KOMPONENTE RASHLADNIH UREAJA

Katedra za termotehniku Prof. Dr Franc Kosi, dipl. ma. ing., fkosi@mas.bg.ac.rs kabinet 134/3 LITERATURA: 1. Sava Vuji: Rashladni ureaji, Mainski fakultet, Beograd, 1982. 2. Markoski M: Rashladni ureaji, Mainski fakultet, Beograd, 2006 Lekcija AT-2

2.

RASHLADNI KOMPRESORI - 2 2.1. KOEFICIJENT ISPORUKE

Koeficijent isporuke je odnos koliine (masenog protoka), pare rashladnog fluida koju kompresor stvarno istiskuje Gs , kg/s prema masenom protoku pare koju bi potiskivao teorijski kompresor Gst , kg/s jednake sekundne zapremine Vs , m3/s. Ako je v d , m3/s, specifina zapremina pare u stanju ispred usisnog prikljuka kompresora, onda je koeficijent isporuke definisan relacijom

Gs G v G v = s d = s d Gst Gst v d Vs

(2.1)

Poto je Gs = o qo , gde je o , kW potrebna toplota hlaenja, a qo , kJ/kg specifina masena rashladna sposobnost za dati rashladni fluid i date uslove rada, to je

Gs v d o o = = qo Vs qv Vs V vd s

(2.2)

jer je qv = qo v d , kJ/m3 specifina zapreminska rashladna sposobnost datog rashladnog fluida za date uslove rada. Iz (2.1) moe da se odredi potrebna radna zapremina stvarnog kompresora za zadati rashladni uinak o
Vs =

o qv

(2.3)

Koeficijent isporuke sastoji se od etiri delimina koeficijenta kao njihov meusobni proizvod i to: odnosno: volumetrijski koeficijent isporuke usled mrtvog (tetnog) prostora - c koeficijent isporuke usled priguivanja pri usisavanju - p koeficijent isporuke usled zagrevanja pare - z koeficijent isporuke usled (ne)zaptivenosti (preticanja) - n

= c p z n

(2.4)

Proizvod zapreminskog koeficijenta c i koeficijenta priguivanja p naziva se indikatorskim koeficijentom usisavanja zato to se sve veliine potrebne za njegov proraun mogu oitati na indikatorskom dijagramu (sl. 2.1). 1

2.1.1. Volumetrijski koeficijent isporuke usled mrtvog prostora - c Koeficijent c uzima u obzir porast zapremine C1 pri ekspanziji pare iz mrtvog prostora kao i vraanje pare kroz procepe potisnog ventila. Posle zavrenog sabijanja i istiskivanja sabijene pare, u mrtvom prostoru zaostane izvesna koliina pare visokog pritiska koja se sada u hodu usisavanja iri. Usisavanje ne moe da pone sve dok pritisak pare koja je zaostala ne opadne do pritiska usisavanja. Pri toj ekspanziji zaostala para se iri i kada se u cilindru dostigne pritisak usisavanja ona ispuni jedan deo zapremine cilindra i tako smanji ukupnu zapreminu cilindra za usisavanje pare iz isparivaa. Iz indikatorskog dijagrama stvarnog kompresora, iji je uobiajeni izgled prikazan sa sl. 2.1, vidi se da je

c =
odnosno:

V1 Vr

(2.5)

c =

Vr C1 C =1 1 Vr Vr

(2.6)

Na osnovu procenjenog eksponenta m ekvivalentne politrope ekspanzije pare u tetnom prostoru, dobija se:

C + C1 p m = C po
Ako se izraz (2.7) unese u (2.6) za c , dobija se:
p c = 1 c po
1 m 1

(2.7)

(2.8)

gde je c = C Vr - relativni tetni prostor; on se dovoljno tano moe odrediti (proceniti) ak i za kompresor koji je u fazi konstruisanja i obino u proseku iznosi (3-5)%, a za najmanje kompresore i do 10 %; odreuje se na osnovu zapremine kanala do sedita ventila i zazora izmeu ventilske ploe i klipa u SMT. Relativna depresija po po i relativni natpritisak p p pri zatvorenim ventilima, kada je klip u UMT odnosno SMT, se mogu odrediti odnosno proceniti na osnovu snimljenih indikatorskih dijagrama kompresora sa istim ili slinim tipom ventila, iste brzohodosti i brzine strujanja unutar kanala; oni se obino kreu u granicama od 0,02 do 0,05. Pri detaljnijem prouavanju depresije usisavanja treba imati u vidu i pad pritiska u usisnom cevovodu, ali se obino, radi uproenja, pri prouavanju kompresora, pritisak po uzima kao pritisak u usisnom prikljuku kompresora. To isto vai i za pritisak potiskivanja. Eksponent ekvivalentne politrope ekspanzije m dosta zavisi i od proticanja kroz potisni ventil tokom usisavnja i obino se kree od 1,2 do 1,0. Vidi se volumetrijski koeficijent usled mrtvog prostora zavisi od veliine mrtvog prostora i odnosa pritisaka p po . Za datu veliinu tetnog prostora c , moe se nai odnos pritisaka pri kome kompresor uopte vie nee usisavati paru - ako se stavi da je c = 0 (npr. za c = 0,1 i m = 1,2 , dobija se c = 0 , za p po = 17,8 )

Sl. 2.1. Indikatorski dijagram rada stvarnog kompresora

po , onda je Ako se zanemare nadpritisak i podpritisak na potisu i usisu p p i po utroeni rad za pogon kompresora za jedan obrt vratila

n p Lk = po Vc n 1 po

n 1 n m p 1 po (C + C1 ) m 1 po

m 1 m 1

(2.9)

Za sluaj kada je n = m , dobija se

n p Lk = po V1 n 1 po
n 1 n 1

(2.10)

To znai da ako je n = m , tetni prostor nema uticaja na potreban rad sabijanja. U sluaju kada je n > m potreban rad kompresora se poveava, a za sluaj n < m se smanjuje. Praktino, razlika eksponenata n i m vrlo malo utie na poveanje, odnosno smanjenje utroka rada, pa se ovaj uticaj mrtvog prostora zanemaruje. 2.1.2. Koeficijent isporuke usled priguivanja prilikom usisavanja - p Koeficijent p pokazuje zapreminski gubitak u cilindru usled depresije (potpritiska)
prilikom usisavanja: po po

p =

V2 V1 C2 C = =1 2 V1 V1 V1

(2.11)

Veliina C2 moe da se odredi pretpostavljajui da je para idealni gas, a promena stanja a-b kvazistatika izoterma, odnosno:

(Vr + C ) = po (Vr + C C2 ) po
odakle se moe izraziti C2 :

(2.12)

 C2 = (Vr + C ) 1
Kada se izraz za C2 unese u (2.11), dobija se:
V +C p = 1 r V1 1 po po

po po

(2.13

=1

1+

C Vr 1 V1 Vr

po po

(2.14)

: ili, s obzirom na c = C Vr , c = V1 Vr i po = po po

p = 1

1+c 1 c

po 1 + c po =1 c po po

(2.15)

gde je po depresija pri usisavanju. Iz izraza (2.15) se vidi da se koeficijent isporuke usled priguivanja smanjuje sa poveavanjem tetnog prostora. Pri c = const. , koeficijent p osetno zavisi i od c : ako c opada, onda i p opada. Kako c zavisi od p po , to i p zavisi od p po ( p opada sa porastom p po i obratno). 2.1.3. Koeficijent isporuke usled zagrevanja pare - z Koeficijent z uzima u obzir zapreminske gubitke u cilindru usled zagrevanja pare kada ona dospe u cilindar. Temperatura pare u poloajima klipa predstavljenim takama b i d na sl. 1.3 nije ista, ve je u taki b via nego u taki d , to znai da je i specifina zapremina pare u taki b via nego u taki d (sl. 2.2). Koeficijent isporuke usled zagrevanja z moe se stoga izraziti kao odnos specifinih zapremina pare u stanju d i b :

z =

vd vb

(2.16)

Sl. 2.2. T s dijagram promene stanja pare pri usisavanju i sabijanju u teorijskom i stvarnom kompresoru Koeficijent z opada sa porastom razlike temperatura pare pri usisavanju i istiskivanju, odnosno opada kada odnos pritisaka p po raste. Koeficijent z je manji za amonijane kompresore nego za freonske. Kompresori sa istosmernim strujanjem imaju vee vrednosti 4

z nego kompresori sa povratnim strujanjem. Sa porastom broja obrtaja smanjuje se vreme za razmenu toplote izmeu zidova cilindra i pare, pa z raste. Koeficijent z zavisi i od geometrijskog oblika cilindra i najpovoljine vrednosti za z se postiu za najmanju vrednost odnosa povrine zidova prema datoj zapremini cilindra. Ukoliko je ovaj odnos manji, vrednost z je vea, pa je z bolje za kompresore sa veim zapreminama cilindra pri ostalim istim uslovima. Za vrednost p po oko 3 do 5, z se obino kree od 0,95 do 0,85.
Pribline vrednosti za z mogu se odrediti empirijskom formulom:

z = 1 0,025

p 1 po

(2.17)

2.1.4. Koeficijent isporuke usled proticanja pare - n Koeficintom n obuhvataju se zapreminski gubici u kompresoru i sniavanje njihovog uinka usled gubitaka pare koja istie iz cilindra za vreme sabijanja kroz zazore izmeu cilindra i klipa i njihovih prstenova, usled nehermetinog zatvaranja usisnih ventila, a takoe i usled preticanja ve komprimovane pare kroz potisni ventil za vreme usisavanja. Vrednost za n zavisi od kvaliteta izrade kompresora i od njegove istroenosti. Sa poveanjem odnosa pritisaka p po , vrednost za n neto opada, dok raste sa poveanjem broja obrtaja. Orijentacione vrednosti za n se kreu u granicama od 0,95 do 0,98 za kompresore u dobrom stanju. Koeficijent isporuke se moe, za razne uslove rada posmatranog kompresora, izraunati samo orijentaciono, to je jasno ako se imaju u vidu aproksimacije i uproenja koja su uvedena pri analizi njrgovih sastavnih lanova. Pri projektovanju neke instalacije najbolje je posluiti se podacima za n za dati kompresor, koji mogu da se dobiju od proizvoaa kompresora. Pri konstruisanju novog kompresora koriste se i postojei podaci za ve izvedene kompresore sline konstrukcije.