1. Primjer (slika ) izrade obodnih kanala 2. Za ta slue etani kanali?

Etazni kanali sluze da se odvedu padavinske vode koje se slivaju sa kosina na planum etaze,vode koje se iscjedjuju iz kosina iznad etaza, i padavinske vode koje direktno padaju na planum etaze 3. Na osnovu kojih podataka se vri proraun dimenzija etanih kanala Proracun dimenzija kanala obavlja se po ranije objasnjenoj metodologiji a mjerodavna kolicina vode koju treba da propusti kanal. Odredjuje se na bazi intenziteta padavina prvog sata 50godisnjeg povratnog perioda, i slivne povrsine koju odvodnjava kanal.U vecini slucajeva to je povrsina etaze na kojoj se nalazi kanal i horizontalna projekcija kosine iznad etaze Slika (izgled) centralnog vodosabirnika klasine izvedbe. Stvarna dubina vodosabirnika odreuje se na osnovu formule Prema propisima za povrinsku eksploataciju leita, vodosabirnik mora imati minimalne dimenzije, da primi koji priliv padavina da primi osmosatni priliv padavina intenziteta prvog dana 50-godisnjeg povratnog perioda.Taj podatak je prilikom projektovanja poznat (Qs). Qs-poznata velicina (m3) Kad se izrauju sekundarni vodosabirnici? Izrauju se u slucaju vrlo dubokih kopova sa velikim prilivima podzemnih i povrsinski voda ,gdje se zahtjevaju pumpe velikih kapaciteta i dobavnih visina Slika prikaza klasine dispozicija opreme i objekata za odvodnjavanje sistemom prepumpavanja, na dubokom povrinskom kopu. Na osnovu koje koliine vode se odreuje radna zapremina sekundarnih vodosabirnika

4. 5. 6.

7.

8.

9.

10. Dozvoljene oscilacije nivoa kod sekundarnih vodosabirnika (gornja i donja kritina taka), prate se na automatskom mjerau nivoa (ilustrovati slikom) 11. Za uspjeno spreavanje infiltracije povrinskih voda u podzemlje moraju se na osnovu istranih buenja utvrditi: -polozaj rudnog tijela,podinski i krovnih naslaga u odnosu na povrsinske tokove(pukotine u izdanackim zonam itd) -ostale hidraulicne veze pratecih naslaga i povrsinski tokova -mocnost vodonosnih naslaga ,kao i oscilacije podzemnog nivoa vode

12. Metode odvodnjavanja povrinskih kopova, ovisne su o: Metode odvodnjavanja povrsinski kopova ovisne su o kolicini podzemnih i povrsinskih voda koje gravitiraju ka kopu , od fizicko i geomehanicki svojstava rudnog tijela i pratecih naslaga kao i od rudarske tehnologije.Meutim uzimajuci u obzir navedene uticaje najvaznije je da podjela metoda odvodnjavanja izvrsi prema tehnologiji povrsinske eksploatacije na metode odvodnjavanje povrsinskih kopova i metode odvodnjavanja na odlagalistu. 13. Podjela metoda odvodnjavanja prema tehnologiji povrinske eksploatacije:

Najpraktinija podela metoda odvodnjavanja je prema tehnologiji povrinske eksploatacije na: metode odvodnjavanja povrinskih kopova, metode odvodnjavanja odlagalita.
14. Opii metodu formiranja I odvodnjavanja vanjskih odlagalita Vanjska odlagalista se formiraju na terenima koji se posebno pripremaju, ojacava se podloga sljunkom ili kombinacijom sa krupnim granulacijama tucanika ,izmjestaju se stalni i povremeni vodotokovi iz te zone a u nekim slucajevima se u podlogu ugradjuju i preforirane i drenazne cijevi.Izvodjenje odlagalista je kontrolisan proces, pa se zavrsni planumi ,zatvarju slojem nepropusnog materijla(glina ,pjeskovita glina).Odlagalista su najcesce objekti sa visinskog tipa tako da je gravitaciono odvodnjavanje dovoljno efikasno da obezbjedi i stabilnost kosina i potrebnu nosivost tla na planumima po kojima se krece mehanizacija. 15. Na osnovu kojih podataka se dimenzioniu kanali na odlagalitima Voda koja se slijeva kanalima sa odlagalista mora se u podlozi odlagalista prihvatiti u propisno dimenzioniranje glavne kanale i odvesti ih do stalnih vodotokova.Ovi kanali se dimenzioniraju na vec opisan nacin a kolicina vode se izracunava na bazi povrsine koju zauzima odlagaliste i intenziteta padavina 50-godisnjeg povratnog perioda(padavine prvog sata) uz koeficijent oticaja (ko=0.9) 16. Za sistem odvodnjavanja povrinskog kopa smatra se da je dobro izabran, ako ispunjava slijedee uslove: -treba da obezbjeuje normalne uvjete za rad otkopno utovarnog trnasportne mehanizacije -treba da osigurava neophodno i svrsishodno odvodnajvanje svakog od zastupljenih slojeva ili izdani u odreenim vremen uvjetima odvodnjavanja -treba da tehno-ekonomskim rjesenjima obuhvata sve moguce sisteme za date hidrogeoloske,inzinjersko-geoloske i rudarsko tehnicke uvjete -treba da se bazira na na pravilno intrepetiranim hidrogeoloskim podacima -treba da je dokumentovan proracunima,opreme i objekata na bazi priliva povrsinski voda i padavina kao i filtracioni proracuna vezanih za infiltraciju podzemnih voda -treba da sadrzi predvodjanja vezana za hidrogeolosko stanje u blizoj i daljoj okolini kopa -treba da da bude usaglaseno sa dinamikom povrsinskog kopa -treba da bude tako koncipiran ,da se nesmetano prelazi iz faze otvaranja u fazu razrade i fazu eksploatacije povrsinskog kopa. 17. Znati nacrtati sliku sa prikazom sistema drenanih bunara sa ugrenim bunarskim pumpama i centralnim cjevovodima za odvodnjavanje krovinske i podinske vodonosne serije. 18. Za ta slue drenani bunari? Drenazni bunari obaraju nivo podzemnih voda ispod radne zone na eksploataciji korisne mineralne supstancije. 19. Savren i nesavren bunar? Zavisno od duzine bunarskog filtera u odnosu nana debljinu vodonosnog sloja razlikuju se se savrseni bunari gdje je duzina filtera jednaka debljini vodonosnog sloja, i nesavrseni bunari, gdje je duzina filtera manja od debljine(mocnosti) vodonosnog sloja-

20. ta su to bunari Bunari su drenani objekti koji se pri povrinskoj eksploataciji esto koriste, ne samo kao objekti za spreavanje pritoka vode u zoni kopa, ve i kao objekti za odvodnjavanje. Bunari su nali iroku primenu kod kopova sa veom dubinom kod kojih su vodonosne naslage dublje, relativno mone, sa srednjom i visokom propustljivou. 21. Nacrtati skicu savrenog bunara sa oznaenim pojedinim dispozicijama 22. Bunari se dijele na ? Po nainu izrade, da li se rade sa povrine terena ili sa nivoa etaa, bunari se dijele na povinske i etane. Pri konstrukciji su identicni al im lokacija odreuje naziv.Etani bunari se rade kao dopunski objekti za odvodnjavanje u radnoj zoni kopa u cilju obezbeenja tehnolokih parametara otkopavanja i dinamike napredovanja etaa. 23. Za dimenzioniranje bunara, odreuju se parametri: -dubina Hh -precnik Db=2*r -spoljni precnik konstrukcije bunara (Dv) -unutrasnji precnik konstrukcije bunara (Du) -tip i duzina filtera(l) Granulometrijski sastav zasipa filtera 24. Filteri moraju da omogue: -brzi i slobodan prolaz vode -da se obezbjedi zaustavljanje prolaza suspenzije(pijeska,prasine i sljunka), u bunarski prostor -to manji hidraulicki otpor -maksimalno moguci protok(kapacitet) 25. .Ovisno od toga od kakvog su materijala izraeni, filteri se dijele na: Metalne,betonske,ljunane,sintetike 26. Prema tehnolokoj namjeni filteri se dijele na: usadne,sprovodne.zrane,siue,iglofiltere 27. Duina filtera je funkcija izdanosti bunara, monosti vodonosne serije, i brzine priticanja vode u bunaru, a odreuje se po formuli:

l=Q/3600**df*s*3*v ;(m) l-duzina filtera(m) Q-izdasnost bunara(m3/h) df-precnik filtera(m) v-dozvoljena brzina priliva vode u bunar(m/s)
-koeficijent upljikavosti (0.3 -0.4) 28. Prednosti primjene vodonepropusnih zavjesa u zatiti povrinskih kopova, su slijedee: -zastita koja se postize od infiltracije podzemnih voda je pouzdana -sigurno se sprijeava uticaj agresivnih i jako mineralizovanih voda -snizavanjem nivoa podzemni voda u zoni povrsinskog kopa ,ne izaziva se snizavanje nivoa podzemne vode u sirem regionu,cime se se sprijecava negativan uticaj depresije na potrebe drugih grana privrede

29. Nedostaci primjene vodonepropusnih zavjesa u zatiti povrinskih kopova su: -posebni uvjeti koji diktiraju mogucnost izrade vodonepropusne zavjese maksimalno do 100 m -neophodna je posebna mehanizacija za njenu izradu kao i ureaji za pripremu vodonepropusne mase,koja sluzi za zapuna sistema busotina ili iskopa -ovisno o duzini zavjese,dubini,materijalu u kome se izrauju ,moze da predstavlja i izuzetno skupi investicioni zahvat 30. Podjela vodonepropusnih zavjesa vri se po njihovom poloaju u odnosu na vodonosni sloj? Ako zavjesa presjeca vodonosni sloj, i ulazi u vodonepropusni sloj,naziva se savrsena Ako je njen najnizi dio u vodonosnom sloju na odreenoj dubini naziva se nesavrsena 31. Prema vrsti zapune, vodonepropusne zavjese se dijele na: glinene,glineno-cementne,zavjese od plasticnih folija i zavjese od plasticne ispune. 32. Nacrtati sliku savrene vodonepropusne zavjese 33. Izrada glinene vodonepropusne zavjese Glinene zavjese se izrauju u usjeku ,kojim je presjecena vodonosna serija do vodonepropusnih naslaga. naslaga. naslaga.U usjek se ugrauje glina sa koeficijentom filtracije (K< 10 8 cm/s) Nabijanje gline s obzirom na njenu stisljivost ,vrsi se u slojevima 0.5m ,i to u suhom stanju,gdje je vlaznost w<18% 34. Nabroj nekoliko metoda izrade vodonepropusnih zavjesa: -izrada usjeka sistemom busotina u koji se ubacuju vodonepropusne zapune -izrada usjeka bagerom dreglajnom, i posebnim ureajem sa grajfer kasikom sa kasnijim ubacivanjem zapune -izrada usjeka kontinuiranom mehanizacijom sa kasnijom ugradnjom zapune 35. Tehnologija izrade vodonepropusne zavjese se odvija u tri faze. Navesti postupak izrade kroz te tri faze? Prema tehnologiji izrade zavjese se dijele na:zavjese na usjecima,zavjese na rovom,zavjese sa nitom busotina i kombinovane.Prva faza sastoji se u izradi svake druge busotine , a u drugoj fazi buse se neizbusene busotine u prvoj fazi,treca faza samo zapunjavanje busotina vrsi se tako sto se prvo zapuni,svaka druga busotina a zatim sve ostale.(slika 97-98 str) 36. Navesti obavezne mjere sigurnosti koje se moraju poduzeti prilikom izgradnje i eksploatacije izvoznog okna. Kod otvaranja rudnika kada se vrsi izbor lokacije za okno,potkop ili niskop mora se voditi racuna da ulazi ovih objekata budu locirani nesto vise iznad najveceg poznatog vodostaja u tom predjelu.Ne smije se dozvoliti da bilo koji nivo stalnih ili povremenih povrsinski tokova u blizini ulaza u jamu ,poplavnim talasom izvrsi djelimicno ili potpuno potapanje jamske prostorije.

37. Navesti posebne metode otvaranja leita vertikalnim oknom

Ukoliko se otvara leite vertikalnim oknom, koje prolazi kroz vodonosni sloj, primjenjuju se posebne metode. U nekim sluajevima ovisno o tipovima izdani, mogue je sprijeiti priliv voda iz vodonosnog horizonta upotrebom cementnih veziva. Meutim, ako je vodonosni sloj; sa izrazitim pukotinama, i jakim hidraulinim vezama, sa izvorom prihranjivanja izdani, ova metoda je neefikasna. Tada se oko okna k oje je u otvaranju bui vei broj buotina, u krunom rasporedu, u koje se privremeno postavlja sistem povezanih i zatvorenih cijevi kroz koje protiu lako stiljivi plinovi npr. freon, koji se u posebnom sistemu komprimiraju, a u buotinskim cijevima dolazi do ekspanzije. Iz poznatih teirmodinamikih procesa, poznato nam je da takva ekspanzija ;oduzima okolnu toplotu i sniava temperaturu okoline. Dovoljno dugim ponavljanjem ovog procesa (kompresija-ekspanzija), nastupa zamrzavanje vodonosnog sloja. Kada zamrznuti prsten postigne takve dimenzije da je u stanju da mehanikom otpomou sprijei prodor vode u okno, koje se izrauje, vri se iskop profila okna na toj kritinoj dionici, uz podgradivanje elinim hermetiki spojenim prstenovima, tipa "Tibing". 1

38. Od kojih materijala se izrauju barani zidovi, ili vodonepropusne barae Barazni zidovi ili vodonepropusne baraze izrauju se od cigle,betona,armiranog betona, a rijee od drveta.Baraze od drveta sluze samo kao privremeni objekti. 39. 4. Prema tehnikim propisima, koeficijent sigurnosti nosivosti stijene na koju se oslanja baraa mora biti =? odnosno, dozvoljeno naprezanje na pritisak stijene: pd Prema tehnickim propisima,koeficijent sigurnosti nosivosti stijene na koju se oslanja baraza mora

Biti v4odnosno, dozvoljeno naprezanje na pritisak stijene: pd= m/v m-jednoaksijalna vrstoa na pritisak
40. Gdje se koriste cilindrine zidane barae Ovaj tip baraza korisiti se u uskim a visokim prostorijama ,kada se ocekuju manji pritisci vode.Da bi se obezbjedio nesmetan rad na izradi glavne baraze ispres mjesta ugradnje ,sa strane dotoka vode kroz jamsku prostoriju, postavlja se privremena drvena baraza.Pritisak iza ove baraze kontrolise se pomocu manometra,preko tanke cijevi,koja je provucena kroz tijelo baraze i ne smije biti veci od 0.2 bara 41. Gdje se koriste betonske barae Koriste se u rudnicima vece dubine a u nekim slucajevima i armirano betonske.One trebaju da izdrze Pritisak i preko 60 bara.Najcesce se izrauju kao klinaste baraze. 42. Glavni vodosabirnici u rudnicima, moraju prema propisima imati minimalne dimenzije, da prime koji dotok vode pod predpostavkom da pumpe nisu u radu. 43. Cijev je dobro odabrana, ako joj je stvarni radni pritisak prema dozvoljenom u odnosu. 44. Slika ispumpavanja vode u jednom zahvatu (opis, objanjenje, koja geodetska visina i koje pumpe, usisna visina) 45. Slika prepumpavanje vode na dva horizonta (opis, objanjenje, koja geodetska visina, kapaciteti, usisna visina) 46. Slika neovisnog pumpanja sa vie horizonata (opis, objanjenje) 47. Slika odvodnjavanja jama sa velikim dotocima (opis, objanjenje) 48. Lokacija vodosabirnika i pumpnih komora Dakle glavni vodosabirnici i pumpne komore lociraju se u blizini donjih navozista okana i niskopa.Izrauju se u kompaktnim vodoneprposnim stijenama. A vodi se racuna i o pravcima voenja vode prema navozistu ,prostornom smjestajuz,shodno jamskim pritiscima.Pumpne komore treba locirati tako ,da bi uskop za potisni cjevovod,koji vezuje pumpnu komoru i odjeljenja za cijevi u izvoznom oknu bilo sto kraci. 49. Popreni presjek vodosabirnika Poprecni presjek vodosabirnika uzima se kao kod izvoznih hodnika,kod vecih pritoka vode:F=5,6 ili 7,5 m2.Kod manjih pritoka moze se uzeti i manji profil.S obzirom na to,da propisi predviaaju zapreminu vodosabirnika minimalnih dimenzija, koji moze primiti ukupni osmosatni priliv

rudnickih voda ,uz odabrani profil prostorije vodosabirnika ( F) odreuje se njegova minimalna duzina 50. Talonici (gdje se postavljaju i brzina vode u taloniku) Da bi se rudnicke vode ocistile od plutajucih necistoca kao i necistoca ,kao i necistoca dispregovanih u vodi, prije taloznika se postavlja mreza ,za odstranjivanje plutajucih necistoca ,a u samom talozniku, radi smanjenja brzine proticanja, taloze se dispergovane cestice iznad 0.1mm Taloznici se postavljaju u pririjecnim hodnicima ispred niskopa,koji vode ka vodosabirnicima.Da bi se obezbjedilo talozenje zrna vecih od 0.1mm,brzina vode u talozniku ne smije biti veca od 0.1 m/s 51. Meusobno rastojanja pumpnih agregata u pumpnim komorama Meusobno rastojanje pumpnih agregata treba da bude najmanje 1.5 m a njihova udaljenost od zidova komore najmanje 1,0 m