ANALZ

AUSTOS 2013 SAYI:70

KRFEZ BRL KONSEY

KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN
GLAH NESLHAN AKKAYA

ANALZ

AUSTOS 2013 SAYI: 70

KRFEZ BRL KONSEY

KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN
GLAH NESLHAN AKKAYA

COPYRIGHT Austos 2013 Bu yaynn tm haklar SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakfna aittir. SETAnn izni olmakszn yaynn tmnn veya bir ksmnn elektronik veya mekanik (fotokopi, kayt ve bilgi depolama, vd.) yollarla basm, yayn, oaltlmas veya datm yaplamaz.
FOTORAFLAR: AA

SETA | SYASET, EKONOM VE TOPLUM ARATIRMALARI VAKFI Nenehatun Caddesi No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara TRKYE Tel:+90 312.551 21 00 | Faks :+90 312.551 21 90 www.setav.org | info@setav.org | @setavakfi SETA | Washington D.C. Office 1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite 1106 Washington, D.C., 20036 USA Tel: 202-223-9885 | Faks: 202-223-6099 www.setadc.org | info@setadc.org | @setadc SETA | Kahire 21 Fahmi Street Bab al Luq Abdeen Flat No 19 Cairo MISIR Tel: 00202 279 56866 | 00202 279 56985 | @setakahire

KRFEZ BRL KONSEY: KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN

IINDEKILER
ZET  GR  1. 2. 3. 4. 5. KRFEZ BRL KONSEYNN KURUMSAL YAPISI  KKN PERFORMANSI  7 8 10 11

DEEN KRESEL VE BLGESEL DENGELER BALAMINDA KKN MEVCUT DURUMU VE GELECE14 TRKYE-KK LKLERNDE YEN BR DNEM: TRKYENN ROL  SONU  19 27

S E TAV. O R G

ANALZ

YAZAR HAKKINDA

Glah Neslihan AKKAYA SETA D Politika Direktrlnde aratrma asistan olarak almaktadr. Lisans derecesini Fatih niversitesi Uluslararas likiler ve Sosyoloji (ift anadal) blmlerinden almtr. sve Lund niversitesi Orta Dou almalar Merkezindeki yksek lisans eitimini ReEmergence of the Islamic Opposition in Syria: the Syrian Muslim Brotherhood balkl teziyle tamamlamtr. Krfez lkeleri zerine aratrmalarna devam etmektedir.

S E TAV. O R G

KRFEZ BRL KONSEY: KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN

ZET
Ortadouda bugne kadar gerilimleri azaltacak, krizleri nleyecek ve zaman zaman ykselen tansiyonu drecek bir devletler-st kurum sz sahibi olmamtr. Blgedeki atmalarn sebeplerini tespit ederek zm mekanizmalar gelitirecek, diplomatik, ekonomik ya da sosyal yollarda krizlerin zmn koordine edecek byle bir kurumun yokluu, blge lkelerinin problemlerini zme konusunda dardan destek almaya itmi ve bu destek blgesel aktrlerin glenmesini engellemitir. Sorunlara blge iinden zm arayacak ve blgesel aktrlerin sz sahibi olaca bir kurumun varl, phesiz istikrarszlklarla dolu bu blgenin gelecei iin nem arz etmektedir. Bu balamda btn blge lkelerini kapsamasa ve yeterince analiz edilmese de Basra Krfezindeki alt Arap lkesinin oluturduu Krfez Arap lkeleri birlii Konseyi (KK), Ortadou siyasetini etkileme potansiyeline sahip nemli aktrlerden biridir. Arap isyanlarnn balatt Ortadoudaki deiim sreci birok aktr sistem ierisinde yeniden konumlandrrken Krfez lkeleri de bu deiimden nasibini almtr. Nitekim KKin bu srete blge iinde ve dndaki politikalar nlem ya da alm olarak deerlendirilecek mahiyette olurken, Krfezin daha nceki dnemlerden ok daha farkl bir ritimle blgesel etkisini artrmaya alt gzlemlenmektedir. KKin gerek siyasi gerekse ekonomik anlamda byk yapsal dnmlere direndii bu srete elbette ki Trkiye ile ilikileri de farkl bir boyut kazanmtr. Bu almada kuruluundan bugne Krfez birlii Konseyinin belirlenen hedefler dorultusunda ekonomik entegrasyonda hangi seviyeye geldii, gvenlik ibirliinin snrlar, siyasal birlik olma ve blgesel etkisini artrma yolundaki imkn ve amazlarnn neler olduu irdelenip kurumun sre ierisinde yaad deiim ve dnmler okunmaya allacaktr. KKin kurumsal analizinin ardndan zellikle AK Parti dneminde yeniden ekillenen Trkiye-KK ilikileri incelenecektir.
S E TAV. O R G

Krfez Arap lkeleri birlii Konseyi (KK), Ortadou siyasetini etkileme potansiyeline sahip nemli aktrlerden biridir.

Krfez altblgesinin gvenlii ve istikrar kresel sistem iin azami nem arz etmektedir.

ANALZ

GR
2003 ylnda ABDnin Irak igali ve 2010 ylnn Aralk aynda patlak veren Arap isyanlar sonucunda Msr, Tunus ve Libyada yaanan rejim deiiklikleri, Ortadoudaki politik yaplar ve dengeleri byk oranda deitirmitir. Bu deiim rzgr Suudi Arabistan, Katar, Birleik Arap Emirlikleri (BAE), Kuveyt, Bahreyn ve Ummandan1 oluan KK lkelerini de etkilemi, bu etkinin ye lkelerle birlikte KKin kurumsal yapsnda meydana getirecei deiiklikler dikkatle takip edilmitir. Nitekim Suudi Kral Abdullah, 19 Aralk 2011de Riyadda dzenlenen 32. KK Zirvesinde Konseyin ibirliinden siyasal birlik aamasna gemesi arsnda bulunmutur. Krfez alt blgesinde devletleraras yaplanmann yeniden ekillendirilecei sinyalini veren bu ar, uygulanp uygulanmamasndan bamsz olarak KKin Arap isyanlar ile birlikte blgede varln koruyarak daha etkin bir aktr olma arayna girdiine iaret etmektedir. Bundan dolay 32 yllk bir gemii olan Konseyin kurulu srecini ve geirdii evreleri anlamak, KKin yeni bir yapya evirilmesini gerektirecek bu siyasallama abalarn okumamza katk salayacaktr. KKin kurulu dnemine tekabl eden yllarda ve sonrasnda blgede yaanan kritik gelimeler KKin kurumsal yaps ve KK lkelerinin politikalar zerinde belirleyici olmutur. nce 1979da ran slam Devriminin gereklemesi, ayn yl Sovyetlerin Afganistan igali ve 1980de ran-Irak Savann balamas blgesel gvenlik ortamn bozmu ve savunma gc yetersiz olan Krfez lkeleri de varlklarn tehlikede grmeye balamtr. slam Devriminin ardndan Krfez lkeleri dorudan askeri gvenlik tehdidinin yan sra rann Krfez lkelerinde yaayan ii nfusu harekete geirerek ynetimdeki aileleri ve monarik dzeni sarsaca endiesine de kaplmtr. Bylece slam Devrimi, d politik bir mesele gibi grnmesine ramen Krfez lkeleri iin dorudan bir i tehdit haline gelmitir. Ayrca Hrmz Boaznn kar yakasnda olmas hasebiyle rann Krfezdeki petrol akn kontrol edebilecek stratejik bir konumda olmas, Krfez lkelerini rana kar birletiren sebeplerden birisi olmutur. Bu gelimelerin rettii riskler karsnda hem ieride oluabilecek bir muhalefeti bastrmak,2 hem de d tehditleri engellemek
2. Priess in Cooper, State-Centric Balace-of-Threath Theory: Explaninig the Misunderstood Gulf Cooperation Council, s. 306.

1. Bundan sonra Krfez lkeleri olarak kullanlacak.

S E TAV. O R G

KRFEZ BRL KONSEY: KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN

amacyla Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar, BAE, Kuveyt ve Umman 25 Mays 1981 tarihinde Abu Dabide Krfez birlii Konseyini kurmulardr. slam Devrimi sonrasnda ciddi bir siyasi ideoloji olarak randa kendini gsteren iiliin, ii nfus barndran lkelere ihra edilmesi ve etki alann geniletmesi devrim liderliinin hedefleri arasnda yer almtr. ran ve Irak arasnda yaanan at-l Arap su yolu zerinde hkimiyet kavgasna slam Devrimi sonrasnda Irakn gneyinde kan ii ayaklanmalarndan kaynaklanan toprak btnlnn bozulmas endiesi de eklenince Saddam Hseyin 1980de rana sava amtr. Ayn dnemde Suudi Arabistann dou blgesindeki iilerin ynetime kar ayaklanmalar Krfez lkelerinde de ii yaylmaclnn bir tehlike olarak alglanmasna sebep olmu ve ran-Irak savanda Irak desteklemelerinin baat sebeplerinden olmutur. Her iki tarafn ar insani ve maddi kayba urad sava 8 yl srmesine ramen kesin bir kazanan olmam ve atekesle bitmitir. Krfez ynetimleri, rann iiler zerindeki etkisini kullanarak blgedeki iileri ve mevcut dzeni etkilemesini engelleyici bir g olmas bakmndan Irakta Snni bir ynetimin varln devam ettirmesini desteklemitir. ran-Irak Savann ardndan 1990da Irakn Kuveyti igali ile balayan Birinci Krfez Sava da Krfez blgesinde hem dzenin bozulmas hem de gvenlik durumunun daha da krlganlamasna sebep olmutur. Bilindii gibi bu sava, kendi otoritesine dayal yeni bir dnya dzeni kurmay amalayan Amerika Birleik Devletlerinin askeri olarak blgeye yerlemesiyle sonulanmtr. Zira ABD gerek blgesel karlar ve gerekse kresel ekonominin istikrar iin Krfez blgesinin gvenliinde istikrar salanmas gerektiine inanmtr. Buna ek olarak ABD, Ortadouda rann zellikle Krfezdeki komularyla arasnda bir kar atmas durumunu kendi karlar iin nemli bir tehdit olarak alglamtr. Irak kazanarak blgedeki ekonomik ve siyasi varln salamlatrmay hedefleyen ABD, Irak
S E TAV. O R G

igalinde bekledii sonuca ulaamadndan dolay ran devre d brakamam bununla beraber Krfez blgesini nemli sorunlarla ba baa brakmtr. ABDnin baarszl Irakn ran karsnda tampon devlet olma grevini sona erdirmi ve randan alglanan gvenlik tehdidi Krfez lkelerinin i ve d siyasetinde daha youn bir ekilde gndem olmaya devam etmitir. Her ne kadar randa reformist liderlerin iktidara gelmesi, ran d politikasnda genel olarak ksa sreliine olumlu bir havaya sebep olsa ve 2001 ylnda Suudi Arabistan ve ran arasnda Gvenlik Anlamas imzalansa da bu sre uzun srmemitir. ran-KK ilikilerinde nemli bir dnm noktas olarak tanmlanabilecek bu anlama, 2005 ylnda randa yaplan bakanlk seimini, lkenin blgede nfuz oluturma politikas yrtmesi gerektiini savunan Ahmedinejadn kazanmasyla olumsuz ynde etkilenmitir. Bu arada anlamann her ne kadar btn KK yeleriyle imzalanmam olsa da dier KK yelerinin rana yaklamlar adna da nem arz ettiini belirtmek gerekmektedir. Bata da belirtildii gibi btn bu nemli olaylar KKin kurumsal yapsnn ekillenmesinde ve politikalarnn belirlenmesinde etkili olmutur. KKin kurumsal yapsnn incelenmesi, kurumun karlat problemleri hangi mekanizmalarla zd, ibirliinin hangi dzeylerde koordine edildii ve yrtld ve kurumun ye devletler zerindeki etkisini anlamak adna elzemdir.
TABLO 1. KRFEZ LKELERINE AIT TEMEL VERILER lkeler Kuveyt Suudi Arabistan BAE Bahreyn Katar Umman Toplam
Kaynak: Dnya Bankas

Nfus (Milyon, 2012) 3.250 28.29 9.206 1.318 2.051 3.314 47,429

Yzlm (km2) 17.818 2.149.690 83.600 741 11.586 309.500 2.572.935

ANALZ

1. KRFEZ BRL KONSEYNN KURUMSAL YAPISI

Genel Merkezi Riyadda bulunan KKin Yksek ura, Bakanlar Kurulu ve Genel Sekreterlik olmak zere ana organ vardr. Yksek ura: KKin en st dzey otoritesi olan Yksek ura, alt ye lkenin liderlerinden olumakta ve ylda bir kez toplanmaktadr. Olaanst durumlarda bir yenin istedii ve ikinci bir yenin destei zerine toplanan ura bakanln her yl farkl bir lkenin lideri yrtmektedir. Temel kararlarn oybirlii ve uygulama ile ilgili kararlarn oyokluuyla alnd urann esas grevi Konseyin genel politikalarn belirlemek, Bakanlar Kurulu ve Genel Sekreterlik tarafndan gnderilen teklifleri deerlendirmek ve bunlardan uygun olanlar onaylamaktr. Yksek ura KK tznn yorumlanmasnda ve/veya uygulanmasnda kabilecek muhtemel uyumazlklarn zm iin alan Uyumazlk zm Komisyonunun da st organdr. Her bir uyumazlk iin ayr komiteler kuran Komisyonun yeleri Yksek ura tarafndan atanr. Uyumazlk Komisyonu zm nerisi sunarken her ne kadar milletler-st hareket edebilse de bamsz olmayan, Yksek uraya bal bir komisyondur. Bakanlar Kurulu: ye lkelerin dileri bakanlarndan oluur ve ayda bir toplanr. yeler arasnda ekonomik, sosyal ve kltrel alanlardaki ibirlii ve koordinasyonu salamak amacyla politikalar belirler ve nerilerde bulunur. Genel Sekreterlik: Merkezi Riyadda olan ve esas olarak KK btesini hazrlayan Genel Sekreterlik, alnan kararlar dorultusunda uygulamaya ynelik dzenlemeler yapar. Genel Sekreter, Bakanlar Kurulunun tavsiyesi ve Yksek urann onayyla 3 yllna atanr.3 1981deki kurulu zirvesinde bu organ dnda be alanda geici komiteler kurulmutur: (1) sosyal ve ekonomik planlama, (2) ekonomik ve finansal ibirlii, (3) endstriyel ibirlii, (4)
3. The Charter, http://goo.gl/hoS0CJ

petrol siyaseti ve (5) sosyal ve kltrel konular. KK, her ne kadar muhtemel gvenlik tehditlerine kar uygulamal bir cevap4 olarak nitelendirilse de ilk bata herhangi bir gvenlik komitesinin kurulmamas dikkat ekmektedir. Fakat kurulutan ksa bir sre sonra savunma bakanlarnn yllk toplant yapmas kararlatrlmtr. KK tznn drdnc maddesinde konseyin temel amalarn yeler arasnda her konuda koordinasyon ve ibirliinin salanmas; ye devletlerin halklar arasndaki ilikileri derinletirmek ve glendirme; ekonomi, finans, ticaret, gmrk, turizm, kanun yapma ve ynetim gibi alanlarda benzer dzenlemeler yapma; sanayi, madencilik, tarm, su ve hayvanclk dallarnda bilimsel ve teknik ilerleme; bilimsel aratrma merkezleri kurma; ticaret ortakl gelitirme ve zel sektrle beraberlik olarak tanmlamtr. Belirlenen hedeflerin bir ksm hayata geirilirken, bir ksm ile ilgili dzenleme ve planlamalar hala devam etmekte ve baz konulara da yer verilmemektedir. rnein konseyin alt ye tarafndan kurulduu belirtilirken lkelerden birisinin rgtten tek tarafl olarak ekilmesiyle ilgili KK tznde herhangi bir aklama yoktur.5 KKin mevcut kurumsal yaplanmas ye lkelere eit sz ve yetki hakk tanmakta, BMdeki gibi herhangi bir devlete veto hakk vermemekte ve devletlerin milli egemenliklerini korumaktadr. Bununla beraber ye lkelerin egemenliklerini daha st bir yapya devretme konusunda isteksiz olmalar, milletler-st karar alc veya denetleyici bir otoritenin kurulmasn engellemitir. Bu durum, alnan kararlarn uygulanmasnda aksaklk ve gecikmelere sebep olmaktadr. Byle bir styapnn kurulmasnn nndeki en nemli engellerin banda Suudi Arabistann gerek corafi ve demografik olarak dier KK yesi lkelerden byk ve gerekse siyasal ve diplomatik anlamda baskn ve
4. Foundation and Objectives, http://goo.gl/FSrT5O 5. Ali M. Al-Mehaimeed, The Gulf Co-operation Council, law and institutions: implications for the member states, yaynlanmam doktora tezi, Durham University, 1991, s. 91.

10

S E TAV. O R G

KRFEZ BRL KONSEY: KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN

etkili olmasnn, dolaysyla kurulacak st otoritenin bu lkenin hegemonya aracna dnebilecei endiesi gelmektedir.

2. KKN PERFORMANSI

2.1. KKin Asl ncelii Savunma birlii mi?

Her ne kadar kurulu motivasyonu olarak blgesel gvenlik tehditleri ne karlsa ve gvenlik konusu btn KK zirvelerinin deimez gndemi olsa da kurumsal anlamda KKte ortak gvenlik konusunda ciddi baarlar salanamamtr. Bununla beraber KK, ye devletlerin gvenliini salamak iin yelerin kendi kapasitelerini arttrmay ve da bamll azaltmay hedefleyen kk admlar atmtr. Aralk 1986da oluturulan Yarmada Kolluk Kuvvetlerinin (The Peninsula Shield Forces) 1990da Irakn Kuveyti igalini engelleyememesi, KK lkelerinin askeri kapasitesinin snrl olduunu aka gstermitir. yle ki Aralk 1990daki Doha Deklarasyonu ile KK yesi lkeler Yarmada Kuvvetlerinin etkisizliini kabul ederek ulusal ve blgesel gvenliklerini salayabilecek kapasitede yeni bir gvenlik ve savunma dzenlemesinin yaplmasna karar vermilerdir.6 Kuveyt igalinin ancak Amerikan mdahalesiyle sona erdirilmesi, nasl bir ortak ordu kurulaca konusunda fikir ayrl yaayan lkelerin pozisyonunu da netletirmitir.7 Ortak savunma gcnn byk bir ksmn oluturan ve merkezine ev sahiplii yapan Suudi Arabistan, Yarmada Kuvvetlerinin blgesel sorunlarn zm, tehlikelerin bertaraf edilmesi ve ortak karar alnmasnda etkili olmasn ummu, ancak sadece Ummandan destek grmtr. Dier yeler ise KKin savunma kapasitesinin yetersiz olduunu ve ulusal ve blgesel gvenliin salanmas iin mutlaka bir
6.Christian Koch, The GCC as a Regional Security Organization, KAS International Reports, 2010, s. 26. 7. Joseph A. Kechichian, Security Efforts in the Arab World, A Brief Examination of Four Regional Organizations, Rand Corporation, 1994, s. 14.

d destein gerektiini ifade etmilerdir.8 Bu konuda uzun sre uzlama salanamaynca Suudi Arabistan 2006da Riyadda yaplan zirvede Yarmada Kuvvetlerinin datlarak merkezi ynetim ve bamsz kuvvetler prensibinin kabuln nermitir. Buna gre her ye devletin kendi gvenlik gleri ierisinde ve kendi topraklarnda kalacak zel bir birlii merkezi ordu iin hazr bulundurmas gerekmektedir. Her ne kadar ye devletler bu teklifin gelitirilmesi iin alma karar aldysa da somut bir sonu elde edilememi ve 2009 ylndaki KK zirvesinde mterek kuvvetler kurulmasna karar verilmitir. Ayrca korsanlk faaliyetlerini denetlemek ve denizlerin gvenliini salamak iin Krfez donanmalarndan mterek bir donanma kurulmas nerilmitir.

Krfez lkelerinin egemenliklerini daha st bir yapya devretme konusunda isteksiz olmalar, milletler-st karar alc veya denetleyici bir otoritenin kurulmasn engellemitir.

KKin kendi gvenliini salamaya yetebilecek bir gvenlik kuvveti kuramamasnn birka temel sebebi bulunmaktadr. Bu sebeplerin banda ibirlii ve koordinasyon kapasitesi snrl olan KK yesi alt lkenin silahl kuvvetlerinin gerek insan gc bakmndan gerekse teknik bakmdan ortak bir gvenlik kuvveti kurulmas iin yetersiz olmas gelmektedir. Bu artlarda hem tekil olarak KK lkeleri hem de KKin ortak gvenlik birimleri komular ran ve Iraka nazaran askeri bakmdan zayf olmaya devam edecek gibi grnmektedir. nsan gcyle balantl olarak Krfez lkelerinde nfusun byk ksmnn gmen iilerden olutuunu ve yllk
8. Koch, s. 27.

S E TAV. O R G

11

ANALZ

gelirleri bir hayli yksek olan Krfez vatandalarnn da disiplinli ve dzenli bir orduya dhil olma konusunda istekli olmadklarn hatrlamak gerekmektedir. kinci sebep, kendi silahl kuvvetleri zerinde tam kontrol salamak isteyen kk Krfez lkelerinin merkezi bir savunma gc kurulduunda Suudi Arabistann kendilerine stnlk salayarak iilerine mdahale etmesinden ve bylece egemenliklerine zarar vermesinden endie etmeleridir. Suudi Arabistandan bata nfus ve corafi byklk olmak zere birok bakmdan kk olan ve ulus devlet tarihleri olduka yeni olan bu lkeler, Suudi egemenlii altna girmekten ekinmektedir.9 KKe ye devletlerin yksek siyaset konularnda deil de ikincil meselelerde anlamasnn temelinde de ayn sebep yatmaktadr. Gvenlik ibirlii salanamamasnn nc sebebi, KK yelerinin herhangi bir d mdahale olduunda blgelerini yahut kendi topraklarn koruyacak kapasitede olmadklarnn farknda olmalardr.10 Kuveytin igalinden bu yana Krfez lkeleri gvenlik sorunlarn ABDnin yardmyla zmtr. KKte kendine yeten bir gvenlik mekanizmas kurulamamasndaki son etken de konseye ye lkelerin kendi aralarndaki ihtilaf ve gvensizlikleri tam anlamyla giderememi olmalardr. BAE-Umman arasndaki snr 2003te bir anlama imzalanarak, Bahreyn ve Katar arasndaki ada problemi 2001de Uluslararas Adalet Divan kararyla ve Kuveyt ile Suudi Arabistan deniz snrlarnn belirlenmesi problemi 2000 ylnda zlse de yaanan btn bu snr problemleri karlkl gvensizlii miras brakmtr. Btn bunlara ramen KK lkeleri, kendi kstlarn daha iyi grerek zaman ierisinde siyasi bir uyum yakalam ve ortak gvenlik mekanizmasnn kurulmasnn gereklilii konusunda anlamaya varmtr. rnein Suudi Arabistan ve Yemen arasndaki snr krizinde, dier be ye
9. Koch, s. 27. 10. Koch, s. 30.

Suudi Arabistann kendi topraklarn savunmak iin ataca btn admlar desteklediklerini ifade etmilerdir. Yine rann direni hattn krma noktas olarak grdkleri Suriye krizinde de btn diplomatik kararlar birlikte almlardr. Bu uyumun yakalanmasndaki en nemli etken, ekonomik entegrasyonda kazanlan baarlarn ve elde edilen krn yeler arasnda ibirliine olan gveni artrmas olmutur. Bundan dolay KKin ekonomik baarlar irdelenmeye deer grlmektedir.
TABLO 2. TABLO BALII lkeler Askeri Personel Says (2011) 22.600 249.000 51.000 19.460 11.800 47.000 802.400 563.000
Askeri Personel Says, Dnya Bankas Kii Bana Milli Gelir, CIA Factbook

Kii Ba Milli Gelir (2012, Cari Fiyatlarla, $) 40,500 31,800 49,800 29,200 103,900 29,600 7,200 13,300

Kuveyt Suudi Arabistan BAE Bahreyn Katar Umman Irak ran

Kaynak:

2.2. KKin Asl Baars Ekonomik birlii mi?

KK, blgesel gvensizlik ortamna kar bir savunma mekanizmas olarak kurulmutur fakat bununla beraber ye lkeler arasnda bir ekonomik ibirliini de gzetmitir. Bu ynde ilk adm, kuruluundan birka ay sonra, Kasm 1981de imzalanan ve uzun vadede gmrk birliini hedefleyen Birleik Ekonomik Anlama olmutur.11 Bu anlamayla her ye, dier ye lkelerin vatandalarn ve mallarn kendininkilerle e tutmu, bylece blge kaynakl tm tarmsal, hayvansal ve snai rnlerin ticaretinin serbestletirilmesi ve gmrk vergisinden muaf tutulmas hedeflenmitir.12 1983te Riyaddaki zirvede imzalanan
11. The GCC Process of Achievement, 2009, s. 58. 12. The Unified Economic Agreement between the Countries of the Gulf Cooperation Council, http://goo.gl/vJOSox

12

S E TAV. O R G

KRFEZ BRL KONSEY: KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN

serbest ticaret anlamasyla da ye lkeler arasnda gmrk vergisi uygulamas ortadan kaldrlmtr.13 1980li ve 1990l yllarda dardan gelen mallara ortak bir gmrk vergisi uygulanmas almalar devam etmi ve Aralk 2001de Maskatta dzenlenen zirvede serbest ticaret blgesinden gmrk birliine geilmesine karar verilmitir.14 Aralk 2002de Dohada dzenlenen zirvede de Ocak 2003 itibariyle dardan gelecek mallara %5 orannda gmrk tarifesi uygulanmas ve ye lke mallarna tarife ii veya d herhangi bir kstlama uygulanmamas kararlatrlmtr.15 KK yesi lkelerin gmrk birlii uygulamasna balamas hem konsey yeleri arasndaki ticari engellerin tamamen kaldrlmasn ve hem de lkelerin yatrm ve tevik politikalarn birbiriyle uyumlu hale getirerek bu lkelere ynelik d ticareti kolaylatrmtr.16 2001de kararlatrlan ve ekonomik birlemeyi byk oranda salayan Gmrk Birlii Anlamas, ortak gmrk tarifesi, ortak gmrk mevzuat ve uygulamas, gmrk vergilerinin tek bir noktada toplanmas, tarm ve hayvanclkla ilgili karantinalar gz nnde bulundurarak, btn tarife ii ve d engelleri kaldrmak ve ye lkelerde retilen mallarn milli rn olarak kabul edilmesini kapsamaktadr.17 Bu anlamaya gre, dier lke mallarnn KKe giriinde sadece bir noktada kayt yaplmakta ve sonrasnda bu maln KK ierisinde serbest dolamna izin verilmektedir. Gmrk gelirleri ye lkeler arasnda paylalmaktadr. nemli bir noktay belirtmek gerekir ki, gmrk birlii uygulamasna balandndan bu yana ye lkeler arasndaki ticaret
13. TheProcess of Achievement, 2009, s. 68. 14. The Closing Statement of the Twenty Second Session, GCC, http://goo.gl/QeupHC, 2009, s. 60. 15. Process of Custom Union of the GCC: 2002-2012, s. 8. 16. KKin ekonomik entegrasyon almalar ile ilgili detayl bir alma iin bkz: Slimane Bellaour, Al-Takameel al-iktisade alarabi wa al-tahdiyat al-mounazama al-alamiyee lil tijara. Deraset halet Majless Al-Ta`aween li dowal al-Khaleej al-Arabi (Ministry of Higher Education and University of Algeria, 2009). 17. A.g.e, s. 9.

hacminin %6-%30 orannda genilemesi beklenmi18 ve art oran %20 olarak gereklemitir.19 KKin entegrasyonda bir adm daha ilerlemesini salayan bu anlamayla ye lkelerin vatandalarnn da KK ierisinde serbest dolam, mlk edinebilmesi ve ikamet edebilmesi amalanm ve nemli oranda da baar salanmtr.20 Havaalannda KK vatandalar iin ayr giri kaps olmas da gmrk birliinden sonra gerekletirilen uygulamalardan bir tanesidir.

KKin blgesel gvensizlik ortamna kar bir savunma mekanizmas olarak kurulmu olmasna ramen asl baarlarn ekonomik ibir lii alannda gerekletirmitir.

KK yeleri 2008de ekonomik entegrasyona giden yolda nemli bir aama olan Ortak Pazara gei konusunda anlamaya varmlardr. Bu kapsamda gmrk birliinde kararlatrlan unsurlara ek olarak igc, sermaye ve giriimcilerin ye lkelerde serbest dolam engelleyen tarife ii ve d btn engellerin kaldrlmas kararlatrlmtr.21 Ortak Pazar, ekonomileri byk oranda petrol ve doalgaza baml olan KK lkelerinde zel sektrn canlanmasna katk salamtr. Dnya Ticaret rgtne ye olunmas ise kalite standartlarn artrm, blgenin rekabetiliini glendirmi ve Krfeze ihracat ve Krfezden ithalat kolaylatrarak KK blgesi ile uluslararas ticareti daha gvenli hale getirmitir.22 Her ne kadar KK Gmrk Birlii oluturulmas 2015e ertelense de bu sre ierisinde kurumsal
18. The Process of Achievement, 2009, s. 68. 19. Process of Custom Union of the GCC: 2002-2012, s. 11. 20. The Economic Agreement Between the GCC States, 2001, Article III. 21. Bellaour, s.62. 22. Bellaour, s. 234.

S E TAV. O R G

13

ANALZ

altyapnn kurulmasna ve gmrk gelirlerinin toplanmas ve datmnda ortak hareket edilmesi, baz endstriyel KK rnlerine tarife korumas getirilmesi ve salk rnlerinin ithalatnn salanmas gibi belli konularda23 lkeler arasnda anlamaya varlmasna karar verilmitir. Bu srecin takibi iin de Gmrk Birlii Kurumunun kurulmas kararlatrlmtr.

Krfez lkelerinin Asya lkeleriyle siyasi ve ekonomik ilikiler gelitirmesi alternatif kresel alar kurarak uluslararas sistemle btnlemelerine ve deien kresel g dengesinde daha etkili olmalarna katkda bulunmaktadr.

Kuveyt hari dier yelerin paralarn dolara sabitlemesi ortak para birimine geiin altyapsn nemli lde hazrlasa da ekonomik birliin temel unsurlarndan biri olan KK para birlii henz gerekletirilememitir. 2002 ylnda Para Birlii Komitesi kurulurken, 2007 ylndaki Doha zirvesinde para birliine girme kriterleri belirlenmi ve uygulamann 2010 Ocak ay itibaryla yrrle girecei aklanmtr.24 Halici ad verilen para birimine geme konusunda Bahreyn, Kuveyt, Katar ve Suudi Arabistan dileri bakanlar uzlarken Umman daha 2007de birlie girmeyeceini aklam, BAE ise 2009da birlikten ayrldn ilan etmitir.25 BAEnin ayrlma sebeplerinin banda KK Merkez Bankasnn merkezinin nerede olaca konusundaki ihtilaf yatmaktadr. Suudi Arabistan Riyadda srar eder23. The Process of Achievement, 2009, s. 69. 24. ShinjiTakagi, Establishing Monetary Union in the Gulf Cooperation Council: What Lessons for Regional Cooperation?,Asian Development Bank Institue, Ekim 2012, s. 12. 25. Cumali nal, Krfez lkelerinin ortak parasnda srpriz ayrlk, Zaman, 22 Mays 2009.

ken BAE Abu Dabide srar etmitir. Bu, dier pek ok konuda olduu gibi Suudi Arabistann merkez lke olma abalarna ynelik itirazn bir paras olarak grlebilir. Ksaca, KKin blgesel gvensizlik ortamna kar bir savunma mekanizmas olarak kurulmu olmasna ramen asl baarlarn ekonomik ibirlii alannda gerekletirdiini sylemek mmkndr. Kuruluundan bu yana serbest ticaret blgesi kurulmas, gmrk birlii ve ortak pazar aamalarnn tam anlamyla baaryla tamamlanamamasna ramen, KKin ekonomik ibirlii alannda nemli bir aamaya geldiini kaydetmek gerekmektedir. Karlkl gvensizlik, snr anlamazlklar, alnan kararlarn yava hayata geirilmesi ya da geirilememesi gibi sorunlar gz nnde bulundurulduunda ekonomik ibirliinin KKin en aktif ileyen alan olduu grlr. te yandan ekonomik alanlarda konsey iinde nemli admlarn atlmas Konseyi gvenlik merkezli bir birlik olmaktan karrken, siyasi sorunlar ile sarslabilecek Konsey ii ilikilerin nefes almasna imkn tanmaktadr. Ekonomik etkinlikler bir anlamda Konseydeki siyasi birliin glenmesine en kayda deer katky salarken, KKin gelecekte geirmesi beklenen dnmlerin en nemli dayanaklarndan olacan ngrmek abartl olmayacaktr. Ancak mevcut siyasal, ekonomik, askeri ve kltrel durumun gelecekte nasl bir dnme sebep olacan tartmadan nce KKin dnya sistemi ierisinde nerede durduuna bakmak faydal olacaktr.

3. DEEN KRESEL VE BLGESEL DENGELER BALAMINDA KKN MEVCUT DURUMU VE GELECE

2008 kresel mali krizinden sonra kresel ekonomideki g dengelerinde yaanan deiim belirginlemeye balam ve kresel siyaset, deien ekonomik durumlar ve yeni dengeleri hesaba katmak durumunda kalmtr. Dou ve Bat lkeleri arasndaki ekonomik dengeler deiirken

14

S E TAV. O R G

KRFEZ BRL KONSEY: KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN

Katar, BAE ve Suudi Arabistan nclnde KK lkeleri, enerji kaynaklarn ve birikmi sermayelerini bir kaldra olarak kullanarak kresel sistemde daha aktif hale gelmi ve enerji ynetiminden, iklim deiiklii politikasna, kresel finans sistemindeki reformlara kadar kresel konulara dhil olmaya balamlardr.26 Dikkatle hatrlanmas gerekir ki Krfezin enerji kaynaklar kresel ekonomik sistemin gelimesindeki en nemli dinamiklerden birisi olmutur. kinci Dnya Sava sonrasnda petrol ihtiyacn karlayarak Batl lkelerin ekonomik gelimesine nemli bir katk salayan Krfez lkeleri bu sayede Bat ile ilikilerini gelitirmitir. 21. yzylda ekonomileri hzla byyen in ve Hindistann enerji ihtiyalarnn artmas, bu lkelerin de Krfez ile ilikilerini gelitirmelerine zemin hazrlamtr. Bu pek tabii tek tarafl bir durum deildir; zira enerji bamszl, liman gvenlii ve gda gvenlii gibi konular Krfezin Asyaya alma gerekeleri arasnda yer almakta ve yeni ticari ilikiler Krfez-Asya balantlarn yeniden ekillendirmektedir. Verimli topraklara sahip olmayan Krfez lkeleri iin gda gvenlii Afrika ve Asya lkeleri ile yeni ortaklklar ekillendirilmesine vesile olmutur. Krfez lkelerinin petrol ve doalgaza baml olan ekonomik yaplarn deitirmeleri, bu lkeleri kresel ekonomiye daha entegre hale getirmitir.27 Bu bamllk, bir anlamda Krfezin gvenlii ile birden fazla lkenin ilgilendii/ilgilenecei manasna da gelmektedir. Mevcut durumda Krfezdeki enerji gvenlii ve genel anlamda d gvenlik byk oranda ABD tarafndan salanyor olsa da, son gelimeler KK yesi lkelerin Bat ile Dou arasnda kendilerini yeniden konumlandrmaya altn gstermitir.28 Buradan hareketle Krfez
26. Kristian Coates Ulrichsen, The GCC States and the Shifting Balance of Global Power, 2010, s. 1. 27. Kristian Coates Ulrichsen, Repositioning the GCC States in the Changing Global Order, Journal of Arabian Studies: Arabia, the Gulf and the Red Sea, 1: 2, s. 232. 28. Ulrichsen, 2010, s.4.

lkelerinin uluslararas ok kutuplulua paralel bir ekilde hareket ettiini ve aktrler arasndaki g mcadelesinde yeni blgesel ve kresel belirsizliklere ev sahiplii yaptn sylemek mmkndr. Yani kresel siyaset ve ekonomiye yn vermeye alan lkelerin Krfez lkeleri ile olan ilikileri eskiye gre daha da nem kazanacaktr. Nitekim Katar Emirinin in geliyor, Hindistan geliyor, Rusya yolda nanyorum ki yeniden glenecekler. Amerika ve Avrupann lider olmaya devam edip etmeyeceini bilmiyorum szleri bu balamda dikkate alnmaya deerdir.29 Daha somut bir gsterge olarak Suudi Arabistann ine petrol ihracatnn ABDye yaplan ihracat gemesi nemlidir.30 te yandan bu durum Krfez lkelerinin Amerika ile mttefiklik ilikilerinin deitii anlamna gelmemekte, sadece ykseliteki kresel aktrlerin artk Krfez lkelerindeki siyasal ve ekonomik durumun istikrarn nemseyeceini gstermektedir. Krfez lkelerinin kendi aralarndaki ve dnya ekonomisine olan entegrasyonu derinletirmeleri, Bat dnda da yatrm ortaklklar gelitirmelerini kolaylatrmtr. Bu balamda Krfez lkelerinin Asya lkeleriyle siyasi ve ekonomik ilikiler gelitirmesi, alternatif kresel alar kurarak uluslararas sistemle btnlemelerine ve deien kresel g dengesinde daha etkili olmalarna katkda bulunmaktadr. Bu imdilik KKin btn yelerini kapsamasa ve Konsey yeleri ortak hareket etmeseler de her lke farkl bir alanda kendini sisteme dhil etmeye almaktadr. rnein Katar, Arap isyanlarna kadar arabuluculuk faaliyetlerini younlatrarak uluslararas grnrln arttrmaya alrken, 2011den bu yana Arap dnyasndaki diplomatik hareketliliin ve yeniden ekillenmenin nemli aktrlerinden biri olmutur. te yandan, BAE yenilenebilir enerji ve nkleer enerji zerine y29. Qatar warns of another Iraq if Sudan sinks into chaos, Business Intelligence Middle East, 31 Mart 2009. 30. Jad Mouawad, Chinas Growth Shifts the Geopolitics of Oil, NY Times, 19 Mart 2010.

S E TAV. O R G

15

ANALZ

rtt faaliyetlerle bu konularda lider olmaya almakta ve kurduu merkezlerle uluslararas aratrmaclara ev sahiplii yapmaktadr.

3.1. KKin Mevcut Durumu

Tunusta balayan halk isyan dalgas, Libya, Msr ve Yemende iktidarlar ve diktatrleri devirirken, Suudi Arabistan, Umman ve Bahreynde ksa sreli istikrarszla sebep olmutur. Dier lkelere kyasla kk apl olan bu protestolar Suudi Arabistan ve Ummanda ekonomik paketler ve polis yardmyla bastrlsa da Bahreynde karklk devam etmektedir. lk etapta blgede statkonun korunmasndan yana tavr alan Krfez lkeleri ksa bir sre kriz ynetimine balam ve isyan dalgasn kendisinden uzak tutmak iin de eitli yollara bavurmutur. Bu abalar Msrdaki darbede zirve yapm ve Katar dndaki KK yeleri Msrn darbe ynetimine desteklerini sunmutur. zellikle Suudi Arabistan ve BAE, darbenin hem hazrlan srecinde hem de darbe sonrasnda etkili rol oynam ve Msrda darbe ynetiminin giritii kanl operasyonlardan sonra Suudi Kral Abdullah, Msrda yaananlar terrle sava olarak deerlendirerek darbe ynetimine desteini devam ettirmitir. Ksa vadede istikrar korumaya ynelik memur ve zel sektr alanlarnn maalarna zam yaplm, Arabistann 2015 ylnda yaplaca sylenen yerel seimlerde kadnlarn oy kullanmasna izin verecei gibi bir takm sembolik siyasal haklar tannm ve i gvenlikte daha sk yntemler benimsenmitir. Ksaca halka yukardan salanan ayrcalklar tabann gelecekte siyasi ynetime katlm taleplerini zayflatmtr.31 Byle bir blgesel istikrarszlk ortamnda KKin nderi konumundaki Suudi Arabistan, 19 Aralk 2011de Riyadda gerekletirilen KK zirvesinde KKin umut edilen baarya ulaamadn, bu sebeple ibirliinden siyasal birlie geiin be31. Kristian Coates Ulrichsen, Qatar and the Arab Spring, Open Democracy, 12 Nisan 2011.

lirlenen hedeflerin gerekletirilmesi iin gerekli olduunu ifade etmitir. Esasnda ismi konulmasa da Krfez lkelerinin mevcut sorunlarn zmek, blgenin kalknmasn salamak ve kresel sistem ierisinde nemli bir aktr olmas iin tam bir btnlemenin nemine nceki yllarda da vurgu yaplmtr. Suudi Arabistan Dileri Bakan Suud el-Faysal 2004 ylnda Bahreyndeki Krfez Diyalou toplantsnda Krfez gvenlii iin acilen ortak bir abaya ihtiya olduunu ve bu abann yerel, blgesel ve uluslararas bileenleri olmas gerektiini ifade etmitir. Faysal, kozmetik olmayan, siyasi, askeri, ekonomik, sosyal ve eitim alanlarnda gerek ve anlaml reformlarn yaplmasn yerel bileenler olarak tanmlarken; birleik bir KK, mreffeh Yemen, istikrarl bir Irak ve dost bir ran da Krfez gvenliinin blgesel bileenleri olarak tanmlamtr. Gvenliin uluslararas bileeni de tek bir sper g tarafndan deil, uluslararas toplum tarafndan salanacak garantiler olarak belirtilmitir.32 KKin nemli siyasi figrlerinden birisi olarak Suud el-Faysaln izdii bu ereve net ve belirgin hedefler koyarak ye lkelerin siyasal birliine iaret etmitir. KK lkeleri, Arap isyanlar srecinde blgedeki mevcut siyasal boluktan yararlanarak ve finansal glerini kullanarak diplomatik arlklarn arttrmlardr.33 Yemende Ali Abdullah Salihi yetkilerini devretmeye ikna etmesi ve gei srecinin hayata geirilmesi abalar ve Suriyede Esed rejimi karsnda muhalefete verilen destek, KKin diplomatik etkinliklerinin artna iaret etmektedir. Bu noktada Arap isyanlarnn etkisiyle KK lkelerine i siyasette endie veren konularn d politikaya da yansd bariz bir ekilde gzlemlenmektedir. KK lkelerinin d politikaya byk oranda i siyaset lensleriyle baktn tezinin en belirgin
32. Prince Sauds address on security at Bahrain seminar Saudi Embassy, 12 Mays 2004. 33. Toward a Strategic Partnership? The EU andthe GCC in a Revolutionary Middle East, Event Briefing, Fride, Eyll 2012, s. 2.

16

S E TAV. O R G

KRFEZ BRL KONSEY: KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN

rnei Mslman Kardeler hareketi ile ilikilerdir. Hareket, zellikle Suudi Arabistan, BAE ve Kuveyt tarafndan ciddi bir tehdit olarak tanmlanm ve dier KK yeleri de hareketle ortak mcadeleye davet edilmitir. Suudi Arabistann gerek Suriye muhalefeti ierisindeki tutumu ve gerekse Msrda Mslman Kardeler iktidarna yaplan darbeye verdii ak finansal destek, hareketin deien dzende oynad rolden rahatsz olduunun ispatdr. Blgede toplumsal olarak uzun yllardr etkili olan Mslman Kardelerin siyasi anlamda da etkinlik kazanmas, hareketin dengeleri deitirecei ve uzun vadede Krfez monarilerinin sonunu getirecei bir gelime olarak grlmektedir. Bununla birlikte btn Krfez lkelerini Mslman Kardeler kart olarak deerlendirmek de yanltr. Katar, zellikle Mslman Kardeler konusunda gerek Suriyede gerekse Msrda Suudi Arabistandan ok farkl bir politika izlemitir ve izlemeye devam etmektedir. Katar, Mslman Kardelere yaknlyla bilinen slam alimi Yusuf El-Kardavi ve yine hareketin Filistin uzants olarak grlen Hamasn lideri Halid Meale ev sahiplii yapmaktadr. Mslman Kardeler hareketi, Bahreyn ve Kuveytte ynetimler tarafndan meru kabul edilirken Ummanda ciddi bir temsiliyeti yoktur. Bahreynde byk ounluunu iilerin oluturduu gstericilerin, El Halife ynetimi kart protestolarna dier KK yelerinin askeri olarak mdahale etmesi de bu konuda verilebilecek ikinci rnektir. Bahreynde 14 ubat 2011de ounluu lkedeki ii gruplardan oluan muhaliflerin ynetim kart protestolar ve anayasal hak talepleri karsnda Suudi Arabistan diplomatik arabuluculuk yapmak yerine, 14 Mart 2011de lkedeki gvenlii salamak amacyla 1000 tane asker ve askeri ara gndermitir. Dier KK yelerinin de askeri anlamda sembolik olarak da olsa destek verdikleri bu operasyondaki asl ama phesiz Suudi Arabistann Doudaki petrol blgesinde yaayan iilerin ayaklanmay rnek alarak lkedeki istikrar bozmasn engellemek ve muS E TAV. O R G

halif gruplar korkutmak olmutur. Bahreyndeki ayaklanmaya verilen tepki, Krfez lkelerinin ulusal yaplarn ve siyasal varlklarn tehdit eden bir durum karsnda beraber hareket ettiklerinin nemli bir gstergesidir. Suudi Kral Abdullahn 2011 Aralknda yapt siyasi birlik arsn da bu perspektiften okumakta fayda vardr.

KK lkeleri d politika meselelerine i siyaset lensleriyle bakmakta ve bu sebeple ounlukla korumac bir politika izlemektedirler.

Siyasi birlie gei arsna Bahreyn dnda hibir lke ilk bata olumlu tepki vermemi, fakat daha sonra her lkeden temsilci atanarak merkezi Riyadda olacak bir kurul oluturulmutur. ye lkeler kurulun blgesel bir birlik olma adna yaplmas gerekenleri btn ynleriyle ele alp, stratejik bir plan karmas kararn onaylamlardr. Kendisini Krfezin en demokratik lkesi olarak tanmlayan Kuveyt, siyasal sistemlerin farkllndan dolay birliin mmkn olmadn ileri srerken, Bahreyn birlik fikrini olumlu karlayan ilk lke olmutur. Katar ve BAE siyasal birlikten nce ekonomik, kltrel ve kalknma alanndaki ortaklk projelerinin tam olarak hayata geirilmesine vurgu yapmtr. ye lkeleri birlik srecine katlmaya ikna eden sebep phesiz KKin siyasal istikrarnn ve dengelerinin sallantda olmasdr. Kuveytte ynetim kart protestolar 6 yl ierisinde drdnc kez hkmet deiimine sebep olmu, Bahreyndeki ayaklanmalar ise bugn hala sona ermemitir. Suudi Arabistann petrol blgesi Katif te yaanan ii ayaklanmalar, Krfez vatandalar arasndaki isizlik oranlarnn giderek ykselmesi, sosyal medyann yeni bir protesto arac haline gelmesi ve blgenin yapsal olarak ciddi deiim17

ANALZ

ler geirirken yaanan sanclar, KKin bu ciddi problemlerle daha btncl bir entegrasyonla ciddi ekilde mcadele etmesini gerektirmitir. Siyasal birlik kararnn btn ye lkeler tarafndan kabul edilmesi, uygulamalar iin bir zaman izelgesi hazrlanmas ve komisyon kurulmas kararn yeler tarafndan ciddiye alndnn gstergesi saylsa da34 gndeme getirilmesinin zerinden 1,5 yl gemesine ramen bu konuda somut bir adm atlmamtr. Bundan daha nemlisi, nasl bir birlik kastedildii, Avrupa Birlii benzeri bir yapdan m yoksa federatif bir yapdan m bahsedildii konusunda net bir aklama yaplmamtr. Burada asl soru bunun Krfez hanedanlar arasnda m yoksa devletleri arasnda m bir birlik olaca sorusudur. 30 yllk bir rgt olan KKin AB benzeri bir evrime hazr olup olmad sorusu hakl olarak sorulmaktadr. Blgesel olarak etkin bir kurumun yokluunda, KK lkelerinin siyasal birlie evirilmesi durumunda sahneye yeni ve daha gl bir aktr olarak kma ihtimalinin ve bunun blgeye hatta Ortadouya etkisinin ne ekilde olacann tahlil edilmesi nem arz etmektedir.

KKin blgedeki etkisini arttrmas iin meru ynetimlerle ibirlii ierisinde olmas, yelerinin siyasi meruiyet zeminini geniletmesi, hem ite hem de blgede Snni-ii ayrmasnn asgariye indirilmesini salayacak kprler kurmas gerekmektedir.

3.2. KKin Gelecei

KKin 30 yllk tarihine baklarak siyasal birlik projesinin hzl bir ekilde gereklemeyeceini
34. Mohammad Al Asoomi, GCC moving in right direction, Gulf News, 23 Aralk 2011.

sylemek yanl olmayacaktr. Bunun birinci sebebi Krfez lkelerinin en byk engeli olarak deerlendirilebilecek muhafazakr ve statkocu anlaytr. Ynetimdeki aileler ve bu ailelerin meruiyetini salamak iin ibirlii yapt gruplar iktidarlarn ve sahip olduklar zenginlikleri kaybetme korkusuyla deiim kart bir tutum sergilemeye devam etmektedir. Bir dier nemli sebep de ye lkelerin milli egemenliklerine zarar gelecei endiesiyle karar alma ve alnan kararlarn uygulanma srecini yavalatmalardr. yelerin egemenliklerini koruyacak gerekli kurumsal altyap hazrland takdirde bunun ne kadar yerinde bir endie kayna olaca tartmal bir konudur. Krfezin diplomatik ve brokratik evrelerinde Avrupa Birliinin siyasal birlik konusunda model alnmas konuulmaktadr. ye lkelerin jeostratejik konumlar ve siyasal kltrleri arasnda farkllklar olsa da AB lkeleri egemenlik sorununu yaamamaktadrlar. KK birliinin en nemli savunucusu olan Suudi Arabistan bu endienin asl kayna olarak n plana kmaktadr. KK yelerinin nndeki dier engel de bugne kadar KK tarafndan alnan fakat uygulanmayan baz kararlarn, yerine getirilmemi szlerin ve gereki olmayan vaatlerin tekilatn gvenilirliine zarar vermi olmasdr. Gmrk birliine gei, ortak savunma gc ve para birimi konusunda yaananlar bunun rnei saylabilir. KK lkelerinin ekonomik kresellemeyi ncelerken kresellemenin siyasi ve kltrel boyutuna diren gstermeleri, birlik olma konusunda uluslararas ilginin uyanmamasnn en baat sebebi saylabilir. Uluslararas sistemi atmalar zerinden okuyan Krfez lkeleri, alm yapmak gerektiinde kendilerinden kaynaklanan nemli engellerle karlamaktadrlar. Mezhepilik siyaseti, monari veya cumhuriyet ayrm gibi ynetimsel farkllklarn n planda tutulmas Krfez lkelerinin uzun vadeli, srdrlebilir ve kurumsallam bir blgesel alm gerekletirmesini engellemektedir. Ynetimdeki ailelerin lkelerini
S E TAV. O R G

18

KRFEZ BRL KONSEY: KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN

bir aile irketi gibi ynetmelerinden kaynaklanan krlgan meruiyet zemini, siyasi ve sosyal almlar yapmay iktidarlarna tehdit olarak gren yneticileri geni reform yapmaktan alkoymaktadr. Bunun yan sra sosyal medyada ynetimi eletirenlerin tutuklanmas, eitim seviyesinin ykselmesine ramen isizlik oranlarnn artmas, askeri harcamalarn ykselmesi ve temel insan haklar konusunda ciddi sorun ve yasaklarn varln devam ettirmesi, rantiyeci devletlerin siyasal krizleri istikrar satn alarak geitirdikleri ve ancak mali krizler yaandnda meruiyet zeminini geniletecek almlar yaptklar fikrini glendirmektedir. Btn bunlardan hareketle Krfez lkelerinin ksa ve uzun vadede yapmas gerekenleri ayrmak gerekmektedir. Ksa vadede i ilerinde tansiyonu drecek siyasal ve sosyal admlar atlarak byk krizler kmasnn engellenmesi gerekirken, uzun vadede gvenliin ok boyutlu bir ekilde ele alnmas, kalc siyasal, ekonomik ve sosyal reformlarn yan sra KKe komu lkelerle iyi ilikiler ierisinde olunmas gerekmektedir. yeler aralarndaki siyasi koordinasyonsuzluk, kresel ekonomik ve siyasi dzende KKin yeni bir g blou olmasnn nndeki en nemli engellerden biridir.35 Dolaysyla birlik kararnn alnmasndan sonra kurumsallamann salanp salanmad nemlidir. Uluslararas alanda salanacak baarlarn i ilerinde de yakalanmas iin hem ulusal hem de blgesel kurumsallamann pratik admlar atlmaldr. Blgesel anlamda KKin deien Ortadouda daha gl olmas, komularyla ekonomik, siyasal ve sosyo-kltrel konularda ibirlii yapmasna baldr. Krfez lkelerinin maddi imknlarn blgesel ilikileri gelitirmek, siyasi arlklarn ve ekonomik entegrasyonu artrmakta kullanmas gerekmektedir. zellikle devrimler sonucunda oluan istikrarszlk ortamnda KKten scak para akna bata Msr olmak ze35. The Gulf in the New World Order: A Forgotten Emerging Power? Fride, 2010, s. 12.

re blge devletlerinin ihtiyac olduu aikrdr. Ancak son zamanlarda blgede meydana gelen gelimeler Krfez lkelerinin bu ynde siyaset izlemediini gstermektedir. Suudi Arabistan, BAE ve Kuveytin 3 Temmuz 2013te Msr ordusu tarafndan yaplan darbeyi desteklemesi ve darbe ynetimindeki Msra acil mali destek gndermesi, Krfez lkelerinin blgesel deiime direndiklerini ak bir ekilde gstermitir. KKin yeni dzeni avantaja evirerek sahip olduu fonlar sayesinde blge lkelerindeki modernleme ve kalknma srelerini desteklemesi mmknken, Suudi Arabistann ban ektii bir grup Krfez lkesinin bu fonlar halklarn aleyhine kullanmas ve bu lkelerin Suriye krizinde de aktif rol almas blgenin gelecei adna endie sebebi olmutur. Blgedeki kriz ortamnn sakinletirilmesi iin bata Msr ve Yemen ekonomileri olmak zere blgenin ekonomik kalknmasnn salanmas elzemken, Krfez sermayesi blgenin istikrara kavumasn erteleyecek admlar atmaktadr. Oysa KKin ve KK yesi lkelerin blgedeki etkisini arttrmas iin meru ynetimlerle ibirlii ierisinde olmas, kendi ynetimlerinin meruiyet zeminini geniletmeleri, hem ite hem de blgede Snni-ii ayrmasnn -tamamen sonlandrlmas pek mmkn olmasa da, asgariye indirilmesini salayacak kprler kurmalar gerekmektedir.36 Bunun yan sra KK, Arap isyanlar sresince Katarn dnem bakanln yapt Arap Birliinde olduu gibi blgesel kurumlarn ve organizasyonlarn aktif hale getirilmesine nclk ederek blgedeki siyasal dzenin salanmasndaki etkisini arttrmaldr.

4. TRKYE-KK LKLERNDE YEN BR DNEM: TRKYENN ROL

Adalet ve Kalknma Partisinin iktidara geliiyle birlikte Trk d politikas yeni bir aktivizm ka36. Patrick Seale, Grim prospects for the Middle East in 2013, Gulf News, 3 Ocak 2013.

S E TAV. O R G

19

ANALZ

zanm; Trkiye, bu diplomasi anlay dorultusunda sadece Krfez blgesiyle deil btn komular ve komularnn tesiyle yakn siyasi, ekonomik ve sosyal ilikiler gelitirmeye balamtr. Trkiyenin her blgedeki alm kanallar ve hedefleri farkllk gstermitir. KK yesi lkelerle ilikilerde nemli oranda ekonomik kanallardan gelitirmeye alm ve bunu sosyal ve diplomatik ilikiler izlemitir. D politikada byk oranda beraber hareket eden alt Krfez lkesiyle ilikilerin derinletirilmesi, Trkiyenin blgesel g olma hedefini gerekletirmede nemli ayaklardan bir tanesini tekil etmektedir. Bununla birlikte KKin kurumsallamasn tamamlamam olmas ve d ilikilerin gelitirilmesinde kurumsal bir prosedr ve stratejisi olmamas, KK ile Trkiye arasndaki ilikilerin daha ok ye lkelerle ikili dzeyde yrtlmesine sebep olmutur. Yine de son yllarda KKle kurumsal ortaklk admlarnn atldn belirtmek gerekmektedir. Her ne kadar KK yesi lkeler ve Trkiye arasndaki ikili ilikiler dorudan KK ile kurumsal ilikileri etkilemese de ortak admlar ilikilerin kurumsallamasn kolaylatrmaktadr. Krfez lkeleri, cumhuriyetin kuruluundan itibaren Trkiyenin Ortadouda en az iliki gelitirdii lkelerin banda gelmektedirler. Bu durum, bir Krfez lkesiyle ilk st dzey resmi temasn 12 Eyll darbesinden sonra 1981de Kuveyt Emiri eyh Cabir el-Ahmet el-Sabahn Trkiyeyi ve 1982de de Kenan Evrenin Kuveyti ziyareti olmasndan da anlalmaktadr. 1980li yllarda balayan st dzey ziyaretler, Ankarann Cumhuriyetin kuruluundan bu yana srtn dnd Krfezle yakndan ilgilenmeye baladnn gstergesi saylmtr. Bu dnemde ABD, Rusya ve rann Krfez lkelerini tehdit ettiini ileri srm ve Trkiyeyi de bu tehditlere kar alnacak nlemlerin bir paras haline getirmek istemitir. Gl ve modern ordulara sahip olmamalarndan dolay sz konusu tehditler karsnda Krfez lkelerinin etkili bir mcadele sergilemesi pek mmkn olmamtr ve ABD,
20

Rusya ve Tahrann tepkisini ekmemek iin bu lkelerin ordularyla dorudan iliki kurmamtr. ABDnin bu siyaseti, NATO yesi olan Trkiyenin devreye girmesi ve Trkiye ile Suudi Arabistan ve Kuveyt arasnda askeri eitim, askeri malzeme satm ve ortak yatrm konularnda anlamalar imzalanmasna vesile olmutur.37 1990l yllarda Trkiye ve Krfez lkeleri arasnda vergi uygulamalar, endstriyel ve teknik ibirliini kapsayan ekonomi anlamalar yaplmtr.38 2000 sonrasnda ise AK Partinin iktidara gelmesinden itibaren ilikilerin her alanda gelitirilmesi hedeflenmitir. Bu dnemde Recep Tayyip Erdoan, Abdullah Gl ve Ahmet Davutolunun Krfez lkelerine sklkla ziyaret dzenlemeleri ilikilerin gelitirilmesi ynndeki st dzey iradeye iaret etmektedir. Ksa srede somut sonular vermeye balayan ve Krfez lkeleriyle ayr ayr gerekletirilen ziyaretler klasik Trk d politikasnn deierek yeni bir vizyonun yrrle konduunun da gstergesi saylabilir. 2005 ylnda baa gelen Suudi Kral Abdullahn Austos 2006daki ziyareti Krallk tarihinde Trkiyeye yaplan ilk resmi ziyaret olarak ilikilerin yeni bir aamaya gemesine vesile olmutur. Benzer biimde Bahreyn Kral Hamad bin sa el-Halifenin Eyll 2008deki Trkiye ziyareti de Bahreynden Trkiyeye Kral dzeyinde yaplan ilk ziyaret olarak tarihe gemitir. Trkiye tarafndan gsterilen ilgiye KK lkeleri tarafndan ksa srede karlk verilmesinde baz faktrler etkili olmutur. AK Partinin nceki hkmetlere gre daha kolay iletiim kurulabilir olmas, Trkiyenin zellikle son 11 ylda ekonomik gelimilik dzeyinin katlanmas, NATOya ye olmas ve ABD ve AB ile yakn ilikiler gelitirmesi, Batl kurum ve kurulularn byk ksmna ye olmas ve blgesel siyasette aktif ve baarl olmas Krfez lkelerinin Trki37. Baskn Oran (ed.),Trk D Politikas, II. Cilt, s. 125. 38. 1990da Bahreynle Ekonomik, Endstriyel ve Teknik birlii Anlamas, 1993te BAE ile ifte Vergileme Anlamas ve 1997de Kuveytle ifte Vergilendirmeyi nleme Anlamas yaplmtr.

S E TAV. O R G

KRFEZ BRL KONSEY: KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN

yeye ynelmesinin rasyonel sebepleri olarak grlmelidir. Trkiyenin KKle ibirliinde elini glendiren bu sebeplere ek olarak Trkiyede halkn ounluunun Snni mezhebine mensup olmas, Krfez lkelerinin iilerine mdahil olmamas ve Saddam rejiminin kmesinden sonra ran veya baka bir blgesel tehdidi dengeleyebilecek yegne devlet olmas da saylabilir.39 Yukarda bahsedilen faktrlerin etkisiyle Trkiye ve Krfez lkeleri arasnda siyasetten askeriyeye, eitimden turizme her alanda ilikilerin gelitirilmesi, derinletirilmesi ve kurumsallamas adna ciddi admlar atlmtr. Taraflar arasnda 30 Mays 2005 tarihinde Bahreynin bakenti Manamada Trkiye Cumhuriyeti ve Krfez Arap lkeleri birlii Konseyi yesi lkeler arasnda Ekonomik birliine likin ereve Anlamas imzalanmtr. Anlama kapmasnda taraf lkelerin eitli alanlarda karlkl bilgi ve teknik uzmanlk deiimini tevik etmeleri, eitli alanlarda ekonomik ibirliinin desteklenmesi, serbest ticaret alannn tesisine ilikin grmelerin balatlmas, ticari yatrmlarn kolaylatrlmas iin uygun dzenlemelerin yaplmas ve karlkl ziyaret, fuar ve sergilerin tevik edilmesine karar verilmitir.40 3 Eyll 2008de Trkiye ve Krfez birlii Konseyi arasnda, KKin kurumsal olarak ve Trkiyenin de blgede gven kazanan bir aktr olarak hareket etmesine iaret eden bir Mutabakat Zapt (yi Niyet Szlemesi) imzalanmtr. Mutabakat uyarnca taraflar periyodik olarak Trkiye-KK Stratejik Diyalog toplantlar yapmaya karar vermitir. 2 Eyll 2008de KK lkeleri Trkiyeyi stratejik ortak ilan etmi ve ayn gn Dileri Bakanlar Ciddede bir toplant yapmlardr. Dnemin Dileri Bakan Ali Babacan, toplantda KK ile ilikilere kurumsal bir kimlik kazandrmann taraflarn ortak menfaatlerine hizmet edeceini ifade etmitir. Babacan te39. M. Ataman ve G. N. Demir, Krfez lkelerinin Ortadou Politikas ve Arap Baharna Baklar, SETA, 2012. 40. 13 Nisan 2009 tarihli Resmi Gazete, http://goo.gl/Am3xr9

sis edilen stratejik diyaloun KKin nc bir lkeyle sahip olduu ilk dzenli danma srecini oluturmasn nemli bir ilke imza atlmas olarak deerlendirmitir.41

Trkiye ve KK ekonomilerinin birbirlerini tamamlayc nitelikte olmas, birlikte alldnda ok byk bir potansiyelin hareke te geirileceine olan inan, kurumsal ibirliinin gerekliliini ortaya karmtr.

2008den bu yana istikrarl bir ekilde devam eden stratejik diyalog toplantlarnn birincisi 7-8 Temmuz 2009 tarihinde stanbulda gerekletirilmitir. stanbuldaki toplantnn ardndan Dileri Bakan Ahmet Davutolunun yapt deerlendirmeler, Yeni Trkiyenin Krfez blgesine bakn izah etmi ve taraflar arasndaki tarihi balara dikkat ekerek gelecein de ortak ina edilmesine vurgu yapmtr.42 Davutolu, KK lkeleriyle ibirliinin siyasi-stratejik, ekonomik ve kltrel olmak zere boyutta gelitirilmesi gerektiine dikkat ekmitir. Bu toplantnn KK lkeleriyle ayr ayr iyi siyasi ilikiler gelitiren Trkiye asndan nemi, Trkiye ile KK arasnda kurumsal bir ibirlii mekanizmasnn kurulmas olmutur. Trkiye ve KK ekonomilerinin birbirlerini tamamlayc nitelikte olmas, birlikte alldnda ok byk bir potansiyelin harekete geirileceine olan inan, kurumsal ibirliinin gerekliliini ortaya karmtr. Yine ayn toplant ekonomik ve diplomatik anlamda gelimeye balayan ilikilerin kltrel alm41. Sayn Bakanmzn Trkiye-KK Stratejik Diyalou 1. Dileri Bakanlar Toplantsnda Yaptklar Konuma, Cidde, 2 Eyll 2008, http://goo.gl/uVPJnZ 42. Trkiye-Krfez birlii Konseyi Ekonomik Yksek Dzeyli Stratejik Diyalog I. Dileri Bakanlar Toplants Sonrasnda Yaplan Ortak Basn Toplants, 8 Temmuz 2009, raan-stanbul, http://goo.gl/woYAB0

S E TAV. O R G

21

ANALZ

larla desteklenmesi, kapsaml sosyal ve kltrel programlar uygulanmas, zellikle eitim alannda renci deiimi, ortak bilimsel faaliyetler de dhil olmak zere kapsaml bir ekilde halklarn yaknlamasn salayacak uzun vadeli admlarn atlmasn da temin etmitir.43 Stratejik ortalk toplantsnda KK Genel Sekreteri Abdurrahman el-Atiye de Krfez lkelerinin Trkiyenin blgesel rolne ve etkinliine verdii anlam zetler nitelikte Trkiyenin stlenmi olduu yapc rol ve blgedeki bkknlk ve bezginlik duygularnn ortadan kaldrlmas iin harcad abalarn takdire ayan grdklerini belirtmitir.44 Bu ifadelerden hareketle KK yesi lkelerin Trkiyenin blgede daha aktif bir aktr olmasn kendileri iin tehlike grmedikleri aksine bu abaya destek verecekleri sonucunu karmak mmkndr. 17 Ekim 2010da Kuveytte gerekletirilen Yksek Dzeyli Stratejik Diyalog kinci Dileri Bakanlar toplantsnda ise Dileri Bakan Ahmet Davutolu ilikilerin kazan-kazan prensibi erevesinde iki tarafn da menfaatine olacak ekilde bina edilmesinin gerekliliine vurgu yaparak, bir serbest ticaret anlamasnn mmkn olan en ksa zamanda sonulandrlmasna dikkat ekmitir. Davutolu KK lkeleriyle stratejik ibirliinin Trkiye, Suriye, Lbnan ve rdn kapsayan drtl sisteme eklemlenmesini istediklerini ve bylelikle Ortadou ve Avrupa arasndaki ulatrma, iletiim, enerji ve ticaret balantlarnn glendirilip etkinletirilmesinin mmkn olabileceini ifade etmitir.45 Bu kapsamda dokuz farkl alanda oluturulan ortak alma gruplarnn almalar dorultusunda Ortak Eylem Plan hazrlanmas ibirliinin pratik sonularna ulama ynnde nem arz etmektedir. Ortak plann hazrlanmas iin Yksek Dzeyli Memur43. Trkiye-Krfez birlii Konseyi Ekonomik Yksek Dzeyli Stratejik Diyalog I. Dileri Bakanlar Toplants Sonrasnda Yaplan Ortak Basn Toplants, 8 Temmuz 2009, raan-stanbul, http://goo.gl/kAnFCo 44. A.g.e. 45. KK lkeleri Serbest Ticaret Anlamas sonulandrlmal Dnya Gazetesi, 18 Ekim 2010.

lar tarafndan oluturulan alt kurullarn dzenledikleri toplantlar, taraflar arasndaki ilikilerin etkinletirilmesine nemli katklar sunmutur. Ocak 2012de nihai hale getirilen Ortak Eylem Plan ile ticaret ve yatrm, tarm ve gda gvenlii, ulatrma ve iletiim, enerji, kltr, turizm, salk, eitim ve evre alanlarnda ibirliinin altyaps hazrlanmtr.46 28 Ocak 2012de stanbulda dzenlenen drdnc toplant ncesinde Dileri Bakan Davutolu, Gittike genileyen kurumsallaan ve her yl yaplan toplantlar blgemizde bara istikrara katkda bulunmutur diyerek KK ile Trkiye arasnda istikrarl bir ekilde srdrlen toplantlarn somut sonular olduuna iaret etmitir. 2010un sonunda balayan toplumsal dnm srecine vurgu yapan Davutolu, Trkiyenin de Krfez ibirlii havzasnda istikrar iinde byme ve gelimesinin devam etmesini arpc bir gelime olarak nitelendirmitir.47 Stratejik diyalog anlamasnn Arap isyanlar ncesinde imzalandn ve isyanlar sonrasnda nemli lde ayn dorultuda hareket eden Trkiye ve KK lkeleri arasndaki diplomatik ilikilerin daha da younlatn gzden karmamak gerekmektedir. Bu noktada taraflar arasnda artan ilikileri, taraflar mutabakat anlamasna ve ibirlii yapmaya motive eden sebepleri, ibirliinden beklentilerin neler olduu ve imdiye kadarki getirilerini tartmak nem tamaktadr. phesiz bu admlarn ok boyutlu siyasi, ekonomik ve sosyal sebepleri ve kazanlar vardr.

4.1. Trkiye ve KK lkeleri Arasndaki Ekonomik likiler

Trkiye ve KK ekonomileri birbirlerini tamamlayc niteliktedir. Yani KK lkelerinin ihtiyalar Trkiye tarafndan ve Trkiyenin ihtiyalar
46. Trkiye-Krfez birlii Konseyi (KK) Dileri Bakanlar Toplants erevesinde Dzenlenen Ortak Basn Toplants, 28 Ocak 2012, stanbul, http://goo.gl/ePpBt2 47. Davutolundan stikrar Vurgusu, Aktif Haber, 28 Ocak 202.

22

S E TAV. O R G

KRFEZ BRL KONSEY: KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN

EKIL 1. TRKIYE-KK DI TICARETININ YILLAR TIBARIYLA GELIIMI

14,000,000 12,000,000 10,000,000 8,000,000 6,000,000 4,000,000 2,000,000 0

hracat ($1000)

thalat ($1000)

Kaynak: TUK

da KK tarafndan nemli lde karlanabilme potansiyelindedir. Buna ramen Trkiye ve KK arasndaki ekonomik ilikiler ok ge gelime gstermitir. Kasm 2002de iktidar olan AK Partinin slami ekonomi evreleriyle yakn temasa gemesi ilikilerin gelimesinde hayli etkili olmutur. 2001 krizi sonrasnda hzlca toparlanan ve canlanan Trkiye ekonomisi, uluslararas ticaret ve dorudan yabanc yatrm noktasnda ekici bir lke olmu, Krfez lkeleri de bu durumu deerlendirmitir. Satn alma gc paritesine gre dnyann en byk 10 ekonomisi arasna girme, kii bana den milli geliri 25 bin dolara karma, toplam 2 trilyon dolar gayri saf milli hsla ve 500 milyar dolarlk ihracat yapma48 Trkiyenin 2023 ekonomik hedefleri arasnda yerini almtr. Krfez lkeleriyle ekonomik ilikilerin gelitirilmesi de 2023 hedefleri arasnda yer alm, bu dorultuda KK ile ticaret hacminin 100 milyar dolara karlmas hedeflenmitir. Son 10 ylda Trkiyenin ticaret yapt btn blgelerle hem ihracat hem de ithalat hacmi genel bir art gstermitir. Ancak ihracat konusunda KKle ilikilerin ortalamann zerinde seyrettiini belirtmek gerekmektedir. Trkiyeden Krfez lkelerine yaplan ihracatn pay 2001 ylnda %3,31ken 2012de %8,44e ykselmitir.49 Trkiyenin ekonomik byme hedefleri ile Krfez lkelerinin ekonomilerini eitlendir48. AK Parti, 2011 Seim Manifestosu, s. 34. 49. TUK verileri kullanlarak hesaplanmtr.

me hedefleri, ikili ilikilerin gelitirilmesi adna nemli bir frsattr. Nitekim Trkiyenin yeni pazar ve yabanc sermaye ihtiyacnn artmas ve Krfez lkelerinin zellikle petrol fiyatlarnn ykselmesiyle birlikte birikmi sermayeleri iin yeni yatrm alalnlar arayna girmesi ayn dneme denk gelmitir.50 Siyasi ve ekonomik anlamda gelime istikrarn yakalamas ve kresel mali krizinin olumsuz etkilerini ksa srede kapatmasyla birlikte Trkiye, d yatrmclar iin gvenli bir liman haline gelmitir. Fakat bu noktada hlihazrda Trkiyenin yksek cari ann srdrlebilir olmadn ve yatrma dayal bymenin gerekletirilmesi iin lkedeki tasarruf oranlarnn ok dk olduunu hatrlamak gerekmektedir. Bu durum dikkate alnmak suretiyle artlar mmkn olduunca kolaylatrlmal ve Trkiye d yatrmclar iin bir cazibe merkezi haline getirilmelidir.
TABLO 3. KRFEZ LKELERINDEN TRKIYEYE DORUDAN YABANCI YATIRIMLAR (MILYON DOLAR) Yl 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Toplam Bahreyn 36 47 96 0 5 23 207 BAE 183 148 6 104 89 52 582 Katar 0 126 0 52 50 46 274 Kuveyt 77 330 73 193 43 245 961 Suudi KK Arabistan Toplam 10 1312 34 39 8 152 1555 306 1963 209 388 195 518 3579 Dnya Toplam 19137 14747 6252 6238 16055 10137 72566 Krfez Pay 1,6% 13,3% 3,3% 6,2% 1,2% 5,1% 4,9%

19 80 19 85 19 90 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 20 10 20 11 20 12

Kaynak: Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas

Trkiyenin Krfez sermayesi iin ekici bir pazar haline geldii, Krfez lkelerinden Trkiyeye son be ylda yaplan dorudan yabanc yatrm miktarndan anlalabilir. Dorudan yatrmlar her ne kadar 2008 krizinin etkisiyle 2009 ylnda bir d gsterse de sonrasnda ykselie gemitir. Grece iyileme gstermesine ramen Trkiyeye yaplan dorudan yatrmlarn topla50. Birol Bakan, Turkey-GCC Relations: Is there a Future? Insight Turkey, Vol. 13, No. 1, 2011, s. 163.

S E TAV. O R G

23

ANALZ

EKIL 2. KRFEZ LKELERINDEN TRKIYEYE GELEN TURIST SAYISININ YILLARA GRE DEIIMI
1,200,000 1,000,000 800,000 600,000 400,000 200,000 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Kaynak: TUK

m ierisinde Krfez lkelerinin paynn, potansiyelinin ok altnda ve dalgal olmas bu konuda istikrar salayacak dzenleme ve anlamalarla mmkn olabilir. Trkiyenin KK lkelerine toplam ihracatndaki en nemli kalemi bata demir ve elik olmak zere ana metal sanayi tekil etmektedir. Bunda Krfez lkelerinde inaat sektrnn hzl bir ykselie gemesinin etkisi byktr. Bu durum esasnda ksa vadede bir sorun olmasa da orta ve uzun vadede Trkiye-KK arasndaki ticari bymenin srdrlebilirliini sorgulamaya sebep olmaktadr. Taraflar arasndaki ticaretin uzun vadeli anlamalarla garantiye alnmas ve srdrlebilirliinin salanmas gerekmektedir. KK yesi lkelerle vizelerin kaldrlmas, serbest ticaret anlamalarnn yaplmas ve yatrm artlarnn kolaylatrlmas yaplmas gerekenlerin banda yer almaldr. Aksi takdirde i veya d politikadaki herhangi bir problem ticari ilikileri dorudan etkileyebilir. Nitekim blgedeki siyasi istikrarszlktan dolay Krfez lkeleri Trkiye dhil mzakere sreci devam eden btn serbest ticaret anlamalarn askya aldn duyurmutur.51

4.2. Trkiye ve KK lkeleri Arasndaki Sosyo-Kltrel likiler

Trkiye ve Krfez lkeleri arasnda siyasi ve ekonomik ilikilerin ivme kazanmasn besleyen belki de en nemli faktr sosyo-kltrel ilikilerin
51. T.C. Ekonomi Bakanl, Serbest Ticaret Anlamalar, http://www.ekonomi.gov.tr/sta/

hzl bir ekilde gelimesidir. Turizm sektrndeki canlanma, Trk dizilerinin Krfezde nemli derecede poplarite kazanmas, renci deiim programlarnn balatlmas ve dil kurslarnn yaygnlatrlmas sosyal iletiimin artmasnn balca sebeplerinden saylabilir. Trk dizileri Trkiyenin en gl sektrlerinden tekstil sektrnn kaplarn Krfeze amtr. Trk tasarmclar dier Ortadou lkeleriyle birlikte Krfez lkelerinden mteri kazanmlar ve hatta bu lkelerin en nl perakende zincirlerine girmeyi de baarmlardr. Pek ok Trk tasarmc ve Trkiyeli firma Krfez lkelerinde ube amlardr.52 Suudi Arabistan Havayollar Trkiye Genel Mdr Fahd el-abani, nanlmas g ama Trk dizileri olaanst bir etki oluturdu diyerek53 dizilerin Suudilerin Trkiyeye kar ilgisinin artmasna katk saladn ifade etmitir. Diziler sayesinde Trkiyeye kar ilginin artmasnda halklarn benzer gelenekten geldiine ve benzer adetlere sahip olduuna dikkat eken el-abaninin stanbula gelen yolcularn kendilerine dizilerin nerelerde ekildiini sorduklarn ifade etmesi, dizilerin etkisinin turizme yansdnn ak kant niteliindedir. Ekonomi Bakan Zafer alayan da bu ilginin farknda olduklarn ve dizileri ticaretin gelitirilmesi ynnde de frsata evirmeyi dndklerini belirtmitir. Dizilerde Trkiyede retilen otomobil, mutfak eyas ve ev tekstili gibi pek ok maln reklamnn yaplmasyla ilgili dizi-film yapmclaryla grmeler yrtleceini sylemitir.54 Uzun dnemde ilikilerin ok boyutlu ilerlemesini salayacak en nemli sosyo-kltrel admlarsa renci ve akademisyen deiim programlarnn younlatrlmas ve Trkiyede Arapa, Krfez lkelerinde de Trke dil kurslarnn almasdr. Bu alandaki almalar da ge de olsa
52. Trk tasarm Krfeze indi, Sabah, 16 Aralk 2012. 53. Trk dizilerine ilgi, Suudi yolcu saysn artrd, Sabah, 11 Ocak 2010. 54. Ortadou ve Krfezdeki Trk dizisi salgnn markaya evirme plan, Hrriyet, 3 Ocak 2010.

24

S E TAV. O R G

KRFEZ BRL KONSEY: KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN

balatlm, Trkiye-KK Eitim alma Grubu oluturulmu ve ubat 2012de almalara balamtr. kincisi Mart 2012de Ankarada yaplan alma grubu toplantsnda KK yesi lkelerde Trkiyedeki niversitelerin tantmlarnn yaplmas, eitim sistemleri arasndaki uyumazlklarn giderilmesi (bitirme diplomas ve uluslararas snav zorunluluklar) ve masraflar Trkiye tarafndan karlanmak suretiyle tantm gezileri dzenlenmesi kararlatrlmtr.55 Grece yeni olan bu abalar sonu verdiinde Trkiyede okuyan Krfezli renci saysnn ykselecei umulmaktadr. 2011-2012 yl itibaryla Trkiyedeki niversitelerde okuyan toplam 36 Krfezli renci vardr. Trkiyede Arapa ve Krfez lkelerinde Trke kurslarnn almas ayrca taraflarn birbirlerini zellikle ngilizce yaynlar zerinden deil de daha ieriden ve dorudan tanmalarna vesile olmas ve halklar arasndaki iletiimi artrmas bakmndan nemlidir.

4.3. Trkiye ve KK lkeleri Arasndaki Gvenlik likileri

Krfez lkelerinin hem i hem de d gvenlik kayglar, bu lkelerin gerek kendi aralarndaki gerekse KK d aktrlerle olan d politikalarnda nemli bir belirleyen olmutur. Krfez lkelerinin gvenlik endielerinin banda, birinci ksmda da ele alnd gibi, randan algladklar tehdit ve radikal slami gruplarn faaliyetleri gelmektedir. 2003 ylnda Amerikann Irak igali, Ortadoudaki dengeleri ve KK lkelerinin gvenlik stratejilerini nemli lde etkilemitir. zm olmak yerine zellikle Iraka snr komusu olan lkelerin hem i hem de d politikalarn etkileyen sorunlar miras brakan igal sonrasnda devletler hem komularyla hem de kresel glerle ilikilerini tekrar gzden geirmitir. Iraktaki mezhep atmalar, Irak petrollerinin nemli bir ksmn barndran Krt blgesindeki ynetimin zerklii ve rann merkezi Irak
55. YK tarafndan hazrlanan bilgi notu.

ynetimi zerinde artan etkisi KK lkelerinin aleyhine bir durum oluturmutur. Buna gre rann blgeye ulamasn engelleyen Saddam rejiminin yklmasndan sonra Iraktaki merkezi ynetimde arl olan iiler lkedeki istikrarszlk ve muhtemel i savata Irakl iiler ran paralelinde bir siyaset izleyeceklerdir. iilii bir d politika arac olarak kullanan rann blnm bir Irak zerindeki etkisinin artmas, Bahreyn, Kuveyt ve Suudi Arabistan gibi ciddi oranda ii nfusa sahip olan Krfez lkelerini kendi varlklarnn da tehlikede olduu endiesiyle ba baa brakmtr. ii nfusun younlukla petrol asndan zengin blgelerde olmalar, rann bu gruplar mobilize ederek bir istikrarszla sebep olmas ihtimalini srekli canl tutmaktadr. ranla ilgili olarak Krfez lkelerini endielendiren bir dier gvenlik konusu ise rann askeri gcnn ve kapasitesinin artmasdr. rann nkleer almalar, savunma harcamalarnda ran ok geride brakmalarna ramen Krfez lkeleri iin bir gvensizlik kayna olmaktadr. Krfez lkelerinin zellikle insan gc bakmndan rann askeri gcn dengeleyemeyecek durumda olmas da bu endieyi beslemektedir.

Taraflar arasndaki ticaretin srdrlebilirliini salamak adna KK yesi lkelerle vizelerin kaldrlmas, serbest ticaret anlamalarnn yaplmas ve yatrm artlarnn kolaylatrlmas gerekmektedir.

Radikal slami gruplar ve terr rgtlerinin faaliyetleri, zellikle 11 Eyll saldrlarndan sonra Krfez lkelerinde yeni bir gvenlik sorunu ortaya karmtr. El-Kaide gibi terr rgtlerinin yan sra Hizbullah gibi devletlerin destekledii radikal gruplar da Krfez lkeleri iin endie

S E TAV. O R G

25

ANALZ

kayna olmaktadr.56 Bu endie hem KK lkelerindeki halkn bu gruplara katlmas hem de Batl devletlerle KK arasndaki ilikilerin gerilmesi veya bozulmas ihtimalinden mteekkildir. Bu tehditler karsnda Krfez lkeleri ortak bir gvenlik konseyi olma baarsn henz gsterememitir. Hatta gvenlik problemlerinin zmnde devlet kurumlarnda kabilecilik, akraba kayrmaclk ve yolsuzluk gibi sosyal meseleye dnebilecek aralar kullanmaya devam etmektedirler. Yetimi, nitelikli insan gcnden yoksun olan Krfez lkelerinde kamu grevlerine ounlukla gmenler getirilmektedir ki bu da kurumsal krlganla zemin hazrlamaktadr.57 Bundan dolay Krfez lkeleri kresel bir gcn himayesinde olmay tercih etmekte ve hem tekil olarak hem de blgesel olarak Amerikann garantrlne gvenmektedirler. Zira KK lkelerinin tarihleri boyunca bir gcn himayesinde olmalar, kendi blgelerinde karlatklar gvenlik tehditlerini bertaraf etme kabiliyeti gelitirmemeleriyle sonulanmtr.

Trkiyenin Krfez gvenliine katks sadece askeri deil ok boyutlu olmal ve Trkiye Krfez lkelerinin blgedeki gvenlik problemleriyle ilgili olarak aktrler arasnda yapc bir rol stlenmelidir.

Btn bu gvenlik tehlikelerini Krfez lkelerinin kendi aralarnda bir gvenlik ortakl ile zemeyecei ihtimali ar basmaktadr. Bundan dolay Krfez lkeleri muhtemel gvenlik problemlerine kar ksa ve orta vadede zm salayacak yeni ittifaklar oluturma yolunu tercih et56. Lenore G. Martin, Turkey and Gulf Cooperation Council Security, Turkish Studies, Vol. 10, No. 1, 2009, s. 80 57. Bakan, s. 161.

mektedirler.58 Trkiye ile KKin blgesel gvenlik politikalar byk oranda uyutuundan dolay, bu ittifaklardan birisinin de Trkiye ile kurulmas mmkndr. Irak igali sonras dnemde kk lke diplomasisi, dier bir deyile d politikada dengeli ve ok tarafl angajmanlarn gelitirilmesi daha ok gndeme gelmi ve Krfez lkeleri gvenilir bir ortak olarak Trkiyeye ynelmilerdir. Trkiye Ortadouda ykselen bir g olmann yan sra Arap dnyas tarafndan Batya uzanan el olarak grlmektedir. Buna ek olarak Trkiye, rann aksine KK rejimlerini ve Batyla ilikilerini sorgulamamaktadr. Krfez lkelerinin i ve d gvenlik problemleri birbiriyle balantl olarak artarken, Trkiyenin Krfez gvenliine yapabilecei katklar tespit etmek nem arz etmektedir. rnein Trkiye ve Krfez lkeleri Irakta merkezi bir ynetim arzu etmektedir. Kuzeyde gl zerk bir Krdistan, gneyde gl zerk bir ii devleti ve ortada zayf bir Snni devleti olmas hem Trkiye hem de Krfez lkelerinin istemedii bir durumdur. Yukarda bahsedilen gvenlik tehditlerinin ortadan kaldrlmasyla ilgili olarak Trkiyenin Krfez gvenliine katks sadece askeri deil ok boyutlu olmal ve Trkiye, Krfez lkelerinin blgedeki gvenlik problemleriyle ilgili olarak aktrler arasnda yapc bir rol stlenmelidir. Salt askeri destek Trkiyenin imkanlarn amakla beraber dier blge lkeleriyle ilikilerine zarar verme potansiyeline sahiptir. Bu balamda NATOnun ittifak bytmek ve Ortadoudaki lkelerle diyalog ve ibirliini artrmak amacyla 2004te balatt, Suudi Arabistan ve Umman dnda dier drt KK lkesinin 2006da ye olduu stanbul birlii Giriiminin (G) deerlendirilmesi nemlidir. G kapsamnda ksa ve orta vadede askeri kapasitelerinin gelitirilmesi ve ortak savunma sisteminin kurulmas gibi konularda KK lkelerine destek verilmesi ve ordu58. Martin, s. 79.

26

S E TAV. O R G

KRFEZ BRL KONSEY: KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN

lar arasnda eitim ortakl ve ortak tatbikat gibi yardmlar nerilmektedir. Trkiyenin bu giriim kapsamnda NATO ve Krfez lkeleri arasnda kpr grevi stlenmesi mmkndr.

5. SONU
Sonu olarak KK, kurumsallama srecini henz tamamlayamam, yesi olan alt lke arasnda etkili olsa da blgesel sorunlarn zmnde veya blgesel gelimelere nclk etme noktasnda bir aktr konumuna ykselememitir. Konseyin ald kararlarn uygulanmas noktasnda herhangi bir yaptrm ve denetim mekanizmas olmamasn bu durumun en baat sebebi olarak kabul edebiliriz. Bu durum, konseyin ciddiyetini azaltmakla beraber, ilevselliine de olumsuz etki etmektedir. Bununla beraber Suudi Arabistan dndaki be KK yesinin bamszlklarn grece yeni kazanan ve henz ulus-devlet yaplanmasn tamamlamam lkeler olmasnn KKin kurumsal yapsndaki aksaklk ve yavaln temel nedeni olduunu da belirtmek gerekmektedir. KK, yava kurumsallamasna ramen gelimeye ve kresel ilikilerini gelitirmeye devam eden bir organizasyondur. Bu balamda Trkiye ve KK arasndaki ilikiler siyasi, ekonomik, sosyal ve kltrel boyutlar itibaryla bir kazan-kazan durumu halinde seyretmektedir. Bununla beraber Suriye krizi ve Msrdaki darbe Trkiye ve KK ilikilerinin geleceinin belirlenmesinde bir anahtar grevi grmektedir.59 Suudi Arabistann Suriye politikasna ran kartl yn verirken; Suriyenin snr komusu olan Trkiye, krizi hem iilerinde ve snrlarnda hem de blgede istikrar ve barn nndeki bir engel olarak grmektedir. Dolaysyla kriz sonras dnemde Trkiye ve Suudi Arabistann Suriyeden beklentileri farkllk gsterecektir. Bu farkllk kriz sonras srete taraflarn blgesel politikalarn etkileyecek gibi grnmektedir. Benzer ekilde Katar dndaki KK
59. James Gavin,Singing from the same song sheet, Gulf Online, Mays 2013.

yeleri ile Trkiye, Msr konusunda birbirine tam anlamyla zt bir pozisyonda durmaktadrlar. zellikle Suudi Arabistan, BAE ve Kuveytin i tehdit algsnn ekillendirdii Msr politikasna sahip olan KKin blgesel siyasi gelimelere kar taknd tavr, Trkiye ile bir takm siyasi sorunlar yaayabileceine iaret etmektedir. Nihayetinde Trkiye blgede deiimin nemli aktrlerinden birisiyken, Suudi Arabistann ban ektii Krfez monari blou blge statkosunun nemli birer parasdr. Trkiye, son dnemdeki ekonomik, siyasi ve sosyal anlamda gerekletirdii kalknmayla istikrarszlk, ekonomik duraklama ve otoriter ynetimlerin yuvas olarak grlen Ortadouda farkl bir hikyenin de mmkn olabileceini gstermitir. ABye yelik sreciyle birlikte siyasi ve sosyal reformlara hz kazandran Trkiye, Ortadoudaki istikrarszlk ve karmaann kanlmaz ve deitirilemez olmadn ispat etmitir. Eksikleri olmakla birlikte Trkiye, gerekletirdii bu kalknma hamleleriyle blgedeki btn lkelerin istifade edecei bir tecrbe olarak grlebilir. Trkiyenin Krfez lkeleri dhil btn blge lkelerine ikinci katks da muhataplaryla diplomatik ibirliini arttrmas olmutur. rnein igale destek vermemesinin ardndan Trkiye blge lkeleriyle Irak halkna ve devletine destek vermek amacyla Iraka snr komusu olan lkeler toplantlarn dzenlemi; Suudi Arabistan, Kuveyt ve Bahreynin de katld toplantlarda blge sorunlarna blgesel aktrlerle zm bulma abas iinde olmutur.60 Buradan hareketle Trkiyenin blgesel bir g olarak Krfez lkelerindeki mevcut sorunlarn zme kavuturulmas iin kurumsal mekanizmalarn kurulmasna katk salayabileceini ve bu yolla KK lkelerinin Irak ve ranla gvenlik ikileminin zlmesine vesile olabileceini sylemek mmkndr.61
60. Blent Aras, Turkey and the GCC: An Emerging Relationship, Middle East Policy, Vol, 12, No. 4, Winter 2005, s. 90. 61. Bakan, s. 161.

S E TAV. O R G

27

ANALZ

5.1. neriler Krfez lkelerine:

KK kurumsal yapsn glendirmeli ve alnan kararlarn uygulanmas noktasnda denetim ve yaptrm mekanizmalar gelitirmeli, gerekli alanlarda yeni organlar kurumaldr. KKin blgede daha ciddi bir imaja sahip olmas ve etkin olabilmesi iin blgesel konularda yelerin d politikalarndan etkilenmeyen kurumsal bir tavr taknmas gerekmektedir. KK politikalarnn belirlenmesi ve rgtn daha faal olmas iin bamsz olarak politika nerilerinde bulunacak ve gelecee ynelik yaklamlar belirleyecek, belirli konularda uzmanlardan oluan bir alt organ kurulmaldr. KKin d ilikileri gelitirilmeli ve bu yolla rgtn blgesel ve kresel entegrasyonu arttrlmaldr. Krfez monarilerinde ynetime kimin geecei istikrarszlk potansiyeli yksek bir konudur. Zihin yaplar byk oranda petrol ncesi dnemde ekillenen liderler koltuklarn daha gen nesillere brakmaya balayacaklardr. Yeni neslin, petroln azalaca ve nemini kaybedecei zamanlar iin hem lke baznda hem de KK olarak siyaset gelitirmeleri gerekmektedir.62 Krfez lkeleri petrol gelirleri olmadan da kendi kendine yetecek seviyeye gelmek iin ekonomilerini eitlendirmeli ve siyasal meruiyet zeminini geniletmelidir. Krfez lkeleri daha eitimli, ounluu orta-snf halk kitlesinin de siyasi ve sosyal taleplerini karlayacak donanmda olmal ve ynetimdeki reformcu kanadn sesini daha da ykseltmesi gerekmektedir. lkelerin tekil olarak daha katlmc olmalar ve kurumsallamalarn tamamlamalar, KKin de rgt olarak yapsna ve bilhassa blgesel etkinliine olumlu katk yapacaktr.
62. J. E. Peterson, Succession in the States of the Gulf Cooperation Council, The Washington Quarterly, 24: 4, 2011, s. 174.

Gvenlik konusunda daha srdrlebilir ve uzun vadeli zm iin Krfez lkelerinin askeri kapasitelerini gelitirmeleri gerekmektedir. Analizde bahsedilen kstlardan dolay her ye lkenin kendi gvenliini salama noktasnda kstlar vardr. Bundan dolay KKe ait ortak bir savunma gcnn gelitirilmesi gerekmektedir. Bu uzun vadede Krfez lkelerinin yararna olabilecek ve muhtemel tehditlerin rgt tarafndan bertaraf edilmesini salayacaktr. Btn gvenlik endielerine ramen Krfez lkelerinin ranla ilikilerini tamamen koparmamas gerekmektedir. ncelikle btn KK yesi lkelerde ran tehdidi algsnn ayn karl bulmadn belirtmek gerekmektedir. rnein bata BAE olmak zere, Katar ve Ummann ranla ticari ilikileri gelimitir. Bunun yan sra Suudi Arabistan, Katar, BAE ve Kuveyt ranla birlikte OPEC yesidir. Bu sebeplerden dolay, KKin blgede etkili bir rgt olabilmesi ran dhil tm aktrlerle iyi ilikiler ierisinde olmasn gerektirmektedir. Irak ve Afganistandaki istikrarszlk devam ettii srece ABDnin blgede sarslan gvenilirlii zayflayacaktr. Souk Sava sonrasnda tek kutuplu dnya artk ABD, in, Rusya, Hindistan ve ABnin ba ektii ok kutuplu bir dnyaya evirilirken tek bir devletin garantrlnde hareket eden Krfez lkelerindeki gvenlik mekanizmasnn srdrlebilir olmad aikrdr. Dolaysyla Krfez lkeleri yalnzca ABD deil hem blgesel hem kresel btn aktrlerle dengeli bir iliki yrtmelidir. Bu yolla ABD ve Batnn belirleyici nfuzundan kmaldr.

Trkiyeye:
Trkiyenin Krfez lkeleriyle ekonomik ilikileri dnda siyasi, askeri ve kltrel ilikilerini gelitirecek hamleler yapmas gerekmektedir. Trkiyenin Irak, ran ve Krfez lkeleri arasnda gvenlik tesis edilebilmesi adna bu lkelerle
S E TAV. O R G

28

KRFEZ BRL KONSEY: KRALLAR KULUB VE DEEN BLGESEL DZEN

olan ekonomik, siyasi, sosyal ve kltrel ibirliini gelitirmesi ve bu yolla lkeler zerindeki yumuak gcn artrmas gerekmektedir. Trkiye KK lkeleri, Irak, ran ve AB pazar arasndaki enerji transferinde enerji koridoru haline gelerek kendisini merkezi konuma ykseltecek projeler retmeli ve bu vesileyle atmal aktrler arasnda uzlama salayabilecei platformlar da arttrmaldr. Trkiye ile komular ve enerji transferinde ortak olduu lkeler arasnda serbest ticaret blgelerinin oluturulmas, ticari bariyerlerin ortadan kaldrlmas, ortak eitim ve spor organizasyonlar ve turizm projelerinin gelitirilmesi gerekmektedir. Devletlerarasnda byle bir karlkl bamllk muhtemel bir atmann maliyetini artracandan dolay atma ihtimalini drecek ve btn taraflar iin balayc olacaktr.63 ye lkelerle ayr ayr anlamalar yerine KK ile kurumsal anlama yapmak daha pratik olacaktr.

63. Bakan, s. 171.

S E TAV. O R G

29

rtadouda bugne kadar gerilimleri azaltacak, krizleri nleyecek ve zaman zaman ykselen tansiyonu drecek bir devletler-st kurum sz sahibi olmamtr. Blgedeki atmalarn sebeplerini tespit ederek zm mekanizmalar gelitirecek, diplomatik, ekonomik ya da sosyal yollarda krizlerin zmn koordine edecek byle bir kurumun yokluu, blge lkelerinin problemlerini zme konusunda dardan destek almaya itmi ve bu destek blgesel aktrlerin glenmesini engellemitir. Bilindii gibi enerji rezerv sahalarnn korunmas ve petrol ihracnn srekliliinin salanmasn kapsayan enerji gvenliinin kresel ekonomi bakmndan hayati konumda olduu ok kutuplu dnyada, Krfez alt-blgesinin gvenlik ve istikrar kresel sistem iin azami nem arz etmektedir. Bu balamda btn blge lkelerini kapsamasa ve yeterince analiz edilmese de Basra Krfezindeki alt Arap lkesinin oluturduu Krfez Arap lkeleri birlii Konseyi (KK), Ortadou siyasetini etkileme potansiyeline sahip nemli aktrlerden biridir. Bu almada KKin ekonomik ibirlii, siyasal birlik olma ve blgesel etkisini artrma yolundaki imkn ve amazlarnn neler olduu irdelenip kurumun sre ierisinde yaad deiim ve dnmler okunmaya allacaktr.

ankara

washngton d.c.
S E TAV. O R G

kahire