-=-9.

TRK ATINDA RAMAZAN KONULU

Dr. Halit DURSUNOGLU
ZET
dininin ibadetlerinden birisi, Ramazan
tutulan orutur. Ramazan Trk milletinin ok nemli
bir yere sahiptir. yle ki, Devleti dneminde, Trk mil/eti
kendine mahsus bir "Ramazan medeniyeti" Bu
medeniyete ait izlerin az da olsa, gnmze kadar

Bu
Ramazan medeniyetinin edebiyat


"rkler kabul ettikten sonra, bu dinin gereklerine
Mslman ierisinde
Milletimizin mim ok nemli rol olan dini, Trk
bu iki unsur, birbirinden Byle bir
sonucunda da ruhuna uygun eserler
medeniyetine uygun olarak eski eserler veren
Trk ve yazarlan, bu eserlere Trk'n ve kabiliyetini
dininin temel biri olan oru, Mslmanlann yapmakla
mkellef olduklan farz bir ibadettir. Bu mkellefiyeti Yunus Emre ok veciz bir
ifade
Benden ister isen ey divirem
Budur tutun oru
Orucun farziyetini, Nahifi de ifade
Atatrk niversitesi, Karabekir Egitim Fakltesi, Orta gretim Sosyal Alanlar Egitimi
Ana Bilim gretim yesi.
Mustafa Yunus Akag Vay., Ankara, 1991, s. 101.
- 0- H. Dursunot!u: KlasikTOrk Edebiyan'nda Ramazan Konulu
Rkn-i biri ey nam
Oldu rftze-i slyam2.
Hak, Bakara Sresinin 183, 184 ve 185. ayetlerinde orucun ramazan
gereken farz bir ibadet ve bu aya
yolculuk gibi bir mazeretieri yoksa oru tutmalanm
Ramazan orucunun farz kitap, snnet ve icma-i mmet ile sabittir.
Sebepsiz yere oru tutmayan kimseler, emrine ve byk gnah
olurlar. Nahifi, bunu "Fazilet-i Savrn" eserinde beyitlerle ifade eder:
mahsus oldu n
anda oru tutmak tamam.
Mslimin mslimata
ruzesi farz oldu biL.
Sabit oldu hkm-i istitba ile
Ruzenin farziyyeti icma
'
ile.
Kim farziyyetin inkar eder
am inkar eder.
zr-i bil ayan
iftar yokdur bi-gman.
Mslime farz oldu bu eda
zr ile terk eylese eyler kaza
4
.
2 Ami1 "Sleyman Nahifi ve Fazi1et-i Savm Eseri", Dergisi,
i 12, Ankara, 1971, s.344.
3 "Ey edenler! Oro sizden nce gelip ammetlere farz gibi size de farz
Umulur ki Irorunursunuz" (Bakara SUresi, 183. ayet).
gnlerde olmak zere oru size farz Sizden her kim hasta yahut yolcu olursa
gnler kadar gnlerde kaza eder. veya umudu
gibi mazereti olup da) oru tutmaya gleri bir fakir
doyumu kadar fidye gerekir. Bununla beraber kim gnl/u olarak yaparsa, bu
kendisi iin daha iyidir. bilirseniz oru sizin iin daha
(Bakara Suresi, 184. ayet).
"Ramazan insanlara yol gsterici, ve delilleri
olarak Kur 'an Oyle ise sizden Ramazan idrak edenler onda oru
tutsun. Kim o anda hasta veya yolcu olursa gnler gnlerde
kaza etsin. Allah sizin iin ister, zorluk istemez. Btn bunlar,
ve size yolu gstermesine Allah tazim etmeniz,
iindir (Bakara Sresi, 185. ayet).
4 Amil a.g.m., s. 346.

Ramazan, Arapa "rmz ((,)AA.))" kknden mastar olup "ok olmak, ok
yakmak" gelen bir kelimedir. zel ile Esma-i Hsnadan
oldugu ve gnahlan yok edici de rivayet edilmektedir.
ile, kameri aylann dokuzuncusunun ile
iin ramazan" biiminde gerekir. Her ne kadar kelimenin
"Armizat, Anniza,

Ramazanin" gelmekte ise de, Esma-i Hsnadan

itibariyle, biimlerinin dogru degildir
s
.
Eski Arap takviminde 9. iken "Ramazan "a evrilmesi
biimlerde "Bu ayda oru iin insan
nefsinde yanma duygusu yahut da oru tutmakla
yakma bu kelimenin o ismi olarak
sebep ", diyenlerin bu orucun farz
sonraki devreye ait halbuki ramazarun ramazana
dndrlmesinin daha nceleri Cahiliyte Devrinde bir mevsime ile
ilgili syleyenler de .
Ramazan ve oru, bir mevzu olarak kadar sosyal ve bir
mevzu olarak da boyunca edebi eserlerimizde ve zevkle
Bylece bu alanda ok rnekler
Prof. Dr. Arnil Ramazanla ilgili eserleri de dikkate
alarak mahiyeti itibariyle gruba
1. Dini
2.
3. Edebi
Bazen bir eser tamamen belli bir gruba girmeyebilir. Hem hem
hem de edebi zeIlikler rnekler de az

Prof. Dr .Amil Ramazan konulu bir tasnifte

1. Ramazaniyeler
2. Ramazan ilahileri
3. Ramazan manileri
5 "Ramazan ve Ramazan Mad. Trk
Ansiklopedisi, MEB Yay., Ankara 1978, C. 27, s. 216; Trk Dili ve Edebiyat!
Ansiklopedisi, Ramazan Mad., Dergah Yay., C. 7, s. 275; Ahmet "Ramazan"
Mad., Anslklopedisl, MEB Yay., 1964, C. 9, s. 61 I.
6 Trk Ansiklopedfsl, ag.mad. (i. MEB Yay., Ankara, 1975, C. 27, s. 2 16.
7 Ami1 Ramazan", Trk Vurdu, Nisan 1990, 378, s. 47.
-12- H. Dursunoi!lu: Klasik Trk Ramazan Konulu
4. Ramazanla ilgili gazel, ....vs . gibi trden
Bu tasnifleri de dikkate alarak Ramazan konulu
tasnif edebildik:
Ramazan Konulu
1.1. Mesnevi
Mstakil olarak mesnevi tespit edilen tek eser,
Sleyman Nabifi'nin "Fazi/et-i Savrn (Zuhr'/-Ahire)" nitelikteki
eseridir. Ramazan ve oru faziletlerinden bahseden eser, 253
beyidik bir eser olup 5 bolmden

Bu tr ve benzeri mstakil manzumelerin bir blm olarak ramazana

ve oruca temas eden eserlerin da belki kadar oktur. Bunlardan

XV. II. Murat devri mesnevi
Yusuf'un I-Beyan" eserinin drdnc 200
beyit olup ramazan ve orula ilgilidir.
Yine bu Mehmed'in de "Bahrl-Hakayzk"
mesnevisinin ikinci blm ramazan ve orula ilgilidir.
Fatih devri yazan Tennri'nin
tasavvufi mahiyetteki Manevi" mesnevisinin 100 beyit
tutanndaki "Beyan-z Savrn-z Manevi" blm ramazan ve orula ilgilidir.
Nabi'nin Ebu'l-Hayr Mehmed iin "Hayriyye" mesnevisinde de
orula ilgili "Der Beyan-z Farz-z Szyam" adh bir blm Bu blmden
beyider
ta ola tvan
Eyleme fevt-l Ramazan.
Savmdur Huda
Savma bizzat eder Allah ceza.
Savmbir mdide-i rahmetdr
Nurdan sa'ime bir hil'atdr.
8 Amil a.g.m, s. 47.
9 Bu eser iin bkz. Amil "Sleyman Nahifi ve Savm Eseri", Dlyanet
Dergisi, 112, Ankara, 1971, s. 342-350.
..:.13-
Savmdur kabil-i ketm ihIa
Dahle fursat bulamaz savma riya.
pBk-i samediyetdr savm
melekiyyetdr savm
lO

1.2 Kaside
Ramazan vezirlere veya devrin ileri gelen
yahut kaside bu "Ramazaniye" denir.
Ramazaniyeler ogunlukla kasidelerin nesib konu edilirler.
Beyit birlikte, on-on beyit iinde konu ile ilgili ayet ve
hadisler mealen zikredilir. oru, Kadir gecesi, bayram
Ramazan toplumda meydana gelen merasimler,
adetler dile getirilerek nkteler
rneklerine XV. itibaren rastlanan Ramazaniyeler, XVIII.
daha da dinimanzum bir tr seviyeye
Bu kasidelerin nesib blmlerinde faziletleri, orulu
camilerin kandillerle, mahyalarla sslenmesi, iftar ve sahur
sofralan edebi hususiyet arz edecek mahiyette vlen meziyetleri,
zellikleri ramazanla ilgi kurularak verilir. Bu kasidelerin dua blmlerinde de
Ramazan, Kadir Gecesi ve Ramazan ilgili

Kaside Ramazaniyelerin en Sabit'in
Mehmed "Ramazaniyye"sidir. "Fe'ilafn (Fa'ilatn) Fe'ilafn
Fe'ilafn Fe'i/n (Fa'/n)" vezniyle bu kaside 69 beyittir.
Kaside en uzun kaside, 90 beyit olup Enderunlu
aittir. bir ramazaniyesi ise 68 beyittir.
Snb1zide Vehbi, Enderunlu GMib, Nedim, Edimeli
Kimi ve Koca ramazaniyeleri de kasideler
Bundan Sururi, Simi, Nahifi, Leyla da bu sahada
gzel eserler
Bu trde eserler veren XVII. sonu ile XVIII.
ilk bu trn zellikle bu dnemde
gstergesidir.
LO Mahmut Kaplan, Hayrlyye-I Nabi AKDTYK Ankara,
1995, s.189-190.
-14- ii. DununoiUu: Klasik Trk Ramazan Konulu
en ok ramazaniye yazan kasideleri trn
kaside nemli rnekleridir.
Kiside-i Ramazaniyye Sultan Selim Han
Hilal-i n1ze kim bir Hallac zre
Onunla berfden ok penbe zenan zre.
bu berf-i safidir
penbeli lilie hakdan zre.
emen yahbeste hilal-i maha ta'zimen
Su meger oldu glsitan Zfe.
penbe-i berfi
Harn-i sadeden pskl cihan zre.
gurre-i cemre-i evvel
'le bir zre.
Elinde bir peymane-i zerrin
Dolu saki-i felek kevn mekan zre.
Dolu sanma bu eyleyip tebrik
Nisar etti felek drdaneler cihan zre.
Ne kabil zernheririnden bilmek vakt-j iftaTI
Mezzinler donar ezana merdivan zre.
Bu senna ile cami' seyrine cana zuhur etmez
Yatar tennur iinde maderiyle yan zre.
Bu demde seyyale dile amma
Hilal-i n1ze bir metan urdu dehan Zfe.
gurre-i bayrama dek ey rind-i
Gerek sabr u tahamml va'de-i pir-i mugan zre.
Bu bir mkerremkim leyle-i kadri
Siyeh bir hal-i ziynettir cemal-i kudsiyan Zfe.
Gerek seyfe gerek vakt-i eylesin
Hdadan ni'met-i uzma Mslman zre.
... ... -=-15-
Cihana dek ettike
Ola alem sayegster bende-gan ilzre.
o mu'azzam kim
Aceb mihr-i serir-i zre.
Hdavend-i mu'azzam Hazret-i Sultan Selim Han kim
kernal-i zat ile Osmaniyiin ilzre.
o himmet ol adalet ol semaha! dille ol gayret
btn mste'iin zre.
Melek-maye vell-paye adalet-saye
Aceb bir z11l-1 Yezdiini ser-i ilzre.
o Dara-yi mkerrem kim celal-i satvet-engizi
Olur galib Feridun u Sasaniyan zre.
Nizam' I-mlk kim
Olur bir turre-ijulide ruhsar-] zaman zre.
OL dana-dil o iidil
Ona olmaz mu'iidil bu handan zre.
o iilem canib-i hakdan
Adlisu Rstem olsa can zre.
Tevecch eylese bir bende-i naize ikbiili
Olur ferman reva zre.
bir lcce-i naize takviyet verse
zafer-yab giyan zre.
Messirdir o rtbe nutku kim zir zeber eyler
Musallat eylese bir zerreyi kOh-1 giriin Zre.
Husfisa edna akerin kim her iftan
Huda hazret-i cihiin ZTe.
Kasidem kafiyem ok szl.er gtrr
Felek alam ile mhr-i skUt urdu (iehiin zre.
Yine figana du'ii
Du'a.Y'i arz eyle mekan
-16- H. Dursunotlu: Klasik Trk 'nda Ramazan Konulu SlIrler
ism-i nurani ilirkani
payidar et ol cihan zre.
Refik olsun mansuruna tevfik
galib et Zfe.
saye-endaz ola.dest-i lutf-i
kamran zre.
Gelip gittike o 01 devramn
Ola piraye ism-i paki rUzan u Zfe.
Cihan durduka ilahi izz
O cavid eyle mlkoi cavidan zre
1
i.
1.3. Gazel yanlanlar
Gazel ramazan konulu ilk gazellere XV.
Tacizade Cafer elebi, FuzU1i, Zati ve Ruhi'nin ramazan konulu
gazelleri bu tr gazellerin ilk rnekleri kabul edilir.
Gazel ramazaniye yazma daha sonraki dnemlerde de devam
Bu ramazaniyelerin byk XVIII. asnn
kaleme Nedim, Seyyid Vehbi, ve
gazel ramazaniyeleri
Ramazanla ilgili gazellerin gzel rneklerinden biri de Bahti (LAhmed)'ye
aittir.
Der Mbirek
Ramazan erdi yine her gece yanar kandil
Ehl-i salar ser-a-ser kandiL.
Yerigkten nice fark ede gece ehl-i nazar
arz zre ki durur ahzer-i kandil.
ile yine cmle menan
Her birinin kemerin mcevherkandiL.
kpe gibi sarkar
Cami'in ha:k bu iki benzer kandil.
i Dr. Filiz Muhsin Macit, Trk Ramazan Gldeste, Ankara,
1995, s. 65-68.
......,2A...,. U"",' ..... T.... Ur!..!ki""y""B""t ... r... ma ...I... B... n.... E"'n""stl'-"tUS....,.U""'De""r .... gi""'s.... i ""8a ... y",,,1Z""Z"""E""rz ....u""ru'-'='m...,,2""OO""3:- ----:. 7-
Ruzenin her dnse n'ola kadre Bahti
Ki olupdur ramazan ziver
.4.
Bu tr rnekler, daha ok tekke ve tasavvuf aittir.
olduka fazla olan ramazan konulu ilahilerin bir ogu da
kutlamak iin "Merhaba iliihileri" olduka fazla
olup halk oka okunan eserler
Saye ehl-i iman Ostne
Hamdlillah geldi Ramazan.
ol nur ehl-i irIan stne
Hamdlillah geldi Ramazan.
bende vurdular
Cmleten srdler
Ehl-i Hakk ol ayda grdler
Hamdlillah geldi Ramazan.
Ehl-i Hak gz siler
olur daim gler
gufran ierler asiler
geldi Ramazan.
teravihi samlar bulagr
Et tesabihi vemlar bulagr
Zikr taat nuru ile dolagr
geldi Ramazan.
Kalbi jeng-i masivadan eyle ag
Bu vcudun zenbin andan ferag
Hudadan yak
geldi Ramazan
13
.

Bir de on sonra okunan "Elveda ilahileri"
Aziz Mahmud Hdayi'nin ftade Hazretlerinin ramazaniyesi bu trdendir:
12 Dr. Filiz Muhsin Macit, a.g.e., s. 108.
Arnil Ramazan", Trk Vurdu, Nisan 990, 375, s. 48-
49
-18- H. Klasik Trk Ramazan Konulu Slirler
Ey dostlanm
Oru gitti yine.
Hasret ile
gitti yine.
Bir nur idi Haktan gelip
Yere dolup
elin
gitti yine.
alimlerin yoUanm
idi ellerini
idi illerini
Oru gitti yine.
Uttade'yi eyleyen
M'minleri yad eyleyen
azad eyleyen
gitti yine
14
.
1.5. Mani
Ramazan manileri, halen yrelerde devam zere ramazanda her gn
iftar ve sahur vakitleri davulcu yahut beki veya okunur.
Ramazan manilerin grnmesiyle yani
ilk gnnden itibaren
et bu gece,
Et bu gece.
Benim devletli efendim
Grdler bu
birinci gnnden itibaren her gn iftarda ve sahurda
mevzulara dair maniler okunur.
Bu gece evveli
gfil
Geldi mbarek ramazan
etti can u dili.
14 Amil a.g.m, s. 49.
i'Amil elebio@u, RamazannAme, Tercman i 001 Temel Eser, Tarihsiz, s. 2
l<,:' ..:-19-
Geldi bu kutlu,

Nice canlar
Eren canlara ne mutlu.
Alem bu gece nur oldu
Kalbimize srur oldu
Ey benim efendim,
vakti 01du
16

Prof. Dr. Amil "Ramazan-name "de yzlerce

mani
1.6.
Endemnlu terkib-i bend bir ramazaniye 13
bentten bu terkib-i bendin, ilk iki bendi
Terkib-i Bend-i Ramazaniyye Sultan Selim Han
Bahs eyler iken ehl-i yevm-i zre
Kondu mbarek felek zre
Omah ile fahr eyledi gerdun melek zre
Bir yafte dikti o mavi yelek zre
lengeri yemek zre
01 yufka yemek zre
yine bir gurre gele bu emek zre
O cehl ile ol kubbe ki direk zre
eder hhyesini tek etek zre
gzn halka misali rek zre
Zi-i ulema hak bu iki cahil kpek zre
Ykletme gibi tuhfe zre.
geliyor ay
A gzl misafirdir eder mflisi rsvay
neum-] alay
Keyf ehline gsterdi yine kamet-i dmy
01 na'ra-i bedel vay
Krsde eder va'iz efendi yine hay hay
Taksim-i sevab eyleyelim geldi
Hem dahi va'ize lakin verelim pay
16 Arnil elebio@u, ag.e., s.
-20- R Dursundlu: Klasik TOrk Ramazan Konulu
Bu m3.h gurre-i gzel say
ki felek o nigehi-tire sunar yay
ile zlf-i deycur
Kandil gecesidir yz hem zulmet hem nur.
2. Mahiyeti Ramazan KODulu

Ramazan, Mslman topluluklann her birinde bulunduklan iklime, cografi
ve dnya gre ayn ayn rflerin yol aan kutsal bir

Btn ve zellikle lkesinde Ramazan ok
nem Hatta bu nem verme o kadar ileri derecededir ki, Prof. Dr. Sheyl
nver'in ifadesiyle "Trkler, bir Ramazan medeniyeti 18"
Trklerinde ramazan mahsus adetler Daha recep
itibaren halk dini vecibelerini yerine getinneye byk nem verirdi. ay orulanna
niyet edenler nezir ve adak hatimleri indirtmek, mminlerin ruhlan ve
bilhassa ailenin iin Kur'an okutmak, nafile gibi
ibadetler evlerde mevsimine gre ramazana mahsus yiyecekleri gna,
tarhana, kavunna, baharat, ve reelleri
olurdu. Ramazan, bu bildiren hilalin belde mfts
ile gnlk da Genellikle
saatleri vakti ile ikindi sonra
iftara kadar olan zamanda camilerde Kur'an okumak, vaaz ve mukabele dinlemek,
nafile namaz geirilirdi. Teravih sonra sofu olanlar
olduklan tekkelere giderek ayin ve zikirlere da kahvehane ve
ayhanelere giderek semai, karagz, ortaoyunu ve seyirlere Bu
sahura kadar srerdi. 15'inden sonra ise halk bayram

Senede bir ay Mslmantann misafiri olan

ve bir ramazanla ilgili ifade

Gnderdi Huda n bize mihman Ramazam
tutmaga niyyet edelim biz dahi
Zan
17 Bu blmde rnek gsterilen hepsi, Dr. Filiz ve Dr. Muhsin Macit
''Trk Ramazan (Gldeste), TDV Yay., Ankara, 1995"
eserden
18 Sheyl nver, ''Ramazan Medeniyeri", Tohum Dergisi, 1967, 30, s. 3.
19 Bey, Osmanb Adet, Merasim ve Tabirleri; Toplum (yay. Haz. Prof.
Dr. Ansan-Duygu Ansan Gunay., Tarih Yurt Yay., 1995, s.
17.
--=-21-
Ta gidince onu niyyet edelim
Sa1ihi on iki bize oldu mihman.
Zan
kudumuyla etdi
tutarlarsa n'ola hrmet eyleye pir civan.
Bahti
Ramazan faziletleri kadar oktur.
Kerim bu ayda nazil olmaya Ramazan Mslmanlar
daha da
Bu ey m'minn mbin
Belki geldi yine
Ahmed Remzi
On bir sultam gelmesi, mminin hicrandan
demektir
On bir gideli biz de ekerdik hicran
Merhaba etdi bizimle yine Ramazan.
BaM (I. Ahmed)
Ramazan her gecesi Kadir gecesi, her gndz ise Bayram gibidir.
Mminlerin de bunu ok iyi zerinde de oka
Baht u ikb1i1 ile mukim olduka
Her leyle-i kadr ola nehan bayram.

Kadrin bilen buldu bu etme telef
u salat geldi yine
Ahmed Remzi
Ahmed Remzi bir beytinde de ifade eder:
feyz-i hidayet afv kerem
Kadrini bil mevsim-i gelen.
Ahmed Remzi
Gufran ve olan en kutsal gecesi, "Kadir Gecesi "dir.
Kur'an bu gecede nazil olmaya bu gece tasavvurlara
sebep
-22- H. DununoMu: Klasik Trk Ramazan Konulu
Kadir Gecesi'nin bin aydandaha
Bu gece kadri bin aydan ise tan Hak
Kudret ile Kadr etdi mukadder bu gece
beytiyle ifade ederken, Kami de kadir gecesinde faziletlerini orula ilgili
tasavvurlara da imkan verebilecek bir nitelikte ifade eder:
Bilelim kadrini savnun gece kiiim
Olmaya gz gre kadri gzmzden pinhan
da bu gecenin ok iyi bilinmesi zerinde dururken, bu
gecenin alemlerin sebep
Bil kadrini zira ki bu kadri
sebeb-i
beytiyle ifade eder.
Zatrnin kadir gecesini konu alan bir gazeli Kadir gecesi,
en kutsal gece sevgilinin de bu gece seyre
gzelliklerini gstermesi da ok kutsal ve gzel bir
gecedir.
Bu gece Kadr gecesidir seyre yar
Zira ki gizli genc o gece olur
Serv-i srahi etmez idi secde galiba
Bu gece Kadr gecesi olmasa ey nigar.
Bu gece seyr-i zlfiin ile gnlm
Eyler akar sular Kadr karar.
Derler du'a olur Kadr olsa mstecab
Riizi visalini bu gece Kird-gar.
2ati yere melekler iner leyI-i Kadrde
Girerse gnlme bu gece yeridir o yir.
Ramazan boyunca yirmi "Teravih ", snnet olup
ramazana mahsus bir ibadettir. Teravih camiIere kendine mahsus manevi bir
hava verir. Okunan Kur'an'larla, salat selamlarla, tespihlerle, zikirlerle, ilahilerle
teravihte bir
.. tl... r... ma ...l",a"-,rl,-,E.... ....."'si..... .....E""r""z... ur...,u... m... -:;;-23-
hzn ile ta be seher
Edip denin ile teravihe layam
Enderunlu
Dnd teravih ile gl cami'ine
N'ola tesbih okusa elhan bu gice.
Seyyid Vehbi
Ramazan gnlerinde mkellef Mslmanlan teki gnlerinden fazla
ilgilendiren vakitler "imsak", "ifiar" gibi oruca ve orucu ama
anlan ayn bir zellik
Vakt-i iftar o
Ehl-i imsakdir nisbet Ramazan
Sniri
Kaml'nin ifadesiyle if'tar vakti cennet nimetlerinin zevkini gsteren,
bir
Vakt-i iftan nmayende-i zevk-i cennet
biri onda birisi bunda ayan.
Sniri de iftar vaktinin gelmesiyle orululara adeta ziyafet
ifade eder.
Vakt-i iftar yine dizildike ni'am
Yani sa'imlere ziyafet Ramazan.
"Sahura kalkmak" da Ramazanla ilgili nemli yer tutar. Sahurda
kalkmak, bykler iin bir snneti yerine getirme duygusu ile birlikte
tasavvurlara sebep olurken kk ocuklar iin bir zevktir. Sahurda
kalkmak btn ocuklann validelerine, nenelerine, zengin
ocuklan kendilerini iin tembihte

Sbyan-heves ni'mete savrn ile demekte
Bu beni nene sahfira
Enderunlu
Ramazan faziletleri saymakla bitecek gibi Ramazan boyunca
haps Sabit,
ileye vesvesesiz girdi zahid
Babs olur ta ramazan olunca
beytiyle ifade eder.
24- H. DununoAlu: Klasik Trk Ramazan Konulu
ve cinlerin dualann kabul
de ifade eder:
Bu ay ire dedi ResUl,
Cin u etmeye asla
Hep dualar bunda olurdu kabul,
mbarek ramazan.
Ramazanda cehennemin btn m'minlere
ltuftann Nahifi ifade eder:
ire cehennembend olur
Kullara bi-manend olur,
Ramazan, Zati'nin de,
ire bulunmaz bir onun gibi gzel mah
Pr ede sara ile alem-i
beytinde ifade gibi her ynyle aylardan ok stn bir
Ramazan hilalin grnmesiyle Eskiden son
gnlerinde grevlendirilen zellikle birimlerindeki
yksek yerlere hilalin grnmesini Hilali gren grevlilerin
durumu bildirmeleriyle birlikte ramazan orucu tutulmaya
Ramazan halka duyurmak iin toplar kandiller ve mahyalar
20.
Kadrini bilen grse hilal-i
Mihrab edinir secde-i
Sami
Geldi yine bilal-i ramazan
rahmetle gufran.
Seyyid Vehbi
Grseler 01 gn hiliil-i ger
Eylesnler saYma niyyet serbeser.
Nahifi
20 Abdlaziz Bey, a.g.e., s. 115-117,
-aA.:..:!>O! ... s,-1 .... --:;;-2.5-
Hava hilatin zamanlarda 30 gn
hesap bu 30. gne "yevm-i gn)"
Ger savnu bil
otuZ telanUla!. .
Nahifi
Bu gnde tiryakilerin, Ramazan ve insanlann tutum
ve da Ramazanla ilgili
Yevrn-i dey cengin ederken yaran
Zahir oldu 'alem-i nusret-i ramazan.

Yevrn-i sohbetine yaran
etdi Ramazan.
Sabit
dek uykudan
Yevm-i kiram.

Ramazanda camiIerin kandi1Ierle ve mahyalarla sslenmesi, minarelerin
adeta bu renk biimde kandillerle
gnmze kadar uzanan bir gelenek olup ramazan konulu bu
konuya da bolca yer
cmle kanadili menar u mescid
meram oldu umuma
Enderunlu
Sabit, sslenen camilerin birer nur oldugunu bildirir;
Oldu her zibende birer nur
Silme mikyal-i kanadil-}
Yahya Nazim, minarelerin sanki nurdan stunlar olarak samakta
ifade eder:
21 Trk Aosiklopedlsl, a.g.mad., s. 2 16-2 17.
-26- H. Dursunollu: Klasik TOrk Ramazan Konulu
Bir nurdur kim her minare ta seher
kandil-i ile olur.
ilgili yer alan en nemli konulardan biri de, rindle zahid
mcadeledir. Bu mcadele ramazanda da srer. Kendilerini rind olarak
her zahide ya da ham sofuya Zahidlerin her
hareketlerinde bir ve faydaya ynelik bir taraf bulur ve Bu
Kur'an bile yneltilir.
ramazan silfi1erinden mushaf
Rahlenin nevbetini beklemeyince insan.
Sabit
Zahidin her Koca
Hani takvadan eser zahidde
Yevm-i diye tutmaz eder inkariyye.
beytiyle ifade eder.
Seyyid Vchbi de ok syleyenlerin samimi'
ifade eder:
bir gibi geti diyenler iyde
Subh ta hi gz n1zeden
sadece zahidler imamlar ve mezzinler de
nasiplerini
dahi tekbirin
Bir teravihi
Seyyid Vehbi
Enderunlu minarede ezan okuyan mezzinin bu haynna
yemek syler:
Haynna sanma minare Zfe mezzin
kadar vird-i ta'ama
Bazen de kendisini uzak durmaz.
ne Sun1ri' yine bilmem ki sana
Aleme rahmet iken verdi mi zahmet ramazan
Sun1ri'
--<;!A. ... ...... =a... rl""'E""n"'sti""tU ..s"'u""'0e""""rg .. is... i... ........ 2""2.... E""r... zu...ru.=m... 2""00 .... 3<-- --..:.'--.....:.27-
Ramazana yakalananlar da Bu durum da Ramazanla ilgili
oka
Tiryakiye nageh ramazan geldi denilse
La havle knan der eleminden ne
Enderunlu
Tedkiki nazar eyle takvime biracter
ftiide-i havfetme bizi belki
Enderunlu
Hatta imam bile ramazanm birinci gnnn byle bir
durumla
sabit olup gurre imam
Hab iinde iken etti teriivihe

Zaman zaman erken de
Amma bu sene sr'atle mbarek
Ya sa'i ya
Enderunlu
Nedim de sonunda bayram olmasa neredeyse rindlerin tvbesine
syler:
eyler idim tevbesine
mehi olmasa
Ramazan kadar ok faziletlere sahip olmakla birlikte
meyhane ve meyhane ehli iin de ok tasavvurlara sebep olur. Ramazan
meyhane ehlinin en zor olup adeta elinin, bir Meyin
sakinin hizmetini, meyhanenin byl yaran sohberini, hanendelerin
sazendelerin zleyen rind
pek de Bayram onun yuslat gndr. Ramazan cennetin
aarken ne ki meyhanelerin Bayrarmn
gelmesini drt gzle bekleyen meyhane ehlinin, beklemekten gzlerine kara
su iner. Btn bu tasavvurlara en gzel rnek, gazelidir:
Ramazan oldu ekib mey perdeye rfi
Mey iin eng tutup ta'ziye
-28- H. DununoAlu: Klasik Trk Ramazan Konulu
Bildi mutrib ki nedir hal gtrd kopuzun
Bezmden ekti sur8hi ve sebu.
Bezm kanunu bozuldu ne iin eng ile def
etmeyeler hakim gulu.
Ramazan gerek cennet
Ne reva kim ola meyhane
Feth-i meyhane iin fatihalar
Ola kim yzmze bir kapu.
kadeh etmez ramazan tulu'
Ne bize ya Rab ne kara gndr bu.
mey-i gl-reng ile bayram
Baka baka inecektir gzmze kara su.
Ramazan oldu budur vehmi kim
Nice gn imeye mey zhd ile nageh tuta M.
"ramazan" ve "oru" vuslat gibi
bazen benzetme unsuru olarak, bazen de sevgili konumundaki
bir gibi
Dedim ne dedi bana ol afet ramazan
Buldu olmakla ramazan.
Surri
Zan de uzun boylu bir nigara benzetir.
Ramazan gibi bir uzun boylu nigar
mi eder ad menar.
sevgiliden ayn oru gibi Sevgiliye ise
Bu oru veya sevgilinin hilal grnmesiyle

ekdim erdim cemalin
A leblerin ney gibi naliin et beni.

...
Dedim hecrin gecesi
Dedi ni'met olur nk nlze gele.

OL meh verecek bana gnnde
Ya Rabb aceb ol mbarek ne

belirtmek gerekirse, "Ramazan medeniyetini"nin rn olan
Ramazan dini-kltrel izgiler nemli rneklerdir.
ABSTRACT
One of the most important worships of the islamic
religion is to fast in the Ramadan month. The Ramadan month has
great significance in the life of Turkish nation. In that case, the
Turkish natian created a "Ramadan Civilization" belonged to itself
in the period of Ottoman Empire. Same rnins of this civilization, it
can be very /ittle, have lasted up to our days.
In this study, it is explained how to Ramadan
civilization lived in the Ottoman geography has impacted on our
literary life.