Tehnologija komunikacija 2012.

1. TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA
UVOD Shanonova formula teoretski 1.4 b/s/Hz 80% praktino mogue
Ck = B ln(1 + S )bit / s N

Pojam tehnologije: Tehnologija u najirem smislu rijei predstavlja nauku o nainima prerade sirovina u gotove proizvode; Koristei tehniku (kao skup metoda koje se primjenjuju u radu, te vladanje tim metodama) omogueno je da se iz materije bez upotrebne vrijednosti ili sa vrlo niskom vrijednou dobije proizvod (u naem sluaju usluga) vie upotrebne vrijednosti. Pojam tehnologije sa telekomunikacionog stanovita: Tehnologija opreme i ureaja za odvijanje telekomunikacionog saobraaja. Pod tim pojmom se podrazumijeva diferencijacija opreme i ureaja u odnosu na tehnoloki razvoj ugraenih komponenti; Tehnologija organizovanja telekomunikacionog saobraaja. Pri emu se raznim metodama upotrebe telekomunikacione opreme postiu razliiti oblici pruanja usluga i usmjeravanja telekomunikacionog saobraaja u cilju: upravljanja saobraajem, smanjenja zaguenja, smanjenja degradacije kvaliteta prenoene informacije, te smanjenja cijene usluge; Tehnologija pruanja usluga i eksploatacije telekomunikacionog saobraaja podrazumijeva koritenje tehnolokog stepena razvoja telekomunikacione opreme i informacionih sistema u cilju obezbjeenja velikog broja dodatnih usluga, poveanja stepena koritenja mree i usluga i poveanja broja korisnika usluga to ima za posljedicu poveani prihod davaocu usluga.
2

ta sve obuhvata trite telekomunikacija: proizvodnja i prodaja opreme (tehnologije opreme); pruanje usluga u najirem smislu rijei (tehnologije organizovanja saobraaja): usluge telekomunikacione mree network operator; telekomunikacione usluge u uem smislu rijei service provider (govor, podaci, slika); usluge sadraja content provider (informacije, e-trgovina, eobrazovanje, e-medicina, zabava, lociranje, itd.); proizvodnja i impelmentacija rjeenja za OSS i BSS (tehnologija ekspoloatacije tk. saobraaja) briga o korisniku, pozivni centri, nadzor, itd.. Historijski prikaz tehnolokog razvoja telekomunikacija: karakteristike rane faze 1831- 1930: relativno dug period od izuma do primjene (telegraf 15 god.); nerazumijevanje progresa (vodee firme odbijale bavljenem novim tehnologijama. Bell odbijen od strane Western Union-a); karakteristike savremenog perioda: brza primjena svih novih tehnolokih rjeenja (rjeenje se najavljuje u komercijalnoj primjeni prije nego je konano razvijeno); korisniki zahtjevi prisiljavaju proizvoae, operatore i provajdere da nude nova tehnoloka rejeenja, borba za trite.

votni ciklus odreene tehnologije:

Tehnologija telekomunikacija je uspjena ako: joj korisnik moe lahko pristupiti; podrava operacije velikih brzina; jednostavna za razvoj, razumijevanje, funkcionisanje i odravanje; Korisnika oprema moe biti proizvedena sa prihvatljivom cijenom; je jasno diferenciran njen trini poloaj (masovna ili specijalizirana). Tehnologije opreme Moore-ov zakon (eksponencijalni rast tehnologije): 1965. godine Gordon Moore:

v(t ) = v(t0 )2 ( t t0 )1.5

Svake godine gustina tranzistora po kvadrantnom inu integrisanog kruga bie duplo vea (kasnije preformulisao u 18 mjeseci). Prostorna dimenzija uticaja tehnologije (smanjenje potrebnog prostora i potronje energije).

Ljudska inovativnost povezana sa trinim zahtjevima uslovljava eksponencijalni rast mogunosti tehnologije i 18 mjeseci je vremenski ciklus proizvoda. 1. B. Gates (1997.) svakih 18 mjeseci procesorska snaga ipa bie duplo vea. Vremenska dimenzija uticaja tehnologije (koliina informacija koja moe biti procesirana) - frekvencija mikroprocesora i broj operacija po ciklusu. 2. A. Gore (1999.): svakih 18 mjeseci snaga raunara bie duplo vea;
4

 organizaciona dimenzija uticaja tehnologije (meusobna saradnja komponetni raunara - arhitektura; broj portova arhitektura raunarskih mrea; vieprocesorski rad - arhitektura telekomunikacinoih mrea); 3. Gordon (2000.): svakih 18 mjeseci cijena po jedininoj snazi raunara bie duplo manja; ekonomska dimenzija uticaja tehnologije (nii trokovi opreme -jeftinija usluga). Sam Moore je pretpostavio da njegov Zakon nee biti primjenjiv na integrirane krugove nakon 2020 godine. Posljednja tehnoloka istraivanja na polju 3-D silicon single atom i spin tranzistora produavaju vijek trajanja Moore-ovog zakona za sljedeih 20 godina. Gilder-ov Zakon: 1. Propusni opseg (bandwith) raste najmanje tri puta bre od rasta snage raunara (Ako se snaga raunara udvostrui svakh 18 mjeseci onda se komunikacijska snaga udvostrui svakih est mjeseci). 2. Preneseni opseg 2004. godine na jednom kablu je 1000 puta vei od prosjenog saobraaja razmijenjenog na cijeloj zemaljskoj kugli prije pet godina.
100000 10000 1000 100 10 1 2000 2004 2008 2011 2015 Moore Gflop/s Gilder Gb/s Storage Gbajt

Metcalfe-ov Zakon: Metcalf dizajner Ethernet protokola; Obim (iskoristivost) komunikacione kvadratu broja korisnika. n(n 1) VM = 2 mree jednaka je

 Radi se o ekonomskom fenomenu pri emu usluga postaje vrijednija to je vie korisnika upotrebljava. Tehnologije organizovanja saobraaja: slojevito organizovana ema: svaki sloj predstavlja noseu uslugu za (sloj) uslugu iznad sebe. tk.usluge su centralna taka organizovanja, taka koja povezuje potrebe korisnika za sadrajem sa tehnolokim mogunostima mree.

Klasifikacija tk. usluga sa stanovita upotrebne vrijednosti: 1. po osnovi irine informacijskog kanala (frekvencija opsega ili brzina protoka informacija) na uskopojasne (<(256) 384 kbps) i irokopojasne (> (256) 384 kbps).

2. po osnovu geografskog prostora koj usluga pokriva na usluge ogranienog dometa i usluge globalnog dometa;
6

3. po osnovu mogunosti istovremenog prenosa informacija u oba smjera na jednosmjerne i interaktivne. jednosmjern e ogranienog dometa interaktivne ogranienog dometa jednosmjern e globalnog dometa -globalne mree za prenos podataka (rezervacija karata), - globalni E-mail i Fax interaktivne globalnog dometa

uskopojasne usluge

lokalni - nacionalne, globalni pejding pejding region. i - nacionalna, lokalne meunarodne region. i mree PC-a; lokalna vijesti (CNN) -nacion. i ili difuzija lokalna podataka finansijski telegrafska sistem (vijesti, berza) mrea (SWIFT), -nacion. i lokalna globalna radio mrea faxova I difuzija E-mail-a konvencijalna radio difuzija, - teletext I kabltext - lokalne radio telefonske mree, -globalni teletext,

usluge srednjeg frekventnog spektra

internacionalne

nacional. mree za distribuciju za prenos podataka velikih brzina, videokonferen cij podataka,

globalni telefonske sistem mree, globalni satelit.

mobilne globalno telekom. kopi(INMARSAT), ranje software - globalni (Internet) Videotext

iroko pojasne usluge

TV snage,

male - nacionalni videotelefon, -nacionalna video

-konvencijalna TV

internacionaln a satelitska TV,

- internacionalni videofon, internacionalna

kablovska konferencija, TV,

videokonferenci internacionalni j, optiki lokalna sateliti, gradski - internacionalni HDTV, sistemi DBS sa -lokalna internacionalni povratnim elektron. DBS telefonom distribucija filmova

Telekomunikaciona usluga je definisana pomo etiri skupine parametara (Ig,Pt,Pf,R). TSi=<Ci(Pt),Ci(Pf)> Zahtjevi koje Ig usluge postavljaju pred mree zavise od prirode usluge i mjere se sljedeim parametrima: irina zahtijevanog propusnog opsega E(v(t)) i Bs=Vc/E(v(t), Kanjenje i varijacija u kanjenju (jitter); greke u prenosu (bitska greka, PER=ne/nu, PLR=nl/nu)

Potranja za telekomunikacionim uslugama nije samo funkcija odnosa kupovne moi i cijene usluge. Potranja je uslovljena i: korelacijom izmeu potranje za prikljukom i potranje za koritenjem; potranja za prikljukom odreena je optimalnom raspodjelom gustine korisnika - prikljuaka; i prikljuak i koritenje telekomunikacione mree posmatraju se kao javna roba (podloni vanjskim promejnama i uticajima); potranja za koritenjem usluga ima i vremensku komponentu (uteda u vremenu, obaveza prisustva u zadano vrijeme). Potranja za telekomunikacionim uslugama: Govorne usluge (usluga realnog vremena, dvosmjerna komunikacija i javna usluga): potranja za prikljukom na mreu Xa=Xa(pa,pk,N(pa)); potranja za koritenjem mree (meusobno komplemantarne

Potranja za govornim uslugama (koritenje) elastinost cijena je odnos procentualnih promjena u koliini prodate usluge prema procentualnim promjenama u cijeni: E=(dP/dQ)(P/Q). Na stepen koritenja utiu dvije komponente okoline: uticaj poziva; uticaj mree. Na potranju koritenja utiu dvije odluke korisnika: da li uopte ostvariti poziv; kako optimizirati duinu trajanja.

Promjena funkcije potranje sa promjenom broja pretplatnika Potranja za negovornim uslugama: neosjetljive na kanjenje, djelomino jednosmjerne, zahtijevaju veu irinu propusnog opsega; potranja raste po stopi od 25-30% godinje
9

Karakteristike telekom trita danas: mobilnost i fleksibilnost; konkurencija i pad cijena; educirani i zahtjevni korisnici Trend tehnolokog razvoja: sve vea upotreba softvera za upravljanje i organizovanje rada mreom; poveanje pouzdanosti komponenti; prelazak sa bakrenih na optike i beine sisteme prenosa i pristupa; irokopojasnost usluga; otvoreni standardi,
10

Karakteristike dananjih telekomunikacija: o potpuna digitalizacija; o promjena organizacije mree sa hijerarhijske u plitku mreu (SS7, IN); o konvergencija mrea i usluga; o globalizacija telekomunikacione mree; o podizanja stepena univerzalne usluge, o Operiranje velikom koliinom podataka Upravljanje kompleksnim okruenjem Sigurnost, Upravljanje velikom koliinom podataka, Upravljanje iskustvom korisnika, Osiguranje prihoda, Kompleksnost infrastrukture, Upravljanje ivotnim ciklusom proizvoda

2. TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA TEHNOLOGIJE MREA Podjela mrea Po principu prava pristupa: Javne mree; Privatne mree. Po principu organizacije mree: Hijerarhijske; Horizontalno povezane (plitke flat mree); Po principu opsluivanja osnovnih tk. usluga: Jednouslune; Konvergentne; Po funkcionalnom principu: Nosee; Signalizacione; Inteligentne. Uloga mree je dvostruka: Transport inforomacija i Pridruivanje tokova voritima (agregacija na ulazu i usmjeravanje)

11

Transport: Problem Problem Pridruivanje, Problem Problem

najkraeg puta maksimalnih tokova rutiranja (razliiti protokoli) prioriteta agregiranja.

Podjela mrea: Po principu prava pristupa: Privatne mree Ni privatne mree ne definie niti tehnologija na osnovu koje su izgraene, niti pravo vlasnitva nad mreom; Sutina privatne mree lei u injenici da tu mreu moe koristiti samo odreena grupa korisnika neovisno o tome da li je mrea u vlasnitvu tih korisnika ili je iznajmljena. Stoga se privatne mree dijele na: Interne mree (povezuju terminalne ureaje unutar jedne zatvorene lokacije); Korporativne mree (povezuju terminalne ureaje unutar iste organizacije bez obzira na prostor i rastojanje); Mree zatvorene grupe (razliite organizacije sa bliskim zajednikim interesom); Semi-javne mree (otvorene za odreenu podgrupu korisnika javne mree). Privatne mree mogu biti realizovane putem:
12

Vlastite opreme operatora koji prua usluge privatne mree; Kombinacijom vlastite opreme i iznajmljenih kapaciteta javne mree, ili Iznajmljivanjem kapaciteta javnog operatora virtualne privatne mree

Po organizacije mree: Hijerarhijske mree: uslovljeno stepenom tehnolokog razvoja inteligencije vorova mree i definisano topologijom mree. Mrea izgraena od vie hijerarhijskih nivoa, tako da se vii hijerarhijski nivo obavlja odreeni dio zadataka za nii hijerarhijski nivo (ne postoje direktne veze istih hijerarhijskih nivoa)

Po organizacije mree: Prednosti hijerarhijske mree: - mogunost postepenog irenja mree u zavisnosti od gustine korisnika uvoenjem novih saobraajnih podruja (domena), - progresivno usnopljavanje saobraaja sa odreenih podruja i time poveanje iskoristivosti prenosnih puteva, - mogunost uvoenja alternativnih puteva na viim ravnima u sluaju prekida puteva izmeu zadanih centrala. Nedostaci hijerarhijske mree: - velika ovisnost cijene usluge od rastojanja izmeu krajnjih taaka i broja koritenih komutacionih taaka neadekvatno iskoritenje prednosti viestrukog pristupa satelitiskim komunikacijama s obzirom na strogu hijerarhiju mree; - ograniena fleksibilnost mree i ograniena iskoristivost impelementiranih tehnolokih mogunosti;
13

- relativno dugom vremenu uspostavljanja veze. Plitke mree: omogueno stepenom tehnolokog razvoja inteligencije vorova mree i definisano topologijom mree. Mrea, uglavnom, izgraena od jednog hijerarhijskog nivoa, tako da svako vorite u mrei ima direktnu vezu za svakim drugim voritem.

Prednosti plitke mree: kratko vrijeme uspostavljanja veze (do 10 puta u donosu na hijerarhijsku); visoka pouzdanost mree (vie alternativnih puteva za jednu vezu); potpuna iskoritivost implementiranih tehnologija. Nedostaci hijerarhijske mree: znaajna dodatna ulaganja postojeim operatorima zbog promjene koncepta; Poveanjem broja veza (linkova) vezanih na jedno vorite (problem N2). Po principu opsluivanja osnovnih tk. usluga: Jednouslune Do 70.-tih godina jedina podjela je bila na: -telekomunikacionu mreu (telefonska); -instalacionu mreu i terminal (telefon); Nakon 70.-tih godina mree se dijele po uslugama: -Telefonska mrea (PSTN); -Mrea za prenos podataka (PDN); -Mobilne mree (PLMN); -Mree za prenos slike (CATV);

14

Konvergentne

Konvergentne imaju sljedei cilj: transparentnost za sve usluge i sve prethodne tehnologije; fleksibilnost u odnosu na razvoj; modularnost u smislu neometane zamjene tehnolokih rjeenja za realizaciju bilo koje usluge ili sloja mree; nelimitiranost brojem vorita; prostorna neogranienost (ni arhitekturom ni dometom); zadovoljavajua propusnost za usluge realnog vremena; ekonominost u odnosu na iskoristivost raspoloivog opsega sa statistikim multipleksiranjem i dinamikim dodjeljivanjem raspoloivog opsega; otpornost na prekide; pouzdanost u smislu zagarantovanog prenosa; neosjetljivost u odnosu na gomilanja (neravnomjernu distribuciju burst) saobraaj;
15

otvorenost za povezivanje sa drugim standardiziranih interface-a i protokola.

mreama

putem

Po funkcionalnom principu: Nosee telekomunikacione mree: Jednouslune (govor, podaci, slika,); Konvergentne (multimedijalne). Signalizacione mree: (Osnovni zadatak signalizacionih mrea je podrka funcionisanja noseih telekomunikacionih mrea razmjena informacija izmeu mrenih vorova u cilju potpunog i sinhronizovanog odvijanja saobraaja mrea SS7, SIP); Inteligentne mree: (Odvajanje infrasturkture od usluge da bi razvoj i implementacija noovih usluga ubrzali. Inteligencija mree se odvaja od infrastrukturnog dijela. Usluge se izgrauju od osnovnih zajednikih elemenata: osnovno procesiranje poziva, IN logika obezbjeenja usluge i interface izmeu BSC i IN modula). Osnovni elementi diferencijacije mrea: Usluge i primarne karakteristike; Principi usmjeravanja saobraaja kroz mreu; Prenosne i pristupne mree; Mrena inteligencija i nivo usluga dodate vrijednosti; Signalizacione tehnologije (mogunosti protokola) hijerarhijska ravan; Mreni menadment (upravljanje mreom); Meusobna kompatibilnost sa istim mreama drugog tehnolokog nivoa i sa mreama drugih usluga; Planiranje mree.

Referentni model telekomunikacione mree Najvii nivo apstrakcije modela (apsolutna konvergencija)

Referentni model odreen trasportnim karakteristikama i distributivnim sposobnostima sistema

16

 Slojeviti model telekomunikacionog sistema:

17

Referentni model telekomunikacione mree Slojeviti model telekomunikacionog sistema treba da funkcionie na osnovu sljedeih pravila: 1. svaki sloj je sastavljen od niza entiteta ime se postie modularnost izgradnje i jednostavnost rjeenja unutar samog nivoa; 2. svaki entitet je hardverski i/ili softverski modul; 3. postoje dva oblika interakcije izmeu entiteta: pristup uslugama putem interface-a (u okviru istog sistema ali putem slojeva. Izmeu svakog para susjednih slojeva postoji interface koji definie koje operacije i usluge nii sloj nudi viem sloju ) i razmjenom podataka i kontrolnih informacija (unutar jednog sloja ali kroz sistem); 4. u realnosti nema direktne razmjene podataka izmeu dva sloja istog stepena vanosti lociranih u dva razliita sistema. 5. set slojeva i protokola se generiki zove arhitektura mree. Slojeviti model telekomunikacionog sistema teoretski osnov se nalazi u OSI referentnom modelu: OSI (open system interconnection) je meunarodni standard koji treba da omogui povezivanje u mreu opreme razliitih proizvoaa i obezbjeenje realizacije novih tk. usluga; Bavi se razmjenom informacija izmeu otvorenih sistema, a ne unutranjim funkcionisanjem pojedinih sistema

OSI referentni model

18

Referentni model telekomunikacione mree Funkcije OSI referentnog modela Prvi nivo (physical layer): Ovaj nivo prvenstveno obavlja funkcije prenosa bita od jednog do drugog vorita preko fizike linije U ovom nivou se odreuje naponski nivo logike jedinice ili nule, brzina takta, nain prenosa (full duplex ili half-duplex). Drugi nivo (data link layer): Prvi zadatak ovog nivoa je otkrivanje greaka u prenosu. Osim toga zadatak ovog nivoa je da se brine o logickoj sinhronizaciji, kontroli brzine prenosa, te adresiranju vorita mree. Trei nivo (network layer): Osnovni zadatak ovog nivoa je usmjeravanje paketa ka odredinom voritu preko raspoloivih linkova. Osim toga ovaj nivo je odgovoran za uspostavljanje i odravanje veze, kao i kontrolu gomilanja u mrei, te kreiranje i zapisivanje informacija o tarifiranju veze. etvrti nivo (transport layer): Ovaj nivo ima zadatak podjele informacije u pakete na predajnoj strani (formiranje paketa), te reasembliranje informacije iz paketa na prijemnoj strani. Osim toga zadatak ovog nivoa je briga o kvalitetu usluge. Peti nivo (session layer): Uloga ovog nivoa je da obezbijedi neophodne uslove za organizaciju i sinhronizaciju dijaloga. U sutini, on vodi brigu o korektnoj i ovlatenoj prijavi i odjavi korisnika. esti nivo (presentation layer): Ovaj nivo obavlja funkciju konvertovanja formata zapisa. On obezbjeuje promjenu koda (npr. iz
19

ASCII koda u EBCDIC), vri kompresiju podataka, kriptovanje podataka te, po potrebi, vri i konverziju tipa terminala. Sedmi nivo (application layer): U OSI modelu, koji se odnosi na mreu za prenos podataka, protokoli koriteni na ovom nivou odreuju kako e korisnik koristiti mreu za prenos podataka. To moe biti protokol X.400 koji obezbjeuje usluge E-mail ili X.500 koji omoguuje pristup podacima o pretplatnicima distribuiranim u mrei. U osnovi, ovaj nivo omoguava korisnicima da koriste mreu za svoje potrebe stvarajui na taj nain nove usluge. Struktura OSI modela

Komunikacijaska mrea (tri najnia nivoa OSI modela)

Topologije mrea Vrste topologija: taka - taka (point-to pint) topologija; zvijezda (star) ili stablo (tree) topologija;
20

prsten (ring) topologija; petljasta (mesh) topologija;

Primjena odreene topologije zavisi od stepena tehnolokog razvoja telekomunikacione opreme (stepena inteligencije, modulacionih tehnologija, tehnika kompresije, signalizacionih mrea, itd.) i ciklino se smjenjuju tokom historijskog razvoja telekomunikacija. Topologije mrea: taka - taka mree za prenos podataka u najranijoj fazi razvoja, mree za posebne svrhe, point - to -point konfiguracije WDM mrea; najprimitivniji oblik: samo jedna usluga u datom ternutku, nizak stepen inteligencije mree, performanse prenosa definisane vrstom prenosnog medija.

Topologije mrea: zvijezda prikladne za difuzne mree, raunarske mree SNA i mree sa komutacijom krugova; specijalni oblik je topologija stablo; sloen sloj usmjeravanja definisan protokolima signalizacije, mogue vie razliitih usluga u datom trenutku identifikacija se vri na osnovu sadraja protokola,

Topologije mrea: prsten susjedna vorita direktno vezana jedan na drugog, topologija jednog hijerarhijskog nivoa;
21

 cijeli informacijski tok tee u jednom smjeru preko prstena, cvorita prepoznaju svoj sadraj na osnovu adrese u zaglavlju paketa; primjenjuju se u LAN mreama i mreama sa komutacijom paketa,

Topologije mrea: petlja kombinacija svih prethodnih tipova topologija; sadri sve prednosti prethodnih topologija: raznovrsnost usluga, kompleksnost i robusnost usmjeravanja, velike brzine i kapacitet mrea; visoka pouzdanost i otpornost na prekide; problem N2: broj linija potrebnih da povee N vorita proporcionalan kvadratu broja vorita.

Problem N2:

( N 1) n =N
2
topologija hijerarhijski postavljenih vorita (topologija stabla) i agregacija saobraaja po principu kotrljajue grudve potpuno odgovara principu PSTN-a, pojam vorita jednoznano odreen (telefon ili centrala); kod Interneta, pojam vorita nije jednostavno definisan, broj N odraava broj istovremenih konekcija podranih raunarima (broj vorita vei od broja fizikih lokacija). poveanje broja vorita nastaje usljed poveanja topolokog optereenja mree (broja korisnika) i bez stvarnog poveanja saobraajnog optereenja mree. Dakle, u tom sluaju nuno je poveati interkonekcijski potencijal mree u funkciji kvadrata broja vorita (brzina procesiranja- kritian faktor);
22

poveanjem saobraajnog optereenja potrebno je poveati propusnu mo mree proporcionalno aktuelnom koritenju (irina propusnog opsega i saobraajni inenjering - kritini faktor). tradicionalne mree sa hijerarhijskom aplikacijom, visokim procentom lokalnog saobaraja i visokom efikasnou multipleksiranja posjeduju sposobnost minimiziranja efekta N2; Internet mrea ima obrnute karakteristike (petljasta mrea), tako da je uticaj fenomena N2 visok. I pored toga tarifni model za Internet ne sadri dodatno tarifiranje za korisnike koji generiu N2 saobraaj. Potencijalna rjeenja: razvoj novog tarifnog sistema; poveati koritenje optikih tehnologija; razviti aplikacije za Internet na bazi hijerarhijskih relacija; razviti novu topologiju mrea baziranu na modelu direktnih veza slojeva istog nivoa.

3. TEHNOLOGIJE MREA PSTN

Referentni model:

23

Osnovne karakteristike: analogni pristup, 300-3400 Hz; komutacija krugova, dupleksni rad; frekventni opseg 300-3400 (analogno) ili irina opsega (bandwidth; digitalno) 64 kbps; prikljuak fiksno vezan za jednu lokaciju ili ograniena mobilnost; dio funkcija zajedniki sa drugim noseim mreama (N-ISDN). PSTN mrea 60-tih godina:

terminal samo analogni (rotari) telefon; pristupna mrea (local loop) samo bakarna parica; telefonske centrale: dvoina komutacija za lokalne centrale i etveroina komutacija za meumjesne; sve funkcionalnosti smjetene u centrali. Analogne centrale sa registarsko-markerskom organizacijom; prenosne mree bazirane na frekvnetnom multipleksiranju FDM i osnovnom opsegu (baseband) preko simetrinih i koaksijalnih bakarnih kablova. nije postojala dodatna inteligencija (osim: analize smjera sa rutiranjem, analize tarife, nadzor nad vezom); osnovna i jedina funkcija prenos govora; signalizacije izmeu korisnika i centrale na principu prekidanja pretplatnike petlje ogranienih mogunosti (funkcije prepoznavanja aktivnog korisnika, prepoznavnja cifara adrese biranog korisnika, slanje poziva). Signalizacija izmeu centrala: prekidanje frekvencije (izvan govornog opsega) D (1,2,4) ili set signala formiran od skupa frekvencija Y, R1, R2; ogranienog protokola, dugog vremena uspostavljanja veze (potvrda) i preko istih kanala preko kojih se prenosi govor (CAS, zahtijeva do 10% vie linija).

Usluge savremene PSTN mree: prua noseu uslugu PSTN dizajniranu da optimizira prenos i koritenje komutiranih krugova za prenos govora u opsegu 300 3400 Hz: fiksni telefon (analogni); beini telefon (analogni sa A/D konverzijom u telefonu);
24

fax (digitalni sa ugraenim modemom za analogni signal prema liniji); kompjuter (digitalni prikljuen modemom); javne govornice (analogne sa ugraenom inteligencijom); PBX (digitalne A/D konverzija, digitalni interface prema lokalnoj centrali). Specijalni sluaj virtualne privatne mree (CENTREX); multimedijalne usluge i asimetrine usluge (razliite brzine prenosa u suprotnim smjerovima - bolja iskoristivost prenosnog medija xDSL).

Upotreba modema: (prenos podataka i fax): konverzija analognog signala u frekventni opseg 0.3-3.4 kHz; brzine 14.4 kbps, 28.8 kbps, 33.6 kbps (uz odgovarajuu kompresiju na modemu mogue ostvariti brzinu od 230 kbps) i 56 kbps

Video, multimedijalne usluge preko PSTN-a: ograniena irina opsega (prije svega kroz komutaciju: komutacija kanala 64 kbps) ograniava uvoenje multimedijalnih usluga: samo videotelefonija (neprihvaena zbog nepostojanja definisanih standarda)

25

Pokretljivost korisnika unutar mree ograniena unutar tehnolokog dometa terminala (bezgajtanski telefon: telefon i slualica povezani radio putem) DECT (digital enchanced cordless telecommunications) standard u Evropi i PHS (personal handy-phone system) u Japanu; CT-0 - prva generacija (analogna) sa izraenim problemom kapaciteta (definisan raspoloivim frekvencijama i primjenjenom modulacijom); CT-1 druga generacija sa izraenim problemom dometa i bez mogunosti prelaska sa jedne na drugu baznu stanicu; CT-2 i CT-3 potpuno digitalni (sa interface-om aparat-bazna stanica (A-interface) kao mobilna telefonija) omoguava koritenje terminala preko razliitih taaka mree (ukljuujui mreu mobilne telefonije jeftiniji odlazni pozivi unutar matine bazne stanice). Mogunost dostupa do vie mrea putem samo jednog terminala zahtijeva da DECT sadri specifine interface-e prema razliitim mreama, a meusaradnja meu njima ostvaruje se putem Inteligentne mree i uz pomo SS7 mree.

STANDARDI: meunardoni ITU i ETSI sadre uglavnom standarde vezane za:

26

principe tarifiranja (ITU-T serija D); numeracija, rutiranje, kvalitet usluge i odravanje mree (ITU-T serija E); analogni i digitalni prenosni sistemi (serija G); kvalitet prenosa govora (serija P); komutiranje, signalizacije, usluge dodate vrijednosti (serija Q) i prenos podataka preko PSTN mree (serija V); domai standardi vezani za: signalizacije; obraun usluga; procedure pruanja usluga; interface za fiziki pristup do mree.

DECT (standard ETSI-a European Telecommunication Standard Institute - ETS: tehniki standard, ETR: standardi za izvjetavanje, i TBR: tehnika osnova za regulaciju): sadri tri osnovna dijela: baznu satnicu, komutaciju radio kanala i terminal

DECT funkcije: prva aplikacija bila je za potrebe ureda i kune potrebe to je postavilo sljedee tehnoloke uslove: veliki broj simultanih poziva u ogranienom prostoru, jednostavno proirenje i brzu izmjenu radio okoline (handover); dinamika alokacija kanala: sve bazne stanice koriste sve DECT frekvencije, ali ogranien broj istovremeno; kontrolisani handover MCHO: terminal je odgovoran za izbor kanala sa najboljim karakteristikama za prenos (koji kanal je najmanje ometan iz susjedne elije); suradnja sa drugim mreama: DECT nije mrea, nego standard koji obezbjeuje pristup drugim mreama. Interface je baziran na generikom pristupnom profilu koji omoguava koritenje DECT-a za pristup PSTN-u, ISDN-u, PLMN-u i mrei X.25 (do 522 kbps). Metode kodiranja:
27

govor PCM (pulse code modulation) ista amplitudna modulacija koja omoguava dvosmjernu konekciju sa brzinom kanala od 64 kbps; DECT koristi adaptivnu impulsno kodnu modulaciju ADPCM (G.726) sa brzinom bita od 32 kbps; video telefon zahtijeva kompresiju reda 7000 (200 Mbps), razumijevanje sadraja, ne skeniranje: MPEG4; fax koristi kodiranje pomou simulirane sive skale i Dither-ove matrice (skeniranje (crno-bijelo), kodiranje (49% sivila kodira se kao bijelo), kompresija (modificirani Huffman - najea kombinacija uzastopnih crnih polja), modulacija QAM):

prenos podataka putem modema (digitalna informacija mora biti konvertovana u zvuni signal irine 4 kHz ili 32 kbps putem DECTa po kanalu, do 522 kbps kombinacijom kanala) sa adaptivnim nainom promjene brzine ARS:

ITU-T preporuka V.21 V.22 V.26/V.26bis V.27/V.27bis V.29 V.32/V.32bis

Brzina bita bit/s 300 600 (1200) 2400 4800/2400 9600 9600/14000

Nain prikljuenja Iznajmljena ili birana linija Iznajmljena ili birana linija Iznajmljena linija Iznajmljena linija

Linijski interface Dvoino (300 bauda) Dvoino (600 bauda) etvero/dvoin (1200 bauda) etvero/dvoin (1600 bauda) etveroino (2400 bauda)

modulacija FSK PSK PSK PSK QAM QAM

Iznajmljena linija Iznajmljena ili birana linija Iznajmljena ili birana linija

Dvoino (2400 bauda) Dvoino (3200 bauda)

V.34/V34+

28.800/33600

QAM

V5:
28

Tradicionalno interface-i (za instalaciju pristupne opreme: multiplekseri ili koncentratori, upravljanje terminalima, mjerenja korisnike linije, itd.) izmeu centrale (PSTN/ISDN) i pristupne mree bili su definisani od strane odreenog proizvoaa i definisani u lokalnoj centrali. V5 ne podrava prenos informacija vezanih za mreni menadment na relaciji lokalna centrala - koncentrator

V5 sadri odvojene kanale za saobraaj, signalizaciju i kontrolu: LAP (link access procedure) za signalizaciju i kontrolu (time slot 16., 15. i eventualno 31.); za definisanje okviru time slot 0., ostali za saobraaj. V5.1 se koristi za nekoncentrisani saobraaj izmeu multipleksera i lokalne centrale (do 30 PSTN konkcija ili 15 BA ISDN); V5.2 koristi se za koncentrisani saobraaja do 300 korisnika na jedan PCM link (multilink od 2 do 16 dvomegabitnih linkova).

Komutiranje u PSTN
29

Osnovni zadatak komutacionog sistema je opsluivanje ponuenog saobraaja; Bazirano na komutaciji krugova: uspostavljena stalna fizika veza izmeu dva korisnika (do 1960.); Logiki povezani vremenski odsjeci koji sadre uzorke informacije dvaju korisnika.

Proces usmjeravanja mora biti: Jednostvana i efikasan, Robusan, Stabilan, Prihvattlivog vremena procesiranja, Pouzdan. Karakteristike komutacije krugova: konekcijski orijentisana veza (faza uspostavljanja i nadzora veze); informacija se prenosi u vremenskom odsjeku fiksne duine (8 bita); 64 kbps u svakom kanalu; nefleksibilno koritenje irine opsega; nema detekcije greaka; komutacija bazirana na principu pozicije vremenskog odsjeka u PCM okviru. Komparacija komutacije krugova sa OSI modelom: Koriste se samo prva tri sloja za funkcije nosee mree (adresiranje , detekcija i korekcija greaka i prenos bita): U fazi uspostavljanja veze fiziki i mreni sloj; U fazi konverzacije samo fiziki sloj. Slojevi 4-7 se ne koriste, odgovarajue funkcije (kvalitet usluge, provjera prava pristupa, izbor koda jezik, pristup aplikaciji tema razgovora) obavljaju sami korsinici.

30

Komutiranje u PSTN dijelovi komutacije: Komutaciono polje (KP) sa uesnikim priborom (UP), spojnim organima (SP), i prenosnicima (PN); Upravljaki organ (UO) koji upravlja elementima komutacionog polja dajui im signale kad i na koji nain treba da se uspostavi informacioni put izmeu dva korisnika.

Komutiranje u PSTN vrste komutacija: Prostorna komutacija (razliite veze u istom vremenskom periodu ostvaruju se preko razliitih puteva) prekidai se na poetku veze postave u zadani poloaj i ne mijenjaju se tokom trajanja veze; Vremenska komutacija razliite veze ostvaruju se preko istog fizikog puta samo u razliitim vremenskim odsjecima (prekida vremeski mijenja poloaj i tako rezervie put za datu vezu).

Analogne centrale koriste prostornu komutaciju i razlikuju se na osnovu koritenog principa upravljanja (direktno upravljanje: korane centrale ili indirektno upravljanje: registarsko-markersko upravljanje);
31

Digitalne centrale koriste SPC upravljanje (putem uskladitenih programa) , a meusobno se razlikuju po principu komutacije: Sa prostornom komutacijom (jednostepena ili vie stepena); Sa vremenskom komutacijiom po principu podjele medija ili po principu podjele memorije.

1. Jednostepena prostorna komutacija

2.Viestepena prostorna komutacija (poboljani Banyan ili paralelne ravni)

3.Vremenska komutacija sa podjelom memorije

32

4. Vremenska komutacija sa podjelom medija (konfiguracija bus ili prsten) 64000 obrtaja u sekundi, dva vremenska odsjeka za jednu dvosmjernu vezu.

5. Komutacija vrijeme-prostor-vrijeme TST

Komutiranje u PSTN metode organizacije upravljanja: prema nainu opsluivanja: Princip jedan po jedan (redoslijedom pojave, pogodna za mali broj istovremenih poziva ili sa upravljakim organom velikih brzina opsluivanja - SPC); Princip prostorne raspodjele (paralelni rad vie upravljakih organa, svaki sposoban da obavlja sve funkcije); Princip vremenske raspodjele (samo jedan upravljaki organ za vei broj ulaznih i izlaznih sprenih kola).
33

Komutiranje u PSTN metode upravljanja: prema raspodjeli upravljakih funkcija: Decentralizacija upravljakih funkcija. Podjela na vie upravljakih organa, pri emu svaki organ obavlja samo neke odreene funkcije (multiprocesorski rad); Centralizacija upravljakih funkcija. Sve upravljake funkcije jednog tipa su koncentrisane unutar jednog upravljakog organa. (ekstremno samo: jedan upravljaki organ). prema vrsti upotrebljene tehnike: Direktno upravljanje. Koriten u sistemima korak po korak

prema vrsti upotrebljene tehnike: Indirektno upravljanje (adresni i upravljaki signali se ne prenose direktno od korisnikog aparata do organa u KP-u) 1. registarsko markersko upravljanje

prema vrsti upotrebljene tehnike:

34

Indirektno upravljanje (adresni i upravljaki signali se ne prenose direktno od korisnikog aparata do organa u KP-u) 2. Programsko upravljanje

Komutiranje u PSTN saobraajne karakteristike upravljakih organa: Problem definisanja upravljakih organa sa stanovita saobraajnih karakteristika (ogranienje broja prikljuaka po modulu)

saobraajni kapacitet procesora uslovljen je sa nekoliko faktora: karakteristika procesora (organizacija softvera, vrijeme obrade poziva, organizacije memorije, itd.); konfiguracije upravljakih organa (centralizovano, decentralizovano, redudantnost sistema); naina rjeavanja greaka u sistemu (mali, veliki restart); naina podjele rada meu procesorima (podjela po izvorima saobraaja, po veliini saobraaja, itd.); saobraajni kapacitet procesora uslovljen je sa nekoliko faktora:
35

okoline sa kojom procesor radi (raspodjela poziva po vrstama, kvalitet opsluivanja, itd.).

Pokazatelji kvaliteta opsluivanja saobraaja saobraajni kapacitet procesora uslovljen je sa nekoliko faktora: okoline sa kojom procesor radi (raspodjela poziva po vrstama, kvalitet opsluivanja, itd.

saobraajni kapacitet procesora - preoptereenje procesora

Transportni dio mree:

prenosne mree i
36

 pristupne mree.

4.TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA
TRANSPORTNE TEHNIKE: PRENOSNI MEDIJI bakar; radio talasi; optiki kablovi. Bakarni kablovi: Osnovni parametri bakarnih kablova: konstruktivni: prenik provodnika, izolacija parice, konstrukcija jezgra (nain upredanja), konstrukcija omotaa; vrste ekranizacije; elektrini: kapacitet F/km; karakteristina impedanca /km; poduno slabljenje dB/km.
37

Bakarni kablovi: o Vrste kablova po osnovu naina konstrukcije parice: simetrini kablovi; koaksijalni kablovi. Simetrini kablovi: se koriste u pristupnim mreama i rijetko u prenosnim mreama; Osjetljivi na presluanje (uticaj kapacitivnih sprega) i elektromagnetne uticaje; prenik od 0.4 mm do 1.2 mm; kapacitet od 33 F/km do 21 F/km; karakteristina impedanca zavisi od koritenog frekventnog opsega za 60 kHz 153 /km do 550 kHz 198 /km; slabljenje takoe zavisi od koritene frkevencije za 60 kHz 2.3 dB/km do 550 kHz 3.1 dB/km (maksimalni domet 10 km). u pristupnim mreama se koriste za direktno prikljuenje telefona; ISDN prikljuak sa mrenim zavretkom; PGS - 4, 8, 16, 32; xDSL; u prenosnim mreama: analogni prenos: 12, 24, 48, 60 i 120 telefonskih kanala; digitalni prenos: 2 Mbps do 34 Mbps (30, 120, 480 telefonskih kanala); prenos 1 TV kanala (34 Mbps).

Koaksijalni kablovi frekventni opseg do 10 GHz: dimenzije koaksijalne parice (unutranji provodnik vanjski provodnik; smanjene kapacitevne sprege - vei frekventni opseg): 1.2/1.4 mm: o 1.3 MHz: 300 kanala u pojaivakoj dionici 6 km; o 4 MHz: 960 kanala na 4 km; o 6 Mhz: 1200 kanala na 3 km; o 12 MHz: 2700 kanala na 2 km; o digitalni sistemi od 34 Mbps na 4 km do 140 Mbps ili do 3 TV kanala na 2 km); dimenzije koaksijalne parice (unutranji provodnik vanjski provodnik; smanjene kapacitevne sprege - vei frekventni opseg): 2.6/9.5 mm: o 12 MHz 2700 analognih kanala, o 18 MHz 3600 analognih kanala; i o 60 MHz (10800 kanala), o odgovarajui broj digitalnih sistema do 565 Mbps. Optiki kablovi: bitna element je laser koji moe da proizvede frekvenciju osciliranja 2-5*1014 Hz (oko 100000 puta vie frekvencija od elektrinih sistema prenosa)
38

karakteristini faktori talasne duine f1=850 nm f2=1310nm, f3=1500nm: informacijski kapacitet skoro proporcionalan upotrijebljenoj frekvenciji; slabljenje signala ispod 0.1 dB/km (maksimalni domet preko 100 km bez regeneracije); neosjetljivost na elektromagnetne smetnje; irok frekventni opseg 20 THz 10 Tbps (f=c/ , f=c*/2, f=2.1*108*200*10-9/(2.25*10-12)= 20*1012); malene dimenzije; potencijalno niska cijena.

Konstrukcija

tipovi optikih kablova (od prenika jezgra zavisi broj zraka koji moe biti primljen u jezgro: nain propagacije svjetlosnog zraka koji zavisi od ugla upada zrake zove se mode.

Tipovi optikih kablova:

39

kapaciteti prenosa preko jednog monomodnog vlakna od 34 Mbps do 10 Gbps (jedno vlakno za svaki smjer); ogranienja koja smanjuju teoretske mogunosti: modifikacija kablovske konfiguracije u toku eksploatacije; promjena performansi usljed starenja kabla; degradacija performansi nastalih na mjestu spajanja; ogranienja usljed tehnolokog razvoja opreme koja se prikljuuje (nadzor pojedinanih talasnih duina, otkrivanje i izolacija greaka vezanih za talasne duine, razvoj optike komutacije, odgovarajui protokoli.

Pasivne optike mree (PON) 80-ih godina prolog stoljea kao sistemi dijeljene optike infrastrukture za uskopojasnu telefoniju (TPON) PON irokopojasne mree u tri tehnoloke izvedbe: BPON (Broadband PON), EPON (Ethernet PON) ili GPON (Gigabit PON) mree. Svi ovi sustavi temelje se na ideji vremenske podjele optikog medija putem TDMA (Time Division Multiple Access).

40

ITU-T G.984.1 G.984.2 G.984.3 G.984.4

opis Osnovne osobine GPON Specifikacija fizikog sloja Specifikacija prenosnog sloja Specifikacija interfejsa za ONT

IEEE 802.3ah (EPON)

ITU-T G.984 (GPON)

Downstream

1250 Mbps

2500 /1250 Mbps

41

Upstream Split ratio OAM&P

1250 Mbps 1:32 OAM je opcionalno

1250 /622 Mbps 1:32, 1:64, (1:128) puni FCAPS na ONT i serv isima.

TDM transport

Circuit Emulation over Ethernet (ITU-T Y.1413)

Circuit Emulation over Ethernet (ITU-T Y.1413) Opcionalno 50 ms .

Network Protection Downstream Efficiency

Nije specificirano

~72%

~92%

Sredinji terminal (OLT) s pasivnim optikim razdjelnikom je ureaj koji ima jedan ulaz te 2n (tipino 32) izlaza. Optika snaga signala na ulazu u razdjelnik raspodjeljuje se jednako meu izlazima reducirana za faktor n 3.5 dB Od optikog razdjelnika do svakog korisnika dolazi po jedna optika nit. Mogue su sljedee kombinacije: 1.2 Gbit/s download; 155 Mbit/s upload 1.2 Gbit/s download; 622 Mbit/s upload 1.2 Gbit/s download; 1.2 Gbit/s upload 2.4 Gbit/s download; 155 Mbit/s upload 2.4 Gbit/s download; 622 Mbit/s upload 2.4 Gbit/s download; 1.2 Gbit/s upload 2.4 Gbit/s download; 2.4 Gbit/s upload

Osobine: Radna talasna duina: 1480 do 1500 nm za smjer od sredinjeg terminala prema korisniku, te od 1260 do 1360 nm za suprotni smjer. Unaprijedno ispravljanje pogreke (FEC). Uz originalnu se informaciju prenose i redundantne informacije kako bi se pogreke mogle detektirati i ispraviti. Transmisijski kontejneri: Transmisijski kontejneri (T-CONT) su prijenosni entiteti koji se upotrebljavaju prilikom dodjeljivanja pojasa
42

korisnicima za slanje podataka prema sredinjem terminalu. GPON podrava pet tipova transmisijskih kontejnera ovisno o klasi usluge. Dinamika dodjela pojasa: (DBA) je metodologija koja, na temelju trenutnih zahtjeva korisnikog prometa, omoguuje brzo dodjeljivanje pojasa korisnicima.

EPON (IEEE 802.3ah Ethernet in the First Mile) , GPON (ITU-T G.984), 10GEPON (IEEE 802.3av) i XG-PON ( ITU-T G.987): NG-PON1 podravae brzine od 10/2.5 Gbps (D/U) i NG-PON2 koja e ppodravati simetrine brzine od 10Gbps (2014). Radio-relejni sistemi: radio talasi (elektromagnetni talasi) u frekventnom opsegu od 2 GHz do 23 GHz (uzak spektar ograniava broj sistema i broj operatora na jednom prostoru, nuna koordinacija spektra)

elektromagnetno polje odreeno je sa dva vektora: vektorom elektrinog polja E (V/m) i vektorom magnetnog polja H (A/m), gustina fluksa snage S (W/m2): S= ExH; zamiljena povrina sa istom fazom - front radio talasa (sferian, cilindiran ili ravan); slabljenje i varijacija slabljenja (domet oko 100 km i zavisi od frekvencije, visine antene, snage predajnika, dobitka antene, zakrivljenosti zemlje: prostorno ili frekventno razdvajanje povrina talasa raste sa rastovanjem od antene ime se smanjuje gustina protoka to izaziva slabljenje snage u take prijemne antene, te domet od maks.oko 100 km zavisi od frekvencije, visine antene, snage predajnika, dobitka antene, polarizacije signala, zakrivljenosti zemlje: prostorno ili frekventno razdvajanje; varijacija slabljenja (feding) smanjenje snage signala koja nastaje usljed refleksije, loma ili apsorpcije signala du trase. Nastaje sluajno u funkciji atmosferskih prilika i gustine zraka; smetnje: radio talasi jako osjetljivi na umove uzrokovane atmosferalijama (kia, snijeg, magla, itd.) - rezerviranje u konfiguraciji M+N (radni i rezervni kanali).
43

Satelitski sistemi: karakteristike sistema: omoguava komunikaciju bilo koje dvije take na povrini zemlje bez dodatne infrastrukture i pod uslovima koji ne zavise od rastojanja meu tim takama; podruje pokrivanja odreeno vidljivou izmeu satelita i take na zemlji i mora biti u zoni signala;

karakteristike sistema: gubici kroz slobodan prostor (udaljenost oko 36000 km) oko 200 dB na frekvenciji od 8 GHz. Kompenzacija gubitaka postie se velikim pojaanjem antena (visok kvalitet i velik prenik); visoka osjetljivost prijemnika; usmjerenost signala; viestruki pristup: nekoliko zemaljskih stanica moe istovremeno da prenosi sopstveni signal na satelitski transponder: FDMA (frequency division multiple access); TDMA (time division multiple access). FDMA uglavnom FDM sa FM, ali moe biti i TDM sa PSK; TDMA TDM sa PCM-om

proces viestrukog pristupa moe biti podijeljen u dvije kategorije: PAMA (pre-assigned multiple access) i DAMA (demand assigned multiple access). Kapacitet relativno visok: nekoliko transpondera po satelitu (prosjeno preko 50); prosjeno 500 MHz po transporderu; 40-80 MHz po repetitoru; viekratno koritenje raspoloivog spektra: separacija signala (razliiti smjerovi i ne pokrivaju isto podruje) i diskriminiacija
44

puta polarizacijom (LHCP: cirkularna polarizacija lijevo i RHCP: cirkularna polarizacija desno). viekratno koritenje raspoloivog spektra

karakteristike sistema: kanjenje u propagaciji signala oko 550 ms, to ima poseban uticaj na kvalitet veze izraen kroz eho efekt; kratak ivotni vijek (5 do 7 godina); visoka raspoloivost 99.99%; fleksibilan u odnosu na promjene usluga i nain usmjeravanja saobraaja; primjena: telefonija; telegrafija i telematske usluge; televizija (15 Mbps, 34 Mbps, 45 Mbps i 68 Mbps); prenos podataka (VSAT sistemi do 100 stanica na brzini od 2 Mbps i sa irinom kanala od 64 kbps); nune komunikacije (prirodne katastrofe i ratni uslovi).

PARAMETRI PRENOSA Analogni sistemi: irina frekventnog opsega (300-3400 60 MHz); slabljenje 17 db izmeu dva korisnika, 36 db izmeu dvije pojaivake dionice; umovi (svaki elektronski krug generie umove-termiki; bitan je odnos signal/um, granine veliine odreene ITU preporukama > 60 dBm); presluanje (ometanje nastalo kao posljedica kapacitivnih sprega izmeu susjednih govornih krugova) karakteristino za simetrine bakarne kalblove; eho posljedica nebalansiranog prelaska sa dvoinog na etveroini vod;
45

eho posljedica nebalansiranog prelaska sa dvoinog na etveroini vod (ukoliko je kanjenje due od 15 ms primjeti se efekat eha, ITU-T ako je kanjenje vee od 250 ms nedopustiv kvalitet govora);

Digitalni prenos: irina opsega (bzina prenosa bita/sec). Ne propagacijska brzina informacije koja se mjeri kanjenjem izmeu predajnika i prijemnika, nego koliina informacije koja se prenese u jedinici vremena; kvantizaciona distorzija: Svaka A/D konvercija u sebi sadri kvantizaciju koja unosi odreenu distorziju govornog signala, koja se kumulira, to moe degradirati kvalitet govora ukoliko ima vie A/D konverzija, dozvoljeno 5 (u poetnoj fazi digitalizacije 7) A/D konverzija; veliina bitske greke (bit error ratio BER) prosjean broj neispravno primljenih bita u odnosu na ukupan broj bita u datoj jedinici vremena. Prihvatljiv nivo greke za: govor: 10-5; videotelefon, podaci: 10-7; e-mail, fax: 10-5-10-6 um izaziva bitsku greku; presluanje na bliem kraju NEXT, i presluanje na daljem kraju FEXT

46

eho ima isti efekat kao i kod analognih sistema; jitter: promjena faze (broj promjena faze u sekundi. Sve vrste fazne modulacije, koje se vrlo esto koriste kod prenosa podataka (modema) jako su osjetljive na jitter; distrozija u optikim kablovima: distrozija materijala (izvor: varijacija brzine svjetlosti u zavisnosti od talasne duine) i modalna distorzija (zavisi od konstrukcije kabla, svjetlost ima razliite puteve propagacije: razliite duine puta i zavretka na prijemnoj strani).

Efikasno koritenje transmisionih medija: Prenosni sistemi uestvuju sa znaajnim procentom u cijeni izgradnje i koritenja telekomunikacionih mrea. Ekonominost prenosnog sistema ocjenjuje se na osnovu cijene kanala po kilometru: Cv=k*L/n+Ca.

multipleksiranje; WDM; transmisione tehnike za poveanje iskoristivosti prenosnog medija.

47

multipleksiranje: odreeni broj kanala du iste rute koriste isti prenosni medij; multipleksiranje elektrinih signala (danas) koji se prenose preko bilo kojeg prenosnog medija (bakarni kabel, optiki kabel ili radio sistem) bazira se na TDM (vremensko multipleksiranje): PDH plesiohrona digitalna hijerarhija; SDH sinhrona digitalna hijerarhija. hijerarhijski koncept sastoji se od multipleksiranja kapacitivnih nivoa od 2 Mbps, baziranih na 64 kbps kanalu udruenih u PCM okvir (32 kanala);

PDH: elementi mree dobivaju takt (iste osnovne frekvencije 2 MHz) iz vie od jednog izvora

48

Oznaka PDH: E1 E2 E3 E4 E5

Broj kanala 30 120 480 1920 7680

Brzina bita 2048 kbps 8448 kbps 34368 kbps 139264 kbps 565992 kbps

Linijski kod HDB3 HDB3 HDB3 CMI CMI

SDH zbog sinhronog pristupa osnovnom taktu omoguen je direktan pristup tributarijima niih nivoa (do nivoa kanala) bez potrebe demultipleksiranja. Mogue jednostavno utvrditi bite koji pripadaju svakom kanalu; hijerarhijski nivoi kod SDH mogu biti podijeljeni u dvije grupe: nivo multipleksiranja koji se formiraju od virtualnih kontejnera (VC); nivo linijskog signala koji se formiraju u obliku sinhronih transpotnih modula (STM) SDH tributari od 1554 do 139264 kbps su sinhronizirani, te dodavane kontrolne i nadzorne informacije

49

SDH:

Linijska brzina 51.84 Mbps 155.52 Mbps 622.08 Mbps 2488.3 Mbps 9953.3 Mbps 39813 Mbps

Oznaka ITU_T STM-0 STM-1 STM-4 STM-16 STM-64 STM-256

ANSI oznaka STS-1 STS-3 STS-12 STS-48 STS-192 STS-768

Optiki sistem OC-1 OC-3 OC-12 OC-48 OC-192 OC-768

Broj kanala 672 1890 7560 30240 120960 483840

50

SDH (okvir brzine 51.84 Mbps 90 kolona i 9 redova)

WDM ili DWDM (wavelength division multiplexing) omoguava da vie kanala bude preko razliitih talasnih duina proslijeeno preko istog optikog vlakna; To je u sutini optika varijanta frekventnog multipleksiranja; talasne duine se meusobno razlikuju za nekoliko nanometara; WDM 2 do 10 talasnih kanala sa razmakom od 5-50 nm (40 Gbps); DWDM 5-100 talasnih kanala sa razmakom od 0.1-5 nm (reda Tbps).

WDM ili DWDM

51

 DCME kompresija govora (5:1 G.763) ime se omoguava da vie poziva koriste zajedniku vezu, druge usluge ne mogu tolerisati takav stepen kompresije, te je potrebno znati koji bitovi prenose koji tip usluge; dvije kompresione funkcije: interpolacija digitalnog govora baziran na injenici da prosjean korisnik govori 30-40% raspoloivog vremena u kanalu to omoguava kompresiju sa faktorom 2.5:1; ADPCM koja omoguava 32 kbps za svaki poziv to omoguava dodatnu kompresiju od 2:1 DCME: govorne veze sa obe vrste kompresija; prenos podataka u govornom opsegu (modemski prenos) uz ADPCM na brzinama do 9.6 kbps; prenos podata na veim brzinama od 9.6 kbps koriste pridrueni 64 kbps kanal bez kompresije.

52

53

5. TEHNOLOGIJE MREA PSTN

Pristupne mree: podskup funkcija ukupne mree koje omoguavaju povezivanje korisnika na prenosnu mreu; nuno sadre interface i protokole kojima se mogu povezati razliiti pristupni ureaji; bakarna parica, optiki pristup FTTH, bezini pristup (WLL), viestruko i vienamjensko iskoritenje pristupnog medija (PGS, xDSL, koncentratori.); logiki odvojene za PSTN mreu, zajedniko koritenje prenosnih medija za druge usluge koje ne koriste istu komutaciju (xDSL).

digitalizacija govora omoguila je primjenu razliitih medija u pristupnim mreama: simetrine parice poele su se koristiti i na viim frekvencijama od frekventnog spektra obinog govora i na veim rastojanjima; koaksijalni kablovi za kablovsku televiziju mogu se koristiti i za interaktivne usluge, pristup Internetu i telefoniju; FTTH nudi nelimitiran broj novih mogunosti prikljuenja korisnike opreme i usluga; radio pristup (DECT). PGS (pair gain systems): poveanje transmisionih karakteristika simetrinih kablova (dijalektrina vrstoa); nekoliko korisnika dijele istu fiziku liniju; 4, 8, 12, 24 korisnika na rastojanju od 5-25 km, zavisno od vrste saobraaja; digitalni linijski signal (2B1Q), A/D konverzija neposredno kod korisnika; telefon, fax i modem.
54

xDSL :H(high bit rate)DSL, S(symetrical)DSL, A(asymetrical)DSL, ADSL+, V(very high speed)DSL; postizanje veih brzina prenosa preko simetrine parice do 51 Mbps, na manjem broju parica (preferencijalno jedna parica) i na veem dometu; domet je odreen veliinom slabljenja i presluanja i oba parametra rastu sa porastom upotrijebljene frekvencije. HDSL omoguava implementaciju 2 Mbps sistema u pristupnim mreama na rastojanju do 4 km (smanjuje potrebu za regeneracijom signala - ekonominiji sistem); HDSL koristi dva metoda da smanji irinu transmisionog signala: podjelom prenosa na dvije parice (potpuni dupleks); koritenjem 2B1Q linijskog koda koji spektralnu distribuciju signala pomjera ka niim frekvencijama. Broj parica 2 3 Brzina po parici 1168 kbps 784 kbps Domet (0.5 mm) 4 km 4.6 km

ADSL transmisioni kapacitet u jednom smjeru je vei od transmisionog kapaciteta u drugom smjeru - efikasno koritenje frekventnog opsega simetrine parice; prenos video signala ili pristup Internetu na viim brzinama od modemskih brzina ili brzina koje omoguava ISDN preko standardne telefonske linije.

ADSL obezbjeuje LAN konekciju (10 base T Ethernet, E1, E3, ATM, FR), to je potpuna tehnologija neovisno od specifinog protokola

55

ADSL je tehnologija koja omoguava stalni pristup do usluge always on ITU G.992.1 G.992.2; prenos od mree ka korisniku od 768 kbps do 9 Mbps; prenos od korisnika ka mrei od 64 kbps do 1.5 Mbps. Broj parica 1 1 1 Brzina bita Uplink/downlink 64 kbps/1.5 Mbps 128 kbps/2 Mbps 256 kbps/ 6 Mbps domet 5.5 km 4.5-5 km 2.5-3 km

Mrena inteligencija i usluge dodate vrijednosti VAS: raunarom kontrolirane centrale SPC omoguile su uvoenje inteligencije u PSTN; distribuirane suplementarne usluge (implementirane u lokalnim centralama): ne uznemiravaj: dont disturbant; buenje: wake-up; prosljeivanje poziva: call forwarding (bezuslovno, u sluaju ne javljanja, u sluaju zauzetosti, selektivno); naknadni poziv callback; ponavljanje posljednjeg poziva last number redail; konferencijska veza three-party conference; skraeno biranje; distribuirane suplementarne usluge (implementirane u lokalnim centralama): poziv na ekanju call waiting; identifikacija pozvajueg broja CLIP; razbrana prikazivanja pozivajueg broja CLIR; vrua linija hot line; praenje zlonamjernih poziva ; zabrana odreenih odlaznih poziva (zabrana ili otvorena lista). korisnik upravlja uslugama sa svog telefona. ETSI standardi: * na poetku procedure aktiviranja ili otvaranja usluge, odnosno za odvajanje dijelova unutar procedure;
56

# na poetku rpocedure raskidanja ili deaktiviranja usluge, odnosno oznaka za kraj procedure; *#na poetku procedure vezane za upite o usluzi; svaka usluga ima svoj kod (21 za bezuslovno preusmjeravanje). centralizirane suplementarne usluge i VAS: inteligentne usluge su dostupne svim korisnicima koji imaju mogunost tonskog biranja, bez obzira na tehnologiju lokalne centrale; meu inteligentne usluge spadaju: freephone pozvani plaa uslugu; usluge posebne tarife premium rate services: informacije i savjeti putem telefona. Tarifa zavisi od vrijednosti sadraja; tarifiranje putem kreditne kartice credit-card calling: biranje svog rauna i identifikacijskog koda univerzalne line telekomunikacije universal personal tel. (UTP): telefonski broj nije dodijeljen odreenoj lokaciji (telefonskom aparatu), koristei lini kod (PIN) korisnik moe primiti pozivi bilo gdje i na svoj raun ostvariti poziv sa bilo kojeg broja; teleglasanje; prenosivost broja. Inteligentne usluge- referentni model:

Inteligentne usluge - istorija implementacije usluga:

57

Inteligentne usluge - istorija implementacije usluga: osnovna logika centralizacije suplementarnih usluga sastoji se u odvajanju servisne logike od logike komutiranja, i pridruivanja posebnih vorita za obezbjeenje suplementarnih usluga; centralizacija ovih usluga zahtijeva bazu podataka za korisnike podatke i dovoljno snaan sistem signalizacije za prenos podataka za kontrolu saobraaja; omogueno bre uvoenje usluga i jednostavnije uvoenje novih tehnologija u mreu; usluge dodate vrijednosti su usluge koje nisu vezane za fazu uspostavljanja veze, one su prevashodno vezane za sadraj koji se tim pozivom omoguava: video-on-demand; bankarstvo od kue; kupovina od kue; uenje na daljinu, itd.

Inteligentne usluge - arhitektura:

58

Inteligentne usluge - tehnoloke mogunosti: prilagoavanje usluga eljama korisnika; brz razvoj novih usluga koristei standardizirane, programske platfrome koje ne zavise od vrste usluge; brzo uvoenje usluga; centralizirano upravljanje; Inteligentne usluge - interesne grupe: operatori mreom; davaoci usluga; korisnici usluga.

Inteligentne usluge - mrene funkcije:

59

Inteligentne usluge - mrene funkcije: SSP (service swtching point) vorite koje detektuje poziv ka IN usluzi.SSP funkcije: identifikacija pozivnog signala za odreenu uslugu; prosljeivanje signala prema SCP-u; prijem odgovora od SCP-a; preusmjeravanje poziva; kontrola gomilanja SCP (service control point) je centralno vorite koje sadri logiku i podatke za IN usluge. SCP funkcije: prima zahtjeve od SSP-a; izvrava zahtjev; i vraa informaciju ka SSP-u. Inteligentne usluge - kreiranje usluga: usluge u IN-u su implementirane od veeg broja manjih modula (objektno programiranje) koji se zovu usluno nezavisni blokovi SIB koji imaju definisane interface prema okolini. Primjeri SIB-a: vremenski odreena selekcija (selektuje odreeni izlaz u sistem zavisno od sata, datuma ili dana u sedmici); analiza broja (selektira izlaz zavisno od analize pozvanog ili pozivajueg broja); administracija korisnikih podataka (omoguava korisniku da mijenja svoje podatke vezane za uslugu); administriranje mree (u cilju optimiziranog koritenja mree); komunikacija (dodjeljivanje odreene govorne poruke zavisno od usluge i stanja usluge); itd. VAS vezane za PSTN:
60

 maina;

govorne poruke: govorna maina i centralna govorna CENTREX (translacija lokalnih brojeva u brojeve javne mree, tarifa lokalnih brojeva - povlatena tarifa); kontroliranje usluga.

SIGNALIZACIJA: signalizacija ima ulogu povezivanja procesa izmeu razliitih dijelova telekomunikacione mree.

signalizacija predstavlja razmjenu informacija koje omoguavaju uspostavljanje, odravanje, nadzor, tarifiranje, raskidanje veze i obezbjeenje prenosa informacija za suplementarne usluge; signalizacija u pristupnim mreama (korisnik-centrala, multipleksercentrala, istureni pretplatniki stupanj -centrala; signalizacija izmeu centrala; signalizacija izmeu inteligentnih vorova i komutacionih sistema.

SIGNALIZACIJA- funkcije signalizacije: faza uspostavljanja veze (signal najave od strane korisnika, signal prihvatanja ili signal odbijanja, adresni signali);
61

faza usmjeravanja (analiza adresnih signala, signal zauzimanja, signal potvrde ili dobijanja, signal najave -zvonjenje, signal potvrde prijema -kontrola poziva); faza nadzora (signal javljanja, tarifni signali, signal polaganja, signal raskidanja, signal potvrde raskidanja). Signali se po sadraju poruka mogu svrstati u dvije kategorije: upravljake signale (prenose informaciju vezanu za zahtjev prema usluzi); i adresne signale (prenose informaciju u lokaciji, adresi pozvanog korisnika).

SIGNALIZACIJA- pretplatnika signalizacija : signalizacija od i ka korisniku; signalizacija za CLIP: prije pozivnog signala, lokalna centrala alje A broj. Najea metoda je kombinacija promjene polariteta i DTMF (ton od dvije frekvencije u kombinaciji od 7 raspoloivih); tarifni signali: lokalna centrala alje informaciju o zaduenju razgovora u ritmu tarifnih impulsa (16 kHz impulsi). Svaki tarifni impuls generie izlaz iz16 kHz oscilatora koji se prima na brojau kod korisnika; signalizacija za suplementarne usluge (*kod usluge (cifre)#); signalizacija za usluge dodate vrijednosti (nakon standardne faze uspostavljanja veze omoguena je veza sa raunarom koji omoguava uslugu, korisnik komunicira sa raunarom (upute daje govorna maina) putem DTMF tastature); signalizacija za IN usluge (DTMF ili govor - VR); signalizacija za fax (dodatno odreivanje parametara: brzine prenosa, rezolucije; potvrda prijema stranice, itd.)
62

signalizacija za fax

SIGNALIZACIJA- signalizacija izmeu centrala: sistem siganlizacije se uspostavlja na osnovu razlikovanja signala po: amplitudi, polaritetu, duini trajanja, redoslijedu slanja, infomaciji zapisanoj u digitalnom obliku; Tehnike realizacije signalizacija; prekidanje signalizacione petlje; viefrekventna tehnika; i paketska tehnika.
63

komparacija tehnika signalizacije: kanjenje u biranju (dialing delay) vrijeme od prijema signala slobodnog biranja do zavretka slanja zadnej cifre; kanjenje pri javljanju (answer delay) vrijeme od slanja pozivne struje do trenutka odgvora pozvanog; kanjenje poslije biranja (post dialing delay) razlika izmeu prva dva kanjenja. signalizacija pridruena kanalu CAS (No.5, Y, R1, R2): podijeljena na linijske i registarske signale; linijski signali razmjenjuju poruke vezane za pormjenu stanja voda izmeu centrala (zauzimanje, potvrda, oslobaanje, potvrda oslobaanja, itd.); u analognoj verziji: ukljuenje ili iskljuenje frekvencije 3825 HZ, u digitalnoj po dva bita za unaprijed i unazad ; registarski signali obrauju informacije vezane za usmjeravanje (B broj, kategoorije pretplatnika, stanje B pretplatnika, itd.); za registarske signale je najei nain razmjena signala baziranih na kombinaciji vie frekvencija (kombinacija dvije od moguih est frekvencija daje kombinaciju od 15 signala unaprijed i isto toliko signala unazad). tarifni signali: lokalna centrala alje informaciju o zaduenju razgovora u ritmu tarifnih impulsa (16 kHz impulsi). Svaki tarifni impuls generie izlaz iz16 kHz oscilatora koji se prima na brojau kod korisnika; signalizacija za suplementarne usluge (*kod usluge (cifre)#); signalizacija za usluge dodate vrijednosti (nakon standardne faze uspostavljanja veze omoguena je veza sa raunarom koji omoguava uslugu, korisnik komunicira sa raunarom (upute daje govorna maina) putem DTMF tastature); signalizacija za IN usluge (DTMF ili govor - VR); signalizacija za fax (dodatno odreivanje parametara: brzine prenosa, rezolucije; potvrda prijema stranice, itd.) signalizacija pridruena kanalu CAS (No.5, Y, R1, R2): svaki govorni kanal ima 2kbps za signalizaciju (64 kbps vremenski odsjeak jedamput u 16 okvira za 2 govorna kanala: 64/16/2);

signalizacija pridruena kanalu CAS (No.5, Y, R1, R2): prijemnici i predajnici koda kao zajedniki organi i u digitalnoj i analognoj verziji
64

signalizacija po zajednikom kanala CCS (No.6, SS7): skupi kanali za prenos informacije ne koriste se za prenos signalizacije; zahtijeva posebnu signalizacionu mreu; signalna mrea se u principu konfigurie kao paketska mrea (signali su stabdarni paketi svrstani u 64 kbitni kanal)

signalizacija po zajednikom kanala ima niz prednosti u odnosu na CAS: kanjenje posloje biranja je drastino smanjeno (oko 10 puta krae); za istu koliinu informacija potreban je manji broj kanala je se preko njih prenosi samo govor a ne i signalizacija; ova vrsta siganlizacije s obzirom na paketsku organizaciju, moe prenositi mnogo vie razliitih vrsta signala ta je ini pogodnom za primjenu usluga inteligentne mree (usluge virtualne mree; prenosivost broja; telefonske kreditne kartice; ISDN itd.)

signalizacija po zajednikom kanala SS7:

65

nekoliko meunardonih (bijela 1980., uta 1984, crvena 1988. i plava 1992. godine) vie nacionalnih verzija standarda; funkcionalna struktura protokola organizovana na bazi nivoa

signalizacija po zajednikom kanala SS7: Mreni dio strukture sastoji se od etiri nivoa MTP 1, MTP2 i MTP3 (message transfer part) i SCCP (signaling connection control part);

signalizacija po zajednikom kanala SS7: MTP sastoji se od tri nivoa: MTP1 data link funkcije fizikog sloja OSI modela (dva kanala brzine 64 kbps); MTP 2 signaling link odgovara funkcijama drugog sloja OSI modela (korekcija greaka, nadzor, kontrola protoka informacija); MTP 3 dio funkcija treeg sloja OSI modela (funkcije i procedure za prenos poruka izmeu signalnih taaka): funkcije usmjeravanja, razluivanja i distribucije poruka i funkcije upravljanja mreom (mreni i saobraajni inenjering signalne mree); SCCP proiruje nivo usluga MTP-a proirujui kapacitet adresiranja sa etiri klase usluga. signalizacija po zajednikom kanala SS7: signalna mrea koristi se u tri moda: pridrueni mod (direktni set linkova izmeu dva vorita);
66

nepridrueni mod (signalne poruke preko vie linkova i tandem vorita); kvazipridrueni mod (preko unaprijed definisanih signalnih linkova).

signalizacija po zajednikom kanala SS7: korisniki dijelovi signalizacije SS7: ISUP obezbjeuje signalne funkcije za osnovne (nosee) i dodatne usluge vezane za ISDN i telefonski saobraaj; TCAP je set protokola i funkcija koje se koriste u mrei distribuiranih aplikacija. To je grupa alata koje omoguavaju da se zahtjev za izvrenje odreene radnje pokrene u jednom voritu a izvri u drugom. Obezbjeenje uslova za IN usluge; OMAP obezbjeuje aplikacijske protokole i procedure za nadgledanje kontrolu i koordiniranje mrenih resursa.

67

6. TEHNOLOGIJE MREA ISDN

Digitalna mrea integriranih usluga uslov za ISDN je IDN; digitalna konekcija izmeu korisnikih interface-a (terminal jo uvijek moe biti analogni); stvara uslove za digitalni korisniki pristup; dozvoljava odvojeni razvoj mree od razvoja usluga; u osnovi se radi se o komutaciji krugova (proirenje komutiranog korisnikog opsega telefonskih centrala); nakon 1990-te poinje se promjenjivati i u komutaciji elija; N-ISDN i B-ISDN.; integrisana u PSTN (komutacije i sistemi upravljanja). referentni model:

osnovna nosea usluga se zove 64 kbps neogranieno (unrestricted) u odnosu na sadraj digitalnog signala (vrstu digitalnog koda); neovisan razvoj usluga: samo dva uslova: digitalan signal; prenos baziran na ISDN protokolima; maksimalna irina 30*64=1920 kbps; u poetku razvoja bez mogunosti mobilnosti, DECT i UPT omoguuju proirenje mobilnosti korisnika; usluge transporta, dugo bez atraktivnih korisnikih usluga.

68

tipovi prilagodnih ureaja i referentne take:

tipovi prilagodnih ureaja i referentne take: LT (line termination): na ulazu u komutaciono vorite, prilagoenje pretplatnike linije na vorite (napajanje, nadzor linije, statistika greaka, itd.); NT (network termination): NT1 (repetitor, dvoilno-etveroina konverzija, generisanje linijskog koda. OSI nivo 1) i NT2 (inteligentna oprema: procesi kontrole usmjeravanja poziva, ugraena u PBX; vie ISDN linija moe biti prikljueno na NT2, OSI nivoi 1,2 i 3); TE (terminal equipment): TE1 potpuno kompatibilna ISDN standardima; TE2 nekompatibilna ISDN standardima (analogni telefon, PC, itd.); TA (terminal adapter) slui za prilagodbu ISDN nekompatibilne opreme (za PC i servere; za X.25; i X.21).
69

tipovi prilagodnih ureaja i referentne take: R granica izmeu ISDN nekompatibilne opreme i ISDN mree (konverzija komunikacijskih protokola na V.110, V.120, X.25); S veza izmeu TE1 ili TA sa NT2, ako nema NT2 nema niti S referentne take, T referentna taka veza na NT1: etveroilni prenos; bitska brzina 192 kbps u svakom smjeru (kapacitet za prenos informacije 144 kbps, 12 bita koriteno za sinhronizaciju okvira, pristup terminalu, ekvillizaciju napona, itd.)

tipovi prilagodnih ureaja i referentne take: U referentna taka predstavlja interface izmeu LT-a i NT1. To je dvoini interface osnovnog ili primarnog pristupa: bitska brzina 160 kbps (2B+D, sinhronizaciju okvira); ISDN je struktuiran na bazi OSI modela (nivoi 1,2 i 3). Vii nivoi obezbjeuju slube koje zavise od korisnikog sistema, okoline i primjene: nivo 1 je fiziki sloj (vrsta prenosnog medija; konektorske izlaze, sistem kodiranja, naponski nivoi): I.430 etveroini interface osnovnog pristupa; 2B1Q i 4B3T dvoini interface osnovnog pristupa; G.703 standard za primarni pristup

nivo 2 je nivo povezivanja i podrava prenos podataka od take do take:

70

 u D kanalu to je LAPD (link access protocol D channel); u B kanalu nema protokolske specifikacije, to je isti 64 kbps. nivo 3 je nivo mree. Na D kanalu omoguava funkcije kontrole poziva i funkcije paketskog prenosa podataka. Tipovi usluga u ISDN-u:

Tipovi usluga u ISDN-u: nosee usluge (bearer services): postoje tri tipa noseih usluga u modu komutacije krugova: 3.1 kHz govorni kanal koriten za komunikaciji sa mreama koje nisu ISDN; 64 kbps neogranieni kanal koji omoguava transparentnu 64 kbps konekciju; 64 kbps govorni kanal, nije zagarantovana transparentnost; nosee usluge se karakteriu na osnovu svoja tri atributa: atributi prenosa informacija: nain prenosa informacija: komutacija krugova ili paketa; brzina prenosa: 64 kbps, 2x64 kbps, 384 kbps, 1536 kbps i 1920 kbps; nosee usluge se karakteriu na osnovu svoja tri atributa: atributi prenosa informacija: vrste prenosa: neogranieni, muziki kanali 3.1 kHz, 7 kHz, 15 kHz, te prenos slike; nain uspostavljanja veze: na zahtjev, permanentni vod, rezervisani vod; komunikacijska konfiguracija: point-to-point, multipoint ili distribucija; atributi pristupa specificiraju metode pristupa mrei: pristupni kanali: D, B, H0, H11, H12; pristupni protokoli: I.430, I.451, HDCL,LAPD, LAPB; generalni atributi koji ukljuuju suplementarne usluge, kvalitet usluge, nain meusobnog rada sa drugim mreama, itd.

71

teleusluge su bazirane na noseim uslugama i adaptirane su za razliite aplikacije (nudi se potpuna komunikacija izmeu korisnika, ukljuujui funkcije terminalne opreme): telefonija 3.1 kHz; muziki kanal 7 i 15 kHz; telefax grupe 3 i grupe 4; videotex; video-telefonija; pristup Internetu. teleusluge: pristup Internetu nije potrebna A/D konvrezija (nepotreban modem). ISDN centrala se koristi da ekstrahuje Internet saobraaj i usmjeri na pristupni server (accesss server) koji adaptira soabraaj na LAN mreu koja sadri Internet router.

Digitalna mrea integriranih usluga: suplementarne usluge: CLIP; CLIR; preusmjeravanje poziva; zabrana dolaznih i odlaznih poziva; definisanje prioriteta (u sluaju preoptereenja); freephone; teleglasanje; prenosivost broja; koritenje kreditnih kartica; itd. Nain prikljuenja: taka-taka: jednostavno direktno BRA; povezivanje terminala (telefon ili podatkovni terminal) na NT1 (jedan NT moe imati vie treminala povezanih u zvijezda konfiguraciju). Ograniavajui faktor je dozvoljeno slabljenje od 6 dB (maks. rastojanje 1 km izmeu NT i TE).

72

Nain prikljuenja: pasivna bus konfiguracija: povezivanje do 8 razliitih terminala (osam razliitih adresa programiranih u terminalima za svaki BRA)

Numeracija: plan numeracije je baziran na planu numeracije PSTN: meunarodni ISDN broj sastoji se od maks. 15 cifara; ISDN adresa moe sadrti podadrese koje se mogu transparentno prenositi kroz mreu. Podadresa se koristi na strani terminala da se identificira specifian terminal; BRA moe imati do 8 adresa na istoj konekciji (praktino za razlikovanje razliitih tipova opreme).

Digitalna mrea integriranih usluga:

73

Signalizacija: pretplatnika signalizacija DSS1 (D kanal) je tipina za ISDN i pojednostavljen je oblik ISUP korisnikog dijela signalizacije SS7; pretplatnika signalizacija se prenosi pomou LAPD (SS7 pomou MTP-a); centralizirane suplementarne usluge koriste TCAP; protokoli D kanala slijede OSI model podijeljen u tri sloja 1-3: na sloju 3 je uputa za kompoziciju signalne poruke

Signalizacija: protokoli D kanala slijede OSI model podijeljen u tri sloja 1-3: na sloju 2 se definie struktura okvira za prenos signalnih poruka; na sloju 1 obezbjeuje se protok bita 64+64+16 kbps (ukljuujui signalne informacije).

Signalizacija odnos prema OSI modelu

74

Signalizacija: signalna poruka Set-Up

signalizacija

75

Osnovni naini prenosa podataka: komutacijom kanala: modemska veza maks. brzine 56 kbps (64 kbps), tarifiranje vremensko-zonsko kao kod PSTN-a, operator nema dodatni prihod, korisnik ima dodatnu mogunost; problem zatite podataka (nemogunost kontrole pristupa na strani mree). iznajmljene linije: mogua zatita pristupa (korisnik kontrolie liniju s kraja na kraj); niska pouzdanost jer nema redudantnih puteva; brzina prenosa zavisi od kvaliteta modema i vrste prenosnog medija (bilo koji hijerarhijski nivo SDH sistema); tarifiranje na bazi 24 satnog koritenja fiksna cijena bez obzira na vrijeme koritenja i koliinu podataka; iznajmljene linije i komutacija kanala

76

komutacija paketa, ovim konceptom objedinjuju se dobre strane: komutacije kanala (lak i jednostavan pristup, visoka pouzdanost i tarifiranje proporcionalno koritenju); i iznamljenih linija (dobra zatita podataka i velika brzina prenosa; visoka raspoloivost 99,9%; stepen greke pri prenosu 64 kbps kree se oko 10-9; vei broj korisnika moe koristiti isti link (dobra iskoristivost prenosnog sistema); konverzija brzine koristei bufer (dva terminala razliitih vlastitih brzina mogu meusobno komunicirati). komutacija paketa, koncept se zasniva na principu datagrama

komutacija paketa, datagrami imaju zaglavlje u kojima se nalaze: adresa izvora, adresa odredita, i broj datagrama; datagrami mogu biti slani preko razliitih linkova; kod savremenih paketskih mrea koriste se paketi koji u svom zaglavlju imaju i definisanu adresu puta izmeu dva kraja mree (virtualni vod); vrste paketskih mrea: X.25; Frame relay; ATM; TCP/IP (Internet). Komutacija paketa

77

komutacija paketa statistiki multipleks omoguava da je linijska brzina izmeu dva multipleksa manja od zbira brzina na ulazu u multipleks (svi terminali ne komuniciraju istovremeno) ali je unaprijed utvreno koji terminal moe komunicirati sa kojim (promjena iziskuje ljudsku intervenciju); svaki terminal moe komunicirati sa svakim drugim terminalom (komutacija) ali su linkovi statistiki multipleksirani tako da ukupna brzina na linkovima moe biti manja od zbira terminalskih brzina. PDN naspram PSTN: u obe mree svaki terminal moe dosei bilo koji drugi terminal u mrei; tehnoloki razvoj obiju mrea vodi ka smanjenju cijene, poveanju pouzdanosti, poveanju fleksibilnsti i skraenju vremena uspostavljanja veze; obe koriste petljastu topologiju; PSTN u jednom trenutku preko jednog voda moe prenositi informacije samo jedne veze imeu dvije terminalne take; kod PDN se link izmeu dvije terminalne take dijeli na vie korisnika; podaci u PDN se prenose statistiki multipleksirani na linku; kod PSTN digitalni glas je multipleksiran vremenskom raspodjelom; kod PDN prosjeno vrijeme uspostavljanja veze je ispod 1 sec, ko PSTN oko 10 sec.

Tehnologije mrea - PDN X.25 je protokol za paketske mree izmeu terminalne opreme DTE i komunikacione opreme DCE (ne i izmeu vorita mree); podrava konekcijski orjentisane veze (vod pridruen vezi) i nekonekcijske veze (vodove pridruene voritu-datagrami) ima ugraenu funkciju detekcije i korekcije greke (siguran ali spor prenos, uslovljen kvalitetom prenosnih sistema u periodu razvoja mree 1960-tih); maksimalna komutirana brzina ok 2 Mbps, tipino 64 kbps; samo prenos podataka;

78

 permanentni virtualni krugovi (set-up informacije trajno pohranjene u voritu) i komutirani virtualni krugovi (za set-up fazu potrebno biranje B-broja); UNI: X.25, NNI: interni mreni protokoli ili X.75; podrava Internet, a X.25 je sadran i u mobilnim mreama

X.25 standardi:

korisnici uglavnom firme korisnike usluge: saobraaj od terminala ka raunaru; file transfer; elektronska pota; automati za novac i sl.; korisnike pogodnosti (suplementarne usluge): zabrana odlaznih i dolaznih poziva; kreiranje zatvorene grupe korisnika (VPN); brza selekcija (za odreene usluge manji broj tipova paketa: Call request i Clear request); preusmjeravanje poziva; reverzno tarifiranje. X.25 slojevi mree: zadatak mree je da u korektnom redoslijedu i do korektne adrese prenese pakete;
79

X.25 slojevi mree: sloj 1 je interface do fizikog sloja (preporuuje se X.21 ali se vrlo esto koristi RS-232); sloj 2 je sloj linka koji definie protok podataka preko linka i osigurava prenos bez greke. Prenose se u obliku okvira (frame): informacioni, nadzorni i nenumerisani (slue za fazu uspostavljanja i raskidanja komunikacijskog linka). Postoji pet razliitih okvira: SABM (uspostavljanje i raskidanje linka); UA (potvrda okvira); DISC (raskidanje); FRMR (indikacija prijema nelegalnog okvira); DM (indikacija prethodno nepovezanog podatka) sloj 2 razmjena okvira

80

sloj 3 - sloj paketa u kojem se definie adresiranje i paketiranje poruka; postoje tri tipa paketa: podatkovni; kontrolni; i nadzorni; maksimalni broj logikih kanala za jedan paket 212=4096; maksimalni broj paketa bez potvrde 27=127.

7.TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA
Frame Relay jedna od najjeftinijih noseih mrea za povezivanje LAN mrea; jedan od vrlo efikasnih koncentratora za internet saobraaj na relaciji PSTN/ISDN- Internet mrea; osnovna ideja je optimalno povezivanje fleksibilnog koritenja prenosnog opsega (karakteristinog za komutaciju paketa) i malenog kanjenja (karakteristinog za komutaciju krugova); da bi se to postiglo moraju se rtvovati neke druge funkcije: funkcije korekcije greaka i kontrole saobraajnih tokova; pogodna za mree sa visokim kvalitetom u prenosu (optika). Frame Relay-referentni model

81

protokol za Frame Relay je definisan na dva najnia nivoa OSI modela, sa veoma malim zaglavljen; prenosni kapacitet je vei od 2Mbps (do 50 Mbps).

Frame Relay- usluge osnovna usluga na FR (nosee usluge) je PVC (permanentni virtualni krug) pri emu menadment mree kontrolie rutiranje okvira unutar vorita: logika konekcija u konfiguraciji (taka-taka). Krugovi su definisani kod konfiguracije korisnike mree, osnovna funkcija: osigurati da se sav saobraaj prenosi preko istih puteva po mrei, svaki PVC ima samo jednog korisnika (nije mogue poslati informaciju preko PVC drugog korisnika, zbog sigurnosti poeljni redudantni (backup) krugovi naprednija usluga je SVC (komutirani virtualni krug) koja podrava korisnike signalizacije: ova vrsta konekcije moe biti uspostavljena izmeu bilo koja dva korisnika mree (svakom korisniku potreban samo pristup na mreu), konekcija se uspostavlja uz pomo korisnike signalizacije E.164 ili X.121,
82

SVC ne podrava dial-up pristup na FR mreu. Korisnik svoju opremu povezuje ili preko fiksnog pristupa ili preko ISDN-a, SVC je pogodan za korisnike koji imaju promjenljivu frekvenciju saobraaja i/ili njihova mrea brzo raste, jednostavniji za menadment od PVC-a.

Frame Relay- prenos govora: orginalno dizajniran za prenos podataka koji e pruati jeftiniju uslugu i promjenljiva duina okvira; prenos informacija koje su osjetljive na kanjenje postavlja nove zahtjeve pred mreu to je poskupljuje; prenos govora postavlja zahtjev za kanjenje ispod 200 ms (utiu: broj vorova < 4, tip prenosne mree, optereenje mree, primjenjeni metod kodiranja, itd.) potrebna signalizacija (nije mogue pristupiti korisniku koji nije na datoj FR mrei niti se moe birati telefon), mogua enkapsulacija govornih kanala na FR mrei, uz kompresiju govora DSI (FRF.11 i FRF.12). Frame Relay- Forum: standardizaciju vre ITU-T i ETSI; najvei doprinos razvoju FR tehnologije daje Frame Relay Forum: udruenje proizvoaa, operatora, korisnika i drugih koji stvaraju osnovu za klasinu standardizaciju, formiran 1991. godine, organizuje obuku i distribuira informacije vezane za FR tehnologije i funkcionisanje, sastoji se od veeg broja tehnikih komiteta koji opisiju kako bi trebalo da odreena FR funkcionalnost bude implementirana za saradnju razliitih tipova opreme (FRF 5, FRF 8, FRF 11), Q.922 definie okvir, Q.933 opisuje signalizaciju. Frame Relay- korisniki parametri: provjera koliine preneene informacije preko FR mree: Bc (commited burst size) - maksimalna dogovorena koliina informacija koju korisnik moe poslati na mreu u dogovorenom vremenskom periodu Tc, EIR (excess inf. rate) - maks. dozvoljeni propusni opseg za korisnika koji moe koristiti u kratkom periodu, Be (excess burst size) - koliina podataka koja je dozvoljena da korisnik prekorai Bc za vrijeme Tc. CIR (commited information rate) - dogovoreni prosjeni propusni opseg CIR=Bc/Tc (0-2 Mbps: 0,8,32, i n*64 kbps), korisnik plaa na osnovu vrijednosti CIR-a, ne postoji odnos izmeu CIR i bitske brzine fizike konekcije (stoga jedna fizika konekcija moe prenositi nekoliko PVC sa razliitim CIR-om),
83

Frame Relay- korisniki parametri: provjera koliine preneene informacije preko FR mree:

Frame Relay- kontrola gomilanja: mrea ne moe sprijeiti korisnika u prekoraenju CIRa fleksibilan u dodjeljivanju propusnog opsega (propusni zahtjev); mehanizam odbacivanja okvira koji uzrokuju nedozvoljeno mree na osnovu DE bita koji je aktiviran za svaki prekorauje CIR

jer je FR opseg na koritenje okvir koji

funkcije koje preporuuju smanjenje brzine prenosa (kontrola saobraajnih tokova: veliine okvira i brzine slanja okvira na mreu): FECN (forward explicit congestion notification) bit u zaglavlju okvira koji obavjetava prijemno vorite o gomilanju u mrei da se mogu poduzeti odgovarajue aktivnosti (nije obavezujue); BECN (backward explicit congestion notification) bit koji obavjetava predajno vorite o gomilanju u mrei da se mogu poduzeti odgovarajue aktivnosti (nije obavezujue); malo korisnika koristi ove mogunosti. Nije praktino koristiti kod TCP/IP. Ruteri to koriste za redukciju optreenja pomou buffera.

Frame Relay- protokoli: koristi dva najnia sloja OSI modela

84

Frame Relay- format okvira: jednostavan okvir: zastava, adresno polje, polje informacije, kontrola okvira

85

DCLI - identifikator konekcije na drugom sloju (data link) 210=1024 logikih konekcija izmeu razliitih FR korisnika; moe biti vie simultanih konekcija na istom fizikom krugu; DCLI mijenja vrijednost na svakom voru

Frame Relay- tarifni elementi: PVC (fiskni iznos) ili SVC (vremensko-tarifiranje); CIR (razlika izmeu koritene brzine i brzine na fizikoj konekciji); rastojanje; dvosmjerni ili jednosmjerni ATM (asynchronous transfer mode): ATM je konekcijski orijentisana tehnika prenosa informacija bazirana na elijama fiksne duine; openito tok bita (bit stream) moe biti podijeljen u grupe koje se zovu elije (53 okteta=48+5); ATM je bio odabran, od strane ITU, kao tehnologija za prenos B-ISDN (B-ISDN mogu biti komutirane razliite brzine bita do 100 Mbps i samo jedan nain prenosa asinhroni); ATM moe biti koriten za prenos govora, slike i podataka, kvalitetom koji njima odgovara (irokopojasna mrea). mogue su konfiguracije multipoint-to-point, interesantno za distributivne usluge (TV aplikacije);

izuzetno brza komutacija zbog fiksne i relativno kratke duine segmenta informacija i malenog zaglavlja za procesiranje; mogue obrade usluga brzine do 622 Mbps (komercijalno dostupan interface);
86

javne i privatne mree; ATM - referentni model:

ATM - slojevi mree: u osnovi podijeljena u etiri nivo koji po svojoj strukturi i funkcijama odgovaraju prvom i drugom sloju OSI modela

ATM - klase usluga: sve usluge (bilo interaktivne bilo distributivne) mogu biti klasificirane u odnosu na odgovarajue zahtjeve vezane za omogueni kvalitet prenosa (kanjenje, varijacija kanjenja, puzdanost, propusni opseg):

Klasa A:
87

Klasa B:

Klasa C:

Klasa D:

88

ATM - klase usluga:

Kategorije usluga (nosee mogunosti) Konstantna brzina bita (CBR) Indikatori kvaliteta PCR, peak rate CTD, transfer delay CDV, delay variation CLR, loss ratio PCR, CTD, CDV, CLR, SCR podnoljiva brzina elije PCR, SCR, CLR primjena Emulacija govornih krugova

Promjenjiva brzina bita za aplikacije realnog vremena (rtVBR) Promjenjiva brzina bita za aplikacije neoptereene realnim vremenom (nrtVBR) Raspoloiva brzina bita (ABR) Nespecificirana brzina

Paketizirani govor i slika Frame relay

PCR, MCR minimalna brzina elija

IP podaci

ATM - elijske usluge: bita (UBR) permanentni virtualni krugovi PVC; komutirani virtualni krugovi SVC kontrolirani pomou korisnike signalizacije (B-ISDN zahtijeva SVC); i PVC i SVC mogu biti uspostavljeni pomou VPC (virtual path conn.) ili VCC (virtual channel conn.); point-to-point i point-multipoint veze koje mogu biti u formi PVC ili SVC; ATM moe podravati bilo koju vrstu paketskih protokola IP, Frame Relay, X.25; ATM je prva sutinska konvergentna platforma. ATM - usmjeravanje elija kroz mreu: Format elije

IP podaci

89

90

ATM - meusobni rad sa drugim mreama: meusobni rad preko ATM mree. ATM je nosea usluga za Frame relay ili X.25

meusobni rad sa ATM sistemom kroz ATM mreu. Npr. Frame relay direktno komunicira sa ATM korisnikom (FRF 5)
91

ATM - meusobni rad sa drugim mreama: klasini IP preko ATM; emulacija (potpuna imitacija) govornih krugova 64kbps i 2 Mbps (AAL 1) preko ATM mree; emulacija (potpuna imitacija) LAN mrea: ATM korisnika; ATM korisnika i Ethernet korisnika; ATM korisnika i token ring korisnika; token ring korisnika ATM - tarifiranje: na osnovu broja elija; na osnovu kvaliteta i prosjeno koritenog propusnog opsega; na osnovu duine uspostavljene konekcije; CBR treba biti skuplji od UBR i ABR; UBR treba biti jeftiniji od ABR i VBR. ATM - Forum: standardizaciju vre ITU-T i ETSI; najvei doprinos razvoju ATM tehnologije daje ATM Forum: udruenje proizvoaa, operatora, korisnika i drugih koji stvaraju osnovu za klasinu standardizaciju, formiran 1991. godine, organizuje obuku i distribuira informacije vezane za FR tehnologije i funkcionisanje, osnovni zadatak: pravovremen razvoj specifikacija za interoperabilnost usluga i mrea. sastoji se od jednog tehnikih komiteta na svjetskoj razini i tri marketinka komiteta (Sjeverna Amerika, Evropa, Azija).

92

8.TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA
INTERNET

paketski orijentisana mrea; aplikacije sa kraja na kraj (prenoenje bilo ega preko bilo koje nosee mree). Za odreene aplikacije potrebno unapreenje u smislu propusnog opsega i protokola; Internet (internetworking) je globalna mrea formirana povezivanjem velikog broja (miliona) mrea od kojih sve koriste: TCP/IP protokol (TCP-transmission control protocol, IP-Internet protocol); i zajedniku strukturu adresa IP4 i IP6; Tehnologije mrea PDN INTERNET -referentni model

INTERNET- istorijski razvoj korijeni Interneta lee u eksperimentalnim istraivanjima paketskih mrea za prenos podataka finansiranih od strane ARPA-e (organa amerikog Ministarstva odbrane) tokom ezdesetih godina; originalna zamisao je bila da se poveu vojne istraivake organizacije, to se proirilo na veze meu univerzitetima i potom se komercionalizirala ka otvorenim mreama; razliite vrste usluga: informacije, usluge realnog vremena i interaktivne usluge (e-comm, e-edu; e-gov, itd.), razliite forme multimedijalnih usluga;

INTERNET- sumarni pregled: komutacija paketa, nekonekcijske veze; maksimalni komutirani propusni opseg zavisi od nosee mree (irokopojasni ruteri);
93

usluge u rasponu od osnovnog prenosa podataka do multimedijalnih usluga; firewall, kriptovanje i autentikacija metodi sigurnosti pristupa; mobilne mree u pristupu omoguavaju mobilnost korisnika; intranet, ekstranet i virtualne privatne mree VPN su metodi podrke privatnih mrea; SNMP (simple network management protocol).

INTERNET- usluge (osnova dobre prihvaenosti):

1. Originalne usluge: e-mail: razmjena poruka izmeu korisnika, baziran na STMP (simple mail transfer protocol) i POP (post office protocol); file transfer: omoguava velikom broju korisnika da zajedniki koriste pohranjene podatke iz baza (prenos iz baze na vlastiti raunar uz koritenje kontrole autorizacije: user name i password), baziran na FTP (file transfer protocol). Autonomuos FTP server (ne zahtijeva autentikaciju za pristup); udaljeni pristup (remote logon): omoguava korisniku da se povee na drugi raunar i da koristi resurse tog raunara, baziran na protokolu TELNET.

2. Usluge grupnih diskusija (jednostavna i jeftina komunikacija): news group to su forumi za diskusije i razmjenu informacija razliitih sfera intresovanja. To je e-mail adresiran na odreenu lokaciju na news serveru zajedniku svim uesnicima. Ova komunikacija nije komunikacija realnog vremena (pitanja i odgovori se smjetaju u odreenu kataloku strukturu koja ponekad moe biti teka za pregledanje), bazirani na NNTP za prenos informacija od i ka korisniku; chat korisnici (lanovi) komuniciraju preko tekst orijentisanog interfejsa, vie njih u isto vrijeme, baziran na IRC (Internet relay chat) protokolu; 3. Pretraivanje informacija: world wide web pretraivanje informacija. Najee koritena aplikacija koja je i najvei izvor kritika na raun Interneta (jednostavnost pregleda i dugo vrijeme odziva). Omogueno koritenjem pretraivakih sistema search engine (AlatVista, Yahoo, Google, itd.) koje omoguavaju lociranje traenog tipa informacija na hiljadama servera. Pretraivanje se moe vriti na
94

osnovu naslova, ULR-a (uniform resourse locator), kljunih rijei ili fraza.

4. e-trgovina: Internet se koristi kao ogromni katalog proizvoda i usluga. (sigurnost, kvalitet robe, carina, porezi, itd).

5. Telefonija (VoIP) digitalizacija i paketirasnje govora, jeftinija usluga, slabiji kvalitet (kanjenje, jitter), alternativni metod meunardmog saobraaja: PC - PC; PC - telefon; telefon telefon.

95

6. Multimedijalne usluge: usluga koja koristi najmanje dvije od tri osnovne usluge (prenos govora, slike, podataka) i omoguava odreen stepen interaktivnosti, (videokonferencija); 7. Poslovne usluge: Intranet mrea - odreene kompanije bazirana na Internet tehnologijama (zajedniki interfejs za razliite formate informacija) i VPN bolji kvalitet usluge QoS nego preko Interneta (zakupljeni kapaciteti i tunelisanje saobraaja).

INTERNET- Standardizacija:

IETF (Internet Engineering Task Force) odreivanje protokola koji e biti razvijeni i primjenjeni u ukupnoj skupuni protokola koritenih u Internetu; IRTF (Internet Research Task Force) prouava predmete koji su nedovoljno jasni ili struktuirani da bi bili ukljueni u standardizacijske procese; IANA (Internet Assigned Numbers Agency) definisanje parametara koji na jedinstven nain moraju biti postavljeni u protokolskim specifikacijama); W3C (www consortium) promovie koritenje WWW razvijajui specifikacije i produkte. Dokumenti: o RFC je serija dokumenata koji slue kao oficijelni kanal za publikaciju Internet standarda i drugih dokumenata (svaka nova verzija je objavljena kao novi RFC: (RFC1: host sotfware 7.4.1969). RFC moe sadrati bilo to od formalnog standarda;
96

o Internet standardi (neki RFC imaju tada status STD). Veina standarda obrauje razliite protokole. Dokument mora proi tri faze da bi postao standard: prijedlog, nacrt, standard. Prelazak iz faze u fazu odobrava IESG: bilo ko moe predloiti standard koji se objavljuje i ostaje u toj fazi 6 mjeseci. Da bi preao u sljedeu fazu mora imati dvije nezavisne implementacije i dokazanu interoperabilnost; nacrt standarda se koristi da bi se utvrdila njegova razumljivost i stabilnost (vrlo esto u ovoj fazi ima ve i komercijalnu primjenu); standard mora biti stabilan sa koherentnom specifikacijom i implementiran u vie nezavisnih sistema.

INTERNET- Protokoli: TCP/IP su osnovni protokoli, pod ijim generinim imenom se nalazi veliki broj razliitih protokola; TCP/IP slijedi logiku slojevitog modela komuniciranja (slino OSI modelu). Nii slojevi vre usluge za vie slojeve; TCP/IP model komuniciranja je baziran na tri komponente: PROCESI; HOST SERVERI i MREE. TCP/IP komunikacija je nekonekcijska; TCP/IP je rasprostranjeniji od protokola struktuiranih po OSI modelu.

INTERNET- Protokoli: 1. Osnovu ini komunikacija meu procesi, koji se izvravaju na umreenim host serverima;

2. komparacija izmeu OSI modela i TCP/IP:

97

IP se nalazi samo u mrenom sloju i ne posjeduje fiziki sloj, IP se prenosi noseim mreama, uglavnom drugog sloja OSI modela.

3. sloj pristupnih i noseih mrea sadri protokole koji omoguavaju pristup specifinim noseim mreama: Ethernet, X.25, token ring, iznajmljene linije, FR, ATM; 4. zaduen za prenos podataka preko LAN, MAN i WAN mrea.

5. mreni sloj (sloj 3) sadri funkcije rutiranja i adresiranja: IP, OSPF; 6. IP nema funkcije za poveanje pouzdanosti prenosa (kontrola protoka, sekvenciranje ili retransmisija).

7. IP zaglavlje: verzija IP4 ili IP6 izgled zaglavlja i duina adrese;

98

IHL duina zaglavlja; tip usluge: prioritet datagrama; ukupna duina broj okteta u datagramu, maks. 65535 okteta; identifikacija slui za rekombinaciju nakon fragmentacije; oznaka izvrene fragmentacije; TTL vrijeme trajanja datagrama u mrei u sekundama; protokol specificira IP korisnika (TCP, UDP, RTP isl.); opcija : razliiti oblici suplementarnih usluga.

8. IP procesi: proces odailjanja: 1. prima podatke, adresu odredita i druge parametre od vieg sloja (TCP); 2. kreira zaglavlje datagrama i odreuje adresu sljedeeg vorita; 3. prosljeuje datagram i adresu nosee mree na nii sloj. proces rutiranja: 1. prima datagram od nosee mree i ita IP adresu; 2. odreuje adresu sljedee nosee mree; 3. prosljeuje podatke i adresu sljedee nosee mree na nii sloj. proces prijema: 1. prima datagram od nosee mree; 2. ukljanja IP zaglavlje; 3. prosljeuje podatke specificiranom korisniku (TCP ili UDP). 9. transportni sloj sadri protokole za host-host komunikaciju TCP ili UDP; 10. sadri funkcionalnosti za kontrolu greke i kontrolu protoka.

11. TCP (transport control protocol) uspostavlja logiku konekciju izmeu razliitih procesa (konekcijski protokol)- RFC 793;
99

12.

TCP sadri funkcionalnosti za: 1. osnovni prenos podataka (kontinuirani transfer); 2. adresiranje i multipleksiranje (adresa porta-nekoliko procesa treba da simultano koriste TCP u jednom hostu); 3. kontrolu protoka (potvrda odreenog broja poslanih okteta); 4. prioretizacija i sigurnost; 5. konekcije: transportni sloj dvaju procesa uspostavljaju konekciju.

13. UDP (user datagram protocol) nudi usluge transmisije sa minimumom obrade, ne postoji garancija prenosa niti spreavanja duplikacije datagrama, - RFC768; 14. koriste ga DNS (domain mane system) i SNMP, kao i aplikacije realnog vremena; 15. RTP (real-time protocol) koristi UDP za komunikaciju u TCP/IP okruenju, ne moe vriti rezervaciju resursa niti garantovati QoS - RFC 1889. 16. sloj proces: sadri razliite aplikacione protokole: FTP (STD 9), TELENET (STD 8) , NNTP (RFC 977) , HTTP (RFC 1945), SNMP (STD 15), SMTP, DNS, i sl.

INTERNET- Protokoli:

100

H.323 za multimedijalne komunikacije (slika ispod)

H.323 za multimedijalne komunikacije (slika ispod): 1. ostale usluge osim prenosa podataka; 2. protokoli za govor video; 3. LAN protokoli; 4. TCP/IP, UDP/IP

101

 konfiguracija servera (slika ispod)

INTERNET-pristup Internetu: 1. Internet pristup dijeli transportni medij, frekventni opseg i funkcije koncentracije sa postojeim mreama (dial-up: PSTN 56 kbps, ISDN 128 kbps, GSM 19.2 kbps). (slika ispod)

2. Internet pristup dijeli transportni medij sa postojeim mreama (xDSL, kablovska mrea, GPRS) (slike ispod)

102

3. Fiksni Internet pristup TCP/IP paketi se alju direktno preko odreenih noseih mrea FR, ATM, Ethernet, E1 (preko 2 Mbps) (slika ispod)

INTERNET- transportne mree: koriste se razne nosee mree i iznajmljene linije za transport IP datagrama

103

INTERNET- rutiranje: svaki paket se individualno rutira kroz mreu (nekonekcijska veza): prednost robusnost, mana kanjenje - protokoli za rezervaciju propusnog opsega RSVP; dinamino rutiranje - adaptivni algoritam rutiranja (ruter uzima u obzir promjene u topologiji mree i u optereenju mree); paket u svom zaglavlju (adresa polazita i adresa odredita) nosi kompletnu adresu na osnovu koje se vri rutiranje kroz tabele rutiranja; svaki host raunar i ruter ima vlastitu IP adresu (IPv4 ima 32 bita dugu adresu). postoje etiri klase IP adresa: klasa A 0.0.0.0-127.255.255.255 (pogodna za velike mree 16 miliona raunara) klasa B 128.0.0.0-191.255.255.255 (ogranien broj mrea samo za velike mree) klasa C 192.0.0.0-223.255.255.255 (male mree ispod 256 host raunara) klasa D 224.0.0.0-239.255.255.255 (za slui za multicast saobraaj)

imena domena (domain names) paralelno sa IP adresama radi lakeg pamenja; DNS (domain name system) upravlja relacijom izmeu IP adrese i imena domene, hijerarhijski organizovanom
104

ARP (address resolution protocol) se koristi kod LAN mrea za povezivanje IP adrese sa adresom fizike lokacije raunara u lokalnoj mrei; ARP koristi metod broadcasting-a (alje se ARP poruka ka svim raunarima, adresirani odgovara svojom lokacijom koja se pohranjuje).

INTERNET- primjer prenosa HTML dokumenta: prenos HTML dokumenta sa servera na LAN mrei prema dial-up korisniku:

http://www.univerzitet.edu/predmeti/tehnologije/PDN.html

105

http://www.univerzitet.edu/predmeti/tehnologije/PDN.html

1. Nosee mree: razliite vrste mrea ( ak i konekcijske) mogu nositi IP saobraaj. Konekcija izmeu korisnika i PoP-a (PPP point-to-point protocol)

2. IP komunikacija: poto je IP nekonekcijksa veza ovdje nema faze uspostavljanja, paketi se alju po principu best effort, ako se detektuje greka susjedni slojevi trae retransmisiju.

3. TCP komunikacija: jedna strana zapoinje konekciju slanjem sinhronizacijske oznake

106

4. DNS komunikacija: prije uspostavljanja http konekcije potrebno je pretvoriti ime domene (www.univerzitet.edu) u IP adresu

5. HTTP komunikacija: http protokol je osnova klijent-server komunikacije (uspostavljanje konekcije prema serveru). HTTP zahtjev identificira resurse koje trai klijent i definie nain koritenja.

107

9.TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA
Tehnologije mrea konvergencija U istoriji nauke i tehnologije nove spoznaje i novi razvoj vrlo esto nastaju posmatranjem poznatih stvari iz druge i drugaije perspektive. Smatrao sam da bi bilo interesantno novim alatom, razvijenim po uzoru na OSI model, izvriti opis tehnologija i parametara telekomunikacionih mrea vezanih za topologije tih mrea. Ovako postavljen cilj ne garantuje uvijek i jasnu primjenjivost rezultata jer se, tokom rada, mogu pojaviti neoekivani zakljuci vezani i za koriteni alat i za obraenu materiju. Stoga je postavljen jo jedan, neznatno drugaiji, cilj koji bi mogao imati konkretniju primjenjivost, primjenjivost izvan teoretskih sfera. Paralelno sa pregledom raspoloivih tehnologija uputno je prepoznati dijelove mree i kritine parametre vezane za topologiju javnih telekomunikacionih mrea iz perspektive zahtjevnosti telekomunikacionih usluga. I na kraju, praktini cilj ovog rada je kratak opis mogue strukture transportne mree BH Telecom-a. Karakteristike osnovnih mrea (su prikazane u narednim tabelama):

108

Vrste konvergencije: Konvergencija pruanja usluga Konvergencija biling sistema; Konvergencija mrea; Konvergencija OSS-a; Konvergencija terminala; Konvergencija usluga. drugaiji pogled na ve poznate stvari; utvrditi elemente i parametre dananjih mrea koji imaju bitan uticaj na konvergenciju mrea.

Za uspjeno razumijevanje filozofije sistema, analizu njegovog djelovanja ili za dizajnirane tog sistema od sutinske vanosti je posjedovanje modela sistema, koji na apstraktan nain opisuje karakteristike i mogunosti sistema ali ne reflektuju niti jednu aktuelnu, realnu variujantu sistema. Polazei od osnovnog opisa telekomunikacionoig sistema kojom je definisana usluga kao niz zajednikih atributa izvora informacija (priroda informacije, mehanizam prezentacije, algoritam procesiranja, itd.); komutator kao distributivna sposobnost komunikacionog sistema (viestruko i inteligentno usmjeravanje, pohranjivanje, transformacija oblika, dinamiko i statistiko procesiranje) i transportna sposobnost komunikacionog sistema (brzina, kapacitet, domet, raspoloivost, pouzdanost, itd.) definisan je slojeviti model komunikacionog sistema. Osnovna ideja takvog modela sastoji se u tome da je uloga svakog sloja da ponudi uslugu sljedeem sloju sistema. Svaki dio komunikacionog sistema vodi brigu samo o svom dijelu ukupnog sistema. Ovako definisani model sadri niz pravila koja vrijede za referentne slojevite mree definisane prema OSI modelu, i u radu je provjeren na kompatibilnost sa OSI modelom (fiziki sloj OSI modela odgovara sloju transporta; data i network sloj OSI modela koji objedinjuju funkcije kontrople tok, transfer usluga, rutiranje poziva, multipleksiranje kanala odgovara sloju usmjeravanja; I ostali slojevi OSI modela odgovaraju sloju
109

usluga naeg referentnog modela). kao i na primjenjivost modela na TCP/IP i telefonsku vezu. Na takav nain moe se zakljuiti da izvedeni model na zadovoljavajui model i sa primjerenim stepenom apstrakcije moe opisati bilo koji telekomunikacioni sistem a da je slojevita organizacija sistema imanentna telekomunikacionim sistemima. Meutim, slojeviti model treba prihvatiti kao koristan alat i okvir ali ne kao svetu knjigu. Referentni model:

Podruje interesovanja: definisano ciljevima konvergencije mrea; ogranieno objektima konvergencije; omeeno tehnologijama dodirnih podruja. Podruje interesovanja svodi se na nosee platforme transportne mree (sloj usmjeravanja).

110

Omeeno tehnologijama dodirnih podruja (privatne mree, raunarske mree, protokoli, signalizacije, interface-i, tehnike prenosa i komutiranja, proizvodi, itd.). Uvaavajui ciljeve konvergencije kao bitne ciljne elemente uz injenicu da korisnik kupuje usluge a ne tehnologije, te nakon (kroz sve slojeve referentnog modela) provedene analize objekata konvergencije, podruje interesovanja ovog rada svodi se na nosee platforme transportne mree (sloj usmjeravanja). Dakle, sutina konvergencije lei u obezbjeenju nosee platrofme transportne mree. Realizacija sloja usmjerenja transportnih mrea zavisi od servisne logike izabrane nosee platforme. Ovaj sloj transportnih mrea izmeu moguih noseih platformi treba da ponudi nosee platfrome na bazi komutacije krugova, ATM elija, odnosno IP paketa mapiranih na optike sisteme prenosa. Potreba za izgradnjom nove transportne mree lei u zahtjevu za multiservisnou: potreba korisnika za novim uslugama dodate vrijednosti; potreba za irim opsegom; potreba za poveanjem efikasnijeg iskoritenja raspoloivog kapaciteta; smanjenje trokova operiranja mreom. Tehnoloke pretpostavke: izgradnja konvergentne platforme na topologiji NGN-a; tehniki uslovi: potpuna digitalizacija; odvojeni putevi za prenos signalizacije i korisnikih informacija; kompresija govornih i video informacija; paketizacija kompresovanih signala. Tehnoloka rjeenja usluga i mrea (distribucija funkcija sistema) primjenjena u svijetu jo od polovine 90-tih imaju uticaja na izgradnju topologije NGN-a.
111

Paralelno sa razvojem tehnologija elemenata mree razvijale su se i telekomunikacione usluge razliite po svojoj prirodi (govor, podatak, pokretna slika). Ili je to, moda, bilo obratno uslovljeno: paralelno sa razvojem telekomunikacionih usluga razvijale su i tehnologije elemenata mrea? Bez obzira na redoslijed tehnolokog razvoja, sa sigurnou se moe tvrditi da karakteristike telekomunikacionih usluga, proistekle iz njihove prirode (osjetljivost na kanjenje; osjetljivost na varijaciju kanjenja; osjetljivost na gubitke dijela informacije; zahtjevnost za irinom propusnog opsega; itd.), znaajno utiu na topologiju mree. Zbog uticaja prirode usluge na topologiju mrea za svaku vrstu usluge, u poetnoj fazi njenog razvoja, razvijena je posebna mrea i njoj primjerena topologija. Takav nain pruanja telekomunikacionih usluga niti je komforan za korisnike (jer oni imaju prirodni interes da na jednom prikljuku, putem jednog terminala zadovolje sve svoje potrebe komuniciranja i da za to, po mogunosti dobiju jedan raun), niti je ekonomian za operatore (jer je iskoristivost pojedinanih mrea nia, dok su trokovi ukupnog odravanja i izgradnje vii). Potencijalno rjeenje ovih problema lei u konvergenciji mrea i usluga zasnovanoj na distribuciji infrastrukture. Evolucija ka konvergentnim strukturama javnih mrea:

112

NGN struktura mree: (naredne 2 slike)

SIP: Session Initiatation Protokol Sljedei iskorak u konvergeniciji IP komunikacija;

113

Omoguava standardiziran pristup za uspostavljanje IP komunikacije izmeu razliitih ureaja i aplikacija; peer-to-peer multimedijalni siganizacioni protokol integrisan sa ostalim Internet servisima; Funkcije koje omoguavaju interoperabilnost i slobodu razlikovanja na aplikativnom nivou; osnovni elementi SIP sistema su korisniki agent (user agent) i proxy server

SIP je atraktivan signalni standard jer moe uspostaviti i kontrolisati sesiju izmeu aplikacija neovisno od vrste medija ili funkcije koju aplikacija obezbjeuje; SIP je neovisan u odnosu na transportne protokole (UDP; TCP; STCP, itd.); SIP ne osigurava QoS funkcionalnosti, on te funkcije osigurava u saradnji sa drugim protokolima; SIP je neovisan u odnosu na bilo koji sigurnosti protokol (IPSec, TLS, itd.); SIP je peer-to peer , ne IP-to PSTN kontrolni protokol kao to je H.248; SIP omoguava metod za kontrolu sesije, ali ne specificira aplikacije i usluge koje koriste tu sesiju SDP (Session Description Protocol) vodi rauna o uslugama i aplikacijama.

Cilj konvergencije je multiservisna mrea koja zadovoljava: 1. transparentnost i fleksibilnost; 2. modularnost i otvorenost; 3. nelimitiranost brojem vorita i prostorna neogranienost; 4. propusnost i ekonominost; 5. otpornost na prekide; 6. neosjetljivost u odnosu na gomilanje.

114

(7-16 dodate iz Note-a u prezentaciji) 7. transparentnost za sve usluge i tehnologije; 8. fleksibilnost u odnosu na razvoj; 9. modularnost u smislu zamjene tehnolokih rjeenja; 10. nelimitiranost brojem vorita; 11. prostorna neogranienost po dometu i arhitekturi; 12. propusnost za usluge realnog vremena; 13. ekonominost u odnosu na iskoristivost raspoloivog ospega; 14. otpornost na prekide; 15. neosjetljivost u odnosu na gomilanje; 16. otvorenost za povezivanje sa drugim mreama.

Objekti konvergencije: - Mrea portala koja nudi teleusluge; - Pristupne mree kao podskup funkcija ukupne mree koje omoguavaju povezivanje korisnika; - Transportna mrea koja se sastoji od prenosnog medija, prenosne platforme, i medija gateway-a.

Paralelno sa razvojem tehnologija elemenata mree razvijale su se i telekomunikacione usluge ili je to bilo obrnuto: paralelno sa razvojem usluga razvijale su se tehnologije elemenata mree. Bilo kako bilo sa sigurnou se moe tvrditi da karakteristike tk. usluga proistekle iz njihove prirode (osjetljivost na kanjenje, na varijaciju kanjenja, na gubitak dijela informacija, zahtjevnost na irinu propusnog opsega, itd.) znaajno utiu na topologiju mree. Zbog uticaja prirode usluga na topologiju mree i primjenjene tehnologije za svaku vrstu usluga razvijale su se zasebne mree i njima primjerene topologije. Trend savremenih telekomunikacionih mrea je konvergencija mrea i usluga, tako su objekti konvergencije: - Mrea portala koja nudi teleusluge (sa stanovita korisnike logike to su: glas, podatak, video, i multimedija. Sa stanovita tehnike logike
115

to su: osnovne, suplementarne, i usluge dodate vrijednosti). Rayvoj tehnologija u mrei portala nuno ne vodi ka stvarnoj konvergenciji pa e razliita tehnoloka i njima primjerena topoloka rjeenja u mrei portala jo dugo biti suplementarna. Pristupne mree kao podskup funkcija ukupne mree koje omoguavaju povezivanje korisnika na prenosnu mreu u najirem smislu i sadre interfelse i protokole povezivana TE na CE. Nuno je obezbijediti sve interfejse i protokole te e razliite tehnologije i pored oite konkurentnosti jo uvijek koegzistirati u ukupnoj mrei. Transportna mrea koja se sastoji od prenosnog medija, prenosne platforme, i medija gateway-a kao suelja prema mrei portala i pristupnoj mrei. Ove mree svojim tehnologijama definiu topologiju multservisne mree - petljasta topologija na optikim kablovima.

Kritini parametri: 1. Problem N2 - saobraajni inenjering; 2. priroda informacija - QoS ili CoS; 3. ukupna brzina mree - poveanje kapaciteta usmjeravanja. 1. Problem N2 Teorija grafova: n=N*(N-1)/2 uticaj broja N na topologiju mree, uticaj koliine saobraaja na topologiju mree. Minimiziranje problema N2 postie se primjerenom topologijom mree i uz primjenu saobraajnog inenjeringa. Iz klasine teorije grafova poznato je da je broj linija potrebnih da povee N vorita mree proporcionalan kvadratu broja vorita. Za veliki broj vorita broj linija limitira vrijednosti N2 (N - kvadrat) to moe imati ogroman uticaj na topologiju mree i na trokove pruanja usluge.Sa stanovita problema N-kvadrat pojam vorita kod telefonske mree, zbog samo jedne usluge, jasno je definisan. To je broj telefonskih linija; ne telefona. U tipinoj telefonskoj mrei na liniju su vezani telefoni koje uglavnom koriste ljudi ogranieni na jednu istovremenu konverzaciju, tako da je rast broja linija u klasinoj telefonskoj mrei ogranien brojem ljudi. Meutim, pojam vorita kod Internet mree (Internet je danas druga dominantna masovna usluga sa eksponencijalnim rastom) nije jednostavno definisati. S obzirom da vorite (raunar) u Internet mrei moe imati vie simultanih konekcija, broj N ne odraava broj vorita u fizikom smislu rijei (raunare prikljuene na mreu) nego N odraava broj istovremenih konekcija podravanih na tim raunarima. Poveanje broja vorita N moe imati znaajan uticaj na topologiju mree ak i kad je ponueni saobraaj ostao nepromijenjen. Pod ponuenim saobraajem u ovom smislu se podrazumijeva prosjean volumen bita generisan od strane korisnika. Sa poveanjem broja vorita N potrebno poveati interkonekcijski potencijal vorita u funkciji kvadrata broja vorita. Vano je napomenuti da ak ako ponueni saobraaj (broj paketa u sekundi) ostane isti, poveanje broja N (broj TCP ili UDP sesija) e izazvati poveanje broja konekcija.
116

Sa poveanjem saobraajnog optereenja potrebno je propusnu mo mree poveati proporcionalno aktuelnom koritenju. Internet ima jednu veliku prednost koja se sastoji u organizaciji vodova pridruenih voritu (connectionless). Kao rezultat takve organizacije na Internetu propusni opseg na vodu nije rezervisan sa jednu vezu kao kod tradicionalne mree vodova pridruenih vezi (connection-oriented). S obzirom da nije mogue precizno predvidjeti vrijeme pojedinane konekcije nuno je da mrea, u cilju spreavanja zaguenja, bude dimenzionisana sa odreenom rezervom na svakom linku. Propraun potrebne rezerve bazira se na teoriji ekanja uzimajui u obzir i druge faktore vezane za fenomen N-kvadrat. Tradicionalne mree govornih usluga sa hijerarhijskom aplikacijom; visokim procentom lokalnog saobraaja i visokom efikasnou multipleksiranja posjeduju sposobnost minimiziranja efekata fenomena N-kvadrat. Poto Internet mrea nema takvih mogunosti fenomen Nkvadrat utie da je efikasnost Internet mree (kao reprezenta potpune petljaste topologije) relativno niska. Uticaj na hijerarhijsku organizaciju topologije: u telefonskom saobraaju koji slijedi Poissonovo raspodjelu postie se vea efikasnost multipleksiranja (stepen 1/N), dok kod Interneta nema grupne raspodjele to uslovljava vei broj portova (N). U radu se vidi da razliite organizacije logikih topologija, kao to je MPT kao revrezibilno stablo kod IP Navigatioa, utiu na minimiziranje problema N-kvadrat svodei ga na N potrebnih konekcija ili kod sistema ARIS na jo manji broj zbog agregacije saobraajnih tokova. Saobraajni inenjering: princip saobraajnog inenjeringa: saobraaj se postavlja tamo gdje ima raspoloivog propusnog opsega; ciljevi saobraajnog inenjeringa: resursno orjentisani, saobraajno orjentisani. Prikladan alat za balansiranje saobraajnog optereenja na linkovima, ruterima i komutacijama. Osnovni zadatak saobraajnog inenjeringa je mapiranje telekomunikacionog saobraaja na postojeu fiziku topologiju mree. Na taj nain moe se ekonomizirati raspoloivim propusnim opsegom mree. Saobraajni inenjering formulie pravila kontrole, nadgledanja mree i primjenjuje kontrolne funkcije koje sadre: modifikaciju parametara rutiranja, modifikaciju parametara upravljanja saobraajem, i modifikaciju atributa i zadatih ogranienja vezanih za resurse. Dakle princip saobraajnog inenjeringa svodi se na postavljanje saobraaja tamo gdje ima raspoloivih resursa mree: dovoljno propusnog opsega. Ciljevi saobraajnog inenjeringa mogu biti klasificirani u dvije kategorije: - saobraajno orjentisani ciljevi meu koje spadaju: minimiziranje gubitka paketa; minimiziranje kanjenja; i ispunjenje elemenata SLA (Service Level Agreements);
117

resursno orjentisani ciljevi vezani za minimizaciju gomilanja .

Priroda informacija: Govor, podaci, i pokretna slika postavljaju razliite zahtjeve prema mrei: - osjetljivost na kanjenje; - osjetljivost na varijaciju kanjenja; - osjetljivost na prosjenu dinamiku greaka. Potencijalno rjeenje lei u dodjeljivanju odgovarajueg stepena prioriteta (resursa mree) svakoj usluzi na osnovu QoS ili CoS.

Sve mree izgraene na pobrojanim platformama: komutaciji krugova, komutaciji paketa u obliku ATM elije ili IP datagramu, mogu omoguiti prenos bilo kojeg tipa usluge. Ali sve su optimizirane prema karakteristikama samo jedne usluge. Parametri kvaliteta usluge: - kanjenje (delay): ukupno vrijeme potrebno da se paket prenese od predajne od prijemne strane; - varijacija kanjenja (delay variation): variranje u vremenu prispjea pojedinih paketa istog saobraajnog toka; - pouzdanost (loss ratio): prosjena dinamika greaka, odnosno odnos izmeu broja paketa koji su pristigli na odredite i mogu se iskoristiti (nemaju greaka) i broja paketa koji ili nisu pristigli ili su pristigli u neiskoristivom obliku ; Prioretizacija se postie zahvaljujui postojanju zajednike referentne take za sve usluge na ulazu u noseu platformu, to omoguava diferencijaciju tipa i kvaliteta usluge koja se eli proslijediti korisniku. QoS ili CoS - Sposobnost mree da obezbijedi zahtijevani tretman za specifini saobraajni sluaj; - Razlika izmeu QoS i CoS - kako a ne kakav kvalitet se obezbjeuje; - spreavanje gomilanja u redovima ekanja: eksplicitni i implicitni QoS.

118

Pod kvalitetom usluge podrazumijeva se sposobnost mree da obezbijedi zahtijevani tretman (definisan parametrima kvaliteta) za specifian saobraajni sadraj generisan jednom odreenom aplikacijom ili pak generisan od vie razliitih aplikacija ali sa meusobno identinim zahtjevima za kvalitetom. Klasa usluga (CoS - Class of Services) generalno se koristi kod opisivanja paketskih mrea, pri emu se parametri kvaliteta specificiraju unutar vorita. Kvalitet usluge (QoS Quality of Service): zahtjevi za kvalitetom se specificiraju za saobraajni sadraj (flow) ili za odreenu vezu. Zbog ovakvog pristupa neophodna je signalizacija izmeu vorita, a resursi mree pridruuju se u skladu sa saobraajnim sadrajem. Razlika izmeu CoS i QoS nije, dakle, u tome kakav se kvalitet obezbjeuje nego kako se on obezbjeuje. Postoje samo dva puta da se utvrdi da li je prenosni put dosegao zahtjeve kvaliteta za odreenu vezu (pomou signalizacije ili pomou servera za odluivanje-policy server). Da bi se mogao garantovati dogovoreni propusni opseg, komutacije i ruteri moraju biti u stanju podrati prioretizaciju u redovima ekanja na obradu, i ponuditi garanciju da u redovima ekanja nee biti gomilanja. Naalost, mnogi proizvoai nude prioretizaciju u redovima ekanja ali nisu u stanju sprijeiti gomilanje u redovima ekanja. Zbog toga je razvijeno nekoliko protokola koji pokuavaju rijeiti ovaj problem. Ekspicitni QoS kod kojeg aplikacije imaju mogunost da zahtijevaju odreeni nivo kvaliteta usluge. Od komutacija i rutera se oekuje da na raspolaganje stave sve resurse da bi se obezbijedio zahtijevani kvalitet. RSVP (Resource Reservation Protocol) je jedan od primjera takvog protokola. Implicitni QoS kod kojeg komutacije i ruteri na osnovu kriterija postavljenih od administratora mree automatski dodjeljuju QoS resurse (npr. propusni opseg). Ovi kriteriji sadre jedan od sljedeih elemenata: tip aplikacije, adresu logikog porta, identifikator protokola, itd. ili bilo koju njihovu kombinaciju. DiffServ (Differential Service Working Group) i ATM su primjeri takvog protokola. Ukupna brzina mree: cijena realizacije QoS-a plaa se ukupnim propusnim opsegom; kapacitet optikih sistema u topologiji taka-taka do 20 Tbps;
119

- kapacitet (brzina) usmjeravanja je limitirajui faktor. Sloj usmjeravanja noseih konvergentnih platformi je kritini faktor izbora odgovarajue platforme. Srodne tehnologije i protokole mogue je koristiti za prenos i govora i slike, ukoliko je mogue poveati kapacitet mree (prenosni i komutacioni) do te mjere da nema potrebe da se razliite usluge bore za raspoloivi propusni opseg; te da, stoga, nema ni kanjenja (tehnoloki uslov za konvergenciju). U tom sluaju nisu potrebne garancije kvaliteta niti ima potrebe za rezervnim resursima u mrei. Dananji optiki sistemi, u konfiguraciji taka-taka, imaju kapacitet nekoliko tetrabita po sekundi. Dakle, limitirajui faktor nije propusni opseg prenosnog sistema nego kapacitet (brzina) rutiranja kod rutera koji su danas komercijalno dostupni. Konvergentne platforme: 1. jednoslojne platforme (TDM, ATM, IP); 2. vieslojne platforme (IP komutacija, Tag komutacija, IP Navigator, ARIS, MPLS). Multiservisnost i kritini parametri (CoS i saobraajni inenjering) uzroci razvoja konvergentnih platformi ali i mjerila za njihovu komparaciju. Klase usluga CoS te raspodjela i upravljanje saobraajem (traffic engineering ) osnovne su aplikacije vezane za konvergentne platforme i istovremeno imaju funkciju mjerila za meusobnu komparaciju konvergentnih platformi. Multisevisnost ukazuje na potrebu razvoja konvergentnih platformi i njima primjerenih topologija. Konvergentne platforme moemo sistematizovati u jednoslojne ( Radi se o platformama zasnovanim na ili treem, mrenom, sloju OSI modela (kao to je IP) ili na drugom, link, sloju OSI modela ( kao to je ATM)), i vieslojne platforme koje uglavnom pokrivaju drugi i trei sloj OSI modela u cilju sinergijskog objedinjavanja prednosti platfromi izgraenih na jednom od ovih slojeva i postizanja multiprotokolskih i multiservisnih platformi. 1. Jednoslojne platforme: TDM konvergentni model: - fiksna kanalska pozicija - nizak nivo saobraajnog inenjering; - ogranien CoS- usluga realnog vremena; - niska iskoristivost propusnog opsega. -

120

Konvergentna mrea predstavlja tehnologiju koja definie mehanizam za simultano komutiranje i simultani prenos razliitih tipova informacija. Razmatranje funkcionisanja jednoslojnih konvegrentnih platfromi, u ovom radu, vreno je iz ugla naeg referentnog modela i ograniava se na funkcije sloja usmjeravanja transportnih mrea. Podaci i govor multipleksiraju se na isti transportni sistem. S obzirom da je svaka kanalska pozicija unutar okvira permanetno dodijeljena odreenom ulazu (vezi), u TDM-u nije potrebno pohranjivati podatke o identifikaciji informacije tokom njenog propagiranja kroz mreu, to pojednostavljuje kompleksnost ove platfrome ali istovremeno smanjuje mogunosti saobraajnog inenjeringa kao jednog od osnovnih komparativnih elemenata konvergentnih platformi zbog potrebe procesa potpunog demultipleksiranja okvira u cilju izdvajanja kanala nie brzine (hijerarhijske vrijednosti: 64 kbps). TDM je razvijen za digitalni govor i nepraktian za prenos podataka jer je saobraaj podataka nepredvidiv po koliini i vremenu nastanka, dok saobraaj prirode govora slijedi Poissonovo raspodjelu. Prilagodljiv veem broju topologija. ATM konvergentni pristup: kombinuje najbolje osobine TDM-a i statistikog multipleksiranja; sofisticirane QoS osobine - pet tipova virtualnih krugova; relativno visok nivo saobraajnog inenjeringa - virtualni krugovi; slaba iskoristivost opsega; izraen problem N2.

ATM tehnologija koja kombinuje najbolje osobine TDM-a i statistikog multipleksiranja. Kao i kod TDM-a, osnovna elija prenosa je fiksne veliine. S druge strane, kao i kod statistikog multipleksiranja elija moe, tokom veze, mijenjati vremenski odsjeak s obzirom da svaka elija sa sobom tokom cijelog puta nosi vlastitu identifikacijsku oznaku. I na kraju,
121

tehnologija je asinhrona jer brzina kojom informacija ulazi u ATM mreu ne mora biti jednaka brzini kojom se ti podaci prenose kroz mreu. ATM definie QoS-e koji rezultiraju u pet razliitih tipova virtualnih krugova zbog ega ATM moe da opsluuje saobraaj svih vrsta telekomunikacionih aplikacija. U ATM mreama za svaku uslugu i za svaku destinaciju kreira se virtualni krug pri emu klasa usluge (CoS) i odgovarajui propusni opseg odgovaraju tom tipu usluge. ATM je tehnologija ostvarena na virtualnim (permanentni i komutirani) krugovima i podrava vodove pridruene vezi (connectionoriented). Poto je ATM baziran na virtualnim krugovima, on u sutini podrava fleksibilan saobraajni inenjering to ga ini pogodnim za konvergentne mree velikih koliina saobraaja. Ovdje se rezerviraju resursi mree i onda kada nema prenosa korisnog saobraaja to ukupnu mreu ini nedovoljno efikasnom. Tome treba dodati slabu iskoristivost opsega zbog relativno veliko zagljavlje u odnosu na duinu elije.

IP konvergentni modeli: 1. IP preko ATM-a - velika efikasnost mree -nekonekcijske veze; - dobra iskoristivost opsega - nefiksirana duina paketa; - ATM nivo saobraajnog inenjeringa; - dvostruki menadment - dodatni trokovi.

Veina ISP mrea izgraena je na modelu kod kojeg se logika, IP usmjeravana, topologija prenosi preko topologije komutacija drugog sloja OSI modela (ATM ili FR) i, istovremeno je neovisna od tih topologija komutiranja. Komutacije drugog sloja obezbjeuju veze velikih brzina, dok IP ruteri na krajevima transportne mree, petljasto povezani pomou
122

virtualnih krugova, obezbjeuju inteligenciju prosljeivanja IP datagrama. Osnovni problem kod takvog pristupa lei u kompleksnosti mapiranja dviju razliitih arhitektura (usmjeravanje i adresiranje) i konfiguracija. IP konvergencija podrazumijeva da se sve usluge prezentiraju kao IP paketi (ili e biti konvertovani u IP paket ili ubaeni (enkapsulirani) u IP paket), dok je ATM, s druge strane, dobra transportna tehnologija za prenos IP paketa. Kada IP operira preko ATM-a, IP ruteri meusobno komuniciraju putem PVC kanala koji su konfigurisani kroz ATM fiziku topologiju. PVC-i funkcioniu kao logiki krugovi omoguavajui konekciju izmeu rutera. Ruteri nemaju direktnu informaciju o fizikoj topologiji ATM infrastrukture. - ATM komutacije omoguavaju bre interface-e i bitno vei ukupni propusni opseg. - model IP preko ATM-a izaziva dodatne administrativne trokove, poveava trokove pratee opreme, prua niu stabilnost operiranja zbog kompleksnosti mree, zahtijeva dvostruki menadment mrea (ATM infrastrukture i logikog IP-a), itd.. - ATM interface sa tehnolokog aspekta nije usaglaen sa razvojem propusnog opsega na SDH tehnologijama. Trenutno je komercijalno dostupan samo OC-12 (622 Mbps) ATM ruter interface, dok je istovremenu na raspolaganju OC-196 (20 Gbps) SDH ruter interface. - na ve iole zavidnoj veliini mree pojavljuje se problem N-kvadrat (problemaztizira se mapiranje novih PVC-a na postojeu fiziku topologiju). 2. isti IP: - prenos IP preko SDH: topologija taka-taka i brzina na utrb QoS-a i saobraajnog inenjeringa; - prenos IP datagrama preko DWDM-a - nema borbe za propusni opseg. Razvoj jednoslojnih konvergentnih platformi na nekoliko slojeva: SDH, ATM, i paket preko tehnologijama.

Ogranienja utvrena kod IPoATM uslovila su razvoj tehnolokih rjeenja koja poboljavaju IP rutiranje, ukljuujui i RSVP (Resource Reservation Protocol), omoguavajui pri tome izgradnju SVC-a bez oslanjanja na ATM ili Frame Relay. U biti virtualni krugovi se konstruiu na
123

treem sloju bez oslanjanja na protokole drugog sloja OSI modela. Ovaj isti IP konvergentni model (konvergencija na treem nivou) omoguava logike topologije izmeu IP rutera na bazi taka-taka topologije. Paket preko SDH-a (POS) je tehnologija koju danas, esto, koriste mnogi ISP iako ona omoguava samo taka-taka topologiju bez sposobnosti saobraajnog inenjeringa. Dakle, primjena POS-a je relativno ograniena: prenos podatka to veom brzinom na utrb QoS-a i saobraajnog inenjeringa to bitno ograniava njeno koritenje kao sveobuhvatne konvergentne platforme. Srodne tehnologije i protokole mogue je koristiti za prenos i govora i slike, ukoliko je mogue poveati kapacitet mree (prenosni i komutacioni) do te mjere da nema potrebe da se razliite usluge bore za raspoloivi propusni opseg; te da, stoga, nema ni kanjenja (tehnoloki uslov za konvergenciju). U tom sluaju nisu potrebne garancije kvaliteta niti ima potrebe za rezervnim resursima u mrei. Sa tehnolokim razvojem DWDM-a, koji omoguava veliki broj simultanih kanala na jednom optikom vlaknu, realno se otvara mogunost da budue mree nee poznavati problem: potrebe za borbom za propusni opseg. to znai da nee biti potrebe da se vodi rauna o QoS-u. Naravno, ovaj metod konvergentnih IP platformi, koji koristi DWDM prenosni sistem jo uvijek je tehnologija budunosti s obzirom na nekoliko nerijeenih problema: - dananji IP ruteri koji su povezani ureajima na bazi elektrinog multipleksiranja (ATM, SDH) nisu sposobni da iskoriste sve prednosti DWDM prenosnih sistem; - direktno povezivanje IP rutera na optike talasne duine zahtijeva kreiranje datagrama virtualnih krugova koji funkcioniu na sloju mree (treem sloju). - ak ni kod DWDM-a ne postoji dovoljno svjetlosnih puteva za permanentno obezbjeenje talasnih duina izmeu rutera u potpuno petljastoj mrei. Zbog toga e biti potrebna odreena vrsta protokola za komutiranje optikih tokova izmeu rutera na dinamikoj osnovi. Potrebno rijeiti nadzor pojedinanih talasnih duina, otkrivanje i izoliranje greaka vezanih za talasne duine, razvoj paketskih komutacija, razvoj odgovarajuih protokola da bi IP preko WDM-a postao realnost. 2. 1. 2. 3. Vieslojne platforme: Objedinjavanje funkcija drugog i treeg sloja OSI modela; IP komutacija, Tag komutacija, IP navigator, ARIS, MPLS; zajednike karakteristike: 1. razdvajanje komponenti funkcije kontrole od funkcije prosljeevanja; 2. algoritam prosljeivanja baziran na izmjeni labela.

124

Jednoslojne konvergentne platforme u stanju su realizirati osnovni cilj konvergencije: transparentan prenos za sve telekomunikacione usluge; ali niti jedna u dovoljnoj mjeri ne zadovoljava potrebe mrea nove generacije: dovoljnu skalabilnost mree, te poeljan odnos cijene elemenata mree i performansi koje ta mrea prua. U biti ideja vieslojne komutacije lei u identificiranju saobraajnog toka na treem niovu i, nakon to je tok identificiran i njegova destinacija jednoznano odreena, paketima datog saobraajnog toka vie nisu potrebni procesi treeg sloja (oni se preskau) pa se sobraajni tok komutira direktno na drugom sloju. Vieslojne komutacije kao konvergentne platforme, koje objedinjuju sve dobre performanse tehnologije rutiranja i komutiranja saobraaja (saobraajni inenjering i QoS), su, s obzirom na dananje stanje tehnolokog razvoja, zadovoljavajui produkt. Sve vieslojne komutacije sastavljene su od dvije meusobno razdvojene funkcionalne komponente: kontrolna komponenta i komponenta prosljeivanja . Kontrolna komponenta koristi standardne protokole rutiranja (OSPF, IS-IS, i BGP-4) za razmjenu informacija o stanju topologije i performansi mree u cilju izgradnje i odravanja tabela usmjeravanja (forwarding tables). Kada paket pristigne u vorite (ruter) komponenta prosljeivanja, ta druga osnovna funkcionalna komponenta, pretrauje tabelu usmjeravanja u cilju donoenja odluke o nainu rutiranja svakog pristiglog paketa. Komponentna prosljeivanja kod svih vieslojnih komutacija bazirana je na algoritmu koji funkciju prosljeivanja obezbjeuje metodom izmjene labela du puta. To je isti algoritam koji se koristi za prosljeivanje podataka kod ATM i Frame Relay komutacija. Algoritam izmjene labele sa sobom nosi nekoliko sljedeih prednosti u odnosu na konvencionalni metod rutiranja na treem (mrenom) sloju po principu hop-by-hop: - obezbjeen je velik stepen fleksibilnosti jer je mogue, pored konfiguracije FEC-a na bazi odredine adrese (kako se to radi kod konvencionalnog IP prosljeivanja), izvriti konfiguraciju FEC-a na bazi: tipa aplikacije, mjesta ulaska u mreu, mjesta izlaska iz mree, CoS-a sadranog u zaglavlju, adrese izvora podataka, ili bilo koje kombinacije gornjih performansi;
125

omoguena je konfiguracija LSP-a po zahtjevu u cilju podrke specifinih zahtjeva pojedinih aplikacija. LSP moe biti dizajniran tako da minimizira broj vorita, obezbijedi zahtijevanu irinu propusnog opsega du cijelog puta, podri posebne performanse, zaobie potencijalne take gomilanja, i usmjerava saobraaj preko unaprijed odreenih linkova i vorita; omogueno je prihvatanje bilo kojeg tipa korisnikog saobraaja; njegovo pridruivanje odreenom FEC-u; i mapiranje FEC-a na LSP koji moe ispuniti zahtjeve datog FEC-a. Razvoj tehnologija koje, za prosljeivanje paketa, koriste algoritam izmjene labela omoguava ISP-ovima detaljnu kontrolu protoka saobraaja kroz njihovu mreu.

Funkcionalne komponente vieslojnih platformi:

Arhitektura IP komutacije:

MPLS (Multiprotocol Label Switching): - posljedni korak u evoluciji vieslojnih komutacija baziranih na topologiji; - prednosti: 1. eksplicitne rute; 2. VPN; 3. multiprotokol i multilink; 4. podravanje svih vrsta saobraaja;
126

5. modularnost; 6. rutiranje unutar domene.

Koristei MPLS kao transportnu konvergentu platformu, operatori mreom imaju na raspolaganju sljedee pogodnosti: 1. Eksplicitne rute: eksplicitno rutirani LSP-ovi su mnogo efikasniji nego rute vezane za destinacije kao kod konvencionalnog IP-a. Eksplicitne rute omoguavaju odreene funkcionalnosti potrebne za saobraajni inenjering. Ova vrsta ruta pogodna je i za tunelisanje pri emu tuneli mogu prenositi bilo koji tip saobraaja o kojem su se prethodno usaglasili izlazi tunela, s obzirom da unutranji LSR-i vide samo MPLS labele. 2. Virtualne privatne mree: VPN je u biti emulacija privatnih mrea preko javne mree na nain da svaki korisnik ima osjeaj da prenosi svoje informacije preko privatne mree obezbjeujui: sigurno, pouzdano, i predvidivo ponaanje takve mree. Operatorova infrastruktura je virtuelizirana u cilju postizanja operiranja vie neovisnih i nevidljivih mrea. MPLS labela se koristi da izolira saobraaj izmeu (i unutar) VPN-a. 3. Multiprotokolarni i multilink rad: Komponenta prosljeivanja kod labelnih komutacija ne zavisi od protokola link sloja; dakle, podrava multiprotokolarni rad. Labelna komutacija moe raditi preko bilo kojeg protokola drugog (link) sloja (iako je inicijalno taj rad predvien preko ATM-a). 4. Modularnost razvoja: Zbog jasne odvojenosti izmeu kontrolne komponente i komponente prosljeivanja, svaka od ovih komponenti, za potrebe poboljanja svojih funkcija, moe se razvijati neovisno od druge komponente a da pri tome proces redizajna jedne komponente ne proizvodi posljedice po rad druge komponente. 5. Rutiranje unutar domene: Labelne komutacije omoguavaju jasnu podjelu izmeu procesa rutiranja unutar domene i procesa rutiranja meu domenama. Ovim se poveava skalabilnost procesa rutiranja sa jedne strane, i stvaraju se uslovi za prenos vee koliine tranzitnog saobraaja, s druge strane. 6. Podravanje svih tipova saobraaja: MPLS podrava sve tipove prosljeivanja: unicast; unicast sa tipom usluge; i mulitcast pakete. Kod labelnih komutacija mogue je IP zaglavlje kriptovati tako da je, za LSR, vidljiva samo labela (polazna i odredina adresa nisu vidljive u tranzitu). I dodatno labelne komutacije podravaju QoS atribute tako da moe biti definisano vie pristupnih tipova.
127

Zaglavlje MPLS-a, duine 32 bita, sadri: - labelno polje (duine 20 bita) nosi aktuelnu vrijednost labele, - CoS polje (duine 3 bita) moe svojim sadrajem uticati na algoritam ekanja i eliminisanja koji se primjenjuje na dati paket za vrijeme njegovog prenoenja kroz mreu, - S polje (duine 1 bita) podrava hijerarhijski stog labela to omoguava primjenu aplikacija kao to su: saobraajni inenjering; virtualne privatne mree; brzo rerutiranje linka; eleminacija vora u smetnji; itd, - TTL (Time-to-Live) polje (duine 8 bita) omoguava standardnu IP TTL funkcionalnost ime se spreava saobraajna petlja. Prednosti MPLS-a: - pruanje novih usluga, - kontrolisanje trokova mree, - bolji nivo osnovnih usluga. Multiplotokolarna labelna komutacija:

Vieslojne platforme: - bazirane na topologiji; - bazirane na saobraaju; - rutiranje na transportnoj mrei; - izmjena labela u transportnoj mrei.

Vieslojne komutacije bazirane na topologiji. Kod ove vrste komutacija, put drugog (link) sloja uspostavlja (kreira) se nezavisno od korisnikih podataka. Nakon to je izgraena tabela rutiranja, pomou
128

posebnog algoritma izvri se povezivanje odreenog identifikatora (labela ili tag) sa rutom definisanom na treem (mrenom) sloju. Povezanost rute treeg sloja sa identifikatorom drugog sloja prenosi se du cijele mree. Prednosti ovih veeslojnih komutacija su: vea brzina zbog unaprijed definisanih ruta u tabeli prosljeivanja; broj LSP-a proporcionalan broju ulaza u tabelu prosljeivanja pa je bolji saobraajni inenjering; LSP se uspostavlja samo u sluaju promjene topologije- vea stabilnost. Vieslojne komutacije bazirane na saobraaju. Kod ovih komutacija, put drugog sloja ne kreira se samo na osnovu informacije o topologiji, nego se kreira i u odnosu na korisnike podatke. Obino se korisniki podaci komutiraju kroz mreu na treem sloju sve dok saobraajni tok ne ispuni odreeni kriterij. Slabosti ovih vieslojnih komutacija su: kanjenje izmeu prepoznavanja saobraajnog toka I pridruivanja labela; koliina kontrplnog saobraaja proporcinalna broju saobraajnih tokova pa je nepogodna za tokove sa karim trajanjedm; svaka komutacija mora imati mogunost klasifikacije saobraaja-kompleksnost. Koritenje protokola rutiranja na transportnoj (core) mrei umjesto na samim krajnjim (edge) takama komunikacionog sistema obezbjeuje niz prednosti koje poboljavaju funkcionisanje ukupne mree: - eliminie se problem N-kvadrat fenomena prisutan kod modela koji podravaju IP preko ATM-a; - znaajno se smanjuje broj direktnih komunikacija izmeu slojeva iste vrijednosti koje ruter mora odravati; - omogueno je da procedure rutiranja na mrenom sloju imaju potpunu informaciju o trenutnoj fizikoj topolgiji transportne (core) mree. Izmjena labela u transportnoj (core) mrei prua niz prednosti: - metod izmjene labela optimizira performanse mree koristei prednosti prosljeivanja baziranog na hardverskim rjeenjima; - u praksu se uvodi princip eksplicitnog rutiranja . Eksplicitni putevi omoguavaju da ISP ima preciznu kontrolu saobraajnog toka tako da je mogue podravati saobraajni inenjering; QoS; i obezbijediti prevenciju stvaranja saobraajnih petlji; - omogueno je proirenje funkcija kontrole u odnosu na tradicionalne mehanizme rutiranja. - podrava hijerarhijske labele pri emu je omogueno tuneliranje saobraaja kroz tranzitnu domenu te se postie vei opseg rutiranja, bra izmjena podataka o promjeni topologije, bolja izoliranost greaka, krae vrijeme rastarta vorova, itd.

129

Prenos paketa preko LSP-a

Podravanje hijerarhije tagova

Distribucija informacija na LSR-u

Selekcija puta kroz LSR

Signalna komponenta na unutranjem LSR-u

130

Zakljuci: - kapacitet elemenata nosee mree postao kritian faktor za potpunu integraciju usluga; - nove tehnologije slijede topologiju mree; - konvregentne platforme osnova savremenih topologija javnih mrea; - osiguranje kvaliteta usluga i upravljanje saobraajem najtei problemi realizacije konvergencije; - vieslojne komutacije zadovoljavajui produkt. Note: 1. Propusni opseg raspoloiv na tehnologiji dananjih optikih kablova, reda veliine 20 Tbps, ne predstavlja ogranienje ni, za danas, najzahtjevnije usluge (digitalna TV), niti za bilo koju konvergentnu kombinaciju usluga. Signalizacioni protokoli bazirani na robusnosti, modularnosti i fleksibilnosti zacrtanim u osnovi OSI modela (kao na primjer SS7) mogu zadovoljavajuom brzinom razmijeniti sve informacije potrebne za rezervisanje resursa mree i upravljenje saobraajem. Osnovno ogranienje za izgradnju potpuno konvergentne mree, petljaste logike topologije, predstavljaju komercijalno prihvatljiva tehnoloka rjeenja vorita mree kako u pogledu brzine prosljeivanja na voritima tako i u pogledu brzine prepoznavanja zahtjeva koje sa sobom nose pojedini saobraajni tokovi. 2. Tradicionalno procesiranje saobraaja tipa hop-by-hop pribliava se svom tehnolokom limitu te se procesiranje saobraaja pomjera ka procesu prosljeivanja. 3. Potreba za ekonomski efikasnijim mreama, kao posljedica pojave konkurencije u telekomunikacijama, uslovila je razvoj tehnolokih rjeenja u pravcu konvergencije. Operatori mogu uticati na tehnologiju i topologiju transportnih mrea te se konvergencija uspjeno provodi na ovom sloju naeg referentnog modela.

131

IMS IP MULTIMEDIJALNI PODSISTEM Radi se o novoj arhitekturi prije nego o tehnologiji; To je servisna platforma nove generacije, hijerarhijski struktuirana (ne peer-to peer kao Internet), stoga je kontrolie Service provider; To je IP bazirana mrena infrastruktura sastavljena od razliitih funkcionalnih modula i intreface-a u cilju konvergencije fiksne i mobilne mree, bre implementacije aplikacija te povezivanja svih aplikacija i resursa koje posjeduje Service provider; IMS aplikacijski server sa drugim sistemima komunicira pute SIP-a; IMS omoguava da korisnici pristupaju mrei (svaki pojedinani pristup mrei je kontrolisan kao to je kod VoIP kontrolisan svaki pristup usluzi) koristei razliite mobilne i fiksne terminalne ureaje i tehnologije; Sistemi za pruanje i obezjeenje usluga (kao to su provisioning, biling i prodaja) takoer mogu biti ujedinjeni u slubama podrke mrenog operatora; Inteligencija je distribuirana kroz mreu; Arhitektura IMS je modularna i distribuirana te moe biti postepeno uvoena titei time ranije investicije;

Osnovna tri elemetna IMS-a su: - HSS (home subscriber server) centralni respiratorij korisnika (lokacijske,sigurnosne informacije o korisniku, listu usluga za koje je korisnik autoriziran) omoguava razliitim slugama da koriste podatke o korisniku. Diametar, protokol izabran kao za protokol za razmjenu AAA informacija, koristi se kao komunikacijska veza izmeu HSS-a i drugih funkcionalnih modula; - S-CSCF (serving call session control function) je osnovna komponenta signalizacionog kontrolnog nivoa (I-CSFC i P-CSCF). Svaka sesija koju SIP inicira na terminalnom ureaju mora proi kroz S-CSCF zbog registracije SIP sesije, kontrole veze, rutiranja, kontrole pristupa, komunikacije sa HSS-om, itd.;
132

AS (SIP baziran aplikacioni server) sadri i izvrava usluge. Koristi ISC kao interface koji je u stvari baziran na SIP-u sa odgovarajuim proirenjima.

Dugorona vizija: (+slika) - Postizanje potpune konvergencije pruanja i obezbjeenja usluga u odnosu na dananje silos arhitekture; - Zajednike funkcionalnosti (biling, registracija, autorizacija, itd.) kroz cijelu servisnu platformu smanjuje OPEX; - neovisnost pristupa u odnosu na tip medija (tekst, govor, slika) u samo jednoj vezi sa vie paralelnih sesija i postizanje stepena privatnosti, podravanje globalnog roaminga; - Fokusira se na kontrolu osnovne sesije, pohranjivanje korisnikih podataka i druge funkcije bitne za razvoj novih usluga; - Omoguava rad sa tehnologijama (inim i beinim) koje nisu bazirane na IMS platformi (nezavisne aplikacije)

133

10.TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA
Tehnologije komunikacija- Analiza saobraaja Teorija komunikacijskog saobraaja se definie kao primjena teorije vjerovatnoe za rjeavanje problema vezanih za planiranje, procjenu performansi, funkcionisanje i odravanje komunikacionih sistema; To podrazumijeva paralelno prouavanje nekoliko naunih grana kao to su: teorija saobraajnih tokova, teorija sluajnih procesa; teorija grafova i mrea, simulacijsko modeliranje itd. komunikacijski saobraaj se posmatra i opisuje u definisanim prostornim i vremenskim koordinatama, Saobraaj nastaje posluivanjem zahtjeva korisnika za prenosom informacija putem komunikacijskih sistema Cilj teorije komunikacijskog saobraaja se moe formulisati kao: Uiniti saobraaj mjerljivim pomou matematikih modela i potom uspostaviti relaciju izmeu kvaliteta usluge i kapaciteta sistema tako da teorija postane alat za dimenzionisanje mree Teorija komunikacionog saobraaja je induktivna disciplina:

134

Saobraajni zahtjevi su karakterizirani sa ogranienim setom parametara sluajnih varijabli (srednja vrijednost, varijansa, indeks disperzije, itd.), odnosno setom parametara sistema redova ekanja (iskoristivost, propusnost, vrijeme odziva, vrijeme ekanja, duina reda ekanja, broj zahtjeva u sistemu, itd.)

Karakteristike konekcije su: Nain prenosa informacija (transfer mod: komutacija krugova komutacija paketa); Konfiguracija komunikacijske veze (taka taka, broadcast, multipoint); Brzina prenosa (transfer rate); Simetrinost; QoS zahtjevi Modeliranje saobraaja u osnovi sadri pojednostavljenu sliku relevantnih parametara proisteklih iz saobraajnih zahtjeva koji imaju uticaja na performanse mree.
135

Optimizacija koritenja propunog opsega svodi se na problem saobraajnog modeliranja (gdje se osnovni matematiki alati nalaze unutar zakona vjerovatnoe, statistike teorije i teorija redova) i mogue je provesti kroz tri naina rjeavanja problema: Izbor kapaciteta u mrei; Izbor kapaciteta i razdioba saobraajnih tokova; Razdioba saobraajnih tokova u mrei. Problem izbora kapaciteta u mrei: Zadana je toplogija mree i oekivani saobraajni tokovi {jk} i {}; Promjenljivi su kapaciteti vorova {Cv} i grana{Cl}; Funkcije cilja su: minimizirati gubitke i minimizirati kanjenje; Ogranienja: Promjene kapaciteta nisu kontinuirane; Trokovi su uvijek ogranieni. Problem izbora kapaciteta i razdioba tokova: Zadana je toplogija mree; Promjenljivi su kapaciteti vorova i grana{Ci} te tokovi u granama {i}; Funkcije cilja su: minimizirati gubitke i minimizirati kanjenje; Ogranienja: Promjene kapaciteta nisu kontinuirane; Ogranienja mree za upravljanje; Trokovi su uvijek ogranieni. Problem razdiobe tokova: Zadana je topologija mree i kapaciteti vorova i grana {Ci}; Promjenljivi su tokovi u granama {i}; Funkcije cilja su: minimizirati gubitke i minimizirati kanjenje; Ogranienja: Signalizaiona tehnika; Inteligencija mree (kontrolne ravni).

Procjena budueg saobraajnog optereenja:

136

Procjena budueg dnevnog koritenja pojedine usluge:

Procjena budueg dnevnog saobraajnog optereenja pojedine usluge:

Procjena budueg saobraajnog optereenja u glavnom saobraajnom satu:

Procjena zahtijevanih brzina prenosa u odreenim sredinama

Onog trenutka kada je izvreno definisanje karakteristika saobraajnih zahtjeva i postavljeni ciljevi kvaliteta, saobraajni inenjering obezbjeuje efektivno dizajniranje i funkcionisanje mree podrazumijevajui da su zadovoljeni ciljevi kvaliteta i ispunjeni saobraajni zahtjevi. Vrste kontrole saobraaja:
137

 Rutiranje saobraaja (izbor rute i pravila izbora rute): Rutiranje u odnosu na stanja. Rutiranja u odnosu na dogaaj. Upravljanje mrenim saobraajem (rerutiranje saobraaja u dijelove mree koji nisu zagueni); Metoda zatite usluga (koristi se u cilju obezbjeenja stabilnosti u mrei koristei nehijerarhijske eme rutiranja alternativne rute se dijele sa saobraajem prvog izbora). Performanse mree se mjere u odnosu na sposobnost mree ili njenih dijelova da obezbijede funkcije koje se donose na komunikaciju izmeu korisnika: Prenos; Usmjeravanje permanetnu dostupnost; Interaktivnost; Tarifiranje. Modeliranje tarifnog sistema radi ujednaavanja saobraaja: Zadana je topologija mree, kapaciteti vorova i grana, elastinost na cijene; Varijabilne su cijene usluga; Ogranienja: Legislativa; Karakteristike potranje; Marketing. Funkcije cilja: Smanjiti vrna optereenja; Maksimizirati ujednaenost saobraaja

138

Sadraj
Tehnologija komunikacija 2012.............................................................................. 1 1. TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA............................................................................. 2 2. TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA..........................................................................11 3. TEHNOLOGIJE MREA PSTN............................................................................23 4.TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA............................................................................ 37 5. TEHNOLOGIJE MREA PSTN............................................................................54 6. TEHNOLOGIJE MREA ISDN............................................................................ 68 7.TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA............................................................................ 81 8.TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA............................................................................ 93 9.TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA..........................................................................108 10.TEHNOLOGIJA KOMUNIKACIJA........................................................................134 Sadraj............................................................................................................... 139

139