retmenler in

RETM MATERYAL
MATEMATK
UYGULAMALARI
MATEMATK
UYGULAMALARI
I. Dnem
Ortaokul ve mam Hatip Ortaokulu Ortaokul ve mam Hatip Ortaokulu
YAZARLAR
Do. Dr. Ali DOANAKSOY
Yrd. Do Dr. Muharrem AKTMEN
Hakan ZTUN
Fatih TEN
Ertan ZKK
Dr. Enes YILMAZ
Her hakk sakldr ve Mill Eitim Bakanlna aittir. Kitabn metin, soru ve ekilleri
ksmen de olsa hibir surette alnp yaymlanamaz.
EDTR
Prof. Dr. Cengiz ALACACI
ATATRK'N
GENLGE HTABES
Ey Trk genligi! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk
cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve mdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegne temeli budur. Bu
temel, senin, en kymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni, bu
hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahil ve haric,
bedhahlarn olacaktr. Bir gn, istikll ve cumhuriyeti mdafaa
mecburiyetine dersen, vazifeye atlmak iin, iinde
bulunacagn vaziyetin imkn ve eraitini dnmeyeceksin!
Bu imkn ve erait, ok nmsait bir mahiyette tezahr
edebilir. stikll ve cumhuriyetine kastedecek dmanlar,
btn dnyada emsali grlmemi bir galibiyetin mmessili
olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatann, btn kaleleri zapt
edilmi, btn tersanelerine girilmi, btn ordular dagtlm
ve memleketin her kesi bilfiil igal edilmi olabilir. Btn bu
eraitten daha elm ve daha vahim olmak zere, memleketin
dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dallet ve hatt
hyanet iinde bulunabilirler. Hatt bu iktidar sahipleri ahs
menfaatlerini, mstevlilerin siyas emelleriyle tevhit edebilirler.
Millet, fakr u zaruret iinde harap ve btap dm olabilir.
Ey Trk istikbalinin evld! te, bu ahval ve erait iinde
dahi, vazifen; Trk istikll ve cumhuriyetini kurtarmaktr! Muhta
oldugun kudret, damarlarndaki asl kanda, mevcuttur!
..
MUSTAFA KEMAL ATATURK
Problem 1: zgrlk Ant ........................................................................................................ 8
Problem 2: Otobs Yolculuu ................................................................................................ 10
Problem 3: Kalp At .............................................................................................................. 12
Problem 4: Bakkal ra........................................................................................................ 14
Problem 5: Yapraklarn Alan .................................................................................................. 16
Problem 6: Eitini Bul! ............................................................................................................ 21
Problem 7: El Skma ............................................................................................................ 23
Problem 8: Snf Penceresi ..................................................................................................... 28
Problem 9: Kzlarn Ya ......................................................................................................... 30
Problem 10: Cebimizdeki Paralar ........................................................................................... 32
Problem 11: Kuledeki Askerler ............................................................................................... 34
Problem 12: Takvim Oyunu .................................................................................................... 40
Problem 13: Tasarruu Ampuller ............................................................................................ 44
Problem 14: Kesir Dominolar................................................................................................. 46
Problem 15: Sihirli Kareler ...................................................................................................... 49
Problem 16: Pamuk Prenses ve Yedi Cceler ........................................................................ 51
Problem 17: Dikdrtgenler ...................................................................................................... 54
Problem 18: ifreleme ............................................................................................................ 56
Problem 19: Damlatan Musluk ............................................................................................... 59
Problem 20: Deniz Krlanglar ............................................................................................. 61
Problem 21: Terazi .................................................................................................................. 63
7
8
PROBLEM - 1 zgrlk Ant
New York ehrindeki zgrlk Antn
1886da Fransa Amerika Birleik Devletle-
rine hediye etmitir. Elinde meale ve kitap
tutan ant, zgrlk ve demokrasi kavram-
larn temsil etmektedir.
Heykelin kolunun uzunluu 12,8 metre
ise heykelin boyunun, burnunun ve di-
er vcut paralarnn uzunluunu he-
saplaynz.
Sizin veya arkadalarnzn vcut l-
lerini de kullanarak insan vcudunun
uzuvlar arasndaki uzunluk ilikilerini
mmkn olduunca fazla uzuv arasnda
hesaplaynz.
Mimarlar, ressamlar, heykeltralar, m-
hendisler, terziler ve oyuncak yapmclar
ilerinde insan vcudunun uzuvlar arasn-
daki oranlar sklkla kullanrlar.
lmlerinizi ve bulgularnz konuyu
bilmeyen birisinin anlayaca ekilde yazarak dzenleyiniz ve arkadalarnza sunacak
ekilde hazrlaynz.
Dersin sonunda sadece bulgularnz iin deil sunutaki baarnz iin de deerlendiri-
leceksiniz.
9

retm
en
e N
o
t zgrlk Ant Problemi in
Bu problemde zgrlk ant balang ve konuya giri
iin bir ara olup, rencilerin normal insan vcudunun
organ uzunluklar arasndaki oran ilikilerini kendilerinin
kefetmeleri nemlidir. rnein kol uzunluu ile boy, ak
el uzunluu ile kol veya ayak arasndaki oran ilikileri gibi.
rencileri kendi vcutlarn lerek bu oranlar kefet-
meye ynlendirmelisiniz. Ancak snfta engelli bir renci
varsa retmen bu problemi uygularken dikkatli olmaldr.
Bu problemde rencilere grup almas yaptrmak uygun olacaktr. Bir renci ler-
ken, dieri lmleri tabloya kaydedebilir, bir dieri de oranlar hesaplayabilir.
rencilerin ihtiya duyacaklar renkli kalem, mezura, poster kad vb. aralar ren-
cilerden ders ncesi istenmeli veya temin edilmelidir.
Hesaplamalarda hesap makinesi kullanmna izin verebilirsiniz. Hesap makinesini kul-
lanmann neden uygun olaca veya olmayabileceini tartabilirsiniz.
rencilerin insan vcudundaki hesapladklar oranlarn deiik kiilerde ayn olup ol-
madn karlatrmalarn isteyebilirsiniz. Bulgular farkl ise mutlaka bunun nedenleri
tartlmaldr. rnein bu tartmalarda fark lm hatasndan m, insan vcutlarnn
farkl olmalarndan m kaynaklanyor, tartmalarda gz nne alnabilir.
Konuyu bilmeyen birine bulgular ak ve net olarak anlatmalarnn nemli olduunu -
rencilere vurgulamalsnz. Bunun iin soruyu, bulgularn, hesapladklar oranlar tablo,
grak veya benzer yntemlerle gstermelerini ve snfta arkadalarna anlatmalarnn
beklendiini sylemelisiniz. Sadece mantkl bir cevap bulmann ve bulgular rapor-
latrmann yeterli olmadn, gruplardan iyi bir sunum yapmalarnn da beklendiini
sylemelisiniz.
Dersin sonunda en az grubun bulgularn sna paylamalarn istemelisiniz. Bu
gruplar bulgular veya yaklamlar farkl olanlar arasndan seilmelidir. Farkllklarn
nedenleri sunumlardan sonra tartlmaldr.
retmen u grubun sonular doru yargsnda bulunmamal, hangi sonularn man-
tkl olduunu snfta hep birlikte deerlendirilmelidir. Vurgu doru cevab bulmak yerine
mantkl cevaplar bulmak zerinde olmaldr.
Gerekli Malzemeler
Hesap makinesi
Poster kd
Renkli keeli kalemler
Cetvel
Mezura
10
PROBLEM - 2 Otobs Yolculuu
Ankarada bir yazlm rmasnda
alan Erkan Bey, ii gerei sk sk
otobsle seyahat etmektedir. Oto-
bste cam kenarna oturmay tercih
etmektedir. Erkan Bey telefonla yer
ayrtmaktadr.
Erkan Beyin rma yetkilisi ile ko-
numasna kulak verelim:
Erkan: yi gnler. Yarn 19.00da
Kayseriye gidecek olan otobste
benim iin bir kiilik yer ayrr ms-
nz?
Firma yetkilisi: yi gnler efendim. 18 numaral koltuk uygun mu sizin iin?
Erkan: 18 numaral koltuk cam kenar deil. Ben cam kenarn tercih ediyorum. Acaba
cam kenarnda bo koltuunuz var m?
Firma yetkilisi: 13 numaral koltuk uygun mu efendim?
Erkan: Evet. 13 numaral koltuk benim iin uygun, teekkrler.
Aadaki sorulara grup arkadalarnzla birlikte cevap araynz.
Bir otobste koltuklarn ne ekilde numaralandrldn biliyor musunuz?
Erkan 18 numaral koltuun cam kenar olmadn nasl anlad?
Erkan 13 numaral koltuun cam kenar olduunu nasl anlad?
Problemi Gelitirelim
Erkan, ofr tarafndaki cam kenarnda bulunan koltuklara oturmak iin ne yapmal?
Erkan rma yetkilisi koltuk numarasn sylediinde, oturduu koltuun srasn da bu-
labilir mi? Srasn bulmak iin ne yapmal?
Baz otobslerin bir srasnda drt, bazlarnda da koltuk vardr. koltuk olmas
durumunda yukardaki cevaplarnz nasl deiirdi?
Grubunuzla tartarak, konuyu bilmeyen birisinin anlayaca ekilde zmnz ya-
zarak dzenleyiniz. Dier arkadalarnza sunmak amacyla ekil iziniz. Dersin sonunda
sadece doru cevabnzla deil sunutaki baarnz iin de deerlendirileceksiniz.
11

retm
en
e N
o
t Otobs Yolculuu Problemi in
Etkinliin uygulama srecinde;
Heterojen renci gruplar oluturunuz.
rencilere snf ortamnda etkinlikle ilgili olmak
zere serbest hareket etme imkn verilmelidir. r-
nein; renciler kt zerinde otobs koltuk d-
zenini izmek isteyebilirler.
Gruplar ulatklar zm ve buna ulamak iin
yaadklar sreleri snf iinde paylamaldrlar.
ekilde rnek bir oturma plan bulunmaktadr. Et-
kinliin tartld son aamada kullanlabilir.
Otobs problemi doyurucu bir sonuca ulaarak -
zldkten sonra retmen bu defa uaktaki oturma
dzeni ile ilgili bir problem sorabilir. rnein bir
yerden bir yere okul gezisi iin uakla giden ren-
ciler batan sona doru srayla oturuyorsa ve uak-
ta her srada 6 koltuk varsa (1A, 1B, 1C, 1D, 1E
ve 1F), 19B de oturan renciden nce ka ren-
ci oturmutur? sorusu sorulabilir. retmen kt
zerinde uan oturma dzeninin modelini izme-
ye tevik eder ve rencilerden yukardaki sorunun
cevabn bulmas beklenir. Konu ile ilgili yine cam
kenar koltuklar veya koridor koltuklar ve orta yer
koltuklar ile ilgili, oturma srasna gre genelleme-
lere ulamalar beklenir.
ekil: Bir otobs iin rnek
oturma plan
12
PROBLEM - 3 Kalp At
Kalp, genel yaps ve almasyla bir biyo-
lojik mhendislik harikasdr. Spor yapmayan
insanlarn kalpleri bile dayankllk bakmn-
dan olduka gl birer kastr. Yksek youn-
lukta bir damar yapsna sahip olan kalbimiz,
milimetrekarede yaklak 2000 klcal damar
barndrmaktadr. Bu da yeterli derecede ok-
sijenin kalp kasna srekli ve gvenli olarak
ulamasn salar.
Aadaki sorular cevaplandrnz.
Bir dakikada kalbiniz ka defa atar? (Bunu
bileinizden ve boynunuzdan nabznz
sayarak belirleyebilirsiniz.)
Bir saatte kalbiniz ka defa atar?
Bir gnde kalbiniz ka defa atar?
Bir haftada kalbiniz ka defa atar?
Bir ayda kalbiniz ka defa atar?
Bir ylda kalbiniz ka defa atar?
Benzer ekilde bir dakika, bir saat, bir gn, bir hafta, bir ay ve bir ylda ka defa soluk
alp verdiinizi hesaplaynz.
Elde ettiiniz sonular kaydediniz, arkadalarnza sunacak ekilde dzenleyiniz. Bul-
gularnz dier gruptaki arkadalarnzla karlatrnz.
13
Kalp At Problemi in
Bu etkinlikte rencilerin saniye-dakika-saat ve gn-
hafta-ay-yl arasndaki ilikileri anlamalar ve kullanmalar
amalanmtr. renciler bireysel olarak kendi lmlerine
gre farkl deerlere ulaacaktr. Baz renciler 60 saniye
yerine, 15 saniyelik veya 30 saniyelik srelerde kalp atn
sayp 1 dakika iin sayy hesaplamak isteyebilirler. Bunla-
rn yaklam tartlmaldr. Deiik gruplardaki rencilerin
bulgular lm yaplan kiinin ziksel etkinlik yapp yap-
madna veya dier kiisel zelliklerine gre deiecektir. lmlerdeki farkllklarn olas
nedenleri snfta tartlmaldr. rnein oturan veya merdivenlerden henz kp gelmi
renciler arasnda veya erkek ve kz renciler arasnda lmlerin deiip deimedii
snfta llerek tartlabilir.
Gerekli Malzemeler
Hesap makinesi
A4 Kt
14
PROBLEM - 4 Bakkal ra
Erdal Bakkal Aliye ram olur musun?
dedi.
Ali: Okullarn almasna bir ay var. Bir ay
iin ran olurum. Peki, haftalm ne kadar
olacak? diye karlk verdi.
Sana her hafta 100 TL veririm. Bir gnn
de tatil olur, hangi gn sen karar verirsin.
Veya ilk hafta 20 TL cretle balarsn her haf-
ta bir nceki aldnn iki katn veririm.
Bylece son hafta 160 TL alrsn ama bu sefer bir gn tatil vermem dedi Erdal Bakkal.
Ali biraz dnd:
Hayr, ben ilk hafta senden para almayaym, deneyelim. Sonraki hafta demeyi gnlk
yaparsn ve 1 kurutan balarm.
Erdal Bakkal heyecanla,
Olur, hemen bala dedi.
Ali: Tek artm gnlk cretim bir nceki gnn iki kat olur ve haftada bir gn tatil is-
terim. Birinci gn 1 kuru, ikinci gn 2 kuru, nc gn 4 kuru vs ayrca gelmediim
gnler iin cret istemem dedi.
Erdal Bakkal tereddtsz, Hala duruyor musun? Bala dedim, rak! dedi.
Sizce bu hesaplardan hangisi daha krl?. Erdal Bakkal ve Ali iin ayr ayr hesaplaynz.
15

retm
en
e N
o
t Bakkal ra Problemi in
lknce rencilerin dnceleri alnarak derse balay-
nz. Hesap yapmadan tahmin ediniz, kim kazanl gr-
nyor? diye sorabilirsiniz.
Birinci admda Alinin kazanl olmadn sonrasnda ne
kadar kazanl olduu hesaplatnz. Baz renci grup-
larnda ikinci adm incelenmeyebilir. ran son gn iin
alaca para 1310,72 TLdir
renciler sorarlarsa, hesaplamalarda hesap makinesi kullanmalarna izin verebilirsi-
niz. Hesap makinesini kullanmann neden uygun olaca veya olmayabileceini tarta-
bilirsiniz.
Gerekli Malzemeler
Hesap makinesi
16
PROBLEM - 5 Yapran Alan
Yaprak gibi yzeylerin alann bulmak iin elenceli matematiksel yntemler kullanabi-
liriz.
retmeniniz size 1 cmlik ve 0,5 cmlik kareli katlar verecek. Siz de aadakilere
benzer aa yapraklar bularak snfa getiriniz.
Sorular
1. Aa yapraklar bitkilerin gneten k alarak kendi besinlerini yaptklar ksmlardr.
Bir yapran ne kadar alana sahip olduunu nasl bulursunuz?
2. Yapran alann kareli kt kullanarak yaklak olarak bulabilir miyiz? Grubunuzda
tartnz.
3. 1 cm kareli kdn zerine yapra koyup kenarlar boyunca izerek eklini olutu-
runuz. eklin iinde kalan tam kareleri saynz. Kenarlardaki tam olmayan kareleri ne
yapacaz? Arkadalarnzla tartnz.
1 cmlik kareli kt 0,5 cmlik kareli kt
17
1 cmlik kareli kat kullanarak
Birinci yaprak (ekli yaklak olarak buraya
elle iziniz)
kinci yaprak (ekli yaklak olarak buraya
elle iziniz)
Tam karelerin says: Tam karelerin says:
Tam olmayan karelerin toplam: Tam olmayan karelerin toplam:
Toplam: Toplam:
4. Yukardaki ilemi yarm santimetrelik kareli katla yaparsanz ne olur? Saydnz kare
says 1 cmlik kareli kada gre artar m, eksilir mi? Tahmin ediniz. Artar veya eksilirse
ka kat artar veya eksilir? Bir kat, iki kat, kat, drt kat? Grubunuzda tartnz.
5. Yukarda nc basamakta yaptnz ilemi bu defa 0,5 cmlik kareli kat kullanarak
tekrar ediniz, yani ayn yapraklarn alann 0,5 cmlik kareler kullanarak bulunuz. Bu
defa ka tane kare saydnz? Bir tabloda bulgularnz kaydediniz.
6. Bulgularnz tahmin ettiiniz gibi mi? Farkl ise neden farkl olduunu arkadalarnzla
tartnz.
7. Alann bulunmasnda 1 cmlik kareli kt m daha hassas bir lm salar yoksa 0,5
cmlik kareli kat m? Neden? Arkadalarnzla tartnz.
18
0,5 cmlik kareli kt kullanarak
Birinci yaprak (ekli yaklak olarak buraya
elle iziniz)
kinci yaprak (ekli yaklak olarak buraya
elle iziniz)
Tam karelerin says: Tam karelerin says:
Tam olmayan karelerin toplam: Tam olmayan karelerin toplam:
Toplam: Toplam:
8. Yaprak etkinliinden rendiklerinizi aadaki Trkiye haritasnn alanna 1 cmlik ve
0,5 cmlik kareli ktlar kullanarak uygulaynz. Bulgularnz aadakine benzer bir
tabloya kaydediniz.
9. 1 cmlik ve 0,5 cmlik kareler ve lm hassasiyeti ile ilgili yaptnz gzlemler Trkiye
haritas rnei iin de geerli mi? Grubunuz da tartarak sonuca balaynz.
10. Harita zerindeki 0,5 cm karelik alan lkemizin yaklak ka kilometre karelik alan-
na karlk gelmektedir? Hesaplaynz. Bunun iin Trkiyenin yzlmn kilometre
kare olarak bilmeniz gerekecektir.
19
TRKYE HARTASI LM
1 cmlik kareli ktla 0,5 cmlik kareli ktla
Tam karelerin says: Tam karelerin says:
Tam olmayan karelerin toplam: Tam olmayan karelerin toplam:
Toplam: Toplam:
20

retm
en
e N
o
t Yapran Alan Problemi in
Bu etkinlikte renciler grup halinde almaldr.
Bu etkinlikte renciler alan, alan lm, uzunluk ve alan
lmleri arasndaki (dorusal olmayan) iliki, tahmin ve
haritada oran ve lek kavramlarn kullanacaklardr.
Etkinlik tamamlandnda gruplarn yaklam ve bulgula-
rnda nemli farkllklar yoksa retmen grup sunumlar
yaplmasn istemeyebilir. Bunun yerine snf tartmas
yaptrabilir.
Snf tartmasnda rencilerin
o Dzgn ekli olmayan alanlarn lmnde kareli kadn nasl bir avantaj salad-
,
o lmlerde standart bir birime neden ihtiya duyulduu,
o 1 cmlik ve 0,5 cmlik kareli ktlarda ayn alan lerken saylan karelerin arasnda
neden kenar uzunluklarnda olduu gibi 2 kat yerine, 4 kat fark grld,
o Trkiye haritasndaki tam kareleri bulurken kullandklar farkl yaklamlarn ne oldu-
u (tek tek saymak, dikdrtgenlere blerek kareleri en arp boy yntemi ile bulup
toplamak, tek bir dikdrtgen bulup hesaplamak, vb.),
o Tam olmayan kareleri yuvarlarken kullanlan yaklamlar,
o Trkiye haritasnda bir karenin (1 cmlik veya 0,5 cmlik) gerekte lkenin ka ki-
lometre karelik alanna karlk geldiinin nasl bulunduu hakkndaki dnceleri
dinlenip snfa deerlendirilebilir.
Gerekli Malzemeler
1 cm ve 0,5 cmlik ka-
reli ktlar
muhtelif aa yaprak-
lar (am yapra ol-
mamal)
Trkiye haritas
21
PROBLEM - 6 Eitini Bul!
retmen snf 4 kiilik gruplara ayrr. Her bir gruba bir set etkinlik kad verir. Kart-
lar nce kartrlr ve ters yz edilerek sraya dizilir. Her gruptan bir renci srayla ikier
kd evirip bakar. Birbirinin eiti olan bulursa alr ve 2 puan kazanr. Bulamazsa her
iki kart da ak brakr. Sonraki renci yeni iki kd aar ve hem yerdeki ak ktlarla
hem de yeni atklarn karlatrr. Eitini bulursa alr. Burada drt kt alrsa 4 puan ka-
zanm olur. Kark kartlar iinden birbirine eit olanlarn alnd aktivite kartlar aada
verilmitir.
22

retm
en
e N
o
t Eitini Bul Problemi in
- Oyunun uzun srecei dnldnde kartlarn bir
ksm verilebilir.
- Her gruptan oyunun kazananlar tahtaya karlp rast-
gele ekilen bir kartn eit ifadelerini yazmalar istene-
bilir. Ayn ekilde oyunda iyi performans gstereme-
yenlere birbirine eit kart gsterilip drdnc kart
bulmas istenebilir.
- Kartlarn hangi zellikleri dikkate alnarak elendii tartlmaldr.
Gerekli Malzemeler
Etkinlik kartlar
Kalem
Kt
23
PROBLEM - 7 El Skma
Bir evde verilen yemee ev
sahibi ve 9 misar olmak ze-
re 10 kii katlmtr. Yemee
katlan ev sahibi dhil herkes
dierleri ile birer kere tokala-
mtr. Sonuta toplam ka to-
kalama yaplmtr?
Tokalama saysn baka
saydaki misarler iin genel-
leyiniz.
24

retm
en
e N
o
t El Skma Problemi in
El Skma probleminde rencilerden;
a) Ardk saylarn toplamlarn bulabilmeleri,
b) Belli bir sistematik gelitirerek tokalama saysn e-
matize edebilmeleri,
c) Tokalama saylarn hesaplarken tablo oluturabilme-
leri,
d) Farkl zm yollar kullanarak problemin zlebileceini anlayabilmeleri,
e) Yaplan zm ynteminin genellemesini benzer sorularda ksaca uygulayabilmeleri
beklenmektedir.
Problemin zmne aama aama ulama konusunda rencilere ipular verilebilir.
Doru zm yapan rencilere hangi zm stratejisini kullandklar sorulmal ve bu-
nun nedenleri snf iinde tartlmaldr.
Farkl saydaki renci gruplar kendi aralarnda el skma problemini uygulayabilirler.
rnein 4 kiilik bir renci grubunda herkes birbiriyle tokalap, elde ettii sonular
tablolatrabilir, ematize edebilir ve toplam tokalama saysn hesaplayabilir. Ayn uy-
gulama 5-6 kii gibi farkl saydaki renci gruplarna da yaptrlabilir. Bylelikle basit-
letirme ilkesiyle renciler genellemeye daha rahat ulaabilirler.
Farkl saysal deerler ieren benzer problem rnekleri rencilere zdrlebilir.
Gerekli Malzemeler
Kareli kt
Makas
Yaptrc
Kalem
25
zm
1. Yaklam:
1. misar: ev sahibi
2. misar: ev sahibi + 1. misar
3. misar: ev sahibi + 1. misar + 2. misar
...
9. misar: ev sahibi + 1. misar + 2. misar + ... + 8. misar
1 tokalama
2 tokalama
3. tokalama
...
9 tokalama
Bu ekilde ev sahibi misarleri kapda karlayarak toka-
laabilir.
Tokalama ilemi bir kat zerine aktarlrsa; bir kii bir
satr, bir tokalama da bir kare ile gsterilebilir.
Toplam tokalama says = 1 + 2 + 3 + + 9 = 45 olur.
Misar No
Tokalama
Says
1 1
2 2
3 3
4 4
5 5
6 6
7 7
8 8
9 9
26
9. misar: ev sahibi + 1. misar + 2. misar + + 8. misar 9 tokalama
8. misar: ev sahibi + 1. misar + 2. misar + + 7. misar 8 tokalama
7. misar: ev sahibi + 1. misar + 2. misar + + 6. misar 7 tokalama

2. misar: ev sahibi + 1. misar 2 tokalama
1. misar: ev sahibi 1 tokalama
Ev sahibi ve misarler evde hep birlikte otururlarken bir
srada birbirleriyle tokalaarak masaya otururlar.
Tokalama ilemi bir kat zerine aktarlrsa; bir kii bir
satr, bir tokalama da bir kare ile gsterilebilir.
Toplam Tokalama says = 1 + 2 + 3 + + 9 = 45 olur.
Misar No
Tokalama
Says
9 9
8 8
7 7
6 6
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
2. Yaklam:
27
Sonu olarak;
Elde edilen iki yap uygun biimde birletirilirse bir dikdrtgen elde edilir.
Bu dikdrtgendeki iaretli kutucuklar sayp yarsn hesapladmzda toplamda yaplan
tokalama saysn buluruz.
Kutucuk Says = 10.9 = 90
Kutucuk Saysnn Yars
=

10.9
= 45
2
(tokalama says)
Daha nceden tokalama saysn 1 + 2 + 3 + + 9 = 45 olarak bulmutuk.
Yani 1 + 2 + 3 + ... + 9
=

9.10
= 45
2
elde ederiz.
O halde; 1 + 2 + ... + n
=

n.(n+1)
= 45
2
bulunur.
28
PROBLEM - 8 Snf Penceresi
Grubunuzla birlikte snfnzdaki bir pencerenin n-
ne gidiniz (ekil 1de gsterilen pencere tipinde). Bir
tahta kalemiyle pencerenin camna MATEMATK yaz-
nz. Daha sonra pencereyi aarak, camn dier yzn-
den cama baknz. Grdnz bir kda aktarnz.
Daha sonra kendi belirlediiniz bir kelimeyi de cama
yazarak, yukarda yaplan ilemleri tekrarlaynz.
Aadaki tabloda camn bir yzndeki kelimeler
grlmektedir. Camn dier yznde bu kelimelerin
nasl grleceini (bu kelimeleri cama yazmadan)
belirleyerek altlarndaki kutuya yaznz.
Bu etkinlii dikkate alarak aadaki sorular cevaplan-
drnz.
Yukarda belirtilen hareketi gerekletirdikten sonra ca-
mn her iki yznden de bakldnda ayn kelimeyi grebi-
leceimiz rnekler var mdr? Eer varsa;
Bu kelimelere rnekler veriniz.
Bu rneklerde en ok harf saysna sahip hangi keli-
me/kelimeleri bulabildiniz?
Bu kelimelerin ortak zellii nedir?
Problemimize devam edelim.
Eer penceremiz ekil 2de belirtilen tipte olsayd, camn her iki yznden de bakld-
nda ayn kelimeyi grebileceimiz rnekler var mdr? Eer varsa;
Bu kelimelere rnekler veriniz.
Bu kelimelerin ortak zellii nedir?
Grubunuzla tartarak, konuyu bilmeyen birisinin anlayaca ekilde problemlere yap-
tnz aklamalarnz, yazarak dzenleyiniz ve dier arkadalarnza sunacak ekilde
hazrlaynz. Dersin sonunda sadece doru cevabnzla deil sunutaki baarnz iin de
deerlendirileceksiniz.
ekil 1: Birinci tr alan pencere
Camn Bir Yz ABAKS GEOMETR OLASILIK
Camn Dier Yz
ekil 2: kinci tr alan pencere
29

retm
en
e N
o
t Snf Penceresi Problemi in
Etkinliin uygulama srecinde;
Heterojen renci gruplar oluturulur.
rencilere snf ortamnda etkinlikle ilgili olmak zere,
zgrce hareket etme imkan verilebilir.
Abaks, Geometri ve Olaslk kelimelerin camn dier y-
zndeki grntsn belirlerken rencilerin farkl strate-
jiler kullanmalar tevik edilmelidir.
- rnein, bir kada herhangi bir kelime yazlarak, simetriinin kadn arka yznde
grnen ifade olduunu fark etmeleri gibi.
Birinci duruma YATAY kelimesi, ikinci duruma BEBEK kelimesi rnek olarak gsterile-
bilir.
Gruplar ulatklar aklamay ve bu aklamaya ulamak iin gerekletirdikleri sre-
leri snf iinde paylamaldrlar.
Etkinlik sonunda, simetri ekseni kavramyla etkinlik ilikilendirilmelidir.
Gerekli Malzemeler
Tahta kalemi
Snfn pencereleri
Kt
30
PROBLEM - 9 Kzlarn Ya
Bir saym gn grevli memur, saym
yapmak zere bir apartman dairesine girer
ve ev sahibi ile aralarnda aadaki konu-
ma geer:
Saym memuru: Ka ocuunuz var?
Ev sahibi: kzm var.
Saym memuru: Kzlarnzn yalar nedir?
Ev sahibi: Yalar tam saylarla ifade edersek yalarnn arpm 36dr.
Saym memuru: (Biraz dndkten sonra) Ama bu bilgi, kzlarnzn yalarn bulmam
iin yeterli deil.
Ev sahibi: Haklsnz! Kzlarmn yalar toplam, apartmann kap numarasna eittir.
Saym memuru: (Bir sre daha dndkten sonra) Hl verilen bilgiler yeterli deil.
Ev sahibi: Byk kzm arka odada uyumaktadr.
Saym memuru: Tamam! imdi kzlarnzn yan hemen bulabilirim.
Bu kzn yalarn bulunuz.
31

retm
en
e N
o
t Kzlarn Ya Problemi in
Bu st dzey nispeten zor bir problemdir.
Kzlarn Ya probleminde rencilerden;
a) Bir saynn arpanlarn bulabilmeleri,
b) Belli bir sistematik gelitirerek 36 saysnn arpanlarn yazabilmeleri,
c) Problemin zmnde saysal verilerin yan sra szel bilgilerden de yararlanarak
yorum yapabilmeleri beklenmektedir.
Problemin zmne aama aama ulama konusunda rencilere ipular verilebilir.
Doru zm yapan rencilere hangi zm stratejisini kullandklar sorulmal ve bu-
nun nedenleri snf iinde tartlmaldr.
Seviye olarak daha zor olan benzer problem rnei verilmitir. zmn daha iyi kav-
ranmas iin bu rnek de rencilere zdrlebilir.
zm
nce 36 saysnn l arpanlar bulunur:
36 = 1 x 1 x 36 36 = 1 x 2 x 18 36 = 1 x 3 x 12 36 = 1 x 4 x 9
36 = 1 x 6 x 6 36 = 2 x 2 x 9 36 = 2 x 3 x 6 36 = 3 x 3 x 4
Grld gibi 36 saysnn arpanlarna bakldnda 8 farkl seenek karmza k-
yor. Bu yzden verilen bilgiler dorultusunda bu arpanlarn toplamlarna baklr.
36 = 1 x 1 x 36 ==> 1 + 1 + 36 = 38 36 = 1 x 6 x 6 ==> 1 + 6 + 6 = 13
36 = 1 x 2 x 18 ==> 1 + 2 + 18 = 21 36 = 2 x 2 x 9 ==> 2 + 2 + 9 = 13
36 = 1 x 3 x 12 ==> 1 + 3 + 12 = 16 36 = 2 x 3 x 6 ==> 2 + 3 + 6 = 11
36 = 1 x 4 x 9 ==> 1 + 4 + 9 = 14 36 = 3 x 3 x 4 ==> 3 + 3 + 4 = 10
Apartmann kap numarasn saym memuru tarafndan bilinmektedir. Bu nedenle tekrar
bilgi istendiine gre kzlarn yalar toplam tekrar eden say olmaldr. Bu say da 13tr.
36 = 1 x 6 x 6 ==> 1 + 6 + 6 = 13
36 = 2 x 2 x 9 ==> 2 + 2 + 9 = 13
O halde 1, 6, 6 veya 2, 2, 9 seeneklerinden biri olmaldr.
Byk kzm dedii iin 1, 6, 6 ya dalmnda bir tane byk kz yoktur.
Dolaysyla kzlarn ya 2, 2, 9 olur.
32
PROBLEM - 10 Cebimizdeki Paralar
Bir grup arkada bir araya ge-
lerek bir akvaryum satn almak
isterler. Her biri ne kadar paraya
sahip olduunu dier arkadalar-
nn veya bir bakasnn bilmesini
istememektedir. rnein cebinde
20 TL bulunan, dier arkadalar-
nn bu bilgiye sahip olmasn is-
temedii gibi, aralarnda 20 TLye
sahip birinin olduunun bilinmesi-
ne de raz deildir.
te yandan ceplerindeki parann toplamnn da akvaryumun yatn karlayp karla-
madn bilmeleri gerekmektedir. Bu arkadalar, toplam paralarnn ka lira olduunu nasl
belirleyebilirler?
33

retm
en
e N
o
t Cebimizdeki Paralar Problemi in
Bu st dzey, zor bir strateji problemidir. Aada problemin olas bir zm rneklen-
dirilmitir. renciler grup almasn gerekletirerek bu problemi cevaplamaldr. Prob-
lemin zmnde rencilerin kendilerine zg stratejiler gelitirmeleri beklenmektedir.
rencilerden gelen cevaplarn ardndan aadaki zme ulalmamsa bu zm s-
na tartlabilir.
Sraya geerler ve birinci olan bir kada byke fakat geliigzel bir say yazp ikin-
ciye verir. kinci, bu katta yazl olan sayy kendi cebindeki parann deeri ile toplar ve
bulduu toplam baka bir kada yazarak ncye verir. Bu ilem sonuncuya kadar ayn
ekilde devam eder. Sonuncu olan hesaplamasndan sonra kad birinciye verir. Birinci
ilk bata yazd geliigzel sayy elindeki toplamdan kard zaman geri kalan arkada-
larnn sahip olduu toplam paray renmi olur. Bu miktar ile kendi cebindeki parann
deerini topladnda tmnn sahip olduu toplam para miktar ortaya kar.
34
PROBLEM - 11 Kuledeki Askerler
Bir kalenin komutan kaleyi
korumalar iin askerlerini gzet-
leme kulelerine yerletirecektir.
Kalede 6 tane gzetleme kulesi,
6 tane de nbeti asker grubu
vardr.
Komutann bir plan vardr:
1, 2, 3, 4, 5 ve 6 kiilik nbeti
asker gruplarn kulelere yle yer-
letirecektir ki; kalenin 3 tarafn
koruyan askerlerin says eit ola-
caktr. Ancak bu plan uygulamak
iin bir trl zm bulamamtr.
Zor durumda olan komutana yardm eder misiniz?
Kalenin stten grnm aadaki gibidir ve gene benzemektedir.
ekildeki 6 yuvarlak, kale surlarnda bulunan gzetleme kulelerinin yerlerini gstermek-
tedir.
Bu sorunun birden fazla zmn olup olamayaca inceleyiniz.
zm yollarnz izimlerle aklaynz.
35

retm
en
e N
o
t Kuledeki Askerler Problemi in
Kuledeki Askerler etkinliinde rencilerden;
a) Ardk saylarn toplamn kenar artn salayacak ekilde bulabilmeleri,
b) Kural salayan e zmleri bulabilmeleri,
c) Farkl zm yaklamlar gelitirmeleri,
d) Bulunan zm yntemini farkl ardk saylarda da uygulayabilmeleri beklenmek-
tedir.
renciler ihtiya duyarsa ip ucu verilebilir.
Doru zm yapan rencilere hangi zm stratejisini kullandklar sorulmal ve yak-
lam snf iinde tartlmaldr.
Farkl ardk say gruplaryla etkinlik zenginletirilebilir.
Bu uygulamann herhangi 6 ardk tamsayyla yaplp yaplmayacan inceleyerek
rneklerle gsteriniz.
zm:
Kelere gelecek saylar iki kez toplanacandan, bu saylarn toplam 2 ile arplp
kenar ortalarna saylarn toplam eklenir. Bulunan toplam, genin 3 kenar olduundan 3
ile blnebiliyorsa doru sonuca ulalm demektir. Toplam, 3e blnerek her bir kenar
zerindeki saylarn toplam bulunur.
1
6 5
3 4 2
1. [(1 + 2 + 3) . 2 + (4 + 5 + 6)] = 27
27 : 3 = 9
Kelere (1, 2, 3) saylarn yazp, kenar or-
talarna (4, 5, 6) saylar, bir kenar zerindeki
saylarn toplam 9 olacak ekilde yerletirilir.
36
3
5 4
2 6 1
2
4 6
1 5 3
ekil dndrlerek e zmlere ulalabilir.
5
4 2
3 6 1
3
2 6
1 4 5
ekil dndrlerek e zmlere ulalabilir.
1
6 4
5 2 3
2. [(1 + 3 + 5) . 2 + (2 + 4 + 6)] = 30
30 : 3 = 10
Kelere (1, 3, 5) saylar yazlp, kenar orta-
larna (2, 4, 6) saylar, bir kenar zerindeki
saylarn toplam 10 olacak ekilde yerletirilir.
37
6
3 1
4 5 2
4
1 5
2 3 6
ekil dndrlerek e zmlere ulalabilir.
4
3 2
6 1 5
3. [(2 + 4 + 6) . 2 + (1 + 3 + 5)] = 33
33 : 3 = 11
Kelere (2, 4, 6) saylar yazlp, kenar orta-
larna (1, 3, 5) saylar, bir kenar zerindeki
saylarn toplam 11 olacak ekilde yerletirilir.
4. [(4 + 5 + 6) . 2 + (1 + 2 + 3)] = 36
36 : 3 = 12
Kelere (4, 5, 6) saylar yazlp, kenar orta-
larna (1, 2, 3) saylar, bir kenar zerindeki
saylarn toplam 12 olacak ekilde yerletirilir.
38
6
2 1
5 3 4
5
1 3
4 2 6
ekil dndrlerek e zmlere ulalabilir.
Bylece 4 farkl model ve e zmleriyle birlikte toplam 12 uygun sonuca ulalr.
12, 13, 14, 15, 16 ve 17 ardk saylaryla ayn uygulama yaplrsa, aadaki zm
modellerine e zmlerine ulalr.
12
17 16
14 15 13
12
17 15
16 13 14
Toplamlar = 42 Toplamlar = 43
39
13
16 14
17 12 15
15
14 13
17 12 16
Toplamlar = 44 Toplamlar = 45
40
PROBLEM - 12 Takvim Oyunu
Bu etkinlikte yanda grlen takvim zerin-
deki saylarla bir oyun oynayacaksnz.
Takvim zerinde kare erevelerle s-
nrlandrlm rneklerdeki gibi zihninizden
2x2lik herhangi bir kare belirleyip iinde bu-
lunan saylarn toplamn retmeninize sy-
leyiniz.
retmeniniz ise sizin seip toplamn sy-
lediiniz bu 4 saynn hangileri olduu syle-
yecek. Ama inann bu saylar tahmin ettii-
nizden ok daha ksa bir srede bulabilecektir.
Peki retmeniniz bunu nasl yapyor olabilir? Acaba ok hzl m hesap yapyor? Top-
lamlar ezberlemi olabilir mi? Yoksa matematiksel bir yntem mi kullanyor? retmenini-
zin zm yntemini bulmaya aln.
Siz de ayn yntemi uygulayarak aada verilen tablodaki gibi toplamlar sylenen 2 x 2lik
herhangi bir kare iinde bulunan saylarn toplamn hzl bir ekilde bulabilirsiniz.
zm yaklamnzda hangi matematiksel yntemi kullandnz oyun sonunda arka-
dalarnzla paylanz.
41
Farkl say izelgeleri hazrlayarak 2 x 2lik, 3 x 3lk herhangi bir kare iinde bulunan
saylarn toplamlar verildiinde bu saylar hzl bir ekilde nasl bulacanz belirleyiniz.
Kullandnz matematiksel ifadeye nasl ulatnz anlatnz.
Bir kad; ba daire, elleri ve ayaklar kare olacak ekilde kesiniz. Bu oyunda kattan
yaptnz adamn, takvim zerinde kafas, elleri ve ayaklar saylara denk gelecek ekilde
dz bir biimde koyduunuzda rtlen saylarn toplamndan oluan arln bulacaks-
nz. rnek iin bir sonraki sayfadaki ekle baknz.
Adamn arln bann, ellerinin ve ayaklarnn denk geldii saylar toplayarak bu-
labilirsiniz. Ancak iyi dnn, belki de bunun daha kolay bir yolu vardr. Nasl yapacanz
konusunda yukardaki takvim oyunu size ipucu verebilir. Unutmayn adam takvimin zeri-
ne yerletirince saylar toplamadan arln hzl bir ekilde syleyebilmelisiniz.
42
43

retm
en
e N
o
t Takvim Oyunu Problemi in
Takvim Oyunu etkinliinde rencilerden;
a) Cebirsel ifadeleri etkin bir ekilde kullanabilmeleri,
b) zme ularken denklem kurabilmeleri,
c) Kurulan denklemi hatasz bir ekilde zebilmeleri,
d) Kurgulanan cebirsel ifadeye ulaabilmeleri,
e) Yaplan zm yntemini adamn arl oyununda ve benzer sorularda uygulaya-
bilmeleri beklenmektedir.
Etkinliin banda zm nasl yaptnz siz aklamadan rencilerin fark etmesini
veya bulmasn bekleyiniz.
Adamn arl oyununda, adam saa-sola yatrarak oluan arl bulmas iin
hangi cebirsel ifadeye ulaaca buldurulabilir.
zm:
rnek-1de 2x2lik kare halinde seilen saylar yandaki gibidir.
Bu saylarn toplam ise; x + (x +1) + (x + 7) + (x + 8) = 4x + 16 = 4 (x + 4)
olur. Dolaysyla saylarn toplam hzlca 4e blnp, 4 karlrsa x says bulunur.
rnek-2de 2x2lik kare halinde seilen saylar yandaki gibidir.
Bu saylarn toplam ise; x + (x +1) + (x + 9) + (x + 10) = 4x + 20 = 4 (x + 5)
olur. Dolaysyla saylarn toplam hzlca 4e blnp, 5 karlrsa x says bulunur.
Dier saylar da sistematik bir ekilde sylenir.
Adamn arln bulma oyununda ise adamn bana x de-
nirse, yandaki tablodan adamn arln rahatlkla bulabiliriz.
Dolaysyla adamn arl bulunurken, kafasna denk gelen
say 5 ile arplr ve 42 eklenirse her zaman adamn arl
bulunmu olur.
Gerekli Malzemeler
Kareli kt
Kalem
Makas
Kafa X
El X + 6
Dier El X + 8
Ayak X + 13
Dier Ayak X + 15
Arlk 5x + 42
X X + 1
X + 9 X + 10
X X + 1
X + 7 X + 8
44
Dnyadaki enerji kaynaklar gn getike tkenmekte-
dir. Fosil kkenli yaktlarn kullanmndan havaya karbon-
dioksit salndndan hava kirlenmektedir. Hava kirliliini
nlemek ve enerji tasarrufu yapmak iin farkl projeler ha-
zrlanmaktadr.
Siz de enerji tasarrufuna katkda bulunabilirsiniz. Bu-
nun iin zerinize den sorumluluklar nelerdir? Hangi
alanlarda tasarruf yapabilirsiniz?
Yaplan almalar evlerde kullanlan elektriin %30unu
aydnlanma amal kullanldn bulmutur. Tasarruu am-
puller gerekten tasarruu mudur? Evimizde enerji kay-
bna engel olmak iin halojen ve normal ampuller yerine
tasarruu ampullerin kullanlmas ne kadar bir tasarruf
salar?
Aadaki sorular dikkate alarak tasarrua yapacanz 1 yllk kazanc hesaplaynz?
Evinizde ka ampul kullanyorsunuz?
Evinizdeki ampuller tasarruu ampul m?
Odanzdaki ampul gnde ka saat ak kalyor?
Kullanlmayan ampullerin kapatlmas sizce ortalama ne kadar tasarruf salar? He-
saplaynz.
1 kilowatt elektriin ka lira olduunu biliyor musunuz?
Normal ampullerin ve tasarruu ampullerin 1 saatte harcadklar enerji miktarlarn dik-
kate alarak 1 ylda yaplacak tasarruf miktarn hesaplaynz. Bulduunuz sonular tablo
ve graklerle gsteriniz.
Fosil yaktlardan 1 kilowatt enerji retimi iin havaya 1,5 kilogram karbondioksit salnm
olmaktadr. Yaptnz tasarrua ka kilogram karbondioksit salnmn nlediinizi hesap-
laynz. Bulduunuz sonular tablo ve graklerle gsteriniz.
Trkiyede yaklak 20 milyon konut vardr. Bulduunuz sonulara gre lkemizde ne
kadar tasarruf yaplabileceini hesaplaynz.
PROBLEM - 13 Tasarruu Ampuller
45

retm
en
e N
o
t Tasarruu Ampuller Problemi in
- Bu problemde rencilerden tasarrufun nemi kavra-
malar ve yaplabilecek tasarruf miktarn hesaplamalar
beklenmektedir.
- rencilerden kendi evlerinde tasarruu ampul kullana-
rak ne kadar tasarruf yapabileceklerini hesaplamalar
istenir.
- rencilerden elektik retimi ve hava kirlilii arasndaki nasl bir ilikinin olduunu ak-
lamalar istenir.
- rencilerden snfa bir adet elektrik faturas getirmeleri istenir. Hesaplamalarn fatura
zerindeki bilgileri kullanarak yapmalar istenir.
- Tasarruu ampuller normal ampullere gre daha dayankl, fakat daha pahaldr. Tasar-
ruu ampuller ka ayda kendini amorti eder?
- renciler sorarlarsa, hesaplamalarda hesap makinesi kullanmalarna izin verebilirsi-
niz. Hesap makinesini kullanmann neden uygun olaca veya olmayabileceini tart-
abilirsiniz.
- renciler hesaplamalarn saat, gn, ay ve yl srasn dikkate alarak yapmaldrlar.
- rencilerin hesapladklar tasarruf miktarlar arasndaki farklarn nedenleri karla-
trmalarn isteyebilirsiniz. Bulgular farkl ise mutlaka bunun nedenleri tarttrlmaldr,
rnein bu tartmalarda fark hesaplama hatasndan m, yoksa kullanlan ampul say-
sndan m kaynaklanyor?
Gerekli Malzemeler
Elektrik faturas
Hesap makinesi
46
Kesirler konusunu domino benzeri bir oyun oynayarak ve elenerek renebilirsiniz.
Aada ekilde gsterilen kesirleri karton zerine bastrp oyuna balayabilirsiniz.
Oyun Kurallar
Oyun iki, veya drt kii tarafndan oynanabilir. Her renci kendi kartlarn hazrla-
yacaktr. Kartlar iki ksmdan olumaktadr. Bir ksmnda kesirlerin ekille gsterimi dier
yarsnda sembolle gsterimi vardr. renciler kendi kartlarnn karmamas iin farkl
renkte kartonlar kullanabilir veya farkl renklere boyayabilirler.
Kartlar kartrlr ve rencilere 5er adet kart datlr. rencilerden birisi ortaya bir
kart koyar ve oyun balar. renciler ellerindeki kartlar kullanarak ekille gsterilen ks-
mn karsna sembolle gsterimini, sembolle gsterilen kartn karsna da ekille gsteri-
mini koymaldr. Elde uygun kart yoksa uygun kart bulana kadar yerden kart alnr.
Elindeki kartlar bitiren veya yerdeki kartlar bittiinde elinde en az kart kalan renci
oyunu kazanr.
renciler oyun kartlarn kullanarak kurallarn kendilerinin oluturduu farkl oyunlar
tasarlayabilir.
PROBLEM - 14 Kesir Dominolar
47
48

retm
en
e N
o
t Kesir Dominolar Problemi in
Bu etkinlikte rencilerin kesir kartlarn tasarlamalar ve
oyun oynayarak kesirleri renmeleri beklenmektedir.
Oyun katlar kt alnarak rencilere datlabilecei
gibi renciler tarafndan da tasarlanabilir.
Bilgisayardan kts gramaj yksek kda alnrsa kart-
lar kdn arka ksmndan gzkmez.
Oyun sonucunda en az kart kalan renci oyunu kazanr.
Kesirler boyal paralar bl btn olarak dnlmelidir.
rencilerden kartlar kullanarak farkl oyunlar tasarlamalar istenebilir.
renciler derse gelirken renkli boya, karton, makas gibi malzeme getirmelidir.
Gerekli Malzemeler
Renkli boya
Karton
Makas
49
PROBLEM - 15 Sihirli Kareler
Melencolia resmi Alman ressam ve matematiki Albrecht Drer tarafndan 1513 tari-
hinde yaplmtr. Bu eserde 4 x 4lk sihirli bir kare grlmektedir.
Sihirli kareler matematiin gizemli kareleri ve saylar olarak deerlendirilmitir. Birok
insan bu saylarn uur getirdiine inanmlar evlerinde ve taklarnda kullanmlardr.
1den 9a kadar olan saylar kullanarak satr, stn ve kegenleri toplam eit olan
3 x 3 bir sihirli kare elde edebilir misiniz?
Ardk saylarn toplamn bulmann ksa bir yolu var mdr?
Ardk saylarn toplamn bulmakta kullandnz yntemleri
snfta tartnz.
Sizce satr, stun ve kegenler toplam eit olduuna gre
bu toplam katr? Neden?
Farkl zmler bulabilir misiniz?
Bulduunuz zm yollarnzn ortak zellikleri nelerdir?
1den balamayan, farkl bir saydan balayan sihirli kareler oluturulabilir mi? Farkl
saylardan balayan sihirli kareler bulmaya alnz. Oluup olumadn nedenleri
ile snfta tartnz.
4 x 4 bir sihirli karenin satr stun ve kegen toplamnn ka olduunu hesaplaynz.
5 x 5 bir sihirli karenin toplann satr stn ve kegen toplamnn ka olduunu he-
saplaynz.
50

retm
en
e N
o
t Sihirli Kareler Problemi in
Sihirli Kareler etkinliinde rencilerin ardk saylarn
toplamndan faydalanarak 1den 9a kadar olan saylarn
toplamn bulmalar beklenmektedir.
Ardk saylarn toplan bulan Carl Friedrich Gaussun hi-
kayesi ve zm yolu hakknda bilgi verilebilir.
1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7 + 8 + 9 = 45 saysn bulduktan
sonra 3 satr veya stun olduundan 45 / 3 = 15
saysn bulmalar beklenir.
Toplamlar 15 olan saylar bulmalar istenir.
15 = 1 + 5 + 9 15 = 2 + 4 + 9 15 = 2 + 6 + 7 15 = 3 + 5 + 7
15 = 1 + 6 + 8 15 = 2 + 5 + 8 15 = 3 +4 +8 15 = 4 + 5 + 6
Her saynn ka defa kullanld tabloda gsterilir.
Saylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Ka defa kullanld 2 3 2 3 4 3 2 3 2
5 says 4 defa kullanld iin ortada olmaldr.
1, 3, 7 ve 9 saylar 2er defa kullanldklar iin satr veya stunlarn ortalarnda olma-
ldr.
2, 4, 6 ve 8 saylar 3er defa kullanldklar iin kelerde olmaldr.
rencilerin bulabilecekleri 8 farkl zm yolu vardr.
Doru zm yapan rencilere hangi zm stratejisini kullandklar sorulmal ve bu-
nun nedenleri snf iinde tartlmaldr.
Farkl yntemlerle sihirli kareler zlebilir. Dersin sonunda farkl zm yolarn kar-
latrmalar istenebilir.
Seviye olarak daha zor olan sihirli kareler zmek isteyen renciler 5 x 5 karesi verilebilir.
Gerekli Malzemeler
Kareli kt
8 1 6
3 5 7
4 9 2
4 3 8
9 5 1
2 7 6
2 9 4
7 5 3
6 1 8
6 7 2
1 5 9
8 3 4
6 1 8
7 5 3
2 9 4
8 3 4
1 5 9
6 7 2
4 9 2
3 5 7
8 1 6
2 7 6
9 5 1
4 3 8
51
PROBLEM - 16 Pamuk Prenses ve Yedi Cceler
Pamuk prenses ve yedi cceler
masaln okumu veya dinlemisiniz-
dir. Masal mutlu sona erdikten sonra
Pamuk Prenses ve prens, saraylar-
na gitmeden nce yedi ccelere he-
diye vermek isterler. Oyunlara me-
rakl olan prens verecei hediyeyi de
bir oyunla verecektir.
Prens oyunun kurallarn u e-
kilde aklar: Biraz sonra hepinizin
bana birer apka takacam ve her
apkada 1den 100e kadar bir say yazl olacak.
Kimse bandaki apkada hangi saynn yazl olduunu gremeyecek ama dierlerinin
apkalarndaki saylarn hepsini grebilecek. apkalar takldktan sonra aranzda konu-
manz, iaretlemeniz yasak. Daha sonra aranzdan birini gelii gzel seeceim. Seti-
im arkadanz hepimizin duyaca ekilde 1 ile 1000 arasnda bir say syleyecek. Daha
sonra ikinci bir cceyi seeceim, o da ayn ekilde bir say syleyecek ve bu ekilde hepi-
niz tamamlanana kadar devam edecek. En sonunda, ka ccenin syledii say apkasn-
daki say ile ayn ise sizlere o kadar kese altn vereceim. Oyunun kurallar aklandktan
sonra prens apkalar getirmeye gider ve bu arada cceler aralarnda konuarak bir plan
gelitirmeye alrlar.
Sizce, en ok ka ccenin bandaki sayy bulmas garanti edilebilir?
52

retm
en
e N
o
t
Pamuk Prenses ve Yedi Cceler
Problemi in
Bu st dzey bir matematiksel strateji problemidir. Aada problemin zmleri rnek-
lendirilmitir. rencilerin bu problemde grup almas yapmalar uygun olacaktr. Bekle-
nen cevaplarn gelmemesi durumunda aadaki zmler sna tartlabilir.
1. zm
Bir cce darda kalr ve geri kalan alt cce aralarnda ikier ikier eleirler. rnein
Bilgin ile Neeli; fkeli ile Merakl; Utanga ile Haprk eleir ve Uykucu darda kalr.
Uykucu sra kendisine geldiinde her hangi bir say syleyerek ansn dener. Eleen
ccelerden hangisi daha nce seilirse einin apkasndaki sayy syler ve bylece
ccenin apkalarndaki sayy bilmeleri garanti edilmi olur.
Diyelim ki apkalardaki saylar yle olsun:
Prens cceleri, rnein Merakl, Utanga, fkeli, Bilgin, Haprk, Uykucu ve Neeli
sralamasyla seerse ccelerin syleyecei saylar yle olacaktr:
Neeli
26
Merakl
19
Haprk
29
Bilgin
13
fkeli
47
Utanga
33
Uykucu
51
Merakl
47 (ei olan fkelinin says)
Utanga
29 (ei olan Haprkn says)
fkeli
47 (kendi bandaki sayy bilir)
Bilgin
26 (ei olan Neelinin says)
Haprk
29 (kendi bandaki sayy bilir)
Uykucu
65 (geliigzel bir say)
Neeli
26 (kendi bandaki sayy bilir)
Alt ccenin de doru tahminde bulunmas garanti edilebilir.
53
2. zm
Prens apkalar takar takmaz her cce geri kalan alt ccenin saylarn toplar. Seilen
ilk cce kendi hesaplad toplam syler. Bu toplam, seilen ccenin says dndaki alt
saynn toplam olduundan, tm ccelerin saylarnn toplamn bulmak iin sylenen say
ile seilen ccenin saysn toplamak yeterlidir. Seilen cce dndaki tm cceler bu top-
lam bulabilir. Her ccenin daha nce hesaplad toplam ile son toplamn fark da kendi
bandaki sayy verecektir.
rnek vermek iin ccelere yukardaki saylar tayan apkalarn takldnn kabul
edelim. Bu durumda her ccenin hesaplayaca ilk toplam yle olacaktr:
Bilgin
Kendi bandaki say: 13 Dier ccelerin saylarnn toplam: 205
Neeli
Kendi bandaki say: 26 Dier ccelerin saylarnn toplam: 192
fkeli
Kendi bandaki say: 47 Dier ccelerin saylarnn toplam: 171
Merakl
Kendi bandaki say: 19 Dier ccelerin saylarnn toplam: 199
Utanga
Kendi bandaki say: 33 Dier ccelerin saylarnn toplam: 185
Haprk
Kendi bandaki say: 29 Dier ccelerin saylarnn toplam: 189
Uykucu
Kendi bandaki say: 51 Dier ccelerin saylarnn toplam: 167
Bilgin
218 - 205 = 13
fkeli
218 - 171 = 47
Neeli
218 - 192 = 26
Haprk
218 - 189 = 29
Utanga
218 - 185 = 33
Uykucu
218 - 167 = 51
lk seilen cce olan Merakl herkesin duyabilecei ekilde 199 dedii zaman dier c-
celer 199 ve 19 saylarn toplayarak tm saylarn toplamn 218 olarak bulur. imdi, Me-
rakl dnda kalan her cce 218 saysndan ilk bulduu toplam kararak kendi saysn
bulabilir:
54
Kenar uzunluklar 30 birim ve 50
birim olan bir dikdrtgenin boyutla-
r gnlk konuma dilinde 30 a 50
veya 30 arp 50 eklinde ifade
edilir. Yazarken de 30 x 50 ifadesi
kullanlr. Uzunluk birimi de belirtile-
bilir. Matematikte tanmladmz dik-
drtgen, gen, ember gibi ekilleri
olutururken kullandmz izgilerin
kalnl olmadn kabul ederiz. r-
nein, kenar uzunluklar 30 cm ve 50
cm olan dikdrtgen iin 30 cm uzunlu-
unda 2 tane ve 50 cm uzunluunda iki tane doru paras izerek ekli tamamlarz.
Gnlk hayatta ekilleri oluturmak iin kullandmz cisimlerin belli bir kalnla sahip
olduu hesaba katlmaldr. rnein dikdrtgen eklinde ve boyutlar santimetre cinsinden
30 x 50 olan bir ereve yapmak iin kalnl 2 cm olan talar kullandmz dnelim.
talarn birletii kelerde meydana gelecek akmalar dikkate alarak dikdrtgenleri
oluturma srecinizi eklini izerek aklaynz.
PROBLEM - 17 Dikdrtgenler
55

retm
en
e N
o
t Dikdrtgenler Problemi in
Matematiin soyut dnyasnda tanmladmz kavramlarn yaadmz dnyada bire-
bir karlnn bulunmas her zaman mmkn deildir. Bu durumu rneklendiren bu prob-
lemin olas zmleri aada verilmitir. renciler grup almasn gerekletirerek bu
problemi cevaplamaldr. Problemin zm srecinde rencilerin stratejiler gelitirmeleri
beklenmektedir. rencilerden gelen cevaplarn ardndan aadaki zmlere ulalma-
msa bu zmler sna tartlabilir.
talarn st ste binmesini nlemek iin boylarnn dzenlenmesi gerekmektedir. r-
nein;
veya
gibi zmler denenebilir. Bu rneklerden baka nasl zmler denenebilir? Aadaki
sorulara cevap aranabilir.
Kenar uzunluklar 50 cm ve 70 cm olan bir ereve, kalnl 5 cm olan talarla nasl
oluturulabilir? Oluan erevede iteki dikdrtgenin boyutlar ne olur?
Baz durumlarda kenarlarn birletirilmesi iin al kesim yaplr. Bu durumda ta uzun-
luklar ne olur?
56
Bir metnin herkes tarafndan bili-
nen alfabe ve kurallarn kullanlarak
yazlmas yerine, gizli tutulan kurallara
gre yazlmasna ifreleme ad verilir.
Metnin bilinen kurallara gre yazlm
hline ak metin; gizli kurallara gre
yazlm hline de ifreli metin ad ve-
rilir.
Bir ak metinden ifreli metin elde
etmeye ifreleme, ifreli metinden
ak metin elde etmeye de ifreyi ama denilir. ifreleme askerlikte ve diplomaside sklk-
la kullanlr.
Roma mparatoru Sezar, haberleme iin alfabedeki her har, alfabedeki sralamada
kendisinden harf sonra gelen hare deitirerek bir ifreleme metodu kullanmtr. Bu
metodu Trke alfabe iin uyarladmzda OKUL ak metininin ifrelenmi hali RNYO
olur. harf teleme yerine be harf, alt harf gibi farkl seenekler de kullanlabilir.
Aadaki iki daireyi kalnca bir kt veya kartonun zerine yaptrp evreleri boyunca
kestikten sonra merkezleri akacak ekilde st ste koyunuz.
PROBLEM - 18 ifreleme
57
ifreleme yapmak iin bir harf belirleyiniz. Bu harn seimi, ka harf teleme yapaca-
nzn belirlenmesi anlamn tar. Bu setiiniz harfe anahtar denir ve bu anahtar gizli
tutulmaldr. ifreleme anahtarn ancak sizin yaptnz ifreleri zmesini istediiniz kii-
lerle paylaabilirsiniz. Diyelim ki belirlediiniz harf G olsun. Byk dairedeki A har ile
kk dairedeki G harni hizalaynz.
Byk dairedeki harer ak metine, kk dairedeki harer de ifreli metine ait olacak-
tr. Sz gelimi byk emberdeki O harnin hizasnda U har olduundan, O ifre-
lendiinde U olacaktr. Bylece OKUL kelimesinin ifreli hali URCS olur.
a) G anahtar ile ifrelendiinde RGSJ olan ak metin nedir?
b) Kendi adnz bu kurala gre ifreleyiniz.
c) Grup arkadalarnzdan birinin adn da ayn kurala gre ifreleyiniz.
d) Sonra arkadanzn ifrelenmi ismi ile sizin onun adn ifrelediinizde bulduunuz
ismi karlatrnz, ifreleme doru mu?
e) Ayn ekilde sizin isminizin ifrelenmi hali ile arkadanzn ifreleme bulgusunu kar-
latrnz, ifreleme doru mu?
f) Baka ne eit ifreleme yntemleri kullanlabilir? Yeni ifreleme yntemlerini kural-
lar ak olacak ekilde yaznz, ifreleme rnekleri ile birlikte sna paylanz.
58

retm
en
e N
o
t ifreleme Problemi in
rencilere, ifrelemenin nemine vurgu yapan aadaki genel bilgiler etkinlik ncesi
verilebilir.
Sistemler aras balantlarda ya da herhangi iki nokta arasndaki haberlemede veri-
nin gvenli bir ekilde gittiinden emin olmak gerekir. Bunun salanmas ise gnderilen
verinin ifrelenmesi ile olur. Bylece ak haberleme kanallar kullanlarak verinin gvenli
bir ekilde ulatrlmas salanr. letiimde, ak bir haberleme kanal kullanlyorsa gizli
tutulmak istenen bilginin yetkisiz bir kii tarafndan dinlenebilecei veya haberleme kana-
lna girip (araya girme) veriyi bozabilecei ya da deitirebilecei (yanl verinin gnderil-
mesi) dncesi her zaman iin nemli bir problem oluturur.
Ayrca rencilerin kendi ifreleme yntemlerini oluturmalar ve yntemlerini snf iin-
de sunmalar salanmaldr.
59
PROBLEM - 19 Damlayan Musluk
Lastik contas arzal bir musluk her
saniyede bir damlatmaktadr.
Tamir edilmezse musluktan bir hafta-
da ne kadar su israf edileceini hesap-
laynz.
Boa giden su bir haftada bir barda
doldurmaya yeter mi? Bir damacanay,
veya bir kveti doldurmaya yeter mi?
60

retm
en
e N
o
t Damlayan Musluk Problemi in
Bu st dzey nispeten zor bir matematik problemidir.
renciler bu etkinlikte ksa bir zaman iinde damlayan su miktarn biriktirip lerek,
bir haftaya orant yoluyla genellemek isteyebilirler.
lerek bulmadan nce rencilerden snfta boa gidecek olan suyun ne kadar olaca-
n tahmin etmeleri istenmelidir. Bu tahminleri isimlerle birlikte bir renci kayt edebi-
lir. Bu tahminler daha sonra snftaki zmlerle karlatrlabilir. Tahmin ncesi kk
gruplarda tartmalarn istemek, sonra bunu sna paylamak faydal olacaktr.
renciler lm iin tam olarak saniyede bir damlayan musluk bulamayabilirler. Bu
problemin stesinden gelmek iin nasl bir yntem izlenmelidir? Bu soru snfta tart-
labilir.
rnein dakikada 20 defa damlayan bir musluk yerine dakikada 28 defa damlayan bir
musluktan giden su bu problemde kullanlabilir mi? Kullanlrsa nasl kullanlr? Burada
da orant ie yarar m?
Byle grnte basit bir problem gerek musluktan damlayan suyun lmnde, ge-
rekse haftaya genellemede olduka karmak matematiksel sre ve yaklamlarn kul-
lanmn gerektirecektir. retmen problemin bu boyutlarn fark ettirmek iin renci-
lerle snf tartmasn mutlaka yapmaldr. Sonra deiik zm yntemlerini kefedip
uygulamalar iin gruplara bamsz alma frsat vermelidir.
Dersin son yarm saatinde farkl yaklam ve yntem kullanan en az sunum yaptrl-
maldr.
61
PROBLEM - 20 Deniz Krlanglar
Kutup krlanglar her yl kuzey kutbundan
gney kutbuna uup, geri dnerler. Ku uuu
bu mesafe tek yn yaklak 35400 kilometredir.
Krlanglar bu yolculukta 12 saat uarlar ve
gnn geriye kalan zamann beslenmek ve din-
lenmek iin harcarlar. Uarken ortalama hzlar
saatte 40 kilometredir.
a) Kutup krlanglarnn kuzey kutbundan
gney kutbuna uup geri gelmesi yaklak
ka gn srer?
b) Sizce kutup krlanglarnn hayatlarnn ne
kadar (yzdesi) bu seyahatlerde geer?
c) Bilimsel kaynaklardan krlanglarnn ku-
tuplar aras uular hakknda bilgi toplayp ilgin bulduklarnz snf arkadalarnzla
paylanz.
62

retm
en
e N
o
t Deniz Krlanglar Problemi in
Etkinlikten nce rencilere kutup krlanglar hakknda saysal bilgiler toplamalar iin
dev verilebilir. Aratrma ve sunumlar grup almas olarak yaptrlabilir.
Bu etkinliin amac rencilere oran ve hz kavramlarn kullandrarak lm becerileri-
ni gelitirmektir.
63
PROBLEM - 21 Terazi
Bir terazi ile ktle lme iine tartma denir. Terazilerin
birok eidi vardr. Bu eitlerden biri olan iki kefeli te-
razide bir terazi kolu ve bu kolun iki ucuna asl iki kefe
bulunur. Kefelerden birine ktlesi llecek cisim dierine
de ktlesi bilinen standart cisimler konularak denge olu-
turulur ve bylece tartma ilemi gerekletirilir.
Standart cisimler olarak genellikle zerinde miktar ya-
zl demir veya benzer metallerden yaplm arlk ad
verilen cisimler kullanlr.
Elimizde ktleleri 1 kg, 2 kg, 4 kg ve 8 kg olan drt tane arlk olduunu kabul edelim.
Bu drt arln toplam 1 + 2 + 4 + 8 = 15 kg olduundan, ktlesi 15 kg dan daha ar
olan ktleleri sadece bu arlklar kullanarak tartamayz. te yandan ktlesi kilogram cin-
sinden 15 veya daha kk bir tam say olan tm arlklar llebilir. rnein;
1 kg = 1 kg, 6 kg = 2 kg + 4 kg,
2 kg = 2 kg, 7 kg = 1 kg + 2 kg + 4kg,
3 kg = 1 kg + 2 kg, 13 kg = 1 kg + 4 kg + 8 kg.
Standart arlklar terazinin sadece bir kefesinde yer almak koulu ile
Yukardaki listede verilmeyen dier arlklarn nasl llebileceini bulunuz.
Yukardaki drt arlkla birlikte bir de ktlesi 16 kg olan bir arlk bulunmas nasl bir
deiiklik salar?
Yukardaki drt arlkla birlikte bir de ktlesi 18 kg olan bir arlk bulunmas nasl bir
deiiklik salar?
Ktlesi kilogram cinsinden 120 veya daha az olan tm arlklar tartabilmek iin en
az ka tane arlk gerekir?
64

retm
en
e N
o
t Terazi Problemi in
Baz durumlarda arlklar her iki kefeye konularak tart yaplabilir. Bu yntemi kullana-
rak rencilerinize yeni problem durumlar oluturabilirsiniz. Aada bu durum aklan-
maktadr. Ktlesi bulunmak istenen cisim ile birlikte 2 kg ktleli bir arlk bir kefeye; ktlesi
8 kg olan arlk dier kefeye konularak denge salanabiliyorsa, cismin arlnn 8-2=6
kg olduu anlalr. Terazinin bir kefesinde 8 kg ve 4 kg arlklar; dier kefesinde ise bir
cisim ile birlikte 1 kg ve 2 kg arlklar varsa cismin arl 8+4-1-2=9 kg olacaktr.
Bu durumda cismin arln bulmak iin, cisimle ayn kefede yer alan arlklarn ve di-
er kefedeki arlklarn nasl hesaba katldna dikkat edilmesi gerekmektedir. Aadaki
aklama ile birlikte verilen sorular rencilere yneltilebilir.
Elimizde arlklar 1, 3 ve 9 kg olan arlk olduunda, ktlesi 13 veya daha kk
bir tam say olan tm cisimlerin ktlesini belirleyebiliriz. rnein ktlesi 5 kg olan bir cisim
iin bir kefeye bu cisimle birlikte 1 kg ve 3 kg arlklar, dier kefeye 9 kg arlk konulur.
Standart arlklar terazinin her iki kefesinde de yer alabildii durumda
Dier arlklarn nasl llebileceini bulunuz.
Yukardaki drt arlkla birlikte bir de ktlesi 27 kg olan bir arlk bulunmas nasl
bir deiiklik salar?
Yukardaki drt arlkla birlikte bir de ktlesi 30 kg olan bir arlk bulunmas nasl
bir deiiklik salar?
Ktlesi kilogram cinsinden 120 veya daha az olan tm arlklar tartabilmek iin en
az ka tane arlk gerekir?