CURSO DE VOLUNTARIADO PARA APOIO E ACOMPAAMENTO S VTIMAS DE VIOLENCIA DE XNERO

MDULO 1: MARCO CONTEXTUAL E CONCEPTUAL DE REFERENCIA

TEMA 1: O SISTEMA SEXOXNERO. O PROCESO DE SOCIALIZACIN, BASE DA DESIGUALDADE ENTRE

MULLERES E HOMES
Concepto de sexo e xnero.
Todas as persoas nacemos cun sexo determinado, dicir, nacemos sendo mulleres ou homes. En funcin diso, trtasenos de xeito distinto na sociedade e, pola sa vez, a sociedade espera que actuemos de forma diferente segundo sexamos mulleres ou homes, isto , que teamos condutas consideradas como femininas ou masculinas. Eses comportamentos que se consideran propios de cada sexo adquirmolos ou aprendmolos da nosa sociedade, non nacemos con eles. Isto fai preciso diferenciar entre dous conceptos bsicos para a comprensin dos contidos deste curso: o sexo e o xnero. O sexo a determinacin biolxica que ten cada persoa segundo sexa home ou muller. Fai referencia exclusivamente s diferenzas biolxicas (rganos xenitais e reprodutivos) que se dan entre homes e mulleres, polo tanto naturais, conxnitas e non modificables. O sexo diferenza en calquera especie animal a machos e femias e, no caso das persoas, a homes e mulleres. O xnero fai referencia aos comportamentos e s caractersticas sociais, culturais, econmicas e psicolxicas que cada sociedade asigna a cada un dos sexos. O xnero o que condiciona o noso comportamento, as nosas ideas e vivencias segundo sexamos homes ou mulleres, ao adxudicarnos uns roles e estereotipos diferentes. O xnero o que explica que as desigualdades entre mulleres e homes non son naturais senn que se constren socialmente, varan segundo as culturas e o momento histrico e, polo tanto, podemos modificalas. Pode dicirse que o xnero o sexo socialmente construdo. NON sinnimo de muller.

ASPECTOS DIFERENCIAIS SEXO

Diferenzas sexuais fsicas. Son xenticas. Invariable ou basicamente non modificable. Determinado pola natureza. Mulleres: Posen determinados atributos sexuais. Teen capacidade de xestar e aleitar. Homes: Posen outros atributos sexuais Non teen capacidade de xestar e aleitar.

XNERO
Diferenzas sociais por ser homes ou mulleres. Son aprendidas. Pode cambiarse. Determinado pola sociedade. Aprendido socialmente Exemplos: Asignacin diferenciada de roles. Distintos estereotipos de xnero atribudos. Vestidos e ornamentos diferentes. Distribucin non homoxnea nas distintas profesins.

Estereotipos e roles de xnero.

O conxunto de cualidades e caractersticas psicolxicas e fsicas que unha sociedade asigna a homes e a mulleres, constite o que se denominan estereotipos de xnero. Fan referencia a unha serie de ideas impostas simplificadas, pero fortemente asumidas sobre as caractersticas, actitudes e aptitudes das mulleres e dos homes, que se fan verdades indiscutibles a forza de repetirse. Os estereotipos estipulan de maneira rxida non s o que debe ser un home e unha muller, senn que tamn apuntan como deben comportarse para cumprir coas expectativas de rol que se ten para cada un dos sexos: son o que se chaman atribucins de xnero. Para reflexionar: Emilia Pardo Bazn, en referencia educacin das mulleres no seu tempo, escribiu: A educacin da muller non pode chamarse tal educacin, senn doma, pois ten como fin a obediencia, a pasividade e a submisin. No seguinte cadro inclense a modo de exemplos algns dos estereotipos que conforman unha falsa realidade, que hai que evitar reproducir:

Segundo as ideas estereotipadas a muller

Fantasiosa Dependente Cooperativa Prudente Tenra Submisa Intuitiva Pasiva Medorenta Subxectiva Insegura Dbil

o home
Realista Independente Competitivo Arriscado Agresivo Dominante Racional Dinmico Valente Obxectivo Seguro Forte

Os estereotipos condicionan as vidas das persoas e non s se producen en referencia ao xnero, senn tamn en relacin etnia, nacionalidade, relixin, ou a certos colectivos. Para reflexionar: Trata de completar as seguintes frases e vers ata que punto temos interiorizado os estereotipos nas nosas mentes. Lembra que os estereotipos son falsos e inxustos.

Todas as xitanas son Todos os musulmns son Todas as mulleres conducen Todas as colombianas son Todos os homes pensan en Todas as persoas galegas son Todas as persoas andaluzas son O papel que unha persoa representa nos diferentes espazos da sa vida o que se coece como rol (rol de esposo, rol de nai...). Os roles de xnero estn directamente relacionados co reparto de tarefas entre mulleres e homes. As, por exemplo: s mulleres asgnanselles uns roles vinculados co desenvolvemento de tarefas no mbito domstico, relacionadas co coidado do fogar e co coidado de persoas no contorno familiar. O rol feminino tradicional, pois, establece que a muller sexa nai, esposa e coidadora das demais persoas. Aos homes asgnanselles uns roles relacionados co mbito pblico: co emprego e coa participacin nos rganos de toma de decisins, e que afectan ao conxunto da sociedade. O rol masculino tradicional asciase, as, s tarefas que teen que ver co produtivo, co mantemento e co sustento econmico. Cales son as consecuencias destes roles de xnero? Pois, por exemplo, que o coidado de menores e de persoas en situacin de dependencia sexa mis atribudo s mulleres que aos homes. Ou que se espere dos homes unha maior ambicin profesional. Temos que ter en conta, e isto moi importante, que estes roles condicionan as vidas tanto dos homes coma das mulleres, impedndonos desenvolvernos de forma completa. Nos ltimos anos asistimos a importantes cambios sociais. Por unha banda, a participacin imparable das mulleres no mercado de traballo e a sa crecente presenza en todos os mbitos do pblico. certo que se manteen importantes atrancos que preciso erradicar, pero non o menos que se deron importantes avances neste sentido. No obstante, por outra banda, o camio inverso ( dicir, o que leva aos homes a participar cada vez mis no mbito do domstico e do coidado) se est a transitar de xeito moito mis lento, se ben certo que nos ltimos anos vemos tamn certos cambios nos roles dos homes neste sentido, xerndose o que se deu en chamar novas masculinidades. Unha das consecuencias destes cambios a chamada dobre xornada das mulleres, que se produce precisamente polo seu acceso ao mercado laboral sen que os homes asumiran anda en igualdade as tarefas domsticas e de coidado.

Conclundo, os estereotipos e roles de xnero fan que as expectativas de futuro das persoas se vexan determinadas polos modelos que nos impoen e non polo que seriamos capaces ou moitas veces desexariamos. Tomando como exemplo, a eleccin de estudos ocorre que segue sendo menos frecuente que unha moza opte por unha enxeera, porque existe a idea xeneralizada, mais errnea, de que son os mozos os que estn mis capacitados para estas materias; deste xeito atopamos que nas profesins deste sector hai maiora de homes, mentres que as mozas optan maioritariamente por estudos relacionados coas ciencias sociais, ciencias da sade e humanidades, nas que hai un claro predominio feminino (como se pode observar nas estatsticas do Sistema Universitario de Galicia, por exemplo). Lembra: Ao longo da historia da humanidade, a partir dunha serie de diferenzas biolxicas (as diferenzas sexuais) construmos de forma inxusta nas nosas sociedades unha serie de desigualdades sociais (as diferenzas de xnero), co resultado de que as mulleres son as mis desfavorecidas, xa que, polo xeral, se lle concede un valor mis alto ao que tradicionalmente debe facer un home que ao que debe facer unha muller.

Socializacin de xnero
As caractersticas atribudas a cada sexo poden modificarse, posto que, de feito, cambian dunhas culturas a outras e dunhas pocas a outras. Son, pois, unha construcin social; non xorden en ns espontaneamente, senn que aprendemos a ser home ou a ser muller a travs dun intenso proceso, chamado de socializacin, que consiste en ir asumindo como propias as normas, actitudes, crenzas, valores e comportamentos da nosa sociedade; dicir, un proceso no que as persoas asimilan e fan seus os elementos culturais e sociais que favorecen e garanten a adaptacin e integracin na sociedade. A travs dos xogos e xoguetes, dos contos e actividades, da linguaxe (coa ocultacin do feminino e a omnipresenza masculina que todo o abrangue) nenos e nenas van aprendendo a comportarse, a pensar e a sentir segundo o papel que a sociedade espera que desempeen.

Quere isto dicir que a socializacin comeza desde o noso nacemento co trato diferenciado que se d a nenos e nenas, e vaise consolidando ao longo da nosa vida. Para reflexionar: Podes facer varias experiencias: 1. Observa nun parque os comportamentos e xogos de nenos e nenas. 2. Colle, se podes, un catlogo de xoguetes e analiza as cores, como est deseado e a quen se dirixe cada tipo de xoguete. 3. Compara o que observas no parque e nos catlogos coa divisin de tarefas e de funcins de home e de mulleres adultas, as coma con profesins masculinizadas e feminizadas.. A aprendizaxe froito da socializacin leva consigo unha serie de relacins e sentimentos de aceptacin ou de rexeitamento por parte das persoas adultas segundo se imite adecuadamente ou non o modelo de xnero establecido previamente. habitual observar que nenos e nenas comparten xogos de maneira case indistinta nos primeiros anos de vida. Porn, axia aprenden cales son os xogos considerados de nenos e cales de nenas e o que ocorre se transgreden esa norma aprendida e non escrita. Por exemplo, aprenden que se un neno insiste en xogar con bonecas tchase de marica ou nena e se a unha nena lle gusta xogar ao ftbol, pasa por marimacho, macholo ou pouco feminina. Non obstante, asistimos a unha especie de contradicin, xa que na idade adulta, e co apoio das polticas de igualdade, estamos promovendo que os homes asuman as responsabilidades domsticas e familiares e que as mulleres ocupen espazos tradicionalmente destinados aos homes, para avanzar cara a unha sociedade mis corresponsable e igualitaria. Todo isto indica que debemos traballar a prol da eliminacin dos estereotipos de xnero dende as idades mis tempers, facilitando a nenos e nenas xogos conxuntos, ensinndolles que non existen xogos de nenos ou de nenas e amosndolles modelos a imitar tanto no seu contorno real (modelos familiares, amizades, profesorado) como no que ven ao seu redor nos medios de comunicacin, contos, pelculas etc. Para reflexionar: 1. Pensa en debuxos animados infants e analiza os seus roles de xnero. 2. Pensa en series de televisin dirixidas a pblico xuvenil e analiza os seus roles de xnero. 3. Revisa contos tradicionais e analiza os seus roles de xnero.

Interiorizamos todas as normas de xnero, todos as pautas que se consideran socialmente desexables para homes e mulleres na sociedade a travs do contexto social e dos axentes de socializacin, como son a familia, a escola, o grupo de amizades, os medios de comunicacin). Pero tamn, moi importante, se nos vai inculcando que o masculino superior ao feminino, mis valorado socialmente, pois conduce ao xito e ao poder. Ensnasenos que o que os homes fan mis importante e que o que as mulleres fan ten menos valor. En consecuencia, os homes tenden a sobrevalorarse porque asumen o valor positivo que ten na sociedade o rol masculino e as mulleres, pola sa vez, asimilan a desvalorizacin social do feminino. No sentido inverso, tamn se tende a desvalorar os traballos domsticos e de coidado realizados tradicionalmente por mulleres, polo que importante poer en valor socialmente estas tarefas. Esta socializacin diferencial de xnero orixnase, reprodcese e perpetase nun sistema social e poltico denominado patriarcado e mediante un pensamento androcntrico. O patriarcado unha forma de organizacin da sociedade na que se atriben distintos espazos e roles a homes e mulleres e estes son valorados tamn de xeito desigual. O androcentrismo unha forma de ver o mundo dende o punto de vista do masculino, isto , sendo o masculino a norma de referencia e quedando o feminino invisibilizado ou minusvalorado. Referirse, por exemplo, s idades do home cando se pretende falar da evolucin de toda a humanidade un claro exemplo de pensamento androcntrico. O sistema patriarcal e androcntrico deriva nunha divisin sexual do traballo que se apoia en dous principios organizadores:

Separacin: os traballos divdense en das categoras, os dos homes e os das mulleres (roles).

Xerarqua: os traballos masculinos considranse superiores ou mellores que os das mulleres, e isto devn na subordinacin de todo o feminino.

Para reflexionar: 1. Pensa en exemplos de profesins masculinizadas. 2. Pensa en exemplos de profesins feminizadas. 3. Observas algunha relacin entre elas e os roles e estereotipos de xnero? 4. Observas diferenzas na valoracin social destas profesins?

Lembra: A nica diferenza existente entre o home e a muller ao nacer o sexo. O resto son construcins sociais e culturais. O roles diferentes e contrapostos entre mulleres e homes aprndense a travs dos axentes de socializacin; a familia, a escola, a comunidade e grupos en que participamos. A igualdade en dereitos e deberes algo ao que tanto homes como mulleres aspiramos e non debe estar condicionada polo sexo nin polo xnero. preciso modificar estes patrns de comportamento e de relacins de xnero e ter moi en conta que o traballo pola igualdade de oportunidades entre mulleres e homes ten como finalidade que unhas e outros tean as mesmas oportunidades e os mesmos dereitos, sen negar as diferenzas entre ambos os sexos. As mulleres deben entrar en p de igualdade no mbito do pblico e do produtivo, e os homes tamn deben facelo no mbito do domstico e do coidado, camiando cara a ansiada corresponsabilidade.

TEMA 2: A desigualdade como causa: construcin cultural da violencia de xnero

As persoas temos unha serie de dereitos inalienables polo feito mesmo de ser persoas, sen que poda existir discriminacin algunha por sexo, clase, raza etc. Os dereitos das mulleres son dereitos humanos. A Declaracin Universal dos Dereitos Humanos (ONU, 1975) sinala que toda persoa ten todos

os dereitos e liberdades proclamados nesta Declaracin, sen distincin algunha por razn de raza, de sexo, color, idioma, relixin, opinin poltica ou de calquera outra ndole, orixe nacional ou social, posicin econmica, nacemento ou calquera outra condicin.
Dereito vida. Dereito liberdade. Dereito seguridade; a non ser vtima de ameazas, violencia ou agresins. Dereito a igual proteccin ante a lei. Dereito a protexerse contra toda discriminacin. Dereito a casar e formar familia libremente. Dereito a posur e dispor de bens Dereito a elixir libremente o traballo. Dereito a ter un horario razoable de traballo. Dereito a igual salario por igual traballo. Dereito a vacacins peridicas pagadas. Dereito a participar libremente na vida pblica Dereito a educacin elemental e fundamental gratuta. Dereito ao pleno desenvolvemento da personalidade humana.

Lamentablemente, a pesar de que estes dereitos fundamentais estn recoecidos e recollidos en forma de Constitucins en moitos pases, como o caso espaol, as mulleres seguen atopando moitas dificultades para exercelos plenamente. A orixe desta vulneracin de dereitos fundamentais est precisamente (como se ven de explicar no tema anterior) desigualdade entre mulleres e homes na nosa sociedade. Estanse a vulnerar os dereitos das mulleres cando se considera que os homes son superiores s mulleres e, polo tanto, poden exercer o poder sobre elas. A cuestin que nunha sociedade na que existe desigualdade entre mulleres e homes xorde a violencia contra as mulleres, que a consecuencia e a manifestacin ltima da discriminacin por razn de sexo. na discriminacin que sofren as mulleres por razn do seu sexo e que da lugar

Entndese por violencia toda coaccin fsica ou psquica exercida sobre unha persoa para viciar a sa vontade e obrigala a executar un acto determinado. , polo tanto, unha forma de exercicio de poder mediante o uso da forza, xa sexa fsica, psquica, econmica etc. No caso das mulleres, obxectivo das accins violentas contra elas , polo tanto, o seu control e a sa dependencia e subordinacin. No ano 1993 a Organizacin de Nacins Unidas (ONU) acuou unha definicin de violencia contra as mulleres que anda na actualidade a mis utilizada e de maior consenso: Todo acto de violencia baseado na pertenza ao sexo feminino que tea ou poida ter como resultado un dano ou sufrimento fsico, sexual ou psicolxico para as mulleres, inclusive as ameazas de tales actos, a coaccin ou privacin arbitraria da liberdade, tanto se produzan na vida pblica ou privada. Pdese afirmar que a violencia de xnero a violencia que sofre un xnero sobre outro como expresin da relacin de desigualdade entre mulleres e homes, e est baseada na afirmacin da superioridade destes sobre elas. Ten carcter universal, porque sabemos que se produce en todas as culturas, e transversal, porque acontece en todas as clases sociais, idades, nacionalidades ou condicins. Podes consultar moita informacin e datos concretos no enlace www.observatorioviolencia.org A violencia de xnero aparece como consecuencia desta desigualdade, pero tamn como instrumento activo para construla, alimentala e darlle solidez ao longo da historia. precisamente esta presenza inalterada, unida ao seu carcter de violencia ideolxica, a que nos sita tan cerca dela que chega a invisibilizala entre as condutas, comportamentos e xustificacins do noso da a da ata impedir que podamos tomar conciencia da sa verdadeira magnitude. As causas de desigualdade entre homes e mulleres estn ligadas a un proceso histrico complexo; a desigualdade deriva de factores polticos, econmicos, sociais e culturais. A forma en que esta desigualdade se manifesta tan variada como as condicins econmicas, sociais e culturais da comunidade mundial. Polo tanto unha construcin cultural. Un dos factores bsicos que orixina a desigualdade das mulleres no desenvolvemento o relacionado coa divisin do traballo entre os sexos , xustificada sobre a base de que a crianza funcin das mulleres, que inherente feminidade. En consecuencia, a distribucin de tarefas e de responsabilidades entre mulleres e homes na sociedade circunscribiu as

10

mulleres principalmente esfera domstica e, como resultado, as mulleres a mido foron consideradas e tratadas como inferiores e desiguais nas sas actividades fra da esfera domstica e sufriron violacins constantes dos seus dereitos. Como consecuencia da divisin sexual do traballo, as mulleres tiveron (e teen) un acceso limitado aos recursos e participacin en todas as esferas da vida, sobre todo na toma de decisins. No proceso de conciencia social desde os organismos pblicos pxose de manifesto que as causas da violencia de xnero estn claramente vinculadas a estruturas de poder patriarcal nas que as mulleres ven ameazadas as sas vidas polo simple feito de ser mulleres. Existen dous factores fundamentais que se sitan na base mesma da violencia de xnero: a desigualdade entre homes e mulleres e o poder tamn desigual entre ambos, establecendo relacins de sometemento, control e subordinacin. Os maltratadores queren manter esta situacin de poder, control e subordinacin e para elo empregan distintas formas de violencia. O concepto de violencia de xnero relativamente recente e o que mis se adapta realidade porque explica que a violencia contra as mulleres a consecuencia da discriminacin e do desequilibrio de poder entre mulleres e homes. Outros termos que se foron utilizando son violencia domstica ou tamn violencia intrafamiliar, entre outras. Pero resultan equvocos e pouco especficos xa que no mbito domstico ou intrafamiliar se producen outros tipos de violencia que non son violencia de xnero, como podera ser o caso do maltrato a menores ou persoas maiores. E, por outro lado, a violencia contra as mulleres que se produce a mans dun compaeiro ou excompaeiro sentimental unha forma mis dos distintos tipos de violencia que se exercen contra as mulleres. Neste sentido, a expresin violencia de xnero mis exacta porque define os tres elementos que o termo violencia domstica pasa por alto: o o o Dinos que a vtima habitualmente unha muller, Que o agresor un home, Que o obxectivo manter unha orde establecida que a vtima tentou, en certa maneira, desmontar. Polo tanto non importa, en realidade, se a agresin se produce dentro ou fra do fogar ou se o agresor e a vtima tian algunha relacin entre si. En relacin con isto, o cambio lexislativo operado pola Lei orgnica 1/2004 obrigou a diferenciar non s a nivel normativo, senn tamn socioculturalmente, os conceptos de violencia de xnero

11

e de violencia domstica ou intrafamiliar (non de xnero). A violencia de xnero alude sempre e inequivocamente a aquela que se exerce por parte dun home sobre unha muller que foi ou a sa noiva/parella/cnxuxe. Polo contrario, a violencia no mbito familiar (violencia domstica) abarca todas as condutas delitivas que teen por suxeitos activos s persoas que integran a familia extensa, sexan homes ou mulleres.. A violencia de xnero ten carcter cultural e estrutural, isto quere dicir que existe toda unha serie de normas culturais e estruturas sociais que lexitiman e xustifican as agresins muller, os escenarios varan (pblico, laboral, domstico...), pero a violencia de xnero ten sempre a mesma raz: o control da muller. S desde esta perspectiva pode seguir a existir toda unha serie de manifestacins deste tipo de violencia especfica: non poder camiar por determinados sitios a determinadas horas por medo a unha agresin sexual; o feito de ser acosada sexualmente no posto de traballo; a prostitucin forzada de mulleres e nenas; as violacins sistemticas de mulleres e nenas como arma de guerra; a mutilacin xenital de mulleres e nenas, os feminicidios... Existen outras manifestacins de violencia denominadas micromachismos. Trtase de formas de presin de baixa intensidade coa que determinados homes tratan de: Impoer ou manter o seu dominio sobre a muller. Reafirmar ou recuperar ese dominio cando a muller trata de afastarse. Resistirse ao incremento da autonoma da muller. Aproveitarse do seu rol de coidadora. dicir, son microabusos e microviolencias que procuran que o varn mantea a sa propia posicin de xnero creando unha rede que sutilmente atrapa muller, que se producen no orde do micro, do capilar, do case imperceptible. O autor Luis Bonino realiza unha clasificacin dos micromachismos en funcin da tipoloxa recollida no seguinte cadro:

12

TIPO DE MICROMACHISMO

CMO FUNCIONA Aproveitndose do rol tradicional feminino de servizo e coidado. Impoendo criterios e abusando da confianza da muller. Forzando a situacin de desigualdade cando perciben que o seu poder se pon en cuestin. Mantendo o poder mediante a forza psquica.

UTILITARIOS ENCUBERTOS DE CRISE COERCITIVOS

A violencia de xnero sempre unha vulneracin dos dereitos fundamentais das persoas e necesario actuar contra ela. Non podemos permanecer impasibles: hai que denunciala e apoiar a vtima. moi importante concienciarnos como cidadns e cidads da nosa responsabilidade neste tema. Cantas veces, ao coecer que se produce unha agresin perpetrada por un marido ou compaeiro sentimental da vtima escoitamos cousas como cousa deles, que o resolvan eles, nas cousas de parella non hai que meterse? Estas son reflexins errneas que conducen sociedade a lavar as mans neste tema e non se poden admitir. Lembra: As races da violencia de xnero estn nunha cultura e organizacin social que asume a superioridade do masculino sobre o feminino. Desde esta posicin de superioridade un home pode, por exemplo, crerse con dereito a impoer os seus gustos e opinins sobre unha muller xa que son mis valiosos polo simple feito de ser un home, sen ter conciencia de que a imposicin constite un acto de violencia. Do anterior dedcese que a partir da desigualdade a violencia contra as mulleres xorde case de forma natural e ademais se invisibiliza ou se normaliza, constitundo ao mesmo tempo unha forma de sometemento muller para manter o sistema social establecido que sita aos homes nunha posicin xerrquica respecto s mulleres.

Para reflexionar: A violencia de xnero unha prctica que se remonta ao inicio da sociedade patriarcal, por iso, ao longo da historia, xustificouse e glorificouse de moitas formas, desde a historia dos pases, as guerras, as leis ou as relixins. Estes son algns exemplos:

13

En Estrasburgo, a fins da Idade Media, o adulterio era castigado como un crime en ambos os dous sexos. A persoa culpable deba morrer afogada dentro dunha caixa lastrada que era introducida no ro. Mais as nicas que pagaron coa sa vida unha aventura extramarital foron as mulleres. Na Inglaterra do sculo XVI cran que nunha violacin o embarazo demostraba consentimento por parte da muller. Ata 1975 o Cdigo Civil espaol autorizaba o marido para corrixir a muller e estableca a obriga desta de obedecerlle. A violacin dentro do matrimonio non foi recoecida na lexislacin espaola ata hai poucos anos. A lei estableca o concepto de dbito conxugal, polo cal se consideraba obrigada a prctica de relacins sempre que o home quixese. Nalgns pases mantense nos seus ordeamentos o chamado crime de honor, que lexitima o asasinato dunha muller por parte da sa familia ou comunidade por razns tales coma o rexeitamento dun matrimonio concertado, sufrir unha agresin sexual, cometer adulterio ou manter relacins con persoas do mesmo sexo.

14

TEMA 3: VIOLENCIA DE XNERO, PROBLEMA

SOCIAL DE PRIMEIRA ORDE
Nos ltimos anos est a ter lugar un proceso de toma de conciencia social sobre a gravidade da violencia exercida contra as mulleres e o grande obstculo que supn para conseguir unha sociedade xusta e igualitaria. Porn, seguen a persistir estereotipos relacionados coa violencia de xnero entre a sociedade, se ben se produciron grandes avances no seu rexeitamento social. Podes consultar un avance de datos da Enquisa sobre a percepcin da violencia de xnero en Galicia realizada pola Secretara Xeral da Igualdade da Xunta de Galicia e presentada neste mes de febreiro de 2013, consultando o seguinte enlace: http://www.xunta.es/c/document_library/get_file?folderId=579426&name=DLFE-16942.pdf A conmemoracin, desde 1975, do 25 de novembro como Da Internacional para a Eliminacin maior da Violencia de e contra e as de Mulleres, que cada vez congrega a un nmero institucins un veu dos a cidadana, conseguidos notablemente violencia. A consideracin da violencia de xnero como fenmeno privado foi o que propiciou que fose entendida como un dereito dos homes, como algo normal e incluso lextimo, para pasar, posteriormente a ser visto como algo inadecuado pero que formaba parte da vida ntima e no que, polo tanto, non se poda intervir. As, formou parte da vida coti das mulleres ao longo da historia; e estaba normalizada e naturalizada, polo que era invisible, non tia recoecemento e, polo tanto, estaba silenciada e oculta. Trtase dun fenmeno que leva producndose a travs dos sculos en diferentes formas nas diferentes culturas e sociedades, polo que a nica razn de que comece a considerarse un problema social estriba en que agora recoecido e visible; trasladouse do mbito persoal e privado ao mbito pblico. constite avances reforzar de

desenvolvemento

actuacins para a eliminacin deste tipo de

15

A violencia de xnero universal e transversal, non entende de fronteiras, de idades, de clases sociais, de razas... As o reflicten as estatsticas que amosan unha pequena parte da magnitude total da violencia exercida contra as mulleres. A realidade que o seu recoecemento e definicin como delito comeza a instaurarse nalgunhas sociedades a finais do sculo XX. Ata este momento non se consideraba un problema e a estratexia utilizada era minimizala e individualizala como forma de agochala. Foi necesario un proceso de concienciacin e de sensibilizacin pblica para visibilizar a magnitude e gravidade da violencia de xnero e promover a denuncia de tales feitos. Sacalo do espazo privado e situalo no espazo pblico supuxo un cambio que determinou que hoxe os actos de violencia contra as mulleres xeren rexeitamento social, anda que, lamentablemente, non con toda a contundencia que sera desexable. Desde esta formulacin, non debemos interpretar os datos referidos a delitos relacionados coa desigualdade de xnero como unha eclosin nova nin entendendo que a sa difusin fai que outros homes repliquen agresins ou mesmo como o resultado dun momento histrico convulso. Cmpre entender que a ocultacin dun problema non favorece a sa reflexin, que estamos a falar dunha das causas mis importantes de mortalidade entre as mulleres que conforma un sistema que ata hai pouco permita, alentaba e regulaba o sometemento das mulleres aos criterios e desexos masculinos. Grazas ao traballo do movemento feminista, a partir dos anos setenta, as mulleres inician, de forma colectiva e organizada, accins contra a violencia, que comezan a ter un impacto social. Durante os anos setenta utilizan unha cita da autora Kate Millet O persoal poltico como lema co obxectivo de evidenciar a necesidade de sacar luz do pblico cuestins que se mantian no mbito privado, como era o caso da violencia contra as mulleres. Realizan campaas que fan visible a extensin e a gravidade da violencia contra as mulleres, animan as mulleres a que denuncien as agresins sexuais e os malos tratos, crean as primeiras casas de acollida e centros de axuda... co que conseguen que este problema comece a facerse pblico. Podes ler o artigo A violencia de xnero: de cuestin privada a problema social de E. Bosch e V. Ferrer no seguinte enlace: http://www.nodo50.org/mujeresred/violencia-bosch-ferrer-1.html Como consecuencia dese traballo de sensibilizacin, fronse impulsando e pondo en marcha organismos especficos encargados do deseo e implementacin de polticas para as mulleres, que recollen entre os seus obxectivos e actividades plans de accin contra a violencia, ata chegar ao momento actual, no que se conta xa con leis especficas de proteccin integral. Tamn para as institucins sanitarias os malos tratos son xa un asunto de sade pblica e

16

iniciouse un proceso de formacin de profesionais que traballan na rea sanitaria e noutros mbitos profesionais relacionados con esta problemtica. No mbito internacional, diversos organismos recoecen que a violencia contra as mulleres unha vulneracin dos dereitos fundamentais. A modo de exemplo: A Organizacin de Nacins Unidas (ONU), na sa Conferencia sobre Dereitos Humanos celebrada en Viena (1993) e na IV Conferencia Mundial sobre as mulleres (Beijing 1995), recoeceu a violencia contra as mulleres como un problema global que limita as liberdades e os dereitos humanos das mulleres, e como un obstculo para o logro dos obxectivos de igualdade, desenvolvemento e paz. A Plataforma para a Accin da IV Conferencia Mundial insta aos gobernos a tomar medidas conxuntas para previr e erradicar a violencia contra as mulleres e manifesta que a violencia

contra as mulleres un obstculo para lograr os obxectivos de igualdade, desenvolvemento e paz e viola e menoscaba o seu gozo dos dereitos humanos e as liberdades fundamentais.
Pola sa parte, a Organizacin Mundial da Sade (OMS) identificou a violencia contra a muller como un factor esencial no deterioro da sa sade, xa que as agresins fsicas, psquicas e sexuais supoen perdas s veces irreparables na esfera biolxica, psicolxica e social das mulleres. O Informe Mundial sobre Violencia e Sade deste organismo (2002) recolle que a existencia da violencia de xnero nos distintos pases oscila entre o 10 e o 69 %, e recoece que xunto violencia fsica se produce tamn violencia psicolxica. Ademais, no 33 % dos casos as agresins sexuais forman parte do contexto de violencia establecido na relacin de parella. No contexto da Unin Europea a violencia contra as mulleres considrase unha prioridade, e as se ven recollendo nos sucesivos programas ou estratexias de accin para a igualdade de oportunidades entre homes e mulleres. As, a Estratexia para a igualdade entre mulleres e homes 2010-2015, da Comisin Europea, incle como rea prioritaria a Dignidad, integridade e fin da violencia sexista. Cmpre sinalar tamn a Decisin n779/2007/CE do Parlamento Europeo e do Consello, do 20 de xuo de 2007 pola que se establece, para o perodo 2007-2013, un

17

programa especfico para previr e combater a violencia exercida sobre os nenos/as, a mocidade e as mulleres e protexer s vtimas e grupos de risco (Daphne III) integrado no programa xeral Dereitos fundamentais e xustiza. http://igualdade.xunta.es/sites/default/files/files/documentos/Decision%20No%20779-2007CE.pdf As mesmo, o Informe sobre a igualdade entre mulleres e homes na Unin Europea 2011, do Parlamento Europeo (Comisin de dereitos da muller e igualdade de xnero) fai un chamamento aos estados membros para continuar traballando no deseo de medidas e recursos especficos para loitar contra toda forma de violencia contra as mulleres. No contexto espaol destacan os instrumentos xurdicos de aplicacin nos supostos de violencia de xnero entre as medidas adoptadas nos ltimos anos contra esta lacra social. A Lei

orgnica 1/2004, do 28 de decembro, de medidas de proteccin integral contra a violencia de xnero establece medidas de actuacin respecto violencia que se exerce sobre as mulleres,
por parte dos quen sexan o tean sido os seus cnxuxes ou dos que estean ou tean estado ligados a elas por relacins similares de afectividade, incluso sen que exista convivencia. Marca un fito no tratamento da violencia contra as mulleres, ao establecer unha visin integral que abarca tanto os aspectos preventivos, educativos, sociais, asistenciais e de atencin posterior s vtimas, como a normativa civil que incide no mbito familiar o de convivencia onde principalmente se producen as agresins, as como o principio de subsidiariedade nas administracins pblicas. Igualmente abrdase con decisin a resposta punitiva que deben recibir todas as manifestacins de violencia que esta Lei regula. http://www.boe.es/boe/dias/2004/12/29/pdfs/A42166-42197.pdf

No contexto galego, a creacin da Subdireccin Xeral para o Tratamento da Violencia de

Xnero, dentro da Secretara Xeral da Igualdade (da Vicepresidencia da Xunta de Galicia),

evidenciou a importancia que lle concede o goberno autonmico violencia de xnero. Corresponden a este departamento as funcins de xestin, coordinacin, asistencia tcnica, seguimento, avaliacin e control dos programas, servizos e centros dedicados loita contra a violencia de xnero e atencin e proteccin das vtimas desta. A Lei 11/2007, do 27 de xullo, galega para a prevencin e tratamento integral da violencia de xnero (publicada no DOG n 152 do 7 de agosto ) regula a adopcin de

18

medidas integrais para a sensibilizacin, a prevencin e o tratamento da violencia de xnero, as como a proteccin e o apoio s mulleres que a sofren e que vivan, residan ou traballen en Galicia. http://igualdade.xunta.es/sites/default/files/files/documentos/11_2007.pdf Cmpre subliar o, recentemente aprobado, VI Plan Galego para a igualdade entre mulleres e homes. Estratexia 2013-2015, no que a Accin integral para combater a violencia de xnero constite un dos seis eixos de actuacin que o configuran, no que se abordan diversas medidas para articular unha resposta global problemtica da violencia de xnero en calquera das sas modalidades e consecuencias a travs dunha asistencia integral s mulleres vtimas e s persoas ao seu cargo, as como fortalecendo a prevencin para avanzar na paulatina reducin desta lacra social ata a sa eliminacin. Lembra: Nos ltimos anos desenvolvronse toda unha batera de medidas legais e administrativas conducentes a erradicar a desigualdade de xnero e, nomeadamente, a terrible lacra da violencia de xnero en todas as sas manifestacins. Este feito supn un avance fundamental e marca unha clara diferenza con pocas anteriores, nas que a violencia contra as mulleres era ocultada e non era sancionada nin legal nin socialmente. Na actualidade, quedan moitos retos pendentes, e un deles ampliar e facer mis contundente o rexeitamento social fronte a calquera manifestacin de violencia de xnero, reto ao que tamn podemos contribur desde a accin voluntaria.

19