Chomsky vs Zizek: Ampirizm vs. arlatanlk ya da aslolan dnyay deitirmektir!

Pazar, 21 Temmuz 2013 10:29

Bir sredir Noam Chomsky ve Slavoj Zizek arasnda geen atma biimini alm tartmalar, sosyal medyada ve forumlarda merakla takip ediliyor. The Guardian yazar Peter Thompson, 'bu atma iin ring kenarna bir sandalye atlr' 1 diye yorum yapm hatta. Tartmay bu kadar popler klansa, iki figrn de kresel kapitalizm muhaliflerinin takip ettii radikal dnrler olmalar. Bir dier taraf da, takipilerin Avrupa solu ile Anglosakson kltrnn izlerini tayan Amerika solunu, iki kii zerinden kar karya gelmi olarak grmeleri. Chomsky, bir dilbilimci olmakla birlikte, 1960'lardan beri Amerika'da sava ve emperyalizm kart hareketin iinde yer alm, 1999 Seattle gsterilerinden ve 11 Eyll saldrlarndan beri ise hem sava kart hem de anti-kapitalist hareketin sk sk gnderme yapt, etkinliklerine davet ettii, yazdklarn okuduu bir aktivist-entelektel. 1969'da Vietnam savan eletiren kitab Amerikan ktidar ve Yeni Mandarinler2, o dnemin hareketi iin ABD d politikasn tehir eden nemli analizler iermekte. Zizek ise zellikle niversiteli genlerin takip ettii, ounun "orijinal" bulduu, 'yksek felsefeyi" politik yorumculukla, film eletirisiyle ve mstehcenlii farkl derecelerde olan akalarla birletiren bir 'aktivist-filozof'.3 ki dnrn de kuramsal konumlarna bakmamza frsat tanyaca iin son polemii hatrlamakta fayda var. Aralk 2012'de Veteran Unplugged isimli bir programda rportaj veren Noam Chomsky'ye Zizek, Jacques Lacan ve Jacques Derrida ile ilgili ne dnd sorulduunda, verdii cevap bugn tartmakta fayda olan 'teori', 'gereklik', 'deneysellik-test edilebilirlik', zetle teori, teorinin geerlilii ve pratik konusunda bir tartma yaratt. Soruda Zizek ve Lacan isimleri ayrca nemlidir, nk Zizek aslnda iinde yaadmz sistemi Lacan'n psikanalatik yaklamndan yola karak aklamaya alr. Lacan'a gre, insanlar bilindnda oluturduklar 'sembolik' bir yapyla varoluunu oluturur. nsanlar bu 'sembolik' bilindnn snrlarn getikleri noktalarda "gerek"le buluur. Zizek bunu toplumsal teoriye yle uyarlar: Toplumu birbirine balayan 'sembolik bir gereklik' vardr. Bu gereklik ise ortaya kt andan itibaren istikrarsz ve eksiktir. Zizek iin kapitalizmde snf mcadelesi, 'sembolik' olann toplumun bilindn at, hassas dengeyi bozduu ve 'geree' temas ettii durumlar yaratr. Bu 'gerek' tanmyla postmodernistlerden ve ortaya koyduu antagonizmalarn (kartlklar) anti-kapitalist ierii dolaysyla da liberallerden ayrr. Yani sorulan sorunun aslnda Zizek ve onun beslendii isimleri ierdiini syleyebiliriz. Chomsky, yukarda ok ksa olarak zetlediim yaklam aslnda bir 'teori' olarak grmediini ima deil aka ifade eden bir yant verir: "... Kastettiiniz ey 'teori' denilen ey. Ben teoriyle ilgilenmiyorum dediimde, kastettiim, "gsteri" (posturing) ile ilgilenmiyor olmam yani ok-heceli haval terimler kullanmak ve aslnda teoriye benzer hibir eyin yokken bir teorin varm gibi yapmak. Bunlarn hibirinde, insanlarn bilim ya da dier herhangi bir ciddi alanda

aina olduklar trden bir teori bulunmuyor. Bahsettiiniz almalarn herhangi birinde, sonular ya da ampirik (deneysel) olarak test edilebilir nermeler karabileceiniz baz ilkeler bulmaya aln. Hepsinde ortak olan, on iki yanda bir ocua be dakikada aklayabileceimiz dzeyin tesinde eyler. Bu haval kelimeler deifre edildiinde (zmlendiinde), bu dediim eyin yaplabilir olup olmadna bir bakn. Ben yaplabilir bulmuyorum. Bu yzden de bylesi bir gsteri (posturing) ile ilgilenmiyorum. Zizek bunun u bir rnei. Sylediklerinden hibir ey anlamyorum. Jacques Lacan' tanyordum aslnda. Holandm da diyebilirim. Arada bir toplantlar yapmlmz oldu. Ama drste sylemek gerekirse, tam bir arlatan olduunu dndm. Birok Parisli entelektel gibi televizyon kameralar iin gsteri yapyordu. Byle bir ey nasl etkileyici oluyor, hibir fikrim yok. Ben etkileyici hibir ey gremiyorum."4 Bu tartma, aslnda aradan bir hayli zaman gemesine ramen, Zizek'in 2009 ylnda yazd bir makalede -Chomsky'ye dorudan gnderme yaparak- teorinin ne kadar nemli olduunu vurgulad bir paragrafla balam grnyor. Zizek bu paragrafta, Chomsky'yi teoriyi nemsiz grmekle ve meseleyi sadece 'gerekleri' (facts) deifre etmekte bulmakla suluyor: "lerici politik mcadele iin teorik bilginin ne kadar nemsiz olduunu Noam Chomsky gibi iin iindeki bir entelektel belirtmi olsa bile, "yksek teorinin" gnmzn en somut politik mcadeleleri iin gerekliliinin altn izmek nemli. Chomsky ayn zamanda, neo-liberal kreselleme modeline kar yaplan bugnk mcadelede felsefi ve sosyo-teorik metinleri almann etmenin ne gibi bir faydas olduunu sorguluyor. Uratmz eyler ak gerekler mi (ki yleyse bunlarn sadece bilinir hle getirilmesi yeterli; Chomsky'nin birok politik metinde yapt gibi), yoksa hibir eyini anlayamayacamz idrak edilemez bir karmaa m? Eer bu teori aleyhtar ekime (ayartmaya) kar tartmak istiyorsak, Chomsky'nin kendi politik metinlerinde de oka olan zgrlk, iktidar ve toplum hakkndaki saysz teorik nermeye dikkat ekmek yeterli deil; bugn daha nemli olan, insanlk tarihinde belki de ilk kez, gnlk deneyimimizin (biyogenetik, ekoloji, siberalem ve Sanal Gereklik) hepimizi insan kimlii ve zgrlnn doas gibi felsefi konularla yzlemeye nasl zorlad."5

Paragraftan da anlalaca gibi, Zizek eitli antagonizmalar bugnn dnyasn anlamamz iin ne karyor. Ekolojik ykm, biyogenetik ve burada bahsi gemeyen yeni sosyal yarlmalar (apartheid) vs. Zizek, yukardaki fikirlerine ek olarak 'kresel gney'in mega varolarnn yeni devrimci zneler olduunu sylyor. 6 Bu antagonizma,

tad anti-kapitalist potansiyel bakmndan radikal; ama kurduu kartlklarn znesi son derece mulak. Zizek iin snf mcadelesi denilen ey, aslnda ii snfnn merkezde olduu bir mcadele deil. Dolaysyla Zizek tarafndan u soru hl yantlanmay bekliyor: kapitalizmde hangi snfn bu sistemi ykmaktan kar ve bu sistemi ykma kabiliyeti var? Eer toplumsal elikileri gerekliin birer ifadesi olarak koyar ama bu elikilerin ii snf ile ilikisini kurmazsak, sadece sorunu teorize ediyor oluruz. Zizek, Lenin'e duyduu hayranlkla da bilenen bir dnr. Lenin zerine yazd kitapta (Revolution at the Gates: Zizek on Lenin: The 1917 Writings ) onun deneyimli bir 'stratejist', 'taktiki' olduunu syleyip, Lenin'in "Toplum dediimiz iktidar iin acmasz mcadelelerin olduu bir alandr" ifadesini kendi bak asna ok paralel gryor. Ama Lenin'in Rus ve dnya ii snfyla balarn ve her gnk iktidar mcadelesinde ii snfnn rgtllk ve bilin dzeyinin ykselmesi iin uratn es geiyor. Bu ba kurulmadan, Lenin sadece 'iktidar' taknts olan bir stratejist olarak grlebilir ki bu doru deildir. Lenin'i kendinden ncekilerden ayran en nemli zellik, iktidar iin partiye ihtiya olduu fikri deil, ii snfnn iktidar almas iin rgte ihtiyac olduu fikridir. Zizek'in mcadele anlarnda krldn iddia ettii sembolik bilindnn snrlar ve geree dokunma, Leninist ya da Marksist gelenekte, ii snfnn mcadeleye atld durumlarda yaad bilin sramas ve o gne kadar toplumun geri kalanna ii snfn balayan egemen (sembolik) fikirlerin yklmas olarak tercme edilebilir. Ama Zizek, bu krlmay daha ekilsiz bir biimde teorize etmektedir. Tekrar Chomsky meselesine dnecek olursak, yukardaki satrlardan anladmz, Chomsky'nin ilk rportajda syledii eyden (zetle "baz laf kalabal yapan 'arlatan'larn teori dedikleri ey gsteriten ibarettir" fikri) farkl olarak, Chomsky'nin genel anlamda teoriye mesafeli durduu. Chomsky iin ampirik (deneysel) veriler nemli ve bunlar toplumun bilgisine sunmak zaten elikileri ortada olan, yani teorize edilmeye ihtiya duymayan iktidar mekanizmalarn tehir edecek ve toplumun daha demokratik (katlmc) bir sistem fikriyle harekete gemesini salayacaktr. 1994'te David Barsamian tarafndan Chomsky ile yaplan rportajlardan derlenen kitap Srlar, Yalanlar ve Demokrasi'nin ilk rportajnda, Chomsky dnsel arkaplann anlatr. 7 Chomsky, 'klasik liberal' izgide grd Thomas Jefferson ( Bamszlk Bildirgesi yaynlandktan yaklak elli yl sonra lmtr-1826) ve John Dewey'in analizlerini benimser. Jefferson, yaad dnemde bankaclk kurumlarna ve irketlere kar Amerikallar uyarm ve eer bunun nne geilmezse, Amerika'da var olduunu iddia ettii iki snftan biri olan aristokratlarn kazanacan ve dier snf olan demokratlarn ezilecei uyarsnda bulunmutur. Jefferson'a gre, bu durumda 'Bamszlk Bildirgesi', vadettii eyden uzak bir temenni listesine dnecektir. John Dewey de benzer bir biimde zel (private) ktidar kurumlarnn mutlakiyeti, hesap sorulamaz ve temelde totaliter olduunu iddia etmitir. Chomsky bu 'klasik liberal' izginin kta Avrupas'nda da bir karl olduunu iddia eder. Alman Wilhelm Von Humboldt, ngiliz filozof John Stuart Mill ve sko ahlak felsefecisi Adam Smith, 'klasik liberalizmin' bugnn solliberteryan kapitalizm eletirisine denk decek savunuculardr. Chomsky, bu gelenekle Rudolf Rocker'n savunduu anarko-sendikalizmi birletirmekte (bu birleim olduka eklektik grnmekte) ve John Dewey'in bahsettii, iilerin de demokratik kontrol srelerine katld bir demokratik sosyalizm istemektedir. Chomsky'nin demokrasi anlay zgrlk, dayanma, i seim hakk ve katlm hakkn ierir. Chomsky de aslnda, eletirdii Zizek gibi, somut karmlar yapabileceimiz, pratikte test edilebilecek teorik bir ereve izmemektedir. lgin bir biimde, bu iki teorisyenin de aslnda harekette dtkleri yer ayndr. Sistem kart genel bir fkeye hitap etmek, 'nasl' sorusuna yant retememek, 'kiminle' sorusuna muhtemelen ayn yant retmek gibi (Negri'nin mparatorluk kitabndan bahsettii 'okluk' gibi rnein). Bu Aralk 2012 rportajnn yantn aslnda be gn nce Zizek'le yaplan bir rportajda aldk. Zizek, Chomsky'ye ampirizm (deneysellik) zerinden ar eletirilerde bulundu. Zizek'in cevab:

"Chomsky'ye derin bir sayg duymakla beraber, ilk nokta u ki; her zaman deneysel olunmas, hatasz olunmas ve baz lgn Lacanc speklasyonlardan uzak durulmas gerektiini syleyen Chomsky kadar tariflerinde yanlan birini grmedim. Kzl Kmerler'in canavarlatrlmasn savunduu zaman hatrlyorum. Birka yazda 'Hayr, bu bir bat propagandasdr. Kzl Kmerler o kadar da kt deiller' demiti ve daha sonra Kzl Kmerler'in evrendeki en iyi adamlar olmadn itiraf etmek zorunda kalmt. Savunmas benim iin olduka artcyd: 'Hayr, o zamanki bilgiyle haklydm. O zaman henz yeterince bilgimiz yoktu, bu yzden... biliyosunuz'. Ben bu dn eklini tamamen reddediyorum. rnein, Stalinizmle ilgili olarak. Sorun bilmek, gulaglar fotoraflarla kantlamak sorunu deil. Stalinizmin, Kzl Kmerler'in kamuoyu nndeki sylemini dinlemek, oralarda ne denli dehet verici patolojik eylerin olduunu anlamanz iin yeterli. rnein Kzl Kmerler. Hapishaneleri vs. hakknda bilgimiz olmamasna ramen, iktidara geldii ilk iki yl (1975-1977) boyunca Kmerler'in bir rejim olarak kendi rgtne illegalmi muamelesi yapmas ters anlamda ok arpc deil mi? Biliyorsunuz, rejim isimsizdi. 'Alka' diyorlard; bir rgt -Kamboya Komnist Partisi- deil yani. Liderlerin ismi yoktu. Eer 'benim liderim kim?' diye sorarsanz derhal kafanz falan koparrlard."8 Aslnda Kamboya'da iktidara gelen Kzl Kmerler'in uygulad vaheti tahmin etmenin yolu, Pol Pot ve evresindekilerin isimlerine ve rgtlerine dair srdrdkleri sessizlii analiz etmek deil, snf tabanlarn ve iktidar kimin lehine nasl aldklarn analiz etmekten geer. Chomsky'nin yanl analizine sebebiyet veren ey Zizek'in iaret ettii eksiklik deil, snf analizi eksikliidir. Kapitalizmi nasl tarihin bir kesitinde, belli bir yerde, ncesiz ve sonrasz, tarihselletirmeden analiz edemezseniz, Kzl Kmerler'i de Stalinizmi, kinci Dnya Sava soras Dou Avrupa'y, Kba'y, in'i analiz etmeden analiz edemezsiniz. Buradaki boluk ise, tarihi snflar deil kiiler zerinden aklamaya alan bir bak asn beraberinde getirir. Zizek'in bugnden baknca sanki gn gibi ortadaym gibi bahsettii iktidara dair bilgiler, o zaman muhtemelen ok ak deildi. Ama kylle yaslanan gerillalarla iktidar ele geirmenin demokratik bir iktidar yaratmayacan bilmek, kapal bir rejimin ampirik gzlemi yaplmadan da tahmin edilebilecek bir ey. Yukardan aaya, ii snfnn kendi eylemine yaslanmadan, snf hareketinin yerine kendini ikame ederek yaplan devrimlerin hepsi, Ortadou'dan Uzak Asya'ya kadar, baskc rejimlerin douuyla sonuland. Bylesi bir analiz, ii snfn devrim teorisinin merkezine alm biri iin mmkn. Aksi takdirde, ya ampirik bilgileri toplamak iin bilgi akn bekleyecek (Chomsky) ya da liderliin syleminden ya da sessiz diskurundan bir takm analizlerle gizli kaplar ardndaki iddeti tahmin etmeye alacaksnz.

Zizek, Chomsky'nin teori karsndaki pheciliini, sz kalabalnn gereklerden uzaklamak anlamna geldii ynndeki inanszln 'sinisizm' olarak yorumluyor ve Chomsky'ye bu tutumun, aslnda bugnn krizinden sorumlu olanlarn tutumuyla ayn

olduunu hatrlatyor. Sinisizmin aslnda telal bir pragmatizmle rten yanlsamalara meyilli doasn yle aklyor: "Chomsky'nin fikri u: iktidardakilerin siniklii o kadar ak ki, herhangi bir ideoloji eletirisine ihtiyacmz yok; otomatik olarak satr aralarn kolayca okuyabilirsin; her ey sinik bir biimde ak ak kabul ediliyor; tek yapmamz gereken insanlar iin gereklikleri ortaya koymamz. Mesela 'u irket Irak'ta kr ediyor' gibi. Ben bu noktaya kesinlikle katlmyorum. ncelikle, gnlk hayatmz her zamankinden daha ok ideolojik. Paul Krugman yakn zamanda 'kemer skma politikalarnn iyi bir burjuva iktisat teorisi bile olmadn' yazd bir metin yaynlamken, nasl ideolojiden phe edebilirsin? kinci nemli nokta ise, sinikler* illzyona kaplmaya en yatkn olanlardr. Sinikler, eyleri olduklar gibi falan gren insanlar deillerdir. 2008'de balayan ve sregiden krizi bir dnn. Bu kriz, lgn bir refah devletinde falan kmad; ok fazla harcama yapan sosyal demokratlar yznden de deildi. Kriz, "insan haklarn siktir et, onurlu yaam siktir et, tm mesele vs" diye dnen sinikler yznden patlad." Zizek ve savunduu psikanalinik yntem, kendine has materyalizm anlay, Marksizm algs ve popler kltre sk sk gnderme yapan slubu, Chomsky iin de baka birok kii iin de kapitalizme fkeli ama sistematikten, btnlkten ve tutarllktan yoksun bir resim izmekte. Zizek zaten bir entelektelin grevinin bu olmadn, daha fazla soruyla meseleye daha fazla boyut kazandrmak olduunu sylyor. Chomsky'nin ise yukarda zetlediim bir siyasi sistematii var ama maalesef iktidarn milyonlarn cann yakan politikalarn siyasetilerin, i adamlarnn yalanlarn tehir ederek anlatmak dnda harekete yn verecek kavraytan yoksun. Yani, teori ve pratik ya da daha gndelik hayattaki karlyla sylem ile eylem arasnda kurduklar iliki, kendilerini postmodern greceliin dnda tutan bu iki entellektel iin de sorunludur. Zizek, Obama seildikten sonra yazd " Use Your Illusions"da9, Obama'nn siyah bir lider olarak seilmesinin onu destekleyen birok zgrlk sava kart iin bir kazanm olduunu ama asl mcadelenin bundan sonra baladn ifade ediyordu, haklyd. Daha sonra Financial Times'a verdii bir rportajda, 2008 finansal krizini, 1991'de Sovyetler'in yklmasndan sonra oluan liberal topyacln sonu olarak gryordu ve bu finansal krizin bize 'ideolojik mcadelenin' nemini gsterdiini anlatyordu, haklyd. Ama cevap vermedii bir soru hep vard: Marksist solun, gerek toplumsal glerle nasl balant kuraca. Chomsky ise Amerikan bankaclk ve irket totaliterizmine kar nerdii yeni mali politika ve finansal dzenlemeler (bir de bo fabrikalara iten atlm iilerin gidip oralar iletmeye balamas) dnda bu sisteme nasl bir alternatif gerektii konusunda net deil. Chomsky, kresel kapitalizmin ortak noktalarn da tam olarak grmemekte. Msr Devrimi'nin Occupy (igal et) hareketinden farkl olduunu iddia etmekte. Yani Tahrir'dekiler Wall Street'e, Wall Street'tekiler Tahrir'e selam yollarken, senkronize sokakta olmak dnda ayn fkeyi paylamyorlar. Msr'n yllardr sren IMF politikalarn ve bununla gelen politik bask atmosferini analiz eden her Marksist, Wall Street'tekilerle Tahrir'dekilerin benzerliini ve bu hareketin kreselliini fark eder. Sonu olarak, Zizek ve Chomsky arasnda bir tutum almamz gerektirecek bir tartmadan ok; teori, ideoloji, iktidar ve gereklik kavramlar zerine tartmalar geniletebileceimiz bir alan almaktadr. Marksistler bu tartmalar, 'ok-heceli' gzel szlerle kafa karkln arttrmak iin deil, hareket iinde Chomsky ve Zizek'in fikirlerinden etkilenen ama dnyay deitirmek iin daha iyi bir analizle birlikte devrimci bir pratie ihtiya duyan geni kitleler iin yaparlar. Marx, Feuerbach zerine Tezler'in 11.sinde yle der: "Filozoflar dnyay yorumlamakla yetindiler, oysa aslolan onu deitirmektir." Canan ahin
1) http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2013/jul/19/noam-chomsky-slavoj-zizek-ding-dong

2) Chomsky, Noam, 2002. American Power and New Mandarins. The New Press 3) Alex Callinicos Socialist Worker, Sal 10 Mar 2009, 18:32 GMT Issue No. 2142 4) http://veteransunplugged.com/theshow/archive/118-chomsky-december-2012 5) Zizek, Slavoj, "Revolution at the Gates Zizek on Lenin The 1917 Writings", sayfa 5. 6) Jonathan Maunder Sal 24 Kas 2009, 18:05 GMT Issue No. 2179 7) Balsamian, David, 2004. Secrets, Lies and Democracy Interviews with Noam Chomsky http://books.zcommunications.org/chomsky/sld/sld-contents.html 8) Zizek'in cevabn ieren konferans konumas: http://backdoorbroadcasting.net/archive/audio/2012_07_12/2012_07_12_London_Critical_Theory_Summer _School 2 Zizek'in Chomsky'e cevabnn deifresi: http://esjaybe.wordpress.com/2013/07/15/zizeks-response-tochomsky/ 9) http://www.lrb.co.uk/2008/11/14/slavoj-zizek/use-your-illusions 10) Marx-F. Engels,Alman ideolojisi-Feuerbach, Sol Yaynlar, 1999 * Sinisizm: Bakalarnn ama ve davranlarna kar genel bir gvensizlikle karakterize olmu bir tutum ya da dn biimi. Genellikle umut ve inan azlnn elik ettii bir sinik, arzular, hayalleri ve umutlar olan birini gereki olmamakla eletirir.