INSTITUTI I ZHVILLIMIT T ARSIMIT

PROGRAM ORIENTUES PR PRGATITJEN E PROVIMIT KOMBTAR T MATURS SHTETRORE PR GJIMNAZIN

LNDA: KIMI BRTHAM

Koordinatori: Nazmi Xhomara

VITI MSIMOR 2011 2012

1. UDHZIME T PRGJITHSHME Programi orientues pr lndn Kimi brtham prfshin njohurit, konceptet dhe aftsit m t rndsishme t kimis pr gjimnazin dhe shkollat e tjera t mesme. Programi orientues pr provimin e kimis brtham, n kuadrin e Maturs Shtetrore pr vitin shkollor 2011-2012, prbn nj dokument t vlefshm pr gjimnazet dhe pr shkollat e tjera t mesme, nxnsit e interesuar, msuesit e lnds s kimis dhe specialistt e prfshir n procesin e vlersimit pr provimet e Maturs Shtetrore. Programi gjeneron informacionin e nevojshm pr msuesit e kimis t gjimnazeve dhe t shkollave t tjera t mesme, q do t prgatisin maturantt pr provimin e kimis brtham n Maturn Shtetrore. Programi orienton nxnsit pr materialet ky msimore, njohurit, konceptet dhe aftsit kryesore q duhet t zotrojn pr t prballuar me sukses provimin e kimis brtham n Maturn Shtetrore. Programi prbn, gjithashtu, nj dokument zyrtar, q duhet zbatuar me korrektes nga specialistt e prfshir n hartimin e banks s pyetjeve dhe tezs s provimit t kimisbrtham pr Maturn Shtetrore. Ky program duhet shqyrtuar me kujdes dhe rigorozitet nga secili prej grupeve t interesuara e, n mnyr t veant, nga specialistt e prfshir n hartimin e banks s pyetjeve dhe tezs s provimit t kimis brtham pr Maturn Shtetrore, t cilt nuk duhet t prfshijn pr vlersim shtje msimore q nuk jan parashikuar n kt program. Banka e pyetjeve dhe teza e provimit duhet t prmbajn ushtrime t tipeve dhe niveleve t trajtuara n tekstet e kimis s gjimnazit. Vmendje duhet t tregojn kta specialist dhe n lidhje me sigurimin e balancs midis prqindjes q z secila fush studimi n kt program, me prqindjet q do t zn kto fusha studimi n testin e provimit. Msuesit q do prgatitin nxnsit pr provimin e kimis, ti aftsojn nxnsit jo vetm pr shtjet msimore, njohurit, konceptet dhe aftsit e prcaktuara n kt program, por dhe n drejtim t zgjidhjes me shkrim t detyrave kimike. Kujdes t veant t bj msuesi n drejtim t aftsimit t nxnsve n zgjidhjen e ushtrimeve dhe t problemave 2

t kimis pr fushat e prcaktuara n program, si dhe t prgatitjes s tyre me teknikat e vetvlersimit. Prgatitja e nxnsve pr provimin e kimis duhet br n mnyr t vazhdueshme dhe duke prdorur nj larmi metodash e mjetesh. Nxnsit t sigurojn cilsin e nxnies s shtjeve msimore, koncepteve kimike dhe aftsive t prcaktuara n program. Pr t arritur kt, ata duhet tu rikthehen edhe shtjeve t tjera msimore t kimis n arsimin e mesm, por edhe disa koncepteve baz n arsimin 9-vjear, t cilat nuk rimerren n arsimin e mesm, por q prmbajn informacion baz pr t prvetsuar materialin e zgjedhur pr provim. sht fjala ktu, p.sh., pr shkrimin dhe emrtimin e prbrjeve kimike, shkrimin e barazimeve kimike t reaksioneve, njehsimet me molin dhe masn molare, dendsin e nj gazi, dendsin e krahasuar, vllimin molar, numrin e Avogadros, shkrimin e barazimeve t shprbashkimit elektrolitik t elektroliteve, kuptimet numr oksidimi, reaksionet redoks, agjentin oksidues, agjentin reduktues, njehsimet me formulat dhe barazimet kimike etj., t cilat jan t prfshira n mnyr t natyrshme n trajtimin e shtjeve msimore t prcaktuara n kt program.

2. PRSHKRIMI SIPAS LINJAVE DHE NNLINJAVE

Linjat dhe nnlinjat e prfshira n programin orientues t kimis brtham prbhen nga linjat dhe nnlinjat e programit t lnds pr klasat 10, 11 dhe 12 t gjimnazit dhe shkollave t tjera t mesme. Ato jan paraqitur m posht, duke i bashkshoqruar edhe me objektivat e njohurive dhe t aftsive.

2.1 Klasa e 10-t

2.1.1 LINJA: Struktura dhe vetit e lnds Prshkrimi i linjs: Prmes ksaj linje, t gjith nxnsit fitojn njohuri, aftsi, qndrime pr strukturn e atomit, molekuls, substancave me ndrtim jonik, kovalent, periodicitetit, metalet, jometalet, acidet, bazat duke prdorur faktet, modelet dhe eksperimentet. Nnlinja Ndrtimi i atomit Objektiva t njohurive dhe aftsive Nxns/i,-ja duhet: Terma ky: Numr atomik (Z) Element kimik Numr i mass (A) Izotop Prbrje n prqindje e izotopit t elementit Numrat kuantik dhe vlerat e tyre Formul elektronike Konfigurim elektronik Nivel Nnnivel Gjendjet energjetike dhe llojet e tyre Orbital atomik Orbital i lir Mbshtjell elektronike e atomit T interpretoj atomin si grimc e prbr (zbulimi i elektronit dhe i radioaktivitetit natyror); t diskutoj vendndodhjen e grimcave prbrse t atomit (eksperimenti i Radhrfordit, edvik); t dalloj protonet, neutronet, elektronet n lidhje me masat e tyre relative dhe ngarkesn; t prkufizoj numrin atomik, elementin kimik, numrin e mass; t dalloj atomin dhe jonin e nj elementi, duke br bilancin e protoneve dhe elektroneve; t dalloj ku ndryshojn ndrmjet tyre izotopet e nj elementi kimik; t prdor simbolikn e paraqitjes s izotopeve nj izotopi; t llogarit masn atomike t krahasuar t nj elementi, duke njohur prqindjen e prhapjes n natyr t izotopeve prbrse t tij; t prshkruaj n mnyr evoluive zhvillimin e modelit atomik nga Tomsoni, Radhrfordi te Bori; t prcaktoj kuptimet: orbit e lejuar, numr kuantik themelor, nivel energjetik; t prcaktoj kuptimet: orbital atomik, numr kuantik sekondar, nnnivel energjetik; t tregoj karakteristikat e orbitaleve s dhe p; t paraqit skematikisht orbitalet s, p; t njehsoj numrin e nnniveleve energjetike n nj nivel energjetik; t prcaktoj kuptimin: numr kuantik magnetik dhe numr kuantik spin; t paraqit grafikisht gjendjet energjetike; t dalloj gjendjet energjetike bosh, gjysm t ngopura dhe t ngopura; t njehsoj numrin e gjendjeve energjetike n nj nnnivel energjetik; 4

Periodiciteti

t njehsoj numrin maksimal t elektroneve n nivelet, nnnivelet dhe gjendjet energjetike; - t relatoj me shkrim si shprndahen elektronet n nj atom, n prputhje me: parimin e qndrueshmris (aufbau), parimin e prjashtimit t Paulit, rregulln e Hundit; - t shkruaj formulat elektronike dhe konfigurimet elektronike t atomeve deri n 40 elementet e para t tabels periodike. Nxns/i,-ja duhet: T interpretoj ndrtimin e tabels periodike me perioda t gjata, duke u bazuar n parimin e qndrueshmris dhe t ligjit periodik; t analizoj mbi bazn e strukturs atomike, periodat dhe grupet A, B n tabeln periodike; t parashikoj vendosjen e elementeve n tabeln periodike dhe vetit e tyre, duke prdorur konfigurimin elektronik; t komentoj grafik t ndryshimit t rrezes atomike, potencialit t jonizimit, afris pr elektronin, elektronegativitetit n tabeln periodike; t argumentoj marrdhniet ndrmjet rrezes atomike, potencialit t jonizimit, afris pr elektronin, dhe elektronegativitetit; t prshkruaj qndrueshmrin e gazeve inerte, duke u mbshtetur n ndrtimin e shtress s jashtme elektronike me 8 elektrone; t formuloj kuptimet pr konceptet: elektron valentor, valenc, valenc normale, valenc e ngacmuar; t prcaktoj valencn normale dhe valencn e ngacmuar n shembuj t elementeve t grupeve A; t nxjerr prfundime ndrmjet ngjashmrive dhe diferencave t vetive fiziko-kimike te metalet alkaline e ato alkalinotoksor; t nxjerr prfundime ndrmjet ngjashmrive dhe diferencave t vetive fiziko-kimike te jometalet e grupeve VI A dhe VII A; t parashikoj karakteristikat e metaleve, jometaleve, duke u bazuar n vendin e tyre n tabeln periodike; t prshkruaj amfoterin; t listoj, duke u mbshtetur n tabeln periodike, elemente q japin okside acide, okside bazike, okside amfotere.

Terma ky: Ligji periodik Period Grupi A dhe B Rreze atomike Blloku i elementeve s, p, d, f Valenc n gjendje themelore Valenc n gjendje t ngacmuar Elektrone valentore Veti reduktuese Veti oksiduese Energjia e afris pr elektronin Potencial jonizimi Elektronegativiteti Metale alkaline Metale alkalino-toksore Metale kalimtare Veti acide Veti bazike Karakter acid Karakter bazik Karakter amfoter -

Lidhja kimike Terma ky:

Nxns/i,-ja duhet: T hartoj formuln e njsis, duke u bazuar n ngarkesn e joneve prbrs; t prdor konceptin e energjis s rrjetit kristalor pr t argumentuar formimin e kristaleve jonike; 5

Lidhje kimike

Lidhje jonike Lidhje kovalente Energji e lidhjes Gjatsi e lidhjes Energji e rrjets kristalore Forca t lidhjes elektrostatike Kristale jonike Molekula kovalente Formula njsi Lidhje njfishe Lidhje dyfishe Lidhje trefishe Lidhje sigma Lidhje pi ift elektronik lidhs ift elektronik vetjak Teoria e SHESHV-it Form gjeometrike e molekuls Knd i lidhjes

t paraqit lidhjen kimike kovalente n molekulat me lidhje njfishe, dyfishe, trefishe; - t listoj veorit dalluese t lidhjes sigma dhe lidhjes pi; - t prdor t dhnat mbi elektronegativitetin pr t parashikuar tipin e lidhjes, si: - kovalente polare, - kovalente e pastr; - t formuloj kuptimin pr konceptin dipol elektrik t lidhjes kimike dhe t molekuls; - t identifikoj nga formula kimike tipin e mundshm t lidhjes kimike n prbrjen e dhn; - t tregoj marrdhnien ndrmjet lidhjeve kovalente polare dhe molekuls polare; - t prshkruaj mekanizmin e formimit t lidhjes bashkrenditse (p.sh., me donor NH3, dhe akceptor BF3); - t analizoj ngjashmrit dhe dallimet ndrmjet lidhjes: jonike, kovalente, kovalente polare, bashkrenditse; - t shkruaj strukturat e Ljuisit pr molekula t ndryshme - t prcaktoj n strukturat e Ljuisit pr molekula t ndryshme, atomin qendror, iftet elektronike vetjake, iftet elektronike lidhse; - t formuloj kuptimet pr konceptet: gjatsi e lidhjes kimike, knd valentor; - t argumentoj formn gjeometrike t molekuls, me an t teoris SHESHV, n raste kur atomi qendror formon 2-4 ifte elektronike t prbashkta (prve oksiacideve). Nxns/i,-ja duhet: T interpretoj strukturn kimike t acideve, bazave, kriprave; t prcaktoj kuptimet: krip acide, krip bazike, krip normale; t shkruaj barazimet e shprbashkimit elektrolitik t acideve, bazave, kriprave; t gjykoj pr fortsin e nj elektroliti n baz t vlerave t grads s shprbashkimit elektrolitik dhe konstantes s shprbashkimit elektrolitik; t kryej njehsime t thjeshta me gradn dhe konstanten e shprbashkimit elektrolitik; t prcaktoj eksperimentalisht fortsin e nj acidi ose baze, n baz t prcjellshmris s tyre elektrike; t formuloj kuptimet pr produktin jonik t ujit, Ku dhe pH ; t kryej njehsime n lidhje me pH, prqendrimin e joneve hidron, prqendrimin e joneve hidroksid; t interpretoj reaksionin e hidrolizs si reaksion t kmbimit jonik; t listoj llojet e kriprave q i nnshtrohen hidrolizs; 6

Acidet dhe bazat

Terma ky: Elektrolite Joelektrolite Fortsi e elektroliteve Acide Baza Kripra Barazime t shprbashkimit Reaksione t asnjansimit Grad e shprbashkimit Konstante e shprbashkimit Produkt jonik pH Hidroliz e kriprave Masa njvlerse Titullim acido-bazik -

Pik asnjansimi e plot

t prcaktoj mjedisin acid, bazik, asnjans si rezultat i nj hidrolize, duke u nisur nga produktet e hidrolizs; t tregoj sht pika e asnjansimit t plot; t njehsoj masn njvlerse pr acidet, bazat, kriprat t kryej njehsime me prqendrimet normale dhe molare t acideve, bazave, kriprave.

2.1.2 LINJA: Reaksioni kimik

Prshkrimi i linjs: Prmes ksaj linje, t gjith nxnsit fitojn njohuri, aftsi, qndrime pr shpejtsin e reaksioneve kimike dhe faktort q ndikojn n t, si dhe pr reaksionet e prapsueshme dhe ekuilibrin kimik e faktort e tij. Nnlinja Kinetika kimike Terma ky: Reaksion kimik Reaktant Produkte Shpejtsi e reaksionit Prqendrim i reaktantve Goditjet e frytshme Pozicioni i ndeshjeve Natyra e substancave Ndikimi i temperaturs Energji e brendshme e reaktantve Katalizator kimik Katalizator biologjik Karakter specifik Mekanizmi i reaksionit Reaksion elementar Reaksion i prgjithshm Shkalla e grimcimit Objektiva t njohurive dhe aftsive Nxns/i,-ja duhet: T shpjegoj reaksionin kimik bazuar n teorin e goditjes s grimcave; t argumentoj ndryshimin e energjis s sistemit n nj reaksion kimik (prishja e lidhjeve t vjetra dhe formimi i lidhjeve t reja); t prshkruaj ecurin e reaksionit kimik prmes energjis s aktivizimit dhe kompleksit aktiv; t interpretoj n grafik ecurin e nj reaksioni prmes parametrave: energji t reaktantve, energji aktivizimi, kompleks aktiv, energji e produkteve, reaksion ekzotermik, reaksion endotermik; t listoj faktort kryesor q ndikojn n shpejtsin e reaksioneve kimike (natyra e reaktantit, prqendrimi, temperatura, siprfaqja e kontaktit, katalizator) nga pikpamja e goditjeve t frytshme; t prshkruaj shpejtsin e reaksionit si ndryshim t prqendrimit t substancave (konsumi i substancave nistore dhe prodhimi i produkteve) n njsin e kohs; t kryej njehsime n lidhje me barazimin e shpejtsis mesatare dhe ligjin e shpejtsis (vetm zbatime t thjeshta); t prcaktoj kuptimin mekanizm reaksioni. t dalloj nj reaksion elementar nga nj reaksion i prgjithshm; t interpretoj n grafik ndikimin e katalizatorit n ndryshimin e energjis s aktivizimit n nj reaksion kimik.

Ekuilibri kimik Terma ky: Reaksion i prapsueshm Reaksion i paprapsueshm Ekuilibr kimik Ekuilibr dinamik Konstante e ekuilibrit Ka dhe Kb Parimi L Shatlje Zhvendosje e ekuilibrit kimik Pozicion ekuilibri Gjendje ekuilibri Pozicioni i ri i ekuilibrit

Nxns/i,-ja duhet: T dalloj nj reaksion t prapsueshm nga nj reaksion i paprapsueshm; t prshkruaj ekuilibrin kimik si nj ekuilibr dinamik; t prcaktoj shprehjen matematike t konstantes s ekuilibrit kimik n sistemet homogjene dhe heterogjene; t kryej njehsime, duke prdorur konstanten e ekuilibrit ose prqendrimet e substancave n ekuilibr; t tregoj marrdhnien ndrmjet sistemeve n ekuilibr dhe parimit L Shatlje (ndikimi i faktorve: temperatur, trysni, prqendrim); t parashikoj n shembuj t ndryshm pozicionin e ri t ekuilibrit kimik, kur ndryshon temperatura, prqendrimi dhe trysnia; t prdor parimin L Shatlje pr t shpjeguar hollimin e shtress s ozonit.

2.2 Klasa e 11-t 2.2.1 LINJA: Struktura dhe vetit e lnds Prshkrimi i linjs: Prmes ksaj linje, t gjith nxnsit fitojn njohuri, aftsi, qndrime pr lidhjen hibride, forcat ndrmolekulare, strukturn e prbrjeve organike, hidrokarburet, alkoolet, ketonet, aldehidet, acidet karboksilike, aminat, aminoacidet, polimeret, karbohidratet, yndyrnat, proteinat, duke prdorur faktet, modelet dhe eksperimentet. Nnlinja Hibridizimi dhe bashkveprimi ndrmolekular Terma ky: Orbital atomik Orbital molekular Orbital hibrid Hibridizim dhe llojet e tij Molekul polare Molekul apolare Objektiva t njohurive dhe aftsive Nxns/i,-ja duhet: T prcaktoj t prbashktat dhe ndryshimet ndrmjet orbitaleve atomike dhe molekulare; t dalloj orbitalet molekulare sigma dhe pi; t jap kuptimin hibridizim, orbital hibrid; t prshkruaj teorin e Polingut pr hibridizimin; t prcaktoj tipin e hibridizimit sp, sp2, sp3 n prbrjet inorganike (p.sh.: BeCl2, BF3, SiH4); t prcaktoj tipin e hibridizimit sp, sp2, sp3 n prbrjet e karbonit; t prshkruaj bashkveprimin dipol-dipol, forcat e Londonit n molekulat jopolare, lidhjen hidrogjenore si forca t bashkveprimit molekular. 8

Hidrokarburet Terma ky: Hidrokarbure vargore dhe ciklike, t ngopura dhe t pangopura Formulat empirike, molekulare, strukturore dhe racionale t pjestarve t serive homologe Lidhje njfishe, dyfishe dhe trefishe Emrtim sistematik dhe empirik, rrnja e emrit, mbaresa dhe prapashtesa Radikal Dukuria e izomeris dhe llojet e saj Rrjedhs t halogjenuar t tyre

Nxns/i,-ja duhet: T jap kuptimet: hidrokarbur, alkan, cikloalkan, alken, alkin, aren; - t shkruaj formulat e prgjithshme pr alkanet, cikloalkanet, alkenet, alkinet dhe arenet; - t prdor formulat molekulare dhe t strukturs pr t paraqitur hidrokarburet me varg normal dhe t degzuar, deri n 10 atome karboni; - t prdor nomenklaturn e IUPAC pr t shkruar dhe emrtuar hidrokarburet alifatike dhe aromatike; - t dalloj izomerin e vargut, t pozicionit dhe gjeometrike pr hidrokarburet, deri n 7 atome karboni; - t shkruaj dhe t emrtoj izomert e strukturs, t pozicionit dhe ata gjeometrik, deri n 7 atome karboni; - t tregoj lidhjen gjinore ndrmjet alkaneve, alkeneve, alkineve, areneve nprmjet shkrimit t barazimeve kimike pr reaksionet prkatse; - t zgjidh situata problemore q lidhen me njehsime me formulat kimike t hidrokarbureve (t nxjerr formuln molekulare kur jepen prqindjet e elementeve prbrse ose raportet n mas dhe anasjellas). Nxns/i,-ja duhet: - T prkufizoj grupin funksionor (OH, CHO, CO, COOH, O , NH2 , COO ) si prcaktues t vetive t substancave organike; - t argumentoj strukturn e grupit funksionor (OH, CHO, CO, COOH, O , NH2 , COO ) nga pikpamja e lidhjes kimike dhe veorive q sjell ky grup n vetit e prbrjeve organike; - t klasifikoj alkoolet, n varsi t tipit t karbonit me t cilin lidhet grupi funksionor, acidet karboksilike n varsi t numrit t grupeve funksionore dhe t ngopshmris; - t tregoj prejardhjen e aminave nga amoniaku; - t klasifikoj aminat si parsore, dytsore, tretsore; - t bj emrtimin sipas IUPAC t prfaqsuesve t ndryshm t alkooleve, fenoleve, etereve, aldehideve, ketoneve, acideve karboksilike, 9 -

Grupet funksionore n prbrjet organike Terma ky: Prbrje organike t oksigjenuara, grupet funksionore dhe veorit e tyre Alkoole parsore, dytsore, tretsore, Alkoole mono, di, polihidroksilike Alkoolate Etere Fenole, fenolate, radikal fenil Aldehide, ketone Acide mono, di dhe polikarboksilike Acide t ngopura dhe t pangopura, rrjedhs t tyre Aminat parsore, dytsore dhe tretsore

Biokimia Terma ky: Acide lyrore, glicerina, trigliceridet si estere Lyra t ngopura dhe t pangopura Hidroliz e lyrave Monosakaride, disakaride, polisakaride, Grupet funksionore tek karbohidratet Aldozet dhe ketozet Pasqyra e argjendit Aminoacidet dhe grupet e tyre funksionore Veti amfotere t aminoacideve Lidhje peptidike Polipeptid Struktur parsore, dytsore, tretsore dhe kuaternare e proteins

estereve, aminave, kur jepet formula kimike dhe anasjellas, n prbrs me deri n 7 atome karbon. Nxns/i,-ja duhet: T prshkruaj karbohidratet dhe lyrat; t klasifikoj karbohidratet n monosakaride, disakaride dhe polisakaride; t klasifikoj lyrat n: bimore, shtazore dhe sipas ngopshmris; t shkruaj formulat molekulare dhe strukturore pr fruktozn, glukozn dhe formulat molekulare pr sakarozin, amidonin, celulozn; t prcaktoj kuptimet: aminoacid, lidhje peptidike, peptid dhe protein.

2.2.2 LINJA: Reaksioni kimik

Prshkrimi i linjs: Prmes ksaj linje, t gjith nxnsit fitojn njohuri, aftsi, qndrime pr reaksionet kimike redoks dhe aplikimet e tyre n elektrokimi, jetn e prditshme, si dhe pr reaksionet karakteristike t prbrjeve organike, si: reaksionet e shtimit, t eliminimit, zvendsimit radikalar, zvendsimit elektrofilik, zvendsimit nukleofilik. Nnlinja Elektrokimia Terma ky Numr oksidimi, Gjysm reaksion, Skem e kmbimit elektronik Element elektrolitik Elektrolit Proces katodik Proces anodik Reaksion i prgjithshm Objektiva t njohurive dhe aftsive Nxns/i,-ja duhet: T prcaktoj n shembuj t reaksioneve redoks: agjentin reduktues, agjentin oksidues, oksidimin dhe reduktimin; t interpretoj ngjashmrit dhe dallimet ndrmjet procesit n nj element galvanik dhe atij n nj elektrolizer; t prshkruaj ndrtimin e elektrods standarde t hidrogjenit; t prkufizoj potencialin elektrodik t nj elementi; t zgjidh problema q kan t bjn me njehsimin e 10

Reaksion mjedisi Anione, katione Shkarkim jonesh n elektroda Radh e potencialeve elektrodike t atomeve dhe joneve Element galvanik Funksion i elementit elektrolitik dhe elementit galvanik Tipet e reaksioneve n kimin organike Terma ky: Halogjen alkan Rregulla e Markovnikovit Rrjedhs i njzvendsuar, i dyzvendsuar etj. Ngarkes e pjesshme Radikal i lir Reaksion i prapsueshm Monomer, polimer, makromolekul

forcs elektromotore t elementeve galvanike m t prdorshme n jetn e prditshme, duke shfrytzuar t dhna t tabels s potencialeve elektrodike standarde; t shkruaj barazimin e prgjithshm t elektrolizs, kur elektroliti sht n gjendje t shkrir apo t tretur; t jap shembuj t prdorimit praktik t elementit galvanik dhe t elektrolizs; t kryej njehsime stekiometrike me barazimet e reaksioneve redoks.

Nxns/i,-ja duhet: T formuloj kuptimet pr reaksionin e shtimit, t eliminimit, zvendsimit radikalar, zvendsimit elektrofilik, zvendsimit nukleofilik; t jap kuptimin grimc elektrofilike me substrakt benzenin dhe grimc nukleofile me substrakt alkoolin; t jap shembuj reaksionesh, ku jan shtuar /eliminuar H2, Cl2, H2O, HCl (pa prshkruar mekanizmin e reaksionit); t listoj prbrjet q japin reaksione zvendsimi radikalar, zvendsim nukleofilik dhe zvendsim elektrofilik; t shkruaj barazimet kimike pr shembuj t thjesht reaksionesh t zvendsimit radikalar, zvendsimit nukleofilik, zvendsimit elektrofilik; t prshkruaj reaksionet redoks n kalimet nga alkoolet n aldehidet (ketonet) deri tek acidet karboksilike dhe anasjellas, me an t hidrogjenimit dhe dehidrogjenimit; t prshkruaj reaksionin e polimerizimit; t kryej njehsime stekiometrike me barazimet kimike t reaksioneve redoks n kimin organike; t dalloj monomerin, njsin strukturore n nj polimer; t shkruaj reaksionet e formimit t polimerve polieten, polipropen, PVC.

11

2.3 Klasa e 12-t 2.3.1 LINJA: STRUKTURA DHE VETIT E LNDS

NNLINJA: UJI. TRETSIRAT UJORE Prshkrimi i nnlinjs. N kt nnlinj do t studiohet: Uji n natyr. Rndsia e ujit pr jetn. Ndrtimi i molekuls s ujit. Polarizimi i lidhjeve O-H. Momenti dipolar i molekuls s ujit dhe aftsit e tij tretse. Lidhja hidrogjenore dhe anormaliteti i ujit. Tretshmria e kriprave n uj. Prqendrimi i tretsirave (molar, normal dhe n prqindje). Lidhja e prqendrimeve midis tyre. Osmoza. Trysnia osmotike. Osmoza dhe qeliza. Elektrolitt dhe vetit e tretsirave. Ekuacioni i Vant Hofit. Rndsia biologjike e tretsirave. Trajtimi i ujit t pijshm. Ndotja e ujit, pastrimi i ujit. Nnlinja Uji. Tretsirat ujore Terma ky: Lidhje kovalente polare Moment dipolar Lidhje hidrogjenore Nxehtsi specifike Tretshmri Kurba e tretshmris Tretsir e pangopur Tretsir e ngopur Tretsir e mbingopur Substanc e tretshme Substanc pak e tretshme Substanc e pa tretshme Prqendrim i tretsirs Tretsir e prqendruar Tretsir e holluar Prqendrim n prqindje Prqendrim molar Prqendrim normal Gramnjvlers Elektrolit Objektiva t njohurive dhe aftsive Nxns/i,-ja duhet: T shpjegoj gjeometrin e molekuls s ujit, momentin dipolar t ujit, lidhjet hidrogjenore tek uji, vetit e ujit n lidhje me strukturn (gjendjen agregate, dendsin specifike, temperaturat e vlimit, shkrirjes, ngrirjes, vetit amfoterike); t shpjegoj procesin e tretjes s substancave t ndryshme n uj, kuptimin sasior e cilsor t tretshmris, faktort q ndikojn n tretshmrin e substancave n uj (efektet e trysnis, llojit t tretsit dhe temperaturs, duke ndrtuar dhe kurbat e tretshmris n uj n funksion t temperaturs pr nj substanc t ngurt t tretshme n uj); t llogarit prqendrimin n prqindje, prqendrimin molar dhe prqendrimin normal t tretsirave t ndryshme ujore, prfshir ktu dhe tretsirat e holluara, si dhe kalimet nga nj tip prqendrimi n nj tjetr pr nj tretsir t dhn; t shpjegoj osmozn dhe rndsin e ksaj dukurie tek e gjalla; duke prdorur ekuacionin e Vant Hofit t llogarit efektin e substancs s tretur mbi trysnin osmotike t nj tretsire si dhe molaritetin e substancs s tretur, kur njihet trysnia osmotike e tretsirs s dhn. 12

Autojonizim Osmoz Trysni osmotike Tretsir izotonike Tretsir hipotonike Tretsir hipotonike Koeficient izotonik Tretsir fiziologjike Osmoz inverse Ndotje Ndotje kimike Ndotje biologjike Ndotje termike Vetpastrim i ujrave natyror Filtrim Eutrofikim Dezinfektim Zbutje e ujit

13

3. Pesha n prqindje sipas linjave dhe nnlinjave

Kimia 10 Nr

Linja

Nnlinja Ndrtimi i atomit Periodiciteti Lidhja kimike Acidet dhe bazat Kinetika kimike Ekuilibri kimik

Prqindja
7.8% 7.8%

Struktura dhe vetit e lnds

7.8% 7.1% 7.1% 5.4% 43% 7.8%

Reaksioni kimik

Totali i lnds Kimia-brtham 10: Kimia 11 1 Struktura dhe vetit e Hibridizimi dhe bashkveprimi lnds ndrmolekular

Hidrokarburet Grupet funksionore n prbrjet organike Biokimia 2

Reaksioni kimik

7.1 % 7.1%

5.5% 8.5% 7.1% 43% 14%

Elektrokimia Tipat e reaksioneve n kimin organike

Totali i lnds Kimia brtham 11: Kimia 12 1 Struktura dhe vetit e Uji. Tretsirat ujore

lnds
Totali i lnds Kimia brtham 12: Totali i lnds Kimia brtham (10+11+12):

14% 100%

14

Referenca Instituti i Zhvillimit t Arsimit: Programet e kurrikuls brtham t gjimnazit. Fusha: Shkenca natyrore. Lnda: Kimi. Kodi: 7. 3. Programi i lnds s kimis pr klasat 10, 11. Tiran, 2010. Ministria e Arsimit dhe Shkencs: Udhzim Nr. 40 , dat 12.10.2011 Pr zhvillimin e provimeve t Maturs Shtetrore 2012. Tiran, 2011.

15