Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

1. Uvod
Problemi regionalnog razvoja Srbije ogledaju se u regionalnim disproporcijama nivoa razvijenosti pojedinih podruja, nerazvijenosti velikog broja optina, strukturnim neusklaenostima, institucionalnim problemima, nepovoljnim demografskim kretanjima i materijalnim ogranienjima. Naime, regionalne disproporcije u stepenu razvijenosti u Srbiji najvie su u Evropi, i iz godine u godinu se poveavaju (odnos najrazvijenije i najnerazvijenije optine NUTS-4 nivo uveao se sa 1:19 u 2000. na 1:26 u 2004). U ukupnom privrednom razvoju Srbije posebnu teinu predstavljaju ogromne regionalne neravnomernosti s obzirom na injenicu da su dosadanji tokovi privrednog razvoja prouzrokovali prenaglaene disproporcije izmeu pojedinih regiona, izmeu regionalnih centara i okruenja, sela i grada. Osim toga, kolaps pojedinih privrednih sistema i proces tranzicije uticali su na to da se parametri nerazvijenosti jo vie prodube na tradicionalno nerazvijenom jugu Srbije i podruju Sandaka, kao i da se nekada razvijena industrijska podruja Srbije danas nalaze u jako tekoj ekonomskoj i socijalnoj situaciji, to je iniciralo pojavu novih podruja nerazvijenosti (istona Srbija, delovi centralne Srbije, regionalni centri rudarstva i tradicionalne industrije) i devastiranih podruja. Stepen naraslih regionalnih ,,asimetrinosti izmeu razvijenijeg severa i nerazvijenog juga Srbije najbolje ilustruju sledee performanse podruja (optina): 1. Grad Beograd, sa 21% ukupnog stanovnitva (4% prostora Republike), zapoljava 29,6% stanovnitva, u stvaranju ND preraivake industrije uestvuje sa 25,6%, i u njemu radi vie od polovine visokostrunog kadra Srbije. Najnerazvijenije podruje Srbije obuhvata optine na podruju Toplikog, Jablanikog i Pinjskog okruga, kao i optine Sandaka, to ini ukupno 23 optine, odnosno 11% ukupne teritorije Srbije, na kojem ivi 10,8% stanovnitva, koje u stvaranju ND preraivake industrije uestvuje sa svega 5,2% i zapoljava 7,9% ukupno zaposlenih u Republici (2004. godine). Generalno, identifikovani problemi nedovoljno razvijenih podruja Srbije lee, pre svega, u nedostatku kvalifikovane radne snage, u nerazvijenim infrastrukturnim kapacitetima, u nedostatku preduzetnike inicijative i specifinog znanja.

2.

U toku tranzicije razlike su u regionalnoj debalansiranosti Srbije porasle. Najvee razlike odnose se na demografske karakteristike, ljudski potencijal, privrednu strukturu i efikasnost, uslove socijalne i ekonomske infrastrukture, probleme zatite ivotne sredine i unutranje homogenosti (uea optina u regionima sa statusom podruja koji imaju posebne razvojne probleme). Anatomija ekonomskog propadanja moe se meriti nizom pokazatelja, ali najslikovitija je
1

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

analiza koeficijenta varijacije narodnog dohotka po stanovniku, stepena nezaposlenosti, izvornih budetskih prihoda, razvijenosti putne infrastrukture i indeksa humanog razvoja. U prethodnom periodu vrena je koncentracija naunog, istraivakog i inovacionog potencijala u velikim centrima, to je dovelo do jednog vida njihovog ,,otuenja od reavanja konkretnih problema u privredi, odnosno primene znanja u cilju lokalnog i regionalnog razvoja. Na taj nain, ova vrsta delatnosti mogla je da se vri samo na univerzitetima, fakultetima i institutima. To je prouzrokovalo da su pojedini regioni ostajali bez kadrova koji su mogli biti nosioci njihovog razvoja, a infrastrukturni objekti koji su nekad korieni, materijalno i kadrovski su zaputani. Regionalna nejednakost uopte i posebno meuregionalne razlike na tritu rada jesu od sve vee vanosti u Srbiji. U literaturi o tranziciji ve je zapaeno da privredno restrukturiranje ima tendenciju da poveava jaz izmeu robusnog trita rada u glavnom gradu i nekoliko razvijenih regiona sa povoljnom geografskom pozicijom, s jedne, i ostatka zemlje, s druge strane. Istraivanje sprovedeno 2004. godine, uraeno u okviru studije okruenja pripremljene za Nacionalnu strategiju zapoljavanja, kao i studija Mapa trita rada Srbije (2006), potvrdilo je da je ovaj obrazac jasno primetan u Srbiji. Stope regionalne nezaposlenosti po okruzima, na primer, variraju u razmeri veoj od 1:3. Rastua regionalna nejednakost vodi ka mnogim ekonomskim, socijalnim i politikim rizicima i stoga je vano da se kreatori ekonomske politike pozabave ovim problemom. Postoje najmanje tri razloga zbog kojih problem nezaposlenosti u Srbiji treba posmatrati iz regionalne perspektive: I. II. Opseg varijeteta na tritu rada meu regionima u Srbiji veoma je velik i po mnogim indicijama u daljem porastu. Makroekonomske studije ne daju objanjenje zato postoje razlike na regionalnim tritima rada. Takoe, institucije trita rada, kao to su na primer, pravila zapoljavanja i otputanja, pregovaranja oko plate, socijalno osiguranje, pravila o penzionisanju i poreski sistem, ne razlikuju se meu regionima. Tree, prekomerne i perzistentne razlike u regionalnim karakteristikama trita rada, posebno platama i stopama nezaposlenosti, znak su neefikasne alokacije rada kao osnovnog ekonomskog resursa. Smanjenje regionalnih razlika u pokazateljima trita rada dovodi, izmeu ostalog, do vee produktivnosti i manjeg pritiska na rast inflacije.

III.

Nacionalna strategija Srbije za zapoljavanje za period 20052010, definie meu svojim prioritetnim ciljevima usporavanje irenja regionalnih razlika do okonanja procesa privatizacije i restrukturiranja u 20072008. godini, a zatim
2

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

promenu trenda ka poveanju regionalne jednakosti do kraja ove decenije. S obzirom na jo uvek znaajne rigidnosti na tritu rada i izvan njega, ukljuujui i relativnu skupou stanovanja izvan stalnog mesta boravka, ali i sekularne kulturoloke faktore koji uslovljavaju relativno ogranienu mobilnost radno aktivnog stanovnitva u Srbiji, irenje mogunosti zapoljavanja u okvirima samih regija treba da predstavlja najznaajniji mehanizam kontrole regionalnih razlika na tritu rada. U odnosu na podsticanje prostorne pokretljivosti, pristup koji polazi od toga da poslove treba pribliiti radnicima ima i dodatnu prednost da doprinosi oivljavanju zaostalijih krajeva i spreavanju depopulacije stanovnitva u njima. Nacionalna strategija zapoljavanja definie opta opredeljenja za prevazilaenje regionalnih dispariteta, kao to su: razvijanje sveobuhvatnog koncepta regionalne politike koji bi obuhvatio i sve postojee instrumente finansijske podrke biznisu i tritu rada, izrada posebnih regionalnih strategija razvoja i strategija zapoljavanja u kooperaciji svih relevantnih lokalnih aktera, kao i aktiviranje socijalnih partnera u oblasti zapoljavanja, obrazovanja i razvoja na regionalnom nivou, nastavak procesa razvoja lokalne samouprave koji podrazumeva proirenje delokruga i odgovornosti tela lokalne vlasti; ovaj proces treba da prati odgovarajua budetska decentralizacija, to treba da omogui sagledavanje i brigu o lokalnim potrebama i razvoj strategije lokalnog ekonomskog razvoja, izrada jedinstvene metodologije i odgovarajue regulativne osnove za ocenjivanje stepena razvijenosti pojedinih optina radi sagledavanja potreba za pruanje pomoi optinama koje zaostaju u razvoju, usavravanje sistemskih mera radi poboljavanja mogunosti za pokretanje posla i zapoljavanja, razvoj infrastrukture koja obezbeuje uslove za uravnoteen regionalni razvoj, razvoj konkretnih programa koji bi privukli strane i domae investicije, ekspanzija aktivnih mera politike trita rada, sa posebnom panjom i dodatnim sredstvima usmerenim prema manje razvijenim regionima, usmeravanje meunarodne razvojne kreditne podrke i donatorskih pilotprojekata prema posebno pogoenim regionima.

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

2. Prirodni prirataj stanovnitva

Jedan od problema regionalnog razvoja je i prirodni prirataj. U Republici Srbiji trend pada prirodnog prirataja nastavljen je i u 2005. godini, kada broj umrlih lica za 34.591 premauje broj ivoroenih. Podaci o prirodnom kretanju stanovnitva Republike Srbije. Slika 1: Smanjenje broja stanovnitva
> 10% 5 - 10% < 5%

U AP Vojvodini je svih sedam okruga imalo negativan prirodni prirataj, dok su u centralnoj Srbiji od 17 okruga samo dva imala pozitivan prirodni prirataj (Raki i Pinjski okrug). Najniu stopu prirodnog prirataja u AP Vojvodini belei Severno-banatski okrug (-8,5), dok je najvia na podruju Juno bakog okruga (-2,9). Najvee smanjenje broja stanovnika u AP Vojvodini imaju optine Seanj i itite sa -12,5. U centralnoj Srbiji od 116 optina, negativan prirodni prirataj ima 111 optina (96%), a depopulacioni rekord dri Zajearski okrug (pad broja stanovnika od -12,8), to je posledica starosne strukture ovog okruga (okrug je prvi po prosenoj starosti stanovnitva od 45 godina), dok najviu pozitivnu stopu prirodnog prirataja ima Raki okrug sa 2,8. Na vrhu lestvice po visini stope prirodnog prirataja je Preevo (13), dok je na dnu Crna Trava sa -26,4. Promene u veliinama osnovnih komponenti prirodnog prirataja (natalitet i mortalitet) u posmatranom periodu reflektovale su se i na redistribuciju optina prema vrednostima stopa prirodnog prirataja. Krajnje nepovoljne tendencije (prvenstveno u konstantnom padu nivoa prirodnog prirataja) u posmatranom periodu, odrazile su se na veoma brzo i znaajno smanjenje broja optina (okruga) sa pozitivnim prirodnim priratajem.
4

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

3. Demografsko starenje
Drutveno-ekonomski razvoj Republike Srbije, koji karakteriu procesi industrijalizacije i deagrarizacije (uz istovremenu deruralizaciju i urbanizaciju), znaajno je odredio okvir dinamike i trenda razvoja starosno-polne strukture i starenja stanovnitva. Jedna od najznaajnijih karakteristika demografskog razvoja stanovnitva Republike Srbije je sve nepovoljnija starosna struktura, koja se u periodu 1971-2002. godine kretala u smeru konstantnog smanjivanja uea mladih uz istovremeno poveavanje uea starih lica. Slika 2: Podaci osoba mlaih od 20 i starijih od 60
do 20 godina Iznad 60

Struktura stanovnitva Republike Srbije po starosti formirana je, pre svega, pod direktnim dejstvom fertiliteta, odnosno nataliteta, a proces starenja je prvenstveno uslovljen sekularnim padom nataliteta. Na sastav stanovnitva po starosti uticala je i druga komponenta prirodnog kretanja stanovnitva-smrtnost, kao i migracije. Meutim, njihov uticaj na proces odvijanja demografskog starenja stanovnitva Republike Srbije bio je daleko manji. Najstariji okruzi u Republici Srbiji, po svim indikatorima su Pirotski sa prosenom starou stanovnitva od 44 godine i Zajearski sa svega 18% stanovnika mlaih od 20 godina i ak 30% (skoro dvostruko vie) starijih od 60 godina, a istovremeno najniom stopom prirodnog prirataja (-12,8).

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

Slika 3: Stadijum demografske starosti

Rana demografska mladost Demografska mladost Demografska zrelost Prag demografske starosti Demografska starost Duboka demografska starost Najdublja demografska starost

Na nivou optina situacija je neto povoljnija zahvaljujui tome to se etiri optine nalaze u niim stadijumima demografske starosti i to: Preevo (stadijum demografske zrelosti), Tutin, Novi Pazar i Bujanovac (prag demografske starosti). Geografska lociranost optina u stadijumu najdublje demografske starosti je na istoku i jugoistoku Republike Srbije. Kako su to periferna podruja Republike Srbije, u jednom delu i pogranina, van znaajnih saobraajnih pravaca i osovina privrednog razvoja, prisutna je intenzivna emigracija mladog, reproduktivnog i radno-sposobnog stanovnitva.

4. Smrtnost odojadi
Smrtnost odojadi je u Republici Srbiji u 2005. godini dostigla najniu vrednost. Broj umrlih beba starosti do jedne godine na 1000 ivoroene dece opao je sa 14,6 u 1991. godini na 11,0 u 1999. godini, da bi u 2005. godini bila zabeleena najnia vrednost do sada od 8,0. Kao i kod drugih razvijenih zemalja na sniavanje smrtnosti odojadi u Republici Srbiji uticale su specifine preventivne mere na podruju prenatalnog i neonatalnog zdravlja. Posmatrano na nivou okruga u Republici Srbiji, evidentne su znaajne razlike u nivou stope smrtnosti odojadi, koje dostiu odnos 1:3. Najviu stopu smrtnosti belei Topliki okrug (13,6), nasuprot Zapadno-bakom sa 4,5.
6

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

U demografskoj teoriji nie i vie stope smrtnosti definisane su vrednostima niim od 10 (18 okruga) i viim od 10 (6 okruga). Poto je uoljivo da stope smrtnosti odojadi na regionalnom nivou nisu u vezi sa razlikama u optem nivou razvijenosti okruga u Republici Srbiji, neophodna je kompleksnija analiza pojedinanih sluajeva kako bi se dolo do odreenih zakljuaka. Ovo ukazuje da na posmatranu pojavu utiu neke specifinosti svakog okruga to zahteva posebnu analitiku. U Nacionalnom Planu akcije za decu, definisan je specifini cilj: smanjenje smrtnosti odojadi za jednu treinu do 2015. godine, posebno smanjenje razlike u smrtnosti meu okruzima i pojedinim osetljivim grupama (Romi, interno raseljena lica, siromani).

5. Oekivano trajanje ivota

Pozitivni trendovi oekivanog trajanja ivota stanovnitva Republike Srbije nastavljeni su i u 2004. godini, dok su se razlike izmeu oekivanog trajanja ivota mukog i enskog stanovnitva neznatno produbile. Posle stagnacije krajem devedesetih godina, oekivano trajanje ivota belei konstantan rast, pri emu oekivano trajanje ivota mukaraca belei blai porast u odnosu na ensko stanovnitvo. Praenjem trendova mortaliteta preko kretanja duine oekivanog trajanja ivota kao sintetikog pokazatelja smrtnosti stanovnitva, moe se konstatovati da je u drugoj polovini 20. veka, za ensko stanovnitvo Republike Srbije, srednje trajanje ivota produeno za ak 18,5 godina (sa 56,9 u 1950. godini na 75,4 u 2004. godini). Slika 4: Oekivano trajanje ivota u Srbiji i EU

vedska Francuska Hrvatska Rumunija Slovenija Srbija

mukarci

ene

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

Iako jo uvek nije precizno i u potpunosti objanjena razlika u dugovenosti mukaraca i ena, opte je prihvaeno da je ona rezultat kompleksnog delovanja biolokih i itave grupe socijalnih faktora, kao i razlika u ponaanju. Regionalno posmatrano, na nivou okruga nisu zabeleena znaajna odstupanja u duini oekivanog trajanja ivota. Ipak, indeks oekivanog trajanja ivota iznosi 0,817 u Zlatiborskom okrugu, dok je na podruju Severno-banatskog okruga samo 0,756. I pored injenice da u naoj zemlji nisu iskoriene sve mogunosti za smanjenje smrtnosti mladih, a posebno odojadi, redukcija mortaliteta starih jeste ansa za porast duine ivota.

6. Ekonomska struktura stanovnitva

Ekonomska struktura stanovnitva je najvanija struktura sa stanovita ekonomskog razvoja, koja predstavlja indikator drutvenog i privrednog razvoja zemlje. Naime, privredni razvoj neposredno menja ekonomsku strukturu stanovnitva, dok s druge strane kretanje i struktura radne snage i stanovnitva utiu na nivo i dinamiku privrednog razvoja odreene sredine. Ukupno stanovnitvo se prema kriterijumu aktivnosti deli na tri osnovne grupe: aktivno stanovnitvo ili radna snaga, lica sa linim prihodom i izdravano stanovnitvo. Od ukupnog stanovnitva u Republici Srbiji (2002. godina), aktivno je 3.398.227 (45,3%), izdravano 2.570.639 ili 34,3%, dok je 1.511.816 (20,2%) lica sa linim prihodom. U poreenju sa podacima prethodnog popisa, evidentno je opadanje udela aktivnog i izdravanog stanovnitva, a porast udela lica sa linim prihodom. Kao uzroci brzog porasta broja lica sa linim prihodima mogu se izdvojiti sve iri obuhvat stanovnitva penzijskim osiguranjem, ukljuujui i lica iz privatnog sektora, kao i promene u starosnoj strukturi zaposlenih. Navedene tendencije u kretanju stanovnitva Republike Srbije prema aktivnosti najbolje ilustruje koeficijent ekonomske zavisnosti (odnos broja lica sa linim prihodima i izdravanih i broja aktivnih lica) koji pokazuje tendenciju rasta u posmatranom periodu (sa 108,4 u 1991. godini na 120,1 u 2002. godini).

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

Slika 5: Regionalni ekonomski radar

Grad Beograd Juno Baki Niavski

7. Obrazovna struktura stanovnitva

Obrazovna struktura stanovnitva ima poseban znaaj u demografskim istraivanjima, s obzirom na uticaj koji ima na prirodno i migraciono kretanje stanovnitva. U obrazovnoj strukturi stanovnitva starog 15 i vie godina na podruju Republike Srbije zavrena srednja kola je najei vid obrazovanja kod oba pola (41% stanovnika), na drugom mestu je osnovno obrazovanje (24% uglavnom starijeg sloja stanovnitva). U ukupnom stanovnitvu 6% (411.944) je sa visokom strunom spremom, a 4% (285.056) sa viom strunom spremom. Posmatrano na nivou okruga, Topliki (13%) i Jablaniki (12%) su okruzi sa najviim procentom stanovnika bez kolske spreme. Najvei broj stanovnika sa viom i visokom strunom spremom imaju podruja Grada Beograda (21%), Juno-bakog (13%), Niavskog (11,6%) i umadijskog okruga (9,5%), na ta presudni uticaj ima injenica da su u ovim okruzima univerzitetski centri. Znaajno je smanjen broj nepismenih u poslednjih deset godina. Prema podacima popisa 2002. godine udeo nepismenih u ukupnom broju stanovnika Republike Srbije starijih od 10 godina iznosi 3,45% ili 232.925 stanovnika (u 1991. godini 6,10%). Moe se rei da je nepismenost stanovnitva svedena na nizak nivo i praktino ne predstavlja krupniji problem u Republici Srbiji, posebno ako se ima u vidu da je rasprostranjenija meu starijom populacijom. U prilog tome, govore i podaci poslednjeg popisa da je najvei broj nepismenih meu starijim ljudima, u populaciji starijoj od 60 godina (80,7%), odnosno u poljoprivrednim domainstvima kao i u optinama na jugu Srbije:
9

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

Bojnik (15,4%), Gadin Han (13,2%), itoraa (11,8%) i Trgovite (11,8). Takoe, oko 20% nepismenih je meu pripadnicima Romske nacionalnosti.

Slika 6: Podaci o dostignutom nivou obrazovanja

gradNovi Sad

Beograd grad

Malo Crnie

U Republici Srbiji postoji izrazita razlika u nivoima pismenosti muke i enske populacije. Vea nepismenost je kod enskog stanovnitva, a u toku posmatranog perioda razlika po polu se poveala u korist muke populacije. visoku zavisnost nivoa pismenosti od dostignutog stepena drutveno ekonomskog razvoja pojedinih optina, pa tako nerazvijene optine imaju znatno vie udela nepismenih od razvijenih. Na neujednaen proces transformacije delova drutva ili odreenog podruja od tradicionalnog ka modernom, posmatranog na nivou pismenosti kao indikatora drutvenog razvoja, ukazuje i podatak da je izlazak iz tradicionalnih uloga laki za mukarce i mlade generacije, bri kod nepoljoprivrednog stanovnitva koje je nosilac procesa modernizacije i izraeniji na podruju AP Vojvodine kao razvijenijem delu Republike Srbije.

8. Rano prekinuto kolovanje

Rano prekinuto kolovanje (Early School Leavers) je strukturni indikator socijalne kohezije drutva, koji daje realnu procenu obima potencijalno ugroene populacije u zemlji. Mlada populacija od 18 do 24 godine zbog ranog prekidanja
10

Bijanovac

Medvea

Preevo

Raka

Uice

Tutin

Ni

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

kolovanja (najvie zavrena osnovna kola) ima veliku ekonomsku i socijalnu nestabilnost, socijalna potraivanja, visok rizik od siromatva i ne moe da adekvatno konkurie na tritu rada, odnosno predstavlja populaciju koja ne ostvaruje ili teko ostvaruje tranziciju od kole ka trajnom zaposlenju. Republika Srbija ima vrednost ovog pokazatelja (17%) to je za 2,4% iznad proseka EU (25 zemalja), odnosno ima vei ukupan broj mlade populacije koja ima znaajnu predispoziciju za lo socio-ekonomski status. Procenat mlade populacije (18-24 godine) koja ima najvie zavrenu osnovnu kolu u Republici Srbiji (2002. godina) iznosi 17%. Posmatrano po polu, procenat mlade populacije enskog pola koja ima najvie zavrenu osnovnu kolu u Republici Srbiji je za 7,9% manja od istog pokazatelja za omladinu mukog pola (17,7%). U Republici Srbiji, kao i u veini zemalja evropskog kontinenta, vea je verovatnoa da muka populacija rano prekine kolovanje. Regionalni aspekt ovog indikatora pokazuje da devet okruga Republike Srbije (Grad Beograd, umadijski, Moraviki, Zapadno-baki, Niavski, Zlatiborski, Juno-baki, Pirotski i Sremski okrug) ima manji procenat omladine koja rano prekine kolovanje od republikog proseka. Dva su okruga koji imaju vrednosti ovog indikatora dva puta iznad proseka Pinjski (indikator 33,9%, odnos optine Vranje sa indikatorom 19,4% i Bujanovac sa 60% je 1:3,10) i Branievski okrug (35,4%, odnos optine Poarevac sa indikatorom 22,4% i Malo Crnie sa 51,8% je 1:2,31), odnosno skoro treina ukupne populacije 18-24 godine nema vie od osnovne kole. Grad Beograd po ovom pokazatelju ima najmanje vrednosti, ukupno (8,6%, odnos najrazvijenije optine Vraar i najnerazvijenije Lazarevac je 1:4,5) ali i po polu ona je skoro dva puta manja u odnosu na Republiku Srbiju (muka populacija 9,3%, enska 7,9%).

9. Razvojni i institucionalni problemi u procesu tranzicije

U poreenju sa drugima zemljama u tranziciji, Republika Srbija je mnogo kasnije poela reforme imajui u vidu poznate dogaaje devedesetih godina. Period od 2001. do 2008. godine karakterie sprovoenje brojnih reformi, uspostavljanje makroekonomske stabilnosti i odrivog i stabilnog privrednog razvoja, restrukturiranje velikih sistema, privatizacija preduzea i poetak pridruivanja EU, koji ukljuuje brojna zakonska prilagoavanja u svim oblastima privrede i drutva. Osnovni ciljevi ekonomske politike bili su odravanje makroekonomske stabilnosti, uz istovremeno ostvarivanje visoke stope privrednog rasta (prosena stopa rasta BDP u periodu od 2001. do 2005. godine bila je 5,2%). Proizvodna aktivnost, u periodu posle 2000. godine, odvijala se uz pozitivne procese ekonomske tranzicije i reforme poreskog sistema, trita rada i socijalnog sektora, kurs dinara je stabilan uz kontinuirani rast deviznih rezervi, izvrena je znaajna deregulacija i liberalizacija cena i spoljno-trgovinskog poslovanja, regulisani su odnosi sa meunarodnim finansijskim institucijama. Ostvaren je znaajan napredak u sprovoenju strukturnih reformi, posebno u oblasti
11

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

privatizacije preduzea i konsolidacije i privatizacije bankarskog sektora. Doneto je 350 sistemskih zakona, kojima se podravaju strukturne reforme. Meutim, Republika Srbija je suoena sa velikim razvojnim ogranienjima: nizak BDP po stanovniku u 2005. godini od oko 3500 USD; visok procenat siromanih (10-20%); visoka stopa nezaposlenosti (20,8%); nizak nivo investicione aktivnosti; veoma nepovoljan poloaj zemlje u pogledu meunarodne konkurentnosti (87-to mesto na svetskoj rang listi); naglaena spoljna makroekonomska neravnotea (visok platni deficit); izrazite regionalne neravnomernosti (1:7 prema evropskim standardima). Slika 7: Tranzitno siromatvo u Srbiji

Podruja koja su izgubila vie od 70 % svog dohotka u periodu od 1990-2005

Evropska banka za obnovu i razvoj (European Bank for Reconstruction and Development - u daljem tekstu: EBRD) je pomou tranzicionih indikatora sumirala napredak u strukturnim i institucionalnim reformama u 2006. godini za 28 tranzicionih zemalja. Sa devet tranzicionih indikatora obuhvaeno je est glavnih reformskih oblasti: liberalizacija, privatizacija preduzea, infrastruktura, finansijske institucije i pravni ambijent. Svaki indikator meren je po standardima razvijenih trinih privreda i prikazuje sintetizovanu procenu napretka postignutog
12

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

u nekoj odreenoj oblasti, to se zasniva na razliitim podacima, deskriptivnim informacijama i analizama. Tranzicione zemlje ostvarile su znaajan napredak u strukturnim i institucionalnim reformama tokom 2006. godine.

Poreenje prosenog godinjeg tranzicionog indeksa (neponderisana aritmetika sredina 9 indikatora) izmeu tranzicionih ekonomija pokazuje da je u 2006. godini od Republike Srbije (indeks 2,7) bilo naprednije 20 drava (raspon 2,9 - 4), dok su samo Azerbejdan, Belorusija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Tadikistan, Turkmenistan i Uzbekistan imali loije rezultate. Maarska je sa najveom vrednosti indeksa (4) bila najblie nivou razvijenih trinih privreda. Pored nje, u grupu najnaprednijih tranzicionih privreda svrstane su Estonija, eka, Slovaka i Poljska (3,7-3,9). Analiza individualnih EBRD indikatora u 2006. godini pokazuje da je Republika Srbija dobila najveu ocenu (4) za liberalizaciju cena, koja predstavlja standarde razvijenih trinih privreda, 3,7 za privatizaciju malih preduzea gde je tranzicioni proces najvie odmakao i 3,3 za reim spoljnotrgovinske razmene (trgovinska liberalizacija i devizni sistem). Republika Srbija ostvarila napredak u dve oblasti: 1. privatizacija malih preduzea i 2. politika konkurencije. Meutim, i dalje je najvee zaostajanje u oblasti politike konkurencije, gde je najnia vrednost indikatora (1,7). Prosean napredak je ostvaren u procesu privatizacije velikih preduzea (2,7), reformi bankarskog sektora (2,7) i restrukturiranju preduzea (2,3). Skroman rezultat (ocena 2) ostvaren je za sigurnost trita i nebankarske finansijske institucije i u oblasti infrastrukturnih reformi.

10. Zakljuak
Viedimenzionalni, dugoroni i intenzivni problemi regionalnih neravnomernosti zahtevaju kontinuiranu i sistematinu politiku sprovoenja na svim nivoima upravljanja. Novi pristup politici regionalnog razvoja treba da omogui vlastima na svim nivoima da pored ekonomskog rasta obezbede znaajan stepen poverenja izmeu i, sposobnosti unutar institucija, koje su sposobne da odgovore izazovima i rizicima na putu ekonomske samoodrivosti. Ipak, novi institucionalni okvir za regionalni razvoj Srbije treba da odgovori na sve aktuelne teme drutvenih i politikih okolnosti koje optereuju njegovo bre i lake zaokruivanje. Aktuelnost u ovom kontekstu odnose se na
13

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

decentralizaciju, evropski put, status june pokrajine, regionalizaciju, regionalne institucije, finansiranje i drugo. Osnovni zakljuci: glavni mehanizam sprovoenja strategije razvoja institucija je njihova decentralizacija, a ona u savremenim drutvima koegzistira sa procesom regionalizacije; 'spaavanje' podruja od svakog vida zaostalosti mora da pone reakcijom drave na katastrofalan depopulacioni trend; prilikom institucionalnog povezivanja svih nivoa (nacionalnog, pokrajinskog, regionalnog i lokalnog), odnosi izmeu regiona i optina treba da slede one iste principe i naela koja postoje izmeu centralne vlasti i regiona, odnosno, da vai princip koordinacije ili saglasnoti koji vie odgovaraju naim administrativnom kapacitetima i adekvatnije su reenje u odnosu na princip subsidijarnosti primenjen u evropskim regionalnim dravama; regionalni razvoj mora da bude dugorono definisana stavka prilikom kreiranje budeta. Zakonska osnova - Detaljna interpretacija zakonskih reenja zemalja sa slinim startnim pozicijama u procesu tranzicije kao i Srbija, ukazala je na dve kljune odrednice koje treba uzeti u obzir prilikom utvrivanja zakonodavnog okvira: zakonska reenja treba da budu fleksibilna (odnosno, dovoljno adaptibilna na postojeu institucionalnu strukturu, kako bi vremenom bila dovoljno elastina za izmene i dopune); ovakvim reenjem bi se ilo u susret procesu pridruivanja Srbije Evropskoj uniji, tako da osnovni zakon ne mora da se menja u celini; podzakonskim aktima reavati sva trenutno nedefinisana pitanja (metodologiju, regionalizaciju po NUTS klasifikaciji, nadlenosti institucija na svim nivoima, finanisiranje i dr). Zakonskim reenjima treba obezbediti dva cilja: smanjivanje regionalnih razlika, uz ouvanje postojeeg razvojnog potencijala ve razvijenih podruja (okruga) i stvaranje institucionalnih i ekonomskih uslova za buduu primenu regionalne evropske politike (u vidu korienja strukturnih fondova).

14

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

Literatura

1. Problemi regionalnog razvoja Srbije, Edvard Jakopin, Beograd 2008, 2. Strategija regionalnog razvojaRepublike Srbije za period od 2007. do 2015. godine, 3. Republiki zavod za razvoj Republike Srbije.

15

Seminarski rad

Aktuelni problemi regionalnog razvoja Srbije

Sadraj

16