Novi Sad

Novi Sad,posle Beograda najvei grad u naoj zemlji,lei na levoj obali Dunava,na podruju Autonomne pokrajine Vojvodine. Smeten izmeu bake ravnice sa jedne i obronaka Fruke Gore sa druge strane,sa izuzetnim geografskim poloajem,Novi Sad je predstavljao idealno mesto za stanovanje,od praistorije do danas. Naime,zbog terena sa gredama koje voda nije plavila,poloaja uz veliku reku,plodnog zemljita za obradu,i vode bogate ribom,te zadovoljenih ljudskih potreba,istorija naseljavanja ovog mesta see ak u kameno doba,pre vie od 4500 godina p.n.e.. Takoe,raskreni i obraeni tereni predstavljali su pogodno tle za narode koji su ovuda prolazili u vreme Seobe naroda. U nemirnim vremenima idealan zaklon predstavljale su movare,ritovi i guste ume, kojih je bilo u izobilju. O svemu tome danas svedoe brojni arheoloki pronalasci,poput ostataka zemunica i poluzemunica u kojima su nekadanji stanovnici Novog Sada iveli, 19 praistorijskih grobova, nekropole i naselja iz bakarnog doba, zatim i rimski novii na lokalitetu Sajlovo,kao i ostaci vinanske i srednjovekovne kulture.

Tokom istorije,podruje Novog Sada menjalo je imena (Neoplanta, Ujvidek, Neusatz),kao i svoje vladare.U 4.veku p.n.e. osvojili su ga Kelti,i oni izgrauju prvo utvrenje. Kasnije,u 1.veku n.e. osvajaju ga Rimljani,i grade novu,veu tvravu,koju u 5. veku razaraju Huni,a zatim obnavljaju Vizantijci.Pod njihovom vladavinom,grad se spominje pod dva imena: Kuzum i Petrikon.Osvajali su ga potom i Goti,Avari,Franci,Bugari,a od 12. veka bio je i pod maarskom,kao i turskom i austrijskom vlau.Poetkom 13. veka,prvi put se spominje pod imenom Petrovaradin. Smatra se da je danajni Novi Sad osnovan kao naselje krajem 17.veka,i prvobitno je bilo poznato pod imenima Racka varo i Petrovaradinski anac, a kasnije,sredinom 18. veka dobija ime Novi Sad.Takoe se veruje da je ime dobio po obiaju starih Frukogoraca

naprave novi (za)sad vinove loze pred enidbu. Prvi stanovnii su bili veinom Srbi,ali i Nemci,Jevreji,Maari,Jermeni,Bugari,Cincari i Grci. Kupujui status slobodnog kraljevskog grada od Marije Terezije,za 80 000 rajnskih forinti,bogati graani Novog Sada mu obezbeuju nezavisnost. U 19.veku Novi Sad se nalazio u okviru Vojvodstva Srbije i Tamikog Banata,a 1945.godine postaje glavni grad Autonomne pokrajine Vojvodine. Iako je vie puta pretrpeo nesree- bio osvajan,stradao od poplava tokom 18. i 19. veka,razoren u revoluciji,bombadovan u ratu izmeu Srba i Maara,Novi Sad je bio i ostao jedan od najznaajnijih gradova Srbije,kao i centar kulturnog,politikog i drutvenog ivota celog srpskog naroda. U to vreme su ga veoma esto poseivali neki od najznaajnijih ljudi srpske kulturne istorije,poput Jovana J. Zmaja,Laze Kostia,Svetozara Miletia,Koste Trifkovia,i ostalih,a mnogima od njih je ovo bilo i rodno mesto.Zbog tog svog znaaja ,i otkad je sedite Matice Srpske preneto u Novi Sad 1864.,grad je prozvan srpskom Atinom.

Petrovaradinska tvrava,koja se zbog svoje veliine i dominantnosti naziva i Gibraltar na Dunavu ,danas ini sastavni deo urbane celine Novog Sada.Prostire se na sto dvanaest hektara, ima vie od esnaest kilometara tunela, oko dvanaest hiljada pukarnica i trinaest kapija. U 16. veku je zauzimaju Turci, a radi lakeg prelaska reke postavljaju pontonski most,koji se nalazio se na mestu dananjeg Varadinskog mosta.. Utvrenje kasnije osvaja austrijska vojska,i prilagoavajui se ravniarskom terenu ,poinje izgradnju nove tvrave.Neosvojiva za tadanju ratnu tehniku,Petrovaradinska tvrava zauzimala je dominantan poloaj u odnosu na okolinu. Trg slobode,najvei centralni gradski trg, nastao u 18. veku,oduvek je bio mesto obeleavanja znaajnih dogaaja iz istorije grada, kao i mesto okupljanja ljudi i odravanja raznovrstnih i brojnih manifestacija. U sreditu trga je spomenik Svetozaru Miletiu, izliven u bronzi i zajedno sa mermernim postoljem visok je sedam metara i teak preko 30t. Svetozar Mileti,u govornikom stavu,sa uzdignutom rukom simbolizuje nacionalnu snagu svog vremena.Na zapadnoj strani je Gradska kua izgraena 1895. godine,dok je na suprotnoj strani trga,

katolika crkva Ime Marijino,iji je toranj sa satom visok 76 metara.Sa visokog tornja Gradske kue su vatrogasci u prolosti nadgledali grad,a zgrada je kasnije koriena za odravanje balova. U blizini se nalazi i Hotel Vojvodina, najstariji hotel u Novom Sadu izgraen je 1854. godine,i u to doba bio je najsavremeniji hotel u gradu, sa luksuznim sobama i kupatilima sa toplom i hladnom vodom, elitnim restoranom i uglednom kafanom.Preko puta njega se nalazi i zgrada biveg Majerovog Grand hotela ,danas zgrada Vojvoanske banke. Neke od najvelelepnijih novosadskih palata sa kraja 19. veka jesu palate uglednih novosadskih trgovaca Menrata i Nikole Tanurdia. Od Trga Slobode do Vladianskog dvora protee se zatim Zmaj Jovina ulica ,jedna od najstarijih novosadskih ulica,na ijem se kraju od 1984. godine nalazi spomenik Jovanu Jovanoviu Zmaju,visok oko 2m.Vladiin dvor,zgrada je sagraena 1901. godine,danas je rezidencijalna palata srpskog pravoslavnog episkopa Eparhije Bake. Verovatno najstarija ulica u Novom Sadu jeste Dunavska ulica,dok je Dunavski park najstariji i najlepi park . Podignut je na movarnom zemljitu, koje je esto plavio Dunav. Malo jezero je ostatak nekadanje bare, tada nazvane Mali Liman. U jezeru je malo ostrvce, Erebet, po ubijenoj austrijskoj carici, u iji je spomen na njemu zasadjeno drvo alosne vrbe, a u parku su spomenici i biste ure Jakia, Branka Radievia i Miroslava Antia. Meu svim nacionalnim i graanskim udruenjima nastalim u prvoj polovini 19. veka, najznaajnija je i danas aktivna,najstarija institucija kod Srba Matica Srpska. Dananji Trg mladenaca, dobio je naziv zbog Matiarskog zdanja koje se tu nalazi, a to je ujedno i omiljeno mesto za prvo fotografisanje novosadskih mladenaca. Zgrada Beli lav je najstarija ouvana zgrada u Novom Sadu danas, sagraena 1720. godine pripadala je prvo jednom sapundiji,a kasnije Emanuilu Jankoviu. U blizini se nalazi i porodina kue Mileve Mari Ajntajn. Novosadska Sinagoga,jevrejska crkva graena poetkom 20. veka, jedna je od 4 sinagoge koje postoje u Srbji.Nalazi se u Jevrejskoj ulici u centru grada i danas slui kao koncertna dvorana. Najposeenija ulica u gradu jeste ulica glumca Laze Telekog,koja obiluje kafiima, restoranima, picerijama, klubovima, prodavnicama i ostalim sadrajima. Salaarska naselja na teritoriji Novog Sada ,podseajui svojim

autentinim izgledom na prola, romantina vremena panonskih ruralnih naselja, danas su uvari vremena i tradicionalnog naina ivota,i kao takvi sve vie privlae panju turista.

Novi Sad je grad domain mnogobrojnih i raznovrsnih kulturnih, privrednih, sportskih, etnografskih, turistikih i zabavnih manifestacija,od kojih su najznaajnije Sterijino pozorje, festival i takmienje pozorinih predstava po tekstovima domaih tekstopisaca,Zmajeve deije igre,manifestacija posveena pesnikom i knjievnom stvaralatvu za decu,kao i Brankovo kolo,manifestacija posveena pesniku Branku Radieviu. Na Petrovaradinskoj tvravi se takoe odravaju mnogobrojne manifestacije a najposeeniji i najpoznatiji je EXIT, najvei muziki festival u jugoistonoj Evropi. Takoe,znaajan je Meunarodni poljoprivredni sajam. to se stanovnitva tie,podaci govore da Novi Sad danas ima oko 400 000 graana. Posle 1945. veina od malobrojnih preivelih Jevreja se seli u novoosnovanu dravu Izrael,dok Nemci,dobrovoljno ili prisilno,odlaze u Austriju,Nemaku ili Junu Ameriku.Zatim,60ih godina XX veka ostvaren je najvei porast stanovnitva,veinom sa podruja Vojvodine ,kao i podruja BiH i Srbije. Danas,stanovnitvo Novog Sada ine i Maari,Slovaci,Hrvati,Crnogorci i drugi.