Professional Documents
Culture Documents
Gur Bansavli
Gur Bansavli
Gur Bansavli
DMn hn DMn hn prmpUjnIk s`cy siqgurU vwihgurU sRI gurU Arjn dyv swihb jI DMn hn!
hux au~bldI dyZ’c cONkVw lw rhy hn[hux m`cdy 2 ryqy ’qy bYT rhy hn, hux m`cdw 2
ryqw Awpxy prmpiv`qR prmpUjnIk SuB s`cy su`cy au~cymhwn praupkwrI
sIs’qy hux puAw rhy hn, hux m`cdI 2 loh’qy KV@ rhy hn[
lyKk pRkwSk:-
bRhmiv`idAw dy dwqy,pMQrqn,
bRhmigAwnIkY;grIbI smwhw] bRhmigAwnI; praupkwr aumwhw]
pUrn praupkwrI pUrn bRhmigAwnI s`cKMf vwsI prmpUjnIk
sRI mwn sMq bwbw gurbcn isMG swihb ^wlsw,
sMq krqwr isMG swihb ^wlsw jI dy s`cy pr aupkwrI crn-kmlW dy,
hir hir myil myil jn swDU;hm swD jnw kw kIVw]
Anuswr in`ky kIVy ikRm,sB dI crn-DUV, dwsndws crn isMG aur& jsvMq isMG ipMf dwauDr, (mogw)
jvwhrisMG ipMf cimMfy (luiDAwxw)pMjwb ieMfIAw[
DMn hn DMn hn DMn hn vwihgurU siqgurU qygbhwdr swihb jI DMn hn, hux lohy
dy qMg ipMjry’c, iq`Ky ik`lW ivckwr A&ur Ac`l Afol bYTy vwihgurU 2 jp rhy
hn!hux Drm ihq Awpxw sIs kurbwn kr rhy hn!
pihlw mrxu kbUil; jIvx kI Cif Aws] hohu sBnw kI ryxukw; qau Awau hmwrY
pwis]) qU cau sjx mYifAw; fyeI issu auqwir] nYx mihMjy qrsdy; kid psI dIdwru])
kbIr.jau quih swD iprMm kI; sIsu kwit kir goie] Kylq Kylq hwl kir; jo ikCu hoie q
hoie]) mrxu muxsw sUirAw.hku hY; jo hoie mrin prvwxo]) sBu idnsu rYix.dyKau guru
Apunw; ivic AKI.gur pYr DrweI]) swgr myr auidAwn bn; nv KMf bsuDw Brm] mUsn
pRym iprMm kY; gnau eyk kir krm]) jau qnu cIrih; AMig n morau] ipMfu prY; qau.pRIiq
n qorau]) jo gur dIsY isKVw; iqsu iniv iniv lwgau pwie jIau]) gurisKW kI hir.DUiV
dyih; hm pwpI BI giq pWih]) jnu nwnku. DUiV mMgY iqsu gurisK kI; jo Awip jpY.Avrh
nwmu jpwvY]) schu ErY sBu ko; aupir scu Awcwru]) scu suhwvw kwFIAY; kUVY kUVI soie]
nwnk.ivrly jwxIAih; ijn scu plY hoie]) hIxau nIcu krau bynµqI; swcu n Cofau BweI]
nwnk.ijin kir dyiKAw; dyvY miq sweI]) kUV inKuty. nwnkw; EVik sic rhI] {dyh isvw
br moih iehY; suB krmn qy.kbhUM n tro]) kir mn myry; siq ibauhwr] Anuswr ieh
prmpiv`qR poQIAW pUrn siqkwr sihq bhu igxqI ’c sMBwlo.pUrn pyRm sihq pV@o, ds^q
krw ky.Ardwis krky, pV@n nUM idMdy lYNdy rho[ XQw:-lK KusIAw pwiqswhIAw; jy siqguru
ndir kryie] inmK eyk.hir nwmu dyie; myrw mnu qnu sIqlu hoie]) ivic dunIAw; syv
kmweIAY] qw drgh bYsxu pweIAY] khu nwnk bwh lufweIAY] }
www.Gursevak.com 3 q`qkrw
ieh prmpiv`qR poQIAW pRwpq krky inhwl inhwl inhwl hovo jI[
1. poQI jnm sMskwr, AMimRq sMskwr, bRhm iv`idAw, AnMd kwrj, AMqm sMskwr[
3. siqgurU swihb jI Aqy sMqW mhWpurSW dy Amolk boly Aqy gurmiq Anuswr Anyk pRsnW
dy au~qR siqgurU gRMQ swihb jI b^S rhy hn[ pV@n vwly Dwrimk gRMQW dy nwm[ dyh
Arogqw, g`fI dI dyK ryK frweIivMg bwry SuB is`iKAw[
5. siqgurU gRMQ swihb jI dw mhW ivsmwd ieqhws, AKMf pwT, shj pwT mrXwdw,
gurbwxI jI siqkwr pUjn mhW ivsmwd SuB is`iKAw, 101 Ardws, gurpurbW dIAW
ArdwsW[
6. SRI gurU gRMQ swihb jI Su~D aucwrx, ArQ pwT Aqy ivSrwm poQI SRI dmdmI tkswl
7. Awid bwxI,sRI dsm bwxI, BweI gurdws jI dIAW vwrW ’coN gRIbI vwly,sbd pdW dy
mhW ivsmwd ArQ[dUjw pRkrx pUjw dw Dwn zihr hY]
8. slok Bgq kbIr swihb jI, Bgq PrId swihb jI dy mhW ivsmwd ArQ[
10. gurmuiK gurmuKI bwlaupdyS! irkwrf kIqw bwlaupdyS, sux! gurmuKI isKwau hy
drvyS!
gurU ipAwrI swD sMgq jI nMU ieh jwxky byAMq KuSI hovygI ik gurbwxI aucwrx
SuDI leI iehnHW poQI swihbwnW dIAW irkwrifMg vI dwsn dws qoN gurU swihb
jI ny krvweI hY[ sMgq jI irkwrifMg lwky poQI swihb pRkwS krky mgr 2
bolx jI[
www.Gursevak.com 4 q`qkrw
gurpRswid vwihgurU]vwihgurU srUp siqgurU swihbwn jI dI SuB s`cI bMswvlI
gupRswid q`qkry dy ArMB ’c ^ws pRym ibnY:- nMbr pV@ ky pRkrx l`Bo jI {rom
rom.koit bRhmWf ko invws jwsu;mwns Aauqwr Dwir.drsu idKwey hY](kib`q 35)lwl
rMgIly pRIqm mnmohn;qyry drsn kau hm bwry]DMn hn DMn hn DMn hn vwihgurU
siqgurU Arjn dyv swihb jI DMn hn,hux au~bldI dyg c bYT rhy hn,hux m`cdy 2
ryqy ’qy bYT ky,m`cdw 2 ryqw Awpxy prmpiv`qR SuB s`cy sIs ’qy puAw rhy hn,hux
sV@dI bldI m`cdI loh ’qy KV@ rhy hn[}{DMn hn DMn hn DMn hn vwihgurU siqgurU
swihbwn jI dI SuB s`cI bMswvlI ’c sMKyp ieh izkr hY:-vwihgurU] prmpiv`qR
Avqwr,Avqwr AsQwn,Avqwr sMmq,vwihgurU]Dnu DMnu ipqw swihbwn jI,;Dnu Dnu su
jnnI. ijin gurU jixAw mwie]prmpUjnIk mwqw swihbwn jI,vwihgurU ]ipAwry
nwnky,vwihgurU]prmpUjnIk ipAwry nwny swihbwn jI,prmpUjnIk ipAwrIAW nwnIAW
jI[prmpUjnIk mwmy,mwmIAW,vwihgurU]ipAwry dwdky jI, prmpUjnIk AiqAMq
ipAwry dwdy swihbwn jI,prmpUjnIk ipAwrIAW dwdIAW jI[vwihgurU]AiqAMq
ipAwry pVdwdy swihbwn,prmpUjnIk ipAwrIAw pVdwdIAW jI[ipAwry qwey Aqy qwey
jIAW dy spUq[ prmpUjnIk dsW pwiqswhW jI dy pMj ipAwry Awid[
prmpUjnIk gurqw ibrwjmwn sMmq qy AsQwn,SuB SwdIAW,mihlW dy SuB
nwm,AiqAMq ipAwrI SuB sMqwn,nwdI aulwd,gurpurbW leI mwto,.s`cy siqgurU
swihbwn jI v`loN vr, s`cy siqgurU swihbwn jI ny jo sRI inSwn swihb jI ikly sRovr
n`gr gurduAwry qKq swihbwn bxvwey ^Uh bwZ swihbwn jI luAwey,^wlsw &Oj rc ky,
BwrI SSqR AiBAws,s^q myhnq ksrq krvw ky au`cw jIvx b^S ky mhW blvwn
XoDy ibnw ipRQvI dy rwjy bxwey[ DrmXu`D ij`qy[drbwrI kvI,siqgur kIno
praupkwru]Anuswr ^wlsw gurU gurU ^wlsw]pMQ jI dI SuB s`cI swjnw bwry Kol@ ky
iliKAw hY jI[prmpUjnIk s`cy siqgurU swihbwn jI ny prm pRsMn ho ky au~cy ie^lwk
dw SuB s`cw aupdyS b^Sxw[
vwihgurU s`cy siqgurU swihb jI dy ShIdW dI bVI BwrI mhW ivsmwd
mihmw[siqgurU swihbwn jI ny vYrwgmeI joqI joiq smwauxw sMmq[
vwihgurU s`cy siqgurU swihbwn jI qoN kurbwn hox vwly ^ws pRymI is`KW bwry
pV@o[kul AwXU[gurqw smW[cOrbrdwr[hzUrI kIrqnIey[siqgurU swihbwn jI dy
iKfwvy[surwhI brdwr[pihrydwr[hzUrI is`K[cobdwr,ilKwrI[dIvwn[ku`l AwXU
smkwlI Bgq }
www.Gursevak.com 5 q`qkrw
pRym bynqI:- pRkrx ’qy jwx leI, q`qkry coN ausy nUM kilk kro[ q`qkry
’qy vwips jwx leI pyj dy Q`ly q`qkrw l&z ’qy kilk kro[
nM. ivSw pMnw
1. vwihgurU prmpUjnIk s`cy vwihgurU siqgurU pihly pwiqswh jI SuB 23
s`cI bMswvlI q`qkrw ArMB:-prmpUjnIk bydI,soF vMs bwry SuB
ieiqhws mhW 3 ivsmwd hY jI[
vwihgurU]prmpUjnIk koit bRhmMfW nUM auDwrn vwly,mh`ly 1.jI dy
ivsmwd kOqk praupkwr SuB s`cI bMswvlI:- gopwl pWDy
jI,ibRjlwl pMifq jI,mOlvI ku`qbdIn jI iqMnW ausqwdW nUM inhwl
kIqw,jnyaU m`JW dI KwDI KyqI hrI kIqI[ SySnwg ny, s`cy pRkwS
sihq nUro nUr cyhry ’qy, Awpxy Px nwl CW kIqI[ snmuK
rweybulwr jI ny 7500 eykV zmIn Gr sB ku`J prmpUjnIk s`cy
siqgurU swihb jI dy nwm luAw idqw[
3. gurpRswid vwihgurU mh`ly pihly jI dy s`cw saudw krn qoN ipqw jI 27
ny gu`sy nwl cpyVW mwrIAW[
4. vwihgurU] sRI sulqwnpur swihb jI ivKy prmpiv`qR s`cy crn kml 27
pwauxy Awp jI ny “qyrw qyrw” kih ky gRIbW dIAW JoLIAW
BrnIAW[
5. vwihgurU]nwdI aulwd[ 30
6. vwihgurU]prmpUjnIk bRhmigAwnI sgl kI rInw]BweI bwlw 31
swihb jI[
7. vwihgurU]prmpUjnIk bRhmigAwnI BweI mrdwnw jI[ 32
8. vwihgurU]prmpUjnIk bRhmigAwnI bwbw bu`Fw swihb jI ny pihlI 32
vwr pUrn gurU pRIqm jI dy suMdr s`cy drSn krny[
9. qulsW dwsI inhwl inhwl inhwl hoeI[ 33
10. vwihgurU]prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy pMj ipAwry[ 33
11. vwihgurU] s`cy siqgurU pihly pwiqswh jI dy s`cy crn kmlW c pMj 34
ipAwry[
12. vwihgurU]s`cy crn-kmlW nwl m`kw Gumwauxw[ 35
www.Gursevak.com 6 q`qkrw
13. vwihgurU] s`cy vwihgurU jI ny kOVy rITy im`Ty krny[ 36
14. vwihgurU] vwihgurU jI ny kOfy rwkS nUM sMq bnwauxw[ 36
15. vwihgurU jI dIAW pMj audwsIAW,vwihgurU] mlk Bwgo dy pUiVAW coN 36
lhU,BweI lwlo jI dy koDry dy byhy tu`kR coN du`D k`iFAw[
16. Ascrj ivsmwd vwihgurU jI ny gurduAwrw sRI pMjw swihb jI swjx 38
dw ivsmwd kOqk krnw[
17. prmpUjnIk vwihgurU siqgurU dUjy pwiqswh jI SuB s`cI bMswvlI[ 38
18. vwihgurU]Awp jI ny pihlI vwr,pUrn gurU pRIqm jI dy suMdr s`cy 40
drSn krny[
19. vwihgurU]Awp jI ny dUjI vwr,pUrn gurU pRIqm jI dy suMdr s`cy 41
drSn krny,hukm isr m`Qy ’qy mMn ky bVy BwrI cwA nwl B`j 2 ky
SuB s`cI syvw krnI[
20. vwihgurU]gurqw g`dI ibrwjmwn[ 42
21. vwihgurU]cODrI mlUky ny hukm n mMnxw mrnw[ 42
22. mh`ly pihly jI dI prmpiv`qR Avqwr kQw sunxI Aqy 42
ilKwauxI,gurbwxI sMQw Awp krwauxI[
23. prmpUjnIk s`cy siqgurU swihbwn jI dI inMdw nw kro[ 43
24. vwihgurU]prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dI SihnSIlqw 43
gMBIrqw DIrj praupkwr:-
25. vwihgurU]gurU syvw ismrn[ 44
26. vwihgurU prmpUjnIk s`cy siqgurU dUjy pwiqswh jI dI prmpiv`qR 44
hzUrI c pMj ipAwry[
27. vwihgurU prmpUjnIk s`cy siqgurU qIjy pwiqswh jI SuB s`cI 45
bMswvlI[
28. prmpUjnIk s`cy siqgurU dUjy pwiqswh jI dy s`cy im`Ty crnkmlW 46
’c Awauxw, izAwdw ms`kq SuB s`cI syvw krky,12 vrW dI pRwpqI
krky,gurqw g`dI ibrwjmwn hoxw[hrI srUp sRI goibMdvwl swihb jI
vswauxy[
www.Gursevak.com 7 q`qkrw
29. swKI:-qIrQW ’qy jwx dw SlwGw Xog audm kIqw[jYsI DrqI aUpru 48
myGulw brsqu hY; ikAw DrqI mDy pwxI nwhI]gursbd dy ArQ[
www.Gursevak.com 10 q`qkrw
90. gurU ipAwry rbwbI mhW ivsmwd gurU js krnw[ 88
www.Gursevak.com 11 q`qkrw
110. siqgurU swihb jI dy s`cy mhwn praupkwrI crn-kmlW dy iDAwn 100
’c lIx,DMn BweI goNdw swihb jI[
www.Gursevak.com 13 q`qkrw
137. m`KxSwh jI ny sMq doKI SIhyN dIAW muSkW bMn@ ky,fMn idqw,s`cy 128
siqgurU swihb jI ny ieh SuB s`cw aupdyS b^iSAw[
138. prmpUjnIk vwihgurU s`cy siqgurU qygbhwdr swihb jI 1721 ib: 129
nUM, gurqw pRwpqI mgroN BweI m`KxSwh jI, siqsMgq jI smyq hrI
rUp sRI hirmMdr swihb jI dy prm ipAwry drSnW nUM Awey,
“mweIAW r`b rjweIAW vr[”
139. prmpUjnIk vwihgurU s`cy siqgurU qygbhwdr swihb jI ny sRI 130
kIrqpur swihb jI Awauxw[
140. sRI AnMdpur swihb jI vswauxy,swKI mOlySwh seIAd pIr jI dw 131
sMsw dUr krnw[
141. qIrQ audmu siqgurU kIAw;sB lok auDrx ArQw]Anuswr s`cy 131
siqgurU swihb ny pUrb dy qIrQW nUM prmpiv`qR krn jwxw[
142. q^q sRI dmdmw swihb jI nIvyN QW bYT ky au~cy AsQwn v`l ieSwrw 132
krky vr b^Sxy:- “prmpiv`qR dsvyN jwmy AMdr au~cy AsQwn ’qy
bYT ky vwihgurU jI dw js krWgw, Eh prmpiv`qR AsQwn gurU kI
kWsI bxygw[” prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI ny prmpiv`qR
sRovr ricAw, Awp duSwly nwl kwr k`FI, suMdr dIvwn sjdy, byAMq
sMgqW juVdIAW, crxWimRq iplw ky is`K bxwey, A`gy mOV, sUlIsr,
goibMdpury, bwrwpur, gwgw, gurny, mkRoV Awid ipMfW c gey[
143. vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb ny DmDwx swihb jI 132
BweI mIhW jI nMU inhwl krnw[
144. gurU mihmw joiq ibgws, nMd lwl jI[ 132
145. cwcw P`gU jI nUM inhwl krnw[ 133
146. vwihgurU]bu`D gXw phuMc ky mUMh mMigAw dwn dyxw[ 134
147. vwihgurU] nwlMdw qoN sRI ptnw swihb jI ivKy s`cy crn kml pwey[ 134
www.Gursevak.com 14 q`qkrw
148. vwihgurU]Fwkyy BweI bulwkIdws jI qy ienW@ dy mwqw jI nMU inhwl 135
krnw[
149. vwihgurU]pUrn pRymIN inSkpt BweI n`Qw jI[ 136
150. vwihgurU]rwjy rwjwrwm jI nMU inhwl krnw[ 136
182. ienW@ cONh doihirAN dy mhW ivsmwd ArQ[blu CutikE bMDn 159
pry;kCU n hoq aupwie]khu nwnk Ab Et hir;gij ijau hohu
shwie]53]
183. swcI bwxI;mITI AMimRq Dwr]Anuswr prmpUjnIk sicAwry ipqw jI 164
dI ilKI vYrwgmeI prmpiv`qR AMimRq gurbwxI, pRymI is`K jI
id`lIEN lY ky Awey[
184. prmpUjnIk mwqw gUjrI kOr jI ny d`isAw,“hy ipAwry lwl jI! mYN 164
iBAwnk supny c,Awp jI dy ipAwry prmpUjnIk ipqw jI dw
prmpiv`qR SuB s`cw sIs,zwlm dy qlvwr mwrn qoN,DV nwloN v`K
huMdw dyiKAw hY, ies krky CyqI qoN CyqI ^br mMgwvo[”
185. ^br lYx gey pRymI is`K nMU hukm “dwsndws dy ShIdI dw smW nyVy 165
hY[”
186. vwihgurU]“kwPrW dy gurU dy kql dw nzwrw A`KIN dyKx leI cWdnI 165
cONk pu`jo[”
187. vwihgurU]sRb`q dy Bly ihq,lohy dy qMg ipMjry ’c iq`Ky ik`lW ivckwr 166
sumyr prbq vWg Ac`l Afol inrvYru inrBY ivsmwd iekwgR gMBIr
DIr bYTy Ajpw jwp ’c lIx hn[
188. vwihgurU]DMn bwby guridqy swihb jI ny byVI smyq,pUrn gurU jI dI 167
SuB s`cI syvw krnI[
189. vwihgurU s`cy siqgurU swihb ny hyTW ilKI srb sWJI ieh gurbwxI 167
aucwrI,ijs ’c s`cy muslmwx bnx dw SuB s`cw aupdyS hY[
190. DMn hn DMn hn DMn hn vwihgurU siqgurU qygbhwdr swihb jI DMn 171
hn, sRb`q dy Bly ihq hux sIs kurbwn kr rhy hn[qlvwr dw ^UnI
zwlmwnw vwr krky,prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb dy prmpiv`qR
sIs swihb jI k`t idqy[
www.Gursevak.com 17 q`qkrw
191. sRb ivAwpI mhW vYrwgmeI ShIdI ArQ hn jI(id`lIis)iqlk jM\U;rwKw 173 pRB qw
kw]kIno bfo;klU mih swkw]swDin hyiq;ieqI ijin krI] sIsu dIXw;pru sI n
aucrI]13]Drm hyq;swkw ijin kIAw]sIsu dIAw;pru.isrru n dIAw]nwtk
cytk;kIey kukwjw]pRB logn kh;Awvq lwjw]14] dohrw]TIkir Poir idlIis
isir;pRB pur kIXw pXwn]qygbhwdr sI ikRAw;krI n iknhUM
Awn]15]qygbhwdr ky clq;BXo jgq ko sok]hY hY hY sB jg BXo;jY jY jY
surlok] 16]
192. vwihgurU prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb dy ipAwirAW ny pUrn pRym 175
vYrwg krnw[
193. vwihgurU] ilKwrI rweybhwdr GneIAw lwl jI qwrIKy pMjwb Aqy 176
s`cy siqgurU dsvyN pwiqswh jI dy drbwrI kvI kMkx jI ny ds guru
kQw qy hor keI Dwrimk gRMQW c, bwbw jYqw jI qy aun@W dy ipqw jI
dw ieh kurbwnI BirAw pRsMg ieauN iliKAw hY[
194. audwr Syr dlyr mrd sUrmy Apxy spu`qRW smyq BweI l`KISwh 177
vxjwrw jI ny s`cy siqgurU swihb jI dI prmpiv`qR, gur AMimRq
iBMnI dyhurI; dI sMBwl krnI[bwbw jYqw jI ibjlI dy cmkwry vWg
s`cy siqgurU swihb jI dy sIs swihb jI lY ky, sRI AnMdpur swihb
jI nUM qur pey[
195. vwihgurU] kI qlvwr l`gx qoN pihlW hI, sRI sIs swihb jI DV 177
nwloN v`Kry ho gey sn?
196. vwihgurU s`cy siqgurU swihb jI dy prmpUjnIk,gur AMimRq iBMnI 179
dyhurI;dw sskwr[
197. byAMq sMqW BgqW vYrwgIAW mhW purKW ny s`cy siqgurU swihb dw 179
BwrI js krnw[
198. ^ws pRymI dI kivqw:- ic`q crnkml kw Awsrw; ic`q crnkml 181
sMg joVIey[ mn locy buirAweIAW gurSbdIN iehu mn hoVIey[ gur
qygbhwdr boilAw; Dr peIey, Drm n CoVIey[ bWh ijnHW dI
pkVIey; isr dIjIey bWh n CoVIey[
199. (qOsI&osnw BweI nMd lwl jI)ny pUrn gurU jI dw js krnw[ 181
www.Gursevak.com 18 q`qkrw
200. vwihgurU mh`ly nOvyN siqgurU qygbhwdr swihb jI dy prmpiv`qR SuB 181
s`cy vYrwgmeI AsqoqR duAwrw,pUrn vYrwgmeI ShIdI dy pUrn
iDAwn duAwrw,Ajpw jwp pUrn bRhm jI ’c lIxqw pRwpiq kro jI
201. vwihgurU]sRI AnMdpur swihb jI ivKy,vwihgurU mh`ly dsvyN jI ny 183
pUrn vYrwgmeI ShIdI,Apxy iDAwn ’c q`k ky,pUrn pRym vYrwg ’c
lIn ho ky, plMGy qoN Q`ly au~qr ky DrqI ’qy bYTxw[
202. vwihgurU]prmpUjnIk mwqw nwnkI jI mwqw gujrI kOr jI ny,rom 2 183
krky pRym vYrwg ’c FL ky,pUrn gurU jI dw js ieauN kIqw[
203. vwihgurU BweI jYqw jI,s`cy siqgurU swihb jI dw prmpiv`qR sIs lY 185
ky,sRI kIrqpur swihb jI phMucy[
204. vwihgurU prmpUjnIk prmpiv`qR sIs sskwr bwry SuB vIcwr,s`cy 185
siqgurU dsvyN pwiqswh jI siqsMgq jI smyq,sRI kIrqpur swihb
jI phuMcy, ‘rMgryty gurU ky byty’ vr[
205. prmpiv`qR sIs swihb jI lY ky,prmpiv`qR AsQwn sRI sIs gMj 187
swihb jI sRI AnMdpur swihb jI ivKy phuMcy[prmpUjnIk mwqwvW
smUMh pRymIAW ny lMU 2 krky Gxw vYrwg kIqw[s`cy siqgurU dsvyN
pwiqswh jI ny Ardws krky cMfw lwieAw,do icKW bLIAW [
206. vwihgurU] DMnqw Xog pRymI l`KISwh jI ny s`cy Amr AibnwsI 187
siqgurU swihb dy dusihry ’qy,sRI AnMdpur swihb jI Awauxw do icKW
bLIAW[
207. qygbhwdr ismirAY; Gr nauiniD AwvY Dwie] Anuswr s`cy siqgurU 188
qygbhwdr swihb jI dw vYrwgmeI SuB s`cw prmpiv`qR AsqoqR[
208. vwihgurU prmpUjnIk siqgurU swihb dI Adu`qI ShIdI mgroN hor BI 190
do is`K BI ShId hoey
209. vwihgurU mh`ly nOvyN jI dy pRymI is`K syvkW dy SUB s`cy nwm[ 190
DMn hn DMn hn DMn hn vwihgurU siqgurU qygbhwdr swihb jI DMn
hn, hux lohy dy qMg ipMjry ’c iq`Ky ik`lW ivckwr bYTy, sRb`q dy Bly
ihq vwihgurU 3 aucwr rhy hn[ hux Awpxw prmpiv`qR prmpUjnIk
sIs kurbwn kr rhy hn jI[mh`lw nOvW jI bMswvlI sMpUrnM[
www.Gursevak.com 19 q`qkrw
210. DMn hn DMn hn DMn hn vwihgurU siqgurU goibMd isMG swihb jI DMn 191
hn, hux srvMs kurbwn kr rhy hn,Awp jI dI SuB s`cI bMswvlI
ArMB vwihgurU] prmpiv`qR Avqwr AsQwn[
211. swKI, rwjw PqyhcMd,rwxI mYxI jI[ 191
212. prmpUjnIk gurqw ibrwjmwn[ 193
213. vwihgurU prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dIAW SuB SwdIAW[ 194
214. gurpRswid vwihgurU] gurU ^wlsy jI dy prmpUjnIk mwqw swihbdyv 195
kOr jI dI au~cI su`cI inRivkwr jIvnI[
215. vwihgurU] AiqAMq ipAwrI SuB sMqwn[ 196
216. swihbzwidAW jI dy ShIdI purb leI mwto[ 196
217. s`cy siqgurU swihb jI dw mlyrIAW nUM vr[ 197
218. vwihgurU] pMjvyN swihbzwdy[ 197
219. ieh s`q ikly bxwey[ 197
220. vwihgurU prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb dy bvMjw drbwrI kvIAW 197
dy nwm[
221. siqgur kIno praupkwru]Anuswr ^wlsw gurU gurU ^wlsw]pMQ jI dI 197
SuB s`cI swjnw
222. pihlW pMjW ipAwirAW Pyr pMjW mukiqAW ny Apxy SuB s`cy sIs 199
idqy[
223. dovyN h`Q joV isr Jukw ky, pMjW ipAwirAW A`gy KVo ky ikhw,“hy 200
prm vIr bhwdr gurU rUp ^wlsw jI! dwsn dws nUM AMimRq dI dwiq
b^So jI[
224. prmpUjnIk s`cy siqgurU dsvyN pwiqSwh jI ny, Awpxy ^ws pRymIAW 201
’qy pRsMn ho ky ieh aupdyS b^iSAw[
225. vwihgurU] sRI AnMdpur swihb jI ivKy AnUp kOr ny Awp jI nUM 202
ie^lwk qoN igry hwv Bwv krky idKwey, qW Awp jI ny au~c
ie^lwk dw SuB s`cw su`cw au~cw aupdyS b^iSAw[
226. prmpUjnIk siqgurU dsvyN pwiqswh jI v`loN,sony dy iqAwg dy mhW 203
Ascrj ivsmwd kOqk[
www.Gursevak.com 20 q`qkrw
227. guris`K jI dy cFweI mgroN,prmpUjnIk siqgurU dsvyN pwiqswh jI 203
v`loN gurmiq SuB s`cw aupdyS[
228. koit bRhmMf ko Twkuru suAwmI; srb jIAw kw dwqw ry])dyvIAw nhI 203
jwnY mrm] sB aUpir;AlK pwrbRhm])srUp siqgurU goibMd isMG
swihb jI ny,cMfI dyvI durgw dyvI Awid koeI BI dyvI nhIN ismrI
jI[
229. gurpRswid vwihgurU jI ny pihlw Drm-Xu`D ij`qxw qy gurU ihq sRvMs 204
kurbwn krn vwly pIr bu`DUSwh jI dI kurbwnI[
230. ndOx dw Drm-jMg ij`qxw[ 205
231. gurU jI dy XoiDAW ny,s`cy siqgurU swihb jI dI s`cI im`TI ipAwrI 206
Srn pY ky,pMj ivkwr ij`qxy[
232. sRI AnMdpur swihb jI sdw leI C`fxy[ 207
233. vwihgurU]sRI cmkOr gVI Drm jMg ij`qxw[ 207
234. vwihgurU]sRI cmkOr swihb jI dy ShId,prm ShId bIbI Srn kOr 207
jI[
235. siqgurU dsvyN pwiqswh jI ny au~c dy pIrwn pIr bx ky mwCIvwiVEN 208
qurnw[
236. vwihgurU] sRI mukqsr swihb jI dw DrmjMg ij`qxw[ 208
237. prmpUjnIk pUrn DrmI sUrbIr inrBY XoDy isMGW dI bhuq v`fI 208
Gwlxw kurbwnI hI kurbwnI Aqy bwby mhW isMG swihb jI ny ibdwvw
pVvwauxw[
238. vwihgurU]prmpUjnIk sUrvIr mwqw Bwg kOr jI[ 211
239. vwihgurU] sRI mukqsr swihb jI dy prmpUjnIk cwLI mukiqAW dy 211
SuB s`cy nwm[
240. pUrn gurU jI dy GoVy dIAW vwgW PV ky,bYrwVW ny qnKwhW mMgIAW, 212
pRymI bwbw dwn isMG jI Afol nUM vr qy Amolk bcn[
www.Gursevak.com 21 q`qkrw
241. vwihgurU]sRI dIny swihb jI qoN z&rnwmw &qyh dI ic`TI Byj ky pwpI 212AOrMgy nUM
mwrnw[
242. vwihgurU s`cy siqgurU swihb jI dy ShIdW dI bVI BwrI mhW ivsmwd 213
mihmw[
243. vwihgurU s`cy siqgurU swihb ny s`cKMf sRI hzUr swihb jI 213
phuMcxw,mwDodws vYrwgI jI nMU AMimRq b^Sxw ,sMq doKI vzIdy Awid
zwlmW nMU soDx leI,pMjwb nMU qornw,sRI dsm gRMQ swihb jI dy ArQ
pV@wauxy[
244. vwihgurU] srb klw BrpUr pRB; jI dy Avqwr AnMq klwvwn s`cy 215
siqgurU swihb mh`ly dsvyN jI ny joqI joiq smwauxw[
245. pRymIAW v`loN,vwihgurU s`cy siqgurU swihb jI dI Agm Apwr sRb 217
ivAwpI mhW ivsmwd mihmw[
246. vwihgurU s`cy siqgurU swihb jI qoN kurbwn hox vwly ^ws pRymI is`KW 218
bwry ^ws iDAwn pRym sihq pV@ny Xog hY[
247. prmpUjnIk bwby ngwhIAw isMG jI ny Awpxw sB ku`J pUrn gurU jI 219
qoN kurbwn krnw[
248. DMn ShId gurmuiK BweI mwn isMG swihb jI bIr bhwdr jI dI 220
mhwn 3 kurbwnI[ Apxy swjy invwjy prm pUjnIk ipAwry ^wlsy
jI dy pUrn pRym ’c,roim 3 krky ivMny@ pUrn gurU jI ipAwry ^wlsy jI
dI mhW 3 ivsmwd mihmw &urmw rhy hn:-^wlsw myro;rUp hY
^ws]^wlsy mih;hO krO invws]ieh sMpUrn sbd qy hor sbd[
249. prm ShId bwbw Awlm isMG jI isAwlkotIey[ 222
250. vwihgurU prmpUjnIk siqgurU dsvyN pwiqswh jI dy prmpUjnIk 223
pVdwdy jI Awid sbMD ^ws iDAwn pRym sihq pV@ny Xog hn[
gur bMswvlI q`qkrw sMpUrnM]
www.Gursevak.com 22 q`qkrw
gurpRswid vwihgurU]vwihgurU srUp siqgurU swihbwn jI dI SuB s`cI bMswvlI
ArMB:-rom rom.koit bRhmWf ko invws jwsu;mwns Aauqwr Dwir.drsu idKwey
hY](kib`q 35)lwl rMgIly pRIqm mnmohn;qyry drsn kau hm bwry]DMn hn DMn hn
DMn hn vwihgurU siqgurU Arjn dyv swihb jI DMn hn,hux au~bldI dyg c bYT rhy
hn,hux m`cdy 2 ryqy ’qy bYT ky,m`cdw 2 ryqw Awpxy prmpiv`qR SuB s`cy sIs ’qy
puAw rhy hn,hux sV@dI bldI m`cdI loh ’qy KV@ rhy hn[
vwihgurU]prmpUjnIk sMq bwbw gurbcn isMG jI ^wlsw jI ny dwsn dws nUM
ikhw,“ijhVw pRymI pRym Bwvnw nwl prm piv`qR gurbMswvlI Xwd krdw hY, aus nUM
Amolk guris`KI pRwpq huMdI hY[”
gurpRswid vwihgurU hr mhIny dy gurpurb Gry ilK ky lwau[dsW pwiqswhW jI
dy gurpurbW dIAW ArdwsW,dI poQI dwsW ny CwpI hY,ijhVw gurpurb hovy,aus dI
Ardws aus poQI ’coN pV@o[guru prmysuru pUjIAY;min qin lwie ipAwru]poQI ’coN,gur
bMswvlI dy pRkrx ’coN,gurU js pV@ ky gurpurb mnwau jI[
vwihgurU]mhwnkoS Anuswr sOr swl:-365 idn 5 GMty 45 imMt 46 sYikMf hY,
ieqny smyN ’c DrqI,sUrj dI ie`k pRkrmW krdI hY[ies ihswb nwl ib:sMmq nUM
AMgRyzI sMn mhIny idnW ’c bdilAw jwvy jI[sMn nwloN sMmq 57 vr@y pihlW AwrMB
hoieAw[
1.prmpUjnIk bydI,soF vMs bwry SuB s`cw ieiqhws:-jwiq Ajwiq AjonI
sMBau;nw iqsu Bwau n Brmw]) bRhmu ibMdu qy;sB Epiq hoeI])bRhm ibMdu qy;sB
auqpwqI])nwir purKu nhI.jwiq n jnmw; nw ko duKu suKu pwiedw]4]Anuswr
vwihgurU bRhm jI dI jwiq pwiq kul goq nhIN hY,Awid scu jugwid scu]hY BI scu
nwnk hosI BI scu]1]bRhm srUp siqgurU swihbwn jI Anqklwvwn ivAwpk bRhm
jI dy srgun srUp hn,ies leI jwiq pwiq goq qoN rihq hn[BwvyN prmpUjnIk
s`cy siqgurU swihbwn jI dI jwiq pwiq kul s`cy ivsmwd ivAwpk bRhm jI hI
hn,pr,Dnu DMnu ipqw.Dnu DMnu kulu;Dnu Dnu su jnnI.ijin gurU jixAw mwie]
Anuswr vydI bMs,soF vMs bwry SuB ieiqhws:-kSp irKI dy lwiek spu`qR rwjy sUrj
www.Gursevak.com 23 q`qkrw
qoN sUrjvMs c`lI,sUrjvMsI rwjy dlIp jI dI rwxI sudikxw jI dy spu`qR rGU rwjy jI
qoN rGUvMs c`lI[rwjy rGU jI dy spu`qR rwjy AjY jI dy spu`qR sRI dsrQ jI dy spu`qR sRI
rwmcMdR jI dy spu`qR sRI lv qy kuS jI[klju`g ’c SRI lv jI dI vMs ’coN,rwjy
kwlrwey jI ny lhOr vswieAw[rwjy kuSU jI dI vMs ’coN,rwjy kwlkyq jI ny ksUr
vswieAw[blI rwjy kwlkyq jI dy spu`qRW ny jMg krky,rwjy kwlrwey jI dy spu`qRW nUM
lhOroN k`F idqw[kwlrwey jI dy spu`qRW ny snOF rwjy nUM ij`iqAw,aun@W ’coN ie`k ny rwjy
dI spu`qRI ivAwhI,ies dy ipAwry b`cy dw nwm soFI rwie r`iKAw,ijs qoN soFvMs
c`lI[
rwjy kwlrwey jI dy spu`qRW ny snOF rwjy nUM ij`q ky,kwlkyq jI dy spu`qRW ’qy
dubwrw hmlw krky,aun@W nUM ij`q ilAw[kwlkyq jI dI vMs ’c ijhVy blI bcy,aun@W
ny kWSI jw ky cwr vyd pV@y[vyd pV@ny krky vydI khwey[XQw:-ijnY byd p`iTE;su
bydI khwey]iqnY Drm ky krm;nIky clwey](sRI dsm 52) kwlrwey jI dI vMs ’coN
soFI rwjy jI dw idl mhwn piv`qR iqAwgI vYrwgI sI, ies ny kwlkyq jI dI vMs
’coN vyd pV@n vwly Awpxy BrwvW vydIAW nUM, rom 2 krky s`cy ipAwr siqkwr nwl
idloN Xwd kIqw ik swfy Brw iv`CuV ky byGr ho gey hn[ Awpxw dUq kWSI Byj ky,
pUrn Awdr snmwn nwl vydI bulwey[ ie`k dUjy dy crnIN l`gy, glv`kVIAW pw ky,
mn dy mylI bx ky imly, ijs myl dI mihmw khI nhIN jWdI[XQw:-imlby kI
mihmw,brin n swkau;nwnk prY prIlw]
vwihgurU]pUrn iv`dvwn guxvwn vydIAW qoN,soFIAW ny cwr vyd AiqAMq pRym
nwl suxy,cOQw vyd sux ky idloN pRsMn ho ky,rwj smyq sB ku`J vydIAW nUM dwn
idqw[vydIAW prm pRsMn ho ky,vr b^iSAw[XQw:-bydI BXo pRsMn;rwj kh pwie
kY]dyq BXo br dwn;hIAY hulswie kY]jb nwnk kl mY;hm Awn khwie hY]ho,jgq
pUj kir qoih;prmpd pwie hY]7])iqRqIX byd;sunby qum kIAw]cqur byd suin;BUA
ko dIAw]qIn jnm;hmhUM jb Dir hY]cOQy jnm,gurU quih kir hY]9](sRI dsm
53)so ksUr dy rwjy kwlkyq jI dI vMs dy,kWSI jw ky vyd pV@ny ’qy bydI vMs
c`lI[lhOrI rwjy kwlrwie jI dy ie`k spu`qR dy snOF rwjy dI spu`qRI ivAwhux
qoN,soFvMs c`lI[vydIAW dw idqw vr sMpUrn hoieAw[ XQw:-jb br dwin smY vhu
Awvw]rwmdws qb gurU khwvw](sRI dsm 54)
vwihgurU]prmpUjnIk koit bRhmMfW nUM auDwrn vwly,mh`ly 1.jI dy ivsmwd
www.Gursevak.com 24 q`qkrw
kOqk praupkwr[gopwl pWDy jI,ibRjlwl pMifq jI,mOlvI ku`qbdIn jI iqMnW
ausqwdW nUM inhwl kIqw,jnyaU m`JW dI KwDI KyqI hrI kIqI[ SySnwg ny, s`cy pRkwS
sihq nUro nUr cyhry ’qy, Awpxy Px nwl CW kIqI[ snmuK rweybulwr jI ny 7500
eykV zmIn Gr sB ku`J prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy nwm luAw idqw:-:-
DMn hn DMn hn DMn hn vwihgurU siqgurU nwnk dyv swihb jI DMn hn[guru nwnku
ijn suixAw pyiKAw;sy iPir grBwis n pirAw ry]Awp jI nUM, inmK inmK;Twkur
nmskwrY]Anuswr inmK 2 rom 2 krky nmskwr hY jI[Awp jI ny Awpxy inrgun
srUp coN,kotwn koit KMf bRhmMf rcy hn[ hux Awp jI Awpxy inrgun srUp duAwrw
kotwn koit sUrjW cMdRimAW qwirAW AgnIAW ibjlIAW ititAwixAW nUM sd leI
pRkwS rhy hn[ Awps kau Awpih Awdysu]Anuswr inrgun bRhm jI,Awpxy rcy
AsMK sUrj cMd qwry mMflW DrqIAW q`qW KwxIAW bwxIAW smyq dsy siqgurU
swihbwn jI Aqy smUMh sMqW BgqW ShIdW nUM jpdy hn[
vwihgurU] prmpiv`qR SuB s`cw nwm:- prmpUjnIk s`cy vwihgurU siqgurU sRI
gurU nwnk dyv swihb jI[ rwie Boie dI qlvMfI (sRI nnkwxw swihb pwiksqwn)
vydI vMs ivKy prmpiv`qR Avqwr DwirAw[
Avqwr sMmq:- 1526 ib: k`qk SudI pUrnmwSI, A`DI rwq qoN ie`k GVI Bwv
24 imMt ip`CoN, AnurwDw nC`qR, gurU nwnk SwhI sMmq AwrMB, bu`Dvwr, 29 nvMbr,
1469 eI: nUM, pRymw-BgqI dy dwqy jI ny prmpUjnIk mwqw iqRpqw jI Aqy ipqw
kilAwxcMd jI (1497-1579 ib:) dy Gr prmpiv`qR SuB s`cw Avqwr DwirAw[
kwrx krx krIm] ikrpw Dwir rhIm] ^udw jI dy b^Sy v`fBwgx dweI dOlqW jI
sn[
vwihgurU s`cy pwiqswh jI dw dwdkw ipMf p`TyivMf izlw AMimRqsr swihb jI
ivKy sRI cohly swihb jI pws hY[ hux ies dw prmpiv`qR SuB nwm gurU nwnk n`gr
hY[ bwbw kwlU jI ie`QoN dy vsnIk sn, rwieBoie dI qlvMfI ivKy, ptvwr krdy
sn[ hux ies ipMf dy Qyh ’qy gurduAwrw sRI fyhrw swihb jI hn[ ie`Qy cyq, hwVH,
k`qk pUrnmwSI qy mwGI nUM joV myly sjdy hn[vwihgurU] siqgurU swihb jI dy cwcy
lwl cMd jI, cwcI pYDI jI, prmpUjnIk dwdy iSvrwm jI dwdI bnwrsI jI qy
pVdwdy klpqrwey (rwmnrwiex) jI, gONfy ipMf ivKy rihMdy sn[vwihgurU] pRymw-
BgqI dy Avqwr, Awp jI dy ipAwry BYx bIbI nwnkI jI, brkI Qwxy dy ipMf
www.Gursevak.com 25 q`qkrw
cwhl, jo rylvy stySn izlw lhOr CwauxI qoN A`T mIl Agnkox, kwnHy rof ’qy hY,
Awpxy nwnky Gr ivKy 3 ivswK 1521 ib: nUM pRgty, s`cy siqgurU swihb jI qoN pMj
swl s`q mhIny v`fy sn, ien@W dI Xwd ’c sRI gurduvwrw swihb jI bxy hoey hn[
ien@W dw shurw Gr sRI sulqwnpur swihb jI sI[ ien@W dy pqI dIvwn jYrwm jI qy
shurw swihb bwbw prmwnMd jI sn[
vwihgurU]prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy nwny bwbw rwmw jI,nwnI
iBrweI jI,mwmw ikRSnw jI sn[vwihgurU]koit bRhmMfW nUM auDwrn vwly,ivsmwd
kOqk Aqy praupkwr:-vwihgurU]prmpUjnIk gurqw:-vwihgurU jI dy Avqwr hoxy
krky,swrI aumr gurqw dw smW jIAW nUM qwirAw,hux BI s`cy siqgurU sRI gurU gRMQ
swihb jI srUp c pRgt hI qwr rhy hn[ vwihgurU]iv`idAw:-sMmq 1532 Cy swl
dI AwXU c prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI gopwl pWDy jI pws ihMdI pV@n Byjy,
Awsw rwg c ieh p`tI bwxI ssY soie isRsit ijin swjI;sBnw swihbu eyku
BieAw]aucwr ky, pWDy jI nUM inhwl kIqw, pWDy jI ny pRsMn ho ky ikhw, “ibnw
pV@wie pV@ rhy Avr pV@wvxhwr[ vwhu vwhu gurU nwnk jI, Aink bwr
nmskwr[”vwihgurU]1535 ’c nOvyN swl ’c ibRjlwl pMifq jI pws sMsikRq pV@n
Byjy[vwihgurU] sMmq 1539 ’c qyrvyN swl ’c mOlvI ku`qbdIn jI pws &wrsI pV@n
Byjy, pr iqMnW ausqwdW nUM AnMq SuB guxW dy Anqklwvwn Awpxy Awqimk bl
nwl, Awpxy Swigrd bxw ky,nwnk ndrI;ndir inhwl]Anuswr inhwl
kIqw,gurpRswid vwihgurU] jnyaU:- kul pRohq hiridAwl jI nUM,BwvyN jnyaU pOx leI
bulwieAw,pr Awp jI ny jnyaU nhIN pwieAw, sgoN pRohq nUM, dieAw kpwh sMqoKu
sUqu; jqu gMFI squ vtu]rUp s`cw jnyaU b^S ky inhwl kIqw[
vwihgurU] m`JW:-Drm ikRq kridAW,ismrn krn dI is`iKAw dyx leI,qyrHvyN
swl ’c m`JW cwrIAW qy m`JW dI KwDI KyqI hrI kIqI[ ie`Qy hux gurduAwrw ikAwrw
swihb jI hn[
vwihgurU] m`JW cwridAW, vwihgurU srUp siqgurU swihb jI ijs ibRC hyTW
ibrwjy, aus dI CW Ac`l rhI, ie`Qy hux gurduAwrw mwl swihb jI hn[
vwihgurU] ie`k vwr Awp jI KyqW c iekWq ibrwjy, rom 2 krky ismrn ’c
lIn sn[ SySnwg ny, s`cy pRkwS sihq nUro nUr cyhry ’qy, Awpxy Px nwl CW
kIqI[mhwn praupkwrI DIrjDwrI nyk swaU gurU Bgq pRymI gurmuiK snmuK
www.Gursevak.com 26 q`qkrw
rweybulwr jI ny ieh ivsmwd kOqk A`KIN vyiKAw qW l`KW mxW SrDw vD geI[
prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dw is`K bx ky inhwl hoieAw,siqgur AwgY sIsu
Byt dyau;Aqy qnu mnu Dnu sBu sauip gur kau;hukim mMinAY pweIAY])siqgur AwgY
sIsu Dryie]Anuswr ApxI 7500 eykV zmIn Gr sB ku`J prmpUjnIk s`cy
siqgurU swihb jI dy nwm luAw idqw,jo hux BI siqgurU swihb jI dy nwm hY[
vwihgurU mh`ly pihly jI dy ieSnwn leI, s`cy siqgurU swihb jI dy nwm ’qy ie`k
sRovr swihb jI luAwey[ gurU swihb jI qoN sB kuJ kurbwn krny krky gurU pRymI
Bgq gurmuiK snmuK rweybulwr jI nUM dunIAW ju`go ju`g cyqy krky, isjdy nmskwrW
hI nmskwrW krdI rhygI[ DMn vwihgurU siqgurU s`cy pwiqswh jI, DMn pRymI
rweybulwr jI, DMn pRym, AYsy pRym nUM rom 2 krky nmskwr hY jI[
3.gurpRswid vwihgurU mh`ly pihly jI dy s`cw saudw krn qoN ipqw jI ny gu`sy
nwl cpyVW mwrIAW:-
prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI nUM ipqw jI ny ^rw Bwv lwhyvMd sOdw krn
leI vIh rupY idqy[ Awp jI BweI bwly jI smyq, ^rw sOdw krn leI SyKUpury izly
dy ipMf cUhVkwxy dIAW do AwbwdIAW ivckwr, ij`Qy hux gurduAwrw ^rw saudw
swihb jI hn, phuMcy, ie`Qy sMq mMflI bMdgI kr rhI sI[ mhMq sMqryx jI nwl pRym
dy bcn iblws krn qoN pqw l`gw ik ieh sMq s`qW idnW dy Bu`Ky hn, Awp jI pws
kyvl vIh rupY sn[ vIh rupY dI rsd ilAw ky, sMq mMflI nUM Bytw kr idqI, jo
sRvMs dyx dy qu`l hY[ vwips ipMf Awey, ipqw jI ny gu`sy nwl cpyVW mwrIAW, dyK ky
mwqw jI qy bIbI nwnkI jI roey[ rweybulwr jI nUM pqw l`gx qoN lUM 2 krky ro pey[
4.vwihgurU] sRI sulqwnpur swihb jI ivKy prmpiv`qR s`cy crn kml
pwauxy:- prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy jIjw jYrwm jI, sRI nnkwxw swihb
jI ivKy Awey, swaU pRymI rweybulwr jI ny Awpxy pws bulw ky, pUrn ipAwr Awdr
siqkwr kIqw qy ikhw, vfBwgI siqguru pwieAw;Anuswr “qusIN bhuq 2 v`fBwgy
hoN, jo quhwnUM prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI pRwpq hoey hn[ dwsn dws Awp
jI nUM ieh pRym bynqI krdw hY ik prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI ^udw dy
Avqwr hn[ bwby kwlU jI ny ien@W dy cpyVW mwrIAW hn, ien@W dI ibAdbI
dwsndws qoN shwrnI bVI hI AOKI hY, qusIN ien@W nUM Awpxy nwl sRI sulqwnpur
swihb jI lY jwvo jI[” inmRqw hlImI gRIbI singD pRym nwl A`goN ikhw, “Awp jI
www.Gursevak.com 27 q`qkrw
sRb`q dy Bly Anuswr dws dy Bly leI kih rhy hoN, jykr prmpUjnIk s`cy siqgurU
swihb jI dws nwl jwx, qW dwsndws Awpxy DMn Bwg smJygw[” ieh nyk rwey
sux ky, siqgurU swihb jI dy jIjy jYrwm jI, vwihgurU srUp s`cy pwiqswh jI nUM
sMmq 1541 ivKy pMdRvyN swl dI aumr c, Awpxy pws sRI sulqwnpur swihb jI lY
gey, ij`Qy hux gurduAwrw h`t swihb jI hn, ie`Qy Awp jI ny soLvyN swl sMmq
1542 ’c dOlq KW dw modIKwnw ArMiBAw[ Awp jI pws Aw ky, gRIb JoLIAW
A`fdy, Awp jI “qyrw qyrw” kih ky JoLIAW BrI jWdy[ XQw:- nwnk. qoit n
AwveI; qyry jugh jugh BMfwr](54) Awp jI cOdW swl, sRI sulqwnpur swihb jI
ivKy rhy jI[
vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb dI SuB SwdI:- modIKwny dI kwr
kridAW ATwrvyN swl ’c 24 jyT 1544 ib: nUM btwly Sihr gurduAwrw kMD swihb
jI ivKy hoeI, pr hux ie`Qy ivAwh dI ^uSI c joV mylw A`sU SudI 7 nUM mnwauNdy hn[
ij`Qy hux ivAwh dI Xwdgwr sRI kMD swihb jI SISy ’c sjwey hn[ shurw swihb
bwbw mUlcMd jI, s`s cMdorwxI jI coxy goq, ipMf p`Koky rMDwvy dy vsnIk
sn[vwihgurU] mihl:-prmpUjnIk jgq mwqw sul`KxI jI[
vwihgurU]gurmuiK jYrwm jI dy pRohq in`Dw jI,bwby mUlcMd jI dy pRohq BweI
isAwmw jI,vydIAW dy pRohq BweI hiridAwl jI sn[vwihgurU]prmpUjnIk bIbI jI
ny Awpxy AqI ipAwry Brwqw jI nUM AiqAMq inmRqw sihq pRym bynqI kIqI ik Awp
jI dI SuB bMs c`ly[ prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb &urmwieAw,“qUM vwihgurU jI
dI BgqxI hYN,qyrI ieh SuB kwmnw krqwr jI pUrI krngy[”bIbI jI ieh sux ky
bhuq hI pRsMn hoey,AwpxI sMqwn bwry kwmnw nhIN kIqI[p`cIvyN swl dI aumr
’c,1551 ib:nUM bwbw sRI cMd jI pRgty,118 vrHy guris`KI dw pRcwr krky, 1669
ib: nUM s`cKMf phuMcy[ sqweIvyN swl ’c 1553 ib: nUM bwbw lKmI dws jI gurU ky
bwZ sRI sulqwnpur swihb jI ivKy pRgty, sMmq 1612 nUM sRI krqwrpur swihb jI
ivKy s`cKMf gey[ v`fy swihbzwdy jI nUM Awpxy v`fy BYx jI dI god dy idqw, ien@W ny
SwdI nhIN krweI, audwsI sMpRdw clweI[ vwihgurU]bwby sRI lKmI dws jI qoN bMs
vDI[ s`cy siqgurU pihly pwiqswh jI dI SuB bMs dy bydI hI swihbzwdy hn, hor
bydI goq dy swihbzwdy nhIN hn[{vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI
dIAW do pIV@IAW au~pr AweIAW hn, Agy qIjI pIV@I AwvygI,hryk pIV@I gol brYkt
www.Gursevak.com 28 q`qkrw
c AwvygI[ hryk pIV@I dy muKI prmpUjnIk mhWpurKW dy nwm lwl Cwpy hn jI}
vwihgurU] (bwby lKmI dws jI dy spu`qR, qIjI pIV@I dy muKI bwbw Drm cMd jI ijn@W
dw jnm 1580 ib: Aqy 1675 ib: nUM s`cKMf gey) vwihgurU] (bwby DrmcMd jI dy
spu`qR cOQI pIV@I dy muKI bwbw myhrcMd jI Aqy bwbw mwxkcMd jI) vwihgurU] (bwby
mwxkcMd jI dy spu`qR bwbw jgq cMd jI, bwbw hMsrwj jI, bwbw Anwieq cMd jI
Aqy pMjvIN pIV@I dy muKI bwbw dwqwr cMd jI) vwihgurU] (bwby dwqwr cMd jI dy
spu`qR bwbw gurid`q cMd jI, bwbw qwrw cMd jI, bwbw Piqh cMd jI, bwbw audycMd jI
Aqy CyvIN pIV@I dy muKI bwbw phwV cMd jI sn) vwihgurU] (bwbw phwV cMd jI dy
spu`qR bwbw hirkrxcMd jI s`qvIN pIV@I dy muKI hoey hn[ bwby qwrw cMd jI dy spu`qR
bwbw mnsw cMd jI[ bwby Piqh cMd dy spu`qR bwbw Awsw cMd jI[ bwby audy cMd jI
dy spu`qR bwbw sUrj cMd jI[) vwihgurU] (bwby hirkrxcMd jI dy spu`qR bwbw inhwl
cMd jI A`TvIN pIV@I dy muKI sn, hor spu`qR bwbw hrjs jI, bwbw dIpcMd jI, bwbw
suKdyv jI) vwihgurU] (bwby inhwlcMd jI dy spu`qR bwbw klwDwrI jI nOvIN pIV@I dy
muKI sn[ jo sMn 1738 nUM s`cKMf gey, dUjy spu`qR bwbw l`jwDwrI jI sn) vwihgurU]
(bwby klwDwrI jI dy spu`qR bwbw kuier isMG jI, bwbw Drm isMG jI, bwbw swgrcMd
jI, bwbw Avqwr cMd jI Aqy dsvIN pIV@I dy muKI bwbw AjIq isMG jI sn, jo
1773 nUM s`cKMf gey) vwihgurU] (bwby AjIq isMG jI dy spu`qR, prmpUjnIk pUrn
bRhmigAwnI r`b rUp mhwn praupkwrI DIrjDwrI bwbw swihb isMG jI bydI
igAwrvIN pIV@I dy muKI sn, jo prmpUjnIk s`cy siqgurU dsvyN pwiqswh jI dy vr
nwl pRgty[ vwihgurU] (pUrn mhWpurS bwbw swihb isMG bydI jI dy spu`qR sRI bwbw
ibSn isMG jI[ bwbw qyg isMG jI Aqy bwrvIN pIV@I dy muKI sRI hjUr bwbw ibkRmw
isMG jI sn[) (bwby ibkRmw isMG jI dy spu`qR qyrvIN pIV@I dy muKI sRI hzUr bwbw
sujwn isMG jI sn[ bwby ibSn isMG jI dy spu`qR bwbw Aqr isMG jI sn) vwihgurU]
(sRI hzUr bwby sujwn isMG jI dy spu`qR sRI hzUr bwbw rwmikSn isMG jI cODvIN pIV@I
dy muKI sn[ bwby Aqr isMG jI dy spu`qR sRI bwbw Kym isMG jI sn) vwihgurU] (bwby
rwmikSn isMG jI dy spu`qR sRI hzUr bwbw dyivMdr isMG jI pMdRvIN pIV@I dy muKI sn[
sr Kym isMG jI dy spu`qR rwjw sr gurbKS isMG jI sn) vwihgurU] (sRI hzUr bwbw
dyivMdr isMG jI dy spu`qR sRI hzUr bwbw mDusUdn isMG jI soLvIN pIV@I dy muKI sn[
sr gurbKS isMG jI dy spu`qR it`kw suirMdr isMG jI sn) vwihgurU] (sqwrvIN pIV@I
www.Gursevak.com 29 q`qkrw
hjUr bwby mDusUdn isMG jI dy spu`qR sRI hzUr bwbw srbjoiq isMG jI hn, jo hux
g`dI nSIn hn[ ien@W dy spu`qR it`kw Amrjoiq isMG jI Aqy it`kw krmjoiq isMG jI
ATwrvIN pIV@I c`l rhI hY[
5.vwihgurU]nwdI aulwd:-s`cy siqgurU swihb jI dw prmpiv`qR(nwd)aupdyS
kmw ky pYdw hoey prmpUjnIk is`K,s`cy siqgurU swihb jI dI nwdI aulwd hn[mÚ
4]sw DrqI BeI hrIAwvlI;ijQY myrw siqguru bYTw Awie]vwihgurU siqgurU pihly
pwiqswh jI dy (4)cOQy(mÚ)srUp DMn siqgurU rwmdws siqgurU gRMQ swihb jI,
siqgurU swihb jI dI Agm Apwr mihmw &urmwauNdy hn:-(sw)auh DrqI jW bu`DI
rUpI DrqI hrIAwvlI (BeI) ho geI[ vw ivSyS ArQ:- (sw) auh s`cy siqgurU dUjy
pwiqswh jI dI bu`DI rUpI DrqI, pRym nwm gurU pRymw-BgqI syvw pUrn siqkwr
swvDwn eykwgr cIq] Anq klwvwn inrgun bRhm AsMK pRkwS hI pRkwS srUp c
lIx, SihnSIlqw iKmw DIrj inRivkwrqw sMqoK inrvYru praupkwr Awid AsMK SuB
guxW dI hirAwvlqw sihq hrIAwvlI (BeI) ho geI, (ijQY) ij`Qy (myrw) dwsndws
dy s`cy siqguru pihly pwiqswh jI Awie ky (bYTw) bYTy hn[ sy jMq Bey
hrIAwvly;ijnI myrw siqguru dyiKAw jwie]jnm 2 dy ivCuVy(sy)auh(jMq)jIv,SuB
guxW dI hirAwvlqw sihq(hrIAwvly)hry Bry(Bey)hoey hn,vw(hrIAwvly)hrI jI
dI pRwpqI vwly(Bey)hoey hn,(ijnI)ijn@W ny jwie ky(myrw)dwsndws dy prmpUjnIk
s`cy siqguru swihbwn jI dy SrDw pRym nwl s`cy drSn(dyiKAw)dyKy hn[Dnu DMnu
ipqw.Dnu DMnu kulu;Dnu Dnu su jnnI.ijin gurU jixAw mwie]prmpUjnIk s`cy ipqw
pihly pwiqswh jI Dnu DMnu hn,siqgurU swihb jI dI bRhm srUp kulu BI Dnu DMnu
hY,jo bRhm srUp s`cy siqgurU pihly pwiqswh jI qoN c`lI[gurdyv mwqw gurdyv
ipqw;Anuswr s`cy siqgurU dUjy pwiqswh jI nUM(jnnI)pYdw krn vwlI
prmpUjnIk(su)sRySt mwie siqgurU pihly pwiqswh jI Dnu Dnu hn,(ijin)ijn@W ny
s`cy gurU dUjy pwiqswh jI nUM(jixAw)pYdw kIqw hY[Dnu DMnu gurU.ijin nwmu
ArwiDAw;Awip qirAw ijnI ifTw.iqnw ley Cfwie]prmpUjnIk siq gurU dsy
pwiqswh jI Dnu DMnu hn,(ijin)ijn@W ny nwmu pRym Bwvnw nwl(ArwiDAw)jipAw
iDAwieAw jpwieAw hY[Awip(qirAw)qry hn qy(ijnI)ijn@W pRymIAW ny siqgurU
swihbwn jI nUM(ifTw)dyiKAw,Bwv pRym Bwvnw nwl drSn kIqy, iqnw nUM ies lok c
AOguxW ivkwrW Aqy pRolk c jmW qoN Cfwie(ley)ilAw[XQw:-ijnI ifTw.myrw
www.Gursevak.com 30 q`qkrw
siqguru Bwau kir;iqn ky.siB pwp gvweI] hir drgh qy muK aujly; bhu soBw
pweI] jnu nwnku mMgY DUiV iqn; jo gur ky isK myry BweI])hir siqguru mylhu
dieAw kir;jnu nwnku DovY pwie]prmpUjnIk vwihgurU(nwnku)siqgurU cOQy pwiqswh
siqgurU gRMQ swihb jI AiqAMq inmRqw gRIbI nwl kihMdy hn:-hy hir jI!dieAw
kir ky(jnu)dwsn dws nUM aupRokq AsMK guxW vwly inrgun bRhm dy srgun Avqwr,
inrgun bRhm jI c lIx sRvMs dwnI koit bRhmMf ko Twkuru suAwmI;srb jIAw kw
dwqw ry]siqguru swihbwn jI nwl(mylhu)mylxw kro jI,dwsn dws prmpUjnIk
prmpiv`qR s`cy(pwie)crn-kml(DovY)Doxw krygw jI[pRgtu sgl hir Bvn mih;jnu
nwnku gur pwrbRhm])pRgt BeI sgly jug AMqir;gur nwnk kI vifAweI]Anuswr
prmpUjnIk s`cy siqgurU cOQy pwiqswh siqgurU gRMQ swihb jI ny s`cy siqgurU pihly
pwiqswh jI dI mhwn mihmw khI hY,jo siqgurU swihb jI ny Awpxy srUp coN Awpxw
srUp,s`cy siqgurU dUjy pwiqswh jI pRgt kIqy,jo hor koeI BI nhIN kr sikAw,so
siqgurU swihb m`hlw pihlw jI,siqgurU swihbwn jI nUM pYdw krn vwly mwqw ipqw
srUp hn[prmpUjnIk siqgurU dsy pwiqswh jI s`c srUp hn,siqgurU swihbwn jI
nUM cyqy krn dy kotwn koit lwhy puMn &L hn[XQw:-gur syvy jyvfu;horu lwhw
nwhI])gurU gurU jip mIq hmwry]muK aUjl hovih drbwry]vwihgurU]ijvyN smuMdR c
m`CI ij`Dr nUM dyKdI hY,pwxI hI pwxI idsdw hY,iqvyN prmpUjnIk s`cy siqgurU
swihb jI dy sbMD cyqy krn nwl,AMqir bsy;bwhir BI EhI]Anuswr AMdr bwhr
s`co s`c bRhm hI bRhm idsdy hn[
vwihgurU]pVoqy dy pu`q dy pu`q nUM n`qwnMd kihMdy hn,prmpUjnIk s`cy siqgurU
swihbwn jI dI SuB bMswvlI vIcwrn l`igAW,s`cy siqgurU swihb jI dy pVoqy jI dy
swihbzwdy dy swihbzwdy jI nUM n`qwnMd khWgy jI[nwdI AOlwd Anuswr prmpUjnIk
siqgurU pihly pwiqswh jI dy swihbzwdy,prmpUjnIk s`cy siqgurU dUjy pwiqswh
jI,nyk swaU gurmuiK ipAwry poqRy prmpUjnIk s`cy siqgurU qIjy pwiqswh jI, XQw:-
ipXU dwdy jyivhw;poqw prvwxu]pVoqy prmpUjnIk s`cy siqgurU cOQy pwiqswh+ jI qy
aun@W dy swihbzwdy prmpUjnIk s`cy siqgurU pMjvyN pwiqswh jI,Awp jI dy AiqAMq
ipAwry swihbzwdy prm pUjnIk s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI,prmpUjnIk s`cy
siqgurU pihly pwiqswh jI dy n`qwnMd hn[
6.vwihgurU]prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy Kws pRymIN AnMn Bgq Afol
www.Gursevak.com 31 q`qkrw
idRV is`K prmpUjnIk, bRhmigAwnI sgl kI rInw]BweI bwlw swihb jI dy ipqw
bwbw cMdRBwn jI sRI nnkwxy swihb jI[ BweI bwlw swihb jI 1523 ib:nUM
pRgty,1601 ib:nUM sRI KfUr swihb jI ivKy s`cKMf gey,prmpUjnIk s`cy siqgurU dUjy
pwiqswh jI ny Awp h`QIN sskwr kIqw[
7.vwihgurU]prmpUjnIk bRhmigAwnI BweI mrdwnw jI:-prmpUjnIk mwqw
l`Ko jI ipqw bwdry mrwsI jI dy lwiek gurmuiK spu`qR 1516ib:nUM sRI nnkwxy
swihb jI ivKy pRgty[siqgurU swihb jI dy ^ws pRymI bx ky,AwpxI swrI izMdgI
siqgurU swihb jI dy prmpiv`qR SuB s`cy crn-kmlW c rih ky,iek bwbw Akwl
rUpu;dUjw rbwbI mrdwnw[(vwr 1)Anuswr rbwb vjw ky,prm mnohr rs iBMnw
AMimRq rUp inSkwm kIrqn kIqw[dySW pRdySW ’c Bu`K du`K s&r jwn lyvw Kqry c
jMgL phwV pYdl XwqRw kridAW, siqgurU swihb jI dy nwl rih ky,mrdW vwlI
s^q Gwl GwlI[XQw:-pey kbUlu. KsMm nwil;jW Gwl mrdI GwlI]kurm dirAw
kMFy A&Zwinsqwn c 1591 ib: nUM siqgurU mh`ly pihly jI ny Awp h`QIN ien@W dw
sskwr kIqw[ vwr ibhwgVy ’c,prmpUjnIk s`cy siqgurU pihly pwiqswh jI ny
ien@W prQwie ieh do slok aucwry:- sloku mrdwnw 1] kil klvwlI kwmu mdu
mnUAw pIvxhwru] k®oD ktorI moih BrI pIlwvw AhMkwru] mjls kUVy lb kI pI pI
hoie KuAwru] krxI lwhix squ guVu scu srw kir swru] gux mMfy kir sIlu iGau
srmu mwsu Awhwru] gurmuiK pweIAY nwnkw KwDY jwih ibkwr]1] mrdwnw 1]
kwieAw lwhix Awpu mdu mjls iqRsnw Dwqu] mnsw ktorI kUiV BrI pIlwey
jmkwlu] iequ mid pIqY nwnkw bhuqy KtIAih ibkwr] igAwnu guVu swlwh mMfy Bau
mwsu Awhwru] nwnk iehu Bojnu scu hY scu nwmu AwDwru]2])
8.vwihgurU]prmpUjnIk bRhmigAwnI bwbw bu`Fw swihb jI ny pihlI vwr
pUrn gurU pRIqm jI dy suMdr s`cy drSn krny:- ipqw su`Gw rMDwvw jI, mwqw gOrW
jI, izlw sRI AMimRqsr swihb jI, v`fBwgy ipMf k`QUnMgl ivKy, 7 k`qk sMmq
1563 ibkRmI nUM pRgty, Awp jI dw SuB v`fBwgw nwm bUVw jI sI[ vwihgurU srUp
siqgurU swihb jI, jIAW nUM qwrdy hoey ies n`gr dI jUh ’c Awey, bwbw jI bwlk
AvsQw c pSU cwr rhy sn, vwihgurU srUp s`cy siqgurU swihb jI dy drSn krky
bwbw jI ivsmwd iekwgR ho gey[Bgq sMig;pRBu gosit krq]Anuswr vwihgurU srUp
siqgurU swihb jI ny Awpxy ipAwry Bgq jI nwl bcn iblws kIqy, bwbw jI ny
www.Gursevak.com 32 q`qkrw
bwlk AvsQw c pUrn pRym sihq vYrwg ibbyk dy bcn kIqy, ijn@W nUM sux ky siqgurU
swihb jI bhuq hI pRsMn hoey[ ien@W dI hMgqw mytI qy ikhw, “BwvyN Awp jI dI
aumr CotI hY, pr smJ krky bu`Fw hYN[” s`cy siqgurU swihb jI dy muKoN inklxy
krky, bu`Fw nwm pRis`D ho igAw[ bu`Fy dw Bwv hMiBAw A`ikAw Q`ikAw nhIN, bu`Fw
nwm, hMgqw dy pUrn iqAwgI, dwnw bInw, gihr gMBIr mhWpurS dw hY, pUrn
guris`KI kmw ky, bhuq hI pRis`D hoey, 1661 ib: nUM siqgurU pMjvyN pwiqswh jI ny
sRI hirmMdr swihb jI dy pihly gRMQI Qwpy, vwihgurU siqgurU CyvyN pwiqswh jI qy hor
byAMq pRymIAW ny Awp jI qoN bRhmiv`idAw pV@I[ s`cy siqgurU dUjy pwiqswh jI qoN
siqgurU CyvyN pwiqswh jI q`k ien@W gurmuKW ny hI gurqw iqlk lwieAw[ gurbwxI
sMQw, gurU syvw ismrn praupkwr dy Awp jI jhwz hn[ Awp jI nUM siqgurU pihly
pwiqswh jI ny ieh SuB s`cw Amolk vr b^iSAw, “mYN qYQoN Ehly nw hosW[”
vwihgurU] izlw AMimRqsr swihb jI dy ipMf rmdws n`gr ivKy, Awp jI ny,
vwihgurU s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI nUM pUrn ipAwr nwl cyqy kIqw, sRI gurU jI ny
Awpxy muKI XoiDAW smyq jw ky, bRhmiv`idAw dy dwqy bwbw jI nUM drSn bKSy,
prmpUjnIk bwbw jI SuB s`cy drSn kridAW, 14 m`Gr 1688 ib: nUM 125 swl
21 idn is`KI dw BwrI pRcwr praupkwr krky s`cKMf jw ibrwjy[ vwihgurU srUp
s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI ny Awp h`QIN cMfw lwauNidAW ieauN pUrn vYrwg kIqw:-
icKw au~pr jb hI; DrI swihb bu`Fy dyih[ gurU hirgoibMd ky nYx ’qy; clXo nIr
snyh[(gu: ib: p: 6)
9.qulsW dwsI inhwl inhwl inhwl hoeI:-vwihgurU mh`lw pihlw jI sRI
nnkwxy swihb jI ivKy pRB kY ismrin; Anhd Junkwr]suKu pRB ismrn kw;AMqu n
pwr]ivsmwd ismrn c lIn plMGy qy ibrwjy sn[ prmpUjnIk mwqw iqRpqw jI dy
kihx qoN,s`cy siqgurU swihb jI nUM bulwaux dI bjwey,s`cy swihb jI dy s`cy prm-
pwk crn-kmlW nUM AwpxI zbwn lw idqI[Awpy jlu Awpy Qlu QMm@nu;Awpy kIAw
Git Git bwsw]Anuswr v`fBwgx dwsI nUM cOdW lokW c ivAwpk ivsmwd inrgun
bRhm jI dI swiKAwqqw ho geI[vwihgurU] BweI BgIrQ jI nUM dyvI dI aupwSnw qoN
htw ky pRymw-BgqI nwm bRhmigAwn dw dwn b^iSAw[
10.vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb dy pMj ipAwry jI:- DMn
vwihgurU siqgurU nwnk dyv swihb jI ny sRb`q dy Bly leI Gor iBAwnk klju`g kUV
www.Gursevak.com 33 q`qkrw
kpt Bry sMswr AMdr siqnwmu dy is`ky vwlw inrml pMQ clwieAw[ XQw:- mwirAw
iskw jgiqR ivic; nwnk inrml pMQ clwieAw[(vwr 1) A`g c sVdy bldy byAMq
jIA, siqgurU swihb jI dy prmpUjnIk prmpiv`qR crnI l`g ky SWq iqRpq jIvn
mukiq AvsQw nUM pRwpq ho ky, s`cy crn kmlW c AByd ho gey[ Awpxy ipAwry pMQ
nUM clwaux leI siqgurU swihb jI ny pMj ipAwry swjy[ XQw:- pMc prvwx pMc
prDwnu] pMcy pwvih drgih mwnu] pMcy sohih dir rwjwnu] pMcw kw guru eyku
iDAwnu] jy ko khY krY vIcwru] krqy kY krxY nwhI sumwru])gurmiq;pMc sKy gur
BweI])prmysr hY pMj imil lyK AlyK n kImiq pweI[ pMj imly prpMc qij
Anhd sbd sbd ilv lweI[ swDsMgiq sohin gur BweI]6](vwr 29) ieku isKu
duie swD sMgu pMjIN prmysru[(vwr 13) sbd suriq ilv gurisK sMiD imly; pMc
prpMc imty, pMc prDwny hY](kib`q 29) sÍYXw CMd] dXw isMG Aru Drm isMG jI;
mwn isMG qIjo br bIr[ sMgq isMG sMq isMG pMcm; iqnhuN ibTwXo dy kir DIr[
gurqw Arpin lgy Kwlsy pMc isMG qihN soihN SrIr[ pMchuN mihN inq vrqiq mYN hO;
pMc imlihN sy pIrn pIr]2] guru Gr kI imrjwdw pMchuN; pMchuN pwhul pUrb pIn[
huie qnKwhIAw bKSihN pMchu; pwhul dyN imil pMc pRbIn[ lKhu pMc kI bf
bifAweI; pMc krihN so inPl n cIn[ Bojn Cwdn pMcn ArpihN; Arz krihN
iqn bWCiq lIn]3] ien pWcn kI mihmw kih kY; qIn pRkRmw iPir kir dIin[
Arpy SsqR ijgw Aru klZI; inj kr qy isr bMDin kIin[ SsqR gwqry qib
pihrwey; kt kswie kir iblm ibhIn[ SRI vwihgurU jI kw Kwlsw; Pqy vwihgurU
jI kI cIn]4](gu: pR: sU) siqgurU swihbwn jI dy snmuK gurmuiK gurmiq dy pUrn
DwrnI AwigAwkwrI pMjW ipAwirAW dy rUp c gurU Gr dI swrI mrXwdw clwauNdy[
ijhVw glqI krdw, auh pMjW ipAwirAW dy swhmxy AwpxI Bu`l b^SwauNdw[ ies
krky gurU ipAwrI is`KI dUr 2 dySW c PYl geI[ s`cy siqgurU swihb jI ny Awpxy
swjy inrml pMQ dw pRbMD BI bVy au~cy su`cy suc`jy FMg nwl kIqw, v`K 2 dySW c
gurmuiK Xogqw vwly is`K, pMjW ipAwirAW dI SuB syvw inBwauNdy[
vwihgurU] pMjW ipAwirAW dw Bwv kyvl pMj hI nhIN, blik ijhVw pRymI
Xogqw r`Kdw hovy, aus nUM pMjW ipAwirAW c Swml ho ky syvw krn dw AiDkwr hY[
11.vwihgurU] s`cy siqgurU pihly pwiqswh jI dy s`cy crn kmlW c pMj
ipAwry:- 1, pUrn sMq BweI bwlw jI 2, pUrn pRymI BweI mrdwnw jI 3, bwbw bu`Fw
www.Gursevak.com 34 q`qkrw
swihb jI 4, BweI sDwrn jI 5, BweI BwgIrQ jI Awid[
vwihgurU] sPlu jnmu hir jn kw aupijAw;ijin kIno sauqu ibDwqw] Anuswr
prmpUjnIk s`cy siqgurU pihly pwiqswh jI dy pRymI Bgq inSkwmI syvk bRhm byqy
DIrjDwrI praupkwrI ku`J is`KW dy nwm ieh hn:- BwvyN nwm bhuq Coty hn, pr
ijvyN hIrw Cotw huMdw hY, pr kImq bhuq huMdI hY, iqvyN smJxw:- qwrU popt jI, mUlw
kIV jI, sofw, iprQw qy Kyfw jI, hrdws vYd jI, pRymI mnsuK jI, Bgq BweI lwlo
jI[ nvwb dOlq ^W loDI, BweI mwlo qy mWgw jI, snmuK kwlU K`qRI jI, EhrI jwq
vwlw Bgqw, jwpUvMSI, sINhW au~pl, g`jx au~pl, Aij`qw rMDwvw, iPrxw Kihrw,
sMglwdIp dy rwjy BweI iSvnwB jI, BweI joD, s`jx T`g, BUmIAW cor, kwrU
pwqSwh, JMfw bwFI, rwjw suDrsYn, rwjw kvl nYn, blI kMDwrI hMkwrI, lwjvrd,
dyvlUq Awid byAMq AwdmKor fwkUAW nUM pUrn sMq bxw idqw[ AMbr dy qwry, DrqI
dy ikxky, vrKw dIAW bUMdW, bsMq dy &u`l jy koeI igx lvy qW igx lvy, pr jo s`cy
siqgurU swihb jI ny qwry hn, auh nhIN igxy jw skdy jI[
vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy cOrbrdwr:- vwro vwrI
prmpUjnIk sMq BweI bwlw jI Aqy drSn krn vwly byAMq pRymI cOr krky ^uSIAW
pRwpq krdy[vwihgurU] bwbw rwmQMmn jI, Awp jI dy mwsI dy spu`qR sn[
12.vwihgurU]s`cy crn-kmlW nwl m`kw Gumwauxw:- m`kw jnm AsQwn sRI
muhMmd swihb jI, Arb dw pRis`D n`gr hY[ bwbw iPir mky gieAw; nIl bsqR Dwry
bnvwrI[(vwr 1) Anuswr vwihgurU srUp siqgurU swihb jI mOlvIAW dw hMkwr
qoVn leI, aun@W dw ByK Dwr ky m`ky jw pu`jy, bnvwrI ivSyKx dw Bwv ieh hY ik
Pqh dw icn@ inSwn vYjXMqI mwLw mwno pihly hI Awp ny pihrI hoeI sI, vwihgurU
srUp siqgurU swihb jI rwq nUM ibrwjy sn, jIvx nwmy kwjI ny gu`sy nwl l`q mwrI
qy ikhw, “^udw dy Gr v`l pYr ikauN kIqy hn?” siqgurU swihb jI nUM l`qoN pkV ky
GsIitAw, ij`Dr nUM crn kry, ausy pwsy kwbw ho jwvy[ XQw:-tMgo pkiV
GsIitAw;iPirAw mkw klw idKwrI[ieh kOqk dyK ky, sB ny hYrwn ho ky s`cy
siqgurU swihb jI nUM nmskwr kIqI[ m`ky dy GuMmx bwry Awid AMg 1410 ’qy
vwihgurU siqgurU nwnk dyv swihb jI &urmwauNdy hn:- auqMgI pY EhrI; gihrI
gMBIrI] ssuiV suhIAw ikv krI; invxu n jwie QxI] gcu ij lgw igVvVI; sKIey
DaulhrI] sy BI Fihdy ifTu mY; muMD. n grbu QxI]1]
www.Gursevak.com 35 q`qkrw
13.vwihgurU] s`cy vwihgurU jI ny kOVy rITy im`Ty krny:- XU.pI c nYnIqwl izly
’c sRI nwnk mqy dy nyVy sRI gurduAwrw rITw swihb jI ivKy, vwihgurU pihly
pwiqswh jI ny prmpiv`qR s`cy crn kml pwey, is`DW ikhw, “jI swnUM Bu`K l`gI hY,
&L Ckwau[” Awp jI rITy dy ie`k twhxy hyTW bYTy sn, AMimRq rUp prm mnohr rs
iBMnw kIrqn krn l`gy, Bog pw ky ikhw, “hy BweI! ies twhxy ’qy cV@ ky rITy
Cko[” jdoN Cky, ivsmwd ho gey[ s`cy siqgurU swihb ikhw, “BweI! hux Awp jI
ijs twhxy hyTW bYTy hoN, ies nUM im`Tw kro[” pr nw kr sky, cOhW ju`gW AMdr swry
j`g ’qy iksy ny BI kOVy rITy im`Ty nhIN kIqy[ ies krky prmpUjnIk s`cy siqgurU
pMjvyN pwiqswh jI aubldI dyZ AMdr bYTy ieh jp rhy hn, sB qy vfw siqguru
nwnku; ijin kl rwKI myrI]
14.vwihgurU] vwihgurU jI ny kOfy rwkS nUM sMq bnwauxw:- ieh AwdmKor fwkU
ivMD dy d`KxI jMgL c j`blpur rihMdw sI, gurU Bgq pRymI syvk hzUrI kIrqnIey
BweI mrdwny nUM cu`k ky qyl dy au~bldy kVwhy c su`tx hI l`gw sI, vwihgurU siqgurU
swihb jI ny jw ky, “siq krqwr” ikhw, drSn krky SWq ho igAw, kVwhw TMFw
ho igAw[ ies krky s`cy siqgurU pMjvy pwiqswh jI sVdI bldI m`cdI loh ’qy KV@
ky ieh pV@ rhy hn, qpq kVwhw buiJ gieAw; guir sIql nwmu dIE]1] dws aumydy
nUM BI inhwl kIqw[
15.vwihgurU jI dIAW pMj audwsIAW, mlk Bwgo dy pUiVAW coN lhU,BweI lwlo
jI dy koDry dy byhy tu`kR coN du`D k`iFAw:- Arbd nrbd DuMDUkwrw] Drix n ggnw;
hukmu Apwrw] ie`k s`cy vwihgurU jI dy srgun srUp gur nwnk dyv; goivMd rUp]DMn
vwihgurU siqgurU nwnk dyv swihb jI ny cwr v`fIAW qy ie`k CotI audwsI krky,
srb Drm mih; sRyst Drmu] hir ko nwmu jip; inrml krmu]Anuswr swirAW
DrmW coN SRomxI is`KI Drm dw bVw BwrI pRcwr kIqw[ jMgL dirAw phwV pYdl
qur ky bhuq Bu`K aunINdRw qRyh kSt shwry[ bVy hI KqirAW coN lMG ky byAMq jIAW nUM
qwirAw[ Awpxy nwm dI bjwey, sB nUM sB dy pRIqm prmpUjnIk Ajpw jwp
vwihgurU 3 jI pUrn idRV krwey[ gurU pRymw-BgqI sihq inrgux srgux jI dI
eykqw krvweI Aqy sdw leI inrgux srgux dI eykqw krn leI sBnw jIAW dy
ADwr gurbwxI jI b^Sy[ Drm ikRq krn, vMf Ckx, suAws 2 nwm jpx, Bwxw
mMnx, ilv lwaux, haumY qjn Awid AsMK SuB gux Dwrn dw SuB aupdyS b^iSAw,
www.Gursevak.com 36 q`qkrw
sdw leI b^S rhy hn[vwihgurU] pihlI audwsI:- prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb
jI ny suB icqvin; dws qumwry] Anuswr sRb`q dy Bly dI SuB vIcwr kIqI, ik Gr
bYT ky is`KI Drm praupkwr nhIN ho skdw[ pRB myry Eie; bYrwgI iqAwgI]
Anuswr Br juAwnI 28 vyN swl dI aumr c, 1554 ib: nUM, sRI sulqwnpur swihb
jI qoN, modIKwnw Grbwr sMswrI suK iqAwg ky dunIAW nUM soDx, sVdI bldI lukweI
nUM AMimRq nwm b^Sx leI pihlI audwsI AwrMBI[ XQw:- ciVAw soDix Driq
lukweI]24](vwr 1)
vwihgurU] SRI sulqwnpur swihb jI qoN BweI mrdwny jI smyq qur ky,17 idnW
c eymnwbwd jw ky,Bgq lwlo jI dI ku`lI nUM Bwg lwey Aqy mlk Bwgo dy pUiVAW c
lhU Aqy BweI lwlo jI dy koDry dy byhy tu`kr coN du`D k`iFAw[nwm jpidAW Drm-ikRq
krn dI idRVqw b^SI[sMmq 1578 c bwbr ny eymnwbwd nUM swiVAw,roNdy kurlWdy
jIv kYdI krky c`kIAW pIhx lwey,Awp jI ny sYnq nwl c`kIAW clweIAW,swry
kYdI Cufw ky bMdI CoV dwqy khwey[eymnwbwd qoN hirduAwr jw ky,ip`qrW nUM jl dyxw
vihm d`s ky,sB dy mn ij`q ky,ie`k EAMkwr jI dI s`cI Aqy AiqAMq ipAwrI
BgqI idRVweI[swry iv`dvwn gurU crnIN gurU BgqI c l`g ky inhwl hoey[ ie`QoN A`gy
jIAW nUM qwrdy hoey id`lI, kWSI, Drm pRcwr krdy hoey gXw jI phuMc ky, ipMf dwn
Awid krmW dw KMfn kIqw, jgnnwQ phuMc ky, ggn mY Qwlu. riv cMdu dIpk bny;
qwirkw mMfl jnk moqI]krqwr dI s`cI AwrqI jo hmySw ho rhI hY,ies dw SuB
s`cw aupdyS b^iSAw[ vwihgurU] dUjI audwsI:- 41 vyN swl 1567 ib: c dUjI
audwsI kIqI[ prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI Arbudigir (koh AwbU) syqbMd,
rwmySvr, sMglwdIp Awid AsQwnW c ie`k s`cy krqwr dI BgqI dw SuB s`cw Drm
pRcwr kIqw[vwihgurU] qIjI audwsI:- prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI ny 45 vyN
swl c 1571 ib: c AwrMB ky, srmOr, gVHvwl, hymkuMt, gorKpur, isikm BUtwn,
iq`bq Awid c vwihgurU jI dI AinMn aupwSnw idRVweI[
vwihgurU] cOQI audwsI:- 1575 ib: 49 vyN swl c cOQI XwqRw p`Cm dI
AwrMBI[ bloicsqwn huMdy hoey m`ky phuMcy, ie`k idSw v`l prmpUjnIk muK krky sRb
ivAwpI krqwr dI pRwrQnw krn dw KMfn kIqw[ rom, bZdwd huMdy hoey, kMDwr
kwbul c siqnwmu dw aupdyS idMdy hoey hsnAbdwl invwsI hMkwrI vlI kMDwrI dw
mwx ieauN dUr kIqw:-
www.Gursevak.com 37 q`qkrw
16.Ascrj ivsmwd vwihgurU jI ny gurduAwrw sRI pMjw swihb jI swjx dw
ivsmwd kOqk krnw:- Atk izly dw ie`k pRis`D ipMf rwvlipMfI qoN 29 mIl hY,
vwihgurU bRhm srUp s`cy siqgurU swihb jI ny ie`Qy s`cy crn pwey[ phwVI ’qy
hMkwrI vlIkMDwrI hsnAbdwl ny AiqAMq ipAwsy BweI mrdwny jI nUM pwxI nw
idqw[ vwihgurU srUp siqgurU swihb jI ny swrw jl Q`ly iK`c ilAw, ies ny AwpxI
SkqI nwl s`cy siqgurU swihb jI’qy v`fw p`Qr su`itAw[ Awpy jlu Awpy Qlu QMm@nu;
Awpy kIAw Git Git bwsw]ivAwpk bRhm jI dy Avqwr s`cy siqgurU swihb jI ny
“siqkrqwr” kih ky Awpxw pMjw A`gy krky p`Qr roikAw[jwhr klw;n CpY
CpweI]36](vwr 1)Anuswr vwihgurU srUp s`cy siqgurU swihb jI dw prmpiv`qR
pMjw l`gxy krky nwm gurduAwrw sRI pMjw swihb jI pRis`D ho gey[vwihgurU]mhwnkoS
Anuswr smkwlI Bgq:- vwihgurU srUp sRI kbIr swihb jI ny jyT SudI 15 sMmq
1455 qoN sMmq 1575 q`k jgq nUM qwirAw[ Bgq DMnw jI[ sRI sYx Bgq jI[
Bgq PrId swihb jI[ Bgq sUrdws jI 1586 ib: c pRgty[vwihgurU] Awp jI ny
1561 ib: 35 swl dI AwXU ’c, rwvI dy iknwry, sRI krqwrpur swihb jI vswey,
vwhu vwhu n`gr dw nwm Awpxw r`Kx dI bjwey, vwihgurU krqwr jI dw hI
r`iKAw[vwihgurU] Awp jI ny vwihgurU qIjy pwiqswh jI qoN qkrIbn 6 mhIny 25
idn mgroN Avqwr DwirAw[ vwihgurU] joqI joiq:- sMmq 1596 ib: A`sU vdI
dsmIN, 10 AkqUbr 1539 eI: gurU nwnk SwhI sMmq 70 nUM rwvI dy iknwry sRI
krqwrpur swihb jI ivKy dupihry Awpxy sRb ivAwpI srUp c lIx hoey
jI[vwihgurU] kul AwXU:- AibnwsI suK; Awpn Awsn] Anuswr BwvyN Awp jI
Aibcl AibnwsI bRhm srUp hn, pr srgun Avqwr Dwr ky, cOhW ju`gW dy srwpy
jIAW nUM auDwrn b^Sx dw smW qkrIbn 69 swl 10 mhIny 12 idn hY[JUTw
rwj:- bihlol loDI, iskMdr loDI, jwbr bwbr[
17.prmpUjnIk vwihgurU siqgurU dUjy pwiqswh jI:- joiq Ehw jugiq swie
sih kwieAw Pyir pltIAY]
prmpiv`qR SuB vMs:- gurmuiK sRI rwmcMdR jI dy AwigAwkwrI AnuswrI, prm
ipAwry Brw sRI lCmx jqI jI dy GroN, rwjy jnk jI dI spu`qRI aurmlw jI dy
lwiek spu`qR sRI q`K jI qoN prmpiv`qR SuB qyhx vMs c`lI[ (q`K qy AMkq do BweI
sn[)
www.Gursevak.com 38 q`qkrw
vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dw SuB s`cw nwm:- vwihgurU
siqgurU AMgd dyv swihb jI[ Awp jI dw pihlw nwm prm sRI lihxw jI[
vwihgurU] prmpiv`qR SuB Avqwr AsQwn:- m`qy dI srW (sRI srwey nWgw
swihb jI, hux SRI gurU AMgdpur swihb jI) qihsIl sRI mukqsr swihb jI izlw
PrIdkot ivKy, sMmq 1561 ib: vYswK SudI SnIvwr, nC`qr BrxI, gurU nwnkSwhI
sMmq 35, 23 ApRYl 1504 eI: nUM, pihly pwiqswh jI dy SuB vr nwl, Akwl
purKu jI ny mwqw ipqw jI dI pRymw-BgqI dy vsIkwr ho ky, siqgurU mh`ly dUjy jI dw
prmpiv`qR SuB s`cw Avqwr DwirAw[ XQw:- gurU AMgd pRgty pRBU; au~qm
ividAwvwn] irdy igAwn muK Bgiq hY; qn ivrwg svDwn](sRI gurmuiK pRkwS)qU
qw jink rwjw Aauqwru.sbdu sMswir swru;rhih jgqR.jl pdm bIcwr](qU) qusIN qw
(jink) ipqw vwihgurU (rwjw) rwjy jI dy (Aauqwru) Avqwr hoN jI[v`fBwgx dweI
mwqw rwmo jI[
vwihgurU]SuB vr bwry:- vwihgurU pihly pwiqswh jI jdoN srweynWgw swihb
jI ivKy phuMcy, qW siqgurU dUjy pwiqswh jI dy prmpUjnIk mwqw ipqw jI ny s`cy
pwiqswh jI dI SuB s`cI syvw kIqI, ijs ’qy prm pRsMn ho ky bhuq v`fw vr
b^iSAw, “Awp jI dy Bwg jwgxgy,Gr c vwihgurU jI dI gurqw dy mwlk pRgt
hoxgy[” prmpiv`qR ies Amolk vr krky, sRI srweynWgw swihb jI ivKy siqgurU
dUjy pwiqswh jI dw prmpiv`qR Avqwr hoieAw[vwihgurU] prmpUjnIk ipqw bwbw
PyrUm`l jI qy prmpUjnIk mwqw dieAw kOr jI (sBrweI jI), prmpUjnIk dwdy
bwbw kIrqm`l jI[ prmpUjnIk BUAw iBrweI jI qy prmpUjnIk Pu`PV gurmuiK
mihmw jI[vwihgurU] s`cy siqgurU swihb jI dw dwdkw ipMf hrIky (mwlvw) hY[Awp
jI dI AMimRq iBMnI mihmw:- kib`q:- sIs AnuBv rUp nyqR igAwn BUp; muK pRym
Aiq AnUp, nwsW iKmw gweIAY] sux mMn kMn doey, rsnw sWiq joey, kMT nwm rs
Boey, BujW jog pweIAY] CwqI DIr DwrI, sdw kt syv sMg irdw, Drm Srm pdw
hwQ inrmweIAY] sRI lhxw duK nwsI, BXo audy AibnwsI, joaU rv ss BwsI eyko
eyk BweIAY]39](sRI gurmuiK pRkwS)
vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dI SuB SwdI:- ipMf sMGr, 16
vyN swl c, 1576 ib: gurU nwnkSwhI sMmq 51 nUM hoeI, jo hux sRI KfUr swihb jI
c iml cu`ky hn[
www.Gursevak.com 39 q`qkrw
vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy mihl:- jgq mwqw KIvI
jI[ XQw:- blvMf. KIvI nyk jn; ijsu bhuqI Cwau pqRwlI]vwihgurU] prmpUjnIk
shurw swihb bwbw dyvIcMd jI qy s`s iBrweI jI[vwihgurU] prmpUjnIk s`cy
siqgurU swihb dI SuB sMqwn:- do swihbzwdy do spu`qRIAW[ v`fy sRI dwsU jI, gurU
nwnk SwhI sMmq 56 Aqy 1581 ib: nUM, 21 vyN swl dI AwXU ’c Aqy Coty dwqU jI,
gurU nwnk SwhI sMmq 69, 1594 ib: nUM, 34 vyN swl dI AwXU ’c pRgty[
vwihgurU jI dI v`fI spu`qRI gurbwxI jI dy rsIey bIbI Amro jI dI SuB SwdI
s`cy siqgurU sRI gurU Amrdws swihb jI dy AqI ipAwry gurmuiK BqIjy bwbw swvx
m`l jI nwl, ipMf bwsrky ivKy hoeI sI[ bIbI jI ny prmpUjnIk s`cy siqgurU qIjy
pwiqswh jI nUM Awpxy prmpUjnIk ipqw jI dy s`cy crn kmlW c ilAWdw[ Coty
bIbI AnoKI jI, gurU nwnkSwhI sMmq 66 qy 1591 ib: nUM, 31 vyN swl pRgty[
18.vwihgurU]Awp jI ny pihlI vwr,pUrn gurU pRIqm jI dy suMdr s`cy drSn
krny:-qKqm`l jI s`TW ipMfW dy mwlk sn[ienW@ dy s`q spu`qR ie`k ipAwrI nyk
swaU b`cI sBrweI jI sn[sBrweI jI nMU,CotI aumr qoN swDUAW dI syvw bMdgI dw
BwrI cwA sI[mh`ly dUjy jI dy ipqw bwbw &yrUm`l jI,qKqm`l jI pws iemwndwr
munSI dI nOkrI krdy sn,v`FI nhIN lYNdy sn[dovyN prvwr ie`kTy rihMdy sn[SwdI
qoN pihlW sBrweI jI,mh`ly dUjy jI nwl Gxw ipAwr krdy sn[siqgurU swihb jI
dI CotI aumr sI,sBrweI jI nMU BUAw jI kih ky bulwauNydy sn[ienW@ dI SwdI sRI
^fUr swihb jI ivKy hoeI[v`FI lYx vwiLAW ny,&yrUm`l jI nUM kFOx dy i^Awl
nwl,Zlq ihswb krky,ienW@ zuMmy pMj hzwr rupY pw idqy[qKqm`l jI nMU ^ry dI
pihcwx nhIN sI,ibnw ivcwry gu`sy nwl koTI bMd kr idqy]qKqm`l jI dy prvwr ny
bhuq zor lwieAw,nhIN mMinAW[ijqny swaU sn sB nMU bhuq hI du`K hoieAw[siqgurU
swihb jI bhuq audws KV@y sn[q^qm`l dy Gr vwlI ny ikRpw pRym ’c FL ky,isr
’qy h`Q Pyr ky ikhw,“lwl jI!audws n hovo,AsIN bhuq zor lwieAw hY,pr nhIN
mMndy[sBrweI dI bynqI mMndy hn[jy auh ^fUr bYTI BI kih dyvy,qW BI mMn
jwxgy[Awp jI sRI ^fUr swihb jI jwvo[”siqgurU swihb jI ny sRI ^fUr swihb jI
jw ky ipAwry BUAw jI nMU m`Qw tyikAw[AiqAMq hI pRym ipAwr nwl G`ut ky ipAwr
www.Gursevak.com 40 q`qkrw
idqw[swrI khwxI sux ky bVw hI DIrj idqw qy ikhw,“dwsn dwsI ie`Qy bYTI hI
ipAwry Brwqw jI nMU Cufw skdI hY,jo JUTw kLMk l`gw hY,aus nMU Dox leI,dwsn dwsI
Awp jI dy nwl c`lygI[Awp jI pUrn v`fBwgy hoN,koit bRhmMf ko Twkuru suAwmI;srb
jIAw kw dwqw ry]vwihgurU mh`lw pihlw jI ie`Qy Awey hn,AwpW aunW@ nMU lMgr
CkwauNxw hY[Awp jI ipAwrI syvw qy suMdr drSnW dw BwrI AnMd lvoNgy[”lMgr
iqAwr krvw ky,sqsMgI BUAw jI nwL gey[drSn krky mhW ivsmwd ho gey[lMgr
Ckx mgroN BUAw jI ny swrI khwxI d`s ky pRym bynqI[s`cy pwiqswh jI ikhw,
“suAws krqwr jI nMU jpo,jw ky Awp nwL l`g ky ihswb cMgI qrW@ dyKo.Awp jI
ipqw jI inrdoS hn[doSI &Vy jwxgy,DrmIAW dI jY jYkwr hovygI[XQw:-jYkwru
kIE DrmIAw kw;pwpI kau fMfu dIEie]so pihLI vwr sRI KfUr swihb jI sMudr
Amolk ivsmwd drSn kIqy[
19.vwihgurU]Awp jI ny dUjI vwr,pUrn gurU pRIqm jI dy suMdr s`cy drSn
krny,hukm isr m`Qy ’qy mMn ky bVy BwrI cwA nwl B`j 2 ky SuB s`cI syvw krnI:-
prmpUjnIk pihly pwiqswh jI dy pRymI is`K BweI joD jI qoN Su`D gurbwxI sux
ky,rom 2 krky siqgurU swihb jI dy pRym c ivMnHy gey,ieqnw idRV pRp`k pRym vYrwg ho
igAw,1589 ib:nUM 28 vyN swl dI AwXU c,Awp jI ny sRI krqwrpur swihb jI ivKy
pihly pwiqswh jI dy prmpiv`qR drSn dUjI vwr kIqy[prmpUjnIk siqgurU AMgd
dyv swihb jI qIjI vwr jdoN sRI KfUr swihb jI qoN sRI krqwrpur swihb jI ivKy
pihly pwiqswh jI dy s`cy crn-kmlW c Awey, Awpxy prmpiv`qR sIs swihb jI
’qy lUx dI pMf cu`k ky ilAWdI[ pMf lMgr c r`K ky bwhr Kyq coN ndIn dI pMf
ilAWdI[ mn bwxI sRIr krky rwq idn bVI BwrI ms`kq kridAW suAws 2
ismrn BI krdy[ pdwrQ Ck ky pyt nhIN vDwieAw, syvw c AwLs nhIN
kIqw[Awp jI ny siqgurU nwnk dyv swihb jI dy Gr pwxI FoieAw, p`Kw kIqw,
c`kI pIsI, jUTy brqn mWjy, ib`lI dI c`bI cUhI bwhr su`t ky Awey[ Awp jI ny
gurbwxI iek`qR Aqy sMBwl dw BwrI aupkwr kIqw[ vwihgurU pihly pwiqswh jI dw
hukm isr m`Qy ’qy mMn ky bVy BwrI cwA nwl B`j 2 ky SuB s`cI syvw kIqI[ Bwxw
jI Blw jI Bu`l gey jI iqMn B`by kmw ky ies aUc pd nUM pRwpq hoey:-pey kbUlu.KsMm
nwil;jW Gwl mrdI GwlI]ijvyN pqwsw pwxI c iml jWdw hY,iqvyN s`cy siqgurU
swihb dy s`cy im`Ty crn kmlW c lIn ho gey[XQw:-ijau jl mih jlu;Awie
www.Gursevak.com 41 q`qkrw
Ktwnw]iqau joqI sMig;joiq smwnw]vwihgurU]
20.gurqw g`dI ibrwjmwn:-prmpUjnIk s`cy siqgurU pihly pwiqswh jI ny
inSkpt syvw,s`cw pRym,AQwh SrDw prKI,prmpUjnIk dUjy pwiqswh jI ny murdw
Kwx q`k bcn mMinAw,ies krky bhuq hI pRsMn hoey,siqgurU DMnu nwnku;msqik qum
DirE ijin hQo]Anuswr Awpxy s`cKMf nUM jwx qoN pMj idn pihlW, gurU nwnkSwhI
sMmq 70 Aqy 1596 ib: A`sU vdI 5, 6 AkqUbr 1539 eI: c, sRI krqwrpur
swihb jI rwvI iknwry prmpUjnIk prmpiv`qR s`cI gurqw b^SI, Awp jI dI AwXU
36 vyN swl c sI[ XQw:- AMghu AMgu aupwieEnu gMghu jwxu qrMgu auTwieAw[ gihr
gMBIru ghIru guxu; gurmuiK guru goibMdu sdwieAw[(vwr 24) s`cy siqgurU swihb jI
dI prm pRsMnqw pRwpq krky, isRStI nUM qwrn l`gy, igRsq c rihMidAW, inrlyp ho
ky (rwju) pRkwS srUp bRhm c (jogu) juVn rUp rwju jogu kmwaux l`gy[ XQw:- guru
jgq iPrx sIh AMgrau; rwju jogu lhxw krY]5])QwipAw lihxw jIvdy; guirAweI
isir CqR iPrwieAw[prmpUjnIk bwby b`uFy swihb jI ny gurqw iqlk lwieAw[
21.vwihgurU] cODrI mlUky ny siqgurU dUjy pwiqswh jI nUM pRym bynqI kIqI, “hy
gRIb invwj jI! ijvyN Anyk jIAW dy rog ing@w pw ky mytdy hoN, prm ikRpwlqw krky
myrI imrgI dI bImwrI BI htwau jI[” koit bRhmMf ko Twkuru suAwmI; jI ny ikhw,
“Srwb iqAwg, siqsMgq jI c Aw ky syvw kirAw kr, DMn siqgurU nwnk dyv
swihb jI imrgI htw dyxgy[” bcn mMnxy krky imrgI ht geI[ 7 swl Srwb
C`fI r`KI[ ie`k idn bRIk 2 kxIAW vrs rhIAW sn, kusMgIAW nwl rl ky Srwb
pI ky Awpxy cubwry ’qy cV@ igAw[ koTy qoN if`gidAW hI isr P`ut igAw[
22.mh`ly pihly jI dI prmpiv`qR Avqwr kQw sunxI Aqy ilKwauxI,gurbwxI
sMQw Awp krwauxI:-vwihgurU]n`gr sRI KfUr swihb jI vswey[XQw:-Pyir vswieAw
Pyru Awix,siqguir KwfUru]ies n`gr c Cy mhIny smwDI c bYTy[ ie`Qy hI s`cy
siqgurU pihly pwiqswh jI dI prmpiv`qR Avqwr kQw BweI bwly jI qoN 1601ib:nUM
suxI,sRI sulqwnpur swihb jI vwly gurmuiK pYVy moKy jI qoN ilKvweI[prmpUjnIk
s`cy siqgurU dUjy pwiqswh jI jdoN smwDI qoN au~Tdy,rogIAW ’qy AMimRq idRStI
pwauNdy,sB Arog ho jWdy[XQw:-AimA idRsit.suB krY;hrY AG pwp.skl ml])jw
kI idRsit AMimRq Dwr.kwluK Kin auqwr;iqmr Aig´wn jwih.drs
duAwr])bRhmigAwnI;sdw smdrsI]bRhmigAwnI kI idRsit;AMimRqu brsI] gurbwxI
www.Gursevak.com 42 q`qkrw
sMQw Awp krvw ky zwq pwq ivqkry rihq tkswl AwrMBI,1598c38vyN swl c
gurmuKI pV@weI ilKweI pRPulq kIqI[kuSqIAW krvw ky nOjvwn swaU gurmuiK
bxwey[ ie`Qy hI singD lMgr Aqy gur Sbd lMgr nwl jnmW 2 dy Bu`iKAW nUM iqRpq
kIqw[XQw:-lMgru clY gursbid hir;qoit n AwvI KtIAY]
23.prmpUjnIk s`cy siqgurU swihbwn jI dI inMdw nw kro[ gurmuiK isMG ny
sMq bwbw nMd isMG jI klyrW vwly mhWpurKW jI dw nwm ilK ky, prmpiv`qR sRI
suKmnI swihb jI dy gutky swihb jI Cwpy hn[ ijn@W dy AwrMB c siqgurU
dUjy,qIjy,cOQy,pMjvyN pwiqswh jI dI inMdw CwpI hY,ik sRIcMd jI ny bRhm pRB smR`Q
siqgurU dUjy pwiqswh jI nUM koV@ dw srwp dy idqw[BweI gurdws swihb jI ny ieh
g`l nhIN ilKI, mihmw pRkwS qy B`tW dy sv`eIAW c BI nhIN iliKAw[ isMGW dy
isrW dy mu`l pYx l`gy qW isMG jMgLW phwVW c cly gey[ aus smyN ijhVy sRI cMd
Awid ivAkqIAW nUM mMnx vwly sn, aun@W ny siqgurU swihbwn jI dI inMdw dy bcn
ieiqhws c ilK idqy[ prmpUjnIk DMn s`cy vwihgurU siqgurU dUjy pwiqswh jI
ikRpw idRStI pw ky, jIAW dI jnmW 2 dI kwlK iKn c auqwr idMdy[XQw:-AimA
idRsit.suB krY;hrY AG pwp.skl ml])jw kI idRsit AMimRq Dwr.kwluK Kin
auqwr;iqmr Aig´wn jwih.drs duAwr]vwihgurU siqgurU dUjy pwiqswh jI dI joiq
nwl AsIN dyKdy suxdy boldy suAws lYNdy ijauNdy jwgdy hW[ rom 2 krky vwihgurU mMqR
Ajpw jwp c lIn, qn mn Dn isr Arp ky siqgurU pihly pwiqswh jI nUM pRsMn
krn vwly prmpUjnIk s`cy siqgurW nUM iKn 2 kwl AMdr nmskwr krnI cwhIdI
hY[ DMn vwihgurU siqgurU AMgd dyv swihb jI! inMdkW nUM sum`q b^So jI[
24.vwihgurU]prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dI SihnSIlqw gMBIrqw
DIrj praupkwr:- hMkwrI qpy ny Awp jI nUM SRI KfUr swihb jI coN kFvw idqw[
Awp jI ny iKmw kIqI, j`tW ny qpy nUM mwr idqw[ Awp jI ny qpy dI kilAwx ihq,
Bjn ismrn dw pRvwh qy lMgr clwieAw[vwihgurU]Bwxw mMnx bwry:-BweI jIvw jI
qy BweI joD jI pRymIAW ny Awp jI nUM pRym bynqI kIqI, “hy gRIb invwj s`cy
pwiqswh jIE! ikRpw krky hn@yrI roko, ijs krky Awp jI leI lMgr iqAwr
krIey[”Awpu iqAwig hoeIAY sB ryxw;jIviqAw ieau mrIAY]Anuswr Awp jI ny
iKVy m`Qy h`s ky ikhw, “hy pRymIEN! gurmuiK qyrw Bwxw BwvY]ies krky lMgr k`lH nUM
hI Ck lvWgy[ iKVy m`Qy Bwxw mMn ky pRsMn rho[”
www.Gursevak.com 43 q`qkrw
vwihgurU] s`cy siqgurU dUjy Aqy qIjy pwiqswh jI dy hzUrI kIrqnIey:-
gurmuiK ipAwry pUrn mhWpurS v`fBwgy BweI mrdwny jI dy Swigrd BweI bwdU jI,
BweI swdU jI sn[
25.vwihgurU] gurU syvw ismrn:- Awp jI ny sMswrI suK iqAwg ky, rwq idn
rom 2 krky, gurU 2 jpidAW Blw jI Bwxw jI Bu`l igAw jI, SuB s`cy bcn kmwey[
snmuK rih ky gurU Gr c pIsx, JwVU p`Ky lMgr pkwaux Awid siqsMgq jI dI sB
qr@W dI SuB s`cI syvw kIqI[ swrI 2 rwq jwg ky pUrn pRmysr siqgurU pihly
pwiqswh jI dI crn cwpI krnI, p`Kw krnw, hr vyly kmrksw krky iqAwr br
iqAwr rihxw, ^Ub im`Tw bolxw, nINd Bu`K lwlc iqAwg ky, Awp jI kMD ’qy au~krI
qsvIr vWg vwihgurU siqgurU pihly pwiqswh jI dy cyhry v`l qkdy rihMdy, mn
dsvyN AkwS cV@ igAw, gurmuiK AMqir shju hY; mnu ciVAw dsvY Awkwis] iqQY.
aUNG n BuK hY; hir AMimRq nwmu suK vwsu]AMdr bwhr siqgurU swihb jI dI gurbwxI
dI swiKAwqqw gurU pRymw-BgqI sihq inrgun srgun dI eykqw ho geI[ XQw:-
doihrw:- pRym bDXo gurcrn ko; syvw krq bnwie] guris`KI ilv Aiq l`gI; DMn
gurU suKdwie]54] nwdI AOlwd:- prmpUjnIk s`cy siqgurU DMn vwihgurU dUjy
pwiqswh jI dy Aiq ipAwry ipqw jI, s`cy siqgur pihly pwiqswh jI hn Aqy
swihbzwdy prmpUjnIk DMn vwihgurU s`cy siqgurU qIjy pwiqswh jI, ipAwry poqRy
prmpUjnIk s`cy siqgurU vwihgurU cOQy pwiqswh jI[ ipAwry pVoqy siqgurU pMjvyN
pwiqswh jI hn[ vwihgurU s`cy siqgurU pMjvyN pwiqswh jI dy swihbzwdy s`cy
siqgurU CyvyN pwiqswh jI, s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI dy AqI ipAwry swihbzwdy
nOvyN pwiqswh jI, pVoqy dy poqry nUM n`qwnMd kihMdy hn, ies leI prmpUjnIk s`cy
siqgurU dUjy pwiqswh jI dy n`qwnMd, prmpUjnIk s`cy siqgurU nOvyN pwiqswh jI hn,
siqgurU dUjy pwiqswh jI dy pRq`K srUp s`cy siqgurU sRI gurU gRMQ swihb jI ju`go ju`g
At`l hn, jo hux Awpxy pRymIAW dy idl idmwg c gurbwxI Byj ky Aqy rom 2 c vs
ky pUrn SWqI iekwgRqw vwihgurU jI dy drSn b^S rhy hn[
26.vwihgurU prmpUjnIk s`cy siqgurU dUjy pwiqswh jI dI prmpiv`qR hzUrI c
pMj ipAwry:- 1, prmpUjnIk s`cy siqgurU qIjy pwiqswh jI[ 2, BweI pwro julkw
jI prmhMs, 3, BweI jIvw jI, 4, DrqI vrgy DIrj vwly BweI j`gw jI[ 5, BweI
joD jI rsoeIAw[ Awp jI dI ijMd jwn ^ry ipAwry sicAwry ^ws pRymI is`K:- BweI
www.Gursevak.com 44 q`qkrw
lwl jI, BweI lwlU jI, BweI durgw jI, BweI jvMdw jI, BweI KwnU jI, BweI
meIAw jI, BweI dIpw jI, pRymI qKqm`l jI KfUr dw cODrI, BweI ikdwrI jI,
BweI m`lUSwhI jI, Bgq nrYx dws jI, BweI bUlw jI, jvweI, iDM|, gu`jr Awid
byAMq is`K guris`KI dy QMm@ hoey hn, dIvy qoN dIvy dy jgx vWg ijn@W gurmuKW duAwrw
is`KI jgq c PYlI[vwihgurU] gurqw kIqI 12 swl 5 mhIny 23 idn[vwihgurU]
vYrwgmeI joqI joiq:- gurU nwnk SwhI sMmq 83 Aqy 1609 ib:cyq SudI 4,27
mwrc 1552 eI:nUM sRI KfUr swihb jI ivKy Awpxy AibnwsI srUp c lIn hoey,ij`Qy
hux gurduAwrw sRI AMgITw swihb jI hn[vwihgurU] ku`l AwXU:- qkrIbn 47 swl
11 mhIny 5 idn,swrI aumr praupkwr kIqy, Awpxy srUp gurqw ibrwjmwn
siqgurU gRMQ swihb jI duAwrw hux BI kr rhy hn[ doihrw;sRI KfUr mY qKq hY;gur
AMgd mhwrwj[ nwm dwn jwcoN sdw;dyvhu drSn Awj]70]smkwlI prmpUjnIk
Bgq swihbwn jI:-Bgq sUrdws swihb jI,Bgq BIKn swihb jI[vwihgurU] JUTw
rwj:-hmwXUM, SyrSwh sUrI,ieslwmSwh sUrI[
27.vwihgurU prmpUjnIk s`cy siqgurU qIjy pwiqswh jI, Bly Amrdws gux
qyry; qyrI aupmw. qoih bin AwvY]prmpiv`qR SuB vMs:- gurmuiK sRI rwmcMdR jI dy
ipAwry BweI Brq jI dy GroN, rwjy jnk jI dI lwiek spu`qRI mWfvI jI dy do spu`qR
cMdRkyq jI qy gurmuiK B`lx jI hoey hn[ sRI B`lx jI qoN SuB vMs B`ly c`lI[vwihgurU
prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dw SuB nwm:- gur Amrdws kI AkQ kQw
hY;iek jIh kCu khI n jweI]prmpUjnIk DMn vwihgurU s`cy siqgurU sRI gurU
Amrdws swihb jI[vwihgurU]prmpiv`qR Avqwr AsQwn:-bRhm pRB smR`Q kotwn
koit bRhmMfW dy mwlk DMn vwihgurU siqgurU swihb jI ny izlw sRI AMimRqsr swihb
jI dy dwdky ipMf bwsrky(sRI sMn swihb jI)ivKy,1526 ib: vYswK vdI 14,idn
SukRvwr, ikRqkw nC`qr, 5 meI 1469 eI: nUM prmpiv`qR SuB s`cw Avqwr
DwirAw[
vwihgurU]Blau BUhwlu qyjo qnw;inRpiq nwQu nwnk bir])Blau pRisDu qyjo qnO
kl´ joiV kr D´wieAau]prmpUjnIk ipqw qyjBwn jI B`ly, prmpUjnIk mwqw rUp
kOr jI (l`CmI jI) dI jnmW 2 dI bMdgI dw &L dyx leI, pRym dy vsIkwr ho ky,
ien@W dy Gr vwihgurU jI Awp hI pRgty[ Awp jI dy prmpUjnIk dwdw ibSndws jI
B`lw qy qwieAw hirdws jI sn[ vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy
www.Gursevak.com 45 q`qkrw
BweI bwbw dwqwrcMd jI qy bwbw eISrdws jI[ bwby eISrdws jI dy spu`qR gurmuiK
BweI gurdws swihb jI, (ijn@W ny prmpUjnIk s`cy siqgurU sRI gurU gRMQ swihb jI
dI prmpUjnIk bwxI jI dI ilKweI dI SuB s`cI syvw kIqI[) Awp jI s`cy siqgurU
qIjy pwiqswh jI dy sky BqIjy sn[
vwihgurU]prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy nwnky:- ipMf iglvwlI (sRI
AMimRqsr swihb jI) sn[ vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI ny pihly
pwiqswh jI qoN qkrIbn 6 mhIny 25 idn pihlW Avqwr DwirAw jI[ vwihgurU]
prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dI SuB SwdI:- 31 vyN swl dI AwXU c 17
m`Gr sMmq 1556 ib: nUM, shury ipMf Kymkrn ivKy hoeI[vwihgurU] prmpUjnIk s`cy
siqgurU swihb jI dy mihl:- jgq mwqw rwm kOr jI[vwihgurU] Awp jI dy shurw
swihb dyvIcMd jI bihl K`qRI[vwihgurU] SuB sMqwn:- swihbzwdy bwbw mohn jI,
gurmuiK snmuK bwbw mohrI jI[ XQw:- mohrI puqu snmuKu hoieAw; rwmdwsY pYrI
pwie jIau]vwihgurU] Awp jI dI v`fI b`cI bIbI dwnI jI ijn@W dy pqI BweI rwmw
jI sn[ Coty bIbI BwnI jI n`gr bwsrky ivKy pRgty, ien@W dy prmpUjnIk pqI DMn
vwihgurU siqgurU rwmdws swihb jI hn[ vwihgurU] bwby mohn jI dy lwiek spu`qR
sMsrwm jI, Awp jI dy ipAwry poqRy jI ny, inrMkwr srUp prmpiv`qR gurbwxI jI
dIAW poQIAW ilKIAW, jo s`cy siqgurU pMjvyN pwiqswh jI dy v`fy mwmy jI ny pUrn
Adb siqkwr nwl sMBwl ky r`KIAW sn[ vwihgurU] Awp jI dy ipAwry poqRy:-
prmpUjnIk bwby mohrI jI dy spu`qR bwbw AnMd jI qy bwby mohn jI dy spu`qR bwbw
sMsrwm jI[vwihgurU] bwby AnMd jI dy spu`qR bwbw suMdr jI, Awp jI dy ipAwry
pVoqy sn ijnW ny rwmklI rwg c sdu bwxI ilKI[vwihgurU] Awp jI dy dohqRy
prmpUjnIk siqgurU Arjn dyv swihb jI, bwbw mhWdyv jI qy ipRQIAw[
28.prmpUjnIk s`cy siqgurU dUjy pwiqswh jI dy s`cy im`Ty crnkmlW ’c
Awauxw, izAwdw ms`kq SuB s`cI syvw krky,12 vrW dI pRwpqI krky,gurqw g`dI
ibrwjmwn hoxw[hrI srUp sRI goibMdvwl swihb jI vswauxy[Awp jI vwihgurU
prmpUjnIk s`cy siqgurU dUjy pwiqswh jI dy s`cy im`Ty crn-kmlW c, gurU
nwnkSwhI sMmq 71, 1597 ib: c 72 vyN swl dI AwXU c, s`cy siqgurU jI dy s`cy
crnW c Aw ky, SuB s`cI syvw dw rs pIx l`gy[ sRI KfUr swihb jI ivKy rwq bwrW
www.Gursevak.com 46 q`qkrw
vjy qoN mgroN au~T ky, Awp jI ibAws qoN jl dI gwgr inqwpRqI ilAw ky s`cy
siqgurU dUjy pwiqswh jI dw ieSnwn krwauNdy[ BwvyN aumr vfyrI sI, pr iPr BI
ieqnI izAwdw ms`kq krdy, TMF nwl prmpiv`qR s`cy crn kml hsq kml Pt
jWdy, bsqR Pty huMdy pr iPr BI pRvwh nw krdy, pyt Bu`Kw r`K ky SuB s`cI syvw
krdy, beI syvw c AwLs nw Awvy[ qr qIbr qr qm vYrwg dI dSw dyK ky pRymI ro
hI pYNdy, ieh SuB s`cI syvw 12 swl kIqI[ ie`k idn vrKw J`KV vwlI hn@yrI rwq
nUM kuMBl c if`gy, KVkw hox qoN julwhI ny “AmrU inQwvW” ikhw, qW s`cy siqgurU
dUjy pwiqswh jI ny ieh 12 vr b^Sy:- {inQwivAW dy QW, inmwixAW dy mwx,
inqwixAW dy qwx, inauitAW dI Et, iniDirAW dI iDr, inpiqAW dI piq,
ingiqAW dI giq, inAwsirAW dy Awsry, ADIrjW nUM DIrj dyx vwly, pIr
SkqIAW vwilAW dy v`fy gur pIr, nrk ’c geI rUh nUM iviSAW pwpW ’c K`cq
izMdgI ibRqI nUM, Pyr moV ky Akwl purKu jI dy s`cy crn kmlW ’c lwaux vwly,
haumY bMDnW ’c b`Jy jIv nUM Cufwaux vwly auqpqI pwlxW lYqw kridAW sdw
inrlyp, Anq klwvwn sd sdw myhrvwn, sBnw jIAw kw ieku dwqw; Anuswr
sBnw jIAW nUM Amolk dwqW dyx vwly v`fy dwqy[} b^Sy vr sMpUrn hoey[
prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy s`jy crn kml c pdm dyK ky, bRhmx durgw
dws jI ny Awp jI qoN lok pRlok dy suK dw vr ilAw[ XQw:- bwirju kir dwihxY;
isiD snmuK muKu jovY] iriD bsY bWvWig; ju qIin lokWqr mohY]
vwihgurU] gurqw g`dI ibrwjmwn:- prmpUjnIk s`cy siqgurU vwihgurU dUjy
pwiqswh jI ny SuB syvw ’qy BwrI pRsMn ho ky, Awpxy joqI joiq smwaux qoN iqMn idn
pihlW, sRI KfUr swihb jI ivKy, gurU nwnkSwhI sMmq 83 Aqy 1609 ib:cyq SudI
1,25 mwrc 1552 eI: nUM,gur cylw;cylw gur hoeI]11](vwr 11)Anuswr gurU qoN
cyly bx ky,Awp s`cy siqgurU dUjy pwiqswh jI ny m`Qw tyk ky gurqw b^S ky,KMfW
bRhmMfW c mihmw PYlwA ky inhwl 3 kr idqy,prmpUjnIk bwby bu`Fy swihb jI ny
cMdn kysr Gsw ky gurqw dw iqlk lwieAw[
goibMdvwlu goibMd purI sm;jl´n qIir ibpws bnwXau]Anuswr hrI srUp sRI
goibMdvwl swihb jI vswey[ b`cy dy mrn qoN mW nUM roNdI dyK ky, prmpUjnIk s`cy
siqgurU swihb jI ny ikhw, “ijqnw icr dwsn dws gurqw ’qy ibrwjmwn hY, auqnw
icr ie`Qy iksy b`cy ny qW kI cV@weI krnI hY? koeI bu`Fw BI nw kry!” ieh SuB vwk
www.Gursevak.com 47 q`qkrw
s`cy hoey jI[
siqgurU Amrdws swihb jI ny pUrn Adb siqkwr sihq AMimRq gurbwxI jI
iek`qR krn dw mhwn praupkwr krnw:-gurU gRMQ swihb jI dy ieiqhws ’coN pV@o
jI[
29.swKI:- rwjy Akbr dI bynqI pRvwn krky, siqgurU pRBU sRI gurU Amrdws
swihb jI ny, siq Drm dw prmpiv`qR SuB aupdyS krn leI qIrQW ’qy prmpiv`qR
crn kml pwey[ XQw:- qIrQ audmu siqgurU kIAw; sB lok auDrx ArQw]DMn
siqgurU sRI gurU rwmdws swihb jI &urmwauNdy hn:- siqgurU qIjy pwiqswh jI ny sB
(lok) lokW nUM (auDrx) auDwrn (ArQw) leI (qIrQ) qIrQW ’qy jwx dw SlwGw
Xog audmu (kIAw) kIqw[ sRI hzUr jI ny gursMgqW smyq sB qoN pihlW kurUkuCyqR
ivKy s`cy crn pwey[ XQw:- pRQm Awey kulKyiq gur; siqgur purbu hoAw] ij`Qy sRI
ikRSn Bgvwn jI ny kOrvW pWfvW dy Xu`D smyN, Awpxy Bgq sRI Arjn jI dI ij`q
krwaux leI gIqw aucwrI sI, auh joqIsr AsQwn hY[ sRI gurU swihb jI ies dy
nyVy phuMcy[ jogI sMinAwsI bRhmcwrI pMifq vYrwgI idgMbr Awid crcw krn Awey[
XQw:- jogI idgMbr sMinAwsI Ktu drsn; kir gey gosit FoAw] ijn@W nUM iv`idAw
dw mhwn hMkwr sI, aun@W ny pu`iCAw, “vyd purwx SwsqR Awid sMsikRq c pihlW hI
sn, pr sB qoN v`fy siqgurU pRBU sRI gurU nwnk dyv swihb jI ny AwpxI gurmuKI
bolI rc ky jo gurbwxI aucwrI hY, auh vydW Anuswr hY jW ivru`D? jy khoN ivru`D hY
qW nwsqk miq is`D huMdw hY, jy khoN vydW Anuswr hY qW iPr gurbwxI aucwrn dI kI
loV sI?” “hy ipAwirE! prmpiv`qR prm mnohr AMimRq rUp ^Ub im`Ty s`cy gurbwxI
jI suqMqR inrMkwr srUp pUrn gurU hn[ nw vydW Anuswr hn, nw hI ivru`D hn[ vyd
bwxI huMidAW AMimRq rUp gurbwxI dI vrKw dI bhuq BwrI loV sI[ XQw:- mhlw 3
gauVI bYrwgix](162)” siqgurU swihbwn jI dy (3) qIjy (mhlw) srUp vwihgurU
sRI gurU Amrdws swihb jI gauVI rwg dI bYrwgix jwqI dy pYNqIvyN Sbd c &urmw
rhy hn:- jYsI DrqI aUpru myGulw brsqu hY; ikAw DrqI mDy pwxI nwhI]
dwsndws Awp jI nUM ieh pu`Cdw hY, (jYsI) ijs qr@W DrqI aUpru (myGulw) b`dL
(brsqu) vrsdw hY, (ikAw) kI DrqI (mDy) c pwxI (nwhI) nhIN hY?
jYsy DrqI mDy pwxI prgwisAw; ibnu pgw vrsq iPrwhI]1] (jYsy) ijs qr@W
DrqI (mDy) coN pwxI (prgwisAw) pRgt kIqw hoieAw BI (ibnu) ibnw (pgw) pYrW
www.Gursevak.com 48 q`qkrw
dy hY, Bwv bIkwnyr jW phwVI ielwikAW c, pwxI bVy XqnW pRXqnW nwl inkldw
hY[ bhuq Krc Kycl krnI pYNdI hY[ keI QweIN pwxI Kwrw inkldw hY, jo vrqx dy
Xog nhIN huMdw, jy auh im`Tw hovy qW BI swirAW QwvW ’qy nhIN phuMc skdw, ies
krky (ibnu) ibnw (pgw) pYrW dy hY[ iesy qr@W vyd bwxI DrqI dy fUMGy pwxI vWg
hY[ kwiv, koS, joiqS, ipMgl, inrukq Awid ivAwkrx dy Cy AMg pV@y, Pyr Awpxy
Awp hI smJ skdw hY[ dUjy nUM smJwaux leI dysI bolI, bol ky d`sygw qW smJ
pvygI[ ieauN vyd bwxI, (pgw) pYrW qoN ibnu hY[ keI QweIN Kwrw, kOVw qylIAw pwxI
inkldw hY, ieauN vydW c A`sI hzwr surqI kOVy ksYly, krm kWf dw kQn krdI
hY[ keI QweI rwjmyD, AsmyD, gomyD qwmsI j`gW dw kQn hY, XQw:- gYNfw mwir
hom jg kIey;dyviqAw kI bwxy]ikqy gW nUM mwrn bwry BI ilK idqw hY[ ijvyN KUh
’qy SUdrW nUM cV@n nhIN idMdy sn, ies qr@W vyd iv`idAw dw, nIvIN jwqI vwly nUM
AiDkwr nhIN hY[ mMnU isMmRqI c iliKAw hY, jykr SUdr suxy qW aus dy kMnW c is`kw
FwL ky pw dyvo, jykr SUdr iksy nUM aupdyS dyvy qW aus dI zbwn k`t dyvo[ b`dL
vWg gurSbd dw sB nUM AiDkwr hY[ XQw:- KqRI bRwhmxu sUdu bYsu; auDrY ismir
cMfwl]) broswieN lwKhuN gurbwnI] aUc nIc kY eyk smwnI] pRym Twin jo pTihN
ibcwrihN] bhur kmwvihN huie insqwrih]ijvyN b`dL swry (vrsq) vrsdw
(iPrwhI) iPrdw hY, ieauN swrI DrqI ’qy gurSbd dI, swc nwm kI; AMimRq vrKw]
vrKw ho rhI hY[ ijvyN b`dL CW SWqI b^Sdw hY, iqvyN siqgurU rUpI b`dL AigAwn
rUpI sUrj dIAW rwg dÍYK rUpI ikrnW dI inMidAw rUpI Du`p qoN bcw ky SWqI b^Sdy
hn[ XQw:- aUNniv aUNniv AwieAw; vrsY lwie JVI]jdoN gwV@I JV@I l`g jwvy, qdoN
KuSkI cu`kI jWdI hY, ieauN bu`DI rUpI DrqI dI jo nwsqkqweI dI KuSkI hY, ieh
cu`kI jWdI hY[ siqgurU swihb jI b`dL dy vrsxy krky, pRym dI hirAwvlqw ho
jWdI hY[ bwbIhy qin min suKu hoie;jW qqu bUMd muih pwie] guris`K bwbIhy nUM (qin)
rom 2 Aqy min dy hr sMklp c, Awqm suKu pRwpq hoie jWdw hY, siqgurU swihb jI
s`cy nwm dI AMimRq vrKw krky (jW)jdoN guris`K bbIhy dy (muih) muK c, (qqu) s`c
srUp inrgun bRhm jI dy pUrn pRym bRhmigAwn sihq gurU pRymw-BgqI dI bUMd
(pwie) pw idMdy hn, Pyr guris`K bwbIhy nUM rsW ksW dy Bogx dI iqRSnw nhIN
PurdI[ Anu Dnu bhuqw aUpjY; DrqI soBw pwie]ijvyN b`dL dy vrHn qoN AMn Aqy Dn
bhuqw pYdw huMdw hY, ies qr@W siqgurU rUpI b`dL dy s`cI is`iKAw rUpI vrKw krn
www.Gursevak.com 49 q`qkrw
qoN, SuB guxW dw Anu Aqy Ajpw jwp nwm rUpI Dnu bhuqw hI (aUpjY) pYdw huMdw hY[
;DrqI soBw pwie] bu`DI rUpI DrqI iKmw BgqI pRym Awid SuB guxW sihq
soBw(pwie)pwauNdI hY[bwbw,qUM AYsy Brmu cukwhI]jo ikCu krqu hY.soeI koeI hY ry;qYsy
jwie smwhI]1]hy (bwbw) bzurg! qUM (AYsy) ies qr@W Brmu (cukwhI) cukwauxw
kr[ry BweI! iqMnW simAW c jo(ikCu)ku`J(krqu) krdy(hY)hn,(soeI) auhI koeI
vwihgurU jI hI (hY) hn, (qYsy) ies qr@W aun@W dy srUp c jwie ky(smwhI)smw
jwauNgy[ ijn@W vwihgurU jI ny KMf bRhmMf vyd SwsqR rcy hn, aun@W ny siqgurU nwnk
dyv swihb jI dw prmpiv`qR prmpUjnIk s`cw Avqwr Dwr ky, gurbwxI jI rcy
hn[ aun@W ny hI sMsikRq Aqy gurmuKI rcI hY[ qusIN jo gurbwxI, gurmuKI Aqy
siqgurU nwnk dyv swihb jI ’qy Brm krdy hoN, ieh nw kro[ jo ikCu krqu hY. soeI
koeI hY ry;smJ ky, pRmySr c smw jwvoNgy[ so siqgurU Amrdws swihb jI ny
kulKyiq c s`cy crn pw ky bVy hI kImqI sohxy au~qR b^S ky sB nUM sMquSt kIqw[
sB ny s`cy crn kml PV ley Aqy jpx l`gy, DMn hn DMn hn DMn hn vwihgurU
siqgurU Amrdws swihb jI DMn hn] XQw:- Bly Amrdws gux qyry; qyrI aupmw.
qoih bin AwvY]
vwihgurU] Awp jI ny mhwn ikRpw krky 1616 ib: c siqsMgq jI dy joV myly
dI mrXwdw kwiem kIqI[
30.vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb ny sqI rsm bMd krweI:-
sqIAw eyih n AwKIAin; jo miVAw lig jlMin@]nwnk.sqIAw jwxIAin@;ij ibrhy
cot mrMin@]Awp jI ny AYsy Dur ky bwxI jI aucwry, ijn@W duAwrw jor zulm nwl sqI
krnoN htwieAw, sB nUM vwihgurU jI dI pRwpqI krvweI[ Awp jI ny sRI goieMdvwl
swihb jI ivKy rwq idny lMgr clwieAw[ Awp jI ny ieh pRym bynqI kIqI ik
pihlW lMgr Cko Pyr drSn dyvo[vwihgurU] ipMf f`ly qoN Awp jI dy 72 pRymI Bgq
mhWpurS sn, jo iek`Ty AMimRq rUp kIrqn krdy, gurbwxI kQw vIcwrdy[ XQw:-
fly vwsI sMgiq BwrI]16](vwr 11)
31.prmpUjnIk Drm pRcwrk bweI mMjIAW,prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb
jI dy pMj ipAwry:- hyTW ilKy 22 mhWpurS Aqy hor AnykW pRymI pMj ipAwirAW c
Swml ho ky gurU Gr dI syvw inBwaux dI Xogqw r`Kdy sn[ prmpUjnIk DMn siqgurU
sRI gurU Amrdws swihb jI ny Awpxy ^ws pRymI gurmuiK is`KW coN 22 au~qm pRcwrkW
www.Gursevak.com 50 q`qkrw
nUM gurbwxI aupdySk mMjIAW b^SIAW[ ien@W gurmuiK ipAwirAW dI pRymw-BgqI s`cy
siqgurU swihb jI nUM Bw geI, ies krky prmpUjnIk pUrn Bgq hoey hn[ XQw:-
jwp qwp Bgiq sw pUrI; jo pRB kY min BweI](673) ien@W nUM guris`KI dy pRcwr
leI dySW pRdySW AMdr ByijAw[1ipAwry A`lwXwr jI, BweI pwro julkw prmhMs f`lw
invwsI jI dI susMgq krky, s`cy siqgurU swihb jI dy ^ws pRymI Bgq bxy[2s`cn
s`c jI:- mMdr ipMf (lhOr) qoN sn[ ieh siqgurU qIjy pwiqswh jI dy Kws pRymI
is`K sn, hrIpurIey rwjy dI pwgl rwxI nwl ivAwh ky mMjI b^SI[ ieh gurmuiK
mhWpurS hr vyly gw ky au~cI 2 s`cn s`c s`cn s`c gUMjdy rihMdy, ijs krky ien@W
dw nwm BI s`cn s`c hI pY igAw[ s`cn s`c dw ArQ hY ik myry siqgurU swihb jI
s`icAW qoN BI s`cy hn[ ieh ArQ idl c r`K ky hr vyly s`cn s`c jpxw cwhIdw
hY[3BweI swDwrx jI luhwr sRI goieMdvwl swihb jI[4bwbw swvxm`l jI Awp jI dy
BqIjy sn[ sRI goieMdvwl swihb jI ’c gurUGr Aqy siqsMgq jI dy mkwnW leI
lkVI ilAwaux leI ien@W gurmuKW nUM hrIpur ByijAw, aus QW jw ky ien@W ny ^Ub
Drm pRcwr kIqw[ hrIpurIey rwjy nUM gurU swihb jI dy s`cy crn kmlW c ilAw ky
pRvwr smyq is`K bxwieAw[5BweI su`Kx jI gurmuiK ipAwry ipMf DimAwl
(pwiksqwn)[6BweI hMdwl jI jMifAwlw(AMimRqsr)[ib: 1630c mweI su`KI jI dI
ku`KoN pRgty,hr vyly “inrMjn-inrMjn” jwp krdy sn, ijs krky ien@W dI sMpRdw dw
nwm inrMjnIey pY igAw[ 1705 sMmq c s`cKMf gey[7BweI kydwrI jI iKVy m`Qy
Bwxw mMnx vwly gurmuiK mhWpurS vtwlw[8gurmuiK BweI Kyfw jI Kymkrn[9gurmuiK
BweI gMgUSwh jI gV@SMkr[ s`cy siqgurU swihb jI ny ien@W nUM Drm pRcwr leI
isrmOr dy ielwky c ByijAw[ ien@W dw AsQwn dwauN (AMbwlw) c hY[ ien@W dy pVoqy
BweI jvwhr isMG jI au~c krxI vwly hoey hn[10BweI drbwrI jI, mjITw (sRI
AMimRqsr swihb jI)
32.11 BweI pwro jI prm hMs qq byqy ipMf f`lw[ BweI gurdws jI Anuswr
f`lw (sulqwnpur) invwsI BweI pwro jI s`cy siqgurU dUjy pwiqswh jI dI Agm
Apwr ikRpw duAwrw prmhMs q`q byqy bxy[ ienw dI SuB bMs ’c, siqgurU CyvyN
pwiqswh jI dy shurw sw: bwbw nrwiex dws jI hoey hn[ prmhMs pwro julkw jI ny
s`cy ipqw siqgurU qIjy pwiqswh jI dI AwigAw pw ky, sRI goieMdvwl sw: jI ivKy
ivswKI dy joV myly dI mrXwdw ArMBI[ ienw gurmuKW dI prmhMs jIvnI praupkwr
www.Gursevak.com 51 q`qkrw
krnI ’qy prmpUjnIk s`cy siqgurU qIjy pwiqswh jI ny prm pRsMn ho ky ikhw, “hy
BweI jI! mYN qyry AMdr pRvyS ho ky jgq nMU qwrnw chuMdw hW[ Bwv qYnUM gurqw
b^SxI chuMdw hW[” ien@W ny AiqAMq pRym inmRqw gRIbI nwl pRym bynqI kIqI, “hy
gRIb invwj jI! ieauN nw kihE ik hukm moVdw hY, ikRpw krky dwsn dws nMU
ipAwrI is`KI b^So jI[” qW pRym c FL ky au~qR idqw, “SwbwS BweI! gurqw is`KI
dy ADIn rhygI[” ies qoN pUrn hMgqw mwx vifAweI dy iqAwg dI SuB is`iKAw
imldI hY[ v`fy qoN v`fw ruqbw pw ky BI hMgqw nhIN krnI, siqgurU swihb jI dy is`K
bxnw hY[ Awpxy Awpxy pMQ nhIN bnwauxy[ 12BweI Pyrw jI mIrpur (jMmU)[13BweI
bUAw jI sRI hirgoibMdpur swihb jI[ s`cy siqgurU swihb jI dI SuB s`cI syvw krky
prmhMs pdvI nUM pRwpq hoey[14gurmuiK BweI byxI jI pMifq cUhxIAW (lhOr)[
idgivjX krky sRI goieMdvwl swihb jI Awey, bRhm srUp s`cy siqgurU swihb jI dy
drSn krky iv`idAw AiBmwn C`f ky, guris`K ho gey[ Awp jI ny ien@W prQwie
mlwr rwg c, iehu mnu igrhI, ik iehu mnu audwsI] Sbd aucwirAw[ ien@W dI vMs
coN au~qm kvI BweI hiridAwl jI hoey hn, ijn@W ny vYrwgS`qk qy swrkuqwvlI dw
mnohr tIkw iliKAw hY[15BweI mhySw jI sulqwnpur[ s`cy siqgurU swihb jI dy
AnMn is`K ho ky, AwqmigAwnI hoey[16gurmuiK ipAwry mweIdws jI nrolI ipMf
(mwJy) dy sÍXMpwkI vYSnv, guris`K mwxkcMd jI dI susMgq nwl AwqmigAwn nUM
pRwpq hoey[ ien@W ny mwJy c guris`KI dw v`fw pRcwr kIqw[ 17gurmuiK BweI
mwxkcMd jI ipMf vYrovwl qoN[ ien@W ny sRI bwaulI swihb jI dw kV qoiVAw, syvw
kridAW fu`b ky sRIr iqAwg gey, s`cy siqgurU swihb ny ijauNdy krky, nwauN
‘jIvVw’ r`iKAw[ vYrovwl c ‘jIvVy’ bMs pRis`D hY[ ien@W dI susMgq krky
mweIdws bYrwgI jI guris`KI dy au~qm pRcwrk bxy[18AnMn syvk gurU Bgq mQo
murwrI jI:- siqgurU qIjy pwiqswh jI ny KweI ipMf (izlw lhOr) dy pRymy kohVI nUM
Arog krky, sINhy au~pl K`qRI dI ipAwrI spu`qRI ies nwl ivAwh idqI[ sINhy is`K
dy Gr vwlI ny s`cy pwiqswh jI nUM ikhw, “jI ieh kI kIqw hY?” s`cy pwiqswh jI
ny ikhw, “ieh dwsndws dy spu`qR spu`qRI hn, gurmiq Anuswr ies dw nwm murwrI
r`Kdw hW, b`cI dw nwm mQo r`Kdw hW, ijhVw mQo murwrI dw nwm jpygw, auh jm
nhIN dyKygw[” ien@W ny bhuq BwrI Drm pRcwr kIqw[19gurmuiK BweI rwjwrwm jI:-
Awp jI dy prmpiv`qR s`cy crnIN l`g ky, AiBmwn rihq hoey[ bMs ipMf sMDmw
www.Gursevak.com 52 q`qkrw
(jlMDr) c hY[20gurmuiK mhWpurS BweI rMgSwh jI:- (AOlwd bMigAW c) m`lUpoqy
(jlMDr) qoN s`cy siqgurU swihb jI dI susMgq krky sicAwr is`K hoey[ duAwby c
guris`KI dw pRcwr kIqw[ 21gurmuiK BweI rMgdws jI:- GVUAW (AMbwlw), ie`Qy ien@W
dI vMs hY[ rwq idn Awp jI dI SuB s`cI syvw BgqI krky pRym c msq ho
gey[22BweI lwlo jI:- f`lw invwsI au~qm vYd sn, Awp jI dI SuB s`cI syvw krky
AwqmigAwn pUrnpd nUM pRwpq hoey[
33. vwihgurU] pqIbRqw pRymx mweI syvW jI ny Awp jI dI is`KI kmweI, sRI
bwaulI swihb jI dI SuB s`cI syvw c tokrI FoeI[ swKI:- siqgurU swihb jI dy
AMimRq bcn mMn ky, sRI bwaulI swihb jI dI SuB s`cI syvw krky, mweI syvW jI,
gurmuiK;roim roim hir iDAwvY] vwlI AvsQw nUM pRwpq ho gey[ kwbloN Aw ky
in`qwpRqI syvw krky Alop ho ky kwbl cly jWdy[ pRymIAW ny s`cy pwiqswh jI qoN
Alop hox dw kwrn pu`iCAw, qW vwihgurU srUp s`cy siqgurU swihb jI ny is`KW dy
koL huMidAW, mweI jI nUM bVy ipAwr siqkwr nwl pu`iCAw, “hy bIbI jI! pRymI qyry
Alop pRgt hox ’qy SMkw krdy hn[” dovyN h`Q joV isr Jukw, TwF BXo mY joir kir;
bcn khw isr inÎwie](sRI dsm 57) Anuswr bIbI jI ny bVI hI pRym Bwvnw nwl,
siqgurU swihb jI nUM vwihgurU srUp mMn ky ikhw, “hy myrw AMqrjwmI hir
rwieAw]jI! sRI bwaulI swihb jI dI syvw bwry, Awp jI dw prmpiv`qR hukmnwmw
kwbl dI siqsMgq jI pws phuMicAw[ qW dwsn dwsI ny Awpxy pqI jI nUM pRym
bynqI krky ieh SuB s`cI syvw mMgI[ Awp jI dI mhwn b^iSS duAwrw, AsIN dovyN
Awp jI dw prmpiv`qR prmpUjnIk nwm jpdy Aqy iDAwn Dwrdy hW jI[ Awp jI
AnMq klW dy mwlk hoN, Awp jI dy v`fy pRqwp krky, dwsn dwsI kwbloN Aw ky swrw
idn syvw krky, Swm nUM vwips Gr clI jWdI hW[” hzUr ny ikhw, “b`cI, SwbwS!
gur syvw qy;Bgiq kmweI]Anuswr qusIN pqI sqI ny Awpxw jnm sPlw kr ilAw
hY, inhwl 3[”
vwihgurU]gurqw kIqI:-qkrIbn 22 swl 6 mhIny 8 idn[vYrwgmeI joqI
joiq:- gurU nwnkSwhI sMmq 105 Aqy 1631 ib:BwdoN SudI puMinAW,1 AkqUbr
1574 eI:nUM,sRI goieMdvwl swihb jI c (gurduAwrw sRI hvylI swihb)jI ivKy joqI
joiq smwey[ku`l AwXU:-qkrIbn 105 swl 4 mhIny 28 idn[smkwlI Bgq:-
prmpUjnIk Bgq sUrdws swihb jI sMmq 1586 c pRgty,prmpUjnIk Bgq BIKn
www.Gursevak.com 53 q`qkrw
jI 1631 sMmq nUM joqI joiq smwey[JUTw rwj:-hmwXUM,Akbr[vwihgurU]nwdI AOlwd
Anuswr prmpUjnIk s`cy siqgurU dsvyN pwqSwh jI Awp jI dy n`qwnMd hn jI[
www.Gursevak.com 60 q`qkrw
igAwn pdwrQ (lhY) lYNdw hY[AkQ khwxI pRym kI; ko pRIqmu AwKY Awie] siqgurU
swihb jI dy pRym kI ivsmwd khwxI (AkQ) kQn kihx qoN rihq hY, (ko) koeI
(pRIqmu) ipAwrw (Awie) Aw ky (AwKY) AwKy[iqsu dyvw mnu Awpxw; iniv iniv
lwgw pwie]11] ijhVw gurmuiK ipAwrw, pRIqm siqgurU swihb jI dI Ak`Q khwxI
dwsndws nUM Aw ky AwKygw, dwsndws iqsu gurmuiK ipAwry nUM Awpxw mnu dy (dyvw)
dyvygw Aqy (iniv) Juk (iniv) Juk ky aus dy (pwie) crnIN (lwgw) l`gxw
krygw[sjxu myrw eyku qUM; krqw purKu sujwxu] AsMK SuB guxW dy Anq klwvwn
pRkwS (sujwxu) sRySt jwxI jwx, jgq dy (krqw) krn vwly (purKu) pUrn, hy (eyku)
ie`k inrgun bRhm vwihgurU jI! (qUM) Awp jI hI (myrw) dwsndws dy (sjxu) im`qR hoN
jI[ XQw:- swjn mIq sKw hir bMDp; jIA Dwn pRB pRwn ADwrI])swjnVw myrw
swjnVw; inkit KloieAVw myrw swjnVw])siqguir mIiq imlwieAw; mY sdw sdw
qyrw qwxu]12] eyku sjxu sujwxu krqw purKu hy (mIiq) im`qR jI! (siqguir) siqgurU
swihb jI ny dwsndws nUM Awp jI nwl (imlwieAw) imlw idqw hY[ hux (mY) dwsn
dws nUM (qyrw) Awp jI dw sdw sdw hI Awp jI dI AsMK pRkwS hI pRkwS srUp joiq
dw (qwxu) bl hY[ XQw:- iks hI joru; AhMkwr bolx kw] iks hI joru; dIbwn
mwieAw kw] mY. hir ibnu tyk Dr Avr n kweI; qU krqy rwKu. mY inmwxI
hy]13])qUM myrw bhu mwxu krqy; qUM myrw bhu mwxu] joir qumwrY suiK vsw; scu sbdu
nIswxu]1])siqguru myrw sdw sdw; nw AwvY nw jwie] (myrw) dwsndws dy
prmpUjnIk siqguru swihb jI sdw sdw AibnwsI rUp hn[ vwSnW dy b`Dy hoey,
jnm Dwr ky (nw) nhIN (AwvY) AwauNdy, mOq dy mwirAW mr ky (nw) nhI (jwie)
jWdy[Ehu AibnwsI purKu hY; sB mih rihAw smwie]13]rwm nwm Amolk rqn dy
dwqy, dwsndws dy Ehu jo ipAwry siqgurU swihb jI hn, siqguru myrw sdw sdw; nw
AwvY nw jwie] sdw 2 ivAwpk (AibnwsI) nws qoN rihq (purKu) pUrn pRkwS srUp
sB dy (mih) AMdr (smwie) smw (rihAw) rhy (hY) hn, Bwv dwsn dws dy AMdr
bwhr BrpUr ivAwpk pRkwSk swiKAwq ho rhy hn[
Amolk idRstWq:-in`kIAW ijMdW v`fy swky[ krn vwly vwihgurU mh`ly dsvyN jI
dy AiqAMq ipAwry Amolk hIry lwl pUrn mhWpurS Coty swihbzwidAW nUM, siqgurU
rwmdws swihb jI dy iPtkwry hMkwrI vjIdy ny ikhw, “Eie swihbzwidE! quhwfw
ipqw cmkOr gV@I c ShId ho igAw hY[ quhwfy Brw Aqy qmwm isMG Gyry c jMg dy
www.Gursevak.com 61 q`qkrw
lyKy l`g gey hn, hux quhwfw koeI BI r`iKAk nhIN hY, ies krky hux quhwnUM koeI BI
Cufw nhIN skygw[” Awpxy prmpUjnIk ipAwry dwdy jI Aqy dwdy jI dy ipAwry dwdy
DMn vwihgurU siqgurU Arjn dyv swihb jI vWg ShIdI dyx dy auqSwh nwl kyhrI
Syr vWg bIrqw sihq g`j ky ieh boly:- “siqguru myrw sdw sdw; nw AwvY nw
jwie] Ehu AibnwsI purKu hY; sB mih rihAw smwie]dunIAW ’qy AYsw koeI BI
lwl mW ny nhIN jwieAw, jo swfy prmpUjnIk ipqw jI nUM igRPqwr jW ShId kr
sky[”rwm nwm Dnu sMicAw;swbqu pUMjI rwis]nwnk drgh mMinAw;gur pUry
swbwis] 14]1]2]11] siqgurU sRI gurU nwnk dyv rUp siqgurU rwmdws swihb jI
&urmwauNdy hn:- dwsn dws, (pUry) pUirAW (gur) gurW dw rom 2 krky (swbwis)
DMnvwd krdw hY, ijn@W dI Apwr ikRpw dw sdkw, dwsn dws ny (swbqu) pUrI
(rwis) shI s`cI rwm nwm Dnu pUMjI (sMicAw) iek`qR kIqI hY[ ijn@W dI ikRpw nwl
dwsn dws(drgh)sqsMgq,AsMK bRhmMf dI rcnw Aqy s`cKMf c mMinAw pUijAw
igAw hY[siqgurU rwmdws swihb jI ny siqgurU Amrdws swihb jI dy s`cy
crnkmlW c, ijnI nwmu iDAwieAw;gey mskiq Gwil]vwlI AvsQw nUM kmwieAw[
prmpUjnIk sRI bwaulI swihb jI dI kwr syvw smyN s`cy pwiqswh jI dy hwxI lwf
nwl tokrw lqV ky Br idMdy, keI pRymI rl ky cukwauNdy, vwihgurU siqgurU rwmdws
swihb jI cwA nwl rom 2 krky vwihgurU 2 jpidAW cOrwsI pOVIAW cV@ ky bwhr
su`t AwauNdy[ gurU Gr dI swrI syvw sMBwl prmpUjnIk DMn vwihgurU siqgurU
rwmdws swihb jI Awp hI krdy[ AnykW pRymIAW nUM gurU syvw BgqI c lw ky
auDwirAw[
36.vwihgurU] gurqw g`dI ibrwjmwn:- prmpUjnIk s`cy siqgurU DMn vwihgurU
qIjy pwiqswh jI ny SrDw pRym sihq gurU syvw c ivsmwd lIx dyK ky, prmpRsMn ho
ky, Awpxw srUp hI bxw ley, cwA nwl rIJ 2 ky syvw ismrn krdy dyK ky, BwrI
pRsMn ho ky, AwpxI ipAwrI spu`qRI, Awp jI nwl ivAwh idqI, BwvyN prmpUjnIk
s`cy siqgurU swihb jI dy jvweI bxy, pr Pyr BI tokrI khI c`kI pIsx JwVU BWfy
mWjx p`Kw krn, pwxI bwlx Fox, lMgr sjwaux Awid Anyk pRkwr dI SuB s`cI
syvw, siqgurU ipqw jI dy bcnW nUM iKVy m`Qy mMn ky krdy rhy, ijs krky siqgurU
qIjy pwiqswh jI ny Awpxy joqI joiq smwaux qoN iqMn idn pihlW, gurU nwnkSwhI
sMmq 105 Aqy 1631 ib: BwdoN SudI qROdsI, 29 sqMbr 1574 eI: nUM, sRI
www.Gursevak.com 62 q`qkrw
goieMdvwl swihb jI ivKy gurqw b^S ky, l`KW ^uSIAW dIAW l`KW hI pwiqSwhIAW
b^S idqIAW[ cOQy pwiqswh jI 40 vyN swl dI aumr c gurqw ’qy ibrwjmwn hoey[
bwby bu`Fy jI ny gurqw iqlk lwieAw[
37.prmpUjnIk vwihgurU gurU AsQwn vswauxy gurU qwl luAwauxy:- vwihgurU
s`cy siqgurU qIjy pwiqSwh jI dI AwigAw Anuswr mh`ly cOQy jI ny 1621 ib: nUM
sMqoKsr dI KudweI krvweI, aupRMq s`cy siqgurU pMjvyN pwiqSwh jI ny sMpUrn kIqy[
s`cy siqgurU qIjy pwiqSwh jI dI AwigAw Anuswr 1631 ib: nUM gurU ky c`k (sRI
AMimRqsr) swihb bMn@y, 1634 ib: c qwl dI putweI krvweI, ijs nUM s`cy siqgurU
pMjvyN pwiqswh jI ny sMpUrn krky, nwm gurU rwmdws sr r`iKAw[ Awp jI iKmw
inmRqw SihnSIlqw pRym iekwgRqw SWqI AnMq guxW dy dwqy hn[
38.DMn 3 siqgurU rwmdws swihb jI AMdr sRb ivAwpI mhW ivsmwd AQwh
gRIbI pRym[vwihgurU DMn 3 siqgurU rwmdws swihb jI sRI AMimRqsr swihb jI ivKy
sMgqW nUM qwr rhy sn, bwbw sRI cMd jI eyQy phuMcy[ siqgurU pihly pwiqswh jI dy
v`fy swihbzwdy jwx ky, Awp jI J`t p`t siqkwr leI Awey[ DMn siqgurU rwmdws
swihb jI dw lMbw Bwrw suMdr s`cw dwV@w dyK ky, sRI cMd jI ny byAdbI dy A`Kr khy,
“ieh AYnw ikauN vDwieAw hY?” shxsIl sMqM; Anuswr aus dy khy ibAdbI dy
bcn jo mn nUM A`g lwaux vwly sn shwr ley[ qum@ dieAwl ikrpwl ik®pw iniD;)
imhrvwnu swihbu imhrvwnu] swihbu myrw imhrvwnu]DMn siqgurU swihb jI ny bVI
kmwl dI iKmw kIqI[ ie`k h`Q nwl Awpxw suMdr dwV@w PiVAw, dUjw h`Q bwby sRI
cMd jI dy crnW nUM lwieAw qy ikhw, “Awp jI DMn 2 vwihgurU siqgurU nwnk dyv
swihb jI dy swihbzwdy hoN, Awp jI dy suMdr crn JwV@n leI vDwieAw hY[” AYnI
inmRqw iKmw SihnSIlqw gRIbI hlImI DIrj vwlI g`l sux ky, sRI cMd jI dy pYrW
dI im`tI inkl geI, rom KV@y ho gey[ dovyN h`Q joV isr Jukw ky ikhw, “DMn siqgurU
rwmdws swihb jI! DMn siqgurU rwmdws swihb jI! DMn siqgurU rwmdws swihb
jI! Awp jI ny ies inmRqw krky gurqw g`dI pweI hY, iesy inmRqw krky siqgurU
dUjy pwiqswh jI ny pweI sI, pr AsIN pRwpq nhIN kr sky[
vwihgurU] Awp jI dy hzUrI kIrqnIey BweI swdU jI qy BweI bwdU jI dy spu`qR
BweI s`qw jI qy BweI blvMf jI sn, jo sRI hirmMdr swihb jI dy sB qoN pihly
kIrqnIey sn[
www.Gursevak.com 63 q`qkrw
39.vwihgurU] Awp jI dI hzUrI c gurmuiK mhWpurK pMj ipAwry:- snmuK
BweI qIrQw sBrvwl sBy isrdwrw[ pUro mwxk cMdu hY ibsndwsu prvwr swDwrw[
purKu pdwrQ jwxIAY qwrU BwrU dwsu duAwrw[ mhWpurKu hY mhWnMdu ibDIcMd buiD
ibml vIcwrw[ brHm dwsu hY KotVw fMUgru dwsu Bly qikAwrw[ dIpw jyTw qIrQw
sYswrU bUlw sicAwrw[ mweIAw jwpw jwxIAin neIAw Kulru gurU ipAwrw[ qulsw
vhurw jwxIAY gur aupdys Avys Acwrw[ siqgur scu svwrxhwrw]17](vwr 11)
prmpUjnIk DMn bRhmigAwnI sgl kI rInw]bwbw bu`Fw swihb jI[ bwbw Awdm
jI[ BweI gurdws swihb jI bRhmigAwnI[ snmuK BweI qIrQw jI s`BrvwlIey[
ien@W gurmuKW coN pMj ipAwry sicAwry, pMjW ipAwirAW dI syvw c lg ky syvw
inBwauNdy[
40.gurpRswid] siqgurU swihb jI dI b^SI bwxI prmpiv`qR cwr lwvW dI
SuB s`cI auQwnkw:- prmpUjnIk kotwn koit KMfW bRhmMfW dy mwlk swijk pwlk
pRkwSk DMn vwihgurU siqgurU rwmdws swihb jI,sRI AMimRqsr swihb jI ivKy,bYTw
soFI pwiqswhu; rwmdwsu siqgurU khwvY]Anuswr Awp jI gurqwg`dI ibrwjmwn ho ky
pRymI sMgqW nUM prmpiv`qR drSn aupdyS b^S ky inhwl kr rhy sn[ ie`k gRIb
pRymI is`K ny Aw ky s`cy crnkmlW ’qy fMfauq kIqI[ s`cy siqgurU swihb jI ny
Awdr idqw, ikhw, “Aw BweI pRymIAW! vwihgurU ic`q Awvy[” dovyN h`Q joV isr
Jukw ky, roNidAW 2 Arz kIqI, “hy s`cy dIn dieAwl jIE! dws AqI hI gRIb hY,
b`cI dIAW lwvW dw smW Awaux qoN lwvW pV@waux vwlw izAwdw rupY mMg irhw hY[”
ieh sux ky siqgurU jI vYrwg qrs pRym imhr c FL gey[
vwihgurU]bwbw bu`Fw swihb jI BweI gurdws swihb jI Awid pyRmIAW ny pRym
bynqI kIqI,“hy ;srb klw smrQ]s`cy pwiqswh jIE!Awp jI Awpxy is`KW
nUM,PrIdw.bwir prwieAY bYsxw;sWeI muJY n dyih]jy qU eyvY rKsI;jIau srIrhu
lyih]42]Anuswr iksy dy ADIn nw r`Ko jI[”siqgurU swihb jI ny Awpxy pRymIAW
nUM,bRhmigAwnI sgl kI rInw]rUp bRhmigAwn b^Sx, suKI Aqy suqMqR krn leI
ieh prmpiv`qR SuB s`cy lwvW bwxI jI aucwry[ gRIb b`cy b`cI ny prmpUjnIk s`cy
siqgurU swihb jI dIAW pRkrmW krky pRsMnqw leI[ vwihgurU] vYrwgmeI joqI
joiq:- gurU nwnkSwhI sMmq 112 Aqy 1638 ib: BwdoN SudI qIj, 19 sqMbr
1581 eI: nUM sRI goieMdvwl swihb jI (gurduAwrw sRI hvylI swihb jI) ivKy joqI
www.Gursevak.com 64 q`qkrw
joiq smwey[ XQw:- dyvpurI mih gXau; Awip prmysÍr BwXau] hir isMGwsxu
dIAau isrI guru qh bYTwXau]vwihgurU] ku`l AwXU:- qkrIbn 46 swl 10 mhIny
18 idn praupkwr kIqy[
vwihgurU] gurqw kIqI:- qkrIbn 6 swl 11 mhIny 21 idn[vwihgurU]
smkwlI Bgq:- prmpUjnIk Bgq BIKn jI 1631 nUM smwey[vwihgurU] rwj:-
Akbr[vwihgurU]n`qwnMd:-nwdI AOlwd Anuswr prmpUjnIk dsvyN pwiqswh jI dy
cwry swihbzwdy Awp jI dy n`qwnMd hn jI[
41.prmpUjnIk DMn vwihgurU siqgurU pMjvyN pwiqswh jI SuB s`cI bMswvlI:-
Bin mQurw. kCu Bydu nhI; guru Arjunu. prqK´ hir]prmpiv`qR SuB s`cw nwm qy
Avqwr:- gurU nwnkSwhI sMmq 94 qy 1620 ib: vYswK vdI spqmI, idn
mMglvwr, 14 ApRYl 1563 eI: rohxI nC`qR nUM, sRI goieMdvwl (gurduAwrw sRI hvylI
swihb jI) nwnky Gr ivKy DMn 2 siqgurU sRI gurU Arjn dyv swihb jI ny
prmpiv`qR SuB s`cw Avqwr DwirAw[ gur rwmdws Gir;kIAau pRgwsw])guru
Arjunu.Gir gur rwmdws;Bgq auqir AwXau]prmpUjnIk s`cy ipqw soFI sulqwn
DMn siqgurU vwihgurU sRI gurU rwmdws swihb jI,prm pUjnIk mwqw BwnI jI gurU
syvw pRymw-BgqI dy Avqwr[prmpUjnIk dwdy bwbw hirdws jI qy dwdI dieAw kOr
jI (Kym kOr jI[) dwdky cUMnw mMfI lhOr[prmpUjnIk nwny DMn vwihgurU siqgurU
Amrdws swihb jI,nwnI mwqw rwm kOr jI[mwmy gurmuiK mohn jI,Coty snmuK mohrI
jI[nwnky Gr sRI goieMdvwl swihb jI[ipAwry mwsI jI prm siqkwr Xog dwnI
jI,mwsV BweI rwmw jI[
prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb dy iKfwvy:-prmpUjnIk bwbw mnohrdws jI,
prmpUjnIk siqgurU swihb jI nUM bcpn c AiqAMq lwf ipAwr SrDw sihq
iKfwauNdy, vwihgurU CyvyN pwiqswh jI vyly, sRI goieMdvwl swihb jI ivKy s`cKMf gey[
vwihgurU]sd jIvxu Arjunu Amolu AwjonI sMBau]s`cy siqgurU swihb jI dI SuB
SwdI,gurU nwnkSwhI sMmq 110,23 hwVH 1636 ib:nUM,17 vyN swl ’c ipMf
mau(shury)ivKy hoeI[ieh v`fBwgw ipMf,izlw jlMDr, qihsIl Qwxw PlOr, rylvy
stySn pRqwp pury qoN FweI mIl d`Kx ’c hY, ies ipMf qoN au~qR p`Cm do PrlWg
prmpUjnIk sRI gurduAwrw swihb jI hn, ij`Qy SuB SwdI hoeI sI[ s`cy siqgurU
swihb jI dI im`TI ipAwrI Xwd c 21 qoN 23 hwV@ joV mylw sjdw hY[
www.Gursevak.com 65 q`qkrw
mihl:-swfy prmpUjnIk DIrjDwrI jgq mwqw gMgw jI[shurw swihb jI
bwbw ikRSncMd K`qRI, s`s mwqw DnvMqI jI, swlI hirhW jI prQwie Punhy bwxI
aucwr ky, ien@W dy ivkwr myty jI[
vwihgurU] s`cy siqgurU jI dI prK leI, in`kI ik`kr dy b`cy nUM k`t ky, ik`lw
bxw ky pu`tx nUM ikhw, s`cy siqgurU swihb jI ny GoVy ’qy cV@ ky nyjy nwl ik`lw pu`t
idqw qy bcn khy, “mau ipMf dIAW jV@W pu`tIAW geIAW,ie`QoN au~jV ky
vsygw[”igir bsuDw jl pvn jwiego;ieik swD bcn AtlwDw]Anuswr bcn pUry
hoey[Awp jI dy swihbzwdy,32 vyN swl c dl BMjn AiqAMq sUrbIr bhwdr mhwn
praupkwrI,mIrI pIrI dy mwlk CyvyN siqgurU DMn vwihgurU sRI gurU hirgoibMd swihb
jI sRI ivfwlI swihb jI ivKy 1652 ib: nUM pRgty[Awp jI dIAW nUMh rwxIAW:-
s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI dy mihl[prmpUjnIk s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI
dy pMj swihbzwdy Awp jI dy ipAwry poqRy hn, ipAwrI poqRI bIbI vIro jI[ipAwry
pVoqy:- dyKo prmpUjnIk CyvyN pwiqswh jI dy poqRy[
42.Awp jI dy Amolk boly:- qyrw kIAw mITw lwgY]) nw ko myrw dusmnu
rihAw; nw hm iks ky bYrweI] bRhmu pswru pswirE BIqir;siqgur qy soJI
pweI])ibsir geI;sB qwiq prweI] jb qy swDsMgiq;moih pweI]1]rhwau]nw ko
bYrI nhI ibgwnw;sgl sMig hm kau bin AweI]1])mMJ ipAwrw gurU nUM;gur mMJ
ipAwrw[ mMJ gurU kw boihQw, j`g lMGxhwrw[) BweI bihlo; sB qoN pihloN[)
hirgoibMd sUrw gurU;sweIN dws rwmo pUry is`K,f`ly dI is`KI DMn[)gurbwxI dI kuMjI
bwxI]jo BweI gurdws vKwxI])nh iblµb DrmM iblµb pwpM]
43.gurqw g`dI ibrwjmwn:- prmpUjnIk s`cy siqgurU DMn vwihgurU cOQy
pwiqswh jI ny Awpxy joqI joiq smwaux qoN do idn pihlW, gurU nwnk SwhI sMmq
112 Aqy 1638 ib: BwdoN SudI dUj, 18 sqMbr 1581 eI: nUM, 18 vyN swl c sRI
AMimRqsr swihb jI ivKy, KMf bRhmMf dy rwj nwloN au~cI pdvI gurqw b^SI[
XQw:-mUriq pMc pRmwx purKu;guru Arjunu ipKhu nXx]1]bwby bu`Fy swihb jI ny
gurqw iqlk lwieAw[ gurqw pRwpqI qoN pihlW hI ieh gurbwxI jI aucwry:-myrw
mnu locY;gur drsn qweI]
44.vwihgurU]prmpUjnIk s`cy siqgurU DMn vwihgurU sRI gurU gRMQ swihb jI rc
ky, 1661 ibkRmI BwdRoN SudI eykm nUM sRI hirmMdr swihb jI ivKy pRkwS kIqy[
www.Gursevak.com 66 q`qkrw
pwrbRhm srUp s`cy siqgurU qIjy pwiqswh jI ny siqgurU pMjvyN pwiqswh jI nUM,
“doihqw gurU bwxI kw boihQw[” vr b^Sxw[siqgurU pMjvyN pwiqswh jI dI mhwn
praupkwrI ie`Cw Anuswr, siqgurU sRI gurU gMRQ swihb jI dy rcx dw prmpiv`qR
kwrn:- gurU gRMQ ieiqhws poQI ’coN pV@o jI
45.SuB s`cy gurU AsQwnW dI syvw:-gurqw pRwpqI qoN pihlW 2 hI Awp jI ny
Awpxy prmpUjnIk ipqw jI dy prmpiv`qR SuB s`cy Avqwr AsQwn ’qy sRI
gurduAwrw swihb jI pRgt kIqy[ sMmq 1643 c sRI sMqoKsr swihb jI,25 vyN swl
dI aumr c 1645 ib:nUM,hrIrUp AiqAMq suMdr s`cKMf sRI hirmMdr swihb jI dI
SuB s`cI syvw ArMBI[1647 ib: nUM sRI qrnqwrn swihb jI, 1650 ib: nUM sRI
krqwrpur swihb jI (jlMDr) vswey,1652 ib:nUM iChrtw swihb jI, 1656 ib: nUM
sRI baulI swihb jI (lhOr), 1659-1660ib:nUM sRI rwmsr swihb jI Aqy vwihgurU
mh`ly pihly jI dy Avqwr AsQwn sRI nnkwxy swihb jI Awid hor byAMq AsQwnW
dI SuB s`cI syvw krvweI[ ipMf f`ly ivKy sRI baulI swihb jI bxwey[ vwihgurU SRI
rwmsr swihb jI ivKy sRI suKmnI swihb jI bwxI aucwry[
46.prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy pMj ipAwry:- 1BweI ibDIcMd jI,
2
BweI jyTw jI, 3BweI lM|whw jI, 4BweI iprwxw jI, 5BweI pYVw jI[ ieh pMjy
gurmuiK s`cy siqgurU swihb jI nwl ShIdI dyx gey, pr s`cy pwiqswh jI ny ien@W nUM
ShIdI dyx qoN vrijAw qy &urmwieAw, “hy gurmuiK ipAwirE! Awp jI ny siqgurU
CyvyN pwiqswh jI nwl Drm Xu`D ij`qxy hn[” s`cy siqgurU swihb jI dw hukm isr
m`Qy ’qy mMnidAW, ieh pMjy mhWpurS AkwlI &Oj dy muKI j`Qydwr bxy[
47.prmpUjnIk pUrn bRhmigAwnI BweI gurdws swihb jI:-Awp jI,s`cy
siqgurU qIjy pwiqswh jI dy ipAwry Brwqw bwby eISrdws jI dy lwiek spUq
hn[1636 ib: nUM vwihgurU cOQy pwiqswh jI ny,gur siqgur kw jo isKu AKwey;su
Blky auiT hir nwmu iDAwvY]Sbd ien@W nUM b^S ky, ipAwrI is`KI b^SI[ s`cy
siqgurU swihb jI dy AinMn Bgq inSkwmI syvwdwr DIrjDwrI praupkwrI,40
vwrW,675 kib`q sv`Xy dy ilKwrI BweI swihb jI ny lhOr Awgry kWSI Awid
ielwikAW c guris`KI dw bhuq pRcwr kIqw[
BweI swihb jI dI bwxI nUM vwihgurU pMjvyN pwiqswh jI dw vr,gurU gRMQ swihb
dy ieiqhws ’c pV@o:-[}
www.Gursevak.com 67 q`qkrw
48.vwihgurU] BweI l`KU jI ny ikhw, “bu`DU dw Awvw k`cw[” s`cmu`c Awvw
k`cw inkilAw[ BweI bu`DU jI ny prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI pws Aw ky
ikhw, “Awp jI ny SuB bcn khy sn, ik bu`DU qyrw Awvw p`k jwvy, BweI l`KU jI ny
ieh bcn aul`d idqy hn[” SihnSIlqw inmRqw hlImI gRIbI iKmw Awid kotwn
koit guxW dy dwqy gurU pRmysr jI ny ikhw, myrI bWDI Bgqu CfwvY; bWDY Bgqu. n CUtY
moih] eyk smY mokau gih bWDY; qau Puin mo pY jbwbu n hoie](1252) Anuswr
“dws dI mwrI nUM is`K hrI kr skdw hY, dwsndws is`K dI mwrI nUM hrI nhIN kr
skdw[ cMgw BweI! qyrw Awvw p`ikAW dy BwA ivk jwvygw[”
49. pRymI is`K BweI bihlo jI:- vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU pMjvyN
pwiqswh jI dy pRymI is`K BweI bihlo jI nUM siqsMgq jI ny Aw ky nmskwr kIqI,
BweI swihb jI ny Awpxy pRymI syvk nUM ikhw, “BweI! dws dy Gr jw ky v`fI prWq
ilAwau, ijs nwl siqsMgq jI dy crn DoeIey[” syvk ny Aw ky ikhw, “Awp jI
dI nUMh ny ikhw hY ik prWq ivhlI nhIN, mYN Awpxy iqMn b`cy nuhw rhI hW[” ieh
sux ky BweI swihb jI ny ikhw, “bymuKqw gur qy ien DwrI[ puqRin ihq boliq
hMkwrI[ qO bwlk imRqu pwie isDY hYN[ iehw prWq BrI rih jY hY]12] siqsMgiq qy
suq SuB jwny[ iqn kI hoey Awrbl hwny[” DMn mhWpurK bwbw jI ny siqsMgq jI dy
s`cy idlI ipAwr c Awpxy poiqRAW dw ilhwj nhIN kIqw[ s`cmu`c prWq ivhlI ho
geI[
50.pqIbRqw bIbI rwj kOr (rjnI) jI[ rwj pu`qRI huMidAW, Awpxy ipMgly pqI
jI nUM KwrI c r`K ky, ipMf 2 iB`iKAw mMg ky aus dI syvw kIqI[ du`K BMjnI byrI
hyTW pqI jI dI KwrI r`K ky, quMg ipMf coN iB`iKAw mMgx gey[ du`K BMjnI byrI hyTW
CotI CpVI c AMimRq sI, vswKI dI sMgrWd sI, ies ny KwrI c bYiTAW Ascrj
kOqk dyiKAw, kW AMimRq c nhw ky, hMs bx rhy hn[ ies ipMgly ny cwA nwl
ieSnwn kr ilAw[ sRIr dw kohV dUr ho igAw[ cwA nwl ^uSI 2 KwrI mUDI krky
au~pr bYT igAw[ bIbI jI iB`iKAw mMg ky Awey[ ieh h`isAw, bIbI jI ny qwV ky
ikhw, “myrw ipMglw pqI ik`Qy hY?” “qyry sq nUM Bwg l`gy hn, mYN hI qyrw pqI
hW[” ies ny ikhw, “qUM myry rUp ’qy mwVI ing@w kIqI hY, mYN siqgurU pMjvyN pwiqSwh
jI pws PirAwd krWgI[” rOLw sux ky sMgq iek`TI ho geI[ sMgq smyq siqgurW
dy s`cy crn kmlW c phuMcy[ prmpUjnIk siqgurU swihb jI TIk ausy AsQwn ’qy
www.Gursevak.com 68 q`qkrw
Awey, smwDI c bYTx qoN ieh quk idl idmwZ c AweI[ AMimRqsru siqguru
siqvwdI; ijqu nwqY kaUAw hMsu hohY]sRI gurU jI ny ieh SuB vIcwr kIqI, DMn
vwihgurU siqgurU rwmdws swihb jI ny AMimRq sRovr dI mihmw ilKI hY,ik ijs c
n@auxy krky kW BI hMs ho jWdy hn, ikhw, “hy v`fBwgx! qyrw ieh hI ipMglw pqI
hY[qyry pqIbRqw Drm ’qy gurU BgqI dI idRVqw ’qy prm-pRsMn ho ky,DMn siqgurU
rwmdws swihb jI ny Bwg lwey hn,ijs krky siqgurU rwmdws sRovr BI pRgt ho
gey hn[” siqgurU swihb jI ny imhr krky ies dy ipqw dunIcMd nUM bulw ky ies nUM
rwj BI duAw idqw[
vwihgurU]BweI kilAwxw jI,rwjw rwmSrn jI,au~cI su`cI krnI vwly pRymI
sWeIN mINAW mIr jI[ Bgq sMmn mUsn jI,BweI iqlokw qy ktwrU jI[sMq mwDodws
jI ny rwjy smyq kSmIr qoN Aw ky nmskwr kIqI,AMqrjwmI s`cy siqgurU swihb jI
ny ien@W prQwie ieh bcn &urmwey:-myry mwDau jI;sqsMgiq imly su qirAw]gur
prswid prm pdu pwieAw;sUky kwst hirAw]purIAw qy cUhV dohW cODrIAW nUM s`c
bolx qy kmwaux dI b^iSS krky qwirAw,BweI iBKwrI jI, bihl goq cMgw jI
Awid Awp jI dy byAMq pRymI bRhmigAwnI is`K hoey hn jI[
51.AqIrQ XoDy sUrvIr bhwdr dlyr k`dwvr juAwn gurU Bgq mhwn
praupkwrI DIrjDwrI bRhmigAwnI prmpUjnIk bwbw ibDIcMd swihb jI:- Drm
Xu`D ij`qx, nwm jpx jpwaux, praupkwr krn dI Anyk pRkwr dI (ibDI) jugqI
dy cMd, ijn@W dI gurU BgqI bIr rsI dI mhW cwnxI qy AnMq SuB guxW dIAW ikrnW
hux sB pRymIAW dy mnW ’qy pY rhIAW hn[ prmpUjnIk ipqw vsx jI CInw ipMf
surisMG (AMimRqsr), BjnwnMdI bwby AdlI jI dI susMgq krky, vwihgurU siqgurU
pMjvyN pwiqswh jI dy prmpiv`qR s`cy drSn krky pUrn mhWpurS bxy, siqgurU
swihb jI dy nwl ShIdI dyxI cwhI, pr siqgurU swihb jI ny s`cy siqgurU swihb
CyvyN pwiqswh jI dI syvw c lwey[ s`c dy cMd, gurU jpy sdw AnMd, p`tI qoN duSwly
ilAwey[ kwblI is`KW dy s`cy siqgurU swihb jI leI ilAWdy GoVy, lhOrI hwkm ny
Kohy, v`fI bhwdrI dlyrI nwl BweI swihb jI ny GoVy moV ilAWdy jI[ AYsy
bRhmigAwnI mhWpurS jI nUM sd sdw nmskwr hY[ XQw:- bRhmigAwnI kau; sdw
Adysu] ien@W ny rom 2 krky pUrn pRym SrDw sihq s`cy siqgurU swihb jI dI
AwigAw mMnI, Awp ku`J BI nhIN bxy[ guris`KI dw byAMq hI pRym pRcwr krky, gurU
www.Gursevak.com 69 q`qkrw
Gr c bhuq v`fw Awdr mwx ruqbw pRwpq kIqw[ DrmXu`D AMdr Awey hmlwvrW dy
f`kry 2 krky,sdw ij`qdy rhy,mwno bIrrs dy Avqwr sn[hrdm ismrn krdy Aqy
s`cy siqgurU swihb jI dI AwigAw h`s 2 ky mMndy,sdw cV@dI klw c rihMdy[ijhbw
eyk;ausqiq Anyk]siq purK;pUrn ibbyk]Awp jI Awpxy prm im`qR suMdrSwh smyq
dyau n`gr(XUpI)ivKy BwdoN SudI 3,1695 nUM siqgurU nwnk dyv swihb jI dy s`cy
crn-kmlW c lIx ho gey[nmskwr[A`j k`lH ien@W gurmuKW dI inhMg isMG j`QybMdI
Drm-pRcwr kr rhI hY,prmpUjnIk gurmuiK bwbw dieAw isMG jI muKI j`Qydwr
hn[
52.mh`ly pMjvyN swihbjI dw pUrn vYrwgmeI ShIdI pRsMg:sRI suKmnI swihb
jI dy ArQW ’c pV@o
ku`l AwXU:- qkrIbn 43 swl 1 mhInw 12 idn[gurqw smW:- qkrIbn 24
swl 9 mhIny 21 idn[JUTw rwj:- sMq doKI Aiq nIc mhwn pwpI jhWgIr, ijs
ny pwrbRhm pRmysr srUp s`cy siqgurU pMjvyN pwiqswh jI nUM ShId krvwieAw[
53.prmpUjnIk vwihgurU s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI SuB s`cI bMswvlI :-
pMij ipAwly pMj pIr CTmu pIru bYTw guru BwrI[ prmpiv`qR SuB s`cw Avqwr:-gurU
nwnkSwhI sMmq 126 Aqy 1652 ib: hwV@ vdI eykm, 21 hwV@, AYqvwr, puMinAW
dI rwq 6 jUn 1595 eI: puK nC`qr nUM, prmpUjnIk vwihgurU s`cy pwiqswh jI ny,
ipMf gurU kI vfwlI swihb (sRI AMimRqsr swihb jI) ivKy bwby bu`Fy swihb jI dy SuB
s`cy vr nwl prmpiv`qR SuB s`cw Avqwr DwirAw[ sRI AMimRqsr swihb jI qoN cwr
mIl ’qy prmpiv`qR Avqwr AsQwn gurduAwrw sRI AtwrI swihb jI hn[
vwihgurU] Awp jI dy Avqwr dI ^uSI c s`cy siqgurU pMjvyN pwiqSwh jI ny ^Uh
Cyhrtw swihb jI luAwey, ikauN jo ielwky nUM pwxI dI bhuq hI loV sI[prmpUjnIk
ipqw DMn vwihgurU siqgurU Drin ggn.nv KMf mih;joiq sÍrUpI.rihE Bir]Bin
mQurw.kCu Bydu nhI;guru Arjunu.prqK´ hir]swihb jI[
54.prmpUjnIk mwqw pRymw-BgqI c lIn jgq mwqw gMgw jI[ 15 hwV@ sMmq
1685 eI: nUM, bwby bkwly swihb jI ivKy s`cKMf gey[ prmpUjnIk s`cy siqgurU
CyvyN pwiqswh jI ny Awpxy prmpUjnIk mwqw jI dw Awp h`QIN sskwr kIqw[ sRI
www.Gursevak.com 70 q`qkrw
gurU jI ny Awpxy mwqw jI dy nimq sRI AMimRqsr swihb jI ivKy, sRI Akwl qKq
swihb jI ’qy, BweI gurdws swihb jI qoN AMimRq sRI sihj pwT swihb jI krvwey[
sunYhrI qwrW dy sohxy pRkwS vwlw coLw BweI gurdws swihb jI nUM b^iSAw, byAMq
lMgr puMn dwn AKMf Bjn guris`KI dw pRcwr clwieAw[qwey bwbw mhWdyv jI qy
ipRQIAw[prmpUjnIk dwdy cOQy pwiqswh DMn vwihgurU siqgurU rwmdws swihb jI[
prmpUjnIk dwdI pRymw-BgqI dy Avqwr mwqw BwnI jI[dwdky cUnW mMfI lhOr, sRI
AMimRqsr swihb jI[ipAwry pVdwdy:- prmpUjnIk bwbw hirdws jI, pVdwdI
prmpUjnIk mwqw dieAw kOr jI (Kym kOr jI)ipAwry nwnky:-ipMf mau,ipAwry
nwnw jI bwbw ikRSncMd jI,ipAwrI nwnI jI mwqw DMnvMqI jI,ipAwrI mwsI hirhW
jI[vwihgurU] Awp jI dy Koty qwey ipRQIey qweI krmoN ny, Awp jI nUM ShId krn
leI spyry qoN s`p CufwieAw, dweI dy AsQnW nUM zihr lw ky ByjI, iKfwvy qoN dhIN c
zihr puAweI pr vwihgurU mh`ly pihly jI ny r`iKAw kIqI[ XQw:- hir jn rwKy
pwrbRhim Awip])hir jn rwKy gur goivMd]Awp jI dy bRhmiv`idAw dy dwqy:- bwbw
bu`Fw swihb jI[ BweI iprwgw jI ny GoV AsvwrI is`iKAw idqI[ BweI jyTy jI ny
SsqR iv`idAw isKweI, ieh iqMny bRhmigAwnI mhWpurS hn jI[SwdI pihlI:- gurU
nwnkSwhI sMmq 135 Aqy 1661 ib: 12 BwdoN nUM, 9 vyN swl c f`ly ipMf, nyVy sRI
sulqwnpur swihb jI ivKy hoeI[ mihl:- DMn jgq mwqw dmodrI jI[ prm ipAwry
swFU:- frolI BweI qoN AiqAMq SrDwvwn BweI sWeINdws jI, swlI rwm kOr jI,
dovyN s`cy pRymI Bgq sn[ shurw swihb gurU Bgq snmuK AwigAwkwrI gurmuiK bwbw
nrwiendws jI, s`s mwqw BwgBrI jI[
dUjI SwdI:- 8 ivswK 1670 ib: nUM sRI bwby bkwly swihb jI ivKy hoeI[
prmpUjnIk mihl:- DMn jgq mwqw nwnkI jI[ shurw swihb bkwlw invwsI bwbw
hrIcMd jI, s`s mwqw hrdyeI jI[
qIjI SwdI:- gurU nwnkSwhI sMmq 146 Aqy 11 saux 1672 ib: nUM, rwvI qoN
43 koh ’qy ipMf mifAwlI ivKy hoeI[ mihl prmpUjnIk DMn jgq mwqw mhWdyvI
(mrvwhI jI)[ shurw swihb bwbw dieAw rwm duAwrkw dws duAwrw jI s`s DMn
mwqw Bwgx jI[
55.prmpUjnIk bMdgI r`qy mwqw kOlW jI:- swaU ihMdU b`cI, hMkwrI kwjI
rusqm ^W (lhOr) ny mu`l lY ky AwpxI golI bxw ky, ieslwmI iv`dvwn bxweI, sWeI
www.Gursevak.com 71 q`qkrw
mIAW mIr jI qy hor drvySW dI susMgq Aqy sRI suKmnI swihb jI bwxI dw
AiBAws krky, mn AiqAMq au~jl ho igAw[ gurbwxI dy mMnx pUjx qoN kwzI ny
Aiq s^qI krky, ies nUM korVy mrvwey, du`K dI sqweI sWeIN mIAW mIr jI nwl,
sRI AMimRqsr swihb jI prmpUjnIk siqgurU CyvyN pwiqswh jI dI Srn AweI[ gurU
syvw pRymw-BgqI krky, siqgurU swihb jI dI mhwn ^uSI pRwpq kIqI, s`cy siqgurU
swihb jI ny prm pRsMn ho ky, ien@W dy nwm ’qy kOlsr sRovr rcy, sMmq 1686 nUM sRI
krqwrpur swihb (jlMDr) ivKy s`cKMf gey[ prmpUjnIk CyvyN pwiqswh jI nwl
mwqw kOlW jI dI SwdI nhIN sI hoeI, mwqw jI ny s`cy siqgurU swihb jI dy crnW c
rih ky, inSkwm syvw gurU pRymw-BgqI krky Kudw jI dI pRwpqI krky jIvn sPlw
kIqw[
56.SMky dI inivrqI:- s`cy siqgurU swihb jI dy inMdkW ny gurU ieiqhws c
ku`J glq g`lW pw idqIAW hn[ prmpUjnIk vwihgurU s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI
nUM, Awp vwihgurU pMjvyN pwiqswh jI ny sIs ’qy h`Q r`K ky, gurqw b^S ky
invwijAw, bwby bu`Fy swihb jI ny gurqw iqlk lwieAw, Awp jI cOQy pwiqswh jI dy
ipAwry poqRy, s`cy siqgurU s`qvyN pwiqswh jI dy dwdw jI s`cy siqgurU AT`vyN pwiqswh
jI dy prmpUjnIk pVdwdw jI, s`cy siqgurU nOvyN pwiqswh jI dy prmpUjnIk ipqw
jI, s`cy siqgurU dsvyN pwiqswh jI dy prmpUjnIk bwbw jI, ShId ey Awzm cOhW
swihbzwidAW dy prmpUjnIk pVdwdy jI[ ijn@W dy prmpiv`qR drSnW coN gurU pRgt
hoey hox, joDy ShId bRhmigAwnI pYdw hoey hox, ijn@W ny sMq doKI pwpI cMdU dy n`k c
n`Q pweI, aun@W ’qy SMkw nw kro jI, nmskwr[ siqgurU swihbwn jI dy inMdk, inMdw
krky, is`KW dy mn ’qy s`t mwrdy hn, k`cy mnW vwilAW dI SrDw iekwgRqw
kilAwx c ivGn pwauNdy hn[ gurU jI dy, au~lU inMdkW nUM pqw nhIN ik vwihgurU jI
Awp gurU Avqwr c pRgt ho ky nwm rMig; srb suKu hoie] dI b^iSS krky Aink
Bog; ibiKAw ky krY] nh iqRpqwvY; Kip Kip mrY]) kyqy;Kip qutih vykwr]Anuswr
ivkwrW dI A`g qoN bcwauNdy hn jI[
57.prmpUjnIk s`cy pwiqswh jI dI SuB sMqwn:- prmpUjnIk mwqw dmodrI
jI qoN, gurU nwnkSwhI sMmq 145 Aqy k`qk SudI 15, 1670 ib: nUM, sRI bwbw
guridqw jI, frolI ivKy pRgty, 1672 ib: nUM bIbI vIro jI sRI AMimRqsr swihb jI
pRgty, ien@W dI SuB SwdI m`lypur gRwm c nyk swaU swdy jI dy spu`qR gurmuiK snmuK
www.Gursevak.com 72 q`qkrw
gurW dy ^ws pRymI pUrn mhWpurS BweI swDU jI nwl hoeI[ AiqAMq SrDwlU nMd kOr
Awp jI dy kuVmxI jI sn[
58.vwihgurU] s`cy siqgurU CyvyN pwiqSwh jI ny AwpxI AqI ipAwrI b`cI,
bIbI vIro jI dw SuB AnMd kwrj krky, ieh SuB s`cw aupdyS b^iSAw:- cOpeI]
sun bIbI! mYN quJih sunwaUN] piq kI mihmw; kih q`k gwaUN] piq kI syvw; krnI
sPlI] piq ibn; AOr krY sB inPlI]108] Xw qy; piq kI syv krIjY] pwd
pKwr; ieSnwn krIjY] 1gur 2jn kI; iezq bhu krnI] sws syv; ird mWih su
DrnI]109] 1v`fy 2bzurgW[
59.prmpUjnIk mwqw dmodrI jI v`loN SuB s`cw aupdyS:- cOpeI] sun puqRI;
pRwnn qy pXwrI] ijs ’qy; bYs ibqY suKkwrI] kul kI bwq; ic`q myN DrnI] KotI
sMgiq; nhIN su krnI]113] pRwqY au~T kr; m`jn krIXo] gurbwnI ko; muK qy
rrIXo] punw AOr; ivhwr jo hoeI] Blo sMBwlhu; nIky soeI]114] mo iFg; aupwlMB
nhIN AwvY] AYsI BWq; srb suK pwvYN](gur ib:pw:6)
60.prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy pMj dohqRy:-siqgurU CyvyN pwiqswh
jI dI lwiek spu`qRI, siqgurU pMjvyN pwiqswh jI dI ipAwrI poqRI, siqgurU cOQy
pwiqswh jI dI ipAwrI pVoqI, siqgurU nOvyN pwiqswh jI dy ipAwry BYx jI, dsvyN
pwiqswh jI dI ipAwrI BUAw bIbI vIro jI ny Awpxy prmpUjnIk Brwqw gurU nOvyN
pwiqswh jI dI vYrwgmeI ShIdI hox qoN mgroN BwrI du`K mMinAw, -ijs zulmI qKq
ny myry prmpUjnIk dwdy pMjvyN pwiqswh jI nUM Aqy prmpUjnIk Brwqw nOvyN pwiqswh
jI nUM ShId kIqw hY, ieh zulmI qKq aultwauxw cwhIdw hY,- ies krky Awpxy pMj
spu`qR, mhW blI XoDy sUrvIr bhwdr Awpxy ipAwry BqIjy siqgurU goibMd isMG
swihb ^wlsw jI dy crn kmlW c Bytw kIqy[ jo pMjW pWfvW vWg bhwdr sn,
ijn@W ny BMgwxI dy Xu`D c bhuq hI bhwdrI idKweI[ sRI siqgurU swihb jI ny ien@W
dy jMg nUM bVw BwrI slwihAw hY, pihly dw nwm sMgoSwh jI sI, ien@W nUM SwhsMgrwm
(sMgrwm) jMg dw (Swh) bwidSwh ikhw hY[ 2) jIqm`l jI 3) gMgw rwm jI 4)
gulwbcMd jI 5) mwhrIcMd jI[
prmpUjnIk DMn jgq mwqw nwnkI jI qoN bwbw At`l jI Aqy s`cy siqgurU nOvyN
pwiqswh sRI gurU qygbhwdr jI gurU ky mihlIN sRI AMimRqsr swihb jI ivKy
pRgty[vwihgurU] prmpUjnIk mwqw mhWdyvI (mrvwhI) jI qoN, bwbw sUrjm`l jI
www.Gursevak.com 73 q`qkrw
1674 ib: nUM sRI AMimRqsr swihb jI pRgty Aqy bwbw AxIrwey jI pRgty[
61.prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dIAW nUMhW:- v`fy mwqw inhwl kOr
(AnMqI, n`qI jI) jo s`cy siqgurU s`qvyN pwiqswh jI dy prmpUjnIk mwqw jI hn[
prmpUjnIk mwqw gujrI kOr jI[ prmpUjnIk sUrjm`l jI dy mihl, mwqw Kym kOr
jI[ipAwry poqRy:- s`cy siqgurU dsvyN pwiqswh jI, s`cy siqgurU s`qvyN pwiqswh jI,
dIpcMd jI Aqy hMkwrI DIrm`l[ipAwry pVoqy:- bwby sUrjm`l jI dy ipAwry spu`qR
dIpcMd jI dy ipAwry spu`qR bwbw Swm isMG qy gulwb isMG jI pVoqy hn[ ien@W ny
s`cy siqgurU dsvyN pwiqswh jI qoN AMimRq CikAw sI[ Awp jI dy pVoqy rwmrwey qy
prmpUjnIk s`cy siqgurU A`TvyN pwiqswh jI Aqy SRI cmkOr swihb jI qy srihMd c
ShId hox vwly prmpUjnIk cwry swihbzwdy swihbwn jI[
62.gurqw g`dI ibrwjmwn:-prmpUjnIk s`cy siqgurU pMjvyN pwiqswh jI ny
gurU nwnkSwhI sMmq 137[1663ib:jyT vdI AstmI,15 meI 1606 eI:nUM sRI
koTVI swihb jI sRI Akwl q^q swihb jI 12 vyN swl c gurqw b^SI[cMdn kysr
Gsw ky,bwby bu`Fy swihb jI ny gurqw iqlk lwieAw[
63.vwihgurU s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI ny,prmpUjnIk hrI rUp sRI
hirmMdr swihb jI dy siqkwr nUM muK r`KidAW,hrI rUp drSnI ifauFI dy s`jy h`Q
swhmxy 1665 ib:c,sRI Akwl qKq swihb jI rcy,Awp jI dI prm pRsMnqw lYx
leI,bwby bu`Fy swihb qy BweI gurdws swihb jI ny auswrI dI SuB s`cI syvw kIqI[
XQw:-iksI rwj nih hwQ lgwXy[bu`Fw AO gurdws bxwXy[jo pC`m c SoBnIk ho rhy
hn[Awp jI ie`Qy svyry Swm suMdr dIvwn sjwauNdy, rwgIAW FwfIAW duAwrw Aqy
Awp, siqsMgq jI nUM bIr rsI siq Drm dw prmpiv`qR SuB s`cw aupdyS suxw ky
drSn b^S ky inhwl krdy[ ie`Qy prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI qy aun@W dy
AiqAMq ipAwirAW DrmvIr ShIdW dy Amolk SsqRW dy drSn, sRI rhrwis swihb
jI ip`CoN inqw pRqI krwey jWdy hn[
64.vwihgurU] Awp jI ny prmpUjnIk DrmI ipqw s`cy siqgurU pMjvyN pwiqswh
jI dy ShIdI AsQwn (gurduAwrw sRI fyhrw swihb jI, lhOr) 1669 ib: nUM rcy[
bwby lM|why jI nUM ies dI SuB s`cI syvw c lwieAw[ XQw:- doihrw] sRI gur
hirgoibMd jI; sujs jgq pr Cwie] ikqk idvs mih inj ipqw; ShIdI sQwn
iqAwr krwie]
www.Gursevak.com 74 q`qkrw
65.vwihgurU]Awp jI ny kihlUr dy rwjy qwrwcMd qoN zmIn KrId ky,1683
ib:nUM sqluj iknwry sRI kIrqpur swihb jI vswey[1684ib:nUM mohn Aqy kwly dI
mdd krky,mwlvy c myhrwj ipMf vswieAw[ 1685 ’c ibbykI is`KW leI sRI
ibbyksr swihb jI rcy[
mIrI pIrI dy mwlk DMn vwihgurU s`cy pwiqswh jI ny AQwh bIrrs
DwirAw,SsqR AiBAws Awp kIqw qy is`KW qoN krvwieAw,prmpUjnIk sRI Akwl
q^q swihb jI rcy, AqI ipAwrI is`KI PYlweI, is`K POj iqAwr kIqI, is`KI leI
sB qoN A`gy ho ky cwr v`fy Drm Xu`D ij`qy, gRIbW dIAW bhU bytIAW dI r`iKAw kIqI[
bhuq BwrI au~dm pRwkrm nwl Bjn ismrn syvw kIqI qy krvweI, ijs dw AMq
nhIN pwieAw jWdw[
66.swKI rUpcMd jI:- ipMf v`fw Gr (mogw) qoN, gurmuiK BweI Awkl jI, s`cy
siqgurU swihb jI dy pyRmI is`K ny, Anjwxpuxy iv`c AwpxI ipAwrI Aqy lwiek
gurmuiK swaU spu`qRI, bIbI sUrqI jI nUM quklwxI ipMf dy, BweI swDU (s`DU) jI nwl
ivAwh idqw[ jo swdy dw p`uqR sulqwnIAw sI[ nyk swaU bIbI sUrqI jI Awpxy pqI
jI nUM, s`cy siqgurU swihb jI ’qy pUrn SrDw bMn@w ky, siqgurU CyvyN pwiqswh jI dy
crnW c frolI ipMf ilAweI[ s`cy siqgurU swihb jI ny ndr krky Awpxy is`K
bxwey, DIrj b^S ky gurmuiK pdvI b^SI[ pqI sqI s`cy siqgurU swihb jI dI
pyRmw BgqI krky inhwl hoey[ soLW sO iekh`qr ib: iv`c, siqgur swcY dIAw
Byij]Anuswr s`cy siqgurU swihb jI ny suMdr bwlk b^iSAw, pqI sqI dovyN Awpxy
b`cy nUM sRI AMimRqsr swihb jI ivKy siqgurU swihb jI dy s`cy im`Ty crnkmlW c
ilAwey, siqgurU swihb jI bhuq hI pRsMn hoey, crxwimRq b^S ky AqI suMdr b`cy dw
nwm rUpcMd jI r`iKAw, jo bhuq krnI vwly gurmuiK mhWpurS hoey,iKn mih;nIc
kIt kau rwj]Anuswr siqgurU swihb jI ny prmpRsMn ho ky rUpcMd jI nUM BweI pd
b^iSAw, ien@W dy nwm ’qy sMmq 1688 iv`c BweI rUpw n`gr vswieAw[ s`cy
siqgurU swihb jI ny ie`k KMfw Aqy gurU kw lMgr clwaux leI ie`k kVCw b^iSAw,
jo hux ipMf bwgVIAW ivKy snmwn nwl r`Ky hoey hn[ s`cy siqgurU swihb jI dI
b^iSS dw sdkw BweI rUpcMd jI dy s`q spu`qR hoey, ijn@W coN BweI prm isMG jI
BweI Drm isMG jI ny siqgurU dsvyN pwiqswh jI qoN AMimRq CikAw Aqy s`cy siqgurU
swihb jI dI syvw krky pUrn pRsMnqw leI[ BweI Drm isMG jI s`cy siqgurU swihb
www.Gursevak.com 75 q`qkrw
jI dI AwigAw pw ky vwips Gry Awey[ ien@W nUM ivdw krn vyly s`cy siqgurU swihb
jI ny ie`k poQI swihb jI, ie`k CotI krd swihb jI, ie`k Cotw KMfw swihb jI Aqy
ie`k sRI swihb jI b^Sy[ BweI rUpcMd jI swvn vdI 1 sMmq 1766 nUM s`cKMf
phuMcy, ij`Qy smwD bxI, au~Qy aun@W dy nwm ’qy BweI kI smwD ipMf visAw hoieAw
hY[
67.vwihgurU] Awp jI dw AiqAMq suMdr bRhm bIrrsI srUp:- prmpUjnIk
s`cy siqgurU pMjvyN pwiqswh jI dI Adu`qI ShIdI mgroN, pMjy bRhmigAwnI is`K,
lhOroN sRI AMimRqsr swihb jI jdoN Awey, qdoN Awp jI igAwrW swl dI AwXU c
AiqAMq suMdr dIvwn sjweI bYTy sn[ ien@W pMjW nUM audws dyK ky AksmwqR sB dy
mn audws ho gey, Awp jI dy pu`Cx qoN, pihlW bwby ibDIcMd jI Pyr BweI iprwxy jI
ny DIrj Dwr ky, s`cy siqgurU swihb jI dI AiqAMq duK`lI Aqy pUrn vYrwgmeI
Adu`qI ShIdI dw AiqAMq hI pRym vYrwg sihq sMpUrn pRsMg suxwieAw[ Awp jI
Aqy prmpUjnIk mwqw gMgw jI Aqy smUMh sqsMgq jI ny bhuq 3 vYrwg kIqw[ Awp
jI dw suMdr nUro nUr ichrw, AMigAwr vWg BK au~iTAw, fOly bu`l@ Prky, BwrI
bIrrs Dwr ky dMd krIcy[ XQw:- PrkI dono bwhu ibswlw[ idRg jl hoiq, ADr
cl cwlw[ bdn iblocn lwl 1krwly[ iBRkutI bMk cWp kI Fwly]29] 1iBAwnk)
bIrrs c g`j ky boly, “krihN ikR`q ipq Awiesu ko ly[ jy nih cMdU ko hm ghYN[
muSkYN bMDI ij nw j`g lhY]30] qO hmry isr doS ibswly[ cFhu ijnhu Pl duKd
krwly[ jy in`q iviSAn pry pr dwrw[ kY pr drb cor 2btpwrw]31]
2
rwhmwr[) gur qy bymuK kuitl kucwly[ kUry kwier kumiq krwly[ l`gihN doS As
pwp audwrw[ jy n krON cMdU muK kwrw]32] im`qRin dRoh Akwrx dRohI[ Apin Brosy
dy kir DRohI[ pr sMpiq ko dyKiq jrnw[ pr jsu suniq irdY nihN jrnw[ 33[
gur inMdk, lolp kulGwqI[ mwq ipqw duKdwXk CwqI[ ien AG Pl; qO hm hI
pWvYN[ jy n cMdu isr; pnih lgwvYN]34]”
vwihgurU]Epiq prlau;iKn mih krqw]Awip Alypw;inrgunu rhqw])iKn
mih;Qwip auQwpnhwrw]vwihgurU bRhm bIr rs dy dwqy s`cy pwiqswh jI dI bIrrsI
dw kQn ikvyN hovy? s`cy siqgurU swihb jI dw Kwxw pIxw pihnxw bolxw suxnw Aqy
swrw vwqwvrx BgqI sihq bIr rs c rMigAw igAw[vwihgurU] msMdW qoN il`sIAW
g`lW sux ky, prmpUjnIk mwqw gMgw jI dy icMqw krn qoN Awp jI ny ieh bIrrsI
www.Gursevak.com 76 q`qkrw
dlyrI dy bcn khy:- “nihN icMqw; ic`q kIjih mweI] hmry; purKu Akwl shweI]
irdy Alp ij AhYN msMd] suin rx ko fr Drih iblMd] mYN prbq ko grd
imlwvON[ rj kn ko; sm myru bnwvON[(sRI gu: pR: sU:)”
68.vwihgurU](syl@I):-vYrwg iqAwg dw icMn@,kwLI aun jW rySmI guMdI hoeI
r`sI,syl@I nUM PkIr swPy jW topI ’qy bMn@dy jW gL c pwauNdy[ s`cy siqgurU pMjvyN
pwiqswh jI q`k syl@I rhI[ Awp jI leI, msMd syl@I ilAwey[ Awp jI ny nmskwr
krky qoSyKwny c rKvw idqI qy bIr rsI sihq g`j ky ikhw, “sMqin kyir; ibroDI
mwrON[ ghON SSqR; sMg mwlw DwrON[”vwihgurU] bwby bu`Fy swihb jI ny Awp jI dy
sunihrI qwrW vwlI suMdr dsqwr sjweI[
vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy hukm Anuswr bwby bu`Fy swihb
jI ny sunihrI mu`Ty vwlIAW s`jy K`by do sRI swihbW pihnweIAW[ XQw:- doihrw:-
duie qrvwrYN Dwr ky; bhYN su qKq Akwl] sMqn ko suKdwie Aiq;sqRn ko sm
kwl])do qlvwrI b`DIAW,iek mIrI dI iek pIrI dI[ iek Azmq dI,iek rwj
dI; iek rwKI kry vzIr dI[5ihMmq bwhW kot gVH;drvwzw blK bKIr dI[ 6nwl
ispwhI nIl nl;mwr dustW kry qgIr dI[7p`g qyrI kI,jhWgIr dI? ie`k sRI
swihb jI swrI rcnw dI(mIrI)pwiqSwhI rwj dy hn[ dUjy sRI swihb jI KMf bRhmMf
rcx qy lY krn vwlI Anqklwvwn (pIrI) SkqI (Azmq) krwmwq sihq hn[
iek vwihgurU jI dy (vzIr) sMq dI r`iKAw krdy hn[ 5.Kurwswn Bwv A&gwnI
qurkisqwn dy Sihr blK Aqy bKIr dy ikilAW dy drvwzy BMnx Aqy kRoVW ikly
ij`qx dI, Awp jI dIAW bwhW c ihMmq hY[6, Awp jI dy nwl,nl nIl nwloN,v`D
bhwdr sUrvIr hn,jo(qgIr)bdclx dI ikirAw krn vwly duStW dy mwrn dI
bhwdrI krdy hn[7,hy dwqy siqgurU swihb jI! s`cI pwiqswhI jI dy au~cy ruqby
ie`zq siqkwr Aqy pMjW ivkwrW nUM ij`qx vwlI,sdw leI DrmXu`D ij`qx vwlI jYsI
Awp jI dI p`g hY,vYsI jhWgIr dI p`g kI ho skdI hY?
vwihgurU]pRymI is`KW ny s`cy siqgurU swihb jI dw pUrn iDAwn Dwr ky inhwl
hoxw hY[ Awp jI ny pRymIAW dI kilAwx ihq pRymIAW AMdr bIrrs SWq rs pRymw-
BgqI Awid AnykW gux b^Sx leI suMdr sohxw mn mohxw bIrrsI AiqAMq
ipAwrw gurmuKI bwxw pihirAw, bhuqy p`ilAW vwlw suMdr coLw qy AiqAMq mzbUq
www.Gursevak.com 77 q`qkrw
kmrksw sjwieAw[XQw:-suMdr srUp hYN ik BUpn ko BUp hYN;ik rUp hUM ko rUp
hYN,kum`q ko pRhwr hYN]dInn ko dwqw hY;gnImn ko gwrk hYN;swDn ko r`Ck hYN,gunn
ko phwr hYN](sRI dsm 37) prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI ny, mY gur imil auc
dumwlVw](74) Anuswr suMdr dumwlw sjwieAw[ suMdr dumwly c moqIAW dy gu`iCAW
sihq au~cI klgI sjweI, hIry jVq c`kR, ijn@W nUM dyK ky pRymIAW dy idl iKV jWdy,
pwpIAW dy idl kMb jWdy, jMg c s`cy siqgurU swihb jI’qy vwr krn smyN vYrI dw
inSwnw au~k jWdw, (klgI) rqnW nwl jVwau KMBdwr ie`k BUSn[ pRgty gupwl;
mhWq kY mwQy] Anuswr nUro nUr cmkdw cOVw m`Qw ijs ’qy kdy iqauVI nhIN peI,
ijhVw prmpUjnIk s`cy siqgurU sRI gurU nwnk swihb jI qoN ibnw iksy A`gy nhIN
JuikAw, ijhVw m`Qw krm lyK qoN AlyK hY[ XQw:- Awip AlyKu kudriq kir dyKY;
hukim clwey soeI jIau])nwmu jpq koit sUr aujwrw;ibnsY Brmu AMDyrw])nmo sUrj
sUrjy; nmo cMdR cMdRy] Anuswr koit sUrjW cMdW nUM pRkwSx vwlw nUro nUr m`Qw hY[
XQw:-hau vwirAw gurU dy m`Qy qoN;m`Qy nUr Jm`ky qoN[prmpiv`qR moiFAW qoN svw ig`T
au~cI grdn c cmkdy dmkdy moqIAW dI suMdr mwlw[
69.vwihgurU] Awp jI dy pihrn vwly prmpUjnIk SsqR:- ie`k gurj soLW
syr p`ky dI, ktwr, doDwrw KMfw, do sRI swihbW, Fwl, ie`k psqOl, ie`k pySkbj,
qIrW dw BirAw B`Qw, h`Q ’c sohxw DnuS, sMjoA, suMdr dumwly dy swhmxy Cotw c`kR,
ikRpwn KMfw[ goifAW q`k lMmIAW bWhW c ihPwzq leI srb loh dy kVy[ sIs ’qy
sunihrI CqR, fOilAW dy bhuty, sn`D b`D ho ky suMdr GoVy ’qy Asvwr hoey, ijs ’qy
suMdr duSwly qy nvIAW g`dIAW ’qy svw l`K dI sunihrI kwTI, dovyN rkwbW 14 syr
k`cy dIAW, GoVy dy JWjrW, gL c hmylW pweIAW[ aupRokq bIrrsI bwxw pw ky,
jhWgIr dIAW lweIAW pwbMdIAW cu`k idqIAW[
70.vwihgurU] mIrI pIrI dIAW do sRI swihbW pihn ky, BwrI bIrrs Dwr ky
Awp jI ny ikhw, “prmpUjnIk s`cy siqgurU pMjvyN pwiqswh jI ny SWq rs c rih
ky, AkwlpurKu jI dw Bwxw mMn ky, ivAwpk vwihgurU jI c lIxqw sihq AwpxI
kurbwnI idqI hY, hux AwpW Drin ggn. nv KMf mih; joiq sÍrUpI. rihE Bir]
Bin mQurw. kCu Bydu nhI; guru Arjunu. prqK´ hir]jI dI kurbwnI nUM hr vyly jp
iDAw ky, s`cy siqgurU swihb jI dy prmpiv`qR SuB hukm nUM kmwauNxw hY, bcn
kmwauNx qoN ibnw Drm nhIN rih skdw[ prmpUjnIk ipqw jI Awp sIs kurbwn
www.Gursevak.com 78 q`qkrw
krky, jau qau;pRym Kylx kw cwau]isru Dir qlI;glI myrI Awau]iequ mwrig;pYru
DrIjY] isru dIjY; kwix n kIjY]Anuswr sIs mMg rhy hn, siqgurU swihb jI nUM
Awpxy sIs Arp ky, sIs nUM mihMgy mu`l vyco ”
71.hukm nwmy Byjxy,nvyN juAwn BrqI krky,s^q ksrq SSqR AiBAws krvw
ky,iqAwr br iqAwr ^wlsw &Oj rcxI:-vwihgurU] Awp jI ny AwpxIAW ipAwrIAW
sMgqW nUM hukm nwmy Byjy, “suMdr kImqI GoVy SsqR qy Awpxy spu`qR Bytw ilAwvo[ s`cy
siqgurU swihb jI dIAW ^uSIAW pwvo[ inhwl hoie jwvo[”
vwihgurU] prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy hukmnwmy sux ky dUroN 2 XoDy
Aw ky, spu`qRW SsqRW AsvwrIAW bsqRW zmIn sonw hIry lwlW Anyk pRkwr dIAW pRym
BytwvW Awp jI dy crnW c Arpx l`gy[ byAMq pRymI pRvwr smyq crn kmlW c Aw
ky gurU Gr dI SuB s`cI syvw c l`g gey, rwq idny AQ`k syvw kIqI, byAMq pRymIAW
ny jwiedwdW smyq sRvMs kurbwn kIqw[ swrI izMdgI syvw ismrn krky, gurU ArQ
Drm X`uDW c ShId hoey[ Zulwm gRIb swaU nyk DUV c rulx vwly, ijn@W nUM srkwr
nOkr BI nhIN r`KdI sI, s`cy pwiqswh jI dy crn kmlW c Aw ky, &Oj c BrqI hox
l`gy[ s`cy siqgurU swihb jI ny aun@W nUM SsqR GoVy gurbwxI b^S ky, ibnw ipRQvI dy
rwjy bxw idMdy[ XQw:- ijsu nwmu irdY; soeI vf rwjw]
vwihgurU]hrKhu soghu bwhrw;hrx Brx smrQu srMdw[rs ks rUp n ryiK
ivic;rwg rMg inrlypu rhMdw[(vwr 24)aupRokq guxW sihq cvr q^q CqR dy mwlk
s`cy siqgurU swihb jI, do vyly suMdr dIvwn sjwauNdy[
vwihgurU]dsqgIr huie pMj pIr;hir guru hirgoibMd Aqolw[dIn dunI dw
pwqswh;pwqswhW pwqswh Afolw[(vwr 39) aupRokq guxW vwly s`cy siqgurU swihb
jI ny SsqR AiBAws qy pihlvwnI AKwVw lw idqw[ Awpxy pRymIAW nUM hukm krky
ksrq krw ky SsqR AiBAws krvwieAw[ Awp jI XoiDAW dw mukwblw krwauNdy,
jyqU XoiDAW nUM ienwm qy au~cy AOhudy b^Sdy[
vwihgurU siqgurU swihb jI ny smUMh pihlvwnW coN 52 coxvyN bhwdr pihlvwn
Awpxy AMg r`iKAk bxw ley[
vwihgurU]dl BMjn guru sUrmw,vf joDw bhu praupkwrI[s`cy siqgurU swihb
jI,hau gosweI dw pihlvwnVw]Anuswr Awp jI mhwn blvwn Aij`q pihlvwn BI
bxy[inmk hrwmI pYNdw Awp jI nwl GuLdw,Fihx qoN kihMdw,“myry sRIr c qwkq
www.Gursevak.com 79 q`qkrw
v`D hY,qusIN mYnUM krwmwq nwl FwhuMdy hoN[”Awp jI ny bwhrly Aqy AMdrly
pihlvwnW,pMjW ivkwrW nUM BI ij`iqAw[XQw:-(v`jin,m`l,inh-qy)vwq vjin tMmk
ByrIAw]ml lQy lYdy PyrIAw]inhqy pMij juAwn mY;gur.QwpI idqI kMif jIau]18]
vwihgurU]Awp jI Aqy smUMh XoDy v`fy qVky au~T ky, vwihgurU mMqR jI dw jwp,
gurbwxI AiBAws, bhuq lMmw smW SsqR AiBAws ksrq krdy[ hor ivSyS
vifAweI ieh sI, jdoN sUrbIr ksrq SsqR AiBAws krky Q`k jWdy, qdoN Awp jI
bhuq BwrI pRwkrm Dwr ky mUMglIAW Pyrdy, gur AMimRq iBMnI dyhurI;coN muVkw coNdw,QW
iB`j jWdw,sRIr coN bIrrsI cmkwry pYNdy[ bIrrsI sihq cmkdI nUro nUr prmpiv`qR
au~cI su`cI AMimRq iBMnI dyh nUM dyK ky, XoiDAW dy idl bIrrs nwl Br jWdy[
Qkwvt dUr ho jWdI, mn iekwgR ho jWdy[ s`cy siqgurU swihb jI ny hr pRkwr dI
sRIrk ksrq krky Awpxy sRIr nUM ^Ub kmwieAw, BwvyN Awp jI dw sRIr bhuq in`gr
nvW inroAw bhuq hI Bwrw sI, pr jMg smyN bhuq hI qyz PurqIly sn[ ijs dw
pRmwx ieh hY, Awhmo swhmxy mukwbly jMg c, inmk hrwmI pYNfy ny s`cy siqgurU
swihb jI dy p`t qy qlvwr dw vwr kIqw, qW Awp jI ny Awpxy crn smyq rkwb
A`gy kr idqI, vwr KwlI igAw[ Awp jI ny Awp SsqR iv`idAw nwm AiBAws Aqy
ksrq AiBAws krky is`KW nUM idKwieAw[ id`lI zulmI q^q nwl m`Qw lwauxw koeI
mwmUlI g`l nhIN sI[ ijvyN 21 mx lohw ku`t 2 ky cwr syr swr lohw rih jWdw hY,
iqvyN Awp jI ny Awpxy XoiDAW nUM ku`t 2 ky AYsI sKq ksv`tI ’qy lwieAw, ijs
krky swry is`K imhnq mS`kq ksrq nwm AiBAws krky, nwmI XoDy bx gey[
vwihgurU] sRI AMimRqsr swihb jI dI prmpiv`qR DrqI ’qy, Awp jI Awpxy
sUrbIrW bhwdrW nwm AiBAwsI AnMn BgqW bRhmigAwnIAW smyq, soBw sihq sj
rhy sn, pRq`K s`cKMf dy nzwry bx rhy sn[ ie`k pwsy gurU kw lMgr, dUjy pwsy gurU
kw dIvwn, FwfI vwrW, sRovr ieSnwn, m`l AKwiVAW c kuSqIAW lV rhy sn, sRI
AMimRqsr swihb jI swrw bRhmMf bIrrsI jYkwirAW kIrqn dIAW DunW FwfIAW
dIAW vwrW nwl gurU BgqI dI sugMDI sihq gUMj au~iTAw[
vwihgurU]jw kau.hir rMgu lwgo iesu jug mih;so khIAq hY sUrw]Anuswr
sUrvIr bhwdr s`cy siqgurU swihb jI Awpxy XoiDAW dI mjls c sn`D b`D SsqR
Dwr ky kyhrI Syr vWg g`jdy, bIrrsI boly Aqy pRcwr suxw ky jYkwry gjwauNdy, ijn@W
www.Gursevak.com 80 q`qkrw
nUM sux ky sB dy idl bsMq ru`q dy P`ulW vWg BwrI bIrrs sihq iKVdy, kmzor idl
sUrvIr bhwdr dlyr audwr Syr bx jWdy[ XQw:- sIhW vWgU g`jn; sBy sUrmy]) joDy
jyfu munwry; id`sn Kyq ivic] DrmXu`D ij`qx, siqgurU swihb jI qoN kurbwn hox
leI smUMh XoiDAW nUM bIrrsI lwlIAW cV@ geIAW[ gurU ky XoiDAW AMdr bIrrsI
smuMdR TwTW mwrn l`igAw[
72.swKI gurpRswid]vwihgurU]prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI 52 aumr
kYdI rwjy Cufw ky bMdI CoV dwqy khwey:- s`cy pwiqswh jI nwl Akwrx vYr krn
vwly vYrI, hMkwrI eIrKwlU pwpI sMq doKI jhWgIr ny, prmpUjnIk s`cy siqgurU
pMjvyN pwiqswh jI nUM ShId kIqw[ s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI ny prmpUjnIk
ipqw pMjvyN pwiqswh jI dy hukm Anuswr swvDwn ho ky BwrI bIrrs Dwr ky, is`K
&Oj iqAwr kIqI[ eIrKw krky jhWgIr ny CyvyN pwiqswh jI nUM gvwlIAr dy ikly
c kYd kIqw[ XQw:-;giV ciVAw pwiqswh cVwieAw[(vwr 26) sRI hirmMdr
swihb jI ivKy bwby bu`Fy swihb jI ny svyr Swm Sbd cONkI k`FxI AwrMB kIqI,
cONkI dw Bwv ros jlUs sI[ gurU Gr dy pRymI ihMdU muslmwn is`K ies ros c cONkIAW
k`Fx l`gy[ ie`k ipMf qoN dUjy ipMf jwx l`gy, rwq nUM jgdI mswl qy inSwn swihb
jI PV ky AMimRq kIrqn krdy, bwby bu`Fy swihb jI Aqy BweI gurdws swihb jI
Awid mhWpurSW dI bVI gMBIr socxI krnI Anuswr swry dyS c ros cONkIAW
inklx l`gIAW[ ie`k Sihr qoN dUjy Sihr jwx l`gy, ies qr@W s`cy pwiqswh jI dy
ipAwr siqkwr c gvwlIAr q`k phuMc gey[ bwbw jI AiqAMq ibRD AvsQw c
Awp gvwlIAr phuMcy[ pRymI ikly dIAW pRkrmW krky kMDW nUM nmskwrW hI
nmskwrW krdy[ ikly dy bwhr gurU kw lMgr clw idqw, ihMd dy kony 2 qoN byAMq
sMgqW gvwlIAr iek`TIAW ho geIAW, ijn@W AMdr siqgurU swihb jI qoN kurbwn hox
dw joS TwTW mwrn l`gw, byAMq sMgqW sUrbIr bhwdr iek`qR ho gey, siqgurU swihb
jI dI igRPqwrI kwrn pRymIAW c ienklwb Aw igAw[
vwihgurU]vzIr ^W jI,sweIN mIAW mIr qy inzwmudIn AOlIAw ijhy ^udw dy
b^Sy muslmwnW ny BI ies ienklwbI lihr c bhuq BwrI auqSwh nwl ih`sw
pwieAw[nyk mhWpurKW qy gurU sMgqW dIAW ArdwsW Akwl purKu jI ny
suxIAW,prmpUjnIk s`cy siqgurU pMjvyN pwiqswh jI dI Adu`qI kurbwnI dy bl
krky,swrw dyS kurbwnI leI jwg au~iTAw[s`cy siqgurU swihb jI dI ShIdI ny b`cy
www.Gursevak.com 81 q`qkrw
2 dy idl c kurbwnI dw zzbw Br idqw, bwdSwh ny AYsy hwlwq dyK ky s`cy
pwiqswh jI nUM ikly coN bwhr Awaux leI bynqI kIqI[ prmpUjnIk s`cy siqgurU
swihb jI 52 aumr kYdI rwjy Cufw ky bMdI CoV dwqy khwey[ prmpUjnIk s`cy
siqgurU swihb jI dI ShIdI dw AYsw bl pRqwp viDAw, swrI pRjw dyvI dyvqy pIr
pYgMbr Avqwr, siqgurU swihb jI dw jY jYkwr krn l`gy[
73.vwihgurU]duSt AhMkwrI nIc cMfwl pwpI cMdU dy nkyl pwauxI:-jhWgIr
ny Awpxy Awp nUM inrdoS swbq krn leI, pwpI cMdU nUM s`cy pwiqswh jI dy hvwly
kr idqw[ gurmuiK isMGW ny s`cy siqgurU swihb jI dy hukm nwl pwpI dy n`k c
nkyl pw leI,ies nIc dy isr c pihlW iC`qR bwby ibDI cMd jI ny mwirAw, ku`iqAW
nwl bMn@ idqw[XQw:-doihrw] sRI gurU hirgoibMd jI;js ibswl ko pwie] aumr kYd
qy inRp mucy; ghXy duSt duKdwie] id`lI AMimRqsr lhOr dIAW gLIAW c PyirAw[
ies nIc ny ijs BVBUMjy qoN, s`cy siqgurU swihb jI’qy grm ryqw puAwieAw sI, jdoN
ieh aus dy pws igAw, qdoN aus ny Eho hI kVCw ies dy isr c mwirAw, ijs krky
mr igAw[XQw:-pwpI mUAw; gur prqwip])mMdw icqvq icqvq picAw;ijin
ricAw iqin dInw Dwku]
74.jhWgIr ny prK leI bygmW ByjIAW,pUrn gurU jI sumyr prbq vWg Ac`l
rhy:-vwihgurU]ijs smyN Awp jI guAwlIAr qoN id`lI phuMcy, jhWgIr ny s`cy siqgurU
swihb jI dI prK leI ApxIAW bygmW ByjIAW[ bygmW ny drSn krky,
prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI’qy moihq ho ky hwv Bwv kIqy[ kotwn koit
bRhmMfW dy rcnhwr s`cy siqgurU swihb jI sumyr prbq vWg Ac`l rhy[ Awp jI ny
bygmW nUM ieh ivsmwd DIrj b^iSAw, “cOrwsI l`K jUn Bog ky, durl`B mnu`Kw jnm
pw ky, ies nUM iviSAW c nw Kovo, gurU syvw ismrn BgqI kro, pqIbRqw Drm idRV
r`Ko[ 84 l`K jUn dy jnm mrn dy kSt qoN bcx leI, ^udw dy drvySW dI sMgq
kro, A`g rUp ivSy ivkwr iqAwg ky inhwl hovo[” s`cy pwiqswh jI ny AYsy
inRivkwr ivsmwd suMdr drSn b^Sy, bygmW dy mn SWq ho gey, inRivkwr ^udw srUp
jwx ky, sB bygmW ny s`cy siqgurU swihb jI nUM m`Qw tyikAw[
75.pUrn gurU jI ny Syr mwrnw:-id`lIEN Awp jI nwl jhWgIr iSkwr Kyfx
igAw, qW Awp jI ny iBAwnk Syr dw iSkwr kIqw[ Syr dy mrn qoN ies dI rUh ny
ieh bcn khy, “hy jhWgIr! qyry ipqw Akbr dy kbIly coN mYN aus dw BweI l`gdw
www.Gursevak.com 82 q`qkrw
sW, myrw nwm kwsmbyg sI[ mYN Akbr dy nwl sRI goieMdvwl swihb jI ivKy igAw[
s`cy siqgurU qIjy pwiqswh jI dI inMdw krky, mYnUM Syr dI jUn imlI[ s`cy siqgurU
qIjy pwiqswh jI dy drSn kIqy dw &L imilAw ik mYnUM hux s`cy siqgurU CyvyN
pwiqswh jI ny mwr ky myrI kilAwx kIqI hY[”
76.pUrn isdk Brosy vwly gurmuiK BweI swD jI:- kwbl c rihMdy sn[ s`cy
siqgurU swihb jI dw hukm pw ky blK qoN ierwkI GoVy ilAwaux leI pihly pVwau
’qy hI gey sn, mgr sunyhw igAw, “qyrw b`cw mrxwaU ipAw hY, vwips Aw ky
ielwj krvw[” BweI swihb jI ny dovyN h`Q joV ky au~qR idqw, “s`cy siqgurU swihb
jI dI AwigAw mMn ky pRsMnqw lYxI hY, ies krky dws vwips nhIN jw skdw[ jy
hukm s`q ho jwvy, qW Bwxw mMnxw, roxw nhIN, sskwr kr dyxw[” b`cw cV@weI kr
igAw, DMn pRym DMn is`KI[
77.pUjw dw Dwn zihr hY:- gurduAwrw kilAwxsr ipMf lDweIky (PrIdkot)
ivKy Awp jI ny kIiVAW vwly PnIAr s`p dw Px Awpxy crnkml nwl Pyh idqw,
aus coN pRkwS vwlI rUh in`klI, ieh bcn khy, “dws gurU bx ky, BoLy lokW dw Dn
pdwrQ Cldw sW[” AMiq kwil jo lCmI ismrY; AYsI icMqw mih jy mrY] srp
join; vil vil AauqrY]Anuswr “dws s`p bixAw, dws dw iDAwn Dwrn vwly kIVy
bx ky, hux dws dy sRIr nUM ^w rhy sn[ Awp jI ny prmpiv`qR crn Cuhw ky
dwsndws dI kilAwx kIqI hY[” s`cy siqgurU swihb jI ny Awpxy pRymIAW nUM SuB
is`iKAw b^SI, “hMkwr iqAwg ky Bjn ismrn praupkwr is`KI pRcwr Drm ikRq
sRb`q dy Bly c Awpxw jIvn lwauxw cwhIdw hY[”
78.pihlw Drm Xu`D ij`qxw:- gurU nwnkSwhI sMmq 159 Aqy 1685 ib: nUM
AhMkwrI Swhjhwn ny g`dI ’qy bYTidAW hI 7000 &Oj dy ky lhOrI sUby muglsKW qoN
sRI AMimRqsr swihb jI ’qy hmlw krvwieAw[ vwihgurU s`cy siqgurU swihb jI,
prmpUjnIk gurU qIrQ dy siqkwr nUM muK r`K ky &Oj qy pRvwr smyq sRI rwmsr
swihb jI ivKy cly gey[ bIbI vIro jI gurU ky mihlIN cubwry c rih gey[ s`cy
siqgurU swihb jI dI AwigAw pw ky sUrbIr bhwdr isMGw pRohq qy bwbk rbwbI jI
bIbI vIro jI nUM lY kY Awey[ prmpUjnIk sUrbIr bhwdr inrBY XoDy s`cy siqgurU
swihb jI ny, pUrn bIrqw sihq, Awp h`QIN muglsKW nUM Jtkw ky sdw leI ij`q
pRwpq kIqI[sUrvIr bhwdr jyqU jQydwr bwby ibDIcMd jI ny, nwmI XoDy sulqnbyg nUM
www.Gursevak.com 83 q`qkrw
v`iFAw, qurk sYnw dy swry jrnYl sUrvIr bhwdr, is`KW ny mwr mukwey[
79.lohgV@ ikly dy nwmI ShIdW jI dy prmpiv`qR nwm:-BweI dXw cMd
jI,BweI dyvI dws jI,BweI jYq jI,BweI iprwgw jI,BweI pYdw jI,bwbk rbwbI
jI,pYNdyKW,BweI qKqU jI,BweI mlkjwqI jI,BweI ikRSnw jI,BweI audw jI,BweI
dieAwlw jI,BweI BwgU jI,BweI B`tU jI,BweI bIrw jI,BweI DIrw jI,BweI C`jU
jI,BweI g`jU jI,BweI nMd lwl(sohxw),BweI myhrU jI, BweI rMDwvw jI,BweI sujwnw
jI,BweI nMdw jI AwqmigAwnI sUrvIr bhwdr,imrzwbyg nUM mwr ky ShId
hoey[BweI mohn jI Aqy gopwlw jI sihk rhy sn,ien@W dohW nUM s`cy siqgurU swihb
jI pws ilAWdw,s`cy siqgurU swihb jI ny imhr dI ing@w pw ky inhwl 2 kr
idqy[XQw:-nwnk ndrI;ndir inhwl]prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI ny
Awpxy suMdr rumwl nwl ien@W dy cyhry pUMJy,bhuq 2 ipAwr idqw,ikhw,“BweI!vr
mMgo[”pRymIAW ikhw,“AsIN Awps iv`cIN bcn krdy huMdy sW,ik siqgurU swihb jI
leI ShId hoeIey qy AMqm smyN s`cy siqgurU swihb jI drSn b^Sx, Awp jI
AMqrjwmI hoN,Awp jI ny swfI ieh ie`Cw pUrI kr idqI hY[ jdoN 2 Awp jI Avqwr
DwroN,qdoN 2 dwsW nUM BI nwl ilAwieAw kro jI,bwr 2 Awp jI qoN Awpxy isr
vwrdy rhIey,ijqny is`K m`cdy jMg AMdr ShId hoey hn,smUMh ipAwirAW nUM Awpxy
s`cy crn kmlW c r`iKE jI[”
ShId isMGw pRohq jI mhWvIr,soFIAW dy prohq sn[ien@W dy spu`qR bhwdr
mlkjwqI, ijn@W ny jMg c bhwdrI krky, s`cy siqgurU swihb jI dI mhwn ^uSI
pRwpq kIqI[ ien@W dy poqRy dieAw rwm jI nUM vwihgurU dsvyN pwiqswh jI ny BMgwxI
dw Xu`D bhwdrI nwl lVdw dyK ky ieauN slwihAw, kuipE dyvqysM; dXwrwm ju`DM]
kIXo dRox kI ijau; mhW ju`D su`DM]6](sRI dsm 60)
80. dUjw Drm jMg ij`qxw:- gurU nwnk SwhI sMmq 161 Aqy 1687 ib: c
jlMDrI sUby hMkwrI Abdul ^W ny 15 hzwr &Oj smyq sRI hirgoibMdpur swihb jI
ivKy, Awp jI ’qy zbrdsq hmlw kIqw[ sUrvIr bhwdr AqIrQ XoDy, siqgurU
swihb jI dy AnuswrI, gurmuiK snmuK DIrjDwrI praupkwrI DrmI, suAws 2 gurU
2 jpx vwly, BweI j`tU jI BweI mQurw jI BweI nwno jI BweI prsrwm jI BweI
skqU jI Awid j`Qydwr Aqy hor BI bhuq pRymI is`K ShId hoey[ AhMkwrI sUby Abdul
^W dw kpu`q nbI b^S Aqy muhMmd ^W, bYrm ^W, AlI b^S, iemwm b^S Awid muKI
www.Gursevak.com 84 q`qkrw
jrnYlW smyq 14 hzwr qurk mry, SwhI jrnYl blvMf ^W nUM j`Qydwr BweI
kilAwxw jI mwr ky ShId ho gey, hMkwrI sUby Abdul ^W, cMdU dy kpu`q krm cMd,
GyrV dy kpu`q rqn cMd, ien@W iqMnW ny prmpUjnIk sUrvIr bhwdr s`cy siqgurU
swihb jI’qy hmlw kIqw[ s`cy siqgurU swihb jI ny m`cdy jMg c ien@W iqMnW nUM
Jtkw ky, ien@W dI kilAwx kIqI[ prmpUjnIk bwby ibDIcMd jI ny svw l`K nwl
lVn vwlI bhwdrI kIqI, Abdul ^W dy kpu`q krIm b^S nUM ikRpwn nwl
v`iFAw[s`cy siqgurU swihb jI dIAW lwflIAW &OjW ny cV@ ky Awey zwlmW dy v`F 2
ky f`kry kr idqy[ Drm dI ij`q, pwp dI hwr hoeI[ XQw:-jYkwru kIE DrmIAw
kw;pwpI kau fMfu dIEie]
81.qIjw Drm-X`uD ij`qxw:-ipMf myhrwj,rwmpurwPUl rylvy stySn qoN cwr
mIl au~qR p`Cm hY, ies ipMf qoN do mIl d`Kx, gurUsr dy mukwm ’qy, Awp jI ny
DrmXu`D ij`iqAw[ prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI ’qy gurU nwnkSwhI sMmq
162 Aqy 1688 ib: nUM, hMkwrI Swhjhwn ny kwblIey sUby, llwbyg nUM 35000 &Oj
dy ky lhOroN ByijAw[ sUby dy do pu`q kwsm byg, SmSbyg Aqy ies dw BweI kmrbyg
Aqy Bwxjw kwblIbyg jo swbqw b`krw ^w jWdw sI, rupY dy hrP myt idMdw sI[ ies
nUM SwhjhW ny ikhw, “jw ky siqgurU swihb jI nUM PV ky mwr dyvIN[” mhW blvwn
joDy joDrwie ny, hMkwrI kmrbyg nUM mwirAw, sUrvIr bwby ibDIcMd jI ny kwsmbyg nUM
mwirAw[ gurU ipAwry vIr bhwdr jwqI mlk jI ny SmSbyg nUM mwirAw[ sB qoN
qkVy kwblIbyg nUM s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI ny mwirAw, BweI jyTw jI llwbyg
nwl jMg krdy ShId hoey qW s`cy pwiqswh jI ny bIrrs nwl llwbyg nUM
llkwirAw, Awhmo swhmxy jMg krky, prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI ny
llwbyg nUM mwirAw, s`cy siqgurU swihb jI dI ij`q dy fMky v`j gey[
82.cOQw Drm-Xu`D ij`qxw:- gurU nwnkSwhI sMmq 165 Aqy 1691 ib: c
hMkwrI Swhjhwn ny kwly KW qoN h`lw krvwieAw[ sRI krqwrpur swihb jI dy pUrb
qoN jlMDrI sUUbw kuqb qy Anvr, Asmwn KW ny d`Kx qoN, nmk hrwmI pYNdy ny au~qR
qoN, pSOrI sUby kwly ny p`Cm qoN, pOxy do l`K &Oj smyq h`lw kIqw[
vwihgurU]pUrb c mhwn XoDw jwqI mlk,inrBY XoDy imhrcMd qy AmIAw jI
d`Kx,Syr dlyr sUrvIr bwbw l`KU jI p`Cm, bRhmigAwnI mhWblI bwbw ibDIcMd jI
au~qR dI qrP AwpxI 2 &Oj smyq Xu`D krn l`gy[ prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb
www.Gursevak.com 85 q`qkrw
jI dy sUrvIr bhwdrW juJwrUAW XoiDAW dlyrW SyrW ny, moricAW coN goLIAW mwr 2 ky
vYrI BuMn idqy, nwnI cyqy krvw idqI, lohy dy cxy cbw idqy[ mhwn blvwn AqIrQ
bwby ibDIcMd jI ny Anvr nUM mwirAw[ XQw:- doihr] auqr idSw ibDIAw lrY;
lIE Anvrih Gwie] bf hulws gur sUrmn; qurkn mn murJwie]
83.vwihgurU mh`ly 9. jI dI mhwn bhwdrI:- vwihgurU srUp s`cy siqgurU nOvyN
pwiqswh jI ny BI ies jMg c ikRpwn dy jOhr idKw ky, mhwn bhwdrI krky
prmpUjnIk gurU ipqw jI dI mhwn ^uSI leI[ bwby sUrjm`l jI ny pYNdy dy hMkwrI
jmweI nUM ieauN mwirAw:- sRI sUrjm`l kRoDq ju`D] lXo 1pwn 2Kprw ie`k su`D] qwn,
Kwn kO mwr igrwXo] jY jY jY gur is`Kn gwXy] 1h`Q 2qIr)vwihgurU] Awhmo swhmxy
jMg kridAW, s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI ny pYNdy dy qlvwr mwrI, jdoN if`gx
l`gw, s`cy siqgurU swihb jI ny ikhw, “klmw pV@[” A`goN ieh au~qR idqw:-
doihrw] igr Dr pYNd aucwrXy; sRI gur qv qrvwr] BeI rUp klmw AbY; krIAih
moih sMBwr] vwihgurU] s`cy siqgurU swihb jI ny jlMDrIey sUby ku`qb ^W nUM qIr nwl
mwirAw, pSOr dy sUby kwly ^W nUM iq`KI qlvwr nwl v`F ky do tukVy kr idqy[ ieh
dyK ky is`KW ny jY jYkwr kIqw[ XQw:- dyK is`Kn jYkwr aucwrw] b`jXy Pqy ko ADk
ngwrw]
vwihgurU] DMn vwihgurU s`cy siqgurU swihb jI ny Awpxy ipAwry is`KW Aqy
qurkW dI ie`k swr Kbr leI[ XQw:- siqgur, GYln kI; ly swrw] is`K qurk;
jwny iek swrw] zKmI qurkW ny pwpI Swhjhwn pws jw ky s`cy pwiqswh jI dI
bhuq hI isPq kIqI[ swaU vzIr KW ny ikhw:- DMn gur, qurk ju j^mI pwly] ies
qy, iqn kI gwQ inrwly] bwdSwh nUM ieh sux ky bhuq hYrwnI hoeI, jo s`cy pwiqswh
jI, cV@ ky Awey Akwrx vYr krn vwly vYrIAW nwl BI ipAwr krdy hn[ XQw:-
nw ko bYrI nhI ibgwnw; sgl sMig hm kau bin AweI](1299) nw ko myrw dusmnu
rihAw; nw hm iks ky bYrweI]prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI ny pMjvW
DrmX`uD sRI kIrqpur swihb jI dy rsqy c, jmwn vlI Aihmd nUM s`q hzwr &Oj
smyq ij`iqAw[
84.DIrm`l v`loN siqgurU sRI gurU gRMQ swihb jI dyx qoN jvwb:- jMg ij`qx qoN
mgroN s`cy siqgurU swihb jI ny sRI kIrqpur swihb jI nUM jwx dw hukm idqw[
bymuK DIrm`l ny ijMdw lw ky hT AhMkwr nwl ikhw, “mYN siqgurU swihb jI dw srUp
www.Gursevak.com 86 q`qkrw
nhIN dyxw, jy qusIN D`ky nwl iljwvoNgy, qW mYN Awpxy pyt c ktwrI mwr ky mr
jwvWgw[” ieh g`l sux ky prmpUjnIk bwby gurid`qy jI ny bIrrs DwirAw qW s`cy
siqgurU CyvyN pwiqswh jI ny ikhw, “b`cw iKmw kr, ieh bymuK ho igAw hY[ dsvyN
jwmy AMdr siqgurU sRI gurU gRMQ swihb jI kMToN aucwrWgw[”
vwihgurU] cOQw Drm jMg ij`q ky sRI kIrqpur swihb jI jw ibrwjy[ ie`QoN
kSmIr, pIlIBIq, bwr Aqy mwlvy c jw ky l`KW pRwxIAW nUM mukqI dw rwh d`isAw[
AnykW muslmwnW nUM is`KI mMfl c ilAWdw[ audwsI pRcwrkW nUM dyS pRdyS Byj ky
is`KI dw inSwn JulwieAw[
85.vwihgurU] FwfI BweI Abdulw qy n`Qw jI ny s`cy siqgurU swihb jI dy jMg
dIAW vwrW suxw ky, siqgurU swihb jI nUM prm pRsMn kIqw, XoDy sn, &Oj c ruqby
bulMd kr idqy[ ien@W nUM hwQI GoVy Aqy bsqR dwn idqy[ ien@W dy nwl &Oj cV@dI,
ien@W nUM dyK ky ipMfW dy lok frdy, Gr C`f ky B`j jWdy, qW ieh pRym gRIbI sihq
ieauN kihMdy:- “sRI hirgoivMd joDw BwrI[ hm iqs ky c`l jWih iBKwrI[”
86.vwihgurU] Kws pRymI praupkwrI is`K:- mhwqmw sRI Almsq jI dI sRI
nwnkm`qy jw ky shwieqw kIqI[ XQw:- pun Almsq swDu ko DIr;dy kir Bly gurU
br bIr] BweI q^qm`l jI msMd ny kwbl c is`KI dw pRcwr kIqw[
87.vwihgurU] kSmIrI KuAwjw nwmy pRymI drSnW ’qy AYsw moihq hoieAw,
swvDwn eykwgr cIq] ho ky SuB syvw krdw[ s`cy siqgurU swihb jI dI prm
pRsMnqw lY ky ivsmwd inSkwm jIvn mukq purK bx igAw[ ieh pRymI GoVy dy nwl
2 B`jdw, ies dw sRIr muVko muVkI ho jWdw sI[ ies dI sMgq krky, seIAd jwnI
BI inhwl hoieAw[
88.vwihgurU] swDU rwmdws jI ny Awp jI nUM ikhw, “siqgurU nwnk dyv
swihb jI iqAwgI hn, Awp jI GoVy &Oj SsqR rKdy hoN?” qW au~qR, “bwqn PkIrI
zwhr AmIrI, SsqR grIb kI r`iKAw, jrvwxy kI B`iKAw[ prmpUjnIk s`cy
siqgurU bwby nwnk dyv swihb jI ny sMswr nhIN iqAwigAw, mwieAw iqAwgI
hY[”BweI gV@IAw jI Awp jI dy SuB s`cy drSn krky bRhmigAwn nUM pRwpq hoey,
ien@W nUM Awp jI ny is`KI pRcwr leI kSmIr ByijAw, gujrwqI swhdOlw ien@W qoN sRI
suKmnI swihb jI sux ky is`K bx gey[ BweI gV@IAw jI s`cy siqgurU nOvyN pwiqswh
jI dI BI syvw krdy rhy[ FwfI n`Qw jI:- qyrw nwm ilAW gurU hirgoibMd Amrwviq
www.Gursevak.com 87 q`qkrw
pauVI cVHIdw[ quD gop auTwlI ipRQmI, ikRswx ijvwvyN rVI dw[ kaux bMdw jo quD
nwl AVIdw[ (rVI) roVW c KyqI pYdw krdy hoN, Bwv rVI sMswr c XoiDAW rUpI KyqI
pYdw kIqI hY[
89.vwihgurU] bRhm srUp s`cy siqgurU swihb jI ipMf c`by gey[ ie`k pRymx mwqw
jI ny pRym nwl syvw kIqI, BweI gurdws swihb jI nUM jugqI pu`CI, qW BweI swihb jI
ny ikhw, “ddw. dwqw eyku hY; sB kau dyvnhwr] dyNdy. qoit n AwveI; Agnq Bry
BMfwr] Anuswr mhwrwj KMf bRhmMf nUM dwn dy ky iqRpq krdy hn, jo mMgoNgy, bKSIS
krngy[” qW mwqw jI ny pRym bynqI kIqI, “sohxIey dwhVIey ic`tIey p`gy[ Arz
krynI AW siqgurU swihb A`gy[ nwauN sulKxI ipMf myrw c`by[ APl jWdI nUM koeI Pl
l`gy[” prm pRsMn ho ky Awp jI jdoN eykw pwaux l`gy, qW GoVy dy pOV ihlwaux qoN swqw
pY igAw[ DMn vwihgurU srUp s`cy siqgurU swihb jI ny inpu`qI nUM sUrbIr bhwdr XoDy
gurmuiK sq spUq b^Sy, ijn@W ny gurU pRmysr jI nwl DrmXu`DW c nwmxw K`tI[
90.gurU ipAwry rbwbI mhW ivsmwd gurU js krnw:- gurmuiK ipAwry bwbk jI
ny s`cy siqgurU pMjvyN pwiqswh jI dy joqI joiq smwauNx smyN kIrqn kIqw[ ieh s`cy
siqgurU CyvyN pwiqswh jI dy hjUrI kIrqnIey sn[ ies Syr bhwdr ny sRI AMimRqsr
swihb jI dy jMg c v`fI bIrqw idKweI, s`cI syvw ismrn kurbwnI gurU BgqI krky
1699 ib: nUM sRI kIrqpur swihb jI ivKy s`cKMf gey[ ien@W dy cONh b`icAW ny s`cy
siqgurU swihb jI dy drbwr c Aw ky snmuK ieh gurU js kIqw:- “Kry hoie kY;krI
klHwn[ gur swihb; soFI sulqwn[ sRI gur rwmdws ko; poqw[ dIn dunI; QMiB Bwr
Kloqw]24] sRI gurU Arjn suq;joDw blI[ dust mwr kir kIriq BlI[ pIrI mIrI
ko; b`f QMBw[ ipiK pRwkrm; siB jgq AcMBw]35] muglsKwn; jMg kir mwrXy[
AbdulKW; juiq cmU sMGwrXy[ llwbyg; sih kMbr GwqI[ SwhjhW kI; dwhis
CwqI]36] lUxhrwmI pYNdw GwXo[ pRiqpwlk; so lirby AwXo[ ArXo S`qR; skl hI
mwry[ mOn Swh BweI mwnI hwry]37] ko ko gun; rwvr ky khYN[ SyS swrdw; AMq n
lhYN[ gur jsu kih; bYTy drbwr[ l`gy; kIrqin krn audwr[”(rwis 8 AMsu 39)
ieauN kIrqn krky inqwpRqI siqsMgq s`cy siqgurU swihb jI dI pRsMnqw lYx l`gy[
91.vwihgurU] Kws pRymx mwqw BwgBrI jI ny Awp jI dw SuB ismrn krky,
Awp k`q ky suMdr coLw bxwieAw[ ies dw spu`qR BweI syvwdws jI sI[ pRym for dy b`Jy
hoey, Awp jI 1672 ib: nUM sRI n`gr phuMcy, ien@W dw AripAw coLw pihn ky ien@W nUM
inhwl 3 kIqw[
www.Gursevak.com 88 q`qkrw
gurbwxI bwry:-s`cy siqgurU sRI gurU gRMQ swihb jI dy prm pwk SuB s`cy ieqhws
’coN pV@o[
prmpUjnIk vwihgurU s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI ny Su`D aucwrn dI mhwn
mhwnqw jxweI hY, prmpUjnIk vwihgurU siqgurU sRI suKmnI swihbjI dy ArQW dI
poQI ’coN pVo@ jI[
gurdws swihb jI nimq AMimRq joqI joiq shj pwT krvwieAw[joqI joiq shj
pwT mrXwdw poQI ’c pVo@[
DMn hn DMn hn DMn hn vwihgurU s`cy siqgurU sRI gurU hirgoibMd swihb jI ny,
s`cy siqgurU sRI gurU gRMQ swihb jI dw Adb siqkwr pUjn AiqAMq hI pyRm sihq
krnw,gurU gRMQ swihb jI ieiqhws ’c pV@o[
92.n`gr vswey:-sRI hirgoibMdpur 1677ib:nUM ibAws iknwry n`gr
vswieAw[ie`k DrmSwlw, ie`k msIq BI bxvweI[ie`k gurduAwrw swihb jI
bxwey[sRI AMimRqsr swihb jI dy audwly ie`k p`kI kMD k`FI,lohgV@ iklw p`kw
kIqw[Akwl buMgy nyVy ^Uh qy bwg luAwieAw[
93.vYrwgmeI joqI joiq smwauxw,^ws pRymI rwjwrwm jI ny m`cdI ic^w ’c CwL
mwrnI:-gurU nwnkSwhI sMmq 169[ib:1695 cyq SudI 5[28 mwrc 1638eI: svw
pihr AMimRq vyly,sqluj dirAw iknwry sRI kIrqpur swihb jI gurduAwrw sRI
pqwlpurI swihb jI ivKy joqI joiq smwey[ijvyN pqMgw lweIt’qy sVdw hY,iqvyN
gurmuiK snmuK izMdw ShId rwjpUq rwjwrwm jI ny,ivCoVw suxy fuKu;ivxu ifTy
mirEid]Anuswr Awp jI dI m`cdI ic^w c CwL mwr ky ieh bcn kmwey,ijsu
ipAwry isau nyhu;iqsu AwgY mir clIAY]iDRgu jIvxu sMswir;qw kY pwCY jIvxw]AYsy
pRymIAW dI pRIqI iksy pRkwr nhIN tu`tdI[XQw:-ikqY pRkwir;n qUtau pRIiq]dws qyry
kI;inrml rIiq] gurqw.kIqI:-qkrIbn.31swl,10mhIny,15idn[ku`l.AwXU:-
qkrIbn.42.swl,9mhIny,23idn[JUTwrwj:-pwpI jhWgIr,SwhjhW[
94.SuB s`cI bMswvlI s`cy siqgurU sRI gurU hirrwey swihb jI[ ;ismrO sRI
hirrwie]
SuB s`cw Avqwr:-gurU nwnk SwhI sMmq 162[1687ib:mwG sudI
cOds,AYqvwr,5 PrvrI 1630eI:nC`qr BrxI,sRI kIrqpur swihb (gurduAwrw SIS
mihl swihb jI) ivKy prmpiv`qR SuB Avqwr DwirAw[XQw:- AMimRq vyly do GVI,
www.Gursevak.com 89 q`qkrw
Awey sRI BgvMq[BgqI v`s pRgty pRBU;mhw puMn ibn hMq]8](sRI gurmuiK pRkwS)
prmpUjnIk ipqw DMn bwbw guridqw dIn dunI dw it`kw[prmpUjnIk mwqw inhwl
kOr jI (AnMqI, n`qI jI)[s`cy siqgurU swihb jI dy nwnky btwly[nwnw jI rwmisl
K`qRI[nwnI mwqw suKdyeI jI[
95.vwihgurU] mh`ly CyvyN jI ny,Awp jI dw prmpiv`qR SuB s`cw nwm r`Kxw:-
prmpUjnIk ipqw sRI bwby guridqy swihb jI ny Awp jI dy prmpiv`qR SuB Avqwr
bwry, ^uSI BrI pRym p`qRkw prmpUjnIk ipqw jI nUM SRI AMimRqsr swihb jI ivKy dUq
pws ByjI, ijs c ieh pRym bynqI ilKI, “Awpxy ipAwry poqRy jI dw SuB s`cw nwm
r`K ky Byjo jI[” ic`TI pV@ ky ieh jwixAw, gurqw dy mwlk ipAwry poqRy jI pRgty
hn, ies krky AiqAMq hI pRsMnqw sihq prmpUjnIk sRI hirmMdr swihb jI ivKy
bhuq BwrI suMdr dIvwn sjwieAw, sMpUrnqw ’qy ieh sRI muKvwk Awey[ sloku] hir
hir muK qy bolnw; min vUTY suKu hoie] nwnk sB mih riv rihAw; Qwn QnMqir
soie]1](260) ieh sux ky ikhw, “ipAwry poqRy jI rMkW nUM rwj b^Sxgy, ies
krky prmpiv`qR SuB s`cw nwm siqgurU hirrwey swihb jI hoieAw[” ieh sux ky
sB sMgq c vDweI hoeI, ^uSIAW dI h`d nw rhI[ ^uSIAW dy vwjy v`jy, jYkwirAW
nwl AMbr gUMj au~iTAw, kVwh pRSwid vrqwieAw, gRIbW nUM dwn dy ky pRsMn iqRpq
kIqw[
prmpUjnIk ipqw bwby guridqy jI ny Awp jI nUM gurbwxI sMQw Awp krvweI[
pMj swl q`k sMpUrn sMQw kr leI[ nON vr@y dI AwXU q`k PwrsI sMsikRq c inpuMn ho
gey[ sRI gurU hirgoibMd jI; kIrqpur myN Awie] ipK suMdr lGu poqRy; lIE god mud
pwie] prmpUjnIk dwdy siqgurU jI nwl AiqAMq pRym vD igAw, ivCuVy qoN m`CI
vWg qVPdy[ ij`Qy s`cy crn Drdy, iq`Qy crn DUiV lY ky, Awpxy m`Qy nUM lwauNdy[
XQw:- jih siqgur inj pg DrY; qih DUrI ly hwQ] msqk Apny lwvhI; SrDw
mn kI swQ]
96.DMn sRI bwbw guridqw swihb jI Avqwr:-prmpUjnIk CyvyN pwiqswh jI
qy mwqw dmodrI jI dy Gr, k`qk Su`dI 15 sMmq 1670 nUM ipMf frolI BweI
(iProzpur) ivKy pRgty[ Awp jI ny prmpUjnIk s`cy ipqw jI dI AwigAw Anuswr
SsqR iv`idAw Aqy bRhmiv`idAw dw ^Ub AiBAws krky, ipqw jI dI prm pRsMnqw
pRwpq kIqI[ Awp jI prmpUjnIk ipqw jI dy drSn krky inhwl ho jWdy, rom 2
www.Gursevak.com 90 q`qkrw
krky ipqw jI dI AwigAw mMndy, Awp jI dI SuB SwdI gurU nwnkSwhI sMmq 155
Aqy 21 ivswK 1681 ib: nUM gurmuiK rwmisl K`qRI jI dI nyk swaU spu`qRI AnMqI
jI nwl btwly ivKy hoeI[ Awp jI dy Gr DMn vwihgurU siqgurU s`qvyN pwiqswh jI
Aqy hMkwrI DIrm`l pRgty[ siqgurU hirgoibMd swihb jI ny Awp jI nUM frolI BweI
qoN sRI krqwrpur swihb jI nUM qorn smyN siqgurU gRMQ swihb jI nwl ByjidAW
hoieAW siqkwr pUjx bwry ieauN bcn &urmwey:- cMdn crchu DUp DuKwvhu] PUln
mwlw gurU igMRQ cFwvhu] Awp h`QIN (DUp) DUP (DuKwvhu) DuKwauxI Aqy koLy bYT ky
dIvw bwlxw[ cMdn kysr Gsw ky (crchu) iCVkdy rihxw[ (PUln) PulW dIAW
mwlw siqgurU sRI gurU igRMQ swihb jI ’qy (cFwvhu) cVwauxIAW[
vwihgurU] sRI kIrqpur swihb jI ivKy, Awp jI ny phwVIAW ’qy qrs krky
mrI gW ijauNdI kIqI[ ies dw prmpUjnIk ipqw jI nUM pqw l`gw qW bIrrs Dwr
ky ikhw, “ieh krqwr jI dI rzw dy ault ikauN kIqw hY? ie`k imAwn c do
qlvwrW nhIN smw skdIAW[”prmpUjnIk ipqw jI dy ieh bcn sux ky, pRB myry
Eie; bYrwgI iqAwgI](1267) Anuswr Awp jI nUM bhuq vYrwg Aqy audwsI hoeI,
ieSnwn krky sRI jpu jI swihb jI dw prmpiv`qR AMimRq pwT krky gurduAwrw
dyhurw sRI bwbw guridqw swihb jI ivKy jw ky, s`cy siqgurU swihb jI dw bcn mMn
ky, gurU nwnkSwhI sMmq 169 qy cyq SudI 10 ib: 1695 nUM Awpxw sRIr hI iqAwg
idqw[ prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dw bcn mMnx dI kYsI kmwl krnI
bwbw jI ny kIqI, AYsy mhWpurSW nUM KMf bRhmMf sdw nmskwr Aqy jY jYkwr krdy
hn[Awpxy AiqAMq ipAwry AvqwrI lwl jI ny bcn mMn ky, sRIr iqAwgxw sux
ky, s`cy siqgurU swihb jI ny SuB vr b^Sy, “ien@W dI bhuq hI mMnqw pUjw hovygI,
Bwv ien@W dy AsQwn ’qy siqgurU gRMQ swihb jI pRkwS hovxgy, SuB kwmnwvW dI
pUrqI hovygI[” so hy ipAwirE! s`cy siqgurU swihb jI dy bcn mMnx dI mhwnqw
khI nhIN jWdI[ XQw:-mMny kI giq;khI n jwie] Anuswr bwbw jI vrW dy dwqy
bx gey, ies krky siqsMgq jI c ieh bcn hmySw hI gUMj rhy hn[DMn bwbw
guridqw,dIn dunI dw it`kw,jo vr idqw soeI il`qw[ij`Qy bwbw jI s`cKMf nUM
gey,phwVI ’qy au~cy AsQwn ’qy sRI gurduAwrw swihb jI hn, byAMq sMgqW drSn
krn jWdIAW hn, pOVIAW cV@n dw bVw hI AnMd hY,siqgurU swihb jI dy bcn pUry
hoey[ XQw:-igir bsuDw jl pvn jwiego;ieik swD bcn AtlwDw]dwdky:- lhOr,
www.Gursevak.com 91 q`qkrw
sRI AMimRqsr swihb jI, sRI kIrqpur swihb jI[dwdy jI:-prmpUjnIk s`cy siqgurU
CyvyN pwiqswh jI[dwdI:-prmpUjnIk mwqw dmodrI jI[prmpUjnIk pVdwdw:-
ShIdW dy isrqwj siqgurU pMjvyN pwiqswh jI[pVdwdI:-prmpUjnIk mwqw gMgw
jI[prmpiv`qR SuB SwdI:- ShId BweI mnI isMG swihb jI ricq guriblws c
iliKAw hY, izlw bulMd Sihr (XUpI) c gMgw iknwry AnUp Sihr dy rwjy, dXwrwm
(rwjwrwm) jI ny AwpxIAW cwr rwxIAW qy A`T b`cIAW smyq pUrn pRym SrDw
sihq, s`cy siqgurU swihb jI dy prmpiv`qR SuB s`cy drSn kIqy[ A`TW b`cIAW dy
mn ivsmwd iekwgR ho gey, sMswrI Purnw nW irhw[ ieh koit bRhmMf dy mwlk s`cy
siqgurU swihb jI dI ikRpw ndr dw hI kwrn hY[ rwjy rwxIAW dw lUM 2 s`cy
siqgurU CyvyN pwiqswh jI dy s`cy crn kmlW c lIx sI, aun@W ny AwpxIAW A`TW
b`cIAW dI, ivsmwd lwiek gurmuiK AwigAwkwrI AnuswrI Awpxy ipAwry poqRy s`cy
siqgurU s`qvyN pwiqswh jI nwl SuB SwdI kr idqI[
97.Awp jI dI prmpiv`qR SuB SwdI,mihl:-prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb
dI SuB SwdI gurU nwnkSwhI sMmq 171 Aqy hwV@ SudI 3 ib: 1697 nUM 10 vyN swl
c sRI kIrqpur swihb jI ivKy hoeI[prmpUjnIk jgq mwqwvW rwm kOr jI,
prmpUjnIk ikRsn kOr jI, cMd kOr jI, kot kilAwxI jI, qoKI jI, AxoKI jI,
lwfo jI, pRym kOr jI[ doihrw:- piqbRiq Drmw idRV mnM; Bgiq pRym AiDkwie[
siqgur rUp iDAwvqI; vwSin srb nswie[ sRI pRBu kMq su ijnoN ky jgq mwq BeI
DMn[ gurU hirrwie Alyp rih; pwxI kvl ijvMn]
98.SMky dI inivrqI SuB vIcwr pRym bynqI:-ij`Qy AnMq bRhmMf dy mwlk s`cy
siqgurU Awpxy bRhmigAwnI sUrbIrW sMqW BgqW smyq kQw kIrqn dIvwn sjwauNdy
hox, gurU kw lMgr cldw hovy, bsMq ru`q dy iKVy bgIcy vWg swry mn iKVy hox, swry
vwqwvrx c jYkwry, vwihgurU mMqR dw jwp gurbwxI dy jYkwry suxdy hox, au~Qy jw ky
mn iekwgR ho jwxy s`cy siqgurU swihb jI dI kudrqI b^iSS hY[ pRq`K s`cKMf c
rihx nUM hryk dw mn krdw hY[ so rwjy rwxIAW dI gurmuiK socxI kwrx, ien@W dy
AvqwrI dohqRy s`cy siqgurU AT`vyN pwiqswh jI pRgty[
prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb dy shury:- AnUp Sihr (XUpI) prmpUjnIk
s`cy siqgurU swihb dI SuB sMqwn:- prmpUjnIk mwqw rwm kOr jI qoN 1703 ib: nUM
rwm rwie jI Aqy prmpUjnIk mwqw ikRSn kOr jI qoN prmpUjnIk siqgurU
www.Gursevak.com 92 q`qkrw
hirikRSn swihb jI[nUMh rwxI:- pMjwb kOr[nyk swaU gurmuiK pwlk spu`qRI bIbI
rUp kOr jI[
99. Twkur kw syvku;AwigAwkwrI]Twkur kw syvku;sdw pUjwrI] Anuswr sdw
AwigAwkwrI pUjwrI syvk bx ky prmpUjnIk Twkur dwdy jI AwigAw iKVy m`Qy
mMnxI:-Awp jI dy prmpUjnIk dwdw jI sRI kIrqpur swihb jI ivKy bwZ c
tihlx gey[ ie`k Aiq suMdr P`ul dyK ky pRsMn hoey[ prmpUjnIk dwdy jI dy A`gy
jwx qoN, Awp jI kwhlI nwl mgr B`jy, beI jy dwdy jI ny ip`Cy muV ky dyiKAw qW
pu`Cxgy ik`Qy hY? ies krky B`jidAW qoN coLy c hvw Br ky, auh suMdr Pu`l tu`t
igAw, vwpsI qy dwdy siqgurU swihb jI ny pu`iCAw, “ieh Pu`l kIhny qoiVAw hY?”
syvkW ny d`isAw qW siqgurU swihb jI ikhw, “coLy nUM sMkoc ky ikauN nhIN cldy?”
ieh suxidAW hI Awp jI ny coLw sMkoc ilAw[ sO p`ly dw coLw pwauNdy sdw hI sMkoc
ky cldy[ ieh dyK ky prmpUjnIk dwdw jI bhuq hI ^uS huMdy[
100.Awp jI dy in`qnym bwry sRI gurmuiK pRkwS:- doihrw:- svw Cy l`K pwT
jpu; swrw siqgur kIn[ C`qI l`K mUL mMqRM; injwnMd rs BIn]36] vwihgurU gurmMqR
ko; jwpu AnMq mn soie[ siqguru kw in`qnym jo; siqgur qy hI hoie]37] sihj
smwD inq gurU kI; Awpxy Awp mY vws[ kihx kQn qy pry hY; sÍY AnuBv
pRkwS]38]
101.gurqw ibrwjmwn:- sRI siqgurU swihb jI AiqAMq hI SrDw pRym
iekwgRqw nwl syvw ismrn krdy, Awpxy dwdy siqgurU CyvyN pwiqswh jI dw AiqAMq
izAwdy qoN izAwdw siqkwr krdy, ijs ’qy prmpRsMn ho ky, siqgurU CyvyN pwiqswh
jI ny, Awpxy AiqAMq hI ipAwry AvqwrI poqRy jI nUM gurU nwnkSwhI sMmq 169 Aqy
1695 ib: cyq SudI qrOdsI, 22 mwrc 1638 eI: nUM, sRI kIrqpur swihb jI
ivKy, nOvyN swl dI AwXU c Amolk dwiq prmpUjnIk SuB s`cI gurqw b^SI[bwby
Bwny jI ny pUrn Adb pRym sihq gurqw iqlk lwieAw[ hIry jVq ijgw Aqy
moqIAW dy gu`iCAW vwlI AiqAMq suMdr klgI pihrweI, &urqIlw suMdr GoVw qy suMdr
bwj Arp ky fMfauq kIqI[ pMj GoVy qy mwieAw rwjy rwey joD jI ny ArpI[ BweI
BgqU jI qy BweI bihlo jI, BweI rUpcMd jI Awid bRhmigAwnI is`KW ny Awpxy nwl
AweIAW sMgqW smyq pRym BytwvW Arp ky nmskwr kIqI jI[
www.Gursevak.com 93 q`qkrw
102.prmpUjnIk s`cy siqgurU CyvyN pwiqswh jI dy SuB s`cy vr:- “hux qyrI
myrI eykqw ABydqw hY, bweI sO GoV Asvwr iqAwr br iqAwr SsqRDwrI XoDy
Awpxy nwl r`Kxy, C`qRI Drm sihq idRVqw nwl gaU gRIb bhU bytIAW dI r`iKAw
krnI[ dwsn dws ny dsvyN jwmyN AMdr DrmXu`D krny hn, ies krky nwm qy SsqRW
dw AiBAws krnw krwauxw[ ieh AiBAws (inrMqr) ie`k rs rhy[ prmpiv`qR
AMimRq rUp gurbwxI dw AQwh siqkwr krnw qy krwauxw, hr smyN swvDwn iqAwr
br iqAwr rihxw[ ijhVw cV@ ky Awvygw, auh rwh c hI Kqm ho jwvygw, so gurU
Gr dy vYrI pwpI nOrMgy ny sqwrW hmly krvwey pr As&l irhw[”
103.vwihgurU] gurqw Awp jI ny sRI AMimRqsr swihb jI Awauxw:- 2200
AsvwrW smyq pMjW sRovrW dw prmpiv`qR ieSnwn kIqw, ku`J idn ie`Qy rih ky
siqsMgq jI nUM vwihgurU 2 jwp krwieAw[siqgurU s`qvyN pwiqswh jI ny, gurbwxI
gurU jI dw pUrn Adb siqkwr rom 2 krky kridAW,Awpxy piv`qR gofy ’qy cot
shwrnI[ swKI:-gurU gRMQ swihb ieiqhws poQI ’c pVo@
104.swKI rwmrwey jI dy zbwnI quk aultwaux qoN Awp jI ny iqAwgxw:-gurU
hirrwey pRym kY;gurbwxI kr pwT]vwihgurU siqgurU sRI gurU hirrwey swihb jI,pUrn
SrDw siqkwr pRym(kY)krky gurbwxI dw pwT (kr) krdy sn[quk aultweI pu`qR
jb;iqAwg dIE lK swT]23](jb) jdoN Awp jI dy pu`qR rwmrwey ny ‘muslmwn’
A`Kr nUM ‘byeImwn’ zbwnI kih ky quk aultweI qdoN Awp jI ny nrwz ho
ky(swT)mUrK(lK)jwx ky,iqAwg hI(dIE)idqw[
vwihgurU siqgurU s`qvyN pwiqswh jI dy Gr mwqw rwm kOr jI dI ku`KoN 1703
ib: nUM sRI kIrqpur swihb jI ivKy rwmrwey jI pRgty[ AiqAMq zwlm, sMq doKI
nOrMgy ny siqgurU hirrwey swihb jI nUM id`lI bulwieAw, qW Awp jI ny sMq doKI jwx
ky aus dy m`Qy nw l`gxw cwihAw[ Awpxy v`fy pu`qR rwm rwey nUM id`lI Byjx smyN
gurmiq dI SuB is`iKAw idMidAW ikhw,“krwmwq nhIN idKwauxI[ ie`k EAMkwr dy
Avqwr ;srb klw smrQ] siqgurU nwnk dyv swihb jI dy prmpiv`qR
prmpUjnIk s`cy crn kmlW dI idRVqw r`KIN[ jo khyNgw so pUrw ho jwieAw
krygw[” XQw:- qumrw bcn suPl sB hoie] qum smwn; blI nhIN koie] jo pUCy so
sq kih dIjy] kCu krwmwq pRgt nhIN kIjY] doihrw] is`D pRgt krnI jgq; nhIN
sMqn ko kwm] inhkwmI hir Bgiq sdw; Swq shij suK Dwm](mihmw pRkwS)
www.Gursevak.com 94 q`qkrw
“jgq nUM (is`D) SkqI krwmwq pRgt (krnI) idKwauxI (sMqn) sMqW (ko) dw
(kwm) kMm nhIN[ sMq sdw (inhkwmI) kwmnW qoN rihq (hir) vwihgurU jI dI
(Bgiq) pRymw-BgqI krky, (shij) DIrj (Swq) SWqI sihq (suK) suKW dw (Dwm)
Gr bxy rihMdy hn[ ijs qr@W prmpUjnIk koit bRhmMf ko Twkuru suAwmI; pVdwdy
siqgurU pMjvyN pwiqswh jI ny au~bldI dyg c bYT ky gurbwxI jI pV@y kmwey[ q`qy
ryqy ’qy bYTy, q`qw ryqw sIs ’qy puAwieAw, rzw c BwrI pRsMn rhy[ sVdI bldI
m`cdI loh ’qy KV@n q`k Azr jirAw[ zwlm dy A`gy Juky nhIN, sgoN sRIr ’qy Akih
qy Asih kSt shwr ky Bwxy nUM im`Tw mMinAw[ XQw:-qyrw kIAw mITw lwgY]hir
nwmu pdwrQu nwnku mWgY]zwlm nwl myl nhIN kIqw[prmpUjnIk pVdwdy siqgurU
pMjvyN pwiqswh jI dI ShIdI qoN mgroN dwsndws dy dwdy dl BMjn guru sUrmw,vf
joDw bhu praupkwrI[siqgurU hirgoibMd swihb jI ny vwihgurU ipqw jI dI ShIdI
dw bVw BwrI du`K mMinAW[ zulm nws Drm pRkwS leI sRI Akwl q^q swihb jI
rcy[ zwlm POjW nUM Kpw ky cwr v`fy Drm Xu`D ij`qy[ bhuq BwrI kurbwnIAW dy
ky,zulm nUM nws krn leI kurbwnI dI bVI BwrI lihr clweI[vwihgurU siqgurU
pihly pwiqswh jI ny syvw ismrn kurbwnI leI hI is`KI Drm swijAw hY[ijqnw
smW id`lI dw q^q aultdw nhIN, auqnw smW gurU Gr dIAW kurbwnIAW huMdIAW hI
rihxgIAW[AMq nUM s`c dI ij`q hovygI[ XQw:-kUV inKuty nwnkw;EVik sic
rhI]gurU Gr dIAW kurbwnIAW bwry prmpUjnIk pVdwdy swihb jI dy prmpUjnIk
nwny jI ny AwpxI AqI ipAwrI b`cI BwnI jI nUM ieh bcn khy sn ik hy b`cI!
gurqw gursyvk dI Awqm vsqU, cldw prvwh sI, qUM ies nUM rok ilAw hY[ ies
krky bhuq BwrI kurbwnIAW dyxIAW pYxgIAW[ siqgurU nwnk dyv swihb jI dy Gr
dI mrXwdw bhuq hI au~qm au~cI su`cI hY[ prmpUjnIk ipqw gurid`qw swihb jI
Aqy cwcw At`l rwey swihb jI ny dwsndws dy prmpUjnIk dwdy siqgurU swihb jI
dw bcn mMnidAW Awpxy sRIr iqAwg idqy[” aupRokq SuB is`iKAw b^SI[
vwihgurU:-rwm rwie jI dy id`lI phuMcx qoN, zwlm nOrMgy dI duSt sBw c mu`lW
kwzIAW ny Dur ky bwxI jI ’qy keI SMky krky,rwj sBw c bVw BwrI JgVw
auTwieAw[ kuitl nIqI vwly zwlm nOrMgy ny rwmrwey nUM pu`iCAw,“siqgurU nwnk dyv
swihb jI ny mÚ1] imtI muslmwn kI;pyVY peI kuim@Awr] ikauN aucwirAw
www.Gursevak.com 95 q`qkrw
hY?”{auQwnkw:-siqgurU pihly pwiqswh jI dy pws eIrKwlU muslmwnW ny ihMdUAW
’qy qrk kridAW ieh ikhw ik kw&r ihMdUAW nUM,ies lok c swVdy hn,ijs krky
ien@W nUM pRlok c BI swiVAw jWdw hY[au~qR:-mÚ1] imtI muslmwn kI;pyVY peI
kuim@Awr]muslmwnW dIAW ikqwbW c iliKAw hY ik ie`k kdm cu`kIey qW rwjy dI
kbr ’qy itkdw hY[ dUjw kdm cu`kIey qW vzIr dI kbr ’qy itkdw hY, bwkI hor jo
prjw guzrI hY, aus dI qW igxqI hI nhIN, Bwv smUMh DrqI ’qy kbrW bxIAW
hn[ ies krky ij`QoN im`tI pu`tWgy Eho hI kbrW dI im`tI hY[ kbrW dI cIkxI im`tI
nUM Guim@Awr pu`t ky, ku`t ky cMgI qr@W go ky,pyVw bxwauNdw hY, ieauN muslmwn kI imtI
kuim@Awr dy pyVY c(peI)pYNdI hY[GiV BWfy ietw kIAw;jldI kry pukwr]aus nUM GiV
ky BWfy,ietw bxwauxw(kIAw)kIqIAW[pkwaux leI AwvI c r`Kx qoN (jldI) sVdI
hoeI pukwr (kry) krdI hY[jil jil rovY bpuVI;JiV JiV pvih AMigAwr](bpuVI)
ivcwrI jil jil ky (rovY)roNdI hY,AMigAwr JiV JiV ky(pvih)pYNdy hn[
nwnk ijin krqY kwrxu kIAw,so jwxY krqwru]2]qusIN BweI ieh qrk n kro
ik ihMdU kw&r hn,siqgurU swihb jI,jwhr pIr jgqu guru bwbw]3](vwr 24)jI
dohW DrmW dy sWJy hn[ihMdU muslmwn ie`k dUjy ’qy qrk n krn[im`tI dovW dI hI
sVdI hY,pr ien@W dovW c ijhVy zwqI JgVy iqAwgdy hn,auh SRomxI hn[vwihgurU
siqgurU nwnk dyv swihb jI &urmwauNdy hn:-zwqI JgiVAW nUM iqAwg
ky,(ijin)ijn@W krqY jI ny jgq nUM rcx dw kwrxu(kIAw)kIqw hY,(so) aun@W Bwv
krqwru jI nUM Awp guAw ky (jwxY) jwnxw kry[dohW coN,ijvyN muslmwn zwqI coN Bgq
&rId swihb jI, Bgq kbIr swihb jI, ihMdU zwqI coN Bgq jYdyv jI,Bgq rwmwnMd
jI,Bgq prmwnMd jI,Bgq iqRlocn jI Awidk zwq pwq goq dy JgVy C`f ky au~cy
au~Ty hn,aun@W nUM rom 2 krky nmskwr hY jI[siqgurU swihb jI ny ikhw hY ik zwqI
n&rq krky,ie`k dUjy nUM mwrn vwlw kw&r hY[so siqgurU bwby jI ny dovW nUM sWJw
aupdyS b^iSAw hY[ KqRI bRwhmx sUd vYs;aupdysu chu vrnw kau swJw]iek`ilAW
muslmwnW nUM hI nhIN ikhw[zwqI n&rq krky bhuq vwrI ie`k zwqI dUjI nUM v`Fx
swVn &Ukx l`g jWdI hY[l`KW kRoVW jIv zwqI n&rq krky swVy v`Fy gey hn[A`lw
pwk dy srUp siqgurU swihb jI ny zwqI n&rq nUM iqAwg ky krqwr nUM jwnx vwly
nUM SRomxI ikhw hY[DMn hn DMn hn DMn hn vwihgurU siqgurU nwnk dyv swihb jI DMn
www.Gursevak.com 96 q`qkrw
hn[ XQw:-guru nwnku ijn suixAw pyiKAw;sy iPir grBwis n pirAw ry]so ieh
quk gihr gMBIr pUrn bRhm srUp hY[
nwnk ijin krqY kwrxu kIAw,so jwxY krqwru]2]rwm rwie ny pwpI nOrMgy dI
KuSwmd kridAW, “imtI byeImwn kI;” ikhw[ so siqgurU s`qvyN pwiqswh jI ny
ieh bcn suxy qW bVw BwrI du`K mMinAW Aqy ikhw,“ieh gurqw dy Xog nhIN hY[ies
nlwiek ny,jwhr pIr jgqu guru bwbw]3](vwr 24)jI dy AMimRq bwxI jI dI
ibAdbI kIqI hY[XQw:-sRI nwnk ko,Adb n rwKw]qurk mwn ihq;ib`pRY BwKw]
ikhVw(rWk)kMgwl miq vwlw hY?jo gurU swihb jI dy sRI muKvwkW nUM bdl
sky[XQw:-pihly pwqSwih ky bwk] Pyr skih ko ien; miq rWk]10] gurbwxI dy
siqkwr nUM muK r`K ky BwvyN m`cdIAW kbrW idKw idMdw,pr gurbwxI dI ibAdbI
krky KuSwmd leI ies ny jo krwmwqW idKweIAW hn,ieh BI v`ifAW dI mrXwdw dy
ault kIqw hY[prmpUjnIk siqgurU pRBU sRI gurU pMjvyN pwiqswh jI dI kurbwnI dw
iKAwl nhIN r`iKAw[”pwrbRhm ky gur Avqwr sRI gurU swihb jI ny nlwiek jwx
ky ikhw,“ij`Dr nUM muK hY,ausy pwsy nUM cilAw jwvy!dwsndws nUM mUMh nw idKwvy[”
XQw:-Ab hmry muK;lwgih nwhIN] rhhu Awp;qurkySur pwhI]29]ies qr@W
hukmnwmy jwrI kIqy,“ijhVw ies dI pUjw Bytw krygw,auh dwsndws dw is`K nhIN
hY[dwsndws aus dI lok pRlok c bWh nhIN PVygw Aqy kilAwx nhIN krygw[” DMn
hn DMn hn DMn hn vwihgurU siqgurU hirrwey swihb jI DMn hn[ prmpiv`qR
prmpUjnIk gurbwxI gurU jI dw ikqnw BwrI siqkwr r`iKAw[
105.swKI hMkwrI jYdpurwxw:-Epiq prlau.iKn mih krqw]Awip
Alypw.inrgunu rhqw])iKn mih Qwip;auQwpnhwrw]vwihgurU Su`D bRhm jI dy Avqwr
siqgurU hirrwie swihb jI ny mhwn ikRpw krky,iKn mih;nIc kIt kau
rwj]Anuswr rMkW nUM rwj b^Sx leI,au~jVy dyS mwlvy nUM hrw Brw krky vswaux
leI,2200AsvwrW smyq Awpxy SuB s`cy praupkwrI prmpiv`qR crn-kml
pwey[byAMq hI pRymIAW ny s`cy im`Ty crnkml Do ky pIqy,ipAwrI is`KI pRymw-BgqI
Dwrn kIqI[ mMdBwgI kOVy goq dy ijmINdwr hMkwrI sn,ien@W ny siqgurU CyvyN
pwiqswh jI dI AwigAw mMn ky,is`KI nhIN DwrI sI[ieh siqgurU s`qvyN pwiqswh jI
dI crn srn nhIN Awey[ ipMf mrHwj dy ijmINdwr, jo isrkIvws sn,v`fBwgy bxn
leI siqgurU swihb jI dI Srn Awey, s`cy crn-kml Do ky pIqy,pRymI is`K bxy,syvw
www.Gursevak.com 97 q`qkrw
krky pUrn pRsMnqw leI[ien@W dy muKI kwly ny pRym bynqI kIqI,“hy gRIb invwj
jIE!dwsndws kmzor qy gRIb hn,kOVy ijmINdwr dwsW nUM vsx nhIN idMdy, dwsW
dIAW Gr vwlIAW jdoN pwxI Brn jWdIAW hn,aun@W dI byiezqI krdy hn[ie`k
nvIN bhU AweI,aus ny byiezqI n shwrI,Awpxw GVw BMnH ky fyry AweI,dwsW nUM
qrkW mwrIAW,bhuq iPt lwhnq idqI[hux Awp jI Srn ipAW dI lwj r`Ko jI[”
siqgurU swihb jI ny DIrj b^SidAW ikhw,“jy koeI cV@ ky Awvy qW jMg kro[”
aun@W ikhw,“jYdpurwxw bhuq hI blI hY,ieh jdoN AwpxI mwqw dy pyt ’c sI, ien@W
dy Gr pws, C`pV ’c pwxI pI ky Syr g`ijAw,ies dI mW ny Awpxy koTy qoN
Syr,cV@dw sUrj q`ikAw,ijs krky ieh blI jMimAw,hux Awpxy bl dw AqI hMkwr
krdw hY[” s`cy pwiqswh jI ny kwly nUM QwpVw idqw, “BweI! siqgurU swihbwn jI
’qy p`kw inscw Brosw r`Ko, ijs krky quhwfI ij`q hovygI[” ies ny siq bcn kih
ky m`Qw tyikAw[ s`cy pwiqswh jI ny kOiVAW nUM bulw ky ikhw, “ien@W nUM pMj ipMf hI
dy dyvo[” hMkwrI nhIN mMny[ gurU pRmysr jI qoN vymuK ho ky,hMkwrI jYdpurwxw cV@
AwieAw[ie`DroN kwlw s`cy pwiq- swh jI nUM ArwD ky bIr rs ’c AMigAwr vWg
BK au~iTAw[aus ny kwly dy brCI mwrI,kwly nUM D`kw v`jx qoN do dMd t`ut gey[kwly
ny siqgurW nUM ArwD ky qyZ vwhI,jYdpurwxy dy do toty kr idqy,ieh dyK ky kOVy B`j
gey[kwly ny Aw ky;srb klw smrQ]s`cy pwiqswh jI dy crn-kml prsy rom 2
krky DMnvwd kIqw qy ikhw,“Awp jI dI ikRpw nwl ij`q hoeI hY[” vwihgurU gurU
pRmysr jI ny mhwn ikRpw krky Awpxy is`KW dI jV pqwl ’c lw idqI[so jYdpurwxy
dI mwqw ny cV@dy sUrj qy Syr nUM q`ikAw,ijs krky ieh mhwn blvwn hoieAw[jy
gurbwxI jI pRwpq huMdy qW sUrvIr pRymI Bgq jI pRgtdy[
106.vwihgurU]prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI dy pMj ipAwry qy hor
pRymI:-1prmpUjnIk bwby bu`Fy swihb jI dy spu`qR, mhWpurS bwbw Bwnw jI[ 2bwbw
BgqU jI[ 3sUrvIr bhwdr bwby ibDIcMd jI dy lwiek spu`qR bwbw lwl cMd
jI[4bwby BgqU jI dy spu`qR bwbw jIvn jI,ijn@W ny Awp jI dy prmpUjnIk s`cy
crn-kmlW c rih ky SuB syvw kIqI[5BweI Bgvwn jI[BweI n`Qw jI sUDy
inSkpt Bgq jI ny siqgurU swihb jI dI AwigAw pw ky Fwky c Drm pRcwr
kIqw[ien@W ny,s`cy siqgurU nOvyN pwiqswh jI jdoN Fwky gey, qdoN pRym SrDw Bwvnw
nwl SuB s`cI syvw kIqI[
www.Gursevak.com 98 q`qkrw
107.hukm mMn ky snmuK BweI jIvn jI ny pRwx iqAwgxy:- sRI kIrqpur
swihb jI ivKy, bRwhmx dw pu`qR mr igAw[ Awp jI dy s`cy crnW c ilAw ky pw
idqw[ Awp jI ny sjy dIvwn c ikhw, “koeI pRymI Awpxy pRwx dy ky, ies nUM izMdw
kry[” bwby BgqU jI dy ipAwry spu`qR sRb guxW spMn, sIl swaU gurmuiK sMq pRymI
muKI syvk BweI jIvn jI ny Awpxy fyry jw ky pRwx iqAwg idqy, bRwhmx dw pu`qR
izMdw hox qoN s`cy siqgurU swihb jI ny vYrwg nwl ikhw, “ikhVy myry lwiek spu`qR
ny pRwx idqy hn?” pqw l`gx qoN vr idqw, ies dI sMqwn bhuq vDy Pu`lygI[ so
bcn pUrw hoieAw[
108.Awp jI ny rMkW nUM rwj b^Sxw:- Awp jI dy AwigAwkwrI AnuswrI pRymI
BweI kwLy jI ny Awpxy BqIijAW nUM gurU crnW c ilAWdw[ ien@W dy khy Anuswr
dovyN b`cy iF`f vjwaux l`gy qW Awp jI ny kwrx pu`iCAw, d`isAw, “jI dwsndws dy
BweI krmcMd dy pu`qR hn, hux dwsn dws ien@W XqImW dI pwlxw krdw hY[ pyt
vjwaux dw kwrn ik swnUM iqRpq kro[”
Awp jI kwly dy inSkpt suBwau ’qy prm pRsMn sn[kruxw-rs c Fl ky h`s
ky boly, “lohIAw jo au~pr cu`ikAw hY, ies dy GoVy jmnw c pwxI pIxgy, Bwv
pitAwly dw rwjw bxygw[ sMdly jo ku`CV cu`ikAw hY, ieh sMgrUrW qy nwBy dw rwjw
hovygw, keI pIV@IAW qk rwj Bogxgy[” ieh vr pRwpq krky, nmskwr krky kwly
ny Awpxy Gr vwlI A`gy ^uSI pRgt kIqI[ ieh sux ky Gr vwlI lV peI, “myry b`cy
ien@W nUM mwmlw dyxgy, ien@W dy gulwm bxngy?” sUDw Bgq Awpxy b`icAW nUM BI gurU
swihb jI pws lY igAw[ ien@W ny BI jw ky iF`f vjwey[ AMqrjwmI sRI gurU swihb
jI h`sy, pu`Cx qoN s`c 2 d`isAw, “jI myry GrvwlI myry nwl lV peI[” qW
prmpUjnIk s`cy siqgurU swihb jI ny vr b^iSAw, “ieh AwpdI mwrI nUM Awp hI
Kwxgy Bwv suqMqR rihxgy[” so ieh bweI ipMfW dy mwlk bxy, ijs nUM bwhIAw kihMdy
hn[ so Awp jI ny nIc kIt jIAW nUM invwijAw[ XQw:-iKn mih;nIc kIt kau
rwj]pwrbRhm; grIb invwj]
109. pUrn gurU jI dI SuB s`cI syvw dI mhwn mhwnqw:-sRI kIrqpur swihb
jI ivKy,ie`k pRymI ny s`cy siqgurU swihb jI pws pRym bynqI kIqI,“mhwrwj swihb
jI! AsIN gRIb qoN AmIr,Pyr gRIb ho gey,hux Awp jI ikRpw kro jI[” s`cy siqgurU
swihb jI ny d`isAw,“qyrI ku`lI c icVw icVI rihMdy sn,auh ipCly jnm dy is`K
www.Gursevak.com 99 q`qkrw
is`KxI sn[auh qyry GroN dwxy ilAw ky gurU ky lMgr dy dwixAW c pw idMdy, gurU qy
sMgq CkdI, ies krky qusIN AmIr bxy[ ku`lI Fwhux qoN icVw icVI cly gey, gurU
ky lMgr c AMs pYxy ht gey qy gRIb ho gey[ hux qusIN gurU syvw BgqI krky inhwl
hovo[” XQw:- gur syvw krau;iPir kwlu n Kwie]
110.siqgurU swihb jI dy s`cy mhwn praupkwrI crn-kmlW dy iDAwn ’c
lIx,DMn BweI goNdw swihb jI:- ien@W gurmuiK mhWpurSW nUM Awp jI ny guris`KI dy
pRcwr leI kwbl ByijAw, ie`k vwr ien@W ny s`cy siqgurU swihb jI dy s`cy crn
kml iDAwn c idRV krky PV ley, AMqrjwmI s`cy siqgurU swihb jI ny vIcwirAw,
-jy dwsn dws crn ihlwvygw, qW is`K dw iDAwn fol jwvygw,- ies krky Awp jI
pRym dy vsIkwr ho ky, s`cy crnkml itkwA ky gurqw isMGwsx ’qy Ac`l rhy[ lMgr
dw smW BI lMG igAw[ ie`DroN jdoN BweI swihb jI smwDI qoN au~Ty, qdoN Awp jI
Awsx qoN au~Ty, AYsy dwqy siqgurU swihb jI Aqy pRymIAW nUM nmskwr hY jI!
111.vwihgurU]BweI gOry jI nMU ie`k sO ie`k srwp:- BweI BgqU jI dy GroN
gOry dI mwqw jI nOjuAwn sn[ prmpUjnIk s`qvyN pwiqswh jI dy cOrbrdwr BweI
j`sy jI ny,lwf ipAwr it`cr nwl gOry nUM ikhw,“qyrI mqRyeI juAwn hY,myrw Gr
vsw[” ieh sux ky gOry ny BweI j`sy jI nUM mwr idqw, qW s`cy siqgurU s`qvyN
pwiqswh jI ny AiqAMq du`K mMinAW, ie`k sO ie`k srwp idqy[ s`cy siqgurU swihb
jI ny &urmwieAw, “it`cr nhIN krnI, jy koeI kry qW SWqI nwl jrnI,isK,is`K
’qy vwr nw kry[”JUTw rwj:-zwlm AorMgy dw[)vYrwgmeI joqI joiq:-gurU
nwnkSwhI sMmq192,1718ib:k`qk vdI nOvIN,8 nvMbr1661eI:nUM sRI kIrqpur
swihb,gurduAwrw pqwlpurI swihb jI joqI joiq smwey[ku`l AwXU:-
31swl.9mhIny.2 idn[vwihgurU]gurqw kIqI:-23 swl 7 mhIny 18
idn[vwihgurU prmpUjnIk siqgurU swihb jI dy cOrbrdwr:-prmpUjnIk BweI j`sw
jI[vwihgurU]hzUrI kIrqnIey:-bwbk rbwbI jI dy cwry spu`qR[sRI siqgur hirrwie
jI; krqw purK AnMq[ rMk kry rwjw pRBU; SWiq rUp BgvMq]77] drSn kI mn
kwmnw; pUro siqgur dyv[ crn DUr pRIqI idho; nwmu dwn inj syv]78]
112.prmpUjnIk vwihgurU s`cy siqgurU A`TvyN pwiqswh jI ShIdW dy isrqwj
SuB s`cI bMswvlI:-sRI hirikRsn iDAweIAY;ijsu if`Ty sB duK jwie]vwihgurU srUp