Med Pregl 2010; LXIII (11-12): 863-866. Novi Sad: novembar-decembar.

Medicinski fakultet, Beograd1 Klinikog centra Srbije, Beograd Institut za psihijatriju2

863 Struni lanak Professional article

UDK 616.89:[378:371.279.1 DOI: 10.2298/MPNS1012863L

ANALIZA PREDISPITNE ANKSIOZNOSTI STUDENATA MEDICINE

ANALYSIS OF TEST ANXIETY IN MEDICAL STUDENTS Milan LATAS1,2, Marina PANTI1 i Danilo OBRADOVI1
Saetak Cilj rada bio je da se utvrdi postojanje predispitne anksioznosti studenata medicine i da se analizira zavisnost intenziteta predispitne anksioznosti u odnosu na pol, godinu studiranja i mogue ponavljanje godine studija. Uzorak ispitivanja obuhvatio je 198 studenata Medicinskog fakultetu u Beogradu pravilno rasporeenih na svim godinama studija. Ispitivanje studenata o predispitnoj anksioznosti raeno je uz upotrebu Upitnika za predispitnu anksioznost (Test Anxiety Inventory). Rezultati su pokazali da studenti Medicinskog fakulteta u Beogradu globalno pokazuju umeren stepen predispitne anksioznosti; simptomi predispitne anksioznosti su statistiki znaajno izraeniji kod studentkinja; simptomi predispitne anksioznosti su statistiki znaajno najizraeniji kod sudenata III godine studija, a najmanje izraeni meu studentima este godine studija; izmeu studenata koji su obnovili neku od godina studija i redovnih studenata ne postoji statistiki znaajna razlika u intenzitetu simptoma predispitne anksioznosti. Moe se zakljuiti da postoji nemala populacija studenata medicine sa problemom predispitne anksioznosti kojima je potrebna pomo i podrka u prevazilaenju tog problema. Kljune rei: Anksioznost; Studenti medicine; Upitnici; Pol; Uzrast; Ispiti

Uvod Strah (strepnja) emocija je koja se javlja u situacijama kada postoji realna opasnost po osobu i najee je praena telesnim simptomima kao to su tahikardija, ubrzana respiracija i miina tenzija [1]. S druge strane, anksioznost predstavlja formu patolokog straha, koju karakterie oseaj unutranje uznemirenosti, uplaenosti i zabrinutosti da e se neto loe dogoditi. Ona se javlja kada objektivna opasnost ne postoji ili kada emocionalni odgovor nije u srazmeri sa doivljajem opasnosti [1]. Veina ljudi doivi oseanje strepnje pre znaajnih dogaaja kao to su vaan ispit, poslovna prezentacija, sastanak itd. Oseanje strepnje u ovakvim situacijama je adekvatno, jer ljudi prirodno oseaju strah kada su suoeni sa situacijama sa neizvesnim ishodom u kojima treba da opravdaju oekivanja. Meutim, kada se oseanje strepnje javlja esto ili je po svom intenzitetu preterano, ometa ivot i psiho-fiziki status, ono u isto vreme sputava osobu da odgovori zadatku na najbolji i najefikasniji nain. Upravo zbog toga je u literaturi, kao posebna forma anksioznosti, poznat termin testanksioznost, odnosno predispitna anksioznost. Predispitna anksioznost podrazumeva intenzivan, patoloki strah u situacijama pripreme i polaganja ispita/testova i predstavlja znaajan problem mnogih studenata na univerzitetu. U literaturi se navodi da 1520% studenata osea predispitnu strepnju, koju opisuju u rasponu od umerene do teke [2,3]. Posledice loeg savladavanja predispitne anksioznosti mogu da budu nemogunost polaganja ispita, smanjena uspenost studiranja, naputanje fakulteta, pad samopotovanja, neiskorisen intelektualni potencijal [4]. S druge strane, mali broj studenata je upoznat sa nainom na koji da se izbori sa predispitnom anksioznou [4]. Cilj naeg istraivanja bio je da utvrdimo postojanje predispitne anksioznosti i analiziramo neke speci-

finosti predispitne anksioznosti kod studenata medicine u zavisnosti od pola, godine studiranja i mogueg ponavljanja godine studija. Tako bi mogla da se uoi populacija studenata koja ima problem predispitne anksioznosti i da im se prui odgovarajua pomo u njenom prevazilaenju. Materijal i metode Istraivanje je sprovedeno na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, tokom januarskog ispitnog roka kolske 2008/2009. godine. U istraivanje je ukljueno 198 studenata rasporeenih po svim godinama, izabranih po principu sluajnog izbora. Od ukupnog broja studenata, uzorak je inio 41 (20,7%) student II godine studija, 34 (17,2%) studenta III godine, 40 (20,2%) studenata IV godine, 39 (19,5%) studenata V godine i 44 (22,2%) studenta VI godine studije. Prva godina studija je izuzeta iz naeg istraivanja obzirom da do trenutka sprovoenja istraivanja nisu polagali ispite. Meu ispitanicima bilo je 119 (60,1%) studenata enskog pola i 79 (39,9%) studenata mukog pola. Prosena starost ispitanika je bila 22,8 (SD = 2,15) godina, u rasponu od 19 do 32 godine. Od ukupnog broja anketiranih studenata, njih 75 (37,9%) je obnovilu neku godinu studija. Uesnici istraivanja su anonimno i dobrovoljno popunili upitnike u amfiteatru Medicinskog fakulteta tokom redovne nastave u trajanju od oko 45 minuta. Svi uesnici odgovarali su na isti nain i na ista pitanja. Ispitivanim studentima je zagarantovana diskrecija kroz njihovo dobrovoljno i anonimno uee. Ispitivanje studenata o predispitnoj anksioznosti raeno je uz upotrebu The Test Anxiety Inventory TAI (Upitnik za ispitivanje predispitne anksioznosti) [5]. Upitnik se upotrebljava za odreivanje individualnih razlika u vezi sa predispitnom anksioznosti a najea primena je u istraivanjima na studentskoj populaciji. TAI upitnik se sastoji od 20 pitanja. Od ispitanika se

Adresa autora: Dr Milan Latas, Institut za psihijatriju, 11000 Beograd, Pasterova 2, E-mail: latasm@eunet.rs

864
Skraenice TAI The Test Anxiety Inventory

Latas M, i sar. Predispitna anksioznost studenata

Tabela 1. Intenzitet predispitne anksioznosti studenata u vezi sa polom Table 1. Differences of symptoms of test anxiety by gender
Supskala Subscale nika/Total score Emocionalnost Emotionality Zabrinutost Anxiety Pol Gender Muki/Male enski/Female Muki/Male enski/Female Muki/Male Prosena vrednost supskale Mean 43,66 37,33 19,38 15,95 15.21 13.29 SD 9,18 9,79 4,48 4,94 4,12 3,98 t p

zahteva da se izjasne koliko esto su osetili specifine simptome anksioznosti pre, za vreme i nakon testova i/ ili usmenog ispita. Odgovor na svako pitanje je prezentovan u vidu etvorostepene skale Likertovog tipa: Nikad, Ponekad, esto, Uvek. Odgovor na svako pitanje se boduje na skali od 1 (nikad) do 4 (uvek). Minimalni skor upitnika je 20 a maksimalni 80. TAI upitnik obuhvata dve supskale: Zabrinutost i Emocionalnost. Svaka supskala se sastoji od 8 pitanja. Pitanja supskale Zabrinutost odnose se na kognitivne aspekte anksioznosti, odnosno na doivljaj anksioznosti prilikom razmiljanja o ishodu ispita u smislu neuspeha, loe ocene i sl. Pitanja sa supskale Emocionalnost odnose se na vegetativne simptome (kao to su tahikardija, miina tenzija, panika) koji su se javili pre, za vreme i nakon testa/ispita kao somatski odgovor na pojavu anksioznosti. Za analizu podataka dobijenih anketom, koriene su metode deskriptivne i analitike statistike. Podaci su predstavljeni aritmetikim sredinama, standardnim devijacijama i relativnim frekvencijama. Za statistiku obradu podataka korien je Studentov t-test i Anova test kod odreivanja znaajnosti razlika numerikih podataka. Statistika obrada demografskih podataka, kao kategorijalnih varijabli, obavljena je uz pomo hi-kvadrat testa. Statistika znaajnost je odreena na nivou p<0,05. Rezultati U ispitivanju je uestvovalo ukupno 207 studenata navedenih pet godina studija. Od ukupnog broja anketiranih studenata, dobijeno je 198 (95,7%) validno popunjenih upitnika. Rezultati ukazuju da je srednja vrednost predispine anksioznosti kod studenata Medicinskog fakultata u Beogradu, merena TAI upitnikom, iznosila 41,14 (SD = 9,91), u rasponu od 20 do 64. Srednje vrednosti po supskalama su iznosile: Emocionalnost = 18,01 (SD=4,95), u rasponu od 8 do 32 i Zabrinutost = 14,44 (SD=4,16), u rasponu od 8 do 28. Prisutvo predispitne anksioznosti poreenjem studenata po polu prikazano je u Tabeli 1.Rezultati dobijeni obradom TAI upitnika ukazuju da postoji statistiki znaajna razlika kada je u pitanju intenzitet predispitne anksioznosti kod studenata enskog i mukog pola. Kod studenata enskog pola izraeniji su ispitivani parametri predispitne anksioznosti, kako poreenjem dobijenih vrednosti ukupnog skora upitnika (t=4,63, p<0,001) tako i poreenjem po pomenutim supskalama Emocionalnost (t=5,06; p<0,001) i Zabrinutost (t=3,25; p<0,001). Skorovi intenziteta predispitne anksioznosti u odnosu na godinu studija ispitanika prikazani su Tabeli 2. Poreenje skorova Upitnika uz pomo Anova testa ukazuje da postoji statitiki znaajna razlika u intezitetu predispitne anksioznosti meu studentima razliitih godina studija i to u odnosu na ukupan skor sa Upitnika (F=2,75, p<0,05) i u odnosu na supskalu Zabrinutost (F=3,55; p<0,01). Kada je u pitanju supskala Emocio-

Ukupan skor upit- enski/Female

4,63 <0,001 5,06 <0,001 3,25 0,001

nalnost nije utvrena statistiki znaajna razlika kod studenata na razliitim godinama studija (F=1,77; p>0,05).
Tabela 2. Intenzitet predispitne anksioznosti u odnosu na godinu studija Table 2. Intensity of symptoms of test anxiety by the year of studying
Supskala Subscale Godina studija Year of study II Ukupan skor upitnika Total score III IV V VI Ukupno/Total II Emocionalnost Emotionality III IV V VI Ukupno/Total II III Zabrinutost Anxiety IV V VI Ukupno/Total Prosena vrednost supskale Mean 41,41 44,68 42,30 40,54 37,61 41,14 17,46 19,38 18,80 18 16,75 18,01 14,88 15,94 14,95 14,15 12,68 14,44 SD 9,98 9,53 10,65 8,28 9,97 9,90 4,63 5,47 4,90 4,22 5,30 4,95 4,07 4,38 4,86 3,40 3,48 4,16

Kako bismo preciznije utvrdili postojanje razlika u intenzitetu predispitne anksioznosti kod studenata razliitih godina studija uporedili smo ih meusobno a koristili smo multipli Anova test sa Tukey komparacijom. Rezultati su ukazali da postoji statistiki znaajna razlika izmeu studenata III i VI godine studija.Statistiki znaajna razlika se uoava prilikom poreenja celokupne vrednosti upitnika (srednja razlika = 7,06; SD=2,22; p<0,05) i supskale Zabrinutost (srednja razlika = 3,26, SD=0,92; p<0,01) meu studentima III i VI godine studija. Analizom i poreenjem ostalih godina studija, kako u odnosu na ukupan skor, tako i prema supskalama, nije utvrena statistiki znaajna razlika (p>0,05). Poreenjem vrednosti parametara TAI upitnika meu studentima koji su obnovili neku od godina studija i redovnih studenata ne postoji statistiki znaajna razlika u intenzitetu predispitne anksioznosti. Statistiki znaajna razlika nije utvrena kako poreenjem dobijenih rezultat celokupnog upitnika (t=-0,87; p>0,05), tako ni poreenjem vrednosti po supskalama Emocinalnost (t = 0,60; p>0,05) i Zabrinutost (t = 1,33; p>0,05). Rezultati su prikazani u Tabeli 3.

Med Pregl 2010; LXIII (11-12): 863-866. Novi Sad: novembar-decembar.

865

Tabela 3. Intenzitet predispitne anksioznosti meu studentima koji su obnovili neku od godina studija i redovnih studenata. Table 3. Intensity of symptoms of test anxiety among students who have failed a school year and those who have not failed any school year
Supskala Subscale Ukupan skor upitnika Total score Studenti Students Redovni/Who have not failed a school year Koji su obnovili godinu Who have failed a school year Redovni/Who have not failed Emocionalnost Emotionality a school year Koji su obnovili godinu Who have failed a school year Redovni/Who have not failed Zabrinutost Anxiety a school year Koji su obnovili godinu Who have failed a school year Prosena vrednost supskale Mean 40,66 41,92 17,85 18,28 14,14 14,95 9,36 -0,87 p = 0,38 10,76 4,80 -0,60 p = 0,55 5,21 3,85 -1,33 p = 0,18 4,61 SD t p

Diskusija Medicinski fakultet spada u najprestinije fakultete u celom svetu, pa i kod nas. Izazovi savremene medicinske edukacije nameu pred studente brojne obaveze i zahtevne ispite koji utiu na njihov mentalni i emocionalni status. Intenzivna viegodinja edukacija, kao i visoki standardi medicinskih nauka uopte, studente Medicinskog fakulteta svrstavaju u populaciju u kojoj su fenomeni predispitne anksioznosti posebno zastupljeni [6,7]. Kao posledica namee se potreba kontinuirane evaluacije efekata predispitne anksioznosti studentske populacije. U svetu postoje mnogobrojna istraivanja na temu predispitne anksioznosti kod studenata. Razne studije su, meutim, koristile razliitu metodologiju anketiranja i analize podataka, to oteava proenje rezultata sprovedenih studija. Ovom studijom smo ispitali intenzitet predispitne anksioznosti kod studenata Medicinskog fakulteta uz upotrebu Upitnika za ispitivanje predispitne anksioznosti (TAI), i proverili pretpostavku da se ona menja kod studenata u zavisnosti od pola, godine studija i mogueg ponavljanja godine studija. Rezultati studije ukazuju da ispitvani uzorak studenata pokazuje umereni stepen predispitne anksioznosti, koji je neto vii nego kod referentne grupe studena medicine u SAD (38,3; SD=13,8) u neispitnim situacijama [8], odnosno neto nii u odnosu na studente medicine u ispitnim situacijama (46,32; SD=12,77) [9]. Ipak, rezultati su vrlo bliski normativnim podacima za studentsku populaciju do kojih je doao autor samog upinika (studenti = 38,48, SD=12,43; studentkinje = 42,79, SD= 13,70) [5]. Razlika rezultata u odnosu na studentsku populaciju medicinara iz SAD verovatno potie iz naina na koji je formiran na uzorak. Njega su, naime, inili i studenti koji su bili u ispitnoj situaciji (pred ispit ili neposredno nakon ispita) ali i studenti koji nisu bili u neposrednoj ispitnoj situaciji. Rezultati istraivanja pokazuju da, kada je u pitanju zastupljenost predispitne anksioznosti prema polu, studenti enskog pola pokazuju veu nelagodnost i za-

brinutost pre i za vreme testa/ispita. Studentkinje se, tako, izjanjavaju da imaju loiju koncentraciju na testu, da ih sama pomisao na ispit paralie, vie nego studente. Takoe, kod studenata enskog pola izraeniji su telesni simptomi za vreme testa u smislu tahikardije, nelagodnosti u elucu, preznojavanja, crvenila u licu. Slini rezultati su dobijeni i u drugim studijama koje su primenjivale istu metodologiju. Tako, Reteguiz u svom istraivanju ukazuje da kod studentkinja medicine postoji statistiki znaajno vii skor na TAI upitniku ali i na obe njegove supskale [11]. Kada se prilagode rezultati drugih studija naoj metodologiji, pronalazi se da je i u drugim istraivanjima enski pol osetljiviji kada je u pitanju predispitna anksioznost [9,10]. Neki autori ovu razliku objanjavaju time da je enski pol spremniji da prizna svoju anksioznost za razliku od mukaraca [8] a mogue je i da kod devojaka postoji generalno izraenija anksioznost nego kod momaka. Zato se postavilo pitanje da li su zbog toga devojke u veem hendikepu od mukaraca u odnosu na ishod ispita. Ipak, rezultati studija ukazuju da nema rodne razlike u uspenosti polaganja ispita u odnosu na postojanje simptoma predispitne anksioznosti [9,11]. Zastupljenost simptoma predispitne anksioznosti meu studentima Medicinskog fakulteta se razlikuje u odnosu na godinu studija. Tendencije predispitne anksioznosti najizraenije su kod studenata III godine fakulteta, dok su najnie kod studenata VI godine studija. Razlike postoje u smislu nedovoljne pouzdanosti u svoje znanje studenata III godine studija, oseanja usplahirenosti tokom celog ispita, naroito za vreme dobijanja testa, kao i misli o tome da nikada nee zavriti fakultet. Meutim, kada su u pitanju telesni simptomi koji prate predispitnu strepnju, meu studentima razliitih godina studija nema znaajne razlike. Autori drugih studija navode da se hiljade studenata osea anksiozno pred ispit [10,12-14]. Njihov (ne)uspeh na ispitu nije uvek odraz nauenog za vreme predavanja i vebi. Vrlo esto, njihovi bodovi na testu su posledica savladavanja strepnje tokom ispita. Nasuprot naem, njihova istraivanja ukazuju da je predispitna anksioznost tokom daljeg kolovanja u porastu. Jedan od moguih razloga izraenije predispitne anksioznosti kod naih studenata III godine studija a u odnosu na VI godinu studija jeste prvi susret sa obimnim klinikim predmetima, to predstavlja prekretnicu u njihovom kolovanju na Medicinskom fakutetu. Poreenjem simptoma predispitne anksioznosti meu redovnim studentima i studentima koji su obnovili neku godinu studija, ne nalazimo razliku u zastupljenosti predispitne anksioznosti. U dostupnoj literaturi nisu pronaeni rezultati slinog istraivanja. Ipak, treba naglasiti da pri tumaenju rezultata treba imati u vidu metodoloku ogranienost studije. Ona se odnosila na to da su studenti sami odgovarali na pitanja o parametrima predispitne strepnje to se moglo odraziti na validnost dobijenih podataka, s obzirom da je postojala mogunost neiskrenih odgovora. Takoe, postojanje simptoma anksioznosti kod studenata dijagnostikovano je iskljuivo putem ankete, a ne putem kompletnog psihijatrijskog ispitivanja.

866 Zakljuak Na osnovu dobijenih rezultata zakljuujemo da studenti Medicinskog fakulteta generalno pokazuju umeren stepen predispitne anksioznosti, ali i da se intenzitet predispitne anksioznosti razlikuje u odnosu na pol (devojke pokazuju intenzivnije simptome od mladia) i u odnosu na godinu studija (najvea uestalost simptoma predispitne anksioznosti je na III godini studija, a najnia na VI godini studija) ali ne i u odnosu na mogunost obnavljanja godine studija. Veliki obim znanja koji studenti moraju da usvoje kako bi poloili ispit, kao i visoko zahtevna evaluacija akademskog obrazovanja u velikoj meri objanjavaju

Latas M, i sar. Predispitna anksioznost studenata dobijene rezultate. Zbog toga bi bilo potrebno uraditi obimnija istraivanja koja bi obuhvatila vei broj studenata Medicinskog fakulteta, kako u Beogradu, tako i ustalim gradovima u Srbiji, kao i korienje kombinacije upitnika i klinikog intervjua radi preciznije procene parametara predispitne anksioznosti, mogla bi da daju preciznije odgovore na pitanja u vezi sa zastupljenosti predispitne anksioznosti u populaciji studenata Medicinskog fakulteta. Ukoliko bi se otkrilo postojanje predispitne anksioznosti kod veeg broja studenata, bilo bi neophodno organizovati specijalizovane slube pri fakultetu za psiholoku pomo studentima koji pate od preterano izraene predispitne anksioznosti.

Literatura
1. Latas M, Lei Toevski D. Anksiozni poremeaji. U: Jaovi group cohesion in medical students. Mayo Clin Proc. 2006;81(11): Gai M, Lei Toevski D, ured. Udbenik psihijatrije za studente 1443-8. medicine. Beograd: Medicinski fakultet; 2007. str. 156-69. 9. Reteguiz JA. Relationship between anxiety and standardized 2. Hashmat S, Hashmat M, Amanullah F, Aziz S. Factors caupatient test performance in the medicine clerkship. J Gen Intern sing exam anxiety in medical students. J Pakistan Med Assoc 2008; Med. 2006;21(5):415-8. 58(4):167-70. 10. Masson AM, Hoyois P, Cadot M, Nahama V, Petit F, Ansse3. Taylor J, Deane PF. Development of a short form of the Test au M. Girls are more successful than boys at the university. Gender Anxiety Inventory. J Gen Psychol 2002;129(2):127-36. group differences in models integrating motivational and aggressive 4. Neuderth S, Jabs B, Schimdtke A. Strategies for reducing test components correlated with Test-Anxiety. Encephale. 2004;30(1):1anxiety and optimizing exam preparation in German university stu15. dents: a prevention-oriented pilot project of the University of Wrz11. Chapell MS, Blanding B, Silverstein ME, et al. Test anxiety burg. J Neural Transm 2009;116(6):785-90. and academic performance in undergraduate and graduate students. 5. Spielberger CD, Gonzalez HP, Taylor CJ, Anton ED, Algaze J Educ Psychol. 2005;97:268-74. B, Ross GR, et al. Manual for the Test Anxiety Inventory (Test Atti12. Ishikawa S, Sato H, Sasagawa S. Anxiety disorder symptoms tude Inventory). Redwood City, CA: Consulting Psychologists Prein Japanese children and adolescents. J Anxiety Disord. 2009;23(1): ss; 1980. 104-11. 6. Atkinson JW, Litwin GH. Achievement motive and test anxi13. Tosevski DL, Milovancevic MP, Gajic SD. Personality and ety conceived as motive to approach success and motive to avoid faipsychopathology of university students. Curr Opin Psychiatry. 2010; lure. J Abnorm Soc Psychol. 1960;60(1):52-63. 23(1):48-52. 7. Rosario P, Nunez JC, Salgado A, Gonzalez-Pienda JA, Valle 14. Putwain DW, Woods KA, Symes W. Personal and situational A, Joly C. Test anxiety: associations with personal and family variapredictors of test anxiety of students in post-compulsory education. bles. Psicothema. 2008;20(4):563-70. Br J Educ Psychol. 2010;80(Pt 1):137-60. 8. Rohe DE, Barrier PA, Clark MM, Cook DA, Vickers KS, Decker PA. The benefits of pass-fail grading on stress, mood, and Summary Introduction Most students experience some level of anxiety during the exam. However, when anxiety affects the exam performance, it represents a problem. Test anxiety is a special form of anxiety, which is characterised with somatic, cognitive and behavioural symptoms of anxiety in situations of preparing and performing tests and exams. Test anxiety turns into a problem when it becomes so high that it interferes with test preparation and performance. The objective of this study was to ascertain the presence of test anxiety in medical students and to analyze some aspects of test anxiety in medical students of different gender, at different years of stu-dying and possibility of failing a year. Material and methods The study sample consisted of 198 students of Belgrade University School of Medicine of all years. Test anxiety was assessed by the Test Anxiety Inventory. Rad je primljen 5. VIII 2009. Prihvaen za tampu 25. VIII 2009. BIBLID.0025-8105:(2010):LXIII:11-12:863-866. Results The following results have been obtained in the study: 1. Medical students generally present moderate level of test anxiety; 2. female students have statistically significant more intense symptoms of test anxiety than male students; 3. the most intense symptoms are in the 3rd year and the least are in the 4th year of studies; 4. there is no statistically significant difference in the presence of symptoms of test anxiety among the students who have repeated one of the years of studies and regular students. Conclusion There is a considerable number of medical students who have intense symptoms of test anxiety and these students require help and support.

Key words: Anxiety; Students, Medical; Questionnaires; Sex Factors; Age Factors; Educational Measurement