SEMINARSKI RAD EAN bar code

SADRAJ

1. UVOD........................................................................................................................................3 1.1. Bar kod...............................................................................................................................3 1.2. Historija bar kod-a............................................................................................................4 1.2.1. EAN/UPC.........................................................................................................................4 2. EAN bar kod..............................................................................................................................5 2.1 EAN 13 bar kod...................................................................................................................5 2.2 Struktura EAN bar kod-a...................................................................................................6 2.3 Simbologija...........................................................................................................................7 2.3.1 Mirne zone..8 2.3.2 Dimenzije i tolerancije...............................................................................................9 2.3.3 Boja i kontrast..........................................................................................................10 2.4 EAN-8 bar kod...................................................................................................................11 2.5 Interni EAN bar kodovi.....................................................................................................12 3. Roba koju fiziki nije mogue oznaiti EAN bar kodom......................................................13 4. Zakljuak...................................................................................................................................14 5. Literatura..15

1. UVOD

1.1 Bar kod Bar kod (barcode) tehnologija ve vie od 20 godina irom svijeta omoguuje daleko vei i bri promet proizvoda i informacija. Poslovanje je u kvantitativnom i kvalitativnom smislu unaprijeeno u proizvodnji, transportu, trgovini i mnogim drugim uslunim djelatnostima. Danas su bar kod sistemi kritini element u poslovnim procesima globalne ekonomije. Bar kod predstavlja smisleni niz tamnih linija i svijetlih meuprostora koji omoguavaju elektronskoj opremi oitavanje, u njima, sadranih informacija o proizvodu. Formira se prema tano odreenim pravilima koja ovise o vrsti bar koda. Prema koliini i strukturi podataka razlikujemo jednodimenzionalne i dvodimenzionalne bar kodove. Jednodimenzionalni bar kodovi su klasini bar kodovi koji u sebi nose samo jedan podatak obino ifru proizvoda na koji se bar kod odnosi. Najpoznatiji jednodimenzionalni bar kodovi su Codabar, Code 128, Code 39, EAN, JAN, Interleaved 2 of 5 i UPC. Dvodimenzionalni bar kodovi nisu samo nositelji ifre proizvoda, ve u sebi nose itav niz informacija o samom proizvodu. Najpoznatiji dvodimenzionalni bar kodovi su Aztec, Codablock, Code 1, Code 16K, Code 49, DataMatrix, MaxiCode, PDF 417, SuperCode i UltraCode. Po vrsti informacija koje mogu kodirati bar kodovi se dijele na bar kodove koji mogu kodirati samo numerike informacije (npr. EAN, UPC) i one koje mogu kodirati alfanumerike podatke (npr. Code 39). Bar kod se tampa kao simbol direktno na ambalau ili na naljepnicu. Proizvod oznaen na takav nain odlazi u distribucijsku mreu sve do krajnjeg prodajnog mjesta u trgovini gdje se skenira ili oitava prikladnom opremom i dekodira iz kodnog oblika u ljudskom oku prepoznatljivu informaciju. Nakon kratkog uvoda o osnovnim informacijama o bar kodvima, osvrnut emo se na detaljnu razradu EAN bar koda.

1.2. Historija bar kod-a Prvi patent za bar kod proizvod (US Patent #2,612,994) bio je izdan izumiteljima Josephu Woodlandu i Bernardu Silveru 7. oktobra 1952. godine. Implementacija je bila omoguena radom dvojice inenjera Raymonda Alexandera i Franka Stietza u Sylvaniji na sistemu za identifikaciju eljeznikih vagona. Tek 1966. godine je bar kod bio u komercijalnoj upotrebi, no tek je 80-ih godina 20. stoljea doivio uspjeh. Otkad je bar kod izumljen, polaganim koracima postao je neophodan dio moderne civilizacije. Njegova upotreba je iroko rasprostranjena i konstantno se unaprijeuje. 1.2.1. EAN/UPC U SAD-u od samog poetka koritenja linijskog bar koda postoji vijee za uniformno kodiranje (UCC Uniform Code Council) koje se brine o standardizaciji i dodjeljivanju bar kodova odgovarajuim proizvodima. Vijee je nastalo iz udruge distributera i proizvoaa koji su zajedniki sudjelovali u formiranju UPC (Universal Product Code Univerzalni kod proizvoda) standarda. 1974. godine proizvoai i distributeri iz dvanaest europskih zemalja osnovali su radnu skupinu sa zadatkom da istrae mogunost razvoja standardnog sistema kodiranja proizvoda koji bi se koristio u Europi. Sistem bi trebao biti slian postojeem sistemu univerzalnih kodova proizvoda, koji je u SAD-u u to vrijeme ve postavilo Vijee za uniformno kodiranje (UCC). Razvijen je sistem EAN (European Article Numbering Europsko kodiranje/numerisanje proizvoda) koji je kompatibilan sa UPC sistemom. Nakon razvoja EAN sistema kodiranja, 1977. godine osnovana je neprofitna organizacija, Europska udruga za kodiranje proizvoda EAN (European International) koja se brine o standardizaciji i dodjeljivanju EAN bar kodova. Nacionalne organizacije oblikovane su kao udruge na razini drave. lanovi nacionalnih organizacija su preduzea kojima nacionalne organizacije pruaju podrku u primjeni EAN sistema. U nadlenosti svake EAN nacionalne organizacije je dodjeljivanje GCP (Global Company Prefix) brojeva, obrazovanje o primjeni kodiranja i elektronikoj razmjeni podataka (EDI), pribavljanje informacija o standardima i razvijanje sistema te upravljanje i nadzor nad primjenom EAN sistema u matinoj zemlji. Struktura EAN koda je standardna i sastoji se od grupe brojeva koji sadre podatak o zemlji porijekla robe, proizvoau i samom proizvodu. U februaru 2005. godine EAN International zvanino mijenja ime u GS1 (Global Standards One).

2. EAN bar kod Danas je gotovo nemogue nai oblast gde se EAN bar kod ne moe primjeniti od artikala, dokumenata i usluga do ljudi, radnih operacija i lokacija. Svaki objekat oznaavanja - predmet, usluga ili lokacija primjenom ovog sistema dobija jedinstvenu, ovjeku itljivu oznaku - EAN ifru i njegovu mainski itljivu interpretaciju u vidu bar koda. Optikim oitavanjem koda (prelaskom snopa svijetlosti preko pruga) koje se zasniva na razlici u refleksiji svijetlosti svijetlih i tamnih zona simbola, vri se automatska identifikacija oznaenog objekta ime je obezbijeen ulaz u bazu podataka raunara gde se nalaze sve bitne informacije o tom objektu. EAN oznaka je jedinstvena u svijetu i njeno pravilno koritenje onemoguuje dodjelu iste oznake razliitim objektima, a time i zabunu i probleme koji bi u tom sluaju nastali. Osnovna funkcija EAN sistema je da se odreeni proizvod jedinstveno identificira. Identifikacija se obavlja putem EAN simbola koji se sastoji od dva osnovna dijela: od EAN broja i EAN koda. Svako takvo oznaavanje predstavlja jednoznano odreivanje pojedinog proizvoda koje ga odvaja od bilo kojeg drugog proizvoda na tritu, prometu i proizvodnji. Danas su u primjeni dvije verzije EAN broja; dua (standardna) od 13 brojeva ( EAN 13 ) i kraa od 8 brojeva (EAN 8).

EAN 13

EAN 8

2.1 EAN 13 bar kod EAN-13 bar kod standardno se koristi za kodiranje proizvoda u trgovini. Sastoji se od 13 brojeva. Dvanaest brojeva nose odgovarajue podatke, a trinaesta cifra je kontrolna i koristi se za potvrdu da je bar kod tano skeniran ili da je broj tano sastavljen. Svaki EAN bar kod sastoji se od graninih linija na lijevoj i desnoj strani od samog bar koda, te obaveznih svijetlih margina, koje predstavljaju bijelu ili svijetlu podlogu oko njega, kako skeniranje koda ne bi nailazilo na tekoe zahvaajui nevanu grafiku ili slova izvan koda.

Njegova osnovna prednost je u standardizaciji na globalnom nivou, poto je odgovarajui artikal jedinstveno prepoznat bez obzira na mjesto sa kojeg dolazi. U sluaju da proizvodno ili trgovako poduzee eli kodirati artikle za daljnju prodaju obino e izabrati EAN 13 kod. U sluaju kodiranja podataka za internu namjenu (npr. za oznaavanje opreme poduzea internim kodovima) poduzee moe takoer koristiti EAN 13 kod. U tom sluaju trebalo bi koristiti skup kodova namijenjen internom oznaavanju artikala. Nedostatak koritenja internih EAN 13 kodova lei u ogranienosti skupa kodova i u tome to se kod EAN 13 koda za kodiranje moraju koristiti iskljuivo cifre, prema propisanoj shemi kodiranja. Najee koriten kod u GS1 sustavu je EAN-13 pa su na njegovom primjeru dana detaljnija objanjenja. 2.2 Struktura EAN bar kod-a Struktura EAN koda je standardna - sastoji se od grupe brojeva koji sadre podatake o: - zemlji porijekla robe, - proizvoau i - samom proizvodu. U standardnom EAN 13 kodu uz ovih 12 brojeva trinaesti broj je kontrolni broj. Izraunava se posebnim algoritmom i provjerava ispravnu strukturu prethodnih cifri. Svaki EAN bar kod sastoji se od graninih linija na lijevoj i desnoj strani od samog bar koda, te obaveznih "tihih zona", koje predstavljaju obaveznu svijetlu ili bijelu podlogu oko njega, kako skeniranje bar koda ne bi nailazilo na tekoe zahvaajui nevanu grafiku ili slova izvan koda.

EAN/UCC-13 struktura bar koda (12 + 1) N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 N12

Kontrolni broj N13

Kontrolni broj je posljednja brojka (krajnja desna) bar koda. Rauna se na bazi ostalih brojeva u bar kod broju i koristi se za potvrdu da je bar kod tano skeniran ili da je broj tono sastavljen. Kontrolni broj izraunava se pomou MODUL 10 algoritma. Svaki proizvod se identifikuje pomou 12 cifara (N1 do N12). Znaenje cifara je: Prve dvije ili tri cifre (N1, N2, N3) ine EAN.UCC prefiks koji dodjeljuju EAN International i UCC. To ne znai da je jedinica proizvedena ili distribuirana u zemlji EAN organizacije kojoj je

prefiks dodeljen. Prefiks samo oznaava EAN organizaciju koja dodeljuje brojeve kompanijama (npr. 387 je Bosna i Hercegovina). Broj firme, koji lanici dodjeljuje nacionalna organizacija za numerisanje artikala, se moe sastojati od 4 ili 5 ili 6 ili 7 cifara. Nacionalna organizacija GS1 BiH svojim lanicama dodjeljuje broj od 4 cifre (N4, N5, N6, N7). EAN.UCC prefiks i broj firme zajedno obrazuju EAN.UCC kompanijski prefiks (N1 do N7). Generalno, sainjava ga od 6 do 10 cifara, u zavisnosti od potreba kompanije. Oznaavanje proizvoda se vri na dvije do pet cifara (N8 do N12). Oznaavanje proizvoda u Bosni i Hercegovini se obavlja sa pet cifara. EAN koristi proizvoake kodove varijabilne duine. Svaki proizvoa moe imati kodiranih maksimalno 100.000 proizvoda. Mnogi proizvoai imaju daleko manji broj proizvoda i kada bi se svakom dodjeljivali bar kodovi za maksimalnih 100.000 proizvoda, mnogi kodovi ostali bi neiskoriteni. Stoga proizvoai od EAN udruge trae EAN kod za odreeni broj proizvoda ovisno o svom proizvodnom asortimanu (od 100 do 100.000 proizvoda). Koritenjem duih ifri proizvoaa, a kraih ifri proizvoda tedi se velik broj kodova koji bi inae ostali neiskoriteni. 2.3 Simbologija Svaki znak simbologije sadrava 7 modula koji mogu biti bijeli ili crni. U tim su znakovima moduli grupirani u crtice. Svaki znak prikazan je sa 2 bijele i 2 crne crtice. Bijele ili tamne crtice mogu imati 1 do 4 modula.

Doputeni znakovi u simbolu samo su znamenke 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. EAN-13 simbologija je omnidirekcionalno itljiva. To znai da je svaki korektno otisnuti EAN13 simbol itljiv s lijeva na desno, s desna nalijevo, ali je i svaka polovica simbola nezavisno itljiva. Ta osobina ostvarena je zahvaljujui strukturi simbologije EAN-13. Svaki kod omeen je lijevim, desnim i sredinjim normalnim graninim znakom. Izmeu graninih znakova nalazi se uvijek 6 znakova/cifri. Lijeva polovica EAN-13 koda implicitno odreuje vodeu znamenku, tako da je u ovoj simbologiji kodirano ukupno 13 znamenki (1+6+6) pa otuda dolazi i njezino ime. 2.3.1 Mirne zone Sastavni dio simbologija EAN bar kodova jesu lijeve i desne svijetle margine. To su ista podruja koja ne sadre nikakve znakove, slova ili crtee, a nalaze se neposredno ispred poetnog znaka i iza zavrnog znaka crtinog koda. Engleski nazivi su "clear area", "quiet zone", "light margins". Dizajneri moraju naroito paziti da u ovom podruju ne planiraju nikakav tekst ili sliku, odnosno da kod ne bude preblizu brida ambalae, jer se i time smanjuje "tiha zona".

2.3.2 Dimenzije i tolerancije Bar kodovi se mogu tampati razliitim gustinama da bi bili zadovoljeni razliiti procesi tampanja i skeniranja. Idealna irina jednog modula elementa je vaan dimenzioni parametar i oznaava se sa X. X-dimenzija mora biti konstantna za dat simbol. Dimenzija X je irina modula ili irina "najue crtice" u simbolu. Ona ima odluujuu ulogu na cjelokupne dimenzije bar koda.

Apsolutni minimum za X dimenziju je 0,254 mm (0,01 incha). U praksi se za nominalnu irinu modula (dimenzija X) preporuuje 0,330 mm (tada je irina EAN-13 simbola zajedno sa svjetlim marginama (11+3+(6x7)+5+(6x7)+3+7)x0,330 = 37,29 mm). Pri toj irini definirana je visina simbola od 25,93 mm. To je tzv. nominalna veliina (faktor uveanja 1,00 ili 100%). U praksi se za veliinu EAN-13 koda koriste faktori od 80% do 150% nominalne veliine. Treba primijetiti da kod faktora 80% irina dimenzije X iznosi 0,264 mm, to je samo neznatno vie od apsolutnog minimuma (0,254 mm). Dizajneri pokatkad idu na jo vee smanjivanje (70% ili 60% nominalne dimenzije). Takvi kodovi teko su itljivi ne samo zato to su sitni, nego i zato to relativne greke pri njihovu tampanju jako dolaze do izraaja.

2.3.3 Boja i kontrast Boja podloge i boja crtica, takoer su bitni faktori koji utjeu na itljivost bar koda. Najbolja itljivost postie se u kombinaciji crnih crtica na bijeloj podlozi, no doputene su i neke druge kombinacije. Za podlogu treba izbjegavati prozirne, openito reflektirajue podloge, kao i srebrnu i zlatnu boju. U sluaju takvih podloga, treba nanijeti podlogu bijele nereflektirajue boje. Boja crtica nikako ne bi smjela biti uta ili crvena, a treba svakako izbjegavati boje koje se dobiju kombinacijom nekoliko osnovih boja u procesu tampanja. Takoer treba voditi rauna o tome da je crtini kod definiran pomou tamnih crtica na svijetloj podlozi. Kombinacija u kojoj su svijetle 10

crtice na tamnoj podlozi, neprihvatljiva je sa stanovita itljivosti bar koda. Najjednostavnija metoda za provjeru itljivosti crtinog koda, kada su kombinacije boja u pitanju, sastoji se u tome da preko crtinog koda postavimo crvenu prozirnu foliju, itljiva kombinacija je ona u kojoj moemo vidjeti kod. itljive i neitljive kombinacje boja mogu se vidjeti na slijedeim ilustracijama:

2.4 EAN-8 bar kod

EAN-8 bar kod dodjeljuje se onim proizvodima koji su premali da bi na njih fiziki stao EAN-13 bar kod. Za njegovu dodjelu potrebno je uputiti poseban zahtjev s idejnim rjeenjem ambalae budueg proizvoda. EAN-8 bar kod ima iste standarde i strukturu kao EAN-13 bar kod. Razlika je to ima samo 8 brojeva i njegov je kapacitet u EAN sistemu ogranien. Prva tri broja bar koda oznaavaju zemlje proizvoaa (npr. 387 je Bosna i Hercegovina). Slijedea 4 broja oznaavaju kod proizvoda koji EAN organizacija dodjeljuje izravno odgovarajuem proizvodu, bez proizvoaevog prefiksa. Posljednja osma znamenka je kontrolna znamenka. 11

Prije nego to odlui da koristi EAN 8 identifikacioni broj, korisnik treba da razmotri sve mogue opcije za korienje EAN 13 identifikacionog broja. Ovo ukljuuje: Moe li se smanjiti veliina simbola, tj. tampati sa manjim faktorom uveanja, uzimajui u obzir minimalne zahtijeve za kvalitet tampe bar koda? Moe li se etiketa promijeniti ("etiketa" znai ukupna dizajnirana povrina za tampu, bez obzira na to da li je posebno priljepljena) da bi omoguila preporuenu veliinu tampe standardnog EAN simbola? Na primjer: redizajniranje etikete, posebno poveanje veliine etikete (kad je postojea etiketa mala u odnosu na povrinu pakovanja) ili korienje dodatne etikete. Moe li se koristiti skraeni simbol? Skraeni simbol (simbol normalne irine, ali skraen po visini) moe se koristiti samo ako je nemogue tampati simbol u punoj veliini. Skraivanje iskljuuje mogunost da se simbol moe itati u vie pravaca. Simbol sa preteranim skraivanjem nee biti ni od kakve praktine koristi. Korisnicima koji razmatraju ovu opciju savjetuje se da konsultuju svoje kupce u pogledu postizanja prihvatljivog kompromisa. 2.5 Interni EAN bar kodovi Ponekad se u trgovini javlja potreba za internim kodiranjem EAN bar kodovima. To se moe primijeniti kod: komadne robe koju proizvoa ili dobavlja nisu oznaili bar kodom; robe u rinfuzi koja se pakira u trgovini (eer, ria); robe koja se raspakira i prepakira u trgovini (servis); robe od malih proizvoaa koja se pakira u trgovini; diskontne prodaje koja zahtijeva otvaranje nove ifre (proizvod koji ima bar kod, ali se iz nekog razloga stavlja u prodaju kao roba druge ili tree klase/kvalitete usporedo s robom prve klase tog istog tipa).

Interni bar kodovi odreuju se interno na nivou odreenog poduzea. Vano je da unutar poduzea postoji odgovorna osoba koje se brine o konzistentnosti internog kodiranja i njegovoj pravilnoj primjeni. Pristup mora biti centraliziran kako pojedine trgovine unutar lanca ne bi naruile postavljeni sistem. Osobe koje vode taj segment posla trebale bi imati ne samo informatiko obrazovanje, nego i vrlo dobro poznavanje prodajnog asortimana i svih njegovih specifinosti.

12

3. Roba koju fiziki nije mogue oznaiti EAN bar kodom Dio robe koja je fiziki takvog oblika, karaktera ili dimenzija (npr. hljeb, peciva) nemogue je oznaiti bar kodom. Rjeenje: katalozi s bar kodovima Blagajnici prilikom blokiranja listaju katalog traei odgovarajui artikl ili se slue kratkim PLUovima (tzv. EAN celocity kd ili brzi kd) Vrlo kratke jednocifrene, dvocifrene i trocifrene ifre koje se lako pamte ili se pozivaju pritiskom samo na jednu tipku POS-a (automatizovane blagajne s razliitim itaima bar koda)

13

4. Zakljuak Iz svega opisanog u ovom seminarskom radu moe se vidjeti koliko je uvoenje bar koda unaprijedilo svakodnevni ivot i to u razliitim sektorima. Za oznaavanje artikala bar kod je najzastupljenija tehnologija; omoguava jednoznanu identifikaciju artikala i ubrzava njihov protok od proizvoaa do krajnjeg potroaa, a mogu se izraivati i u osobne svrhe. EAN oznaka predstavlja najzastupljeniju tehnologiju za oznaavanje artikala koja omoguuje jednoznanu identifikaciju artikala i ubrzava njihov protok od proizvoaa do krajnjeg kupca. Ta tehnologija ima samo jednu ozbiljnu manu, a to je da je potrebno doi u neposrednu blizinu proizvoda kako bismo mogli bar kod oitati skenerom. Za dananji nain poslovanja koji tei to veoj mobilnosti i to brem protoku proizvoda i usluga to je ozbiljan nedostatak. Zbog toga se razvijaju razne tehnologije koje tee uklanjanju toga nedostatka i ubrzanju procesa.

14

5. Literatura

Primjena bar kodova u poslovanju, Krunoslav ubrini, LAUS CC Internet: http://www.gs1.ba http://www.gs1.me - Opti EAN/UCC prirunik (sedmo izdanje) - GS1 Opte specifikacije, verzija 10 (2010)

15