Professional Documents
Culture Documents
BLOQUE II: FONOLOXÍA Tema 3: A Fonoloxía Estrutural e A Descrición Do Sistema Fonemático Galego
BLOQUE II: FONOLOXÍA Tema 3: A Fonoloxía Estrutural e A Descrición Do Sistema Fonemático Galego
BLOQUE II: FONOLOXÍA Tema 3: A Fonoloxía Estrutural e A Descrición Do Sistema Fonemático Galego
mĩto pito
/i/ /i/ Neste exemplo a única diferenza entre os dous casos é a nasalidade do
vogal vogal primeiro /i/ e a oralidade do segundo. Porén, este non é un trazo distintivo,
anterior anterior xa que non permite distinguir dous significados da lingua.
pechada pechada
nasal oral
Así, esta fonoloxía pon o límite no fonoloxicamente distintivo, sen ter en
conta o que está alén diso. Deste xeito establécese o inventario de fonemas e as
oposicións entre eles, é dicir, a estrutura fonolóxica dunha lingua.
1 Gramática Galega I
2008/2009
USC
BLOQUE II: FONOLOXÍA
Tema 3: A fonoloxía estrutural e a descrición do sistema fonemático galego
[pato] [mãkar] [kã] [mã] No caso do galego o /a/ oponse ás demais vogais
vogal vogal vogal vogal por ser aberta, polo que este é o seu único trazo
central posterior posterior anterior distintivo, as demais diferenzas que podemos
oral oral nasal nasal atopar nestes explos non son trazos pertinentes
aberta aberta aberta aberta do punto de vista fonolóxico.
/i/ /u/ /a/ Toda vogal ten que ser necesariamente arredondada ou non
vogal vogal vogal arredondada, pero no caso do galego este non é un trazo
pechada pechada aberta distintivo, xa que non permite establecer oposicións
anterior posterior fonolóxicas.
1
- Relacións paradigmáticas: son as que se establecen, por exemplo, entre o e a en neno / nena, xa que
son unidades pertencentes ao paradigma do xénero.
- Relacións sintagmáticas: son relacións de combinación que se producen entre elementos que non
forman parte do mesmo paradigma. No exemplo anterior, a relación entre nen e o sería unha relación
sintagmática.
3 Gramática Galega I
2008/2009
USC
BLOQUE II: FONOLOXÍA
Tema 3: A fonoloxía estrutural e a descrición do sistema fonemático galego
2) Proporcionais ou illadas:
a) Proporcionais: trazos que permiten distinguir entre membros de
diferentes oposicións do sistema. Exemplo:
/t/ /d/ /p/ /b/
consoant consoant consoant consoant
e e e e
dental dental labial labial
xorda sonora xorda sonora
Singular Plural
tat ‘feito’ taten [ta:tn]
[‘ta:t]
A oposición /t/ vs. /d/ suspéndese en final de sílaba
rad ‘roda’ räder [r:de]
[ra:t]
4 Gramática Galega I
2008/2009
USC
BLOQUE II: FONOLOXÍA
Tema 3: A fonoloxía estrutural e a descrición do sistema fonemático galego
[r] []
[caro] [cao] A oposición entre [r] e [] dáse en posición medial, pero
[para] [paa] non en posición final de sílaba, un contexto no que se tende
[carejro] [caejro] a facer unha vibrante (en especial en final de palabra), como
acontece no caso de [partir]2. Así, as realizacións [partir] e
[pati] non dan lugar a oposicións, polo que neste contexto
[partir] [pati]
o trazo vibrante simple vs. vibrante múltiple non é
distintivo, neutralízanse.
2
Unha solución cada vez máis estendida e que se afasta da fonoloxía tradicional, na que predominaba a
realización dunha vibrante simple seguida, en moitas ocasións, dun [e] paragóxico: [patie].
5 Gramática Galega I
2008/2009
USC
BLOQUE II: FONOLOXÍA
Tema 3: A fonoloxía estrutural e a descrición do sistema fonemático galego
Polo que, segundo Trubetzkoy, cando hai oposicións graduais neutralizadas estas
son especiais, xa que pasan de graduais a privativas. É dicir, dentro da abertura
media habería unha oposición dependente entre abertas e non abertas:
6 Gramática Galega I
2008/2009
USC
BLOQUE II: FONOLOXÍA
Tema 3: A fonoloxía estrutural e a descrición do sistema fonemático galego
Así os trazos ‘media’ e ‘aberta’ / ‘non aberta’ serían dous, non un. Con
todo, isto parece contradicir o principio básico de que os trazos distintivos do
fonema son simultáneos e non xerarquizados, xa que a oposición entre vogais
medias parece sinalar unha certa xerarquía.
Con todo, en galego poderiamos falar da neutralización das vogais
medias en certos ditongos:
1) Neutralización:
a) [] / [e]: a realización do primeiro elemento deste ditongo é máis aberta ca
[e], pero máis pechada ca [], polo que se produce unha neutralización da
oposición neste contexto, polo que teríamos que referirnos a un
arquifonema [].
b) [] / []: coma no caso anterior, prodúcese unha neutralización das
vogais medias neste contexto [].
2) Non neutralización:
a) [] vs. []: as vogais medias neste contexto opóñense, xa que permiten
distinguir parellas nalgunhas falas, coma [bu] e [beu].
b) [] vs. [] tamén se opoñen.
En casos nos que existen variantes coma d[]nte e d[]nte non poderiamos falar de
neutralización das vogais medias, xa que o sistema non deixa de ter sete unidades. Pero si
que é un fenómeno que pode ter outras repercusións:
1) Adaptación de cultismos (impertin[]/[]nte), aínda que a súa realización é sempre
aberta en [i], polo que formas coma ambi[]nte estarán presentes tanto na zona de
d[]nte coma na de d[]nte.
2) Metafonía nominal en palabras con flexión de xénero, unha oposición que se dá só na
parella s[o]gro / s[]gra, aínda que pode que se dese noutras e que posteriormente
recuperasen o timbre (*c[e]go / c[]ga > c[]go / c[]ga), xa que tamén se produce
noutras parellas non relacionadas directamente (p[o]rto / p[]rto; t[e]sto / t[]sto).
Con todo, malia ter estas repercusións, a existencia destas variantes non altera o sistema.
l[]vo t[e]rmo
l[]vas t[e]rmas p[]dra > p[e]dreira
l[]va t[e]rma f[]rro > f[e]rreira
l[e]vamos t[e]rmamos
7 Gramática Galega I
2008/2009
USC
BLOQUE II: FONOLOXÍA
Tema 3: A fonoloxía estrutural e a descrición do sistema fonemático galego
OS CAMBIOS NO VOCALISMO
3
No caso dalgúns verbos con clíticos poderíase pensar que o acento pode recaer mesmo na cuarta
sílaba desde o final, con todo estes clíticos deben ser tratados como engadidos xa que non parece
posible ese tipo de acento no nivel da palabra.
4
Parece producirse unha neutralización das vogais medias neste contexto, por iso facemos referencia
aos arquifonemas /E/ e /O/.
8 Gramática Galega I
2008/2009
USC
BLOQUE II: FONOLOXÍA
Tema 3: A fonoloxía estrutural e a descrición do sistema fonemático galego
oposición: oposición:
oclusiva vs. fricativa voceada vs. non voceada
10 Gramática Galega I
2008/2009
USC
BLOQUE II: FONOLOXÍA
Tema 3: A fonoloxía estrutural e a descrición do sistema fonemático galego
11 Gramática Galega I
2008/2009
USC
BLOQUE II: FONOLOXÍA
Tema 3: A fonoloxía estrutural e a descrición do sistema fonemático galego
O galego, coma tódalas linguas, ten máis dun sistema xa que o concepto
de lingua non é lingüístico, senón histórico – político.
2.2.2. Nasais
1) Posición inicial de sílaba: prodúcense oposicións coma as seguintes:
/n/ata
/m/ata
2) Posición final:
a) De sílaba: prodúcense neutralizacións, xa que non se dá unha oposición
respecto ao punto de articulación, polo que podemos falar dun
arquifonema /N/. Exemplo:
d
5
5
[] = palatalizado; [] = velarizado, aínda que no caso da nasal o habitual é usar o símbolo []. Cómpre
puntualizar que [n] ≠ [] e [] ≠ [], aínda que sexan semellantes, mentres que [] = [] e [] = [].
6
Ver tamén: Dubert García, F.: Reflexións sobre o silabeo de unha, algunha e ningunha
7
Con todo, estas novas palabras son adaptadas ao sistema fonolóxico sen problemas, ao igual cós
castelanismos que comezan por <ll-> (en galego non hai palabras patrimoniais deste tipo).
12 Gramática Galega I
2008/2009
USC
BLOQUE II: FONOLOXÍA
Tema 3: A fonoloxía estrutural e a descrición do sistema fonemático galego
implosiva explosiva
. .
. .
2.2.3. Róticas
Como xa vimos anteriormente (1.2) [r] e [] neutralízanse en posición
final (mesmo pode aparecer calquera das dúas realizacións), dando lugar ao
arquifonema /R/:
[r] []
[caro] [cao] A oposición entre [r] e [] dáse en posición medial, pero
[para] [paa] non en posición final de sílaba, un contexto no que se tende
[carejro] [caejro] a facer unha vibrante (en especial en final de palabra), como
acontece no caso de [partir]10. Así, as realizacións [partir] e
[pati] non dan lugar a oposicións, polo que neste contexto
[partir] [pati]
o trazo vibrante simple vs. vibrante múltiple non é
distintivo, neutralízanse.
2.2.4. Laterais
1) Sistema 1:
11
10
Unha solución cada vez máis estendida e que se afasta da fonoloxía tradicional, na que predominaba
a realización dunha vibrante simple seguida, en moitas ocasións, dun [e] paragóxico: [patie].
11
[] = velarizada.
14 Gramática Galega I
2008/2009
USC
BLOQUE II: FONOLOXÍA
Tema 3: A fonoloxía estrutural e a descrición do sistema fonemático galego
2) Sistema 1b:
2.2.5. Oclusivas
O galego ten seis oclusivas (p, t, k, b, d, ), pero en final de sílaba só
aparecen en cultismos. Nestes casos parece que non hai oposición entre voceadas e
non voceadas, de xeito que teriamos os arquifonemas /P/, /T/ e /K/12. Exemplo:
Con todo, isto non explica que tamén existan na fala formas con
variacións coma [], []ou [].
12
Lembremos que para representar o arquifonema se escolle a forma non marcada, neste caso as non
voceadas.
15 Gramática Galega I
2008/2009
USC
i
Bibliografía:
Trubetzkoy, N. S.: Principios de fonología.
Anderson, Stephen R: La fonología en el siglo XX.
Moreno Cabrera, J.C.: La dignidad e igualdad de las lenguas: críticas de la discriminación lingüística.