T.C.

MLL ETM BAKANLII

EL SANATLARI TEKNOLOJS

YACIBEDR HALISI DOKUMA

Ankara, 2010

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. YACIBEDR HALI DOKUMA ........................................................................................ 3 1.1. Yacbedir Hal Dokumaya Balama ............................................................................. 4 1.2. Yacbedir Hal Dokuma ............................................................................................... 4 1.2.1. Saak Pay Brakma ............................................................................................... 4 1.2.2. Kilim Balama Argac ........................................................................................... 5 1.2.3. iti rme ............................................................................................................... 5 1.2.4. Kilim Dokuma ....................................................................................................... 6 1.3. Trk Dm (Grdes Dm Kapal Dm) ...................................................... 8 1.3.1. Grdes Dmnn Yapl Teknii: .................................................................... 8 1.4. Arga pi Geirme .......................................................................................................... 9 1.5. Kenar rgs rme ..................................................................................................... 10 1.5.1. Tekniin Uygulamas .......................................................................................... 10 1.6. Hav Yksekliinin Ayarlanmas .................................................................................. 11 1.6.1. Hal Dokuma Yaparken Dikkat Edilecek Kurallar: ............................................. 11 1.6.2. Hal Dokumay Bitirmek ..................................................................................... 12 1.7. Haly Tezghtan kartma .......................................................................................... 12 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 14 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 17 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 19 2. HALIYI KIRKMA VE SAAKLARINI RME .............................................................. 19 2.1. Hal Krkm Makinelerinin eitleri Kullanm ........................................................... 19 2.1.1. Sanayi Tipi Krkm Makineleri:........................................................................... 19 2.1.2. Masa st Krkm Makineleri ............................................................................. 20 2.2. Saak Balama Teknikleri: .......................................................................................... 21 2.2.1. Tekli Sa rgs: ................................................................................................ 22 2.2.2. Bir Atlamal Balama .......................................................................................... 23 2.2.3. ki Balamal Sa rgs .................................................................................... 23 2.3. Kullanm Yerlerine Gre Yacbedir Hallar:............................................................. 24 2.3.1. Bir Desimetre Karedeki lme Saysna Gre Hallar ........................................... 25 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 26 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 27 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 29 3. HALIYI YIKAMA VE KOLALAMA ............................................................................... 29 3.1. Hal Arka Yzndeki nce Tylerin Yaklmas ........................................................... 29 3.2. Hal Ykama: ................................................................................................................ 30 3.2.1. Haly Dz Ykama Durulama ............................................................................. 30 3.2.2. Krem Rengi Ykama ............................................................................................ 31 3.2.3. Eskitme Ykama .................................................................................................. 31 3.3. Gelbere Kullanarak Hal Tarama ................................................................................. 32 3.4. Haly Kurutma ............................................................................................................ 32 3.5. Haly Kolalama Teknii .............................................................................................. 33 3.5.1. Haly Germe ....................................................................................................... 33

3.5.2. Haly Germe Tekniinin Uygulan .................................................................. 34 3.6. Haly Kolalama ........................................................................................................... 34 3.7. Haly Tralama Temizleme ........................................................................................ 35 3.8. Halnn nce Temizlii ................................................................................................. 36 3.9. Sndrgda Dokunmu Yacbedir Hal rnekleri ........................................................ 36 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 42 LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 43 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 45 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 47 KAYNAKA ......................................................................................................................... 49

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 215ESB665 El Sanatlar Teknolojisi El Dokuma Hal Desinatrl Yacbedir Hals Dokuma Hal dokumay tantan renme materyalidir. 40/32 +(40/32) NOT: Yeterlii kazandrmak iin ders saatinin gerektirdii kadar sre belirlenerek uygulanr. Yacbedir hal dokumaya hazrlk modln alm olmak Hal dokuma yapmak Genel Ama: Bu modl ile; Yacbedir Hallar konusunda bilgi sahibi olacak, uygun ortam ve ara-gere hazrlandnda tezgahta yacbedir dokuyabileceksiniz. Amalar: 1. Yresel zellii bozulmadan hal dokuma yapabileceksiniz. 2. Teknie ve yresel zelliklerine uygun olarak haly krkp saaklarn rebileceksiniz 3. Teknie uygun olarak haly ykama ve kolalama ilemini yapabileceksiniz. Dokuma yapabilmek iin; aydnlk, havadar bir ortamda hal tezgah, dokuma ipleri, kirkit, hal aks, mengene sktrma aleti, metre, iki aa omak, Hal krkmak iin; atlyede hal ve hal krkm makinesi, Haly ykama iin; hal ykama atlyesinde, hal ykama makinesi santifirizli hal skma makinesi, deterjan, klorak, su, hal, hal kolalamak iin; hal germe atlyesinde hal germe tablas, hal, ivi, ivili takoz, sv kola, kova, su, fra, pskrtme aleti. Haly temizlemek iin; Hal atlyesinde masa, masa lambas, cmbz gerekecektir. Modln iinde yer alan, her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. Modl iinde ve sonunda verilen retici sorularla edindiiniz bilgileri pekitirecek, uygulama rneklerini ve testleri gerekli sre iinde tamamlayarak etkili renmeyi gerekletireceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci; Trk hal sanat iinde kendine zg bir yeri olan, Yacbedir hallarnn desen, renk ve kompozisyon bakmndan sade ve mkemmel olduunu hal rneklerinde grmekteyiz. Gnmzde, el hals dokumacl gn getike azalmaktadr. Trk el sanatlarnda nemli bir yeri olan el dokumaclnn, yok olmamas yaatlmas, Yacbedir hallarnn yozlamadan gndemde kalabilmesi iin, eitimli kiiler tarafndan yaygn eitim kurslarnda, meslek okullarnda yeni nesillere hal dokuma sanatmz reterek, bilgili bilinli kiiler yetitirilmektedir. Geleneksel el sanatlarmza sahip kacak olan sizler, bu modlde elde edeceiniz bilgilerle, Grdes dm ile Yacbedir hallarnn yresel zelliklerine uygun hal dokuma yapabileceksiniz. Ayrca hal dokumay bitirdikten sonra, haly tezghtan kartmay, hal krkmay, halnn ykanmasn ve kolalanmasn reneceksiniz. Halnn ince temizliini yapp kullanma hazr hale getirebileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda yresel zellikleri bozulmadan tekniine uygun hal dokuyabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: evrenizde evlerde veya atlyelerde Yacbedir hal dokuma yapan kiileri aratrnz. Hal ve dokuma teknii hakknda bilgi edininiz. Hal dokuma yapan kiilerden iti, kilim, muamak ve hal dokuma dm tekniklerinin yapln gzlemleyiniz, fotoraflarn ekiniz Bitmi hallarn fotoraflarn ekiniz. Topladnz dokmanlar ve bilgileri rapor haline getiriniz ve arkadalarnzla paylanz.

1. YACIBEDR HALI DOKUMA

Hal, yaantmzda ekonomik, sosyal ve kltrel olarak nemli yer tutmaktadr. Trk toplumunda ve dou lkelerindeki ev dekorasyonunda hal balca unsurlardandr. Elde hal dokumak sabr, dikkat ve kabiliyet iidir. Eskiden Balkesirin Sndrg, Bigadi, Kepsut ilelerinde ve civar kylerinde yaayan Yacbedir Yrklerinin, ounun evinde hal tezgh bulunur. Geleneksel olarak, anneler kzlarna ocukluktan hal dokuma sanat retirler. Evlenme ana gelmi kzlar dokuduklar halnn desenleriyle evlenmek isteklerini anlatrlar, gen kzlarn eyizlerine dokuduklar hallar ruhlarnn aynas, marifetlerinin diplomas olmutur. Gemi yllarda Balkesir ve evresinde hal dokuyanlarn says oktu, son yllarda elde hal dokuyanlarn says eskiye gre azalmtr. Yacbedir hallarnn retimine tevik amacyla, hal ticareti ile uraan tccarlar hazrlanan hal malzemelerini ve desenleri Sndrg ve Bigadi evre kylerinde, hal dokumasn bilen ev hanmlarna teslim ederek sipari usul evde dokuma yaptrmaktadrlar. Haly tek kii dokuduu gibi 23 kii bir arada da dokuyabilir. Tek kiilik hallar namazlk, seccade ve yolluklardr. 36 m2lik hallar birka kii dokuyabilir.

Hal dokuyucular verilen, desen ktlarnn renklerine ve saylarna gre dm hesabyla hallar dokumaktadrlar. Hal dokunurken elde kareli kt zerine renklendirilmi desen kdnn muhakkak olmas gerekir. Yac bedir Yrklerinin ou, hallar akldan halnn bitmi lsne uygun dokumaktadrlar Hal eskiden aa tezghlarda dokunurdu. Gnmzde demir tezghlarda da dokunmaktadr.

1.1. Yacbedir Hal Dokumaya Balama

Dokumaya hazrlk aamalar aadaki ekilde sralanmaktadr; Koyun yn krplr. Elde edilen yapa ykanp kurutulduktan sonra temizlenir, yn kabartlr, plik fabrikalarnda ip haline getirilir. Yn dokuma ipleri, bitkisel boyalarla boyanr. Boyama ileminden sonra, ipin fazla boyas akana kadar sabunlanr, durulanr,kurutulur dokumaya hazr hale getirilir. Desene gre, zg ipleri lye uygun hazrlanr, Tezgha geirilir, zg ipleri gerdirilir. Gc demiri rlr. Tezgh ayar yaplr. Dokuma yumaklar hazrlanr. Ara omaklar (varan gelen) tezgha geirilerek, zg iplerinin aras alr.

1.2. Yacbedir Hal Dokuma

Yacbedir hal dokuma aamalar aadaki ekilde sralanmaktadr. Saak Pay Brakma iti rme Kilim dokuma Trk dm ile dokuma Arga ipi geirme Kenar rgs rme Hav yksekliini kesme Hal dokumay bitirme Haly tezghtan karma

1.2.1. Saak Pay Brakma

Saak; Haln iki banda ksa kenarlarnda zg iplerinin kesilmesinden arta kalan ulardr.

Hallarn ssleme unsurlarndan olan saaklarn hal bittikten sonra rlebilmesi iin tezghn alt tezgh ubuundan yukar genelde 1520 cm llerek saak pay braklr. Saak boyu halnn lsne gre deiebilir.

1.2.2. Kilim Balama Argac

Hal dokumann ilk balang aamas drt sra arga ipi atlr. Arga ipi dzgn olarak hizalanmas ve salam olmas zg ipiyle 4 sra kilim dokuma eklinde dokunur. Hal saaklarnn rme ileminden nce kilim dokuma tek tek sklr. iti dokuma ilem basamaklar Tezghn alt ksmndan saak pay olarak 1015 cm llr. Ara omak aaya indirilir. n ve arka zg iplerinin aras alr. Sadan sola 1. arga ipi geirilir.

Resim 1.1: Arga ipi geirme

Resim 1.2: Kilim balama argac

Ara omaklar yukar karlr. zg ipleri yan yana gelince elle bastrlarak basm yaplr. Ara omaklar aaya indirilir. Soldan saa 2. arga ipi geirilir. zerinden soldan, saa sadan, sola kirkitlenir. Arga ipi hizaya sokulur. Arga ipinin alt ksmnda zg ipleri yan yana dzene sokulur. 4 sra ilem tekrarlanr. Dokunan kenar kilimin dzgn olmas iin zg iplerinin yan yana olmas gerekir. iti ilemi tamamlanm olur.

1.2.3. iti rme

Hal kenarnn dzgn olmas, atk iplerinin zlmemesi balang dokumasnn net olmas iin, kilim dokumasndan nce iti ad verilen iplik geirme teknii uygulanr.stee gre 12 sra yaplabilir.Bazen de tercihe gre yaplmaz.

1.2.3.1. iti rme Yapm Teknii:

iti rmek iin zg ipinde kullanlan yn iplik, hal en lsnn iki katna 50 cm ilave edilerek kesilir.

rnek: Hal en ls = 1.10 cm iti rme iin ip ls = 1.10 x2 = 2.20 cm +50 = 2.70 cm Yn ip ikiye katlanr. zg iplerinin sa tarafndan arga ipi stnden ip tutturulur. pliin bir ucu, iki zg ipi arkasndan dolandrlarak nden kartlr. Dier u, iki zg ipi nnden arkaya geirilir, solundaki iki zg ipi arkasndan dolandrlarak nden kartlr. lem sadan sola, halnn sonuna kadar devam edilir plik dmlenir. Kirkitle kirkitleme ilemi yaplr. zg ipleri iyice gerdirilir Tekrar kirkitlenir. Tezgh dili takozlar kapatlr.

Resim 1.3. iti rme

1.2.4. Kilim Dokuma

iti rme yapmndan sonra hal renklerine uygun olarak genellikle lacivert, krmz veya kahverengi tonlarda 1- 5 cm geniliinde dz veya izgili kilim dokuma yaplr. Hal lsne orantl genilikte kilim dokuma yaplmaldr.

1.2.4.1. Dz Kilim:
Arga ipi geirme teknii kullanlarak kilim dokuma yaplr. Dokuma ipinin zg ipleri arasnda sadan sola, soldan saa geirilip kirkitlenmesiyle tek renkle veya izgili 13

cm. dz kilim dokuma yaplr. zg iplerinin bir altndan bir stnden gemi grnts verilir.

Resim 1.4: Dz Kilim Arga pi Geirme

Resim1. 5: Kirkitleme

Resim 1.6: Kilim Dokuma

1.2.4.2. izgili Kilim

11.5 cm geniliinde iki farkl renkle, kaln izgi oluturacak ekilde kilim dokuma yaplr. Renk geilerinde araya daha farkl iki renkte dokuma ipi birer sra geirilir. rnek: 1.5 cm lik kaln izgilerde; Kahverengi, lacivert, kahverengi eklinde dokumada kaln izgi uygulanabilir.

Resim 1.7. izgili Kilim

1.3. Trk Dm (Grdes Dm Kapal Dm)

Yacbedir hallar, hal dokuma dm tekniklerinden Trk dm tekniinde dokunur. Dm yn ilme ipiyle, ift zg ipler zerine balanarak yaplr. Trk dm diye adlandrlan kapal dmn, tm dnyada bilinen ismi Grdes dmdr. Grdes dm ile dokunan hallar salam ve uzun mrl olur. Halnn havl ksm ypransa da balant yapan ksm asrlarca kilim gibi kullanlabilir. Desenini kaybettirmez.

Resim 1.8: Trk Dm

1.3.1. Grdes Dmnn Yapl Teknii: Kilim dokunduktan sonra, kenar rgs yaplr. Kirkit ile kirkitlenir. Ara omaklar (Varangelen) yukar kartlr. zg ipleri zerine elle bastrlr. zg ipleri yan yana gelir. Hal ba ve dokuma ipi ele alnr. Dokuma ipinin ucundan sa elle tutulur. Yan yana iki zg ipi ortasndan, nce sadaki zg ipi arkasndan dolandrlarak sa taraftan kartlr, soldaki zg ipinin solundan arkasndan dolandrlp, iki zg ipinin ortasndan kartlr. ki dokuma ipi aaya ekilir, Dm sktrlr.

Resim 1.9: Trk Dm

Resim 1.10: Hav Ykseklii

2 cm hav ykseklii verilerek, hal ba ile dokuma ipi kesilir. Desendeki her bir kare iin bir dm desen rengine uygun atlr. Sra tamamlanr.

Resim 1.11: Hal ba ile kesme

1.4. Arga pi Geirme

Dm ilemi bir srada tamamlandktan ve kenar rgs yapldktan sonra ara omaklar aaya indirilir. zg iplerinin aras alr. Arga ipleri sadan sola geirilir. Ara omaklar yukar kartlr, zg ipleri hizaya sokulur, kirkitlenir.

Resim 1.12.

Ara omaklar indirilir zg iplerinin aras alr. Soldan saa 2.arga ipi geirilir. Ara omaklar yukar kartlr, zg ipleri hizaya sokulur, kirkitlenir.

Resim 1.13.

Ara omaklar yukar kartlr, zg ipleri hizaya sokulur, kirkitlenir. Kirkit denilen tarakla, arga (atk) ipleri zerine vurulduunda iki atk arasnda kalm olan dm srasn aaya iter. ki arga ipi arasnda dmler skm olur.

1.5. Kenar rgs rme

Halya bir sra dm attktan sonra kenar rgs yaplr. Halnn iki yanndaki kenar rgs ksmna, yani drt zg ipliine ilme (dm) atlmaz. Bu ksm, halya uygun renkte genellikle kahverengi dokuma yuma ile kenar rgs yaplr. Yumaklar her iki kenarda asl durur.

1.5.1. Tekniin Uygulamas

Yn dokuma iplii kilim dokumann stnden tutturulur. Ara omaklar yukarya kartlr. Kenardan 4 zg ipi ayrlr. 2 telden iplik bir alt bir st iki sra geirilir.

10

Kirkitlenir. Her bir ilme, srann bana ve sonuna kenar rgs mutlaka yaplr. Halnn el hals veya makine hals olduunu kenar rgsnden anlamak mmkndr.

Resim 1.14: Kenar rgs

1.6. Hav Yksekliinin Ayarlanmas

45 sra dokumas yaplan hal, ayarl hal makas ile ilme fazlallklar kesilir. Hav ykseklii Yacbedir hallarnda 0,5 cm.dir.

Resim 1.15.

1.6.1. Hal Dokuma Yaparken Dikkat Edilecek Kurallar:

lmeler (dmler) ayn sklkta atlr. Kirkitle yaplan sktrma ileminin eit olarak yaplmas gerekir. Kirkit salam vurulmazsa, dmler zgye oturmazsa halnn arkas dzgn kmaz ve dokumada potluk oluur.

11

Haly dokurken nce rnee uygun, motifli ksmlar mesela; 5 ilmek krmz, 3 ilmek sar eklinde desene uygun iplerin dmleri atlr, daha sonra ara boluklara zemin rengi dokumas yaplarak sra tamamlanr. Desene gre her kareye bir dm atlr. zg iplerini yanlardan daraltmadan, skmadan arga ipinin geirilmesi gerekir. Kirkitle, arga iplerinin zerine sadan sola, soldan saa ayn hzda salam vurular yapmak gerekir. Her dm srasndan sonra arga ipi 2 sra geirilir. Halnn dokunan ksm fazla ykselmeden, alt makaraya sarlmaldr. Dokunan ksm yksek olursa, kirkitin sktrmas tam yaplamaz ve hal enine ekme yapar. Hal dokunan yer rutubetli olmamaldr. Eer rutubetli yerde dokunursa, ilme ve atklar rutubetten slanacaktr. Kirkit darbesi ile, slanm ipler fazla oturacandan halnn kalitesinin bozulmasna neden olacaktr.

1.6.2. Hal Dokumay Bitirmek

Demir tezgahta dokunan halnn, dokumas bittikten sonra zelliine gre 1-5 cm dz kilim veya izgili kilim dokunur. Hal dokumas uzadka mengeneler gevetilip dili takozlar alr. Tezgh makaralar mengene sktrma aleti sap ile dndrlr, alt makaraya hal sarlr. Hal istenilen boya aaya kaydrlr. Sonra dili takozlar kapatlr. Mengeneler sktrlr. zg yuma ile 12 sra muamak rgs yaplr. Tezghta dokuma teknii bitirilmi olur.

1.7. Haly Tezghtan kartma

Muamak rgsn yaptktan sonra 1015 cm saak pay braklr. zg ipleri, 1015 cm den makasla dzgn bir ekilde kesilir. zg iplerini keserken lsnn eit olmasna dikkat edilir. Alt makara dili takozlar alr. Kesilen saaklardan tutulur. Hal yava yava ekilir, alt makara boaltlr. Alt tezgh ubuu, tezgh makaras zerindeki yerinden kartlr. Hal zg ipleri arasndaki tezgh ubuu kartlr. Haly kartma ii tamamlanm olur. Daha sonra hal sprlr sarlr.

12

Resim 1.16: Sndrg-yacbedir hals

13

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamalar yapnz. lem Basamaklar neriler

Hal dokuma yapmak iin Aydnlk ortam salaynz. uygun alma ortam hazrlaynz. Atlyede nlnz giyiniz Tezgh kontrol ediniz. zg iplerinin gerginliini, zg iplerinin gerginliini skln kontrol kontrol ediniz. ediniz. Mengeneleri sktrnz. Saak boyunu lerek atk (arga) ipini geirerek iti rmeyi yapnz. Arga ipini geiriniz. Kirkitle dzeltiniz. Resim 1.17.

Resim 1.17.

Saak payn 20 cm lnz. Muamak rgs yapnz Muamak rgs iin ipliinizi lye uygun hazrlaynz. Resim 1.18.

Resim 1.18.

Hal kenarnn dzgn ve atk iplerinin zlmemesi iin, mutlaka muamak rgs yapnz.

14

 Kilim Dokuma yapnz. Hal dokumaya balamadan nce 58 cm geniliinde kilim dokuma yapnz. Resim 1.19.

Resim 1.19.

Kilim dokumay dz veya izgili yapabilirsiniz. Kenar rgsn yapnz Hal dokumasnn banda ve sonunda kenar rgsn yapnz Resim 1.20.

Resim 1.20.

Kenar rgs iin kenardan 4 zg ipini dokuma yapmaynz. 2 er telden iki sra kenar rgs yapnz. Hal dokumada Grdes dm kullannz Her srada nce desenli blm sonra zemin dokumasn yapnz. Resim 1.21.

Resim 1.21.

Deseni takip ediniz.

15

 Arga ipini yavaa geiriniz. Desene uygun dokumay yapnz. Resim 1.22.

Resim 1.22.

Hal dokumay bitiriniz. Haly tezghtan kartnz.

Kirkiti salam ve hzl vurunuz. 58 cm kilim dokuma yapnz. zg ipi gerginlik ayarn yapnz. Muamak dm yapnz. 20 cm lik saak pay brakarak zg iplerini ayn hizada kesiniz. Haly tezghtan kartrken dikkatli olunuz. Haly saaklarndan tutarak yavaa ekiniz. Alt makaralktan tezgh ubuunu kartp, zg iplerini karnz.

16

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyetin sonunda hangi bilgileri kazandnz belirlemeniz Aadaki oktan semeli sorular cevaplayarak deerlendiriniz. 1. Dokumaya balarken ka cm saak pay braklr. A) 5-6 cm B) 25 -30cm C) 10-15cm D) Hibiri En ls 1,35 olan halnn muamak iin ka cm iplik kesilir. A) 2.70 B) 1,50 C) 3,20 D) 3,35 Trk dmn Dnya apnda bilinen ad aadakilerden hangisidir? A) ift Dm 2.70 B) Grdes Dm C) Tek Dm D) Kapal dm Kenar ls ka zg ipi zerine yaplr. A) 4 B) 6 C) 2 D) 8 Haly tezghtan kartmadan nce aadaki ilemlerden hangisi yaplmaz. A) Kilim Dokunur B) iti yaplr C) Saak pay braklr D) iti rlr DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile kontrol ediniz. Doru ve yanl cevaplarnz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Cevaplarnz yanl ise renme faaliyet blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

2.

3.

4.

5.

17

DEERLENDRME LE
Hal dokumada ile ilgili yapm olduunuz uygulama faaliyetlerindeki almalar tekrar ederek, deerlendirme leine gre kendiniz veya arkadanzla deierek deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1. Uygun alma ortam hazrladnz m? 2. zg iplerinin gerginliini kontrol ettiniz mi? 3. Ara omaklar geirdiniz mi? 4. Dokumann balang ksmnda, saak pay braktnz m? 5. iti rmeyi yaptnz m? 6. Muamak dmn yaptnz m? 7. Kilim dokumay yaptnz m? 8. Kenar rgsn yaptnz m? 9. Desene gre Grdes dm ile dokumay yaptnz m? 10. Dokumay bitirme ilemini srasna uygun doru yaptnz m? Evet Hayr

18

RENME FAALYET1 RENME FAALYET2

AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda hal krkmay ve saak rmeyi yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Hal krkma tekniklerini aratrnz. Saak balama tekniklerini aratrnz. zg ipleri ile saak balama yntemlerini uygulayp snf arkadalarnzla paylanz.

2. HALIYI KIRKMA VE SAAKLARINI RME

Yacbedir hallar dokuma srasnda hal makas ile 0.5 cm den 1. krkm dokuma yapan kii yapar. Hal dokunup bittikten tezghtan karldktan sonra sanayi tipi krkm makinelerinde 2. krkmlar yaplmaktadr.

2.1. Hal Krkm Makinelerinin eitleri Kullanm

Hal hav ykseklii tezghta ksaltlmamsa, tezghtan ktktan sonra 1. krkm yani kaba krkm makinelerinde hav ykseklikleri ksaltlarak krklr.

2.1.1. Sanayi Tipi Krkm Makineleri:

Hal ykama atlyelerinde hal ykanmadan nce, sanayi tipi hal krkm makineleri ile hallar krklr.

19

Resim 2.1: Krkm makinas

Resim 2.2: Halnn krklmas

2.1.2. Masa st Krkm Makineleri

Kolalama ilemi biten hal, masast krkm makinelerinde 2. krkmlar yaplmaktadr. Halnn hav yksekliini daha da ksaltma, hal yzeyini dzgn bir hale getirmek iin uygulanr.

20

Resim 2.3: Masa krkm makinas

Resim 2.4: Halnn krklmas

2.2. Saak Balama Teknikleri:

Saak: Dokumalarn tezghtan ktktan sonra ksa kenarlarndan sarkan zg iplerine denir. Saaklar deiik balama teknikleri ile rldnde hal kenarnda estetik bir grnm salanm, hal sslenmi olacaktr.

21

Resim 2.5.

Tekli sa rgs Bir atlamal sa rgs kili sa rgs

2.2.1. Tekli Sa rgs:

1520 cm braklan saak 2er ilmek tutularak l sa rgs 56 cm rlerek ular zgde kullanlan ip ile balanr. Saak ularnn bozuk olan yerleri makasla kesilerek dzeltilir

Resim 2.6.

Resim 2.7.

22

2.2.2. Bir Atlamal Balama

20 cm braklan saak 2er ilmek tutularak l sa rgs 56 cm rlr ular balanr. Daha sonra bir rg atlanarak iki sa rgs birbirine balanr. Soldan saa balama bittikten sonra rglerin ular 4-5 cm. ayn hizada makasla kesilir.

Resim 2.8: Bir atlamal apraz balama

Resim 2.9: Bir atlamal sa rg

2.2.3. ki Balamal Sa rgs

Halnn saaklar 2er zg ipi ile rldkten sonra renkli dokuma veya zg ipiyle ikier ikier rgler balanr.

Resim 2.10: ki balamal sa rgs

2.2.3.1. Saak Yaparken Dikkat Edilecek Noktalar:

Tezghtan kartlan hal, krkm yapldktan sonra saak boyu makasla kesilerek dzeltilir.

23

Saak ipleri eit sayda gruplanr. rglerin ular, zgde kullanlan ip ile salam bir ekilde balanr dm atlr. Saak rgs, balama ii bittikten sonra ularn ayn hizada kesilerek dzeltilir.

2.3. Kullanm Yerlerine Gre Yacbedir Hallar:

Namazlk Hallar: zerinde namaz klmak amacyla yaplan, tek mihrapl, desenli dokumalardr. Seccade Hallar: Aynen namazlk gibi zerinde ibadet etmek maksadyla dokunan tek mihrapl hallardr. Ebat olarak namazlktan daha byk boyutlardadr. Sedir (Divan) Hallar: Sedir zerine rt olarak kullanlan, sedir lsne gre sipari usul olarak dokunan hallardr. Minder: Yer minderi olarak istenilen lye gre dokunan zel yapm hallardr. Ayrca arabann n ve arka koltuuna da dokumalar yaplmaktadr.

Resim 2.11.

Yer Deme Hallar: Kelle, taban, byk taban, olarak farkl boyda dokunurlar. Yer demesi olarak kullanlan, souktan korunmay amacyla retilen ayn zamanda, dekoratif yer sslemeleri olarak retilen hallardr.

24

Resim 2.12.

Heybe: ki cebi bulunan heybeler ufak tefek eya ve yiyecekleri tamak iin kullanlr.

Resim 2.13: Heybe

2.3.1. Bir Desimetre Karedeki lme Saysna Gre Hallar

nce Hallar: Atks, zgs, ilmei yn iple dokunur. 0.5cm hav ykseklii vardr. Kaliteli hallardr. Tek kat ilme ipiyle dokunur. Kaba Hallar: Uzun havl dk kalitelidir. Atks, zgs ynden dokunan hallardr. ift kat ilme ipiyle dokunur.1 cm hav ykseklii vardr. Nadiren dokunmaktadrlar.

25

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamalar yapnz. lem Basamaklar alma iin temiz ve aydnlk, bir ortam ve gerekli malzemeleri hazrlaynz. Kaba krkm yaplan bir halnn saak boylarn eitleyerek kesip dzeltiniz. Saak balama eklini tespit edip saaklar balaynz. Saak balama yaptktan sonra saaklarn ularn ayn hizada kesip dzeltiniz. Hal enindeki sa rglerinin eit ve orantl olmasna dikkat ediniz. neriler alma ortamn hazrlaynz.. yeri nlnz giyiniz Yapacanz ii, rn ve malzemeyi gz nnde bulundurunuz. Sa rgs balamay yapmak iin sarkan zg iplerini dzeltiniz. Fazla uzun olanlar ksaltnz. Saak balama yntemlerinden rne uygun olan seiniz. Tekli, ikili, l, atlamal apraz balama tekniklerinden birini uygulaynz. rglerin dzgn, sk olmasna, dmlerin salam olmasna zen gsteriniz. Saak uzunluunu eit ve orantl hazrlaynz.. rglerin, apraz balamalarn dzgn olmasna dikkat ediniz. rglerin hal kenarnda orantl dalmn salaynz.

26

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyetin sonunda hangi bilgileri kazandnz belirlemeniz iin bir ksm doru yanl cmleler verilmitir. Cmle doru ise Parantezin iine D, Cmle yanl ise parantezin iine Y harfi koyunuz. 1. 2. 3. 4. 5. ( ) Hal tezghtan ktktan sonra 1. krkm yaplmaz. ( ) Birinci krkma kaba krkmda denir. ( ) Sanayi tipi krkm makinesiyle hal dzgn ve pratik bir ekilde krklr. ( ) Halnn ksa kenarndan sarkan zg iplerini saak diye tanmlamayz. ( ) Halnn saaklarn rerek, balama, halnn sslenerek gze ho gelmesini salayacaktr. ( ) Halnn saaklar 56 cm rlr. ( ) Halnn saaklar rldkten sonra boylarnn eitlenmesi nemli deildir. DEERLENDRME Cevaplarnz kontrol ediniz. Yanl cevaplarnz iin faaliyeti tekrar gzden geiriniz. Cevaplarnzn hepsi doru ise bir sonraki faaliyete geiniz.

6. 7.

27

DEERLENDRME LE
Haly krkma ve saaklarn rme ile ilgili yapm olduunuz uygulama faaliyetlerindeki almalar tekrar ederek, deerlendirme leine gre kendiniz veya arkadanzla deierek deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1. Uygun alma ortam hazrladnz m? 2. Saak boylarn eitleyerek kesip dzelttiniz mi? 3. Saak balama eklini tespit edip, saaklar baladnz m? 4. Saak balama yaptktan sonra saaklarn ularn ayn hizada kesip dzelttiniz mi? 5. Sa rglerini eit ve orantl olmasna dikkat ettiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME Yapm olduunuz deerlendirme sonucunda, cevaplarnz hayr arlkta ise tekrar faaliyeti gzden geiriniz. Kendinizi eksik bulduunuz konularda tamamlamaya alnz. Cevaplarnz hepsi evet ise bir sonraki uygulama faaliyetine geebilirsiniz.

28

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda hal ykama ve kolalama ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr Hal ykama kolalama atlyeleri varsa gidip aratrnz. Yaplan ilemleri renip not alnz, fotoraf ekiniz. Topladnz bilgileri rapor eklinde hazrlayp; snfta arkadalarnzla paylanz.

3. HALIYI YIKAMA VE KOLALAMA

3.1. Hal Arka Yzndeki nce Tylerin Yaklmas
Hal ykamaya balamadan nce, koyun tylerinin krklmas sonucu yapandan elde edilen dokuma ipleri ile dokunan halnn arkasnda (srtnda) ki tyler yakldnda halnn arkas daha temiz olacaktr. Halnn arkasndaki ve saaklarndaki ince tyler ucu alevli tpl prmz ile dalanarak yaklr. Tyler yaklrken, haly zedelemeden, hasar vermeden hzl ve abuk hareket edilmelidir.

Resim 3.1: Prmzle Hal Arka Tylerin Yaklmas

29

3.2. Hal Ykama:

Tezghtan kan hal kaba krkm yaplp, saaklar rldkten sonra hal ykama atlyelerinde eitli ilemlerden geirilerek hal ykanr, temizlenir. Sndrgda Yacbedir hallar ykamada istee gre 3 ykama teknii uygulanr. Dz Ykama: Sv deterjan ve klor, su ile ykama. Krem Ykama(lal ykama ):Klor, asitikasit karm ve su ile yaplr. Halnn beyaz yerleri krem olur. Eskitme Ykama: Kostikle renkler soldurulur. Klor-asit karm ile ykanr.

3.2.1. Haly Dz Ykama Durulama

Ykamaya hazr hale getirilen haly, sabunlamak iin kir zc zellii olan sv sabunu, klorak ve su karm sv hazrlanr. Hal ykama pistinde yere serilir. Ykama ilemi nce halnn arkasndan yaplr. Sv karm halnn arkasna bir miktar dklr. Fral hal ykama makinesi ile halnn arkas fralanr. Bol suyla durulanr. Hal evrilir. n yzne sabunlu su bir miktar dklr.

Resim 3.2: Hal Ykama

Fral hal ykama makinesi ile hal yzeyi fralanr.Bol su ile durulama yaplr. Kirler temizlendikten sonra bir sefer halnn durumuna gre sadece saf klor verilir

30

15 dk bekletilir. Bol suyla durulanr, Hidrosolfit su verilir. Tekrar durulanr.

Resim 3.3: Hal Durulama

3.2.2. Krem Rengi Ykama

Halnn beyaz dokuna yerleri krem olur. Dier renklerde de hafif bir krlma olur. Dokuma iplerinin rengi bir ton solar. Krem ykama aamalar; Haly ykama yaptktan sonra halya klor verilir. 15 dk bekledikten sonra, 200lt suyun ierisine 6 kg. klor, 200gr.asitik asit, fazla suyu syrlm halya dklr. Bu ilem 3defa tekrarlanr. Hal bol su ile durulanr Gelbere aleti ile fazla sular syrlr.

3.2.3. Eskitme Ykama

Hal sv deterjanla ykanr. Daha sonra halnn renklerine durumuna ve istee gre renkler pastelletirilir, soldurulur. Eskitme ykama aamalar; 200 lt suyun ierisine 6 lt sv kostik belli llerde katlp halnn fazla suyu gelbere ile syrlr.

31

Karm halnn tersine ve yzne dklr. 1520 dk bekledikten sonra gelbere ile syrlr. Durulama suyu ile durulanr. 200 lt. Suyun iine 6 lt. klor ile 200gr.asitik asit kartrlp halya dklr. Hal ie doru katlanr. Hal skma makinesine atlr, sklr. Makineden ktktan sonra, ilal havuza atlr.(Su dolu havuz kg.Hidrosolfitkoyulur, renkleri ayrtrc zellii vardr) Hal 45-60dk.arasnda havuzda bekletilir. Hal ie doru sarlr kurutma makinasna atlr.

3.3. Gelbere Kullanarak Hal Tarama

Ykanan hallar kurutma makinesinden ktktan sonra, tekrar ykama pistinde durulama suyu ile ykanr. Klorlu asitik asit karm verilir Hal durulanarak zerinde kaba krkmdan kalan fazlalklar, lifler gelbere ile taranarak temizlenir. Halnn boyuna doru seri hareketlerle, haly ypratmadan gelbere ile yukardan aaya tarama yaplarak fazla sular alnmaldr. 3-4 defa bu ilem tekrarlanr Gelbere ile tarama ilemi bittikten sonra hal tekrar ykanr, durulanr, kurutulur.

3.4. Haly Kurutma

Santrfirizli hal kurutma makinesinde haldaki su tamamen alnr, kurutulur.

ekil 3.4: Hal kurutma ilemi

Nemli kan hal, ak havada glgede aslarak kurumaya braklr.

32

ekil 3.5: Halnn ak havada kurutulmas

Kurutmada sonra yoz dolaplarnda 1 saat dndrlr.

3.5. Haly Kolalama Teknii

3.5.1. Haly Germe
ivileme kullanlan ara gereler: Tahta hal germe tablosu. eki ivi ivili Takoz(Sileskopi)

ekil 3.6.

ekil 3.7.

33

ekil 3.8.

ekil 3.9.

3.5.2. Haly Germe Tekniinin Uygulan

Ykanp, kurutulan halnn n yz germe tahtasna gelecek ekilde hal serilir. Hal lsne uygun nce uzun kenar 23 cm ara ile kk iviler haly zedelemeden ekile aklr. Karlkl kenarlar gerdirilerek lleri eitlenir, ivilenir. Hal iviyle sabitlenir, kolalama ilemine geilir.

Resim 3.10: Haly germe tahtasna ivileme

3.6. Haly Kolalama

Kolalamada kullanlan ara ve gereler. Pskrtme aleti, kova. Kola karm iin: Sv kola, su Kola malzemesinin hazrlanmas, Bir kovada sv kola ve su kartrlr, (ok youn olmamasna dikkat edilir ). Sv kola pskrtme aletine doldurulur.

34

Sv kola halnn arkasna eit olarak pskrtlr

Resim 3.11: Pskrtme aleti

Resim 3.12: Haly kolalama

Hal 12 gn hal germe tablasnda kurumaya braklr.

Resim 3.13.

3.7. Haly Tralama Temizleme

Hal germe tablosundaki, haly zedelemeden ivileri dikkatli bir ekilde kartlr. Masa st krkm makinesi ile haly ypratmadan 2. krkm (Tralama) yaplr. Krkm makinesi ile halnn hav yksekliindeki bozukluklar dzeltilir. Masast krkm makinesini hal yzeyindeki ayn ynde srerek, dikkatli bir ekilde kullanmak gereklidir.

35

Hal zerine elle su serpilir. Tarama makinesi ile tarama yaplr Gelbere ile hal yzeyindeki fazlalklar alnr. Halnn srtndan sopayla 78 defa vurulur Ak havada aslr kurumaya braklr.

3.8. Halnn nce Temizlii

Tralanan hal masaya serilir. Masa lambas altnda cmbzla hal zerindeki arga ucu, ptrak vb yabanc maddeler temizlenir. Halnn ince temizlii yaplrken ilmelerin kartlp zedelenmemesine dikkat edilir. Son kontrolleri yaplan hal kullanma hazr hale getirilmi olur.

3.9. Sndrgda Dokunmu Yacbedir Hal rnekleri

Resim 3.14.

36

Resim 3.15.

37

Resim 3.16.

38

Resim 3.17.

39

Resim 3.18.

40

Resim 3.19.

41

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamalar yapnz. lem Basamaklar neriler

Halnn arka yzndeki ve Ateli tpl prmzn ayarn yapnz. saaklarndaki ince tyleri Haly zedelemeyiniz. yaknz. Halnn temizlenmesi iin sv bulak sabunu, klorak Halnn nce arka sonra n ve su karml sv hazrlaynz. yzn ykayp durulaynz. Fral hal ykama makinesi ile haly ypratmadan fralayp durulaynz. Gelbere kullanarak Halnn boyuna doru yukardan aaya tarayarak fazlalklar temizleyiniz. fazla lifleri atnz. Santrifrizli hal kurutma makinesinde 5-6dk skma Haly kurutunuz. ilemini yapnz. Ak havada asarak glgede kurutunuz. Haly kolalamak iin, hal Hal lsne gre ivili takoz yardm ile haly germe tablasna ivileyiniz. gerdirerek 2-3 cm aralklarla ivileri aknz. Sv kola ile su karmnn fazla youn olmamasna dikkat ediniz. Haly kolalaynz. Kolay halnn arkasna uzun sapl frayla eit oranda srnz. Masast krkm makinesi ile haly tralaynz. Halnn 2. krkmn Tralama makinesini dikkatli kullannz. yapnz, temizleyiniz. Gelbere ile tarayarak fazlalk lifleri temizleyiniz. Halnn nce temizliini ve Masa lambas altnda cmbzla arga ucu, ptrak vb. bitmi kontroln yapnz. yabanc maddeleri temizleyiniz.

42

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda kazandnz bilgileri boluk doldurmal cevaplayarak deerlendiriniz.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Halnn tersinden ile halnn arkasndan ve saaklarndaki ince tyler dalanarak yaklr. Haly sabunlamak iin, kir zc zellii olan ve su karm sv hazrlanr. Haly ykadktan sonra hal yzeyinde kaba krkmdan kalan fazlalklar, lifler ile taranarak temizlenir. .,.hal kurutma makinesinde haldaki su tamamen alnr. Haly kolalayabilmek iin nce.. gerekir. Halnn . Pskrtme aleti ile sv kola eit olarak srlr. Masa lambas altnda..hal zerindeki arga ucu, ptrak vb. yabanc maddeler temizlenir. DEERLENDRME

Cevaplarnz kontrol ediniz. Yanl cevaplarnz iin renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar gzden geiriniz. Cevaplarnz doru ise bir sonraki faaliyete geiniz.

43

DEERLENDRME LE

Haly ykama ve kolalama ile ilgili yapm olduunuz uygulama faaliyetlerindeki almalar tekrar ederek, deerlendirme leine gre kendiniz veya arkadanzla deierek deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1. Halnn arka yzndeki ve saaklardaki ince tyleri yaktnz m? 2. Halnn n ve arka yzn ykayp duruladnz m? 3. Gelbere kullanarak hal zerindeki krkmdan kalan fazlalklar temizlediniz mi? 4. Haly kolalamak iin tahta hal germe tablosuna ivilediniz mi? 5. Haly kolaladnz m? 6. Halnn 2. krkmn yaptnz m? 7. Halnn ince temizliini yaptnz m? 8. Halnn son kontrollerini yaptnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME Haly ykama ve kolalama ile ilgili yapm olduunuz uygulama faaliyetindeki hayr yantlar iin faaliyeti tekrar ediniz. Tamam evet ise modl deerlendirmeye geebilirsiniz.

44

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

LME SORULARI

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Tek kii dokunacak hallar..dr. Tezgahta saak pay olarak dokumaya balanr. aadan yukar genelde .cm. llerek

n ve arka zg ipleri arasndaki bolua geirilen omaklaradenir. Tezgahta arga ipi .yaplr. geirdikten sonra, zg ipleri yan yana getirilerek

Grdes dmne ayn zamanda dm ve dm denir. ran dmne .. dm ve .dm denir. Hal dokumas bittikten sonra rgs yaplr.

Aada bir ksm doru yanl cmleler verilmitir. Cmle doru ise parantezin iine D, Cmle yanl ise parantezin iine Y harfi koyunuz.

8. 9. 10.

( ) Hal dokumaclnda iki zg ipine, iki hal dm atlr. ( ) Dokumalarn tezghtan ktktan sonra ksa kenarlarndaki sarkan zg iplerine pskl denir. ( ) Desen kart tezghn alt ksmna yerletirilir.

11.

Dokumada dmlerin atld atklarn geirildii, uzunlamasna iplere ne ad verilir? A) Arga B) zg C) Dd D) Urup Dokumaya balarken hal kenarnn dzgn ve atk iplerinin zlmemesi iin aadaki tekniklerden hangisi uygulanr. A) Arga

12.

45

B) C) D) 13.

Sine dm Grdes dm Dd dm

En ls 1.35 cm. olan halnn, muamak rgs iin ka cm. iplik kesilir? A) 1.28 cm B) 1.92 cm C) 2.56 cm D) 3.20 cm Haly germe tahtasnda germe ilemi yaparken aklan ivilerin aralklar ka cm olur? A) 5-6cm B) 2-3cm C) 7-8cm D) 10cm Kenar rgs ka zg teli zerine yaplr? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Hal ykanrken hal zerindeki krklmadan kalan fazlalklar hangi aletle temizlenir? A) Tpl prmz B) Gelbere C) Sapl fra D) Hibiri

14.

15.

16.

46

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 A C B A D

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 Y D D Y D D Y

RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 Tpl prmz Sv bulak klorak gelbere Santifirizli Germek Arkasna Cmbzla

sabunu,

47

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Seccade, namazlk, yollular. 20 Varangelen Basm Trk, kapal Sine -ak iti D Y Y B A D B D B

48

KAYNAKA KAYNAKA

AYTA etin, El Dokumacl, stanbul, 1997 THK Basm Evi, El Dokumacl, Ankara,1989. ZTRK Yeim, Kltr Bakanl Tantma Eserleri/20, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1992 ASLANAPA Oktay, Trk Hal Sanat, Eren Yaynlar, stanbul, 1987 Grme: Betl ZDOLAR www.tarim.gov.tr. www.gordes.bel.tr. www.unalhali.gov.tr

49