Ion

*
----

----

Platon

Hitzaurrea: Jos Ramn Arana

Sarrera eta ttzuLpena: Javter Alonso, Jon Etxaide, Hannot Rodrguez
{. ---- * ---- *
s

ailaren ardur aduna: Joxe Azurmendi

m&{ w

Mila esker Cristina Lasa eta Elenari itzulpena garzatzeko orduan eskaini diguzuen denbora
eta laguntzagatik. Eskerrak ere Joxe Azurmendi eta Xabier Eizagirreri itzulpenaren argitalpena ahalbidetu eta errazteagatik.

Liburu honek Gipuzkoako Foru Aldunko Kultura eta Euskqra

Departamentuaren laguntza iaso du
@ Hitzaurrea: Jos Ramn Arana @ Sarrera eta euskarazko itzulpena:

Hannot Rodrguez
@Jakinkizunak S.L. ISBN: 84-95234-11-4 L.G.: NA-3372-2OO1

Javier Alonso, Jon Etxaide,

JAKIN Tolosa Hiribidea, 103, 1-C. 20018 DONOSTIA Tel.: (943) 218092 jakin@jalgi.com
Inprimatzailea:Lizal.a Inprimategia, S.L. Tafallarako bidea, 1. km.
LIZARRA (Nafarroa)

Aurkibidea

Hitzaurres: Platon lon-en baitan (|os Ramn Arana)

Sarrera (|avier Alonso, Jon Etxaide,

Hannot Rodrguez) Testuinguru historikoa Filosofia, olerkigintza eta rapsodika lon-en lon elkarrizketaren laburpena Bibliografia aukeratua

4l
41 46 50 53 58

Ion

Hitzaurrea

PLATON

BAITAN 'ON-EN Jos Ramn Arana'

Elkarrizketa ezin ederrago honek mendebaldeko kultura madarikatu zuen: olerkigintza eta filosofia behin betiko bereizi ziten, edertasuna eta edukiak banatuz. Orduz geroztik filosofo ala olerkari gisa idazten dugu. Zergatik ez filosofo olerkari gisa? Ion elkarizketan tragedia intelektual honen azalpena agerikoa bada ere, azalpen hori Platonen egitasmo teoriko orokorretik abiatuta uler daiteke soilik.

Platonen biografia historikoa

Platonen bizitza (K.a. 427-347) erabat baldintzatu zuten bi esperientzia aipatu behar ditugu: Sokratesen zigor legala eta hiri-estatu grekoaren egituren gainbeheraren ondotik sortutako erregimen berri baten agerpena.
Platonen iritziz, bere maisu intelektuala izandako
Sokrates ereduzko atenastarra izan zen,

hiritarrari dagoz-

kion betebeharrei berc bizitza osoa eskaini eta hiriaren ohiturak guztiz bereganatu baitzituen, giza nalraten oinarria ezagutza dela irakatsi, eta irakaspen hau eguneroko bizitzan praktikara eraman baitzuen, hainbat jende motarekin (goi-mailako hiritarrak, atzerritarrak, jakituri-maiizandako elkarrizketetan zein gainerasuak -sofistak-) ko gizarte-eremuetan (milizia, gobernua...). Gaizki esaleek eta ezjakinek salatuta, indarrean zeuden arau legal guztiak betez, heriotza zigona ezarci zioten Gaur egun ez bezala, Atenasen ez zegoen epaile-talde espezializaturik. Aitzitik, epaitze lanak gizafiearcn goiko maila guztien adie-

doan epe laburrean, bizitza grekoaren testuingurua guztiz aldatu zerratte. Platonek Atenas hiriaren gainbeheraren azterketa sakona eta konplexua egin zuen; eta azterketa horren barruan txertatu zuen berarentzat bertako hiritar bikainenaren erailketa legala izan zena. Sokratesen heriotza ez zen
hutsegite bat izan, sistema atenastarcaren beharrezko ondorio bat baizk: Sokratesen eta bizimodu atenastarraren artean erabateko b atenezintasuna dago.

razgani ziren bostehun hiritarrez osaturiko asanbladak

betetzen zituen (hemendik at geratzen ziren bai etorkiIuzez Atenasen bizi izandakoak ere- bai esklanak -urte boak). Nahiz eta epaiarekin ados ez egon eta ihes egiteko aukera izan (Atenase espetxe-zaintzak oso ahulak ziren), ihesaldiaren aukera baztertu zuen, bere printzipioei eta Atenasi bere gazte garaian (hiritarrak zerbitzu militarra hasten zuen unean) egindako fideltasun zinari leial mantentzearren. Platonek epaiketaren testigantza lazgania tttzi zigun Sokratesen Defentsa eta Kriton elkarrizketetan. Platonek, gazte ganian (K.a. 398tik 388ra gutxi gorabehera), heldutasunean are laztasun eta argitasun handiagoz defendatu zituen ideien bitattez, erregimen atenastarraren gaitzak aztertzeari ekin zion. Bere gaztaroa Peloponesoko Gudarekin (K.a. 429-404) hasten da, hau da, hiri grekoen bi elkarte handienen arteko gatazkarckin. Elkarteetako baten gidaritza Atenasi zegokion, maila politikoan demokrazia eta maila ekonomikoan merkataritza-ekonomiaren erakusgarria. Beste elkartearen buruan Esparta hiria zegoen, politika aristokrata eta ekonomia landatarraren adienzgarria. Bi hauen arteko guda Espartakirabazi zuen, Atenasi berrogeita hamar urtez izandako nagusigoa galanziz. Une horretan, hurtenez hurren eta hamar edo hamabost urteko epe motzetan gidaritza eskuratuz joango diren hirien aro historiko bati hasiera eman zitzaion, Alejandro Magnok, K.a. 333 urtetik 323 urtera

Platonek erregimen honi egiten dion kritii<a hiru puntutan laburbiltzen du. Lehenik eta behin, bere sistema ekonomikoa inperialista eta merkantilista da; untzi atenastarrek mediterraniar arro osoan zehat ganaiatzen dituzte beraien produktuak. Baina pentsamolde merkantilistak jarduera ororengan du eragina: teknika bati berezkoa zaion objektua (adibidez, medikuntzan sendatzea) bere praktikaren bitartez Lottzen diren irabazi ekonomikoekin nahasten da; irakaskuntzagatik kobratzen da, jainkoenganako otoitzak elkarren arteko mesedeen salerosketa bihurtzen dira. Hitz bitan, ahalegin guztiak etekinak
lortzera bideratzen dira.

Baina inperialismoa bere burua suntsitzen duen

sistema da, zabalkrntza janaiak beharrezko baitu bizimodu zonotz eta latzean oinarritu behar den trebezia militarra. Baina aberastasunak alferkeria dakar berarekin; eta

inolako alternatibarik eskaini gabe bizimodu tradizionala deuseztatzen du, gainera. Pertsonaia handien semeek ez dute jada familiakoen heziketarik iasotzen, azken hauek familiaz kanpoko zereginetan j arduten baitira. Bigarrenik, indarrean dagoen sistema politikoa demokrazia da. Demokrazia honek "hiritar bat bozka bat> irizpidean eta, batzuetan, kargu publikoen zozketan du bere oinarria. Platonentzat demokrazia honetan politikak bere espezializazioa galtzen du: guztiok onartzen dugu marinelak mareak eta izarren kokapena ezagutu behar dituela, eta rntzia nola maneiatu ere jakin behar duela, bestela merkantziak alde batetik bestera ganaiatzea ez

10

11

bailitzateke posible izango, ezta itsasotik bizirik irtetea ere. Baina demokrazian edonork parte har dezake politikan, baita ezjakinenak ere, hiritar diren guztiek baitute hitz egiteko eta beraien irltzia plazaratzeko askatasuna. Era honetan, jendeak, eztabaia publikoetan, egiaren bilaketara baino, bere interes partikularra asetzeta bideratuko ditu eginahal nagusiak. Demokrazia politikoaren oinarria demokrazia soziala da, hau da, hiritar guztiak berdinak direlako ustea. Platonentzat ideia honen azpian pertsona gorenekiko erresumina dago. Masaren nahiak lege bihurtzen dira eta gailentzen direnen patua ezerezean gelditzen da. Masaren legea izuarcna da. Aldarrikatzen denaren alderanzketa bat topa dezakegu hemen ere: berdintasunaren xedea hiritarra boteretsuen nagusigoaren aurrean babestea da, baina egoera honek era berean segurtasun gabezia sortu eta politika eta justizia batenezin bilakatzen ditu. Eta, hirugarrenik, krisi kulturala aipatu behar dugu. Atenas, mundu grekoan, jakinduriaren hiri gisa zen ezaguna, eta horrek harro sentiarazten zuen. Sokratesek, baina, haien iakinduriagatik entzutetsuenak zirenak ezag)tzen ztftela esaten zuten horretan benetan ezjakin hutsak zirela erakutsiz agerian ttzi zuen azalaten benetako mamia: jeneralek ez dakite adorea zer den, politikariek justizia zer den ere e2... Gainera, oinarri eta baliorik gabeko eredu kulturalak daude indarrean: jainkoak adulteriogileak dira, gezurtiak ere bai, eta elkarren aurka borrokatzen dute. Eta, hau gutxi balitz, hipokrisia orokorra zabaldu da: mundu guztiak jendaurrean trebakuntza militarra gotaipatzen duen arren inork ez du gerrara joan nahi, eta guztiek justizia onartzen dutela diote, nahiz eta bakoitzak bereari bakarrik so egin. Platonek, Atenasi egiten dion kritika honetan, estrategia bikoitza iataitzen du. Alde batetik gizartearen oinarriei ekiten die: erreprodukzio ekonomikoa, artikulazio politiko eta soziala, eta beraien arteko bizikidetasunaren iustifikazioa. Eta, bestetik, bizikidetasun modu honen be-

rezko kontraesankortasuna azaletatzen du: kontua ez da badirela gaitzesgarriak eta eskasak diren zenbait gauza, baizik eta gizaftearen logikak berak gizartea akaberara bideratzen duela.

Platonentzat, ikusi dugun moduan, Sokratesen he-

iotza ez da hiriarekiko autonomoa den gertakari bat, hiriaren beraren akaberaren zantzurik nabariena baizik. Platonek hemendik zenbait ondorio ateratzen ditu. Filosofia eta demokraziaren arteko bateraezintasuna ez ezik, filosofiaren eta jendearen artekoa ere bada: filosofia heiiotzari lotuta dago. Orduz geroztik, filosofia jarduera aszetiko bat izango da. Gainera, filosofia ez da ariketa intelektual hutsa, bizitza modu bat ere baita: filosofoa ez da mundua eta
gizaftea hobekien ezag:utzerr dituena, ezaglfiza hori bere portaeran erakusten duena baizik. Eta, azkenik, filosofia ez da ezagueren frogapen apodiktiko bat soilik, filosofian gatantzi bera edo agian handiagoa baitaukate galdeketak eta elkarrizketak: elkarrizketarik gabe ez dago filosofiarik; hau da, nabarmenki, filosofiaren dimentsio soziala. Baina Platon ez zelt besoak gurutzatuta gerctu,. Zorigaiztokotzat duen egoera honen aurtean bere asmoa ordena sozial berri bat ezartzea da. Horren seinale da Platonen idatzien 0/o6o baino gehiagok politikaz eta bere justifikazioaz jardutea. Berak familiaz eta agian bokazioz ere zegozkion eginbehar politiko zuzenei uko egin zien, baina politikaren inguruan zuen interes glJztia teorikoki landu zuen. Eta anzoafl, batez ere, politikaren justifikazio teorikoaren ikuspegitik, dimentsio kulturaletik heldu zion, hau da, legitimazioaren aldetik.

Legitimazioaren aldeko borrokan

Gizarte orok bizirauteko beharrezkoak zaizkion oinarrizko zenbait ardatzi iarraitu behar dio. Alde batetik,

I2
]I
I

13

ardatz biologikoa dago: denboran zehat irauteko, gizarteari beharrezkoa zaio sexu eta belaunaldi ezberdinen arteko

multzo hau ulergaria zein eramangarria eta iasangarria

Legitimazio orotan bi alderdi bereiztea beharrezkoa
da. Mezuen edukia horietako bat da. Esate baterako,

proportzio egokia gordeko duen banako kopuru jakin bat bere baitan biltzea. Populazio aldaketek, bat-batekoak direnean batez ere (epidemiak, boomak), gizartearen gainerako azpisistemengan (erlazio pertsonalak barne) eragin latzak izaten dituzte. Dimentsio honi erreprodukzio demokrakoa esaten zaio. Populazioa mantentzeko lana beharrezkoa da, elikadura ez da doakoa eta naturak ez du ezer esfortzurik gabe ematen. Baina kontua ez da lana egitea bakarrik. Lana

egitea du helburu: beraien gizartea hoberena zergatik den azaltzen die.

legiti-

mazioek ondokoak esan ohi dituzte: biztanleak bertakoak edo inmigranteak diren, jainkoekin ahaidetuta dauden,

atzeratutako edo goi-mailako kultura baten partaide diren, garapen edo amaiera aldian aurkitzen diren. XVI. mendean zenbait espainol Urrezko Mende batean bizi direla esaten hasten direnean eta XIX. mendean gainbeheegiten dutenean ez dira gauzaberaz ari; eta ez da gauza bera ere, bere historiaren hasieran, Abrahamekin itunak ezattzetakoan, Yahverengatik askatua eta babestua izan den herri gisa bizitzea, edo K.a. VIL-U. mendeetan Jeremias profetak jainkoak baztertu dituelako egiten di-

era egoki batean antolatu behar da (edo banako bakoitzak mota guztietako lanak egiten ditu, edo sexu, adin edo gaitasun profesionalen araberako lanaren espezializazioa egiten da), lanaren ondorioz lortutako aberastasunaren banaketa ere modu egokian egin behar den bezala. Dimentsio ekonomikoaz a gara, gutxieneko garapen puntu batera iritsi diren gizarteetan bederen, lanaren bsnaketa teknikoari lotuta azaltzen dena. Lanaren banaketa honek talde sozial ezberdinei dagozkien eginbeharrak finkatzen dituenean, lanaren banaketa sozialaz ere hitz egin genezake; gerta liteke talde sozialen arteko banaketarik ez egotea ere (utopia komunistak). Gizarte orok sufrimendua sortzen du, gizartearen partaide guztiek egin behar diote uko zenbait desirari falta zaiena ordainean iaso eta elkarbizitza hobetzeko. Bat^tetan galdutakoaren sentsazioa areagotu daiteke, bai gizattea premia kolektiboei erantzun ezinean dabilelako, bai zenbait taldek edo banakok gainerakoen gain gehiegizko presioa egiteagatik (ekonomikoki, sozialki edo izaera aldetik), edo baita banakoren bat gaizki integratzeagatik eta poprlazioaren batez bestekoaren gaindiko sufrimendua paftatzeagatik ere. Hemen sortzen da sufritzen duen pertsona zuzenaren irudia, literatura guztietan agertzen dena. Gizarte batek bere antolaketa propioa justifikatzeko erabiltzen duen irudi, kondaira, ideia eta teorien multzoari legitimazioa esaten zaio, eta bere partaideei

nzhitz

tuen intzirietan.
Baina legitimazio ororen beste alderdi garrantzitsu bat bere burua justifikatzeko erabiltzen duen diskurtsoaren forma dtgu. Batzuek antzinako kondairetara, jainko sor-

tzaileengana, nekez sinets daitezkeen mitoetara jotzen dute. Ez dago diskurtso hauen historikotasuna finkatuko duenik. Kanpotik kritika ertaza duten diskurtsoak dira, ez baitaukate frogagarria den oinarririk. Gainera, kondaira horien zenbait zati kondaira beraren beste zatiekin kontraesanetan sar daitezke, hala nola beste kondairekin. Esate baterako, Jeronimo indiarrak bere herriaren kontaera fundatzailea den arrano eta pinuaren arteko borrokarekin ematen dio hasiera bere autobiografiari. Baina gizarte bat justifikatzeko beste modu bat dago: kontrolagarriagoak diren diskurtso motekin. Produktibitate ekonomikoa, bere balioei buruzko teoriak (askatasuna, segurtasuna, egia, indibidualismoa...) eztabaidagai bihurtzen dira. Justifikatzeko erabiltzen duten moduari buruz ai naiz orain. ez
beraien edukiaz.

Hurrenez hurren legitimazio modu mitikoa eta modu razionala darabiltzaten bi gizartek bat egin dezake-

te balioetan (bere partaideen gizarteratze kolektibistan, adibidez), nahiz eta bat egite horren anazoiak ezberdinak izan: lehenengoaten kasuan iainkoak beti banandu gabe bizi izan direlako eta bigarrenatenean betiereko bakea agintzen duelako. Bestetik, diskurtso mota bereko bi gizar tek balio ezberdinak eduki ditzakete: justifikazio modu mitikoan, esate baterako, aztekek jainkoak elikatu eta kosmosaren ordena mantentzeko giza biktimen odola erabiltzen zurten, eta delawareek, aldiz, arbasoengan aurkitzen zuten batasunean sinesten zten; legitimazio egitura razionaletan, bestalde, kultura iparramerikarraren indibidualismoa eta kultura europalraren tradizionalismoa bereiz ditzakegu. Platonek bere diskurtso eta eginahal berritzailea legitimazioaren eremura bideratzen ditu, iustifikazio mitikotik justifikazio tazionalera eramaten duen itzulerarik gabeko bideari ekinez. Balentria horren izena filosofia da. Horregatik, Platon itzal egin diezaioketen lehiakideen begirale arduratsua da; asko zegoen jokoan, eta berak bazekien hori. Lehiakide horiek, nagusiki, artisauak, politikariak (hizlariak eta sofistak), militarrak eta olerkariak ziren. Olerkigintzari egindako kritika hartuko dut bakarrik aintzat I garr antzitsuena baita guretzat. Eta honetaz guztiaz dihardu lon-ek. Elkarrizketa honetan Sokratesek olerkigintzaren aurka egiten du, harekiko errespetuzko ironia eta miresten denaren arbuioa nahasten direlarik. Elkarrizketa honetan legitimazioaren oinarrien ingurukoak ulertzea ez da gatza samurra guretzat, filosofiak eta olergintzak gaur egun ez baitute modu ageri eta ezagunean zeregin hori betetzen. Lan hori ofizialki beste eremu batzuek betetzen dute gurean: historiak, kalkulu ekonomikoak eta hizkuntza politikoak. Baina Grezian olerkia eta mitologia ziren tradizionalki funtzio legitimatzailea betetzen zutenak. Eta mitologia familiako errituetan, ospakizun publikoetan eta olerkarien irakurketetan ikasten zenez, hezkuntza (transmisio modu) grekoaz zerbait esatea komeniko litzateke.

Hezkuntzari berehala ekiten zitzaion, jaiotegunean bertan, eta inudeei zegokien transmisio lan hau. Umeek, inudeekin bizitza osorako iraungo duten afektibitate loturak garatzeaz gain, herriaren tradizioak eskuratuko dituzte. Inudeek kulturaren parte diren tradizio, kondaira, eta era guztietako istorioak eta literatura lan handien labureta Hesiodo batez ere- napen eta iruzkinak -Homero kontatuko dizkiete'. hasten dituzten haur-ipuinak Hezkttntza formalari bost eta zazpi urte bitarteko adinarekin ekiten zioten eta hemezortzi urterekin bukatu. Behin adin honekin, "efebia" zeritzon garaian, glzonez' koak armadan sattzen ziren. Hezkuntza fotmalhau, nahiz eta derrigorrezkoa ez izan, desiragarria bilakatzen zen gizartearen presio eta premia kolektiboak zfueIa-eta. Hezkuntzaren kalitatea gurasoen bitarteko ekonomikoen alaberakoa zelr, eta beti pribatua zen. Hezkttntzaen gaineko araudirik ez zegoenez, ikastetxeen arteko ezberdintasunak nabariak ziren. Dena dela, ikastetxe guztietan bereizi eta gatzatzen ziren hezkuntzaren bi momentuak: lehenengoan, bost eta hamahiru urte bitarteko adina hartzen zuen horretan, irakurtzen eta idazten irakasten zitzaien ikasleei; eta horretaz gain gimnasia eta olerkigintzaren kantua eta ertezitatzea lantzen ziren. Bigarrenean, hamalau eta hemezortzi urte bitarteko adina hafizen zuen horretan, gimnasiaren praktika areagotu egiten zer', eta zitank eta literaturak berebiziko gatantzia hattzen zuten. Literatur hezkuntzari zientziaren hezkuntzari baino garrantzi handiagoa ematen zitzaion. Literaturaren irakaskuntzaren helburu nagusia gaztearcn heziketa morala da, hau da, bizitzarako baliagarriak izango zaizkionbizitza eta poltaera eleduak eskaintzea. Horregatik, olerkariak kritika handiak jasotzen zituen baldin eta zuzentasun moralik gabe adierazi edota eredu moral desegokiak eskaintzen bazituen. Olerkaririk maitatu eta ezagunenak Hesiodo, Solon, Arkiloko eta fabulistikaizan ziren. Umeak, eskolan buruz ikasitako eta etengabean ahotan danbiltzan olerkien irakaskuntza honi esker, bere herriaren bertute eta balioak beregana-

16

17

tzen ditu: ausardia, guraso eta jainkoenganako errespetu sakratua, emakumezkoaren umiltasuna... Eta aberriaren tradizioen historia. Platonen zenbait elkarrizketetan irakasteko modu honen adibide ezin hobeak aurki ditzakegu,
Protagoras-en bereziki (324d-326e)3.

Kantu tadizionalak bizirik irautea ez zer. eskoletan soilik gauzatzen, elkartearen jaialdietan ere bere lekua baitzuten. Hiri bakoitzak bere jaialdiak zifiien, baina gtztietan etezitatzen ziren jendaurrean Homero eta gainerako olerkari handien olerkiak. Jaialdi bat aipatzekotan,
Pa-

nateneak aipatu beharko genituzke. Panateneak Atenasko jaialdi garrantzitsuenak ziren, eta bertan antolatzen ziren

olerki enezitazio entzutetsuenak. Zenbait egunetan

ze-

har, adi-adi eta gogotsu egoten zen publiko baten aurrean,

beraien jantzi dotoreenekin apaindutako errezitatzaile profesionalek lliada' eta Odisea enezitatzeati ekiten zioten. Errezitatzaile hauek rapsodak ziren. Eta, Greziako alor ia guztietan bezalaxe, lehiaketak antolatzen ziren, irabazleak saritzen zituztelarik. Garai klasikoan Homeroren olerkiak ez zeuden idatziz jasoak, eta ahoz transmititzen ziren. Eta ahozko literaturak aldaketarako beta handia ematen du (nork ez ditu ezagtzen, adibidez, Boga boga abestiaren bertsio ezberdinak?). Hala ere, K.a. VII. mendean bertsio kanoniko bat ematen saiatu ziren, nahiz eta errezitatzaileek beraien aldaera propioak sartzen jarraitu nonbaiten entzun-beste dakoak edota beraiek propioki asmatutakoak-, interesgarriagoak iruditzen zitzaizkielako. Gainera, inprobisazioak zitela-eta, inork ez zien rapsodei ezertxo ere aurpegiratzen: alderantziz, goraipatuak izaten ziren. Rapsodak, beraz, alde batetik tradizio baten enezitatzaileak baziren ere, beste aldetik olerkari konposatzaileak ziren. IV. menderako jada beraien ahalmen sortzailea txikiagotu egiten da, nahiz eta oraindik tradizio handi baten adierazle gisa maitatuak izan. Horrexegatik, ez dahanitzekoa rapsodari eginiko kritikan, Platonek era berean olerkaria bera ere kritikatzea: pentsamolde tradizionala eta bere jokabidea

-filosofiaren

dira jokoan daudenak. Rapsodak, konposatu eta errezitatzeaz gain, olerkien komentarioak ere egiten zituen. Batzuetan komentarioak ordurako oso ulergarri ez ziren hitzei buruzkoak ziren: beste garai bateko hTtzak, zaharkituriko esanahi eta batere erabili gabeak; beste batzuetan gerra egiteko teknikei buruzkoak izaten ziren, edota janzkerei buruzkoak. Baina beraien komentarioak ez ziren aurreko hauetara mugatzen, ercezitatzen zutenaren zentzu intelektual, moral eta historikoaz ere arduratzen baitziren. Hau da, maisuen eskoletako kultur hedaketa teknikak eskolatik kanpo ere gizarteratzen zituzten, rapsoden saio hauetara jende mordoa hurbiltzen baitzen. Hezkuntza mota hau izango da sofistek eta, bereziki, Sokratesek eta Platonek gogor erasoko dutena. Platon izango da, dena dela, bere kritiketan zuhur eta indartsuena. Eta lon-en biltzen dituen kritikak, aurreratu dudan moduan, mezlu ttadizionalaren kontrakoak ez ezik, itakaskuntza horrek berarekin dakarren diskurtso-formaren aurkakoak dira: olerkigintzaten aurkakoak hain zuzen ere diskurtsoari kontraiarriz-4.

Diskurtso forma hartzen duen olerkigintzaren aurka Platonentzat olerkigintza ez da besteen arteko jakintza bat, bere helburua gainerako jakintza moten buru bihurtzea baita. Bere xedea ez da ezagtttzaten osotasun zabalean bere lekutxoa lortzera mugatzen, gizartearen erreferentzi puntu izaten iritsi nahi baitu. Platonek olerkariaren asmo honen aurka egingo du bere ahuldade teorikoak agerian jarriz eta bere diskurtso formaren izaera
adieraziz.

Olerkigintza filosofia baino gutxiago delas adienzteko, hiru dira Platonek erabiltzen dituen argumentu nagusiak. Lehenik eta behin, iakintzari dagokonez, olerkaria ez da gai egiazkoak eta faltsuak diren baieztapenak bereizteko, ezta egiazko baieztapenak egiten dituenean berauek

18

1,9

justifikatzeko ere. Eta hau biziki garrantzitsua da Platonek finkatutako bereizketa iraultzailearen arabera: diskurtso batean testu poetikoa diskurtso bat da- bereizi egin -eta eta ahozko behar dira, alde batetik, adierazlea -soinuak eduki inegitura- eta, bestetik, esanahia -esandakoaren tentzional eta erreferentziala-. Adierazlea bigarren mailako zerbait da, iragankorra. Esanahia, aldiz, funtsezkoa eta iraunkorra litzateke. Adierazle eta esanahiaren bereizketa hau, nahiz eta guretzat arrunta izan daitekeen, berebiziko gertakaritzat hartu behar dugu: hizketan hitzek sakratu izateari uzten diote, eta esanahiak eta hizkuntza manipula eta kontrola daitezkeen zer edo zer bihurtzen dira (zer da hau, logikaren oinarria ezbada?). Platonentzat esanahia ez da ulergarritasun soilaren eremua. Esanahia, egia eta faltsukeriaren eremua dabatez ere: adibidez, nikmibiai eta apaintze-mahai baten arteko ezberdintasuna uler dezaket, baina Platonen aburuz ezberdintasun hau ezin daiteke uler ez baditugu kontuan haftzen objektu hauei buruzko enuntziatuak egiazko edo faltsu bihurtzen dituzten egoerak. Era honetan, esanahiak eta egiak g.tzliz bat egiten dute. Ulergarritasuna eta egia gauzabat eta bera dira. Platonen ustez, rapsodak eta poetak ez dira baldintza hauek betetzeko gai. Hitzak konposatu etaenezitatzera mugatzen dira, baina ez dituzte esanahia eta adierazlea bereizten, zentzurik gabeko hitz-jarioaren menpe getatzen direlarik. Esandakoaren ulermenari egia irizpideak aplikatzeko ez dira gai: Ion enezitatzaile bikaina izango da,baina enezitatzen ari denean ez daki zettaz ari den. Honi guztiari ondorio saihestezin bat gehitzen zaio: Platonentzat egia bat eta iraunkorra denez, unibertsala, baieztapen bat ulertzen duenak bere kontrakoa ere ulertu beharko du. Eta horrez gain bere gaiaren eremu osoan epaiketa lanak egiteko gai izan beharko du. Baina lonek, berak onartu bezala, Homeroz bakarrik daki, beste poetez ezer ez dakielarik. Honen aurrean, eta logikati janaituz, Sokratesek frogatu egiten dio Homero ete ez duela uler-

tzen; singular bat, kasu honetan olerkaria, egia irizpideen unibertsaltasunetik abiatuta bakarrik uler baitaiteke.
Baina Platonena ez da rapsoda bati egindako kritika soila; aitzitik, Platonen kritika honen oinarrian jada mendebaldeko kulturaren ondare bilakatu diren irizpideak aurkitzen baitira: esanahi eta adierazlearen arteko ezberdintasuna, esanahiaren lehentasuna adierazlearekiko, eta esanahia egiaren eremuan neurtzea. Badago Platonek mendebaleko kulturan zehar barreiatu duen beste tesi bat, olerkigintza inspirazio gisa ulertzearena lrain zuzen ere. Olerkigintza ezbaita jal<rntza bat, <iainkozko erotasun> batbaizik. Honek bi esanahi ditu Platonengan. Lehenik eta behin, jainkotasuna, Musak, direla konposizio edo ercezitatze prozesua bultzatzen dute-

nak. Bigarrenik, olerkaria Musek iradokitzen diotenaren interprete soila dela: parte hartu gabe errepikatzera mugatzen da. Beraz, olerkaria jainkoen eta publikoaren arteko bitartekari bat da. Platonek, olerkigintzak hartzaile eta publikoarekin duen erlazio hau dela eta, olerkigintzak egiten zion konpetentziaz jabetu beharko zuen. Olerkigintzari egindako kritikaren bigarren alderdia da: integrazioarena. Komunitate baten partaideek hainbat mota eta mailatako sareak eratzen dituzte taldearen partaide izateko: klase sozialak, lanaren zatiketa teknikoan nola kokatu, prestigiodun talde edo banakoekiko erlazioa, boterea nola eskuratu, truke ekonomiko edo sinbolikoa gauzatzeko moduak... Hauek guztiek integrazio soziala gauzatzeko modu eta mekanismo gisa funtzionatzen dute. Platonek olerkigintzan oinarritu eta sorturiko integtazioa liturgiatzat }raftzen du: rapsoda entzuten ari den publikoa kutsaduraz hunkitzen da: rapsodak negar egiten badu, beraiek negar egiten dute, barre egiten badu, barre, haserretu egiten bada, haserretu egiten dira. Jainkotasunak sortzen duen integrazioa, lau gradutan gauzatzen dena olerkaria, rapsoda, publikoa-, desber-jainkotasuna, gabeko integrazioa da, hau da, integrazio horren dindu pafie-haftzaileak berezitasun gabeak dira, eta ez dute jo-

z0

21,

kaerarako askatasunik, beraien ordez jardunean dabilen masa baten zenbaki huts bat besterik ez bailiran. Ez dira beraien inguruan gertatzen diren prozesu sozialak ulertzeko gai. .Imanaren> irudia erabiltzen da hemen: jainkoa gizartearekin erlazionatzen da, baina erlazio mota hau imanarena da, hau da, gizakiak alde batetik bestera mugitzen ditu, azken hauek indar horiekiko inolako kontrolik gabe ageri direlarik. Platonek kohesio mota honen indarra onartzen du, baina beraren justifikazioa ez, ordea. Hau guztia gutxi balitz, poesiaren integrazio liturgikoa gatazkarik gabeko gizarte baten nozio idealizatuetan oinarritzen da. Homerok borroka eta gewaz hitz egiten badu ere, esperientzia poetikoan parte hartzen duenak arazorik eta disfuntziorik gabeko gizartea irudikatzen du, bertan, natura eta gizartea anaituta eta gizakiak elkarren arteko harmonin bizi direlarik: lurrak <<esnea eta eztia> ematen du. Platonek, ordea, gizartearengan gerrate zibilerako joera etengabea atzeman du. Integrazioaren bi hutsune hauek direla-eta poesiak ezin du beregain hartu gizarte baten eguneroko bizitza, hortxe jafizen baitira martxan alderdi hauek guztiak. Azkenik, olerkigintzak hutsunez beteriko gizon motabat ere sustatzen du: estasizko gizona. Olerkaria ez da bere ekintzen eragile, beste batek eraginda aritzen baita. Jainkotasunak gidatzeak ez du hutsune hau zertan ezabatzen. Jakintsu eta nthurca kulturaz jabetu dena da; bere baitatik at dagoena, ordea, bere buruaren jabe ez dena, gune sozialetik at dagoena ere bada. Eta Platonek hiritar autonomoa bilatzen du, bere baitan erabakiak hartzen dituena, baina era berean ordena sozialean gtztiz integrafiabizi dena, hau da, bere izateko era egitura sozialaren aurka ulertzen ez duena. Horretarako gizon mota poetikoaren beste ezaugarri bati eraso behar dio: ezatgani honek banakoaren emozio momentuak besterik ez ditu aintzat hartzen. Hau da, Ion hunkitu egiten da, barre egiten du, negar ere bai, baina ez daki zeftaz ari den hizketan eta ezta zer egiten duen edo-

ta non antzezten ari den ere; eta hauxe da hiritarrei kutsatzen dien portaera, norberaren kontrolik eta argitasunik gabeko portaera itsua. Erabakigarria hemen kutsadura
da, eta honen bitartez autonomia eta urruntze intelektual oro galdu egiten dira. Platonek, aldiz, bere bizitza osoan zehar hunkiberatasunaren aurka borrokatu zuen, gizabanakoaren eta elkarbizitza politikoaren etsai nagusitzat baitzuen. Hunkiberatasunaren aurrean, berak beti nzionaltasuna bultzatu zuen pertsonaren izaetaren beste osagaien

gainetik. Egiarik gabeko iakintza, desberdindu gabeko integrazioa, lehia elkarreragile-hunkigarria: hauek dira poesia-

ren hiru hutsuneak filosofiaren aurrean. Nola ulertzen du

bada, Platonek, filosofia?

Filosofiaren eginkizunak
Platonek bere filosofia bi modutan azaldtt zuen. Gureganaino iritsi diren elkarrizketetan eta Akademian eman zituen klaseen bidez. Akademia ikerkuntza eta irakaskuntza zelrttobatizan zen, eta bere izena aurretik Akademorenak izandako Atenas ondoko lurretan kokaturik egonagatik hartu zuen. Bertan Platonek irakasle lana egiten zuen (baita bere ikasle aurreratuenek ere), eta jakintzaren hainbat alorretako garaiko ikertzaile handiak konferentzia edo kurtsoetan denbora taftebatez parte har zezaten gonbida-

tzen zituen, Knidoko Eudoxo matematikari eta astronomoa adibide. Kide izateko ez zetT derrigorrezkoa "platonikoa> izatea, eta egiazki, bere ikasle gailenen arteko zenbaitek Platonen ideien doktrina eta printzipioen teoria eraso zituzten; hauxe da Platonen iloba eta ondorengoaren kasua, jarrera kritiko horrek ez ziolak eragotzi Akademiako
pertsonaia nabarmenet akoa izatea.

Platonen ahozko irakaspenean bada berak aitortzen duen datu harrigarri bat: bere filosofiaren ardatz ga-

22

23

rrantzitsuenak ahoz azaltzen zituela eta ardatz filosofiko horiek idatziz inoiz azalduko ez zituela erabaki zuela: ,,Ez da izan, eta ez da inoiz izango gai horiei buruzko nire lan idatzirik"6. Platonek filosofia adierazteko bide gisa idazkerari susmo txarra hartzen zion, bere ustetan ikasleari informazio hutsa emateagatik ez zelako ikaslearen arima eraldatzeko gai; ez baitu azalpen anitzetarako lekua uztett, izart ere, liburu bat irakurtzerakoan irakurleak pasarte bat ulertzen ezbadu, berrirakurtzerakoan aurretik idatzirikoa berriz irakurri egiten baitu, inolako aldakuntzarik aurkitu gabe; eta idazleak bere irakurlegoa aukeratzeko ahalmenik ez dtenez politikoki arriskutsua ere bada. Platonek hobesten zuen ahozko irakaspenak, ordea, ez du eragozpen hauetako bat ere sufritzen. Honela, Platonek bere elkarrizketak ikertzaileak bere Akademiara erakartzeko propaganda gisa'ulertzen zitren, honek ez baitu esan nahi elkarrizketoi garantzi filosofikorik kentzen dienik. Doktrina ez idatzi hauen edukiak Platonen ikasleek berek eginiko informeei eta emaniko berriei esker ezagutzen ditugu, Aristotelesek igorritakoei esker bereziki. Gure lana da zeharka transmitituriko doktrina ez idatzi eta elkarrizketa idatzien arteko sintesi bat lortzea. Eta orain lan hori egiten saiatuko naiz Platonen filosofiaren sintesi labur honekin, landuriko eduki filosofiko bakoitza tadizio bi hauetako zeini dagokion zehaztu gabe.

Zientzia filosofikoak bi dimentsio dauzka. Lehenik, eztabaida baten baitan eta eztabaidaren baitatik sortzen da: pentsalaria ez da bere buruarekin duen bakarrizketa bati esker munduaz labetzen, teoria alternatiboekin duen eztabaida bati esker baizik; filosofia elkarrizketa bat da. Eta lorpen hori eskuratzeko baldintzabatzuk bete behar dira, eztabaida orok ez baitu ezagutzara bideratzen. Oroz gain, egia grina da, ez norberaren handiustea asetzearen atzetik ibiltzea edo solaskidearen izena zikintzen saiatzea. Honek guztiak kontrol logikoaren teknika batztei eta teknika ho-

riek erakutsiriko bideari atxikitzea suposatzen du, bide onetik goazerr seinale: honetarako, definizio zuzen baten erregelak eta ondorioztatze egoki batenak behar ditugu.
Eta honez gain, ezinbestekoa da solaskidearen ahalmenen onarpen zintzoa egitea, berdinen artean eztabaidan; baldintzahau ez da betetzen norbait eztabaida batean irakaspenak emateko asmoz sartzen bada eta irakaspenik haftzeko prest ezbadago, ezta ere solaskideen arteko maila inte-

lektuala ezberdinegia izanik solaskideren baten iritziak

besteentzat interesik gabeak bihurtzen badira. Eta, azkenik
(azken baldintza), solaskide bakoitzak sostengatzen dituen

iritziekin identifikatu beharra dauka: kontua ez da ideia horiek originalak edo solaskideak berak asmatuak izatea, edo iritzi horiek oso garrantzitsuak izatea; bereak bailiran defendatzea nahikoa da, eta ez soilik jendeak hala esaten
duelako. Baldintza hau ezinbestekoa da, ideiak egiaztatzearekin batera, solaskidearcn bizitza ben egiaztatzen baita,

Filosofiaren oinarriak Filosofia ezdaedozein jakintza modu, egiazko zientziabatbaizik. Platonen arabera, ezagutza bat zientzia gisa onartzeko, ezagttza modu honek bi baldintza bete behar ditu: errealitatearen egiazko edukiarekin bat egitea, hau da, munduaren gaineko hipotesi bat ez izatea; eta berak eginiko baieztapenak azaldu eta justifikatu ahal izatea. Iritzia, ordea, ezagtza modu bat da, egiazko ala faltsua, baina bere baieztapenak justifikatzeko orduan ahalgea.

eta ezeztatuz geto, solaskideak eztabaidagai den auzian be-

re bizitza modua aldatu beharko baiflt: izan ere, filosofia ez da diskurtso modu bat soilik, bizitzeko era bat ere bada. Baina elkarrizketa izateaz gain, filosofia lege zehatzen menpe funtzionatzen duen arrazonamendu modu oso zotrotza da: "dialektika" da. Platonentzat honek errealitate mota desberdinen arteko ezberdintasun eta berdintasunak ezartzea esan nahi du, errealitate mota batetik besterako inferentzia edo esklusio erregelak zehaztea, eta errealitate horien natura aztertzea.

24

z5

Hau diskurtsoaren formari dagokionez; edukiari

dagokionez, filosofia ezagtza unibertsala baita, unibertsoaren ordena erakutsi nahi digun ezagtza.

Fundamentalismoa
Platon pentsalari fundamentalista da, hau da, badenaren atzetik berau ahalbidetzen duen eta izateaz gain den bezalakoa izatea ahalbidetzen duen hori bilatzen du. Mendebaldeko kulturan egon den fundamentalismo modu agian famatuena, baina ez bakarra, kristautasuna izan da,bizi dugun mundu hau deskribatzen duena: ezerk kontra egin ezin dielarik aro batek besteari jarraitzen diola erakusten digu; edonolatan gizakiak nal:i ez arren hilkorrak diren halabeharrez, etabizitzaren jabe direla bere buntafibizitza eman ez badiote ere; abisatzen digu munduak ere ezin izan duela bere burua sortu. Munduaren ezintasun honek eta bestelako ahuldadeek mundua hauskor eta kontingente bihurtzen dute kristauaren begietan, eta kontingentzia horren azalpen bat bilatzen du, eta ahuldade eta ezintasunen gainetik munduak dituen existentzia, erregulartasuna eta nolabaiteko indarraren zergatia ere biIatzen ditu. Munduari bere indarra eta figura ematen dizkion zergati hori jainkoa da, munduaren sortzailea; jainkoa da kristau batentzat errealitatearen fundamentua. Historian barrena bestelako fundamentalismo modu ugari egon dira, Platonena kasu. Honek guk ezagutzen dugun mundua askotariko errealitateen (jainko, astro, lur, arrait, lehorreko animalia, hegazti, gizaki) aniztasuna dela esaten digu, eta errealitate hauek elkarren artean korrelazioan jaftzen direla, guztien artean multzo harmoniatsu eta eder bat osatuz. Eta korrelazio hau beharrezkoa ere bada, errealitate hauetako edozein aldaraziko bagenu ezagna dugun mundua baino okerragoa lortuko genuke eta. Honela, beharrezkoa da mundua den bezalakoa izatea, ezberdintasunek osaturiko ordena bat. Bakarra da, eredu ho-

netan integraturik ez legokeen mundurik existitzen ez delarik. Eta esferikoa izateaz gain itxia da, finitua benz. Deskribapen labur honen ondotik, filosofiak bere eginbeharrak argi ditu: ordena beharrezko honen deskribapena egitea eta oinarritzea. Platonek ordena hau errealitateen arteko hierarkia gisa ulertzen du; bertan gauzaezberdinak ez daude bata bestearen ondoan soilik, zehaztu behar diren irizpide batzuen arabera bata bestearen euskarri baitira. Filosofia, beraz, ongiaren gainjartzeko moduen zientzia da. Baina munduan guk aurkitu ditzakegun errealitate motak edozein direla ere, errealitate oro bi osagairen ondorio da. Batetik, pentsalari edo gizakiek asmatu ez duten muin jakin bat, itxuragabea, mugagabea, sottzailea, etengabe irakiten egonik bere baitatik errealitate berriak sortz gainezka egiteko joera duena; mugagabea da, bai handtuantz (infiniturantz) bai txikirantz (infinitesimonntz). Baina honek, beste gabe, ez du mundua den gisakoa azaltzen, ezin izango baititugu udareondo eta sagarrondo bat bereiztu, gizon eta emakumea ezberdindu, edo hegaztia eta narrastia. Izan ere (eta bigarrenik), kosmosean errealitate mota ezberdinen alteko desberdintze argia dago. Ondotioz, bereizketarako printzipio berri bat behar dugu, zedanitze printzipioa: gauze forma ematen dien printzipioa, gauzak finitu egiten dituena, itxi egiten dituena, gauzen artean sailkapenak egin ditzakeena, eta muinaren gainezka egiteko joen barctzeko ahalmena duena. Fini-

tua eta infinitua dira, bada, filosofia platonikoaren bi printzipioak. Hitz hauek erabiltzerako orduan kontu handiz ibili behar da, gure tradizioa jatorri kristaukoa izanik infinitua
mugagabeki ahalguztiduna den zerbaiten gisa irudikatzeko joera baitugu (adibidez, inteligentzia infinitua muga-

rik gabe gorenera eramaniko zetbait bailitzan). Baina

zientzia garaikideak magnitudearekin inolako zerikusirik
ez duen infinituaren beste nozio bat garatu du, matematikak adibidei zuzett erreal baten segmentu bat nahi hain-

z6

27

bat aldiz zati daiteke, eta inoiz ez dugu lortuko zati ez daitekeen distantziarik. Zuzen berriak beti zati ditzakegu. Platonen infinitua ikuspegi matematiko honetatik ulertu
behar da, ez infinituaren ikuspegi teologikotik. Kosmologia platonikoak dialektika hau ongi irudikatzen lagunduko digu. Esan dudan gisara, ezagutzen dugun eta mugitzen garen mundua, esferiko, bakar, finitu eta itxia da. Eta antzinakoen astronomiaren arabera, munduaren erdian lurra legoke, eta esferaren kanpoaldeko le-

ku urrutienean izar finkoak; bi horien artean, planetak

leudeke, eta lurraren baitan hegazti, anain, lehorreko ani-

malia, gizaki, eta maila guztietan barreiaturik jainkoak.

Hau da dagoeneko osaturik dagoen mundua. Zein alde da mundu honetan mugagabe eta zein mugatua? Mugagabetasuna honako gertakarietan sumatzen da: naturak etengabe, kopuruz behintzat, izaki berriak sortzen dituenean; hosto eta animalia belaunaldi bati hurrengoa jarraikitzen zaionean; eta gatatzitsuena, oinarrizko elementu fisiko-kimikoak (ura, lurra, sua, airea) diruditen bezain elkarren aurkakoak ez direnean. Azken hau elementuen aldizkako zikloan argi geratzen da: ura lurruntzerakoan aire bihurtzen da; ondoren airea euri bilakatzen da, euri hori lurrera eroriko den ur izango delarik; horren ostean ur hori lur bihurtuko da; eta lur hori, egurra esaterako, erre egingo da su bihurtuz; su hori zerlJra igotzean atzera aire bihurtuko da... Honela, elementu hauen arteko ezberdintasuner azpian bada elementu horietako batzuk beste elementu bihurtzea ahalbidetzen duen substratu komun bat. Prozesu honen kimika biziki landu gabea izan daiteke (grekoek ez zuten bestelakorik ezagatzen), baina Platon itxurazkoaren atzean dagoen substratuaren bila dabil. Eta mugatze elementuak hasierako materiaren desberdintze ezintasun hori lantzen du (esfera edo gereziondo baten enborraren borobiltasuna sortarazteko, esaterako). Gure munduko errealitate orok forma jakin bat du, hau da, mugatuak eta mugagabeak osaturikoa da. Ondorioz, errealitate hauetako bakoitza bere buruarekin barne

borrokan dago, bi printzipio hauetako bakoitzak bere baitako ahalmenak osoki gauzatzeko joera baitu. Horregatik, Platon ez da bere pentsamenduaren zainetan odol metafisikorik gabeko pentsalari olinpikoa: gatazka errealitatearen baitan sartu du. Bere ongiaren ideia ez da auttezanitako harmonia batena, maila kosmikodun indarren arteko borrokaren ondorio baizik. Baina gauza guztiak mugagabe eta mugatuaren arteko nahasketa bat izart auen, denak ez dita modu berean konposatuak: zenbaki batek haizeak falta duen zehaztasuna du, eta oiloak ez dira mahatsondo baten gisara ugaltzen. Honela, printzipioek errealitate mota bakoitzean ezberdin eragiten dute, edo bestela esanik, printzipioak errealitate ezberdinak eratzeko modu ezberdinetan batetatzen dira. Bateratze modu ezberdinak banan-banan aipatu aurretik, printzipioen bateratzearen oinarrizko ideiak
azalduko ditut.

Printzipioen fusioak zergati bat eskatzen du beti, eta zergati hori falta izanez gero bi printzipioen arteko hurbilketa ezinezkoa litzateke. Hurbilketa horrek izate misto bat sortzen du, konposatu bat, nahasketa. Platonek nahasketa h'alu ez du edozein modutan ulertzen, hertsiki proportzional eta aritmetiko gisa baizik: nahasketa "analogikoa". Kafesnea edaterakoan gertatzen den bezala, bi osagai beharrezko ditut, esnea eta kafea; baina horrekin bakarrik ez dut nahikoa, agian kafe zapore gehiago izatea nahiko baitut, eta orduan hiru laurden kafe eta laurden bat esne eskatuko ditut, edo agian esne zapore gehiago izatea nahiago izango dut, eta orduan hiru laurden esne eta laurden bat kafe eskatuko ditut: edaria erregela aritmetikoek gobernatzen dute, zorrozki gobernatu gainera. Eta kosmosaren baitako gauza gtztiak konposatuak direnez, Platonek lege aritmetikoen eraginpean daudela uste du, ideia hau kosmos osoarentzat baliagarri bihurtuz. Ikertzaile bakoitzaren lana da lege horiek aurkitzea. Beraz, atazoi metafisiko hauengatik, Platon naturaren ikerketari aplikaturiko matematikaten sustatzaile handia izan

28

29

zen; bere metafisika matematizatzailea da, eta gaff egungo fisikaren sortzaile handienetako zenbaitzttek fisika matematikoare n fundatzailetzat j o dute.

Baina gauzek ezaugarriak edukitzeaz aparte "ahalbideak" ere badituztenez, nahasten direnean, diren hori eratzeaz gain, bere izatearen ahalbide bat garatzen dute. Eta gatza bakoitzaren ahalbide horiek dira gatza horrek lor dezakeen perfekzioa mugatzen dutenak. Izate konkretu batek sekula ez ditu bere ahalbide guztiak gauzatuko, eta honegatik da Platon pentsalari paradoxikoa: betiere hobea izan daitekeen munduan bizi denez, existitzen den mundu honen aufrean ezkorra da; baikorra, otdea, bete izaerarekin, mundu honek beti bere baitatik gehiago eman ahalko baitu.

Mundu matematikoa geometriak eta aritmetikak osatzen dute. Famatuak dira Platonek bere Akademiaren aitzinean idatzi zituen hitzak: uez dadila matematikaria ez den inor sar>. Platonek geometria aritmetikara bihur zitekeela pentsatzen zuen, dimentsio geometriko guztiak bata bestean bihur baitaitezke: bolumenak bata bestearekiko elkarzutak diren lau puntuk eratzen dituzte, azalera hiru puntuk, lerroa bik, eta honela, guztia, azkenik, zenbaki bat besterik ez den puntura bihurtzen da. Eta aritmetika zenbakien esparrua da. Zenbaki bat segida mugagabe baten baitan dagoen zehatz definituriko mugarri bat da (bosta ez da laua edo seia), eta handirantz (zenbakien segida mugagabea) eta txikirantz (infinitesimonntz) autte-

Errealitateen antolamendu hierarkikoa

Platonek ongiaren osagai metafisiko edo errealitate mota ugari bereiztu ditu: mundu sentikorra, mundu ma-

tematikoa, eta ideien mundua, horietako bakoitza printzipioen arteko nahasketa modu ezberdinen emaitza delarik. Laburki ikusiko ditugu. Honez gero, mundu sentikorraren osaerari buruzko oinarrizkoena esan dugu, baina gauza bat azpimarcatzea falta zaigt: sentikorraren arbuiatzailea dela esaten bada ere, Platonek mundu sentikorra eder eta hoberena dela, eta mundu hartatik kanpora ezer ez dagoela baieztatzen du erabatT. Aipatu ditugun beste munduak mundu sentikorraren barru-barruko osagaiak direla esan nahi du honek, mundu hori antolatu eta zeharkatzen duten zainak eta odola; baina ez (aspertu arte defendatu den moduan) mundu sentikorrarekiko arrotzak. Azken finean, mundu sentikorraren edertasuna simetria eta proportzio kontua da, eta hauek nozio matematikoak izanik ezinbestean mundu sentikorretik matematikaranzko igortze bat dago' Eta honek mundu matematikoa aztertzefa ganmatza.

ra jo dezake. Honela, mugatuaren eta mugagabearen printzipioek konposatzen dute. Baina gauzek, geometriak emaniko formaz gain, bizirauteko gaitasun handi edo txikiagoa dute. Batzuk bere kabtz izate baten jabe dira, gizakia, otsoa edo txakurra, esaterako; beste batzuek beste gauzaren bati kontrajartzea behar dute errealitatea lortzeko, bidezko-bidegabe edo baliagarci-gauzaez, adibidez; eta beste batzuek beste batzuekin erlazioan soilik, eskuin-ezker edo bikoitz-erdi, esate baterako. Errealitate bakoitzak mugatu eta mugagabe izateko modu ezberdinak ditu, hau da, errealitate hauetako bakoitzaren baitan bi printzipio hauen presentzia eta eraginkortasun moduak ezberdinak dira. Adibide gisa, bere kabtz errealitatea duen garza bakoitza beti genero baten barrenean dago, eta honela, mugapena nahiko zehatza da (lehoia, esaterako, ugaztunen generoaren parte da); errealitate kontrajarri eta erlatiboek genero bikoitza dute: berdintasuna (justizia bakarra da) eta ezberdintasuna (bidegabekeria moduak ugariak dira) kontrajarrien kasuan, gehiegikeria (bikoitza) eta gabezia (erdia) erlatiboenean. Gauza bat b ere neurritasunaren ikusp e gi tik azteftzer ako an gauza horren ideiaren eremuan saftzen gara. Eta kontzeptu hau izan da mendebaldeko kulturan okerren ulertu izan denetako bat. Platonek <ideio deituri-

30

31

koa ez da Lockez geroztiko filosofia modernoak definitu duena, hau da, guk gauzen gainean irudikatzen dugun kontzeptu mental bat. Platonen ideia errealitate orok duen iraunkortasun momentua da. Platonek edozein errealitadio zaborra, politika edo izaki bizidun baten tek -berdin antolamendu biologikoa den- beti bi alde dituela ikusten du: aldakorra den bat (bere kolorearen abardurak, bere pisu edo tamaina), eta beti egonkorra den bestea, ondorioz errealitate hori zer-r'ot den adierazi eta gainerakoeta-

zioa. Mundua, mugapen honen ondorioz klase ezberdinetan sailkaturik agertzen da. Baina, eta hau askoz zailagoa da atzematen, zein da ideien mugagabetasun momentua? Bere ugalkortasuna: lehoia milaka aletan mamitzen da, horietako bakoitza aufiez aipatu dugun eskasia tartearekin; berdin gertatzen zaio pertsonari. Ikusi dugun legez, mundu sentikor, matematiko eta idealaren artean oinarritze antolamendt zonotza dago, mundu hauetako bakoitza hurrengoan oinarritzen

tik ezberdintzea ahalbidetzen duena. Pertsona batek bestelako animalia askok duten pisu berdina izan dezake, baina
ez du animalion kode genetikoarekin bat egiten. Platonen

ideia nozioa hitz honek ohiko hizkera grekoan zuen esanahiaz jabeturik hobe ulertuko dugu: edozein ikuspuntutik begiratuta ere garzabat ezagutaraztea ahalbidetzen duen forma hori guzaren ideia da: Partenoia goizez edo ilunabarrez, Plaka auzotik edo Atenasko kanpoaldetik begiraturik, Akropolian zuen kokapenagatik, eta bere ateburu eta doriar ordenari esker ezagut zitekeen. Platonek ideiaren esanahi hau berrartzen du filosofian erabiliz. Gatzabaten ideia ez da haren gainean egin dezakegun irudikapena, gauza hori egonkor bilakatzen duen dimentsio hori baizik. Eta horregatik, Platon urrutiago ere badoa, ideia gauzaten egitura bera eta galJzaferr agerpenaren oinarria
dela dioenean. Ideia, betaz, ez da kontzeptua.

baita. Honekin, oinarritze lanak egiten dituena oinarrituarekiko berezkoa, barru-barrukoa eta funtsezkoa dela esan nahi dugu, kontrakoa gertatzen ez delarik. Honela, Platonek alderuntzizko asimetria bat dagoela pentsatzen du: oinarria ezabatuz gero, oinarritua desagertuko litzateke, baina ez aldenntziz. Adibidez, jirafa bati bere animaliatasuna kenduz gero jirafa horrek bere ugaztuntasuna galduko du, baina ez alderantziz, ugaztunak ez diren animaliak existi baitaitezke. Oinanitzailea oinarritua baino unibertsalagoa da, zebra baten kolorearen distira berea da soilik, baina bere larruazalean kolorea zati txttri eta beltzetanbanatzea zebta gtztientzat komuna da.

Teoria politikoa Horren guztiaren aurrean non koka dezakegu Platonen pentsamenduan ezagunenetakoa den teoria politikoa? Betidanik, pertsonaren inguruko teoriak filosofia guztiei atazoak sortu izan dizkie, eta aufferantzean ere horrela izaten jarraituko du. Filosofia batzuek pertsona zeharo lratlJraz haraindiko izaki bihurttz anazoa sinplifikatu dute, baina orduan giza izaeraren dimentsio zehato berehalako eta agerikoak bazterrean uzten dituzte, hala nola, bere izaera biologikoa. Bestelako ikuspegi batzuek pertsona argi eta garbi inguruko izakien artean kokatzen dute, eboluzionista eta ekologistek kasu; baina honela ez digute beste izakiekiko gizakiek dituzten ezberdintasunak

Eta ideien mundua, orduan, mundu sentikorretik haraindi legokeen mundu urrun eta aparteko hura ere ez litzateke izango. Ideiak gauzak berak dira beren agerpenean. Ideia betierekoa denez Platonek ideien teorian errealitatearen aberastasun joria bildu du (beste errealitateekiko
bere ordena sailkatzailea ere bai). Honela, kosmos sentikorra existitzen den izaterik eder eta hoberena denaren baiez-

tapenarekin gaztiz koherentea da Platon. Eta baieztapen honen formulazio metafisikoa da ideien teoria. Ideiaren mugapen momentua gauza bakoitza besteetatik bereizten duena da. Berberatasuna ez da antzekotasuna, peftsona ez da lehoia, kontrajarperra ez da erla-

32

33

edo pertsonak bere burua ezagrftzeko duen gogo indartsuaren zet gatia azaltzen laguntzen. Platonen ustetan pertsonen mundua kosmosaren parte da, mundu horrek, ordea, badu berezitasun bat; pertsonak bere baitan kosmosa errepikatu eta laburbiltzen du: burua pertsonaren alde jainkotiana da, pertsonaren gorputz eta arimaren arteko bereizkuntzak kosmosaren gorputz eta arimaren bercizkuntza errepikatzen du... Platon jaio baino mende ugari lehenago, mesopotamiarrek, behintzat, beraien mundu ikuskera mitologikoetan pertsonei buruzko ikuspegi oso arkaiko hau osoki garatu z'lterr. Baina Platonek antropologia eta politika bat garatzearekin batera pertsonaren irudi arkaiko honen bertsio filosofiko bat landu zuen. Zail litzateke politika eta antropologia horiek bereiztea; eta honexegatik bietako edozein har dezakegu gure nahsiaren abiapuntu gisa, bietako inor ezbaita bestearentzako baldintza, eta bata abiapuntutzat hattuz ezinbestean bestearengana ailegatuko gara. Honela, nire analisiaren ordenak ez du oinarritze funtzio edo garantzi lehentasunik adierazten.

tu, hausnartu eta errealitateaz jabetzen den arima kalkulatzaile edo razionala. Arima razionalak beste biak bere nagusigora biltzen dituenean pertsonak bizitza ona eraman ahal izango du, menpetasun horri esker soilik lor baitaiteke funtzioen arteko harmonia eta banako moralaren autonomia. Platonek amesten duen bizitza politikoa hiri-estatuaren batasun moduko bat da. Hiri-estatua bestelako antolamendu politiko ezberdin bat sortzeko pixkana-pixkana nola eraldatzen ari zen ezagutu bazuen ere, ez zien jakin antolamendu politiko berriari aurre hartzen edo greziar historiari uko egiten. Hiria osotasun bateratu bat izango da, bere dimentsio guztiak osotasun horren zerbitzura egongo direlarik. Eta osotasun horren helburua hiritafren zoriontasunabetmatzea izango denez, bere funtzio eta jarduera guztiek batasun eta zoriontasun hori sendotzeko elkarlanean aritu behar dute. Hiriaren batasunaren onerako funtzio ezberdinen egokitzapen desiragarri horri <justizia> deritzo Platonek. Gizartearen egitura lanaren banaketa teknikoaren
ardatzaren inguruan harilkatzen da, eta lan maila bakoi-

Arimak eta gorputzak, buruaski eta autonomoak direlarik, banakoa osatzen dute. Arima, transmigrazio bidez, attrrez berezko egitura duen gorputzean hatagitzen da. Eta arima ez da giza haragian bakarrik gorpuzten, bere aurreko bizitzan izan duen bizitza moralaren arabera, animaliaren batean ere haragitu baitaiteke, hala nola, txerri, lehoi edo bestelako animaliaren batean. Moralki bizimodu hoberenaizan duenak hurrengo gorpuztean ontologikoki eta moralki bizitza modu hoberena lortuko du. Pertsonen artean bizitza modu gorena filosofoarena da. Arimak, gorpuzten denean, pertsonarengan portaeraren hiru modulazio (Platonek arima modu edo arimaren atal deitzen die) sortzen ditu: ugaltzea eta elikatzea bilatzen dituen plazerraren printzipioak gidatzen duen portaera, arima begetatiboa deiturikoa; ausardia eta kemena bere bertute oinarrizkoenak dituen arima suminkorra, bulkada eta indar psikologikoaren egoitza; eta pentsa-

tzari gizarte klase edo giza talde konkretu bat dagokio. Ezagutzaren banaketa teknikoak hiru premia ase behar ditu. Lehena, biziraupen materiala: honetarako artisautzarcn aldaerekin (larru-ontza ile ak, zap atariak, at otzak, arkitektoak...), nekazaritzarekin eta gutxieneko merkataritza batekin aski izango da. Jarduera hauetan aritzen diren pertsonak langileen gizarte talde edo klasea osatzen dute, gizarteko beherena. Beraien lanbidearen erregelak ikasteko beharrezkoa duten heziketa intelektual gutxia besterik ez dute jasotzen, eta arimaren alde begetatiboa da beraien baitan nagusi. Bigarren gizafie premia defentsarena da, bai kanpo defentsarena (hiria menpean hartu nahi duten etsai arrotzen aurka), bai barne defentsarena (artisauen arteko liskarrak ekidin, artisauek prestaturiko matxinadak aurreikusi, gizarte ordena egonkortu... Laburbilduz, justizia mantendu eta Platonen beldur handiena den gizarte

34

35

zatiketaren handitzea agertu orduko ahalik eta azkarren ekidin). Lan hau arimaren alde suminkorra oso garatua duten pertsonek osatzen duten zaindari edo gerlarien gizarte klaseari dagokio. Hauek, curriculum intelektualaren ikasketa sakonarekin eta gimnasia-ariketa guztiak lantzera ohiturik, haurtzarotik gorputz eta adimen prestakuntza bikaina izango dute; Platonek zaindariengan berak formulaturiko <<mens sana in corpore sanot lema golpuztua ikusiko du. Giza talde honetako emakumeek gizonezkoek jasotako hezkuntza eta trebatze plozesu bera pasatuko dute. Aberastasunak, emakumeak eta seme-alabak denen artean banatuko dituzte, eta inork ez du jakingo haur bakoitzaren aita zein den; eta burtz zein gorprfizez ahalik eta seme-alaba garatuenak jaio daitezen, ugaltze plozesua hiriaren zaindari gorenen begirada zoftotz eta arduratsuen menpe egongo da. Hirugarren gizarte klasea gudarien gizartearen bai-

ten baitako alde kolektiboa da, gizarte honen ustetan halabeharrez bete behar den gutxieneko hori da. Zoiontasuna, aldiz, pribatuaren eremukoa da, eta pribatuaren eremuan norberak bere asebetetzea loftzeko bere buruaren baiespena aurkitzen du. Gizarte baten baitan justiziaren (hau da, legeen arloaren) eginbeharra pribatutasunaren existentzia eta garapena bermatzea da. Platonek justizia eta zoriontasuna identifikatzen dituen unean, hiritarra hiriarekin identifikatzen du, eta ondorioz ez du eremu pribaturako inongo tokirik uzten: gizabanakoak estatuari men egin behar dio. Hauxe da Platonen ageriko totalitarismoa.

Bibliografia Liburu honen hitzaurrean aipatu diren gaietariko batzuk sakonago aztertu nahi izanez gero, hemen daukazue gutxieneko bibliografia bat. Platon bizi zeneko Atenasko, edo Grezia guztiko, giro soziopolitiko eta kulturalari burttz: P. FernndezUiel, Historia Antigua Universal. Volumen IL EI mundo grego, Madril, Universidad Nacional de Educacin a Distancia, 7996, 509-713 (K.a. IV. mendearen bigarren erdira arte). Sokratesen pentsamendu eta biografiaz arduratu nahi izanez gero: Platon, Sokratesen Defentsa, Donostia, Jakin lrakurgaiak, 1999 (itzrtlpena: Julin Pea; sarrera: Joxe Azurmendi). Sarreran, Joxe Azurmendik, modu labur baina zehatzeal, Ion-en hitzaurre honetan itzalean ageri dena osatzeko beharrezko diren pentsamolde sokratikoaren puntu guztiak aztertzen ditu. Platonen doktrina ez idatziei buruzko hautaketa oso bat, oin-oharrekin, autore bakoitzari buruzko sarrera batekin eta testu nagusien argibideekin: Jos Ramn Arana, Platn. Doctrinas no escritas. Antologa, Bilbo, UPV/EHU,
1998.

tatik ateratako filosofoek osaturikoa da: noizean behin,

aldi berean bere ezaugarri moral, intelektual eta fisikoengatik nabarmentzen den gudarietarik bat aukeratuko da. Eta hiru ezatgani ha:uez gain, arimaren zati nzionala gailurreraino garaturik izango du. Honela, boterea eta itzala uztartuko dituen pertsona honen zereginak ekintza sozial oro koordin atzea eta gizartearen osotasunarentzat portaeraren ispilu izateaizango dira. Naturalismoa da gizafie irudi honen irizpideetako bat. Arotz jaiotzen da, edo gerlari, eta gizarte klase batetik besterako jauzia (bai gora egiteko, bai beherago iaisteko) salbuespen kasu gutxi batzuetan soilik izango da posible. Klaseen arteko mugikortasunik gabeko gizafte bat da. Ikusi dugun moduan, Platonek, gizakien arima motak eta gizafie klaseak bat etorraraziz, gizaftearen ordena eta pertsonen izaeraten egitura zentrokide bihurtzen ditu. Gizartearen ikusmolde honen atzean (bere ia erabateko mugiezintasunaz gain) gure ikusmolde eta bizipenei zeharo arotz egiten zaien irizpide bat dago: zoriontasuna justiziarekin berdintzea, alegia. Justizia betiere gizarte ba-

36

37

Eta Platonen elkarrizketen testu nagusiak (idatzizko

Oharrak
1. Jos Ramn Arana EHUko Antzinako Filosofia irakaslea da. 2. Cf. Platon: Errepublika, 337 a-e. 3. Garai klasikoko hezkuntza grekoari buruz era erraz batean gehiago jakiteko: R. Flacelire: La vie quotidienne en Grce au sicle de Pricls, Pads, Hachette, IV. atala, 1959 (espainolezko bertsioa badago: La vida cotidiana en Grecia en el siglo de Pericles, }rladril, Ediciones Temas de Hoy, 1989); gehiago sakontzeko, jada klasikoa bilakatu den liburu hau ere gomendagarria da: H.I. Matrot: Histoire de l'ducaon dans l'anquit, Paris, Editions du Seuil, 1950 (espainolezko bertsioa badago: Historia de la educacin en la Antigedad, Madril,

tradizioa) eta zeharkako iturriak (ahozko tradizioa) kontuan hartuz Platonen filosofia bere osotasunean azaltzen duen liburu bat: Jos Ramn Arata, Introduccin a Platn (prentsan). Liburu honen berrikuntza bi iturriok elkartzea da, normale an b akoitza bere aldetik azaltzen b aitft a. Azal pen egoki, atsegin, baina tradizionalago bat nahiago duenak: G. Reale, D. Antiseri, Historia del pensamiento ftIosfico

y cientftco. Volumen I. Antigedad y Edad Media, Bartzelona, Herder, 1988, 119-155 (itzulpena: I.A. Iglesias). Gaur egungo pentsalarien artean Platon eta Aristoteles hoberen
ezagrttzen dituenetakoa da Reale. Filosofia ikertzaile gehie-

Akal, 1985).
4, Ion elkarizketari dagokionez, honako nire artikulua laburbildu dt: <El lon, fundador de la hermenutica occidental>, Veleia L5,1998,257-276. 5. Platonek lon elkarrizketan sinplifikaziorako ioera agertzen du eta ez du bereizketa argiegirik ezarfzen poesia eta rapsodiaren artean. Nik ere ez dut be-

nek ez bezala irakurketa goxatzen duten azalpen argiak eman ohi ditu, aldi berean garrantzitsua dena aukeratu
eta arrunkeria eta errazkeria saihestuz. Ion-ek menebaldeko hermeneutikari eginiko ekarpenaren ikuspegitik ikerkuntza sakondu nahi izanez gero: Jos Ramn Arana, ,,El lon, fundador de la hermenutica occidental>, Veleia 75, 1,998, 257-276. Bertan, elkarrizketa

reizketa argirik finkatuko: bati zuzendutako kritikak bestearentzat baliagarriak izango dira. 6. Cf. Platon: Vll. Eskutitza,34lc. 7. Cf. Platon: Timeo,29a;31a-b.

honen eskumen eta gizafte dimentsioak jorratzearekin

batera, hermeneutikaren sortzailea dela zergatik uste dudan justifikatzen dut.

3B

39

Sarrera
Javier Alonso, Jon Etxaide, Hannot Rodrguez
Testuin guru historikoa K.a. V. mende bukaera eta IV. mende hasiera krisi gania izango da Atenasentzat (sta oro har mundu greko guztiarcntzat), bi epe zeharo ezberdinen arteko mugarri modukoa, Periklesen urrezko arotik greziar hiri-estatu txiki autonomoaren porrota bitarteko pasabidea. Ondoren, Alexandro Handiarekin garai berri bati hasiera emango zaio. K.a. V. mendean zehar, Atenasen Solon, Pisistrato, Klistenes eta Periklesen erreformek familia oneko aristoktazia aberatsaren eta pobreenen arteko zuloa txikitu zuten, azkenik demokrazia eta isonomia (hiritar guztien eskubide politikoen berdintasuna) ezaniz. Familia gutxi batzuen inguruan eta lur jabetzaren arabera antolaturiko gizarte esklusibo batetik, behe klaseek (nekazari txiki, artisau...) gero eta botere politiko handiagoa duten gizafte berri batera igarotzen gara. Azken hauek hiriaren gobernuan partaidetza handiagoa lortuko dute. Gisa honetara, K.a. VI. mendea ezaugarritu zuten borroka eta tentsio sozialak (desagertu ezbazhen ere) baretu ziren.

4l

Prozesu honen gailurra Periklesen urrezko aroa dei-

turikoa izango da, nolabaiteko gizarte bakea ezagutuko duen sistema demokratikoa. Ezin ahaztu, ordea, honen guztiaren oinarria esklabotza eta atenastar inperialismoa direla. Bi hauek gabe pentsaezina izango zen Periklesen
urrezko aroa.

K.a.477an Delosko liga sortu zen, Atenas asiar kostaldeko eta Egeoko uharte joniarretako hiri-estatuekin lotuko duena. Hasieran (teorikoki behintzat) hiri hauek guztiak autonomoak badira ere, eta liga berdinen arteko aliantza gisa ulertzen bada ere, ligako indartsuena den Atenas besteei gailenduko zaie. Denborarekin gainerako hiriak, Atenasen interesen onerako, beraien autonomia politiko, militar eta ekonomikoa galduz joango dira. Atenastarrek merkataritzan beraien moneta inposatuko dute, eta askotan hiri hbrietan Atenasentzat komenigarri diren sistema demokratikoak ezarriko dituzte. Kasu batzuetan gobernari edo soldadu-talde atenastarrak ere ezarriko dituzte. Eta matxinada edo independentzia saioen aurtean errepresio bortitza ere erabiliko dute, ligaren baitan zeinek agintzen duen erakusteko. Honen adibide adierazgarriena dugu Delosen gorde ohi zen Delosko ligaren altxorra Atenas bertara eramatea, eta ligako partaide guztiek denen onerako jarria zuten diru hori atenastar gudarostea eta eraikin publikoak finantzatzeko enbiltzea (Atenasko Partenoia, esaterako, Atenasen indarraren sinboloa, eta Akropoliarcn bizitza erlij ioso eta ideologikoaren erdigunea). Izaera inperialista hau Peloponesoko Gudan zehar indartuko da. Hemen, guretzat garrantzitsuena, K.a. V. mendeko atenastarrek mundu grekoan duten nagusigo politiko, ekonomiko, militar eta kulturalaren gainean duten kontzientzia garbiaz ohaftzea da, Tuzididesek Periklesen hil ereserkian agerarazten digun gailentasun kontzientzia.
Atenasek botere militar izugatia du (itsasoan batez ere), eta bere merkataritza etanekazaitzaten momentuko

egoerak oso onak dira. Guri dagokigunez, kulturalki ere

mundu grekoaren erdigune bihurtu zen, bertan bildu baitziren ideia, teoria eta ikuspegi berrienak, bizienak eta polemikoenak. Honela, Greziako gainerako hirietatik jakintsu, artista eta idazLe ugari joango dira Atenasera; haren dirdira eta ospe kulturalak erakarritako horiek Atenas oraindik ere dirdiratsuago egingo dute. Nolabait esateko, demokrazia berriaren testuinguruan antzinako kultura aristokratikoa eta bere balioak zalantzan jarriko dituen kultura humanista eta indibidualista bat sortuko da. Konstituzio politiko egokienare inguruan ere eztabaida ugari izango da (demokrazia ote den, monarkia, aristokrazia...). Orokorki, bizltzaren arlo guztietan mundu ikuskera aristokratikoaren eta berriaren arteko borroka eta, zenbaitetan, tztatduta dagoela esan dezakegu. Sofisten jarrera (Gorgias, Protagoras...), esate baterako, honen adienzgari da, beraien erlatibismo eta balio absolutuekiko eszeptizismoak atenastarren oinarri erlijioso eta etikoak zalantzan jartzera bultzatuko baititu, jasotako tadizio atenastar gttztia desorekatuz. Hauen erlatibismoaren aurka, Platonek balore absolutu batzuk kontralarriko ditu. Tragedian ere (beste adibide bat jaftzearren) bere egitura eta errepresentazio publikoa demokratikoak dira (kantu epikoak, aldiz, ikus-entzuleria mugatu bati begira eginak dira); baina, edukiei begira (kondaira heroikoa, bizitzarcn zentnJ tragikoa...) aristokrata da. Eskilo eta Sofoklesek, gutxi ala asko, antzinako ideal aristokratikoak maite dituzte; Euripidesek, aldiz, ez. Hala ere, atenastarrak bere atenastaltasunaz harro badaude ere, K.a. V. mende erdian badute itzalik Esparta hiri-estatu oligarkikoa. Atenastarrek Egeo itsasoan nagusigoa badute ere, Esparta hiri-estatuak kontra egiteko indar nahikoa du, Peloponeson bera baita indar nagusia. Bi hiri-estatu hauen arteko lehiak Helade guztiaren bizitzabaldintzatuko dr, batez ere elkarri guda deklaratzen diotenean, gainerako hiri-estatuek bata edo bestearen alde jarri behat izan baitzuten.

42

43

Atenasek Peloponesoko Guda luzea (K.a. 431-K.a.

404) galduko du, gainditu ezinezko krisi sakon batean murgilduz. Atenasen krisi honi Helade gztiarr zehar hiri-estatu klasikoak sufritzen duena gehituko zaio, Grezia klasikoaren oinarriaren krisia. Peloponesoko Gudaren ondoren egingo diren hiriestatuaren saiakerek ez dute ondorio onik izango, aurreko mendeko egituren kopia kaxkarrak besterik ez baita lortuko. Beraz, K.a. V. mendea hiri-estatu grekoaren urrezko aro gisa uler badezakegu (Atenas demokrata eta Esparta oligarka eredu), K.a. IV. mendea hiri-estatu horren dekadentzia eta galeraren
mendea izango da. Atenasera mugatu4 porrotaren oinarrian (militarki menperatuak izateaz eta nagusigoa Espartaren eskuetan uzteaz gain) egoera_ sozio-ekonomikoa aurki dezakegu. Hiriaren baitan gorde ziren biztanleek noizbehinka iz:.riteak sufritu zitttzten, eta peloponesotarrek beraien lurreko erasoekin Atikako nekazaritza deuseztatu ztrten, urteak behat izan zituelarik aurreko egoera oparoa berreskuratzeko. Honela, gerraren ondorioz, gutxi batzuk ikaragarri aberastu ziten, eta gainerakoak izugarri pobretu. Lurra lurjabe gutxi batzuen eskuetan geratu zen, eta lurjabe txikiek beraien hiritar aske izatea mantentzeko lurra saldu eta lanean hasi behar izan zlu;ten. Baina (bai landan edo bai hirian) lana esklaboei eginarazi zieten, eta hiritar asko lanik gabe pobrezian murgildu ziren. Era honetan, aberatsenen eta pobreenen arteko zuloa handituz ioarr zen, bigaen gizarte taldea ikaragarri ugarituz. Platonek ere hiri bakoitzaren baitan bi hiri daudela esango du, aberatsena eta pobreena, etengabe borrokan, eta borroka hori dela

ziren, etsipena nagusi zen garai bati bide emanez. Gerra bukatu ondoren botere hutsune asko izango dira, eta urte gutxiren bueltan botere aldaketa ugari izango da (demokrazia, oligarkia, berriro demokrazia...), garai ezegonkor eta gizarte egoera nahaspilatu batean sattuz. Aurreko mendeko egoeran ezbezala, boterea lortzeko borrokak eta konspirazioak ugariak izango dira gerra bukatu ondorengo lehen urteetan (azkenik Periklesen garaiko demokraziaren antzeko bat ezarriko da); eta giro horren adibidetzat har dezakegu Sokratesi egindako epaiketaren salaketak (K.a. 399): gaztedia usteltzea eta erlijio tradizionala erasotzea. Honela, demokraziaren eta hiri-estatuaren beraren muga asko agerian utziko dira eta lehen aipaturiko ideia berrien agerpen giro horretan, polisaren egituraren inguruko proposamen eta zalantza asko sortuko dira. Nolabait esateko, teoria politiko, filosofiko, kultural eta artistiko berri hauek krisi honi aterabidea bilatu nahiizan zioten, eta Grezia klasikoaren agoftze gisa eta Alexandro Handiak hasitako garai helenistikoaren hastapenaren seinale gisa uler ditzakegu.
Batez ere, aberats eta pobreen arteko zuloalj eta gi-

zarte klase bakoitzak bete behar zuen lekuari buruz ariko dira teoria hauek, eta gehienak hiri-estatuaren eta Gteziaren urrezko aroko gizarte eredua berreskuratzen (hura berrituz edo antzinako ereduetara itzuliz) saiatuko dira. Hemen koka ditzakegu Platonen hiri-estatu ideala (Atenasi

hiri-estatuaren zoritxar guztien iturri. Hirietako artisau eta bestelako soldatapekoek ere sufritu zuten ondorio ikaragarriak izan zitluen krisi ekonomiko hau. Krisia garaiko idazkietan sarritan azaltzen da (Xenofonte, Lisias, Demostenes eta Aristofanesen lanetan). Honenbestez, Periklesen garaiko harrotasun horiek eta besteen gain egotearen kontzientzia ere krisian sartu

bere antzinako loria itzuli nahi diona, sofisten ideia berriak arbuiatuz), Aristotelesek konstituzio ezberdinen gainean eginiko hausnarketa (Platonekin batera demokraziaren etsai sutsua izango da Aristoteles), edo Isokratesen panhelenismoa. Eta ezin ahaztu hiri-estatuaren kontzeptuaren aurkako ikuspegiak erc azaldu zirela, estoikoena kasu: beraiek inongo hiri zehatz batekoak ez zirela aldarrikatzen zvten, pertsona denak baitira hiri unibertsalaren partaide. Gai hauen guztien in-kosmopolisarenguruan eztabaida franko izan zirert, baita ikuspuntu ikaragarri kontrajarriak ere, baina egia esan, urrezko aroaren

44

45

berreskuratze saiakera hauek guztiak asmo izate hutsean

gelditu ziren, ondorio praktiko gutxi izan baitzittszten;

kezka komun eta krisi baten seinale.

Hiri-estatuaren irudia kraskatua dago, eta ondorioz Grezia klasiko gisa ulertzen dugunarena ere bai. Mazedo-

niak Heladea menperatzeak prozesu horri amaia emango dio.

Filosofia, olerkigintza eta rapsodika lon-en

Platonek elkarrizketa honetan kontrajarri egiten ditu olerkigintza eta rapsodika alde batetik, eta filosofia bestetik. K.a. V. mendeko Atenasen rapsodaren eginbeharra olerkariak interpretatzea zerr, olerkarien pentsamendtta aditzen ematea, alegia. Ondorioz, herriaren lidergo kulturalean rapsodak duen eragina oso garrantzitsua zen, olerkariarena hala baitzen. Eta Platonek horrelaxe azaldu-

na edukitzea, besterik ez. Betaz, Platonen ustez zerbaiten esanahia ulertzea adierazitakoa egiazkoa ala faltsua den jakitea da. Esanahia duena halabeharrez izango da egiazkoa ala faltsua, esanahiaren ikuspegi egibalioduna defendatuz. Eta ez dago interpretaziorik interpretatzen den hori egiazkoa ala faltsua den jakin gabe, kasu honetan, olerkariak adierazitako esanahiaren egiazkotasuna ala faltsutasuna bereizteko gaitasunik gabe. Benz, interpretariaren lana ez da ulertzen ez den mezuaren argitze-lana bakarrik. Errezitatze soilak, ondorioz, ez du esanahiaren ulerpena bermatzen, derrigorrezkoa bihurtzen delarik egibalio zluzena finkatzeko gaitasunaren jabe izatea.
Rapsoda interpretari gisa ulertzen du Platonek, dioglJnez. Baina hala al da benetan? Platonek ezetz dio. Le-

henik eta behin Ion Homeroren gainean da trebea,

ez

beste gainerako poetei dagokienez. Ionek berak era honetan erantzuten dio Sokratesi: Sok. Orduan, zuri entzuteko denbora-tarte bat hartuko dut, baina orain erantzuidazu honako hau: Homerori buruz soilik al zara trebea hitz egiten, ala baita Hesiodo eta Arkilokori buruz ere? Ion. Inola ere ez; Homerori buruz soilik, nahikoa irudTtzen baitzait (530d-53 1a, 61. orr.).

ko du rapsodaren eginbeharra: ez da errezitatzaile soil bat; beharrezkoa du olerkariak dioena ulertzea. Sokratesek Homeroren interpretazioarcn inguruan Ioni gogoratazten dion moduan:
Sok. (...) beharrezkoa da, halaber, haren [Homeroren]
pentsamendua aditzera ematea, ez hitzak soilik. Rapso-

da ezbailitzateke inoiz rapsoda ona izango olerkariak esandako gauzak ulertuko ez balitu. Izan ere, rapsodak entzuleentzat izan behar du olerkariaren pentsamenduaren interpretaria, baina olerkariaren esanak ez dakizkienak ezin du hau ondo egin (530b-c, 59. orr.; letra etzanak geuk jarriak dira).

Benetako jakintzaren jabe (teknikaren jabe) izango balitz, Ionek gainerako olerkari orori buruz ere jakin beharko luke, denek gai berei buruz hitz egiten baitute, Sokratesek iarraian dioen moduan: Sok. Baina, orduan, zergatik zan aditua Homerorenean, baina ez Hesiodorenean edo gainerako olerkarienean? Akaso Homerok gai batzuei buruzhltz egiten du gainerako olerkariek beste gai batzuei buruz hitz egiten duten bitartean? Ez al du hitz egin xehetasun handiaz gerrateari buruz eta gizakien arteko harremaneiburuz? Eta baita onak eta gaiztoak direnei buruz ere? Edo eziakinak eta adituak direnei buruz? Eta jainkoen beraien arteko eta gizakiekiko hamemanei buruz? Eta zeruko

Honela, Platonek bereizketa bat finkatzen du: alde batetik adienzlea legoke eta bestetik esanahia (adierazitakoa). Hain zuzen, bereizketa horren babesean hartzen du rapsodak gatantzi kultural gorena. Eta zer da, Platonen ulertzea-? Adierazten den houstez, ulertzea -esanahia rren egiazkotasuna ala faltsutasuna erabakitzeko gaitasu-

46

47

gertakariei eta Hadesari butuz, baTta jainkoen eta heroien iaiotzari buruz ere? Ez al dittl Homerok bere olerkiak gai hauei guztiei buruz konposatu? Ion. Diozuna egia da, Sokrates (531c-d, 63' orr')'

Baina, orduan, nola da posible trebetasuna unibeltsala ez izatea? Ionek Homerori buruz asko badaki, horrek Homerok hainbat eta hainbat gauzel burttz esandakoak ulertzen dituela esan nahi du, bestela esanik, Homerok haiei buruz esandakoak egiazkoak ala faltsuak diren erabakitzeko trebetasuna duela. Eta berdin beharko luke gainerako olerkariekin, hauek gauza berei burttz hitz egiten

horren menpe dagoelako baizik. Inspirazio-katearen azken muturrean, beniz, publikoarekin egiten dugu topo. HorreIa, jainkoarengandik hasita publikoarenganaino doan inspirazio-katearekin egiten dugu topo. Hala bada, razionaltasun oro bazterturik geratzen da eskema honetan eta hori da Platonek rapsoda eta olerkariei dien arbuioaren zergatia. Sokratesek pasarte argigarri honetan adietazi bezala:
Sok. (...) Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen nioen moduant zrtgan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripdesek magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri-iman honek ez ditu burdinazko eraztunak

baitute. Argi dago rapsoda ez dela esanahiez jabetzen;

adierazlearen mailan geratzen da, esanahirik gabeko mundu antzuan Pteso. Eta olerkigfntzaz zer? Platonek rapsodari egiten

erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri-imanak egin dezakeena
egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arras-

dion kritika bera egiten dio olerkigileari: egokia eta desegokia dena bereizteko ahalmen gabezia egozten dio' Honela, olerkigintzak guztiari buruz hitz egiten du, baina ez dahitz egiten duenari buruzko judiziorik egiteko gai, hau da, dioen hura egokia ala desegokia den ezin du erabaki' bezalaxe- ez da teknika Betaz, olerkigintza -rapsodika guztiak beraietan adituak gai horiek dituen bat. Jorratzen eta, ondorioz, Platohobekien dituzte ezagutuko direnek artikul atzailea meta-diskurtso olerkigintzak nen aburuz duen hoegiten hitz baitaki ez lioke, beharko izateaiutzi behartu filosofiak denez, nabaria lekua, Bere rri buruz. harko du. Baina, behin ondorio honetara iritsita, zet dira, bada, rapsodika eta olerkigintza teknikak edo ezagstzak ez badira? Jainkozko mania bat: olerkaria ez da olerkari ezagstzaz, jainkozko inspiraziozbaizik; eta rapsoda ez da npsoda ezagutzaz edo teknikaz, inspirazioz baizik. Eta inspirazio honen eraginpean aurkitzen dira bai olerkaria, bai rapsoda, hala nola publikoa bera ere. Olerkaria jainkoaren biiartekari soila da eta ez daki ezethitz egiten duen horri bttuz; rapsodak, bere aldetik, inspirazio honek hartuta, esaten dituenak ez ditu esaten jainkozko inspirazio-kate

taka eraman ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten etaztltn eta burni zatiz eraturiko ilara, oso luzea, agertzen da, harri-iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen
delarik.

Honelaxe, Musak batzuk inspiratzen ditu, eta ondoren, inspiratu hauetaz baliat:uz, beraien menpe dagoen katea eratzen da, kate hau inspiratuta gelditzen diren beste batzuek osatzen dutelarik. Izan ete, olerkari epiko on guztiak ez dfta on arte bati esker, inspiraturik eta jainkoren batek harturik esaten baitituzte olerki eder hauek guztiak; antzeratsu gertatzen zaie olerkari liriko horiei. Beraien buruaren iabeizan gabe, koribanteek dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan sartzen direnean, bakanteak bezala atitzen dira eta jainko batek hartuak dira' Jainkoren batek hartutako bakanteei gertatzen zaien moduan gertatzen zaie olerkari lirikoen arimei, beraien buruaren iabe ez direnean ibaietatik eztia eta esnea ateratzen dutela, baina beraien buruaren jabe direnean, ez. Hori diote haiek, bederen. Zeren egiazki esaten baitigute olerkariek guri beraien kantuak ekartzen dizkigutela

48

49

erleen gisata hegan eginez, Musen baso txikietan eztia isurtzen duten iturrietatik hartu ondoren; eta egia diote. Izan ere, olerkaria gauza arinbat da, hegalduna eta sakratua, eta ez da konposatzeko gai jainkoren batek inspiraturik eta bere baitatik kanpo aurkitu arte.

Rapsoda batek olerkariaren olerkiak ikasten ditu,

Jainkoren batek har dezan arte, gizon-emakume oro konposatzeko ahalge da. Beraz, ez dute arteari esker konposatzen, jainkoren baten parte-hartzearen bidez baizik. Eta gai ezberdinen inguruan gauza asko eta ederrak esaten dituzte, zuk Homerori buruz egiten duzunlegez,hain zuzen ere (533d-534c, 69-73 orr.).

Platonek bereizketa argia finkatzen du, orrdoriozl arrazoimenaren (ezagutza, teknika...) eta irrazionaltasunaren (inspirazioarcn) artean. Olerkigintza ez da ezagatza: olerkariak ez ditu adierazten dituen hitzen esanahiak ulertzen; rapsodak ere ez ditu olerkariaren bitartez jainkoak esandakoak ulertzen. Egoera honetan, zerk hartu beharko luke olerkigintzaren lekua? Erantzuna argia da: filosofiak. Berak osatu behar izango du meta-diskurtso edo meta-narratiba berria, orori buruz hitz egiteko gaitasuna duen diskurtsoa izango da. Eta filosofoa, gai guztiei buruz trebe eta bere buruaren jabe izanik, egiazkoa eta faltsua bereizteko gaitasunaren jabe dena izango da. Olerkigintza eta olerkariaren ordez, Platonekin filosofia izango da Heladearen oinarri kulturala; filosofoa da kulturaren oinarri berria, lehen genion moduan, meta-nartatiba berria.

Io

n elkarrizketaren labu rpena

Sokratesek Efesoko rapsoda den Ionekin egiten du topo. Azken haupozez gainezka azaltzen da, Epidauroko rapsoda lehiaketa batean garaile irten baita. Horretaz gain, Panateneak irabazteko asmoa erakusten dio Sokratesi. Sokratesek rapsodak estimatzen ditu, bere bizia olerkari handien artean igarotzen baitute. Horren lekuko dugu Homero, olerkarien artean bikainena eta iainkotiarrena.

-nahiz no okerrago guztiek-, Sokratesek dio gaitasun-mugaketa horrek ez duela zentnJ handiegirik. Adibide gisa matematika eta medikuntzaren arteak aukeratzen ditu Sokratesek. Bi arte hauetan jende askok gai berei bttrttz hitz egiten du, eta pertsona berak epai dezake gauza berei buruz nork hitz egiten duen ongi eta nork gaizki. Eta hau egia unibertsala da. Baina pertsona berak gai berei buruz hitz egiten duten guztiak epaitzen baditu, Ionek ere trebetasun }:alu izan beharko luke, hots, olerkari guztiei buntz azalpenak emateko trebetasuna. Horrela, trebetasun honen bitartez olerkigintzaren artea bere osotasunean ulertzeko gai izan beharko luke, nahiz eta, ikusiko dugun legez, hau horrela ez den. Sokratesek bereizketa argia finkatzen du olerkigintza eta interpretarien teknikaren eta gainerako tekniken artean. Sokratesen abutuz, olerkarien eta rapsoden trebetasuna ez da arteren batean oinarritzen, jainkozko indar batean baizik. Olerkariek olerkiak Musen inspirazioaren bidez konposatzen dituzte. Horrela, olerkigintza ez da ar tea, olerkia Musen inspirazioaren ondorioa baita, jainkozko indar baten bidez sortzen den zerbait. Beraz, olerkiak ez dita olerkarien produktuak, jainkoenak baizik. Olerkaria bitartekari soil bat da. Olerkariarengana iristen den jainkozko inspirazio hau, era berean, bere bitartez rapsodarengana iristen da eta, azkenik, rapsodaren eraginez, en-

baita haien pentsamendua aztertu ere, rapsoda on baten eginbeharra, Sokratesek dioen moduan, olerkarien pentsamendua interpretatzea baita azken finean. Ion ados dago Sokratesen rapsoda onari buruzko hitzekin. Horregatik esaten du rapsoda ona dela, paregabea: Homeroz hain ederrak diren pentsamenduen egile bezala, homeridek urrezko kotoaz koroatzea merezi duela uste du lonek. Eta Sokratesen galderak erantzuterako orduan, berc azalpen-gaitasunak Homero bakarrik azal dezakeela argi uzten du Ionek. Baina nola liteke hori? Olerkari guztiek gai berei buruz hitz egiten dutenez eta Homero bai-

50

51

tzulearengana. Ondorioz, inspirazio kate luzea sortzen da, Musarengandik (hasieratik) entzulearengana (bukaerara) doana. Olerkari bakoitzak Musa baten eragina duen moduan, Ionek, Homerorengandik, eta ez beste olerkari batengandik, jasotzen du inspirazioa. Eta Ion posesio honi esker (eta ez artez edo zientziaz) da gai Homero ulertu eta azaltzeko. Ionek, ordea, ez du ondorio hau onartuko, bere ustez Hometo enezitatzen duenean ez dagoelako jainkozko indar batek hartua/ egoera inazional batean, alegia.

la behin eta berriro... Baina halako batean Sokratesen ohiko galdera bati enntzunez lonek rapsodikaren eta estrategiaren artea bat eta bea direla ondorioztatzen du, aurreko

Zein gai homerikori buruz hitz egiten du Ionek?

Bere ustez, guztiei butuz. Hau entzunik, Sokratesek berri-

ro erasoari ekiten dio. Horretarako Homeroren lliads eta Odisea lanen pasarte ugariez baliatzen da, non bertan era oso teknikoan zenbait ekintzez, azken finean zenbait ar tez, hitz egiten den: medikuntza, antantza, gidaritza eta profetika. Era honetn Sokratesek lortzen du Ionek arte
ezberdin hauek jakinduria mota ezberdinak adierazten dituztela onartzea; eta, ondorioz, Homerok arte bakoitzari butuzhitz egiten duenean ongi ala gaizki ari den epaitzea arte horretan jakitun den bati dagokiola ere onartzea. Ion arte horiei buruz esaten dituenak epaitzeko gai izango al litzateke? Berak baietz erantzuten dio Sokratesen galdera berri honi. Nola liteke hori, ordea? Ez al garc, bada, arte ezbetdinez hitz egiten ari? Beraz, rapsodak ezingo ditu gauza guztiak ezagutu, rapsodikaren arteari dagozkion gatzak soilik ezagutu ahal izango dituelako; Ion beraren hitzetan: "Gizonari esatea komeni zaizkion gauzak, nik uste, eta emakumeari komeni zaizkionak, eta esklaboari eta askeari, agindupean dagoenari eta agintariari esatea komeni zaizkionak". Hau da, rapsodikaren eta beste arteen arteko bereizketa ezartzen du, eta honekin batera, arte guztien arteko bereizketa, noski. Sokratesek, ordea, berean iarraitzen du, eta eraso berri bati ekiten dio arazo beraren inguruan, atteen eta hauen ezagotzaren inguruan, hain zuzen. Nork jakingo du gehiago arrantzaz -dio Sokratesek-, rapsodak ala anantzaleak? Ionen erantzna argia da: anantzaleak Eta horre-

ideiara itzuliz. Orduan, erantzungo dio Sokratesek, bi arteak berdinak badira, Ion rapsoda den heinean estratega ona litzateke, Homeroren bitartez estrategiaren artea ikasteagatik. Ikusten denez, Sokratesek ondorio absurdo baterubultzatzen du lon, lehen onartutako arte-bereizketa hura ezerezean getatzen baita rapsodika eta estrategia arte bakarra bailiran ulertzerakoan. Bietako bat: edo Homerori buruzko alabantzak lakinduria eta artearen ondorio dira; edota, Sokratesek defendatu moduan, lon ez da jakituna, eta ez du ezagotza teknikorik (hau da, Ion Homeroren inspirazioz da rapsoda, ez aftez). Horregatik, Ionek hasieran hain harro aldarrikatzen duen Homerori buruzko ustezko jakinduria hori ezerezean uzten du Sokratesek.

Bibliografia aukeratua
Barker, A.; Warner, M. (argit.) (1992). The Language of the Caye. Edmonton: Academic Printing & Pub.
Blzquez, J.M.; Lpez Melero, R.; Sayas, JJ. Q989). Historia de Grecia Angua. Madril: Ctedra.

Copleston, F. (1986). Historia de la filosofta. Volumen I: Grecia y Roma. Bartzelona: Ariel, 1946.

Crombie, I.M. (1,979). Anlisis de las doctrinas

de Platn (2

liburuki). Madril: Alianza,

79

62-1963.

Chtelet, F. (1989). Platon. Paris: Gallimard,1963. I 9967). El pensamiento de Platn. Bartzelona: Labor,1,963.

Delatte, A. (1934). Les concepons de l'enthousiasme chez

les philosophes prsocratiques. Pas: Socit

d'dition

Belles Lettres>>. "Les Delcourt, M. (1937). <Socrate, Ion et la posie: la structure dialectique de l'Ion de Platon". Bullen de I'Associaton Guillaume Bud 55, 4-I4.

5Z

53

Diller, H. (1955). <Probleme des platonischen Ion>. I{ermes 83, 1,77-187.

Les Grecs etl'inaonnel. Paris: ditions 1957. Montaigne, I (1985). Los griegos y Io inacional. Madril: Alianza,1957. Dorter, K. (1973). "The Ion: Plato's Characterisation of Art,. loumal of Aesthecs and Art Cricism 32, 65-78. Ferrari, G. (1989). <Plato and Poetry>, in George A. Kennedy (argit.). The Cambridge History of Literary Crticism. Volume 7: Classical Cricism. Cambridge: Cambridge University Press, 92-148.

Dodds, E.R. (1965).

(1988). Paideia. La formation de I'homme grec. Pais: Gallimard, 1933. Janaway, C. (1993). "Craft and Fineness in Plato's Ion".
Oxford Studies in Ancient Philosophy 10, 7-23.

Koller, H. (1954). Die Mimesis in der Anke. Nachahmung,

Darstellung, Ausdruck. Berna: A. Francke.

Krmer, HJ. (1996). Platn y los fundamentos de la metaftsica. Cancas: Monte vita, 1990. Ladrire, C. (1951). "The Problem of Plato's lonr. Ioumal of Aesthetcs and Art Cricism \O,26-34.

Flashar, H. (1958). Der Dialog lon als Zeugnis platonischer Philosophie. Berlin: Akademie-Verlag.

Linforth, I.M. (1946). "The Corybantic Rites in Plato". University of Califomia Publications in Classical Philology 1315, 127-762.

Gentili, B. (7977). La spettacolo nel mondo anco. Roma-Bari:Laterua. Gentili, B. (1996). Poesa y pblico en Ia Grecia antigua.
Bartzelona: Quaderns Crema, 1984. Gill, C.; Wisemann, T.P. (argit.) (1993). Lies and Fiction in the Ancient Woild. Exeter: Exeter University Press.

Mridier, L. (1931). Platon, Oeuvres Compltes. Tome V: Ion, Mnexne, Euthydme. Paris: Socit d'edition "Les
Belles Lettres>.

Moore, J.D. (1973). <Limitation and Design in Plato's Ion>. Pacific Coast PhIology 8, 45-51.

Gosling, J.C.B. (1993). Platn. Mexiko: Universidad Nacional Autnoma de Mxico. Griswold, C.L. (Jr.) (argit.) (1988). Platonic Wrings, Platonic Readings. New

lon,. Greek, Ro!5, 421.-439. Moravcsik, J.; Temko, P. (argit.) (1982). Plato on Beauty, Wisdom and the Arfs. Totowa, NJ.: Rowman and LittleMoore, J.D. (7974). "The Dating of Plato's
man and Byzantne Studies

York Routledge.

field.

Grube, G.M.A. (1973). El pensamiento de Platn.

Gredos, 1935.

Guthrie, W.K.C. (1986). Historia de la filosofa griega. Volumen IV: Platn: el hombre y sus diIogos. Madril: Gredos, 1975.

Guthrie, w.K.C. (1986). Historia de la fiIosofla griega. Volumen V: Platn: segunda poca y la Academia. Madril:
Gredos, 1978. Havelock, E.A. (1994). Prefacio
Jaeger,
a

Platn. Madril: Visor, 1963.

W. (1993). Paideia: Ios ideales de la cultura griega. Mexiko (etab.): Fondo de Cultura Econmica, 1933. I

Murray, P. (1981). <Poetic Inspiration in Early Greece'. loumal of Hellenic Studies 101, 87-100. Phlmann, E. (1976). "Enthusiasmus und Mimesis: zum platonischen Ion'. Gymnasium 83, 191-208. Rodrguez Adrads, F. (1993). La democracia ateniense. Madril: Alianza, I975. Roochnik, D. (1990). The Tragedy of Reason: Towards s PIatonic Conception of Logos. New York: Routledge. Roochnik, D. (1996). Of Art and Wisdom: Plato's Understanding of Techne. Pennsylvania: Pennsylvania State University Press.

55

Rsler,

W. (1980). <Die Entdeckung der Fiktionalitt in

der Antike>. Poetica 12,283-379.

Ruiprez, M.S. (1953). .,Sobre la cronologa del Ion de Platn", Aegyptus 32, 247-246. Sealey, R. (1957). <From Phemius to Ion". Revue des Etudes Grecques 7 O, 312-355.

Simon, B. (1984). Razn y locura en la Grecia angua: las races clsicqs de la psiquiatra modema. Madril: Akal, t978.
Szlezk, T.A. (7997). Leer a Platn Madril: Alianza. I G996). Le plaisir de lire Platon Paris: Les ditions du Cerf, 1991.

Tigerstedt, E.N. (1969). Plato's ldea of Poetical Inspration. Helsinki: Academic Bookstore. Trabattoni, F. (1986). "Sul significato dello Ione platonico,,. Sandalio 8-9,' 27 - 57
.

Tuzidides (1989). Historia de la guerra del Peloponeso. Madril: Akal, K.a. 400. I (2OOO). La guetre du Ploponnse. Paris: Gallimard, K.a. 4OO. van Camp, J.; Canart, P. (1956). Le sens dumottheios chez Platon. Louvain: Publications Universitaires. Velardi, R. (1989). Enthousiasmds. Possessione rituale e teoria della comunicazione poetica in Platone. Roma: Edizioni dell'Ateneo. Verdenius, W J. G942). <L'Ion de Platon". Mnemosyne llI-77,233-262. Verdenius, WJ. Q,949). Mimesis. Plato's Doctrne of Arstic Imitaon and its Meaning o us. Leiden: EJ. Brill. Vicaire, P. (1964). Recherches sur les mots dsignant la posie et le pote dans I'oeuvre de Platon. Paris: Presses Universitaires de France.

Woodruff, P. (itzul.) (1983). Plato, two Comic Dialogues: Ion, Hippias Maior.Indianapolis: Hackett Pub. Co.

56

t---

ION

ION
Sok. Ongi etorri, Ion. Nondik zatozkiglr orain? Agian etxetik, hots, Efesotik?

X0. Tv "Iava yaLpew. n0ev td vttv rrlv nL8e8rl.rlKoS;

530a

ii

o[rco0ev 'Eoou;

ION. O6ops, lrcpcrres,

',{orctrnue lt'lu.

dI\' {

'EnL8opou rc

r6v

Ion. Inola ere ez, Sokrates, Epidauroko Asklepioren jaietatik baizik. Sok. Akaso epidautotarrek jainkoa ohoratzeko tapso5

IO.

Mv rcoi porfqr66u dyvcr rL0ooLu rQ OeQ

ou

'EnL6apLot;

ION. IIvu ye , rcci rfle citrtrrs Y pouoLKns.

t(). Ti

otv; ilyuv(ou rL rpi.u; rcai ns tL 'qyoluoto;

riotr<,ru

ION. Td np6ro r6u

ueyrcdpe0o,

)ircpo'res.

530b

>O. E0 tryeLs' ciye Si 6rrs rcol oopv.

rd llovo0riuoLo vLrcri-

den txapelketa ere eratua dute? Ion. Honela da,baita gainerako musikatena ere. Sok. Orduan , zer? Zef jokatzen zenigun? Eta nola moldatu zinen lehiaketan?' Ion. Lehen sariak lortu genituen, Sokrates. Sok. Ondo diozu; zatoz, behingoz, zuk eta biok Panateneakz erc irabaz ditzagun. Ion. Honela izatea espero dut, jainkotasunak nahi badu, behintzat. Sok. Egia da zuen teknika dela eta, zuek, rapsodak, as-

ICIN. 'AtrI' oT oL rcrOro, dv 0eds 0)..

X,0. Kai. piv notr).rcts ye e(ri).ooo pOs ros oo$os, 5

"kv, rflg rxus' r yrip cipo

ciei npnou pu etuoL
ueoOcn,

ru

rd

orcr rceroorflo0or"

rf

rxv iwat

rcai s r<a).).LoroLs oiv

ripo 6

ciuoyrccrtou

re

X).oLs noLrpcris 6Lcr-

rpLBew no).).ois rco.l riyoOois rcoi 6i rccrl ptrLorcr v 'Oppt,

kotan bekaitz izan zaifintedala, Ion: alde batetik, zlJen at teari esker, egokia den moduan, gorputza edel mantentzenbaituztte ahal bezain dotore agertzen zaretelarik; eta, beste aldetik, oparoak eta onak diren gainerako olerkariez afdutatzea ere beharrezkoa da, bereziki Homeroz, olerkaririk bikainena eta jainkotiarrena; eta behanezkoa da, halaber, haren pentsamendua aditzerc ematea, ez hitzak soi-

rQ dpiorq

rcoi 0eLorrr

r6u noLrrciu, rcoi riu rorou 6L-

10

uorov rcpouOue iv, ri pvov

rd

n'r,

('q).orv ow.
p,4

530c

lik. Rapsoda ezbailitzateke inoiz rapsoda ona izango olerkariak esandako garzak ulertuko ez balitu. Izan ere, rapsodak entzuleentzat izan behar du olerkariaren pentsamenduaren interpretaria, baina olerkariaren esanak ez dakizkienak ezin du hau ondo egin. Eta aurretik esandako horiek guztiek, orduan, bekaitza eragiten dute.

ydp ciu yvott nore <iyo0ds porfr6s, el

ouuelr

rd

).eyrevo n ro0 noLro0. rdu ydp po{;r6dv ppuo 6ei

58

59

ro0 fiorlro0

ris

8r.ovoios yLyveo\at

rois rircoouoL'ro0ro

6
S

rco).s noLeiv pi yLyuorcov,

o rL

),ye L

noLrlris a6vaov.

ata ov nvra a(ta

().o0o0oL.

ION. 'AIr10r1 ).yeLs, >rcpores' pol yo0u ro0ro n).eioroy pyov rapoyeu rfrs rXvrs, rci. oipcrL rc).).Loro
av0pc6rav \yew ne
Ao.r{.iorcqvs
oT

Ion. Egia diozu, Sokrates. Nire arteari dagokionez ho_ rrek eman dit lan handiena, eta Homerori buruzko gau_ zarik ederrenak nik esaten ditudala uste dut, inork ez bai_ titu egin Homerori buruz nik adina interptetapettt ezta nireak bezain ederrak ere, ez Lampsadako Metrodorok3, ez Tasosko Estesinbrotoka, ez Glaukoneks, ez nire auffeti_ ko inork ere.
Sok. Ondo diozu, Ion; bistan da ez diozula nire aunean erakustaldi publiko bat egiteari uko egingo. Ion. Egiazki, Homero zein ongi apaindu dudan entzutea merezi du, Sokrates; eta hain ongi egin dudanez, merezi dut, nire ustez, homeridek6 niri urrezko koroa ezartzea.

-T

pi 'Opripou, s ore Mrlrp6olpo9

ore Irrlolrpporog @roLos

oef\arav

530d

e ).l.os o6eis ru nnore yevop.vav oXeu elneiu orrrt

rccr).ds 6Loyoo.s

ro).).ds rcoi

nepi 'Orripou oos y.

>C). E trye Ls, poL

"ky'

6fl).ou ydp

o g0ourrioeLe 5

nL8etfcrL
rdu 'Opqpou' ore
oipcrL

ION. Kol piv c{Lu ye circo0ocL, lrcpares, s e0

rcercoprrco

n 'Opr1pL66y ciLos

etuor XpuoQ ore$ur oreQovo0flvoL.

XO. Koi. piv yd rr" noLriooraL oo).r)v drcporoooOo.

oou,viv 6 por" roou8e

rinrcpLucrL'nrepou nepi 'Orrjpou 531a

puou 6e Lus et r1 rcol nepl 'HoL6ou rcai. 'ApXL).ou;

ION. O6optis, dtr).d ne pi. 'Oprlpou p.vov''trcavv yp

poL 8orcei etvo.t.

Sok. Orduant zlJri entzuteko denbora-tarte bat hartuko dut, baina orain erantzuidazu honako hau: Homerori buruz soilik al zara trebea hitz egiten, ala baita Hesiodo eta Arkilokori' buruz ere? Ion. Inola ete ez; Homerori buruz soilik, nahikoa iruditzen baitzait. Sok. Homerok eta Hesiodok esaten al dituzte ga:uza berak zerbaitiburuz? Ba ote da gai hori? Ion. Bai, eta gai asko dira gainera. Sok. Orduan, gai hauei guztiei buruz, Homerok esandakoak ala Hesiodok esandakoak, zein azal zenitzake hobekiago?

I0.
oOu

"EorL 6 nepi rou "Ol1pg re

rco.i.

'Holo6os

rcrrd
L

Ion. Gai berei buruz gauza berak esaten badituzte,

5

So-

l,yerou; -ION. OipoL yoye rcoi no).)..

-lQ. llre
ri 'Orrpos
f,s

pou
).ye

nepi oav

rc).Xroy ciu fryrjoar"o

rj ci 'Ho'fo6os; -ION. 'Opolois iiv nept ye rorav, Ircpores, nepi u rord ).youoLy. -IC). T 6
npL pr

$lb

rard l.youow; "ov

nepi. pourLrcfls l.yeL rL

'Oplps re rcci 'Hoio6os. -ION. flavu ye. ->CI. T

krates, azalnitzake. Sok. Eta zer gertatzen da gai berei buruz gauza berak esaten ez badituzte? Neurri batean, esate baterako, igarleen arteari btnszhitz egiten dute Homerok eta Hesiodok. Ion. Hala da. Sok. Orduan , zer? Bi olerkariek profetikaren arteari buruz modu berdinean eta ezberdinean esaten dituzten gauzak nork azal ditzake hobekien? Zuk ala igarleen artean hoberena denak?

60

61

oOu; oo.T e poors rcol

oo 6LoQpor9 nepi raurLrcfls

Ion. Igarleak.
Sok. Baina, zer gertatuko litzateke zu igaflea izan eta benetan bi olerkariek modu berdinean esandako gauzei buruz azalpenak emateko gai izango bazina? Jakingo al zenuke modu ezberdinean esandako gauzei buruz ere
azalpenak ematen? Ion. Bistan dabaietz. Sok. Baina, orduan, zergatik zan aditta Homerorenean,

tryerou
y{ocrLo

rd

noLrrd rorol, nrepou o rctr).Lov <iv n-

11

:Cw pawev

ts

Cw tiyo0u; -ION. T6v

orc, e'ne p

p.vreav. -xC). EL 6 o floOo pvtLs,

nepi
rcai nepi

ru rools ).eyoptuolu ots t'fro04 nyriooo0oL,

rv 6Lopos
Afrtrou rL.
10

treyopvaiv r1no'rr,i civ {yeioOot; -ION.

baina ez Hesiodorenean edo gainerako olerkarienean?

tf). Tl otrv rore

'HoL6ou o, o6
ct).).tv

ne

pi ru 'Opripou
citrtrtov rror"qru;

6e Lue

et, nepi

537c

rriv

ri "Oprlpos nepi
oL ci).).oL

Akaso Homerok gai batzuei buntzhitz egiten du gainerako olerkariek beste gai batzuei buruz hitz egiten duten bitartean? Ez al du hitz egin xehetasun handiaz gerateafi buruz eta gizakien arteko harremanei buttz? Eta baita

rLvv IyeL ii vne p opncrvrs

noLrcrl; pl rLLLu

o nepi no).pou

re rd

no).).d. 6r"etr"().u0ev rcoi. ne

npds citr).).oug tiuOpnr,,ru riyo0v re

rccri. rcorcriu rcoi.

i8Ltrv

rcoi 6rpLoupyv, rcoi. nepi. Oev npds <i).trritrous rcoi. npdg civ0pnoug rL).ovroru, g opLLoOoL, rccl nepi

rcv

opavLuv

no0rp"rrr,-rv rcoi nepi. Cv v "AL6ou, rcai yevoe L9 rcoi 0e6v

rcoi po-rv; o raOrr orL n-epi u 'Oprpos nenorrceu;

riv noiroLv

531d

ION. 'All0rt ).yeL5, !rcpcrre5.

>Cr.

Ti

6 oL ct).).oL noLqral; o nepi

,iv a'it,iv

:.onavi
ION. Noi,
rcoi "Orrpos.

dII', Xrcpores,

oX poois nenotrrcaot

tO. Tl rriu; rrcLou

ION.IIo). ye. X0. "Oprpos 6 peLuov;
ION. "Are Luov Lvrot ur ALa.
62
10

onak eta gaiztoak direnei buruz ere? Edo ezjakinak eta adituak direnei buruz? Eta jainkoen beraien arteko eta gizakiekiko harremanei butttz? Eta zeruko gertakariei eta Hadesari brtruz, baita jainkoen eta heroien jaiotzari buruz erc? Ez al ditu Homerok bere olerkiak gai hauei guztiei buruz konposatu? Ion. Diozuna egia da, Sokrates. Sok. Eta zer konposatu dute gainerako olerkariek? Ez al dute konposatu gauza hauexei buruz? Ion. Bai, Sokrates, baina ez Homeroren modu berean. Sok. Orduan zer? Okerrago? Ion. Nola bestela! Sok. Baina Homerok hobeto konposatu du? Ion. Bai noski, Zeusarren. Sok. Ondorioz, nire Ion maitea, zenbakiei bttruz hitz egiten duten askoren artean, batek gauza hoberenak esaten dituenean, honek jakingo du, noski, nork hitz egiten duen ondo. Ion. Ados nago. Sok. Orduan, gaizki hitz egiten dutenak ere pertsona berberak ezagutuko al ditu, ala besteren batek? Ion. Pertsona berberak.

63

tQ.

Orco0v,

i.n rce$cr).i "lav,6av

ne

pi dpr0po0

Sok. Ondorioz, h.au al da aritmetikaren artearen iabe

dena?
531e

no).).v \eyvtav ets

rrs cipLora tryq, yuoerot 8rinou rLg

ru ei, ).youro; -ION. (Dnpt. -1C). flre pou ot'v

ords

6onep rcoi ros: rcarcs Lyourog, rj <iXtros; -ION. 'O ors 6'(nou. -XO. Orco0v r'qu dpL0rrru<i1v

rywy oiu ors

orLv; -ION. Nol. -IC). Tl 6'; tov nol).v treyvrov

ne

pi yLeLuriu ontav toi orLv, ets rLs cipLoro

try,

Ion. Bai. Sok. Eta? Elikagai osasuntsuei buruzhitz egiten duten askoren artean norbaitek gauzarik bikainenak esaten dituenean, uste duzu batek gauza bikainenak esaten dituelako gauza bikainak esaten dituena ezagutuko duela, eta beste batek, gauza eskasak esaten dituelako gauza eskasak esaten dituena ezagutuko duela, ala pertsona bera, dela
uste duzu? Ion. Bistan da pertsona bera dela. Sok. Nor da hori? Zein da bere izena?

rrepov repog pu rLg ru cpLcrra Lyovro yuoeroL rL

c[pLorc ].yeL, repos 6 rdv
rcdrcLov

rL

rcrciou,

ii ots;
vopo

-ION. AflXov 6rinou, ors. -XO. Ts o0ros;

rl

Ion. Sendagilea.
Sok. Beraz, gai hauei butuz hitz egiten duten hainbeste pertsonaren artean nork dioen ondo eta nork gaizki, pertsona berak jakingo duela diogu; edota, pertsona honek gaizki hitz egiten duena ezagutzen ez badu, ondo hitz egiten duena ere ezagutuko ez duela diogu, gutxienez gai berari buruz ari denean.

orQ; -ION. 'Icrp5. -1C). Orco0v u rce{o}.olqr tryopeu

s ords yvoerat

rie

ne

pi 6v

aCv no).).riv

).e

yu-

L0

rtou, orLg re e0 ).yeL rcoi orts rccrcs' eL pn yvoetat 532a

rv

rcorcs

\yovra,6i\ou rL o6T dv e0, nepl ye ro0

oro0. -ION. Oros. -LO. Orco0v ars yLyvetat 8eLvds

ne

pi ripgorptv; -ION. NoL. -XO. Orco0v o $s

rcoi

Ion. Hala da. Sok. Ondorioz, pertsona bera da bi gai hauetan aditua.

'Oppou roi ros trtrous noLr1rg, v ols rcai 'Hoio6os 'Apxi).oxs orw, repL ye

rcoL

Ion. Bai.
5

:iv

atCv \yew, <iM.' oX

potos, ri).).o rdv pu e0 ye , ros 6 Xeipou; -ION. Koi.

cil0rl lyo. -lO.

Orco0v, etne p 'rv e ),youro

ytyv-

orcers, rco.i ro9 Xeipou ).yov'ros yLyuorcoLg dv

&t

ypov

532b

).youoLv. -ION. "EoLrcv ye. -IC). Orco0v, B),rLore,

Sok. Beraz, zttk diozl Homerok nahiz gainerako olerkariek, Hesiodok eta Arkilokok horien artean, gai berei btttttz hitz egiten dutela, baina ez modu berean, batek ondo hitz egiten duelako eta besteek, aldiz, okerrago. Ion. Eta egia diot. Sok. Ondorioz, ongi hitz egiten duena zinez ongi ezagutzen baduzu, okerrago hitz egiten dutenak ere ezagut
ditzakezu?

pofts v "Iava ).youreg nepi 'Oprlpou re 6eLvv ivoL nepi ru

).).r,ru

rcoi

noLrrriu oX apoplqopeOo, ene L6{ ye

ardg po).oyf rdu orv oeo0oL rcpLriu ircovdv

ooL ciy ne pi

crvav

rriu or6u

l.yr,-roL,

ros 6 noLrr<ig oXe8du

Ion. Nik, behintzat, hala uste dut. Sok. Ondorioz, nire kuttuna zaren hori, bai Homerorenean, bai gainerako olerkarienean Ion trebea dela esaten badugu ez dugu hanka sartuko; zuk zeuk aitortzen duzulako pertsona bera epaile egokia izango dela gai ber-

64

65

cinoyros rd ard noreiy. ION. Tf oy nore rd otrLou, lrcpores,

-r"u

&r

y, tav

berei buruz hitz egiten ari diren guztiak epaitzeko, eta ia olerkari guztiek gauza berberak konposatzen dituztela.

rLsi riepi. c).).ou rou noLrro0 6La).yr'roL, ore npooXo

rcoi.

v voiv ri8uycrr re
ci).).'

rLo0y ourBd.o0o.L \you

ii{tov,

532c

rireXvg vuora(a, neL8dv 6 rLs nepl 'Or(pou

rur1oOfr,

eOs ).yt.r;

re ypriyopo

rco.i.

npooXr,l v votw rcoi. enopci rL

>Cr. O 6i1),ou rL

o).env rotr ye e lrcdoor, raipe , ),).d

roy.rL

ru

rcoi nLorri.r"q nepi 'Oprlpou \yew ri8yoros

rcoi. ne pi.

el'

ei.

ydp rXu ots re froOo,

).yeLu

r6y

ci).).ory

noLrrv

onavor rd

ois

r'

ciu

fro0a' noLrrr.rci yp no orw

).ov. r) o;

ION.

No.
rLg
rccri. ci).).r1u

10

Ion. Orduan, Sokrates, norbait beste olerkari bati bu_ ruz ari denean, zergatik ez dut arretarik jaftzen eta, loak natamala, baliozko ekarpenik egiteko ahalge aurkitzen naiz, baina norbaitek Homero aipatu orduko esnatu eta arreta jartzen dut esateko gauza asko ditudala? Sok. Hau, behintzat, ez da asmatzen oso zailat lagurr, nabaria baita guztiontzat Homerori buruz zientziaz eta artezhitz egiteko gauza ez zarela; izart ere, aftezhitz egiteko gauza izango bazina, gainerako olerkari guztiei butuz hitz egiteko gai izango zinateke, olerkigintza osotasuna dela baiteritzot. Ala ez? Ion. Bai. Sok. Orduan, edozein teknika bere osotasunean lortzen den bakoitzean, edozein teknikatan erabili ahal izango da azterketa-modu berbera? Gauza hau nola diodan
aditu behar duzu, Ion.

I[).

Orco0y neL6dy \dB1

ryvlv

iyrt-

S32d

uoOv Lru,

ords rpnos

rig

orcrfeors oroL

nepl roou

Ion. Bai, Zeusarren, Sokrates, entzungo dizut; zuei, jakintsuei entzuteak zotionez asetzen nauelako. Sok. Nahiko nuke zuk egia esatea, Ion; baina rapsodok, eta autoreak eta zuek abesten dituzuen olerkien egileak iakintsuak zaretelako ustean nago. Nik, niri dagokidanezbehintzat, egia besterik ez dut esaten, gizon arruntak egin behar duen moduan. Eta orain, pentsa ezazu galdetzen nizun horri buruz, zein etraza eta ohikoa den gizon guztiek nik esaten nuena ulertzea, hots, baten batek teknika osoa lortzen duenean azterketa-metodoa berbera dela. Janai dezagun arrazoiketarekin; orduan, margolaritza teknika osoa al da?

r6v teyviv; n6s ro0ro ).yo,

pu r6u

6q

rl

pou riro0ooL, "Ioly;

ION. Noi. pd ru Alo, lrcpcrres, yoye .Xopo y<ip

arcoav

oo$6u.
"k-ry' <il).ri
o'o$oi.

XO. Bou).olpv av oe <itrr1Ofr ).ye Lu,

pv ro ore rets ol porfr8oi. rcoi r-rorprroi rcoi v pets

qi8ere

rd norrpora,

ydr 6 o6y cil,),o r)

rril0fl lyo, uu
532e

otov elrcds L8Lrru av}panov. nei. rcal riepi. rorou o0

nppqy oe , OooaL s o0).oy rcoi. i.8LorLrcy orL rcal navrg tiy8ps yvCovat 6 ).eyou, riu crriu wat orc,lsw, ne L6ry

Ion. Bai.
Sok. Ondorioz, badira eta izan dira, halaber, onak eta hain onak ez diren margolari asko. Ion. Hala da.

rts
yp

Lr1u

ryvqv IcBn. Ipr,ip"eu ytip rQ ).yr'

).ov; -ION. Nal. -X,O.

ypcr$Lrc

rfs ort ryvq rd

Oro0y

66

67

r(oi.
).oL;

ypd$is

rro).).oi. rcoi.

loi

rcoi yeyuooLu riyoOoi rcoi $o0oitv

-ION. flvu ye. -XO. "H6r

twa el6es orts

6e

ne

pl

pu llo).uyurou ro0 'Ayl,aoSuros

Lvs orLu cino$oicitrtrov ypogoru

vew d

et

re

yprQeL rcoi. ci pri, ne pi 6

rv

<i6ucrros; rcoi neL8dv rv rLs

rd rv

).).ou

(oyp$tou
6rou

533a

Sok. Orduan, ezagstzer' al duzu notbait Aglaofonteren seme den Polignotoks zer-nolako gauzak margotzen dituen ongi eta zein ez adierazteko gai dena, baina ez beste margolariei dagokiena? Eta norbaitek beste margolarien lanen azalpen bat egiten duenean bera loak daramala dagot zalantzak ditu eta ez daki zer berri gehitu, baina beste beste bati butuz, bere

pyo nL8eLrcvl,vuora(eL re rcol <inopei rcoi orc Xeu rL

ourBd),rrcrL, ne L6dv 6
Bo).eL

nepi llo).uyvrou r]

ct).).ou

margolari bati buruz, Polignotori edo zuk nahi duzun iritzia azaldu behar duenean, orduan esnatu eta aditu egiten du, esateko asko duelarik.

ru

ypoSoru us puou 6q dnogriuoo0oL yupr'u,

rcoi.

ypiyopv re

npooXeL rdu vo0v rcoi enopei rL

etn4;

Ezagutzen al duzu? Ion. Ez, Zeusarren, inola ere ez.

5

-ICIN. O pd rdu Aio, o 6frro.

-IO. T

6; v riu6pucruro-

noLlg rj6 rLv'et6essrLs rrepi. pv A<rL6r).ou ro0 MrlT louog

rj

'EneLo0 ro0 llovoncos

ii

@eo6pou

ro0 loplou rj ci).),ou 533b

ci

rLvs v6povronoloO udg npL 6eLvs orLv frlyeto0crL

e0 nenolqrcev, ev 6 'rois

rv

trtrorv riv8pLovronouu pyor"5

rinopel re rcoi vuor(eL,

orc Xou

6rL e'n; -ION. O pd

LLa, o6

ro0rov porca. ->O. 'AIId rrlu, s

y'yd,

oipcrL, o6'u oLrjoeL ye o6 u rcL0opoeL o6 u rcL0crpq6g o6 v porStq o6ennor'et6es v6pcr 6orLs nepi pu 'O).pnou 6eLvs orLv {ryeio0oL rj nepi @oppou 'OpQos

ii nepi
pi

ii

nepi. @rrou

ro0 'I0orrolou po$q6o0,

ne

533c

"Itvos ro0 'Egeoiou [oo6o0] nopet rccl

).o0oL ci

orc XeL

oupBo-

re

e0 parlq8ei rcai. & r{.

ION. Orc xor oor ne pi ro'rou ciurr),ye Lu, lrcpore s' ri).).'rceivo prourQ ovoL6o, rL riepi 'Orrlpou

rc).).Lo'r'

avlprov

),yo,r r<oi

enop rcoi. ol ci).).oL rrvres p $croLv

).).tv o. rcoroL 6pc roro

e0 tryeLv, nepi

6i rtiv

ri

Sok. Eta? Eskulturari gagozkiolarik, ezagutu al duztt Metionen seme Dedaloe, Panopeoren seme Epeiolo, Samosko Teodoroll eta gainerako eskultoreen arteko beste bakar bati buruz ondo zer egin drten zehazki adierazten dakienik, baina gainerako eskultoreen lanei buruz, zer esan jakin gabe, zalantzakizan eta lotan dagoenik? lon. Ez, Zeusaren, honelakorik ere ez dut ikusi. Sok. Nire ustez, txirulaten, zitataten, zitararen laguntzaz abestearen edo rapsodikaren arteetan, ez dttztt inoiz gizonik ezagutu Olinpol'zedo Tamio13, Orfeo'a edo Femiols Itakako rapsodari buruz adierazpen zeltatzak egiteko gai dena, baina Efesoko Ionen gainean zer esan jakin gabe aurkitzen denik, eta Ionek ondo zer deklamatzen duen eta zer gaizki guri adierazten ez dakienik. Ion. Honi dagokionez ez dut zure aurka ezer esatekorik, Sokrates ; baina, hala ere, beste honet az iabetzen naiz, hots, Homerori buruz gizonek esandakoen artean nik esaten ditudala ederrenak, eta berari buruzko nire ideiak ugariak direla; eta denek baieztatzen dute Homerori buruz ondo hitz egiten dudala, baina gainerakoei buntz, ez. Azter ezaztt,bada, zet esan nahi duen honek. Sok. Aztertzen ari naiz, Ion, eta hori zer iruditzen zaidan adienztera noakizu. lzan ete, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen nioen moduan, zugarr dagoen ar-

6B

69

ow.

IO. Koi. p6,

"Ioru, rcoi pxo-tal y oor" <ino$o.uo-

tea, ztt mugitzen zaiten jainkozko indar bat baizik; Euripidesek'6 magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra dei-

peuos poL 8orcei ro0ro ivoL. orL ydp ro0ro rXu'r pv 533d
orc 6u

nopd ooi

ne

pl 'Oprlpou
rcLuei.,

eit

\yew,6

uuu6r treyou,

0eio 6 6uopr"9 rj oe
ri.f6r1s pu

one p u
oi"

fi

),iOri

fiu EpL-

MoyuflrLu v6p"aoev,

6t o).).oi 'Hportreou. ciyeL

5

rcoi ydp arr r ).igos o ruou oros ros 8orcrutrlous

ros oL6npo0s, IId

rcoi. 8ucrpLu

uri0roL

rois

8crrcru).ous

or' o0 6voo0oL rcrrdv ro0, o noretv 6re p n ).iOos, ci).).ous

ciyeLu 6orcrul.loug,

ot'uore

ppaOdg porcpds nvu oL6q- 533e

pov

rcoi.

8orcru).tov

<iIIiIov rjprqrot'

ndoL 6 roroLs

rceiur1s

rfls

trOou

r.

6uopr"g ciurprrraL. orr,.r 6

roi

Mooo vOous pu notei orr1, 6Lti 6

ciXtrov

rv v\uv otav

v0ouoril'(vrav pptn0s foprdroL. nures ydp ol ndv norrrcri

oL <iyoOoi orc

::Gv

r lyvr1s

ri).).' v0eoL

vres rcai rcorexpevoL poro,

Kdi.

vaata rd rco).d ).youoL noLrriyoOol ocrtos, onep ol rcopu-

ol

-r"e).onor"oi oL

0nvrL6vres

orc

r$poues u'reg pXo0urcL, or0r rcoi ol pe).o- 534a

noLoi. orc rQpoues

vres

td

rcoLd

p). rd0ro noLo0otv,

rcoi

dtrtr'ner8dv pB6oLu eis

ru appovtav
onep

els ru pu0pu, apowat

rc

BorcXeouoL rcoi rcorexpeuol,

cl

BrcXoL

r6u nororu

ptr1 rcoi

y).4 rccreXpeuoL, r$poves 6 ooaL 5

o, rcoi rriu pe).onor"riv n uXil ro0ro py(eroL, nep orol

tryouoL. ).youor ydp 6rjnou0eu nps npds ol noLrrcrl

6rt

dnd

rcpr1uu pe).Lppr<'iu rc

Mouov tcfnav :r'Cov rcai vcr6v 534b

rcol

8penpeuoL

rri

p).r

r1[u {pouoLv onep crl r}.LrroL,

tzen duten harriari" eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri-iman honek ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri-imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka eraman ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten erazfitn eta burni zatiz eraturiko ilara, oso luzea, agertzen da, hani-iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta erazttrn denetara igortzen delarik. Honelaxe, Musak batzuk inspiratzen ditu, eta ondoren, inspiratu hauetaz baliatluz, beraien menpe dagoen katea eratzen da, kate hau inspiratuta gelditzen diren beste batzuek osatzen dutelarik. lzan ere, olerkari epiko on guztiak ez dira on arte bati esker, inspiraturik eta jainkoren batek harturik esaten baitituzte olerki eder hauek guztiak; antzeratsu gertatzen zaie olerkari liriko horiei. Beraien buruaren iabe izan gabe, koribanteekls dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan sartzen direnean, bakanteak bezala arTtzen dir.a eta jainko batek hartuak dira. Jainkoren batek hartutako bakanteei gertatzen zaien moduan gertatzen zaie olerkari lirikoen arimei, beraien buruaren jabe ez direnean ibaietatik eztia eta esnea ateratzen dutela, baina beraien buruaren jabe direnean, ez. Hori diote haiek, bederen. Zeren egiazki esaten baitigute olerkariek guri beraien kantuak ekartzen dizkigutela erleen gisara hegan eginez, Musen baso txikietan eztia isurtzen duten iturrietatik hartu ondoren; eta egia diote. Izart ere, olerkaria gauza arinbat da, hegalduna eta sakratua, eta ez da konposatzeko gai jainkoren batek inspiraturik eta bere baitatik kanpo aurkitu arte. Jainkoren batek har dezan afte, gizon-emakume oro konposatzeko ahalge da. Beraz, ez dute arteari esker kon-

70

77

orol

orco

lerreuou'

rccri. <ih1Ofr

LyouoL. rco0$ou yop

i.epu, rcoi o nprepou Xpflpo nor.rrs orLv r<oi nruu rcai

ols re notetv npiu civ vOes

te yvqrar

rcoi rc$polu
x1

rcoL

posatzen, jainkoren baten parte-hartzearen bidez baizik. Eta gai ezberdinen inguruan gauza asko eta ederrak esaten dituzte, zuk Homerori buruz egiten duzlurr legez, hain zu5

zen ere.

uo0s prrcrt v arQ ufr' os 6' civ

rouri

rd r<r{po'

Eta olerkari bakoitzak Musak brltzatzen duen genero

<i6voros
oOu o

rdg

noLeiu cvOptuns orLv rcoi xprlopq8eiv' cire

hori bakarrik konposa dezake ongi, batek ditiranboak

konposa ditzake, beste batek gorazarreak, beste batek hiporkematak, beste batek olerki epikoak eta beste batek janboak. Beste generoei dagokienez olerkari hauetako bakoitza ezjakina da, gatza hauek ezbaitittzte artearen bidez esaten, botere jainkotiarraren bitartez baizik; izan eret gauza bakar bati buruz ongi mintzatzen teknikari es-

rX4

noroOvres rcoi no).).d tryoureg rcoi rcctrd nepl

one p o nepi 'Optipou, d)')'d Oeig

r6u npayrrov,

ltoipq,

534c

oto

wvov ots

re rcooros noLelv rotrris 0'

Mo0oo
6

orv pproev, pu 6L0updpBou5, 6 yrcptcr, o

nopxrlporo, 6' nr, 6' ippous' rd 6' r).)'o oOtros

or6v rccrors orr.v. b ydp rXu1 rcrro )'youoLv

0e

<itrtro
ouT o

ig

6uu-Let

, ei, eI nepi vds rXv

rccr).ris

rnio,

),ye Lu, rc<iv

nepi rv c).).tv arvav'6Ld rar<r 6 0eds

T forpopeuos rorov v vofrv oroLs: xpfrro'L nprcrr"5 rcai

rois Xprlopp8ois

rcol

rois

p<ureoL

rois 0eiols, tuo

r1ris

oi

534d

drcooures ei6<ipev 6rL ox o0roi e LoLu ol rcrO'ro )'youres oro notrtro0 {Lo, ois uo05 pi napeorw, tr}" Oes ots

otv

).yov, 6rd. rorov 6 $OyyeroL npds np0s' p-

yLorov 6 rercrripLou rQ ).yrr TuuLXog Xo)'rct8es,

d).).o uv o6v

nore noiroe nolrpo rou rLs

<iv ciL-

oeLeu puro0frvat,rv 6 noovo 6v nvres qi6ouoL, oXe6u

t r,avav
"eprr

pe).riu rc)').Lotov, cireus, ne p or5 \ye

L,

rt

Mor.odv." u rorqr ydp Srt p).Lotr por" 8orcei 534e

Oes v6eloo'0ot rpiu,'iucr pi 6tor(<rlpeu, tL orc <iuOp-

rwa ow T d rco)d to0ro

noLr]po'rcr o6 riu0pnolu, <itr)'d

<i).),' r pprvfr5

0eio rcoi 0eu, ol 6 notrrcri o6u

eloLv

ker jakingo balute, jakingo lukete gainerako guztiei buruz ere ondo hitz egiten. Arrazoi hauengatik jainko honek olerkari haiei beraien arrazoitzeko ahalmena kentzen die, eta haietaz baliatzen da zerbitzari izan daitezen, jainkoek aukeratutako profeta eta igarleekin ere gertatzen den legez; eta guk, entzuten dugunok, jakin dezagun ez direla haiek, arrazoimena beraiengan ez duten olerkariak, hainbeste estima merezi duten gauza horiek esaten dituztenak, beraien bitartekaritzaz mintzo den jainkoabaizik. Eta argumentu honetarako froga handiena da Kaltzididako Tinikol', berak inoiz ere ez baitzren gogoratzeko moduko olerkirik egin, denek ezagutzen duten peana izan ezik, kantu guztietan edenena agian, berak dioen moduan .Musen aurkikundea> besterik ez. Honela, hain zuzen erc, zalantzarik izan ez dezagtrn, erakusten digu jainkoak olerki eder hauek ez direla gizatiarrak edo gizonenak, jainkotiarrak eta iainkoenak baizik. Eta olerkariak ez dira jainkoen interpretariak besterik,bakoitza jainko batek hartzen duelarik. Jainkoak hau kantu edertena, bere borondatez, olerkari ezjakinaren bidez abestuz erakutsi zigun. Ez al zaizu iruditzen egia diodala, Ion?

72

73

Cv

leiv, rcoreXpeuoL rou

v8eLrcvWevos o Oes

civ rcooros

rcorxroL.
oor

'ro0ro

erilr8es 6id ro0 $cru).ordrou

6orc

noLlro0 r rcd).).Lorov p).os froev' i o

trye Lu,

<i).r0fl

535a

"Itou;

ION. Noi. pd rdv Alo., poLye ' cinreL yp ns pou rois

).yoLs

ris

uXis, lrcpcres, rcol pot

6orco0oL Oeg

polpg
5

rriu n'opd

rv

Oev

ro0ro oi riyo0oi noLqroi. puyeew.

lQ.
veere;

Orco0v

peie o0 oL po{.rrp6oi. r<i rv noLrlru ppr-

ION. Koi ro0ro ri).r10s ).yer"s.

XO. Orco0v ppr.roru ppnvis yiyveo\e;

ION. llov, naoL

ye.
rcoi. ri
rc<ri.

10

IO. 'EXe 6rl

ror"

r6e ein, "kv,

<inorcp{-r

535b

6t civ oe popoL' 6av ei e'ns nq ros

Oer,ipuoug,

rcl.rins pLLoro

rj ru 'O6uooo 6rov nl rdu o6u $o).rcoi rc-

).reuov

s6ls, rcovi ytyvpevov roig puorfrpoL rriu nepi

yovra ros Loros npd ru no6v, rj 'AXL).).o ni

"Ercropcr ppurcr, r) rcai
ne

rdv
r,r

'Av6pop<iXru treLvu rL r)

pi

'ErcBu

ii

ne

pi llpiopov, rre rrepov pgpr,rv ei ri nopd roig npypoor"u o'eroi oou etuoL

oouroO ylyul

rcoi.

s35c

Ion. Bai, Zeusarren, niri behintzat honela iruditzen zait, nolabait zure hitzez arima hunkitzen baitidazu, Sokrates, eta iruditzen zait iainkoengandik datozkigun gauzak, jainkoen borondatea dela bide, interpretatzen dizkigutela olerkari onek. Sok. Orduan, zuek, rapsodek, olerkarien lanak interpretatzen dituzue. Ion. Diozun hori egia da. Sok. Ondorioz, interpretarien interpretariak zarete. Ion. Noski. Sok. Geldi zaitezeta esaidazu hau, Ion, etaeziezadazu galdetzen dizudan hori ezkuta: olerki homeriarrak modu egokian errezitatu eta entzuleak erabat harriturik uzten dituzunean, edo Ulises ezkongaien aurrean agertu eta geziak beraien oinetara botatzen dituenean, edo Akiles Hektorren aurka oldartzen denean, edo Andromaka, Hekabe edo Priamoren inguruko pasarte penagarrienak abesten dituzunean, zure buruaren jabe al zaru? Ala ez, eta emanaldietan zure arima, Itakan, Troian, edo olerki epikoak ezartzen duen edozein tokitan eta modutan suertatzen diren gertakizunak abesten dituen jainkoren batek hartua dela suposatzen da? Ion. Bai froga argia eman didazuna, Sokrates, eta ezer ezkutuan utzi gabe etantzungo dizut; izan ere, niri, pena adierazten duen zerbait abesten dudanean, begiak malkoz busti, eta zerbait ikaragarri edo beldurgarria denean, ileak beldurraren beldurrez tente iarri, eta bihotza saltoka
hasten zait. Sok. Orduan, zer, lorr, esango al dugu gizon hau burutik sano dagoela? Sakrifizioetan nahiz festetan koloretako arropez eta urezko koroaz apaindurik, negar egiten duen eta gavza hauetako bat bera ere falta ez duen eta, aurretik inork ezer lapurtu edo minik egin gabe, hogei mila gizonekin baino, adiskide batzuekin egonik beldur handiagoa duen gizona? Bere buruaren jabe dela esango dugu?

rfui ois
Tpoq

).yeLg v0ouon(ouoo., r) eu 'I0rc oCroLu

i]

li 6nts

ciy

rccri.

rd nr r1;
rcpr'{prou

ION. 'Os uopys pou roro, )rcpores, r re

etnes'o yp oe dnorcpurf<ireuos p.

ydr

ydp

rou

\ewv rL ).yo, 8arcpou pnipnLaural pou ol Q0a).po'

av e

SoBepdu r]

6e r"uu,

p0oi aL rplXeg iorcryrcrL nd

74

75

SBou rcoi r rcop8ct rr16Q.

>O. Ti o0v; $6peu, "Ic'iv, p$poua

vat e ofrrov
rccrl

535d

lon. Ez, Zeusarren, inolaz ere ez, Sokrates, esan duzuna egia baita. Sok. Orduan, badakint zeuok ere ikusle gehienengan
gauza berak eragiten dituzuela?

rv u0prlnou, s civ
puooioL ore$voLg
o).t).ercds ro:av,

rcercoop"4pvo5 o0frrL noLrci).

rc).1

r'v

OuoloLs rcoi opraig, p6u

ii

QoBfrrcri n).ou r) u 8uopupoLe dvOp-

nor"g omrctis $L).o19, pr8eudg cino8ovros rr6 ri8Lrcouros; 5

ION. O pd rv Aio, o avu,6l.rcpores, s ye rd).0s eipfo0or".

IO. Oio0a ov rL

rcoi

rv 0ea6v ros noll.os rord

ro0ro petg pya(eo\e;

ION. Koi. pritro rccrlis oi6c'
rccr0opri

ydp

rcorore

535e

aros vaQev rin ro0 Bpdros rctrovrs re rcal 8eLvdv

pB).novro.g rcoi ouu0arpo0vrcrs

rois

).eyopuoLs. 6ei ydp

pe rcoi o$6p' o'rois v voi.w npooyew's dv pv

rc).dovras oros rca0loo, ards yetrroorcrL dpypLou

IorB-

vav, dv 6 ye).vros, ords

rctraoopoL ripypr"ov rinolJ.s.

IO. Oto0o

oOv

rL o0rs orLv 0eorrls

rv

8crrcru).lorv

Ion. Oso ondo dakit, antzezten dudan bakoitzean goitik, tribunatik, negar eginez ikusten baititut; ikusteko ikaragarria den zerbaiti arreta handiarekin begiran, esandako gauzen aitzinean harritu egiten dira. Honela, bada, beharrezkoa da nik beraiei arreta handia eskaintzea. Honela, beraiei negarra eginarazten badiet, nik barre egingo dut dirua jasoz; beraiei barrea eginarazten badiet, ordea, negar egingo dut neure burua dirurik gabe ikusirik. Sok. Ba al dakizrt, beraz, ikusle hori aipatzen nizkizun eraztun horietan azkena dela? Harri-imanaren eraginpean batak bestearengandik indarra hartzen duten eraztun horietan azkena dela? Zu, rapsoda eta aktore zaren hori, erdikoa; poeta bera delarik lehendabizikoa. Eta jainkotasunak horien guztien bitaftez gizakien arimak nahi duen lekura erakartzen ditu, arima horien indarrak elkarren beharrean egon daitezela eraginez. Eta koreuta, maisu, nahiz biganen mailako maisuen ilara anitzean bata bestearen eraginpean daudelarik, harri famatu hurarekiko moduan, eraztun batzuk zeharkako eraginpean daude
Musaren menpe.

oxcrros, u yiir ).eyou nd rfrs 'Hporc\eLrL8os ).l0ou

dn'

dM.ri).r,ru

rru 6uotu ).cpBveLu; 6 poog o o

porfq-r8ds rcai. norcpLrrjs, 6

nptiros ords o nor"'qrris' o 6 riu $uXiu noL ctu Bo).rroL

536a

Olerkari batek Musa baten beharra du eta beste batek beste Musa batena honi <menpean izatea>, deritzo-eta gu, hots, <norbaitek hartua> izatea-, beste batzuk lehe-

0eds 6Ld

vav oav
rfrs

).rce1

ru

riuOpnorv, avarcpep"avvs

dIIIav rilv
roi

6ucpr"u.

rcoi onep rc

),lOou rceivr1s ppoOds npno).us

{riprc

TrlrdL Xopurv re rcrl 8L8aorcrilru

no6r6oorc).tv,
rcrcpe pcrptuoru

n).oylou {r1pq-Luou r6v rfrs Moos

6o-

rcru).itv. rcoi pu ru noLrrtiu e ci).).rls Moors, 6

nengo eraztun hauen, olerkarien, beharrean daude, eta azken hauetatik batzuk Orfeoren beharrean eta beste batzuk Museoren beharrean daude, baina gehienak Homeroren beharrean daude, hau da, Homerok hartu egiten ditu. Ztt, Ion, azken hauetako bat zata, zu Homerok hartzen zaitu. Norbaitek beste olerkari baten pasarteren bat abesten duen bakoitzean, loak hartzen zaitu eta ez dakizu zer esan; baina norbaitek olerkari haren kantu bat

76

77

rIlns {riprrrcrL-ouop(opev nopon(orov' yetat

rv riotru,

6 ord rcorxercL,

rd

orL

yrp-<rc 6

rorov

rCtv

rprav

536b

abestu orduko, esnatu eta zure bihotza pozez saltoka hasten da, esateko gauza asko dituzularik. lzart ete, Homerori butttz diozuna ez baita teknika edo atteren batek era-

8orrutrft,.ru,
rccri

c).).oL c).).ou

o0 rprrpuor" e Loi
rc

u0ouoL<(ouoLv, ol rv { 'Op$rs, oi 6

Mouoolou'

oi" 6

notrtroi e 'Opipou rcorXou,ot re rcoi Xourot. u

o, [':t"Iav,

s et rcoi rcatq {

'Opr]pou, rcoi ne L6du

pu

rLs

ct).).ou

rou noLlro

qi61, rca0e6eis

re

rccri.

cinopeis rL

tryns, neL8dv 6 rorou ro roLro0 Q0y{i1to rLe p}.os,

eOs

yp{yopos

r<<ri.

pXeiroi oou r $uXi rcoi enopels rL

Iyns'

o ydp rXur o6'

enLor{p nepi 'Opripou tryeLs

536c

& ).ye Ls, ril).ri 0elg popg rccri rcororcc'ixf , one p oL rcopu-

BourLrivres rceivou pvou oi.o0ruovrcrr ro0 r).oug fots o ciu fr ro0 0eo0 e 6rou civ rorXtoutor., rcoi eis rceivo
p).og rcoi oXrlrtolu rcoi prp<r<,.ru enopo0oL, o $pour(ououv' orco rcoi. o,

rd
5

rriv

ctllr,tv

kutsia, dohain jainkotiar bati esker eta jainkoren batek hartua egonik esandakoa baizik. Koribanteak, zeltazki beraiek hartu dituen jainkoaren abestiez soilik jabetzen diren moduan eta, gainerako abestiei inolako jaramonik egin gabe, abesti horietazhitzen eta formen bidez euaztasunez afitzen diren moduan, zrt, lon, era berean, norbaitek Homero aipatzean aberatsa zata,baina gainerakoei buruz zer esan ez dakizuJa egoten zara. Hauxe da ztte galderaren zergatia, Homerori buruzko zute jakituria oso aberatsa delako besteei buruzkoa kaxkarra den bitartean, ezbaitzara Homerori buruzko jakituna arteren bati esker, dohain iainkotiar bati esker baizik. Ion. Ongi diozu, Sokrates, baina, ongi hitz egiten duztrn arren, harrituko nintzateke Homerori egiten dizkiodan laudorioak jainkoren batek hartua eta eroturik egiten dizkiodala niri sinistarazteko bezain ongi hitz egite-

"Itov, riepi pu 'Opripou

rov rLs

puroOf , enopeig,

nepi 6 r6v ci).trtv rinopei5'

rorou 6' ori rd otrLou, r'p<,rrQs, 6L' rL o nepi Lv 536d

'Opr1pou enopeig,
0e

nepi 6 r6v

ci).),cov o,

6rL o

ru

).).d

lq

p"opg 'Orrpou 6ervds ei noturr1s.

rik izango bazenu. Uste dut, ordea, ez zitzaizttla hori irudituko Homerori buruz etezitatzen entzun izanbazenit. Sok. Nik, nire aldetik, gustura entzungo nuke, baina ez zuk niri honako hau erantzun aurretik: Homerok esaten dituen gauza hauetatik zein dakizkiztt ondo esaten? lzan ere, ez duzu gatzahauetaz gttztiez hitz egiten jakingo, ezta?

IC)N. > ptu e0 ).yeLs, lrcpcrres' Oour(oLpL p.evrdv

e

L o'r<,-rs

e enoLs,

ore pe dvonetooL s yd rcorexpeuog 5

noLvri. oircrL 6 o6'civ ool

rcoi. paLvpeuog "Oprpov

Ion. Jakin ezazu ongi, Sokrates, ez dakidala berak ez dakien gatza bat bera ere. Sok. Pentsatzen dut Homerok esaten dituen baina zuk haiei buruz ezer ez dakizun gauza horietaz ariko ez zatela.

6{crLpL, e' pou rircoooLs }.yovros

nepi 'Orqpou.
npre pov
r"

Ion. Zein dira nik

dituen gauza horiek?
536e

ezagLrtlt ez baina Homerok esaten

IO. Kai. piu 0\o ye <irco0ooL, o rvroL

tpiv av

pLor.

cinorcptv r6e ' v 'Opnpos trye

ne

pi

riuog

e0 ).yeLs; o ydp 8rinou nepi

trcrl'w ye.

Sok. Ez al du Homerok pasarte askotan arteei buruz gauza asko esaten, esate baterako gidatzeari buruz? Berts o ez oroitz en b anaiz, errezitatuko dizkiztt.

78

79

ION. E0 io0L, lrcpores, nepl o8evdg rou

o.

>O. O 6{nou rcoi nepi rortov u o pu ruyyavetg

orc

ei6s, 'Opnpos 6 tryeL.

ION. Kcrl ro0ro not <rrv ci 'Op1pos pu ).yeL, yd

6 orc oi6o; XO. O
rcaL

Ion. Nik esango ditut, oso ondo gogoratzen baititut. Sok. Esan iezazkidazu orain Nestorrek bere seme Antilokori esaten dizkion bertsoak, Patrokloren omenezko zaldi-lasterketan bihurgunean sartu behar denerako neurriak har ditzan nola bultzatzen duen. lon. Baina makur zaitez zu zeu, dio, bi haietak zertxob ait e zkerretara eserlekuan
eta asndu eskuineko zaldia zure oihuez adore emanez, eskuekin aho-uhalak lasaitzen dituzun bitartean.

nepi reyviv pvroL tryeL no).).oXo0 'Opnpos 537a

rcoi o).).; oiov rcoi nepi ruioeiog-<dv puro06

rd

nr,

y oot

$p<io<,i.

ION. 'A.).'

7r,)

p' y<i ydp ppv4ror".

L

lO. Ein

6ri poL & trye

Norcrp 'AvrL).Xqi rQ ei,

rapawv e).oBOfvou

ne pi.

rrlu

rcapniu eu

rfr inno8poplg

rfr ri'i Ilorprctrqr.

ION. KtrLu0fluoL 6, $rol, rcoi ars uotq ui. 6l$pr frrc'n'cipLorepd rolLu' <irdp ru 6e{tdu tnnov rvoat porc).rjoas, EaL
537b

Eta ezkeneko zaldia hurbil dadila helmugara, gurpegiak muga benetan ukitzen duela dirudien arte, baina ez ezazula hania ukL Sok. Nahikoa. Bertso hauek, Ion, Homerok modu egoki batean esaten dituen ala ezt zeinek jakingo luke hobekien, sendagileak ala aurigak? Ion. Aurigak, zalantzarik gabe. Sok. Teknika hau duelako ala beste zerbaitegatik?

Ion. Ez, teknika hau duelako baizik.

Sok. Jainkoak teknika bakoitzari ekiteko modu bat ematen dio ezagutzeko gai izan dadin; izart ere,lema gidatzearen artearen bidez ezagttzen ditugun gauzak, ez ditugu medikuntzaren artearen bidez ere ezagatzen, nonbait. Ion. Ez, noski. Sok. Arkitekturaren artearen bidez ere ez ditugu ezagrttuko, ezta? lon, Ez, noski. Sok. Beraz, honela al da arte guztiekin, arte baten bidez lofizen dugun ezagutza ez al dugu beste arte baten bidez lortzen? Baina niri, hitz egiten ari garen honi buruz honako hau erantzun iezadazt lehenik: arte bakoitza

ol tvio yepoLv.

v voctr 6 roL tnnos dpLorep9 ypLpQ0rlro,

ctv roL n).rrur

ye 8oooeroL

circpou lrco0oL

rcrc).ou

uoLrroio' ).i0ou 6' ci).oo0oL nnupeiu.

5 537c

LO. 'Aprcei. rcrOro 6ri, "kv, rd nr etre p05 tryeL

'Oprpos elre rri, nT epos dv yvoLrl apewov, i.orpds ti t1uoXos; -ION. 'HuoXos 6rinou.

-lQ. flrepou 6n rywlv

-ION. Orc, ri).).' rL ryvqv. ririo66oroi

rur1v

xe L

rj

rccrr' ci).).o rL;

-XO. Orco0v rcor

0eo0 pyou

tiv

reyvC'sv

rr

r'd

ro0

gainerakoen ezberdina dela diozu?

otg re duoL ytyvorcew; o yp nou ct rcuBepur-

rLrfl

yLyuorcopeu, yuorope0o rcoi LorpLrcf. -ION. O 6flro.

rccri.

-x.O. 06 ye & iorpLrfl, ro0ro.

rercrouLrcfr.

-ION.

Ion. Bai. Sok. Orduan, nik erakutsi dudan moduan, gatza batzuei buruzko zientzia bat eta beste gauza batzueib.ltuzko beste zientzia bat daudela diodanean, batari arte-izen

80

6frra. -IO.

Orco0v

oro rcol rcorri rootlv tdv reyvitv, 537d

o yut,rope0cr

bat ematen diot eta besteari, beste bat. Honela uste al duzu zeuk ere?

ri

rfl rpq tyvr ytyvtiorcopeu,

tf

rpg;

lon. Bai.
Sok. Izan eet gauza berei buruzko zientzia bat eta bakarra balego, orduan zerbaieztatuko genuke bata eta besteaizendatzean, bietan oinarriturik gauza berak jakin bagenitza? Horrela, bada, nik badakit, zue antzera, honako hauek bost hatz direla eta, gainera, ea teknika berari esker, aritmetikari esker alegia, biok gauza bera dakigun galdetuko banizu, ziur aski baietz erantzungo zenidake.

r6e 6 poL nprepou rorou cinrcpLvcrL'riu pv erpcru Sfs

iwat wa tyv1v, riu 6' rpcrv; -ION. No. -X0. 'Apo

onep ydl re rcroLppeuos, rav
r.

pv rpr,rv npoytrrra,rv

nrorrjpr, r 6'rpotu, orr,l rco).6 riu rv .trr1u, riu 6 .).nu ryvqv, oro
rcoi.

o; -ION. Na. -),O. EL yp nou

e'r1

rv

537e

oru npoyp<rr'ru ri'Lorrjpq

$at.Leu etuoL,

rLs,

rt

av riyv pv \pav

Ion. Bai.
Sok. Erantzun iezadazu, bada, lehen egin behar nizun galderari. Uste duzu teknika guztiekin gauza bera gertatzen dela, hau da, teknika baten bidez gauzabatzuk ezagutzen ditugula baina beste baten bidez, ordea, ez, hirugarren baten bidez beste batzuk ezagutuko genituzkeen
moduan? Ion. Honela iruditzen zait niri, Sokrates. Sok. Beraz, arte bat ez duen edonor ezin izango d,a atte horren bidez esandako edo egindako galrzez jabetu. Ion. Egia diozu.

ru

6'rpcru, nre ye

rotd ei'q ei.6vaL cin'

nvre eloiv o0roL

rip$o, ptou; onep y r ylyvoKo

T L

oi

6drcru).or, rcoi o, onep y, nepi rorou

rord

yLyuciv

orceLs' rcoi e oe ydr polprlv ei

rfr

<rrfr ryvqytyvorop,ev

rf

cipL0prrrcfl

rri ord y rc

rcoi o

ii

ci).).n,

olns

6nou

rf

arfl. -ION. Ncrl.

eL,

t(). 'O roLvuv apn pe}).ou proeo0crl oe,vuvi

rcord naoiv
:C,sv

eL

538a

reyvCr oror ooL 8orcei, rfr ru crrf ru1

rd orri avayrcftov watytyvorceLv,

rf

6'rpq pr rd or,

dtrtr' etne p .).r1 oru, avayrc{tov rcoi repo yryvorcew.

Sok. Orduan, etrezitatu dituzun bertso horien inguruan Homerok ongi dioen ala ez zeinekjakingo du hobekien, zuk ala auriga batek?
5

-ION. Or<rl ror

8orcel,

lrcpores. -IO.

Orco0v

6orLs

civ

Ion. Auriga batek.

Sok. Rapsoda zarelako eta ez auriga, agidanez. Ion. Bai. Sok. Gainera, rapsodikaren artea zaldien gidaritzaren artearen ezberdina da.

pn Xn nvd. ryv1v, rorr1s rfrs rXvrs r<i ).eypeuo

r]

rpanrp.eva r<otrs yLyvorceru oX ois r'oroL; -ION.

'AMOrl ),yeLs. -1f). IIre pou oOv riepi. rv nriv v tnes, 538b
e're rcal.s ).yeL "Orrpos

Ion. Bai.
Sok. Eta ezberdina izanik, gauza ezberdinez diharduela ondorioztatzen da.

etre

p"'j,

o rctrtrtov yuo

r1uoXos; -ION. 'HuioXos.

-IO.

'Porfr8ds ydp nou et <i..'

pa$r61rcr1

o ruloos. -ION. Noi. -tO. 'H 6

Ion. Bai.
5

rXurl

rpo o'ri. rfrs ruLoxLrcfls; -ION. No. -I.0. EL ripo

rpa,

Sok. Eta zet gertatzen da Homerok dioenean Nestorren ohaidea den Hekarmedesek zauriturik dagoen Makaoni

82

83

riepi rpr,ru rcoi nLorrjpr npoyprrotu oriv. -ION. Nol.

x'C).

Ti

6 6i rou "Opnpos ).yq s rerpopur rQ

MoXour 'Ercop{6 r Noropog nd.}.orc4 Kurcevo rLvew

66<rroL; rcoi.

edateko edabe bat ematen diola? Gutxi gorabehera honela dio: "Pramnioko ardoarekin ahuntz- gazta birrintzen zuen zilanezko birringailuz, gozagania den kipularekin batera>.
538c

).yet nrS

orc,ls-

epaitzea
afteari?

Homerok gauza hauek ztzenki ala gaizki esaten dituen nori dagokio? Medikuntzaren ala rapsodikaren

o'tvqt

rpapvekp, $rov, ni 6' oiye Lov rcvf rupv

rcvrlort Xa).rce'nop<i 6 rcppuou norQ 6$ou'

ata eie

pOris ).ye u "Opnpgs e'ire

p{, trepov lorpLrcis

5

orL 8LoyvriuoL rco).ris ri

orl8Lrcfrs;

ION.'IorpLrcfls.
>O. Ti 6, rov ).y "Oprlpoe-

Ion. Medikuntzaren arteari. Sok. Eta zer gertatzen da Homerok honakoa dioenean: ..Bera, hondoraino iristen zen berunezko masa baten an_ tzera; eta bera, zelaiko idi baten adarraten antzera suhar_ tasunez jaitsi zen hondoraino, atrain aseezinei kaltea era_

q 6 po).uB6ou
ri

i,rc).r1

s Buoou

ircavev,

S38d

re rcar'

riypo).oLo Bods rcpos ppepauicr

al duzu gauza hauek ongi ala gaizki esanak di_ ren epaitzea arrantzaren arteari dagokiola tapsodikari baino neurr i handiagoz? Ion. Bai noski, Sokrates, gauza hauek epaitzea arran_
tzari dagokio. Sok. Pentsatu aretaz, zuk niri honako hau galdetzen arituko bazintzaizkit bezala: "Honela bada, Sokrates, Ho_ merorenean arte bakoitzari bereiztea dagozkion gauza hauek aurkitzen dituzu. Erakuts iezazkid.azu igarlearen eta igartzearen arteari dagozkion gauzak; igarleari, honek igartzearen ekintza ongi ala gaizki burutu den epaitzen jakin dezan, zer-nolako gauzak komeni zaizkion>. pentsa ezazu zein sinpleki eta egiazki erantzungo dizudan. Izan ere, Odisea-ko pasarte anitzetan hauen antzeko gatzak badira, adibidez, Melanpodidetako igarle Teoklimedesek
ezkongaiei esaten dizkienak: lainkoarrak, zein da sufritzen ari zareten gaitz hau?
Gauetan zeuon buruak, aurpegiak eta behekaldeak ere estalirik geratzen dira, eta intziri bat suaren gisa azkar zabaltzen da, eta masailak malkoz beterik daude; ateak eta paoa Ereborat behera, ilunpeetara doaz itzalez fbeterik.

manez>. Esango

pXeroL pr1orfloL rer' LX0oL nfrr.cr $pouoo.

ra0ro nrepou $6peu fi

por|e8Lnrlg,

).Leurr"rcfls

vat ryvls
eire

pdtr).ou rcpiuaL

rro

l.ye L rccrl e're rco).ris

p;

ION. Afltrou 6ri, Xrcpore5, 6rr o).LeurLrcfls.

10.

Irc$crL 611, oo popvou, ei pou pe . "'Eneu8i

roLwv,

!rporeg, ro'r6v

rCov

reyvctv u 'Orlpqr epiorcer.g 538e

ri npoo'rjrceL rc<or pures re

rccri.

8Lcrrcplue Lu, tOL por"

{eupe

rcoi.

r<i ro0

pourLrcis, noi orLy ci npoorjrcer orr! otr

'

{war

8LoyLyuorceLv, eire e0

eire

rccrrcs

nenonral"

<rcr[or" s q6os re rcoi

ci]."rOfr

y ooL cinorcprvoOpcrr. 5

no).).oXo0 rv yrip rcoi. y 'O6uooeg ).yer", oioy rcai

ru

Me).crpno6u6riv ).yeL purLs nps ros purorfrpos,

@eorc),pevog8oLrutoL,

rcorcy

r6e noere; uurrl pu uv S39a

B4

85

itroroL rce$crloi re npcrond re vp\e re

yrio,

olpoyr 6 66le,8e6drcpuutor. 6 napeLol'

ei8trorv

Eta eguzkia zeruk desagertzen da, ilunpe gaizto batek dena estaltzen du.

re

n).ov npOupov, n).eir1 6 rcoi. o).i 5 s39b

i"epvav peBo8e nd (ou' r1).Loe 6e opouo0 ontroitre ,

rccrcr1

6' nt66popeu ciX).s'

no).).oXo0 6 rcol v 'I).16r", otov rcoi nl reLopoxlg').yeu y<ip

rof valt9apuLs

yp o$Lu nfl).Oe rlprlopvoL

pe

pcrioLu,
5
539c

olerds gLnr"rs, n' dpLore pd ).odu

pyoru,

$oLvr]euro 8p<rcouro Spolv uXeooL n).t'lpou,

(<pv, r::,'rionoipouro' rccri onor trrl0ero Xppns. r(.re yrip arv yovta rcord orfrOog no.pd
L8vrOeis
6e

r"pu

roro, 6' dn

Oev flrce

Xopd(e
5

dtryrjoos 6uoL, po'q 6' ui. rc<pBcr).' ptr<'

crrs 6 rc).yos

Baina baita lliada-ko pasarte askotan ere, esate baterako harresi azpiko borrokaldian, han ere zera dio: "Zeren igaro nahi zuten haiei hegazti bat etorri baitzitzaien gainetik, arranoak altu egiten zuen hegan eta jendearen gainera ezkerretik zihoan bere hatzaparretan gorri koloreko suge odoldu bat eramanez. Miraria zen artean arnas hartzen zverr sugea bizirik egotea, eta artean ez zuen,borrokarako gogoa galdu, atxikitzen zuenari bularrean sakonki kosk egin baitzion,lepotik hurbil. Berak atzeraka makurtu eta minak eragindako sufrimendua zela medio/ sugea lurrera erortzen utzi zuerrt gudarostearen etdira, hain zuzen ere, eta oihuka hegan egiten alde egin zuefi, haize putzadei esker>. Eta esatera noakizu gauza hauek eta gauza hauen antzekoak igarleak azteftrt eta epaitzea komeni dela. lon. Benetan egiazko gatzak esaten arizara, Sokrates. Sok. Jar zaitez orain, nik Odisea-tik eta lliada-tik auke-

reo rvoLfrs ciupoLo.

npoorirce Lu rcal orco-

539d

ratu nizkizun moduan, zuk niri aukeratzen, zein diren

igarleari dagozkion pasarteak, zein sendagileari dagozkionak eta zein arantzaleari. Gainera zlJ, Iorr, Homerori burtzko gauzetan, rapsodari dagozkion gauzetan, eta rapsodikari dagozkionetan, ni baino adituagoa zatertez, aukera iezazkidazt beste gizonen aurretik rapsodari aztefizea eta bereiztea komeni zaizkion gauzak Ion. Nik gauza guztiak dagozkiola baieztatzen dizut,
Sokrates.

ro0ro $rjoo
neiv
rccri.

rcoi

rd roLoOra tQ prurer"

KotvLv.
tryr,-ru,

ION. 'AIr0r ye o

lrcpares.
rcr0ro ).yer-s. i0r" 6i

IO. Kcrl o

ye ,

"Iou,

ci)'rOfr

rccrL
rctrl

o pol, onep eyd ooi. ).eo rcai 'O8uooeos rcol

'I).1<6os noicr

ro llvres otL rcni noio ro0 i.otpo0

noio ro0 ).lts, ort rcoi o poi. rc),eov, ne u6'q rccrl 539e
pneLprepos l po
C

Sok. Zuk ez duzu erantzun hau benetan ematen, Ion; hain ahazkona al zan? Ezbailitzateke komenigarria rapsoda ahazkorra izatea.

ru 'Opripou, ri-oia to porfq8o orLv,

par.f

"It'v,

rco.i.

rfls rxvs rfre

<p8Lrfrs, d

r0

pa$q6Q npoo-

'(rcer rcai. orconeio0crl rcoi 8LorcplueLu nopd ros ci),),ous

riv0oous.
B6

oln. Zet ahazten atinaiz,bada? Sok. Ez al zara oroitzen rapsodikaren artea eta aurigarena, arte ezberdinak zirela esaten zenuela? Ion. Bai, otoitzen naiz.

87

rt-

I
ION. 'Ey<i pu $rptL, lrcpcrre5, atava.
>O. O o ye S{s, "Itov, anc:va'il oros nLtrr1o'ptov

Sok. Ondorioz, arte ezberdinak izanik gauza ezbetdnak ezagutuko dituztela ere onartzen alduzu? Ion. Bai. Sok. Beraz, nabaria da, zlute arrazoiketari jarraiki, rapsodak ezin izango dituela gatza guztiak ezagutu. Ion. Rapsodikari dagozkionak izan ezik, agian. Sok. Aipatzen dituzun garza horiek gainerako arteei ez dagozkienak dira gutxi gorabehera; baina denak ezagutzen ez dituenez, zeintzuk ezagutuko lituzke arte horrek?
5

l; rcoiror.
civ6ocr.

orc civ npnoL

ye nLtrriopova w po$q6dv

ION. Ti 6t

6i

rL)'ou0voP"at;
pa{-rQ6Lrcrlv

540a

>(). O ppuroctL rL $roOcr riu

rywlv
Orc-

rpav etvoL rfrs ruLoXLrcfls; -ION. MrupoL. -IO.

oOv rccri. pav o0oou

repo yuoeo0oL potryeLs; -ION.

No. -IO. Or

ctpcr

nav:a ye yvtioerat r pcnf ql8Lrci rcord

too'rs

Ion. Gizonari esatea komeni zaizkiorr gauzak, nik uste, eta emakumeari komeni zaizkionak, eta esklaboari eta askeari, agindupean dagoenari eta agintariari esatea kome-

rv odv ).yov o6 iorfq6s. -ION. IIIriv ye rororo, lrcpores.

-

ro

ni zaizkionak.
r6v
ci)').c,v

>O. Td toroOro 6 ).yeLs n).iv r<i

reyvCtv

540b

Sok. Itsaso harrotuan untziaren agintean dagoenari esatea komeni zaiona rapsodak jakingo al du kapitainak bai-

oxe6u rL' <i).).d noio 6r yvtoerat, ne L6i oy

ICIN. "A npneL, oircrL ytoye , riu8pl
e

arcrra;
noio

Lneiv

rcoi.

yuvauct, rcoi oto 6otrr

dpXopurr
rccri.

rc<ri

noicr treu0pr, rcol noicr

5

noicr

apyovrt.
r",

IO. 'Apc

noicr cipXou,

tryeL5, u Ootrdrr1 XeLro(opvou

no hobekiago? lon. Ez, kapitaina izango da hau hobeto dakiena. Sok. Eta gaixo dagoenari zer komeni zaion esatea, zeinek jakingo du hobekien, rapsodak ala sendagileak? Ion. Hau ere ez du rapsodak jakingo. Sok. Baina zein dira esklaboari komeni zaizkionak?
Esango al ditun,? Ion. Bai. Sok. Adibidez, sumindurik dauden idiez arduratzen den esklaboari esatea komeni zaiona rapsodak dakiela, baina ez itzainak, esaten a ote zan?

n).oou npneL ei"niv, po{r6s rcupepurirrs; -ION. Orc,

yvtioerat

rc<}.}.Lou

fi
.

dIId rcuBepvrir"rs rot 7e ii Lcrrps; -IC)N. 06

-ION'

-x'(). 'AII'nota cipXourL rcpuouros npneL eineiv,

porfqiSs yvoerat rc),),Lou

540c

roro. -LC). 'A).).' olo

6otrr npneL, trye r"s;

Nal. -LQ. Oiou BourcLqr ).yeLs 6oIq ti npneL eineiu

riypr.oLuouotiu Bou nopopuOou rur, pcrrf-rq8s yv o er at

lon. Ez, noski. Sok. Baina zer komeni zaio esatea iruleari artilearen inguruko lanei buruz? Ion. Rapsodak ez daki.
Sok. Baina, ba al daki soldaduei adorea ematen ari den estrategari zer komeni zaion esatea? Ion. Bai, gauza horiek rapsodak jakingo ditu.

),).'oX 9ourctros;-ION. O 6frro.

yuuoLrci npnov:a

-IO. 'AlJ.'olo

ow eLw

ro).ooLoupyQ nepi plov

88

B9

pycolos; -ION. O.

-f(). 'AII'oicr

<iu6pi npner

elneiu

540d

yv,ioerat

oT

porrlyQ orponroLg ncporvo0vn; -ION. Nol,

rd rorcrOro yvoerar PoQ6s.

>O. Ti S; n pcdQStKrl ryvq orpanlyLrcri ottu;

ION.

lvou yotv dv yolye oto orpamyu npne

y<ip et rcoi orporlyr.rcs,

ue

Ineiv.

IO. "Iots

"Itv.

rcai ydp ei

ryyaves lnriLrcds u ctpo

rcoi. rcl0opuorLrcg,

yuos civ tnnous

e0 rcoi rcanis Lnno(opuous' <itr).'ei o'ytir r1ppru' 6fr rXu,

"llorpg

540e

Sok. Zer dioztt? Rapsodaren artea, estrategiaren arte bat al da? Ion. Nik estmtega bati esatea komeni zaizkion gauzak zein diren, behintzat, jakin dezaket. Sok. Izan ere, agian zu estratega bat ere bazata, Ion; orduan, zaldtrna eta zitara aditua ere izango bazina, jakingo zenuke zaldiz ondo edo gaizki ibiltzen direnak bereizten. Baina honakoa galdetuko banizu: <Zehazki bietariko zein arteren bidez,Ion, ezagttzen dituzu zaldizongi ibiltzen direnak? Zalduna zarelako ala zitaruiolea zarelako?rr; Zer erantzungo zenidake?

"Itv, yLyuorceLg ros

e i"nnc(opLuou5 lnnous;

fr i"rnes ei rj fl rct0opLorrs;"

rl

civ roL rinercpvto; -ION'

Ion. "Zalduna naizelako>, erantzungo nizuke. Sok. Beraz, zitara ongi eta gaizki jotzen dutenak

ere

'Hr lnnes, yory'ciu.:XO.

Orco0v

ei

rcoi

ros e0 rcL0opi-

(ouras 8teytyvr,lorce5, po).yeLs

ciu,

fr rcr.0optoris et,

rorr

bereiztu ahal izango bazenitu, zitarajolea zarelako bereizten dituzula baieztatuko zenuke, baina ez zaldun or:a za5

relako.

8r.oyryuoreLu, d).).'oX lm'es. -ION. No. J'O.

'EneL6i 6 T d orporLorLrcd yr.yuorceLs, nrepou fi
yLrcde

Ion. Bai.

orpoll-

i ytyuorceLe i\ fi

parpqSds <iycr0s;

-ION. O6v

roLye 8orcei 8LoQpetu. x'O.

fltis;

o6u tryets 6La$per"u; pou ),yets

ryw1v

541a

Sok. Eta estrategia ezagutzen dluzttnez, estratega zarelako ezagatzen duzu ala rapsoda ona zarelako? Ion. Niri, behintzat, ez zait ezberdintasunik dagoenik ere iruditzen. Sok. Nola dioztt? Ezertan ezberdintzen ez direla dioztt?
Rapsodika eta estrategia arte bat eta bera dela ala bi arte direla diozu? Ion. Niri, behintzat, bat eta bera iruditzen zait. Sok. Beraz, diozun moduan, rapsoda ona den edonor estratega ona ere bada.

tuaL rtu po{q8Lrciu rcoi. riu orpomyLrcr1u poLye 8orcei.

ii

6o; -ION. Mi.o

-X0. "OorLs pa

<iyogds po$qSs orLu, o0rog

rcoi <iyoOdg orporryg ruyyavet v; -ION. MtrLorcr,

I-

Kodrs. -LQ. Orco0v rcoi 6orrs <iyo0ds orpolqys ruyX<vet 5

v, riyoOs

rcoi. parf-r<p6s

ortv. -ION. Or o0 por

rru 8orcei oor, oT

8orcei

Ion. Horixe diot, Sokrates. Sok. Ondorioz, estratega ona den edonor rapsoda ona
ere bada.

ro0ro. -X0. 'A\tr'rceivo

rs ye <iytt0ds

po$qr6s, rcoi. otporry5 dyoOs etvoL; -ION. flavu

ye.

541b

-IO.

Orco0v o

r6v

'E).trriur,ru pLorog po{qr6ds

el; -ION'

lIotr ye , ri lr<pcrres. -I'O.

'H

rcoi.

otpcrrrys, "Iorv, rv

Ion. Hori, ordea, ez zait hala iruditzen. Sok. Orduan, rapsoda ona den edonor estratega ona dela iruditzen aI zaiztt? Ion. Bai, noski.

90

91,

'Etrtrrjutiu ciproros ei; -ION. E0 to0L, lrcpores' rcai

Sok. Beraz, zu heleniarren arteko rapsoda hoberena

zata.

ratr

ye

rc

rdv 'Oppou

roOu.

>O. Ti 6rj nor' oOu npdg

cipLorog v

riv

Ion. Erabatekoa, Sokrates.

"Iav, dpgrepo

Qe6v,

Sok. Beraz, Ion, heleniatren atteko estratega hoberena

al zara?

tiv

'Etrtrrivou, rcoi orporryds rcoi oqr6s,

oo6eis pu nepLLriu rots "E).).noL, orpcrrryeig 6' o;

porJ-rq6o0

Ion.

Ez ezazu

zalantzaizpirik izan, Sokrates. Eta horre_

pu 8orcei ooL XpuoQ oreSur ore$ou<rlrvou 541c

no).tri Xpe

lo

etvor.

rois

"E).Lr1oL,

orporrlyo0 6 o6e -Lio;

ION. 'H pv yrip perpcr, Xrcpcrres, n).15 cipXerar"

n pv rcoi orpclqyeiroL rcai o6v 6eiro.L orporryo0,
11

6 5

perpa rcoi r Aorce8aqt"oviav

orc

av pe troLro

orporqyu'

oroi ydp oteoOe lrcovol {wat.

>O.'O B).rrore "Itv,

I(u(tqvv;
ION. lloiov roOrou;

'Ano).).6orpou o yLyuo'rceLs ru

lakoa naiz Homerorengandik ikasi dudalako. Sok. Baina, orduan, Ion, jainkoak lagun, grekoen artean zu rapsoda zein estratega hoberena izanik, nola liteke Gre_ zian zehar rapsoda aritzea eta ez, ordea, estratega? Edo agian uste duzu grekoentzatbaliagarria dela urrezko koroaz koroatutako rapsoda eta ez, ordea, estratega? Ion. Nire ustez, Sokrates, gure hiria zuek gobernatzen duzue, eremu zibilnahiz militarrean; eta horregatik, gure hiriak ez du estrategaren beharrik. Zuen hiriak nahiz lakedemoniarrenak, hala ere, ez nindukete estratega aukeratuko, edozertarako dela ere inoren beharrik ez duzuela uste baituzue.

IO. 'Ov 'A0rvolor

notr).rcLs

ourv orporryv rjprurcri 10

lvov 6wa'rcci Oouoo0ur ru 'AuDpLou rcai 'llpcrrctre8"rv

541d

K).cr(opuLou, os ri6e n n).rs vous vros, u6e L(opuous

cLoL ).you

eiol,

rcoi eis

orporylog

rcoi eis rd.s ci).\os

<ipXris ciye L' "kvo 6' cpo

rv

'EgoLou ox olprjoeroL

orporqyu
orc

rccri.

rLp.rioe L, e<iv 8orcfr Los tryou etvoL;

rcoi.

rl 6;

'A0quolot rv ore oi 'E$oLor r dpXoiou,

r "E$eoos

ou6epu0s trrT ov rtreos; ti.Id ydp o,

'Tov, el ru dtrr1Ofl 5a1e

).yeLs s rXu rccrl nLor{pq cits

<i8Lrceis, orLg

re et "Oprlpou awv,

poi nooXpevog s notrtrd rcoi rcc).d nepi

'Opripou noroocL rcoi $rorcr,iu nL6el{eLv, {ancrrQs pe rcoi

noL).o0 6eis nL6eioL, s ye o6 cirrcr

orl rcOra

nepL

Sok. Ion maite hori, ezagutzen al duzu Kizikoko Apolodoro? Ion. Eta nor da hori? Sok. Atenastarrek askotan estratega aukeratu dutena, na}riz eta atzertitata izan; Andtosko Fanostenes2o eta Klatzomeneko Heraklides,l , atzerritarrak izanik ere, hiri honek botere militar eta zibil gorenetara igo ditu, haiek merituak erakutsi dituztelako. Eta agian ez al du Efesoko Ion estratega aukeratuko ohoregarria iruditzen bazaio? Orduan zer? Efesokoak ez al zatete atenastarrak antzinatik? Eta Efeso beste hid bat baino gutxiago al da? Baina zuk, Ion, dirudienez, Homero attez eta zientziaz gora dezakezula esatean egia badiozu, orduan bidegabea zara. Nahiz eta niri Homero ongi eta ugari dakizun erakustaldia behin eta beniro agindu, bistan da irtzur egin didazula, erakustaldira hurbiltzeko ere asko falta zaizularik. Zttk ez duzu esan ere egin nahi hain sakonki menpera-

92

93

v 6eLvs el

OtreLs

eLv, n).or" ro0 ).Lncrpo0uro9, ri).}'d

drexvs onep flpore5 ravro8cnds yyur orpeSpeuo5

civr, rcoi rcrr,

tsT

etreuT

dv 6Lo$uyu re orporrydg riueS-

uns, tvo
e

pi

nL&ins s 6eLvs

riu nepi 'Oprlpou ooStav' 542a

'Orqpou
c.8Lrcos

I pu oOu rexurrcs u, ne p uuv6i I'eyou, nepi

nooxpevos nL8eieLv {onorQs pe, rexurrcds i,

t'eL 6t pt

drld 0elg poipg rcorepevoe { 'opripou pl6u

el6ds no).trd rcoi rca).d tryeLs nepi ro0 norrro0, oriep elnov nepi oo0, o6v ci8Lrceis. ).o0
oOv

yor

nrepo

BotreL

vo(eo}at nd lp6u
ION. lIoL
Oetou vopl(eo0oL.

ci8Lrcos

duip ivot 0eios.

6Lo$peL-,

lrcpcre5' notr ydp rc).)'tov 't 542b

IO. To'ro

oLvuv

rd

rctr)'Lov npXe L

oot

ndp'lptv'

tzen dituzun gaLrza hauek zein ote diren, nahiz eta nik aspaldi honetan behin eta berriz erregutu. Baina, edozein forma hartuz, Proteoren modura, ikaragarri bihurritzen zara eta azkenik ihes egiten duzu, eta are gehiago, nire aunean zure burua estratega gisa soilki erakutsi duzu, Homerori buruzko jakindurian iaioa nolatan ote zafen ez erakusteagatik. Izan ere, aditua izanik, Homerori buruzko erakustaldia agintzen didazunean, orain gutxi esan berri dudana, iruztretalr ai b azatzaizkit, orduan, bide gab e a zara. Hala ere, olerkariari butuz gauza asko eta politak esaten badituzrr, ez zrre Homerori buruzko jakinduria dela eta, jainkozko patu batek hartua zatzkalako baizik, esaten nizun legez, ez duzu bidegabekeriarik egiten. Beraz, aukera ezazu orain, zein gisa izan nahi dttz'tn gure aulrearr ezagl;.a izatea: gizon bidegabe ala jainkotsu gisa.

"Irv, 0eiov etvoL rctri. pr reXuLrcu nepi 'Opripou nawr1v.

Ion. Oso eztrerdinak dira, Sokrates; askoz hobe baita jainkotsu gisa ezagutua izatea. Sok. Hori dela eta, Ion, hau daztnetzat hobea: jainkotsua izatea gure aurrean eta ez Homerorenean aditu trebea.

94

95

Oharrok
1.

17 .

Jokoak: Jainkoen ohorez antolaturiko iaiak izaten ziren, saktifizio, eskaintza, prozesio eta txapelketa ezberdinekin. Luxu handiaz ospatzen ziren, eta beraiek ongi antolatzeak, edo iaien baitako frogaren bat irabazteak ospe izugalria ematen zuen (ilabazleei berei, baina baita irabazleen aberriei ere). Ho-

IIatn magnetikoa (Herakletiarra): Harri-imanali buruz ari da platon hemen. <Magnetikoa> izena Magnesiari, penintsula tesaliarraren parte den lurraldeari, omen dagokio. Heraklea, Asia Txikiko hiria, Magnesiaren hegoaldean kokatzen da. Greziako zientzialari aitzindariek Magnetismoa ezagutzen zuten. Talesko Miletok, Demokritok, Enpedoklesek eta Apoloniako Diogenesek gaiari buruz hitz egin zuten. Afrodisiako Alexandrok "Harri herakletianari buruzko tratatua> idatzi zuen. Platonek inspirazio poetikoa Apologia (22b-c), Menon (99d), Fedro (245a eta huen.) eta Legeak (719c) lane-

nela, antolatzaileak gero eta froga Sehiago eta ezberdinagoak egiten saiatu ziren, gainerako lokoak baino Sutxiago ez izateko, interesa beraienean mantentzeko eta ahalik eta partaide gehien lortzeko' Jai hauetan grekoek komunitate etniko eta linguistiko baten parte izatea indartzen zuten, baina baita hiri-estatu zehatz baten partaide izatearen sentipena erc. 2. Panateneak: Atenearen ohorez egindako festa handia, Atenas hiriaren soera oroitarazi eta atenastalren batasun politikoa adielazten zuen. Urtean behin ospatzen ziren, nahiz eta lau urtero iokoek izaera garrantzitsuaSoa hartzen zuten. Bederatzi egun irauten zuten, eta mota guztietako txapelketak egiten ziren: artistikoak, deklamaziokoak, kantukoak batzuk, hipiko edo gimnastikoak besteak; bakarka ala taldeka, umeentzako eta helduentzako kategoda ezberdinekin. Guri rapsoden txapelketak azpimarratzea zilegi zai8u. 3. Lampsadoko Metrodoro: Anaxagorasen ikaslea izan zen. K'a. V. mendeko rapsoda; Homeroten olerkiak alegorikoki interpretatzen zituen. Heroiak indar kosmikoak ziren eta lihpoa organismo antzeko bat. 4. Tasosko Estesinbroto: K.a. V. mendeko rapsoda izan zen Lampsadoko Metrodoro bezalaxe. 5. Glaukon: Glaukoni buruzko zehaztasunak ematea zailagoa egiten zaigu' Regiongo Glaukon izan daiteke, Aristotolesei(, Poeka-n (L461b 7)' antzinako lerkriei buruzko idazlan baten egile gisa aurkezten duena; edota Teosko Glaukon izan daiteke, Aristotelesek berck Erretorika-n (1403b 26) aipatzen
duena.
6. Homeridak: Kiosko rapsodak. Homeroren ondorengoak omen ziren. 7. Arkiloko: K.a. VII. mendeko lehen erdialdeko olerkari lirikoa.

tan aipatzen du lada. 18. Koribanteak: Zibelesko apaizak ziten, eta bakanteen orgietan gertatzen zef] antzera, zenbait melodien eraginez eroaldi antzeko batean sartzen ziten.

Tiniko: Pindaro aunetiko olerkaria, Apoloren omenezko peana famatuaren egilea. Eskilok estima handia omen zion Kaltzisko olerkariari, porfiriok berc De abstifientia-n aipatze duen legez. 20. Androsko Fanostenes: K,a. 4O8-4O7 urteetan estratega gisa aukeratu zuten, K.a. 411. utean, bere hiriaren hondamenaren ondorioz, Atenasera ioan eta bertan hidtartasuna lortu ondoren (Xenofonte, Heleniarrak I 5, 18 eta hu rren,). 21. Klatzomeneko Heraklides: K.a. 400. urtean Atenasko hiritartasuna lo(tu zuen. Asanbladako epaileen soldata igo zuen (Aristoteles, Atenastarren konstuzioa 41,,3), iendea tamainan asanbladetara joan eta, ondorioz, bozketen baliozkotasuna ziurtatuta egon zedin.
19.

8. Polignoto: Tasosko Polignoto, margolari gisako iarduera K.a. 480-440 urteen artean Atenasen garatu zuena. Irudi mitologikoak marSotu zituen batez ere. 9. Dedalo: Artisau atenastarren patroia' Eskultularen artea

ilauli zuen bere irudiei mugimendua emanez. Platonek nahiz Aristotelesek behin baino gehiagotan aipatzen dute. Epeio: Troiako zaldia egin zuen Atenearen lagvntzaz (Homero, OdiseaYIII

1.0,

493). 11. Teodoro: Joniarra eta eskultolea' Urtutako brontzezko moldeak erabili tuen bere estatuak egiteko. K.a. VI. mendeko erdialdean bizi izan zerr. 1.2. Olinpo: Musika asmatu omen zuen (Plato, Oturuntza 215a). 1 3. Tamio: Abeslari traziarra. Homerok aipatz en du (Iliad a Il 59 5).

zi

14. Orfeo: Abeslari famatua. 15, Femio: Rapsoda izazerr. Peneloperen ezkongaien aurrean abestera behartu zuten (Odisea | 154; XXII 330).

16. Euripides: Atenastar gizartearen barne dinamika, tentsio, bouoka eta giza erlazioak hobekien adietazten dituen autorea da; bere hemeretzi drama gorde ditugu. Ideia eta eragin intelektual, altistiko eta filosofikoei ez die entzungor egiten, eta gizakien izaeran barneratzen saiatzen da, berarentzat 8anantzitsuena grinak eta sentimendu pdmarioak adieraztea baita.

96

97