T.C.

MLL ETM BAKANLII

EL SANATLARI TEKNOLOJS

MLAS HALISI DOKUMA

Ankara 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1.MLAS HALI DOKUMA ..................................................................................................... 3 1.1.Milas Hallarnn Dokunduu Yreler ............................................................................ 4 1.2. Milas Hallarnn Genel zellikleri ................................................................................ 4 1.3. Milas Hallarnn Desen ve Kompozisyon zellii ....................................................... 4 1.4.Dokumaya Hazrlk Aamalar ........................................................................................ 5 1.5.Hal Dokuma ................................................................................................................... 6

1.5.1. Milas hal dokuma ilem basamaklar ........................................................ 6 1.5.2. Varan geleni ( ara omaklar ) Geirme ..................................................... 6 1.5.3. Saak Pay Brakma ................................................................................... 7 1.5.4. iti rme:.................................................................................................... 7 1.5.5. Zincir rme ................................................................................................ 8 1.5.6. Kilim Dokuma ............................................................................................ 8 1.5.7. Kenar rgs rme: .................................................................................. 9
1.6. Milas Hallarnda Kullanlan Dm eitleri ............................................................ 10

1.6.1. Grdes (Trk) Dm ............................................................................ 10 1.6.2. Sine Dm (ran Dm ) .................................................................. 12 1.6.3. Tek zg zerine Balanan Dm ..................................................... 13
1.7. Atk ipi atma................................................................................................................. 13

1.7.1. Dz (Basma) Atk..................................................................................... 13 1.7.2. Szme (Boncuk) Atk ............................................................................... 14

1.8. Hal Dokumaya Balamadan Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ............................... 14 1.9. Hal Dokumada Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar.................................................... 15 1.10. Hal Dokumada Yaplan Hatalar ................................................................................ 15 1.11. Hal Dokumay Bitirmek ............................................................................................ 16

1.11.1 Kilim (Toprakalk) Dokuma .................................................................. 16 1.11.2. Zincir rme ............................................................................................ 16 1.11.3. Saak Pay Brakma ............................................................................... 17
1.12. Haly Tezghtan kartma ........................................................................................ 17 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 18 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 20 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 23 2. HALIYI KIRKMA VE SAAKLARINI RME .............................................................. 23 2.1. Hal Krkm Makinelerinin eitleri ve Kullanm ...................................................... 23

2.1.1. Sanayi Tipi Krkm Makineleri ................................................................ 23 2.1.2.Kaba Krkm Makineleri ........................................................................... 24 2.1.3. Masa st Krkm Makineleri.................................................................. 24
2.2. Saak Balama Teknikleri: .......................................................................................... 25

2.2.1.Tekli Sa rgs ....................................................................................... 25 2.2.2.Bir Atlamal Sa rgs ........................................................................... 25 i

2.3.3. ki Atlamal Sa rgs: ................................................................. 26

2.4.Saak Yaparken Dikkat Edilecek Noktalar ................................................................... 26 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 27 LME DEERLENDRME ............................................................................................ 28 RENME FAALYET - 3 ................................................................................................. 30 3. HALIYI YIKAMA VE KOLALAMA ............................................................................... 30 3.1. Haly Silkeleme ........................................................................................................... 30 3.2. Hal Arka Yzndeki nce Tylerin Yaklmas: .......................................................... 31 3.3. Ykama ......................................................................................................................... 32

3.3.1.Gelbere Kullanarak Hal Tarama: ............................................................. 33 3.3.2.Haly Kurutma:......................................................................................... 34

3.4. Kimyasal ykama.......................................................................................................... 35 3.5. Fabrikasyon ykama ..................................................................................................... 35 3.6.Haly Kolalama Teknii: .............................................................................................. 37

3.6.1.Haly Germe: ............................................................................................ 37

3.5.Haly Kolalama: ........................................................................................................... 38 3.6.Haly Tralama ve Temizleme: ................................................................................... 39 3.7. Halnn nce Temizlii: ................................................................................................ 41 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 42 LME DEERLENDRME ............................................................................................ 43 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 45 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 47 KAYNAKA ......................................................................................................................... 50

AIKLAMALAR

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
MODLN KODU ALAN DAL / MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 215ESB663 El Sanatlar Teknolojisi El Dokuma-Hal Desinatrl Milas Hals Dokuma Uygun ortam ve ara gere hazrlnda Milas hal dokuma yapabilmek iin gerekli bilgi-becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32 Milas hals dokumaya hazrlk modln alm olmak. Milas Hals Dokumak Genel Ama: Bu modl ile uygun ortam ve ara-gere hazrlandnda Milas hal dokuma tekniklerini uygulayarak yresel ve zgn rnler oluturabileceksiniz. Amalar: 1. Tekniine uygun olarak Milas hal dokuma yapabileceksiniz. 2. Teknie uygun olarak hal dokumay bitirebileceksiniz. 3. Teknie uygun olarak hal ykayabilecek ve kolalama ilemi yapabileceksiniz. Atlye ortam, Milas hal fotoraflar, kitap, dergi, kataloglar,desen katlar, milimetrik katlar, kaliteye gre hazrlanm desen katlar,kurun kalem, silgi, boya kalemler, hal tezgah, zg arac , kirkit, hal makas, ak ba, atk iplii, zg iplii. lme iplii. Tamamladnz her faaliyet sonrasnda uygulamasn yaptnz her faaliyet iin, kendinizi deerlendireceksiniz. Modl tamamladnzda retmeniniz size lme aralarnuygulayarak kazandnz bilgi ve becerileri deerlendirecektir. Bu modln atlye ortamnda uygulamal olarak ilenmesi gerekir.

MODLN AMACI

ETM- RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME AIKLAMA

iii

GR GR
Sevgili renci; nsanolu doann kaynaklarn el becerisi, kiisel yetenek, sanat his ve dnceleriyle amacna uygun rnlerde yararl duruma evirmitir.Bu rnlerin gzel ve dekoratif grnmesini, ruhsal durumunu, ailesini, sevgisini yaam biimini ksaca yresel geleneini kendine zg ince zevk, desen ve biim ahengi, motif ve renkleriyle dokuyarak el sanatnda gelenei belirlemi ve toplumunu ynlendirebilecek bir ekol oluturmutur.Vazgeilmeyen bu el sanat ile kendine, evresine veya toplumuna yararl olabilecek rn hazrlarken de kltrn de yaratmtr.Bu kltr insanlarn gerek bireysel yaamnda gerek gebe ve boylar halinde yaadklar devirde, gerekse devlet ve imparatorluklarla egemen olduklar topraklarda insanlarla beraber yaam ve bu sanat onun vazgeilmeyen bir paras olmutur. Milas hals, Milas yresine zg zellikler tayan hal trne denir.Patlcanl, ngll, Cafer, Gemisuyu, Elikoynunda gibi isimlerle anlrlar.Figr ve motifler gemiin izlerini yaatmaktadr. eitli etkilerin grnmesine karn Milas hallar, geni bordrleri, atk ve zg ipliklerinin yn oluu, kilim motiflerini andran stilize hayvan ve bitki motifleri, gbei evreleyen iki dikdrtgen ve sk rastlanan mat al, sar, sar -yeil, turuncu ve canl mavi renkleri vb. zellikleriyle tannmtr. Bu modl sonunda elde edeceiniz bilgilerle Milas hal dokuma tekniklerini uygulayarak yresel ve zgn rnler oluturabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda Milas hallarnn yresel zelliklerini dikkat ederek teknie uygun hal dokuyabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Hal dokuma tekniinde kullanlan dm eitlerini aratrnz. Milas hal dokuma tekniinde kullanlan dm tekniini aratrnz. Hal dokuma atlyelerini gezerek gzlem yapnz. Saak balama teknikleri hakknda bilgi toplaynz. Topladnz dokmanlar ve bilgileri rapor haline getiriniz ve arkadalarnzla paylanz.

1.MLAS HALI DOKUMA

Hal, yaantmzda ekonomik, sosyal ve kltrel olarak nemli yer tutmaktadr. Trk toplumunda ve dou lkelerindeki ev dekorasyonunda hal balca unsurlardandr. Gen kzlarn eyizlerine dokuduklar hallar ruhlarnn aynas, marifetlerinin diplomas olmutur. Haly tek kii dokuduu gibi 34 kii bir arada da dokuyabilir. Tek kiilik hallar namazlk, seccade ve yolluklardr. 38 m2lik hallar birka kii dokuyabilir. Hal dokuyucular verilen, desen kartlarnn renklerine ve saylarna gre dm hesabyla hallar dokumaktadrlar. Hal dokunurken tezghn zerinde kareli kt zerine renklendirilmi desen kdnn muhakkak olmas gerekir.

1.1.Milas Hallarnn Dokunduu Yreler

1950 ylndan bu yana dokunan Milas hallar bugn daha ok Karacahisar, ren, Mezgit, Grceiz, Akakaya, Krcaz, Dereky, ksrlar, Baheburun, Drttepe kyleriyle, halk arasnda gererme ky diye anlan Bozalar, kizky, Pnarky ve Trkevleri kyleri ile, bugn Bodrum snrlarnda kalan karacaova evresi kyleri ve Pnarbelen da kylerinde dokunmaktadr.

1.2. Milas Hallarnn Genel zellikleri

Milas hallar 1950 yllarna kadar aatan yaplm yar yatk tezghlar da dokunmutur. Gnmzde ahap ve demirden yaplm modern tezghlar yaygndr. Milas hal dokumada Trk (Grdes) dm teknii kullanlmtr. Milas hallarnda genellikle yn kullanlmaktadr. Milasta yaklak 1950 yllarna kadar kk boya ve doal boyalar kullanlm, bu tarihten sonra bunlarn iine sentetik boyalar katlmtr. Bugn kk ve doal boyalar ile sentetik boya karm yannda sadece sentetik boya kullananlar ve hatta boyanm hazr fabrika iplii tketenler mevcuttur. Gnmz Milas hallarnda halk arasnda, eftali veya ilek krmzs, siyah, mor, kahverengi, sar ve beyaz renkler hakimdir. Ancak son yllarda ad geen renklerin yan sra bordo, yeil, sar, kiremit krmzs, gri, ceviz yeili, palamut rengi ve kiraz rengi dahil olmak zere 26 renk kullanlmaktadr. Milas hallarnda 1950-60 yllarnda 10x10 cm de 30x30, 26x33 ve 32x39 kalite gnmz Milas hallarnda da kullanlmaktadr. Hav ykseklii ise 0,5-1 cm. arasndadr. Halk arasnda ise kalite zg saysna gre llmekte, hallarn byklk ve kkl zg saysna gre deimektedir. Dokumada, zg, atk ve ilme ipliklerinde yn iplikler kullanlmaktadr.

1.3. Milas Hallarnn Desen ve Kompozisyon zellii

Milas halsnda, dtan ie doru halk arasnda entik, doru, kk su, byk su, mihrap, gbek ve eme isimleriyle anlan blmler bulunur. Hallarda en dtaki, bir ters bir dz yerletirilmi genlerle ssl, ince dar eritlerle entik, bunun iki yann kuatan ve desenler arasnda geiini salayan beyaz renkli ince sulara doru ilk geni suya kk su, ikincisine byk su ad verilir. Kk su daha ok top iekler ve artmal dizilmi ieklerle ssldr. Byk su zerinde top iekler kafa kafaya vermi drt kelebei andran bitkisel desenler, lale, karanfil desenleri, eli koynunda ve tarak motifleriyle bezenir. Gnmzde Milas hallar tek veya ift ynl mihrapldr.Tek mihrapllarda mihrap ya merdiven halinde daralarak ykselir ve tepe noktasnda eli belinde motifiyle son bulur ya da ekenar drtgen ekilli bir dzenleme gsterir.ift ynl mihrapl rneklerde mihrap genellikle merdiven halinde daralarak ykselir. Mihrap iinde kk bitkisel desenler, byk bir gbek ya da, yan yana iki veya gbek yer alr. Sandkl Milas denilen baz rneklerde de gbek eyiz sandna benzetilir.

Milas hallarnda gbeksiz rneklerde vardr.Bu hallarda kk ve byk su motifleri ok byk tutulur.Mihrap yerinde kenar sular geniliinde bir zemin yer alr.Bu blmn ii de eli koynunda motifi ve kk bitkisel desenler yan yana izlenmi, kk gbe kler veya kabuk motifleriyle bezenir. Gnmzde Milas hallarnda genellikle seccade tipi yaygndr. Ancak desenleri ve dokunduklar yere gre eitlilik gsterirler. En nlleri Karaova tipi-Ada Milas, Bozalan tipi Milas, Karacahisar tipi, gemici suyu, eli koynunda, tarakl, kabuksuz, cngll Cafer, sandkl ada kz, ylanl Milas, Ksele, entik, parack, ince boncuk, kpek izi, Ldik Milas ve Yrk Milas hallardr. Bozalan tipi Milas hallar ema asndan Karaova hallarna benzer hal zemininde kenar sular byklnde bir zemin yer alr. Dikdrtgen ekilli zemin merdiven halinde daralarak ykselen veya tepede ekenar drtgen ekilli bir mihrap halini alan mihrap motifi ile doldurulur.Zeminde ise,ieklerden oluan kk bir gbek bulunur. Karacahisar tipi Milas hallar denilen rnekler Karaova ve Bozalan hallarna benzer.Karacahisar gbeklisi diye bilinen rnekleri ise lacivert zemin zerinde byk bir gbekle ssldr. Elikoynunda motifi Milas blgesi iin deiik bir desene sahiptir. Bazen sadece kenar suyunda, bazen de hal zemininde bir veya iki kuak halinde ssleme yer alr. Srt srta vermi iki ku veya insan andran motif artmal iek desenleri arasna ilenir. Halkn ifadesine gre bu desen Trklerin Rodos Girit adasnda esir gibi getirililerini simgelemektedir. Tarakl Milas hallar genellikle seccade tipindedir.Kenar motifleri, dokuyucular arasnda tarak diye anlan, elibelinde motifleriyle ssldr.Dier desenleri Bozalan ve Karacahisar hallarna benzer. Halk arasnda ilk kez Cafer isimli birisi tarafndan gelitirildii iin cngll Cafer diye anlan hallar ekil bakmndan Bozalan hallarna benzer zeminde, tepeliinde hayat aac motifi bulunan bir mihrap yer alr. Mihrap ii kk gbek ve ieklerle sslenir.

1.4.Dokumaya Hazrlk Aamalar

Milas hal dokumann zelliklerini gz nnde bulundurarak oluturduumuz yresel ve zgn bir deseni dokumak iin gerekli hazrlklar aadaki ekilde yaplmaktadr. Koyunyn krpldktan sonra elde edilen yapa ykanp kurutulduktan sonra temizlenir, yn kabartlr, plik fabrikalarnda ip haline getirilir. Ynler kimyasal veya bitkisel boyalarla boyanr. pler deiik renklerde boyandktan sonra, boyalar akana kadar sabunlanr, durulanr, kurutulur dokumaya hazr hale getirilir. Desene gre, zg ipleri lye uygun hazrlanr, tezgha geirilir, ipler gerdirilir. Gc demiri rlr.

Tezgh ayar yaplr. Yumaklar hazrlanr. Ara omaklar (varan gelen) tezgha geirilerek, zg iplerin zg iplerinin aras alr. Dokuma tezghnda saak pay braklarak, hal dokunmaya balanr.

1.5.Hal Dokuma
1.5.1. Milas hal dokuma ilem basamaklar
Desene gre ilme ipliklerini renk uyumuna dikkat ederek hazrlanr. Yumak haline getirilir Yresel Milas hal dokuma tekniine uygun dm eidi (Trk-Grdes) seilir. Saak pay 20cm. kadar braklr. Srasyla nce iti rme sonra kilim yaptktan sonra ipleri atlr. Hazrlanan desene baklarak dm (ilme) atlr. Dm zerine basma ve szme atk atlr, 2-3 srada krkm yaplr. Kirkitle sktrma yaplr. Kirkitle sktrma yaparken kirkiti eit vurmaya zen gsterilir. Hal sadan sola, soldan saa kirkitlenir. Hal alt levende sarlr ve kaydrlr. Bu ilemi yaparken potluk olmamasna zen gsterilmelidir.

1.5.2. Varan geleni ( ara omaklar ) Geirme

zg yumann, zg telleri arasndan bir telin arkasndan dolandrlp gc demirine sarlp, bir telin arkada braklmas sonucu, zg telleri n ve arka zg telleri olmak zere iki yzey meydana getirilir. n ve arka zg ipleri arasndaki bolua geirilen omaklara varan gelen denir. Bu ara omaklar apraz zg ipleri arasnda aa yukar indirilip kartlarak, bulunduu yerdeki arka ve n zg ipleri arasnda boluk brakmaya yarar. Varan gelen aaya indirildiinde zg iplerinin aras alr. zg ipleri arasnda arga ipi rahat bir ekilde geirilir.

Resim 1.2:Varan gelen

1.5.3. Saak Pay Brakma

Saak; Haln iki banda ksa kenarlarnda izgi iplerinin kesilmesinden arta kalan ulardr.

Resim 1.1: Saak pay brakma

Hallarn ssleme unsurlarndan olan saaklarn hal bittikten sonra rlebilmesi iin tezghn alt tezgh ubuundan yukar genelde 20 cm llerek saak pay braklr. Saak boyu halnn lsne gre deiebilir. iti rme ile dokumaya balanr.

1.5.4. iti rme:

Tezghn alt ksmndan saak pay olarak 20 cm llr. Ara omak aaya indirilir. n ve arka zg iplerinin aras alr. Sadan sola 1. arga ipi geirilir (Resim 1.3).

Resim 1.3 Arga ipi geirme

Ara omaklar yukar karlr. zg ipleri yan yana gelince elle bastrlarak basm yaplr. Ara omaklar aaya indirilir. Soldan saa 2. arga ipi geirilir. zerinden soldan, saa sadan, sola kirkitlenir. Arga ipi hizaya sokulur. Arga ipinin alt ksmnda zg ipleri yan yana dzene sokulur. Hal kenarna 5 6 cm dokunan kilimin dzgn olmas iin zg iplerinin yan yana olmas gerekir.

1.5.5. Zincir rme

Hal kenarnn dzgn olmas, atk iplerinin zlmemesi balang dokumasnn net olmas iin, iti rme ileminden sonra zincir rme1 -2 sra yaplr.(Bkz. milas Hal Dokuma Hazrlk Modl).

1.5.6. Kilim Dokuma

Zincir yapmndan sonra hal renklerine uygun tonlarda 5-8cm geniliinde dz veya izgili kilim dokuma yaplr. Hal lsne orantl genilikte kilim dokuma yaplmaldr. Dz Kilim: Arga ipi geirme teknii kullanlarak kilim dokuma yaplr.Dokuma ipinin zg ipleri arasnda sadan sola, soldan saa geirilip kirkitlenmesiyle tek renkle dz kilim dokuma yaplr. zg iplerinin bir altndan bir stnden gemi grnts verilir. izgili Kilim:1.5 cm geniliinde iki farkl renkle, kaln izgi oluturacak ekilde kilim dokuma yaplr. Renk geilerinde araya daha farkl iki renkte dokuma ipi birer sra geirilir. Kaln izgili ho bir grnt oluturulmu olur.Hallarn kilimlerinde izgili kilim teknii ska uygulanmaktadr.

rnek: 1.5 cm lik kaln izgilerde; Bej rengi, bordo, bej rengi eklinde dokumada kaln izgi uygulanr.

Resim 1.5. izgili Kilim

1.5.7. Kenar rgs rme:

Halnn iki yanndaki kenar rgs ksmna drt zg ipliine ilme (dm) atlmaz. Bu ksm, halya uygun renkte dokuma yuma ile rlr. Yumaklar her iki kenarda asl durur. Tekniin Uygulamas: Yn dokuma iplii kilim dokumann stnden tutturulur. Ara omaklar yukarya kartlr. Kenardan 4 zg ipi ayrlr. 2 telden iplik bir alt bir st iki sra geirilir. Kirkitlenir. Desene gre dm atma ilemine geilir.

Her bir srann bana ve sonuna kenar rgs mutlaka yaplr. Halnn el hals veya makine hals olduunu kenar rgsnden anlamak mmkndr. Makine halsnda kenar rgsne overlok denir.

Resim 1.6. Kenar rgs rme

1.6. Milas Hallarnda Kullanlan Dm eitleri

Milas hallarnda, genellikle 2 eit dm vardr. Bunlar Trk (Grdes) ve ran(Sine) dmdr. Fakat yaygn olmamakla beraber tek zg zerine atlan dmlerde kullanlmaktadr.

1.6.1. Grdes (Trk) Dm

Bu dm ekli adn Anadolunun hal merkezi olan Manisann Grdes ilesinden almtr. Trk dm btn Trk ve Kafkas hallarnda hatta baz ran ve ngiliz hallarnda kullanlmtr. Bu dm, halnn her ift teline balanarak ularn iki telin arasndan karlmas ile oluur. Dmlerin zelii nedeniyle bu teknikle dokunan hallarda geometrik, keli ve sluplam desenler daha ok kullanlmaktadr. Trk dmyle dokunan hallar olduka salam olurlar. Hatta halda hav dokusu dklm olsa bile desen ayn kilim grnnde hal yzeyinde kalr . Desenini kaybettirmez. Trk hallarnda kullanlan dm tekniklerinden Grdes dm, ift zg zerinde balanarak yaplr. Trk dm diye adlandrld gibi tm dnyada bilinen ismi Grdes dmdr.

10

Resim 1.7 Grdes (Trk) dm

Grdes Dmnn Yapl Teknii: Kilim dokunduktan sonra, kenar rgs yaplr. Kirkit ile kirkitlenir. Ara omaklar (Varangelen) yukar kartlr. zg ipleri zerine elle bastrlr. zg ipleri yan yana gelir. Hal ba (ak) ve dokuma ipi ele alnr. Dokuma ipinin ucundan sa elle tutulur. Yan yana iki zg ipi ortasndan, nce sadaki zg ipi arkasndan dolandrlarak sa taraftan kartlr, soldaki zg ipinin solundan arkasndan dolandrlp, iki zg ipinin ortasndan kartlr. ki dokuma ipi aaya ekilir, Dm sktrlr. 2 cm hav ykseklii verilerek, hal ba ile dokuma ipi kesilir. Dm ilemi bir srada tamamlandktan sonra, ara omaklar aaya indirilir. zg iplerinin aras alr. Arga ipleri sadan sola geirilir. Ara omaklar yukar kartlr, zg ipleri hizaya sokulur, kirkitlenir. Ara omaklar indirilir. 2. arga ipi geirilir. Ara omaklar yukar kartlr, zg ipleri hizaya sokulur, kirkitlenir. Kirkit denilen tarakla, arga (atk) ipleri zerine vurulduunda iki atk arasnda kalm olan dm srasn aaya iter. ki arga ipi arasnda dmler skm olur. Bylece halnn birinci sras dokunmu olur

Resim 1.8: Trk (Grdes) dm

11

1.6.2. Sine Dm (ran Dm )

Bu dm ekli ran ve rann batsndaki bir ehir olan Sinede dokunduu iin bu ad almtr. Sine dm btn ran, Trkistan, Hint ve in hallaryla baz Trk hallarnda kullanlmtr. Sine dmnde, ilme iplii n yada arka zg teline balanarak ilme ipliinin dier ucu br telin arkasndan nne geirilerek serbest braklr. Sine dm tekniinde ilme ipliklerinin ular birbirine daha yakn olduundan, bu eit hallar yumuak ve renkle ri daha parlak olur. Sine dmyle dokunan hallarda ayrntl ve bitkisel motifli desenler rahatlkla kullanlr. Fakat bu dmlerin bir ucu serbest brakld iin bu hallar Grdes dm ile dokunmu hallar kadar salam deildir. Milas da dokuyucular hal dokumada az da olsa sine dm de kullanmaktadrlar. Sine dm ile dokunan hallarn, dm kalitesi zayf olduu iin bu teknikle dokunan hallarn fiyatlarda dktr.

Resim 1.9 Sine dm

Sine Dmnn Yapl Teknii: Atk ipliinin bir ucu yan yana iki zg ipliinin ortasndan , sadaki zg ipinin arkasndan dolandrarak ne kartlr. ki zg ipinin ortasndan sokulur, soldaki zg ipinin arkasndan dolandrlarak ne kartlr. Dm aaya ekilir. 2cm hav ykseklii verilerek hal ba ile kesilir. Sine dmnde, ilmek ipliinin ular zg iplerinin sana atlrsa sa ilmekli dm, soluna atlrsa sol ilmekli dm denir. Dmler atldktan sonra birinci sra tamamlanm olur. Varan gelen (ara omak) aaya indirilir. 1.arga ipi geirilir, kirkitlenir. Varan gelen yukarya kartlr. zg ipleri zerine basm yaplr. Varan gelen aaya indirilir. Arga ipi geirilir. Ara omaklar yukar kartlr, zg ipleri yan yana olunca arga ipleri zerinden kirkitlenir. Dokumaya bu ekilde desen sonuna kadar devam edilir.

12

1.6.3. Tek zg zerine Balanan Dm

Bu dm ekli dier tekniklere gre ok daha az kullanlmtr. Daha ok Orta a Avrupa duvar hallarnda ve spanyada kullanlmtr. Ayrca Dou Trkistann eski kltr merkezlerinde bulunan hallarda baz paralar bu teknikle dokunmutur. Dm iplii zgnn etrafnda bir defa dmlenerek ular ste karlr. Ayn sradaki dmler arasnda birer tane bo zg braklr. Bir srada dmlenmi olan zg dier srada bo braklr, bo kalan zg de dier sra da dmlenir.

1.10 . Tek zg zerine Balanan Dm

1.7. Atk ipi atma

n ve arka zgler arasndaki azlktan her ilmek srasndan sonra geirilen iplie denir. Baz yrelerde arga, direzi, gibi adlarla da anlr. zglerin durumuna gre oluan azlktan gei ekli dikkate alndnda iki tr atk vardr. Kapal (Trk) dmle dokunan hallarda genellikle nce szme, sonra basma atk atlr. Ak dmle (Sine-ran) dokunan hallarda ise nce basma, sonra szme atk atlr.

1.7.1. Dz (Basma) Atk

Bir sra szme atk atldktan sonra varan gelen yukar doru itilerek gc aacna en uzak bir duruma getirilir. Bu durumda varan gelenle gc aac arasnda kalan ksmdaki zg iplerine elle bastrldnda ndeki zd ipleri arkaya gider; arkadaki zg ipleri ne kar. Bylece zg iplerinin yer deitirmeleri salanm olur. zg iplerinin yerleri bu ekilde deitirilerek atk iplii zg iplerinin arasndan geirilerek bulunduu utan dier uca getirilir. Bu atknn atlmas srasnda zg iplerine baslmak suretiyle zg ipleri birbirlerinden ayrldndan basma atk olarak isimlendirilir.

13

Basma atk halclkta nemli bir atkdr. Basma atk, szme atkda olduu gibi halnn eni boyunca dmdz ekilmez; zg ierisinde bol braklr. Daha sonra bol braklan bu atk iplii kirkitin di ksmnn 1/3 lk ksm kullanlarak zg iplerinin arasna di di oturtulur. Basma atknn zg iplerinin arasna di di yedirilerek oturtulmas olduka fazla deneyim ister. Atk ipliinin gerdirilmesi srasnda atk ipleri ne bol ne de gergin olmaldr.

1.7.2. Szme (Boncuk) Atk

Szme atk atmak iin varan gelen gc aacna en yakn duruma getirilir. Bu durumda zg iplerinin yars nde dier yars arkada bulunur. n ve arkada bulunan zg iplerinin arasndan atk iplii halnn eninde boylu boyunca geirilir. Bu ilem zg ipleri birbirlerinden yar yarya ayrlm durumda bulunduklarndan kolaylkla gerekletirilir. Bu nedenle de bu tip atkya szme atk ad verilir. Bir sra szme atk atldktan sonra kirkit yardmyla atk iti rgsnn zerine yerletirilir. Yerletirme ileminin ok dzgn yaplmas gerekir. Eer dzgn olmazsa dalgal bir yap oluur ve bu dalgal yap halnn daha sonraki sralarna aynen yansr. Motifler dalgal bir ekilde ortaya kar. Bu hatadan kanmak iin atk ipliinin bir cetvel dzgnlnde iti rgsnn zerine yerletirilmesi gerekir.

1.8. Hal Dokumaya Balamadan Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Seilen deseni meydana getiren renklerin dokuma iin kullanlacak iplerle ayn renk ve tonda olmasna dikkat etmek ve dokunacak halya yetecek miktarda tm renklerde ilmelik ipin hazr bulundurulmas gerekmektedir. Aksi taktirde seilen desendeki grnm dokunan halda olmayabilir. Kullanlacak iplerin (ilmelik, atk ve zg olarak) seilen deseni tam olarak vermesi iin kalitesinin ve kalnlklarnn birbirine uygun olmas gerekir.Aksi taktirde desenlerde uzama veya genileme eklinde bozulmalar meydana gelir ve bu da halnn kalitesini drr. Seilen halnn tipine ve ekline gre tezgh semek gerekir. Yksek kaliteli hal dokunacaksa zg iplerinin srekli ayn gerginlikte olmasna dikkat edilmesi gerekir. Dokunacak halda kullanlmas gereken zg miktar (halnn enindeki zg) ve halnn uzunluu (halnn boyu+saak boyu+kilim boyu) iyi hesaplanarak zg ona gre yaplmaldr. zgler tezgh ortalayacak ekilde dzgn taklmal ve ayn gerginlikte olmas salanmaldr. Bu salanmad taktirde halda kayma meydana gelir ve hal eik olur.

14

Dokunacak halda kullanlacak zg, atk ve ilmeklik iplerin kaliteli olmas gerekir. Halnn dayanklln zgler saladndan zg ipinin salam olmas gerekir. lmeklik iplerinde salam olmas dokuyan kiinin kesmeden kopmamas gerekir. lmeklik ipin kesmeden koparlmas esnemesine sebep olabilir bu da ilmein sonradan sklmesine veya o ksmn fazla skmasna sebep olabilir. zg ipinin kopmas neticesinde buraya atlacak dm ipin dolays ile halnn dayanklln azaltr.

1.9. Hal Dokumada Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Dokunan halnn balang ve bitiinde yaplan ilmeksiz ksm (kilim) halnn ebadna gre yaplmas ne fazla ne de az olmaldr. Az olan kilim dokuma halnn abuk dalp eskimesine uzun olan kilim ise ho olmayan bir grnt meydana getirir. Halda dokunan yzeyin dzgn olmas iin iki srada bir kesilmelidir. Sra says arttka kesme ilemi gleir ve kesim hatalar meydana gelebilir. Kullanlacak makasn halnn zelliine uygun olmas devaml keskin olmas salanmaldr. Dokunacak halnn cinsine ve kalitesine uygun kirkit kullanlmal kirkitin di uzunluklar diler arasndaki mesafe nemlidir. Uygun kirkit kullanlmamas durumunda zgler kopabilir. Kirkitin halnn tmne eit ekilde vurulmas ve srann dz bir halde oturtulmas salanmaldr. Kirkitin baz yerlere az baz yerlere fazla vurulmas desenlerin de bozuk kmasna sebep olacaktr. Sarmal tezghlarda dokunan halnn sk sk sarlmas gerekmektedir. Dokunan ksmn uzamas kirkitin zor vurulmasna, iyi skmamasna, halnn esnemesinden dolay dzgn bir kesim yaplmamasna sebep olur.

1.10. Hal Dokumada Yaplan Hatalar

Kenar fark: Halnn kenarlarnn dz ve karlkl olarak birbirine paralel olmamasdr. zglerin ayn gerginlikte olmamas, halya balarken itinin ve kilim rgsnn eri hazrlanmasndan kaynaklanr. Abraj: Ayn renkte olmas gereken ilmelerde net bir ekilde grlen renk ve ton farkdr.Dokuyucunun yanllkla farkl iplik kullanmas veya boyama esnasnda ipliin dzgn kmamasndan dolay meydana gelir. Potluk: Hal yere serildiinde her noktasnn zemine tam oturmamasdr. zglerin eit gerginlikte hazrlanmamasndan dolay meydana gelir. Dipperi: ki atk arasnda zglerin grnmesidir. st atknn gergin atlmasndan dolay dipperi hatas olur. Atk fkr: Halnn arka yzeyinde atk kvrmlarnn olumasdr. Basma atknn ok gevek atlmas bu hataya neden olur.

15

ift ilmek: lme ipliinin n ve arka zg telinden ziyade daha fazla zg ipi zerine ilme atmak. Kat geirme: Halnn her yannn eit kirkitlenmemesi sonucu oluan bask ksmlara fazladan para halinde atk atlmasndan dolay oluur. zg teli ekleme hatas: Kopan zg telinin yerine yenisini eklerken yanl yere balanmasyla oluan hatadr. Gbek kaykl: Gbekli hallarda ortadaki motiflerin tam ortada yer almamasndan kaynaklanr. Desen bozukluu: Desen halya tatbik edilirken, dokuyucu tarafndan yanl aktarlmasdr. Kenar bozukluu: Kenar rgsnn yanl, gevek veya sk rlmesinden kaynaklanan hatadr.

1.11. Hal Dokumay Bitirmek

Hal dokumay bitirme aamalar; Halnn dokumas bittikten sonra zelliine gre 58 cm dz kilim veya izgili kilim dokunur. Hal dokumas uzadka mengeneler gevetilip dili takozlar alr. Tezgh makaralar mengene sktrma aleti sap ile dndrlr, alt makaraya hal sarlr. Hal istenilen boya aaya kaydrlr. Sonra dili takozlar kapatlr. Mengeneler sktrlr. zg ipleri gerdirilir. zg yuma ile 12 sra zincir rgs yaplr. Tezghta dokuma teknii bitirilmi olur.

1.11.1 Kilim (Toprakalk) Dokuma

Halya salamlk kazandrmak iin yaplan kilim dokuma halnn balangcnda olduu gibi bitiminde de yaplr. Halnn desenli ksmlar desen kdna bakarak dokunup bitirilir. Desenli ksm bittikten sonra balangtaki gibi kilim dokumas yaplr. Yaplan kilim dokumasnn eni balangtaki kilim dokumasnn eni kadar olmaldr.

1.11.2. Zincir rme

Hal dokumaya balarken iti rgs bitirdikten sonra zincir rgs yaplr.Zincir rgsnn gevek rlmesi halda hata oluturacandan ayn gerginlikte rg rmeye dikkat edilmelidir.

16

1.11.3. Saak Pay Brakma

Hal dokumaya balamadan nce braklan lde saak pay hal dokuma ilemi bittikten sonra da braklr. rnein balarken 10 cm.lik saak pay braklmsa bitirirken de 10 cm. lik saak pay braklmaldr. Saak boyu belirlendikten sonra zg zerine iaretlenmelidir.

1.12. Haly Tezghtan kartma

Zincir rgsn yaptktan sonra 20cm saak pay braklr. zg ipleri, 20 cm den makasla veya hal ba ile dzgn bir ekilde kesilir. zg iplerini keserken lsnn eit olmasna dikkat edilir. Alt makara dili takozlar alr. Kesilen saaklardan tutulur. Hal yava yava ekilir, alt makara boaltlr. Alt tezgh ubuu, tezgh makaras zerindeki yerinden kartlr. Hal zg ipleri arasndaki tezgh ubuu kartlr. Haly kartma ii tamamlanm olur. Daha sonra hal sprlr, sarlr.

Milas hals

17

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamalar yapnz.

lem Basamaklar
zg iplerinin gerginliini, kontrol ediniz. Saak boyunu lerek atk (arga) ipini geiriniz. iti ve Zincir rgs yapnz. Hal dokuma yapmak iin uygun alma ortam hazrlaynz. Kilim Dokuma yapnz. Kenar rgsn yapnz

neriler
Aydnlk ortam salaynz. Atlyede nlnz giyiniz Dzenli olunuz. Tezgh kontrol ediniz. Mengeneleri sktrnz. Dili takozunu kapatnz. zg iplerinin gerginliini skln kontrol ediniz. Saak payn 20 cm lnz. Arga ipini geiriniz. Arga ipini kirkitle hizaya sokunuz. iti rgs iin ipliinizi lye uygun hazrlaynz. Hal kenarnn dzgn ve atk iplerinin zlmemesi iin, mutlaka zincir rgs yapnz. Hal dokumaya balamadan nce 58 cm geniliinde kilim dokuma yapnz. Kilim dokumay dz veya izgili yapabilirsiniz. Hal dokumasnn banda ve sonunda kenar rgsn mutlaka yapnz. Kenar rgs iin kenardan 4 zg ipini dokuma yapmaynz. 2 er telden iki sra kenar rgs yapnz. Deseni takip ediniz. Trk dm yapnz. Her srada nce desenli blm sonra zemin dokumasn yapnz. Arga ipini ok ekmeden geiriniz. Kirkiti salam ve hzl vurunuz. 58 cm kilim dokuma yapnz. Tezghta haly alt makaraya sarnz. zg ipi gerginlik ayarn yapnz. Zincir dm yapnz.

Hal dokumada kullanacanz dm tesbit ediniz.

Hal dokumay bitiriniz.

18

 Haly tezghtan kartnz.

20 cm lik saak pay brakarak zg iplerini ayn hizada kesiniz. Haly tezghtan kartrken dikkatli olunuz. Haly saaklarndan tutarak yavaa ekiniz. Alt makaralktan tezgh ubuunu kartp, zg iplerini karnz.

19

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

LME SORULARI Bu faaliyette kazanm olduunuz bilgiler iin bir ksm oktan semeli ve doru yanl testler verilmitir. oktan semeli testlerde doru olan yuvarlak iine alnz.. Doru yanl cmleler iin doru ise parantezin iine D cmle yanl ise parantezin iine Y harfi koyunuz. 1. Aadakilerden hangisi Milas hallarnda kullanlan iplik eididir? A) Pamuk B) Yn C) Sentetik D) Elyaf Gnmz Milas hallarnda hangi renkler hakimdir? A) eftali veya ilek krmzs, siyah, mor ve kahve renkleridir. B) Yeil, turuncu ve beyazdr. C) Mavi, lacivert ve gri renkleridir. D) Sar ve tonlardr. Bu dm halnn her ift teline balanarak ularnn iki telin arasndan karlmas ile oluur tanm aadakilerden hangisinin tanmdr? A) Atlamal kilim B) Sine ran dm C) Tek zg zerine balanan dm D) Grdes (Trk) dm ( ) Sine (ran) dmyle dokunan hallarda ayrntl ve bitkisel motifli desenler rahatlkla kullanlr. ( ) Tek zg zerine balanan dm en ok kullanlan dm tekniidir.

2.

3.

4.

5. 6.

( ) DBir sra atk atldktan sonra varan gelen yukar doru itilerek gc aacna uzak bir konuma getirilir. ( ) YKullanlacak iplerin seilen deseni tam olarak vermesi iin kalitesinin ve kalnlklarnn ayn olmas gerekir.

7.

20

8. 9.

( (

) Seilen halnn tipine ve ekline gre tezgh semek gerekir. ) Sarmal tezghlarda dokunan halnn sk sk sarlmas gerekmektedir.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yalnz cevapladnz konularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Tamam doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

21

KONTROL LSTES Hal dokumada ile ilgili yapm olduunuz uygulama faaliyetlerindeki almalar tekrar ederek, deerlendirme leine gre kendiniz veya arkadanzla deierek deerlendiriniz.

Deerlendirme Kriterleri 1. Uygun alma ortam hazrladnz m? 2. zg iplerinin gerginliini kontrol ettiniz mi? 3. Ara omaklar geirdiniz mi? 4. Dokumann balang ksmnda, saak pay braktnz m? 5. iti rgs yaptnz m? 6. Zincir dmn yaptnz m? 7. Kilim dokumay yaptnz m? 8. Kenar rgsn yaptnz m? 9. Teknie ve desene uygun dokuma ilemini yaptnz m? 10. Dokumay bitirme ilemini srasna uygun doru yaptnz m?

Evet

Hayr

22

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda hal krkmay ve saak rmeyi yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Hal krkma tekniklerini aratrnz. Saak balama tekniklerini aratrnz. zg ipleri ile saak balama yntemlerini uygulayp snf arkadalarnzla paylanz.

2. HALIYI KIRKMA VE SAAKLARINI RME

Hallar dokunurken ilme iplikleri atldktan sonra, hal ba ile 1,5-2 cmden kesildikten sonra 2-3 srada bir ayarl hal makasyla Milas hallarndaki hav ykseklii dikkate alnarak ilme ipleri kesilir. Hal tezgahtan ktktan sonra sanayi tipi krkm makineleriyle 1. kaba krkm yaplr.

2.1. Hal Krkm Makinelerinin eitleri ve Kullanm

2.1.1. Sanayi Tipi Krkm Makineleri
Sanayi tipi krkm makinelerine getirilen el dokumas hallar, krkm makinesinin giri tarafna hal serilir, hal krklarak makinenin k blmnden dzgn bir ekilde krklm olarak kmaktadr. Fabrikasyon usl ile krklan hallar dzgn ve pratik bir ekilde krklmaktadr.

23

2.1.2.Kaba Krkm Makineleri

Hal tezghtan ktktan sonra 1. krkm yani kaba krkm makinelerinde hav ykseklikleri ksaltlarak krklr.

Resim 2.1:1.Krkm

Resim 2.2:Krkm makinas

2.1.3. Masa st Krkm Makineleri

Kolalama ilemi biten hal, masast krkm makinelerinde 2. krkmlar yaplmaktadr. Halnn hav yksekliini daha da ksaltma, hal yzeyini dzgn bir hale getirmek iin uygulanr

Resim 2.3:Masa krkm makinas

24

2.2. Saak Balama Teknikleri:

Saak: Dokumalarn tezghtan ktktan sonra ksa kenarlarndan sarkan zg iplerine denir. Saaklar deiik balama teknikleri ile rldnde hal kenarnda estetik bir grnm salanm, hal sslenmi olacaktr. Tekli sa rgs Bir atlamal sa rgs ki atlamal sa rgs

2.2.1.Tekli Sa rgs
20 cm braklan saak 2er ilmek tutularak l sa rgs 5-6 cm rlerek ular zgde kullanlan ip ile balanr. Saak ularnn bozuk olan yerleri makasla kesilerek dzeltilir

Resim 2.4:Tekli sa rgs

2.2.2.Bir Atlamal Sa rgs

20 cm braklan saak 2er ilmek tutularak l sa rgs 56 cm rlr ular balanr. Daha sonra bir rg atlanarak iki sa rgs birbirine balanr. Soldan saa balama bittikten sonra rglerin ular 45 cm. ayn hizada makasla kesilir

25

Resim 2.5 Bir atlamal sa rgs

2.3.3. ki Atlamal Sa rgs:

56 cm rlen saaklar iki rg atlama yaplarak rgler aprazlama birbirine balanr. Dzgn ve dikkatli bir ekilde balamalar yapldnda ho bir grnt oluturulmu olur (ekil 2.6)

Resim 2.6: ki atlamal sa rgs

2.4.Saak Yaparken Dikkat Edilecek Noktalar

Tezghtan kartlan hal, krkm yapldktan sonra saak boyu makasla kesilerek dzeltilir. Saak ipleri eit sayda gruplanr. rglerin ular, zgde kullanlan ip ile salam bir ekilde balanr dm atlr. Saak rgs, balama ii bittikten sonra ularn ayn hizada kesilerek dzeltilir.

26

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamalar yapnz.

lem Basamaklar
alma iin temiz ve aydnlk, bir ortam ve gerekli malzemeleri hazrlaynz. Kaba krkm yaplan bir halnn saak boylarn eitleyerek kesip dzeltiniz. Saak balama eklini tespit edip saaklar balaynz.

neriler
alma ortamn hazrlaynz.. yeri nlnz giyiniz Yapacanz ii, rn ve malzemeyi gz nnde bulundurunuz. Sa rgs balamay yapmak iin sarkan zg iplerini dzeltiniz. Fazla uzun olanlar ksaltnz. Saak balama yntemlerinden rne uygun olan seiniz. Tekli, ikili, l, atlamal apraz balama tekniklerinden birini uygulaynz.

Saak balama yaptktan sonra saaklarn ularn ayn hizada kesip dzeltiniz.
Saak balama

rglerin dzgn, sk olmasna, dmlerin salam olmasna zen gsteriniz.Saak uzunluunu eit ve orantl hazrlaynz.. Hal enindeki sa rglerin, apraz balamalarn dzgn olmasna rglerinin eit ve orantl rglerin hal kenarnda orantl dalmn salaynz. olmasna dikkat ediniz.

27

LME DEERLENDRME LME DEERLENDRME

LME SORULARI Bu faaliyetin sonunda hangi bilgileri kazandnz belirlemeniz iin bir ksm doru yanl cmleler verilmitir. Cmle doru ise Parantezin iine D, Cmle yanl ise parantezin iine Y harfi koyunuz. 1. 2. 3. 4. 5. ( ) Hal tezghtan ktktan sonra 1. krkm yaplmaz. ( ) Birinci krkma kaba krkmda denir. ( ) Sanayi tipi krkm makinelerinde hal dzgn ve pratik bir ekilde krklr. ( ) Halnn ksa kenarndan sarkan zg iplerini pskl diye tanmlamarz. ( ) Halnn saaklarn rerek, balama, halnn sslenerek gze ho gelmesini salayacaktr. ( ) Halnn saaklar 56 cm rlr. ( ) Halnn saaklar rldkten sonra boylarnn eitlenmesi nemli deildir.

6. 7.

DEERLENDRME Cevaplarnz kontrol ediniz. Yanl cevaplarnz iin faaliyeti tekrar gzden geiriniz. Cevaplarnzn hepsi doru ise bir sonraki faaliyete geiniz.

28

KONTROL LSTES Haly krkma ve saaklarn rme ile ilgili yapm olduunuz uygulama faaliyetlerindeki almalar tekrar ederek, deerlendirme leine gre kendiniz veya arkadanzla deierek deerlendiriniz. Deerlendirme Kriterleri 1. Uygun alma ortam hazrladnz m? 2. Saak boylarn eitleyerek kesip dzelttiniz mi? 3. Saak balama eklini tespit edip, saaklar baladnz m? 4. Saak balama yaptktan sonra saaklarn ularn ayn hizada kesip dzelttiniz mi? 5. Sa rglerini eit ve orantl olmasna dikkat ettiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME Yapm olduunuz deerlendirme sonucunda, cevaplarnz hayr arlkta ise tekrar faaliyeti gzden geiriniz. Kendinizi eksik bulduunuz konularda tamamlamaya alnz. Cevaplarnz hepsi evet ise bir sonraki uygulama faaliyetine geebilirsiniz.

29

RENME FAALYET3 RENME FAALYET - 3

AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda hal ykama ve kolalama ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: evrenizde hal ykama kolalama atlyeleri varsa gidip aratrnz. Yaplan ilemleri renip not alnz, fotoraf ekiniz. Topladnz bilgileri rapor eklinde hazrlayp; snfta arkadalarnzla paylanz.

3. HALIYI YIKAMA VE KOLALAMA

Dokuma bittikten sonra, tezghtan karlan hal,1.kaba krkm yaplp saaklar rldkten sonra hal ykama atlyelerinde hem toz ve kirlerinden arndrlmak, hem de hatalar daha net grp, giderebilmek iin hallar ykanr temizlenir.Bunun iin aadaki ilem basamaklar uygulanr.

3.1. Haly Silkeleme

ncelikle hal dolap ad verilen silindir eklindeki metal bir kafese yerletirilir ve dolabn kendi ekseni etrafnda dnmesi salanr. Bu dolaplarda silkelenen halnn toz ve krkm artklarndan bir ksm uzaklatrlm olur.

30

Resim 2.5 Hal Silkeleme Dolab

3.2. Hal Arka Yzndeki nce Tylerin Yaklmas:

Koyun tylerinin krklmas sonucu yapandan elde edilen dokuma ipleri ile dokunan halnn arkasnda (srtnda) ki tyler yakldnda halnn arkas daha net ve temiz olacaktr. Halnn tersinden ucu alevli tpl prmz ile halnn arkasndaki ve saaklarndaki ince tyler dalanarak yaklr.Tyler yaklrken, haly zedelemeden, hasar vermeden hzl ve abuk hareket edilmelidir.

Arka ince tylerin yaklmas

31

3.3. Ykama
Ykama aamalar u ekildedir;

Halnn havl yzeyi zemine gelecek ekilde yere alr. Su ile slatlan halya, deterjan dklerek sert fra ile yedirilir. Halnn havl yzeyi yukar getirilir. Alt tarafna su verilir ve deterjan ile havl yzeyde fralanr. Saaklara da deterjan dklr ve el fras ile yedirilir. Bu ilemden sonra su kesilerek 10 dakika hal bu durumda bekletilir. Daha sonra alttan su verilerek gelberi yardmyla havl yzeydeki deterjan temizlenir. Btn yaptmz ilemlerde souk su kullanlr. Eer halda boya kusmas (atmas) grlrse 100 litre su ierisine 500 mililitre slfirik asit kartrlarak havl yzeye yeterince verilir. 10-15 dakika bekletilir ve bol su ile durulanr.

Resim 3.1. Hal Ykama

32

Resim 3.2. Hal Durulama

3.3.1.Gelbere Kullanarak Hal Tarama:

Hal ykandktan sonra zerinde kaba krkmdan kalan fazlalklar, lifler gelbere ile taranarak temizlenir. Halnn boyuna doru seri hareketlerle, haly ypratmadan gelbere ile yukardan aaya tarama yaplarak fazlalklar alnmaldr. Gelbere ile tarama ilemi bittikten sonra hal tekrar ykanr, durulanr.

Resim 3.3. Gelbere kullanarak hal tarama

33

3.3.2.Haly Kurutma:
Santrfirizli hal kurutma makinesinde haldaki su tamamen alnr. (Resim 3.4)

ekil 3.4. Satrfirizli hal kurutma makines

Nemli kan hal, ak havada glgede aslarak kurumaya braklr.

ekil 3.5. Halnn ak havada kurutulmas

34

3.4. Kimyasal ykama

Kimyasal ykamada 100 litre suya 5 kilo kire kayma (2 -2,5 bome), 100 litre suya 500 gram sudkostik yani sodyum hidroksit (1,5-2 bome), 100 litre suya 250 mililitre slfirik asit (0,5-1 bome), 100 litre suya 500 mililitre asetik asit yani sirke ve deterjan kullanlarak ykama yaplmaktadr.Bu ykama sonunda yukarda kullanlan maddelerden dolay yn ve boya zarar grebilir.Ancak haly olduundan yal gstermesi, kt ve mat renkleri daha canl, parlak gstermesi gibi sebeplerden dolay hal reticileri tarafndan tercih edilmektedir.

3.5. Fabrikasyon ykama

Hal ykama fabrikasnda el dokuma hallarnn ykama aamalar u ekildedir. El dokuma hallarnn kkboyasna sahip olmasndan dolay kullanlan kimyasallar ve zamanlama deiebilmektedir. Hal ykama fabrikasna getirilen hallar toz alma dolabna yerletirilir.Yaklak olarak 20-30 dakika sren bu ilem sayesinde hallar tozlarndan arndrlm olur. Toz alma ilemi biten hallar tam otomatik (4 rulo fra ve altta 1 adet yuvarlak fral) makine yardm ile ykanr ve durulanr.

Resim 2.6 Hallarn Makinede Ykanmas

35

Hal ykama esnasnda halnn kirlilik derecesine gre ykama ilemi bir veya iki kez tekrarlanmaktadr. Ykanan ve durulanan hal makinede rulo haline getirilir.(Resim 2.7)

Resim 2.7 Hallarn Makinede Rulo Haline Getirilmesi

Rulo haline getirilen hallar, halnn cinsine gre ayrlarak skma makinelerine (boru tipli ve ayakl makine) verilir. Bu ilem srasnda ortalama olarak hallarn suyu % 90 ila % 95 arasnda sktrlr. Bu ilem srasnda hallarda kesinlikle ypranma olmaz.(Resim 2.8)

Resim 2.8 Hallarn Makinede kurutulmas

Ykama ve skma ilemi biten hallar cinslerine gre kurutma odalarna alnrlar. Halnn cinsine gre kuruma sreleri deiir. Hallardaki eitli mayt ve bakterileri yok etmek iin en az yarm saat gne almas gerekmektedir. Kalite kontrolden geen hallar varsa zel ilemlerden geerek zerlerindeki lekelerden arndrlr ve belli bir sre havalandrlr.

36

3.6.Haly Kolalama Teknii:

Halnn dzgn bir ekil almas iin hallar ykanp kuruduktan sonra kolalama ilemi yaplr.

3.6.1.Haly Germe:
ivileme kullanlan ara gereler. Tahta hal germe tablosu. eki ivi ivili Takoz Kolalama malzemesi iin: sv kola, su, kova, uzun sapl fra Haly Germe Tekniinin Uygulan: Ykanp, kurutulan halnn n yz germe tahtasna gelecek ekilde hal serilir. Hal lsne uygun nce uzun kenar 23 cm ara ile kk iviler haly zedelemeden ekile aklr. En lsne uygun ksa kenar ivilenir. Sonra karlkl kenarlar gerdirilerek lleri eitlenir, ivilenir. Hal iviyle sabitlenir, kolalama ilemine geilir (Resim 3.5).

37

Resim 3.5 :Haly germe tahtasna ivileme

3.5.Haly Kolalama:
Kolalamada kullanlan ara ve gereler. Kova, uzun sapl fra. Kola karm iin: sv kola, su Bir kovada sv kola ve su kartrlr, (ok youn olmamasna dikkat edilir ). Sapl fra kovaya daldrlr, fazlas silkelenir. Sv kola halnn arkasna (srtn) eit olarak srlr. Hal 1-2 gn hal germe tablasnda kurumaya braklr (Resim 3.6).

38

Resim 3.6. Hal germe tahtasnda kolal hallar

3.6.Haly Tralama ve Temizleme:

Hal germe tablosundaki, haly zedelemeden ivileri dikkatli bir ekilde kartlr. Masa st krkm makinesi ile haly ypratmadan 2. krkm (Tralama) yaplr. Krkm makinesi ile halnn hav yksekliindeki bozukluklar dzeltilir. Masast krkm makinesini hal yzeyindeki ayn ynde srerek, dikkatli bir ekilde kullanmak gereklidir. Hal zerine elle su serpilir. Tarama makinesi ile tarama yaplr Gelbere ile hal yzeyindeki fazlalklar alnr.

39

ekil 3.7:Haly tarama

Halnn srtndan sopayla 7-8 defa vurulur (ekil 3.8). Ak havada aslr kurumaya braklr.

ekil 3.8 Halya sopa ile vurulmas

40

3.7. Halnn nce Temizlii:

Tralanan hal masaya serilir. Masa lambas altnda cmbzla hal zerindeki arga ucu, ptrak vb yabanc maddeler temizlenir. Halnn ince temizlii yaplrken ilmelerin kartlp zedelenmemesine dikkat edilir. Son kontrolleri yaplan hal kullanma hazr hale getirilmi olur.

41

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamalar yapnz. lem Basamaklar Halnn arka yzndeki ve saaklarndaki ince tyleri yakmak Halnn nce arka sonra n yzn ykayp durulaynz. neriler Zaman iyi kullanarak hzl ve dikkatli olunuz. Ateli tpl prmzn ayarn yapnz. Haly zedelemeyiniz. Halnn temizlenmesi iin sv bulak sabunu, klorak ve su karml sv hazrlaynz. Fral hal ykama makinesi ile haly ypratmadan fralayp durulaynz. Halnn boyuna doru yukardan aaya tarayarak fazla lifleri atnz. Dikkatli olunuz. Santrifrizli hal kurutma makinesinde 5-6dk skma ilemini yapnz. Ak havada asarak glgede kurutunuz. Hal lsne gre ivili takoz yardm ile haly gerdirerek 2-3 cm aralklarla ivileri aknz. Sv kola ile su karmnn fazla youn olmamasna dikkat ediniz. Kolay halnn arkasna uzun sapl frayla eit oranda srnz. Masast krkm makinesi ile haly tralaynz. Tralama makinesini dikkatli kullannz. Gelbere ile tarayarak fazlalk lifleri temizleyiniz. Masa lambas altnda cmbzla arga ucu, ptrak vb. yabanc maddeleri temizleyiniz. Dikkatli ve sabrl olunuz.

Gelbere kullanarak haldaki krkmdan kalan fazlalklar temizleyiniz. Haly kurutunuz. Haly kolalamak iin, hal germe tablasna ivileyiniz. Haly kolalaynz.

Halnn 2. krkmn yapnz, temizleyiniz. Halnn nce temizliini ve bitmi kontroln yapnz.

42

LME DEERLENDRME LME DEERLENDRME

LME SORULARI Bu faaliyet kapsamnda kazandnz bilgileri boluk doldurmal cevaplayarak deerlendiriniz. 1. Halnn tersinden ile halnn arkasndan ve saaklarndaki ince tyler dalanarak yaklr. Haly sabunlamak iin, kir zc zellii olan ve su karm sv hazrlanr. Haly ykadktan sonra hal yzeyinde kaba krkmdan kalan fazlalklar, lifler ile taranarak temizlenir. .,.hal kurutma makinesinde haldaki su tamamen alnr. Haly kolalayabilmek iin nce.. gerekir. Halnn . sapl fra ile sv kola eit olarak srlr. Masa lambas altnda..hal zerindeki arga ucu, ptrak vb. yabanc maddeler temizlenir.

2.

3.

4. 5. 6. 7.

DEERLENDRME Cevaplarnz kontrol ediniz. Yanl cevaplarnz iin renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar gzden geiriniz. Cevaplarnz doru ise bir sonraki faaliyete geiniz.

43

KONTROL LSTES Haly ykama ve kolalama ile ilgili yapm olduunuz uygulama faaliyetlerindeki almalar tekrar ederek, deerlendirme leine gre kendiniz veya arkadanzla deierek deerlendiriniz.

Deerlendirme Kriterleri 1. Halnn arka yzndeki ve saaklardaki ince tyleri yaktnz m? 2. Halnn n ve arka yzn ykayp duruladnz m? 3. Gelbere kullanarak hal zerindeki krkmdan kalan fazlalklar temizlediniz mi? 4. Haly kolalamak iin tahta hal germe tablosuna ivilediniz mi? 5. Haly kolaladnz m? 6. Halnn 2. krkmn yaptnz m? 7. Halnn ince temizliini yaptnz m? 8. Halnn son kontrollerini yaptnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME Haly ykama ve kolalama ile ilgili yapm olduunuz uygulama faaliyetindeki hayr yantlar iin faaliyeti tekrar ediniz. Tamam evet ise modl deerlendirmeye geebilirsiniz.

44

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

1. 2. Tek kii dokunacak hallar..dr. Tezgahta saak pay olarak aadan yukar genelde .cm. llerek dokumaya balanr. n ve arka zg ipleri arasndaki bolua geirilen omaklaradenir. Tezgahta arga ipi geirdikten sonra, zg ipleri yan yana getirilerek .yaplr. Grdes dmne ayn zamanda dm denir. ran dmne .. dm denir. Hal dokumas bittikten sonra rgs yaplr. ( ) Gc demirine halk arasna gezi demiri de denir. ( ) Hal dokumaclnda iki zg ipine, iki hal dm atlr. ( ) Dokumalarn tezghtan ktktan sonra ksa kenarlarndaki sarkan zg iplerine pskl denir. ( ) Desen kart tezghn alt ksmna yerletirilir. Dokumada dmlerin atld atklarn geirildii, uzunlamasna iplere ne ad verilir? A) B) C) D) 13. Arga zg Dd Urup

3. 4.

5. 6. 7. 8. 9. 10.

11. 12.

Dokumaya balarken hal kenarnn dzgn ve atk iplerinin zlmemesi iin aadaki tekniklerden hangisi uygulanr. A) B) C) D) Zincir rme Sine dm Grdes dm Dd dm

45

14.

Haly germe tahtasnda germe ilemi yaparken aklan ivilerin aralklar ka cm.olur? A) B) C) D) 5-6cm 2-3cm 7-8cm 10cm

15.

Kenar rgs ka zg teli zerine yaplr? A) B) C) D) 1 2 3 4

16.

Hal ykanrken hal zerindeki krklmadan kalan fazlalklar hangi aletle temizlenir ? A) B) C) D) Tpl prmz Gelbere Sapl fra Hibiri

46

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

Cevaplarnz aadaki cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz sorularla ilgili renme faaliyetinde yer alan konulara geri dnerek eksik bilgilerinizi tamamlaynz. Tm cevaplarnz doru ise dier renme faaliyetine geiniz. RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI

Sorular 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Cevaplar B A D D Y D D D D

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI

Sorular 1 2 3 4 5 6 7

Cevaplar Y D D Y D D Y

47

RENME FAALYET 3 CEVAP ANAHTARI

Sorular 1

Cevaplar Tpl prmz sv bulak sabunu, klorak gelbere santifirizli germek arkasna cmbzla

2 3 4 5 6 7

48

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

Sorular 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Cevaplar Seccade,namazlk,yollu lar. 15-20 Varangelen basm Trk Sine zincir Y Y Y Y b a b b b

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

49

KAYNAKA KAYNAKA
AYTA, Ahmet, Geleneksel Trk El Dokumacl Sanat, Anka Basm Yayn Ltd. ti. Konya 2006 ATE, Mehmet, Semboller ve Hallar, Sembol Yaynclk, stanbul 1996 BELGN, Aye Zerrin Yaynlanmam ders notlar T.C. Kltr ve Turizm Bakanl, Trk El Dokumas Hallar (Katalog 1-2-34-5) GRGN, Mehmet, Yaynlanmam alma notlar GNL, Macide, Hal Semineri zel Says ILDIZ, Erdoan, Milas hallar Aratrma yazlar Kltr Bakanl, Trk Tarih Kurumu Basmevi,- Ankara 1992 www.vikipedia.org

50