1)

Pojam i predmet proucavanja arheologije!

Arheologija je nauka koja se bavi prouavanjem materijalnih ostataka ljudskog postojanja u prahistorijskom i antikom dobu. Predmet prouavanja je je ispitivanje materijalnih ostataka ljudske djelatnosti prahistorijskog i historijskog doba te rekonstruisanje podataka o duhovnoj kulturi, razvitku. 2) Objasniti pojmove: materijalna kultura, artefakti, relativna i apsolutna hronologija!

Materijalnu kulturu sainjavaju svi oni predmeti koje je ovjek izraivao i njima se sluio a tu spa daju ostaci graevina, kua, grobova, umjetnikihdijela, orua, oruja, posua, nakita ... Artefakt u arheologiji je naziv za predmete koje su stvorili ljudi. Openito se radi o predmetima od drva, kosti ili kamena i slinih materijala tijekom arheolokih istraivanja. Apsolutnom hronologijom se odreuje priblino tano vrijeme, milenij, vijeg, godina, a veoma esto i mjesec i dan nekog dogaaja, dok se relativnom hronologijom ne mogu precizno datirati, nego se samo odreuje redoslijed dogaaja. 3) Metoda C14

Koncentracija radioaktivnog izotopa ugljika cija je atomska tezina 14 je u organskoj materiji uvijek ista. ivi orgranizam prehranom stalno nadoknauje raspale C14 atome, to posle smrti prestaje, pa se koliina samanjuje tokom vremena. Merenjem preostale aktivnosti u uzorku organskog porekla moe se odrediti vreme koje je proteklo od smrti, tanije, moe se utvrditi starost uzorka. 4) Arheoloska periodizacija!

Dijeli se na prahistorijski i historijski period. Prahistorijski se dijeli na kameno i metalno doba, dok se kamemo dijeli na starije ili paleolit (1mil do 11000 g), srednje ili mezolit (od 11000 do 7000 g) i mlae ili neolit (od 7000 do 4000 g). 5) Periodizacija prahistorije

Dijeli se na kameno i metalno doba. Kameno se dijeli na Starije, srednje i mladje. Metalno s dijeli na Bakarno, bronzano i eljezno doba. 6) Geoloka prolost zemlje

Dijeli se na sljedea doba: 1. Arhajsko, eozojsko ili iskonsko u kome nema tragova ivota; 1 mlrd godina

2. Primarno, paleozojsko, prvi tragovi ivota; pet epoha: kambrij, silvur, devon, karbon i perm; 350 mil godina 3. Sekundarno, mezozojsko doba prvi gmizavci, ptice a moda i sisari. Nema ovjeka. Tri epohe: trijas, jura i kreda; 100 mil godina 4. Tercijarno, kenozojsko doba pojava sisara. etiri epohe: eocen, eligocen, miocen i pliocen. U pliocenu mogua pojava ovjeka; 30 mil godina 5. Kvartno, antropozojsko doba pojava ovjeka. Dvije epohe: pleistocen i holocen; 1 mil god.

7)

Ledeno doba

Pripada pleistocenu kada su se smjenjivala 4 ledena doba i odgovarajua meuledena doba. To su: I ledeno doba (Ginc), II ledeno doba (Mindel), III ledeno doba (Ris) i IV ledeno doba (Wirc).

8)

Postoje 4 perioda zahlaenja, koja su?

I ledeno doba (Ginc), II ledeno doba (Mindel), III ledeno doba (Ris) i IV ledeno doba (Wirc). 9) Evolucija covjeka! Po profesoru: Pitekantrop (1 mil g), Sinantrop (800000 g), Homo Hajdelbergensis (400000 g), Neandertalac (150000 g), Kromanjonac(50000 g) Po asistentu: Ardipitek (5,5 mil g); prva vrsta koja je hodala dvonono Australopitek (4,5-2,5 mil g)[3 vrste: anamensis(4,5-4 mil), afarensis (4-3,5 mil) i afrikanus (3,53,5 mil)]; mozak 500 cm3 Homohabilis i Homorudolfensis (2 mil g) ivjeli paralelno, mozak 800 cm3, omnivarni zubi Homoergaster (1,5 mil g) mozak 700-900 cm3 Homoerektus (1,5 mil - 400000 g) mozak 1200 cm3, klee kamen, savladao vatru Homo Hajdelbergensis (800000-400000 g) mozak 1200 cm3 Homo Neandertalis (250000-40000 g) Homo Sapiens apiens early modern human (40000 - ) 10) Primati

Najblii ovjekov srodnik. Razlika od sisara: razvijeniji mozak, stopla i dlanovi sa po 5 prstiju sa izdvojenim palcem, na prstima su nokti a ne kande, zubi su onmivorni (mogu jesti i biljnu i mesnu hranu), imaju pektoralne mamele (sise).

11)

Kolika je bila zapremina mozga Australopiteka i koje su dvije vrste australopiteka?

500 cm3, Australopithecus afarensis i A. africanus su meu najpoznatijima od izumrlih hominida. 12) Gdje su pronadjeni ostaci Australopiteka?

iveli su irom Istone i June Afrike 13) Pitekantrop

Pitechanthropus erectus - Pitekos-majmun, antropus-ovjek, ostaci pronaeni u Africi i na Javi. Cerebralna zapremina iznosi 850 cm3. Zubi su znatno vei od ljudskih. Femur je dug 0,455m i daje mogunost da je ovaj primat bio visok 165-170 cm,. Femur pokazuje da je mogao da stoji i kree se uspravno

14)

Sinantrop

Prvi nalazi (dva zuba) su otkriveni 1921. God kod Pekinga (naziva se i Pekinki ovjek). Do 1938. je otkriveno 40 fosila individua. Zapremina mozga je do 1200 cm3. Blizi je ljudskoj vrsti ali je jos uvijek daleko od Neandertalca. Kost lobanje su deblje. Mandibula mukarca se razlikuje od enske ime pokazuje specifinost bliu vrsti simija nego ovjeku. Zubi su vei i snaniji Oblik arkade je parabolian kao kod savremenog ovjeka.

15)

Hajdelberki ovjek

Homo Heidelbergensis, u Maueru, 10 km od Hajdelberga nadjena je mandibula. ivio je prije oko 800000 400000 godina. Ima simijske i ljudske osobine. Odsustvo bradne kosti, ali raspored zuba odgovara ljudskim. Zapremina mozga je 1200cm3. Smatra se pretkom neandertalca. 16) Neandertalci

Neandertalac je naziv za posebnu vrstu praistorijskog oveka koji je naseljavao Evropu. Ime je dobio po dolini reice Neander u Nemakoj, gde su pronaeni njegovi ostaci. Neandertalci su bili vii i snaniji od dananjeg oveka. Datuju se u 120000 do 35000 godina. Smatra se da su bili visoki 160 do 165 cm, modane zapremine 1200-1600 kubnih centimetara. Deli se u tri grupe: 1. preneandertalac, ova grupa morfoloki pripada neandertalcu, ali odlike nisu ekstremno izraene. Tipini predstavnici su naeni na lokalitetima Sakopastore (Italija) i u Krapini (Hrvatska) 2. presapiens, nalaz lobanje iz tajnhajma najbolje reprezentuje ovu grupu, kao i lobanja iz Skul V iz Izraela. Ova grupa je bazika forma za dalji razvoj ka oveku (ka sapiens tipu) 3. klasini neandertalac - klasina grupa sa izraenim odlikama.

17)

Homoatlantikus

Jeste vrsta homo sapiens sapiensa.

18)

Kromanjonac

Kromanjonac ili kromanjonski ovjek je predhodnik ili podvrsta suvremene ljudske vrste Homo sapiens koja je nastanjivala veinu europskog kontinenta. Pojavljuju se oko 35.000 godina pne. Naziv je dobio po arheolokom nalazitu Cro-Magnon u Francuskoj. Sahranjivali su ih licem prema istoku ukrasavajuci glavu vijencem. Pretpostavlja se da vodi porijeklo z Berberije u I. Africi. Vidina je 179-194cm, dolihokefalna lubanja, zapremine oko 1500cm3 lice kratko i siroko, celo visoko sa slabije izrazenim lukovima.

19)

Karakteristike paleolita:

Klimatski uslovi su drugaiji nego u savremenom dobu. Smjenjivanje ledenih i meuledenih doba ostavilo je u veem dijelu Evrope vlanu i hladnu klimu, Flora i fauna su obuhvatale mnoge vrste biljaka i ivotinje koje su u neolitu iezle, kao neki ursidi (peinski medvjedi), felidi (sabljasti tigrovi), mamut ili su se iz jedne oblasti preselili u drugu. Ljudi su bili dolihokefali, slicno danasnjim negroidnim rasama. Nije bilo razvijene drutvene organizacije a po nacinu ivota i zanimanja bili su nomadi, lovci i ribari Stanovali su u prirodnim zaklonima Orua su od okresanog kamena, jelenjeg roga, kost ... Nema keramike Postoji sahranjivanje 20) Podjela paleolita po tehnikoj obradi?

Paleolit se dijeli na stariji (1 mil do 150000 g)(epohe: elska i Aelska), srednji (150000.50000 g)(epoha: Musterijen) i mlai (50000-4000 g)(epohe: Orinjaka, Solitrejska i Madlenska). 21) Dvije najranije kulture covjeka!

To su elska i Aelska kultura, elskoj pripadaju orua duguljastog, ovalnog i bademastog oblika. Neka su iljasta kao vrh koplja, druga imaju obliklovorovog lista. Karakteristika im je gruba otra ivica. Aelenska posjeduje palji vije obraenu sjekiru. Kameni klin je est u upotrebi i ima univerzalnu funkciju. 22) Aelen

Karkterie ga paljivije obraena sjekira, koja pokazuje tendenciju ka odvajanju orua od oruja. Kameni klin je est u upotrebi i ima univerzalnu funkciju.

23)

Paleolit u Europi!

atelperon, prelaz izmeu musterijera i mlaeg paleolita (3,500 godina). Za ovu kulturu su karak teristini jednostavni izdueni strugai, blagozaobljeni noevi sa retuom na jednoj ivici. Orinjaka kultura, Datuje se u 3,000 godinu. iroko je rasprostranjena u Zapadnoj Evropi. Odgovara kromanjonskim ljudima. Orua su vrlo briljivo i kvalitetno obraena. Karakteristini su unasti struga, povijeno dleto u dugaka seiva sa dve seice. Kotani alat je takoe prisutan. U orinjaku je poetak apstraktne figuralne umetnosti (plastika, crtei, gravure u kostima, kamenu itd) Znaajni lokaliteti su: Altamira (panija), Orinjak, Fon de Gom, Losel, Peina Lasko (svi u severnoj Francuskoj), Kostjenki (Rusija). Gravetijen, Datuje se oko 25000. godine p. n. e. Karakteristina su mala seiva sa pravolinijskim oborenim hrptom od nekoliko centimetara. iljci su sluili kao vrhovi za strele, kost se manje koristi i nemarnije oblikuje, a predmeti od kosti i slonovae se dekoriu jednostvanim geometrijskim motivima. Karakteristine su paleolitske venere od kamena, slonovae, gline... uveni lokalitet je Vilendorf u Austriji gde je pronaena Vilendorfska Venera. Solitrejska kultura, datuje se oko 18000. godine p. n. e. Obeleavaju je iljci u obliku lovorovog lista, okresani plitkim tetuom sa obe strane. Inovacija je odbaciva sa kukom na jednom kraju. Slina ovoj je Seletijenska kultura. Madalenijen (15000-9000. godine pne), u ovom periodu isezavaju mamuti, nosorozi i irvasi, kremena orua su manje tipina i ree se koriste, dok se najvie koriste kosti i rog. Od kosti i irvasovog roga se prave odbacivai. Harpuni imaju jedan ili dva niza zubaca, cilindrinog oblika. Igle imaju u ice, predmeti od kosti se graviraju prestavama ivotinja. Karakteristine gravire i bareljefi, istie se peinsko slikarstvo (Peina Altamira, Peina Lasko, Fon de Gom, Le Komparej...) Matino podruje kulture je jugozapadna Francuska i severna panija.

24)

Krapina

To je po bogatstvu nalaza najznacajnije nalaziste u Hrvatskoj. Otkrio ih je Dragutin Gorjanovi Kramberger 1899. Jedinstvena ja u svijetu jer je naeno oko 15 individua raznog uzrasta i pola. Pripada musterijenu (srednjem paleolitu). Krapinski ovjek je pravio strugae, grebae, iljke, batove, testerice, svrdla i druge oblike. Kotani artefakti su rijetki i uglavnom obuhvataju iljke i sjekirice.

25)

Orua starijeg paleolita

Pravilo se tehnikom direktnog odbijanja. To su sjeka, struga, dlijeto i iljak.

26)

Musterijen

Musterijen je industrija kamenog orua koja se vezuje za srednji paleolit i neandertalce. Datuje se u period od pre oko 200.000 do pre oko 35.000 godina. Naziv je dobio po eponimnom nalazitu Le Muste (fr. Peyzac-le-Moustier) u Dordonji u Francuskoj. Prvi ga je definisao Gabrijel Mortilje (fr. Gabriel de Mortillet) koji je predloio relativnu hronologiju artefakata.

27)

Posmrtni kult paleolitiara

Prva sahranjivanja vezuju se za neandertalca. Znaajni lokaliteti: Teik ta u Turkmenistanu - naen je skelet neandertalskog deaka izmeu 5 kostura pobijenih kozoroga, poreanih u krug i okruenih krupnim kamenjem; La Ferrassie - Pod stenom pokopani skeleti mukarca i ene, zatieni pokrovom od kamena. U blizini je deiji skelet pokriven ploom, okolo su ivotinjske kosti i pepeo; apel o Sen - Skelet mukarca u grobnom jami, pored koga su naeni i strugai. Svi ovi skeleti su u poloaju "spavaa", blago savijeni. Pojavljuje se i crveni oker.

28)

Vidovi paleolitske umjetnosti

1 Predstave ljudi; 2. Predstave ivotinja; 3. Predstave ljudi i ivotinja u kompozicijama; 4. Predstave vegetabilnih motiva; 5. Linearni dekorativni elementi.

29)

Sadraj paleolitskog slikarstva

Uglavnom se radio o prizorima iz lova. To su gravure i slike mamuta, jelena, riba, bizona. Slike biljaka su rijetke. Raeno je uglavnom u crvenoj ili crnoj boji i njihovim tonovima.

30)

Paleolitske statuete

To su najee Venere, tj. statuete ena, obino jako naglaenih oznaka pola, dok su ostali dijelovi tijela zanemareni. To objanjava jaku ulogu ene u tadanjem drutvu. Kod rijetkih mukih statueta izraene su muke osobenosti

31)

Lokaliteti peinske umjetnosti

Su u Zapadnoj Evropi na porduju panije u peini Altamira, zatim u Francuskoj u peiniLasko i u Rusiji u peini Kopovaja.

32)

Privreivanje paleolitiara

Preteno se hranio biljnom hranom. Plodnog drvea je bilo svuda pa nije trebao napor za pronalaenje i skupljanje. Medjutim, promjenom klime i zahlaenjem nastao je prelom u ivotu ovjeka i on je morao da pronalazi naine za opstanak. Poeo je da jede i meso koje je pribavljao lovom u iju svrhu je poeo da izrauje orua

33)

Nalazi paleolita u BiH

Nalazita su najbrojnija u panonskom dijelu Bosne, od istonih padina Kozare do u majevicu sa druge strane (Kadar kod Odaka, Kamena kod ua Usore, Veliki Majdan kod Tenja, Krevina u Maloj Brijesnici, Peine kod BL). Manji broj je otkriven u peinama srednje i zapadne Bosne (Veli ka Gradina na vrelu Rame, Gigia peina kod B. Grahova, Bijambare kod Olova) a u mediteranskom podruju je poznato samo Badanj kod Stoca.

34)

Badanj kod Stoca

Pripada paleolitu. Ispitan je samo u najgornjim slojevima. Naeno je preko 350000 kremena ca sa tragovima obrade od kojih su veina strugala. Otkrivene su i brojne ogrlice od probuenih pueva, koljki i zuba jelena. Otkrivena je gravura na stijeni koja prikazuje ivotinju slinu konju. Tvorac je kromanjonski ovjek.

35)

Mezolit

Mezolit (grki mesos - srednje i lithos - kamen) je period praistorije koji oznaava prelaz paleolita (starijeg kamenog doba) u neolit (mlae kameno doba). Trajao je od kraja ledenog doba (pre 10.000 godina) do

pojave zemljoradnje, odnosno neolita. Na Balkanu, mezolit traje od sredine 9 milenijuma pre nove ere do kraja 6 milenijuma pre nove ere, na teritoriji centralne Evrope do kraja 3 milenijuma a na Bliskom istoku do kraja 7 milenijuma pre nove ere. Tokom mezolita, kao stanita, i dalje se koriste peine i potkapine, ali se javljaju i prva trajna naselja na obalama reka, jezera i mora. Karakteristina je pojava tkz. mikrolitskih orua, veoma malih dimenzija koji su sluili kao projektili ili vrhovi kopalja i usaivani su u drvene drke. Pored sakupljanja plodova i lova, mezolitske zajednice su svoj opstanak zasnivale i veim delom i na ribolovu i kao posledica toga, osobeni su i novi tipovi kotanog i kamenog orua i oruja (sekire, udice, klopke, mree, harpuni). Ponekada se mezolit oznaava i pojmom epipaleolit i protoneolit.

36)

Mikrolitska orua

Karakteristina je za mezolit, to su orua veoma malih dimenzija koji su sluili kao projektili ili vrhovi kopalja i usaivani su u drvene drke.

37)

Orua mezolita

Karakteristina je pojava tkz. mikrolitskih orua, veoma malih dimenzija koji su sluili kao projektili ili vrhovi kopalja i usaivani su u drvene drke.

38)

Karakteristike neolita:

Klima, flora i fauna odgovaraju savremenim uslovima i vrstama ivotinja i biljaka. Ljudi su pored dolikefalnih i brahikefalni Naputa se nomadski nain ivota. Prave se stalna naselja na suhom i nad vodom. Lov i ribolov su sporedna zanimanja a zemljoradnja i pripitomljavanje iv otinja, odnosno stoarstvo postaju glavna osnova nove privrede. U obradi orua primjenjuje se glaanje kamena Razvija se rudarstvo i industrija Proizvodi se keramika koja postaje predmetom trgovine. Poinje proizvodnja tkanina od lana i vune. Prave se prve kamene graevine Drutveni i religiozni ivot je razvijen Umjetnost dobija nov karakter 39) Grki neolit

Dijeli se na A i B fazu. Najstariju civilizaciju predstavlja tesalski neolit. Dijeli se na stariji (bez keramike) i mlai (sa keramikom). Tesalska kultura s enaziva i Sesklo kultura. Nastambe su okrugle i cetveougle. Posue A faze je pravljeno bez vitla, tankih zidova i dobre fakture. Jeli su ito, voe i povre gajei goveda, sitnu stoku i svinje. Imali su dva tipa kamenih orua: sa kosim otrim zarezom i uskom glavom ili sa blagim zasvoenim sjeivom. Ukrasni motivi su linearni crtei, uglovi, rouglovi, kruii i bijele ta kice. Terakote koje predstavljaju enske modele slue kultu plodnosti. B faza je Dimini fazapo lokalitetu Dimini. Keramika je bojna raznim bojama (sive, smee, crvene, trikolorne, crne). Javlja se i pehar na nozi. Ukrasi su i trakasti. Radi se sa vitlom.Spirala postaje dominantna. Grki neolit je poseban jer ima ulogu posrednika ka Evropi.

40)

Neolitske kulture u Podunavlju

ini prirodnu vezu izmeu evropskog i azijskog kontinenta. Karakteristike su bojena i nebojena keramika sa dekorom linearnim, spiralnim, volutnim i ubodnim ornamentima. Nalazita su Lepenski vir (najstariji neolit u Evropi), sa nestandardnim naseljem. Imali su poplocane ulice, trg, figure su bile ljudske ali sa ribljim oima. Bavili su se ribolovim i imali su kult ribe. Starevo u Banatu, stariji neolit; kulturni slojevi

duboki i 20m. Vina; mlai neolit; istraivao Milivoj Vasi, eksploatacija cinabarita, postojala je nekoliko vijekova; trakasta keramika sa juzno mediteranskim porijeklom; Ima veze sa Butmirom. Populacija je bila i mediteranska i nordijska.

41)

Neolit Mediterana

U najstarijoj fazi nositelji su ivjeli u peinama, bavili su se lovom i ribolovom. Nema tragova obrade zemlje. Tek u mlaoj fazi poinju se okretati poljoprivredi. Javlja se prvo na egejskim otocima . Kulture su Sesklo i Dimini. U Sesklo kulturi se javlja impresso keramika. U najstarijoj fazi utiskivalo se bez reda a kasnije se otisci poinju povezivati. Najvanija nalazita su Vela jama na Loinju, Danilo kod ibenika, Markova pilja na Hvaru. U BiH su Zelena jama u Blagaju, Ravlia peina kao i zajedniki sloj starevako impresso kulture u Obrama I. Imprsso kultura je najstarija neolitska kultura u BiH.

42)

Dalmatinski neolit

Tu se prvo pojavljuje pod uticajem grkog neolita. Nositelji ove kulture stanuju u piljama, a kasnije u naseljima polukrunog oblika. Najvanija nalazita su Vela jama (Loinj), Smili, Danilo, Markova spilja (Hvar).. Karakteristina je fina, tamna glaana i oslikana keramika. Razni se motivi slikaju crvenom, bijelom, smeom i crnom bojom. U ovom razdoblju na jadranskoj obali i otocima egzistira danilska kultura (Danilo, Vela jama (Loinj), Vela spilja (Korula), Bribir, Grapeva spilja (Hvar)). Fino keramiko posue tamne boje ukraavano je razliitim geometrijskim motivima, spiralama, meandrima i sl. Iako se uglavnom stanovalo u spiljama, naeni su ostaci zemunica i nadzemnih koliba. Karakteristini su ritoni - kultne posude na etiri noge, s visokom prstenastom rukom. Stanovnici su bili u vezi sa stanovnicima Itali je.

43)

Privreivanje neolitiara

Naroito su znaajni klimatski uslovi koji su doveli do promjene u proizvodnji hrane. Osnovna obiljeja mlaeg kamenog doba su razvoj zemljoradnike i stoarske privrede. Pripitomljavaju se ivotinje, nova obrada kamena, naputa se lov.

44)

Duhovna kultura mlaeg kameng doba

Podrazumjeva rituale zemljoradnikih zajednica. Dolazi do desakralizacije kamena i sakralizacije zemlje i javljanja raznih kultova plodnosti; brojne enske figure; pojava keramike; manifestacija obreda uz kiu, sunce, sjetvu, etvu. Kult mrtvih nije bio izraen. Megalitska kultura (veliki kamen -stounhend), kao izvor snage, obezbjeuje besmrtnost, komunikaciju sa precima, glavni orijentir. Matrijarhat.

45)

Nain sahranjivanja u neolitu

Mrtvi su se sahranjivali ispod poda kue, ili u neposrednoj blizini. Dolazi se do zakljucka da su imali izvjesne predstave o zagrobnom ivotu. To potvruju megalitski spomenici dolmeni, menhiri, sobe za sahranjivanje raspostranjeni u zapadnim i nordijskim zemljama. Mrtvac je stalno orijentisan u pravcu istok-zapad u zgrcenom polozaju,sa rukom ispod lica,kao da spava. Grobovi su mogli biti obiljezeni posudama u koje se stavljala hrana.

46)

Pojava keramike

Najstariji nalazi se mogu datirati u mlae kameno doba. Prvo su to bili koevi koji su bivali oblepljeni sa glinom, a posle celoglineni proizvodi. Posude koje su proizvedene runo bili su ne samo za svakodnevnu upotrebu ve su sluile i u kultne, religiozne svrhe. (npr. za pohranjivanje pepela od umrlih). U praistoriji

je keramika bila preteno lepljena iz pojaseva i iznimno gnjeena a kasnije je bila proizvedena na grnarskom toku koji je znaio znatni tehnoloki napredak u proizvodnji keramike i grnarije. Keramika je esto bila pre peenja ili posle njega obraivana ili oslikavana.

47)

Nakit neolitskog doba

Ukrasne igle, privjesci od veprovih zubi, narukvice od morskih koljki, privjesci od keramike u obliku koluta sa malom rupom u sredini.

48)

Oprema neolitske kue

Kue su nadzemne i etvrtastog oblika. Glavni nosaai su ukopani u duboke jame i uvreni kamenim oblutcima. Zidovi su od vert. i horiz. Prepleta sa obe strane oblijepljeni ilovaom debljine 15 -40cm.Krov je od debelog slamnog pokrova. U dvodjelnim kuama glavna prostorija je imala veliku kalotnu pe. A pored nje patos za sjedenje i spavanje. U drugim prostorijama je bila ostava.

49)

Starevaka kultura

Prostirala se centralnim dijelom Balkana od IX do VII milenija pne a ime je dobila po lokalitetu Starevo u junom Banatu. Kultura se proirila do Kosova, Ist. Slavonije i SI i srednje Bosne. Donosi poetak stalnog naseljavanja i poljoprivrede, te uzgoja stoke. Lov i ribolov su manje zastupljeni. Nasaljevali su obale rijeka. Sve nastambe su zemunikog tipa sa ukopanim ostavama. Obiljeje su posude kuglastih i polukuglastih oblika, ukrasavane plasticnim naljepnicama, izbocinama, otiscima, crvene ili oker boje, ukrasene slikanjem crvenom, crnom, smeom i bijelom bojom. To je najstarija neolitska manifest acija u SI Bosni. Jedino naselje je Gornja Tuzla dok je Obre I mjesavina starcevacke i impreso kulture.

50)

Stariji neolit u BiH

Pripadaju mu nalazita Obre I, Gornja Tuzla, Zelena peina i Ravlia peina. Sva naselja su na obalama rijeka. U Bosni su naselja inile skupine koliba raznih dimenzija a u Hercegovini su ivjeli u peinama. Lov je bio zastupljen. Pripada starevakoj kulturi.

51)

Lokaliteti starijeg neolita u BiH

Gornja Tuzla, Obre I, Zelena peina i Ravlia peina.

52)

Gornja Tuzla

Pripada starijem neolitu i starevakoj kulturi. Nalazi se na malom uzvienju pored Jale.Zidovi kua su bili od pletera oblijepljeni ilovaom, pod od manjih kamenih ploca, bile su cetvrtaste. Naselje je imalo jedno vece centralno ognjiste.Keramika GTz ima tri vrste posuda: gruba, polirana i slikana. Oblici su polukuglasti, kuglasti sa obodom i kuglasti sa cilindrinim vratom. Bojena ima crvenkast ili smeast premaz. Ornamenti su cik cak, okomiti ili meandri i crne su boje.

53)

Obre

Naselje kod Kaknja. Starije i srednjo neolitsko naselje je Obre I a mlae neolitsko Obre II.

Obre I su obuhvatale povrinu od 5000m2. Graene su slabije nastambe, bez fiksirane podnice. Nailazi se na mijeani stil starevake i i jadranske cardium impresso kulture.. Iz starevaku kult su tri keramika izraza: barbotinski (trbuasti lonci), bojeni (konine zdjele na prstenastoj nozi crvene) i monohramni (konine i poluloptaste olje dobro uglaane). Posude jadranskog stila imaju tanje stjenke i tamno su smee boje. Naeni su grobovi novoroenadi. Obre II imaju povrinu1050m2. Kue su nadzemne i etvrtastog oblika. Glavni nosaai su ukopani u duboke jame i uvreni kamenim oblutcima. Zidovi su od vert. i horiz. Prepleta sa obe strane oblijepljeni ilovaom debljine 15-40cm.Krov je od debelog slamnog pokrova. U dvodjelnim kuama glavna prostorija je imala veliku kalotnu pe. A pored nje patos za sjedenje i spavanje. U drugim prostorijama je bila ostava. Kultura je butmirska.

54)

Nalazi sa lokaliteta Obre

U Obrama I otkriveni su ostaci 5 stambenih objekata, cetvrtaste kuce na povrsini zemlje, jedna je imala dvije prostorije ukupne povrsine 60m2. Podnice su bile od nabijene ilovace ili tanjih kamenih ploca,a zidovi od drveta i ilovace. Svaka kuca je imala unutrasnje ognjiste. Srece se i mijesani stil starcevacke grupe sa jadranskim impresso stilom. Iz starevaku kult su tri keramika izraza: barbotinski (trbuasti lonci), bojeni (konine zdjele na prstenastoj nozi crvene) i monohramni (konine i poluloptaste o lje dobro uglaane). Posude jadranskog stila imaju tanje stjenke i tamno su smee boje. Naeni su grobovi novoroenadi. U Obrama II su otkrivena 4 rvnjita, velik broj keramikih izraevina. Umjetniki motivi su ispunjeni bijelom krenom masom.

55) Simbol kulta sunca iz Obri Svastika??? 56) Zelena peina

Nalazi se u Blagaju, iznad vrela Bune. Stanovnici su isti mediteranci. To je u stvari jedan pripeak, tzv. okapina. Pristup je veoma teak. Zato je bio idealno sklonite. Glavno ognjie je bilo uz samu stijenu. Naen je minimalan broj orua pa se pretpostavlja da je sluio kao privvremeno boravite. Keramika nema slikanih ornamenata. Oblici su od niih koninih, preko trbuastih do cilindrinih vaza. Naene su kosti lobanje i udova djeteta od 5 godina. Vjerovatno s eradi o klutu rtvovanja djece, radi prosperiteta naselja.

57)

Danilo kultura

Danilo grupa je kulturna grupa srednjeg neolita rairena na gotovo celom istonom Jadranu. Lokaliteti ove grupe su: Lisiii, Danilo, Crvena stijena, Zelena peina, Stolac. Peine nisu sluile kao stalna boravita, ve se preteno ivelo na otvorenom prostoru. Otkrivene su nadzemne kue krunog oblika od prua i kolja, a u Danilu zemunike kolibe. Stanita su imala podlogu od kamenih ploa oblepljenih zemljom. Naselje je imalo po 2 koncentrina opkopa. Otpaci su se odbacivali u rovove. Manje jame su sluile za peenje keramike. Od oblika se javljaju: bikonine i poluloptaste zdele, zvonolike ae, visoke zvonaste zdele, tanjiri, levkasta plastika. Nosioci ove kulturne grupe bavili su se lovom i ribolovom, stoarstvom, zemljoradnjom i sakupljanjem hrane. Jae su bili razvijeni stoarstvo i zemljoradnja. Uzgajali su koze, ovce, goveda, svinje, psi. Lovili su jelene, divlje koze, lisic e i ptice. Uzgajali su penicu (dicoccum, monococcum) i jeam.

58)

Butmirske kulture

Podruje rasprostranjenosti je centralna Bosna, odnosno sliv rijeke Bosne. Toj kulturi pripadaju Obre II, Okloite kod Visokog, Brdo u Kiseljaku, Nebo kod Travnika, Crkvina u Turbetu, Mujevine kod Travnika, Kraljevine u Novom eheru. Jedinstvena je u svijetu jer su pronaene figure koje predstavljaju 4 ljudske

rase. Odlikuje se originalnim oblicima posuda, ornamentalnim sistemom, bogatom i raznovrsnom figurlnom plastikom. Fazu I cini kakanjska kultura i njeni nosioci. Primarne elemente predstavlja danilska kultura a sekundarne mediteranska slikana keramika. Faza II prestavlja klasicnu butmirsku kulturu Keramicki materijal je najizrazitija karakteristika. Oblici su loptasti i polulptasti, vaze na nosi itd. Ornamenti su spiraloidni i trakasti. Koriste se crvena i bijela boja. Faza III oznacava degradaciju butmirske kulture. Degenerativni proces je najizraeniji u ornamentalnom sistemu. Ovu fazu oznacava porast hvarsko-lisiike kulture.

59)

Nebo kod Travnika

Pripada Butmirskoj kulturi (mlai neolit). Odlikuje se originalnim oblicima posuda, ornamentalnim sistemom, bogatom i raznovrsnom figurlnom plastikom. Temeljito je istraeno od 1948 do 1951. god. Naen je velik broj kotanog alata. Kue su na zemlji ali ima i zemunica. Naene su i radionice kamenog orua.

60)

Lisiii

Neolitsko nalazite kod Konjica. Lealo je u dolini, pored Neretve. Dimenzija je 100X150 m. U prvoj fazi nastambe su zemunike a u druge dvije cetvrtaste na povrini zemlje. Otkriveno je 15 zemunikih jama. Zajedniko ognjite na trgu. Zidovi su bili od pletera i premaza ilivae. Pod je bio od kamenih oblutaka kao kaldrma. Izraivali su bikonine zdjele. Potpuna je dominacija urezanih nad slikanim ornamentima. Urezane ine dvije grupe predstava: predstave simbolikog i realistikog karaktera. Motivi simbolikog su grupisani u okviru solarno-lunarnog karaktera a realistikog predstavljaju pokusaj stanovnika da na keramike izraevine prenesu scene i motive iz stvarnog ivota. Nema figura od peene zemlje. Njegovali su kult lubanje Imali su dodire sa Butmirskom grupom

61)

Opsidijan

je prirodno staklo tj. vulkanska stena izgraena skoro potpuno od staklaste materije. Opsidijan je bio veoma cenjen u kameno doba, jer su se od njega mogle praviti otrice i vrhovi strela. Mogao se i polirati, tako da su se od njega pravila i rana ogledala.

62)

Kraj neolita

Kad je otkrivena legura bronze oko 3500 god pre n.e. poveala se efikasnost oruja jer je bronza tvri metal. Bronzano doba poelo je oko 3000 god pre n.e. To je ujedno i kraj neolita i praistorije uopte. Od tada poinje istorijsko doba, odnosno stari vek, jer se tada javljaju prvi pisani istorijski izvori.

63)

5 najpoznatijih Arheologa u BiH!

uro Basler, Alojz Benac, ivo Bojanovski, Borivoje ovi, Ivo Bojanovski, Enver Imamovi