Fjalori i metrologjis

(x) i referohet referencs nr. (x) n kapitullin 7. Marr nga: Metrologjia - shkurt, botuar n vitin 2003.

APEC Bashkepunimi Ekonomik i Azise dhe Pacifikut. APLAC Bashkepunimi Akreditimit te Laboratoreve per Azone dhe Pacifikun, shih kapitullin 3.4.2. APLMF Forumi i Metrologjise Ligjore te Azise dhe Pacifikut, shih kapitullin 3.4.3. APMP Programi i Metrologjise per Azine dhe Pacifikun, shih kapitullin 3.4.1. Baze te dhenash per krahasimet kryesore, BIPM shih kapitullin 3.1.2. BIPM Byroja Ndrkombtare e Peshave dhe Masave. Shih kapitullin 3.1.1. BIPM, baza e te dhenave per krahasimet kryesore shih kapitullin 3.1.2. BNM Byroja Kombtare e Metrologjis, instituti kombtar metrologjik i Francs. CCEM Komiteti Konsultativ pr Elektricitetin dhe Magnetizmin. Themeluar n 1927. CCL Komiteti Konsultativ pr Gjatsin. Themeluar n 1952. CCM Komiteti Konsultativ pr Masn dhe madhsit e rrjedhura. Themeluar n 1980. CCQM Komiteti Konsultativ pr Sasin e Lnds. CCRI Komiteti Konsultativ pr Rrezatimin e Jonizuar. Themeluar n 1958. CCT Komiteti Konsultativ pr Termometrin. Themeluar n 1937. CCTF Komiteti Konsultativ pr Kohn dhe Frekuencn. Themeluar n 1956. CCU Komiteti Konsultativ pr Njsit. Themeluar n 1964. CEM Qendra Spanjolle e Metrologjis, instituti kombtar metrologjik, Spanj. CEN Komiteti Europian i Standardizimit. CGPM Konferenca e Prgjithshme e Peshave dhe Masave. Mbajtur pr her t par ne vitin 1889. Mblidhet do 4 vjet. Shih kapitullin 3.1.1.. CIPM Komiteti Ndrkombtar i Peshave dhe Masave. Shih kapitullin 3.1.1.. CIPM MRA Shi Marveshja e Njohjes Reciproke, CIPM
Prof.dr. Hysni Osmani ----- BMP 2011 _ FAMOZ5---DRAFT------- | Fjalori i metrologjis 1

CMC Aftsit Kalibruese dhe matse, shih kapitullin 3.1.2. CMI Instituti ek i Metrologjis, instituti kombtar metrologjik i Republiks eke. COOMET bashkepunimi Euro-Aziatik i institucioneve Kombtare metrologjike, shih kapitullin 3.2.6 CRM Shih materiale referuese, t certifikuara. CSIR NML Laboratori Kombtar i Metrologjis, instituti kombtar metrologjik i Afriks s Jugut. CSIRO NML Instituti kombtar i Australis. Laboratori Kombtar i Matjeve NML sht nj Mjet Kombtar n Organizatn Federale t Shkencs dhe Krkimit Industrial, CSIRO. ertifikat kalibrimi Rezultati (rezultatet) e nj kalibrimi mund t regjistrohen n nj dokument shpeshher t quajtur ertifikat kalibrimi ose raport kalibrimi. (4) Dedektor Nj paisje ose lnd q tregon pranin e nj fenomeni pa dhnien e nevojshme te vlers s nj madhsie shoqruese. P.sh. letra lakmues. (4) Devijimi Vlera minus vlern i saj referuese. (4) DFM Instituti Danez pr Metrologjin Themelore. Instituti kombtar metrologjik i Danimarks. EA Bashkpunimi Europian pr Akreditimin, formuar nga shkrirja e EAL (Bashkpunimi Evropian pr Akreditimin e Laboratoreve) dhe EAC (Akreditimi Evropian i Certifikimit) n Nntor 1997. Shih kapitullin 3.2.2.. EAC shih EA. EAL shih EA. EOTC Organizata Evropiane per Vleresimin e Konformitetit. EPTIS Sistemi Evropian i Informacionit per Mjeshterimin e Testimeve, lidhje ne kapitullin 6. Eurachem shih kapitullin 3.2.5 EUROLAB Bashkpunimi vullnetar ndrmjet laboratoreve t testimit dhe kalibrimit n Europ. Shih kapitullin 2.3.3. EUROMET Kooperimi ndrmjet 22 instituteve metrologjike kombtare nEvrop, Turqi dhe Komisionit Europian. Shih kapitullin 2.3.1. Faktori i korrigjimit Faktor me t cilin shumzohet rezultati jokorrekt i matur pr t kompensuar nj gabim sistematik. (4) Faktori i mbulimit shih kapitullin 2.1.6.

Prof.dr. Hysni Osmani ----- BMP 2011 _ FAMOZ5---DRAFT------- | Fjalori i metrologjis

Fusha e subjektit metrologjik Metrologjia sht e ndar n 11 fusha subjekti. Shih kapitullin 2.1.1. Gabimet maksimale t lejuara (t nj instrumenti mats) Vlerat ekstreme t nj gabimi t lejuar nga specifikimet, rregulloret, etj. pr nj instrument mats t dhn. (4) Gabimi i matjes Rezultat i nj matje minus vlern e vrtet t madhesis q matet. (4) Gabimi i matjes, absolut Kur sht e nevojshme t dallohet gabimi nga gabimi relativ, i pari shpeshher quhet gabim absolut i matjes. (4) Gabimi i rastit Rezultati i nj matje minus rezultatin mesatar, t nj numri t pafundm matjesh t t njjts madhsi q matet, kryer nn kushte t prsritshme. (4) Gabimi kufitar (pr nj instrument mates) Vlerat ekstreme pr nj gabim t lejuar nga specifikimet, rregulloret, etj, pr nj instrument mats t dhn (4). Gabimi m i madh i lejueshm (pr nj instrument mats). Vlerat ekstreme pr nj gabim t lejuar nga specifikimet, rregulloret etj, pr nj instrument mats t dhn. (4) Gabimi relativ Gabim matje pjestuar me vlern e vrtet t madhsis q matet.(4) Gabimi sistematik Mestarja q mund t rezultoj prej nj numri t pafundm matjesh t s njjts madhsi q matet, t kryera n kushte t prsritshme,minus vlern e vrtet t madhsis q matet. (4) Gabimi sistematik (i nj instrumenti mats) Gabimi sistematik i shfaqur nga nj instrument mats. (4) GLP Praktika e Laboratoreve t Mir. Trupat akreditues aprovojn laboratore n prputhje me rregullat GLP t OECD. GUM Udhzues Shprehja e Pasiguris n Matje. Publikuar nga BIPM, IEC, ISO, OIML, dhe IFCC (Federata Ndrkombtare e Kimise Klinike), IUPAC (Bashkimi Ndrkombtar i Kimis s Thjesht dhe Aplikuar) dhe IUPAP (Bashkimi Ndrkombtar i Fiziks s Thjesht dhe Aplikuar). (6) Gjurmueshmria Vetia e nj rezultati t nj matje ose vlera e nj standardi, nse ai mund t lidhet me referues t deklaruar, zakonisht standarde kombtare ose ndrkombtare, nprmjet nj zinxhiri t pashkputur krahasimesh q kan t gjith t njjtn pasiguri. Hapsira e shkalls Distanca ndrmjet dy vijave t njpasnjshme fqinje t shkalls, e matur prgjat t njjtit rresht si gjatsi shkalle. (4) Historia e kalibrimit, paisjet matse Regjistrimi i plot i rezultateve t kalibrimit t nj pjese t nj paisje matse ose t nj mjeti mats brenda nj periudhe t gjat kohe, pr t br t mundur vlersimin e qndrueshmris s pjesve t paisjes ose t mjetit mats. Histori, paisjet matse Shih historia e kalibrimit.
Prof.dr. Hysni Osmani ----- BMP 2011 _ FAMOZ5---DRAFT------- | Fjalori i metrologjis 3

IEC Komisioni Ndrkombtar i Elektroteknik. ILAC Bashkepunimi Nderkombetar per Akreditimin e Laboratoreve , shih kapitullin 3.1.6. Institut Kombtar i Metrologjis NMI shih kapitullin 2.2.2. Instrument mats Paisje e prdorur me qllim q t kryhen matje dhe q mund t jet, e vetme ose bashk me paisje shtes. (4) Intervali i kalibrimit Intervali i kohs ndrmjet dy kalibrimeve t njpasnjshme t nj instrumenti mats. IPQ Instituti kombtar metrologjik i Portugalis. IRMM Instituti pr Materialet Referuese dhe Matjet, Qendra e Bashkuar e Krkimeve n Komisionin Evropian. ISO Organizata Nderkombtare pr Standardizimin. IUPAP Bashkimi Nderkombetar I Fizikave te Pastra dhe te Amlikuara, shih kapitullin 3.1.8. JCRB Komiteti I Perbashket I BIPM, shih kapitullin 3.1.1. Justervesenet Instituti Kombtar metrologjik i Norvegjis. Kalibrimi Seria e veprimeve q krijon, n kushte t specifikuara, marrdhnien ndrmjet vlerave t madhsivet treguara nga instrumenti mats ose sistemi mats, apo vlerave t paraqitura nga nj mas materiale ose material referues,dhe vlerave korresponduese t realizuara nprmjet standardeve. (4) Klasa e saktsis Klas e instrumentave mats q ploteson disa krkesa metrologjike me qllim mbajtjen e gabimeve brenda kufijve t kerkuar. (4) Konferenca e prgjithshme e masave dhe peshave Shih CGPM. Konstantja e instrumentit. Koeficient me t cilin duhet t shumzohet tregimi direkt i nj instrumenti mats pr t dhn vlern e treguar t madhsis q matet ose t prdoret pr llogaritjen e vlers s madhsis q matet. (4) Konventa e Metrit Marrveshje ndrkombtare e ndrtuar n vitin 1875 me qllimin q t siguroj nj sistem global uniform t njsive t matjes. N vitin 1998 ishin 48 vende antare. Shih kapitullin 2.2.1. Kushtet e referimit Kushte t prdorimit t prshkruara pr testimin e performancs s nj instrumenti mats ose pr ndrkrahasimin e rezultateve t matjeve. (4) Laboratori i akredituar Laborator i aprovuar i njohur nga palt e treta pr kompetencat teknike
Prof.dr. Hysni Osmani ----- BMP 2011 _ FAMOZ5---DRAFT------- | Fjalori i metrologjis 4

laboratorike, sistemin e sigurimit t cilsis q ai prdor, dhe paansin e tij. Shih kapitullin 2.2.5. Laboratori kombtar referues Laborator q nprmjet gjurmueshmris ndaj laboratoreve primare t vendeve t tjera sht n gjendje t kalibroj nj madhsi q matet t dhn, n nivelin m t lart t kryerjes brenda vet vendit t tij. Laboratori primar Laborator i cili kryen dhe adopton n nivel ndrkombtar krkime metrologjike themelore, dhe q realizon dhe mirmban standardet n nivelin m t lart ndrkombtar. Shih kapitullin 2.2.3. Laboratori pale e trete, shih kapitullin 2.1.7. Laboratori referues Shih laborator kombtar referues. Madhsia (e matshme) Atribut i nj dukurie, trup ose substance q mund t dallohet cilsisht dhe prcaktohet madhsisht. (4). Madhsi e prcaktuar, n nj sistem madhsish, si nj funksion madhsish baze t ktij sistemi. (4). Madhsia q matet Madhsi e veant subjekt matjeje. (4) Madhsi influencuese Madhsi q nuk sht madhsi q matet (madhsi subjekt i matjes) por q ndikon n rezultatin e matjes. (4) Masa, material Paisje me qellim t marr nj matje, vetm ose n lidhje me paisje shtes. (4) Masa materiale Paisje me qllim riprodhimin ose shprndarjen, n nj mnyr t qndrueshme gjat prdorimit t saj, e nj ose m shum vlerave t njohura tnj madhsie t dhn. P.sh. nj gramar, nj mas volumore, nj bllok etalonesh fundor, ose nj material referues. (4) Materiali referues, i ertifikuar (CRM) Material referues, i shoqruar nga nj ertifikat, i cili ka nj ose m shum veti, vlera e t cils sht ertifikuar sipas nj proedure q vendos gjurmueshmrin e trasmetimit t njsis s matjes n realizimin e sakt t njsis n t ciln vlerat e vetive jan shprehur, dhe pr t ciln do vler e ertifikuar sht e shoqruar nga nj pasiguri e shpallur me nj nivel t dhn t besueshmris. (4) Materiali referues, primar Material referues q ka cilsit m t larta metrologjike dhe vlera e t cilit sht prcaktuar nga prdorimi i nj metode primare. (3) Materiali referues (RM) Material ose substanc vlerat e nj ose m shum vetive t s cilit jan mjaftueshmerisht homogjene dhe t vendosura mire pr tu prdorur pr kalibrimin e nj aparati, vlersimin e nj metode matje, dhe pr vlera t caktuara t materialeve. (4) Materiali primar referues Shih material referues, primar. Matja Bashksi operacionesh me qllim prcaktimin e vlers s nj madhsie. (4) Marreveshja e Njohjes Reciproke, ILAC shih kapitullin 3.1.6.
Prof.dr. Hysni Osmani ----- BMP 2011 _ FAMOZ5---DRAFT------- | Fjalori i metrologjis 5

Marrveshja e Njohjes Reciproke CIPM MRA per standardet kombetare te matjes, dhe per certifikatat e kalibrimit dhe te matjes te leshuara nga IKM-te, shih kapitullin 3.1.2. Masa parandaluese (e kunderta e masa shtypese) perdoren per mbikeqyrjen e tregut dhe merren perpara tregtimit te nje mjeti mates, d.m.th. mjeti duhet te kete tip te miratuar dhe te jete i verifikuar, shih kapitullin 2.2.3. Masa shtypese (e kunderta e masa parandaluese) perdoret ne survejimin e tregut per te demaskuar cdo perdorim jo ligjor te nje mjeti mates, shih kapitullin 2.2.3. Mbikeqyrja e tregut Perdorur per te zbatuar metrologjine ligjore, shih kapitullin 2.2.4. Metas Zyra Federale e Metrologjis, Instituti kombtar metrologjik i Zvicrs. Metoda GUM shih kapitullin 2.1.6. Metoda e matjes Njpasnjshmria logjike e veprimeve, prgjithsisht t prshkruara, t prdorura n kryerjen e matjeve. (4) Metoda primare Nje metod e cilsis m t lart metrologjike e cila kur zbatohet mund t prshkruhet dhe kuptohet trsisht, dhe pr t ciln nj prmbledhje e plot e pasiguris mund t jepet n njsite SI, rezultatet e s cils pr m tepr mund t pranohen pa iu referuar nj standardi pr madhsin q sht matur. Metrologjia Prej fjales Greke metron = matje. Shkenca e matjes. Metrologjia, industriale Siguron funksionimin e prshtatshm t instrumentave mats t perdorur n industri si dhe n proceset e prodhimit dhe t testimit. Metrologjia ligjore Shih metrologji, ligjore. Metrologjia, ligjore Siguron saktesin e matjes kur vlera e matur mund t ndikoj n shndet, siguri, ose transparencn e trasaksioneve ekonomike. Shih kapitullin 1.2. Metrologjia, shkencore Prpiqet t organizoj, zhvilloj dhe mirmbaj standardet e matjes. Shih kapitullin 1.2. Metrologjia, themelore Nuk ka prcaktim ndrkombtar t shprehjes metrologji themelore por kjo shprehje qndron pr nivelin m t lart t saktsis s matjes brenda nj disipline t dhn. Shih kapitullin 1.2. Metrologjia themelore Shih Metrologjia, themelore. MID Direktiva e Instrumentave t Matjes, shih kapitullin 3.1.1 Miratimi i tipit EEC shih kapitullin 2.2.1

Prof.dr. Hysni Osmani ----- BMP 2011 _ FAMOZ5---DRAFT------- | Fjalori i metrologjis

MIRS Instituti i Standardeve dhe i Metrologjis i Sllovenis, instituti kombtar metrologjik i Sllovenis. Mirmbajtja e nj standardi matje Bashksia e matjeve t nevojshme pr t ruajtur karakteristikat metrologjike t nj standardi mats brnda kufijve prkats. (4) MRA shih Marveshja e Njohjes Reciproke Ndarja e shkalls Pjes e nj shkalle ndrmjet dy shenjave t njpasnjshme t shkalls. NIST Instituti kombtar i Standardeve dhe Teknologjise, Instituti kombtar metrologjik i SHBA. NMI I prdorur shpesh si shkurtimi n anglisht pr institutin kombtar metrologjik t nj vendi. Shih kapitullin 2.2.2. NMi-VSL Instituti kombtar metrologjik i Holands. NPL Laboratori Kombtar i Fizikes. Instituti kombtar metrologjik i Britanis s Madhe. NRC Kshilli Kombtar i Krkimit, Instituti pr Standardet Kombtare t Matjeve, Instituti kombtar metrologjik i Kanadas. Njsia baz (pr matje) Njsia e matjes s nj madhsie baz n nj sistem t dhn madhsish (4). Njsia e rrjedhur (matjeje) Shih kapitullin 5.2. Njsi e SI Nj njsi e sistemit SI. Shih kapitulli 5 Njsia e matjes Shih Njsi e matjes. Nj madhsi e veant e prcaktuar dhe adoptuar nga konventa, me t ciln madhsit e tjera t t njjtit lloj krahasohen ne mnyr q t shprehin madhsit relative t tyre lidhur me kt madhsi. (4) Njsia (e matjes) Madhsi e veant, prkufizuar dhe pranuar me marrveshje,me t ciln madhsit e tjera t t njjtit lloj jan krahasuar me qllim q t shprehen madhsit e tyre lidhur me kt madhsi. (4) Shih kapitulli 5. Njsia e matjes jasht sistemi Njsi e matjes q nuk i prket nj sistemi t dhn njsish. (4) Njsia e matjes (e rrjedhur) e lidhur Njsi e rrjedhur e matjes q mund t shprehet si produkt i njsive baz n fuqi me koefient proporcionaliteti 1. (4) Objekti i fabrikuar Nj objekt i modeluar nga dora njerzore. Shembuj t objekteve t fabrikuara q jan br pr t matur, jan nj peshore dhe nj shufr matse. OAS Organizate e Sheteteve Amerikane. OBT Organizata Botrore e Tregtis

Prof.dr. Hysni Osmani ----- BMP 2011 _ FAMOZ5---DRAFT------- | Fjalori i metrologjis

OIML Organizata Ndrkombtare e Metrologjis Ligjore. Paisja transferuese Prshkrimi paisje transferuese duhet t prdoret kur zinxhiri i ndrmjetm nuk sht nj standard. (4). Parimi i matjes Baza shkencore e nj metode t matjes. (4) Pasiguria e nj instrumenti Parametr i shoqruar me rezultatin e nj matjeje q karakterizon shprndarjen e vlerave q n mnyr t arsyeshme do t duhet ti atribohen madhsis q matet. Vlersimi i pasiguris zakonisht sht pranuar n prputhje me udhzuesit GUM. Pasiguria, e zgjeruar shih kapitullin 2.1.6. Prgjigja Sinjali hyrs pr nj sistem mats mund t quhet stimulant dhe sinjali dals mund t quhet prgjigje. Prmasa e madhsis Shprehje q paraqet nj madhsi t nj sistemi madhsish si produkt t fuqive t faktorve q japin madhsit baz t sistemit. (4) Prsritshmria (e nj instrumenti mats) Aftsia e nj instrumenti mats pr t dhn, n kushte tprcaktuara t prdorimit, prgjigje shum t afrta t ngjashme, pr aplikime t prsritshme t t njjtve stimulant. (4) Prsritshmria (e rezultateve t matjeve) Afrsia e prputhjes ndrmjet rezultateve t matjeve t njpasnjshme t t njjts madhsi q matet t kryera n t njjtat kushte matjeje. (4) Pragu i ndjeshmris Ndryshimi m i madh i nj stimulanti q prodhon ndryshime t padallueshme n prgjigje t nj instrumenti mats, ndryshimi n stimulant ndodh ngadal dhe monotonisht. Proedura e matjes Bashksi veprimesh, t prshkruara n mnyre specifike, t prdorura n kryerjen e matjeve t veanta n lidhje me nj metod t caktuar.(4) Prototipi Objekt i fabrikuar q prcakton nj njsi matje. Prototipi i kilogramit (1 kg pesh) n Paris sht sot prototipi i vetm n sistemin SI. PTB Instituti Kombtar metrologjik i Gjermanise. PTS Skemat e testimit te Zotsis, lidhje ne kapitullin 6. Qndrueshmria Aftsia e nj instrumenti mats t mbaj constant karakteristikat e tij metrologjike n lidhje me kohn. (4) Raporti i kalibrimit Rezultati (rezultatet) e nj kalibrimi mund t regjistrohen n nj dokument shpeshher t quajtur ertifikat kalibrimi ose raport kalibrimi. (4) Realizoj nje njesi, shih kapitullin 2.1.2.
Prof.dr. Hysni Osmani ----- BMP 2011 _ FAMOZ5---DRAFT------- | Fjalori i metrologjis 8

Rezultati i matjes Vler atribuar nj madhsie q matet t matur, e cila sht arritur nga matja. (4) Rezultati, i korrigjuar Rezultati i matur pas korrigjimit me gabimin sistematik. (4) Riprodhueshmria (e rezultateve t matjeve) Afrsia e prputhjes midis rezultateve t matjeve t t njjts madhsi q matet t kryera n kushte t ndryshueshme t matjes. (4) RMO Organizat Rajonale e Metrologjise, shih kapitullin 3.2. dhe kapitujt ne vazhdim. Rregullimi i nj instrumenti mats Procesi q e on nj instrument mats n nj kusht funksional q i prgjigjet qllimit pr t cilin ai prdoret. (4) Rrjedhja Ndryshim i ngadalshm i nj karakteristike metrologjike t nj instrumenti mats. (4) SADCMET Komuniteti Jug Afrikan i Zhvillimit (SADC), Bashkepunimi per Gjurmueshmerine e Matjeve. Shih kapitullin 3.5.1. Saktsia e matjes Afrsia e pajtimit ndrmjet rezultatit t nj matje dhe vlers s vrtet t madhsis q matet. (4) Saktsia e nj instrumenti mats Aftsia e nj instrumenti mats pr t dhn prgjigje t afrt me nj vler t vrtet. (4) SCSC Nenkomiteti i APEC per Standardet dhe Pershtatshmerine. SIM Sistemi Nderamerikan i Metrologjise eshte organizata rajonale per metrologjine e Amerikaneve, shih kapitullin 3.3.1. Sensori Element n nj instrument mats ose nj zinxhir mats q sht direkt i influencuar nga madhsia q matet. (4) Sistemi i matjes Bashksi komplet e instrumentave mats dhe e paisjeve t tjera t mbledhura pr t kryer matje specifike. (4) Sistemi metrik Nj sistem matje i bazuar n metrin dhe kilogramin. M von i zhvilluar brnda sistemit SI. Shih kapitullin 5. Sistemi MKSA Nj sistem i njsive t matjes bazuar n Metrin, Kilogramin,Sekondn dhe Amperin. N 1954 sistemi u zgjerua me prfshirjen e Kelvin dhe Kandela-s. Pastaj iu dha emri SI. Shih kapitullin 5. Sistemi SI Sistemi nderkombetar i njesive ne vazhdim te perkufizimit formal te te gjithe njesive baze SI, aprovuar nga Koferenca e Pergjitheshme e Peshave dhe Masave . Shih kapitullin 5. Sistemi i njsive Shih Sistem i njsive t matjes. Sistemi i njsive t matjes Nj numr i njsive baz dhe njsive t rrjedhura prcaktuar n
Prof.dr. Hysni Osmani ----- BMP 2011 _ FAMOZ5---DRAFT------- | Fjalori i metrologjis 9

prputhje me rregullat e dhna pr nj sistem t dhn t vlerave.(4) SMU Instituti kombtar metrologjik i Republiks s Sllovakis. SP Instituti kombtar metrologjik i Suedis. Spani Moduli i diferencs ndrmjet dy kufijve t nj zone nominale. (4) Standardi Shih standard i matjes. Standardi i kontrollit Standard pune i prdorur rutin pr tu siguruar se matjet jan br me korrektsi. (4) Standardi i prbr Bashksi e materialeve t ngjashme t matjeve ose instrumentash mats q, nprmjet prdorimit t tyre t kombinuar prbjn nj standard. Standardi i puns Standard normalisht i prdorur n mnyr rutinore pr kalibrim ose kontroll t masave materiale, instrumentave mats ose materialeve referuese. (4) Standardi kombtar i matjes Standard i njohur nga nj vendim kombtar pr t shrbyer n nj shtet si baz pr caktimin e vlerave tek standardet e tjer t nj madhsie t interesuar. (4) Standardi i matjes, etaloni Mas materiale, instrument mats, material referues, ose sistem mats i parashikuar pr t prcaktuar, realizuar, ruajtur ose riprodhuar nj njsi ose nj a m shum vlera t nj madhsie q shrben si referim. (4) Standardi i matjes, kombtar Standard i njohur nga nj vendim kombtar pr t shrbyer n nj shtet si baz pr caktimin e vlerave tek standardet e tjera t nj madhsie t interesuar. (4) Standardi i matjes, mirmbajtja, Bashksi veprimesh t nevojshme pr t ruajtur karakteristikat metrologjike t nj standardi matje brnda kufijve prkats. (4) Standardi i matjes, ndrkombtar Standard i njohur nga nj marrvshje ndrkombtare pr t shrbyer n nivel ndrkombtar si baz pr vlera t caktuara ndaj standardeve t tjera t nj madhsie t interesuar. (4) Standardi Nderkombetar (mats) Standard i njohur nga marrveshja ndrkombtare si i prshtatshm pr prdorim ndrkombtar si nj baz prcaktimin e vlers s standardeve t tjera pr nj madhsi t dhn . (4) Standardi primar Standard q sht i ndrtuar ose i njohur gjrsisht sepse ka cilesit m t larta metrologjike dhe vlera e t cilit sht pranuar pa iu referuar standardeve t tjera t s njjts madhsi. (4) shih kapitullin 2.1.3 Standardi referues N prgjithsi standardi i cilsis m t lart metrologjike, i cili sht i pranueshm n nj vendndodhje t dhn ose n nj organizm t dhn, dhe q matjet e marra prej tij n vendndodhje jan t rrjedhura. (4)
Prof.dr. Hysni Osmani ----- BMP 2011 _ FAMOZ5---DRAFT------- | Fjalori i metrologjis 10

Standardi sekondar Standard vlera e t cilit sht dhn nga krahasimi me nj standard primar t s njjts madhsi. (4) Standardi transferues Standard i prdorur si nj ndrmjets pr t krahasuar standarde. (4) Standardi, transferues Standard i prdorur si nj ndrmjets pr t krahasuar standarde. (4) Standardi, udhtues Standard, shpeshher i prbr n mnyr specifike, pr prdorim n krahasime ndrmjet standardeve n vendndodhje t ndryshme. (4) Standardi udhtues shih Standard udhtues. Stimulanti Sinjali hyrs per nj sistem mats mund t quhet nj stimulant dhe sinjali dals mund t quhet prgjigje. (4) Shenja e shih kapitullin 2.2.4. Shenja CE shih kapitullin 2.2.3. Shmangia standarde, eksperimentale Parametri pr nj seri matjesh t s njjts madhsi q matet, karakterizon shprndarjen e rezultateve dhe jepet nga formula pr shmangien standarde. (4) TBT Barrierat Teknike ne Tregti Tejdukshmeria Cilsia e nj instrumenti mats pr t mos ndryshuar madhsin q matet. Testimi Proedur teknike q konsiston n prcaktimin e nj ose m shum karakteristikave t nj produkti, procesi ose sherbimi t dhn, n prputhje me nj procedur t specifikuar. (5) Testimi i performancs (laborator) Prcaktim i kapacitetit testues t nj laboratori, duke krahasuar testet e kryera ndrmjet laboratoreve. Tregimi (i nj instrumenti mats) Vlera e nj madhsie (t matshme) e dhn nga nj instrument mates. (4) Trupa e notifikuar shih kapitullin 2.2.4. Verifikimi fillestar EEC shih kapitullin 2.2.1 VIM Fjalori nderkombetar i termave baze dhe te pergjithshme ne Metrologji. (4). Vlera e korrigjimit Vler e cila shtuar algjebrikisht rezultatit jokorrekt t nj matje kompenson nj gabim sistematik. (4) Vlera e vrtet konvecionale (e nj madhsie) Vler q i atribohet nj madhsie t veant t pranuar, nprmjet marrveshjes, q ka nj pasiguri prkatse pr nj qllim t dhn. Ndonjher e quajtur vlera e shnuar, vlersimi m i mir i vlers, vlera konvencionale ose vler
Prof.dr. Hysni Osmani ----- BMP 2011 _ FAMOZ5---DRAFT------- | Fjalori i metrologjis 11

reference. (4) Vlera nominale Shih Vler, nominale Vlerat, e rrjedhura Kushtet pr prdorim me qllim mbajtjen e karakteristikave metrologjike t nj instrumenti mats brenda kufijve t specifikuar. (4) Vlerat referenc Normalisht pjes e kushteve t referencs s nj instrumenti.Shih gjithashtu Vlera, t prcaktuara. Vlera e vrtet (e nj madhsie) Form e preferueshme t prdoret si form e caktuar n lidhje me vlern e vrtet ather kur ka shum vlera q kan lidhje me prcaktimin e nj madhsie t veant. Vlera ( e madhsis q matet) e transformuar Vler e nj sinjali t matur q paraqet nj madhsi q matet t dhn. Vlera (e nje madhsie) Madhsi e nj sasie t veant n prgjithsi e shprehur si njsi matje shumzuar nga nj numr. (4) Vlera, nominale Vlera e rrumbullakosur ose e prafruar e nj karakteristike t nj instrumenti mats q siguron nj udhzues t prdorimit t tij. (4) Vleresimi i konformitetit Nje aktivitet qe siguron demonstrimin qe kerkesat e specifikuara lidhur me nje produkt, process, system, person apo trup, jane plotesuar. Zona e shprndarjes e matjes Bashksi vlerash t madhsis q matet pr t ciln gabimi i nj instrumenti mats sht parashikuar t ndodhet brnda kufijve t specifikuar. (4) Zona e puns Bashksi vlerash t madhsive q maten pr t ciln gabimi i nj instrumenti mats synohet t ndodhet brenda kufijve t specifikuar. (4) Zona e vdekur Intervali maksimum npr t cilin nj stimulues mund t ndryshoj n dy drejtime pa prodhuar ndryshim n prgjigje t nj instrumenti mats. (4) Zona e shkalls Bashksia e vlerave t kufizuara nga vijat kufij n nj instrument t ngjashm mates. (4) Zinxhiri i matjes Seri elementesh t nj instrumenti mats ose sistemi mats q prbn rrugn e sinjalit t matjes nga input-i deri tek output-i. (4) Zinxhiri i gjurmueshmris s transmetimit t njsis s matjes Zinxhiri i pashkputur i krahasimeve i prkufizuar me emrin gjurmueshmri e transmetimit t njsis s matjes. (4) WELMEC - Koperimi Evropian n Metrologjin ligjore, shih kapitullin 3.2.3.

Prof.dr. Hysni Osmani ----- BMP 2011 _ FAMOZ5---DRAFT------- | Fjalori i metrologjis

12