กฏกติกาการเล่นหมากล้อมเบื้องต้น

บทเรียนที่ 1 : คุยกันก่อนเริ่มหัดเล่น
การเล่นหมากล้อมไม่ยากแต่จะให้เก่งนั้นถือว่าต้องใช้เวลานาน
เพราะกฏเกณฑ์ที่เรียบง่ายทำาให้หมากล้อมมีความซับซ้อนมาก หมากล้อมเป็นเกมที่เริม่ จากการวางนโยบาย
ยุทธศาตร์ และการวางแผนกลยุทธ์ เป็นเกมที่มองภาพรวมทั้งหมดของกระดาน
สถาบันวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
ได้ทำาการศึกษาร่วมกับสมาพันธ์หมากล้อมจีนโลก และสมาคมกีฬาหมากล้อมแห่งประเทศไทย
ซึ่งผลการศึกษาพบว่า เยาวชนที่เล่นหมากล้อมอย่างต่อเนื่องเป็นระยะเวลา 2 ปีขึ้นไป
มีความรู้สึกนึกคิดรับฟังความคิดเห็นของผู้อื่นมากขึ้น มีความคิดที่หลากหลาย
มองปัญหาอย่างครบถ้วน พร้อมเผชิญกับปัญหา
มีการวางแผนในการใช้ชีวติ แต่ละวันมากขึ้นกว่าเดิม
มีสมาธิและมีเหตุผลในการตัดสินใจในเรื่องต่าง ๆ เพิ่มขึ้น
ซึ่งการเปลี่ยนแปลงด้านอารมณ์และความรู้สึกนั้น
เยาวชนมีจิตใจที่สงบเยือกเย็นและรู้จกั ปล่อยวาง รู้จกั หยุดคิด
ใคร่ครวญไตร่ตรองทุกเรื่องราวที่เข้ามาในชีวิต ส่วนพฤติกรรม พบว่า
 หมากล้อมเป็นเกมที่เรียบง่ายมีกฏการเล่นเล็กน้อย เล่นกันบนกระดานขนาดมาตรฐาน
19x19 ที่ใช้ในการแข่งขัน และกระดานหัดเล่นขนาด 9x9 หรือ 13x13
เริ่มโดยการวางหมากเม็ดหมากสีขาวและสีดำาสลับกันลงบนจุดตัดบนกระดานที่ว่างเปล่า
(หมากที่วางไปแล้วจะไม่สามารถเคลื่อนย้ายได้นอกจากถูกจับกิน)
เป้าหมายเพื่อครอบครองพื้นที่ให้ได้มากกว่าฝ่ายตรงข้าม ดังรูป
ผู้ที่มีฝีมือด้อยกว่าหรืออายุน้อยกว่าจะถือเม็ดหมากสีดำาและเป็นฝ่ายเริม่ วางเม็ดหมากก่อน
(ถ้าระดับฝีมือเท่ากันจะทำาการทายโดยการหยิบกลุ่มหมากและให้ฝ่ายตรงข้ามทายว่าเป็นคู่หรือคี)่
ก่อนเริ่มเล่นจะต้องโค้งคำานับและกล่าว “ขอคำาแนะนำาด้วย ครับ/ค่ะ”
ซึ่งเป็นสิ่งที่นักหมากล้อมทุกคนปฏิบัติ
 การวางเม็ดหมากทีผ่ ิด
การวางเม็ดหมากล้อม

การวางเม็ดหมากทีถ่ ูกต้อง
 บทเรียนที่ 2 : ลมหายใจของเม็ดหมาก
เม็ดหมาก 1
เม็ดเมื่อวางลงกลางกระดานจะมีลมหายใจทั้งหมด 4 ลม ดังรูป
เม็ดหมากข้างกระดานจะมี 3 ลม และเม็ดหมากมุมกระดานจะมี 2
ลม

หากวางต่อกันเป็นโซ่ จะทำาให้มีลมหายใจเพิ่มขึ้น ดังรูป

และจะเห็นว่ากลุ่มหมาก A และ B ที่ใช้จำานวนหมาก 3
หมากเท่ากัน
แต่รูปร่างหมากที่ต่างกันก็ทำาให้ลมหายใจไม่เท่ากัน
จากภาพเม็ดหมากดำามีลมหายใจเท่าไร
6

9
 บทเรียนที่ 3 : การจับกินเม็ดหมาก

ในการแข่งขันการนับลมหายใจเป็นสิ่งสำาคัญอยู่ไม่นอ้ ยเพราะหากถูกฝ่ายตรงข้ามปิดล้อมล
มหายใจไว้ทั้งหมด จะถูกจับกินออกจากกระดานเป็นเชลย ดังรูป
เม็ดหมากดำาจะถูกหยิบออกจากกระดาน
ขาวอาตาริ
ขาวอาตาริ
ดำาอยูด่ หากขาวต้
ำาอยู่ หากดำอางการจั
ต้องการช่
บกินวเม็
ยจะต้
ดดำาอจะต้
งวางตรงไหน
องวางตรงไหน
 บทเรียนที่ 4 : จุดทีห่ ้ามวางเม็ดหมาก
ถึงแม้ว่าเกมหมากล้อมให้อิสระในการวางหมากที่ใดก็ได้บนกระดาน
แต่ก็มีกรณีที่จะวางเม็ดหมากไม่ได้อยู่ ดังรูป ที่จุด A, B และ C วางเม็ดหมากดำาไม่ได้
เพราะว่าเมื่อว่าไปแล้วเม็ดหมากดำาจะไม่มีลมหายใจเลย ส่วนในจุด D และ E
นัน้ หมากดำาสามารถวางได้เนื่องจากก่อนที่จะตัดลมหายใจของตัวเองนั้นได้ตัดลมหายใจและจับกิ
นเม็ดหมากขาวได้ก่อน

ก่อนที่จะเริ่มดูในบทที่ 5 เราจะเล่นหมากล้อมจับกินกันก่อนเพื่อให้เข้าใจ
ในเรื่องของลมหายใจและการจับกิน โดยมีกฏง่ายๆว่าใครถูกจับกินก่อนจะแพ้ทันที (ถูกคิดขึ้นโดย Yasuda
Yasutoshi โปรญี่ปุ่น 9ดั้ง)
 A B
หมากดำาวางที่จุด B ได้หรือไม่หมากดำาวางที่จุด A ได้หรือไม่

หมากดำาวางที่จุด C ได้หรือไม่หมากดำาวางที่จุด C ได้หรือไม่

C D
บทเรียนที่ 5 : กลุม่ หมากสองห้องจริง
ในการเล่นหมากล้อมเมื่อเราถูกล้อมจะต้องสร้างกลุ่มหมาก 2
ห้องเพื่อสร้างชีวิตรอด ดังรูป จะเห็นว่ากลุ่มหมากดำา A
มีห้องเดียวจะถูกจับกินได้ แต่กลุ่มหมากดำา B, C และ D มีสองห้อง
(สองลมหายใจ) ด้วยกฏห้ามวางฆ่าตัวตายในบทที่ 3
ทำาให้กลุ่มหมากมีชีวิตรอด

แต่ว่ามีสิ่งสำาคัญมากที่ต้องระวังคือจะต้องมีห้องจริงทั้งสองห้องเท่
านั้น ดังในรูป จะดูเหมือนว่ากลุ่มหมากดำา A และ B
มีสองห้องจริงแต่ในความจริงแล้ว มีเพียงหนึ่งห้องจริงเท่านั้น
และเป็นห้องปลอมอีกหนึ่งห้อง (ห้องปลอมจะสามารถจับกินได้)
ส่วนกลุ่มหมากดำา C นั้นไม่มีห้องจริงเลยซักห้อง
ทำาให้กลุ่มหมากทั้ง 3 กลุ่มสามารถถูกจับกินได้
มาดูกันว่ากลุ่มไหนที่มีสองห้องจริง

A B

C D

กลุ่ม C และ D เป็นกลุ่มสองห้องจริง

 A
B
จุดไหนเป็นเส้นกั้นห้องของหมากดำา
ซึ่งหากเม็ดขาวได้ลงก่อนดำาจะไม่มีสองห้อง

C D
 A
C
B
กลุ่มหมากดำาที่มีเส้นกั้นห้องตั้งแต่สองเส้นขึ้นไปจะเป็นกลุ่มรอด
(ในบางกรณีก็ไม่รอดเสมอ)
บทเรียนที่ 6 : รอดทั้งสองฝ่ายหรือเซกิ (Seki)
ปกติกลุ่มที่มี 1 ห้องหรือไม่มีห้องจะถูกจับกินได้
แต่ก็มีสถานการณ์ที่ทั้งสองฝ่ายอาศัยซึ่งกันและกัน ดังรูป
กลุ่มหมากดำาและขาวสามเหลี่ยมทั้งสองกลุ่มใช้ลมหายใจร่วมกัน
ทำาให้มีชีวิตรอดอยู่ทั้งคู่หรือที่เรียกว่าเกิด
 A A

B
การที ห
่ แต่ ว
มากดำา่ เม็
า ด ต่
วางเม็อ ไปขาวสามารถวางฆ่
ด ดำ า วงกลมทำ าให้ ก า
ลุ ม
่ กลุ ม
่ หมากดำ
หมากขาวมี
กลุ่มหมาก A, B และ C เป็นรูปแบบเซกิที่เกิดขึ้นได้ในเกมจริง า
ล ได้ ก อ
่ น
มหายใจเดีย ว
B
C C
 บทเรียนที่ 7 : การนับแต้มพื้นที่ครอบครอง
ในรูปด้านล่างตรงเครื่องหมายกากบาท
จะเห็นว่าเป็นที่สาธารณะ เป็นเขตที่ใช้พื้นที่ร่วมกัน
ก่อนทำาการนับแต้มจะต้องสลับกันถมพื้นที่เหล่านี้ก่อน
(เม็ดขาวสี่เหลี่ยมเป็นหมากเชลย)

เมื่อสลับกันถมที่สาธารณะเสร็จแล้ว ดังรูป
ที่เครื่องหมายกากบาท
และผู้เล่นทั้งสองฝ่ายบอกผ่านไม่วางเม็ดหมากเพิ่มแล้วจะเริ่มทำาก
ารนับแต้ม โดยจะนำาเชลยมาถมพื้นที่ฝ่ายตรงข้ามก่อน
 เสร็จแล้วจึงทำาการนับแต้มพื้นที่ และเพื่อเป็นการสะดวกในการนับ
ก็จะจัดเรียงหมากใหม่เพื่อให้ง่ายในการนับ ดังรูป พื้นที่หมากดำามี 20 แต้ม พื้นที่หมากขาวมี 15+1
= 16 แต้ม ดังนั้นหมากดำาชนะไป 4 แต้ม

* การนับแต้มแบ่งหลักๆมี 2 แบบคือการนับแต้มแบบจีน และการนับแต้มแบบญี่ปุ่น ซึ่งจะให้ผลคล้ายกัน

(ด้านบนเป็นการนับแต้มแบบญี่ปุ่น)
 หมากดำาชนะหมากขาวไป 7 แต้ม

นำาหมากเชลยถมพื้นที่ฝ่ายตรงข้าม
5x4 = 20

9x3การนั
= 27 บแต้มเมื่อเกมจบแล้ว

จัดวางหมากให้นับได้ง่าย
บทเรียนที่ 8 : ข้อต่อรองหรือโคะ (Ko)
เกือบจบแล้ว แต่ยังเหลืออีกข้อเดียวคือข้อต่อรองหรือโคะ
ในบางเกมที่เราเล่นกันจะเกิดสถานการณ์ที่มีการกินเม็ดหมากกลับ
ไปกลับมา ดังรูปที่ 1. และ 2.

ดังนั้นจึงมีกฏว่าห้ามกินกลับทันทีต้องเล่นที่อื่นก่อน
ถึงจะกลับมาวางได้ ดังรูป เมื่อลำาดับเม็ดหมากถึงเม็ดดำา 5
ทำาเกิดรูปร่างโคะขึ้นมา ขาวจึงจับกินเม็ดดำา 1 ด้วยเม็ดขาว 6
ตอนนี้ดำาจะจับกินกลับคืนทันทีไม่ได้ ต้องไปที่อื่นก่อน 1 ครั้ง
หลังจากนั้นเม็ดดำา 7 เล่นหมากประชิด หมากขาวรับมือด้วยเม็ดขาว 8
(ถ้าขาวไม่สนใจก็สามารถเชื่อมหมากเพื่อจบโคะได้) ดำาจึงกลับไปกินโคะได้ด้วยเม็ดดำา 9

* โคะเกิดขึ้นได้หลายแบบอาจจะเข้าใจได้ยากสำาหรับผูห้ ัดเล่นใหม่ดงั นั้น

เพียงจำากฏให้ได้ก่อนก็เพียงพอแล้ว
สำาหรับหมากล้อมโคะเป็นสิ่งที่ขาดไม่ได้และทำาให้เกมหมากล้อมมีความสนุกยิ่งขึ้น
 บทเรียนที่ 9 : แต้มต่อหรือโคมิ (Komi) และการต่อเม็ดหมาก
สำาหรับผู้ที่มีระดับฝีมือเท่ากันหรือในการแข่งขันจะมีการแต้มต่อหรือโคมิ
เป็นแต้มต่อที่หมากดำาจะให้สำาหรับเม็ดขาวเนื่องจากได้วางหมากเป็นมือหลัง
โคมิในปัจจุบันสำาหรับกระดานขนาด 19x19 มีค่า 6.5 แต้ม (โคมิ 7.5 แต้มสำาหรับการนับแบบจีน)
และสำาหรับผู้เล่นที่มีระดับฝีมือต่างกันจะมีการต่อเม็ดหมาก ให้มีความทัดเทียมกัน
การต่อหมากจะต่อหมากตั้งแต่ 2 หมากจนถึง 9 หมาก รูปแบบการต่อหมากเป็นดังรูป
 * บทเรียนทั้ง 9 บทนี้มีไว้เพียงให้เข้าใจในกฏของหมากล้อมทั้งหมดเท่านัน้
ซึ่งความจริงแล้วจะมีรายละเอียดและเทคนิคการเล่นหมากล้อมอีกมาก

หากสนใจข้อมูลเพิ่มเติมสามารถดูได้ที่
เว็บโรงเรียนสอนหมากล้อมซีเอ็ม.โกะ หรือที่เว็บหมากล้อม.คอม
http://cmgo.maklom.com หรือ http://maklom.com
อีเมล์ : kennabee@maklom.com

จัดทำาโดย สัจจา ชัยภิบาล 2 ดั้ง สมาคมหมากล้อมแห่งประเทศไทย