a c l u s i n q u i n a i o facieudus c s i rediius, ut se l o i u i n offerat s c i l i c o l , ut pro d e l i c l o veniam d e p r e c e l u r , ut g r a l i a r u m a c l i o n e m s a c r i l i e e i , a c i b o quo v e s c i t u r , ei potu qno p u t a l u r , a v i l a dfntque q n a m illa i n n u t m l , i n i l i u m faciendo : Ne gloria ea quae s a n c i i i i c a l i o nem m a n e l , perpetuo c a r e a i , sed o m n i i i o r e p u r g a i u s , imptiri e l i m p o l l u l i habituin i r a n s e a i . GaUennn , id esl apposiiio, diciltir, , ^ quando o b l a l i o super , i d e s i , ablalio, auferlur. Et imponent nomen meum *uper filios hraet, ego Dominus felices pronunliabo ne quod n o i n c n D o m i n i et , . eo$. [27.] V i d e s , a>Uari fuerit p o s i l a . ' quando ab eo quod p o s i * , -

, , .

l u m eet, a u l f e r i u e n l a i t i i n , aut bujiismudi a l i q u i d

non os p r e c a n l i s , b o n a s

, , ; " , . , . , * \ .

imprecationes confirmal? Q u o c i r c a r a l a e i i a m e r i l aptid euni qui fide c o i n p r e b e n d e r i l , i m p r e c a t i o ea qua3 a peccalore fueril e n u n l i a l a . Q u e m a d m o d u m Balaami
i V

beue prccantis i u noniine D o m t n i v i -

delicet i m p r c c a l i o apud dignos erat offlcax. T r i n a v c r o beue precandi r e p e l i l i o , qua Balaam q u o que usus fuerat sanclam T r i n i l a l c m insinuat.

Deo anlem j u r e o p l i m o oinne b e n e d i c l i o n i s m e r i t u m u l p o l c a quo proQctscttur omnis bona c o l l a t i o omiicque raumis a b s o l u l u m a c c c p i u m referetur. Cnoierum G h r i s l u s benedictionis v i a e s l ; i n quo perque quem a Deo P a l r e omnia boua n o b U o b v e n i u m . Q t i a p r o p i e r P a u l u s quoqtie a i t : c G t a i t a v o b i s el pax c o n i i n g a l , a Deo Patre e i D o m i n o Jesu C b r i s l o . E o d e m e l i a m lex respicit c u m i n q u i l : Beued i c a l tibi D o m i n u s ac l c c u s i o d i a l * . > Q u o m o d o enim bcnedictio nos c u s l o d i l ? Quando exsecrationeiti rescindit, exque peccaloribus i n c u l p a b i l e s nos efficit. G i m quo r u r s u m i l l u d quod P a u l u s i n q n i l , c o n s e n t i t : e Q i i c m a d m o d u m nos o u i n i b e n e d i c l i o n i s s p i r i t u a l i s genere l o c u p l e l a v i l , u l sancti et irreprebensibiles essemus c o r a m ipso . > O s l c n l a l i o vero v u l l u s , D c i oognitio e s l . Haec o n i m : t Y i l a artema est, i n q u i i , ut l c agnoscant s o l u m vnrum D e u m , et quein mtsislt Jesiirn G b r i s l u m Imago aulem e l v u l l u s P a t r i s F i l i u s est per quem P a l r e m a g n o s c i n i u s . Qucro s a n e b o m i n c s i n lege c o n s t i i u i i cum r i d e r e , et a legie o n e r c l i b e r a r i c u p e r c n l , d i x e r u n t : O m n i p o l e n s Deus, converte nos, et vultinu tuuin oslende nobis " ; > 389 i l a e n i m fiel u l salvos nos esse judtcemus. Ca?leruii>i E l e v a i i o vullu> D e i , > pacem q u a m n o b i s d o n a v i l indicat, de qua G h r i s l u s d i c i t : t P a c e m meam confero vobis . Cuin e n i m F i l i u n i in a l i u m e v e x i s s e l P a l e r , dedissetqiie noraen ei quod omne nomeu a u p e r a r c t , ciqae Sede a d e x u i s ineis d i c e r e l ; tunc saue odio quo ab eo dissidebamus d i s s o l u l o , i n divinac.nalune pacem c o p u l a l i eumiis, nobisque cura Deo i n t e r c c s s i l c o m m u n i c a t i o . c V o l o e n i m , i n q u i l , ut queiaadmodum ego et tu u n u m s u n u i s , sic i n nobis u i i i i m exsisiant *. > U n u m e n i i n corpus i n G b h s t o sum n s , q u i q u c c m n D o m i n o c o n g l u l i n a t u s e l conjuiicttis , unus c u m eo s p i r i l u s e s l . Q u o c i r c a e l boc d i x i l : S i a t c r r a tn a l i u m translatus fucro, omues una mecum Iraham . > Ipse e n i m est pax nos t r a , et per ipsuin ad P a i r e m tn uno spirilit babcmus a d i l u m .
u % T f l M

Et unxil Hlnd, tabernaculum videlicet, et dedicavit. [ V I I , !.] T a b e r n a c u l u m et a l l a r e omniaqtie illius vasa sacro ungtienlo Moses delibuit eo, qtto saccrdotes e l reges eolebat, u i sacra essent, sacrisqae inservire possenl usibus. A t ea quidiini nisi b o m i n y m figuram gererent, rationis et a n i m i expertia SBqualem bonorem c u m raiione p r a d i l i s o b i i n e r e n l , i m o majorem e i i a m , si quidero per ea hominibus l i l accessus. N a m s i b o u m nulla c u i a Deum l a n g i l , quanto ininus m u r o r u m et v a s o r u m . Gaeienim boiuo d o m i c i l i u m Dei erat, e l \ a s b e n e d i c l i o n i s , j u x l a i d quod a P a u l o ad A n a n i a m e r a l p r o l a i u i u **. Vernni c n i m v e r o i n D o m i n o qtiantnm ad corpus quo unctus e s i s p i r i i u , et verbo consecratus est, nt eimus nos vere sancltficali a l l i n e l , baec deprehendcmus c t i a m . In C b r i s l i e i e o i m corpore tanquam in " J o a h . , 5 2 . N u m . x x m , 18seq. " E p b . i , 2 . N u m . v i , 24. " C O I U S S . I, 22. Joaw. x v n , 5. " P s a l . L X X I X , 4. J o a n . x i v , 27. P s a l . c i x , 1. " J o a n . x v n , 2 1 . " J o a n . x n , 5 i . A c l . i x , 15.
M

803

COMMENTARU IN NUMEROS. cognalum nobis cst, pcr quod ac pro

810 nobis,

t e n t o r i o sancto c o m p r e l i e n d i m u r : i u quo e l i a m altare cet, non simus, offerimus.

siquidem sempiterne s a n c t u m est, nec n o b i s a n l c sanctificationem s i m i l e , c u m tales, l a m sancti s c i l i Cseierum m u n e r a Deo oflferre, c l r c i r i b u t i o h e s ab est. Deus magis enim nos non aliquo nostrum indigct, inio eo posse accipere quod feri, p r i n c i p u m i r i b u u m erat l a n l u m , non cujusvis est. Q u o c i r c a c u n c t a C b r i s l i E c c l e s i a quae m u n e r a et benediciionem v i c i s s i m a c c i p i t , preliosa

, ' (52) . , 6ta .

Deo

indigenms, q u i

etiam

boc ipso rcddesingulis operuni lumini, qiio

quod bonore i l l i deferiinbs c i m u s . Quo i l l u s i r i o r e s r c l , ac quam praeclarum nimirum lanlum

bonorum usurain faunum Deum

autem offerentes

^ ,

* , , , , , . \ ,
T

diebus colere doceret, dona aflerre. j u s s i t . Q u e m admodtim unicam coelo, unicuique allribuit, el suorum veluti diem

terr$, asiris,

animalihus.

Porro

(53), \ .

q u a n l a s i l apud Deun o b l a l o m m r a t i o irnis, eorura exacta fit d e s c r i p l i o , census b a b e l u r ,

compeiianiti-

Qv \ '

et oOereiiliuiu

\ ..

argtimento videlicet, quod Proindc

, ol , * . , \ , . . , . , \ . d e d i l Deus. Nos igitur donum vere p r c l i o s u m bus i u v e n e r i m u s . , .

nera i l l a inajestatein n o b i s c o n c i l i e n t , n o s t r i q u e m e m o r i a m a l i q u a m conservent. calur venit. Qu;c vero signiffnempe de qua? quod Deo nostras animas consecrare c o n sint a d d u c l a i n d i c a l u r ,

c a t i n u s , ct p h i a l a argcntea u l r a q u e plena oleo et s i m i l a g i n e c o m m i s t i s . Nos vasa ista sumus quibtis d i c i t : C o r a i n per ea ine ne se sistat v a c u u s u l in virtulis labori-

lus **. A n i m a l i a c u m i s t i s ad sacriflcium electa. M u l l i s e u i m modis c o n c i l i a i u r Deus, Deo offerhnus q u o d , Deo adjuvanle,

Plenos i g i t u r oportet accedere, c u m v i t a s p l e n dida in a r g e n l o , et b i l a r i i n oleo ceu panis conclusa, conficilur cujus similago quoque e i q u a Cbrislo les

; , . \ , , , . > , * " , \ , , \

imago e s l . Caeterum b i l a r i t a t e n i i n n o b i s spes i n posita elDcit, j u x i a enim,

B 7

i l l u d : Spe h e l a n itiani-

. >

Cum

inquil Cbrislus, .

festata fuerit vita vestra, l u m v o s quoque i g l o r i a manifestabimini c u m ipso A d e s l quoque cochleare suflimento plenum vice babet. C i i j u s qitidein vitae, sufTilus sanclilatis ad aurum pulcbriludinera c l solidilalem vcro q u i b u s scalel, fragrantiam Deuro ascendenlem reprseseiilat.

, , , Q a c e r r , noinenque a iigura . , -

Caelerum sena juga b o u m , s i c u l a singulis p r i n c i p i b u s sunt a d d i n t a , quaeque sanctuin t a b e r n a c u l u m gesiabant, duplicein significant p o p u l u m , q u i legum e l vitae j i i g u m c o p u l a i u m f o r i i i c r s u s l i n e n t . Y i ruiii e n i m te praesla, i n q u i i , et fortc s i l cor t u u m , e l exspecta D o m i n u n i .> Q u i b u s s c i l i c e i C b r i s l u n i tanquam i n t e n l o r i o suflerunt. C o r p u s eienim ipsius E c c l e s i a m P a u l t i s nppellavU , de qiio apud A n a iiiam ab eodem d i c t u m est : c Ipse enim vas e l c c l i o n i s m i b i est, ut ferat noinen m c u m i n c o n s p e c l u n gentium . > E t boc sane p a c l o C b r i s t u s a sanclis porlart d i c i l u r . P o r r o b i r c u s e l agnus duos populos, a l t e r u m q u i d e m natu majorero, a l l c m m iriinorem denolant. T a u r o r u m vero n o m i n e l a b o r i s pai e n l i a , e l f o r l i i u d o s i g n i f i c a b a t u r : o v i n m autem lenilas, e l fcracitas. H i s c n i i n 390 qui in Cbristo insiii sunt d i c i u m e s l : < O n m i a le peteuti dato, et ab aufercnle l u a non rcpcte, e l c ^ d c n t i t in m a i i l l a m d e x t r a m , a l l e r a m o b v e n e etiam . Q u i n e l P a u l u s s c r i b i t : S e r v u m autcm C h r i s l i non deci l c c r l a r e , sed mansuetum esse e r g a o m n e s Sed nemo b o m i n u m e x l r a p c c c a l u m e s l : S i e n i i n , Dom i n e , in iniqnilates a n i m a d v e r l e r i s , quis constabit sibi , e l d e l i c l a q u i s c o m p o n e t ? quare vetcri lege
ce 8 9 ; M 8 8

Deut. x v i , 1 6 . Lic. v i , 3 0 , 2 9 .

8 8 8 8

Hom. x n , 1 2 . T i i n . n , 24.

8 T

Coloss. m , 4 . Psal. xxvi, 1 4 . P s a l . c x x i x , 5.

8 8

8 R

8 8

Coloss. i , 2 4 .

8 8

Act. ix, 1 5 .

. (52) . \ .. . . . (33) , \ .
26

" , \ . ^ , _ ^ . . .

PATROI.. G R . L X X X V L I .

811 hircus pro remissione

PROCOPII GAZ.EL

i\i

sacrificabatur, nova vero e i n o s l r a lege, poeniteulia r e q u i r i l u r . c T u enim ipte V e c u m ipse i n i q u i i a i e m meam comme

primtira p e c c a i a t u a c o n f l l e r e , i n q u i t , u l j u s l i f i c e r i s A t q u e ea quidem

morabo D o m i n o , luque i n i p i e l a l e m c o r d i s m e i r e i p i b i s t i . > quae h i c d i c u n l u r , i n Gbristo c o n s i d e r e n t u r e l i a m , q u i c u m raultis d i g n i l a l e par esset, p r o o m n i b u s tamen seipsum o b t u l i i . A c s a n c l a i n inundo E c c l e s i a c o n s l i l u t a , v a r i i s modis i n ea oflicio suo fungitur. nobis ilein p r o nobis sacriGcii in m o d u m offertur, s i temporis Ticissiludine per principee v a r i o s c o n s i d e r e t u r . A c v i c t i m a q u i d e m ea dturna semper fruclus j u g u l a n t , ac Deo i n s p i r i t u v i v u n t . H o l o c a u s t u m itaque o m n i l c m p u r i s a l i s f a c i l , Odelibus scilicei i r u c i d a n l i b u s . P e c c a t u m e n i m subihde f c r e n i i b u s , adque s i r a i l i i n d i n e m sese m u n d o

esse soli C h r i s l o c o i n p e l i t , eo quod t o l u s sau-

c l u s e x s i s l a t . A t s e p a r a i i m v i c i i m a m Servatoris s i m i l e i u offerre, h o m i n u m peccati e x s o n i u m f u e r i l . P u r u s auleni a peccati s o r d i b u s neino e s l . Offertur vero c a l i n u s , vas e d u l i i s a p t u m , queroadinodum d i cit : c Q u i mecura i n t i n g i l i n c a l i n o : > potui vero idonea est p b i a l a . P a n i s vero qUo v i t a m suslentamus s i g n u m simtlago est. Q u e m a d m o d u m iiaque i n cibo e i polu vita consistit, H a ipsis C h r i s t u s viias a u c l o r r e p r a s e n t a t u r . c A r o e n , e n i m , dtco v o b i s , inquit, quod s i carnero F i l i i horoinis n o n c o m e d e r i l i s , et sanguincin ejus b i b e r i t i s , v i l a m i n vobis n o n habeiis *. > Caelerum oletiro i l l u d est quod P s a l m i s t a d e c a n t a t : c Propterea u n x i l i e Deus oleo laHiiiae supra consortes tuos . > P o r r o odores et suffittis q u i dorai ea h a b e i , n o n parliceps eorum quemadraodum nos, fragrantiam et s a n c i i l a l e m conjunctanv habet. N e c n o n per Catterura Gbhstus e s l cocbleari reprasenlatus, a n i m a l i a adducta ipse r e p r e s e n l a l u e

faclus est. Deus eniro c u o i s i l sua n a l u r a ,

est. In tauro quidein tanquam robusUis e l p u r u s , i n s u p e r q u e ob

c o r p o r i s m a g n i l u d i n e m ; o m n i a e n i m quae i u G b i i s t o suut, i n s p i r i l u s e r a i n e m i a c o n s i s l u n t .

i u ariete perfeclionis n o m i n e ; i n agiio vero innocentiae. E g o e n i m , i n q u i t , velut agnus p r a v i i a i i s i o scius ad m a c t a l i o n e m d u c l u s , n o n i n t e l l e x i . > In b i r c o a m e m p r o p i e r m a c t a i i o n e m quam p r o peccaits p e r l u l i t . S a c r i f i c l u m c n i m p r o peccalis j u x t a legem s a c r u m genus. Vemm b i r c u s est. A t l a u r i s t e n l o r i u m imponendum f u i l ; per G b r i s l u m e n i m Ecclesiae parta requies, per q u c m laboribus e i i m p a r i b u s etiam n o n succombit enimvero qua3 duces pro se ipsis i n s a c r i l i c i u i n p r o salute l i l a b a n t n o n SUA d i g n i l a t e , quantum mas ieminae praeslat. D u x e n i m n o s l e r Clirisius significalione carent. E t v i t u l u s q u i d e m G b r i s t u s e s l . J u v e n c vero nos sanguine i l l i j u n c t i , tantuui vero p r i n c i p a t u , potenlia n e c n o n c u i flliomra Dei quis c o m p a r a b i l u r ? P o r r o duae juvencae Qguram d u o r u m p o p u l o r u m , q u i i n u n i i a l e m p i r i l u a l e m per Adem c o a l u e r u n t , c o n t i n c n l . A r i e t e s v e r o , agni e l h i r c i nuinero suo q u i n a r i o credeul i u m n u r a e m m i n q u i n t o tempore coaclura repraesenlanl. I n quem advenius i n c i d i l G h r i s t i q u i d i c i i : c S i evectus fuero a terra, omnes vos roecuro a i t r a b a m semper
7 0

. > A i q t i i per arietes e o r u m prudentiae per-

feclio, per agnos sitnplicilas et i t t n o c e n i i a , p c r b i r c o s vero s i g n i f i c a t u r quod subinde indigeant purgatione, et d e l i c i o r u m c o n d o n a i i o n e , ac proinde d i c a n l : R e m i U e nobis d e l i c i a n o s l r a , p r o iis q u i s satisfaciel ? ei ab affectionibus p r a v i s repurga m e . O m n i u m vero a?qua!is est oblatio ut c i l r a omiiem a m b i l i o n e m ftat, ne praestanlia u n i u s , ad c o n l u m e l i a m m u U o r u i i n f e r i o r u m cedat. P l a u s t r a ?ero u t i l a n i i a vocat j u x t a q u o r u m d a m t r a d i l i o n e r a c u r r u s quos m u l i i r a h u n l . A l A q u i l a s protectores interprelalur. Duo plaustra et quatuorboves.[\\\,T.] L e v i t a r u m praeslantissimi Coathita? super h u m c r i s , 391 non plaustris sicut Gersonila? et Merarila? f u l c r a g e s i a n l . 4|uo Qnim q u i d q u a m Deo p r o p i u s est, eo ex-

cellenliue est eo quod e x l r i n s e c u s e x c e l l i l . P r o x i m i autem Deo sunt qut a v a s i s sacrts e x s i s t u n t . Cxterum M e r a r i t i s p l a u s l r a d u p l i c i a c u m bobus d a l a s u n l , quare f u l c r a quoque g r a v i o r a q u a m Gersoniue a c c c p e r u n l . G a b a i b i l i s autem nihil dalum e s i , f u l c r a lamen e o r u m n i l i i l o m i n q s inagnilica s u n l , aui e n i m b i q u i non p o r l a n t , augusliores f u e r i n l . Q u o d s i e s l . i i quoqqe q u i i n Sabbalo fulcra lollunt saucliores et l e g i l i m i magis e r u n l i i s q u i n o n l o l l u n l , iiqite a b j e c i i ac profani f u e r i n i . Q u o d miuinie concedendum e s i , q u c m a d m o d u m nec i l l u d q u i d e m quod q u i labores l o l e r a i p r o p i e r E c c l e s i a m ignobiUor co s i t q u i o t i u m c c u p r x s i a n t i u s e l e g e r i l , nec i l l u d quod iuui>do d e d i i u s sanctior s i l eo q u i ab Ulo vacat , nec S a b b a l u m profanans eo q u i c o l u e r i l .
!

Ac posleaquam

unxistet

ipsum.

[88.] A a r o n e m

abtdr,

*. -

de q u o apud Musen sermonem

faclurus fuit Deus

Dep\ ; . , , . , c ( , , c . > .

i d fecisse c o n s i a t . Caelerum, j u x l a alios interprel e s , ipsuro altare postquam u n x i s s e n l , a i l ; praefalus e n i m : A t q u e baec e s l i n s l a u r a l i o a l l a r i s ; subjunxil : Posieaquam unxisscnt ipsum. > E a c n i m quae i n m c d i o e u n i , non b a b e n l u r . C o n s l i l u l a vero E c c l e s i a , i d e n i m labernaculum

e s i , D i P a i r i s ad nos pervcnit v o x . N a m l o r o n i s

nobis e s l per F i l i u n i quem p r o p i l i a t o r i u m p r o peccatis noslris p o s u i t . Y o x v c r o e r a i s u p r a G b e r u b i n ; superat c n i m o m n i a , c l i a r a supremas sedes, Deus. F i l i u s aulem q u i vcrba ejus ad nos defert, i n q n i l : c V c r b a quse ego facio n o n m e a , scd ejus
6 3

q u i me legavit,
C T

s u n t . E t boc sane*!ndicatur eo qnod * P s a l . x t i v , 8. " Jcrem.

7 I

Isa. x u i t , 2 0 . P s . . l . x x x i , 5. " M a l t b . x x v i , 2 3 . x i , 19. Joan. x n . 3 2 . Joan. xiv, 24.

7 1

J u a n . n , 54.

13 vox supra bernaculum

COMMENTARU p r o p i i i a t o r i u m facla est. fiebat.

IN I t t J M E R O S . a d i l u s , non eiiiui c l i l l u d de

814 principibus

Caelerum tribunorunt

omittendum cst, non secundum generalionis seriem, sed c a s t r o r u m o r d i n e m q u c m lenebant c i r c a l a P r i m u s e n i m J u d a s , q u i j i u t a aMalem q u a r i u s e s s c l ; secundus I s s a c b a r , qui nodeinde d e c u r i a m p r i m o g e n i i u s R u b e n babet nus f o r c i ; tertius Z a b u l o n , qui d c c i m u s esset. S e c u n d u m ceps sequuntur ordinibus i n t e l l i g e n d u m est. Taciie

a quo secundus est S i m e o n . T e r l i u s e s l Gad ex a n c i l l a g e n i l u s . Eodemqite modo dc d u o b u s q u i d e i n vero s i g n i l i c a t u m est, v e r b u m p r i m i i m l o c u i n accepto, primus a p u d Deum lenere, E Y a n g c l i u m d c u i q u e Jesu G b r i s t i p r i u s esse lcge. P r i m i e n i m n o v i s s i m u m l o c u m o b l i n u c r u n t , et n o v i s s i m i p r i m u m . N a m c u m Israeli primogeniturae j u r e a R u b e n e d e b e r e t u r o r d o , a tergo l a m e n genles i n Juda a G b r i s t o vocaias s e q u i i u r . Ii quoque q u i s e r v i l e m h a bent s p i r i l u m , fiiiique s e r v i l i s Jerusalem cedunt. J u d a s e n i m a quo GliristQs u a l u s Post quem sequitur c x s i s t u n t , l o c u m l i l i i s l i b e r a i , m a t r i s , i n q n a n i , noslrae, c o n e s l p r i u c i p e m l o c u m babet. Dcinde I s s a c h a r et Z a b u i o n l i r

bert ex l i b e r a n a t i . Deinceps R u b e u p r i m o g e n U u s j u x i a J a c o b i v a t i c i u i u m \ c o i i t u m a x , e i v i o l e n t u s . Simeon qui cuin L c v i b o m i c i d a d i c i u s e s i . sanclos

7 8

quidem inlerfecerunt : :

Quem enim propbetarum,

a i l , n o n o c c i d e r u n l paires v c s t i i

? Nervos vero i r u n c a v i t tauro C h r i -

s t o ; non e n i m plebs taniuro, v e r u m e l i a m Scribae el P b a r i s a d , facinus contra G h r i s l u m conceperunt v e l u l i cura i n G a d tenlasseul, ac dicerent : L i c i t u m n e esl dare t r i b u l a Cicsari? rcgiom candelabri lucebunt seplem lucernce. [VIII, 2 ] D i v i n u m e n i m l u m e n co receduiit. V e r u i n
n

non i m m i l l i l

radios vi-

suos i i s q n i tergum o b v e r l m i l , longiusquc ab erga ine p o r r e x e r i t i s , cut

i l l i s q u i per libertaleio fidei

laeque s a n c i i t a l e m ostentant faciein. A d Judaeos enim per Isaiam Deus d i x i i : Q u o d s i manus vestras a v e r l a m faciem meam a v o b i s est . O c u l i vero D o m i n i super justos s n n t , e i i d est, t o t u m ad inteilecturn ac m e n l e m denoiat, i i l i a deuique ejus, roenlis P s a l m i s l a testalur. Gaslerum a u r e u m candelabruro,

refcrendum. Cujus q u i d e m c a u l i s m e n l i s b a b i l u m r e d i n t e g r a l u m flores et o r n a t u s .

Sume Lcvitat e medio filiorum hrael. [ V I H , 16.]

In C b r U t o . i t e r u m L e v i t a r u m p u r i f i c a i i o cst.

S i eniui

sangnis tauroriMn e l h i r c o r u m , i n q u i l P a u l u s ' \ quanto magis C l t r i s t i sanguis i n i p s i u s c o m m u n i t a tpm ascitos sanctiGcat. Caelerum aqua 392 p i i r i G c a t i o n i s c i n e r e m bucula? a d m i s i u i n h a b e n s , m o r l i Hcalionis cuin C h r i s t o quam i n b a p l i s m o obtestati sumus commoncfacit : c U n a e n i m c u m i l l o s c p u l t i sumus per b a p t i s m u m i n morlero . E t r o r s u m i n q u i l : c Semper s e p u l l u r a m J e s u G b r i s t i i u corpore c i r c u m f e r e n l e s . E s t autem s e p u l i u r a haec, mundo q u i d e m m o r i , C h r i s t o v e r o v i v e r e . c Ego enim per legem, i n q u i t , legi m o r l u u s s m n , ut Deo vivere possem . i E l bujus q u i d e m m o r l i f i c a tionis consorles esse L c v i t a r u r a o r d i n e m oporiere boc a r g u i l , q u o d r a d e n d o p i l o s l o t u m corpus de~ nudare p r a c i p i t . P e r pilos autem s i g n i G c a f i constat I u x u r i a n i i a a n i m i g e r m i n a , q u i b u s h i r s u l u s E s a u a b i m d a v i l , J a r o b vero laevis c a r u i t . Quae q u i d e m dtvinus sermo gladio acutior \ q u i i n mentem i p sani p e r v a d i l i n flore ipso ainputat, in futuro enim d c m u m s x c u l o r a d i c i t u s e v c l l i t . A l q u e bac q t i i dem lex peccati est, q u x i n m e m b r i s lalet, mcntisqiie legi r e l u c l a l u r . V e r u m e n i m v e r o s p i r i l u s i i e r facite, i n q u i t , carnisque concupiscentisc n n l l a m patefaciatis e x i t u m . C.Tterum v e s l i m e n t o r u m a b l u l i o n e n i l i d a m ac serenam politiam eamque quae forinsecus palet, i n n u i i . M e n l e e n i m bona n o n cor a m Peo t a n t u m , v e r u m etiam b o m i n i b u s c o n c i p i m u s . N a m c L u c e a l , i n q u i t , l u m e n Testrum c o r a m h o m i n i b u s ut v e s l r a bona opera v i d e a n t . > P o r r o s a c r i G c i u m pro iis v i t u l i s duobus, a d u l l o c o n s i a b a i e i a n n i c u l o . In utrisque autem G h r i s l i parva signiGcaiio cst. A c tn vittilo q n i d e m i n bolocatistum a d h i b i t o , q u i a totus c u m ipse esset s a u c u i s , vitae tranquillae u s u r a m nobis r o m p a r a v i l . Id quod c t i a m fartna oleo subacia pne se ferebal. In v i t u l o a u t e m pro pcccalis tgne consumpto, quod ille v i r u i l i s ei s i i u p H c i i a l t s e x e m p l u m a b s o l u l i s s t m n m exsislat : t Ego e n i m , i n q u i t , a g n i c u l i innocentis i n s i a r ad m a c l a l i o n e m addiictus non i n i e l l e x i . Quemadmodum vero ab o m n i b u s , proque o m n i b u s sncrifici j m i l l u d o m n i b u s ei m a n u s i m p o s i l a s habenlibus offerlur argumento videlicet quo I secum a u f e r a n l o n i n i u m peccala, sicut o m n i u i n f e r u n l manus p r o q u i b u s i r a m o l a l u r , i l a per Gguraro dcmonstralunt cst, quod G b r i s l u s peccala nostra s u s i l n e a l ac pro nobis operetur sacris, i l l o d u n t a x a t e x c e p l o , quod tum teinporis i n a n u u m , n u n c \ e r o p r c c u m ministerio ac u s u digni eo efQcimur. Quapropter e u m q u i m a n u u m i m p o s i i i o n e sive apud populutn sive i n E c c l e s i a e l l a m n u m u t i l u r , pra?ter Dei c o n s i l i u m ac volunlatem i d agere manifestura e s l . T a l e etiara i l l u d e s l quod p r i i n o g e n i l o r u m l o c o , quos Deus eibi seu p r i m i t i a s ex o m n i populo selegerat, Levita3 v i c t i m a m offcrunt. Verae a u l e m priiniliae C h r i s l u s p r i m o g e n i l u s D c i et V i r g i n i s est, q u i pro p r i m o bomine assumplus est, munrfique p e c c a l a perlulit.
7 T S 7 1 0 S 1

Quod si

homo uti

pollueril

supcr

anitna

hominis.

[ I X , 10.] Pascha supergrcssionis, quani angelus t r u c i recorda-

-. . - . " , \ '
? i , T

dando i g y | t i o r u m primogenitos f e c i l , l i o n o m afferl. Gujus

beneficii m e m o r i a quo i n i 7 e

G . - i i . % n x 5. l i U r . i v , 10
f

7 5 7 1

e - . 52. G a h i l . n, 11).

7 9

Is;t. i, 15. ' Hebr. i x , 15, 1 4 . Coloss II br. iv, 12. M a U b . v, 16. Jcrcro. M , 19.
8 0 8 1

7 %

n,

12.

815

P R O C O P I I GAZ.4EI

16

n i o r i a l i s essct nomen Pascliac ei e s l i u i p o s i t u m , , \ lempusque annwum e s l d e s l i n a l u m . aulem eo est, morli poloslalera r e c l i o n e m G h r i s l i esse adempiam. lein bujus i m m e m o r e s lus
8

SigniGcalum BeneGcii a u -

. \ , , , . , \ , . * . > slaio ac praGnho lempore, ,

suam per resur-

s u n l i i qui carne n i h i l a n h o m i n u m ingere J e o b l i l o movere v u l t , fieri debuil . >

8

t i q u i u s habent, a qua dehortans T i r o o l h e t i m P a u , i n q u i l : In m e i u o r i a m sum C h r i s t u m a m o r t u i s excUatum : quo quidem n r e c o r d a i i o n e m tanquam sed tanquam memorem cilra quud nibil

commonefacere. H l u d autem : < F a c i i e , i n q u i l ,

o i u n i n o bujus

P r o p t e r p o l l u l o s vero super a n i m a roensis secundus est concessus. A t d i c a l a l i q a i s , eos q u i h o r a i c i d i i scelere i n G h r i s t u m p a l r a l o sese i t i q u i n a r u u l , quique s a n c l u m nostrae Pascba? festum n e g l i g u n t , licet p r a H e r m i s e n n t s a l u l i s lempus i l l u d , i n quo Dux vilae per afflictiones c o n s u m m a l u s e s l ; a l m i s e valione ejus q u i omues s e r v a r i e x p e l i t postcris t e m p o r i b u s , tanquam secundo mense, cura g e n t i b u s i n G b r i s l i p a r l i c i p a i i o n e m pervenient. N a n i q u i i n i E g y p t o i d o l o r u m c u l l u r a m a s p e r n a l i f u e r u n t , mense p r i m o feslum Paschae a g i t a r u n i , q u i e i i a m G h r i s i i sanguine u n c l i v a s t a l o r e m conlempserunt. A i i i q u i i n anno d e m u m aut secundo mense a c c e d u n i , difficulu-r i n naevi s u i inspectionem s u n t a d d u c t i . GaBierum, c G u m m u i t i t u d o gentium ingreeea fuerit, i n q u i t , l u n c o m n i s Israel s e r v a b i l u r > 393 H c m poslbaec convertentur fllii I s r a c l e l indagabunt D o m i n u m D c u m suum e l D a v i d regem s u u m . Denique vero, secundo m a n u m suam afferet ad a l t r a b c u d n m r e l i q u i a s s u i p o p u l i . P o r r o i n l o n g i u q u a via e x s i s t i i i l l e q u i c x l r a E c c l e s i a m e s l e l l i g n o d i c i t : Deus meus es t u , et l a p i d i : T u meae vitae a u ctor es , > aut a l i o q u i a vera de D e a s e n l e n i i a a b e r r a l . P a r i vero modo n o b i s c u m f e r i a b i i u r a d v e n a , ac victimaB incruentae p a r l i c e p s fiel. lege bac foriassc usus o b l i n u i l i n E c c l e s i a , t i l si mense p r i m o excideret, secundi mensis decimura q u a r i u m diera s u b o r n a r e l . C a n e r u m q u i nec i m p u r u s e s i n e c e m i nus stat ex mera arrogantia a u i n i m i a v o l u p t a i u m a d m i r a t i o n e , alienus a genere quod s e r v a r i debel, est. Q u i enim D o m i n o n o n fldit, i n q u i t , vilairt non videbit, v e r u m i r a Dei super co r e s i d e l , eo quod benignitalis i c m p u s d e s p c x i i . T e n i p u s a u l e m i l l u d tempus fidci est.
8 8 8 8

Porro dieeo quo ereclumett tabernaculum, nubes obvelavit illud. [ I X , 15.] Q u a m p r i m u m e n i m E c c l c s i a e x o r l a fuerit, splendor gloriae G h r i s t i ei affulget. Qua3 i i s q u i d e m q u i i n n o c l i s caligine oberrant lumen i m m i l l i l , i i s q u i mentis luce sunt i l l u s l r a t i suam protectionem l a r g i l u r . Opus e u i m babem imprudentes ac caeci i l l u m i n a l i o n e . l l l u m i n a t i vero per Gdem p r o l e c l i o n e et s u b s i d i o , quo s l r c n u e possint praeseniis vilae moleslias et diei diflicullalein perferre. Omnes e u i m q u i i n C b r i s l o pie c u p h i n l vivere persecuiioni subjacent. G b r i s t u m vero quocunque nos ducat sive rccedentes sive accedentes s e q u i m u r . P r i m a autem discessio a nobis ab inGdelilate ad iidem fit, secunda a \ i t i o ad v i r l u t e m , t e r l i a ex imperfeclione ad vitae perfeclionem, sive ea j u x l a a c l i o n e m sive senlentiam aestimetur : In p e r f c c l u m , i n q u a n i , virura, et j u s i a sctate i n C b r i s l o p r o v e c i u r a , j u x l a i l l u d q u o d Pauhts d i c i t : < U n u m aulem i l l u d ago, ea q u i d e m quac a lergo sunt ut o b l i v i s c a r , ad ea vero q u a fronte sunt enilens j u x i a p r x G x u m signum insequar ad p a l m a m supernae v o c a i i o n i s Dei pcr C h r i s l u r a J e s u n i . > Nec v c r o c i t r a G b r i s i i opein fieri c o g i l a n d u m e s t , c u r a ipsemel,< S i n e m e n o n q u i d q u a m agere p o l e s l i s , i d i c a i . O m n i a e i i i m r i i e e i deceuter i n ipso Ouni, secundum A p o s t o l u m . Q u o d i p s u m profectiones quoque ab apostoiis factae ac suscepts c o i u p r n b a n l ; nonne e n i i n ex A s i a i n Macedoniam per v i s i o n e m mandato acceplo itcr fecerant, i n B i i b y n i a m vero p c r v e n i r c , ipeos s p i r i t u G h r i s l i prohibcnte, non p o i e r a n l ?
8 7 8 8

Quod ti steterit nubes vetpera usque ad man* et deincep*. Sivo sub vesperam, sive mane, sive no nuWfi a s c e n d i s s c l , i n q u i l , i n t e r d i u c a s l r a n i o v e b u n l , uoctuque iter m i n i m e inibtint. SaBpenumero vero p c r menseni i n i e g r u m fixa et i m m o l a s i e i i l nubes, et l a m d i u t u r n a raora facienda f u i i . Ascensio enira perfectioncni poriendebat. N a m quoliescunque Peo ipsos movere vigum erat, coluranae igncae nubem n o c l u a u l s u b vesperam i m n i i t l e b a l , qua? porro lendebal e l I s r a e l i l i s v i a m ceu m o n s t r a b a l , signiGcabaique i n t c r d i u i l e r esse i n g r e d i e n d u m . Fac tibidua$ tuba* duciilei, e t c . [ X , 2.] D u p l c x e n i m i n c o n c i o n i b u s est p r o m u l g a t i o . A l t e r a quideni m o r a l i s , allera vero d o c l r i n a l i s , ea videlicet qua veriiaiern Iradentes, falsilalera r c d a r g u i i n u s , r c b a n l , q u e m a d m o d u m cos q u i c i r c u m c i s i o n e m tanquam nere conjunctus rcin noces&ariam saluti r e l i n e r e quema d m o d u m P a u l u s eos q u i a m a t r i m o n i o e l c i b i s t a o q u a m rebus per se pravis a b s l i n e n d u m esse assesludebant. Caeterum argento constant lubaB bae, ad ciTigiandum splendorem q u i c u m ulroque p r o m u l g a l i o u i s ge-

esso dcbct. Q u a n t u m vero a u r u m argento potius e s l , l a n t u m verbo mcns per aunnn p r i n c i p e s acutius c e r n e m e s , et c i l i u s obeE c c l c s i a enii:i
e T

repra3scntata, quo i n t c r i o r spleudida E c c l e s i a cxornaia est, i d e s l , si m c n i e m spectas, a u r e i s amicia v e s l i b u s . C s t c r u m a l l e r i u s lubae m i n i s t c i i o r o n v o c a b a n t u r d i e n i e s , arguniento \ i d e l i c e t quod II T i m . , 8. G a l a t . i v , 4. ;v, \Z. P b i l i p p . , 13, U .
8 8 M e i

r e l i g i o n i s i n s i i t u t i o ad " H o m . x i , 2 5 , 2C\
8 8

E c c l c s i a m p e i i i n c r e t . In Jercm. u , 27.
8 8

J o a n . m , 56.

817 m a l o , i n q u i t , quinque verba

1 9

COMMENTARIl IN NUMEROS. mente mea l o q u i , u t et alios instituam,~ q u a m decem

81S millia verborum

l i n g u a . > S a p i e n i i p o r r o , i n q u i l , occasionem exbibe, et s a p i e n i i o r (iet. E r u d i j u s l u m , et m u l l o amplius p e r c i p i e l . 394 ^ o r r o sicut q u a i u o r regiones c a s t r o r u m erant, i i a quatuor d a b a n l u r s i g n a , q u a i u o r e n i m E v a u g e l i i s c u n c t u s e r u d i l u s e s l m u n d u s . Q u i n e i i a m quatuor i n E c c l e s i a v e r b i sunt diflerentiae. A l i a q u i d e m est q u a inildeles i n s t i l u u n t u r , aliae v e r o tres t r i b u s differentiis ac v a r i e t a l i b u s fidelium accommodanlur, e i i n c o l l a l i o n e 5 0 , et 6 0 , et 9 0 , e o r u m q u i f a c i u n l v e r b u m c o n s i s l i t . A l i i etenim m u n d o s u n t a d d i c t i , q u i b u s P a u l u s d i c i t : c U x o r i a l l i g a t n s es, quare.ne studeas d i s s o l v i ; solutus es ab u x o r e , ne u x o r e m requiras tucmbra
9 t 9

. i A l i i p o r r o sanctajn et e x e r c i l a t i o n i s p a i i e n l e m susceperunt v i t a m : h i s a i t < T e r r e n a v e s i r a raortiGcate

91

; et r u r s u r a i n q u i t : < Affectiones hujus praeseulis saeculi indignos reddunt futuram

n

r e c o n d e n d i g l o r i a m " . A l i i vero ad s a c r u m m u n u s v o c a l i s u n t : de h i s d i c l u m est : In l a b i i s sacerdotum s e r v a b i t u r j u d i c i u m , et legem ex ore ejus s c i s c i l a b u n l u r . Cujus generis o m n i a quoque s u n l qiiae P a u l u s s u o T i m o t b e o mandat. C a i t c r u m n i o l i o n e m c u m j u b i l o faciebant. P r o f e c l i o e n i m ea q u a a d finem tendit j u b i l u n i vicloriae s i g n u m babct. V i c t o r i a e u i m s a n c t o r u m vitse exitus est. D e o e n i m , Quod autem a l i i s i n i n q u i t , q u i n o b i s v i c t o r i a m per D o m i n u m n o s t r u m Jesum C b r i s l u m c o n f e r l > vicloria? a u c t o r i . ln stalione p o r r o j u b i l u s c u m l u b a r u m c l a n g o r e n o n i m s c c b a l u r . N o n e n i m i n m u n d o nostra e.sl \ i c t o r i a , i n q u o c o n c u l i m u r ac p r o s t e r n i m u r , licet nonperearaus funditus. T u b a s v c r o sacerdoies inflant, i i s c i l i c e l q u i Deo u t u n l u r valde f a m i l i a r i l e r , adque C h r i s l i i i m l a t i o n e t n c l a m a n t : c P r o p e est regfium coeloruro > quod affliciiombus bujug m u n d i , et Tictoriae c o n t e m i o n e capirous. A t q u i institulio a u l e m per l u b a r u m s e m p i i e r n a est. Y e r b u m eniin D e i a f l a i i m i n nobis h a b i l a r e debet. \ * - . - \ ' . > , , \ ' , , x a \ ; . , , , \ , . D u c l i l e s v e r o s u n l lubae, deducuntur
9 7

t e r p r e t i b u s finis est, boc a l i i s est v i c i o r i a . A l i i e i e n i m finis nomine psalmos i n s c r i b u n t . A l i P e p i n i c i o r t u n

m a l l e t i m , de q u o Jereraias i n q u i l : c E t c o m m i n u i l m a l l e u s . Caeteruin tuba quae ad ferias c o n c i t a bat, non d u c l i l i s e r a l . Feriae aulem illae s u n l quibus per verbum corpora n o s l r a i n v i c l i m a i n oflerimus, p r o p n a m v i t a m deserimus, et animas bello c l a s s i c u m c a n e b a i u r . nostras setuba renas et illustres r e d d i m u s . Eadem quoque l u b a i n Malleus d u c t i l i saepe sublevavit P a u l u m , n a m per m u l l a s t e n l a liones impetu suo e x l u l i t , et signiGcavit ei q u o d inipune per eas evadere posset, e l h a b i l u r a assumere t i i b , quae magno bellum indiceretur. s l r e p i t u Yocem notam ac c e r i a m ad audilores e m i l t i t , quo s c i l i c e l malitiae

Et profecti suni filii Gersomet Merari portanles tabernaculum. [ X , 1 7 . ] Q n o n i n . i r u r a sacra praepararent. Intgr L e v i l a s vero e l c a s l r a l a b e r n a c u l u m e r a l , vasa autem ntagnus e n i m e l l e r r i b i l i s c s l o m n i b u s q u i c i r c a i p s u m s u n t . 066
%

i n medio e o r u m q u i a i U e ,

rircum

e l post

e r a n t ; ita quoque Deus i n m c d i o s a n c i x c i v i t a i i s osse d i c i l u r , e i e x e r c i l u s coelcsiis undique c i r c a Deura ; '. El dixit Mo$et Hobab filio Raguelis. [29.] C o g i l a n d u m est Jethronem hujus Raguelis Glium fuisse. Quare c u m Hobab affinis Mosis esset, adbtic c u m eo mansit. N u n c vero, u l v e r i s i n i i l e est, paire suo sacerdote M a d i a n i l a reiinere tur. A l i l e r vero C b r i s t u s nos ad se a l l i c i l , d e s i d e r i u m \ , * \ v i d e l i c e t injiciendo non l u c r i , sed aUerni b o n i , castradefunclo abire d c s i d e r a v i l , conabav o l u i t q u e p a l r i s sacerdotium capcssere. A t Moscs eum futurorum spe b o n o r u m

, \

, . , , , , ;. .

quod p r o m i i l i t o m n i b u s q u i desiderio i p s i u s l a n g u n l b r , et m a l u i n a v e r s a n l u r . Dicit aulem Moses ipsi H o b a b , p c r i l i a m m e l a l i o n u m ipsorum quas i n d c s e r l o fecissetil b a bere, adeoque o c u l o r u m vice ipsis fore, ut q u i ipsis et i n i p ^ r i o et d u c l u p r x e s s e p r o p l e r reruro expeesse r i e n t i a m , p o s s i l . Ilaque s i r e l i n q u a l eos, quod sc

, \ . . m i n i m e d e c e a t . illisque p l u r i m u m

i n c o m m o d c l , f a c l u r u m . A l q u e ita q u i d e m ab i l l o persuasum

consenlanetim e s i , nusquain enim s c r i p l u m x|uod ab eo d i v e r i e r i l , legimus. I C o r . x i v , 19. P r o v . i x 9. ! C o i . , 2 7 . Colose. , 5. M, 7. I ( . xv, 57. Malth.fit, 2. J,?ivm. L , 2 3 .
f f t 9 7 9

R o m . , 18.

" llalacli.

Si9

PROCOPII GAZJJI
y e x

820

Profecti $unt itaque de monte Domini itinere trium d\erum et prtrcedebat eos arca fcederh Domini iiinere irrum dierum, ad invesligandum iocum quietis. [33.] Magna u l i l i i a s 395 profeclioite b o m i hibus ejus temporis o b v e n i i , quod scilicet senserunt Deum se habere d u c e m . R e m o i o autem l y p o , C b r i s t u o b i s spectandus p r o p o n i i n r , q n o n i a m tribus diebus nos prrecedens, deducit ad q u i e U i n quot<|unt eum ex inferno ad coeleslem sedem contendenlem sequuntur. Q u i i n s u p e r i n hoc mundo j e j t i n i i s sese macerando, tenlalionesque subeundo i n i m i c a s c o n l r a S a l a n a m a n t i q u u m v i c t o r e m acies p r o nobis e d u x i l , u l pedibns c o n c u l c a l u m nobis speciandum exbibcret, t r a u q u i l l i l a l e m q u e et quietein nobis pareret. Q u o n r c a Afllictionem i n boc mundo s u s l i n e l i s , i n q n i t ; vtrum a n i m o forli cslole q u o niam m u n d u m devici ego . > P o r r o quoque, p o t c s l a i e m vobis dedi c a l c a n d i snper serpeniibtis, et Bcorpionibus, et oinni adversa potentia. Q u i morte sua i n paradisum foribiis ejus effraclis p r i m u s est ingressus, ct ad perennitatem aditum nobis patefecit, quemadmodum i l l u d v a t i d i c u m i n d i c a l : c C i c a t r i c e quidem ipsius omnes nos s a n a i i s u m u s Q u i nobis quoque supernam p r o f e c l i o n c m i n s t a u r a v i t , e l d i x i t : P r o f i c i s c a r e l loeum apparabo v o b i s %
M

Cum proficUceretur arca, dixit Moses : Surge, Domine.ei dissipenhir hosles lui. [ X , 3 5 . ] N o l a n d u m *ero q i i o d liosies p o p u l i , D c i hosles vocat. N a m i d utique docet quod et nos i m p i o r u m qiialcnus lales s u n i , i u i m i c o s esse oporlet quandoquidem ad ferendum nobis suppclias eurrexit C l i r i s t u s , q u i j a m olim p e r P a v i d c m d i x i i : mendicautium calainitalibue, et c stngullu pauperum nunc surgani , i n q u i i D o m i n u s . T n n c fugerunt divinae gloriae a d v e r s a r i i , a qntbus v i c t o r i a m i n cruce r e p o r l a v i t . Q u a n d o q u i d c m e i i a m umnem ad Patrem c o n v e r t i i l c r r a m , et inOnila rnillia i n s u i adorationem a d d u x i t . c C u m e n i m , i n q u i t , eveclus fucro supra t e r r a m , omnes vos m e c u m nltrabajn *. Mosrs enim p r e c a l i o intercessionis C b r i s t i mitbrar erat. Idetn e n i m Moses c u m a praesenti proreclioae c c s s a r e u i r D o m i n u m t a l i adoriebatur p r e c a i i o n c : R e v e r t e r c , D o n J n e , ad d e c i e s m i l l e Israelis, quod l a n i i i m d e m erat ac si diceret : A r c a r e d i i c i a da populo sedem. A c Deuni quidem populo valde l a m i l i a r e m eflecil, quasi i i i n e r i s c o m i l e u i i l i i s e x b i b u i l D e u m . E u n d i vero t a d i u m illos capit, laboresque ac molcstias l a m e n l a i i o n i b n s p r o s e q u u t i l u r . L i c e l quideni i d palam n o n fierel, D e i lamen aures quem n i l i i l q u i d q u a m l a i e i , fericbat.. Ideoque p a r populi ignis a r d o r e i n l o i i u s populi u i i l i t a l e m aflligilur, tdque non a r g u l o quodam ac c i r c u m s p c c i o j a d i c i o , q u o atiqui essenl separati, sed eo q u o r a l i o e l rcspectus o m n i u m est babitus. Paucos e n i i n pat: o p o r l u i l p r o n u i h i s , q u a m v i s nec lios nec illos dicere poiuisses. In s u i n m a vero inagnam i n h o c j t i d i c i o q u i i l l u d s u s l i n u e r u i i l ttquilalem e l clementiam habiwjrunt, quamvia ad a l i o r u m e m o l u m e n i u i u infcrioreui s o r i c i n n u n c s i n l a d e p l i , u l p o l e q u i divinae provideniiae g i i b e r i i a i i o n c n i adjuvarunt et c o n a u i m n a r i i n l . Quemadmoduui i n L a z a r o q u i etiam i n i m m i i i s d i v i t i s a c c u s a t i o i i c m sprclas p a u p e r l a t i s , fxtremae p a u p e i l a t i fuil o b . e c i u s , deinceps vero post Yitae finem, i n c o n s o r t i u m Dei accersitus, p u n i l o a l i c r o manifeslum e s l .
4

Ca?lerum exsiingui citra cis. eoruro

precalionis respectum

v i e l efficacia ignis &e

0

p a t i l u r , ut i i i t e l l i g a i i l vera Dei g r a t i a , illam salulcm obvenisse

, ,

A c lalis quidem a u x i l i a l o r ac p r o i e c i o r noster C h r i s t u s quoque, q u i nobis saluiem peperit, e x s i i i i t . Quod si vero a l i q u i s i n l q u i post agniti ac confessi beneficii l a m evidens a r g u m e n l u m , p r a v a r u m r e r u n i s l u d i o praaeuntem C b r i s i u m , de scde ipsis d i s p i c i e n i e m , legaiionein seu p o i i u s i n l e r c e s s i o n e m p r o ipsis u b e u n l e m , a d v o r a i u m e n i m apud P a l r n m Jesum C h r i s t u m , Joanne lcstante *, babeinus. fn nube, ceu a diei aestu, i d e s l , a r a d i i s v o l u p l a t u m et i e n i a l i o n u n i proiegenlem lacessierint, b i sane quoque ignis sapviliem e x p c r i e n i u r . N o n e n i m lemere ab A p o s l o l o dictum c s t : S i post agniiiofiem verilatis a c c e p t a m , ultro p r o l a b i m u r i n p e c c a l u m , n i l i i l loci sacrificiis p r o peccatis r c l m q u i l i i r . Treu-enda vero e s l poena j u d i c i i , e i ardor ignis q u i hostes C l i r i s i i absumct a c c o n f i c i e t . 3 9 vulgus promiscuum quod inter eos erat, concupiscentia flagravii. [ X I , 4 . ] Nec n o n i i vero quos r c r a i alios i n c r e p a r e e l abslrahere, pra?as cogilationes f r a g i l i u m , l e r r e n a r u m ac p e r n i c i o s a r u i r u p i d i t a t i i m eausa, cnlla sua p e r c a i i jugo l i b e n l i u s s u b m i i l e n t e s v e r s a n l . C * t e r u m c a r n i u m esum i i l i s c i r c i l e r t r i g i n t a diebus DCMS p n e b u i i , aique irae su;e magnum d o c u m e n l u m edidit. Q i i e m a d m o d u m f:ui hodie qnoque i i s q u i v o l u p i a i i b i i t c a r n a l i b u s p a r l i c i p a r e v o l u n t ^ i n d u l g e l . l E o s e n i m t r a d i d i t , i n q u i i , rncnti c o r r u p i , u l ea qua m i n i i u e coiiveniebant, a d m i i l e r e n t . V e r u m e n m ? e r o b i c c i b u s b i l i s nam r a i n i n ipsis i n d u i t . N a m q u i res carnales praeferuat m a n n * s p i r i t u a l i , verbo D e i v i d e l i c e l , iis ad iriorlem i p s o r u m cedet conatus. Q u i e n i m semen s u u m c a r n i m a n d a v i l i n q u i t , ex carne roejcl i m e i i l u m . > Quapropter P a u l u s i n q u i t : In s p i r i l u a m b u l a l e , e l c o n c u p i s c e n l i a m carnis ne p e r f i c i a l i s . l i i l i i a l enim caro contra s p i r i i u m et s p i r i t u s c o i i i r a c a r n c m . > u p o r i e i e l i a i n spiritus suaYitali per manna reprajsentaiaB n i b i l babere p r l u s , ne sepeliamur r i t u populi affeclali, j u x l a i l l u d : E r u u t speculo o m n i c a r n i . Manifesia enim sunt i p s o r u m m o n U m e n l a . E l bacc clades c l a r o s fecit q u e m a d m o d u m decanlatuiu e s l . Q u o r u m g l o r i a i n l u r p i i n d i u e sua c o n s i j i i i t ; pcrpetuam c n i u i p r e p i c r effemiualos suo*
4 7

Jo-.n.

x v i . o3.

I s a . i . m , 5. ' Roin.

' J o a n . \ i v , 2.
T

Psyl.

\XXJV,

10. li;.!7,

Joan. x n , 52.

L u c . ,

^Oimpi.

" I Joaji. , I.

, 2'>.

G a l a i . , , .

G ; i l i i i . v,

821

COMMENTARII IN NUMEROS.

82

raores i g n o r a i n i a m sustinent. Quo.l l p s u m D a v i d i s quoque verba i n n u u n t : D i l a t a v i t infernus a n i m a i n s u a m e t a p e r u i t os s u u m ne qtiid relinqueret . c C a r n e s enitn, i n q u i i , i n dcntibus e o r u m e r a n t . Itaque p e r c u s s i t eos D o m i u u s plagn magna a d m o d u m , et n o m e n Ioci i l l i u s a p p c l l a v i t , et caelera quae tequunlur. \ . \ , \ . , . " . , . ram Domino. Propter inoptam. A b s u r d i s s i m u m v e r o est quod vohiptatis causa s c r v i i u t e m qua i n i E g y p l o pressi proesenti vilae c o n d i i i o o t a n l e p o n u n t . U t a u l e m p r o b r o i l l i s verlat i n t e m p e r a n t i a m suam i m n t o d i c a m , c i b u m i l l u m a l i q u a u do m a x i m a c o p i a suppeditavit, atque eos o n e r a v U . H i n c est q u o d d i c i t , E t c r i t v o b i s i n a l i c n a t i o n e m , q u o d c r u d i l a l e m reddiderunt alii. S i m i l i t e r sane i n i q u i l a t i o d i u m conc iliat sapienliae qua3 illam est c o m i l a t a praesumptio. N a m i m m o r i g e r i f u i s t i s , i n q u i t , D o m i n o , q u i inter vos e x s i s t i i ; q u a s i d i c a t : Iriobed i e n l i a v e s l r a non aliunde orta esl q n a m ex p r a v a opinione de Deo, quasi ille vos d e s e r u e r i l , aut i l e r b o n o r u m vos c c l a v e r i t . Ideoque morae impaiientes b o n o r u m iilorurn percepiionem anteverlerc y o l u i s t i i , n n l l a m u l i l i l a l e m ex d e d u c l i o n e ipsius habere a r b i l r a l i . O p o r l e b a t u l i q u e ftxma spe f u i u r o r u m b o n o r u m i n Doo n i x u m esse. , , . \ ; , . " > \ \ . \ , \ . \ , \ , \ . , * ,
1

S a n c l i i i c a b a n t autem se antequam e d c r e n l . C a r n i u m e n i m facullas et d o n u m s a c r u m est et a Deo p r o f i e i s c i l u r , et puros epulones non m i n u s s a r i u m fuisse, s u b j u n g i l : c Q u o n i a m flevislis flagicoaul l a t . (Jl autem indicet i s t u m c i b u m m i n i m e necesipsis l a r g i t u r , non propter necessitatem

flelum

e n i m e o r u m carnes

C j e l e r u m Moses ad res ad Dei virtutem crimen

prsesentes magis q u a m diQidenlia; audit: A n esl?

oculos c o n v c r l e n s ,

admisil. Quocirca a Domino

m a n u s D o m i n i i m p a r e s s c l M o s i majora beneflcia conferendi ? c A n m a n u s obnoxia : quod inea a b b r e v i a i a q u i b u s v e r b i s i n n u i t potenliae D o m i n i o m n i a csse C b r i s t u s quoque xqualem cuin P a l r e p o l c n l t a m babens, i i s quos i n deserto paverat c l a r u m f e c i t , u b i quoque nerant. Eamdem hic et convivae eos r e p r e h e n d i l q u i c i b a l i o n i s c a u s a potius quam Dei c o g n i l i o n i s v e sane eruditionem M o s e s quoque ejus accipiunt, illo dunlaxal concupiscentiis non eos dhmUere

. \ \ * , ; ' , \ , , . mana i n i e r r o g a t i o n e divina facultas ct b i s o m n i b u s ad v i c l u m euflicereni ' ? > Cseterum

excepto q u o d h i c i b u m suis

suo magno c r i m i n e s u n l a d e p l i , i l l i vero discedenp e r i c u l o s u m e r a l . E a m d e m vero quse Moses, P b i l i p p u s quoque objecil Domino ( u l nimirum hupanes eineremus veiercs, quot ipsorum : c U n d e tot

, ^ d i incommoditate, q u o n i a m jejunos

poientia elucescerel) per

e d u l i a quaj

appeiiverunl

c o n c u p i s c e n l i a r u m c a d a v e r , n u l i g n i t a s , a s p e r i l a s , e l eflusa quaedam l i b i d o arguitur. Q u a m nefarie vero m a n n a i n s i p i d u m e l faluum vocant, cujus singulae ejus parliculae v a r i a s formas c o u l i n e b a u l ? N a m c u m l i b e b a i f r u m c n t u m v e l u l l o r r e b a l u r , 397 * P c o q u e b a t u r , vel i n form a m farinae r c d i g e b a l u r u l inde panem s i m u l e l o b s o a i a m possenl conficere, ac i n s u m m a q u e m a d m o d u m cibus s p i r i t u a l i s , cujus imagiuem pne se t u l i t , erat. N a m ille e l i a m u n i c u t d u n i a x a l c u m s i l a p o teutia l a m e n e i v i r i u t e sua influilas formas a c q u i r i t . l l i n c d e i l u x i l i l l u d quod d i c i l u r : S p i r i t u s melle et iavo d u l c i o r e x s i s l i i . U a deinceps c u m Judaei v c r b u m ccelilus delapsum, i m o Alosen quoque i p s u m rcspuerent. De nie e n i i n ille scripsit , t i n q u i t . U n d e deinde i n f c r l : Q u i l i l e m eis c o r a m P a l r e meo inlendet ' . Quemadmodum nunc quoque s c r i p i u m est : c E l i r a e x c a n d u i l D o m i n u s super populo suo. > N e c n o n M o s i vehementcr d i s p l i c u i l , quemadmodum mentes s a n c t o r u m a n u l u Dei o m n i n o pendenl. N e u i r i s i g i t u r cura parere vellent, n u n i i i s ad ccenam i n v i t a n i i b u s responderunt, i i l e q u i d e m , A g r u m e m i ; b i c , Boves m e n a t u s w i m ; i s , U x o r e m d u x i A n i e q u a m vero carnes e x l u b e a n tur illis septuaginla seniorum sanclificatio ponilur. Divina p a r t i c i p a t i o videlicet ante c a r ualem.
v e c e u s a a i l 1

j) * (54)* Imo Isn. v , U .

1 0

Caiterum census e o r u m a Mose a g i l u r , n e , a Deo r e c e n s i l i c u m s i n t , p a r e m dignilalera e i c o n d i t i o " M a l l b , x v m , 6.

n

J o a n . v i , 5.

1 1

J o a n . v, 4 5 .

Luc.xivJ6.

seqq.

NOTiE.
(54) . . .

823
cum

PROCOPIt GAZ^II
A d a m o p r i n c i p a l n m inter bestias reservare

824

iirm c u m eo b a b c r e v i d e a n t u r . l l a quoque velle, n o m i n u m i m p o s i t i o n e m i l l i c o n t u l i l .

Deus , * :* , * , \ \ (55) \ .

S i m u l vero prophetant omnes, ne aequis p a s s b u s propbetiae c u m Mose i n c e d e r c v i d e a n l u r , sed a r g u m e n l u m tantuni se p a r l i c i p c s s p i r i t u s esse Jac.os edant. P r o p h c l a n t q u e oinnes s i m u l , unus c n i m s p i r i ius cst et una ejus i n o m n i b u s v i r l u s . A c c i p i t n U v c r o S p i r i t u m quotquot erant r e c e n s i i i , q u a i U u m v i s loco i n i c r sc essenl d i s j u n d i , non e n i m loco a u l nunicro alligatus est N u m i n i s aiflalus. Caeteruni Mosis f a m u l u s e x aniini i n d i g n a l i o n e a Mose p o s t u l a l , u l duobus q u i i n tentorio e r a n l v a i i c i n i i v i a i n lercluderetur.
4

Q u o d quidem n o n invidiae morbo ab i l l o factum, scd studio gloriae s u i p r i n c i p i s , quod dignitatem ^ i p s i u s l u e r i vellet v i d e l i c e t .

, ' , ^ .

A t ille oranes esse lales v t i l l . Quod nos de rebus C l i r i s t i e r u d i l , quemadmodum d i c i l J o e l . T r a d u n l aulem a l i q u i legem solam ad C b r i s t u m nos deducendi non sufficere. Q u o c i r c a a l i o s quosdam m e l i o r i s notae homines dofecium ejus sarsisse c o n i e n d u n t . E o s nempe q u i post Mosem g u b c r n a t i o n i p o p u l o r u m r C l i r i s l u m sunt a d d i c l i , qttorum p r i m i et palres quodammodo d i s c i p u l i C b i i s l i c x s i s i u n l . E v i d e n s autcm hine est qiiod uno codemque s p i i i t u c u m sanclos q n i anie nos e x s t i t e r u n l , luiw nos ipsos sant lificat C l i r i s t u s . Propter qnod sanc d c S p i r i l u l u o s i accepero, i n q u i t , e u m i l l i s i m p e r l i a m . P o r r o d u o i l i i posteriores c o n i m q u i ex gentibus d i v i n o nuniine afflaii s u n l i m a g i n e m c o n i i n e n l . enim omne3 i n abditos C b r i s l i reccssus lex d e d u x i l , verurn ex virtute P a l r i s F i l i u s , D e i iinago exsistens, i g n a r i s s u i c s l d c l c c t u s . Eos etenim ad se c u m vocasset sancto S p i r i l u uno c o d e m q u c exsisteuie q u e o i a d m o d u m Pater et F i l i u s , d e l i b n i t . A t q u e i d q u i d c m c u m i i s q u i sub lege v i v u n t a d m i r a b i l c videatur, magnum i n eis s l u d i u m aimulaiionemque commovet. Quia tamen Moscs p e r m o v e l u r n i b i l , q u i n potius longius p r o spiciens ad i n y s l c r i u m , e x b i l a r a t u r . Caeterum c o t u r n i c u m l a r g i l i o n e promptis ac benevolis suam p o t e n t i a m speclandam proposuit. S i m u l q u e i n l e m p e r a n t i a m a l i o r n m redarguit, ne graia i l l i et accepta fuisse videatur. Nec vero affectionem qua ad furorem c o n c i t e t u r C , . , . * , , \ , . fore tr istura , , , . perpeluum, illud vero temporaneum ad c u m u l u m \

in e u m cadere cogtlandum e s l ; boc e n i m si ess*t, p o s l l a r g i l i o n e n i , n o n ante, furore exarsisset. A l qui i n ipsa p o l i i i o n e s l a t i m ipsius a r g u m e n l a e d i d i l . P u n i t i o n i s vero hujus aequiiatciu eam v o c a v i i , quod c o n s i l i u m Dei n o n e x s p e c U r u n t , sed lanlura taroque imnieiisuin s t u d i u m c o l l i g e n d i d e c l a r a r u n t , recondcrent e t i a m , q u o d quam m i n i m e faciendum fuerit, manna quoque a r e c o n d i l i o r e seclusura manna q u i nec o b s e c u t u r i fuissent documento esse poterat. V e r u m boc q u i d e m biirabantur, adjecisset.

D e o , etsi lempore quoque alio i t e r u m

Quidam vero E l d a d et Modad c x a n i m i quadam submissione, q u o d se indignos judicarent postrema tcnuisse traduut, 398 concedamtts cunctuno p o p u l u m p r o p b c l i a m D o m i n i cxercuisse, c u m S p i r i l u m s u u m bis dedisse separaliin c e n c c d i l u r , ut ex Doniino p r o p b c t a r e u l , non i m p o s l u r a a l i q u a S a l a n i e a , queiiiadinodum Paulus i n p r i m a ad C o r i n U i i o s i n q u i i . *
l t e m u l u

Propter uxorem ejus JSthwpissam,

elc. [Xlf, !.] ^

\ /

( 5 6 ) , ,

N a r r a l Josepbus q u o d s i quis i n regia educattis, d!*xcreatus ab i E l h i o p i b u s , bello a l i q u o superavisFfi, l e g i t i m a i u regis fiUara m a i r i m o n i o ei locatam fuissc.

\ , -

. ^

A l i i vero J e i b r o n i s filiam M a d i a n i t i d e m i t b i o p i s s a m illam esse Ira u n t . Q u o d r i d i c u l u m esse palet b i n c q u o d post t r i g i n l a annus a die n u p t i a r u m , necnon ante legcni Israeliiis de u x o r i b u s d u c e n d i s d a l a m , p r i u s q u a m e i i a m a gentibus discernereiur Israel, Mosi c r i m e n i l l u d i m p i n g i l u r . A l q u i i n i q u i U l U
u

I Cor. x i v , 5 eeqq. NOT/E.

%

(55) \ . . , (56) . ' \ . . ' .

825

COMMENTARII IN NUMEROS.
traduxit. A l q u i
1 B

826

simulque exlremae arrogamia? M o s e n i n s i m u l a n t . Exslat autem i n i q u i t a s e a ' quod s u i c o p i a m ab U r a e l i iis abalienavit e l ad nuptias peregrinas quod c u m praeputtalis comedisset, b o c q u i d a l i u d est quani q u o d P e l r o quoque recilal qua audivit fuit o b j e c t u m ? Q u o tempore v i s i o n e m suam

i l l u d : c Ea quae Deo sacra sunt, l i b i n c s i n t profana n o n cogilantcs n i m i r u m , cujus iribus veslris m c i similem
, e

. > E r a n l v c r o i n i p u r i reipsa q u i gentilibus c a r A a r o n q u e M o s i exprobrare n o n verentur,

n a l e m i m p u r i i a t e m e x p r o b r a b a n l . V e r u m t a m e n ipsa s o r o r , figuram

gereret. C b r i s t u s etenim verus l a l o r legum est, fteique ac b o Synagogas

m m u t n inediator. De q u o Moscs ipse d i x i l : P r o p b e l a m e x c i l a b i t D o m i n u s Dcus vester vobis ex f r a . > F u i t vero A a r o n J u d a i c i s a c e r d o t i i typus, q u e m a d m o d u m scniores qiioque et plebis congregatio M a r i a . A c c u s a r u n t auiem C h r i s i u i n l a r u m Synagogam s i m u l ambiret, quod falso se F i l i u m Dei scienlia et n i o r u m dcmintiaverat,

j a c t i t a r e l , c u m s o l v i s s e l S a b b a t u m . Indignabanlur

insuper quod n i g r a m g c n t i u m et p u l c b r a m I s r a e l i -

quod v i d d i c e t spons;e IsraeliiicaR, o b s c u r i t a l e

infeciam g e n l i l e m adjungerel. Nam S a m a r i l i s q u i a l i c n i et e x l r a n e i erant, Evangeljum

i n i l i u m q u e q u o d d a m v o c a l i o n i s g e n l i u m i n i l i i s j e c e r a l . C o n t r a vero suis d i s c i p u l i s ab i n i i i o mandaver a l ne g e n l i u m i l i n e r i i n s i s t e r c n l , neque i n c i v i l a t e m S a m a r i l a n a m i n g r e d e r e n l u r ; sed p o l i u s ad p e r ditas Israeiis oves i i e r c o n v e r l e r e n l Qiio mandalo gentcs ab Israelitis alienas f c c i i . Q u o c i r c a
, e

genies oves

s i b i sociavit, I s r a e l i i i s i n l e r h n n o n neglectis. Quod adhuc c l a r i u s ( i l c u m i n q u i t : E i i a m alias tur an ipse esset C b r i s l u s , i n q u i t : c D i x i l a m e n v o b i s , v e r u m n o u c r e d i l i s , q u i a ex grege ilem babere d i x e r u n l : dsemoniacos enini i d o l o r u i n c u l i o r e s appellabant, Semper vero Iransgressionent illi objcctarunt, quamvis

habeo quae n o n e x ista c a u l e s u n l , quas me quoque ducere o p o r t e l . > l i e m c u u i tmpudtce s c i s c i l a r e n mearum o v i u m n o n estis * . > Quapropter, U n q u a m q u i a m a r e l nium cos exsisleret. a l i e n o s , S a m a i i l a m e u m n u n c u p a r u n l , daemoq u o d d i a b o l u s inter mullo amptius legem

e x p l e r e l q u a m d i s s o l v e r e l : quod ex i p s i u s r o c l verbis c o n s l a i . S o l i u s e n i m lillerae m u i a t i o ad v e r i i a t e m p.Ttincbat. Objectabanl quoque G b r i s t o Pharisaei : Nc M o s i quidem soli o m n i a d i x i t Verum enimvero quemadinodum praj o m n i b u s nolus es, et magnus es i n o c u l i s meis : dccebat e i q u i d i x i l : c A meipso loquor nibil, Deus l)cus, multo minus tibi. s i b i concesso a n l i q u i peecarunt sese comparanles ei q u i a D o m i n o a n d i v i i : M i b i e n i m eos q u a l i c u n q u e sed q u i me m i s i l

bonore conlentos esse, n o n d u m concessum n e u l i q u a m cnptare : k a recenliores p i a c u l u m i n se a d m i s c r u n t , Hdem derogando

1 1

P a i e r , i n mandaunde s i t

lis m i b i dedit q u i d d i c a m , et q u i d loquar . >Item : Verba quse ego loquor n o n mea s u n l , sed ejus qui me n r i s i t , > audaclerqtie ingerendo e i : M o s i q u i d non n o v i m u s " . > . Fuit autem Moses vir mansnelus admodum
11

d i x e r i t u o v i m u s , h u n c vero

[XII,5.] 399

\ -

T a c i l e , nec sine s u m m a a n i n i i moderatione, quemadmodum

, \ , , , 6\ \ .

c o n l u m c l i a m i s l a m p c r t u l i ^ l a u d c n i q u c banc suain etiaui p e c c a l u m D a v i d i s a l i o r u m que s a n c l o r u m exeniplo i n m o n u m e n l a sua r e t u l i l , s i c u l vcritatis s l u d i o s u s , aque o m n i fuco a l i e D B S fuit.

Ista i g i t u r mansueludine M o s i s ad a r r o g a n t i a m et fastum abtittinlur i l l i . Q u a m v i s v c r o m u s s i t a r i i ip e, c o n l u m e l i a m lamen i i d i i i s famuli i n domo sua s i b i Deus p r o p r i a m fecit. Q u o d i n i p r i i m s super C b r i s l o e v c n i t , P a t r e a b i i s q u i i n c u m debacchati iueraut pocnas exigentc. Exite vos tres in tenlorium teslimonii, c t c . [4.] J u d i c i u m cniui p r o m p t e s t r i n g i l Dcus i n eos q n i o g CaHerum q u c m a d m o d i i m n i a g n o r u m h o -

gauniunt C h r i s l o , et c u i n eo de g l o r i a c o n l e i i d u n t . J u d i c i u m vero pcr F i l i m n i n q u o P a t e r e s l c x s e q u i l i i r . c E g o e n i m i n P a l r e s u m , i n q u i t , et P a l e r i n nie ctos v o l u i l i n s a n c l u a r l u m i n quo o r a c u l a edebantur. X o j p ^ , \ . ' \ , . A c sine Mose vcrbis acerbis vocantur, q u o n i a m M a r i a i n lepra inficere v o l u i t , A a r o n i ceptus s a l i s poenaserat. Dei m i vero i n c r e palio gravis vcrborutn m w r o r q u e p r o sorore c o n m i n i i m peccata siuit e x i m i a , i i a rcprebcnsioriem ac poenani eorum d i s i i n c l a i n f a c i l . Q u o c i r c a eos e d u -

Evenit autein i l l i j u x l a D e i o r a c u l u m : < V i y i i e et lugeie, sacerdolcs ; l a m c n l a m i n i , s a c r i n i s l r i , quoniani l i b e r a l i o n i b u s c t s a c r i i i c i i s e x c i d i t domus D e i vestri \ \ ,

V e n i a m vero banc adeptus est, p a r l i m q u i a v i r i l i s sexus, j u x i a qiiem major loqucndt libertas itli non o n i -

^ . i i i n o eos abjicere v o l u i l ,
1 8 1 8

quam s o r o r i suppeiebat, p a r t i i n propler sacerdotiuni ne i p s i u s cursus s i s t e r e l u r . Q u i n etiam

praesertim o b p e c c a l u m non g r a v i s s i m u u i , q u a m v i s i n n u i l i c r c g r a v i u s qua;n xviu, 15. M a t l h . x , 5, 6. J o a n . x , 16. " J o a n . i x , 2 9 . J o a n . x , 5 8 . " Joel i 8, 9.

l f I T

A c l , x . 15. Deut. ., 4 9 . Joan. xiv, 24.

u

" ibid.

26.

J;an.

827
lavil,

PROCOPII

GAZ.EI

828

i u v i r o . Q u o d v c r o e i i p e r i o r c m i n f e r i o r u m j u d i c i o n o n s u b j e c i t , eed bonore s u o a Deo conceftto I K U U ideo factum e s l , ne a l i a ? i c e ejua reprebensiones d e l r e c l a r e n t , et d i v e r s i u t e z n d i g n i i a t u m i n l c l 1 gerent. Si fuerit vobiscum propheta Domini, e l c . f X I I , 6.] M o s i t e s t i m o n i u m dat quod i n p e r c i p i c n d i s d i v i n i s o r a c u l i s s a g a c i s s i m u s ftierit : n o n c n i m i n oiio v i x i t nec o p i n i o n e s i n soinnis d c l a l a s t r a c i a v i t . Q u a p r o fuil. Alqui boc mullo vcrius cernas obsciira siguificaiione g l o vidit p i e r c u m tanlrc excelienlia? s i t , a n e m i n e i u f e r i o r u m i n q u i r e n d u s

i n C l i r i s t o : n o n e n i m i n F i l i o q u e m a d m o d u m i n prophelis locutus est P a l e r ; i l i i e n i m i n s t i n c l u S p i r i l t i s f u l u r a p r a d i x e r u n l . A l i l l i ex sapientia P a l r i s qua* i p s c m e l f u i l , i l l i riam ipsius contemplaii

1 4

stint. D e u m

e n i m nemo
M

unquam

vidit.

Ipse t e r o i n q u i t : c P a t r e m

r i e m o j i i s i q n i a Patre locutus est Deus Palri

fuil, Patrem vidil

. > Q u o m o d o i g i l u r d i x e r u n t J u d x i : C u m p a l r i b u s n o s l r i s obscure, C b r i s l u s i n t o i a doiuo fidelis t o l a m l e r r a i n c o n t u l i t . c Quare i g i t u r , i n q a i ( ,

S T

? L o c t i l n s q a i d e n i e s l i n m o n l e S i n a , sed p a r v a t a i i t u m s i g n i f i r a i i o n e , particulariter

et 'figurale : v e r u m C b r i s t u s P a t r e m i n seipso babuit. Item a d d u x i l , atqui lex u n i c lanttitn g e n l i satulem non timuistis obloqui

ramnlo meo Mosi ? Httjusmodi s a n e , e l i a m a P r o p b e l a Pbarisaeis d i c l u r o esse . > Quorum D i x i p r & v a r i c a l o r i b u s : N e p r a e v a r i c e i n i n i ; et p e c c a t o r i b u s : N e

constJt : c V o s filii i n i q u i i a t i s , b u c adducite scmen vestrum a d i t l l e r i o u m e l m e r e l r i c i u m P s a l m i s t a quoqiie menlionetn f a c i l :

e x a l t e i i s c o r n u , ne loi|iiamiiif c o n l r a Deum i n i q u a . > P r o p l e r e a eniin recessil a synagoga e o r u m d i Tina g r a l i a q u e m a d m o d u m nubes a l e n t o i i o . Mariam vero o c c u p a v i l lepra g r a v i d a , adeo ut j n m o d u m n i v i s e x u l b u e r i l . J u x t a d i c l u m i l l u d : D o m u m meam r e l i q u i , liaeredilateiiique ineam deserui > Quod ut de i l l i s d i c t u m i n l e l l i g a i n u s nos adducit i l l u d quoque : O b r u e vultus i p s o r u m i g n o m i n i a , et d o c e eos q u o d n o m c n l u t i m D o i n i n i i s s i i . b o c s a n c q u i i n t e l l e x e n i n t veniain e r r a l i s u i d e p r e c a l i sutit, queinad* n i o d i i m M a r i a fccit et A a r o n . p r o ipsis est ad s a l u l e m e o r u m Iniercedente A c h i C b r i s t i pat ticipes facli f r a l r u m q u o q u e a l i o r u m c u r a n i e g e n i n l .
n , e l

IIoc sefecisse P a u l u s lestatur e l i a m c u m i n q u i t : c F r a l r e s c o r d i s 400

s o

v o l u n t a s et precatio ad Deum sanaiioquoque c&sos

. > Qitibus verbis teetaliir m i n i s i r u i n Dei qtiemadmodum A a r o n , fuisse. dc f u l u r a sanaiione e u m praemonet.

v e r o Mose p r o i p s a , q u a i n v i s ad c l e m e n l i a m propensus s i t D e u s , c o r p o r a l e r a

n<m p r o p l e r s p i r i i u a l e m d i f l e r t . Ne aulein molesliaro e i p a r i a t cum

Q u i d Toro ? M u l l i l u d o vel magnitudo p e c c a l o r u m clementiae D c i o b s t a n t . Q u a p r o p l e r J e r e m i a s de n i a l i s populo c v e n l u r i s s c i s c i t a r e u i r ac d i c c r e t : H e u , m i h i

M

laugueo a n i m i propter

et e x s t i t K t o s

, a u d i i a Domino : c Peranibulale
M

vias J e r u s a l e m , videte, a n i i n a d v c n i i e , e l indagate s i fuerit, p r o p i l i u s bujus usquedum M a r i a a d p r i s t i n a m p u r i i a t e m r e -

oinnibiig v e s l i g i i s ejus, s i quein i u v e n i a i i s q u i j u d i c i u t n faciat, q u i fidem q u j e r a t ; q u o d eis e r o , i n q i i i t D o m i n u s v i l x i n s u p c r n a m urbein . A t q u i populus n o n recessit asciscamus.

d i i t . E x s p ' d a b i m u s enim nos quoque s i i n finc c r e d i t u r u s s i t I s r a e l , ut c u m r e l i q u e r i l t e n t o r i a

Mitte viros exploralum lerram quam tibi dedi, e t c . [ X I I I , 3.] Deus a Mose e x p l o r a l o r e s si i g n a r i lerrx i n e a m invasissent, eaqiie conspecta r e l r o c e s s i s s e n t , m i q u e c o n f i d c n l i a m Palaeslinis niuralionem qnain reniam. dcmum juncta

miui

jubet, etiani

quo i g n a v i a i n p o p u l i s i b i c o m p c r t a m i n lucem p r o d i i c e r e l , ut i m m o r i g e r i a g n o s c e r e n l u r . Q u i n maximain contumeliam

D e o , ani-

a l t u l i s s e t . H o c ipso vero quod postquam a d i l u s i l l i e i n l e r c l u s u s redarnon quod admodum accepla erat, ipsi tragisque populo, increpationem reni qtiare ilagiiabat eam ipsis essc,

g u i i q u c o b c d i u n t , n o n parvus u l i H t a i i s c u m u l u s Hlis a c c e s s i l . Q u a m v i s obedientia i p s o r u i n post o b m u r H o c ipse vero Deus d i c i t : T i b i lerram. dimitle, indical

a t i l e m fore. Q u o d e n i m , c T i b i i p s i , > d i c i t , idem e s l ac s i d i c a t , ncc D e o ; noverat e n i m i s q u a i n eis d a r e l Mosi v e r o

ipsis utilem

c e u d u c i c o n i r a quos se opponerel,

et de qua l e r r a r e r l a r e t c o g u i l u i n babcre conve.niebat. Q u o d aiitcm v i c l o r i a n o n m u l l i i u d i n e nec v i r l i i t e s l e l e r i l , d t i n c e p s c l a r u i n f i l . D u c i itaque cunsiliuni ad m a u u m essc d e b e l . E q t i u s e n i m , i n q u i t , i n s l r u i t u r ad belli l e m p i i s , a D x n i n o vero a u x i t i i u n suppetit critaiis|ue speculum,
a s

. CaHertim ea qnae s u b .umbra s u n l pruposita,

c v e n t i s renim i l l u m i n a r e o p o r l e l . E x s i a i Kaque Moses b i s quae de eo per fignram s c r i p t a s u n t . C b r i s t i q u o JudaBoruin mcns d i r i g i i u r , u l ea quae s a n c l i s p r o i n i s s a sunt, l e r r a m yidefert Cbrip r e l i o s t i m p c r d i l i o n i s d e p u l s i o n e n i . R e s l i t u l u m ilem n o b i s mense c c l e b r a t u m , septinius dies l a m sanclus q u a m in p r i a c propriinus co l i r c t s a n c l a m niansnetis a d o n i a l a i n c o n t e m p l c n l u r . E s t e i c n i m i n ipso P a s c b a q u o prae se (Bti n i y s i e r i i i m , perque s a n g u i u e m fiiinam quae i n paradiso fuit v o l i i p l a t c m , T a b e r n a c u i o r u m festum septimo inde i n fine d e m u m s x c t i l i , rcpra?scnlavit. I d c i r c o etiam ( s l o fuit. Mosos i g i l u r IISII r e r u m

animique prudcntia prxslantissimos ad cxactam

p r o r a i s s i o n u m Dei est, v c r u m cum sermowibus

c x p l o r a t i o n c m p r a i n i U U . Q u a s q u i a d i p i s c i c u p i l e i n o n pugua cuni c a r n e c t sanguine p r i r i c i p i b u s , p o l c n l i b u s et d o m i n i s biijus m u n d i KUM I banc pugnam tautopere d e l r e c l e n l . H i n c f cipum ediolis

I l i n c ( i l quod i i q u i c a r n i s s l u d i o l e n e n l u r e l addicli fit quod ejus saeculi b o m i n e s r e p r o b o r u m cst, q u i se prinIradidi -

univenti l i b e r o s l u x e r u n l e l uxores. l l u j u s m o d i boniiues o m n i t c m p o r c i n v e n i r e aut s e r m o n i b u s , a fide q u a m C b r i s l u d f d e r u n t , o l i m d e l e r r e r i

paliuntur. QuamtiimvU

etiiiix ad coelorurn regnum e o s i n v i l e l ipse macteque v i r l u t e e s s e j u b e a t : c E c c e , i n q u i e n s , Joaii. , 18. * H e b r . , I . * ' Isa. LVII , 5 . " P s a U L X X I V , 5 , C . J e r e m . x u , 7. * J c r c m . iv 3 1 . Jcrem. , I. J o b . x x x i x , 19-25, E p h e s . v i , 12.
tfl 1 1 M

1 0

Rom. ,11.

89 COMMENTARII IX NUMEROS. 830 bis serpentes ac scorpiooes calcandos, omuemque potestatem i m m i c a m frangendam , i p s i tamen carna* lia majoris c u m faciant fnlem i l l i r e c u s a n l attribuere. Orones enira q u o l q u o t ad nuptias i i m u i i 4 0 1 erant, causae a l i q u i d dicebant, ille quidem a g r u m , b i c vcro u x o r e m prsetexens \ A t q u i r e i taujna i p s o r u m principes aticlores exsistebant, i i , i n q u a m , quibus d i c t u m est : c Vae vobis s c r i b i s e l P h a r i s s i s , q u o n i a m accepistis cla?em s c i e n l i a ? , ipsi lamen non i n g r e d i m i n i aliosque q u i ingredi volunt probtbel i s . > T a l e quoque v a l i d i c u m illnd e s t : Paslores desipuerunt et D o m i n u m non q u s e s i v e r u n l , unde n i b i l p r u d e n l e r e g e r u n l , et q u i d q u i d i n pasctiis eorum f u i l , dispersum e s t * \ > V c r u m e n i m v c r o reliquia? eaique C b r i s l i non experies, gunt servalae, ejus enim ftguram gessit C a l e b q u i omne cor sonat. Jepbonne v e r o conversio. Jesus denique uilus. Q u i e n i m intogrum recltimque cor erga Deum b a b e u l , filii c o n v c r s i o n i s sunt, tilis c o b a b i l a n l e J e s u , i i d c m q u e s u n l q u i c r e d i d c r u n t . Quales ceu p r i m i l i x apostoii fuerunt, qui curii reliquioe essenl, perque C b a l e b u m sotum exsislentem figurali, Israeleiu vocarunt, idque non sine magno quoque p e r i c u l o : quare haeredes terrae sancta?, tanquam qui rectissime erga Deum c s s e n l affecli, i n s l i l u t i s u n l . Q u a l i s f u i l P a u l u s , q u i legcm pro stercorc et multa propter excellentcm C h r i s t i a g n i l i o n e m r e p u l a v i l " . l n quos novus insuper populus fido c o a h i i i , p c r liberos p e c c a l o r u m a d u m b r a lus, j u x t a D a v i d e m , P o p u l u s rccens c o n d i l u s ceiebrabit D o m i n u m * *; i n a l l e r a m e l e n i m aetatem, praeler eam qua?.sub lege fuit, bajreditas est reservala. N a m i n C b r i s t o ad viiae n o v i l a l e m velere homine exuto, una c u m afleclionibus et concupi3ceniiis v i r l u t c ejus qui duos populos i n u n u m novuni bominein interpolavit, stimus c o n d i t i . Q u o r u m i m a g i n e m infanles referunt, s i c u l P a u l u s sensit, inquiens : i L a c r a l i o n i s ac integritatis q u e m a d m o d u m recens nati infantes, affeclate . > Quod a u l e m hsec ipsius sit sententia, itlud quoque a d d i t : < H o d i e si vocem nteain a u d i e r i l i s , e l ea qusc scquuntur eo usque : N a m j u r a v i i n corde meo quod non i n g r c s s u r i sint i n rcquiem meain > Iteni : N e eadem nobis quoque cveniant, fralreg, inquit, cavetc ne in quoquain vestrum cor infideliialc depravatum fiel, > eo usque : c l n c r e d u l i t a l i s c n i m culpa ingredi non potuerunt . V e r u m Josue e x p l o r a l o r u m duccm optimuin se praesiilii, nam ad fldem cobortalus est, Hdeique v i r l u l e m e x p l i c a v i t , quod omnia infra potentiani c r e d e n i i s , ac i m p e r l e r r h i essent videlicet. Q u o c i r c a nomen i l l i quoque tunc temporis i m p o s i l u m quando explorationis causa sttnt e m i s s i . Qut in boc raiseus e s l ut fidei exemplum atque iter illis foret. Q u e m Mosies c u m intueretur solidam reruin f u l u r a r u m c o n c e p i l spera, argumentoque v o l u p l a l i s ejus qua? i l l i c foret botrum a r r i p u i t . Q u i n e l i a m Josue de terra p r a d i c a n l e i n , botrumque e ligno suspendentem sedulo a u d i v i t . S a l i s vero l i q n e l , quo ille quoque oculos suos converlens lam intrepida spe esse p o t u i l , quo i n q u a m ? ad eum b o l r u m q u i novissirois diebus e l i g n o suspensus f u i l , cujus sanguis fidelium potus esi, s i c u l a Mose tacilc signifiratum e s t ; nain sanguinem, uvaa Tinum biberunt boc per quod Servatorig passio i n n u i t u r . FA faciam te et domum patrn lui in gentem magnam, etc. [ X I V , 12.] Haec p r o m i s s i o quoque facta lempore qtio fabricaverant v i t u l u m , nos e n i m ab i n i l i o Oeo ob oculos s i i m u s . Et audient hoc AZgypiii, quoniam eduxil, etc. [13.] C o n s u m m a l i o n e m eorum quae Deus p a r l i m prdestil i t , partim praaslare p r o m i s i t , eam qu;e sc dcreat, q u a m v i s indignus s i l pnpulus , poslulat. P r o m i s i t vero terram, et ad eam eos e d u x i l . O b l r e c i a b u n t e n i m potenlix* tuas, i n q u i t , quasi per illud iter ad q u o d cos a d d u x i s l i , deducere non potueris. Res porro m i s e r a n d a 4 0 2 i u e r i i s i onuiibus una pereundutn essel. \ Coininoiicfacil Deum insuper adjunclorum eorum 5, \ . , quaj sibi ipsi in monte S i n a i attribuerat, quod s c i \ , " , l i c e l m i s e r i c o r s , quod j u s l u s essel. M i s e r i c o r d i a m \ 7, > \ . , qua se indigere falctur, i l a citat, Queinadmodiiin ( ) , t \ d i x i s t i , i n j u r i a r u m patiens miseralionunique plenus / , \ . \ guin, et deinceps qua? sequuniur. J u s l i l i a m vero, nam ncc i l l a m quidem r e l i n q u i t , i l a : E t m u n d a , tione non mundabit r e u m , > et q u a sequunlur. . > , \ A d m i s e r i c o r d i a m deinde r e d i l bisce verbis : P r o \ , , ' pitius eslo i n i q n i l a i i bujus p o p u l i , qiiemadmodum . \ p r o p i l i u s ei fuisti ab eo lempore quo ex i E g j p t o , , , s u n l egressi, > usque ad p u n c l n m i s i u d . Denique \ , c m n ex verbis D o i n i n i c o g n o v i s s e l , ct re i p s a , \ , expertus, quod ndaericorg essel, u l r u m q u e ad roi . gericordiam impetrandam afferl. Hoc vero quod de yxp : , j u d i c i i ambiguitale proponit, seu veniam depreca\ \ l u r , cuni inquit : Q u i tollig i n i q u i t a t e m , et i n j u , , \ ' s l i l i a m , seu d i l a l i o n e m p e l i t : v e l u l i hoc etiam * , , quod d i x i t , tolum genus ad unius numeruni redigercs? > Quod genus p e l i l i o n i s Ezeolii;t, S i l
M M , e e T M 4

L n r . ir, i9. * ' L u c . x j v , ! 6 . seqq. L u r . r , , 5 2 . *' hrem. , 2 1 . c i , > . , ! P e i r . , Hebr. i n , 7, 8-11. * i b i d . 12-19.
i H e

" P b i l i p p . i u , 8.

, 7

'P al.
s

831 judicium, quod

PROCOPH ipsa facta consequilur, morae ac u l aciiones ipsas inlerea i n

GAZ.I

831

u i i q u e p a x i n d i e b u s m e i s , **, e s t . Nani extrcraura , \ , \ \ \ . , (57) , posteris, , ol \ , \ ' ^ . poena i n supersiites, ni m e l i o r e s quemfaciacst ut finera dilationls esl impatiens. N u n c v c r o i n l e r agendum i e m p u s conceditur , nielius c o n v r t a t n u s . Quod ni i i a l vel ab ipsis

vel e o r u m

fuerint, r e d u m l a i . Q u i n eliam ad lerrorera a l i o r u m i n alios n o n n u n q u a m poena? cadunt subito, a d m o d u m i n C a i n , i n giganlibus et eorum coniplicibus m a n i f e s l u m est. Denique vero m u s , auclores ipsi m a l o r u m rei pienariun purgalionisque exsorles sunt. Propitius illis ero juxta verbum meum. [ X I V , 20.] H o c a d posteritatcm polius quani ad p r e s e i i i e m geiieraiioncm refert. enim magntim est,i!lico non perire, sed per quadraginta annos corpora eorum occumbere in deserto. Magnum vero boc e s l , quod pogenie3 e o r u m non e x s c i n d i t u r , popuhisque per c u m e n l u m , j u x t a i l l u d : Pater, d i m i l t c i l l i s , neeciunt quid faciant **. Ilem Propbelae i l l u d : t Ne occidas eos . >
u

H o r u m , i n q u a m , peccatum

merliferiun qui peccata c o n s u m m a n l , quod Chananaei f e c e r u a l , et Amorrhaei. "

*>ro?

{^ .

. , ,

C b r i s t u m r e s u r r e x i t . Hoc sane magnum gralia do- , , , . > \ ,

Quoniam implebitur gloria Domini universa terra, elc. [21.] Vaticiniura de rejectione Judaeorum el c o n v e r s i o n e g e n l i u m e s l . S a c r a m e n l o insuper i l a eventurum esse c o n t e n d i l , j u x l a iUud : In parabola a D o m i n o . > Hem : A u f e r c l u r a nobis r e g n u m , c l t r a d e l u r genli reddenti fruclus suos Horum enim flguram l i b e r i eorum q u i crediderunt, i l l o r u m vero Judad q u i i n deserlo occubuerunt, gestant. c A n i m u i u enim ad omncs gentes advcrle , inquit, annon miserearis omniura q u i operantur i n i q u i t a !f;m ? > E l i t e r u m : O c u l i ejus i n l e n l i s u n l super omnes genies, ne apud sese efferantur q u i l a c e s s u n l ipsum . Q u e m a d m o d u m vero genles incircumcisae sunt, sic filii qui eas repraesentarunt, citra c i r c u m cisionem i n terram p r o m i s s a m s u n i i n g r e s s i . Q u o d sane arguit c i r c u m c i s i o n c m ad promissioues a d i l u n i n e u l i q u a m patefacere, quemadmoduin A b r a b a m i exemplo P a u l u s claruiti fecit. N i b d vero o b s t a l <juod p o s i ingressionem c i r c u n i c i s i a Josue s u n l . N a m eliam A b r a b a m post juslitiara q u a m i n praepulio c o n seculus est, c i r c u m c i s u s est. Omnis affertio seu passio q u nobis ex generaiione adesl, animi c i r c u m c i s i i n d i c i u m est. S i g n u m e u i m a c c c p i l , i n q m t , c i r c u m c i s i o n c m , s i g i l h i m jusiitiae fidei, quae e s l i n praep u l i o * . Est vero s i g n u m c j r c u m c i s i o n i s ejus quae i n j u s l i t i a c o n s i s i i i , quaque affectiones ad i n i q u i i a l e m ducentes depascimus. 403 P o r r o c i r c u m c i s i o pcr Josue l i l i u m Nave facla, c i r c u m c i s i o n e m eam quae a Jesu Dei F i l i o fidei verbo i i t , quando credeutes i u morlera ipsius pro nobis susceptam i n l i n g i m u r , eign:fii-at. Decies vero tentarunt Deum ejus sceculi humines, etc. [22.] P r i m u m quidera i n i E g y p t o , q u a n d o , P b a raone mandato ejus non a c q u i c s c e n i e , Moseu l a n q u a m a D e o n o n m i s s u m c a l u m n i a l i s u n t . S e c u n d o , qnando, a p u d m a r c c u m essent, c o n v i c i a t i sunt b o c m o d o , s c i l i c e l : Q u i a s e p u l c r a i u i f i g y p i o defuerunt n o b i s a d o c c i d e n d u m nos eduxistisY T e r l i o * s u p e r aqua a m a r a . Q u a r t o quando cos d e l i c i a r u m i g y p l i a c a r u m coepil d e s i d e r i u m . Q u i n t o curn languerent s i i i , q u a m ob petra est d i v u l s a . S e x i o c u m v i l u l u m fabricassent. S e p l i m o c u m i l i n c r i s perta?si igne sunt a b s u m p t i . Octavo c a r n i u m i m p o r i u n a flagilalione. Nono c r i m i n a t i o n e q u a m M a r i a et A a r o n f e c c r u n l M o s i , quain Deus vulgo o i i m i b u s , s i c u t sacrilegiuiu A c h a m , i m p u l a v i t . D e c i m o denique quando de l e r r a tanquam rc i n v i c t a ac i n s u p e r a b i l i desperaverunt.
% e

Caeterum solum C h a l e b i n t e r r a m sese deducturuin pronuntiat, quod exciialus diverso s p i r i l u (idcli s c i l i c e t e l o b s c q u e n l i , seculus s i l i p s u m , ubi Ghaleb i n loco populi p o n i t . Josue vero tanquam veri ducem separat, ut q u i lacitam signilicationem Cum vero ad C h a l e b liorem

\ , \

, (58) , , , ; , , * . \ . * t > , , \ . t

Josue per quem populus servalur, suslineat. Q u a n attinet, non obscure i n d i c a l i i r , u n u m boniinem toto populo inOdeli prapstancsse. Adeo ut merito possit d i c c r e : i N e i m p i i s a n i m a m meain perdas * \ cujus una c u m

I V R e g . x x , 19. * L u c . , 7. , 30. P s a l . x x v , 9.

4 1

Psal. L V I I I , 1 2 .

" M a t i h . x x i , 45.

" P s a l . L X V , 1.

"

Roro.

NOTiE.
(57) ^ , . (58) . .

833

COMMENTARII IN NUMEROS.
ol , ccrte semen baereditario j u r e possidebit etenim Doniini

8*4
lerrani

, . " */ , \ .

non Judaicam lantum, v e r u m u n i v e r s a m . i M a n s u e l i h # r e d i u b u n l t e r r a m . i j u x t a D a v i d e m " , 1 promissionem .

e o

Quae

e n i m seorsim ad conimuniter

Israeleni, eadem e l i a m ad u n i v e r s o s speciant.

S u u m i p s i u s vero i n l e r i t u m praedixerunt : c U i i n a m i n deserto b o c e s s e m u s m o r t u i . t Q u o r u m filii i m a g o s u n t ejus q u o d d i c t u m est : N i s i c o n v e r s i fueritis facii s i c u i p u e r u l i i s l i non i n g r e d i e m i n i i u r e g n u m c o e l o r u r o . > Q u i b u s r e v e l a n l u r ea quae a sapiente s u i i l cajlata.
11

lpr\-

Reverli.uiniet

recipite $ in viam deserli,

ducenquo perde-

lem ad mare rubrum,

e i c . Keversionem pro s u p p u enim voii ac

' , ' ^ \ . \ , , ' . , \ , .

cio eis i r r o g a t , raltone n i i n i r u i n babilafolicli, animos suos in A g y p l u m r e f l e x e r a n l . N o n sui i i a fiunl compoles, ditionem a conspecln sed in s u p p l i c i u m

p r o m o v e n l u r . S i c quo<|ue A d a m cmn se Dci averlisset. i n l c r r a m ex qua d e d i

sumptus e s l reversus : c V i a s e i e n i m e o r u m , i n q u i t , i n caput i p s o r u m

C ; c l e r u m m u r m u r a t i o n e m v i t i o i l l i s v e r t i l , lanquam contra scipstim esscl facta, quac ad saccrdotes redibat l a m e n , ac p r o i n d e i n q u i t : t V i v o ego D o m i n u s , qtiemadmodum l o c u l i e s l i s in aures meas, e l deinceps quae s e q u u u l i i r . A l quo nos oogilaCiones nostrae p c r d u c a n l v i d c : quo ? Cura i d quod melius erat, spcrare n o l l e n t , id quod deterius est e x p e r i u n t u r , c u m sperassont n u n q u a m . I l i n c verc d i c i t u r , O m n i s q u i non c r e d i t i n Deo, b o n i s quae a fide p r o v e n i u n l e x c i d i t " . Q u e n i a d m o d u m e n i m se babct i l l u d , c J u x l a fidem tuam fiat, ita e c o n t r a r i o boc, J u x l a infidelilatem l u a m non fiat. A c i d c i r c o P e t r u s fidet inOrmitate cura e x l i m u i s s e t inare fluciuans, est s u b m e r s u s . H i itaque i d quod s i b i i p s i s erant p o l l i c i l i e x p e r i u n l u r . F i l i i vero v e s l r i , i n q u i t , ferent s c o r t a t i o n e m v e s t r a m . , & (59). , ' , \ , . \ , , , . Kal . .
n

Caelerum scortationem

vocat defectionera a fide

D e m ad l i m i d i t a i e m s u a m . F e r r e a u l e m quod d i c i t , nec perire, c o m m u n i i a lem generis d i v e r s i t a l e m q u e volusilaiuni inuuii, queinadmodum e diverso e l i a m . C o m r n u n i l a s q u i dem generis oam mus ncm. Coelerum cum audkisset N a m in d i s s o l u l i o n e m prius ante negalionem pcpulus minas, luxlt val404 rcctio. Diversilas s i g n i f i c a l , qna cura C b r i s l o . resnrvero voluntalum retribuiioc o n j u n c t i , qnaeque n o s l r a est

de, e l c . [ X I V , 59.] A t q u i l u c l u s b i c n o n est eis bono. decreioruro Dei e u n l . Q u c d facto opus fuerat. V e r u m impulsionem secuii

, ,

( ) , - Q u l anle i n agendo t i m i d i t a i i s , \ " ; * , , \ , . ascendite, obedienliam i n q u a m . > Unde separalam liquet neque exsistere. virlutem

f u c r u n i , i l a n u n c audacia: et coulidenliae s e q u u n t u r , ac in utranique p a r l c m peccant. D i c u n l euim : c A g i t c , ascendamus i n IOCUIII de quo d i x i t nus, > q u n n l u m v i s Mose Eccur vos /eque falso rcliiclante ac Doodnon Dci dirente : a

I r a n s g r e d i m i n i vcrbuin D o m i n i ? crcditam fortiludinem rationis judicio esl.

limidilalem,

E a e n i m longc pra3stantior cst.

* . -

enim est Dominus vobiscum, e l c . [42.] firmitas

Qua-

p r o p l e r r o b u r ac

n o s l r a in praesentia D c i

' \

\ ; ,

Qua2 nobis e l i a m l e r r a m

n u l l o negoiio tribuere

, \ \ ^ P s a l . x x i v , 13. , I seqq.
M 4 9

posset. N i b i l o m i n u s lamen a n g u n l u r destituti arca

5 1

Psal.xxxvj, I I .

Matlh. Y , 4.
d

M a l t h . x v m , 3.

8 1

Isa. , 8 .

Roro.

(59) \ . . .

835

PROCOPH GAZ^I

835

c l M o s e . II.cc voro nonnc l e v i c u l a v i d e r i polerant . lis q u i D c i o b l i t i i n potenlia ac m u U i l u d i n e ciam collocavcranl ? Veruin turam fuil. Ut observarcnt mandala est Mosis a Deo t r a d i l a de praesenli D c u m omnia essc d c m o n s l r a t , fidub o c ipso qtiod pcnes bosles Dei a d c u l -

, , . \ , . q u i occubuerunt aliis erudilioni optiraae

cjus ct p i c l a l e m i n v i t a t . I n l e r i l u s

quoquc ipsorura

sua volunlate, siquidem ipsi serrare j u s s i servare s t u d c n l . I d c i r c o n o n i m p o r t u n e i n bello qitod gessoSabbaturn

non servarunt,. n o n j u s s i novo lestamonto i n s t a n l c , j n x i a p r o p b e l i a m , Dcus c u m eis, et c e c i d e r u i u i n t e r i m d u m vcllent observare legem

r u u t contra R o m a n o s , adeo u l e i i a m u u m recordantes ob i d i p s u m ad i n l c r n e c i o n e m venisse a m p l i u s non observeut. Et diee* ad eos : Quando ingre$$% fueritis in terram habitationit non erant. testrw. [ X V , 2.] A t q u i i n g r e s s u r i quidem e s t , s c d inter eos Verum " r^r

. . ' .

l i b e r i s u n l q u i i n eam sunt i n g r e s s u r i . Et facile holocausium Domino, etc. [3.1 V a r i i ac d i v e r s i cultus D e u m colendi m o d i s u n t , ct acceplus a l i u s e s l vel p e r

integrum v e l per d i v i s u m s a c r i i w i u m , a l i u s fil v e l exsolutione v o l i v e l o b l a l i o n e YOtum, vcl perdeprecationem. Cailerum omnis suaveolei quod a d c o n c i l i a n d t i m Deum a d d i i c i i u r , sive agnus s i t , s i v e majus

spontanea, a l i u s p e r aut m a x i m u m , videlimeusura

e s l , etsi p a r v u m h o c . s i t

q u i d , v e l u l aries,

Yfcluti bos. Caelerum boruin o n i n i u m vice o b l a l i o C l i r i s l i est, p r o u l quisqae eum sibi usurpaverit vero alimoni .B atquc vilae. V i v u n t e n i m pcr Deuin viclimae, t m p r i i u i s q u e C h r i s l u s . N e c n o n

cet. Victimae vero cnjusvis sitnilago adesl e l i a m , u b i v i c t i m a m n i o r l i s s i g n u m esse i n t e l l i g e , s i i m l a g i n e m c u i v i s victimae j u s t a est a c idonea, prout e n i m v i c l i m a fuerit, i l a q u o q u e v i t a , quae ex v i c l i m a n a s c i l u r , e x s i s t i t . t O f f e r a l D o m i n o q u i a d d u c i i s a c r i f i c i u m . D e d r a a ephi u n a super agno, duae super a r i e t e , t r e s super b o v e . I t a n o n o m n i u i n q u a l i s e s i v i i a . O l e u m i i e m j u s U addelectationem
rum.

m e n s u r a , q u e m a d m o d u m et v i n u r a , cboa-

cnim facil belilia.

Q u a r l a vero pars b i n q u a r i a pars e s i d u a r u u i A t i i c a r u r a

Lex eadem vobis eslo ex advenis. [13.] Hoc i p s o gentuim et Israelis sequalilas eademque i u s l i l i a jnslificap r o i i u i l g a l u r . c Unus e n i m Deus e s l q u i fide " . Circumcisio pulos. Erilque fibro vero q u flde fit , de panibus depaslio

. c ,

\ -

(00) [ \ ] . , \ .

bit c i r c u m c i s i o n e m ex fide, itemque praeputium ex

est l e r r e n o r u m

moruna.

conjungitque

ambos p o faclt, i n qaamdam. nuncitpal.

e e

quando comcderitis vero

lerra*, e l c . [19] Hoc quidem aulcm 405 horuro

loco m e n l i o n e m

panis

Numcroriini

manipuli. Ilabel

c o n t e m p l a l i o affinitatem

C h r i s l u s c n i m , e l s i spica est p r o p l e r c a r n e m quae e l e r r a p u l l u l a v i l , g r a n u m l a m e n seipsum E l de nobis i n q u i l quod mcssis s i l copiosa ipso quod in se coinplexus e s l oiunes. V o l o e n i i n , i n q u i t , ut ubi sum ego, i b i d e m f n i i n s i m u l excitavit nos, s i m u l q u e c o l l o c a v i l i n coelestibus, i n q u i t spicas offerre priEcipii, quie nosadumbranl,
8 7

V e r u m enimvero queinadmodum m a n i p u l a s offerlur hoc s i n l et i p * i . E t novas P a u l u s . Quocirt-a e l i a m perendie

a p r i m o die m a n i p i i l n i n offerre j n b e t , boc e s l , die l e r l i a q u a C b r i s l u s r e s u r r e x i l , q n a n d o eiiam

nos, i n q u a m q u i i n n o v a l i o n e m per i p s u m Iiabemus, e t i n

i p s o o d o r e u i fragranlias oflertinus ; sine eo e n i m fieri n u l l o modo polest, s i t u t nec spicae n o v a siue s i n d lagine e s s e p o s s u n l , c u m imparcs sint s i m i l a g i n i , qua3 ex t r i i i c o coaslat. S u p r a nos e n i m erat, q u a m v i s tanquam nnus esset ex n o b i s . Denique vero panis quemadmodum quoque ipse ost, novaeque conspersionis inilium, A d a m aiiliijuae fuii : veruin h i c quidem iransgressionc i n v e x i l m o r l e m , i l l e v e r o s a n c t i o b l u l e r u n t e l i a i n . P a n e itera, q u i a s i m i l a g i n e

m o n i a , \ i i a m . R e v i x i i eniin niorte c o n c u l c a i a , c l assuuipla b u m a n i t a l e i n c o r r u p l i b i l i p r i i n i l i a r u r a l o c o ecse P a t r i o b t u l i l . y o c i r c a panem i n S a n c i i s sanctoruin p r i u m b o m i n u m saluleui v o c a l , q u x fll i n Gde a u l Quod cunctum aulem altinet ad peccatum i n l e g r u n i bovem opcre. ^

diversus esse d e b u i l , innuere v o l u i t , fidein reipsa comprobatam Deo g r a i i o r e m esse, u n d e e l esum p r o -

ignoranlia?, C comburere

xo-t* -

populum

pouv , 8 7

m a n d a t c u m biroo. Oblatus e s l i n odoretn e u a v i t a ^ P . o m . , 50. " L u c . , 2 . Joan.

, 2 i .

Ephes. , 6.

.. (GU) . ; . .
9

837

COMHEiYTARII IN NUMEROS.

S3S

. , tis C h r i s l i i s , c u m pro peccalis n o s t r i s e s s e passws. , \ \ . , -. \ . * Mo&is sanguinis monslrans. Anima qtueatiquid fecerit per manum superbam, e l c . Peecati m o r i i f e r i poena m o r s est. A t C b r i s t n s o m n i b u s ad morlera non dckinquentibus d o l i c l a sua d i m i l l i t . H u j u s m o d i f u i l ejus q u i legis praeceptis neglectis ligna c o l l e g i l S a b b a l o . Q u o d q u i d e i n n o n a r r o g a n l i a fecit, v e r u m q u i a h o r u m o b s e r v a i i o n e m l a n q u a m m i n i m c necessariam p a r v i p e m l i i , neque attcndit s p i r i t u a l e m seneuni i n bisce subesse rebus. c o r p o r a l i b u s e n i m o b s e r v a l i o n i b u s ex r a l i o n i s i n s l i n c t u vacasse sempcr fraudi fuit, sapienti^que obfuit. Conlinebat vero seplimus illc dies i m a g i n e m vitic tranquillae, quae i n s a n c i i m o n i a c o n s i s i e r e i quseque v e r i s s i m e i n futnro e r i l aevo. S a b b a l i aulem Iransgressio ficbal e l per c i r c u m c i s i o u e m , e l s a c r i G c i a . Quo majus q u i d d a m iunuebatur, cessalio v i d e l i c e l ab opcribus c a r n a l i b u s , s t u d i i q u e et laboris d i v i n i tempus esse n u n c . Caelerum l i g n o r u m a r i d o r u m c o l l c c l i o , si^nificat s l u d i u m quod operum c a d a veribus i m p e o d i t u r . Q u o d q u i d e m opus e x i l i u s est e o q u o A d a m u s l i ^ n i vitae appetitione laboravit : i l l u m enirn necessilas et usus fulurus adegit, hunc praecox quoddam s l u d i u m , e i oiio q u i d c m c o r p o r a l i deterius ; praestal enim ab opere cessarc, quam m o r t u o r u m o p e r u m studio exanimare a n i m u m , et pecc a l o r u m flamma? materiam suggerere. S a b b a l u m itaque e s l otiurn m u n d i , c i r c u m c i s i o vero e s l i n v o l u c r i a b l a l i o , j u x l a i l l u d : < Edocebo pravos vias t u a s . > A c bujusmodi ad Deum lanqtiam dona adducerc o p o n c t , ista e n i m esl v i c t i m a r u m o b l a t i o . C i e l e r u m operari m u n d o , sacraqiie d i v i n a quae in bomines c o n f e r r i , et ad bonorem n o m i n i s d i v i n i r e f e r r i d e b e n l , o m i l t e r e , haec esl v i o l a i i o sacrosancli S a b b a l i , 408 c i r c u m c i s i o n i s et s a c r i l k i i . Q u o c i r c a poenam reddit exemplo, i i s qui i n vita sua c a r n i s ritus et p e r n i c i e m peragunt. N u l l u m vero adhuc c e r l u m s u p p l i c i u m Sabbati v i o l a l i o n i erat c o n s t i i u t u m , q u c u i a d m o d u m iu actionibus i i s c u m q u i b u s n a l u r a p u g n a l , caedibus. veneiiciis v i d e l i c e t . Q u i b u s jtistam e i idoneam poenam natura decrevit. V e r u m enimvero S a b b a l i d e l i c l u i n mauifeslam non babebat c n l p a m , ulpote qu?e se tandem i n a u c i o r e prodebat, c u m unus ex a l i i s omriibus i n legem delinqtiere n o n e x l i r n u i l . Insuper veru c u n c l a ars m e c b a n i c a , qu&stus i l e m q u i c i r c a c o m m e a i u m e l v i c i u s a c q u i s i t t o nem versantur, sive ignis opera s i v e c i t r a earu fiani, q u o c i r c a eliaro vetat septimis diebus ignein i n c e n dere, l a n q u a m operuin causain i p s i s s i m a m . P o r r o . ignis materia ligna s u n t , proinde is q u i l i ^ u a congregai non m i n o r i c u l p a se o b s l r i n g i t , quani q u i ignem i n i l a m m a s c o n c i t a l .
8 9 ftl

Unumqtiemque vero capram a n a m . V i l i o r f n i m c a pra bove enim est, femella item masctilo. Ila elidni uno aliquo coelus totus major est et v a l i d i o r . S i sponte et c u m voluntale nos delinqtitmtis, eos vcro qui transgrediuntur mandata esse dem i l l u m a m p l i u s pro peccatis s a c r i t i c i u m r e l i q u u m

, fil ;i quse
e8

. prsesidio a l l r a h i t : ea

i n C h r i s t o s u n l i i s qiue sunt i n Iege p o i i o r a

faciant sibiipsis fimbrias, elc. [ X V , 38.] S u p p t i c i o ejus q u i S a b b a l u m n o n observavit m a n d a l o r u m Dei c o m m e n i a r i u m , ne par o b l i v i o e o r u m nobis quoque o b i c p a l , s u b j u n g i i . N a t u r a c u i m per sc i n eerviendi buuianae i i n b e c i l l i i a l i est propensa, q u i n et i n o u i m e n l o quod a l e r r a s u r s u m i n c a i l i i m nns d u c a l babeinus opus. Gujus rei figuraiam tnentionein facii b y a c i n l b i n a v i t t a , quae c l a r i l a t e m q u a m d a m c u m obscurilate c o n j u n c l a m prae se ferebal, i u profimdilale seu iiiferius a q u i t e i u m q u i d d a m referebat tremulumque et largum splendoretn e m i u e b a t . A t q t i i e dextra eam suspensain esse o p o r l u i l , ut i n d i c a r e l u r n i m i r u m sensum a n i m i r a i i o n a l e m esse debere, lcgeinque d e x l r o r u m o p e r u m d i c t a l r i c e u i e x s i s i e r e . A m p l i f i c a r u n t P b a r i s i e i fimbrias suas et pbylacteria d i l a l a r u n l , boc est, pugillares e d e x l r a suspensos, legenique argule c o n l i u e n l e s . V c r u n i inanis glori;c causa, queinadmuduin i n q u i l C l i r i s l u s . F i e r i e n i m potest u l quis per legein culpam s u b i n l r e t , si videlicct eain non r i i e c o n v e n i o n l c r q u e n s u r pet. Q u a n i m i r u m sentenlia Soloinon i l l u d extulit : < J u s l u s perit i n j u s t i t i a sua . C a t e r n r n jiistns non indiget n o l a , n a m , u l c u m Davide l o q u a i n u r , c L e x D e i ipsius i n corde i p s i u s est, p r o i n d e passus ejus non l a b e f a c l a b u n t u r .
0 81

Ecce autemCore filius Isaar, filii Caath, ctc. [ X V I , i . ] Iiisurgunt c o n l r a M o s e n p o s l e r i ipsius R u b e n , eo quod ex prirnogenilo filiorum Israel essent o r i u n d i , a r b i i r a n l u r q u e rcgnuin ad so, utpole I r i b u n i a primogenito c o n s l i l u l a m , perlinere. I n s u r g u n t item A a r o n i c i ex C a a l h filiorum L e v i praesiamissiino nati videlicet, a quo o r d o saccrdoialis o r i g i n e m suain c e p i t ; persona e n i m vasa sacra p o r l a n d i super b u m e r i s , sacrisque operandi e i s i m p o s i t a fuit. Insuper v i r i nobiles, q u i statis l e m p o r i b u s i n concioneni t o c a b a n t u r . Proceres etenim semper c o n s e c t a l u r v u l g u s . G o n s p i r a r u n i aulem q u a n t u i n v i s receus infelicis c o n s p l r a t i o n i s , q u a m M a r i a e l A a r o n c o n l r a M o s e m f e c c r a n i , baberent e x e m p l u m . S e d b u j u s Inodi turbines e i fluctns i n rebus huinanisimraoderata regnandi l i b i d o , i n v i d i a q u e c o m m o v e t , a l i a q u e qua; bis c o n s e q u u n t u r , excitat. Ilaque n o n abs re vocern i l l a m S e r v a l o r p r o l u l i l . i 0 generaiionem pravam e i a d u l t e r a m M > Item : S i i g i l u r v o s , q u i m a l i e s l i s , munera bona l i b e r i s v e s l r i s dare c o n s u e v i s l i s . > U i n c beatum i l l u m esse praedical, q u i aiTecliones bujusmodi a v i l a sua abdicat, C h r i s t u n i q u e ducem i n
e 6 8 8 8 1

"

Hebr. x, 2 6 . M a i l b . , 11.

8 9

Psal. L , i 3 .

E c c l e . v n , 16.

8 1

Psal. x \ x v i , 31.

8 8

Mallh. x n ,

39

c l alibi.

839
daemonum q u i d e i n potestatem noslrum scripium
e 0

PROCOPII GAUEl
exoplare p e n n i s i l ,

840

a l t e r a m v t a m a s s e c l a i u r . Porro cum Christus a m b i l i o n i s e x s i s t a t . A t ecce dicium quseso d e m e n l i a m

v i i i u m q u a m l o n g i s s i m e rerao?ere v e l l e t , ne bumanam, quae i d c o n u n i t t e r e Gbristo evenit, borlatur in unde n c n verilali queniadrerum

sed in hoc uobis g r a l u l a r i jussil, si in coelo nomcu sane

M o s e m , q u i e l i a i n p r o populo vitarn suam p r o m p l e exposuisset. Idem i m m c r i i o ab 407 man

e s l : t P r o b o n i s m a l a r e d d i d e r u n l m i b i * . > C;cteruin rcfcrt, reprebensionemque

Moses s u m n i a m profert, q u a

ueludiiitMii boc ipso q u o d i n t e r r a m p r o c i d i l l e s l a i u r , s e r m o n i s item a?quabilitatem, q u o d deniuiii quando l o c u m babebal

confisus j u d i c i u m ad Dctim moJum Paulus

inntiit eos rr.probalum i r i propterca quod r c s pracscnies a s p c n i c n l u r , b o n i q n e n o n c o n s u l a n l facere suadet, c u m inquit : Qui
6

ininister

est, i n m i n i s t c r i o . Item : c U a b e n l e s indital, ubi inquil : Elsi parva

dona s c c u n d u i n g r a l i a m nobis

d a l a m , d i v c r s a * . A t q u i majora c i l r a Dei c o n s i l i u m affectare, inuliere a b s l i n e a t , v e i a n s .

p r a s e n l i i i i n e x i n a n i l i o cst, q u e i n a d m o d u i n locus apud D a v i d e m qiwe d e d i l Detis. : Addani l i b i , l a i u u i n boc i t t a b a l i e n a s i s , sive ruaiuis, sive pes, l u a sorte c o n t c n l u s v i v a s . An parum tibi videtur quod effschli ul ascendcremus

Q u a r c sive a u i i s nos

nos e terra fluente lacle et melle, et occidhti U n d e vero b o c ? E o q u o d D o n . i n u m

6 7

in deserto? | W I , 15.] Deum i n pcrsona Mosis c a l u m n i a n l u r , deceptionisque r e u m ipsum p e r a g u n l , d i c u n l eniiu : D i v c r s a eis quae nobis p r o m i s i s l i nobis eveniunt. p a l i e n l i b u s n o n exspectarunt qwemadmodum s c r i p l u m e s l animis Mcrilo ; scd de p r o m i s s i o n e d c s p e r a n i n l .
e s

vcro Moses p o s s c l dioere : < C o n v i c i a c o n v i c i a n i i m u l e i n c i d e r u u t i n m e p l e c l u n t u r vitain p r x s e n l e m stib spe iuturae, qualis crat Demas. P r o p l e r haic furore percilU3 Moses : c Ne r e s p i - cias ad e o r u m sacrilichiin cibarium, inquil, ne a s i n u m quidem ab c i s aceepi, n e q u e i n j u r i a affeci quemquam corurn. egisti m a c l e coiiiposwi meis Hoc euscipi lanquam Daiban
e e

. > T a l e s sane s u n l q u i a i n -

, , .

\,

(61)

, , ^ , ; " > . . > >

Qnisquis igilur inique non c u c u r r i , e l grcssus meos

s i s a n i m o , s i c u l David f u i l , q u i i n -

quit: Citra iniquilatcm >

. l i e m : S i e s i iniquitas i n martibus ipsorum nop Core ct , , \ \ \ . \ \ * ' , , ' . . ^ , , ' . ' ; hujus ut conel otal . , -

auien ipso q u o d sacrificium flagitai, pro unica sacriflcium

judiciuiit d i v i n u m i m p r e c a l u r i l l i s , seditione faclionis fiercl. Subjungil igilur : * Et

posl b x c lerra divulsa

a b s o r p s i l omiies q u o t q u o i

a p a r l c - C o r o , ct a parlo l ) a l l i a n , e t a p a r l e A b i r o n , s : a b a n i . > Adeo vero faiisluin ac felix est Deo sese commiticiido civem
f

ejus esse. i n q u i t , Core c o n t r a eos t o i u m i n u l i i t u d i n e opus erat, u b i

C.oncitavit v c r o

siium coetum. Super h o m i n i b u s spem suani c o l locavcrunt. Quid cnim Separamini Deus discoruebal quos p r o b a b a l ? e medio ccngregalionit svtunm eos illico, Iranquillo animo eic. [45.] M o r l i eos subjacere i n erga duces, contra sediliosos de i l l i s

. ,

d i c a t . DiiTicilo. e n i m eis e r a l ct i n t e r i r e s i m u l , c x c i l o s esse. N a m eliam posl supplicium

, \ . ' \ , . \ , \ , ' t'-

s u m p l u m i n d i g n a n t u r . ac frendent c o n t r a M o s c n , quasi ipse l a n l x c l a d i s et i n t c r i l u s isset. Q u o c i r c a omnibus illis rainas auctor exslibas objicit,

e i sacerdotibus sese omni culpa e x i m e r e p c r n i i t i i l sninain eos, quo i n n u i t , quod i p s o r u m probibcbal culpa Domiauet

mandalo hoc quod tradidit : S c p a r a m i n i et c o n - Q , \ , ' * . T \ ; , * . " , , \ ' , l^erilnri n o n s i n l . Q u i d c n i a i nutn i d i p s u m agere plictier jusliliai impcirata largialur,

quod d<icreverat? Indicat n o n sine quare r a l i o n e apquitaiis

lem quod Deus bona a se per f a m i i i a r e s suos supuna c u n i i m p i i s alios

, . "
7

"

" Psal. xxxiv, 43. R o m . x n , 7. P s a l . ,, 5 . P>al. v n , 4 .

7 0

I C o r . v n , 7.
NOT^:.

P s a l . LXXVII, 2 1 , 2 2 .

Psal. LXVIII, 1 0 .

(Gl) ^ , , * , , .

841
>/ . i n q u i r e r e et indignari .

COMMENTARII IN NUMEROS.
qoque 8
, n e e

842
noiiniinquam, ut queraadmoin auciores secedere est. cuncturo populum non impiis

i n l e r i r e sinit
u s

dum A c b a n i temporc qup J etiam

commodo et u t i l i t a i e , alios ab

posset, v i d e l i c e l i n p e r i c u l u m a d d u x i l . H i n c

j u b c t , ne forte c u m i l l i s e x s c i n d a n t u r . Taro periculosa et l u g u b r i s res improborura societas In medium i g i l u r deveniunt, ut o m n i u m oculis essent c o n s p i c u i , spectaculumque ipsum pareret. A d d i t e i i i m : c Gognoscetis quod honnnes isti i r r i l a r u n l D e u m . (65) \

eruditioncm

O r a t i o n c e n i m quoque opus e r a l quae factum Dei i n l e r p r e t a r e t u r , adeoque coneilium ejus patefaceret, q u o m i n u s casus aliquis f o r t u i l u s e s s e e x i s t i m a r c l u r . 408^ abtorpii sunta terra. [XVI, .] Comniov e l enim sese fabrica contra eos q u i contra Deum i p s u m fabrura i n s u r g u n t , morleque acerbissima ac p r o p e m o d u m daemonica v i v i ad inferos descendent. domus e l pecora, s i c u l s c r i p i u m est : E g r e d i e n t u r angeli et i m p i o s e medio Justorum separabunt, eosque in lenebras exteriores e j i c i e n l . H a ? c e n i m flnis exempla sunt , et nonnunquam d i v e r s a . iras c o r r i p i l . A t q u i a?qiias exercet
ev

, \ -

\ , $ . , \ ,

, \ , ol \ ^ P o r r o c u m ipsis proceribus abrepiae sunt foriunae, , \ . > .

N a m illos qui abs re i r a incandueranl ignis ab&umil. Oziam lepra sicut A a r o n e l populus fecit, a morte e x i m i t u r .

G x l e r u m mandato dhrino suflUa eorura

circum Deo

. , . . .

altare ponuntur, u l quae sancla hoc ipso quod

o f l e r e b a n t u r , fuere , q u a m v i s oblalio eorum Deo nec digna nec grata foret. Tam praeclarum vero ac eximium Dco oblatioiiem facere, q u i tanti dona

faciat.
ignis alienus dispergitur. Rationee enira divinae c o n l r a e v i n c a n t . c Ignera eniro i n terram sparsum veni, > inquit. artis sup . > ^ ol C terreslres seditiosorura d i s s i p a n l u r , c u m

. , \ , \

R e d a r g u i t u r insuper vulgus quod c u m sediliosis c o n s p i r a v i t opusque d i v i n u m esse n e g a n s , et magicae Mosera insitnulans, a s l u e l i n s i d i i s ipsius evenisse affirmavit. Verumlamen Moses et A a r o n p l i c i l e r pro eis i n l e r c e d u n t . " (64) , * (65) ' . \ , , , . \ \ Principis enhn non cst popiilum

prolelare, Pa-

sed ne q u i d sua culpa adversi patiatur, caverc. Id quod v e r i p r i n c i p i s exemplo liquet, qui ait : ter, diroilte i l l i s . Ibymiamaie scparat vivos a m o r t u i s A a * ron, et lestatur reipsa ad propitiationem populi a Deo se electum esse.
7 1

E t o c c u b u e r u n t , i n q u i t , quatuordecim m i l l i a e l s e p t i i t g e m i , praeter eos q u i C o r e causa p e r i e r u n t . P a n i i n p e r e u n l , partira discunt. Q u i n nobis eliam exemplum perhibeltir P a u l o lesle , ne Deo oggaoniafnus.
7 f

'

i l l i s

. ,

<>6
c

[ X V I I , 2.] U n i c u i q u e virga* mandat i n s c r i b i p r i n i i

p 8

\ , , . ' ; .

o m e n , totius Iribus c u i p r a e s l vice, ne quis iactuni

alius qnara descriptus s a c e r d o l i u m s i b i vindicet Q d sane u n i v e r s u m p r o p i e r tribum L e v i

0

, d *

est,

quo

A a r o n princeps ipsius i s i a m d i g n i l a t e m

oblineret.

M a l t h . , 49, 50.

L u c . x n , 19.

T l

L u c . x x u t , 54.

T f

Galat. v i , 7.

NOT^:.
(bl)

ffil P

?V ;i- 9 . . .
e i

X < 5 Y 0

J P

(65) , . .

.
1

PATROL. GR. L X X X V H .

PROCOPIi GAZiEl

841

Ciijne certe virga amygdalina folia ( u l par erat) e x i r u d i t , et frucluro reddit. A c ea qaidero tn v a s i s sacris r e p o n i l u r , stgno n i m i r u i n i i s qtii i m m o r i g e r i esse pergerent, ne i p s i qtioque ioterirent demio. U auiem quod prseler naturaro factuin est, v i r t t i l e m ac omnipotenliam Dei arguit. Praeterea eos q u i a d Deum sese conferunt v i r t u l e ejus ex v e l e r i b u s novos fleri declarat. J u x l a illud ex i n n o v a i i o n e Deo a d d u c i m u r . I t e t n : cEgo suro, inquit, q u i vegeto lignum a r i d u n ) " . Davidis ileni illutl : i S u p e r ipso confistim est cor i n c u m , et refloruit c a r o mea > A d hunc modo Ezecliieli quoque reslauratio ossium a r i d o n u t i ostendcbaiur, quae popuhim captivum i n iniegruin reslitutuin i r i porieudcbal . P o r r o foroia a m y g d a l i v i r u m bonum aduinbrat. U t enim nucleus ipsius est c o n l e c l u s , et in pulamine l a i e l , ita v i r t u s in a n i ~ mi babilu recondita, non corporis est conspectu. Quam Deus sotus cognoscit, qaaeque sacerdotibas i r o p r i m i s c o m p e l i t . P l e b i vero flcus c o m p a r a n t u r , qualcnus superGcies earum eplendida est v i d e l i c e l . L i cet aulem ea i n re imaginem C b r i s i i ccrnere, quem P a l e r s u m m u m sacerdolem c o n s t i l u t super n o s o m n i b u s saeculis sufficieiUem ac i d o n e u m , ac u l verbis P a u l i u l a r \ m i n i s l r u m s a c r o r u i u , e i l a b e r naculi v e r i , quod D o m i n u s i i x i l , non h o m o , c u i roodis omnibus lsraelila* sanguine p r o p i n q u i ad c r u cem usque restilerunt. V e r u m j u x t a formara revirescenlis hujus Tirgae, r e v i x i l , oronibusquc s i g n u i n prebuil* a Deo se venisse, ipsuraque Deura csse. Q u o c i r c a signum pctentibus non aliud quam J o n x s i gnuro p r o n i i t i i t u r . In ipso e n i m tanquaai primogenito omne quod m o r l i ct i n i e r i l u i obDOxinm e r a t vitae vigorem et v i r o r e m r c c u p e r a v i l . Y i d e t u r porro virga a r a y g d a l i n a , v i r l u i e quadani naturali d o r m i turientibue pone caput posila , soynnum eripere, v i g lantiamque c o n c i l a r e ; quapropter ad J e r e m l a m dixit Deus : Quid l u v i d e s ? C u i respondit ille ; c P e r l i c a m a m y g d a l i n a m , > c u i subintulit : c R e c l e ver \\uhii sane, sermonibus eleniin meis, ut eos efleclum darein, i n v i g i l a v i . i Quemadmodum 409 > e somno a l i q u i s e v i g i l a l , i t a a roortuis r e v i x i t C b r i s t u s . Unde i n P s a l m i s qnoque dicit : c E g u c u b a v i ac d o r m i v i , e v i g i l a v i , quia Dominus suscipiet ac l u e b i l u r me . >
7 7 T T 7 S

Omnis qui alligerit tabernaculum lestimonii Domini morielur. [ X V I I , 13.] M a l i s e n i m non patet aditue a d D e u m , unde post actutn j u d i c i u m ejiciunttir i m p r o b i . Ante j t i d i c i u m vero hominibus q u i i n mundo s u n t s p a l i u m c o n c e d i l u r vita3 emendationis. A l q u e ad C b r i s t u m propter affiuiUlem c a r n i s q u a m c u m eo b a bcraue amplus accessus nobis est t r i b u l u s . Dixit Dominut ad Aaron : Tu et domut palrit tui tecum portabitis imquitalem tanctuarii. [ X V I I I , I.] Adiluin i n S a n c l u m sanclorum oninibus praetcrinlerclusuro quam gacerdoiibtis i m o L e v i t i s etiam hal elxs

ol vlol

\ . , , " , , \ ' . , , .

esse oportere, inqtiit. U b i oonfusionem ac p c r m r b a l i o u e m o r d i u u m praecavet i t e r u m , e l m i n i s l e r i a pro cujusque Deo dignitale d i s c e r n i t ac d i s p o n i l . A c ad solos perquidem ministrare L e v i t i s c o m m u n c crat. A c -

cedere vero ad Sanrturo s a n c l o r u m l i n e b a l sacerdotes.

c N a m , alienus agenere l u o , i n q u i t , non accedet t e c u m . i E r a t vero boc genus d . v i n u m . Qusesiio o b o r i ttir itaque, quaienus s a n c l i C b r i s l i fralres exsistant, a quibus q u i d i s s i d e l ad C b r i s l u m non neque m i m s l c r i u m sacrum cum sanclis commune babct. c R e n u n l i a b o oomen t u u m pervenit, fralribus meis

Q u i n etiaiu trcs i l l i ubique C b r i s t o praesentes e r a n l , alii vero a C b r i s l o sibi ipsis r e l i n q u e b a n l u r . A l i quaudo vcro c u n c l i duodecim una c u m C b r i s l o , vulgo scorsim erant. Diflerenlia c l e n i i n magna i n d i v i na cognatione e x s i s l i l . A l i i enim fralres C b r i s l i supremi s u n l ac p r o x i i u i , alii p o s l illos, a l i i ac pleraquc turba deinceps. A c multum luinis usurpavit. P o r r o i d quod d i c i t : t Peccala sacerdotii vestri s u s t i n c b i l i s , > de iis qua? i n apparalu c o m m i t l u n l u r ititelligendum est. , , , j sane sibi ipsis incommodant boroines, quando gloriae c u p i d i l a i e ordines p e r i u r b a n l . N o a enim a l i a m ob causam O z i a s lepra infecius est, quam quod supremam oblaiionem avide

V i d e t u r autem, a i u n t , i b i de victitua integritalis seu perfectionis, queniadmodum i n E x o d o et L e v i t c o ; l o q u i . Carnes enim viclimas hujus ipsi sacerdoies peccato sacerdotum totuin c o i n b u r i i u r . obibiiis ministeria, donum tacerdolii vettri. [6.] N o l a n d u m quod sacerdos m u n e r i s ac d o n i v i c e m i n i s t e r i u m pro saccrdoiio quo a Oeo insignitus esl Deo offerre v i d e l u r . S i quis i g i l u r m i n i s t e r i u n i c a u l i o n i s g r a i i a a b d i c a t , i n gravius p c c c a l u m se i n c i d e r e , eo quod b o n o r a n l i se g r a l i a m n o n r e f e r l , ignorat. Ecce mandavi vobis obstrvationem praceplorum meorum. [8.] S i i r p i sacerdolali omne v i c l i m a r u m " k a . , 5. P s a l . x x v u , 7. P s a i . u i , U . P s a l . x x i , 23.
7 n 7 1

perfecti

comcdebaiu.

S a c r i f i c i u m quippe

pro

,
1 9

E z e c h . x x x v n , 1 seqq.

Hebr. ,

2.

T T

J c r c m . , 11,12.

7S

COMMENTARII IN NUMEROS.
, . \ c t i m a enim pro peccatis peccati

84
nomen habet. .

aizh *, . " genus cleslinat, l a m delictum quam peccatom. V i ? , * , Unde P a u l u s legfs d i c l i o n e m usurpans, a i t : c E u i n qiii peccatum non cognoverat, tum fccit m o d i et denl
8 1

pro nobis p c c c a Ejus-

, . \ , c , , 8 .

. fmmolatus

e n i m p r o peccatis n o -

s t r i s , velut agnus immaculatus, Jesus est. illud

est : c P e c c a l a populi mei come-

; hoc est, Yictimae pro p e c c a l h populi

mei sacerdollbus i n v i c t u m cedent. Dcsiinat itaque eis omnigenae victiraae r e l i q u i a s , ea tamen lege ut i n loco l a n l u m sacro c o m e d a n i , et p r e t e r mares nemo. C & t e r u m primiliae omnes e l redeinptionis pretia ipsis et omnibus q u i cura eis s u n l tam m a r i b u s q u a m feminis a U r i b i w n t u r . Sacra e l e n i m ad sacerdoles e l eorum liberos i n saccrdotio successores p e r t i n e n l . M u n e r u m vero oblaliones f a m i l i i s sacerdolalibus communes sunt. V e r u i u tamen eum q u i bis p a r l i c i p a t m u n d u m esse oporlet, non p r a p u l i a t u m , seu p e r e g r i a u m , non l e p r o s u m , nec s e m i n i f l u u m . A b s l i n e n d u m vero ab i i s quae per allegoriam his c o r p o r i s affeclionibus s i g n i u c a n l u r . T a l e m i g i l u r esse oportel fidelera, p i u m , e l v i r l u t i b u s d c d i t u m . Foedus salis s c m p i l e r n u m est, > i n q u i l , e l commonefacit ejus q u o d i n L e v i l i c o d i c l u m e s l : c C u m o m n i oblatione salem offerelis O o m i no Deo vestro . > Conspergebatur e n i m sale v i c i i m a , e l adornabatur quodaromodo u l prudenler ac curo ralione 410 offerretur. N o n e n i m absque sale comcdetur p a n i s , sicut s c r i p t u m est * . E l i t e r u m : c V o s esiis sal terrae * . > Caelerum baec c o n f l r m a n l pronuntiata ea, quod dignus s i l operarius mercede sua . c l l e m , q n i apud altare c x c u b a n i , p a i l i c i p a n i quoque a l t a r i . P o r r o Davidcm quoque modcste sacerdos i n i e r r o g a l an mundus s i l ipse e l socii ipsius, c u m sacris participare vellent, non s a c e r d o t a l i r i t u , sed ut neccssilas diclabat, more d o m e s l i c o , quamvis panes propositionis e s s e n t . Oportet itaque v o l u p i a t i b u s m i n i m e afl\ci, neque i n eas animo d e l a b i , nec e l i a m ad oadavera e l re* a Deo alienas respicere. Quemadinodum vero ipsi primiiiae sunt p o p u l i , sic ex p r i m i l i i s sustentantur.
8 I 8 8 8 e 8e

, . 8 ,

Quidquid runt Domino, fuerit, primogenito immundum praedita

primum erii,

erumpet

e vultta

qunm oftepecoribus homxnU

$ive ex hnminibut ita duntaxal facias.

tive de ut pro

'

tui juris

pretium auipiat, est redimi

ei omne animal quod [15.] Hontinum q t i i -

, ,

d c m primogenita propler dignitatem, ratione etiifu -uactare non convenit sicut bruta. P c c u d u m vero p r o p l e r ignobilitatem q u i a i m m u n d a , ncc u l l u m signum liabcnt ascensus q u i ad Deum ab animis bene nis noslrae translalis fit , r e d i m l permkpro per cujus t i i n l u r . A t vero C h r i s l u s qui prelium r c d e m p l i o factus , non pro inleritu , sed puris et i m p u r i s passus est, omnibusque

, ^

. (66) \ , ' \ * \ \ , \ . vila m u n d i passusest. P r o j u s i i s est, justis qutdem non polerant fuerant enim gratiflcatus seipsos indigni raogenila (qui raiione aliura

ct i n j u s l i s , pro

lypo d c s i g n a n t u r ) u l servari posscnt quod adumbralis) ut a niorte Iransferrci.tur : Quemadmodum hominum

: peccatoribus

vero (per bruta

eliamsi posl

resurrectionem

judicarentur.

quidcm p r i -

viva Deo m i n i s t r a r e non p o s s u m , priinogenita vero a n i m a l i u i n itDiminduium fiunl

nequc ad sacrt-

iicium neque ad n n n i s l e r i u m s a c r u m apla sunt. P r o mundis vero animalibus non p c t i i u r redemptionis pretium, scd victima? pro p r i m i t i i s ct epulo eorum qui i m m o l a v e r u n l . Qua3 sane figuram pra?fe dabil, i u q u i c n s , propitiationem pro runt ejus q u i revera mundus est ac p r i i n o g e n i t u s ; qui se non

scipso, e l p r e i i u m redemptionis pro a n i m a s u a . N a m q u e baec pro pi iniogenilia b o m i u u m i n iigura C b r i s l i immolabantur. H o r u m sanguis, q u i aflundiiur a l t a r i , cujusque v i r l u s c o n s i s i i l in ascensione lein v i r l u l i s Deo f a m i l i a r e m . C a r n i u m denique sale anlea d i c i u m est. lnterra iptorum non torlem habebis. [ X V I I I , 20.] Separalum cst ab aliis genus s a c r u m , n o n m i n i s t e r i i r . i tione t a n l u m o t r u m ctiam spei differentia. l i s enim q u i i n rebus carnalibus spem collocant, merito d i cerelar utiquc : c Heec e s l p o r l i o l u a , haec sors tua. S o r s i n q u a m , q u o n i a m m i h i ditfidislis, inqiiit Dominus. H i s vero u u i opes i n ccelo c o n d u n l , hoc, i n tenra e o r u m n u l l a m porlionem oblinebis. U c m : * C o r . v, 2 1 . Osee i v , 8. I K e g . x x i , 4 seqq.
8

Cbristi

q u i r e c i p i l auimas scquenlium se, doccssioncm a n i m o r u m s a n c l o r u m significabal. A d c p s vero u b e r l a ejus sancliiicatiunem quae ex sarra rcdil v i c l i m a . Dc

L e v i l . , 15.

" Job v i , 6.

" M a l t b . v, 13.

8 1

Lu.\ x

7.

e R

(66) .

. .

t71 Ego s u m p o r l i o t u a , e l haereJitas

PROCOPII G A Z . E l l u a . T a l e m esse v o l u i i C l i r i s t u s e u m q u i c u m o m n i a l e g i s
1 7

84* fecis-

s e l , absolutus esee vellet, c u m i n q u i t : c V e n d e facullates tuas, l a r g i r e paupei i b u s , et age sequere m e , Iiabebisque tbesauruin i n coelis r c p o s i t u m ct ipse faciei
8

. > T a l i dicit David : c Laelare i n D o m i n o , ei spera i n i p s o , c Ne s i i i s s o l l i c i l i p r o aniroa vestra q u i d edendo cann sacriGcia p r o

. A d quos i n q u i i

Servaior :

s u s l e n i e t i s , pro c o r p n r e ; i t e m , quomodo i p s u m vestiatis ; q u i n regnuin Dei et j u s t i t i a n i ejus p r i m u m i n q u i r i l e , fiel e n i m ut ba3C o m n i a v o b i s a p p o n a n l u r . Caelerum peccala peccalis, quae figuram C b r i s t i prae se ferunt. Cum acceperitis filiis hrael decimas quas dedi vobis primitiat eorum offerte Domvi<n [26.] Id q u o d Levitae populo sunt, L e v i l i s sacerdus est, s u m m u s , i n q u a m , sacerdos q u i t y p u m gerit C b r i s t i . l l e t n j n x l a P a u l u m , q u i decimas a c c i p i t , decimas p e r s o l v i t . A t q u i ttim quident figura a d Melchisedech sese refercbat, p o s l vero e l i a m i n lege idem e v e n i l : decimas e n i m p e n d u n l s a c r d o m u s praefecto, S a n c i o , i n q i i a m , sanctorum sanclae Ecclqsiae secundum D a n i e l e m * , sanctificat c n i m sanctos. Item Deo d e o r u t n , r u i o m n i s fructus debelur, quemadmodum s c r i p t u m est * , q u o n i a m omnes u n d i q u a q u e ipsius d o n a ferenl. Qnapropter si ex decimis L e v i t a r n m p r i m i t i a s n o n a c c i p e r e i , eos qtioque n o n sanctiiicaret. A i quc b o c e s l quod i n q u i l , e l Saucta i i l i o r u m lsrael ne p o l l u a l i s 411 n i o r i a m i n i . > H o c sane p a c i o quoiquot sancioruiri C b r i s l u m sanctas p r i m i l i a s p r o seipsis c o n s l i l u t u m esse, et peccata b a j u l a r e noverunt, e l ad C b r i s t i i m i t a t i o n e m sese componunt, peregrini apud b o m i n e s s u n t , m i n i m e q u e i p s o r u m c o n s o r l e s . E l i d qupd ipsis C h r i s l u s est, h o m i n i b u s i p s i e x s i s t u n l : Delecti q u i d e m ab ipso i u p r i m i l i i t s i m i n d i , m o d u m vere vivendi supra vulgi tencntes, propter s a n c t i m o n i a m q u a m p e r C b r i s l u m o f f e r u n l . Q u o c i r c a C b r i s t u s panes q u i b u s b e n e d i c i l , i n nianus a c c i p i t , c l d i s c i p u l i s t r a d i t . Neque Tero Tulgo n a i u r a l i ratione excellere c o g i t a n d u m e s t ; n a m c u m e mundo uon s i i , j u x t a carnem e m u n d o e s i , c u m c i discipulos suos e mundo selegisset, quemadmodum s u m m u s pontiiex e populo L e v i t a s . A d quetn d i c i u m est : F r a t r e s luos ftlios L e v i adduc ad leipsura, ac j n n g a n t u r l i b i , ac l i b i m i n i s t r e n t . P o s s e l vero l y p u m adbuc argutiorem C h r i s t i gerere Moyses, q u i a nemine h o m i n u m unctus, A a r o n e m u n g i t , d i v i n a i n e l i n v i s i b i l e m unctionem habens. N o n e n i m fieri solel, ut inferior sanctificet s u p e r i o r e m , s e d major unctione d i v i n a u n g i l miuorero. Quapropter de seipso i n q u i t C h r i s t u s : H u n c e n i m Deus p a t e r bsignavii *.
, 0 1 1 1 1n o n 1

i t e r u m vocat

Bwe est aeremonia legis quam pracepit Dominu*. [ X I X , 2 . ] In hoc e n i m i n y e t e n o lota vie l e g i s e p i r i i u a l i t e r e s l c o n c l u s a . N a m v a c c a i l l a integra C h r i s t u s est. I n q u o q u i d e m n i b i l causae depreheodit ittundi p r i n c e p s . Q u i Judaeis item d i x i l : c Q u i s me p e c c a l i arguet ? > Idem v e r o e l i a m v i l u l u s , s i c u t D e u s , d i c i t u r , et d u c t o r u n i v e r s a l i s . J a m vero quanivis vacca p r o p i e r carnem i m p e r i o s i t s u b d i t a et s u b lege exsistat, a j u g o tamen l i b e r a e s l , subjacet enim n e i n i n i , q u i n p o l i u s e i o m n i a . N a m ipse q u i d e m q . i a m v i e s u b l e g e s i l , o m n i u m lamen est superior, q u a m v i s propbeta s i t , p r o p b e t a r u m tamen D o m i n u a est. K u f a a u i e m f u i l , p r o p l e r e a quod modus domeslicae a d m i n i s t r a t i o n i s s a n g u i n e c o n s i i t i t , s i m u l e i i a m p r o p i e r c a r n e m . E t e n i m A d a m i nomen r u b r a m l e r r a m cx q u a d e s u m p l u s est s i g n i i i c a t . E x t r a c a s l r a vero e d u c i l u r , quoniaiu e x l r a u r b e m , secundum A p o s o l u m , passus est . Caaterum sacerdos interiin d u m m a c l a r e l u r aderat, quem a l i o q n i cadaveris speclaculo p o l l u i nefas e r a i , ut l e s t i m o n i u m viciimae p e r hiberet i n u n d i l i e i . Qua3 i n i e r omnes alias victimas l i b e r a erat, neqne odiosa q u e m a d m o d u m ca? qtiapro peccalis i m m o l a n t u r , c u m ea pro purgaiione i r o m u n d o r u m et m a n u m i s s i o n e s e r v o r u m caederetur. Caeleruin I n hoc l y p u m sancto S p i r i l u d e l i b u t o r u m praetulit sacerdos. A d credentes eniin d i c l u m e s l : c V o s vero gcnns e l e c t u m , regalc s a c e r d o t i u m , gens s a n c i a , q u i b u s a Deo P a t r e datus est C h r i s i u s , s a n c i i G c a l i o , redemplionis p r e t i u m , sapientia, servator et j u s l i l i a . Quos oportet consequi ipsuro, ac o p p r d b r i u m ejus, b o c e s t , p r o p r i a n i c r u c e m ferre. < S i q u i s e n i m me vult c o n s e c l a r i , i n q u i t , abnegei s e i p s u m , et busctpial c r u c e m s u a m , etsequattir ine > Quos u i i l e q u o q u c et necesse est o b oculos babere l n o r i u u t n C b r i s i u n i . Insuper et i l l u d signiGcatum est boc q u o d sacerdos m a c t a l i o n i vacca3 inierfuit, n e , tit A p o s t o l u s i n l e r p r e t a t u r sibi ipsts amptius v i v a n t , sed e i q u i pro ipsis m o r l u u s est ct r e s u r r e x i l . c U t e n i m Deo v i v a m , i n q u i l , c u n i C l i r i s i o c m c i f i x u s s u m . Y i v o aulein n o n ego a m p l i u s , sed i n me v i v*u C b r i s l u s * * , q u i p r o p r i o suo sanguine veram E c c l e s i a i n tabernaculo a d u m b r a l a m conspergit et i r r i g a i ac abunde perfeclcque s a n c i i l i c a t , qneinadmodum per septies signiGcatum est. Cselerum post mactationem i g n e c o m b u r i t u r , n a m ad usque mortem C b r i s l u s p r o n o b i s tentatus e s t ; igne e o i m p r o b a l u r a r g e n t u m , sicut David i n q t i i l : < P r o b a s t i , Deus, p e r i g n e m d u x i s l i sicut argentmn d u c i l u r . 1'aqne ex Gde j u s i i G c a t o s , p r o q u i b u s m o r l u u s est quodarnmodo aflalur. E t per Z a c h a r i a r a i n q u i l : i C e d i t e roercedem m e a m i r i g i n t a e i c l o s . E l d i x i t D o m i n u s a d me : A b j i c e b o c a d figulum, et considera q u a m iuagniGctim s i t i l l u d p r e l i u m q u o l i c u i ab eis > P o r r o i n vacca n i h i l est r e j e c l t t i n m . T o t u s enim t a n am est Cbrtetus, et c a r n i b u e ot tergoribus ( a m o c c u l l i s quam manifcstis. L i g n u m vero c e d r i n u m i n c o r r u p i i b i l i t a l e m i n n u i t , pulrefaclionem e n i m r e f t i g i l , seu u t q u o r u n d a m est sentenlia c r u c e m , q u e m a d m o . d u m e n i i n i l l u d p u t r e d i n i s expers est, ita ha?c vila? p a r l i c i p e m eflicii. Ca3ierura byssopus puriGcationem d e n o i a i ; v i m e n i m purgairdi c u m babeat, p r a v i s c e r u m entollit e l defsecat.
9 e 9 7 f

Mailb. xix 21. P s a l . x x x v i , 5 . M a t l h . , 2 5 , 3 5 . H c b r . v n , 2 seqq. Dan. i x , 24. I C o r . x v , 2 6 , 2 7 . L e v i t . x x i , 1 2 . * J o a n . v i , 2 7 . ' J o a n . , 46 l l e b r . , 1 2 . I J ' e i r . u , 9. Mallb. x v i , 24. Galat. n , 19, 20. Psal, L X V , 10. Zachar. , 1 2 , 1 5 .
t 1 1

8 7

f l

C O M M E N T A R I I I N NTLMEROS. S c u quod Iignum c r u c i s odore 412 rem m o n i s gavit.

s u 0

850 teloraiii-

, .

q u i e l i g n o scientise p i o d i e r a t ,

Seu quod v i i a l i calorc frigiditateni qua? i n m o r l e i n s i t a est d i s s o l v i t . F i l u m plexionem r a v i t . Item delictorum qui cineres expungi macuiara esl

vero c o c c i m i m

comprsepafidei,

denotai rationis cura carne, per quam pro nobis passus i i n m o r t a l i l a t i s l o c u m nobis est remotio, , n q u i l , sed

v i s c e r i b u s inuslaro et per l i n c t i o n e m salularem et per v i r t m e r a

non e n i m c a r n i s deposilio s o r d i u m qui comburit et is

conscieiitiae bonae i n l c r r o g a i i o per q u a m sunt i m m u n d i . Necnon sacerdos quoque

r e m i s s i o ; s i q u i d e m g r a l i a euni consequitur, q u i eato i n fide consectatur. Q u i n etiain is q u i colligit cineres, ad vesperam usque et hyssopum. A t bi quidem ablutis v e s l i m e n l i s c l i a m c u m

admiscuil redrinum lignum

m u n d i s i m , i m m u n d i esse d i c u m u r ; lex r u i n nemo

enim bumanae naturaB i m b e c i l l i t a l e m r e v e l a l . Adeo u l sancloptiritaiem coram eo oblinere nequeunt, a'u. re-

a sorde s i l i m i n u n i s *. A d e o u l Servatoris luinisterio dignus s i l nemo, ne unus quidcin , a l i q u i s q u i p u r i esse a?*timanUir. A t q u i purgatio ea peccaiis non quae per cineres 111 ex aequo purgaquo se-

i m o nec u l m y s l e r i a ejus delibet ac atlingat. A s l r a e n i m Q u a n l o m i n u s eorum speclu ejus quod

servit Hebrseo et advenae. Q u o n i a m et c i r c u m c i s i o ct prappntium ex flde justiiic atur, rnillo v i d e l i c e l n a l u r a nostra eorum careat, b i b i t o . Iiem qui i n m i n i s i e r i o operantur popiilo. In quo peccatorutn e l ad exiimuil , quandoque tioni iminundorum, cum i m m u n d i l i a p a r l i c i p a n i . Quod sane fll i n ipso hujus vitae Quemadmodum Mos*s pcrfidia populi i r r i t a t u s , P e l r o , quando bomines circumnsiouis

articulo, in loqucndi i m *

quo p r i n c i p e s c u m subditis d e p r a v a n i u r queniadmodiim Josias c u m que socios se faciunt ssepenumero. pielatem adductus j u n i i t genus peccati v i n c u l u i n fuit. S i c u t et Judaicum

a g e u l i l i , a c c i d i l . Quae sane nun ita erunt

i n fuiuro i u d i c i o , quaudo malitiae ac

abrumpetur. septima d i e . H A C qtiidero simul aquaest

Oportuit autem i n q u i n a t u m aqua l u s i r a l i o n i s conspergi seu ablui t e r l i a et aqua significat resurrectionem. gubacla, et T e m p u s itetn

n o v i s s i m u m i n quod i n c i d i t i n c a r n a l i o , i n quod

c o i n c i d i i p u r g a l i o quae per baptisinuro constat, C b r i s l i q u e mortem i n n u i t , quae iudicata quoque cineribus macuias ex cadaveribtis i t e r u m sumus. A c domus quidem Synagoga eorum q u i D o m i n u m occiderunt, est. Vasa vero ac quibusvis i n q u i n a m e n l i s

contractas eltiente. P o r r o domus e l vasa polluta noe nosirum aitilusp a l u l u m . Fideles veco est q u i per aquain

einguli sunt quotquot a u i m u m habent nudura, m u m babent bene i r a i i o n i s p u r g a l u e , q u i sauciura

n i u n i t u n i , e l i n q u i n a l o r i b u s l u b r i c u m . Caeterum imroundus c o n l i n g i t , eum scilicet cu>us c o r

carnalibus affeciionibus vulneratum

eat, item o s c a d a v e r i e . i d e s i , i r o p u r i l a t i s retiquias, aut inonuraentum b o m i u i s i i t h u m a t i , i d e s t , q u i alique modo defuncla i m p u r i l a t e sese p o l l u i t : quandiu e n i m i n hac viia sumus, fteri non poiest, ut non aliquae i m p u r i l a i i s reliquiaenobi8inhapreant ,quamvis a vulneribus diabolicis siraus l i b e r a l i . Ncrao e n i m ab aflectionibus c v a d i l o m n i n o . Q u i n etei cas d e r i c e r i m u s , et sepeliverimus, coniagio l a m e n qtiodam e o r i i m i n f i c i i n u r . O i n n i u n i vero h o r u m purgatie C b r i s l u s e s l . C i c a l r i c e e n i m ipsius nos omnes saaati s u m u s , q u i advocarel u s nosrer e s l apud P a l r e m . N i s i enim quis regeneralus fueril ex aqua e l s p i r i l u , gnum cojlorum bigredietur *. > Quod nobis nnlis ebladventue Chrisli, neutiquam i o

tempus post vespera u et l i n i s legis e s U D i l u c u l o e n i m s i *

siquidem i i s q u i i n tenebris et umbra m o i l i s sedebant, affulsit l u x niagna . \ ] Venerunl autem filii Israel tus iu desertum fiuite ait, meme lu\
%

ol vlol 1
9

, universu* scilicet c<e [ X X , i . ] ludeapposuit, Poslquaw

tuense primo. iiec

.( [\,

primo,

\ , A i . " , \ , \ , \ (67), . ' , ,

egressi fuerunt ex terra i g y p l i , c u m supra d i x e rit quod seciindus instabal annus. H i c vero prif *muui d i c i l mensera ex quadraginta annis i s l i s q u o s Dominus eos i n deserto fore est m i u a l u s . E n eniin r e v e r t u n i u r i l e r u m i n desertuin Z i n . U n d e eos visse I r a d i l e l longis a c l o s e r r o r i b u s advenisse i n Cades, quo e x p l o r a l o r e s sunt r e v e r s i . (69) \ * ^ ; ,

(68). , \ , (70).
2

Job , 4.

* Isa.

LIII, 5

* Joan. , 5 .

Isa. , 2 ; L u c . I. 79:

:.
(67) , - C . . . . " (69) 12 . 10 . ' . c i v , . 9 . (70) 42 . 12 . '* > . . . (68) 8 . 14 . ".

851 Puiro413
a <

PROCOPII GAZ.EI W * ex p e l r a e m a n a l i o n e n i , a l i i q u i - alii

852

(*, ot (70*) (71) , \ . ol , .

dem eamdem de q u a i n E x o d o csse t r a d u n i , tamen iores banc repetiiionem esse d i c e r e n l .

vero a l i a m , siquidem tempora v a r i a n t . N i b i l o m i n u s

Q u i v c r o aliaro esse asserunt, i d i p s u m sic a s l r u u n t , quod siquidem p o p u l u s r e i r o pedem per d e s e r l u m t n l e r i l , s i l i ob desperationein de promissione bonorura conceptam l a b o r a v e r i i . Caelerum Moses denuo enim pei p s i s i r r i g a i desertum , per p e l r a m , ac poenilentiae quale sit m y s t e r i u m docet. P o s l q u a m r i i i n ad v i l a m u l i l i u m p u n i u n t u r .

i r a m degustaverant, ad voluptates i E g y p t i a c a s a n i m u m i v f l c x e r u n t i t e r u u i . Q u o c i r c a fame e l i n o p i a r e V e r u i n e n i m v e r o post actam poenitentiara , p e l r a m i l l a m quam d e s e vero c u m molles Israelila? essenl, p a r v o magisiro suo i n s u l i a n t c o i i i i i i u o , et beatos praedicant eos q u i i n l c r i m quod dona qua;que e x c e l l e n l i s s i m a f o r l i t e r c o n l r a est e u n d u m . fidem Veruin lapsurus r u e r u u l eis i n v e n i r e licet i t e r u m . E t hacc q u i d c m i l l i . A l q u t aliquo iiicoiiiniodo genio eoruni offenso, p r o p t e r c o t u r n i c u m i n g l u v i e m i n t e r i e r a n t , ncc p e r p e n d u n l

a l a b o r i b u s semper e x c i p i u n t u r . Q i i a p r o p l e r bis affectioitum t e l i s

haec res h o m i n i b u s , sub lege fraudi fuit ideo, u i b i q u i i n C h r i s l o agunt q u i d s i b i p a r a t u m esset, c e r n e rent. P o w o c u m j a m novisset Dcus quani segniter egissei i n E \ o d o , q u a m q u c c i l o c i r c a c s s c l Moscs : A s s u m e , i n q u i l , l e c u m ex senioribus populi a l i q u o s ; v i r g a m item q u a flumcn p e r c n s s i s t i , ecce ego i l l i c c o n s i s t o . Ibidem quoque congrega coelutn t u e i A a r o n . q u o lestes i n i i r m i l a l i s a u i n i i i p s o r u i u pudore suffundal, ac i n m e m o r i a m p r i o r e m v i r t u t e m , qua i n sanguinem c o n v e r l i t aquara, reducat : a c perficiat, unicus poeaam denique bona spe essc m i r a c u l u m e d i l u m i r i jubeat. T a n d e i n i i a q u e , quasi ipse m i r a c u l u m

i n i m ex petra bac aquam vobis e l i c i e m u s i n q u i t ? E l bis perculit p e l r a m q u a s i n i b i l s i l futurura a m p l i u s , q u a m quod virga sua extorqueat v i , quasique d i v i n a v i r t u l e i d non fial, ad quam i l l u s t r a n d a m sufficiebat i c l u s . L a r g i l u r vero l a l i c e m Deus ne i m b e c i l U i a t i s i n s i m u l a r e l u r . Moses i n f i d e l i l a i i s s u s c i p i t . D i x i m u s autem i n c o m m e n t a r i i s super E x o d o , Mosem
7

ad legem assumi o p o r l u i s s e a d s a c e r -

d o l i n m A a r o u e m ; ad c u l t u m vero legis M a r i a m . Qtiapropler per p r o p b e i a m i n q u i t Deus ad Jerusalem : E m i s i a n l e faciem l u a m M o y s e m et A a r o n e m . > P e r c u l l u m quoque l y p i c u m Israel s a l u l e m e s l c o n s e c u l u s . C u j u s g r a l i a carmen e p i n i c i o n condit quidem Moyses, e x o r d i l u r vero M a r i a , qiwe falis c o n c e d i l no mense, q u o P a s c h a i m m o l a r i solet, q u o etiani s i i i l a b o r a v i l populus. N a m i n mense frugum t n o r i i u r c u t l u e q u i i n l y p i g consislebat, m e i adsum novarum i l l u c e s c i l vero Dei v e r b u m . Quapropter d i x i l , c I p s e -

q u i l o q u o r t a n q u a m a u r o r a tn m o n t i b u s , et velut inenee n o v arum frugum. > A d h u n c

moduDi quoque E c c t e s i a m g e n l i u m v o c a i inquiens : * Surge, propera a m i c a m e a , formosa mea c o l u m b a , ecce e n i m biems j a m t r a n s i i l , et i m b e r se recipiens a b i i l s i b i . Fbires a p p a r u e r u n t i n t e r r a , tempus p u tationis a d v e n i l . R e f l o r u i m u s e n i m i n C b r i s l o ad n o v i l a l e m
e

vitae, q u a n d o logis c u l l u c e s s a m e e i -

lienies potavit C b r i s l u s : B i b e r u n t e n i n i ex p e l r a s p i r i l i t a l i qua3 seeuia est, i n q u i t , petra vero C b r i s trus erat . P e l r a e n i m d i v i n a m naturam e x p r i m i t , propter f i r i n i l a l e n i ac s o l i d i l a t e m . C o r a m a e n i o r i bus vero Israelis et poputi bis ferit Moses. Ceu enim c o r a m Mi>se C h r i s l o o b l a t r a r u n l , c T o l t e , crucifige e u m
1 0

lolle,

, idque non

semel, bis enini p e r c u l i u n i ; non enim o c c i d e r u n l s o l u m , v e r u m c l i a m oc-

c u l t a r e r e s u r r e c t i o n e m ejtis c o n l e n d e r u n t , stipendiaqtie m i l i i i b u s ejus r e i g r a l i a praebuerunt. Q u a n l u r u v i s l a m e n bacchaniibus ac furenlibus i p s i s , e d i d i l petram fluxum, e l terram p r i u s d e s ^ r l a m , i n i t i o a Judaea f i c i o , o p e r u i t . Q u a r e p e r propbeias d i x i l ( o r r e n s i n u n d a n e gloriani gentium v i i laBtificant urbein Pei
l f

: c E n ego declino super eos

sicut

fluroen

pacis, e i sicut
, a

> H u j u s m o d i q u i d d a m apud Davidera quoque i n q u i t : c i E s t u s f t u . > Peri r r o g a t u r , ut p o p u -

. > E t i l e r u m a l i b i : < E l lorrente d e l i c i a r u m l u a r u n i potabis eos

cussionem vero petrae praccessit infidelilas, ob quam reprebendunlur, poenaque 414 adducere nos non p o l e r i t , nec e l i a m sacerdotii iem nos perducit d u c t o r tuushraet. Jesus. [ X X . U ] E d o m eniro, boc .

lura i n ^ e r r a m introdiicere non p o s s i n t ; lex etenim quaa typis ac flguris c o n s t a l , i n terram p r o m i s s i o n i s secundum eam i n s t i i u i i i m b e c i l l i t a s , sed i n p a l r u m s o r -

Sicailfrater

, -

c s l , Idumaeiex E s a u , q u i E d o m quoque n o m i n a b a l u r , propagaii s u n l . M i c h . , 4. P s a l . x x x v . 9.

7

ol , , \

F r a i e r vero iste J a c o b i , q u i 1 Cor. x, 4.

. ' xaV . " J o a n . x i x , 6,

1 1

Canl. n,iO,H,12.

lsa. LXVI, 12.

1 1

Psal. XLV , 5.

NOTiE. (70*) '. . ( . , . , . 510). 17, . . \, . \ . / ' , , . , \ . ' jap \ ( , r . t p l . . . 0 5 ) [> * 3 \ ( . 5 \ . / . .) *\ . (71) *0 , \ , , . . . . \ ( . ) . , . .

853
.

COMMENTARII IN NUMEROS.

854
a u l c m fami-

\ - et Israel d i c l u s est, f u i l . A d b i b i U est s i o i i i s efficaciam.

l i cognationisque c o m p c l l a l i o ad majorem persuai n n m l q u e d i v i n u m e r g a se nos, missoque nmitio

CommiseratJonem item c a p l a t , mala auleliac

e t u d i u m , ac e r i p i e n d u m eos virtuiem. c Exclamavinms
u

3iantlata verbisobjiciendo,

enim ad Dorninum, i n q u i t , ac a u d i v i l

e d u r i l nos ex i E g y p l o
l e

> Qnale i l l u d quoque est quod v e r b u m D o m i n i c i t a l d i c e n i i s : t Descendi ad

, quod per aiigeluro esse factum Moses n o v i i . Sed q u o n i a m e x e r c i i u u m transiiionos

perniciosae sunt, se nec per agros, nec v i n e i a p r o f e c l u r u i n esse p r w o c u p a t . , , , E t q u o n i a m aquam non habcbaril, ex p u l t i s l u i s e l lacubiis non bibemus, i n q n i t , g i a l i s subiululit. videliccl, nam boc ipsum poslea

, \ ,

Y e n i m ille nibrl eis obsecundatur, bellumque minatur ; si vero illis diflidebat, j u r e j u r a n d o eos adacto o p u s e r a t . Sed quid verbis e s l o p u s , pravus e r a l , nec dissimilis invidnnti g l o r i a e c o r u m . N a m seu conscio d i c f t : c Tu cogniluni babes laborem et x r u m n a s quae nos c i r c u m v e n e r u n t . > P o r r o ipsi i l e r u n i dicam c u n l : < P e r semitam t r i i a m ascendemns, n e c p e r agros, innuentes viam quam regiam vocant, > p u b l i seu m i l i t a r e i n signififantes. c De aqua i l e m tua n n n b i b e m u s , > i n q u i i , c u m aqua ea qiue in lacubus est p r o p r i a sit l a b o r a m i u m . I m p u n i l a l e m vero (ranshu i n d i c a t i i m s , c J u x t a monlem perfransibiimis, > i n q u i l . Caelerum Israel deflexit ab eo, , \ . r t genns esl reverilus, ab eo conseculus licet. Dei nullam revcrrniiam geuus-

3 (71*) ' .

enim voluntas e s l ,

non abnegare etsi injuriani facial. Quoniam i g i l u r

n u n c omnes surous fralres d i l e c i i o n i s , l n a g n a n i m i l a l e i n j i i r i a r u m recordatiouem vincere debemus.

xbvXabv

'.

Colligalur

Aaron ad populos suos. [ X X , 24.] Oeoefaclo-

d u n t a m i c i Dei sua i m p c r f e c t i o n e c o g n i l a ; nam g l o r i a r i recte ac secunduni v i r l u t t s perfecliom-n r u m ex Graecorum sapientia e s l , G r i e c o i i i i n , inqiiant, q u i eam v i r l u l e m s e c u n d u m q u a m recte a g e r e v i de1>antur, non perfeciam aut p u r a m babuerunt. i l l u d , si enim ualurae acceptum referri dcbet quod f i l secundtim v i r l u t e m , queuiadinoduni nec q u i s m o r l i e m e l u non afficiatur, quod eoruni d i s c i gralia* d c d e r u n l . C u m ipsoi tini n a l u r a ipsa boc explere non p o l u i s s c n t . A l q u i Deus vult, u l taui v i v i quam m o r i l u r i suam lenuilatera a g n o s c a n i , ab ipso vero perfeclionem pel a n l . Manca etenim ac i m p c r f e c l a i n p r i m o b o m i n e facla est n a l u r a , impei fectaque v i v i l , ei esse de<iuit, ac ejus q u i perfcclus esl ope i n d i g e l , qtiem b i q u i apud inferos f u c r u n t , c x p e l i v e r u n l , q u i e l i a m diem s u u m i n agnitione stise indigentiae obierunt. Q u a p r o p l e r u l i l e eet a u d i r e q u a m ob eansam ecopum prseflxum n o n a s s e q u a n l u r , q u e m a d m o d u m P a u lus quoque confiletur, c u m i n q u i l , se i n boc l o t u m esse ut g l o r i a t i o n e m sui compescat. P r a i aulem a n i m o r u m i m m o r t a l i i a l e m figura se fert boc quod d i x i l : oratioeum,

\ , , . , '

\ . " .

\ , C p u l i e u o r u m m a g i s t r o r u m ' . " iv , \ ,

, . "Ov \ ol $ , \ . ' ' . * , . , c . \ , . * . * \ , 6 . c C o l l i g a t u r ad populum s u u m . > P o p u l u m nis ScripluraB familiari i n d i c a l u r . Nam et q u a n l u m v i s patrem invocarct A b r a b a m . - R . , . '
1 V

eniin esse ac eum ex viveniibus conslare

L a z a r u s in sinu Abrabseesse d i c i l u r . Div^s vero e x l r a

Caelerum s e n i o r i g e n c r i s successionem c o m m i st, natura enim pra3slanlius, quod aelale m a j u s e s u si non atiquid naturalem dignilaiem impediat,queniadiuodum super Esau bus et Manasse a c o i d i i , i n q n i typi populorum usu faniiliari r e d d i u i l u r . Quod

, \ .
1 8

Deut. x x v i , 7, 8.

Exod. m , 8.

NOTiE.
(71*) '\ . ' . . , / ? .

855 aulem q u i d p r o d u c t u m fuerit

PROCOPII GAZ.EI

856

ejus graiia quod , \ . , ' . , \ , q u i n venerabiliora sunt fuerunt

poslea futnrum e r a i , n u n i pracsuntius quoque iuer i i ? veluti m u n d u s et b r u l a quae h o m i n e p r i o r a ? M i n i m e , e n i m excelleniiora IILCC natura etsi posteriora.

ea s u n l i i s propler quae s u n l facta,

P o r r o m o r s sacerdotis 415 o b s c u r a , quemadmoduin nec aa s a c e r d o t i u m i n a u g u r a t i o . P r a e c l a r a e n i m et s u s p i c i e n d a res sacerdotium est, i n quo oinnia illustrat D e u s , et p r i n c i p i u m , t:l finero , e l s u c c c s s u n i . Dicit eniin : c Nemo accendit lucernam et i n abscondito ipsam c o l l o c a t , sed super c a n d e l a b r u m , quo omnes q u o i q u o t ingrediuntur lumen aspicere q q e a n l \ A p u d Isaiam i l e m i n q u i l : > Super m o n i e m excelsum conscende tu q u i Sioni heta denuntias . > l l a etiam D o m i n u s solus ipse secuut egit, quando s p i r i l u m a corpore separare v o l u e r a l .
1

e s t

Porro cum Taleat, s p i r i i u s

praerogaliva quoque i n in

generis i n lege c a r n i s spirituali cultu v a l e t ; genere quodammodo

, \ .

i n o r u m enim s i m i l i t u d o

, , . \ .

e&t, s i c i i t e j u s r e i a g u r a m g e r i t i l l u d q u o d A b r a h a i n paler n o s l e r fldei siiuilitudine exsislic.

\ , \ , Q u i n etiam stola s p i r i t u a l i s c a r n a l i exuta, a n i m a congruit a corpore et corporalibus defectibus eejnncta?, quapropter lerrestri tentorio d i r u t o i n (celesle d o m i c i l i u m eubire quoque desiderat. N o n q u i d e m ut c o r p o r e reddalur n u d a , nec e n i m P a u lus idem s e u t i l , sed ut corporis onere liberetur ; propler onus e n i m gemimus, inquit , . * ,

, \ ,

, . \ .

Caelerum i n m o n l e m o r i u n i u r Moses et A a r o n , ac i n Ggura ceu aniraas i n a l t u m s u b d u c i i n d i c a n t . E s t vero diflerentia i n hoc, quod alter l o n g i n q u i u g , a l t e r p r o p i u s lerrae sanctae m o r i l u r . Moses e n i m v i r i u l i fuit v i c i n u s niagis. q u a m v i s diOidentia? super aqua commissae culpa a u i b o r u u i par fuerit. N o u enira secundum partein, sed secundum totum judicium fieri debet. In j u d i c i i vero sorlcm tempus quoque cadit, C \ , -

cujus r a l i o n e pro dignitate cujusque mors esl i n vecta, p r i m o quidem Mariae, secundo vero A a r o n i , tertio denique M o y s i , Prhno siquidem dierura quoque longiludo p r a m i u m v i r t u t i s i n lege est c o n s t i t u l a . igitur faits defungitur ea quai plus repraebensionis habuerat, e o q u o d c o n i r a Mosen quiddara ausa fuerat. Magis eniin tacere, ac m o d e r a i e agere feminam quam v i r u m decet. P o r r o inferior palam Mose A a r o n fuit, Et audivit nitilur, vexalio et quare secundo m e r i l o Arad, etc. uiorilur. [,.] Chananceus rex praeliatur

, , . \ . ' . \ \ . ",

KaX

. \

E c c u r vero populus ille qui profectione c o n l r a Deum

v

\ \ ; , P o r r o vocabulum Hcerem puten-

ei praelio v i n c i t ? Quoniam inlellectum, et aiHicliones

(ut vulgo) dat

ad Deum converiunt, quemadmodum hoc quod vota Deo buncupant, palet, quodque voli fiuni compotes, quod facluin eo quod impios solum vincere vellent, lucrumque non captarcnl. liae, ct pietalis eorum qui fe<jcrunl v o i u m . Et immi$U Dominus in populum serpente*. [6.] Non a m p l i u s ad terram s a n c l a m contendunt, propicr diffidenliaai cujus n o m i n e s u n t c o n d e m n a i i , veruin a l e r g o Idumaeam regionem p e r e r r a n l . D i l a b u n i u r e n i m res omnes quae c i t r a D c u m i n s l i l u u n i u r , q u e m a d m o d u m v i i a quoque ipsa p r o p l e r dittidenliam resolviitir. A c bi q u i bona capessebant p r i u s , aniini i n i i r m i t a i e superali aerumnas perferunl. Quemadmod u m A d a m quoque, c u m m a n d a l u m praeteriisset, ex v o l u p l a l e i n laborem est i r a n s l a t i i s . A l q u i improbe agenles d e p r i m i ' n e c e e s e e s t ; c u m enim Deo ogganniunt, sibi ipsis supplicium a c c e r s m i l . Idque si quis ad s u i c r u d i l i o n c m a n i p i a l bono esse polest, u l i n seipso o m n e m c u l p a m , inque Deo nullain r r s i d e r e agnoscat v i d e l i c e l : A c Deum q u i d e m m a l i n o n auctorem, sed o m n i s bonitatis esse fontem. A t q u e ea i l l i s d o n a r i u m hoc seu analheina perpetuae memoriae consecrat. E s l item signum juslUiae diviua; atque

L u c . x i , 55.

" Isa. X L , 9.

1 7

II C o r . , 2 .

851 obvenerunt, q u o d

COMMENTARII IN NUMEROS.

858 intellectum cadunt nugae voi n mortem e s l d e l a l u s .

p o s t tol

beneflciorum e x p e r i m e n i a divinaeque aliinoniac perceptionee terreslrem quaesita-

ruDt. H i s similes sunt omnes q u i concupiscentiis d u c u n l u r , resquequae s u b c u m Deo h a b u i l , p r o p l e r p a r v a i u

o a n l , q u a r e s u p p l i c i u m per serpentes i l i i s i r r o g a t u r . S i c A d a m quoque ex a r c l i s s i t n a coneueiiidine quam ac vilein c o i i c u p i s c e n l i a m c o n s i l i o serpentis Itaque morsus serpeniis m o r s qui i n A d a m u r a i n c i d i l m e r i l o d i c e r e t u r utique q u i i n d i g u i l r o n v e r s i o n e

niullis416 laboribus

a c q u i s i i a . Q u e i u a d m o d u m populus

q u o q u e

de quo i n p r a s e n i i , a d l c g a i u m isturo e n i m i l l i bona quibus

c o n t r a quem m u r m i i r a r u n t , meliores post cladem facti, a d v o l v u n t y r , et n i e d i c i n a i n c o n s e q u u n l u r , aereo serpenle i l l i s e r e c l o . F i g u r a autem bsec r c r u m quae ad nos sunt. Q u e m a d m o d u m a Deo affecti erant spreverunt, ac c a r n i s voluptatibus louge post habuerunt, ita vulgo omnes i n opiGcem r i o s l r u m i m p e g i m u s , et sub m o r s u s s e r p e n l i u m s p i r i t u a l i u m c e c i d i m t i s , nostris a Deo r e l i c l i c o n c u p i scentiis, a

q u i b u s animis

v u l n e r a l i opera p r i n c i p i s serpenlum d r a c o n i s a p o s l a u e , q u i A d a m u m intereinit, sobolem l a n q u a m ex radice non natura m a l o r u m , demanavit. V e r u m conspeximus sed e o r u m qui v o l u n t a l e p r a v i

s u m u s n e c a t i . H o c vero maltini i n ejus

s c r p e n i e n i , boc e s l , C h r i s l u m . Quomodo vero is q u i n a l u r a sua (nam Deus est), bonus c u m s i l , svrpeus d i c i poseit. Q u o n i a m factus est s i m i l i s n o s t r i , exstiterunt, ut d i c a t u r ad n o s : S i i g i t u r vos qui p r a v i estis, e l quae deinceps. Serpens i g i l u r est quatenus pravilatis s i m i l i t u d i n e m a t t i n e l , q u a m a s s u m p s i l cura facius esset l i o m o . V e r u m s i quis eum menle sua c o n l e m p l e t u r , ab i n t e r i t u l i b e r e r i t . Spectabimus vero C b r i s i u m , si m y s t e r i u m q u o d i n ipso c o n i i n e t u r recte intellexeritnus, quod n a l u r a c u m esset Deus, bomo faclus est, salva bonilate sua q u a m p r a v o r u m e n i m sumpsit h a b i t u m , n o n babebai: u l ipse pravus fieret, sed ut uos bonos eificerel. A c ipsius sane i n deserto, i l a e x a l i a r i o p o r l c l F i l i u m h o m i n i s , et tum c o l a n t u m , ipsaeque b e s t i non d e l e n l u r , per beslias vero penitus non est deleta et e x s t i n c t a . Jn fide-

s i g n u m serpens fuit. E x a l t a t u s est e n i m C h r i s t u s s u p e r c r u c e , quemadmodum Judasis praudixit: c Q u e i n -

a d m o d u m enitn

Moses exaltavit serpentem

1 S

gnosceiis quod e g o

s u i t i . Gaeterum serpens aeneus f u i l , propter praedicaiionis evangdicae v o c a l i t a t e m . curatur

A l q u i mors quae ex m o r s i b u s redibat C a r n i s vero c o n c u p i s c e n t i a libus eleni.m morsue diluunt.

concupiscentias d i c o . P e c c a t o f u m e n i m q t i i c r u c e m intuentur, m o r s q u a n t u m v i s prava n u l l a m v i m liabet. qune s p i r i i u i adversatur concupiscenliae sese movent saepius, sed quando c r u c i G x i r e c o r d a n l u r v e n e n u m P o r r o manifestum est q u a l e r per c u n c l u m super aqua c o m m u r m u r a s s e . O l i m i n R a p b i d i m , sicut deserto puleo. illic i n M e r r a n i , quemadmodum e s l i n K x o d o . iler

* * - ( 7 2 ) . (75) * , ^ , (74)* , *\,

c u i n venissent Secundo

iierum exstal. Tertio i n praesenti

S i n C a d e ? , u l i n N u m e r i s . Quod quidein

aqua est o b m u r o i u r a t i o n i s . Q u a r l o super

(75) , , (76) * . Q u o d quidem c r i m i n i ilkis o b j i c i l : c A c moventes prQfectionem q u a m fecerunt i n terrain usque eam a Moabitide d i s t i n g u i t . Nibil D i v i n i l u s vero i s i a p r o f e c i i o erat, n o n eundum e s s e l , e l q u i e r u d i e n d i . I n n u u

* \ inde c a s t r a m e t a l i

s u n l i n O b o t b . > H i s siibjtingit

A m o r r h a e o r u m . Cujus t e r m i n u m esse d i c i t A r n o u e m q u i apostolorum q u i b u s m o n s t r a v i l S p i r i l u s quanam tum

l 9 f

e n i m e o r u m quse d i v i n i t u s fiunt temere n a r r a i i o n e sacra p r o d i l u r . mlnus qnam auteiu d e s c r i p i i o n e m b e l l o r u m i n B i b l i i s temporis esse

factam, dicens : c Propterea feriur i n l i b r o bellorum D o i n i n i . G a n e r u i n D o m i n i bella d i c u n l u r , per quae gcnles impiae e x s c i n d u n l u r , quoniain d i v i n i id e s l j u d i c i i . Q u i ad A b r a b a m u m d i x i l csse peccata A m o r r h a e o r u m , u i in e o r u m scdes Israeleiu p o s s i l i n s t i t u e r e . , xtelr. \ , rdr , Colligevero, i n q u i t , populum, el dabo eit aquamad bibendum [ X X I , 46.] V u l t e n i m Deus m i r i l l c a ipsius beneficia c e l e b r a r i , u l non l a n l u m coiitemplalioue juvent, sed ac fama. pra^senles s u i et posleros a i i d i l i o n e
e 0

o o n d u i u expleta

* , . * \ , , , , , , , > . \ \ , \ . " i e

Quetnadmoduin Juamies : Ila3c s c r i p i a .

sunt, i n q u i t , u l credatur quod Jesus sit C h r i s t u s talein ex ca b a u s l a m Deus

N o n e n i i n i n a n i s n a r r a i i o n i s i n e n t i o n s m , sed u t i l i remuijerat. Q n o c i r c a e s l , ac nieuli D c i signa setuper q u x r c r e \anum

J o a n . , 14.

G e n . x v , 1 6 .

, 0

Joan. xx, 51.

NOTiE.
(72) , , * . (75) . . . (74) 15. . . . (75) 17. . . ? . (76) 2 . . . .

859 j u v a r i vult.

PROCOPH

GAZ^EI .

8 -

adversum, q u i rcruro semel geelarum m e m o r i a nos

Quidam vero ad derogandum rebus semel gcstis atias semper r c q u i r u n t . U n d c progeuies signum r e q u i r i t , sed signuui non d a b i l u r ei " . > C a n l i o n i s vero quae super aqua edila m e n i i n i i : serenas graiias pro esl, cum refe-

i l l u d est : P r a v a

' ^ \ , , \ . -

beneficiis

rendas esse i n d i c a l . C u n l i c u n i vero i s i u d : < Ascende et Beer, > et qua? deinceps. A r d u u s enim labor puteos voluntas c u m accedk lcvior nis fit. Fossarum cum baculis sanclis perficit. P r o eo vero quod d i c i t u r c i n regno i p s o r u m , > Aquilas eurum. Ab JZtione cnim bella ad Jacob usque et ad fiiios Ammon. enim [24.] Jacob quae A m m o n i i a r u m inteslina a i i i n g i l . c r a l , excipit. E r a t Ubique lerinintis a i l , baculo. Tbeodolion v c r o , In foderc est, Dei vero laboribus quae lapicidina417
a

, \ (77) (78), \ . '\ , , t * . 6,

circumductio

fh, ea est, quae omne opus

virgis ^ \ ,

, .

' , . . '^ . . ,

eoruin qui e L o t e x s t i t e n i n l .

E r a t vero ea

Aniorrhaeorum c a p t i v o r u i n . J a z e r vero ca est, quae cuin l e r r M o a b i l a r u m essel ab i n i l i o , poelea Seou i s est facla. Caeterum eam l e v a n l t y r a n n i s ac violentis h o m i n i b u s Israelitae, i U q u e qtii p r i s t i n o s incolas ademerant. E a vero esl Esebon polis. urbs S c o n i s , i d esl metro-

. , . . ,

. Ilinc fit ut qui proverbiis uluntur, dicant. [ X X I , 27.] C o n s l a l s i b i Dei j u s l i l i a qoae per succesaionem Q & faimliarum deinceps reddiia cst, ad l e r r a m ever i c n d u m quam Amorrhaei l u g u b r i qiiassatione e d i l a iiijusle occuparunt. Adeo ut hominuro vombusiio prioruiu rationem
i

, ,

! -

sermonibus tibi Moab, juven-

incolarum commovet

decantaretur. M i s e : c Vae

eieniin

. \ \ c , , , \ . \ , * \ .

| ) e r i i s l i , et quae d c i n c e p s . Devastatos e n i m fuisse Aloabitas i n d i c a i , dispersoeque juvenes et n u n c est u l t u s . N a m ad culas, quos Dcus impietalis

e l i m p u i i i a l i s causa

e v e r l c n d u m gentes i n c o -

las I s r a e l i l i s oinnino Deus tradidit. Et kabilavit Itrael in omnibus urbibut Amorcum in

0.

rha-orum [32 ] Quapropter D a v i d in P s a l m i s , potentia? e l justitiae nomine Deuin celebrasset, quit : Jsrael c Insiiluit Cum in eam lentoiiis ipsorum

\ , -

, , . \ . , , , t \ , \ '^ . > * \ , * , \ , , \ , \ , , . 01 ? .

tribus |> , \ \

e n i m de e x l r e m a civilate Jaser et vicos e j u s , i n q u i l , et ejus loci incolam. > Id

d l c i t : c Ceperunl

4'jecerunl Amorrbaeum hii tanttiio, emm ditns

1 1

i p s u m c u i n iu una ac altera gente sub Mose faclum de vaslatione firtura universa? t e r r s i n i p t o r u m , ac colonia j u s t o r u m v a t i c i n a l u r . B o n i terram possidebunl, i n q n i t , e l sancti i n ea r c s i d e b u n t ; i n i q u i vero ex ea e x s t i r p a b u n t u r fun-

l l a l l h . x n , 39.

t f

P s a l . L X X V I I , 55.

" Psal.

x x x v i , 38.

NOTiE. (/7) . . 178; . . .

361
" ,

COMMENTARII IN NUMEROS.
- n i r e n t veritus, sua polentia

862
freius obviam se tllis

A l l e r est Og rex B a s a n , qui ne eadem s i b i eveYerlit, legalionemque e o r u i n a n l e v e r l i t . A l q i t i Deue robuslos quoque debilibus s u b j i c i l , quemadmodtim i n Deuteronomio dicit jores ac fortiores se
n

, . . \ , , x a l . \ , ' , , , , , *

nam p o p u l o longe m a ope c e p e r u n t . A t q u e si

Dei

legem qua terrae i n s l i t u t i sunt observassent, d i v i n a providentia manifeste sesc exseruissct u l i q u c . Caeleruin pudore affecerunt lauduin bellicarutn optDeum enim dccel in l o c i i m invehere. Quod non ex iicis obt:cctalores.

. \ . * O x a \ ' \

pravas vitae bonuin vivendi ordiiffm cidant peccatores t e r r a , et

. * ; x a l ; .

sancli i n novis i i n p r i m i s habent, ac d i c u n l : c E x i n i q u i , adeo ut supersint ampliiis E c q u i d vero Dci cognilione

salubrius luundo essc potest ? id quod c l a i u m pravorum excisionc fil. , . , ' . ( , \ * ), & \ \ Verum post bos geminus turbUur

ppu!us, renun-

. \ ^ ,

M u a b i l i c u s fit M a d i a u i l i c t i s . Q u i c u m bello tiassont, ad runt. S c d spes ipsortim l i l l u m q u i d e m eloqui

i i i i p o s l u r a m S a l a n i c a m sese recepelabefaclal Deus, cuni ne l a n Balaamo permisisset, non Salo-

quidem quod exsecralio injusla Inedal; j u x l a cuiquaui " , veruin

'

moncni e n i m , E x s e c r a t i o vana non superveniet u l procsidium suiim d e c l a raret populo, ac eflieerel ne a p i c t a i e deciderent,

, , \ , \ . \ , , . CaBieruin s i ; n i s n i b i l mottis Ba!ac a c c e r s i v i l \

reliquiaeque populi Dcum agnoscerent, q u e i r a d m o dum i n q n i t : Et d i v u l g a b i l m e u m iiomen i n 10U lerra

1

Quin

etiam

signa

edidit

cum

por fiunt,

, . - ^ Israelem l u m eliam per gcntes, ut r c l . Multa enim prxclare

ad se c o n v c i t e -

Dei gubernaiione

quai ab l a n l u i n negolio peudere v i d e n l n r . Balaamtnn l a n q u a i n p o i e n l i o r e m , c u i i n d i c t Deus, u l o\ iflcium ejus, eiiant i n v i -

q u a m v i s l i o s i i i e m liabeal a u i m u n i , quatenus lamen f a m i l i a r i s s i i , s i q u i d e i n fiduciam. Necnon i p s i Balaac quoque ostendil

ttig c o n l r a i i a dicat. Aiqtii Israel iulelligens quod i p s u m SIIO ipsius g l a d i o j u g u l a r e l , niajorem conc pit quos impedire c o n e l u r , eos uempe ex q u i b u s o i i l m a V i s dscmonum i n stibdhos e f l u a x esf, esset esset slella quae gentes essel s e r v a l u r a . JSam gcio quod quibu* benedixeris, tts benedictum s i l . [ X X I I , 6.] q u a j s i Deus consilio sno p r o piis se opponat, e n e r v a l u r , quemadiuodum c u m Mosi adversaluin cions a sapienle i n f i c i l u r * . 418
E i

l i q u e l . A t q u i aliqtio usque s e e x t c n d i t v i r l u s i l l a , queuiadmodum de aspide i n q u i t D a \ i d : c Y e n e n o i n Q ' ddam vobti verba quas locuius fueril Dominus [8.] Dominum non D i v i n a l i o n e t n per i n s o m n i a proGlclur, liominibus

qiiam quidein non a Deo vero r e q u i r i i , quainvis falso d i c l i s d i i s , qui n u n c per i n s o a n i i a , nutic produni. Unde deinceps s e q u i i u r : < Postbac et dixil ei. [20.]

noininet, sed

a dsemone sibi f a n i i l i a r i , e l a

per a u g u r i a , n u n c alio alque alio 'modo sua proleclus

esi ttalaam iuore suo ubviam a v i b u s , >

quando v i d i l c o n a l u s suos esse i r r i l o s , e l l i n g u a m suam i n c m i responderc uon possc. Venit aulem Deut ad Balaam, Jaiob remoiarelur. Deum se facere Item A d v e n t u m angeli s i g n i f i c a l , q u e i n a d n i o d u m Dei nomine Balaac angelos significare S c r i p l u r a c o n s u c v i l . V e l u l i c u m d i c i i u r comparuisse apud L a b a n u m ut puguam c u m Abimelecbo per A b r a b a m u m . C u i n vero secundos uuutios niisissel super hoc negoiio suos dajmones esl; nam cum aureosque monles pollicendo i u v i i a s s e t , dicit. i l e r u i n c o n s u l i t , quod e r g a bdera

Angelus igitur cum a p p a r u i s s e l , veniam

nuntios c o n s e c l a n d i concedit. V e r u m rebus quas p r i u s audierat suo p e r m i s i l ingenio. C o n r e s t i m malefico i n d i g n a l u r o l i a m , sapicnles i u

i l e r i p s u m propier permis&ionera i l l a m n i h i l o melius i g l i u r s t r a v i l a s i n a m , ne a Deo r e v o c a r e l u r quarovis nou a v e r i a l , ne v i m i l l i facere a s l u l i a sua . N a m linguae c u m veritus.

derogaret, i n l e r r o g a v i i i i e r u r a , o p i b u s i n i e r i i n inbians, quare ipsmn Quocirca

ei l a n q u a i n

videatur. Ipse vero e s l qui comprehendens v i n c i l persuadere v e l l c l .

s i l ipse opifex, eam pro a r b i l r i o [22 ] Ciitn verbis eum " Prov. xxvi, 2.
t T

suo r e g i t , eliara euin ei non u l i l o cssct pro 13;

a b i r c , c u m Balaac eniui p e r i l , cumque p o p u l u m de ipsius providoiuia Et steiit angelus ut impediret iltum. Dcut. i v , 3 8 . I C u r . . 19.
k

casligasset, a n i m u m q u c ad d i v i n a m . , . " Joi) v ,

" P s a K CIII, 3 5 .

E x o d . i x , 16.

863

PROCOPII GAZJEI

864

p b e i i a m s u s c i p i e n d u m metu i n s t r u x i s s e t , factum s u b i n l u l i t . Quo eo ipso quoqne q u a n l u s i n i m m e n s a Dei p r o v i d e n t i a i b e s a u r u s esset repositus Israelila i n t e l l i g e r e n t , quoque de C h r i s t u v a i i c n i a n o n s o gm i n Israele tererentur. N a m m e i u s a magicae studio a b d u x i f , et i n g r a t i a m B a l a c Deo r e b e l l a r e l , effecit. Quemadmoduiii M o s i quoque eodem babitu a p p a r u i t , ut ei m e i u m eximeret, ne P b a r a o n e n . e i t i inesceret, Deoque inobcdiens e>sel. I n s l r u i l vero eum ad d i v i n u m v a l i c i n i u i n . N a m a p p a r i i i o angelt inetum fecit, quem iodicat etiani b o c q u o d Deum d i x i t pro angelo, a n g e l o r u m quippe eonspecius a m i c s res j u c u n d i s s i m a esse solet, hostibus vero b o r r e n d a v a l d e . C a H c r u m asina i p s o r o m ineptiae p r o s p i c i e n s , eas r e d a r g u i l , nialum e n i m cavere satius est q u a m a d m i t i e r e ; sin.ulque i n d i c a t , quod s i q u i s Deo s i l inobediens angelus non a l i l e r reni ajstimet, aequiusque ferat quaui si ipse contemptus esset a c neglectus. Illud v e r o q u o d spectatur speciem q u a m d a m r e r u i n habet, revera t a m e n n i h i l e s t , n o n e n i m gladius angelis estfciiec ferrum i n C03I0 ; omnia vero piena l e r r o r i s s u n t ei q u i m e l u indiget, etiam ipsa a s i n i . P o r r o ipsa v i s i o a u d i l i o n e m u l t o b o r r i b i l i o r i r r o g a t u r ei q u i s p e c t a l u r u s erat a n g e l u m , n o n eo fine, ut metu sui i t e r intercluderet, cura ipsum ei essel c o n c e s s u m , Terurn ut ab insidiis c o n t r a quemcunque praetextum absiraheret. Angelum vero illum Micbaelem esse i r a d u n t , \ \ , . . rvr / * . . quod tu conlra me stares. \, . , . -

eum videlicet q u i Israelem e s l adortus. U e b r a i s m u s quidem impedire. A q u i l a s vero Salan babet. T b e o d o i i o n obitare. Eistnondec(ina$tei coram me. [ X X H , 3 3 . ] O b e d i e n lia ejus l i b i s a l u l i fuit. Ita perit v i d e l i c e l q u i d q u i d L)eo luce. Quoniam [34.] Quod si verum fatetur c u m veritatis indtctus essel hoslis, se ex nudis verbis ad se factis non agnovisse Deum necessaria e r a i . Subduxii eum in exeeUa Bnal. [41.] d . s i i n a l u r , argumento imbecillilatis quo i n f i r m i l a s ea s i l e v i d e n t i o r . testatur, quapropter angeli visio esl adversum, quemadmodum tenebrae a

. , , -

larar,

, d r r * -

I m p i o r u m s a c r i f l c i o r u m locus m a c h i n a t i o n i b u s c o a t r a I s r a e l e m n n i l i i l u d i n i s v i c l i m a r u m , et lechnae Balaaroi q u i tot Q u i n e i sacris se j u n g i l B a l a a c , s i m u l q u e o p e r a l u r , fa i l i a r e s c o n s u l i t , a u g u r i i s

a u t e i D n n n

daemouum,

tantaque gesserat. ISulla euim vis c o n t r a D o m i n u r o .

Ego vadam st fone Dominu$ mihiobviam fiat. [111, 3.] D x m o n e s sibl enim uti oonsueverai. V c r i i m e o r u m tiulli c o m p a r e r e Dixit i g i t u r , pro operatos etl, p o n i t u r ; non ettim verba i l l i facta sunt, sed a n i m u s apparatus est. quid i n c o m m o d i l a l i s erit s e n l i r e q u o d a u g u r i i s non s o l i i o m o r c usue s i l , sperans n i i n i r t i m fut r u m sibi obviam eun q u i d i x e r a l , ego t i b i d i c l a v e r o l o q u e r i s . quodcunqtie esl q u i n i b i l quidem d i x i t , sed i n eo quae d i c i u r u s esset o p e r a l u s est. , ,

p e r n i i s s u n i . V e n i l 419

' D*

\ , .

^
-

, . , , , , 0 , "

El fuil spirilus Dei in ipto. M e i u eoim apparitionum adornatus fuerat, nec m i r u m sane, c u m e t a s i n a spiritus i l l i u s efikaciam r e c e p i s s e l , q u a m v i s i g n o r a r e l quac d i c e r e n i u r . Deus e n i m ex lapidibus q u o q u e vocem s u s c i l a t , j u x t a i l l u d : c Quod s i t a c u c r i n t i l l i , l a p i d c s vociferabuntur " . nssumpta parabola [7.] 11 oc modo s a p i c n l e m stirmonem vocare S c r i p l u r a solct, j u x t a
n

illud :

, , , .

< A p e r i a m i n parabola os m e u m

Dicit auiem ea qnae Israelilarum audire maxitne intererat, quae i n p r o v e r b i u m erant a b i t u r a ; I s r a e l e m que l n h i i l c e crga Deuiu alTcctiira. Q u o r u m Israelcui cu iiinoiiefacit qnoquc per Michaeam Deus, c u m q u i l : Popule m i , q u i d feci t i b i lioni cedil infidelibus, quibus d i c i l u r : c Haec D o m l n u
S 3

in-

e l qua3 deinceps Quod enini benignitate Dei faclum est, condemnavicissim reddilis Uude ad Deum inquit . Ca*eri . 01 \

h a v i d : U i j u s i i i i c e r i s i n verbis l u i s iVon ut houw Deus perforari polesl.

m c n l i a l u r , r e d d i d e r u n l , quidam vero u l suspend a l u r e l d e s p i c i a l u r , e x p o s u e r u n l . T a n i u m adjutus eji minis a n g d i . Ca'1crmn pravis e l inlidflibus divina o r d i n a l i o u e fultira revelantur, quemadino-

, . , , . . \ \ ^ , \ , , \ .

dnrn P h a r a o n i , Nabuchodonozori e l Glio ipsius.

3 1

L u c . , 40

"

Psal

LXXVII, 2.

" M i c h . , 3.

D e u i . , 0.

, e

P s a l . ., 6.

885

COMMENTARII IN NUMEROS.

8C6

fuii supereo Spiritut Dex. [ X X I I I , 8.J Nullus enim potesl dicere Dominus n i s i i u S p i r k u D e i . e t bac r a l i o n e Caiaphas quoque v a l i c i n a i u r . L u r o e n enim i n tenebris lucet, ac teneb.ae i p s u m non a p p r e b e n d u n t . U u o m i n u s vero a d m i r a t i o n i s nobis pareret a s i n i factum, utpote quod majus erat, d i v i n a o r d i n a tione ante p r e v i s u m erat. P e r baec e n i m velnt per j u m e n t u m Deus est l o c u i u s . Caeterum cuin B a l a a m diflerentiam sensissct animura ad i d quod vere nec ut paulo anle prsestigiose v i d e b a l a d j e c i l . U n d e e l i l l u d : c Revelali s u n l o c u l i ejus tanquam p o r s p i c i l l i . Q u i d a a i vero i r a d u n l quod per r u d i l i i t n asinas de s l u d i o s i b i proposito sit edoclus non a l i t c r quain per a v i u m c a n l u s aut garritus, ejusque sonum q u e n i a d m o d u m b i u i o r u m a n i m a l i u m voces consueverat, virtute quadam ac p o l e n t i a da?iuoniaca c o n s u l u e r i l , q i i e m a d m o d u m l u c u l e n l e r S c r i p t u r a e n a r r a v i l . V e r u m per ea q u a i l l i fraudi fuenmt v i r t u l i s divinae flrm i t a l e m d i d i c i l . A c s i m i l i sane modo legio i n E v a n g e i i i s polenliae divinae ad resistenduni parala erat, c u n i aulem c o m i n u s venisset ille cujus majestati ac imperio o m n i a subjacent, L>euin esse e x c l a m a v i t , j u d i c e i u q u e fore e s l confessus. Atque de collibus intueor eum. [9.] A b excelsis eniro B a a l verlices populi p r o s p i c i e b a l . Eceepopulut seor$im habilabit. E t legibus enim et l o c o d i s j u n c t i erant. N o b i s v e r o s p i r i l u s , i d est, qood ipsis locus erat, p a r u m e n i m m o m e n t i locus ad mentis d i v i s i o n e m affcrt, q u etiam consuetudinem i n n o x i a i n r e d d i l . N o n e n i m studia g e n l i u m aemulamur, l i c e l c u r a i l l i s versemur. E t q u i s n u m e r e l populos Israel. U t r i u s q u ^ nomine bonor ad eos r e d i t , et privatae sedis, et ampbe m u l t i l u d i n i s . Morialur animus meus morle justorum, ei fiant extrema mea ei similia. [10.] Q u i i n s i d i a r u m causa vei i e r a l socielatcin h o r u m b o m i n u m consequi precatur. A d e o Deum diligeitlibus o m n i a bono cedunt. H i c e n i m id quod contra p o p u l u m machinatus erat ad Dei gloriano cognoscendam iier praebuil, daemouum inftrmitate ne biare q u i d e m c o n t r a Dei c o n s i l i u m valente. Q u a r e etsi quod faciunt, non propria id v i r t u l e f a c i u n l , sed venia D e i , qui pios s u i c u l l o r e s semper prolegit, j u x t a i l l u d : t Q u i YOS a l l i n g U , p u p i ! ' . l a m o c u l i mei c o n t i n g i t Annon obiervare debeo quas Deut indiderit ? [12.] H o c e s l , N o n possum arie mea hoc efllcere quod soleb a m . H u i c sane suffragabiUir, e i obsignabit o m n e os e o r u m q u i inique l o q u u n l u r . Caeterum Balac a r b i t r a i u r , loco mutalo inutaturum a n i m u m quoque d i v i n u m . Vertkem collis. [ U . ] A l i u r o n u o c n o n m i n u s altum exploravit l o c u m . S u p e r h i s c n i m s i m u l a c r a c o \ locantes sacra faciebant eis. C o n s i l i u m vero eoruin est idololalriae 420 bumiliiatem locorum sublimilate sublevare. P r o c u b u i t eniro bomo, et sese abjccit v i r , i n q u i t p r o p b e l a , quando de i d o l o r u m ( u l t o r i bus verba facit. A t q u i Deus propter Israelem n i b i l non facit, e l i a m c u m p c r magum l o q u a t u r . P r o p l e r quem C y r u s e i i a m q t i a n i u m v i s indignus i m p e r i u m ter m a x i m u m a d i p i s c i t u r , quo Israelem liberet v i d e licet, ad quein d i x i t : c P r o p l e r Israelein s e r v u m metim le nomine tuo vocabo . >
1 7

, -

Insignia clamor

prmcipnm

in eo.

[17.] A q u i l a ,

Latuz tignum.

, , -

principum

ineo. S y m m a c b u s habet

, .

Tbeodotion tuba. l n d i c a t auiem quod ad i m p u n i i a tein i l l i s concedendam ad actum s i l i t u r u s , h i e a dem pati velit quai i i l i s inferrc c o g i l a v i l . Quamvis vero Deus d i x e r a t : M o a b i i a s infestare quouiam iiliis generis praerogativa vastari nolile ,i
M

, &

, , . \ , '/ . \ . " , .

L o t eam l e r r a m d e d e r a l , adeoque n o n d e b u e r a n t ; ipsi

l a m c n i i i j u r i a r u m p r i m i c u m s i n l a u c l o r e s , easdem v i c i s s i m s u n l perpessi justo Dei j u d i c i o , q u i uni cuique i n i q u i l a i e m super c a p u l suuin r e d d i l . S i g n a vero ea lubas fuisse c o g i l a n d u m est, quibus i n s i gnum e t m e m o r i a m coelestis r e g i s c a n e b a l u r , q u i proB missione sua restaurala c u u i tubis coelitus a d e r i i .

A l i q u i d igitur molestia3 a Balac eis f u i l i n j u n c t u m . l i l u d vero quod d i c i i : Benedicam e i , nec r e c a u tabo, lnculenla de sanctis c h r i s t i a n i s prophetia est. Altus erit rex eju$ ab Agag, magnificabilurque regnum ejus. [ X X I V , 7.] IIoc est, supra regnuin G o g . S i c S y m m a r b u s 11 Theodotion e x p o s u e r u n l . Deu$ eduxil eum ex jgypto. [8.] N o n b u m a n u m , i n q u i t , hoc iter est, nec collabetur etiam ; Deus enim dux ejusesi. Robor ejus ut monocerotis. Monoceros a n i m a l est quod n u l l i s hominum v i r i b u s i n s e r v i t i u m redigi p o test. E o igitur ceu exemplo i n d o m i u populi vis indicatur. ' . ** , \ ,
M

Interea vero confitebalur Balaam artcs snas essft superalas ab i i s qui eas iion iractarenl. Vcrum r e r u m futurarum c o g n i l i o n c proptcrca non d f s t i -

Z a c h a r . u , S.

1 1

Isa. XLV, 4.

Dul. u , 9.

8C7
l i l a l e sua c T e m p o r e

PROCOPII G A Z . E I
euo, i n q u i l , d i c e t u r eis q u i d

8C8

tuuntur, i a q n i t ; audient e u i m fulura non sine u l i - , c , \ , . . " , faclurus sit Deus. > V a l i c i n i a enim da3monum non ad u i i l i t a t e m speclant. A c h a b etenitn d i v i n a t i o n i bus deceplus vcrae Micbaica? propbeiiae bonis e x c i d i l . D a v i d v e r o c u m belloruni e x i l u s p n u s a u d i v i s bct ad v a l i c i n i u m sese accnnimodavit. Ita i o s a p h a t quoque dixit : c C r e d i l e Dco e l propbelae ejus
8 >

* \ ^ , . \ * c \ ,

Accubansdormhit ut leo. [ X X I V , 9.] Q u o d enim a natura sua leo habet, i d ex Deo Israel. Quibus c o n i i l e i u r B a i a a m , se uon ex a u i m i pietale , sed i n v i i u m ac nolentero ista dicere. Si placebit Deo, H i e r o n y m . : sed Dominus vovit Iwnore. [H.] Mon quod B a l a c , alioqut e n i n i non accersisset sacrificiis t r a n s p o n i . Bevelati oculi ejus. [15.] R e l i q u i exposuerunt, tauquam somno o b l u r a l i , > sed utcunque clausos fuisse coastat, adeo ut seusus experles essenl. P e r revelalionem vero innuit. Quam venutta sunt domus f u a \ Jacob. [5.] F o r l u n a m Israelis celebrat vaticinio de eo q u i ex eis o r i o n d u s e s s e l . Naui j u x i a P a u l u m Salus ex Judaeis est *. E a d e m vero propbetia q u i d postreniis temporibus per C b r i s t u m gerenduin essel, praedicit. H e m mox (ore u i Israelis populus i n boc i l i n e r e amplietur, e l bi coelesli rege ex ipsis oriundo t a n q u a n i r r i g a l u s surgat. A c ut luculentissimum fiuem bellts Gogicis faciat, Q u i G o g u l i i m o i a s u l i u c o n i r a sanelos Dei faclo igne ccelesti ac d i f i n o c u m exercitu suo absumeuir, j u x i a E z e c b i c l i s propbeliam . Ejus vero loco quod d i c i l u r , c E l prodibit bomo, posuii Syminacbus aquas riganies et incrementum adjavantes. Descensuruin elenim i n s l a r pluviaB super vellus, Dominum dicit David * . Quibus s u b j u n g i l vires p o p u l i , quibus lempore brevissimo contra gentes sit invalilurus. J a m vero bsec o m a i a de C b r i a l o a p i i u s i n l e l l i g e n l i i r . Quero eiiim Isaias ADgyplum ingressum lentoria j g y p i i concussuruin d i c i l , 421 'ic i n d i c a l ex ea redire. S i c u l factum esse Evangelia l e s l a a l u r . N a a i c u m fugissei cuat parenlibus suis a Herode C b r i s l u s profectus cst i n i C g y p i u i n ; defuocio a u l e m eo, i t e n i m est reversus. Q u i etiam solus ex seinine Israelis m u l i a r u m gentium factus est Dominus, adeo u l pr&ter ipsum nemo alius bao prophetia designelur. S u b cujus imperio e l i a m regnuin Gog & V ruit, quod j u x l a H e b r x o s i i n p e r i u m R o m a n o r u m significai, sub quo C h r i s t i doctrina vigorem quoque suum babuit. Q u c m E z e c b i e l p r i n c i p e m R b o s , e t M o s o c h , et T h o b e l n o m i n a t . P e r R b o s q u i d e m ut est v e r i s i m i l e R o m a n u m i m p e r i u m obscure d e n o l a n s , siquidein e l p r i n c i p a t u i n e i c a p u t a d H c b r x o s denotaL P c r Mosocb M y s i a m , et genles hujus undiquaque R o m a n i s subdiias. P e r Thobc) autem Iberiam, u i aticl >r est Joseplius. Necnon vcro gloriaB Monocerotis C b r i s l u s parliceps erat, eo quod c u n c l a d i v i n i U l i s c o p i a i n eo residebai corporaltler, s i c u l Apostolus et u n i c o c o r n u i n n u e b a i u r . Q u i porro telis s p i i i i u a l i b u s S a l a n a m et lotam ipsius c o b o r l e m d & m o n i c a m i n v i c t a sua potenlia profligavit. A l q u e e l i a m n u m geiitibus m u l l i s d o m i n a l u r , ac e a r u m c r a s s i l i c m sensus puta carnales depascit, ac ad angustam v i a m viiac aeternoe idoneos redigit. Q u i insuper (quemadmodom i n q u i i ) cuin leonis more recubuisset, quievtt, boc cst, functionem suam (id e n i m bis xerbis voluit) sbscepil. Qua tanquam regulu3 a l i q u i s netuine ipsum p t o b i b c n l e audacter i i n p e r i u m est venaius. Quem q u i tanquam Deum s u s p i c i u n l , et d o c t r i nam ipsius revereniur, non (am verbis quam rebus ipsis Dei benediclionem sortiUiKur, ac q u o t i d i e cr<s c u n i , ac augeiitiir verius ac n i a g n i i i c e n t i u s , j u x l a Hlud : Crescite et n i u l t i p l i c a r n i n i Quemadmod u m e c o n i r a uoa niinus Judaeis c u m bunc e x s e c i a i i eesent, a c c i d i l . Quemadinoduai b u i c quoque Balae c o n t i g i i , q u i cuin d i r i s devovere vellet Israclem, exspecialic/ce aiagica i a i p s u m c o n v e r s a , e i s e c r a t i o n i faclus e s l o b a o x i u s .
u M e u m u n u n c

le p r i Lo-

. (79) * *

D c u m cognoverit vatem.

, (80). " , (81) " . , ol . 01 * \ , , * , .

quitur a u l e m ad morem G r a e c o r u a i , q u i d i c u n t u i

eorum

visionem propbelicam

P o r r o baec propbelia per o m n i a J a c o b i propbe- C ; r e s p o n d e l , velut boc : c gerinine meo, Gli i n i , ascendisti

" . , , , , , : , *
w

: ei, prodibil
4 0

ex seniine ejus, "

" II P a r a l . , 2 0 .
" Coloss. n, 9. * Gen.
e

R o m . , 11.
, 2 8 . * G e n .

E z e c b . , 1 eeqq.

P s a l . L X X I , 6.

Isa. L I I , 4

X L I X , 9.

NOTiE.
(79) , . . .^ ^ (80) \ ' ".,. . (81) \ \ 0 \ . \ ; \ , , , * , \ . " . . 493, 495, 4 9 , \ 4 9 7 , ' I .

63

COMMENTARII IN NUMEROS.
g e n l i u m * ; > hoc : d o m i n a b i t u r bosles tuos

870
genlibu*

, c , , c \ Jacobi > \ , c , , \ , \ , c ; . Cbristum

m

p u l a . Huic vero, c Ipse erit exspectatto

c o n i p l u r i b u s . Huic itcm : c M a n u s tuae snpra ; boc : c Deglutiel gentes b o s i i u m h o s l e m . > lconis J u d a , et quae d e i n c c p s .
4 9

* \ ,

ejus. E t : T e l i s ejus c o n l o d i e l buic : C a l u l u s llem Zacbarias dicil

, \ , , condemnalurum esse gentes. Uem quod

quae i n p r a s e n l i , tatiquam de leone boe, insurrccluros inquiens liberos

G i & c o r u m et fore duces Israel, tanquam facem igncam q u x grassalur i u paleis. A ,' TOV . * \ > , \ , , . Qucc faciel populus ille populo tuo, exiremis diebus. [ X X I V , 44.] Ilieronymus babet : Populus tuus populohuic. V e r u m hxc non d e M o a b i l i s solum d i c i i , sed de omnibus b o m i n i b u s . Praesenlem quidem r e r u m faciem u s u r p a l , i n ea \ c r o cunciaiu seriem adumbrai. Ostendam ei, ted non mnc beo, ted non prope est. [47.] H i e r o n y m u s : Videbo, illum, sed non modo tnluebor illum, sed non prope. Orielur siella ex Jacob. Ilac propbetia, i r a d u n l e x c i l a l o s Balaami posleros (servasse e n i m apud sc p a r e s l ) cum v i d i s s e n l alienam ac insolitam s l e l l a m p e r p e n d i t u l a r i l e r supra J u dncatn i m m o l a m stare, venisse i n q i i i s i l m n i n d i c a t u n i i l l u m regem, queinadaiodum Malili;vus i n E v a n gclio prodidil**.
t

' \ , \ , * ' , , \ ; , . \ ; ' , \ . , \

r

V e n i m e n i m v c r o stellae lmjus o r l u i i i c e s s u r u m , i n q u i l , i n r u i n a m M o a b i l a r u m , quos seorsim n o m i navit quod tunc lemporis c o n l r a Israelem starent, sacric l qiiod id idola ip&orum sectatus populus eoruin ac beroas q u i sunt,

ficassel Beelphe Moabitarum Deo. Unde e l duccs i n s u m m o preiio apud eos loniicali devoc r a n t , quando Israelilae c u m Moabitidis lulionem orlu

e x p r e s s i l . Q u o c i r c a r e r u m i n ptjus

v a l i c i n a t u r , e l ostendil M o a b i l a r u m be-

roas, q u i I s n e l i t i s o l i m superbc insullavet i n l i n fulurse slellae collapsuros essc, et c u m eis filios S e i l i , E d o m , E s a u , e l omnes alias gentes per i l l a ^ significalas. Q u i n i m o omnes hoiuines nomine fllioruiu Selb i n l c l l i g i voluit. Impriinis vero I d u del l i . 422 uipolo mseos q i i i eodem modo ad Israelem s u n l impielaic csse destilulos.

Q v

' \ , \ , , , . . \ ' , \ ,

- C Omnes i g i l u r i n q u i t a sua superslilione e l Necnon vcro Amaleciiarnm meininil

eorum qui Israelem anle invaserant, e l ab eo e x tensione m a n u u m Mosis victi eranl.

. adiuoduni ex l i b r i s J u d i c u t n de C b a b e r l o Cineo runi.

U e m i n i l itciu C i n e i q u i semper infensus fuil populo, q u i aflinilaie quoque j t i n c i i i s fuit M o s i , qiternq u i u n u s i i l i o r u m Jobab soceri Mosis erat, asseEl cxtendil tenloriutn suum Baseonem usque

. ; , \ \ . ,

terram ullra Cades. T e n u e r u n t c n i m partem lerr;t sanclaB, e l a l i q u o usque e x l e n d i i . Unde de eo d i -

. * c i l : Valida e s l habiialio tua. O m n i a igittir loca ejus de quo v a l i c i u a t u r fore d i c i t , utpote q u i ea a paire ba?iedilario a c c e p e r i l , qtti ad e u m d i c i t : < P o s l u l a a me, e l dabo t i b i g e n t e s hajredilalem i u a m , i i n quam s i s a n c l i coiicesserint ab ea Israeliias excisuros esse v a l i c i n a l u r . Dicit i g i l u r et l e r a e l l o i i s v i r i b u s o m n i u i n maxiroam i m pielalem a d m i s i t . \ . , - D Q u a p r o p i e r exsurgel ab e i s , e l auferelitr. Qui
8 l

. [* \ i l l e ? p r a d i c l u m Dei V e r b u i n , quod p e r d i d i l q u o d .] - ex urbe evasil, Hierosolyinam lacite i n i i u e a s , ex (82) , \ q u a q u i c u n q i i e e v a s i l , p e r i i l . Unanivis q u i d q m d .

k f

ex genle eorum c s l , cWilas c s t .

4 1

Genes. x u x , 40.

i b i d . 8.

Z a c b a r . x n , 6.

M a l l h . n , 2 seqq.

1 1

P s a l . u , 8.

NOTif:.
(82) , . .

871

PROGOPII

ftAZ.O

872

CaHerum s t e l l t m y s t e r i u m i n a p i c i a m u s a c e u r a t i u s . l o signa et tempora omnes stellas positas esse tradit Mosee. P r u d u c u n i u r enira ad res exspectationem b o m i n u m fogientes v u l t u m i c a n t i fulgores sfollaruni, quas vocant comelas, trabes, et barbas, et hujusmodi. A l q u i S c r v a l o r i s siella his o m n i b u s r e c e n l i o r e x s l i i i i . Quippe quae d e m o n s l r a t r c v e r a m a g n u m t t spirituale h i m i n a r e coelitus d e m i s s u m , t o l u i n orbem i l l u s i r a n s . Qtiid e n i m tam niagniGcum tamque mirificum i n l e r bomines factum e s l ? C o n s u c l u m vero Scripttira} saerae est, s i m u l servare s e m p c r s i g n u n i q u a d a p p a r e l c u m p r o n u n t i a t o super eo e d i l o , e l sensum s p i r i l u a i c m , cujus gratia signum e x s i s l i t , ut n a r r a l i o t m c e r l i t u d i n e m q u a u i u m p o i e s l a d j u v e l . Ita i i t r u m q u c b i c quuque e s l conservatum ejus stellae qtiae apparuit, quae s i g n i f i c a v i l Deuin coelims i l l u m i n a n l e m , quein etiam b o m i n c m propter m i i i i s t e r i u i n ejus prophetia v o c a l . S e c u n d u m d i v i n i l a l e m e n i m passim o r i e n i e i n , e l lunten, e l Soleni justiliae a p p e l l a i , utpote q u i i l l u m i n a l o n i n c m b o m i n e m <jui in m i i n d u m venit. U i i d e i n prassenli quoque loco o r i e n d i verbum esl a d h i b i l u m . I l u m a ntim vero propter aiTeciiones quae i n i l l u d i n c i d e r u n l , ccu lapsum r e s u r r e c l u r u m esse i n q u i l . H o c paclo Isaias quoque : c E l e i i t r a d i x Jesse, et q u i s u r g i t ad imperanduni getuibus, i n eo sperabunt g e n l e s " . E x Jacob e n i m p o p u l o v i d e l i c e l c i r c u m c i s i o n i s o m n i b u s e m i c u i t : ad quem d i c i l u r : t E c c e posui l e in t e s i a m e n l u m generis, i n l u m e n g e n l i u n i CaHerum i l l u d , Ostendam e i , n o n autem n u n c , > Aquilas quidem, Videbo, enuntiai; Symmacbus : Video ; quod isia e v c n l u m longis demuin exaclis lemporibus s i n l s o r l i l u r a . B i s mille e n i i n a n n i i n boc v a t i c i n i u i n i n c i d e n m l . , , \ \ , , ", , . ^ .

Q u a p r o p i e r i n praedicla g e n l i u m trepidatioue contra se i n v i e e m , v e l u t i , et i l l e ejectus e i terra i n juste a se o c c u p a i a i n A s s y r i a m transferelur, praecinilur ea q u a m Z a c h a r i a s quoque p r e d i x i t , e i Servator i n E v a n g e l i o . P o s l q u a e c u m i n d i c a r e v u l t q u a m res horrenda i n fine s i l futura, i n q u i t : Vae quis v i v e l h#c faciente Deo, > quando videlicet i i l u d exactum fuerit quod p e r Z a c h a r i a m est p r o r o u l g a t u m . c Propterea non p a r c a m a m p l i u s b a b i t a l o r i b u s terrae. Et,c E c c e ego t r a d o q u e m q u a m in niaoum regis s u i , e l e x s c i n d c n l i c r r a m , nec e r i p i a i n ex m a n u e o r u m ' \ > cessanle l u n c testamenlo quod curo g e n l i b u s i n flde C b r i s t i erectum est. Quando e i i a m c o n l r a iniideles s u p p l i c i u m lendet, q u e m a d m o d u m d i c i t Z a c h a r i a s : c A c t i p i a m v i r g a m meara quae vocatur D e c u s , e l abscindam eam u l i r r i i u m faciam foedus m c u m quod percussi c i i m o m n i b u s p o p u l i s , et dissipabitur i n die i l l a . M u l t a sane mala i n finc l e i n p o r u i n m a n e b u n l q u o l q u o t praedicit, quod S i i m e l q u i a parte C e l h i i m affligent A s s y r i o s , elaffligeut H e b c r . Q u m i n s u p e r ipse quoque S i i m p e r i b i l .
l s

Et cum surrexiiset Balaam, reversu&est in iocum suum. [ X X I V , 25.] Non patriam i n n u i t , verum s t a l i o n e m eam unde profectus e s l ad B a l a c in urbem s u b u r b i o r u m u l supra metuinit. N a m et ipse quoque c u m Balac a4> Israelitis I r u c i d a l u r u l p a u l o p o s l i i t d i c a b i i . 423 contaminalut est populus fornicando. [ X X V , 1.] N u l l a c o n l r a bominem est p o l e n l i a , n i p r i u s sibi ipsi d a m n u m i n t u l e r i t . Q u e m a d m o d u m i s l i q u i libidine capti D o m i n u m o b l i v i o n i m a n d a r u n l ; quentadmodum poslea quoque S a l o m o n q u i m u l i e r u m g r a l i a i d o l i s templa e x s t r u x i t . Quare c u m p o p u l i hujus s o c o r d i a ac ignavia Ooo essel cognita alienigenis u x o r i b u s illts i n l e r d i x i l . N o b i s vero q u i i n fide agimu9, c u m i l l i s c o n v e r s a r i per P a u l u m p e r m i s i l . Novit enhn qnod idonet s i m u s magis u t i l i a s u a d e r e quam noxiis oblempe.rare. Cdeierum Beelphegor i d o l u m esse i r a d u n t c a d a v e r i s P h o g o r , coltores e n i m ejus, ait : c V e s c e b a n l u r v i c t i m i s morttioruro. Irritarunt autem D e u m s t u d i i s s u i s . P o r r o Moabitae, edocti quod n u l l i s a l i i s i n s i d i i s , q u i i n D c i offensione possent c o m p r e h e n d i I s r a e , , Fila?, diotatione Balaani laqueum i l l i s per mulieres , pro a r b i l r i o e x l e n d c r u n t . M u l i e r e s e n i m ad ec , (85) . ingredienlibns dixeruut : N i deum n o s t r u m ado r a v e r i l i s , > et caetera, Deum i n q u a m quem v o c a l \ * Bcelpbegor et P b o g o r . . Tolle cunctos principes poputi et exemplum in eos (ac. [4.j E u g e benignilatem m a x i n i a m et f a c i l i t a l e m quae s u p p l i c i o p a u c o r u m , q u o d omnes m e r u e r a n t , e s i c o n t e n l a . J u x t a i l l u d : < Castigando c a s l i g a v i l me D o m i n u s * . E x e m p l o e n i i n b o r u m sapere d o c c n t u r r e l i q u i , sicut eorura quoque q u i a P i l a t o j u g u l a i i e l sepulti l i i e r a n t , super q u i b u s S e r v a t o r i n q u i l : Q l o d si poenitentiam n o n e g e r i l i s , g r a r i o r a bis vobis e v e n i e n l .
8 8 7

Porro principibus quibus deprebendere

4 <

facile e s l maleiicos c l suspcn-

, xaV ^ , " i b i d . i O f 1. , \ 18. Luc. xm, 5

supplicium commisit, " Isa. X L I I , 6 .

i

Isa. , i .

Z a c b a r . x i , 6.

P s a l . c x v n ,

). (85) . . 647, \ . > ; . 0, 4, \ . . . \ . 5, \ . 14. . 6. .* \ . . .

873

COMMENTARII IN NUMEROS.

874
terrorem ducont aborainationi

sionem aspeclu

e o r u m conlra solis radios, quo suo pariant. Quod

. * , , .

G r a c i si luorluuro cadaver rantes v i d e l i c e t q u o d causa esi, nec supplicium

s o l i obtendalur* I g n o q u o d o p u s u t i l e est,

i n i q u i l a s eola i n q u i n a i i o n i g

et e r u d i l i o n i a c c o n a r o o d u m

& adeAfpbr i f j r Mddiarlxtr. ' , ei ; lllud vero Puinees reveritns tagendos c e r l a m ex h i s l o r i a e s i q u o d lacrymag, quas

Addnxit fratrem sunm ad Madianilidem. [6.] I n c e r t u m est an a c c u s a t i o n i s modo i n d i c a v e r i t , an f r a l r i suo p r o s l i t u e r i t mutierem*

impudictlhe

suae a t r o c i t a l e a d j u s l a m

iram

provocaverit etiam ac

Quod Tidelicet i n conspectii ipsortjm eeae peccatores censet,

Mosis e l principum

libidinem exercuit aibil

quidquam

anle t e n l o r i u m

effuderunL

Nara P a u l u s q u o q u e lameniandog Quapropter scehis animus

v e r u m n u n c q u i d e m a d poeniientiam poeuae d i l a i i o i n v i i a t , i n l e r d u m iraro e f f i c i t qui Pbinees p r i n c i p e m , nec consilium exspoctaret Nam pietaiis ftingulos plagam libidinis propugnaior

v e r o c a s t i g a t i o n i s c a u s a fervor est. U n d e itlud : L e x sestuavit adeo ut nec i n i e r r o g a r e t erai, et puniebat iropietatem u b i e r a l , eosque

patraveranl.

A q u i l a s q u i d e m leeium, S y r a m a c h u s vero prottibulum e x p o s u i t . m i n i s i e r esset, facto suo sublatis, ipse vero eingulari universalem

G x t e r u m ctim Providcniiic

e x e t i n x i l . E a etenim t e r r o r i q u i d e m fuit i n suo f a c i o , et q u o d fervore D e i comxnoius e s i , ipsum, inquam, sacerdotium est adeptus, fuerat, h o n o -

etiam e o r n m n u m e r u i n roinuit. A t q u i aestus i i l e q u i e x s t i n c t u s esse d i c i t u r , j u s i i vicesque mactandi,

l i a , qua3 c o n t r a o m n e s flagrat, est. P o r r o s i n g u l a r i hoc d m n a r a v o l u n l a t e m est consecutus,

S a n g u i n i s e n i m c i t a t i effusio a b o m i n a t i o n i s fuit c x p e r g . Q u i n i d quod j u r e ab eo f a c t u m r e m m e r u i l . Q u o n i a m ?ero i n l e r f e c t i insignes ac i l l u s l r e s e r a n l , eo i n s i g n i o r a exsliterunt.

quoqae e o r u m s u p p l i c i a

Recente capnt toiius synagoga*. [ X X V l , 2 . ] Poatquam indicasset p o p u l u m c x t r a l e r m i n u m a Deo c o n s t i t u t u m venisse, i t e r u m n u n c i n dixisse inquit:< mUiiiae idoneorum n u m e r u m i n q u i r i t ; c u m e n i m patres a n l e r c c e n s i t i est, quod D a v i d Dominuin libeii sequunlur. Quorum o c c u b u i s s e n t , filii i p s o r u m ad c a l c u l u m v o c a n U i r . A i q u e boc sane i l l u d S i i n g r e d i e n l u r i n r e q u i e m m e a m " , et quae deinceps utique f o r m a m ferebant fldelie p o p u l i , q u i finera l e g i s , C h r i s t u m c o l i m u s " . > E l i l e r u r a : G i r c u m c i s i e s l i s sine m a n u s m i n i s l e r i o posleros c i r c u m c i d i l . Sed q u o n i a m non v e r a i l l a c o r d i s vestri d u r i t i a i n **. > Recenset i l a q u e , c n i m rationem otriusque generis fllios c i r c u m c i s i o fuit,

recepii. T i n c t i o n e m item spiritualem Q a o r u m typum gcrit dicitur deinde 424 eos Josue qui

quae c i r c u m c i s i o tesle P a u l o e x s i s t i t : c N o s e n i m s u m u s , i n q u i t , c i r c u m c i s i o q u o i q u o t i n s p i r i i u Deum alicubi : Precidiits q u i cx s c r v i s ; n u l l a m delectissiina L e v i Joseph, filiog

d c r n c t o r u m , v e r i u n n o n eo m o d o , q u o n n p e r usus quidem quibus recitat ex t r i b u p r t m o recitat filium

erat, p r i m o videlicet n u m e r a n d o t r i b u s quae cx l i b e r i s c o n s t a b a n l , babet. A c p r i m o lilios tres, ex q u i n q u e Leae, eo quod p r o p r i u m o r d i o e m ancillae filios. Deinde R a c b e l i s o r d i n e m generationis, libera

h a b i t u r a esset, m w i i s t e r i i s c i l i c e t s a c r i . Deinde G a d et A s c r filios secundum B e n j a m i n . Q u i b u s iterttm Unde sane

Manasse et E p b r a i m . Deinde u l t i m u m R a c b e l i s per

ancillae fltios D a n e l N e p h t a l i n i s u b j u n g i t .

P r a s s e ferebal autem boc conjutictionem Israelis q u i d u c i u s adoplionem i n s p i r i t u l i b e r i a i i s . a p r i o r e censu cum

cst s p i r i t u s e r v i t u t i s , et n o s t r a m q u i v o c a l i s u m u s et unus p a s t o r " . Caeterum ut r e l i q u a r u m est.

Mosis i l l u d est : EsbilaralaB sunt gentes c u m populo h o c . Item S e r v a l o r i s hoc : E r i t unus giv.x, I r i b u u m nuinerug d i m i n u l u s e s l , ita contra iromiLevilica3 nuatur. Sortibui distribuetur commiUuntur. Quod raenlera terra. [55.] A d l o l l e n d u m r i x a s , Paulus indical, cum fldem. majorcniquc certitudinem ac e v i d e n l i a m r c t i rcs t r i b u s auctus S c m p e r e n i m genus e l e c i u m augescit, infensum

n e i i d u m sors fit. E j u s vero

auctor D e i est c o n s i l i u m . N o n e o i m consilium voluntalis ipsius,

e v

f o i t u n * caecse a p i i s b o i n i n i b u s sorle gratiam declarante, sorlem non casu

i n q u i t : In quo s o r l e e x l r a c t i g u m u g ,

praefinili secunduni quoniam ficri, sed non

o m n i a inoventig, s e c u n d u m

verbo etiam fit secundum

Idem i n n u u n t quoque A p o s t o l i , c u m i n q u t t i n l : D o m i n e nunc cis dicit, quidqiiid Jordanoin terraa

, d e c l a r a u n u m q u e m ex his duobus e l i g a m u s . ? G o n s t a l i i a q n o pcnes a r b i t r i u m esse D e i . Id i g i l u r q u o d effugiebant. A l t r i b u u n t u r vero recensilig juvenes l i b e r i b a p l i z a t i , q u i sedes Israelis filios intelligit j u v e n e s , suut, qtiamvis belli aleani tenlassent describunlur, mansuelorumque
n

uiique sors dcfuiicrit, d e d i v i n a sorlc apud G r x c o s paries. reprebensionem Descripli sanclae e n i i u RUI U C a H e r n m pcr novtis Men-

d i c i t , n o n f o r l u i l a , s e c u n d u m q u a m q u i i m p e r i a obvenire dicebant

quoque leneni per C a l e b e t Josue s i g n i f i c a l a s . exccsscrunt,

eosque q u i ex epbebis

belloquc animi obscuris viribus inslrucli

n u n q u a m . A c p e r f i l i o s q u i d c m e o r u m q u i i n lege f u e r u n i

innuebalur populus, q u i i n l i b r u m v i u e i n s c r i b i d i g n i j u d i c a n t t i r , q u o r u i n s i n g u l i pro r a l i o n e v i r l u t u m t e r r a f r u u n l u r , nrs.i q i i o d a m p l i o r i m e n s u r a v i d c r i forle possit. Philipp. m , 3. " Coloss. n , 11.
M

"

" R o m . i v , 15. P s a l . x c i v , H ; H e b r . m , 11. J o a n . x , 16. " A c l . i , 2 4 .

PATROL. G U . L X X X V U .

J o e l , 15.

28

W5
T o m p l u r i b u s angmentabis p o r i i o n e i saa esse m e n s u r a s . H i n c

PROCOPII GMM

8l6

s u r a m e n i m , a i t , p u l c h r a f n , pressam, c o n c u s s a m et uberem i n s i n u m v e s t r u m fundent. P r o i n d c , i n q u k s u a m , ut qtiisque secunduin census s u i r a t i o n e m s o r i i a t u r . H i o c quamvis cognationem d e s c r i b i imperatit. e i i a m fit, quod p l u r a l i t a t i s n u m e i o libros c x p l i c a i o s esse t r a d i l D a n i e l , ac i n d i c a t descriptionis d i v e r quoque i r i b u t i m irominatimque, D e n i q u e v e r o G b r i s t i de feiicitate p r o n i i n t i i i t a ideni s i b i velle videruur, b o c i p s o q u o d v i r t u t i b u s s i n g u l i g suapraemia decernunt, m a x i m a q u e i i s q u i s i n c c r o corde praedili e x s i s t u n t . D e u m e n i m Videbunt, i n q u i t . Quales i b i d e m s a c r i o r d i n i s homines esse j u b e i , selectam e n i m d e s c r i p t i o n e m babent, prasterea in l e r r a p a r t e m . Q u i etiam d i c e r e p o s s e n l : U i i q u e i n m a n i b u s l u i s 6ors m e a , ptfUioque mea Unde cst nec p u e r u l u s summum in e i s , quod pontiilcein et puram probilatem significat. A t q u i cunctos d e s c r i b i t qui nullam infldelibas per legislalorcm adiunbratus, nullara Cbristos trieie Aoti Domious.

soriem

b u i l . J a x l a i l l u d : c E x p u n g a n t u r e l i b r o v i v e n t i u m , e l c u m j u s l i s ndn s c r i b a n t u r . t . Et cum acce$$mentftliaSalpaad. [ X X V I I , 4.] J u s t a m causam sortem p a i e r n a m , cttm fratres essent, petendo p r o p o n u n t , c u m i m p i e t a t i s pater c o m r a i s i s s e t n i b i l , ?eruro p e c c a t i p r o p r i i justa p e n e l vrssei, et ad l o n g i o r e m vitani pervenire non potuisaet. Caelerum praHendunt b o c , s i q u i d e m viUe longitudo tegem observantibus d i T i n a p r o m i s s i o n e p r e O n i t a erat. P o s t n n t autem h o c q u o q u e m o d o c o n c l u d e r e inquiunl, 4SB Nemo n i s i ob peccatum generis m a s c u l i n i exsors flt. A l q u i n o u tantopere p e c c a v i i i s , suoproditori imprecatur, tam

ut nomen ejus inducendura stet, quemadmodura e o r u m , q u i curo C o r e c o n s p i r a r u n l . Q u o d e l i a m D a v i d i n q n i e n s : c U t i n a m e l e r r a m e m o r i a ejus e x s c i n d a t u r . I d e n l m Y e l e r i b u s d u r u m et grave yisnm est, q u a m nobis v i l a excidere aeterna, a qua nemo i u j u s l e , leYique de p e c c a l o fiuod sexui si vero fllise n o n fuerint, a l i q u e m de p a i e m o g e n e r e , n o n m a i e r n o pertinebanl dotium b u j u s m o d i subsiiluit,

d e j i c i l n r . E x s l a t vero de b i s rebes l e x , quod ferainaeloco m a s c u l o r u m s i n t , et per eae m e m o r i a p a t r u m conscrvetur. prima*que m a s c u l i n o d e f e r l , eo q u o d m e r i l o l u m ad eos q u i i n bellie d e c e r t a u t , jucundissjmum

t u u v e l i a n i eos q u i c e r i a m i n i s praemia c o m p a r a r u n l . U n d e e t i a m babuerint, pars e n i i n ea quae bonoris C b r i s t u i n vero genealogia Josepbo baeredkalis ; gH c a p t u r a . E c c u r f u e r i t m e n t i o flt n u l l a ? P a t e t
r

ipsts haud i m m e r i l o e x s l i i i t . l l l u d a u l e m q u o d baeredkag e i s t r i b u i l u r , d e m o n s t r a l q u o d p r o p r i a m n o n gratia i r i b u i l u r , u o n ejus cnm lamen filiae p r o p r i a e s l q u i accepit. Q u i n e t i a m non per seipsas, sed p r o p l e r p a l r e m pariem pater facit s i q u i d e m ejns Vernm assignavit,

sertis sint capaces. U n d e i l l u d s t quod p a i r i s i n t e r n u m

v i v e n l i s g r a i i a femina c u m mare

vero patris o r b i bujus, q u i eum baeredem

vero quod tanquam confessum, r e p e l i l i o n i s v i t a n d * g r a t i a , O R i i s i l . S i cedet. enimvero papercipere ex l i b e r o r u m inorte praecoci v i d e r e n l u r , o b l i q u e eos

e n i m p a l r i s f r a t r i p r o p i e r frairem baereditas c e d i t , m u l l o magis p a i r i quoque ne p a l e r ac raater inanem luctum iruonim nomine sigoificavit; deinde vero parentes, fitias, fratres, avunculos ; [42.] P o l i o r A a r o n e comperit, et

, \ , \ \ . ' 6 . ' . \ , \ , ' . \ . , \ ,

q u i n i o detiique ordine cognalos. Ascende in monlem Abarim. Moses, ac p r o i n d e terram v i d e l , e l causam p r o p l e r quam indignus habitus u i ingrederetur, necnon m o r l e m suam ante a u d i v i t , i m o vero cutue est,

A a r o n i s , qui n u l l i u s praedictorum honerem conseS i c P a u l u s quoque causam d i s c i l c u r graiiatn n o n i n r e m e d i u m srt adeptus : t V e r u m i n hoc quidera causa fuit u l i l i t a s , v i r t u s e o i m mea i n inilrmilate ne p e r O c k u r . t I n Mose vero j u s t i l i a , legem r e s p i c i l , q u a
T

\ , .

, ' - ( 0

. \ , " ^ . "
(

quoniam transgressi estis T e r b u m m e u m , q u o d s a t e n s u suo a d perfectym reddere n o n polest, nec promissionera instaurare : Q u o n i a m justus ex fide vivet . N o n m i n i m a quoque pars b o n o r i s est, r e r u m praedictarum bere c o g n i i i o n e m . Ca3lerum jamjam m o r i t u r u s Moses, c o m m i s e r a tionis non o b l i v i s c i l n r , c u r a m a g i l p o p u l i , et euceessorem conslituere d i g n a t u r . N o n i g i l u r d u b i u m est q u i n Toluntatem
e

1 0

. \

ba- . , \ . \ , ' , \ . , , * ^ ' * , \ , \ P s a l . C X L I V , 49. M a l t h . v n , 7.

euam timentibus

ge D o m i -

nus accommodet , qucmadmodum Peus, producit Josue j a n i

Inquit : t P e -

l i t e e l accipietis * . C u m c t c n i m ei annuisset q u i d c m consuetudine adiniuislraiionem

9 1

Mosis i n i l i a t u m , ab eo vero a c c e p l u r u m rcgaleft spiiitum, u l donieslicam ejus

P s a l . L X V I I I , 29.

II Cor. x n , 9.

R o ; n . , 17.

C O M M E N T A R I I N U M E R O S . .
%

8 7 8

obire postet. Q u e m a d m o d u m Joanncs s p i r i l u E l i x aderat aequalia gesturue, p r a c u r s u r u s D o m i n o , e i 4nstructurus p o p u l u m . Eodero enim s p i r i l u eadein qnoque gerenda sunt. Indicat autem non minorem c u r a m principis esse debere stiper populo, q a a m pastoris super o v i b u s . U n d e C b r i s t u s sane Petro d i c i t : P a s c e oves meas haberent, n o n a l i a m
7 1

. \ c

Quemadmodum

Vero apbstoli cura gpirilura v i v i f l c u m , e x i n s p i r a i i o n e C h r i s t i

regendi p e r i l i a m coelitus m i s s a m acceperant, v e r u m

aliam cfficaciam eodem e p i r i l u , teste P a u l o

: i u

n u n c quoque idem s p i r i t u s sacerdotis ministerio adest m e d i a l o r apud D c u m sacerdolis et p o p u l i , u t p e r p r i n c i p e m aditus palefiat populo ad ea quae sacerdos a Deo s i i n u l , et rex e i gacerdos factus est. Et dubis degloria tuasuper eum. [ X X V I I , 20.] e i i i m d a M e m i d q u o d d a t u r deeeril Dat vero nec i n s p i r a l sicut C b r i s t u s , s i q u i d e m S p i r i l u s nullura babot fontem. Quapropter n e senioribus quidein nug vestras, et ego b e n e d i c a m . * ol vlol . Ut obediant ei fklH Israel. [20.] princepa naacitur, boc est, n i l potestis facerfc Per quem
n

refcrt. SigniGcatur vero C b r i s i u s q u i ambo

iitspiravk,

q u i n e l ibidem a H o s e a b l a t u m , septuaginta v i r i s t r i b u i l . E t h i c Deus q u i dedit d i c i l : c Imponiie raaN a m qui non

, , . c \ , \ , , > \ ' ' o$ . \ \ \ * , .

S p i r i t u sanclo pfjediAposiolus : et funcliouem verae

tus est, i m p e r a r e n e q u i t . t S i n e me eniro, i n q u i l . . 426 graiiam, acccpimus

apostolicam ad obedieniiam fldei " . H i n c fii qnod sapienlissimi quique ac potcntissinri eliam g u b e r n a l i o n i impares f u e r i n t , c u m e c o n l r a o n m i bUs b u i n a n i s rcbtig destituti aposloli regcrc nover i n l , totumque m u n d u m subegerint.

Ei con$ulent eum iuper judicio vnhnum coram Domino. [21.] Jubet a populo qtiidem c o n s u i i p r i n c i p e m , ab boc vero sacerdotem, a b eo denique Deutn. Item m populus d i c l a i i s p r i n c i p i s pareat. c Suo e n i m tempore, inqtiit, d i c e t u r Israeli quod i a c t u r u g est D o r a i n u s . i p l baec q u i d e m separaiarum f u n c i i o n u m copulalio e*l. C h r i s t u s vero c u m ambo s i m u l s i t , a seipso quodcuuque edit, n i h i l q u e forinsecus aseuDiiu * , \ ^ , \ , \ , \ . $ . \ , . Tfj , $. , , , \ \ ( 8 4 ) * , , [ ] , \ .
c

C x i e r i i m qufid lcgem partim siudium nuper c o n s t i l u t o . Caelerum religionis gpalium ioquit : Spirilu

de v i c l i m i s

quotidianis,

de Sabbatis, e l N o v i l u n i i s hic r e p e t i t e l alias saepc, l u e n d a r u m legum innuit p a r l i m vices cultus d i v i n i i n manug veluti Iradit p r i n c i p i excrcitium pietati niilluni servien-

r e f r i g e r i i relinqnit. U n d e Paulus quoque viventes a c Domino

leg

ea qua; modo dicta sunt proprie ad d e c i m i q u i n t i diei mensis septimi fealura, T a b e r n a c u l o r u m videlicet, referuntur. P r i n i a c i e n i m die c i m juvencog i m m o l a r i s a n c i l , diem , q u a m inhibilionem secunda v c r o qtiae Irededuo-

d c c i m . Adeo u i u n u m sublrabat ad oclavaiu usquc \ocat, omncm e x i i u i n intercludebat, j u g e m requiem cabat. continebat,

perennemque fulurain sedein apud Dcum signifiInsuper vero oclava die unura j u v e n c u m c o n s i i l u i t , c u m t a m c n aliis dicbug j u v e n c i c o m p l u r e s , d u o item h i r c i offerrenlur, necnon seplem agnos p r o sepiemdeciin a l i o r u m d i e r u m aiTerri praccipit. A c uniig quidem juvencug ille m u l t o r u m loco i m m o l a U i s , ariesque unus pro dnobus u n i t i o n e m u l r i u g q u c populi extremis temporibus fultiram c i l r a controversiam porteudet, sicut D o m i n u s quoqtie s c n l i t , i n quiens : c Ut omnes u n u m s i n i , q u e m a d m o d u m ego ot t u , P a l e r , iinurn s u m u s Septem vero a g n i ' J o a n . x x t , 17. ?, 2 1 .
T l

1 C o r . Y I I , 7.

Joan. xv,

5.

II

Rom. i , 5.

Rom. xn,

U .

J o a n .

. (8 \\ . 0 . .
#

*79

PROCOPil G A & E I

88U

pro q u a i u o r d e c i m d i m i s t i o n e m utique signiflcare posaint, qiwe septimo anno j u x l a legem fiebal, q u a n d o vidclicet g e n i i b u s quae d i v i s servienint p c c c a i a d t m i l l e i H i i r , e i ex servitute i n l i b e r l a t e m asserla? D e o l o l a a d d u c e n i u r . Seplinto enim anno legis jure libertatem r e q u i r i t ut dicbus festis i n p r t m i s suaves i m l t a u s odoree, j n g i s bujus vicliinae e x e r c i t i u m est, m a t u t i n u m o b l u l i l , nec (am s u quam iransferebaiur s e r v n s . Caeterum a n o b i s autem facit ab i n i l i o siimlago totosque Deo dcvoveamus. D a p l e x

et vespertinuui, quod nobis i n d i c i u m futuramque

viiae ad finem ejus usque odores i l l o s esse retinendos, ad i m i t a i i o n e m agni q u i se Deo et P a t r i p r o n o b i s nostrae vitae s u a v i t a l e m lactitiam a l t u l i t . H o c e n i m c i i i n v i n o et oleo subacla i u n u i t . P o r r o per victiroam m a t u l i n a m significabatur quoque v i l a quae i n paradiso anie transgrcssionem fuit, p e r vespertinam iero r e s l i t o t i o n o s t r i per Servalarent e x l r e m i s tempor i b u s nobis redditum facta. l n C b r i s l o vero ferias agentes m n l i i p l c x o d o r i s spirtLtialts i n c e n s u m oflferem u s Deo. J a n i vero n o v i mensis c x o r d i u m novam vitatH, i m o novis6iiuam eam quac i n reeumctfone m o r i u o r u m eel fatura, d e n o i a l . I n qua m o r i o p o r i e b i l Deo, nec ampUus i n peccaiis v i v e r e , v e n n n v t t a e agere 6iipernam ; hoc e n i m j u v e n c o r u i n etatura, q u a i n f e r i o r b i r c u s , qua deniqoe minor agaorum est, i n n u i i ; q u i v i s e n i m praemia j u x t a roenguram suam aecepturus e s i . Porro duo p o p u l i p e r jutencoe duos denotanlur. H o r u m vero u n i l i o p e r u n i c u m arielem intermediutn O i . SaecCorum vero constranroala p e r iectio, per scptem agnoruro s i m p l i c i t a i e m Vigniticatur. Q u o r u m sane singuloritin donit guavilate et juc u m l i i a i e respondet ejus vita ; hoc eniro denuo e i i m , inqui}, n o n poteslis eflieere q u i d q u a m vero deciinae diei 427
l , l l

sirailago v i n o subacta et oleo s i b i Tult. H i r c u s auiem Quare b x c v i c t i m a a l i i s c o p u l a t a r seiuper. claogorera mortui resurgenl. Deinde

a l u t a r e m C b r i s t i passionem adumbrat, cujus sane gratla o m n i s v i c l i t n a P a t r i accepla f u h . c S i n e m e vero dics septimi mensis u l l i a i a m signiOcat l u b a m , J
u s

a d cujus

Jejuniura

mensis afleclionuin j u g u l a i i o n e m d e n o l a l . Deinceps j a m victtmas d e c i m i eral, e n u m e r a t . A c diflerenliis q u i d e m v i c t i m a r u m legis mudulaiione

q u i n l i d i e i , q u i sepiimus fesii

i u s t i t u i i s , non inepie diversa d o n a , s u m m a , m c d i a , u l l i m a , p r o a n i m a l i u m excellentia aut l e n u i l a l e , l i g u r a n l u r . V e r u n i t n i m v e r o diiplex e o r u m q u i legis d u c i u m s e c u l i s u n l , lempus e s t : q u o r u m a l t e r u m q u i d e m ad J o a n n e m Baptistara usque e x t c n d i l u r : a l l c r u m v e r o u l l c r i u s , q u o lempore i t e r u m a l i q u o s claruisse s i m i l e est vero, velut Z a c h a r i a m e l Eli.sabelb. A t q a i numerus v i t u l o r u m subinde d i m i m i i t u r , u i m i r u m q u o d elcctt subinde deficiant, o m n i lempore penuria i p s o r u m ad s e p i i m u m usque d i e m l a b o rante, boc e s l , ad adventum Servatoris n o s l r i , q u o tempore ccssante peccato et p r a s e n l i snpculo ad quando p e r liuem j a m i n c l i n a n t e v e r n s sabbatisinus e r i t . Uude o c i a r t i m egressionis d i e m n u n c o p a v i t ,

r r s u r r e c i i o n e m cultus legis t r a n s i i i , per q u a m novus adumbrabatur populus q u i f o r l i i u d i n e , intcgritate, c l sinceritaie polleret. P e r j u v e n c u m deniqtie, et a r i e l e m , et agnos q u i n u m e r o pcrfectiasimo, s e p l e n a r i o ecilicet c o n s l a n t , et b i r c u m , C h r i s t i v i c t i m a signiftcaiur. Non irrilum faciet verbum $unm. [ X X X , 3.] S i e n i m b o m i n i m e n t i r i grave est, quanto magis D e o , q u o n i a m Deus i n coelo s u p r a est, e l l u super l e r r a , i n f r a roeum
e

cujus inajestalem c u m

declarassel, inqnii,

Cseterum boc a d i m i u i i o n e m d i c t u m est Dei q u i i n q u U : c N o n i r r i t u m f a c i a m foedus Quod ?ero de sua cujusque antma d i c i t , boe est, 8 c i b o r u m abstinentiam ovem aut T i t u l u m oflerat. voverit aut tonsionem,

T 6 \ / , , . *.

U b i Malacbias o p l i m a quaeque adducere p r x c i p i t : c M a l e d i c t u s , dicens, q u i i n grege suo m a s c u l u m b a b e i , et votum nuncupans i m m o l a l abjeclum D o m i n o . Ipsa sane Jepble filia p o l i a s quam u t patris v o t u m v a n u m mendaxque iieret, q u a m v i s ignoraret per ipsam flguratum,
7 8 T e

ntorlem subire m a l u i i salmaris v i c t i m s ,

se t j p u m

c o n s u m m a r e . Q u a p r o p l e r sane a reprehensione i m m u n e b o c factum erat, n e c a l i -

quod exemplum habet, eo quod l c x non s i t , quod semel signi g r a l i a est c o n c e s s u m , praeserlira v e r o c u m Dcus borainum T i c t i m i s a b r o g a r i t . Gaeierum v o i i nomen non meretur quod parentum dedecori a l i b e r i s s u s c i p h u r sit quocunque c o n l r a pravos doclo8

* (< , , c , , . " \ , * \ , . ' , . -

ree ac m a g i s l r o s , q u l eos subornant, ut c Gorbao a m e adjutus fueris , dicant: Dfcus e n i m u n i T e r s u m patrem et m a l r e m colere praecepU. Q u i nova3 quoque nuptae votum quod c i l r a approbatione.m p a i r i s f a c i u m , infringit, item m a r i tatae m a r i t o non consenliente. Q u o d e n i m sub majo vcro v i d u a f i i e r i l f a c l a , aut etiam a marilo dis-

re potestale falso facium est, reum n o n facit. Q u o d R \, \ j u n c l a , votum stalu suo est. Quo sane i n s l i t u t o m Dei p r i m i l i v u i n c o n G n n a l u r , quod v i r i causa facla i) eat. ' Joan. x v , 5 .
7 7

, \ , \ , tva , illud, u l muiier virum t i -

m u l i c r , s q u u i n q u e eara esse stibditam exsistat. N c c n o P a u l i quoque

Job

X L , III.

7 8

M a l a c b . i , 14.

Judic. x i , 30-39.

Marc.

,.

81 .

COMMENTARII IN NUMEROS. " \ -

882

, , - . 'Exoixei zi\r . -

S i m i l i s qiioque ratio eorum esl q u * de aflQirlione a n i i i d , d e jcjunioet aliis exerciliis iradit, Quemadmodum de m e n w j e j u n i i i n q u i l :t I n e o c r u c i a b i t U animas vesira. (Jlciscimini
8 l

. > filiorum Urael. [ X X X I , 2.] injungU Deus M o s i , irain

causam

. . , . , . ' \ . , , .

U l t i m u m hoc negotium

euim Dei Madianilae sibi c o n f l a v e r a n l . N o n aspernandum vero mandatum est, quod m a g n u m a i i q u i d anle o b i t u m gerere, v i a l i c u m q u e ceu ad vitae e x i tuui coraparare s u a d c l . CaHerum Deo r e m eam probari conslat hoc quod jubet, aciera c o r a m D o m i n o contra Madianitas i n s t r u i . D i v i n a e n i m bella s u n t , qux ad e x s l i r p a n d u m i m p i o r u m l e r r a m , sordcsque quantumpeccalorum repurgandum suscipiunlur, caluinnienlur.

vis q u i peccatum b o m i n i b u s j a c t a n l essc i n s i l u m A t q u e hoc i p s u m arguit sacerdos q u i una egressus est sacraque vaga secum asportaVtl, argumeuto videlicet quod res bellica rei sacrae sit q u a m s i m i l l i m a . O m n i s e n i m aequiias ac j u s t i l i a Deo p u m ae m u n d a v i d c i u r . P o r r o a s u p e r s t i i i b u s quos Moses retiquos fieri j u s s i t n u m e r u m e o r u m q u i occubuerunt aestimare l i c e l . Occidilut* vcro c u n c l u s masculus tanquam bostis, s i a d setatem suam pervenerit, Israelitar u m futurus, femina itera o m n i s qua? c o i l u s e x p e r i m e n l u m ceperat, p r o p l e r patratam fornicationem, et fortasse 428 patrandam. Nara peecatortim finem, cuin m a l o n i m agmine advenlare par est, j u x i a Isaiam q n i inquit *, r c l i q u i a s messis a u l \iHdemiae esse eos q u i evaduut. Caeterum m a l o r u m super raalitiam effusionem i r a m S c r i p l t i r a solet appellare D e i , non q u i d e m affectionem i l l a n i c u i homiues sunt o b n o x i i , sed eam sine q u a Dei b o n i l a s iners erit, peccataque coniemnet. Idero vero delectus eurura q u i v i c e r u n t c r a n l , quasi omnes i n l e r eos c u m laude dimicassent, c u i P a u l i i l l u d a s p i r a t : c S i u u u m m e m b r u m l a borat, o m n i a m e m b r a pariter l a b o r a n t , queniadiiioduin ejusdem quoque b o n o r i s p a r l i c i p a n t . U n a vero cnni sanciie m i l i l a t C b r t s l u s eacerdos inagnus, e l angclorum turba per sacra vasa repraesenlaia. U i e n i m subsidio nobis a Deo, t h e o l o g o n i m sententia, m i t l u n t u r . M a g i s l r o r u i n ac d o c t o r u m sermones pcr tubas et signa i n d i c a n t u r . l l a e n i i n facile superiores b o s l i b u s n o s l r i s et C b r i s t i evadeinus, s i secundura Davideni c l a m a v e r i i m i s : c In te lio&tes nostros relundeiuus *, > q u o r u u i c a p t i v i l a s a d E l e a z a r u m et Synagogaio deferebalur. C h r i s l o enira sacrae s a n c l o r u m sunt v i r l u t e s , nec o b a c u r e p o p u l i s . c N i b i l e n i m l a m o c c u l t u m est, i n q u i t , q u o d uon manifestum fiat .
8 S 85

\ ^ * \ . f \ ($.

I b a t a u l o m Moses i n o c c u r s u m p r o c e r u m , honor i s g r a l i a . A c reprehcndebat propter captivos quos i u v i i a servaverant. naevo p u r u s est A d e o vero : c N e m o ab o m n i

Item : c A b affectionibus pravis m u n d a i n e . Itein : c D o m i n e , s i i n i q u i i a t c s n o s i r a s o b s e r v a v e r i s , D o m i n e , q u i s consistere p o t e r i l ? E t : c Peccata quis i m e l l i g e t ? q u o n i a m c o m n i s nostra j u s i i t i a velut panni mcnstruatae m u l i e r i s **. Q u i n P a u l u s c u m d i c a l : c NulUue m i h i s u m c o n s c i u s , Terum i n l i o c non justificalus s u m , * addit. V e r u m e n i i n v e r o ea reprebensio non ad o m n e s , sed dnces c o p i a r u m r e s p i c i e b a t ; potentes c n i i n efllcaciler exaininabuntur . N a i n : c C u P n i u l l u m c o m i m s e r u n t , i n q u i i , a b e o r e q u i r e n l quoque m u l t u m unde i l l u d etiflin : t F r a t r e s , noiite m u l t i m a g i s t r i fteri, c o g n i l u m habentes, quod eo majus j u d i c i u m s u s i i n e b i m u s Q u i enini sobriis p r i n c i p i b u s obl^mperat magnam laudem c o n s e q u i l u r : t Q u a r e vestris d u c i b u s parete, i n q u i l , ipsi e n i m a n i m i s vestris i o v i g i l a n l , t a a q u a w i i q u i r a l i o n e m de nobis sint r e d d i t u r i . J u b e t a u t e m e o s t a n q u a i n i n q u i n a i o s eam ob caueara q u a m d u i m u s , tertia die sese sanctiAcare, ea s c i l i c e l q u a e G b r i s t i saaculum p o s i legem e l propbeias t c r l i u m , aut d i e m eam i n q u a a roortuis r e s u r r e x i t , r e p r a s e n t a t . S c p l i r o u s item diee flnem d e n o t a i p r e s e u i i s s e c u l i , quando peccatum oraniuo evanescet, sacerque poputas i n s a c r o m i n g r e d i e i u r l e n t o r i u m , q u o d o i i l l e s i m a a n u o r u m septimana iiet. Caeterum a n l e comrounionein seu p a r t i c i p a t i o n e i i i prsecedii p u r i A c a l i o , nam e l s i j u s u cftdes fuerit, effusio l a m e n e s l fraternt sanguinis, e l Deo displicet houiinis iiiternecio ; eum e n i m a d v i t a m , non ad m o r t e m c o n d i d i l . Q u a p r o p l e r D a v i d i ab ipso l e m p l i e x s l r u c l i o n i i n t e r d i c l u o i e s l . I g i i u r sectindas, non p r i m a s opus belli habet, Dei quidera s e n l e n l i a , q u a m v i s ipse c o n s i l i u i n ei s u p p e d i l e i , q u o c i r c a sacerdote rex inferior, eo e n i m a u g u s l i u s aoriitus est m i n i s l e r i u n i . U u d e lex c t i a m b o m i c i d a u i excindere p r e c i p i t ; caedes e n i m ab i u i i i o n o n fuit l i b e r a , sed dtspensalione facia lalis cst, q u c m a d m o d n n i abdicatio quoque u x o r u m propter c o r d i s d u r i t i a m .
u 8 9 8 1 9 >

8 T

u n . x x i x , 7. Isa. x v i r , 5, 6. I Cor. x n , 26. Peal. x u n , 6. L u c . , 17. Ju*> xif, P s a l . x v u i , 15. P s a l . c x x i x , 5. Psal. x v m , 15. h a . L U V , 6. I C o r . i v , 4. S a p . , 7. L u c . x n , 48. J a c . m , 1. H e b r . , 17.
8 T 8 8 8 8 8 8 8 1 M 8 % 8 8

8 1

8 8

8 1

8 8

883

PROGOPIIGAZiEI
ex

884

P o r r o u l i u i l l o modo c o n t a m i o a r i posseot, p a r - galionem per ignem et aquam vasorum quoque abundanti i n t r o d u x i t . l d e n i m ex Del roente o r a t i o n i M o s i s o b i l e r adjecit. E l e a z a r , velut Moses etiam i n s l i l u l i s Pagchatis, legem h y s s o p i , i l e m non egrediendi ostium mane usque apposuit.

i x \ . , \ \ , \ ,

A i q u i v a s o r u m purificatio eam quae bqmineg decet m a x i m e intendit, q u a m quidem lex p r o m u l g a l , et tempoi ibug distinctain facit. M o d u m yero i n t r o d t i c i l Chriglug q u i de tempore n o n d i c i t ; ipse e n i m t e m pus e r a l , q u i nos baptizavit sancto S p i r i t u et igne. N i e n i m quis regenitus per aquam et s p i r i l u m fuerit, regnum Dei videre non poterit . Ita e n i m m u n d a i vasa qua? ex r o b u s l i doino d i r i p u e r a t . Post quara purgationera aditus exfreqio exacta? purgalionis tempore i n t e n l o r i u i n patefit. < E r i t e n i m l u n c , i n q a i t , via p u r a , viaque sancta v o c a b i l u r . N e c transibit per illam ullus h n p u r u s . V e r u m i n ea a b l u l i per C b r i s i u i n ingredientur. Caeterum ignem q u i d e m gymbolum esse tradunt e o r u m q u i per ignero, j u x t a 429 P a u l u m , servabuntur A q u a n i vero ejus de quo d i c t u m i l l u d exstat : c A p e r i e l u r fons d o i n u i D a v i d , et babUantibus Jerusalem i n ablutionem peccatoris et menstruatae . Potest autera vas uniuscujueque opera repraesentare e t i a m . c Cujugque vero opug quale sH ignig ipse probabit *. P r o b a m u r v e r o eliara per aquatn : c P r o b a s l i e n i m nos, Deus, i n q u i l ; igne nos e x c o x i s i i , s i c u l a r g e n l u m c x c o q u i t u r , p e r t r a n s iimug ignem et a q u a m , et tu nos i n rcfrigeriurn a d d u x i s l i . Secundo a u l e m aqua i g n i i m m i t t i t u r , ut ignis v e b e m c n l i o r e i n purgationem pijiiget, quapquan) qos a q x i | i o suo pra?venii ut effugeremus, cuii) nobig aquam dedisset Deug. Recense capita{*poliorum caplivilotis. [ X X X I , 26.] Spolia d i v i d i l t a m i n l e r e o s q u i belii pars fuerunt, quaiQ i n i e r eos q u i d o m i r e m a n s e r u u t . M u i u a enini opera partes i n d i g e n i ; ut David quoque poslea dioit m i l i t a n t i b u s noo inferiores esse eos qui eorum domog c u s i o d i u n t * . E t q u e n i a d m o d u m d i x i l : c U n i u s p a r lis gplendor o o i n i u m fit c o i n m u n i s , > ita i n l e r nug quoque duorum o r d i n u m est p e r m i s l i o , el ejug q u i in m u n d o roanet, et ejus q u i coutra diaboluni pugnat. Eadem eniiu g l o r i a i l l u s t r i o r e s , et eos q u i p a r v o n e x i i i l l i s j u n c t i s u n l m a n e l . S i q u i d e m P a u l u s quoque de approbatis l o c u l u g , i n q u i t : E l b i otnnes n o n r e p u r l a r u n t p r o r n i s s i o n e e , ut non abgqne nobis perficerenlur . T a l e i l l u d quoque est : U i i n a m r e guum obtinuissetis, quo et nos una vobisoum r e g n a s s e m u s . Item p s a l m o r u m h o c : c Benedixit D o i n j nus l i m e n l i b u s i p s u m , tani p a r v i s quam m a g n i s . > E a m d e m e n i m forlasse benedictionem b a b e n l q u i v i r i i i t i g operum inopes , fide sequali g u n l praediti. Caeterum q u i praemia d i s t r i b u i l C b r i s t u g esl i n p o n l i llce e l legislalore figuralus, c u i asgislunt angeli p r e a i d i o fidelium c o l l o c a t i , quos n u n c per p r i n c i p e s s i gtrilicavii. Coeliius e u i m v e u i e t , q u i virtutibus sua p r e m i a justa ratione e l niodo a l l r i b u i t . Hujusuaodi Igaiae i l l u d est : c Ipse d o m i n a b i l u r m u l t i s , e i fortium spolia d i v i d e l . Quapropter, etsi p r $ r o i i c o n s o r les p r i p i i et secundi e x s i s l u n t , sors tamen cuique c e r l a ralione dccernetur. E x unaquaque eniin t r i b a W i l l e p i q u i pugnarupt aBqualem p e r c i p i u u t . Q u i sane partem quingentesimam ponliUci deferunt. P r i m i i i a g b o n i i p p m , hqc est, m q l i e r u r u , ct a l i o r u m o m n i u m , quinquagegimam p a r l e m cunctus coetus L e v i i i s e x Iiibet. Ipse etenim poniifex u n i c y s e s l , Levita? auteiu c o i n p l u r e s . A l i a s a u i e m fieri s o l o i , ut potentee IId e l i u m partim a d j u v c n l D e u i n , secundi vero amplius : c M u l t i enira v o r a i l , pauci e l e c t i . Item c u i m a l i a r c l i n q u e n t u r , eo amplius d i l i g e i . A c i l l i quidem nemine i n t e r i m decerpente q u i d q u a m , C b r i s t o pontiflci et j u d i c i inagno offeruni. Quod fecerunt d i s c i p u l i , et quoiquot bodie p o p u l o r u m duclores gunt, facere debent, u4 fabores prardicationig evangelica? Deo c o n s e e r e n t , bisque judicera placent. R e l i q u u s autem coaius primitiag offert, v e r u m n o n n i s i per inlercesgionem m i n i s t r o r u m s a c r o r u m , veluti t u m l e m poris p c r gacram L e v i i a r u m t r i b u m . D t c i u m e$t e n i m , genus electum , et regale gacerdotium A t 11II fructug quidem offcrunt, verura non specialiter persona? CbrisM fructug f a c i u n l . Hujugniodi q u i d a m erant qai collectag ganctorum n o m i n e q u i i n Jerusalem e r a n t , conferebani. Q u i a m p l i o r a e i i a m offerant, u t p o l e q u i etiara arapliori purgatione indigerent. c Q u i e n i m lotus e s t , i n q u i t D o m i n u s , n o n necesse h a bet a m p l i u g q u a m ut pedeg lavet, inundus e n i m est *. > M i n i m a eniui quarovis ganclis purgaiione opus est, a l i q u a l a m ^ n egt, s i q u i d e m peccaii exsors nemo est. A t q u i praeuaiorum varjelas i n d i c a t u r e t i a m hoe, quod a l i m n super quinque urbeg, a l i u m giiper decem constitutum i r i d i c i t u r .
f e t T 9 t ft 8 5 T 8 9 1 1 f l

IV08 sem lui recensuimn* numerum pugnatorum. [ 4 9 . ] Obtuleruqt q u o l q u o t i i v p e r a i a f u e r a n i . U l l r o autero j u s i a g r a t u l a l o r i a persolvunt pro s u b d i l o r u m s a l u u , q u o d ipsorum n u l l q s i n confliciu obiisseC. P o p u l o r u m ejiim p r i n c i p e s et sua ( populoruin causa augustioribus donis Tenerari Deum g o l e n t , a l i tiuid semper ex a b u i i d a n l i a d d e n t e s , e i mandaia exsuperantes. Q u a l i s erat P a y l u s q u i u l t r a legem et m a n d a l u m C b r i s l i , n u l l u m c a n i a l e praemiqm a s u i E v a n g e l i i discipulig p e r c i p i e b a l , ac E v a n g e l i u m e x l r a snmptus d e p o n e b a t , quantumvis E v a n g e l i u m 430 annuiuianitbue ex Evangelio vivere pnecepisseC ^ C b r i s t u s . iioro c u m nou baberel e d i c t u m C b r i s l i de v i r g i n i b u s , i n ( r p d u x i t quod q u i carnem necant,
k u t

*Joan. u i , 3. Maiili. x u , 29. Isn. x x x v , 8. 1 C o r . u i , 15. Z a c h a r . z i n , i. 9 I C o r . , 13. P s a l . L X V , 10. * Psal. L X V I I , 13. P g a l . L X X X I X , 17. H c b r . , 39. I Cor. iv, 8. P s a l . C X I I I , 13. Isa. u n , 12. M a l t b . X X J I , 14, I Pctr. n , 9. Joan. , 10. t u c c x i x , 17, 11). I C o r , i x , 2-19,
9 T 9 8 9 9 1 8 8 8 T 8 9 1 9 1 1 1 8 I V

885

COMMENTARIIIN NUMEROS.
E t quemadmodum i n tabernaculo

88
reponcbanmr Deum consequuntur m c m o -

sptendidum ac l a u t u m i n C h r i s t o donura o f f e r a n t " .

dona o b l a i a , ita E c c l e s i a r u m opes s a n c l o r u m g l o r i a i i o n e s perpeluam apud m i n o posita esse. , , - * \ , , , . . ' , . , . , , . '. !-

r i a m , ac c u r a d i v i n a seipsos dignos s a n c i i reddunt. H o c e n i m s i b i i l l u d vult quod d i c i t u r , c o r a m DoP o r r o auri quidem materia ad ornatum farit, dono-

usus aiitem s p i r i t u a l i s e s l , quemadmodum ab arte a c q u i s i v i t n o n materialis e s t ,

fwctus.

r u m quoque materia aurea e s i , Ggura a u l e m q u a m sed mentis enim ralione alicuhi

D e s c r i b u n t u r vero dona ; p c r quascunque bres apud D e u m quam f r u c l u i n apostolorum fimus. N o n e n i m alia

v i r l u t e s f r u c l u m e d i i m i s , per eaedem quoque celeaBStimationcm planta v e n i t . T a l i s

fuit fructus , q u e m a d n i o d u m

A p o s l o l u e i n q u i i " : U t g e n f i u m o b l a l i o accepta et sanctiOeata i n S p i r i t u sancto fiat. El pecorum magna erat copia filii$ Ruben. i . ] Causam ob q u a m t e r r a m cis J o r d a n e m [XXXII, appeii-

( , ' . *0 . ' ' . , \ \ , . , \ . " 0 \ , .

verunt, praefigit. Quod videlicet non indiixissent i n a n i m u m reliquas t r i b u s deserere. A t Moscs i p s o r u m c o n s i l i u m huroanitus i g n o r a v i l , sicut prophetis n o n o m n i a r e v e l a n i u r , sed n o n sine aliquo e m o l u mento a l i q u a n d o i g n o r a n l . Q u a p r o p i e r eos aalis imperiose increpavit, et eorum q u i prius i n l e r r a i n p r o m i s s i o n i s i n g r c d i recusabant, m e m o r i a m r e f i i c a v i t , c t quanla p e r t u l c r i n l , i n d i c a v i t . C u m ?ero r c m pcnitius cognovisset, fide s o c i c l a t i s bellicae ab ipsis postulata, v o i i s eoruni annuit. Quod sane a r guit ipsum ad u l i l i l a t e r a ignorasse.

A t q u i o m n i a ad D e u m accommodat, ac defeclionem p c c c a i u m contra Dominuro vocat, et possessionem ipsis t r a d e n d a m , corara D o m i n o t r a d i l u m i r i d i c i l . C u m enini pietaiis ac religionis sit m a g i s l e r , omncs suas a n i m i vires ubique i n Deum i n t e n d i l , ct p o p u l u m i n c o n c o r d i a m redigit. Q u a p r o p l e r c u m r e m suam promotam esse v i d e r c n t , i n s t r u c t a acie J o r d a n e m pci transituros se esse r e c i p i u n t , ac indicant i n oculis D o m i n i ipsiusque auspiciis hoc b e l l u m fore. , C , \ " . CaHerum Josue et pontiftci de ipsis mandavit, boni functus officio p r i u c i p i s , q u i u o u tantum ad se e l sua negotia speclat.

Q u i d a m vero I r a d u n l , quod ob portioneui q u a n l a i l l i s c e s s i t , q u a n l u m c u n q u e pascuis p e c o r u m , u x o r i b u s i l e m ac l i b e r i s idonea v i s a esset, J o r d a n e m nequaquam trajecissent, nec eatenus quidem u i b e l h m i ai:, praeliuio conspicere p o s s e n t , ctom j a m i u c o n s o r l i o gloriae a l i o r u m steterint. V c r u m obsecundasse Vlosi q u i a m i n i t a r e l u r b e l l i q u i d e m coosortes f u t u r o s , atqui terrae sanclae non p a r i i c i p e s . Hts simites i i o o n u l l i s u n t , q u i c u r i s hujus vilae v i c l i , s l u d i o erga Deum e l a n g u e s c u n t : M u h i e n i m v o c a t i , pauci vero e l e c t i . > E i s i e u i m v o c a l i ad fldem f u e r i n t , propter voluplates i n proboruro n u m e r o permanerc n o l u n t . A c ad ipsam q u i d e m b a p l i s m i g r a i i a m lento gressu accedunt, quanto lentiore vero ad persecul i o n e m , ei c u m a l i i s s a n c l i s ea a l i q o a n d o perfcrenda s i t V L e g i s vero d i v i n a c o n v i c i i s salletn e x c i t a t i , iraque d i v i n a aliqoando e x t e r r i t i , mediocres ac leves a t i i i i g u n t labores], curo ptoceribus forle jejunant, aliquando bello petitis E c c l e s i i s eos aetnulantur nunquam adhuc persuasi ut res m u n d i bujus c o n t e m nant, sed subinde ad suas opes r e v e r l u n i u r , terrenasque volupiates et lepores a r o p l e c l u n l u r . Quare d i s c i p u l i s snis C h r i s t u s praecipit: c A l l e n d i t e nc oncrentur c o r d a v e s h a c u r i s e l angoribus bujus \ i i a 3 . > A c h o r u m q u i d e m typum p r x f e r u n t R u b e n et Gad , ille q u i d c m priroogenilus , b i c vero ancillae Zclpba? filius. U l i e l e n i m p r i m o g c n i l i sunt per lidem ; E c c l e s i a cnisu e s l p r i m o g e n i l o r u m deecriptorum i i i coclis, q u i e x i m i a m a p u d Deum s o r l e m s u n l s o r t i t i , quatcnus v i d e l i c c l ad g r a l i a m a t l i n c t , n o n autem suut i i i geuui a c l i b e r l a l i s amalores, c u m affeclionibus a n c i l l c n l u r . U i c a l i q u i s objicere p o s s i t , Israelis quoquc p r i m o g e n i t u m , genus p e c u i n u m , r u d e , ac i l i i b e r a l e Jordane fluvio d i r i m i m a l u i s s e a c separari, nec p a r l i c i p a r e terracin qua Dei et aedes et cultus f u i l , q u a m v i s ad eain v o c a l u m esset, simulque deduxisse eos qui verbis legis c r e d i d e r u n t . Caelerum p r o c r a s l i n a i i sunt, alius quidcra dicendo : 4 3 1 < Agrum emi, aliin v e r o , Dxoretn d u x i , et qua2 deinceps. Q u o c i r c a non devcniunt i n a m i c i t i a m D o m i n i d i c c n t i s : Servus n o n u o v i l q u i d faciat bcrus i p s i u s , vos autem amicos v o c a v i ; omnia qnae a P a l r e meo a u d i v i vobis feci
1 T 18 1 1 1 1

I C o r . \u

25.

"

R o i n . x v , 1G.

" M a l l l i . x x u , 14.

, e

L u c . x x i , 34.

17

t u c . x i v , 16-20.

PROCOPIl G A Z J E I c o g n i l a . Item i l l u d , quod inferiores sint i i qtd exteriora J o i d a n i s a c c e y ^ n i n t sorte , parli Israeliiica congruit, major enim pars c o r u m est q u i a C l i r i s i o s u n l , quemadmodum ad Mosem Deus d i x i l " : Redd a m le et douium patris l u i genlem m a g n a m , multoque hac majorem. Et dimidium tribus Manatse. [ X X X I I , 3 3 . ] H o r u m n u n c m e m i n i t qua3 ante non i n d i c a v i l . CaHerum in agro S a m a r i l a n o posila stint, ut i n preedictis aestimare Iicet. Quidam vero perliibent verisiiniiecssequol Ituben ct G a d de hac re ab i n i l i o d i s s e m e r i n t . A l v e r o i n distribtitione s o r l i s n u n c dimidia iribns Manasse accegaH, unde i n d i s l r i b u l i o n e d e m u m , n o u ante a d n u m e r a t a e s l d i i n i d i a tribus Manasse. H i s quoque accenset urbes aedificaias ; gens e n i m pia in hnpioruir. sedcin sqccedrt. A d e o ut s e o r s i m io pace j u s t i l i a b i t e n l , j u x l a Davidem et S o l o m o e m **. T a n d e m vero etiani m a l i t i ^ i d u x diabolus e j i c i t u r , ac d i s s o l v i l u r mali e l b o n i s e d i l i o , q u a m Grxcorum demenles q u i d a m p b i l o s o p b i indieso* lubilem eese n u g a b a n l u r . Machir filio Manaste. [40.] Hoc esl, IHio ex \ . , . . " ; \ \ > * , , " ! '. . , l l a c h i r progualo.

descripsit Muses mansiones eorum et castra ex mandato Dominu [ X X X I I I , 2.] E o r u m enim qna gecimdum Deuin geruntur nec oUosuin nec o b s c u r u m q u i d q u a m Deus esse v u l t , q u i u nec alii quoque faciuiii. Qnocirca et uienses e l dies o r a c u l o r u m a Deo \ ol , (85) . * ^ (86), ' ; . evangelielae descri"

gibi factarum a s s i g n a u l . E l s i e n i m vias ac raliones secundnm quas quidlibet Deus l u r ac ccsse< Qiiomadmodum bunt. Cieleruiu dicuniur, runt, cuiu a in conspeclu qitia non Doniino ^Egyptiorura exivisse peregriaaiiones, iliones ac iiuut, cognoscere agit dcprebendere e s l d i f l i d l e , m o d u m tamen quo ab eo a d m i n i s t r a n -

e l inemitiisse e l ne \ \ reditiones a Domino factas

, , . , , & . \ , \ , , , ' \ . bominuni ab i n f e r i s excUavit Laia-

Iraiiftfugarum per s u b i i m e m

more i d fcceejug m a n u m

e m i l t e r e n l u r magis quam d e l i n e r e n l u r . S i c D o m i nus quoque quanivis gaepe cessit speciinenque suas clcnienliae gnavii, ac e d i d i l , manifesle tanien v i r l u l e s d e s i fugam suam metu caruisse arguit.

Q u e m a d m o d u m eo quod p o s i m i g r a i i o i i e m r u i , palet.

coram mullitudine

tyam etiam &>muel viciiinae praedictione c u m ad u n c l i o n e m D a v i d i s venisset, S a u l e m certa quaJaw r a i i o n e a s s e r v a r i , viia?que a n i p l i u s ac reguo p e r m i t t i ad m a n s i o n e s i s r a e l i u r u m d e s c r i b c n s a l i o r u m quoque l o c o r u m jvpoftcispeudum e n u i p e r a t . (? Agyptii iahuuiarunt 4efunclo$ $uo$. [4.] Plaga C KaX ol . lOaxzor %><&

Davidem

e x o r c e n d u m d i d i c i t . Supra sane
l e r

n o m i n a r e c i t a t , v e r u m h i c eorum laniuni

qi^ae i n c i d e r u a t , ac ex qujbue moveru^it, roeniionero fecH. N e c n o u i l l i c ioca qua3 praierierunt i

e n i m i m m i n e n s eoruin refrenavit audaciaro, p r o r a plosque ad d i m i t t e u d u m eoe fecit, fie funditus perirent o m n e s . T a m i l l u s t r i s sancloruro v i c t o r i a esU S i e n i m satis o x e r c i i a t i o u i s f u e r i t : Deue u l t i o n u m , i n q u i l D a v i d , Dominus u l t i o n u n i j u r e suo ac l i b e r i a t e u s u s e * t . Ceus i g i t u r s u o r u m e m o l u mento ad tempus o c c u l i t u r , r e c a n d i d U l i r ^ v c r e u l i b u s te
u M

x a \ , \* . , , , \,
i

^
y

^.

. ' , * ,

sicut idein D a v i d l e 1
M

e j a t u r : c Q u a m muliae s u n l benignitalcs tua^ quas

. mn>

iO.

*. P$a.l. i v , 8 ; ProY,xm,13,

P s a l . x c u i , 1.

P s a l . x^xx, 20,

N0T;E. (85) . , .. 0 . .

(86) * ?.

8*9
De ii$ quoque ipsorum

COMMENTARIIIN NUMEROS.
vindictam cepit Dominus.

890

In v i c t o r i a ab iiRpiis p a r l a omnes d i i geiith.in e x iEgyptii cum aliis primogenilia perdidit, futuris incolis

s i i r p a u l u r , j u x l a propbeticuni i l l u d : c I n d u c a m n o m i n a i d o l o r u i n , nec u l l a e o r u m exstabit m e m o r i a P o r r o priiuugenita p e c o r u m , quai deoruin loco babebanl futursB i d o l o r t i m e x c i s i o n i s a r g u m e n l o . Insuper vero j u b c n t u r omnes Cbananajos, ne itnpedimento s i n l , nevc uitae i m p i e t a t i s reliquiae reinaneant, sustollere. . c - Q u o d p c r i n d e est ac si d i c a t : < N o n c o h a b i t a b i l t i b i p r a v u s ; nec permanebunt i n i q u a anie o c u l o s luos . > A c eos q u i d c m q u i per J o r d a n e m p e r l r a n s i e r u n i , i d o l a , et aras everlere d i g n a l t i r , q u o d m u n u s bodie quoque eos q u i g r a t i a i n per b a p l i s m u m c o n s e c u i i sunt, inauet. J u x t a nuendo c o m n m i u c s s i a l u a s i p s o r u m . " > . fcffiVobUenimtotle
I T

d i c l u m i l l u d : N o n adorabis

dcos c o r u i n , neque coles eos. N o n facies s e c u n d u m opera i p s o r u m , sed everlendo e v e r l e s , e l c o m m i -

terram attribui.

[XXXIII

\ c \ , \ . , \ , . Secundum Iribus et (amiliat

5 4 . ] T i b i e i i i m dabo e a m , ad A b r a b a m u m i n q u i l , e i seiiiini l u o . I t a q u e p r o p l e r p a i r i a r c b a m Deo n o u i n d i g n u m e s l m i n i m e bonis e l i a m anle visis terram Iribuere, e v i d e n l i demoiistratione s c i l i c e t , quod sancli terram fuluram capitiri sint. N o n p r o m i s c u e , adeo ut q u a m n i a x i m e o b -

vestras possessionem dividite.

s e r v e i u r o r d o , ac quawis t r i b u s s u a m c e r t a u i n a n c i e c a t u r s e d e m . , , . . , . , , . , . . . , pov , , . G r a v i l e r autem c o r a m i n a t u r H l i s , si b u m a n i l a t i j u r e d i v i n o postbabilo quosdam servent. S a n c t u m e n i m m i n i r a e c u u i polhito seu profano c o n v e n i l . P o r r o q u i b u s a l i q u i s a p p l a u d i l c o n t r a Dei v o l u n l a t e m , i i s d e m q u o q u c i n manus iradilur. Quema d m o d u m i m p c r a i o r i Judsei, c u m eum regcm prae C b r i s i o S e r v a l o r e e l e g i s s c n l . S u b R o m a n i s euiiti capiivi perierunl. Caelerum ore prophetico terrae l i m i t e s p r a d i i i l M o y s e s ; n o n e n i m ad d e t e r m i n a t i o n e m , scu c o g n i l i o n e m apta erat p e r m i s l i o . D i m i d i a r u m duarum tribuum terrae in qua quoquc m e m i n i l , ne deinceps i n l e r i o r a

saiiones a r b o r u m , legisque diviitus

cullus, vindicarenl. Eleaxar sacerdos et Jotue filius Nave. de sorlibns. [ X X X I V , 17.] D u c i praeponit s a c e r d o l e i n , eo q u o d ad D c u m

accedal propius. Et dabunt Levilii [ X X X V , 2.J S a n c l i s sufficientem possessionem concedit, non s o r l i t i o n e , neve c o p i a e w o l l c s c e r e n t . Habeules e n i r o , i n q u i t , eos * A d Dei e n i u i c u l l u m , non a g r o r u m , eos c o n s e c r a v i l . Quare sanctos reddant. U a quoque S e r v a l o r i n gentiuni v e r u m d e d i c a t i o n e , ne i n o p i a valde p r e m a n t u r , viciuiu e l amictum, iis erimus contetili

P a u l u s i n q u i t q u s e s l u m esse m a g u u i n pietalera c u i n frugalitate c o n j u n c t a m . Dispergit autem per i r i b u s , ut s a n c l i l a t i s sua3 e x c e l l e n t i a o m n e s

m e d i u m ablegat a p o s i o l o s , n o n tanquara l e r r a d o m i n o s : nam nec ipsi quideni u l l a m terne p o r l i o n e u i d o m i n i o a c c e p e r a n t ; v e r q m i l l i q u i d e m t e r r a n i et urbes p r i n c i p i o a c c i p i u n l , b i v c r o a n i m a s , q u a u t u y i d e l i c e t a d v i c t u s necessitatem pertinebat, a suis auditoribus accipientes, ac imprimis cum liis eraissi, q u i proinde etiam s a o c i i o r e s e r a n l . E x t e r o o r u m eniua e x i l i t a s i n s p i r i l u a l i b u s s u b l i m i t a s e s u N a m q u i sedem p r o p r i a m n o n h a b u e r u n l , l o l a m t e r r a m ejus loco habent. M a n d a i u r v e r o ut Leviii* urbes a s y l o r u m c o n c e d a n t u r . E o q u o d genus boc b o m i n u m p l u r i i u i s l a b o r i b u s ac p e r i c u l i s sit e x p o s i l u m , p l u r i m u m q u e et r e et v e r b i s a u x i l i o indigeat. Deus i g i t u r c u r a sua s a c r o r u n i ct v e r b i a n t i s i i l i b t i s a s s i s t i t , neque temere e x t o r r e s f a c i t . U o c vero velut exeroplo E c c l e s i i s
0

significaiur, u i curam vincioD e i bic r e l i g i o n U alias

r u m agant. i M e m e n t o t e e o i m v i n c t o r u m , i n q u i t , tanquam s i m u l v i n c l i , e l l a b o r a n t i u m taiiquaro et ipsi i n c o r p o r e m o r a n t e s * . A b j e c t i s e n i m , hoc est r e f u g i u m , e t ad Deum r e v e r t e n d i spee, antistites. T r i n a s autera s e c e r n i t u t r i n q u e J o r d a n i s urbes e o r u n i r e f u g i o , q u i caidem a u i m o n o n c o n eeptam pepererunt, n u m e r o n o n longe a T r i n i t a t i s d i s s i d e n l i observato. P o r r o vero q u a d r a g i m a urbes selegit L e v i t i s ex o i n n i b u s t r i b u b u s , plitres v e r u e x eis quae majorem quoque partem acceperam,

paociores ab i i s qiwe m i n o r e m erant s o r t i t s , adeoque exactam i n d e i i n i t i o n i b u s a q u i i a t c m servat. O i e . r u m a s y l a e x a i q u o indigenaeei advena* palcfacit, j a m l u m p a r v a m s i g n i O c a l i o n e m a?qualitatis q u a m g e u b g
n

Zacbar. , 2. H c b r . xiu ,3.

Psal. v , 6 .

1 1

Exod. x x m , 24.

* G c n . x u , 7.

1 8

1 T i m . vi 8.

i b i d . ;

891

P R O C O P I I GAZMl

892

c u m Israele h a b i t u r i s i n l , prsebens. A l q u i refngioriim m u l t i l u d o b u n c ftnem proposilwm babet, ut i n l o n g i l n d i n e v i a r u m h o i n i c i d a s , ne i n c o g n a i o r m n manus i n c i d a n t , sublevet. S i c u t c l a r e i n D e u t e r o n o m i o exstat. Y e r u m e n i m v e r o ca?dem spontaucam a non spontanea notis ac signis d i s l i n x i t , n e p r o ptum c u i v i s esset dicere : I n v i l u s feci, quo s i m u l h o m i n u i n i m m o d i c o s aeslus, q u i b u s in&idias casdium lugent, gedat. S i enitn l e l u m emis9um ad caedem i d o n e u m f a c r i t , spontanea caedes baec est. N o n a b s u r d u m vero erit si p u i e m u s eos quoqtie suae ipsius animae caesores e s s e , q u i peccatis eese o b n o i i o s f a c i u n t , i n ofFensam D e i v i c o n l r a mentis i n s t i n c l u r a sese adducentes, 433 idque iiaiurae noslrae p a r l i m v i t i o , quae menleiu bominie ab ineunte s i a t i m aelate c o n c u p i s c e n l i a r u m legibus regit et gubernat. Q u a p r o p l e r inisera b o m i n i s anima fugae ex mundo et c o r p o r e poenatn s u s t i n e l , q u a m f a c i l i n urbem refugii, c e u c u m longa l e m p o r a u i o r t i s abdita i u c o l u e r i t , v i x landem liberata C b r i s t i m a g n i s a c e r d o l i s m o r l e . Q u i cuui infra esset, d i m i s i l i n q u i e n s : E g r e d i m i n i ; et i i s q u i i n tenebris erant : R c v e l a m i n i . Qui reipsa magnus pontifex est, j u x l a i l l u d : c Ipse erit m a g n u s , e l F i l i u s S u p r e m i v o c a b i l u r " . A l i a s e n i m praeler ralionero est, u l non d i n u t i a l u r reus n i s i mortuus s i l i l l e penes quem polestas i n l e r c e dendi est, convenientius e n i m est, ut v i v a i ac deprecetur. V e r u m i p s a q u o q u e e m i s s i o n o n aequalis est, c u i n alius d u d u m , a l i u s naper fugeril, quemadmodum inferi quoque a l i o s longius alios brevius l e m p u s l e n u e r u n t . Q u i b u e o m n i b u s C h r i s t i subvenit p o l e n t i a , eosque v i n c u l i s l i b e r a v i t . l n l e r c e s s i o e n i m ea fuit m a x i m a quse p r o salute e x t o r r i u m facta est, quaudo v i d e l i c e t a p a r a d i s o C h r i s l u s v e n i i , et a morte e x s u l e m r e d u x i t . N o n p e r m i l i i t vero m u n e r a a c c i p e r e , neque p r o d i m i s s i o n e r e i , neque pro fuga h o micidce uon spontanei. E a d e m e n i m i n l e n t i o est ejus, quod t l l u m o p o r t e a l m o r i , e l ejus q u o d b u n c n o n liceat m u n e r a p r o p l e r effugere. S c r i b i l u r a u l e n i i u n o n n u l l i s e x e m p l a r i b u s , c uon ellugere, > ut s i i s e n s u s : non sumenda essc m u n e r a , i n sua daiur. coniamineiii ierram ccede. [ X X X V , 33.] P o l l u t f a enini terrae i n j u s t i l i a est, p u r i l i c a l i o v e r o terra babilare, neque fugere conce , > ?j * \ { , \ ,

juslitia. N a m quod d i c i l n r l c r r a m injustis cacdibus o b noxiam verum csse, et expiatione quae j u s l a punitione conslet, i n d i g e r e , i n n u i l terrara n o n i n culpa esse, i n pollutionis s o r l e . Ne Jinquinetis e n i m t e r r a m , i n q u i l , super qua b a b i l a l i s vos. > V e r u m terrae unde l a l i s honor ac revercntia ? Super qua ego l e n l o r i u m meum figam inter vos, N u l l a e n i m ralione pitur. Et libi et Domino tem Zelpaad. ralis derivatur. nostro pnrcepil dare hcuredila . [2.] re p e c u i i a r i iteruin lex geneDeus q u i d faclo esset temporis una terra ab alia est d i s j u n c l a , quam Deus e x c i puritatis et s a n c t i l a l i s qua presens \ , \ , , \ . , \ , * * , ; c * . \ * . , \

fyiav

N o n quod

" \

opus antehac i g n o r a v e r i l , veruro q u i a

, , , \ , \ H-^l , \ ,
6

opportunitatem exspeclavit. Q u e m a d m o d u m quoque in blasphemi negotio, ejusitera q u i Sabbatum n o n observavcrat, et i n hoc ipso bules, verili filiaruni Zelpaad. V e r u m l u m q u i d c m astule l a c u e r u n l i p s a r u m c o n l r i videlicet s i i n l e r r o g a r e n t , quod Dei i m p e r i u m i m p e d i r e viderentur. J a m veroeara qua?slionem proferre illie esl v i s u m , prospicienles v i delicet longiiis, ne occasio ac radix pullulasceret confusionis I r i b u u r o , si filiae bae baercditalem naclae per n u p l i a s contrtbulibue non miscerentur, quando nec baeredUalum reversio anno jubilseo concessa

, , \ - ' " , \

. , \

, , , * * , , ,

locum babuit.tjuapropter legem sancit Deus, quan- Q . ;univis d u d u m legis necessiialem c o g m l a m babuiss e l . Ila G b r i s l u s quoque ad J a i r i vocatus Uliam " , ejus m o r l e m e qua eam r c d u x i t oou pracdicii; res eniin divinai n o u a d oslentationeiu bumanam c o m paralae sunt. Servat vero decoruoi, n u n c q u i d c m b u m a i i i t e r ad cam
t

e u n d u , e x p l o r a i u m eam q u a s i , nunc v c r o dtfunctam excitando. i u b c l autcui n u n c L u c . i , 3 2 . " Luc. v m , 41.

l s a . x u x , 9.

3 i

893
pueilas illas quorumcunque b c l . Nubere bet vero gentiles c e u etbnicas

COMMENTARII IN DEUTERONOMIUM.
c o n l r i b u l i b u s j u b e t , ne t r i b u u n i flat confusio, q u e m a d m o d u m ducere, supra

894
eliam probi-

v e l i n l uxores esse; c o n j u n c l i o enira v i o l e n i a , a d disjunctionein i l e r p i a j p o p u l o n e c u m i m p i i s c o m m i e c e r e n t u r progpiciene.

COMMENTARII

IN DEUTERONOMIUM.
Quae a Mose q u i d e m i n h o c praesenli l i b r o repetuntur, p r a c e d e n l i b u s e n a r r a l i o n i b u s i i i l e r p r e i a l i o n e m forte r e q u i r a t , g i l e n l i o a nobis mandavimue. pvaetermitletur. patrem Q u o d s i vero a l i q u i d p e c u l i a r e m C a i l e r u m q u o n i a m a lege h i c l i b e r nomen habet, legis pneflgendi suut l e r m i u i . quae q u i d faciendum s i t , praecipu, quid n o n facienduni sit veiat. naltira politico l u u m . Diliges D o m i n u m " . > l l e m : N OQ occides, n o n moBchaberis E s t i i a q n * lex o r a t i o

E x e m p l i gratia : llonora

> V e l sic : E s l o r a l i o a n i m a l i

praecipiens vel vetans. N a t u r a e n i i n p o l i i i c u s oronis homo c s t , n a m i n s i i u m est i l l i n a suam nalurae a l l e i n p e r a v e r i t , studiustis, necnon l e g i s l a i o r e s l , qualis Moses f b i l . polens 4 i -

l u r a iegibns reipublicaedivinae parere, de qua d i c t u m e s l : G l o r i o s a de l c d i c l a sttni, civitas Dei . Q u i a e t i a m p o l i l i c u s est, quod c u m v o l u n l a i e m cendi e s l . V e r u m agendis nostra v e l o m i t l e n d i g ; politictts e n i m respublica i n coelis exsiscit. Y e l g i c : L e x est deiiniiio politici de rebus
M

Ilem S e r v a l o r ipse, de quo

d i c t u i n e e t : J u d i c e n l u r gentes c o r a m te

Item it Congtitue, D o m i n e , legislatorem super ipsos . >

A d quem etiam d i c t u m e s t : L e g e t u a m e d i r i g e , Domine, p e r v i a m tuam * . V e i sic : E s t o r a i i o praecipiens v e l velans de o m n i b u s vitaa a c i i o u i b u s , quae, quando, e t q u o m o d o taalc et c u i n damno liant. Canerum deiinitioni b u i c c o n g r u u n i exempla v i l juslorum q u a non s i n e s u o coramodo d e l c c t a l i sunt, sibique ipsis legein c o n s t i l u e r n n l , queuiadinoduiu clarutn e s l ex b o c : c Dicite m i b i , vos q u i legcm agnoscitis, lcgemque n o n a u d i t i s . i S c r i p t u m est e n i m quod A b r a b a m duos babuit filios, et r e l i q u a . lnsuper e l i a m vitae d e l i n q u c n t i u m e n a r r a l i o , de eo q u o d c u m m a l e egissent, male quoque passi sunt. Q u a l i s j E g y p i i i illius q u i l s r a e l i tam d i r i s d e v o i u r u s erat filitig e x s l i i i t . Item Israeliticae feniinae fllius i n L e v i l i c o . E j u s i l e m q u i s c o r i a t i o n e w exercuerat c u m M a d i a n i l i r a femina i n N u u i e r i s " . V e l s i c : E s i n o r m a j u s t o r u i n et i n j u s l o r u m . N a m nti qui secundum normam arcliilectonicam fabricani, scilam structuram efficiunl, ita b i qtioqiic q u i j u x t a n o r m a m j u s l o r u r o , j u s t U i a m exercent. V e l s i c : M e n s u r a j u s l o r u m et injustorum n o n t a m b o m i u u m quam r e r u m : eae e n i m a lege deflnilae sub mensurain cadunt. Gaeterurn j u x t a lcgem ea mensnra obvenit s i n g u l i s , q u a i p s i gunt m e n s i , justo quidem c o n c u s s a , et exuberans ; injusto t e r o c o n d i g n a , quoraodo r e m p u b l i c a u i giqutdem i n i q u i t a s ejus i n v e r l i c e m ipsius recidet. V e l s i c : E s l o r a l i o docens

adminiglrare o p o r l e a t , quae definitio ei c o n v e n i e l , q u i o m n c s suas actiones ad r e m p u b l i c a m coelesleni refert. V e l s i c : E s i o r a t i o quae i n u n W e r s u m et c o m m u n i i e r prsecipit q u i d a g e n d u m , et tetat quod nou a g e n d u m . V e l s i c : E s l d e c r e l u m regis, r e x vero C h r i s t u s s i t , q u i suis decretis mandata legis l i l t e r a l i s
u 9

fecit i r r i l a . V e l s i c : E s t oratio interdictoria scientiae regiae, q u a m C b r i s t u s , ipsa P a l r i s sapienlia

omnibus

quj hujus d u c l u ad regnum coelorum seu Dei coniendunt, i m p e r t i l . V e l s i c : E s t conseosug c i v i l a l i g de r e b u s facieudis aut n o n faciendis, git vero civitas consonug Ecclesiae coatus de rebus faciendis a u t m i n u s . Y e l sic : E s t deternaiiiatio eorumqua3 f a s e s l facere erga bomines, et D e u m , d i v i n a s q u e Yirtuleg. E x t e n d i m r autem 435
l e i

super magistratus ecclesiasticos, t r i b u n a l i a , b e l l u m c o n t r a

oppositag acuoiieg, pacem

m u t u a m , gana de Deo dogmata, nuptias, l i b e r o r u m e d u c t i o n e s , praBparatiouein exiremae a v i i a m i g r a Monia, denique j u s l a d e f u n c t o r u m . I n unoquoque e u i m b o r u m vel legitime ve.l i l l e g i t i m e qutsque v e r satur. Dicitur porro eliain Penlateucbus cris a c sanctis c u m i n q u i t : c Ha?c s u n i verba 6 6 l e x , cujus d e u a U i o talis e s t . E s t commentarius de r c b u g s a a p p e l l e i u r , ipse n o s Moses e d o c u i t flliis Israel i n terra p o l i l i c u g . Quaro o b causain vero Deuttronomium

foederis qua3 D o m i n u s prsecepil H o s i perbibere Satis sil vobis habitare quam b o c mauifesie exemplar

M o a b , praeter i l l u d foedus q u o d c u m eis pepigii i n H o r e b . kr . in monte isto. [I, 6.] Ntisnigi juxla i n N u i n e r i s , posk ; , 6 ' * e s l praedicttim,

S a m a i i l i c u m lantura

d i i a r u m l u b a r u m l e g c m : caeterum i n J u d a i c i s p o tentia i n t e l t i g i t u r . H o c e n i m quod d i c i l p o s l l u b a s : E t raoverunt A | i i l s r a e l

k %

, . , \ , \ .

; > argumento est quod

Deus p r o b i b u e r i t J o n g i u s eo l o c i i n o r a r i .

E x o d . x x , 1 2 ; D e u l . v i , 5 ; M a l l b . x x n , 5 7 . " E x o d . x x , 1 3 , 1 4 ; D c u l . v , 1 7 , 18 ; M a U b . v , 2 1 , 2 7 . P s a i . Lxxxvi, 3 . " Psal. i x , 20. ' ibid. 21. P s a l . v, 9 . N u r a . x x v , 6. I Cor. i , 24. N u n i . x , 12.
M 4 1

895 P u r r o Horeb representat ex a m b r a a d v e r i u i e m , Non Eiodo potero tolus jubculur. vot. [10.1

PROCOPH GAZifil c u l u i m l c g a l c m ; i l i i c enim Haec i n Quando

896

legera acceperunt, e qua sese movere l a o q u a m pipeir

tuslinere

adhaerent c o d i c i b u s S a m a r i t i c i s .

, \ , \ \ , , , *wp\ . , . \ , ' , t , \ , .

videiicet socer Mosis e i c o n s u l u i t , ut p l u r e s p r i n c i pes reipublttae c o n s i i l u e r e t . E l i u s u m m a quae perb i b e n l u r q u i d e m dicta esse, esse d i c l a m a n i feslein Samariticisexemplaribus invenilur. Quemadmodum i l l u d q n o q u c q u o d fiUi U r a e l a d Mosem de e x p l o r a t o r i b u s d i x e r i n t , c u m lainen habere v o l u i s s e . veri n n d i s s i m i l e s i l , eos diffidentcs Dco terrae cognilionem Q u a p r o p t e r sane c u m Deura i n viros, q u i terrogasset M o s c s , n o n sine i n d i g n a t i o n e ac frem i l u ex i l l o audit : D i m i l l e tibi ipsi explorenl ret. Etpertulit le Dominus. [31.] S y m m a c h u s poriavit lerram
%

, > l a n q u a m v i d e l i c e l diflide-

a i t . Id vero proprie significal pucros i r a c u n d o s , a c

i r r i i a i o s versare, ac tina b a l b u i i e n d o , seseque i l l i s d e m i l l e n d o s u s l i n c r e . S i c enim Deus i n f i r m i l a l e i a c o r u m i n se recipiens p a u l a l i m eos ad a l l i o r a e d u x i l . Et mihi mccensuit Dominus propter vo%. [37.] E g o '

e n i m ipse non perflde e g i , i n q u i l , vestrae vero perfidiae c u m essem impatiens leviter de vobis s l a t u i , verbaque e f l u l i i quae l a l e m sententiam c o n l r a i n c elicueruut. Armati proficitciminl

\ , , \ , \ , \ > ' .

anle [ratre$ veslros. [II, 4.] E d i c l u m hoc est duabus tribubua c u m d i m i d i a . C a c deferuntur. fdcirco q u i a Mose hseredilate dotati fuerant, primi

t e r u m infimis primae i n p r o m i s s i o n e

p r o m i s s i o n i s compotes f a c i i s u n l . D e p e r f e c l i o r i b u s c n i n i d i c i u m i l l u d e s t : f Isti omues i n t e s t i m o n i u m a d d u c l i non r e p o r t a r u n t p r o m i s s i o n e s , > et r e l i q u a . Non addelis slram

u

ad verbum. [ I V , 2 . ] l l e m paulo post

, -

\ ' . \

d i c c l : c d e c l i n a b i s vel a d d e x l e r a m v e l s i n i . P r o v e r b i i s e i i a m Solomonis i n q u i t ; > Y e r b a e n i m Dei cutn plena et nullum auclarium admillunt. de C b r i s l o diclum exslal : c N e addas verbis Dei q u i d q u a m , ne l e r e d a r g u a l , et mendax Qas jhirfccla Unde
4

, , \ . o i , . * .

exsislant, quoque

illud

c P o s l q u a m c o n s u m m a v i l verba s u a i o aores ipso- ^ rum . Quoniam hac ett sapieniia testra et tcientia. [6.]
m

Oti

S u m m a eniio s a p i e n l i a e i scienlia est observatio m a n d a t o r u m D o m i n i . U l u d vero quod d i c i l u r c o r a m populis, coitsouura h u l c est : L u c e a t l u x v e s l r a corara b o m i n i b u s , ut videant
w

, , * , , > \ .

, > et r e l i q u a .

Ita enini a d D e u m p r o p i u s a c c e d i l u r . Q u o d p r o c u l r e c c d a t . Peccaia e n i m vestra, Non facieiis vobis ipsis simulacrum

idem i n n u i t quod s e q i i i l u r , ne p r o p i e r p e c c a l a intervallutn

ipsortim

inquit, iculptile.

efliciunl inter ine et v e s . E t U e r u m *

Contendite a d m e ; et ego ad v o s c o n t e n d a m , e l ego te adhuc eloquenle dicain : E c c e a d s u m **. [ V , 8.] S i m i l i l e r i n E x o d o , u b i etiam de stellis d i c i l a u c l o r ejus q u e m a d m o d u m d i s l r i b u i t eas p o p u l i s Q u i e n i m ex longanimilatc aUquid n o n p r o b i b c t ,

est. Q u o u i a m i g i t u r Israelem e l c g i l , locuin babet

436

i l , u d

distribuit,

quod concessionem propier nos

factam i n n u i l , c u j u s m o d i et i l l u d e s i : T r a d i d i t eos spirittii v e r l i g i n i s , dcdit oculos ut n o n v i d e r e n l , et aiires ut n o n a u d i r e n t " . T a l e e s l quod d i c e l u r p o s l c a : N o n dedit vobis Deus s c i e n t i a m , n e c ocutcs ad videndum, nec aurcs ad audiendum
8 v t

. Quamvis

dixisset

p r i u s : V o s vidistis

quaecunque fecit

D o m i n u s i n l e r r a i E g y p l i " . Q u o c i r c a bene i n J o b d i c t u m e s l : l m p i o s vero n o n servat p r a l e r v o luniatem ipsorum niant

M u

N a m praecepil sane advenas suscipere, s i i l l u d distribuit,

de Del baBreditaria lai -

gilione i m p i e i n i e l l e x e r i m u s : < Q u i v u l t ut omnee bomines s e r v e n t u r , et i n agnitionem v e r i u t i s pervtv .

k 1 M

N u m . x m , 3 . D e u l . v , 3 2 . " P r o v . x x x , 6. * L u c . , i . Matth. v,16. Imo D e u l . i v , 1 9 . Isa. v i , 9 ; M a t t b . x m , 14, 1 5 . " D e u l . x x i x , 4 . " i b i d , 2 . I T i m . , 4 .

1 0

Isa. L V I H , 9. " J o b . x x x v i , (i.

837

COMMENTARII IN DEUTERONOMIUM.
Pradicii vero eis quaenam m t l a ex sione sint e v e n t u r a , et quomodo per

898
Iransgres-

, \ . \ , \ ". , , .

paHriientiam

reditus ad saltnem sit f u l u n i a , c o m m o n e f a c i l i l e m eos s i g n o f i i m , Hem a p p a r i t i o n i s q u a m i n S i n a f e c i t . Denique q u o d hig atqne hujusmodi n o o usus esaet c u m c u n c l i s gentibus. Quodque j u d i c i a sua non patefecisset e i s , j u x l a Davidero

Non cum patribut vettrh pepigit fadui hoc $ed vobiscum, e t c .

9

[3.] N o n e n i i n opus habebat A b r a h a m

posterique i p s i u s foedere M o s i s m i n i e i e r i o e x c i s o . N a i n j u s l o lex posita non e s i . . Nec utique j u s t i quoiquot antc M o s c m legeni M o s i s o b s e r v a r u n t . fuerunt

Btec autem tunt prcecepta, rilut, judkia gum prcecepit Dominut Deu$ vetter, ut vos docerem ul facialU
ea in lerra adquam vot tran$Ui$. [ V I , 1.] L e x e u i m ab i i s q u i extra terram babkani, observari non poterat, nec u l i q u e o m n i b u s lex s c r i p i a congruebat p o p u l i s . \ , \ . \ \ * c , . In his vero sentenlia ejus est, ut semper legi

atudeant, suosqne liberos doceant. De q u o v i s e n i m justo D a v i d i n q u i l : L c x Dei s u i i n corde i p s i u s . Non labefartabunlurgressusejus," c o r d i s , legis obgervatio est. > cnslodia enim

V o t enimesiis perpaucu [VII, 7 . ] H a u d inepte ad i l l o s q u i experies haereditalis erant d i c l u m est i l l t i d : P a u c i o r e s c u n c i i s populis estis, alque adeo s i i n i l i t e r
8

b u i c : c P a u c i q u i s e r v a n l u r * \ Item b u i c :

C o n t e n d i l e i n g r e d i per a r c t a m p o r t a m . Frumentum tuurn, vinum tuurn, ei oleum tuum. [13.] Dei e n i m l e g i t i m i s filiis sancle ac f e l i c i t e r cedenl Chrisli mysleriorum p a r i i c i p a t i o et quae per S p i r i l u m s a n c t u m fit u n c l i o . Q u i utique ab a r g r i i u d i n i b u s animae l i b e t i sunt ac i m m u n e s . Necnon vero a n i m a D e i studiosa b i s ferlilissiraa est, quas l a m e n v i r t u l i s operibus r e p e l l i t , a i q u e d i s c u l i t .

Quoniam gens hcec me amplior e$t. [17.]

^ , , , \ . . Cuncta mandata ha>c. [VIII, i . ] N o n aliter praelcr p r i s t i n a , ea ipsa vero b i n c c l a r i t a t e m Caeteruni i n f i r m i l a l e m prae se ferentes a rcbus s c n s i l i b u s ac l c m p o r a n e i s avocat. asciscunl, I n E x o d o c u m c o n f i r m a r e l eos veritos i E g y p t i o r a m vires, i n q u i l : D o m i n u s p r o p u g n a b i l pro v o b i s , vosque quiescelis
9

. > H i c vero m e m o r i a i n

C e o r u m q u i Dei v i r l u l e d e v i c l i sunt r e f r i c u i t .

Et reeordaberis unherti ilineris, per guod deduxit te Domhius Deus tuut. [2.] S i ejus recordatus
fueris, i n l e n i a l i o n i b u s r e l i q u i s n o n facile c o l l a b e r i s . E i e n i m David

c u m solidus io Deo essei, i n q u i t : l e n l a s l i nos, quemadinodum *. Q u i Inalia r a l i o i i e tecum egisse, q u a m exslruxcraiil

f P r o b a m e , Dotnine, et c o r m e u m explora . Ilein : t P r o b a s i i noe, e l tentaiur argentinn A d D a v i d e m i l e m i n q u i t Deus : < A n puta* me

ut appareres j u s t u s ? Tales eos esse asscrit parabola q u i super p e l r a m domos

quidem per ignem e l aquam e l u c l a t i , i n r e f r i g e r i u m c o n l e n d e r u n t , et spiritnale m a n n a perceperunt. H o c e n i m i b i q u i d e m d i c t u m est, a l l a i u m vero a Servatore i n c e r t a m i n e assuropto aflQiclariac famescere o p o r t e i . P o r r o v e r b u m manna m o d u u i Moses otiam i n l e r r o g a n l i b u s respondet : a p p o s u i t . I s l u d 437
e i e s l

tellexerunt vero non solo pane h o m i n e m v i c i i t a r e , v e r u m o n o quoque verbo quod p r os Dei e g r e d i t u r . c o n l r a diabolum e s i
6 S

, Scrva-

tore, i n q u a m , q u i et v c i e r e m e l n o v a m legem s a n x i u C a n e n t m ante m a n n a f r u i l i o n e m p r i o r e a l i m e n i o e r a l , licet panis quoque esset, q u e m a d Dominus nobis comedendum Isle est panis quera

verbuni q u o d s a n x i l D o m i n u s , unde sane l e n u i s et albus d i c t u s e s l . E x i l c iulelligenles, mundos, lcnuissimos. Nccnon

e n i m verbum est, e l tale quod p e r i r a n s i t cuuctos s p i r i l u s

v e r o i p s a quoqoe sapientia s p i r i t u g e s l i n l e l l i g e n s , sanctus, unigenus, a i n p l u s , tenuis. Erat porro $imib grano coricndri. [VIII, 3.] T r a d u n l c o r i a n d r i n a t u r a m p c n i l u s s c m i n i r x s i s t a t . H u j u s m o d i v e r b u n i est o m n i n o , cujus mandetur commodae respoudere,

adeo u l s i s u c c i d a t v r e l i a m c o r i a n d r i semen, v i m suam n o n a m i l t a t , u l s e m c n i i i d o n e u m a m p l i u s non o m n i s p a n i c n l a ad terrae c u t u i i n n a l u r a apta e s l , s i et bonae terra3, boc e&t animap. E e t p o r r o a l b a m c t i a i n . L u m e n e n i i n verburn e s i flaccidum, neqne fluxum, v e r u m saxeutn. Coekste quippe v c r b u i n

idque s p l e n d i d u m , ac proinde quoque albtim i p s u m i n i e l l i g e n l i ab eoque n u i r i l o . E s t i i e m saxi s i m i l e . C o n t o r i u t n n l e n i m est, et nculi<|uam est, ac u o b i s c o i l e s l i a p r o m i i l i t . " P s a l . C X L V H , 9 . Psal. xxxvi, 31, 32. " Isa. , 6. M a t l b . V U , 13. E x o d . x i v , 14. Psal. xxv, 2. P s a l . L X V , 10. " M a l t b . , 2 i , 2 5 . M a i l b . i v , 4. " E x o d . x v i , 15
M e i M

899
v e r u m sine etiam tanquain

iPROCOPIt ,
s i dixisset : Nou in h o c . Manifestum , \ ,

900 \ \ \ ,

Vero : Vertim eliam in omni vcrbo,

hoc q u o p u l a l i s solo, verum i n

, ' \ . , , , ' ,

e s l atiiera q u o d m a n n a ex ore proGciscens v e r b u m erat. Nani comroune a l i q u i d b a b e l m a n n a , quo d o c e m u r non golo pane bomirifcm vivere, cum Dci nec v e r b o , quo v W i m i i g . Vettimenlum tuum tuptr U non ett detritum, pedes tui intumuerunl. r e n i quibus [ V I I I , 4.] P r i o r i b u s boc s i a t i m

, ' * * .

gobjungit, ne causatn seu t e s t i m o n i u m l u n c habci n securiiate degere a n i m u s est. Quo cum viris supersliest. eane Servator i n E v a n g c l i i s

. . , \, , \ " , * . * \ -

l i o s e e t i a m legem ampleclentibue agcns ueus

S i e n i m M o s i credidissetis* i n q u i t , u l i q u e e l m i l i i c r e d i d i s s e i i s *. U n d e rebus o m n i b u s manifestis licitudine convertit . N o n eguerunt veleres c a l ceamentis, eo quod pcdes eorum nulla ilincris denique a s p e r i l a l e a l i e r e r e n l u r . Q u i n e t i a m habuerunt v e s l i i n e u l a non a t l r i t a , ilenr m a n n a , a q u a m l a r g a m ex petra, abunde o n i v e r s a a d v i i a r a . Caeter u m superflua sua et i n s i p i d a c o n c u p i s c e n t i a , i n leritus usuram sibiipsis fecerunt, quemadmodum nos quoque c u m rebus c a r n a l i b u s a d d i c i i s u m u s c N o n enira polestis, i n q u i t , duobus d o m i n i s s e r v i r e \ Quod si auiem ad breve tempus d i s c i p l i nae causa rebus necessariis d e s l i t u l i interilus. Eju$ qui pius. Quemadmodum i p s i , postquam
9 8

eos, v o l a l i l i a coeli l i l i a q u e a g r i p r o p o n e n d o , a s o l - ot , * \ , , . , \ . c , \ , \ . , . , . quaniopcre omnes res divinas aniplcxi ac denique lapsus - ,

fuerimus,

t u m apparel

fuerimus. S a l i e i a s e n i m pater conlumeliae e s l , conturoelia fastus ac superbiae, ea te deduxit per desertum vaslum et horrendum illud.

[15.] U b i serpens mordeng et s c o r -

permeassenl C

* , \ , ,
9

m a r e R u b r u m , i n quo Apostolus eos baptizatos esse i n Mosem i n q u i t , p e r a g r a r u n l dcsertum borriflcum ubi serpens mordeng el scorp i u s , q u i figuram s p i r i t u a l i g serpentis quoque ducuntur post bapligma v e r u m i n deserlum figuram fldcles, gerit, quem

, ; , ' \ * \ \ , , * ' * ' , . , (87) -

c i i a m c o n c u l c a n d u m D o m i n u s nobis e x b i b u i t : ita p e r lenlatiQnes deut a diabolo ten-

lenlur : quorum

C b r i s t u e suslinet, c u m

q u o ad t e n l a i o r e i n d i c u n l : c N o n in pane s o l o vi ctitabit borao . In terram bonam et amplam. [7.] l l l u d qutdem f e r l i l i t a l e i n i n d i c a t , hoc vero l o n g i t u d i n e m et I a l i tndinem regionig. N o n e n i m i E g y p l u s , s i ei confer a t u r , l a n l a est. Item r u r s u s disiinguens, inquit

* , \ . , \ , \ .

aquam coelitug ac ex fonlibus babere, i l l a e n i m . \ , , p r x t e r a s c i l i t i a m n u l l a m habet. Deinde curo i n . , \ c a m p o r u m m e n l i o n e m i n c i d i s s e t , atquc boc c o m tnone c u m i E g y p t o babet, de monlibus addidit. , . . uaturam m i n i m e sit
#

, , \ \

, ilera

P o r r o p o s i q u a m de v u l g a r i b u 8 , p u l a de I r i l i c o et bordeo d i x i s s e t , gtatim dc peculiaribua ejus terrae frugibus infert. Quo q u i d e m i n d i c a r e v u l t , quod illa cum vilium. J o a n . v , 4 0 . (87) Matth. v i , 26, 28. ibid. 24.
T

, , '

hac &it conferenda,

sed non e c o n t r a .

Quin etiam

olei inops ^Egyptus est,

i i l p o l e quaa ad olei
8

accommodata,

I Cor. x, 2.

M a l t b . i v , 4.

NOTiE. .

901

COMMENTARIIIN bEUTERONOMIUM*

902

J a m vero ut nec.opus l a t e r i t i n m o a i i u a u i , n o n m a g n i eo labores l i b i surafendi e r u n l , c u m duros laptdes et d i f i c i i s aptos habeas. ", \ , \ . Habet itetn, i n q t i i t , scris m e l a l l a , q i n n i m o d u d u m h a b u i l . A r g u m e n t o vero est, quae adhuc e l i a m i n Pataestina aeris J u b o r u m scruiatortbus suppediuta. celebrandum7 0

. \ 6 - .

d u r a v i t 438

inununi

ns. E s t vero lerrse m e n s u r a a n l i q u i s forlasse aeris

A c i n s u m m a vero o n m i b u s b o n i s aflluituros osse, aique l a r g i l o r e m e o r u m l a u d a n d u m que esse. Q u o r u m q u i d e m cujus l o r r e n s s i t i i , veniat penl

T t

l o c o regnum

coelorum terraroque enim

mansuetorum

C h r i s t u s nobis t r i b u i t , . Uero :

ipso quoque G b r i s l u s e s i . c T o r r c n t e et b i b a i , ex v e n l r e e n i m bibentis

d e l i c i a r u n i l u a r u m potabis eos

c F l u m i n i s a l v e i c i v i t a i e m Dei e x b i l a r a n t >

Q u i e l i a m vitse foniem se esse d i c i t , et a d d i l : c S i q u i s flumina vivae aquae salientis !n v i l a m aeternam e r u m et profunda d i v i t i a r u m , eublrmitate coele&lis roillia
7 S

. C o g o o s c e n t u r p o r r o e l l a m D o m i n i j u d i c i a , vasta quae abyssus sunt, enim vallum ipsius erumpunt, necnon submissorum f e r l i i i u m q u e campos per

gapientiae et c o g n i l i o n i s divinae v e n a ; abyssus hoDihium

. Caelerum aqua? p e r e x p l i c a l o a monlea b o r d e u m qnod inferiorig I l l i c eet g i g n i l , non

s p e c u l a t i o n i s s u b l a l o s . l l l i c e s l frumentum q u o d c o r b o n i i n i s conflrmat. Item exsatiavit

u

s o n i s b o m i n e g , nec n o n m u l t o s n u t r i t . l l l u d e n i m q u i n q u e m i l l i a i n E v a n g e l i o , b o c vero septem . U l i c vera T i l i s e e l , d e q u a S e r v a t o r i n q u i t : E g o v i i i s s u m , vos palmitea o l e u m ganctorum i m p i n g u a n s c a p i t a . Ita qaoque fluenla sunt d u l c e d i n e m i n t r a se a c e r b i l a l e m forinsecug c i r c u m l a b e u t i a . l U i c ea q e i d e m quae s t e r i l i i a l e m p r o p l e r , ac f o l i o r u m i n a n e m o r n a t u m i n q u i t , l a b i a l u a , gponsa egt, ct ad i e n l a l i o n e s i n f r a c l i l l l i c lapideg f c r r e i , s a n c t i N e c e n i m x s t u s nec

fcrentia, politiaeque

II CUR , quse magna ubertate s p i r i t u s suavitatem

e x a r n i t . IJIio m e l e s t : d u l c e d o f a u volutaii, quemadmodum dictum Iiem a l i b i :

7 8

c i e n i S e r v a t o r i s d e s i d e r a l a , q u a m labia quoque Sponsae i n C a n t i c o s t i l l a b t i n l . c F a v u m e n i m s t i l l a b u n t , super terra t o r r e n l e s r a p i d i eog a b s u r o p s e m n t . Quod i n manus

In t e r r a m s a n c l a m lapis non i m p o r t a t u r , lapideg e n i m ejug golymae d e n u n l w l , p r o l a p i d i b u s a l l a t u r a m tradendutn, dendos csse d i c i l , e l lanceas i n falces l e m , c o n i r a vireg inin>icas ut Deiim laudent atque rerlaturi,
9 0

fcrrei g u n t . Q u i n et ipge Deus H i e r o b o s t i u m Jgraelig non sit

esse ferruin

sed p o p u l o q u i D e u m c o g n i t u m b a b c a l : quando videlicet c u m gladios i n vomeres c o n l u n ; i u m e c o n l r a vomeres i n g l a d i o s , e l falces baslag. A m b o p r o p r i e est, servitule in de-

e n i m per prophetas suo lempore Israelitis s u n l i n j i w c i a . I l U c metalla aeris ex quo a r m a i u r a i n s p i r i t u a i n s t r u x e r u n t . H o r u m o m n i u m vero caput seu s u m m a Caeterum ut pietatem neccssariarum celebrent, i l l i s c o m m e i i d e l l i b e r a t i o n e m , ex suppedilalionem quam

JEgypliaca i n memoriam adduciu Ilem omuium rerum b i m u s . E l , ipse hostes noslros

gerio eis f e c i i , ut eos ad confessioiieiii talem a d i g a i : c D c i n o e i r i ope ex rebug infirmis vires c o m p a r a alteret. h e m : c N o n n o s i r a v i r l u l e terrae s o r l e m adepti s u m u s , sed conversi b r a c b i o l u o , e l luce v u l t u s t u i . S i n vero b i s o n m i b n s o b l i v i o n i t r a d i l i s ad i d o l o r u m c u l l u m iCgyplum reliquosque hostes e x p u g n a r u i i i , qnce Uem b o n o r u m q u o d p e r d i l i o ves correplura sit,

fueritis, i n q u i t , obtestor v i r l u i e s coBlegies t e r r e s l r e s q u e , i m o ipsa quoque eleraenta, quae una v o b i s c u m o m n i u m c o p i a m vobis ab o m n i u m omniaque quaa i n c o l i s lerrae inluOpifice cffundere j u s s a s u n t , factum esU . Nontnim propter justiiiam tuam. [ I X , i . J G I o r i a t i o u c m b o r u m a n i o l i t u r , ac oglendit evenisse quod enim Abrahamo deinceps ante fuerunt

l i . l i s , vos quoque perpessuri g i l i g . Q u o d sane R o m a n o r a m o b s i d i o n e terra i l l i g ob i m p i e t a i e m a d e m p l a ,

\ . ' ^ . "

id

pra?dixcrat . C o m p l e l a peccala Amorrba?oriiin. baic i l l i s qua3 s l a l i m non ab

Quod vero obvenerint,

p r o p l e r j u s l i l i a m suam onmium peccalorum

'

, , ' ., \ .

egreggu ex / E g y p t o commigerunt, n o n quidem j u x i a Ca?ternra

commonefacil,

s e r i e n i , scd i n s u m n i a quasi

i s t i s poenaruni c o m m l n a l i o n i b u g , piae-

m i o r u m q i i e p o l l i c i l a l i o n i b u s m a n u qua&i ad u l i l i t a l i s i l e r , p i e l a t e m v i d e l i c e l deducit.

nunc, hrael, quid petii Dominus nisi timeat Dominum Deum tuumf [ X , 12.] Hoc e s l quodJoan*
nes d i c i t : cPra3cepta i p s i u s n o n s u n l g r a v i a b o n o m e s i , ct onu3 m e u m l e v e * . > $ , \ - C 7 1 T e 8 M

. i

U e m C h r i s t u s ad e u m d e m m o d u m : J i i g u m e n i m ineum

Ca3terum

ilentio

sensilem circunicigionem i n

praegenlia praeieril, c u m lamen pra?pulium f c r r e n l ,

T u

8 1

P s a l . x x x v , 9. P s a l . X L V , 5. J o a n . , 3 7 , 38. * Jonie , 6. J o a n . , 5. C a n t . , 11. Z a c h . i x , 16. D e i H . , 9. G e n . x v , 16. 1 J o a n . v , 3. M a U h . , 30.

7 7 7 7 8 8 8 8 8

1 9

Matlb. xiv, 2 1 ; , 33. Isa. L X , 17. Isa. , 4 .

8 8

)3
n

P R O C O P H OAZyEt

901

Josue enim 438 * Gilgalis ciixtimcidit eos. Ve- , rum conjjs concisionem ceu digniorem loco ejus . Deus dtorum. [17.] De judicibus intelligendum hoc esl. Nam Apostolus quoque cos qni dicunlnr dii ncc in coelo necin terra esee, asseril; a culloribus seu adoratoribus vero suis d i i dicti s u n l " . Quod vero judiceg Scriptura Deos nuncupel, indicium faciunl Symmachag et Aquilag qui dielura illnd, irbi potilum est, adduces eum ad tribunal, adduees eum ad deot, sunl inierpreiali. Denuo vero res in iEgyplo el deserlo gcstas \ , in memoriaui inculcavit, adeoque ab oblivione , eorum aagerere sedulo conatug est, j u i t a Pauli * \, exemphtm, qui inquil : Fratres, eamdem vobig , , subinde canlilcnam canere roibi quidem non mo. leglurn, vobis vero utile e s l . Et moverunl ex Beroth. [6] Supra in Numerig . ''. cum stationes ac migraliones ftliorum Igrael re- * \ censeret, nuliam leci bujus mentionem f e c i L Tan , * ' lum eiiim d i x i l Aaronem in monte Or vila " "Op . defunclum esee. Illic enim compendiose ac suni , matim allingcns omnia, loca et lempora ordine guo , , commcmorare omigit. Aniequam enim in Or mon\ "Qp \ tem vcnissenl, vitaqiie Aaron defunctus essel, in , \ . Gadgad et Elebalha venerunt. Hic vero ordine \ retrogrado enuroerat. E l rurgum ad priora reverli\ , lur, cum inqtiit: lempore geparavil Dominus . tribum Levi. Islud vcro fecit in monle Sina, ^ , \ ' \ ubi quadraginta diebus ei noclibus pro populo . cadente Dominum deprecalus esl.
8 | 8 8 t

Vbi seminabas

lemen

tuum,et

rigabai

pedibut

,...

xcrl-

l u i i , quemadmodum

hortum

olerum.

[XI , 10. ]

Dcinde addil: Nam Deug inspicil terram jugiter, C [ , seu c Exploral eam, secundum alios iulerpreies. , lnquil eliam, quod Oculi Domini Dci super ea .] , ginl ab initio annt usque ad fioem anni. > A l bis , qnidein puerilis Israel regilur, nobis vero juxta (88) . normain spirilus cxtendenda gunl. Ipge eniin Dcus , \ tolius mundi fabric opifex C8t, et misericordia * ^oX (89) , ejtis rcferla esl terra. Saepius vero terram ob pie . " latcin incolarum inspicit. Atqui lerra spirilualis , , coelestibus imbribus humeclatur , nuliamque ex , \ mundi gapienlia lcrrena, sub pcdibug ejus propler , \ dcpressionem ac abjeclionein lerrae bujns, parlem \ , capii. Ecclegia itaque , quam Deus jugiler ab , \ . iniiio anni elecli, juxta Igaiam , usque ad linem , , cjus inspicil. lu quo imbris inslar L)ei verbum ^ , * (90) \ super terram egl delapsum, qui eliam inspicil * \ guper oiunes qui babilalaui ipsiug Ecclesiam inco , * luul : Ociili eiiim ejus juslis sunl inlenli, ac , \ aureg ipsius precalioni ipsorum . \ \ , . f , \ , . Tempestivam ct serolinam. [14.] Caelcnmi nobis fftpor. petTectioribug leinpeslivani quidcm pcr propbetag, , \ \
87 8 k

I Cor. viti, 5, C.

8 8

Pbilipp. , 1.

Num. xx, 27.

NUTiE.

8 7

ba. L X I ,

2,

8 8

Psal. xxxm, 16.

(8S) . , . . . (89) . . -

. , . . }90) , , , ' , . .

905

COMMESTARH1N DEUTERONOMiUM.

SC6

- ecroiinain vero sua in carne pra-scnlia novibsiuus iliohus d e m i s i l . Ila e n i m et aos q u o j u e douis s p i .* . r i l i i a l i b t i s rruemiii*. . , \ , ,
1

QIIIHI si vero niandaia nica transgressi pluviain c o u t i n e b i i , isullai apud eos verum inopia uunc runt. vcro bibus pluviatii ederc probibebit. oninium quod

fueriiis,
8 8

, , \

i i i q u h , e l j u x l a I s a i a m , Eccc cuiiu nunc

. , : , , .

propheliaj, n u l l a dona s p i r i t u a l i a , bouorum el soli in crucein mulalio, adege-

j a i n oliiu quidein ob i d o l o l a l r i a m B a b y l o n i i s t r a d i l i , Clirislum

Et erit sempilemum memoraculum anlt oculos veslros. [ X I , 18.] < Bealns e i i i m , i n q u i l David , qui i n leg<t dies noclesqite m e d i i a b i i u r . l i e m de j u s l o i n q u i l : < L e x Dei sui i n corde i p s i u s * . > l i e a i : Ducebo i n j u s l o s viae l u a s , e l i m p i i ad te c o n v e r t e n l u r . > O p o r l e t v c r o ad indwstriam legis quoque a c c u r a l a u i i i B i i a l i o n e m a c c e d e r c , a i q u e i p s a ad v i c l o r i a m a geiittbus s p i r i t u a l i b u s ac s e n s i l i b u s r e p o r l a n d a m sufliciel. K a i n et nobis certamen c m n i m p e r i i s ac p o i e s t a l i b u s , e l p r i n c i p i b u s l e i i e b r a r u m e s l . V e r u m i S i n e m e n i l e f f i c e r c p o t e s t i s , i n q u i l ; validiores namqiie nobis s i i n l .
9 0 1 8 1 8 8

JiCavov '..

'- -

[24.J

habiiat

deserto,

ad

AntUibamtm

tl

Euphruiem u$que : in aitiiuis ignorantia Dei labor a u l i u i i ) , idolis:jue a d d i c l o r m i ! . Terrorem vestri. [25.] Q u i d euiin e i b o i m n i b u s quo fcra: imagiuis uulam E l alibi : c V i illis ora-

cpoCov . T

; Q \ , \ , \ \

et daemonibus j u s i o

tenibilius? cCum
8

, , ' , 6ta -

agresles quoque, i u q u i t , diviiue agnosceriles p a c i s c m i u i i Benedictionem lam c i morlem

9 B

ei ex&ecralionem. .

N a m e l per ignem

, *

,
%

cnla p r o l u l i l , ac i n d i c a v i l , Benedictionem

sin ohcdietiitt, tmnt elextecra-

, ; , ^ . , .

habriuroSjSin v e r o u b e d i r e n o l u c r i n l , i g n e m . super montem Carizim, tionem super montemCa:bal. [29.] G a r i z i i n q u i d e m ,

si i n l e r p r c i e r i s , mons c s l r e d e i n p l o r u m , seu, , , , - C abscissio b a b i t a t i o n i s e o r u m . Gaebal v e r o i u o n s , . * , ' . frusfraius, seu sanc 440 cum dolorum super ipsorutn. sini cdit;e. N e c .absurde supcr auiem Sili i l l o benedictiones,

boc vero maledictiones

. 01

monles i s l i s u n l ab o r i e n t a l i p a r l e J e r i c b u n t i s ulIra locum G a l g a l . CaHerum Samarilae S i c i m i s urbi quaj et S i c b e m dicta cos adjacere p u l a n t , ubi videl i c e l Domiiitts
8 8

\ , . *1 , *. 6 , (91), , . ; ; (92) '

apnd puteum ctnn m u l i e r e S a m a r i >'ec

e

l i c a d i s s e r u i l , quae n u u c Ncapolis v o c i i a l u r . quom G a r i z i i n diciint, Soinoron.dicium Someri Verum qui filium

non vcro S a m a r i a h i i n c i i p a i u r , siquidciu mong i l l crai*

babuit

. , , ^

eniinvero nomen

i l l u d r o b u r s u u m post lempus i l l u d quo ab A s s y r i o r u m rcge coloniaB in eain tcrraui ducla?, c s l a d c p t u m .

, TJJV , ^ P o r r o etiam ex vicinie g e u l i b u s , q a a c o r S a m a r i . 01 * , U t a n o r u m p e r v e r t e r u n l , ut o r a n l i b u s q u o c o n q u e (> , l e r r a r u m I r a c t u a u i s i t u c s s e m ac p r e c f s funderenl, ad n i o n l e m i l l u m respiciendiim esset. N a i n gentium , \ sepiuaginla s a c r i f i c u l i , t o g u i l o qnod E s d r a s . qui , qr.ojiiam legem Dei i d o l o l a i r a s lapidare p n e c i p i e n i c n i tenebai, idola aUooiiuarelur, adveiUaesct, c i l r a
8 8

, . \ 8 ,

I s a . v , 6. P s a l . i , 1,2. " P s a l . x x u i , 51 Deut. xxx ^ 5 . J o a n . iv, 7 s e q q .

8 8

P s a l . L , 15.

8 8

J o a m i . x v , 5.

Job. v,

25.

K0T.4S (91) \ \ ^ ^92) " / . . , . *, , ^ 8 . 11 . ?. ,

PATIIOL. G R . L \ X X V
T

U .

29

91V7

PROCOPII GAZET

908

m o r a m npdium siil)limium idola c o n v u l s e r u n l , ac , . in caverna q u a d a i n m o n l i s G a r i s i m (quemadmo . dum iradiiio babel) abscondcrutft. Cum iiaquc eo , " subtus i d o l a jaceant, qnamvis id ignoraverinl, , \ . \,

conversi a d o r a n l . N o n enim S c r i p t u r a potest f a l lere, quae i n q u i t : c P c r m a n s e r t i n i facienlcs legcm D e i , c l adorantes i p s o r u m i d o l a " . GaUertim stip e r monle isto q n e m G a r i z i m p u l a b a n l , c u m l c i n p l i i m c x s t r t i x i s s e n t , ibidem vola sna faciebant. A t q u i vero si G a r i z i m c l Gaebal montes q u i sunt a l t i s s i m i , Ncapoli adjacebant,quomodo ficri potest.ul inrernebenedictio seu maledictio s u p e m c i n utraque itnmcnsa, u l e l i a m m n n videre est, allitndirre ediia e x a i i d i r e i u r ? c u m v i d e l i c e l i n m o n l e m q n i apud illos G a r i z i n i appellaltir s c x c e n t o r u m m i l l i u m ct u n i u s graduum s i i ascensus. Ilabet insnper etiam series Itbri Josue quod ad scplenlrionero ab ea dislat. duo i s l i ct montes ab oriente J c r i Jcricbunlis

\ , , , ; , , , ; ; * .\, ' \ ' , . \ , ; * . voro , \ /

J \ '. dislat. Sicbima

chtinlis s i l i f u e r i n l , u b i l o c u s qttoqtie G a l g a l a , qui ab urbe ad secundum lapidcm occasuin

vergit magis, ac ad q u i n q u a g s i m u m secundum

l.iptdcm

Sed eum tocum quem elegerh Dominus Deut vester. [XTI, 5.] Quo loco deinceps adempto. s i m n l qtmqiic ab oblatiune v i c t i m a r u i n quas ab i n i t i o conccsserat propter consuetudincm quse a p u d / E g y p l i o s inoleverat, quamque* praccipUi m u l a t i o n e abolere non poteraut, cessaruut a l i q i i a n d o . C u n o n s i l i o e n i m e i b o n a venin, non v i o l e n i i a s a l u l e m confert. Qucecuuque vo$ hic faciells hodie. [8.] Eliam s u n t , et praepuiio . \

a d h u c s u p c r s l i l e u l i q u e Mose i r a n s g r e s s i jamen v e n i a m s u n l c o n s e c u i i , fiistis inquit, in requiem. > Undc sub

. .

, " '

c Necdum e n i m ve-

, \ , , , t

ROII rccusabant c u s l o d i r e legem, nequc u b i q u e v i ctimas oiTerre l i c l t u m erat. J a m v e r o , j u x l a p r o p b c tam ,

. , \ ,

ubivis

l o c o r u m i n c e n s u m adoletur
9 8

nomtni macta- C est

\ , , ,

i t i s , e l v i c t i m a pura o f f e r l i i r . > Verumtamen in omni animi tui desiderio bi$ etcomedes carnes quascunque [45.] miniiui Deum. Q u i u pro Glarum

quod non svml dislinctiones seu sacrificia apud Dol u b i i o , i n q u i l , coques e l omedoe.

. , , \ .

Immundus in te,el mundus pariier comedent tam eapream quam cervum. Sanctificala e n i m , ut super i i i s i n q n i l , m u n d u s soluin coniedet. A t q u i d a m capream e l c o r v u m r e l i q i i i s animalibus miiiutiora esse e x i s l i n i a r u n t . V e r u m c o n l r a r i u m i n n u i l . E a euim q u i v i l m u n d i o r i s crant non c o m c d c b a m . t j u i d i g i l u r d i c e r e i n t e n d i l ? l l l u d vidcllcet, q u o d b i qui ove aut bove aut a l i q u o ejus generis v c s c i volebant, i d i p s u m quo s a n c l i f i c a r e l u r ad a l l a r e deferebant, a i q u e i l a tandem v e s c e b a u l u r . C a n e m m <apream v c l c e r v u m nec n i a c l a r e nec o f f e r r e l i c i l u m e r a l ; oflerebant e n i m n u l l i n i s i q u i i n r b c u b i vemplmn ac e i i a m a r c a , e r a n i . P o r r o super caprea aut cervo s i n i p l i c U e r sanctificari l a n l u m i i i t e r d i c i u i i i erat, q a n t o magis sacrificare. Quaecunquc i g i l u r , i n q u i t , c x t r a t a b e r n a c u l u m aut l e m p l u m i m m o l a r i l o n t i n g e r e l , edendi q u i d e m l i b e r l a l i subjecta essc, n i b i l quidquam tamen e i s i forle saccrdotitin f u c r i n l , ab i m i m i n d i s dlfferre. A c ea qtiidein ubique locorum edcrc fas e r a l . S a c r a vero i n loco 441 dnnlaxai a Deo delecto. Ilhid vero snbimle ingcininat : c Attendo t i b i D , . " oi ! , i p s i . Q u o d quidetn e x i e r i t r a d u e t u m , i n C o gnosce teipsum > i r i l t i m ae ceu peculiare p r o v e r b i u m v c r l e r u n l . A d eumdem m o d u m i l l u d quoque i n S c r i p l u r a d i c i t u r : Sapienies s u n l q n i seipsos n o r u n l " . Et i t e r u m : < Sinon cognoveris leipsam, p u l c b r a m u l i e r u m . A l q u e boc sane scdtilo i n culcat O c u s , u l q u i non nesciat p c c c a l i c u m i i l u m In ipso p r o p o s i l i inotu a u g c r i . S c n s a l a eniin Alalach. , I I .
9 V !

, , . \ ' 01 , \ , , \ , , -, . 1

esl

* IV R e g . , % ^>3.

Prov. , 20.

f . a n l . , 7.

909 -, .

C O M M E N T A R I I 1N

DEUTERONOMIUM.

910

- o r a l i o ejus qtii oculos sc c o n v e r i i l , a qno a l i e nus cst oculus ojas q u i foras p r o s p i c i i . Daemoniartim e u i m est n a l u r a l c m afTeclionem

Etenhn filios suos el filias suas igne combu$$erunt. [51.]

c r g a accepiam sobolem c o n c u l c a r c . N a m ontnia creavit Detis u l cssettt, i l a quoque gcneratioiies ut n n i n d u m c o n s e r v a r e n t ; ucc est P l u l o n i s regia super l c r r a . Y c r u m d i a b o l i i n v i d i a i n n m n d u m m o r s i u vasii*. . ' , ' Dnplex addes ad ipsum , neque auferes ab eo. [ 5 2 . ] enim peccatum lapsus e s t , vcl supra enim delinqtiendo. Quidam '

. 01 , , \ \ , - , . ; ,
1

vel infra Dei mandala

praipoteiUes s i b i nisi lioc quod s i a i e r a m i n g e u i c m suae vilrc f a b r i c a s s c n l , seipsos ab E e c l c s i a a b s l r a xerunt. Q u i d a m VCPO fluiditis ac langnidius <fc n i a t r i m o n i o itemque c i b i s s l a t u e n i e s , boc slateram non lerani ram deris. parvam ipsi ob ipso q u o d siae r e x e r u i u , Dei regnum a d i p i s c i magnam feceris, n u l l a te morlcm uxori* pertulit. cxci-

p o l e r u n l . G o n g l u i i n a r e curn u x o r c ? S i libi facial,

, * . .

Cura l a n g i l ; at cave ne pudicttiae ac modesliae j a c c u qnam Chrislus Caeterum u l r u m elegcris, a justitiae m c i i s n r a

Eo quod defeclionem

Domino Deo vestro $it locutus. [ X I I I , 5.]

S i e n i m c o r p o r i s cx-des c a d e est,

mulua

r e s t i t u i l u r : quanlo magis i d facienduni e s t ,

si quis a n i m i i m c o r p o r e , S e r v a l o r i s q u o q u c

leslimonio*, divina

p r a s l a n l i o r e m i n l e r i i c i a t . P o r r o daimonibus nulla fides tribnenda

e l s i V e r a aliquando d i x c r i n l . E i

c n i i n non ub veritatem d i c u n l praicipue, v e r u m ut bis mendacia c o i n m i s c c r c queant. Narn d c c r c l a

e x ipsa S c r i p t u r a s a c r a a c c u r a l i s s i m e licct cognoscero. Q u o c i r c a C b r i s l u s eliain eos i n c r e p a v i l , q u i d i c e b a n l : N o v i m u s te q u i s s i s * . > Iia Paulus e l i a m eos q u i dicebaut : c l l o m i n e s i s l i Dei a l l i s s i m i sqrvi s u n t . e l denunlianl vobis viam s a l u l i s *. Q u a m v i s g r a v i u s n i b i l d i x e r i u l ; vcrutn qtioniaiii daiiiioiiuiu
e

elogia a r u d i b u s d i s c e r u i non p o s s u n l , semel cis o m n c m fidem q u a m i n f a m i b u s l r i b u i c ? i l e x d u s i i , c ni i n q n i t : t T a c c , o b m u l e s c e * . Q u i d p r a i d i c a l i o n e m a p o s l o l i c a m , d i g n i t a i e m a te p r o r s i i s aliciiaui s u r r i pis? 'Eor C Si le sollicilavcrit el Scrvaloris amplius inc frater tuus ex patrc. [ C.] Fido. maliem Tale colsnplo-

: , \ ,

e n i m v i o l a l a , v a l c a t j i a l u r a , valeat c o g u a i i o . Q n a l c i l l u d e.sl : c Q u i p a l r c m ac d i l i g i t , non

T

. , t O

IIIC dignus c s t . fiduriant

(95)

c l i a m boc Jercmias c s l : c proxiiuo suo s i b i q u i s que c a v c a l , c i in frnlribtis suis loret. Quoniain oiunia fraicr Quisqno
8

, * t , ' , . \ , , " . .

stipplanlalionc non

p l a n l a b i l , e l o m n i s a m i c u s franduleiitcr proxiino
r

inccdit.

suo

illudel, vcriUlem

q u e n l u r . E l posl alia denuo eadcm d i c i l . Ne purgeiis vos. [ X I V , I J E x Gra?coruni c o u s u c -

. , , , . . , , \ , , ." , ."
s

tudine vox b;ec i r a d u c l a est. A p o l i i n e u i c n i i n d c u m quemdam esse fabulantur, qiicin euiiidein solcmesse dicunt. Qucm quidein Pboebum n o m i n a u t , p i i r u n i depurgent. P u r i f i c a t i o nescit abluere. enim

. ^ v i d e l i c e i essc i n d i c a n l c s . I n d i c a l u r i g i t u r bac voce, ne sese defaecent ac corporis labcs a n i m i Principem

vero b o m i n i s p a r t c m , c a d a v e r , aut p u e r p e r a , a u i alia bujusmodi non possunt c o n l a m i n a r c . Cseleriiui solius Dei e s l purgare a n i m u m ac v e n i a m dare d c l i c l o r u m . Quod G b r i s l u s lincUoneui iocit d i v i u a u i c u u i nobis q u i s donavil. Quemadaiodum cnim M a r c . i v , 59.
1

, , x , 18.
v

* S a p . , U ; u , 2 1 . j e r e m . i x , 4, 5.

Maiib.

J o a n . v i , 70. NOTyE.

* A c t . x v i , 17.

Maltb. x, 37.

(93)7<r, . . . \

, , .

91J iransgressus Ie cm
c

PKOCOPil GAZ.El

9 k

b n m a n a m fuissel, poenaiu , , > , , ) . \ ; , , ?& ad n a l u r a D e u m , audict q u i induco iniquilales igilur

3ffiigerit, n i rex i n a i i s i i e l u s renussionein c o n l u l i s s e l , i l a si qtiis arcesserit rem dicere : t Ego smii v e s l r a s , nec unquani

recordabor*. Quid

dc purificaliouibus i n lege c o n s t i t i U i s dicemus ? P r i i i i u n i q u i d e m prae se figuram p u r i f i c a l i o n i s m c l i o r i s forrp. Insupcr vero a G r a c a n i c i s differre, P

e r

' , \ , ; , . * , \. . Dfc quibug p r o p n e d i c i l u r . I ei ^

quod eac c u m i n c a n t a t i o n i b u s , sa!ibus, l a u r o , b o r deo, m a r i et t r a n s i l i o i i c 4 4 2 e i i i i i i idololatrise plena est. Quouiam igcm fieri

solebaut.

non est in te pauper. [ X V , 4.] H o c etiam L u c a s i n A c l i s b a b e l : c E l g r a l i a e r a l super

1 0

omnes

c o s ; neque e n i m pauper q u i s q u a m c r a l i n i e r e o s , * de bis q u i c r e d i d e r a n l loqueus. Piaecipit v e r o l c x a percgrino exigere seu appellare d e b i t i , at c i v i b u s benigne r e m i s s i o n e u i l a r g i r i anno s e p l i i u o , q u i r e voluiione Cbrislus
u

sua instantis

s&culi

c o n s u u i i i i a t i o n n n s i g h i i i c a l . C u i v i c i n a o c l a v i diei r e s u r r e c l i o e s t , q u a quidem suis fidei d c b i l a r e n i i s i l : inlideles v e i o reos c o n s l i l u i l . U i n ! e ego s u i n , i n peccaiis v e s l r i s occuuibetis

i e

iiicarnalus domesticis

sanc d i s c i p u l i s suis d i x i t : < 1)1 s i p e r s l i i e r i i i s i n v c i b o t u e o , v e r i l a l e i n c o g u o s e a l i s , et v e n U s vos liber e t . Alienis lalur. Neque conirhtelur cor tuum si ci dederis. [ 7 . ] S i c quoque i n sccunda ad C o r i n l h i o s A p o s i o l u s : c N o n Cum moestilia, a u l concle, b i l a r e m enini d a l o r c m a i n a l Deus vero d i x i l : c S i non c r e d i d e r i i i s quod . Q u o c i r c a p e c u n i a r u m d e b i l o i ibus nos c o m p a r a i , et i n precalione sua d e b i i o r u m r e m i s s i o n e u i p e l e i c bor-

Serviet libi sex annis. [12.] A n t e S c r v a m r i s adveiitum legi s e r v i l u l i s Israel a s l r i c l u s , at(|ue sub d i s c i p l i n a e r a l . P o s t r e m i s vero t c n i p o r i b u s , c u m litimaiiiiateui a s c i v i s s e t , s c r v i l u l i s s p i r i l u s c s l s u b l a i u s , s p o n l e q u c e l g r a l i s i u filios s u n l a d o p t a l i . N o n eiiiui l r g i s o p e n u n , s c d iidei v i a t i c o accopto \ i c t i m a m iimnaculalan ab o v i b u s e x t r a c l a t n , ovem , i n q u a m , ad l a u i c n a m n o s i r i g r a t a adduclam. Frumcutuui i l e m , ac v i n u t n , s a n c l a m ipsitis c a r n c i i i e l s a n g u i n e m , adeoque per ipsa h b e r t a l c i n a s s e t u l i s u m u s . Quod s i vero lcgc carnalein fratrem l i b e r t a l i d o - nare e o n v e n i e b a l , quanto magis s p i r i l u a l e m nobis c o n v e n i l ? A c c u m b u j u s m o l i lauquam c u m liberis convcrsavi o p o r i e l , ac illos D o i n i n i s snis tanquam a i n a n l i s s i i n i s favcre, n u l l o S e r v i l u t i s pudore d u c i , v i r l u l e m q u e p r i i n i s c o n s e c l a r i , quemadnioduiu iecerunt i i quos absolulai l i b e r t a l i m e l i o r i s nolas l i o m i n c s r c d d i d e r u n t . J u x l a i t l u d : L i b e r u i n eum a tc d i i n i l l c s , > ad terapus praefinilum aliquo I, p i r i l u s e n i m o m n i lcinpore est s u p e r i o r . A c s p i r i l u a l i b u s q u i d c m anntis scptimus, m u n d i c o i i s m n m a l i o sempur pra*slo est. perforabis aurem ejus ad ostium in Umine,ei eril famulus tuus in sempiternum, e l c . [17.] Q u i c t i n q u e , / ; \ vat, , , . ; . , , , , . , \ ,

p o s l p e c c a l o r u m remis^ionem ad l i b e r i a l i s d i g n i l a t e i n pervenire non p o l u e r u n l , ncque s i i i c e r u erga D o uiiiiuiii affeciu a u r e m c i r c u m c i d e r u n t , n i b i l o . u i n u s vero i n inferiori conditione s u b ipso ad o s l i u m i n l i n i i i i e csse v o l u n t , n u n q u a m e n i m ex p r e s e n l i servitutc egredi praesujnpserunt, a u r c i u subula p e r f o r a n l u r . Q u o foramine e d o c l i bene servire p o t e r u n t , doncc s e r v i l u i i s s p a l l o c x a c l o , i n l e r merceiiarios d c e c r i p l i , a d filiorum d i g n i l a t e m seipsos i n l r u d a n l . C b r i s l u s eiiim p r i m a l i g m a liberos e i C c i l ,
i v

frulres e l

ainicos vocitando : S e r v u s e i i i m uoscit, i n q u i l , voluntalem D o m i n i s u i . Q n i vero s e r v i r c c u p i t i n s l i i u i t u r u l d i c e r c p o s s i t : D i s c i p l i n a D o m i n i aures meas a p e r i i " . F o r i a s s e veru eliatn v c l u l q u i prseeentns res bont c o i i s u l a e t i t , auris p e r f o r a l u r , ne s i n a t u r a l i t a n l u m foramiue vocem a u d i l , libcrtalis o r a t i o n e m e x c i p i a l aliquaitdo, c u m diguus non sit perfectaiu audiliorreni, q u a sermoncs arcanos b a u r i r e p<>ssit, a c q u i r e r e . Indicat e n i m hujusmodi b o m i i u n n a u r i b u s eennoncs subliniiores i m p c r t i r e non o p o r ii re. L a c t e enim cos p o l a r e , non e d n l i i s , o p o r l e t , j u x l a i l i u d : c Ne p r o j i c i a t i s m a r g a r i i a s antc p o r c o s * . li >t!o s e m p i t c r n u i n cujnsque b o m m i s vitani n u m upat. Quale i l h i d apud P a u l u m c s l , c N o n coinederem ratnis i n setcrnttm. > F o n e vero tciupus i l l u d i n n u i l q u o d e s e r v i i u i e c o n v c n i u n t , c u m alius aeternuni et v i i a m suppuiet tempus i l l u d quo e s e r v i l u l e ad opcrani m e r c e i i a r i a i n I r a n ^ i i l , e l inde ad i i l i a i u s d i g n i l a lem. fiiun poterit immolare
1 0 1

pascha

in ulla civilutum
1 1

Q
i%

\)} ibiJ. 2 i .

1 3

kr

tw

"

Isa. XLIII , 2 5 . P s a l . x v i i , 50.

A c i . , 54. Mallb. v u , 0

J o a n . , 5 2 .

Ii C o r . i x , 7.

J o a n . v 15.
f

913
.

COMMENTARII IN DEUTERONOMIUM.

P 4

. , \ , - tuarum, elc. [XVI,5.] Unicus cnim locus csl e l uibsi uuicn, iiftiversalis, iuqtiam, Ecclesia, quae legiliiiios quoqtie sacrificos 443
l i a l l 0 f

, \ , ' ; . \ . . . \ \ . , \ ,

- Q

U 1 6

lionorem

non sibi r a p i u n t / j u c n i a d n o d u n i Ecclesiaidesertores facere solent, q u i latirorum q u o r u m d a m c o n l u m a c i u m i n s l a r suis ferunlur p l a c i l i s . Haec igitur c i f i las sola ad pascbalis iinmolalionem e s l idouea. H x r e l i c o r u m enim speluude j u x t a legem repudian-

tur.
i E g y p t o ilaque solum agnum mactare cis e s l p w c e p l u m . N u m e r i s vero atque b i c boves c t ovcs apposuil. CaHerum illud,< Coquos et a s s a b i s , non ad

* - agnuin est r e l a l u m , assas eniui l a n l u m ab i l l i s carnes couiedendas esse i n q u i l , v e r u m ad caclera , qua? c u m agno et reliquis v i c t h n i s l u m leinporis , . oblata bauiur. i m i u o l a b a n l u r , epuloque privato faciem. J u d i c c m enim deslinaCbrisli

. .

Neque agnoscent lapidibut

e x e m p l u i n obscrvarc convenit. obruent eos. [ X V I I , 5.] Imptelalt e n i m dcslinaLE, ac quas per eam fil, perlinachc Dcus medealur.

\\ . , * .

Quod e n i n i , i n q u i t , paires v c s l r i vilitim i n me deprebenderunt, ut t a m longe a me r e c e d e r e n l , o l deos vanos s e c t a r e n i u r ? i i e r u m : Coelum proplerea o b s l u p u i t , e( supra m o d u m valde e x b o r r u i i , inqtiit D o m i n u s . Q u o u i a m d n o scelera p a l r a v i t meus p o p u l u s ; d e s e r u c r u n l me fonlem aquae vivae, el effodcr t i n i s b i ipsis lacunas c o n t r i t a s , qiue aquam c o n i i n e r e n o n p o l e m n t . E q u i d e m v e r o qui solem a d o r a u t , bauc piM?iexuut c a u s a n i , qnod scnsilia o m n i a superet, ut q u i o m n i u m primits a u c l o r exsisiaf. Nec n o n quod sol c i m c t a i p s p i c i a l , c u a c u q u e exaudiat. Quos claniore suo adoritnr Deus et coargtiil : Ego eiiim s u m , inquic, Ooininus, nec est Oeus u l t r a nie, nunqtiid roe c e l a b i t u r ? > Q u i n et David alicubi d i c i l : cQui aiirem p r o d u x i t , non audirct ipse? et q u i forniavit oculos, non c e r n i l eos qui d i c u n l : N o n videbit D o m i n u s , neque advertet Deus Jacob * ? C o n l r a vero h i s longe. magia b r u t i sunt omnes q u o i q u o l opera i n a n u u m s u a r u m adorant. De b i s sane p r o m i n l i a v i i Deus : Qtiemadmodum fur s i d e prebensus fuerit, p u d c l U . i i a pudore snfftindenUir l i l i i Israel. L i g n o d i x e r u u l , Pater meus es t u , et l a p i d i , T u me g e m i i s i i , e l obverlerunt m i b i i e r g a , nec faciein s u a m . In tempore autem suariiiii aerumn a n i m d i c e n l : Surge e l serva noe * , i e l c . Tales igitur lapidibus obruere lex j u s s i t . Nos vcro s o i i d i o r i b u s nostra ftdei s e r m o n i b u s eos deflcctemus.
17 ; 1 S 1 9 x

bi cau$a aliqua dificilis

iit judicio fuerit. [ 8 ] Harc

. , , \ , , ^ . " ^ , , , 6ta , ,

a d judrces i n urbe p e r t i n c n l . Caneruui i l l u d , inler $anguinem tt sanguinem, de pugna est accipiendum qua venluin cst ad sangiiiiitiin, seu v u l n c r a , seu ca?de a j u d i c i b u s r e l i c l a i n c o n t r o v c r s i a , quod significai iuter j u d i c i u i n e l j u d i c i u m . A l q u e i d cum per genus inferius enuntiasset, et ad supremum gemis r e c u r risset, pfir g e n u s a d b u c inferius i d e d i c i l , ac i n q u i i , inter plagam et plagam ; velut s i quis i n pugna f a iniliarem suum a t i r e c l a v e r i t , priinoque plagam i n c u s s e r i l . H e m i n i e r liteni et l i i e m , vcluti ei rixas ftant qua; i u quaeslionem aliquara forie Ifgis, a u l Levitas, et judictm. sacerad conleiueliain temiant.

, . . , \ . \ , , . ,

Veniat, i n q u i l , ad wcerdoles

S u m i m i s eniiu judcx Mosis figuram g e s s i l ,

, ol , ^ dotes vero Levitaa srptuaginla s e n i o r u m , ad quoe ' . rausas diiiiciliores referebani. C o n s o n u m vero prse , senti loco Sltud quoquc e s i : Interroga p a l r e m , \ , , \ t i i u m , et denunliabit l i b i , eeuioree t n o s , e i . > diceiiv l i b i .
t e

Jcrcro. , 5. lb<i. 12 43. ^.27. " Deui. x x x n , 7.

f i

Isa. xi.v, 2i

fc

Zer X X . \ M . 7 .

" P e a ! . x c n i , 9, 7.

1 1

Jerem, ;

M O C O P I I GA^/EI tt [11.] ds juxla tentenliam quam dixerint ad libi, faciet. %' .

916

O m n i s eniiu q u i o b l i i i e t , quapropter

judicandum

popiilum

aggresSus est, locuni s u p r e m i l e g i s l a l o r i s ac j u d i inobcdlcntiae c o n t u m e l i a in Dcum rcduudai. b o n o i i O c a est. E l s i v i i a m agat se calbcdra

, .

M o r i e t u r v e r o , i n q u i t , q u i s q u i s D o m i n i m i n i s t r o r e b c l l a v e r i t . Dei e n i m a s s i s i e n l i a seu approbatio v a l d e i n d i g n a m , saepe e n i m b o m o nienle eua e x c i d i t , res l a u i e n d i v i n a s s n n l , siquiilem Servalor nobis d i c i l : t S u p e r opera e x s e q u i t u r . Nec vero d i v i n a aspernanda p r o p l e r b u m a n a aiitom e o m m a3mulari nolite Et dicat Con*lituam
9

Mosis s e d c r u n i Scribae ct P b a r i s a e i ; cuncta i g i t u r q u x c u n q u e v o b i s d i x e r i u t , f a c i l e , > super meprincipem.

[ X V I I , U . ] N o s c i i i n i o m n i i d o l o l a i r i a repulsa impetuquead fidem ducem eligere oporlet, C l i r i s l u m , j u x U abdicassenl, perdilionis a sanguine I s r a e l i s . A d i n noaiine suo v e n i L

l a n q u a m ad p r o m i s s i o n i s q u a m d a m l e r r a m f a c l o , u i i i c u m 444 monlcni lilium s a n c l u m ejus, divulgans mandaiuin

n

i l l u d q n o d ab eo d i c t u m e s i ; D a v i d eteiiim i n q u i l : E g o vero c o n s l i l u t u s sum rex ab i p s o , s u p r a S i o i i D o n i i n i . > Quein c u m Judaei alienigeuam , a l i e n u m q u e me r e c i p i l i s , si a l i u s p r i n c i p e m suum c r e a v e r u n l , A i i i i c b r i s l u m ,

quos i n q u i l C b r i s l u s : illuin recipietis

Ego i n n o m i i i e P a t r i s v e n i , nec

> P r o f e c i u s e n i m est i n g l o r i a m Dei P a l r i s , v e r u i n n o u i l l e , c o l l o c a l u r e n i m i n d o u i o equos. [16.] A l j i e x p o s u e r u n l : Veruntamen non mulliplicabit. F o r l a s s e eo n m t i Satanam, >

D e i , c u m seipsum declarasset Dcuin esse. Quare sibi non pam d i c t o : E ( | i i i i i n et v e c l o i e i n i n niare p r o j e c i t > q u i casus extremani i g i i o m i n i a u i afferunl. Q u o c i r e a

i n q u i t E v i l a p r i n c i p e i n a l i e n i g e n a m , q u i vos ad s p i i i i i i a l e i n / E g y p l u m , e l p r i n c i p e m ejus non p o i c s l , u l qni scmel i l l u n i i n a l i , luuiine exciderunt, ad

P h a r a o n e n i repeteiilem vos reducat. t Q n o d , i n q u i l , D o i n i n u s p r o b i b u i t . J u x t a A p o s t o l u i n eniro, i F i e r i poenitctiiiain denuo a d d u c a n l u r Neque i m i l l i p l i c a b i t , i n q u i t , s i b i i m i l i e r e s . > l d enini p o l l u l i o est, qme ab i n l e m p e r a n l i a e l d e p r a v a liofte Onmis i m p i e t a i i s auctore proftciscitur. S i q u l d e m mulieres fuerint inoni conligil. Quin vero nec argentum tiplicel valde, vel aurum sibi ipsi mul alienigenae, quod certe S o l o -

,
,

v e r u m i n o d e r a t e ; n i n i i r u t n ad e v i -

, ,

t a n d u m s u i n p l u s i m n i o d i c o s . Deinde vero ex a l l e r a p a r i c , a v a r i l i a m ex i n i q u i s vectigalibus, a u l a n i m o i n b u m a n o , n o n c o r r i g e n i e rebus necessariis i n d i g c n t i a m , nec spcm suam i l l u d : E c c e hoino , rum

, , , \ , , t , , ' \ . * (94) . (95)

i n Deo c o l l o c a n l e ; j u x t a p o s u i l D c u m praesidio diviliarum sua-

non

vcriiiii .>

s p e r a v i i i n copia vtro Deuteronomium

Medilabilur

dies noetesque.

[18.]QuodsaiiedenuIloalioScripturalestaturquam de J o s i a regc q u i , l i b r o i n domo Dei a3gre invento lecloqtie, vestem , eo tavit . Divinan* solius, divinationem. [XVIH, II.] quod enormiter vixissent, i l i s n i p i t , ac l i b r u m o u i n i p o p u l o exaudienle l e c l i -

, [ \ ^ ' , \ \ .]

O m n e gemis d i v i n a l i o n i s dacmoniacaa queiiiadmodum cx vivificatio

iiiterdicil. rerum

Dei e n i m poleniia, cst quemaslruefe

qiieniadmodiim mundi mendacium

opificium, loquiiur,

oinniumque quoniam

t e f u m f u l i l r a r u m c o g n i l i o p r o p r i a est. A c sane i m p i u s e s l q u i Satanae eam ini|iit : Qtiando a d m o d u m pat^r suo peculio l o q u i l j j r , ipsins * . > Quapropier c u m v e r i l a l e m d i v i n a t i o n i per

a l l r i b u i l . De quo C b r i s l u s inendax

C l i r i s l n m e d i i a ; lex

v e l l e i , i l l u d i n t u l i t : P r o p b e l a m ex f r a l r i b u s tuis m c i s i m i l e m e x c i l a b i l tibi Doiiiiuus Deus. lpse q u o - . que Isaias soli Deo d i v i n a t i o n e m a d d i c i t , inquiens : R e c o r d a m i n i p r i o r a ab o m n i b u s sxculis, q u o n i a m g o s i n n DeiiSi nec est praiter me, q u i e x l r e m a antca denuntiet q u a n i sicpe l o q u a i u r S a l a n , ex p e c u l i o lamen suo non fiant' .
1

Vcrilatem

i g i l u r etsi

l o q u i i u r . Q u a p r o p i e r dasinoncs e l C h r i s t u s e l P a u l u s

i h c r e p a t i l , si v e r u m d i x i s s e v i d e a n t i i r , l a n q i i a m m e l l i s m i s l i o n e a c e r b i i a t i s sensum adimenles. Q u o d vero C b r i s l u s p r o p b e i a ille de q u o i n prsesentiaruiii d i c i l u r , f i w h t , n e c J o s u a filitis N a v e , manifestum e s i ex e o q u o d c i r c a i i n e m Deuteronoinii d i r i l u r : t N o n s u r r e x i t a m p l i u s p r o p b e i a i n J e r u s a l e m

e

lalis qualis

Mnses e x s i i t i i * . i E i a l i b i : E t j a i n s u s c i l a v i t e u m , et c o n s i i l u i i c o r a m l o i o coctu " , u l i n N u m e r i s . V c r u m nuii fuit l e g i s l a l o r M o s i s i m i l i s , ueque pareiu adeptus c s l g r a i i a m , p a r i e m d u u i a x a t ipsius accepit. Mallb. xxili,2. IV K e g . x x i i , 7 s e ; q .
8 e v

, w

P s a l . n , 6. " J o n n . v , 4 3 . E x o d . x v , 2 1 . H e b r . v i , 4. Joan. v m , 4 i . * Isa. XLVI . D . ! 0 . * D e u l . x x x i v , 10.

8 0 l

e T

Psal. L I , 9 . " JNum. x x v n .

t e

NOT.E. \ 9 i ) ::. ; . . (05) . ') .

917
"

COMMENTARIl 1N DEUTEKONOMIUM.
Quod vero n u l l u u i de uno proplictarum allum dicalur.

918
iunuai, Quctti pio-

: ,

, \ ' . ' ' . " \ ; , ; " , \ , . , \ ; . "; , * , \ ,: > > , , , . \ , . \ ,

cx eo quod m u l t i propbeue fuerunl clarum est, ut quodain per e x c e l l e n l i a m sane s i b i quoque s i i i i i i e m forc Moses iudicai. Q m u i q u i d e m Jud:ri quoquc exspectanles, post tot propheta ille es alias p r o p h c l a Cliristus ex
u

p b e i a r u m v i l a i n Joannem iiilcriOgaruul: c N u i n lu ? A l ille sc essc negal, quamvrs esscl. Qua igilur vatione Mo&i

s i m i l i s , imo inajnr Hlo esl? l l l e q u i d c m u n i c u m : Cbristtts

iEgyp.to n s s c r u i l popiilum

vero ex d i a b o l i intpcrio l e r r n m u n i v c r s a m . Qiti ciini cunclos boinines babcret subdiios, j u v e n i l i s u u i p l o a i i i m o , d i x i t : < T e r r a m lotaui subigain inanu mea tanquam avis p u l l u m , 445 esl
M c l

colligam lanqiiam

ova r e l i c t a . Nec qui uic effugiet, aut milii r e b e l l e l . populum por niarc H u b r t i m P o r r o ille quidom

Iraduxit, ^Egypliosqiic maris fluclibus involvil. H i c veiOomues gentes b a p l i s m o l i i i g . n s , dajmones c u m diaboto s t i b t n e i s l l , quod eliam Iransilus per Jordaue.in i l h i s l r a t , quo p i i quidem smiL s e r v a l i , i m p i i vero pcrsecutores p e s s u m d a l i . l l l e quideni tiiamia sensile dedit. C h r i s l u s vero seipsum paiiem qi .il u coelo descendit. l n l e r m i i i l i u s erat Moses Israolitar u m atque D e i . P o p u l o r u m vero o m n i u m e l Dei P a l r i s C b r i s t u s esl. L e g i s l a l o r erai illfi, ac Dci niinislcr. l l i c vcro Deus c u m s i l , p r o p r i a a u d o r i l a t e m e r i i o lcges nobis f e r i , ac i n q u i t : c A n d i s l i s quod

\ . ' * , ^ ,

d i c i u m esl a n l i q u i s , N o n o c c i d e s ; a i ego dico vcr , , \ ' , \ b i s , Ne n a s c a r i s abs re , d quae dcirtccps. P r o . H v/ ,

T

plerea

dicilur, quod omiitis snper doctrina

9 1

cjiis

\ . ., c , , ,
1

obtlupuerinl

. Docebat e n i m

eos l a n q u a m q u i s

a u c l o i i l a l e pra3dilus. Cujus sane leges^ e l b n i c i q u o quc a c c e p e n m l . Q u o c i r c a v a l i c i n a l u r David :t C o n s l i i u c lcgislatorein, D o i n i u e , super ipsos. C o g n o scant genles quod b o m i u c s SJIIII Quod n o i i i g i i o r a v i l Moses, quod Deus e l lcgum l a l o r C b r i s l u s e s l . E l s i e m m de s u i s legibus d i x i t , l i c e l a d d c r e , uec a b e i s demere Itccl
M

. . * " \ . , , \ ' , , , , * ' . " , , , , , \ [ . * . , , , , , , , \ , \ , . , < , , . . , ^ 0, * 0 > . > \ -

, lainen cuui D o m i i i i dc iisdem

sui dogiuaiuin e x c e l l e u l i a u i cogitas$el,

4 0

in bit*c verba prsecipit : Ipsum a u d i c l i s iu o u i n i bus quacamque v o b i s d i x e r i l , boc 'sl.elsi lo^cm per mc l a l a i n v e l i t i i n m u t a r e . Ne vcro s c r m o i l l ^ M o s i s lantum essc videatur, coniiiOial euni Patcp, p r o p b c i a i u e x i i l a b o s i m i l e n i , c l ponam v o i b i n n meiun i n ore ejus. > V e r u i u quis dicat : A l a l i i s quoque propbetis v ^ r b u m p r & b u i l . A t i l l i qiiidftn m i i i i s t e r i u m servile o b i b a n l , a c , Haec dicit Uonitn u s , a i c b a n l : i l l e v e r o pro i i a l u r a sua divinajo4 1

. ' , \ d i c e i i s : t U e c i e se, quaeininqiie lociilus cs, babenu

proso q i i k i e m d i c t l : V o l o , nmndus eslo

4

; t jn-

veni itetn murluiy : c A l l i b i tlico, s u r g e " ; L a zaro i l c m , t V e n i foras *. Denique v c l u l opif^-x increpabal marc, ilem spiriins : c T a c e ; inqiiiens, obtntilescc csseuiia, > Vides parlini ilnc|iie p a r i i i n Y e r b u m sua vcro d o c l r i u a <Ii\ ina vx p a r i e .

^ J o a n . , 2 1 . * D u i t . X V I I I , \o.

3 5

4 1

Isa. x , I I . " M a l l h . v , 2 1 , 22. Mal4i. M I I , 3 * L u c . v u , I i .

V 1

.. i , 22. Juan. x i , 45.

IN:d. i x . 2 l . IK-ul. \ n , ZL M . n c . i v , 39.

3ri

sw
Intis pntcrnai \
4

raocopn
> Allcgavil p o r r o Moses catigam

GAZEI

920

Onaproptcr P a u l u s i n q t i i l : Omnia ferl verbo v i r - , in carnem advcnltis eo quod ogtendit iilios Israel in monte S i n a Dei pcr ignem c o n s p e c l u m dqprecalos esse, ac dixisse Mosi : Loqiiere l u n o b i s c u m , nec nobiscum loquatur Deus, ne forte m o r i a m u r . Qitapropler Deug metus causa ab ipsis suscepla , Prophetam, enim inqnit, ipsis suscilabo. t Promisit eis b u m a n i l a l i s conspeclum, lanquam illi*
4

^ , , t , , . 6 , , \, , . ' \ 6 , \ , , \ , \ . ,

qui augugliorem ejus v u l l u m ferre n e q i i i r e n l . Q u o niam i g i l u r b o m i n i b n s ex circumcigione propbelain i s l i i n i e x c i l a l u m i r i d i v i n o o r a c n l o p w e d i c i l i i r , non ab* re S e r v a l o r i n q u i l : Non ob a l i u d veni qiinm p r o p l e r oves domus Israelis perdiias apngloiis c d i x i t : t l n v i a m geutium ac i n c i v i i a t c m polius p r g i t c ad Qnibns ad ipsos p l u s non cral
4 9 4 ?

. * U n d u et ne abierilig,

S a m a r i l a n o r u m ie i n l r o i i s , quin oves perdilas domiis Israe! * . in p r i m i s juxla p r o p l i e t i a m se Quare v e n i , nec

. , , \ , , \ , , \ : , .
9

inissuni esse i n d i c a i . Q u a p r o p l e r ab eis c u m r c c c essel , alibi inquit : quisquani l i o m i i i u m e r a l , v o c a v i , ncc qui exaiidiret . D i c i l p o r r o ad eos : ftegnuui Dei a vo-

, ' '

bis a u f e r c i u r , genlique fructus ejus edenli i r a d e l u r omnes genles

9 1

. Mandat vero discipulis :

Profecli

institoiie

. p r o p b e t o hujus Dcus i l l t i s i r c l , inquit : c Q u i c u n q u e non nudieril o m n i a poenam e x i g a m , quemarimodiim poena d c

A i q u e u l d i g n i l a l e m legmn

qtiftcunqtic l o c u l u s f u e r i l propbcta in n o m i n e meo. ab eo n i u m ipsum C h r i s l u n i , cujus sanguinem c m n i u p i d a l i s i l l i u s pocnam suslinent. El quicunque locutus fuerit in nomine deorum alio- Q r n m , morietur propheia UU. [ X V I I I , 20.] Quaproptcr vcrbuiw guuni ubique P a l r i acceplum fert Doininug : N i b i l q u i d q u a m e\ me tpgo l o q u o r , diceng, nian
9 t

boc populo suinpta esi propler sanguinem qui ab A b e l eflusus est usque ad Z a c b a r i a m , e l poglreino o m c a p u i suiim l i b c r o r u n i q u e devoviagenl, e l i a m n u m i m -

* .

&

^ ^ , ' ' , , (96;.

d a l u m a P a t r e meo accppi Si loculu* fuerilpropheta

. in nomine meo
%

et non factum fuerit verbum. [22.] In Jereniia

m

ilem

inquii : ad i p s u m b*o

t P r o p b c t a i n quo c&l i n s o m n i t i m , venil

e v

narret i n s o m n i u m s m i m ; e l 4 4 8

1 1 0

verbtim

inenm
1 1

f a c t u m , verbum m e n m ciun v e r i l a i e oimntiet . Q u i d i g i l u r d i c e m u s dc J o n a , qui prapdixil quod n o n ? De I s a i a i l e m , qui Ezecbia? m o r l c u pra? foribns egse p r r d i x i l , ipgaquc non fuit ? Alquc bnjusmodi alia multa i n v e n i a e ; voruni ipsimi verbum n o n c s l m e n d a x , qnin ipsae rcg de q u i b u s v r binn c o n g i a l , mutaiionein guscipiunr. NinivitaB e l e n i m c u m E z ^ c h t a , mcnte mutata, i n fletum e r u p e r u n l . QtiiucHain medicus aegroto p e r i t u r u m d i c i t n i venam i l l i inaecuerit, sarpeniiroero vero sponlanea e v a c u a uono facla, e s l s c r v a l u s . Nec ganc ars tpguin TefeUit, versio v c r o pcnes s u b j e r l u m est. A c i i l i s sane neressario quod p r x d i t i u i n e r a l , evenisgei, siquidem incnlem g r a i i a facla c s l praediclio. Son surgai tettis unus ad teslimonium 4'uendum conlra proximunf sttum. [ X I X , 1 5 . ] erat. Qiiemcuiiqne boiiiinein p r o x i m u m v o c a l . N o n e n i m u i i q u e contra eos q n i loco r c m o i i s u n l fas N'c v c r o aliis i n rebus quam v i s i g . In r c b i i s e n i i u oiicullis l c s l i s Deiis cgt, e l c o n s c i e n l i a , duo haic. viN c c non lesteg Ircs simt gancta T r i n i l a g , qua ' non i n u l a s s e n l . Iino v e r o ejits m i i i a t i o n i s

\ , \

; \ , . \ ^, 6 \ , . , , * ; \ , ,
k A i 9 t

dciiie c l aiidicnle Abel etia iuortuus adbuc l o q n i t i i r . Testig eniin fidelis Deug c s l , qui dicit : c N i b i l q u i d q u a m inc c c l a b i l u r
8

. f O m n i a eniin nuda
5 7

c i a p e i l a c o r a m Deo s u u l
% e 9 1

, cuni etiam cogitaiit4 M

*Mlbr. , 5 . Exod. xx,i9. M ! a l l b . x v . 2 i . M a u l i . , ?;. . Isn. ., 2. M a t l b . x w i n , 19. J o m . x i v , .10, 3 ! . J t m u . , 2S. J.ini , 4. Jerein. x x x n , 2 7 . ** l l e b r . , 4 3 . INOT. I:. ) ; / ^ . : ,

Matth. \ M . i 3 . Isa. x x x v n i , 1-9,

(96^ ; ^ ; , .

921

COMMENTARHIN DEUTERONOMIUM.
^ nes bominis accusent, amplius personarum aut * respeclus e s l aptid

922
e l i a i n d e f r n d a n l . Nce Deum,

, \ > , c twv.

neque lamcn d e l c c l a l u r i u t e r i U i v i v e n l h n n \ ,

, ; , ! , \ , , . < \ \ .

Cycterum, Testis fidus m e n l i l u r , ul Sapientia inqtiir, nicndaccs vero p e r i b u n l *. Q u e i u a d iiiodiim j i t d i c i b i i s in Snsannae causa i n i q u i s , ilen teslibus a c c i d i l . Te*tis euim falsus non i m p u n e a b i b i l * , > wl a i l Saloinon in fovcam q u a m fecil
e 1

in

Proverbio. c C u n i -

c u l i i m c n i m f o d i c a v i l , el ciTodil i l l u i n . l a c i d i l autem \ > riiro

Oculum prooculo. aliwaiik

[21.]

Eam legem tauquam s l i i h a m c o r r e s i i C b r i s t u s , c u m i n q u i t : E g o v c r o si qnis l i b i

vobis nt> resisialis m a l o , veruin

alapam impegeril in d e x l i a i n i n a x i i l a i i i , obverie ei e l i a m

l l e n i : N i s i a b u n d a v e r i i j u s i i t i a vestra " \ ct reliqua deinceps. Ctfterum bnjus legis scopuin J e r c m i a s quoque Boiium est v i r o s i tuleril

\ - . , \ , .
1

o s t e u d i l , inqiiiens :

j u g u m siium ab adolescenlia s u a . P o n e l os suum i n p u l v e r e m , an forie sese oflerat spos, prwbebit perc u l i e n t i se niaxillam , saliabitur opprobrio. Qnia
M

. \ \ , , . > \ , , \ . 6 \ , \ , , . \ , c , ,

repellel i n s c n i p i l e r n u m Domimis

. > Hitjtis-

m o d i eliam boc est : t Diliges proxitmim t u u n i , c i o d c r i s i n i m i c u i n l i i u m * . > D a v i d etiim c u n i excess i s s e l ex epbebis, boslernque S a u l e m , aut si qtiis ei s i m i l i s eral baberet, nullo erga euin lalwravit o d i o . Q u a p r o p l e r evangelice adinotluiii i n q u i i : S i rependi mibt m a l a i n f e r e m i b t i s , cadatti utiquc ab bostibus meis vacuus *. >

Homo qui exitruxit

domurn, nee eam initiamC. [X%

t

5 . ] Nemo d o m u m terrestTem aspernatur. Non i l ; i qualis Abrabam fuil, qui

e s

vnro qui terrae i n c o l a c u m s i l sedes supernas m e n l c cnncepit,

eum

babitaret

i n l e n l o r i i s , l o c u m loco subinde p e r i n u l a v i l . Item Davtd qui d i c i l : Q u a m a m a b i l i a l u a , Domine v i r i n l n m t d e s i d c r a l et d e p c r i l a n i m a mea a l r i a D o m i n i domitiu bic e x s l r u i t , siimiiiaiiique i n ea i n d u s l r i a m . Dc q n i b u s avarus

funt

taberna* ula invcsiigai, planlal : qni

Scrvator i n q u i l : vinenm

Ibo et pnrabo vobis l o c u m , qito u b i cgo s i m , ibidetn et vos tuecum sitis . Q U.T q u i non collooal. Quemadmodum miillerem ileiu d e l i c a l u s d e l r i m e n l o omniuHi b o n o r u m s u o r u m ambil. Quocirca

nacrae mililiae eis

pielatis g r a i i a res u n e s t r c s despicere n o l u n l , i i u e r d i c i t u r . P o r r o praeconis sermonibns S c r i p i u r a quoqtie ob pra?diclas cansas rormidolosoruin animos accommodavit, m e i u i u q u e ex bis catisis o i i u m , causis ipsi praMiiissis p o s l r e m o i u v e x i l . Q u i b u s sanc uon abeirailis i n p e c c a l i s prjptexi s o l e n l , quibusqiM a l i i s q u o que frigidi studii causa privbetur. < C o r r u m p n n t pro nupliis ciiiui booos uiores c o l l o q u i a prava conlundUis?
7 t 7 4

. > Cujtismndi i l l i qnoqm* duxi,

P a n i u s i i i c r c p a l , ac d L c i l . Q u i d faciiis quod v i m i r i , veruin m o r i paratus sum c r a n t qiii excusaiioitem sui de non posstuu venire 447 F
J e r i ! 7 |

fleiis,

e l meum c o r

Elgo e n i i n IYOII SO K IHI

noinine D o i n i n i n o s l r i h e r i l i b u s feceraut, ac iibi [ I I . ]

J c s u C b r i s i i . Cujusmodi

d i x e r a n l : c Agvuin eni, i x o r e n

. C u j u s i n o d i quoque Mosis fuerunt

em

e x p l o r a l o r e s , J o s u e e l Caleb exceptis.

* *i<iuia

pacaie retponderinl

l l u j u s i i i o d i e l i a i u sunt qua? C b r i s U i s s u i s m a n d a T S

vil discipulis, re<eperim, ihrc,

ut v i d e l i c e l e i n l pacifici c u m o m n i b u s qui paccni i p s o r u m r e c i p i a n l ; ab iis vero q u i n o . P r i m a s vero o b l i n e r c pacem v u l t . c S e r v u n

7 4

pulvere e pedibus e x c u s s o sese abducani

:

(dniui Dnmiiii nou o p o r t e l p i i g n a r o ; v c r u i n

a?quum esse e i g a omues

7 8

E s l auteiii p a c i l k a respoirreccpi, e l a b u u d e

sermonoin p i e i a l i s retipere, p e l a i i q n e I r i b u l a r i u m essc. Id P a u l u s P b i l i p p e n s i b u s s c r i b i l : c M u l u r . > E i iu*ruui : c O m n i a

7 e 7 7

utagis absonlia inca vestram i p s o r u m a l u t e m o p e r a m i u i

<>xpleitis s u n i , poslcaqHaiu accepi ab E p a p l n o d i i o q u a i a vobis missa l u e r a u i . maguiiiii eniiu c s i , i l e n i m i n q u i l , s i , s e i u i n a l i s vobis s p i r i l u a l i b u s nos, veslra c a r n a l i a inessticrimus b d l u n i e l c g e r i i , i r a d e l , i n q u i l , Doininus Deus l u u s i n inanus luas. > facie D a v i d , est ipse, subjecil nobis populos, c i omne inasculhuiiii inLcrimendtim esse, g 'iites sub pcdes n o s l r o s
7 8

. > P o r r o , * U r b e m qua: euim ^ n c i o r t t m , i i i q u i i |K )lentiam esse d i ^ Servabml

. l d vcro quod d i c i l g l a d i o

s i g n i i i c a i verbo Dci

pro v i r i l i opposilam

s i r u c i i d a m : qtio resecariint d i s c i p u l i S i m o i i e m , Elyiuanitpie e l dogmaia bis adbuc v a i i d i o r a . mtis. Infahles i i e m , boc cst, qui u i a l i l i a ac p r a v i t a l e , j u x l a P a u i i d i o l i i n i
M r 7 9

vcro mulieres, id est, eas quae dicere possunt : A n i m a s p r o p l e r inoluui l u t i u i , Do.uitie, i n tilcro a c c e p i , pueri s u n l . < A c j u i n e n l a . r

S a p . i , 13. P i o v . x i v , 5. D a n . , I s c q q . " P n i v . x x i , 28; x i x , 9. P ^ a l . . 16. M a u l i . , 39. '* i b i d . 20. T l i r o n . m . 27, 50, 51 M a l i h . v , 43. *' l ^ a l . , 5. Psa. L X X X I I I , 2, 5 j i a n . xiv, 2. I C o r . x v , 55. . ' , 13. Lm. x i v , 18-20. ulallli. x, l i . II T i m . u , 2 i . P l u l i p p . n , 12. P l i i l i p p . i v , 1S. l Cor. ix, I I . Pai. XJLVI, 4. 1 C o r . x i v , 29.
f a M w 7 0 7 1 7 e 7 1 n 7 T f 7 7 7 9

923
lus, ita rcm

'

PROCOPII GAZJEI

*
8

924

J istus c i i i m m i s e r a t u r animas j i i m e n t o r i i m s u o r u m , quae a d D c u m d i c u n l : P e c u i n u s a te s u m r o u d t et ipsc sempcr m e c u n i c s l . D e q u i b u s i n q u i t : H o m i n e s e l j u m e n l a servabis, D o m i n e * , b o m i n e s vocans rtidiores. J u m e n U i m

S l

igttur C o r n e l i u s e l i a m j u x l a

visioncin

q u P e l r o dc q u n d r u p e d i b u s

apparuil

. De bBJusmodi j u m e n l i s L u c a s i n A c i i s i n q u i t : A u d i c n t e s vero genles gaudcbant, e l b o n o verbo

8 1

defcrebaiil

D e i , e l crediderunt,

q u o i q u o t a d v i l a m fuerunl d e s t i n a l i x l e r n a m . Porro, omnem i n l e l l e c l u m a d enim ex b i s u l i l i -

O m n i a quae i n urbe sunt d i r i p i e s , > i n q u i l . J u x t a i l l u d : c C a p t i v u m ducenles obedienliain C b r i s l i

. c S i c facies, i n q u i t , o m n i b u s c i v i t a t i b u s quae p r o c u l a te a b s u n l , quae q u i expers, n o x i u m est. c Corrum , -

dem s u u l baereticonnn constitutiones. E x q u i b u s n i b i l w u m capiendtim est. Q u i d t a i i s ? Q u i n nec a n a l h e m a l i s usu d i g n u m . Q u o d e n i m c o m i u u n i s sensus p u n l e n i m .bonos morcs c o l l o q u i a prava * . > Noneradicabis esi, arboresejut. [ X X , 19.] N e b o s l i c u m v i c l o r i b u s fiat i n u l i l e . Neque v c r o a r b o r h o s l i l i s i n q u i l , ut u r b e m c x p u g n a n l i b u s resislat.

. * , .

Quotquot vero a r b o r u n i s i e r i l e s s u n t , exscindendae l i b i sunt, i n q u i t , q u o i n v a l l i u s u m c e d a n l . l n l e l liges vero arbores fru< tiferas illas de quibus Isaias ad B a b y l o n i u m i n q u i l : c O m n i s l e r r a j u b i l a l heta quo l u jacuisti nemo esl qui
8 B

v u c e , ct l i g n a L i b a n i laelala sunt de te, et eedri L i b a n i d i c e n l : A b b i n c ascenderit super nos v i d e l i c e t j u x l a ripas a q u a r u m est, q u o d fruetum

. > H u j u s m o d i q u o q u c i l l u d l i g n u m d c q u o apud P r o p b e l a m i n psalmis : c Q u o d s u u m suo d a b i l tempore enim babeo Arbor frucliiera C o r salus c s l ,
8 7

n c l i u s , decerpsit enira P c t r u s ex f r u c l i b u s ejus. A l i m o n i a sicut et i p s i u s S n r v a l o r i s , q u i i n q u i t : c E g o c i b u m

justorum credenlium

comedendum quem

vos i g n o r a l i s , d e

i i d c l i b u s i n S a n i a r i a loquens. De f r u c l u i u vero u o n c d c n l i b u s Z a c b a r i a s d i c i i : A p e r i , L i b a u e , portas l u a s ut ignis cedros l u o s d e v o r e l ; u l u l a , a b i e s , q u o n i a m c e c l d i l c e d m s , q u o n i a m m a g n i i i c i valde v a s l a l i s w n t : u l u l a i e , quercus r u n t , praeierquam i n B a s a n i l i d e , q u o n i a m s i l v a caedua p r o s t r a l a est verborum jaciationibus > C o n d u c e r e vero ad e x p u gnaiiones u r b i u m s l e r i l e s arbores i n q u i i ; ac-bujusiuodi sane A l b e n i e n s e s f u e r u i u . N u l l i e n i m r e i v a c a inanibus audilionibusque. Quocirca Paulus Albenas e x p u superslilioeiores gnans e l everiens i p s o r u m i m p i e t a l e m : c V i r i
8

A t b e n i e n s e s , i n q u i t , p e r Omnia qoasi

vos v i d c o , i n v e n i item a r a m quae ignoto Deo i n s c r i p l a est. u m i g i i u r D e u m quem vos per i g n o r a n l i a n i c o i i l i s , ego vobls denuntio . Y i d e s igittir q u a n l u m ipsis a c p c r ipsos v a l l u m s i l d e m o l i l u s . P e r q u o d urbem eoriim quamvis non lolam simul c c p i t : Quidaui enim crediderunl, q u o r u i n e numero D i o n y s i u s quoque A r e o p a g i i a erat . > Jeremias denique e t i a m eradicandis populis c o n s i i l u t u s e i de f r u c l i b u s ejus n o n v e s c i t u r ? j u x t a d i v u m A p o s l o l u a u Sihivenlus fu$rit sauciu* in terra. [XXI, 1.] V u l n e r a t u s q u i d e m propter p e c c a l a n o s l r a C b r i s l u s c s t afllictus, q u i euin
9 I

448

esl

a c

lam s l e r i h b u s q u a m frugifcris a r b o r i b u s , de q u i b u s etiam edit, cooserendis. Q u i s e n i m vineaiu p l a n i a i ,

P a l r c q u i d e m t r a d i l u s , a Judaeis v e r e daium
M

u l i q u e i n l e r e n i i s s e n l n u n q n a m , n i s i Deo i l a u l l a m , n i s i tibi s i i p e m e esset

fuisset v i s u m . Q u o d sane P i l a l o d i c i t : c N o n liaberes i n me potestalem l l e m : A d dulorem vulncrum m e o m m a d d i d e r u n t . Bucula enim siiniitur,

9 k

. >In p s a l m i s i t e m ad Patretn i n q u i t : c Quoniatn q u c m tu p e r c u s s i s t i , p e r s e c u l i s u n l i p s i **. > Ca3terum populus Judaicu& p r i n c i p e m percues u b jugo fuit. K u r s i i m ver)

s o r c m ignorabat. V u l n e r a l u s i g H u r i n Judyea q u i d e m est. A p u d gentes vero m y s l e r i u m ejus perficitur. quaj C b r i s t u u i repra^seiuat, qualcnus e n i m l i o m o , c x t r a i p s u i n c s t , qualenus n a l u r a s u a Deus e x s i s l i t . D u c i t u r vero i n v a i l e m e l a s p e r a m , e l i n c u l l a m , i n q u i t : Laelare, t c r r a d e Cbrisuisper di-

vulneratus e n i i n i n c r u c e a d g e n l i u i n c o n c c s s i l soluro, quod antehac a r i d u m , et i n c u l l u m j a c u i t , v a s i u m que adeo fuit, q u i a f e r l i l i l a t e ea quain Deus p o s t u l a l , c a r u i t . A d q u o d lsaias
9

s e r u , et v i c u s e j u s : e x s u l l e l deserta, e l Horeat s i c u l l i l i u m * . > l n q u a q u i d e m t e r r a

v i n o s sacritlcos s a u c i a t u r . P a s s i o n i s eniin ipsitis et r e s u r r e c l i o n i s praBdicalionem consummatione m y s i e r i o r u m e j u s facimus. Q u o f q u o l vero p r o c u l a J u d i c o r u m i m p i e l a l e recesserint, u r b e e a i n q u a vulneralUM est, et e x c r u c i a t u s est i n v e n l u s p r o c u l valerc jtissa, i b i d e m m a n u s i n ipso G b r i s l o i n m o r i e i n ejus concedunl quidem i n Ecclesiam prius i n c u l l a m j remisbunc l i n c i i , abluunt. A c reportanl ccrte peccaiorum

s i o n e i u , se ialontes n u l l a m p a r l e m babere c u m i m p i e l a l e J u d s o r u m q u i d i x e r u n t : c Sanguis ejus super 1103, et super liberos uosiros **. > Cabteruin b a p l i s i n o r e p u r g a i i , a i u i i t : M a n u s noslraa sanguinum uon efluderunt. A c e i s i ex Juda3is fuerint, o i n i i i c o n n n u n i t a l i e o r u m tamen U t e m a ( I d e a c c i p U , q u i s deferat. Et videris inter capiivos mulierem [orma venustam. [11.] Radere caput c l u p e r c U i a , domesllcos ilein r e n u n l i a v e r u n t . Q u o d sane

d i s c i p u l i , e i q u i ipsis c r e d i d e r u n i , feccrunt. Q u i b u s u l i q u e m e r i l o reverenllae personam quae suam d i g n i -

suos lugere i r i g i n l a diebus jubet, quo aspcclus s u i tanta t u r p i t u d i n e d e s i d e r i u m sedet, a c lamentationis teuiporc a i n o i d e p e l l a l u r . N o n e n i m inenie e l l r e n a ad ooncupiscenlias e s l accedendtun. U a quoque Dcus i E g y p l i o s c u m uppuguassel, J u d a i c a i u a patribirs o r i u u d a m
K 0 M 3

Synagogam v e n u s l a m v i d i t , adquo c u U i i m
8 4

P s a l . x x x v , 7. A c t . x , I I , 12. Acl. x m , 48. C o r . x, 5. I Cnr. x v , 53. Lsa. XLIV , 2 5 . P s i l . , 3. Joan. i v , 32. Z a r h a r . xf, 1. 2 . Ac t . \ v i i 2 2 2 4 . i b i i l . 54. ' Wi L I I I , 5. " J o a i i . x i x , I i . P s a l . L X V U I , 27. ibi.i. WA. x x w , 1, 2 . Mallb. xxvu,2^.
8 6 8 7 K 8 8 9 , e f 9 3 n N

d25

COMMENTARlt

IN DEUTERONOMIUM.

9?0

s v i i m accommodavit. A c p r i u s q u a i n l a b e r n a c u l u m s u u m fixisset, eamque i n t r o d u x i s s e t , a c p e r uinbrain ad v e r i l a em deduxissct, caput q u o d a m m o d o ejus a n i m o ab i d o l o l a i r i a cogitalioniljus repurgato, d e n u d a v i i , d i c c n s : < erunt t i b i d i i a l i i praeler me tate e r a i , et ut P a u l u s i n q u i l jusmodi consequunlur i n n i a i i i i a m relapsum
9 8 9 7

, > e l a l i a i d g e n e r i s . Opus e n i m ipsis

cogilationuin n o v i ipsius

, iransformari

n i e n l i s j n n o v a t i o n e , ad approbandum v o l u n l a t c m

D e i b o n a m , s e r e n a i n , et perfeclam modo q u o d a m . P o r r o u n g u i u m i o n g i o r u n i abjectio s o r d i t i m quae b u depositionem d c n o l a t . Q u a r u m ct qua3 deiticeps. juxta illud : repraisental, consimiles sordes ab antma abslergens : c N o C x t e r u m c a p l i v i t a l i s veslis servilem b a b i l u t n , a c novo proo c c i d c s , i n q u t l , non.furaberis

H o m i i i e velere c i i u i actionibus suis e x u l o , et

i p d u l o , q u i C b r i s t u g est, quem per d i v i n u m b a p l i s m u n i i n d u i m u s \ Salana, c a p l i v i t a i i s v e s l i m c n t a j i c i e n l e s , et g r a i i a r u m aciiones seu laudca Deo i t i d n i l e n i i n me v e s l i m c i H o salutis, et tunica

offerenles, d i c i m u s : t E x s u l l e t aniina mea i n D o m i n o , c o i i c u p i s c e n l i a s . R e s i a l vero u l

8

laelitiae*. Qnod P a u l u s quoqne s e n s i l c u m i n q u i l : I n p r o g e n i i o r i b u s s u i s , suflGcil e n i m s i v o c a l i brevi l e m ipsam desiderabant i t e r u m , ac dicebant : c U l i n a m a Moscn : E c q u i d IjfiQiiiur-

d n l o D o m i n o nostro Jesu C l n i s l o , c a r n i s voluntalem ne faciaiis ad c o b a b i l e i c u m Deo r i t u nupla?, deploraus prius

p o r i s t a n l u m s p a l i o c a r n a i i i i m r e c o r d e n l i i r . Deinde vero repurgati ab b o r u m m e m o r i a p u r e possint c o b a b i t a r e D e o . Uaque q u i ex y E g y p l o e r a n l egressi Domino percussi in lerra i E g y p l i o c c i i b i i i s s e m u s *. > C o n c l a m a b a n t quoque c o n t r a

nos e d u x i s l i i n d e s e r l u m boc ? > N o u i i n p e r a n d i i g i i u r v i m babet i l l u d , lugebit, sed propter

initatem, p e r t p i l i e n d i . Ipse e n i m quale uos iigtneniutn s i m u s , n o v i t . l l l u d vero : c S e d e b i l i n domo l u a , c o n s u e l u d i n e m perpeluam s i g n i i i c a v i l . Q i i a m consequi i n v o l i s David l i a b u i t , c u i n t n q u i l : U n u m p o s l u l a v i a D o m i i i o , u l babitare possem i n domo D o m i n i o u i n i b u s diebus vilac meai , ct d e i n c c p s . Q u o E c c l e s i a m quoqiic g e n l i u m i m p e l l e n s , i n q u i t : c A u d i , ftlia, e l v i d c , e l i n c l i n a aurem t u a n i , e l o b i i v i s c e r e p o p u l i l u i , e i domus p a t i i s t u i , q u o m a i u c o n c u p i v i l tex p u l c h r i l u d i n e n i tuam
7 8

. S p i r i l u a l i vero u n i 8

late conjiwigimwr nos D o m i n o : < Q u i eniin Doinino c o n g l m i i i a i i i s est, unns s p i r i l u s e s l p r o p l e r ciiui Judajoruin iradatiir gii. Satanae. per Synagoga in C b r i s l u m deliquisset, exosa q u i d e m est,

Quodsi

v c r o t i b i non p l a c u e r i t , p o i e s l a l e m sui fac atque d i m i i t e . > S u b b a s l a v c r o pecwnia non v e n d e t u r . Q u a non i i a l a i n e u ut penitus N o n enim i d o l o r u m c u l t u i se a d d i x i t , posiquam a Dei f a i n i l i a r i t a t e defecissel, q u i n humiliationem, aul cerlc spirilualis conjunclionis modum de-

adbuc i n ejus c u l i u pcrsi.stii, legemque excolere v i d e t u r . N o n e n i m aspernalus e s l cam quatn p r i u s d e l e Porro virginiialis stalum notai. iVon poterit primogeniium facere filium dilecla> despeelo filio odiosce. [ X X I , 16.] Dua? mulicres rem r u m Deo
t

h a b i i c r u n t : et J i i d a O r t i m Synagoga , et g c n l i l i u m E c c l e s i a . Quaruni
1

prtor exosa e s l , u l enim Jeremias

9

i n q u i t : c T u s c o r l a l a es c u m p a s l o r i b n s i u u h i s , et reflexisti ad ine, d i c i t D o m i n u s . E t i l e r u m : t a n q u a m Dominuru nie v o c a s t i , et p a l r e m , et dticem v i r g i n i l a l i s lua?. *. I l i i j u s u x o r i s filius p r i m o g e n i tus A b r a b a m e l sui f u e r u n l , quamvis paires i p s o n i m jus r e d d i d c r u n l ; e l q u o l q u o l his a n l e g r a l i a m s i m i l e s s u n t . CaBterum de gentitini E c c l e s i a David inqtiit : c A u d i , fiiia, et vide, el iiwliit a u i e i n l u a m e l qtiae deinccps. slorom .
1 8

Beatus

i t e i n P a u l u s : c Desponsavi vos u n i v i i o , ut v i r g i n e m cnstain Quando i g i l u r u u i c u i q u e i p s i u s , non fldem rcddel

Cbrislo siopcribue

" - , , * * , \ , . "
1

pro

n e g l i g e l exosae p r i m o g e n U u i i i , q u o -

n i a n u p o l i l i a m evangelicam pras sc l u l e r i i i i l , e l |>er l e s l i m o n i u m cousccuti sunt, q i i o d " g r e m i o s i c l , j u x i a Servato, 8

eoruni oiunibus r e c u m b e n d u m ris dictum ccpit vero

(97)

\ , \

. N e c n o n P a u l u s qnoque d i c i l : c A c Abrabain circuiiicisioiiem , signum j u -

\ , , . \ /.\ , yt*a , ^ ' * \ : \ , , \ -. .

7

sliliae qua? e l i a m i n praeputio per fidcm o b v e i i t l , u l e s s e l pater o i n n h m i c r e d e u l i u i n in pra-piilio, u l e l i l l i s quoque h i i p u l a r e t u r justitia , paler item esset e i i a n i c i r c u i n c i s i o n i s , nec e o r i i m qni ex ea siiut s o l u m , veruin c t i a m e o r u m , q u i i n pra^pulio iidci vesligiis p a l r i s n o s i r i A b r a b a i n i n s i s l u i i l . V i d e s i g i l u r qitod duplicem a palre p a r l c m babuit, q i i a i u vis exosai u x o r i s iilius c s s e l , ut v i d e l i c r l paler s i l cat.
1 1 u

; , ^ q u i e l g c n i i b u s e l c i r c u m c U i o n i s b o i n i n i b u s j u s d i ,
9 8 9 9

\ ^ . E x o d . , 5. Rom. , 2,3. E x o d . x x , 13, 15. Fptes. , 23-25; Cnloss. , 9.10 Isa, L X I , 1 0 . l i o m . , 14. Nmn. , 5 . N u m . X M , 5. * ?3al. x x v i , 4. P s a l . x u v , i U ? . ! Uir. v i , 47. J e r c m . , I . ibtU. 4. P s a l . XLIV , 11. II C u r . , 2. Maill. , I I . - iiw. , I I , 12. NOT^.
4 8 7 8 9 1 0 1 1 1 1 1 8

(97) /

~3* . ^ . .

fi27

PROCOPII GAZ.EI

928 cnm
1

Q u o m o l o vero lioc c u m d c n a r i o babet, quem tam posfremi qnam p r i m i accepcnint in parabola, d u p l i c c m portionem p r i o r i s i i x o r i s p r i i i i o g c n i i u s accipcre d i c a t u r ? aut q n o m o d o i n parabola alia a i i u s quidein jus dccem c i v i l a t n m , alioe vcro q u i n q t i e ? A i q n i denaritts pro
18

accipic

n o v a salule a c c i p i l u r * . gloriam nna et

V e r u m saius a s a l u i e , etctit nec

v i i a a v i l a n i b i l distat. Quajn ex q u o c o n s e q i m n t u r omnes. N o n e n i m hinae, alia denique est stellarum g l o r i a . A c stella

v i n c i u n t u r m a n i b u s ac p e t l i b n s , e l i u exteriores tenebras c o n j i c i u n t u r , q u i d i v e r s a m ab a l i i s a c c i p i u n t . A l i a e n i m gloria solis est, alia gloria

17

ab alia g l o r i a d i f f e r t . Ita i n resnrreciione n i o r l n o r u m q u o q u e excellentior glorra cst jus decem c i v i tattim, q u a m qitinque babere. U n i c u i q u e e n i m pro dignilate Dmis i r i b u i l , et q u a n t i l a l e , e i q u a l i l a t e , t e m p o r e , ac in siimma o m n i b u s quod a>qutim est ac j a s t u m adjudicat. Quodti cuifuerit filius immorigerus.
18

[ X X I , 18.] E l a l i b i d i c i t : c Q u i pulsat palrein suum aul matrem

1 V

tuzm,

m o r l e a f l i c i e l u r . # Uein : c Q u i i n a l e d i x e r i l m a l r i suae a u l p a i r i , m o r l e m u l l a b i t u r . j q u e vero q t i i i n parentes d e l i n q n i t , ac qui in Deum ptiitiutr. A l q u i d i v i n u m prsecepltim sprevit, venia absque m o r l i c o n d e m n a i u r . A c qui i n parentes d e l i o q u i t , lapidibus o b r i t i t u r . M e m e n l o e n i m , i n q o i t , q u o d ab i p s i s lnstiabrogat vivendi i n i l i u m a c c e p c r i s . Jacob quoque i n q u i l : c S i c n i m nielus p a l r i s mei Isaac f u i l i n me que u i a l i is senio p a r a a i e m , c o r v i l o r r e n l i u i n e r t i a n t " . H u i c vero pareiitnm reverenti;c non

p e r q u o q u e P r o v e r b i o r u m a u c l o r e x s c c r a i u r , inquiens-: c Oculuin subsantiaulem p a t r c m , c o n t u n t e l i a n i C b r i s l i i l l u d : Q u i p a l r e m a u l m a l r e m d i l i g i l , uie non dignus e s l " . > 4 5 0 d i x i l ad p a l r e m sepelire c u p i e n i e m : t Mitfe m o r l u o s sepelire suos m o r i u o s latuditt v i c l a e s l . Quouiam gtw. ad [25.] su&pemus, maledictm Deo omnis qui pendet in / i - Dei dicli su" , . Noque i l l u d c l i a m q e o d V e r u i n eam quac I>eo

debelur aiitiqutoreiu esse edocet. Perpendere i l e m quanta d o l o r i s vis sit quo viscera et n a l u r a p a r c n l u m

Aqtiilas e l Tbeodotion , matedictio vocal \

8

\ ,

exposuerurrt. Ca?lermn d i v u s A p o s l o l u s hnjus

8 8

',

G a l a t a s , quos vccordes

, , \ ( (98), . \ , " , , . .

m e n i i o n e a d d u c U , neque a Deo, ncque Dei d i c i t . E l forlasse i d r i r c o o m i s i t quod hoc a u c l a r i u m uiuni ex crodicibus v e l u s i i s e r u i t . Est aulem ad quod d i c i l : E t m o r i a l u r ac suspendetis eum e ligno ; non e n i m post uiorlein crucem Verum tum in c r u c e m quis a d i g i t u r , verum per morilur. c u r c r u c i s duntaxat m o r l e m v o c a v i i e x gimilibus aut eliain d e i e i i o r i b u s causis pra ipscs e s s e l . A u l forte a l i q u i s tauquam blasphe-

' , \ , \ . * , $ . , ; * \

eecraiidam, licet saepe obliquo j u d i c i o fial j u d i c i u m , jtrsleque aliquando a l i a i r r o g c n i u r s u p p l i c i a ? E c q u i d v e r o ? an non a l i c u i i n e p l a et aliena causa v i iJeri possil boc quod dicil, idcirco dcmendum Deo i p s u m a cruce esse, ac s e p e l i e n d u m , q u i a a malediclus

^ ^ ' . , \ , ; , * . , : ^ [ 5 ; ." . . . \ , , , "

sit ? q u a s i manendum ei esset, s i non

iitaiedictus e s s e t : c u i i i t a m e n * d i v e r s o fleri c o n v e triebat. P o r r o autein c u m n u l l i peccato a u l i n i p i e taii cnicis suppliciitm adbuc c o n s t i l u i t , qiiomudo i d n i i i i c p r o i u l t l ? V o n i n i ex bis o m n i b u s h i m c sern i o i i c n propter C b r i s t u m lantura esse factum c o n l u d i l i i r , qui pro nobis exsecratio fieri fulurus c r a t , qtii q u o n i a m Deus c r a i , nierito Dei e x s e c r a t i o d i c t u s e s i . Deus e n i m c u m ee^et, pro nobis exs e c r a t i o n c m s u s l i u u i l . Quod *Utm e s t , ' quati Num e n i m crux non alio

' ,

* .

t n o d o c x s e c r a l i o n o m i n c l u r , id quod de P e l r o d i - C , , a r g n i i : t Hoc vero d i x i l ; indicare enint inorle g l o r i i i c a t u r u s csset Deiim . ; .

, enim

si natura e x s e c r a l i o e s i , alrqua re celebrabit D e u m , i n q u i l , nec s i m p l i c i l e r m o r i c l u r . N o n

^ l o r i a Dei e s l , quod natura dilficile e s l , e l exsecratio Oei. L u c . x i x , 17 scqq. Mallb. x x , 2 srqq. I C o r . x v , 41. Exod. xxi, l i i i b i d . 17. G e n . x x x i , 42. P i o v . x x x , 17. " M a u i i . x, 57. Maflli. , 2 i . Galat. m , 1. ibid. 40. J o a n . x x i , 19. ISOT/E.
8 0 8 8 3 8 i M 1 6 1 8 1 8 1 7 1 8

W)

. 5,

. 15.

!9 Sivideris l o r u n i , ac

C O M M E N T A I i f l DEUTKONOt M. vitulum / r a f m tui aut ovem ejus errare, tie diaimules. [XXII, 1 ]

O^U C o n s l r i n ^ i t nos ad d i l e c i i o

nem e l necessitudinetn i n t i l u a m . Q n i eniui jiiiiieitlo hunianitatein n o g i l , quaiiio magis d o m i n i s j u i i i c u ejusdem n a l t m c consoi l i l w s faciel? Q u a p r o p t c r fralrem subindc n o m i n a l p r o x i m u m , l i c e l i l l u d : Benefacile i n i m i c i s v e s l r i s , e l orate ire
88

liosiis fuerii. Naio ubiqtie niala vftat recob-re. J u x l a liis q u i contumclia vos a f l k i u n t . Non snil arma viri $uper muliere.
8 7

pro eos

> Nam ipse quoque lapidibus p e l i l u s q u a m v i s , reclatn viam [5.] V e l a l rouluis moribus viros d
88

docnji : Quandiu ltimcn babelis, anibnlate in l u m i n e , ne tenebra? vos o p p r i i n a n t . frminas u l i . Vult enim deroram aul consiietndiitein o b s c r v a r i , queinadtnodum A p o s l o l u s q u o q u e , q u i i n q i i i t : V i r st inter orandum
8 0

p r o p b e t a i i d u n i caput l e c l u m b a b e l , d c d c c o r e caput s u u m a f f i c i l . > De m u l i e r e aulein c o n t r a r i a dicit : c OporltA c i i i m nec v i r u m m o l l e m , nec m n l i e r e m procarem e s s e . Quod l i tero incideris in nidum avium. N i d u s q u i d e m a v i u i n est, quemadtnodum nnima? v i r l u l m n . Qua?libct autem e a r u m tualer u l i q u e siiarum ip&ius elfeclionum d i c i p o s s i l . Q u i igilttr forte botiUaie a l i cujus aut p a l i e n l i a f r u i t u r , carutu d o i u i i i i s insidias slrueiidQ v i r l u l e s non laedal. V i r t u t i s euiiu violcntia _est, si d o i m n i s ejus i i a n l insidia*.

Kal

Imyonei paviiuenlo tel est. vcro

coronam domui tucc. [ 8 ] Moenia super exslriicuda necnon csse inqtiil, quo doiiuts

, \, * , . ,

p i n n a t u l i s c i r c u u i s e p t a regiac iiguram h a b e a l . O p o r virlules in sublime evebenles superbia ne Innnililalc m u n i r e . Aniiuas eniio lapstis fton dicitur consere^ vinenm luam dheriit

. \ ; . . " -

generibut,

tanciificetur

temen. [ 9 . ] Quemadmodtini aiiatliema

\ \ \ , \ , , , \ \ , & ,

omne quod Domino cotieecralur, lioc vero ahquod

notninis de abominando exsecrandoqiie t i s u r p a i u r , eo quod exsecrandus s i i qui a n a l b f i i i a l u i n a l l r e c l a v e r i t , et qtiotf p a r l i m quidem ceu s a u c i n m separaiur iit a ncmine c o n t i n g a i u r , p a r t i m vero lauquain deiestanduiu : itn saucluin quoque dup l i c i modo d i c i l u r . in bonam parteni q u o m o d o vero q u i d a m eliani r u i n i m p i i fuerint, separati tamen a Dco ad n i i n i s t e t i u i i i , sancti di a n l u r , tesla* tur Sopbonias dicens : Cavele vobis a quoniam
a l

, , ^ u s u r p c l u r supervacaneum esl dcmonstrare. Quod . , . , , . \ >, ' * . \ , c , \ . .

Domino

Deo, 4 5 1

propc cst dies D o m i n i , p a sanilificaipsum em

%

r a v i l e n i m Doniiutis v i c l i m a i n huam, e l cbacas i l e m i n q u U : c S a n c l i Q c a v i l

v i l vocatos suos , > Babylonios sic appellans. M i super b e l l u i n " . l i e n i i l l u d : c Ego vero c o u s i i i u o Cyro

, \ .
u

e l ego duco cus, saitr.tificati s u n l , et ego duco eos. oppuguanuit

Giganics veniunt a d e x p l e n d u m a n i m u m m e u i u , > de militibus q u i Babyloneai c u m loqiiens.

V e r u m enimvero vineam Israelem, q u e m l i b e l Hem h o m i n e m per sc S c r i p l u r a v<cat, q u e m a d m o d u w ex C a i a i c o c a n i i c o r u i n constat : C a p i i e n o b i s vulpes, vulpes, i n q u a m , parvas qiia vastaut v i n e a s * * : i i a vocaus i n u i i l e s ac f r u c l u m m a i u r u m non feremes. D i c i t i g i t u r : c Ne c o n s r r a s diversis g e n e r i b u s . P a r i i m quidem quod vincac olliciat si i n t e r i m d u m b u m o r i n serrten v e r l i l n r , s e r a l u r ; o p i m u m enim qtiod Hi per vices e s i , qucmadroodum ad vitem d i x i l . P a r t i m vero bis verbis m o r u m d i v e r s i t a t e m d e i c - i a r i y & a i i c l u i n d o c e l . Quasi talis i n d i v i n a l o r c u l a r i a r e c i p i sit i n d i g n u s . F o r l a s s e vero a r r a i i o n e b a c vineam iva plantis c o i i s e r e n i e m m e i u v u l l o b s l r i n g e r e , et a fraude i n s a i i a b i l i i a i e q t i e depellere. Non arabis pariter cum bote et asino. [10.] B o s victima? c i b o q n c sacer esi, c u m a s i n u * n e i i l r i i i s iisiuii praebeal. Ilaque animae suae l e r r a m riovans u l d i v i n u m semen e x c i p i e u d i fial i d o n e a , pi oiam>riui ac i n d o c i o r u i n magistrorum d i s c i p l i n a m recipere n e u i i q u a m debct, hajrelicoruin s e u G i a e c o n n n v i d e i i c c i . Q u i n cutn D a v i d e d i c c r e : f E x p o s u e r u u l m i b i i n i q u i fabulas, veruiu non u l lcx tua, D o m i n c Catl e r u m m u i e l u r asinus e l l i a l p u r u s , j u x t a i l l u d apud Isaiam : F e l i x q u i setuiiiat super aqua ubi hos c a l c a v i l et asiuus . > Ecqualis vero a p i a i l l a est super qua s e m i n a r e o p o n e t semen b o i m m ? O p o r t r l vero seminare super mysterio lavaci i i c g e n c r a i i o n i s , u o i l^raelitae v a d u n l , e l l n t i c o n t i i i i l e m q u i i u y s t c x i i parlem a c c e p e r u n i .
, e M 8 1

M a i t h . v, 44. " J o a n . x n , 35. I C o r . x i , 4. i b i d . r ) - 7 . S o p b o n . i , Isa. i i u , 5 , 4 . C a n t . , 15. P s a l . c x v m , 85. * U a . x x \ n , 20

3 V 8 8 a

8l

7.

Micb. m , 5.

9?1 mdues vestem lanaet Rnosimui

PROCOPII GAZ^EI adulteratam. \ . , , , .

9S2 -

[11.] A q u i l a s i l l u d , e x p o s u i l . S y i i u n a c l i u s vero .

M i n i i n e e n i m c o n v c n i l , u l qui C l i r i s l t i m , ac veras ovis lanara i n d n e r u n t , s i m u l quoqne l e r r e u m i l l u d l i n u n i i n d u a n t . H u j u s m o d i vero e s l , q u i stib ovina p M l c lupus r a p a x , et m e n l i s sensu, et o p e i i b u s e x s i s l i t . M o r i i m enim s i m p l i c i t a t e ornatuin i n domo suo Uomiilus c o l l o c a t , diccnte Davide : c Ossa e o r u m q u i auram liiimaiiain captant d i s s i p a v i t .
S7

Funiculos

[acito libi ipsi super qualuor

a 8

fimbrm.

, , <

'

J X X I I , 12.] A d promovendttm m e m o r i a m legis, a l i b i qiiidem : A d a p l a b i s eas inanibus t u i s , * i n q u i t , M i b i vero : c Et facies tibi i p s i fimbrias super alis ex byacintlio e o n l o r l a , > quo c o n t e m p l a l i o u l i q u e it;emoriani eflieeret.
3 9

, , \

, \,

, .

Sin vero invenius fueril homo jacere cum muliere, qu<v cum viro cohabilavit.H q\m deinceps [22.] M a x i m u i n d e l i c l o r u m q u o d in m u l i e r e m c o m m i t t i u i r , a d u l t e r i u m , quod t l i s j u n g i l conjtiges, esU E a d e i u q u o q u e r a i i o de a n i m a quae Deo est a n i l a per fidem et s p i r i l u m , cst habenda : Q u i enitn c u m D o a i i n o . r o n g l u l i n a i u s est, u n u s s p i r i l u s e s l " . Q t i o d s i i g t l u r a l i q u a seinine bumano receplo ab i i s q u i a D e o d e f e e e r u n t c o r n i p t a ftierit, c u i n ipso c o r r u p t o r c p e r i l . Caetenim per v i r g i a e m a n i m a m ad siitccr.e c o g n i tionis p r i n c i p i a vocatam, necduin periecle c u m Deo u n i t a u i , neque ad n u p i i a s cen ad g r a l i a m b a p l i s m i progressam, c a H e n i i n i n s L i l u l i o n e ejus rei ceu pignore d o t a l a m i n l c U i g e n d u m e s l . I l a q u o q u e c u m E c c l e s i a m gentium C l i r i s t o P a i i h i i i adduceret, i n q u i l : c G o n j u n x i vos uiti v i r o , ut caslani v i r g i u e m v o s sisterem C l i r i s l o " . N e c n o n ipse quoque Sponsus voce propbetarum i n q u i t : c Despondcbo te m i h i i p s i p e r p e i u o i n j u s l i t i a , i n j u d i c i o , i n m i s e r i c o r d i a , et o o m m i s e r a l i o n i b u s Item : c Despondebo te m i b i i p s i i n fide, ct agnosces D e u m " . Q u o d s i vero c o r r u p l i o a l i q u a i n ea f u e r i l , eam rem a d u l t e r i i d e m o n s l r a l i o n e m essc a i l ; desponsatn enim i n m a n u m o x f u l u r i sponsi est. V e n i i n e n i m v c r o si i n urbe, hoc e s l i n E i c l e s i a , urbe vtveiHts D c i , quam angeli et v i r i p c r i c l i l a n l i u m p a l r o n i , ac j u d i c e s qui f r a t i dom poesunt p r o b i b c r e i n c o l u n t , scelus c o m n i i s s m n fucrit, 452 virginem qiiam raptorcm ejus m a n r t , eo quod fraudem i i s penes quos i n d i c i u m e r a l , non d c i c x i l . S i vero i n loco a m a g i s i r i s seti i n d i c i b u s vactio casus ille coiitingat, tibi nemo a n x i l i u m ferre p o l u i t , v i r g i u i venia c o n ccdilur. N o t i vcro quod uxorem p r o x i m i despotisalam vocat , i d q u c p r o o l e r s a n c l a m B l a riam.
n , 0 , s t a n i

Quod ti vero qui$ deprehenderit filiam virgtneni quos non desponsata cst. [23.] C o n d i g n a s peccatis ^ * irrogat. A u i m n m c n i m C b r i s l o pcr fi lem nondujii o b l i g a t a m si qnis v i t i a v e r i i , p e i d i d e r i l q u e , q u e m ~ adinodum b a e r t i c i q u i bomines ex gentibus aliqnando e l fuihe s r p i u n i , solent facere, P a i r i b p i r i t u u i n , boc esl Deo, delicli r a i o n c i n i n pecuniarum d i m i n u l i o n e r e p r a s e n t a l a m reddet. Il!ud v e i o , Eius ertt uxor, sci e o p e r x preliutn cst. Duplcx enim lex e s l , c a r n a l i s e i s p i r i l u u l i s . Respondct vero l i n i c : Quo I i g i u r Oeus conjitnxit, homo ne separel > illtid : f Non e n i m p o i e r i t eam d i m i l l e r e p ^ r oiune t e m p u s . T a u i a vero y i r g i n i i a l i s e x c e i l c n t i a e s t , ut v i o l a l i o ejug e x c i d i u m vocelur. Non ingredielur spadoeicaslratus incalum Domini [ X X H I , 2 3 , 1 . ] Duplex c n i m eunncborum genus, pra?ler o s qnos naliira e d i l . A l i u l qnidem c o r u m quibus v i r i l i a penilus exsecta s u n t ; a l i u d eorum q u i c a s l r a i o ruin iiguram pr;e se f c n m i , a m i s e r u n l vero t a n l u m v i m genilalem. Ca?tcruni baec a n i m a m rcpiaeseniant vel prorsus eiTeminatam, ac v o h i p i a l i b u s carnalibus deditam, v e l macte q i i i d e m v i r l u l c e s s e v o l e n i e m , voluplaiibtis vero band r e s i s l e n l e m . Q u a r u m elsi d i v e r s u m s i u d i n m e s l a c i n t e n l o , ad eumdein tandem linein r e d i g u n l u r . F i l i u s item s c o r l i , a n i m a scilicet qna? p r a v u m sensum c o n c e p i l ex daemonibus, arceiiir. P r o p l e r filiuin a u l e m ipsam qqpque genitricem exterminat. lnsuper quoque AmmonilaB ac Moabila?, <jui c u U o r u m s i m u l a c r o r u m quandiu lales permanscrint ftguram s i i s l i n e n t , q u i summis v i r i b u s ac c o n a l i bus contra ROS o b v i a m r u e r u n t , summamque c r u d e l i t a t e m n o b i s c u m exercuerunt. lduma?i porro ba3rr* m m s u n l imago, o r i u n d i enim c x E s a u erant, Israclitisque sangiiinc p r o p i n q n i . Voluirt vcro eliara . lia;relicornm Hbcri C b r i s t i a n i i m n c u p a r i . Nequc v c r o lanta i p s i s , qnanta s i m i i l a c r o n i m c i i l t o r i b n s conf U i l u l a c s t poena. In l e r t i a e n i m generatione rece p i u m i t u r o s esse i u q u i t . Q u e i n a d m o d u i n ldumaais Isaias d c i n i n l i a l , initio a v i s i o n e i u A r a b i a Tacto : < l n condenso vespere cubabis i n v i a Dodanaim : obviam s i l i e n t i ferte aquam, qui h a b i l a l i s \n rogione Tbaiinan : panibus obviam le fugienlibus propier c x s o r u m f n i i l l i l u d i i i e m , ne qiiemadinodiim antca Moabiinc f a c i a n t . P a r i item raliono c u m his recipiendos esse i4Cgyplios, i n q n i t . Q u i forlassc conitn signiiicationem praibent, q u i ex gonlib's crga C b r i s l i a n o s noit f rorsus h o s i i l i i e r aunl aflecti. c A . I v c n c cniui fuislis apud eos, i n q u i t . A i i a m e n b o r M o a b i t a r u m d c c r e - . l u m fineni r e p i l in U u l l i l c m i n a Moabitica, idqnc o m n i gonii coniiniiim est, j u x l a i l l u d : l n o m n i genlc, q n i Domuutm l i m r l , acccplus ei e s l .
V3 ve

* Psal. , . vi

0.

'OfMit. v i , 8. Ntim. xv, 5 8 . I C i r . VI,'|7. * MJUII. X I \ , G . " Daut. x \ n 19. " Isa. x x i ,
t

, e

4 1

II C o r . x n 15-13.

^Oscc

933 Quod $i vero egrenus

COHMENTARH

IN DEUTERONOMIUM.
% K

9iU [9.] Spirittiafo dicit.

k 1

fueris ut impclum facias in hostts tuos cavebix ab omni re mala spirituali

iiobis ob oculos ponit b e l l u m . N o n e n i n i dc c a s i b u s corporeis qu:e e bello U n d e sane nec a r m a t i o s l r a c a r n n l i a , q u e m a d m o d u m s c r i p l u m e s i . p r o c u l captum u s q n c ad vespcram i m p u r u m fueril, cruce
8 4 8

relrabanl,

i N e c e n i m n o b i s l u c l a n i l u m e s l c u m s a n g u i n e e t c a r n e , v e r i n n c u m p r i n c i p a l i b u s , ac p o i e s l a l i b u s l a n d i ansam praibere non oportet, bosles c n i m s n n t , e l a d v e r s a r i i , q u i a d i v i n i s dclincnt, tandiu viilclicet, dum h a b i i a q u i n a l u r a l i peccali a?griludinc laboraut, purificationem lignea nobis d o n a t a , qua poeniienlia c x c r u c i s c o r r e c l i o n e ineplis r a t i o n i b i i s r c c e d e l , sanctus s u m . > Dominus
5 1 e o

A d v c r s a r i i s itaquc noslra p e r s c r u c a s t r i s ac s l a l i o n i b u s eorum raliono fteditatcni. fugict, e i ab quoniam ego inquit Christas

qua3 p e r l a c r a v u m fit d i v i n u m largUus cupiditatum i l l u d : Sapientes sua enim esiote, i n q u i t , avcrtent d c d -

m u i i i l i fortiler el cxpcdite i n s i l a r u m contcgimus, juxta

concepia

c o r a * . > Quo v i d e l i c e l Dens i n nobis babitet ac o b s e r v e l u r . S a n c t u s e n i m s p i r i t u s d o l n m qiiemadinodiiui s c r i p t n m est : < S a n c t i

E l i t c r u m : c E x i l c b i n c , ac i m m u n d u m ne c o n l r e c i e t i s , l u n c c g o vos r c c i p i a m , Alitim vcro qui ne^cssitali

. \ v e n l r i s salisfaoere appensum,453 est. O u i n i a eniin . vtilt, paluin p r a a c i i l u m cingulo quod o:nuis gulse g i i l l i i r fuiis fiunt,

, ' , O p.
f(

liaberc nccessc esse i n q u i t ; quo ipso i i i l e l l i g i m t r s q u x forle forluna ac n e c e s s i l a l e n i e x p ' e n i , naturalia

\ . , .

oiunis i m m a l u r a ; l i b i d i u i s t u r p i l u d i u e m p r o t e g u a l . FJndiquaque vero inanifeslum e s l , q u o d e x c r e m e n l a l)eo curae non sunL

Non

trades tervum domino ip$iu$. [ X X 1 U , 1 5 . ] In P r o v c r b i i s item i n q u i l : t N e tradas servum i n manus forte e x s e c r e l n r l c , et pessum eas n i h i l r c p u t a b a i u r . Cscterum
8 i

d o m i n i , nc care e i i a m

. A r g u i l vero i l l u d : Ne tradas i m m a n i l a l e m quai in quibtis scrvutn neprseeipitur ne j u -

p r i m i s B i m u l a c r o r i i m c t i l t o r i b u s esi adjuncta.

N a m de v i c i n i s geniibue sermo e s t ,

llebrscos lex de b u m a n i l a t e a d m o n u i t , qua

m e n t u m q u o q u e i n i t i n e r e n e g l i g a l u r . t V e r u n i bona ftde, i n q u i i , ea fratri l u o r e s i i i u a s . > Q u a n l o vero magis f a m u l u m , q u a n d o bertim i r a m s u a m deposnissc c e r i u m est. N a m i d c i r c o s i i b j i m x i i : i . I i a facios fu o m u i d a m n o frairis t u i . > De p e r e g r i i i i * haque m c u i i o est, q u i c o r p u s et est si ad pielalein et c u U u m divimim obnoxius tradiicii fuerinl, a n i m a m i n c o l u m e m s e r v a v e r i n t . Ila quoque m c n i e m i n i e r c l u d e n i u s . Quilibel cnim dominuni imitarc volentibus

a d i l u s a d r e s i p i s c e n l i a m non

babel cui eliam

e s l , genium v i d e l i c e l : t E t h a b i i e l , i n q u i l , i n loco quem elcgerit. . , \ L o c a vero Israelis s u n l , c o g n i l i o p i e l a l i s , et v i r l u l u m s t u d i u m . R e l i q u i v e r o magis p r o p r i e , i n a l i q a tarum t n a r u m exposuerunt. Q n i e n i m nuper adveninnt, i n locis babitare, veruni i n p o r l i s p r o p r i e d i c e n t u r . v e r o , i n q u i l , non ailliges eum neque oneris a l i q u i d ei impoiies, cimimcidas invilum, cogas. ac reliqna ut v i d c l i c e l legis observarc

\ , ,

, . \ , ' ' . , , * , , c " , ol , \ \ , \ \ , Ovx fap , .

Y i s n m e n i m est, i n q u i u n l apostoli, s a n n i b i l a m p l i u s onerie i m -

cto S p i r i l u i c l nobis, ut

ponatur vobis, l a n l u i n vero ut a b s l i u e a l i s a s i i m i lacrorunt e p u l i s , a sanguinc, a suflbcalo, e i a s c o r tationc iVoji immuuis cimoniis ejus lionem
e a

. iribuiaria ex filiabus hrael, [17.] nec erit quisqunm ex filiis hrael. colligere s i n m l a n t . ex Israele a b d i c a v i l . storlalionem quod Coutingil omnem fornicaprecniin qui im-

erit

e n i m lenones esse qui t r i b u t a cx bitjusmodi iuerQuapropler Oierum rei praelextum s u s l u l i t , omnemque

, . \ , , . , , . . . . , \ , , . *' \ \ ^ .
k T 8 1

canis

l i u m , cffrcncm

denotal. Non exsolverit nec

cogiiare p e i m h t i l , iminem esse

iribulum

rcs dscmoniacas p e n d i l , eutn, q u i

qiiemadmodum

libcrlatem inlerdiciiuiium

utrinque adjuni t a r u m u s u r p a n l : ncqnc i l l u d , quod de Htiabus d i c a l u r ( r i b u t a r i a s e s s c ; de adolesceul u l i s vero, csse i m i m i n e s . V c r u m hxc

6 9

quidcni

ora-

E p l i c s . v i , 12. IICor. x,4. A c i . xv, 28, 2 9 . xx, 15.

" E c c i i . x i n , 2S.

L c v i t . xx. 2 .

8 1

Isa

LII, II.

Prov.y.xx, 1 0

9,15

PROCOPII G A Z / E t

936

l i o l i c e n l i a n i de scortalione vulgo eonceptam de- x * \ \ ^ ; i n o i i s t r a l . Q u i d e n i m o b s l a r e l , qoominus de m a r i lius quoquc s c o r l a i i i i b u s Nciitiquam igitur <:os ilcni
8 i

Iribittarins esse d i c a l u r ? quod sermonem ul lestalur boc

\ ^ ^ ; . ^ , , \ . : . . . ' .

absnrdiiiii fuil canes

do Iributariis ac t r i b u l i s s c o r i a t i o n i adjt-cil. E l b n i Scriplura vocal, i l l u d : decet i i b e r i s pancm auferre, ac darc caiiibus vocavit cnm . > Syropbajiiissam cnim eilmicam noiniiie. N u l l u m igitur dogma e c c l e s i a s t i e i h i i i c i i m est c o n i n i u i a i i d i i i i i . cuin mulieres Iiujiisnwdi imposturis prosla-

n i u l i e r i b u s t r i b u l a non pendenda esse i n q u i t , sa?pc louim b.mt. i f o n fenus inferes liberalilalem tere
8 8

frairi

luo. [19.] E x e i t a l landem eos, ac monti a d d u c i l q u o d a m m o l o n d expcnsarnm eiiira repeLc p c l e i u i d a , e l ab eo qui rcs luas a b s l u l e r i l , noti

l a i n e i y a domcsitcos q u a m peregrinos, q u a m v i s erga t i l i o s q u e d i v e r s a m . N o n d u m

bujus vocis tapaces e r a n l : O i u n i abs . t Et falcem ne immittat. lerutn hinl, tedit. Et scribel ei lilwllum divortii. tanquam

[25.] Illud e n i i n non noccssilati saiisfacere, voruui a v a r i l i a m e x c r c e r e c s i . Cav malurilaie careui, hiuc cuiui daimiuui ad l e g e n l e s iraires

boc falee dcmelere s i b i v c l l e a i u n l , quod v x p r o m p L e i u a ^ i s l r o r u m voces l i l l e i i s u a u d a i t d & non qua? prcemcdilatioiiis

[ X X I V , 1.] Q u a i n - qin m
j

Kai

..

tr\

l i b e l ob causain u x o r e m abdicare p r a n i p i l ,

u l i q u e Juda:urutn d e n i m i i a ac insania non laltiit, ac c a v i l ne ipsam o c c i d e r c t , scque una iret p e r d i lum. A l i o q u i eniiu
8 f

, \ "
%

Dei senl*:nlia

ba?c

tu>n #sl,

6 6

qtii p r i m i l u s i u a r c m et

leiniiiaiii f c c i i , j u x i a S e r mnriliis du-

, * , , , & , \ ' , , \ ; . . ,

vatorib d i c i u n i . Illticl quoque apud J e m m a m sec u i i d u i n lcgcm s l : S i a b d i c a v e r i l xeril aliuiu Jfmplius ditur
8 7

rem stiam, e l d i s c e s s e r i l ab ea, ac ipsa 454 virum, nunqiiaiii ad , > ei reliqua d e i u c c p s . recenter, non

cain r e v e i t c l u r egre-

S i txro quis uxorem duxerit tn btlluni. . r c l i c l o posl Sc seutine

[5 ] C a v e l c n i m ne i n pugiia n u l l o cadat. M i s e i e l vero e u m

x^l

; , * * \ \ . * *

i i v o r i s e l sponsa e l vidna mia f u l u r * . I l a q u i v i r s l idoneus. N o i i d u i n e n i i ad sapienliaj fastigiuui c v e c i u s falsa d i s c u i e r e poXest d o ^ m a l a : ueque s i i i resistetiduui e s l , ut satis iuaiisuelus t s s e q u e a l , iicque aliis s i i u i l i i e r recte facere. P o r r o eliam o s q u i ad |;ngaul. A d eiimdem sane

tuii sludere incboavit, pro ea s i a l i n i deceriare ^ , , . pcrscctilioiitim caplare non ei baberc statnertint im D i x i supieuliam
l , , a m

^, ^

Odein u u p e r acceeserunl c o i n m u n i c a l i m i e m qtia utodutu boloutoii quoquc de sapienlia

luctRse lif.que u l i l e , nc (quod (leri p o l c s l ; in pielnieni cum

coiisiietudinem loquilur:<

) e s s e , a l pru l e i i l i a i i i i n s i g u e m l i b i i p s i l o i n p a r a . V e n a m u r e u i i u

v i r i n l e s , fiuclus e.i ^
n

4).!rcepiuros esse qina speraiuus. Q t i i n o l i a m apostoli, cuin lt*gis onera a d c m i s s e u i iis q u i i a l c r geuies c r e d i d ^ r a n t , a f o r n i c a u o n e l a i i l u m , a suiTocaio, e l a sanguine al s i i u c n d u u i essc 8anciuni . iVon pignori accipies inferiorem ficcleeiaste". tl superiorem molarem.[i}.]
}

Quonia n autinam o p p i g n r r a v i t illc , ul esl >'

1

Molarcin legis l i l l e r a m ob g r a v i l a l c m d u r i l i e m , e l e x s c c r a t i o n i s onus v o c a l . Qiirmadmt"' "" diceris amplius l e n e r a , el didicata, suiue i i i o l a i e i n , ei ' '
1 9 e

i i i n i i n s p i r U u a l i e l scneili m o r a l i e x s e c r a l i o e s i et s u p p l i c i i i i n , i l a i u inolari irabere e l ntelere. Cujcsm o d i e l i a m esl quod Isaias dicit : N o n l a r i i t a m . In

6t

i s i a mola tnanserunl Judaiorum synagogne. C;eiurnm cessabunt inolore, Hl ait E c c ^ " ( /?^

6 l c s : c o n g u i u m a l i o n i s v i d e l i c e l l e i n p o r e , si C b r i s l u m posl gcnles r e c e p c r i n t . P o r r o boc loco i n r e r i o r e m iuolarcni V c l u s T e s l a - D nieiHum vocarc v i d e i u r ; superiorcm voro, N OVMIII . q u o r u i u ulroqiie veruiii fruineuli granuiii i n < . 5 / / . [ ^

M a t l l i . , 26. Maitli. , 42 . Maiili. , 4. J c r o m . , 1. 2 8 , 2U. I m o E c C i . xxix, 20. b a . u . u i , 2. E<cle. , 3 .

6 0 1 1 8 8

8 4

8 8

8 8

fc8

P r o v . v n , 4.

8 ,

Ad.

9,7

COMMENTARII D E U T E R O N O M I U M ,

9S8

ot . . panis u s u m fideles molent. Non c n i m alterum siue a l l e r o m o l e l . Neque i g i l u r Judan vctus l a n i u u i re ' , , cipiunt, neqne baerelicorum Glii novam tantuiu consiimmalionc, inquiens: piguqri . \ \ c " , , . > , . . m o l u n t , ut coelesteiu panem deguslent. Q u o c i r c a Dominus, in sermonibus de mundi de bonis e i nialis i n o l i i o r i b u s ac allera repudialur disseril,

Duai i n eadem mola m o l e u l , una v c r o r e c i p i t u r , > Neutra alunl. igitur accipienda, ncque rejicicnda inam c i b i s s p i r i l u a l i b u s fuit, ambae c n i m a n i -

Si deprehentu* fuerit homo qui furatur animam t% fratribu$ sui$, id est, plagiartus. [ X X I V , 7.] Eodem sane m o d o h a r e t i c t q u i a n i m i s recte s e n t i r c c u p i e n i i b u s v i i n f a c i u n l , e l menies liberas ad serviles opinionee r a p i u n t , c o n d i g n a m a judice sustinent m o r t e m . U n d e ne s a l u l e m q u i d e m bujusmodi b o m i n i b u s P a u h i s d i c i t , n o n quo eoe i r r i t e t , verum q u o d o v i c u m lupo nunquaii) c o n v e n i r e posse n o v i t : t Q u i d eniin c o n s o r t i i fideli c u m inftdeli " ? > i n q u i t . Item : < Depravant b o n o s mores colloquia m a l a " . > E x E c clesia l a n q u a m paierno l a r e raptura i n coetus p e r d i l o r u m h o m i n u m abducunt. . El recordare quce fecit Dominui Deus tuus i/a-

" .

rioe. [9.] S i e n i m i l l a c u m m i b i rebellasset, iu conspeciu o m n i u m m o r b o est notata, e l e x l r a c a s i r a est cjpcta, q u a n l o magis vobis s i legislaiorero e l i a m p o s l e x e m p l u m i l l u d c o n t e m p s e r i l i s , idem accidet. Quoniam pauper e$t et in eo spem suam habet, ele. [15.] H u m a n i t a l e m p o s l u l a l bac quoque l e x , q u a m vis nova i d facial c x a c l i u s : c Vendite e n i m , i n q u i l , bona \ e s t r a , et erogatc eleemosynam . E t e c c e o m n i a vobis niunda e r u n l . i Quo sane a niultis facto ad pedes a p o s l o l o r u m deposuerunt preiia, e l /dislribuerunt unicuique prout opus b a b u i i * .
< v

, \ ,
9

\ ; , \ , c , \ , \ . > \ . > " \ , , * .

Non morienlur patres pro filiis. [16.] N o n intellecto hoc quod in E x o d o s c r i p l u m e s t : P a r e n t u m peccata super l i b e r o s , > Deum injustitiae i n s i m u l a r u n t . Quapropter expositionem tnsupcr a d d i d i t . I l l i q u o q u e q u i a Nabucbodonosor i n c a p l i v i t a t e d e l i n e b a n t u r , ac si n u l l a e j u s bic m e n l i o c s s e t facta, dcnuo c l a m i l a b a n t : P a l r e s nostri 455 comederunt o m p h a c e m , e l dentes l i b e r o r u m o b s t u p u e m n l * . > Quare i i e r u m per E z e c b i c l e m e x p o s u i i , q u i d i x i t : < A n i m a quac peccat m o r i e l u r .
7 0 7 7 t

Et rccordaberit quod tervus quoque fuisli. [18.] In h r t i l i a e n i m i n t i i m est e x a c t o r u m m e m i nisse l a b o r u r o . Y i c i s s i m enira d i e r u m g e n i a l i u m s p a l i u i n non s i n i i o b l i v i s c i m a l o r u m in cgestatc a n l l a lorum. \ . C \ ' . Numero [ X X Y , 3.] quadraginla plagis percutient eum.

l n Ezecbiele i l e m

i n q u i l : < P o s l qita Populus etonim, myslerium punitur. deAtqui

d r a g i n t a annos j E g y p l i o s ex o m n i b u s gentibue i n quas dispersi s u n l , colligam liquil numcro seplem q u i per scptimanain e l in Sabbati decadum

\ ,

\ \ ' . \ \ ' \ , , ' . \ - c , .

i E g y p l i a c u m ac m u n d i hujus vulgus q u o d praeter c o r p o r u m , et q u a t u o r e l e m e n i o r u m , qnae n u m e r o qualuor e x s i s i u n l , n u l l a m notitiam babent, q u a El d i a g i n t a annis peccata sua m e r i t o p e r c i p i u n t .

q u o n i a m m u n c r u s quadragenarius poena i t g y p l i ^ r u m e s l , ea propter a r b i t r o r I s r a e l i i a m , aut q u e i n vis peccanlem alium quadragenas p r a u c r u n a m porro lex : t Ncc addas plagas a c c i p e r c . Infert

iclus plures, ne frlrtur l u u s d e d e c o r e coDtabescal mero i E g y p t i o r m n p u n i r i . E r r a v i l v e r o e t i a m q u a draginla annis in deserlo populus; oportcbat

. ' D Dedecus enim Israelitae sanclae terra? c i v i e r a i n u . , ' .

55.

T <

E x o d . x x x i v , 7.

" Jerem. x x x i , 29.

" E i e c b . x v m , 4.

" Ezecb. xxix, i 3 .

PATROL. G R . LXXXVH.

33

939
d r a g i n l a firobrum i i a q u c nnnis Scde vobis ei circumcisionein

PROCtiPit GAZ^I
j E g y p l i deponcre. 'Ufua^raginU D o m i n o s ad Josire : Isvael
7 i

enim ipsnm ex jEgyptt) egtfefcsurti, toUtneiO 4ua- ' *

, t , k a \ c
;

exactis, d l x i l filios d i c i l ad

circumcide

. > Ac

post

. \ * \ ,

eum
7

: N u n c abstuli a Ad Abrabamum

opprobrium

igypli *.

, \ ' . " ' , ' fta\

1

denique de p o s i e r i l a l e ejus d i r i t u r f t i a n i , quod i n serviinlerii eos sint aciuri etaftlicturi annis q u a d r i n fcenils qiii numerus est, qualuor centenorum,

aut quadragiuta decadum. Necnou ubique S c r i p i u r a r u m m a l i ooinis numerus quadragenarius e s u R a m q u e Moses, E l i a s , e l S e r v a l o r ipse j u x t a h u n c n u m e r u m j e j u n a r u n t . Magna quoque a q u a r u m qui

i n u n d a l i o totidem diebus d u r a v i t et n o c t i b u s . A s s u m a t u r vero h i c n u m e r u s quoque ad C b r i s l u m Ims

pro n o b i s flagra p e r l u l i t , q u a d r a g i n t a q u e plagas accepit. U n i c u e n i m ipse c u m d i g n i l a l e nobis o m n i par e s s c l , p r o nobis v c r b e r a m o r l e m q u e l u i t . P o r r o si q u a d r a g e n a r i u s n u m e r u s i n q u i n q u i e s o c l o quinarium et oclonarium lejnporum indicio ulilem i n v e n i e s . In m u n d u m e n i m advenit D o m i n u s egressus c o n d u x i l operarioe i n v i n e a m auam c i r c i et u n d v c i m a m . Hesufccitatue est ftissoIvUur vero d i e o c i a v a , inorteni t u r a cessant, qnfc e R r a advetilum tfcrtfcrt q u i tenram resolvalur,

q u i n l o saeculo. N a m j u x t a p a r a b o l a m tor horaifi tjrirtiam, l e r t i a m , eextarii remissiouem a l t u l j l , non c x c u r r u n t .

peccato posiquatn difcsolvisset, s u b l a t o verbera q i i o q \ i e

vero i t e r u m pobna eo qirod ipsfe m i v p a m dticat res

i u i u r a s qtiadragesimo anno e o r u m q u i i n d e s e r l o o b c r r a r i i n t , et i r a n s i e r u n t per JoTdanem fn Banciain. Josue ditce port s p i r i t u a t e m circumcrsfoneni i r a d u c e n t e eos. Frdter tas, ac ijtioijue mariti eju$ ingredietur
J

ad eam.

[ 5 i X V , 5.]

* .

&&

Koiidu/nenimm. iftifeslataresurrecTione,ipsraposiertm e m o n a Iper ipsatn fi^iiram genens c o n s e r v a t a , Vero resurreciionfis i p s i u s semen s o l a l i o veteribus Tiiit. I h l e r i m noluit cuVn T h a m a r

, \ , \ ^, & .\ . " \ ^ - ^ , vt t u v a v (9d),

d b l i i m i t . Qua neglecla E u n a n cutn concumbere, merito

7 4

loco "' effustim est

. E a m vero c u h i Cbristi,

', ,

observassct e l d u x i s s o t R u l h , p r o d i g i i q u i d dam s i n i i l e adeplus e s l , u l proavus essel n a l o ex ipso Jesse palre D a v i d i s , futuram p r o m i s sionora r e s u r r e c i i o n e m o r l a l i i m i t a t u s . N a m opor^ lebal eum qui n o b i s resurrectionem donaverat, geuus dcducere per eos q n i typum ejus secundum carnem conservaverant, eumque in quo cessaverunt oinnes l y p i , ipsam bere. E u m vero q u i f r a i r i a m ducere r e c u s a r e i ad p o r tain a d d u c i , ab \ixore c o n s p u i , et aliero calceorani c x u i oporlebat. A r g u m e n l o videlicet quod tum i n Icge, tum i n pielate fraterna vacillaret, ipsiusque mortem abjecisset a n i m o . Csetcrum, In p o n a , > i n q u i t . I l l i c enim veleres roetus a g i i a b a i u . D l i c peregrinos tanquaro quodamiuodo venari volenles eos, excipiebant. Quemadadniodum i n exemplo L o l , q u i etiam angelorum p r i m i s vero iste modus Israelilie, a l c u l l u n i dtvinuiii 456 doienl. / u extensa manu sua apprehenderit Digna elenim est supplicio tum lum propler iinpudentiaui.
n

, \ , \ 6\ , . , \ , . , , , * \ , \ . , , , \ . " \ "

verilatem

nobis

exhi-

v c i i i u d i g n u s e s i b a b i l u s , fit m a n i f e s l u m . A c i n q u i per umbras deducebanlur compelej) verenda ejut.

6stav, , ' & .

b a i . t in p o r l a polius qttam iu raedio u r b i s d e s i .

propier caedem,

\ .
7

i d ^ u e , 2.

"

i b i d . D.

G e n . x v , 13.

M a l l b . , 1.

G e n . , 4 seqq.

.
( 9 9 ) . 38 . .

Sii

COMMENTARII IN DEUTERONOMIUM.

A r g u k vero tioc q*iod e i i a t t i s i m e n l e s i n t e r ee c o m m i U c r c n t a r u r u r a bona b u j u s raundi an coel^s l i a p o l i u s c&sent ettgenda, valere j u s e o ctelestttim b o n o r u m p r i u c i p a l u , menteui i n generationem et i i i t e r i t u m tajecisset, b o c e n i m g e r i i i a l i a i n n u u n t . St&eram mugnum aut parvam. [14.] M o d o s declara* n o b i s , quibtte juslhtae e x a c i a regtila o b l i n e r i f o a e U , 6 t n i m u e q u U i b r i u m servare decreverit. V e r m n eniravero e x c e l l e n l i o r a a d b u c per C b r i * U i m i r a d i t a s u n l . J u s t i enim linis b o n u m est. Q u o c i r c a a i i : c N i s i a b u n d a v e r i l j u s i k i a Yeslra a m p l i u s q u a m - S c r i b a r u m e l P b a m i f c o m m , n o n i n g r c d i e n i i D i i n regnura coelojum . >

Qelebis

futtditu$ nomen Amalec.

[19.] IIoc S a u l i verum c u m

* , \ , .

per Saiuuelem facere c s i i m p e r a l u m , dit.

n o n o m i i i b u s numeris ^sset e x s e c u l u s , regno e x c i -

Et ixdiabis ubi ip$i lapidts magnos. [ X X V I I . 2.] Lapidee q u i d e m apostoli s u n l ta alto c o l l o c a l i , q u i cttm v i n u U b e s t o p i n i o n i b u s eseeul c o a & p i c u i , s u p r a DOS sunt o o n s l i t u l i . A d quos C h r i s t u s i n q u i l : Vee a m i c i m e i e e t f s . > Quos ifcem l u m e n e i salera m u n d i n u n c u p a i . Denique e l i a m m e d i c o s designavit, d i c o m : * In&rmoe c i w a l e , d s m o n i a ejicite, leprosos mundate, m o r l u o s e x c i i a t e , gratis accepistis, g r a i i s r e d d i l e " . De q u i b u s p r o d i l u m est : c L a p i d e s s a n c l i v o l v u n t u r super l e r r a m **. > U n d e q u a q u e e n i m oberrantes v e r i i a t e m p r o n i u l g a m n t . Quos lapides i i erigunt, q u i per J o r d a n e m i r a n s i e r u n t , hoc est, q u i sacra? tioctionis g r a l i a sunt l o c u p l e l a t i , iidem s i b i ipsis m a g i s l r o s , qui p r e l i o s u m d i v u l g a r e n t l a p i d e m m a r g a r i l a n t , praefecerunt. Q u i sane pulvere aspersi Scriplurap, legem babent Dilucidse e n i m legis contcmplaliones apud apostolos, nullaque litterac u m b r a obductae e x s i s i u n t . Qtia p r o p i e r baud obscure i l l u d quoque a d d i l : c Q u i n c l i a m altare ex lapidibue non seciis exsislat. > L a p i x e n i m angularis C b r i s t u s est *, q u i i n fundamenia S i o n p o s i l u s est, sttper ipso etenim i n n i x i ceu v i v i lapides e x s l r u i m u r d o m u s s p i r i t u a l i s , i n templum sanciuro. R e d d i m u r autem attare per u n i t a l e m s p i r i i u a l e r o , s i fidem i n C b r i s t o v i r l u l u m c i b o i n s t r u i r o u s . A c P a u l u m j u x l a , s i s l i m u s c o r p o r a nostra b o s l i a m v i v a m , a c c f p l a m D e o , r a t i o n a l e m c u l l u m n o s t r u m , i n t e g r i et i m u i a c u l a l i ; non d i v i s i i n partes m u n d i , neque v u l n e r a p e c c a l o r u m ostenlantes, q u e m a d m o d u m C h r i s l u s quoque non divisus e s l , siniplices ac veraces, q u a l i s P a u l u s est, t a m i n q u i t : c M i h i e n k u , sive v W a m , sive moriar, C h r i s l u s l u c r o c s t . > T a n q u a m i g i t u r baberemus Uelamur s i c i b u r a s p i r i l u a l e m i n o c u l i s D o m i n i p e r c i p i m u e , * ^juemadmodum b i c s c r i p i i u i i est, et nos i n E c c l e s i i s facimus. Lapidee *ero n o n i n m o n l e E b a l , v e r u w G a r i z i m collocasse e x e m p l u m b a b e l S a i n a r i l i c u m , nec forle absquti r a l i o n c , eaque v i d e l i c e t , s i q u i d e w ibi quoque benedicliones fieri praeceptt : f l n E b a l vero maledictlones. > E c q u i i g i t u r con&emaneum f u e r i l i n b o c a l l a r e ese c o n s t i l u l u m ? P o r r o i n l i b r o J u d i c u m G a r i z i m m o n l e m oomiuat q u i c i r c a Meapolim est, queni Samariia? c o l u n t . S u p e r quo c u m c o n s t i t i s s e l Jotban filiue Gedeonis supersl$s exsecratus e s l eos q u i regein super se croaverant A b i m e l c c b Gedeonis filium ex a n c i l l a , qui fratres etios i n l e r e m i t . Wisi -quis asserat E s d r a m aut S c r i p t u r a r u m c o l l e c i o r e m , sive a l i u m q u e m p i a m fuissc, q u i nova nomrna ex u x g u b e r n a l i o n i s l o c i s tradticla locis i m p o s u c r i t . Q u e m a d m o d u m v i d e l i c e t J e r u salcm v o c n l qua? a n t i q u i l u s Jebus v o c a b a l u r , l l e l b l e h e m i l e m qua? E p b r a l a .
8 0 8 1 8 >

Itli ttabunt ad bentdiccndum poputo in monle Garizim. [12.] Ese t r i b u s qua3 ab egressu ex j E - y p i o prsectare gesseruiit sese, b e o e d i c t i o n i a Deo sunt praefecll. Quae a u i e m lapsa? s u n l m a l e d i ctioni. Maledictus quicunque fecerit sculptilc aut fuiite opus manibu$ artifici$, et illud collocaverit in abdito. [:5.] C\m \ pcaBcedenlibus variia raodis siraulacrerura c u l l u m 457 abdicaseet, v e r o aulem n o n d i s s i l u i l e e r a i quod a l i q u i s poense f o r m i d i n e c l a m esse satageret, ad e u m e x s e c r a l i o n e m istam accoramodav i t . A c h u j u s m o d i q u i d e m b i s u n t , q u i c u m vitae integritatem s i m u l e n l , meniejn afiecliombus o b s i i a m babent. , . '' 3 , \ , * ' , . \ , , . quoque opera manibus arlificis modo Iradi i a l e l l i g a m u s . Extecratus qui movet UmiUm. [17.] O m n i s q u i atiquem ex vero O e i c u l t u , ac v i l t t r a i i o n e recla i n diversa traneferl. Q n i itein v i r l u U i m m o d u m eire ad plus sive niinus excedit, ac ad v i l i u m ab a l t e r u i r a parte ;:dju!ictnm d e f e c i l . Ezsecratus qui cacum erntre out impmgere
1 0

Idolorum

vero n o m i n e inlelligae l i c c l

omnem roenlie

theologiam flclam alque i u c a t a m . N e c n o n etiam fraudem facere possunt, f u s i l i a d u r a seu eaxea,

sirenes seu m a v i s persuasiones quae sagacioribus a u r i vel aripsa g e n l i a l i q u i s queat d i c e f e , d o g m a i a v e r o i u e p i a ac s c u l p l i l i a . V e r u m i a m e n ea myelice quodauw

per Oguvani i n abdiio posita c t s e d i c u n t u r , si ea

facH. [18.] Seducit caecum i n H i n e r e , omnie q i i i t b n i c u m 14. " M a u b . x , 8.

M

. v, 2 0 . 11, 0 , P b i l i p p .

Joan. i ? 1,^1.

14.

e i

Maltlu v

Zacbar.

i x , 1G.

" Ephce.

<)[3

PROCOPIl apostolicam

9ii pcrlrahit. Sivc i d

ant J i t d x u r o qui lumen scicnlise nondum b a b e n l , i n b x r e s i m secns v i a m c\ viduam v o c a l eos q u i n o i i d u i n , fideles licet s i n i , accedere lanien

q u o q u e faciat (ideliuin c u i c u n q u e q u i c o g n i l i o n e m n o n d u m a c q u i s i v i t . P o r r o vcro a d v e n a m , p u p t H u m , v o l u n l , et s p i r i l u i q u i d e m S a t a i u e

9

valc q u i d c i n d i x e r u n l , C b r i s t u i n vero necdum induerunt. H u j u s m o d i a u i e m anitiise vidiue s u n t q u s e a v e r satae q u i d c m c r r o r i s s a l o r e u i , nonduin vero C b r i s l u m c a a i a r u m v i r g i n u m niore amplexatae s u n t , q u a r u m j u d i c i u i n is qui non legitimam Ex$ecratus vibusverbit tradidit doclriiiam, avcrtil. kv . -

quivit homo qui non permanet in o m - hnju$ legis, ul faciat ea. [27.] l l l u d in

omnibus, quod a Sepluaginta p o s i l u m eet, ab exemplo Samarilico sl, in omnibus, c o n t t r m a l u r . quo , quod seu per omnia, consonans c u m

, , ,

, . , , . \ ,

n p o s l o l i c o : Q u o t q u o t e n i m legis o p e r i b u s s u n t d d i c i i , e x s e c r a l i o i i i sunt o b n o x i i .

. < " , . " , .

S c r i p l u m e s l e n i m : c E x s e c r a t u s oronis q u i non permanet i n o m n i b u s quae i n hoc l i b r o legie e x s i a n t l i t t c r i s , ut p r a s l e l ea Bcnedictus

8 e

. >
t

tu in urbe et benedictu$ in agro. [ X X V I I I , 3.] In E e c l e s i a , u b i q u i agit, serit et m e t i t f r u c l u n t s u n l . D i c i t cntm Isaias : c P e r m e l u m l u u m , D u spiritum s a l u l i s tuae fecirous s u p e r

i n v i l a m selernam. Feturae v e r o u l e r i pise c o g i l a l i o n e s lerra

8 7

m i n e , i n ventre c o n c e p i m u s , dolores p e r i u l i n i u s , et parturivLuHis,

. lideui vero lerrae quoque partes sunt, j u x l a i l l u d : c E x i v i t s a t o r ad s e r e n d u m , et a l i a quid*m aliud cenluplum

M

c c c i d e r u n t secus v i a i n , a l i a super sentes, alia vero super p e i r a m , a l i a v e r o super l e r r a m L o n a m , e l r e d d i d i l fruclum, aliud quidem Irigecuplum, aliud sepliiagccuplum, Armenta boum et grege* ovium. [4.] M u n d a sapcnuniero d i x i n n s . Horrea lua et reliquim iua. [5.] H o r r e a vocat non
8 9 f

etenim esse d e b e n i quae ad altare a d d u c u n l u r , de q u i b u s

a ubi l i n e a r o d i t , neque quae fures perfodiunt

\,

, ' *

veram t a qua! nobis v i a l i c u m praebent ad r e g n u m coelorum. R e l i q i i i v e r o , fulura e l n o v i s s i m a . I l a e i i i m e x p o s u e r i m l r c l i q u i i n hoc d i c t o : Reliquiae i u i p i o r u m e x s c i i i d e n t u r , quod psalmo tricesimo scxto l i a b e l u r . Cum ingrederis et egrederis.
9 1 90

, , \ .
1

\ , , < , ) .

[6].

Cum

hoc

David qitoque

c o n c i n i t , inquiens :

Dominus tuebUur prav vero l i c e b i l i n l e l l i g a e reslite-

^ x i l u m tuum et i n l r o i m m

. O p o n e l e n i m ei q u i ab impielate recedit, manu ad p i e u t e m i l e r

b e r e . P o r r o e l n o b i s contra Dei bostes i n bellum e s l e g r e d i e n d u m . P e r i n t r o i t u m

a c c u r a t a m c o g n i l i o n i s c u s i o d i a m . P e r e x i t u m a u t e m , eaiu egressionem qua o m n i s s o l e n i a r e l i n q t i i t i i r , e l 4>rga infirmos l i l deniissio. Qtiibus s u b j u n g i t : t E l tradet Dominus Deus l u u s i n i m i c o s l u o s q u i l u u i l i b i , confractos i n conspectum t u u i n , i)us nusiris c o u c u l c a n d u m s u b i i o Per unum di/fvgient djssipabil iier egredienlur, tuo.
tft

> j u x t a i l l u d A p o s l o l i : iradet Doniiuus S a t a n a m p e d i -

. > iiineribu* Q , .

el seplem [7.]

e eonspecto

Sceleratam 458

Miini c o n j u r a l i o n e m , pactionesque c o n t r a te scitas Dominus," j u x l a i l l u d : Dissipa genl^s q u a r u m aitiuius i n b c l l i s e s i .

, \ , , , * c . >

Elin

promptuariis

tnis

el in omnibus ad qua* manum admolitus

fueris. | 8 ] S i

enim

mandala Dei

pro

v i r i l i o b s e i v a v e r i m u s , felicUali LOiisecrabunlur lain occultac cogilaliunes quam iiianifeslse actiones, cura ca qu& d i n i i n u u n t u r , ttim ca qnae a d i n c r c u t e i i l i i m l e n d u n l . D a v i d elenini d i c i l : c E x secrelis n i c i s p u r g i me
, %

. S e r v a i o r item : C i t r a me eflieere n i b i l potesiis . le sibi Dominus populum sancttim, quemadmodum vero c u m juravit patribtu tuis. [9.] Ipsorura enim

Excilabit

a d o p l i o est, ct l e s l a m e n t u m , e l c u l u i s , ex q n i b u s C b r i s t u s eecundum cartiem natus est. Ipsis quoque p r i u i o D c i verbuiu rciiunlianduiii

9 7

erat.

Id ipsum

r e s p u e r e n l , felicilas o m n i s ad genles est

9 e

i r a n s l a t a , n l C b r i s l i verbis p a l e l : c P r o i e c l i docetu oinnes genlos l ' o s l r e d i l u m vero idein l e e l a i n c u l u i u

8 7

. > Apostoloruin ilcin, qui

dicuid:
9

f A d genles c o n v e r t i i u u r . > Quas c l geniem s a i u i a m , regale sacerdolitiiu, populuro a c q u i s i l u m v o c a l * . ci>in Duiuino c o n d e r e s u b s c r i p i i o n i b u s ac signis o m i i i u i u sacer1 8 8 9 9 9

Deut. x x x n , 2 6 . Isa. x x v i , 47, 18. M a t i b . , 3-8. Matib. v i , 20. P s l . x x x v i , 58. ti p.sal. c x x , 8. R o m . xv, 20. Psal. , 31. P s a l . x v m , 12. J o a n . xv, 5. * Mallu. x x v i . i , 49. " A t t . x m , 4G. I P e l i . n , 9.
9 9 9 3 9 8 9 7 M

9^5

COMMENTARll

D E U T E R O N O M I U M .

d o l u r a , L o v i l a r u n i , et p r i n c i p u m exsccratione legis nos l i b e r a v i t .

iu srctiudo l i b r u c u p i i . Q u a p r o p l e r e i a m n u m tolo pectorc legi i w u m nobis exsecraiioiirni s u b i v i i , ac .ib s p i r i t u a l i d i l a v i t , et I), .Hialediciicnibu* dicium : c W r t i m , Poslquatu i g i t u r ipse nos omnis generis felicitaie Corinlhios

bunt metu iransgressionis a d a c l i . N a n i i g n o r a n l q u o d C h r i s l u s pro

ab e x s e c r a l i o n c l i b e r a v i t , de b e n e d i c t i o n i b u s q u i d e m i l l u d : c F i a t , fiat, > d i c i l t i r . vero n c q u a q u a m . N o n e n i m facius e s l e l i a i n , eliam \ .

%

non, qiitiinadinodiiiii ad i u ipso eliam

in eo f u i l ; omnes e n i m Dei promissioiics , rdr

r

s u u l : quare p r o p l e r i p s u m quoqtie suum bonunt uempj

t

^ Amen . > Aperiat tibiDominusthetaurum calum,ut detpluviam terralux. , [ X X V I I I , 12.] E c q u i s apud

[ ;] H

vero tbesaurus ille bonus e s l ? N i m i r u m is quem onines ibesauri

* ol \ . \ , . . \ , ( , . ' \ . . , \

scientia* s u n l r c c o u d i l i

Ipse elenim propbetis quoquc suis nubibus m a n d a b i t , u l p l u v i a m dent coelestem. < Ipse e n i m d a b i i b o n i t a l e m , e l t e r r a nostra reddel f r u c l u m suura . P r o b a l u m divinae c o g n i l i o n i s nrgerdum : c T u v c r o n i b i l m u l u o accipies. scienlia nec > A p u d eos e n i m n u l l a esl inlelligeiitia. Proprie Cbrisii discil o t i u s tcrra? p i i n e i p e s

Imperabit geniibus muliit. pulis quadrat. Ipsos c n i m constituil

(4) , ,

: Q u i sane i n q u i u n l : < S u b j e c i s l i p o p u -

los et nalioncs pedlbus n o s l r i s . >

.
Ponet le Dominu Deu$ luu* in caput, non in eaudam. [43.] V e r u m non omnes :ac fausta imprecatione digni e x s i i t e r u n t . T a n l u n i m o d o q u i d c m beati d i s c i p u l i , nos item si ipsos c o n s e c l a m u r , quos post C h r i s i u n r c a p i i i s loco habemus. Eos vero q u i non c r e d i d e r u n t , i n candam posuit. lergo cnitn eos c o l l o c a v i l , u l David i n q u i l \ i n o p i a m , famem, l a b e m . (2) . - , , , \ . > , \ , , . \ , , , . c , . > Conficiuntur e n i m omnes quotquot a d ^ n i o i i i b u i Doiiiinus. .] Et eri$ palpans in tneridie. [29.] N u n c e n i m cuin gcnles in mcdia luce setalem degaut, Israel v e r s a i u r
7

vero g r a v i o r i p s o r u m m o r b u s est, q n o d , ut i n q u i t , C i r c u m c u r s a n l , ac nec illud i n v e n i u n l

i n d a g a n l verbum D e i ,

. > N o n eniiu famem pauis i l l i s

m i n i l a i u r , quamvis e l boc non caruerint a l i q u a n d o , nec s i t i m aquae, verum verbi Dei audicndi famcm . P r o i l l o vero v o c a b u l o , famem, tiubilitatem, Syininacbus, in$aexposuil : c S l u d i a cntm c o r u m vana

s u n l , nam n i h i l c o r u m quae d i c u n l i i r , p e r c i p i u n l . i n f e s u n t u r . Q u o c i r c a i n f e r l : E d e l i n l c stragem C o r a m oinnibus inimicts l u i s , hoc e s l , u l cartei i exposuerunt, saucium et v u l n e r a i u i n l c I r a d i l cis

, [ .-

in tenebris, et tanqtiani caeci m u r u m palpant, legem ipsts l i a d i t a m , jtixta Isaiam : eo quod l u c i s radios C h r i s i i c o g n i l i o n i s n o l l e n l a d m i l l e r e , e l c u m Davide d i c e r e c Revela n i i l i i oculos (uos, vi considerabo n i i r a b i l i a de lege tua *. Q u a p r o p l e r i u f e r i : c A d v c n a q u i apud l c e s l s u p r a le ascendel subiode, u i vero subinde descendes. > de genlibus loqueus. 459 Ki imponet tibi nenum ferreum. [48.] De g r a v i s c r v i i u t e l o q u i t u r . A c proinde ferroos m a l u i l ob id iinponere s i b i praecipit, uC c a p i i v h a l i s nioleslian i u i i u e r u n l . Quorura bostium pernicilalciu
#

p t u i e r e q u a m ligueos. B e a l u s q u o q u e J e r e m i a s vei bis Jeremias e l propbelaB a l i i Assyrios

i l l i s significet. De qua n u n c v a i i c i n a l u r , e l i n ( | u i l : c Adducet super te genlem e l o n g i n q u o *. > Q u i b u s Babyloniosqiie alque vires v o l a l u aquilaB a d u m b r a v i l Moyses. Iinpudentiaiii vero facie quae n u l l i aeiati p a r c a l . Q u i n e l i a m , Devorabit, inquil, fetus uteri l u i . Q u o d i u T b r e n i s J ^ r c m i a s l a i n e u l a l u r , et a B o i u a u i s factuni essc Josepbus n a r r a t i o n e sua p r o d i d i l . Mollis in teei delicatus. [34.] Q u i deliciis est assuelus, iuquit, ad c i b u m ab tvniii humanilate alicnum redibit. Nec animus q u i d q u a m de boc i n i i m i s suis decerpere perniittet. Q u i enim l i b e r o r u m u m i u i m a c l a v e r i l , non fratri, non u x o r i , uon liberis a l i i s i m p e r l i c l . II C o r . i . 49, 20. C o l o s s . , 3. * P s a l . L X X X I V , 43. P s a l . X L V I . 3. , 2 0 . * A m o s , I I , 42. Isa. L I X , 40. * P s a l . c x v m , 18. J c r e m . v,
7 9 9 1 4

P e a l . x x , 43. 15.

llattb*

KOTJE. (4) \ . -.. .-, . . . <2).. " . .

9
Et nova (see inopinata) nu$. [59.] V e l c o n s u e l a gifans. verbera infliott intenden

PROCOPII
Domu **+ . t a c ?eina?aeico-

m
. "

, [ , ] , xctt-

/ pendebit vila lua ante ocutos (uos. [66.] H o c est, i n dubio et i n l e r i t u s p e r i c u l o erat e i , q u i n i o r t e m ante pcdes v i d e b i l . T r a d u c i autem i n C h r i s t u m quoque possit, q u i d i c i t : E g o sura v i t a " , q u e m c u m e ligno pendere viderent, fide n o n exceperunt. El reducet te Dominus [68.] N o n rednxit tit Atgyplum navibusper Uer quod libidixi: Non videbU iptum amplius, elc. ipse, v e r u m rcdeunles n o n p r o h i b u i l . A r g u m e n i o i l l u d est, d e q u o i i b i d i x i : N o n ipse a u c t o r fuisset ? S n o accusat

v i d e b i s ipsum a m p l i u s . C u m e n i m r e d i l i o i l l a v i t i i loco vertatur, quomodo

i g k u r marfe reverst s u n i ; n u n c qnidem ab ipsis a u x i l i u m c o n i r a A s s y r w s p e t i l u m , n u n c vero a Necbaone P b a r a o n e , tl atiis i E g y p t i i s regibus captivt a b d u c t i ; s i b i i p s i s consciscente9 m a l a . Q u a p r o p l e r cos p e r p r o p b e l a m Deus : # Q u i j C g y p t i rego coiiseqtiantur. de9cendunt, i n q u i e n s , navibus, i n i g y p t * m , u l auxHium a Pharaonu

M e v c r o de ea re nunquatn s a l u t a r u n t Ec i t e r u m : < Q u r d tibi e u m

1 1

j E g y p t o u l biberes aquam G e o n " ? E j u s m o d i i l l u d quoque est quod s u b j u n g i t u r : < E l oon dedit D o m i n t i s ftcus v o b i g c o r a d i n t e l l i g e n d u m , nec o c u l o s a d v i d e n d u m , n e c a u r e s a d aadiendom n s q u e m d i e m b u n c . G u r e n i n i i l l i s q u i aceipere designali fuerant et e x dcstinata m a l i l i a aversati praebuisset ? A c t a l & n s ingraveecenle q u i d e m d i c i l u r Deus n i b i l d a r e , Quemadnaodum dux e x e r c i t u m tradere d i c i t u r , quando T r a d i d i t eos ignominiae casus, e l c o r d i s s u i a p p e l i l i o n e s eodem modo i n l e l l i g a t u r , c o n t r a r i u r a fecil D o m i n u s . > Q a o m o d o igiiur oculos
u

j a m c o u Q i c l u , eo d e r e l i c t o s e a b d u x e r i t , b o c ipso quod s u o a u x i l i o d e s t i l u H v i d e l i c e i . S i i u i l e i l l u d e s t : . > S i i g i t u r praeaene quoque d i c l u i a n o n erit e i quod praeccdit. D i x e r a t e n i u i : c V o s v i d i s l i s oinnia quae i l l i s ad v i d e n d u m n o n dedit ? A n l q u a l i b u s v i d e r u n t o c u l i e ? eoruna-

n u l quomodo v i d e r u n t , s i Deo a l i l e r fuit v i s u m ? V e r u m sensilibus q u i d e m v i d e n i n l o c u l i s , iwenlis vere v i s i o n e seipsos privavere, pietatis c o g n i l i o n e m cujus a d m i n i c u l o p r o d i g i a viderant r e p u d i a n l e s , que auctorem n o n aguoscenles. Q u a p r o p i e r u i eos c a u i i o r e s redderet, i p s o r u m beneOciorum ac signo* r u m memoriam saepenumero r e f r i c a l . D e u u n l i a l quoque radiceiu a c e r b i i a l i s ex seipeis e v e l l e n d a e s s e , jifola i l l u d : c E x p u r g a l e v c l u s f e r m e u l u i n ut s i l i s nova conspersio incedam, ilcil
9 t B

. > S i vero q u i s perfidus e s l a c o n -

s o r l i o veslro s e p a r e i u r , i n q u i t , n e s a n c l u s a l i q u i s secum v o l v a l , i n perversitate c o r d i s m e i ego q u o q u e ac s i m u i a pcccatis v a c u u m e l i a m p e r d a t : P a u l u l u m e n i m f e r m e n l i totam uiassam i n -

El dicei generatio posterior filii eorum qui exorientur ex vobi$ et alienu* qui veniet de terra remoia. [ X X I X , 2 2 . ] G e n e r a i i o n e m a l l e r a m coeluiu ex geniibus collecluiri vocat. Q u e m a d m o d u m David q u o q u e : D i v u l g a l e \n generalionem alteram, quod ipse Deus vesler est . E l i l e r u m : P o p u l u s q u o q u e acquisitus l a u d a b i l D o m i n u m . 460 i l e r u m : c A c c e n s e b i t u r e i generatio v e n t u r a , e l enuDliabunl j u s t i l i a m e j u i populo n a s c i l u r o > Q u e m O o m i n u s fecit. A t quae baec gencratio seu b i c populus s i t Moyses s u b j u n x i i , dicens : A c d i c e n l omnes genles: Q u a r c s i c fecil D o m i n u s terrae b u i c ?
n u

Terram

vero

n o n sensilem concipere oportet. S o d o m o r u m et G o -

De n u l l a etenim l e r r a praftter

, x a \ \ ] , , [\ , ? * . \ . ' , , ] , , . \ ^ , , ,

iuorrba3 quod mala i g n i s et saiis s i t pcrpessa i n b i s l o r i i s exstat. De ea vero q u p e r figuram d i c i t u r , quoe c u m incokrum o l i m eseet f e r l i l i s i n salem propter redacta * , ac igne a s . Q u a m s p i r i l n s item i m improbitatem eam
1 1

stimpta fuit. N a m nabibus m a n d a v i l D o m i n u s , ne pluvia irrigarent m u n d u s u t p o t e a r i d a m et a D e o d e s e r l a m permeal * . ftua? q u i d e m nec seretur, neque g e r m i n a b i l , q u a n lumvis vircns

aut recens

germen poliliae evan-

gelicae i n c a m w i t l a t u r , v o l a t i l i b u s coeli ea a b r i pienlibus . E r i l vero s i c u t Sodoma ct G o m o r r b a , i m o vero m 6 l i u s habebunt istaB i n die j u d i c i i quara l e r r a i s t a . boc est, pagani qui a Deo longe oliin e r a n l , i d o l o lalris conlemplantibus pcrcoiitaiUibusque , d c r e l i q u c r u n l testameiUum niebat Mis. " J o a i i . x i v , 6. l s a . x x x , 2 ; , 1. 7. * G a l a l . v , 9 . Psal. x c i | , 46. v , 6. H a t t b . XJI, 43. " M a i l b . xn. 4.
1 T 1 1 1 1 l %

Q u a m c o n s p i c i u n t q u i i u l e r r a l o n g i n q u a veniunt, C , \ , , , quod conve \ ,

Domini, d i c e n l : c Ne-

que d i s t f i b u i t i l l i s ; S y m m a c b u s : Neque

1 1

Jerem; n , 1 8 . Psal. c i , 19.

1 1

Deut. x x u , 4 . " R o w . i , 24. 1 Cer. " P s a l . x x i , 32; P s a l . CYI, 54. Isa.

1 0 1 1

15

99 ejecil eos it\ leiraox, idque perpetuo.

COMMENTARH IN DEUTERONOMIUM.

S50

Urrant atiam. [28.] Oltm q u i d e m et ad tempus i n A s s y r t a m , nuns vero tn umvorsara

, - \

Ab&conditq Doinino { DiligUe ininiicus ftu ab Mosis facies

fy?

nostr*. I el

CMsjnailia*

^ , , \ . " ^ . AC , x q \ ,., OJ^ \

$tps CMJ.O venisset, legis, a^uclario. e ^ p o s u ^ . Yelutf, vest^os * \ |sracltiis olini abs,M'iisa, erant, ^b guas
r w

yelp o b i e g e b a l u r leste cliau $e*

^ , .

ci^nda ad ^ o r i n t b i o s P a u l o

J & d w n o fe a s w n t t t t * gtiUib.us. [ X X X , 5.] Hoc evenit i n r e d i l u C y r i a u s p i c i i s facto. Neenon \n xiobi^ qupqve s o c u a d u m s p i r i l u u i : ipse e i i i m p e c c a l o r u m n o s l r o r u p i vulnera c u r a v i t , ac n o s l r i e s i i p i s e r t u s . Callegit Uem ex o w o i b u s geulibus i i \ quas nos dispersit, o n libens q q i d e m , v e r u m Bobi ^a,<?Mpi^nlibu8 permisit. T r a d i d i l insuper n o b i s t e r r a m p a l r u m n o s l r o r u r a , c u m roundasset iavacro r e generationis. U t a u l e m desparalionem averiat, m e r i l o baec a d j e c i i : Iru . (Jt ut vivas. [8.] V i t a e n i m aeterna est corde , x a \ . " puros esse, e l Deum c u m o m n i fiducia diligere. \ \ , Quando ettam i n i m i c i s n o s t r i s mala i n g c r i l : quo c , , ^ canere c u m Davide possimus : t C o n i i t e t o r t i b i , ; ^ , \ ' Doraine, q u o n i a m bonus es, et mc cx o m n i affli \ , ctione l i b e r a s i i . E l inie r bostes meos siif ppxit o c u , > . lus niens, e l ipse r e d d e l niala boslibus, meis spirjlqal ^bus v i d e l i c e l . Prope te e&t verbum hoc valde, inore tuo, et in corde tuo. [ U . | U#c cqm in medium protulisset P a u l u s , s u b i n t n l i l : Hoc est verbiim fidei quod praedicamus De fide usurpans quoil de nianda,to erat d i c t u m . De quo Job i n deciino quoque capite l o q u i l u r , scientiamque ac sapienliam vocat. D i x i l vero b e m i n i : E c c e Dei reverentia sapieniia est, abstinere vero a p e c c a l i s , scientia . P o r r o i n Barucb dc sapientia Jeremias i n q u i t : c Quis ascendil i n coeluin et coraprehendit i l l a m ? quis delraxit eam e n u b i b u s i Q u i s irajecit m a r c qui iovenerit eam, auroque p u r o c o m p a r a r i t ? est q u i v i a m cjus iioverif, a u l qui callcm ejus perpensum b a b e a l . V e r u i n cui nota sunt o m n i a , is e l hanc prudentia sua babfi ^pila^i Non i g i i u r e s l n i a n d a t m p , Janquam infaulps empn lactp pQtavit. E c q u i i ) m i r u m verQ ese debet, cuqi '^Qappe^ ^MoqMe C h r i s t i * wauijata |evia es^p a s t r u i l ? Q u i a ? ( i p s e m e l i n q i t : * Juguui pieuua b q p u i p , ct opus meuip Jevp *\ ) WWio piagis R^dagogi qwod qrca seiisilia v^riituc Biandalum.
m

;( ,

Obteslor hodie el c&lum et terram, siirtulacrorum

vitam et mor-

tem propo$ui vobis, e l c . [16.] Quapropter cum falso c u l l u deliquissenl i p s i i n J u d i c u m quem libris d i c i t u r : E t manus D o m i n i m a l a inteiuli, quemadmodum locutus eat eis D o m i n u s , ti admodum eia j u r a v i t . Lignum igitur vitaa non aliud est quam
,

. , 1

\ , (?) - f 1{\ \

, ,

Dei dileotio. Inobedienlia ilaque et sibi respondeni i n v i c e m .

lignum niorlis

Dileciionem i d c i r c o Domini vitara vocat, et dierum nou sensilium l o n g i t u d i n e m . Quas i n d u e r c c u m desideraret sapieps, inquit : c Heu m i i i i quod babitatio njea est proiracla*! Yerumearum q u i j N s aqcii bonis fruuntur, el dona e x i m i a aq,cipinnt, el e vita in v i i a q i , e <ld^ jn ftdeqi, e y i n u ^ ip viriqjeiu trapseunt. LfOqgajyi i t a q u e u o n usquequaque dies exlpi)dpn(, verupi ixi q u i prtfplarap a c l i o n i s p )agpitudine pas a u g e p l . Qpapropter ^acob confps^ouem edens vejuti, } u q q i t : Papp et iniqpi ptipl dies m e i . }
a e

Virifn te pra>$ta etfortiter age. [ X * X ! , 7 . ] Ce <in Mo^ ^fosiv. p e i d e c r e t o lex graiia? cedjjt, s c r y u D o m i n o , C b r i s t i enim figuraip i o s u e gerit. Q u i poslquaiq in mupduni y e p i l , nulla umbra a u l a g u r a f q u i babealur r a l i o . A d ignoniiiiiam diyiqae g u ^ e m a l i o q j s ipsqia speciaA, e i auctores ejus alumos a. g r a i i a reddit. Quapropler ad Galatas P a u l u s ait : l A d e o vecordes e s l i s , u l qui in s p i r i t u i n c e p e r i i i s , IMIIIO c a m e perCciamini ? \ E l Uerura : Q u o i q u o t i n lege j u s t i i i a m quaeritis, e g r a l i a excidistis C*s^ \U\th. y , 44. Cor. I H . 1 5 . R a n i f h j i i 29, 5 ? . Afaltb. x i , , 3. " Galat. v, 4.

P e a l . L I I I , 8 9. i u d i c . n , 15.
l

R o m . x , 8. T o b . i , 1 0 ; E c c l i . i n , 32. " P s a l . i x , 5, G e n . -, 0. Galai.

1 7

miJE.
(3) ; : \ , . . .

551

PROCOPII GAZ,M

952

sct igflur !ex q u x depeccato accusat, et eoiideranationis m i n i s t e r i u m e s l : Eaque est per quam o m i i i * sub peccaium c o n c l u s i t Deus, ut omniura m i s e r e a t u r " . > N o n ignoravit autem Mosea Servatoris m a j e s l a l e m , nec quod i i l i tola d x m o n u m vis subjectum csset i l u r a patre ipsius subdenie i m p e r i o , bxc e n i m parva significaiione i n d i c a n t u r . Nec vero quod nos ipse i n terrain vere sanctam, i n supernas sedea ndduxerit. P l u s vcro operse quam Pater propter bumanitalem conferre d i c i t u r . Q u e m a d m o d u m i l l u d se quoque babet : rclinques a n i m a m meara apud inferos . > fine septem annorum in stalo festo anni remissionis in solemnilate Tabernaculorum. [ X X X I , 10.] N u m e r u s eeptcnarius lemporis spatium ante a d v e n l u m C b r i s t i e x a c l u m repraesentat. S i c u t i l l u d : < S l e r i l i s seplem pepcrit . Item illud : c Ne fldas i n i m i c o tuo, septem e n i m scelera i n corde ejus s u n t * . Iteni i l l u d in P r o v e r b i i s : c S e p l i c s cadit justus o.l r e s u r g e l N u m e r u s e n i m isle ubique S c r i p l u r j e m u l t i t u dinem denolat. A n l e adventum i g i i u r G b r i s l i e l s i Jex recilabatur, non tamen u l disceretur G e b a t ; non eniin legem sicut o p o r l e b a i , perfecleque cognoscebant. Quando vero C h r i s t u s adventu ad nos facto r e m i s s i o n e m peccatorum nobis condonavit, e l a servitule, qucraadmodum i n a n n o remissionis c o n s u e l u m e r a l , liberavit. Quando etiam r e s u r r e c i i o n i s tempus, cujus Oguram praUulit T a b e r n a c u l o r u m soiemnita?, quo corpora n o s l r a e terra c o r r o b o r a n l u r , c v o l u l u m e s l : tunc humanitalem suae natura? integritali restiluit, et ad discipulos d i x i i : c A c c i p i l e S p i r i l u m s a n c t u m " . > Q u a n d o c t i a m meniis nostrae o c u l i p a l e facli s u n l , ut legem i n t e l i i g a n l q u eos o l i m latebat. Gongregabantur i l e m i n eo loco quem d e m o n s l r a v i t , in E c c l e s i a neinpe. I l l i c enim eam C b r i s t i d i s c i p u l i declararunt, d i c c n l e P a u l o : c N a m si sanguis t a u r o r u m et b i r c o r u m , e l c i n i s juvencae, aspergens i n q u i n a t o s , ad carnis p u r i f i c a l i o n e m s a n c t i i i c a t , q n a m o m a g i s sanguis C b r i s i i " ? > E t iterum : c Pascha e n i m n o s l r u m imraolalura est, G b r i s l u s v i d e l i c e l . E t i i e r u m : c D i o i i e m i h i vos q u i sub lege esse v u l i i s , an legem agnosciiis seu l e g i l i s ? S c r i p l u m e n i m e s t : A b r a h a m duos h a b u i l filios , et quoe deinceps. Ecce tu dormies cum palribus luis. [16. ] N o l a n d u m obiter e s t , qnod mors i n V e t e r i T e s l a mento reqtiies seu somnus vocatur. P e r putres vero uiajoros i n s p i r i t u a l i cognaiione i n t e l l i g e n d u m est.
a T M u u

Scribite verba hujus

caniici.

[19.]

Digilo quasi

bic m o i i s l r a l u r , quod f u l u r u m erat, q u e m a d m o d u m i n Evangelio : c Q u i c u n q u e solverit unum ex m a n dalis bis

\ , < " ,

C a n i i c u m aulem est ibeologia , quae veris et rectis d o g m a i i b u s est fundata, q u a m j u s t i anima sola magno studio e l c u r a secum d c s l i n a v i t Deo. Y e l ccrte vox e s l arguie ac c o n c i n n e , absque c o n c e n l u organi reddita. Quaecunque enim nuda et abstracta conlemplatione ac tbeologia comprebenduntur, hoc nominis sortiunlur. 462 Librum hunc acceptum reponile in lalere arca fcederis. [26.] Caeterum i n m e d i u m concedit lex , i a d i c i o qnod nova per C b r i s t u m edeitda o r a c u l a non longe s i n l defutura. N a m et legero quoque i n saxris cooiibus recipcre oportebit, luinimeque rejicere. V e r u m t a m e n primae ei non deferunlur. Congregate ad me omnes tribuum [28.] V o x quidem quot earumdem principe* vettro*. ' .

Dei una est erga omnes quot-

v i r i u t u m et dogmatum se s u b m i t Quos ideo convocare d i -

tnnt i m p e r i o . In p r i m i s vero ad eo> q u i dignitale g \ ' praestant aliis p e r l i n c t . g n a l u r , qno d i c t o a u d i e n l i o r e s faciat. H o r u m e n i m a v u l t u obedientiam pcndere oportebat. Tesiimouiuni anicin .

. . Deus, e l q n o d ea

suuni prsemiliil quo f u l i i r o n i u i malorutn cnlpa sese eximat

mentis m u l a t l o n e e v i i a r i possint indicet. , ccelum, nam loquar, el audiatterra verbaexore meo. \ X X X I I , 1.] U t D c i verba p e r c i p i a n t u r coclum quod divinas accepit v i r i u t e s i n v o c a t , necnon l e r r a m m o r u l i u m scdem. E a e n i m inenie praedilos reddere attonitos p o s s u n l . Quoniani vero oculi auribus pretiosiores solertioresque sunt, adverlcre pra> stantioribus, audire vero mortalfbtis t r i b u i t : facullates enim m e n l i s tanquam o c u l u s unus percipitiiu ; seu quoniam ea o r a c u l a longis p o s l lemporibus evenere, mortalc vero d i u l u r n u m non est, divinas et i m mortales v i r t u i e s , boc est, longavas terras partes t c s l i m o n t o r e r u m f u l u r a r u m i n v o c a l , Nam Gum vocea
1 1

et alibi Dcus per Mosen eodera omnium rerum baud vero a n contra Judaeos oroferantur lanUim

modo hujusmodi

, \ , * . ' , 3 9 i 0 4 1

q u i l u r , et

condilorera i n v o c a l .

sciain , coelum el terra

:. , 52. " P s a l . x v . 10. * I Rpg.ii, . Prov . 2 5 . P r o v . , 16. xjt, 2 2 . " l l c b i \ i x , I 3 , U . l C o r . v , 7. Galat. iv, 2 1 , . 2 2 . M a l l l i . v, 19.
M V 8

JDan.

9 5

COMMENTARII DEUTERONOMIUM.

95 orbem

- \ , i n v o c a n t u r i n e r i l o : quse gentes per totum , \ lant. StilUtut pluvia eloquiummeum.

v c r s a n l e s , ac cceleslibus sedibus dignas repraeseu-

[ X X X 1 I , 2 . ] C u m n u b i s i n s t a r Moses esset, i s t o d i c e n d i g e n e r e u l i l u r . S i c > Qui enim terrai verbis, solenl* vero raandari d i c i l u r , ut p l u v i a m His

e n i m sancli a p p e l l a n t u r . D q u i b u s d i c l u m e x s l a l : c V e r i l a s tua ad nubes usqtie p r o l i n g i l nubes tnsensiles v e r i l a t i s sensum p e r c p i u n t ? l i s d e m quoque a Deo negent. A c ejus mandati d i v i n i sensu t a n g u n t u r , et ubi r i g a n d u m m i n u s v e n o r u n t .

111 locum apud seipsos p a r e n l i n eo eloquia i s i a e x c i p i a n t , queaiadmodum agricohc l e r r a m parare quo n u l l a elabatur aqua, h o r t a i u r . \ , , . \ \ \ , . \ \ . \ ( \ \ , , , , , , . \ Deinrie Ienitatem, et v e r b o r u m paulaiim subsiduut corque r e d d u n l , cum ea r o r i s p r o p o n i l

niodestiam quae ferax indicat. Davipromisit felicinomine, illic

%7

molliusculum

Cujusmodi et i l l u d e*t, quai descendit, j u x l a d e m , snper montcs S i o n , q u o n i a m Dominus v i l a m

felicem i n a c t e r n u m . Ipsi itaque

ctiam q u i verba l a n q u a m r o r e m e x c i p i u n t , R late d o n a b u n l a r .

C a u e r u m berba qusedarn est, quse e u per l e r r a s e r p i l , ac a l l i s r a d i c i b u s tenuibus, m u l i i s ac frcquenlibus t e r r a m ceu radices agit. A d huhc bumidiiati resislenl c m c o m p l e c t i t u r , altioresque ne e v e l l a t u r s u b i n d e igiiur modiiui, in menlis dignaa

\ ^ . , \

profundilalem vcrbi sui imbrem demitlere quam herba absumanlur. item quod i n locis incultis nascuntur , etiam.

t u r , ne forle q u i non e x c i p i u n t , exarescant, e t t a n a r i d a ab igne, j u x l a I s a i * v o c e m ,

F o r t a s s i s vero propler s t e r i l i l a t e m feni et , Tribuilemagnificentiam Deo nottro.

steriDa-

litalero asperitaLemqtie eorum q u i a u d i l n r i s u n t , i n n u i t , quapropter eos oblestalur v i d quoque ait : c Magnificale D o m i n u m niccum, et exallenms notnen ejus s i m u l magnifiunt, q u a n l o magis ipse eortim conditor.

[ 5 . ] N i b i ! bumilc aul crealurae simile de eo c o n c i p i a i i s .

Porro

S i e n i m opera ejuy

, C ! . \ , ., \ , , . \ ;

E x operum e n i m magtiiflccnlia ac ipsorum vero opifex rite

M

pulcbritudine

p c r s p i c u i t u r . N e c n o n Isaias veatros e x l o l l i t e e l videte

i n q t i i l : c Oculos

q u i s bac d e s c r i p s i l . > Caeterum i n eo n o n e o r p o rea inest m a g n i l u d o , v e r u m talis qua* i n i m m e n s a ipsius efficaeia ac nominatur. omnes VICE ejut $*nt judicium. virtuiibus consisiit. Quoniam parvus e l i a m corpore v i r , magnus sapienliae ralione^

\ . \ \

[4.]

Hoc
e t

est; J *
u

\ \ ' , * * ~
1

ratioites providentiae i p s i u s s a p i e m i a d e a n i u r . Q u i b u s fabricam judieia bilia .

e i

463

d i c i o p)ena3 sunt, q u a m v i s eae nobis non justae vi l o t a m pervagatur quast Paulum est inscrulacum s e c u m d i v i t i a r u m b a r a i h r i i m ac sapienlia? h a b e n s denique u i apud
r

, \ , , , . , *

Deus bdus e s i , et i n i q u i l a s i n co n u l l a est, j u d i e i u m non falso s l a t u i l , teruui Gdum in

ipsa aaquiiaie fidem conjunctam babene : q u i rectwiu e l vertlalem serval in moduui p r o m i s s i o n i b u s , promissionem non labefactans. Ca> divinis Litleris duplicem habet. A u t enira signilicat fide d i g n u m , ut sacria i n i l i a r e , quod de solo Deo d i c i U i r qualc i l l u d quoque apud P e l r u m P s a l . x x x i u , 4. proprie. Quem1

. , , *

\ -

>

\ * c " \ ,

. \

a d m o d u m illtid : t F i d e d i g n u s est, si p r o m i u i i * ; : Propterea saiur

!

, " , " Psaf. x x x v , 6. . Psal. cxxxii, . , 33. l l c b r x,23.

k T

* Isa. i x , 18.

Isa. X L , 2 6 .

Uom

55

P R O C O P H GAZvEI

956

qui ex Dei vofuntate paisi sunt ad fldum condilo- , \ . retn suas depesuerunt animas *. > Fidus porro \ *eliam qui fidem tribuil dicitur, quemadmodum Odus . \ , c Abrabam est, quia Dei voci 6dem addixk. Qua ra?, \ . > lioiie qitoque fidi diciiour. Contra vero perfldi sunt qtii dicunt Benm falsum habere nomen, et p?rfldum esse lam reipsa quam promrssionibus. De quibus dictum e s l : < Fides non invadit apud eos,
el ai |ua mend.tx sunl >

Jw>tus et tanciut Dominus. [XXXII, 5.] Nam fons justitiae et sanclitatis est. Us enim omaes creajqrai parlicpanl, quamvis aliaj amplius, minus aliae.
Peccaverunt non ei filii reprebensibiles. ei
%

[5.] A q u i r

tfxra

. vlol

*^$

las rediJidit : Corrnperunt maclius vero : Corruperunt universum.

non filii ?;tn; SyiO?

%

, ,

ip$um

non, filH ejus t*

xpdc

% viql

Amborum vero baec aenlentra esl. Adopiionere suam pernegaverunt. Garporeo quidem modo^ quoi cx nibilo productf, juxla Creatons simililudhiem crcaluram, Creatore negleao, colu^fuol. Ac poslquaqa cx /Egyplo sunt cgressi, vilulo fabricalo ileruoi Reelpbegor sese coiisecrarunl. Spiriluali vero, quod, Oiunisqui peccat, Servatoris prouuntialo, e diabolo nati*s e & t * Quem^ulWQdMiP Q\M scmK et dicit, Deo conformis cva,dit. Quumodo Paulus quoque eos qui apielate excide^nt, se par^urire dixil \ ut pieialis formaiu yecipiaat. Porro yero adiiura ad vUaoi niopstrat i|lu4 Uice$l liber generaiiooi^ Jiominuin. }
e

CenerMio prava et deiartq. Queoiadmodum enim ex serpenle Salana nata. eat, i U ingeejum W$ rum perversilale ivpra^emaj, ac per viani reclai non incedit. De quibus Proverbium *\l : Q $ qqi J.treiiqui^lis semilas direciaa, ut ingrederemini iq viis tenebrarum, qui pravU slndijs ablecMimini, ei gaudclis in conloria. malilia. Semilae perversa; el curv* viaaeorura \> Jpxla Daviden* vere * , geoevaiio bimera L i i c i l a l e m consequelur. Tales igilur exstilerunl, qui patrum cognalionem probro ajfeHwccine Domino rependiih ? [6.] Qui voe in Iqcem produxit; qui delegU, qui ex ^ g y W ^ *ftgerqit, qui p^r mare (radux^it, in quo bosies submereit. Ac pro aliis bujusuiodi benefactis ac proAdeo populut slullus et non sapiens. Videlicel qnod tantae essent imprudeqlitt pc ruditalis, ut noq iar telligereni, quod ex Cre&toris benignilate et educti ac educati, beneficiisque aCfecli eescut. Alqqi 6ane J)08 ognovil dominum suum, tl asinus praesepe beri sui, u( est apud prop)ema).
ipse e$t paUr luus qui U comparavU? qui te fecit? quique te condWlt olc. Qui euioi ex pnanu

\\os\ u i i srrvpm eripuit, jure ulique lenet queip redepiit. Ex Qctiliis vero diis te asseruit, nec se tamen berum qervi, verum patrem iilji vocat. Qui ob id prim^genUus nomiuatur, ipsoipel diceiiie Paire : c F i Jius ueqs primogeiiim^ Isr iel. > Quod vero maju esl, subintulil, veluli quod fecil G le et condidil. Quod ipsius opificium denotat. At vero ejus quoque nomine Paler vocari dignatur. Yerum lecil.et condidit simul posila , a Filio peundvw naturam dislinguunl. Ac addiium e&( aller TUin, ut ex gralia, nec nalura Paler esse inlelliga*ur. In progressu vero capilie, eura genuil dixiseet, Pairie nomen, yerum Dei praepofuil, dieene : Deumqui te genuil derehquisti. Ne generalio tiaiuralem filiorum condilionem 464 significaret. Quin JoanRes quoque non prius, nati suut, dicit, quam illud, ex gralia, prseinisisset dixisselque : ( ipsorum polestafe posuit, ul Mlii Dei fierenl: Qui iion ex sanguine nec viri arbitrio, verum ex Dep nali sunl . Quapropter b;reticorum argnlia3 \aleant, qui in idcm facere, coiidere, el gignere cv.\\\ redigant, naluralem Dei Filium condUum eese magna gloriatione asseninl. G U I H VCIO facere ol Cieare sive condere non soluui rei primilivam ea. 1 P e i r . , 19. J e r e m . xv, 18. cxi, 2 , J u a u . , 1 3 .
9 9 B i

$ , . *0 \ , ' ! , \ ( * \ , * , . , *\ , , , , , . "Jva . \ , , , \, \ , y.dpir , "( . < , , * . > " \ \ , . \ \ , " . < ^

9
,

" I J o a n . , 8.

G a l a l . , 19.

P r o v . , 13-15.

Psal.

957
) 6 %.

COMMENTARII 1N DEUTHRONOMIUM.

\ sewtiam d a r e . v e r u m \ neliorenj cwliiiontm cown u l a r e s i g u i Q c t l . QueHjadmodutti e x Uto P t a t r o a * r w a , conetat : c E t populus q u i c r e a b i l u r l a u d a b i t D m m i n t t n i * . i l e r u m : c C o r pttrum crea i n oie Deus . Denique e t i a m P a u l u s ad E p h e s i o s i n q u i l : c L e g e m mandatoritra q u i n d e c r e l i s siVa, curo a b r o g a s s e l , u t d u o s c o n d e r e l i n seipso iit miuiti bominem novum, q u i juxta Deum c o u d i l u s e s s K ,
6

t , av av \ . > ' * c .>

, \ , * , , . > ad Esati inqnit : c Ecce Dorainum

i n j u s l i l i a et s a n c l i l a t e veritatis . Nee n o n Isaac t u u m i p s n m feci

. Optandtm

vero ut i n melius m u i e m u r , et

creatura Dei m i n c u p e m i i r , j u x t a i l l u d a p u d I s a i a m : c D o m i u e Deus n o s i e r , crea nos * . Recordambti dierum ab ceterno. [ X X X H , 7.] A r g u i s t i eos i n g r a t i t u d i n i s , quod mala l i b i pro bonis r e t u l e r i n t . q u o eos ex aiits selegit geniibus . Qttemadmodura D a v i d quoque ait : R c d a r g u i t eos ab eo lempore

P e r p e n d i t e e n i m , i n q u i t , ab otuni b o m i n u m v i i a s i u l l i genti bnjustnodi obvenermit, n a m filius a p p e l l a l o s e s l D e i , poptilus ejtis, oves pascua3 ejus , an d i g n a Dei couspectu atit voee s i t faela. Quod s i v e r o juvenes i g n o r a n l i a m b o r u m p r a t e x i i i s , t i b i quoque p a t e r s u m , s u m , q u i m e d i a l o r suin vestri e l D e i . Q u i c o g n i t u m Qtiam v e r a x vero i p s i u s s i t c o g o i t i o signfe a b u n d e d e c l a r a l u m ac c e u princeps prophetia te d i g n a u i s c o n s t i l u t e m sit habeo. est. Sajpentimero vere c u m tonge ante quomodo boc universum

prredixisset, signa ne l a t u m q u i d e i n c u l m u m a e e r t i s s i m o r e r u i n eventu d i s c e s s e r u o t . P e r c o n i a r e i g i t u r , e l c o g n o s t e s . Cujus r e i seniores quoque d i v i n o p l o n i s p i r i l u tesles a d s u n t . Deinceps quomodo I s r a c l i a b i a i t i o primas sint dolalae s u b i n t t i H l . "0x8 . ' (4) Cum divisissel allissimas gentes. [8.] Initiutn g e n \ \ \ t i u m d i v i s i o n i s i n d i s p e r s i o n e Hliorum A d a m f a c t u m , j u x t a n u m e r u m angelorum f>ei. Oecasionem ei pracbuisse l i n g u a r u m qna3 i n l u r r i s a c c i d i t confusione, frliortim, videlur. exslruclioiie Quoniam emimeraiio in-littila genlium q u a sepluagenarium descendertint. iuterpreles

(5) \ \ . \ , * c . \ \ , . c Septuaginla animis r c d d i d e r u n t : juxta numerum ' filiorum ^ hrael.

et nepotum et neptitm Noe n o n longe e s l

descripla. Quxcumplcctilur cobi filii

m m sepluaginia exsistunl numero. A t eliain J a e l nepotes i n n u m e r u m qui i n ifigyptiiui ooncluduntur ,

T

Q i t e m a d i n o d u m i n praesenli

l i b r o s c r i p t u m est :

descenderunt patres v e s l r i i n i E g y p l u m * , > l l a v e r o

e l reliqui

; , \

A t q u o m o d o fuit Israelis eleetio? A b A d a m usque * d N o e ab eo d e r i m u m , anuis c i r c i t e r b i s mtlle

' ' \ - Q quadraginta d u o b u s , q u i e r r o r L X X i n t e r p r e i u m . * * ' , . , , .

T

e s l , n u l l u s in epatiosum i l e r deflexisse h i e l o r i a ferl u r , v e r u m ob alla alque alia d e l i c i a d i l u t t o i l ! a 10 p e r i e r u n l . P e s l e r i s v e r o N o a in plagaro erientalem diejectis, annieque i i o n a g i n t a ae q v a d r a g i n t a d u o b u s e x a c l i s , p r i i n u s t e r r A s g y r i a c regnitm A r b e 8 t e n u i t , v i r a r r o g a n s , q u i q u e Dei nomen p r i i n a a a eubditis accepit, quera adoraveniDl, cuiqiie v i c l i * m a s o b t u l c n m t . quo N i n u s , seu N i n y a s , n a s c i t u r , e u j u s s i m i l e u r b s N i n i v e n o n i e n estadepta, q n a m fnfraeio a m b i l u S e m i r a m i s u x o r ejns m u n i v i l . P o s l " . N i n u m vero Abram fuit, v i r b o m i s q u i q u e Asey* est a b o m i n a l u s . Q u a * r i o r u r a vanain i i n p i e t a l e m

, \ Q x a \ , r

. .

. "^5! . \ , , \ . " , , \ .
1

p r o p t e r e medio h o n i m a Deo raptns c s t , l | u i e u i i i ad se a d d u x i t , po9lerosque ejus s i b i elegit b a . x x v i , 13. Psal.

Psal. c i , 19. Psal. L , I O . Ephes. , i a . Gen, w v n , 37. LXXVII , 1 seqq.; CXLVII, 2 0 . P s a l . LXXVIII , 1 3 . D e u l . x , 2 2 .

NOTiE.
(4) Quae asterisco n o t a n t u r a n o n y m i sunt i n G a lena L i p s i e n s i . () \ \ , ^ . \ \ \ , , . . . 8 7 . 5 5 ]. . />. *^ . . .

959

PROCOPII GAZ/EI

Q u i d aitterci s i b i j u x t a n o m e r u m angeluruni Dei Tull? V i r l u t c s s p i r i t u a l e s gentes proiegere Deue j u s e i l , adque sui c u l l u m a d d u c e r e , ac per has qua3 ad salutem ducunt u l U U a l e m e a r u m s u m m a m p r o curat.*

, * , \ . ,

c C a s l r a e n i m lenet, i n q u i t , angelws D o m i n i c i r c a t i m e n l e s ipsius, eC e r i p i e t eos . > De sanctis item i n q u i l : c Q u o n i a m angclis suis de te m a n d a b i l , ut l c i n o m n i b u s i n s t i t u t i s tuis t u e a n l u r . N e c n o n P a u l u s e l i a m i n q i l : A n n o n o n m e s sunt m i n i s l r a n t e s 465 p r o p l e r eos q u i b u s salus haeredilario obventura e s l
7 0

spirilus, qui
7 1

in servitium

ablegantur,

. > Denique vero S e r v a l o r i n q u i t : c V i d e b i l i s coe. De q u i b u s scripluro est ministri ejus, q u i j u s s a

los p a l e f a c l o s , angelosque Dei ascendere e l descendere super F i l i o h o m i u i s ejus c x s e q u i m i n i petra i l l a p o n i l o

quod Deum n o b i s c u m c e l e b r e n l : c C c l e b r a l e D o m i n u m , omnes v i r l u l e s ejus,

> Quod vero Deo etiam reverenliain offerredoceant, a r g u m e n l o angelus q u i G e d e o n i P e t r a vero illa C b r i s l u s e r a l , d i c i l P a u l u s
7

c o m p a r u i l , cst. Ipsi e n i m v i c l i m a m offerrc g e s l i v i i . A t i l l e : C a p e , i n q u i l , carnes e l a z y n i a , c l s u p e r \ propler divinae naturae f i r m i i a l e u i oblulit. . i m m o b i l i t a i e m q u e . S i m i l i quoque rnodo angelus q u i Manoe ei sacrificarc v o l c n l i c o m p a r u i l d i x i l : S i feceris b o l o c a u s t u m , Deo i l l u d offeres Et fuit pari Dominipopulm Quod sane ipsc quoque s u p e r peira D o m i n o ejus Jacob. [ X X X I I , 9.]

P a r s aliqua Deo cedit, quae eleclione ipsam dignara efficit. A c p r o p l e r c a curo Davide c l a m a i : t P a r s mea D o m i n u s . > E l e c t i o n i s enim qua? per patres facta est nomine d i l e c t i e x s l i l e r u n l ; d i c i l e n i m Deus per u n u m prophelarum : c Tanquam uvam Israelem i u dcserto ficu
7

, }

, \ c . \ ^

. \

'

inveni : e l lanquam speculalorem i n

, \ , * ,

m a l u t i i i u m v i d i patres i p s o r u r a " . Quo r c m i n s p e ratam denotat, inventosque quamvis in Assyria

7

esse e x o p t a l i s s i m o s ,

s i m u l a c r a omnes c o l u e r u o t . s o c i i g u n l v u l p i u r a parles i n bsoreditalis d i -

^
0 1

' .

Q u i verd daimonum pgalmis d i c l i s j u n t .

P e r metaphoram vero funiculum cil; funiculo admodum lerra

* . . \ . , ,

enim terram dimeliebantur, quem-

p r o m i s s i o n i s ftliis Israel quoque Q . '

esl dimonsa. Sufficit illiin Invenil eum, deserto. [10.] A q u i l a a e l T h e o d o l i o n , reddiderunt, j u x t a i l l u d : C c u u v a m Israel > C x l e r u m i n deserto aeslu, i n loco aquis fluvium babuit, vila?, neque fonlem illud i n sli et refoiillal,

, ,

, .

deseito i n v e n i vacHO. N o n qui civilalem eum,

divinae c o g n i t i o n i s , Dei

(6).

e n i m deserlum

, ^ " , .

neque torrenieiu d e l i c i a r u r o . Cura i g i t u r invenissct ejus s u b v e n i l inopiae. N o n e n i m a l i u s ipsis accoraraodatior e r a l . Q u i s e n i m o r d o apud eiiiin ufliciebal, $erto incullo, cos qui e o r u m q u e fidei vtuto, obscuro.

Symroachus c l a r i u s adhuc e x p o s u i t : In deCreatore c o n l e m p l o crealurae s e r v i u n l ?

; ; . .
1

qua; sane a gancCa T r i n i l a i e desolala ; non corpore

, '

peccati a;re obruto, i n b o n i i n i b u s i n i - D

q u i l a t e m designanlibus b a b i l a i . IIoc vero deserluin n o n lale natura e x s i s l i t , v e r u m o b s c u r i l a t e m suan? ex v i opposita c o n l r a x i t . S i c itaque i l l u d : f S a l i s effecil enim fecit e i , > c o n c i p i a i u r ; Circumduxit iiulationibus
w

\ ,

, . essent, nullaque re in deserio

7 1

ut sua s o r l e c o n t e n l i

omniura

re-

r i m i inopia laboranle deficerenl. eum et erudivit eum. M u l l i s eniin I r i patres eorum perlentavit, nunc ex

*
7 1

(7) \

P s a l . , 8. " P s a l . xc, . H e b r . . 14. l C o r . x , 4. J u d i c . x m , 16. P s a L c x v m , 57,

7 e 7 6

7 7

J o a n . , 5 1 . Osee i x , 10.

Psal. cn, 21. " Jndic. v i , 2 0 . * Psal. L X U , 11. Osee i x , 10.

1 9

NOTiE. (6 , . , \ . . . (7) , \ , . . 869. ; . . .

C O M M E N T A R I I 1N D E U T E R O N O M I U M

962

. '- A s s y i i a (8) , , \ , ^

i u Cbaiianaeam, inde i n i E g y p i u m , u u n c

iteruui i u Gbananseam Iransferendo. V o l u i t a u l e m erudlreeos, quemadiiiodum Jacobuai in Mesopoiam i a m c u m d u c c r e l , e l ad coniirmare. Inicrim o c u l i c u r a m gessit. salutis exspeclationem l a m e n ejus tanquam pupillae

\ , . , \ ^ \

\ .

Ut d i c c r e t Jacob : c A n g e l u s D o m i n i ex o m n i b a s malis nieis me e r i p u i t . E t i l e r u m : S i non adfuisset m i h i , e l l i m o r

e i

. \ , c , , . \ ' , * \ ,

Deus p a l r i s tnei A b r a h a m

Isaac, n u n c me v a c u u m dimisisses utique g i n l a annos per

. >

Q u i n e l presentes auditores c i r c u m d u x i t q u a d r a desertum, u t d i c a t Afoses : c M c m i n e r i s q u o q u e c u n c t i i l i n e r i s per q u o d te D o m i Deus tuus d e d u x i t . J a m q u e quadragesimus iii lenlet te
f

fj nus , . \ -

,\ , \ , , c ' , .

deserto agitur a n h u s , quo te affligat et et cogitationes cordis tui d i g n o s c a n l u r , an n i a m u l homo filium suum

roandaia

ejus observaveris, an i n i n u s . > E l i t e r w n : c Q u o e r u d i r e solet, ita D o -

m i n i i s Deus tuus te e r u d i v i t . Quemadmodum aquila soletprolegere nidumsuum.[XXXII, U . ] H o c a n i m a l amans suorum p u l l o r u m babet et est: quos c u m i n m o n s l r o s a m s u b l i m i i a t e r a i n t u e r i . Q u o d s i u n u s ex U a veros adoratores i n 4 6 6 l o l l e n l sicut aquilae. G u r r u n l , s u b d u x i t et v o l a r e docet, et d i d u c t i s o c u l i s solem oppositiini Gondemnai.

bis q u i solis splendorem perferre nequeat, pro s p u r i o et neuiiquam

M

a l t u m c o n i e m p l a l i o n i s s p i r i t u a l i s e d u c i l , de q u i b u s Isaias i n q u i t : c A l a s defaligabuntur *. > Q u i v e r o c u r r a n t . Q u o r u m j u v e n l u s per Servalor indicai : d i v i n a m l i n c i i o n e m v e l u l aquilae scapularum suarum prollget le,
t T

c U b i c a d a v e r , i b i c o n g r e g a b u n t u r aquihe et sub a l i s i p s i u s spem recondes. Super

r e n o v a b i t n r . S i vero quis c i v i s coeleslis factus f u e r i i , a u d i e l : U i n b r a h u m e r o s eniin Quod autem tantaui erga eos c u r a m d c c l a r e t , ipse quoque S e r v a l o r i n volui, el non v o l u i s t i
% 8 8

t o l l e u l u r , et super b r a c b i o s u b l e v a b u n l u r s i i n i l i l i i d i u e qua

erga J e r u s a l e m

usus, i n d i c a v i l : c Quoties c o l l i g e r e l u o s l i b e r o s , q u e m a d m o d u i n g a l l i n a solet pullos suos sub alas suas, : . * (J Nec erat cum eo Deus alienus.
8 9

[12.]

Quae e n i m

\ ; ; " * , , , .

c o m m u n i l a s , P a u l o l e s t e , l u c i cuin tenebris ? quae consensio C b r i s l o c u m B e l i a l ? Evexil eos in forlaliiium lerra. [13.] S u p r a terrae incolas eos e x l u l i l . Eodera I n q u i l : ln altum terrai eo$ modo A q u i l a qtioque adduxit.

. ;

* , '

, , , \ . '*

S i v e r o o c u l o s a d h i s t o r i a m c o n v e r i a m u s , de terra promissa ea esse d i c t a i n l e l l i g e m u s , futura, conligerint, proventibus ubi q u i d e m jam loco p r ; v l e r i l o r u m ejus p a r l c m Agroruin enini quamvis iraximain

, , \ .

h a b e l . Quod ipsuin sane cibavit eos. Nonduni qui monaleban-

id quod s e q u i t u r , quoque c o m p r o b a l , c u m i n q u i l : p r o v e n l i b u s terrae viclitabant, qu saxis ulpole et

ai \ . D m a n n a p r i u s q u a m J o r d a n e m l u r usqtie. Imo vero ne mel silvestre quidem adhuc fcolligebant, ncqtie o l e a r u m libtis d e l e c t a n l u r , baccas. G x t e r u m mellis n o m i n e aquam signiGcari porcm habcre visa fuerit. .
M i l 1

iransiisscnl,

q u i d a m a s s e r u n i , quae ipsis i n deserto s i l i b u n d i s inellis s a L i c e b i l vcro per rilualibus i l g u r a m a g r o r u i n odoribus s p i fortunatorum

^ , refertorum, Deique voce

pavisse frugibus, i n t e r p r e l a r i . i b i d . 5. lsa. xi.,31. II C o r . v i , 14,15.

e v u

G e n . XLTIII , 16. G e n , x x x i , 42. " Deul. v m , 2 . P s a ' . c n , 5. ' P s a K x c , 4 , 12. MaUh. i x i u , 37.
M

Maith. xxiv, 28.

NOTJE. (8) ' . .

553

PROCOPU G A Z & 1
ei p e i r a spirtiuatt qitee iHoe ett dickur : Kavi tomimie roeHiii itoeter atferunl *. > S e n o o

964
cmttecnta : p e t r a v e r o s c r m o n e s p r o i i i q i d ab i!4e <qt;m S p o n s u s CIMII dutois, e l a m t b i i i e , u

QnemaiTBodum il1ud quoque : E t b i b e r u n t npe f d n n U i r , njtie tabores reges t p e p u l i ad SpmisaiiHbet: * Favum sidlanllabia

ChrislesSTal**. Approbal id vero q o d in Proverbiis twa,spon*a

sanilaieni

inea , * et

guUttr ejus itolcedo cee e x p e i e n d a . I n s n p e r vero e o r u i n v u l t u s q u i sedueendos ad IHMIC roediwi prerbent, oleo serenus r e d d i t u r . et d o r . l i i n * s p i r U t i l l u s t r a t i i r . Butyrum
3

boum, et lacovium.

[ X X X I I , 14.] P a u l u s &

quoque i n q u i t : T a n q u a m infanlPs i n C l i r i s t o lacie v o s p o t a v i * . >Qui etiainper C o r i n l h i o s b o v e s q u i n a m essent, a p e r u i t , i n q u i e n s : N u m s u n l ? annon boves Deo curse p o l i u s i n n o s l r i g r a l i a m hacc o m n i n o

\ , , \ []

c . c ; '

a i l ? Natn q u i a r a l e l t r i t u r a t , spe quod frui p o s s h , f a e i l * * . > A t S e r v a i o r d i s c i p u l o s amandat tanquam ovcs i n l u p o r u m peslalis medium . Quorum quidem per Mosen, pir ejus ad ubera

, . f

iac tem-

. > ,

Israel filii a n i m i s e o r m n suxerunt.

! \ *

sacrificos ac seniores

adinoiis

, \

Necnon vero Moses etiani ovis i u i l , q u i

, \ , , \ ; \ , .

niansueludine omnes superavit h o m i n e s .

Q u o r u m i u s u p e r eliani bonam v n l e l u d i n c m prxcipienle. i p s i qnMpie agiwetiM necnwi

<

d o c l r i n a m bauserunt. Quapropter s u b j u n x i t : C u m

adipe a r i e i u h i p i n g u i u m e l l i i r c o r u m . A l i o q u i enitn a d i p e m c d e r e e r a l i n i e r d i c t u i n . L e g o e u m Deo afferre

& i n C h r i e i o fcrfeies ei hirei, tanrorimi ac seu

b\k

iniaTrtbin

faeririil,

\ \,

\ (9)

gregis DonVmict

d u c e s . F i i i o s \iam

, \ >\ , ' , \ ^ .

jirvencos SSR arrrnt, eo q t r e d B e i | u g o i ; o l l a r u m C h r i s l i uiimero s u n l aceenst. Cum adipe renum frufiienii bernnt meracum. verum e i i a m et sangninem

stibini-

s e r n n i , seu qtiod sarne pTafstantins est, quod d o c t o uvce 6 i , *

Non c n i i n C h r i s t i d o c i r i n a m p c r involucris

*. \ (10) ,

liguras p e r c e p e r u n l s o l u i u , ct e p i r i i u a l e m p e l r a m , f c l i c i l a i e i n ipsam quae i n e r a l i n c l u s a . Adeps e n i m r c n u m i t e m uvac v i n u m laetiliam f r u m e n l i panis

, , \ \ . ,

g p i r i l u a l i s e s l , q u i cor hotuinis confirmat, sauguis est, q u o d ex v e r a c i vite factura

f l e

, \ , \ , G

conciliat .

(11). 6, * , -

467

comedit h\cob,et

taturatus
7

e$t,

elcalci-

travii dilectut.

[15.] J u x t a S a l o m o n e m e n i m aninea i l l o quaiUum > satis

repl6ta f a v o s q u o q u e c o u c u l c a l * . A l t b i i l e m i a q u i t : f M e l s i r e p e r e r i s , comede de e s i , ne f o r i e s a l i a l u s evomas i l l u d Doclrinani per spmtuin viam raBSumque ciamque corum

, \

c ^ ,

\ .

e n i m m se i p s i s non digeaserunt ut concoqnerent. Quin h a b u e m n t , an non inleritum. per cor caroeom afflieam perangostam in

", \ \ *
%

\ , , \ * \ , . , \ ^ . > 4 fltotfi. > - ^' ,

9

i n c e s s e r u n t , v e r u m per Quapropler freitum

<|iiee a b d u c i t ad qui

margariias conculcani modum recalexcussevunt, rejectos petinere eos

! w

c i t r a r u n t , c e u q e eqiri q u i tiift^iskros i n ^ i a MCor.x,4. P $ a l . CIII , 15.

cnpienies
M

Prov. XVI,24. C a n t . i v , l l . 1 C o r . , 1, 2 . Prov. XXVM, 7. P r o v . * x v , 16.

M

MCor.ix,9.

H a l l b . , td.

NOTiE.
(9) \ . . 8 7 1 , . . . (10) . . (11) . .

m
, ,

COMMENTAJUI IN DEUTERONOMIUM.

K*

i m p e g e r u n l . Q u e m a d m o d t i m de i l l i s propheta? i l i u d a f f i r m a t : t O b v e r t e r u n t m i b i l e r g a s u a , u o n cieg". Adeo reliquerunt Dominum crealorem s i i u m , vion a g n o v e r u n i c o n d i l o r e i n s u u m , nec r e demplorem suum sunl reveriii.

, \ -

hritarunt

me xtri$ atiemt. [ X X X U , 16.] ( d e d i i s a l i c n i s dixisset, i n f e r t : c E t s a m f i c a r u n t dremoniis,

n o n Deo. E a e u i m substanlia q u i d e m ipsa ac pificio Dei p r o p r i a s u n l . Inopiura vero propositum a Dco est o i i e t i i r m . Qulfetis qtri adbaetetil, v k t t q u e fofiteift d e s e n i e n m l , a d j u s t u m s u i euppltcium Deum oonrtftot e r u n t . U b i homafiio m o r e d e i r a Dfei d i c l t i m e s t : c N a m p e r m u t a r u n l i p s u i n e u m d i i s b e r i a u i p r i d t e fabrefacfo*, t q n o s n o n cognovit A b r a b a m , nec majores i p s i u s . Et\'tdi\

DomitiU6,et

iratuitst.

[19.] H u n n m a i l c r u m affeclione

n a l u r a l i s Dei repraescntalur b o n i t a s ,

qua omnes homines s e r v a r i c u p i l , et ad v c r i t a l i s

c o g n i l i o n e m pertii>gere *, nec dsemonum p r x s t i g i i s

a g i t a r i , eosqtie q u i i l l u d admisissent s u p p l i c i o condigno i n v i a m r e v o c a r e . Kal 6f Ei irritalu$ est propter provocatiomm fMoruf* suorum, et filiarum suarum. Ex aequo enim tam Hfii (jaam filiae ex I s r a e l i t i s oriundae opificio e l f a miliaYitate

'

\ \ -

i , \ ' . \ c \ 6 \ ,

Deii

orfweB r e i i q o a s s u p e r a b a n t genles. fpsis q u o q u e a d Simileni e r r o r e m \t sane <de i i s q n i postra. VaUcinaltnr. D e adegeruM,

t a r i t e r autem etiam de fitris e o r u m Gt fitiabus s c r i ductores Cbrisltiiu fcxsliterunt. in crucem

* - b i l u r , q u o n i a m

* x a \ : , \ .

q u i b u s p r o p h e i a q u o q u e a i l : Manus vesirae s a n g o i n e plentfe s u n l ' . > Qtti c e r t e p&rentibtfs euis pejorefc fuerunt, ct poenatn m e r i i a m lucnint.
t

On

^& .

ctk

Quoniam generalio perversa est filii in quibm nulla fides esl. [20.] E j u s m o J i i l l u d quoque a S e r vatore p r o d i l u m : c g e n e r a i i o i n c r e d u l a e i p e r v e r s a , qnous<|iie l a n d e n i vobisciiWi e r o ? P o l e n i i a v e r o i l b i d d i c i t : * A v e r l a m iaciem tncam ab i i s ,
qtii fidetn n o n habeant, e i a v e r i l a t e se a v e r i e -

(
T

\ *\ ,

, t H ;

;
-

' , t 6

'. N o s vero c a n a m u s : Ne a v c r i a s facidm t u a m a h i e , n e c deOecias in i r a a s m o tuo*. > Oculi e n i m D o m i o i j u s l i s Sunt i n i e n l i .

*, , \ . ^

' . eos i r r i -

Et ego quoque provocabo eum in eo qui non ett populus, e t c . [21.] Gentcm b a r b a r a m o n l r a l a b o . N o n efnim itHs tantcrpore dolet s e r v i t u s , non dispersio, non lempli

amissio, quaniopere g e n l i u m vero et nos e r a m u s d e fideles ex o m n i b d s assoril.

pietas e i (Kghltas, e a m m t i d e l i c e l qoa3 p r i i i s rndes efr.mt, ac i n p o p u l o n n n l i u i n e r u m rcTerri noii d i g i i censebanlur. Qneinadmoduin ilhid Aposloli lestalur, c u m i n q u i t : c Quondam nienles, d u r i \ tiens igitur gcntHju^ s i n t c o H e c t i . f r i r o i t u s facta, esi et r e l i q u a . Imo v e r o nos genlis non;ine n o n d i g n a l u r . E o q u o d

A c g c n i e m c a m q u x C l i r i s l o c r e d i d i t n o n unatn esse atque d i s t i n c l a m

seu |M>piilns Dei ^ x *pr<>p'mqiHiaLfe tfeu eognaiiOne meiiendot. , *- C

dogmatutti, n o n e x divisiomre g c n i i t i m

* 0 n ,

Quoniam ignis flogravit e furore meo et exar9

descet ad infimo* inferos. [22.] Ignis e n i m v o r a x Deus e s l . Q u i ab i m p i i s s u p p l i c i u m

, ,

sumii cersi ab

t i s s i m u m , et i n P l u t o n i s c o i n m i l t i t , noluerinl.

i n d u c i a r u m d i v i n a r u m die a d e u m ee c o n v e r i c r e

. c S i b i ipsis e n i m colligtint i r a m i n d i e i r a e . i n flamma q u a m s u c c e n d i s t i s >

9

t I n c e d i l e e n i m , i n q u i t , i n l m m n e faeiei v e s t r * , et

, ^\ ' , \ oiv. Jerem. n , 27. " P a a l . x l i i , 1 0 .

1

C a t e r u m i n b i s vcrtiis perpendatur e x t r c m a p e r gefilcin ipsoruin moniium Bomanatn st facta internecio,

a c

qua Igne

lcrra et eHKl

vasUKa, 468

inflamrooMi,

f u n d a m e i i t a , -seu , II.

rtdices fsal.

ibid. I I . 1 Tim. n , 4. TSt. , . * Deui. , .

Isa. , 5 . * Metlh. '11. , 5. ka.x,

,

J6.

cn.n,7

JG7

PROCOPII GAZJEI excelsa e i m u n U a cavernas itera et l a l i b u l a redacla*. K t

absumpta?, et i n p r o p u g n a c u l a i r a n s f u g a r u m tiaec q u i d e m ex b i s i o r i a .

P o r r o alius est i g n i s d i v i n u s , q u i omnera terre- s t r c i n depascit s e n s u m videlicet, cx quo s c o r l a t i o , a d u l l e i i u m , s i m u l a c r o r u m c u l t u s , e i alia ejusmodi nascuniur. Monlium vero fulcra i i sunl qui sese c o n t r a

, \

*-

, \ , , , , \ . . \ , \ , , [ \ ] , ' .

C h r i s l i cognitiouem effcrunl, ceinburet e n i m m u o d i hujus p r i n c i p e m , c u m l o i a ipsius m a n u .

Hujusmodi e n i m quiddam S e r v a i o r quoque i n d i c a t , c u m i n q u i t : t D i c i t e m o n t i amolietur

1

h u i c : Amolire te, et

Congregabosupereo$maia,elsagttta$mea$inipsit absumam. [11, 2 3 . | P a t i e n l i a Dei i n d i c a l u r , hoc colligere mala coiUra

, . "

i m m o r i g e r o s , quae ipsimet

c o n c i l i a u l q u i non p a r u e r u n l . Oinnis i n iis c u d i t u r faba, qui meraci p o c u l u m evacuant, omneque s u p plicium in illis insumilur.

, \ * , . '

Quae quidem Dei clegantia lela d i c u n t u r , de q u i bus Job a i t : c Tela eniin sunl,
r

[ ]

D o m i n i i n c o r p o r e nteo meum exhati-

, \ * . > \ Q .

quorum
f

rabics sanguincm

i i tt.

sanguis e n i m e i caro Dei regni h x r e -

ditatem non consequeniur * . > Consumpti fame et pustu a r i u m , ilem qua

tetanus immedkabilit.

[24.]

BeHum c o n t r a

Nabucbodonosor raei, mei,

geslum prsecessit fames, de

in Threuis

Jeremias i n q u i t : c Deficiebant prae l a c r y m i s o c u l i

p e r l u r b a i u m erat cor m e u i n , effusum i n l e r r a m j e c u r m e u m , p r o p l e r c o n q u a s s a l i o n e m Bliae populi c s l frumenlum, ubi vinum aves

u

c u m a n i m i d e l i q u i u m p a l c r e u l u r infanles, et laclentes i n plateis c i v i t a l i s , d i c e b a n l m a l r i b u s s u i s : U b i ? > et r e i i q u a . O i t a deinceps quoque est, c u m R o m a n i urbem obsiderent, quoque qtii eariiiu cibo sustenlare posse consentaneum e s l . Q u o n i a m post famein signiflcanlur. ' \ ] fames g r a v i s s i m a , de qua b i s t o r i a m Josephus c o n l e x u i t . Caeleruni i n tali rerura s t a l u eos aucupio venantur v i x se gravissimi plerumqae m o r b i v e u i u n t , q u i per tetamim N o l i m vero repugnare si quis ba3C de paslu avium C dicia esse , sunt, ex quando rcbus in jEgyplo in bilcm gestis repetila vide.licel comcdenlibus

. (12) , -

aves degenerarunl. E s t vero leiauus c o n l r a c l i o m u s c u l o r u i n quae tn $pina s u n l d o r s i , quac t o l u m i n l e n s o q u e a r c u i sinulem corpns retro agil, efHcit. Y e r u m e n i i n v c r o laboranml qui diceEsiim vcro avium, jaclalos apud eos sludiuin , \ ,

. \ , *

u l b i s l o r i a m iuissam faciamus, consideremus q u i dem famem qua ejus inopia per r c l : Hscc d i c i l D o m i n u s . quando s a c r a r u m L i l i e r a r u m refrixit, juxta Davidem
i e

. , * , . , , \

inancs sermones, inque aera fruslra

q u i dic.lt : c Rebus vanis

' D . >
M

dederunt operam

. > Tetanuin vero per i d quod

c , . Q u o d sane

c i i a t o gradu cesserunt retro.

N u l l u s enim qui m a n u m a r a l r o a d m o v i t , c t r e v c r s u s e s l , ad r e g n u m coelorum aptus est cum u x o r L o t ;dmiBissct, salis s i a l u a facta est, eo quod ad inaltim r e v e r l i g e s l i i s & e i .
l T

Dentes (erarum immiilam M a l t b . x v u , 49. Job i x , 02. Gen. x i x , 2 0 .

1 7 1 1

in eos. M i i i a m vel p r o m i s i d i x i t , u i e o s i t e r u n i a d i n o n e r c l eorum i n q u o s io v i , 4. ' I Cor. xv, 50. NOTJE. " T h r e n . n , 44, 42. P s a l . n , 1. " Luc

(12) . 01 . . . . 876 3 . \ * " \ .

COMMENTARil DEUTERONOMIUM.

970

i C g y p t o bosle* ferarum more i n c n r s a s s c i n d i c a l . V e l ut Dei repraesentcl d e r c l i c t i o n c m , qua suis i p s o r u m affectionibus p e r m i s s i a feris s p i r i i u a l i b u s s i u i l a b s o r p i i (13).

Forit orbabit eo$ gludius, ct in penelraiibu* terror.

[ . , 2 . ] T r a g i c u m obsidionts b a b i t u m a t l i n g i t , qua bus foris occubuerunt, domi vero sedilionipravas quoque acca considerunt. P o r r o D e i gladius Cogilationcs

. ( " \ \ .) , 6 \ \ . , 46 , \ ,

l i o n e s resecans, metu

p a r i u r i c n l e s , u l l a l i a non amplius p a r i a n l c o n l r a h i l . Sectio enim ea Dei verbo fit, cujus j u d i c i u m ad c o g i l a l i o n c s usque p e n e l r a t .

. , .

Tam juvenem quam virginem, lactanlem cum constanlis cvtalit sene. S i m u l A n n o n vidcs patrcs farinam enim c u m peccarinl, s i i m i l quoquc perierunt. D i c i t e n i m Jeremiae Deua : q u i d ipsi faciant tn u r b i b u s J u d a , autem et i n a n l i s J e r u s a l e m filii ejus ligna c o l l i g u n t (et i p s o r u m ignem a c c e n d u n t , uxores aqua conspersam
1 9

"

, \ . t

\ $ ,

, ; \ .

s u b i g u n l , ut

placentas

faeiani macbinae coelorum

) . > A n i r o a r u m secun-

dum selalem d i v c r s i l a l e s c o n s i d e r e m u s .

, . * , \ -, ,

Dixi: Dispergam eos, et delebo ex homimbut memoriam eorum. [26.J D i s p e r s i eniin e libro 469 v i v c n t i u m s u n l c x p u n c t i , nec amplius Dei populu* n u n c u p a n t u r . N o n funditus vero perierunt, propter genliles. In impielate enim sua catis acceptum r c l u l i s s e n l . Quapropter bujusmodi jaclantibus Babyloni * permansissenl, eorum i n l e r n e c i o n e m diis suis, non ipsoruro pec-

. - . ( U ) , . (15), , . , \ , ' , . , . , 't -

c u m b i qui c u m Jereinia c r a n t , nudissenl, i n q n i u o l : Q i i o n i a m dedecore c o r r e p l i s u m u s , q u o n i a m n o s l r u m p r o b r u m a u d i v i m u s , faciem n o s l r a m p u d c r obtexit. Grassati s u n l aUcnigense i n

1 0

sanctuario

p a i , , \ \ C D o m i n i . Q u i b u s r e s p o n d i l , ac d i c i t : Propter . , \ . , . \ . ea ccce dies v c n i i m i , i n q u i l D o m i n u s , et u l l i o n e m s u m a i n de s c u l p t i l i b u s e j u s . E a p r o p l e r i g i t u r , et foedus c u m p a l r i b u s s a n c i l u m , non perierunt omnes. Ipse quoque G o i i a l b c u m probra i n castra Dei viventis jaetasset, canis i i i s t a r ab a d o l e s c c n l u l o t r u c i d a l u s e s l . P o r r o Palaeslini quoque s i m u l a c r i s suis roortem Saulis m a g n a c u m bant. laeltlia a n n u n l i a 1 1

" ,
,
, e

Quoniam gen* e$l qua* perdidil coniUlum, nec e$t

eu inlelligentia aliqua. [28.]
e i

1 0

G o n s i l i u i n e n i m quod

H e b r . i v , 12.

" J e r c m . , 17.

Jcrcm. L I , 51. NOTJE.

i b i d . 52.

(13) Caiena L i p s i c n s i s sub n o m i n c incerti hxc D b a b e l : , , . . . (14) . . . . \ , , . . . . 3 . . , ^. , , \_ ( 5 ) " , , . . ( ) . ( ) 3. . . (. 876, 877.) . , . (iv . . ) , |, * , , P A T R O L , ( LXXXVU. 31

971
D c i , e r a t , perdiderunl meam m a n u m , et De hoc seu pluagesimo sccundo i n q u i t : T e n u i s l i consilio tuo

PROCOPII GAZ.EI
dextram
M

Dc quo David psalmo sc- . \ ; \ ' - ^ < ; , \ . * \ " . * \ ." , \ . \ , < . > . \ * , < \ ; > / , , , * \, \ . deduxisti m e . ipso eniin

lsaias i n q u i t : c E t inagni c o n s i l i i angelus spirilus

n

n u n l i u s v o c a b i i u r " . > In

consilii eral el virtulis

, quatn p e r d i d e r u n t Israe1 8

lilse, quemadmodurrt et s c i e u t i a i n . De qua S o l o m o n i n q u i t : Interpres enira scientiae d i v i n e s l . Interprelem vero sapientiam v o c a l . J o b i l e n i eam
8

a d m i r a i u s i n q u i l : Quis vero locus e s l s c i e n t i a e * . A c ne banc qaidem lsraelitne b a b u e r u n t , c u m C b r t s l u m P a t r i s s a p i c n l i a m non r e c e p i s s e n l , et omnium rerum scicntia* .
7

consi-

l i u m A l l i s s i m i , apud quem c o g u i l i o n i s t b e s a u r i , et

ti saperenl intelligerentque hoc , expenderentqne

Trttfdlandem/a /uru ii*iii^
8

ZO

AIC e x p o s u i l : Non est in eis $ensu*, tttinam circum venli oralione esscnt,ut con$iiium illud intelligerent. \ . Erudianlur extretna alate $ua. P o s i q u a m e n i m ea . quae i l l i s d i c t a ^ u n l , i n l e l l i g c r e noluerunt, cxireet , ,

m i s t e m p o r i b u s genlibus v o c a l i s , ipsisque r e p u d i a l i s , c o m p e r i e n U i r , eo quod G h r i s t o scienlia* c o n s i l i o P a i r i s fidem d c n e g a r u n i .

, , \ -. ;

Quomodo persequerelnr mus mille ?

nim p r o l e c i i o n e d e i m d a t i , Vain ab m u l l i s i n fugam a c t i s u n l . Q u o d e diverso

[30.]

D i v i u a

uno q u a m a fuerat

, * ,

s i pietati i n c u b u i s s c n t . D i c l u entm i n c r e d i b i l e cst quantopere Pala?slini s u o r u i n s i m u l a c r o r u m opc ac p o i c n l i a eos presserint. N u l l a e n i m s i m i l i t u d o Deo respondel n o s l r o , adeoque v e s a n i i i sunt q u i
M

, , . ^ . ,

eas ^ \ c o l u n l : c E l ligno : P a l e r meus es t u ; e l l a p i d i : , T u me g e m i i s i i , * d i c u n t . P o s s c m vero c i i a m . victorias Israelitarum qui olim pielatcm c o m m e m o r a r e , quas saepeuumero c i i r a pepererunl. colcbaut, pulvcrcm

! \ , ^ \ \ -

\ \ . .

Quoniam de xinea Sodomorum vitis eorum. [ 32.]

P L T J e r e m i a m quoque Deus i n q u i t : Ego le p l a n l a v i v i n c a m fructiferam , q u o m o d o degcnerasti giis S o d o m i t a r u m e contra filii et Gomorrbaeorum qui fidem in a c c r b a m vitis a l i e n a " ? > Caelerum q u o n i a m v e s l i instUerunl, opera genus s u u m inde ducere d i c u n l u r . Q u c m a d m o d u m Abraham ejus et aeraulantnr.

* " \ ( ) , ; > , \ ^ ,

. " , (46) . ] [34.]

\ , \ [ \

Annon ecce hac omnia reposita sunt apud me, et obsignata in thesauris meis?
c N o n d u m c o n s u n u n a t a sunt peccata Amorrbaeorum
l e

Peccalorcs

c n i m Deus p a l i t u r , usque dum mensura e s l r e p l c t a , ex quo s u p p l i c i u m ante pedes est. Quale i l l u d e s l : . > Post consummatioDem e n i m teinpus et dies u l l i o n i s a c c e l e r a l , si quis a via recta deflexerit. Q u i d a m vero pr%sagii ruodo i l l u d i n l e r p r c t a n - D [ * ] l u r , q u a s i d i c a l Deus : E c c c p r o s p i c i o futuram \ * ; > S e r v a t o r i s c & d e n i , n i b i l o m i n u s tamen locum Itbcro b o m i n i c o n c c d o , eventumque e x s p c c l o . , \ & (17) 3 , " P s a l . LXXII , 2 4 . " Isa. i x , 6. " i s a . x i , 2 . J c r e m . n , 27. " i b i d . 2 1 . G c n . x v , 46.
8 0

. * \ , .

Sap. , 4.

Job

x x v n i , 12.

Coloss.

u,3.

.
(1C) . ;. 879 . . (17) . .

973

COMMENTARII IN DEUTERONOMIUM.
cfTundetidum s a n g u i n e m i n c i t a v e r i u t .

074

, \ , , [ , ] -

Supplieitira e i i i m irrogabo ei qtiein pedes sui ad

, .
A c i d c i r c o sane s p i r i i u v a l i d i c o ea quae longe post v e n t u r a e r a n t , c o r a m qttasi ac p r o p e c o n l e n i plalur. Ipsorum i n t e r i t u m prope essc d i c e n s , necnon gentium quoque v o c a l i o n c m i n p r o c i n c i u esse. Quapropter subintulil : Quoniam condemnabit populum suum , 4 7 0 & non <| ex g e n l i b u s slirpilus exstinxit c r e d u n l , r e c r e a b i t u r . > P o s s e l vero etiam eos ipsos servos v o c a r e , quoniam s u u m p o p u l u m , eos q u i ex ipso c r e d i d e r a n t , revei h u s , necnon p a t r u m p r i m i t i a s . . , ; x a V , * 4 \ ; > . N o n ampliifs vero s c r m o s l de iie q u i atile - vejilum C b r i g l i f a c r u n t , ex qwo eos cx c a p t t a i l a l e revccavil. U l satis conslal exprabraiione idotoiatriae qua anle captivitatem usus erga cos , dicens : U b i sunt dii e o r u m ' ? P o s l eam e n i m i d o l a - n o n a m p l i u s coluUse v i d e n t u r . * ~ Surgant et opitiLleniurvobis [ X X X U , 3 8 . ] Uujuemodi p c r J e r e m i a m q u o q u e d i c i t : t E c c e ego injuogo%p$i$, mala e q m b u s emcrgere n o n p o x e m n t , 1 e l a m a b u n l ad me, neque atidiam eos. E t i b u n l J u d a et iucotae i e r u s a l e i n , et quibus ip$t stiflila adolenl, rawnnaruui n#c ciwiales eos c l a m a l m i U ad 4eo& 6ivuAw*ii
1

, \ (18), , . * , \ , \ , \ \ \ , \ .

'KYacxr\TWw

[ \ \ ^, \ ] [ ] , (49)] \ < * , , . ^ \ , "Jfeze, ,

suarum l e w p o r e " . , -

, > . . , ; Videle, videte qupd ego tum. [39.] Ik>c e&l, defeco*

, \ ' . [ ]

ctio lua te erudiet, e l m a l i l i a l u a Le redarguet. C u m eniin rebus secundis beneiaclorera t u u m u o u &

, , C g n o v e r i s . affliclus i p s u m d i s c e . [ . , ] . V e r u r a abs re le punio, i n l u a e n i m g r a l i a id i p s u m quoque facio. Occidara enim u l (e v i v u m r e d d a r o ; v u l u e r a b o , ut oiedear. Ipse ejiim dolorem c i e l . E t i l e r n m i n integrura r e s t i t u i l ubi a n i m i bos t u r a v i i . Ga?terum medicina? tempus i n v e b i l u r , c u m i n coblum m a n u m h u i n a n o e x a l l a v i t F i l j u m s u u m q u i d e x U a ejus c l est et d i c i t u r , eo q u o d morsuam s u s t u l e r i l . M o r e e n i m ejusdeni essentia3 eiquc c o -

aHernus est. Q u a p r o p l c r per ipsani quoque ju&jurandum facit. N o n c n i m per majorem poluit leste A p o s t o l o " . De eadem David quoque d i c i t : D e x l r a D o m i n i edidit virlulem*. > E t i t e r u m : Me v c r o app r e b e n d i l d e x i r a t u a . C u m qua i n aeternum vivere d i c i t u r . A t dextra illa lolletur i n s u b l i m c , quaudo fhiis v e s t r a r u m i n eara eontumeliarura e r i l . U a e n i m intelligetis q u o d sese s n b m i e e r i t F i l i u s , u l l r o q u e i b o r t c m s u s c e p e r i l , j u d i c i u m q u e c o n t r a orancs acceperit. Q u a r e , i n q u i i , manus mea cium. Judicium enim F i l i o tradidit, u l a b retinebit j u d i M a e

eo d i c t u m exstat. A c tunc sane ulciscendi ejus efficacia

7

c o n s p i c u a e r i l , q u a m g l a d i u m vocat , de quo propbeta d i x i t : Gladius D o m i n i i n coelo i n c a n d u i t . f)e qtia t i u n c s u b j u n g i l : < N a m g l a d i u * meus d e v o r a b i l c a r n o s , et l e l a mea i i n b u e n l u r s a n g u i n e * . Caesari e n i i i i eos I r a d i d i i , quem regem suuni deeignaverant. G l a d i i quoque iiouaanorQin eos a n i n i a i a s u i i q u e carnes deglulieruiH, ac quo&vs ot>vios bsunipseruiil,
3 8

qHando

et

eaucii

e i c a p t i v i i facti s u u l .

h a q u i d e m sensili partiiu eos o b j e d ^ | l a d i e , p a r i i u i vero s p i r i i u a l i q u o q u e , qwi sane verbun t ^ i P a u l i est t e s l i m o n i o , q u i dicit: c E t gladio s p i r i t u s . > Caput g e n t i u m , boc est, S a U n a i n ; g e & t e s ^ n i i n tinpias copiee i p s i subjecti * u o i . A i t e n i i u Jsaias : < l n noviesiino die adducet Dominug g l a d i u m sancturo, m a g u u m e l i-obuetum c o n t r a d r a c o n e m s e r p e n i e m n c a U g m i r a . * V i v u m enim Dei v e r b u m qttoyis gladio ancipile esl acuiius lpse i g i t u r c u u i ventssel i i q r r a n copias m v i s i b i l e s d e b e l l a v k , triumphuiBque i u
M M

cruce ab eis r e p o r i a v i l , l i b e r t a l e m q u e r e c u p e r a v i t . P o r r o bic gladius nostra quoque c a r n a l i a ampulavit

M

* Deut. x x x i i / 37. J e r e m . x i , 11, 12. l s a . x x x i v , 5. i b i d . 6. E p b e s . v i , 17.

1 7 M

"

Hebr. v i , 13. Isa. x x v n , 1.

P s a l . c x v n , 16. * H c b r . , 12.

"

Psal. L X U , 9.

mTJE.
(18) . . (19) . . .

-975 epera, juxia

PROCOPII GAZyEI

375

illuil : t N o n m a n c a l s p i r i i u s tncus i n c i s , eo quod i p s i sint c a r n e s " , quemadmoduni

nunc e s l d i c l u i n . Lcetam'mi,cvli cumipso. [ X X X I I , 4 3 . ] S i e n i m p r o p l e r u n u m p c c c a l o r e m q u i servatur gaudium i n coelo

t

oritor*", q u a u l o magis ob saluleni p u b l i c a m , diaboli sublata l y r a n n i d e . P r o q u i b u s u n a c u m angelis s u p p l i c a n l u r quoiquot i n filios Dei stint r e l a l i , et c u m civitate crelesti p a r t i c i p a n t . Insuper alia q u o q u e P a u l u s i d quoque tunc v e r o laudes , a d d i d i t , dicens : < Q u a n d o angeli D e i
% >

S c r i p l u r a , Omnes angeli D e i , babel. Quemadmodum quidera tanquam D e u m et c o n d i l o r o m s u u m a d o r a n t , runt. Lcelaminl, genles cum populo eju$. T a m e t s i p r o -
t

vero introduxerit p r i m o g e n i l u m i n t e r r a r u m orbem d i c i t : E t a d o r e n i c u m omnes

. Semper

p r o h u n i a n i i a t e ipsius d e f e ..

p l e r oves perditas dorous Israel se advenisse d i c i t ipse tainen raet d i x i l : A l i a s quoque

1

k %

\ , (20) * " , ; , , \ ; , \ , . " \ * c " ,

oves habeo
v e

qua3 non sunt de caule h a C , quas me e l i a m o p o r i e i d u c e r e * . * I n q u i i p o r r o etiam divus A p o s l o l u s , 471

u l e

* duobus u n u m novum b o m i n e m c o n -

d e r e t , pacemque faceret. Quod ut A q u i l a s quoqne i n d i c a r e l , e x p o s u i l : Unitevobisgentes ipsiuspoputus. .

, \

\ , \ , , \ ,

Confortent eos omnes angeti ejui. D i e i t alicubi P a u l u s e i i a m : < A n n o n s p i r i l u g , ad m i n i s t e r i u m abtegali, propter eos q u i b u s salutis et D a v i d a i t : E x c u b a l A n g e l u s D o m i n i c i r c u m a l i a s c r i p t u r a : Omnes filii Dei
9

omnes s u n l c o m m t n i s t r a n l e s obvcutura e s l
M

baereditas

Similiter

circa

timentes ejus, ut ipsos a s s c r a l . H a b e l v e r o poluisse praeccptis,

e l c . Q u o i n d i c a t u r apostolos d i v i n i s eos juvare "

pane s p i r i l u a l i q u i c o r h o m i n i s conOrmat, a p p o s i l o . Quoniam sanguinem filiorum ulciscetur, el t-iw- dictam sumet. A i t e n i m i n E v a n g e l i i s C b r i s l u s : c E c c e ego mitto ad vos prophelas, aliqnos ad sapicntes, et scribas, et e o r u m occidelis, inque c r u c e m adigelis ; c u i subjungit : c Q u o s u p e r v o s c u n filii Barachiae usquc sanguinem i u l u s j u s t o r u m sanguis, ab A b e l i s j u s l i sanguhie, Zacbarix l e r r a m effusus r e c i d a l . , \ - . * "

* t [ ] . ", , ; , , , , \ , \ \ \

' \ , ,

Quae saiie c u n c i a p o s l f u r o r c m cuin C h r i s l o a g i t a l u m , templo ipso quoque eis everso s u p p l i c i u r a s u n t onsecula. Necnon vindicta lavacro, animum pura et fructum ab bostibus sumpsiinus, ferainus
8 1

invisibilibus quo terra

est

\ * , \ * -

i l l a l a : c o n i r a quos d i v i n o r e p u r g a t i sanguiue e l simus partim

I r i g e c u p l u n i , G , ' \ ' \ ' , \ , ,

eexagecuplum, e l c e n t u p l u m , non spinas. I n s u per eliam q u i Iribulos edebamus facli sumus exsecratione antiqua l i b e r i . Et higressus esl

Mose$, el locutus est cunclos sermones tegis hujus in aures populi ipse et Josue

filius Nave. [44.] Post principes a d populum denique d e l a l u m est, ad quem Moses i n castra e s l ingressus. Josue i l e m q u i personam gerit C b r i s t i q u i legem ct propbelas i m p l e v i t . Jubentur vero c u m ipsi obser vare, U m docere suos posteros, j u x t a i l l u d ; c Quicunque vero fecerit, et d o c u e r i t u n u m ex niinirais h i s c e , h i c m a g n u m noinen i n regno coelorum adiplsceiur Nec sit vobis hie ttrmo vanus, quoniam. hasc est vita vestra, e l c . [47.] V c r a x e n i m sermo v i t a m c o n f c r l ; j u x t a i l l u d : boc vero c o n s i s l i l vita, u t agnoscanl l e solum v e r u m D e u m , et q u e m m U i s t i Jesum Ghrislum
k t

Q u a m q u i v c r u m J o r d a n e m pertransierunt sunt a s s e c u l i .
M

* Gen. v i , 3. L u c . x v , 7, " H e b r . i , 6. " M a l i b . x v , 2 4 . " J o a n . x , 16. E p h e s . n , 15. " l l e b r . i , 14. Psal. x x x i u , 8 . M a t t h . x x i u , 34. i b i d . 3 3 , 3 6 . M a i l b . x m , 8 . M a t l l i . v, 19. J o a n . x v n , 3.
4 8 M , !

NOTiE.
(20) \, ' , \ , . . .

977 Kal

COMMENTARII

LN D E U T E R O N O M I U M . E/

S78

morere in monle in quem lu asccndis. [49.] jam per Jordancm Iransire

C u m enim populus

. Harc est benedictio qua benedixit Moses vir Dei

v c l l e l , finem legi imponere Deus v o l u i t . fiim lsraet. [ X X X I I I , 1.] N o n soluin liotuinibus pevivis exccdunl filiis, beuedicliones Jacob

cuniae baeredilario o b v e n i i i n l , v e r u m e l i a m s a n c l o r u m eorum q u i c i l e m m o r i e n s Joseplii U b e r i s , a l i i s q u e quoiquot Nam

s p i r i t u a l e s . Q u a p r o p l e r c u m ad aeialein e x a c l a m p c r v e n i s s e l Isaac, ipsi E s a u benedicere cupiebat. que i r i b u b u s . P a t r e s c n i m deccdentes d o n u m i(f quod ipsis p e c u l i a r c erat, i n c o m m u n o ex u n i c o p r i n c i p i o i n universos Deus SIKMI provebit g r a t i a m , quod verum

d i g n i e r a n t , b c n e d i x i l . Deiiique vero n u n c Moscs q u o Iransmiltebanl. principium Christum per cos

nempe reprnesenlat, q u i donnm s i m i n a se i n snoa i r a n s i u i u i l , poslqtiam i n cccltim m i g r a v i t , d i v i n u m puta S p i r i i u m , per quem ex b o i n i n i b i i s Dei filios efliclt, ac d i s c i p u l o s sui iinagincs r e d d i l , u l nobis praesto sit. J u x i a illud : c Q u i vos r e c i p i t , me r e c i p i l \ Q n a p r o p l e r suo i n hasc verba d i c i t : < E c c e filius l u u s q e o q n e fidcm non a l i l e r quam s u i Iradidit, ac Q u i i g i t u r tinicnm d o m u m fundarunt, vicissim ad d i s c i p u l u m malri quoque de d i s c i p u l o

N a m i l l i tanquam seipsum commendavit, quam i n ipstus d i x i t : E c c e maler l u a qui insuper . gentem, i n

in eam suam sua bona i r a n s f u n d u n l ; fuiura praedicturum L e v i ac

gentera Iransferunt. Iia G b r i s t t i s i n e n m q u o q u e q u i ei m a x i m e f u c r i i e i m i l i s , q u i non c a r n e i i m g e n u s , v c r u m subdiiuui c o n d i d i l . Jacob i i a q u e m o r i c n s p r o m i s i t , nec iausta i l l i s n u n c u vero verba benedipavit. A l i q u i b n s e n i m t r i b u u m d i r a est i m p r e c a l u s , utpote nis d i s s o l u l i o ? A c hoc q u i d e m 472 t u r u s . In ipso e l e n i m copiae c o r n u in benediclionem Simeoni. Sua

ctiones vocat Moses, q u i J a c o b i exsecrationes enervavit. A t b c u e d i c l i o q u i d a l i u d e s l , q u a o i e x s e c r a l j o Hguram t u l i l C b r i s l i q u i Israelem a legis maledictione e r a l l i b e r a est. S i q u i d e m in lege, ut i n q u i l in ac e ligno Moscs suspensionem Qui

\ n u l l a c s l perfeclio. Quod sane itec C b r i s l o qtii et eos Quocirca in principiis posteriorum uni-

Israelem seirc c o u v e n i e b a l , quod exsecratio translulit, crucem, Servalorem solum n o n earum snarum versa. benedictionum est,

bonediciionem transeat v i d e l i c e l , exprobrare. caput et coustituil.

prioruin

benediclionum

quae Israelcm

spectant, verum

e l i a m quse regua alia

Dominus de Sina venit, et comparuii nobit de Seir. [2.] Dc apparitione D o m i n i ca l o q u i t u r , I s r a c l i s sortem c o m m e n d a v i i . De qua s c r i p l u m e s l : < N o n tanlopere*ullam rit, ac rex d i l c e t i populi e x s i s l a t , c u m quo o m n i b u s quoque benedicet signiQcaniur. Quemadniodum David quoqne d i x i t : c P r i n c i p c s affecit g c n t e m ,

quam i *

monie. c u m legom f e r r e l , c u n i e x e r c i l u angelorum fecit, per quos legem promtilgavit, Mosique e x i m i a m nec judicia sua n o l a fecit eis . Deinde v a t i c i n i u m dc C b i isto tale e d i d i t , quod ipse Dominus sit q u i legem dedep o p u l i s , q u i p r i n c i p u m nomine c o l l e c t i sunt ad D e u m paedagogi populorum

A b r a h a r a * . N o n d i n n e n i m c u m lex sanciretur sincere ejus regno p a r c b a l u r . N a m c u m lex vices b a b e a l , non salis c u m Deo c o n c i l i a n d i fuit i d o n c a , ac a d m i u i s t r a l i o n i r e r u m J u d a i c a r u m Gra3canicaruiuque. Q u o d v c r o quacdam

doncc s c i p s u m ipsemet d c d i l P o m i n u s regno, dicit dc i p s o , quaedam

vcro ad i p s u m , v c l boc s i m p l i c i l e r fecit, v e l d u p l i c e m ejus personain d e m o n s l r a r e \ u l l , ac P a l r i Filiuiw ceu coessenlialem conjungere : quemadmoduin Z a c h a r i a s quoque ex persona Dci loquens, aflliclioncin ac m o r t e m ejus i n d i c a v i t , d i c i t e n i m : < A s p i c i e n l quem c o m p u n x e r u n l * \ > A l i o item l o c o , alia q u i d e m persona quse n i i l t i t quos legcm quoque o s t e n d i l u r , alia vero dedit, juxla illud qua? m i l l i l u r . : < Ordinala Douiinus per ileiw angelorum in manu promulgalur, intcrccssoris per > Angelos

S l e p b a n u s i t c m i n q u i t : A c c e p i s i i s legem j u x l a praescripta a n g c l o r u n i , nec servaslis , ; \ , . \ \

S i n a mons i n deserto P b a r a m , quod iit A r a b i a , P a u l o quoquc tesle ran Cades

e i

, . \ . . c , \ , , \ , ' f , . *

, s i l u m est. iratlit

A l Pbai n Nuroe-

est

queinaduiodun)

i i s * . S e i r e l E d o m E s a u sunt, cujos l e r m i uus prope Seir P b a r a n e s l . D i c i i vero : f E x S i n a v e S i n a , i l e m ortiis esl. declarai, fignra Ex cjus, eluxit, n i l Dominus, > nec,

, , , ]) , , , \, , , > . . , ,
8 6

ejus carneatn goncrationem

i n q u a m , q u i i n monle quoque i g n i s rias ac s a l u l a r i s movit ex vicc

lcgemque ipsis Iradidit, q u a m d i s c i p l i u x nccessaillis commendal. Quoniatn Et subinc o n s p i c i e l u r ex S e i r , q u i inonle P b a r a n , terrenus E d o n i e s l . quo legis finem

i i u i l , non eniin p r i m o populo o r a c u l a p r o m e l s o l i , verum c u n c l i s porro g e n l i b u s . festinavil, qua

5 T

S c r i b i t n r i l e m , vt

i n d i c a l u r sludiutn quo c o n l e n d i l
8

" M a t l b . x , 40. J o a n . \ i x , 2 6 . i b i d . 27. l l c b r . v n , 49. Psal. CXLMI, 20. XLVU i(k Z a c b a r . x u , 10 ; J o a n . x i x , 57. " Galat. , 19. A c l . v u , 55. Galat. N u m . , 27.
ftt M e %

Psa!. i v , 2&,

979

P R O C O P I I GAZ.EI ,

980 . * .

u m b r a m ad verilatcm festinantem deserere. CaHe- rum Aquilas cxposuit, cx populo q u i recepit ittuxU ; enricah enim legem : Jutfa e n i m

, .

exortus est Dominus, j u x t a d i v u m Apostolura . Q u a p r o p l c r S e r v a i o r quoque i n q u i t : S i c r e d i d i stis M o s i , e l i a m raihi credetis y l i q u e , de me e n i m s c r i p s i t ipse . S c r i p l u m denique etiam e x s t a l : Quod salus e Judaeis s i t * .
7

. , * , . \ , " " . angcli secum snnt, > q u o s a n c l a r a m tanctuatii, copiamm nobis

I n q u i t v e r o : C u m decem m i l l i b a s , a d e x t r i s ejus C u m enim ftupernam majestaiem

O o m i n u m esse i n d i c a t . A q u i l a s eniin adbuc c l a r i u s i n q u i t : decem millibus incarnationis ralione, cum a dextra nunc vero apprebendit,

dextra ejn$.

P a l r i s cssel, r e l i q u i s s e l ,

sese praibuit, pepercit p o p u l o , et p o p u i u m alienuin, nunc nutem D e i , s c r v a v i l , cos, i n q u a m , quos m i s e r i c o r d i a Dei non comprehcnderat, inquil
M

quemadmodiim

P e t r u s magnus aposlolus aliter l o q u i l u r qnae i n dilecto

. S u b nianu tero delinet omnes sancliOcalos regis

i n s t a r , a cujus sane m i n i s l e r i o , non h o c est, h r a e l i data est. erit aposlolos principum

T l

qtiam p a l r i s s l a n t : O m n i a e n i m pcdibus ejus s u b j e c i l . P o r r o ex ipso quoque Icx per Mosis intercessioncin p r a c i p u e synagogis J a c o b , 473 meti$ esl F i l i u s d i l e c t u s , quo roibi ipsi placeo**. i L i c e t n e c n o n

p r i n c e p s , ex quo i l l u d licet a?stimare q u o d P a l e r p e r d i l c c t u m stium F i l i u m nobis i n i p e r i l e t . f M e e n i i n loco babere, de q n i bus D j v i d i n q u i l : Subegit n o b i s ' p o p u l o s , ct genlcs s u b pedes nostros VivatRubennecmoriatur. [,.] Singularem ', \

Jacobi m a l e d i d i o n e m a t r i b u a m o l i t u r , p a r l i m q u i d e m eam labefaclans, partim vero i n s l a l u suo relinqtiens. Inquit e n i m : Ne ebullieris, hoc e s l , ne incalcscas sobolcm Quod eane infregit s u u m Josepb trlbus durus, enim apud ad p r o c r e a n d u m e9t coi ptexus. liaec, i m m o l u m contumax^i ebuliUli amplius. d de

, \ . , , , . " , . , , \ , 0% , , , . ' ,

m e r i l o propler a m o r e m quo fratrem reliquil

T e

Illud vero : Non r e g n e l . > Dictuin ad fercndum,

Sepluaginta exstat : Robkstuz Supcrflueaccepisli, tanquam et aqua

t

qnse deinceps. Quod A q u i l a s i l a b a b e l : robur tuum sHperfluum ideoque non luxuriaberis

\ ^

, ,

Q u o p r x r o g a t i r a m ac excellentiam imperii

\ , , \ . , \ , ' ,

ncgari i n d i c a t . Q u e m a d m o d u m etiam S e r v a t o r :
n

E g o , i n q u i t , veni u l v i i a m babeant, idqne a b u n snperfluum exsecratur, eaili causam b a b e l , quia ad libidincm proclivis fuit, et patris l e c l u m
T f

. Cttferum q n o d d o m u m R u b e n i s ac r o b n r ^ , ' \ . \ , , , > \ , , *> polluit.

I l u j u s m o d i quoque Davidis

illud c s i , ciim Nalban , legisque c o n -

i n q u i t : Nequaquam m o r i e r i s

\ \ * ' , , . . \

demnatione eum snblevat, m i n a s a u l e m et aculeum sanguinis ei r e l i n q u i l . Q u a m v i s etiam ab boc Uber a r i s i t preealus D a v i d : L i b e r a me a sangtiinibus, Deus, Deus salutis mese Exaudi, Domine, vocem Juda. > N o n eoiin aequalis [7.] S i m e o n e m , q u i erga omnes supplicii i n c n s u r a c s l .

una c u m L e v i e x s c c r a l i o n e m rece|erat propier d e \ a s l a t i o n e m S i c b e m , p r a e l e r m i s i t ; o b q u a m Jacob p r o i u l i t : 1 D i s i r a l i a m cos i n J a c o b , e l d i s j k i a m ^ o s i n Israel

11

. " - c , \ , \ . ' o t ^ , \ . * H v \ , 7 0

Caelerum L e v i q u i d e m s a c c r d o l i i n o - D , ''
ademit, dispersionemquc per ac beatam r e d d i d i l . T a n -

m i n e inalediciioneni

tribus obeundam felicem

q u a m peregrinus c n i m i n I r i b u u m d e c i m i s h a b i l a t , inter eos v i d e l i c c l q u i i n C b r i s t o adoleverunt, p e regrfnusque et advena est. Ante n a l i v i l a l e m enira Peo COiisecratus e s l a J a c o b o , q u i d i x i t : E t o m e 6 1

T T

H c b r . vu, \k. * J o a n . V, 46. Joan. , 22. * I P e l r . n , 1 0 . 1 Cor. x v , 26. MaClli. , 17. Psal. XLVI, 4. G e n . x u x , 4. ibid.'.. J o a n . x , 1 0 . M 1 R<g. x n , 13. " P 5 a l . C, 14. G e n . X L I X , 7.
7 1 7 1 7 3 7k 7

981

COMMENTARII IN DEUTEROXOMIUM.
E s l vero ab Gbristum u l i i n i o filio L c v i principio

9-S2
d c c h n u s , ac ita p c r redinlegralur, qui

. n i u m q u x c u n q u e i n i h i deJeris d^cimas peiulam , . " / ,

1

fiuis c u m

, \ . , \ . . , " \ . "

c u m c x l r e n i a venisset ajtale, c x l r e m a t n q u e f e l i c i i a lem a l l u l i s s e l , flnetn i n p r i n c i p i u m c o n v e r l i t . P o r r o S i m c o n c u m correciione sua dum c u m Deo est relicius, qui t o l u m legis v i t i u m g r a l i a sua resarcit. Q u e m a d m o decem tribus E p b r a i m ipsis nomine insignos copia abeundi a C y r o data n o n rcduxisset

, \ , , ) , " ,

Deus, per J e r e m i a m a C b r i s l o r e d u c i u m i l u r a s esso p r o i n i l l i l , ut id beneiicium super omnes e x l e n d a l u r videlicct. De quo significationem premiMt, i n q u i c n s : < Fecit rem novam D o m i n u s , femina c i r c u m d a b i t virum

* .

. > 6 \ , ' . \ \ . ' . \

. Novum enim

fuit

videlicet gigni

sinc

p a l r e , per q u c m
e r

r c n o v a t i sumus omnes. Q u a p r o promissio banc gcnicm

^ P *

sane Siraeon i n l e r alias Iribus silcntiu est prae Communis enim

, , ,

lerilus.

manet, q u o d Israel gens Deo grala n u l l u m sit cap l u r a finem. A i u n t v c r o q u i d a m , s i caHcris t r i b u b u s fausla essel i m p r c c a l u s , suam ccrte i r i b u m i m m u n e m reliquissel c o . CaUerum i r i b u m cam p r o pler i p s u m fortunatani esse j u s s i r , quemadmoduni R u b e n i s quoque p r o p l e r aniorem erga f r a i r e m . In ipso denique Simeone n u l l a aliquam fitii causa quain ob cousequerelur. fauslam iinprecationcin

. * , \ ' . . \ , \ , . \ \ , . , ^ ; , \ / ,

P o r r o ducem conjurationis conlra Josephum fuisse conjectaul, e l i d c i i c o Josepluim aliis q u i d e m d i m i s si&, i p s u m r e i i n u i s s e . Necnon vero q u i d a i n s c o r l a t i o n i s Palaestinorum, q u a n d o fervore suo Pbinecs iradunl. ac-

. ' Q j u s i i l i a i nomen a d e p t u s e s l , ducem fuisse , \ ' \ *, , , * . , * . - *

Q-.iidam dcnique c u m tribu L e v i bcnodiclioneni l i u u i i s c*t, i l a bcnediclio

ccpisse a i u n t ; q u e m a d m o d u m e n i m maledictio c o m quoque esse pntest. Ca> l e r u m Moses Siineone s i l e n l i o praelcrmisso, non ad L e v i , u l ordo p o s l u l a b a t , verura ad J u d a m t r a n s i t . E o q u o d non a 474 ttem, quemadmodum quod e l i a m plex u i a l e d i c l i o n e , ad benedietioLcviiicam ducit. Denique regibus du-

\ , , ) . , * . , ' ) ' . > " , < , , # * , \ , , *

non ex s a c e r d o i i b u s , v c r u m

corpus D o m i u i c u m p u l l u l a t u r u r a erat. Et c u m

i n lcge dignitas e x s i s l a t , ob id rcgia Iribus

sacerdotali e s l p r a l a t a . Dispersa vero esi j u x l a Jacobi prophetiam qticmadmodum L e v i , e l B c n j a m i n , locum o b l i q u u m , et per omnes t r i b u s cx o r d i n e sunt, decurrenlein n a c i a . P o r r o ea qtiae a Mosc n u o c de D J u d a d i c u n l u r , i i s qusc a Jacobo p r i u s d i c t a fcrrc t r i b u i t , qucinadmoduin D a v i d rcgnum bxrcditario
8 9 8 I

c o n v c n i u n l . S l m i l i l e r e n i m regi a u x i l i u m in b r l l . s i n q u i l : t Qai accepit, q u i s u b d i l populum

\ , , A /

m e u m i u i b i . 6 i m i l e vcro l i u i c : < J u d a , le l a n d a bunl fralrestui ces eum, , > boc : Super populum eju$eduIiciu luoruui, brcvilcr lesle, qucmadmodum babcl Symmacbus. coelitus a Jacobo monslralum, Zacbaria

. \ ^ * . i l l u d : Manus ip$iui pugnabunl pro Bloses e n u n t i a l : A u x i l i a l o r c o n l r a \

T l

J i u i f : c M a n u s tuae super lergo b o s l i u m

eo. Caeleriiin a u x i l i u m
8 S

bostes ejus e r i t . > Quod ipsum C b r i s l u m spectat . >

c u m i n q u i t : Salutem ex b o s l i b u s noslris , .

Daie Levi fulgoret $uos et veritatem ejus viro sanc/o, c l c , [ , 8. Intor duodocim enim lapides
8 1

' \
M

G c n . x x v m , 22.

" J c r e m . x x x i , 22.

Psal. x v n , 43.

G e n . X L I X , 8.

%%

L u o . i, 71.

983

PROCOPIJ GAZ/EI

9S4 \ , '

pectorali s i t o s , c l a r i t a s e r a t c l v e r i l a s . p c r a l i u s d u o s lapides repra?senlatae. Prse se ferunl auiem propbetias per h a n c t r i b u m revelalas, m i n i s l e r i u m consilium sive itera s a c r u m perpeiuo ei decreUnn, quse

. ' \ . . . ( 2 1 ) , , \

cognalioneui s u a m d e s e r u i i , Dcumque p r a ipsa s i b i e l e g i i , legum deniquc n o t i t i a m e x a c t a m , q u a j u d i ces earura quos quitor aJiquando i m p e r i i o s i n s l r u x e r u n t . A d e s t : c S u m m o s l u d i o dictala legis, dictum
8 8

. " ' ; , , . ; , \ . , , \ , , , , * \ . . . ,
9

quaiu d e n u n l i a v e r i n t vobis sacerdotes Levita?, exse. P o r r o opere s u o s a c r o a populo quoque Quapropier sas u p p l i c i u m incumbens averterunt.

ne : < Benedic v i r i b u s ejus, i n q u i t ; vielim.e enim cfticaciae s u n l experles. P c r quos e i i a m b o s l i u i n v i res nonnunquam s u n i dejcctae. Q u x c u n q u c accidunt populo, ad genus princeps Q u e m a d i n o d u m Mosi quoque populuspraefraclus exsistai S y u i m a c b u s i l a reddendo Levitarirm eniin rcferunlur.

p r i n c i p i ,

d i c i t u r : Ncquaquam ascendam tcctim, eo quod R u r s u s autem huic i n n u i l : Perfeclio lua q t i o q u e t r i b u i ditcuni casus i m p e g i l , boc enim clare

hr & tiecnon doctrina viro sancto quem omnigenis . modiz . \ explorasli. Probasti eum juxta aquat rebeHionis.
9

Nm ptiduit enini Mosen tam d e s e i p s o q u a m de fratre eflerre, quod exploralus sit super aquis r e b e l l i o n i s , quodque eis i n l e r r a m p r o m i s s i o n i s ingredi s i l i n t e r d i c l u m . Id vero quod apud Septuaginta e s l , de C b r i s t o q u o q u c d i c l n m esse c o g i l e l u r .
8 B

\ , , \ . ' ' \ \ . \ c , \ , , , \ . \ * , . . \ , \ .

De q u o

P a u l u s i n q u i l : T a l e m e n i m conveniebat nostruin C6se Pontificem s a n c t m n , i m m a c u l a t i i m deinceps. E l iterum : Ponliflcem cnim coiiressionis c Considerale , > et qu& et Legaltim
8 e

noslrae Jesum C b r i s t u m , * consliluit . > Hoc bumanitatetn dignalur. focit,

(juod fldelis s i l e i q u i ipsum cognoiuine propler Ipsi i g i t u r , i n q u i i , I r i b u i l e

. ; , * . , \ . . \ , , \ \ t , :;

claritatem e l v c r i l a l c m . clarum n o n enim p c c c a l u m qiioque v c r b i s ipsum.

Q u a p r o p l e r b u n c quoque p o s i e r i s cuin, c Viro sanclo, d i x i l ; < oramisil,

7

queuiadmodtim A p o s t o l i i m | i i i t : c Nain

l i q u e l * . virmn de q u o d i x i l , Deum e s s c d e m o n slral, cnm

\ , \ , \ . \ c " . enim . \

lcnlarunt

Qnemadmodiiiii aquarum qiiam

David quoque ait : c P o s l d u c l u m

. Ilem : c T c i i l a r u n t i p s u m i n corde ail :

suo,' e i D e o o g g a n n i e m t i t , et qua? deinceps. l u seiitentiam P a u l u s quoque bis v c i b i s enim ex s p i r i i u a l i , quae i l l o s Biberunt

c o m i i a S a t u r , p . i r a ; peira vero C b r i s l u s erat . Ipse

e l a n l e carnom et post eam f u i l . A l q u e hoe declarato, i n l u l U Moses : Q u i p a u i D suo, et m a l r i suae d i c i l : N o n v i d i t e , c t fraires suos non cognovit. > Y a t i c i n a l u r eadem quac i n E v a n g c l i i s c o n s t a n t ; c u m eninr d i s c i p u l o r u m q u i d a m d i x i s sei C b r i s t o : < E c c e inaler tua fratresque l u i foris slant, l c q u c videre c u p i u n l D c i , e l faciunt .
% 8 % !

, \ \ \ , , \ , , \ , , \ . , \ -

; respondil: t Ma-

l e r mea fralresque m c i i i sunt, qui audiunt verbum

Deut. x x i v , 8 E x o d . , 3 . " Hebr. , 2 6 . LXXVII, 18. i b i d . 19. l C o r . , 4 . L u c . , 20,

8 5 9 1

8 8

K l e b r . u u 1, 2 . ibid. 21.

8 7

1 Petr, 22.
9

PsaL

.. (51) . , 3. ? .

985

COMMENTARII IN DEUTERONOMIUM. '

CaHerum antiqui Levlta? qni Deo vacabnnt, ram eanclorum
8 8

986
figuPetro verbi non praHulerunt,

, , , \ , \ . ? \ , .

apostolorum

dicentc :

< Nos vero o i a l i o n i el m i n i s l e r i o , > quoniani id 475

iucumbainus

propius ad s p i -

ritum, qnam quae a lege afferebaniur, a c c e d i l ;

e n i m oralio ipsorutn cirea j u d i c i a e i causas forenses c o n s u m e b a i u r , v e r u m c i r c a e x p l i c a l i o n e s m y stcriortini quae ab aetcrno apud Deuin fuerunt r c Condila.

"

Ad Benjamtn habilabil juxta

dixit: eum,

Benedicius et Dominus

Domini inumbrabil

securus eum

, .

lota die, et inter humeros cjus requievit. [ X X X I U , i 2 . ] V a l i c i n i u m de gloria J e m s a i e i n e s l . I n s o r l e m e n i m Benjamin cadit. E s l \ e r o Jerosolymje lemplum,
n

(22)

ac D c i sedes : Dc qua David

i i i q u i l : c Elcgit D o 88

(25) , , m i n u s S i o n , dclcgit eam habilaculo suo . E l , [ . \ alibi : c Deus s l a b i l i v i t eam i n a e l e r n u m . C u i c boc quoque convenit, ct obunibrabit e u n i ciinrlis . > , ' diebus. Q u i n e l i a m i l l u d : c S u r g e , D o m i n e , el i u . \, ', , , \ . . , . > \ , . \ , . , \ . requiem tuam r e c i p e l e , t u , i n q u a m , et
, 8

arca s a n -

c m a r i i t u i . i P o r r o a d a l i a s l s r a e l i s parles regnum qiiQque c s l a d j u n c t u m , quod Domini proprie est. ineo .

8 T

De quo deinceps psalmus i n q u i t : < l b i p r o J u c a n i c o r n u D a v i d i , paravi l u c e r n a m ejus i n t e r n u i i i manebil ,

8 8

Cbrislo

E t quo regni bujus c o n s l a n i i a denotetur : S e m r n i n q u i l : < E l tbiOfiruumi rcnus ejus tanquatn sol p e r s i a b i l c o r a m me, s i n i u l et sacerdolio ideo d e s t i n a i u s sl tribulun. Quorum amboriim

nt luna mancbit**. P o r r o locus Jerusalem rcgno c s i , quia una

. \ , \

, Q gnum quidem t r i b u i J u d a , s a r e r d o l i u m vero L c v i . , , delnccps i n e m i n i t . P o s i aiv.bas vero l i i b u s Beiijamiii b e n e d i c i l u r . Quanivis Jacob postreino in ordine v a l i c i n i a de B c i i j a m i n e d i d i l : Benjamia lnpus r a p a x , o l c . V e r u m Jacob qtiidem ad locoriim incolas sno v a l i ciiiio peclat, Moscs vero ad l o c u m , quod in eo qticinadmodtpn i n coclestibus illud iricolli prairoquielcm sii aclums,
1

. \

, , * \ \ . ' , , , \ . , < . " * \ . > \ , . ] ^

C b e r u b i n ipsi subjugalibus. H u j u s m o d i c n i m buic

8

quoque : l n l e r humeros i l l i u s r c q u i e v i t , > sin.iio apud Oseam : c E p b r a i m vero asino viiula docla lurare, ego i r a n s i v i super pulcbritudincin iinmuudaruin

e j u s . Doininus gaiivain i n d i c a t .

insidens J c r o s o l y -

nia? i n v e b i t u r . Gentiumque

Post locum vero de i p s a m e l Iribu v a i i c i i i a l u r , et ipsius rei m i l i l a r i s p e r i t i a m i l l u s l r a l , qtise ex b c l latoribus in R a m a , qua? civitas in tribu Benjamin est, e l u x i l . Quapropter eam lupo rapaci c o i n p a r a l , qttai b o s l i u m bona d i r i p i t , et d i s l r i b u i l . E t s i vero parvam i l l a m sigaiticationem scu m y s l c r i u m r e i i n q u i l , illud lamen : < Iiiler bumeros ipsius r e q u i e v i l , meule ad P a u h n n refcrre l i c e b i i , qui e i r i b i i B<njamitica o r t u s , Ecclesiam quidem d i r i p u i t , dctndc vero c u m d x n i o n i b u s i n d i c l i s bosiibus spolia d i v i s i i : boc est, liomijics ex i m p c r i o diemomiui c x t r a c t o s , ct principfbus Ecclesia; a i l r i b u i o g , Quemadmndii u D o m i n u s quoque d e c l a r a v i l sc foriein v i n c i r e , et spolia ejus dividere. Eo quod videlicet i n A c l i s e x s i a i dictum : I p s e c n i m porlabit nomcn meuui inler gcnles .
8 k

A c l . v i , 4. P s a l . cxxxi, 13. P s a l . xi.vu, 0 . U x x v i u , 3 7 . " i b i d . 58. G e u . XLIX , 27. O s c e x , II

1 8

8 8

P s a l . cxxxi, 8. i b i d . 17. M a i l b . , 20. A t i . ix, 15.

9 1

8 8

Psai.

NOT^E. (22) . ( ) \ . . aOcr . */. . .

987 Joseph itein dixit: cltus : Joseplium Benjamin prctpoiuil Benedicia

P R O C O P i f GAZ/EI e$t Domino terra ejus, e l c . [ , 13.] O b s c u r i a s r c d d i d i l

988 Synima-

Jacob, quia

lem- quo auxi

"

porh seriem observat. Moses v c r o poslposuit, J o c u m t'l regno et s a c e r d o i i o q u i d e m insidias Joscpbo s l r u c t a s , e l d i v i n u m nem, tanquatn crga

a c c o m m o d e l . E t ille

, } \ . \ , , \ ; , \ & ,

l i u n i p n r m i s i t . Q u i b u s d e m u m subjungit benedictiofratres clemenliae m e r c e d c m . terrae ferrorc, tum ex superno I l i c v c r o praemiitii b c n e d i c l i o n e m , qua lilitalcm v a t i c i n a t u r , qua

l u m infernis i o n t i b u s c x c a l o r c s o l i s , e t h u m i d i t a i e 1 irnse fruges fenini, ullus, protil quin n u l r i i n i l u r , m o n l e s et p r a l a f r u c t u m Deo visum est, qui ab eo forii<a demeruit. cor-

, , \

, \ ,
1

, \, (21>,

nngelica aioHique v i s u s . e s l , quod ven l i l u s , est vero beneficiis v c n d i t o r e s P o r r o vires bellicas fuluras ei esse l a n q u a m u u u u i sunt, i n d i c a t .

, *

(25)

9
Q u i sedem quoque c o l l o c a v i l e t cis J o r d a n e m e i trans c u m , ad extremos usque Jtidaftae fmes. C i s cnio> Epbraim est, et d i m i d i a t r i b u s M a n a s s e : u l l r a vero r e l i q u u m d i m i d i u i n . pwposuit.
e l

P e r s l i t i t vero o r d i n e J a c o b , vero vates

rfui M a n a s s i E p h r a i m Moses p r o s p c x i l 476 essenl evcntura. Lietare, Zabulon,

Q i i o n i a m j u n i o r duobus populis est

pralalus. Tanquam

ri gnum f u l u r u m , c l sedem [18.] Merito

cjus, s o r l e i n item Josepb, et qua? universae I r i b u t

in progressu (uo.

q u i d e m lactari j u b c t , co quod e l l e r r a c i m a r i f r u i (urus esset. E o enim m a r i s p r o c e s s i l , ut in portus ct l i t l o r a m a r i u m pertigfirU, c s l v a t i c i n a t u s . Ha;c colucril. Et lssachar in (abernaculis tuis. Etiatn bunc
1

, \ . ' . , . . . . \ , .

q u e m a d m o d u m Jacob Deum

vero c i o b l i n g e n l si

m a c t c csse a n i m o jubet. Q u i m e d i a m

parieui inier

, \ ) \ " ,

m a r i t i m o s Zabtilon e l N e p b l a l i m l e n c l , c o r u m , i n tum vergenlis , ad occasum usuram magis fecit, incliuaut. qui tcnam

q u a m , q u i respeclu c o n l i n c n l i s , et J j s c p b i ad o r - C , \ ' \ P r o i n d e ab anibobtis a.lmodtiin p w d i x i t , , -

o p i m a m (cnet, et agricolationi cst a d d i c t u s , q u c m Jacob. [20.] B e l l i c o s a n i fore v e r o p r i n c i p e m cx ea BencdictKS qtti dilalai Gad. fciil iiiauifestuni ; Moscs

t r i b u t n , bostesquc bello s u p c r a l u r a m Jacob quoquc oritiirum . praedixit. jtistilia?, p r a f e c l u s princeps

, \ , , \ . , \

cst, cujus dux i p s c Deus est.

. ,\ . . \ '

, , Dan catulus leonis, et exsiliet eBasan. [22 ] Q u e m admoduin i n J u d i c u m riliniam ruiil. Piephliilim Gen. satieias. X L I X , 13. [23.] H i c e n i m ct t e r r c n i s et ibid. 19 regtonem libro babcmus, bello m a el inlulecomparavit , quando

(26) f) \ . (27). \ ,

pbod et s c u l p l i l c r a p l u m ex

donio M i c b a

NOTiE.
(21) . '() '. . . . " \ , cl . ' ' ' ^\ ~- ;' ' " .
1 4

(25) ' , . , . (20) . 18. (27) . . . . . ..

8
(28). Asttr

COMMENTARII

IN DEUTERONOMIUM.
b i l c t . A b a u t l r o vero subjacet e i Galilaea.

290
m a r e fca-

\ m a r i n i s rebus a b u n d a i . q u o d j u x t a , -

benediciu$ ob Hberos, e l c . [ X X X I I I , 2 4 . ] IHpote m a r i l i m o u b e r e m p r o v e n l u m i l l i futururo p r a d i t i t ,

quem i m p e r t i t u r n s sit stiperiora l e n e m i b u s : adco u i regibus d e i i c i a r u m m a l e r i a m s u p p e d i l e t . Q u a p r o p i c r * f r a l r i b u s q u o q u e p l a u s i b i l c m fore a i t . \ * , \, , , ;, . , . A t i n o l l i t i e m resque d e l i c a l a s a d u m b r a v i t olco : ^ F e r r u m autem et ais c a l c c o r u m oificio esse apud cos q u i per mare que c s l qnomodo spirilualia dona sancti functurutn i m p o r t c n t ; pcrpetuo prsecipue nobii

i l l i permansuruni esse r o b u r . P o r r o s c i c n d u m q u o Palree pncbeant. Diyersarura enim i n

coclo pro c o n d i l i o n e b o m i n m n s i a t i o n u m umbras l e r r a ea q'ia? s u p f r n a m repraesentat, de. q u a d i c l u m e s l : < B e a l i

\ c x s t i l e n i n l sorles t r i b u u m super , , , \ > \ , , \ , , . . \ \ , , ,

mUes q u o n i a m baereditario c o n s e q u e n l u r tcrratn*. Radum P a u l u s quoque significans : D i l a l i estis iti j p $ , i n q u i l , i n o m n i verbo et c o g n i t i o n e * . l i e m :

0

< Mullse lerra tur. $

q U 3 e es

mansiones apud P a t r e m etiam

mcuni bona

suut, qu;c i n

Inquit C h n s l u s * . Q u a m v l s

conferuntur , ab opilice t j

Deo p r o f i c i s c u n

icul beus dilecli. [26.] L a u s hscc Dei est, h a b i l a t i o n e m aclberem esse dicil,

'

] [ \

.

s

prsDilicta Israelis ad i p s i u s o m n i p o t e n l i a m c o l M > c u u s

, , ] .

propter s u p c r n a r u m c o p i a r u m o m n i u m p u r i l a l e m . Q,,as aatcrna D c i bracbia eiquc s u b d i t a vocat, qu;e

a n e

,/,

arguunt Israelem non s c r v i l i subesse i m p e r i o dmodum alia? gentcs, verum e i q u i j u s s u Eoc!esi:e C b r i s t i adlmc mnos nblinet. QtioJ

C q p

U c m a

, [' . " .] \ *

r O

mcliiis quadral, juxla illud : Conslituit cum c a p i t Ecclesiai supcr o m n i a , q u i i u i l u i i i i est c u n c l f . i t n

!

. " 5

p e r i i ct potentiac .

, \

. >
u

Habitat vero Israel securut, solut. [28.] S i m i l i a David quoque d i c i l : c Ejocit anle eos gcntes admensus cst eis haercditatcm fune, et i n s t i t t i i i i n tentoria c o r u m t r i b a s I s r a c l . Qtiando v i d e l i c c l solus b a b i l a vit, sccuram habituiionem babuit. , . ; Beatus (ti, Israel, quis lui similis? servatus beatus praedicalur. Idcni
1

. \ .

Deo, c t c . [19.] I n p r i i n i s p r o p l e r p o l e n t i a m et b o n o r c m a Deo accepltim vero dicit de posleris vaticinans l l a b a c u c : Snpor colla i n i m i c o r u m m c o r u m c o n s l i t u c m e " . liac e u i m vita j u s l i s c e r t a m c n p r o p o s t i i i Deus, bomtnes capitibus e o r u m i m p o n i l , u l s i logitime c o r t a v e r i n i ,

\ , \ *6 \

(29) ^

, \ . * , ^ f \ , \ t , ? \ , ,
7

(30) D coronani a c c i p i a n t . , \ S i m i l e v c r o boc c s l : 4 N o n cst simiHs Deo d i l c c l i ; > Hinc rex i n proverbio : Et crit i n dilcci b i c cst : t S u b ipso E l queniadmodum

b r a c b i a sunt aeterna ; ita i l l i c , et c l a r i u s q u i d c m , orones s a n c t i s u b m a n i b u s

1 1

cjus s u n i , e l b i s u b l e
1 1

"

Matlb. v,4 . M C o r . , 5 . Prov. x x i i , 11.

J o a n . x i v , 2 . Epbes. i , 2 2 . NOTJE.

Psal. LIIYII, 54.

Habac. , 15.

(28) . . . \ ) ' . '

(29) \ . . . (30) ^ . .

S91 sunt. Q u i b u s verbis ad C h r i s l u m rex est populi quemadmodum 477 naiiviiale ilem ceps Servaioris a Magis
u

PROCOPII GAZ.EI prajludilur, dicium qui esi i n

99

qui . , , , ; \ , , , . \ , , \ * , , , .

advenerant : Micbftatn

c Q u i natus Rex cst sit

Judreorum . P e r

d i c i t u r : E i le m i b i

egredieiur d u x , u l p r i n lucem fiuam in F i l i o Itaac celebreAraboth

I s r a e l i s " . > C o n s t a l enim quod ea qtias in ipso Moab. P a l e r specteiur Aijuilas illud

de Deo u n i c o d i c u n t u r , bent. C u m tur. Ab Araboth

r e d d i d U , hoc cst, c a planitie. Et ostendit ei Dominus cunctam lerram Galaad. [ X X X I V , 1.] Bene enim i l l u d , Dominus, oculis objecta est adjunctum; corporeis l a n l u m dissila s i m u l videre per-

, ,, . . 3?

, , .

n o n potuisset. Et oslendit tibi ei oculis tuis iiluc vero non

%

* " ' , . >0.) ^ , , (& ("

venies. [i.]

Quod e l P a u l u s ad H e b r a o s c i l a t : l n

fide obierunt bi omnes, promissionesquenon accepcrunl,iverum eniinusvideruni.acvalerejusscruiil . Et mortuus e$t Moses Deifamulus. Et iepelicrunl

[5.] Ne q u i s c o n v i c i a r c l u r s a n c l u m v i r u m quasi servitute Dei e x c i )*

disset, eo quod non ingrcssus ^st in l c r r a m , quam versus IsraeJein ducebat. eum prope domum Phdgor. [6.J Quo c u m prope esset, i m p o s l u r a m daemonis dissolveret. I l e m , ut Israelis accolae legislalorem i n s p i c i e n d a a d pielalem i n s i i u e r e n i u r . Nec vidii quisquam sepulcrum diom. D i v i n a d i s p o s i l i o u e ne forte eum boc suspicienles
1 7

, . ) faclmn : Itno nec pre \ ,

ejus ad hunc usque quoque adorareut.

, ' , . , . , , ' ' , ,

s a n c l o r u m raors ab b o m i n i b u s a n t e v e r l i l u r , liosa eniin c o r a m Deo cst a spirilu Mosis corpus Iraiisimitalum

. Quidam vero Iradunt

esse. Qui \

e n i m - s i b i conslitit c u m q u a d r a g i n l a dies nec e d i l , nec bibit, ncc doTiuivil, siquidcm bomo periiiansii? Eiquonitm bujusiiiodi coipus ipsius f u i l , nemo vel sepulcrum ejus c o g m l u i n b a b u i t . Josua vero filius Nun replelut est sapienlia.

; \ \ * , .

[.] I.nposuit enim Moses ei m a n u s . L e g i t i m a m a n u u i n replei quibus p o p u l u m subdit Deus, q u e n i -

extensio s p i r i i u s sapieniiam conferl, e l d i v i n i s donis eos adinodum testis est D a v i d . Maltb. , 2.

1 8

M i c b . v, 2 .

l e

Ilebr. x i , 39.

1 7

P s a l . c x v , 15.

COMMENTARII IN JOSUE.
478 R
e s

, a v i s

c l

pericufosa i r a diflidcntiaque D

\ , . / . " \ , \

s u n l ; bominem enim quo minus bonum consequatnr fincm i m p e d i u n t . Quod sane Mosi quoque qui legis p r a l u l i l flguram a c c i d i t . Nam ipsa eltam lex cuui iram parluriai, ilerque sedes, ad fidem i m c r c h i d a l , ad nequit mc superas lerratnqnc mausuctorum

, \ \ . \ \ c

a d d u c e r c . D e q u a Davidis i l l u d e s l : Confldo

. > : , , \ *

c o n s p e c l u r u m boua D o m i n i i n l c r r a v i v c n i i u m *%

Psa!. , 13.

m
, . ^ ,

COM R T i IN JOSUE.

'

Ml

nd quani solus d u c i l vcrus Josue, q u i nos i n s l i l o i t , requicmque concedit, cum lex ad v e s l i b u l u m U n l u i u dcducere p o s s i l .

. .

Moses famulus meus morluus est. Nunc igitur age* transi per Jurdanem. [I, 2.] Obiit Moses, hoc est, d< fimcla e s l lox qua: Moscs m i i i c i i p a l i i r , juxta illud : i Moson habenl et propbcla3 Ciijus loco is abrogavil, q n i legem snis praiteplis ac d c c r e l i s

;, , \ .

" \

* ,

Jordanem Irajicit, u l ipsius ad K i c o d e m t i m vcrbis constat : N i s i quis fueril, i n regnum regcniltis c.x aqua et s p i r i m coelorum non i n g i e d i e l u r ,

. * , , ' . , , ip' .

cujus ipsc t i n c l i o n c qua n o n iiidigebat taiuen, v e r u m consecravit aquas, i n i t i u m fecil. Omnein locum superquem planla pedum veslrorum

calcavcritis, vobis dabo. [3.] P r o m i s s i o quidein , , . ^ tanta e s l . A t gentes s p i r i l u a l e s vincere hoc opus, ( , \ , , \ ^ hic l a b o r . U b i c u r r i c u l o e x a c l o ad superas sedes conscendeiidum est. I m o vero bas anie ad v i r i u tem benle ac v e r i i a l c i n , i n v i a m pacis i l e r nobis praeJ e s u , q u i serpenles eliam ct scorpioues g e n i i u m q u e b%redilac o m p i e h e u s a . A d nos

, \ . \ , , , \ . \ , , : .

nobis calcandos p r x b u i l super dicta Eupbraiein vidi Blilil. in Scripluris

tern donavit. Conscendamus insupjer dccenli g r a d u cnim inlellecius dignis vero v i s i s p e r l i n e l . Dfcus itaque le.rram ad proniissionibus n o n s l e l i l . D a -

se d a l u r u m i l l i s e s l p o l l i c i l u s , i n -

l a n t u m e l S a l o m o n i q u i digni f u e r u n l , p r Cbrislo

Deserlum et AntUibanum. [4.J Desertum serlum aridum

s t

. \ ,

s u b j u n x i l P a t e r , de quo d i c t u m e s t : c Laetare, d e . > Item : c P l t i r c s babet liberos vidua quain m a r i t a i a las boc nominis N e c vero L i b a n u m J o olearum ierax

c , . t , , \ , , , \ * , , , & , ' . \

sue s u b j u n x i l , Israelem, i n q u a m , q u i apud propbebabet. Q u i i l e m Amilibanum, d i c l u s est, v e r u m genles ipsas i n

Israelem insitas, inque i p s o n i m b>cum a s c i l a s .

Et quemadmodum
Moses. Hujusmodi Macte t a n l u m

cum Mose fui, ita tecum

(

ero, e l c . [ 5 . ] N o n enim propria v i r l u l e hostes v i c i l i l l u d quoque est : Eece vo> virtute s i s , i n q u i l , v i n i m q u e te asseclis dislribuas c o n biscum s u m usque ad Ouem m u n d i

* . ", \ , \ . , \ .

prsesta, ego e n i m l c c o n i i r m a b o , palientiamque ac vires quo l e r r a m l u i s fcram.

, \ ; . D \ . , , , \ ,

Verura

omnes l u a s actiones j u x l a l e g e m a c c u o p o r t e b a t : c Quicunque eniin,

r a l e c o m p o n e , eaque ei praccipit, quibus p o p u l u m quoque instruere i n q u i t , facto u n i c u m praeceptorum levissimorum

c x p r e s s e r i t , et eodcrft modo facere docuerit h o m i ncs, niagnmn nomen i n regno coeloruin c o m p a r a bit L u c a s item de vero Josue inquit : c QIUC
i e

, ^ \ \ . , . \ ,

coepit c u m facere lutn docere jtistiliam. Qiinpcunque

. > C u m cnim

legi

scsc instar b o m i n i s subdidisset, omnem complevit c l i a m ei pra?cepil rediinerel

, 7

Moses, , inque

\ .

f e c i l , quo legi

nos o b n o x i o s

* , < ' , Luc..xvi,29. Joan. m , 5 . L u c . x , 19. M a i l b . v , 4 9 . " A c i . , I . Galai.iv, 5.

, 7 1 9 t 0 1 1 , f

fiUoriun locum adoplaret. N o n d e f l e x i i a b c i s neque Isa. x x x v , 1. Isa. u v , \ . Mallb. xxvm, 20.

v

995
ad dextram neque s i u i s t r a m , qui aut tota u n u m Ecce

PROCOPII
apex unus a lege dccidet, donec de ipso Isaias quoque
a

GM&l

996

i n q n i l : * , . \ \ f , , \ , \ , \ , , \ . , \ ail :

t i a t * . Quapropter t a b i t u r , evehetur, et E s l vero opus inprimis q u i l , nequaquam

p r u d e n l e r 479

e l

servus ineus, e x a l -

supra raodum s u b l i m i s c r i t , ei q u i lcgem l e g t l innec-

q u i a o n m i a divina sapientia a g i l et l o q n i t u r . intelligeittia vero (ide. c N i s i euim crediderilis, , , c , \, , * . \ . * \ \ c . c , \ , 6 , \ . \ , \ .

1

inlelligelis . Assiduum c Oinnia enim

non 6ludium r e q u i r r t u r , quod q u i babel a Davide beatus prsedicatur : quae fecerit, i n q u i l , prospere succedent t a r i n n inearum
8 1

Lucerna enim,

a l i b i a i l , pedum m e o r u m lex tua, et luineii s e m i . Q u a confLr.natus omnem nicejicit. l u m a c tiniorem

Parate vobis viaticum, adhuc enim intra tres dies

trajicietis kune Jardanem. [I, l i . J llaec per res nota fecit p o p u l o , quos A q u i l a s q u i d e m ciores n o m i n a t . dentur atilein 4Ms f u e r u n i ,

*,

. : s c r i p i o * ; exa-

c o m m e n l a t o r e s quales apud R o m a esse. P e r quos p o p u l i s d c c r c l a sua

, Syramacbus vero prwfectos, v i - , .'& ' , *

%

p r o m u l g a r u n t p r i n c i p e s . V i a l i c u m p o r r o ex m a n c oUigere j u b e n t u r , nec s o l u m qui i n d i e i n , v c r u n i iti i r i d u u r o adeoqtie ad tetum i r a j e c t i o n i s tempus sufficeret. Inter e u n d u m e n i m non o t i u m diebus u n i c e nis die. ad adjocHs eolligebant, c u m quod inicr conqniirajeclior w i d i coironsatum s u p p e d i l a b a l . P r o t r i b u s i g i t u r Non quidem lerram iranseundum Ad ^ dum

, \ . , . \ . \ ,' \ , , ,

m a n i n o p i a essent laJboraitHi, verutn ut o m u i b u s iwissis promi3saiu conlenderent. t r s enim diee deinccps eos a d b u c m a n s i l , Paschaiis ritu eniin lerrae p r o v c n l u eesitae iinponilur, liae, qui Yia rum nuit, quo <:um Nam IH 6 US est

peracto a x y m a coraederunt. T t i u c v i c t i l a r e p r i i m i m ceeperunt. operum videliccl resipiscendicerc: me Victus exscet misit

. \ , . \ ; , .

P o r r o c u i v i s Jordaueiu Irajccturo c o i n m e a l u s neCbrislo qucat ejus qut

volUiilatem

E H quoque d i c i i t i r : S u r g e , Uer lowgiHquttm te inanet

, ;

comctfc, q u o n i a m

. '

e i i i m Dei v i r i u l t s anle d i v i a o

operalionem requirit. A d abluium est eiindtim.

. > \ , \ , , . , * \ .

quani i l e i n pcdibus non i U o i i e aggredienduia, velavrcro P r o p l e r i d i n i n u l l i s Eccleetis usus foriasse o b t i ut q u a r t o quovis sancta? seplimanue die ad

eam p r i u s i n s t r u e n t u r sacris, quasi v i d e l i c e l j a m , \ nunc vel a u d i r e n t : . Parate vobis c o m m e a l u m , a d i n l r a t r i d u u u i Irajicietis J o r d a n e m ; > : c N o n comessalionibus, iion e b r i e l a cubilibus, non . s a l a c i t a t i b u s , v e n i m
s v

; " , \ .
coclesle transccndis non cibis seusUibus o p u s est

buc e n i m illud tibus^ non

r i l e et o r d i n e fiant o m n i a

Si

in

regnum

l i b i , q u o sponsus quoque c u i c o p u l a r i cupis i u u m lcrt. A t man Cbrislo

p c r c i p e r e p o s s i i c o i m n e a l u m , et fructus dcfecil quodammodo, quoniam opera oliam

quos

afnan-

eos

qui

Jordanem

Inajecerunl

infaules .quideni i n coiiuneatuui

omnia

coelesli

ope p e r f i c i u n l .

Q u i v c r o p r x c e s s e r u n t eaa

i s c u n t u r . De quo etiam alibi d i c e l u r .

Et Ruben, et Gad, et dimidia! tribui Manasse

dixii Josue in h(tc verba. [12.1 I s l i M o s i s vcrbis M a l l b . v, 18. lsa. , x i x , 7 . " W.om. x n i , 4 3 .
e

'&,

,
J o a n . , 34.

.
3,1

[Ofecj 111 Reg.

9.

1 0

P s a t . i , 3.

Psal. cxvni, 40.

937

COMMENTARIJ IN JOSUE.
suiU s o r l i l i . Quoniatn inulii per

98
legciu

, t e r r a m . \ , , , \ , . ] \ . , . ' \ 0' \ , \ , ; , , . , , \ , . ,

anle g r a l i a m perfecli c v a s e r u n l , interque p r i m o gcjiilos I s r a c l i s n u m e r a n i u r . Per H o s e n primogeni i sorles a c c e p e r u n l R u b e n , G a d et Manass^s. N a m i i quoque s u c c i n c t i pne aliis i r a n s e u n t . Q u i etiim ex J u d & i s fiduciam habuerunl,'auspices gentiiiin s a l u l s e x s l i i e r u n t . E c c u r v c r o n o n i r i b u s e l novein i r i b u bus p o i i u s q u a m duabus d i i n i d i i s a M o s c , e t n o v e : n d i m i d i i s a Josue sorles deferuntffr ? Quo coniposil fial d u o r u m p o p t i l o r u m signiftcaioruin eam quae m a i e r n u m num vero ad genus ad retulil. Israelem per i r i b u i u palervero, vejEgyptios, Foriasse

aiunt, priores quidem

T r i n i l a L c m a.Uigeruni,

, * '

rum sinccrc iiiinus, nondum cnim sermonibus l e r e b a n t . V e r u m p*Jum uon sub Josue fuil denarii inlcgruni, recensilam

dispcnsaliouis

l e i n p u s instabat, q u a m v i s C b r i s l t i n i i i i u l l o autc c o i n t e g r a l i per Iribum Deperque d i n i i d i a i u

, . (31) \ \ , . . ' ' \ \

rcpneseutatum, sunt.

p o r r o c l i a i i i novom u i b u b u s c u m d h n i d i a a I numcri perfeciioneui, Israelitse v i d e l i c r l numctu* Mose et sub J o s u e A m b o b u s autem couibinaiis

gcnlilibus. constat.

t r i b u u m duodenarius e l sub

Onrnia qucecunque mandarit nobis faciemus, el quocunque locorum not miseris 480 proftciscemur. [1, 16] T a n t u m non verba C b r i s l i d i s c i p u l o r u m sunt, q u o r u m opera gcnles ad lideui g u u l adducta*. Quaiis e r a l P a u l u s , q u i Jegis a u c l o r i t a l i , quae ipsins quoquo verbis l u c r o ei f u i l , c u a i r e n t i n l i a s s c l c ea p r C b r i s l o i n u l l a m csse d u x i , i n q t i i i , . \ * . ^ , \ , \ - * , \ . \ P o r r o I r a d u c l i pcr i i l i . Quos aliquis esse similes q n i pussit d i c e r e . rlam |.os ( boc est Jordanem pedem r e t u l e r u n t iis invelinnl, antiquus

p r i v a t u m secutus j u d i c i u m , posl gratiam legem

Cseierum j u x t a

prsedtctam allegn-

simtliludtnis sensum)

populus nobis s e o r s i m p r o m i s s i o n u m non fit c o m Deus e n i m a d b u c de praestaniiori quopiam ne s e o r s i m peiTicianlur, absi|in; nobis d i s p e x i l ,

u x o r i b u s v i d e l i c e l e l l i b e r i s q u i soli antc Jorda^ nem resederant. Ipsi vero i u m b o s i n v e r i l a l e c i n cli ilineris populo fidelibus sunt a u c t o r e s . E l e n i m ccrtaiit post vilam cum de q u o l q u o l relictis n u Patilus qui IIuboc :

. \ , \, . .

c i b u s v i r o s sese prsestiterunt, c u j u s m o d i Epbesiis lestatur

3 8

qtii C o r i i i i b i o s v i r g i n e s diflerenlia i n l e r eos

nuncnpat servanlnr. .

. Est enim

Et qnicunque jusmodi Cnm eliam igilur

non obediierit Cbristi tempora

verbis tuis. [18.] quale

\ < , . , . (32) .

discipuli, ignoraniix

negtexissci crediderilis

^ Dcus

et reliqua

deinccps. Necnon Cbrislus

k 9

i n q u i t A m e n dico vobis, si non i n peccatis vestris o c c u m b e l i s . Et amandavit occttlle niagis Josue l^oponit ipsius
M

filius

Nave e Siiim el rcliqua

duo dcin

juvenes iam,
a e

exploratum,

, -

ccps. [II, 1.] quo

prislinam

merelricis v i admireris.

. P b i l i p p . , 7. M U , 24.
, B

mutationem

" l l c b r . , 40.

1 7

Ephcs.

iv, U .

II C o r . x n , 2 .

Act. x v u , 30. Jan.

(31)

".'.

(32)

. .

m Caelerum lioc admir.Uionis Dominum Quol muiile quod viros niliil enim ex

PROCOPII GAZ/El babel, q u i d enim caupo q u x ad htinc qno coufilctur qui modum : i l l i s in icrgum * , ,

1000

exciperc e s l d i g n a i a , , cOoiv

vis a g i i m i n u s ? F i d e s autem ejus cst m i r i f i c a . 6 Doutiuus Deus l u u s IsraeliLe Doininus e s l unicus , . " , ,

Dominuni

Sina c o m p a m i t , eqtie ignis

nicdio est l o -

c u i u s , audiveraiit,
4

v i l u l o fabricaio post

\,< , , , , , , . , \ . \ ' ,

rejei-cruiit; ac, *t l s l i s u n l D i i l u i , l s r a e l , d i x c ntni *. Kst voro baec m u l i c r cujusdain margaritae in ltito defossai non i n s l a r , quae exittim Israelis ex iE-ijpio a s c r i b i l d i i s , verum atidivimus qua> Dcua v e ^ e r e g i l cum J S g y p l i i s , faina non percepit, d i v i n a opc figuram E c c l e s i x gentilis ^ quod

lia : t Doniinus inquil. Ac

per fidein a b r i p u i t . Adeoque luculenlam , > , * * \ , \ , , \ \ . \, pra?iulit ; ejus, i n q u a m , (juac p r i u s in s c o r l a l i o u e dsemonum p e r v o l v c b a l u r . J u x t a illud : E r a m u s e l nos quondam i n c r e d u l i **. > Quae iieui C b r i s l i populnm dcstinatum c o m p a exploratorcs Domino

r a n l e s suscepit, eosque i n domtim s u b d u x i l . N u l lus enim Jesu e x p l o r a l o r essc polesl b u m i , n i b i l , i n q u a m , quod s i l infra. culo corona prxdita, A c s i quis quo eos eos v c l i l recipere ei domus absolula e s l e x s l r u e n d a , c u b i comraode possit loco vales q u o Doniinus suscipere, s u r s u m q u e subducere. Hospes porro baec inereiricis que evasil. t Novi enim,

. \

, , \ , , \ . \ , , . % " * . / c ' , , # . . ^ ,
%

i n q u i l , quod

Dcus vesler I r a d i d i l haiic l e r r a n i vobis. Quojcirca 11011 ineple, itno d i v i n i S p i r i t u s i n s l i n - Q ctu suasit, t in monlauum proficiseerentur. fidm Qunre cani a d m i r a l u s P a u l u s , i n q u i l : < P e r res suscepit \
4

uon c u m i n c r e d u l i periit R a a b , quae e x p l o r a l o > Eamque in numerum omniuiu in ea sauclorum rcferl. P o r r o eapientia elucet, ab dicuni quoque quantacunque inquisitoribus enim meiidacium interrogala ad se est, verum disccssescrulaliu-

ingressos exploratoreg esse non p e r n c g a l , i m m o enim incredibile c u m aiTjrmassel i l l u d , m c n d a c i o ftdera c o n c i l i a v i l . SubiiUultl cnim : t Nam perviam banc runt. Negatio eniro quee p r i u c i p i o fit nis cauea fuisset. Quare salulis mercedcm cuin percepit, c u m guinem s i g n i l i c a n t i blicani crcdidisset. lota sua faniilia C b r i s t i sanQuem Pbarisaei regnum

/ . , \ , . * . ^ *

\ , * . " 01 \ pa^* . " . . . (33).

signo fmiis c o c c i n c i

c i i m recipere noluissenl, a C b r i s l o atidiunt : t P u e l m e r c l r i c e s praecedent vos i n CODloruin

dixeruniei viri illi: Aiiimam noslram pro vobis morii devovemus. [II, \L] Iia quoque carcerie cuslo cuin suscepisset P a u l u m e l S i l a m , q u i b u s c r c d i d i i , forasque p r o d u x i s s e l , i n q u i t : Quid mihi nt eerver faclo e s l opus ? C u i i l l i : Confide de Domino Jesu C h r i s t o : ita e n i m tu et cuncta domos Co* s e r v a b i l u r * . E t confestim capitibus sacrie 481 t i n c l i o n i submissis, v e r u m recepeninl signuin, sanguinem v i d e l i c e i c o c c i n e u m C h r i g l i pro nobis o b l a t i . O b i e s l a t i porro etiam t n n t fidelibus Tes
M 4e

* Deut. , A. " E x o d . x x x n , 4. x v i , 50. * ibicl. 31. (3) .

4 1

T i t . m , 3.

4 V

Hebr. x i , o\.

Maltb.

xxi/..

w A c t

'

.
, .

1001

COMMENTARII I N JOSUE. Evangeliuin, verum Demmt ipsa ilaque

1002

l o n i c s e " , paraiog esse n o n s o l u m ipsig i o i p e r l i r e i p s i s exponere. ' . ,

etiam gua* i p s o r u m animas pro eos fune per fene$tram, quando enim super

quidem domus ejus erat juxta mcenia, habitabat propter iinpieialis quibus fiduciam cililaiem i p s i u s eraiit sedes erat propugnaculum, Verum

'

murum. [II , 15.] Moenia J e r i c b u u l i s Rahab. quoniani

, * , . , ,

o b l i n u e r a t i n u n i l i u u e m ejus c a p i e n d i f a aperuit. q u a n l u m v i s d e b i l i s non d i s r u m p i l u r , e x p l o r a t o r e s . P e r quam J o -

Al

funis

\ . \ \ - ' \ \

per q u a m evaserunt

sepbuoi quoque ex l a c u n a gubduxerunt, J e r e m i a m i t e m c l D a n i e l e r a , per q u a m D a v i d quoque per fenestram deraissus aufugit. P a u l u s e l i a i n p e r gporlaiu submissus runt. D a i n a g c i . P e r q u a m denique p a aquam subduxeiriarcbae omnes v i v a m e puteis

\ , \ . . , ^

Monlem

versus discedile.

[16.] A d j u t a c n i m i p s a

s u b l i m i a p e r s e q u i monet, terrenis i m p i e i a l i a d o g m a l i s r e l i c t i d . Ipse quoque David i n q u i t : < O c u los mog i n m o n l e s veniurura esscl mihi s u s t u l i , ac
% t

. \ \ , . , c * ,

unde

auxilium

d i s p e x i . > Isaias i i e m a i l :

S u p e r roontem e x c e l s u m congcende tu q u i s q u i s Isetum n u n t i u m i n S i o n aflfers, erigite v o s , uec l i mete * . N e c vero super u n u m m o n l e m l a m u m , v e r u m super omneg sanctis propbetia ac aposiolis est f u g i e n d u m , ne r i o b i s q u o q u e regis Jericbtin.tis, bujus roundi principes o b v i a m eam enim viam flant. Quapropler hoaleg super q u e m v i s m o n l e m s u p e r n i s h a b i i a t o r i b u s egt fugiendum, st
e e

, . ' , ' \ , , . , . . , \ . " \ -

non

norunt non

n o a l r i . N a m Deus l a r a e l , Deus m o n l i u m , n o n v a l u m e

.\\, - \ \

. U n d e super

raontes

ascendenl,

, X v e r u m ad e r r o r e m p r i s t i n u m r e v e r l e n t u r . D i c i i ~~~t\m .1... ...... * -1... , * , i g i t u r : c A b i t e vos per v i a m v e s t r a m , vobis i n d i . Ego sum via per quaro q u i catam. iter facit, ganctam T r i n i l a t e m ^ . \ , similia Moges m a n d a v i l contemplabilur. [20.] H i a sanguine domo. Hahab, ut Jmmunes no$ erimus ab hoc juramenio. quoque, posles ungaot et

Jt*V..

- -V.. .l_Jt.._- . -

_j

\ , \ , . , ' , fj * \ . , .

l i m i n a , neque q u i s q u a m

exeat, quo v a s l a t o r e m e v i i e i . U b i Ecclesiae flgura erat, quemadniodura b i c quoque i n d o m o i n qua tanquam i n gnificatur. Q u i c u n q u e i g i t u r fiduciam babet i n o v i l i , C b r i s t i s i g n o n o t a l u s maneat. S i e n i m q u i s e x i e r i l , seipsum figura molabatur, nuucque lidei confessio agnus i g y p l i a c u g i n i per funem s i -

. K a V v u v

, . D c u l p a o b s t r i n g i t . H u j u s m o d i P a u l u s etiam M i l e t i ad geniores E p b e s i i n q u i l : c I d c i r c o obtestor v o , bis h o d i e r n o d i e , q u o d ego cxpers s u m o m n i u m , . . , , Quod si vero aliquis ne, aiunt,
t

sanguinis *, e i c . laserit, el s t r -

mones hoi nottros revelav$rit eorum efiutiamt

insonles

erimus. L margaritag

d u n l u r e n i m EcclesiaB m a g i s t r i , si d i s c i p u l i arcana d o g m a U , adeoque ante porcos p r o j i c i u n t . Q u a p r o p i e r ad T i m o l h e u u i E p i s l o l a m scribens P a u l u g , secundo i n q u i i : < Q\m 111 R e g . x x , 2 8 .
8 1

^ . '

. \ 1 T b e w . , 8
7

* Pual. c x x , 1.

*Msa.XL,9.

J o a n . x i v , 6.

" A c t . x x , Ifi 32

PATROL. GR. L X X X V I I .

03
* me a u d i v i s t i freqaens propone h o m i n i b u s

PROCOPII GAIJEI
testts, eadem a malo Gdelibus possint , , iisvidelicet qui exercita *

1004
* " ^ , -

tione s e n t u u m u s u m , u t b o n u m discernere, c o m p a r a r u i i t .

, \ .

H i s itaque a p u d R a h a b ab e x p l o r a i o r i b u s c o n f i r m a l i s , reversi o m n i a ut evenerant reminliarunt et B a r n a retulerunt i o s u e . Q u e m a d m o d u m P a u l u s quoque bas c u m venissent A n l i o c b i a m , o m i i i a dem paiefecisset a d i l u m Ut sciatit qua via vobis sit incedendum. [III, 4 . ]

' ,

. \ , \ < .

fratribus, ac i n p r i m i s q u o d Deus gentibug ad fi-

Gausam reddit ejus q u o d non c o n l i n u o nec stipato o r d i n e debeant i n c e d e r e , v e r u m donec aqua d i v i sa pertransiisset arca illisque prsebtiisset Uer

, ,

exspeclare. Caeferum c u m Moses eos per m a r e . \ aquae s a l s a duceret, n o n t a l i s fuit ordo qualem , , n u n c J o s u e d u c e d o m i n o q u e ipsius trigno annuente , , , \ videmus. P o r r o aqua ex aequo u t r i n q u e d i v i s a p e r s t i t i l . A d f u e r u n t autem instar v a l l i littera ibidem Domini . , , . , \ , , \ . , , * \ . , \ , \ , \ ^ . \ , , . , , , ,

seu labulse. Q u i e n i m ex u t r i s q u e e n u m f e c i l , et i n t e r s i i t i u r a maceriae quassavit, ilie d u o scit quarav i t i n u n u m a l i q u o d c o n g r u e r e possint. ut aqua tanquani a r c a m ro m y s l e r i i s praeditos E n vero eam reverita cedit. l i s d e m v e ( r a d u x i i sacerdotes

i r a i u p o r t a n l e s . C o n t i n e b a t e n i m tabulas et u r n a m m a i i , et c o r n u u i i g u e n t i , et Aoretttem. 4 8 3 Q
u a e s a n e

v i r g a m A a r o o usque

sacerdotis q u o q u c a n i invocalionera enim arca divinilus vull

m u t continet, q u i vires a Deo a c c e p i t , u l eadero Q , officia possit e x p l c r e , ac o m n i a p e r dmnam inspirala sanctiflcare. Quemadmodum

tabulas continet, i l a a n i m u s ejus d i c l a t a

fert. S i q u i s i g i i u r per J o r d a n c m

t r a j i c e r e , n o n temere i t e r capessat, v e r u m praepar a t i o n e m e x s p e c l c l sacerdotum q u i areae c o n s i i t u tione aquas consecraut, t r a n s i l u s q u e securitaieui prius praebeni. Q u a m i g n o r a r u n t i l t i q u i istbac i t e r facieb a n t ; leges e n i m Ecclesise ignorabant,eaque cogooscere debebant. P o r r o duo cubitorum miltia, sive praeparaiiones significare duas c i r c u i l i o n e s aiunt , alteram

, , \ * .

, \ , , ,

q u i d e m prima? i n s t i t u l i o n i s , alierara vero u n c t i o n i s , qua c o n t r a o i n n e m v i m adversam unguntur, vadosaque i l l i s aqua efficitur. Polest vero i g n i f l care e l i a i n n u m c r u i n a n n o r u m c i r c i l e r bis Chrisii, in carnem adfoqde venientis mille usque ad a d v e n i u m m y s t e r i u m ad nos exbibuit. Consecrate minns inler lustrari a n l e vos h craslinum, vo$ mirifica. eras enim faciet [5.] Iniliari etdm Doac monsirari Christi.
D

* , . \ , , . * \ \ ^ . * * ty
m

Quem btnario quoque m i n o r e ac i m p u r o nuraero

oinnia coniemplaluros Dei iiiiracula moribosles

. , \ ,
1

oporlet. Q u i d vero an m i r a c u l i uon est siinile v e terem q u i d e n i bominera c u m o m n i b u s suis juxla

5 1

bua affectionibasque e x u c r e , ac n o v u m b o m i n e i u Dci nonuara fabrefaclura induere,

x&^

, \ -

i l . , 2.

" A c i . , 2 0

1005

COMMENTARII IN JOSUE.

1006

; ; invisibiles aquie eubmersos raenteconUsmplari,loco l u r p i l u d i n i s p u l c b r i l u d i n e i u a c c i p c r e , omnique sa ' , , \ , , pienlia terrena rclicta peccaiis inveleralos alas aquilas i u s i a r a c q u i r e renovari, in lcrram dopo ; , \ ^ , \ ; , ; ; \ \ . Ei dixit Dominus adJosue: Hoe die teincipio et*6<?r*,elc. [ U I , 7.] Non minus vero D o m i n u s quoque n o s i c r Jesus C b r i s t u s e v e b i i u r b u m a n i i a l e eua, d i v i n i l a l e eoiin o m n c m a l l i l u d i n e m superat. In Jordane c u m llem : Quoniam see x l u l i t paier, c u m d i x i t : l l i c est filius meus d i l e c l u s i n quo m t h i placeo etc. l u p r i m i s vero io a n i m i s n o s l r i s i r a n e i l u s per , ;

s i i o s i n l e r cives coelestes d c s c r i b i , d e a i q u e e l i a m bosles i n f i l i o r u m vero anhnarum locum a d o p l a r i ? T o l lardaque Josue miracula medicus v e r u s

; ,

; ;

e d i d i l , cuin serpentis capiia super a q u a c o i i f r e g i l , nosque i g n i ct aqua r e g c i i u U .

, ; ;

i p s u m abjecit, faclus ad mortem usque p a l r i m o r i g e r u s , l e m , i n q u a m , c r u c i s , e x t u l i l eum Dcus , J o r d a n e m tempore e v e b i l u r . N e c u i vero v i d e a i u r a l i e m vetcris e l novae esse Ecclesiae Deuro, J o s u e c u m Muse c o n j u n g i l , u l u n i u s Dei c u r a m a m b o r u m eese d e m o n s l r e t . Q u a r e P a u l u s q u o q u e ad velut famulus, C h r i s t u s vero v e l u l i i l i u s dinis eviiata specie.

Hebrseos a i l : E l Moses q u i d e m tidelis i u c u n c l a ejus domo . Modus i i a q u e a m b o r u m v a r i a l , non o m n i l a m c u simililu-

ar Cum veneritis ad primam partem aquarum Jor . danis, consistelis in ipto Jordane. [8.] V i d e a n l q u i
%

ol

lypos verilaiis m a l r e s a b s l r u s e r u u l .

Tunditusevertet Dominui ante vot Chanan<vum elv.

f

XararaJor.

[10.] T r a n s i l u s arcae vobis sit, i n q u i t , signo i n l e r necionis g e n l i u m . Quemadinodum esse d e b e l c o p i a r u m da/ic fuerit a r c a , quae fidei i n se vobis quoque ara d v e r s a r u m , s i quac i n J o r coiuplecliuir

\ , ' , , 4 , ,

c a n a . Qua3 q u i d e m a p u d l s r a e l i l a s e lerreno l a b e r n a c u l o est p r o f e c l a , m i n i s t e r i o l a m e n s u b l i m i s fuil, quae porlaia esl a sacerdoiibus cst, exeniplo non a c t i o n u m toti p o p u l o praeeuntibus, aquaque pedee lavantibus. c Q u i
1

, / , \ , \ , . " ' , \ , ; " , \ , ,

enim abluius

lotione

i n d i g e l , mundue entm l o t u e est, v e r u m u l lavel solum

a t

pedes

. i P o r r o sponsa e i i a m
1 9

inquil : c Pe? Queinadinoeese sive

des l a v i , et q u a r e i n q u i n a r e m cos prseber, velut erga ^Egyplios

d u m vero p e c c a l o r i o m n i s c r e a i u r a b o s i i l e m o m n i a vado c c d u n t , sive per m a r e per deserttim v a e l u m permeat, c u i Rubruni

factum : i i a j u s t o eliara victus

< 0

, \ , [ . , , . \ , , , , * ,

cceliliis suppeditat. N e c n o n aer vadum e * l , j i i x l a i l l u d : c N u b i b u s i n aerem r a p i e m u r ma eniro d i c t u m esi enim le". ignem vicinus igypto fuerin trajicias, c u m arca n o n d u m fuerit, nec illi : Ne . > l n sumadurcl timeas. E i i a m s i

p e r l r a n s i e r i s , flamma non

Imo e l i a m , q u a n l u m v i s iuarequc
m o n l

sacerdoles nec L e v i l a i le d e d u x e r i n t . C u m vero ad

, , j) 4 8 4 ^ s a n c t e terrx a p p u l e r i s . e t l e suscepcx o \ , 6 r i l Josue : libique dux e x s i i t e r i t , lura l i b i consisiet . " , Jordance. N a m si vere adbaeseris Joeue, aqua J o , \ ; d a n i s r e v e r l e t u r , ac r e l r o concedet. R e l i q u a vero * . aqua i n mare salsum a b i b i t . E o r u m enira q u i post bapiismMm p c r t v n t , aqua J o r d a n i s i n mare saleum effluii. R e l i q u a vero aqua u u i c a j u s l o r u m esl m u nilio, quai pani coeliius lu delapso quoque concreioque upicum colis respondet : Quoniant J o a n . x m , 10.

, * , \ , M a l t h . , 17. P h i H p p . t i , 8, 9. JT, 16. Isa. x t i u , 2 .

i ! 1 1

H e b r . m , 5.

C a n t . v, 5.

I TbeiS.

987

PROCOPlT GAZ/EI

98

Joseph Uein dixii: Dencdicta est Domino terra ejus, e l c . [11, . 1 O b s c u t i o s r e d d i d i l clms :

Symma

porit seriem observat. Moses vcro poslposuit, Jociini et reguo e l s a c e r d o i i o q u i d e m i n s i d i a s Josepho s l r u c t a s , e l d i v i n u m ncni, l a n q u a m erga valicinalur,

Josephum Benjamin prctposuit Jacob, quia tem~ . qtio

a c c o m m o d e l . Et ille auxi . \

, \ , , \ ; , \ ; ; . ,

liumpr .Tmioil. Q i i i b u s d e m u m subjungit benedictiofratres clemenliae m e r c e d c m . q u a l n m ex superno rorc, I l i c vcro praemiuii b c n e d i c i i o n e m , q u a terrse fcrtililnlcm l u i n infernis f o n l i b u s e x c a l o r e s o l i s , e l h u m i d i l a i e Iimse frugcs ferunl, iillus, proul quin n u l r i u n l u r , m o n l e s et p r a U Deo visum fruclum est, q n i ab eo fonita demeruit. cor-

, \ , \ ; ;

, \ , , ' * ; (25) , * 9

angelica roollique visus.est, quod vcn litus non est vero beneficiis v e n d i l o r e s Porro vircs bellicas fuluras ei esse lanquam nuum sunl, indicat.

\,

(2H,

P e r s l i t i l vero o r d i n e J a c o b , vero vales

Q u i scdem quoque collocavit et cis J o r d a n c m et i r a n s c u m , ad extremos usque Judaeae fines. C i s c n i o i Epbraim est, et d i m i d k t r i b u s M a n a s s e : u l l r a vero r e l i q u u m d i m i d i u m . pra*posuil. Q n o n i a m j u n i o r duobus populis est el ivgnuin f u l u r u m , e l sedem rfui M a n a s s i E p h r a i m Moses p r o s p e x i l 476 essenl evcntura. praclalus. T a n q t i a m

cjus, s o r l e m i l c m Joseph, e l qua? univcrsse i r i b u i

Lictare, Zabulon, in progreuu tuo.

[48.]

Merilo

quidein laelari j u b e t , co quod e l l e r r a c l m a r i f r u i l u r t i s esset. E o e n i m m a r i s p r o c e s s i l , ut i n p o r l u s e l l i l l o r a m a r i u m perligcrjt, csl valicinalus*. colucril. El Issachar in tabernaculii tui$. E t i a m bunc Haec q i i e m a d m o d u i n Jacob Dcum vero c i obtingent s i

, \ . * , . .

, . .

\
-

macte esse a n i m o j u b e l . Q u i mediatn

panein inier

, \ ) \ "

marilimos Zabnlon c l Nepbtalim lenel. cornm, i n tum vergenlis , ad occasutn usuram magis fecil, iuclinant. qui terram

q u a m , q u i respeclu c o n l i n c n l i s , e l J j s c p b i ad o r - C , \ * \ , P r o i u d c ab aiubobus , , -

opiniam (cnet, e l a g r i c o l a l i o n i cst a d d i c l u s , q u c m a:lmodtiui pra?dixit J a c o b . Bcncdicius qui dilalal Gad. fetil iiinnifesliini ; Moscs [20.] B e l l i c o s a m fore

t r i b m n , bostesquc bello s u p o r a t u r a m Jacob quoquc vero p r i n c i p e m cx ea orilurum . p r x d i x i l . \ l juslilia?, p r a f e c l u s princeps

, \ , , . \ \ . \ .

rst, cujus dux ipsc Dcus cst.

; ,

, ,

Dan catulus leonis, et exsiliet eBasan. [22 ] Q u e m ndinoJum i n Judicum rUiiuam riint. regionem libro bal>cinus, bello m a e l cinlule comparavil , quarido

, -

\ ^
:

(26) > \ . ,

pbod ct sculptile r a p l u m ex

domo Micba

Nephlalun salietas. [23.] H i c e n i m et t c r r e n i s et

8

(27). \

Gen.

X L I X , 13.

ibid. 19. NOTJE. (25) , . , . (26) . J 8 . (27) . . . . . .

(21) . '() . . . . " \ ; , \ ; ; . . .

989
(28). \

COMMENTARII IN DEUTERONOMIUM.
; ; \ \ , m a r i n i s rebus a b u n d a l . qnod j u x t a bilet. A b a u e i r o vero s u b j a c e l c i Galilaea.

990
mare fea*

Asstr benedictut ob Hbero*, e l c . [ X X X I I I , 2 4 . ] IHpote m a r i l i m o u b e r e m p r o v e n t u m i l l i f u l u r u m p r a d i c i t , quem i m p e r l i t u r n s s i l s u p e r i o r a t e n e n i i b u s : adco u l regibus d e l i c i a r u m m a t e r i a m s u p p e d i l e l . Q u a p r o p l e r * fratribus quoque p l a u s i b i l c m fore a i t . \ A t m o H i l t e m resque delicatas a d i i m b r a v U oleo : J e r r u m aulem et ass c a l c e o r u m officio esse apud cos q u i per n>are que e s l quomodo s p i i i l u a l i a dona coclo pro sancli functnruni i m p o r l e n t ; perpeltio prsecipue nobii * , \ , , , , . , .

i l l i p e r m a n s u r u m esse r o b u r . P o r r o sciendum quoPalree prccbeaiU. D i v e r s a m r a enim in

condilione

b o m i m u n s l a t i o n u m un>bi\e de qiia diclnm e s l : t Bcali

exsliterunt sorles t i i b u u m super l e r r a ea qia3 s u pernam repraesenlal, m i l e s quoniam baeredilario c o n s e q i i e n l u r tenratn*. E a d c m Paulufr quoque significans : D i l a l i estis tn j $ o , i n q u i l , i n oroni verbo et c o g n i l i o n e " . l l e m :
p

, , \ , \ , c , \ , \ . \ \ , t \ \ , \ ,

< Mullae jnquil terra

tur.

mansiones apud P a t r e m
9

mcum bona

stinl, qu;c in

C h r i s t u s . Quamvis conferuntur , ab

etiam

opilice

Deo

proficiscun*

icur
[

^.
q m

$
c l i m n

e$

i i nt bem dilecti. [26/| L a u s b.-cc Dei est,

s C
u

'

pr

j e d i c t a Israelis ad i p s i u s o m n i p o l e n t i a m c o l c

] [ ,/,

babitalionem

aclherem

esse

dicil, qu;e su-

\ , , ] . " ,

propter s u p e r n a r u m coplarttm o m n i u m p u r i t a i e m . Quas jelerna Dei bracbia eique s n b J i l a vocat,

s a n e

a r g u n n l Israelem non s c r v i l i snbesse i m p e r i o dmodiim alia? gcntes, verum ei qui jus omncs obtinet. Q u o d Eoclesi.e C b r i s l i adbuc

, C q p

U c m a

, [' \ . " .] \

C r

m c l i u s quadrat, j u x l a i l l u d : C o n s l i l u i l eiim c a p i t Ecclesia;

p e r

supcr o m n i a , qui iaiiiium est c u n c l f im

10

. " 5

ji

i poteniiac .

, \

. >
l l

Habilat vero Israel securut, solus. [28.] S i m i l i a D a v i d qnoque d i c i t : Ejocit antc eos gentes admensus cst eis haercditaiein i u n e , e t i n s t i t u i t i n l e n t o r i a c o r u m i r i b u s I s r a c l . Quando videlieel solus b a b i t a v i t , securara h a b i t u l i o n e m b a b u i l .

, .

Bealus lu, hrael, quis ttii simitis? servalus

Deo, e l c . [19. J In p r i m i s p r o p l e r p o l e n l i a m et n o r c m a Oeo acceplum bobeatus pra3dicatur. Idcm
! t

Kvplov; \ . . \

^ ,

vero d i c i l de posleris vaticinans Haljacuc : t Supor colla i n i n i i c o n i m mcoruro c o n s l i l u c m e . In liac enini vita j u s l i s ccrtamen p r o p o s u i l Dcus, l i o m i n e s c a p i i i b u s e o r u m i m p o n i l , ut si Irgitimc c o r t a v c r i n i , \

\ * \

(29)

, \ (30) , * . " * , ^ \ . > \ . * \ , ,

7

D coronani a c c i p i a n t .

, S i m i l e vero boc lccli; rex

I S

cst : f N o n c s l s i m i l i s Deo d i cril ia dilccco ipso le b i c est : S u b

Hinc

in

proverbio : Et

E l quemadmodum

b r a c b i a s u n l aeterna ; i l a i l l i c , et c l a r i u s q u i d e m , orones s a n c l i sub manibus cjus ^ u n l , c l bi sub

1 1

1 1

M a t t b . v,4 . 1 C o r . i , 5. P r o v . x x i i , 11.

Joan. xiv,

2.

E p b e s . i , 2 2 . NOTiE.

P s a l . L X X V I I , 54.

"

R a b a c . u i , 13.

(28) . . . \ ) , ' . '

(29) \ . . . (30) ^ . .

987

PROCOPlf GAZ/EI

988 Symma-

Joseph item dixil: Benedicta ett Domino lerra ejus, c l c . [ X X X I U , 13.] O b s c u r i u s r e d d i d i l clms :

poris seriem observat. Moses vcro poslposuit, Jocutu e l reguo e l sacerdotio quidein i n s i d i a s Josepho s t r u c l a s , et d i v i n u m nmn, tan.|uam erga

tem~ Josephum Benjamin pratposuit Jacob, quia , quo

9

a c c o m m o d e l . Et ille auxi-

, \ . \ , \ , , * . ,

l i u m p n n n i s i l . Q u i b u s d e m u i n subjungit b e n e d i c l i o fratres c l e m e n l i m e r c e d c m . terra? forrorc, lnra cx superno I l i c vero p r s e m i u i i b c n e d i c l i o n e m , qua tilitalcm v a l i c i n a l t t r , qua

l u i n infernis f o n l i b u s e x c a l o r c s o l i s , e t h u m i d i t a i e ltmae fruges ferunl, iillus, proul quin n u l r i u n t u r , m o n l e s et p r a l a f r u c t u m Deo visum est, qui ab eo forina esl cordemeruit.

, \ , \ , \ , , ' * , * , (21>, (25)

nngelica m o l l i q u e v i s u s . e s t , q u o d v e n d i i u s ,non vero beneficiis venditores P o r r o vircs bellicas nuum sunl, indicat. fuluras ei esse lanquam

9
Q u i sedem quoque collocavit et cis J o r d a n e m e l i r a n s c u m , ad e x l r e m o s usque Juda?ae fines. C i s c n i m Epbrahn est, et d i m i d i a t r i b u s M a n a s s e : u l l r a vero r c l i q u u m prapostiit. et r r g n t i m f u l u r u m , et sedem dimidium. P e r s t i t i l vero o r d i n e J a c o b vero
r

cfui M a n a s s i E p h r a i m Moses p r o s p e x i l 476 csscnt evcntura.

Qtioniain j u n i o r duobus popuiis est

pralatus. Tanquam

vales tribui

cjus, s o r l e m i l c m Josepb, e l qua? universae

Lietare, Zabulon, in progreuu tuo.

[18.] M e r i l o

quidein laelari j u b e l , co quod et l e r r a c i m a r i f r u i l u r u s e s s e l . E o e n i m m a r i s p r o c e s s i l , ut in portus e l l i l t o r a m a r i u m perligcrjt, cst v a l i c i n a t u s . Haec colucril. Et lssachar tn tabernaculi* tuis. E t i a m bunc
8

, \ . ' . , .

q u e m a d m o d u m Jacob Deum

vero c i o b t i n g e n l si

'
, . . .

macte csse a n i m o j u b e l . Q u i m e d i a m

panein inier

, \ \ " ,

m a r i l i m o s Z a b u l o n et N e p b t a l i m tenet, e o r u m , i n luin vergentis , ad eccasuin usuram magis fecil, iaclinant. qui torrain

q u a m , q u i respeclu c o n l i n c n l i s , et J a s c p b i ad o r - C , \ ' \ P r o i n d e ab atubobus , , -

opiniam tcnet, e l a g r i c o l a t i o n i c s l a d d i c l u s , q u c m a Imodum p r o u l i x i l J a c o b . Benediclus qui dilalai Gad. fecil inanifestum * ; Moscs [20.] B e l l i c o s a m fore

t r i b u t n , bostesquc bello s u p c r a l u r a m J a c o b quoquc vero p r i n c i p e m ex ea orilurum . praedixil. \ l juslilia? p r a f o c l u s princeps

\ , \

, ,

. .\ \ . \ .

cst, cujus dux ipsc Deus c s l .

, , \

Dan calulus Uonit, et exsiliet eBasan. [ 2 2 ] Q u e m adinodum i n J u d i c u m ritiiuam riinl. regionem libro bal>cmus, bello n i a el cinlulecomparavit , quaiido

'. 1 \ * \

! (26) > \ . ,

pbod et s c u l p l i l c r a p l u m ex

domo Micba

Piephtalim saiieta$. [23.] l l i c e n i m ct t c r r e n i s c l Gcn. X L I X , 13. ibid. 19

(27). \

NOTiE.
(21) . '. . . . " : , \ ; . . . (25) ' , . , <|. (26) . 18. (27) . , , .

9S9 -rij* * (28). x s l a f l a i

COMMENTARII

I N DEUTERONOMIUM. b i t c l . A b a u t t t r o Tcro s u b j a c c l c i Galilaca.

ofr) mnrt tlt*

; ; xa\ \ mariuis r c b n s a b t m d a l . E o q n o d jttxla

, -

A i s t r bemediei** ob libero*, etc. [ , 2 4 . ] m a r i l i m o u b e r e m p r o v e n t u m i l l i f u l u n i m p m l i c i l , q u e i n i r o p e r i i l u r a s s i i s u p e r i o r a t e n e n i i b u s : a J c o u l regibus d e l i c u r a m m a t e r i a m s u p p o d i l e t . Q u a p r o p i c r t f n l r i b u s q u o q u e p l a u s i b i l c i n fore a:t. Trv \ * , \ , , , ; ; , . . , At inollHiem rcsque ddicatas adumbravU oleo : J e r r u m aulem c l acs calccorum oftkio functurum esse apud cos qui pcr n>arc importonl; pcrptttio illi permansuruni essc robur. Porro scicmitim quoque est q-iomodo spiritualia dona sancli Palres prsecipue nobi i pncbcanl. Diversarura enim iai hominmn sinlionnm iimbr.
%

ccclo pro condilione pernam rcprxsental,

\ exstiieritnt sortes tiibuuni supcr icrra ca q ia? su, , \ , \ , c , , \ * \ , c \ , \ \ , \ . de. qua dtclnm e s l : Boali
T

inites qiioniam b a ; r c d i t a n o c o n s o q c n l u r t o r r a u . i Eadum Paulus quoque signiflcans : c Dilali f s i i iti ipso, inquil, in omni verbo ct cognilionc". licm : Multac mansioncs apud Patrcm nicum inqnil Chrislus*. Qiiamvis lerra tur. cliam bona atntl, qu;e in

conferuntur , ab oplllcc Dco proflcisrun

[20.] Latis b;vcPci esl,

N<>n etl sicnl heuidUtcti.

[ " ] [ </, &

qusc prsadicta Israolis ad ipsius omnipoienitam cnllimnl, cujus habilalioncm artlnTcm crtsn dicii , proj.ter supcrnariim coplnmm omtiiiint purilatrm. Quas aslcrna Dci bracbia ciqun stiblila vnrnl, qui*

\ , ,] . " ,

sane nrguunt Israclcm non sorvili MibcsfM Impnio , C g i m o d u m aliac gcutcs, vcrtiin <' qul j u i M J , [' ; \ pcr omnrs nbiimq. Quml ErcldlbD ChftMI adbu^ . " .] nielins quadrat, juxla Kttltd : Coi^iihiil rittn :
U C m a t

\ * t . " 3 ; , ; ;.

Ecclosiiii stipor otntiia, qui lniiiuin CN I cuncif lm perii cl p o l c n t i x .

l0

Habitat vero hrael sccurus, sotus. [28.] Similia Davi.l qim:pin d i r i l cst cis hxreditalcm fune, et insiiitiit in lenloria corum I r i b u s Isracl vit, sccuram babiUtlioncm babnil.

, .

Beatm
%

lu, hract,

quh ttti tlmU

, , , , ; , , h M

' ^

; ; . \
,

Dco vU\ \ \\),\ In primid pioplrr fumHMlft noivru a Uo.o nvwptum / voro d i r i t dc p o i l c r l i talldtnnt <'>'
M

; \ , 6 * < *\

rolla iniuiii or nm wmtow ru*t'dlH ; (29) . ciiim vila juili* ccrUn^n " , f:apitibn mrutn im/ '. " ' \ * (30) D . $yt\pJM\
1

I W WW ^
vVM

1,1

' '

, .

Uizi/us

*ty

WWfr

" * t , - * \ ? . > \ * ,
7

rei'

, iy.il %\

1 1

M a l l b . v,4 . * I C o r . , 5 . P r o v . xxii, I I .

Joaji. x/r,

H011

(28) 5 - ^ . . ? \ ( ' .
r

91 sunt. Q u i b u s verbis ad C h r i s l u i n rex esl populi qucmadmodum 477 naiiviiale ileiu ceps benl. tur. Ab Araboth Moab. A q u i l a s illud Servaioris a Magis
u

PttOCOPH GAZ.EI prailudilur, diclum csi in

99

qui . ; , ; , , ; \ , t . > , . \ , , \

qui

advenerant :

c Q u i Jialus Rex c s l Judreorum . P e r Micbaiam d i c i t u r : E x le m i h i

1

egredieiur dux, ut p r i n lucem euam in F i l i o baac celebreAraboth

s i l Israelis *. > Constat enim quod ea quae Cum i n ipso P a l e r specteiur

de Deo unico d i c u n l u r ,

, , , reddidit, boc est, c a p l a n i t i e . osten- f , ,, .

dit ei Dominm cunctam lerram Galaud. [ X X X I V , 1.]

Bene enim i l l u d , Dominus, est oculis objecla adjunctuni; corporeis , , . l a n l u m dissila s i i n u l videre

;
B #

non potuisset.

. El ostendit tibi el oculis tuis, illuc vero non perpromissionesquenoiiaccepc,e

" ,

veniet. [4.] Quod et P a u l u s ad H c b r a o s c i l a l ; In fldeobierunlhiomnes, runl,>verumeminusviderunt,acvalerejusserunt .

t , . .) ("

, \

Et mortuutest Mose$ Dei famuhu. [5.] Ne quis c o n v i c i a r c l u r s a n c t u m v i r u m qnasi servitute Dei e x c i disset, eo quod non ingressus ^ s l iu l c r r a m , quam versus Israelcm ducebat.

Et tepelierunl eum prope domum Phogor. [G.J Quo

c u m prope esset, i m p o s l u r a m daemonis d i s s o l v e r e l . U e m , ut Israelis accolae l e g i s l a l o r e m i n s p i c i e n d a a d pietalem i n s l r u e r e n i u r . diom. D i v i n a d i s p o s i l i o u e ne forte eum suspicientes
1 7

/ . \

, . quoque faclum : Imo ncc prc . , , ' , . ,

JVec vidit guisquam sepulcrum cjus ad hunc uique

boc adorarenl.

s a n c l o r u m raors ab b o n i i n i b u s a n l e v e r l i i u r , tiosa enim c o r a m Deo est a spiritu Mosis corpus I r a i i s m i i l a l i i m

. * , , ' , , *

. Q u i d a m vero Iraduut

esse. Qui g x a l

enim-sibi c o n s l i l i l c u m quadraginta dies nec e d i l , nec bibit, nec d o r m i v i l , siquidcm bomo pcnnatisii? q u o n h m hujusinodi corpus ipsius f u i l , nemo vel sepulcrum ejus cognilum b a b u i l . Josua verofilittsNun replclus esl admoduin teslis est D a v i d . Maltb. , 2.
1 8

; \ \ * , .

tapienlia. [9.) L i i p o s u i t enim Mosea ei m a m i s . L e g i t i m a m a n u u m replel quibus populum subdit Deus, q u e n i -

extensio s p i r i l u s sapieniiam c o n f e r l , et d i v i n i s donis eos

M i c l i . v, 2 .

1 8

H e b r . , 39.

1 7

Psai. cxv, i 5 .

COM31ENTARII IN JOSUE.
478 R
e s

, a v i s

c l

pcricuiosa ira difiidentiaque D

\ , . . " \ , \

s u n i ; bominem cniin quo minus bomim t o n s e q u a l u r fnicin iinpediunt. Quod snne Mosi q u o q u e q o i legis p r x l u l i l iiguram a c c i d i i . Nam ipsa eliam lex cutu iram parturial, ilerque sedes, ad fidem i i u e r c h i d a l , ad nequit me
i n

, \ . \ \ t . > : , , \ -

superas

lerramquc mausuclorum

a d d u c e r c . D e q u a Davidis i l l u d e s l : Confido c o n s p e c l u r u m bona D o m i n i in l c r r a v i v c n l i u m Psal. xxvi, 15.

, >

m
, ,

COMRN 1N JOSUE.

Ofll
#

*d quam solus ducit vcrus Josue, qui noe i n s l i t n i l dcducore p o s s i l .

rcquiemque c o n c c d i l , cum lex ad veslibulum l a n l u m

.
, . , '

Moses [amulus meus morluns est. Nunc igitur age,

transi per Jbrdanem. [1, 2.] Obiit Moses, hoc Moson babenl et propbclas est, diTiincta e s l lex qna* Moses m i i i c i i p a t u r , juxta iltud : Cujus loco is vcrbis q u i Ifgcin snis pnucepiis ac dicretis abrogavit, regeuilus ox aqna et s p i r i i t i coeloruiu i n g i e d i o l u r , venon indigebal l a i n e u ,

, , \ .

* t "

' ,

Jurdanem trajicit, u l ipsius ad N i c o J e t m i m constat : c N i s i quis fuerit, i n regiium

, . > * , , ' .

cujus ipsc l i n c t i o n c qua

r u m cousecravil aquas, i n i t i u m fecil.

calcaveritis , vobis dabo. [ 5 . ] P r o m i s s i o quidein , , . \ ^ tanta est. A l genlcs s p i r i l u a l e s vincerc hoc opus, ( , , , \ b i c labor. U b i c u r r i c u l u exacto ad superas sedrs conscendcndiim c s l . le-n benlc ac verilatom, Imo vero has anie ad v i r l u c l scorpionee li%reditai n v i a m pacis iter nobis p r e l

, " , .

Omnem locum superquem planla pedum veitrorum

Jesu , q u i serpcnles eliam

, \ . \ , , , \ . , , :. \

nobis calcandos p r x b u i l super d i c l a Euphratein vidi ftlilil.

, genliiin)qiie

tem donavit. Conscendamus insiipjer decenli gradu i n Scripiuris comprehcnsa. A d nos enim i n l e l l e c i u s dignis vero visis p e r l i n e l . Deus itaque le.rrani ad promissionibus non s l e t i l . D a -

se d a t u r u m i l l i s est p o l l i c i l u s , i n -

taiUum et S a l o m o n i qui digni fuerunt, p r Cbrislo

Deserlum et AntUibanum. [4.J Deserliim stibjunxil P a i e r , de quo d i c t u m e s t : serlum aridum > Ilem : P l u r c s vidua qtiam m a r i t a i a las b o c noniinis est, v e r u m

. \ , ^ c , . > * , , \ , , , \ * , , , ' .

Laelarn, debabet liberos

Nec vero L i b a n u m J o olearum lerax

suc s u b j u n x i l , Israclcm, i n q u a m , q u i apud propbebabet. Q u i ilem Antilibanum, diclus genles ipsas i o

Israelem i n s i l a s , inque i p s o r u m locum a s c i l a s .

, . . \ * .
", \ , \ . \ , . , / . D . \ , \ , \

Et quemadmodum
Moscs. Hujusniodi Macle Unlum

cum Mo$e fui, iia tecum

ero, etc. [ 5 . ] N o n enim p r o p r i a v i r l i i l e hosles v i c i t i l l u d quoque esl : c E c c e v o , 4

biscum SUIII usque ad flnem n u i n d i . virtule sis, i n q u i t , v i r u m q u e te asseclis dislribuas c o n praesla, ego enini tc c o n i i r m a b o , palientiamque ac vires q u o l e r r a m tuis fcrani. Verum omnes luas a c l i o n c s j u x l a l e g e m a c c u o p o r l e b a t : c Quicunque eniin,

rate compone, eaque e i praecipit, quibus populum quoque instruere i n q u i t , facto n n i c u m praBceptorum levissiinorum

, \ > ,

c x p r e s s e r i l , et eodeifl modo facere d o c u e r i l b o m i ncs, magnuin nomen i n regno coelorum c o m p a r a bil > Lucas i l e m dc vero Josue i n q u i l : c Qi\x docere * . > C u m enim cliain ei prxcepil redimerel
f t

, \

\ . > , . \ ,

coepit cum facere i n m j u s l i l i a m . Qurccunque fecit, quo legi

logi

sese i n s l a r b o i n i n i s subdidisset, omnem c o m p l e v i l Moses, , inqne nos obnoxios

\ .

' , * , L u c . . x v i , 2 9 . Joan. m , 5 . L u c . x , 19. M a t l b . v , 19. ** A c t . , 1. Galai.iv, 5 .

, 7 1 1

iilioriitn locum adoplaret. N o n deflexil ab cis ncque " Isa. u v , 1.

t v

" Isa. x x x v , 1.

M a l t b . i x v m 20.

995 ad dextram
e

PROCOPII G A Z ^ i neque s i n i s t r a m , qui

996

i n q u t l : , . \ \ t , iola u m i m aut apex unus a lcge decidel, donec ^ , ' , t i u t * . Quapropler de ipso lsaias quoque a i l : , , > c Ecce prudenler 479 H servus meus, e x a l el

tabitur, evehelnr, e l supra roodum subliinis quia omnia divina sapientia agit et l o q u i t u r .

crit,

, \ . , \ , , , \, , ' . \ . " \ . , \ , , \ . ' \ , \ .

E s l vero opus intelligentia ei q u i l c g c m legit i n p r i m i s vero iidc. c N i s i enim c r e d i d e r i l i s , i n q u i l , nequaquam inleliigetis 'Assidtium necnon s l u d i u m r e q u i r r l u r , quod qui babel a Davide beatus praedicatur : O i n n i a e n i m qua3 fecerit, i n q u i t , prospere succedent ' . L u c e r n a e n i m , a l i b i ait, pedum meortim lex Itia, et lumen seniit a r u i n m e a r u m " . Q u a c o i d i r a i a l u s oinncm mel u m a c l i m o r e m ejicit.

Parate vobis viaticum, adhuc enim intrn tres dies

. trajicietis hunc Jordmiem. [I, H . J Haec pcr s c r i p t o * re% nota i c c U populo, quos A q u i l a s quidem exaclorei n o m i n a t . Symmacbtis vero prwfectos, v i - , , . d e n l u r antem cofnmenlalores quales apud R o m a , * 4H)s f u e r u n i , esse. Per quos populis d c c r c t a sua . ^ p r o m u l g a r u n l p r i n r i p e s . V i a l i c u m porro ex man
, coUigere jubenttir, nee s o l u m qui i n d i e m , v c r u m \ \ i r i d u u m adeoque ad totuin Irajectionis tempus . sufflceret. Inter eundum e n i m non o l i u m c o n q u i , . r e n d i conwnealum suppcdilabat. P r o t r i b u s igitur \ diebus unice adjeclis colligebatit, cum i r a j e c l i o . \ ' \ nis die. Non q u i d c m quod i n i e r iranseundum , mnn inopia e s s e n l laboraittri, v e r u m ut o m n i b u s , inissie ad t e r r a m promi3sam conlenderent. A d ^ XP*-* diee deinccps eos a d b u c niansit, d u m P * Ires enim
s t <

Pascbatis r i l u peracto a x y m a coroederunt. T u n c e n i m lerra? provcnlu v i c l i l a r e p r i m u m ceeperunl. P o r r o c u i v i s Jordanem trajccluro comniealns ne o s s i i a s i m p o n i i u r , operum videlicct resipiscenlise, quo c u m G b i i s l o quoat d i c e r e : c V i c t u s iB6us est voliintalem ejus q u i me mtsit exsequi **. Nam EMa3 qnoque d i c i l u r : t S u r g e , e l comcde, q u o n i a m iler lottgitiqutim le i n a n e t . V i a eniiii Dei v i r i u l i s op&rationem r e q u i r i l . A d quani itein pcdibus nou i t l o i i s a g g r e d i e n d u u , ver u o i ante d i v i o o lavacro a b l u i u m esl e i m d u u i . P r o p l e r i d i n m u l t i s E c c l e s i U usus foriasse o b l i , s

. \ , . \ ' , *. * , ; c . . , , , . ,

n u i l , ut quarto quovis sanclae seplimanse die ad

eam p r i u s i n s l r u e n l u r sacris, quasi videlicet j a m D ^ , \ . nunc aiidirenl f P a r a i e vobis c o m n i e a l u i n , a d buc enim i u i r a I r i d u u u i trajicielis J o r d a n e m ; > vel illud : c N o n comessalionibus, uon e b r i c l a t i b u s , non c u b i l i b u s , non .salacitatibus, v e r u m r i l e et ordine fiant o m n i a
8 V

; " : , . coelesle i r a n s c c n d i s non cjbis seusUibus o p u s esl quos af-

Si

in

regnum

l i b i , quo sponsus quoque c u i c o p u l a r i cupis tuuin p e r c i p e r e possil c o u u n c a t u m , e l fruclus

lcrt. A t inan cos qui J o r d a n e m InejecewDt defecit q u o d a m m o d o , quoniam infanles qttidem i n C b r i s l o o m n i a coelesli ope p e r f i c i u n i . Q u i vcro p r x c c s s e r u n l saa ctiam opera couiiaealuiu n a n i s c u n l u r . De quo etiam alibi d i c e l u r .

Et Ruben, et Gad, et dimidia tribui Manasse

dixh Josue in h(vc verba.
l k

',

Isti Mosis vcrbis

, 0

8 1

[ " IH Reg.

" M a l l b . v, 18. Isa. v i i , 9 . x i x , 7. R p m . , 13.

P s a l . i , 5.

P s a l . c x v m , 105.

J o a n . , 34.

957

COMMENTARIJ IN JOSUE.
sunt s o r t i l i . Quoniain inulii

98
per lcgtMii

, l e r r a i u . \ , : , ' , , . ] . 01 , f . \ ' \ ' \ , \ , ; , , . , , \ , . ,

a n l c g r a l i a m perfecli c v a s e r u n l , interque p r i n i o genilos Israolis n u m e r a n i u r . P e r M o s e n primogeiii i sortes acceperunt R u b e n , G a d et M a n a s s t s . N a m i i quoque s u c c i n c t i prae a l i i s i r a n s e u n l . Q u i e n i m e x Judaiis fiduciam b a b u e r u n l , auspices g c n l i u m s a l u l s e x s l i i e r u n t . E c c u r vero n o n i r i b u s e l iiovem i r i b u bus p o i i u s q u a m duabus d i i n i d i i s a M o s c , e l n o v e : n d i m i d i i s a J o s u e s o r l e s deferuntiTr ? Quo t o m p o s ' i fial d u o r u m p o p u l o r u m s i g n i i i c a l o r t i m per i r i b u i u eam quae m a t e r n u m num vcro ad genus ad j E g y p l i o ? , paterrelulii. Fwiasse vero, Israelem

a i u n l , p r i o r e s quideni T i i n i l a t c t n a l t i g c r u m , v e rum sinccrc iiiinus, nonduin cniiu quainvis C b r i s t u m dispcnsalioiiis mullo antc per p o -

' ^ leinpus i n s l a b a l ,

, s m n o n i b u s l c r e b a n t . V c r u m

coinlcgrali

iion i n t e g r u m , perque d i n u d i a i i i t r i b u m . (31) \ sub Jostie r c c e n s i l a m reprajseiitalum, s u n t . D c fuil porro eliatn novem Iribubus c u m diinidiu a 1 . , . ' \ \ detiarii numcri perfectionein, lsraeliiae videlkvt nuinciu* genlilibus. conslat. Ambobus aulem combinaiis

t r i t n i u m duodenarius ct sub Mose e l sub Josuo

Omvia qucECunque tnandarit nobi$ faciemut, el quocunque locorum non miseris 4 6 0 proficiscemur. II, 46] T a n l nni n o n v c r b a C b r i s i i discipulorum s u n i , q u o r u m opera geultis ad lideui s u n i adduclse. QuaJis e r a l P a u l u s , q u i legis a u c l o r i l a l i , quae ipsius quoquo v e r b i s l u c r o ei f u i l , cu;n r e n u n i i a s s e l c ea p r C b r i s l o l n u l l a m osse d u x i , > i n q n i l " .
, \ ' . ^ , >\ : , \ - * , \ . \ . , \, Lradncti p c r J o r d a n c m essc siiniles q i i i pussil d i c e r e . nam j.os
, e

pedcm rettilerunt invebunl, anliquus

i l l i . Q u o s altquis p r i v a t n m geculus j u d i c i u m , i i s p o s l g r a l i a m legem sensuin) Caeierum j u x t a prsedtctam allego-

( boc est s i i n i l i l u d t n i s

populus nobis seorsim p r o m i s s i o n u m n o nfitc o m , Dcus e n i m adbuc de praeslamiori q u o p i a m perficianlur, absijiK; nobis d i s p c x i i , ne seorsim

u x o r i b u s v i d e l i c e l e l l i b e r i s q u i soli a n l c Jorda~ nem resederant. Ipsi vero tumbos i n v e r i l a t e c i n cli ilineris populo sunl auclorcs. Elenim post v i l a m c u m fidelibus c c r l a u t de
T

q u o l q u o t relictis n u Patilus

c i b u s v i r o s sese p r e s l i l e r u n t , c u j u s m o d i nuncupat scrvanlnr.

M

. .

Epbesiie tcstalnr , q u i Coririibios virgines . Est cnim differenlia i n l e r eos q u i

. f

Et quicunque non obediierit verbii tuis. [18.] H u jusmodi

, 9

\ < , \ . , . -

cliam

Cbrisli lempora

discipuli,

quale

boc :

G u m igilur

ignoranliae

neglexissci Cbrislus

\ < ' ^ Ocus I

, e l reliqua

d e i n c c p s . Necnon

i n q u i t : c A m e n dico vobis,

si n o n credideritis

i n peccalis v e s t r i s o c c u m b c l i s * .

reir (32) .
, . P b i l i p p . , 7 . , 24.
, e

Et amandavit Josue fiims Nave e Silim duo

juvenes occalle exploralum, et lain,
M

reliqua

dcin

ccps. [II, 1.] P r o p o n i t . p r i s t m a m m e r e t r i c i s v i q n o magis ipsius niutationeni admircris. Ian.

I l c b r . , 40.

" Epbcs.

,4 i .

11 C o r . x n , 2 .

A c t . x v i i , 3 0 . "

.
(31) ". ". (32) . .

999 Caeterum lioc

PROCOPll GAZ/El

1000

quod v i r o s exciperc e s i d i g n a i a , , <: * nihil h a b e l , q u i d e u i m c a u p o quaead hunc coiiiitclur modum :

M

admir.ilionis i)0!iiiiuiui < Domimis Qaol nionlc cuius, runi in

k %

. , t 6 , ; . " , ^,

vis agit m i u u s ? F i d e s a u l e m ejus c s l m i r i f l c a . enim Deus tnus comparuil, D o m i n u s e s l unicus Dotuiiium cque ignis .

IsraeliUe Sina

ex qito

q u i illis i n mcdio e s l l o icrgum

audiveraiit,

vilulo fabricaio posl

\ , , , , , , ; , , \ . . \ ,
%

rejcrenint; ac, * c Isli s u n l D i i l u i , Israel, > d i x c . T,sl vcro biec nuilier c u j u s d a m margariiae Israclis ex non a s c r i b i l d i i s , v e r u m a u d i v i m u s quaDcua v c & e r egit c u m i E g y p l i i s , fama non percepit, d i v i n a ope Ecclesia; g e n l i l i s ^ luto deiussai instar, quae c x t l u u i

yE-ypio

l i a : Doninus i n q t i i l . A c quod

per fldem a b r i p u i t . Adcoque daemonum luculentam figuram , , \ , \ , , \ \ . \ , . \ , , \ , , \ >. \ , , . I " . ' , , . . ^ , / . ' , \ , . , . * .

p r x i u l i t ; ejtts, i n q u a m , qusc p r i u s i n s c o r l a t i o n e pervolvebatur. Juxla illud : Eramus incrcduli Qua3 ileui C b r i s l i compapopulum dcslinalum et nos quondam

exploralorcs Domitio lus enim Jesu i m j u a m , quod culo corona

rantes suscepit, eosque i n dotmtni s u b d u x i l . N u l e x p l o r a l o r essc p o l e s l s i l infra. praediu, A c s i quis humi, nibil, eos v e l i l repossit

cipere e i domus a b s o l u l a

esl exslrucnda, cubi-

qiio eos coraraode loco

eusciperc, s u r s u o i q u e s u b d u c e r c . Hospes porro ba3C m e r e i r i c i s que evasil. t Novi enim, vales q u o Dommus i n q u i l , quod

Dcus vesier i r a d i d i l hanc l e r r a n i \ o b i s . > Q u o d r c a n o n i u e p l e , iino d i v i n i S p i r i t u s i n s l i u - Q ctu suasit, u l in monlaaum pronciscercnlur. Q u a r e c a m a d m i r a l u s P a u l u s , i n q n i l : < P e r Adi;m non c u m incredtilis e a u c l o r u r a rcfert. Porro sapientia quoque q u a n l a c u n q u e i n eii periit R a a b , quae e x p l o r a l o omniunt res suscepit * \ > E a m q u e i n n u m e r u m

elucet, ab i n q u i s i t o r i b u s c n i n i dicum

i n t e r r o g a l a ad se e s l , veruni conciliavit. disccssc-

ingressos e x p l o r a l o r e s esse non p e r n c g a l , i m n i o e n i m ineudacium i n c r e d i b i l e c u m aftirmassel i l l u d , mendacio fidem S u b i n l u l i l euiin : c N a m perviam b a n c nis cauea fuisset. Ouare s a l u i i s raercedcm c u m lola sua familia coccinci Cbrisii sanPliarisaei Quem

r u n t . > Negatio e n i m quee p r i u c i p i o fil s c r u t a l i o -

\ , . " f 01 \ . > " . . . (33).

p e r c e p i l , c u m signo fmiis guinem s i g n i l i c a n l i blicani

crcdidissel.

c u m recipere n o l u i s s c n l , a C b r i s l o a i u l i u m : < Pie l m e r e i r i c e s praeccdenl vos i n r c g n u m

% 8

coelomm

dixeruntei viri illi; Animam noslram

v c r faclo est opus
4 u

pro vobis

morli devovemus. [II, 44.] U a quoque carceris cuslo

i n q u i t : c Q u i d m i b i o l ser-

c u m s u s c e p i s s e l P a u l u m e l S i l a m , q u i b u s c r e d i d i l , forasque p r o d u x i s s e l , servabiuir * . E l confestim c a p i t i b u s sacrse 481

? > C u i i l l i : c Conftde de Domino Jesu C b r i s l o : i l a e n i m l u et c u n c t a d o m u s l u t linctioni submissis, veruin r e c e p c m n l signum, Obtestati p o r r o e l i a m M l c b r . x i , 51.
k 8

sanguinem v i d e l i c e i c o c c i n e u m
4 1 k t

C b r t s t i p r o nobis o b l a l i . * T i l . , 3 .

sunt fidelibus T e s s a ,.
M

Deut. v i , 4 . Exod. xxxn, 4. x v i , 30. ibid.31.

Matth.

Act.

.
(3) - . , .

1001
4

COMMENTARII IN JOSUE.

10(12

l o n i c a e \ paralos esse non s o l u m ipsis ioipertire E v a n g e l i u m , v e r u m i p s i s exponere. Demisit ipsa itaque

eliara suas i p s o r u m animas pro eo$ fune per fcnetlram, quando enim super

, . , ' ' , . ^,

quidem domus ejus eral juxla mcenia, habtlabat propler murum. [II, ipsius erant sedes erat impieiatis quibus fiduciam propugnaculum, Verum

15.] Moenia J e r i c h u t i l i s quoniam

Rabab.

o b i i o u e r a l i n u n i l i u n e i u ejus c a p i e n d i faq u a n l u m v i s debilis non d i s r u m p i i u r ,

cililaiem aperuil. A t funis ' \ . \ , \ * 5 \ \ per q u a m evaserunt e x p l o r a l o r e s . P e r quam J o sepbuni quoque ex l a c u n a subduxerunt, Jeremiara i l e m ct D a n i e l e m , per q u a m David quoque per tam s u b m i s s u s D a i n a s c i . P e r runt. . , Montem vertus diseedile. [16.] Adjuta c n i m ipsa ,

fe-

, \ * .

n e s l r a m demissus a u f u g i i . P a u l u s e l i a i n per s p o r q u a m denique p a aquam subduxeIriarcbae o m n e s v i v a m e puieis

s u b l i m i a persequi raonet, l e r r e n i s i m p i e t a l i s dogmatis r e l i c l U . Ipse quoque Uavid i n q u i t : c O c u los meos i n montes v e n i u r u r a essel m i h i s u s t u l i , ac
e

\ \

unde

auxilium

. , c * ,

d i s p e x i * . > Isaias i l e m ait :

c S u p e r roontem e x c e l s u m conscende tu q u i s q u i s Isetum n u n l i u m h i S i o n aflers, erigite vos, uec l i mete * . > Nec vero super u i i u m m o n l e m ( a n i u m , v e r u m super omnes s a n c i i s p r o p b e t i s ac aposiolis est fugiendura, ne n o b i s q u o q u e regis Jericbun.tis, bujus m u n d i principes o b v i a m fugiendum, eam flant. Quapropler hosles super q u e m v i s monlero s u p e m i s h a b i l a l o r i b u s e s l e n i m v i a m non norunl D o s t r i . N a m Deus Israel, Deus m o n i i u m , non v a l u m e s

, . ' , ' \ , , \ . \ , . . , . "

\ -

.\\, - ^ i j t , t verum , > , igitur : . catam. \ Cov .

. U n d e super montes n o n ad e r r o r e m pristinura c Ego sum via

ascendenl, Dicil

reverleniur. per

c A b i t e vos per viara v e s t r a m , vobis i n d i quam qui

\ , \ , . , ' , \ . . ,

. \ '

iter facit, s a n c l a m T r i n i l a l e r o c o n l e m p l a b i l u r . Immunes nos erimus ab hoc juramento. [20.] H i s s i m i l i a l i o s e s m a n d a v i l q u o q u e , ut sanguine posles u n g a n t et l i n i i n a , neque q u i s q u a m domQ exeat, quo vastatorem evitet. U b i Ecclesiae figura erat, quemadmoduro h i c quoque Wi domo H a b a b , i n qua l a n q u a m i n figura agnus i E g y p l i a c u s i n i molabatur, nuncque Udei confessio per funem e i gnificatur.

Q u i c u n q u e i g i l u r fiduciam babet i n o v i l i , C b r i s t i s i g n o n o l a i u s m a n e a l . S i e n i m q u i s e x i e r i i , seipsum , . p u l p a o b s l r i n g i t . H u j u s m o d i P a u l u s etiam M i l e t i ad seniores E p b e s i i n q u i l : c I d c i r c o obteslor v o C

, , . . , ,

bis bodierno d i e , q u o d ego cxpere sum sanguinis > ecc.

omnium

Quod si veto aliquh , a i u n l ,

laterit, el

ter-

monet hot nostros revelavrit, intontes erimus. L SBd u n t u r e n i m Ecclesiae m a g i s t r i , si d i s c i p u l i arcana eorum effutinnt dogmala, adeoque margaritas Q\m V\. ante porcos p r o j i c i u n t . Q u a p r o p l e r ad T i m o l h e u m E p i s l o l a m scribens P a u l u s , secundo i n q u i l : t 111 R e g . x x , 8 .
1 1

^ . '

. I Tbes*. i i , 8 " P^al. cxx, \ . I a . X L , 9.

S

Joan. x i v , 6.

" Act. xx, 32

PATROL. GR. L X X X V I I .

91 sunt. Q u i b u s verbis ad C h r i s l u m rex est populi quemadmodum 477 naliviiale ileui ceps Servaioris a Magis
u

PROCOPH GAZ.EI praludilur, diclum qui

99

qui . ; , , , ; > , , , . \ , , x o l

csl in

advenerant :

c Q u i nalus Rex est

1

Judxorum

. P e r Micbaiam

d i c i l u r : E x te m i b i sil lsraelis . i n ipso

egredietur d u x , u l p r i n lucem suam in F i l i o baac celebreArabolh

C o n s l a t enim quod ea q i i a P a l e r specteiur

de Deo unico d i c u n t u r , benl. Cum lur.

, , , r e d d i d i l , boc e s l , c a p l a n i i i e . > osten- c , ,, .

Ab Araboth Moab. A q u i t a s i l l u d

dil $i Dominu$ cunctam terram Galaud. [ X X X I V , 1.]

Bene enim i l l u d , Dominus, esl o c u l i s objecla adjunctum; corporeis l a n l u m dissila s h n u l videre

, , .

non pottiissel.

. Et oslendit tibi et oculis luis illuc vero non per t

venies. [4.] Quod e l P a u l u s a d H c b r a o s c i l a l : In flde o b i e r u n l b i omnes, promissionesque non acceperunl,iverumeniinusviderunl,acvalerejusserunl .

, e

, . .)

, ("

morluu* est Moses Dei famulut. [5.] Ne quis c o n v i c i a r c t u r s a n c l u m v i r u m qnasi servitule Dei e x c i disset, eo quod non ingressus ^ s l iu l c r r a m , q u a m versus Israelein d u c e b a l .

sepelierunl eum prope domum Phdgor. [G.J Quo

c u m prope essel, i m p o s l u r a m daemonis dissolveret. Uem, ut Israelis accolae l e g i s l a l o r e m i n s p i c i e n d a a d pietalem i n s l i n e r e n t u r . diom. Divtna d i s p o s i l i o u e ne forte eum suspicienles
1 7

> .

, . quoque facium : lino nec pre . \> , , ' , . ,

Nec vidil quisquam sepulcrum cju$ ad hunc usque

boc adorarenl.

sanclorum a spiritu

m o i s ab b o m i n i b u s a u l e v e r t i i u r , Mosis corpus i r a n s i m i l a l i i i i i

. , , , , ' '

liosa enim c o r a m Dco e s l

. Q u i d a m vero Iradimt

esse. Qui g XI\

e n i m - s i b i c o n s t i l i l c u m quadraginta dies ncc t d i t , nec bibit, ncc d o r m i v i l , siqnidem bomo pennansii? q u o n i u n hujusiuodi rurpus ipsius f u i l , neuio vcl sepulcrum ejus c o g n i i u m b a b u i l .

; \

. I.iiposuit enim Moses ei n i a n u s . L e g i t i m a manuum tapienlia. [9. replct quibus populum s u b d i l Deus, queni-

Josua verofiliusNun replctus etl

adinodum tesiis esl D a v i d .
k

exlensio spiritus sapienliam confert, et d i v i n i s donis eos

Maltb.

2.

1 8

M i c b . v, 2.

H e b r . x i , 39.

" P s a l . c x v , 15.

COMMENTARII IN JOSUE.
478 l^
e s

, a v i s

c l

pcricuiosa i r a diflidenliaqtie D

\ , . . \ , \

sunt; hominem eniin quo minus bonum consequaliir fincm i i n p e d i u n l . Quod sane Mosi q u o q u e q u i legis pralulit figuram a c c i d i l . Nam ipsa eliam lex cuiu i r a m p a r t u r i a i , iterque superas sedes, ad fidein i m e r c l u d a l , ad nequil me > lerrainquc m a n s u c l o r u m

, \ . \ \ < . > : , , \ -

adducerc. D e q u a Davidis i l l u d esi : Confido c o n s p e c l u r u m bona Domini i n l c r r a v i v c n l i u m

P s a l . x x v i , 15.

m , .

C O M M E N T A R T T 1 N JOSUE.

Ofll

^d quani solus dncit vcrus Josue, qui noe i n s t i l u i t . r c q u i c m q u e c o n c e d i t , cum lex ad v e s l i b u l u m l a n l u m dcdticcre p o s s i l .

.
, .

JSvv

Moses [amulus meus morluus est. Nunc igitur age,

transi per Jurdavem. [1, 2.] Obiit Moses, lioc est, drfmicta e s l lex qna: Moses m i n c i i p a l i i r , jtixla illud : Moscn babciit et propbetas **. Cnjus loco is pracepiis ac d<'cretis abrogavit, regcuilus ex nqna e l s p i r i i u coelorum tion ingredietur
> 0

, '

, , \ . >

* "

' , \ c

qiii lcgcm suis

Jordanem I r a j i c i l , u l ipsius ad N i c o d e i i i u m v r r b i s constat : t N i s i quis fucrit, i n regmim ,

. > * , , ' .

cujua ipsc l i n c i i o n o qua

non indigebat l a i u e n , v e -

r u m c o n s e c r a v i i aquas, i n i l i w n fccit.

, ' , .
( , , , \

Omnem locum tuperquem planla pedum ve$trorum

calcaveritis, vobis dabo. [3.] P r o m i s s i o quidein gentcs s p i r i l u a l e s vincere hoc opus, l m o vero has a n i e ad v i n u -

, , . \ ^ l a n l a est. A l

hic l a b o r . U b i c u r r i c u l o exaclo ad superas sedrs conscendeiMlum e s l . tcm benlc ac v e r i l a l c i n , i n v i a m pacis iler nobis praeJesu , q u i serpenles eliain c l scorpionee
e l

, \ . \ , , , . , , :. \

nobis calcandos p r x b u i l super dicta Eupbralein \idi Rlilit.

, genliumque bttredilacomprehensa. A d nos

tem donavit. Gonscendamus insujjer dccenli gradu i n Scripiuris se d a l u r u m cnim inlellecius dignis vero visis perlinet. Deus ilaaue l e r r a n i ad i l l i s esl p o l l i c i l u s , i n praCbrislo promissionibus non sletit. D a -

tautum e l S a l o n i o n i q u i digni f u e r u n l ,

Deserlum et AntUibanum. [4.J Oesertum s e r l u m a r i d u m " . > Ilem : t P l u r e s vidua qtiam m a r i t a i a las boc nominis Nec

. \ ,

s u b j u n x i l P a t e r , dc quo dictum e s l : LaHare, debabet liberos vcro Libanum Joolearuui lerax

c , . > , . > \ *, * , ', , , \ , ' .

sue s u b j u n x i l , Israolem, i u q u a m , qui apud propbebabet. Q u i i l e m Amilibanum, diclus e s l , vcrum genles ipsas i o

Israelera i n s i l a s , i n q u e i p s o r u m locura ascitas.

El quemadmodum
Moses. H i i j i i s m o d i Macle lanlum

cum Mose fui, iia tecum

. . \ * . ", \ , \ . \ , \ ' .

ero, etc. [5.] N o n e n i m propria v i r t u l e hostes v i c i t i l l u d quoque e s l : c E c c e vo-, biscum sum usque ad flnem niundi

v i r l u l e sis, i n q u i t , v i n i m q u e te tuis asseclis distribuas c o a -

p r x s l a , ego e n i m l c c o n i i n n a b o , p a l i e n l i a m q u e ac vires q u o l e r r a m fcrani.

, \ . D . \ , \, \

Verum quoque

omnes tuas actioncs j u x l a legem a c c u instruere o p o r t e b a l : c Quicunque eniin,

rale c o m p o n e , eaque e i praecipit, quibus populum i n q u i l , faclo u n i c u m praeceplorum levissimorum

, \ > ,

c x p r e s s e r i l , et eodcift modo facere docuerit h o m i ncs, magnmn nomen i n regno C03lorum c o m p a r a bit L u c a s i l e m de vero Josue i n q u i l : < Qnx docere
t e

, \

\ . > , . \ ,

coepit cum facere lum justiliam. Quncunque f e c i l , qua legi

. > G u m enim

legi

scse instar h o i n i n i s subdidisset, oinnem c o m p l e v i l c l i a m c i pra?cepil rediineret

t T

Moses, , inque

\ .

nos o b n o x i o s

' , * c * , L u c . . x v i , 2 9 . " Joan. t n , 5 . Ltic. x , 19. M a t l b . v , 19. * A c i . , 1. G a l a i . , 5 .

, 7 l e f I

i i l i u r u i n locum a d o p l a r e l . deflexil ab cis ncque " Isa. u v , 1.

t v

l s a . x x x v , 1.

M a l l l i . xxvm 20.

995 ad tiat*. c Ecce dextram neque s u i i s t r a m , qui aut iota unurn

PROCOPII GM/El apex unus a lcge decidet, donec de ipso Isaias quoque
a

996

i n q n i l : , . > \ t , , \ , \ , \ , , \ . , \ ail :

> Quapropter

prudenter 479

e l

servus meus, e x a l -

t a b i l u r , e v e h e l a r , et E s l vero opus inprimis

supra modum s u b l i m i s c r i t , lcgit innec-

quia omnia diviua sapientia a g i l et l o q u i t u r . tntelligentia ei q n i lcgem

M

vero iide. c N i s i e n i m c r e d i d c r i l i s , . > Assiduum enim

, , , \, ", * . \ . \ \ . t , \ , 6 , \ . (, \ .
1

q u h , nequaqiiam i n l e l i i g e l i s non s l u d i u m beatus praedicatur : Omnia

> 0

r e q u i r i i u r , quod q u i babel a Davide quae fecerit, .i c Lucerna enim, me-

i n q u i i , prospere succedcnt t a r m n niearum i u m ac limorem

a l i b i ait, pedum m e o r u a i lex i t i a , et lumen s e m i Q u a coiifirnialus o m n c m ejicit.

trajicietis hunc Jordnnem. [ I , 1 4 . ] Haec pcr reg nola iecit p o p u l o , quos A q u i l a s quidem clore* n o m i n a t . 4 v o s fuerunl,

' , , Parate vobis vialicum, adhuc enim intra Ires dies . : s c r i p l o exa * , S y m m a c b u s vero prwfectoi, v i - , . , ^
4

d e n l u r atitein c o n i m e n l a l o r e s qtiales apud R o m a esse. Per quos popiilis d c c r c l a sua p r o m u l g a r u n t p r i n c i p c s . V i a t i c u m p o r r o cx man coUigere j u b e n t u r , nee s o l u m qui i n d i e i n , v c r u m

, \ \ . fciv, . \ . \ ' \ .

in I r i d u u m adeoque ad l o t u m irajectionis tempus suffloeret. Intcr eurtdum e n i m non o t i u m diebus u n i c e nis die. ad adjectis coUtgebatit, c u m quod inter conquiIrajcclior e n d i coimnealum s t i p p c d i l a b a l . P r o t r i b u s igittir Non q u i d c m iranseundum

m a i i inopia e s s e n l lafeoraitm, raissie lerram promissain

verum ui omiiibus conlenderent.

t r s enitn diee deinccps eos adbuc m a u s i l , Paschatig r i l t i

A d g , \ , dum . \ , . \ , oDai. -

peraclo a z y m a coroederunl. T u u c

enira terrae provciitu v i c l i l a r e p r i m u m c e e p e m n l . P o r r o c u i v i s Jordanem trajccluro coinmeatus neeceVilae liae, qui Via rum nuil, quo imponilur, operutn v i d e l i c e l resipiseenquoat dicere: me c Victus et m i s i i exsccum b i i s l o

iweus e s l v o l u n t a l e m ejus q u i Nam eniin comcde, quoniam

* , ; c . ' . , , , \ . , * \

Elrise quoque d t c i t t i r : c S u r g e , i l e r longinquiim le manet

Dei v i r i u t i s

operationem r e q u i r t t . A d abluium est euiiduin.

quani item pedibus nou i l l o i i s aggredienduua, veante d i v i o o lavacro Propler id in uiullis Eccleeiis usus foriasse o b t i -

ut quarto quovis sanclse seplimanae die ad

eam p r i u s i n s t r u e n l u r sacris, quasi v i d e l i c e l j a m D , \ . nune a u d i r e n l P a r a i e vobis c o m m e a l u i n , adbuc enim vel illud libus, non inlra Iriduuin cubilibus, trajicietis J o r d a u e m ; ebrielaveritm regnuni . s a l a c i l a l i b u s , Si in : comessalionibus, non ; * - , \ . coelesle transccndis non defecil quodammodo, cjbis seusUibus o p u s quos est afnanpossil c o i n u i e a l u m , e l frucliis quoniam otiam opera

r i l e et ordine fiant o m n i a l e r l . A t man Cbrislo omnia cos

l i b i , quo sponsus quoque c u i c u p u l a r i c u p i s l u u m p c r c i p e r e qui J o r d a n e m Inejeceriml coelesti ope p e r f i c i u n l .

infanles qtttdem in couiinealuiu

Q u i vero pracccsserunt sua

c i s c o n t u r . De quo eliam a l i b i d i c e l u r .

Et Ruben, el Gad, et dimidia Iribui Manatse dixii Jotue in luvc verba. [12.1 I s l i Mosrs verbis
" M a l l l i . , 18. Isa. , , 7. H.om. , 13.
u

Kal '&, , \. [ >3,1

9.

1 0

P s a l . , 3 .

Psal. c x v m , 10.

"Joan.iv,

34.

" l l l Reg.

937

COMMENTARIJ I N JOSUE. sunt sorliti. Quoniain inulii

98
p e r logom priino-

, , l e r r a i u . \ > , , ' , , . ] \ . 01 , . \ ' \ 0' \ , \ , \ ; , , ! . , , \ , . * '

ante g r a l i a m p e r f e c l i c v a s e r u n t , interque

g c n i l o s Israolis n u m e r a n i u r . P e r M o s e n prituogcni i sorles a c c e p e r u n l R u b e n , G a d et Manass^s. N a m i i quoque s u c c i n c t i prae a l i i s transeunt. Q u i etiim e x Jutlitis fiduciam h a b u e r u n l , auspices g c n l i u t u salut s e x s l U e r u n l . E c c u r v c r o non t r i b u s e l iioveiu t r i b u bus p o l i u s q u a m duabus d i m i d i i s a M o s c , e l nove:n d i m i d i i s a Josue sorles deferuiuifr ? Quo composit fiat d u o r u m p o p u l o r u m ea;n quae m a i e r n u m um vero aiuni, priores significaiomiu relulil. per i r i b u i u vcro, genus ad j E g y p t i o i , p a l e r ForlashC Trinilalcm a^ligeiuni, v e dispcnsalionis mullo antc per Iribum

ad Israelein quideni

, r u m , . " (34) \ , . . ' ' \ \

sincerc iiiinus, nondum cniin

leiupus inslabal, fuit

quamvis Cbrislum

sermonibus l c r e b a n l . V e n i n i inlcgrum, rccensilam

coiiitegrali

pcrque dimidiam

sub Josue denarii iribuum conslat.

reprajsenlatimi, s u n l . DeIsraeliiae vidclicct

p o r r o cliatn novom u i b u b u s CUIII d i i n i d i u a l uumcri perfectioiicin, Ambobus aulem combinalis numciu^ et sub J o s u u

gcnlilibus.

d u o d e n a r i u s e l s u b Mose

Onrnia qucecunque mandarit nobit faciemus, el quocunque locorum no% miserls 4 6 0 proficitcemur.
[1, 46] T a n t u m QuaJis erat n o n verba C b r i s i i discipulorum s u n i , q u o r u m opcra geules ad Jideiu gunt addticia;. quoquo v e r b i s l u c r o ei f n i l , ca;n renuniiasscl Paulus, qui legis a u c t o r i t a l i , quae ipsius

c e a prac C b r i s t o m u l l a m esse d u x i , > i n q u i i *. , . \ ' . ^ , >\ , \ \ - * , t r a d u c t i p c r J o r d a n c u i i l i i . Quos aiiquis essc s i m i l e s q i i i pussil riam dicere. posi graliani pedcm rettrierunt legem sensutn) invebunl, anliquns

p r i v a l i i m secutns j u d i e i u m , i i s prsedtctam allego-

Cseierum j u x t a

( boc est s i m i l i l u d t n i s

p c p u l u s nobis s e o r s i m p r o m i s s i o n u m non ftt c o m j o s **, Deus c n i m a d b u c de praestantiori q u o p i a m nobis dispexil, n e seorsim perficianlur, absijtio u x o r i b u s v i d e l i c e t et l i b e r i s q u i cti ilineris populo s o i i antc J o r d a Elenim post

. \ , \,

nem resederant. Ipsi vero tuiubos i n v e r i l a l e c i n sunt a u d o r c s . v i l a m c u m fidelibus c c r t a u t de Epbesiis teslalur quotquot reliclis n u Paulus

c i b u s v i r o s sesc proestiterunt, c u j u s m o d i nuncupal servanlnr. **. E s t e n i m d i f l e r e n l i a

. .

q u i C o r i i i l b i o s virgines i n l e r eos q u i

quicunque uon obedherit verbis tnis. [48.] H u jusmodi Ctim

M

\ < , \ . , . -

cliam igitur

Cbrisli tempora

discipnli,

quale

boc :

ignorantiae

ncglexissei Cbrisius

Dcus \ c ' ^

, et r c l i q u a

deinceps. N e c n o n

i n q u i l : t A m e n d i c o vobis, i n pcccatis v e s t r i s o c c u m b e l i s

si n o n c r e d i d e r i l i s

Et amandavit Josue filius Nave e Silim dno (32) . jutenes occtllte exploralum, e l r e l i q m d c i n
, cvps. [II, 4.] I^roponit. p r i s l i n a m lom,
1 8

meretricis v i admircris.
4

. "
MII,

q n o magis

ipsius

njulalionem

P h i l i p p . , 7 . 24.

H c b r . , 40.

1 7

Epbes.

i v , 41.

II C o r . x n , 2 .

A c t . x v n , 30.

J.an.

.
(31) ". ' . (32) Yib; . .

999 Caelerum Iioc quod viros e x c i p c r c est

PROCOPIIGAZ/El d i g n a i a , ,

3000 *

admirationis niliil Dominum < Dotniiius Qitod enim ex

b a b e l , q u i d e n i m caupo qua;ad hunc quo coiifilclur qui mod-jm : > i l i i s in lcrgum

, , 6 -

vis agit m i n u s ? F i d e s a u l e m ejus cst m i r i f i c a . Deus l i i u s Dominus e s l unicus Dominum , . " , ,

lsraeliue

monle S i i i a c o m p a r u i t , cque ignis medio est l o cutus, a u d i v e r u n l , rejorcruiil;

v

v i l u l o fabricaio p o s l

\ , , , , . > , , . , ' , ; . \ ' ,

ac, \ l s l i s u n i D i i l u i , I s r a e l , d i x c Israelis ex

r u i U ' . K s l vcro buec m u l i e r c u j u s d a m margariiae in luto deiossa: i n s l a r , quac exituni non JEiijpio ascribit d i i s , v e r u m audivimus quae g i l cum j E g y p l i i s , opc quod faina non percepit, d i v i n a

l i a : D o m i n u s Deua v e & e r inquit. A c Adeoque per fidem a b r i p u i t .

l u c u l e n l a m figuram

Ecclesia* g e n t i l i s

, , , , \ , , \ \ . \ , . \ , , \ , , \ . \ , , . % " . ; c ' ; , , . . ^ , . . ', \ , . ^ c . ; *

praeiulil ; ejus, i n q u a m , quai p r i u s in scortatione dsemonuiu p e r v o l v e b a t u r . J u x l a i l l u d : < E r a n i u s e l nos quondam increduli

M

> Quae iteiu C b r i s i i

e x p l o r a l o r s Domino lus e n i m Jesu

populum deslinalum compa-

rantes s u s c e p i l , eosque i u domum s u b d u x i t . N u l e x p l o r a l o r essc p o l e s l h u m i , n i b i l , A c s i quis quo eos eos v e l i l rei n q u a m , quod s i l infra. culo corona praedila,

cipere ei donuis absoluta e s l e x s l r u e n d a , c u b i commode possit vales q u o Domimis euscipere, snrsuuique subducere. Ilospes porro haec m e r e i r i c i s loco que evasil. Novi enim, i n q u i t , qtiod

Deus vesier t r a d i d i l banc l e r r a n i \o\/\s. > Q u o x i r c a uon i u e p l c , itno d i v i n i S p i r i t u s i n s t i n - Q ctu suasit, ut in monlauum proficisoerenlnr. Q u a r e eam a d m i r a l u s P a u l u s , i n q u i l : P e r (idv.m tion c u m i n c r e d u l i s p e r i i t R a a b , quae e x p l o r a t o > Eamque in numerum oniniuni res s u s c e p i l * \

s a n c l o r u m rcfert. P o r r o eapientia elucet, ab dicum quoque q u a n t a c u n q u c in ea

inquisitoribus enim

interrogata ad sc immoveruni discesseest,

ingressos e x p l o r a i o r e s esse non perncgat, e n i m meiidacium incredibile

c u m aftirmassel i l l u d , m c n d a c i o fidem c o n c i l i a v i l . S u b i n l u l i i eniin : f N a m p e r v i a m b a n c nis cauea fuisset. Quare saluiis percepit cmn raercedcm signo fmiis cum lota sua Qtiem familia r i i n l . > N c g a i i o c n i m quee p r i u c i p i o fit scrutatiu-

coccinci

Cbrisii

guinem s i g n i i i c a n t i blicani et
8

crcdidisset.

san- ^ , * . " 01 Pbarisset \ pa^j . > " . . . (33). reguum

c u m recipere noluissent, a C b r i s l o a u d i u i u : < P u m e r c i r i c e s praeccdent vos i n coeloruin * . t

Et dixeruniei viri illi: Anhnam noslram pro vobis morli devovemus. [II, c u m s u s c e p i s s e i P a u l u m et S i l a m , q u i b u s c r e d i d i l , forasque p r o d u x i s s e i ,
M

Ita quoque carceris cus

i n q u i t : Q u i d mibi ot ser ,

ver facto est opus T C u i i l l i : Confide de Domino Jesu C h r i s t o : i l a e n i m l u et cuncta domns lui servabilur

E l confestim

capilibus

sacrie 481

i m c t i o n i s u b m i s s i s , v e r u m recepcrunl Oblestati porro e l i a m Hebr. x i , 31. "Mattb.

"|]

sanguinem v i d e l i c e i c o c c i n e u i n
M k t

C h r t g l i pro nobis o b l a t i .
4 S

sunt fidelibus Tes ,'.. * Act.

Dent. v i , i. E x o d . x x x n , 4. x v i , 30. "*ibid.3l. (3) ,

T i t . m , 3.

NOTiE.
, .

1001
i p s i s exponere. Ka\ . .

COMMENTARII IN JOSUE.

1002

l o n i c a e " , paratos esse n o n s o l u m ipsis i o i p e r l i r e

E v a n g e l i u i n , v e r u m etiam s u a Ipsorum aniiuas pro Demisit ipsa itaque eo$ fune per fenestram, quando enim super

quidem domus ejug erat juxta mcenia, habitabal propler impielalis quibus fiduciam cililalem ipsius erant sedes eral propugnacaium, Yerum

murum. [ , 15.] Moenia J e r i c b u n t i s Rahab. quoniam

, ' $ ' '

o b l i n u e r a l i n a n i t i u n e m ejus c a p i e n d i f a aperuit. q u a n l u m v i s d e b i l i s non d i s r u m p i i u r , e x p l o r a l o r e s . P e r quam J o -

^ , ,

At

fums

\ . \ \ * \ \

per q u a m evaserunt

sepbuni quoque ex l a c u n a subduxerunt, J e r e m i a m i t e m ct D a n i e l e r o , per q u a m D a v i d quoque per fenestram deraissus a u f u g i i . P a u l u s etiam p e r s p o r lam submissus runt. D a m a s c i . P e r q u a m denique p a aquam subduxetriarcha3 o m n e s v i v a m e p u i e i s

, \ * . . , &

Montem

versut discedite.

[16.] A d j u t a c n i m ipsa

s u b l i m i a persequi monet, terrenis i m p i e t a l i s d o g malis relictis. Ipse quoque Uavid i n q u i t : O c u susluli, ac unde auxilium d i s p e x i * . Isaias i l e m ait : los raeos i n montes v e n i u r u m essei m i b i

. ,

\ \

. > \ , ' ,

c S u p e r raonlcm e x c e l s u m conscende l u q u i s q u i s Isetum n u n l i u m i n S i o n aflers, erigite v o s , nec ( i roete*. N e c vero super u n u m m o n i e m l a n i u m , v e r u m super omnes s a n c i i s propbetis ac aposiolis est f u g i e u d u m , ne n o b i s q u o q u e regis J e r i c b t i n l i s , bujus m u n d i p r i n c i p e s o b v i a m Oaut. Q u a p r o p l e r super q u e m v i s m o n l e m stipernis h a b i l a t o r i b u s est fugiendum, eara enim viam non norunt hosles D o s i r i . N a m Deus Israel, Deus m o n l i u m , n o n v a l -

, . ' , ' \ , , \ . \ , . . ,

. "

\ -

. \ \ , - ^ liura est . U n d e super m o n t e s n o n ascendent, , * < v e r u m ad e r r o r e m p r i s l i n u m r e v e r l e n i u r . D i c i i , , i g i t u r : c A b i t e vos per v i a m v e s t r a m , vobis i n d i . . c a t a m . . E g o s u m via

S 1

, per quaro q u i [20.] H i s sanguine domo Hahab,

iter facit, s a n c t a m T r i n i l a l e m c o n l e m p l a b i t u r . Immunes nos erimus ab hoc juramento. similia Moses mandavit quoque, ut posles ungant et \ ,

\ , \ , . , ' , \ . , .

l i n i i n a , neque q u i s q u a m

exeat, q u o v a s l a l o r e m evitet. U b i Ecclesiae figura e r a l , quemadmodum b i c quoque i n domo i n qua tanquam i n gnificatur. Quicunque igiiur fiduciam babet i n o v i l i , C b r i s t i s i g n o notatus m a n e a i . S i e n i m q u i s e x i e r i t , seipsum figura molabatur, nuucque lidei confessio agnus i C g y p l i a c u s i n i per funem s i -

. K a V v u v

, . \ D c u l p a o b s t r i n g i t . H u j u s m o d i P a u l u s etiam M i l e l i ad seniores E p b e s i i n q u i l : I d c i r c o oblestor v o , bis h o d i e r n o d i e , q u o d ego cxpers s u m o m n i u m , > . . , , ) Quod i t vero aliquis nos, a i u n l , lccserit, el sermones hot nostros revelavtrit, eorum effuliont dogmala, insontes erimus. Laaadeoque margarhas sanguinis " , etc.

d u n t u r e n i m Ecclesiae m a g i s t r i , si d i s c i p u l i arcana a n l e porcoe p r o j i c i u n t . Q u a p r o p l e r ad T i m o t h e u i i i Epi&tolam ecribens P a u l u s , secundo i n q u i l : c Q u 111 R e g . x x , 28. J o a n . x i v , 6. " A c t . x s , 3*i. 32

^ . '

. ITbe. ii 8
# M

Pual. c x x , I .

Msa.XL,9.

PATROL. GR. L X X X V I I .


a me a u d i v i s t i freqnens propone h o m i n i b u s
8 1

PROCOPIl
testis, eadem Odelibus
1

1004
, * c * , ot

, i i s videlicet q u i e x e r c i t a poasint

tione s e n s u u m a s u m , ut b o n u m a m a l o discernere, c o m p a r a r u i i t .

, \ .

H i s itaqae a p u d R a h a b ab e x p l o r a t o r l b u s c o n f i r m a l i s , reversi o m n i a ut e v e n e r a n l renunliarunt et B a r n a retulerunt Josue. Q u e m a d m o d u m P a u l u e quoqne bas c u m venisseut A n l i o c b i a m , o n u i i a dem palefecisset a d i l u m * .
k

'

, . \ \ , \ . ,

f r a l r i b u s , ac i n p r i o i i s q u o d Deus gentibue ad fi-

Ut sciatit qua via vobis tit Incedendum. [III, 4 . ]

Causam reddit ejus q u o d non c o n t i n u o nec stipato o r d i n e debeant i n c e d e r e , v e r u m donec aqua d i v i sa pertransiissei arca illisque pra?bu:s*et iter .

, -

e x s p e c U r e . Cseferum c u m Moses eos per m a r e . \ aquae salsai duceret, n o n t a l i s fuit ordo qtialem , , n u n c J o s u e d u c e d o m i n o q u e ipsius eigno annuente , , , \ videmus. P o r r o aqua ex aequo u t r i n q u e d i v i s a p e r s t i t i l . A d f u e r u n t autem instar v a l l i ibidein D o m i n i lilierae . , , . , , , \ . " , ! , ' \ . , \ ,

seu l a b u t e . Q u i e n i m ex u l r i s q u e d n u m fecit, et i n t c r s t i t i u r a maceriae q u a s s a v h , ille d u o s c i l q u a m vis i n u n u m a l i q u o d c o n g r u e r e p o s s i n l . E n vero ut aqua tanquam a r c a m ro mysleriis pradilos reverita cedit. l i s d e m v e traduxit sacerdotes eam

i r a & u p o r t a n l e s . G o m i n e b a t e n i m tabulas et u r n a m m a n , et c o r n u t i n g u e n l i , et
u a e 8 a n e

, \ . v i r g a m A a r o n usque \ , A o r e n t e m . 483 Q sacerdolis quoquc anim u s eonlinet, q u i vires a Deo a c c e p i t , o l eadero Q , oflicia possit e x p l c r e , ac o m n i a per i n v o c a l i o n e m difinam inspirata sanclificare. Quemadmodura enim arca diviniius vull tabulas continet, i l a a n i m u s ejus dictata , \ 6 . , , , , \

fert. S i q u i s i g i l u r per J o r d a n e m

I r a j i c e r e , n o n temere i t e r capessat, v e r u m p r a p a rationera exspectct sacerdotum q u i a r c a c o n s t i t u tione aquas consecrant, t r a n s i l u s q u e securitatem prius p r a b e n t . Q u a m i g n o r a r u n l i l l i q u i i s l b a c i t e r facieb a n t ; leges e n i m Ecclesiae ignorabant,eaque cogooscere debebant. P o r r o duo c u b i t o r u m m i l l i a , sive praeparaiiones significare duas c i r c u i t i o n e s aiunt , alteram vero u n c l i o D

, , \ .

, \ , , ,

& ,

q u i d e m prima? i n s t i l u t i o n i s , a l t e r a m

* , . , , . * \ \ .
*

n i s , qua c o n t r a o m n e m v i m adversam unguntitr, vadosaque i l l i s aqua efficitur. Potest vero i g n i f l care e l i a m n u m e r u i n a n n o r u m c i r c i t e r b i s usque a d a d v e n l u m mysteriiHTi ad nos Quem exbibuit. Gbristi, in carnem adfoqde venientis mille monsirari Christi.

buiarto quoque m i n o r e ac i m p u r o n u m e r o

Consecrate vo$ in crastinum, cras enim faciet Do-

minus tnter vos lustrari a n l e

mirifica. [ 5 . ] I n i l i a r i

eniro

ac

o m n i a c o n i e m p l a l u r o s l)ei i u i r a c a l a morihosles

\ . , ', , \ -

oportet. Quid vero an m i r a c u l i non cst simile v e lerero q u i d e m bominera c u m o m n i b u s suis juxta
5 1

bus affeclionibusque exucre, ac n o v u m boroineiu Dei l\ n o r i n a m fabrefaclum

8 i

indtiere,

Tiui. , 2 .

A c t . , .

1005

C O M M E N T A R U IN

JOSUE.

1006

; i n v i s i b i l e s aquis submersos m e n t e c o n t e m p l a r i , l o c o , \ t u r p i t u d i n i s p u l c b r i l u d i n e n i a c c i p c r e , o m n i q u e sapientia terrena rclicta peccatis bostes i n vero inveleralos filiorum alas aquike i n s i a r renovari, in lerram acquire dcpo , ,

'' , ,

, \ , , ;

sitos inter cives coelestes d c s c r i b i , locum anhnarum medicus verus

deuique eiiam Josue miracuia coufrcgil,

a d o p l a r i ? T o t tanlaque

, .

e d i d i l , c u m serpentis capita super aqua nosque i g n i e l aqua regeuuit.

\ ,

dixil Dominus adJosu*:

Hoe dietemcipio

eoehere.eic. [III, 7.] Non minus vero D o m i n u s quoque n o s l c r enim o m n c m alliludinem superat. In J o r d a n e c u m llem : Quoniam
M S

Jesus C h r i s t u s e v e b i l u r bumanitate s u a , ipsum abjecii,

diviniiale

e x t u l i i p a i e r , c u m d i x i t : < H i c est Glius meus d i l e c l u s i n quo e l c . l u p r i m i s vero i n a u i m i s n o s t r i s i r a n s i t u s per

i n i b i placeo

faclus ad m o r t e m usque p a l r i m o r i g e r u s , m o r i e m , i n q u a m , c r u c i s , e x t u l i t eum Deus

J o r d a n e m tempore e v e h i t u r . N e c u i vero v i d e a i u r

a l i u m v e l c r i s e t nova3 esse E c c l e s i * Deuro, J o s u e c u m Mose conjungit, u l u n i u s Dei c u r a m a m b o r u n i esse demonstret. Q u a r e P a u l u s q u o q u e ad v e l u t famulus, C b r i s l u s v e r o velut i i l i u s dinis eviiala specie.
1 8 7

Hebracos a i i : c E l Moses q i i i d e m iidelis i u c u n c i a ejus domo . M o d u s i i a q u e a i u b o r u n i v a r i a t , non o i n n i lanieu s i m i l i l u -

Cum

veneritis

ad primam

pariem

aquarum

Jor-

1,

danis, consistetis

in ipso Jordane.

[ 8 . ] Videant qui

typos v e r i l a l i s m a l r e s a b s l r u s e r u n t . Eunditusevertet Dominus ante $ Chananwum,eU\ vobis quoque ar-

. . ,

[10.] T r a n s i l u s arcae vobis s i t , i n q u i t , siguo i n l e r necionis g e n l i u m . Q u e m a d m o d u m esse debet c o p i a r u m c a n a . Quae q u i d e m bernaculo fuii, quae porlaia dane fuerit a r c a , quae fidei i n sc apud est a a d v e r s a r u m , s i quac i n J o r complecliiur Israeliias e terreno l a exemplo non

\, ' , , , ,

esl profecta, mlnisterio u m e n sublimis earerdoiibus est,

, / , \ , \

a c t i o n u m t o i i populo praeeunlibus, aquaque pedes lavanlibus. c Q u i

8

, . " ' vov . \ , ; " , \ , , \

enim abluius

lotioue

i n d i g e t , m u n d u s e n i m totus e s l , v e r u m u l des l a v i , et q u a r e i n q u i n a r e n i cos praebet, velut erga iEgyptios

8 9

pedes

c - ^ l a v e l s o l u m . sponsa e i i a m

iuquil : Pe? Queinadinosese sive jnxla

d i i n i vero p e c c a l o r i o m n i s c r e a t u r a h o s l i l e i n o m n i a vado c c d u n t , sive per m a r e per desertum v a s t u m permeat, c u i Rubrum

facium : i i a j u s t o eliara v i c i u s
e e

, \ , [ . , , '

ccelilus s u p p e d i l a t . N e c non aer v a d u m e s l , i l l u d : f N u b i b u s i n aerem r a p i e m u r ina enira enirn le

e i

. ln sumEiiamsi aduret fuerix non

c . \ ,

dictum

eei

illi : < Ne

timeas.

ignem

pertransieris,

flamma vicinus

Imo e t i a m , q u a n t u m v i s roarequc Irajicias,

igypto

, ,

c u m arca nondura i u e r i t , nec

'

sacerdotes nec Levilae l e d e d u x e r i n t . C u r a vero ad

, , D sanclas lerrae a p p u l e r i s , e t l e suscepcx o l , 6 r i t J o t u e : tibique d a x e x s l i t e r i t , l u m t i b i consisiet . , i o r d a n c s . N a m si vere adbaeseris Joeue, aqua J o , \ d a n i s r e v e r t e t u r , ac r e l r o concedet. R e l i q u a vero 4 - . aqua i n m a r e salsum a b i b i t . Eoruro e n i m q u i post b a p t i s m e m p c r c v n t , aqua J o r d a n i s i n mare saleum eflluit. R e l i q u a nilio, quae respondet vero aqua u n i c a j u s l o r u m e&l i n u coelilus tu delapso quoque eoncretoque upicum coiis pani

484

m o n t

, * ^ * , \ , M

: Quoniant

Matth. , 47. P b i l i p p . n , 8, 16. Isa. X L I U , 2 .

9.

Hebr. m , 5 .

J o a n . x i u , 10.

C a n t . v, 5 .

I Tbe*a.

1007
Deuin,

PROCOPII GAZiEI
\ . \ . \

1008

c u i s> u n i t u s fueris a p r o p u g n a c u l o tibi , ,

stabit. Iiein Beali quibus longius duobus c u b i t o r u m niillibus ab a r c a abesse l i c u i t . R e l i q u u s e n i m Israel salvus quidem est, sed duobus c u b i t o r u m m i l l i b u s magis abesl ab a r c a .

, , \ , .

Et populus eonttitit e regione Jericho, etc. [17.J U t b e l l u m u r b i ei ac c i v i b u s anlequaro J o r d a n e m I r a jecissent, i n d i c e r e n l , alque adeo l a n q u a m l e r r a i r a n s i r e n t .

Acctptis e populo duodecim viris, e i c . [ I V , 4.] F i guram i n s t r u i t duodecim d i s c i p u l o r u m , q u i sane lapides duodechn s i i n l , s l r u e l i super u n i c o a n g u l a r i , exiinio ac prelioso, i n f u n d a m e n i i s V i o n coll o c a l o . l p s u i n e n i m Clirisfcum uuo ore praedicarunt omnes, i p s u m q u e b u m e r i s g e s t a r u m . D u s u i n u n i u r vero a s i a l i o n e s a c e r d o t u m , super iis enim stare eranl soliii, j u i l a illud : c Conslituisti
w

.
- ' ,

'

\ \ . \ * . . ' , , c " .

super pe-

i r a m pedes meos . Istam quoqne i n castra sua ^ , poni v u l t , u b i c u n q u e ea m e t a b a n l u r n o c i u , quo ab ' , pso q u i d c m i l l u s t r a i i d i c a n l : Q u o n i a m tu acc " , - > cendis l u c e r n a n i m e a m , Doinine**. S e r v a l i itera fateamur : c T u , D o m i n e , refugium nieum es iit o m n i b u s aQliclionibus quae me complectnntur . bujus oporlet ' ,
u

, c . , , \ .

P o r r o , i n q u i t , mirificae irajeclionia m o m i m e n l a relinquere l i b e r i s .

A l i i v e r o d n o d e c i i n j u x l a ipsuro transitionig l o c u m c o l l o c a n l u r , argumento fidei e o r u m q u i Iransiertinl flrmitatis, juxta Aposlolum qui inquit:
M

^ , , c ,

O i m i i a p o s s u m i n me c o n i i r m a n t e C h r i s t o bant Jordane. [10.] Ostendit quod q o i cerdoluin inquit, c Et opera iranseunt, el quod

. >

Sactrdoles vero ferenie$ aream tit medio consiste

voltint,

x1\r *
. ; ,

s a - .

l u n c saciae^, ol , . * , c \ \ \ * \ , c , .

discipliuac tempus est. D e n u n t i a r u i i t eniin p o p u l o , quod t r a n s i t u r o a l a c r i i a t e opus e s l . A i t

e i

e n i m : < E l f e s l i n a v i l p o p u l u s , > quale hoc q u o q u e : propere ediie pascba . Exsecratus enini quictinqtie opus D o m i n i s e g n i i e r p e r a g i t " . Et lapides eoram m , elc. [11.] S a c e r d o l e s , r e l i qui reddiderunl quoque i n i e r p r e i e s , lapides e n i i n saucli, Petrus ilem sancti inqurt, inquit: coalepoest. vocanlur. t Lapides cnim

.
. , et$

supcr l e r r a v o l u t a n l u r . Ceu v i v i laptde*

\ , \ D . ,

. KQL\ 6 *

in domum spiriiualem

\ , ,

acHe, tn s a c e r d o t i u m , u l v i c l i m a s s p i r i l u a l e s ofler a l i s . > L a p i s i l e m u n i c u s per hos signiOcari tesi, q u i ab bominibus quidem reprobalus

. > \ \ , , .

A p u d Deum vero s e l e c m s e s t ac preiiosus. A d cujus s i m i l U u d i n e m sancti quoque d i c u m u r lapides.

* , \

Quadraginta tnUUaad bellum expedili, etc. [13.]

Quaiernarius conjunclus cum n a r i o , vel e l i a m i m m e r u s i n s c r i p i u r a est. Clarum fecil virttiiibus qua3 aBtalera spirilualem u n i l a i e , cum c e n l e ominis arnpliore nuinero m a l i , .

(34) , , ,

Die illa clarum fecit Dominus Josuam, e l c . [14.]

. m a x i m e decent. T i m u e r u n l vero i i l i u i n Nave metu

t&r

'

. P b i l i p p . , 13. E x o d . xw, 11 "

P s a l . , 2 . P s a l . , 2 9 . * P s a l . x x x i , 7 . x i . v i i i , 10. Z a c h a r . ^x, 16. 1 fcetr. n , 5 .

M

NOTifi.
(34) Hoc scbolium i n Catena L i p s i e n s i Origcni ascribilur.

1009 \

COMMENTARII IN JOSUE.

1010

, quo tegem c o n s u e v i m u s , q u i q u e servis c o n v e n i t . N o s t r u m vero J e s u m s a n c l o nos t i n i o r e ac i n aeternum conslante reveremur. c u m p e r l r a n s i i s s e n t , aqua i n v e l e r e m se

, , $! . , , , . \ ,- , , c , \ , \ . > \ , < , . , , , '. " .

recepit a l v e u m , r i p a m q u e totain u l lempestas .q u i r e b a t , i m p l e v i t . N a m m y s l i c u s quoqne Jordanes i n c r e s c e t , quando n t i m e r u s ftdelium ampUis f u e r i l . Juxla illud : c Exlollite oculos veslros el Videie

ut posthac regiones messem versus c a n e s c u n l . Item . Messis quidem uber e s t , operariorHm vero pauci s u n t habent. est.
7 1

. N o n s i m p l i c i l e r vero m e s s e m , ait, messem q u e i n a d m o d u m Septuaginla

verufi) i r i t i c i

Q u o d s i g m i n i seu n o l a victus spurilualie

' , \ , \ . ' ; , \ , \ , \ . , . \ ( , . >

Fac tibi cultrot ex aeuto lapide, ac

J o r d a n e m v e r o deciraa die mensis p r i m i i n qitem P a s c h a c e c i d i t , magnaque i E g y p t i o r u m trajiciunt *. E r i g t l p o r r o lapides d u o d e c i m p a r H m m o n u m e n l o filiis, parlim lerrori bostibu, partim autem
n T

calamilas,

de
o n

uno Deo

erudiiioni;

res e n i m divinse 485

osleniaiioni,

verimi audientium videnliuuique

sa-

luti i n s e r v i u n t . Cum igilur miraeulum percrebruissel, quotquot in inveieraia impietaie fluxerunt. s u n i o p p r e s s i , a n i m i s deagnoscere, Q u o s a r m i s depositis Deuiu

, , \ , . ,

pacique i n i e n t o s esse o p o r l e t . P o r r o qtit a u d a c i o res erant n i b i l o m i n u s a n i m i s c o n c i d e r u n t , v e r u i n qiie qnod a Mose prsediclum e x s l i i i t , q u i

7

dixit:

Q c O m n e s habitatores C b a n a a n * .
effice denuo ut filii hrael circumcidantur
u

$ecundo.

[ V , 2.|

Josuc

lapideie c i r c u m c i d i l c t i l t r i s . L a p i s vero C b r i s l u s erat. B i s vero c i r c u m c i d i t ,

secunda s p j r i l u a l e m p o i i o Dei non enim i t i circumeisa

7 t

r c m q a e signifieanie. De qua P a u l u s n o n inanu factam esse i n d i c a l * , quae veterem n o s l r u m r e p u r g a i l i o m i n e i n . c Nos ipsi euiin c i r c u n i c i s i o s u m u s , i n q u i t , qaotquot s p i r i l u Deo servirmts, e i de fiducia carnis gloriainur S">
7

Peccalorum \ero

per s a c r a m l i n c t i o n e m d e p o s i l i o n e m d e n o l a l . P a i i l u s
T 8

q u i t : D u m e x u i s l i s c o r p u s p e c c a t o r u m c a r n a l i u m per c i r c u m c i s i o n e m C b r i s t i danem t r a j e c e r u n t h n j u s m o d i eonvenit c i r c u m c i s i o . fuit, s i g n u m i m p u r i l a l i s c o r d i s i p s i n s e x s t i l i t , de qua Jud;ei item a d m o n e n d i s u n t , q u o m o d o differentia vero s e r v a l i sunt, el circumcisi cidit". Uodierno die ademi vobis AZgypti probrum, e l c , [9.] P r o b r i noroine Quapropter cum

. > l i s i g i l u r qui J o r non

generaiio p r i o r

inquit : t Callum cordis veslri c i r c u m c i d i l e . > iu descrlo perierunl, circunicicircum-

pcen* servaia non c i r c u m c i s i

FJei p r o m i s s i o n e i n a c c e p c r u n t . Caeterum carneae qtiidem

e ojiis Muses ue

i n p r o p r i o q u i d e m Olio menlionera fe<:it, u x o r e m i a eura aogelo conspecto

servitulem

innuit. Nunc enim

l i b e r e v o b i s c i r c u m o i d i , non sicut i n i E g y p l o c u m metu s e r v i l i l i c i t u m e s l . c i r c u m a c t a v e r o c i r c u m < isione loco G a l g a l n o m e n i m p o s u e r u n t . G a l g a l a e n i m revQlutio est. E s t vero locus ille d u p l i c i noniine i n s i g n i s , b i n c q u i d e m p r o p l e r J e r i c b o , n u n c aulera p r o p l e r duodeciin lapides. , ' , ' . , . , , Moses p o p u l u m ex - C g y p l o e d u x i t . A l non a u d i v i l , Hodie absluli probrum iEgypli a non est vobis. indiverisicurn si(. Josue e u i m q i i i eos t e r r a sancta eflicit. gnum mile, e s l an opcram circumcisione l u s i r a l , digiios triduo circuui*

A d m i r a t i o n e veru anve m u h i , u i cullris

l o l millia bomiiium

, ,

c i d e r i l Josue unicus, numcro lore ampliore de

circumcidendi conjunxeriirt, saxeis diclum

, * * , \
1 9

A u v e die q u a r l o denHim P a s c b a S c r i p t u r a ait

7 S

tum maxime d o Sichemitisoperam Pbilipii, igitur

7 V

ingravescente, q u e m a d i n o d u m de cciebrarint. Sive ii.

T l

J o a n . , 35. M a t t b . , 37. " Josuo , 15. E x o d . , 15. " Coloss ,3. C o l o s . , I I . J o c l , 15. . , 25. " G c n . , lb.
7 l 7 e 7 7

1011
coujunxeriot, Comederunt (trmentatei, ad bapiigmi raysieriuiD nos d e d u c i t .

PROCOPII G A Z A I

1012

eive l e m p u s p r o r o g a r i n l u l r u m q u c * . auni inKa\ . placentas , , , quoque de frurmtUo superioris Paschatit,

hujus terra, idque postridie enim l i n c i i o n i s Ac cnm figuram,

et spica$ novas,elc.

[ V , i l . ] P o s l sacrse

, \ . & .

myslicae quoque mensas cum pischa suis

e x h i b e r i e r a i necesse. queinadmodum Gbrislus d i s c i p u l i s c o m e d i s s e l , legis paseha, n o v a ac

" , (36) \ , , \ \ * &^ \

s p i r i i u a l i v i n i r a a e x o r d i n m adUumque capescenle, a b r o g a v i l ; ita q u a n d o s u b a c i i s a z y m i s Nave filius ceu i n flgura P a s c b a a g i l a v i t vetus mannae c i b u s a a l e Pas< batig d i e m poetrenio captus exolevit. , , \ . Vidit comparare irictus erat, ete. tibi homtntm cujns gladiu* dti- [13.] Post ftdera in Cbristum bostibus r e l i q u u m est,

, ) , Ejder xal x*tpl . , ,

ij

tOiiceptain certamen c u m

q u o c i r c a a r m i s s p i r i l u a l i b u s i n s t r u c t u m esse, d i vinisque promisaionibug ftrmiter i n n i t i e s l necesse. prubabile erat Josue boniinem esse boslibusque undequavis stipatum meiti labefaclari. Q u a p r o p l e r illi indicat Deus puit. Ita Mosi q u o q u e ad PbaraoBem descendenti Jacobo v i s i o eotifirmalionis eauaa e s i objecta. U a se i n v i s i b i l i sua potentia ipsis propMgnare, babitu e n i m a r m i s i n s l r u c t i c o m p a -

, ^ . ' . \ \ . \ \ .

r u m E s a u r e f o r m i d a r e i . l i a qtwqite servulo Elisaci Q * , m u b i t u d o c u r n i v m est osieasa. CaHerum Josue d u b i u s q u a m v i s ei c i r u m 486 Fiduciam modo
f u i l

fidem

t r i b u i t . N o n enira

spequi

, . ^ , \ ,

l a , e

<>uibus d e m e u t a n l u r alioqui enim

oculi. nomeu

vero de eo

tanquam de f a m i l i a r i ,

\ . " \ . \ * .

advenerat c o n c e p i t ,

D o m i n i noii usurpare a u s i i r u m c o g i t a v i l . C u m alius quispiaui d i c a t , dtttnones fumi i n s l a r diffugiunl. bocoluut. Q u a p r o p t e r Dei quoque nomine i n c l i n a l i o n i s ikorera d c t u l i t . N o n eoira c r e a l u r a u i s a n c l i ras famuk) l u o , d i x i t . T a n q u a m promptus vero ad i m p e r t u i capessend u m h a c verba p r o l u l i i j u x l a est cor m e u m , Deus mtnistrorum est. illud : P r o m p i u m Hoc e n i m ingenium Dei

. , , , , ;

Quare nec s p e c i r o v e l , D o m i u e , vel Q u i d impe* -

. , \ \, D c , , .

Ilaque non q u a m c u n q u e d i s c e p l a i i o n e m , p r i u s q u a m ujide profccta s i l c o g n o v e r i m u s , recipieinus. Securiialem Mosi, discipulis v i r g a m , nec pioncs Solve vero move
8 I

polliceiur item

Josue, calceos

qnemadnodum
8 9

* , \ ' \ , , ^, , > \ . > c \ i x [ , $.\

his verbis : < N e assumat . > Dat enim

p e i r a m , uec

eis poiestateiu c a l c a n d i super serpenies e l s c o r . calceamentum : Solve pedem l u u m tuum, contra e l c . [16.] hostes tuos Ouidan* luum, significalceamenlum

, \ , . .^* , , . , , \ ^
ou

illud

care asserunt. Quale i l l u d e&t: c Super tduma^am exlendaui calceos tueos *', boc est,
7 9

Ipsum c o u

. ' , *
w

Psal. C V H , 2.

M a l t b . x , 10.

L u c . , 19.

P s a l . L I X , 10.

. (36) . . , .

1013 ; , ftv , ; , ,

C O M M E N T A R I I I N JOSUE. . > c u l c a b o . V e r u m Per opem eausa quam

10 d i c i t , i d credere

prohSbet : c L o c u s e n i m i n quo slas sanctus est. > itaque d i v i n a m serpentem q u i m i n i r c e o p i n a n l e m i c i l , e x c u t c r e c o n v e n i t , quo s i n i u l pecc a l i quoque mortificationem abjiciemus.

Seplimo autem die

circnmibith

civitatem

$eptiet

etc. [ V I , .] Q u i t o l a m m u n d i f a b r i c a m

sex

diebus invaitli

perfecit, l e m e ad u n i u s c i v i t a l U e v e r s i o n e m bonilate i m p e r i i l u s a g g r e d i l u r . N o n e n i m v i p h i m j m b e c i l l i u j e esse l a c t u m propbeia t e s l a l u r , ad ipsum dicens : S i coblum paiefeceris, montes tremor tui i ( e t . Verura quemadmodum Ninive iriduum a u r i b u s acceperant. A t idem q u i
M

resipiscenliae d e d i l ,
e

i l a liis q n o q u e s e p t e m . U t q u e

Jonara praeconem b a b u e r u n t , i t a b i H a h a b b a b e n t . l n s u p e r vero omnes p o r l e n l a quaeDominus designavit, dicit : c Non scoruberis \ per Josue i n q u i l : t V i v a l K a b a b m e r e M

i r i x . > Q u i e l i a m d i c i i : c Meretrices et p u b l i c a n i vos p r a c e d e n t i u r e g n u m cnelonim militia? i d o n e i s , perque montes d i s p e r s i s , u l D o m i n o nos quoquo carne \ instrucli. , \ ; a C b r i s t o per pugnare. saevienlem Q u a n d o et

. > P r a c c i p i l vero in

o b f i a m i n o b s i d i o n e m prodeant. Q u e m a d m o d u i n

duces i p s i u s j u b e m u x , c o n t r a bostes imperiar, ae p r i n c i p a i u s lcgemque

nos i u o c u l i s D e i e r i m u e , n o n a r m i s c a r n e i a , verwm j u s i i i i a C u r v e r o l u b i s c o r n e i s a c j u b i t e i s c l a s s i c u m canere j u s s i t ? quod aniraalibus c o r n i g e r i s c o r n u a norum murorumque vice sunt. Adeoque
M

an-

, \

nobis t Tua
T

, , c \ , c \ , , . , , . . , , . \ . \ *

c o r n u l o c o D o m i n u s e&se debet, j u x l a i l l u d : c P r o l e c t o r m e u s , et cornu i a l u t i s mea; . e n i m ope, i n q u i l , hostes r e t u n d e m u s n o s l r o s * . > Caeterum b e l l i c o s o r u m non f o r n i i d o l o s o r u m capere est J e r i c b o : illos e n i m i r r i t a n t , hos vero t e r r i i a n t q u i a r m a habent c a r n a l i a . T a n t o vero nioenia c u a i s i n l J e r i c b o , lubae tamen voce c o n c i d u n t . Nec n o n c a s l r a M a d i a n per t u b i c i n e s sunt d e v i c l a . Ipsa* vero lubae s i g n u m e x t r e m x tubae stwt. Ipse e n i m D o r a i nus cum b o r t a l i o n e voceque a r c b a n g e l i , ac t u b a ait:
M

. , *

de coelodescendet. De q u a Z a c b a r i a s quoque c D o m i n u s omnipotens tuba c l a n g e i .

> Sex v c r o

\ .

- ^ diebus tuba sacerdotes c l a n g u n t , o r a n e s e n i m s a n c l i per sex d i e r u m s & c u l u m i n l e g r u m p e c c a l o r u m r e nussionera Jubilaei, p r o m u l g a n t . Id n a m q u e tubae q u o q u e univerealis fii r e m i s s i o , ac mentem mulandam esse, ciijiisque eo quod auquo

. > , , . * , , \ -

i n suas sedes r e s l i t u l i o , significabant. T u b a e i t a q u e protcslnnlur regiiuin coeloruna prope s i l . l)e qua p o p u l o e d i c i t : A u d l t e vocera tubae. G u i responderuut : N o n cem tuam effer, et p o p u l o p c c c a l a sua denunUa Ac paulo ante q u i d e m semel i n die c i r c u m i o r u n t s a n c t i , o m n i b u s q u e p i e t a l i s cognitionem pra?dica r u n i . S e p t i m o v e r o d i e , hoc est a t a t e e x a c t a f e p l i c s , l i o c est, sappenumero apostoli ac d i s c i p u l i deinceps Eeclesias m a g i s t r i internecionis est Domiui, circumive487 exerapluui, d i e m u s . > Isaise i i e i n d i c i l u r : c Instar luba3 v o -

, \ \ , , ,

, \ ,

, , ,
populo r e n u n l i a m n t : quibug qui parere recusaruDt, pereunl inslar.

j) omnesque runt, urbis ac

r e s i p i s c e n t i a m , reinissionenique

J e r i c b o , qua3

, ,

\ \

P o p u l i p o r r o j u b i l u s sanctos la3litiam r e n u n l i a r e ac Dei magniflcentiam commeroorarc i n d i c a t .

.

n

Quod

vern

bcllicosi anie

arcam

incedebant de<

p r o m p t i i u d i n i s i n d i c i u m est, ac f o r l i u m a l a c r i t a l i s . In c a u d a i l e m c o n s e q u i , n e m i n e m
M e T

D c i acicin
M

lea. LXIV, I . E x o d . x x , 14. Malth. x x i , 31. P s a l . x v i i , 3. i x , 14. M a i t h . i n , 4 . J e r e m . v i , 17. " Isa. LYIII, 1.

P s a l . x u i i , 6.

Zacbar.

IC15

PROCOPII G A Z ^ I

1016

bcre deserere, verum pro virili adversis copiis , re&istere, sive i n eadem slent a c i e , s i v e decerlanies ,
sequanlur. C u m vero ftibil vivum est c a p i e n d u m , impios , . , , funditus perdendos esse i n d i c a t u r . Jn primogenito suo fundamenlum eju$ jaciet, et tn minimosuo collocabit portas ejus. [ V I , 26.] Hoc est, si q u i s inceperit liberos inlmmare interim d u m extrealiam eversae loco fundamenluni f u e r i l j a c l u m , landem eliam Porro . -

> , *\ *

. , . \

inum eorum i n h u m a b i l . v i l , quam D u m i m i s quoque dejecta, lunam brarum ficii

r a d i c e m l l i e l B e i b e l i l e s de i r i b u E p h r a i m s u s c i l a Jesus C b r i s t u s s u a p r a s e n t i a c s t d i g n a t u s . R o m a n i s v e r o ob inftdelitatem b a c l e r t i e denuo s u r r e x i t . Y e r u t n ea E s t a u l e m imago l e n e q u i c u m impieiatem primogeniti cogi-

. \ , _ . .
W | W 1

q u o r u m h i c m e n l i o fit i i a revocabis a n i m o . J e r i c b o eignificare a i u n t . principis diaboli,

' , \

, . ,

s l r u i l cogitationes prirao sibi natas i n p o r l i s aedi spargit. T a l e s eniin ipsius teniur. Quemadmodum enim l u m qujerit, retiquumque m a m caudam agili m o l u serpens capite m e a -

, \ . ,

deinde c o r p u s a d e x l r e * consequilur. l i a qui hunc

, . , . ' , . \ , d>Oivst , \

rccepit m a l i l t a m q n e c o n s u m m a v i t , portas h u i c u r b i p o s u i t . Q u a p r o p l e r caput ipsius observare A d a m o p r e c i p i e b a t u r . H o c e n i m facio, d o l u m ipsius e v t lasset. T a n i u m e u i m semina possit iuiquilatem initium da?mon p e l i l , utque spargere, ex q u i b u s q u i r e c i p i l i n parii. C u i illud Chrisio

j u s t i t i a m p a r t u r i t , c i molestia concepta extremara

, , quoque c o n g r u i t : Q " , , . \ i S u l l u s m u t a l u r u l luna " . De q u a D a v i d q u o \ \ de i n q u i t : c Exorietur c , \ ,

que i n v a t i c i n i o lur luna

i n diebus ejus j u s l i t i a , et a l l a pax, donec s u b r i p i e Cujus n e c n o n p r i m o g c n i t a , item c a De quibus exstal

n

\ ! . Utp\ .

pha commemoranlur. obversantium

dictum:

, c , , < \ \ , \ * . , .

c C o m m i n u e l capila hostium s u o r u m , i n peccalis c o n i r e g i s t i capita d r a c o n i s super a q u a

M

etverticem . 1 Capita

. > E t ileruni : 4 T u

Uem ex h u j u s m o d i s t r u c i u r i s e n a s c e n l i a , aut super Ipsis s i l a d c m o l i r i Jereniiae m a n d a t u r . De quibus David item i n q u i i : c Destrues

\ \ , , \, ,

eos, nec exslrues defecerunt item gladii, variae

a m p l i u s . 1 Uem : c H o s l i l e s vivendi sunt, raliones,

^ . \ ,

e l urbes d e s t r u x i s l i . T o t vero urbes sunt, quot ac i n o r e s . Poliliae

, \ \

, * . , . ' . \ .

prout n e q u i t i s forroae quas d e s t r m i l D o m i - D e r a n l , quos D o m i n u s iEgyplus quocirca abolevit; suae

n u s , s u n l diversae. E j u s generis primogeniti q u o que j E g y p t i o r u m supcr quibus dogmala cuncta impietalis

fundaverat,

i m m o d i c e quoque

eos lamentaii sunt. Pravaricali seu sunt autem filii Israel prcevaricalionem, e t c . [ V I I , 1.] N a m Dei v i r o s nou d i v U i a n i m , non

g l o r i a , n o n poienlia, nou sapientiae saecularis cupidos esse decet. E s l autem a u r u m d i v i i i a r m g" i m a g o . A r g e n l u m v e r o splendore s u o g l o r i a m reprsesenlat, d i g n i l a t i s q u e e x c e l l e n t i a m . **s p o r ^ F e r r u m denique r o b u r e l p o l e n l i a m . E c c u r vero ^ " ? '
0

v o c a l i l a t e sua Graecae sapieutiae l o q u a c i t a t e m

deferuntur e a ? Q u i a o m n i a quotquot praedicla, D o m i n i p r o p r i e e x s i s l u n l , ejug u t i q u e , q u i e a c o n n 1 q u a p r o p i e r s a n c i e , justeque i p s i c o n s c c r a n l u r . Q u o i n t e l l i g a m u i e tbesauro D o m i n i opes spiriluales, g ^ riam ,iOhur, et i n l e l l i g e n t i a m E c c l i . x x v n , 12. P s a l . , 6.
M

^depromenda esse.

n m n d o e n i i n ea petere i p s a aboroinatio e s l . P ^
M

P s a l . L X X I , 7.

" P s a l . LXVII , *

Psal.

LXXIII , 14.

"

1017

COMMENTARIIIN JOSUE. seu despectto, poventiara

M

1018 ambilio, . gapiensapiens,

n a m q u e opes l i b i d o o o n s c q u i t u r , g l o r i a m vero a n i n i i e l a l i o siuluis a t ut evadat sapiens. S a p i e n t i a e n i m J e r i c h o a b s l u l i s s e l . P o r r o furtuin S c r i p i u r a V e s l i s ilia m i l i t a r i s a v a r i l i a m mundi

tiaro p o r r o fucatam dogmatuin varietas. Q u o c i r c a non h n m e r i l o P a u l u s : S i quis inter vos e s i hujus s t u l t i i i a c o r a m Deo e s l fecus i u eeipsum egit, c u m hujusinodi q u i d p i a m non ex tbesauro D o m i n i , 48 denolal. Argenlum veio liguram

> A c b a t i itaque

verum ex mundo veluti ex i l e m v a r i e g a t a fuisse. aurea item lingua foruinie

ait tenuis ac v a r i i s a g i , c b l a m y d i s

sustinei splendoris, habet.

sapientiae Grsecae propter v e r b o r u m d i g n i t a t e m e l p r a e t a n l i a m , signiflcalionem \ , , \ , \ , . , . , . , \ , , \ , ^ , . Cailerum c u m tota

sua cognatione ac

o m n i b u s ex b o m i n u m m e m o r i a eum s u s l u i e r u n t . a b d u c l u m , ut l i l t e r a babet, i n E n i e c a b o r , q u o d T b e o d o l i o n e l S y m m a c h u s , eavemas Achor, r e d d i d e r u n l . S i l u s vero loens e s l a s e p l e n l r i o n a l i parte ipsius i e r i c b o . Q u i e i i a m n u m ad incolas hoc nom i n i s o b l i n e t . L i c e t vero A c b o r p e r v e r s i l a i e m i n t e r p r e t a r i . N a m perversoe, ac m a n d a t o r u m d i v i n o r u m i n s i d i a t o r e s , is qui u n i c u i q i i e r e d d i i secundura opera s u a , q u i eam qaoque o b redibit, in profunditalem male perdet. Caelerura b a b e l , improbos v e r o causara in lerras projecioe exemplo lenebrarunt

, \ , . , , , ,

Deus q u i probos i n pretio punii, amborum

hominee ad recte agendum i m p e l l i i . S i m u l vero cura A c b a n p r o p i n q u o s i p s i u s p e r d i d i t , quod facifuissent. A t c u a i Deus flamm a m absurai p r a c e p i s s e t , lapidibus o b r u i i u r . P o pulus enim p r o p l e r affectionis vebemenliam m o r i i s genus cognoscere n o n s u s l i n u i t , seque ab boc d e l i cto a l i e m i m esse, est teslaius. Verumenimvero tanviris fuoipse q u i d e m poenas dat, coetus vero p o p u l i ad p i e talem r e d d i l u r i n e t r u c l i o r , c a a t i o n e sacrilegii terim non m u U u m l u c r i a l l u l i l , i r i g i n i a sex quain rei peslifeiae eis subeunle. Hostibus vero i n occisis licet, q u i q u o n i a m forle d<leriores alii

. ' - n o r i s ipsius c o n s c i i ^ , , . , ' \ , , , , . ' .

(37)

. \ \

, , \ , .

r a n t , opportune s u o r u m d e l i c l o r u m luerunt s u p p l i c i u m . Itaque q u a m v i s Deus qnidem ipsos imn a b d i c a r i l , seu i n p e r i c u l u m m o r i i s conjecerit, certo l a men c o n s i l i o c o n s u e i u m eis c u r a non auxiliuin denegavit, non o m n i corurn abjecta; alioqui e n i m

\ . . , ; \ . , , \ \ \ , . , . ^ , \ \ , \ \ , .

tain p a r v o periissent. s o l u m furto ipsa quoque s i n t

n u m e r o . P o r r o vero quod nullum

b r u t a quoque c u m i n a n i m a l i s e u n l deleta, eo q u o d p o l l u t a , et e o r u m parliceps ejus esse d e b u e r i l , que spectatores rei i r a m o m n i a bona J e r i c b o A l i u d vcro ilerum denique vero ca quoque ctim

u l i m p i e t a i i s m a g n i l u d o e o m a g i s e h i c e s c e r e t , adeoD H , q u $ ad serpserai vebetnentius e x l i m e s c e r e n t . A i q u i ea quoque quae furtum

Deo sint donata, qua ratione polluerat, ei s n n i o b l a i a ? D e u s ; u a m cum bis i n s i i t u c b a l

moenia J e r i c h o u l l r o c o r r u i s s e n t , incola P a l a p s t i n se v e l i n t r a moenia c o n l i i i u e r u n l , eumdemque s u i cvenlura e x s p c c i a r u n l . A t qnam m o l e s l u m , taediosumque c u i v i s civilati hunc niodum capessere

D e r a l ? A u t si supplices s e r v i t u l i s e quo s e r v a r c i i l u r , o b s t r i n x i s s e n l , ut G a b a o n i i a , ne Dei populo v i c i n i l a i e suain impietaiem i n quain u l l r u tur c o m m u n i c a r e n t , erat collal^banisu p c n c u l u m . Iiaque

\ , . (3) , U p o v , I C o r . , 18.

NOTJE.

(57) y tpeoxsp.
(38) , , , 41.

1019

PROCOPII G A Z / E I
A

102)
Bk

I s r a e l i u r u m atrage audaciores f a c l i Philislini u r b i s occastim vel forlunae vel m e n d a c i o ascribebant, ac vulgo. beliique Quain ob litaruii) Denique passim p r o r u m p e i i . e s i i U e r i e r u n t , cunclalione causam paucoruni ac roora Josue l i b e r a r u n t . solem qiioque ipsius c o n d i t o r strages , saerilegum q u i d e m m a i u r u m fmem
M

, , . . magnum Judttorura qoidem divus numerum sunl, non dicere terriuminws vide6fe \ \ ;

, c

i n l i . b u i l , vicioriaeque finem i m p o s u i t . h a q u c l s r a e -

ipsiusqtie conscios p u n i v i t , deploralae vilae homines sustulit, v i t , toiique bello imposuit.

Mirifica itaque Dei c o n s i l i a

v e r o a d m i r a n d a boniUs ejus, qui blaspheroos p e r l u l U . Quapropter sanej l u r : E x e c i n d i l e maluin e vobis . P o r r o Belbel sila i E l i a lapidem. Exiende cum gatum manum tuamcum baculo. g<E$o.[\\\\, e s l a Neapoli j l i a m versue

Apostolus

; . o l , /-

u r i l i b u s i n s i n i s t r a viae pa.rle ad d o o d e c i m u m ab

. ' , crvr 66Aior ,

\ .

18.] S y m hatta, alius

rfj ,

m a c b u s , eum $cuto, s c i p i o u e et vocant.

d i c i t ; a l i u s cum

. , xai " .

A U i v e r o , cum

arnento ^ ",

ferreo. L i n g u a vero l b e r i c a acontium, Super ligno gemino. Tunc exttruxit |29.] H o c est

quod R o m a n i super c r o c e .

) ,

'

\ , \ . \ . kr /ipior .

Forlassfl vero e r a l . Josue altare in monte Gaebal, etc. [50.] A l l a r e i n loco tnaledir.iionum c o l l o c a t , ut esset ngura C h r i s l i q u i nialedictiones diesoliiturus erat, 489 Audierunl q u i b u s o b n o x i u s pro nobis m a l e d i c i i o aulem tncolm Gabaon, elc. [ I X , 3.] faclns, e x s i i t i i . SnccHfcsii i p s o r u m c o n a l u s , eo qnod Josue i p s o r u m causa D e u m non fuisset scUcitaius.

, ' . , \ .

I p s o r u m vero s e r v i l u s qtiae circa rem eacram consfstebat, N o e vaticiniura ad finem a d d u x i t , qui d i x i l : t Maledictus C b a n a a n , famulus e r i l fralruin suorum E s t autcin Gabaon vero vicus est, . cccasum, ad metropolis, ac nrbs regia C \ < \ . \ ;, . \ ' . , (38'). ^ , \ , ^(, pt<x . 'w^ \ **>

Ilevaeorum. Qua? e l i a m de sorle B c n j a m i n f u i l . N u n c servalo uomino, prope Bethel ad vero est quarlum lapidem. V i c i n a

H a m a , qtiae L e v i i i s quoque addicla est, prope R e m roon, ubi S a l o m o n sacris operatus u n c l i o n i s d i g n i talem accepil. i n u m lapideni. H e ron prope C h e r m e l e s l a s e p t e n l r i o n c , u b i c a s l r a n i i l i l u m sunt e x s l i n c l a . J e r i r a u l b vero a d d c c i m u i n q u a r t u m lapidem ab E l e u l h e r o p o l i e s t , c i r c a Estbaol v i c u m O d o l l a m . L a c b i s denique v i c u s b o c l e m p o r e esl q u i ab E l e u t h e r o p o l i ad s e p l i m u m l o p i d e m vcrsus a n s l r u i u e u n l i b u s Daronam distat. Annon scriptum tus enim lum, non liber eil in libro justi ? S c r i p l o r a i l : rei roiraculum edocet. A t
D

Cxierum

Bethor vicus

nunc

esl

prope i l i a s d e s c e n d c n l i b u s N i c o p o l i m , ad

septi-

o U . . .

4 Ego n o n p r i m o i d n i i r a c u l i c o m m e m o r o . l n v e n esl qui Moses non d i x i l , S t e l s o l . N o n suspexit iu COBs i g n u m cceleste osiendit. V e r u m Josue nulli uni n q u i l : Stct s o l . A c S c r i p t u r a l e s l i s e s t ,
n

. . , < , , . ,

I C o r . , 15.

G e n . i x , 25. \ 1\ , ^ J " ^ } ^ Mfr ^ , & " ^ * , , -.. . 4*. .

( 5 8 . , / . . . 77. '. . , ; , - t v , .

1 0 2 1

COMMENTARII IN JOSUE.
, quam h o m i n u m i l a m o r e m gessisse D e u i n . \

1022
Staiuit sub

i i a q u e e l meus J o s u e s o l e m , praesentiaque sua l o n g i o r e m m i h i d i e m c o n t r a hostes effecit, ut s i Josue militeni bosles i n fugatn v e r l a m . .

, \ \ ,

In speluncam [in Maceda. [ , 16.] Est s i l a huec

ab o r i e n l e E l e u l h e r o p o l i s ad o c i a v u m l a p i d c m . U b i c o n c l u s i l Josue reges q u i n q u e , q u i Oguratn dremonum q u i n q u e sensibus nos p e c c a v e r a n l non oppugnaiuium pepercil, in praefer u n t . De q u i b u s P e l r u s i n q u i l : c N a m si Deus a n gelis, q u i sed caienis Evangeliis c a l i g i n i s i n l a r t a r u m pra?cipitatos I r a d i d i l s e r v a n dos in j u d i c i u m *. Q u i D o m i n u m quoque o b s e c r a l i s a n i , ne eos i n abyssiin* a m a n -

' . " ' , ' , , . ,

. \ # \ \ , > . , \ \ , c \ \ ,

, , \ det . Q u o r i i m coHis etiam i n s u h a n d i copianri fecit*, qui pedibus n o s l r i s populos et genles s u b j u g a v i i , q u i denique l u l u m gressum super aspide et l i n g u a c o n l r a filios l s r a e l , p a l i e n t i a m cam juxia illud : 0;nnia et conieutiones . >
T

basiliqua ne

sco p r o m i s i t . Quod v e r o nemo ne m u t i v i l q u i d c m i n u r n i u r e aliquo de damno sirrt c o n q u e s l i , i n d i c a t , facile c i l r a m u r m u r a i i o n e m

* (59) ,

N on timeaiit eos, nee reformidelit. [25.] Ita b c l l i

gpiritualis dnx P a u l u s quoque a i i : cQuod superest, fratree m e i , s h i s fories per D o m i n u m , perque t e n l i a m roboris illius. n i a m non esl Induite totam poarmaturam

) \ , f , , \ 6 , * \ , \ .
9

D e i , ut p o s s i l i s s l a r e adversu* insidias d i a b o i i . Q u o nobis l u c l a adversus sanguinem et conc a r n e m *, > ct qnac deinceps. Usque ad vesperam. [26.] Hoe est usque ad snmtnaiionem ii.uiidi. Peccaioribus enim c G u r vobis diein D o m i n i . ftetn nox, nec c V e r s a m i n . i n luce ne nabunlur. Et Luda. [50.] V i c u s boc tempore e9t Eleiilherop o l i s , post c a p i i v i l a t e m s a c e r d o l i b u s c e s s i i . L a c b i s vero v i c u s e s l ejusdeni u r b i s . Omnia porro tube~ git. [ 4 0 ] . E x u b e r a b a n t e i i i i n A m o r r h a e o r u m peccata. Cades Barnea, etc. Deserlum est Petrae A r a b i urbi v t c i n u m , u b i M a r i a v i i a defuncta e s l , ac M o ^ ges s e d i i i o n e oborta petram p e r c u t i t . P o r r o M e r o i n v i c u s est Sebaslae, ab ea ad d u o d e c i m u m lapidem d i s s i t u s . M a n d a l u r vero J o s u e , irione Nain una lex, ut e o r u m q u i a s e p l e n equis nervos i n c i d a l .
1 1

fuiurum est vobis

. ^ \ 6 (40), " ; \ , . [ * t , , . > .] | . \ . . . . " . , \* . ' . ^ , , \ , c \ , \ .

1

sa?culum nox est, qtien.admodum propheia i n q u i l : b*c dies. I n q u i t item ad Judseos D o m i n i i s : vos tenbra3 o b r u a i i t .

Post flneiu deuique e x t e r i o r i b u s tenebris c o n d e m -

insurrexeranl,

Non imillipUcabis libi e q u o s

in-

q u i l . C u r r u s i l e m c o m b u r a l , queiwadmoduiu i g y * p i i o r u m sunt s u b m e r s i . "

El victot perucuiui e$l Mastrephotmaim utqu*

T

11 P e l r . , 4 . L u c . , 5 1 . * P s a l . X L I V , 6. P s a l . X L V I , 4. P s a l . x c , 13. E p b e s . v i , 10-4*. Z a c h a r . x i v , 7 . Joan. m , 35. Dcut. x v n , I d .

1 0 1 1

Pbitipp. n , **

NOTiE.
(59) . . _ (49) . , .

1023
e i c . [ X I , 8.] Quod exposuerunt 490

PROCOPII GAZiEI

1024

r c l i q u i , ad o l , , . * \ , \ . \ \ , ' , . \ . . \ . , \ , . . * \ . , * , .

quara m a r i s i l e m , Massepha usque. E s t v c r o c i v i tae ea i n qua Jepble h a b i l a v i t , v i c i n a G i r i a i h e a r i m . l n qua arca quoqtie crat, c u m Satnuel j u d e x esset. S i t a est a u l c m i n t e r j E l i a s et D i o s p o l i m , i n v i a ad n o n u m Inpidem posila e s l C i r i a t h e a r i m , c u i v i c i u a est Massepba. S e i r locus est ubi Esau s e d i l . Balgaad i n campo L i b a n i s i i a est, sub monte J S r m o n seu H e r m o n . E n a k i i n u r b s m o n l a n a est, posita sub H e b r o n . Praiposlere vero, t E x o m n i b u s m o m a n i s J u d a , i n quii; nonduin e n i m ea Juda babuil. Disiinguit vero *ero Judara et Israelem s c r i p t o r , q u o d i l l e s i l j u o i o r , postea e n i m J u d a decem seorsim Salonionis. Duntaxat in Aza, Gath et Atdolh relicli $unt etc.
9

duae I r i b u s , Israel sub

sunt vocatac,

R o b o a i o lilio

* ' \ * \ * . (41). ' . ,

1

[ 2 2 . ] J u d i c i u m boc e s l s e c l a r u m carunl. Cumque jam Josua conunuu$et wiatit, non dixit Dominus ataiis, simpliciler es proveclvque
%

i n l e r fideles. A c

ut per eas e r u d i i i c o n v e r t a n i u r ad Deuro q u i pecproveclaqu* estet

ad eum : Tu jam senex factut etc. [ X I I I , 1.] l seniores

n

(42).

Scriptura

longvi

nuncupaniur;

, . , , , , " , , . \ , ' c , , \ . \ * \ \ , . . Kabor , \ , . , , *-

v e r u m q u i ob p r u d e n l i a m honore d i g n i s u n i , v i i a qtiae coelesti. Q u a p r o p i e r nec A d a m , nec M a i b u eala, nee N o e quidein seniurem d i x i t , quos m a x i m e conveniebat. V e r u m longaevum A b r a b a m u m p r i m u m D o m i u u s : c Dclige l i b i ex c u n c t o populo senio

a p p e l l a v i l s e n i o r e m . A d Moscn p o r r o etiam i n q u i t Q . \ * ree. quos t u ipse t e r e seniores esse comperiuro habes . Quod s i vero peccaloribus hoc nomen Scriptura trtbuil alicubi, descendet, c u m p u l i noo sine reprelrensione el principibus poi l t , quale i l l u d ipgius Dotnini e s l : c In j u d i c i u m senioribus, A d e u m d e m sane m o d u m provecUe aeia-

tis esse de sanctis d i c i t : < NuIIus eiiiin r e t r o r e t e r s u g , e s l p r o v e c l u s . Y c r u i n s i q n i s r e r u m post Sft o b l i t u s , ad eas quae a n l c se sunt contendit. Restatque adhuc admodum cupetis. igne e s i confecta
n

mulia

terra quam oc-

Q u a m v i s s n p r a d i x i t : E l terra vastata . Iiera quod Josue cepit c u n -

c l a m t e r r a m . C o n s i d e r a a u i e m D o m i n i Jesu p r i o M i u m per l o t u m orbem eparsit. In eo e n i m daemoncs i n unaquaque quod

rem q u i d e m lerrse e x p u g n a t i o n c m , quando v e r b u m D . gente s u p e r a v i t , iisque , ,- . . " \ ' , , , . , , , . . .

pulsis v e r b u n i s u u m per E c c l e s i a s sparsit, u n i c a ac p r i o r Jesu v i c l o r i a e o n s i s t h . A t m i b i secundam post i l l a m vide, qtiando m u h i s p o r t i o n i b u s adbuc r e l i c t i s c u n c t a superabit. Q u o c i r c a valde. V e r u m l a m e n praesenlia s u u l bent, q u o d
1 1

priori quidcm qui priore imperio

i l l u d , vastata congruit, seeundae vero i l l u d , m u l t a fortunati adbuc

u

omnes

s u p e r a t i . H a n c e n i m gratiam b a reluctanlibus

, \ -

mnllis

N u m . , 16.

Isa, , 14.

" Josuc , 16.

;.
( i l ) . . . (12) . .

102S

COMMENTARIIIN JOSUE. ,

1026

, \ - D o m i n i j a m f r u u n t u r . A l i i c n i m quos secnnda uv . , , t. prehendet, necessitatis v i o l e n l i a subigentur. A d e o ut uec e x l r e m u s hostis m o r s eam P r i u s vero j u x l a genlur. , \ \ , c . * , . , . \ , . . Date e vobis tres virot terrae c u m dinem tributim, e l c . [ X V I I I , 4.] aplos. Nam in , . \ . N i t u i r u m a r l i s geoinetricse g n a r o s , q u a l i i a i e i n q u e quantitate conferendi d i s l r i b u l i o n e p o r t i o n u m cujusque t r i b u s m a g n i l u reepexil. L i c e l vero q u i volet ex l i b r o pelere q u o d de Josepbi exposiq u i n t o Aniiquitatum M u l t a r u m vero g e n l i u m a d d u c t i s , de eos anle filios solis subditarum nominilxta Sidoniis i n q u i t : E x s c i n d a m possit evtiare. fcubjunp r o p b e l a r u m senlentiain genlee

c u n c i a i ab o m n i b u s lerrae l i n i b u s D o m i n o

Israel, > sive quod i n gcnere pro Gunctain enim m a n u m qtiae

o m n i b u s usurpat, sive quod S i d o u i o s vulgo i n i e r preianiur venatur ficuque tenaiores. aniinas bumanas exscindet. Nullo itaque sua requiescet

venaiore supergiite, unusquisque sub v i n e a s u a ,

* \ \ . ^ ' . \ , . * , \

tione s o r t i u i n c l a r i i i s babel. P o r r o t o r r e m e m i E g y p i i nomiuat, quae R i n o c o r u r a est. Sciendum Arycseos, C a n e r u m a l i o o r d i n e sortes nec non quod ea quae c i r c a Amaibaeos, Aradiosque suppulavil. Sidonem, inculta

, \ , \ , .

sunt,

, \ ' ^ . . \

e r a n i . F o r l a s s e quod Josue senio impeditus fuerat, caeterique post ipsum duces segnius e g i s s e n l . In suimiia vero u l a rebus supra d i c t i s ad s p i r i coelestium c n l l u s legi 491 atteinperatus, c o n s t i l i t .

t u m q u o q u e d i g r e d i a m u r , in figtiraac m n b r a r e r u m , \ , \ , \ * \ \ * ' , \ . Q u e m a d m o d u m i i a q u e urbs J e r t i s a l e m , l e m p l u m , a l l a r e , summus ponlifex, et sacerdoles typiiin eeu figuram Judaeae. prae se l u l e r u n l , i t a oppida quoque ac v i c i Verum is q u i figuias elevai, veramque

adorationero, et s o r t i t i o n e m exbibet i n u i u n d u m j a m adventavit. , . . . . , * * \ . Caeieruni sortitionum alise q u i d e m aub Mose, aliae vero sub Josue factae s u n t ; neuier vero L e v i tis s o r l e m aliquatn d e l u l i t , p o n i i n u s enim i p s o r u m sors e s l E s l tamen a l i q u a e l i a m i l l i c differentia : Moses e t e n i m c u m l e r r a m cis Jordaneni d i v i s i s s e l , L e v i t i s c o n v e n i e n l e m illic p a r t e m non dedil. V e r u m Josue c u m i l l i c tum trane Jordanem i d i p s u m

, ^ prsebuit. C o n s t a l e n i m quod o r d o sacerdotalis i n , , , l e r alios dispersus, p r i o r i b u s quidem b o m i u i b u s , , . ut per eos sanciiQcenUir, secundis vero ut per , . \ \ C b r i s l u m Jesuin felicitaiem consequantur, a i l r i flt, alii vero ceu b u i l u r . E x iis vero qui l e m aliie q u i d e i n ceu n u l l a m n a n c i s c u u i u r sor-

indignis

praBstanliore sorle d i g n i , has sortes uon a d i p i s c u n t u r . Quse v e r o praBslantior i l l a e s i , aut bus nalus e s i nobis sapientia, j u s l i t i a , pax d e n i q u e et v e r i l a s sacerdoli* ac L e v i t i s tantum d i g n a ? Ipse D o i n i n u s , q u i sanctilicalio, V e r u i m a m e n q u i sortitur

, \ . , \ \ , \ , * , c , * \

ea adxenam a p u d l e r n e baeredes agit, quo e l ipel praeslantioris hujus s o r l i s q u a m v i s h a u d i n primks

. \ * c

, e

M i c l i . i ? 4.
f

N u m . x v m , 20 ; Josue x m , 14.

1T

I C o r . i , 30.

I0i 7

PROCOPII

GAZiKI

10$

liant p a r l i c i p e s . eliaro:

V e r u m l l l u d e v e n i a t , copia illorum euccurrit

/ , !va n l . \ , \ :, . quoque n o n habcntibus, filque

a b u n d a v i t , inopia non defecit. I a q u i t v e r o P a o l u s c Vesira copia inopise

u

quo e l i p s o r a n copia veslrae s u c c u r r a i inopiae . Naoi tacerdos quoque advena eeu i a c o l a i n t e r t r i l>us est, t c r r a m q u e accipit q u a m n o n habet, i x i n a c o m m u l a l i o seu p e r m i s t i o . l i a q u e Moses quidem s o r i e s d i s l r i b a i t , v e n i m c i s Jordaeem. D i s t r i b u i t veru Josue c u m Iribuum p r i i i cipibiie : i l a Jesus C b r i s l u s q u i verae sortes siobis dislrtbnK, s p i r i l u a l i s Israel prineipes a s c i s c i i a p o e i o l o s , ad quos d i x i t Atsumitur rum itein : c S e d c b i l i s super i h r o n i s Josue, quod u o d e d ) , e l judicabilis d u o d e c i m t r i b u s Israel ' . E l e a z a r c o r ipsius uierque iigurain suslinet, pontiOcis, ac p r i n -

a c d o n i i n u m conferl

, . . . , , , , c \ ' , ' . \ ", \ , V . . ,

9

c i p i t filii D e i . P r i m u e vero C a l e b m e r i i o sorCem s u a m est ado- ^ p t a s . Q u o d n o m e n s i i n l e r p r e t e r i s , s i c u t o.or est. E s i vero i s q u i omnibus tn rebue pradentiae s t u d e l ; q u i p n c caeleris m e m b r i s quse v a l e r e j u e s i t a corde notnen b a b e l , A c proinde totus i n principetu o r d i nem q#d est relattis. E j u s vero pater Jepbonne e*t, est, t i i n t e r p r e l e r i e , filius curce. E s t vero

, , , , \ 6\ . . , ^,

, . ; c , . > , ; . , \ , \ \ . , , , . \ - , . -

ntagister M o s i s , dctnde el J o s u e , c u i i n q u i t : c A u non l u n o s l i verbum q u o d j o c u l u s est D o m i n u s a d M o s ^ n ? Q u i s e n i m legem que ac Jesus C b r i s l o s novil ? q u i exacte n o b i s e a m i m p l e v i l . L o c u t u s est vero : c D i x i l Dominue a d Mosen de me e l te. Valicinalur e n i m Mosee de J o s u o et C a l e b , h o c e e l , d e cordis i n s t a r . D i c i i i i e m , n o n m i n o r i b u s v i r i b u s hodie se esse q u a m l u m l e m p o r i s fucrit. In ambobus e n i m v i m s u a u i s a n c l u s babet s e n n o n i b u s seu l i b r i s , t a m i n v e l e r i quam i n novo, t a m i n Mose q u a m i n J o s u e . P o s i u l a l vero montem s u b m i s s u m n i b i l q u e q u o d u r b e s magnas bus Scriplura el rounilas babei, vult. Noverat e u i i u eibi pugnandum esse c o n l r a A n a k i r o . De q u i i n d i c a t , quod urbes utunilas c o n m u n i i i o n e m i l e m i n q u a fiduimpii. Nam Salomon quoet m u n i l i o n e s urbea n i u n i v i t , s c e n d e r i l sapiens, que ait : S a p i e n s desiruxil>

, \ , \ \ . , , \ \ , . , \ , ' . \ , c , / , * \ , , . . ' ". demoliendis Calebo promiuitur facullas,

ciaiu s u a m c o l l o c a r u n l

N i m i r u m sermones q u i persuasionis

v i m babentes, ad decipienduiu sunt a p p o s i t i , quos tnontis noroine i u n u i l ; quouiam fastigiorum i n s l a r i i o c ipso q o o d e i benedixit Josue. Porro Cbebron tiiam compar i n t e r p r e t a r i l i c e l , quo- D

e x c i i a l o r u r a c o n l r a Dei c o g n i t i o n e i n , s u n l " Q u i b u s sane

* , . , " \ ^ , \ .

ossa p a i r u m c o m p a r i a seu conjugalia i l l i c

, \ ' ,

t u n t d c p o s i l a , A b r a b a s e l S a r a ; Isaac et R e b e c c a ; J a c o b i et Lea?.

Patraira itaque nomine ac bonore o r o a l C h a l e b u m eum q u i e x ( r o s homines deletnrue erat. Et terra quieiem habuit bellis. [ X I , 9 3 . ] E c q u i cnim locum a Josue frorlireiur aliquis, quem non b c l l i s solviesel? Curo vero quatuor genera^ee seu Kal . \ ' ,

terrarum

regiones

\ , , \ , . '., \ ,
e t

Iraclue498 ^**
, 14.

Ctt,n m

^nibue Juda duaruai

menlioeciu II C o i

Ctcisbet lueridiei et orie-tlis, duas r e l i M a l l h . , 2 8 .

P r o v . , 2 2 .

II C o r . 10, 5.

1029

COMMENTARII IN TOSUE.

1030

. \ ' , quas r e t i c u i t . septentrione e n i m Judse fioes y n t , prope Iduroseam v l d e l i c e t , q u a m i n l e r p r e i a b i i u r a l i , . \ \ . ' q u i s , terrenam, q a a m iudse t e r m i n i excipiunt quit itein a deserlo S i o , q u o d i n i e r p r e t a r i In* . \ \ \, \ , . " \ , \ licet, re-

teniationet, post qaas sors J u d a est. Ueniqne a i a m i n finibu* ejus t r i b o s q u i a nieridie sunt, nulla i E g y p t i , ut s i quis haec, et p l u m est; Dominus. conslal insuper gio est c i t a U , quam m t r i d t e s , et occasus, l vatlis t e n i a t i o m s superarit, est a c q u i r e r e possit flnes i n regia I r i b u , de qua s c r i e n i m quod ex i v d a o r l u s conecendere
y

\ , . \ . , " \ . ,

Opuitet

juga

Acrabim, conculcandt

quod i m e r p r e t a n t u r *corpiones quoe

s i c u l et serpentes, poiestaiera accepimus a C h r i -

? , , . " .

s l o . Consoendere vero te o p o r l e t , boc eai, s u p e . rare s c o r p i o n e s , qut se b o s l i l i t c r lorrae Jod;e t o r l e t a c a p t a n t i b u s opponunt. N a m e l c Juslus vero in Ezechieliaquil: sedel niedio s c o r p i o n u m

F i n e s item ejus ad Cades B a r n e a usque p e r l i n g u n t q u o d sancluro el sanclitas interpretari licet. ab oriente, noda cognoecamua. D i Heliopolie, d i accepil feiix el Sed m y s l e r i a quoque i l n i u m nominum recensione o m i e s a , c i t u r itaque i n t r a bos

\ \ , . , , . -

foniem

cta Heliopolis Septier, queui q u i jus eolis e s i ? E j u s

; \

bealus fit. A t q u i s i n J u d a solis fons e s l ? A u t c u n i m i r u n i , de q u o s c r i p i u i u e e i : t Nomen meum r e v e r e n l i b u s eol justiliae o r i e i v r * . > H u n c fonlem Dominunt diseipulis d o n a l , ut a q u s a l i e n t i s i n viiatn aHernam gtoriam hujus
n

; , \ t . > , . , . \ ' * , . '

sit i n vobte. Eet v e ac Dens ttaque w u n a regiam, adeoqite

. \ ' ,

r o H e l i o p o l i s civitas i E g y p l i quae spletidorcin i m i n d i denoiat. gloriam in sorlem Juda tribam lerram sanciam reposuit.

El acceiteruntfiliiJuda ad / o s n e . [ X l V , 6.] An<e sortem q u a m ea t r i b u s a< cepit, C a l e b l i o n e m s u a m c i t r a sortem (sed bem a l i a m is qui soltis vero poruro l s c r i p t u m h.ibet

q u a m c a l c a v i l pes ipsius) accipit. Q u a m vero sepiuaginla millibus cxslinclis capere

, ; , \

servatus est eum Josoe, debuil, sane

\\ ^ ' , , , . ' \ , . (45) . . ( ; , \ \ \ , \ ,

quam meiropolim A n a k i m , Hebroneni? Qua r u m d i c e b a t u r , ascendit, ac promulgat,

occupata ad i n c o l a s D a b i r , quae p r i u s urbs l i b r o quicunCaleb Asque eam c e p e r i l , dalururo ei (iliain suam A s c b a n : q u a m cepit G o l h o n i e l filius C e n e z , fraler

^ j u n i o r , n i m i r u m ab alio patre. I m p e l r a t vero rediiate J u d a . Y e r u n i quaB est haec

c h a n a p a i r e i r r i g u a s u p e r i o r a et tnferiora i n ha?meiropolis? oresse alii ScriMulia3 sane cum urbes i n b x r e d i t a t e sancta, d i s t i n c l u m , ac oportet. Q u a m plura roeminil, fidelis propriutn ceu metropolim ct

dinesque d i v e r s i sint, o r d i n e m qooque &upremum excellentiores a c c i p i u n t , quemadinodtiin apnd

, ' ' . * , , " , . : E i e c b . n , 6. Malacb. iv, 2,

n

quidom atiam. Multarum enim melropolium t Metropolis Sion " . Quarum

Isaiam :

Caleb q n i -

&cm p r i n c i p e m , E n a c i m
t f

videlicet, o c c u p a t , quod

Joan

i v , 14.

Isa. n , 3.

NOTiE.
(43) ". .

f 103!
humiliatio iuani,

PROCOPII G A Z A I
, . ,

IffS
>\ ,

t i f e eerte, thnulalio inanu ia- . * , * , c * , , , , c

l e r p r e i a r i l i c i i t n n e t . Nara d u p l e x h u m i l i a t i o est, a l i e r a q u i d e m i n a n i s , altera f e r o u b e r : q o a r u m posirema laudero euam U a b e t ; de ea e n i m i o r i n q u i t : c ine d i s c i t e cfiod i n i l i s soin mibaveril, vero exlolletur bumiliatio Servaeibu-

* \ ( 4 4 ) , c . , , \

m i l i s corde " l t e m : t Q u i c u n q u e s e i p s u m b u P a u l u s quoque : t H u ,

n i i l i a m i n i ilaque sul> p o i e n t i Dei raanu culpala

. Porro

ea e s l , q u a se peccalor ac d i c i l u r , Anac Susi, | filii

* , , , jiov. , \, , \ > *

dejicit, qux iiein de eo q u i c u i n niulieiv. i l l e g i l i m e rem b a b u i i i n Scriptura usurpalur,

s 9

c l l u m i l i a v i l eam

. Eam

buwilialionem,

d i c U m p e r d i d i l C a l e b . S u n l vero A n a c quem si i n l e r p r e i e r i s , Exira

* ' , , * \

me, s o n a i . E x l r a Deura

, eniiii e l s a i i c l u n i est l i l i u s inanie b u m i l i a t i o n i s l l e i n A l i i i u a n , boc e s l , f r a l e r oieus c i l r a c o o s i l i t i i i i ; \ , , ontnef enim fraires s u m u s ; at peccator dejecius. fraier subliquae inops c o n s i l i i e l , c o n s i l i o Tbalainiu

. , \ /r \ , , . * , . \ , .

denique, q u i , s i i n l e r p r e l e r i g , e s l sutpen$io, ptis Caleb ad iucolas Dabir ascendit,

misaliquis verum parum solidus. Quibus i n l e r e r a o l i n i d i c l a e r a l urbs l i b r o r u r a , q u a m q u e i n l e r p r e i a r i l i c e i , elocutio. quae prudeiileni Puiandtiro yero est banc esse S r i p i u r a m velereni. Quae a c r i p l u t a seu l i b r i vocata n a r r a i i o n e m uacta, fit e l o q u e n l i a . urbeoi G o i b o n t e l , que.m interUei. Quando m i b i Deus r e sitm responsio l ) e i . E x s c i n d i t P r o m i U i l v c r o ftuara ipgius ftliam e i q u i Scripturag c e p e r i l . C a p i i vero preiaberig, Rttpontio spouderii,
E c

" -

, . , , . , , , . \ , , C . ,

faclug

vero liilerag fraler Calebi j u n i o r , h o c e s l , u n u s e x 493 t -esia. Noneniniampliugcircuincidorjuxla l i i i e r a m , P a s c b a celebro, n o n axyma n o n Sabbatum ago. A c fralria mei i a b e r i s maliiia seu vilitat. Quales senioris facio, siir-

. . " , ,
1

pein s o n i o r , q u i filiu fuit C e n e z , queru i n t e r p r e i h geaiilismo fuimus. T a l i s vero i r a l e r s e u i o r u o n i u i i , q u i filius Jepbunna?, b o c e s i , curae, e x s l i l i l : q u i m i h i dai filiam, sicut s c r i p l u m e s t : c A u f e r e i u r a v o Q u a m e domo p a l r i s ejeclam, s u Prccipaieroain inipetravit, bis regnum D e i , t:t populo c o n f e r e l u r , q u i fruclus 6uos e d i l per agino quem s o l v e r u n l d i s c i p u l i , v e b o .

* , . , , \ * , \ , ^ , ^** . -

bua aulein benediclionem senli vita divina baeredilale

e i accepil i r r i g u a i n f e r i o r a . N a i n acquiril,

e l i n b a c pra> u l operara Deo

\, xt

dare p o s s i l ; e i superiorem s l i r p e i n : felicilas e n i m ^ , * proinissioneni babel vilae e l praeseniis et . , fuiuraB. P o s i u l a v i l vero ea q u o i n m e r i d i e m missa , . \ * l u m i n e i l l i c exorto i l l u s l r a r e l u r , Dei i l e m oraculis
v

. c o l e r e i u r . N a m G o - xij Ibonitil respontio Dei e s l , a u l Tempus mihi Dei. " ^ * e i ipsius adveuius tempore Benedicliouie quoque participes fiunl q u i v o c a n t i expediie r e s p o n d e n l . H u n c saue a u s i r u m suuui perspirare i n C.anlico feponsa. caniicorura
1 1

^, , \ c " , , . \ ' , , *{. ^ , , , *&<* .

, f

borlum oplavit

E x p e r g i s c e r s , A q u i l o , inquiens : c V e n i ,

A u s i e r e l perfla hort n n m e u m . Nec non H a b a M a t i h . x i , 29. i v . 16. ( i l ) . " L u c . x i v , I I . I P e t r . , 6.

Geu. xxxiv, 2.

Malth. x x i , 45.

NOTiE.

1033
cuc porro l i i u c v e n t u i u i n inquit,

COMMENTARH 1 N JOSUE.
Deum, quemadmodum lux a mcridie. Hltid enim
,f

1034 Deu$ 5

T h e m a m v c n i e l , r c l i q u i ab auslro s u n l i n i e r p r e t a l i . Ka\ * , Jebuswus habitavit ju Jerusalem, runt filii Juda eos exterminare, sentem diem [ X V , 63]. Consulendi gistri tisquc diem plura tarum liUerarum dicat. omnibus numeris m a foriua ScriMoabi Et absolulissimi, q u a r a l i o n e ad h o d i e r m i i n Hac enim bujus juxla loquendi saeculi paler dicm praesenlis i l l u d :<Hic usque a Domino nec potuepraf$ed mansit Jebu-

viol .

swus cum filiis Juda Hierosolymis usque tti

, ; , , \

toiisummationem significat

'. , c

est i n b o d i e r n u m

, \ , . , ' ; , \ ,

i l e r u m : c N e deliciatis

bodiernis die-

bus. > P r o e o , q u a n d i u nomen

bodie d u r a t . C u m

i l a q u e filii J u d a Hierosolymae n o n babitent a n i p l i u s , q u o m o d o h a b i l a t J e b u s x u s c u m eis ? Q u a p r o p l e r seusus s i m i l i l u d i n e m niis c r c s c e r e p e r m i e i i , ne cvellatur lur radicitus. indageinus, qiiam sitnul de z i z a -

, . . \

parabola s n p p e d i l a b i t . E a c i i i m c u m frumento c u m eis f n i m e n l u m coiiculonhujusmodi constabit ponet, de vcro e l a fldc a l i e n i . meris In E c c l e s i a c n i m in pra?senii v i i a ac ex

{3 , \ . \ , \ ; \ \ t \ . \ > , . . , 6

Jebusaei, boc e s l , peccatores Ecclesia,

N e c unquara l a m e n habere dcsinet eliamsi sanctis. Q u o e n i m

loco dubios

peccatores

manifestos

abegerit ? E a d e m

E p b r a i m quoque S c r i p t u r a a s t r u i l : < N e c delevit E p h r a i m CbananaBum q u i b a b i i a l eniin : c E t b a b i t a v i t usque a d diem bunc. Epbraim in Gazer. A i t in Epbraim fruciuoiiiat Cbana* vero Cbananxus

pote>l r e d d i . F r u c i u o s u s i g i t u r non potest IKCUIII , semen a l i e n u m

>

et e x s e c r a l u m , e rvgtone d i e m . Quod sane de

. " . \ Q sua ejicere, ad eum usque , \ , , " p, . \ \ \ Jerusalem solam Cbristum tatiohibtis i n bac viia ficri

E c c l c s i a a s s e r i i i m u s . Q u i n e i alias anima nnn pure p o l e s t , qua? s c i l i c c t qu;e pacem s p e c l e l , Dei p a c c m alienis; nibilqtie d e l i n q u a t ,

respiciat, semperqnc fructus a cogiilaque semper Jebusa?us et Quainvis d i -

f e r a l ; nemo e n i m p u r u s e s l a s o r d i b u s , Ciianaiiitus in Jerusalem \ i n a ope, q u i solus l u r c o n t c n d e n d u m est. invcnitur.

\ .

polest, i m p l o r a l a , u l e j i c i a n -

, , . " , , , > \ . , \ , , ria

P o r r o t e r i i o C b a n a n x u m c u m A l i i s l s r a c l essc r e p c l i t , ac non n u d a m n a r r a l i o n e m , v e r u m quaedam p r o p o n i t . S e m e l Epbraim

, %

inysic-

cnim

dicltini c s l : in

N o n penfidit dotem lilim suae

C h a n a n i e u i n , > e l qt;a3 vero : F a c t u m c s i cl fccerunl ChanaCbanailaquc quidem csl.nec Epbraiml

deinceps. I l u c usque : c E t d c d i t eam P b a r a o . Secundo c u m invaluissent Glii Israel, la? a Josue majorein sortem

, ^ IKEOS s u b d i l o s . T e r l i o , , . ' , ' 6 . /. , , . " \ * ,

donique, q u a n d o pctunt, ac

iKTiim exscindere j u b c n l u r , u l ubi i n s i l v a m asccnderint locuin Chauan&us c o n l r a nos s i b i ipsis nobiscum parcnt. Primum est, ne tai l i l l u m

p o l c n s , ac v ^ c i i g a l i s quidem

s c r v u s l a m e n , aut s u b d i l u s . E o e n i m sccundo demura rcs r e d i l . C i u n c n i m c o r p u s a n i u . x subjunc t u m f u c i i t , non ?olum r o ' . i i s r u m vemrusorius

, \ . , e

Habac.

m , 3.

" G e n . x i x , 58.

^ 1 R e g . ix, 16.

PATROL. G R . L X X X V H .

33

1035

PROCOPII GAZJEI

1036

n o s t c r . T e r l i o v e r o u b i ad perfeclionera a i t i g e r i - , , \ m u s , perfecie d e m u m exscindetur, uiembraque ter. . , rcna m o r i u n l u r . I i a catecbumenus assumpta r a l i o i . e Israelitica enim cum novit proccdere. H a b i i a l poslremo inquil, cuni cum 494 omniimpurieis , Quando , , Chananaeo carne sua secum dissidente ;, , \ , \

p r i i n u m . Deinde s c r v i e n t e ,

. c , , * , . ,

bus suis iueinbris, s c o r t a i i o n e , adulterio, tate necata. c U a b i t a v i t v e r o , donec tcm teniio. ascendil Pharao rex jgypli.

c l i a m Gazer locus Cbananaei Oliaj P b a r a o n i s in d o dalus e s l . P o r r o Gazer i n l e r p r e u r i licet, conGum enim unila quodammodo et una in el fifius exlenia Gazer fruquonobis f u e r i l ,

\ \ , \

, , Xa . \

caro cum spirilu in ctuosus. Talis

s u m u s . U b i Cbananaeus

Epbraim, Domino

vero b e n e d i c l u s a

, \ . . . ,

dainmodo inajorem j u r e sorlem a p p e l l a l , siivaque , s i c r i l i b u s a r b o r i b u s c o n s i l a , locoquc s l e r i l i a Jo , \ . sue acceplo p r o p r i o laborc eum e r u e l , quo l e r r a , ... JYtictuosa fiat, Pberezaeiqueac R e p b a i m i n c o purg e n U i r . Significal vero Pherezaei Dcum mundam, peccalis permistam, feriililatem, qua imcolere incoepimus, frugemque ferimus , \ , , \ ^ -

mundalioneque niatrices, r o b u s t a m animae

\ 4 . . ,

i n d i g e n l e m . R e p h a i m vero, q u i o p e r i t u r quod vocabiilum u l validam ac conslituaiuus feluram,

admonet. E a d i c u n l u r ad " \ . , , \ . , \ . , \

tlLios Joseph,cujus inlerpretalioatfc/aritfm D i i s o n a t . Q u i e l i a m d i c u n t , equitalus delecius e l ferruin <apud omnein C h a n a o a ; u m , e q u i l a l u s fallax ad s a lulem. Q u a l i s sane in Israel non i n v e n i i u r , nec arma quoque. A d quoe baud i n c p l e d i c l u m e s l , Quando G b a n a nseum c x s l i r p a v e r i s . N a m i m a n s e r i i , I s r a e l i l a m qui U a d u c e t . A d quem i n q u i i , tcrum F o r m a le d e c e p i l . Caeinter nos est ex semine J u d a i n C h a n a n a i c u m C cesset boc, ac simus filii formam Abraba3

, , \

. . , ( . \ ,

e i p a i r u m e l e c l o r u m , super omnes vero C b r l s l i gcrcnies. Congregata est universa concio hrael in S i / o , et forquae deinceps. Sors de qua i n S c r i p t u r a , nou tem D e i , et

, , \ .

l u i i a est quales vulgo s u n t , v e l u l i cum d i t i l , S o r s o r l e m depulsionis m a l o r u r n . i l e n i : J o r d a n e m , Josne sortem c o r a m auDoquae Inler Moses sortibus l e r r a i n cis

, \ . ' , c . \ , . . , \ ! .

tein trans eum d i s t r i b u i t . Q u i item a i l : c M i l i a m sorlem; itein : c Proreram inino. N o n enim Beiijamin primo f o r i u i t o ilaque i l l u d cecidit. T r i b u s s o r l i l u r eam p a r l e m

c o i u i n e b a l J e r u s a l e m , e l deinceps reliquse.

(Hias t r e s e x a n c i l l i s Jacob e d i l a posiremas partes s o r i i t i o m s oblinent. I n t e r a l i a s vero ex l i b e r i s uxor i b u s o r t a s Dan mon i n Qui dicit. modo, J o n a . In nec i n u l i i m o recenselur. A i t vero S a l o Contentionem s i s t i l sors
u

* . \ . \ ^ , . \ \ , ' , \ * . \ , \ , \ ( \ \ > ^ \ *.

Proverbiis,

p r i n c i p i b u s lites esse sorte praesente pari super quemadmodum nauiae

P o r r o e t b n i c i q u o q u e s o r l e s , sed non usurpant, Novo insuper

T e s t a m e n t o " apostolos

quoque invenies s o r l i b u s M a l l b i a m iii Judae l o c u m crcasse, ac precibus super i p s u m devolutani sor P r e v . , 18. " A c t . , 26.

1037 C O M M E X f A R I I 1N J O S U E . 1038 ; \ * \ lem esse. Invenies porro hanc supcr C l i r i s t u m ve , , ", . \ nisse, el Ecclesiae mysteria super cos q u i s c r sclauiu varitur. A d Epbesios enim de G b r i s l o dicittir : P e r q u c m et i n s o r l e m a s c i l i s u m u s , prsedesiinaii j u x i a decrelum n o m i n i s s u i , ut s i n m s nos iu dem gloriae ipsius, q u i priores speravimus iiem
M

c u n d u m proposUum ipsius cujus vi fiunt u n i v c r s a

\ \ \ \ ; , . , '

Chrislo".

A d Colossenses

: < Gralias ad p a i t i c i p a -

agenles P a t r i , q u i idoneos nos fecit l i o n e m sortis s a n c l o r u m

in lumine . > Nuuquam

. , " . , .

i g i l u r a i u n t , quod penes bomincs s o r t i u m s i l e v e n tus, itaque nec d i s t r i b u t i o n u m . G u m vero i n d i v i sione lerraj graliae n i h i l tribuere l i c e l , Deo sorles i p s a m t r a d i t . Q u i d sorles in genlium vero ejusmodi divisione, per quoque

quando <Allissinius

, , \ . .

\ \

gentes d i v i s i t " , faclas csse obstabit d i c e r e ? Non enim teraereeorum c u r a m suseeperunl angeli, q u e m admodum nec uniuscujusque a n i m a m , veruni d i v i n a m ac plus q u a m b u m a u a s o r i e . Caelerum terru3 liujus sortes futurse r u m coutinent. sortitionis o r d i n a t i u n c m prae bonoSion se ferunt. V e l e r a e u i m u m b r a m futurorum S i q u i d e m a u l e m ad m o n i e m accedere l i c u i t , ad urbem i l e m

, \ ,

, \ , \ " , , , ; stium sedium l e r r a

Dei v i v e m i s coeletribubus coelequi

siem Jerusalem * , c u r non a l i i s quoque

q u e m a d m o d u m i r i b u i Benjamin J e r u s a l e m c e s s i l , l o c i quidem Beibleem forle a u l H e b r o n , mansuetorum videlicet r a l i o r i e m c o n t i n c r e n t , cessil? , " ,

A i quam mansuetus a d m o d u m , e l S c i v a l o i i s n o mine q u a m d i g n u s s l l v i d e ; tcm suam viudicavit, sorlem ar.cipil, q u a m v c r u m Glii posl o r o n e s e n i m sornec ipse quideui 495 Iribuerunt. Pra-

. , . . , , , , \ , \ , , . , , , , , , . \ :> . " , \ , .

Israel ei

s e r l i m vero c u m C a l e b i p s o c u m scrvatus i m p r i m i s suam acccperil. U aulcra q u i eos i n i r o videlicet revera o m n i u m temere pronunliatum comparabis constilucdislribuil, Non o m n i u m denique princeps enim

, . C d u x i t , qut prinws graiiam

u

poslreroo a c c i p i a t . Quo fiercl. .

c s l : c S u b m i t t e te c o r a m Doniino, et l l t u d item : c
M

Ducem le

r u n t , n e e f l e r a r i s : i g i t u r , g c r e l c i n l e r e o s lanquam uni corum similcm aedificiis locum . P a r l e m porro suain n a c l u s s o r l i l u s e s l ornavii, quo et el in quem

s o i t e i n divina p o r t i o n e dignaiu efiicerel. Q u i n oninis verus populus v e r o J o s u e locuro exornat, melioreraque rcddit. secum coDcedil. Q u e m u b i accepit, acditicat,

babilandi

' '

Et Amorrhceu$ suslinuit Saiomhiy et aggravala eos [ X X , 47]. * e$t

habilare manut

in / o m , et Ephraim

(45),

super Gonslat irriin

, \ ,

Araorrbaeus sonat loquax, aut vero p l u r c s b o m i n u m

irritator.

(46)

de lcnebrarum principibits babilare v o l u n l

verba quain de Dco facerc. Q u i qtiidem eum lare a u d e i a e l i a i n . Q u i c l i a m c a l i s quod s i g n i G c a l

4 0

\ . \

locis a r i c l a l i s , quod E l o m s i g u i f i c a l (47). E l i n p a S a l e m , c u m pcr Aniorrbxos

4 1

Lpbes. i , I U i i . cli.xxxii, I.
7

Coloss. i , 12.

" Ucut. x x x u , 8. 2.

Hebr. x n , 22.

" E c c l i . , 20.

Ec-

(45) . . . . (46) 7 . , .

(47) S i n i r t i s n i m i r u n i npdificus c u m insiguilttis c n l n i u n i s . e n i m arcbitecti GorinlhhB c o l u m nae parteiu v u c a u l .

1039

rROCOPH GAZ^EI 1040 ltmli spiritus designentur. Quoniam vcro vocabulo 3 , ^ tustinuit usus est, q u o d laborem i n n u i t , causam . \ , , s u b i n l u l i t , inquiens : i n g r a v a l a cet manus , c
Epbraim eis. N a m acliones honesiaR molestaj * . \ . . \ . admodum malis s u n l s p i r i l i b u s , i n boc ut nobis molesli esse possint i n l c n t i s , e l vectigales q u a n tumvis v a l i d o s f a c i u n t .

Et

accesserunl privcipes familiarum filiorum

. , \ squeterra?, n c c non a l i o r u m orauium percipiunt. , \ . " O p o r l u i l vero bos eiiam s o i i i b u s collala dividere, \ .ac aequalUalein p a r l i m qutdcm eamdem erga omnes , \ in d i v i s i o n e s e r v a r i , p a r l i m vero pro dignilate, * * , * s o r l i b u s ad d i v i n u m j u d i c i u m ab ipsius magislrie r c l a l i s , p r i m a t i b u s principes quoque parles e x b i - ^ , \ , \ bcbantur, alque aliis dcinceps. Quemadmoduni i n \ \ N u m c r i s eiiani ordine quodam c i r c a tenlorium , \ , \ . c a s l r a disponebanl C a a l b , G e r s o n , et M e r a r i f i l i i . Jam vero opera? p r e l i u m c s l pcrpcnderc s o r l i u m \ ,

Levi, etc. Isti Dei haeredilale s u n l c o n l e n l t , d e c i m a -

inaiqualem sequalitalem p r o p o r i i o n e m q u e , sacerdotum i l e m , aliorumque c u m tribubus pertnistionem. N a m c u m quatuor coeli regiones sint, juxtaque sorliiur iri* cas i r i b u s distinclae, o r i e n i a l e s a c p r i m a s

\ , \ . , \ , \ * \ , \ * * . , , * . . , *!, , , , , , * \ ' 3 , \ , \ , , . \ , &. \ *, , g ^ G ^ . , , \ , . . 01 \ ^

C a a l h , u b i p r i m a s q u o q u e ferl Juda o m n i u m sortem a Josue p r i m o poriionem accepit. ulique et que Gaatb non cunclum

b u u m b o n o r a t i s s i i n a , quscque i n l e r r a s a n c l a c i t r a Sccundam vero orientis parlem Gerson est s o r t i i u s , quo occuparcl orienicm, Levilicorum facla.liaGorsun, filiiGaalh, vcium commutalio quxdam ordinum Israclilicorum diviua

esset. N a m si l o l u m orientem ^ , . s o r l c s g u b e n i a u l e orienlalcs s o r t i u n t u r . E o s vero q u i

G a i t h acccpisset, injuria reliquis fnisset justiiia i r i b u s Judarn, Isacbar, Z a b u l o n , C a a l h , Merari a p r i m i L e v i filii ab A f r i c o stmt parleni Uubcn. K u b e n , Simeoii c l G a d Rurgus Merari

secundo S i m e o n i s l o c o . p r i m o vero M c r a r i tcrtiam orientis esl in Nutneris.

Iribum Z a b u l o n , q u c m a d m o d u m

Q u o d i v i n a j u s l i l i a myslice fuluram s c q u e n l i s saec u l i per sortes divisionem i n d i c a t . R u r s u s ex i i s ' qui j u x l a niare s u n l E p b r a i i n , Benjamin secundam C a a l h sortitiir C a a l b familia son elManassc vero Benjamin. Reliqui

E p b r a i m . Deinde dhmriiam tribum

Manasse, ejus q n i n l e r r a sancla c s t . P o r r o G c r - ^ . r e l i q u u m i r i b u s Manasse d i m i d i i i m . Qnoniam lsraelis s e p i e n l r i o n a l i a sacerdotalibus vero loca

. ^ * , ^ , , \, , ' \ f o ^ , . , * , . * $ , \ ;

o i d i n i b u s quoque b o n o r a r i nportuit, nc posterioribus o r d i n i b u s s e p t e n l r i o n a l i b u s , D a n , N e p b l b a l i m , A z e r fraus iicret, r e l i q u i filti Gaaih, non filii sacerdoiis p r i m a m et d i g n i o r e m scplenlrionalium irib u u m Dan acceperunt. Alteram vero, A s e r , Gerson. Qtii i c r l i a m item Nepbtalim est adeptus. Quod si ac memoriarn vero narrationis varieias uientem ntinietralione cst d i c c n d u m ?

supcrat, quid de f u t u r a r e r u m d i s p o s i l i o n e s c u a d -

u i n u i r i r i b u s qua; irans Jordanem lincredilntein act e p e r u n l . C u m c n i m nos qui sub Josue m i l i i a i m i s ,

Tuncvocavit JosuefiliosRuben. [ X X I I , ! . ] D i m i t - "

'^'

? ^ / ^

1041

COMMENTARII IN JUDICES.

1012

, \ proraissiones 496 pt*rccperiinus, n o b i s c u m v e i o , Mosis s u b d i l i l a b o r a v e r i n l , acccpta hairedilaie n o n , d u m autem o c c u p a i a , ad scdcs s e m p i l e r n a s singuli . \ >, \ , ; . \ . , . , , ' , \ , \ , , CaMcrum allare i l l u d i l l i quoque magnam a r a m e x s l r u u n t , p r o b r u m cuiti i l l i s i n ditione ftbjeclum essei, Josue esse respondent. defcclionisqiie , cuni bouis a Josue d a l i s d i m i l l u u l u r , ut quisque , orani bello sublalo scu peraclo i n pace d e g a l .

A c i l l i u s quidem boc esse e x e m p l a r ac s i g n u m , ne videlicet verlenle Jordanem nis tcmpure bomines q u i i n t t a sunt, eos qifl extra s u n l p r o p e r e g r i -

r e p u i e n l , e l a c u l i u sacro eos a r c e a n l . H i s

vero i n d i c a l u r quod populus c i r c u m c i s i o n i s p r i o r lilii Manasse alius p r i m o g e n i i i suo t c m p o r c arain q u i d c m v e r a m scd u m Doinini exslilenuil bratileni, nc eos ab i l l i s separemus. F r a i r e s enini no i r i q u i a n l e a d v e n l u i n J u d x i , ac v e r u m m y s t e r i u m v e n e r a i i s u n l , q u a m vis non b a b u i s s e n t , veteres vero victima? v e r i i a tis ligura fuerutit, quae v e r u m Josue repraesenlarunl. Ambo itaque unus idemqite grex sunius, idemque p a s l o r . Q u e m a d m o d u m e n i m o l i m o c e u buit populus, a c c e s s i l q u e A a r o n inter inorluos ac vivos slaluii, morlcm et se n i e d i u m et a reliquis inter m o r -

, videlicet c x s l r u u n l ,

* . 3 , \ . * \ , . , . , \ , \ , \
#

\ , \ , \ . * , * ' * .

dcpulit : ita verus poulifex

luos ac vivos, i n i e r cos q u i ad adveiUum i p s i u i usque J u d a i s r n u m c o n s e r v a r u n l , eosque q u i euiu non recepei u n t , seque ipsos q u a m J e s u m n e c a r t ferre ausi s u n i , i n quos i d c i r c o o m n i s jtibloruiit jtibloruu sanguis r e c i d i t . C u u i separaii nullum inlercessissel ilaque, m o r opus edant. tem a nobis a b s t u l i l : c u m m o r l u i Judaei sub lege amplius veriiatis veruni A p u d nos e n i m est l e m p l u m quod vivis

. \ Q tnaluerunt, eo quod s a n g u i n e m Jesu i n se Irans * ,

. ' , \ .

lapidibus c o n s l a l , verus ilem Josue.

COMMENTARII IN JUDICES.
, \ \ ,
D

S i quis bujus praesentie l i b e l l i nemque S c r i p t u r a m ranteni futilem esse divinilus

virtutcm, omulilem figura

inspiralam in

, \ ,

esse ignorat, bella ac pugnas saepius c o m m e r o o esse d u c e l . N o n e n i m quod baec i l l i s evenisse, et ad n o s t r a m e r u d i i i o n e n i s c r i p l a perpendet. N e c e l i a m divini narralio p l u r i m u m nobis u t i l i l a t i s quanta tra affert, c u m ob oculos

. , , * , \ . \ , , , . , \ , \ , \ * , . ^

c u l l u s , ac e c o u l r a defeclionis vis rcprimit : c a vero sub

e x s i s t a l ponit, quod v i d e l i c c l ille bostes e i s i c o n nos i n s u r r e x e r i n t , ipsorum manum mitlit. Quare divus Paulusiion

indigne e x b i s S c r i p t u r i s p l u r i m a citat e x o i u p l a , Qua3 qualia s i n l quai de Gedeone, de B a r a c b , d< Sampsone, Jepbte e l aliis-q*i fidei v i r t u i e devi cerunt regrit c o m i r . e m o r a n i u r ^ , s i recensere v e U lcm, tcmpus m c deuceret.
3

" l l c b r . , 5.

1043

PROCOPII GAZ;EI s i quse e s l , c o n c i n n a expositione i l l u s t r a r e h a u d

10 indi-

Q u a p r o p l e r liujus n a r r a l i o n i s obscuritatem gnitni fore v i s u m est.

P o s l q u a m vita defu^ctus est J o s u e , m c m o r i a q u e m i r a c u l o r u m ipsis adhuc. o b s t r e p e r e l , a c c t r i n a recens e s s e l , pie q u i d e m erga Deum affectus fuit p o p u l u s . l U q u e q u i s i p s o r u m d u x liomines coiiseqtiereulur, c d o c t i , n u l l u s i n m a g i s t r a l u m sua 497 P o r r o l o l i s v i r i b u s ad a r c a m i n S i l o c o n l e n d e n - . les, nec oracula^ Groecorum secianles, Dominum con e n i m exteris q u i consuluerunt, busdam c i r c u i n couvcrlercntiir i u q u i t . V o l u n t vero m i l i l i a m

I p s i u s dos i l fuCurus (47).

D o i n i n u m c o n s u l u n l ; exemplo e n i m c o n s p i r a t i o n i s C o r e , D a l b a n , et A b i r o n quale s u p p l i c i u m e j u s m o d i sponte se ingerere a u d e b a l

, \ , , ; , ' , . \

tra Cbananajum o b i r e ; r e l i c l i s i i o n d u m t e n u e r u n t ; quo ad Peirus i n q u i l : Animus properai. lsaias lacile nos erudis
u

circa, tolam promissionis lerram \ i d e l i c e l borum terrore juxta illud qtiod enim enira laborans ad Deum In tribulalione Dominum, ilem: . non

. \ \ \, , \

. (48). * $

Praeterea legls violatores erant. P o s l r e m o vero quo ac ler i n viclimas oporluit, primitias

. \ , & . " . , \ . Uopp*> .

universa lerra digni tcrrae fincs

angustos esse ac

anno j u x t a legia praeccpturo D o m i n o sese exhibere, eodem l o c i convenire, pcndere d i s s i l i esse p o l u e r u n l . Et respondit Dominus, cnira que q u i ex gnitus csl Juda ascendet [I, 2 ] . Duo sunl perdilis, sunl p o s s e n l . Uaque non (onginquis scdibus

& ,

p r o m i s s i o n i b u s Odem h a b u e r u n i , o m n i b u s i E g y p t o profccli bonore, inler Galebi aller quidcm imperatorio i n s i vcro liibus debitum consecuta. A l i o ad quem se-

, \

. \ * . \ , , >.\
1

s r v a l i ; quorum

quoqtie pcr ipsum bonorem est q n i vero e i i a m quoniam figuram

alias Iribus J u d a excelluit, c s l : Poslula a Unde

Gbrisli sustinuil,

c u n d u m c a r n e m a patre d i c l u i n

, \ . " \ \ , ( ), \ ) , \

roe, et dabo l i b i gentes u l sint liaereditas l u a , et t e r m i n o s terra? n l s i n l possessio tua obediiionem cata c u m p a t r i fuisset obediens Symeon . a c c e p i l q u o d i m e r p r e t a r i licet . U r b e item c o n c u l siguiiical, et quod Jebus

c i r c u m a c t i s i n C ( ) , * \ , ea, n o m i n i s e n i m Cbananaei ea est i n l e r p r e l n t i o , o m n i b u s d c n i q u e m o l i b u s ac affliciiore \ \ . , * , \ . ', . . , \ * .

poiitiis e s t : degit.

nibtis d i a b o l i c i s cjectis, i n pacis formani nos P e r c u s s i t vero D o m i n u s sipalum, quoniam non

m a n u sna Pberezseum lautum

in Z e b c c . S i g n i i i c a t a u l e m Pberezaeus quidein d i s propter Israelem spirilualis Judas Cbrislus iii Zebce ; est vero urbs venit, v e r u m etiam d i s Quos sane p e r c u s s i t haec A d o n i z e b e c quem

s p a t o s Dei liberos p r o p l e r .

i n l e r p r c t a b e r i s , Dominui Zebec, q u o d l a n t u t n d e m e s l , ac subsannatio i n a n i s . A l bujus q u i s d o m i nus alius q u a m !sa. diabolus,

q u i se opponit, et ef

, 16.

P s a l . , 8. NOTiE. , ^ , \ * , \ 6 . , . Jp**r . (48) , ' * > .

(4) Calena L i p s i c n s i s : . , , \ , \ , , , \ ' ^ . \ . *

1

1046' C O M M E N T A R I I J U D I C E S . fert super omnem Deum et ejus ctiUum, q uit , que dicit : t O m n i a maiiu mea prebendam q u e i n \ . " admodum p u l l u m , et lanquam ova derelicla a u ^, \ , 1045
i e

\ .

feram

k 1

Quem e n e r v a v i l C b r i s t u s , omueque i n t e r r u p i t , ac abscidii. aummos d i ltaque quod

ejus i l e r

actionesque

gitos m a n u u m ac pedum

aliis inferre s o l i l u s , i d ipsum i l l i econtra e v e n i l .

Septuaginla rege$ amputatis supremis manuum ac pedum digitis colUgerunt *ub mensa tneu. [ I , 7].

Y i r o s , i n q u i t , v i r t u l i b u s c l a r o s U i n e r i b u s divinis . , \ , , a c l i o n i b u s q u e i n l e r c e p t o s , ac falsa c o g n i l i o n e Sra butos diabolus c i r c u m v e n i t , ac v i l i sui v i c l u s aLimo \ , \ nia i m p l e v i l . Quod vero septuaginla fuisse Iradit, , male a bonis a c l i o n i b u s feriatos esse a r g u i l , u l . \ ' , de ipsis vox Dei per Isaiam sonet : c Sabbata ve , 8 stra odit aniraa roea . > P o r r o ipse quoque deinceps Adonizebec p o l l i c i b u s m u i i l a i u s Jeroso . > \ lymae m o r i t u r . Quemadmodum C h r i s t u s vivere i n , P a u l o , et i n a l i i s suis m e m b r i s , Ha m o r i in eis . \ dlabolus d i c i l u r . Q u i sane a i u n t : c Gratia vero ' , Deo q u i nobis contulit victoriam per D o m i u u m . ! , t n o s l r u i n Jesum C b r i s t u i n * . ,
w

Caeierum i i l i i E n a c v i r i immodicae magnitudhiis e r a n l , q u o r u m ossa, u l Josepbus l e s l i s eet, r a c u l o etiamnum c o n s p i c i u n t u r . . \ , " , , \ , . \ . , -

pro

mi-

dabis mihi redemptionem aquce. H o c enim i n

bistoria Josue e s l " adjunctum, a c p e r ganctam t i n c lioneiu cum superbae elalionis, contraque c o g n i i i o nein d i v i n a m tum insultalionis, remissionem denolul,
. w

abjeclarum lerreuaruroque c o g i l a t i o n u m .

^ S y m m a c h u s e x p o s w i i , posussionem m superwrt bus, et pos&essionem in viferioribui, ac i n n u i l fa , culiatem coelestis ac s u b l i m i s cogilationis, i l e m , \ h u m i l i a l i o n i s quae diaboii arroganlfem longe re . \ , , , \ . \ '. \ . . , . , ' . ' ^ fugiat. Aquila vero a i l : Gollath mperiorem tl Gollath inferiorem, praedia sic n o m i n a t a , qiwe dotis loco a Caleb c u p i c ^ a l a c c i p e r e . N a m ei qui Debir u r b c m cepissel, prsemium A s c b a n Gliae p r o p o s i l u m erat. V o l u i t i l a q u e dotem c o m p a r a v i l . Quamvis non quoque curo ntteiprimai p l a babere. Q u a r e urbem praemii vice c u m uxore diserle 498 S c r i p t u r a quod urbem ei p r e b u e r i i . Ex urbe palmarum. [16.] De J e r i c b o d i c i t , P o r r o A r a d urbs A n i o r r h a e o r u m e s l , v i c i n a deserto Cades,

, \ . \ boc est P h a r a n . Hac autem tempestate vicug esC , ad q u a r l u m lapidem a M a l a a l b o o , ab l l e b r o n vero . ad v i c e s i m u m . , \ \ , ', ", ' , (48) ' \ "
M

C u m vero S c i i p t u r a dicat, t r i b u s J u d a c l Gazam, Ascalon, Accaron, A z o l u m non

Simeon, ccpisse:

Josepbus Ascalon et A z o l u m cepiese a s s e r i i . CCe* " I C o r . x v , 57. Josue v, 19.

II T h e s s . i i , 4 .

Isa. x, 14.

* Isa. i , 13, 14.

NOTJE. (48) , . . 5.

1047 ruin Gazam el Accaron el c u r r u u m r r e q a e n l i a m non ceperunt.

PROCOPII G A Z . E l propter c a m p o r u m , e i . , \ ' \

1048 -

Jebusamm vero qui Jeroiolymis habilabal. [I, 21] Inferiorem J e r u s a l e m c a p l a m esse s u p r a d i x i t , nuoc e r o de superiore ac montana d i c i t . dicil. occuin '(i\Y . . . Jn terram Chettiim. De C y p r o Mageddo. [27.]

E a m Josue rege ipsius intcrfecto

cepit, cessitque Manasse i r i b u i , q u a m non s u r r c x i s s e t , eam cum a l i i s i l e r u m

* \ . , . .

pavit. E x t e r u s e n i m aon excisus p e n i l u s c u m Israel v i r i b u s r e c u p c r a t i s vectigales eos fecit. Habitatores Ancho. [51.] Plolemaidein vocant d i c i t . Nec habitatores Bor. De ea

c e p i l . Gaeterum

, , . .

q u a m bodie

Lirncs e n i m haec d u a r u m versus orien-

. . " , .

t r i b u u m erat. Supra Acrabin. Mons bic Judaeae tem est. humanilateir,, qui

" . \ -

petraet$upra. [II, l . J U r b s e s t Idumaei. Angelus Bomini. Euge Dei ad pielatem r e d u c i l . dimisil Josue populum, etc. [6 j R e p e t i l i o c s l , m u l l a post m o r l c m Josue j a m recensuit. Q u e m a d i n o d u m ea quoque repelit quae defuuctis pie, l i b o rieque ipsorum impiis angelus, q u i dicta sunt. A d quos sane causam p r o p o s n i l quara non p o i u e r u n t . Q u o n i a m m i s s u s est peccalores erudit,infirmos consolatur, ellsraelem

" . . '

. . . , \ , . , \ , \ \ . *' , , . ,

ob hosles suos superare excitavil Dominus. Et Iradidit in

*ero p o s t a d v e n t u m angcti e j u l a r u n t , judiees ipsis

. manut eorum qui dkipuevunl eos. Q xporo[ 1 4 ] Y e r b e r i b u s e n i m e l l a b o r i b u s a n i m a a d agno, . s c e u d u m DomiDiim r e d i g i f u r . Q u e m a d m o d u m J e r c \ , mias inqnit: Jerusalem
e t

Laboribus

el

flagellis

erudietur

, * c ;

, , RegisSyrim, Metopotamicp. J o s e p b u s A s s y r i a j r e - . (49) ^ gem esse tradit G b u s a r e t a i b o n . S i n vcro boc i i a ' \ . est, Syrise quoqne fuit. T o l i u s e n i m Asire i m p e Dominum. [III, resipi , \ . '. 9.] viol Kvpicr* , ^ \ ' , , . # \ , , . vircs ^ . r i u m A s s y r i i tenuervinl. El clamaverunlfiliihrael ad C l a m o r h i c laudem s c e n l i a c s l p r o f e d u s . t)e qin meretur, qtinninm-ex

. >

D a v i d quoque a i t : Item : E x
e a

t Domine, c l a m a v i adlfe, audi me profundis c l a m a r i ad tc, D o m i n e tarum. [14.] suppeditavit. Aod filium Gera,filiumJemini. \ admodum menlo sinistri Cbusi quoque vocalur. Secessio eniin Dei . >

confirmavii Dominus Eghm regem Moabi hoslibus

. Honoris gratia J e m i n i i p s u m , hoc e s l , d c x l r a mea appcllavil. Qncfflsodalis qui consilia A c b i t o p h c l disjecit ambidexler non Jemini cogfuii, qui
n , , u

s u m m u s Davidis

P o r r o E l i u d inlftrprclari

l i c c i , dexter. Q u i

igilur

b a b u i l . Q u i servator item diolus est,

c u m tolus d e x l e r s i l , ei filius G e r a , cujus interpreiabo,

percgrinaiionem ccrnens sonat. Qui regnavit in Hazor. [IV,

9 1

2. ] .Qtiam &ane s o 5 1

' . "

J e r e m . , 7 , 8.

" P s a l . c x L , 1.

Psal. cxxix

1.

NOTJ:. (49) . ; . . .

1C49 * ,

C O M M E N T A K I ! 1N J U D I C E S . lam inflanimavil Josue, ulpote qui

1050 primum intef

, .

reliqua locum leneret, et cxleris imperilarel.

Est vero Jabis ultra Jordanem posita. Nunc vero vicue est ad vicesimuin signum a Pella oppidodisaitus ad scxaginta vero ascendentibus Gerasam. . " / montemBathor. [IV, 6.] p l a n i t i e s i l u s est, ad ' . d e c i m u m a D i o c x s a r e a lapidcm ab o r i e n l e . T c r " NscpOa \ . . . ). " , 4

m i n u s v e r o hic esl Iribus Issacbar e l N e p b l h a l i m . In q u a Iribu Cedes eral urbs s a c e r d o l a l i s , et asylum Galilapae. In tentorium Jael uxoris Hebor Cencei. [17.] N e pos J e l h r o n i s soceri Mosis b i c c s l . Q u i c u m P a u l o anie b i c belli eventum s p e c l a l u r u s agerel, procul a pugna suuin e x s l i l i t . 499 Fixil aulem lenlorium ad q u c r c u m r e q u i e s c e n l i u m prope Gedes.

, (5 , \ .

P o r r o uxor cjus J a e l Sisarae aquam pelenli lac , \ - g praebuil, quo benevolentiae s i m u l a l i o n e inajorem \ , \ , . ^ \ . $ m e r e r c l fldem : nec non calcfaclus ipsum el lus. Cecineruntque Dcbboxa el Barac fdius Abinoem, in illodie dicentc$.\y, 1.] P r i m u i n in d i v i u i s L i t l e r i s epinicium i n E x o d o esl: Guilemus
e e

h u r o e c t a l u s , stragulisque delabcrelur. Quae oificia

in somnum

S i s a r a rocepii slatitn p r i s i i n i s ioederibus quae inter H c b e r m a r i l u m cjus i n l c r c e s s e r a u l f i e -

', ,

' . > * \ * c , , \ . , . , , * & , ; . , c , > \ , . " \ , \ . , . -

Domino
8 %

quia magnifloe suam inagniftccniiatn e x s e r u i l . D c u l e r o n o m i o : c A d v e r l e , c r c l m u , nam

Secundum i n N u u i c r i s , super p u t c o . T c r l i u r a i u loquar".* Q u a r t u m boc p r a s c n s in J u d i c i b u s . O p o r l e i p n e c e n torem bujus c a r m i n i s vel apem fuisse, quas n o m i nis Debborae interpnHalio cst, aut euin q u i ascenadeoque qui fulgnr s i l , quod signiGcat Barac, qui carmen victorialc canit. Ccelerum vcrsiculus i l l e : C u m ges q u i in v i i s p e r v c r s i s luinque illis libciiler princcps legilimus, c u r r a n t , gloria p r i n c i p e s Israelis i n d i x i s s e laudem dcfecisscHl reDomini, popuNam si raorigerus eo con-

\ * C d e r i l ,

ingressi erant, i n d i c a t , inorem gessisse. In

populusque

Dei e n a s c i l u r .

principium

o m n i u m r e r u m ordoque c o n s i s l i i , q u o r u i u a l l e r u m sine altero i n f i r m u m c s i ac m a n c u m . non p r o p r i i s v i r i Iribuo; Deus qui Ego Domino canam. [3.] Ilis ad r e g e s e t salrapas exleroruin respicil, leslalurqiic bus, verum Dei ope eos elegit, q u a m , omnemque victoriae superasse. G u i cano, i n laudera ejusque vocari ex

; \ * ; , , . p \ , \, ; . "
T

\ , - ^ l s r a e l e m quoque . dignatur. . Cum Algyplo, \ , , , * \ . . " . , " quam

exire$ e Seir. [4.] R c d i t i o n i s Deo feccrunt auspice,

populi

meroinil.

Q u a n d o p r i n c i p e s E d o m eos

i n s e c t a l i sunt. Quod e l c . Gopia; nngclira:

A q u i l a e x p r i m i l : Concussi tunt. Cocium sane commotum e$t, i n a u x i l i u m p o p u l i i n s u r r e x e r u n l . T b e o d o i i o n ver<# i n q u i l , lllii destillavil rorem, quod idem ac illud cst: Sttper poputo misericordia Dei. aquas; Ait ilem, et mtbes s t i l l a r u n i s i l l e n i i enim populo foa-

. " \ -

, ^ , . : " N u m . x x i , 18.

Eiod.

x v , 1.

"Deut. xxxn,

1.

1051 tes praebuit. Quod signilicationcm forlc angelos dat.p. haberc possit. tes eniinentes. A u t c c r l e daemone*. Sinai iste. S y m m a c b u g e x p o s u i t : ul s i l Domini gesiino Sina. Qtiis vero bic Bic eliam corum

PKOCOPIl GAZ.El $ principes . ' " . est Sina, , , . ! 01

1052

legts per * ' &v *

MonUt concusti $un(.[\, 5 . J Dignitalibue i n l e r gen-

D o m i n u s sit

, . * t " ^ , "

s n b i n l u l i t . P o r r o bie consona D a / i d q u o q u e i n s e x a septiiuo psalmo a i t : c Deus, c u m egreder e r i s anie popultim t u u m , c u m t r a n s i r e s i n deserlo, terra c o n l r e m u i t , etcoeli s t i l l a r u n l a facio Dei S i n a , a f a c i e D e i I s r a e l . A c de C b r i s t o ea v c r b a u s u r p a l , q u i de S e i r e l E d o m i r a n s i i l . Quo nomine E s a u v o c a t u r , ut e s i populi in duos teslis est legi S c r i p t u r a , ejus q u i imago subditi, qui cum filii b e l l u i n u s esset,
1 7

. \ ' , \ . , *

, , . \

contra C b r i s t u m J a c o b n u n c u p a t u m clamavic. N a m populos Rebeccae eunt a s s u m p t i . Is i g i l n r C b r i s t u s c u m ex l e r r a deserla a c i n h a b i U t a Iransire vellel, terram quidem in cruce concnssit. In coelum vero assumptus ex eo s t i l l a s , hoc est, Quis
> s

* '

. ,

a p i r i i u s dona d e m i s i t . U n d e et copiae cceli, c i l l e q u i v e n i t ex E d o m ? s c i s c i t a n t u r qno Judaeis h u n c Nam qui cruce Israelis. majoribus concussit, in .

Deinde

. " \

illustriorem reddat, inquit, Dei S i n a apparuit, vesaveslramque

, * ; > , \, . ,, * , \ \ ,

terrain i n

niam redarguil. leslcs in

C o n l u r b a v i t p o r r o coelum e t i a m , p e r l u r b a t x . Qui>

adco ut sol radios suos c o n l r a x e r i t , copiaeqtie ccepassione b e r i l i essent bus peractie, s p i r i l u a l e s nubes c r e d e n l i b u s d i v i n a coelitus p r a b u e r u n t gelicam. Cuin enini epiritttales nialitiae per d o e t r i n a m c o n c u s s i l e v a n lunaticum curassel, i n q u i t : Porro iilium S i Odem h a b u e r i t i s , dicetis m o n t i h u i c , A m o l i r e te, sic e n i m vocavit diemonem. per nos, i n q u i l , lumen 500
v

, \ ' & ; . \ \ . "

d o n a . Montes i n s u p e r e i i a m C .

Israel faciem D o m i u i Dei vocat. l l l u x i l enim suu l l u s tui, Domine . conrelinquain, Q u i praedicatione evangelica gentes e l u r b e s c u s s i t . Ut i n animie n o s l r l s t e r r o r e m

, , . , . , , ' , , \ pcti , \ \ *

ac ab e r r o r e e t t e r r c n i s i r a n s i l i o n e m , affectionibus i n nobis concussie. A c ita q u i d e m p r e s e n s cantus cum i u bostes visibiles erat, ad s p i r i t u a l e s per recurrit. eos

. \ , vlov . . *

In diebus Samgar

filii

Analk.

[6.] A c ei d i x i s - D reges. regno

s^t : A t baec quidero tunc e v e n i e n t ; n o n c vero i n , d i e b u s S a m g a r , i n diebus Jael defecerunt l u s h i c S a m g a r est. T r a d i l vero Josephus aimo finiisse. Q u a n l u m vero ad bistoriae l i l t e r a m a l t i n e t , i n c e r Israelis d e l e c t u m fuisee, v i t a m q u e p r i m o rcgni sui J a e l v e r o eam esse ait quas Sisaratn ei Samgar defecerunl per i n i c r e m . i l . C u j u s terapore reges, et

, \

, . " . (50) , \ *

. * \

* *

c u m i n fuga metus iuvasiaset eos,

, \ ,

H i n e r a r e c i a n o n s m i r e v e r s i , v e r u m per o b l i q e a s , quae idololatriae ftguram sustiuent. Defecerunt v e r o ,

8 7

* , * .

Psal. L X V I I , 8 , 9 .

Isa.Lxui, 1.

Malth.

JIVII,

19.

* Psai. iv, 7.

.
(50) " . 140.

1053 , , . ,

COMMENTARII . ,

1 N JUDICES. polentes Jael in eo ea sonat, ad Debboram usque.

1054 CaHerum advena fuerit,

, \ , , - \ i n q u i l , P h a r a z o n i n U r a e l c , quod s i i n t e r p r e l e r i s , , , S a m g a r advena significat; A n a t b aulera humilaa* vero ascentio. Q u a n d o i g i l u r q u i s b a c p r e s e n t i v i t a , filiusque modo quo s u m et corde humilitalis ipse dictat : c Discite bumilis " :

, * \ , >

a roe q u o d ascensionem

mitis

V-,- ; 0 ; , ^.? , ; , -, * \ . " * t \ , , *

conscqueiur; sublimitalis

enim via h u m i l i t a s

e s l . Videl quoque rogcs feclos vena

p e r o b l i q u a s vias pro-

deficere, ctim q u i b u s , n o n cum carne et s u m ego ac peregrinus Ilein : t Non

sanguine, l u c l a e x s i s i i t Q t i i e t i a m , inqutt, c A d babemus bic fixam urbera, v e r u m f u l u r a m i n q u i r i mas . Quoniamdonec surrexii maler in Israel, etc. [ V , 7.] prislinum, antcquam mater i m pietalis gubernacula i n b i b u i t , e x p o n i t .

, / .

. "

, , - S l a l u m Israelis . ' , . " , , .

Elegerunl deos inanet, quemadmodam panem hordeaceum. Q u e m a d m o d u m enim s i quis slomachl c r u d i i a l e laboret, i r i t i c e u m q u e panem prope se j a cenlem pro bordeaceo c o m m u t a v e r i l , i l a pro vero Deo vanos elegerunt. Nec clypen$ nec hasta visa sunl in quadraginta
t

, .

, "

pC

millibus hraelis. Cor meum ad praiides tegum qui tunt in Israele, etc. [ 8 . ] Q u e m a d m o d u m b o r d e a ceus panis, e i p r o l e c i i o m u l i e b r i s per lis p o n i l u r . Quibus qui fidunl, instrmnenta bcllica in bello est i n f l r m a , ita spcs quae i n i d o e i s i frequenli n u -

, \ ' \ . , ' ,

* mero e l a r m i s c o n i r a Israelem i n s u r g a n l , cor meuni i i s qqtia: - \ , Deus populo s a t u i l i n i e n t u m , sperat i n , \ Dpm.iiio mandalaque ipsius o b s e r v a l , nec diis aliis s e r v i i , aliaque quae lege inlerdicta s u n l non , . t

, . , , , " . 01 , , , . t *, , ,

facit.

Quac s i observaveriinus, Deus pugnabit pro

nobis. A r m a e n i m nostra non c a r n e a , verum s p i r i l u a l i a s u n l . N a m , N o n meluero a m y r i a d i b u s pop u l o r u m q u i me c i r c u m s l a n t . L o q u a r ineus . . eienini Israeli < onstituta. c S u r g e i g i l u r et serva roe, Deus

Principes populi, laudale Dominum. [9.] H i s v e r b i s , c Dtvina v i r l u i e v i r i u t e s edemus, e l ipse a n nibilabit tortores nostros

, \

; . , . , * \,

Vecli mulis niiidis, qui pra>$idelti tribunaU, qui per itinera inceditis, enarrale hcec. [10.] P o t e n l e a Israel, i n q u i t , e i q u i i n itinere populo praecedilis. quadam caruieu vicloriale pulsale.

, 01 ,

, .

, \ D quique j u d i c i o estis praefecti, tanquam super l y r a

, -

. ;

Ibi tribuent justitiam Domino. [ l i . J I b i

niminim,

u b i o m n i b u s laelanlibus i n ipso sedes est. c Impiis e n i m non l i c e l gaudere, i n q u i t Doroiuus . Nec i n coneessu peccalorum j u s t i l i a m Domino iribuent* c N a m super Israelem magnificenlia cjus est, et v i r t u s ejus i n n n b i b u s . Mirificus i l e m est D o i m n u s * H e b r . x n i , 14.
w

t , . (51) . c \

, e i

Matth. , 2 9 . Epbes. v i , 12. Psal. x x x v m , 13. i b i d . Psal. u x , U . Isa. X L T I I I , 2 1 .

M

PsaJ. m , 7 .

. (51) 2 . . . .

1055 . s a n c l i s suis *. > Et : Coiifii-marunt ret *.Popuius vero ipsius j u s l i sunt.

7

PROCOPII GAZ.EI liomines i n . ,

1056 .

l s r a e l , i n q u i t , Dorninus enim vires populo suo confe-

, \ , . . .

Tunc descendel populu$ Domini in urbes $uat.

T u n c nimirum cum justi in Israel invalueruni. Per c i v i l a l e s vero Israelis, divtnam r e r u m a d m i n i s l r a tioncm mandatorumque o b s e r v a t i o n c m iulelligcs. . . ; , . .

, Experghcere, exptrgiscere, Debbora. [ V , 1 2 . ] J u s l i l i a m provebe, 501 firma, populum c o n i i r m a , p r o D e i gloria , ac popwli s a l u l e c x s u r g e . Corroborator turge,Barac. Stirge e l c o n quemadntodum ad Mus*ni qiio.jue
7 1

, .

diclum
7 e

\ , \ \ , . > \, \ \ . , \

c s l : Stos a me

. > David i l e m i n q i i i t : S t e - j i n aulis l u i s , Jenisalein . > in

7 3

t e r u n l pe.Ies n o s l r i Macle igilur

li^m : C o n s l i l u i s l i supcr pelra pcdcs m c o s . v i r l t i l e , surge, et d i c : O m n i a

n 7 8

C b r i s t o q u i m c c o r r o b o r a t , possuiu i*t t u , Debbora, coniirma B a r a c . no!:is i n D o m i n o v i r c s s a n c l i lcm iu capliviiatem

. RoVemm enim nobis

7 e

bur i : c m m e u m a c laus inca D o m i n u s . Stiggcrunt q u n q u c , cuni

\ , \ , , , . \ \ , 0 . , ;,

a n i m i i i n c o n l r a bostes i n s l n i u n l . T o l a m voro m e n r c d i g c , u l C b r i s t o pareat . El si vcrf) i u opere tno deiicias s i c u l Joualba? a o c i d i t , D t b b o i a , h o c est melle propbelk-o guslaUfaui-

, . miim rcsumc. (52) ' Tunc dominabitur qui rcliquus fuerit magmficis (55) 6\ populL quin Dominm dominabitur milii super gigan tes. [ 1 5 ] Q u i strenuus p r o n o m i n c Dei e s l , ac Q hosit-s v i n c i i i n \ i s i b i l c s , q u o n i a m m a g n a s ex v i r t u l i bus viros d i v i n i l u s i n sc b a b c l , magni fil. Jn i i s scrmones pricbem, enim qui i l l i s vacui sunt, infirmus c s i ac p . i r v i Gt. C;elermi) v i n banc p r o p b e l i c i r o b u r cnitn s p i r i l u a l e c o n f e r u n t . ^. . . , \ , - . - . Domine, deprime (ortiorcs me. N i s i e n i m D o m i - , n\is esset i n i e r n o s , c u m b o m i n e s c o n l r a nos i n snrgunt, vivos ma<;is d . c ; n o u s sunl pmslrali ? Poslqiiam Debbora i n m o n l e E p h r a i m sedit. A u t u i i q u c d e v o r a r c n l nos c t S a t a n a s , qui per
T T

\ .

, ' , , \ * ;

, quanlo elalioncm

Poputns Ephraim tiiius est eos in valle. [14.]

irrte reriiin sub A o d g e s l a r u m i i s qu:K sub Baracli SII cx J i i r i c b o c o r n u i n monte E p l i r a i m c l a n x i l , c i r o p i i s coa< t i s p e r c u s s o r u i i t Moab omnrs sunl convcrsi , qua reliclosque
7 e

.
, '

OJ.V \ ' \ \ .

a n ! i i | i i i o r i i m vidclut* m e n i i n i s s e . Q u a n d o i n a s c c n - ^ - ' , . F o r l e vcro trucidariint. Vocat parte . " \

c i i a i i ) posl v i c l o r i a m Baraob i n t o r r e n l e i n C i s s o n Quod b r e v i i a t i s c a u s a i n n a r r a t i o n e e $ l o i n i s s u r a , a b s o l u l e e o r u m v i c t o r i a cst i r a c t a t a . I s r a c l i l a s ex v c r o S c r i p t u r a sajpenunioro

^ , \ *0

' . . -

.
u

E p l i r a i m . F o r t a s s e vero v i c l o r i a m a G c t l c o n e parl a m v a t i c i n a t u r . E i a l enim ipse q u i d c m de t r i b u P s a l . L x v n , 55-5R. P s a l . xxvm, 1 1 . P b i i i p p . iv, 15. Psal. c w i i , U . II

7 e 7 6 7 0

'

E x o d XXXH1, 2 1 . Psal. C o r . x , 5.
7 7

PsaJ. cxxi, 2. " Psal. , 5. CXXIH, 2 - 5 . Jndic. m , 57.

7 8

NOTiE. f"'2) **. . ". (55) , . .

1057

COMMENTARII 1NJUDICES.

1058

ol , Manassis, post ipsum vcro d e s c c n d e r a n l v i r i de , t r i b u E p b r a i m q u i m a n i b u s consortis M a d i a n i l n s , \ . , in a b s o l u l a m v e r t c r i m l fugam, aliosque c u m cie , , , c , \ \ , (54) , \ \ ^ . . , i n v a l l e . Illud v c r o , F r a t r e s luos Benjamin i n p o pulis tuis, a l i u s exposuit : P o s t l c Benjamin fratres l u i , > boc e s l , u n a c u m E p h r a i m Bonjaniin quoque i u acte erat. Q u i c u m f r a l e r essel J o s e p b i , merito etiam E p h r a i m Scriplurae palruelem. . Ex Machir descenderunl legislatores. Macbir Rubcn fiet nuucupatur. Josephi filii frater more Saram fitiam Qucmadmodum

quoque s o r o r e m vocat A b r a b a m , boc e s l

lius osl M a u a s s i s ultra J o r d a n e i u cum

' \ . " , II , ' ' ' I ' * ' . \ . , \ , , . \ < '. ' \ ' . , > . . " , \ \ '. . \
%

Gad l e r r a m s o r l i l u s . Q u i cuin p e n ussissel G a l a a d , eani esl s orlilus, u l cxslat i n N u i n e i i s . 'P o r r o ~ ww......w, ... . frater germanus cx u l r o q u e parente E p b r a l m e s l Manasses. A c isti i l a q u e , i n q u i t , suos u l l u r i i r e s , i n d a g a l u m hostcs d e s c e n d e r u n l . S c r i b i t u r vero e l i a m tra sic : c Per me Epbraim fra-

e r a d i c a v i l eos i n A m a l e c , c u m Moab in b e l l o c o n I s r a e l , A m m a n e l A r o a l c c a d e r a n l . E x nie sedebal D e b b o r a . Caeleilaque E p h r a i m esr, hoc e&t, cx c o g n a l i o n e mea, i n nionte enim E p b r a i m tra Madianitas r u m boc, quod d i c l u n i e s l , b e l l u m a Gedeone c o n Aniakcitasque gerendum, obscure forte i n d i c a t u r . El tii Zabulon lenimime. Dominus bellum getsii pro me po-

S o c i i B a r a c fuere n i m i r u u i e i r i b u Z a S i s a r a m . Ixi i i s

\ . C bulon e l N c p l i l l i a l i m ac v i c e r a n t

\, .

i g i l u r , ait, D o m i n u s pro n o b i s piignavit. ilinc sceptrum dttcis in hsachar tenens, cum Sceplrum Debriucis,

bora pedites svos ad vallem misit. quia b i n c Barac originem

vel E p b r a i m : h i n c enim Debbora : vel N e p b i b a l i m , duxit. Sceptro ducis i g i t u r Issacbar quoque pcdites misit citm Debbora.

-cot \ ,

\ \ -

. . Principes quoque mei in hsachar cum Debbora,

(55)

$ed et Issachar quemudmodum Barac iti valle missus pedes, c l c . [ V , 15.] Adeo ul sceplrum ejus p o i i u s s i l q u i confirmat Illa enini rentc ftiit. ac d u c i l E p b r a i m per Debboram. c l d u x i l , el c o n f o i l a v i i Barac e l r e l i -

. , \ \ " . . ; " , \ , , \

. , D quos. V a l l i s vero m e m i n i l , eo quod b e l l u m i n tor-

Cur lu scdes in medio duorum limilum o p t i m u m a Deo duccm nacli rac c o n t r a i l l o s c o n c i i a v i t

? A d ctiniiiquil,

cliira forte Israclem di< it. Qtiid l a n d e m ,

i n l e r G b a n a n x o s ct

l i n g u a , el gcnte alienos desidetis ? E c c e enini B a pcdcs c o r u m , qui se a n o b i s et Dno a v u l s e r u n t . N c q u e i n l e r seipsos c c n v e n i u n i , a u l enim u n i c o l i m i t c c o n i c n t i e s s e n i .

; ' , \ , \ . .

.NOT.

54) . . (55) .( . )

. . . .

1059

PROCOPTI G A Z . E I

1060
9

Huben magni decrelarii cordis, eccur tcdes iuier ' otphaihan ?[{$.] IIludMospbajlhaii i u l e r p r e t a n l u r ; A q u i l a s q u i d e m , iorlium, Symtnacbus vero, campi g e n i i u s , m a g n a n i m u s c s l , n e c non i n rebus o i n n i bus sagax. Q u o d sane de Manasse quoque affert. et exacle perQ u i d i g i l u r , i n q u i t , coneiderantes, m o v e t i s , Rubenque , , , . *0 . ' inter ulrasque acies. Caelerum R u b e n u l p o l e p r i m o

\ , \ . " \ . , \ , , , \ ' ;

pendenies o m n i a , sedetis, neque ad pugnam pcdem irans Jordanem ulciscimini ? s i vestras conservavevideaiis; Q u i b u s videlicet salis est, convenite vero

. \

r i l i s s o r l e s . Prsesertim vero cura v i c t o r i a m i n aciem p r o v o c a n t .

, \ .

eos q u i v o b i s baec renuDliant, et

502

Mcgni scrutatores cordis GalaadcitraJorda-

t

nemquievil. [ V , 17.] Sita est Galaad a tergo Pboe- niccs e l Arabia?, cofiiingilque L i b a n u m . v e r o s c p e r d e s e r t u m , a d finemejus supra J o r d a n c m 111 qua babitavit Seou A m o r r h a ? u s . Q u a s o r t e cessil duabus d i m i d i i s I r i b u b u s . De qua i n J e r e m i a : T u inibi principium L i b a n i > iiions quoque G a l a a d , et soper filius eo. Quam Macbir, riictum est. E s l p o r r o accepit G a l a a d c i v i t a s ejusdem n o m i n i s

P r o t e n d i l \ " \ . , . ^ . " .

, c ^

, . " \ , \ * ' 0 \ . , \ , ^ , . II .

ab Amorrbaeo

ncpos Mariassis. I s l i i g i l u r , i n q u i l ,

p r o c u l i r a n s Jordaneni sedent, c u m adbuc p l u r i -

iniiiii

terrae intra J o r d a n e m possent capere. Interigilur qui in lerra habitant, e l advenae

p r e i a r i vero l i c e l G a l a a d , mifralionis lestimonium. , Eorum s u u l , magnse c o r d i s s c r u l a l i o n e s . T r a n s c e u d e r u n t e n i m omnem c a r n a l e m cogilalionem.

\ .

Dan eur apud naves $edet ? e l c . T r a d i l enim Jose- Q

pbus, Israeltlie sumplo i n i g n a v i a m delapsis Cbananaeos (56), a n i m o niagnas conscripsisse copias, et a urbes avulsisse, D a ex ^ ,

\
-

^ , \

Iribu quidera J u d a , A s c a l o n e l A c c a r o n , aliasque m u l i a s i n cainpo e x p l i c a l a s n i i a s vero i n m o n l e m quidem ploratores confugere adegisse, ac iis quod terra a utagno ibidcm iribui Dau

, ' \ ' , * , . , . , ' \ ~ , , ; '. I)

%

de campo n i b i l reliquisse. P o r r o per quinque cognito facta, urbem

Sidonis campo bona ac fructuosa e s s e l , c u m e x e r ciln eruplione cognoniinem comparaiil. V i c i n i t t itaque noinine

probruin i n i p s a m rcdundat quoque. Q u e m a d m u dum Israeli q u o q u e d i c i t u r : c Q u i d l i b i v i s , I s r a e l , quod in l e r r a h o s l i u m c o n s i s l i s ? > S i e n i m Deo adbsisseul, ba?c utique non evenissenl illis. Y a t i c i n a l u r vero de rebus poslea e v e n l u r i a .
8 0

, . -

A*er udil in slatione navium apud liitus marium, '* ei in rupturis suis mansil. Zabulon populus devovil , tiiam suam in mortem. [18.] G o l i l e n i m valleni a .
h

C a r m c l o , ciijusinodi lota l e r r a S i d o u i obvcrsa est. Zabulon vero terram u s q u e a d l a c u m G e n r i e z a r e i h , supra Carmelum-et lus. Oslcndit igiiur copias angusium mare p r o m i n e u l e m esi s o r l i propler Dei npglcclum in i p s o r u m coacias esse, paula*

. \ ) . , , , , . ,

timque a Cbananaeis ac v i c i n i s gcniibus c o m p i l a i i .

Jerem. ,

6.

Baruch.

, 0 .

.
(56) \ / . . 5 . 5 .

1081

COMHENTARII IN

JUDICES.

1062

, . >

\ - Id entm esl

. * c \ , . " , \ , , ^ . \ , .

quod d i c i t : P o p u l u t a n i m a m suuiu n i o r l i s objecil p r o b r o . > Porro Nephihalim sua ipsius p a r l e deserta i n

excelsa regionis eonfugisse

inqtiil.

C u m enim vidcrunt,inquit, ltuiniliationemhrael i s , Gducia concepta C b a n a n x i i n s t r u x e r u n l a c i c n i . A c i i o s l r u m s a u e q u i v i s q u i se sub p e c c a t u m a b j . c i t , subditus ftt daeuionum. In Thenach ad aquas Mageddo. [ V , 19.] T b c n a r h n o n cepit M a n a s s e i r i b u s , quoniaru exleros ex ea non e x i g i i , ubi bellum contra Sisera consliiit. N u u c vero v i c u s e s l perinagnus a Legeone ad l e r tiuin signum d i s s i l u s . A t M a g c d d o i n Iribn Manasse

- .

' . \ ;

f u i l , quam Josue ipsius rege i n t e r e m p l o c e p i i . , , . , o b l i n u i t vero Manasses eam, c u m e x l e r u m ex . ea non ejecisset.

Lucrum pecunice non / u / e r u n J . T i i b u l a e n i m qua3 a nobis e x i g e b a m contra j u a ac fas, non acceperunt. (57), , ol . \ , Cmlilus pugnarunt steila*. [20.] T r a d i l J o s e p l i u s , manibtts couseriis lempcstalem oboriam esse m a g n a m , a q u g q n e ac g r a n d i n i s m u U u m faciebus C h a n a n a i o r u m oflusum esse, nullaqne a r m a bellica usui fuisse. I i a q u e c u m Israelitae a n i m u m recepissenc, alios quidem a b e i s telis pelilos esse, alios vero equis suis delurbatos a c u r r i b t i s c o n c u l c a t o s e s s e . S i g n i f i c a n l i g i t u r s t e l l a i lempeslates .aulexcellCHtiani d i v i n i a u x i l i i reprsesentant, a c e j u s u l p a r u m abfuer i t , q u i n e l c n i c n l a quoquc infestassenl ipsos.

, \

. \ . ^ , , . * \ * \ .

Ejecli 08 torrens Cedumim, seu idem Ctson, seu in ulrisque bello peiiius esi Shera. [21.] V e r u i h i n
Cison qnidrm a B a r a c , iu Cedumimvero a Debbora,

* ' ,

\ , C u l i n l i b r o De nominibu$ locorum a u c t o r e s l E u s e b i u s . A u l c e r l e fluvii in s e i n v i c e m e r u p l i o n e facia (58). " , * . , Cbananaeos secum t r a x e r u u t . clades p o s l c r i o r i eos lati# C e d u m i m V e l denique p r i o r liansmisil. Porro inlerpre%

sonat, convaliu sanctorum Chom ilaque ex voluplatibus angelosque ipsormn, corServaior ser-

, ,
,

. * \ .

v e r o , tceiitia, aut durilia eorum. C o n v a l l i s s a n c l o r u m ejecit reges C b a n a a n ohleniperanl, laelitia. dibns inquil. mones tollitur. Esl dolorc vero illos

, , . ; \ ^ (& . \ , \ , ' \ , \ , \ ; . \

suis e l d u r i t i a . Qui enim v o l u n l a l i d x m o n u m non afficiunt, convallis bumiliatio quemadmodum enini

1 1

qua3 p l u v i a o i e x r i p H et fidelium c Super paral, quem

lorrcnlibus exituni e

respioiain, inquil ? > A c bis q u i d o m

Deus , q u a m super b u m i l e m , t r a n q u i l l u m , et uieos e x t i m e s c e n l e m ' rebus la3tilia, ac 503

o b s t i n a t i o l y r a n n o r u m e inedio

'

Conculcabii eos anima mea robusta. Q i i e m sensilcs bostes

, , c \ . >

adniodum enim coipus robuslum

conculcat, i l a aniina. robusta spirituales. c Super a s p i d e e n i m e t b a s i l i s c o iucedes**.

* Isa.

.
L X V I , 2.

* Psal. xc,

iZ.

Tunc ab$ci$t(v sunt ungulce equorum Mudarolh

fortium ejus. [22.] M a d a r o l h A q u i l a s exposwi, dccut

NOTi.
(57) ntp\ . . 5 . 5 . (58; . .

10G3

r n o c o n i GAZJGl

1 0 6 1

irruentium, hoc c*t, unguUe Cfjuorum in acic , ! ; agilissiinoruin i n u l i l c s f a c l a e s u n l . A l c q t i i ignomiiiiae . " , casus, unguhe vero fraudes quibus simplices circumveniunlur, dcnolanl. MaUdiciie Maroz. [ V , 25.] De c i v i l a t e ea ait, quae cum B a r a c n i i l i t i a n i non obivit, quem Domini vocal : t el verisimile est angelum v o c a r i . Caelerum sacerdoles L a b i a eiitm lcgem cx ore
M

' , ' ,*; . . \ . ) . \ ^. \ ; , \ ; . " , \, \ , , \

quoque angelos S c r i p i u r a

eacerdotis l u e b u n l u r j u d i c i u m , Angeltim i g i l u r verum angelum

eornm sciscilaberis.quoniatn angelus D o m i n i e s l . B a r a c , vel sumintiin sacerdotem, valem auxilium in nuncupal, missum aulcerle nominat. in a u l etiam Debboram

/ -

. ,

Caeierum M a r o z nec i n c o l o u i i s , ncc i n l i e b r a i c i s i n l e r p r e i a l i o n i b u s ' , nec

, : ; , Commentario de loco- ^ (59). rum nomimbus i n v e n i m u s . Dominut inicr pugnatores potens. [24.] Y e r u m ^ ; . ' ; . ;

non i n i e r m o l l i l i e dissolutos. Qtiani niiriGcus enim Dominus in su sanclis suis cst l a m etiam cst iu h a b e l . Nain robore s p i r i t u a l i p r x d i t i s . Ratione eniru eisemiae immensain quoque potenliam c Cuncta? gentes guitse e cado tiii c o i i c u t i u n i u r montes
8 B

, ;

. ' :: . ; , \ , . \ , cov

dclapsae in&lar, ac

porcelli r e p u i a b u n l u r , j u x l a Isaise d i c l u m , e i terrore

. . Jn petvi magnatum obtulil bulyrum. [25.] P e l v i m . a i l u i i l ex qua principes e i beroes s c r u m b i b u n t . \ \ . Nonnunqnam vero pro lacte i n genere b u t y r u m ( 0 0 ) . ' n o m i n a l , j u x l a i l l u d : c B u t y r u i n e l m c l coine , , c det . . Dextram in abscitsiones exploratorum. [26.] P r o , \ , eo : inudciu inuliles faclae. A u t cerle quemadinodum , ' *, ; A q u i l a b a b e l , i n m a l l e u m laboi a n l i u n . .
c 8

fixil

Truncavit capul ejus maxillam ejus. Hoc esl, trans-'- . (61) lemporaejws, p e r l u d i l c a p u l c j u s , e l p e r c u s s i l . , S y m m a c b u s vero babel, Transverbcruvit per tcmpora , ..
t

ejus sudem,et commitiuit ei caput. T b e o d o l i o n v e r o : ; , \ , Abuidxl caput, eldevulsil maxillam ejus. Illnd e n i m , . , Abscidtl Sisara?, > a l i i quideui , Mulleo conludit, , alii vero, commiliguvil e x p o s u c n i n t . . , c , , ? Inclinatus cecidit. [27.] Omnino enim eondolcns ccrebro tolum cetidit. Par opcra reticulala. Per c s s c l uiulier s o l l i c i i a speculabalur filii e l s o d o r u m cjus fugain. Sapiente* corpus i n c u r v a i u m ac c o n l r a c l u m , . , . ;

. . . , . . ,

canccllos quippe c u m D

. principes illi retpondebant. [ 2 8 . ] L a u i f i i l a t i i c e s sic S c r i p t u r a vocat, sicut i n Jeremia ; . Iiiijttsniodi eiiini in l u c i u c o n s t i i u l i s esse Yidcntur. (62). Dt-scribit
1 3

ilaquc

lamciilalionem

qiiam 5G.

vicissiai

. ' X L , 15. .
e e

Malacb. , 7 .

P s a l . LXVII,

Isa.

Isa. ,

15.

:. (59) , \ . 156 . (60) : , : , . , * -ii '^ , \ ;

. . . 5, x*9" 5, \ . . (61) , \ . . . (t-i) . 9, .

ta

COMMENTARU IN JUDICES.

1006 ceu duees lameuta-

' . " e d i d c r u n i eaj quas p r i i u i p o s lionis vorat. , .

504

Amioii invenientillum dividerespolia. [ V . 29.]

"II , . , , ' . cl abzor. . * . > , , '

V e l i u l c r r o g a l i v e c u m i n i s c r a l i o n e baec d i c u n t , v c l causas c u n c l a l i o u i s sibi visas rcspondcnles redcliinl. N o n eniio r c v e r a ccu v i c t o r d i y i d e b a l spolia n n l i i i b u s : imo nec ciiin a m t c i s tanquain o p t i nias a l i q u i s e p u l a l u r , c i a m p u i a l o c a p i i e . Denique eliatn itcc v i c l o r i a l i stola i n s i g i i i l i i r . Et qui diligunl ipsum. [51.] S i s e r a i n v i d c l i c e l . sua. Quemadmodum enim, sole acstivo D e i n d e , i n q u i t , q u e m a d m o d u m orlug solis iu f o r liludine e x o r i c n t e , c a l i g o , et n c b u l a , ouuiequc inipedirucntum e v a n e s c i l , scutienlur lente l e n e l r a s . ila cum c x o r i l u r Sol justilhe d i Dei, virlulc luniinis dispelinimici

\ \ ^ " , \ , . . 01 " , . \ . \ \ , \ . ^ \. .

Et ftlii Orienlis. [ V I , 5.] g i s , boc eniin e l Josephus frugcs i r r u e r u n t ,

A r a b e s oricttlalcs m a indicat. Una vero i u

easque v a s t a r u n t , i n bieme se-

n i i n a n d i , l e r r a m q u e c o l c n d i loco d a t o .

Tribulavil triticum in torculari. [ I I . ] E o qtiod

palam t r i t n r a r e non a u d e r c t .

6
, '

'

.
'
1

Ecce millenaria mea lcuuis e&l in Manassc. [15 ]

Pcrnianscruitt enim d i v i s i ex igilur quo Jdliro cum essel, in tribunos, Mosi suos el ceulurioiics Tribiinus cssc iniiimos consuluir.

" \ ci^ . , . . , " \ \ , , . , . \ , c , , . , . > . %

subditos

cunqucstus cst. El afjeram sacrificium. [18.] nyu coqtiubalur j u x t a l c g c n i . CaBiemm s u b q u e r c u p o n i l A b r a b a m u m i m i l a t u s , ac ralus jure bunc fcrcula a b s u m p t u r u m . Ille propler veio lanquara i n c o i n m o d o aquosilalem, S a c r i f i c i u m id d i cit quod ad epulum d c s l i n a i u u i c r a t . V i c l i i n a ettiiii

H q u i d i l a i e m q u e effuso, carnes pone pelfam c o l l o carc j u s s i l .

Baculoqne igne incenso absumpsil. [21.] P o r r c

virga alicubi ac quidein signiijcat
8

disciplinaui,

ui

\ ,

t Y i r u i n vecordem virga percute soliditalein, gnilicalionem acccpil. lua ct baciilns tuus mc est l i o c quoquc

, alionbi ver< < Virga

8 e

subsidium , j i u i a iilud, sulalus

. " \ . ^ , * . ", , , . \

. Quam si

l o c o b a b e i . P e i r a vcro ferente, p r o p i u s q u c Aiquc postulavit Gcdeon.

iidci i l r i n i l a l e m , qua de causa P e l r u s n o m c u suutn QU;K DCO s u p p e l i a s cst quod admovciue l a u q u a m igne absumet bosles.

, .

. , ' . " , , , ' , .

boc cjus s i g i n i i n

Quare sane i u ildeliuin n u i n e r u m P a u l u s eum r e l u l i i . Dco e n i m coitfisus cuiti bosiiuin mum superavil. t r e c e n i i s tot m i l l i a qui Interea vero i n d i c a l b i c

a p p a r u i t , oiunia d o n a C b r i s l o veras pelrae p o t i s s i defereuda esse, cujus v i r t u l e hostes c o r a iqinuent.

" \ , , . ' , ". \ .

Exsiinxit porro U n d e aliare Conlincl vcro

i p s i u s perturbatioiiem ctim in forle vocil. suavi&qui

quil : Nequaquam morieris. pacis, pacem D o m i n i figuram nobis i n passionis C b i i s t i : c q n i odorcin nostra est,

s e m e l i p s u m u b l u l i t pro

sirauiu Dco ct P a l r i . lpse e n i m pax

P r o v . , 13.
PATIIOL.

P s a l . x x n , 4.
GR. L X X X Y H .

3i

J067

. traditas

P R O C O P I I GAZ^EI

106*

ambo i n u n u m redegit , quique c u l l u r a s dae- monlcas a patribus genlibus ad exemplum G c d e o n i s a b o l e v i l . Q u i v i l u l u m quoque s a g i u a l u m ejusquc q u i p r o nobis o b l a l u s e s l figuram proeferentem, lllud Pelit oflert. exposuit (orliludiuis, i n praeccdentis s i c c u m e r a l , fipcrcepit vcro Maoz, Aquila vero

, ^ , , . , , , , .

S y m m a c h u s v c r o fories. secundum s i g n u m , E t vcllus solum q u i solus Terra similitudincm confirmalionem. guramque seposilo graliam, gerebal. gcniium

. \ , , ; \ , ; , . " \ c e^.

lsraclis

divinam

a n l c m u n i v c r s a , vcllere q u i dona s p i r i indicavit,

tualin p c r c c p c r u n l , c u m i i s vacuus sit t s r a e l , b a bet. Qtiod e l D a v i d parva s i g n i f i c a t i o n e dicens : c Et dcsccndct

qucmadmodum pluvia , \ \ \ , super vellus, et s i c u l gultae s l i l l a n l e s s u p c r ter- $ fc ' , ram . > O s t e n d i l v e r o s c p l u a g e s i i n o p r i a i o psal \ . , ' IUO c a r n a l c i n g e n e r a i i o n e m iranquille faclain , / ;
v

ac m y s i i c e . pluviam, est

Non cniui

vellus

deirecial

recipcre quoque

. , , ,

non lcrra

gullas, ila Dumini vero siuiul

facta est c o n c e p l i o . A m b o los ex I s r a c l .

complexus

D a v i d i n q u i e n s : P r o p l e r gentes, e l s e r v a Deduc eo$ ad aquam. [ V I I , 4.] F a c t u m illud alii

Kai

zcr Xabr

tb .

aquam quidem

lambenlium

temerequc b a u r i c n l i u m , eorum

\ ,

. 01

de i m b e c i l l i l a t e

inierprclanlur,

(63) , , \

q u a s i Dcus segncs l a b o r i s q u e i m p a l i e u l e s deleger i l . A c eos q u i d e m quos genua vem s i l i finem imponcre infleelerc, ac b r e p i g u c r i t , quiqtie t i m i d e

\ -

, \ , * * ,-. \ *, , . " \ ; , . . \ , (64),

ac l u m u U u a r i e q u a s i r a p u e r i n t . Q u o v i d c l i c c l t o tum opus divinai gratiae esse v i d e r c l u r . Nam ClfVistus quoque i n l i r m i s liujus m u n d i , p i s c a l o r i b u s coriario delectis appulsum gonlium diruit. l d q u o d Isaias quoque i n n u e n s 505 gam e n i m pcrfidorum est. nudi Necnon comminuil iwpiit: Vir" , quemad-

m o d u r a d i e eo f e c i l q u o c o n t r a Madian p u g n a l u m vero n u d i G c d e o n i s f u e r u n l n i i l i l c s , a Gbristo amandali, qui lambiiionem iemperanliae, e s l , sicut Madianitas prae se t u l e r u n t , praedicalioilem quoque d i s c i p u l i

, \ . ; (65;, )

m i r a c u l o r u m faces nisquc lubaui. borum dicentes: lcslantur trccentorum Pulcbra

Porro alii forlitudini iribuunl, virlus lemperaniia socii qui

, .

i r c c e n l i Godeonis

sub^gerunt. Cujusmodi sane d c oflia bordeacei panis qu& i n ^ gomnis visa reliqui, e s i , Iradiderunl. Quam reddiderunl a u l placentam. G u m i d vero E a enim s i scotlalionem, siliginem devieit, xpt \ , . ** . praebere. N a m et virgines in Evangc

g n u m l e n i p e r a n l i a ; s u n l , i n q n i u n t q n x castra M a dianitarum Lambendi qua Madianilx* I s r a c l i l i s sunl insidiali, denolel.

, '

a u i e m e x e r c i l a i i o , q u a l e i u c u n q u e s a n c l i l a t i facem isa. ix, 4 NOT.

E p b c s . , 1 4 . P s a l . LXXI , 6 .

.(65) . (64) . 3 2 . . . (65) 16 .,. , .\ : 6\,

, . , 515

. \ 3 . ^ 57, ' , ? ^ , , * /\* ^.. ... 4~

241, /., . -

1063
facc$ cavit.

COMMENTARII IN JUDICES.
gestarunt. A c i n s u m m a vero l c v s m a l i q n a m ittrbam sa?pe p o l e M l o r c m suprrare

1070
igmn-

Clanxmmt itaque tuba tre$titiordinet. [19.] l n tres ordines treeentoe d i v i s i t , inqwe ceniwrias wdegit. Conlra vero bosles gentium vulgari more d i s l r i b u l i in uno globo c u n c t i e r a i K . Qw l i a m voce perslrepeniee seseque mutuo terrilantes i n l e r i e r u n l . Annon raeemks Ephraim poiior e*t uva Abiezer? {VIII, 2.] p r r t botri eur>t, q u i o b |>ftrv i i a l e m vindemianles Epbraim q u lalenl. Quibue seipsum cum sua I r i b u ' modeste c o m p a r a v i t . Uvae vero i r i b u u i qui secundnra S y m m a c h u m tribuH idolum. Symmacbus, uialefici legnm Hoc est, slrinxeririmiltos. , al s u n l , seciindum A q y j l a m vero . Ephud. [7.] O r a c u l u m seu , ol , Viros perdilos et stupidos. [ I X , 4.] Bapaces et timidos. T i m e n t euini disciplinam. Num relicla pinguedine mea. [9.] opus babeo honore a s c i l i t i o , queni v<*rnaculum, e l ex meis fruetibns babeo. ^. Egredialxtr ignxs ex rhamno. [20.] Ignis e n i m ligna bona potest reddcre.

, . ', . * \ . .

. ' . . , \

Et collocarunt ei viri SicliemiUv insidias. [25.] U t e n i m Josephus tradit, urbe ipsufii exegerant. A i c u m suis conirnilitonibus u r b e m aflligebat, adeo ut ne foras quidein v i n d e m i M u m p r o d i r e a u d e r e m . Quod tani diti ab co f a c l u m , dum p n n c i p u m u n u s G a a l n o m i n e venic, s e c u r i l a t e w q u e p r a b u i i . Nani c o n v i v i u m agitantes aperlis c o n v i c i i s eum proscindere non sunt verili. A l i i quoque principes ctafidestjnis i n s i d i U loca r i r c u m urbem praeoccuparunt. (^elerum S i c h e m i l a r u m quidain prineeps SLebul d i U u s cum faverel Abimeleco ointiia c o n s i l i a c o n l r a i p s u m i n i l a , vcrbaque quibus Gaal plebeui i r r i i a verat, i n d i c a v i t . i n s i d i a s q u e sub nrbe collocare a d m o n n U . S e e n i m facile persuasurum Gaal yt c o n l r a ipsum e g r c d i a l u r , i n q u i i , quo sublato pacera i n t e r i p s u m plebemqne se s i i p u l a r i . P o s l q u a m vero G a a l fugilivns facUis est, Z e b u l cum republica t r a n s i g i t , u l i n o l l i l i e i a c c u s a l u s , urbe r j i c i a i u r . P i n r o Abimelec cogniio Sichcmiias postcro die v i n d e m i a l u m exiisse u r b e , i n s i d i i s euis i n l e r c e p l o s internec i o n i d e d i l . T e n i a etcnim exercitiw i u r m a portas occnpavit urbis, eisque i n l r o i l u m i n l e r c l u s i t . A l i i quc intcrea caedi vacabajvt. Q u o t q u o l vero passim rilssipati evaserant, c u m i n petra quadam excclsa cuiifluxissetil, sedem super ca fixerunt, eamque m u r o cingere p a r a b a n l . Ipse vero c u m in eos i v i s s c i , lignisqiie nndiquaque circumdedisset, p r i m a m ipse a d m o l i i u s m a n u m omnes flamma c o n f e c i l . Ipse vero poenam suam i u expugnaiione B c i h e l l u i t . A c ambo quidem p a r r i c i d i i i n Gcdeouis liberis adntissi n i r i U n n dcderunt s n p p i i c i u m .

Kal
,

^< numupavit Jeplile totum Dowitw [ X I ,

P r o m i s s i o ba3C n i m i s dcsperaix vicioriie esl fervida, cxque a a i o r e vero ei qnoprufecia. Suggcssil

50.]

, ^

^ , \ ; \ '> . ; \ , - , \ , \ , \ > . > \ , , . * \ ' , , \ . \ , > . *

Satanas gloriae praUcxtu ut Deo v i c l i i n a m lcgi adversam i n i m o l a r c t , quemadmodum A d a m u m q<ie oculoruiii aperiendorum praeiexlu, ad d i v i n i m a n d a l i U aiisgre9siooem a d d u x i t . Quid enJin Jioc volo magis
H

impium

esse queat, cum canera qtio506

q c , e i f i q i u u n , e l asinum, et c a m e l u m , a u l a l i u d quidpiam quod lanlarum copiaruiH v l c l o r e m r u m sicut mabiiii fecit imilaius esl. possidere probabile c r a t , obviam d a r i fuisset. V e v o t u m , i i a r a s u m suuni paruui coustauter l u l i l , neqiie A b r a b a i u i pietalem L i c c t eniin puellam babuerit s i c u t pieialisque cadaver. Ule , idemque pietaiis prapmium, votum U ejus lemerariuin est, filii A b r a b a m etenim gnam m a c U U o n e m , rem Deo i n d i affecit, ei voio, et

, , - ^ men / , \ . doloris i m p a l i e n t i a . . , ^ , ^ , -

fore a r b i l r a i u s , nunquam i n a n i m u m i n -

d u x i i . Impiirio vero ejus adactus, non est cunctalus. H i c t e r o contumelia Deum

F i l i a quoque ipsa d i g n a p a t r e fit; e n i m n o n a c q u i e v i t , nec vietiraae feligionem , v i i a offerre mortali cens u m m a acerbitate v i r g i n i l a t e m lamenlata p r i o r e m h a b u i i , imo vero Deo v i c t i m a m etl

1071
l a t a . Q u a p r o p t e r cura nec illa filio,

PROCOPH GAZiEI
nec pater hanc

1<2
, ,

. "

A b r a h a m o r e s p o n d e r e t , Detis i m m o l a t i o n e m dem in Deam facienda, fiducise,

s i c u l i l l a m p r o b i b u i l . P o r i o exbibent i l l i q u i l i i vero, vota non temere eumma alacrilalc nec esse post ncc a n l c i p s u m ,

" . , , , . * ,

esse

faclaque facla

persolvenda. Quocirca a piis bujusmodi

e s l v i c l i m a . P r o b c nove-

r u n l e n i m q u o d Deus nec p o s l u l a v i l , nec l a m detestandam v i c t i m a r a s u s c e p i i . N a m n o n ob v o l u m -victoria o b v e n i t , v e r u m u l feraeli i n j u r i a s esse m a n i f c o l u m vocavit. Minime Israelem fierel, quem judicem iactas supplicii

. " , , . "

, \ . OJ '

etenim p r o p i e r t o t u m i n j u s U i i n i n j u r i a r u m q u e auctores i l l e q u i d e m ob ini-

inique perire,

, \ . ' , . \

vincere conveniebat. Verum t u r , ac injuriarum

9

quit.itcm voti pamas dat, Deique popultis s c r v a b a suppliciuni i n : c E l faclus est magislratum iirinalione Domini spiritus paulo conob ad

pcrtulerunt i t n p i i . ^ , c \ , ,

stiper J e p b l e * , c o n s i d e r a b i s quod jain inodo i n i r a n s i e r a t , ac c o n t r a hosles ante v i c i o r e s i n s u r r e x i t , ac p r o i n d e s p i r i l u s I UDI i n d i c i t , nec ob generis n o b i l i t a l e m , ucc

, ^ , * , , . , ; * \ , , , * . -

i n d i g e b a t . N e c v e r o ob leve i p s i u s v o i p s u m Deus

vilae a n i e aclae s p l e n d o r e m , i m o nec justam vicloriaro c s l comilalus.

i n boc c x c i t a s s c d i c i l u r , s c i u e l vero e x c i l a l u m

S u n i p o r r o q u i bcne b u i c facto o i n i n a n t e s t r a d u n l , quod filia J c p b i e p r a f i n i l u m s i b i n i o r l i s l e m pus e x s p e c l a r e , ac so Deo Ticlimani a d d u c i mal u c i i t , quam palris volum r c i sensuin ignorarel, plcvit viciiuiae. Ac ila mcndax reddi. E l cum reprcbensionc cuin boc

figurain sane

s a c r x salutaris ex- Q \ . c s t : deinceps significalione lcgis viin clarum , .

l a c t u m c a r c t . Y e r u r a scmel id f a c l u m s i fieret, n e q u a q u a m . Id e n i m aliqua faclum ublinet. A c in primis Pharalhonita. lec.

Morle tnoriemur quoniam Deum

n o n per o m n c m aHatcm

, .
9

quidcm cum Dcus

leeeritse ncquaquam v i c l i m i s dclcctari boininum. [ X I I , 13.] U r b s i i i m o n t a n o A n i a 0 . . '

vidimus.

[XIH,

2 2 . J S u s p i c a t u s est Manoe u o n Deuni se v i d i s s e . Q u o c t r c a loci oblulit, vcrum super p c i r a

aiigetum,

verurn

v i c l i m a i n eodeni quse s i g n i l i c a v i i vcl

. (66), . ,* ,

C.hristum. A t q u i angelum essc c o g u i t o , denuo sc D c u n i vidisse d x i t ? V e l i n legato legantem, magni consilii angelum " csse, i l l u d q u o d n o m e n i n d i c a r e r e c u s . i i , c l u m est, i n n u i i . Dei vero vocem ^ arguit.

^v

; "

^ ,

. \ ^ ^ . . \ . :'3

I i e m q u o d m i r a c u l u m ideni q u o d anle J a c o b o d i indicat. Quapiopterei lanquam Deoxtvidclur pnEstaniior, pcr eam ac c t i m a m l i l a r e cst dignatus. Caeterum m u l i e r v i r o

, ^

. . * ^ . * ' . \ " : , ,
1

ideo p r i m o ei v i s i o o b t i n g i l , ac

maritus

, \ '

d c m u i n , qticm bono a n i u i o esse jubet. P o r r o S a m s o u i c a p i l l t omnes vires c o n c i l i a r u n t , per q u o s e i s p i r i t u s s e s e v i b r a v i t s u p e r i p s u m . S i c rliam cum A n u a volum nuncupassct, si parerel,
0 8

J u d i c . x i , 2 9 .

1a. ix

6.

.
(66) . ' .

173

COAIMENTARU JUDICES.
)

1074

, - f e r r u m n o n ascen?urum stipcr caput p u e r l , S a m u c -

lem g i g n i l , q u i Mosi mngno a Davide c o m p a r a t u r , i n q u i t enini : Moses e l A a r o n inler sacerdoles

n

. , c \ ' : " , \ * . , c , \, . \ . '

ejus, S a m u e l i n t c r e o s qui i n v o c a n l n o m e n cjus

.i

P o r r o i n Jereniia : Quod si Moses, inqtrit, steter i t cum Samuelo c o r a m nie *K Imo eiiam d t s c i p u l o r u m Jesu c a p i l l i in m i m e r a l o sunt . D e c o n i a ilem sponsce i n C a n l i c o scnno estQuisqnis potanefsuseiiiin v i l a m a c c u r a l c i n s l i t u h , ea c l i a m quaj minus divinilale e i quoad fteri pariicipanl

\ . " ,

\ , \ \ S/ .tv \ ,
e

test o m n i a jtixta d i v i n a n i r a l i o i i c m agcre e x p e t i i , quam v i r sancltis c l Dco toius d c d i l u s , m e l i o r a ficacioraque i n scse e x p f r i r i vidctur. ea s u n l quse ad v i c l u m p e r l i n c n t , e l corporis tenlandi causa nccessario ab Iiominibtis tur,

, ,

Cisjusiuodi assumunIHITX

\ . . " \ . \ \ \ . \ , ' , , * , ^ , , , . .

507

u a e

sanclus quidcni

tanqiinm

sancla c o n l e m p s e r i t . Noqne c i n m tndigna stinlqittt a Deo ct verbo c n r e n l i i r . In g l o r h r o c n i m D c i cccst pucri d i l ct s a n c t o r u m esus ct p o l u s , ct q u i d q t i i d rato s u n l , non inintis quam in veruni atil L e v i l a r u m , N u m c r i s *

l i u j u s m o d i . N a m ea quoquc apud Dcuni i n niimeniensem aul supra natis non I s r a c l l a r u m faimili nec i n d i g e n a , ncc m u l i c r c s , i m m e r i t o S a m u e l v i d e r i dcbet. oniniuin,

aut p r i m o g e n i t i . P o i r o in;c neque ob a?lanon~

tis t c n e r i l a t c n i m i l i l i a i r . obeundi i n e p l i . T a l i s \ \ C t i r v e r o non

super mulicrcs' spiriltis S a m s o n i s Samsonis corpus Cbrisli

r o c e s s i l , q u i a s u b l i m i u s q u i d d a m rcs i p s i u s sigflificabant. T o t u m e l c n i m e s l , j u x t a i l l u d : V o s vero c o r -

. ,

(67)

, Q corpus E c c l e s i a \ * , \ >. \

pus estis C b r i s t i , ct metnbra cx parle * . Hujusmodi vcro capiiti s a u c l i sunt, ac omncs q t i o l q u o l v i r e s disciplinae ac t o l n i s gubernationis p o r i suppedilant. I n q u i r i u i t igilnr loii cornc Palxslini

, ^ . * , , , ^ '

bostes Ecelesiae u b i u a m l o l i n s Ecclcsioc vires sint abstnipse, donec cos i n q u i b u s sunt, doprebender i n t . CaHerum quandin i s l i Ecclesiae sunt adjtmctt, ipsa penilus est i n v i c t a , etsi Ia3slinis c o n j i c i a l u r , ma e n i m in v i n c u l a a P a infirniissiillud conveniebat vcro somnus ab iis v i n c u l a c c u

. , , . * , ' * \ \ vov > ^-

ruuipuiitur. Qtianiprimmn

corpus c c p e r i i , ac iis q i i i b i& m i n i m e

xires suas p r o s l t i u e r i t , l o n d e l u r ac v i m suam aniitl i t . Cutn vero corpus l a n g u e l Palaeslini non tam ut \ i r e s ei a d i m a n l laboranf, quam ut a c u l u m cernit in i d qnod pnrlotocorpore Ecclcsi;

, - D spicit ct

, \ , , . , . \ - , ; ; * , \ , ,
, k

eruant, ac corpus b o s l i b u s i l l u d e n d u m pra?bcaiif, doncc novi a l i q u i d i v i n a v i r t u l c pracdiii, q u i c a p i l l i v o c a n l u r , ablatorum toco succrescant. si , P a l x s i i n i Quod c o n l i c i u n l u r , lotaque domus una

c u m c o l u m n i s iu e a p u l i p s o r u m i r r u i t . E l si vero domus r u i n a m , ac P a l x s l i n o r u m iiTleriium tina d c guslavit, c u m D o m i n i s p i r i t u s i n i p s u m i n c i d i s s e l , eaque elTecisset, c o n s i d c r a n d u m tamen o s l , quod post i n l e r i l u m non cadem Palseslinos a c S a m s o u c m
9 6

P s a l . x c v m , 6.

J o r e m . x v , 1.

M a l t b . x , 30.

C a n t . , i ; v i , 4.

NOTiE.
(G7) , , 2 :, . .

1075

PROCOPII G A Z i E I

1076

n.anserunt, S p i r i t u s e n i m D o m i n i q u i s u p e r i p s u m ? est delapsus eum non degeruit. Quae o m n i a sane invenlio in ore fuit eo an1

\ . 6 ' . , \ , \ , , \ ,

si ad C b r i s l u m t r a d u c a n l u r , non male c o n v e n i e n t , Iteinpe leonis interfeclio, mellis ipsius cadaveris. Palaestinae u x o r i s qnae Ecclesiam gentium d e n o l a l a m b i t i o , alterius i t e m , qu;e in urbe p o r i a r u i u cum i n d i c a l q u o d ad s p i r i l u s quod olim in cuslodia detentos ct v e c l i u m . Q u a r u m poslerior temporibus ,

, -

D o m i n i longaniinilas

\ . , ,

Noe quaudo arcain fabricabat illos v o c a s s e t , i e m praebuissenl, profectus Ijela n u n i i a v i t ac per illas aniroas eo mulier Dalila

loci delapsus d i x t l : c N o n mendica est)

. ' & , " * > $. \ \ *

dercliuques auiuiani nieain i n inferno . > P o r r o quae ( si interpreteris oos fortasse qui que At Doruino ob paupcrlatern instdiali

sunt, significat quam ob causam e o s d i l e x i t e o r u m - , couversatione dcleclatus e s i . quinam vulpcs quorum caudis cum ad . ' , , ; \ \, , \ c \ ; \ , \ ; > \ \ | movisset faces Ksdras Tobiain murum bunt, vulpes et pi
k

Palaestinorum segelcs Palseslina iradit,

coinbussU, et

irattis quod uxore in

privassent, fuerint. Sanballat , captivilate sacrificaenim d i r u e t *. > psahno Saloin

secundo l i b r o

Ammouilein nec

c u m reduces ex dixisse : < N o n lapideum ilem

exslruxissent,

comedenl i n loco s u ; ascondel murum ipsorum quibusdam

Nec non Servator de Herode i n q u i t : D i c i i e v u l l i u i c . > De impiis sexngesimo sccundo David i n q u i i : Y i i l p i u m *. > In C a n l i c o iiioii a i l : c Vulpns tanl vineas . Atqui Partcs crunt

, \ ? , \ ' c -

porro canlicorum dc

parvas capitc nobis quse vas- Q i n i p i i s de q u i b u s in infmia . > \ [ / \ , , * ^ . : , * * , : : , \ , \ , . "; & " , , " . ' . -

rodern psalmo vaticinatur : F r u s t r a quarsiverunl aniuiam lerram m e a m ; ingrcdienlur

T

terrae, animani

t r a d e n l u r in manus g l a d i i . > Omnes q u i d c m m a l i subeunt, qui vero mendaciis j u s l i c i r c u m v e n i r e n i t e n t u r , eamque blandis s c r i n o n i b u s dejicere i n infimas ejus paries reccdunt cuiii affeclione , tum guppliciis q u * ipsam conseq u u n t u r , quae s a n c i p s a manus gladii n u n c u p a i u r , i g n i l i v i d e l i o e i . P o r r o q u i v i s l i o m i n u m pars e s l vel D e i , vel eorum cujusdara a i altoram licet
8 U n t 11

qui

liomines sunt
9

sortili vuj-

quando A l l i s s i m u s penles d i v i s i t , ac ab una parie def>cere. Q u o c i r c a parlee pium

508

Qui mentem ac c o n s i l i u m Dei l a qtii fundamenta falsa? se-

befaclare cogniiionis

suut

c o n a l i , p a r i e s , i n q u a m , m a l o r u m D , ,
T

vafrorumque

spiriluum

j e c e r u n t , quibus vulpium

q u i cesserunt paries quoque fovea? n o locqni babel di-

. Q v , y*
(

l a c t i s u n t quje i n ima < undum Evangelium

terra? devenerunt. Q n i

\ . ; , > * , x* . " , * , c . > ^

i i i i n a u l u r . Inter quos V e r b w n q u o d caro faclum, ac ob id F i l i u s b o m i n i s a p p e l l a t u m , t o n ubi c a p u l reponat c l u m e s l non vulpium pars. ad d i s c i p u l u i p , ac q u i e s c a l . Quod q u i d e m

verum s c r i b a m d i -

enlein, c Sequarte.

E r a l v e r o ille v o l u c r i u m et

. - , L u c . x m , 52. P s a l . LXII, !1
t Q M

A c animalibus qutdem l a l i b u s se-

geies P a l x s t i n o r u m comburendas S a m s o n tradidit * II E s d r . iv I P e l r . , i 9 , 20. * P o l . x v , \0. D c u l . x x x i i , 8. 15. * P s a l . L X I I , 10

'

1077

COMMESTARII IN JUDICES.
cnlligat-B vulpcs

78
i n diTcrsmn

: . - q n o d factum c n m . " ;, , ; lainilatem

r u c r e n t . F o r l a s s e c n i m impro!i n g r i r o t o banc c a merebantur, ut traderentur Satanre \ c u i e t a l i a a Dco t r a d u n l t i r , ut perdatnr c a r o , q n c n i a d m o d u m scgetes qiioquc i m m t s s i s vulpibns c u m facibus stmt vastatse et inductft. C;cleruni de lconc illitd esl leneudum, quod

\ \ , , \ \ , . ' \ . \ , . \ , .

p r i i n u s q n i d a m leo est,

a d v e r s a r i u s ille d i n b o l u s .

Deinde postremus q u i d a m o n m i u m qni i n fine sav c u l i palefiet d e m u m , bonio v i d c l i c e l peccati, filius perditionis, adversarius, illiini qui nuiven sese eflert
! e

super poslennu qui

omne id quod Deus aut rum i n t c r p r i m x v u m riorem leonem o m n i b u s

dicilur

. Caetepugnant

b o m i c i d a m , ct aelas fuit

sneculis leones Samsonis

ctun b o i n i n i b u s , neque ulla

in qua leo

. eliatn leo fuerit. A c tempore c l i ore dianlem mel mel

dem secus v i a m erat quom occidit, i n cujus defunr e p c r i l u r . Inlerficiainus cnim os reperiebatur utiquc. babere igilur insiautcm. leoncm. C u m viveret, i n ore ejus Fertur felidissiinum,

. \ . .

nullum

qtiemvis l e o n c n vivtun l u m esse dulcissimum.

adeo u t d i c t u sit m i r i n c u m , in ore felido mel r e p c r , \ P o r r o Siagon l o c u s nomine carebat antea, c e p i t autem i l l n d a n i a x i l l a a s i n i , quam S a m s o n et Palaeslinos i u t c r e m i l , verbis i p s o r u m dogmata c u m j u g u l a s s e t . niaxillac aperuisse, e l c i i l l a aquas erupissc, pro eo, jr.suts vcl propbela a p p e l l e l u r , q u e m a d m o d u m aliquo usus est. V u l l vero lerram autcm nusalii conac-

, , \ , '> . Dicitur autcm Deimi foramen quod S a m s o n vel

prebcndit ulilibus

naxillae iclu d i s r u p i t , eaque aquas reddid I. P o r r o vero qui b i s l o r i c e sunt i n t e r p r e l a l i a d m o n e n l piam r e p c r i r i nec J e p h l c nec l.uju&modi. E a vero aetate cu aliquis s a n c i o S p i r i l u dignus non c x s l a r e t , proul prsesens r e r u m dilio poslulabai, rcliquis lioiuinibus e x c e l l c u i i o r e Scriplura J i c i t : c Paler aulcm eju nialc

Palacstiuorum more u x o fnil D e i , quo ipse

reni ducere S a m s o n , quod quidem p n c u l e s legem observantes p r o b i b e n t , Deus vero p e r n i i t l i t , q u o c i r c a non i n t e l l c x e r u n t , q u o d decrclum vindiclam a P a l x s t i n i s s u m e r c t . N a n i e l I onis inlerfectio l e r r o r i P a i a s l i n i s f t i i t , ipsique p r o p u g n a culo ut triginla primum, deinde m i l l c Irucidaret. *, ; c * , , Caelenim iis qni sancium Spiritum Iradncunt quod

Samsonis causa,

rcspoiMlciiduitt i l l u d est,

S c r i p t u r a n u s q u a m d i c i t , S p i r i t u m incidisso s u p c r i p s u m , q u a n d o est s c o r l a i t i s , a u l quando Palaeslinam quae ei e x i l i o f u i l , d u x i t . S p i r i t u s elcnini sanrtus non animie i n s i a r cuni h o m i n e cobabitat, v e r u m i l l i indeflnile eflicit. adcst, ac i u r o q u i d q u i d vult ferilatem Satnsouis p r i u s Qui sane c u m

^ ^ , . " \ , , u.

quoque baberet c o g n i l a m , a v i n o ac v i n ^ i i s ipsiiiu jtissit a b s l i n e r e , ne ad n a l u r a l e i n iurorem vinolenlo ascilo conira iudigiia p a l r a r e t . propim |Uos qnoque el cognalos

Poro

ii

bxreticorum

rident q u o d

i u capillis

gralia

cst.

Ridoant i g i l u r

qnod i n

aposlolorum

u m b r s gra h i s t ,

i n flmbria i l e m v e s l i m c n l i C b r i s l i , i n luto d e n i q u c quod cajctim i l l u ^ t r a v i t . Quapropler voli nomine preliosa apud Deu:n legem

. \ D \ , \ .
) \ \7

c o m a . Quod gica.
Fuit vir Leviles

ipse testatus esl Dcus c u m

de qnovis N a z a r x o s a n x i l , id jue i n lege paedagoqui habitabat in latere montis

Ephraim,

e l c . [ X I X , \.] l u j n r i a n i i a L e v i t i s n x o r e uon potuit, quapro-

'. , \ i C o r . v , 5. " U T b c s s . n , 3, 4.

adniissam, populus tolerarc

MOCOPII G A Z . E i

JCtfO

pieraiKlorci Quos cum sua pcr

*d s u p p l i c i u m poslulavit. . 61 i r i b u s tradere recusaret bellum , . \ ; ** adornavit, ac i n duobus p r i m i s praeliis v i c t o r i a m . v i m obtinct. Quibus quidem nullam N a i u et propria ipsi ob Deus rongredi est nequitiam ipsoruinque dolere , . , . . ' , * , . \ , . . . . ' . \ , : \ . * * . B

rjus508

permiuit eos, pollic.ius. ac deiiqla

tameu victis v i c t o r i a m priorem

poanas debebant, poiius quani

ob peccaium suum

alionnn

erat. Postquam vero stragis suae causam c o g n o visscnt, ac accrbius lamenlati cssent, datas poanas victoriam deminiiavit. nlqne Dci Atquc bac Qtia arcam confiigissent, tunc deraum i l l i s Deus anle quidem ratione ab iis qui Lcvilag u x o r c u l a n i ncfarie tru idarunt d i g n i i n i l u c r i i n t supplk-iuni. (lade modesliores facli nimis quam b u m a n i <;iga

s u p e i s i i i c s esse d i d i c c r u n l . Deus itaque u i i i n q u e culpa c a r c t ; iras eniin contra peccalorcs concepias coercere n o l u i i , ne l i b i d i n i b u s oum delcclari obl i l u m pocnae quam a d u l l e r i s deslinaverat qui in pcccala a.icna animadversuri, improbi

, , \ ^ * , , , . ' ;, \ , \ ,
9

ac perviTsi lioimncs objicere posscnl. Noqnc illos peccalorcs et Ilaipsi e l pojnam m e i i l i fuerant imptine d i m i s i t , mlera d i s s i m u l a v c r a l , in i l l i s priimitu p u n i r i v o l u i t . nes, p r i m u m ne peccala Bciijamilarum

quae iongo jara lempore pro lcnitate sua

quc de duabus rebus m a x i m i s e r u d i u n t u r b o n i i exemplo Bonjamitae approbcnl. Deinde ne in p u n i c n d i s p c c c a i o r i b u s uaviores sese praibeant. I d r i r c o enim p?ccalum suuin tot Israelilarum injuste

\ . graviorera v i d e n i u r dedisse pqanam, quod ullra

q u i d e m , quamvis apud Deum j u s l e , o c c i d c r u n l .

LIBRUM PRIMUM REGUM.'

(Ludovico Lajoalero Tigurino inlerpr.)

509-510 P R O O E M I U M .
C o m p l u r e s propbelae fuerunt, q u o r u m l i b r i l a n i c l s i non c x s i a n t , tamen nomina ip&orum ex 4 i b r i s Paraltpoinenon a c c e p i m u s . l l o r u m u n u s q u i s c|ue illa descripsit, qiue suis temporibus c o n l i g e r u n l . P o r r o p r i m u s liber R e g u m , i i p p e l l a i u r . P r o i n d e , qui bistoriam non m o d o ab Samueiis conSaHcbrseis, sed e i i a m a S y r i s , propbelia

0010. , , .

. ,

\ , \ * . , , , \ . , / , / ; , . , .

regum

s c r i p s c m u t , binc occasione scribondi accepta, l o n go p o s l l c m p o r c s c r i p s e r u n t . Quomodo c n i m m u e l , qui i c m p o r i b u s Saulis, ris ct Davidis floruil,

illa un.nia, quse usque ab o b i l u n i N a b u c b o d o n o s o (qui p o p u l u m Israelis c a p i i v u m a b d u x i i ) gcsta ^MIII, cniiscriberc poluissel ? Ca ^icrum, quai ab i l 1

AIEDASII Opcra, l . VIII, . 5.

1081
.

COMMENTARII L \ L I B . I R E G U M .
Hs, q u i baec c o l l c g e r u n l , p r a l e r m i s s a sunf,

1JSS alii

" ,

q u i d a m b i s t o r i o g r a p b i l i b r o s , quos P a r a l i p o m e n o n appcllant, absolveiunt.

. '. . , Y E R S . 1. Fuit

CAP.

I.

autem homo. E x n u m e r o f i l i o m m ftliiiin l . a b u i l Isaar, nepotem SucCaad g c n u i l Aminad:>b,

, , , * , . , * , , , *\, , , , . ,' \ \ \ , ^. \ (I), , ,

L e v i , fuit C n a i b . q u i cessio Core, vcro

C o r e , pronepolein H e l c a n a , iilitim S a m u e l i s . sic habel, Aser, llclcana.Zupb,

Tobu, lleliu, leraam, Asir, Elcaua , familia

Elcaria ; hic Samuelem genuit. S u c c e s s e r u n l aiilein sic : C o r e , Sainuel. E l i p a l r i a propUr iiliorum h b a m a r o r i u n d u s e r a l , atijuc h n p r o b i i a t c m lota ejus

* ; . \ ,

s a c e r d o l a l i dignitate e x c i d i l . Quomo.lo autem E l oriundus, Epbralb&ns d i c i l u r ? i i a ut autem in propler ualus, in Armalbaim eiiam F o r t a s s e ex i i i Kphrata edutalus Belbbein
YERS,

; D cana, Armalbaim qnidcm

' , . C . L . (). . / " (2), , ' ' , \ \ -

utraque urbc o r i g i n e m d u x i l , qtiemadinoduni

sit,

Servalor

n a l u s , s i m u l Nazara?us d i c i l u r
15.

educalionem. El vox ejus non audiebatur.

Annne
vox

preces

fimdenlis

labia

l a n t u m tnovebaiilur,

. ; ; , , . C L. (2).

aitlcm non a u d i r b a l n r . Jam quomodo ecriptor verba ejus scire p o i u i l ? N i i m r u m v i r o s inspiratos, u l i d i x i i i u i s , ea quac i l l o lempore evcuertitit, S p i r i l u s a n c i o adjulos r e l u l i s s e , c r c d c n d i i m Q u i d e s t , c M u l i e r infelix cgo esi.

, , . C. L . , (3) ^ ( i ) , , ' . C . L . . " '. . ; >

suni? > Scilicel,

adversa f o r i u n a u i e n s , j c j u n i u m agcns P r o , N e r c p u l c s a n c i l l a m tuain n l filiam peidi-

l i o n i s , T b e o d o l i o n babet, U t stultaruiti u i i a m : a u l q u e m a d m o d u m legis c u l l o r e i u , sapieutem, i l a c u n i q u i legi refragatur, i i l i u m p e r d i i i o n i s vocat. CAP. V E R S . 4. Cotifirmatum'est II. cor meum. Gantictini pio ceicpnrfacta

, -

. -

boc Annae d i g n u m esl a d m i r a i i o n e . Non c n i m beneficiis a c c c p l i s a u c l o r e i n modo bonorum b r a l , scd c l i a m propbeltam b y m n o a d m i s c c t ; terea gratiae quoque fdio collatae p a r t i c r p s esl. Nam Joannis p a r l u m , et ipsa propbetavit. S i c e l i a m filii, et M a r i a C b r i s l i S e r v a l o r i s parlicipavii.

, \ , \ . , , \ .

c u m propbetam i n u l e r o g c s l a r c l , post Elisabcib graliam stuliis acut

Confusa

alque ob l i b e r o r u m o r b i l a l e m postquain ad largiente

c o g i i a l i o n i b n s inciden^,

preces oraret,

. , . C . L . ' . ^ |5 \ . * \ . , < , . C . L .

c e s s i , in Dco f e c u n d i l a l e m sibi infans d o n a r e l u r .

confortala

s u m . F i d c i g i i u r confortata e s l , c u m Dilatatum

esl os meum. E g o q n o q u c ctim Ob boc

fidncia enim

possum dicere : Non suni s l e r i l i s .

Pbennana ejusque sodalps c u i n convit :*s rne peieb a n l . A d illos c o n v e r s a , postea d i c i l : N c g l o r i a Diini, uec l o q u i m i u i . >

NOTiE. ( , , , , ; . . . . ' :. (i) iSt-boIia qna* dtiabus Iiiscc littcris C, L . s i g u a b l u r d e p r o m p s i i m i s c Cntena L i p s i e n s i ( 5 ) , , . . ( 4 ) ' ^ ; . .

1033

PROCOPU GMJEl
, .

Ml
>! :). -

V t n s . 5. /tfe gloriari, nec alta loqui. Ne Phen- nana alte s c n l i a l i n h u m a n i s d i g n i t a l i b u s . N a i n et secunda et ailversa f o r t u n a , Dco v o l e n t e , i i n m u t a l n r . P r o , Deus prcrparal cogilatwnes, S y m m a c h u s I i c i t , Non valent coram eo pralexlus. VERS. 5. Quia sterilis peperit teptem. Ecclcsiae palam pnrriicat. Sepleunritis e n i m

. \ \ , , . , * . C. L . . ; ,

' (eciiniliialetn

. ; . \ : tft ,

m i m c r u s i n u l l i l i i d i n e i i i d e n o a t . Q u i a sopiem d i e bus omne (cmpus r e v o l v i t u r . filii Ecclrsia? u n i versuni (erraruni orbem i n i p l e v c r u n t , drficientc synagoga Judaeonim, qua3miiUos filios prop'.iolas, r t j u s l o s b a b u i t . A l i a s A n n a u n i c u m Samiielem p e p r r i l . V E R S . 4. Arcut forlium luperalut est. O i n n i a baec v a l i c i n i a ex o p p a s i i o p r o l a i a ad g e i i t i l i u m dem rcriim slalu euinmulalo, graiia Ecclc

? \ / " . . \

s i a i n a i q u c Juda?orum synagngam p c r i i n e n l , s i q u i - , ad genles , \ (5). C . L . , (6) , \ . , < r o v . C . L . cl (7) iratisiit. V E R S . 5. Repleti panibus humiltQti bitnt. S y m m a cbus c l Tbeodolion . Salurali buniiliali sunl, i d csi, p r o n i e r c c d c se (ocaverunl. Et esurientct terram tieglexerunt. A q u i l a : c o u u i l i sunt. S y m m a c b u s : N u l l a re c a r t i e r u u t . V E R S . 6 . Dominus mortificat et vivifical. Nm s o IIIIII u n i v c r s a l e m p r a ? d i c U r e $ u r r e r i i o i i c m , sed e l i a m qtiod C b i i s t u s l n u l t o r u m s a n c l o r i r . n aniutas ciiin s 'inetipso i n v i l a m r e v o c a t u r u s s i i , u ; i e i i a m c o r pora suo teropore,' r e s u s c i l a v i t . U n d c appar^t, a n i mas v i n c u l i s a?ternis s o l u l a s i u a l i a l o c a , i i i i u i r u i n in CODIUIU ct p a r a d i s u m , transmigrasse. V j t s . 7 . Dominus pauperem facit et ditat. J a i n ^ rursus fulura p r & d i c i l . H u m i l i a l u r c n i n i Saul q u i pastor. c x a l l a l u s f u e r a i , e i e x a l i a t n r David o v i u m gnitutl. V E R S . 8 . Ul sedeat cum principibus. tbronos oblinebiint aposloli, c l reliqui Duodccim fidcles i n

, . C. L . . , ' , \ .* , \ , * \ . C . L . C. L . . ^ \ , \ . " 0 . C . L . . . \ , dpi &*

iri( 8 ) .

. \ ' \ ^

I l n i c scntenti;TC e l prajdictioni e l i a i n s e q u r n : i a c o n -

r<M|uic e r u n l . H o c e n i m pcr tlihonum i n n u i l u r . Qui oranti concedit orationem. H o c est, q u i b o inines Dei favore dignos Dominus a d finem p c r d u c i t . diaboli infirmum reddel. P r a n u n t i a l

. C . L . . ' , ' x*>;

i n l c r i t n m . c P r u d e n s i n s o l u m m o d o g l o r i c l u r .

d i x i t , In lioc g l o r i c l u r q u i s , ut bo.no rftcleqtic . , ^, * a-4at, sc*tl anlft oiiiaia f u n d a i n e i i l u n i posuil fl-^ dcm c o l l o c a l a n i i n pctra qtue cst C b r i s t u s , c l s i c diMUiun addidit v i r l i i l e i n . Y E R S . 10. Dominus asccndit in coelos et tonuit. Yaticiiiaiur el dc assumplione C b r i s l i , dc m i s s i o n e , e l felici prxdicationis advcnlu Spirilus sancti, . C . L . , nal

\ xat^wC

iCpomfi'
l

, x

, \ ^

(5) ' , , . \ * . . (6) , , . . . (7) , \ ; , \ : ? ^, , > -

^ . , "*** -"*^ # ^ , . * . ^% - . . . . . ^ . ^,yfi^ ( 8 ) ' ^ . , . .

1

1085

COMMENTARII ] L I B . I R E G U M .
. , \ , t i . Ipse eiiiin c u m

lC8 > j u s i u s sit, i n q u i l , j u d i c a b i i f i capiivitaeflerunlur

, \ \ ;

apostolicaesuocessu, deque s o c u n d o a d v c n l u C b r i s nes terrac. Praeterea c l i a m de inajoribus ipsius s c c u n d u m c a r n e m , qui a Davide usque ad nostris. Commode aulcm illorum, qui s p i r i l u s c o m p e s c u i t , onmem t?m duravcrunC. Dabit e i i i m r o b u r , i n q u i l , regibus n o l i i i a i n , omneque

. , , . \ , , , . , . , . . , ,

discendi etudium, aDeo boimnibusiuesseprsedicens. V E R S . 1 8 . Acanctus epliod Bar, el parva tunica.

, , \

A q u i l a expouit

iiidumenlum ei veslem ex-

i n s i g n e . S y m m a c b u s , ephod lineum,

teriorem, sivepallium parvum. Tbcodotion, Epbod, B a r , . Sed quoinodo S a m u e l , L c v i l a c u m fuerit, ipso ephod u s u s e s t , quod s u m m o d u n l a x a i pontifici assignaium fuit. V e r t t i m i l e i g i t u r est, H e l i d i v i n a m g r a t i a m , qua puer florebat, i n eo considerasse ; i i e m , q u o d m i r a b i l i i e r i n lucem e d i tus, e t a n l e p a r i u m praedictus esset. Prarterea i n (ab e r n a c u l o D o m i n i e n u t r i l o , u i p o l e s a n c l o , Nazaraeo, et a Deo p o s t u l a l o , i d (quod nomen ejus eliam d e c l a rat,) b u n c e i i a m b o n o r e m probabile c s l babuisse. et domus palris fut, Caeleruin per epbod Deus m u l l a arcana praedicebai.

, , ; . \ , , , \

, , \ , \ , \ . .

, . ,

V E R S . 2 7 . Bixiy Domus tua Uxc tilicatu 511

^ . , \,

p r a d i c t i o videtur f a i n i l i a m

Heli smnmo pon-

dejicere. L a l e n l e r vero toiius J u d a i c i us-

s a c e r d o l i i iinem i n u i i i l . D i x i c u i m , i n q u i l : D o m u s tua, et domu.s p a l r i s t u i , atiibulabit coram me que iu s e n i p i l e r n u i i i . Id a u l c m non I l b a m a r o pro* misit, sed A a r o n i . In lota itaquc t r i b u i p s o r u m e x posuit, et t e s l a l u s cst V E R S . 3 2 . Aspicics r e d d i d i t : Videbis quaeviderit. firmamentnm. Ha*C lemplorum

\ ,

. , . , \ .

, . \ \ . , . , . , ,

verba aslerisco Jnotata s u n i , quac S y m m a c h i i s sic aiigusliam b a b i l a l i o u i s , in onini iulereo, i n quo Isracl benciicio a i i i c i e t u r . Q u i d a m vero

exponenles, ad bunc nioduin c i t , q u i e x s i s l i l . Eqo qui quod esl e n i m $um

p r e t a i i s u n t : , i d est, Dei d i t

. . . . \ \ .

inquit, [ , ] Ileli

sum. l l l i u s ( i r m a m e n l u m appellavil sacerdotiutn seciindum o r d i n e m Melcbiscdec.

a u l e m , l i c e l Qlios ad bonesta oflicia a d b o r t a t u s s i i , tamen pro eis poenas pependit. Mon e n i m lenem i l lis niedclam a d b i b e r e o p o r i e b a i ; s c d , post u n a m e l alleratn a d m o n i l i o n e m , a s a c c r d o i u i n d i g u i l a t e amoveodi e r a n l : pra?seriiiu c u m a l i i s e l i a m violandi occasioneai p r x b e r e n l . leges

..

V E R S . 5 5 . Sutcitabo llxc

mihi ipsisacerdolem

ftdelem. Dou.ino ponli-

n c m i n i o m n i u m m o r l a l i u m , sed s o l i

, ,

n o s l r o Jesu C b r i s l o competunt, qui c u m P a l r i pro n o b i s v i c l i m a m obluli>sel, s u i u m u s n o s l c r fex appellalus esl. Cbrisios auu^m, sive u u c l o s , igitur p r o p r i e , ei

, \ .

s a n c l o s aposiolos v o c a l , e l i l l u s q u i d o c l r i n a i n i p soruin ampleciuntur. Gbrislo p r i n c i p a l i t e r , boc v a t i c i n i u i n conveiiit; secuudum

^ , , , . . ' . .

bisloriani aulem, Sadoco,qui abEleazarogeuus ducons,per Salomoncm summumponuiicatuio acccpiu CAP. Y E R S , 3. Et esscl. Quoniodo priusquam Deus
111.

lucerna

D e i praparcta cuui

apparuerit S a m u c l i ,

1087
piimum ptura ostendit. Vesperi e n i m sanctam

PROCOPII GAZ/El
poet T e s p c r a m dorroire coepisset, S c r i - lucernam - - . ; . , d

accendere solebant, et media nocte oleum i m p o npre. T e u i p u s i g i t u r n o t a r e v o l e n s b i s t o r i c u s , n o i i d u m d i c i l p a r a t a m fuisse l u c e r n a m . H u i c vero aetaU t l x Dcus majoreni, quam senecluti honorem 4 0 duplicem bab u i t . Praelerito e n i m i l l o , q u i annis 98 v i x e r a t , ct magistrattim gesserat ( judcx e u i m pnerulacollocuerat, e l s u n i m u s p o n l i f e x ) , c u m

. ; . \ . ;. , \ , \

* ; . ". ^, , , opxu

tue c s l , docens q u a n l n m p u e r i l i a v i r t u t i b u s o r n a t a , s e n e c l u t i anlcferenda sit. Y e r u m Deus tpsum l l e l i l a n t u i n p r o p i e r filios aversattis e s l . In ipso cnim propriae v i r l u l c s c l u c c n t , quibus o r n a l u s f u l l . P r i p i u m e n i m adolescentem ad se vocare non c s l v e r i l n s , tii c i a p c r i r e t , q t i x d i v i u i l u s n u n l i a l a e r a n t . i i c q u i d eanim rermn, qaas audivcral, occullarct. T a n d c m , cognita D o m i n i ocntis suis, faciet. senientia, v o c c m filionmi laude di.;nissiii)am e m i s i l . D o m i n n s , qtiod b o n u m c s l Quin ciiam ca?dcm,

, , .

Deinde j u r a m e n i o eum o b s l r i n x i t , ct devovit c u m , , . , ' ,

. , , . t u l i t . P r o p i c r arcain vero captam, non me-

qiiaiituuivis pater, et senex, lamen forli m a g j w j n e a n i m o d i o r r i i c r c o n s l e r n a l i i s , cccidit, d Y E R S . M. Si fTpuibtiuT. niorluus csl. V i d c l u r h i c quodnimfio-

. ,

cjj ;.

rio \") pra?cliidere pOBnilcnlbe, spe veifuc iis baud ronressa. A i l a n i i n ailcndas ad verba. D i c i l : In s a c i i i i c i i s non dLo cis vcniam, boc e s l , nnnnisi prop ci" opora cl pflcmleniiam perfeetam. N e q u e

$ \ , < , 6V , \ , . , . C . L . ' .
c

eniin nuduin esi peccalum, ut per bosiias vmiam a me iinpcireul, scd ronlumclia me aiTecerum. CAPUT I V . V E R S . U-Area autem Domini capla est. H \ r c ros HebrxOs cuiin d o c u i l Dei c u r c l provi-

duplicein u l i l i l a t e m a l l u l i t .

. ' ; , ^ , , ,
1

u i recie, et legilime v i v c n l c s ,

dcolia3 c o u i i d c r e i i t ; qtiatido vero iniquc, et c o n l r a le es a g c r e n l , n r q u c i p s i , nequc arc3 conflderciit.

0

/ . , ; , .

Cur

enim

contra pracscriplum Dei facicntcs, belli

ar-

cain (in qua lex reposila c r a t ) i n

auxilium

a d b i b u c r u n l ? Palaesiini vero in magno motu crnnt, c u m Hebraei, visa a r c a , ingentem c l a m o r c m edentcs, utiliialeni ct a u x i l i u m gum prirnilias, nul spolia s p e r a r e n l . C u m autem veluti fruet hostibus d c t r a c l a , i n parta v i c l o r i a cam conlemnerent, ac lempla suoruin dcorum

, * , \ ,' } .

reponerent, Dei v i m

polentiam reipsa experti sunt. V E R S . 4 . (Ipse vero judicavil Jsrael viginti annit.) llobrasnm cxemphim habet, quadraginta; oiiim A r b o i m . R e l i q u i etiam otnues ad b u n c m o d\im cxposuerunt. CAPUT V . Y E R S . 6. Et percussit eot in natibus eorum. A q u i l a dicit pulchre cancro&o, quod d i c i l u r , ilictos essc. Josepbus d y s c n l c r i a m d i c i l , quod Snriptura non discrcpat, et abludit. P r o l l u v i o l c m v c i i l r i s l a b o r a r u n l , c o q u o d arcam D o m i n i impic, ct nefavie j u x l a mondacem snum coMocavUsenl. VARLE C. L . . afa au512 Dcutn . '. 1*&' * , \ t*t*' ' . " ^., ^ . * ? ^ , \ . < * , . LECTIONES.

Sxptrs sUoci
\ ol \ .

d i c i l D , . *

* A d oram l i b r i adnolatiiii} orat '\:<iiy.io;.

10S3
*.

COMMENTARII 1N LIB. 1 REGUM.

- V E R S . 8. Dicutit autetn Gethei.

103J
Stisplcanlur i l esse; ar<:aiu

, ; , . . C

lam plagam non i i n m i t l i d i v i n i l u s , scd morbuin ex prst.lc-nie quailam affeciioue i g i l u r ad se orlum irausfcrenlcs, cadtMii p a t i u n l u r . CAPUT VI.

Y E R S . 1.

El

fuii arca in

agro Pahv6t*norum tesub divo reli-

; ^

ptem mentibus.

C u i u n u l l u m ex oppidis j i c a n i r e posse nialis l i b e r a r i . Quatnob-

, . \ , . . , . , "

cipere a u d e r e l , eaui extra o p p i d a qtierunt, sic r a i i se rem

Domino ipsos c a s t i g a n l e , etiaiu frugum t m a i 6. Quemadmodum inttilit. memoriam fuisse, ip*e etiam Deus varla$ Rccentem eniin illarum lcsermones eorutn

penuria l m i l t a i i s u n l . YERS. rerum slantur. ln posilione baergatz. S y m m a c b u s ad bunc i n o , dun), P o n i t e vero . Josepbus argoztk plagas JEgyptiis

'

id est i n u n i a , vel capscila ex latere ejtis. A q u i l a dicit : (quandoab sen, capsam. Ca?lcrum Deus

. . \

\ , \ \ . d i v i n lcslimouium ^. , \ . .

quidein plus diflleiillalis boc opus babebat rei eis coniici) coudescendctis i p s i s , h a i i o l o r u m t e n t i j i obsecundavit. Ut ipsi eliain Y E R S . i8. bosles

viriuli

p c r b i b e r e n i , ulque magistri i p s o r u m de bac re suam senlentiam p r o f c r r e u l . Ex urbe munila, et quae s e q u u n t u r . ciaciuui muro , A q u i l a d i c i l . 8 3 < & $ , : m<enibus c i n c t a , usque ad vicum n o n ci usque ad Abct arcam Domini emisertmi. c i v i l a t e m Diagnaui, per qiiam asiare? ctc. Pro sul> rcd-

" , , '/ . ; '\ ,

Y E R S . 20. Quis poierit

\ , , . ^ , , \ / , \, \ ; \ , \ . . '. . ,

sistfre, vcl c o n s i s l e r e , coraui D o m i i i o , ut a l i i lalr% e r a n l , galus e s t , iuspicicnlcs

, , \ - C d u n l . J e c b o n i x i i l i i , q i i a n d o q u i d e i i m p i i , ct idoloa r c a m , g r a v i l e r afllicii, poenas dtiderunt. P o p u l u s aulein ideo a Dco c a s l i - , quia n i i l l u m p i o arca p e r i c u l u m subire roensibus sev o l u i l , n u l l o q u e bello suscepto, eaiu p l c n i Palu3sliuis p c n n i s e r u n l . C A P U T VII. Y E R S . 3. Ei lucvs Aslaroth. Aquila, Astartas ttatuas reddit. S i c aulem Venerem a sidere d e n o -

. . \ .

l u i n a n t . L u c i f e r u m e n i m ipsius esse fabulantur.

VERS. 9

Et

accepit

Samuel

agnum

lacleniem, esp<>-

* ,

etc. A n t e q u a i n e n i m (einplum Dei aedificalum stH, Deo v a r i i s i n locis saci ifical a n l . Q u i cum

. . , \ : , . \ , , , >.\ . . ' . .

, \ - ) pulum ad i i n p i e l a l c m propensum esse seirct, c u l tuiu euum unico loco c i r c u m s c r i p s i t . P i i s a u l e m , qui scopum et iinem lcgis i n l e l l i g c b a n t , omnis Nam se locus ad culluin d i v i n u m consecralus c r a l .

l i e l i a s quoquc, elsi l c t n p l u m D u m i n i onuies ad sludiose j i u l a Carmclo exsiruclo aliari viclimaiu CAPUT V E R S . 3. Et non ejut, c l c . C u r non VIII. filii ejv$ in ambulavernnt oblulit.

logis. pra^cepluiii vocabal, tanieii io

vm

e l i a m S a m u c l ob intprobUalem

yMUJE L E C T I O N E S . C . L . Iiic a d d i l : \ \ ! , .

1031
iilii Samuclis tn liomines injuriosi, filii et

PROCOPII GAZ.EI
aulem luxuprimas

1092
\

l i l i o r u r a Deopocnas p e r s o l v i l , q a e m a d m o d u m ITeli , ; H e l i i n Deuin i m p i i fueruuf sicrificiorum IIi l i b i d i n e , et

, , , , . , \ , " > ' , .

r i a , tabernaculum D o m i n i p r o f a n a b a n l ,

paries r a p i e b a n l . A t i l l i a c c u s a n l u r , Ramatbaim Samuele. minister

qtiod m u n e r i b n s c o r n i p l i f u c r i n t . l d S a m u e l i g n o r a v i t , p r o c u l enint a filiis degebat i n i l l i s i n Bersabcle b a b i t a n t i b u s . V E R S . 4 0 . Et verbum erat pravum coram populo plebis. CAP13T YERS. \ . l u t e i i i , sed Vir niagnus, formam, et IX. ei bonus. N o n a n i m i v i r regis l o c o e r a i , esl pwpbeia vero e l c . Regis e n i m p e l i l i o legi divinai repugnat. Deua erat, q u a l i s impcrator, consul, vcl tribunus

. \ . , , . . '.

m a g n i t u d i i i e n i , ei I r i b u i t . , ' \ .

N a r r a t enim p u l c h r o Y E R S . 8 . Ecce pars sicli.) sunt, nec esl,

e i praesianli corpore fuisse. est tn mann mea quarta corinlelligenda

<*. \ -*

inventa

Hiec ex S a u l i s suspicione quod S a m u e l e m cxislimemus. fuisse

, T G G
4

muneribus

. , . ,

ruuipendum

Suspicatus est '

. "* ;

S a u l , t a n q u a m propbetae, et p r i n c i p i , a l i q u i d offel e n d u m esse; caelerum n i h i l a t l u l i t : c o n l r a v c r o , b u i n a n i i a i i s propbetae fruclum percepit. Qnod si m o r i s fuissel, p r o p b e l a s a l i q u i d icc ejus propter mercedem accipere, noii d i prophe. Sic male
f

. , \ * -

c t u m esset per M b b x a m p r o p b c i a m : < Et propbetabant

l e r l l

. > \ . , , \

c u a m inlelliges, qua? libro 5 1 3 baberet, c l d i m i l l e r e l eam ad

Rfcg"m J e r o Silwiitam,

boam ad u x o r e i n suam d i c i l , c u m puer ejus Acbiam

. \
0

u t d e pueri v a l e l u d i n e s c i s c i t a r e l u r . I b i , J c r o b o a m C v i d c u i r d i c e r e ad uxorem ut m u n e r a i p s i p r o p b e l.e afferat. V e r t i m p r o p b e t a n i accepisse c x non v i d e i u r posse c o l l i g i . vel non accepcrunl, \\x Seriptura i g i i u r fatso a j u s l i s accesimpliciier

6 \,*
0

. , . \ , , . > , \ \ ,< * quod oput erat>

f

utpotc bomiues p r a v i c a r i . Qtii

de propbetis possunt s u s p i vel non

p e r u n l . I;a c n i m m u n u s a c c i p e r e ,

. dicit :

v i l i i p e r a r i potest. N a n i apo&toli e l i a m m i n i s l r a n t e s cop.lra o n i c i n m miht mtsutts Ecct teslimonium, pone antete. Ilanc V E R S . 24.

Semei, et iterum,

feeisswil. Quemadmodum Paulus d i a m

partem S a u l i apposuit, quandoquidem r e g n a l u r u s et inajora p e r k u i a , quani i p s c populus 6ul )itur*ie erat, et proplerea legtimonitim banc partom a p p e l l a l . expoappo&ilum S y m t n a d i u s vero pro t e s l i m o n i o , residuum s u i l . E t pro i l l o , quod lud v e r o , a popnto, populuin vocavi. CAP. X . V E R S . \ . osculalus est eum. U l g r a t i a m , quae in ipso b a b i l a l , ei c o j r n m i o i r a r e t . M u l i a vero Sauli d a i sigua, poslquam c u m videt d u b i t a r e , et d o m e 1

, , \ , . *0 \ , , . \ \ , . ', , )* , , "

i n legtimonium

e s t . l i b i , quod de i n d u s l r i a l i b i r e s e r v a l u m eRl. II- D , Tbcodolion e x p o s u i l , dietum quod dical, ost p o p u l u m nominuvi. Aquila vcro,

. .

. V. . . * *
1

, \ *

M i t b . , 11.

" P b i l i p p . , 16. VABliE LECTIONES.

e

add. \ , , \ , C L . b i c a d d i l : ^ . ; \ \ . b. his aiiii. .

C. fi.

1093

COMMMENTARII IN LIB. I REGUM.

diciionibus lis regni p r o m i s s i o n c m c o n Q r m a l .

1094

. . . , .

; s i i c a m difficullatem f a l e r i . H a n c q u c ob causam pra> Y E R S . G.Et in alium virum mutaberis. iit regem, r c - i u m animum iudidil. Symma- . domini Quia agtrs-

e r a l , et l a n l u m i c r r a m colere n o v e r a t , delecio

; : ,

Y E R S . 1 1 . JVnm et Saul inler prophetas? cbus, N u m eliara babuit, sed, ut niaiiifesium Sic a u l c m perpeluo e l c o m i n e n l c r propbctiaj eum

\ ; , ' .

a d h u c , deinceps, c i S a u l ? Non spirituale donum scniores a acccpissc propbeiaviL. delccti, ita populi

, , . , . * . . . . . " \ ,

esset, i l l o c l i a m leutpore

c i i a n i sepluaginta

Moyse

mox propheiiai dono d i g n a i i stntl, o n l a m e n d e i n c c p s . P n n l e n t i a vero a Deo causas la d i c i l Y E R S . 1 5 . Bomesticns, iuslrucli, e l cunlroversias d i r i m e b a i i l .

sive propinquus ejus. A q u i tribug Benjamin. Pia-

,38. a d d i c t i e r a n t , u l elfain a d b i b e r e n l . Ne igitur cl favoris esse pennisit propbela, u i , propbetis suiTragitim qt:od Deo

V E R S . 2 0 . jorte educiiur v i s s m d i i s lam Dd fidem non sludii bumaiti sorli

, , . ,

suspicareniur, s o r i e dedignilaSamaeli

jndicium

visum esset, d e c l a r a r e t . S a u l v e r o , j a m l e c l u s , coiisiderans banc p o l e s l a l e m , sua tc

r

\ , \

et m e r i l i s

i o n g e exceHeniiorem esi.

el supcriorem a Deo

esse , occulle l a l c r e l e n i a b a t . Sed o s l c n s u s , l o i i populo praefeclus . '. . CAP. I s r a c l i l a s bcllo inuliles XI.

Y E R R . 2 . Vl vobis omnibus dexter oculus reddere voluil.

erualur. Sinisler

, C cniin ' * . -

ociilus c l y p c o l e g i t u r ; d e x l r o a u l e m , hosles

, , .

a s p l c i m u s ; quo si qnis p t i v e l u r , facile v i n c i l u r . S i c advcrsariuj e l i a m p< lesiatcs n o b i s d e x t i o s oculus eripere c o n a n l u r . CAP. V E R S . 5. Respondeie XII. me cuin coram de Domino.
4

, . -

. '. '

conira

, \ . \ * , \ Krpiov . , , -

S a u i m d , a i n o l u s ab officio j u d i c t a , s u a m l e m i n r c g e m I r a n s l u l i l , et

poirsta- '

rebus , qtue illum judicabo Sic polevos

suam personam a l l i n g e b a n t , verba fecissct, c o i . s e n tienlcmque p o p u l u m b a b e r e i , legitime slatem gerere d o c u i l .

Y E R S .

7.

Nunc igilur

consislite,

et

, \

coram Jio, de buit.

Domino, ouuii

e l quae g e q u u n t u r . qiiaui

Syuiiiiatxbi-

, ,

~ c b u s , N u n c stale, ut d i j u d i c e r a vobis c o r a i n D o n r i , misericordia Dominus

, \ . . .

CAP.
. . Symmacbiis exponil,

XIII.
filiusunius puer annierat. Quo anmculus.

V E K S . 1 . Cttm Saul regnaret, sicut

*0 ,

" . \

, \

verbo sin p l i o i u s a n i i n i ipsius o s l e u d i l u r , q u a m . regno b a b u i l , qua l a i n c n non longo letnpore usus e s l . Q i w c i r c a a d d i l u r , d duobus annis r r g n a v i t s u per Israel, iicmpe stilulus esl Saul regiitim cst. pcrcuihit Jonathan i\c*im. Aquila assignalum Inde cnm illa inoruiu eliam siiitplKciiale. gralia de l c i n p u s , qu< ipstu^ P o s i e a ad praviiaieiH d c c l i n a n s , i i i v i u a rcliqutiiu admimsiravit,

, \ . , . ' & , . " , , , . liul .

gubcrnaiioni

Y L R S . 5 . Et

10>5

P R O C O P I I GAZ.EI ! ,

1006 ,- -

e x p o s u i u b . cum Palscslini Hebr.cos *, . vicisscnt, iminilis locis pr .Tsidium l

| o c

iinposuvinmt, armis audiunl quemnd~ d i c i l , inobe-

, , , .
%

quod v o c a i ; 514 dientes servi. Y E R S . S.El disiulU modum dixii fueruiH

Jtwaiban

. " cl

p c n i l u s d i s s i p a v i l . Hoc v e i o , qitod

. , ,
f

servi ; A q u i l a c x p o s u i l , seplem dies leslimonfa, elc. Aqnila

Samuel,

ct S y m m a c h i i s diobtis

\ , xatpar.

e x p o n u n l . . Satuuet e u i m S a u l i piaeceperai, ut sepiein jpsum tiorum ei exspcclarel, deindc, sacris r i l e ordiues i n s l r u e r e t . A l i l l c , peractis,

'

c u m vidisset P a k u s l i -

. , , . \ Kvpiov d.lX \ .

copias collecias esse, n o n c x s p e c l a v i i p r o -

p h e i a m , queinadmodtim prajceperal, quare rejcctio nunlialtir. V E R S . 1 2 . Faciem sum. turu$

%

Domini

non rogavi, sed vkius Domini deprecavero non

Ku) . Kvplov
1

S y i n m a c b u s , priu$ compulitts

faciem

,
%

i t t m , e l c . Sacrificimn

ol l a m m

a d h i b i t i s preoibus

propbeix, non agnovirum secundum Slrpbanus

-j , . ,

\ i l Dci s a c r i l i c i u m esse. Y E R S . \ \ . Quccrel bibi Dominus cor suum. Hoc leslimonium filiiun iicens : c lnveni Davidem cor incum. > V E R S . 1 7 . Egressus e$t depapulator ex agro /?Blinorunt. S y m m a c b t i s . V E U S . \>Eaber cnim rmi. V E R S . 2 0 . Falcem Mfl, et quisque suam, mstmmenta, suom. et arma , Egressi s u u l vastatores ex uon invemebatur. C u m omne fcrruni nc a l i u d sibi compara* castris e l acie P a b r s t i n o r u i n . [errnrint cxplicat

)\

Jcsse, virum juxta

, * , .

\\> -

, -

. .

Palacsiini Israeiitas v i r i s ^ e n l ,

eis adetnermil, c l c a v e n i n l

, ^ , \ , . ; , , ,
9

abzcvjuA ,

scctirim

Syniiuacbiis

) \

, , , boc est, vomiTCMii, ct ligonem r'liqia s u u m ; a s c i a m , c l dolabram stiam. A q u i l a quidem s i m i u l e r , p r o falce vcro ( fJoup o n i l . T b e o d o l i o n , falcein acuendum deniem. vero

<

\ , . . . .

, W

* \ ,

) i r i d c n l e m VERS. Sl.Ao*

- , s t i m u l i i m bovis, i n l e r p r c l a l u s c s l . Symmacbus poudus qnidein , v o m e r e m . S i c l u s t.oimuiiciic babet : p r e i i u m arg-nli. Y E R S . 2 3 . Egrestu* triws llachmas.' de staiione Palastinorum

, aporpcv. :-

\ ,

vero vigiuM o b o l o r u m

\ , . ,

T b c o d o l i o n , slaiio ( ) P a CAP. X I V .

I j ! S l i n o r u m , ad t r a n s i l u m M a i b m a s .
VERS

D . . '. . , * **

3.

Tollens

epliod.

Aquila

. Y E R S . 1 4 . Si ad vos dixerint, s r c r c v o l u n l a l e m DeL V E R S . 2 0 . Gladiusviri crant. V e r s . 3 7 . Dominus ei non respondit

9

stale ibi. pcr

"

conj ciuras ( ) , s c d certo volcns cognocontra proximum suum.

, ' . ' . . ' ,

Igtiari muliris vulnct ibus c c c i d e r u n l , p e r m i s l i c n i m

in die

illa.

>11 f

Act. x m , 2 2 .
Y A R L E LECTIONES.

Haec i n Act apost. n o n a S t e p b a m , sed a S . Paulo d i c u n l u r . . ad

i C. , . C . . .

10
.

COMMBXTARII 1S LIB. I REGUM.

1098

, - S a u l i n s i p j c n l e r c i icniere a n a l h e m a i i z a v i t , (Ui Deus a n a t h e m a i i s m u m i l l u m r a i u m h a b u i l ? ^ ; P r i u t u m euui r c d a r g u i t , et c o n v i n c i l , quod d e v o , . , . , . , , \ , ' . l i o n e m i n i p r u d e n l e r fecerit. Deinde d o c u i l , neque ejusmodi anatbeiuaia conleinitenda esse. Pium vero bic scopum prsefixum b a b e t ; ad Dct eniui glor i a i n d i r i g i i u r . E r a l autem n a i b a n , etsi i g n o r a n l i a muin u.cn p e r i c u l u m , et c o n s i d e r a n d u n i , quod Jop u g n a n t i u m l a b o r , e l necessiias s i i i m efficiat.

. , \ -

iir.plicatus sit, eamque ad discrilibera-

sui ( l e f e n s i u n e m p r x t e x e r e p o t e r a t ; l a i u e n in m a x i e x t r e m u m pene vilas populi defensione v e n i i . J u s i a vero

ttis e s l . . '. ^ . V E R S . H . P&nitel CAP. X V . me, quod Saulem in regem.

. P c e n i l e n l i a Dei est d i s p e n s a l i o . i i s ipsius m u t a l i o . E x e m p l i g r a i i a : S a u l e m dclegii p r o p i c r egre ^ , giam s i a i u r a m c o r p o r i s . Non quod ipse l a q t i eaiu faceret, q u i p u l u m , qui que, qui o m n i u m est ea, o p i f e x , sed propter p o pulcbra appareitl, quse scnsibus '

, , , , . \ , . \ \ , ' ; . ,

. \ , , \

l a n t u m suspicit, e l a d m i r a l u r . Nam Z a c h x u s q u o ptistllai c o r p o r i s {ttaluram b a b u i l , Doj u n i o r essct, d i v i n a fratribus nalu Dayid m i n u m e x c e p i l ; S a m u e l , licet apparilione dignalus e $ l ; nem,

.
\ -

, , . \

majoribus p r & f e r t u r . Deus e n i m neque m a g n i l u d i neque s e n e c i u l e m v i r l u l i a n l e p o n i l . H u m a n o rudibus ; rcgni in i g i i u r niore d i c i l : Pamilet me. L o q u i i u r eniui c m n h o i m n i b u s , iisque i m p c r i l i s , et \F.RS . 16. Sine, et annuniiubo pbela sit, l a m e n , regcm
i{

Davidem i r a n s l a l i o n e m s i g n i f i c a n s . "\
%

\ , ' Q

tibi. Q u a n q u a m prolibere lo-

^ ,

alloculurus,

, . .

quendi c o p i a m p e l i t . R c y o c a t ei iu m e m o r i a n i sor uioncs, quos cuin eo b a b u i l , p r i u s q u a i u regnuui accepissel. V E R S . 20. Quia audivi vocem popuU. A d a m i e x c u satione ad p r o p h e l a n i S a u l quoque usus e s l . S i nilbi, Eo m i l e enim est h u i c : t J i u l i e r , q u a m d e d i s i i ipsa d e d i l m i b i . V E R S . 2 2 . E c r e non quod S a u l 515 irriialio, adducios esse.

\ , , . * , . * , . , , \ " . , . ,

vult Dominus holoeansla.

tlixisset ad s a c r i H c i u m oves, e i boves peccalum arioialio rsi

Y E R S . 2 3 . Quoniam iniquiias,

et iheraphim dolorem, ei

laborcs

inducunl, e l c . S y m m a c b u s , 4' peccatum uugurii '. D est co)ilentio peccatum auiem idoloialriw, inobedien" . tia; wqual igilur impieiati, $i quis Deonon obediat* \ , Qtiidam auleni d i c i t q u o n i u i d a i n ametitiam forle
9

, "

, , . " , ' ^^. \ . \

obscure augurium

siguificari, esse, ai

qui hialutti i l l u d s i i s p i c a u l u r v i t l o r e s praeda non r p b o d , Deo poiiantiir. ronsocia-

P o r r o q i i e i n a d m o d u i n per

t u i u , q u i d n a m agemlum essel, c o u s u l e i i l i b u s signii i c a b a l u r ; i i a per t b c r a p h i i n i d o l o r u n i pra^diclionos declarabantur. peccata Deus igtlur Sauljs cliam fuiuia pra^vidit q u i d e n i , sed sufliiii peccalum

, ' \

, VAKIiC C. . . (ii.LXXXVII. PATROL.

praesens, u l v c l ob boc s o l u m c x i r e m u i u dc eo supplicium suniatur. Elenini s c i r c eum convonic *lai

t

iinicani guitaiii a i n o i i s D c i , quo l i o m i n c s t o i n p l o -

LECTIONES.

35

ruocomi

GAZ.EI
;

lioo

r l i l n r , omnom h o m i n i u n b o n i l a l c m , el c l e m e n l i a m \ : ; : ; , loii^ft 3iporarc ; ipo tnmen Dco c l c m e n l i o r v i d m ; . ; voSuil. (<ii:nqu<> u i l i i l d^ praeda d e c c r p r r e j u s s u s , *ssel, prctiosissima a b . l u x i l . Ipsc interini jejuuiiitn , . i u d i c c n s , s u i i m lioc d e c r e i u m d^fcndcre, o l v i n d i c a r c salagcbat.ncque p r o p r i o F i l i o m i s e r i c o r s s c i licet parcebat. A u i c l e c l i v c r o , q u e i n Deus ^non p r o pler i m p i c l a t c m in populum praUerilo, nrqiic crga se, sed p r o p l e r Acbar crudelilalrm et factus, smim) a u a t b e m a l i z a y i l , n c g l c c l o , exemplo c a u l i o r ' , ; , \ , , * . ^ ' , ; ;. , , , \

r?s prtUiosis iiuas a c c c p i t . Qtiod a u l e m Deus poenam A m a l n c i l a n n n him hucusque d i s t i t l i l , ipsitis e l i a m dcdit, c l c x rr^a boinincs aiporis c s l , ei bemgnitalis, qui l a n temporis pccniienlia? i p s o r u m spectav.t, donec m c n s u r a dob -, fol qua; tiam dom stum rum peccala p e c c a l o r u m adimplere

\ ,

, * . , , ,

l i i r . C u m i u t e r i m ipsi loco pcenilentiac, q u a m agerc ^ \ peccalis c u m u l a r e n t ; c u m q u c in conspeclu habcreul, maquijuipsolantaqiie mirarula

. " , , , \ , $; , \ ")

iu populo I s r a e l i l i c o e d i l a , eos ad poenitonp r o v o c a r c d o b u c r u t i t ; quod v c r o , cum puniunlur ; primum i m p l ^ l a , cum deinde, eliam cum ab i l l i s sit m c n s u r a est

jorcs purcarinl, posleri prxleriiis peccaiis

\ , , \ . , ;73> ; " i ; \ ;, ; illi in boc sae*

taniiim

adjccerinl;

D o m i n i j u d i c i i i m , majorcs

poenas noti

sublcrfugcrunt. A l q u i

b i , cuin

m e r i l a s poenas d c d e r i n t , aliis i n excmptuni p r o p o s i t i s u u t ; l e m p c r a t i s pro m c r i l o i n boc, e l c l i a m

. diversum sit, neque

\ , . in prspsens pro m a g n a , e l niullipUci itnpie-

\ fnturo sneculo, p o c n i s ; c u m

lempus p r o p l e r dispensationem qui

culo j u s l a m poenam d c d e r i n t . Q u o m o d o e n i m unica puona latc suflicere p o l u i s s e i ? N a m c c r l e p e c c a t o r i b u s , l a b i u u s p o l u i s s c l accidere. Vers.32. Et Saiubri ; nam q u o d occidit Samuel Agag. Ut

i n boc sseculo p u n i t i n l u r , n i b i l bcaliiis, etopKal .

J u d i c a l u r enim gnns, u l gens, a l i i q u e p a n i c u l a t i m , p r o u l mcrenltir. Pbinces C est.

Dcus i m p c r a v i t , pium CAP.XYI.

, -

. .. Saul, oc ; , . ; . , . , \ ^ \, ' ; * .

Y E R ^ . 2. Quomodo

vadam ? audierit

ridet me. S a m u e l m o r c b o m i n u m metum praolendil. C o n s l i l u l u m n i i l c m e r a l , til sub saerificii p r x l e x l u abircl, ni^n m e n d a c i t e r . M e n t i r i e n i m non docct oblulit sacrificium. el Diclum e i , u l facium cclarct, a l i u d , quam D o m i u u s , vore c n i m igipir esl rcs c r a l , d i c c r c t . C u r non n o n i i n a l i m appidlat Davidetn, sed u n u m e Hliis Josse? Ut non endeirt a c c i d e r c n l D a v i d i q u a ; Josopho a f r a l r i b n s . I g n o r a l i o i g i l u r c s l n i a l c r se-

Tf-

'

. "

u r i l i i i s . A u l i g u o r a v i i d e qno agerelur, quod Dens CIIIIII soli ^ jnsia r a i i o n e o c c t i i l a v e r a l Propbela, . s s t i e n l i a c o m p e l i t . V E R S . 6. Et vidii Eliab, videm niano, piTrcxisset , vel cx praesumptione Davidem etc. boc Si stalim facerc ad D a opianlicipala quadam ,

. " , .

. C . L . . . . ~ \, , ;,

vidcretur. Dominum,

C t i m vcro ad oir .nrs v e n i s s e l , o s i e n d i l reliquis r e j c c l i s , l u u i facla s i n t , fralrcs nibilominus,

^ , .

clcgisso. S i vero baec Oavidem v i o s i e n d c r u n l ; q u i d , si

\ . \ , , , ;

deules i n c a s l i i s , i n v i d i a m

b x c facia c s s e i d , non c r a n l f^ciui i? YARL i C. . ad. . LECTIONES.

1101

COMMEXTARJI

1 L I B . I R E G U M .

1102

^ ; , \ , : , , .
k

E s a i i q i i i d r t m rufus c r a t , u l pollis, pilosns auiem r\ p t M ( a U ) liabens m o r l a l i t a t e m , alcpic caedom s p i rans c o m r a Jacob : David autem rufus cuin cbiiiudine pulo c u l o r u m , q u i b u s vcrbis p e r s p i c a c i t a s . E l c g i l aulem euin

^ ' ; , . \ .

et a r d o r a i i i m i Davidis i n n u i t u r . N o n enim i n corporis botiorem bocce d i c i u m . q u i gregem pascere e l per lar.i b o m i i i i b u s Y EHS. 1 4 . Spiritns occvpavil in eum spirilus c u r a m ovibus adbibi-

. C . L . % aurov

. \ ,

praeesse d i d i c e r a l . Domini malus. recesiil Saule, el

S p i r i l u Dei

recc-

, . ^ : , . h\ \ , * 6 .

d c i ; U \ s p i r i i u s i n a l i ^ i i i i s locuni b a b u i l . S i c c l i a m Judam, Uti solei, defieienle aposlolica g r a l i a , ad Deum referl causam diabolus malus ir.iravii. cur d x t n o n i n r o h a b i l c t , non quod co i n i m i t i e n i e , sc I
;

, ; Hus auferenle s a n c l m n , a d i l u s aperiebatur nialo pro l u b i l u agendi. S p i r i l u s c n i m diviitus S a u l i c o n c c s s u s , cum qui rium ipsins loco eis rex c o o p i a r e t u r sacra uuctione, ctuii contrapermi'.<ons i i n u l atque i m p e r i o c x c i d i t , j u r e m e r i l o ad creatus e s l , Iransiit, el l o c u i n b a b u i t . A l i a s e n i m , n i s i Deo (da?inonibus) c o u l r a scienlem p$allere.

, i v * . " , ' . ('.. L . .

lor.te, n u l l a

ullum

r r d i l u r poleslas. Y E R S . 1 6 . Yirum qui per dom a Deo i r a d i l u s , giosc excogitatus est. a c c m d u n l , ad lalsc vocis sensum, divinnm C u l t u s Dei, qui ^ . ,
1

inslrun.enta

nuisica exercetur, non

sed a Davide a d m o d u m relfD i v i n o c n i m ardore inflamlasciviam articumelos di516 Quosemeladosent caniom

niaius, ca qtiae bomines ad l i b i d i n c m , et pieialem t r a d u x i i ; vero u n a , byinnis d i v i n i s inlelleclus

. , ' . \ ^ , , / . , .

lemperans; u l

eademquc o p o i a itaquc

a r d o r e m e x s u s c i l a r e l . David

v i n i S p i r i l t i s vim alqne efllcaciain a c c c p e r a l ; qno o p e r a n i e , s p i r i t u s malignus q u i r s c e b a l . Y E R S . 1 8 . Et vir inlelHgens, et betlicosus. nioilo v i r , e l ifitetlt^ens in o r a l i o n c , el ipso l o c u l u s e s l , sed p i i e d i x i l , el l e s l i n i o n i o fuluius. fulura quasi j a m

, \ , \ ; ; . C. \

Lfllicosus

'

d i c i l u r q u i ovos p a s t i i ? M m i r u t n non ex

, ,

c o n f i t m a l quis David csset

XYII.

L.
. '. , ;,

CAP.

"

S a u l a r m a sua d c d i l , a l David g r s l a r e oon luit. vnlt E l e n i m Dcus boc concedit, sed

pr-

.
n

necduiu

: : . C . L . . , , . % ,

reportare v i c l o r i a n i , ne a r m i s v i c l o i i a i v i r agnotccl omnis lerra, quod Deu$ pro-

tule parl;t' pars a l l r i b u a i u r . VERS. 4 6 . sit in Israele. David pcrgcns c o u l r a bostcm

p h r l a ! , et de cogniiionc orbe c o n r i o n a t u r . V I R > . 4 9 . El pcrcussil

Dei in uuiverso l c r r a r u i n alienigenam. Lapitle alincar-

, . C . L. \ ^

n i g n i a i i i i m c r l i c i l , lapi leni cx ipso sccuiidutii IIPII) o r i u n d i n n e l sitie iuauibus excisuiu ficans. E l gladio, alicnigena usus, cuin i n l ^ i c u i l ,

prasgni-

ut

/ & V A K L E

Salv;ioiis\icti\zmpiainonslrarct.Quicnim

tinci

LECTIONES.
4 8 0

~~ ' >.. " . . : . . .

* T*

&Xpt

,2 ,:> ;
} ; 1

' " . . C . , . , - _ ? . :. 5 7 7 5 . . .
1

03

PROCOPH GAZ.El
0

1104 ,

attixit Do;ninum, per c r i i c c m l y r a m i i d e e x u i u s e s l . . A i q u e I i m p l e r e i u r d i c l u m i l l u d : l n operibus m a n u u m coitiprebcnsus est peccalor V E R S . 5 5 . Cujus i!ns ciibara filius est non ei
4

. \ , . C. L . ;

hie adolescem ? Quo* fiiribunsenlicbal, vel, invidia accurate cognoscere $uam. tuura,

modo D a v i d S a u l i i g n o l u s f u i l ? Yet q u i a ludenlem diligenler Diligeus eum, animam sliintilaiiie, Y E R S . 5.

; , ; , /.^ ;

volutl cujas et q u i s n a m e s s e l . quantum suam. animam

A q u i l a , secundum s i c u i leipsum .

Id vero lex D o -

\ -

i n i n i quoque praecipit : Ditiges p r o x i m u m CAP. Y L R S . 2 . El tnandyan. XVIII

t , . . '.
R

Genus e s l veslis e x l e r i o esse, qui appellanl. veslimenla Heli, Sepluaginta illius, fuisse.

. , , 01 > \

ris. Exisliino aulem, i n q u i l , vel Arcadicam <|, q u a m vulgo nianlion rnim Ubi dicunt Aquila ( ) filiorum nuniiavii csedem

\,

. .

discissa

reddidit. Rex

Ammonilicus

. ' \ . , , % ,

praescidil , hoc e s l , de v c s l i b u s l e g a l o r u i n D a v i d i s , d i m i d i a m p a r i e m , usque ad naies ipsorum. Y E R S . 1 0 . Irruit prophelavit, spiritus malus tuper Saulem, et e l c . S c r i p t u r a a ?quivoce eliatn pseudo-

. . . \ \ " \ ;,

propbelas e l falsos deoe a p p e l l a l . Caelerum pseudopropbetae insaninnlibtts similes c r a n l , qualis c l i a i u Saul e r a l . Sed isle d i v i n a gratia itnt d e s l i i u l u s . David vero psallens, dsemonis i l l a m insaniaui u i i i i gavit, c l i i m d i a m S a u l i s reprcssit. Non S p i r i i u dWino repletus, valicinalus cst.

. , . \' ; , , , * . ^ ,

Quomodo enim fleri p o t u i l , s i m u l niale daeiuuiiis c l S p i r i l u s sancti parliceps essel ? Sed malus s p i ritus euui l o r q u e n s , talia elTari c o e g i l , uimirum fore u l imperiutn ab ipso a b l a l u m i r a n s e a i ad i l l u m c u i invidebat. S i i n i l e q u i d P a u l o e l Silae a c c i d i t , de quibus m u l i e r Pylbonis dxrnone obsessa exeloc l a m a v i l : c A l t i s s i m i Oei servi s u n l . E t c n i m ubi Dcus v o l u e r i l , eliam qui cogunlur. YERS. 12. Spiritum Dominus boc pmnipotens iuodo erai cum eo. cujus daeuiones \ e i i l a i e m

\ ; * , , * . \ , ' > , " . * , C. L . ' . ,

sanclum

appellavit ;

. :> D . " ' , aXV lcw \w

dono, c l g r a i i a d i g n a i u s e r a i . Y E R S . 1 7 . JSon sit Pa!a>$tinorum. manus mea illud in eo; $ed manu$ ei proposilutn fuisse, insidias Hisloria consilium

"^

Saulis apv r u i l : conjugium non b e n c l k i u m . V E R S . 2 7 . Si ducenta

'-^'

, ^, * .*

;, . prmpulia Palwslinorum. ocma ; ,

Quare non capita? Propterca quod i u e l u i l , nc a l i q u o i ex suis c o u l r i b u l i b u s i u l c r f e c l i s , capita rum a f l e r r e l ; quamobrem piseputia pelil, nl nilesUiui s i l P a h r s i i n o s esse. * P s a l . ix, 1 6 . M a l l b . xix, 1 9 .
1

( ^ , ; , .

A c i . xvi, 1 7 .
VARIJE LECTIONES.

;. . . . ; . *^ % . . L a v n i o r i r o d i c c videlur iuisse fuisi ' '. bcd iioairi wdicu i e c l i o m e l i o r ; el a fiiLIioruiu boc !oto l c x t u coinprubatnr.
0 1

1105
6\

COMMENTARII I
. "

LIB.IREGUM

1106

\\* 6 J , ' , . > C . L . , ' . 6\ , \ , , . C . L . .\ \ , , ...'

A l l a m e n invidia* indulgens S a u l mortem Davidis semper a n i m o volvebat. Q u i poslcaquam auxilio Melcbol vitm saWus e v a s e r a l , quinquag s i m u m de
7

ocla-

cecinit psalmum : c E r i p e me

inimicis

meis, Deus meus . S i m i l e est i l l i dicto : c S i quis le a n g a r i a v e r i l

8

unuip m i l l i a r e , vade cuni eo vel duo . Namque David centum alienigenas inlerlicere jussus, ducentos o c c i d i l , non babita S a u l i s insolentiae ratione, ut h i s l o p a r e f e r l . CAP. XIX. V E R S . 1 5 . Micltol , id est accepil cenotaphia, figuras elc. Aquila d i c i t , et hepar capravero Davide, etiam leimfa-

\, \ , , , J

r u m , omnemque m u l t i l u d i n e m , et convolutionem, , p i l o r u m . Dimisso ponene c t u m c o m p o s u i l , tanquam x g r o l a n l i s , m u l l a v e s l i n i e n i a , conversionem ponendo sub b u i t , eo vcsies, idolura, praeicr quasdam maclato

; ^ , . \ , , . , . ,

pilornm

ciei paries, c o n l e x i l . C a p r a r u m a u l e m bepar adhL quod q u i d a m d i c a u l , aniinali longi lemporis spatio p a l p i i a r c . V E R S . 2 0 . venit supcr nuntios Dei, et prophetarunt. Quomodo Sautis illi tpiritut

; ' " \

propbelanl,

, , ; . * .

quomodo postea S a u l ? Y a r i a utique D o m i n i sunt r e l i a . Quosdam enim hoimiium o p e r a , e l m i n i s l e r i o c a p i t ; quosdam fjecitate venatur. Id quod a c c i dit temporibus Elisaei. IIIos autcm pcr proplielicam gratiam Davidem i n l c r l i c e r c probibuit. Saul e l i a m , qui posl omnes venit, h u m a m l a i i s v i n c u l i s i r r c l i i t i s est. P r o p h e l a l e n i m , sed non simililer, ui r e l i q u i . Indignus enira g r a i i a , veste exutus tota die jacebat. H a b i l u s autem illc rcgni ablaiioncm significabat. Poenas item d e d i l propter conlemptum propbclici spiriins. vinum S p i r i l u m inanifeslum est Ira eniin c o n l r a D a v i d c m , d i aflecit. H i n c autem conlumeiia

. , ,

. \ ' . ,

. ,

\ . . \ . \ . , ') , , * \ , \ . . ' .
1

quod, qui sanctis adbaerct, ct c o n p r i o r a dcnuo iton r c -

versatur, sancius eltieiiur, elsi aule maltis f u e r i l . Idqne (uin m a x i m e , si ad cnrrai. CAP. X X .

. C. L .

, " ,

Y ERS ". 1 5 . Neqne reielabit cbns, Nisi indicaveril auditui me, Pro, lem. lmplelur inler

auribus meis. Symtnameo. etc. Aquila ei Sym-

, , .

C. L.

, . , , , /

, "

I macbus h a b e n l : Quanlum grudus inter me et morY E R S . 1 7 . Diligebat auimam ejus qui ipsum dili-

. C. L .

gebat. A q u i l a , uli suam Ileqnirelur.

animam.

C. L .
%

P r o , Contegeiur sessio tua , S y m n i a c h u s habet, . A q u i l a , tribus diebus exspectabi$. telorum, a u l

^ .

\ ; ^ \, . "* \ ' * Paal. L V U I , 2 .

8

Quare autem Jonatban

per j a c l u m

certe j a c u l o r u m , D a v i d i p a l r i s insidias d e c l a r a v i i ? Q u i d a m propler servum d i c n n l II.TC facla esse. no, quid s i g n i n t a r e h i r , cognoscerct. A l poluissei stdus

Maltb. v, 4 1 . V A K I / E LECTIO.NES.

, , . . .

1137
adesse : atqui $usplrionem non potuissel *el.

PKOCOPll oavcre, si

GAZ/ * . "

1108

ad palefaciendum D a v i d i p a l r i s insidias s o l u s a b i v i s Hac de causa c u m puero p r o g r e d i m r , c i j >cusimulaf, a i q u e Davidem obscure

\ , \ \ * ,

landi e x e r c i i i u m ftigam

oratione ad puerum j u b c l

capesscre.

initlens autem s e r v u m ,

fugam D a v i d i

siguificabal. tapi-

, \ . . . , . , .

V E R S . 19. In die operis, etc. dem 517 inlcrprelaulur. V E R S . 2 0 . Ad lumaltaram.

A q u i l a , ,

a p p e l l a l p r i m a m fugam. E r g a b vero, r e l i q u i

A q r i i h i , ad $co

pwm, vel c u s l o d i a m . Duplex c n i m esl l c c i i o . S y m m a c b u s , . E t sic in HebraeoMim i n l e r p r e l a l i o n e l.'gitur. A p u d Graccos, , apud K o m a n o s , fossa, quem
e

, . . , ) . . ", ' ' , , \ ,

, . .

apud

Syros,

tcopus;

ad

scse e x c r c e n d o s a g i l l a s n i i l l e r e

consucve-

.;

r u n l . Q u i d a m i n l e r p r e l a n i u r lociun concavum unde , surrexil David. Ut semel c l semol, i d est, u l i solebat. C. VERS. 26 Casus aliquis apparet. Existimabat conlaboraDavidem non p n r g a l u m , neque s a n c l i f i r a l u m , v i v i u m pelere, q u a p r o p l c r l a c u i t . Quia fractus est super Davidem , A q u i l a , tit; Symmacbus, est, dolore affecius est; contristatus Tbcodoiion, slruevesuL.

C L.
\ , .

" ,

, \ , . " . ,
u

.", \

* , ^

quasi d i c e r e l : C o n l r a c l u s Ost e i insidia

miserius ejus, quod c i a palre sno ln lesli iionium Davidis, pergretsus esl. surrexil ad

. , : . C . L . , pupTvpiov ), , * . C . L. . , \ ,

r c i i i u r . C( nsuunnare e u m , i d est, penilus a u i e r i f . id c s i , ubi Daviucm nire a i i n t i n t i a v e r a l , a d d u x i l c u m , T b e o d o i i o n ,

Y E R S . 4 0 . David

Annegab.

Aqiiila

r o

hoc e s i , auitralia, autein c o n c a v u s l o c u s f u i i . CAP. YERS. Abimelech, aifinitaiem licei, apice noster iiem niinis liucem 2. Ad XXI. Liber in

r e d d i l . F o r t e C

, ~ .

?>; ' . C . L i p ]

. [ \,

. K A ' . Psalmorum lilulo Biili bal>el propier sci77' '. , *

Achimelech. pro Acliimelech apud Sed

xxxiii psalmo,

/ , \ ' , ,

lacta p e r m u l a l i o n e litterae , lilicrarum Hebraos, quomodo hisloriae

et C a p b . lanluui faciens, fuii ,

S i m i l e s e n i m s u i i l lincra? exiguo varianie. dicil ad Aui S^rvaior iiicnlioponbinocsl, vefuisso. AbfmeAunolanniinus cauipsc prascniis igilur etiam

3 \ . " , ; . \ \ ^-

iu Evangeliis pervcnisse? el

A b i a t b a r summusu Abimelecb appellalns Abialharum ipsum

/ ; > , ^ , *'/ , , > * ^

? ?

Abialbar

aul diceudum

esi b i s l o r t a i n A b i m e l e c b i facere :

iuiiquaiu

saccrdotis iiientioncm

r u m , s u m i n u i n i l l i s l c m p o r i b u s ponliiicem Y i d e l u r c t i a m , quod R c g u i n lecb, et dutn liber

, , , \ , , , . . ^ ^ "
13

sacerdotes D o m i n i sublalos esse dicat a esl perilos vcletis populi

Sanle, non aulein s u n u n u m ponlificem. eiiam

curavisse c o r p o r a l i a lcgis i n a n d a i a . Hanc ob qu >d lcgem Moysis licebat. Caitcruiu

. , ^ ^ ' , ?0. , *>

hain D a v i d , comedeus panes p r o p o s i l i o n i s , id Cecil

YAHIiE LEiITIONES. * , , . . - / , , . A d oram c:o licis nosin a - / . '() . ' . : . ' 0 -^. piuu e r a l , . S o p l u a g i m a babenl .
7 1 6 u 1

'

1109
, .

COMMEXTARII 1N LIB. I REGUM-

tHO
concejms plus quam vuiyus muliere pueri

, - ponlifex, sapiebat.

Davidi , e l ejus c o m i l i b u s ,

. ' . , ,

c i b u m s a n t l u n , ct ponlifiealem, Y E R S . 4. Inlerrogans, an puri

csse/i/.Osiendii s a n c i i u i e m I n l e r r o g a n d o Iiaec eflcr, quis piofanam a p p c l l a v e r i l

e l castiiiioniam eodem h u n c in u i o d u m : N i i m banc viain/quac sanap-

. , , , \ , \

nos cuai poutificibus bonore dignos cflicerc.

clificala c s i p e r vasa mea, id est a r m a i u r a m meaiii, nec non eo quod ad b e l l u m pfoficiscor \ unde p r o g r e d i e i U c , vasa sanctifiealos essc. atque a r m a ejus Quod aulem paret servos ejus q u i , ipso ad fatiendum b c l l u m porlabairt, scrvi nonnulli

, ; , b

, \ , , . " , , \

i p s u m s e c u l i sint vasa gcslanles, praeler u i u l l a alia

d e m o n s l r a t u r ex fincprinii R e g n o r u i n l i b r i , ubi l e g i , \ (5 ^ l'r : E t d i x i t S a u l ad eurn qui ipsius vasa p o r l a \ ; \ \ < . \ , , \ , . C . L . \, . , . " - Q . \ , . C . L . . , , ad b a l : S l r i n g e g l a d i u m l u u m eoque rne iransfigc . Et versus finem secundi l i b r i , q u i poriabat vasa Joab, l u r David filii b i priniores D a v i Berolbaeus quod
l 0

dis r e c e n s c n l u r , ba3c babes : t C c l o r e Sarvia sunt d i c i l : Sanctificali

. Iloc i g i i u fuga

servi co

vasa f e r u n l : q u a m v i s n u n c q u i d c m , q u i a erant, arina non i n f e r r e n i u r . Quod assignala autem David corum,

quae saccrdolibus cst, omnibus csse inde

e r a n l , pai liceps myslicam

faclus

piis mcnsam

proponendam quolquot

riiaiiifcstum est. D o m i n i c o enim corpore saccrdolcs p a r i i e r , e l laici p a r l i c i p a n l , s m a l i s p a r l i c i p e s facti sunt. P a v i d e m eo quod comederit, n u l l a m aceusaliosacri bapli-

neni i n c u r r i s s e , e l i a i n S a l v a i o r d e m o n s l r a v i t , i i b i til discipulos suos dcfenderel, Imjus rei menlioneiii fecil. . Y E R S . 5. ires se ad iler El viah&c impura, et profana. Cum adjecit dics sauclilicalos osse d i x i s s e l ,

, , ' \ \ ,

proposilum conlicienduni,

iinpellente

' ; , ^ . ,

n c c c s s i l a t c , sacri c i b i parleni a c c e p t u r u m e s s e , u l neccssiiaie v i e l u s rom pro , id est, praisenlem defendcrel , et non saicto, posuil. adeplus hunc. Unde sum. Non e o r r i g e r c l . , a u l e m non pro , sed A q u i l a eliam luicam c x p o s u i l , boc c s l : E l s i sacordos non sim , donum p r o p h c t i e u m Y a s a r n i n i cjns, e l a r m a t u r a , d o n u m spiriluale.

. , , , >. " .

. \

OlCk

V E R S . 9.

iYnw

alius esl

hic prwler

c n i i n Fas c r a l , in l a b c r n a c u l o U o n r n i a n n a b c l l i c a rcponere. H i c auteni gladius c r a l (id est, * mtinus rcpositnm in mcnioriani victoria') Deo, q u i v i c l o r i a i n g r a l i s c o n t u l e r a l .

. . . , \

V E R S . 10. Et simulabai vel,

in die illa,

el veyberabat. et

", .

A q u i l a , \ , id e s l aderal reprimebal; percutiebat. CAP. X X H .

> . / , , \ I B e g . , 4.
1 0

Hsec i n sacerdotcs c o n n u i s s a a Saule ca?des o m niuin m a x i m e exsecrabilis e s l . C u m onim a

l j

Deo

A m a l e c i i a s r a d i c i m s c v c r t e r c jtissus c s s e i ,

i obtv

II R e g . , 3 7 .

VAUI/ELECTIONES. . L . . J , , , 6 , / niv .

. , *
1

C . I,.
4

1 i 11 diens f u i l et nonniiUis cum

FROCOPII GAZ.EI pepen i l . N u n c vero a n i - . NOv , sacerdotibus eiiam urbcm reveriius

UIj

concitaius,

\ \ . , . ^ ,

i u n d i i u s d e l e v i l , ne pielatem,

satellilum quidem

qui sacerdolum

sanguine manus suas

p o l l u c r c (letrcctarunt. U l auiem c r i i n i n i s atrocitas magis o s l e n d e l u r , gestabant.

V E R S .

a d d i l u m e s t : Omnes qui tphod sacerdolum. H o c ad crimiLevitae sacer-

. C . L . . -

19.

Oppidum

nis ainplificatiouem eraiit; d<>(ali descendebant.

VERS.

p e r l i n c t . E t e n i m non

. , . ~

sed ex 5t rpe l a n l u m , et prosapta 2 0 . Evasit effugeret,

autem unu* filius Abimetech , divina contigil David ut de ulpote per fierel. quem

Achilob.

Dispensalione

. , ' \ . C . L .

Abiatbar

Dci volutilate c e r l i o r

B
CHAP.
VERS.

XXIII.

, Ervero

. .

13.

Proficiscebantur

quoquo poterant.

rores s i g n i f i c a l ; n u n c enitn i n Judaea, mox in deserto cfegebanl.

V E R S .

, . . . , . . \ ,

14.

In Massarelh.

R e l i q u i reddiderunt, in

speluncis
V E R S .

munitis,
18.

nova [ . ] A q u i l a , ,

silva

densa. CAP. XXIV. praparareUn. est. . ' . . . , . ,

V E R S . 4 . Et ingrestus ett Saul, ul ul $e evacuaret. Josephus d i c i t ,

l l o n e s i e a d m o d u m . A q u i l a babet, , id naluralem impietas. , ad faeiendam tionem. V E R S . 1 4 . Ab impiit egredietur

excre(

Hoc vero,

' ,

, .

d i c i l : l n i q t i o r u m est,

pcccare : p r u d c n l i u n i

, . , . , > ,

quae i n cos injuste fiunl tolerare. V a l d e autein m o desle agit, voleus cor niniis d u r u m e m o l i i r e . 518 VERS. 2 2 . Ne exscindas semen meum post me. R e x , qui exsulem tot r c b u s excellit, et superat, exsulis b u u i a n i t a i e m supplex p e t i l . Tanta3 i m b c c i l l i i a l i s est maliiia. CAP. X X V .
VERS.

. .

. ' . Hic boc non scd no . \ . . . res 6. . iV* : , ** ,

2.

El

opu$ ejus in Carmeln. cst bunc diein Nabal.

nionlcni

noininasse , a u c t o r

Eusebius;

vicmri queradain , usqne i n

1 8 . Quinque

, \ , **]* . ^,

m i n e a p p e l l a l u m , i n quo b a b i l a r i l
V E R S .

Epha fari .

A q n i l a fata i n -

t c r p r e l a l u s c s l . G o n i o r autem eadem i n c n s u r a est ^ . c u m E p b a , id quod ex Ezecbielc babeimis. Forte, fmsira. Saulem ul me injuria a/ficeret, cuslodiii omnes Nabalis. A q u i l a , , verumlamen esi?

!,

Quomodo i l l e , qui t a n i a moderalione erga ususcst, Nabalenl perdere conalus alios e l i a m

, ; 6 #, ou , 6

M a x i m i s c u m beneiiciis afleccrat D a v i d . n o l a n l u i n suos m i l i l e s , sed v i r i vobis itisidiatorcs p r o h i loiido, id quodpaslores lcslaii suni,dicenies: l l i valde p r o f n e m n i . A i l a m c n non modo ingenlcm noc<issita!cin peteati non inodicuin ob

*:. ,

^ , * .^- ^ - ;\ ^ ^ c .

pradupl, sed insnpor c o n v i c u s o n c r a v i l . Saiil voro

_ * ^ , . * ^

VARlifi LECTIONES. ' . : . :. C . L . \ ; .

1113

COMMEKTARII IN LIB. I R E G U M

1114

, aiisain suae impietalis i n v i d i a m babebal, quani *x * , \ melu ainiitendi regni conceperat. Nilulominus conceperat, . ^, latnen pugnat cum illo : < S i maltim rependi niibi * ; , mala inferentibus ; quod non modo ad delcndum . Nabalem , sed ad toiain eliain ipsius familiain est, , . , . ' , . , ; , * , \ . , , . , \ ,

exscindendum p r o p e r a l . A d qua? dicendmn

Davidem, probibenic divina P r o v i d e n l i a ( q n x i l l a , qtiae sanclis d e s u t i l , r e s a r c i l ) , maluin non rependisse. forle d i c i l : Dixi in abundanlia tuea : commovebor in a?iernum. D o m i n e , r o b u r decori
l 0

juxla meo;

volunialcm eniin Pelro,

tuam p r x s l i l i s l i

averlens faciem l u a m , c o u l u r b a l u s s u m . m e n i i n sanctis reliquiae, ne insolescant. U i i a proptcr ncgalionem; in Paulo, angelus promulierculam,

S a t a n . Quapropler banc eliam

. B videnliae Dei i n s e r v i e n t e m , u l par e r a l , impeiise a m a v i l , quippe qua? i m p e d i v i l e u m , ne casus ille , ' . ^ \ , . ' > , , > ' . , ' , , I , . * , , . 6\ \ , \ , ; , ' , , . tolam ipsius familiam d e l e l u r i t m , violavit r e s i i n x i l furorem. dia? fuisse; misericordiam vero prudenlid ralionis . , et tristis subsequerelur. N a b a l , si i n l e r p r e l a r i esl imprudentia. flebraicorum quoque nonitnum spondet. C u i aslipulalur raiioue, impriiflenliae veteri ingralo populo rem Davidem qnem c u l t u m propter
1 0

velis, re-

Siiniliter l o ^ u i l i i r e i i a i n A b i g a i l , et iulerpretaiio A q u i l a , qui exposuil, P o r r o baec

* . N a m recedenle, et e x s t i n c i a aifectio l e r i l u r . r e l i n q u a n t u r , qui G b r i s t e Dei devolutus est, fundilus adeplus , veniara propler periit, dicentc quid

pro beneOciis maleficia rependit, ex quo ad j u n i o cullus populus i l l e , non

ignoranliam

C b r i s t o : t P a l e r , ignosce eis, neseiunl enim

f a c i a n l . In quibus c u m quae siviseet c i b u m , non tnvenii, quemadmoduin nec i n i l l a fteu, <-uae Synagoga Judaeorum l y p n m praeferebal.Cur i g i l u r D a v i d , qui sancte j u r a v i l se non modo Nabalem , sed et est jtiramenturo jusiae suppUcallone ad parietem.Wec iracun-

jiiramenium ? Picendum

c o n s i l i i . Accepta euitn
VERS.

Abigaelis quisqitarn

Satius enim est, quae m i n a l u s e s negtigere, quam l a n l a m caedem facere. 2 2 . Mingentem slans i n i n g i l , neque ad p a r i e l e m , n i s i otium b a beal. U o c igitur dicit q u o d securum quoque e i sese n i b i l passurum exspectantem non relinqitel. Vel m i n g c n l c n i ad p a r i e l e m , infirinum d t c i l , e l slare non v a l e n l e m , n i s i pariele f u l c i a i u r . A l i i canem i n t e r p r e i a n i u r , quia hujusmodi istius mores. dicerel , \ , \, - ^
}

, . , \ \ ^ * , , \ . " C. L . " . , \, , . , . C . L . ' , . . C . L . . , , . . , .

Quasi pro ,

D e u s : Usque ad me s i f , Domine

canem hac

non

rclinquam.

In

mt,

iniquilas,

m i h i innocenli banc i n j u s t i i i a m cit innocens ut j u s t u s concedat. A b i g a i l vero i r a n s f o r m a x i l est plancius cognoincn. Et inimicorum tuorum, planclu. David

i m p u i a . H.-ec d i v e n i a m i n i q u i ipsi

nomen Sabal

quod

l l l e elenitn dignus erirt i n q u i t , anima invenlus anima tibi homo rotabimr. fueris, tua. i\on

Quasi d i c e r e t : E l i a n i s i quasi in funda aliquando ii nicdio i n i m i c o n i m e x c u l i e r i s , neque VERS. . EI luorum rolabiuir twn erit Inimici

, , .;. .
! 4

vero l u i excutientur. , '

$

abominulio.

P s a l . , 7, 8.

Luc. xxm. 3i.

:
Aqnila, . bs sibi male c o n s c i i . Hoc aulcui * benedictu*. IIoc a u l c n i , v o r t i l , mulatu$ honornvi sum. CAP. SXVI.

r n o c o p i i GAZ.EI
Dominut / , C . .] ,

IHC
. [ , -

I m u i i l a u l e m niorsus, e l s l i m u -

faciem tuam. S y m m a c b u s

, . . C. L .

. \

. 'Genus est c u r r u s , quemadmodum eliam . Aquila d i c i l , proplcr figuram csse c i r c u m exercilum. Dominus percusseril eum. QuemIllud j E g y p l i o r t i i i i , saepenumero hora ipsius venerit, n a l u r a om- ^ de . Vel apparalus ; vel d c c l a r a l veclum

, ,

. " o:i 3 * 7

, . \ .

V E R S . 1 0 . iViet

admodutn p r i m o g e i i i l a vero quod dicit : Aul lem m o r l e m s i g n i i i c a l . Non tairfen nibiis fiiiilur. diem

, \ /, . .

populum i n d c s e r l o , ct Nabalem C a n n c l i u n i .

s l a l u l a m esse d i c i t . Nam seud mori quidem niorlis nonduin

\ . > * ', . C . L . " , ' . C. L . * - \ , d.Uo \

bomiiiibtis

slalulum

e s t ; s c d d i e s uitiuscujiisque Quia sopor Dommx cecidit witiii, A q u i l a v e r i i l r b u s , marcor; Quoniam dominum phum filii Thendolinn clirislum

in eos.Vfo stupor.

sopor DoSymmacuslodislis

graves tomnolenlia;

, '

* ;,

, .

morlis eslis vos qui non Domini.

" vlol . . ,

vettrum,

Filii

mortis

vos p r o , morte digni eslis. A t t a m e n baslam el s c y aqnae a b s i u l i t i t e r u m D a v i d , u l bcueiicentiam i t e r u i n o&lenderet. V E R S . 1 9 . Dicenles, d i s e r t i s pellerenl, David non esl Abi, et cole deos alienos.

\ \,
f

. C . L . , . , , .

verbis expresserunt, sed rcipsa euni ubique cum exi m p o n e b a n l , ut i n ur-

boc facere adigcbant. C i i m e n i m necessilatem ei magnani et ullus, propler

, , [ , , . \ , , ' . " . > C . L . . ' . . L. ^ \ c , , \ ;

b<s P a l t t s t t n o r u m , utpole i m i n i l a s , confugeret. adniirabilem oslcndil v i i l u inansucludinis dicit: excessum. Memenlo,

u

t r m , quia c u m lanta pussus essei, data occasione, I leo coniidenter CAP. V E R S . 2 . Ei- ego nam siod^m capitis YKRS. cxorsurus VERS. mutavit, 8. 5. i n Psalinis

Doiuine, D a v i d , ct otnnis ducem

m a n s n e l u d i n i s cjus regiorum ctislodum

.>

XXVII. [XXVlII.l pocu-

le. Ducem vero r e g i o r u m c u s t o d u m , pro mci. Samuel mortuus est.

, . C Narralionem ,

quomodo S a u l P y t b o n i s s a i i i c o n s u l u e muiavit hnbitum sunm S . Pro IIuc

, .

r i t , deuuo m o r l e m Samuelis coaeitis esi rnpeiire. |) . . '\ , S y m m a c b u s d i x i i , $ese traniftguravit. , ,

autem significabit r e g i a d i g n i i a i i s I r a n s l a t i n n c m . VERS. 14. cise. Virum reclum vidi ascendentem. 519 in quam si bomi-

. , ). ,

. C. L . " Quidain d i c u n l Samuelcm vere r e v o c a l u m Caelerum q u i d magis hnpittm est, dicamus diemones i n c a n l a m e n l i s nes v i x e r u n t ,
1 1

. ; \ ! .

curiosoruni

animas potestalem babcre, i n q u a s . quoad p<lesiatem 1. inv vel spiritus impostor formam Psal. cxxjf,

inillam b a b i i p n i r i l ? IgiSamuelis s i m u -

, & ^ ' * ^

V A K L E LECTIONES. : .
6 f

.
..

' ^ . , *> ' ; . . .

COMMEXTARII

I X LIB. [ REGUM.

!8

: ; ; , ; , i a l , e l illa d i c i l , qure s;rpeimmeio ex S a n n i d e , \ audivit (lempus quidotti Satilma? mortis ignoranv). , Ki<J vel angelus Dei s i c u l i voluit, formam Samueli* , . . a s c r i p s i t , , Doniino sonicnliam pcr c o n l r a r i u n i , \ eilVreiite, q u i inquit : S i accesseris pseudopropbe , l a m , cgo Doaiinus respon lebo e i . S i c per Balaam, , \ S p i r i l t i Dei in ipso operanto, b c n e d i x i l populo, e l . : orbis salutcm prscdixit. A t q u i nunc etiam effccil, , , u l a p p a r e r r l forma S a n t i d i s , q u a m S c r i p i u r a Sa. , ninelcin appellavit. Si<- angelos etiam, q u i A i r . t \ . banio a p p a r i i e n i n l , e l doniintirn eorura, viros ap , l l a v i l . V i r o s enim sc vtdere p a l r i a r c h a exisit, , \ n a b a t , quare liiensam eis a p p o n e b a i ; sic q u i d i i , ^ . non s u n l , deos appellal S c r i p i u r a ; quemadmo , | , dum nunc c l i a m S;ninwlcm ; ut S a u l , etii boc v i > , \ ; , debaiur, senieiUinm ex co a u d i r r t , e l c u i n ^ : , . , ; , , . , ' , . , , . . , ' . " * [ ., ' , ; - . speciem uon d i s s i m i l p m . vl . . C L. . ' .
%

gemiu

e v i l a excederet. E i c n i m >i banc ob causani, quod nomcn ipsius e x p r i m i l n r , Samuelem fnisse p u i a bimus, oportebil illos etiam, qiios d e s se vidU>e dicit, veros Dcos putare, c u m tamen niiicus l a n Miiii nattira Deus e x s i s l a i . NonnulH lanien d i c u n l revera quidein Samiiclem apparuisse; scd Deo bauc animam revocanle, non saga. S c r i p t u r a c n i m l a n l u m dicit banc vidissc Samuelein, n o n aitlem revocasse. Solent aulem i n necromantiis, d u m o n u m fraudibus, unibrosas spccies v i d e r e ; boc autem, quod vocem cdit, species aaemonis est. Objicere aliquis possel i g n o r a n l i a m morlis Satilis ; non e n i m posiero die, scd dicbus a l i q n o i interjectis, v i d e U i r obiisse; n i s i dicamus, pcr A u l certe S c r i p l u r a d i s , et Amalecb pt r anticipalionem res D a u ante Saulis obitum, virluum, a u l per divinam
XXVIII. [XXIX.]

C d i e m c r a s l i n u i n i n l e r i l u m i m m i n e n l e m significa i . recensuii

qtieiiiadmodum dicere possent, q u i revcra Samuctein d i c u n t a p p a r u i s s e ;

CAP.

V E R S . 2 . tatrapcv Epanalepsis, r e p c t i l i o . V E R S . 5. Incurrit ad me.

Patwsiinorum

iucedebant lTans[ijii sunt. irali

mihi, S y m n i a c b u s ,

' ' , * , {\' ,

C. L .

. ,

V E R S . 4 . Dolore affecli; Syiumachus sunt. excanduerunt;

A q u i l a , exacerbali Tlieodotion,

6\

V E R S . 8 . Dixitque

David

ad Achis : Quid enim tuo? Bcnevolentiam

; \ \ , , ' \ ' ." \ . C . L . ' . \ . " , . ' , , . . '.

feci, et quid invenisti in

SFTCO

crga alieiiigeuas prae so l u l i t , ita ut c l i a m expeditionedi c o n l r a Israelcm susciperel, n o n u l pugnaret, s e d f o r t e u l ipsi ferret opem, qiiod suspicali sunt, v t l exspeclaus a Deo i n b i b i i i o n e i n , eliani.evenil. V t a s . 9. vina Non veniet nobiscum ha?c in bellum. D i e l sic providentia etiam gcrunltir. V e l eiiim Israeliticum, sed quod

pugnas^et contra spruisspt cum

populum

suortun sanguine sc c o n t a m i n a s s e l ; v e l non d^laboranlem populnm, maiiiram Sanlis, t m n eliam populi c i i r a m b s b u i s s e l ; . x\i\.[>;\x.i invadcbat ad ^ivtun;

scd Imnr poonas dare siia? impipiiitis o p o r l e b a l .

Wpa.Vn* rvr .

:/-

VERS. I .

/'/

Awalec

* rum mini ejus caplivas bellum abduci; inferrent, funditus ut, ei dolore

PROCOPII G A Z E I impnlsi,

1120

Deus pormisit l i b e r o s , e l uxores Davidis e l s o c i o - \ , \ , ,* \ , \ \ , ] Amelecitis ipsos j u x t a Do

valiciniura

e x s l i r p a r e n t . A d ha*e, asliin

ui David, ingenli preda parta, suis contribulibus i u i l l c r e l , et voluntates suoruro eibi magis geret, et c o n c i l i a r e t . V E R S . 7 . Afferle Ephod. A q u i l a . Consiiul aulem

\ . ' . ". \ &

Deum de geddur, quod receplacuium prccdonum viri. la-

, . . . * 'k

apud l l c b r a o s ( , \ ) cerlum numerum Iroiium, . VERS. defadgali VERS. 1 0 . Substiterunl 1 5 . Quia septunginla et Aquila, sum. Symappellattir, m i l i l u m , vel ab|ue pra;donum significat. S i c aulein

congregalio.

A q u i l a exposuit, ol . .

- "

$unt, iia ut non possent transire. turbalus, $um. A q u i l a , tenebris; defaligalus

*
%

A q u i l a , cegrolo,infirmu$ V E R S . 1 7 . lucifero; m a c h u s , vespere.

, C, L .

,
VARIJE

LECTIOIVES.

*C.

L . \ , , , .

LIBRUM SECUNDUM REGUM.

520 propinquabant C A P U T I. ApC . . V E R S . 1 0 . , armUlam. ctitnponittir. A q n i l a brachiarium V E R S . 1 5 . Quoniam dicent. sus pars singtilarem nulla i n j n r i a caede i o i i n i c i s u i , ille, Est o r n a m e n t u m ex appeilavit. contra te auro, q u o d v e l b r a c h i i s , vel m a n u u m j u n c t u r i s c i r os tuum respondit
C.

. A ' . , *\ , xaiLla L. . \ , ^ * . , Jty '

r

VfcR*. 6 . Casu cecidit, pro, victua e$t l^rael.i ei; A q u i l a , cum deprehenderet. >

, . 0 , "

a u i m i prudenliant I A u d i l a ftirioeo ISRSUS de m o r l e g t o r i a l u r , magna e l i a m c u m fingit, qnan-

I , . , , . \ , \ . .

amare lamentatiis e s l . A t

l i c e l Jonathan c e c i d e r i t , et cxercitus

delcta sit. Praeterea

q i i a m f r u s i r a , se Saulem interfecisse. E r a t a u l e m Amalecita, teiitia erat c o n t r a q n o s j a m o l i m d a m n a l o r i a senl a i a . Nec j u r e i g i l u r de hoc David est David. Multa Palsostinorum a

' , * 6\ \ . C . L . , .

, ?*

^ . !*-

quibusdain redarguitur. V E R S . 1 7 . Lamenlatus l u c t u m attulerunt, ad erga popultim, i m p i o r u u i liaec Saulis e l i a m observavit, e l vivum Davidi sltidium victoria, quein *** \

d e t i d e r i w i i Jonatbae,

, . * . . , \ ,

intcriius. Nam illum,

. C^VTJ,

c o l u i t , euni nunc m o r l m n n esl lamentatio bistoiiam in Itbro reeli.

m u l t o nagis miseralus e s l . V E R S . 1 8 . Scripta Q u o d d c d a r a l , banc

n V

cx muliis propbc-

1121

COMMEXTAKH

1N L I B . II R E G U M .

1122

^ . ,

- l i c i s l i b r i s c o l l e c l a m esse. I n q u i r c n d u m cst a i i l e i n , att v i r u m sapientcm deceat lugere, et qiiiiiain l u geudi s i n l . l l e m , an propter iltos, q u i i n lioc bello occubuerunt, lameulatus s i t , an p r o p l c r s c i p s u m , quemadmodum Slepbanum. i l l i , q u i p l a n c m m fecerunl Israel. AquHa filius, super

, \ , , ' , .
1

, .

Erige accurate esl.

monumenlum pernoxce

, ctades c i forlissimi crucia-

, \ , . . ,

, ,

Non vulgaris,

inquii,

, \ t v . "

K e x enim

c e c i d i l regis

quiqne ex c o n l i ibulibus. Quod r i n l , scqiienlia leslaiilur. lsrael,

a u l c m p o t e n l i a , et rnaxime

i m p e r i u m Palaesliiioium Davidem \ , " V E R S . 19. Considera $uper exceUa

p r o , ut

coiumnum

\ ,

tua ereclam

p r a s c n l c m cttsum c o n -

, \ . " . , C. L . , , , . .

s i d e r a ; p r o , memenlo p r e s e i i l i s plagae, d i v i n i q u e furoris quaere c a u s a m . Y E R S . 2 1 . Agri iionum; primiliarum; A q u i l a , agri Indignatus ablaest Tbeodolion, agri morlh. Gelboe.

clypeus ; A q u i l a , abjectus e$t. V E R S . 2 1 . Montes porie a l i q u a impaiienlia Sublimius Dolore acconsus, ros sentiunl, doloris videlm ; gonlos inanimatas exsecratur, q u e m a d m o d u m illi, q u i i n corporis cruciaiud aulem quiddam m a n u s p a r i e l i b u s , a u l leclo a l l i d i i n l . signiOcare deploranlem velcrem populuti),

, , >, ' \ , , \

, .

Cbristum scilicet,

\ . * < , , , > :, ! , .

e l c i v i l i o r e s ex ipso, et legalis c u l l t i s a p u d quae occidis prophetas

i e

alliludinem ;dicebalcnim : c Jcrusalein, Jeriisalcin, , > et r e l i q u a . Mors eriim ftnis domus veslra vobis d e p r o p b e l a r u m , d o n o r u m , qua3 coelilus d a n h i r , fuil. Juxta illud : Ecce, serta r e l i n q u i t u r Ha?c
l 3

. > . " \ . \ \ , \ \ \ ,

C . > tanquam amor est mnlierum. et viri crga expri-* ainoris v e h e m e n l i a n i , V E R S . 26. Amor luus, ad osleridendam

smceritatem pertinfeni. T a l i s enim

u x o r e m afleclio, q u a l i s iti lege m a i r i m o n i i et matrem, e i agglutinabtUir uxort duo in carne una

H

inittir : c Propterea r e l i n q u e l bomo p a l r c m s u u m , suae, c l e r u n t . Id eliain Helcana A i i n a n i

I K

. * \ , " t. ; , , ; > " \ , , \ , . ; , \ , ,

consolans s i g n i f i c a v i l . c N u n q u i d n o n , d i c e n s , ego l i b i m c l i o r s u m decem liberis malrimonio boc ? > Quod i g i l u r d e unani; coputatis d i c i t u r , i u c a r n e m

de a m i c i s eose d i l i g e n i i b u s in animam i i n a m . tuus mucro des<r-

Y E R S . 2 6 . Num in perpeluum

. - . ;

viet ? N o n aBquum est, inquit, v i c l o r e s quairere ^ intcrnecionem inducere v i c i i s , SaBpe ssepiiis e i , e n i m v i c i o r e s v i n c u n t u r ct fugam c a p i u n l q u i persequebantur. Ideo d i c i l , q u i a a m a r a e r u n l u l l i i n a . Generis communtouem i n i n e m o r i a m r c v o c a v i i p a r u e r u n l . l l o c a u l e m , quia amara c r u n l q u i a adversus noxium. fralres CAP. V E R S . 1. Retpondit: joriuris pugnare, II. Quantum c o n cl ullima;

\ o l .

, \ . , /. C. L. . ' . , .
1 4

poeuilenliie o b -

In Chebron.

3 ,
1 8

c o l l i g i l u r , possumus d i c e r e , e o q u o d p a -

iriarcbae i b i b a b i l a v e r u n l , c l s e p u l l i s u n l . Deindo " I R e g . i , 8.

Malih. x x i u , 37.

ibjd.

58.

" Gen. n , 24. VARI.E

LECTIONES.

C L . \ oovoi.

J . - / . .

}23

PROCOPII GAZ/
0

1124

quia Hebron, unde Pavid oriundus fuil, sita eral in , . " *.

Iribu Jtida, i 1 lemporc metropolim fuissc. Jobus i eniin llierosoljmaadhuc tcnebanl. Quamobrem iwOrt, quod ascendenles babilaverinl in co ilribiilem, magis diligcbat. urbibus Hfbronis. (laelerum Iribus Juda Davidem, ulpole Ilitic dicil : E l boc wniuiit viri Juda, et uiigiml Davidiiin i b i ; cro ipsmn oloo inauxcrat. V E R S . 12. Mepkiboscth. Isbaal appellaul.
VERS.
13.

, "

, \ ; , \ ; " " , c \ ; . , ;. . . \ \ . , *\ .

cst sulTragiis dclig.int. Samuel euim propbeia saHunc rcliqui intcrpretes

521

grcssum, couflicium eorum, lusuin appellat, commuiii inillens.

V E R S . 26.

. E / ludant coram vobis. Con- , cum .

t l niaximo exercilu, particulareui coin-

SSum usque in victoriam devorabit ula-

oaines umim conenlur cxstinguert. Saepenu(

dius ? Non aeqimm esi, inquil, ut viciores viclos ad

xatov, \, ; ' . , -/ , \ . . . \

mcio cnim, qui st-ciiiidiiii) pneuiun faciunl, dcnuo Mnc.iiilur, et qui alios persequunlur, fugaw. Ouainobieui COpinlioiiem eti;in dicil, revocans in verlunlur in exlrcma *iinara csse. memoriain, ei

T j u i a s i l , qtiod voluit.
VERS

52. Abivernnl \n occasum. Cmn reliquisapin regtoro urbem reccpenim.

'^ . \ , /

, ;

s^ni liama, el Gabaa, domicilia Saulis; qu-.e piillaiiiiir cnslra, se

CAP.

III. ),

..

VF.RS. 3 . Et quartus Onia. A q u i l a , Adonias. VEIIS. 7 . Quare inyrestus es ad

".

concubinam ^ \0 , tris mri ? eiiim licrbai regum concubinis uisi ; ; . %\ cu:i rcgibus convenin. Idcirco Abessalom ad * , / couctibiiiam^pairis in^ressus cst, regnuin obtinerc volens, el Adonias imcrfeelus esl
15

'ulpole

resui

. \ , / . . G. L . . ^ -

giiuiu afleetans, iii^redt voluil. VERS.

quia ad

concubinam pairis

isi adduxeris ichvl. Atque iniquuin,et Deus non non

conira leges erat, alleri eopulatam recipere. elabiveril, et allerius viri uxor facta fuerit^ amplins reverlciur ad eum
, e

' . ' ; , c , \ , ^, . ' , ' - ; , ..

dicit pcr Jeretniani : cSi vir uxorem suam diiuiseril, . t David vcio

iliinisil Micbol, scd S a u l , conlra jus, el fas, vk)leiler raplam alleri dcspoasavil ; qnainobrem David violenier raplae ignovil.
V E R S . 27.

Venerunl ab excursione. Aquila, Geddur . ' ^ , , priuslantU belli. . Et percustU eum ibi. PraUexltim quidcrn vertim \ .
Asabelis c.rdcm babuil, causam vero, invidiam. ac , , ;, , . ^ ', Ctni enim scirel, Abnerum imperium miliiare ceplurum, si lolum ainbiliosc principalum affectans, ipsum

Israclem Davidi abduxisset, occidit.

V E R S . 29. El tenens baculum. Scminiflui el Icprosi, juxta lcgem polilia separaular; mulilo sunt cxposuil. V E R S . 3 3 . An secundum moriem

. ^ \

iinmundi sunl, et a coaimuni bacuio anlcm iituniur, qui

, ; (. ^. '
1 8

corporc. Qaare Aquila t.ilem avcum

. "

Nabal morietur

Hog. , 13 sc {.

ie

Jerein. , I.

1125 .

COMMENTARH

L I B . I I

RECUtt. iuiiititis crat, injusn s, c i iu c o i i i i a c i i b u s aequus, inel Da-

, \ , \ ' Abner. N:ibal eniiii gratiis, Abiicr

; . ; , \, \ ; , . .

vcro

j u s t u s , foriis in piaeliis, non vid itaque ex dolore

v i c l o r u n i casus perLamen-

t u l i i , sed a m i c i i i a i s i m u l a l i o ei necem a t l n l i l . lacrymas profundit. taiio aiilem i l l a populi benevolcnliam auxit.

. .

; . , * ^ ' . . ' . yjplovci . \ , , . ,

V E R S . 59. capiialem cil.

Filii

Sarvia! duriores me sunt. Causam Abneii enim Quar.do

p o n i i , prnpter quam David do inlcrfeclore poeuaiii non s u o i p s e i i t . j u s i a m iraui facile exereere poluit, c i CAP. V E R S . 5. Et gia eitni IV. [ V . ]

non peper-

ungunl Duvhiem.

I c r u m pro suffratlgunt. Coinposito igilur conira

'..

r r l i q u a i (tiani l i i b u s lcncbanl

Y E R S . 8. Quia restilerunt bello civili el inlcsliuo,

claudi, el ca?ci. Jebwsaci priu i T i i e m n t ,

. aittmc , ,

llierosolyma .

. ; , ; , .

quos rex David e x p o d i l i o n r m siicepil. Contra verq, i l l i c o n l e m n e i i l e s eos, j u s s e r u n l l m n i l i s , e l inancis, si ascendisscnl rnuros, i n s u i t a r e . Cum David jani arcein occupassel, banc onim appellal,

, . " \ , , , . . , . , , ir

omnes Jcbusa^os i n l e r i i c e r e j u ^ s i t , sectindum | ra> ceptiim D o n i i u i , qtiod i n i l i o rcvclatuiii e r a t . D u d c eliain urbem S i o u a p p c l l a v i i , boc est, . l i l u d vero, tangat ix mucrone, nil, vcro, qui pereusserit qui Jebuswum, Symtnadius et expoapprehenderii et al-

, piunam, i d e s t , m u r o i i i i i i f a s l i g i u m . Aijuiia omnis, percusserit in Jebusa>um, ad tigerit . , veriice* et eflusionem Con-

, , . ' . -

sanguinis usque perculirMulos e s s e . VERS. i O El fundanlur Dominus omnipotens cum eo. cnim . . . \ , ' \ . \ , . , , . ; , , , . '. , YERS. 2. 5 2 2 sacerdolibus.
9

bftielici;

sa?penumero Tiianum.

s^nctum

S p i i i i u m boc modo a p p e l l a v i i . VERS. 1 8 . / n viillem Giganles ei T i ex quorum lanas l i o m i n a b a n t , quos Htdira?i Hapbain appellatit. Tales v i i o s i l e b r o t i , ct Getb b a b u i l , n u i n c r o eiiam Goliatb fuit, et Davidis br.U. ab . . ; Probabile illis strenuissimi,

q u o r u i n fortiludinem S e r i p t u r a a d m i r a l u r , e l celeigitur cst boc i n loco oliin aliquod csse, a quo locus ad piaeliuui (oinmissutii

sic cognominalus e s l . Y E R S . 20. Et aderis eis prope flelum. A q u i l a b i m c i n o d u m , pijrurum . Veluli paidoiviba, , ^d ex \ilitUin adverto i | si

, ^ , . . . , ". , .

[) i i i u n g t i ; adbortaus, ne p r o p r i i s v i r i b u s conlidal, scd d i v i n u m a i u i l i u m exspcctet. CAP. ^

x

. [.]
priucipibus Juda. filii A q u l a , de Aminndab.
1

YERS. 3 . Et co bat. quo i

Oza,

ci fra.res

ejus,

Quidam d i c u n l O z a u i ob lcmerilaleiu pocnas dediss , arcaB auxiliari volueril, auxilio quac, non cuin indi-enon ausus l o i i populo praeessel. a l i o r u m

, . , ,
#

Josepbus autem d i c i t , quod filius

c u m Levita aliingcrc

esse(, arcani (amcn n i b i l o i i i i n u s fuerit. A l vero Amiuadabi tse a r c a m , a P a l a s l i n i s

4

, ? , , . , ,

cra(, cui D o l l i s a m i scrvaudain

iraismissam,

t r a d i d c r u n t , qui de tribtt f u i l L c v i i i a . D i c i l r n h i i S c r i p t u r a : i F H i u i u cjus Eloazar sancJificaveniii!, u i

1127
cuslodirel arcam fauleiis D o m i n i

PROCOPII G A Z * I
> Q u a p r o p U r , ; propter CUITII, ,

1128
. , ; ^; ' ; ,

i t i a m i i l i i A m i n a d a b in a n t e r i o r i parle ex utroque laiere a r c a i n e o i n i t a b a n i u r . Sed quoiuodo l e m e r i t a i e n i poenas dedil, cuin, inclinalo lcx re m a u u m applicarc o p o r l u e r i l ? c n m lanien currui quod P a h c s l i n i , adversi passi eain

praecipial, nihilouiinus decepli, nibil

, ,

a r c a m bumeris gestcnl sacerdoles, i n i p o s u e r u n l ; ea CaHerum

, ' , & ;

hoc roodo eain deducenles, essent.

. ; *, , \ &

considerandum Oza c e c i deducere, cxcepedncil,

* , . ,

e r a i illos ueque legcm Dou.ini n o v i s s e , neque saceidoles Dotnini dissel, babuisse. Iiaqiie c u m in regiam David n o l u i l a r c a i n

, ; .
k

ptTtimescens, u l par

erat, ue a l t i n g e r e l u r . P o s l eam ad se

, r.fi; , .

quam veru D c u m O b e d - E d o m , qui arcani rat, beuedixisse a n i m a d v e r l i l , non platisiro utens, sed sacerdotum

o p e r a , j u x l a , Quemadsiculi
l

legem D o m i n i ; pulsans o r g a n a , siola insigui v a i i i s gcinmis, c l coloribus d i s l i n c l a , lur. c El lulerunt, inquil, (juxia induUis. modum l u c u l c n l e r i n l i b r o P a r a l i p o m o n o n e x p r i i m arcam D o m i n i , in praeceperat Moyses, i n verbo Doiuint Dei Israel veclibus Scripturam) Sed b o c , si v c r u m cst, q u o m o d o solus Ozam \

" :'6. ,

\,

, > ', , . * , ; ; ^ " \ , \ . & ; , ^ , ; -

h u m e r i s sujs. poe-

nas dedit, e l non omnes L e v i l a ; ? Q u a r e nnn i t i i i i o , sed n u n c , q u a n d o a r c a m s l a b i l i r e a g g r e d i l u r ? l g i l u r , aut ipse s u a s o r , a u c l o r q u e eis fuil, ul cam p l a u s i r o i m p o n e r e n l , quare solus etiam p u u i r i . d e b u i l , mide forsau S c r i p l u r a euin i n p l a u s l r o acciderit et aut alias indigivus fuit. V E R S . 1 5 . despexii eum in corde tuo. itium Alienum divini ipsam quod a dignitale regia esse p u l a v i l , quod publice i n o u i c<;nspeelu s a l l a b a t . ISesciebai c n i m ad baec S c r i p l u r a , a r d o r i s e t i m u l o s , quod D a v i d seriuone ad Melcbol d e c l a r a v i l . A d d i l f r a l r i b u s pca?posuit. E l p u n i l u s e s l ubi a p p a r u i l q u i d ex iiuposilioue Deus eum castigare v o l u i i , ^

, . \

, , ,

' * ;.

*1^

?{] . .
j

, Ir^ ,

. * . , ; avTJj,.to . \ , . *&

liliiuii h a b u e r i i , suae i r r i s i o n i s poenas i i i d i c a n s ; d c i u d e c l i a m , ne r ^ g i u m seinen ex i l l a r c g n u m ob linerel. Ycjisiinile i i b i s prjclaiuros eniui eet subdilos eum, qui M t n i m q u e p a r e m e i u ex regia s l i r p e babuis^ct, a l i i s fuisse.

. . '
u k v

E l saUabat D a v i d c o n c i n n o c o r p o r i s tnolu foris i^lendens iuieraam disposilionem,nosquesimuledo4ii9 non erubescere c r u c e m . E x p r o b r a b a t t i r t u n c sallalio, n u n c c r u x i r r i d e l u r . Sed David qiiidem r inlid a l a e s l p i c l a t i s merc-es, fecunditas l i b c r o r u m quod in l<ge m a g n u m e r a l b o i . u m ; Mel(Jiol a u i e m d c l i l a l i s poenam l u l i l , scilicel V F.RS. 22. $ic nudabor slerililaieui. adhuc, ei ero vilis.

, . , .: .

. 1 ^ , . 4 ; . C . D. . , *: , . . q\ ,, , , *al locpat is^P *

A q u i l a , Ad hwc amplius dchoneslabor,ei CAP. V E R S . 5. mn

17

humilis ero

VI. [VII.] Nathan ad regem : Omnia\ Propbetae

Ei dixit

qum concepisli tn corde luo, vade, et fac.

o m n i a p r o v i d e r n n l , sed illa d u n l a x a l , qua? d i 1 P a r a l . x v , 15.

, ' & ^ tf*

vina g4alia eis r e v e l a v i i . Ha S a n i u e l qnoque fgno-

VARIyE L E C T I O N E S . ^ A d o r a m l i b r i s c r i p i u m e r a l * tl;t*c oodcx L a v a t c r i 8t*parabat a soperioribus qu* lia l e x l u s e s s e u l , non P r o c o p i i . " . ' . .
m 1 sl v e r

"

1129
. . ,

CoMMEXTARlF

LIB. REGUM. r a v i l , quisnain ungendus cssH. Sisr.iliter de casu Sunamilidis loqidiur

U30 Eli <a?u

, \

: Dosniuus n b s exislima\il David, . qiian-

* . \ , . " \ , ,

c o n d i l a n i c '* > N u n c N a l h a n e l i a m , c o l l a u d n n * regia c o i i s i l i u m , et p r o p u s i l i i m , tumvis p r o p b e i a , i g n o r a v i t . hoc opus p r o b a r i . Q u o d ipsc cliara

V E R S . 5 . Tunon adifitabis mihi domum.

Do-

irnwn oralionta construere Deus Da\ideu? non per* m i s i i ; docens b u m a n i t a l e m omnes, q u o l q i i o l b o c in loco Deum e r a n l i n v o c a l u r i . N a m , q u i vident manus Uavidem p r o p h r t a m D a v i d i , p r o p l e r caedes, q u a n l t i m v i s j u s i a s , non coucedere, u l D e o s d i f i c e t , purae babore d o c e n l u r . Deus l a m e n n i h i l o m i m i s e l c g i l , qtii
B

, , \ , . "

, \ , \ , ,

crga

m u l i c r c s c o i u i n e i i l o r v i x i l , inpedivinum exercuit, i e l dileciioni, rat o n e m fnit, g r a immitis i n Prlerea, fidns

r i u m inlA>phle gessil, c l ante banc g r a l i a m e i c o l laiainjuxla legera, c u l l u m l c n l u s o r a l i o n i , psalmodia? divina?, que habuit. Prseierea erga a m i c o s

\ , \ , , . \ , , \ \ . \ , . ,, . , , , , . 523
l l 0 n

e l s a l u l i s totitis populi magnamcuratfi lus erga benefaclores, n o n c r u d e l i s , cos, q u i i n j u r i a aliqua e u m aflccissent. st quisquam alius unqiiam,

certe" b i c pauperee humanum a l i eum Dominus,

amplexatus. O b quas r e s iiomo secundum c o r D e i es9e d i c i t u r . Cselerum, s i q u a n d n , qoid pasuus, erravit, ut casligavil

. exigens, p l u r a benefacla q u a m malefacta reperit. . . " .

aversatus cst, bonura alioqui exsisientem. paucis exceptis;

q u i , nd justara

elateram

V E R * . 10.

St habitabit secundum seipsnm. Nam

, -

c u i n j u x t a logem D o m i n i r e g n u m a d i n i n i s l r a r e t , a genlibus separalus f u i l .

V E R S . 11. diebus, quibut constitui

judice$> eCc.

, \ , \ . , . , \

Q u a n d o q u i d e m l e n i p o r i b u s Judicttro, n u n c A m r n o n i t i s , et Moafcttis, n u n c M a d i a n i l i s , et a l i e n i g e n i i s u b j e c i i erant, p r o m i s i t se i p s i s r e g n u m i n t e g r u m servaturmn, mutaiionibus. V E R S . 15. Et erigam thronum ejus utque in s i m piternum. liabenlur, In libris quibus Paralipomenon discrte propbetia Jtidaei eadem f^ro. de G b r i s t o e i liberalurum eos a c o n t i n u i s i l l i s

. \ , ' \ . , , t j > , . \

proponilur. Hunc

dicebant ad C h r i s t u i n t

E x lege a u d i v i m u s , q u o d C b r i s l u s maneat i n aetern u m , c u i p n e p a r a v i l t b r o n u m , aediiicanii d o i u u n i ex v i v i s e l spirilualibus nomini lapidibus, i n sanctuin tbronuni Aposlolusex a d Hebraeog: filiuni .
t9

sftcerdoiium, Deus e r e x i l

pairis,

et i l l i u s

. \ , \ . ;

usque i n s e m p i l e r n u m .

^ ^ praRsenli etiam loco i l l a desunipsit . \ . Simililer illa hac eliam,

Ego ero i l l i i n p a l r e m , et ipse e r i l m i h i i n lcguutur. Nou enim o m n i a esse seternum convfinit,

quae d c t b r o n o s e i n p i i e r n o u t de Salomotift qnomodoenimin

intclligamus;

Ibronus ille erigilur? S i dicis, posteroquomodo implereiur illud :

, . , , \, ; >

r u m successione, baecanie Salomonem D a v j d i d i c l a oportuit. Deindc, t M u l t i s diebus sedcbunt Israeliiae sine rcge, sine

p r i n c i p e ? S i e u i m tbronus verc tuuc erectns esse d i c i n o n potest, q u o m o d o dicit :

1 1

in sewviter-

I V Reg. iv, 27.

H e b r . , 5.

Osce i n , * .

PATPOL. G R . L X X X V I I .

36

1131

PROCOPII

GAZ.EI , ;

1132

nnm ? S i de C b r i s l o liscc a c c i p i c n d a s u i U , quoinodo ; * rX \ Ohrieto ha2C adapiari p o s s u n l : E t , si v e n e r i i i n i quitas o j u s , casiigabo eum Annon, cpia siliin psl noslra inlirmitate, in v i r g a v i r o r u m ?
1 1

, \ ,

[ ; , , \ , \ , \ ;, \ , \ ,

quemadmodum Scriplura passum c s s e ; item infirmilalem in .

diciteum,

suset

l a b o r a v i s s e , faroem nostram, et

queniadmodum diclum induisse

tulisse

, 0

p r i i t c i p a t u s , ct poteslalcs, ut p o s l e a , i l l i s e x u t u s , multa liducia

, e

ligno c r u c i s

Iriumpbaret ? Et

< . < , \ . , . * \

psalmo x x i : L o n g e a salute mea verba d e l i c t o rum mcorum Psahno L X V I U : c Z e l u s domus luse c o m e d i t m e " . abscondila
n

> D i c i l e l i a m : N o s l i , Deus, ettam : S i venerit i n i -

i n i p r u d e n l i a m m e a m , c t p e c c a t a mea a le non sunt . Ita i l l u d q u i l a s e j u s . i Ncque vero bic d i c l u m est, S i i n i q u e f c c e r i l ; sed, nos ipsius sumus, nobis nos s u m u s i n i q u i l a e , ad quos m o r l u u s est, de i l l o hoc d i c i i n i q u i t a s ejus, c a r g u a m euin

. > , JJJ' \ , * * *

S i v e n e r i l i u i q u i l a s ejus. P o r r o & ' . , \ \ , , c \ ,

d i c l u r a est: E r a i i s a l i q u a n d o t e n e b r a " * ; e l , q u a n doquidem pro potesl: virga Si vcneril

v i r o r u m , e l plagis l i l i o r u m l i o m i n u m . > Id, n u l l a p e c c a i i labe p o l l u l u m ) d i v e r s u m a b parva visa sunt h(rc in conspeclu docens,

. > " , , \ , . , ,

q u o d eum (utpoSe n a t u r a D e u m , et j u x l a b u m a n a m naluram a l i i s v i r i s , et filiis b o m i n u m esse ostendit. V E R S . 49. El tuo, m i Domine. Omnipoicnliam Oomini

admiratus sum, inquii, exccllemiampromissionum, m e i p s u m resp<ciens. P a r v a e n i i n baee eunt, s i c u m tua potenlia cunieranlur. CAP. V E R S . 2 . Dimensus mUleret. Jussil ei, fune VII [VII]. e$t [uniculo, eic.Tanta cnpiipereos n u m c r a r e non
c

, \ , , . , } ? . . . '. , .

-vorum m u U i l u d o erat, u l super eos

i g i t u r pronos i n l e r r a m i n c l i n a r i , e x t c n t o , i n tres partes cos d i , p a r l i b n s j u g u l a l i s , tertiam c o n exposuit. David omnes c i i r r w i , e t c . D i v i n a

n

. ; . \ ; ^^^

\ ' , , . , & . .

v i s i l ; ct, duabus deduclionis

s c r v a v i l . A q t i i l a v e r o , separatumfrenum aquarum,

XERS.A.Etdissolvil Ne scilicel

e n i m lcx pra?cepil: < N e m i i l t i p l i c e s l i b i equos i n e q u i s , scd euse praesidium c o l l o c a r e n t . V E R S . 9 . Rex Emalh. apparitionem, V E R S . 14. In

*\i

, c . 'W* , ^ . . . ,
11

i n potenlia Dei s a l u l i s

Aquila exponit, , Syria*. disposuit prcesidia. D

, e

vel advenlum

omni ldumcva

N u n c i m p l e l u m ^st i l l u d , quod Isaac Jacobo praed i x i l : E s l o , i n q u i l , d o m i n u s frairis t u i . > l)c\ i c i r s e n i m Iduraaeis, praesidia imposuit. P n r s c i U e s antein pracsidiarios, quos n u n c q u i d a m a p p e l b n l , ipse 524 ^ E R S . 16. nominavil. Aquila babel, inmemoriam. Abiathar. e contra Vifiura Abiatbar commenlarm. filiu$ Nam

, , . , ^. ' : ' .
0

9 " . ', .

, id est, revoeans V E R S . 17. Et librnrii l i l i n s est

1 1

Abimelech

hoc csse d i c u n l . Abimelecbi.

M

'.
M

J .rem. X L V I , 2 8 . Psal. x x i , 2. x v n . M>. G e n . x x v n , 29.

P s a l . L X V H I , 10 VARLE LECTIONES.
0

i b i d . 6.

" E p h e s . Y , 8.

I % M

Scptuaginta ' . Et tta i n codice L a v a t e r i fuit.

C. L . .

H33
, . <* , . . ' . .

COMMENTARII L I B . I I R E G U M .
, g i t t a i i o s hoc nomine a p p e l l a l . CAP. ', . VIII [ X ] . V E R S . 4 . Prccscidit vesles ipsonim. pretalur, . . ' .

1134

V E R S . 1 8 . Philethi ei Cliereli. Jactilalores, e i s a -

V e l eas, quas

. , ,

Arcadicas noiiiiiiat ; vel, . A q u i l a intcr-

CAP.
" , VERS. 7. babet, et in pacembelli.

ix [.
Alia exposilio [XII]. hospiti. P r a v a m cogita-

. . . .

Sr bellum invalescit. CAP.

V E R S . 4 . Utmactaretviro

, , \ . " , , . , , . . , , .

tioncm bospilein a p p e l l a l , u l quae forinsecus nobis i i i i m i l l a l u r , e l n o n n a l u r a nobis i n s i l . V E R S . 5. Yir, qui fecit fwc, dignus est morte. H o c qtiidem m o d u m e x c e d i l . r e d d e r e vero q u a d r u p l u m , c o n g r u i l c u m lege. V E R S . 9. Vt tibi essel in uxorem. H a c r a l i o n e obscure signi&calur sum esse, jiigium quam Dctini plus boc conjugio oflenq u o d b o c pfa?cessil. assensum babet. adullerio,

, -

* , .

A d u l l e r i u i n eniin c u p i d i l a l o v i c t u s c o m m i s i l ; c o n auieni dcliberalionis Cumque propler adulterium e l bomicidium plant u a l r i m o n i o c o n t r a leges c o j i babuit. eos Deus i n

\ ' ,

gcre deberet, ipse,

l r a c t o , c u m ea v i l c o n s u e l u d i n e m , pinqno. S i m i l e cupidilates contra est huic:

V E R S . 1 1 . Tollam uxores tuas,et daboeai tuoproTradidit ignominiae * . Dei permissionem s i e l i a m Jacob de S i c h e m , s u i sententianv, a Siineone et L e v i

. " c

: . . " \ , ,

gniflcans. Q u a n d o q u i d e m animi

filiis eversa, quos d e v o v i l , r e l i c t a haereditate i p s i \ " , , , - ^ Josepho, U a l o q u i l u r : Q u a m ceperunt a r c u meo ; > facinue Olioruin s u o r u m , c o n l r a v o l u n l a , \ , . . , \ \ , l e n i suam c d i l u m s i b i a s c r i b e n s . V E R S . 1 3 . Non morieris. D u p l i c i m o r t e , secundum legem, punicndus erat. P r i m u i n , propler aduller i u m ; d e i n d c , p r o p l c r b o m i c i d i u n i . Caeterum c o u fessio p e c c a l o r u m poenam t r a n s l u l i l . ' . V E R S . 1 4 . Adveriariis [ ] irritavi Ih, , , minum. A q u i l a plaaius d i c i l , , Exacuiiti hosles Domini. Dei e n i m p r o c u r a l i o u c d c s t i l u t u s , eflecit ut alienigenae victores e v a d e i r n t , et s u p c r condilorein. Urias atitem birenl contra universi

, -

, \ . . . .

prosclytus. GheUacum e n i m Deue a p p e l l a l .

filiut tuus, qui tibi nalui est, morieiur. F i l i u s , , " . enirn stiperstes iransgressae lcgis a r g u m e n l u m erat. Deus itaque, p i i regis c u r a m g c r e n s , sustulit , . " . , \ ejus o p p r o b r i u m . P n e r u m s c i l i c e l a d u l l e r i n u m . E t tantus f u i l pcenilentiae fruclus ut avus ipse G b r i s l i generationis s e c u n J u m c a r n e m ex eadera muliere n a s c e r e t u r .

. C . L . . , , . , ' ledidia. A q u i l a , propler Dominum. Synamacbus, tegregatum in regem. Y E R S . 3 1 . Combussii super serras. N o n c r u d e l i l a i i s sed justae poenai opus f u i l . Amnionitae eniin . . . ,

R o m . . 26. VARliE LECTIONES.

Male h x c quoque codex L a v a l e r i separabat a proccedenlibus; quasi lextus, n o n P r o c o p i i verba e s s c m

1135

PROCOPU .
. ' .
.

L r a e l i i a r u i i i , quemadmodum l e g i m u t , d e x l r o s o c u - , k)s e r u e b a n l . A l i a s quoqiie ejusinodi c r u d e l i l a i e s c x c r c u i s s e notutn e s l ex p r o p h c l t s . C A P . X I [XIII]. V E R S . 3 . Jonadab vir erat valde prudens. A t q u i iniquum eliam ct i n j u s l u m dedit c o n s i l i u m . L a a d a l p r u male ea usus s i t (quemadmodum Scriplura eapienlissinium apm a l i c o n s i l i i poenas persolvit.
e <

. , , \ . . c , \ , , , \ . >
. , .

denliam, cisi

serpenlem

pcllat), quamobreni

N a m vidcbas, i n q u i t , furem,et currebas c u m eo, e i c u m adultero p a r l e i n tuam p o n e b a s \ V E R S . 1 8 . Tunicaialarii. Symmachus.xetptoo)^, manuleata, xcYvaJ o s e p b u s , ad lalos manuleala. A q u i l a , , Hodie plumaricon appellant.

, .

\ , .

riegala, pro eo quod e s l , f r u c l u s i n i e x t o s babens. usque d e m i s s a m , n o m i n a l . Y E R S . 3 7 . Ad Thoimi. A d avum tnaiernum p r o f u g i l . Maacb e n i m , roater ipsitis, fttil tilia T b o l m i , q u i i m p e r i u m tennit i n G c s s u r .
CAP. XII [XIV],

. , . .

. , , \ , \ . . ' .
,

V E R S . 7 . Ei occidamus eum pro anima fralrit mi. L a t e n l e r i n n u i t Davidem, q u i neque de A i n mone poenas s u m p s i t , neque A b s a l o m i s depulit, nunc, frustra irasci. sermonit hnju$. filium moum a ca?de l i b c Si filium non tui
c

nirpstiiiam

, , ; .

peracla r e , quae niutari non p o s s i l ,

V E R S . 2 0 . Ut terteret faciem Qtinmodo, i n q u i t , potes r a r e , c u m fllium t u u m illtus rei, inquil, erit

\ ,

n o n r e d u c a s ? boc c n i i u excmplum.

, ; , \ , . & , , ,

mducas, tribus, filii fugain,

idoneam

babcntes c a u s a m ,

l i b i coniradiclurae sunt. Cave Absalomie regem cflusa

igitur,

. , \, . '0;

ne populo D o m i u i laletn ansam obloquendi dedcris tVinde dc morle consolatur. Q u e m a d m o d u m e n i m aqua non c o l l i g i t u r ,

. \ , ^ . \ ,* ; " . . , \ , . " *" , r+ , 1 * \ , . . .

1

ita j a m n i o r l u u s non resurget. C u r i g i t u r supersiite etiam p r i v a r i c o n l e n d i s ? 525 rum fticies eireumdaretur. Directe, i i i q u i l , c i r c u i t i o n e opns esse, ut i n ftcio Kuppticare non lioebat, unde s u g g c s s i i i n i h i , i l l o verbonun r a s u p r o p r i u m cernens, e a m , q u a m m i b i ruedelam adhibcre v o l u i s t i , t i b i i p s i adbibeas. CAP. VERK. ligebal, [ X V ] . oppidum. intel enim 2 5 . Keduc arcam Domini in iu qnanlum periculum,

Quando<piidfm rcligiosus, e l propbeta c r a t , ptienam transgressorum legis i n c i d i s s c t . l l l i

\ , \ , ** >?.

arca r e l i c t a , i n ,

, /^ . \ , ^ , ' > , \ , , . \ . " , \ , *^ , .

r

i* medio s u b l a t i e r a n t , ipsa arca r c l i c l a f u i l captiva. l i r c i g i l u r a n i m o v o l v e n s , eam r e d u c i v o l u i l . Ipsc c n i m i n c o m i t a i u suo arcain ferre non p o t u i t , co qnod legibus dc a d u l l e r i o c l b o m i c i d i o Innoximn emm, des polero.
M

^^

lenerelur. oculum vidcre

d i e i l t c x , ct j u s t u m n o n o c c i * i n q u i l legislalor,

> Quando v c r o ,

dr

p u r g a r i t aniinas mea3, l u n c decorem arcat

P t a l . XLIX, 1 8 . "

Exod. xxui, 7 . VARLE LKCTIONES.

n lla*c, cen textus v c r b a , i n n o s l r o n L a v a t e r i r o d i c e nxpressa e r a n t ; c u m P r o c o p i i tamen ei*i c a l i o n c n suaui c o u t m u a n l i s , n o n s i i d u b i u m - , ilaque resliluendura censeo.

C O M M E N T A R l l 1N LIB. II R E G U M .
. , . V E R S . 32. Cmm uuitui

1 1
*$qu* ad vgrttrem. U ui!

, ; \ .

verticdin i n l e l l i g i l anlftm inonleiu O H v a r u m .

Dominus noster C l i r i t t u s assumptus c s l . E i a d o r a v i l i b i D e i i m , ad taberiiacultitti, c l arcani i u eo repositam, ut par erat, rospiciens. V E R S . 5 7 . Chusi summus amicus David. Q u i d a m mendacium boe C b u s i unn probanl. Ignorante et m a l o r u m enim non rem m e n d a c i i i m , quod boinim Gnem prneposilum h a b e l , v e r i l a l i aequipollere. Bonorttm e n i m consilium, niemus ulrnm nierito bonum a u maluin enini et scopus i n q u i r e n d u e est, e l sic i n v e sit. Q u i s illicitam

, , , , .

\ ,

\ . , \ , , , . , \

; \ , . \ , ' , * .

v e r i t a l e m H e r o d i s i n caedc J o a n n i s Baptfsiac reprebenderel ? C n m j u r a s s e t , s a l i u s fuisset cere. A t q u e bac r e l ; sed, deiel. u l pii pecuniam a c q u i r e r e t ,

m c n t i r i , q u a m caedem fasimnlavit, i t i nliis aflferdefeuaut p e r n i c i e m

q u i d e m 1n r e non

regis ct propbeirc v i u m [XVI].

omnia,

. '. .
YERS.

CAP. XIV

i. Ecce
Quidam

tna

sunl

quw erant Me
credulira-

. *

phibaal.

nimiam

banc Davidis

; , . \

tem reprehenderunt.

V e r u m e n h n v e r o ftsepem;mr>w

\ d i c i u m est propbelas o m n i a novisst. II c . . autem p r o b a b i l e m , et ad persuadendum appo*i \ , . lam o r a l i o n e m b a b u i t ; dcinde, i m i n e r a c l i a m a(* /. . \ t u l i l , s n a m bcnevolenliam d e c l a r a n s . D.ivid atilciti \ , , . \ , \ \ , . , re cognita, u l r c v e r a se babebal, tioneniquc babuit. N a m c u i n didit eis M e p b i b a a l , tum servavil. aniiiium lassis c o g n o v i l , cum esset, e r c u s a i i o n e i H tilriqtie partem s u b s l a n l i assignavit, e l d c n u o i l l i n s c u i a t n r a Gabaonila*. tcinpnre f a m U septcni cognatos Saulte p c f e r e n l , Irased p a c i u n i c i m i Jonalba i n i minneiis, Forndcuui aliqitam qui ne r e g m i i n afleclarct. laleui illum, Praeterea , s u b s l a n l i a n e l animadverlil

, , , \ . a ole-ceniis iniaghiatiouein, e l bonus v TSIIS Doininum eu I f c i s s c l . suuiu inendaciuiii dixeral,

i p l i u s dojecil

r e e e p i l . ALias e n i m

quem p u n i r e p o l i u s debebat, ne<jnaquaii> p a j l i c i p o n i

,
, ,

V K R S . . Eccefitiusmens, qvi egressus est de ttieio meo, etc. Cum Seniaei, i n q u i i , veterem mccum de faniilia einiulialciu videa S a u l i s o r i u n d u s sit,

. , , \ (5 . \ * . , , . \

e x e r c e l , de hoo u l l i o n e i i i vis exigere, c u m

l i l i u m vila? insidias s l r u c r e ? D i v i n a senlentia b;vc, qua3 p r ^ d i c t a s u n l , a d finoni n u n c p e r d u c i t . P c n l u r a n d u n i i g i l u r , et patienlia ira d i v i n a Ammonis iniqua c o b a b i t n t i o , neque guperauda ncque furor, Absalon.is est. A l q n e haRc v i r ille s a n c l u s . C%terum, parricidium, nequc t a m u s c o n l r a parcntem navi, qua)

. , , , . , ,

ex operatione d i v i i i a fuit, sed gubernatione d e s l i i u l a ,

dotnus D a v i d i s , Dei gubernalorcm pio-

, \

unn b a b e i . s i i n i l i s e r a i , e l m a l o r u n i m a x i i n i s cellis et tempestate j a c l a b a i u r .

V E R S . 2 5 . Et [uil omne consilium Achilophel, tnm apud David, quam apvd Absalon. Qiiomodo est Acbitopbelein David boc c o n s i l i a r i o , mala c o n s u l c n l e , usus e s l ? C e r l u i i i se rebus prsesenlibtis a r c o i u i i t o c l moribus condasse, l pro ulriu.sqne ingenio pravmn a u l c m , c i malis

, ; , , . , , \
7

siliu dedissc : erga bonusn i n a l i l i a m c c l a n s , erga gaudcniem ostrndcms. mcluens F c s i i n a b a t a u l c m ad l o l l c i a l u m D a v i d e m ,

* , . \ 6 \ : , ; ::, .^^ -

1139
ne n a l u r a utrtimque c o n c i l i a r e t , et Nibilominus cura allulil. CAP. XV [XVllj. lamen pmnam non

PROCOPII GAZ.EI

lltt

ad facienilum , . "> , , * . . filinm filius oclavi '. : otTugii, sed, manus

foedue impelleret, e l ipse profliltonis poenas daret. filium i n p a i r e m armassct, sibi ipsi

N o l a n d u m quod hic quidem C l n i s i vocat A r a c h i , dum in i n s c r i p t i o n e psalnii

, ^ . , \

J e m i n e i d i c i t n r . Nonne f o r s i i a n , q u i a uiagnam fort i t n d i n o m e l etrenuitatem ex amiciliae liabitu a c c e purat, idco illitm d i c i l filiuin J e m i n e i , id est, Olium dexterae? S a p i e n i e r autem David v i r o polenti p r u denlem virnm opposuit. Prudentia enim confidunt. validior est p o l e n i i a . P o t e m i a sine p r u d e n l i a v i t eos qui i n ea perdereno-

, * \ , ; . . C. L.

* &'

V E R S . 44. Dominus pracepil, ul dissiparetur

m a d m o d u m 526 auiem coiisilium Deus feceril c u m C h u s i . B o m i m appellat, quod l y r a n n i d i expe-

rr\r fiw

consilium Achiiophel. S a c r a S c r i p t u r a d o c u i i , q u e m - '.

. ' ^ VJ . * ; h ' , ,

diebat. Q u a p r o p t e r D a v i d d i x i t i n P s a l m i s ; c E c c e p a r t u r i t i n i q u i l a l e m , concepit d o l o r e m , c( peperit i n i q u i t a t e m , fossam a p e r u i t , et e f f o d i l ; et incidet

i e

\ , , \ , . fy- . \

i n foveam, quaro f e c i t . > V E R S . 2 8 . Et siccavit palatltas. A q u i l a et S y m m a c b u s b a b e n l , ptisanas, i d est, h u r d e m n , vel t r i ticiim decorticalum. /5

.
. ' C. L .

Datrid autem venit in

T l i e o d o t i o n , in cailrn.

Manaim. In

Manatm,

, .

Samphoi b o u m ; T b e o d o l i o n , lactei vituli. CAP. Si XVI [XVIH]. Interrogative, ccrlum

, , ,

.
.\\ , \1 . V E R S . 5. Non ponetur in nos cor. supersles fueris, d i c i t n l , nogalive, fbril a n i m o ? V e l
1

C. ^
, ;

nonne e r i i m i * oinncs S i ooctimbas

, : , \

e s l , quod c o n s l c r n e b i m t t r . S i n a u l e m ex parte i n f c r f i c i a m u r , d i c u n t , s u p e r s l i l e s ad consolalionem pares non e r u n l . D a v i d c m i g i l t i r exire p r o b i b e n l , v e r i l i , ne q u i d a d v c r s i ei a c c i d a t . V c r i s i m i l e enim eral bostes e l i n i m i c o s erga ipsum solum expetere. evasisscl, Dicunt fumimis, S i m u l etiam misericordia metuenles ne, lyrannum si vicior

. \ , \ , * . 1

\ ,

* , * * " ^ ^ , . \ , & , .' , ^ w v . /^' . \

moveretur.

itaque, qood s i Victi i n fugam conversi l i i a m v i l a m babemus siifllcientem Q n o d si tibi

consolaiionem.

aliquid adversi a c c i d c i i t , publica i t Syinniacbus est oslen-

c a l a m i l a s . T u elenim solns i n f i n i l i s pariibus nobis o m n i b u s e x c c l l i s . H o c etiain d i l , dicens : Et fu, VERS. Hlios, et ut decem tnillia poslrum.

)7

1 8 . Quoniamdixit : Non filiam quoque, baluissc.

e l c . A l q u i d i v i n u s s c r i p l o r supra

. - mihi filius, D " , ^ ^ . ^ * d i x i l eum ties

(

Probabile

cst

, ' , '., xe*" . ^ , * , \ ^ , . '* ** " \ * '

0

filios procreasse, et eosdem deccssisse. uni filii longo tempore ioab

Josepbus quod,

n u l ni liac de causa eum id fecisse s c r i b i t ,

' ^

p c r d u r a r c s s i n l , quod cum audivisset la-

/ ^ '

illtid a?diflcium m e m c r i a m sui diutius conscrvnret. ISon criiitinandus David parcere adolesceuii j u b e n l c m , A b s a l o m " Psal. , io. VARLE ' L r g t i i i d u m i u i k i videtur .
r

LECTIONES. . '/,

0'y/. .

1141

C O M M E N T A R I I I N L I B . II R E G U M . quercus r a m i s s u s p e n d i l , ut lalia paleretur pairem

11 Deus ipsc praeveniens i l l i n n isle quividiseet J o a b ,

. - men interfecit. N a m 6 . , " * i m p r o b u s . Quod c u m

dem uti h u m a n i l a l e r e l i q u i t , s i m o corde lanceas i n i i x i t . VERS. qui 3 3 . Et flevit rex.

ipse vero d e x l e r a m iu sceleslis-

, . . C. L .

Deo contra A b s a l o m comraodavit, et

, \ \ -

Quomodo e n i m Saulem luxit, jam

ille, iu

, \ ; \ . . '. . \ \ * , ' , , \ , . , # , .

propler humanitatem

filii obitu a n a t u r a n o n v i n c e r e t u r ? Praeierea i l l u i n vir pius deplorat, q u i per pcenitenliam c u r a r i a m plius non potuit.
CAP. XVII IXIX|.

V E R S . 1 3 . Summus

imperator

mihi em.

Ta-

m c t s i Joab m u k a p e r i c u l a p r o Davide balur. Ferebat autem eum

Mibivcrit;

. ipse l a m e n audaciain i l l i u s b o m i n i s odio prosequenibiloiuinus , pariiin retipropler benevolentiam, q u a m erga Davidem nebal, p a r l i m Absalom quod ubi . '. . , \ Di$$olutus , , ' . , , \ ( , \

meluens, ne rebus novis sluderet. feceral, summum imperalorem Davidis);

Jatn i g i l u r opportunitatem nactus, A m e s a n , quem ducem declarat (erat aulem et ipse consobrinus b u n c e i i a m inlerfecit.
CAP. XVIII [XXI.

. , .

cognovisset J o a b , sub p r e t e x l u aroiciiiae

est David. N a m cum

senex multa

in

bellis passus esset, c o r p o r i s v i r i b u s defecit, n i a n i bus tamen gigantis pcr fugam e r c p t u s , servalus est. Indicat a u l e m aul diuturnae sunt) boc mirabililer homines auScriptura

vasto corpore, et i n v i c t o robore praeditos, non impios, vitae quidara esse. suspicati nomine

, , - ^ tem . . ' . . , , .

(quemadrooduin appellatos

CAP. XIX
V E R S . 5. saritts, Vir ex Gada.

ixxi].
Aquila, , Symmacbus adververo

controversiae i r i m i r u m . CAP. XX

babel, . . '. . . \

[XXIII. carminis. Post devicloe

V E R S . I . Vcrba

hujus

bostes, carmen c p i n i c t u m Dco composuit. V a t i c i n a tur auujm de C b r i s i o D o m i n o . E i , paucis e x c e p i i e , idem est c u m p s a l m . c x x x i . CAP. XXI [XXIII]. Eruevidenler,

\ ' . . '. . -

V E R S . 2 . Spiritus

Domini in me locutusest.

, jy b e s c a n l nunc Juda?i, qui Davidem l a m \, \ , \ . , , , * . \ , ; , . p r o p b e l a m appellari non

el perspicue de rebus C b r i s i i , e i fide v a t i c i n a n t e m , p a t i u n t u r . S i enim s p i r i cur tus Dei est i n i p s o , si Deo Jacob i n ipso loqui v i sum e s i , si arcana sapientia? suse a p e r u i l c i , proplicta non c s s e l ? VERS. emm, cupidilas. IC. Et noluil facere illud. Casligafcus n o v i t q u a n i a r u m c a l a m i t a l u n i bospes esset

VAUIiE LEGTIONES. . . , . . , . . C . L. . * L a v a l c r i codice vidctur fuisrse, '. N e u l r u m rect<\ K c s c r i b u ' . Confcr cuui oo psalmo ei inveiiie*, paucis l a n l u m i n i n i u l a i i , oadcm csse. ^ S c i i b . .
u

1**3
VEKS. 19.
t

PROCOPII

GAZMl

UU

Celebris in tribu$ duobus clarior. " Tpurl, > T r e s c u l l a u d a n s . Abessam duobus pra?siaiitiorem . ; , e s s e d i x U , p r i m o a u l e m inforioren. Ille c i i i m 110 , . ningenlos in acic i n l e i f e c i l ; liic veio sftxcentos. P r i m i i s vero cx U i b u s , non qtiod faela, sed quod inagislratnni a l l i n c t . S c i e n d u m atilem e s l lilium sajpe Joiadae, regis consobrinum Batieam, Nam 527 fuisse. . , " , . , , , . . \ , , , , \ . ( , ,
CAP. [XXIV].

eum iiepoteiii Jesse appellavit, e \ f o r i i l u i l i i i t s CJIIA inenlione facla, adjecit i r i b u s reruin gestarum gloria praesliltese; i l a u l c u s i o d i a rcgis illi coinmissa f u e r i l . Rex c i i i m sua custodiaj eum prxfccil.

\ \ \ . VF.RS. I. Dicens: Vadc, iivmera hraet. Ciim Ke . \ , , ,. \ , ; , . . \ , , . ; , . \ , , *, \ * \ . . .

DMIS jtisserit, c u r

hujus census pasiias l u i t . usuin

q u a q u a m igitur verba, sed p m n i s s i o n e i n Dei c o n sidt-rare oporiet. Iudidit enim ei rationis. et Q n a m o b r e m in l i b . P a r a i i p . sic d i c i i : E l i n s u r rexit S a l a n c o n l r a Israel, et Davi<!em decepit,
,f

i m p u l i t , ut nuineraret Israel ; > sic a u l e m H e b r a i adversarium, l u r hvc ria dixit quoe ralip. fuerit, conlra defeclorem nomine nominani. eam sed Cuin igiNec in cogiialio hoc d i v i n i s promissiombus contraappellat. * lsracl, comra

Davidcm,

poena e t i a m graasata e s l .

Porro Sciiplura nou

diabolum

i r a m Dei n o m i n a l , binc eam in l i b . P a -

Satanam appellat. PraHerea dixit i r a ,

\ , \ , * ipse. Quoinodo vero a populo pcena e x i g i i u r , c u m . \ , , tamen David populuin n u m e r a v . r i i ? P o p u l u s suae i n i q u i i a t i s debitas poenas persolvit, co quod rcgetn C , , \ . p i u m q u i a Deo i u boc, u l o m n i b u s praeessel, dc
r

signatii* e r a i , deseruissent, e l i m p i i , i i a l u m , et regeni gralia divina

sceleraii<|ue conderaobiluin in

, * . \ ' . \ ; , , , * \ . Ka\ , , ,

lilii p a n e s esseut secuti. Satilem quoque d e s l i l u t u m , ad qui uaque r e l i q u e r u n i , l i c u l David uncius esset. H u n c e n i i i i ,

a propbela

mulloruiii

b o n e r u m eis a u c l o r fuerat, et Palaestinortim p o l c n l i a m fregerat, q u i q u c propbeta crat, nou n i o d o d e seruriini, Piopicr sed aciem c o n l r a euiu i n quem inslruxcrunl. conluuielio^i iram conDavidem igitur,

fueruiit, poenas i u u n l . H i n c S c r i p t u r a d i c i t , Dornini grassalam esse c o n l r a U r a e l e m , non

\ . , \ , , , \ .

i r a Davidem. Nain occasio tanluni poenx e r a i c e a sis populi factus. Solos iiaque defei loree p e r c u l i t , f I i l l i s , q u i nonduni setalctn atrigcrant, p a r c i t . C o n i i n u a s e u i m defecliones re-

rebns gcrendis u l i l e a i ^ . " \ , \ . ; ^ . ; , \ . \ , . . ; , \, , ^ -

p r i m c n t e i n , i d quod fuluruiii erat praevenire oportebat. V a l d e autem religtose David non ea delegil, iu q u i b u s i p s e , quippe rex, reliquis facile p r a s t a r e poluieset; nam fame u r l a , ipse q u i d c m c i b i p e n u r i a n o u l a b o r a s s e l ; i n l r a moenia e l i a t n , et tioncs l a l i l a u , a r m i s t p i c elTugisset. Rem i g i l u r eligit, indutus, qua? b o m i i i u m miiniauxifacile bosles

linni e l potentiam non a d m i i l i t , aequa cuin r c l i q u i s r o u d i i i o n e senlenlbc s u p e r i o r i s se p e r m i t l e n s . ^^ .

" ,

i Paral. xxi, 1 .

II
TSx xpoiWer .

COMMENTARil IN UB.
-

II REGUM.
horam prmidii. diebtis couiiuin<*rati*,

f 146
Noduodrciiiiani' eoinniiIla

V F R S . 15. mane usque ad rlibus eliam dunlaxai poonarum partom

* , . 6 , . ^ ,

quas DVMIS eis

natus fuerat, eis irrogataui fuisse i i i v e n i i m i s . n;ns,

m i s e r i c o r s Deus a l r o o i b u s m i i i i s peccatores d e t e r m i n o r c , q i i a m c o i n t n i n a l u : fueraf, i n e x i g e n d a qui apli erant niilitia, oxcoplis prxlerea poenitpmiam numerata poena severitale usus e<l. C u m e n i m fuerini d r c i e s cenlPiia i n i l l i a , Levilis, ct Iribu grandioribus n a l u , ei aetnle i m n i a l i i r i s ,

" \

, \ , \ , \ , \ \ , .

Reitjamilitra, q u a \

a*.'Hiile roge p r o p l c r boc peoealuin, est, sepiiiaginla roponle m o r t i i i suut, n o n 11 non modo

, . , . . ,

inillia virorum sublala sunl.Nequa e n i m lempore i n d i g e b a l subito suslused t 't primogeiiila,

angrltis vaslator. Rcpenle vero, ct iEgypliorum mille Assyriorum.

\ . cenlurn o c l o g i n i a , * , . ( , . /

Tenpus i g l i m p o vero locuin ad

tiir hocdivinas erga homities b o n i t a i i s , lentiae est a r g u t n e n i i i m . quidam per a l l e g o r i a m Prsesentem

h u n c i n modiim expo3uepopulo D o n i i n i donec s;tcu-

r i i n l . M o r s , propler i r a m Oei,

, , . , \ , \ , , ,

p r a n d i u m usque d o m i n a b a l u r . A b c x o r d i o l o r u m , usque ad l c n i p u s p r a n d i i , eniin D o m i n u s placalus v a s l a l o r e i n Lem dissolvil el coiupesnrit. Qui sanctam u r b e m , e i n p e t i i r , Ecclesisc

videlicet

panis iwtelligibilis () de CORIO d c s c c n d i i . T i i n c illiun cl niorquanduquidein

. " , \

Ecclesiam, incolenles, l a paDei

. .

biflca nianu a l i i n g e r e v o l u i t , i i u n c quiesccre j n b e c i v i b n s e l i n c o l i s , per v i v e n l e m t Magnifica enim, inquil, Non cnim neni c o i i s e c r a l i s .

, , \ , \ , , , , , , , , . \ . . , \ * \ ,

c i v i l a s , de le d i c t a sunt * . leinpus apparuil, quod

inimicum

u l l c r i u s viucere o p o n e b a i , postquain eacrai mcnsaeu prandii tempua latenter i n n u i l . C b r i s i u s a u l e m S e r v a i o r seipsum pro nobis o b l n l i i , s u i i m dicens esse pecoaium, q u i pei-caium non noverat. Ipse e n i m pecrala n o s l r a l o l l i l , dolores s i i s t i n e l , David, cl
f

el

proptcr nos cmiduni

veluli et

bonus

prrelor, a n i i n a m juiam posnii pro o v i b u s . N a m , sebisioriam, veram proprian* c a u s a m iguoraiis, i J qiiod p c e c a l u m apj>e!hat. 528 V E R S . 2 1 . Ut acquirama te aremn, elc.Ha?a mors ci ^aat boc c s l C b r i s l i , irt fiurttiixi e s l suinn i p s i u *

, * . , , '

area l y p m n g e r i l Ecelesia?, per qiiam D o m u s eniin est n a i u r a l i s viue, qnaiu p i i , s e n n o n i b u s

} m u i u

sanetoruni dncssi de bocr

, j -, \ ,

l o , ir.anipnloruin in modttin c o l l i g u i u n r , u l iit palearum similtueiiiiti>'

atilam coelcstem, l a n q u a m i n Iierile b o r r e u m r o i n p o r i e n t n r , qnemadmodiiiii dine i n t e l l i g t l i i r . Q u a m o b r p m i n q u i l : Aitoltiltr

l t

, . , , , . * . 1 \ \ ) , * , *

oculos v e s l r o s , e t c o n t c m p l a m i n i o g r o , albi jain sunt ad inessetn * mcssores e l repurgabit

* inessor m e r t e d c m a c c i De (hrislo in

pit. E l i l e r u m : Messis m u l t a qtiidem, pauci veraF > e l qua? s e q u u n i u r . aream suanr, q u i l Joannes : Cujus Y c i i l i l a b r u m iu e l couvebet s u u m i n b o r r e u m , paleas a u l c u i igjii manHfjusr h'Kici^ inexsiin^ui-

^ , P s a l . L X X X V I , 5.
n

loan.

i v , 35.

" Mallb. ix, 7. VARli*: LECTlOiNES sed r c c l a est n o s l r i codicis lectio. nam post pr.pdf

l n codire L a v a l e r i videttir abfuisse, iftcenrioiiem iuvenla sunt Iredecies c c u l e u a m i l l i a .

1JW
M

PROCOPII GAZ.EI
s i c l i s , boc e s l , n o n dedit pro ea, ob-

1148
-

b i l i comburet . Hanc Igitur aream i n t e l l i g i b i l e m , \ () C b r i s l u s q u i n q u a g i n l a p a r v o pretip e i u i t . CaHerum n u m c r u m quoque de-

, \ . > , . \ . , \ } . \ \ , \ , . \ , *

c l a r a n l d i m i s s i o n i s ; seipsiun e n i m

et aram i n illa posuit. E l quandoquidem suntmus est p o n l i f e x , ipse seipsum quoquc sacrificium tulil, cujus r c i l y p u m faclus est praelulit. F l boiocauslum,
u

v i t u l u s i n area mactalus c l pacifica :

b o s l i a . Sublatura enim est in C b r i s t o i n l e r s i i l i u r a . Ipse est pax n o s l r a , j u \ i a S c r i p l u r a s

. .' .

V E R S . 2 4 . Po$sidebo le in permutatione, lonion d i c i l : < U o n o r a Dominum

etc. Saw

de j u s l i s tuis l a \ >

\ ! t , \ * ? t . \

b o r i b u s , c l l a r g i r e ei de l u i s fruclibus jusliliae enim bistoria : < Adjunxit Solomon

illo vero agro aediflcavil S o l o m o n t e m p l u m . D i c i l ^ , ad altare u l l i Significans et n i o , quod i n p r i n c i p i o p a r v u n i erat. \

7. '

Evangeliutn progressu tenrtporis p r o m o v e n d u m , E c c l c s i a d i l a t a t u r , et subinde plures a d d u n t u r .

, ,

propagandum esse. Semper e n i m ex parvis i n i t i i s

. ; , .

i l a l i h . , 1 2 .

t k

Ephes. n , U .

Prov. m , 9 .

LIBRUM TERTIUM REGUM.

CAP. Y E R S . \.Et rex Datid PR1MUM.
c

. , Ztf

senex admodum. Qucprcs an

de i m p r o b o u s u r p e t u r a S c r i p t u r a , a n de s a n c l o ; et, an dicalur :

, /:

\ ) , Jp0*vo
J

, \ * xal, * . .

i l e m , ao differant et V E R S . 4. El dormiebat

cum rege. F l o r e n t e m v i r calore Nam solarelur.

?}r

g i n i s a?tatem c o n s i d e r a r u n l , quae vigorc ct j u v e n t u l i s suae D a v i d i s c a r n e m lorcm conservenl, u i l i i l vero frigido <t inventtim quem

, \ . *
,J

v e s l i n i e n l o r u m q u i d e m n a l u r a est, ut c o r p o r i s c a calorero augeant, corpori conferanl. Caro auiem b a b e l , i n r e m , quae Adouias. ex

\ V " ^ . ' . . ,

c a ' i d a , dc suo c a l o r e , V E R S . 5. Et Ornia

susciptendo c a l o r i idonea e s l , lransniiir.il. filius Uaggid David. Biitomints enira e r a t . V E R S . 9 . Et O W J , et agnot, e l c . Oves q u i d c m o t i u i n et c a p r a r u m grege, agnos vero grege, c l u n i u s d u u l a x a t attaiis. Qui junctut erat Ain. E p u l u m j u x i a fonlcm q u e m d a m scaiurienletn ante urbeni e x b i b u i l . J u x l a quem h o r l u s regius consilus erat, sic e u i m Josepbus (ons e r i b i L S y m m a c b u s ctiaiu A i n una Uv% i n t o r p r e l a t u s Cat. cum Syro exovium D . , \ , ix , \ . Tir ' A i V . ^ ' . . \ \ , \ .

1149
Ka\ 7\

COMMENTARII
.

LIB.

III

R E G U M .

1150

VERS. slulle et

Naihan veiit suspicali eo quod

ad suul

Bersabee. Quidutn Naiban, doSoris vocaius diviuido-

, . , (* 3

incple

iippatiemia,

ad c o i i v i v i u m

esset, haec lecissc. r u i t : c Non scdificabil lu

Ca?turum propbeta,

* ' , , , * ) , , ^ . . \ . ,

c r e t i , et consilii g n a r u s ; aulificabis filius nasceUir l i b i , iioiitini

per hiiiic euim regi apemilii d o i n u m , SCMI OLCC cum vidissd in

cui nomen e r i l SOIDIJIOII, bie nieo d o m i i m , Bersabeain c l c o n s i l i u m Oei regnuiu Dei v a l i c i u i u m

O r n i a c o n l r a volunlalein orctupare, regi per sen-oncs i l l i u s nicmoriam revocavil;

postea, ad rcgem iiigressus,

confirmavit. boves. H i c quoque Gibon qui-

529

V E R S . 2 5 . Et agnosy ct \ixc dixit.

. , . \ ;

diffcrenlia

V E R S . 5 3 . El deducite eum sicul

ad Gihon.

\ \ dem N i l u s est,

J c r e n i i a s . E l nunc quid l i b i qtioque G i b o n appellaverunt. per ironiam boc n o -

rei c s l cuin via j E g y p t i ad b i b e n d u m a q u a m Gibon? G x t e i u i n S i l o banc Y c l , quod valde exiguus sit,

\ . *, , \ , . , , , \ ' , , \ , \ , \ .

m i n c eum appellanles ; v e l , quod ipse quoque per occnllos c u n i c u l o s , quemadinodum N i l u s , exsurgac. Ordinc postca cum leli. auiem Babaam, tisus liliuin o s l , primo looo Sadocum
y

s a e r r d o t c m coiistiiticns, deinde N a i b a n p r o p b e i a t u Jodae cuptlaneum, fundiioribus , et s a g i l l a r i i s , C b e r e l h i et

una Pbc-

\ ,

V E R S . 47. Super nomen tuum. Sciebant n c m i n e m , qui pulerno affecui prauliius csset, filio i n v i d e r e . Elenim lalos, splcndidiores filios videre exoplanl. David ba?c, quae a principibua. assurgerc possct

, .. \ . \ \ , ,

Q Quamobrem e l i a m setale

dicta s u n l , cum gaudio et l x l i l i a e x c e p i l . Gusuque probiberelur, quominus Deum adoravit, q u i CAP. II. et vir votens. ITa?c d i o i l qui vir l u i u i u s poleslale cssct, in v i r u n i
r

, . . \ , * . . , \ , , ' , .

inclinatus pleYisset. V E R S . 1.

promibsioncs i m -

Tu fortis

eris,

lanquam in esl.

Solomonis

evadere. P r i u s

cniin vircs s u r n i l ,

V E R S . *2. Cuslodire usque ad

viam ejus, c l qusc s c q i u i n l u r , Hoc cst, nof|ue W\\\ qu.e

illud, ttt intelliyas.

. " .

atqne e x i g u u m q u i d d a m in speciem, i l l u r u m sr.ripta siint transgrctli aiitloas.

, & . .

Y E K S . O. Ul inlelHijas. 1N isi c u i m , quaj pr ;vs (i -ipi D in c o n s p e c l u bubcamiis, i n U d l i ^ i M i n i s . qu;e facluii sunius. V U R S . 5. Kosti qncc mihi filio m a n d a v i l pom ips
1

feccrit Joab.

Qi:ovoi!o parhfintilnon-,

, ; ' , . " \ . \ . , , , , ' \ . , \, . \ , . - .-:.

quod ipse non

fciii? Vviiiiisi-si

ipse boc faccro, eo

quod l o l p e r i f i i l o r m u eiiam sibi

babuitisel, siiitiil

d i x i t : Servi;e liWi duriores s u n l dobat c n i m , quod affcclanle, AbinMcm facercl. el Melucns

q'iam c^. > V i nc juvonoiti,

ipse q n o q u e c i i i u O r n i a , H^IIMMI igiiur siniulans,

vel occutte a m i c i l i a m

qtuiDa.iuiodiKii

AiPessam, vel

apiTte populum ronfor-

c i t a n d o , inlerficciet. Prasicroa u i j i i n g i l adolcsconti, ui SiMiuci q u o q u e , cui midaiis lyrannidcm cl voral onii, iguoveral, inicifii*ial, cniilidtMiliaiu ipsius. Ni>qwod oblala ucca-

uipolc propbeia,

1151

PROCOPII GAZ.EI

115 -

bione ne fllio quidem p a r s u r u s essel. q u i Solomo- etiam praeceplum c o i i l e n psit. M a l i l i a m i g i t u r . ipsrus observare e u m j u s s i t . sepultus eil in civilate David. S i o n hoc modo appellat, quae u r b i s a r x e r a i . Tota eum fuenint vero Jerusaleiu nominalur. et q u i p o s l et n i o n n n i c n l u m inulluni l n qtia Josepbtis D a reges, sepullos Siloam antri juxta

ItoV , \

Scriplura ' videm, speciem

, . * ' , . , , \ . " \ . ' , ' , , . , , . \ , , , , \ . c , . . , \ ,

css iradit, D i c i t autcm

babuisse, e l s u m p l u s

regales oslendens. eniin,

a u r i una c u m eo i n terram

dorossniii esse ab ipso S o l o m o n e . H i r c a n u m

s u m m u m ponlificem, cutn urbs ab A m i o c b o D e n i c -

Irii

filio o b s i d c r c l n r , a p e r l o monumento , octoginta auieni obiit, < u m septuareguo p o i i l u s anno aetalis a n n o r u i n esset,

l a l f n l a accopisse. David ginta

tricesimo, re^navit dormivil, p r i m u m

a n n i s q u a d r a g i u t a . Illud vero ^ . de Davide d i c l u m c s l , mortein an baec propter aulcm,

s i g u i i l c a n s . Observabis

C b r i s t u m sipt s c r i p l a , q n i , c u m cecbiisset, ceu leo d o r n i i v i t , et v c l u l i catulus leonis. Q u a p r o p l e r d i c i u m e s l : t Ego o b d o n n i v i RCIII S o l o m o n i quod absoluiam et a'ii vero
M

, # elc. Quidam succeninterfeeerit. Diversae iractant; . . - , , , . . , . , , \ ,

V E R S . 2 5 . El interfecit Orniam. fratrcm a u l e m l i o m i n u i n sunt vilae perfectain

raliones. Quidaiu enim pbilosopbiain

i l l a m , qu% e i v i l i s d i s c i p l i u a a p p e l l a t u r ; illorum gcnus ad vitae,

a l i i r e g n u m , aut n i i l i t a r e i m p c r i u m , admintstrant. Unuroquodqtic h o m i n u m quam sequitur, raiioncm fgitur, neque propheticam exigcndum esi. SoOmon i l l a m , neque politicain faclo, cognovissct

p e r r e c l i o n e m b a b u i t ; sed i l l a m , quae regibus c o n \ e n i t . Cuni igitur, perioulo O i n i a m l y r a n n i d c m a f f e c l a r e ( l i c e l p r i m u m ei i g n o -

, . c u m patris uxorem

, \ p o l i v i s s e l : n a m haec a d . -

v i s s e l , si moderate se gessisset), nunc e u m i u l e r i i c i l , Y E R S . 3 0 . Ad Joab, in tabernaculum Domini. $evundum legiMii jubet homicidam, qui i n Domini U b e r n a c n l u m confugorat, o c c i d e r e . V E R S . 3 5 . In primum sacerdolem Abiatharis loco. Nam is O r n i consiliorum de regno iuvadendo n o n modo p a r l i c e p s erat. P o r r o S o l o m o n divinae quoqtiepraediclionis admiuister fuit. Deus e n i i n , p c r S a m u e l e m , sed p e r a l i u m 530 quoque propbelam,

l y r a n n i d e m v i a e r a l , et belloruin intestinornm i n i l i u m ; ut verba S o l o m o n i s c t i a m d e c l a r a n l .

, . , .

* fap -

, \ . . \ ^ . \ , \ ' , 6 , . .

tleli generis infamiant p r a - d i x i l . V E R S . 4 5 . Deus dedii prudentiam Solomoni,

*i tapientiam multam. S a p i e n l i a m S o l o m o n i s a l i o r u m D * , comparalioQe oslendit, ct p r o p l e r e a i l l o r u m , q u i <olim sapientia facla c l a r i ct celebreg fuerunt, q n i apud menlio omnes posuit. e s i ; i n l e r quos j g y p t i o s , . \ ,

. * " , , \ , , \ '.;, , , . \ * , , ^ . ' . conjunxil, . quod uxoxcm alieuK

*apienlia3 laudeni babuerunt,

p r i m o loco

r<am, qiiemadmoduni Graeci niemoriai p r o d i d c r u n t , Pbcrccydes Syrins, Pytbagoras S a m i u s , Anaxagoras Clazomettius, et P l a t o illos profecli omni Aihenicnsis, dicil pbysioioad Scriptura instiltttuin g a3, e l theologise a c c u r a l i o r i s disceud;e cnnsa sunl. Quapropler sapicnlia Moysen iEgypliorum

^ s s e " . Quos S o l o m n n , d i v i u i t u s sapienlise d o n u m sidopius s u p c r a v i t . V i t u p e r a t i o n e n i v c r e f c n a m c o n l r a lcgcm Pdal-iii, 0 . duxeril. * A c t . v n , i ? . .

laudtbus i p s l u ^ S c r i p l u r a

1153
. .

COMMENTARII IN LIB. III REGUM.

A

'
CAP.IH. Piinceps

1154
irantpor-

*F*l . " , \ . ^ . . ' ' . , . . -

V E R S . 4. Super elevatione*.

l a n l i u m lapides c l l i g n a . l l l o s Paralipotnenon appellat. Et super lateres. E x parte o r d i n a l a et inslrucsa totuin ordtnem e x e r c i t u s s i g n i l i c a v i l , queto qtioque a l a t e r a l i forma appellant, signtHcantes qitadrangularem aciei f o r m a m . E r a t idem c u m eo, q u i nunc apud Uomanos cusiodum imperaloris. vcro ille magisier

.
, ,

VF .RS. 2 . Et populus adolebat in excelste. N o n i d o Hs. ned Dco c o n t r a legem. U n i c o cuii sunt, eo quod e n i m i n loco saaulem conseetiam el e\celsa eliaui baberent. crifit ia offcrri p r & c e p e r a l ; v e n i a m

. , . , , \ , ) . \ , , * . , . . , .

lemplum nondum

H i n c a u t e r o i n t e l l i g e n d a s u n l , qusR de a l i i g ^ regibus m e m o r a i d i i r , q i i o d ' slaluas non Baal susluleriot. confregerint, v e r u u i t a m e n ldein vero de Solomone

lucos e x c i d e r i n t ,

p r o l u l i i , quod i n excelsis Deus e i non apparuisset.

s a c r i f i c a r i t , *ed iu idolis sacnficassei,

t e u l o r i o ante a r c a m . S i e n i m

V E R S . 13. Et quod non postulaui, dedi iibi. C< n s e n i i t c u m i l l o : c Quacriie reguum D e i , et tiain ejus, et baec ouinia adjicienlur vobis jusii recordatns

, \ . . , ,

V E R S . 45. Et ecce tomnium. H o c e s t , beneficiis o b i u l i l .

, , .

i n s o u n i i i , c u m abivisset, Deo s a c r i l i c i a pro a c w p l i s

. '.

CAP.IV.

, , .

V E R S . 4. Sadok, et Abialhar, tacerdotes. A l q u i c e r d o t i o . Hoc c a i m non ex suiTiagiis, et eleciione snppedita-

, , - "* deposuit A b i a i h a r a p r i n c i p a t u q u i d e m , non a sa . , * . p o p u l i babebant, scd ex successione generis.

,
,

V E R S . 7. Regi, et domui iptiut. Qme

\ , *\ .

b a n l u r niensac regis ,non famuli d u n i a x a t , s e d e l i a i n i n i l i t e s , cuslodia? c o r p o r i s regis, e l e x c u b i i s d e p a l a i i , c i prinripes insumebant. Y E R S . 3 1 . Et sapientia superabai AZtham. T u n c q u i d a m sapientia c o n s p i c u i et c l a r i c r a n t . i E l b a t n vero, et j E m a i b ex c a n t o r u m n u m e r o c r a n t , c i i b a n s , nablis e l c y m b a l i s Deum c c l e b r a n l e s . Y E R S . 33. Locutui est v i r i b u s herbartim, lionis expertium D est illos, qui de collegisse. de lignis. De naturis raq u i b u s verisimile plurima et

, \ ,

, , \ , \ , . . . , \ , , \ , \ , .

arborum, e l aliarum reruin disptitavii. Ex mediciua scripserunt,

. '. . , \ , , . . . . . \, * , . " Maltb. , 33,

YEKS.

CAP.Y. 1. Et Pharao dedit ipsa*. C u m desponsasfiliam Solomoni, urbes d o i i s l o c o ei

sel, dedit.

inquil,

Ad ungendum Solomonem. u n g c h a l , sed, q u i a p a l r i s

U n c l i o n e m Tooat e l c probaxil,

c t i o n e m . N o n e n i m alienigena regem IsraeUiictnn amicus e r a l , quod i n r e g n u m p a l e r u u m tiiccessisftet. Mechir. l l o c v o c a b u l o m Mechir , mensura ab in t e r p r e i i b u s redditur. Beth v c r o , alii Latum i n t e r -

. ' ,

1155 preiali sunt. Est auteiu sepluaginta s e x i a r i o s , ct

PROCOPH GAZ.EI mensura P a t o s l i n o r u m , , , \ cboas, vel coiigios qua ,

7

1156 . . CT.

l u o r c a p i e n s , ut scribit Josepbus. CAP. V I . V E R S . 7 . Lapides edolatos et polilo*. E x bujusc c m o d i lapidibus leinpluni construxit, cuin divina et composiiioiicni. alias dispensalione tales inveniasel, ne ferro opuscsset ad a c c u r a t i s s i m a m juncturatn Scctis vcro lapidibtib vit: a m b u l a c r u m l e m p l i icdilica . -

, , , \ , \ . , \ ,

regiani i l e m , c l mo;nia m c i r o p o l i s , et
VERS. 17.

urbes, quus m u n i l i o r c s rcddidit.

531

Quadraginta cubitorum tongiludo

quo([ue cubitoruin domus ila u l in u u i v c r s u m vero ad o r i u m respicic vero v c s l i b u l u i u apmeminil,

*
,

ejus. P a u l o post aliorum Sancli sanclorum bat, mim s i n l sexaginia. Templutti u l a d o r a l u r i non solis adorarenl.

' ,

solum o r i e n l e m , sed D o m i - ^ / Elaui \

, . .

pellat.
V* ERS. 1 8 .

Fenestras reticulatas secreias. Tt;mplum

foris valde anguslas, boc enim significai iinn v i d e b a n m r . M e l a -

feneslras b a b u i l i n l u s latas, peiToratis lapidibti* coulcclas,id, tbra nemo quod d i f i t , foris enim vero aediculas ex Levitis

, ,

, . , . , , \ , \ , \ . . \ , "

vocai, quae' c i r c u i u c i r c a l e m leinpli conlrectarei;

p l u m conpleclebanltir, u l lempluni fulcirent; utque parieles item, u l divini minislcrii

VERS. 24.

vasa buc reponerentur.

D a b r i a i i l e m , S a n c l u m s a n c l o r u m appellat. tatiludo ejus. Nenio m t r c l i i r , si d o i n u s i m a , et

Latus quod infra, quinque cubilorum , ,

i n \ , , * eolo posita, quinque ctibitorum f u i l ; secuiidum Q , , aulem tabulaiuin , scx c u b i t o i u m : l e r l i u m l a b u l a . , f u m , sepiem c i i b i t o r u m ; m u r i c u i m inferne l a l i o . , , . \ , \ , \ . * 0 w . res e r a n l , u i aediflcii niolem portare posscnt. A b l a l a a i i l c n i , e l d i m i n u t a ex parlc ipsa l a l i i u d i n c , adjec l u s esl cubilus sccuudo labulalo, lerlit eniui dicil ipsum atitcm quideni Paralip. duo c u b i t i . Josephus

lempluin duo l a b u i a i a babuisse, e l l o t u n a l i i i u d i nem fuisse c \ \ c u b i l o r u i n , quoqiic xprimit. id quod liber

Et nullutv. inslrumentum Jerreum auditum fuit. .

L a p i d c s enim l c m p l i n a l u r a a p l i c r a n t ad inviccm coagmenlari jussii. s i IIS esset, coc-bleas in () coniignaiioncin secundam et xdiOc i u u i . Lapides aulein perrboli i u moule secari, e l

01 ^

, , , \ , .

. jlexus ascensut in medium. C u m murus l a l i s -

l e r l i a m D , & \ , babuit, quae l a n q u a m l a b u . ^ , ; \< . . , \ , > tabtilas auro ; con-

l.)ta, vel coenacnla in lemplo fuoiunt. IIoc vero tal u l i s cedrinis contexit, c l -, i d e s l , juuctiones fecit.
VERS. 20.

tabulala,

appellavil.

P e r quinque a u l c m c u b i l o s l a p i d u m , inquit,

fecit altare in conspectu Dabir.

AUre cuiiii t b y m i a m a l i s a r l e velinn posilutn erat, quod ex una parte meusam, e.x allura candclabruin liabebal. Aulum interiorem. ~Qucmadmodum l e m p l u m i n
V A R L E

. - , .

. . "* *l?

LECTIOXES.

l n codlcc L a v a i c r i videtnr fiiisse, .

1157

C O M M E N T A R I I I N LTB. III

REGUM.

1158

, \ .

duas parlcs d i s l i n c i u m f u i l , i l a etiatn , tn.c e s i , loea s u b d i a l i a . i n q u o n m i a l i e n u t i qiiidciu \ ' , \ o m n i s populus ingredi p o i u i l ; in a l l e r u m auiein . * L e v i i a i duiUaxat, et sacerdolee. Hos auiem p a r i c s , , \ vel septum non a l i u m ab i l l i s arcebai, ita u l s e j u n , . , \ , . . '. \ . , . . V B R S . 46. Et laquear lelligii.
c

cli foi is s a c r i f l c i o r u m o b l a l i o n e m speciare posseni. Per ttes autem s t r u c l u r a s l i a b e s , quac p a r i e l i s c u i i l i n e n t , c c d r i s iutexit.

CAP.

VII. P r o c p i s t y l i i s , boc Epiblylon i n -

El duo epiiliemata. in ambubus

e s l , i r a b i b u s , qu:e super coiunuias p o n u n t u r . * colutnnis. .

. , Y E R S . iZ. Mare. L a b r u m seneum, quod propter , magniliidiitetii niare a p p e l l a v i t , bunc usum babe . , b a l , ut i n eo saeerdoles l a v a r e n l u r . I l a b u i i autem , boc inarc figuram hcimspba:rii,et decem c u b i l o r u m , . d t a n i e l m m ; ipse o r b i s , vel c i r c u l u s l i i g i n t a c u b i l o r u m f t i i l ; c r a s s i l u d o ejus palmus f u i l . S i n l e m duo p a l m i , q u i b i n c coimumerenitir, inveniunlur undecim c u b i l i ; vero Irip i c a l i faciunl i r i g i n l a Ires c u b i l o s . V E R S . 26. Germen lilii. runi l i l i i . . Y E R S . 2 7 . Decem Mechanoth. non labra cil, Liber Paraliporeebabuisse d i , , v o c a v i l , Josepbus autem . L a b r i labiuin i n c l i n a l i t m folioerat i n paries e x l e r i o r e s , ad s i n u l i l u d i n e i a auilli e l i l l i n c in d i a m c l r o sunt , , , \ , , . , \ . . . . . ,

Quadraiigularem aotein Gguram eas

, . . .

e l subjectas rotas similes r o i i s c u r r u u m . H a coronae s i m i l e m pra:fercbant. Labra basibus pc-

, Q bebaitl a u l e m illae in s u p e r i o r i p a r l c manuum efligies, quae c i r c u l u m Y E R S . 38. Decem magnas ollas.

, el

, . .

a p p o s i l a . In i l l i s a u l e m v i c l i i n a s lavabant, et dcs, quomadmodum liber P a r a l i p o m e n o n d i c i l . mus.* lavacra calida iria.

, \ ,

T b e r m a s vocat lebelos, calefaccre c o n s u e v i de-

, . . . . . , . "

abena, i n quibus aquain 532 Snncta David.

S p o l i a , quae bostibus

Irarla s u s p e n d i l . Domum salius Libani. H a n c fecit vestibulum fori j u d i c i a J i s ; b a b u i t aulem columnas cedrinas c x x x v .

' . " . . , . , \

Unde probabile est d o m u m s a l i u s L i b a n i appella ^ lam esse. N a m propler m u l i i i i i d i n e i n c o l u m n a r u m cedrinarum sallum L i b a n i Quadraginta rcferebai. quinque ordo unus. T r i p l e x p o r l i c u s

e r a t ; babebat aulem q u x l i b e t quadraginta quinque c o l u m n a s ; quartam enim p o r l i c u m fori j u d i c i a l i s vesiibula (quae a p p e l l a l E l a m ) c o u s l i t u u t i l ; p o r l i cus auieiu invicein i n smuinitate conjungebautur. P o r l i c u s autem M e l a l h r a vocavit.
CAP. VIII.

\ . . . . . . " . . '. , , ,

V E R S . 45. (jurr locutus es in ore tuo, nibus tuis pcrfcchli. i l l i s , qua3 d i x i s t i , i m p o s n i s t i .

ct in

ma-

H u m a n o niore dicit, quia (inem si vere habilabil Cum Deu$

%

, .

"

V E R S . 27. Quoniam hominibus

cum

, \,

supcr tcrram.

Deus sis

inquit,

naUiras i n c o m p r e b c n s i b i l i s , qui inillo tci>\non\ vei

1159 loco circiiimcnbi potrs, temptuin

P R O C O P I GAZ^EI manufaetum . * U ; ; - . his sed enini exzcu .

i , * TTJV oixc^erv

^edificasfi, qno c i m i t n s c r i b c r i s , sed te i n illo exbibes et ostendis. Quod d c c l a r a i oculos tuoe ad iulerdiu. d o i u u m banc apcrtos esse noctu e i V E R S . 32. Et

exandies tit coelo. Manilcstc

o m n i b u s o s t c n d i l Deum i n s i n g u l i s rebue UIIUIHquemque ex inotlo, quae super l e i r a m est, nomiui i p s i u s teiiiphim a*dilir:a&se. Noverat c x coelo c x a u d i r e ; ei confltehir se noti ipsi Dco, sed j p s n m i t m w n s u m esse, el o n m i a iinplere. Isaias etiam d i c i t : S i c d i c i l Oominus : CiL'!uiu uiibi l l i r o ntis e*i, l e r r a auleni scabellum pedum qtialc l c m p l i i m aediiicabiltir
5 7

'

\ , ' " . , , . " ^ . ' -

meoriim;

, 5 . ; . * ; > xaroucsTr tr . r ^ \ , > \ 6. \ . < \ . , \ , . , , . , , > . . .

milii

dicit Dominus,

a u l quis locos qtiielis m e a i * ? Dixil, ul habUarel in caligine. c Nubes et ealigo clrca sub euiii d i c i l D a v i d . E l i l e r u m : < Caligo
1 9

pedibus ejus sutim

. Item : c E l tenebras posuit > Tenebrae aulem et caligo bomi-

lalibtilum lur nes

4 f

naluram divinam invisibilem signiilcant. Dicii i g i quod i l l e , qui solem in coelo p o s u i l , ut luce f r u a n l i i r , quod ips<\ i n q u a m , d i c a t , ut

habiiaret in c a l i g i n c , h i l e l l i g i b i l i t c r quidein i n c o m prebcnsibiiem et i n i m e n s u m s i g n i i i c a n s , s e n s i b i circuml i i e r v c r o l e m p l u m i n m i e n s ; fenestras e n i m m i n i mas babuit, q u o n i a m alias e i i a i n x d i c u l a s quaque h a b u i t , ideo d i c i l : D i x i s l i : ^ E d i i i c a i i i i b i doitfum, d o m u m d e c o r a m s i b i i p s i ad babilandum iu n o v i l a i e . Narn ipse l a l i ardiiicio indigebat, scd propier bominum utililalem aediiicari precepil. T e m p l i vero f o n n a m , a u r u m , a r g e n l u m e l vasoruin m n n e n i m D a v i d S o l o m o n i dcdit, q u c m a d m o d u m i n l i b r o Paratipouienon b a b c t u r . D a v i d enun omnia i n s i r i p t o , vel p i c l u r a ex m a n u D o i n i n i Solomoni dedit. Diil etiain quod leniplum m a r m o r i b u s var i e fueril d U t i n c l u m . Lapides enim o n y c b i s , et pleniludiiies lapides m u l l i p r c t i i babuit. E i itertim, lapidem p r e t i o s u m , e l P a r i o s magno n u m e r o . libro curmxnu. Paralipoiiienon Y E R S . 65. -Nam, ut d i c i t i m e s l , m u l l i l i -

, , . , .

, , *w \ . , . . , , \ , X J I , , /. & . , \ . , \ ; . \ , , J \ . . . ,

b r i p r o p b c l i c i exstabaut, et boc mauifcele i n l i b r i s oslendelur. Septem dies, et septem die$. In fesio

, , . , . { . ' . , , .

T a b e m a n i l o r u m c o n v o c a v i l p o p u l u m : feslum i g i iwr c e l e b r a r u n l diebus q u a l u o r d e c i i n . Septem q u i dem d u b u s fcsluin encaeniorum, et pepiem taber-

t i a c n l o r u n i . O c l a v n m igilttr v o c a l i l l u m q u i est p o s l ^ . soptem u l l i m o dies. CAP. IX. di . \ . xe

Y E R S . 2 6 . Eugasion Caber. I l a n c B e r o n i c e m riiima ciunt. /Elbiopdm, cx i l l i s , qua3 j E g y p t u m

c l a m essc, s c r i b i l Josephtts. E s t antem civitas m a respi-

. . .

V E R S . 28. In Sophora. Regio qua?dam e s l Iitdiar, quam geograpbi G b r y s e u appellant. CAP. V E R S . I. liegma Saba. X. Gens est iElhiopica ; V o c a n l autem

I "

. . V.
4

6.

\ , . t**^

s l t a n i esse aiunt ad mare l i t d i c u m . Isa. L X M , 1. Psa?. xcvi, 2.

P s a i . , 10.

i b i d , 12.

1161 . .

COMMENTARIl

1N L I B . III R E G U M .

1162

, - H o m e r i l a s ; sunt ex adverso A x o m i i a r u m , m e d i u m a u l e m inter i l l o s mare est. V E B S . 1 2 . Ligna sis multa tialde edolata. F o r t a s v o c a l , qua3 n i b i l
s e c l

, > . " , . , \

\ . , , ' , \ . , . ' . . . . 01 . . '. , \

p o l i t a , a q u i b u s r a m i resecli fuerunt. J o s e simib; Hculno

p h u s autem abiegna haec

habeant c u m n o s i r i s abictibus , 533 magis alba, p l a n i o r a , et d u r i o r a Nablas el cilharas. sini.

Unumquodqne illoruin i n auteiti plcrlro tactani

s l r u m e n t o r u m decera sonos h a b u i t . D i c u n t a u l e m nabluin digitis, cilbarata esse. Et navis auri ex thartis. Indiae Regionem quamdani Ezecbiclt i s t h i c s i c a p p e l l a l . Interpretes

C a r i b a g i n e m , quae L i b y adjacet, sic t i o m i n a r u n t .

CAP. XI. quidem xdiiicassc

V E R S . 8 . Adolebat, et sucriftcabat idoli* ipsorurn. O r a l i o plana e s t , S a l o m o n e m . ipsis d e l u b r a , ipsas vero idolis s a c r i i l c a s s e .

, , * , . \, . ,

V E R S . 1 2 . Ex manu filii tui acCiplam illud. T u , d i c i i , babes p a l r e m , q u i l i b i a u l e m patris a u x i l i o adjuroento fuit, i l c d e s t i t u l n s est. tribui tribus Judae ; recte a u Juda enim p r o autem Benjamin

. . , \ ,

V E R S . 1 3 . Sceptrum unum dabo filio tuo. A d d a m , inquit, i r i b u m Benjamin l e m duas sapiam regiam lemplum Dei. habuit; illas t r i b u s c o n j u n x i t .

. . , , 6 7 0 / , . " ,

Ul voluntas servi mei David. Cum j a m autem pro< v i r l u l e m , delegi u l ipse e u m , elcomappellal v o c l genus ipsius p l a c i t u m e s l m i b i i n e o ; boc enim l u n t a t e m ; ct c o n s i i t u i , religiose c o l e r e i o r .

, \ , 6\ , - Q vidissem D a v i d i s , \ . . \ , \ , , . , \ , . , , \

regnarent H i e r o s o l y i u i s , u b i v o l u i , ut n o m e n meuui VERS: 4 2 . Quadraginia annit. Ocioginia , inquil, obiil, Josepbus a u t o n i , S a l o m o n , et

annis regnavit CAP. XII.

. . '. . . . , \ * ,

n a l u s annbs nonaginta q u a t u o r .

Y E R S . 10. Parvitas mea cratsior est Inmbopalris mei. l n libro P a r a l i p o m e n o n p l a n i u s d i c i t u r : Milumbo palris mei. nimus mem digitus cra$uor eit

S i c etiaro S y r u s el Josepbus i n t e r p r e i a i i s u n t . V E R S . 1 5 . Quia erat avcrsio Domino. Quemadnio-

, . " . c . " D dum i l l u d : l n d u r a v i l D o m i n u s c o r P b a r a o n i s . i S i , enim Dominus aliquem d e s e r u e r i t , queinadmodiini . * navis gubernalore d e s i i t u l a c i r c u m f e r l u r . S i u l i i s , . *. , vlov , / \ igitur sermonibus implerelur. Filia Annan, filii Naas, nani vegis filiorum Ammon. regnuni JudaBorum nobililalcm super. crcdidcJuslum autem confunderelur; erat ul per hoc propler usus , eiTecil u l D e i p r x d i c l i o

, '

* . '. . . , \

b i u n l , et illos qiti ex g e n l i b u s S e r v a l o r i r u n t , alicnigeiias a p p e l l a n l . Videmus r e g i u m alienigcnas etiam l i a b u i s s c .

c n i m gemis

V E R S . 1 9 . Et egrcssus esl Jeroboam ex <Egypto.

VABIiE L E C T I O N E S . e I i a e i i n L a v a i e i i c o l i c e fuil. E g o tamcn legonduin censca^ PATROL. G R . LXXXVII.

37

163

PROCOPII G A Z i E l

HGi

B i s i d e m sacppnumero c o g i t u r repelere, cura de d u o - , \ b u s r e g n l s d i v i s U scribut. F i l q u e s x p e n u m e r o q u a n * . \ do dc a l l e r o u a r r a l i o n e m c o n l e x i t , e i ad alteruin \ \ , \ i r a n s i l i o n e m f a c i l , ut V E R S . 2 2 . Ad ea, qua> modo d i x i l , denuo Quomodo palliuro, faclum bona boc , rdr . ph ffir
k

repetere , e l perpetuuro ordioem servare cogatur. Sameam Salamilem. dixit discidisse Dtrumque supra A c h i a n S i l o n i t e n loco Sameam

, \ .

^ \b , * , 6 , ; ,

c l decem scissuras dedisse J e r o b o a n i o , boc autem Salarailem ? est: illud quidem \ero poslquam v i v e n l e S a l o m o n e , quare profugit; reversus e e l ,

, .

spc plenus Jeroboam i n i E g y p i u m inde

, i * . , " ,

rfcvoians ipsi

in m e m o r i a m d i v i u a m praedictionem ; ut, c u m c o gnoscerei r e g n u m s i b i d i v i m t u e c o l l a l u m esee, d i vinis Dan. legibus poieslaiem i l l a m o r n a r e l . V E R S . 2 9 . Et potuil unam in Beiliel, et unam in L i m e s r c g n i decem t r i b u u m . A b auslro eniin occasu D a n . l l l bi quidem el'quia cunvero ad i l l a m c o n c u r r e r e n i , Be liel limes e r a i , ab a d b a n c , illi loca dum. V E R S . 3 2 . Juxla Decima q u i n l a die vero deciino q u i n l o fe&tum, quod in Urra Juda. sepiiitii die roensis fcslum T a b e r -

. , , ^, .
1

" , ,

, .

, \ .

p r o p i n q u a e r a n l , uon aegre ferrent, sed boni esset

, &

c o n & u l e r e n l , quod i u i n e l r o p o l i m non

ir

n a c u l o r u m j t i x i a legem celebrare consueveranl. Ille octavi mensis v i i u l o r u m panegyrim c c l e b r a v i t . CAP. XIII.

. Ofaw; . . . \ .

V E R S . 4 1 . Etpropheta nlius senexMunc quidam C pscudopropbetam m o n i b u s ugus e s i i i l u m 534 fuisse ad cxislimanl. erat. Vanis Cerle aulem eserquaquaua Dei p r o p b c l a

. , \ * , .

v i r w n Dei ; noluit n o c e i v , Deus pcr et

eed b e n e d i c l i o n i s particeps eese. I g i l u r essct. Q u i v a t i c i n i i s de Josia fidem

i p s u m v i r o Dei praedixitquid eventurum adbibuit,

. \ ^( , \ . * -

ut cum s e p e l i r e l u r , m a n d a v i t . V E R S . 4 8 . El meniiiut est ei. H u j u s fortassis p s e u d o p r o p b c t a , confingeus ces s l u d i o benediclionis. D o c e l bac narratione V E H S . 2 4 . Et occidii eum. rei graiia vo-

, .

divinas

' & * \ *ft

poienles poicnter i n q u i r i . N o n eniin i l l u m q u i d i vinara Tocem a u d i v e r a l , vel l a n l i l l u m ab bomine rooiterum e x s p e c l a n , infringentem i l l a , quae ante pra> ceperat. Y e r i s i m i l e autem affeclum. i i l u m qui S i e n i m tam contra est ad confirmationem poena esse v a t i c i n i i dc aJlari D c i , propbeiam bac mandaturo c i b u m

, \ ' ^. * , , , .

v e r i et i n e r r o r e m i m p e l l i o p o r t e b a l , sed D c i vocem D

\ #<' . *peflC , ft&V r^" , #* ; *, . / . , *? * , , \ . ^^ ^,^' '.,

{

severiler aniinadvertit i n sumpscrai , Significat

q u a m o magis idola ipsi opifici prsefcrre a u l c m i r i s l i s bic

animalium ralionis experiium poenam m c r e t u r ? cuiin

ca*us propbelai, r e s u m j c i i o n c m c s l i l h i r n , qui v i vero bocorsiriuiuiii quivis

ex m o i l u i s . Mabifestum

Ycntcm adbuc o b j c c i l besliw , m o r l i n n i i pore fcanlum, non per quod n c g l c i l u r u m i d , quod coluil, Non

n o r e dignalue esl , non auiino q t i i d n n , sed et c o r r u p t u i n c s i . Keddet auiem condilorcni

, ^ . , '

aniina? organum auum

, \ , \ ^

115 . fuemnt. Significat tiorem.

COMMENTARII LIB. III REGUM.

vir Dei v o c a l u s est, sed qui

1166
perfeciam

, p r o p h e U

virtutem nacti sunt, Moyses, Elias, et si qui lales igitur haec appellalto, hunc virura sene illo propheta multo fuisee p n e s i a n ^
'. . set , \ Jezabel, cum CAP. XIV. Sic etinni esinlerfeclus

. , ,

YERS. 1 0 . Et conjuratio fuit in Urra. inlellexisset, quod J o r a m , e l Joas r e g n a r e t ,

, , , , . . ,

exclamavit : C o n -

s p i r a t i o , hoc e s t ,

defeclio e l v i o l e n l i n .

In Thecoe.ln D i c l i o n a r i o H e b r a i c o e x p o n i t u r p n / satio, e| clangor lubarum. E x i l l i s v e r o , quae liber P a r a l i p o m e n o B h a b e l , videtur s i g n i f i c a r e , quod bsec d a i a sint i l l i a , q u i fores r e g i i p a i a i i i cuslodiebant C u m vero rex prodiret, borutn aliqui p r e c e d e b a n i e u m , a l i q u i vero j u x l a c u r r e b a n t . Q u a n d o vero i n l e m p l u m v e n i e b a n l , o c c u r r e b a n l eis c u s t o d e s , a templo r e v e r l e b a n t , et a c c i p i e b a n l hsec ab qni ipsis*

\ , . , .

\ , , , , ' . \ , , \ ,

, e i habenles ante p o r t a m l e m p l i stabant, ut baec a r m a ante fores m a n e r e n l . Q u i autem i l l a ferebant, c u m rege D c u m adorabant. Probabile eiiam cst d o m n i R a n l e fores fuisse, u i a r m a ferentes, a r m a i b i r e p o n e r e n l ; q u i d a i n h a s l a l o r u m s a t e l l i t u m anle orabant, c l a n t e leiupluin a d v e u l u m regis prsestolabanlur. Q u i etiain deducentibus regem occurr e n t e s , ct m a n u s injicienlee, arroa eis eripiebarif. \ XV.

. , , . \ , ? . . . , \ , . \ , \ . . '. ' ) : '

, \ , ,

CAP. V E R S . 4.

Quia propter David dedit ei Domirws re-

liquia* in Jerusalem. C a u s a m osiendit, propter quam e l i a m i m p i i reges r e g n u m o b l i n u e r u n t , p r o p i e r p a , Irem, e l pra?deceseorem p e r d u r a r u n t . l n i l i u m r e ' gni lur. Abiac Hber P a r a l i p o m e n o n quemadniodum hoc celebravit ; loco, finis simililer , viluperaAliaria Relicto

, . ,

. .

V E R S . 44. ExceUa V E R S . 49. Age, est.

autem non sustulit.

. . " , , ^ 1

in excelsis constructa. . dissipa paclionem luam. Deo, s o c i c l a i e m b e l l i c a m S y r o r u m c u p i d e amplexus Fecit Asa malum eoram Deo. Id planius i n l i b r o ditil, Caeierum comDeo appli

. ' . > \ * \

P a r a l i p o m e n o n b a b e i u r . N a m i n m o r b o suo, Non q u a ; s i v i i D o m i n u r a , aed medicos i l l o s , q u i i n c a o t a m c n l i s et

. * *** * .

veneficiis usi s u n i , sic

appellat. V e l o s i e n d i l , q u o d e e t o t u m m e d i c i i m i s e r i l , nec spem i n Deo c o l l o c a v e r i t . N a m ex s i fide i n i p s u m sunl

, . \ , \ . \ j) s u n l arles et herbae ; et, . . 1(7'. ), . . \ ^ ,

c e n t u r , a d b o o u m i n s e r f i u n l i l l i s , q u i a m i c i ipsius s u n l ; absquc illa fide i n u l i l e s caneas. CAP. XVI. V E R J . \0.1ngreuu$ett Sambri, et percustii ettm. A d malos e n i m puniendos m a l i s n t i t i i r D o m i i i u s , camificibiis quic l m a l u m pejori t r a d i l , e l r e l i u i busdam ipsis u l i t u r . 535 e l superva-

, \ ) . tov . . ,
M

Domini moiitis Somoron. S e m c r mons Yero urbs Sa-

S o m o r o n app/IIaius e s l . montc

1 1 P a r a l . x v i , 42.

JIC7

PROCOPIl

GAZ.EI
. .

IICS
-

l u a r i a , quae n u n c Scbaste a p p c l l a t n r , i n q u a decem , i r i b u u m regia e r a t ; c u m autem ipsi i n s e r v i t u l e m abrepti e s s e n l , et t e r r a i l l a esfcet A s s y r i o r u m alios incolas vaslala, reges i n bas partcs t r a d u x e -

, \ , . , .

r u n l quos a S a m a r i a S a m a r i t a n o s vocabanl. V E R S . 14. Jn libro verborum dierum regum hrael. Praesens b i s t o r i c u s , et q u i l i b r o s P a r a l i p o m e n o n conscripsit, ex i l l i s libris scribendi Conlraxit occasionem aftinitatem babuerunt; omnia enim consignabanlur. paclut e$t Josaphat. Josapbat, quemadmodtim exslat. VERS. rum. 3 2 . Serviunt Baal. T y r i o r u m Josepbus ; A s i a r l e aulem e l i a m lucos CAP. iste Deus f u i l , ut d i c i t Huic Aslarle Sidonioi n libro P a r a l i p o m e n o n

&

, \

, \ , . . . , ' , " . . '. *Q

1

p l a n l a m n t . E s t a u l e m ^ \ . XVII

eadem, quae apud G r a c o s V e n u s .

V E R S . 1. Cui asiiii eoram eo hodie. N o n m e t i l u r tempus praesens, sed quasi q u o l i d i e ronstituens i n i i i u m , d e d i l operam u t Deo placerct, et, ut i l l i seipsum munchim c o r d e praeberet, et p r o m p l u m ad obediendum v o l u n t a l i i p s i u s . ptr o$ sermonis mei, e t c . Q u i omnia a u d c n l , i l l a m v o c e m EIia3 audacem et t e m e r a r i a m esse d i x e r u n l . P r o p b e l a e n i m e r a i , e t sunumis i n l e r p r o pheias, et d i v i n o zelo accensus. A l q u e h & c i m p u l s u S p i r i i u s s a n c i i p r o t u l i l , unde stiiini etiam lum babuerunt. V E R S . 6. corvi ferebanl ei panes. F t quomodo lcgem n o n i r a o s g r e s s u s est p c r avcm i m m u n d a m m i l r t l u s ? Quia ipse l e g i s l a l o r per c o r v o s c i b u m ipsi a i u t l i l , quemadmodum illc pollicilus c s l , q u i docet legero p r o p l e r J u d x o r u m i n f i r m i l a t e m p o s i tam csse. Q u a r c ipse aliquando c o n l r a cere legem f a quae prselibidipraecepil. V e l u t i m obsidione J e r i c b o , even-

! , ' \ , *\ , ,

. . 01

, \ , \ .
1

. \ , \ \

; " , , * , \ ^

, \ > \ .

S a b b a i o facta c s l , et nunc per corvos E l i a m pascens ; aliquando vero i l l o s , q n i bujuscemodi c e p l a Iransgressi s u n l , n o n reprehendit. enim tuo propter cbriclatem et i m m o d i c a m nem p r i v a l u s est g r a l i a Dei ; ncm non i n f u r r i t , Samson

1\

, . \ , , ; ,

s e d , c u m ex m o r ad sanctos i n flunt,

leone m c l siWestre coinedisset, reprebensioet accedcnles

\ {

l u c l a m daemones, i n l e l l i g i b i l i s alimonise causa

\ . " post luclas mullas pome-

duui ipsi c o r d c i i r m a n t u r , et b a b i l t i exercentur ; . q u o m m est l i r m a a l i m o n i a , a l b l c t i c a , q u i b a b i l u s postea fit i n nobis ridiano leuipore. V E R S . 9 . In Sarephlha Stdonhe. quare ad alienigenam ? ejusdem enim culpa? e l i a m b o c fuil. Deus c n i m c o n v c r s a t i o n e m c u m a l i c n i g e n i s p r o l i i buerat p r o p l c r Juda3orum i m b e c i l l i l a l e r a , quam eis p e r u m i s s e t , s i i i r m i exsislentes ipsis prodesse polulsseni, qucmadmodum Elias propbela.Hanc cnim in legc Lsracl vilandi c o m m e r c i i alicnigcrwruin diis i p s o r u m , causam a u l filii a i i o r l , ne f o r n i c e n t u r c u m d u c a n t u r . Caeierum v o l u i t , quam i n d i g a ) . \ ; ; \ .

, ,

, \,

, , , . \ ^ \ ^

vel UliaB n u p l i i s cuni iu.piis c o n i r a c l i e sereipsa c t i a m Elise o s l e n d c r c bumana sit r e r u m "omnium

( ^ *

u a l u r a , p r i m u m quidem ad torrentcm ipsum dedu-

1109 ,

COMMENTARtl

I N L I B . III R E G U M .

117 unius

, - cens, e l e x s i c c a n s e u m ; deindc a d v i d u a m

d i e i v i c l u m babentem. E s l e i i a m typus Ecclesiaecollectaa ex g e n l i b u s , vera fide i l l u m e x c i p i e n s , q u l p e r s e c u l i o n e m ab Israelitis s u b s t i n e b a i , q u e m a d modum illa aposiolos.

, .

. . , \

V E R S . 12. Vivil Dominui

Deus tuu%. Euge m a -

gnae b o n i t a t i s ! o o n segre l u l i i , q u o d i n i a n t i s c a l a m i l a t i b u s cibus ab ipsa p e l e r e l u r . S c d tantum extrem a m paupertalem ostendit, et p r o m i s s i o n e m O n n a ftde accipiens c i b u m a l t u l i t , atque h o c fech, c u m b o m i n e m n o n novisset ; alienigena e n i m erat, e l v i r t u t i s propheticae n u l l a m e x p e r i e n l i a i n s u m p s e rat. * Det? 536 P r o p b c t a c u m aliorum cibo refecius e s s e i , calamitaiem Quid mihi, el tibijiomo aflaiim tibus

, \ . , .
%

, : . , \ , , , \ . . \ , \, - , \ , . . " ' . . , \ , , " ? . ' , , . *0 . ' . . , , , ,

* - h o m i n u m o b l i v i s c i t u r . Quaroobrem Deos viduae ileeum a d o r i t u r . A g n o v i t e l i a m ipse causaai ; d i c i t e n i n i : l l e u m i b i , Domine, teslis v i d u , et caelera. P o r r o verba vidua3 d i g n a s u n l a d m i r a l i o n e . T u a l u c e , i n q u i t , relecta s u n l o c c u l t a mea peccata, e l n o n , ut alienig^na, i n g r e s s u m prophela? m a l u m o m c n fuisse interprelata e s t , s e d suis peccatis m o r tem p u e r i viduse ascripsit. Alque s i c c x propbetac d o pueri r e c t r i n a fructum percepit. F o r t a s s i s etiam i n b o n u m pucr morluus e s l , u l s i viderel surrectionem q u a conlra naluram e s l , solidam pietatem et (idem r e c i p e r e l . V E R S . 2 1 . Et inflavil puero ter. C u m post o r a l i o n e m puero inflassct, i n v i l a u i eum revocavil.

. - Q SigniOcat autem b i c n u m e r u s a d o r a n d a m T r i n i t a l e m ; inflalio aulem i l l a , anima? c r e a i i o n e m ab i n i tio faciam. Caeterum c u m propbela puero corpore r e c e s s e r a i , ad corpus revocavit.
CAP. XVIII.

inflas-

set, n o n aliam animara p r o d i u i t , sed i l l a m , q u x a b

Y E R S . 1. Abi, el ottende te Achabo. A m a n s h o m i num Deus c u n i videret p e r i r e genus b u m a n u m , ipse cuperet, neque l a m e a p n e i e r c o u l r a ipsos solvere neque p r o p l i e i a m i m p l o r a r e n i i s e r i c o r d i a m vellc, cum misereri animi senlentiam decretum

, , , . . -

suslineret, venit legatus ad s c r v u m D o m i n u s , a d l u i u m opffex, c l l i n g u a m selvere pcrsuadet, quae n u b i u m dolores v i n c i e b a t . V E R S . 11. Si est gen$ aut regnum.
t

Quoniam

, D propheta d i x e r a l ad A c b a b : V i v i t D o m i n u s D e u s , , . . , , i n c u s , s i erit annis b i s p l u v i a , n i s i per serroonem oris mei. E l Acbab reipsa experlus prophel a m veruro d i x i s s e , necessitale i m p u l s u s quaerebai i l l u m , q u i ccelum o b s l r u x e r a t , ut solyeret, v c l ut eum o c c i d e r e l , n i s i o b t e m p e r a r e i . V E R S . 12. Spiritus Domini feret U. V e r b a virtutem d i v i n i S p i r i l u s . . \ . Y E R S . 2 1 . Utqucquo claudkabitis in ambobus poplilibus? N a m e l D e u m adorabant, e l idola c o l e b a i m Deus autem n o n vult, d i c i t , ncque i l l i tctn u i falsi d i i c o l a t n u r , v o l u n l , ut vcrus Dcus c o l a l u r . V o s a u fidcm. sunt , \ . * , , \, \ v i r i m e d i i a n t i s divina , et scientis p o i e n t i a m ei

, \ . \ .

et haec, ct i l l a facicnles, neque U u i c , neque

i l l i scrvatis

1171
V t a s . 25. Et tligani n d s i t , ut csl rmrt, e i p r i m i i l l u m , qui

PROCOPII GAZiEI
tibi ip$is unum. Q u a r e per- offerrent? Manifestum ' sacerdotes B a a l pingueot bovem deligesacriiicitim revera Deus est, n u l l i u s h o r u m i n alteri

Ira.

; \ . 01 , , , . . \

digere. l l l i a u i e m d i c t u r i erant B a a l non accepissc s a c r i f t c i u m , proplerea q u o d aegre tulertt, se non praelalum fuisse. altare. Q u o m o d o , c.um lex loco sacrificia offeraulur, iniquis adeet unico in V E R 8 . 32. EicediftcavU praecipiat ut

\ , ; ' , -

E l i a s i n C a r m e l o a l t a r e e x s l r u x H ? Justo \ox non est p o s i l a , j u x t a d i v u m A p n s l o l u m * , sed et i m m o r i g e r i s . > Q u a l e s Israelilas esse contigit. q u i ubique s a c r i f t c a l u r i e r a n l , s i i m p u n i l a i e m pii f u i s s e n t , e t etiam daemones c u l t u r i . eliam daemonum a u l e m volens ostendere non s o l u m Dei v i r l u l e i n p o t e n t i a m , sed rum, diviso Propheta

\ . >

. \ , \ . & \ , , , . . , . , . .

imlieciUitatein, ^ , \ poiuit,

regno, i l l o s , q u i p r x s e n t e s e r a n l i n

l e m p l u m H i e r o s o l y m i t a n u m deducere non d i s p u t a l i o n e s babebat. VERS. canalem. 3 2 . Fecit Thaala. Josepbus,

n cessilate adactus, v e n i l i n C a r m e l u m ; i b i plures ,

V E R S . 34. TertTo tic facite. I t e r u m e s l e n d i l n u merura adorandae T r i n i t a t i s . V E R S . 38. Et lapides, et pulverem elinxit cum iinpii ignit. saNe a l t a r c D e i dedecore afficereiur, c r i O c i a daemonibus offerrcnt. CAP. X I X . V E R S . 3. tiaiuit propbeta erat, sed Elias. Quomodo c u m t a n l a m non solum
r

. " , . . \ . \ , ; " , -

b a b e r e l polervliam e l v i r l i i l e m ? Quia

etiam bomo. Piselerea melus

. " . " d , . " * ,

bic divinae d i s p c t i s a i i o n i s fuit. E t e n i m ne tam m i racirlosi o p e i i s m a g n U u d o c u m insolentem redderet, gratia Dei m e t u m ei i n d i d i t , ut suam i m b e c i l litatem cognosceret. Y E R S . 1 I . Ecce Dominut mansuetudine et ? i l et fulmina trantibit. 537 Docuit E l i a m excellere, concuiere, et longanitniftte

/, *

e i probavit genus b o m i n u m . U e m , q u o d facile s i b i d e m i l t e r e , et terram camque i m p i i s repente s e p u l c r u m ostendere,

. \ $ & , , \ , . \ \ , , ' " ) ' ^,

s p i r i t u u m v i o m n i a perdere. Sed l o n g a n i m i l a s n i i b i placet, i n q u i t . U n u m q u e r o q u e vero a l i o r u m b o m i nura m a l i l i a irahtt. Q u o d vero Deus v e l e r i s T e s t a i i i e n l i non s i l Ignis, E l i a s docetur, et per neque a u r a l e n u i s . P e r filiis Israel a p p a r u e r i i , 08 o m n e s , sed n u b e et igne tenuem inveniens ab voci

ipsum D . *

, \ ' . '* . * . \ ;

vero auraro d i c i t u r adesse. C u m e n i m i n caliginosa E U a m s u b l i m i o r u m c a p a c e m , eum i n n o l i l i a m i n c o r p o r e i s u b d u x i t , a terra3raotu, a igne ad tenuem a u r a m . Id quod S e r v a l o r i s : c Deug s p i r i t u s est . VERS. 19. Injecit pallium Cur s p i r i t u , et affine est

, , \ ^** , , , es\ . " , . *$

9

$uum super eum.

A s a b e l e m , J e h u , et ElisaBum j u s s u s ungere s o l u m propbelam u n x i i ? Gratia igUur spiriluali, qua i p s u m u n x i t , quamque i n i p s u m c o n l u l i l , alios e i i a m

H

, \ , ,

^; , \ {"

I T i m . i , 9.

* J o a n . iv, 2 i

1173

COMME^TARII

I N L I B . III R E G U M .

117*

- u n x i t . P r o p b e l i c a m e n i m ab ipso g r a i i a m accipicns . ' , , \ . . , . . -. \ '. CAP. V E R S . 3 . Laudavit d i x i l pro biasphemavlt. c e p i i , t per fici, X X [XXI]. Nobuthe pominum. lloncsie J e j u n i u m vero i n d i c i praejussiLafa l t u l i l i l l i s u n c t i o n e u i , et g r a t i a m , quie i n rege r e quiritur, ipsis contulit.

, , . \

lioc caedem j q s l a m esse ostendcret. deinde poenam Quia levis et

E a m q u e ob c a u s a m poena constituta eum magisqne p u n i r i , qtiaro alios, $ua. boc modo sustinere.

, * . (& *

V E R S . 2 7 . Scidit veilimenta inconstans e r a i A c b a b , H i n c Jezabel c u m ut historia dicat in taniam

facile semper m u t a b a t u r . deduxit ut impietatein,

. ' * , , , . " \ , \ \ . . \ , . ^ . \ ,

gratis Tenundalum esse, ut faDomino, t r a n s t u l i t cutn

, , ceret m a l u m

corain

Jezabel, e l c . I l i n c c u m nppeterel \ i n e a m , d o l o r e m morte Nabutbae accepit. V B R S . 2 6 . Secundum omnia, qwefecU nanaeos. Amorrhaeus eniin incola homicidium misii. Hebraica Amorrlwus. vocc etiam scd J a m non p e c n l i a r e m gtfiilctn d i c i t , sed onmes G h a n o m i n a l u r . BencHcus autem Deus propter e x i i i m n A c b a b o l o n i m i n a i u s est, ex g r a l i a poenain re-

. . . '. . . - ^ . . '
%

q u i a csedeni lamentatus est,

CAP. . V E R S . 1 0 . Si iuffecerit in obsidione.

XXI

ixx].
pulvi* Samaria> pugWh.

Haec d i c e b a n t , c o m n i i n a n l e s se aggeres faciuros V E R S . 1 3 . Vidisti omnem sonum. r u m m i n a n t i i i m faslum Dei n t i l u dissolutus e l fracius V E R S . 1 4 . In puerit prineipum pluribus pueri$,et ego indigeo, inquil, belloruin est. provinciarum. nam cum Non paucis Proprie verbostalim cnim

eic v o c a v i t ;

0 . , \ , . ,
b

e x p e r l i b u s ct duo, per

ignaris, maxiquos omniregum

m u m i l l u m e x e r c i i u m fundam. Erant a u t e m , dicft Scriptura, Irecenli triginta poiens Deus profligavit. exeixitum triginta duorum

, '

' . , . \

Y E R S . 2 3 . Deut montium, Deum, el lantum suam v i m lotius

Deus hrael.

C u m snos verum

deos tales esse p u l a r e n t , e x i s l i m a v e r u n t D e u m esse; sed dome&licis et

\ . * \ . , , . "

m u n d i opiftcem,. partis a l i c u j o s peregrinis

e l potenliam deinonstravit. C u m enim profligarunl c l o c c i d e r u n t . Csetcipsis imntiseam per fugam j a m murus cp-

D i n campo confliulus fieret, Israelita? cenlena v i g i n t i mUIia b o s l i u i n r u m , ut h a n c cladera diviniius illi, qui se

esse cognoecerent, c u m evaserant, A p b e c a p o l i m corruit, pressit. c l viginti

, \

recepissenl, millia

seplein

virorura

V E R S . 3 5 . In sermone e g o t i b i i m p e r o , d t c i t , sed Quapropier coniradicenii tdlit. V E R S . 3 7 . comrivii.

Domini

ptrcuU

me. N o n splrilus.

\ , , . . . , . -

q u i i n me e s l

per leonem e x i t i u m w i H o c cst, v u l n e r a v i l .

VARIiE L E C T I O N E S . * > l n codicc Lavateri fuit, . E l i d *eri m a l e . rcctius.

c

In L a v a l e r i codice

vidctur

fuissc , .

1175
V E R S . 5 8 . Et ligavil

PROCOPII G A Z ^ I
in vitta ocubs suos. Parabolig vaiicinia proferunt, ut i l l i , sententiam el alitcr in . ol

1176
\ " , ,

usi propheta? , ira

divina

q u i i l l o s sermones a u d i u n t , o e s c i e n l e s , q u o d c o n seipsos ferant s e n t c n t i a m , juste nobis ipsig, dicant. A l i t e r enim i n nliis peccata 5 3 8 p h e l a facit. V E R S . 42. ciosum. Acbab Propterea quod dimUhii virum perni-

^ ,

, * (] , . . \ \ .

c e r n i m u a . H o c etiam N a t h a n

, \ , .

fecit, c u m Davide a g e n s ; i d e m n u n c qtioque p r o -

Humanilaiis

injustae e i pracpogiera poenas humanilate

. . , \ , . \ , \ -

p e r s o l v i t ; n a m i n praestanda propheias

j u s i i l i a m servare oportet. Ipse vero gumma c r u d e l i i a l e erga usus est, omnesque penitus Nunc erga hostes l s r a e l i sedelere v o l u i t , et qiios c e p i t , o m a c s g u s i u l i l . vero se placabilem e l m i t e m lam e l

tarum p r e b u i t . Q u o d autem p r o p l e r f a c i l i l a l e m i l promptiludinem animi $uam conlrislatus. saepe p c c c a r i l , quentia teslanlur. Jn domum C u m enhn v e r i expertus esset (bis

olxor

tatem v a t i c i n i o r u m D e i r e i p s a

) , . ' .

o n i m v i c i t j u x l a o r a c u l a Dei) c o i n m i n a l i o n e m p r o positam a p r o p b e l a t i m u i i , sed s l a l i i n ad s o l i l a m iinpietalem r c d i i i . CAP. XXU. ego. Eadem faciani, ego V EIIS. 5 . Sicut tu, ita eliam quae l u , d i c i l ; sicut a c i e m acieio i n s l r u a m ;

. \ , , . \ . , . \

i n s l r u x e r i s , i l a et

tuus populus pugnat,

et meus.

, .

Osicndil Scriplura pictalem ipsius, quamvis ami-

, ,

< iiia ct aftiiiiias

Paralipomenon pcrii.

A c h a b , quemadnioduui i n

l c g i l u r , eam v i i i a v e r i l

libro , el corru- C . ,

V E R S . 1 5 . Asccnde, et luctetsum deiuuin v e i i i a t e m proferrel. Nam

dabil

Dominus. lunc et

K x s p e c l a v i l donec j u r a m e n l o adigerelur, ut A c l i a b e x i s l i m a b a t propbetam ex iufelicia praedicere, p r i m u m lala crant, aperuit. V E R S . 1 7 . Qnemadmodum pastorem. maliliam cladem et p o s i e a a d a c l u s j u r e j u r a n d o , quoe

, * > . , , \ .

qnaudoqiiidem odio tristia

d i c i l quae grata erant, divinilusei r e v o

oves quce non habent quod p r o p t c r regis Si enim nacli pasioreni, polenter hic mihi bona, ied

His verbis osiendil, religiosuin vaticinatur usus e s i , non

, . ' , . ,

accepturi sint. prefligasseni.

fuissent piutn V E & S . 1 8 . Non maia. jam anie v i i l a eum

hosles v i c i s s e n t e l

Josepbus s c r i b i t Micha3am i l l u m fuisse, q u i D *0 " , e l A c b a b o i r i s l i a pra3dicil: de nie bona, sed , \ , ^ , , , * . Dominus: Quis decipiei Ackab e l oslendens p e r m i s s i o imperavit ul decipialur Domi . 6* , ]^

d i x i t : idque Odi niala.

h i n c c o n j i c i e n s , iquod A c b a b quia loquiiur

Y E R S . 2 0 . El dixil nem divinaro ;

Prosopopoeia e s l , docens verilatis doclor , non

Dominus enim, qui verax esi, el prophelam d i x i l : c A n n o n

, \ c

: \ ;

, , & * sv . , , toii , ( . ^*

A c b a b , q u i per tius bis i n

Deum? reveriatur

q u i s q u e i n domufh or-

suani i n p a c e . H i s i g i t u r d o c u i t p r o p h e l a , q u u d s p i r i l u s d e c e p l i o n i s , q u i i m p i i s b o m i n i b u s pro ganis el instrumentis u l i l u r , Hoc autem fit, promiuat. mendaciter v i c l o Deo pcrmiuerrte ;

1177

COMMENTARIIIN LIB. III R E G U M .

1178

. c u m e n i m p r o b i b e r c poUiisset,non p r o b i b u i t . A c b a b . e n i m i n d i g n u s erat, cujus c u r a m Deus suscipcrel Hoc autcm s i m i l e esl buic quod a P a u l o d i c i t u r : . > * c Miliet tem non est, illis Ueus efticaciam e r r o r i s , qui v e r i t a visiones expli- receperunt **. > C i e l e r u m

, , \ , , c , \ .

cationes sunt c o n s i l i i D e i . N o n quod ipse i d , q u o d oslendal: c o r p o r i s a n l e m figuris, et h u m a n o Dei proDcus ipse d i c i l : per m a n u m m o r e effictis scrmonibws e x p r i m i t , ct d e s c r i b i l dispensationem. Qiiemadmodum c Ego visiones n i u l t i p l i c a v i , phelarum prophelis, a s s i m i l a l u s snm rcgni quidem,
w

et

, * . \ , \ \

. > Non ipse apparct, si i n throno s c d . n t e m judicii albis vestibus o r n a -

, , \ , , , \ . \ ttCvfl \ ,

sed visiones m u l l i p l i c a t , et s i m i l i t t i d i n e m ostendii vident, e l c i r c a eum coeleslem e x e r c i t u m ; vero, quando c a n u m v i d e n i ,

- t u m , propter j u d i c i i non p r u d e n l i a m modo, sed et p u r i t a t e m . Z a c b a r i a s e l i a m videt v c n t o s , b u niana voce uteutes, c l dicentes : c C i r c u m e a m u s t e r r a m , e i ecce u n i v e r s a terra i n e o l i t u r . i Q u e m admodum et pacem, enim piclorcs in unaginibus bellum vicloriam et a m i c i t i a m , ct qiuecunque corporum, ita etiam
w

, \ , \ , \ , \ , , \ \ , -

alia elTingunt in imagines h u m a n o r u m bujuscemodi s i m i l i l u d i n i b u s situm suum evidentius gloriam, S p i r i l u s sanctus tem D e i , el a n i m a l a et propbetis et oslendenles;

consilium el propoapostolis volunia-

, , \ , , , , \ , , , , ,

e l d i s p e n s a l i o n e m , et maleet contra alia quaedam . implere. Dei implet,

d i c l i o n e m c o n l r a perjuros, quodque posiea e x e r c i l u e

i n a n i m a t a , e l q u o d Deus vult

539

a u i

\ . , \ ^ quaecunque S a l a n p c r i n s i d i a s leotare a u d e l , e l Deus p c r m i t i i r , p r o p o o i t , ct per visiones e x p r i m i l , , \ . c " , , \ , , , , . , \ \ , ' , . , , \ \ . quemadmodum in J o b . V i s i o n e s e n i m , e l verba i n citim v i s i o n i b u s s u n l pars qusedam condescensionis D e i , qua se ad captum n o s t r u m d e m i t l i t . Neque columba est Spirilus sanctus. Neque haec verba,

f Q u i est in d e x l r a Dei, q u i e l intercedit p r o n o b i s , i l a , u t d i c l a s u n i , intelligere debemus, quasi in Ioco Dcus sit, ct u n i g e n i l i F i l i i pro nobis inlercessione indigcat. S i m i l i ratione, neque propbetarum visiones et voces, boc erant, quod r e p r a s e n t a b a n l ; vel p e r m i s s i o spirilus mendax sed v o l u n l a l e m dcntium. per os Dei s i g n i f i c a b a n l ,

. " , * , \ 6 ,

n e m , et o b e d i e n l i a m o b e d i e n l i u m , et conalum a u Quemadmodum eliam pseudoprophetarum, Deo p e r m i i t e n t c , e l

. * , , \ D diabolus, q u i J o b u m , Deo non ostanle, tentavit. P e r quod docuit nos S c r i p l u r a , qnod a Deo c o n d i