1 TROPOJA N BREZA - ENCIKLOPEDI E MALSIS S GJAKOVS

Avdyl SULA PERLA Revist shkencore Kulturore tremujore Viti X 2005 Nr. 2 (37) fq. 153-156 Botuesi: Fondacioni Kulturor Saadi Shirazi Tiran

Mbas librit n vargje Tropoja ime, botuar n vitin 1998, studiuesi Ibrahim Kadri Malaj del para lexuesit me nj botim t dyt kushtuar vendlindjes s tij: Tropoja n breza, nj libr etnologjik voluminoz prej 505 faqesh. Tem qendrore e ktij libri sht gjenealogjia e 6 fiseve t mdha, q prbjn sot rrethin e Tropojs, si jan Gashi, Krasniqja, Bytyi, Berisha, Nikajt e Mrturi. Ndrkaq autori pasqyron dhe prejardhjen e shtrirjen e disa degzimeve fisesh t tjera, t ngulur prej kohsh n kt trev, sikundr jan brbatasit , degzim i fisit t Hotit, valbonasit e eremasit si degzim i fisit t Klmendit etj. Ky libr paraqet interes njohs e studimor dhe shpalos vlera t rndsishme n disa rrafshe. Albanolog dhe dijetar shqiptar e t huaj kan kryer studime e botime t shumta historiografike, etnografike, etnologjike etj. pr shqiptart, kan br objekt dhe kan trajtuar edhe gjenealogjin e fiseve t veanta. Madje albanologt austriak Franc Nopa e Karl Steinmantz kan br hulumtime dhe pr ndonj fis t krahins s Tropojs, si t Nikajt e t Mrturit. Por kta autor nuk kan arritur t bjn studime sintetizuese, ku t paraqitej gjeneza e plot me shtrirje dhe lidhje ndrkrahinore t fiseve. Ndrkoh studiuesi Ibrahim Malaj e ka jetsuar kt pr nj nga trevat etnike shqiptare, Malsin e Gjakovs (Tropojn) dhe fiset e saj n kt libr. Ai ka hulumtuar hollsisht nga burime gojore e dokumentare prejardhjen, degzimet, lidhjet e rrjedhn ndr shekuj t tyre n vllazri e breza. Autori kaprcen ksisoj zbraztin e mangsit e trashguara dhe sjell nj ndihmes t muar n kt fush. Pr t ndriuar sa m qart ecurin e brezave, ai i studion ata n vij vertikale, duke u ndalur n tri harqe kohore kye: brezat e sotm, gjeneza e tyre deri tek i pari i vllazris nga kan marr mbiemrin dhe sht br degzimi n familje t veanta; t part e farefiseve nga rrjedhin llagapet (mbiemrat) e lidhja e tyre me fiset e mdha baz, q zotrojn sot n trevn e Tropojs; prejardhja dhe biografia e ktyre fiseve t mdha deri n ditt e sotme. Prve shtjellimit t hollsishm t ktyre shtjeve n do kapitull e nnkapitull, autori ka ndrtuar me figura dhe skema konkrete pemn gjenealogjike t secilit fis, katund e vllazri, ka ia shtojn vlerat shkencore ktij libri, e bjn at nj vepr t vyer etnologjike dhe enciklopedike. Banort e ksaj treve gjejn aty rrnjt etnike t vetvetes, t familjes t vllazris e t fisit prej t cilit rrjedhin; gjejn aty degzimet, por dhe piktakimet me fiset e tjera, lidhjet e gjakut ndrmjet tyre. Tematika e pasur q pasqyron kjo vepr, bn q vlerat e saj t mos mbeten n kufij krahinor, prkundrazi ajo paraqet interes pr albanologjin n prgjithsi, pr historian, etnolog e dijetar t fushave t ndryshme, veanrisht t Kosovs dhe t rretheve fqinje, Hasit, Puks, Malsis s Madhe, Plavs e Gucis. do fis, krahin e popull ka nj djep, nj vatr, nj truall natyror formimi si bashksi njerzore me tipare t dallueshme e t qndrueshme. Autori sjell n kt libr t dhna gjeografike t shumta pr trevn e Malsis s Gjakovs, si pozicioni gjeografik i saj dhe i njsive etnografike e administrative q e prbjn at, sikundr jan fiset, fshatrat e kryeqendra e rrethit, qyteti Bajram Curri; lartsit e tyre mbi nivelin e detit, struktura gjeofizike e tokave, bimsia, kulturat bujqsore, traditat n kultivimin e tyre etj.

2 Kso dore ky libr merr dhe karakter enciklopedik, me njohuri gjeografike t prgjithshme dhe konkrete pr kt krahin. Brezat, vllazrit dhe n trsi fiset e mdha kan prshkuar nj rrug t gjat shumimi, zhvillimi e konsolidimi deri n ditt e sotme. Duke hedhur drit mbi kt rrug qindravjeare, studiuesi Ibrahim Malaj nxjerr n pah cilsit karakteristike t tyre, kontributet q kan sjell n historin e kulturn e prbashkt krahinore e kombtare. N kt mnyr ai rindrton sfondin historik t formimit t fiseve n Malsi t Gjakovs, pasqyron historikun e jetshkrimin e tyre me detaje e t dhna konkrete, si dhe rolin e figurave dhe t personaliteteve m t spikatura t ksaj treve ndr kohra e n ngjarje madhore t historis son. Ksisoj libri Tropoja n breza merr dhe natyr historike e enciklopedike, me informacione t rndsishme nga djeshmria e ksaj krahine dhe e trevave perreth saj. Po ashtu ndriimi i gjenezs s brezave e t fiseve, hedh drit mbi procesin e myslimanizimit t popullsis autoktone katolike t ktyre anve nga pushtuesit osman. Krasniqasit, p. sh. del se para 10-11 brezash kan qen katolik, se ata kan nj trung t prbashkt me banort e Nikajve, t cilt edhe sot ruajn besimin katolik ngaq turqit nuk arritn t bjn islamizimin e tyre. Pra procesi i myslimanizimit n Malsin e Gjakovs del se ka filluar rreth 350 vjet m par. Duke pasqyruar historin e fiseve dhe gjeografin e formimit e t shtrirjes s tyre autori ka shnuar edhe mjaft toponime e mikrotoponime, antroponime e patronime t cilat u paraqesin gjuhtarve nj enciklopedi onomastike pr rrethin e Tropojs. Studiuesi Ibrahim Malaj, megjithse i moshuar, duke punuar me vullnet e prkushtim atdhetar, ka mbrritur ti jap lexuesit nj vepr t vyer etnologjike dhe enciklopedike pr fushat q prmendm, pr t cilat meriton prgzime. sht e natyrshme q, krahas nxjerrjes n pah t vlerave t ktij libri, ka vend edhe pr ndonj vrejtje q mund t ndreqen n nj ribotim t mundshm nga autori. Tropoja prbn pjesn m t madhe t trevs etnike shqiptare, t emrtuar historikisht Malsia e Gjakovs, q ndodhet brenda kufijve t Shqipris shtetrore. Ndrkaq pjesa tjetr e Malsis s Gjakovs vijon n an t Kosovs, deri n afrsi t qytetit t Gjakovs. Fisi i Gashit vazhdon edhe gjeografikisht n at an, si n Batush, Koshore, etj. Ndaj kur bhen botime t ksaj natyre sht mir q t ken objekt gjithprfshirs tr Malsin e Gjakovs, n kufijt e saj etnografik, pavarsisht nga ndarja politike q na kan detyruar t tjert. Gjithashtu fisi i Gashit, prve prhapjes gjithandej Kosovs, ka degzime edhe n Toplan, Shllak e Has. Ndaj vepra do t dilte m e plot nse do ti ndrionte e shtjellonte trungun e ktij fisi dhe degzimet e tij. N ndonj ribotim lexuesi do t priste argumentime m t plota faktike dhe dokumentare, ashtu si pr fiset e Berishs, Nikajve e Mrturit, edhe pr gjenezn e fiseve t tjera, t ndonj fshati e vllazrie etj. Autori mund t mnjanoj edhe disa zgjatje e prsritje, q nuk sjellin ndonj plotsim e veanti n prmbajtjen dhe strukturn e librit. Gjithsesi ky libr ka vlera shkencore t pamohueshme dhe pasuron bibliotekat e albanologjis son, meriton vmendjen e lexuesve dhe t studiuesve t ksaj fushe e m gjer.