T.C.

MARMARA NVERSTES TRKYAT ARATIRMALARI ENSTTS TRK SANATI ANABLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

TRK SANATI VE TARHNE KATKILARIYLA SEMAV EYCE (Hayat ve Eserleri)

Yasemin AKAOGLU

stanbul, 2005

T.C. MARMARA NVERSTES TRKYAT ARATIRMALARI ENSTTS TRK SANATI ANABLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

TRK SANATI VE TARHNE KATKILARIYLA SEMAV EYCE (Hayat ve Eserleri)

Yasemin AKAOGLU

TEZ DANIMANI

Prof.Dr.Tayfun AKKAYA

stanbul, 2005

iii

TRK SANATI VE TARHNE KATKILARIYLA SEMAV EYCE (HAYATI VE ESERLER) z

Bu tezin amac Semavi Eyice'nin Trk sanat ve sanat tarihi aratrmalarna katksn belirlemektir. Tez yedi blm halinde dzenlenmitir. Semavi Eyice'nin biyografisi, bibliyografyas oluturulmu, Trk sanat eserleri ve sanat tarihi zerine olan almalar incelenmitir. Birinci blm teze genel bir girii iermektedir. kinci blmde, Semavi Eyice'nin hayatndan bahsedilmitir. nc blmde, Semavi Eyice'nin yaad dnemin kltrel ortam gzler nne serilmitir.. Drdnc blmde, ilk defa Semavi Eyice'nin tantt orijinallik tayan makaleleri ncelikli olmak kaydyla almalarna yer verilmitir. Beinci blmde, Trk sanatyla ilgili yaynlarda bahsi geen eserler snflandrlmtr. Altnc blmde, 1949 ile 2005 yllan arasnda, yarm asrlk bir dnemi kapsayan yaynlan bibliyografyas oluturulmutur. Son olarak yedinci blm aratrmann genel bir deerlendirmesini iermektedir. Bu incelemelerin nda, Semavi Eyice'nin orijinal grleri, almalar, Trk kltr ve sanat tarihi aratrmalarna katks belirlenmitir.

SEMAV EYCE'S CONTRIBUTION TO THE TURKISH ART AND ART HISTORY (HS LFE AND STUDES) Abstract
The aim of this thesis is to study Semavi Eyice's contribution to the Turkish art and art history. This thesis is organised in 7 chapters. Semavi Eyice's biography and bibliography is formed, his studies on Turkish art works and art history is examined. Chapter 1 contains a general introduction to the thesis. Chapter 2, Semavi Eyice's biography is presented. in Chapter 3, contains the examination of the environnement culturel during Semavi Eyice's life. in Chapter 4, Semavi Eyice's studies are presented. Especially, his articles on Turkish art works which are firstly

iv

examined by Eyice are discussed. in Chapter 5, art works which are mentioned in his publications on Turkish art are classified. in Chapter 6, the bibliography, which includes his publications on Turkish art and art history, for the period between 19492005 is formed. Finally, chapter 7 contains a general discussion of the presented research topics. On the light of this examination, Semavi Eyice's original point of view and works, his contribution to the Turkish culture and art history studies was given.

NSZ

Sanat tarihi, sanatla bilim arasnda kpr grevi yapan, her ikisini de kucaklayan bir bilim dal...Gemiin gzelliklerini gnmz insanlarna ulatrmak iin sanat tarihilerinin zerlerine aldklar zor bir grev...Yllarn sanat tarihine ve stanbul'a vermi olan Semavi Eyice, Trkiye'ye 'Bizans' reten, Bizans ve Osmanl ile ilgili almalaryla, Trkiye'de Bizans sanatnn tannmasnda ve bunun Osmanl sanatyla karlatrlmasndaki abalaryla, kltrel yapy gzler nne serdi.82 yllk yaamna sdrd yarm asrlk alma hayat boyunca birok esere imza atm, irili ufakl dergilerde, bugn artk pek ou kmayan gazetelerde, tarihe, sanata ksacas kltr hayatmza ait pek ok yaz, inceleme, aratrma yaymlamtr.Kitap ve makaleleri ile bir dnemin Bizans sanatn ortaya koymaktadr.Bizans, stanbul tarihi, stanbul semt monografileri konularnda birok ilke imza atm ve bir ok yayna sahip, bir dnemin tarihine k tutan kltr ve sanat konusunda damgasn vuran bir bilim adam...Btn bu zelliklere sahip olan Semavi Eyice, yllar sonra da stanbul dendiinde akla gelecek ilk bilim ve sanat adam olacaktr. Kaleme ald yzlerce kitap ve makale ise aratrmaclarn yllarca yararlanaca birer kaynak olmay srdrecek. Semavi Eyice'nin bazen Bizans sanatyla ilgili almalar n plana karlsa da, onun saylar binlerle ifade edilen yaynlan Trk kltr ve sanatna ok saydaki almasyla katklar son derece nemlidir. Trk sanat tarihinin gc ve hkimiyeti tartlamayacak bir dzeyde olan Semavi Eyice 'nin stanbul niversitesi Bizans krssn kurma ve Bizans sanat tarihinde bir otorite olarak kabul grmesi, zaman zaman onun Bizans ynnn ortaya karlmasna yol amtr. Bizans kltr ve sanat dendiinde akla gelen ilk kii o olmutur. Trk sanatna olan katklarn ve hocann bu pek konuulmayan tarafnn ortaya kartlmas asndan bu alma nem kazanmaktadr. Yukardaki dnceler nda almamzn amac bir taraftan Trk sanatna olan katksn ortaya koymaktr. Dier taraftan, Eyice hakknda derli toplu ve yeterli biyografi ve bibliyografya almalar olmadndan gz nne alnrsa bu konuda zellikle salnda kendisine de danlarak bir kaynak alma meydana

vi

koymaktr. Bu tip almalarn ele ald kiinin hayattayken tamamlanabilmi olmas da gzden karlmamas gereken temel bir niteliidir.

"Trk Sanatna Katklaryla Semavi Eyice (Hayat ve Eserleri)" adl almamzda amacmz deerli bilim adamnn bibliyografyas ve biyografisi oluturularak; orijinal grlerinin ve kuramlarnn nda Trk, kltr ve sanat tarihi aratrmalarna ve incelemelerine katksn belirlenmeye ynelecektir.

Aratrma ve incelemelerim srasnda Semavi Eyice'nin bini akn almasndan bu tezde zellikle Eyice'nin ayr bir neme sahip olduunu dndmz bir sekiye yer verdim. Bu noktada belli bir ayrma gitmekte olduka zorlandm. Yarm asrlk alma hayatna sdrd bini bulan almasn snflandrmak, makaleleri tek tek tespit etmek ve tekrar tekrar okumak ve orijinal grlerini ayklamak, aylarca sren ktphanelerin tozlu raflarnda makale avcl yapmak deyim yerindeyse ineyle kuyu kazmak gibiydi. Birok almasn bu tezde yer vermek olanak dyd. Sekiye dahil ettiim nemli bir ksm ilkleri ieriyordu. Yaplan bu seki Eyice' nin Trk sanatna yapt katklarnn kk bir blmn iermekte ve hal byle iken bile k tutacak bir perspektif sunmaya almaktadr. Zorunlu olarak almalarnn snrl bir blmn aktarmama karlk almamz deerli bilim adamnn Bizans kimliiyle tannmasna ramen, aslnda tam anlamyla Trk sanat ve tarihi konularnda yetkinliinin gstergesi niteliindedir.

Aratrma ve incelemelerim srasnda ho grsn, bilgi ve tecrbelerini esirgemeyen danman hocam Prof.Dr.Tayfun AKKAYA ve ei Glcan AKKAYA hanmefendiye; kymetli dersleri ve manev destekleri ile ufkumu genileten Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Yksek Lisans Trk Sanat Blm hocalarna; yaptm almalarda bana ktphane imkanlarn en iyi ekilde sunan deerli SAM alanlarna ve zellikle evki BAYKU, nayet BEBEK, Hseyin KARAER, Sema DOAN ve Enis KARAKAYA'ya; almalarm srasnda manev desteini esirgemeyen kardeim zlem, ablam Asuman; yaptm aratrmalarda, her zaman engin bilgi,

vii

kltr ve tecrbesiyle bana yol gsteren, aydnlatan ve desteini hibir zaman esirgemeyen deerli hocam Prof.Dr.Semavi EYCE ve Kymetli ei Kmran EYCE hanmefendi'ye sonsuz teekkrlerimi sunarm.

Yasemin AKAOLU

viii

NDEKLER

Sayfa z (abstract) ............................................................................................................ iii nsz ........................................................................................................................v indekiler ...................................................................................................... '. ......viii Resim Listesi.......................................................................................................... xvi Ksaltmalar Listesi ................................................................................................ xviii

I.GRS.....................................................................................................................1 1.1.Konunun erevesi ....................................................................................... 1 I.2.Kaynak ve Yaynlar ......................................................................................4

II.SEMAV EYCE'NN HAYATI ......................................................................... 6 ILI.Ailesi ve ocukluu.....................................................................................6 II.2.Sanat Tarihine lgisinin Douu .................................................................. 8 II.3.Kitaplara lgisi ............................................................................................. 9 II.4.Yksek renimi.......................................................................................11 II.5.ahma Hayat...........................................................................................14

III.CUMHURYET DNEM KLTREL ORTAM ......................................... 20 III. 1 .Cumhuriyet Dnemi Kltr ve Sanat Anlay...........................................20 IH.2.Mzecilik Alanndaki Gelimeler............................................................... 22 DI.3.Cumhuriyet Dnemi Trk Arkeolojisi Alanndaki Gelimeler .................. 28 in.4.Trkiye'de Bizans Aratrmalar ............................................................... 30 III.5.Trkiye'de Trk Sanat Aratrmalarnn Geliimi..................................... 32

ix

IV.SEMAV EYCE'NN TRK SANATI VE TARH LE LGL ALIMALARI TRK SANATIYLA LGL ALIMALARI....................................................................................36
IV.l.TRK MMAR SANATIYLA LGL ALIMALARI ....................... 36 IV. 1.1. lk Osmanl Devrinin Din-timai Bir Messesesi: Zaviyeler ve Zviyeli-Camiler.......................................................... 37 IV.1.2.znik'de "Byk Hamam" Ve Osmanl Devri Hamamlan Hakknda Bir Deneme ...................................................................................... 38 IV.l.3.stanbul Minareleri ...........................................................................41 IV. 1.4. stanbul'da Bli Paa Camii Ve Mimar Sinan.................................. 42 IV.1.5. Trakya'da necik'de Bir Tabhaneli Camii...................................... 44 IV.1.6. Boyalky Hanikah........................................................................ 46 IV.l .7. Svilengrad'da Mustafa Paa Kprs(Cisr- Mustafa Paa)............ 47 IV.1.8. Hanky'nde Hsrev Paa Camii.Sultan IV. Murad'n Sadrzam Hsrev Paa'nn Bir Eseri ............................................................49 IV. 1.9. Varna le Balk Arasnda Akyazl Sultan Tekkesi ........................ 50 IV.l .1 O.Sofya Yaknnda htiman'da Gaaz Mihalolu Mahmud Bey maret-Cmii.............................................................................52 IV.l .11 .Eyp'de Zal Mahmud Paa Camii .................................................. 53 IV.1.12.vaz Efendi CamiiJMimarisi Ve inileri........................................ 54 IV.1.13.Atik Ali Paa Camii'nin Trk Mimari Tarihindeki Yeri ................ 55 IV.1.14.Enez'de Yunus Kaptan Trbesi Ve Has Yunus Bey'in Mezar Hakknda Bir Aratrma ...................................................................56 IV.l .15.Demirciler Ve Fatih Darifas Mescidleri Hakknda Yeni Baz Notlar.............................................................................................. 58 IV.l.l6.stanbul'da 'Yayla' Camileri Ve ehrin Tarih Topografyasnn Yan zah Edilen Bir Meselesi ........................................................ 59

IV. 1.17.stanbul'da Koca Mustafa Paa Camii Ve Onun Osmanl - Trk Mimarisindeki Yeri...........................................................................61 IV. 1.18. Yunanistan'da Unutulmu Eski Bir Trk Eseri .............................. 63 IV.1.19.Krehir'de Karakurt (Kalender Baba) Ilcas................................. 64 IV. 1.20. ki Trk bidesinin Mahiyetleri Hakknda Notlar: znik'de Nilfer Hatun mareti Ve Kayseri'de Kk Medrese ........................66 IV.2.TRK YAPILARI HAKKINDA TOPLU MONOGRAFLER.................. 68 IV.2.1. Sincanl'da Sinan Paa mareti ...................................................... 68 IV.2.2.stanbul'da Sultan II. Bayezid Klliyesi .......................................... 69 IV.2.3.orum'un Mecidz'nde k Paaolu Elvan elebi Zaviyesi.......70 IV.2.4.Bursa'da Osman ve Orhan Gazi Trbeleri........................................72 IV.2.5. Kosova'da "Mehed- Hdvendigr" ve Gazi Mestan Trbesi ......73 IV.3.KAYBOLAN TARH ESERLER HAKKINDAK ALIMALARI...... 75 IV.3.1.Fatih Klliyesinin Kaybolmu Bir Paras: ukurhamam ................75 IV.3.2.Kazasker Abdurrahman Camii .........................................................77 IV.3.3.Tarihi Mezarlar Ve Mezarlklara Dair Notlar................................... 77 IV.3.4.Kaybolan Bir Tarihi Eser eyh Murad Mescidi ................................79 IV.3.5.Kazasker Ebu'1-Fazl Mahmud Efendi Medresesi ............................. 81 IV.3.6.stanbul'un Ortadan Kalkan Baz Tarih Eserleri: I.obanavu, dilah Kadn, Hoca Teberrk, Revan elebi ve Yayla Camiileri............................................................................. 82 IV.3.7.stanbul'un Ortadan Kalkan Baz Tarihi Eserleri II: Bostan Camii, Kzlaraas Abbas Aa Hamam, ukureme Hamam, Kasm Aa Mescidi ..............................................................................................83 IV.3.8.stanbul'un Kaybolan Eski Eserlerinden: Fatma Sultan Camii ve Gmhaneli Dergh ........................................................................ 83 IV.3.9.stanbul - am - Badat Yolu zerindeki Mimari Eserler -1

xi

(skdar -Bostancba Derbendi Gzergh).....................................84 IV.3.10.Sultaniye-Karapnar'a Dir .......................................................... 85 IV.3.11.Zindan Kaps .................................................................................87

IV.4.YURTDIINDA YER ALAN TRK ESERLER...........................................89 IV.4.l.Ohri'nin Trk Devrine Ait Eserleri ...................................... ..........89 IV.4.2.Trk Sanat Bakmndan skp........................................................90 IV.4.3.Yunanistan'da Trk Mimari Eserleri ............................................... 91 IV.4.4.Atatrk'n Doduu Yllarda Selanik ............................................. 91 IV.5.SEYYAHLAR VE SEYAHATNAMELER .............................................93 IV.5.1.ngiliz ktisat Nassau W. Senior'un Trkiye Seyahatnamesi (1857-1858).......................................................................................93 IV.5.2.X.Hommaire De Hell Ve Ressam Jules Laurens. Mterek Trkiye Seyahatnamelerinin Deerlendirilmesi Yolunda Bir Aratrma........... 94 IV.5.3.J. Von Hammer - Purgstall Ve Seyahatnameleri Hammer'in Tarih Corafya, Topografya ve Sanat Tarihine Hizmeti.................................................................. 96 IV.5.4.stanbul'un lk Turistik Rehberlerinden Timoni'nin Rehberi............98 IV.6.TARH BELGE OLARAK RESMLER ..................................................... 100 IV.6.1 .Ankara'nn Eski Bir Resmi .Tarih Vesika Olarak Resimler.Ankara'dan Bahseden Seyyahlar .................................................... 101 IV.6.2.Avrupal Bir Ressamn Gz le Kanun Sultan Sleyman, stanbul'da Bir Safev Elisi ve Sleymaniye Camii. Kanun Sultan Sleyman'n Portreleri Hakknda Bir Deneme.....................................................103 IV.6.3.Kanun Sultan Sleyman'n Yeni Bir Portresi ................................ 104 IV.6.4.Sultan Cem'in Portreleri Hakknda................................................ 105

xii

IV.6.5.Friedrich Barbarossa'nn nc Hal Seferi ve Konya Sava le Sibilia Kalesi................................................................................... 107 IV.6.6.anakkale Boaz Kalelerinin XVI. Yzylda talya'da Baslm Gravrleri........................................................................................ 109 IV.6.7.stanbul'da lk Telgrafhne- mire'nin Projesi (1855)................. 111 IV.6.8.Bir Trk Elisinin Portresi............................................................. 112 IV.6.9-Tarihi ki Olayla lgili ki Gravr...................................................113 IV.610.Sema'da Mevlevileri Tasvir Eden Bir Rus Gravr .................... 114 IV.7.TEK ESERLER NCELED KONULAR .......................................... 115 IV.7.1.Krehir'de H. 709 (1310) Tarihli Tasvirli Bir Trk Mezarta.Anadolu'da Tasvirli Trk Mezartalan Hakknda Bir Aratrma......................................................................................... 115 IV.7.2.Baltaolu Sleyman Bey'in Klc..................................................118 IV.7.3.Goleti (Romanya)'da Kk Bir Trk Htras Alemdar Mustafa Adna H. 1221 (1806) Tarihli Bir Kitabe ............. 119 IV.7.4.Ayasofya'da Abdlmecid'in Mozaik Turas................................. 120

IV.8. STANBUL VE TRK MEDENYETNE HZMET ETM KLERN NCELEND ARATIRMALAR ......................................................... 122 IV.8.1.Mimar Sinan'n Osmanl Trk Mimarisinin Gelimesindeki Yeri.......................................................................... 122 IV.8.2.Mimar Kasm Hakknda................................................................. 122 IV.8.3.Kapu Aas Hseyin Aa'nn Vakflar.......................................... 127 IV.8.4.Bir stanbul Tarihisi htifalci Mehmet Ziya Bey........................... 129 IV.8.5.Alfons Maria Schneider .................................................................. 129 IV.8.6.Prof. Albert - Louis Gabriel (2.8.1883 - 23.12.1972)....................... 130 IV.8.7. Anadolu Seluklu Sanat ahmalannn Balangcnda ki Yabanc:

xiii

Clement Huart ve Friedrich Sarre..................................................... 131 IV.9.TRK SANAT VE TARHNE KATKISININ OLDUU ETL KONULAR............................................................................................... 134 IV.9.1.Ay-Yldz'n Tarihi Hakknda ........................................................134 IV.9.2.stanbul'un mar Plan Raporlar ..................................................... 136 IV.9.3.0smanl Devri Trk Yap Sanatnda Damgal Tulalar...... . ........... 137 IV.9.4.XVm. Yzylda Trk Sanat ve Trk Mimarisinde Avrupa Neo-Klsik slubu...............................................................138 IV.9.5.Trakya'da Meydan adrvanlar......................................................139 IV.9.6.Bizans Mimarisinde D Cephelerde Kullanlan Baz Keramoplastik Ssler ....................................................................... 141 IV.9.7.Trk Kaplarnn Maden Ssleri .................................................... 141 IV.9.8.Eski Bir Trk Karikatr................................................................ 142 IV.9.9.Hadersdorf da Trk Talan, Belgrad'dan Viyana'ya Gtrlen Kitabeler .....................................143 IV.9.10..Konya le Sille Arasnda Akmanastr.Mankib Al-rifn'deki Deyr- Efltun ..................................................................................143 IV.9.11.Konya'nn Aleddin Tepesinde Seluklu ncesine it Bir Eser: Efltun Mescidi ...........................145 IV.9.12.Mekteb- Tbbiye'nin lk Mdr Dr. Bernard'n Mezar ....................................................................145 IV.9.13.Anadolu'da Karamanlca Kitabeler II (Grek Harfleriyle Trke Kitabeler)..................................................146 IV.10.TRK SANAT TARHNE DR YAYINLAR ................................... 148 IV. 10.1.Trk Sanat Tarihine Dir Yugoslav Yaynlan............................... 148 IV.10.2.Trk Sanat Tarihi le lgili Yugoslav Yaynlar: II ........................ 149

xiv

IV.10.3.Rum Harfleri le Trke (Karamanlca) Bir Nevehir Salnamesi (Yll) ..................................................... 152 IV.l0.4.Galata HakJcnda ki Kitap ve Bu Mnasebetle Baz Notlar............................................................153 IV.10.5.Bir El Yazmalan Blteni ve Bu Mnsebetle Bizde de Byle Bir Bltenin Yaynlanmasnn Lzumu Hakknda ..................................154

V.SEMAV EYCE'NN TRK SANATI VE TARH LE LGL ALIMALARININ KONULARA GRE DAILIMI....................................156

V.l.Cami,Mescid ........................................................................................... 156 V.2.Klliye,maret,Ktphane,Medrese.......................................................... 162 V.3.Kervansaray, Han, Bedesten,ar ............................................................164 V.4.Trbeler,Tekke,Zaviye..............................................................................165 V.5.eme,Sebil,adrvan .............................................................................. 166 V..Hamam.....................................................................................................167 V.7.Kaleler .....................................................................................................168 V.8.Kasr, Kk, Saray..................................................................................... 168 V.9.Kprler,Su Kemerleri..............................................................................169 V.10.Mezarlar ................................................................................................ 170 V.l l.Trk Eserlerinin Yer Ald Blgeler.ehirler Hakknda alma Konulan.................. .......................................................... 170 V.12.Tantm Yaplan Sreli Yaynlar ............................................................172 V.13.Bio-Bibliyografya Ve stanbul le Trk Medeniyetine Hizmet Etmi Kiilerin ncelendii Aratrmalar......................................................... 173 V.14. Kaybolan Tarihi Eserler Hakkndaki almalar ..................................176 V.15.Trk Sanatyla lgili Genel almalar .................................................. 177

VI.YAYINLARI .................................................................................................179

xv

VI. 1.1.Kitaplar ................................................................................................ 179 VI. 1.2.Makaleleri( 1949-2004) ....................................................................... 184 VI. 1.3.Ansiklopedi Maddeleri.........................................................................244 VI. 1.3.1.stanbul Ansiklopedisin946) (lk Serisi) .....................................244 VI.1.3.2.stanbul Ansiklopedisi (Geniletilmi ve Yeni Ekler Yaplan, 2. Basks 1958'den tibaren yaymlanan Serisi).................................... ....244 VI.1.3.3.stanbulAnsiklopedisi(1995)....................................................... 246 VI. 1.3.4.Trk Ansiklopedisi......................................................................253 VI.1.3.5.slamAnsiklopedisi(MEB).......................................................... 256 VI.1.3.6. Meydan-Larousse ...................................................................... 257 VI.1.3.7.Kk Trk slam Ansiklopedisi ................................................. 257 VI.1.3.8.Grsel Yaynlar - Anadolu Uygarlklar Ansiklopedisi ................................................................................ 257 VI.1.3.9.Tanzimat'dan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi.................... 257 VI. 1.3.11.Trkler ......................................................................................257 VI.1.3.12.0smanl(1999).......................................................................... 258 VI.1.3.13. Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi .............................. 258 VI. l.4.Kitap Tantmlar ................................................................................285 VI.1.5.eviriler............................................................................................... 292 VI.1.6.nszler............................................................................................... 293 VHDEERLENDRME VE SONU ...................................................................294 KAYNAKA .........................................................................................................303 RESMLER ........................................................................................................... 311 ZGEM........................................................................................................... 334

xvi

RESM LSTES
Resim 1: Semavi Eyice Resim 2: Mustafa Eyiceolu ve Ei.(1923) Resim 3: Kmil Eyice Resim 4:Hatice Eyice (1928) Resim 5:Semavi Eyice (1926) Resim 6: Semavi Eyice, Kadky vapurunda, Haydarpaa skelesi nnde(1930). Resim 7: Semavi Eyice, Ortaokul yllarnda, 1937-1938.Kitaplara ve stanbul'a merak bu yllarda balar. Resim 8: Semavi Eyice, lise yllarnda Berlitz Dil Okulu'na giderken. (1942) Resim 9: Semavi Eyice, Almanya'da Templin Kasabasn'nda. (1943) Resim 10: Semavi Eyice, Viyana'da renciyken.(1944) Resim 11: Semavi Eyice, Almanya'dan gemi ile yurda dnerken.(1945) Resim 22: Semavi Eyice, asistan olduu ilk yl sanat tarihi rencileriyle uygulamal bir ders srasnda.(1950) Resim 13:Semavi Eyice'nin katld ilk uluslararas kongre Selanik'te yaplm olan Bizans kongresidir. Soldan ikinci Semavi Eyice, sanda E.Maumbory. (1953) Resim 14: Semavi Eyice evliliinin ilk ylnda ei Kmran Hanm'la. (1960) Resim 15: Semavi Eyice Enez'de, iinde bir Bizans kitabesi olan kuyuyu incelerken.(1962) Resim 16:.. Semavi Eyice, Edebiyat Fakltesi ktphanesinin al srasnda ktphane personeli ve Adnan tken'le birlikte. (1963) Resim 17:Semavi Eyice ve rencileri, Amasra. (Temmuz, 1963) Resim 18:Semavi Eyice, Kilise ren yerinde rencilerle birlikte. Resim 19:Semavi Eyice, Prof. Albert Gabriel ile Fransa'da Bar-sur-aube

kasabasndaki bahesinde. (1967) Resim 20:Semavi Eyice, Yunanistan'da bir kongre sonras Yunanl sanat tarihisi Mutzopulos ile. (1968) Resim 21:Semavi Eyice, Barcelona, milletleraras bir kongrede. ( 06.10.1969)

xvii

Resim 22: Semavi Eyice, rencileriyle birlikte Greme'deki kiliseleri gezerken. (1970) Resim 23:evket Aziz Kansu'ya TTK yelik berat verilmesi nedeniyle yaplan tren. (1970) Resim 24:E.Hakk Ayverdi'ye Fahri doktorluk verildiinde ekilen bu fotorafta Uur Derman,Turhan Baytop ve Semavi Eyice. Resim 25:Tarih Vakf tarafndan Semavi Eyice'nin 70.ya gn iin yaplan trende kltr mstear Emre Kongar ile birlikte. Resim 26: Prof. cppesi ile Semavi Eyice. Resim 27: Semavi Eyice. Resim 28: Semavi Eyice ve Kmran Eyice ktphanede. Resim 29:Semavi Eyice'nin faklte arkada Trkan Orkon tarafndan yaplan karikatr.

xvii

KISALTMALAR LSTES

ISAM

: Islami Aratrmalar Merkezi

YKY

: Yap Kredi Yaynlar

TTK

: Trk Tarih Kurumu

..

: stanbul niversitesi

Ed.veya Haz.

: Editr/yayna hazrlayan

yay.

: Yayn evi

bsk.

: Bask

ev.

: eviren,-ler

y.y

: Basm yeri yok

t.y

: Basm Tarihi yok

: Cilt

: Say

: Sayfa/sayfalar

I.GRS 1.1.KONUNUN EREVES

Kltr tarihi, genel tarihin bir parasdr. Sanat da kltr tarihinin bir parasdr. Sanat tarihi, insanln "zel biim dzenlemeleri" yaratarak kendini ifade ettii, toplumsal, evrensel ve zaman-ar leklerde " mesaj ilettii" sanat alann, tarih iindeki evrimi asndan inceleyerek, onu yaratan bireysel ve toplumsal varl ve evreyi yorumlayp deerlendiren bir bilimdir. Bu yorum ve deerlendirmelere temel olacak maddi kltr mirasnn incelemeye, deerlendirmeye hazr bulunmas iin onlar belirlemek ve korumak da ister istemez sanat tarihi biliminin ilgi alan iindedir. Bu aamada gemiin gzelliklerini gnmz insanlarna ulatrmak ise sanat tarihilerinin zerlerine aldklar zor bir grevdir. Osmanl medeniyetinin miras zerine kurulan gen Trkiye Cumhuriyeti topraklarnda, gemi dnemlerde yaayan birok uygarln izlerine rastlamak mmkndr. Bu zengin tarih mirasn varlna ve ett edilecek bol sayda materyalin yurdumuzda bulunmasna ramen yakn zamanlara kadar bu alanla ilgili yeterli miktarda inceleme ve aratrma yapldn sylemek zordur. Trk tarihi ve sanat tarihiyle ilgili almalar Batl ilim adamlar balatmlar ve bu konuda ok sayda eser yaymlamlardr. Bizdeki almalar ise balangta bu eserleri Trke'ye evirmek eklinde olmu, zgn alma rneklerinin says gitgide oalm ve daha sonra bugnk seviyeye ulamtr.Tabiidir ki bunda kurumsallama ve metodik uygulamalarn hzla renilip doru bir ekilde tatbik edilmesinin pay ok byktr.te bu gelimede en fazla pay olan kiiler bu bilimsel platformun hazrlaycs olan o dnemin gen sanat tarihileri olan ilim adamlar

hocalarmzdr.Eski Trk tarihi ve sanat tarihiyle ilgili almalarda nemli rol bulunan stanbul niversitesinden Arkeoloji Krs Profesr Dr.Ekrem Akurgal'n, 9 Aralk 1952 tarihinde Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dekanl'na yazd bir yazda; "Fakltemiz retim programnn gzden geirildii takdirde, "Sanat Tarihi ve Trk Sanat mevzularnn eksik olduu"nu, "oysa ... memleket irfan iin hi olmazsa Trk Edebiyat, hatta bir bakmdan ondan da daha n plnda bir ehemmiyeti haiz Trk Mimarisi'nin ve umumiyetle Trk Sanat'nn tarih boyunca kazand

cihanmul hret ve takdir"e baklacak olursa, Fakltenin "tarihncesi devirlerden Bizans devrine kadar eitli sanat devirlerini okutan bir tek elemandan bile mahrum olmas"nn ok byk bir eksiklik olduuna deinmi; "Bu itibarla...memleketimizde yetimi elemanlarn bulunmay dolaysyla Trk Sanat dersi iin bu sahada kymetli eserler vermi bir yabanc ilim adamnn getirtilmesi"nin uygun olacan vurgulayarak, "Bu durum karsnda ngilizce blmnden boalan bir ecneb Profesr kadrosunun Sanat Tarihi iin tahsis edilmesini" teklif etmekte ve bu teklif o gnn artlarn gzler nne sermektedir.Dier taraftan Atatrk'n "Biz Trkler bilhassa bu yksek Trk nklbn yapm olanlar bilmelidirler ki: Biz lyk olduumuz seviyeye kartmakta herhangi bir yabanc lim, dhi olsa muktedir olamayacaktr" ve Atatrk'n tarafndan dnemin Babakan smet nn'ye ektii telgrafn birinci maddesi yledir : "gezdiim grdm yerlerde baz arkeolojik kazlarn yabanclar tarafndan yaplmakta olduunu grdm, bundan byle bunlar Trk genleri yapsn.u halde Milli Eitim Bakanl baz Trk genlerini Avrupa ya gndersin, bunlar arkeoloji eitimi grsnler, kazlan onlar yapsnlar"; ikinci maddesi ise "gezdiim grdm yerlerde Trk eserlerinin harap durumda olduunu grdm, bilhassa Konya'dakiler perian bir halde... Bunlarn restorasyonu iin Vakflar daresi'ne gerekli talimatn verilmesi fakat ezeli emirde bunlar asker igali altnda, bunlarn asker igalinden karlmalar gereklidir" szleri onun eski eserler hakknda dncelerini ve isteklerini, yani kendi kltrmze yabanc olmakla beraber, yaadmz topraklardaki tarih ve uygarln izlerini Trkler'in tanyp

inceleyebilecei ve yine kendi uygarlmzn eserlerini de yaatmaya gayret edebilecei dncesini dile getirmektedir. Atatrk'n bu szleri Semavi Eyice'yi derinden etkilemi ve yllarca Trakya ve Anadolu'daki Bizans ve Trk eserlerini incelemi, bunlardan nemli bulduklarn da yaymlamtr. rnein on iki yl Toroslar'daki eski ren yerlerinde aratrmalar yapm, Balkanlar'da kalm Trk eserleriyle ilgili bilgileri derlemitir. Antlar Yksek Kurulunda, stanbul ve stanbul dndaki pek ok eski eserin kurtarlmas iin aba harcamtr.Mimar Sinan'n yaps Malova Kemeri rneinde olduu gibi ok deerli mimar eserlerin mahvna yol aacak giriimlere tek bana kar kmtr. Semavi Eyice, Trkiye'de Bizans sanatnn tannmasnda ve bunun Osmanl sanatyla karlatrlmasndaki abalaryla, kltrel yapy gzler nne serdi.82

yllk yaamna sdrd almalar, kitap ve makaleleri, bir dnemin Bizans sanatn ortaya koyduu gibi, Eyice'nin tam bir stanbul olduunu da gstermektedir. stanbul zerine aratrma yapmak isteyen, burada bulunan her tarih eser zerinde almak arzusunda olanlarn yollan mutlaka Semavi Eyice ile kesiir.Bu bir rastlant deildir.Henz ortaokul rencisi iken eline ald fotoraf makinesi ile tarih eserleri ziyaret etmi ve kalntlar zerinde incelemelerini derinletirmitir.Ele alnan tarih kalntlar ve onlara dair yaynlar Eyice'nin eserlerindeki zenginliin gstergesidir.Bu sayede bir Bizans kilisesi ile ilgili satrlar okuyan biri kendisini zaman tnelinden geip, ok ksa bir zaman zarfnda Trk devrinde bulur.Bilimsel almalarnda stanbul ile snrl kalmayan Semavi Eyice, Trk medeniyetinin yayld her bir ehri ve Anadolu'nun unutulmu kelerindeki kalntlar erken srelerden balayarak geirdikleri evrelere deinerek incelemitir. Hal byle iken Bizans' yok sayan aydn kiiler tarafndan Semavi Eyice'nin Trk sanat almalar gz ard edildi ve o Bizans sanat tarihisi olarak anld. Bizans ile ilgili konulan almakla Osmanly almann birbiriyle elien konular olmadna inanan Eyice, Bizans ve Trk sanatna ilgisini daima paralel olarak yrtt. Eyice'ye gre, Bizans tarihini bilmeden Seluklu tarihini bilmek mmkn deildi ve bu durum erken Osmanl dnemi iinde geerliydi. Bugn yurdumuzun hangi blgesine kazma vurursanz vurun bir Bizans kalntsna rastlanr. Bizans' yok sayamayz, Bizans yok demekle yok olmaz. Trkiye'de an uta olan birtakm kiiler her ne kadar Bizans sanatnn bize lzumu yok diyorlarsa da, Eyice, Trkiye'de Trk Bizans sanat uzmanlarnn olmasn ok gerekli grmtr. Bu konuda okumak iin yurtdna gitmitir. Trklerden de bu konuyu yapabilecek birinin olduunu gstermek iin...Yalnzca Bizans sanat renimiyle kalmam, Osmanl ve Seluklu sanat ile, seyyahlarla da uram; hatt yakn tarih zerine almalarda yapmtr. Eyice'nin yarm asrlk almalarn Bizans sanatyla snrlamak, onu yalnz bir Bizans olarak tantmak ve tanma yanlna dmek, yllarn Trk kltr ve sanatna vermi bir bilim adamna yaplan byk hakszlktr. Bu almada ama, Eyice'nin bir Bizans aratrmacs niteliinin tesindeki Trk sanatna, yarm asrlk bir alma hayat boyunca kazandrd almalar gzler nne sermektir. Bu dnce nda Semavi Eyice'nin bir taraftan Trk sanatna olan katksn ortaya

koymak, dier taraftan Eyice hakknda eksiksiz bir biyografi ve bibliyografya olmad gz nne alnrsa, bu konuda derli toplu zellikle salnda kendisine de danlarak bir kaynak alma meydana koymaktr. Yukarda da bahsedildii gibi ok sayda eserinin olmas nedeni ile aratrma ve incelemelerim srasnda Semavi Eyice'nin bin civarndaki kitap ve makalelerinden bu teze zellikle Eyice'nin orijinal grlerinin yer ald makalelere ncelikle verilmek suretiyle, Eyice'nin alt konu yelpazesinin geniliini gstermek amacyla farkl alanlarda yapt almalara da yer verilmitir. Eyice'nin Trk sanat ve almalarna katklarn belirlemek gibi temel bir amaca hizmet eden bu alma yedi blm halinde dzenlenmitir. Birinci blm, konunun erevesi, kaynak ve yaynlarn yer ald blmdr. kinci blmde, Semavi Eyice'nin yaad dnemin kltrel ortam gzler nne serilmitir. nc blmde, Semavi Eyice'nin hayatndan bahsedilmitir. Drdnc blmde, ilk defa Semavi Eyice'nin tantt orijinallik tayan makaleleri ncelikli olmak kaydyla almalarna yer verilmitir. Beinci blmde, Trk sanatyla ilgili yaynlarda bahsi geen eserler snflandrlmtr. Altnc blmde, 1949 ile 2005 yllar arasnda, yarm asrlk bir dnemi kapsayan yaynlar bibliyografyas oluturulmutur. Ve son olarak yedinci blm konunun deerlendirmesinin yapld son blmdr.

I.2.KAYNAK VE YAYINLAR
almamz bibliyografik yntem olarak Semavi Eyice'nin yaynlar eitli ktphanelerden (SAM, Mill Ktphane, Trk Tarih Kurumu Ktphanesi, stanbul niversitesi Ktphanesi, stanbul Belediyesi Atatrk Ktphanesi, YKY Kitapl, Yldz Saray Ktphanesi, M..Gzel Sanatlar Faklte Ktphanesi.........) toplanm, fotokopi yaplmtr.Bu alma sonucunda bibliyografya

oluturulmutur. Bu bibliyografyadaki tezin amacna hizmet eden makaleler incelenmi, ok sayda makalenin bu tezde yer almasnn imkanszl Eyice'nin almalarnn zetle ele alnmalarn gerektirmitir. Eser seiminde, Eyice'nin orijinal grlerinin yer ald makalelere ncelikle yer verilmi, bunun yannda ele ald konularn eitliliini bizlere gsterecek makalelerin seimine zen gsterilmitir. Bu veriler nda yapt almalardan nemli bulunan seksen makalesi seilmitir.Bu makaleler okunduktan sonra ve her bir makalenin tantm yaplm ve Trk sanatna katks belirlenmeye allmtr.

ILSEMAV EYCE'NN HAYATI ILI.SEMAV EYCE'NN ALES VE OCUKLUU

Semavi Eyice Rm takvime gre 21 Knunuevvel 1339 tarihinde stanbul Kadky'de Mehmet Kamil Bey ile Hatice Hanm'n ikinci olu olarak dnyaya gelmitir. Eyice'nin doum tarihinin mild ylda hangi tarihe rast geldii konusu, rm takvimin mild takvime evrilmesi srasnda yaanan karmaadan dolay, biraz tartmaldr. Bu karkl ve mild takvim de hangi gn doduunu Eyice u ekilde aklamaktadr: "Nfus czdanm eski nfusa gre 21 Knunuevvel 1339 idi. 1339 Osmanl devleti sonlarna doru kabul edilen Rm takvimdir. imdiki takvime evrilirken 21 Aralk 1923 diye yazlm,halbuki 10-15 sene evvel yenileri ile deitirilirken Nfus Dairesi bu kayd 9 aralk 1923 yapt.Ancak bu d aslnda doru deil; yle ki Haydarpaa ayr yangn esnasnda bizim evimizde yanm ve bu yangn olduu sralarda annem bana be aylk hamileymi.Bu yangn tarihi 29 temmuz 1922'dir.u halde bu tarihe 4,4-5 ay ilave edilince 9 Aralk 1922 oluyor.Dier bir husus annemin anlattna gre stanbul'daki igal kuvvetleri ekilip,Trk ordusu geit yaparken btn halk alk yaparken ben annemin kucanda "aa..aa..."diye baryormuum.Bu dnem 6 ekim 1923 tarihine denk dtne,ben 11 aylk bir bebek olarak aa..aa...diye barabileceime gre benim birok yaynda getii gibi 1923 tarihli doum tarihine sahip olmam ok yanltr.Dier taraftan evimiz ayr yangn esnasnda yand iin nfus czdanm 1 yl sonra karlm,gerek doum tarihim karmak bir hal almtr.Gerek doum tarihim 9 Aralk 1922'dir."

Kendisinin de beyan ile doum tarihi 9 Aralk 1922'dir. Fakat Semavi Eyice " Nfus kartmda 1923 olduu yazl olduu iin bu tarihi esas kabul ediyorum" demektedir.

Babas Mehmet Kamil bey Amasra'nn kkl denizci ailelerinden biri olan Eyiceoullar'na mensuptur. Baba tarafndan dedesinin stanbul'a yerleme karar Semavi Eyice tarafndan u ekilde anlatlmaktadr:

"Dedem, 'Hanm' diyor, 'bizim olumuz var; buradan kalm. Bu ocuklar burada kalrsa ya balk olurlar ya da kayk; biz stanbul'a gidelim."

Semavi Eyice'nin dedesi ve babaannesi, oluyla 1890'h yllarda stanbul'a gelirler, Cibali, Kkpazar yresine yerleirler. Dede Eyice marangozluk ve dlgerlik yaparak ailesini geindirmeye alr. Semavi Eyice'nin babas olan byk oul Mehmet Kmil Bahriye Mektebi'ne, ortanca oul Tbbiye'ye balar. En kk oul ise bir sre sonra okul a geldiinde bahriyeye girecektir.

Annesi Hatice Hanm Amasra erafndan Hac brahim Bey'in kzdr. Semavi Eyice anne tarafndan dedesini u ekilde anlatmaktadr:

"Anne tarafndan dedem kafasnda sar olan, fakat bir o kadar da cumhuriyete destek veren ve son nefesine kadar o kasabada cumhuriyeti mdafaa eden bir kiiydi."

Mehmet Kamil Bey bir sre sonra Cibali'den ayrlr ve Kadky'e tanr. Eyice burada Kadky'de dnyaya gelir. O gnlerde Haydarpaa'da kan bir yangn, ailenin yeni kurduu evlerinin yanmasna neden olacaktr; yangn skntl yllar izler. Mehmet Kamil Bey, ocuklarnn okuma a geldii yllarda Deniz Kuvvetleri'nden emekli olur, deniz iletmecilii, kaptanlk, liman idaresi, 1928 ylnda Van Gl'ndeki kk tersanenin amirlii gibi grevler yklenir.

Kadiky'de dnyaya gelen Semavi Eyice ocukluunu ve genliini Kadiky'de geirir. Okul a geldiinde Semavi Eyice Saint Louis ilkokuluna balar.Aabeyi ise Saint Joseph'in lkokul blmnde okumaktadr. O gnlerde yabanc okullara kar bir kampanya balatlmtr. Bunun zerine bir sre sonra

kapatlma aamasna gelinen Saint Louis lkokulu'ndan ayrlan Eyice, bir sure Saint Joseph Lisesi'ne devam eder. 6. snftan sonra Galatasaray Lisesi orta ksmna geer. Bu yllar Semavi Eyice u ekilde anlatmaktadr:

"Evimiz Kadky'deydi. Benim ocukluum ve genliim Kadky'de geti. Saint Joseph'te dersler erken saatte balard. Biz, aabeyimle birlikte Moda'ya yayan giderdik; leyin yemek iin eve gelir, sonra geri dnerdik. Akam eve geldiimizde hava kararm olurdu. Ben drdnc snfa kadar yabanc okulda okuduktan sonra babam 'Bu iin sonu kt, yabanc okullar kapatacaklar' dedi; ben Galatasaray'a getim ve 1943'e kadar Galatasaray'a devam ettim."

IL2.SANAT TARHNE LGSNN DOUU

Semavi Eyice'nin eski eserlere olan ilgisi ilkokul yllarnda balar ve sonraki yllarda da devam eder. Yedinci snftayken bir retmeninin snfa datt "tarihte nemli savalar" konulu devde stanbul'un kuatlmas konusu Eyice'ye dmtr. "Ben stanbul'un muhasarasn renmek iin kitaplar kartrmaya baladm. Rahmetli doktor amcam da tarihe meraklyd. Doktor olmakla beraber epeyce kitab vard. Ben ondan Mamboury'nin Franszca Seyahat Rehberi'ni aldm. Surlarn yapsn ve mimarisini bu kitaptan tetkik ettim; oturdum bir dev yazdm. O seyahat rehberinin sayfalarn kartrrken camiler ve kiliseler de ilgimi ekmiti. O gnden sonra ben yola ktm. Nianta'nda oturan Ahmet adnda cancier bir arkadam vard. Onunla beraber bir tramvaya bindik ve stanbul'u kefe ktk, cami, kilise, ne varsa dolayorduk. Dolarken elimdeki katlara bir takm notlar alyordum."

Semavi Eyice'nin merakndan bir ekilde haberdar olan retmenleri de kendisini desteklemitir. Fanszca retmeni Msy Coubert ve tarih retmeni Cavit Baysun kendisini etkileyen retmenleridir. Semavi Eyice Franszca retmeni ile olan iletiimini yle anlatmaktadr:

" Sekizinci snftaydk. "Askeri Mzeyi grdnz m?" dedi. Askeri Mze o zaman Aya rini. ocuklardan bazlar "grdk" dediler. "Orada ne var dikkatinizi eken" diye sordu hocamz. Kimisi "silahlar var" dedi, kimisi "heykeller var" dedi, ben "apsis ksmnda bir tane mozaik ha var" dedim. Onun zerine "te kltr budur" dedi hocamz. "Mesele yalnz nnde duran eye bakmak deil, birazda etrafnda ne var hissetmek grmektir" dedi." Tarih retmeni Cavit Baysun ile olan iletiimini u ekilde anlatmaktadr:

"Cavit Baysun ders srasnda "Baz tarihiler ilk Fatih Camii'nin mimar olarak bir Rum'u gsterir" dedi. Ben arkadar "Christodulos" diye seslendim. "Kim syledi onu" dedi. Onun zerine arkadar Nejat "Semavi syledi" dedi. Hocamz bana dnd ve nereden biliyorsun sen bunu dedi. Ben hh mk derken Nejat "Efendim onda stanbul'daki btn eski eserlerin fileri var" dedi. Bu hocann baya houna gitti, dersten karken de "sen ne olacaksn" diye sordu. "Pederim mlkiyeye, siyasal bilgilere gidip hariyeci olmam istiyor" dedim. "Yok efendim, ite hepiniz byle oluyorsunuz, bir ie hevesleniyorsunuz, ondan sonra brakp baka meslekler yneliyorsunuz" diye sylendi Cavit Baysun".

Semavi Eyice, uzun seneler sonra profesr olan Cavit Baysun'nun asistanln da yapmtr.

II.3.KTAPLARA LGS
Bo zamann ve tatil gnlerini stanbul'u gezmeye ayran Eyice'ye artk Mamboury'nin kitab yeterli gelmemektedir. Mamboury'nin kitabnn

bibliyografyasn karr ve almak istedii kitaplarn bir listesini yapar. "Bugn bu kitaplara bakyorum da dehete dyorum. imdi milyonlar deerinde olan bulunmas imkansz kitaplard. Ben bu kitaplarn bir listesini kardm ve Hachette Kitabevi'ne gittim. Hachette'deki adamlar bu kitaplar burada bulunmaz dediler. Bunun zerine ben Yksekkaldrm'a

10

gittim. O zamanlar eski kitap satanlar Yksekkaldnm'da bulunuyordu; dolamaya baladm. Kuledibi'nin karsnda bir tane bina vard, onun alt kat kitapyd. Orada t pt bir Rum kz vard; elimdeki listeye bakt, o da ard. Biraz daha yalca olan aabeyine seslendi. Aabeyi geldi, listeye bakt; 'Bunlar kimin iin aryorsun?' diye sordu. 'Kendim iin' dedim. Sonradan onunla ok iyi dost olduk. Ad Patriarkhis idi ve o da Bizans merakls idi. Hatta sonralar Bizans zerine makaleler de yazd. Ben o gn aradm kitaplarn hibirini bulamadm".

Bu tarihten sonra Semavi Eyice'nin iine bir kitap kurdu girmitir artk.Yksekkaldrm'daki, Bayeztdaki birok kitapyla tanr. Srekli kitap almakta ve stanbul'u dolamaktadr o gnlerde. Bu arada sk sk Hachette Kitabevi'ne uramakta ve Franszca yaynlar takip etmekte, elindeki paraya gre bunlar satn almaya almaktadr. "Btn kitaplar beni tandlar. Ben bo vakitlerimde onlarn dkknlarna srayla giderdim; oturur sohbet ederdik. Hepsi de kltrl insanlard- sonradan birtakm ayaktakm tredi. Hatta ben bir ara Yap Kredi iin yaptm bir konferansta bu kitaplar anlattm. lerinde bir Yerasimos vard, dkkn Alman kulb Teutonia'nn karsndayd. Ben o sralarda Patrik Konstantin'in stanbul zerine olan bir kitabn aryordum. Kitabn asl Rumca'dr, sonra Franszca'ya ok sonralar da ngilizce'ye evrilmitir. Gittim Yerasimos'a, 'Sende Constantiniade var m?' diye sordum. 'Yok ama bakarz' dedi. O gnlerde kitap merakls bir hocamz vard; bana Constantiniade'a bir liradan fazla verme dedi. Bir gn yine Yarosimos'a uradm, bana Constantiniade'in tertemiz, prl prl bir nshasn gsterdi. 'Ka para?' dedim, '3.5 lira' dedi. Kafam kzd. 'Sen benden bu kitab istiyorum diye ok para istiyorsun almyorum!' dedim kzdm ve bir daha onun dkknna gitmedim. Aradan aylar geti. Bir ylba gecesi ben bir akrabamzda misafir kalmtm. nce sinemaya gitmitik, sonra da ben orada kalmtm. Ertesi sabah, stikll caddesinde vitrinlere baka baka eve dnyordum. Ylba ertesi olduu iin her yer sessizdi. Draperi Kilisesi

11

nndeki fotorafhanenin vitrinlerine bakyordum ki biri bana 'Yeni yln tebrik ederim' dedi ve elini uzatt. Dndm baktm, Yerasimos'tu. htiyar adam, elini sktm... Ondan sonra dkknna gittik. Bana, 'Ne istiyorsan ver' dedi ve o kitab verdi. Kitap salamak hususunda hibir vakit

unutamayacam biri de Bayezitda Elektrik daresi yannda dkkn olan Nianyan idi. Bizleri ilgilendiren yerli ve yabanc her yeni kan kitaptan birka nsha getirtir ve merakls dkknna girdiinde hibir ey sylemeden nne koyard. Mterilerden pein deme de istemezdi. Beendiiniz kitab hibir ey demeden alr gtrrdnz. Bir daha gidildiinde, Nianyan mazlum bir edayla 'Acaba bugn bir ey verebilecek misin?' diye sorard. Trke eski kitaplar hususunda smail Efendi, Raif Yelkenci Bey ile nl Nizamettin Aktu Bey'in yaptklarn unutamam. Rahmetle andm bu kitaplar ve daha biroklar, son derece tok gzl satclard, eski kitaplar arayan ve okuyanlara yardmdan zevk alrlard. O devrin esnaf da baka trlyd".

II.4.YKSEK RENM
Semavi Eyice 1943 ylnda Galatasaray Lisesi'nden mezun olur. Babas hariciyeci olmasn istemektedir. Semavi Eyice'nin arkeoloji, sanat tarihi okuma kararn babas anlayla karlar. 1933 yllarna doru yaynlanan Atatrk'n nl bir telgraf Semavi Eyice'yi etkileyen bir dier faktrdr. Atatrk Ankara'dan yola kp Konya'ya geliyor ve buradan Babakan smet nn'ye bir telgraf ekiyor. Bu telgrafn birinci maddesi yledir "gezdiim grdm yerlerde baz arkeolojik kazlarn yabanclar tarafndan yaplmakta olduunu grdm, bundan byle bunlar Trk genleri yapsn. u halde Milli Eitim Bakanl baz Trk genlerini Avrupa'ya gndersin, bunlar arkeoloji eitimi grsnler, kazlar onlar yapsnlar"; ikinci maddesi ise "gezdiim grdm yerlerde Trk eserlerinin harap durumda olduunu grdm, bilhassa Konya'dakiler perian bir halde... Bunlarn restorasyonu iin Vakflar daresi'ne gerekli talimatn verilmesi fakat ezeli emirde bunlar asker igali

12

altnda, bunlarn asker igalinden karlmalar gereklidir". Arkeoloji ve sanat tarihi okuma kararn Semavi Eyice yle anlatmaktadr:

"Kafama soktuum bir husus vard. Trkiye'de Bizans sanatn bilen tanyan yok, ho Osmanly da bilen yok ya, bu dallarda ben diplomal uzman olacam diyordum...ben de tutturdum, dedim ki bu yabanc konularda da Trklerden uzman kmas lazm. Bizans sanat, Yunan, Roma sanat eseri bizim yurdumuzda madem var, biz tektik edelim, biz yaynlayalm. Bunun yksek tahsilini yapacam diye srar ettim ".

Dnemin artlar iinde stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi'nde bulunan arkeoloji krssndeki eitimin yetersizlii karsnda Semavi Eyice yurt dna kma kararn almtr. O yllar kinci Dnya Sava yllardr ve bu tr bir eitim iin Almanya'dan baka bir yer yoktur. Eyice Almanya'ya gitmeye karar verir. Almanya'ya gidebilmek iin uzun formaliteler sonucu Ankara'dan izin alnr ve Ekim'in 18'inde yola kar.

"Ben o tarihe kadar Alman kltrnden uzak bymtm. Franszca eitim almtm ve Galatasaray'dayken ikinci dilim ngilizce idi. Trene bindim ve Berlin'e gittim. Ama Berlin o gnlerde oturulacak gibi deildi. Hava hcumlar oluyordu. Bir sre ufak bir kasabada kaldm ve orada yal bir hanm retmenden Almanca rendim."

Almanca'y iyice renen Eyice, Almanya'da ilgi duyduu konuda eitim veren bir niversite aramaya balar. Bu yllar kinci Dnya Savann tam ortalardr. Gtingen niversitesi'nde Alphonse Maria Schneider olduu iin okumak istemesine ramen btn sava yarallarnn orada tedavi grmesi nedeniyle okuyamamtr. Yedi - sekiz niversite dolatktan sonra Semavi Eyice Viyana niversitesi'nde bir oda bularak yerleir, ilk smestri orada okur.

"Ben orada bir dnem okuduktan sonra, tatilde Trkiye'ye gideyim, denize girerim diye dnyordum. Tam o srada, 1944 ylnda Trkiye

13

bizlere haber vermeden Almanya ile tm ilikilerin kesti. Bereket ben sigara imiyordum. Bize verilen karnede ben sigara hakkm yiyecekle

deitiriyordum. Bir de bize Trkiye beer kiloluk yiyecek paketleri gnderirdi. Bu yardm, Trkiye mnasebetlerini kesmi olmasna ramen son dakikaya kadar geldi."

Semavi Eyice 1945 ylnda eitimini srdrmek iin Berlin'de bulunmaktadr. Orada ikinci smestri okur. Savan son gnleri iinde Berlin'in igali gndeme geldiinde Eyice ve arkadalar Trkiye'ye dnmek zere Danimarka'ya geer. Danimarka'da bir sre tutuklu kalan Trk vatandalar bu lkeden sve'e geerler ve bir Kzlha gemisiyle Trkiye'ye doru yola karlar.

"Gemide bizden baka Almanya'dan km ve eitli lkelere dalacak insanlar da vard. Arjantinliler vard, kendilerini Trk olarak gsterip, toplama kamplarndan canlarn kurtarm Yahudiler vard, talyanlar, Hollandallar... O gnlerde sava devam ediyordu, bitmesine az kalmt ama sryordu. Gemi o yzden kylar takip ederek ve eitli milletlere mensup insanlar yollarda braka braka bir buuk ay iinde Trkiye'ye geldi."

Semavi Eyice, Trkiye'ye dndnde stanbul niversitesi'nin snavlarna alr. nnde on gn gibi ksa bir zaman vardr fakat o yine de baarl olacak ve 1948 ylnda mezun olduu Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Krss'ne devam etmeye hak kazanacaktr. Almanya'dan dnm olduu halde hi sene kaybetmeden mezun olabilen Semavi Eyice lisans tezinde Alman hoca Ernest Diez ile almtr. Kendisi ilk nce Diez'e sebiller konusunda bir seminer devi hazrlam daha sonra "stanbul Minareleri" konulu bir bitirme tezi yapmtr. Bu tezin hazrlann yle anlatmaktadr:

"Btn derslerimi vermi olduum iin drdnc sene serbest kalmtm. Elimde fotoraf makinesi gezmeye baladm, fakat o senelerde de Trkiye'de kesinlikle film bulunmuyor. Sava sonras dnem hi bir mal

14

Avrupa'dan gelmiyor. Elimde birka bayat filmle, Zeiss marka bir makineyle sokak sokak gezip minare tespit ediyordum. Fazla ktphane de yoktu. Benim tezin ba ksmnda yirmi be otuz sayfalk etrafl bir giri vardr".

Semavi Eyice 1948 ylnda Sanat tarihi ve Arkeoloji Blmnden stanbul minareleri hakkndaki teziyle mezun olur.

IL5.ALIMA HAYATI
Semavi Eyice 1948 ylnn sonuna doru Sanat Tarihi blmnde, Avusturya'dan blme katlm olan, Trk-slam sanat dersi veren profesr Ernest Diez'in yannda asistan olarak almaya baslar. Bir sre sonra Bizans sanat tarihi retim yesi Prof. Schweinfurth'un asistanln yapar. slm sanat derslerinde Prof. K. Erdmann'n yardmcs olan Eyice, Edebiyat Fakltesi'nde her yl konferans eklinde dersler veren Prof. A. Gabriel'in bu derslerini Franszca'dan, Schweinfurth ve Erdmann'nkileri Almanca'dan Trke'ye evirir. Yaz aylarnda da Trkiye'nin eitli yerlerinde incelemeler yapar. Arkeolojiye olan meraki nedeniyle 1950-1953 yllar arasnda ise Arif Mfit Mansel'in bakanln yrtt Side kazlarna katlan Eyice, bu kazlarda Bizans eserleri ile ilgilenir. Drt yl asistanlk devresinden sonra, Semavi Eyice 1952 ylnda "Side'nin Bizans Dnemine Ait Yaplar" balkl teziyle doktorasn verir. 1954 ylnda ei Kmran Yalgn ile evlenir.

Eyice doktora tezini verdikten sonra doentlik tezi iin almaya balar. stanbul'dan bir konu alarak 1955 ylnda doentliini verir ve askere gider. Bu dnemi Semavi Eyice u ekilde anlatmaktadr :

"Doktoram tamamladktan sonra doentlie bavurdum ve bundan sonra ayak oyunlar da balad; nk o zamanlar kadroya balydnz ve kadro bir tane vard, bakalarn o kadroya almaya alyorlard. Askere gitmek zereyken doentlie mracaat ettim. Bir doentlik tezi hazrladm verdim ve askere gittim. Ben askerdeyken stanbul'da Bizans kongresi

15

yapld, ben o kongrenin sekreterliini yapyordum. O srada 6-7 Eyll olaylar oldu. Bunlarn yannda bir de "stanbul" adnda Franszca bir kitap hazrladm. O dnemde hem yedek subaylk yapyordum hem de kitabmn basks ile ilgileniyordum. Yedek subayken "Son Devir Bizans Mimarisi" balkl tezim ile doentlik imtihanna girdim. Terhis olduum srada doent unvanna sahiptim".

Semavi Eyice, terhis olduktan sonra niversiteye dner. Kendisi ilk alma yllarn u ekilde anlatmaktadr :

"nceleri hocaszlk yznden dersleri aksayan rencilere ben ders veriyordum. Bizans sanat, hatta Osmanl sanat dersleri bile verdim. Yalnz imza salahiyetim yoktu. Bir de o zamanlar Osmanl mimarisi pek okutulmazd. Ssn sanat diye tutturulmu gidiliyordu. Birazck

Seluklular'a gelinmiti o kadar. Onun zerine ben bir fikir attm ortaya... mzasz ve imtihansz Osmanl Mimarisi dersi, "steyen gelsin" dedim. Onun zerine bizim Anfi tklm tklm dolmaya balad. Gayet metodik bir ekilde bu dersi veriyordum. ocuklar da hakikaten renmek istiyorlar... Esas Bizans sanatnn dnda haftada 1,5 saat bu dersi vermeye baladm."

Semavi Eyice, sivil hayattaki grevinin bana dndkten 1,5 yl sonra, 1958 ylnda ei Kmran hanimefendi ile birlikte Mnih niversitesi'ne gider. Humboldt bursunu kazanan Eyice, 13 ay sre ile buradaki derslere girer. Kitap tutkusu burada da srmektedir. Bir yandan dersleri takip ederken bo zamanlarn kitap toplamaya ayrmtr. Eyice 1959 ylnda Trkiye'ye, stanbul niversitesi Sanat Tarihi Krss 'ndeki grevine dner. Bu tarihlerde Bizans ile ilgili dersler vermeye balamtr.

"Osmanlya da merakm vard. Frsat bulduka Osmanl'y da anlatrdm. O gnlerde bir de baktm ki renciler iyice tuhaf... Ssn sanatn, ata binilerini reniyorlar ama Mimar Sinan' bilmiyorlar. Ben bunun zerine kendiliimden bir ders koydum. Haftada bir saat devam

16

zorunluluu, yoklamas ve imtihan olmayan Osmanl Sanat dersi veriyordum. Katlm olduka fazlayd ve en sevindirici taraf, katlan rencilerin bir ksmnn sanat tarihi dal dndan olmalaryd."

Semavi Eyice 1963 ylnda profesrlk kadrosu boaldnda profesr olmak iin almalarna balar. Ayn yl iinde Edebiyat Fakltesi'nde Bizans Krss adnda yeni bir krs kurulmutur. 1964 yl ise onun, "lk Osmanl Devrinin Dintima Bir Mesesesi: Zaviyeler" balkl takdim tezi ile profesr olduu yldr. YK'n kuruluuna kadar bu krsde alan Eyice, YK'n Bizans Krss'n ve benzeri baz krsleri birletirip Arkeoloji ve Sanat Tarihi Blm'ne evirmesinden sonra bu blmn bana getirilir.

"Trkiye'de ar uta olan birtakm kiiler her ne kadar Bizans sanatnn bize lzumu yok diyorlarsa da ben, Trkiye'de Trk'ten bir Bizans sanat uzman olmasn uygun gryorum. Ben bu konuda okumak iin gittim yurtdna, Trkler'den de bu konuyu yapabilecek birinin olduunu gstermek iin. Ben yalnzca Bizans sanatyla kalmadm, Osmanl ve Seluklu sanatyla da uratm, seyyahlarla da uratm; hatta yakn tarih zerine almalarm da vardr."

lk maan 1948 ylnn aralk aynda alan Semavi Eyice, fiilen 43 sene Edebiyat Fakltesinin eitli kademelerinde grev yaptktan sonra 67 yana geldiinde emekli olur.

Prof. Dr. Semavi Eyice 1991 ylnda niversiteden emekli oluncaya dein birok yurtd etkinliklere de katlr. Almanya'da Bochum niversitesi'nde Fransa'da ise Sorbonne ve College de France'da, svire'de Geneve niversitesi'nde dersler veren Eyice, Bruxelles, Mnih, Mainz, Mnster, Berlin, Roma, Ravenna, Venedik, Ohri, Bkre, Selanik Belgrad ve Washington'da da konferanslar verir.

17

Akademik kariyeri ve bilimsel almalar Eyice'nin ne kadar iyi bir sanat tarihisi olduunu ortaya koyuyor. Kafasndaki sanat tarihi olgusunu anlatrken unlar sylyor:

" XIX. yzylda moda olmu kt bir Alman metodu vardr: ekil analizi. Ben byle bir sanat tarihine taraftar deilim. Benim grme gre sanat tarihisi, bir tarihi gibi aratrmak zorundadr. Kltr tarihi genel tarihin bir parasdr, sanat da kltr tarihinin bir parasdr. Btn bunlardan syrlp da bir tabloya bakarak sa'nn ka yle, gz byle ile sanat tarihi olabileceine inananlardan deilim. Ben Atatrk'n, eski eserler iin dnd ve istedii eylerin, yani kendi kltrmze yabanc olmakla beraber yaadmz topraklardaki tarih ve medeniyet izlerini bir Trkn de tanyp inceleyebilecei ve yine kendi medeniyetimizin eserlerini de yaatmaya gayret edebilecei dncesini yerine getirmeye altm. Bu iki program, yllarca Trakya ve Anadolu'da Bizans ve Trk eserlerini inceleyip, nemli bulduklarm yaynlamak suretiyle gerekletirdim. On iki yl Toroslar'da eski ren yerlerinde aratrmalar yaptm. Balkanlar'da kalm Trk eserlerini de derledim. "Kovulduum" Antlar Kurulu'nda da stanbul ve stanbul dndaki pek ok eski eserin kurtarlmalar iin abalarm oldu. Hatta baz ok deerli mimar eserlerin mahvna yol aacak giriimlere, Sinan'n yaps Malova Kemeri rneinde olduu gibi tek bama kar ktm. Fakat artk biraz ge de olsa anladm ki, btn bunlar bounaym".

Eyice'ye Tarih Kurumu'ndaki grevi ve buradaki tecrbesini sorduumuzda biraz krgn bir glle yaadklarn anlatyor:

"Ben yetmili yllarda Tarih Kurumu yeleri tarafndan ye olmak iin bulunmam desteklemiler. Beni kuruma bir daha aldlar. Evvelki seneye teklif edildim ve seildim. 14 sene sren yeliim srasnda epeyce altm. Konferanslar verdim, makaleler yazdm; yeni kan eserlerin tantma yazlarn hazrladm, yurt dnda Tarih Kurumu adn Trk Kltrn tantmaya altm. Fakat bunun ardndan arkeolojiyle ilgilenenlerin hepsini

18

Tarih Kurumu'ndan 1983'te tasviye ettiler. Ben, Ekrem Akurgal, Jale nan, Afif Erzen, hepimiz ayklandk. Aradan drt be yl geti. Oradaki baz arkadalar 'Semavi olmadan olur mu.' diye dnmler ve benim orada kadar biraz krgn olduum iin hibir etkinlikte bulunmadm. Yalnzca genel kurul toplantlarna gittim. Ben 1983'te niye atldmn hesabn sormak istiyordum. Baz giriimlerde bulunacak oldum. Ardndan benim Tarih Kurumu'ndan karldm bildiren bir yaz aldm. Tamam bitti..."

Prof. Dr. Semavi Eyice'nin doru bildiklerini sylemesi, basklar karsnda ylmamas, buna dayanamayanlarn onu grevinden almalaryla devam eder. Bunun en son yaanan ise 1997 ylnda Eyice'nin Kltr Bakanl'ndaki iine son verilmesidir.

"En sonunda kapnn nne de konuldum. 38 sene Antlar Kurulu'nda grev yaptm ve bu kadar gemii olan tek ye bendim. 1958 ylndan beri bu grevi yapyordum. Altyz'e yakn, belki daha da fazla yaynm var. Legion d'Honneur Madalyas sahibiyim. Alman Arkeoloji Kurumu'nun doal yesiyim, Belika Krallk Akademisi'nin yesiyim. Bu milletin kltrne bu kadar hizmet etmenin mkafatn byle grdm. Ben daha ne syleyeyim..."1
1

Amiral Fahri ADNAN, Trk Tarih Kurumu Kurulu Amalar ve almalar, Ankara:Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 1983, s. 718-737. Yasemin AKAOLU, "http://www.semavieyice.com/",2004. " Semavi Eyice", Ana Britanica, stanbul: Ana yaynclk, C.8, 1987, s.404. aatay ANADOL," Semavi Eyice", stanbul dergi, Tarih Vakf, S: 12, 1995, s. 16-20. Oktay ASLANAPA," Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Blmnn kuruluunun otuzuncu Yldnm-Prof. Dr. Semavi Eyice'nin Yaynlar-, Sanat Tarih Yll, C.VI ,(1974-1975)s. 10-15." Saadet BAYKAL, "zyaamykm", Yaamykm-Sal Toplantlar, stanbul: YKY(20012002), Haziran 2004, s.73-103.' " Semavi Eyice", Byk Ansiklopedi,stanbul:Milliyet Yaynlar, C.5, Yl: 1990,s. 1639. " Semavi Eyice", Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, stanbul.Geliim Yaynlar, C.7, 1988, s.3930. " Semavi Eyice", Byk Saatli Maarif Takvimi, 2 Aralk 2003. "Bizans Sanat Krss Bakan Prof. Dr. Semavi Eyice'nin Bizans Sanat ile lgili Yaynlar", Cumhuriyetin 50. ylna armaan, stanbul, 1973, s. 421-428.

"Do Dr. Semavi Eyice'nin biografsi- Do Dr. Semavi Eyice'nin balca Yaynlar", stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Krs ve Enstits'nn retim ve Aratrma almalar, 1943-1962, stanbul 1962, s. 97-102. Cemile Garan, "Prof. Dr. Semavi Eyice Kimdir?", Sanat Olay, S: 59 ,Nisan 1987, s.35. ________ , "Prof. Dr. Semavi Eyice ile toprak st almalar zerine" ,Sanat Olay ,S:59, Nisan 1987 (bsk. 4 aralk 2001), s. 35-37. "Semavi Eyice",Gnmz Trkiyesinde Kim Kimdir/VVho's Who in Turkey,(2.bask), letiim yaynlar, 1987-1988, s.270-271. "Semavi Eyice", Hrriyet Gsteri, S:200, Austos-Eyll 1997, s.56. "Ant tarihi-Semavi Eyice", Historian of stanbuPs Monuments, Kasm 1995, s.37-40. Alpay Kabaal,"Bizans Sanat Uzman, Tarihi, Arkeolog Semavi Eyice-stanbul Tutkusu",

Cumhuriyet ,10 Temmuz, 1989, s. 16. "Semavi Eyice", Meydan Larousse, stanbul:Meydan Yaynevi, C.4, Yl: 1978, s.467 Mahmut akirolu, Prof.Dr.Semavi Eyice Bibliyografyas, Ankara:Turhan Kitapevi,1991. _________________,'Trof.Dr.Semavi stanbul :TTOK, 1992. N. Uluaba," Semavi Eyice", Eczacba Sanat Ansiklopedisi, C. 1, 1997, s.572. Eyice Bibliyografyas", Semavi Eyice Armaan,

Emsal Sarahmetolu, "Gemiten Gelecee Uzanan Bir nanSemavi Eyice",Sesamos, y.y. "Semavi Eyice", Skylife ,Yl:13, S:151, Kasm ,1995, s.37-40. Gkhan Tok, "Sanat Tarihinden Tarihe Bizanstan Osmanlya Bilimden Kltre Semavi Eyice", Bilim ve Teknik ,C. 30, S:353 , Ankara, 1997, s.82-89. "Semavi Eyice", 2066. Trk ve Dnya nlleri Ansiklopedisi, Anadolu Yaymclk, 1983, C.4, s.2065-

Erdem Ycel ,"Eyice, Mustafa Semavi" , stanbul Ansiklopedisi, C. V ,1971, s. 5434-5436.

20

III.CUMHURYET DNEM KLTREL ORTAM

Bir kiiyi ve eserlerinin mahiyetini anlayabilmek iin yetitii ortamla birlikte dnemin kltr ve sanat atmosferini deerlendirmek gerekir. Yarm asrlk bir dnemde birok almaya imza atm Semavi Eyice'yi anlamak, eserlerinin Trk kltr ve sanatna katksn belirlemek onu ve yaad devri tanmakla mmkn olur.

III. 1.CUMHURYET ANLAYII

DNEM

KLTR

VE

SANAT

Cumhuriyet bir kltr devrimidir. Ama daha da geni bir balamda Cumhuriyet temelde bir kltr devrimi deil bir uygarlk devrimidir. nk Cumhuriyet radikal ve kkten bir uygarlk deiikliidir. Bir uygarlktan baka bir uygarla kesin geitir. Baka bir deyile Cumhuriyet bir anlamda tarihsel bir kopmayla bir baka uygarla gei anlamna geliyor. Doulu olmaktan kp batl olmak, geleneksel olandan kp modern olana gemek Cumhuriyetle

gerekletirilmek istenen dnm budur. Sylemesi bile fazla belki, Cumhuriyet kltr bir uygarl deiikliinin batllaarak, modernleerek ina etmek anlamna geliyor. ncelikle devletin rgtlendii kamu alnndan balayarak, toplumu Cumhuriyet kltryle yeniden ina etmek amalanmaktadr. Trkiye'nin 1923 ylndaki koullar Cumhuriyet kltrnn modernletirici abalaryla eliiyor gibi grnse de uygarlk deiimi programnn eksiksiz ve radikal bir biimde hayata geirildiini gz ard edemeyiz. Batllamann ve/veya modernlemenin sadece siyaset, hukuk ve eitim gibi kamusal ve kurumsal dzlemde deil, hayatn her alannda yrrle konulmas bata Mustafa Kemal Atatrk olmak zere Cumhuriyet kurucularnn dn verilmeden izlenmesini istedikleri bir politika olmutur.2 Ulusal Kurtulu Sava'n izleyen yllardan itibaren Atatrk'n abalaryla gerekletirilen geni kapsaml reformlar "Atatrk Devrimleri" diye adlandrlr. Her alanda yaplan bu devrimler bir btndr. Bu btnlk Atatrk'n dnya grne,

Hilmi Yavuz, "Cumhuriyet Dnemi Kltr Tarihine Genel Bir Bak", Cumhuriyet'in 75. Ylnda Kltr ve Sanat Sempozyumu Bildirileri, stanbul:Sanat Dernei yaynlar, 2000, s.9.

21

bilim, uygarlk, kltr ve sanat anlayna dayanr. Kltr ve sanat alanndaki gelimeler izlenirken "btnlk" ilkesinin gznnde bulundurulmas gereklidir. Devrim, hemen hemen her alan etkilemi, kendi amac dorultusuna ekmi, onlar yeni bir dnya gryle canlandrmtr. Atatrk dnemindeki tm yeni oluumlarda Atatrk'n balatc, ynlendirici, hzlandrc varl ve geliimi kvanla izleyen keskin bak grlr. Yine de her sanat dalnda devrimci geliim, kendi ileri hattnda srdrlmekte; bazen biri tekinden daha ok aba, zveri, sre getirmekte, dolaysyla o kesimde devrimin amac ve tutumu daha ak belirmektedir.3 Cumhuriyet'in ilanndan sonra devrimlerin uygulanabilmesi iin, saltanat ve hilafetin etkilerinin silinmesi de gerekmitir. Trkiye Cumhuriyeti'nin temel ilkelerinden biri olan halklk ve bunun doal sonucu olan ulusal egemenlik, kltr ve sanat politikasnn karakterini oluturuyordu. Bu politikann lkenin her yerinde herkese uygulanan bir program olmas hedeflenmiti. Bu kltrn yaygnlamasndaki en nemli mcadele alanlarndan balcas eitim alanyd.4 Bu amaca hizmet iin ncelikle Tevhid-i Tedrisat Kanunu (retimin Birletirilmesi Kanunu) karlmtr.3 Mart 1924 tarihli Tevhid-i Tedrisat Kanunu, retim ve eitimin birliini salam ve bunun yan sra medreselerin de kaldrlmas gerekmitir.5 Kltr alanndaki gelimelere hz kazandran nemli bir inklp hareketi Arap harflerinin yerine yeni Trk harflerinin kabuldr.6 Atatrk'n tarih ve dil alanndaki almalar kltr alannda son derece nemli etkiler yapmtr. Gzel Sanatlarn tm kollarnda oluan gelimeler incelendiinde, Cumhuriyet dnemindeki baarl almalar aka belirir. Devlet desteinin gzel sanatlarn geliimindeki olumlu sonular grlr. Resimlerinin konularn Anadolu'dan, Anadolu insanndan, gleri lsnde tuvallerine aktarmaya almlardr. Milli mcadelenin tarihesini, devrimleri anla-

Unsal Ycel, ada Dncenin Inda Atatrk, stanbul 1983, s.417. Hamza Erolu, Trk nklp Tarihi, stanbul 1982, s.304-308.;Sezer Tansu, ada Trk Sanat, stanbul 1996, s. 157. 5 Unsal Ycel, ada Dncenin Inda ATATRK, stanbul 1983, s.417. 6 H. Erolu; a.g.e., s.310.
4

22

tan resimler yaparak, inklba hizmet etmilerdir7. Yllk Plastik Sanatlar Sergilen kurulmu, en gzel eserlerin devlete satn alnmas salanmtr. Alnan bu eserler devlet binalarna aslmtr. Bylece, sanat hem madd hem de manev alardan desteklenmitir. Aslnda Trk sanat, minyatr geleneiyle resmi oktan tanmt. XIX. yzyln ilk yarsndan itibaren Trk resim sanat, boyutlu yalboya resme doru uzanan bir izgide ilerlemeye balamtr. "Trk Primitifleri" diye de anlan ve Enderunlu amatrlerden oluan ilk kuan ardndan, Natralist slbu benimsemi ressamlar kua gelir. Birou asker kkenlidir. Bu grup, Trkiye'de gelenei olmayan bir sanat trnn kurucusudur. 1883'de Sanayi-i Nefise Mektebi'nin almas, 1910'da Avrupa snavlarnn balatlmas, 1914'de "all Kua" olarak da anlan Empresyonist slpla alan kuan ardndan "Osmanl Ressamlar Cemiyeti" olarak 1908'de kurulan, 1921'de "Trk Ressamlar Cemiyeti", 1926'da "Trk Sanayi-i Nefise Birlii" ve "Gzel Sanatlar Birlii" adn alan grup, modern sanat akmlarn temel talar olarak sanat tarihindeki yerlerini alrlar. Eitim iin Almanya'ya gidip, geri dnen genlerin oluturduklar "Mstakil Ressamlar ve Heykeltralar Birlii" 1928'de kurulmu olup, eitli eilimleri iinde barndrmtr. Bu eilimler arasnda Realizm, Ekspresyonizm ve Kbizm saylabilir. Bu almalar birka yl srmtr. 1933'de "D Grubu "nun kurulmasyla modern sanatn aa uygun slplar da Trk resim sanatnn perspektifinden yansmaya balam ve zgn araylar hz kazanmtr. Bu noktada Atatrk'n u szleri son derece anlamldr8: "Efendiler! millet, milletin rh- sanat'- musiki'si, edebiyat' ve btn bediyt' bu kuds cidalin ilhi teranelerini mebbed bir vatan ak'nn vecitleriyle daima terennm etmelidir.9 "Efendiler... Hepiniz mebus olabilirsiniz, vekil olabilirsiniz, hatta reis-icumhur olabilirsiniz, fakat sanatkr olamazsnz10.
Melahat zg, a.g.e., Ankara 1964, s.42; ayrca bkz., Gltekin, Elibal, Atatrk ve Resim, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1973 ve Mehmet Ustnipek, Cumhuriyet'in lk 50 Ylnda Sanat Piyasas, T. Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1999. 8 Glcan Baar Akkaya , "Trkiye Cumhuriyeti'nin Atatrk Dnem Kltr ve Sanat Anlay", Sanat ve Bilgi, Http://www.Sanatvebilgi.com/ , S:2,Temmuz 2003. 9 Atatrk'n Sylev ve Demeleri, C.I (Toplayan: Nimet Arslan), Ankara, 1961, s.317. 10 Melahat zg, a.g.e., Ankara 1964, s.42; ayrca bkz., Gltekin, Elibal, Atatrk ve Resim, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1973 ve Mehmet Ustnipek, Cumhuriyet'in lk 50 Ylnda Sanat Piyasas, T. Bankas Kltr Yaynlar, stanbul 1999.
7

23

" ..... nsanlar mtekmil olmak iin baz eylere muhtatr. Bir millet ki re sim yapamaz, bir millet ki heykel yapamaz ....... tiraf etmeliyim ki o milletin tark-i terakkide yeri yoktur."11

III.2.MZECLK ALANINDAK GELMELER

M.. 300 ylnda ilk rneklerine rastladmz koleksiyonculuk ve mzecilik almalarnn 17. yzyln ortalarndan itibaren modern anlamda dzenlemelerle gnmz rneklerinin ncleri olduunu grmekteyiz. Yurdumuzda eski eser koleksiyonculuunun ilk rneine Seluklular'da rastlyoruz. Osmanllar zamannda da eski eser toplayclnn bir belirtisi olan spoli (devirme) malzemelerin kullanlna tank olmaktayz. Mzeciliimizin bugnk durumuna gelince, ana kaynak olan temel dnceler Atatrk ilkeleriyle sk skya balantldr. Atatrk, Osmanl mparatorluu'nun kltrel birikimini yadsrken, Trkiye Cumhuriyeti'nin yeni kltrel elerle desteklenmesinin zorunlu olduunu ok iyi biliyordu. Trk Ulusuluunu glendirmek iin toplumdaki ikililii ortadan kaldrmaya ve Trk Ulusunun Tarihsel kkenini belirlemeye zen gsteriyordu. Onun izniyle kurulan "Trk Tarih Kurumu" Trkiye'de tarih, arkeoloji ve sanat ile mzeciliin hzla gelimesine yol amtr. Her devre ait sanat zenginliklerine sahip yurdumuz Trk mzeleri iin sonsuz bir kaynak sunmaktadr.12Trkiye'de mzecilik 1846'da Harbiye Nazr Damat Fethi Ahmed Paa'nn giriimleriyle balad. Osmanl ordusunun eitli dnemlerine ait silahlarn toparland Aya rini'de, lkenin her yerinden getirilen eski yaptlarn da eklenmesiyle Mecmua-i sar- Atika oluturulmutur. 1869'da ad Mze-i Humayun'a evrilmi olan bu kurumu 1879'da Mahmut Nedim Paa kaldrmtr. 1873'de mze inili Kk'e tanm ve Osman Hamdi Bey'in mze mdrlne gelmesinin ardndan gelimeler hzlanmtr. 1908'de mzenin ad Asar- Atika Mzesi olarak deitirilmitir. Cumhuriyet'in ilnndan sonra, hemen her ilde bir mze almtr. Topkap ve Dolmabahe bata olmak zere tm eski kk ve saraylar mzeye dntrlmtr. Ayasofya, Kariye, Fethiye gibi Bizans kiliseleri mze yaplmtr. Eski ark Eserleri

Tayfun Akkaya, 'Tarihsel Bir izgi inde Mzeciliin Temel lkeleri ve Nitelikleri", Ankara Sanat Dergisi, S:239 ,(Mart 1986), s.16-18, 33.
12

11

" Atatrk'n Sylev ve Demeleri, C. III, 2. Bask, Ankara 1959, s. 125.

24

Mzesi, stanbul Arkeoloji Mzesi, Trk ve slm Eserleri Mzesi, Asker Mze, Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi gibi yaplarn onarlarak ya da baka binalara tanmak suretiyle halka hizmet etmeleri salanmtr. Yaplan almalarla mzelerin ada hale getirilmesi plnlanmtr.1313

IIL3.CUMHURYET DNEM TRK ARKEOLOJS ALANINDAK GELMELER

Anadolu'da ilk kaz Troya'da Heinrich Schliemann tarafndan gerekletirilmitir (1871). Drpfeld bu kazlar srdrmtr. Almanlar, Pergamon, Priene, Miletos ve Didyma'da; Avusturyallar, Ephesos'ta; Amerikallar, Sardes'te kazlar yapmlardr. 1893-94'de yaplan yaplan almalarla zellikle Hitit uygarlnn ortaya karlmasna allmtr. Makridi Bey ve Hugo Winckler, Boazky'de; Sir Leonard, NVoollay, Karakam'ta; John Garstang, Sakagz'nde; Von Luschan, Zincirli'de kazlar yapmlar ve en nemli Ge Hitit kentlerini bulmulardr. Arkeoloji bilimi gen Trkiye Cumhuriyeti'nde 1930'lu yllarda Mustafa Kemal Atatrk'n giriimleriyle balar. 22 Eyll 1925'te u szlerle: "Dnyada her ey iin, madde iin, maneviyat iin, yaam iin, baar iin en gerek yol gsterici, bilimdir. Bilim ve tekniin dnda yol gsterici aramak aymazlktr, bilgisizliktir, sapklktr. Yalnz bilim ve tekniin yaadmz her dakikadaki aamalarn, ilerlemelerini kavramak ve bu ilerleyii annda izlemek arttr." Dnemin olaylarna deiik ynlerden bakabiliriz. Atatrk'n Cumhuriyet'in kuruluu ile birlikte yapt en byk devrimlerin banda hilafeti kaldrmak gelir.
"Mze Maddesi", Ana Britannica Ansiklopedisi, C.23, s.265-266; Bkz. Smer Atasoy, Mzeler ve Mzecilik Bibliyografyas (1926-1976), "T.T.O.K. Yayn", stanbul, 1979 ve Smer Atasoy Nevin . Barut, Mzeler ve Mzecilik Bibliyografyas (1977-1995), Yldz Teknik niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits Mzecilik Anabilim Dal, Yay. No: 306, stanbul, 1996. Ayrca bkz.; Aziz Oan, 'Trk Mzeciliinin Yznc Yl Dnm", Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, S: 61 (ubat 1947), s.8-19 ve S:62 (Mart 1947), s.8-21.; Semavi Eyice, "Arkeoloji ve Sanat Tarihi Hakknda", Arkeoloji ve Sanat Dergisi, S.l (Nisan-Mays 1978), s.5-7; Bkz. Kymet Giray, "Osman Hamdi Bey", Thema Larousse Ansiklopedisi, (Milliyet Yaynlar), C.6, stanbul, 19931994, s.332-333; Mehmet nder, Atatrk ve Mzeler, Trkiyemiz Dergisi 50. Yl zel Says, stanbul 1973.
13

25

Hilafet'in kaldrlmas kadar nemli olan kltr devrimini balatmas ise, yukarda okuduumuz deyilerinde yerini bulur. Bat kltrnn gelikinliinin kkeninde, Anadolu uygarlklarnn var olduunu ok iyi bilen gen Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusunun eylemlerinde, hibir zaman batclk veya bir batllama sevdas olduunu sanmamak gerekir. Ksa olarak balangta szn ettiimiz 1950'li yllarda balayan skntlarn kkeninde herhalde fanatik batclk serveni yatmaktadr. Rnesans ve Reform ile ykselie geen bat uygarlnn geliiminde "eski a bilimlerinin" ne denli etkin olduunu bilirsek; Atatrk'n tarih, dil ve arkeoloji dallarna neden bu kadar nem verdiini anlarz. Bat Anadolu'da onia'da .. VII. yzylda balayan pozitif bilimler ve onlar oluturan dnr ve atomcular, uzaya giden XX. yzyl insanna temel bilgileri, kurallar verenlerdir. Felsefe ve fizik bilginlerinin yaad bu topraklarn bat uygarlnn kkenini oluturmas, bat kltrn daha iyi tanyan bir lider iin, gemiin bilinmesi gerekliliinin irdelenmesine neden olmutur. Topraklarmzn batya sunduu bu ayrcalk, ilerlemilii ve uygarl onlara tantm ve bu retileri alan ve gelitiren batl toplumlar, uygarlk yarnda bayra hep nde tutma baarsn yakalamlardr. 1925 yllarna gidersek; Mustafa Kemal'in 30 Austos Zafer Bayram'nda verdii sylevinden u satrlar bir kez daha anmsamamzda byk yararlar vardr. yle seslenmitir Ulu nder yurttalarna:

"Efendiler, yaptmz ve yapmakta olduumuz devrimlerin amac Trkiye Cumhuriyeti halkn tamam tamamna ada, btn anlam ve biimiyle uygar bir toplum haline iletmektir. Devrimlerimizin temel ilkesi budur. Bu gerei kabul edemeyen anlaylar silip sprmek zorunludur. imdiye dein ulusun kafasn paslandran, uyuturan bir anlayta bulunanlar olmutur. Herhalde kafalara yerlemi bo inanlar tmyle kovulacaktr. Onlar karlmadka kafaya gerein nurlarn sokmak olana yoktur."

Tarih, dil ve arkeoloji bilimi; adalama, kafalarn aydnlanmas, uygarlama ve kltr dediimiz yaam biiminin anlalmasnda, gelimesinde bir ulus ve toplum iin en byk aratr. Sylev'den aktardmz satrlardan ok eyler renmemiz gerektii bizler hibir zaman unutmamalyz. Mustafa Kemal

26

Atatrk'n sylediklerine kendi disiplinimiz ynnden bakacak olursak; ncelikle bilmemiz, renmemiz gerekli olanlar yle anlatabiliriz: Anadolu ve Trakya topraklarnn sahipleri olarak bizlerin, bu topraklara geliimiz ncesi ve ondan nceki dnemlerde, kimlerin bu yrelerde yaadklarn bilmek durumundayz. Neolitik a ncesinden zamanmza kadar aralksz yerlemelere sahne olmu bu topraklar zerinde, hangi kltrlerin yaam olduunu ve nasl uygarlklar braktklarn bilmemiz ada olmann kuraldr. XXI. yzyla adm atarken, ada ve ulus olma gerei olarak, binlerce yllk bir gemiin izlerini, geleneklerini, yaayn, dnn ve sanatsal rn olan kltr varlklarn, banazlktan uzak nesnel bak ile zamanmz kltrleri ile rttrmememiz, devlet ile birlikte yurttalk grevimiz olmaldr. te Trkiye Cumhuriyeti Devleti kurulduktan sonra, mmetten ulus olmaya geerken birok yapsal ve kltrel skntlarn ekilmi olduunu, gen Cumhuriyet'in pe pee yapt devrimlerden anlyoruz. Atatrk, ulus olma srecinde bu skntlarn salkla almasnda, tarih ile birlikte dil birliinin salanmasnn nemine eilmi ve bu konu ile teknik alanlarda da baty yakalamak iin, gen bilim adamlarnn yetimesi gereini grm ve yzlerce genci bata Avrupa'nn byk kentleri olmak zere, Amerika'ya niversite renimine yollamtr. te bu sre iinde tarihle birlikte arkeoloji ve Eski Anadolu ve Klasik a bilimlerine yetimeleri iin; Arif Mfd Mansel, Bekir Stk Baykal, Remzi Ouz Ark, Halil Demirciolu, Ekrem Akurgal, Sedat Alp, Rstem Duyuran, Jale nan, Suat ve Samim Sinanolu'nun Almanya, talya ve Fransa'ya gnderildiklerini biliyoruz. 1935'li yllarda balayan bu oluum, 1940'l yllarn banda genlerim yurda dnmeleri ile eitim kurumlarnda balayan dinamizm, sonunda bat anlamnda niversitelerin kurulmasna olanak verir. Atatrk, Trk ulusunun yllardan beri sava alanlarnda kazand yenginin, uygar bir ulus olmaya yetmeyeceine, ancak ada kltr kurumlarnn nderliinde bu bilince varlacana inanmtr. Trk Tarih Kurumu ile Ankara niversitesi'nin kkenini oluturan Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi'nin kurulmalar, bu balamda uygarlmzn yabanclardan deil, ilk kaynaklardan ve bizler tarafndan aratrlarak renilmesi ve topluma aktarlmas, arkeolojik ve eski a dillerinin bir eitim ideolojisi olarak incelenmesine, okutulmasna olanak vermitir.

27

Trk arkeolojisinin kurulmas, Atatrk'n at eitim ve kltr seferberlii iinde, Onun ilkelerine uygun bir biimde yeerdi ve filizlenerek bugnk ada dzeyine ulat. Trk arkeolojisinin geliiminde Mustafa Kemal Atatrk'n dnce ve ilkelerine, zamann Milli Eitim Bakan Dr. Reit Galip'in de yadsnamayacak katklar vardr. Osmanl dneminde Osman Hamdi Bey'in (18421910) mzecilik ve sanat zerine yaptklarn darda tutarsak, Dr. Reit Galip'in u dnceleri, arkeolojinin Cumhuriyet dnemi kltr hayatmzdaki nemini bir kez daha ortaya koyar:

"Osmanl mparatorluu'nun devlet olarak en byk crmlerinden biri de arkeoloya almalarna ve ondan doacak mzecilik ilerine ve bunlara dayanacak milli tarih tetkiklerine gsterdii duygusuzca ihmaldir."

Tarih ve arkeoloji bilimi gen Trkiye Cumhuriyeti'nin 1923-1950 yllar arasndaki kltr politikalar iinde gelimitir. Bu oluum, devlet desteinde ve zamann sivil toplum rgt olan Halkevleri, Trk Tarih Kurumu, Maarif ve Kltr Bakanlklar ve daha nce szn ettiimi 1936 ylnda kurulan Dil ve TarihCorafya Fakltesi ile Cumhuriyet Halk Partisi'nin stlendii grevlerle olur.

Sosyal

bilimler

iinde

arkeolojinin

balangta

byk

nem

kazanmasnn nedenleri arasnda; Trk tarihi ile ilgili almalar srasnda ortaya kan bir takm zorluklarn varl gelir. Dier taraftan 1930 ylnn sonlarna doru daha sonra ad Trk Tarih Kurumu olacak olan; "Trk Oca Trk Tarihi Tetkik Heyeti" daha nce bir blm baslm olan Trk Tarihinin Ana Hatlar adl eseri tekrar bastrr. Bu eser Trk tarihi hakknda yepyeni bir gr ortaya atar. Bu, "Tarih Tezi"dir. Eserin, H Trk Tarihine Medhal blmnn sonunda; Atatrk'n u dnceleri yer alr:

"Ey Trk ulusu, sen yalnz kahramanlk ve cengaverlikle deil, fikirde ve uygarlkta da insanln onurusun. Tarih, kurduun uygarlklarn vg ve takdirleri ile doludur. Mevcudiyetine kasteden siyasi ve toplumsal etmenler birka yzyldr yolunu kesmi, yryn arlatrm olsa da, on bin yllk fikir ve eski

28

kaltn, ruhunda an ve tkenmez bir g halinde yayor. Belleinde binlerce ve binlerce yln ansn tayan tarih, uygarlk safnda layk olduun yeri sana parmayla gsteriyor. Oraya yr ve yksel. Bu senin iin hem bir hak, hem de bir grevdir."

Bu yce dnceler bizleri bugnlere getirmitir. Ayrca arkeoloji biliminin Cumhuriyet'in balang yllarnda ne denli nemli olduunu bir kez daha ortaya koymutur. Tarih ve arkeoloji aratrmalar ile lkemizi sahiplenmek ve gz her zaman topraklarmzda olan ve gemi kltrlerin varisleri gibi davranan baz yakn ve rak komularmza lkemizin tarihini anmsatarak, Anadolu topraklarna yaayanlarn binlerce yllk sentezi olan bu kltrlerin sahiplerinin bizler olduunun onlara ancak bilimsel yollarla anlatlmas, Anadolu uygarlklarnn kaynaklarna inilmesini zorunlu kld. Kt komu hani insan ev sahibi yapar gibi, Ege'nin kar kysnda ve kuzey Akdeniz kysnda yaayan, kendilerini Roma'nn, Yunan'n devam grenler; ite gelecekte kendilerine rakip olabilecek bir bilim dalnn olumasna neden oldular. Trk Tarih Kurumu atsnda yaplan nc almalar, Anadolu uygarlk ve kltr tarihi iin yaplmas gerekli aratrmalarn iki ana grupta toplar. 1 - Anadolu kavimleri , 2 - Ege Havzas kavimlerdir. Bu kavimlerin tm uygarlk kalntlarnn incelenmesi iin, doal olarak aratrmalarn odak noktasn arkeolojik almalar oluturacaktr. Dier taraftan Mustafa Kemal Atatrk'n 22 ubat 1931 ylnda Konya'dan zamannn babakan smet nn'ye ektii telgraf anmsarsak; Onun ilkelerini ve Trk ulusunun gelimesinde ne kadar izleyici ve arzulayc olduunu bir kez daha grrz:

"Yurdumuzun hemen her tarafndan paha biilmez defineler halinde yatmakta olan eski uygarlk eserlerinin ileride tarafmzdan meydana karlarak bilimsel bir surette korunma ve tasnifleri ve geen alarn srekli gzard yznden pek harap hale gelmi olan antlarn korunmalar iin daha fazla talebe yetitirilmesi"

Bir blmn aldmz bu telgrafn ana ieriinde Atatrk'n, Anadolu topraklar zerinde yaam kltrler arasnda ayrm yaplmamas ve gemiin salkl bilinmesi iin daha nce deindiimiz yurt dna renci

29

yollanmas hareketinin bu telgraf eylemi ile dikte ettirilmi ve balam olduunu sylemek gerekir. Atatrk, Anadolu kltrlerinin dnya kltrleri ve Anadolu kimlii iindeki nemini gen devletin yurttalarna benimsetmek ve koruma bilincini vermek iin, Trkiye Cumhuriyeti'nin geliim sreci iinde ekonomik ve sanayilemede nder olan iki devlet kurumuna Smerbank ve Etibank adlarn da vererek gemi hep anmsatmak ve sahiplendirmek istemitir. Ancak bugn Trk ekonomisinin lokomotif kurumlan olan Smerbank ve Etibank zelletirilmitir. Gemie olan aymazlmz, Atatrk'n armaanlar olan bu simge iki kuruluu zelletirme kskacndan kurtaramamtr. Fransa bugn milli ekonomisinin bir ok kuruluunu devletletirmi, ancak bunlar arasnda sembol olan Renault gibi kurumlar koruyabilmitir. te kltr etii olarak adlandrmak istediimiz, uygar olma, ada ve aydn olmann bedeli, yalnz tarihi, arkeolojiyi sahiplenmek deil, lkenin dier deerlerine de zamanmzda ayn hogr ile yaklamamz gerektirir. Cumhuriyetin ilk yllarndaki arkeolojik almalara dnersek; 1933 ylnda Hamit Zbeyir Koay'n bakanlnda, devlet adna Ankara'nn 14km. kuzeybatsnda Ahlatlbel'de tm olanakszlklara kar ilk arkeolojik aratrmalar balar. Daha sonra Remzi Ouz Ark'n Karalar ve Gllda kazlar, stanbul'da Arif Mfid Mansel'in Balaban Aa Mescidi kazlar ve zmir Mzesi Mdr ile Franz Miltner'in Agora kazlar ilkler arasnda yer alr.14

IIIATRKYE'DE BZANS ARATIRMALARI

Cumhuriyet dneminde, yabanclar frsat bulduka Bizans kazlan yapmaktadrlar. Hatta yine rahip misyoner olan Gillaume de Jerphannion Kapadokya hakknda 4 cilt metin ve 3 cilt levhadan oluan en byk eseri vermitir. Yabanclarn byk
14

apta

ilgisini

eken

Orta

Anadolu'da

Kapadokya

blgesi

Afet nan, II.Trk Tarih Kongresi, Tebliler ve Nutuklar, Ankara, 1937; Ar nan, Dnceler ile Atatrk, TTK, 1983; Atatrk'n Sylev Demeleri 2, Trk nklap Tarihi Enstits, Ankara, 1959; Cokun zgnel, "Cumhuriyet Dnemi Trk Arkeolojisi", Belleten, 50, 1986, 895 ff;Ulu demir, Cumhuriyet'in SO.ylnda Trk Tarih Kurumu, TTK, 1973; Cokun zgnel, "Cumhuriyet Dnemi Trk Arkeolojisi", Cumhuriyet'in 75. Ylnda Kltr ve Sanat Sempozyumu Bildirileri, stanbul Sanat Dernei yaynlan, 2000, s.25-34.

30

manastrlar ve buralardaki duvar resimleri hakknda eitli dillerde pek ok sayda kitap yaynlanmtr ve gnmzde de yaynlanmaktadr.

Aslnda Tokat'ta misyoner olarak bulunan Jerphannion I. Dnya Harbi'nde yedek subay olarak Kbrs'ta bulunmu ve sansr idaresinde

grevlendirilmitir. Sava biter bitmez tekrar Trkiye'ye gelmi ve Ankara'nn merkezinde bir Bizans kazs yapmtr. 1925'te Saman Pazar'nda Adliye Binas'nn arkasndaki Bizans harabesinde kaz yaparken Trk hkmetinin bundan haberi olmamtr. Bir mddet sonra bir polis amirinin uyarsyla kaz durdurulmaya allm fakat Hars Mdrl tarafndan almalarn srdrlmesine izin verilmitir. Bylece 1930'lu yollara geliyoruz. 1930'lan biraz dndkten sonra, Atatrk bir gezisinde Konya'ya uradnda, o zamann babakan smet nn'ye 20.02.1931 tarihli bir telgraf ekmitir. Ad geen telgraf iki maddeden olumaktadr. Bu nemli belge yledir: "Acele ve nemlidir.

Son tetkik seyahatimde muhtelif yerlerdeki mzeleri, eski sanat ve medeniyet eserlerini de gzden geirdim.

stanbul'dan baka, Bursa, zmir, Antalya, Adana ve Konya'da mevcut mzeleri grdm. Bunlarda imdiye kadar bulunabilen baz eserler muhafaza olunmakta ve ksmen de ecnebi mtehassslarn yardm ile tasnif edilmektedir. Ancak, memleketimizin, hemen her tarafnda emsalsiz defineler halinde yatmakta olan kadm medeniyet eserlerinin ilerde tarafmzdan meydana karlarak ilm bir surette muhafaza ve tasnifleri ve geen devirlerin srekli ihmali yznden pek harap bir hale gelmi olan bidelerin muhafazalar iin mze mdrlklerinde ve hafriyat ilerinde kullanlmak zere arkeoloji mtehassslarna kafi lzum vardr. Bunun iin Maarife harice tahsile gnderilecek talebeden bir ksmnn bu ubeye tahsisi muvafk olaca fikrindeyim. Konya'da asrlarca devam etmi ihmaller sebebiyle byk bir harab iinde bulunmalarna ramen sekiz asr evvelki Trk medeniyetinin hakik

31

aheserleri kymette baz mebn vardr. Bunlardan bilhassa Karatay Medresesi, Alaeddin Camii, Sahip-Ata medrese, cami ve trbesi, Sral Mescid ve nce Minare, derhal ve mstehcen tamire muhta bir haldedirler. Bu tamirin gecikmesi, bu bidelerin kamilen indirasn mucip olacandan evvel asker igalinde bulunanlarn tahliyesinin ve kffesinin mtehasss zevat nezaretiyle tamirinin temin buyurulmasn rica ederim".

Atatrk'n bu telgraf arkeoloji ve sanat tarihini iine alan ok nemli bir belgedir. 1955 yl iinde Trkiye'de Bizans incelemeleri bakmndan nemli bir olay cereyan ediyordu. Trk hkmetinin Dileri Bakanl 1953'de Selanik'de toplanan IX. Milletleraras Bizans Aratrmalar Kongresine, gelecek kongrenin stanbul'da yaplmasn temenni ettiini bildiren bir davet gndermiti. Bu kongrenin hazrlk komitesi stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesinde Prof. Arif Mfid Mansel bakanlnda kurularak almalara balad ve 15-21 Eyll 1955 tarihlerinde (6-7 Eyll olaylarndan bir hafta sonra) X. Milletleraras Bizans Aratrmalar Kongresi stanbul'da yapld. Kongreye Yunanllar katlmadlar. Buna karlk ilk defa Sovyetlerin kalabalk bir ekiple bu kongrede hazr bulunduklar grld. Kongre mnasebetiyle N. Fratl'nn yukarda bahsi geen kk rehberinden baka, bu satrlarn yazar tarafndan stanbul'un Bizans ve Trk devrine ait eski eserlerini bir repertuar halinde derleyen bir eski eserler rehberi mahiyetindeki Franszca kitab yaynlanarak, kongreye katlanlara datld. Kongrenin teblilerini ve tebli zetleri ile zabtlarn bir araya getiren byk cilt ise stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi elemanlar tarafndan derlenerek, Milli Eitim Bakanlndan salanan denekle yaynland. Prof. Schvveinfurth'un lm ile yzst kalan dersler konferans eklinde Dr. Semavi Eyice tarafndan bir sre daha srdrld. Dr. Eyice, 1955 yl iinde doentlie ykselmi ve askerlik grevini tamamladktan sonra 1956 sonlarnda niversiteye dnm ve Bizans sertifikas derslerini vermee balamt. Bu arada 1960 yl yaz smestresinde, Tbingen niversitesinden Prof. Dr. H. Schrade, Edebiyat Fakltesinde "Bizans sanat ile ilgili ders yaplmad ve bu sahada ders vermek zere" davet edilmi bulunuyordu. ok deerli ve tannm bir

32

Bat bilhassa Roma sanat uzman olmakla beraber Bizans sanat zerinde hibir hazrl olmayan Prof. Schrade 1960 ylnn Nisan aynda gelmi ve Bizans sanat dersleri yapmaa abalarken 27 Nisan olaylar sonunda Faklte tatil edildiinden, bu zoraki skntdan kurtulmutur. Bizans sanat sertifikas ders ve seminerleri Doent Dr. Semavi Eyice tarafndan yrtlrken, Sanat Tarihi rencileri arasnda bu daldan lisans tezi yapmak isteyenler de kmaya balamtr. 1963 yl iinde Bizans Sanat krssnn, daha nce ayrlm olan Trk Sanat krss gibi Estetik ve Sanat Tarihi krssnden ayrlmas uygun grlerek, bu husustaki ilem 1963 yl iinde gelitirilmi, stanbul niversitesi Senatosunun 9 Ocak 1964 tarihli oturumunda kabul edilmitir. Gerekesinde bir takm siyasi speklasyonlara kolayca konu yaplabilen Bizans sanatnn, eserlerinin ou memleketimizde olduuna gre bunlar Trk aratrclar tarafndan, zerinde allmas ve Trk evrelerinin de tantlabilmesi iin byle bir krsnn faydasna iaret ediliyordu. Yeni kurulan krslerin ynetimi ile 3 Mart 1964'de Do. Eyice grevlendirilmiti. Ayn yln Kasm aynda Do. Dr. S. Eyice'nin profesrle ykseltilmesi teklif edilerek, 2 ubat 1964 gn Edebiyat Fakltesi Kurulunca ve Senato tarafndan da 4 Nisan 1964 de kabul olunmutur. Eyice kadrosuz profesr olduundan, krsnn ynetimine memur edilmi ve bu durum bir kadroya geinceye, yani 1972 ylna kadar srmtr. Ancak 1972 ylnda krs profesr olmutur. Bizans Sanat krss profesr S.Eyice tarafndan yaplan yaynlarn bir ksm Bizans bir ksm ise Trk eserleri ile ilgilidir. ou stanbul iinde ve yurdun eitli kelerinde yaplan aratrmalarda toplanan malzemenin tantlmas

mahiyetinde olan bu yazlardan biri Son Devir Bizans mimarisinin stanbul'daki eserleri hakknda bir kitap15, dieri ise, Karman evresindeki eski Hristiyan iskn yerlerinin, Orta Anadolu'ya has slp zeliklerini ortaya koyan yaplarna aittir.16 Bu satrlarn yazar baz makalelerinde, herhangi bir ekilde Bizans sanat ile ilikisi olan Trk mimar eserleri zerinde de ayrca durmutur.
Semavi Eyice, Son Devir Bizans Mimarisi, stanbul'da Palaiologoslar Devri Antlar, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi Yaynlan, 1971 16 Semavi Eyice, Karada (Binbirkilise) Ve Karaman evresindeki Arkeolojik ncelemeler, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi Yaynlar, 1971.
15

33

Edebiyat Fakltesinde Bizans Sanat Krss dnda da Bizans a ile ilgili sanat tarihi aratrmalar yaplmtr. Bu hususta en bata anlmas gereken retim yesi Ord.Prof.A.Mfd Mansel'dir.Mze mdr muavini olarak bu konudaki almalar yapm olan Mansel, stanbul niversitesi ve Trk Tarih Kurumu adna, Gney Anadolu'da Antalya yaknnda Side ve Perge ehirlerinde 1947'den itibaren kazlar yapm ve bu arada rastlanan Bizans devri eserlerini tantmtr.Estetik ve Sanat Tarihi krss bakan Ord.Prof.M.evket pirolu ise 1957'de Kapadokya blgesinde, o vakte kadar bilinmeyen bir maara kilisesi bularak, bunun i sathlarndaki ok mahalli bir slpta yaplm fresko resimleri ile ilgili grlerini ufak bir bror halinde sunmutur.17 eitli dallarda olduu gibi yabanclar, Bizans arkeolojisi konusunda Trkiye'yi hammadde gibi ileyip kullanrken, biz de 1961'de stanbul

niversitesi'nde Bizans Krssn kurarak Bizans aratrmalarn yapabilecek elemanlar yetitirme yolunu tutulmutur. 1961'den 1982'ye krsnn kaldrlmasna kadar yaklak 20 yla yakn sre iinde pek ok alma gerekletirilmitir. Bu da Trkiye'de her tarafta izleri olmakla beraber Bizans aratrmalarnn byk lde yabanclara brakldn gstermektedir. Bylece Atatrk'n 1931'deki temennisi gerekleme yolundayken

gerekleememitir. Son yllarda gen arkeologlar tarafndan Bizans eserlerine dair ufak aratrma ve kaz raporlar yaynlanmaktadr. Yine son yllarda Kltr Bakanl, eitli niversiteler ve
18

mze

kurtarma

kazlar

erevesinde

eitli

aratrmalar

yaynlanmaktadr .

III.5.TRKYE'DE TRK SANATI ARATIRMALARININ GELM

Semavi Eyice, "Trkiye'de Bizans Sanat Aratrmalar ve stanbul niversitesinde Bizans Sanat", Cumhuriyetin 50. Ylna Armaan stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, s. 375-428. 18 'Trkiye'de Bizans Aratrmalarnn Tarihesi", Semavi Eyice Cumhuriyetin Yetmibe ylnda Kltr ve Sanat (18-19 Mart 1999 Sempozyum Bildirileri), stanbul: Sanat Tarihi Dernei Yaynlar, S: 5, s.35-51;Semavi Eyice, 'Trkiye'de Bizans sanat tarihi aratrmalarnda 50 ylm", Trkiye Arkeolojisi ve stanbul niversitesi(1932-1999), Ankara, s. 444-447.

17

34

Yurdumuzda, yzyllar nceki Trk eski eser koleksiyonculuu, ancak XIX. Yzyln ikinci yarsnda ilk mzenin kurulmas kurulmas ile Bat'daki biimine dnmeye balam, fakat arkeolog ve sanat tarihisi yetitirmek iin dnlen okullar, veya yaplmas tasarlanan dersler verimli bir ekilde gereklemediinden, bu dallar baka mesleklerde yetien "amatr" merakllarn elinde kalmtr. Trk Sanat tarihilii'nin ncs "Mbeccel Hazineler" yazan Hseyin Zekai Paa (1859-1919) ile Cell Esad Arseven (1875-1971) olmutur.19 Geen yzyln sonlarnda balayan Trk Sanat ile ilgili almalar son elli yl iinde yava yava gelierek Trk Sanat'nn muhteem tablosunu gzler nne serecek bir olgunlua varmtr. lk yaynlar ele alnnca bunun ne kadar inanlmas g bir sonu olduu daha kolay anlalr. Kendi memleketimizde de Trk Sanat ile ilgili aratrma ve yaynlar son yllarda parlak bir gelime gstermi yava yava bu eserlerin layk olduu bir nemle gerek deerlerini belirtme yolunda yeni grler yabanc ilim adamlarnca da benimsenmeye balamtr. Bununla beraber Trk Sanat'nn bir Yunan, Roma, bir Bizans, bir talya sanat kadar derinliine sistematik incelenmesi, eitli problemlerin daha iyi aydnlatlmas iin ok byk gayretlerle yorucu ve uzun vadeli almalar yaplmas kanlmaz bir grevdir. Bu aratrmalar dier Trkoloji ve tarih almalar bakmndan da paralel yrtlerek bunlarn birbirlerini desteklemesi ve beslemesi de ayn derecede nemlidir. Atatrk dneminde sanat tarihi alan ile ilgili muhtelif almalar yaplm ve bu tr almalar Atatrk tarafndan da nemsenerek desteklenmitir. Ancak, Trkiye'de sanat tarihi retimi bamsz bir dal olarak stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesinde 1944 senesinde balamtr. 1937-1938 yllarndaki Sanat Tarihi alanna dair aratrma ve incelemelerin muhtevalar ve ilevleri hakknda son derece deerli bilgiler bu dnemle ilgili yaplacak almalara zengin bir kaynak oluturur-lar. Prof.E. Diez, Edebiyat Fakltesi'nin, Fndkl'daki binasnda Hatice Sultan Yals'nda byk pencere ile denize alan gzel dershanesinde ok byk bir ilgiyle izlenen ders ve seminerleriyle bir ok gen sanat tarihisinin yetimesini salam, bunlar zamanla
19

btn

mzeler

ve

niversitelerde

nemli

grevler

alan

Semavi Eyice, "Arkeoloji ve Sanat tarihi Hakknda", Arkeoloji ve Sanat, Nisan-Mays 1978, stanbul, s.6-7

35

yeni bir neslin balangc olmutur. Fakat almalarna bir yl devam ettikten sonra kendisinin enterne edilmesiyle almalara ara verilmitir. Ancak 1946 ylndan itibaren normal almalara tekrar balam ve bu arada E.Diez'den baka Prof.Dr. Mazhar evket pirolu da retim faaliyetlerine katlmtr. Daha evvel kendisi felsefe blmndeydi.l948'de bir yl sre ile Prof.Hilmi Ziya lgen slam Sanat dersleri vermitir. 1943 ylnda asistan olan Oktay Aslanapa, 1948'de doentlik imtihann vererek retim faaliyetine katlmtr. Fakat 1949 yl banda Prof. E.Diez fakltemizden ayrlmak zorunda braklm ve epeyce geniletilmi olan blmn idaresini Prof.Dr. Mazhar evket pirolu zerine almtr. 1950 ylnda Prof.Steven Runciman Bizans Sanat vermek zere Prof.Schweinfurt'un belenmedik lm ile Bizans sanat dersleri bir mddet bo kalm, 1955 sonunda asistan doentlie tayin edilerek ertesi yl ertesi yl Bizans sanat dersleri vermeye balamtr. 1958 yl Ekim aynda Prof.Kurt Erdmann Berlin slam Eserleri mzesi mdrlne getirilerek fakltemizden ayrlmtr.2020

Oktay Aslanapa, "Trkiye'de Trk Sanat Aratrmalarnn Geliimi", Cumhuriyet'in 75. Ylnda Kltr ve Sanat Sempozyumu Bildirileri, stanbul:Sanat Dernei yaynlar, 2000, s.53-61.

20

36

IV.SEMAV EYCE'NN TRK SANATI VE TARH LE LGL ALIMALARI

Eyice ok yl nce Beyhan Karamaral'nn kitabna yazd takdim nsznde21 unlar sylemitir: "Sanat, bir milletin , zevkini geleneklerini ortaya koyduuna gre, bunun tarihini aratrrken, almalar yalnz bir yap eidine inhisar ettirmek yanl olur.Trk sanat tarihinde de ilk denemelerde bu yol tutulmu, cami mimarisi ve tezyinat yardmyla Trk sanat esaslar, gelimesi, zellikleri ortaya konulmak istenmitir.Halbuki Trk sanat tarihi yalnz dini mimarinin bir yap trnde deil, fakat daha pek ok baka trlerde de aratrmak,tarih iinde gelip gemi "fan" lerin sanat zevk ve tutumunu ortaya koymakla,o milletin medeniyet tarihindeki yerini tayinde byk faydalar salayabilir".Bu dnceler iinde ekillenmiti Eyice'nin almalar, onun bir ok farkl konuda eser vermesi de buna baldr.Bu blmde, Eyice'nin yarm asrlk alma hayatna sdrd eitli konulardaki makalelerinden bir blm takdim edilmektedir.

IV.l.TRK MMAR SANATIYLA LGL ALIMALARI

Osmanl mparatorluu'nun k, uzun sava yllar ve bunu takip eden malubiyet, topraklarn igali ve btn bu felaketlerin tabii bir neticesi olarak halkn imkan ve grlerinde meydana gelen deiiklikler, harap olan bir ok eserin , evvelce olduu gibi , tamir ve ihya edilmelerine imkan vermemitir.kinci Dnya sava yllarndan itibaren Anadolu'nun yeni inaatla adeta dolmas,ehirlerin toporafik dzenini ok deitiren ,hatta tamamen yok eden ehir planlamas,bu harp ve yknt halindeki eserlerin birok hallerde habersizce yok olup gitmesine ; dier taraftan yok olup gitmeyen eserlere ilgisizliimiz yznden yaplan aratrmalarda dlen hatalarn tekrarlana gelmesine ve hatta bu yzden birok eserimizin Osmanl yap sanat iinde yanl yerlere oturtulmasna sebep olmaktadr.

21

Beyhan Karamaral, Ahlat Mezartalar ,Ankara,1993. "Eser Hakknda"

37

Trk mimarisi tarihinin bir sentezinin meydana getirilebilmesi iin her eyden nce Osmanl devri Trk bidelerinin imkn nispetinde doru olarak tannmalar gerekir. Trk medeniyetinin en muhteem eserlerini verdii saha hi phesiz mimaridir. Osmanl devri Trk mimarisinin bilhassa balang evresindeki yap tiplerini tespit etmek ve bu arada belli bal sanat ve tarih antlarn yeniden tetkik szgecinden geirerek deerlendirmek, nihayet eitli tiplerin snflamasndaki yerlerini bulmak muhakkak ki, bu hayret verici bir canlla sahip mimarinin kudret ve bykln anlayabilmek ve tabiatyla anlatabilmek iin gereklidir.

IV. 1.1 .lk Osmanl Devrinin Din-timai Bir Messesesi: ZAVYELER ve ZVYEL-CAMLER22
Trk mimarisi tarihinin bir sentezinin meydana getirilebilmesi iin her eyden nce Osmanl devri Trk bidelerinin imkn nispetinde doru olarak tannmalar gerekir. Trk medeniyetinin en harikulade eserlerini verdii saha hi phesiz mimaridir. Osmanl devri Trk mimarisinin bilhassa balang safhasndaki bina tiplerini tespit etmek ve bu arada belli bal sanat ve tarih antlarn yeniden tetkik szgecinden geirerek deerlendirmek, nihayet eitli tiplerin tasnifindeki yerlerini bulmak muhakkak ki, bu hayret verici bir canlla sahip mimarinin kudret ve bykln anlayabilmek ve tabiatyla anlatabilmek iin elzemdir. Zaviyeli camiler konusu eitli yaplarla paralellikler kurulabilmekle birlikte bu plan emasnn hangi yap tipinden kaynakland tartma konusudur. Bir gre gre,ha planl Bizans kiliselerinden,bir bakasna gre ise Anadolu'daki kapal avlulu medreselerden domutur. Eyice bu makalesinde, sanat eserlerini yalnz ekilleri, biimleri ile deerlendirmee ve bylece onlarn o sanat iindeki yerlerini saptamaya imkan olamayacan dnerek nce, bu eit camilerin esas grevlerini bir medeniyet tarihi problemi olarak ele almtr.
Semavi Eyice, "lk Osmanl Devrinin Din-timai Bir Messesesi:Zviyeler Ve Zviyeli-Camiler", ktisat Fakltesi Mecmuas, stanbul: stanbul niversitesi yayn, C.XXIII, S: 1-2, Ekim 1962-ubat 1963, s.3-57. Franszca zeti:"Une Institution Religeuse et sociale de la Premiere Perode OttomanerLe zaviye (Zawiyah) et la mosquee Zaviye" , s. 58-62.
22

38

Birinci blmde, bu tip binalarn zellikleri, yap elemanlaryla birlikte aklanmtr. kinci blmde, bu tip binalarn kayna ve bu kaynaktan yayl hakkndaki hipotezler ve bu tip yaplara nc olabilecek drt eyvanl plan emas zerinde durularak bu iki plan emasnn benzerliine dikkat ekilmitir. nc blmde, bu binalarn grevleri konusunda dnemin sosyal kurumlan arasndaki ba ve grevlerinin ne olduu sorununa cevap aranrken, bu tip binalarn terminoloji problemine deinilmitir. Drdnc blmde, bu tip binalarn balca rneklerine plan zellikleriyle birlikte yer verilmitir. Sonu olarak, Eyice'nin bu makalesiyle, Zviyeli camilerin prototipinin ok eski bir gemii olan drt eyvanl binalar olduu bilimsel veriler nda sonuca ulatrlm olup, bu tip binalarn gelime seyri ve terminoloji problemi akla kavuturulmutur. Bununla beraber bu tip yaplarn belli bal rnekleri bir arada takdim imkan bulmutur.

IV. 1.2. ZNK'DE "BYK HAMAM" VE OSMANLI DEVR HAMAMLARI HAKKINDA BR DENEME23
znik ehrinin Trk devrine ait eserleri hakknda imdiye kadar pek ok yayn hazrlanm olmasna ramen, buradaki eski antlar ile ilgili sorunlarn hepsi aydnlanm deildir. Bu gibi meselelerden birisini de ehrin merkezinden stanbul Kaps'na giden yolun sa tarafnda grlen ifte kubbeli byk bir yapnn harabesi tekil eder.Ne yazk ki znik hakkndaki ana kitaba24 yanl bir tanmlamayla giren bu yap, bu yzden daha sonraki aratrmalara da hatal olarak yansmtr. Eyice almasnda, Trk mimarisinin bu unutulmu eserini burada tantrken, yirmi yldr tekrarlana gelen bir hatay da dzeltme abas iindedir. Konu be blm halinde incelenmitir.
23

Semavi Eyice, "znik'de "Byk Hamam" ve Osmanl Devri Hamamlar Hakknda Bir Deneme",Tarih Dergisi, stanbul:..Edebiyat Fakltesi, C.XI, S:15, 1960, s.99-120 N.Fratl, "znik,Tarihi ve bideleri Hakknda Muhtasar Rehber", stanbul, 1959.

24

39

Birinci blmde, hakknda imdiye kadar bilinenler bal altnda, znik'deki Trk Eserleri hakkndaki byk kitabn yazar Katharina Otto - Dom'un eserinde yer alan yapnn tekke olabileceine dair ileri srd grne deinilmitir25. Dier taraftan znik hakknda etrafl bir makale yaymlayan A. Sim Ulgen'in bina hakkndaki grlerine yer verilmitir.26 Ayrca Eyice, A. Sim Ulgen'in Byk Hamam ve Eski Hamam ad verilen binann, ifte hamamlar eklinde olduunu bildirmekle beraber, K. Otto - Dom tarafndan vaktiyle yaymlanan plnn ok eksik olmasnn yan sra burasnn tekke olduu yolundaki dncesinin de yanl olduunu aka ortaya koyduuna iaret etmitir. kinci blmde, yapnn mimarisi ve ssleme ynyle incelendii blmdr. Eyice, incelemeleri sonucunda Byk Hamam'n sanat tarihi bakmndan en deerli ksmlarnn scaklk ve halvet blmlerinin tekil etmekte olduunu, bu blmlerin, dzenleme bakmndan yapnn, enine scaklk ve ifte halvet hcreli hamamlar tipinin bir rnei olmakla beraber; bylece, havaryn drt eyvanl scaklk ve ke halvetli veya ok keli yldzvr halvetli hamamlardan ak farklarla ayrlmakta olduunu bildirmektedir. nc blmde, yapld devir bal altnda znik Byk Hamam'n tarihlendirme soruna deinilmi, eitli tarihi vesikalar nda konu incelenmitir. Ayrca Dr. K. Otto - Dom'un, eserinde zikrettii bugn nasl ve nerede olduu bilinmeyen hamamlar konusu da tetkik edilmitir. Eyice bu tetkikleri sonucunda eserin, XIV. yzyln sonralar ile XV. yzyln ilerine ait olabileceine ihtimal vermekte; Hamamn d mimarisi ve bilhassa kubbe ve kasnak yaps, arkaik bir ifadeye sahip olmadndan, daha ok XV. yzyln ileri ve hatta sonlarnda yaplm olduunu tahmin ettiini bildirmektedir. Drdnc blmde, Sanat tarihindeki yeri bal altnda Eyice Byk Hamam'n, yine znik'deki Hac Hamza hamam denilen dier ifte hamamdan plan bakmndan ayr bir tertibe sahip bulunduunu bildirmekte ve Byk Hamam'n mimar zelliklerini drt blm halinde incelemektedir.

25 26

K.Otto-Dom, "Das slamische znik", Berlin, 1941, s.73-76. A.Sim lgen, "znik'te Trk Eserleri",Vakflar Dergisi,C. 1,1938, s.69.

40

Beinci blmde Osmanl - Trk mimarisinde balca hamam tipleri konusu bal altnda Eyice, Trk hamamlarnn soyunma yerinin baz hamamlarda sekiz keli olmakla beraber ounlukla kare olarak grldn, bu bakmdan hamamlarda bir snflandrma yaplmasnn mmkn olamayacan bildirmektedir. Dier taraftan her biri ok zengin ve eitli eitlemelere sahip olan Trk hamam tiplerinin scaklk ve halvet bakmndan snflandrmann daha doru olacana deinmi ve bu snflandrma alt balk altnda sunulmutur. Bunlar; a) Havr drt eyvanl ve ke hcreli tipi, b) Yldzvr scaklk tipi, c) Kare bir scaklk etrafnda sralanan halvet hcreli tip, d) ok kubbeli scaklk tip, e) Ortas kubbeli scaklk tip, f) Ortas kubbeli, enine scaklk ve ifte halvetli tip, g) Soukluk - scaklk ve halvet e odalar halinde tip adlar altnda incelenmitir. Eyice bu tetkikleri sonucunda bilhassa ifte hamamlarn kompozisyonlarnda da, evre ve topografya uyumlar yznden d kitlelere etki eden ilgi ekici bulularn ortaya konduunu da belirtmitir. Ancak bu eitli tiplerin kesin ve tam bir kronolojik snflamasn yapabilmek veya bunlardan belli bir geliimin basamaklar olarak grmek ve buna gre sralamann mmkn olamayacana iaret eden Eyice, gereke olarak Trk mimari antlar iinde eski hamamlarn en az tannm olduunu bildirmektedir. Eyice son olarak, ileri srd tipoloji ve genel hkmlerin sadece imdiki bilgilerine gre bir tahminden ibaret olduunu, znik byk hamamnn, btn bu snflandrmann iinde, saf Trk karakterli bir hamam tipinin en gelimi bir rnek olduunun sonucuna vardn bildirmektedir. Eyice tm bu incelemeleri sonucunda konuyla ilgili grlerini u ekilde zetlendirmitir; Trk hamam mimarisindeki yerini genel olarak saptamaya altmz znik Bykhamam, mensup olduu tipin en ustalkl tertiplenmi ve o nispette de ahenkli bir kompozisyona sahip bir rneidir. Yukarda adlarn verdiimiz planlan yaynlanm olan benzer rnekler iinde tertibindeki ustalk bakmndan ayr bir yer alr. Muhakkak ki, bu bina usta bir mimarn eseridir. Benzer rneklerin XV-XVI. yzyllara ait olmas Byk hamamn devrinin tayininde belki bir dereceye kadar faydal olabilir. Bugnk perian durumuna ramen gzel mimarisinden ve zarif

41

tezyinatndan hal izler tayan bu eser, toplu kitlevi kompozisyonu ile dikkate deer bir mimari bidedir.

IV.13.STANBUL MNARELER2727
slm sanatnda minare mimarisinde kendine zg yeri olan Trk-slm minareleri birtakm nedenlerle birou gnmze gelememi bir grubu oluturur. Eyice'nin bu almas, gnmze ulaamam veya eitli deiikliklere urayan stanbul minarelerini zengin bir literatre dntrrken,byle bir srecin bir rapor halinde yaymlanmas bundan sonraki almalarda ciddi bir kaynak nitelii tamaktadr. Ayrca bu alma, etrafl tetkiklerle mazhar olan Msr, Marip ve ran minarelerinin yan sra, Trk -Osmanl minarelerinin de nemli bir yere sahip olduklar gzler nne sermektedir. Eserde, yapldklar dnemin karakteristik zelliklerini tayan bir grup minarenin incelenmesi sonucunda, fetihten gnmze kadar stanbul minarelerinin geliimi bize gsterilmitir.

Kitabn giri blmnde Trk-Osmanl minaresinin eitli blmleri zerinde durulmutur. Birinci blmde, stanbul'un 1453'de fethinden itibaren Sinan devrine kadar ehirde yaptrlan minarelerden dnem zelliklerini yanstan bir grup cami byklk bakmndan snflandrlm olup minareleri incelenmitir. Bu blmde ayrca, Fatih Camii minarelerinin Fatih devrine ait zellikleri incelenirken minarelerde grlen pabu ksmndaki gei baklavalarnn XV.yzyla ait olduunun en kuvvetli delili olduuna iaret eden Eyice; srf d ahengi temin iin meydana getirilen bu baklavalarn az rlyefli ve ksa ekilleri ile XV.yzylda ok rabet bulan bir minare tezyinat motifi olduuna dier taraftan XVI.yzyln bandan itibaren artk minare pabularnda baklavalarn grlmediini tespit ettiini belirtir.

27

Semavi Eyice.'stanbuI Minareleri", Trk San'at Tarihi Enstits Dergisi, stanbul :Gzel Sanatlar Akademisi yaynlar,C.I, ] 962,s.31 -132.

42

kinci blmde, Mimar Sinan'dan Lle devrine kadar olan dnemdeki stanbul Minareleri incelenmitir. Bu blmde,Ayasofya Minareleri bal altnda

Ayasofya'nn Bb- Hmyun tarafndaki, yani kuzey-dou kedeki minaresinin Sultan II.Bayezid (1481-1512) zamannda yapld ileri srlmektedir.Modern batl yazarlarn bazlar ise sebep gstermeden bunun II.Selim (1566-1574)devrinde yapld yazmlardr.Eyice,bu minarenin slp zellikleri bakmndan ancak Mimar Sinan'n eseri olabileceini belirtmekte ve gerekelerini u ekilde zetlemektedir: 1.Masif krs ile ince gvde arasndaki gayet uzun pabu, ancak Sinan'n son yllarnda vcuda getirdii eserlerde grlmektedir. 2.Gvdenin kaln pabularnn, hemen hemen yegne ve tam benzeri Edirne, Sultan Selim Camii'nin(1569-1575) minarelerinde grlmektedir. 3.Stalaktitler burada artk ince ve ok kesintili ekillerini almlar ve sarktmalar oalmtr. nc blmde, Lle devrinden gnmze kadar, stanbul minarelerinin etkisinde kald Barok, Ampir,Eklektik Neo-Klsik etkileri zerinde durulmu ve dnem zelliklerini tayan minareler bu blmde incelenmitir. Bu blmde, Eyice tarafndan zellikle Barok devrinden itibaren erefelerin altndaki taknln, muhtelif aplarda st ste sralanan bilezikler ile salandna iaret edilmi ve XVIQ. yzyldan itibaren bu usuln, stalaktit yerine btn minarelerde uyguland saptanmtr.28

IV.IASTANBUL'DA BAL PASA CAM VE MMAR SNAN29

Byk Trk Mimar, Koca Sinan'n yapt eserlerden birou stanbul'da bulunmaktadr. Bunlardan bir ksm salam denilebilecek durumda gnmze kadar

28

Kitabn sonundaki 175 adet resimde , eitli dnemlerde yaplm dnemin karakteristik zelliklerini tayan minarelerin fotoraflarna yer verilmitir.Yukarda knyesini verdiimiz yayn,Semavi Eyice'nin stanbul niversitesi,Sanat Tarihi Krssnn 1947 ylnda yln da bir seminer almas olarak toplandktan sonra daha etraflca ilenmek suretiyle 1948'de lisans tezi olarak yazlm, ayn almann malzemesi esas tutularak baz ilaveler, dzeltmeler ile yeniden yayma hazrlanmtr.Ancak tezde yer alan slm aleminde yer alan deerlendirme blm yaymlanmamtr.
29

Semavi Eyice, "stanbul'da Bli Paa Camii ve Mimar Sinan", Prof.Dr. Bekir Ktkolu'na Armaan, stanbul :.. Edebiyat Fakltesi Tarih Aratrma Merkezi ,1991, s.507-524

43 gelebilmesine karlk, bir ksm aradan geen yzyllar iinde mimar karakterleri tamamen bozulacak surette deiiklie urayarak, adeta tannmaz hale girmilerdir. Bir baka ksm ise, deprem, yangn gibi afetlerin yansra ne yazk ki insanlarn deer bilmez tutumlar sonucunda ya harap olmu ya da tamamen ortadan kaldrlmtr. Uzun yllar yok olmaa mahkm bir harabe durumunda kaldktan sonra, tamir edilerek kurtarlan Bl Paa Camii de zerinde zm bekleyen bir takm tarih problemlerinin topland bir eserdir. Baz yaynlarda bu eserin II. Bayezid zamannda yaptrld ve ancak az bir sre sonra Mimar Sinan'n eliyle yenilendii ileri srlmtr. Fakat Eyice, stanbul Vakflar Tahrir Defterindeki kayda dayanarak caminin II. Bayezid dneminde deil Kanuni Sultan Sleyman zamannda, Mimar Sinan tarafndan ina edildiini ortaya koymaktadr. Konu be blmde incelenmitir. Birinci blmde camiin kaps stndeki tarih kitabesinde tarih yazlmad iin metnin okunmasndan doan tarihlendirme sorununa deinilmitir. Ve caminin sanld gibi 910'da yaplm olmayp, Kanun Sultan Sleyman devrine ait olduunu bildirmi ve bu husustaki dayanaklarn ikinci blmde aklamaktadr. kinci blmde, camiin 910 ylndan ok sonra yaplm olduunu gsteren iki kaynak olan Ayvansarayl Hseyin Efendi'nin Hadkat'l-cevm'sine ve brahim Hakk Konyal'nn da "Mimar Sinan'n stanbul'daki Eserleri" bal altndaki eserlerinde Bl Paa Camii konusu tetkik edilmitir. Bu iki kaynan hibir pheye yer vermeyecek surette, Bl Paa camiinin, 950-953 yllarna doru inaatna balanm olacan gsterdii belirtilmitir. Bylece Mimar Sinan'n eserlerine dair tezkirelerdeki kaydn doruluunda ortaya kt ve camiin Mimar Sinan tarafndan yaplm olduunun kesinlik kazand bildirilmitir. nc blmde, Bl Paa camii vesilesiyle adlar geen kiinin, Hm Hatun, skender Paa ve Bl Paa'nn tarihi kiilikleri tarihi vesikalar nda incelenmitir. Drdnc blmde camiin, ilk yapld dnemle u anda sahip olduu grnm asndan baz blmlerinin yapld devrin slbuna uygun olmadnn tespiti yaplm ve bunun sebepleri zerinde durulmutur.

44

Beinci blmde, camiin ilk yapld dnemden bugne kadar geirdii restorasyonlar sonucunda yaad deiime deinilmi, Mimar Sinan'a zg yap unsurlarnn tespiti yaplmtr. Ve son olarak da tarihi belgelerde ad geen kurucusu Bli Paa ile zevcesi Hm Hatun'un trbesinin yeri konusu tarihi belgelerde tetkik edilmitir. Sonu olarak, Eyice'nin bu aratrmas unu gstermitir: teden beri sanld ve srekli tekrarland gibi, Bl Paa Camii, H Bayezid dneminde yaplp, Mimar Sinan tarafndan yenilenmi veya tamir edilmi olmayp, temelden itibaren Sinan tarafndan 953 (1546) yl civarnda ina olunmutur. Mimarisi bakmndan ayn ustann eseri olan Silivrikaps'ndaki 958 (1551) tarihli Hadm brahim Paa Camii'ne ok benzeyen Bl Paa Camii, Sinan'n meslek hayatnn ilk yaplarndandr. Cami her ne kadar Bl Paa'nn adyla tanmsa da, kitabede yaptrann skender Paann kz olan, zevcesi Hm Hatun olduu gsterilmektedir. Hm Hatun ise Sultan H Bayezid'in kz olmayp, zayf bir ihtimalle belki bir kzndan dolay torunu olabilir. Bl Paa'nn tarihi kiilii ise henz karanlkta kalmaktadr. 955 (1548)'de ldne gre, kim olduu ve hangi grevlerde bulunduu, ada dier Bl Bey ve paalardan ayrlarak tespit edilmee muhtatr. Ariv ve vakfiye belgeleri ile bu problemin aydnla karlmas tarihilerimize den bir grevdir.30

IV.1.5.TRAKYA'DA NECK'DE BR TABHANEL CAM31

Trk Trakya'snda, Tekirda'a 211km. uzaklkta deta unutulmu ufak bir nahiye vardr. Eyice, ad necik olan bu kasabaya, Trakya'da 1961 ve 1962 yllarnda yapt incelemeler srasnda iki defa uram ve buradaki bir cami harabesi ile ilgilenmitir. Bu yazsnda imdiye kadar dikkati ekmeyen bu eseri tantm ve yap ile ilgili bir tarih meselesine iaret etmitir.

Bu makale yaymlandktan az sonra ortaya kan Bl Paa'nn torunu Mehmed Rebii Hatemi Baraz tarafndan evdeki eski evrak arasnda bulunan Bl Paa Camiinin vakfiyesi, S. Eyice'nin grn tam olarak desteklemektedir. Bylece, Bl Paa Caminin tarihlendirilmesi hususundaki tm pheler ortadan kalkmtr. 31 Semavi Eyice, "Trakya'da Inecik'de bir Tabhaneli Camii",Tarih Dergisi, istanbulrl.U.Edebiyat Fakltesi Tarih Enstits Dergisi, S:l,EkimI970,s.l71-196

30

45

Konu yedi blm halinde incelenmitir. Birinci blm eserin bulunduu yerin tetkik edildii blmdr. kinci blmde, necik kasabasnda yer alan eserler Hamam, Kpr ve Kervansaray balklar altnda tetkik edilmitir. nc blmde, Tabhaneli cami ve trbe iki ayr balk altnda tetkik edilmitir. Drdnc blmde, klliye ile ilgili iki kitabe bulunmu ve bu iki kitabe iki ayr balk altnda tetkik edilmitir. Beinci blmde, klliyenin kurucusu kimdir? sorusuna belgeleri nda cevap aranm fakat eldeki bilgilerin bu tarih meseleleri aydnla karmada yeterli olamadna iaret edilmi; kaynaklar ve ariv belgeleri zerindeki daha derin aratrmalarn belki bu sorunlara zm bulabileceine deinilmitir. Altnc blmde, sanat tarihinde necik Camii bal altnda eserin "zviyeli" veya "tabhaneli" cami denilen mimari tipin bir rnei olduu vurgulanmtr. Ve zellikle camiin en fazla zerinde durulmaa deer tarafnn, tek kubbeli namaz meknna sahip bir tabhaneli camiin orijinal grn hla koruyabilmi olmasnn nemine iaret edilmitir. Yedinci blmde, klliyenin tarihi deeri ortaya konmaya allmtr. Eyice'nin bu aratrmas neticesinde; necik tabhaneli Camii, erken Osmanl devri Trk kltr tarihinin Trk Trakya'snda meydana getirdii nemli bir eser olduu kadar, Trk mimari tarihinin belirli bir yap eidinin gelime zincirinin son rneklerinden ok deerli bir sanat yadigr olduu tespit olunmutur.32 Bu bakmdan kurtarlmasnn, hi deilse daha fazla yklmasnn nlenmesinin yerinde olaca yazda iaret edilmitir.33

32

Baka bir yere gtrlm olan orijinal kitabe, S.Eyice tarafndan bulunarak paralar birletirilen kitabe de yazya ek olarak takdim edilmitir.
33

S.Eyice, bu eseri 1961 ve 1962 yllarnda inceledikten sonra, o vakit Vakflar Genel mdrl ba mimar olan merhum A. Saim lgen'e, bu sanat deerine sahip eski eserin kurtarlmas lzumuna iaret etmi, aradan yllar getikten sonra, Vakflar idaresince bu hususta almalara balanm ve necik camiinin kurtarlmasna gayret edilmitir.

46

IV.1.6.B0YALIKY HANKHI34
Afyonkarahisar'n yaknnda ehir merkezi ile Sinanl (Sinan Paa) ilesi arasnda, ufak bir ky olan Boyalky'de Trk sanat tarihi bakmndan deerli bir mimari eser vardr. Ufak bir klliye tekil eden bu eser hakknda imdiye kadar baz yaynlar yaplm olmakla beraber, bunlarda eser yanl bir ekilde

deerlendirildiinden, Trk sanat tarihindeki yerine de yanl oturtulmutur. Bu yzden bu deerli eser, ikinci derecedeki yaynlarda da ayn hatalarn tekrar suretiyle tantlm ve tantlmaktadr. Hatta Eyice bu hataya; medreseler hakkndaki bir makalesinde dtn yazsnda belirtmitir. Eyice bu almasnda, Boyalky hnikah hakknda hatal grleri dzeltmek ve eseri yeni resim ve rlveler malzemesinin yardm ile daha iyi tantmak gayesini gtmektedir. Konu blmde tetkik edilmitir .Birinci blmde yazlanlar ve meselenin douu bal altnda Boyalky binasnn dorudan doruya bir Seluklu medresesi olarak tantld, bunun avlusu kubbeli bir medrese olduunun ileri srld belirtilip bu konuda yaplan yayn ve aratrmalara deinilmitir.Ayrca, bir defa medrese olarak adlandrlan ve bu oldu bitti karsnda hi kimsenin, btn aykrla ramen bu binay medreseler listesinden karmay, onda baka bir fonksiyon aramay dnmedii de Eyice yazsnda iaret etmitir. Eyice, bir inceleme gezisi srasnda, 1968 sonbaharnda grp inceledii Boyalky klliyesini Seluklu devrinde Orta Asya'dan Anadolu'ya akan Horasan erenleri (Gazi veya Alp Erenler) iin kurulmu bir hnikah olduunu anladn belirtmitir. Yazsnn ikinci ve nc ksmnda ise bu gzlemler sonucunda elde ettii verileri deerlendirilmitir. kinci blmde, eser ve evresi bal altnda klliyeyi; Hnikh, Eyvan trbe, Kmbet alt balklar altnda tetkik etmitir .Bylece burada, eski Trk sanat trbe mimarisi geleneinin iki deiik tipteki yaps bir arada, yan yana ina edilmi ve adet, ayn grevi cevaplandran iki deiik trbe tipinin mimar ifadesinin kyaslamasnn yaplabilmesinin saland belirtilmitir. Ayrca, esas binada, yani hanikhda yabanc devirme malzemesinin kullanlm olmasna karlk, her iki
34

Semavi Eyice, "Boyalky Hanikah",Trkiyat Mecmuas , stanbuh..Trkiyat Enstits, C. XVI, 1971,s.39-56

47

trbe de tamamen Trk karakterinde ve devirme malzemeyi - eer var ise gstermeyen yaplar olduu vurgulanmtr. nc blmde malzemenin tarihi hviyeti bal altnda ok ge devirde, XVII. yzylda buradan geen Evliya elebi'nin Karye-i Boyal dedii bu yere ait seyahatnamesinde yer alan notlara deinilmitir. Ve bu notlardan, XVII. yzylda tekke karakteri olan bu binann tekkelerin ncs bir hanikh olduu sonucunun karlabileceine de deinilmitir. Yine bu blmn sonunda konuyla ilgili veriler gzden geirilmitir. Sonu olarak, Afyonkarahisar ile Sinanl (Sinan Paa) arasnda, Boyalky'de bulunan klliyenin , Karahisar' - Sahib'i batya balyan yolun zerinde kurulmu bir hanikh olduu Eyice tarafndan tespit olunmutur. Eyice, imdiye kadar medrese zannedilen bu tesisin bir hanikh olduunu, bu zellie sahip tesislerin ounda olduu gibi, feth olunan topraklarn

Trklemesindeki fonksiyonu icab, bir Bizans yapsnn yaknnda veya yerinde, hatta bir dereceye kadar onun mimar malzemesinden yararlanlarak yapld, bumalzemenin ksmen yabanc kaynaktan(spolie) olmasna karlk, binann plan ve st yap bakmndan tamamen Trk yap geleneklerine bal kalnarak ina edildiini yazsnda belirtmitir.

IV.1.7.SVLENGRAD'DA MUSTAFA PAA KPRS(Cisr-i Mustafa Paa)35

Bir Bulgar sreli yaynnda, Narodna Kltre (=Halk Kltr) nin 19 Temmuz 1963 tarihli saysnda, bugn Bulgaristan-Trkiye snrnda bulunan mehur Cisr-i Mustafa Paa'nn yktrlmasnn dnld haber veriliyor ve bu mnasebetle kaleme ald makalesinde mimar R.Radzeff, bu eski sanat eseri ve tarih yadigrnn kesinlikle kurtarlmas gerektiini kuvvetli bir ifade ile aklamak gereini hissediyordu. Bu ok deerli mimari eserlerin bugnk snrlarmz iinde olanlarn da,hep ayn bahaneler ile birtakm "ilgililer" tarafndan nasl acmaszca tahrip edildiklerini grmekte veya duymaktayz.Yzyllarca insanlara ve evresindeki topraklara
35 35

faydal

olmu,

bu

saygya

layk

yaplarn,

artk

ie

Semavi Eyice,"Svilengrad'da Mustafa Paa Kprs(Cisr- Mustafa Paa)", Belleten, Ankara:Trk Tarih Kurumu,S:l 12,Ekim,1964,s.729-752. ' ngilizce zeti: "The Bridge Mustafa Pasha in Svilengrad (Bulgaria) Cisr- Mustafa Paa",s.753-756.

48

yarmadklar bahanesi ile ortadan kaldrlmalarn dnmek, en basit anlatm ile tarihe kar saygszlktr. Bugn artk fonksiyonunu kaybeden ehir surlar, kaleler , eski tapnaklar, gibi bu kprler de, grevleri bitmi dahi olsa, artk uygarlk tarihinin mal olduklarndan korunmal ve zarar grmemeleri iin acilen gerekli nlemler vaktinde alnmaldr.Eyice bu yaznn zerine tarih bakmndan deeri inkar kabul etmeyecek derecede byk olan bu gzel mimari eserin,nemine dikkat ekmek zere elindeki olanaklar nispetinde bu yazy hazrlamay uygun grmtr.Eyice'nin kpr hakknda yerinde yaplm incelemeler olmakszn bu almas eksik kalmakla beraber toplayabildii bu notlarn kprnn tarihesini ve sanat deerini ilk defa olarak ortaya koymas bakmndan nemi byktr. Konu be blmde ele alnmtr. Birinci blmde kprnn yktrlmas tasars bal altnda Radzeffin Bulgar dergisinde yaynlanan yazsna deinilmitir. kinci blmde, kprnn banisi Mustafa Paa bal altnda Radzeffin eserin banisinin I.Selim'in vezirlerinden Bonak Mustafa Paa olduunu yazdn belirten Eyice, Meri nehri zerindeki bu kpry yaptran Mustafa Paa'nn kim olduunu tespit etmenin ilk bakta g olduunu bildirmektedir. Ancak tarihi belge ve kaynaklar bu blmde inceleyen Eyice kprnn kurucusunun XVI. yzylda Osmanl mparatorluu'nda byk eserler meydana getiren ve oban lkab ile de tannan Mustafa Paa olduunun tespitini yapar. nc blmde Kpr ve Mimar Sinan bal altnda Radzeffin yazsnda "kprnn nl Trk mimar Sinan'n eseri olduuna dair imdiye kadar ne srlen tahminler temelsiz ve ispat edilememi olarak kalmtr." demekte olduuna iaret eden Eyice, Meri nehri zerindeki bu kprnn byk Trk yap ustas Mimar Koca Sinan'n bir eseri olduunun hemen hemen ak bir ekilde tespitinin yaplabildiinin altn izmekte ve bu konudaki dayanaklarna yer vermektedir. Drdnc blmde kprnn kitabesi bal altnda, kprnn Evliya elebinin seyahatnamesinde yer alan kitabesine deinilmi fakat Eyice'yi bu bilgi tatmin etmemi ve kprnn kitabesine kendi imknlar dhilinde ulap bir kopyasn elde ederek, tercmesini yaptrmtr. Bu kitabenin Evliya elebi'nin verdii beyitler ile hibir ilgisi olmad tespit olunmutur. Ayrca kpr kitabesinin

49

dil ve anlam bakmndan dikkatte deer olduuna iaret eden Eyice, bu blmde ayrca hat sanat bakmndan da kitabenin incelemesi yaplmtr. Beinci blmde kpr ile ilgili tarih kasidesi bal altnda, kprnn mihrapl kitabe kkndeki yaznn bir kopyasn, transkripsiyon ve bugnk dilde karln verirken Evliya elebi Seyahatnamesi'nde kprnn tarihi olarak iki beytin kaydedildiine IV.blmde iaret eden Eyice,bu kasidede tarih msrann tutar hesaplandnda , Mustafa Paa'nn lm ve kprnn yaplmas tarihlerine ok uzak ve erken bir rakam elde edildiini de bildirir.Ve son olarak altnc blmde kprnn sanat tarihi bakmndan deeri tetkik edilmektedir.

IV.1.8.HANKY'NDE HSREV PAA CAM. SULTAN IV. MURAD'IN SADRZAMI HSREV PAA'NIN BR ESER36
Anadolu'da uzun geziler yapan William Frncis Ainsworth da Seyyid Gazi'den 1839 ylnn 10 Kasm gn, Bardak Chili Keuy (=Bardakl) dedii bir kyden geerek Husrev Paa kyne varr. ki ky arasndaki arazi am ormanlar ile kapldr. O srada bu kasaba 200 kadar evden ibaret idi. Byk bir Hristiyan kilisesi, Nizip'te de olduu gibi bir minare ilvesi ile cami haline getirilmiti". Semavi Eyice, bu makalesinde, Hsrev Paa Camii'nin bir Bizans kilisesinden camiye dntrlmedii inancn ispat yoluna giderken, binann Trk inaat sanatna uygun detaylarna karn btnne hakim olan yabanc ifadeyi sorgulamaktadr. Eser tm ynleriyle blmde tetkik ediliyor. Birinci blmde, blgenin yeri ve bilinenler bal altnda, Anadolu'yu eitli dnemlerde gezmi gezginlerin blge ile ilgili grlerine yer verilirken, blgenin konumu deerlendirilmitir. kinci blmde, Hsrev Paa Klliyesi 'nin kurucusu konusu incelenmi; camiin zerinde kitabe bulunmadndan, Osmanl devri Trk tarihinde yer alan Hsrev paalardan hangisi olabilecei sorusuna cevap aranmtr. Bu blmde ayrca klliyenin kuruluunu belgeleyen vakfiyesi dorultusunda Hsrev Paa'nn ahsiyeti konusundaki pheler ortadan kaldrlmakta ve Hsrev Paa'nn IV.Murad'n

36

Semavi Eyice, "Hanky'nde Hsrev Paa Camii.Sultan IV. Murad'n Sadrzam Hsrev Paa'nn bir Eseri", Tarih DergisijstanbuIr..Edebiyat FakItesi,S:23, Mart, 1969,s. 179-204.

50

sadrazam olduu belgelenmektedir. Ayn zamanda bu vakfiyenin tahlili;gerek Hanky'ndeki eserin ona aidiyetini kesinletirmekte ve eski yer adlarn da gvenilir bir ekilde ortaya koymaktadr. nc blmde, Hsrev Paa manzumesinin mimarisi bal altnda, Hsrev Paa Camii'nin, olduka ustalkl bir ekilde "Trklemi" ve

Mslmanlasms eski bir Bizans binas mdr? Eer byle ise ilk binadan ne derece yararlanlmtr edilmitir? sorularna cevap aranmtr. Eyice'nin bu almasnn sonucunda saptamalar u ekildedir; Hsrev Paa Camii, Ulukilise veya Kzlkilise'nin yerinde, hatta temellerinden ve belki de duvarlarndan yararlanlarak yaplan bir cami olduunun tespiti yaplrken, etrafnda dank durumdaki Bizans devri paralarnn duvarlarnda malzeme olarak kullanlmasnn, mevcut kalntlardan geni lde faydalanldnn da gstergesi olduuna iaret edilmitir.

IV.1.9.VARNA LE BALIK ARASINDA AKYAZILI SULTAN TEKKES37

Evliya elebi, 1062(=1652)ylnda yapt bir seyahatin hikayesini anlatrken "Der sitayi-i Astane-i Akyazl"bal altnda, Karadeniz kysnda, Varnann kuzeyindeki bir yerde bulunan Akyazl Sultan Tekkesinden bahseder. Semavi Eyice'nin bu konuda yapt aratrmaya kadar, Trakya'da Trk fethinin gzel ve deerli bir eseri olan bu tekke binas baz yzeysel bilgiler, pek ak ve inandrc olmayan ksa tasvirler ve birka fotoraf sayesinde

tannyordu. Rumeli'nin Trk topra olduu devirde, canl bir faaliyet merkezi olan bu muhteem tekkenin, Trk sanat tarihi bakmndan ok byk neme sahip olabilecei tahmin ediliyor, fakat bu konuda bizi aydnlatabilecek bir bilgi elde edilemiyordu.Akyazl Tekkesi, Osmanl devri Trk sanatnn klsik anda ina edildiinden Trk tekke mimarisinin olduka eski rneklerinden biri idi.Yap olarak

Semavi Eyice, "Varna le Balk Arasnda Akyazl SultanTekkesi", Belleten, AnkararTTK, C.XXXI, S: 124, Ekim, 1967, s.551-600

37

51

iyice tanmas muhakkak ki, Trk sanat tarihinin imdiye kadar pek zerinde durulmam bir bahsine k tutmas bakmndan nemlidir. Eyice, bir rastlant sonucu bu deerli eseri bizzat grmtr. Osmanl devri Trk tarihinin Rumeli fethinin ve bilhassa tarikatlar tarihi ile tasavvuf sahalarnda etrafl aratrmalar yaplmakszn bu eserin tam bir tarihesini derlemenin ok g olacan bilmekle beraber hi deilse toplayabildii kadar ile bu unutulmu tarih ant Eyice bu almasnda hatrlatmay uygun bulmu, aratrmasnn Akyazl Sultan stanesini, imdiye kadar olduundan daha iyi ve etrafl surette tarihi ve mimari kimliini tm ynleriyle incelemitir. Konu ana balk altnda incelenmi olup, birinci blm Evliya elebi'ye gre Akyazl Tekkesi bal altndadr .Evliya elebi 1062 yl Reblevvelinde (=1652)Silistre'den karak zi eyaletine nasl gittiini anlatrken, yol zerindeki Batova sahrasnda konakladklarnda ziyaret ettii Akyazl Sultan Tekkesi'ni de etrafl ekilde tasvir eden bizlere Trbe ve stane binalar hakknda da ok nemli bilgiler verirJBinann eski durumu hakknda ok deerli ipular ortaya koyan bu aklamadan sonra Evliya elebi buradaki dervilerin yaaylar hakknda da bilgi verir.Evliya elebi anlattklarndan, stanenin tarihesi,halk inanlarndaki yeri ve mimarisi hakknda anlattklarndan karlan sonular; tarih ve halk inanlarnda Akyazl,tekkenin mimarisi hakkndaki bilgiler iki grup halinde maddelendirilmitir. Evliya elebi ok dolam, o devrin Osmanl mparatorluu'nu pek az istisna ile gezmi olan seyyahn bu Bekta tekkesinin bir benzerinin baka yerde olmadnn bilhassa belirtilmesi, ok zel lde ve mimaride olduunu aka ifade etmektedir.Bu bilgiler nda Bekta tekkesi, Eyice tarafndan tarih ve sanat tarihi bakmndan deerlendirilmitir. kinci blmde Akyazl Tekkesi'nin tarihi kimlii eitli tarihi belgelerin yardmyla tetkik edilmitir. Balk yaknndaki Akyazl Tekkesi'nin mimarisi aka unu gstermitir ki,bu bina imdi grlen ekli ile en erken XIV.yzyln sonlar veya XVI.yzyln balarnda yaplmtr.Her aksamnn yedili olmasna zen gsterilmesi, bu tesisin bu ekli ile bir Bekta stanesi olarak dnldn ve bu amala yapldn gstermitir.

52

Evliya

elebi

Akyazl

Sultan

hakknda

olduka

fazla

bilgi

vermektedir....eitli kaytlar bu adan tetkik edilmi.Belgelerde Akyazl Sultann hayat hakkndaki bilgiler tetkik edilmitir. Rumeli'nin Trk fethinde nemli yere sahip olan bu tesislerin coraf yayl tam olarak aratrlmam olduunun eksiklii dile getirilmi, gazi erenlerin yapt etkiler ve yapmna vesile olduklar mimari eserlerle, Trakya'daki etkinlikleri zerinde durulmutur. nc ve son blmde Akyazl Sultan Tekkesi'nin mimari adan tetkik edildii blmdr. Akyazl Astanesi imdiki haliyle iki yapdan meydana geldii: bunlardan birincisi trbe dieri ise harabe halinde olan kagir tekke binas olduu belirtilmi ve bu iki yap mimari adan ayr balklar altnda incelenmitir. Sonu olarak, Gney Dobruca'da Akyazl Sultan Tekkesi kendi mimari tr iinde imdiki halde bilinene gre bal bana zelliklere sahip tek eseridir. Bir tekke etrafnda bulunmas gereken birok mtemilat binas zaman ile ortadan kalkmtr. Fakat kalannn dahi,bu eseri Trk sanat tarihi iinde imdiki halde tek rnek yapmakta olduu Eyice tarafndan almada gerekeleriyle birlikte sunulmutur.

IV.

1.10.

SOFYA

YAKININDA

HTMAN'DA

GAAZ

MHALOLU MAHMUD BEY MARET-CM38

Osmanl devri Trk mimarisinin ilk devrini muhteem bir ekilde sunmaya alan aratrmaclarn gsterdii abaya ramen harcanan emek ne kadar byk olursa olsun yine de kede bucakta gzden kaan baz eserler olmaktadr. te burada ksaca tantlan Trk bidesi de bugn artk milli snrlarmzn ok uzanda kalm, unutulmu bir eserdir. Mimarisi ve yapld devir bakmndan Osmanl yap sanatnn ilk devrine ait olduuna hi phe bulunmamaktadr. Hakkndaki bilgiler yeterli olmamakla beraber kaybolmaya mahkum bu tarih ve sanat eserini eldeki imkanlar derecesinde ilk defa tantm burada Semavi Eyice tarafndan yaplmaktadr.

38

Semavi Eyice,"Sofya Yaknnda htiman'da Gaaz Mihalolu Mahmud Bey mret-Cmii", Kubbealt Akademi Mecmuas, C.IV, S:2, Nisan, 1975 ,stanbul,s.49-61.

53

Konuya giri, htiman kasabasnn corafi konumuyla yaplm, blgenin ksa bir tarihesine deinilmi ve kasabann adnn nereden gelirse gelsin, burasnn Osmanl devrinde domu ve gelimi bir Trk kasabas olduunun alt izilmitir. eitli kaynaklarda bu camiin aslnda bir kilise olduu yolundaki rivayetten bahsedilmi, eitli tarih belgelerin nda bu konu tetkik edilmitir. Eyice, lk Osmanl devrinin tabhneli cami tipi hakknda bir aratrma yaparken, O.Reuther'in bu yap iin II.Beyazd, Muradiye Camii'nde Bulgaristan htiman'da benzer bir yapnn olduunu bildiren notu zerine, 1963'te baslan aratrmaya bir not olarak almtr.Eyice'nin 1966 ylnda Bulgaristan ziyaretinde bu caminin tetkikine imkan bulunmu ve htiman'daki maret Camii,plan bakmndan ilk Osmanl devrinin eserlerindendir tabhneli cami olduu tespit olunduu notlar arasndadr. Son blmde ise cami yaps tm ynleriyle mevcut bilgiler nda tetkik edilmitir. Sonu olarak, maret cami ilk Osmanl devri ve Klasik Osmanl devrinin balarnda ok sayda benzerleri yaplm olan tabhneli camilerin temsilcisidir. Duvar teknii onun XIV.yzyln sonlar XV.yzyllara ait olabileceini

gstermektedir.htiman, ok geni bir aile olan Gaaz Mihaloullar'nn ocakl olduuna gre eserin de onlarn hayrat olmas ihtimali beliriyor.eitli tarihi belgelerin nda htiman'daki maret cami'nin,Gaazi MihalouHarn dan Mahmud Bey'in .Murad zamannda veya en ge Ftih Sultan Mehmed'in ilk

yllarnda,XV.yzyln ilk yarsnda veya ortalarnda doru ina edilmi bir hayr eseri olduu dlmtr.Eldeki eksik bilgilerle bu unutulmu deerli sanat ve tarih hatras tantlmaya gayret edilmitir.

IV.1.1 l.EYP'DE ZAL MAHMUD PAA CAM39

stanbul'un Eypsultan semtinin Hali kysnda Edirnekap'sndan Eypsultan merkezine uzanan eski tarihi yolun kenarnda ve semte giriin banda ykselen yap, Osmanl dnemi Trk mimarisinin byk ustas Mimar Koca Sinan'n

39

Semavi Eyice, "Eyp'te Zal Mahmut Paa Camii", V.Eyiipsultan Sempozyumu, stanbul:Eyiip Belediyesi, 2001,s. 13-21.

54

son eserlerindendir. nemli byk eserlerinde kalplam emalardan kanan Mimar Sinan, Eyp' ssleyen byk eserlerin en banda gelen Zal Mahmud Paa Camii 'nde de bu zellii dikkate almtr. Yenilikler ve deiiklikler arayan, bylece eserlerini tekdze olmaktan syran byk usta burada da yeni denemelerini ortaya koymasn bilmitir. Burada da bilhassa d mimari bakmndan yeni bir biimi ortaya koymay tercih ettii grlr.Eyice bu almaya iten sebep ve zellikle zerinde durduu konu Mahmud Paa Caminin imdiye kadar yanl tarihlendirildii ve bunun ok yaygnlat konusundaki inancdr. Eyice'ye gre, yapn inasna belki Zal Mahmud Paa'nn evlilik tarihi olan 1574'ten sonra, vakfiye tarihi olan 1577'ye doru balam ve bilinmeyen bir tarihte ve hatta belki de kurucularnn lmnden sonra tamamlanabilmitir. Belki de inaat bir sre durmu ve sonra tamamlanm olabilir. Avlu duvarndaki eme tarihinin bu tamamlamay iaret ettii dnlebilir. Bu kadar byk ve nemli bir caminin kitbesiz oluu da bu beklenmeyen lmlerin yaratt skntdan domu da olabilir. Doal olarak bu bir bu hipotezden ibarettir. Eyice makalesinde bu dorultuda grn destekleyen verileri deerlendirmi ve bu deerli yap sanat rneini ayr bakmdan incelemitir. Bunlardan birincisi eserin Osmanl mimarisi iindeki durumunu aratrm ve buradaki uygulamasnda Mimar Sinan'n hangi aamaya ulatn belirtmi; zerinde durulan ikinci husus ise Zal Mahmud Paa Camii ile Klliyesi'nin Osmanl varl iindeki tarihini en inandrc biimde vurgulanm, nihayet nc ve sonuncu konu ise bu caminin Eypsultan semtinde, evre ile olan ilikisine deinilmitir.

IV.1.12.VAZ EFEND CAM, MMARS VE NLER40

Tarihi eserler ile dolu olduu sylenilen, fakat yllardan beri eserleri acmaszca tahrip ve yok edilen stanbul'un baz tarih ve sanat varlklar da henz yeterince tannmamtr. Osmanl dnemi Trk sanatnn antlarndan olan vaz Efendi Camii de bugne kadar zerinde yeterince durulmam, dolaysyla, sanat tarihi bakmndan henz yeterince deerlendirilmeden kalm eski bir eserdir. vaz Efendi

40

Semavi Eyice,"vaz Efendi Camii", Prof.Dr.erare Yetkin Ansna ini Yazlar, stanbul:Sanat Dernei Yaynlan:!, 1996, s.59-84

55

Camii, Eyice'nin bu makalesiyle tam bir monografya olmasa bile Trk inilerinin bulunduu stanbul'un XVI.yzylda yaplm az tannan bir eski eserine dikkat ekilmesi bakmndan nem tamaktadr. vaz Efendi Camii konusu be blmde tetkik edilmitir. Bunlardan birinci blmde caminin kurucusu ve tarihesi; ikinci blmde caminin mimarisi; nc blmde camiinin d cepheleri; drdnc blmde sslemesi ve inileri beinci blmde eme ve hazre; altnc ve son blmde vaz Efendi Camii'nin sanat tarihi bakmndan deerlendirilmesi yaplm ve burada Eyice vaz Efendi Camii'nin mimar kimdir? sorusuna cevap aramaktadr. Kesin bir iddia ortaya atlamaz ise dejvaz Efendi Camii'nin Mimar Sinan ile bir ilgisinin bulunabileceinin, bu hususta yeni bir belge ortaya kncaya kadar, bir tahmin olarak ileri srlebileceini iaret eden Eyice, konuyla ilgili grlerine bu blmde yer vermektedir.

IV.1.13.ATK

AL

PAA

CAM'NN

TRK

MMAR

TARHNDEK YER41
Trk mimarisi tarihinin bir sentezinin meydana getirilebilmesi iin her eyden nce Osmanl devri Trk bidelerinin imkn nispetinde doru olarak tannmalar gerekir. Trk medeniyetinin en harikulade eserlerini verdii saha hi phesiz mimaridir. Osmanl devri Trk mimarisinin bilhassa balang safhasndaki bina tiplerini tespit etmek ve bu arada belli bal sanat ve tarih antlarn yeniden tetkik szgecinden geirerek deerlendirmek, nihayet eitli tiplerin tasnifindeki yerlerini bulmak muhakkak ki, bu hayret verici bir canlla sahip mimarinin kudret ve bykln anlayabilmek ve tabiatyla anlatabilmek iin elzemdir. Eyice yazsnda, hakknda imdiye kadar hayli ok yayn yaplm olmasna ramen stanbul'daki Atik Ali Paa Camii'nde bu bakmdan zerinde durulmas gereken bir eser olduunun ve Trk mimari tarihindeki hakiki yerini bulamam olan bu eseri, bu almas ile gerek yerini tespit gayretindedir. Atik Ali Paa Cami bal altnda baz aratrmaclarn, Osmanl Trk mimarisinde bazen Bursa tipi, bazen ters T tipi denilen camiler grubuna bu eseri sokmak istemelerine karn,
41

Semavi Eyice, "Atik Ali Paa Camiinin Trk Mimari Tarihindeki Yeri", Tarih Dergisi, stanbul:..Edebiyat Fakltesi, C.XIV, S:19, Mart, 1964,s.99-l 14

56

Eyice'nin zaviyeli cami diye adlandrd tipin iinde yer almamas gereken bir eser olduu gerekeleriyle birlikte ilk defa bu yazsnda ispat olunmutur. Konu blm halinde tetkik edilmitir. lk blmde, Atik Ali Paa Manzumesi bal altnda klliyenin hazresinde yer alan trbenin klliyenin ilk yapld devre ait olup olmad sorgulanrken; manzume komposizyonundaki yerini kaybeden medresenin son durumu deerlendirilmi, her eye ramen stanbul'un en eski Trk hatralarndan biri olarak zel bir duruma sahip olmuu vurgulanm, bu mimari kompleksin dier ksmlar tetkik edilirken yapnn durumu eitli belgeler dorultusunda deerlendirilmitir. kinci blmde Atik Ali Paa Cami bal altnda baz aratrmaclarn, Osmanl Trk mimarisinde bazen Bursa tipi, bazen ters T tipi denilen camiler grubuna bu eseri sokmak istemelerine karn, Eyice'nin zaviyeli cami diye adlandrd tipin iinde yer almamas gereken bir eser olduu gerekeleriyle birlikte ilk defa bu yazsnda ispat olunmutur. Aksine caminin ifte kubbenin rtt ve birer stun ile ayrlan yer kanatlan ile enine gelien cami tipinin bir rneini tekil etmekte olduu ve Trk mimari tarihinde bylece dier benzerlerinin arasnda deerlendirilmesinin gerekli olan bir eser zellii tad vurgulanmtr. nc ve son blmde ise Atik Ali Paa Camii ve Trk sanat tarihindeki yeri ortaya konduu blmde caminin kronoloji bakmndan ilk Fatih Camiini izlemekle beraber, Atik Ali Paa camii plan emasnn Trk mimarisinin gelimesi iindeki yeri bakmndan erefeli Cami'yi takip etmekte ve ilk Fatih Camiinin nnde yer almakta olduu belirtilmitir. Bu hususta en kuvvetli dayanak eski bir yabanc seyyahn, yan kanatlar ile ana mekn arasnda birer kaln stunun bulunduunu belirttiine iaret edilmektedir.

IV.1.14.ENEZ'DE YUNUS KAPTAN TRBES VE HAS YUNUS BEY'N MEZARI HAKKINDA BR ARATIRMA42
Trk Trakyas'nn eski eserlerinin bugne kadar etrafl bir ekilde aratrlmadklarn gz nnde tutarak, Eyice, 1961 ve 1962 yaz aylarnda burada

42

Semavi Eyice, "Enez'de Yunus Kaptan Trbesi ve Has Yunus Bey'in Mezar Hakknda bir Aratrma", Tarih Dergisi, stanbulr..Edebiyat Fakltesi, C.XIII, S:17-18, Mart, 1962, s.141-158

57

geni lde tetkiklerde bulunmutur. Belirli bir programa gre Karadeniz sahilinden balayarak, gneye doru btn Trk Trakya'sndaki eski eserleri, cins ve devir fark gzetmeksizin imkn dahilinde tespite alm ve bu mesai sonunda olduka zengin bir malzeme toplamtr.Bir arada yaynlamak amacyla ilemee balad bu malzeme arasnda ufak bir tarih problemi ile yakndan ilgili olduunu gz nnde tutarak burada tantmay faydal grmtr. Burada bahis edilen eser, Trk - Yunan snn dibinde, Meri kenarnda ve Saroz krfezi sahilindeki Enez kasabasnda bulunmakta ve orada halk arasnda Yunus Kaptan Trbesi olarak tannmaktadr. Halbuki, Fatih Sultan Mehmed devrinin Donanma Komutanlar arasnda bir de Has Yunus Bey vardr ki, onun da Enez tarihinde adnn getii tespit ediliyor. Eyice, bu almasyla stanbul'da Has Yunus Bey'e izafe edilen trbe ve Enez'deki Yunus Kaptan Trbesi'ndeki ahsiyetleri tarihi belgeler nda incelemi ve bu trbede yatan asl kiilerin kimlii tespite allmtr. Konu ana blm halinde tetkik edilmitir. Birinci blmde, Enez (antik Arnos - Aenos) ehrinin Bizans mparatorluu ve Cenova Cumhuriyeti ynetimi altndaki devri ve bu devirden kalma eserler zerinde durulmutur. kinci blmde, Bizans devrinden kald muhakkak olan trbenin, halk inanlarndaki yeri konusu tetkik edilmitir. nc blmde, Donanma komutan Yunus Bey bal altnda ilk dnem Osmanl Kaptan- Deryalar zerinde durulmutur. Eyice bu aratrmasyla, stanbul'da da son yllarda Has Yunus Bey'e izafe edilen bir trbeye iaret eder. Sleymaniye'nin alt tarafnda, Rzapaa yokuunun banda, Fuad Paa caddesinin kesinde 1952 ylnda yeni batan yaplan bir trbe grlr. Buras nce Hac Yunus Baba Trbesi olarak tannrken, sonra Has Yunus Bey Trbesi ileri srlm ve Antlar Dernei ile Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu'nun stanbul'u sevenler gurubunun madd yardm sayesinde yeni batan yaplarak ihya edilmitir. Burada evvelce , sonralar iki mezar bulunduu sylenmektedir. Eyice'ye gre, trbenin tamirini mmkn klmak iin, burasnn Fatih devrinin ahsiyetlerinden Has Yunus Bey ile Akemsettinolu Mehmed Efendi'nin mezarlarn ihtiva ettii ileri srlmtr. Has Yunus Bey stanbul'da idamna imkn

58

olmayacana

gre,

bu

trbenin

onunla

ilgisi

bulunabileceine

ihtimal

verilmemektedir. O srada Kaptan- Derya sanca Gelibolu olduuna ve Sultanda Edirne'de bulunduuna gre, Yunus Bey Enez'de idam edilmese bile, ya denizde veya daha uzak bir ihtimal ile ancak Gelibolu'da idam edilmi olmaldr. Btn bu ihtimaller karsnda, Eyice stanbul'daki trbenin Has Yunus Bey'e deil, herhangi bir yatr Yunus (hatta, Hac Yunus) Baba'ya it olduunu bildirmekte ve Fatih devrinin bu Kaptan- Deryasnn mezarnn Trkiye'nin Bat snrnn son ucundaki Enez'deki eski apel trbede olduunu daha kuvvetli bir ihtimal olarak grmektedir. Eyice, eski eserci ve sanat tarihisi olarak ortaya koyduu bu ihtimali daha zengin kaynaklarn nda tamamen aydnlatmann tarihilere den bir grev olduunu da yazsnn sonunda vurgulamtr.

IV.1.15.DEMRCLER

VE

FATH

DARFASI

MESCDLER HAKKINDA YEN BAZI NOTLAR43

Eyice, bir sre nce yazm olduu makalesinde44, Fatih Klliyesi'nin bir paras olan darifann iindeki mescid ile yine bu civarda Cerrahba Ali Efendi tarafndan yaptrlan ve sonralar Demirciler Mescidi olarak hret bulan mescid hakkndaki grlerini ortaya koymutur. Son zamanlarda Ekrem Hakk Ayverdi tarafndan yaymlanan Fatih devri mimarisine dair byk bir kitap da tabiatyla ayn konu yeniden ele alnmakta ve bir zamanlar Eyice' nin ortaya atm olduu fikirlerden farkl bir sonuca varlmaktadr. Eyice'nin, Trk-stanbulu'nun tarihi topografyasn ilgilendiren bu meseleye burada dnmekteki amac, bu deiik neticeyi tatmin edici bulmadn bildirmek ve evvelce ileri srm olduu hipotezini, kanaatince en doru hl aresini tekil ettiini tekrar ve yeni bir takm delillerin yardmyla desteklemektir. Sz konusu olan binalarn her ikisi de bugn artk ortada bulunmadklarndan, Eyice'nin bu aratrmas phesiz bir takm tahmin ve hipotezlere dayanmak zorundadr. Fakat bu tahmin ve hipotezleri gerek topografya ile durum, gerekse

43 Semavi Eyice /'Demirciler ve Fatih Darifas Mescidleri Hakknda Yeni Baz Notlar", Tarih Dergisi, stanbullu. Edebiyat Fakltesi, C.VI, S: 9, Mart 1954, s.175-186 44 Semavi Eyice, "Demirciler ve Fatih Darifas", Tarih Dergisi, stanbulr.. Edebiyat FakItesi,C.I, S: 2, 1950, s.357-378

59

birtakm fotoraf ve ehir planlar vs. gibi belgelerin yardm ile desteklediini ve sonucun hi deilse bir dereceye kadar olumlu bir zellik kazand makalede Eyice tarafndan iaret edilmitir.. Eyice makalede daha nce ortaya koyduu grlerini ve Ekrem Hakk Ayverdi'nin eserindeki bilgilerinde beraberinde ve btn ihtimaller gzden geirilmi olarak, tarihi belgeler nda konuyu tetkik etmitir. Sonu olarak, Eyice ilk makalesinde sylemi olduu tahminlerini muhafaza ettiini bildirmitir. Ve dier taraftan Eyice makalenin sonunda, stanbul'un Osmanl devrine ait tarihi topografyasnn yarm asr geriye it meselelerde bile ne kadar mehuller ile dolu bulunduunu, bu sahada ciddi ve etrafl tetkikler yaplmadka ve gnden gne kaybolan izler tespit olunmadka, bir mddet sonra Trk-stanbulu'nun tarih ve topografyasnn birok meselelerinin halinin ok zorlaacan vurgulamtr.

IV.l.l6.STANBUL'DA 'YAYLA' CAMLER VE EHRN TARH TOPOGRAFYASININ YANLI ZAH EDLEN BR MESELES45
stanbul'un tarih topografyas ile megul olan ilim adamlarndan Prof .Dr. Alfons Maria Schneider (1896-1952), Bizans devrindeki stanbul'un belli bal eski eserlerini toplu bir ekilde tantan ve bavuru kitaplar iinde en ok kullanlanlardan biri olan nl eserinin sonunda, ehrin eitli yerlerinde rastlanan dank kalntlar bir liste halinde toplamtr. Saylar ancak yirmi yediyi bulan bu kk notlarn arasndan bir tanesine Eyice burada dikkat eker.Bu yaz stanbul'un Bizans devrine ait eski eser bakmndan son derece fakir bir blgesiyle ilgilidir. Schneider, Mevlevhne Kaps civarnda 24 numara ile tanmlad bir "buluntu yeri" (Fundstelle)ni bildirerek, kitabnn metin ksmnda buras hakknda u aklamay yapmtr; Yayla mescidi, Hdika 468 ve Paspates 399'a gre, caminin altnda eski bir mahzenin tonozlar bulunmaktadr. Bu husus her ne kadar mahalle
45

Semavi Eyice,"stanbulda 'Yayla' Camileri ve ehrin Tarih Topografyasnn Yanl zah Edilen Bir Meselesi", Tarih Dergisi , stanbul: ..Edebiyat FakiItesi,C.VII, S: 10 ,(EyIl)1954,s.31-42

60

halk tarafndan ret edilmekte ise de, mescidin d duvarlarnda, toprak hizasnda, talar ile tkanm ve demir parmaklklar ile kapatlm hava menfezleri grlmektedir. u halde Hdika'da kayt katiyetle hakikate mstenittir". Bu kat'i iddias ile birlikte mellif, eserinin sonundaki ehir plnnn bu noktasna bir Bizans kalnts iareti yerletirmekte tereddt etmemitir. Bir mddet sonra gerek M. s. Nomidis (MISN), Bizans devrindeki stanbul plannda, gerekse R. Janin, Bizans devrindeki stanbul topografyasnda ayn kanaati, ehrin bu noktasnda bir Bizans kalnts gstermek suretiyle tekrarlamlardr. Eyice'ye gre, son yllarda meydana getirilen stanbul tarihi topografyasna dair yaynlarda srarla yer alan bu Bizans kalnts, hayli zaman nce yaplan bir hatann kontrol edilmeksizin tekrarlanmasndan domu bir eydir ve gerekte mevcut deildir. Eyice, Schneider'in ksa notunda, iddiasn desteklediini syledii iki kaynan kritiini; Hadkat'l-Cevmi, Byzantinai Meletai balklar altnda ayr blmler halinde yapmtr. Eyice, bu kaynaklarn tetkikinden u sonular ortaya koymutur: Paspates, altnda mahzen bulunan Yayla Camii'nin, Mevlevihane kaps yaknndaki olduunu zannetmi ve yerinde bu meseleyi tahkike lzum grmeksizin, bu ii bylece kestirip atmtr. Schneider ise, tam altm sene sonra, ayn hatay yalnz tekrarlamakla kalmam, fakat yanl referans gstermek suretiyle konuyu bsbtn hatal ve artc bir hale getirmitir. Eyice, bu kark durumun en doru hl aresini bulabilmek iin nce, her iki Yayla camisinin yerlerini tayin etmenin lzumlu olduunu bildirmekte ve bu ynde faydal olabilecek tarihi belgeleri tetkik etmektedir. Sonuta, stanbul'un Mevlevihane Kaps mntkas gibi, Bizans devrine ait eski eser bakmndan imdiki halde hemen hemen tamamen bo bir sahasnda, ilim adamlarnn ileri srdkleri gibi bir Bizans sarncnn bulunmad kesin bir ekilde anlalmtr. Eyice son olarak, bu sarncn Bizans devrindeki ad hakknda da birka cmle ile aklama getirmeyi uygun bulmutur.

61

IV.1.17.STANBUL'DA KOCA MUSTAFA PAA CAM VE ONUN OSMANLI - TRK MMARSNDEK YER46
stanbul feth edildii srada ehirdeki Hristiyan manastr, kilise ve daha kk ibadet yerlerinin birou artk bayndr bir hlde bulunmuyordu. Fetihten sonra ehirde byk apta imr hamlesine giriildii srada bu Hristiyan dini yaplarnn birka, bizzat Fatih Sultan Mehmed tarafndan kendi adna vakfedilmi, dier bir ksm da eitli mevki ve snftan kiilerin himmetiyle cami veya mescide evrilmitir. Eyice bu yazsnda, E. Bayezid zamannda(1481-1512) kiliseden camiye evrilen imdiki Koca Mustafa Paa Caminin, st yapsndaki tamir ve tdil zellikleri bakmndan zerinde durulmaya deer bir mesele tekil etmesi; burasnn hem Bizans hem de Osmanl - Trk sanat tarihlerini ilgilendirmesi bakmndan meseleyi ele alm ve sonulandrmtr. Konu be blmde tetkik edilmitir. Birinci blm binann ksa bir tarihesine deinilen blmdr. kinci blmde ise binann mimari durumunun tetkik edildii blmdr. Burada Eyice'nin iaret ettii dikkati eken en mhim konu; eski bir kiliseyi cami haline getiren Trk mimarnn esiz diyebileceimiz bir baaryla, bu g deiiklii yapabilmesi ve bilhassa binann Bizans karakterini gizleyebilmesi konusunda gsterdii duyarlln, kiliseden evrilen dier camilerin hi birinde rastlanmam olmasdr. Eyice ayrca, Bizans ve Osmanl-Trk mimari unsurlarnn karmak bir hl aldklar bu binann hangi sanata mal edilmesi lzm geldiini kestirip atmaa imkan olmadktan baka, byle bir hareketin olduka yanl sonular ortay karabileceini dnmekte ve konuya aklk getirmektedir. Bu binann uzun bir Trk tarihi olduunu hi gz nnde tutmayan ve burada, mevcut binada, bir Bizans mabedinin saf hatlarn grmeye alan yazarlarn, byle bir dncenin hatal olabileceini hi hatrlarna getirmeden hayli garip ve yanltc sonulara varm olduklarn tespit
46

Semavi Eyice, "stanbul'da Koca Mustafa Paa Camii ve Onun Osmanl - Trk Mimarisindeki Yeri'\Tarih Dergisi, stanbul:..Edebiyat Fakltesi, C.V, S:8, Eyll,1953, s.152-182.

62

eden Eyice, nc blmde Koca Mustafa Camii'nin mimari durumu hakkndaki grlere yer vermitir. Ayn zamanda Eyice, bu yazsnn gayesinin, stanbul'da ok saydaki eski eser arasnda bir tanesinin sadece herhangi bir mimar tipte olduunu ve bu konuyu da ortaya atlan hipotezler arasnda A.Van Millingen'in dncesi olan, caminin st yaps bakmndan tamamen bir Osmanl-Trk eseri olduu hususunun doru olduunu iddia etmek olmadn bildirmekle beraber, Koca Mustafa Paa Camii'nin, dorudan. doruya Trk sanat erevesi iine giren bir problem olduunu ileri srmekte ve Osmanl - Trk mimarisinde nemli bir geliimin ilk basamana iaret etmekte olduunu bildirmektedir. Ve bu konudaki dncelerini gerekeleriyle beraber drdnc blmde caminin Osmanl - Trk mimarisindeki yeri bal altnda dile getirmektedir. Beinci blmde Hagios Andreas Kilisesin'den, Koca Mustafa Paa Camii'ni meydana getiren Trk mimar kimdir? sorusuna tarihi belgeler nda cevap aranmtr. Eyice bu tetkik sonucunda ortaya kan neticeyi drt madde halinde sunmutur. Bunlardan ilki camiin esasn tekil eder. Hagiros Andreas Kilisesi, XH1. Yzyln sonlarnda yeni batan yaplmtr. Bu bina plan itibariyle kubbealt mekn beik tonozlu dehlizler ile evrili tipte idi. 2- Bina 1846'da cami haline getirilirken byk ve esasl bir deiiklie uram, bu srada, i mekn dzeni bir camiye uymadndan, binaya yeni bir yn verilerek, yan dehlizler alm ve rt, iki yarm kubbe ile desteklenen bir ana kubbe haline getirilmitir. 3- Trk mimarisinde bu sistem imdiki malmatmza gre ilk defa olarak burada tatbik edilmitir. Ancak Koca Mustafa Paa Camiin'deki teebbsten sonra istanbul'daki Bayezid Camii'nde ayn sistem daha geni lde kullanlm ve sonralar daha da gelimitir. 4- Bu sistemi bu ekliyle ilk ortaya atan mimar kimdir? imdilik buna kesin bir cevap verilemez ise de, Hayreddin'in ad bir ihtimal olarak hatra gelir. Fakat bu

63

mimar hakknda mspet bilgiler hemen hemen hi denecek kadar az olduundan, herhangi bir kesin hkm vermek iin henz erkendir.47

IV. 1.18.YUNANSTAN'DA UNUTULMU ESK BR TRK ESER48

Tarihi belgeler ve kaynaklarn verdikleri nice bilgileri sanat tarihinin yardm ile kontrol etmek ve birok hallerde bunlar mspet bir hle getirmek mmkndr. Bir sanat tarihisi, bir arivci veya tarihiden veya aksine bir arivci veya tarihi bir sanat uzmanndan faydaland takdirde bir takm kaytlar, yazlar deerlendirmek ve yahut bir takm "dilsiz" eski eserleri dillendirmek,yani tarih iindeki yerlerine yerletirmek mmkn olmaktadr.Eyice'nin bu aratrmas byle bir rnek hakkndadr.Bu vesileyle, Trk devrine ait hatralar tamamen unutulmu ve kaybolmu olan Yunanistan'daki deerli bir Trk antn tantmak gayesindedir. Fatih devrinin nemli, fakat o oranda az tannan simalarndan olan Faik Paann, bu padiahn son yllarnda hayli nfuz kazandn ve "kendisine 1-10 Ramazan 883 de (26 Kasm-4 Aralk 1478) geni ve mteaddit haslar verildiini" Prof.Dr.T.Gkbilgin'in iinde Osmanllar devrine dair zengin malzeme bulunan eserinden rendii bilgiyle hareket eden Eyice, tarihi belgelrin incelenmesi sonucunda bugn artk unutulmu bir Trk eserini bu makalesiyle tantmaktadr. Faik Paa tarihi belgelerde incelenmi, Trk ynetiminde Narda adn tayan Arta ehri konusu eitli vesikalarda deerlendirilmi ve son olarak da Faik Paa Camii konusunun tetkiki yaplmtr. Burada tantlan eser Osmanl devri Trk dini mimarisinde en basit kubbeli camiler tipindedir. Dier taraftan Arta'da Faik Paa camiinin kubbesinin dnda grlen st ste bindirilmi ifte kasnak sistemi, Trk sanatnn tek kubbeli camiler tipinde imdiki halde eine pek ok rastlanmayan bir eidini tekil etmektedir. Narda da ki Faik Paa Camii, muhakkak ki, XV. yzyl Osmanl devri Trk mimarisinin
47 48

Kap zerindeki kitabeleri ilk defa burada Eyice yaymlad.

Semavi Eyice, "Yunanistan'da Unutulmu Eski Bir Trk Eseri",Belgelerle Trk Tarihi Dergisi,C.I, S:5,ubat,1968, s.67-73

64

klsik slbunu yanstan gzel bir eserdir. Askpasazde tarihi'ndeki kayt, Arivdeki vakfiye sureti, bu eserin XV. yzyl sonlarnda kk bir klliyenin merkezi olarak yapldn gstermektedir. Seksen alt yl nce braktmz ve bugn artk hafzalarda bile yaamayan bu Trk ant hi phesiz ok nemli, bir sanat eseri ve tarih yadigrdr.

IV. 1. ^.KIREHR'DE KARAKURT (KALENDER BABA) ILICASI49

XI. yzyldan itibaren Anadolu'nun Trkler tarafndan yeni bir yurt olarak benimsendii, Trk gr ve geleneklerine gre imar edildii bilinir. Bilhassa yollar zeride, tehlikeli geitleri koruyan, g geilir boazlarda yolculara yardmc olan, ssz ve kurak arazilerde dinlenecek bir snak tekil eden ve o an diliyle, "yende ve revendaye" faydal bir takm sosyal messeseler kurulmutur. Ribat, hankh, tekke, zaviye gibi adlar ile tannan bu messeseler ok sayda olmakla beraber, zamanla esas fonksiyonlarn kaybetmi olduklarndan, medrese, han, kervansaray, Camii ve tekke olarak adlandrlarak gnmze kadar gelmilerdir. Eyice, bir sredir bu eit yaplar zerinde yapt alma ve aratrmalar sonunda, sosyal yardm messesesi grubuna giren veya girmesi lzm gelen pek ok eser tespit etmitir. Bu yazsnda tantt eser de, bu grubun bir temsilcisi olmakla beraber, bir zellii ayn zamanda ifal bir doal scak su kaynana bal oluudur. Konu blmde ele alnmtr. Birinci blmde, Karakurt (veya Karacakurt) lcasnn, yeri ve evresinin genel deerlendirmesi yaplm ve bu blge hakkndaki yaynlara deinilmitir. Karakurt veya Kalender Baba lca ve hankh manzumesi, etrafnda bir de mezarlk olan tarihi binadan meydana gelmitir. Bunlar bir tarafta lca - hankh dier tarafta ise cami ve yatr trbesi yer almaktadr. te bu yaplar, ikinci blmde balk altnda incelenmitir. nc blmde ise, eserin tarih ve sanat tarihi iindeki yerinin tespit edilmeye alld blmdr.

Semavi Eyice,"Krehir'de Karakurt (Kalender Baba) Ilcas",Tarih Dergisi,stanbul:..Edebiyat Fakltesi Tarih Enstits, S:2, Ekim, 197I,s.229-259

49

65

Eyice'nin bu aratrmasnn sonucunda tespitleri u ekildedir; Orta Anadolu'nun ok eski tarihlerden beri bir geit yeri zerinde olan bu ifal scak su kayna lka da kullanlm olmaldr. Bu yerin lka ve Bizans devirlerindeki adlarn tespit etmek imdilik mmkn olmuyor. Basilika therma veya Aquae Sravanae akla gelmekte ise de bu yolda bir tehis yapmak iin elde yeterli kant yoktur. Bizans devrinde kullanlan ve yannda belki de bir manastr veya kilise olan bu yer, Anadolu'nun fethinden bir sre sonra bir hankhn kurulmas ile "enlendirilmitir". Tarih kimlii bilinmeyen bir kii iin bir trbe yaplmtr. Bunun Seluklu devrinin sonlar daha dorusu lhanl hkimiyeti iinde veya daha sonra olduunu sanyoruz. Kmbet, saf bir Seluklu kmbetinden fazla bir lhanl kmbeti karakterindedir. Trbe en erken XHI. yzyl sonlarnda veya XIV. yzyl ierilerinde y50aplmtr. Karakurt veya Karaca kurt adnn Dulkadirli ailesinin ba Trkmen asll Karaca ile benzerlii gz nnde tutularak bu eserin bir sre Krehir ve evresinde hkim olan Dulkadirli'lere balanmas da dnlebilir ise de, bu hususda kesin bir hkme varabilmek iin deliller yetersizdir. Tarih lca etrafnda teekkl eden bu itima (sosyal) yardm messesesi, hankh ve trbe, Anadolu'da baz yerle de baka benzerleri de grlen bir messese tipini temsil etmektedir. Bu hankhn hizmetini gren dervilerin zamanla, bu blgede ok yaygn olan Bekta tarikatnn tesirine getii, daha dorusu Bektalerin bu hankha sahip olarak, buradaki yatr da Kalender Baba olarak adlandrarak, baka pek ok yerde de olduu gibi kendilerine mal ettikleri ileri srlebilir. Uzun bir sre Karakurt lca, hankh ve trbesi bir Bekta tekkesi olarak yaam olmal, bu srada baz vakflarla da zenginlemi bulunmaldr. Bizans devrine ait ilenmi mermerlerin kullanlm olmas yapnn yaknnda, gemite bir Bizans yaps olmas ihtimalini hatra getirmektedir.

50

Eyice, son blmde asistan Yk. Mh.-Mim. Ylmaz nge'nin Karakurt lcas ve evresi hakknda 11 Eyll 1971 tarihli mektubu ile bildirdikleri aklamalardan bazlarn zetlemitir.

66

IV. 1.20. K TRK BDESNN MAHYETLER HAKKINDA NOTLAR: ZNK'DE NLFER HATUN MARET VE KAYSER'DE KK MEDRESE51
Eyice'nin bu yazsnda ele ald mimar eserlerin her ikisinde defalarca yaymlanm ve hayli tannm eserler olmalarna ramen, tekrar tetkike deer bir ierikleri olmas itibariyle konu edilmilerdir. Bu iki mimar bideyi Eyice'nin burada tekrar ele al, bu iki yap hakknda yerlemi olan baz fikirlere katlmadn belirtmek ve bu yaplarn inalarndaki esas amacn ne olabileceini tahmine almak iindir. Konu iki blmde tetkik edilmitir. Birinci blmde Nilfer Hatun mareti (znik) bal altnda; Nilfer Hatun mareti denilen yap, Dresden Teknik niversitesi profesrlerinden Cornelius Gurlitt'in znik'te yapt iki gnlk tetkik sonunda yaynlad makalede tantldktan52 almasnda
53

sonra,

Dr.

Katharina Otto-Dorn'un

znik

hakkndaki

byk

ve Yk.Mim. Saim lgen'in yine znik hakkndaki makalesinde54 yer

almtr.Tm bu yaynlarda "imaret" olarak geen yap Eyice'ye gre bir imaret yaps deil "zaviye"dir.Bu blmde Eyice tetkiklerinin sonularn deerlendirmitir. kinci blmde, Kk Medrese (Kayseri) bal altnda ise; Kk Medrese denilen yapnn ilk defa A.Gabriel tarafndan tantm55 medrese olarak yaplm ve birok yayna bu ekilde gemitir.Eyice, bu gre ramen aslnda yapyla ilgili H.Ethem tarafndan burasnn bir hanikah olduu yolundaki rivayetinin geree daha yakn olduuna iaret etmektedir.Eyice bu dncesinden hareketle,yapnn mimari adan tetkikini yapm ve yapnn A.Gabriel'in tespitlerini yapt gibi bir medrese

"ki Trk bidesinin Mahiyetleri Hakknda Notlar: znik'de Nilfer Hatun mareti ve Kayseri'de Kk Medrese", Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Trk ve slm Sanatlar Tarih Enstits Aratrmalar Dergisi, C.II ,(1957) , Ankara s. 107-112. Franszca zeti (resume): "A Propos de la Destination originale de Deux Monuments Turcs: maret de Nilfer Hatun znik et le Kk Medrese a Kayseri", s. 113-114. 52 G.Gurlitt, Die slamitischen Bauten von Iznik,OrientaIiches Archiv, III, (1912) 54, res.1820;lev.XIV 53 K.Otto-Dorn, Das slamische iznik, Berlin 1941,52 v.d. Iev.24-27. 54 S.lgen, "znik'te Trk Eserleri", Vakflar Dergisi, S:I, 1938, s.65. 55 A.Gabriel, Monuments turcs d'Anatolie, Paris, 1931,1, 67 v.d. lev.XIX, s. 1-4.

51

67

deil,ehrin dnda olmas bakmndan yol zerindeki ribtlar sistemine uygun olduunu bildirmektedir. Sonu olarak, gerek znikte'ki Nilfer Hatun "mareti", gerekse Kayseri surlar dndaki Kk "Medrese" nin belki bir dereceye kadar ortak bir taraflar olabilecei de bu suretle ortaya kmaktadr. slm-Trk leminde, bugn zannedildiinden ok daha n planda gelen bir nemi olan ribt-hanikah-zaviye tekiltnn hi phesiz Anadolu'da hatralar brakm olduunu kabul etmenin zorunluluuna deyinen Eyice, ikisi de XVI.yzyla ait olan bu iki yapnn eitli hayr binalar arasnda henz az tannan bir trn temsilcileri olduklarna iaret etmektedir.

68

IV.2.TRK YAPILARI HAKKINDA TOPLU MONOGRAFLER

Osmanl devri Trk Sanat hakkndaki aratrmalarmzda, baz devlet ileri gelenlerin mparatorluun eitli yerlerinde meydana getirdikleri mimari eserleri katalog halinde toplama abas iinde olan Eyice, bu eserler ile ilgili bilgileri etrafl bir ekilde tetkik etmi ve bu almalar toplu olarak ilim alemine takdim etme gayreti iinde olmutur.

IV.2.1. SNCANLI'DA SNAN PAA MARET56

Sinan Paa Klliyesi, erken Osmanl devrinde Anadolu ve Trakya'nn eitli merkezlerinde ina edilen ve Eyice'nin zviyeli veya tabhaneli cami olarak adlandrd hayr binalar tipinin gzel rneklerinden biridir. Eyice bu tipe giren yaplar teden beri aramakta, tespite almakta ve bulduklarn, ileride etrafl bir yayn yapmak zere inceleyerek toplamaktadr. Eyice stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi'nin verdii denekle rencileri ile 1968 yl yaznda yapt bir inceleme gezisinde, Sincanl'ya da urayarak buradaki klliyeyi gzden geirmesi, kaba hatlaryla llerini alarak basit bir krokisini kartmas ve fotoraflarn ekmesi mmkn olmutur. Eyice bu yazsnda 1968'de Sincanl'da Sinan Paa klliyesindeki bu almalarnn sonularn ortaya koymak gayesiyle takdim etmitir. Konu ana balk ve bunlara bal eitli alt balklar halinde tetkik edilmitir. lk blmde, Sincanl'daki bu yaplar topluluunun tarihesi ile ilgili bilgilerin yer ald blmdr. Tarihimizde, bilhassa 16. ve 17. yzyllarda ok Sinan Paann olduuna ve dolaysyla Sincanl manzumesinin kuran ahsn kim olaca sorusuna; tarihi hviyetini ve eserin tarihini bildiren eitli kaynaklar nda cevap aranmtr. kinci blmde imareti tekil eden yaplarn mimarileri Tabhaneli Cami, adrvan, Mektep, Ahane ve ambar binas, Trbe, mezar, hamam, eme balklar altnda tetkik edilmitir.

56

Semavi Eyice, "Sincanl'da Sinan Paa mareti",Vakflar Dergisi, C.X, 1973, s.303-306.

69

nc blmde, Sinan Paa imaretinin sanat tarihindeki yeri konusu, Tabhaneli camiler iindeki ve cami mimarisi iindeki yeri olmak zere iki balk altnda deerlendirilmitir. Eyice tetkiklerinin sonucunu u ekilde zetler, Sinan Paa klliyesi, o vakte kadar snk bir ky olan atalhyk' "enlendirmek" gayesiyle yaplm bir imaret eseridir. Ayn zamanda bir misafirhane karakterinde olmas da dnlmtr. Bu bakmdan Sinan Paa caminin esas eski zaviyelere, zaviyeli ve tabhaneli camilere uzanmakta ve kronoloji bakmndan Sinan Paa imareti, bu tip yaplarn hemen hemen en sonunda bulunmakta olduu makalede vurgulanmtr.57

IV.2.2.STANBUL'DA SULTAN II. BAYEZD KLLYES58

stanbul'un byk seltin (Sultan) klliyelerine dair monografya yaynlar hem ok eksik hem olanlarn da birou yetersizdir. Eyice bu makalesinde, ehrin hemen hemen merkezini ssleyen, fakat bugne kadar ihmal edilen Sultan H Bayezid Klliyesini, btn ek binalar ile birlikte, toplu bir biimde takdim etmektedir. Bayezid Camii ve klliyesi, gerek ehrin iine yerletirilii, gerek mimarisi ve sslemesi ve nihayet gerek eitli ek binalar bakmndan Osmanl dnemi Trk mimarisinin en bata gelen eserlerinden olduu gibi, Trk mimarlk tarihinin gelime zincirinin de halkalarndan birini tekil eder. Bu bakmdan Eyice, bu kk monografya zetinin bu abidevi eserin daha iyi tannmasna yardmc olacan mit etmektedir. Konu on blm halinde tetkik edilmitir. Birinci blmde, Cami bal altnda konunun tarihi vesikalar nda tarihesi tetkik edilmekle beraber; Mimari bal altnda Caminin d avlusu, adrvan, Caminin harimi ve son olarak ta Bayezid Cami'nin Trk mimarisinde yeri tetkik edilmitir.
57

Semavi Eyice,konuya yardmc olmas bakmndan 16. yzyln balca Sinan Paalar ve vakf ettikleri hayr eserleri hakknda bir deneme ekte sunmutur. 58 Semavi Eyice/'stanbuPda Sultan II. Bayezid Klliyesi", Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi, S:8, Austos, 1990, s. 11-26.

70

kinci blmde, Bayezid Caminin ana ibadet mekannn iki yanna bititirilen tahhanelerin tetkik edildii blmdr. nc blmde, Krs ksmlarnn mimarisi ve sslemesi bakmndan nemli ve hemen hemen esiz olan minareler konusu tetkik edilmitir. Drdnc blmde Trbeler konusu bal altnda; Sultan II. Bayezid Trbesi, Seluk Hatun Trbesi, Sadrzam Reid Paa Trbesi ve Hazire tetkik edilmitir. Beinci blm, Bayezid Caminin uzanda bamsz bir halinde yerletirilmi Medresenin tetkikinin yapld blmdr. Altnc blm, Caminin kble tarafnda, hazirenin de ilerisinde olan Sbyan Mektebinin tetkik edildii blmdr. Yedinci blm, Bayezid klliyesinin sol tarafnda ina edilen imaret ve kervansarayn tetkik edildii blmdr. Sekizinci blm, ehrin merkezinde ve Sultan II. Bayezid caminin uzanda bulunmasna ramen, klliyenin bir paras olarak kabul edilen Bayezid Hamamnn tetkik edildii blmdr. Dokuzuncu blmde, Dier ek yaplar bal altnda Kasr- Hmayun, Muvakkithane ve Sebil konularnn tetkik edildii blmdr. Ve son olarak onuncu blmde bir zamanlar Bayezid Camiinin i avlusunda yer alan; imdilerde sadece fotoraflarda grebildiimiz aalarn, "ant aalarn" korunmasnn gerekliliine iaret edildii blmdr.

IV.2.3.ORUM'UN

MECDZ'NDE

IK

PAAOLU

ELVAN ELEB ZAVYES59

Krehir'de gzel bir mermer trbede yatan k Paa Trk tasavvufunda ve edebiyat ile dili tarihinde, byk bir isimdir. Onun oullarndan Elvan elebinin adna ise daha kuzeyde, Amasya ile orum arasnda Mecidz yaknnda bir zaviye
59

Semavi Eyice,"orum'un Mecidz'nde k Paaolu Elvan elebi Zaviyesi", Trkiyat Mecmuas,stanbul:..Trkiyat Enstits,C.XV , 1969,s.211-246

71

vardr. k Paa olu Elvan elebinin trbesi de bu zaviyenin bitiiinde bulunur. k Paa olu ailesinin daha sonralar yaam bir yerdi de Tevarih- li Osman adl kitab ile tannan, k Paazade diye bilinen Dervi Ahmed Ak'dir. Aratrmalar Anadolu'daki Trk Edebiyat, tasavvuf tarihi ve hatta Trkleme tarihi hakkndaki eitli yazlarnda bu ailenin fertlerine temas etmi, onlarn eserlerinden

bahsetmilerdir. Eyice, Elvan elebi zaviyesine dair etrafl bir monografiyi bu makalesiyle takdim etmektedir. Konu alt blmde tetkik edilmitir. Bunlardan ilk blmde yeri ve hakknda bilinenler bal altnda Elvan elebi zaviyesinin eitli seyahatnamelerde, halk rivayetlerinde ve inanlardaki yeri tespit edilmeye allmtr. kinci blmde, tarihi vesikalar nda Elvan elebi, slalesi ve ahsiyeti bal altnda bu ahsiyetler tetkik edilmitir. nc blmde, Hdr lyas ve Baba lyas bal altnda, Elvan elebi'nin ceddi Baba lyas ile, ok eski halk inanlarna dayanan Hdr lyas - Georgios efsanesinin mnasebeti nedir? On altnc yzylda, Elvan elebi zaviyesinde hizmet eden derviler neden bu hikyeleri anlatyorlard? sorularna cevap aranmtr. Drdnc blmde, Elvan elebi zaviyesi, ilk aa ait bir iskn yerinin veya tesisin zerinde kurulmusa bu yerin eski adnn ne olabilecei hususunda hayli fikirler ileri srlmtr. Eyice, bu blmde, eitli aratrmaclar tarafndan ortaya atlan, bu blgede Bizans tarihinin olduka tannm ehirlerinden, Eukhaita'nn bulunduu iddiasna, Elvan elebi ky ve Eukhaita bal altnda cevap aramtr. Beinci blmde Zaviyenin mimarisi etraflca tetkik edilmitir. Altnca blmde Benzeri tesisler bal altnda Elvan elebi zaviyesinin kurulduundan itibaren uzun yzyllar bir tarikata mensup derviler tarafndan kullanlm, idare edilmi olduunun belgeler nda tespiti yaplmtr. Eyice bu aratrmas sonucunda Elvan elebi zaviyesi, Anadolu Trk medeniyet tarihi bakmndan iki noktaya iaret eder.

72

1- Buras Anadolu'da Trkmen boylarnn

yerlemesi ile yakndan

balantldr. Baba lyas bu eit tesislerin hepsinin douunda elzem olan "veli" olarak kurulacak tesisin ekirdeini tekil etmitir. Tesisin kurulmas iin kastl olarak veya tesadfen seilen yer, ok daha eski bir efsanenin devamcs bir Hristiyan "yatr"nn ziyaretgh olduundan, Baba lyas'n ad ve hatras etrafnda ilenen menkbeler, bunlardan geni lde faydalanmtr. Nitekim artk yabanc snrlar iinde kalan eski Trk topraklarnda da bunun tersinin vuku bulduu grlr. Elvan elebi Amasya - orum arasnda ilek bir yol zerinde olan bu zaviyeyi, ecdad adna kudurmu ve bu yer benzeri tesislerin hepsinde olduu gibi sonralar bir tarikat tarafndan benimsenmitir. 2- Elvan elebi zaviyesi mimarisi bakmndan nemli bir sanat eseridir. Anadolu'da mevcut bu eit yaplar serisinin dikkat ekici bir sanat eseridir. Fakat sanat tarihi bakmndan en dikkati eken taraf, esas binann ortas adrvanl, drt ayvanl tertibidir. Burann kapal avlu olarak dnld ve ancak bir eyvann dierlerinden daha geni tutularak burasnn cami yapld aikardr. Elvan elebi zaviyesinin adrvanl ve eyvanl merkezi ksm zaviyeler mimarisinin gayet ak bir mislini ortaya koyar. Temelleri zayf bir ihtimal ile Bizans olsa bile, mekn tesiri, orta kubbesi, adrvan, yan eyvanlar ile tipik bir Trk yapsdr. Ana izgileri Konya'da Sahip Ata hnikahndan ve Edirne'de, esas belki yine havar bir Hristiyan yapsna dayanan Yldrm Byezid imaretinden pek farkl deildir. Konya Aksaray'n da Darphane denilen ve eski ad unutulmu harap tekke ile Ktahya'da Yakub elebi zaviyesi - imdi camii - ayn pln emasnn ana izgileri ile benzeri, fakat daha mtecanis ve daha iddial olduklar iin daha bidevi rnekleridir.60

IV.2.4.BURSA'DA OSMAN VE ORHAN GAZ TRBELER61

Osmanl devletinin ilk kurucular Osman ve Orhan beylerin Bursa'da bugn grlen trbeleri ok yakn tarihlerde yaplm binalardr. Bunlarn Bursa'y 1855'de harap eden depremde tamir kabul etmeyecek surette ykldklar ve bu tarihten sonra,
60 61

Makaleye ek olarak Hakk Efendinin Elvan elebi zaviyesi hakkndaki iki iiri de sunulmutur. Semavi Eyice, "Bursa'da Osman ve Orhan Gazi Trbeleri", Vakflar Dergisi, C.V, s. 131 -147

73

ilk binalarnn tamamen ortadan kaldrlmalarndan sonra imdiki ekilleri ile yapldklar bilinir. Bu hususta bilinen dier bir nokta da, bu trbelerin aslnda Bursa'nn fethinden nceki devre ait ok eski bir veya birka yapsndan istifade etmek suretiyle uzun yzyllar kullanlm olduklardr. Trk medeniyet tarihinin en dikkat ekici safhalarndan birisine ait olan bu trbelerin tariheleri hakknda bilinen dank bilgileri bir araya getirmenin bu tarihi trbelerin mahiyet ve ilk ekillerinin daha iyi tannmasn mmkn klacaktr. Eyice bu yazsn, Osman ve Orhan Gazinin trbeleri hakknda bilgi veren eitli kaynaklarn imkan nispetinde derlenmesi ve bunlarn tahlili suretiyle meydana getirmitir. Konu kaynaklardan derlenen bilgiler ve Osman ve Orhan trbelerinin ilk ekilleri ve imdiki binalar ile mnasebeti balklar altnda iki blmde tetkik edilmitir.

IV.2.5. KOSOVA'DA "MEHED- HDVENDGR" VE GAZ MESTAN TRBES62

Sleyman Bey idaresinde Osmanl - Trk kuvvetlerinin Rumeliye atlamas ile balayan sistemli ftuhat ve buna paralel Rumeli'nin trklemesi siyaseti, Avrupa topraklannda eitli mimar eserler ile kendi damgasn vurmutur. Maalesef medeniyetimizin bu izleri, tespit dahi edilmeden unutulmu, bir ksm da kaybolmutur. Rumeli'nin trklemesinin en dikkat ekici almetlerinden birini de Trakya'nn, Makedonya'nn, Yunanistan'n Srbistan'n ve vaktiyle Osmanl topra olmu dier memleketlerin balca ehir ve kasabalarnn ilerinde veya yaknlarndaki tepelerin stlelerin de grlen mehed - trbeler tekil ederler. ounun sahibinin tarih hviyeti ak bir ekilde renilmeyen, zerlerinde eitli halk rivayetleri olan bu trbelerin mterek taraflar, feth edilen topraklara trk karakteri vermelerindeki rolleri ile Mslman halk nazarnda adeta kutsal bir manaya sahip olmalardr. Az sayda olmakla beraber bilhassa Bat Anadolu'da da grlen bu Osmanl ftuhat ehitleri trbelerinin belki de en fazla tarih bir hviyete sahip olan Kosova'daki Murad I trbesi veya Mehed-i Hdvendigr'dr.

Semavi Eyice, "Kosova'da "Mehed-i Hdvendigr" ve Gazi Mestan Trbesi", Tarih Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, C.XII, S:16, Eyll, 1961(basm 1962),s.71-82.

62

74

Eyice bu yazsnda, Yugoslavya ya 1961 yl Eyll iinde yapt gezide, tarihimizin bu unutulmu eserini imdiye kadar olduundan biraz daha etraflca tantmtr. Konu iki blm halinde tetkik edilmitir. Birinci blm Murad I Hdvendigr'n trbesi ana bal altnda mevkii, tarihe ve mehedin bugnk durumu alt balklar altnda eserin tetkiki yaplmtr. kinci blm ise Gazi Mestan trbesi ana bal altnda mevkii, tarihi hviyeti, mimari durum alt balklar altnda eserin tetkiki yaplmtr. Netice olarak, son yllarda yerli ve yabanc tarihiler, Osmanl - Trk medeniyetinin kurulu safhasnn bu en fazla dikkat ekici sosyal messesenin zerinde almaktadrlar. Ancak mimari tarihi bakmdan bu sosyal topluluklarn balantlar da aratrmak, XIV-XIV. yzyl Trk medeniyetinde braktklar sanat izlerini ve sanat grlerini de tespite almann nemine Eyice yazsnda iaret etmitir.63

Ek Not:Murad Fin ehadetinin bir resmi hakknda not bal altnda Topkap Sarayndaki mehur Hnernme (I, var. 94)nin minyatrlerinden bir tanesi Murad I'in Kosova'da ehadetini tesvir etmekte ve Eyice ufak bir notla bu minyatr hakkndaki grlerine yer vermektedir.

63

75

IV.3.KAYB0LAN ALIMALARI

TARH

ESERLER

HAKKINDAK

Osmanl mparatorluu'nun k ile birlikte, stanbul'a ok byk zararlar veren 1894 depremi ve 1908, 1911, 1918, yllarndaki korkun yangnlar bu byk ehrin tarihi eserler arasndaki byk boluklar meydana getirmitir. stanbul tarih boyunca deprem ve yangnlardan muhakkak ki defalarca zarar grm idi. Fakat mparatorluun k, uzun sava yllar, ve bunu izleyen yenilgi, ehrin igali ve btn bu felaketlerin doal bir sonucu olarak halkn imkan ve- grlerinde meydana gelen deiiklikler,harap olan bir ok eserin evvelce olduu gibi, tamir ve ihya edilmelerine imkan vermemitir.kinci Dnya sava yllarndan itibaren stanbul'un yirmi -yirmibe yl iinde yeni inaatlarla adeta dolmas ve bu arada ehrin eski toporafik dzenini ok deitiren, hatta tamamen yok eden ehir planlamas, bu harap veya yknt halindeki eski eserlerin birok hallerde habersizce ortadan silinip gitmesine sebep olmutur. stanbul'un tarihi eserlerinin deprem, yangn gibi felketlerin yansra zaman zaman imar ad altnda yaplan bir takm yanl ehir dzenlemelerinin kurban olduklar bir gerektir. Eyice, byle ortadan kalkan eserler zerinde durarak bunlar hakknda toplayabildii bilgileri bir araya getirmi ve bu notlar elde edilebildii resimler ile de zenginletirmitir. Bu defa planlar ayr seriye devam edecek ve ehrin eitli kelerinden lzumsuz ve hatt sebepsiz yere ortadan kaldrlarak yok edilmi tarihi eserlerinden bir kann daha, hi deilse hatralarn makalesiyle yaatmaya almtr. Bu eserlerin ou kayboldu ise de, umulmadk baz eserlerin ihyas, eserlerine yansyan hususlardr.

IV.3.1.FATH KLLYE'SNN KAYBOLMU BR PARASI: UKURHAMAM64

Osmanl dnemi Trk sanatnn en byk klliyeleri stanbul'da yaplmt. Bunlarn ilki olan Fatih Sultan Mehmed'in (1451-1481) kendi adna kurdurduu klliye, Bizans stanbulunun tam ortasnda, ehrin Ayasofya'dan sonra

Semavi Eyice, "Fatih Klliyesinin Kaybolmu Bir Paras: ukurhamam", Aslanapa Armaan , stanbuLBalam Yaynlar, Eyll, 1996, s. 117-128.

64

76

en byk kilisesi olan Havariler (Hagroi Apostoloi) Kilisesinin yerinde ina edilmitir. ehirde yeni bir inan ve medeniyetin balam olduu bylece vurgulanrken, tamamen simetrik bir esasa gre yerletirilen bu ok zengin klliye binalar, deiik ve yeni bir ehircilik anlaynn da baladna iaret ediyordu. stanbul'a Trkln ilk byk damgas olan bu klliyenin btnlne ne yazk ki zen gsterilmemi, medreselerden kuzeydeki Karadeniz (Hali taraf) d medreselerin yerlerine okul yaplm, gneydeki Akdeniz (Marmara denizi taraf) medreseleri buradan geen caddeyi geniletmek iin yktrlm, drif btnyle ortadan kaldrlarak arsasndan sokak geirilmi, meydana gelen yap adalar parsellenmitir. Saralar ars olarak adlandrlan arastas ise btnyle yok olmutur. Klliyenin ukurhamam ad verilen parasndan da uzun yllardr hibir iz kalmamtr. Eyice, bu yazsnda bu nemli tarihi esere dair bilgileri bir araya getirerek hi deilse kat zerinde hatrasn yaatma gayreti iindedir. Dier taraftan hamamn hangi vakfa ait olabilecei meselesi zerinde durmutur. Konuya giri blmnde, baz aratrmaclarn ukurhamam'in banisi konusundaki phelerine cevap aranmtr. ukurhamamn nerede olduu hususunda ak bir bilginin olmayyla beraber, Ge Roma dneminde yaplan bir su haznesinin iinde yapldnn genellikle kabul grdne iaret edilmitir. Ve eitli aratrmaclarn belgelerinde ukurhamam konusundaki problemlere ve mimari yapsna da deinilmi konu tarihi belgeler nda incelenmitir. Eyice bu aratrmasnn sonularn u ekilde zetler, stanbul'un hemen arkasndan ehrin en byk hamamlarndan biri olarak Fatih Sultan Mehmed evkafndan yapld bilinen bu tarihi eserin yok edilmesi tarih ve sanat tarihi bakmndan byk bir kayptr. stanbul'da Fatih evkafndan btn hamamlarn (Ingad Hamam, Azebler Hamam, ukur Hamam, Vefa Hamam, Galata'da kap ii Hamam) yktrlarak ortadan kaldrlmas, Tahtakale hamamnn ise arya dntrlmek zere i mimarisinin deitirilerek, ehrin kaderini belirleyen kiilerin ne derecede sorumsuz davrandklar yazda vurgulanmtr. XV. yzyln eseri ukurhamam, plan zellikleri ve bilhassa kadnlar ksmndaki plan bakmndan, baka benzeri olmayan bir rnek tekil ettii belirtilmitir.

77

IV.3.2.KAZASKER ABDURRAHMAN CAM65

stanbul'da "imar" ad altnda yaplan almalarda gereksiz olarak baz tarih eserlerin yktrlp ortadan kaldrlmalarna sk sk rastlanmtr. Topkap'ya uzanan ana caddenin kenarnda bulunan Kadasker (Kazasker) Abdurrahman Efendi Camii de, gereksiz yere feda edilen tarihi eserlerden biri olmutur. Eyice makalesinde, Mimar Sinan'n eserinin yaad talihsiz olaylara deinmi ve bu caminin sanat tarihi asndan nemi zerinde durmutur.. Konuya girite caminin kurucusunun ksa bir yaam yksne deinilmi, caminin 1918'de vuku bulan ve Hali kysndan balayarak Cerrahpaa'ya kadar uzanan korkun yangn fetinde yandktan sonra 1950'li yllarda Trkiye Antlar Dernei tarafndan birka yl sren gayretlerden sonra restore edildiini, ancak Mimar Sinan'n eserinin zerinden talihsizlik eksik olmad ve 1956-57 yllarnda "Menderes stimlakleri" srasnda yktrlp ortadan kaldrld belirtilmitir. Eserin Mimar Sinan'n cami mimarisinde uygulad, zeri ahap at ile rtl bir yap tipine sahip olduu, dier taraftan ayn tipteki camilerde grlen XVI. yzyln inileriyle zengin bir i sslemeye bu eserinde sahip olabileceine iaret edilmitir ve eserin mimarisi tetkik edilmitir. Eyice sonsz olarak dncelerini u ekilde ifade eder; Mimar Sinan'n eserlerinin zerinden talihsizlik eksik olmam, anlalmaz sebeplerle cami yola knt tekil etmedii halde yktrlp ortadan kaldrlm, bylece Kanun Sultan Sleyman dneminde, Sinan'n yapt deerli bir sanat eseri daha baka tarih eserler de rastland gibi kr bir kazmann kurban edilmitir.

IV.3.3.TARH MEZARLAR VE MEZARLIKLARA DAR NOTLAR66

Trk sanat ve tarih antlar arasnda en byk lde tahribe urayanlar hi phe yok ki eski mezarlklar ve mezar talandr. Trk camii, Trk Evi, Trk
65

Semavi Eyice, "Kazasker Abdurrahman Camii", stanbul Blteni, stanbul.stanbul Bykehir Belediyesi Yayn.Yl: 8, S: 155, Kasm, 2001/2, s. 16-17. 66 Semavi Eyice, "Tarihi Mezarlar ve Mezarlklara Dair Notlar", Gemiten Gnmze Mezarlk Kltr ve nsan Hayatna Etkileri Sempozyumu, stanbuhMezarlklar Vakf ,18-20 Aralk ,1998, AKSM, s.495-540.

78

bahesi, Trk hals, Trk ilemesi gibi, Trk mezarl da kendisine has ve dier evrelerdeki benzerlerine benzemeyen, hatta onlardan tamamen farkl bir ruh, ve havaya sahiptir. Mimari de mantk bir nizam mkemmel bir ekilde kullanan atalarmz, ebedi istirahatghlarnda tabiatn tam anlamyla ile koynunda olma tercih etmilerdir.Osmanl mparatorluu'nun XIX. yzyl ortalarndan itibaren topraklarn kaybetmesi, pek ok mezarn gurbette kalmasna yol am ve tarihimizde iz brakm bir takm ahslarn son hatralar da bylece unutularak yok olmutur. Bugnk milli snrlarmz iinde kalan mezar ve mezarlklarn ise durumunun daha iyi olduu iddia edilemez. Tarihi mezarlklar garip gerekelerle, fakat aslnda en "kolay arsaya evrilebilir" yer olduklarndan ortadan kaldrlm ve sanat ve tarihi deere sahip binlerce mezar ta yok olup gitmitir. Mezarlklarmz tahrip etme meraknn son belirtisi de bylece bir sre iin on safhaya getikten sonra ,benzerleri gibi unutulma yolundadr.Fakat bu "unutulmaklara ramen ,mezarlklarmzn korkun bir hzla tahrip edildiklerini de kendi kendimize itiraf etmek zorundayz.Trklerin

mezarlklarna gsterdikleri saygy batl melliflerin hayranlkla bahsettikleri devir ok gerilerde kalmtr. Artk o derece maddilemi bulunuyoruz ki, gemie, tarihe sayg ve bunun yannda da gzellie sevgi gibi hisler, etkilerini kaybetme yoluna gitmitir. Kendi kompozisyonu ile bir estetik varlk olan Trk mezarl artk kendi vatannda unutulmaktadr. Bundan bir sre nce yaynlanan ve sonralar Sanat adyla bastrd kitabna da ald bir yazsnda .Hakk Baltacolu , "Trk mezarlnn,zaman ile....ak havada teekkl etmi bir kyafet, mimari, tezyinat, hat ve teknik mzesi" olduuna iaret ettikten sonra mezarlklarmz yle tarif etmitir: "Zahidin nazarnda mezarlk cehennem azabn hatrlatan bir yer, serserisinin nazarnda mezarlk pheli vcutlar ve glgelerini saklayan bir yer, belediye adamnn nazarnda mezarlk hemen arsaya kalbedilmesi lazm gelen bir yerdir". Eyice makalesinde mezarlklarmzn tahribindeki zahiri ve asl olmak zere ikiye ayrmaktadr.Zahiri sebep, bazen shh,bazen ehri modernletirme, bazen estetik, bazen ehircilik kayglarn ne srlmektedir.Asl sebep ise bu da mezarlklarmzn hemen daima kolayca arsaya evrilmesi mmkn olan yerler olarak kabul edildiini ifade eden Eyice, zerinde yaadmz topraklarn devri tarihini gsteren ve en kuvvetli Trklk damgalar olan mezarlklarmz bu manevi

79

kymetlerin yan sra tarih, sanat ve hatta edebiyatmzn bir nevi arivini tekil ettiini bildirmekte ve yerleri umumiyetle belediyelerin gayreti ile "arsa" haline getirilen bu "ariv"lerin tahribi ile kaybedilen belgelerin nemi gz ard edildiine iaret etmektedir. Eyice, Mezarlklar Vakf tarafndan 18-20 Aralk 1998 tarihlerinde mezarlklar hakknda dzenlenen sempozyum iin hazrlad yazsnda daha nce yaymlanan iki almasn tekrar gzden geirmi ve yeni eklemeler ile tekrar takdim etmitir. Bu yazlardan ilki "Mezarlklarmz" bal altnda, Trk Yurdu dergisindeki67 Eyice'nin bir mezarln tahribinden dolay duyduu znty dile getirmekte, ikinci yaz ise Fransz Anadolu Aratrmalar Enstits tarafndan 28-30 Eyll 1991 tarihlerinde stanbul'da dzenlenen "slm Dnyasnda Mezarlklar ve Defin gelenekleri" adl verilen bildiri68 metnidir. Bu iki makaleden bilhassa ikincisinde yeniden yaynlanta hayli ilaveler yapldktan baka, nceki yazlarda olmayan bir bibliyografya eklenmesine allmtr.69

IV.3.4.KAYBOLAN BR TARH ESER EYH MURAD MESCD70

kinci Dnya sava yllarndan itibaren stanbul'un yirmi-yirmibe yl iinde yeni inaatla deta dolmas ve bu arada ehrin eski toporafk dzenini ok deitiren, hatta tamamen yok eden ehir plnlamas, bu harap veya yknt halindeki eski eserlerin birok hallerde habersizce ortadan silinip gitmesine sebep olmutur. Eyice'nin bu aratrmasnn esas eski bir Bizans kilisesi olan bir mescid hakkndadr. Bugn hibir duvarlarndan baz kk paralar kalm olan bu bina,
Semavi Eyice, "Mezarlklarmz",Trk Yurdu, S: 242, Mart, 1955, s. 685-694. Semavi Eyice, "slam Dnyasnda Mezarlklar ve Defin gelenekleri" ,TTK, C.XXVI, S:6, Ankara 1996, s. 123-134. 69 Bir deneme mahiyetinde olan bu bibliyografyaya,baz eserler ,mesel E.Hakk Ayverdi'nin ilk Osmanl dnemi mimarisi ve Balkanlardaki Osmanl mimarisi ile ilgili kitaplar ve Aydn Yksel'in ayn konudaki kitab,birok mezarta bulunduu halde alnmamtr.
68 70 67

Semavi Eyice,"Kaybolan bir Tarihi Eser eyh Murad Mescidi", Tarih Dergisi,stanbul:.. Edebiyat Fakltesi,C. XVII, S: 22,1967,s.l 11-138.

80

baka bir eski eser, olan Trk dnemine ait bir bina ile bazen kartrldndan, her ikisi hakknda bilinenleri bu yaznn erevesinde derlemeyi uygun bulmutur. Konu drt blmde tetkik edilmitir. Birinci blmde, eyh Murad Mescidi'ne dair bilinenler bal altnda eitli tarihi belgelerle eyh Murad Mescidi konusu tetkik edilmitir. kinci blmde, eitli aratrmaclar tarafndan, eyh Murad Mescidi olarak anlan binann Bizans devrindeki ad hakknda da aratrmalar yaplarak tahminler yrtlmtr. Bu blmde Eyice, konuyu tetkik etmi ve sonuta Bizans kilisesinin eski ad meselesinin aydnlanmam olarak kaldn nedenleriyle birlikte sunmutur. nc blmde, eyh Murad Mescidinin mimarisi konusu bina ile ilgili btn iz ve kalntlar neredeyse ortadan kaybolduu iin, eski Bizans kilisesinin bir dereceye kadar eski biimini tahmin eitli belgeler nda yaplmtr. Drdnc ve son blmde ise bu Bizans kilisesi ve Trk binasnn birbiriyle kartrldnn eitli kaynaklardaki tespiti yaplm ve konu tetkik edilmitir. Eyice bu tetkiklerinin sonucunu u ekilde zetler; eyh Murad mescidi, stanbul'un son yzyl iinde kaybolup giden yzlerce tarihi eserinden bir tanesidir. Aslnda bir Bizans, yaps oluu onu, ehrin eski gemii ile de yakndan ilgili klmakta ve tarihi deerini bir kat daha arttrmaktadr. ki byk imparatorluun uzun yzyllar boyunca siyasi olduu kadar sanat ve medeniyet merkezi olmu bu byk ehrin tarihi topografyasn bir gn etrafl surette aratracak olanlar iin, Eyice, almasnn faydal olaca inancndadr. Dier taraftan bu aratrmann sonucunda, stanbul'un her kesinin tarih ve sanat zellikleri bakmndan en ksa zamanda ok dikkatli bir inceleme szgecinden geirilmesinin gereklilii Eyice tarafndan vurgulanmtr.71

Bu makaleyle birlikte eyh Murad mescidinin 1977'de izilmi ve yaymlanm gravrnden baka, eski bir fotorafn da elde edilerek makaleye ek olarak konulmutur. Ayrca stanbul'un eski eserleri hakknda bir ta bask albmde, bir detayna dair bir desen bulunmu ve bu da almaya eklenmitir.Eyice, eldeki gravr ve fotorafn da yardmyla krssnde asistan olarak grevli bulunan Yk. Mim. Erdoan Akpak'a binann pln ve cephe restitsyonunu izdirerek yazsna ek olarak sunmutur. Bunlar dnda Krm harbi yllarnda stanbul'da bulunan bir gazetecinin binaya rastlad ve hatratnda bu eserden bahsettii blm makaleye ek olarak sunulmutur. Bu yaynlardan sonra eyh Murad Mescidi o civarda kona olan bir bahriye nazr tarafndan restore ettirilmi ise de bina yine uzun mrl olmam 1918 (?) yangnnda yanarak harap olmu ve arkasndan yeni inaat tarafndan yok edilmitir.

71

81

IV.3.5.KAZASKER MEDRESES72

EBU'L-FAZL

MAHMUD

EFEND

stanbul'da son yllarda yaplan byk inaat, birok eski eserin ortadan kaldrlmasna sebep olmaktadr. Bunlarn ilerinde bazen ehir topografyas veya sanat tarihi bakmndan deerli ve nemli yaplarn da olduunu, yeni Belediye Saray'nn inaat iin yktrlan Kazasker Mahmud Efendi Medresesi ispat etmektedir.73 Eyice, makalesinde gnmzde artk izine rastlayamadmz yapnn ehir topografyas ve sanat tarihi bakmndan deerini tetkik etmitir. Eser drt blmde ele alnmtr. Bunlardan ilki eserin mevkii itibariyle deerlendirilmesinin yapld blmdr. Medresenin mevcut harabesinde bir ina kitabesi grlmediinden binann yapl tarihi hakkndaki grlere yer

verilmektedir.Ve ayrca bu blmde eserin yeri Belediye Saray'nn yerine isabet etmemesine ramen ykmna karar verildiine iaret edilmitir. kinci blmde, binann Osmanl medreselerinin byk bir ekseriyetinde olduu gibi, byk kubbeli bir dershane - mescid ile bunu eviren hcrelerden ibaret olmakla beraber,medresenin Bizans devrine ait bir takm duvar ve mahzen kalntlarnn stne ina edilmi olduu bildirilmektedir.Mevcut bilgiler nda bina mimarisi tetkik edilmitir. nc blm, medresenin harap bir durumda bulunmasna ramen orijinal bezemelerinin Trk sanat asndan deerlendirilmesinin yapld blmdr. Ve son olarak drdnc blmde eserin, ehir topografyas ve sanat tarihi bakmndan deeri tetkik edilmitir. Eyice bu almasnn sonucunu u ekilde zetler, Kazasker Mahmud Efendi Medresesi ehir tarihi bakmndan olduu kadar Trk sanat bakmndan da kymetli bir eski eserdir. Son yarm asr iinde hayli gdk bir hale getirilmi olmasna ve hayli harap bir durumda bulunmasna ramen, mevcut kalabilen aksam ile dahi,
72

nce Almanca olan ve daha ksa bir zeti Alman Arkeoloji Enstit yllnda yaymland ve genileterek Trke olarak da takdim edildi. 73 Semavi Eyice, "Die Medrese des Kazasker Kazasker Ebu'1-Fazl Mahmud Efendi in stanbul, stanbuler Mitteilungen, C. VIII, 1958, s.57-64

82

kk medrese kompleksleri iinde dikkate deer bir rnek tekil ettii, i sslemesi bakmndan Osmanl - Trk malkri duvar ve kubbe ssleme sanatnn, zamanmza kadar gelebilmi az saydaki rnekleri iinde en gzel olanlardan biri olduu belirtilmitir. Tarihi topografya bakmndan Osmanl devri ricalinin konaklarnn topland bir yerde bulunmas asndan nemine de iaret edilmektedir.74

IV. 1.6. STANBUL'UN ORTADAN KALKAN BAZI TARH ESERLER rl.OBANAVU-, DLAH KADIN, HOCA TEBERRK, REVAN ELEB VE YAYLA CAMLER75
stanbul'un Trk devrine ait tarihi eserlerinden bir ou son yllarda eitli sebeplerle ortadan kalkm ve bunlarn her trl hatralar ebediyen kaybolmutur. Bunlardan bazlar tarih ynden deerli saylabilecek eserlerdir. Bazlar ise mimarileri ile Trk sanatnn dikkate deer rneklerinden idi. Ayrca bu eserler, ehrin tarih topografyasnn ve ehir tarihinin unsurlar idi. Eyice bu makalesinde anlalmas g gerekelerle ve ehrin tarih ile gzelliine deer vermeyen grlerle, sebepsiz ve hatta lzumsuz yere ortadan kaldrlan bu eserlerden bir ka iin elinde bulunan baz not ve resimler dorultusunda, bugn artk bir tarih vesikas olan bu not ve resimlerden bir kan bir araya getirerek deerlendirmitir. Konu gerei; obanavu Camii, Adilah kadn (veya ihane) Camii, Hoca Teberrk (Yahya Gzel) Mescidi, Revan elebi (Kogaclar) Mescidi ve son olarak da Kambur Mustafa Paa (veya Yayla) Camii bal altnda bir araya getirilen eldeki veriler nda tetkik edilmitir.

74

Semavi Eyice, "stanbul'un Kaybolan Bir Eski Eseri:Kazasker Ebu'1-Fazl Mahmud Efendi Medresesi", Tarih Dergisi,stanbul:stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, C:X, S:14,(Eyll)1959, s. 47-162 75 Semavi Eyice,"stanbul'un Ortadan Kalkan Baz Tarih Eserleri: obanavu, dilah Kadn, Hoca Teberrk, Revan elebi ve Yayla Camiileri",Tarih Dergisi, stanbul...Edebiyat Fakltesi, (26 Mart) 1972, s. 129-146

83

IV.3.7.STANBUL'UN ORTADAN KALKAN BAZI TARH ESERLER II: BOSTAN CAM, KIZLARAASI ABBAS AA HAMAMI, UKUREME HAMAMI, KASIM AA MESCD76
stanbul'un tarihi eserlerinin deprem, yangn gibi felketlerin yannda zaman zaman imar ad altnda yaplan bir takm ehir dzenlemelerinin kurban olduklar bir gerektir. Eyice, Tarih Dergisi'nin 26. saysnda byle ortadan kalkan be eser zerinde durarak bunlar hakknda toplayabildii bilgileri bir araya getirmi ve bu notlar elde edilebildii resimler ile de zenginletirmitir. Bu defa planlar ayr seriye devam edecek ve ehrin eitli kelerinden gerekmedii halde ortadan kaldrlarak yok edilmi olan tarihi eserlerinden bir kann daha hi deilse hatralarn makalesiyle yaatmaya almtr. Konu, Bostan (veya bostancba Abdullah Aa) Camii, Koska'da Kzlar Aas Hamam, ukur eme Hamam ve son olarak da Kasm Aa Mescidi balklar altnda tetkik edilmitir.

IV.3.8.STANBUL'UN KAYBOLAN ESK ESERLERNDEN: FATMA SULTAN CAM VE GMHANEL DERGHI77

Eyice yllardan beri yaynlamakta olduu stanbul'un kaybolan eski eserlerine dair makale dizisinde Fatma Sultan Camii'ni de ele almay uygun grmtr, Konu drt blmde tetkik edilmitir. Birinci blmde, Fatma Sultan Cami'nin ina edilii hakknda tarihi belgelerde yer alan notlar tetkik edilmitir.

Semavi Eyice, "stanbul'un Ortadan Kalkan Baz Tarihi Eserleri II.Bostan Camii, Kzlaraas Abbas Aa Hamam, ukureme Hamam, Kasm Aa Mescidi", Tarih Dergisi, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi, S:27 ,1973, s. 133-178.
77

76

Semavi Eyice, "stanbul'un Kaybolan Eski Eserlerinden:Fatma Sultan Camii ve Gmhaneli dergh", Prof.Dr. Sabri F. lgener'e Armaan, stanbul:..ktisat Fakltesi Mecmuas,C. 43, S: 14,1987, s.475-511.

84

kinci blmde, Fatma Sultan Cami'nin tarihesi tarihi vesikalar nda tetkik edilmitir. nc blmde, Gmhaneli Dergh ve eyhleri, konuya ek olarak sunulan mezar kitabeleri eliinde tetkik edilmitir. Drdnc blmde, Fatma Sultan Camii ile Dergh'nn mimarileri tetkik edilmitir.78

IV.1.9.STANBUL - AM - BADAT YOLU ZERNDEK MMAR ESERLER - I (SKDAR - BOSTANCIBASI DERBEND GZERGHI)79
Osmanl mparatorluu'nun en nemli ana yollarndan biri olan stanbul am, Badat yolu gzergh irili ufakl bir ok mimari eser ile enlendirilmi bulunmaktadr. Kuyu, eme, namazgah, kpr, cami, kervansaray, misafirhane gibi birbirinden farkl zellikleri olan ve deiik neme sahip bu eserlerin bazlar hla salam olmakla beraber, bir ou harap olmu veya tamamen ortadan kalkmtr. Eyice, bu almasyla Osmanl-Trk uygarlnn en nemli ticar yolundan eserlerinden biri olan bu ana yolun balca antlarn tantmann, bu yol hakknda yaplacak byk aratrmaya faydal olacana iaret etmitir. Ancak Eyice, stanbul am - Badat yolu hakkndaki bu tetkikinde belirli bir sra takip etmei imdilik gereksiz grdn belirtmitir. Bu yolun zerinde sralanan eitli mimari eserler eitli makaleler halinde tantldktan sonra genel bir sentez yaplmak suretiyle, Osmanl mparatorluunun Anadolu asker ve kervan yolunun btn hususiyetlerin ortaya km olacann alt izilmi ve bu ana yolun stanbul nnde son merhalesi olan skdar zerinde durma da baka bir tetkik brakmay doru bulunduu notlar arasndadr. Ayrca, nemli bir geit iskelesine sahip olan bu yerin, gmrk, eme, misafirhane, ahane ve kervansaray ile kasabaya karm olmasnn byle bir ayrmay mecbur kldn da ek olarak belirtmitir.

78 79

Prof.Dr. Sabri lgener'in dedesi smail Necati Efendi'nin eyhi olduu dergh hakknda notlar.

Semavi Eyice, "stanbul - am - Badat Yolu zerindeki Mimari Eserler - I (skdar Bostancba Derbendi Gzergh)",Tarih Dergisi, stanbul:..Edebiyat Fakltesi, S: 13, Eyll, 1958, s. 81-110.

85

Eyice bu ilk makalesinde, yolu takibe skdar kasabasnn dndan balamakta ve Badat caddesini Bostancba derbendi yani bugnk ad ile Bostanc istikametinde takip etmitir. Bu alma yaplrken dorudan doruya bu yol ile alakal bir menzilgh olmayan bu gibi eserler tabiatiyle bu tetkikte ereve dnda braklm, ancak Marmara sahilindeki muhtelif iskeleleri Badat caddesine veya eski ad ile Uluyol'a balayan tli yollardan da, bunlar bir kasaba iinde bulunmadka makalede bahsedildii belirtilmitir. Tantlan mimari eserlerin imkan nispetinde fotoraf ve krokileri de verilmitir, bunlarn tam rlvelerinin karlmasn ise uzmanlarna brakmak uygun grlmtr. Konu anlatmnda, Tli sahil yolu ve esas Badat yolu zerindeki eserler diye snflandrlm olup bu erevede tetkik edilmitir. Bu eserler; I. Tunusba emesi (skdar), a) Tli sahil yolu: II. Nevnihal Hatun menzili (Selimiye), IH. Abdlmecid emesi (Haydarpaa), IV. Haydarpaa deresi kprs (Haydarpaa), V. Ldikli Ahmed Aa menzili (Kadky), b) Esas Badat yolu; VI. Miskinler tekkesi emesi (Karacaahmed), VII. Saralar emesi menzili (Karacaahmed), VHI. brahim Aa emesi (brahimaa), IX. Ayrlk emesi menzili (Haydarpaa), X. Stl eme (Gazhane), XI. Ta Kpr, XII. mer Efendi Menzili (Kzltoprak), XIQ. Ihlamur menzili (Kzltoprak), XIV. selmi eme menzili (Feneryolu), XV. ukur eme menzili (Caddebostan), XVI. nardibi menzili (Suadiye), XVII. ataleme menzili (Bostanc), XVIQ. Bostancba Derbendi menzili (Bostanc), XIX. Bostancba Kprs (Bostanc) balklar altnda tetkik edilmitir.80

IV.3.10.SULTANYE -KARAPINAR'A DR81

stanbul Babakanlk Arivinde bir defterden tespit olunduuna gre, Konya dolaylarnda "Karapnar diye anlan korkulu, ssz ve korunmas gereken bir

80

Bu makalenin basld 1988 ylndan bugne gelinceye kadar bir eme restore edilmi, buna karlk adlar geen eserlerden tamam deilse bile ou btnyle ortadan kaldrlmtr.

81

Semavi Eyice, "Sultaniye -Karapnar'a Dir", Tarih dergisi, stanbul:..Edebiyat Fakltesi, C.XV, S:20, Mart, 1965, s.l 17-139.

86

derbend ky zerinde" Sultan II. Selim (1566-1574), Sultaniye adnda bir ehir kurmutu. Son yllarda Karapnar hakknda gazetelerde baz yazlar km, bunlardan bu tarih Orta Anadolu kasabasnn lleme tehlikesi ile kar karya bulunduu belirtilmitir. Karapnar'n toprak anm sebebi ile bir gn tamamen kum ile rtlmesi tehlikesi karsnda bulunmas, bz ciddi endielere yol am ve ilgililerce bu hususta eitli dnceler ortaya atlmtr. Eyice bu yazsnda, ilk olarak 1950'de, ikinci defa ise 1964 yaznda ziyaret ettii Karapnar' bir ka bakmdan dikkate deer bulduundan, burasn bir sanat tarihisi gz ile tantmay faydal grmtr. Ayrca, Karapnar'n bir Orta Anadolu iskn yeri olarak deerli saylabilecei gibi, mparatorluun byk bir kervan yolu zerinde emniyeti salayan bir menzil yeri olarak kuruluu da Osmanl ehirciliinin tannmas bakmndan ilgi ekici olabileceine iaret eder. XVI. yzyln ilerinde yeniden doan kasabann, ekirdeini tekil eden gzel bir klliye ve bunun ortasnda bulunan caminin; Mimar Sinan'n bir eseri olarak ayr bir deere sahip bulunduunun da altn izmitir. Konu blmde tetkik edilmitir. Birinci blmde, Karapnar'da Trk devrinin ncesine it buluntular tespit edilmitir. kinci blmde, ilka sonlarna kadar bir hyk zerinde mevcut olduu bilinen en eski Karapnar'n yerinde yepyeni bir menzil ehrinin kurulmasna dair bilgiler Karapnar yerinde, Sultaniye'nin kuruluu bal altnda tetkik edilmitir. nc ve son blmde ise XVI. yzyln ilerinde yeniden doan kasabann, ekirdeini tekil eden klliye ve ortasnda bulunan cami; Mimar Sinan'n Sultan Selim Klliyesi bal altnda incelenmitir. Eyice, aratrmasnn sonularn u ekilde zetlemitir; Karapnar'n Sultaniye olarak kuruluu, ana yollar zerinde bir ihtiya yznden zorla yaratlan bir kasaba oluu, Osmanl ehircilik tarihi bakmndan ilgi ekicidir. Klsik devir Osmanl Trk sanat, bu hususta belirli prensiplerden hareket etmi ve bunu rastlantlara brakmamtr. Tarihin hayli devirlerinden beri insanlarn yaad bu

87

yer, tekrar boalmken, orasn XVI. yzylda ihya eden Osmanl devri Trk medeniyetinin anlay ve sistemli "enlendirme" politikasdr. Bu yazmz Karapnar kasabasnn tarihesine dair bir aratrma olmadndan Trk devrindeki gelimesi, buradaki dier yaplar zerinde durulmamtr. Yazmzn amac son yllarda, gnden gne kumla rtlerek bir gn tamamen boaltlmas tehlikesi ilgililerce sylenen bir Orta Anadolu kasabasnn tarih ve arkeoloji bakmndan ortaya koyduu problemleri bylece belirtebilmek ve burada bir oluun nedenini ve delilini tantmaktan ibarettir.

IV.3.11.ZNDAN KAPISI82
Gnmzde Tarih Vakf'nn kulland tarihi eski hann (Zindan Han) bulunduu yer, stanbul'un Hali kysndaki nemli iskelelerinden birinin komusu idi.ehrin Hali boyunca uzanan surlar dibinde, ksmen surlarn dnda, ksmen sur duvarlarnn i tarafndaki bu mahalle Zindan kapas olarak tannmt. Bir zamanlar ehrin en dzensiz ve pis, fakat ayn zamanda da en bata gelen ticaret merkezlerinden biri olan bu yer, Hali'in sular girdii iin yer yer amurlu olan sokaklar, kyda sralanan ahap iskeleleri, mimari tarzlar farkl irili ufakl maaza ve i merkezleri ile kendisine has bir karaktere sahiptir. 1984-1986 yllarndaki istimlk ve ky dzenlemesi srasnda, salkl bir inceleme yaplmasna meydan braklmadan buras btnyle yklp ortadan kaldrlm ve bir ksmnn zerinden geni bir de cadde geirilmitir. Eyice, bu yazsn sz edilen yerin tarihesi ve stanbul gemiindeki yeri hakknda bir fikir vermek dncesiyle kaleme almtr. Konuya girite, Bizans a ve topografyasnda, Osmanl dneminde blgenin durumu tarihi belgeler nda dn ve bugnyle tetkik edilmitir.Ayn zamanda Zindan Kaps yaknndan Hali'e dkld ileri srlen kanaln nerede olduu ile ilgili ortaya atlan iddialara deinilmi ve 10 Austos 1992 gn restorasyon yaplmakta olan, Tahtakale Hamam'n Eyice'nin ziyareti srasnda, bu eski eserin

Semavi Eyice, " Dnyle, Bugnyle, evresiyle...-Zindan Kaps-" stanbul Tarih Vakf, S:3 , Ekim, 1992 , s.129-138.

82

, stanbul Dergisi ,

88

sahibi tarafndan byle bir kanaln varl (lam deil) bildirildii notlar arasndadr. Eyice, Zindan Kaps hizasnda olmas gereken bu kanaln tam olarak tespiti ve iinden akann mahiyetinin aratrlmasna dikkat eker. Zindan Kaps ve buradaki Baba Cafer makam trbesinin "Fatih Vakfiyeleri"nde adnn gemedii, dier taraftan Kuzey Almanya'da Flensburglu Melchicr Lorichs'in (veya Lorck) 1554'te izdii llm. uzunluundaki stanbul panoramasnda, buradaki Zindann varln resmin stne ekledii ksa

aklamalarda belirttii ve bylece de XVI. yzylda burada bir zindann bulunduunun tespiti yaplmtr. Bugn zindan olduu sylenen ve Baba Cafer Trbesi'nin yer ald kulede asl zindan olduu sylenen tonozlu bir mekn mevcuttur. Eyice bugn asl zindann kulede yer alan mekanla snrl olmasnn imkansz olduu ynndeki dncesini dile getiriyor. Eyiceye gre, zindan bu kuledeki kk odadan ibaret deildi. Geen yzyln ikinci yarsnda, kuleye bitiik olarak Bat slubunda bir yap halinde ina edilen Zindan Han'n bat tarafnda ve Marmara Belediyeler birlii olan hann tam nnde yar ykk harabenin de buradaki esas zindan olmasn gerektiine iaret eden Eyice,dneme ait tarihi belgelerde Zindan Kulesi ve evresinin incelemesi yapmtr. Baba Cafer Trbesi ve ziyaret yeri ile ilgili halk inanlarna deinilmi, bugn bir harabeden ibaret olan yapnn mimari adan tetkiki tarihi belgeler nda yaplmtr. Blgede yer alan dier nemli tarihi yaplar Limoncu Han, Ah elebi Camii, Sbyan Mektebi gemii ve bugnk durumu ile aratrlmtr. Ve son olarak da Eyice, Zindan Kaps ve evresi ile ilgili birka nerisini, zet olarak belirtmeyi gerekli grmtr.

89

IV.4.YURTDIINDA YER ALAN TRK ESERLER

Osmanl devri Trk mimarisinin ilk devrini inceleme ile uraan aratrmaclarn gsterdii abaya ramen, harcanan emek ne kadar byk olursa olsun yine de kyda kede gzden kaan baz yaplar kalmtr. Bugn artk ulusal snrlarmzn ok uzanda bulunan bir ok Trk ant da unutulmu, hatrlanmay beklemektedir.

IV.4.1.OHR'NN TRK DEVRNE AT ESERLER83

Eyice, milletleraras bir kongre mnasebetiyle Yugoslavya'nn Ohri ehrinde 1961 yl yaznn sonlarnda birka gn kalma imkan bulmu ve bu srada Balkan sava sonras elimizden kan bu kasabann Trk devrine ait birok eserin bu ehirde yer almasnn dikkatini ekmesi zerine, etraflca olmasa da, bu eskiata yadigrlarn; Ohri hakkndaki yaynlardan da faydalanmak suretiyle, imknlar nispetinde derlemitir. Ohri'nin Trk devrine ait eserlerini alt blm ve bunlara bal eitli alt balklar halinde tetkik edilmitir. lk blmde blgenin ksa bir tarihesine deinilmitir. kinci blmde kale, cami haline getirilen kiliseler ve Ayasofya konusu tetkik edilmitir. nc blmde Camiler ve Mescidler bal altnda, maret Camii, Tekke Camii, Ali Paa Camii ,Struga yolundaki mescid, yine ayn yol zerindeki bir baka mescid, Kulolu Camii incelenmitir. Drdnc blmde, Trbeler konusu tetkik edilmitir. Beinci blmde dier eserler bal altnda Trk dnemine ait eitli hamam ve emeler ele alnmtr. Altnc ve son blmde; evler bal altnda klasik Trk ev mimari geleneine bal yaplar tetkik edilmitir.

83

Semavi Eyice, "Ohri'nin Trk Devrine Ait Eserleri", Vakflar Dergisi, S.IV, 1965, s. 137-145.

90

Sonu olarak, buradaki Trk eserlerinin katalogu ok tam olmasa da, eserlerin ilim dnyasna tannmas asndan bugnk snrlarmz dnda kalan Ohri hakkndaki notlar zel bir nem tamaktadr.

IVA2.TRK SANATI BAKIMINDAN SKP84

Makedonya Cumhuriyeti'nin baehri olan skp(Skopje) be yz yldan fazla bir sre boyunca Trk ehri olmutu .Be yz yl boyunca Trkler burada kendi uygarln damgalarn eitli mimari eserler olarak brakmt.Ne yazk ki Trakya'daki en nemli merkezlerin banda gelen bu ehrin Osmanl dneminde meydana getirilen eserlerinin etrafl surette incelenerek tam olarak hazrlanm bir monografyas yoktur. Eyice, bu sebeple ,skp'deki Trk mimari eserlerinin Osmanl dnemi Trk sanatndaki yerlerini ancak yzeysel bir biimde ortaya koyabileceini ve skp'n btn eserlerini deil, sadece birka eit grubunu inceleyebildiim belirtmitir.Bu konuda daha nce yaymlanan dank ekilde ki bulunan makalelerin elde edilemeyiinden dolay birtakm eksikliklerinin olabileceine iaret etmitir. Konuya giri blmnde, eitli tarih belgeler nda skp ehrinin Trk eserleri asndan dn ve bugnnn deerlendirilmesi yaplyor.skp'teki Trk devri eserleri Kale, camiler, hamamlar, bedesten, trbeler olmak zere be balk altnda tetkik edilmitir. Sonu olarak, skp'n Osmanl dneminin Trk mimarlk tarihi bakmndan nemi belirtilmi ve bu almayla skp'n Trk sanat bakmndan nemli bir merkez olduu ortaya konmutur.85

Semavi Eyice, "Trk Sanat Bakmndan skp", Trk Kltr Aratrmalar, C. XXXI,Yl:l-2, Ankara, 1995, s. 153-188. 85 Trk Sanat Bakmndan skp makalesi'ne ek olarak:Eref ertekin tarafndan "Cnklerden derleme" bal altnda yaymlanan bir makalede,skp kads Salih Efendi'nin Hasan avu Camii demekle maruf camii tamir ettiinde Hki isminde bir airin syledii tarihtir"denilerek iaret edilen manzume ek olarak sunulmu ve bu manzumenin Hasan avu(veya Aa) camiinin tarihine k tuttuu aka belli olduktan baka,Osmanl Devleti'nin genilii hakknda da fikir vermesi bakmndan nemli olduuna iaret edilmitir.

84

91

IV.4.3.YUNANSTAN'DA TRK MMAR ESERLER86

Osmanl mparatorluu'nun imdiki Yunanistan'n snrlar iinde kalan ehirlerinde ina edilmi olan eitli mimari eserlerden ancak bir ksmn iine alan bu alma,iddiasz bir rehber niteliindedir. Eyice, Yunanistan'da 1953 yl nisan aynda yapt bir gezide toplad malzemenin yardm ile Trkiyat Mecmuas'nn XI. saysnda yaynlam olduu yazda Atina ve Selnik'de bugn hla salam olan Trk mimari eserlerinden bir kan tantmtr. Bu yazsnda ise, Makedonya'da grmek frsatn bulduu ehirlerindeki birka Trk ant zerinde durmutur. Ayrca baz Yunan ehirlerinde de Trk devrinden kalma mimari eserlerin mevcut olduunu, bunlarn bir ksmnn yaymlanm olmakla beraber, ierik bakmndan yetersiz olmalar yznden, bu eserlerin Trk sanat ile ilgilenenlerin dikkatinden uzak kaldnn altn izmitir. Eyice bu yaplardan tespit edebildii kadarn bu yaznn ikinci ksmnda toplamay gerekli ve faydal grmtr. Bylece Narda (Arta), Mizistre (Mistra), Benefe (Monembasia), Pasova (Passava), Anabolu (Nauplion), Trhala (Trikkala) gibi baz ehirlerdeki Trk antlarna rehber olacak bir ierie sahip olan bu yaznn erevesi iine almay uygun bulmutur. Trk Mimari Eserleri, Vardar Yenicesi, Karaferye, Kesriye, Florina, Ostrova, Vodina, Kavala, Aynoroz, balklar altnda incelenmitir. Ve yaznn ikinci ksmnda ise eitli yazl kaynaklardan derlenen Trk mimari eserleri ele alnmtr.

IV.4.4.ATATRK'N DODUU YILLARDA SELANK87

Doumunun yznc yldnm vesilesiyle; Gazi Mustafa Kemal Atatrk'n mtevazi bir evde gzlerini dnyaya at Selanik, o yllarda nasld? Eyice'nin bu yazs, bu sorunun cevabn vermeye ynelik bir aratrmadr.
86 87

Semavi Eyice, Yunanistan'da Trk Mimari Eserleri", Trkiyat Mecmuas,C.XI, 1955, s. 157-182

"Atatrk'n Doduu Yllarda Selanik", Doumunun lOO.yhnda Atatrk'e Armaan, stanbulr.. Edebiyat Fakltesi, 1981, s.461-496.

92

Eyice bu yazsnn Selanik'in Trk devri tarihesi ile eski eserlerini derleyen geni ereveli ve iddial bir aratrma olmadna iaret eder. Gayesinin balkta da belirtildii gibi, Atatrk'n dnyaya geldii 1881 yllarna doru ve genlii ile ilk subaylk yllarnda zaman zaman geldii Selanik ehrinin o sralarda nasl bir manzaraya sahip olduu sadece ana izgileri ile belirtmekten ibaret olduuna iaret eder. Eyice ayrca, Osmanl mparatorluunun baz ehirleri hakknda kkl bykl yaynlar olmasna karlk, bildii kadar ile elnik'e dair Trke olarak hemen hemen hibir yaynn olmadn bildirmekle beraber mparatorluun Avrupa blmndeki bu en byk ehir, hem kalabalk hem de kltr ve uygarlk bakmndan en bata gelen merkez olduuna iaret eder. Eyice ilk defa 1953'de grp, gezerek tand Selanik'in o tarihlerde hl eski Trk zelliklerinden bir eylere sahip bulunduunu, bununla beraber 1980 ylnn Eyll aynda yani ilk ziyaretinden 27 yl sonra grd Selanik'in ise, ok modern, byk ve yeni yaplarla kapl bambaka geni bir ehir olduunu ve be yzyllk Trk ann izlerinin son derece azaldn bildirir. Selnik'in Trk topraklarna katlmas, gneydou Avrupa'nn en nemli liman ve ticaret yapsna sahip oluu, yaps, corafi konumu ve bununla beraber Trk dnemi eserlerini Eyice panoramik bir adan tetkik etmitir. Eyice bu yazsna son sz olarak grlerini u ekilde zetlemitir; Tam ve kesintisiz 842 yl Trk olan bir byk ehrin sadece XIX. yzyln sonlarndaki manzarasn izmee altmz bir toplamadan ibarettir. Bu ehirde dnyaya gzlerini aan Mustafa Kemal Atatrk'n en byk istei Trk tarihinin her tarafnn, yetien Trk uzmanlar tarafndan aratrlmas ve aydnla karlmas idi. O'nun dnyaya geliinin yznc yldnm vesilesiyle, doduu yer hakknda kaleme aldmz bu kk aratrmann, bu yolda alacaklara bir yol gsterecek ve geni aratrclar gayrete getirecek olursa, herhalde bundan en fazla mutluluk duyacak olan yine Atatrk'n ruhudur.

93

IV.5.SEYYAHLAR VE SEYAHATNAMELER
Eyice'nin esas alma sahasnn dnda, zel ilgi duyduu ve zerinde aratrmalar yapt bir konu vardr. Trkiye'ye gelmi olan yabanc seyyahlar ve seyahatnameleridir. Bu alanda kitap yazan ve tarih literatrne "Seyyahlar ve Seyahatnmeleri"diye geen konu, Semavi Eyice tarafndan bir tek dipnotu doldurmak iin deildir, her birisinin Trk sanatna ne gibi bilgiler getirdiine de deinir.Sz konusu seyyahlar bir tek stanbul ile snrl kalmamtr.Eyice, Trkiye ile ilgilenen ve Anadolu ile Trakya'y ziyaret edenlerin bilgilerini deerlendirdii kadar, kitap yazp da bask azl yznden az tannan gezginleri de ilim dnyasna tantmay baarmtr.

V.5.1.NGLZ KTSATI

NASSAU

W. SENOR'UN

TRKYE SEYAHATNAMES (1857-1858)88

ngiliz ktisati, Nassau William Senior, Krm savas'ndan az sonra, 18571858 yllarnda Yunanistan ve Trkiye'ye bir seyahat yapm, bu gezide grdklerini, tant kiilerle olan sohbetlerini zetleyen bir kitap yaynlamtr. Senior, 1859'da baslan bu kitabnda, kimi zaman grt ahslarn adlarn vermekte, bazen ise bu kiileri geliigzel anmaktadr. Eyice bu yazsn ite bu inisiyallerin, kimleri gizlediini ortaya koymak ve bunlarn dncelerini belirtmek amacyla kaleme almtr. Senior'un kitabnda Osmanl devletinin Tanzimat fermannn

yaynlanmasndan az sonra, burada yaayanlarn grleri ile ne gibi sorunlar olduunu, ortaya koymaya alt belirtilmitir. Yazda kitabn sadece bir ksmnn zeti ele alnmtr. Bu blmde, Senior'un yalnz stanbul'daki temaslarna ve bunlar arasnda Osmanl dnemi Trk

88

"ngiliz ktisat Nassau W. Senior'un Trkiye Seyahatnamesi (1857-1858)", Prof. Dr. M. Mnir Aktepe'ye Armaan, stanbul:.. Edebiyat Fakltesi Basmevi Tarih Enstits Dergisi, C. XV, S: 15, 1997, s. 547-561

94

kltr hayatnda nemli yeri olan Ahmed Vefik Efendi (Paa) ile olan konumalanna yer verilmitir. Eyice, yazsnn sonunda kitabn ngilizce tamamn gzden geirmenin, hattaTrkeye evrilmesinin, Osmanl tarihinin yakn dnemi iin dikkate deer bilgiler salamas asndan nemine iaret etmitir. Eyicenin bu yazy hazrlarken kulland nsha ABD'de eski kitaplarn ucuza satldklar bir fuarda elde edilmi olup, cilt kapann iinde De Kimberley ailesinin ex-libris'i bulunmaktadr. Bu etiketin ortasn ssleyen soyluluk armasnn stnde IOHIS.COMITIS ve alt kenarnda DE. KMBERLEY ad, bu nshann 1870'li yllarda Byk Biritanya devletinin smrgeler bakan olan Kimberley birinci kontu, John Wodehause'un maliknesinin ktphanesinden ktn gsterir. Kitap ngiltere'den ABD'ye gitmi, oradan da Trkiye'ye gelmitir.De Kimberley ktphanesinden km olan ve halen Eyice'nin elinde bulunan bu kitabn ilk sahibinin bilinmesi nemlidir. nk, kitabn birinci sunu sayfasnn karsna yaptrlm bir kada mrekkeple, metinde geen insiyallerin anahtar, "Key giver me by Mr. Senior" (Bana Mr. Senior tarafndan verilen anahtar) bal altnda yer almaktadr. Bu baln yazs ve mrekkebinin rengi listeye nazaran daha deiik grndne gre, listenin bizzat Senior tarafndan yazldn, balnn ise John de Kimberley eliyle ilve edildiini dnmenin herhalde yanl olamayacana iaret edilmitir. Anahtar listede, inisiyaller it olduklar adlara bal olmakszn, alfabetik sraya gre geliigzel dzenlenmitir. Eyice makalesine ek olarak bu listeyi desunmutur. Burada takdim edilen anahtar olmadka bu eserden yararlanmann mmkn olmadna da iaret edilmitir.

IV.5.2.X.HOMMARE LAURENS.MTEREK

DE

HELL

ve

RESSAM

JULES

TRKYE

SEYAHATNAMELERNN

DEERLENDRLMES YOLUNDA BR ARATIRMA89

Trkiye ile ilgili eitli konularda yaplacak aratrmalarn en nemli kaynaklarndan biri de yabanclar tarafndan yazlan seyahatnamelerdir. Bu

89

Semavi Eyice,"X. Hommaire De Hell ve Ressam Jules Laurens.Mterek Trkiye Seyahatnamelerinin Deerlendirilmesi Yolunda Bir Aratrma", Belleten, Ankara Trk Tarih Kurumu, C.XXVII, S: 105, s.59-88.

95

seyahatnamelerin hepsi ayn deerde olmamakla beraber, ilerinde ok dikkat ekici gzlemler ile dolu olanlar da bulunmaktadr. Eyice bu yazsnda, doumunun yz ellinci yldnm vesilesiyle Fransz seyyah Xavier Hommaire de Hell ve brakt deerli saylabilecek seyahatnamesini tantmtr. Konu iki blmde ele alnmtr. Birinci blmde hayat ve balca eserleri bal altnda Fransz seyyahn ksa yaam yksne ve beraberinde Hell'in nemli eserlerine deinilmitir. kinci blmde, Hommaire de Hell ve Ressam Jules Laurens'in mterek mesailerinin sonucunda oluan drt ciltlik metnin taranmasnn, Anadolu arkeolojisi, Trk sanat ve uygarlk tarihi bakmndan ok deerli bulgulara rastlamann mmkn olduu belirtilmitir. Dier taraftan Hell'in corafya bakmndan yapt izlenimlerin de ayrca bu sahada uzman bir aratrmac tarafndan incelemeye deer olduu da notlar arasndadr. Eyice, seyahatnamede yer alan etnografya, jeoloji gibi bilim dallarn ilgilendiren konular bir tarafa brakarak bu kitapta gzne arpan tarih, arkeoloji ve sanat tarihi ile ilgili baz noktalar belirtmekle yetinmitir. Hell'in Anadolu'da yapt seyahatlerden nemli bulunanlara deinilmi ve bu seyahatlerde her neden ise, eski eserler zerinde durulmayp, coraf gzlemlerin tercih edildiine iaret edilmitir. Ayrca, Eyice, Hommaire de Hell'in bu uzun yolculuu srasnda yannda bulunan ressam Jules Laurens'den ksaca bahsetmi ve Hell'in seyahatnamesinin Laurens tarafndan hazrlanan litografya levhalarndan bugnk Trkiye ile ilgili olanlardan tespit ettiklerini maddeler halinde sralamtr. Bu resimlerin ilerinde sanat tarihi veya ehircilik tarihi bakmndan deerli olabileceklere iaret edilmi ve levhalar bu adan tetkik edilmitir. Eyice aratrmasnn sonucunda, hemen hemen unutulmu bir aratrcy ve yardmcsn bizim iin deerli taraflar ile tantmakla kalmayp, ayn zamanda, imdiye kadar eitli vesileler ile ortaya koyduu iki hususun nemini bir defa daha belirtmitir. Bunlardan birincisi, yurdumuzdan bahseden btn seyahatnamelerin

96

toplanmas, ikincisi de yurdumuz ile ilgili her eit eski resimlerin veya bunlarn kopyalarndan meydana gelecek bir koleksiyonun kurulmas hususundadr.

IV.5.3.

J.VON

HAMMERHAMMER'N

PURGSTALL TARH

VE

SEYAHATNAMELER

CORAFYA,

TOPOGRAFYA VE SANAT TARHNE HZMET90

Josef von Hammer'in tarih corafya, seyahatname ve topografya ile ilgili eitli aratrmalar mevcuttur. Hammer eitli dillerde kaynaklar rahata kullanan, stelik abuk yazan ve ok fazla yazs bulunan bir aratrcdr. Bu yzden acelenin ve hzn sebep olduu hatalar vardr. Ayrca yetitii evrenin ve ald kltrn etkisi altnda kaldndan baz n yarglan da olmutur. Fakat bu onun eserlerinin deerini azaltmaz. Eyice bu almasyla, Osmanl tarihi kadar, Doubilimi'nin baka dallarna da ok byk hizmeti olan bu Avusturyal bilim adamnn az bilinen bir cephesini gzler nne sermekte ve ilm almalarna bir para k tutmak gayreti iindedir. Eyice konuya girite, Hammer'in 1799'da stanbul'daki Avusturya eliliinde grevlendirilmesi ile onun Osmanl mparatorluu'nu, dolaysyla Trk topraklarn ve kltrn yakndan tanmasnn mmkn olduunu, hatralarnda Dou ve Asya'ya sevgisini ilgi ekici bir biimde anlattn belirtmitir. Eyice Hammer'in Trk topraklarnda yapm olduu seyahatlere deinmi; "Douda yaplan bir seyahatte toplanan topografik grntler" adl kitabna yer vermitir.Eserde yer alan bilgiler tetkik edilmitir. Eyice, ayn zamanda bugn hla yeteri kadar tannmayan Ktip elebi'nin Osmanl mparatorluunun Avrupadaki topraklarna dair verdii ansiklopedik bilgi nitelii yazmalarn baz blmlerini Hammer'in Almancaya evirmek suretiyle yapt hizmetin byklne de iaret eder. Dier taraftan Eyice, Osmanl

90

Semavi Eyice,"J. Von Hammer - Purgstall ve Seyahatnameleri Hammer'in tarih corafya, topografya ve sanat tarihine hizmeti" , Belleten, Ankara:Trk Tarih Kurumu, C. XLVI, S: 183, Ekim, 1982, s.535-550.

97

mparatorluu'nun Avrupa corafyas iindeki yerini de tantan bu ok deerli kaynan, bugne kadar Hammer'in Almanca bir tercmeden baka bir yayna konu olmadn zntyle belirtmitir. Hammer, stanbul'da bulunduu yllarda, 1804'de bir Bursa ve znik'e seyahat etmi ve burada ald notlarn Pete 'de 1818'de "stanbul'dan Bursa'ya ve Olympos (=Uluda)'a ve buradan znik ile zmit zerinden geriye dnte grlenler" bal altnda 200 sayfalk bir kitap yaymlamtr. Eyice, Hammer'in nceki

seyahatnamesinde yalnz antik kalntlarla ilgilenirken, Osmanl tarihinin beii olan Bursa'da Trk eserlerini grmee, tanmaa byk bir gayretle giritiini belirtmi ve seyahatnamenin ieriini yazsnda tetkik etmitir. Josef von Hammer, Pete'de 1822 ylnda stanbul ve Boazii hakknda iki ciltlik kocaman bir eser de yaynlamtr. Parma Desi Marie Lausie'e sunulan, birinci cildi XXVDI+626+LXXn sayfa ve byk bir stanbul pln; ikinci cildi 534+LXXTV sayfa ve stanbul Boaz haritasndan meydana gelen, toplam 1334 sayfalk bu byk eser, stanbul ve yakn evresi hakknda toplu bilgiler veren ilk kitaptr. Hammer; stanbul hakknda gnmze kadar yazlan kitaplarn banda yer alan bu ana eserde, sras geldike Antik a ve Bizans tarihinden bahsetmekle beraber, ehrin iindeki ve evresindeki Trk eserlerini, Trk kaynaklarndan derledii bilgilerle tantmaya almaktadr.Eyice bu byk eserin, stanbul'u tanmak isteyen yabanclar iin bir seyyah rehberi gibi tasarlandn belirtmi ve kitab tetkik etmitir. Hammer'in "Avrupa'da yaplan seyahatlerin hikayesi" bal altnda yaynlanan kitabnn XVII. yzyl Osmanl mparatorluu'nun her konusu hakknda zengin bilgi veren bir kaynak olmasna ramen Trkler tarafndan tannmadn belirten Eyice, eserin bilhassa tarih corafya ve eski eserler bakmndan ok deerli bilgiler ierdiine iaret eder. Son olarak da Hammer'in Evliya elebi Seyahatnmesi'nin ilk defa deerini anlam ve onu bizlerin henz tanmad bir ada Bat'ya tantm bir nc olmas bakmndan nemine iaret edilmitir. Evliya elebi'nin I. ve II. cildinin bir ksmn ngilizceye evirerek ngiltere'de yaymlattna deinilmitir. Bu nemli Trke kaynan bylece ilk defa batda tannmas mmkn olduuna iaret eden Eyice, bu

98

deerli

kaynan

Trke olarak

yaymlanmaya

balamasnn

bizde ancak

XIX.yzyln balarnda gerekletiini zlerek bildirmektedir.91

IV.5.4.STANBUL/UN LK TURSTK REHBERLERNDEN TMON'NN REHBER92

stanbul btn Osmanl devri boyunca Bat'dan gelen seyyahlarn ilgisini ekmi ve bunlar esas meslekleri ne olursa olsun, geriye dndklerinde gezi izlenimlerini yazarak bunlar yaynlamlardr. Bat'nn birok byk

ktphanesinde bugne kadar yaynlanmadan, elyazma halinde kalm ve bazlar olduka deerli bilgilerle dolu seyahatnameler vardr. stanbul'a artan ilgi sonunda bu ehrin eski eserlerini grmek isteyenler iin "turistik" rehberler de yazlp bastrlmaa balanmtr. Eyice bu yazsnda, eline geen baz eski rehberleri ileride daha etrafl bir alma yapma midini de belirterek, stanbul'un ilk turistik Rehberlerinden Timoni'nin rehberini takdim etmitir. Konuya giri, sunumu yaplan kitabn genel bir tantmnn yapld blmdr. "stanbul'un iinde kk seyyah rehberi" bal ile baslan kitabn yazarnn ksa bir zgemiine deinilmitir. Bunun yannda A. Timoni'nin stanbul ile ilgili yazm olduu dier kitaplarna dair bilgilere de yer verilmitir. Eyice'nin, yazar hakknda bir dereceye kadar fikir sahibi olunan "Kk stanbul Rehberi"ni tetkik ettii blm yer almaktadr. Rehberde Timoni stanbul'da yabanc bir seyyahn alt gnde grebilecei her eyi belirttiine iaret edilmi, bununla beraber stanbul dnda, evrede grlmesini tavsiye ettii yerlerde sralanmtr. stanbul'un ilk turist rehberlerinden biri olan bu kitabn, ehrin iinde nerelerin grlmesi gerektiini sadece bildirdiine, fakat bu eserler hakknda fazla

Bu makale stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi'nde dzenlenen Diplomat ve Tarihi Joseph Von Hammer Seminerinin ikinci oturumunda, 30 mart 1982 Sal gn yaplan konumann metnidir.
92

91

Semavi Eyice,"stanbul'un lk Turistik Toplum,S:67,(Temmuz)1989,s.l3-17

Rehberlerinden

Timoni'nin

Rehberi",Tarih

ve

99

bir aklama yapmadna deyinen Eyice, ayn zamanda eserde yer alan baz hatal bilgilere de iaret etmektedir. stanbul'un ilk turist rehberlerinden biri olan bu kk kitap, ehrin iinde nerelerin grlmesi gerektiini sadece bildirmekte, fakat bu eserler hakknda fazla bir aklama yapmamaktadr. Verdii tarih bilgileri ve yer adlarnda da pek ok yanl grld, ayrca nerilen yol gzerghna uymak isteyen yabanc bir turistin pek kolayca ehri gezmesinin mmkn olmadnn da anlaldna iaret eder. Baz gnlerin program o kadar aprak ve o derece yorucudur ki, byle bir rehberle o yllarn stanbulu'nda bir yabancnn nasl dolaabilecei ve yolunu bulup kald eve, pansiyona veya otele dnebilecei de merak edilmee deer bulduunu bildirmektedir.

100

IV.6. TARH BELGE OLARAK RESMLER

Tarih konulan ilerken byk lde fayda salayan belgelerden biri de eski resimlerdir. S aylar pek fazla olmamakla beraber, eitli devirlerin ressamlan tarafndan yaplan deiik teknikteki resimlerden baka, bilhassa eski

seyahatnameleri veya eitli elyazmalarn sslemek zere meydana getirilen gravrler ve minyatrler de bu bakmdan son derece deerlidir. Bat lkelerinde Osmanl devri boyunca Trkler ve Trkiye.ile ilgili pek ok resim yaplm ve bunlarn bir ksm eitli tekniklerde gravrler olarak Avrupa'nn ariv ve ktphanelerinde kendileri ile ilgilenecek bir merakly beklemektedir. Geen yzyllarda Trkiye'ye gelen Batl ressamlarn meydana getirdikleri resimler, gerek eski Trk hayatn, gerek ehirlerimizin ve antlanmzn eski grnlerini en iyi yanstan belgelerdir. Bu resimlerin bazlar eitli tekniklerde baslarak geni lde tannm, bazlar ise zel veya resm koleksiyonlarda unutulup kalmtr.ou eski seyahat ve tarih kitaplannda olmakla beraber, bir ksm mnferit olarak da baslm pek ok gravr vardr ki, bunlar tarihimiz bakmndan esiz deerdedir.Bu grup iine, eski harita ve planlar koymak da mmkndr.Bu sahada imdiye kadar ok az alma yapldndan bu eit eserlerin ieriklerini, birbirleri ile ilgilerini eitli varyantlarn ve hatta yapldklar devirleri bilmemekte ve bu yzden de bunlardan gerektii gibi faydalanmamz mmkn olmamaktadr. Eyice'nin esas alma alan dnda, merak ettii ve zerinde aratrmalar yapt bir konu vardr. Trkiye'ye gelmi olan yabanc Seyyahlar ve bunlann arasnda bilhassa resim brakm olanlar veya yaynladklar seyahatnameleri, grdkleri yerler ile ilgili resimler ile sslemi olanlar eitli tekniklerdeki bu resimler deerli birer vesikadr. Maalesef bugne kadar bunlar zerinde durulmam allmam ve bunlar biz bugne kadar vesika olarak deerlendirememiizdir. Bu yzden de baz tarih aratrmalarn daha zenginletirmek imknndan mahrum kalmzdr. Halbuki, bu resimler zerinde biraz daha derinleecek olursak, bir ok eyler elde etmemiz mmkn olacaktr.

101

IV.6.1.ANKARA'NIN ESK BR RESM, TARH VESKA OLARAK RESMLER, ANKARA'DAN BAHSEDEN SEYYAHLAR93
imdiye kadar dikkati ekmemi bir tablo vesilesiyle ele alnan bu aratrma, Anadolu'nun bu tarih ehrinin henz yeteri kadar tannmadn bir defa daha ortaya koymaktadr. "Trk Ankara" eski kaynaklarn, onu gren seyyahlarn ve ilgili eserlerin, kitabelerin yardmyla iyice bilinip tannmaya muhtatr. Eski yabanc seyyahlar onun Trk ehri olarak gerek kimliini hibir zaman grememilerdir. Ankara evleri, camileri ile ancak Cumhuriyet devrinden sonra bir dereceye kadar "kefedilmitir". Bu arada merhum Mbarek Galib Bey'in Ankara eski eserleri ve kitabeleri hakkndaki aratrmas bu yolu am ise de94, ne yazk ki sonraki yllarda bu yolda yryenler pek olmamtr. Nitekim Ankara'nn byk mezarlklarnn, yzlerce, hatta binlerce ta, byyen, genileyen ve bu arada yeni grevine uygun olarak modernleen ehrin yeni ihtiyalarnn kurban olarak ortadan kalkmtr. Bu arada birok tarih eser de gerekten lzum olsun veya olmasn yktrlmtr. Bunlar ile o sralarda bir kimsenin ilgilenip ilgilenmediini bilmiyoruz. Fakat Ankara tarihi ile tarihi topografyasnn iaretleri olan bu eserler hakknda ak bilgilerin eksikliini daima duyulacaktr. Eyice bu makalesinde, Hollanda'nn Amsterdam ehri mzesinde, ressam bilinmeyen "ehir ve insan" topluluunu gsteren resmi tantldktan sonra Ankara'nn adeta sembol haline gelen bu tablo vesilesiyle ehrin tarihsel evrimi ve bunu yanstan seyyahlar ve aratrmaclar konu edilmektedir. Konu ksmdan meydana gelmektedir. lk blmde tarih resimlerin neminden bahsedilmitir. Bu blmde genel olarak bu eski resim konusunun ne kadar ilgi ekici olduuna deinilmi; eski panoramalar, tablolar veya tek binalarn resimleri ile eski ehir,yap,ahs,tarihi olaylarn fotoraf!arnn belge olarak nem ve deerlerine iaret edilmitir.

Semavi Eyice,"Ankara'nn Eski Bir Resmi.Tarih Vesika Olarak Resimler.Ankara'dan Bahseden Seyyahlar", Atatrk Konferanslar, C.IV, Ankara, 1972, s.61-124 94 Mbarek Galip, "Anadolu Trk Asar Ve Mahkkt Tetebbuatna Esas: Ankara, I, Ankara Mescidleri ve Camileri", stanbul, 1927. , "II Kitabeler",stanbul,1928.

93

102

ikinci blmde Ankara ehrine geerek, Ankara hakknda bilhassa yabanclar tarafndan hakknda yazlanlara deinilmitir. Bu tamamen nazar bir takm bilgiler iermektedir. Bu blmde, Ghisler de Busbeq, Hans Demshwam, Polonyal Simeon, Evliya elebi, Pitton de Tournefort, Aubry de la Motraye, Paul Lucas, Richard Pococke, John Macdonald Kinneir, Aucher Eloy, Charles Texier, WJ. Hamilton, Baptistin Poujoulat, William Francis Ainsworth, Princesse Christine Belgrojoso, A.D. Mordtmann, Georges Perrot, F. Burnaby, K. Humann ve O. Puchstein, E. Naumann, Colmar von der Goltz, Walther von Diest, D. Arslanian, Vital Cuinet, Lord Wackworth, K. Kannenberg balklan altnda eski seyahatnamelerde Ankara konusu tetkik edilmitir. nc blmde, Ankara'y eski haliyle tantan ve maalesef ehrin modernlemesi abalar srasnda yok edilen birtakm eski vesikalara

deinilmitir.Bunlarn ilki Alman seyyah Hans Dernschwam'n seyahatnmesindeki basit eskiz, dier bir resim ise Paul Lucas'n seyahatnamelerinden birinde yaymlanm ematik bir gravr ile Pitton de Tournefort'un gravrdr.Ankara'nn belirli bir dnemini bizlere yanstan bu belgeler ve son olarak da bizim iin ok daha deerli bir vesika olan Hollanda'da Amsterdan'da Rijsksmuseum'da bulunan yalboya bir tablo tetkik edilmitir.Bu tablonun, eski Trk endstri ve ticaret hayatn yanstan deeri yannda ikinci deerinin ehir topografyas hususunda ki nemine iaret eden Eyice, bu resmin Ankara'nn bugn artk tamamen ortadan kalkm bir ok zelliklerini yaattn bildirmekte ve bunlarn banda da ehrin yakn evresinin arazi durumundan baka, XVU.yzyln balarnda Celli korkusundan yaplm d surlarn geldiini bildirmektedir.Eyice'nin bu tabloyu topografya bakmndan deerlendirme hususunda ok nemli bir yardmcs vardr ki, bu da eski bir harita, daha dorusu bir ehir plandr.Bu plan Osmanl devleti hizmetinde olan Prusyal H.Von Moltke'nin (1800-1891) yanndaki dier Prusyal subaylardan, Kurmay Binba Baron Von Vincke tarafndan 1838 yl Ocak aynda izilmi olup, bu vesileyle burada takdim edilmitir. Eyice'nin bu tetkiklerinin sonucunda imdiye kadar pek bilinmeyen bir Ankara resmi tannma olana bulmutur. Ressam bilinmeyen, bu yal boya tablonun Halep'i deil Ankara'y XVII. veya XVIH. yzyllardaki hli ile tasvir ettii anlalmaktadr. Bu resim, ehrin bugne kadar gelebilen topografya

103

zelliklerine ve eski eserlerine uygun olduu gibi, ehrin endstriel ve ticar hayatn ve hatt etnografyasn da btn canll ile yanstmaktadr. Bylece burada ilk defa eski Ankara'nn imdiye kadar bilinmeyen nemli bir tasviri ilim alemine sunulmutur.

IV.6.2.AVRUPALI BR RESSAMIN GZ LE KANUN SULTAN SLEYMAN, STANBUL'DA BR SAFEV ELS VE SLEYMANYE CAM. KANUN SULTAN SLEYMAN'IN PORTRELER HAKKINDA BR DENEME95
Osmanl mparatorluu'nun en parlak anda, Kanun Sultan Sleyman devrinde( 1520-1566), Batdan olduu gibi Doudan da stanbul'a elilik heyetleri geliyordu. Bunlarn bir ksm hakknda olduka geni bilgilere sahip bulunuyoruz. Dier bir ksm ise tarihlerin, eski vekayinmelerin sayfalar arasndaki belirsiz birka kelimenin yardm ile renilmektedir. Bazlarn ise olduka etrafl an yazlar, raporlar sayesinde tanmak kabil olmaktadr. Nihayet bir takm elilik heyetleri arasnda, o devrin Trk hayatn yaz veya resim ile yanstmaya alan yazarlar ve sanatlar da bulunmaktadr. Byle bir Batl elilik heyetine mensup bir sanatnn kalemi ile Kanun Sultan Sleyman' ve onun hatrasn yaatmak zere yaplan Sleymaniye Camii'nin bitii treni sebebi ile stanbul'a gelen bir Safev elisini tanyoruz. Eyice bu yazsnda, Kanun Sultan Sleyman'n ve Safev elisinin portreleri ile bunlar tantmak, bu vesile ile de bir taraftan byk Trk hkmdarnn eitli portrelerini bir deneme halinde derlemek, dier taraftan da Safev elisinin ne vesile ile Batl ressam ile karlatn aratrmak amacn gtmektedir. Konu iki blmde ele alnmtr.

Semavi Eyice, "Avrupal bir Ressamn Gz ile Kanun Sultan Sleyman, stanbul'da bir Safev Elisi ve Sleymaniye Camii. Kanun Sultan Sleyman'n Portreleri Hakknda bir Deneme", Kanun Armaan, Ankara:Trk Tarih Kurumu, 1970, s.l29-170.(VII.seri-Sa.55)

95

104

Birinci blmde Melchcr Lorichs'in, Hayat ve Eseri bal altnda almalaryla muazzam bir stanbul panoramas meydana getirmi olan Lorichs'in hayatna (Kuzey Almanya Flesburg snrnda) ve eserlerine deinilmitir. kinci blmde Kanun Sultan Sleyman ve Safev elisinin portreleri tetkik edilmitir. Eyice bu aratrma sonucunda, deerlendirmesi u ekildedir: Bu sanatnn stanbul'da bulunduu drt buuk yl iinde tamamen bir belge deerini tayan gzel resimler yapt aka bellidir. Avrupa'ya beraberinde gtrd taslaklarn bir ksm ok sonralar, asllarndan hayli farkl grnleri ile hakkedilmi ise de, doru ve gvenilir olanlar da vardr. Arcadius ve Dikilita resimleri ile, baz kyafetler, Atik Ali Paa, Sleymaniye, byk stanbul panoromas ve nihayet Kanun Sultan Sleyman ile Safev elisinin portreleri bu grubun en gzel rnekleridir. Bu elinin gerek kimlii ve ad belki bir gn ak olarak ortaya konulacaktr. Kesin olan bir ey varsa o da Lorichs'in 1557'de stanbul'un en nemli olaylarndan biri olan Sleymaniye Camii'nin alnda hazr bulunduu ve bu srada ah Tahmasb'n elisini de tand; dier taraftan ayn ressamn, lmnden yedi yl nce, 65 yandaki byk Trk hkmdar Kanun Sultan Sleyman'n da resmini yaptdr.

IV.6.3.KANUN PORTRES96

SULTAN

SLEYMAN'IN

YEN

BR

Byk Trk hkmdar Kanun Sultan Sleyman(1520-1566)'n lmnn 400.yldnm vesilesiyle Trk Tarih kurumu tarafndan hazrlanan "Kanun Armaan" balkl kitapta, "Avrupal bir ressamn gz ile Kanun Sultan Sleyman" balkl bir makale yaymlanm ve burada JEyice byk hkmdarn portrelerini bir araya toplamaya almtr. Makalesinde byle bir aratrmann gln belirterek, daha bizim bilmediimiz veya tannmam resm veya zel koleksiyonlarda, eitli tekniklerde yaplm daha pek ok resmin,daha dorusu geree uygun portrenin

Semavi Eyice,"Kanun Sultan Sleyman'n Yeni Bir Portresi", Belleten, Ankara:Trk Tarih Kurumu,C.XXXV,S: 138, 1971, s.213-215.

96

105

bulunabileceine de inandn iaret etmistir. Bu makalede takdim edilen Kanun portresi, Eyice'nin bu szlerini dorular niteliktedir.Eyice deneme olarak grd daha nceki makalesini tamamlamaya ynelik olan bu resmi,burada ek olarak tantmay faydal grmtr. Kanun Sultan Sleyman'n bu resmi Polonya Trkolou Tadeusz Mankowski'nin "Polonya kltr ve sanatnda Dou" kitabnda yaymlanan portrenin, benzerlik bakmndan tetkik edilmi, nceki makalelerinde tantt portrelerine uyduu belirtilmitir. Sonu olarak, Viyana'daki bu XVLyzyla ait resim, Kanun Sultan Sleyman portreleri serisine yeni bir katkda bulunmas bakmndan deerli oluu ve daha nceleri baslan yazsna bir zeyil olarak takdim edilmesi bakmndan nemine iaret edilmitir.

IV.6.4.SULTAN CEMN PORTRELER HAKKINDA97

Hkmdarlk hrsnn ve kederlerinin onun ykseliine balayan birka kiinin teviklerinin dn olmayan bir yola srkledii, bylece . yllarca sren ok strapl bir maceraya atlmak zorunda kalan Sultan Cem,tarihin daima merak uyandran bir ahsiyeti olarak kalacaktr.Saint Jean tarikatnn ba, Grand Maitre Pierre d'Aubusson'un ak ve belirli bir ihanetine urayan ve sonra bir istismar arac olduu iin Papalk elinde siyas oyunlara alet edilen, stelik byk madd kazanlarda salanan Sultan Cem,Batdaki uzun hayat boyunca eitli ressamlara konu olmutur. Sultan Cem'in portresi konusu kark ve iinden klmaz bir hale getirilmi, bu konu zerinde hazrlanan son aratrma olan F.Babinger(1891-1967)'in bir makalesi ile de bsbtn iinden klmaz bir ekle sokulmutur. Eyice bunun zerine gelecek aratrmalara yol gstermek niyetiyle Cem'in portreleri meselesini ele almay uygun grmtr.

97

Semavi Eyice, "Sultan Cem'in Portreleri Hakknda", Belleten, Ankara TTK, C:XXXVII, S: 145, Ocak, 1973,s.l-49

106

Yazda Cem'in kesinlikle belki gerek portresini ortaya koyamayacan, fakat herhalde, bu konuyu imdiki karmak durumundan biraz syrm olacan vurgulamtr. Konuya giri blmnde Sultan Cem'in hayat ve maceralarndan

bahsedilmistir. Bu blmde Ayrca Sultan Cem'in farkl yalarda fiziksel grnnn tarifi tarih belgelere dayanlarak yaplmtr. Sultan Cem'in yaad devirde bizzat onu gren ressamlarn, onun adn belirterek yaptklar herhangi bir resim henz elde edilememitir. Buna ramen Dou slubunda veya Bat slubunda birtakm resimleri vardr, bunlar eitli gerekelerle Sultan Cem'in portresi olarak kabul edilip, hatta kopyalan alnp, devaml surette oaltldklarna iaret eden Eyice,bunlan Dou ve Bat slubndaki resimler olmak zere ayr ayr incelemi ve durumlarn tespite almtr. Birinci blm, Dou resimlerinin yer ald blmdr.Bu blmde Bellini Albm'ne ait olduu sylenen minyatr ve Bihzad'a izafe edilen iki minyatr arasndaki farkl ynler tespit edilmi ve bu resimlerin Bellini ve Bihzad ile ilgisi ispatlamann, bunun yannda Cem'i tasvir ettiklerini kabul etmenin de o derecede zor olduuna iaret edilmitir. kinci blm, Bat resimlerinin yer ald blmdr. Bu blmde;Viyana'daki resim,Basel'daki yal boya resim,Vatikan'da Azize Katherina freskodaki svari ve ayn freskodaki ayakta duran Trk, Siena'daki duvar resmindeki Trk,Louvre'daki desenin Sultan Cem'in portreleri olup olmayaca konusunda eitli

aratrmaclarnda grlerine de yer verilerek bu resimler tetkik edilmitir. nc blmde, Cem'i tasvir ettii iddia edilen yanl resimler bal altnda,Sultan Cem'i tasvir ettii iddia olunarak arada ortaya kan,yaynlanan birtakm resimlerin bulunduunu ve Trk ehzadesi ile hibir ilikilerinin aslnda olmamakla beraber Eyice bu konuya da deinmeyi uygun bulmutur.Bunlardan bir tanesi Anas Ktphanesin'deki desen, Berlin ve stanbul'daki "El gran turco" denilen gravrdr. Beinci blmde fantezi rn resimlerin yer ald ve tetkik edildii blmdr. Buradaki resimler XVII.yy ait bir Fransz resmi ve tamamen fantezi rn resimlerin bulunduuna iaret edilmektedir.

107

Eyice tetkiklerin sonucunda, onunla uzaktan yakndan ilgili grlen btn imdiye kadar bilinen resimleri gzden geirmi,aldatc olabilecek baz fikir ve hipotezleri tahlil etmitir.Kanaatince bu resimlerden bazlarnda Sultan Cem'in gerek yzn bulmak kabildir.Aldatc olabilecek resimlere karlk, Viyana ve eer sahte deilse Basel resimleri onun genliini aksettiren portreler olarak kabul edilebilir.Fakat hi phesiz Cem'in gerek portreleri,Vatikan ve Siena'daki duvar resimleri ile Louvre'daki desende grlenlerdir.Ulusal gelenek ve kyafetine bal Cem'in baka bir ekilde tasvir edilebilmesi mmkn deildir.Bunun dnda kalan ve ona yaktrlan resimlerin Cem ile ilgisi olabileceine inanmak imkanszdr.Bizans mparatorunun portresinden ilham alnarak yaplan eitli resimlerin ise onunla en ufak balants olamayacan vurgulanmakta,bu resimlerden zellikle Vatikan'daki Azize Katherina freskosundaki svarinin;biroklarnn son olarak ta Babinger'in Cem olarak kabul ettikleri bu Trk kyafetindeki ahsn Sultan Cem olmayp Cesare Borgia olduunu,ayn freskodaki taht ile Azize Katherina arasnda ayakta duran Trk'n kesinlikle Sultan Cem olduunun tespiti Semavi Eyice tarafndan yaplmtr.

IV.6.5.FREDRCH BARBAROSSA'NIN NC HALI SEFER VE KONYA SAVASI LE SBLA KALES98

Eyice bu yazsn iki blm halinde takdim etmitir. Birinci blmde, Hallarn Konya savan (18 Mays 1190) tasvir eden tablonun tetkikleri yaplm; kinci blmde ise Sibilia kalesi Mavga kalesi midir? sorusuna cevap aranmtr. Birinci blmde tetkik edilen tablo; Almanya'da Gaslar'da Roman devrine ait bir mparatorluk saraynda (Kaiserpjalz) bulunmaktadr. Bu yapnn byk tren ve toplantlara mahsus Reichssaal denilen salonunun (muayede salonu) duvar resimlerinde Alman tarihinin byk olaylar yer almaktadr. Bu resimlerden bir tanesi imparator I. Friedrich Barbarossa'nn (1152-1190) Konya surlar nnde Seluklular ile savan tasvir etmektedir. Konya savan temsil etmek iddiasndaki

98

Semavi Eyice, "Friedrich Barbarossa'nn nc Hal Seferi ve Konya Sava ile Sibilia Kalesi", Seluklu Aratrmalar Dergisi, S:V-VI, s. 151-178.

108

bu tablo, XIX. yy.da moda olan kahramanlk ve sava tablolarnn temsilcisidir. Burada ressam, Almanlar' geree uygun kyafet ve tehizat iinde tasvir ederken, onlar son derecede idealletirmi, bu arada Friedrich Barbarossa'y yceletirmeye de azami derecede dikkat harcamtr. Eyice yazsnda, Konya savan tasvir eden tablonun, bir hayal rn olduuna iaret etmi ve konudaki dncesini destekleyen tarih belgelere yer vermitir. Eyice, Konya Sava'nn, byk bir macera olan bu seferin gidiatna etki edebilecek apta bir arpma ve zafer saylamayacana iaret etmi ve bu tabloya konu olan tarih olay tannm bir Alman Hal seferleri tarihisi olan Reinhold Rchricht'in 1874'te yaynlanan kitabnda verdii bilgiler; hatta bu konuda slm tarihilerinden md al-din'in grlerine yer vermitir. Bu iki aratrma dorultusunda tabloyu tetkik eden Eyice dncelerini u ekilde zetlemitir: Hal seferinin Konya evresindeki bu maceras, Friedrich Barbarossa idaresindeki bu Hal kalabalnn dzenli ve kendinden emin bir asker kuvvet manzaras gstermekten ok uzak bulunduunu aka belli eder. Ksacas Goslar Saray'nn bir duvarn ssleyen bu byk tablo, Konya Sava'nn, geree ok uzak, ar derecede idealletirilmi ve tamamen fantezi mahsul bir tasvirinden ibarettir. Bu yzden de tarih gerekilii olmad kesinlikle sylenebilir. Prof. Wislicenus'un, Alman tarihinin byk olaylarn aksettirmek gayesiyle meydana getirdii bu byk seri iinde hibir azamet ve tarihi kalcl olmayan mevzii bir atmay, bu kadar hametli bir eda vererek ebediletirmesinin hikmetiyse anlalmaz veya belki de geen yzylda Alman kltrne hkim olan Wagner mzii gibi milli tarihlerinin her eyini ycelten bir tutumun belirtisi olarak grlebilir. Eyice ,kinci blmde Sibilia kalesi Mavga kalesi midir? sorusuna cevap aramaktadr.Alman mparatoru Friedrich Barbarossa idaresindeki nc Hal seferi ordusu Laranda'dan (Karaman) ktktan sonra gneye doru yollarna devam ederken "dalar arsnda"bulunan bir ermeni snr kalesine ularlar,sarp ve dik bir dan tepesinde bulunan bu kalenin eteindeki ayrlkta iki gn konaklarlar.Ad Sibila, Sibilia, Sibelela, Sibyla, Sibelia ekillerinde de yazlabilen bu kale hakknda aratrma yapan Dr. E. Eickhaff, Sibilia Kalesi'nin, Karaman'n gneyinde bugn Doupazan olarak adlandnlan Kestel'den Mut'a inen da yolunun sa tarafnda

109

grlen Mavga kalesi olduunu ileri srdne deinen Eyice, Mavga Kalesi hakkndaki incelemelerini ve bu hipotezin doruluk derecesini ortaya koymaya almaktadr.Konuyla ilgili eitli aratrmaclarn grlerine yer vermitir. Eyice konuyla ilgili tetkikleri sonucunda grlerini u ekilde zetler: Sibilia ile Mavga'nn ayn yer olamayaca hakknda ise bir Ermeni kaynandan (Sembad'n Ermeni kronolojinin 1198 ylna ait blmnde, Kilikya Ermenistam'ndaki balca piskoposluklar ve arkasndan derebeyler (baronlar) idaresindeki kaleler saylmaktadr) bilgileri tetkik eden Eyice, Sibilia Mavga ile ayn deildir der ve nedenlerini u ekilde maddelendirmitir; 1- Burada bir Ermeni u baronunun oturaca, yerleecei bir yerleme yeri yoktur. 2- Mavga adnn Sibilia ile bir ilgisi yoktur, ve bu adn Seluklu devrine kadar indii aka bilinmektedir. 3- Mavga'nn eteklerinde ayrl dzlkler hayli uzaktr. Hallar'n konakladklar yer halbuki sarp bir tepedeki kale eteidir. 4- Mavga'daki tahkimat ksa bir duvarla sadece bir bur dan ibarettir. O da Seluklu eseridir. Eer Mavga'da Seluklu ncesi bir kale varsa, o da herhalde bir gzetleme yeri ve maara kyn koruyan bir karakoldan ibaret olmaldr. 5- Ermeni kayna Sembod'n kroniindeki listede hem Sibilia hem Mavga adlar olduuna ve bunlar ayr ayr baronlarn idaresinde bulunduuna gre, bu iki yer ayn olamaz.

IV.6.6.ANAKKALE

BOAZI

KALELERNN

XVI.

YZYILDA TALYA'DA BASILMI GRAVRLER99

Bat lkelerinde Osmanl devri boyunca Trkler ve Trkiye ile ilgili pek ok resim yaplm ve bunlarn bir ksm eitli tekniklerde gravrler olarak Avrupa'nn ariv ve ktphanelerinde korunmaktadr.

99

Semavi Eyice, "anakkale Boaz Kalelerinin XVI. Yzylda talya'da Baslm Gravrleri", Bedrettin Cmert'e Armaan, Ankara:Hacettepe niversitesi Sosyal ve dari Bilimler Fakltesi Beeri Bilimler Dergisi, 1980, s.257-275.

110

Bu almada bahis konusu olan eser ok az sayda yaymlanmasna ramen bir nshas Eyice'nin eline tesadfen gemi olup ilk defa burada konu nemiyle birlikte sayesinde akla kavuturulmutur. Burada Eyice tarafndan tantlan gravrler de birka yzyl nce talya'da baslm resimlerdendir.Bunlar harita,ehir manzaras,sava resimlerinden meydana gelen bir albmn iinde bulunmaktadrlar. Szkonusu albmn sunu sayfasndan, yalnz harita, plan ve resimlerden meydana gelen bu metinsiz albmn Venedik Cumhuriyeti ile baka Hristiyan devletleri ve Osmanl devleti ve Osmanl devletine ait balca liman, kale ve kylar tasvir eden bir derleme olduu ve bu eserin Venedik'te San Marco yaynevi tarafndan bastrld renilmektedir. Albmn iinde sunu sayfasn da dahil 88 levha bulunmaktadr. Kitabn ba kmndaki levhalar Dalmaya kylarnda 1571'de Osmanllar ve Venedikliler arasndaki ekimelerin cereyan ettii yerleri tasvir eder.Buradaki levhalarn XVLyzyldaki Osmanl snrlarnn yayln gstermesi bakmndan nemine iaret edilmitir.Albmde dier nemli bir levha 64 sayl Kilitbahir kalesini gsteren gravrdr;bu resmin belge olarak tek nemli tarafnn bugn mevcut olmayan ky surlarnn orta ksmnda bir istihkmn varln gstermesi olduuna deinilmi ve son olarak ta Kale-i Sultaniye'nin yer ald gravrde imdiye kadar bu kale zerinde aratrma yapanlarn hibirinin stnde durmadklar bir problem ortaya kmtr. Yapda bugn bir izi grlmeyen, fakat gravrde etrafnda su hendeinin yer ald belirtilmitir. Sonu olarak, bibliyografya bakmndan, yurdumuzdaki imknlar ile durumunu tam olarak aydnla karlamayan bu Venedik baskl albmde bulunan resimler, birinci derecede bir tarih belgesi deilseler de, baz hususlarda dikkate deer saylabilecei Eyice tarafndan belirtilmitir.

111

IV.6.7.STANBUL'DA LK TELGRAFHNE- MRE'NN PROJES (1855)100

stanbul'da ilk kurulan telgraf merkezi, eitli aratrmaclarn belirttiine gre 1855'de mimar Fossati tarafndan Sur-i Sultani denilen, Topkap Saray'nn eviren sur duvarnn bitiiine ve Alay Kk ile Soukesme Kaps arasnda yaplmt. Bu Telgrafhane sonralar hibir iz kalmamacasna ortadan kaldrlmtr. Bugn Sur-i Sultni'nin ne i, ne d yznde, ne de burada evvelce byle bir binann bulunduuna iaret edecek bir iz, bir kalnt grlebilir. 1955'lere doru, sur duvarnn tamamen yenilenircesine tamiri srasnda, kalabilen son izler ortadan kalkmtr. Eyice, yurdumuzda "iletiim" tarihine bir katk ve zelliklede stanbul Telgrafhanesi hakkndaki aratrmalara yardmc olunaca dncesiyle tarihi bir belgeyi bu yazsnda takdim etmitir. Konuya girite, Trkiye'deki Telgraf tesislerinin tarihesine ksaca

deinilmitir. Bu tesislerin incelenmesi zerinde durulmamtr. kinci blmde ise Telgrafhne-i mire binasnn mimar Fossatilerin almalarna deinilmitir. Eyice son olarak stanbul'daki bu ilk telgraf merkezine dair eline geen belgeyi tantmtr. Bu belgeye Eyice, 1967 yl Haziran aynda Fosattilerin Morcote'deki evlerinde gn kalarak arivlerini inceledii srada yzlerce yaz, mektup, ferman, proje, taslak, resim, rlve arasnda kk iki taslak desenleri ile karlamtr. 10 sayl destenin iinde 818 sayl olan bu desenler ok soluk olarak kurun kalemle izilmi bir cephe etd ile bir plandan ibaret olup, birinin kenarnda "Progetto... Telegrap Ottomano in con/poli..." 1855 kayd bulunmaktadr. Bu aklamadan, szkonusu resimlerin 1855'de stanbul'da yaplmas tasarlanan Osmanl Telgrafhane binasnn projesi olduu anlalmtr. Bylece ilk biimi ile 1855'de yaplan stanbul Telgrafhanesi'nin izim olarak cephe grnn ve i dzenini belirten bir plan krokisine Eyice'nin aratrmas sonucunda sahip bulunmaktayz. Tespit olunan plan kroki kliesi alnmas imkansz olduundan Eyice tarafndan sanat tarihi
100

blmnn

Aratrma

grevlisi

Yk.

Mim.

Aykut

Koksal'a

Semavi Eyice, "stanbul'da ilk Telgrafhne-i mire'nin Projesi (1855)", Tarih Dergisi (Prof.Dr.M.C.ehbettin Tekinda Hatra Says), stanbul:..Edebiyat Fakltesi, S:34,1984, s.83-84.

112

yeniden izdirilmek suretiyle takdim edilmitir. Elde edilen belgenin Telgraf merkezine ait bir fotorafla karlatrlmas yaplm ve bu konudaki deerlendirmeler sunulmutur.101

IV.6.8.BR TRK ELSNN PORTRES102

Trk Tarih Kurumu tarafndan salanan bir denekle 4-10 Kasm 1973 tarihinde Napoli'de toplanan bir kongreye katlan Eyice; bu srada buradaki mze ve saraylar ziyaret etme frsatn bulmutur. Napoli Saray'nn salonlarn dolarken yapnn bir duvarnda XVIII. yzyl Osmanl kyafetinde iki Trk'n yal boyalar ile karlatn bildiren Eyice; Bu tablolarn altlarndaki yazlardan anlaldna gre 1741 ve 1742 yllarnda Napoli'ye gelmi olan iki Mslman elinin tespitini yapmtr. Bunlardan biri stanbul'dan Osmanl mparatorluundan, dieri ise Trablus'dan gnderilmitir. Eyice'nin bu aratrmasn, bu Osmanl elisi ile resminden ve bu resmi yapan ressamdan bahsedildii blm tekil etmektedir.S z konusu tablonun hangi nedenlerle yaplm olabilecei, Napoli'ye Krallk Saray'nda bulunma sebebi ve tabloda yer alan kiilerin kim olabilecei sorular tarihi vesikalardan tetkik edilmektedir. Bunun yannda tablonun ressam Bonito'nun ksa bir zgemiine deinildii gibi, resim slbu hakknda da bilgilere yer verilmitir. Eyice tetkikleri sonucunda tabloya model olan elinin Hac Hseyin Efendi olduunun tespitini yapm, fakat menei ve grevleri hakknda bir ey bilmediini iaret etmitir. Bu ahsiyetin mezar kitbesindeki bilgilerde notlar arasndadr. Mezar aranm bulunmutur. Kendisi ve olunun mezarlar resimleri ekilip konulmutur.

Makaleye ek olarak: Telgrafhane'nin stne kat kldktan sonraki durumu gsteren, Abdullah Biraderler tarafndan ekilmi eski bir fotoraf (Asl PTT mzesindeki bir aIbmde);Telgrafname-i Amire'nin imdi Ankara'da PTT Mzesinde bulunan kitabesi; Bellinzona'daki Fosati arivinden alnamayan Telgrafhanenin cephe ett projesi Yk. Mim. Aykut KKSAL'a yeniden izdirilmi ve bylece ilk defa Eyice burada bu belgeleri takdim etmitir.
102

101

Semavi Eyice, "Bir Trk Elisinin Portresi", Belleten, Ankara.TTK, C.XLI, S: 163,Temmuz, 1977, s.555-563.

113

Eyice'nin bu aratrmas, Avrupa'nn iki zengin koleksiyonunu ssleyen iki tablonun hikayesini, yapl sebebini ortaya koymakta ve tarihimize yeni bir belge kazandrmaktadr.

IV.6.9.TARH K OLAYLA LGL K GRAVR103

Fotoraf kefedilip yaygn bir hle gelinceye ve klie yaplarak kitaplarda fotoraf basklar kullanlncaya kadar, yaynlarda tasvir edilmek istenen ahs, manzara veya olay ancak gravrler ile yanstabiliyordu. Basknn kefedilmesinden itibaren, eitli Bat lkelerinde Osmanl mparatorluu ve Trkler ile ilgili yukarda saydmz tekniklerde pek ok resim yaplm ve bunlar irili, ufakl kitaplarda, albm eklindeki yaynlarda yer almtr. Fakat bunlarn dnda tek yaprak hlinde bir takm gravrlerin de hazrlanp sata karldklar da bilinmektedir. Bu tek gravrler, o alarn dnyasnda nemli bir olay cereyan ettiinde hemen acele olarak hazrlanyor ve hemen o gnlerde, olay aktalitesini kaybetmeden yaylyordu. Bu eit gravrler olaylarda adlar geen ahslan tasvir edebilecei gibi, olayn cereyan ettii yere de tasvir ediyordu. Eyice bu yazsnda, 1966 ylnda Budapete'de eski kitap ve resimler satan bir dkkndan bularak satn ald; imdilerde ise zel koleksiyonunda bulunan iki resmi tantmtr. Burada tantlan iki resim, imdiye kadar herhangi bir kitapta rastlanmam olmas, tek olarak yaplp sata karldn dndrmtr. Bu resimlerden her ikisi de Osmanl devri Trk tarihinin iki olayn yanstmak iddiasndadr. Vesika ve sanat deerleri pek olmamakla beraber, tarihimizin iki olayn Bat memleketleri halkna gstermesi bakmndan nemine yazda iaret edilmitir. Bir bakma bu resimler bizde de bir takm olaylarn hemen arkasndan bir takm kimlii mehul sanatlar tarafndan hazrlanp ortaya karlan destanlar andrmakta olduu notlar arasndadr. Bu resimlerden birinci blmde , Varna'nn teslimi gravr (1828) bal altnda Varna'nn Ruslar'a teslimini tasvir eden gravrn tarihi belgeler nda tetkikin yapld blmdr.

103

Semavi Eyice, "Tarihi ki Olayla lgili ki Gravr",Tarih Dergisi, stanbul r..Edebiyat Fakltesi, S:III,s.311-318.

114

kinci blmde ise Cezayir'in teslimi gravr (1830) bal altnda, Cezayir'in Fransz ordusu tarafndan teslim alnnn tasvir edildii gravrn tetkiki yaplmtr. Eyice'ye gre burada tantlan iki eski gravr, Osmanl devri Trk Tarihinin 1828 ve 1830 da cereyan eden iki dramatik olayn yanstan iki hatradan ibarettir. Bu alma, Trk tarihinin yeni a blm zerinde alanlara faydal olaca, dier taraftan bu eit daha baka gravrlerin de bulunabileceine ve bunlarn aralarnda belki tarih belge deeri veya sanat deeri daha yksek olanlara da rastlanabileceine de iaret edilmitir.

IV.6.10.SEMA'DA MEVLEVLER TASVR EDEN BR RUS GRAVR104

Geen yzyllarda Trkiye'ye gelen Batl ressamlarn meydana getirdikleri resimler, gerek eski Trk hayatn, gerekse ehirlerimizin ve antlarmzn eski grnlerini yanstan vesikalardr. Bu resimlerin bazlar eitli tekniklerde baslarak geni lde tannm, bazlar ise zel veya resm koleksiyonlarda unutulup kalmtr. Avrupal sanatlarn sevdikleri konulardan biri de onlar iin ok deiik bir mahiyet arz eden Mevleviler ve bilhassa Sema'da Mevleviler olmutur. Batl ressamlarn elinden km hayli ok sayda Sema'da Mevlevleri tasvir eden resim tanmaktayz. Eyice'nin bu yazsnda bahsedecei Mevleviler gravr imdiye kadar hibir eserde yer almam ve izgi bakmndan benzerleri arasnda zel bir yer alacak kadar dikkat ekici olduundan ilk defa burada tantm yaplmtr. Bahis konusu gravr, Eyice'nin 1959'da Almanya'da Mnih'de bulunduu srada bir eski gravr sat yapan bir dkkndan alnarak Eyice'nin arivine katlmtr. Yazda gravrn, desen ve kompozisyon bakmndan yaplan tetkiklerin sonucu deerlendirilmitir.

Semavi Eyice, "Sema'da Mevlevileri Tasvir Eden Bir Rus Gravr", Ant, C.VII, S:30, Eyll, 1962, s.44-47.

104

115

IV.7.TEK ESERLER NCELED KONULAR

Trk Sanat ve tarihine tek eserden bile yola klarak yaplan etrafl tetkikler sonucunda ortaya kan sonular unu bize gsteriyor ki, bunlar eksik kalm bir bulmacann paralan gibidir.

IV.7.1.KIREHR'DE H. 709 (1310) TARHL TASVRL BR TRK MEZARTAI.ANADOLU'DA TASVRL TRK MEZARTASLARI HAKKINDA BR ARATIRMA105
Anadolu'nun Trklemesi ile kullanlan slm mezartalannn, biim ve tezyinatlar Trk kltr tarihinin aydnlanmas bakmndan etrafl surette incelenmesi ve devirlere, corafya artlarna hatt baz hallerde d tesirlere gre ayrlmasnn, balca tiplerinin ayrt edilmesinin gerekli olduuna iaret eden Eyice, bu aratrmasnn mezar antlar hakknda etrafl bir sentez denemesi olmadndan, Anadolu'da ilk Seluklu hakimiyeti ile ortaya kar, rnekler zerinde durmadn belirtmitir. Eyice bu yazsnda, Krehir Ankara ve Konya'da tespit ettii talan Trk sanat tarihi bakmndan incelemitir. Konu be blm halinde ele alnmtr .Bunlar: Anadolu'da Tasvirli Trk mezartalar, Krehir'deki resimli mezarta, Krehir'de baka mezartalar, Ankara'da nsan Tasvirli mezarta ve Konya'da iki mezarta balklar altndadr. Eyice tetkiklerinin sonucunu u ekilde zetler; Krehir, Ankara ve Konya'da grm olduumuz talar bize Trk sanat tarihi bakmndan imdilik u yeni bilgileri kazandrmaktadr;

1. Ah Evren Zaviyesi hazresinde bulunan Osman bin Halil adl kiinin mezar ta, h. 709, mild 1310 tarihli olduuna gre, tasvirli, isimli ve tarihli mezar talan serisine bunlarn devirlerini belirgin olarak belirtecek kuvvetli yeni bir eleman katmaktadr. Bylece Anadolu'da hi deilse XIV. yzyln balarnda tasvirli mezar talar kullanld aka anlalmaktadr. Artk aka bellidir ki, Erdmann'n
105

Semavi Eyice, "Krehir'de H. 709 (1310) Tarihli Tasvirli Bir Trk Mezarta Anadolu'da Tasvirli Trk Mezartalar Hakknda Bir Aratrma", Reid Rahmeti Arat iin, AnkararTrk Kltrn Aratrma Enstits Yayn, S:19, s.208-243.

116

vaktiyle ileri srd gibi bu eit talar XVII. yzyla ait olmadktan baka, hayli eskidir. 2. Krehir'de bulunan tasvirli iki mezar tann zerlerindeki kabartmalarn lhanl slbunda oluu ve bu talarn tam Anadolu'da lhanl hkimiyetinin kuvvetle etkisini duyurduu yllarda ilenmi olmalar, bu eit mezar talarnn lhanl tesirine balanp balanamayaca eklini ortaya karr. Krehir mezar talar ile, bu eit eserlerin lhanl devrinde kullanld anlalmaktadr. Fakat daha nceleri de Anadolu'da byle rneklerin olup olmadn ancak yeni buluntular aydnlatacaktr. Dier taraftan tasvirli mezar talan geleneinin lhanl idaresinden sonra da devam ettiini dier rnekler ak bir ekilde belli eder. Anadolu Trk kltr bakmndan bu mezar talarnn dikkatle aratnlmas ve tannmas gerekir. Dier taraftan bu eit mezar talarnn benzerlerinin Orta Asya'da da olup olmad, Trk medeniyetinin hkim olduu baka evrelerde benzerlerinin bulunup bulunmad da incelenmelidir. 3. Krehir'de evvelce Cell Htn, imdi de Osman bin Halil'in mezarlarnda tasvirli mezar talarnn bulunmas, bu eit mezar talarnn bazen zannedildii gibi sadece Akehir'e ait olmadn aka ortaya koymaktadr. k Paa Trbesi'nde ve baka yerlerde bulunan aslanl tasvirli ve bezemeli talar Krehir'deki mezar ta tiplerinin zenginliine bir iarettir. 4. Krehir'de bulduumuz Osman bin Halil'e ait mezar ta, o sralardaki bilgilere gre edinilen yanl bir hkm de dzeltmektedir. W. Ruben, Akehir mezar talarnda gergef banda kadn tasvirlerinin grn, Cell Hatunun ta ile birletirerek tasvirlerin neden yalnz kadn mezar talarnda olduunun halli art bir sorun olarak ortaya atyordu. Halbuki byle bir sorunun artk anlalmtr. Tasvir kadn talarnda olduu gibi erkek talarnda da vardr. 5. Belki eski Trk inanc amanizm'den kalm olmas muhtemel bir sembol olan ku, Akehir mezartalarnda grlmekte, Krehir ve Konya'da da karmza kmaktadr. 6. Mezar tann iki yanndaki fidanlar muhakkak ki lm sembolizmi ile yakndan balantldr. R.M. Meri bunlarn mee, W. Ruben ile Koyal ise eyyan (haha) fideleri olmasn muhtemel grrler. Eski Yunan sembolizminde afyon uyku ve lmn sembol ise de, bu derece Asyal mezar talarnda bir Yunan motifinin

117

bulunabileceine ihtimal vermek zordur. Bizce, fidanlarn ular da nara ok benzeyen birer meyve olduuna gre, bunlar cennet meyvesi olan nardr. Bylece slm inancna da uygun bir sembol kullanlm olmaktadr. 7. Cell Htun'un mezar tanda ok belirgin, Osman bin Halil'in mezar tanda ise az daha g tehis edilmekle beraber tasvir edilen insan tasvirinde lhanl minyatrlerinin slbunu ve insan ehresini bulmak kabildir. u halde bu talarn resimlerinde XIH - XIV. yzyl minyatrleri ve dier tasvirleri ile benzerlikler bulmak kabildir. 8. Anadolu'da imdiki halde Afyonkarahisar ve Akehir tipi demek suretiyle ayrt ettiimiz iki eit resimli mezar ta ekli vardr. leride rnekleri oaldnda bunlar daha uygun surette adlandrmak mmkn olacaktr. 9. nsan tasviri talarn kendi ilerinde de bir takm deiik tipleri bulunduu anlalmaktadr. Nitekim Akehir talan, kelerindeki burmal stuneleri, ii Rmler ile doldurulmu alnlklar (veya talan) ile Krehir'dekilere nazaran olduka farkl bir biime sahiptirler. Belki bu fark aradaki tarih uzaklndan domaktadr; Krehir'dekiler daha eski ve bu yzden daha arkaik, Akehir'dekiler daha ge ve bu yzden de ssldr. Hi phesiz bu faraziyenin doruluunu, yeni bulunacak tarihi baka talar ortaya koyabilecektir. Dier taraftan Konya'daki svarili ta Ankara'dakini andrmakta fakat gene de tertibinde ok farkl unsurlar ihtiva etmektedir. Konya'daki dier ta ise hepsinden deiik bir ifadeye hatt talk sanat bakmndan apayr bir zellie sahiptir ve daha ziyade Seluklu ve Orta-Asya bir karakteri haizdir. 10. Nihayet Anadolu'da eski Trklerin amanizm inanlanndan gelmi motifler, vahi hayvan kabartmalan ile ssl, ayrca ok zengin kabartma Rumleri olan baka bir mezar ta grubu daha vardr ki, k Paa Trbesi'nde bulduumuz rnek gibi, evvelce C.H. Tarm tarafndan tantlanlar da bu zmreye girer. Bu kk aratrmamz, Anadolu'nun henz yeteri kadar zerinde durulmayan ufak mezar antlannn ne kadar zengin bir kltr malzemesi ortaya koyduklarn gstermektedir. Resm ynetimlerin, bilhassa mahall Belediyelerin, bu arada halkn en kolay istifade edilir sahipsiz toprak olarak grdkleri mezarlklan tahrip etmeleri ile tarihimiz ve sanat tarihimiz bakmndan uranlan kaybn bykl karsnda bir defa daha ac duymamaa imkn yoktur.

118

IV.7.2.BALTAOLU SLEYMAN BEY'N KILICI106

zerinde Balta-olu Sleyman Bey'in adnn yazl bulunduu, ona ait bir tarih hatra olarak kabul edilen bu eser, XIX. yzyla ait olup, o devrin sanat zevkini yanstmas bakmndan nemlidir.Kl S. Eyice tarafndan tespit edilmi ve bilim alemine sunulmutur. Eyice ayn zamanda makalede ad geen kl ile ilgili baz phe uyandran durumlarn sz konusu olmasna ramen, "sahici" olarak kabul edilmesi durumunda yaznn geerliliini koruyabileceinin altn izmitir. Eser ana balk altnda tm ynleriyle ayrntl bir ekilde tetkik edilmitir. Birinci Blm,Eserin tarifi blmnde, eserin genel bir tantm yapldktan sonra alt balk halinde tetkik edilmitir. Bunlar sahibin adn veren kitabe, tarihini bildiren kitabe, Mhr- Sleyman, Sanatkr Kitabesi, Kf yazl kartular ve son olarak ta kf yazl ayet eklindedir. kinci Blm, Eserin tarihi deerinin bahis konusu olduu blmde, klcn tetkiki sonucunda ortaya kan verilerden hareketle klcn sahibinin Balta-olu Sleyman Bey olduu kansna varlmtr. Tarihlerimizde donanma kumandan Balta-olu Sleyman Bey hakkndaki bilgilerin son derece az olduuna iaret edilmi, tespit edilen klcn sahip kitabesi sahte deil ise klcn tarih belgesi tekil etmekte olduu belirtilmitir. nc blmde, eserin sanat tarihi bakmndan tahlili yaplm, deeri asndan pheler ortaya konmu ve bu konudaki sorulara cevap aranmtr. Sonu olarak, Sayn Selim Dirvana'ya ait olan ve Balta-olu Sleyman Bey'in adn tayan H. 859 (=1455) tarihi kl, gerekten eski bir eserdir. zerindeki ss ve yazlar orijinaldir. Bunlar arasnda "Amelel-Hc Sungur" yazs, Memlk ve Trk kllarnn henz bir problem tekil eden bir noktasna yeni bir katk salamaktadr. Bu eski klcn Balta-olu Sleyman Bey'in tarih kimliini aydnlatmada az da olsa bir yardmda bulunduunu Eyice iaret etmitir.

Semavi Eyice, "Baltaolu Sleyman Bey'in Klc", Tarih Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, S:25, 1971 ,S.163-178.

106

119

IV.73.G0LET BR KTABE107

(ROMANYA)'DA

KK

BR

TRK

HTIRASI ALEMDAR MUSTAFA ADINA H. 1221 (1806) TARHL

Eyice, bir sempozyuma katlmak zere 1997 ylnn Eyll ay balarnda Romanya'ya gitmi ve Bkre'de yaplan toplantlarn sonunda 14 Eyll aramba gn yaplan bir geziye katlmtr. Bu gezi srasnda Goleti adndaki eski bir iftlik evi de ziyaret edilir. Osmanl devrinde Eflk (Valachia) eyaletinin iinde kalan bu yer, eski ve soylu ailelerden birinin maliknesidir. Ve 1942-43 ile 1960-1961 yllarnda mkemmel bir biimde tamir edilerek bir mze haline getirilmitir. Eflk'n boyarlarndan Golescu ailesine ait olan bu malikne drt kesinde yuvarlak birer kule olan dzgn bir dikdrtgen meydana getiren bir duvarla snrlanmtr.Bu duvarn douya bakan cephesinde ise iki tarafndan birere eme bulunan esas giri vardr.Eyice'yi ziyareti esnasnda,d kapnn yanndaki iki emeden sadakinin nnde mermerden bir yalak dikkatini ekmitir. Bu mermer yalak, sanat bakmndan hi de nemli olmamakla beraber, zerinde Trke bir kitabenin bulunmas onu Eyice iin deerli hale getirmitir. Yazda, bu basit ve iddiasz kitbeli yalak tann Romanya'nn, daha dorusu eski Eflak eyaletinin bu cra kasabasnda ne mnasebetle bulunduu ve kitabede ad geen yala yaptran ahsiyetin kim olduu sorularna tarihi belgeler nda cevap aranmtr. Eyice bu aratrmasyla Alemdar Mustafa Paa hakknda zengin ariv belgelerine dayanan bir monografi meydana getirmi olan Rahmetli smail Hakk Uzunarl'nn bu eserine bir katkda bulunduunu, Goleti kitbesindeki Alemdar Mustafa, ayn addaki Sadrzam ile ayn kii olmasa bile, Romanya'nn uzak bir kesindeki bu Osmanl devri Trk hatrasn bylece tantm olduunu belirtmitir. Alemdar Mustafa Paa'nn Goleti'deki boyarlar ile dostluunun bir iareti olarak m bu eme yalan vakfetmitir? O gn iin bu sorunun cevabn vermenin mmkn olmadn bildiren Eyice, kitabedeki Elhac Alemdar Mustafa'nn kimlii

Semavi Eyice,"GoIeti (Romanya)'da Kk bir Trk Htras-Alemdar Mustafa adna H.1221(1806) Tarihli bir Kitabe", Tarih Dergisi-Ord.Prof.smail Hakk Uzun arl Htra Says, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi, C.XXXII, Mart,l979, s.373-996.

107

120

gibi bu tan Golesti'de Golescu'lar "kona" kapsnn nnde bulunuunun zm bekleyen karanlk bir soru olduuna iaret etmektedir.

IV.IAAYASOFYA'DA TURASI108

ABDLMECD'N

MOZAK

Bugn Ayasofya'ya batdaki esas kapsndan girildiinde, byk kapnn sa tarafnda duvarda yuvarlak bir plaka zerine mozaikle ilenmi bir tura grlr. Sultan Abdlmecid'e (1839-1861) ait bu turann, Bizans'a zg bir teknik olan mozaikler ile yaplm olmas artcdr. XEX. yzyln bir Osmanl Padiahnn turasnn mozaiklerden yaplm olmas da ayrca dikkate deer.109 Bilindii kadar ile bu, mozaikler ile meydana getirilmi sanat tarihinde bilinen tek turadr. Eyice, Trk sanatnda, mozaik taneleri ile yaplan tek Padiah turas olan bu esere yirmi yl akn bir sre nce bir rastlant sonucu rastlamtr. Topkap Saray Mzesi'nin depolarn o yllardaki mdr ile dolarken, deponun demesi zerinde yuvarlak bir plaka grm ve bunun yzeyinde siyah mrekkep ile yazlm Lanzoni imzasn tespit etmitir. stei zerine ters yz evrildiinde, plakann yere yatrlm yzeyinde, Fossati'nin raporunda bahsi geen Sultan Abdlmecid'in turas ile karlamtr. Bu tura, Abdlmecid'in Ayasofya restorasyonunun ve Fossati'nin bugn stanbul'da belirli bir hatrasdr. Eyice tetkikleri sonucunda, Fossati'nin svire'de korunan arivindeki raporundan yola karak bizlere bugn Ayasofya'nn ana giriinde yer alan turann hikayesini takdim etmekle kalmam, ayrca Sultan Abdlmecid ile yaknl bilinen Mimar Fossati'nin Trkiye'deki almalarna da deinmitir. Eyice, Topkap Saray Mzesi'nin deposunda tersine evrili olarak yerde yatan bu turann, buradan alnarak, normal yerine, yani Ayasofya'ya konulmasn, o tarihten sonra, mze mdrlerine nermesine ramen sonu alamayan giriim, ancak Blent Bilgin'in Ayasofya mdrl srasnda gereklemitir. ki mze ynetimi

Semavi Eyice, "Ayasofya'da Abdlmecid'in Mozaik Turas", Sanatsal Mozaik ,S: 9 , Yl:] , (Mays) 1996,s. 50-53
109

108

(Bu turann ilk defa resmi S.Eyice tarafndan yaymIanmtr)Semavi Eyice, AyasofyaJII.Trk Dnemi .stanbul, 1986,s. 15 ve 23'te resmi.

121

arasnda yaplan bir protokol ile, tura Topkap Saray'ndan Ayasofya'ya devredilmi ve burada bu ilgi ekici "tarihi eser" ana mekna alan mparator Kaps denilen ana giriin yanndaki duvara yerletirilmitir. Bu yazsnda Eyice Ayasofya tarihi ile ilgili bir hatrasn bir belge olur midiyle burada kada dkmtr. Bu yaz ayrca nemsenmeyip, depoya atlan bir eserin nasl bir tarih birikim ile balantl olabileceini gstermesi bakmndan nemlidir.

122

IV.8.STANBUL VE TRK MEDENYETNE HZMET ETM KLERN NCELEND ARATIRMALAR

Bizans ve Osmanl mimarilerinin en nemli eserlerine sahip olan stanbul'un tarih yaplar hakknda yerli ve yabanc pek ok aratrmac eser vermitir. Bunlarn bazlar bilimsel dergi sayfalannda kaybolmu makaleler, bir ksm ise, toplu kitaplar ya da tek bir yap hakknda hazrlanm monografilerdir.

IV.8.1.

MMAR

SNAN'IN

OSMANLI

DNEM

TRK

MMARSNN GELMESNDEK YER110

Eyice makalesinde Trk mimarisinin nemli bir yap eidi olan cami mimarisinin slamiyet'in ortaya k ile Medinede'de yaplan ilk camiden XVI.yzyla damgasn vuran Hassa mimar Sinan'n eser verdii dneme ve bu dnemden sonraki cami mimarisinin geliimi gzler nne serilirken, bu geliimin sonucunda Mimar Sinan'n Osmanl Dnemi Trk mimarisindeki yeri tetkik edilmektedir. Sonu olarak, Sinan' youran ve yaratan Trk- Osmanl medeniyeti'nin yaratt ortamdr. Sinan, Osmanl dnemi Trk mimarisinde birden bire ortaya km ncleri ve devamclar olmayan bir varlk saylmamas gerektiinin, Osmanl yap sanatnn eitli asamalanyla onu hazrlayan , onu engin bilgisi ve sanat zevkiyle Trk mimarisini gelitirmesine imkan salayan ortamn nemi yazda vurgulanmtr.

IV.8.2.MMAR KASIM HAKKINDA111

110

"Mimar Sinan'n Osmanl Trk Mimarisinin Gelimesindeki Yeri", Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi ,C.II, S:4, Nisan 1989, s. 75-80. 400.Anma Ylnda Mimar Sinan, s.6-10. _________ , "Mimar Sinan'n Osmanl Trk Mimarisinin Geliimindeki Yeri", Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi, C.II, S:4, Nisan, 1989, s.75-80. __________ , "Sinan ve Gurbetteki Eserleri", Sznt, Aylk Fikr-ahlak-ilm edeb dergi,Yl: 10, S:120,Ocak ,1989, s.482-487. __________ , "Mimar Sinan'n ihmal edilmi bir eseri Ramazan Efendi Camii (Hac Hsrev)", T.I Bankas -Kltr ve Sanat Dergisi, C.I,S:2,Nisan, 1989.S.12-18. __________ , "Mimar Sinan'n klliyeleri", VI.Vakf Haftas, stanbul: Vakflar Genel Mdrl, s. 169-192. 111 Semavi Eyice, "Mimar Kasm Hakknda", Belleten,Ankara:Turk Tarih Kurumu, C.XLIII, S: 172, Ekim, 1979, s.767-808.

123

Osmanl devri yap sanatnn Mimarbalan hakknda bilinenler yetersizdir. Tarihin karanlklar iinde kaybolmu Mimarbalar'dan biri de Kasm Aa'dr. XVII. yzyl iinde yaayan bu Hassa mimarna dair dank pek ok ey yazlmakla beraber, hakknda ak ve kesin verilere ulalmamtr. Hakknda yazlanlann ou da bilinenleri iyice kartrarak iinden klmaz ve hatt yanltc bilgilerin bir araya getirilmesine yol amtr. Eyice bu aratrmasyla karanlklar iinde kaybolan mimar Ksm'n hayatn ortaya koymay hedeflemekte, sadece iyice kark bir durum alm olan bir sanat biyografisini tahlil etmek ve yazlanlann kritiini yaparak; Mimar Kasm "meselesi"nin ne durumda olduunu ortaya koymak amacyla hazrlamtr. Eyice bu aratrmasnn Hassa Mimar Kasm Aa hakknda bir monografya olmadnn da altn izer. Konu be blm halinde ele alnmtr. Birinci blmde, hakknda yazlanlar bal altnda, Mimar Kasm hakknda ilk biyografi denemesinin Ahmed Refik tarafndan112 1924 ylnda yaynlandna ve bunun yannda biyografisini ortaya koymaya alan F. Babinger'in notlarna deinilmitir.113 Tannm slm sanat tarihi uzman E. Khnel'in de Kasm Aa ile ilgili ksa yazsnn yanllarla dolu olduunun alt izilmitir. Kasm Aa hakknda geni bir biyografi aratrmasn 1934'te yaymlayan A. Kemalettin'in notlar tetkik edilmitir. Ahmed Refik'in Trk mimarlan hakkndaki kitabnn 1937'de baslmas zerine bir tenkit yazs yazan Mimar Necmeddin Emre'nin ortaya att iddialar deerlendirilmitir.114

112 113

Ahmat Refik (Altnay), "limler ve Sanatkr'lar", stanbul, 1924, s.207-228. F.Babinger, "Ouellen zur osmanischen Knstlergeschichte",Fahrbuch der asiatischen

Kunst,I,1924,s.798.
114

Necmeddin Emre, 'Trk Mimarlan", Arkitekt, C.VII,S:I,1937,s.l 1.

124

Bir zamanlar Topkap Saray Mzesi'nde mdr muavinlii yapan zzet Kumbaraclarn A. Refik ile N. Emre'nin yazlarn tamamlamak dncesiyle 1937'de kaleme ald bir makalenin olduka garip bilgiler ierdiine dikkat ekilmitir. Topkap Saray grevlilerinden Zarif Orgun'un da 1938'de yaymlanan Hassa mimarlarna dair makalesinde yer alan bilgiler ierdii elikiler asndan tetkik edilmitir. smet Parmakszolu tarafndan yazlan ve slm Ansiklopedisi'nde 1953'de yaymlanan115 Kasm Aa ile ilgili maddede yer alan bilgiler ve 1956'da slm mimarlar hakknda eksik olmakla beraber ok faydal bir bibliyografya denemesi yazm olan L.A. Mayer'in notlar da gzden geirilmitir.116 Son olarak stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih blmnde, 1966 ylnda renci S. Candan Sokhan (9401) tarafndan sunularak kabul edilen bibliyografyas pek eksiksiz olmayan, politik taraf daha etrafl incelenen Kasm Aa ile ilgili tezin Eyice tarafndan bilimsel veriler nda tetkiki yaplmtr. kinci blmde, Mimar Kasm Aa'nn mezar bal altnda, mezarn ilk yapldndaki yeri ve bugnk yeri arasndaki deiiklie deinilmi, mezarn kitabesinde yer alan yaznn metnine yer verilmitir. Mezann klasik devir Trk Mezar mimarisinin deiik ve ok gzel rneklerinden biri olduu belirtilmitir. Vaktiyle Necmeddin Emre'nin, bir iddia ortaya atarak mezar zerindeki motiflerin slbunu inili Cami haziresndeki talarda grldn sylemesi ve bylece inili Cami'nin Mimar Kasm ile balant kurmas zerine Eyice bu iddiann dayanaksz olduunu ileri srm ve gerekelerini sunmutur. Eyice bu blmde son olarak Kasm Aa'nn devirme olduu ynndeki ortaya atlan iddialara pheyle baktn bildirmi ve konuya aklk getirmitir. nc blmde, Kasm Aa'nn siyas hayat tarihi belgelerin nda incelenmitir. Drdnc blmde, Kasm Aa'nn Vakf eserleri konusu; Tarihi belgeler nda tetkik edilmitir. Bu yaznn hazrlanmas esnasnda o tarihte Ankara

115 116

smet Parmakszolu, Kasm Aa,Koca, maddesi.slam Ansiklopedisi,C.VI,I953,s.379-380. L.A.Mayer, Islamic Architects and ther Works, Geneve, 1956,s.114.

125

niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi'nde asistan olan Mahmut akirolu, Ankara Tapu ve Kadastro Genel Mdrl Arivinde Defter-i Evkaf- Mimarba Kasm Aa bal ile Kasm Aa'nn 25 varakdan ibaret olan vakfiyesini tespit ettiini bildirmesi zerine Eyice, Vakfye'nin nemli noktalarn yazsnda yer vermi ve karanlkta kalan birok noktann bu vakfiye sayesinde tekrar gzden geirme imkanna eritiini belirtmitir. Konu tm ynleriyle vakfiyede yer alan veriler ndan hareketle tetkik edilmitir. Beinci blmde, Kasm Aa'nn Mimarba'lnda yaplan eserler bal altnda, Eyice tarihi vesikalar tetkik etmi, netice itibariyle Hassa Bamimar Kasm Aa'nn tam olarak bilinmeyen mimarlk grevine tam olarak ne vakit balayp hangi tarihte bittii, bu sre zarfnda hangi yaplarda hizmeti getiini renmenin mmkn olmadnn altn izmitir. Eyice bu almas sonunda elde ettii verileri u ekilde zetlemitir: Trk sanat tarihinde bir Hassa - Mimar Kasm Aa vardr ve bu, en azndan 1627'lerde bu makamda bulunmaktadr. Salnda yaptrd mezar tandan bu makamda olduu kesinlikle bellidir. H. 1005 (1595) tarihinde Mimar Kasm'in adn verdii sylenen emberlita'daki Valide Hamam'nn ( bugnk emberlita Hamam)'nn tamirine dair olan belgenin asl bulunup kontrol yaplncaya kadar bu tarihin bir bask yanl olduunu ve dorusunun belki H. 1045 eklinde, belki de daha ge olmas gerektiini kabul etmek lzmdr. Aksi takdirde bu yllarda iki ayr Mimar Kasm Aa'nn varlna inanmak gerekecektir. 1595'de Hassa miman olarak bir kiinin 1660'da hla faal durumda olabileceine ihtimal verilemez. Zaten H. 1005'de Hassa Bamimarnn Davud Aa olduu onun bu tarihte, Galata da ki Alaca Mescit ve Hseyin Aa vakfndan dkknlar iin yapt tamir kefinden anlalr. u halde Hassa mimar bir Kasm Aa vardr ve babas Ali adnda olan bu mimar, Sultan IV. Murad (1623-1640) yllarnda Hassa mimardr. Kasm Aa'nn Trakya'da Berat'in iinde birok emesinden baka yine ayn yerde arazileri de vardr. Aslnda Berat yaknnda Carmi kyndendir ve burada hayrat vardr. stanbul iinde de bir Drlhadis medresesi yapmtr. Ksm'n hangi tarihde Bamimar olduu belli deildir. Fakat mezar tana gre 1626-27'de bu makamda bulunmaktadr. Kasm Aa 1644'de Sultan brahim devrinde Mimarbalktan geri

126

azledilmi, fakat bir yl sonra 1645'de tekrar ayn makama geri dnerek, 1645'de Valide Turhan Sultan'n Kethdas olmu, ancak az bir sre sonra tekrar azledilerek hapse atlm, elinden mallan alnarak srgne yollanmtr. Siyavu Paa'nn ok ksa sren sadareti srasndaki "temizlik" ve onun arkasndan gelen Grc Mehmed Paa'nn dman oluu, bu gzden dn sebepleridir. Fakat Valide Turhan Sultan'n en yakn adam oluu onu daima kurtarm ve devletin selameti iin tek arenin Kprl Mehmed Paa'y tavsiye etmesi memleketin haynna olmutur. Kendisi gibi Beratl olan Kprl Mehmed Paa'nn Sadrzam olmasn nihayet 1656'da baarm ve byk ihtimal ile bu tarihten az sonra lmtr. lm tarihi kesin olarak bilinmez. Byk dostu Kprl Mehmed Paa'nn hayr yaplannda bir almas olup olmad da mehuldr. Mimar Kasm Aa'nn H. 1070 (1659/60)'da ld ve yerine Meremmeti Mustafa Aa'nn atand genellikle kabul edilir ise de, Kasm Aa'nn Kbns srgnnden dndkten sonra tekrar Mimarba olduuna dair bir bilgi yoktur. Gerekten 1656'dan sonra ad gememektedir. Mimar Kasm'in mimar olarak yetenekleri hakknda ak bir hkme varmak mmkn deildir.Yeni Cami'nin tamamlanmasndaki grevi karanlktr. Eserleri de bilinmez. 1630-1660 yllar arasndaki her yapy ona balamak mmkn ise de, inandrc bir dayanaktan yoksun olan byle bir iddia bolukta kalmaktadr. Ancak bugn bir izi kalmam olan skdar Saray ahrlar onun yapmdr. Hassa Bamimar olduuna gre Ayasofya Vaftizhnesi'nin Sultan I. Mustafa Trbesi haline getirilmesinde de bir pay bulunmaldr. Byk lde yaknl olan Sadrzam Kara Mustafa Paa, Cinci Hoca, Sleyman Paa gibi devlet ileri gelenlerin vakflarnda alm olmas akla yatkn gelir. Revan Kk, Badat Kk, ftariye Kameriyesi, inili Cami, Byk Valide Han, Bayram Paa Klliyesi, Babaeski Kprs gibi eserlerin onun olduuna dair ak belgeler bir gn bulunacak olursa sanat tarihindeki yeri ve dolaysyla deeri de ortaya konulmu olacaktr. stanbul'un ok byk bir ksmn tahrip eden ve pek ok sanat eserini mahveden H. 1043 (1633) yangnndan sonraki imar ve ihya ilerindeki roln de bilmiyoruz. Byk yangn felaketlerinden sonra btn ileri gelenler harap olan Yenibahe'deki kiliseden evrilme Fenri sa Camii de 1636-1638 yllar arasnda Sadrazamla ykselen Bayram Paa tarafndan tamir ettirildiinde, iinde bugn hl grlen byk klsik

127

Trk slbundaki kemerler yaplm ve mihrab ok gzel bir malakr tezyinat ile bezemitir. Ayn yllarda stanbul'da daha pek ok i yaplm olup, bunlardan Mimar Ksm'm bir hissesi olup olmadn bilemiyoruz. Bu vesile ile, Mimar Sinan'dan sonraki klsik devrin ikinci sayfasndaki yllarda ok gelien sebil mimarisinde ve malakri sslemede hangi mimarlann hisseleri olduunu da imdilik aydnla karmak mmkn olmad sylenebilir. Btn bu kk konular Trk sanatnn zm bekleyen pek ok sorunundan sadece bir kadr. imdiki halde, Trk sanatnn klsik devrindeki Hassa Ba mimar Koca Kasm Aa hakknda, yeni kaynaklar ve bilhassa belgeler bulununcaya kadar sylenebilecekler bu kadardr.117

IV.8.3.KAPU AASI HSEYN AA'NIN VAKIFLARI118

Osmanl devri Trk Sanat hakkndaki aratrmalarnda, Trkler'in eitli yerlerde meydana getirdikleri eserleri toplamaya alan Eyice, bylece vakf sahipleri ve kurduklar eserler hakknda monografyalar ortaya koymay

dnmtr.Bu dnceden hareketle yapt incelemeler ile mparatorluun eitli yerlerine dalm olan vakf eserlerden, onlar yaptran hayr sahiplerinin adlar altnda toplad eserleri yaymlamtr. te bu yazsnda Eyice, II. Bayezid (14811512) devrinin saray ileri gelenlerinden olduu bilinen, Kapu Aas Hseyin Aa'nn Osmanl tarihinin ykseli devrinde, XV. yzyln sonlar ile XVI. yzyln ilk yllarnda imparatorluun eitli yerlerinde kurdurmu olduu vakf eserlerini bir arada toplam bulunmaktadr.Bu yaz,XV yzyl sonlarnda yaam bir Osmanl ileri geleninin, memleketin deiik yerlerinde brakt hayr eserlerinin ve o yerlerin imarna yardmc olan tesislerin neler olduunu gstermektedir. Konuya giri blmnde n. Bayezid (1481-1512) devrinde Kapu Aas olan Hseyin Aa'nn ahsiyet ve hayat hakknda yeterli bilgi bulunmadna iaret eden Eyice; Kapu Aas Hseyin Aann yaptrd eserleri drt blmde tetkik etmitir. Bunlar; Amasya'daki eserleri (Bedestan, Byk Kapu Aas Medresesi, Kapu Aas emesi), Manisa'daki eserleri (Kurunlu Cami, Medrese), stanbul'daki eserleri
117 118

Konuya ek olarak,Y. nge'nin izdii Rlve, Mezar Lahdi izimi bulunmaktadr.

Semavi Eyice, "Kapu Aas Hseyin Aa'nn Vakflar", in Memoriam Prof.Louis Gabriel, ErzurumAtatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi, S:9, s. 149-246.

128

(Kk Ayasofya Camii, Kapu Aas Trbesi, Kapu Aas Zaviyesi (sonra Medresesi), ardakl Hamam, Hseyin Aa Mescidi, Kapu Aas Kervansaraylar), Edirne'deki han eklindedir. Eyice bu aratrmas sonunda grlerini u ekilde zetler: Ne yazk ki H Bayezid'n saltanat yllarnda nemlice bir kimse olduu anlalan Hseyin Aa'nn hayat, ahsiyeti ve menei hakknda yeteri kadar bilgiye sahip bulunmuyoruz veya var ise de u halde bilinmemektedir. Aslnda devirme de olsa Hseyin Aa'nn inanm bir Mslman olduu eserlerden anlald gibi, yaplarna koydurduu kitabelerde bu hususu desteklediini bildiren Eyice, ayrca stanbul'da kiliseden evirdii Kk Ayasofya Camii'nin drt yerine yerletirilen kitabelerin hepsinin de din metinlerden ibaret oluu bu gr daha da kuvvetlendirmekte olduuna iaret eder. Hseyin Aa'nn kurdurduu eserlerin Trk sanat bakmndan deerleri de inkr edilemez. Bunlarn arasnda Bedesten, ilk yapldndaki plan ile Osmanl devri Trk bedestenlerinin en bykleri arasnda yer alyordu. stanbul, Edirne, Bursa'dan sonra Tokat ile beraber en bata gelenlerden idi. Bu da Trk ehri olarak Amasya'nn XV. yzyln sonlarnda Anadolu'nun byk ticaret merkezlerinde olduunu gsterir. Yaptrtt medrese ise, sekizgen biimli plan ile Trk yap sanatnda deiik ve benzeri pek az grnen bir mimari ant olarak yer almaktadr. Bu plann ran'daki rneklerden ilham alnarak yaratld yolunda Gabriel'in ileri srd iddia ise, yukarda da belirtildii gibi, ran kervansaraylarnn daha ge tarihlerde yaplm olmalarndan dolay inandrc saylamaz. Eskiden Amasya'y Karadeniz kysna balayan yolun zerinde nemlice bir kasaba olan Sonisa (bugn Uluky)'deki eserlerinden ne yazk ki bugne bir ey kalmamtr. Bu yzden buradaki eserlerin sanat deeri zerinde bir fikir ortaya atmak mmkn olmamaktadr. Kapu Aas Hseyin Aa'nn, stanbul'daki eserlerinin banda gelen kiliseden evrilme Kk Ayasofya Camii ise, bir taraftan kapanm bir devrin bir eserini yeni bir fonksiyon vererek, "enlendirme" politikasn, bir taraftan da ok eski ve ok deerli bir Bizans eserini, ayn derecede deerli Trk ekleri ile bezeyerek

129

yaatlm olduunu gsterir. Burada XV. yzyln sonlarnn stn kalitede sanat unsurlarnn kullanlm olmas bilhassa nemlidir.

IV.8ABR STANBUL TARHS HTFALC MEHMET ZYA BEY119

stanbul'un tarihi, gemii ve eski eserlerine dair kitap veya makale yazm pek ok yerli ve yabanc aratrc vardr. Geen yzyln ikinci yarsnda, bunlarn saylarnn oald ve iinde bulunduumuz yzyln balarnda aralarna Trklerin'de katldklar grlr. 1900 yllarda zellikle Trk Mehmed Ziya, Mehmed Rif ve Cell Esad eserleriyle nemli bir yer tekil etmilerdir. Eyice bu yazsnda bu yazardan yalnz birincisi stnde durmu, ksa hayat hikayesi, balca eserleri ve bunlardan bilhassa stanbul'a dair olanlar tantlm bu arada eserlerinin ve dolaysyla almalarnn nemi zerinde durulmutur. zellikle ok nemli bir alma olan, "stanbul ve Boazii" adl eserindeki Osmanl dnemi Trk yaplar ile ilgili notlarn, bu yaplarn bir ksmnn ortadan kalkmas nedeniyle bugn birer belge deerinde olduunun alt izilmitir.Ve son olarak da kendini stanbul'a adayan deerli tarihiye layk grlen mezarn bulunduu bugnk durum eletirilmitir.

IV.8.6.ALFONS MARA SCHNEDER120

119

Semavi Eyice, "stanbul Tarihileri ve Eserleri, Mehmet Ziya Bey", istanbul Belediye Dergisi, S:39,1966,s.l2-13,29.

___________ "Mehmet Ziya Bey",ehir, Kent Kltr dergisi,S:18,1988,s.94-100. (Semavi Eyice'nin "stanbul Tarihileri ve Eserleri"ana bal altnda srdrmek istedii bu yaznn sondan te birlik blm ile her zaman metinden fazla bilgilerle donatt notlar konmamtr.Bundan dolay devamndan vazgemitir.) ___________ s. 121-126.
120

,"Bir stanbul Tarihisi htifalci Mehmet Ziya Bey", stanbul, stanbuhTarih Vakf,

Semavi Eyice, "lm mnasebetiyle:Arkeoloji Profesr A.Maria Schneider", Yeni stanbul, 29 Ekim, 1952.S.7. _________ , "Prof.Dr.Alfons- Maria A.Maria Schneider", Belleten, Ankara:TTK, C.XVI, S:64, Ekim,1952,s.585-598. , stanbul Dergisi, stanbul: Tarih Vakf .Nisan ,2002,S:41, s.26-30.

130

Bizans ve Osmanl eserlerinin ok zel rneklerine sahip olan stanbul'un tarih yaplan hakknda yerli ve yabanc pek ok aratrmac eser vermitir. Bunlarn bazlar bilimsel dergi sayfalannda kaybolmu makaleler,bir ksm ise,toplu kitaplar ya da tek bir yap hakknda monografilerdir.Ancak XLX.yzyl iinde profesyonel aratrmalar ortaya kmtr.Bu ikinci trden olup, stanbul'un eski eserleri hakknda yayn yapanlardan biri de Prof.Dr.Alfons Maria Schneider'dir. Makale lmnn, 50.yldnmm vesilesiyle bu aratrmacnn yaam ve stanbul almalar hakknda hatrlatma amal bir yazdr. Yazda aratrmacnn hayat,yapt almalar ve bulunduu grevler belirtilmitir.Schneider'in aratrmalarnn byk bir ksmnn Trk topraklanna dair olmasnn yan sra bilhassa stanbul'un tarih topografyasn bilinen eski eserlerin yardmyla Bizans ve Trk ayrm yapmakszn tescile gayret etmesinin , bakalannn pek dnmedii bir alma tr olduu vurgulanm, bu bakmdan o'nun stanbul hakkndaki almalar bu ehrin tarih ve arkeolojisine eilenler iin yol gsterici olduu belirtilmitir.Yazda stanbul'un Bizans ve Osmanl dnemlerinin tarihi topografyasn saptamaya alan bir aratrmac olmasnn nemine yazda iaret edilmitir.121

IV.8.7.PROF. ALBERT - LOUS 23.12.1972)122

GABREL (2.8.1883 -

Paris'teki Trk eliliinden 26.12.1972 gn Ankara'da Dileri Bakanlna ekilen ok acele kaytl bir telgrafn banda Fransa hkmeti yanndaki elimiz sayn Hasan Ik u haberi veriyordu "Trkiye'ye byk ball ile tannm olan, 1926-1936 seneleri arasnda stanbul niversitesinde ve stanbul'daki Fransz
Ek not:lm zerine TTK Belleteninde etrafl bir makale hazrlanmtr.!}u makalede hayatn,Bizans sanat hakkndaki eitli lkelerde yrtt almalar ve nihayet stanbul'a dair yapt aratrmalar incelenmi ve balca yaymlarn bir listesi yer almaktadr.Aradan geen elli yldan sonra Schneider'in lmnn ellinci yl vesilesiyle bu stanbul aratrcsnn hatrasn bir defa daha anmak zere bu ikinci bir makale yaymlanmtr.
122 121

Semavi Eyice, "Prof. Albert - Louis Gabriel (2.8.1883 - 23.12.1972)", Belleten, Ankara:TTK, C.XXXVIII,S: 147, Temmuz, 1973, S.321-363. ___________, "Prof. Albert Louis Gabriel'in Trk Sanat dndaki almalar", Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, S: 180, Ocak, 1957, s.9-12.

131

Arkeoloji Enstits'nde alm olan Arkeolog Prof. Albert Gabriel, 25 Aralk gn ikamet etmekte olduu, BAR-sur-Aube ehrinde 89 yanda vefat etmitir. Prof. Albert Gabriel, Trk Tarih Kurumu eref yesidir. Ankara niversitesinden Prof. Honoris Causa, stanbul niversitesinden de Dr. Honoris Causa payelerini almtr. stanbul ve Bursa Fahri hemehrisidir. Trkiye hakknda eitli kitaplar yazmtr." Telgrafn devamnda eliliimizce konuda yaplanlar zetlendikten sonra, durum bildirilerek, yurdumuzda da bu hususda neler yaplabilecei bir temenni olarak ortaya konuluyordu. Bylece Trk Sanat'nn tannmas ve tantlmas yolunda harcanm uzun bir mrn sona erdii kesinlik kazanm oluyordu. Eyice bu yazsnda artk aramzdan ayrlm olan Prof. Albert Gabriel'in hayat hikyesini ortaya koymaya almam, onun balca yaynlannn bir bibliyografyasn dzenleyerek, eserlerinin Trk sanat, tarihi bilim bakmndan ne ifade ettiini zet halinde sunmutur. Konu be balk altndaele alnmtr. Birinci blmde Prof. Gabriel'in hayat; ikinci blmde Anadolu - Trk Sanat dndaki almalar ve Trk Sanat ile ilgili almalar iki alt balk halinde sunulmutur; nc blmde, Gabriel'in Restorasyon, mar ve ehircilik ile ilgili dnceleri; drdnc blmde, stanbul Fransz Arkeoloji Enstits'ndeki almalarna deinilmi ve son olarak, beinci blmde Gabriel'in balca yaynlarna dair bir bibliyografya denemesi bal altnda yurdumuzda bulunma imkn olmayan bir ka makaleyi de Eyice'nin Fransa'dan temin etmesi suretiyle; bu bibliyografya denemesi, yaynlarn bask tarihi srasna gre dzenlenmi, bunlardan kitap halinde baslanlara da iaret edilmitir.

IV.8.7. ANADOLU SELUKLU SANATI ALIMALARININ BALANGICINDA FREDRCH SARRE123

Anadolu'yu vaktiyle dolaan yabanc seyyahlar Seluklu devrine ait mimari eserler ile karlatklarnda, bunlarn gzellik ve ihtiamn takdir etmekle beraber,

YABANCLCLEMENT

HUART

VE

Semavi Eyice, "Anadolu Seluklu Sanat almalarnn Balangcnda ki Yabanc: Clemenl Huart ve Friedrich Sarre", Trkiyat Mecmuas, stanbul:.. Trkiyat Enstits Yayn, C.XVII, 1972, s.133-148.

123

132

onlarn Osmanl devrinin Trk eserlerinden deiik olduklann da fark ediyorlar ve bunlar, bugn bizim iin garip grnen baz yabanc sanat evrelerine balyorlard. Trk sanatnn ve bunun iinde Seluklu sanatnn bal bana birer sanat olarak tannmas ok yenidir. Geen yzyln sonlarnda Anadolu'nun byk Seluklu sanat ve uygarlk merkezi olan Konya deta yeniden kefedildi ve buradaki mimari eserler Bat ilim dnyasnn dikkatini ekmeye baladlar. Garip bir rastlant sonucu Konya'y tantan iki kitap, iki byk Bat dilinde birbirinden bir ka yl ara ile baslmtr. Bunlardan birincisi bir an tannm Orientalist ve Trkologlanndan Frank M. Clement Huart, dieri ise sanat tarihisi Friedrich Sarre tarafndan yazlm ve ok ksa bir sre ara ile yaynlanmlard. Eyice makalesinde bu iki aratrmacy Anadolu Seluklu uygarln ortaya kartmadaki katklaryla takdim etmitir. Birinci blmde, Clement Imbautt Huart'n (1854-1926) ksa bir zgemii verilmi, Anadoluya yapt seyahatten bahsedilmitir. Huart'n Konya hakkndaki kitab, ilk defa olarak, bata Seluklu merkezi olmak zere Anadolu'daki Seluklu mimari kalntlarn, kitbeleriyle tantm olduu belirtilmitir. Hkmlerdeki hatalanna, kitabelerin okunularndaki eksiklik ve yanllklara ramen, bunlann tarihlerini ve yaptranlann adlann Bat ilim dnyasna sunmas; bylece Seluklu sanatnn tannmas bakmndan ilk admn atlmasnda Huart'n katklarna deinilmitir. kinci blmde, Konya ve evresini inceleyen ikinci Batl aratrc Friedrich Sarre'nin (1865-1945) ksa zgemii ve seyahatlerinden bahsedilmektedir. Ayrca, Sarre'nin "ran yap sanat antlar" bal altndaki kitabnn drdnc blmnde "Konya'da Seluklu Yaplar" bal altnda ele alm olduuna ve bu byk kitabn Asya'daki slm ve Trk yaplar ile bunlarn sslemeleri hakkndaki ortaya koyduu aratrmann nemine deinilmitir. nc blmde, Huart ve Sarre'nin grlerinin btn eletirilebilecek taraflanna ramen kendilerinin Anadolu Trk Sanat'na byk hizmetlerde bulunduklar, Anadolu'da Seluklu sanatnn ihtiam ve gzellii btnyle tantma yolunda nemli bir aba gsterdikleri belirtilmitir. Eyice grlerini u ekilde zetler , C. Huart ve F. Sarre'nin yazdklarnda yanl yorumlamalar, aldatc grler ve deerlendirmeler olabilir. Bunun sebebini

133

biraz da bu aratrmaclarn yetitikleri evrelerde, aldklan kltrde aramak gerekir. Fakat u var ki onlar bu Anadolu Seluklu uygarlnn varln ortaya koyan almalarn yolunu amlardr.124

124

S.Eyice kendi olanaklanyla temin ettii iki aratrmacnn fotoraflar da ekte sunmutur.

134

IV.9.TRK SANAT VE TARHNE KATKISININ OLDUU ETL KONULAR

Bu blmde takdim edilen almalar bir tek balk altna toplamak mmkn deildir.Burada yer alan eitli konular, Semavi Eyice'nin aratrma yapt konular eitliliini gstermesi bakmndan nemlidir.Dier taraftan bu almalar dier blmlerde yer alan eserler gibi Eyice'nin ilim alemine sunduu ve farkl alardan ele ald zel almalardan bir blmn iermektedir... .

IV.9.1.AY-YILDIZTN TARH HAKKINDA125

ok yl nce Trk denizcilik tarihisi rahmetli Fevzi Kurtolu, Trk bayra ve ayyldz hakknda ufak bir aratrma yapm, sonralar bunu daha gelitirerek, bol resimli bir kitap halinde bir daha bastrmak imknn bulmutur.126 Bu kitapda Trkiye'nin resm almeti olan ayyldzn ayr ayr tarihesi tespite alldktan baka, nce Osmanl devletinin, sonra da Trkiye Cumhuriyeti'nin almeti olan ayyldzn bugne kadar geirdii gelime zerinde durulmutur. Fakat iindeki malzemenin zenginliine ramen, F. Kurtolu'nun kitabnda ayyldz'n bir arada Osmanl devletinin resmi almeti olarak ilk defa ne zaman kullanldna dair yeterli bilgi bulunmadna iaret edilmitir. Eyice bu almasyla Trk tarihini yakndan ilgilendiren bu mill sembolmzn ilk olarak hangi tarihe doru ortaya ktn, gzne arpan ufak notlan burada sralamay faydal bulmutur.Osmanl devrinde Trk bayra zlfikrl veya hilalli olmakla beraber, daha XVI. yzylda Batda Osmanl Devleti'nin almeti olarak seyrek de olsa ay ve ok ual yldz tanyorlard. Fakat ayyldz'n bir Devletin sembol olarak resmen kabul imdiki halde bildiimiz kadar ile m. Mustafa devrinde balam, I. Abdlhamid ve bilhassa IH. Selim devirlerinde gelierek yerlemi olmaktadr. Yoksa tenden beri ileri srld gibi ay-yldzl

125

Semavi Eyice, "Ay-Yldz'n Tarihi Hakknda", brahim Kafesciolu Htra Says , stanbul: .. Tarih Enstits Dergisi, S: 13, 1987 ,s.31-66.
126

Fevzi Kurtolu ,'Trk Bayra ve AyyIdz'\Ankara:TTK,C.VH,S:4,1938.

135

Devlet sembol III. Selim yllarnda veya daha yaygn bir gre gre II Mahmud devrinde ortaya km deildir. Konuya girite, Osmanl devletinin XIX.yzylda, resmi almet olarak iki taraf sancakl, eitli silahlarla donatlm ve resm dairelerin ounda cephelerinde hla grlen armay kabul etmi olmakla beraber ayyldzn da devlet sembol olarak resm binalarda yer aldna deinilmi ve sonraki blmlerde ay-yldzn ilk defa ne zaman kullanld ynndeki bilgiler sunulmutur. srail'de Tan tura'da, Eski Eserler Mdrl'nn Sualt Aratrma Kurumu tarafndan yaplan aratrmalar sonucu bulunan toplarn Trk topu olduu grlmtr.srailli arkeologlarn yapt tetkik sonucunda bu toplarn 1799'da Napolyon Bonaparte tarafndan baarsz ganimet olarak Akk seferinin dnnde denize atld anlalmtr.Bu toplarn zerindeki ay ve yldzn Trk toplarnda en ge ayyldz olarak almeti Sultan IH. Selim (1789-1808) yllarnda mevcut olduunun tespiti yaplmtr. Ayn zamanda stanbul'da Babakanlk Arivi'nde, Hatt- Hmyunlar arasnda no. 14 553'de bulunan bir belgeyle, ayyldz'n bir ara devlet almeti olarak resmen kullanldn ve bunun m. Selim devrinde olduunu hibir pheye yer vermeyecek ekilde gsterdiine iaret edilmitir. Bugn stanbul Deniz Mzesi'nde korunan, Tersane-i mire Emini Osman Efendi tarafndan sunulan H. 18 zilkade 1207 (1793) tarihli bir buyrulduda, "donanma kalyonlara ekilecek sancaklarn al renkte olmas ve zerinde beyaz ay ve yldz bulunmas n grlmtr" bilgisi ek olarak sunulmutur.Eyice, 1957 ylnda Sivas'a yapt bir seyahatte, Gdk Minare denilen Eretnaoullar'na ait trbenin karsndaki eski bir Trk konann saanda sva zerine yaplm ssleme arasnda toplarn zerindeki ay-yldzn benzeri olan bir almet ile H. 1211 (1796697) tarihini grerek not ettiini de belirtmitir.Bunlarn dnda ay ve yldz almetinin kullanlmas hususunda Ayvansarayl Hafz Hseyin Efendi'nin, Topkap Saray Ktphanesi'nde, Hazine ksm no. 1565'de bulunan Mecmua-i Tevrih adl eserindeki notuna deinilmi ve bu kayttan anlaldna gre Sultan m. Mustafa'nn (1757-1774) zamannda Trk hizmetindeki bir yabancnn (Hezarfen Frank Beyzade) dkt toplarn zerlerine H.1187 (1773-74) tarihinde bu almeti

136

koymasnn usulden olduunu ve bu gelenein I. Abdlhamid (1774-1789) zamannda da srdrlm olduunu tespit etmitir. Chicago'da The Art Institui'de Burbon J. Berry Koleksiyonu'nda bulunan ve XVIII. yzyla tarihlendirilen, zerinde ay ve yldz bulunan eski bir Trk ilemesine deinilmi ve Fevzi Kurtolu'nun, ayyldzn resmi devlet almeti olarak kabuln sadece . Selim devrine kartarak bu hususda drt dayanak ileri srm olduu bilgisine yer verilmitir.Eyice bu konuda ileri srlen drt dayanak karsnda tarih belgeler nda verdii birka rnekle bile Trklerde ay-yldz motifinin Osmanl tarihinin klsik anda da var olduunu ispatlamaktadr.Dier taraftan ay-yldz motifinin Trk ordusunun Viyana kuatmasn kaldrarak ekilmeye balad gnn hatras olarak,Viyana frnclar tarafndan kullanld bu makalede yer alan bilgiler arasndadr.

IV.9.2.STANBUL*UN MAR PLANI RAPORLARI127

stanbul'un imar iin planlar yaplmasna daha XIX.yzyln ikinci yarsnda balanmt. Cumhuriyet dneminde stanbul'un iman iin yeni giriimlerde bulunulmu ve 1930 ylndan sonra belediye,yabanc ehircilik uzmanlarndan plan raporlar hazrlamalarn isteyerek bu raporlar kitapklar halinde yaymlamtr.Eyice bu raporlardan birkann tantmnn yaplmasnn stanbul tarihine yardmc olacann kansndadr. Bunlardan ilk blmde tantlan Alfred Agache tarafndan hazrlanan rapordur. 1934 ylnda ,20 sayfalk bir kitapk halinde stanbul Belediye Matbaas'nda baslan ve "Byk stanbul Tanzim ve mar Program" bal ile yaymlanan kitaptan baz grlere yer verilmitir. kinci blmde, stanbul'un imar hakknda yine ayn yl baslm olan baka bir rapor ele alnmtr. J.H.Lambert tarafndan hazrlanan ve Galata'daki bir yaynevinin kard bu rapor olduka kapsaml olup, bu kitapta yer alan bilgiler zet ekilde sunulmutur.

127

Semavi Eyice, "stanbul'un mar Plan Raporlar", stanbul, stanbul: TarihVakf, S:43, Ekim, 2002, s.20-24.

137

nc

blmde

Berlin

Teknik

niversitesi

retim

yelerinden

Prof.Dr.Herman Elgtz'n hazrlad 1934'te stanbul'da baslan 46 sayfalk rapor da bu ehircilik uzmannn gr ve nerileri zetlenmitir. Drdnc blmde Henri Prost'un Trkiye iin I.Dnya Sava'ndan nceki yllarda yapm olduu almalara deinilmitir.ki rapor hazrlanm stanbul imar iin esas tasar hususunda Prost'un projelerine balanld ve o yllardaki almalarda byk lde bu projelerin uyguland belirtilmi ve rapordaki grlere yer verilmitir. Sonu olarak bu makalede, stanbul'un imar tasarlar hakknda, yabanc ehircilik uzmanlarnn hazrladklar ve baslm olan raporlarn ayrntlar zerinde durulmadan bir zet sunulmutur. stanbul'un imar planlar iin 1930'lu yllarda ngrdkleri baz programlar,o yllar iin geerli olmakla beraber, sonralar btnyle deerini kaybettii bu yazda belirtilmitir.Yabanc ehircilik uzmanlarnn ehre getirdii yeni nerilerin konusu uygulanabilirlii asndan Eyice tarafndan deerlendirilmitir.

IV.9.3.0SMANLI DAMGALI TULALAR128

DEVR TRK YAPI SANATINDA

Bizans yap sanatnda, aratrmaclar uzun zamanlardan beri uratran ve hakknda imdiye kadar birok ey sylenip, makaleler yaynlanan damgal tulalar problemi vardr. Bata stanbul'dakiler olmak zere eitli yerlerdeki Bizans yaplarnda ve harabelerinde bulunan tulalarn zerinde deiik biimlerde yazlara rastlanr. Bizans devri yap sanatnda ok sayda ve ok eitli biimlerde tula damgalarnn bulunmasna karlk, Osmanl devri Trk sanatnda tulalar damgalamak usulnn olduuna dair bir ipucu bugne kadar grlmemi, veya grlmse de imdiye kadar bu hususda hibir yayn yaplmamtr. Eyice'nin birka yl nce karlat bir rnek Osmanl yap sanatnda da bazen tulalara damga vurulduunu hibir pheye meydan brakmayacak surette ortaya koymutur.
Semavi Eyice, "Osmanl Devri Trk Yap Sanatnda Damgal Tulalar" , Sanat Tarihi Yll, stanbul:..Edebiyat Fakltesi, C.IX-X, 1981, s. 155-162.
128

138

te bu yazsnda, bu konu zerinde durmak ve ileride aratrclarn bu bakmdan incelemeler yapmalarnn gerektiine iaret etmek gayesindedir. Eyice'nin bu yazsnda konu edilen tula 1977 ylnda stanbul Fndkl'da Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulu binas olan Sbyan Mektebi'ni geniletmek zere, binann arka ksmnda yaplan almalar srasnda bulunmutur. Eyice bulunan bu tulalar tahlil etmi, tulann ait olduu yapnn dnemi ve tulann zerindeki damgann ne amala yapldn incelenmi ve bu konudaki grlerini bildirmitir. Ayrca, makalenin 1979 yln yazlarak baslmak zere teslim edildikten sonra, Topkap Saray Mzesinin drdnc avlusunda baka bir damgal tulaya rastlanm olmas zerine bu tulann da tetkiklerini yapan Eyice grlerini u ekilde zetlemitir; ikinci tulann da bulunmasyla kesin olarak ispatlanan bir durum vardr ki o da, Osmanl devri Trk yaplarnda damgal tulalar kullanlmtr.leride ykmlar ve bilhassa restorasyonlar srasnda dikkat edilecek olursa hi phesiz daha baka rnekler de bulunacaktr. Bunlardan bazlarnn tarihleri bilinen yaplarda ortaya kmas ile de, imdiye kadar hi dikkati ekmeyen bu konunun kronolojisi tespit edilecektir.

IV.9.4.

XVIII.YZYIL

TRK

SANATI

VE

TRK

MMARSNDE AVRUPA NEO-KLSK SLUBU129

Osmanl devri Trk mimarisi genellikle byk blme ayrlr; Bunlarn birincisi kurulu ve ilk gelime devridir ve XIV. yzyldan XVI. yzyln balanna kadar olan devreyi iine alr. kincisi Trk sanatnn klsik a olup XVI. yzyl balarndan XVIII. yzyl balarna kadar srmtr. nc byk blmde ise Trk sanatnda Avrupa'dan gelen Bat sanat etkileri vardr. Eyice bu almasnda zerinde durarak tantm olduu mimari tarz; nc byk blmn yani Bat etkili Trk sanatnn iki evresidir. Konu blmde ele alnmtr.
129

Semavi Eyice, "XVIII. Yzyl Trk Sanat ve Trk Mimarisinde Avrupa Neo-Klsik slubu", Sanat Tarihi Yll, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi, C.IX-X, 1981, s.163-189.

139

Birinci blmde, Bat etkilerinin grld ilk dnemin zelliklerine deinilmitir. Bu blmde Batya zg tesirli sanat akmlarnn etkisi sonucunda Trk uygarlk tarihine Lle Devri olarak geen dnemin ve devamnda etkisini gsteren ve "Trk Barou" olarak adlandrlan slbunun Trk sanat iindeki yeri tespit edilmitir. Trk sanatnda Bat tesirlerinin balad XVIII. yzyln balannda Avrupa saraylarnda uyanan merak ve bunlann benzerleri stanbul ve evresinde uygulanmtr.kinci blmde Eyice, bu tip yaplann tetkikini yapmtr. nc blmde, Neo-klsik slbun Trk sanatn etkiledii dnemin zellikleri ve bu devir yaplannda grlen bu slbun etkisi incelenmitir. Eyice, tetkikleri sonucunda dncelerini u ekilde zetlemektedir: XVIII. ve XIX. yzyllarda Trk sanat gitgide hzla artan bir Avrupa sanatnn etkisi altnda kalm, bu nceleri daha eski saf Trk sanatnn baz ss unsurlarnn szmas ile balayp hzla gelimi ve Trk sanatna hakim olmutur. Ancak bu Trk Barou, planlardan daha ok mimar detaylarda ve d ifadelerde kendisini belli eder. Neoklsik slp yine Bat'dan gelen akmlarla XVTn. yzyln sonlarna doru Trk sanatnda yerlemee balayarak, gerek din olmayan binalarda ve bilhassa resm devlet yaplarnda kendisini gstermi ve adeta XIX. yzyln ilerinde Osmanl mparatorluu'nda devlet sanat halini almtr. Bu arada Trkiye'de alan yabanc mimarlarn da bu slbun gelimesinde byk rolleri olmutur. Fakat XIX. yzyln sonlarna doru gitgide ykl ve ar ifadeli bir karma sanatn (eklektizm) hakimiyetine doru gittii sezilen Trk Sanat, geen yzyln sonlarnda baz Trk mimarlarnn bu gidii durdurma istemeleri ile Trk Neo-klsiinin yaratlmasna yol amtr. 19. yzyl sonlarnda amza, bilhassa 1930'lara kadar sren ve iki yzyllk Avrupa sanat basksna bir tepki olarak ortaya kan Trk mimarisinin eitli unsurlarnn modern yaplarda uygulandklar grlmektedir.

IV.9.5.TRAKYA'DA MEYDAN ADIRVANLARI130

Eyice bu almasnda, Trakya'nn Trk devrine ait eserlerinden, imdiye kadar yeteri kadar dikkati ekmemi kk bir eser grubuna dair bilgilerini takdim etmitir.
130

Semavi Eyice, "Trakya'da Meydan adrvanlar", Mansel'e Armaan-Melanges Mansel, Ankara:Trk Tarih Kurumu Yayn, 1974 ,s.831-845.

140

Zarif biimleri, Osmanl devri Trk mimarisindeki zel bir eidin rnekleri olarak deiik karakterleri, gz okayan sslemeleri ve orijinal yazlan ile bu kk eser grubu, Trk su mimarisini imdiye kadar fark edilmemi bir trnn temsilcileridir. Bunlara, bir tanesinin kitabesinde ve yerinde halkn adrvan demekte olduunu belirten Eyice, almasnda yer alan "adrvanlar"n bir mimari eserinin paras olan adrvanlardan farkl olduuna iaret eder. Eyice'nin burada tantaca kk eserler 1961 ve 1962 yllarnda Dou Trakya'da, yani Trkiye Trakya'snda yapt inceleme gezileri srasnda Tekirda, Uzunkpr ve Kean'da grp tespit ettii eserlerdir. Bu eserler; Tekirda'da Osmanl Bankas nndeki adrvan (imdi Atatrk okulu nnde), Tekirda'da skele adrvan (imdi Tekirda mzesinde), Tekirda'da eski Havra nndeki adrvan (imdi skele meydannda), Uzunkpr'de Telli eme denilen adrvan, Kean'da Hersekzde Ahmed Paa Camii yanndaki adrvan balklar altnda tetkik edilmitir. Eyice tetkikleri sonucunu u ekilde zetlemitir: Trakya adrvanlar; tipleri, zengin bezemeleri, bazlarnda grlen kitabeleri ile, bir meydan sslemek, oray gz oyalayc bir gzellik unsuru haline getirmek gayesiyle yaplmlard. Trk Trakyas'nda grebildiimiz be rnek bu tipin Trk sanat tarihi iindeki gelimesini biim ve tezyinat slbu ile takip etmek imkann vermektedir. En eskileri, her halde Kean'daki ile Tekirda'daki Caalazade adrvan olmaldr. XVTJI. yzyln ilk yarsna ait olduunu sandmz Uzunkpr'deki onlar takip etmektedir. Dierleri ise zerlerindeki tarihleri ve sslemelerinde hkim yabanc slp ile XIX. yzyl ilerine doru sralanmaktadr. Bu kk eserleri kronoloji srasna gre ylece bir dizi halinde dzene koymak mmkn olabilir: 1. Kean'da Hersekzde Camii yanndaki adrvan, XVI. yy. 2. Tekirda'da Caalazade brahim Bey adrvan XVII.yy. 3. Uzunkpr'de Telli eme denilen adrvan, XVIII. yy. (lk yans) 4. Tekirda'da Hac Seyyid Said Bey adrvan, 1831. 5. Tekirda'da Rstem Efendi adrvan, 1856/57. Bu seride Trk sanatnn eitli devirlerinin slp zelliklerini de tespit etmek kabil olmaktadr. Bunlardan 1 ve 2 no'lu meydan adrvanlan klasik slptadr, 3

141

no'lu olannda an ssleme ile Lle Devri'nin zevki grlr; 4 no'lu adrvan Barok slubun ge bir temsilcisidir. Nihayet 5 no.'lu ise belirli bir sluba balanmayan, XIX. yzyln yabanc hkimiyetli zevkinin bir temsilcisidir. Bu kk aratrmamz balarken, Trk sanatnn bu deiik mimar eserlerinin n rneklerin belki Avrupa sanatnda aramann doru olacan sandmz da belirtmek isteriz. Gerekten, Avrupa ve bilhassa orta Avrupa ehirlerinin ortaadan beri meydanlarn bizim bu adrvanlar andran emeler ssler. Biim itibariyle "Avrupal" olan bu tip, ifadesi bakmndan Trk zevkine uydurulmu ve deiik olduu kadar da zarif grnl eserler verilebilmitir. Bylece imdiye kadar zerinde durulmam bir Trk mimari eidi zerine ilgiyi ekebildiimizi umuyoruz.

IV.9.6.BZANS

MMARSNDE

DI

CEPHELERDE

KULLANILAN BAZI KERAMOPLASTK SSLER131

Eyice bu makalesinde;Anadolu'nun eitli yerlerinden toplanm .yaplma amac ilk bakta kolay anlalamayan ve bu yzden isimlendirilemeyen pimi toprak eserler konusunu iki blm halinde ele almtr. Birinci blmde,Anadolu'nun eitli yerlerinde bulunulmu rneklere deinilmi;kinci blmde ise bu eit sslemenin dier evrelerdeki rnekleri bal altnda Bulgaristan,Srbistan,Yunanistan,Romanya ve stanbul'da bulunan rnekleri incelenmitir. Sonu olarak, Eyice bu makalesiyle, pimi toprak eserler ile ilgili kesin bir sonuca varmamakla birlikte dikkatleri, bu ssleme tekniinin zerine ekmekte, bunun yalnz Balkanlara zg olduuna dair grn geersiz olduuna iaret etmekte ve Anadolu'da bulunan rnekleri tetkik etmektedir.

IV.9.7.TRK KAPILARININ MADEN SSLER132

Semavi Eyice,"Bizans Mimarisinde D Cephelerde Kullanlan Baz Keramoplastik Ssler", Ayasofya Mzesi Yll, S:III,I96I, s.8-13 132 Semavi Eyice, 'Trk Kaplarnn Maden Ssleri", Sanat Dnyamz, S:l, Mays ,1974, s.20-29.

131

142

Trk sanatnn meydana getirdii yaplarn mimar zelliinin dnda, onlar tamamlayan, ssleyen ve daha gzel grnmelerini salayan ikinci derecede baz unsurlarda vardr ki, bunlarn bir ksm yalnz inde bulunduklar yapnn gze ho gzkmesini salayan ss unsurlardr. Trk mimarisinin, yapnn ana bnyesini tamamlayan ve ayn zamanda bir grevi cevaplandran yardmc unsurlar arasnda, imdiye kadar zerinde durulmayan bir grubu da kap kanatlarnn d yzlerine aklm olan eitli maden paralar tekil eder. Eyice bu yazsyla ilk defa olarak, Trk sanatnn imdiye kadar gerekli ilgiyi grmemi bir kolu olan kilit ve kap sslemesinin btn gzellik ve eitlilik ile toplanmasnn nemine iaret etmektedir.

IV.9.8.ESK BR TRK KARKATR133

Eski Trk hayatn hakik zellikleri ile bize yanstan belgelerden pek azn tanyoruz. Zaten eski medeniyetimize kar gsterdiimiz ilgisizliin balca ve belki de en byk sebebini de burada, yllarca nce gene bizden olan birtakm insanlarn yaam olduklarn, onlarn hayatlarn, gnlk yaaylarn, zevklerini, zntlerini, neelerini, skntlarn tanmaa gayret gstermeyiimizde aramak yerinde olur. Halbuki yz, iki yz, be yz yl nce yaam olan atalarmz, bugn bizim zannettiimiz gibi ba seccadeden kalkmayan, abus ehreli, hain, aksi tabiatl insanlar deillerdi. Onlarn da bugnk hayatmzdakine benzer, renkli taraflar vard. Gerektiinde aka yapyorlar, zarif espriler, akllca (nk baya olanlar da vardr) hicivler ile bakalarn ineliyorlard. Osmanl devri Trk medeniyetinin bu cephesi henz etrafl surette incelenmi deildir. Eyice, bir rastlant sonunda karlat kk bir eseri, bu bakmdan deerli bulduundan zerine dikkat ekmi ve bu vesile ile daha baka benzerlerinin de tespit olunabileceini umduunu ifade etmitir. Makaleye konu olan eser, Eyice'nin Edirne'deki Yldrm Bayazd mareti'nde (camii) aratrma sebebiyle bulunduu bir esnada imaretin tabhanesinin yan penceresi duvarndaki tespit edilen kara kalemle izilmi olan desendir.
133

Semavi Eyice, "Eski Bir Trk Karikatr", Trk Kltr, C.II, S:14, Aralk, 1963, s.73-77.

143

Eyice tespit ettii bu desenin tetkikini yapm ve Edirne'de bulduu bu resmin kltr tarihinde nemle yer alabilecek bir eser olmasa da; kendi trnn tespit edilen ilk rnei olarak muhakkak ki ok deerli olduuna iaret etmitir.

IV.9.9.HADERSDORFDA TRK TALARI BELGRAD'DAN VYANA'YA GTRLEN KTABELER134

Trklerin yapm olduklar binalara ve her eit yapya genellikle bir kitabe koyduklar bilinir. Bylece bu yaplann kuruculann, kimin isteiyle, hangi tarihte yapldn bilmek mmkn olduu gibi, baz hallerde o yapnn tarihesini de renmek kolaylamaktadr. Deerli bir tarih vesikas olan bu kitabeleri, eski Grek ve Ltin dillerindeki Eskia kitabeleri gibi muntazam bir klliyat biiminde derlemek iin balanan giriimler ne yazk ki bugne kadar sevindirici bir sonuca ulamamtr. Bu kitabelerden, bugnk ulusal snrlannz dnda kalanlarn durumu bilinmemektedir. Bugne kadar bunlardan ok az tannabilmitir. Bunlardan birou ise yerlerinden sklp bir mzeye tanm veya yok edilmi, bazlar ise baka lkelere gtrlmtr. Eyice'nin bu yazsnda bahsettii Hadersdorfdaki talar da ite byle uzak bir lkeye gitmi olan Trk hatralardr. Bunlar her ne kadar yabanc ilim alemince bilinmeyen eserler deilseler de, ok eski ve unutulmu bir Trk yayn dnda, bunlar Trk tarih bilim dnyas iinde mehul kalmtr. Eyice bu yazsnda bu talan tantmaktadr. Yazda Hadersdorfdaki Trk talannn tarih ve sanat tarihi asndan incelemesi yaplm; ayn zamanda bu talardan bahseden eitli aratrmaclarn yaynlanna deinilmitir.

IV.9.10.KONYA

LE

SLLE

ARASINDA

AKMANASTIR.MANKB AL-RFN'DEK DEYR- EFLTUN135

Semavi Eyice, "Hadersdorf da Trk Talar.Belgrad'dan Viyana'ya Gtrlen Kitabeler", Kaynaklar, Ankara: ekerbank Genel Mdrl Yaynlan, C.I, S:l, (Gz)I983, s.36-41.
135

134

Semavi Eyice,"Konya le Sille" Arasnda Akmanastr.Mankib AI-rifin'deki Deyr- Efltun", Trkiyat Mecmuas, stanbul...Edebiyat Fakltesi arkiyat Enstits, C.VIJ966, s. 135-160.

144

Konya yaknnda, Hagios Kharitan Manastn olarak bilinen Akmanastr, bu yapnn Seluklu tarihi ve tasavvufu ile olan balants, bunu gsteren tarihi bilgiler dnda evvelce burada duran kitabeler de ayn derecede dikkat ekicidir. Akmanastr, Anadolu'da Seluklu hkimiyeti ile balayan Trk

hosgrlnn gzel bir rneidir. Bu messesenin Seluklu idaresi srasnda gelimi olmas bunun delilidir. Eyice bugnk durumuna gre ksa bir tasvirini yapt Akmanastr'in, ilim alemince bilinen bir eser olduunu, tarihesi, Trk folklorundaki yeri ve bilhassa kitabelerinin ok etrafl surette tannmasna karlk, bu eski Bizans manastn kalntsnn imdiye kadar arkeolojik bakmdan incelenmemi ve tatmin edici bir ekilde tantlmadn bildirmektedir. Eyice aratrmasyla bu yndeki eksiklii gidermitir. Konu blm halinde ele alnmtr. Birinci blmde hakknda bilinenler bal altnda eitli aratrmaclann yapm olduu almalar deerlendirilmi beraberinde kilisenin kitabelerine yer verilmitir. kinci blm Eyice'nin 1964 ylnda konu ile ilgili yapt incelemelerin sonulannn yer ald blmdr. nc blmde, Akmanastr'in tarihi ve arkeolojik nemi belirlenmeye allm; Sille'nin ona benzer dier tesisleri tespit edilmitir. Eyice, manastrn Trk Tarihi asndan nemine de deindii makalesinde, manastrn zellikle Trk devrinde gelimi ve Hristiyan merkezi olarak kalm olmas; Mevlana'nn buray ziyaret ederek, buradaki keiler ile Hristiyanlk ve Mslmanlk zerine bir mnazara yapmas ve buradaki kutsal bir kuyuda uzunca bir sre inzivaya ekilmesi;Seluklu hizmetine girmi Bizans hanedanlna mensup, fakat Hristiyan olarak kam bir kiinin Seluklu mezarlar tipinde yaplan fakat st Greke yazl mezar ta bu manastrda iken manastnn lv edildii srada Konya Mzesi'ne tanm olmasnn Trk hogrsnn belgeleri olmas asndan nemine makalede iaret etmitir.

145

IV.9.11.KONYA'NIN ALEDDN TEPESNDE SELUKLU NCESNE T BR ESER: EFLTUN MESCD136

Orta Anadolu'nun byk sanat merkezi, Seluklu Sultanl'nn baehri olarak yeni bir gelimenin mihrak olmadan, Roma andan itibaren de Lykaonra'nn en nemli ehri olarak tannmtr. Yakn tarihlere gelinceye kadar Konya'nn Aleddin tepesi dnya mzecilik tarihi bakmndan baka bir benzerine az rastlanr surlarnn stnde bir tarihi eser bulunuyordu.Bu eski bir Bizans kilisesi olup ,eitli yaynlarda "Amphilokios Kilisesi", "Efltun Rasathanesi", "Saat Kulesi" . gibi adlarla gemiti.Bizans andan kalm olmakla beraber , btn Seluklu ve onu takip eden , Karamanoullan devirlerini yaayan , sonra da Osmanl devrinde de Konya'nn bir tarih abidesi olarak hayatn srdren bu eski yap yazk ki, ok yakn bir gemite yktrlp ortadan kaldnlmtr.Eski Trk hogrllnn bu canl rnei bugn sadece baz yaynlardaki ksa notlar ile baz eski gravrler ve fotoraflar sayesinde tannmaktadr. Eyice bu yazsnda, uzun yzyllardr Konya'nn bir alameti olan Eflatun Mescidi'nin yalnz bir Bizans hatras olmayp, ayn zamanda Seluklu ve Osmanl devirlerinin de bir temsilcisi olduunu ne yazk ki hesaba katmakszn, yklp kaldrldn ve bylece Aleddin tepesinin tarihi topografyasnn ok deerli ve nemli bir elemanndan mahrum kaldna iaret etmitir. Eyice, ayn zamanda, Eflatun Mescidi denilen bu eski Bizans kilisesi hakknda bulunanlar bir araya getirmek suretiyle yapt bu almasyla, Konya'nn bu eski eserini imdiye kadar bilinenden daha etrafl bir ekilde tantmtr. Konu blmde ele alnmtr. Bunlardan birinci blmde evresi ve yeri, ikinci blmde tarihesi ve son olarak da nc blmde Efltun Mescidinin mimari zellikleri tetkik edilmitir.

IV.9.12.MEKTEB- BERNARDTN MEZARI137

136

TIBBYE'NN

LK

MDR

DR.

Semavi Eyice, "Konya'nn Aleddin Tepesinde Seluklu ncesine Ait bir Eser: Efltun Mescidi" Sanat Tarihi Yll, C.IV, 1970-1971, s. 269-302. Franszca zet: "Un monument preseldjoucide de Konya: La mosquee d'Efltun (Platon), la soi-disant eglise d'Amphilikios",s.y. 137 Semavi Eyice,"Mekteb-i Tbbiye'nin lk Mdr Dr. Bernard'n Mezar",Tarih Dergisi, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi, C.I, S:3-4, 1952, s.3-4.

146

n.Mahmud

zamannda

1838(1254)'de

Tbhane-i

mire

ile

birlikte

Cerrahhne-i mire'de Beyolu tarafndan Galatasaray'na nakledilerek yeni kurulan Mekteb-i Tbbiye-i Adliye-i hane'nin idaresi de Avusturya'dan getirtilen Doktor Charles Ambroise Bernard adnda bir hekime verilmitir.Mektebin kad merasiminde Sultan Mahmud'un "Bu demi sizin iin mahsus celbettim.Kendisi gayet mstaid bir demdir.Avrupann birinci derecedeki hkemasndandr"diyerek tavsif ettii Dr.Bemard idaresindeki bu kurumu ksa bir zaman iinde sistemli bir dzene sokmu ve olumlu almalar ile Trk ilim tarihinde iyi bir iz brakmtr.Bu arada meslei ile alakal bir takm Franszca eserler de hazrlayan bu doktor ok gen yata, 1844 de vefat etmi ve stanbul'da defnedilmitir. Trk tp eitimi tarihinde nemli bir yeri olan hatt, bir aama tekil eden Dr. Bernard'in son istirahatghmn nerede olduu ilim alemince imdiye kadar bilinmiyordu. Fakat Edebiyat Fakltesi'nin tarih profesrlerinden M. Cavid Baysun, Beyolu'ndaki Santa Maria Kilisesi'nin bir geidinde Dr. Bemard'a ait mezar bularak kitabesini aldn Eyice'ye sylemi ve bu konunun etraflca incelenmesini tavsiye etmitir.Dier taraftan Tp Tarihi Enstits'nn mdr Prof. Sheyl nver de bu konunun nemini belirttiinden Eyice bu ksa aratrmay hazrlama gerei duymutur. Konu iki blmde ele alnmtr. Birinci blmde, Charles Ambroise Bernard'n ksa yaam yksne yer verilirken, mezarnn bugnk yer ald mekan incelenmitir;kinci blmde ise mezar ve kitabesi tetkik edilmitir. Bunun sonucunda; Dr. Bernard'n mezarnn tannmas ile yakn tarihimizin kltr hayatnda temiz bir isim brakm olan bir ahsn son htras meydana karlm bulunmaktadr. Eyice'nin bu almasyla,Trk tp ve eitim-retim tarihine kk de olsa bir belge temin edilmi bulunuluyordu.

IV.9.13.ANADOLU'DA KARAMANLICA KTABELER II (GREK HARFLERYLE TRKE KTABELER)138

138

Semavi Eyice, "Anadolu'da Karamanlca Kitabeler II(Grek Harfleriyle Trke Kitabeler)", Belleten, Ankara: Trk Tarih Kurumu, C.XLIV, S: 176, Ekim, 1980, s.683-696.

147

Genellikle "Karamanlca" olarak adlandrlan Grek harfli Trke kitabelerin saylarnn pek ok olduu ve bilhassa ana dilleri Trke olan, hatta byk ihtimalle kendileri de Trk aslndan gelen bu Ortodoks inanl Anadolu halknn, youn olarak yaadklan blgelerde daha baka kitabelerin olduu muhakkaktr. Bu halkn Lozan Antlamas'ndan sonra Yunanistan'a ge mecbur edilmesiyle bu kitabeler de ihmal edilmi ve byk bir ksm kaybolmutur. Eyice, bir makalesinde139 Anadolu'nun eitli yerlerinde rastlam olduu Grek harfleriyle yazlm Trke kitabelerden bir kan tantmtr. Bu ikinci yazsnda ise eline geen yine Grek harfli birka Trke kitabeyi tantmtr. lk yazsnda, bir dilci olmadna ve dolaysyla bu kitabeleri filolojik bakmdan bir incelemeye tabi tutmasnn kendisinden beklenmemesi gerektiine iaret etmitir. Yurdumuzun eski eserleri ile ilgilenirken karlat bu birka kitabe rneini, Anadolu'nun tarih hatralarnn bir yapra olarak yazsnda takdim etmitir. Bu kitabeler, Nevehir'de kilise kitabesi, Tokat'ta mezar kitabesi, sparta'da kilise kitabesi, sparta'da mezar kitabesi, Nide'nin Kumluca kynde kilise kitabesi, Nide'nin Hamaml kynde bulunan bir kilisedeki yaz balklar altnda ele alnmtr. Ayrca, makalede bu kitabelerin Trk devrinde yaplan kiliselerin kitabeleri olmas asndan nemine iaret edilmitir.

Semavi Eyice, "Anadolu'da Karamanlca Kitabeler (Grek Harfleriyle Trke Kitabeler)", Belleten, Ankara: Trk Tarih Kurumu, C.XXXIX, S: 153, Ekim, 1980, s.683-696.

139

148

IV.10.TRK SANAT TARHNE DR YAYINLAR

Semavi Eyice, Trk sanat tarihine dair elde edebildii makaleleri tam bir ekilde yayn taramasna girmeksizin baz makaleleri Trk sanat tarihine kaynak oluturmas asndan burada tantmay faydal grmstr. Bylece Trk Sanat tarihinin bir eksikliini cevaplandrmtr. Bu meselelerle uraanlarn saha, yetenek ve kudretleri orannda derleyip toplayarak ilim dnyasnn yararlanmna sunacaklar eitli malzeme, Trk Sanat tarihi simasn en doru ve geree uygun bir ekilde gsterecek olan muazzam eserin kendiliinde hazrlanmasn, salyaca phesizdir.

IV. 10.1.TRK SANAT TARHNE YAYINLARI140

DR YUGOSLAV

Bir zamanlar Osmanl Devleti'nin snrlar iinde olan Yugoslavya'nn, sahip bulunduu Trk eserleri ve Trk hatralar ile en fazla ilgilenen lke olduu sylenebilir. eitli mstakil aratrmalardan baka, balca sanat, tarih ve arkeoloji dergilerinde de Trk devri eserleri hakknda yazlm kkl-bykl makalelere rastlanmaktadr. Eyice makalesinde, Trk sanat tarihine dair elde edebildii makaleleri tam bir ekilde yayn taramasna girmeksizin bz makaleleri Trk sanat tarihine kaynak oluturmas asndan burada tantmay faydal grmtr. Dier taraftan tantm yapt makaleler Yugoslav dillerinde olmakla beraber, hemen hepsi bilinen Bat dillerinden biri ile yazlm ksa birer zete sahip olduklarndan, bunlardan yararlanmann bir dereceye kadar mmkn olduunu belirtmitir.Ve on bir Yugoslav yaynnn makalede tantm yaplm, Trk sanat tarihi asndan nemleri ortaya konmutur.

Semavi Eyice,"Trk sanat tarihine dir Yugoslav yaynlan",Tarih Dergisi, stanbullu. Edebiyat Fakltesi, C.XI, S: 15, (Eyll) 1960, s. 161-165

140

149

IV.10.2.TRK SANAT TARH LE LGL YUGOSLAV YAYINLARI: II141

Trk hkimiyeti devrinden kalan ok sayda mimari esere sahip bulunan Yugoslavya'da bilhassa son yllarda bu antlar hakknda pek ok sayda kitap ve makale baslmaktadr. Ne yazk ki bunlarn ou elimize gemediinden, veya bir ksmn pek ge, ancak tesadfen grebildiimizden, bunlarn tam ve sistematik bir bibliyografyasnn yaplabilmesi mmkn olmamaktadr. Eyice'nin daha nce de ayn balk altnda sunduu bu ikinci tantma notlarnda, eline geen makalelerin tam bir tenkit ve tahlilini bu yazsnda yapmtr. Ayrca Eyice, yabancs olduu dillerde yazlan bu yaynlarn sadece bilinen Bat dillerindeki zetlerinden faydalanabildiim de yazsnda belirtmitir. Birinci makale, KALESH, Hasan; (F) Fedna Prizrenska i due vuitinske kanunname (La kanunname de Prizren et les deus kanunnames de Vuitin = Prizren kanunnmesi ve Vuitin'in iki kanunnmesi), "Glasnik muzeja Kosova : metohije", II (Pristina 1957) 289-300, (ok ksa franszca zetli) knyesine sahip aratrmada H.K. stanbul'da bulduu kanunnmeyi tantmaktadr. ehir nizam ve kltr tarihi bakmndan ok deerli birer belge olan bu yazlarn hepsinin derlenmesi suretiyle Osmanl mparatorluu'nun geni topraklar iinde eitli devirlerde yrrlkte olan nizamlar toplu bir ekilde renmenin mmkn olabileceine de yazda iaret edilmitir. kinci makale, n. KALESH, Hasan ve REDZEP, smail; Prizrenac Kukli Beg r nejegove zuduzbine (Der Kkli - Beg von Prizien und seine Stigtungen = Prizren'li Kukli Bey ve vakftan), "Orifentalni Institut u Sarajeju, Prilozi za Orientalnu Filologiju", Vm-Ix (Sarajevo, 19607, 1960 143-168, (ok ksa Almanca zetli) knyesine sahip aratrma, Rumeli'de birok vakfn kurucusu olduu bilinen ve Kukli Bey olarak tannan kiinin hayatn, ailesini ve brakt eserleri saptamaya almaktadr.

Semavi Eyice.'Trk Sanat Tarihi le lgili Yugoslav Yaynlar", Belleten, Ankara.Trk Tarih Kurumu,C.XXIX, S:l I4,Nisan,1965,s.375-386

141

150

Eyice, bu almann Trakya'nn Trk devrine malzeme salayan faydal ve deerli bir etd olduu grndedir. nc makale, KALES, Hasan; Najstarija vakujnama u Jugoslaviji (Dre aelteste Waqfiyya in Jugoslawien = Yugoslavya'da en eski Vakjiye), "Orientalni Institut u Sarajei, Prilozi za Orienjantalnu Filologiju", X-XI (Sarajevo 1961) 55-73, (ok ksa Almanca zetli, ayrca metin d levha) knyeli aratrma bugn Bitola denilen, Trk daresindeki adyla eski Manastr ehrindeki bir hayr binas ile ilgilidir. Eyice'nin belirttiine gre Manastr ehrinin en eski slm eser olan bu ant H. 838(= 1434/35) de yapldna gre Rumeli'nin balca en eski Trk antlarndan biri olarak da muhakkak ki zel bir deere sahip bulunuyordu. Bu nemli antn tek htras, Tomovsky'nin rlveleri ile Hasan KALE'nin yaynlad vakfiyesidir. Bu makalede Hasan KALE'nin ileri srdne gre bu yazsn hazrlad gne kadar Yugoslavya'da meydana km olan en eski tarihli vakfiyye sureti ite bu belgedir. Drdnc makale, KALES, Hasan ve MEHMEDOVSK, Mehmed; Tr., vakufnami na Kaanikli Mehmed-Pacha = Kaanikli Mehmed Paa'nn vakfiyesi), Skopje 1958, lOOs. (metin iinde resim ve vakfiyye metinleri ile faksimileleri, iki sayfalk Franszca bir zet bulunmaktadr) knyeye sahip almada Rumeli'de bir ok hayr binalarnn kurucusu Kaanikli Mehmed Paa'nn eserlerinin yerald vakfiyeler bahis konusu olmutur. Beinci makalede, KALES, Hasan; Prizren kao kulturni centar za vreme Turskog premoda, (Prizren - Centre culturel pendont la periode turque = Prizren, Trk devrinde bir kltr merkezi). Gjurmime albanolojike, I (Pritine 1962), 91-118, (Franszca bir zet ile) knyesiyle verdiimiz aratrma Prizren ehrinde Trk ynetimi srasndaki kltr durumunu inceleyen Hasan KALES Arnavuta yazsnda eitli konular zerinde durmaktadr. Altnc makalede, PAN, Boris; Starata stanbena arhitektura vo Ohrid (L' ancienne architecture d'immeuble a Ohrid = Ohri'de eski mesken mimarisi), "Sbornik (=Recueil) de travaux, Edition speciale, publiee l'occasion du Xeanniversaire de la fondation du Musee et dediee au Xe Congres International des Etudes Byzantines", Ohrid 1961, 1949, 162, resimli, knyeli almada 1912'ye kadar bir Trk kasabas olan Ohri'nin evleri hakkndadr. Ohri evleri, bu almada

151

Mslman ve hristiyan evi olmak zere iki mimari tipe ayrlmakta edilmee allmakta ve yazar "ev mimarisinin meydana geliinde her ne kadar Trklerin rolleri nemli ise de" dedikten sonra garip ve tam olarak anlalamayan bir fikri savunma tercih ettiine Eyice iaret etmi ve yazarn bu konudaki grlerinin yazsnda tahlilini yapmtr. VII PAN, Boris; Stara gradska arhitektura vo Okhrid (= Ohri'de eski sivil mimari), Skopje tz. 60 S., resimli, ayrca birok levha, Franszca zetli, s. 49-53. knyeli alma 'Eyice'nin altnc blmde tantmn yapt ayn yazann makalesinden ok az farkla, bu monografya zetinde tekrarland tespit edilmitir. VIII. TOMOVSKY, Kroum; Bezistenot vo tip (Le bezisthene tip = tip bedesteni), "Zbomik na tipskiot narodenj", II, (tip 1961), 92-101, resimli ve Franszca ok ksa bir zetli. Knyeli almada, Yugoslavya'daki Trk hkimiyeti devrine ait yaynlarn tandmz Kroum TOMOVSKY itip bedestenini ksa bir ekilde tantmaktadr. Ayrca Eyice, birka yldan beri Osmanl devrine ait Rumeli ve Anadolu'daki btn bedestenleri alan biri olarak, Kroum TOMOVSKY'nin bu kk etdn ok faydal bulduunu yazsnda belirtmitir. EX. REDZ, Husrev; Pet Osmanlijskih potkupolnih spomenika na Kosovu i Metohiji (Cinq monuments sous coupole ottomans dans la region de Kossovu et Metohija = Kosova ve Metohiya blgesinde kubbeli be Osmanl devri ant), "Starine Kosova i Metokhije-Antikitete te Kosove-Metohis", I (Pritine 1961), 95101, ayrca 12 resim, Franszca zetli. Knyeli Husrev REDZ'nin bu ksa yazsnda, Kosova ve Metohija blgesinden be Osmanl devri eserini tantmaktadr. X. LUKA, Dushanka; Turski natpisi Muratovog i Bayraktarevog turbeta (= Murad ve Bayraktar trbelerinin kitabeleri), "Starine Kosova i Methoije", I (Pritine 1961) 201-217, resimli, ok ksa Franszca zetli. Bu almada, Dushanka LUKA Eyice'nin de ayn tarihlerde zerinde durarak hakknda bir yaz yaynlad, Kosova'daki Mehed ve yine ayn yerdeki Gazi Mestan veya Bayraktar Trbesi kitabelerini yaynlamtr. Eyice'nin bu trbenin zellikleri ve mimarisi konusunda tetkiklerde bulunmasna karlk, Dushanka LUKA sadece buradaki kitabeler ileilgilenmi, bunlarn kopyalar ve tercmelerini vermekle yetinmitir. Ayrca Eyice, burada Dushanka LUKA tarafndan konu edilen olan Trk mezar talannn, tarih

152

fazla bir deerlerinin fazla olmamasna karlk, blgelere gre gsterdikleri tipler hakknda alldnda incelemee deer eserler olabilecei belirtmitir. XI. NENADOV, Slobodan; Kua u Prizreny (La maison a Prizren = Prizren evi), "Starine Kosova i Metohije", I (Pritine 1961) 219-234, ayrca 31 resim, ksa Franszca zetli. Knyeli almada, Prizren'de eski mahallelerin ortadan kaldrlarak yerlerine modern beton binalarn kurulmasn znt ile karlayan yazann, bu eski evlerin meziyetlerini, mimari bakmdan deerlerini ortaya koymaya almasna ve ok gerekli grlmedike bunlarn yktrlmalarnn nlenmesi dileini bu yazda belirtilmitir.. Eyice, yazsnda Slobodan NENADOV'in bu almasnda mesken tiplerini doru olarak saptanmas bakmndan baarl olduunu vurgulam;Trk sivil mimarisinin rneklerini ortaya koymas asndan da ok faydal olduuna iaret etmitir. XII. LUKK, Milosav; Demontiranye, prenos i rekonstrvkcja Tabir begovog konaka u Pei (Demontage, transport et reconstruction du "konak" de Tahir-Beg a Pe = Pe (ipek) de Tahir Bey konann sklmesi, nakli ve yeniden kurulmas), "Starine Kosova i Metohije", I (Pritine 1961) 311-320, Ayrca 11 resim, ksa Franszca zetli. Knyeli alma, Trk daresi devrinde pek ad ile tannan Pe ehrinde bulunan eski bir konan yeni esaslara gre, ehrin imar hareketleri srasnda kaldrlmas gerektiinden Eski Medeniyet Eserlerini Koruma Enstits tarafndan sklerek, ehrin baka bir yerine tanmas ve orada tekrar kurulmas, dnlm ve Milosav LUKK bu ii zerine almtr.Bu makalede konan sklmesi ve tanmas ile ilgili uygulanm olan metodu sunmutur.Eyice makalesinde bu konuya yer vermitir.

IV. 10.3.RUM HARFLER LE TRKE (KARAMANLICA) BR NEVEHR SALNAMES (YILLII)142

1923'e kadar Nevehir'de olduka kalabalk Hristiyan bir insan topluluu yayordu. Buradaki Gregoryan, Protestan ve az saydaki Katolik Ermeni'den baka,
142

Semavi Eyice,"Rum Harfleri ile Trke (Karamanlca) Bir Nevehir Salnamesi (Yll)", Fndkolu Armaan, stanbul:..ktisat Fakltesi, 1977, s.77-97.

153

byk bir cemaat tekil eden Ortodoks Rumlarn ana dilleri Trke olup, bunlar rumca dediimiz grek dilini bilmiyorlard. Eyice tarafndan burada zerinde durulan eser; "Karamanlca" yani Rum (Grek) harfleriyle Trke olarak 64 yl nce baslm olan bir Nevehir salnmesidir. (yllk) Bu yaznn hazrlanmasndaki ama, Anadolu'nun bir yerlemesinin yakn tarihe ait sosyal yapsn ilgilendiren bir konuya iaret etmek olduundan, kitap da Tor dilinin grek harfleri ile veriliinde gz nnde tutulan hususlara ve blge lehesinin fonetik(phonetique) zellikleri zerinde durulmamtr. Dolaysiyle, salnameden alp tekrarlanan baz metin paralarnda ilm bir transkripsiyon izlenmemi ve bu metinler Trke olarak okunularna gre yazda yer almtr. Makalenin sonunda da bu salnamenin dndrd baz sosyal meseleler zet halinde takdim edilmitir.

IV.10.4.GALATA

HAKKINDA

KTAP

VE

BU

MNASEBETLE BAZI NOTLAR143

Eyice bu makalesinde A.M. Schnerder -M.ls. Nomidis (Galata, topographisch - archaeologischer Plan mit erlaeut erndem Text, stanbul, 1944, Vm+57 sayfa ve 1 harita) ve P. Benedetto Palazzo O.P., (L' Arap djami ou eglrze Saint-Paul a' Galata. Preface par E. Mamboury plans et dessins dresses par Mrsn. stanbul, Hachette, 1946, XV+95 sayfa ve XIH levha ile harita) adl iki aratrmacnn Galata hakknda yazd iki kitabn tantmlarn yaparken, beraberinde eletirilerini de sunmutur. ki aratrmac stanbul'un nemli bir yapsn, kendi camiasn ilgilendiren tarihesini aydnlatm ve bylece stanbul'un byk tarihinin bir eksikliini cevaplandrmtr. Bu meselelerle uraanlarn, saha, yetenek ve kudretleri orannda derleyip toplayarak ilim aleminin yararna sunacaklar eitli malzeme, stanbul ehrinin tarihini ehresini en doru ve geree uygun ekilde gsterecek olan nemli bir eserin hazrlanmasn, salayaca phesizdir. Eyice'ye gre bu iki kitap, eksikliklerine ramen bibliyografya malzemesinin olanaklar dahilinde toplanmas, deneme zelliine sahip bir tr iskeletin kurulmas

143

Semavi Eyice, "Galata Hakknda ki Kitap ve Bu Mnasebetle Baz Notlar",Tarih Dergisi,stanbul:..Edebiyat Fakltesi, C.I, S:l,1949, s.201-219.

154

ile bir aratrmaya ilk adm atlabilir. Aratrmaclar ayn zamanda deerli bir repartuar meydana getirerek aratrmalar kolaylar ve incelenmesi gereken noktalar toplu bir ekilde gstermilerdir. Bylece, meydana gelecek byk Galata monografyasmn zemini hazrlanm ve temeli atlmtr. Dier taraftan, bu eserlerde kullanlan kaynakada Trke kaynak ve eserlerin eksik olmalar Eyice tarafndan sert bir ekilde tenkit edilmitir.

IV.10.5.BR MNSEBETLE

EL BZDE

YAZMALARI DE

BLTEN BR

VE

BU

BYLE

BLTENN

YAYINLANMASININ LZUMU HAKKINDA144

Belika'da Brksel'de 1946 ylnda kmaya balayan Scriptorium dergisinin alma programnn banda gelen ilerden birisi de el yazmalar ile ilgili yaynlarn derlenmesi idi. Yazda sz edilen Scriptorium'un balbana bir blmn tekil eden "bullettin codicologique"dir. Eyice, yazsnda bu bltenin etrafl bir ekilde tantmn ve gerek Trk Tarihi ve uygarl gerek slm lemi ile ilgili kaytlar derlemek suretiyle faydasn ortaya koymutur. Ayrca, bltenin ne kadar gerekli bir yayn organ olduu konusundaki grlerini dile getirmitir. Yazda bltenin ama ve ieriine deinilmitir. zellikle Avrupa yazmalarn n planda ele alan bu bltenin, Bizans yazmalarna geni llerde yer vermi, hatta Ermeni, Grc yazmalarnn ihmal etmemi olmasna ramen, hibir Trk yazmasna dair bir yaynn adna rastlanmadna iaret edilmitir. Genel olarak slm yazmalarn ise pek nadir olarak bltenin sayfalar arasnda yer ald bildirilmitir. Dier taraftan Trk ve slm medeniyeti ile herhangi bir ekilde balants olan baz Bat ve Bizans yazmalarna dair kaytlar ile karlaldnn, bununda bltenin ne ekilde faydal olacana dair dnceler dile getirilmitir. Bu konuda fikir edinilmesi iin Eyice; bltenin eline geen yedi

144

Semavi Eyice, "Bir El Yazmalar Blteni ve Bu Mnsebetle Bizde De Byle Bir Bltenin Yaynlanmasnn Lzumu Hakknda" , arkiyat Mecmuas , stanbul: ..Edebiyat Fakltesi arkiyat Enstits, C.V, 1964,s.61-70.

155

fasiklnde gzne arpan, bizimle veya slm alemi ile ilgili balca noktalar burada belirtmei ve bunlarn tm referanslarn vermei faydal grmtr. Eyice, yaznn sonunda bu geni ereveli bltende slm yazmalara ok seyrek olarak, Trk yazmalarna ise, hi rastlanmamasndan duyduu znty bildirmistir. Ayrca son yllarda elyazmalar ile ilgi yaynlanmza deinmi ve Trk el yazmalan bata olmak zere, Trk tarihi ve medeniyeti ile ilgili yabanc yazmalar da iine alan, Ayrca yurdumuzdaki ktphanelerde bulunan bata slm lemine ait, Arap-Fars yazmalann olmak zere, Bizans ve Neo-Grek, Ermeni, Nesturi - Sryn yazmalann da olanaklar erevesinde ihmal etmiyen bir bltenin dzenlenmesinin gerekliliine iaret etmitir.

156

V.SEMAV EYCE'NN TRK SANATI VE TARH LE LGL ALIMALARININ KONULARA GRE DAILIMI

V.1.CAM, MESCD

Acem Aa Mescidi Adilah Kadn Gamii(stanbul) Aalar Camii (stanbul) Ah Elvan Camii (Ankara) Ah erafeddin Camii (Ankara) Ahmed Bey Camii (Bulgaristan) Ahmed Gazi Camii (Milas) Ahmed Paa Camii (Lefkoe) Ahmed Paa Mescidi Akmer Camii (Kahire) Alaca maret Camii (Selanik) Aleddin Bey Camii (Bursa) Aleddin Camii (Konya) Ali Bey Camii (Bulgaristan) Ali Paa Camii (Babaeski) Ali Paa Camii (Macaristan) Ali Paa Camii (Tokat) Ali Paa Camii (Romanya) Amr b. s Camii (Kahire) Arabac Bayazd Mescidi Arap Camii (stanbul) Arta(Yunanistan) Arslan Paa Camii (Yunanistan) Ak Paa Camii (stanbul) Atik Ali Paa Camii (stanbul)

157 Atik Ali Paa Camii (stanbul) Atik Mustafa Paa Camii (stanbul) Attar Halil Aa Mescidi (stanbul) Aya Paa Camii (Tekirda) Ayasofya Camii (Benefe) Ayasofya Camii (Edirne) Ayasofya Camii (Edirne) Ayasofya Camii (znik) Ayasofya Camii (Yugoslavya) Ayasofya Camii (Yunanistan) Ayasofya Camii (Bulgaristan) Ayasofya Camii (Trabzon) Ayasofya Camii (Krklareli) Ayazma Camii (stanbul) Ayekadn Camii (Edirne) Azapkap Camii (stanbul) Azeb Bey Mescidi (Bursa) Aziziye Camii (stanbul) Aziziye Camii (Konya) Aziziye Camii (Kuzey Romanya) Ayasofya (stanbul) Baba Hasan Alem Mescidi(stanbul) Balaban Aa Mescidi (stanbul) Bli Bey Camii (Bursa) Bli Paa Camii (stanbul) Bayezid Paa Camii (Amasya) Bayrakl Cami (Belgrad) Bayraktar Camii (Kbrs) Beir Aa Camii (stanbul) Bey Mescidi (stanbul) Beyazt (II) Camii(Amasya) Beyazt (II) Camii(Edirne)

158 Beyazt (E) Camii(stanbul) Beylerbeyi Camii(Edirne) Bezirganba Camii (stanbul) Bodrum Camii (stanbul) Bosnal Mehmed Paa Camii (Sofya) Bostan Camii Bostancba Abdullah Aa Camii Burmal Mescid (stanbul) Burmal Minare Camii (Amasya) Cafer Paa Camii (Kbrs) Cezeri Kasm Paa Camii (stanbul) alayan Camii (stanbul) elebi Sultan Mehmed Camii (Yunanistan) Davut Paa Camii (skdar) Defterdar Camii (stanbul) Demirciler Mescidi Divrii Ulu Cami Eblfazl Mehmed Efendi Camii (stanbul) Edhem Bey Camii (Arnavutluk) Edirnekap Camii (stanbul) Efltun Mescidi(Konya) Esekaps Mescidi (stanbul) Eski maret Camii (stanbul) Eski Saray Camii (Selanik) Eskicuma Cami (Selanik) Fatih Mescidi(stanbul) Faik Paa Camii (Yunanistan) Ftih Camii (Amasra) Ftih Camii (Bulgaristan) Ftih Camii (Mora) Ftih Camii (Kosova)

159 Ftih Camii (stanbul) Fatih Mescidi Fatma Sultan Camii (stanbul) Fatma Sultan Mescidi (stanbul) Fenri sa Camii (stanbul) Ferhad Paa Camii (atalca) Ferhad Paa Camii (Kastamonu) Fethiye Camii (Atina) Fethiye Camii (nebaht) Fethiye Camii (stanbul) Feyzullah Camii (Yunanistan) Fruz Aa Camii (stanbul) Firuz Aa Mescidi (stanbul) Firuz Aa Mescidi (stanbul) Fuad Paa Camii (stanbul) Galib Paa Camii (stanbul) Gazi Evrenesolu Camii (Yunanistan) Gazi Mihal Bey Camii (Edirne) Gazi Mihalolu Mahmud Bey Camii ( htiman/Bulgarist Gl Camii (stanbul) Glfem Hatun Camii (stanbul) Hac Evhad Camii (stanbul) Hac Halil Aa Camii (zmir) Hac Hamza Bey Mescidi (znik) Hac lyas Camii (Ankara) Hac vaz Mescidi (Ankara) Hac Ms Camii (Ankara) Hac zbek Camii (znik) Hachasanzade Mescidi (stanbul) Hafz Ahmed Paa Camii (stanbul) Halla Mahmud Mescidi(Ankara) Hamidiye Camii (stanbul)

160 Hamza Bey Camii (Bulgaristan) Hamza Bey Camii (Makedonya) Hamza Bey Camii (Rodos) Hamza Bey Camii (Yunanistan) Hamza Bey Palankas Camii (Macaristan) Hasan Efendi Camii (Bosna) Haseki Camii Haydar Kad Camii (Makedonya) Hersekzade Ahmed Paa Camii (Edirne) Hersekzade Ahmed Paa Camii ve Trbesi (Yalova) Hrmi Ahmed Paa Mescidi (stanbul) Hzr Bey Camii (Manisa) Hoca Mahmud Mescidi (Karaman) Hoca Teberrk Camii(stanbul) Hortaci Sleyman Camii (Yunanistan) Hudvendigar Camii (Bulgaristan/Filibe) Hudvendigar Camii (Marmara) Hurmal Mescid (Rodos) Hnkr Camii (Saraybosna) Hsameddin Paa Camii (Makedonya) Hseyin Bey Camii (Tekirda/necik) Hseyin ah Camii(skp) Hsrev Paa Camii(Diyarbakr) Hsrev Paa Camii(Hanky) Hsreviyye Camii(Halep) brahim Paa Camii(Bulgaristan/Hezargrad) brahim Paa Camii(Rodos) brahim Paa Camii(andarl) lyas Bey Camii(Bilecik) maret Camii (Filibe) maret Camii (necik) maret Camii (stanbul)

161 imaret Camii (Selanik) Imrahar lyas Bey Camii(stanbul) Imrahar lyas Bey Camii (Arnavutluk/Grice) nce Minareli Mescid (Konya) plikci Cami (Konya) sa Bey Camii (Efes/Seluk) sa Bey Camii (skp) shak Bey Camii (skp) shak Bey Camii (negl) shak Paa Camii(stanbul) shakiye Camii(Selnik) shakiye Camii (Makedonya) smail Efendi Camii skele Mescidi(stanbul) vaz Efendi Camii (stanbul) vaz Camii(Manisa) Kalenderhne Camii(stanbul) Kanun Sultan Sleyman Camii(Macaristan) Kariye Camii(stanbul) Kasm Aa Mescidi(stanbul) Kasm Paa Camii(Macaristan) Ksmiyye Camii(Selnik) Kazasker Abdurrahman Camii Koca Mustafa Paa Camii(stanbul) Korkut Cami(Antalya) Kurunlu Cami(kodra) Kk Mecidiye Camii(stanbul) Mahmud Paa Camii (stanbul'da) Mahmud Paa Camii (Sofya'da) Malko Bey Camii(Macaristan/iklo) Merzifonlu Kara Mustafa Paa Camii(stanbul) Nuru Osmani Camii

Nusretiye Camii Odalar Camii(stanbul) Oru Gazi Mescidi(stanbul) Piyale Paa Camii(stanbul) Papasolu Mescidi (stanbul) Ramazan Efendi camii Revan elebi Camii(stanbul) Sekbanba brahim Aa Mescidi(stanbul) Selimiye(Edirne) eyh Murad Mescidi(stanbul) Sleyman Suba Camii(stanbul) Tczde Tevkii Cafer elebi Camii Toklu brahim Dede Mescidi(stanbul) Yayla Camileri(stanbul) Yedekiler Camii Zal Mahmut Paa Camii

162

V.2.KLLYE, MARET, KTPHANE, MEDRESE

Ahmed Paa Klliyesi (stanbul) Ahmed H Ktphanesi Ahmed Gazi Medresesi (Milas) Akmedrese(Nide) Air Efendi Ktphanesi Atf Efendi Ktphanesi Ayasofya mareti Ayasofya Ktphanesi Ayasofya Medresesi Ayasofya Sbyan Mektebi Beir Aa Klliyesi Beyazt(H) Klliyesi (Amasya) Beyazt(H) Klliyesi (Edirne)

163 Beyazt(II) Klliyesi(stanbul) Beylerbeyi Klliyesi(Edirne) Boyalky Klliyesi Burciye Medresesi (Sivas) Caca Bey Medresesi (Krehir) evri Kalfa Mektebi (stanbul) Damad brahim Paa Klliyesi (stanbul) Damad brahim Paa Klliyesi (Babali) Davut Paa Klliyesi (stanbul) Eblfazl Mahmud Efendi Medresesi (stanbul) Edirnekap Klliyesi(stanbul) Ekmekizde Ahmed Paa Medresesi (stanbul) Esekaps Medresesi Eyp Sultan Klliyesi (stanbul) Ftih Klliyesi Ferhad Paa Klliyesi (Bosna) Gazanfer Aa Klliyesi (stanbul) Gazi Hsrev Bey Klliyesi (Saraybosna) Hadm Hasan Paa Klliyesi (stanbul) Hafz Ahmed Paa Klliyesi Hamidiye Klliyesi (stanbul) Hekimba mer Efendi Klliyesi(stanbul) Hoca Mahmud Darlhuffz(Karaman) Hudavendigar Klliyesi (Bursa) Hurmal Medrese(Rodos) Hseyin Bey Klliyesi(Tekirda) Hsrev Paa Klliyesi (Eskiehir) Hsrev Paa Klliyesi (Van) brahim Paa Klliyesi(stanbul) brahim Paa (Kaptan) Klliyesi brahim Paa (Nevehirli) Klliyesi shakiye Klliyesi(Makedonya)

164 smail Bey mareti(Kastamonu) Karakurt Klliyesi(Krehir) Kl Ali Paa Klliyesi(stanbul) Koca Mustafa Paa Klliyesi (stanbul) Kk Ayasofya Klliyesi(stanbul) Nilfer Hatun mareti

V.3.KERVANSARAY, HAN, BEDESTEN, ARI

Ahmer Han (Filistin) Akba Han (Konya) Akhan (Denizli) Ali Paa Han (stanbul) Ali Paa ars(Edirne) Argt Han (Konya) Aya han(am) Bli Bey Han (Bursa) Balkapan Han (stanbul) Bodrum Han (stanbul) Byk ar(Bursa) Byk ar(stanbul) Byk orap Han (stanbul) Byk Han (Kbrs) Byk Valide Han (stanbul) Byk Yeni Han (stanbul) Bykekmece Kervansaray (stanbul) uhac Han (stanbul) Eli Han(stanbul) Esad Paa Han(am) shakl Kervansaray(ay/Akehir) Kapalar(stanbul) Koza Han(Bursa)

165 Krk han(stanbul) Mahmud Paa Kervansaray (stanbul) Mahmud Paa Bedesteni ve Han (Ankara) Mahmud Paa Han (Bursa)

V.4.TRBELER, TEKKE, ZAVYE

Ah erafeddin Trbesi (Ankara) Ahmed Bican Trbesi (Gelibolu) Akemseddin Trbesi (Bolu) Akyazl Sultan Asitanesi (Bulgaristan) Aleddin Bey Trbesi (Karaman) Alemah Kmbeti (Sivrihisar) Ali Cafer Kmbeti (Kayseri) Ali Paa Trbesi(Romanya) Ahmet Gazi Trbesi(Milas) Ak Paa Trbesi (Krehir) Aya Paa Trbesi (stanbul) Azeb Bey Trbesi (Bursa) Burmal Minare Trbesi (Amasya) Cem Sultan Trbesi (Bursa) Canbolat Bey Trbesi (Kbrs) Defterdar Trbesi (stanbul) Elvan elebi Zaviyesi Fatih Trbesi Fuad Paa Trbesi Gazi Evrenselolu Trbesi (Yunanistan) Gazi Mestan Trbesi (Yugoslavya) Glbaba Tekkesi ve Trbesi (Budin) Hac Hamza Bey Trbesi (znik) Hamza Baba Trbesi (zmir) Has Ynus Bey Trbesi (Edirne)

166

Hasan Baba Tekkesi (Yunanistan) Hersekzde Ahmet Paa Trbesi (Yalova) Hdrlk Trbesi (Ankara) Hudavendigar Mesnedi (Kosova) Hseyin ah Trbesi (skp) Hsrev Paa Trbesi (stanbul) brahim Trbesi (stanbul) dris Baba Trbesi (Macaristan) mrahor lyas Bewy Trbesi (Arnavutluk) shak elebi Tekkesi (Manisa) Kalender Baba Trbesi Kara Aslan Trbesi Mahmud Paa Trbesi (stanbul) Malkoolu Trbesi (Gebze) ekerpare Kadn trbesi (Eyp)

V.5.EME, SEBL, ADIRVAN

Abdlmecid emesi Ahmed HI emesi (stanbul/Sultanahmet) Ahmed UI emesi (skdar) Alman emesi (Sultanahmet) Attar Halil Aa emesi(stanbul) Ayasofya Sebilleri Ayasofya adrvan Ayrlk emesi (stanbul) Azapkap emesi ve Sebili (stanbul) Bereketzde emesi (stanbul) Beyhan Sultan emesi (stanbul) atal emeler ukur emeler (stanbul)

167

Efdalzde Sebili Esad Efendi emesi Hlid Aa emeleri (stanbul/Kadky) Imrahar emesi (stanbul/Kathane) shak Aa emesi Krkeme emesi Mahmud I.emesi Miskinler Tekkesi emesi(Karacaahmed) Sadettin Efendi emesi Tunus Ba emesi(skdar)

V.6.HAMAM
Ayasofya Hamam Balat Hamam (stanbul) Beyazt Hamam (stanbul) Caalolu Hamam (stanbul) ardakl Hamam (stanbul) emberlita Hamam (stanbul) ukur eme Hamam (stanbul) ukur Hamam (stanbul) Davut Paa Hamam (skp) Dkmeciler Hamam (stanbul) Hac Hamza Hamam (znik) Haseki Hamam (stanbul) Havuzlu Hamam (stanbul) Hoca Paa Hamam (stanbul) shak Paa Hamam smail Bey Hamam (znik) Kzlar Aas Hamam(stanbul) Mahmud Pasa Hamam

168

V.7.KALELER
Bender Kalesi anakkale Hisar Kilitbahir Kalesi Mavga Kalesi

V.8.KASR, KK, SARAY

Adalet Kasr (Edirne) Adile Sultan Saray (stanbul) Aleddin Kk (Konya) Alay Kk Amcazade Hseyin Paa Yals (stanbul) Ayasaa Kasr (stanbul) Aynal Kk (Edirne) Aynalkavak Saray (stanbul) Badat Kk Bodan Saray (stanbul) adr Kk (Kthane) alayan Kasr (stanbul) inili Kk (stanbul) Davut Paa Saray (stanbul) brahim Paa Saray(stanbul) ncili Kk Imrahor Kasr (stanbul) shakiye Kasr shak Paa Saray(Dou Bayazd) Kalender Kasr ve Bahesi Kksu Kasr Tekfur Saray

169

V.9.KPRLER, SU KEMERLER
Abdal Kprs (Bursa/Mudanya) Akkpr (Ankara/stanbul) Alpullu Kprs (Alpullu/Hayrabolu) Altgz Kprs (Afyonkarahisar) Arslanaa Kprs (Yugoslavya) Arta Kprs (Yunanistan) Babaeski Kprs (Babaeski Bahelik Kprs (Arnavutluk) Bayrampaa Deresi Kprs (Yenibahe) Behramkale Kprs (anakkale/Ayvack) Beyazt (E) Kprs (Edirne) Beyazt (D) Kprs (Sakarya) Beyazt (II) Kprs (orum) Boazkpr (Sivas) Bostancba Kprs (stanbul) Bozdaan Kemeri (stanbul) Bykekmece Kprs Cisr-i Mustafa Paa (Bulgaristan) oban emesi Kprs (stanbul) oban Kprs (Dou Anadolu) Devegeidi Kprs (Diyarbakr) Dicle Kprs (Hasankeyf) Drina Kprs (Bosna-Hersek) Ekmekizde Ahmed Paa Kprs (Edirne Emr Bayndr Kprs (Ahlat) Gazi Mihal Kprs (Rumeli) Haburman Kprs (Diyarbakr/Malatya) Harmidere Kprs (stanbul) Hasan Bey Kprs (Yunanistan) Haydarpaa Deresi Kprs

170

Hnkr Kprs (Saraybosna) Irgand Kprs (Bursa) shak Paa Kprs(Bulgaristan)

V.10.MEZARLAR
Elmal yolunda Mimiran brahim Paa'nn mezarta Dou Bayazd'da Mahmud Paa'nn mezarta Serez'li Yusuf Muhlis Paa, Keecizde Fuad Paa'nn mezar Karacehennem brahim Aa (sonra Paa) ve mezar

V. 11.TRK ESERLERNN YER

Amasra Ankara Atina Ayvansaray Babli Beyolu Beykoz Bolu Budin Bulgaristan Bursa Bykada anakkale alayan Cibali Cihangir orum

ALDII BLGELER,

EHRLER HAKKINDA ALIMA KONULARI

171 Edirne Enez Erzincan Eyp Sultan Fatih Fikir tepesi Galata Galatasaray Gebze Gksu Hali Hanky Haydarpaa Ihlara Vadisi h liman necik kodra stanbul znik Kathane Karakurt Karamanlca Kayseri Kbrs Krehir Konya Kkerli Kkekmece Midye Nevehir Ohri Rize

172 Selanik Sincanl Sultaniye/Karapnar Svilingrad Trabzon skp Varna Vize Yeniehir Yunanistan

V.12.TANITIMI YAPILAN SREL YAYINLAR

Akademi Anadolu Anadolu Sanat Arasrmalan Anatolan Studies Anatolica Ant Archives Asiatiques Arkitekt Ars Islamica Ars Orientalis Athr-e rn Azerbaycan Yurt Bilgisi Belgeler Belleten Bosporus Byzantnsche Zetschrft Byzanton orumlu

173

stanbul Ansiklopedisi stanbul ehremaneti Mecmuas stanbuler Mttelungen

V.13. BO-BBLYOGRAFYA VE STANBUL LE TRK MEDENYETNE HZMET ETM KLERN NCELEND ARATIRMALAR
About, Edmond Acemi b. Ebu Bekir Adler, Johann Heinrich Friedrich Aaolu, Mehmet Ahmed Nadir Ali, Hac Allom, Thomas Altan, Kemal Andreossy145 Anville146 Alus, Sermet Muhtar Aramon, Gabriel de Luetz, Baron d' Arnold, Sir Thomas Arseven,Celal Esd Atabinen, Reid Safvet Ayverdi, Ekrem Hakk Babnger, Franz Baltaolu Sleyman Barthold, Vasilij Viladimirovi
145 146

Antonie Franois, Comte Jean-Baptiste, Bourguignon d'

174

Bartlett, William Henry Bayraktarevi, Fehim Belin, Franois-Alphonse Bell, Gertrude Lowthian Belon, Pierre Benedichs Angelus Berchem, Max van Bernard, Kari Ambros Bernarol, Ch.A. Bertrandon de la Broquiere Brge, John Kingsley Biron, Jean de Buendelmonti,Cristoforo Bon, Ottaviano Bossert, Prof.Helmuth Brayer, A. Bulwer, Henry Lutton Busbeke, Ootgeer Giselijn Van Cancellus Canonica, Pietro Cantacasn Caylus, Anne Claude Philippe de Cem Sultan Chenier, Andre Cimabue, Cenni di Pepo Costanza da Ferrara Creswell, Keppel Archibald Cameran etinta, Sedat ulpan, Cevdet Dvud Aa Dece, Aurel Dernschvvam de Hradiczin, Hans

175

Dethier,Ph.Anton Diez, Ernst Dinet, Alphonse Etienne Dirimtekin, Feridun Duda, Herbert Wilhelm Ebu El Hasan Egeli, Vasf Egli, Ernst Arnold Eldem, Halil Ethem Eldem, Sedat Hakk Ettnghausen, Richard Erdmann, Kurt Erdoan, Abdlkadir Fossati,Gaspare Trajano Fossati Giuseppe Gabrel, Albert-Louis Glck, Heinrih . Gurltt, Cornelius Halil brahim Paa HammerPurgstall,Josef Has Yunus Kaptan Hayreddin, Mimar147 Hayreddin, Mimar148 Hommaiere de Hell, Xavier Huart, Clement Imbault Hseyin Ayvansary brahim Paa (Hadm) demir,Ulu htifalci Mehmed Ziya Jaubert, Pierre-Amedee

147 148

XV.yy. sonu XVI.yy. balarnda yaayan Osmanl miman Mostar Kprsn yapan Osmanl miman

176

Jerphanion, P.Guillaume de Karatay, Fehmi Ethem Kasm A Kou, Reat Ekrem Kritovulos, Mikhael Khnel, Ernst Loos, Cornelius Loti, Pierre Mamboury, Enest Melling, Anton Ignaz Meri, Rfk Mell Mimar Sinan nge,Ylmaz Perek, Zeki Faruk Schnneider,AlfonsMaria Tekiner, Efdaleddin

V.14.KAYBOLAN ALIMALARI
dilah Kadn Camii li Paa Kona

TARH

ESERLER

HAKKINDAK

Attar Halil Aa Mescidi ile emesi Beyhan Sultan emesi Bostan Camii Bostancba Abdullah Aa Camii obanavu Camii ukureme Hamam Eflatun Mescidi Esat Efendi emesi Fatma sultan cami

177

Hoca Teberrk Camii skele Mescidi Kasm Aa Mescidi Kazasker Abdurrahman Camii Kazasker Ebu'1-Fazl Mahmud Efendi Medresesi Kzlaraas Abbas Aa Hamam Merzifonlu Kara Mustafa Paa Camii Odalar Camii Payzen Yusuf Paa Trbesi Revan elebi Camii Sadettin Efendi emesi Saliha Sultan Mektebi Sekbanba brahim Aa Mescidi eyh Murad Mescidi Sultan I.Mahmud emesi Sleyman Suba Camii Yayla Camii Yedekiler Camii

V.15.TRK SANATIYLA LGL GENEL ALIMALARI

bide-i Hrriyet Abdlmecid'in Mozaik Turas Aakaps Arlk Kulesi Anadoluhisar Arasta Soka Kazs Arkeoloji Mzeleri Arslanhane Arz Odas Ayasofya'daki Otomat Saat

178

Bbssade Bbsselam Ayyldz Bb- Hmyun Ayasofya Muvakkithnesi Ayrlk emesi Mezarl Baruthane Batllama Bat Sanat Akmlarnn Deitirdii Osmanl Dnemi Trk Sanat Bedesten Cami(Mimari Tarih) eme Empire Galata Kulesi Gotik Hamam(Tarih ve Mimari) Haydarpaa Gar maret stanbul'un Tarihi Eserleri stanbul (Trk Devri Eserleri) Kale Mescid Minare Osmanl Devri Trk Mimarisi Rumelihisar Zindankaps

179

VI.YAYINLARI VI. 1.1.KTAPLAR

1955
stanbul Petit Guide Travers les Monuments Byzantins et Turcs. Avec trois plans et 26 planches hors - texte, stanbul,VIII - 138 sayfa. X. Milletleraras Bizans Tetkikleri Kongresi Tertip Komitesinin yayn.

1963
Son Devir Bizans Mimarisi, stanbul, VIH-100 Sayfa ve 88 levha. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yayn.

1964
Cristoforo Buendelmonti, stanbul, 4 sayfa ve 14 levha (zel yayndr).

1965
Kk Amasra Tarihi ve Eski Eserleri Klavuzu, Ankara, 78 Sayfa. Metin ii resim ve planlardan baka, ek 27 resim. T.C. Mill Eitim Bakanl, Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdrl Yaynlarndan, eriri ,S: 19.

1969
Galata ve Kulesi - Galata and its Tower, stanbul, 128 Sayfa, 58 resim ve plan ile 5 adet renkli klie ve resimler. Eserin Trkesi, s.5-38 arasnda, ngilizcesi, s.39-81, Resimler s.82-128 arasnda bir dizin ile birliktedir. Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayndr.

180

1971
Malazgirt Savan Kaybeden IV. Romanos Diogenes (1068-1071), Ankara , Trk Tarih Kurumu Yay., 167 sayfa.

Karada (Binbirkilise) ve Karaman evresinde Arkeolojik ncelemeler, stanbul , 229 Sayfa. Ek 288 resim ve plan. Franszca zet: Recherches archeologuque Karada et dans la region de Karaman, s. 199-228 aras stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlarndan.Trkiye'de Ortaa Sanat Aratrmalar: II.

1976
Bizans Devrinde Boazii, stanbul, XI-184 Sayfa. Eseri tamamlayan resim, kroki ve gravrler s. 115-184 arasndadr. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yay. 2236. Trkiye'de Ortaa Sanat Aratrmalar: III

1980
Son Devir Bizans Mimarisi, stanbul'da Palailogoslar Devri Antlar, stanbul, XI-144 Sayfa. 136 levha 218 resim ve 4 renkli levha bulunmaktadr. Almanca zet "Spt.-byzantinische Architektur - Bauten der Palailogenzeit, in stanbul"149

1984
Ayasofya I, stanbul, 56 Sayfa. Metin ii resimler ve ek 1 levha. Yap ve Kredi Bankas Kltr ve Sanat yaynlarndan. Ayasofya'nn Bizans devri ,s.3-25. Bibliografya ,s.25-30.

149

Kitabn ilk basks 1963 ylnda yapld. kinci basksn yaymlayan Trkiye ve Otomobil Kurumudur.

181

Virginia T.Salolu tarafndan yaplan ngilizce tercme s.32-56 arasnda bulunmaktadr.

Ayasofya II, 56 Sayfa. Bizans dnemine ait mozayikler ve dier ssleme s. 1-27. Bibliyografya s.27-32. Virginia T.Salolu tarafndan yaplan ngilizce tercme s. 33-56 Yap ve Kredi Bankas Kltr ve Sanat Tarihi Hizmetlerinden

Topkap Saray, 69 sayfa (ilk 59 sayfas esas metin s. 61-69 aras bibliografyadr), Ek olarak byk bir plan verilmitir. Fotoraflar: Ersin Alok. Epoch yaynclk. Topkap Palace, tercme: Handan Dedehayr tarafndan yaplan sidir. Epoch yaynclk.

1986
Ayasofya III, 60 Sayfa. Trk dneminde Ayasofya'nn tarih ve iindeki ekler s. 1-29. Bibliyografya s. 30-32. Virginia T.Salolu tarafndan yaplan ngilizce tercme s. 34-60.

Atatrk ve Pietro Canonica. Eserleri ve Trkiye Seyahatnamesi ile Atatrk'e Dair Hatralar, stanbul, 48 Sayfa ve metin ii ve d 20 resim. Eren Yaynclk.

182

1988
znik (Nicea) Tarihesi ve Eski Eserleri. The History and the Monuments, stanbul , 80 Sayfa, metin ii numara almam ok sayda fotoraf, kroki, gravr ve plan bulunmaktadr. ngilizcesi, s. 56-80 arasndadr. Bibliyografya s.52-55.

1972
Ankara'nn Eski Bir Resmi,Trk tarih Kurumu, Ankara.

1991
Ortaky, i kapakta: Ortaky, Tarih-Sosyal ve Mimari Doku, stanbul , 31 sayfa, Yayncs: Dragon.

1992
City of Domes , stanbul:Ertu & Kocabyk Publications , 132 sayfa ,Fotoraflar: Ahmet Ertu.

1993
EYCE, Semavi-SZEN, Metin-BELGE, Murat, stanbul, Bakanl yaynlar, 192 sayfa. Ankara: Kltr

EYCE,Semavi:-v.d., Bursa , Ankara : Kltr Bakanl, Edisyon : 1. bask , Sayfa Says: 194 s.

1996
EYCE,Semavi- v.d., Trabzon, Ankara: T.C.Kltr Bakanl.

183

1997
Kariye Mosque: Church of Chora Monastery,. Kariye Moschee, Kariye la Mosguee, ev. Zeynep Eker. st.: Net Turistik Yay., 72 s.

184

VL1.2.MAKALELER

1949
"znik'de bir Bizans Kilisesi", Belleten , Ankara: TTK, C.XIV, S:49 , s.37-49. (levhalar XIV-XXI) Franszca zet: "Une eglise byzantine znik (Nicee)" , s.49-51.

"Galata Hakknda ki Kitap ve bu Mnasebetle Baz Notlar", Tarih Dergisi, stanbul: . Edebiyat Fakltesi, C.I, S: 1, s.201 -219.

1950
"Demirciler ve Fatih Darifas" ,Tarih Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi ,C.I, S:2 , Mart ,s. 357-378.

1951
"Bizansllar zamannda stanbul", Resimli Tarih Mecmuas, C.n, S: 13, Ocak, , s.554-556.

"Ein Kurzer Bericht ber die byzantschen Funde und Verffentlichungen in der Trkei (1945-1948)", Jahrbuch der sterreichischen Byzantinischen

Gessellschaft, C. I, s. 146-148.

"Amasra'ya dair", Trkiye Turing ve Otomobil Kurum Belleteni, S: 111, Nisan, s. 20-25.

"Ayasofya mozayikleri ve bunlar meydana kartan Thomas VVhittemore", Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, S:l 13, Haziran, s. 1-12.

185

1952
"Mektebi Tbbiye'nin lk Mdr Dr. Bernard'n Mezar", Tarih Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, C.I, S:3-4, s. 89-96.

"Amasra Bykada'snda bir Bizans Kilisesi", Belleten , Ankara: TTK, C.XV, S:60 ,s. 469-491. Franszcas: "Leglise byazantine de 'Bykada' a Amasra (Amastris de

Paphlagonie)", s. 492-496.

"Temakhia tina byzantines epokhes en Amasra", Ortodoxia, s. 88-95.

"lm mnasebetiyle: Arkeoloji Profesr A.-Maria Schneider", Yeni stanbul, S:29 ,Ekim, n. 1055, s.7.

"Prof. Dr. Alfons - Maria Schneider (1896-1952)", Belleten , Ankara: TTK, C.XVI, S:64 , Ekim, s. 585-598.

"Amasra Kalesinde Fatih Sultan Mehmed II Tarafndan Camiye evrilmi iki Eski Bizans Kilisesi" ,Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, S: 131 , Aralk, s. 12-14. Almanca zeti: "Einige Bemerkungen ber zwei byzantinische Kirchen in der Burg von Amasra, die von Mehmed der Eroberer in Moscheen vervvandelt wurden" ,s. 14.

1953
"Fatih'in Portreleri", Hafta Mecmuas, S:192, 29 Mays, s.15-18.

"stanbul'da Bizans Devri Eserleri", Hafta Mecmuas, S: 194, 12 Haziran, s.5-7.

186

"stanbul'un Trk Yaps bidelerine bir bak", Hafta Mecmuas , S: 195, 19 Haziran, s.2-7. "Zoe", Hafta Mecmuas, S:207, 11 Eyll, s.14-15.150

"Sekizinci Paleolog", Hafta Mecmuas, S:209, 25 Eyll.

"stanbul'da Latin mparatorluu Nasl Kuruldu?-!", Hafta Mecmuas, S:212, 16 Ekim.

"stanbul'da Latin mparatorluu Nasl Kuruldu?-II", Hafta Mecmuas, S:213, 23 Ekim.

"stanbul'da Latin mparatorluu'nun Devam", Hafta Mecmuas, S:213, 23 Ekim.

"stanbul Hakkndaki Dnceler", Hafta Mecmuas, S: 192, 29 Mays. " Teodara'nn Hayat,Yeni Tarih Dnyas,Yl:l, S:8-31/12, s.328-329.151

"Amasra'da Cenova Hkimiyeti Devrine ait Armal bir Levha" , Belleten , Ankara: TTK, C.Vn, S: 65, Ocak, s. 27-35. Franszcas: "Une dalle armoriee inedite de I'epoque genoise a Amasra" ,s. 36-40.

"stanbul'da baz Cami ve Mescid minareleri", Trkiyat Mecmuas, C.X , s. 247268.

"Aleksandr Aleksandrovi Vasiliev", Tarih Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, C. IV, S:7, Eyll(1952), s. 164.

150 151

S.Kamil imzasyla S.Kamil imzasyla

187

"IX. Milletleraras Bizans Tedkikleri Kongresi", Tarih Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, C. IV, S:7, Eyll, s. 164-165.

"stanbul'da Koca Mustafa Paa Camii ve Onun Osmanl-Trk Mimarisindeki Yeri", Tarih Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, C. V, S:8 , Eyll, s. 152-182. "Ernest Mamboury (1878-1953)", Belleten, Ankara: TTK, C.XVII, S:67, s. 393-411.

1954
"stanbul'un Fethinden nceki Eserlere ait Eski Bir Kitap Hakknda" , Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi ,C.V , Aralk (1953), s. 85-90. "Remarques sur deux anciennes eglises byzantines d'istanbul: Koca Mustafa Paa Camii et l'eglise du Yua Tepesi", Actes du IXe Congres International des Etudes Byzantine ,C. I, s. 184-195.

"Demirciler ve Fatih Darifas Mescidleri Hakknda Yeni Baz Notlar" , Tarih Dergisi, stanbul: ..niversitesi Edebiyat Fakltesi, C. VI, S: 9 , Mart, s. 175-185. "Trk Sanatnn Bir Eseri Tahrip Ediliyor", Yeni Sabah, 2 ubat, n. 525, s. 1 ,7.

"Sekbanba brahim Aa Mescidi ve stanbul'un Tarih Topografyas Hakknda Bir Not", Fatih ve stanbul ,C.H, S: 7-12 , Mays, s. 139-149. (s. 154-168 arasnda 19 tane resim bulunmaktadr) Franszcas: "La Mosquee Sekmanbas brahim Aa et le Probleme de la Localisation du Monastere de Kyra Martha (resume)" s. 150-153.

"Deux Anciennes Eglise Byzantines de la Citadelle d'Amasra", Cahiers Archeologiques, C.VII, s. 97-105.

188

"Prof. Dr. Philipp Schweinfurth (1887-1954)" , Belleten, Ankara: TTK, C. XVEI, S: 70, Nisan , s. 231-252.

"stanbul'da 'Yayla' Camileri ve ehrin Tarih Topografyasnn Yanl zah Edilen Bir Meselesi", Tarih Dergisi, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi, C. VB, S: 10 , Eyll ,s.31-42.

"Yunanistan'da Trk Mimar Eserleri I" , Trkiyat Mecmuas, C.XI, s. 157-182.

1955
"stihkm snf ve stihkm okulunun tarihelerine bir bak", stihkam okulu Yd.Subay Bl 42-8 Dnem , stanbul, 1955, s.no yok. "Yunanistan'da Trk Mimar Eserleri",Trkiyat Mecmuas, C.XI, s. 157-182. "Mezarlklarmz" ,Trk Yurdu, S: 242 , Mart ,s. 685-694.

"Das Denkmal von Kukayas bei Amasra (Paphloganien)", stanbul Mitteilungen, C.VI,s. 109-112.

"Recherches d'Archeologie Byzantine" , Anadolu. Revue des Etudes d'Histoire en Turquie , C.B, s. 79-88. "Trk Hamamlar ve Bayazd Hamam" , Trk Yurdu, S: 244 , Mays , s. 849-855.

"stanbul'da Bizans Sanat"JBasn -Yayn Genel Mdrl Rehber Kursu,(On iki sayfalk teksir)

189

1956
"Onaltnc Asrda stanbul'da Fas'l bir Seyyah: Ebu El Hasan" ,Trk Yurdu, S: 253, ubat, s. 623-628.

"Arnold von Harf" ,Trk Yurdu , S: 254 , Mart, s. 690-694.

"Bir Fransz Gizli Ajan, Amedee Jaubert" , Trk Yurdu, S: 255 , s. 742-749 .

"Bir Fransz Gizli Ajan, Amedde Jaubert" ,Trk Yurdu, S: 256, Mays, s. 831-834.

"1793 de bir Rus Elilik Heyeti" ,Trk Yurdu , S: 257 , Haziran , s. 895-899.

"1883 de Trkiye'ye vapurla gelen bir seyyah: Marchebeus" ,Trk Yurdu, S: 258 , Temmuz , s. 25-28. "1883 de Trkiye'ye vapurla gelen bir seyyah: Marchebeus" ,Tiirk Yurdu, S: 259, Austos , s. 96-102.

"Fransz htilali Srasnda Osmanl mparatorluu. G.A.Olivier" ,Trk Yurdu , S: 260, Eyll, s. 180-186. "Fransz htilali Srasnda Osmanl mparatorluu. G.A.Olivier" ,Trk Yurdu, S: 264 ,Ocak,s. 506-511.

"Fransz htilali Srasnda Osmanl mparatorluu. G.A.Olivier" ,Trk Yurdu, S: 265 , ubat, s. 574-583.

"Fransz htilali Srasnda Osmanl mparatorluu. G.A.Olivier" ,Trk Yurdu, S: 266 , Mart, s. 650-656.

190

"Eski bidelerde Kurulan Mzeler" ,Trk Yurdu, S: 261, Ekim, s. 267-271.

"Fransz htilali Srasnda Osmanl mparatorluu. G.A.Olivier" ,Trk Yurdu, S: 262, Kasm , s. 346-352.

"stanbul Arkeoloji Mzeleri Eski Mdr Aziz Oan (1888-1956)", Trk Yurdu , S: 263, Aralk, s. 421-428.

"Les Fragments de la decoration plastique de l'eglise des Saints - Apotres", Cahiers Archeologique, C.VEI, s. 63-74.

1957
"Prof. Albert Gabriel'in Trk Sanat Dndaki almalar" , Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, S: 180 ,Ocak ,s. 9-12.

"Un baptistere byzantin a Side en Pamphylie" ,Actes du Ve Congres International d'Archeologie Chretienne, Citt del Vaticano, s. 577-583.

"La Ville Byzantine de Side en Pamphylie" , X. Milletleraras Bizans Tetkikleri Kongresi Teblileri (Actes du Xe Congres International des Etudes Byzantnes stanbul), C.DC. ,s. 15-21. (1955), stanbul, s. 130-133. (levhalar XVII-XX) "Eski Ktphane Binalar Hakknda" ,Trk Yurdu , S: 267 , Nisan, s. 728-732.

"Fatih Devri Mimarisi" , Bilgi, C. XI, S: 122, s. 23-25.

"Fatih'in devrinde yaplan portre ve madalyonlar", Bilgi, C. XI, S: 122, s. 33-35.

"Yeni ehircilik Karsnda Kk bidelerin Durumu", l , S: 1 , s. 20-30.

191

"Yeni ehircilik Karsnda Byk Klliyeler" , l , S: 2, s. 29-32.

"Kbrs'n Tarihine ve Trk Eserlerine dair" , l , S: 4, s. 12-14.

"Eski Eserlerin Bakmndan Mill zzeti Nefis", Trk Yurdu , S: 268, Mays , s. 811-815. "Mahalli Monografyalar" , Trk Yurdu , S: 269, Haziran , s. 887-890.

1958
"Bizans Adlarnn Dilimizde Yazl Hakknda" , Trk Dili , CVH, S: 76, s. 159163. "Trk Mimar bideleri I-Gebze'de Mustafa Paa Klliyesi" , Bilgi, S: 119 , s. 9-10.

"Trk Mimar bideleri H-znik'de smail Bey Hamam", Bilgi, S: 120, s. 7-8.

"Trk Mimar bideleri m- Kayseri'de Kk Medrese", Bilgi, S: 129, s. 7-8.

"Trk Mimar bideleri IV-Sivas'da Kaykvus I. Drifas", Bilgi ,S:130 s. 7-8.

"Efdaleddin Bey (1870-1957)", stad Efdaleddin Tekiner, stanbul :TTOK, s. 1215.

"Die Medrese des Kazasker Ebu'1-fazl Mahmud Efendi in stanbul" , Istanbuler Mitteilungen ,C.VIH , s. 57-64. (levhalar: 15-20)

192

"Neue Fragmente der Theodosius-Saule" , stanbuler Mitteilungen, C.Vin, s. 144147.

"ki Trk bidesinin Mahiyetleri Hakknda Notlar: znik'de Nilfer Hatun mareti ve Kayseri'de Kk Medrese", Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Trk ve slm Sanatlar Tarih Enstits Aratrmalar Dergisi, C.n ,(1957) , Ankara s. 107-112. Franszca zeti (reume): "A Propos de la Destination originale de Deux Monuments Turcs: maret de Nilfer Hatun znik et le Kk Medrese Kayseri", s. 113-114.

"L'eglise cruciforme byzantine de Side en Pamphylie", Anatolia,C. IH s. 35-42.

"Mahalli Monografyalar" ,Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Bellereni , S: 192, Ocak, s. 5-6.

"stanbul-am-Badat Yolu zerindeki Mimar Eserler I. skdar-Bostancba Derbendi Gzergh", Tarih Dergisi , stanbul : .. Edebiyat Fakltesi, C. IX , 13 Eyll, s. 81-103. "Bizans devrinde stanbul'da tababet, hekimler ve salk tesisleri", Tp Fakltesi Mecmuas, stanbul: stanbul niversitesi, C.XXI, s.657-691.

1959
"stanbul'da Abbas Saraylarnn Benzeri olarak Yaplm bir Bizans Saray: Bryas Saray", Belleten, Ankara, TTK, C. XXIII, S:89, Ocak , s. 79-99, Franszca zeti: "Un Palais Byzantin Construit d'Apres les Plans des Palais Abbasides: Le Palais de Bryas", s. 101-104.

193

"Erken Osmanl Devrinin bir Cami Tipi Hakknda", I. Trk Sanatlar Kongresi Teblileri zetleri, s. 20-22.

"Un type architectural peu connu de Fepoque des Paleologues a Byzance", Anadolu Aratrmalar, C.I., s. 223-234.

"Contributions a l'histoire de l'art byzantin: Quatre edifces inedites ou mal-connus" , Cahiers ArcheoIogiques, C.X, s. 245-258.

"stanbul'un Kaybolan bir Eski Eseri: Kazasker Ebu'1-fazl Mahmud Efendi Medresesi" , Tarih Dergisi , stanbul: ..Edebiyat Fakltesi, C.X, S: 14 , Eyll , s. 147-157.

1960
"stanbul Arkeoloji mzelerinin ilk mdrlerinden Dr. Ph. Anton Dethier Hakknda Notlar", stanbul Arkeoloji Mzeleri Yll, C.EX , s. 45-52. ngilizcesi: "Notes on Dr. Dethier one of the Earlier Directors of the Archaeological Museums of stanbul", s. 9-103. "znik'de Byk Hamam ve Osmanl Devri Hamamlar Hakknda bir Deneme" , Tarih Dergisi ,stanbul:..Edebiyat Fakltesi, C.XI, S: 15 , Eyll , s. 99-116.

"Les palais byzantin de Nymphaion pres d'zmir", Akten des XI. Internationalen Byzantinisten Kongresses 1958, Mnchen, s. 150-153. (levhalar XXVI-XXIX.)

"Side'nin Bizans Devrine ait Binalarnn Sanat Tarihi Bakmndan Deerleri" , Trk Tarih Kongresi. Kongreye Sunulan Bildiriler, C. V, s. 53-60.

194

"Bizans-slam ve Trk Sanat Mnasebetleri",Trk Tarih Kongresi. Kongreye Sunulan Bildiriler , C. V , s. 298-302.

1961
"zmir Yaknndaki Kemalpaa (Nif) da Laskaris'ler Saray", Belleten, Ankara : TTK, C.XXV, S: 97, Ocak , s. 1-7.

"Bizans mimarisinde D Cephelerde Kullanlan Baz Keramoplastik Ssler", Ayasofya Mzesi Yll, C.m, s. 25-28. (ngilizcesi s. 57-60)

"Bursa ve evresinde Trk Sanat" ,Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, S: 239 , Aralk, s. 8-13.

1962
"Mimar Sinan-I",Yeni stanbul, 12 Nisan , S:4458.

"Mimar Sinan-H",Yeni stanbul, 14 Nisan, S:4460.

"Kosova'da Mehed-i Hdavendigr ve Gazi Mestan Trbesi", Tarih Dergisi, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi, C.XH, S:16, Eyll 1961,s. 71-82.

"Yedikule Hisar ve Avlusundaki Fatih Mescidi", stanbul Arkeoloji Mzeleri Yll, C.X ,s. 80-84. (Franszcas s. 147-152)

"Konya Tarihinden bir Yaprak: Aya Thekla Efsanesi ve Sanat Tarihinde Aya Thekla", Ant, C.VH, S:30, Eyll, s. 1-20.

195

"Sema'da Mevlevleri Tasvir Eden bir Rus Gravr", Ant, C.VII, S:30, Eyll, s. 44-47.

"Bursa'da Osman ve Orhan Gazi Trbeleri" Vakflar Dergisi, C. V, s. 131-147.

"stanbul Minareleri", Trk San'at Tarihi Aratrma ve ncelemeleri, stanbul: Gzel Sanatlar Akademisi Trk San'at Enstits Yay., C. 1 ,s. 31-132.

"lk Osmanl Devrinin Din-tima bir Messesesi: Zaviyeler ve Zviyeli Camiler" , ktisat Fakltesi Mecmuas , stanbul niversitesi, C.XXIII,S: 1-2 ,Ekim 1962ubat 1963, s. 3-57. Franszca zeti: "Une Institution Religeuse et sociale de la Premiere Periode Ottomane: La zaviye (Zawiyah) et la mosquee a Zaviye" s. 58-62.

"X. Hommaire de Hell ve Ressam Jules Laurens", Belleten , Ankara: TTK, C.XXVn,S:105,s. 59-88.

"Enez'de Yunus Kaptan Trbesi ve Has Yunus Beyin Mezar Hakknda bir Aratrma" , Tarih Dergisi , stanbul: .. Edebiyat Fakltesi ,C.Xm, S: 17-18, (Mart 1962-Eyll 1963), s. 141-158.

"La mosquee-zaviye de Seyyid Mehmet Dede Yeniehir. Recherches sur l'architecture turque du XrVe siecle",Beitrage zur Kunstgeschichte Asiens-in Memoriam Ernst Diez, stanbul , s. 49-68. Trke zeti: "Yeniehirde Seyyid Mehmed Dede Zaviye-Camii.XrV.Yzyl Trk Mimarisi Hakknda Aratrmalar",(yukardaki Trke zetleri cilde ek olarak numaras

yaynlanan:Makalelerin

kitabnda,sayfa

konmamtr.Drdnc sradadr.), stanbul: .. Sanat Tarihi Enstits yayn, S:l.

"li Saim lgen (1913-1963)", Trk Kltr , C.I, S:6, Nisan , s. 24-28.

196

"Kltr Eserlerimiz Olarak Eski Eserler ve Bunlarn Korunmas", Trk Kltr , C.1,S:7,Mays, s. 37-40.

"Kanun Sultan Sleyman Devrinde Trkiye'de Avrupal bir Ressam Flensburg'lu Melchior Lorichs" ,Trk Kltr,C. I, S: 10 ,Austos ,s. 36-45. "skp'de Trk Devri Eserleri" ,Trk Kltr , C.D, S:l, Eyll ,s. 20-30.

"Atatrk ve Eski Eserler", Trk Kltr, CH, S: 13, Kasm, Atatrk Says, s. 100108. "Eski bir Trk Karikatr", Trk Kltr , C.H, S: 14 , Aralk , s. 73-77.

"Les Bedestens dans l'architecture turque" , II. Congresso Internazionale di Arte Turca, Venezia ,1963, s. 35-39. "Two mosaic pavements from Bithynia" ,Dumbarton. Oaks Papers , C. XVII, s. 373-383. (Ek olarak 10 adet levha)

1964
"Bir Elyazmalar Blteni ve bu Mnsebetle Bizde de Byle bir Bltenin Yaynlanma-snn Lzumu Hakknda" , arkiyat Mecmuas, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi arkiyat Enstits ,C.V, s. 61-70.

"Bir Yldnm Dolaysyla Trkiye'de niversite", Trk Kltr ,Ocak , s. 12-17

197

"Une Novelle Hypothese sur une Mosai'que de Sainte Sophie stanbul" ,Actes du XII Congres des Etudes Byzantines (Ochrid 10-16 Septembre 1961), Beograd , C. 3 ,s. 99-101.

"Alexios Apocauque et l'Eglise Byzantine de Selymbria (Silivri)" ,Byzantion , C.XXXIV,S: 1, Hommage a Silvio Giueppe Mercati, s. 77-104.

"znik'de stanbul Kapsnn Medusa'lar" ,Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, S:269 , Haziran , s. 14-16.

"Arslanhane ve Civarnn Arkeolojisi" , stanbul Arkeoloji Mzeleri Yll , C.XIXn, s. 23-33. Franszcas: "Sur l'Archeologie de l'Edifice dit Arslanhane et de Ses Environs (resume)",s. 141-146. (levhalarn numaras IV-IX)

"Atik Ali Paa Camiinin Trk Mimar Tarihindeki Yeri", Tarih Dergisi, stanbul: Edebiyat Fakltesi, CJOV, S: 19, Mart ,s. 99-114. (ek Vin levhada 17 resim bulumaktadr)

"Svilengrad'da Mustafa Paa Kprs (Cisr-i Mustafa Paa)", Belleten, Ankara: TTK, C. XXVEI, S: 112, Ekim, s. 729-752. ngilizce zeti: "The Bridge Mustafa Pasha in Svilengrad (Bulgaria) Cisr-i Mustafa Paa" s. 753-756. ( Vin levha 8 resim ve 2 fotokopi bulunmaktadr)

1965
"Bizans Devrinde Edirne ve Bu Devire ait Eserler", Edirne - Edirne'nin 600. Fethi Yldnm Armaan Kitab, Ankara: TTK, C.VII ,Seri-Sa. 46., s. 39-76.

198

"Ohri'nin Trk Devrine ait Eserleri" .Vakflar Dergisi ,C.VI, s. 137-145. "Les Eglises Byzantines d'stanbul du IXe au XVe siecle", Corsi di Studi Ravennati e Byzantine ,C.VII, s. 109-163. "Fetihten Sonraki stanbul'daki Kiliselerin Durumu" , Trk Yurdu ,Yl: 54 ,C. IV , S: 308 , s. 33-34.

"Turizm ve Eski Eserler" ,Trk Yurdu, S: 308 , s. 4-5.

"Definecilie Dair" ,Trk Yurdu, S: 316, s. 7-9. "stanbul'un Mahalle ve Semt Adlar Hakknda bir Deneme", Trkiyat Mecmuas ,stanbul:..,C.XIV ,( basm 1965), s. 199-216. "Sultaniye - Karapnar'a Dir", Tarih Dergisi , stanbul : ..Edebiyat Fakltesi, C.XV, S:20 ,Mart, s. 117-139, (ek XVI levhada 31 adet resim ve pln bulunmaktadr.)

"Reid Safvet Atabinen (1884-1965)", Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, S: 276-279 ,Ocak-Nisan , s. 4-5.

"Les Bedesten's dans I'Architecture Turque", Att del Secondo Congresso Internazionale di Arte Turca, Napoli, s. 113-117.

199

1966
"Konya ile Sille Arasndaki Akmanastr. Mankib al-'arifinde'deki Deyr-i Efltun", arkiyat Mecmuas , stanbul : .. Edebiyat Fakltesi arkiyat Enstits ,C.VI ,s. 135-160. (ek olarak verilen XII levhada 17 tane resim ve kroki bulunmaktadr)

'Trabzon yaknndaki Meryem Ana (Sumela) Manastn. Arkeolojik ve Tarih Deeri ile Bugnk Durumu Hakknda bir Aratrma" , Belleten, Ankara: TTK,C. XXX, S: 118, s. 243-264. (ek olarak verilen XX levhada 25 resim bulunmaktadr)

"Eine Senmunvenreilef auf einem Turm der Stadtmauer von stanbul", Tortoulae Studien zu altchristlichen und byzantinischen Monumenten, s. 110-119. (levhalar, 27-28)

"stanbul Tariheleri ve Eserleri, Mehmet Ziya Bey", stanbul Belediyesi Dergisi, S: 39, s. 12-13,29.

"Byk Balk Kk Bal Yutar" ,Trk Etnografya Dergisi, C.Vn-Vm ,19641965, s. 5-7. (ek olarak verilen XV levhada 4 tane resim bulunmaktadr)

"Krehir'de H. 709 (1310) Tarihli Tasvirli bir Trk Mezar Ta. Anadolu'da Tasvirli Mezar Talar Hakknda Aratrma", Reid Rahmeti Arat in, Ankara: Trk Kltrn Aratrma Enstits Yay., S: 19, s. 208-223. Almanca zeti: "Ein H.709 (1310) Datierten Trkischer Grabstein Mit

Menschendarstellung in Krehir, Eine Studie Trkischer Bildegrabsteine in Anatolien", s. 224-243.

200

1967
"Kaybolmu bir Tarih Eser. eyh Murad Mescidi", Tarih Dergisi, stanbul : .:niversitesi Edebiyat Fakltesi, C.XVII, S: 22 ,1967, s. 111-130.

"Varna ile Balk Arasnda Akyazl Sultan Tekkesi", Belleten, Ankara: TTK, C. XXXI, S :1, 24 Ekim , s. 551-592. (ek olarak verilen XXII levhada 30 tane resim bulunmaktadr.) ngilizcesi :"The Tekke of Akyazl Sultan between Varna and Balchic (Bulgaria)", s. 593-600.

"Akmanastr (S. Chariton) in der Nhe von Konya und die Hohlenkirchen von Sille", Poychordia-Festschrift Franz Dlger zum 75 Geburtstag, Amsterdam, G.2 ,s. 162-185. "1961 Dou-Trakya'da yaplan bir tetkik Gezisinden notlar(zet)",Trk Tarih

Kongresi, C.VI, Ankara, 20-26 Ekim, s.206. "Tarihi Vesika olarak Eski Resim, Gravr ve Fotoraflar(zet)", Kongreye sunulan bildirler,Ankara,s. 585-586.

1968
"Yunanistan'da Unutulmu bir Trk Eseri" , Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, C.I, S: 5, ubat, s. 67-73.

"Auszug aus einem vrdigenden Bericht des Professors Dr. Phil. Semavi Eyice, stanbul ber Dr. Dethier", Kerpener Heimatblatter, 15 Jahr., VI, Heft 1 , April , s. 308-312.

201

"Atatrk'n Byk bir Tarih Yazdrma Teebbs: Trk Tarihinin Ana Hatlar" Belleten , Ankara: TTK, C.XXXH, S: 128, s. 509-526.

"La ruine byzantine dite "ayak (=Utch-aiak) pres de Krehir en Anatolie centrale un monument architectural de la fin du Xe ou du XI6 siecle", Cahiers ArcheoIogiques, C.XVffl, s. 137-155.

1969
"kodra'da Kurunlu Cami", Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, S: 17 , ubat, s. 7376.

"II. Bayezd Devrinde Davet Edilen Batllar (Arnold von Harff, Leonardo da Vinci, Michelangelo)" , Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, S: 19 , Nisan, s. 23-30. "Hanky'nde Hsrev Paa Camii. Sultan IV. Murad'n Sadrzam Hsrev Paa'nn bir Eseri" ,Tarih Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, 23 Mart , s. 179-204.

"orum'un Mecidz'nde k Paaolu Elvan elebi Zaviyesi", Trkiyat Mecmuas, stanbul: ..Trkiyat Enstits ,C.XV, 1968, s. 211-244. Almanca zeti: "Die Zaviye des Elvan elebi, Sohn von Ak Paa in Mecitz bei orum" s. 245246. (ek olarak verilen XVI levhada 35 tane resim bulunmaktadr)

"Anadolu ve stanbul'da Lahit Biimindeki Rlik Mahzafalar", stanbul Arkeoloji Mzeleri Yll, S:15-16, s. 97-114. Franszcas: "Reliquaires en forme de sarcophage en Anatolie et a stanbul", s. 127145.

202

"Trakya'da Bizans Devrine ait Eserler" Belleten, Ankara:TTK C.XXX, S: 131 .Temmuz , s. 325-358. Franszcas: "Recherches d'archeologie byzantine en Thrace" ,s. 358. "La verrerie en Turquie de l'epoque turque" ,Annales ive Congres Internationales du Verre, Liege , s. 162-182.

1970
"Le Monastrere et la source sainte de Midye en Thrace Turque", Cahiers Archeologique ,C.XX , s. 47-62. (Nicole Thierry ile beraber ;N. Thierry'nin yazs s. 63-76 arasndadr.)

"Eli Han" , Tarih Dergisi , stanbul .. Edebiyat Fakltesi, S: 24 ,Mart ,s. 93130. 'Trakya'da ncecik'de bir Tabhaneli Cami", Tarih Enstits Dergisi, stanbul :.. Edebiyat Fakltesi, S: 1 , Ekim, s. 171-196. (ek olarak verilen XVI levhada 27 tane resim bulunmaktadr.)

"Trabzon"/Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni ,C25, S: 304, OcakMart,s.7-ll.

"Avrupal bir Ressamn Gz ile Kanun Sultan Sleyman, stanbul'da bir Safev Elisi ve Sleymaniye Camii. Kanun Sultan Sleyman'n Portreleri Hakknda bir Deneme", Kanun Armaan, Ankara: Trk Tarih Kurumu , s. 129-170. (VII. seriSa. 55) (ek olarak verilen levhada 39 tane resim bulunmaktadr

"Bursa Kaplcalarn lm bakmdan ilk Olarak nceleyenlerden Dr. Bernard ve Eseri" , Tp Fakltesi Mecmuas, stanbul: stanbul niversitesi,C.XXXm ,s. 485-495 .

203

1971
"Monuments byzantins anatoliens inedits ou peu connu", Corsi di Cultura sull'Arte Ravennati e Bizantina, Ravenna , C.XVm ,s. 275-292 .

"Les monuments byzantins de la Thrace Turque", Corsi di Cultura sull'Arte Ravennati e Bizantina, Ravenna , C.XVm , s. 293-308

"Les monuments chretiens de Karada", Corsi di Cultura sull'Arte Ravennati e Bizantina, Ravenna , C.XVm, s. 315-355 .

"Anadolu'da Orta Asya Geleneklerinin Temsilcisi Olan bir Eser: Boyalky Hanikah" , Trkiyat Mecmuas, stanbul :.. Trkiyat Enstits, C.XVI, s. 39-56. Franszca: Une monument anatolien qui represente les traditions asiatiques: le'Hanikah' de Boyalky", s. 56. (ek olarak verilen XVII levhada 29 tane resim,plan ve kroki bulunmaktadr)

"Krehir'de Karakurt (Kalender Baba) Ilcas", Tarih Enstits Dergisi, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi, S: 2 , Ekim ,s. 229-254. (ek olarak verilen XII levhada 23 tane resim ve kroki bulunmaktadr)

"Baltaolu Sleyman Bey'in klc", Tarih Dergisi, stanbul:..Edebiyat Fakltesi ,S:25,s. 163-178. (ek olarak verilen VDI levhada 9 tane resim bulunmaktadr)

"Konya'nn laeddin Tepesinde Seluklu ncesine it bir Eser: Efltun Mescidi" Sanat Tarihi Yll JV, 1970-1971, s. 269-302. Franszca zet: "Un monument preseldjoucide de Konya: La mosquee d'Efltun (Platon), la soi-disant eglise d'Amphilikios".(Sayfa numaras belirtilmemi) (metin d 26 adet resim)

204

"Celal Esad Arseven (1875-1971)" ,nasya , S: 75, s. 4-5.

"Kanun Sultan Sleyman'n yeni bir Portresi" , Belleten, Ankara: TTK, C.XXXV, S: 138, s. 213-215.

1972
"Cell Esad Arseven (1875-1971)" , Belleten, Ankara: TTK , C:XXXVI, S: 142 , Nisan, s. 173-201. (Almanca zet,s.202) "Anadolu Seluklu Sanat almalarnn Balangcnda ki Yabanc: Clement Huart ve Friedrich Sarre" ,Trkiyat Mecmuas, stanbul: stanbul niversitesi Trkiyat Enstits, C: XVII, s. 133-148. "stanbul'un ortadan Kalkan Baz Tarih Eserleri I. obanavu, Adilah Kadn, Hoca Teberrk, Revan elebi ve Yayla Camileri", Tarih Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, S: 26 , Mart, s. 129-146. (ek olarak verilen XX levhada 38 tane plan ve kroki bulunmaktadr)

"Ankara'nn Eski bir Resmi. Tarih Vesika Olarak Resimler. Ankara'dan Bahseden Seyyahlar", Atatrk Konferanslar, CJV, s. 61-124. (ek olarak verilen XL levhada 62 tane resim,fotoraf ve kroki bulunmaktadr)

1973
"Tarih ki Olayla lgili ki Gravr", Tarih Enstits Dergisi, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi ,S: m, s. 31 l-318.(ek 2 levha)

205

"Sultan Cem'in Portreleri Hakknda" ,Belleten , Ankara:TTK ,C.XXXVII, S: 145 ,Ocak, s. 1-49. (ek olarak verilen XXIX levhada 35 tane resim bulunmaktadr)

"Prof. Albert-Louis Gabriel (2.8.1883-23.12.1972)", Belleten, Ankara: TTK, C.XXXVm, S: 147 , Temmuz, s. 321-363. (ek olarak verilen XHI levhada 22 tane resim bulunmaktadr)

"Tuzla'nn Deirmenalt Mevkiinde bir Bizans Kalnts", Sanat Tarihi Yll, C. V ,s. 27-52. Franszca zet: "Une ruine byzantine a l'endroit dit Deirmenalt pres de Tuzla", s. 77-78.

"S. Lucien, disciple de S. Lucien d'Antioche a propos d'une inscription de Krehir (Turquie)", Analecta Bolandiana-Revue Critique d'Hagiographie, C. 91, S:3-4, s. 363-377. (J. Noret ile birlikte)

"Sincanl'da Sinan Paa mareti", Vakflar Dergisi, C. X, s. 303-306.

"stanbul'un Ortadan Kalkan Baz Tarih Eserleri II. Bostan Camii, Kzlaraas Abbas Aa Hamam, ukureme Hamam, Kasm Aa Mescidi", Tarih Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi,S: 27 ,s. 133-178. (ek olarak verilen XXII levhada 40 tane resim bulunmaktadr)

'Trkiye'de Bizans Sanat Aratrmalar ve stanbul niversitesinde Bizans Sanat", Cumhuriyetin 50. Ylna Armaan, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, s. 375-428.

"La fontaine et les citernes byzantines de la citadelle d'Afyonkarahisar", Dumbarton Oaks Papers, S: XVm, s. 303-307.

206

1974
"Trakya'da Meydan adrvanlar" , Mansel'e Armaan-Melanges Mansel, Ankara:TTK, s.831-845. (Ek metin olarak verilen resimler 3.cilt s.279-294'dedir.)

"Ortaa inde Bizans Sanatnn Yeri", SED Sanat-Edebiyat, C.I, S: 1 ,s. 9-15.

'Trk Kaplarnn Maden Ssleri" , Sanat Dnyamz , S:l , Mays, s. 20-29. ngilizce zet: "Metal door ornaments".

"Tarih mezarlardan Notlar", Tarih Enstits Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, s. 291-334. "Uluslararas XVIII. Yzyl mimarisi ve Vanvitelli'yi Anma Kongresi" , Belleten Ankara:TTK ,C38, s. 347-348. "Piyale Paa Camii ini alnlklar ve bir Eski Eser Hrsz" , ar, S: 202 ,Kasm, s. 7-8.

"Ayazin Kaya Kiliseleri Hakknda bir Aklama" , Pirelli , C.XI, S: 122 ,Kasm, s. 10-11.

"Tahsin z (1887-1973)", Belleten, Ankara: TTK ,C. XXXVIII, S:152 , Ekim , s. 709-732. ( ek 4 resim ile Mahmut H. akirolu ile birlikte: 'Tahsin z Bibliyografyas", s. 733749.) "Kbrs'n Tarihi ve Trk Eserleri" ,Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, C.44, S: 323 ,Ekim-Kasm ,s. 2-17. Yabanc dilde de yaymlanan nshalardan;

207

ngilizcesi: "The History of Cyprus and the Turkish monuments there" ,s. 2-17. Almanca : "Die Geschichte Zyprens und seine Trkischen Bauwerke" ,s. 2-24. Franszca: "Histoire de Chypre et de ses oeuvres de la periode Turque".

1975
"Bizans Devrinde Boazii Hakknda Baz grler", stanbul Boaz ve evresi Sorunlar Sempozyumu (12-15 Kasm 1973), stanbul, s. 118-127.

"Sofya Yaknnda Dtiman'da Gaaz Mihalolu Mahmud Bey imret-cmii", Kubbealt Akademi Mecmuas ,C.IV, S:2 , Nisan, s. 49-61.

"Anadolu'da Karamanlca Kitabeler (Grek Harfleriyle Trke Kitabeler)", Belleten, Ankara: TTK, C.XXXIX, S: 153, Ocak , s. 25-48. "Uluslararas Balkanlar'da Ortaa Camcl Sanat Konferans" , Belleten, Ankara: TTK , C:XXXIX, S: 153, Ocak, s. 197-199. "Divrii'de Ulucami" , lgi, CJX, S:20 , Mays ,s. 7-12.

"Bertrandon de la Brodquiere ve Seyahatnamesi (1432-1433)", slm Tetkikleri Enstits Dergisi, stanbull.Edebiyat Fakltesi,C.VI,S:l-2 ,s. 85-126.

"Ihlara Vadisi", lgi, CJX, S:21 , Eyll , s. 17-23

"Tarihte Bolu" ,Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, S:47-326,MaysHaziran , s. 2-14.

"Aramzdan Ayrlan bir stanbul Tarihisi-Reat Ekrem Kou" , Pirelli, C.XIII, S: 134 , Kasm , s. 8-9.

208

"Le Baptistere de Sainte Sophie d'stanbul", IX. Congresso Internazionale di Archeologa Crisitana, 21-27 Settembre , Communicazione, Citt del Vaticano, s. 15.

"stanbul Arkeoloji Mzesi'nde Bizans-Trk emesi" , Belleten, Ankara: TTK, C. XXXIX, S: 155 ,1975, s. 429-444, ( ek olarak verilen XXVIII levhada 51 resim bulunmaktadr.) ngilizce zeti: 'The Byzantine-Turkish Fountain in the Archaeological Museum of stanbu" s. 445-446.

"stanbul'da Eski Resimler Koleksiyonu ve Arivi Kurulmas Byk bir Kltr Hizmeti Olacaktr", Milliyet Sanat Dergisi ,S:180 ,16 Nisan ,s. 10-12.

"Tarihte Hali" ,Hali Sempozyumu, 10-11 Aralk, s. 263-287. (Metni tamamlayan 20 adet resim, s. 289-307.) 'Trk Sanatnda ebekeler (Parmaklklar)", Sanat Dnyamz, C.n, S: 6,Ocak, s. 32-39. ngilizcesi: "Grills and Lattice Work in Turkish Art" s. 40-41.

'Trkiye'de Bizans Mimarisi Hakknda Aratrmalarn Ksa Tarihesi (kinci Dnya Savana Kadar)", Sanat Tarihi Yll, , Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Blmnn 30. Kurulu Yldnm Says, C.VI ,1974-1975 , s. 453-469

1976
'Trk Trakya Aratrmalarnn ncs: Ord. Prof. Dr. Arif Mfid Mansel (19051975)", Gneydou Avrupa Aratrmalar Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi ,S:4-5, 1975-1976, s. 301-330.

209

"Mimar Sinan", lgi, C.X, S:23 , Mays ,s. 15-23. ngilizcesi: "The Architect Sinan".

"Tarih Zenginlikleriyle Silifke Yresi" jlgi ,C.X,S:24 ,Eyll ,s. 6-11. ngilizcesi: "An Archaeological Treasure House: The Silifke-District"

"Aramzdan Ayrlan bir Deer. Tarihi ve Folklorist Reat Ekrem Kou", Trk Folklor Aratrmalar, Yl: XXVII, S: 322 ,Mays, s. 7641-7643.

"H Rkczi Ferenc'den Hatralar", Trk-Macar Kltr Mnasebetleri I Altnda II. Rakoczi Fren ve Macar Mltecileri Sempozyumu (31 Mays-3 Haziran 1976), stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, s. 68-100.

"Das byzantinische Kaiserreich Einflsse Anatoliens und des Nahen Ostens", Das Parlament-Die Woche im Bundeshaus-Auf Politik und Zeitgeschichte, 26 Jhg. 50 ,11 Dezember , s. 12-13.

1977
"Rum Harfleri ile Trke (Karamanlca) bir Nevehir Salnamesi (Yll)", Fndkolu Armaan, stanbul: .. ktisat Fakltesi yayn, s. 77-97. (ek olarak verilen 4 adet resim s.99-102 arasndadr)

"Trebenna" ,Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni,C. 58,S:337, MartNisan , s. 23-27. "Kritobulos ve Eseri" ,Kubbealt Akademi Mecmuas ,C.VI, S:3 ,Temmuz ,s. 1221.

"Sanat Tarihi Bilimi, Sanat Tarihisi ve Yurdumuz", Sanat Tarihi,C. I, S:l, Nisan , s.2.

210

"Bir Trk Elisinin Portresi" ,Belleten, Ankara:TTK, C. XLI, S: 163 /Temmuz , s. 555-563. ( ek 98 resim ile birlikte.)

"Silifke

evresinde

ncelemeler:

Kanldivan

(=Kanytellys=Kanytelideis)

Basilikalar (Bir nalma)", Anadolu Aratrmalar ,C.IV-V ,(1976-1977) ,s. 411441. (Ek olarak verilen XVII levhada 28 resim ve plan bulunmaktadr.)

1978
"Karaman-Silifke Yolu zerinde Alacahan Manastr", Trkiyemiz ,C.VHI, S:24, ubat ,s.4-13. ngilizcesi: "The Monastery of Alacahan", s. 83-84.

"Arkeoloji ve Sanat Tarihi Hakknda", Arkeoloji ve Sanat,C. I, S:l , Nisan-Mays, s. 5-7.

"Bafa Gl ve Herakleia" , lgi, S: 26, Nisan , s. 9-13.

"Kapu Aas Hseyin Aa'nn Vakflar" , Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi Aratrma Dergisi zel , S: 9, in Memoriam Prof. Albert Louis Gabriel, s. 202-246.

"Silifke Dolaylarnda Aratrmalar", Belleten, Ankara: TTK, C.XLIL S:165, s.169170.

"Vikingler stanbul'da" ,Yllarboyu Tarih, S: 4, Temmuz ,s. 10-13.

"Arkeolog Lawrence" ,Yllarboyu Tarih , S:5, s. 12-13.

211

"Anadolu Arkeoloji Tarihinden Portreler 1. Gertrude Bell (14. VD. 1868-12. VH 1926)", Arkeoloji ve Sanat ,C.I, S:2 ,Temmuz-Eyll ,s. 7-10.

"stanbul'u Sevenler Birleiyor (stanbul ehri Muhibler Cemiyeti)", Yllarboyu Tarih, S: 6, Eyll, s. 47-49.

"stanbul'un Altnda kinci bir stanbul var", Yllarboyu Tarih , S: 9, Aralk, s. 3841.

"Tarihde Kkekmece", Gney-Dou Avrupa Aratrmalar Dergisi, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi, S: 6-7 , (1977-1978), s. 57-120.

"Tarihte Kkekmece",Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, C.62, S:341 , Mart-Haziran, s. 2-10. "La baptistere de Saint Sophie d'Istanbul" , Atti del I Congresso Internazionale di Archeologia Cristiana Roma , 21-27 ,(settembrel975), Roma ,C. 2, s. 257-273 "Silifke ve evresinde Toprakst Arkeoloji Aratrmalar", Arkeoloji ve Sanat ,C.I, S:3, Ekim-Aralk ,s. 33.

"Arkeoloji ve Sanat Tarihi Hakknda", Arkeoloji ve Sanat, C.I, S:l ,Nisan-Mays, s.7.

1979
"Rlik Mahfazalar Hakknda bir Kitap ve bu Mnasebetle Anadolu'dan Baz Rlik Mahfazalar", Sanat Tarihi Yll ,stanbul:.. Edebiyat Fakltesi ,C.Vffl, s. 57-81.

212

"Encore une fios l'eglise d'Alexis Apocauque Selymbria (Silivri)", Byzantion ,C.XLVm, S:2 , 1978, s. 406-416.

"Les Basiliques byzantines d'Istanbul" , Corsi di Cultura sull'Arte Ravennate e Bizantina, C. XXVI, Ravenna , s. 91-113.

"Les eglise byzantines plan central d'Istanbul", Corsi di Cultura sull'Arte Ravennate e Bizantina, C. XXVI, Ravenna ,s. 115-149.

"Ulu demir ve Belleten", Belleten, Ankara:TTK, C.XLm, S: 170 , Nisan, s. 393396.

"Goleti (Romanya)da Kk bir Trk Htras-Alemdar Mustafa Adna H. 1221 (1806) Tarihli Bir Kitabe", Tarih Dergisi, stanbuh..Edebiyat Fakltesi, C.XXXH, Ord. Prof. smail Hakk Uzunarh Htra Says, s. 373-380 . "Edirne'de Selimiye",Sanat Dnyamz, stanbul.YKY, C.VI, S: 17, s.10-15. ngilizcesi: "The Selimiye Mosque at Edirne" , s. 16-17.

"Testimonianze Genovesi in Turchia" , II Veltro ,C.XXHI, S:2-4,s. 61-74.

"Mimar Kasm Hakknda", Belleten , Ankara: TTK, C.XLIH, S: 172, Ekim,s. 767808.

"Byzantinische Wasserversorgungsanlagen in istanbul" Leitchtvveiss Institut fr Wasserbauten Technischen Universitt-Brausnchvveig-Mitteilungen, Heft 64, 16 sayfa.

"La Basilique de Canbazl en Cilicie", Zographe-Revue d'Art Medievale X, in Memoriam Prof. Radojcic Beograd, s. 22-29.

213

"L'Architettura Turca del

Secolo XVIII e lo stile Neoclassico nell'Arte Turca",

Luigi Vanvitelli e P700 Europeo, Atti del Congresso Intemazionale di Studi, Napoli 5-10 ,novembre 1973, Napoli 1979, s. 421-432. (ek olarak 25 resim 113-125 levhalar arasndadr)

1980
"Silifke ve Dolaylarnda Yaplan Toprakst Arkeolojik Aratrmalar Raporu

(1978)", Belleten , Ankara: TTK,C. XLIV, S: 173, Ocak ,s. 111-121

"Silifke ve Dolaylarnda Yaplan Toprakst Arkeolojik Aratrmalar Raporu ", Belleten , Ankara: TTK, C. XLIV, S: 173, Ocak, s. 122-124.

"Die Basiliken von Kanldivan (Kanytelideis-Kanytelleis)", Zeistchrift der Morgenlandischer Gesellschaft, Supplementband IV, XX. Deutscher Orientalistentag 1977 in Erlangen "VViesbaden, s. 448-491.

"Osmanl Devri Hassa Mimarbalanndan Kasm Aa" , Birinci Mill Trkoloji Kongresi, 6-9 ubat 1978, stanbul, s. 453-466.

"anakkale Boaz Kalelerinin XVI. yzylda talya'da Baslm Gravrleri" , Bedrettin Cmert'e Armaan , Ankara: Hacettepe niversitesi Sosyal ve dari Bilimler Fakltesi Beeri limler Dergisi, s. 257-275

"Byzantine Art in Turkey", The Art and Architecture of Turkey, editr Ekrem Akurgal, Oxford, s. 48-79. ( ek resimler ve bibliyografya s. 249-251 de bulunmaktadr.) "Rize Yaknnda Zil Kalesi" , lgi, C.XIV, S:30 , Kasm, s. 20-23.

214

"Anadolu'da Karamanlca Kitabeler II (Grek Harfleriyle Trke Kitabeler)", Belleten, Ankara:TTK, C. XUV, S: 176 ,Ekim , s. 683-696. (ek olarak verilen 4 levhada 9 resim bulunmaktadr)

"Tarih inde stanbul ve ehrin Gelimesi", VII .Atatrk Konferanslar, 1975, s. 89-182.

"Edirne Saat Kulesi ve zerindeki Bizans Kitabesi", Gney-Dou Avrupa Aratrmalar Dergisi, stanbul: L.Edebiyat Fakltesi, S: 8-9 s. 1-14.

"Trakya Aratrmaclarndan: Feridun Dirimtekin (1894-1976)", Gney-Dou Avrupa Aratrmalar Dergisi, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi, S: 8-9 , s.259-281. (ek olarak 3 resim)

1981
"stanbul'un Ortadan Kalkan Baz Tarih Eserleri HI -Papasolu Mescidi, mer Efendi Namazgah, Nevehirli brahim Paa Mektebi ve Sebili", Tarih Enstits Dergisi, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi, S:X-XI ,1979-1980, s. 195-238.

"Osmanl Devri Trk Yaplarnda Damgal Tulalar" ,Sanat Tarihi Yll, stanbullu. Edebiyat Fakltesi, S: IX-X, 1979-1980, s. 155-160.

"XVIII. Yzyl Trk Sanat ve Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik slubu" ,Sanat Tarihi Yll, stanbullu. Edebiyat Fakltesi,S: EX-X ,s. 163-175.

"Silifke ve evresinde ncelemeler: Elaiussa-Sebaste (=Aya) Yaknnda Akkale" VIIL Trk Tarih Kongresi, Ankara 11-15 Ekim 1976. Kongreye Sunulan Bildiriler, C.2, Ankara 1981, s. 865-886.

215

"Atatrk'n Doduu ehir Selanik 1881", lgi, S: 31 , Mays , s. 2-8.

"Atatrk ve Tarih", lgi, S: 31 , Mays , s. 24-27. "Tekfur Saray" , lgi,

S:32 Kasm , s. 34-37.

"Atatrk'n Doduu Yllarda Selanik" ,Doumunun 100. Ylnda Atatrk'e Armaan, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, s. 461-518.

"Friedrich Barbarossa'nn nc Hal Seferi ve Konya Sava ile Sibilia ve Mavga Kaleleri" , Seluklu Aratrmalar Dergisi, S: V-VI, s. 151-178.

"Einige byzantinische Kleinstde im Rauhen Kilikien" ,150 Jahre Deutsches Archaeologisches Institut ,1829-1979, Mainz , s. 204-209. (levha 81-89).

1982
"stanbul'un Tarih Boyunca Gelimesi ve Korunmas Gerekli Kltr Deerleri" ,1. stanbul Sempozyumu ,28 Mays, stanbul, s. 89-96.

"Un site byzantin la Cilicie: kzl et ses Basiliques", Rayonnement Grec. Hommage Charles Delvove, Bruxelles, 1982 s. 355-367. (levhalar 37-38)

"stanbul'un en eski Bizans Kilisesi: Imrahor lyas Bey Camii" , lgi ,C. XVI, S:33 Mays, s. 28-31.

216

"Amasra", lgi, C. XVI, S:34, Eyll, s. 9-16,

"stanbul'un Ortadan Kalkan Baz Tarih Eserleri IV", Prof. Tayyib Gkbilgin'in Hatrasna Armaan, stanbul: Edebiyat Fakltesi Tarih Enstits , S: 12, 1982, s. 841-886.

"lmn Yznc Yldnmnde stanbul Arkeoloji Mzesinin ilk Kurucularndan Dr. Philippe Anton Dethier (1803-1881)", Arkeoloji ve Sanat, S: 16-17, s. 21-24.

"J. Von Hammer-Purgstall ve Seyahatnameleri Hammer'in Tarihi Corafya, Topografya ve Sanat Tarihine Hizmeti.", Belleten, Ankara: TTK, C.XLVI, S: 183, Ekim , s. 535-550. "Palazzo del comune des Genois Pera (Galata)" ,Studia Turcologica Memoriae Alexii Bombaci Dicata, Napoli, Isituto Universitario Orientale, s. 165-179. (ek verilen VHI adet levhada 13 resim bulunmaktadr)

1983
"Ayasofya Vaftizhanesi Sultan I. Mustafa ve brahim'in Trbesi Olan Yap" , Atatrk Konferanslar, C. Vm ,1975-1976, s. 139-162. Franszcas: "La Baptistere de Sainte Sophie. Resme", s. 163-174. (Cildin sonuna eklenen levhalar arasnda IXXXIV arasnda 53 resim, plan fotoraf bulunmaktadr.) "Byzance: sa gloire et sa chute" ,Forum-Conseil de l'Europe.

"Kasm Aa, einer der Oberhofbaumeister der Osmanischen Zeit" , Materialia Turcica ,1980 ,Bochum, s. 18-31.

"Binbirkilise. 1-Madenehir" , lgi, S: 36, Mays ,s. 22-26.

217

"Binbirkilise 2-Karaman yaknnda Karada'da Dele reni" , lgi, S: 37, Eyll ,s. 22-25.

"Hadersdorfda Trk Talan. Belgrad'dan Viyana'ya Gtrlen Kitabeler", Kaynaklar , Ankara : ekerbank Genel Mdrl Yay., C, I, S: 1, Gz , s. 36-41.

"Srp limler ve Sanatlar Akademisi'nin Balkan Tetkikleri Enstits Tarafndan Belgrad'da 7-9 Eyll 1982 Tarihlerinde Yaplan Uluslar aras Toplantlar Hakknda Rapor", Gney-Dou Avrupa Aratrmalar Dergisi , stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, S: X-XI, s. 253-262. "Ayasofya Horologion'u ve Muvakkithanesi" ,Ayasofya Mzesi Yll

(Cumhuriyetin 60. Yl zel Says), C. 9, s. 15-24. (kitabn sonuna konulan levhalar arasnda 17 resim ) ngilizcesi: 'The Saint Sophia Horologion and Clock Room", Annual of Ayasofya Museum (Nr. 9)Summaries, s. 5-9. "Die Byzantinische Kirche in der Nhe des Yeniehir-Tores zu znik (Nikaia) (Kirche C)" , Materialia Turcica,S: 7-8, Byzantino-Altaica, Festschrift fr Hans-Wilhelm Haussig ,s. 152-167. "stanbul'un Bizans Su Tesisleri", ECA'dan Haberler ,s. 2-3.

1984
"stanbul'da Bizans Sanat", stanbul'dan Greme'ye Kltr Mirasmz, stanbul: Milliyet Gazetesi, S: 10, s. 78.

218

"Yurdumuzun ve stanbul'un Eski Eserleri Hakknda Dnceler" ,Milliyet-Kltr Mirasmz Koruma Semineri- Bildiri zetleri, stanbul, s. 99-103.

"Ekrem Hakk Ayverdi'den birka Hatra", Trk Edebiyat, S: 128. (sayfa numaras yoktur.Derginin E.H.Ayverdi'ye ayrlan blm iindedir.)

"Ekrem Hakk Ayverdi ve Trk San'at Tarihi" , Kubbealt Akademi Mecmuas , C.Xm, S:3 , Temmuz ,s. 53-59.

"stanbul'da Sultan I. Mahmud emesi: Yok Olan Bir Sanat Eseri", Trklk Bilgisi Aratrmalar, Journal of Turkish Studies 6,C.l ,1982 (basm 1984) , Orhan Saik Gkyay Armaan ,s. 111-142 . "znik I-Trk Dnemine Kadar", lgi, S: 39 , Haziran ,s. 10-15.

"znik H-Trk Dnemi", lgi, S: 40 , Ekim, s. 6-11.

"stanbul'daki ilk Telgrafhne-i mire'nin Projesi (1855)", Tarih Dergisi stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, S: 34, (1983-1983), Prof. Dr. M. C. Sehbeddin Tekinda Htra Says, s. 61-72. "Vakf Eserleri Hakknda Baz Dnceler" ,Vakflar ,C.I, stanbul, s. 25-27.

"Vakflar ve Sanat Tarihi" ,Vakflar haftas, teksir bir konferans zetidir. 4 sayfa.

1985
"znik m-Trk dnemi", lgi, C.XLX, S:41 , Ocak , s. 8-12. (metin ii resimlerle ilk 2 ksm n. 310-311.)

219

"stanbul Trk Devrindeki Gelimesi ve Koruma areleri", slm mirasn Koruma Konferans (Bildiri zetleri), 22-26 Nisan , stanbul, s. 63-68. (Ayrca ngilizce ve Arapa zetlerde bulunmaktadr.)

"En Yal stanbul Vatanda: Dikilita" , lgi, S: 42 ,s. 18-23.

"Bizantinolojinin Kurucusu Krumbacher'in 1884-1885'de Osmanl Devleti'nde Grdkleri" /Tarih ve Toplum, S: 23, Kasm , s. 57-63.

"Vakf Sanat Ederlerinin Korunmasnn nemi", Vakflar, S:II , stanbul ,13 sayfa.

"ber die byzantinischen Krankenhauser", Historia Hospitalium-Zeitschrift der Deutschen Gesellschaft fr Krankenhausengeschichte ,S:15, Aachen ,19831984,s. 141-163. "Yok Olan stanbul Saraylar ve Saraylarn Yaatlmas in Baz Dnceler", T.B.M.M. Milli Saraylar Sempozyumu 15-17 Kasm 1984, stanbul(Yldz Saray/ale): Trkiye Byk Millet Meclisi Yay , s. 69-78.

1986
"Kathane-Sdbd-alayan", TA ,Trkiye Ant evre Turizm Deerlerini Koruma Vakf Yayn, C:I, S:l ,ubat, s. 29-36.

"stanbul'un Camiye evrilen Kiliseleri", TA, C:I, S: 1, Mays, s. 9-18.

"Bizans Hastanelerine Dir" ,TA, C.I, S: 3 , Eyll, s. 5-15.

"Aymeydan'nda ki Mezar ve Kaybolan bir Eski Eserin Hikyesi" ,TA , S:4 , Aralk, s. 7-12.

220

"Sarayburnu Roma Stunu: Gotlar Ant", lgi, S: 14 , s. 11-14.

"Rumelihisar", lgi, S: 47 s. 16-23.

"Trke, Wehre Dich Kitab Hakknda", Tarih ve Toplum, S: 36 , Aralk , s. 322324.

"Quelques Observations sur l'Habitat Byzantin en Turquie" ,Anadolu Aratrmalar, C.X , Bahadr Alkm zel says, s. 513-529. Trke zeti: "Trkiye'de Bizans Dnemi Evleri Hakknda Notlar", s. 529-530 (XX ek levha ile.)

"Akkale in der Naehe von Elaiussa-Sebaste (Aya)", Studien zur Spaetantiken und Byzantinischen Kunst-Festschrift Friedrich Wilhelm Deichmann

(Monographien des Rmisch-Germanischen Zentralmuseums X), Mainz 1986, s. 6376, (levhalar 15-18.)

1987
"Ay-Yldz'n Tarihi Hakknda", Tarih Enstits Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi , S:13 , 1983-1987(basm 1987), Prof. Dr. brahim Kafesolu Htra Says, s. 31-66.

"stanbul'un Kaybolan Eski Eserlerinden: Fatma Sultan Camii ve Gmhaneli Dergh", ktisat Fakltesi Mecmuas, stanbul: stanbul niversitesi , C.43, S: 1-4 1984-1985 (basm 1987), Prof. Sabri lgener'in Htrasna zel Say, s. 475-511. "stanbul'da hmal Edilmi Tarih bir Semt. Ayvansaray", TA , C.2, S:5 , Nisan ,s. 33-49.

221

"znik" , Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi, C. I, S:I ,Kasm ,s. 65-116.

"stanbul Hali'ten Dodu... Hali stanbul'u Bodu", Ulusoy Magazin, C.I, S:3, 5 sayfa. "XVI. yzylda Osmanl Devletinin ve stanbul'un grnm", II. Uluslar aras Trk-slm Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi (28 Nisan-2 Mays 1986), stanbul: arl Bildiriler ve Kongre Faaliyetleri, C.3, s. 49-66.

"Marmara Erelisi Bizans Kilisesi",TA, C.n, S: 7, Kasm, s. 3-7.

"Mimar Sinan Ylna Girerken", Trk Edebiyat, S: 170 , Aralk ,s. 23-24.

"I Blasoni Genovesi di Amasra", Quaderni di stanbul , stanbul:talyan Kltr Heyeti'nin Bologna'daki Capelli Yaynevi ile birlikte yayn, C.I, s. 5-27.

"<Trk Tarihinin Anahatlar> zerinde lk Hazrlklar ve almalar", Belgelerle Trk Tarihi Dergisi, S. 32 ,Ekim , s. 22-38.

1988
"Nuruosman Caddesindeki Bizans Sarnc", Sanat evresi, S: l II , Ocak , s. 22-24

"Kaybettiklerimiz: E. Tmgeneral Cevdet ulpan (1898-1982)", Sanat Tarihi, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi,C. XEI ,s. 215-218.

"Unutulmu Bir Yazar: Sermet Muhtar Alus" , ehir Kent Kltr Dergisi, S: 17 /Temmuz, s. 56-61. "Mehmet Ziya Bey" , ehir, S: 18, s. 94-100.

222

"G. Weber'in demi ve Birgi Hakknda Notlar", Blten demi'e likin Aratrma ve ncelemeler, S: 10, s. 51-53.

"Fatih Semtinin Tarihesi", Fotoraflarla Fatih Antlar , stanbul: Fatih Belediyesi ,s. 5-15.

"Ricerche e scoperte nella regione di Silifke nella Turchia meridionale" ,MillionStudi di Ricerche d'Arte Bizantina ,Roma, s. 15-33. (ek XXm levha)

"m Selimin Teknie Feda Ettii Eser: Aynahkavak Saray" , Sanat Dnyamz , stanbul: YKY, S:37 ,s. 24-31. "Mimar Sinan'n Kaynaklar" , Gsteri, stanbul: Hrriyet-Sanat ve Edebiyat Dergisi, S:88, s. 6-10. "Marmara'daki ki sko atosu", Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi, C. I, S:2 , Nisan, s.25-34.

"Osmanl Tarihinde Esrarengiz bir Dzmece ehzade: Ahmet Nadir", Tarih ve Toplum , S:55 /Temmuz , s. 9-13.

"stanbul'da Bizans mparatorlarnn Saray: Byk Saray", Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi ,C.I, S:3 ,Eyll, s. 3-36.

"Bizans Mimarisi" ve "XVI. Yzylda Osmanl devleti ve stanbul'un Grn", Mimarba Koca Sinan Yaad a ve Eserleri , stanbul : Vakflar Genel Mdrl -Trkiye Vakflar Bankas, C.I, S: 45-51, s. 99-107.

"Yzyl nce stanbul'da kan Franszca bir Dergi: La Revue Onentale ve Kurucusu Adolphe Thalasso", Tarih ve Toplum ,C. 10, S: 59, Kasm ,s. 272-278,

223

1989
"Alman Gezi Kulb (Cemiyeti) ve Dergisi" ,Trsab-Turizm Dergisi, S:79 ,Nisan ,s. 62-64.

"stanbul'un ilk Turistik Rehberlerinden Timoni'nin Rehberi" ,Tarih ve Toplum, S:67 /Temmuz , s. 13-17.

"Andre Chenier'in 'Doduu' Ev Hakknda", Tarih ve Toplum, S: 72 , Aralk , s. 5256.

"Mimar Sinan'n Osmanl Trk Mimarisinin Gelimesindeki Yeri", Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi ,C.n, S:4, Nisan , s. 75-80. "stanbul'un Bizans Su Tesisleri", Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi , C.TJ, S:5 Austos , s. 3-14. "Kzkalesi. Korykos" , lgi, S:59 , Sonbahar s. 16-20.

"Sinan ve Gurbetteki Eserleri", Sznt -Aylk Fikr-ahlak-ilm edeb dergi , Yl: 10, S: 120 ,Ocak , s. 482-487.

"Mimar Sinan'n ihmal edilmi ederi Ramazan Efendi camii (Hac Hsrev)", T. Bankas-Kltr ve Sanat Dergisi, C.I, S:2 , Nisan, s. 12-18.

"Mimar Sinan'n Klliyeleri", VI. Vakf Haftas, stanbul: Vakflar Genel Mdrl, s. 169-177.

224

1990
"stanbul'da kiliseden evrilmi Camii ve Mescidler ve Bunlarn Restorasyonu" VII. Vakf Haftas, Ankara , s. 279-291.

"Quelques campements militaires de l'epoque Byzantine dans la region de Silifke" ,Armos I ,s.624-635.

"stanbul'da Sultan EL Beyazid Klliyesi", Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi, S:8 , Austos ,s. 11-26.

"Eski bir fotorafn dndrdkleri", Dragon Sanat Tarihi Gazetesi, S: I, Kasm, s.2.

"Ayasofya'lar", Ayasofya Mzesi Yll, S:l 1 , s. 1-17, ngilizcesi: The Other Ayasofyas, s. 18-37, s. 177-196. "Bizans'ta ve Osmanl devri Trk sanatnda aydnlatmada Cam", I. Uluslar aras Anadolu Cam Sanat Sempozyumu, 26-27 Nisan 1988, stanbul, s. 51-57. "Mzeciliimizin balangc ve Trk-slm Eserleri Mzeleri", Mze-Museum, S:23 ,(1989-1990), s. 5-8 ngilizce zet: The Beginning of Museology in Turkey and the Museums for the Turkish-Islamic Finds", s. 9-10.

"demi yaknnda "Hypaepa"da 1884'te yaplan bir arkeoloji aratrmas", Blten demi'e likin Aratrma ve ncelemeler, S: 12, s. 9-12.

1991

225

"Sanat Tarihi'nin kaynaklar: Gazetesi, S:2 ,Ocak, s. 2.

Resimli eski kitaplar", Dragon Sanat Tarihi

"Ankara'nn Kaybolan Eski bir Eseri -Klemens Kilisesi-", Ankara Dergisi Ankara: Bykehir Belediyesi ,C.I, S:2 , Mays ,s. 5-8.

"1934'lerde 3 liralk Kodak makinemle stanbul'u geziyordum", Bizim ehir Haberleri, 21 Mays, s. 4

"Demre'de Hagios Nicolaos Kilisesi" , Trkiyemiz, C. XXI, S:64 , Haziran, s.4-25.

"Kaybolan stanbul'dan Notlar", Dnden Bugne stanbul, S:3-4, Mart-Mays.

"znik Tarihesi ve Eski Eserler", 2. Bask., Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi Yayn, stanbul, 1991, 80 s.

"stanbul'da Bli Paa Camii Ve Mimar Sinan", Prof.DrJBekir Ktkolu'na Armaan, stanbul:stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Aratrma Merkezi, s.507-524.

"znik Tarihesi ve Eski Eserleri", (2. Bask.), Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi Yayn, stanbul, 1991, s.80-84

"Dnden Bugne stanbul", Dragon Sanat Tarihi Gazetesi, S: 3-4 , Mart-Mays.

1992

"Gurbette Kalan Trk Eserleri", IX.Vakf Haftas Kitab(2-4 Aralk 1991, Vakf Eserlerinde Yer Alan Trk-slm Sanatlar Semineri, Ankara:Vakflar Genel Mdrl, s. 181-186.

226

"Mezarlklar ve Hazireler", slam Dnyasnda Mezarlklar ve Defin Gelenekleri Sempozyum Bildirileri, Ankara, s. 123-134.

"1859'da Ylnda Ankara'da Bir Alman Seyyah", Ankara Dergisi, Ankara: Ankara Biiykehir Belediyesi yaynlan, C.l, S:4, Ekim , s.l 1-15.

"Le Grand Palais De Byzance", Crtque Tome , C.XLVm, S: 543-544, AotSemtembre.

"Mimar Gaspare Fossati ve stanbul", Arredamento-Dekorasyon, S: 43, s. 126-133.

"Hittitologues Et Byzantinistes A La Decouverte De L'asie Mineure", Belleten, Ankara:Trk Tarih Kurumu, C.LV, S:215, Nisan, s.243-260.

"Bizans Dnemi Ankara's",Ankara Konumalar, Ankara : TMMOB, s. 19-32.

"Bir Efsanenin Ardndan" , stanbul Dergisi , stanbul :Tarih Vakf, S:l ,Nisan , s.24-28.

"Dnyle,Bugnyle,evresiyle...-Zindan Kaps-" , stanbul Dergisi , stanbul: Tarih Vakf, S:3 ,Ekim , s.129-138.

"Trkiye

Yahudileri

Hakknda

Balca Aratrmalar", Sanat Dnyamz,

stanbul: YKY Yayn, S:48, s.53-55.

"Eski Erzincan'da Rum Asll Bir "Byk Hatun", Tarih ve Toplum , C.l8, S: 104, Austos, stanbul, s.34-38.

227

1993
"Dr.Karl Ambros Bernard(Charles Ambroise Bernard) ve Mekteb- Tbbiye- Adliye Sahane'ye Dair Birka Not", Trk Tbbnn Batllamas (Glhane'nin 90.Kurulu Yldnm Ansna 11-15 Mart 1988'de Ankara ve stanbul'da yaplan sempozyuma sunulan bildiriler/Verwestlchung Der Trkschen Medzn/Berichte des Symposions anlasslich des 90.Griindungsjahres der Militarmedi), stanbuhArkeoloji ve Sanat Dernei yaynlar, s.97-107.

"Eski stanbul Fotoraflar", Antik&Dekor, stanbuhAntik A.., S:20, s.90-95.

"Hali Srtlarnda Perian bir trbe Yok Olmaktan Kurtarmak", stanbul topyalar, S:5, stanbul, s.66-68.

"in Pursuit of a Legend" , stanbul Biannual, S:2 , s.100-104.

"Prof. Dr. Ylmaz nge (1935-1992)", Prof. Dr. Ylmaz nge Armaan, Konya:Seluk niversitesi Seluklu Aratrmalar Merkezi ,s.l-13.

"P. Guillaume De Jerphanion ve Ankara Kalesi", Ankara Dergisi , Ankara : Ankara Bykehir belediyesi.C. 2, S:5 , s.9-31.

"Eski stanbul Fotoraflar", Antik & Dekor, S: 20 , stanbul, s. 90-95.

228

"stanbul'un En Eski ki Gravr", Antik & Dekor , S: 21 , stanbul, s. 34-39.

"htifalci Mehmed Ziya Bey" , stanbul Dergisi , stanbul: Tarih Vakf, S:6 , s. 121126.

"Yok Olmadan Kurtulmak", stanbul Dergisi, stanbul: Tarih Vakf, S:5 , Nisan , s.66-68.

1995
"Trk Sanat Bakmndan skp",Trk Kltr Aratrmalar, C.XXXI, S: 1-2, Ankara, s. 153-188.

"Gravrlerde stanbul", Sanatsal Mozaik , S: 2 ,Yl:l ,Ekim, s. 10-16.

"lk Kurulutan Trk Devrinin Balarna stanbul", stanbul Armaan I- Fetih ve Fatih- , stanbul: stanbul Byksehir Belediyesi Kltr leri Daire Bakanl Yaynlar, C. I, s. 11-36.

1996

"Kadky'n Azizesi femya",Kadky Gazetesi (Kent 2000), S:2, Ocak . "Hal

seferi ile gelen Batllarn grdkleri stanbul", Habitat II yayn, stanbul.

229

"Meryem Ana(Sumela) Manastr", Trabzon, Ankara :Kltr Bakanl, s.81-90.

"Fetihten nce Boazii", stanbul Armaan II , stanbul Bykehir Belediyesi Kltr leri Daire Bakanl Yaynlar, s. 95-117.

"Fatih

Klliyesinin

Kaybolmu

Bir

Paras:

ukurhamam",

Aslanapa

Armaam,(l.bsk.), stanbul :Balam Yaynclk, Eyll, s.117-128. "Gravrlerde stanbul", Sanatsal Mozaik, S: 2 , Yl:l , Ekim, s. 10-16.

"Ayasofya'da Abdlmecid'in Mozaik Turas", Sanatsal Mozaik , S: 9 , Yl:l , Mays ,s. 50-53.

"Bizans Dneminde Ankara", Prof.Dr.Aff Erzen'e Armaan, Anadolu Ara trmalan, stanbuh..Edebiyat fakltesi Hititoloji, Prohistorya ve nasya Arkeolojisi ve Eskia Tarihi Anabilim Dallan yayn,C.XIV,s.243-264.

"Odalar Camii veya Tarih stanbul'da Tarihi Bir Eserin Yok Oluu", Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi, S: 12, (1993-94), s.2-8.

"Tacizade Tevkii Cafer elebi Camii",Trk Kltr Aratrmalar ,C. 34, S: 1-2, Ankara, s.55-75.

"Fossati, Gaspare Trajano", Dia., C. XII, stanbul, s. 170-173.

"stanbul'un XVI.Yzylda Yaplm Az Tannan Bir Eski Eseri.vaz Efendi Camii", Prof.Dr.erare Yetkin Ansna ini Yazlar, stanbul:Sanat Demei Yaynlan: I, s.59-84.

"19. yzylda stanbul'da Batl Mimarlar, Ressamlar, Edebiyatlar ", Habtat II'ye Hazrlk Sempozyumu (14-15 Mart 1996 Bildiriler), stanbul:Sanat demei Yaynlan, s.9-46.

230

"Trkiye'de Bizans Dnemi Yerleimi Hakknda Notlar", Tarihten gnmze Anadolu'da konut ve yerleme, IstanbuhTrkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih vakf, s. 206-220.

"Hal

Seferi

le

Gelen

Batllarn

Grdkleri

stanbul",

Dnya

Kenti

Istanbul/Istanbul-YVorld City, stanbuhTrkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih vakf, s. 12-21.

1997
"Trabzon Yaknnda Meryemana (Sumela) Manastn", Bir Tutkudur Trabzon, Haz. Gnda Kayaolu-mer Ciravolu-Cneyt Akaln, stanbul: YKY, 25-70.

"stanbul Halknn ve Padiahlarnn nl Mesiresi: Kthane". stanbul Armaan 3: Gndelik Hayatn Renkleri, Haz. Mustafa Armaan. , stanbul: BKY, 75-95. "ngiliz ktisat Nassau W.Senior'un Trkiye Seyahatnamesi (1857-1858)", Prof. Dr. M. Mnir Aktepe'ye Armaan, stanbuk.. Edebiyat Fakltesi yayn,C.XV, S:15,s.547-561.

"stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Ktphanesi Tarihesine Dair", Sosyoloji Dergisi, stanbul: ..Edebiyat Fakltesi, S:4 , s. 1-8.

"Baz slm Yazarlarna Gre Fetih'den nce stanbul", stanbul Aratrmalar, C.n, S:2, stanbul /Temmuz, s.7-28.

"Byk Saray Deme Mozayii ve Hallar le Olan likisi" , Arkeoloji ve Sanat, S: 81, Yl: 19, s. 19-24.

231

"..Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Krss'nn Kurucusu: Prof.Dr.Ernst Diez (1878-1961)", Sanat Tarihi Yll, stanbul: stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Aratrmalar Merkezi, C.XIV, s.3-15.

"stanbul'da Bir Eski Eser Cinayeti",Sanatsal Mozayik, Yl:2,S.23, Temmuz, s.2630.

"Okurlardan Mektup; Missak Efendi'den Krt erif Paa'ya", Tarih ve Toplum, C.28, S:166,Ekim,s.3.152

1998
17. Yzyl Osmanl Kltr ve Sanat, (19-20 Mart 1998), Sanat Dernei Yaynlar, S: 4, s.95-118.

"Fnedrich Barbarossa'nn nc Hal Seferi Ve Konya Sava le Sibilia Kalesi",Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi, S: 14, stanbul, s.2-15.

"Batl Hekim Seyyahlar ve Osmanl Devleti", Tp Tarihi Aratrmalar , C.IV, stanbul, s. 79-92.

"XVIII.Yzylda stanbul'da sveli Cornelius Loos Ve stanbul Resimleri", 18.Yzylda Kltr Ortam Sempozyum Bildirileri (20-21 Mart 1997), stanbul, s.91-130.

152

okurlardan mektup haziran 1997 162.saydaki makale mnasebetiyle bu makaleye katk amacyla yazld

232

"Eypsultan Semtinde Tarih Ve Sanat Tarihi", ILEyp Sultan Sempozyumu ( 8-10 Mays 1998) , stanbul: Eyp Sultan Belediyesi ve Eyp Sultan Kltr ve Turizm Mdrl Yaynlar, Kasm , s. 12-37.

"Read Ekrem Kou'nun mrn Adad "Kent Kt" stanbul Ansiklopedisi Anlar", Albm, Mart, s. 62-67.

"17. Yzyl Osmanl Kltr ve Sanat", Sanat Tarihi Dernei Yaynlar, 19-20 Mart, s.95-118.

"Tarihi Mezarlar Ve Mezarlklara Dair Notlar", Mezarlk Kltr ve insan Hayatna Etkileri Sempozyumu, stanbul: Mezarlklar Vakf, 18-20 Aralk, s.495539. "Aziziye Camii", Dnden Bugne Beikta, stanbul: Beikta Belediye Bakanl, Ed.Nuri Akbayar, Ekim, s. 157-158.

1999
"Dnya Devleti Olarak Osmanl Devleti ve Osmanl Dnemi Trk Sanatnn Dnya Sanatndaki Yeri", III. Eyp Sultan Sempozyumu Teblileri, stanbukEyp Sultan Belediyesi ve Eypsultan Kltr ve Turizm Mdrl Yaynlar, 28-30 Mays ( bsk.ubat 2000),s. 12-27.

"Prof. Faruk Zeki Perek Hakknda" .Arkeoloji ve Sanat ( Faruk Zeki Perek-zel Says), stanbul:Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, S:91,Yl:21, s.3.

"Bartnl Eli Halil brahim Paa'nn Kabri" , Bartn Gazetesi, S:3243, 13 Ekim ,Yl:76, s.2.

233

"Hali Kysnda Kalan Son Osmanl Saray: Aynalkavak Kasr", MS, S:l, s. 112131.

2000

"Trkiye'de Bizans Aratrmalarnn Tarihesi", Cumhuriyetin Yetmibe ylnda Kltr ve Sanat (18-19 Mart 1999 Sempozyum Bildirileri), stanbul: Sanat Tarihi Dernei Yaynlar, S: 5, s.35-51.

"Rus Arkeoloji Mzesinin Kayp Ktphanesi", Diyalog Avrasya, S:8, s.14-18.

"Osmanl Devri Trk Mimarisi", Yeni Trkiye , C:34 , S:7-8, s. 340-359.

"Pierre Loti ve Aziyade Balkl Roman", IV. Eyp Sultan Sempozyumu Teblileri, stanbul: Eyp Sultan Belediyesi ve Eyp Sultan Kltr ve Turizm Mdrl Yaynlan, 5-7 Mays, s.370-399. "Son 70 Yldan Amasra Hatralar -I-" , Bartn Gazetesi, Yl:77, S:3277, 30 Kasm, s.2.

"17.Yzylda Camiye Dntrlen Son Bizans Kiliseleri", 19-20 Mart 1998 Sempozyum Bildirileri, stanbul :Sanat Tarihi Dernei Yaynlar, S:4, s.95-124.

"stanbul'da Ekrem Hakk Ayverdi'nin Kurucusu Olduu lm Bir Cemiyete Dair Htralar", Kubbealt Akademi Dergisi, S:2 ,Yl:29, Nisan , s.47-49.

"stanbul'un Topografyasnda Deiimler", stanbul Blteni, stanbuhstanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 128, Yl:7, Eyll, s. 12-13.

234

"stanbul'da ka'dan Hatralar", stanbul Blteni, stanbul: stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S:129,Yl:7 , s.16-17.

"stanbul'da "mar" ve Eski Eser Kayb I" , istanbul Blteni, stanbul: stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S:130,Yl:7 , s.16-17.

"stanbul'da "mar" ve Eski Eser Kayb H" , stanbul Blteni, stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 131, Yl:7, Ekim, s.16-17.

"irket- Hayriye'nin Boazii'ne Dair Yaynlar" , stanbul Blteni, stanbul: stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S:133,Yl:7, Kasm, s.16-17. "Fetihten Sonra -stanbul'da Byk Depremler-" , stanbul Blteni,

stanbuhstanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 134, Yl:7, Aralk, s.16-17. "Fetihten Sonra stanbul'da Byk Yangnlar", stanbul Blteni, stanbuhstanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 135, Yl:7, Aralk, s.16-17. "stanbul Yangnlar zerine", stanbul Blteni, stanbuhstanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 136,Yl:8, Ekim, s.32-33.

"Ge Roma Dneminde -stanbul'da Ak Su Hazneleri-" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 137, Yl:8, s.16-17.

"emberlita ve evresi", stanbul Blteni , stanbuhstanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 138, Yl:8, s.16-17.

"stanbul'un Seyyah Rehber Kitaplar", stanbul Dergisi , stanbul :Tarih Vakf, S:35 , Ekim, s.46-53

"ki slam Minyatrnde Ayasofya nndeki Atl mparator Heykeli", M. Uur Derman Armaan, stanbul: Sabanc niversitesi, Aralk, s.283-311.

235

"Trkiye'de Bizans sanat tarihi aratrmalarnda 50 ylm", Trkiye Arkeolojisi ve stanbul niversitesi(1932-1999), Ankara, s. 444-447.

2001

"Hali ve Tarihesi", Hali 2001 Sempozyumu , stanbul : SK , 3-4 Mays, s. 104130.

"Son 70 Yldan Amasra Hatralar -IQ-" , Bartn Gazetesi, S:3286, 5 Mart, Yl:77 , s.3.

"Son 70 Yldan Amasra Hatralar -V-" , Bartn Gazetesi, S:3293, Yl:77, 6 Haziran ,s.2.

"Galatasaray'n Eski Bir Resmi", Sultani Dergisi, Ekim , S: 19, s. 18-19.

"Son 70 Yldan Amasra Hatralar -IV-", Bartn Gazetesi , Yl:77, S:3287, 26 Mart ,s.2.

"Roma ann Bir iirinde Amasra ve evresi", Bartn Gazetesi , Yl:78, S:3310, ,20 Aralk , s.2.

"stanbul'da Halk eitlilii" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Bykehir Belediyesi yayn, S:139, Yl:8, Mart,s.l6-17.

"stanbul Camileri in nemli ki Kaynak-F' , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Bykehir Belediyesi yayn, S:140,Yl:8, Nisan, s. 16-17.

"stanbul Camileri in nemli ki Kaynak-2" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Bykehir Belediyesi yayn, S:141,Yl:8, Nisan, s.16-17.

236

"stanbul'da Sinemalar" , stanbul Blteni, stanbul:stanbul Byksehir Belediyesi yayn, S:142,Yl:8, Mays, s. 16-17.

"Yoros(Ceneviz) Kalesi" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Belediyesi yayn, S: 143, Yl:8, Kasm- Mays, s. 16-17.

Byksehir

"Ortaa'da Ve Ceneviz daresinde "Galata" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Byksehir Belediyesi yayn, S:144, Yl:8, Haziran, s.16-17.

"Trk Devri Eserleri" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Byksehir Belediyesi yayn, S:146, Yl:8, Temmuz, s.16-17. "Galata'dan Beyolu'na" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Belediyesi yayn, S: 147, Yl:8, Temmuz, s.16-17. Byksehir

"Beyolu" , stanbul Blteni, stanbul: stanbul Byksehir Belediyesi yayn, S: 148, Yl:8, Austos ,S.16-17. "stanbul'da mar Planlan" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Byksehir Belediyesi yayn, S: 149, Yl:8, Austos, s.16-17.

"Bostancba

Abdullah Aa Camii" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul

Byksehir Belediyesi yayn, Yl:8, S: 150, Eyll, s.16-17.

"Sultan LMahmud emesi" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Byksehir Belediyesi yayn, S:151,Yl:8, Eyll, s.16-17.

"Sekbanbas brahim Aa Mescidi" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Byksehir Belediyesi yayn, S: 152, Yl:8, Ekim, s.16-17.

237

"Attar Halil Aa Mescidi le emesi" stanbul Blteni, Istanbuhlstanbul Byksehir Belediyesi yayn, S:153,Yl:8, Ekim, s.16-17.

"Sleyman Suba Camii" , istanbul Blteni, Istanbuhlstanbul Byksehir Belediyesi yayn, S: 154, Yl:8, Kasm, s.16-17.

"Kazasker Abdurrahman Camii" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Byksehir Belediyesi yayn, S:155,Yl:8, Kasm,s. 16-17.

"Arcadius Ant(Avrat Pazar Ta)" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Byksehir Belediyesi yayn, S: 156, Yl:8, Aralk , s. 16-17.

"stanbul Camileri Hakknda Baka Bir Kaynak" , stanbul Blteni, stanbuhstanbul Byksehir Belediyesi yayn, S: 157, Yl:8, s. 16-17. "Anemas Zindan-1", stanbul Blteni, stanbuhstanbul Byksehir Belediyesi yayn, Yl: 11, S:177, Mart ,S.16-17. "Tarih,Kltr Ve stanbul", stonbul, stanbul Byksehir Belediyesi,TemmuzAustos-Eyll, S:5, s.47-49.

"stanbul'da Eski Tiyatrolar", Trk Tiyatrosu Dergisi, S: 448, Kasm-Aralk , s. 5462.

"Eyp'te Zal Mahmut Paa Camii", V.Eyp Sultan Sempozyumu Teblileri, stanbul: Eyp Sultan Belediyesi ve Eyp Sultan Kltr ve Turizm Mdrl Yaynlar, s. 12-21.

"Son 70 Yldan Amasra Hatralar -H-" , Bartn Gazetesi , Yl:77, S:3280 ,22 Ocak, s.4.

238

"Osmanl Dneminde Galata" stanbul Blteni, stanbuhstanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 145, Yl:8, Haziran, s.56-57.

"Tuzla nndeki Haga Glykera Kilise ve Manastr", Yldz Demiriz'e Armaan, stanbul: Simurg yaynlar, s.67-79.

2002
"Side'de Bir Bizans Hastahanesi mi?", Adalya Dergisi , stanbul: Suna-nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstits, S:V, s.153-158.

"htifalci Mehmed Ziya Bey", VI. Eyp Sultan Sempozyumu Teblileri, stanbul: Eyp Sultan Belediyesi ve Eyp Sultan Kltr ve Turizm Mdrl Yaynlar, s.172-181. "Gney Anadolu'da Bir ren Yeri Kkerli", Anadolu Aratrmalar, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, C. XVI, s.227-239. Almanca zet :233-239 "Mercan'da li Paa Kona" , stanbul Blteni, stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 158, Yl:9,Temmuz, s. 16-17 .

"Galata'da Azapkaps'nda Saliha Sultan Mektebi" , stanbul Blteni, stanbul: stanbul Bykehir Belediyesi yayn, Yl:9, S: 159 , Austos, s. 16-17 .

"Karaky'de Merzifonlu Kara Mustafa Paa Camii " , stanbul Blteni, stanbul: stanbul Bykehir Belediyesi yayn, Yl:9, S:160, Eyll, s.16-17.

"Yedekiler Camii-Balkpazar skele Mescidi" , stanbul Blteni, stanbul: stanbul Bykehir Belediyesi yayn, Yl:9, S:161, Ekim, s. 16-17.

239

"Direkleraras" , stanbul Blteni, stanbul: stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 162, Yl:9, Kasm, s.16-17.

"Yksekkaldrm -F' , stanbul Blteni, stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 163, Yl:9, Aralk, s.16-17.

"stanbul'un mar Plan Raporlar", stanbul, stanbul : Tarih Vakf, S:43 , Ekim , s.20-24.

"Alfons-Mara Schneder", stanbul, stanbul :Tarih Vakf, S:41 , s.26-30.

"Thekla at Antioch", Actes Du ler Congres International Sur Antioche De Pisidie, Lyon:Universite Lumiere, s. 111-121.

"stanbul'da Seyir Yerleri ve Baz Tiyatrolar Hakknda Notlar", Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi, S: 16, stanbul, s.2-14.

2003
"Gemiten Gnmze Tm Ynleriyle stanbul", stonbul, S: 11, Ekim-Aralk, s. 611.

"Gney Anadolu'da Bir ren Yeri: Kskerli", Anadolu Aratrmalar, C.XVI, stanbul, s. 227-241.

"Ortaa'n En Gl Savunma Hatt", Popler Tarih, S:33, Mays, s. 50-55.

"Sanat Tarihi Eitimi", Sanat ve Bilgi, Http://www.Sanatvebilgi.com/ , S:l, Nisan.

"Arkeoloji

ve Sanat

Tarihi

Bilimlerinin Geerlilii", Sanat ve Bilgi,

Http://www.Sanatvebilgi.com/ , S:l, Nisan.

240

"Dostluk Yurdu Binas", stanbul Dergisi , stanbul :Tarih Vakf, S:47 , Ekim , s. 1619.

"stanbul'un Fethinde Bizansm Mimari Miras", VII . Eyp Sultan Sempozyumu Teblileri, stanbul: Eyp Sultan Belediyesi ve Eyp Sultan Kltr ve Turizm Mdrl Yaynlar, s.20-47.

"Ortaa'n En Gl Savunma Hatt", Popler Tarih, S:33, Mays, stanbul, s.5055.

"Gemiten Gnmze Tm Ynleriyle stanbul", Istonbul, S: 11, Ekim-Aralk, s. 6-11.

"Yksekkaldrm-II" , stanbul Blteni, stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S:164, YklO, Ocak, s.16-17.

"Baba Hasan Alem ve Oru Gazi Mescidleri" , stanbul Blteni, stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S:165, YklO, ubat, s.16-17. "stanbul'un Cadde ve Sokak Adlar Hakknda" , stanbul Blteni, stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 166, YklO, Mart, s. 14-15.

"nl Bir lim Adamnn Mezar", stanbul Blteni , stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 167, Nisan, s.16-17.

"Krkeme'de Payzen Yusuf Paa Trbesi" , stanbul Blteni , stanbul :stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 168, YklO, Mays , s.18-19.

"Krkeme ve Beyhan Sultan emesi" , stanbul Blteni , stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S:169,Yl:10, Haziran,s.l6-17 .

241

"Esat Efendi ve Sadettin Efendi emeleri" .stanbul Blteni, stanbul:stanbul Byksehir Belediyesi yayn, S:170,Yl:10, Temmuz, s.16-17. "Grc Mehmet Paa.Silahtar Mehmet Aa ve Eski Salpazan emeleri", stanbul Blteni, stanbul:stanbul Byksehir Belediyesi yayn, S: 171, Austos, s. 16-17

"Roma/Bizans Dnemi -Yedikule-", stanbul Blteni, stanbul:stanbul Byksehir Belediyesi yayn, S: 172, Eyll, s. 16-17.

"Trk Dneminde kale Olarak -Yedikule-", stanbul Blteni, stanbul:stanbul Byksehir Belediyesi yayn, S: 173,Yl: 10, Ekim, s. 16-17.

"Balaban Aa Mescidi", stanbul Blteni, stanbul:stanbul Byksehir Belediyesi yayn, S:174,Yl:10, Kasm, s. 16-17. "Birka Gezgin Satc", stanbul Blteni, stanbul:stanbul Byksehir Belediyesi yayn, S:175, Yl:10, Aralk, s.16-17. "Beykoz ve Tarih", stanbul, stanbul: Tarih Vakf, S:45, Nisan , s. 24-39.

"Fetihten nceki skdar", skdar Sempozyumu Bildiriler, stanbul: skdar Belediyesi, C.I, 23-25 Mays, s. 17-20.

"Fetihten nce ve Sonra stanbul", Bilenler Konuuyor, stanbukTrk Edebiyat Vakf, stanbul, Mart, s.9-39. (Bu Sohbet,02.01.2002 Tarihinde Yaplmtr.)

2004

242

"XVI.Yzylda stanbul'a Gelen Yabanclar ve Yabanc Ressamn Resimleri", 16. yzyl Osmanl Kltr ve sanat (11-12 nisan 2001) Sempozyum bildirileri , stanbul: Sanat Tarihi Dernei Yaynlan, s. 15-39.

"Bizans imparatorluunun knn balangc", Dvn, stanbul :Bilim ve Sanat Vakf yayn, Yl:9, S: 16 , s. 183-208.

"Eyp Sultan'da lk eyhlislam Trbesi",VIII. Eyp Sultan Sempozyumu(7-9 Mays 2004) , stanbul: Eyp Sultan Belediyesi ve Eyp Sultan Kltr ve Turizm Mdrl Yaynlar, Aralk, s. 12-15.

"Krehir'de ayak Adndaki Yap Kalntsnda Aratrmalar-Untersuchungen in der '-Ayak' genannten Ruinensttte bei Krehir", Anadolu Aratrmalar, stanbul: I.U.Edebiyat fakltesi Hititoloji, Prohstorya ve nasya Arkeolojisi ve Eskia Tarihi Anabilim Dallan yayn, s. 125-167. "Haydarpaa Gar ve Birka Hatra" , stanbul, stanbul:Tarih vakf, S:48, Ocak, s.12-16.

"Tandm Rfk Mell Meri", Sanat ve nan, stanbul : Mimar Sinan niversitesi, C.I, ubat, s.37-41.

"Fatma Sultan Camii", stanbul Blteni, stanbul :stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S:176,Yl:ll, ubat, s. 16-17.

"Anemas Zindan-I", stanbul Blteni, stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 177, Yl:l 1, Mart, s. 16-17. "Anemas Zindan-II", stanbul Blteni, stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi yayn, S: 178, Yl: 11, Nisan, s. 16-17.

243

"Sanatta Ak", Diyanet Aylk Dergi, Ankara:Diyanet leri Bakanl, S: 162, Haziran, s.20-21.

"Helenizm, Bizans,Yunanllk ve Trkiye", Baykan Sezer'e Armaan,l.bsk., stanbul:Kzlelma yaynclk, Mart, s.295-327.

"Ayasofya'daki Otomat Saat", stanbul Dergisi, stanbul : Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf Yaynlan, S:51, Ekim , s.84-86.

stanbul 2023 Vizyonu ve Stratejik Eylem Plan, stanbul:Bykehir Belediyesi, (Haziran 2003) ubat, s.no.yok.153

"Arkeoloji ve Sanat Tarih bilimleri zerine ki Yaz", yay .haz. Ertan Eribel-Ufuk zcan, Tarihte Dou-Bat atmas, stanbul: .. Sos. Ara. Merkezi, S: 12, s. 3643.

"Eyp'de ekerpare Kadn trbesi", IX.Eyp Sultan Sempozyumu Teblileri, stanbul: Eyp Sultan Belediyesi ve Eyp Sultan Kltr ve Turizm Mdrl Yaynlar, 13-15 Mays.154 "Bronz Bizans At Koumlar Tokalar", Gnda Kayaolu'na Armaan, stanbuhTa Vakf.155

"Selanik Ayasofyas ve Garip Bir Restorasyon Projesi", Sinan Genim'e Armaan, stanbuhTa Vakf.156

153 154

Eyice katkda bulunmutur. yaym aamasnda. 155 yaym aamasnda. 156 yaym aamasnda.

244

4.1.3.ANSKLOPED MADDELER: VI.1.3.1.STANBULANSKLOPEDS(1946)157 C. 1

Ahmed Paa Mescidi, s. 275-277.

C.2
Andreossy (Antonie Franois, Comte), s. 516-517. Anemas Zinsan ve Kulesi, s. 517-521. Anville (Jean-Baptiste, Bourguignon d'), s. 532. Arabac Bayazd Mescidi, s. 545. Arab Camii , s. 55-559. Aramon, Gabriel de Luitz , s. 571-572. Arasta Soka Hafriyat, s. 572-573. Arkadius Stunu, s. 594-599. Arkeoloji Enstitleri , s. 599-602. (Rus, Macar, Alman, Fransz Arkeoloji Enstitleri) Arkeoloji Mzeleri, s.602-608.

C.3
Atik Mustafa Paa Camii, s. 760-767

VI.1.3.2.STANBUL ANSKLOPEDS158 C. 1
About, Edmond , s. 173-174. Acem Aa Mescidi , s. 178-180.
157 158

ilk serisi

geniletilmi ve yeni ekler yaplan, 2. basks 1958'den itibaren yaymlanan serisi (Bu ansiklopedi mellifin adn Gotlar stunu ve Galata maddelerinde kullanmtr.zin almadan aratrmalarndan zetlenmitir.)

245 Ac Musluk Soka Bizans Mahzeni, s. 195-197. Ahmed Paa Mescidi, s. 437-440.

C. 2
Andreossy, s. 849-851. Anville, s. 333. Arabac Bayezid Mescidi, s. 918. Arab Camii, s. 936-947. Aramon, Gabriel d', s. 956-967. Arasta Soka Kazs, s. 969970. Arkadius Stunu , s. 1012-1019. Arkeoloji Enstitleri, s. 1021-1025. Arkeoloji Mzeleri, s. 1025-1033.

C. 3
Atik Mustafa Paa Camii (1960) , s. 1288-1297.

C.4
Balabanaa Mescidi(1960), s.1946-1949.

C.5
Benedichs Angelus, s.2503. Bernarol, Ch.A., s.2549-2550. Bak emesi Sokandaki Bizans Ayazmas (1961), s.2745-2746. Bironjean de.

C.6
Bosporus (1963), s.2968-2969. Bossert,Prof.Helmuth, s.2909-2970. Brayer,A., s.3089-3090. Caylus,Anne Claude Philippe de , s.3398-3401.

246

C.9
Fossati, Gaspare Trajano (1971), s.5818-5822. Fossati Giuseppe, s.5822-5823.

VI. 1.3.3 .STANBUL ANSKLOPEDS 1995)159

C.l
Acem Aa Mescidi, s.60. dile Sultan Namazgah, s.83. dilah Kadn Camii, s.84. Aetios Sarnc, s.86. Aa Hamam, s.92. Aakaps, s.94 Aalar Camii, s.97. Ahmed El Ktphanesi, s.l 15. Alay Kk, s. 177. Aleksios Saray, s. 183. Ali Paa Kona, s. 198. Allom, Thomas, s.206. Alman Arkeoloji Enstits, s.207. Altn Kap, s.216. Anadolu Hisar, s.251. Anadoluhisar Namazgah, s.259. Anastasios suru, s.265. Anemas Zindan ve Kulesi, s.269. Antemios (Trallesli), s.277. Arabac Bayezid Camii, s.287.

159

Kltr Bakanl ve Tarih Vakf'nn ortak Yayn.

247

Aramon,Gabriel de Luetz d', s.293. Arap camii, s.294. Arastalar, s.296. Aretas Saray, s.299. Arkadios Stunu, s.306. Arkeoloji Mzeleri Yll, s.312. Arseven, Celal Esad , s.324. Arslanhane, s.325. Arzodas, s.333. Aspar Su Haznesi, s.356. ir Efendi Ktphanesi, s.368. Atf Efendi Ktphanesi(mimari), s.399. Atik Mustafa Paa Camii, s.406. Ayakap Kilisesi, s.438. Ayasofya Ktphanesi, s.459. Ayasofya Medresesi, s.460. Ayasofya Muvakkithanesi, s.461. Ayasofya Sebilleri, s.462. Ayasofya Sbyan Mektebi, s.463. Ayasofya adrvan, s.463. Ayasofya, s.446. Ayazma Camii, s.471. Ayrlk emesi Mezarl, s.488. Ayvansaray, s.491. Aziziye Camii, s.510. Baba Cafer Zindan, s.516. Badat Caddesi, s.528.

C.2
Balaban Aa Mescidi, s.9

248

Bl Paa Camii, s.27. Bareilles, s.55. Bayezid Klliyesi, s.87. Belin, Franois Alphonse, s. 150. Bibirdirek Sarnc, s.232. Bizans Sanat, s.251. Blahernai Kilisesi, s.262. Blahernai Saray, s.263. Bodrum Camii, s.263. Bodrum Camii Sarnc, s.264. Bodan Saray ve apeli, s.292. Bonos Sarnc, s.298. Bosporus, s.301. Bostanc, s.301. Bostancba Kprs, s.308. Botaneiates saray, s.311. Bouvy, Edmond, s.316. Camiler, s.375. Ceneviz Saray, s.407. Clari, Robert de, 437. Constantinus Forumu, s.440. Constantinus Suru, s.441. atal emeler, s.477. emberlita, s.482. inili Kk, s.517. ukur eme Hamam, s.537. ukur emeler, s.537. Dalleggio, Eugene, s.543.

C.3
Davut Paa Klliyesi, s.7.

249

Dethier, Ph.A., s.41. Diehl, Charles, s.48. Ebersolt, Jean, s.l 15. Eleutherius Saray, s. 153. Eufemia (Ayia) kilisesi, s.227. Fatih Klliyesi, s.265. Fatma Sultan Camii, s.273. Fenari sa Camii, s.277. Fethiye Camii, s.300. Filopation Saray, s.320. Galata Bedesteni, s.355. Galata kulesi, s.359. Glikeria Adas ve Manastr, s.402. Glck, Heinrich, s.403. Gotlar Stunu, s.404. Grosvenor, Edwin A., s.429. Gurlitt, Cornelius, s.433. Gl Camii, s.434. Hamamlar, s.537.

C.4
Hekim Ba mer Efendi Medresesi, s.41. Hram Ahmed Paa Mescidi, s.66. Hieria Saray, s.71. sidoros, Miletoslu, s. 198. stanbul Ansiklopedileri, s.218. stanbul Eski Eserleri Koruma Encmeni, s.222. stanbul ehri Muhipleri Cemiyeti, s.236. stanbul Forschungen, s.251. stanbul Mitteilungen, s.252.

250 Jann, Raymond, s.315. Kapaa Hseyin Aa Trbesi, s.431. Karagmrk Sarnc, s.453. Kariye Camii, s.466. Kasm Aa Mescidi, s.479. Kayserili Ahmet Paa Kona, s.511. Kefeli Mescidi, s.517. Kl Ali Paa Klliyesi, s.557.

C.5
Kzlaraas Hamam, s. 15. Koca Mustafa Paa Klliyesi, s.30. Kou, Read Ekrem, s.41. Konstantios I (patrik), s.61. Kk Ayasofya Camii, s. 146. Mamboury, Ernest, s.283. Manastr Mescidi, s.287. Manastrlar, s.288. Mangana Saray, s.295. Mehmed Raif Bey, s.363. Mehmed Ziya Bey(htifalci), s.369. Meludion Saray, s.388. Mendel, Gustave, s.388. Modestus Sarnc, s.482. Mokios Sarnc, s.482. Mordtmann, Andreas David (Baba), s.489. Mordtmann, Andreas David (Oul), s.490. Mustafa I-Sultan brahim Trbesi, s.543.

C.6
Nike Kabartmas, s.75. Odalar Camii, s. 120. rme Stun, s. 196. z, Tahsin, s. 197. Pantokrator Sarnlar, s.218. Papadopoulos, oannis, s.219. Pargoire, Jules, s.222. Parmakkap Mescidi, s.225. Paspatis, Alexandros G., s.226. Poleatikon Semti ve Kk, s.276. Poligon kasr, s.277. Pulgher, D., s.290. Revan Kk, s.319. Revan elebi Mescidi, s.320. Revue de Constantinople, s.321. Ricter, Jean-Paul, s.323. Rufinianai Saray, s.345. Rumeli Hisar, s.355. Russack , Hans Hermann, s.371. Rdell, Alexander, s.371. Saliha Sultan Sbyan Mektebi, s.429. Salzenberg, Wilhelm, s.429. Sancakdar Hayreddin Mescidi ve Tekkesi, s.448. Sarnlar, s.469. Schedel, Hartman, s.475. Schlumberger, Gustave, s.477. Scneider, Alfons- Maria, s.478. Sekbanbas Ferhad Aa Mescidi, s.489. Sekbanbas brahim Aa Mescidi, s.489.

251

252

Silah Mehmed Bey Mescidi, s.553.

C.7
Sinan Paa Kk, s.l. Sinan Pasa Mescidi, s.5. Sokullu Mehmed Paa Camii, s.30. Strzygowski, Josef, s.45. eyh Murad Mescidi, s. 168. eyh Sleyman Mescidi, s. 172. heda Mescidi, s.188. Tauri Forumu, s.225. Tekfur saray, s.233. Tekiner, Efdaleddin, s.235. Teodosios II Ant, s.247. Theodosius I Ant, s.262. Toklu Dede Mescidi, s.272. Unger, Friedrich Wilhelm, s.323. Univers, s.325. ler Mescidi, s.334. lgen, Ali Saim, s.335. Van Millingen, A., s.365. Vefa Kilise Camii, s.373. NVhittemore, Thomas, s.393. Wulzinger, Kari, s.394. Yedikule Hisan ve Zindan( Fatih Mescidi), s.462. Yer alt Camii, s.502. Yerebatan Saray, s.503. Yoros Kalesi,s.534. Zeuksippos Hamam, s.548. Zeyrek Kilise Camii, s.555.

253

Zindankap, s.560.

VI.1.3.4.TRK ANSKLOPEDS C. 7(1954)

Bizans Sanat, s. 72b-82b .
Bizantinoloji, s. 90-93.

Blakhernai, s. 103-104. Bosphorus, s. 366-373.

C. 8 (1956) Bozdoan
kemeri, s. 5-6. Boendelmonti, s. 416. Burgaz Adas, s. 426428.

C. 9 (1956) Bykada, s. 107108. Byksaray, s. 110-114. Byzantion, s. 130-148. Cami (Mimarisi) ,s. 257-274. Cancellus, s. 318-319.

C. 10(1960)
Cibali, s.482-483. Cihangir, s. 499.

C. 11(1960)
Cimabue, Cenni di Pepo, s. 5-6. Costanza da Ferrara, s. 187-188.

254

C. 16(1968)
Fatih Cami, s. 141-143. Fatih Trbesi, s. 171-172. Fenari sa Camii, s. 228-229. Fethiye Camii, s. 272-273. Fikir tepesi, s. 310.

C. 17 (1969)
Gotlar Stunu , s. 449-450. Gksu, s. 505-507.

C. 18 (1969)
Gl Camii, s. 136-137.

C. 19 (1969)
Haseki Camii, s. 32-33. Hsrev Paa Camii ve han , s. 396. Hsrev Paa Camii ve Trbesi, s. 397. Hsrev Paa Trbesi, s. 397. Hsreviye Camii (Halep) , s. 398.

C. 20(1971)
brahim Paa (andarh) Camii , s. 1-3. brahim Paa (Hadm), s. 3. brahim Paa (Kaptan) Klliyesi, s. 4. brahim Paa (Nevehirli) Klliyesi, s. 4-5. brahim Paa (Makbul) Saray , s. 5-6. lyas Bey Camii (Milet/Balat), s. 102. maret, s. 106-107. maret Camii (Filibe) ,s. 108. maret Camii (necik), s. 108.

255

imaret Camii (stanbul), s. 107. maret Camii (Selanik), s. 108. Imrahor yas Bey Camii (stanbul), s. 110-112. Imrahor Kasn (stanbul), s. 112. nce Minareli Mescid (Konya), s. 122-123. ncili Kk ,s. 125-126. plikci Cami (Konya) ,. 181. sa Bey Camii (Efes/Seluk), s. 224-225. sa Bey Camii (skp), s. 224-225. shak Aa emesi, s. 230. shak Bey Camii (skp), s. 231. shak elebi Tekkesi (Manisa), s. 231. shak Bey Camii (negl), s. 233-234. shak Paa Camii (stanbul) , s. 233. shak Paa Saray (Dou Bayazd) , s. 234-235. shakiye Camii (Selanik), s. 237. shakiye Kasr, s. 237. shakl Kervansaray (ay-Akehir aras), s. 237. smail Bey mareti (Kastamonu), s. 309. smail Efendi Camii, s. 305-306. vaz Efendi Camii , s. 454-455.

C.21(1975)
Kale, s. 137-148 Kalender Baba Trbesi, s. 155 Kalender Kasr ve Bahesi, s. 156 Kalenderhane Camii, s. 156-157 Kanhdivan , s. 207-208 Kapal ar (stanbul'da), s. 221-224. Kara Aslan Trbesi, s. 251.

256

C.23
Mahmud Paa Camii (stanbul'da), s. 183-184. Mahmud Paa Camii (Sofya'da), s. 184. Mahmud Paa Hamam, s. 184-185. Mahmud Paa Bedesteni ve Han (Ankara), s. 183. Mahmud Paa Trbesi (stanbul), s. 185. Mahmud Paa Kervansaray (stanbul), s. 185. Mahmud Paa Han (Bursa'da Fidan Han) , s. 185. Melling, Anton Ignaz, s. 468.

C. 25 (1977)
Nuru Osmani Camii, s. 350-351. Nusretiye Camii , s. 354-355.

C.31 (1982)
Tekfur Saray, s. 39-41. Tekiner, Efdaleddin (1870-1957), s. 41.

VI. 1.3.5.SLAM ANSKLOPEDS (MEB) C.8 (1958)

Mescid (Anadolu'da ve Rumeli'de Trk mescid ve camileri), s.l01b-l 18b. Minare (Anadolu'da Trk Minareleri), s.329a-335.

C.9 (1963) Rumelihisar,

s.773-777.

257

C.V/II (1966)
stanbul'un Tarihi Eserleri, s.1214/44-1214/144. Galata, s.1214/144-1214/157.

VI. 1.3.6. MEYDAN-LAROUSSE C.6

stanbul (Trk Devri Eserleri), s.495-497.

VI. 1.3.7.KK TRK SLAM ANSKLOPEDS C.3 (1980) Ayasofya,

s.241-245.

VI.1.3.8.GRSEL YAYINLAR - ANADOLU UYGARLIKLARI ANSKLOPEDS C. 3 (1983)

Trkiye'de Bizans sanat, s. 513-564.

VI.1.3.9.TANZMAT'DAN ANSKLOPEDS(1985)
stanbul, s.1595-1603.

CUMHURYETE

TRKYE

VI. 1.3.10.TRKLER(2002) C.15

Bat Sanat Akmlannn Deitirdii Osmanl Dnemi Trk Sanat, s. 284-309.

258

C 12
Mimar Sinan, s. 79-85.

VI.1.3.11.0SMANLI(1999) CIO
Osmanl Devri Trk Mimarisi, s.79-101.

VI. 1.3.12. TRKYE DYANET VAKFI SLM ANSKLOPEDS C. 1 (1988)

Abdal Kprs (Bursa-Mudanya yolu zerinde Nilfer ay stnde kurulmu XVIII .yy. ait bir kpr), s. 62-63. bide-i Hrriyet (stanbul'da ili Semtinde n.Merutiyetin Htras olarak yaplm ant), s. 309. Acemi b. Ebu Bekir(XII.yzylda Azerbaycan'da yaayan mimar), s. 323-324. Adalet Kasr (Edirne Sary- Hmyununda bir kule ve stnde yer alan kasr. ), s. 345. Adile Sultan Saray (stanbul Kandillide sultan saray), s. 383-384. Adler, lohann Heinrich Friedrich (stanbul Camilerinin mimari zellikleri zerine Avrupa'daki ilk aratrmay yaymlayan alman mimar.), s. 388-389. Aakaps(Osmanllarda yenieri aasnn resmi makamna ve ikamet yerine verilen ad.), s. 462-464. Aalar Camii (Topkap Saraynda Hrka-i Saadet Dairesi'nin yaknnda bulunan cami), s. 464. Aaolu, Mehmet(Trk Sanat Tarihi uzman ve Profesr), s. 466. Arlk Kulesi(Mimaride kullanlan bir yap unsuru), s. 469-470. Ah Elvan Camii (Ankara'da Koyunpazar semtinde XIV.yy. ait cami), s. 529.

259

Ah erafeddin Camii (Ankara'da Samanpazan semtinde XKI.yy. ait cami), s. 531532. Ah erafeddin Trbesi (Ankara'da XIV.yy. eseri), s. 532.

C. 2(1989)
Ahmed IH emesi (stanbul'da Bb- Hmayun ile Ayasofya arasnda

XVIII:yzyla ait byk meydan emesi ve sebil), s. 38-39. Ahmed UI emesi (skdar'da iskele Meydan'nda XVIH.yzyla ait meydan emesi), s. 39-40. Ahmed m Ktphanesi (Topkap Saray'nn nc avlusunda Arz odas arkasnda XVm.yzyla ait ktphane), s. 40-41. Ahmed Bey Camii (Bulgaristan'n Hezargrad-imdiki Razgrad-ehrinde bulunan XVII.yzyl balarna ait cami), s. 49. Ahmed Bican Trbesi (Gelibolu'da XV.yzyla ait trbe), s. 52. Ahmed Gazi Camii (Milas'ta XIV.yzylda Menteeoullar dneminde yaplm cami), s. 68-69. Ahmed Gazi Medresesi ve Trbesi (Milas Pein'de Menteeoullar dnemine ait Medrese ve Trbe), s. 69. Ahmed Paa Camii (Lefkoe'de XVI.yzyla ait cami), s. 115. Ahmed Paa Klliyesi (XVI.yzylda stanbul'da Topkap ina edilen

cami,medrese,sbyan mektebi,eme ve trbeden meydana gelen klliye), s. 115-116. Ahmer Han (Filistin'de Beysn yaknlarnda XIV.yzyla ait Memlk kervansaray), s. 173-174. Akademi (stanbul'da yaymlanm sanat dergisi), s. 212. Akba Han (Eski Konya-Aksaray yolu zerinde bir Seluklu han) s. 222. Akhan (Denizli yaknnda,ivril yolu zerinde XIH.yzyla ait kervansaray), s. 236. Akkpr (Eski Ankara-stanbul yolunun banda,ubuk suyu zerinde bir Seluklu devri kprs), s. 274-275. Akmanastr (Konya-Sille arasnda, Mevlna'nn ziyaret ettii bir Bizans Ortodoks manastn), s. 281-282.

260

Akmedrese (Nide'de Karamanoullan devrinde yaplm medrese), s. 282. Akmer Camii (Kahire'de Ftmler devrine ait cami), s. 282-283. Akemseddin Trbesi (Bolu'nun Gynk kazasnda Akemseddin'in defnedildii kabir), s. 302. Akyazl Sultan Asitanesi (Bulgaristan Varna-Balk arasnda, XVI.yzyla ait bir tekke), s. 302-303. Alaca maret Camii (Selanik'te XV.yzyla ait bir cami), s. 313. Aleddin Bey Camii (Bursa Kalesi iinde,Trk devrinin ilk eseri olan cami), s. 323324. Aleddin Bey Trbesi (Karaman'da Hisar mahallesinde XIV.yzyl sonlarna ait trbe), s. 324. Aleddin Camii (Seluklular devrinde Konya'da yaplan cami) s. 324-327. Aleddin Kk (Konya'da Seluklu Sultanlarnn saraynn kalnts), s. 330-331. Alay Kk(Padiahlarn geit yapan alaylar seyretmesi iin yaplm kk), s. 349350. Alemah Kmbeti (Sivrihisar'da XIV.yzyla ait trbe), s. 368. Ali, Hac (XIV.yzylda yaam Osmanl devri Trk mimar), s. 379. Ali Bey Camii (Bulgaristan Karlova'da XV.yzyla ait bir cami), s. 384. Ali Cafer Kmbeti (Kayseri'de XIV.yzyla tarihlenen bir trbe), s. 384-385. Ali Paa Camii (Babaeski'de XVI.yzyla ait cami), s. 427-428. Ali Paa Camii (XVI.yzylda Macaristan'n Sigetvar-Sziqetvar-ehrinde ina edilen cami), s. 429-430. Ali Paa Camii (Tokat'ta bulunan XVI.yzyla ait cami), s. 430-431. Ali Paa Camii ve Trbesi (Romanya'nn Dobruca blgesinde Babada kasabasnda bir cami ve trbe), s. 431-432. Ali Paa ars (Edirne'de XVI.yzyla ait arasta veya kapal ar), s. 432-433. Ali Paa Han (stanbul'da Kkpazar semtinde XVIII.yzyla ait bir ticaret han), s. 433. Allom, Thomas(XIX.yzylda stanbul ile dier baz ehir ve kasabalarn resimlerini yapan bir ngiliz mimar ve ressam), s. 505. Alman emesi (Sultanahmet meydannda XIX.yzyla ait eme), s. 506-507.

261

Alpullu Kprs (Trakya'da Alpullu-Hayrabolu yolunda Ergene zerinde kurulmu ta kpr), s. 530. Altan, Kemal(Trk mimari eserleri zerinde restorasyon almalar yapan yksek mimar ve aratrmac), s. 530-531. Altgz Kprs (Afyonkarahisar demiryolu istasyonu yaknnda Akaray zerinde Seluklular devrine ait bir kpr),s. 531-532.

C. 3 (1991)
Amcazade Hseyin Paa Yals (stanbul Boaz'nn Anadolu yakasnda XVII.yzyl sonlarna ait bir yal), s. 11-12. Amr b. s Camii (Kahire'de Msr'l-kadme adyla da anlan Fustat'ta Amr b. s tarafndan yaptrlan cami), s. 81-82. Anadolu (Ankara niversitesi Dil Tarih-corafya Fakltesi Arkeoloji enstits tarafndan 1956'dan beri yaymlanmakta olan yllk arkeoloji ve sanat tarihi dergisi), s. 137-138. Anadolu Sanat Aratrmalar(stanbul Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi Mimarlk Tarihi ve Rleve Krss tarafndan yaymlanan yllk dergi), s. 147. Anadoluhisan (stanbul Boaz'nn Anadolu yakasnda XIV.yzylda yaplm eser) , s. 147-149. Anatolan Studies (Ankara'da ngiliz Arkeoloji Enstits tarafndan yaymlanan sanat tarihi ve arkeoloji dergisi), s. 151-152. Anatolica (stanbul'da Hollanda Tarih ve Arkeoloji Enstits tarafndan yaymlanan yllk dergi), s. 152. Ant(Konya'da yaymlanan sanat ve tarih dergisi), s. 198. Aramon, Gabriel de Luetz, Baron d'(XVI-XVI.yzylda stanbul'a gelmi ve grdklerini htrat eklinde kaleme alm olan Fransz elisi), s. 270-272. Arap Camii (stanbul'da Galata'da kiliseden evrilme en byk cami), s. 326-327. Archives Asiatiques (stanbul'da ,belli bal slm lkeleri hakknda her trl incelemeleri yaymlamak zere hazrlanan Franszca dergi), s. 349.

262

Argt Han (Konya-Akehir yolu zerinde Seluklu dnemine ait kervansaray), s. 354-355. Arkitekt(Mimarlk ve sanat tarihi dergisi), s. 382. Arnold, Sir Thomas (slm medeniyeti ve sanat tarihi zerine yaynlan bulunan ngiliz msterik), s. 390-391. Ars Islamica(Amerika Birleik Devletleri'nde yaymlanan slm sanatlan dergisi), s. 395-396. Ars Orientalis (Dou sanatlan hakknda yaymlanan yllk dergi) , s. 396 Arseven, Celal Esat(Trk sanat tarihinin nc aratrmaclanndan.ansiklopedi yazan ve ressam), s. 397-399. Arslan Paa Camii (Bugn Yunanistan snrlan iinde bulunan Yanya'da XVII.yzylda yaplm Arslanpaa Klliyesine ait cami), s.401-402. Arslanaa Kprs (Bugn Yugoslavya snrlar iinde bulunan hersek blgesinde bir Osmanl devri Trk kprs), s. 403. Arslanhane(stanbul'da Osmanl devrinde baz hizmetlerde kullanlm eski bir Bizans kilisesi), s. 403-404. Arta Kprs (Bat Yunanistan'da Osmanllar tarafndan XV.yzyl sonlarnda yaptrlan bir kpr), s. 413-414. Arz Odas (Edirne Saray'nda kabullere mahsus daire), s. 444-445. Arz Odas (stanbul Topkap Saray kabullere mahsus daire), s. 445-446.

C.4(1991)
Ak Paa Camii (stanbul'da fatih Klliyesi ile Hali arasndaki yamata XVI.yy. ait cami ve mtemilt), s. 3-5. Ak Paa Trbesi (Byk Trk mutasavvf-airlerinden k Paa'nm Krehir'deki trbesi), s. 5. Air Efendi Ktphanesi (stanbul Bahekap'da XVIII.yy. 'da kurulan vakf ktphanesi), s. 8-9. Athr-e Irn(ran'da tarihi deer tayan sanat eserlerini tantmak zere Franszca olarak yaymlanan dergi), s. 59.

263

Atf Efendi Ktphanesi (stanbul Vefa'da XVIII.yy. 'da kurulan vakf ktphanesi), s. 61. Atik Ali Paa Camii (stanbul emberlita'ta XVI.yy. balarna ait cami ve manzumesi), s. 65-67. Atik Ali Paa Camii (stanbul'un Karagmrk semtinde kiliseden evrilme cami), s. 67. Atik Mustafa Paa Camii (stanbul'da Ayvansaray semtinde kiliseden evrilme cami), s. 67-68. Atina (Atina'da Trk Mimari Eserleri), s. 76-79. Aya Paa Camii (Tekirda'n Saray ilesinde XVI.yy. yaplm cami), s. 203. Aya Paa Trbesi (stanbul'da Eyp Camii'nin arkasnda Bostan iskelesine alan kapnn sanda bir trbe), s. 204-205. Ayasaa Kasr (stanbul'un Rumeli tarafnda gnmzde ayn adla anlan yerde XIX.yy.'da yaplm Sultan Kasr.), s. 205-206. Ayasofya (Bizans Devrinde stanbul'un en byk kilisesi iken fetihten sonra ehrin ba camii haline getirilen ve etrafnda zamanla bir klliye teekkl eden mbed), s. 206-210. Ayasofya Hamam, s. 211-212. Ayasofya mareti, s. 212. Ayasofya Ktphanesi(Miman), s. 213-214. Ayasofya Medresesi), s. 214-215. Ayasofya Muvakkithnesi, s. 215-216. Ayasofya Sebilleri, s. 216. Ayasofya Sbyan Mektebi, s. 216-217. Ayasofya adrvan, s. 217. Ayasofya Camii (Benefe Kalesi'nde Kanuni tarafndan Fethiye adyla kiliseden evrilen cami), s. 217-218. Ayasofya Camii (Edirne'de kaleii'nde geen yzyla kadar Ayasofya adyla tannan cami), s. 218. Ayasofya Camii (Edirne'nin Enez ilesinde kiliseden evrilen cami), s. 218-219. Ayasofya Camii (znik'te fetihten sonra kiliseden evrilen cami), s. 219-220.

264

Ayasofya Camii (Yugoslavya'nn gneyinde bulunan Ohri kasabasnda kiliseden evrilen cami), s. 220-221. Ayasofya Camii (Yunanistan'n Selanik ehrinde kiliseden evrilen cami), s. 221222. Ayasofya Camii (Bulgaristan'n Sofya ehrinde kiliseden evrilen cami), s. 222. Ayasofya Camii (Trabzon'da ehrin dou tarafnda kiliseden evrilen cami), s. 222223. Ayasofya Camii (Krklareli'nin Vize ilesinde kiliseden evrilen cami), s. 223-224. Aya Han (am'dan Badat'a giden yol stnde bulunan bir XHI.yy. kervansaray), s. 228-229. Ayazma(Rum Ortodokslar'in kutsallatrp bir klt yeri haline getirdikleri su kaynaklarna verilen ad), s. 229-230. Ayazma Camii (stanbul'da skdar'n Salacak srtlarnda XVIII.yzyla ait Seltin camii), s. 230-231. Aynal Kk (Edirne Saray'nn snrlar iindeki kklerin en son yaplan), s. 263264. Aynalkavak Saray (stanbul'da Hali kysnda Kasmpaa ile Hasky arasnda byk bir Sahilsaray), s. 264-266. Aynaroz (Bugn Kuzey Yunanistan snrlar iinde kalan Khalkidike yarmadasnn tamamen manastrlarla kapl Ege denizine uzanan bir ucu), s. 267-269. Ayrlk emesi (stanbul Kadky'de eski Badat sefer ve kervan yolunun balangc olan menzil yeri ve emesi), s. 284-285. Ayrlk emesi Mezarl (stanbul Kadky'de bir mezarlk), s. 285-286. Ayekadn Camii (Edirne'de stanbul yolu zerinde Ayekadn semtinde XV.yy.'a ait cami), s. 286-287. Ayvansaray (stanbul'da tarihi yarmadann kuzeybat kesinde surlar iinde bir semt), s. 289-294. Ayyldz (Trk bayrann balca unsurlar ve Trkiye Cumhuriyeti'nin resm almeti), s. 297-298. Azapkap Camii (stanbul'da Unkapan Kprs'nn ihane tarafndaki aya yannda XVII.yy.ait cami), s. 309-310.

265

Azapkap emesi ve Sebili (stanbul'da Azapkap Camii yannda XVm.yzylda yaplm eme ve sebil), s. 310-311. Azeb Bey Mescidi ve Trbesi (Bursa'da XV.yzyla ait mescid ve trbe), s. 315. Azerbaycan Yurt Bilgisi(stanbul'da yaymlanan aylk tarih, edebiyat ve sanat dergisi), s. 325. Aziziye Camii (stanbul Maka'da XIX.yzylda yapmna balanp banisi Sultan Abdlaziz'in tahttan indirilmesi zerine tamamlanamayan camii), s. 347. Aziziye Camii (Konya'da ar iinde XIX.yzylda yaplm camii), s. 347. Aziziye Camii (Kuzey Romanya'da Dobruca'nn XIX.yzyla ait camii), s. 347-348. Bb- Hmyun(Topkap Saray denilen Sary- Cedidin darya alan en byk kaps), s. 359-361 Babaeski Kprs (Babaeski ilesinde XVE.yzyla ait bir kpr), s. 372-373. Babli (Mimari), s. 386-389. Babnger, Franz(Alman tarihi ve arkiyats), s. 390-392. Bbssade(stanbuFda Topkap Saray denilen Sary- Ceddin nc kaps) ,s. 408-409. Bbsselam ( Topkap Saray'nn ikinci avlusuna geii salayan en byk kaps),s. 410-411. Badat Kk (Topkap Saray'nda XVII.yzylda yaplm kk), s. 444-446. Bahelik Kprs (Bugn Arnavutluk'ta kalm Trk devri sonlarna ait bir kpr),s. 481-482. Tula (Tulcea) kasabasnda

C.5 (1992)
Balaban Aa Mescidi (stanbul'da eski bir Bizans yapsndan evrilmi mescid), s. 2. Balat Hamam (stanbul'da Balat semtinde XV.yzyl sonlarnda yaplan cami), s. 8. Bli Bey Camii (Bursa Yeniehir'de XV.yzyl sonlarnda yaplan camii), s. 19. Bli Bey Han ( Bursa'da XV.yzyl sonlarnda yaplan Han), s. 19-20. Bli Paa Camii (stanbul'da Sinan'n ilk eserlerinden olan XVI.yzyla ait cami) , s. 21-22.

266

Balkapan Han (stanbul Eminn'nde ehrin en eski ticaret hanlarndan biri), s. 3334. Barthold, Vasilij Viladimirovi(Rus Trkolog ve arkiyats), s. 85-87. Bartlett, William Henry(Miss Pardoe'nin stanbul hakkndaki eserini resimleyen ngiliz ressam), s. 90. Baruthne(Osmanl Dneminde devletin barut ihtiyacn karlamak zere eitli ehirlerde kurulmu messeselere verilen genel ad), s. 94-96. Batllama (Mimari), s. 171-181. Bayezid Paa Camii (Amasya'da XV.yzyl balarnda yaplan cami), s. 243-244. Bayrakl Cami (Belgrad'da Trk devrinden gnmze kadar ayakta kalan cami), s. 254-255. Bayraktar Camii (Kbrs'ta,adamn fethi srasnda surlara ilk bayra diken alemdarn htrasna yaptrlan camii), s. 255-256. Bayraktarevi, Fehim(Yugoslavyal Trkolog), s. 256-257. Bayrampaa Deresi Kprs (Yenibahe deresi olarak da anlan dere zerinde kurulmu kpr), s. 274. Bedesten(Osmanl Dnemi Trk ehirlerinde ticaret blgesinin ar iindeki merkezi ve deerli mallarn saklanp satld bir bina tr), s. 302-311. Behramkale Kprs (anakkale ilinin Ayvack ilesinde Osmanl devrine ait kpr), s. 358. Belgeler (Tarihi vesikalarn neri iin Trk tarih Kurumu tarafndan yaymlanan dergi), s. 406-407. Belin, Franois-Alphonse (Fransz Diplomat ve arkiyat), s. 418. Bell, Gertrude Lovvthian (Ortadou'da ngiliz ajanl yapan kadn arkeolog ve Sanat Tarihisi), s. 422-423. Belleten (Trk tarih Kurumu'nun yayn organ olan dergi), s. 424-425. Belon, Pierre (Trk Toplum hayatyla ilgili bir seyahatname kaleme alan Fransz tabiat bilimcisi), s. 425-426. Bender Kalesi (Osmanl Devleti'nin Bodan snrnda serhad kalesi), s. 431-432. Berchem, Max Van (Arap epigrafyasnn kurucusu svireli arkiyat), s. 484-485. Bereketzde emesi (stanbul'da XVm.yzylda yaplm eme), s. 489-490.

267

Bemard, Kari Ambros (stanbul'da ilk Tp Mektebini kuran Avusturyal Hekim), s.520-521. Bertrandon de la Broquiere (XV.yzylda Osmanl topraklannda ve Anadolu'da dolaan Fransz seyyah), s. 523-524.

C. 6 (1992)
Beir Aa Camii (Topkap Saray'mn ikinci avlusunda XVI.yzylda yaplm cami), s. 1. Beir Aa Klliyesi (Drssade aas Hac Beir A tarafndan yaptrlan klliye), s. 1-3. Bey Mescidi (stanbul Eyp'te XVI.yzylda yaplan mescid), s. 19-20. Beyazt (E) Camii ve Klliyesi (Amasya'da ELBayezd tarafndan XV.yzyl sonlarnda yaptrlan klliye), s. 40-42. Beyazt (ET) Camii ve Klliyesi (Edirne'de ELBayezd tarafndan XV.yzyl sonlarnda ina ettirilen klliye), s. 42-45. Beyazt (II) Camii ve Klliyesi (stanbul'da Sultan ELBayezd tarafndan yaptrlan seltin camii ile ek binalar), s. 45-49. Beyazt (II) Kprs (Edirne'de Tunca nehri zerinde XV.yzyl sonlarnda yaplan kpr), s. 50. Beyazt (H) Kprs (Sakarya ilinin Geyve ilesinde XV.yzyl sonunda yaplan kpr), s. 50-51. Beyazt (11) Kprs (orum ilinin Osmanck ilesinde XV.yzyl sonunda yaplan kpr), s. 51. Beyazt Hamam (stanbul Beyazt'ta Sultan H.Beyazt Klliyesi'ne ait hamam), s. 52-54. Beyhan Sultan emesi (stanbul Boazii'nde XIX:yzyl balarna ait eme), s. 65. Beylerbeyi Camii ve Klliyesi (Edirne'de XV.yzyln ilk yarsnda yaplan cami ve etrafnda yer alan klliye), s. 74-75. Bezirganba Camii (stanbul Kocamustafapaa'da XVI.yzylda Mimar Sinan tarafndan yaptrlan camii), s. 104-105.

268

Brge, John Kingsley (Bektailik tarihiyle uraan Amerikal Trkolog), s. 189. Bodrum Camii (stanbul Lleli'de Mesihpaa mahallesinde kiliseden evrilme camii), s. 250. Bodrum Han (stanbul), s. 250-251. Boazkpr (Sivas yaknnda XVI.yzyla ait kpr), s. 265. Bodan Saray (stanbul'da Bodan voyvodalarnn veya onlarn temsilcilerinin oturduklar saray), s. 271-272. Bon, Ottaviano(Osmanl saray hakknda yazlm ilk eserin sahibi olan Venedikli diplomat), s. 281. Bosnal Mehmed Paa Camii (Sofya'da gnmzde kilise olarak kullanlan Mimar Sinan'n eseri bir cami), s. 305-306. Bostancba Kprs (stanbul Bostanc'da XVI.yzyla ait kpr), s. 309-311. Boyalky Klliyesi(Anadolu'da Orta Asya Trk geleneklerini devam ettiren bir mimari eser), s. 314-315. Bozdoan Kemeri (stanbul'da Ge Roma-Erken Bizans dnemine ait su kemeri), s. 319-321. Budin (Trk Eserleri), s. 348-352. Bulgaristan (Trk Mimarisi), s. 403-408. Burmal Mescid (stanbul ehzadeba'nda XV.yzyl sonunda yaplan mescid), s. 443-444. Burmal Minare Camii ve Trbesi (Amasya'da XIII:yzyla ait olduu kabul edilen cami ve trbe), s. 444-445. Burciye Medresesi (Sivas'ta XHI.yzylda yaplan medrese), s. 465-466. Busbeke, Ootgeer Giselijn Van (Kanuni Sultan Sleyman devrinde Alman mparatorunun elisi sfatyla stanbul'a gelen Flaman asll diplomat), s. 466-467. Byk ar (Bursa'da bedesten etrafnda gelimi olan byk ticaret merkezi), s. 507-508. Byk ar (stanbul'da Beyazt ve Nuruosmaniye camileri arasnda iki bedestenin evresinde meydana gelen ticaret merkezi), s. 509-513. Byk orap Han (stanbul'da muhtemelen XVI.yzylda ina edilmi olan bir ticaret han), s. 513. Byk Han (Kbrs'ta XVI.yzyl sonlarnda yaplan han), s. 514-515.

269

Byk Valide Han (stanbul'da XVII:yzylda yaplan ehrin en byk ticaret han), s. 516-517. Byk Yeni Han (stanbul'da Bakrclar'dan Mahmutpaa'ya inen akmaklar yokuu zerinde XVIII:yzylda yaplan bir ticaret han), s. 518-519. Bykekmece Kervansaray (stanbul'da Bykekmece'de XVI.yzylda yaplan kervansaray), s. 519-520. Bykekmece Kprs (Bykekmece glnn denize kavutuu yerde

XVI.yzylda Mimar Sinan tarafndan yaptrlan kpr), s. 520-521. Byzantnsche Zetschrft (Almanya'da yaymlanan Bizans aratrmalar Dergisi), s. 523-524. Byzanton (Belika'da yaymlanan Bizans aratrmalar Dergisi), s. 524. Caca Bey Medresesi (Krehir'de Xin.yzylda lhanllar dneminde yaplan medrese), s. 539-541. Cafer Paa Camii (Kbrs Girne'de XVI.yzyla ait cami), s. 554-555.

C. 7 (1993)
Caalolu Hamam (stanbul'da XVIII yzylda yaplan byk ar hamamlarnn sonuncusu), s. 12-13. Cami(Mimari Tarih), s. 56-90. Canbolat Bey Trbesi (Kbrs Magosa'da adann fethi srasnda ehit den kumandanlardan birinin trbesi), s. 143. Cantacasn (Batllar tarafndan Osmanllar hakknda kaleme alman ilk eserlerden birinin yazar), s. 155-156. Cem Sultan Trbesi (Bursa'da Sultan ILMehmed'in ehzadesi Cem Sultan'a ait trbe), s. 286-287. evri Kalfa Mektebi (stanbul'da XIX:yzyl balarnda benzerlerinden farkl bir slpta ina edilen sbyan mektebi), s. 461-462. Cezeri Kasm Paa Camii (stanbul Eyp'te XVI.yzyl balarna ait cami), s. 507508.

270

C.8 (1993)
Cisr-i Mustafa Paa (Bulgaristan'n Trkiye snr yaknnda XVI.yzyla ait eski bir Trk kprs), s. 32-33. Creswell, Keppel Archibald Cameran (slm mimarisi hakknda yapt

aratrmalarla tannan sanat tarihisi), s. 75-77. adr Kk (Kthane deresi kysnda Sdbd Saray'nn yerinde ina edilen alayan Kasn'nn mtemiltndan kk bir kk), s. 164-165. alayan Camii (stanbul Kthane'de alayan Kasr yannda XDC.yzylda ina edilen camii), s. 178-179. alayan Kasr (stanbul Kthane deresi kysnda Sdbd'da XIX:yzyla ait kasr), s. 179-182. anakkale Hisar (Marmara denizine girii kontrol eden anakkale Boaz kalelerinden biri), s. 203-205. ardakl Hamam (stanbul'da XVI.yzyln ilk yllarnda yaplm hamam), s. 225226. atal emeler (Trk ehirlerinde,her birinde lleleri bulunan iki veya cepheli emelere verilen ad), s. 232-234. elebi Sultan Mehmed Camii (Yunanistan'da Dimetoka'da XV.yzyl balarna ait cami), s. 262-263. emberlita Hamam (stanbul'da XVI.yzyl sonlarnda yaplm byk ifte hamam), s. 266-268. eme, s. 277-287. etinta, Sedat(Trk mimari eserlerine dair kitap ve rleveleriyle tannan mimar), s. 291-293. inili Kk (stanbul'da Topkap Saray'n snrlayan sur iinde Ftih Sultan Mehmed tarafndan yaptrlan kk), s. 337-341. oban emesi Kprs (stanbul surlarnn dnda eski Rumeli kervan yolu stnde kpr), s. 350. oban Kprs (Dou Anadolu'da XHI.yzyl sonu ve XIV.yzyl banda yaplm kpr), s. 350-351.

271

orumlu(orum Halkevi tarafndan 1938-1946 yllan arasnda yaymlanan dergi), s. 376-377. uhac Han (stanbul'da Kapal ar civarnda XVIH.yzylda yaplm han), s. 380-381. ukur eme Hamam (stanbul'da Laleli semtinde Ftih devrine ait ortadan kaldrlm tarihi hamam), s. 383-384. ukur emeler (stanbul'da XVI.yzylda byk ihtimalle Mimar Sinan tarafndan yaplan emeler), s. 384-385. ukur Hamam (stanbul'da Ftih Sultan Mehmed Klliyesi'ne ait hamam), s. 385387. ulpan, Cevdet (Trk Sanat Tarihine dair yaynlar ile tannan tmgeneral), s. 387388. Damad brahim Paa Klliyesi (Nevehirli Damad brahim Paa tarafndan stanbul'da XVIII:yzyln ilk yarsnda yaptrlan iki ayr klliye/ehzadeba), s. 443-445. Damad brahim Paa Klliyesi (Babali) s. 445-447.

C. 9 (1994)
Dvud Aa(Trk Mimar), s. 24-26. Davut Paa Camii (skdar'da XVI:yzyl banda yaplan cami), s. 39-40. Davut Paa Hamam (skp'te Sadrazam Koca Davut Paa tarafndan XV.yzyl sonlarnda yaptrlan ifte hamam), s. 40. Davut Paa Klliyesi (stanbul'da Sadrazam Koca Davut Paa tarafndan XV.yzyl sonlarnda yaptrlan klliye ), s. 42-44. Davut Paa Saray (stanbul'da da Sadrazam Koca Davut Paa sahrasnda ina edilen kasr etrafnda gelimi saray), s. 45-48. Dece, Aurel (Osmanllar hakknda yaynlar olan Romanyal tarihi), s. 72-74. Defterdar Camii ve Trbesi (stanbul Eyp'te XVI.yzylda yaplan cami ve trbe), s. 97.

272

Dernschwam de Hradiczin, Hans(Kann Sultan Sleyman devrinde stanbul'a gelerek Amasya'ya kadar giden ve bir seyahatname kaleme alan Alman seyyah), s. 182-183. Devegeidi Kprs (Diyarbakr'n kuzeyinde Devegeidi suyu zerinde Artuklular tarafndan XIII.yzylda yaplan kpr ), s. 227-228. Dicle Kprs (XII.yzylda Hasankeyf te dicle zerinde yaplan kpr), s. 283-284. Diez, Ernst (Avusturyal Trk ve slm sanatlar tarihisi), s. 286-288. Dinet, Alphonse Etienne (slmiyet'i kabul eden Fransz ressam ve yazar), s. 355356. Dirimtekin, Feridun (Trk Tarihisi), s. 372-373. Dkmeciler Hamam (stanbul'da Sleymaniye Camii yaknnda klliyeye ait hamam), s. 516. Drina Kprs (Bosna-Hersek'te Viegrad'da Sadrazam Sokullu Mehmed Paa adna Mimar Sinan'n yapt kpr), s. 528-559. Duda, Herbert Wilhelm (Avusturyal arkiyat,Trk Tarihi ve Edebiyat uzman, s. 544-545.

C.10(1994)
Eblfazl Mahmud Efendi Medresesi (stanbul'da XVII.yzylda yaptrlan medrese), s. 355-356. Eblfazl Mehmed Efendi Camii (stanbul Tophane'de XVI.yzylda Mimar Sinan tarafndan yaptrlan cami), s. 357-358. Edhem Bey Camii (Arnavutluk ba ehri Tiran'da XVUI.yzylda yaplm cami), s. 415-416. Edirne(Mimari), s. 431-442. Edirnekap Camii ve Klliyesi (stanbul Edirnekap'da Mihrimah Sultan adna XVI.yzylda Mimar Sinan tarafndan yaplan klliye), s. 446-448. Efdalzde Sebili (stanbul'un XV.yzyln sonlarnda yapld tahmin edilen en eski sebili), s. 455.

273

Efltun Mescidi (Konya'da kiliseden evrilerek nce mescid, daha sonra saat kulesi olarak kullanlan ve bugn mevcut olmayan yap), s. 477-478. Egeli, Vasfi (Cumhuriyet dneminin Neo-klasik anlaya sahip mimarlarndan), s. 481-482. Egl, Ernst Arnold(Mimar Sinan hakknda bir bat dilinde ilk kitab yaymlayan Avusturyal mimar ve ehir plancs), s. 482-483. Ekmekizde Ahmed Paa Kprs (Edirne'de Tunca nehri zerinde XVII.yzyl balarnda yaplan kpr), s. 547. Ekmekizde Ahmed Paa Medresesi (stanbul'da XVII.yzyl balarnda yaplan medrese), s. 547-548.

C.ll(1995)
Eli Han (stanbul'da yabanc elilerin ikametine ayrlan gnmze ulamam XV.yzyl han), s. 15-18. Eldem, Halil Ethem (Eski eserler, tarh belge ve kitabelerle mzecilik hakknda yaynlar olan mze mdr), s. 18-21. Eldem, Sedat Hakk (Trk mimarlk tarihine dair yaynlan olan ve pek ok nemli binay yapan son dnem mimarlarndan, s. 22-23. Elvan elebi Zaviyesi (orum'un Mecitz ilesinin Tekke kynde eski bir zaviye ve trbe), s. 65-67. Emr Bayndr Kprs (Ahlat'ta XV.yzylda yapld tahmin edilen kpr), s. 124-125. Empire (Trk Sanatna XIX.yzylda girmi olan bir Bat Avrupa sanat slbu), s. 159-163. Erdmann, Kurt (Trk ve slm sanatlar zerine yapt almalarla tannan Alman sanat tarihisi), s. 286-288. Erdoan, Abdlkadir (Trk ve slm Eserleri Mzesi'nin ilk mdrlerinden, kltr tarihisi), s. 288. Esad Paa Han (am'da XVIII.yzylda yaplan bir Osmanl han), s. 351-352.

274

Esekaps Mescidi ve Medresesi (stanbul'da Cerrahpaa semtinde XVI.yzylda mescide evrilen bir Bizans kilisesi ve yanndaki Mimar Sinan yaps medrese), s. 371-372. Eski maret Camii (stanbul'da Ftih Sultan Mehmed tarafndan kiliseden evrilen cami), s. 391-392. Eski Saray Camii (Selanik'te Osmanl Dneminde kiliseden evrilme cami), s. 392393. Eskicuma Cami (Selanik'te ELMurad tarafndan kiliseden evrilen cami), s. 397-398. Ettnghausen, Richard (Amerikal slm Sanat Tarihisi, s. 501-502.

C.12(1995)
Eyp Sultan Klliyesi (stanbul'da Eb Eyyb el-Ensri'nin kabri evresinde teekkl eden klliye), s. 9-12. Faik Paa Camii (Bugn Bat Yunanistan snrlar iinde bulunan Arta ehrinde XV.yzylda yaplm bir Osmanl cami), s. 102-103. Ftih Camii (Amasra'da Ftih Sultan Mehmed tarafndan kiliseden evrilen cami), s. 241-242. Ftih Camii (Bulgaristan'n Kstendil ehrinde Ftih Sultan Mehmed'e izafe edilen cami), s. 242-243. Ftih Camii (Mora'nn merkezi Mezistre'de (Mistra)XV.yzyla ait cami), s. 243. Ftih Camii (Kosova'nn merkezi Pritine'de XV.yzyla ait cami), s. 243-244. Ftih Camii ve Klliyesi (stanbul Ftih'te fetihten sonra ilk seltin cami ile etrafndaki klliye ), s. 244-249. Fatma Sultan Camii (stanbul Babli'de XVIELyzylda yaptrlan cami), s. 262-264. Fatma Sultan Mescidi (stanbul Topkap'da XVI.yzyla ait mescid), s. 264. Fenri sa Camii (stanbul'da XV.yzyl sonlarnda camiye evrilen eski bir Bizans kilisesi), s. 337-339. Ferhad Paa Camii (atalca'da XVI.yzylda Mimar Sinan tarafndan yaplan cami), s. 384-386.

275

Ferhad Paa Camii (Kastamonu'da XVI. Mimar Sinan tarafndan yaplan cami), s. 386. Ferhad Paa Klliyesi (Bosna'nn Banaluka ehrinde XVI.yzyla ait byk klliye), s. 386-387. Fethiye Camii (Yunanistan'n baehri Atina'da Trk dneminden kalma cami), s. 458-459. Fethiye Camii (Bat Yunanistan'da nebaht kasabasnda XVI.yzyla ait cami), s. 459-460. Fethiye Camii (stanbul'da XVI.yzyl sonlarnda camiye evrilen eski bir Bizans kilisesi), s. 460-462. Feyzullah Camii (Bat Yunanistan'n Arta ehrinde Trk dneminde yaplm cami), s. 525.

C.13(1996)
Fruz Aa Camii (stanbul Sultanahmet'te XV:yzyl sonlarnda yaplm cami), s. 135-137. Firuz Aa Mescidi (stanbul Beyolu'nda bulunduu semte adn veren bir mescid), s. 137. Firuz Aa Mescidi (stanbul Fatih'te XVI.yzyl balarnda yaptrlm,bugn mevcut olmayan bir mescid), s. 137-138. Fossat, Gaspare Trajano (stanbul'da bata Ayasofya'nn tamiri olmak zere birok bina yapan svireli mimar), s. 170-173. Fuad Paa Camii ve Trbesi (stanbul'da XIX.yzyln ikinci yarsnda farkl bir slupta yaplm cami ve trbe), s. 206. Gabrel, Albert-Louis (Anadolu Trk mimari eserlerini batda tantan Fransz Mimar ve sanat tarihisi), s. 275-278. Galata (Trk Eserleri), s. 303-313. Galata Kulesi (stanbul 'da Galata'da alt ksm Ceneviz st ksm Osmanl yaps kule), s. 313-316.

276

Galib Paa Camii (stanbul 'da Erenky semtinde XDC.yzyln son yllarnda yaplan cami), s. 331-332. Gazanfer Aa Klliyesi (stanbul Fatih'te XVI.yzyl sonlarnda yaplan klliye), s. 432-433. Gazi Evrenesolu Camii ve Trbesi (Gnmzde Yunanistan snrlar iinde Yenicei Vardar'da il Osmanl dnemine ait cami ve trbe), s. 449-450. Gazi Hsrev Bey Klliyesi (Saraybosna ehrinde XVI.yzylda yaplan byk bir Osmanl klliyesi), s. 454-458. Gazi Mestan Trbesi (Yugoslavya'da Kosova civarnda bir mehed-trbe), s. 459. Gazi Mihal Bey Camii (Edirne'de Tunca kysnda XV.yzyln ilk yarsnda yaplan cami), s. 459-461. Gazi Mihal Kprs (Rumeli kervan ve sefer yolunun Tunca rma zerindeki kprlerinden), s. 461-462. Gazi Mihalolu Mahmud Bey Camii (htiman/Bulgaristan'daGazi Mihaloullar ailesinden Mahmud bey tarafndan XV.yzylda yaptrlan imaret-cami), s. 462-463.

C.14(1996)
Glck, Heinrich (Avusturyal Trk ve slm Sanat uzman, s. 97-98. Gotik (slm lkelerinde ve Trkiye'de Gotik Mimari), s. 117-119. Gurltt, Cornelius (stanbul'un Osmanl yaplann rleve ve fotoraflaryla birlikte ilk defa bir bat dilinde yaymlayan sanat tarihisi), s. 206-207. Gl Camii (stanbul Kkmustafapaa'da XV.yzyl sonunda kiliseden evrilen cami), s. 223-225. Glbaba Tekkesi ve Trbesi (Budin'de XVI.yzylda yaplm trbe ve Bekta telekesi), s. 228-230. Glfem Hatun Camii (stanbul skdar'da XVI.yzyla ait cami), s. 238-239. Haburman Kprs (Diyarbakr-Malatya yolu zerinde Artuklular tarafndan XII.yzylda yaptrlan kpr), s. 381. Hac Evhad Camii (stanbul Yedikule'de XVI.yzyla ait cami), s. 472-474.

277

Hac Halil Aa Camii (zmir'e bal Kemalpaa ilesinde XIX.yzyl sonunda yaplm cami), s. 477. Hac Hamza Bey Mescidi ve Trbesi (znik'te XVI.yzylda yaplm ilk Osmanl eserlerinden biri), s. 479-480. Hac Hamza Hamam (znik'te XV.veya XVI.yzylda yaplm ifte hamam), s. 480-481. Hac lyas Camii (Ankara'da XVTI.yzyl sonlarnda yapld tahmin edilen cami), s. 483. Hac vaz Mescidi (Ankara'da XV.yzyl balarnda yapld tahmin edilen cami), s. 484. Hac Ms Camii (Ankara'da XV.yzyla ait cami), s. 491-492. Hac zbek Camii (znik'te XV:yzylda yaplm cami), s. 492. Hachasanzade Mescidi (stanbul Fatih'te XVI.yzyl balarnda yaplm mescid), s. 504-505.

C. 15 (1997)
Hadm Hasan Paa Klliyesi (stanbul'da XVI.yzyl sonunda yaplm klliye), s. 57. Hafz Ahmed Paa Camii ve Klliyesi (stanbul'da XVI.yzyl sonunda yaplm klliye), s. 85-87. Hali(stanbul Boaz'nn Marmara Denizi azna yakn kesiminde karalar iine 8km.kadar sokulan deniz girintisi:I-Bizans Dnemi,n.Fetih ve Trk Dnemi, m.Hali Kprleri), s. 264-280. Hlid Aa emeleri (stanbul Kadky'de ve Haydarpaa civarnda XVIII.yzylda yaplm iki eme), s. 282-283. Halla Mahmud Mescidi (Ankara'da XVI.yzylda yaplm kubbeli bir Osmanl dnemi mescidi),s.376-377. Hamam(Tarih ve Mimari), s. 402-430. Hamidiye Camii (stanbul'da Bykada'da XIX.yzyln sonlarnda yaplm cami), s. 464-465.

278

Hamidiye Klliyesi (stanbul'da I.Abdlhamid tarafndan XVIELyzyl sonlarnda ina ettirilen klliye), s. 465-468. Hamza Baba Trbesi (zmir'in Kemalpaa ilesinde XV.yzylda yapld kabul edilen trbe ), s. 502-503. Hamza Bey Camii (Bulgaristan'n Eski Zara ehrinde XV.yzylda yaplm cami), s. 505-506. Hamza Bey Camii (Makedonya'nn Manastr ehrinde XV._XVI.yzyllarda yapld tahmin edilen yap), s. 506. Hamza Bey Camii (Rodos adasnda ina tarihi bilinmeyen bir cami), s. 506-507. Hamza Bey Camii (Yunanistan'n Selanik ehrinde XV.yzylda yaplm cami), s. 507-508. Hamza Bey Palankas Camii (Macaristan'n Erd kasabasnda Trk Dneminde yaplm cami), s. 510.

C.16(1997)
Harmidere Kprs (stanbul'da Harmidere zerinde XVI.yzylda yaplm kpr), s. 107. Has Ynus Bey Trbesi (Edirne'nin Enez ilesinde XV.yzyla ait trbe), s. 273-275. Hasan Baba Tekkesi (Yunanistan'n kuzey kesiminde Tesalya'da tekke klliyesi), s. 290-291. Hasan Bey Kprs (Yunanistan Yeniehir'inde XVI.yzylda yaplm kpr), s. 310. Hasan Efendi Camii (Bosna'da Banaluka ehrinde XVI.yzyl sonunda yaplm cami), s. 319-320. Haseki Hamam (stanbul Eminn'nde XVI.yzyl Mimar Sinan tarafndan yaplm hamam), s. 369-370. Havuzlu Hamam (stanbul Cibali2de mimar Sinan tarafndan yaplan hamam), s. 542.

279

C.17 (1998)
Haydar Kad Camii (Makedonya'nn Manastr ehrinde XVI.yzylda yaplm cami), s. 28-29. Haydarpaa (stanbul'un Anadolu yakasnda semt), s. 36-41. Hayreddin, Mimar (XV. yy. sonu XVI. yy. balannda yaayan Osmanl mimar) , s. 55-56. Hayreddin, Mimar (Mostar kprsn yapan Osmanl mimar), s. 56-57. Hekimba mer Efendi Klliyesi(stanbul apa civarnda XVIII.yzyl balannda ina edilen ve yakn gemite ortadan kaldrlan klliye), s. 165-166. Hersekzde Ahmed Paa Camii (Edirne'nin Kean ilesinde XVI.yzyl balarnda yaplm cami), s. 237-238. Hersekzde Ahmed Paa Camii ve Trbesi (Yalova'ya bal Altnova ilesi Hersek kynde XV.yzyl sonlar ve XVI.yzyl balarnda yaplm cami ve trbe), 239239. Hdrlk Trbesi (Ankara'da erken Osmanl dnemine ait trbe), s.313. Hrmi Ahmed Paa Mescidi (stanbul'da XVLyzyl sonunda kiliseden evrilen bir mescid), s. 324-325. Hzr Bey Camii (Manisa Soma'da XVIII:yzyl sonlarnda yaplm cami), s. 415.

C. 18 (1998)
Hoca Mahmud Drlhuffz ve Mescidi (Karaman'da esas XV.yzylda yaplm klliye), s. 189. Hoca Paa Hamam (stanbul'da XV.yzyla ait ifte hamam), s. 193. Hortaci Sleyman Camii (Yunanistan'da Selanik'te kiliseden evrilmi cami), s. 244245. Huart, Clement Imbault (Fransz arkiyats), s.262-264. Hudvendigar Camii (Bulgaristan'da Filibe'de XVI.yzylda I.MuradHudvendigar tartndan yaptrlan cami), s.287-289.

280

Hudvendigar Camii (I.Murad Hudvendigar tarafndan Marmara blgesinin deiik yerlerinde yaptrlan camilerin ortak ad), s. 289-290. Hudvendigar Klliyesi (Bursa'da I.Murad Hudvendigar klliye), s. 290-295. Hudvendigar Mehedi (Kosova'da I.Murad Hudvendigar'n ehit edildii yerde ina edilen trbe), s. 295-296. Hurmal Mescid ve Medrese (Rodos adasnda ksmen kiliseden evrilmi mescid ve medrese), s. 394. Hnkr Camii (Saraybosna'da esas XV.yzylda yaplan cami), s. 486-487. Hnkr Kprs (Saraybosna'da tahminen XV.yzyl ortalarnda yaplan ve gnmzde izi kalmayan kpr), s. 490-491. Hsameddin Paa Camii (Makedonya'nn tip ehrinde XV.-XVI.yzyllarda yapld tahmin edilen cami ), s. 514-515. Hseyin Ayvansary(zellikle stanbul camileri hakknda Hadikat'l-cevmi adl eseriyle tannan Osmanl mellifi), s.528-530. Hseyin Bey Camii ve Klliyesi (Tekirda'n balarnda yaplm cami ve trbe), s. 532-534. necik kasabasnda XVI.yzyl tarafndan yaptrlan

C. 19 (Yl: 1999)
Hseyin ah Camii ve Trbesi( skiip yaknnda XVI.yzyl ortalarnda ina edilen cami ile banisinin trbesi),s.l2-13. Hsrev

Paa Camii (Diyarbakr'da XVLyzylda medrese

olarak ina edilmiken sonradan camiye evrilmi yap), s.45-46. Hsrev Paa Klliyesi (Eskiehir'in Han ilesinde XVII.yzyla ait klliye), s.46-48. Hsrev Paa Klliyesi (Eski Van'da XVI.yzylda cami,medrese ve trbeden oluan klliye), s.49-51. Hsrev Paa Trbesi (stanbul'da XVI.yzylda yaplm Mimar Sinan eseri trbe), s.52-53. Hsreviyye Camii (Halep'te XVI.yzyla ait Mimar Sinan eseri cami), s.57-58. Irgand Kprs (Bursa'da Gkdere suyu stnde XV.yzylda yapld sanlan kpr), s. 122-124.

281

C. 21 (Yl:2000)
brahim Paa Camii (Bulgaristan'n Hezargrad ehrinde XVI.yzylda yaplm cami ve klliyesi), s.337-339 brahim Paa Camii (Rodos adasnda XVI.yzylda yaplm cami), s.339-340. brahim Paa Klliyesi (stanbul'da andarl brahim Paa tarafndan XV.yzyl sonlarnda yaptrlan klliye), s.340-341. brahim Paa Klliyesi (stanbul'da XVI.Mimar Sinan tarafndan yaptrlan klliye), s.341-342. brahim Paa Klliyesi (stanbul'da XVI.yzyl balarnda yaplm klliye), s.343345. brahim Paa Saray (stanbul'da Atmeydan kenarnda XVI.yzyl balarnda kurulmu,ehrin en muhteem zel saraylarndan) , s.345-347. brahim Trbesi(stanbul'da Ayasofya Camii'nin bitiiindeki eski vaftizhneden evrilmi Sultan brahim'in defnedildii trbe), s.357-358. dris Baba Trbesi (Macaristan'n Peuy ehrinde XVII.yzyla ait trbe), s.484-485. htifalci Mehmed Ziya (stanbul'daki tarihi eserler hakknda almalar bulunan aratrmac ve eitimci), s.559-560.

C. 22 (Yl:2000)
lyas Bey Camii (Bilecik yaknnda XV.yzylda yaplm cami), s. 163-164. Imrahar emesi ve Kasn (stanbul Kathane deresi kysnda XVI.yzylda yaplm eme ile daha ge dneme ait kasr), s.226-228. Imrahar lyas Bey Camii (stanbul'da XV.yzyl sonlarnda eski bir Bizans kilisesinden evrilen cami), s.228-231. Imrahar lyas Bey Camii ve Trbesi (Arnavutluk'un Grice kasabasnda XV.yzyl sonlarnda yaplm cami), s.231.

281

C. 21 (Yl:2000)
brahim Paa Camii (Bulgaristan'n Hezargrad ehrinde XVI.yzylda yaplm cami ve klliyesi), s.337-339 brahim Paa Camii (Rodos adasnda XVI.yzylda yaplm cami), s.339-340. brahim Paa Klliyesi (stanbul'da andarl brahim Paa tarafndan XV.yzyl sonlarnda yaptrlan klliye), s.340-341. brahim Paa Klliyesi (stanbul'da XVI.Mimar Sinan tarafndan yaptrlan klliye), s.341-342. brahim Paa Klliyesi (stanbul'da XVIII.yzyl balarnda yaplm klliye), s.343345. brahim Paa Saray (stanbul'da Atmeydan kenannda XVI.yzyl balarnda kurulmu,ehrin en muhteem zel saraylarndan), s.345-347. brahim Trbesi(stanbuFda Ayasofya Camii'nin bitiiindeki eski vaftizhneden evrilmi Sultan brahim'in defnedildii trbe), s.357-358. dris Baba Trbesi (Macaristan'n Peuy ehrinde XVII.yzyla ait trbe), s.484-485. htifalci Mehmed Ziya (stanbul'daki tarihi eserler hakknda almalar bulunan aratrmac ve eitimci), s.559-560.

C 22 (Yl:2000)
lyas Bey Camii (Bilecik yaknnda XV.yzylda yaplm cami), s.163-164. Imrahar emesi ve Kasr (stanbul Kathane deresi kysnda XVI.yzylda yaplm eme ile daha ge dneme ait kasr), s.226-228. Imrahar lyas Bey Camii (stanbul'da XV.yzyl sonlarnda eski bir Bizans kilisesinden evrilen cami), s.228-231. Imrahar lyas Bey Camii ve Trbesi (Arnavutluk'un Grice kasabasnda XV.yzyl sonlarnda yaplm cami), s.231.

282

ncili Kk (XVI.yzyl sonlarnda yaplm Sary- Hmyun'a ait bir kk), s.278279. shak Paa Camii ve Hamam (stanbul Cankurtaran'da XV.yzyln ikinci yarsnda yaplm cami ve hamam), s.538-540. shak Paa Kprs (Bulgaristan'da Kostendil yaknnda XV.yzyln ikinci yansnda yaplm kpr), s.540-541. shak Paa Saray (Doubayazt'ta XVIII.yzyl sonlarna ait bir saray klliyesi), s.542-544. shakiye Camii(Selnik'te kiliseden evrilmi cami), s.546. shakiye Camii ve Klliyesi (Makedonya'nn Manastr ehrinde XVI.yzyl banda yaplm cami ve klliye), s.546-547.

C. 23 (Yl:2001)
smail Bey Hamam (znik'te XIV.-XV.yzyllara ait konak hamam), s.86-87. stanbul Ansiklopedisi, s.303-304. stanbul ehremaneti Mecmuas (stanbul Belediyesi tarafndan yaymlanan dergi), s.307-308. stanbuler Mttelungen (stanbul Alman Arkeoloji Enstits'nn Yll), s.308. Jaubert ,Pierre-Amedee (Fransz seyyah ve arkiyats), s.576-578. vaz efendi Camii (stanbul'da XVI.yzyln son yllarnda yaplm,deiik mimari zelliklere sahip cami), s.490-492. vaz Camii (Manisa'da XV.yzyl sonlarnda yaplm cami), s.492-494. znik (Bursa iline bal ile merkezi) ,s.543-545.

C. 24 (2001)
Kal'at Ben Hammd (V.(XI)yzylda merkezi Marib'de Berberler tarafndan kurulan kale- ehir), s.225-226. Kale(Stratejik bir yeri,bir geidi korumak amacyla ina edilen asker yap), s.234242.

283

Kalenderhane Camii (stanbul'da Ftih Sultan Mehmed tarafndan eski Bizans kilisesinden evrilmi cami), s.251-252. Kanun Sultan Sleyman Camii (Macaristan'n Sigetvar Kalesi iinde XVI.yzylda yaplm cami), s.332-333. Karakurt Klliyesi (Krehir dolaylannda hankah, lca, cami ve trbeden oluan Xm-XIV.yzyla ait klliye), s.439-441. Karatay, Fehmi Ethem (Modern Trk ktphaneciliinin kuruluunda nemli hizmetleri geen ktphaneci), s.473-474. Kariye Camii (stanbul'da XV.yzyl sonunda kiliseden evrilmi cami), s.495-498. Kasm A (Osmanl i siyasetine de karm olan Hassa ba mimar), s.539-540. Kasm Paa Camii (Macaristan'n Peuy ehrinde XVI.yzylda yaplan cami), s.547-548. Ksmiyye Camii (Selanik'te kiliseden evrilmi cami), s.553-554.

C. 25 (2002)
Kl Ali Paa Klliyesi (stanbul'da XVI.yzylda Mimar Sinan tarafndan yaptrlan klliye), s.412-414. Kzlar Aas Hamam (stanbul'da 1920'lerde ortadan kaldrlm olan XVTI.yzyla ait hamam), s.561.

C. 26 (2002)
Kilitbahir Kalesi (anakkale Boaz'nn Rumeli yakasnda stanbul'un fethinden sonra yaplm kale), s.22-23. Koca Mustafa Paa Camii ve Klliyesi (stanbul'da XV.yzyl sonunda ina edilen cami ve klliye), s. 133-136. Kou, Reat Ekrem (Osmanl kltr ve medeniyetine katklaryla tannan tarihi,yazar), s. 149-150. Korkut Cami (Antalya'da Bizans Kilisesinden dntrlen cami),s.207-208.

284

Koza Han (Bursa ars iinde Sultan HBayezd tarafndan XV.yzyln sonlarna doru yaptrlan byk han), s. 231-232. Kritovulos, Mikhael (XV.yzylda Ftih Sultan Mehmed'in hayatna ve seferlerine dair eserleriyle tannan Bizansl tarihi), s. 293. Kk Ayasofya Klliyesi (stanbul'da XVI.yzyln ilk yllarnda bir Bizans kilisesinden dntrlen cami ile etrafndaki vakf binalar), s. 520-522. Kk Mecidiye Camii (stanbul'da Ortaky'de Sultan Abdlmecid tarafndan yaptrlan cami), s. 527-528. Kksu Kasr (Boazii'nin Anadolu yakasnda esas XVUI.yzylda yaplan ve XIX.yzylda bugnk eklini alan kasr), s. 530-532. Khnel, Ernst (Alman Sanat tarihisi ve Mzeci), s. 537-538. Krk han (stanbul'da XV.yzyln ikinci yarsnda ina edilen ilk ticaret hanlarndan), s. 570.

C. 27(2003)
Malko Bey Camii (Macaristan'n iklo ehrinde XVI.yzylda yaplm cami), s.536. Malkoolu Trbesi (Gebze'de XIV.yzylda yaplm ak trbe), s.537. Mamboury,Ernest (Trkiye hakknda eitli eserler yazan svireli ilim

adam,ressam), s.550-551.

C.28(2004)
Mayer, Leo Aryeh (srailli slm sanatlar tarihisi ve arkiyat), s. 188. Mehmed Aa, Kayserili(Osmanl Hassa Mimar), s.430. Mehmed Rif, Davutpaal (stanbul tarihine dair eserleri olan mellif), s.513-514.

285

VI.1.4.KTAP TANITIMLARI
"Milas hakknda yeni bir kitap(I)", Mula Gazete,Yl:3, S:684,16 Austos 1954, s.l.

"Milas hakknda yeni bir kitap(H)", Mula Gazete, Yl:3, S:685, 17 Austos 1954, s.l.

"Milas hakknda yeni bir kitap(lH)", Mula Gazete,Yl:3, S:686, 18 Austos 1954, s.l. R. Boulanger /'stanbul et ses Environs Paris 1957", stanbul Enstits Dergisi, C.m, 1957, s. 193-199. Alfons-maria Schneider, "Konstantinopel-Gesicht und Gesalt einer Welt = metropole (=stanbul, tarihi bir merkezin ehre ve ekli)" Sammlung Perdegrinus, Mainz ve Berlin, Florian Kupferberg Verlag 1956, 56 sayfa metin ve metin d 70 levha. Belleten , AnkararTTK, C.XXI, S:83 , Temmuz 1957, s. 497-500.

W. Felicetti-Liebenfels, "Geschichte der byzant. Dconenmalerei," Olten-Lausanne 1956, Arasmus-Speculum Scientiarum ,XI ,1958, s. 538-541.

Friedirch Wilhelm Deichmann, Studien zur Architektur Konstantinopels im 5 und 6. Jahrhundert nach Christus (=M.S 5. ve 6. yzyllardaki stanbul Mimarisi Hakknda ncelemeler), Deutsch Beitrage zur Altertumswissenschaft unter Mitwirkung von Matthias Gelzer, Walter H. Schuchhardt und Bruno Snell, herausgegeben von Gerold Walser, heft 4, Bruno Grimm - Verlag fr Kunst und Wissenschaft, Baden - Baden 1956, 117 Sayfa ve metin d 32 resim. Belleten, Ankara:TTK , C.XXIH, S:89 ,Ocak 1956, s. 157-161.

286

Martin Hrliman, stanbul-Konstantinopel, Atlantis Verlag, Zrih-Freiburg i. Br. 1957, 160 sayfa, 5 renkli levha ve 102 resim. Belleten, AnkararTTK , C.XXm, S:89 ,Ocak 1956, s. 161-165.

Marcel Richard, Repertoire des bibliotheques et des catalogues de manuscrits. Grecs (=Yunan el yazmalar ihtiva eden ktphaneler ve kataloglarnn repertuar), Centre National de la Recherche Scientifgique, Publications de l'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes:I, Paris 1958 XIX-276 sayfa ciltli. Belleten, AnkararTTK , C.XXm, S:92, Ekim 1959, s. 637-645.

Josef Fink, Die Kuppel ber dem Viereck, Ursprung und Getalt (Dr ke mekn stnde Kubbe, menei ve biimi), Kari Albert Verlag. Freiburg i. Br.-Mnchen, 1958, 80 sayfa, metin d 47 resim ve ciltli. Belleten, AkararTTK , C.XXHI ,S:92 , Ekim 1959, s. 646-654.

Gerhart Rodenwaldt. Otto Magnus von Stackelberg, der Entdecker der grieschischen Landschaft, 1786-1837 (Otto Magnus von Stackelberg, Yunan topraklarnn gzelliklerinin kifi, 1786-1837) Mnchen ve Berlin, 2. bask (1959), 42 sayfa metin, VII sayfa notlar ve indeks, ayrca metin d 40, metin arasnda renkli 4 levha, 1 portre, 1 harita, ciltli. Belleten, Ankara:TTK ,C.XXIV, S:93 ,Ocak 1960, s. 171176.

Kroum Tomkovsky, Les Mosquees de Bitola (=Bitola camileri), niversite de Skopje Annuaire de la Faculte Technique, 1956-1957'den ayr basm, 32 sayfa (Derginin s. 29-60), metin iinde 38 resim, pln ve kesit, ayrca bir ehir pln. Belleten, Ankara:TTK,C.XXIX, S:94 ,Nisan 1960, s. 305-306.

Otto Spies, Trkisches Puppentheater, Versuch einer Geschichte des Puppentheaters im Morgenland (=Trk kukla tiyatrosu. Dou kukla tiyatrosu hakknda bir deneme),

287

Die Schaubhne, Quellen und Forschungen zur Theatergeschichte, herausgegeben Von Cari Nissen in Verbindung mit Artur Kutscher, 50 Emsdetten-Westf. 1959, 219 sayfa metin ve metin d 24 levha. Belleten, Ankara:TTK,C.XXIX, S:94 ,Nisan 1960, s. 307-310.

R. Van Luttervelt, De "Turkse" schtilderin jen van J.B. Vanmour en zijn school, De Verzameling van Corneils Calkoen Ambassadeur bij de Hoge Porte, 1725-1743 (=J.B. Vanmour'un "Trk" tablolar ile ekol, Babli nezdinde eli Cornelis Calkoen'in koleksiyonu), Uitgaven van Ret Nederlands Historisch-archaeologisch Instituut te stanbul (Publications de l'Institut historique et archeologique neerlandais de Stamboul), nder redactie van A.A. Cense en A.A. Kampmann, UJ. stanbul, Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut in het Nabije Oosten 1958, 50 sayfa metin (3 sah. Franszca zet), metin d, biri renkli 39 levha, ciltli. Belleten, Ankara:TTK, C.XXIX, S:94 , Nisan 1960, s. 311-316. Gyula Moravscik, Byzantinoturcica, I. Die byzantinischen Quellen der Geschichte der Trkvlker (= Trk milletinin tarihine dair Bizans kaynaklan). U. Sprachreste der Trkvlker in der byzantinischen Quellen (=Bizans kaynaklarnda Trk milletlerine ait dil kalntlar), Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin-Institut Arbeiten, 10 ve 11. Berlin, Akademie Verlag 1958 (ikinci yeniden ilenmi bask), c. 1, XXVUI+609 sayfa. Cilt JJ XXV+376 sayfa. Belleten, Ankara:TTK, C.XXIV, S:95 .Temmuz 1960, s. 493-497.

Bir Karamanlca Bibliografya Hakknda, S. Salaville ve E. Dalleggio'nun Karamanlidika' s. Belleten, 9-11. Marcel Rthlisberger, Die Trkei, Reise durch ihre Geschichte (=Trkiye, Tarihi iinde seyahat), Kmmerly ve Fry Geographischer Verlag, Berlin 1959, 204 sayfa, metin d 22 resim, ufak boy, ciltli. Belleten, Ankara:TTK,C.XXVI, S: 102 , Nisan 1962, s. 363-365.

288

Nikolaos K. Moutsopoulos, To arkhontiko tou Manolake ste Beroia (=Karaferye'de Manolaki evi), Atina 1960, (Zygos dergisi say 56-57'den ayr basm), 6 sayfa metin, 1 sayfa ngilizce zet, metin iinde bir ok plan, kesit, detay, metin d bir ok fotoraf ile renkli 2 levha. Belleten, Ankara:TTK,C.XXVI, S: 102 , Nisan 1962, s.367.

Severien Salaville ve Dalleggio Eugene, Karamanlidika, Bibliographie analitique d'ouvrage en langue turque imprimes en caracteres grecs I 1584-1850, (Karamanlidika, Yunan harfleri ile Trk dilinde baslm kitaplarn analitik bbliografyas, I, 1584-1850), Collection de l'nstitut Franais d'Athenes, 47-Centre d'Etudes d'Asie Mineure 16 (=Atina Fransz Enstits Yaynlar, 47-Anadolu Aratrmal merkezi yayn, 16), Atina 1958, XI+325 sahife, metin d 28 levha. Belleten, Ankara:TTK,C.XXVI, S: 102 , Nisan 1962, s. 369-374.

Jan Reychman, Zycie Polskie w Stambule w XVIII wieku (-XVm. yzylda stanbul'da Leh hayat), Warzsava 1959, orta boyda, 300 sayfa metin iinde birok resim, ciltli. Belleten, Ankara:TTK,C. XXVm, S: 109 ,Ocak 1964, s. 165-168.

Behet Unsal. Turkish islamic architecture in Seljuk and Ottoman times 1071-1923, London, Alec Tiranti 1959, ufak boyda, VI+118 sahife metin iinde 34 plan, kesit desen, metin dnda res. 35-130, ciltli. Belleten, Ankara:TTK,C. XXVffl, S:109 ,Ocak 1964, s. 169-172.

Cyril Mango, Materials for the Study of the Mosaics of St. Sophia at stanbul (stanbul'da Ayasofya'nn mozayiklerinin incelenmesi iin malzeme), The

Dumbarton Oaks Studies, 8, Washington-The Dumbarton Oaks Research Library and Collection-Trustees for Narvard University, 1962, byk boy, XVII-145 sahife, metin d IV diagram, 118 resim, ciltli. Belleten, Akara:TTK,C. XXVm, S:l 12 , Ekim 1964, s. 771-789.

289

'Trk Sanat Tarihine Dir Yugoslav Yaynlar", Tarih Dergisi, stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, C.XI, S: 15 , Eyll 1960, s. 161-165

"Trk Sanat Tarihine ile lgili Yugoslav Yaynlan: H", Belleten, Ankara:TTK, C.XXIX, S:l 14 , Nisan 1965,s. 375-386.

Kurt Erdmann, Die Kunst Irans zur Zei der Sassanden (=Sasanler devrinde ran sanat), Mainz 1969, Florian Kupferberg, 148 sayfa metin ve krokiler, ayrca metin d levhalar halinde 102 resim, ciltli. Belleten, Ankara:TTK,C.XXXIV, S: 134 ,Nisan 1970, s. 259-266.

"Robert L. Van Nice, Saint Sophia in stanbul, an architectural survey (The Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies-Trustees for Harvard University), Washington, D.C. tz. (1966) Installment I, 56x92 cm. lsnde 25 levhadan ibaret albm" . Belleten, Ankara:TTK, XXXII, S: 128, Ekim 1968, s. 585-590.

"Hansgerd Hellenkemper, Burgen den Kreuzritterzeit in der Grafschaft Edessa und im Knigreich Kleinarmenien, (Edessa Kontluu ve Kk Ermenistan Krallnda Hal seferlerine ait kaleler), Geographica Historica I, Bonn 1976, XX-304 sayfa, ayrca 91 levha ve plan, 12 harita". Belleten , Ankara:TTK, C.XLI, S: 164 , Ekim 1977, s. 765-771.

"Andre Guillou, La civilisation byzantine (-Bizans Medeniyeti Paris Arthaud yaynevi 1974, 620 sayfa, metin d 208 siyah-beyaz (heliogravure) resim, renkli 8 levha, 42 pln ve harita, ciltli" . Belleten , Ankara:TTK, C.XLH, S: 166 ,Nisan 1978, s. 305-318.

"Alfred Friendly, Beaufort of the Admiralty, The life of Sir Francis Beaufort, 17741857, (ngiliz Deniz Kuvvetlerinden (Amirallikten) Beaufort Beaufort, Sir Francis Beaufort'un hayat, 1774-1857) London 1977, 362 sayfa.",

290

Belleten, Ankara:TTK, C.XLVI, S: 183 ,Temmuz 1982, s. 659-666.

Max van Berchem, Opera Minora (=Kk Yazlar), publie par les soins de la Fondation Max Van Berchem, Editions Slaktine, Geneve 1978, 2cilt, I, XXXVI-I-64, E, 615-1190 sayfa". Belleten, Ankara:TTK, C.XLV/2 , S:178 ,Nisan 1981, s. 115136.

"stanbul'da Ortodoks Kiliseleri Hakknda Yeni Bir Kitap", Kitap-lk, stanbul: YKY, Ocak-Nisan 1995, s.19-20. "stanbul Abideleri", stanbul Blteni, stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi Yayn, S: 160, 2002, s.28. "Camilerimiz", stanbul Blteni, stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi Yayn , S: 162, 2002, s.26 "Mitterlungen des Deutschen Excursions Clubs in Constantinopel,Bern", stanbul Blteni, stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi Yayn, S: 169, 2003, s.26.

"Alman Gezi Derneinin Yllk Dergileri", stanbul Blteni, stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi Yayn, S: 169, 2003, s.26.

"Heinrich Glck, Die Bader Konstantinopels,Wien 1921", stanbul Blteni , stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi Yayn, S: 178, 2004, s.24-25.

"Eugenio Dalleggio D'alessio,Le Pietre Sepolcrali di Arab Giami (Antica Chiesa di S.Paolo a Galata), Genova 1942", stanbul Blteni, stanbul Blteni,

stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi Yayn, S: 178, 2004, s.25

"Ekrem Hakk Ayverdi-19.Asrda stanbul Haritas,stanbul 1958", stanbul Blteni, stanbul:stanbul Bykehir Belediyesi Yayn, 2004, S: 178 , s.24.

291

"Knut Olof Dalman,Der Valens-Aquadukt in Konstantinopel,Bamberg 1933", stanbul Blteni, stanbul rlstanbul Bykehir Belediyesi Yayn, S: 178, 2004,
s.24-25.

292

VI.1.5.EVRLER
Philipp Schweinfurth , "Jahrbuch des Osterrechishen Gesselleschaft" Belleten , Ankara: TTK, C.XVI, S:64 ,1952, s. 599-606. Philipp Schweinfurth , "Bizans konografyasnda sa" , Tarih Dergisi , stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, C.m, S:5-6 , Eyll 1951-Mart 1952/basm 1953, s. 1-20.

Philipp Schweinfurth /'stanbul'da Komnenos'lar devrine ait bir mozaik" , Belleten, Ankara: TTK, C.XVn, S:68 ,1953, s. 489-494.

K. Nehring, "Mnih'de Gney-Dou Enstitsnn Tarih Aratrmalar Dal" , Gney-Dou Avrupa Aratrmalar Dergisi , stanbul: .. Edebiyat Fakltesi, S: X-XI, 1983, s. 263-267. "Prof. Schvveinfurth ve Feth'in 500.Yl Nedeniyle stanbul niversitesi'nde Verdii Konferans", Dvn, stanbul -.Bilim ve Sanat Vakf yayn, S: 14, 2003/1, s. 185-193. (Prof. Dr. Phlpp Schwenfurth'un (1887-1954) 1953'de stanbul'un Fethi'nin 500. Yl Nedeniyle Verdii Konferansn Trke Metni)

Charles Texer, Kk Asya, Ankara: Enformasyon ve Dokmantasyon Hizmetleri Vakf, 2002.160

Sadeletirme ve eviri yoluyla elde edilen metin, Semavi Eyice tarafndan kontrol edilmi olup, yer adlarnn Latince ya da Yunanca asllarnn belirlenerek verilmesi ricas,eserin orijinalindeki yer adlarnn yazm ekli esas alndndan ve bu almann eviri amal olmasndan dolay yerine getirilememitir.

160

293

VI. 1.6.YAZDII NSZLER

Birgi'den Geva'a. Anadolu Notlan, N. Bagelen, stanbul 1981, s.no yok.

Philipp Anton Dethier in

Constantinopel ,Ph. A. Dethier-Der Bosphor und

Constantinopel, Kerpen 1981, s. X-XIII.

Eminn Camileri, stanbul 1987, 5-6, eserin yaynlaycs: Trkiye diyanet Vakf, Eminn ubesi.

Ahlat Mezartalar .Beyhan Karamarah, 1972, s.VII-K.

Bertrandon De La Broquiere'nin Deniz Ar Seyahati, ev. lhan Arda, Eren Yaynclk, stanbul 2000.

Bizans stanbulu ve Dou Seyyahlar, Jean Ebersolt, ev.lhan Arda, Pera Turizm Yaynlar; Trke (Orijinal Dili Franszca), stanbul, 1996 .

"Takdim", Fatih Camileri ve dier tarihi eserler, stanbul 1991

Boazii ve stanbul, Philipp Anton Dethier, ev.mit ztrk, Eren Yaynclk, Trke , stanbul, 1993,s.l. htifalci Mehmed Ziya Bey, Bika, Eyll 2003

"A.Sheyl nver'den hatralar ve eserine dair birka sz", A.Sheyl nver'in stanbul'u, stanbul Bykehir Belediyesi Kltr leri Daire Bakanl Yaynlar, No:31,1996, s.XVII-XXI.

294

VII.DEERLENDRME VE SONU
Bir dneme imzasn atm Roma mparatorluu'nun dou blgesi Bizans ve onun bakenti Konstantinopolis; yine bir dneme imzasn atm Osmanl mparatorluu ve onun bakenti stanbul...Tarih derslerinde bu imparatorluklarn asker ve politik yaamlarn rendik, oysa bize onlarn kltrel yapsndan ok sz edilmedi.Semavi Eyice, Trkiye'de Bizans sanatnn tannmasnda ve bunun Osmanl sanatyla karlatrlmasndaki abalaryla, kltrel yapy gzler nne serdi.82 yllk yaamna sdrd almalar, kitap ve makaleleri, bir dnemin Bizans sanatn ortaya koyduu gibi, Eyice'nin tam bir stanbul olduunu da gstermektedir.stanbul zerine aratrma yapmak isteyen, burada bulunan her bir tarih eser zerinde almak arzusunda olanlarn yollan mutlaka Semavi Eyice ile kesiir.Bu bir rastlant deildir. Eyice'nin eski eserlere ilgisi ilkokul yllarnda balar ve sonraki yllarda da devam eder. Ortaokul ikinci snftayken bo vakitlerini ve tatil gnlerini stanbul'u gezmeye ayran Eyice cami, kilise ve dier yaplar dolayordu.Bu srada elindeki katlara birtakm notlar alyor ve yaplarn fotoraflarn ekiyordu. Eyice'nin eski eserlere ilgisinin balad yllarda stanbul byk bir deiimin iinde bulunuyordu.Yeni kurulan Cumhuriyet idaresi, Anadolu'dan gn artmas, eski yerleim yerleri zerinde byk bir deiim yaratt.Geri stanbul Bizans Devleti dneminde bile byk bir genileme iine girmi, ilk kurulduu tarihi yarmadaya smayp Boazii'ne,Marmara denizinin kuzey sahiline hatta Prens Adalan'na kadar yaylmt. Bu arada Karadeniz ve Marmara denizinde aktif ve hareketli ticar faaliyet gsteren Cenova Cumhuriyeti ile Venedik Cumhuriyeti kalc eserler braktlar.Galata yresinin kurulmas Cenova Cumhuriyeti'nin faaliyetinin bir uzants olup, Bizans bakenti snrlan iinde Venedikli vatandalarn yarattklan ticarethaneler, kiliseler, idare binalar her bir tarih evresinde etkili olurlar. 29 Mays 1453 gn gerekleen Trk fethi bu yreye bir hareketlilik getirdi.te bu gelime eitli aratrmaclar tarafndan detayl olarak incelendi ise de, bir btn olarak ele alma erefi Semavi Eyice'ye aittir. Ele alnan tarih kalntlar ve onlara dair yaynlar Eyice'nin eserlerindeki zenginliin gstergesidir. Bu sayede bir Bizans kilisesi ile

295

ilgili satrlar okuyan birisi kendisini zaman tnelinden geip, Trk devrinde bulur; zellikle ihtisas sahibi olduu "Camiye evrilmi Bizans kiliseleri" Trk idaresinde zel bir yer tutan manastr ve dier binalar konularn okuyanlarn hi ummadklar bilgiler ile kar karya kalmalann salar.En sade bir eme zerinde srdrd aratrmasnda konu ile ilgili en kk notu ihmal etmez ve dipnotlarnda belirtir.Bu aamada ahsi grlerini hibir zaman eksik etmez ve ok sene evvel grd bir kalnty, inceler ise, kaleme ald srada asla ihmal etmeden yerinde grr ve en son durumu hakknda bilgi verir. Semavi Eyice'nin eski eserlere dair ilk almas, Reat Ekrem Kou'nun stanbul Ansiklopedisinde yer alan "Ahmet Paa Mescidi" balkl makalesidir. 1962'den itibaren stanbul Ansiklopedisinde stanbul'un Bizans eserleri hakknda yazd maddelerden baka zel almalar yaparak ilmi makaleler yazmaya balad.Ve bunlardan ilki znik'te tesadfen ortaya km olan bir Bizans kilisesi kalnts hakknda oldu.Bundan sonra ilmi almalarna bir taraftan Bizans sanat zerinde devam ederken, bir taraftan da Trk sanat, bilhassa Osmanl sanat zerinde younlat.Semavi Eyice'nin bu son derece deerli olan almalarnda stanbul Ansiklopedisi'nin byk bir yeri bulunmaktadr.Read Ekrem Kou tarafndan balatlan bu ansiklopedide ilk rnlerini vermesi, yllar boyu srecek bir birikimin yaratlmasn salad.ok takdir ettii ve bizlere tantt Kou'nun bu abasnn yarm kalmasndan epey zaman sonra, Kltr Bakanl ve Tarih Vakf'nn ortaklaa olarak yaymlad "Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi" Semavi Eyice'nin katklar ile deer kazand.Eyice, bitirilen bu nemli eserde elindeki kaytlar deerlendirdi.Baz gelitirmesine incelemesinin konulardan verdi.Bu feragat edip, gen aratrclarn Ansiklopedisi kendilerini kavramn

olanak yannda,

ciltlerde,

stanbul

Read Ekrem Kou bata olmak zere "stanbul

Tarihilerini"de unutulmaktan kurtard. Semavi Eyice, almalaryla birok ilke imza att.Bu almalarnda Trk mimarisi nemli bir blm kapsamaktadr. Trk mimarisi tarihinin bir sentezinin meydana getirilebilmesi iin her eyden nce Osmanl devri Trk bidelerinin imkn nispetinde doru olarak tannmalar gerekir. Trk medeniyetinin en harikulade eserlerini verdii saha hi phesiz mimaridir. Osmanl devri Trk mimarisinin bilhassa balang dnemindeki bina

296

tiplerini tespit etmek ve bu arada belli bal tarih antlar yeniden tetkik szgecinden geirerek deerlendirmek, nihayet eitli tiplerin snflanmasndaki yerlerini bulmak muhakkak ki, bu hayret verici bir canlla sahip mimarinin kudret ve bykln anlayabilmek ve tabiatyla anlatabilmek iin arttr. Trk Devrine ait eserleri hakknda imdiye kadar ok sayda yayn yaplm olmasna ramen, baz eski antlar ile ilgili sorunlarn hepsi aydnlanm deildir.Semavi Eyice'nin profesrlk almas olan, zviyeli camiler konusu eitli yaplarla paralellikler kurulabilmekle birlikte, bu plan emasnn hangi yap tipinden kaynakland tartma konusudur.Bir gre gre, ha planl Bizans kiliselerinden, bir baka hipoteze gre de Anadolu'daki kapal avlulu medreselerden domutur.stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesinde 1957 ders ylnda Trk sanat ile ilgili olarak yapt derslerde, Osmanl dini mimarisinde bir tipoloji denemesi ile ilgilenen Eyice, Osmanl devrinde, dini mimaride rastlanan balca plan tiplerini ayrp, bunlarn kaynaklarn, sanatsal zelliklerini ve balca rneklerini belirtmeye almtr. Trk sanat hakknda en bata gelen

almalarndan biri ilk Osmanl kurulu ve yayl devrinde hakim durumda olan bir mimar tipin , nceleri "Bursa tipi camiler" denilen, bir sre de "Ters T", veya "_L biiminde" garip bir ad verilerek gruplandrlan din mimar tipi zerinde younlat ve bu konuda "lk Osmanl Devrinin Din-timai Bir MessesesirZviyeler ve Zviyeli-Camiler" balkl olduka kapsaml bir makale yazd. Ayrca stanbul'un baz Osmanl eserlerinin iyi bilinmeyen baz zellikleri hakknda aratrmalar yapt. Hakknda imdiye kadar hayli ok yayn yaplm olmasna ramen stanbul'daki Atik Ali Paa Camii'nde bu bakmdan zerinde durulmas gereken bir eser olduunun ve Trk mimar tarihindeki hakiki yerini bulmam olan bu caminin orijinal mimarisinin bazlarnn sandklar gibi tabhaneli bir cami deil, ilk Fatih Camii'nin bir benzeri olarak yapldn kaynaklardaki baz bilgilerin yardmyla ispat etti.Ve bu camii gibi Trk sanat tarihinde yanl deerlendirilmi olan; Afyon Karahisar yaknnda Boyalky'de yer alan klliye, Kayseri'de ehir dnda bulunan Kkmedrese denilen yap ve Nilfer Hatun mareti rneinde olduu gibi birok yapyla ilgili yllardan beri sregelen yanllklar dzeltildi.Bu yaplarn iinde yer alan byk Trk mimar, Koca Sinan'n yapt eserlerden Bl Paa Camiide zerinde zm bekleyen bir takm tarih problemlerinin topland bir eserdir.Baz yaynlarda bu eserin II.Bayezid devrinde

297

yaptrld ve ancak az sonra Mimar Sinan eliyle yenilendii ileri srlmstr.Fakat Eyice, stanbul Vakflar Tahrir defterindeki kayda dayanarak caminin ILBayezid deil, Kanun Sultan Sleyman zamannda Mimar Sinan tarafndan ina edildiini ortaya koymaktadr.Bu makale yaymlandktan az sonra ortaya kan Bl Paa'nn torunu Mehmed Rebii Hatem Baraz tarafndan evindeki eski evrakn arasnda bulunan bu caminin vakfiyesi Semavi Eyice'nin grn tam olarak

desteklemektedir.Ve bylece tarihe mal olan bir hata daha Eyice tarafndan akla kavuturulmutur. Eyice'nin tm bu almalarnn tesinde stanbul'un zel bir yeri olmutur. Trk devrinde yaratlan Fatih Klliyesi, Bayezid Klliyesi, Hali, Telgrafhane, Bedestenler ve bunlar arasnda zel bir yer tutan Eli Han, farkl belgeler ile aratrlmtr.Bunlarn hepsinin stnde Ayasofya'nn aratrmalar iinde zel bir yeri bulunmaktadr.Bizans sanat uzmanlar tarafndan ok k ciltler halinde tantlan bu sanat abidesinin Trk andaki yeri, Trk slm sanatnn buraya yansmas, buray ssleyen sanat eserleri ve hatta bunlarn banileri, Eyice araclyla tantlmtr.Mtemiltnda bulunan yaplar ve bunlarn Bizans kadar Trk devrinde de nasl kullanld incelenirken, hibir kayt gzden karlmam,depolarda yanl kodlanm eserler yerine konulmu ve en son basan olarak da mozaikten yaplma bir tura esas yerine konulmutur. Semavi Eyice, bilimsel almalarnda stanbul ile snrl kalmad; Trk sanatnn yayld her bir ehri ve Anadolu'nun unutulmu kelerindeki kalntlar incelerken, erken dnemlerden balayarak geirdikleri evrelere deindi.znik'te yanl olarak tekke sanlan bir yapnn btn elemanlaryla eksiksiz bir ifte hamam olduunu tespit edip, planyla birlikte yaymlad.Bu vesileyle Osmanl hamam tipleri snflandrlm bulunuyordu.Dier nemli almas Osmanl mimarisinde nemli bir yap tipi olan bedestenler zerinedir. Ve bu konuda konferans ve bildiriler veren Eyice, yapt almalarnn zetini yaymlamas mmkn olabil di.Bu zet slm Ansiklopedisinde "bedesten" maddesinde yaymland.Aratrmalar neticesinde Osmanl bedestenlerinin zengin bir listesi ortaya ktktan baka, bunlarn eitli tiplerini de tespit etmitir. Osmanl devri Trk mimarisinin ilk devrine ait rnekleri eksiksiz bir ekilde sunmaya alan aratrmaclann gsterdii abaya ramen harcanan emek ne kadar

298

byk olursa olsun yine de kede bucakta gzden kaan baz eserler kalmtr.Eyice, Osmanl devri Trk Sanat hakkndaki arastrmalannda, baz ileri gelenlerin mparatorluun eitli kelerinde meydana getirdikleri eserleri toplama gayreti iinde, bu eserler ile ilgili bilgileri etrafl bir ekilde tetkik etmi ve bu almalar toplu olarak sunma gayreti iinde olmutur. Eyice tarafndan tantlan Trk bideleri de bugn artk milli snrlarmzn ok uzanda kalm, hakknda yaynlar yeterli olmayan veya unutulmu olan eserlerdir. Sofya Yaknnda htiman'da Gaz Mihalolu Mahmud Bey maret-Camii, Akyazl Tekkesi, Bat Yunanistan'da yer alan Faik Paa Camii, dier yandan Sofya'da kiliseye evrilmi olan Mimar Sinan'n eseri Bosnal Sofu Mehmed Camii ve XVI. Yzyl'n balannda yaplan Trakya'da bulunan kprler iinde en nemli olan Bulgaristan Svilengrad'da Mustafa Paa

Kprs(Cisr-i Mustafa Paa) bunlardan sadece bir kadr. Eyice ok yl nce Beyhan Karamaral'nn kitabna yazd takdim nsznde161 unlar sylemitir: "Sanat, bir milletin zevkini geleneklerini ortaya koyduuna gre, bunun tarihini aratrrken, almalar yalnz bir yap eidine inhisar ettirmek yanl olur.Trk sanat tarihinde de ilk denemelerde bu yol tutulmu , cami mimarisi ve tezyinat yardmyla Trk sanat esaslan, gelimesi, zellikleri ortaya konulmak istenmitir.Halbuki Trk sanat tarihi yalnz dini mimarinin bir yap trnde deil, fakat daha pek ok baka trlerde de aratrmak,tarih iinde gelip gemi "fani" lerin sanat zevk ve tutumunu ortaya koymakla, o milletin medeniyet tarihindeki yerini tayinde byk faydalar salayabilir." Bir ok farkl konuda eser vermesi bu dncesinin rndr. Bu dncesinden hareketle pek ok konuda tarihi titizliinde aratrmalar yapan Eyice, eski Trk hayatn gerek zellikleri ile bize yanstan belgelerden pek azn tandmz dile getirmekte ve bir rastlant sonunda karlat kk bir eseri, bu bakmdan deerli bulduundan zerine dikkat ekmi ve bu vesile ile daha baka benzerlerinin de tespit olunabileceini umduunu ifade etmitir.Makaleye konu olan eser, Eyice'nin Edirne'deki Yldrm Bayazid Imareti'nde (Camii) aratrma sebebiyle bulunduu bir esnada imaretin tabhnesinin yan penceresi duvarndaki tespit edilen kara kalemle izilmi

161

Beyhan Karamaral, Ahlat Mezartalar, Ankara, 1972. "Eser Hakknda"

299

desendir.Bu tek unutulmu desen gibi tek bana Eyice'nin alma konusu olan, Krehir'deki 709 (1310) tarihli tasvirli bir Trk mezartas, zel bir koleksiyonda rastlanan tarihi Baltaolu Sleyman Bey'in klc ve hatta Romanya'da bir yerli(boyar) maliknesinin kapsnn kenarnda yer alan ve zerinde bir Osmanl kitabesi olan eme teknesiyle bile sanat aleminde uzun bir yolculuk yaplr.Trk Sanat ve tarihine tek eserden bile yola klarak yaplan etrafl tetkikler sonucunda ortaya kan sonular bize gsteriyor ki bunlar, eksik kalm bir bulmacann paralar gibidir. Devletimizin kurucusu M.Kemal Atatrk, Semavi Eyice'nin kaleminden incelendii zaman, tarih, sanat, kltr almalarna katklar ile tannr.Kk yataki Mustafa Kemal'in yetitii Selanik blgesi detayl olarak incelenmitir.Dier yandan Eyice, M.Kemal'in uruna savat bayramzda yer alan ay-yldz motifini Fevzi Kurtolu'nun, resmi devlet almeti olarak kabuln sadece HI. Selim devrine karmasna karlk Eyice, tarihi vesikalar nda verdii birka rnekle dahi Trklerde ay-yldz motifinin Osmanl tarihinin klsik anda da varln ispatlamaktadr. Semavi Eyice, eserler zerine almalar yapan kiiler iin de zel aratrmalar yaymlam olup ve halen elinde bu konuda ok zengin bir malzeme bulunmaktadr.stanbuFun tarihi gemii iin yaratmada katkda bulunan hatta Mimar Sinan bata olmak zere, byk bir monografi hacmindeki Mimar Kasm Aa yazs banileri nasl takdir ettiini ierir ve ayrca bu yaplan incelemi olan Emest Mamboury, P.Schweinfurt, Ali Saim lgen, Mehmed Ziya, Albert Gabriel, E.Tekiner, Read Ekrem Kou ve daha birok kii onun kalemi sayesinde yaratlan sayfalarda yaatlmtr.Bu almalarnda zellikle Trk mzecilik tarihinin balarnda nemli bir yer tutan Dr.Dethier ve Trk tp tarihinde nemli almalar bulunan Dr.Bernard gibi yakn tarihimizin kltr hayatnda temiz bir isim brakm olan ahslarn almalar sonraki nesillere aktarlmtr. Osmanl mparatorluunun zayflamas ile birlikte, stanbul'da byk zararlar veren 1894 depremi ve 1908, 1911, 1918 yllarndaki korkun yangnlar bu byk ehrin tarihi eserleri arasnda byk boluklar meydana getirmitir.stanbul tarih boyunca deprem ve yangnlardan muhakkak ki defalarca zarar grm idi.Fakat mparatorluun k, uzun harp yllar ve bunu takip eden malubiyet, ehrin

300

igali ve btn bu felaketlerin tabii bir neticesi olarak halkn imkn ve grlerinde meydana gelen deiiklikler, harap olan bir ok eserin evvelce olduu gibi, tamir ve ihya edilmelerine imkan vermemitir.kinci Dnya sava yllarndan itibaren stanbul'un yirmi -yirmibe yl iinde yeni inaatlarla adeta dolmas ve bu arada ehrin eski toporafik dzenini ok deitiren, zaman zaman imar ad altnda yaplan bir takm ehir dzenlemeleri, bu harap veya yknt halindeki eski eserlerin ou defa habersizce ortadan kaldrlp yok olmasna sebep olmutur. Dier yandan, Trk tarih antlar arasnda en fazla tahribe urayanlar hi phe yok ki eski mezarlklar ve mezar talardr. Osmanl mparatorluu'nun XDC. yzyln ortalarndan itibaren topraklarn kaybetmesi, pek ok mezarn gurbette ve korumasz kalmasna yol am, tarihimizde iz brakm bir takm ahslarn son hatralar da bylece unutularak yok olmutur. Bugnk mill snrlarmz iinde kalan mezar ve mezarlklarn ise durumunun daha iyi olduu iddia edilemez. Tarihi mezarlklar garip gerekelerle, fakat aslnda en "kolay arsaya evrilebilir" yer olduklarndan ortadan kaldrlm ve binlerce sanatsal ve tarihi deere sahip mezar ta yok olup gitmitir.Eyice, ortadan kalkan eserler zerinde durarak bunlar hakknda toplayabildii bilgileri bir araya getirmi ve bu notlar elde edilebildii resimler ile de zenginletirmitir. Bu defa planlar ayr seriye devam edecek ve ehrin eitli kelerinden lzumsuz ve hatta sebepsiz ortadan kaldrlarak yok edilmi tarihi eserlerinden bir kann daha hi deilse hatralarn makalesiyle yaatmaya almtr.Bu eserlerin ou kayboldu ise de, umulmadk baz eserlerin ihyas, eserlerine yansyan hususlardr. Bat lkelerinde Osmanl devri boyunca Trkler ve Trkiye ile ilgili pek ok resim yaplm ve bunlarn bir ksm eitli tekniklerde gravrler olarak Avrupa'nn ariv ve ktphanelerinde kendileri ile ilgilenecek bir merakly beklemektedir. Geen yzyllarda Trkiye'ye gelen Batl ressamlarn meydana getirdikleri resimler, gerek eski Trk dnem gncel hayatn, gerek ehirlerimizin ve antlarmzn eski grnlerini en iyi ekilde yanstan belgelerdir. Bu resimlerin bir ksm baslarak geni lde tannm, bazlar ise zel veya resmi koleksiyonlarda unutulup kalmtr.ou eski seyahatname ve tarih kitaplarnda olmakla beraber bir ksm mnferit olarak da baslm ok sayda gravr vardr ki, bunlar kltr tarihimiz bakmndan esiz deerdedir.Bu grubun iine eski harita ve planlan da koymak

301

mmkndr.Bu sahada imdiye kadar yeterli oranda alma yaplmadndan bu eit eserlerin mahiyetlerini, birbirleri ile ilgilerini, eit emellerini ve hatta yapldklar devirleri bilmemekte ve bu yzden bunlardan gerektii gibi

faydalanmamz mmkn olmamaktadr.Bu resimlerden belki en nemlisi sanatkr bilinmeyen Amsterdam'da Rijsksmuseum'daki yalboya tablonun Halep'i deil Ankara'y XVII. veya XVffl. yzyllardaki hli ile tasvir ettiinin Eyice tarafndan yaplan tespitidir.Bu resim, ehrin bugne kadar gelebilen topografya zelliklerine ve eski eserlerine uygun olduu gibi, ehrin endstri ve ticaret hayatn ve hatta etnografyasn da btn canll ile yanstmaktadr. Bylece ilk defa Eyice sayesinde, eski Ankara'nn imdiye kadar bilinmeyen bir vesikas ilim dnyasna sunulmutur. Eyice'nin esas alma sahasnn dnda, zel ilgi duyduu ve zerinde aratrmalar yapt bir konu vardr. Trkiye'ye gelmi olan yabanc seyyahlar ve bunlarn arasnda bilhassa tasvir brakm olanlar veya yaynladklar

seyahatnameleri, grdkleri yerler ile ilgili resimler ile sslemi olanlar.eitli tekniklerde yaplm olan bu resimler deerli birer vesikadr. Maalesef bugne kadar bunlar zerinde ok fazla durulmam yeterince allmam ve bunlar bizler bugne kadar vesika olarak deerlendirememiizdir. Bu yzden baz tarih aratrmalarn daha zenginletirmek imknndan mahrum kalmzdr. Halbuki, bu resimler zerinde biraz daha derinleecek olursak, bir ok yeni bilgiye ulamamz mmkn olacaktr.Eyice, stanbul'u ziyaret ederek kitap yazan kiileri ve zellikle de aratrclar tantmtr.Bu alanda kitap yazan ve tarih literatrne "Seyyahlar ve Seyahatnameleri"diye geen konu, Semavi Eyice tarafndan bir tek dipnotu doldurmak iin deildir, her birisinin Trk sanatna ne gibi bilgiler kattna da deinir.ncelenmi olan seyyahlar bir tek stanbul ile snrl kalmamtr.Eyice Trkiye ile ilgili olan ve Anadolu, Trakya topraklarn ziyaret eden gezginlerin bilgilerini deerlendirdii kadar, kitaplar yaymlanan bask miktarnn azl yznden az tannan kiileri de ilim dnyasna tantmay baarmtr. Btn bu beceriler ksa bir zaman zarfnda bir araya getirilen bilgiler deildir.Bu kalc bilgilerin salanmas, Semavi Eyice'nin kitapseverliinden kaynaklanr.Gerek anlamda bir kitapsever olan Eyice, ilk genlik yllarndan itibaren yaratt zel ktphanesinde ihtisas ve merak ile ilgili eserleri

302

toplamtr .Bu toplama, gelii gzel deil, gelitirdii konular ile sk balantldr.Bu kitaplar zellikle stanbul, Bizans tarihi ve sanat, Osmanl Trk tarihiyle ilgili yaynlar olmakla beraber, bunlara ek olarak klasik arkeoloji ve Trkiye'nin tarihi corafyas zerine, sanat tarihi, genel sanat tarihi, Trk sanat gibi Eyice'nin ilgilendii konularn belli bal yaynlarn iermektedir.Bu zellii imdi emeklilik yllarnda bile srdrmektedir.Eyice'nin yllarca emek verip oluturduu ktphane bile tek bana onun Trk kltr ve sanatndaki katksn ortaya koymaktadr. Anadoluyu kar kar gezerek incelemeler yapan Eyice'nin elinde daha yaymlanmam ve yaymlanmay bekleyen birok alma mevcut...Toros dalarnda ve Silifke kylarnda toplanm olan malzemeler bir kenarda durmaktadr. 1925-1930 yllar arasnda Kathane deresinde resimler ekilmi bir Alman profesrnn malzemesi, Kathanenin o aaal devri getikten sonraki ilk fotoraflar bir torba doluu, Kathane malzemesi, stanbul'da camiye evrilmi kiliseler konusu , Amasra , Silifke ve evresindeki arastrmalann dosyas , Krehir dosyas, Kar kar Trakya gezisi sonucu oluan notlar, Trkiye'ye gelmi Avrupal ressamlar ve seyyahlar hakknda kan birka makale dnda da yazlmay bekleyen konulardr. Dosya dememek lazm belki, koca koliler, bunun gibi daha niceleri ve bunlarn dnda tasarlad dnd baz konularda bulunmaktadr. Bunun ancak bir ksmn yaymlayan Eyice, elindeki bilgileri kitap yapma hayalini

gerekletirememitir.Yllarn sanat tarihine vermi bir bilim adamnn, hele hele stanbul'u sokak sokak gezmi, her kesini ok iyi bilen bir kltr adamnn yetimesi gerekten ok zordur.Btn bu zelliklere sahip olan Eyice, yllar sonra da stanbul dendiinde ilk akla gelecek bilim ve sanat adam olacak.Kaleme ald yzlerce kitap ve makale ise aratrmaclarn yllarca yararlanaca birer kaynak olmay srdrecek. Semavi Eyice, lkemizde sadece Bizans dnemi deil, ilk kurulduu gnden Cumhuriyet dnemine kadar tarihi ve sanat tarihi ile zdelemi bir isim... Eyice'nin rettii o gzel eserleri izleyebilmek, kendisiyle birlikte bu dnemlere ulaabilmek , sanrm farkl bir ayrcalk olarak kalacaktr.

303

KAYNAKA

I.CUMHURIYET DNEM KLTREL ORTAM

Hilmi Yavuz

."Cumhuriyet Dnemi Kltr Tarihine Genel Bir Bak", Cumhuriyet'in 75. Ylnda Kltr ve Sanat Sempozyumu Bildirileri, stanbul:Sanat Demei yaynlan, 2000, s.9.

AKKAYA, Glcan Baar

:"Trkiye Cumhuriyeti'nin Atatrk Dnem Kltr ve Sanat Anlay", Sanat ve Bilgi, Http://www.Sanatvebilgi.com/, S:2,Temmuz 2003.

AKKAYA, Tayfun

: "Tarihsel Bir izgi inde Mzeciliin Temel lkeleri ve Nitelikleri", Ankara Sanat Dergisi, S:239 , Mart 1986, s.16-18, 33.

ASLANAPA, Oktay

:"Trkiye'de Trk Sanat Aratrmalarnn Geliimi", Cumhuriyet'in 75. Ylnda Kltr ve Sanat Sempozyumu Bildirileri, stanbul:Sanat Demei yaynlan, 2000, s.53-61. : Mzeler ve Mzecilik Bibliyografyas (1926-1976), T.T.O.K.Yayn, stanbul, 1979.

ATASOY, Smer

ATASOY, S. - BARUT, N.: Mzeler ve Mzecilik Bibliyografyas (19771995),Yldz Teknik niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits Mzecilik Anabilim Dal, Yay. No: 306, stanbul, 1996.

304

Atatrk'n Sylev ve Demeleri, C.I (Toplayan: Nimet Arslan), Ankara, 1961, s.317.

Atatrk'n Sylev ve Demeleri, C. m, 2. Bask, Ankara 1959, s.125.

Atatrk'n Sylev Demeleri 2, Trk nklap Tarihi Enstits, Ankara,1959.

ELBAL, Gltekin

: Atatrk ve Resim, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul,1973.

EROLU, Hamza

: Trk nklp Tarihi, stanbul 1982, s.304-308.

EYCE, Semavi

: 'Trkiye' de Bizans sanat tarihi aratrmalarnda 50 ylm",Trkiye Arkeolojisi ve stanbul niversitesi(1932-1999), Ankara, s. 444-447.

___________

: " Arkeoloji ve Sanat tarihi Hakknda", Arkeoloji ve Sanat, Nisan-Mays 1978, stanbul, s.6-7.

___________

: Semavi Eyice, "Trkiye'de Bizans Sanat Aratrmalar ve stanbul niversitesinde Bizans Sanat", Cumhuriyetin 50. Ylna Armaan stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, s. 375-428.

___________

: "Trkiye'de Bizans Aratrmalarnn Tarihesi", Semavi Eyice,Cumhuriyetin Yetmibe ylnda Kltr ve Sanat (18-19 Mart 1999 Sempozyum Bildirileri), stanbul: Sanat Tarihi Dernei Yaynlan, S: 5, s.35-51.

GRAY, Kymet

: "Osman Hamdi Bey", Thema Larousse Ansiklopedisi, stanbul:Milliyet Yaynlar, C.6, 1993-1994, s.332-333.

305

DEMR, Ulu

rCumhuriyet'in 50.ylnda Trk Tarih Kurumu, TTK, 1973.

NAN, Afet

: ILTrk Tarih Kongresi, Tebliler ve Nutuklar, Ankara, 1937.

NAN, nan

: Dnceler ile Atatrk, TTK, 1983.

OAN, Aziz

: "Trk Mzeciliinin Yznc Yl Dnm", Trkiye Turing Otomobil Kurumu Belleteni, S: 61, ubat 1947,s.8-19.

NDER, Mehmet

: Atatrk ve Mzeler, Trkiyemiz Dergisi 50. Yl zel Says, stanbul 1973.

ZGNEL, Cokun

:"Cumhuriyet Dnemi Trk Arkeolojisi", Cumhuriyet1 in 75.Ylnda Kltr ve Sanat Sempozyumu Bildirileri,stanbul:Sanat Dernei yaynlar, 2000, s.25-34.

TANSU, Sezer

: ada Trk Sanat, stanbul 1996, s. 157.

STNPEK, Mehmet

: Cumhuriyet'in lk 50 Ylnda Sanat Piyasas, T. Bankas Kltr Yaynlan, stanbul 1999.

YCEL, Unsal

: ada Dncenin Inda Atatrk, stanbul 1983, s.417.

306

II) SEMAV EYCE'NN HAYATI VE ESERLER HAKKINDA

ADNAN, Amiral Fahri : Trk Tarih Kurumu Kurulu Amalan ve ahmalar,Ankara:Trk Tarih Kurumu Yaynlan , 1983, s. 718-737.

AKAOLU, Yasemin

:"http://www.sema vievice.com/". 2004.

Ana Britanica, stanbul: Ana yaynclk, C.8, 1987, s.404.

ANADOL, aatay

."Semavi Eyice", stanbul dergi, Tarih Vakf, S: 12, 1995, s.16-20.

ASLANAPA, Oktay

:"Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Blmnn kuruluunun otuzuncu Yldnm-Prof. Dr. Semavi Eyice'nin Yaynlar-, Sanat Tarihi Yll, C.VI ,(1974-1975), s. 10-15."

BAYKAL, Saadet

:"zyaamykm", Yaamykm-Sal Toplantlar, stanbul:YKY(2001-2002), Haziran 2004, s.73-103.

Byk Ansiklopedi,stanbul:Milliyet Yaynlar, C.5, Yl: 1990, s. 1639.

Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, stanbul:Geliim Yaynlan, C.7, 1988, s.3930. Byk Saatli Maarif Takvimi, 2 Aralk 2003.

"Bizans Sanat Krss Bakan Prof. Dr. Semavi Eyice'nin Bizans Sanat ile lgili Yaynlar", Cumhuriyetin 50. ylna armaan, stanbul, 1973, s. 421-428.

307

"Do Dr. Semavi Eyice'nin biografisi- Do Dr. Semavi Eyice'nin balca Yaynlar", stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Krs ve Enstits'nn retim ve Aratrma almalar, 1943-1962, stanbul 1962, s. 97-102.

GARAN, Cemile

:"Prof. Dr. Semavi Eyice Kimdir?", Sanat Olay, S: 59 Nisan ,1987, s.35.

_____________

:"Prof. Dr. Semavi Eyice ile toprak st almalar zerine", Sanat Olay , S:59, Nisan 1987, (bsk.Aralk 2001), s. 35-37.

Gnmz Trkiyesinde Kim Kimdir/YVho's Who in Turkey,(2.bask), letiim yaynlan, 1987-1988, s.270-271. Hrriyet Gsteri, S:200, Austos-Eyll 1997, s.56.

"Ant tarihi-Semavi Eyice", Historian of Istanbul's Monuments, Kasm 1995, s.37-40.

KABAALI, Alpay

-."Bizans Sanat Uzman, Tarihi, Arkeolog Semavi EyicestanbulTutkusu", Cumhuriyet ,10 Temmuz, 1989,s. 16.

KOKSAL, Aykut

:"Sylei. Prof. Dr. Semavi Eyice ile", Arredamento& Dekorasyon ,Nisan ,1990, s. 36-42.

MADRA, Beral

:"Bu saymzn konuu-Semavi Eyice" , Arkeoloji ve Sanat ,C20, S:21 ,1984, s. 21-24.

Meydan Larousse, stanbuhMeydan Yaynevi, C.4, Yl: 1978, s.467.

308

AKROLU, Mahmut

: Prof.Dr.Semavi Eyice Bibliyografyas, Ankara:Turhan Kitapevi, 1991.

_________________

:"Prof.Dr.Semavi Eyice Bibliyografyas", Semavi Eyice Armaan, stanbul:TTOK, 1992.

ULU ABA, N.

:"Semavi Eyice", Eczacba Sanat Ansiklopedisi, C. 1, 1997, s.572.

SARIAHMETOGLU, Emsal:"Gemiten Gelecee Uzanan Bir nanSemavi Eyice",Sesamos, y.y.

Skyhfe ,Yl: 13, S:151, Kasm ,1995, s.37-40.

TOK, Gkhan

:"Sanat Tarihinden Tarihe Bizanstan Osmanlya Bilimden Kltre Semavi Eyice", Bilim ve Teknik ,C. 30, S:353, Ankara, 1997, s.82-89.

Trk ve Dnya nlleri Ansiklopedisi, Anadolu Yaymclk, 1983, C.4, s.20652066. YCEL , Erdem :"Eyice, Mustafa Semavi" , stanbul Ansiklopedisi, C. V ,1971,s. 5434-5436.

309

IH) SEMAV EYCE HAKKINDA GAZETE VE DERGLERDE IKAN RPORTAJLAR, ETL HABERLER

ARMAAN ,Mustafa

: "Semavi Eyice le Boazii zerine", STANBULLU ,stanbul:stanbul Belediyesi yayn, S: 1, Yl:l, Ekim, 1998.

BAGELEN,Nezih

: "Bizans stanbul'u", stanbul'un Drt a stanbul Panelleri, stanbul:YKY, Austos (sohbet, 15 Haziran 1993 tarihinde yaplmtr), 1996, s. 11-39.

"Bu imza yanl", Cem , Yl:7, S:64, Mart 1997, s. 12-13.

EKEN, Ahmet

:"Trkler stanbul'u Alnca Yeniden skn ve na Ettiler",ada ehir Kent Kltr Dergisi, S: 4 ,Haziran 1987, s. 54-55.

EKEN , Ahmet

:"Seluklu'dan Cumhuriyet'e Mimari Gelenein Ana Hatlar"balkl 'Dosya' zerine: "Hristiyanlkta Mimari Deiiklikler Anadolu'dan kmtr", Sanat Dnyamz, Yl:15 , S: 41 , Bahar/Yaz 190, 1990, s. 1215.

EKREM, In

:"Bizans Yok Demekle Bizans Yok Olmaz", Sanat Dnyamz, stanbuhYKY S:69-70,1998, s.94-113.

GN, Mine Alpay

: "Oktay Aslanapa ve Semavi Eyice le Mazi Sevinci", Milli Gazete ,16 Haziran aramba, 2003 , s. 12.

"Plastik Sanatlar", Hrriyet-gsteri, Austos-Eyll,1997, S:200, s.56.

310

CEN , Altan

:"Eski esrelerimizin kymetini bilelim", Fenerbahe Spor Dergisi, 7 aralk 1999.

L, Emin Nedret

: "Kitap Olduu Yerde oalr, Farkna Bile Varmazsnz",Kitap-hk, S:43 , Eyll-Ekim 2000, s.149-153.

"Prof.Dr.Semavi Eyice'ye aleni teekkr", Karahisar gazetesi, S:1786, yl:4, 18 Ocak 1975, s.235.

"Moral kaynam Kadkyl olmak", Kadky Gazetesi, S:64, 22 Mart 2001, s.l.

"Semavi Eyice kapnn nne konulma aybn unutamyor",Kadky gazete, Yl:l, S: 1 Austos 1997, s.22-23. KESLL, Suat : "Prof.Dr.Eyice ve Ayazin", S:2838, Kocatepe, 4 aralk 1971rYl:10, s.1,4.

KOKSAL, Aykut

: "Prof. Dr. Semavi Eyice ile", Arredamento& Dekorasyon, Nisan , 1990, s. 36-42.

MADRA, Beral

:"Bu saymzn konuu-Semavi Eyice" , Arkeoloji ve Sanat ,C20, S:21 ,1984, s. 21-24.

TRE , Fatma

:"Kitap zerine Anatomi Dersleri, Kalemrlere ve Harfperestlere Dair" ,Sah Toplantlar, stanbul: YKY, s.15-27.

ULU ANT , Zeynep

: "Semavi Eyice Hoca le Hasbihal",KubbeaIt Akademi Mecmuas, Yl:32, S:l, Ocak 2003, s.34-44.

"Neyi Nasl Korumal",Yeni Gndem, t.y., s.8-9.

RESMLER

312

Resim 1: Semavi Eyice

313

Resim 2: Mustafa Eyiceolu ve Ei.(1923)

314

Resim 3: Kmil Eyice

315

Resim 4:Hatice Eyice (1928)

316

Resim 5:Semavi Eyice (1926)

317

Resim 6: Semavi Eyice , Kadky vapurunda, Haydarpaa skelesi nnde(1930)

318

Resim 7: Semavi Eyice, Ortaokul yllarnda, 1937-1938.Kitaplara ve stanbul'a merak bu yllarda balar.

319

Resim 8: Semavi Eyice, lise yllarnda Berlitz Dil Okulu'na giderken. (1942)

320

Resim 9: Semavi Eyice, Almanya'da Templin Kasabasm'nda. (1943)

Resim 10: Semavi Eyice, Viyana'da renciyken.(1944)

321

Resim 11: Semavi Eyice, Almanya'dan gemi ile yurda dnerken.(1945)

Resim 22: Semavi Eyice, asistan olduu ilk yl sanat tarihi rencileriyle uygulamal bir ders srasnda.(1950)

322

Resim 13:Semavi Eyice'nin katld ilk uluslararas kongre Selanik'te yaplm olan Bizans kongresidir. Soldan ikinci Semavi Eyice, sanda E.Maumbory. (1953)

Resim 14: Semavi Eyice evliliinin ilk ylnda ei Kmran Hanm'la. (1960)

324

Resim 15: Semavi Eyice Enez'de, iinde bir Bizans kitabesi olan kuyuyu incelerken.(1962)

Resim 16:.. Semavi Eyice, Edebiyat Fakltesi ktphanesinin al srasnda ktphane personeli ve Adnan Otken'le birlikte. (1963)

325

Resim 17:Semavi Eyice ve rencileri, Amasra. (Temmuz, 1963)

Resim 18:Semavi Eyice, Kilise ren yerinde rencilerle birlikte.

326

Resim 19:Semavi Eyice, Prof. Albert Gabriel ile Fransa'da Bar-sur-aube kasabasndaki bahesinde. (1967)

Resim 20:Semavi Eyice, Yunanistan'da bir kongre sonras Yunanl sanat tarihisi Mutzopulos ile. (1968)

327

Resim 21:Semavi Eyice, Barcelona, milletleraras bir kongrede. ( 06.10.1969)

Resim 22: Semavi Eyice, rencileriyle birlikte Greme'deki kiliseleri gezerken. (1970)

328

Resim 23:evket Aziz Kansu'ya TTK yelik berat verilmesi nedeniyle yaplan tren. (1970)

Resim 24:E.Hakk Ayverdi'ye Fahri doktorluk verildiinde ekilen bu fotorafta Uur Derman,Turhan Baytop ve Semavi Eyice.

329

Resim 25:Tarih Vakf tarafndan Semavi Eyice'nin 70.ya gn iin yaplan trende kltr mstear Emre Kongar ile birlikte.

330

Resim 26: Prof. cppesi ile Semavi Eyice.

331

Resim 27: Semavi Eyice.

332

Resim 28: Semavi Eyice ve Karman Eyice Ktphanede

333

Resim 29:Semavi Eyice'nin faklte arkada Trkan Orkon tarafndan yaplan karikatr.

334

ZGEM

1976 Karabk doumluyum. lkokulu Eskipazar/60.yl Merkez lkretim okulunda, ortaretimi Eskipazar Lisesinde, lise l. snf Karabk/Demir-elik lisesinde, lise 2. ve 3.snflar ise stanbul/Kartal lisesinde tamamlayarak 1993 ylnda mezun oldum. Ayn yl girdiim Marmara niversitesi S.H.M.Y.O. Hemirelik blmnden 1995 ylnda mezun oldum.Mezun olur olmaz alma Bakanl bnyesinde bulunan SSK hastanesinde greve baladm. 1998 ylnda Ankara/Gazi niversitesi Resim- retmenlii blmne kayt yaptrdm.2000 ylnda Marmara niversitesi Resim - retmenlii blmne yatay gei yaptm.2002 ylnda mezun olarak ayn niversitenin Trkiyat Aratrmalar Enstits Trk Sanat Yksek Lisans blmne kaydm yaptrdm. 1995 Salk Bakanlna bal Sreyyapaa Hastanesi Acil Servisinde baladm grevime eitimimle ezamanl olarak devam etmekteyim.