Bibliotek

Gilles Rozier Dashuri pa rezistenc

Art pamor

Anri Sala, sukseset vazhdojn

E diel, 7 dhjetor 2008 Redaktore prgjegjse: Admirina PEI milosao2005@yahoo.com

Sejfulla MALESHOVA
Zbulohen vargjet ku tallej diktatori

PROF. NASHO JORGAQI munges t t dhnave burimore nga shumkush sht menduar se poeti Sejfulla Maleshova, i njohur me pseudonimin letrar Lame Kodra, gjat kohs s persekutimit e kish braktisur poezin. Kjo arsyetohej me kushtet e rnda qytetare dhe shpirtrore q iu krijuan, por dhe me arsyen se ai asnjher nuk do t dallohej si poet prodhimtar. Ashtu si Fan Noli dhe Sejfulla Maleshova do t krijonte kryesisht n momente t caktuara, t diktuara nga rrethana social-politike, por kjo praktik krijuese lidhej dhe me krkesat e larta q kish ndaj poezis s tij. Kshtu shpje-

Kultet pagane
gohet q poeti sa qe gjall botoi vetm nj libr, vllimin poetik Vjersha (1945) me 21 poezi, ndrsa vjersha t tjera mbetn t shprndara n organet e shtypit t viteve 20-40, t cilat t marra t gjitha s bashku nuk i kaprcejn pesdhjet. Pra, nga pikpamja sasiore kemi t bjm me nj bilanc modest, nj dukuri kjo e njohur n historin e poezis, q nuk sht prcaktuese n vlersimin e poetit. Rasti i Sejfulla Maleshovs e vrteton kt m s miri. Gjith sa ai krijoi, jan t mjaftueshme pr ti dhn emrit t tij nj vend t nderuar n poezin shqipe n mes dy luftrave. sht fakt i njohur q poezia e Lame Kodrs, ...

Vrmic, ku shtpit mbrohen nga hyjnit

NGA FLAMUR DOLI

Piktori

Omer Kaleshi, kamarja e nderit

NGA GEZIM QENDRO

letrsi

N faqen 2

Alberto Bevilacqua, nj rrfim pr nnn

NGA MIMOZA HYSA

II- DISIDENTI

E diel, 7 Dhjetor 2008

Zbulimi i Dorshkrimeve
PROF. NASHO JORGAQI

N vitet e gjata t persekutimit, kur t gjith mendonin se ai e kishte braktisur poezin, Lame Kodra nj prej desidentve t pare t paslufts, hidhte n nj bllok t trash m kapak t bardh vargjet e tij plot zemrat. Zbuluar rastsisht n Arkivin e Ministris s Brendshme mes shum dorshkrimeve, kto 6 poezi na shprfaqin nj an krejt t panjohur t poetit

munges t t dhnave burimore nga shumkush sht menduar se poeti Sejfulla Maleshova, i njohur me pseudonimin letrar Lame Kodra, gjat kohs s persekutimit e kish braktisur poezin. Kjo arsyetohej me kushtet e rnda qytetare dhe shpirtrore q iu krijuan, por dhe me arsyen se ai asnjher nuk do t dallohej si poet prodhimtar. Ashtu si Fan Noli dhe Sejfulla Maleshova do t krijonte kryesisht n momente t caktuara, t diktuara nga rrethana social-politike, por kjo praktik krijuese lidhej dhe me krkesat e larta q kish ndaj poezis s tij. Kshtu shpjegohet q poeti sa qe gjall botoi vetm nj libr, vllimin poetik Vjersha (1945) me 21 poezi, ndrsa vjersha t tjera mbetn t shprndara n organet e shtypit t viteve 20-40, t cilat t marra t gjitha s bashku nuk i kaprcejn pesdhjet. Pra, nga pikpamja sasiore kemi t bjm me nj bilanc modest, nj dukuri kjo e njohur n historin e poezis, q nuk sht prcaktuese n vlersimin e poetit. Rasti i Sejfulla Maleshovs e vrteton kt m s miri. Gjith sa ai krijoi, jan t mjaftueshme pr ti dhn emrit t tij nj vend t nderuar n poezin shqipe n mes dy luftrave. sht fakt i njohur q poezia e Lame Kodrs, duke u br zdhnse e idealeve revolucionare t shoqris shqiptare, do t gjente pr afro dy dekada jehon dhe prhapje t gjer n Shqipri sidomos n masat e rinis. Madje, ajo do t prjetonte nj periudh zulme, duke e cilsuar Sejfulla Malshovn si poet kombtar n 2-3 vitet e para t pas lirimit. Por fatkeqsisht, kjo ngjitje e poetit, do t zgjaste nj koh tepr t shkurtr, q prkoi me periudhn e karriers s tij politike, kur ai do t bnte pjes n lidershipin m t lart t shtetit shqiptar dhe t Partis Komuniste t Shqipris. N kt mes mendoj se nuk duhet ngatrruar pozita e lart politike e Sejfulla Maleshovs, me statusin e poetit Lame Kodra. Sado q pozita politike, sa koh q ai ishte n fuqi, mund t ket ndikuar n popullaritetin e poezis s tij, vshtruar n distanc kohore pas m se gjysm shekulli mund t thoshim, kjo nuk e ka prekur vlern e vrtet t poetit. Verbi i tij poetik ishte dhe mbeti nj z i veant n poezin shqipe, nj emr i prvem si shprehje autentike e idealeve revolucionare t atij brezi q luftoi pr liri kombtare dhe shoqrore, kundr fashizmit dhe regresit social. Dhe duke qen i till, pra poet i vrtet, n dekadat q erdhn, sado mbytse q qe asfiksia politike, nuk e zhvlersoi dot poezin e tij. Ajo mbeti ngaher shpuz e ndezur nn hirin e nj kohe q u tregua egrsisht e padrejt ndaj poetit. Por ndodhte me poetin gjat kohs s persekutimit? N kushtet e izolimit t rrept, t drams e t zhgnjimit tepr t hidhur q kalonte, t natyrs s tij t mbyllur, ishin gati t paarritshme mundsit e kontakteve dhe t informacionit. T gjitha gjasat t onin te mendimi apo m mir te dyshimi se ai e kish mbyllur njher e mir kapitullin e krijimtaris origjinale. Nj gj dihej sakt, se ai prkthente, se prkthimet poetike qen tani fusha e tij krijuese. N rrethet e ngushta letrare, flitej asokohe pr kt. Madje, ai do t prkthente pr vite t tra pr shtpin botuese Naim Frashri. E megjithat mbetej pyetja: vrtet nuk krijonte m? Un dhe ndonj mik i imi do ti prgjigjeshin pozitivisht. Kishte shum t ngjar q, n nj mnyr a n nj tjetr, duhet t shkruante poezi. Sado e goditur rnd politikisht dhe e plagosur moralisht, muza e tij prap nuk kish vdekur pr nj poet t vrtet si ai. Mbaj mend se kur peti ndrroi jet, mendimi i par, pas dhimbjes s vetvetishme q ndjeva, ishte pr dorshkrimet

MALESHOVA
Zbulohen vargjet e kohs s internimit
N foto: (Djathtas lart), Sejfulla Maleshova duke folur n Kuvendin Pupullor n vitin 1946 (Majtas), pasaport e falsifikuar me t cilen lvizte n kohn e lufts (Djathtas posht), disa nga dorshkrimet e zbuluara koht e fundit n Arkivin e Ministris s Brendshme

Sejfulla

e tij. far kish ln dhe cili do t qe fati i tyre. Me koh do t merrja vesh se ato qen sekuestruar dhe qen n dor t Degs s brendshme t Fierit, por nuk dija ku kishin prfunduar m pas. Prmbi tridhjet vjet, sado q isha interesuar trthorazi, fati i dorshkrimeve t tij mbetej mister, nj e fsheht e pashkoqitur. Madje dhe pas prmbysjes politike prsri shpresa ishte e vaglluar. Kaluan shum vite dhe asgj nuk doli n drit. Poetin prsri do ta ndiqte pr ironi shprfillja dhe heshtja. Asnj krkim dhe prkushtim serioz pr trashgimin e tij. Vetm koht e fundit, rastsisht u gjet n bodrumet e Ministris s Brendshme nj dosje me dorshkrime t poetit, ndonse dhe ajo e cunguar, pr t ciln duhet ti jemi mirnjohs drejtorit t arkivit t ktij institucioni Kastriot Dervishi. Ishte ky nj zbulim i rndsishm, q hedh drit mbi jetn e Sejfulla Maleshovs si krijues n vitet e persekutimit politik. E vetmja dshmi deri m tani q tregon se muza poetike nuk kish vdekur, se ajo kish knduar n vetmi dhe n fshehtsi t

plot. Nj ogur ky i mir, po dhe nj ngjarje pr studiuesit dhe admiruesit e poezis s tij. Do ta quaja veten me fat q dosjen e poetit, e cila ndodhet n Arkivin Qendror t Shtetit, do ta merrja un dhe ta studioja i pari. Do ta hapja dhe shqyrtoja sa me interesin dhe krshrin e studiuesit, aq dhe me emocionet e lexuesit t apasionuar t poezis s poetit rebel. N mes dy kapakve t pluhurosur t dosjes voluminoze prfshiheshin fletore e blloqe, flet t veanta, nj pasaport e falsifikuar nga koha e ilegalitetit etj. Ndrmjet afro 30 objekteve, shumica e tyre qen dorshkrime poezish, t shkruara n fletore apo dhe npr faqe m vete, ndrsa pjesa tjetr ishin blloqe me shnime nga veprimtaria politike, artikuj t viteve 20, poezi t hershme t botuara n shtypin e kohs. Nga gjith dosja, sigurisht interesim m t madh paraqisnin dorshkrimet e poezive origjinale dhe atyre t prkthyera. Por vmendjen time do ta trhiqte veanrisht nj fletore e trash, me kapak t bardh, ku qen shkruar ndaras, n pjesn e par krejtsisht poezit e tij origjinale, kurse n pjesn e dyt, prkthimi i nj tuf rubaish apo rubajatesh, si i cilson poeti, t Omar Khajamit. Duket se ato qen hedhur n at fletore n trajtn e nj vllimi, q ndoshta poeti prgatiste jo aq pr ta botuar, se sa pr ta ln trashgim si kujtim.

E diel, 7 Dhjetor 2008

DISIDENTI- III

N fakt, gjith sa gjenden n kt fletore, nga krijimtaria origjinale jan gjithsej gjasht vjersha, t krijuara kryesisht pas lirimit n vitet 1946-1969. Pyetja e par q t vjen ndrmend kur njihesh me to sht: a thua t jet ky i tr bilanci i krijimtaris s poetit n m se 25 vitet e paslufts? Fakti q n fletore, n mes vjershave origjinale dhe atyre t prkthyera, jan ln shum faqe bosh, t bn t mendosh se autori ndoshta do ta plotsonte me vjersha t tjera. Duam t besojm q krkimet e mtejshme mund ti japin prgjigje pozitive pyetjes son. Por tani pr tani duhet ti gzohemi faktit q kemi n dor tufzn me vjersha t panjohura t poetit. Nga shqyrtimi i tyre rezulton se dy vjershat e para i takojn viteve t hershme t paslirimit. Ato dallojn pr nga prmbajtja dhe fryma me katr vjershat e tjera t krijuara n periudhn e mvonshme, sidomos me vjershat e vitit 1969. Vjersha e par me titull Rruga jon (1946), sht hyrja e nj poeme q kish nisur t shkruante, por pr shkak t goditjes politike q psoi, ajo mbeti me sa duket n mes. sht nj vjersh tipike e shkruar m frymn e kohs, m tem aktuale politike, q sjell atmosfern e jets shqiptare t viteve t para t paslirimit, entuziazmin e puns pr t ndrtuar Shqiprin e shkatrruar nga lufta. Jan njerzit e inkuadruar npr brigada t puns vullnetare, q me lopata e tyre ngren jetn dhe groposin shekuj robrie. Poeti ndjehet i tri midis tyre dhe me zemrn mbushur plot gaz kndon: Po, nato llogore / Ku sulmon brigada / Me pushk, libra, kazma dhe lopata / Atje / Me vrull e zjarr / Me ligjrime / Shko dhe lufto si dje / O knga ime. Poema sht n vazhdn e poezis politike, aq e trajtuar n krijimtarin e poetit para lirimit. Maleshova do ti mbetej besnik letrsis s angazhuar, bile pas lufts do t jepte shembullin e nj poezie militante, n shrbim t idealeve t veta revolucionare. Poema q nisi t shkruaj sht nj nga shembujt e asaj kohe. Pas tre vjetve, edhe pse kish ndrruar pozita politike, si del nga dorshkrimi i poezis s dyt, do t marr pjes n konkursin kombtar pr Himnin e Republiks (1953). Ai do t paraqitet me nj tekst t vetin dhe sipas shnimit t vn me dorn e tij, ka fituar mimin e par (!) Pr vet motivin q trajton, ajo sht nj vjersh politike, mishrim dhe pasqyr e ideve t dits, besnike ndaj idealit t tij komunist. Me tone retorike dhe patos, ai i kndon republiks, aspirats dhe ndrrs s jets s tij. Vetm dy vjet m von (1955) ndjehet kthesa n poezin e

Maleshovs dhe kjo duket qartazi n vjershn Poeti, q e bn t ndahet nga krijimtaria e mparshme. Pas gjith asaj q i ka ndodhur, pr her t par shprthen dufin q mban prbrenda. Ka t ngjar t ket ndikuar klima liberale pas vdekjes s Stalinit. N rrfimin e tij poetik, pranon se ka humbur si politikan, por jo si poet. Vrtet, sht prgjunjur dhe ka pushuar s knduari prkohsisht, por kjo ka ardhur pr shkak t plagve t shpirtit q ka mar r dhe krahve q ia kan shkurtuar, si dhe pr faktin se kundr tij sht vrsulur rrmeti me sharje dhe shpifje, duke ia helmuar jetn. E

Sarkazma Te Njeriu me kambajka dhe servilt vihet n qendr figura e Udhheqsit, i rrethuar nga ndjeksit dhe npunsit puthador. Ai jepet si sulltan, nj sundimtar absolut, i lidhur fort pas pushtetit dhe i dshiruar pr lavdi dhe lajka. Fryma tallse dhe stigmatizuese e bn vjershn sa humoristike aq dhe sarkastike
megjithat, ai sht optimist, sepse ka mbetur vargu i tij liridashs, q ngriti popullin n luft dhe e oi n fitore. Se vargu i tij sht skalitur n zemra si prmendore. Dhe para ksaj, nuk ka rndsi lavdia dhe kurora zyrtare. Duke e projektuar kt situat n histori, poeti shpreh bindjen se do t zhduken perandori dhe perndi, por knga e poetit nuk perndon. M n fund Maleshova poet e gjen vetveten, ndaj tregohet i bindur e guximplot n t drejtn e tij. Ashtu n heshtje dhe n vetmi kn-

don kngn e vet t lir. Ndonse nuk sht m i ri, liria e bn t mos njoh mosh dhe jo rastsisht v n krye t vjershs vargun e Xh. Karduit Muor Giove linno del poeta resta (Zeusi vdes, por himni i poetit mbetet). Nj varg madhshtor, me nj vrtetsi tronditse, q shpreh bindjen e thell t poetit ton. Me kt poezi, m shum se Sejfulla Maleshovn kemi tani Lame Kodrn, poetin rebel, si e pati quajtur veten n vitet e mrgimit politik n vjershn anonime (1935) plot dy dekada m par, kur kndonte: Vjersh o vjersh, shko si bomb / Me trbim / Shko prpara si flamur / Si kushtrim. Nj kng kjo kryengritse, knduar n luftn kundr robris e tiranis, ndrsa tani shprthen kundr pabesis e padrejtsis, babzis pr pushtet, ndalimit t mendimit t lir, i bindur se Knga e poetit sperndon. Ndoshta kjo kng rebele do t ishte vetm nj ast shprthimi i Maleshovs, sepse do t duhen 13 vjet (1968) q ai t kndoj srish, po ksaj here nj kng patriotike. sht 90 vjetori i Lidhjes s Prizrenit q e nxit dhe e frymzon. Hidhet n histori, n kohn e zgjedhs otomane, kur dhe zoti i kish harruar shqiptart. Por nuk i ka harruar Sknderbeu dhe pas ksaj figure kapet poeti, dhe tregon se edhe pse ndodhet shum larg, heroi jetonte me fatin e atdheut t robruar dhe t fisit t tij, brenda t cilit lviznin turma kordhtare, por q skishin flamur. Pra, u mungonte udhheqsi. N prfytyrimin e poetit, historia do t plekset me mitologjin. Sknderbeu do t shkoj t takohet me ish perandorin ilir Shn Kostandinin dhe do ti tregoj se populli po zgjohet e po pret udhheqsin, ndrsa ai e kshillon t vej e ti krkoj... Vijon n faqen 4

IV- DISIDENTI

E diel, 7 Dhjetor 2008

Zbulimi i Dorshkrimeve
(vijon ng af aqja 2-3) nga faqja

Gjith sa gjenden n kt fletore, nga krijimtaria origjinale jan gjithsej gjasht vjersha, t krijuara kryesisht pas lirimit n vitet 1946-1969. Po i botojm t plota sipas dorshkrimeve

Ndrmjet afro 30 objekteve, shumica e tyre qen dorshkrime poezish, t shkruara n fletore apo dhe npr faqe m vete, ndrsa

...ndihm Shn Pjetrit, por shenjti nuk i prgjigjet thirrjes s heroit. Ather Sknderbeu nuk pret m, hidhet vet n aksion, i rrmben Shn Gjergjit, shenjtit t shqiptarve, ushtrin e tij dhe me qerren e Shndlliut zbret si rrufe n Mat, veshur me purpur dhe me kt imazh t bukur e madhshtor u kthehet bashkatdhetarve t tij, si simbol i ushts dhe flamurit. Kur e mbaron s lexuari vjershn t lind pyetja: t jet thjesht nj poezi me frymzim patriotik? A mund t themi q n pozitn q ndodhej poeti, t bnte aludime prtej motivit q trajton? Nj vit m pas (1969) festohet 25 vjetori i lirimit t Shqipris nga pushtuesit nazifashist. Poeti me kt rast do t shkruaj dy vjersha me t njjtn tem (Lapidari dhe Lapidart). Dhe tema sht ajo e Lufts Antifashiste Nacional-lirimtare, t ciln e sheh t mishruar n nj imazh konkret, si jan lapidart e ngritur n kujtim t lufttarve t rn pr liri. Dshmi e gjakut t derdhur, e vetmohimit dhe vetflijimit t tyre, me t cilin u gdhend epopeja e lufts lirimtare. Poeti, i njsuar me idealet e saj, e evokon dhe e nderon me venerim, pavarsisht se ka ndodhur me jetn e tij. T njjtin motiv, ai e rimerr n vjershn tjetr Lapidari, t ciln e zhvillon m gjer, sipas modelit t poezis popullore, mbi bazn e nj dialogu n mes hns dhe vashs s lufttarit t liris. Pyetjes s saj se ku sht ai, hna, kjo dshmitare e prjetshme, do ti prgjigjet se ka rn diku te nj gur i that, mbi lofat, duke mbetur kshtu flamur i zjarrt, dat pr armikun dhe barrikad mbrojtse pr vashn. Vjershat e ktij motivi, ndonse nuk shquhen pr ndonj nivel, prap kan vler, sepse hedhin drit mbi gjendjen shpirtrore dhe frymzimin e tij n nj koh t vshtir. Tre poezit e fundit q na kan arritur, edhe pse nuk kan dat, i takojn pak a shum viteve kur jan shkruar dhe t tjerat. M interesantja prej tyre na duket vjersha Nga nj dram e pambaruar, nj vepr q u nis, por nuk u krye nga autori. sht fjala pr shpirtin e njeriut, nj tem aq e trajtuar nga poezia npr shekuj, pr t ciln poeti shprehet n kt vjersh meditative. N konceptin e tij, shpirti i njeriut paraqitet si nj mikrounivers, me humnera dhe t prpjeta, me t thella oqeani dhe maja Himalaje, ku prleshen ferri dhe parajsa. N kt sfond sa real aq dhe mitik qndron njeriu si prbindsh dhe perndi! Ka t ngjar q pes vargjet e ksaj vjershe t jen kredoja e drams, n t ciln autori do t shpaloste idet e veta, filozofin e tij pr kt fenomen universal e t prjetshm. I prkthyer artistikisht ky fenomen, n pendn e poetit, do t prcillte dhe shtjellonte prvojn nga kalvari i jets s tij. Nj dimension tjetr i poetit na shfaqet n dy vjershat e tjera, si sht ai i humorit. Njeriu me kmbajka dhe servilt dhe Po saze dhe daulle... jan vargje humoristike, t vetmet n gjith krijimtarin e tij, momente kur ai rreket t qesh e t tallet me realitetin e kohs, duke e stigmatizuar dhe fshikulluar. N t parn flet trthorazi prmes aludimeve t nj metafore orientale, n t dytn sht i drejtprdrejt, hedh drit n nj aspekt konkret e t qart t jets shqiptare. Te Njeriu me kambajka dhe servilt vihet n qendr figura e Udhheqsit, i rrethuar nga ndjeksit dhe npunsit puthador. Ai jepet si sulltan, nj sundimtar absolut, i lidhur fort pas pushtetit dhe i dshiruar pr lavdi dhe lajka. Fryma tallse dhe stigmatizuese e bn vjershn sa humoristike aq dhe sarkastike. T kujton n nj far mnyre vjershn e Nolit Sulltani dhe kabineti, nj koincidenc e rastsishme, q ska t bj me ndonj ndikim, pasi poeti, n kushtet e izolimit ku ndodhej, ska t ngjar ta ket njohur. Edhe vjersha tjetr Po saze dhe daulle... ka t njjtn frymmarrje humoristike-satirike, por me nj adresim real.

Satira e saj therse i drejtohet letrsis servile t kohs, nga e cila dgjohen vetm saze dhe daulle. Nj letrsi, q pr poetin sht konformiste dhe shrbtore, e larguar nga tradita e saj e shndosh. Sepse nuk dgjohen m fyelli dhe xhuraja e Naimit, as jangari i ajupit, po as lahuta e Fishts dhe lyra e Nolit. N kto situata, poeti, hipotikisht thyen sazet dhe mandolinat dhe rrmben lahutn, por m kot, sepse sazet dhe daullet ia mbysin zrin. Prshtypja q t mbetet sht dufi i hidhur

i poetit, zemrimi i paprmbajtur ndaj gjith asaj q po ndodh n letrsin e dits. N fakt, vjersha ishte nj monolog me veten, q autori do ta kndonte vet dhe do ta dgjonte po vet. Nj gjendje kjo tepr trishtuar dhe paradoksale pr do poet. Duke prfunduar do t thosha se n qoft se jeta pr shum vite me radh u tregua e pa drejt me Sejfulla Maleshovn, me historin nuk ndodhi kshtu. sht historia ajo q e ruajti figurn e tij. Kjo tufz vjershash, vjen nga analet e saj, jo vetm si nj dshmi, por dhe si nj kng zplot q poeti u prcillte brezave.

pjesa tjetr ishin blloqe me shnime nga veprimtaria politike, artikuj t viteve 20,etj ...

N f oto: (lart) Dy faksimile t poezive t panjohura t Sejfulla Maleshovs zbuluar n arkivin e Ministris s Brendshme (majtas) Nj fotografi n Grenobl n vitin 1938, ku Maleshova (n mes) pozon bashk me Dhimitr Shuteriqi Bilbil Klosin Dorshkrimet
Nga gjith dosja, sigurisht interesim m t madh paraqisnin dorshkrimet e poezive origjinale dhe atyre t prkthyera. Por vmendjen time do ta trhiqte veanrisht nj fletore e trash, me kapak t bardh, ku qen shkruar ndaras, n pjesn e par krejtsisht poezit e tij origjinale, kurse n pjesn e dyt, prkthimi i nj tuf rubaish apo rubajatesh, si i cilson poeti, t Omar Khajamit.

E diel, 7 Dhjetor 2008

DISIDENTI - V
N foto: (nga e majta djatht) N foto: (nga e majta nn t t djatht) Maleshova, Reshat Kllii, Llazar Maleshova, Reshat Kllii, Llazar Fundo, Tajar Zavalani, Selim Shpuza Fundo, Tajar Zavalani, Selim Shpuza

RRUGA JON JON RRUGA

(1946 hyrje pr nj poem, q nuk shkrua) (1946 hyrje pr nj poem, q nuk uu shkrua)

Ngrihen prjet flamur Ngrihen prjet si si flamur Kazma lopata; Kazma ee lopata; Marshon kendon, Marshon ee kendon, Sulmon n luft Sulmon si si n luft

PO SAZE DHE DAULLE SAZE DHE DAULLE PO Me fyell xhura kndoi Naimi: Me fyell ee xhura kndoi Naimi:

Sa duf zjarr q kishte ligjrimi! Sa duf ee zjarr q kishte ligjrimi! mori me jangar ajup-Bekriu IaIa mori me jangar ajup-Bekriu edhe Karadyzenin prtriu. edhe Karadyzenin prtriu. N duar mbajtn me fuqi vigani N duar mbajtn me fuqi vigani

Brigada. Brigada.

Shikoni shtohen, shumohen, Shikoni si si shtohen, shumohen, dalin brigada reja. SiSi dalin brigada tt reja. Nuk jan njzet dyzet, Nuk jan njzet aa dyzet, Po qindra legjione, Po qindra legjione,

Lahutn kishte, lyrn Theofani. Lahutn kishte, lyrn Theofani. Pasatj me mandolina dhe me saze Pasatj me mandolina dhe me saze Dgjoi Shqipria plot avaze. Dgjoi Shqipria plot avaze. Sazet mandolinat un i theva, Sazet ee mandolinat un i theva,

Edhe lahutn prap rrmbeva.. Edhe lahutn prap ee rrmbeva.. Po sazet dhe daullet prsri Po sazet dhe daullet prsri Na mbajtn, dhe mua, Shqipri. Na mbajtn, tyty dhe mua, Shqipri.

Po qindra qindra flamur, Po qindra ee qindra flamur, Po qindra qindra beteja. Po qindra ee qindra beteja. puns lir, EE puns ss lir, sulmit EE sulmit tt ri ri

ngrit ushtria UU ngrit ushtria N krye, N krye,

KRYENGRITJE N QIELL 1) N QIELL 1) KRYENGRITJE

N ball qndron, N ball qndron, dje dhe sot, SiSi dje dhe sot,

nesr mot, SiSi nesr ee mot, Brigad brigadave Brigad ee brigadave Partia. Partia.

Atje ku shkon brigada, Atje ku shkon brigada, Atje ku bien kazma lopata, Atje ku bien kazma ee lopata,

Vullneti i puns lir Vullneti i puns lir Sundon atje mbi koh hapsir. Sundon atje mbi koh ee hapsir. Hap toka gjin shtrnjt Hap toka gjin ee shtrnjt

Edhe prmbysen malet shkmbinjt Edhe prmbysen malet ee shkmbinjt Atje ku kazma bie, Atje ku kazma bie, Atje groposen shekuj robrie. Atje groposen shekuj robrie. Kush tha lufta sosi, Kush tha sese lufta sosi, Shteroi forca jon Shteroi forca jon sulmi ra? EE sulmi ra? Shikoni flamur, Shikoni sasa flamur,

Shikoni beteja, Shikoni sasa beteja, Sa drit zjarr q ka! Sa drit ee zjarr q ka! Po! Nato llogore, Po! Nato llogore, Ku sulmon brigada Ku sulmon brigada

N fron rri ulur ulur rri sulltani...

ejfulla Malshova (1900 - 1971), i njohur me emrin letrar Lame Ko ejfulla Malshova (1900 - 1971), i njohur me emrin letrar Lame Ko dra, sht nga personalitetet e para disidente n kulturn shqiptare dra, sht nga personalitetet e para disidente n kulturn shqiptare paslufts. Shumica poezive Lame Kodrs jan botuar n vllmin tt paslufts. Shumica ee poezive tt Lame Kodrs jan botuar n vllmin Vjersha (Tiran, 1945), ku e quan veten poeti rebel. Sipas Malshovs, Vjersha (Tiran, 1945), ku aiai e quan veten poeti rebel. Sipas Malshovs, Shqipris i duhej integrimi kulturor dhe izolimi nga Evropa PernShqipris i duhej integrimi kulturor dhe jojo izolimi nga Evropa Perndimore. Ai thoshte se detyra intelektualve shqiptar sht q vendimore. Ai thoshte se detyra ee intelektualve shqiptar sht q tt vendosin lidhje ngushta kulturale me popujt Ballkanit, me Bashkimin dosin lidhje tt ngushta kulturale me popujt ee Ballkanit, me Bashkimin Sovjetik, me Anglin, Amerikn dhe me gjith botn demokratike e proSovjetik, me Anglin, Amerikn dhe me gjith botn demokratike e progresive. Gjat viteve 1946-1947, Malshova ishte ministr i Arsimit dhe gresive. Gjat viteve 1946-1947, Malshova ishte ministr i Arsimit dhe kryetar i Lidhjes s Shkrimtarve dhe Artistve. Pas ksaj figura e tij kryetar i Lidhjes s Shkrimtarve dhe Artistve. Pas ksaj figura e tij uu denigrua pr pikpamjet e tij oportuniste dhe u drgua t punoj n denigrua pr pikpamjet e tij oportuniste dhe u drgua t punoj n pun ulta. Prej vitit 1956 interenua n Fier, ku detyrua punonpun tt ulta. Prej vitit 1956 aiai uu interenua n Fier, ku uu detyrua tt punonjasht profesionit tij. Atje ndrroi jet n vitin 1971. tete jasht profesionit tt tij. Atje ndrroi jet n vitin 1971.

(1968) (1968)

I madhi Zot n qiell shtat rrinte I madhi Zot n qiell tt shtat rrinte Me engjjt, kryeengjj ky rrethuar; Me engjjt, kryeengjj ky rrethuar; Ish mez i nats, flinte grhinte Ish mez i nats, flinte ee grhinte nj gjyryk vigan i shkatrruar. SiSi nj gjyryk vigan i shkatrruar.

Po sflinte Sknderbeu: me dylbi Po sflinte Sknderbeu: me dylbi Prposh planetin- mm - mm ky shikonte, Prposh planetin ky shikonte, Dhe syt i van drejt n Shqipri, Dhe syt i van drejt n Shqipri, Ku fisi i tij n zgjedh po lngonte. Ku fisi i tij n zgjedh po lngonte. Leshi Kruja, Mati Sopoti, JaJa Leshi ee Kruja, Mati ee Sopoti, Drini Vjosa, malet Argjndare JaJa Drini ee Vjosa, malet Argjndare Ku prap sokllinin qmoti, Ku prap sokllinin si si qmoti,

Kudo lvrinin turma kordhtare, Kudo lvrinin turma kordhtare, Po pa flamur. Sa sqau Sknderbeu Po pa flamur. Sa sqau Sknderbeu Shn-Kostantinit, shokut ilirian, Shn-Kostantinit, shokut ilirian, T gjitha nj m nj ky rrfeu T gjitha nj m nj ky iaia rrfeu

I tha kshtu viganit ky vigan: I tha kshtu viganit ky vigan: Nga gjum i thell, m duket Arbria Nga gjum i thell, m duket Arbria Sikur po shkundet. do ngrihet vall Sikur po shkundet. AA do ngrihet vall Q lart nga malet po ndjell liria Q lart nga malet po ee ndjell liria Po njeri sduket me flamur n ball, Po njeri sduket me flamur n ball, Sa her q kam dashur krkuar Sa her q kam dashur ee krkuar T shkoj atje, n ball luftoj, T shkoj atje, n ball tt luftoj, I madhi sm ka ln; kam duruar, I madhi sm ka ln; kam duruar, Po m nuk m durohet do shkoj. Po m nuk m durohet do tt shkoj. plaka, Gjergj, i tha ish perandori, UU plaka, oo Gjergj, - i- tha ish perandori, I fanitet me tmer kudo frngjia, I fanitet me tmer kudo frngjia, djaj i duken vapori dhe motori, SiSi djaj i duken vapori dhe motori, Kujton ashtu mos bhet Iliria. Kujton ashtu mos bhet Iliria. Eja shkojm ti lutemi Shn-Pjetrit Eja shkojm ti lutemi Shn-Pjetrit Mos mbyll nj sy. gjetn tejthu Mos mbyll nj sy. EE gjetn tejthu Tek po merrej me punn nj tjetri, Tek po merrej me punn ee nj tjetri, Kyet n bres mjekrn gjer n gju. Kyet n bres ee mjekrn gjer n gju. Po nuk dgjoi. Athere stuhi Po nuk dgjoi. Athere si si stuhi Iu hodh Sknderi: Kur thrret Atdheu, Iu hodh Sknderi: Kur thrret Atdheu, Nuk pyes pr Shn-Pjetr perndi, Nuk pyes pr Shn-Pjetr ee perndi, Edhe Shn-Gjergjit ushtn i rrmbeu Edhe Shn-Gjergjit ushtn i rrmbeu Dhe qerren Shnt-Elliut. rrufe Dhe qerren Shnt-Elliut. SiSi rrufe Zbriti n Mat, pshtjell n purpur Zbriti n Mat, pshtjell n purpur Po shkriu me gdhir npr re: Po shkriu me tt gdhir npr re: Mbeti vetm nj usht nj flamur. Mbeti vetm nj usht ee nj flamur. ___________ ___________ 1)Shkruar me rastin nntdhjet vjetorit 1)Shkruar me rastin ee nntdhjet vjetorit Lidhjes Prizrenit. tt Lidhjes ss Prizrenit.

S S

biografi biografi

Me pushk, libra, kazma lopata, Me pushk, libra, kazma ee lopata, Atje, Atje, Me vrull zjarr, Me vrull ee zjarr, Me ligjrime, Me ligjrime,

Shko dhe lfto dje, Shko dhe lfto si si dje, knga ime. OO knga ime.

LAPIDART LAPIDART (1969) (1969) Rrz nj mali ngrihet lapidari, Rrz nj mali ngrihet lapidari, Atje ku ra nj trim, nj bir fshatari. Atje ku ra nj trim, nj bir fshatari. Atje ku rrapi shekullor bn hie, Atje ku rrapi shekullor bn hie, Me dalt gdhnd nj faqe historie. Me dalt uu gdhnd nj faqe historie. Mbushur Atdheun plot me lapidar, Mbushur Atdheun plot me lapidar, Prgjon kudo armikun me pishtar. Prgjon kudo armikun me pishtar. Atje, ku gjaku plasi rrufe, Atje, ku gjaku plasi si si rrufe, Me dalt gdhnd madhja epope. Me dalt uu gdhnd ee madhja epope.

Zjarri ndiqte zjarr: Zjarri ndiqte zjarr: Dy kuedra vrar. Dy kuedra vrar. - Hn, hn, prihn, - Hn, hn, prihn, Mos ma pe bandillin prm? Mos ma pe bandillin prm? - Ta pash, pash, - Ta pash, tata pash, N nj shteg lash: N nj shteg ee lash: Sipe gur i that, Sipe gur i that, Posht nj lofat. Posht nj lofat. Atje dit nat Atje dit ee nat Dergjet i bekuar Dergjet i bekuar Me plump mallkuar. Me plump tt mallkuar. - Hn, hn, perihn, - Hn, hn, perihn, Mos ma pe bandillin prm? Mos ma pe bandillin prm? - Ta pash, pash, - Ta pash, tata pash, Lumja moj vash! Lumja ti ti moj vash! Mu gur i that, Mu tete gur i that, Atje mbi lofat, Atje mbi lofat, flamur i zjarrt SiSi flamur i zjarrt Ngrihet dit nat Ngrihet dit ee nat Pr armikun dat, Pr armikun dat, Pr barikad! Pr tyty barikad! ____________________ ____________________ 1) Sipas kngs popullore: 1) Sipas kngs popullore: - Hn, hn, perihn, - Hn, hn, perihn, Mos ma pe baabn prm? Mos ma pe baabn prm? - Ta pash, pash, - Ta pash, tata pash, Shndosh lash, Shndosh tata lash, Mbi nj kal hipur, Mbi nj kal hipur, Duke hingllitur. Duke hingllitur. (Shnim i autorit) (Shnim i autorit)

(NGA NJ DRAM PAMBARUAR) (NGA NJ DRAM EE PAMBARUAR) Shpirt i njeriut ka shum an shtigje Shpirt i njeriut ka shum an ee shtigje Humnera prpjeta. Oqeane Humnera ee tt prpjeta. Oqeane T thella ka, ka maja Himalaje T thella ka, ka maja Himalaje Aty prleshen ferri me parajsn: Aty prleshen ferri me parajsn: Prbindsh perndi sht njeriu. Prbindsh ee perndi sht njeriu.

LAPIDARI 1) 1) LAPIDARI (1969) (1969) - Hn, hn, perihn, - Hn, hn, perihn, Mos ma pe bandillin prm? Mos ma pe bandillin prm? - Ta pash, pash, - Ta pash, tata pash, Shndosh lash, Shndosh tata lash, Me nj yll n ball, Me nj yll n ball, Hipur mbi nj kal. Hipur mbi nj kal. Kali qimendritur, Kali qimendritur, apte kokngritur apte kokngritur Duke hingllitur. Duke hingllitur. - Hn, hn, perihn, - Hn, hn, perihn, Mos ma pe bandillin prm? Mos ma pe bandillin prm? - Ta pash, pash, - Ta pash, tata pash, N nj mal lash: N nj mal ee lash: Mali oshtinte, Mali oshtinte, Kali shkreftinte, Kali shkreftinte, Trimi sokllinte, Trimi sokllinte, Palla vettinte. Palla vettinte. Mali zjarr kish marr, Mali zjarr kish marr,

NJERIU ME KMBAJKA DHE SERVILT ME KMBAJKA DHE SERVILT NJERIU Kur hyn n sall njeriu me kmbajka, Kur hyn n sall njeriu me kmbajka, M kmb ngrihen me temena lajka. M kmb ngrihen me temena ee lajka. N fron rri sulltani N fron rri sulltani Me tull paruk; Me tull ee paruk; Rreth tij gjith stani Rreth tij gjith stani Me plot dallkauk, Me plot dallkauk, Q prapanicn tundin n kolltuk. Q prapanicn tundin n kolltuk. Zgjaten dy duar Zgjaten dy duar Prpara, rrotull, anve Prpara, rrotull, anve Dhe mblidhen grusht n kraharuar: Dhe mblidhen grusht n kraharuar: Sulltani ligjron Sulltani ligjron Ky syt perndon Ky syt perndon Sikur mendimi thell Sikur mendimi thell Nga shpirti i buron. Nga shpirti i buron. Dhe kur mbaron Dhe kur mbaron ngrihet duke shkelur mbi kmbajka, EE ngrihet duke shkelur mbi kmbajka, M kmb ngrihen prap gjith lajka M kmb ngrihen prap gjith lajka Servil dallkauk, Servil ee dallkauk, Q shesin edhe shpirtin pr kolltuk. Q shesin edhe shpirtin pr kolltuk.

POETI POETI
(1955) (1955)

Muor Giove linno del poeta resta Muor Giove ee linno del poeta resta Cardui P.P. Cardui Pushoi lahuta, prgjunj poeti, Pushoi lahuta, uu prgjunj poeti, Plagt shpirtit kraht i shkurtuan; Plagt ee shpirtit kraht i shkurtuan; Kundr poetit vrsul rrmeti, Kundr poetit uu vrsul rrmeti, Me sharje shpifje jetn i helmuan. Me sharje ee shpifje jetn i helmuan. Po vargu i tij, q popullin ngriti Po vargu i tij, q popullin ngriti N luft pr liri pr fitore, N luft pr liri ee pr fitore, Q kurdoher kushtrim buiti, Q kurdoher si si kushtrim buiti, N zemra skalit prmendore; N zemra uu skalit si si prmendore; Dhe, pa lavdi zyrtare pa kuror, Dhe, pa lavdi zyrtare ee pa kuror, Me dritn Komuns vezullon Me dritn ee Komuns vezullon Pse zhduken perndi perandor, Pse zhduken perndi ee perandor, Po knga poetit sperndon. Po knga ee poetit sperndon.

VI - LETERSI E HUAJ

E diel, 7 Dhjetor 2008

sht shkruar me forma nga m t ndryshmet pr nnn, pr kt personazh kaq t rndsishm n krijimin e jets, por libri i shkrimtarit Alberto Bevilacqua larton nj nn prtej t zakonshmes

Universi i nns tek biri shkrimtar

MIMOZA HYSA sht shkruar me forma nga m t ndryshmet pr nnn, pr kt personazh kaq t rndsishm n krijimin e jets, por libri i shkrimtarit Alberto Bevilacqua larton nj nn prtej t zakonshmes. T till e bn jo vetm jeta krejt e veant e Lizets, endjet nga realja n irreale, nga e zakonshmja n t jashtzakonshmen, nga nj jet e varfr si e trembdhjeta e fmijve q vdisnin duke zvendsuar njri-tjetrin n foton e vjetr t shtpis e saj prtej lumit Po, n nj jet t vshtir n rini kur mbetet shtatzn ende e pamartuar, e m pas n tronditjet psikike q e bjn t kaloj koh n spitalin psikiatrik nn turturat e elektroshotit, por edhe mnyra rrfimtare e vet shkrimtarit q kaprcen sa n nj episod n nj tjetr duke u prpjekur t nxjerr si thesar n drit, botn shpirtrore t s ms dhe lidhjen e pazakont t t dyve. Nj lidhje q i kaprcen pragjet e dashuris nn e bir, q hyn n skutat m t fshehta t ndjesis njerzore dhe q vet gjendja psikike e lkundur e s ms e v n nj sprov t vshtir. Romani sht shkruar si nj himn pr nnn, i cili nis me foton ku paraqitet ajo n ditn e saj m t keqe e m t dhimbshme, ashtu e shtrir n dysheme, e prbuzur, duke pastruar me leck dyshemen e Moros s pasur, e duke shtrnguar me dor barkun e fryr me pjelln e vet t paligjshm. I tr rrugtimi i shkrimtarit n t vrtetat e pathn t s ms duket sikur sht nj peng pr ta shfaqsuar at foto dhe pr ta ngritur figurn e s ms nga dyshemeja derisa n fund t romanit ia dorzon at me prbuzje pikrisht Moros q e kishte br, si ta kishte shqitur merakun nga vetja. Personazhi i nns edhe n vuajtjen m t thell t mbylljes n vetvete, ather kur i kishte vn prit dhimbjes dhe nuk donte t msonte asgj far ndodhte prqark, shpalos jet dhe biri i saj, autori, e realizon nj gj t till me an t ndjesive prtej racionales, q kan t bjn me prekjen e mbl n lkur, me shikimin n sy, me pranin aq t domosdoshme t nns pran birit. Romani prmbledh minitregime q rrfejn pr kohn e vshtir t lufts n Itali, e sidomos n qytetin e tij t ndar n dysh jo vetm nga lumi Po, por edhe nga pikpamjet politike. Vet autori sht nj pjell e nj ndarjeje n dysh mes nns q i prket shtress s lidhur me forcat lirimtare dhe t atit, aviatorit t talentuar q i prirur nga pasioni pr t fluturuar, u shkoi pas fashistve. Libri sht nj revolt edhe ndaj trajtimit t t smurve psikik q mbesnin dhe vazhdojn t mbeten n periferi t shoqris. sht e habitshme mnyra sesi autori arrin t prshkruaj n mnyr poetike at rregullim t tmerrshm q i prjashton njerzit nga jeta shoqrore. Pr autorin asnjher ata nuk jan jasht, sepse prve komunikimit t arsyeshm, ka pr t nj komunikim edhe m t madhrishm, q sht ai i shqiss s gjasht, si shprehet, apo telepatis, komunikimit me valt e shpirtit. Jo m kot n tr romanin na njeh edhe me Simonin q, sipas tij, ecn shtrembr, vetm e vetm q t acaroj t gjith ata q ecin drejt dhe i duken formal dhe mashtrues. Alberto Bevilacqua dshmon me an t ktij libri pjekurin e tij si shkrimtar, duke kaluar her n nj rrfim realist si n fillimet e tij, e duke vazhduar n prpjekjet pr zbrthimin e figurs s gruas, q ka qen nj nga temat qndrore t romaneve t mparshm, e tek tuk n kaprcime joreale a n pasazhe t tra poetike. Romani, q nuk ka ndrtimin e nj romani t mirfillt, sht nj simfoni ndjenjash pr lidhjen baz t jets, at nn e bir, q vet autori e kalon prtej t zakonshmes duke besuar se nj lidhje e till nuk vdes kurr, jeton edhe kur njri prej t dyve largohet nga kjo jet. Pikrisht pr veantin e tij, libri ia vlen t lexohet nga t gjith.

shtrir n dysheme, e prbuzur, duke pastruar me leck dyshemen e Moros s pasur, e duke shtrnguar me dor barkun e fryr me pjelln e vet t paligjshm

Romani sht shkruar si nj himn pr nnn, i cili nis me foton ku paraqitet ajo n ditn e saj m t keqe e m t dhimbshme, ashtu e

E diel, 7 Dhjetor 2008

LETERSI E HUAJ-VII

ALBERTO BEVILACQUA

Alberto

ur nna ikte nga shtpia duke avulluar prej nesh me aftsin e nj magjistareje, linte n kolltukun e vet nj nga shamit e saj me ngjyra ose syzet; linte nj shenj t vetn, shpesh dhe nj lule t shkputur nga tufat q ne i sillnim pr ti br qejfin. E dija se domethnie kishte ajo lule, e njihja ironin e thell t asaj luleje, t vendosur shtrembr dhe me krcell t kputur, pr t na ln t kuptonim se nuk ishte faji i saj, por e s keqes s panjohur, q e kishte mbrthyer; ndaj duhet ta kuptonim e ta falnim. Arratia nxitej nga nj shtys e pakontrollueshme: drejt periferis s qytetit, q pr t prfaqsonte t gjitha jett e harruara mnjan, t mohuara, si dhe natn e yjeve t brisht, ashtu si m kndonte kur arrinte t tregohej nn e dhembshur me mua duke m rrfyer ka mendonte. Tim eti dukej sikur i shembej tavani mbi kok. Qndronte n mdyshje, me syt e ngulur n boshllk, t mbrthyer te lulja; e ngrinte me kujdes me dy gishta, pa ia kuptuar domethnien; nganjher i merrte er, sikur aroma e saj ti qartsonte arsyet q e bnin t pakuptueshme sjelljen e nns. Po lulja nuk kishte arom. Po nj frym t akullt. Po at q do t kishte ndjer n buzt e saj nse do t kishte afruar t tijat n astet kur vuante nga kriza. M mbetej mua ta krkoja. Zhytesha n llumin e plehrave, q shtriheshin sa t hante syri, t rrudhura nga pirgjet, t cilat arrinin deri tek ret, aty ku qielli dhe toka ngatrroheshin nse era ngrinte shtllunga t mdha sa nj mal. Hidhesha duke e krkuar me ngulm nnn time sepse e ndjeja q vetm ajo dystin e veuar mund ta kishte trhequr trishtimin q i vlonte prbrenda, duke ia shndr ruar mirazhet n nj hapsir pa kthim. Ngjitesha e zbrisja n piramidat ranore, duke mbytur klithmat prbrenda; m dukej se n vend t stomakut kisha nj goj t shqyer: - Dil ku je... Dil ku je! Kisha qen dshmitar i rinis s saj (m kishte lindur kur ishte tetmbdhjet vjee) dhe e kujtoja mjaft mir. Kujtoja trupin e saj t ri, q nxiste dshira t zjarrta te djemt e Oltretorrentes. E kujtoja edhe kur format e trupit t saj kishin filluar t shfaqnin nj far mshire ndaj vetvetes: mshir, q shndrrohej n vetasgjsim, n vetdije q mendja ngan-

BEVILACQUA
Arratia e nns...
Dy fragmente nga romani Ti q m dgjon
pastaj shtrngonte buzt te gishti dhe un instinktivisht e trhiqja ngadal, ajo e shijonte po ngadal duke mbyllur syt ndrkoh q un e trhiqja e pastaj e fusja srish, ajo srish e mbrthente. Si dashnorja me seksin e birit dashnor, fmijs dashnor t krijuar prej saj. Po her pas here mendja n kokn e saj humbte n maturla. Maturla, nga ant tona, quhet era e vrullshme e veriut, bora, q vshtir se mund ta prballosh, sepse fryn menduri toke e trille qielli. Nna ime vallzonte si e shtyr prej asaj ere t marr. I plqente shum t vallzonte. M prfshinte t trin n vorbulln e valles maturla dhe un, i ulur n dysheme, ende aq i vogl sa arrija t shikoja posht rrethit t fustanit q ngrihej fluturimthi duke m cikur flokt, terrin nga i cili skisha shum q kisha dal: dy kmb t prsosura n fund t t cilave kisha qen pr pak koh para se t vija n jet, nj parandjenj e kundrshtuar deri n lot dhe e ekzaltuar deri n delirin e lumturis. Un isha realiteti i prkthimit t asaj parandjenje. Dhe ndjesi m t fuqishme se vetja ime m shtynin t ngrija syt n terrin e kmbve t nns ndrkoh q thithja e nxirrja aromn e par t gruas. Ajo e kuptonte. Pr t m hequr mendjen zinte t kndonte kng pr fmij ose prmendte emrat qesharak t fshatrave n brigjet e lumit Po. M onte shpesh ti shihja tek kalonin njri pas tjetrit nga motoskafi dhe kur ajo ua thoshte emrat, m tingllonin si prrall, ishin si fest pr mua dhe i parafytyroja si mbretri t vogla t nj hareje magjike. Shtpia e ndrrave, Vjollca e Buzqeshjes, Vllazria ime, Tripoli Lindor, Bukuria e Fundit... Te mashtrimi i bots ka dika nga knga e sirenave, m shpjegoi shum m von ... M n fund e gjeja nnn mes plehrave. Si m thoshte telepatia ime. N mes t rrangullinave: nj raft i shkalafitur, karrige t thyera, nj tuf lulesh artificiale, q mbinin nga thast e fryr t mbeturi-

nave. - Prse? - e pyesja sa her e gjeja. Qndronte ashtu pa folur, me peshn e fajit. Ia prsrisja pyetjen. Ajo tundte kokn. Arrinte me shum mundim t pshpriste me z t ult: - Nuk e di. Se sht dika. Shtrngonte ballin, pastaj stomakun me dorn tjetr: - Dika ktu.... Dhe ktu. Vetm nj her gjat rrugs pr n shtpi, m shpjegoi se dashuria kur sht e vetmja gj q kemi, bhet kaq e thell sa na duket se do t na shkas, na e punon bukur, na shton ankthin se mos e humbasim dhe ky ankth na e kthen madje lumturin n dhimbje. Ia plasi gazit. Nj t qeshur sikur tia kishte zn fytin kolla: - Ta bn derrin daj. E qysh ather duhet ta kisha kuptuar q ai ankth mund ta shtyj nj nn, q i adhuron bijt e vet, t cilt jan dhe e vetmja arsye e jets s saj, deri n tmerrin e pakuptimt t vrasjes s tyre.

Birit t mohuar
... n vshtrimin tnd t kthjellt - q mund t kishe pasur, n mnyrn vjedhurake si do t m shikoje kur t isha prhumbur,- m ndodh t t parafytyroj, - bir q vet kam vendosur mos t t dua -po t kishe ekzistuar, jett tona mund t ishin ngrthyer pas njra-tjetrssi majmunk mardhacakn flladin e ksaj mbrmje...do t ecje krah meje - n largsi t paqena, copza mendimi, ngjizur me mashtrim n perspektiv-...ose ndoshta- mund edhe t m kishe urryer - mund t kishe qen- krenaria ime, si thon,- por krenaria ime sht ajo q ta kurseva- orn e hijes - q mpreh tehun:- vetm ti mund ta thuash- nse qe gabim dhe deri n far pike - q nuk t gatova si gjell pr llojin ...vetm ti mund ta kuptosh q me forcn e boshit t kam mbushur,- statuja ime e shenjt,- mullaga ime q e ujis- sapo drita frek,- e ska dit ta harroj - ...do t takohemi aty ku rrihet, n filles - se tek fillimi kthehesh,- mu prgjigj: prse duhej t t dnoja duke ta ndryshuar udhn - pr t vuajtur mundimin e prkohshm? - nj dit do t m shohsh t shfaqem, - do t m bsh vend, besoj, - pran vetes: po t mundesh, kujtohu, - t m prekesh s paku duart - e n duart e mia plagt - q nuk t pata kurr - e q kurr sta prkdhela ballin pr s gjalli - ...me pranverat, me grat q do t kishe pasur- sht mbushur hapsira e vetmis sime; - vetm pr dika krenohem - q nuk hodha asknd n llum.

jher mund t jet e pavlefshme. Koka e saj m dukej si kok mbretreshe, linja t prkryera, goj mishtore. Q

fmij m eksitonte i kuqi i buzve t saj mishtore kur zhysja gishtin ndrsa ajo qeshte; e shtyja deri te dhm-

bt e bardh, dhmb t prkryer, derisa e oja t rrshqiste te gjuha; ajo m linte ta rrshqisja deri n fyt,

Pr ktheu: Mimo za Hysa Prktheu: Mimoza

VIII- ARTISTI

E diel, 7 Dhjetor 2008

Art Pamor

Para tablove t tilla t vijn ndr mend fraza si thellsia e siprfaqes t cilat n fillim i shtyn tutje si t pakuptimta, por q e ndjen se tingllojn t natyrshme vetm prpara kokave t tilla. Ato t ngjan se u prkasin nj race t eprme, fisnike, fatkeqsisht t zhdukur pa kthim. Po ashtu elementt folklorik t veshjes rurale apo fetare duken si pjes integrale e koks dhe shpesh her kan ngjyrn e vet koks, pra ngjyrn e toks, nj kok-tok q pas modelimit sht pjekur n furrn gjithnj prvluese t historis s trazuar ballkanase

Omer
GZIM QNDRO

shensori krkl lits tepr i ngusht dhe i ult, ndrsa m ngjiste drejt lartsis s studios s vogl modeste ku banonte mjeshtri, m detyroi t merrja qndrimin e vetm t mundshm: gatitu me kokn e ulur. Nj miku im q jetonte n Paris me krkesn time m kish ln nj takim me piktorin Omer Kaleshi t cilit i njihja mir nj pjes t veprave por ishte hera e par q e takoja. Dern e hapi nj burr tepr i sjellshm i cili me nj shqipe me theks t mom m ftoi t hyja brenda. N mes t studios, mbi kavalet, nj piktur e pambaruar. Subjekti po i njjti, nj kok pa trup. Nuk e prdor kurr t zezn - m tha kur m duhet e arrij duke przier ngjyra t errta. T bardhn dhe penelin po ashtu. Dhe vrtet, mbi kavalet prve rreshtit t tubetave dhe nj spatule t vetme nuk kishte asnj penel. Pr udi mbante mend nj bised n telefon q kishim br koh m par dhe falnderoi pr prpjekjet q kish br Galeria Kombtare pr t hapur nj ekspozit me veprat e tij, por q asokohe dshtoi pr shkak t pasiguris politike n vend. U afrova m pran kavaletit. Megjithse e pambaruar, koka n telajo ishte befasuese. Ashtu si edhe kokat e tjera q kisha par n nj ekspozit t piktorit, dukej si e privuar nga mbshtjellja epidermike, por kjo jo vetm q nuk e bnte makabre, por prkundrazi, e bnte m njerzore duke arritur t krijonte nj form jete ku gjallonte balta ballkanase. Para tablove t tilla t vijn ndr mend fraza si thellsia e siprfaqes t cilat n fillim i shtyn tutje si t pakuptimta, por q e ndjen se tingllojn t natyrshme vetm prpara kokave t tilla. Ato t ngjan se u prkasin nj race t eprme, fisnike, fatkeqsisht t zhdukur pa kthim. Po ashtu elementt folklorik t veshjes rurale apo fetare duken si pjes integrale e koks dhe shpesh her kan ngjyrn e vet koks, pra ngjyrn e toks, nj kok-tok q pas modelimit sht pjekur n furrn gjithnj prvluese t historis s trazuar ballkanase.

KALESHI
Kamarja e nderit

T bn prshtypje monumentaliteti i kokave t pastruara nga do hollsi e teprt, me for ma skulpturore, q i shfaqen shikuesit si prani shqetsuese, vendosur n sfonde nj ngjyrshe dekorative, n shumicn e rasteve me ngjyrn e bardh t telajos ose t errt. Kokat, q kan tipare t prbashkta karakteristike, sidomos buzt, duket se nuk merren me asgj (tipike pr ballkanasit q e marrin me ng do pun) dhe kan pothuaj t njjtin qndrim q i bn t duken sikur jetojn jasht kohs, duke pritur t patrazuar dhe me durim shfaqjen e dikaje t paracaktuar q e

nderi, prej t cilave, t rrethuara nga admirimi i vizitorve admirues, kokat ose shohin drejt me nj vshtrim q m tepr sht i drejtuar brenda se sa jasht, ose kundrojn t prhumbura gjetk

ndryshe nga kamarja e turpit, e cila ishte stacioni i fundit i rrugtimit t gjat t kokave kryenee ballkanase, pr kokat e pikturuara stacioni i fundit sht ekspozimi publik n nj galeri arti. Ato mund t krahasohen me kamare

din apo ndjejn vetm ata. Me mjeshtri Kaleshi prdor fakturat q krijohen n kufijt e rastsishm kur boja e shtrir me spatul ndeshet me kufirin e sfondit dhe ashprsin e telajos. Asgj e teprt, gjithka e prkor dhe n vendin e vet, njlloj si qndrimi, trupat e ajrt, kokat e rnda dhe duart q mungojn. Gjat darks n nj restorant pran shtpis s tij e pyeta nse mund t jepte ndonj shpjegim pr kmbnguljen e tij pr t ln pas dore trupin dhe duart dhe pr t nxjerr n pah vetm kokn. Me z t avasht e t shtruar dhe me

mirsjellje, pak i zn ngusht, me syt mbi pjat filloi t formulonte nj prgjigje q vagullohej sa m shum prpiqej ta shtjellonte, kjo mbase edhe pr shkak t shqipes q nuk e zotron dhe aq mir, aq sa n fund e humba fillin e arsyetimit t tij. Papritur heshti, m pa me sy zhbirues si t donte t sigurohej nse e kisha ndjekur dhe bri nj gjest t kursyer me dor t cilin e mora si pikn q po i vinte prgjigjes. Por prap pyetja mbetej. Si shpjegohej magjepsja e tij e pazakont pas koks njerzore? Sepse ka nj jet t tr q e pikturon pa u lodhur, dhe si u shpreh edhe vet, do t vazhdoj ta bj pa u ndalur gjat gjith jets. Kjo n thelb nuk sht aspak e pazakont. Ekziston nj kultur mijravjeare n do cep t rruzullit q lidhet me kultin e koks, e cila shihet si selia e shpirtit apo e forcs jetsore. Por nj vend t veant ze n kt tradit koka e prer e cila n rastin e armikut, mbahej si trofe sepse besohej se zotronte fuqi t mbinatyrshme. Platoni shfaq t njjtn magjepsje te Timaeus-i kur thot se koka njerzore sht imazhi i bots. Edhe artistt jan magjepsur prej tyre, mjafton t kujtojm Gericault (Zherikon) i cili pikturonte koka t ekzekutuarish q i shrbyen si model pr tablon e famshme Lundrthyerit e Meduzs. Po far gjetje e qlluar, goditse, t paraqessh imazhin e bots tnde n dhjetra, qindra tablo vetm nprmjet koks! ka e bn Kaleshin t ket dika prej gjahtarve kelt t kokave t cilt i ekspozonin kokat trofe n shtpi. Masakra e pagjakshme sht aty n studio, rrotull teje, trofet e ekspozuara po ashtu. Dhe ty nuk t mbetet tjetr vese t gzohesh q ploja ka ndodhur, prndryshe nuk do t mundje t admiroje pranin turbulluese dhe njkohsisht qetsuese t ktyre shmblltyrave tronditse. T ngjajn sikur prjetojn paqsisht nj makth, t kapura rob midis kohs lineare dhe prjetsis, sikur n astin e fundit, n heshtje kan vendosur t dshmojn pr dika. Por heshtin, heshtin me patundshmrin dhe kokngjeshjen e oshnarit t regjur, si rojtar hijernd e gojkyur t nj sekreti t kyur brenda vetes, t cilin

E diel, 7 Dhjetor 2008

ARTISTI -IX

n astin e kaprcimit t pragut t prjetsis jan n mdyshje nse duhet ta ndajn me shikuesit apo ta marrin me vete. T gjitha kokat prcjellin po at madhshti t qet dhe dinjitet pr t cilin flet inckelmann-i kur analizon artin klasik. Dhe dika tjetr. Kmbngul ti quaj koka dhe jo portrete. Kjo, s pari sepse fytyra, e cila me lar min e shprehjeve mban peshn kryesore n nj portret, pas shkputjes s koks nga trupi, e kthyer n mask, nuk sht m n gjendje t luaj kt rol. Ja prse shprehja portret koke t prer do t ishte e pakuptimt. Ndonse kokat e pikturuara n tablot e tij jetojn, jeta e tyre sht e nj lloji tjetr, ato ngjajn si t gatuara me baltn e truallit t cilit i prkasin. Ato kan nj vshtrim t but e tepr njerzor ku prania e siluets s koks, mbizotron mbi do element tjetr. S dyti, sepse portreti, t paktn si prcaktohet n historin e artit, nnkupton aktin e pozimit, (e si mund t pozoj nj kok e prer!) lidhet me mar rdhnien e veant t modelit me artistin dhe shikuesin. Modeli prfaqson nj person me identitet shoqror dhe kulturor t prcaktuar mir dhe lidhet me vendin q tradita e portretit ka n kulturn e nj vendi dhe epoke, shpesh her si dshmi e statusit t personit t pikturuar. Dhe s

fundi, portreti nuk mund t prmbaj kt ndryshim t peshs specifike t materies me t cilat jan gatuar n tablot e Kaleshit kokat e rnda dhe cilsia thuajse eterike e trupit. Mbase prgjigja (kjo sht krejt subjektive) qndronte n vet figurn e mjeshtr Kaleshit. Edhe m par m kish br prshtypje koka e tij, e cila pr shkak t flokve t gjat e t bardh dukej edhe m masive dhe skulpturore. Ndrsa trupi, ashtu si n pikturat e tij nuk binte shum n sy. Ashtu modest, i parndsishm ai eklipsohej prej koks me krifn e thinjur dhe dukej sikur ishte i knaqur vetm me detyrn e transportimit t saj. Megjithse njeri tepr puntor, n prehje, ashtu si n pikturat e tij ku duart ose mungojn ose nuk bjn asgj, edhe duart e mjeshtrit, t cilat i lviz fare pak nuk bien n sy. Prjashtim bn, si e tham vetm koka e tij dhe syt zhbirues. Ngjashmria e dyt me figurat e tij lidhet me faktin se kokat, ashtu si ai vet kan ardhur n Paris nga i njjti truall kulturor. Ato koka, q i prkasin pa mdyshje viseve t largta t Ballkanit, vendlindjes s piktorit, m sjellin pa dashur ndr mend kokat e prera t rebelve q rrugtonin me korrier perandorak npr udht e pluhurosura t pashallqeve t Ballkanit drejt Stambollit.

Kto koka kan mbrritur ktu prej larg, kt radh t nisura as drejt Lindjes dhe as me korrier perandorak t cilt n rrugn e vajtjes kishin patur me vete nj katil-ferman, por drejt Perndimit, hipur mbi kalin e fantazis dhe nostalgjis, t mbresave t shtreszuara n kujtesn e mjeshtrit. Ekzistojn prova ndshkimesh t korrierve perandorak q thuhet se merrnin parasysh rrezikun pr tua treguar n kmbim t nj shprblimi kureshtarve q i prisnin gjat rrugtimit t tyre t kobshm drejt Stambollit. Por ndryshe nga kamarja e turpit, e cila ishte stacioni i fundit i rrugtimit t gjat t kokave kryenee ballkanase, pr kokat e pikturuara stacioni i fundit sht ekspozimi publik n nj galeri arti (ku kureshtart vijn zakonisht me ftes). Ato mund t krahasohen me kamare nderi, prej t cilave, t rrethuara nga admirimi i vizitorve admirues, kokat ose shohin drejt me nj vshtrim q m tepr sht i drejtuar brenda se sa jasht, ose kundrojn t prhumbura gjetk, t mbshtjella si jan me madhshtin e qet dhe fisnikrin q u ka dhn autori, mosprfillse ndaj gjithkaje q nuk i prket bots s tyre onirike. T gjith ngjajn si modele t homo balcanicus-it, nj qenieje q prmban t gjitha shtreszimet etnike, fetare, kulturore, ashprsin e barbaris dhe rafinimin e qytetrimit, besimet atavike dhe kujtesn e t ardhmes, t gjitha t mpleksura n labirintin e historis s Ballkanit. Dhe ktu qndron edhe nj ngjashmri tjetr e tyre me piktorin. Edhe ai vet, prejardhja e tij, e kthejn n produkt t ksaj przierje kulturore dhe etnike, e cila e bn padyshim edhe at vet nj paradigm t gjall t homo balcanicus-it. Ishte natn von kur u ndam miqsisht prpara ports s hyrjes. Duke u larguar u prpoqa t prfytyroj se si piktori ndrkoh po ngjitej me t njjtin ashensor klaustrofobik dhe krkllits drejt studios s tij, ku do t priste t hidhte n telajo kokn e sapoardhur nga viset ballkanase, prej nga e kishte ndjell me nj ritual t mistershm, duke i prgatitur pr ekspozimin e ardhshm publik n kamaret e nderit, ose n plojn e pagjakshme t radhs.

X - BIBLIOTEKE
VITRINA E LIBTIT

BIBLIOTEKE

E diel, 7 Dhjetor 2008

Ngjarjet zhvillohen n nj provinc t vogl franceze, ku msuesja e gjermanishtes jeton me nnn, motrn dhe, natyrisht, me bashkshortin. Kryetari i familjes mungon, sht i burgosur lufte, motra prfshihet n nj marrdhnie t vrullshme ne nj oficer SS, pr t cilin nna nuk ka mendim tjetr, ve injorimit. Msuesja shfaq

sjellje t uditshme q dalin n drit, sidomos pas martese. Librat nuk jan fiksimi i vetm. Fjala vjen, natn e par t martess bashkshorti injorohet seksualisht, si dhe do nat pasktaj...

RRETH AUTORIT
DGJOJE ZRIN TIM
Autori: Susanna Tamaro Prktheu: Vjollca Lisi Lloji: Roman Botues: Dudaj Faqe: 216 Shkrimtari francez, Gilles Rozier, ka lindur m 1963 n Grenobl. Shkruan n t dy zhanret, proz dhe poezi. Ai sht drejtor i Qendrs s Kulturs Jidish n Paris. Autor i disa romaneve, ndr t cilat prmendim Par-dela des monts obscurs, Moisse fiction, La Promesse dOslo, Projections prives etj. Dashuri pa rezistenc sht romani i tij m i njohur dhe i prkthyer deri tani n dymbdhjet gjuh.

usanna Tamaro kthehet srish me t gjith stilin e saj, kjo shkrimtare e cila koht e fundit ka qen n qendr t vmendjes pr disa rrfime interesante vetjake. Pak dit pas daljes n qarkullim, ky roman i ri i saj u b nj bestseller. Argumente t trajtuara me brishtsin e zakonshme t autores, mendime q e bjn lexuesin t reflektoj thell. sht nj libr shum i kndshm, i shkruar mir, sigurisht preks, edhe pse aty-ktu ka ndonj nuanc ironie. Nj udhtim me nj mikesh, nj rrugtim q secili prej nesh prpiqet ta bj n jetn e vet, n krkim t vazhdueshm t nj shtegu t drejt. Nj roman q nuk ka asgj m pak sesa Thuaji zemrs po. far ka ndodhur me t mbesn e Ollgs, gjyshes protagoniste t librit Thuaji zemrs po? U kthye nga Amerika n kohn e duhur, pr tu pajtuar me t gjyshen, apo gjeti vetm letrn e gjat n form ditari drejtuar asaj? Po sikur fati ti ket paracaktuar nj mundsi t tret, q i prjashton dy t parat? Sikur, duke u endur npr dhomat e asaj shtpie t madhe, vetmia ta ket shtyr t ngjitet n trapazan, pr t krkuar gjur m t dy njerzve t vetm, t cilt do t kishte dashur vrtet ti njihte: nns dhe babait t saj? Cilt ishin? Cila ishte historia e tyre? sht me t vrtet e bija e nj princi turk, si i kishte treguar e gjyshja n fmijri, apo ka dika q ende krkon t zbulohet? N krkim t ksaj t fshehte, vajza grmon midis bauleve, kartave e fletoreve t zverdhura, duke rikrijuar, faqe pas faqeje, figurat e ndryshme t nj mozaiku brezash. Kshtu zbulon nga nj ditar brishtsin, ndrrat dhe turbullimet e ankthshme t nns s saj, Ilaria, studente pr Filozofi, e magjepsur pas nj profesori njzet vjet m t madh se ajo. Zbulon se nj strdaj ka gjetur streh n nj vend t largt, pr tu shptuar ligjeve raciste dhe prej andej ka vazhduar t drgoj lajme her pas here. E inkurajuar nga kto t dhna t pakta, vajza do t vendos t niset n krkim t t atit dhe t atij daje t largt, nj udhtim q do ta oj tek origjina e brengosjeve t saj.

Gilles ROZIER Dashuri pa rezistenc

TEREZA BASHO vendosur n Francn e pushtuar nga nazistt, n at bot vulgare t sundu ar nga ligsia dhe shtypja, Dashuri pa rezistenc i Gilles Rozier-s sht nj roman mbi instinktin seksual dhe dshirn e pashtershme. Gjra t tmerrshme ndodhin vazhdimisht. Ndaj ne gozhdohemi, shqetsohemi dhe rrmbehemi nga narratori pa emr. Nse doni tju tregoj ka ndodhur, kshtu fillon libri, le t vm pak Shuman. Muzika e tij m fut gjithmon n kujtime. Lieder, po. Ky sht nj tregues i aftsis dhe i talentit t Rozier-s q me vetdije fut Shumanin dhe kufijt, sakaq t zbehur, mes rezistencs dhe bashkpunimit, heroizmit dhe menduris, knaqsis dhe vuajtjes, pasionit dhe sundimit, gjinis dhe seksualitetit, letrsis dhe jets. Te Dashuri pa rezistenc nuk do t gjeni kufij rreptsisht t prcaktuar dhe ndarje sinorsh. Ngjar jet zhvillohen n nj provinc t vogl franceze, ku msuesja e gjermanishtes jeton me nnn, motrn dhe, natyrisht, me bashkshortin. Kryetari i familjes mungon, sht i burgosur lufte, motra prfshihet n nj marrdhnie t vr ullshme ne nj

Dashuri pa rezistenc me emocionet e shumta q shpalos, na on drejt binomit Bashkpunim Pasion i ndaluar.

oficer SS, pr t cilin nna nuk ka mendim tjetr, ve injorimit. Msuesja shfaq sjellje t uditshme q dalin n drit, sidomos pas martese. Librat nuk jan fiksimi i vetm. Fjala vjen, natn e par t martess bashkshorti injorohet seksualisht, si dhe do nat pasktaj. Pr nj koh t gjat ajo e kalon kohn me letrsi t zgjedhur, duke na krijuar nj prfytyrim t kndshm n kuadrin e pushtimit gjerman. N mos nj her, nj her tjetr njerzit bien nga pema dhe kjo rnie trheq

Nj roman i shkruar bukur dhe preks, q gjurmon n thellsit e arsyes njerzore, pr t konfirmuar fuqin e letrsis dhe t dashuris. Nj libr i shklqyer dhe vrtet intrigues!

mbas vetes edhe t tjer. sht letrsia ajo q i mban njerzit n vendet e tyre. Un nuk doja t bija. Mos ndodhte kshtu sepse m plqente aq shum t lexoja? Q ti gjeja njerzit atje ku i kisha ln, ti mbaja nga mnga pr t mos i ln t zhdukeshin, t ruaja drejtpeshimin tim, t qndroja fort me t dy kmbt n tok? Gjithsesi, nj dit kjo mori shqetsimesh shplekset. Msuesja e gjermanishtes thirret pr t bashkpunuar me autoritetet naziste pr prkthimin e dokumenteve t ndryshme; urdhrat zbatohen. Nj her, ndrsa ishte duke pritur pr detyrn q do i caktohej, ajo sheh nj t djalosh ifut, tmerrsisht t bukur, n korridorin e Gestapos ku zakonisht silleshin njerzit e dnuar me vdekje t sigurt pas deportimit. Asaj i kujtohet se e ka takuar para lufte dhe e nxitur nga karizmi i tij erotik apo nga rreziku pr t shptuar nj t pafajshm, apo nga t dy,

Dashuri pa rezistenc Autor: Gilles Rozier Prktheu: Sokol Haxhimusai Botoi: Dituria Faqe: 144 mimi: 600

E diel, 7 Dhjetor 2008

BIBLIOTEKE- XI
VITRINA E LIBTIT

Libri i Ri

qen njeri, sepse tekefundit, njeriu nuk rri dot pa filozofuar pr shkaqet e para e t fundit t ksaj bote

Nj vshtrim n kuptimin e Hajdegerian t Metafiziks. Ky libr t jep nj mundsi m shum pr t

ia del n krye q ta fsheh t burgosurin n shtpi. Pasi e shpton djaloshin, q sht nj ifut nga Polonia, nga kthetrat e Gestapos, i krijohet bindja se shleu vitet e saj t heshtjes dhe t nnshtrimit pasiv. Pasi i vetmi veprim disidence derimtani, kishte qen fshehja e Tomas Manit dhe e autorve t tjer t ndaluar n bodrumin e shtpis, q e kishte shndrruar n bibliotek, n mnyr q t kishte mundsi t vazhdonte ti lexonte. Por tanim n bodrum do ket nj banor prej mishi e gjaku, me t cilin ajo do krijoj pak nga pak nj lidhje t uditshme, t ndr tuar mbi dshirn dhe fajsin, izolimin dhe rrezikun, bashkfajsin intelektuale. Hermani do qndroj pr dy vjet n bodrumin e shtpis s saj, i mbrojtur nga syt spiun t fqinjve dhe t familjes. N nj kuptim, ky libr sht nj variant i Ditarit t Ana Frankut, por me nj ndryshim. Posht n bodr um, mes la gshtis dhe er rsirs s ftoht, t dy lexojn autor t ndaluar, t vyer. Ata dashurohen. Lexojn me z poemat e mrekullueshme t Hajnes. Msuesja mson jidisht, bujtsi i fsheht, gjer manisht. Por kjo nuk sht gjith ka ata shkmbejn: Nuk kisha pasur kurr nj orgazm t till, ijt dukej se m ishin nde zur flak ng a knaqsia q Klodi (burri) kurr sma dha, lkura m prcllonte e gjitha dhe ndjeva nj gzim q nuk e kisha provuar ndonjher m par. Kisha pritur aq gjat pr kt bur r. Askush tjetr nuk mund ta kishte zn at vend q priste vetm pr t, as babai, asnjri nga msuesit ... Hermani kishte ardhur, e pata sajuar vet rrmbimin e tij - vetm dshira ime e madhe pr t kishte br t mundur sjelljen time heroike, arratin nga Gestapo, vendin e fsheht n bodr um ... Mnyra si bnte dashuri nuk linte asnj dyshim: ai ishte zoti dhe padroni i trupit tim, e kishte rrmbyer at me gryksin e nj kanibali, asnj pjes nuk lihej mnjan, as kofsht, as kllqet, as thithkat. E lash t m pushtonte ashtu, sepse kshtu doja. Isha nj qenie e gjall njerzore. M n fund. Dashuri pa rezistenc me emocionet e shumta q shpalos, na on drejt binomit Bashkpunim Pasion i ndaluar. Kur krijohen prfytyrimet dalldisse t marrdhnies s tyre kuptohet qartazi se ajo shptoi jetn e Hermanit, por edhe Hermani shptoi jetn e saj duke e plotsuar natyrshm dhe duke i dhn forc pr t rezistuar. Nj roman i shkr uar bukur dhe preks, q gjurmon n thellsit e arsyes njerzore, pr t konfirmuar fuqin e letrsis dhe t dashuris. Nj libr i shklqyer dhe vrtet intrigues!

Homo metaphysicum dhe poezia

Nj monografi e qmtuar me kujdes lidhur me at q po konsiderohet si nj mod e mendimit perndimor filozofik, shkrirjes mes formave t ndryshme t mendimit, n kt rast t filozofis me nj nga degt e letrsis, poezin del n treg pr lexuesit shqiptar. Homo metaphysicum dhe poezia titullohet libri m i fundit i Adriana Anxhakut, pedagoge e filo zofis n Universitetin e Tirans, botim prej 180 faqesh i shtpis botuese Extra. Duke u ndalur te prpjekja e nj prej filozofve t bujshm t shekullit XX, Martin Hajdegerit, studiuesja na prshkruan se si kalon ky i fundit nga nj kuptim disi tradicional i metafiziks mbi baz qenien, drejt nj mendimi t ri filozofik, prtej ksaj metafizike t vjetr, drejt poezis romantike, sidomos t asaj t Fridrih Hlderlinit, por edhe t Novalisit, Stefan Georgut, Rilkes, Gtes etj. Pjesa drmuese e librit i kushtohet pikrisht ksaj qasje t mendimit t poetit me mendimin e filozofit, ku t dy bashkohen n nj pik, t dy ata po prpiqen ti shptojn disi atij mendimi t hekurt volitiv e mbushur me pushtet e dhun q na ka imponuar neve njerzve zhvillimi i teknologjis e prej t cilit po ndikohet gjithnj e m tepr edhe shoqria e sotme shqiptare. Rithir r ja e poetve profesionist n sken i ndih filozofve, dhe ktu Hajdegeri ndiqet edhe ng a filo zof t tjer si postmodernt, R.Rorti etj., pr t shlbuar, shptuar n njfar mjaft njerz, si dhe mar rin prsipr t ndryshojn e pasurojn vazhdimisht leksikun ton, mendonte Hajdegeri. Prandaj edhe ky libr nuk t lidh thjesht me nj tradit si me thn siprore, si mund t mendoj dikush pr disa filozof, poet a mendimtar t shquar, por t jep nj mundsi m shum pr t qen njeri, s e p s e t e ke f u n d i t , njeriu nuk rri dot pa filozofuar pr shkaqet e para e t fundit t ksaj bote, e pavarsisht se far quan ai parim fillestar drejtues t jets s tij, lumturin vetiake, knaqsit trupore, suksesin intelektual, ai mbetet h o m o m e t ap hy s i cy m , s i e k i s h t e theksuar dhe Shopenhaueri. Mjaft e gjetur dhe me interes sht paralelja q autorja ngre n nj kapitull t veant ndrmjet mendimit Hajdeger-Hlderlin me mendimin e Kutelit pr Poradecin. Duket se kultura e jon e ksaj periudhe nuk resht s befasuari pr nga thellsia e mendimit dhe pr nga krahasueshmria me mendimin europian t kohs. Qenia e shprehur n shqip prej Poradecit dhe e qmtuar me kujdes prej Kutelit, na bind se mendimi shqiptar ndiqte hap pas hapi mendimin m t fundit filozofik e poetik t kohs. Libri sht me interes si pr ata q jan kureshtar pr filozofin ashtu dhe pr ata q ndjejn dhe vlersojn poezin, pr studentt e t dy fushave, por edhe pr ata q pr t njohur m mir potmoder nizmin francez mund t kalojn m par tek disa ide t H a j d e g e r i t , p re j t c i l i t u ndikuan disa prej postmoder nve, si pr shembull Zhak Derrida.

FMIJ N HUMNER

Autori:Jerome D. Salinger Prktheu: elo Hoxha Botues: Ideart Faqe: 216 Fmij mbi humner sht nj proz e rrfyer nga Holden Kolfilldi, djaloshi 16-vjear, i cili sapo sht prjashtuar nga shkolla e tret private, n prfundim t semestrit. Pjesa m e madhe e romanit sht nj rrfim, her tepr komik, her me skena tragjike nga aventurat e tij n Manhatan. Holdeni sht idealist deri n dhembje dhe ka vendosur t jet i moralshm n jet. Ai i tregon s motrs se ka vendosur t jet nj fmij mbi humner mbrojts i fmijris s pafajshme.

Homo metaphysicum dhe poezia Dr. Adriana Anxhaku Botimi Extra Faqe 180 Cmimi 700 lek

LEK BUKURANI. DASHI...

Autori:Liviu Lungu Prktheu:Adriana Tabaku Botues: Omsca-1 Faqe: 144

mnyre disa shpirtra njerzor, q n botn e vrullshme q rend drejt suksesit nuk gjejn kohn e duuhur pr tu ndalur e pr t menduar s paku pr jetn e tyre, se far kuptimi ka ajo, dhe a mund t mbushet ajo vetm me qllime konkrete apo duhet disi edhe t reflektojm pr t, sepse kshtu ndoshta mund ta bjm m t mir kt jet. N kt status, filozofia dhe poezia mjeshtrore ndrthuren n nj mendim sa t ri aq edhe t hershm pr botn, ato marrin prsipr t shkriftojn disi fanatazin e tulatur e thjesht imituese ndr

N veprat e Liviu Lungut takojm botn shqiptare t filtruar nga kujtimet afektive t gjyshes, nj bot n kufijt e le gjends dhe surreales. Ndonse shkrimtari nuk ka qen asnjher n Shqipri, proza e tij popullohet nga personazhe shqiptare, me peisazhe shqiptare, me dashuri shqiptare. Prozatori ndrton nj gjeografi shpirtrore, duke ruajtur t gjalla viset e ndrrave t gjyshes, dashurin pr vendlindjen e munguar dhe krshrin pr t gjetur nj pjes t rrnjve gjenetike....

XII- RREFIMI

E diel, 7 Dhjetor 2008

Roli Premiera

ksaj premiere dhe vshtirsit e saj

Mezosoprano Majlinda Laska interpreton tre role t ndryshme n Triptikun e Giacomo Puccinit. Nj mezosoprano q numron disa role n punn e saj, rrfen prapaskenat e

FATMIRA NIKOLLI re role, nj premier ab solute. Dy role arg tuese e nj tjetr ur dhrues. Veprim dhe ak trim n secilin prej tyre. Duke balancuar kohn pr familjen dhe pr karriern, Majlinda ia del mir me t dyja. Role karakteri interesante pr publikun, argtim dhe tragjikomedi, kjo sht performanca e mezosopranos ksaj radhe. N kt intervist, ajo flet pr rolet e saj, por edhe pr opern e familjen. Cila t jan r olet q ju luani n Cilat rolet T riptikun e Puinit? Triptikun Kto jan tre opera q do t vihen n sken, ndaj edhe quhet triptik. Tek opera e par Il tabarro ose Kapota, un luaj rolin e Frugolos, q sht nj rol karakteri. Nj rol q m plqen shum, sepse sht shum argtues, edhe pse sht nj rol i vshtir. Jam shum e knaqur q kam arritur ta realizoj. Tek opera Motra Angjelika, un kam rolin e Suor Zelatries, q sht nj murgesh q zbaton urdhrat e kryemurgeshs. N veprn e tret, Xhani Skiki, kam rolin e esks, i cili sht edhe ky nj rol argtues, sepse vet kjo opera sht shum pr t qeshur, pasi sht nj lloj ndrthurje mes komedis dhe tragjikes, ndaj e bn shum argtues. Ka shum veprim si rol. Jam shum e knaqur nga puna e regjisorit Nikolin Gurakuqi, sepse me ndihmoi q t hyja n kto role, ti kuptoja, dhe ti realizoja ashtu si e krkon nj opera e ksaj prmase. Si e ndieni v eten si pjes e veten tr ups q v n sk en nj opera, trups sken q r rall vihet edhe n tea tr o rrall teatr tro evr opiane? vropiane? N fillim ndjehesha pak ngusht, sepse sht nj vepr e vshtir dhe me pjes t vshtira. N saj t nj pune shum kmbngulse t stafit realizues; regjisorit Gurakuqi, dirigjentes q na ka ndihmuar vrtet shum me muzikn dhe me partiturn, kam arritur t kaprcej pengesat q m doln n fillim. Uroj q kjo vepr t ket sukses. sht sa e vshtir, po aq e bukur. Jam shum e knaqur, edhe sepse n karriern time artistike kam realizuar shum role karakteri, nga Carmeni, Trovattore, Traviatta e shum role t tjera. Ksaj radhe jam e mbushur, sepse tek t tre operat kam mundur t realizoj role q nuk jan t lehta. Sa e vshtir sht q br enda brenda nj na te t mishr osh d y ose tr e nate mishrosh dy tre personazhe t ndryshme , t fundryshme, tesh br enda m shum se nj kar brenda karakteri dhe nj bote? Ka vshtirsin e saj, dhe kjo sepse duhet t ndrrosh kostumet, duhet t mendosh edhe pr karakterin dhe botn e tij, bot q duhet ta prvetsosh dhe prcjellsh para publikut. Megjithat, me regjisorin kemi rn dakord q do nat t interpretoj dy role. N Suor Angel-

Majlinda

LASKA
Artistt jan msuar me pak
Kjo opera sht dika madhshtore
ica nuk kam dublant dhe duhet ta interpretoj un t gjitha nett. Mendoj se do t dal mir. A mendoni se pjesmar r ja n pjesmarr nj opera t till sht nj lloj kulmi n kar riern e nj ar tisti karriern artisti tisti? N t vrtet un ndihem e knaqur dhe jam shum e mbushur pr kt rol, dhe nga puna q kam br. Jeta sht e gjat dhe shpresoj se do kem edhe role t tjera t rndsishme. Asnjher nuk ka kulminacione, sepse jeta sht pun. Duke punuar, arrin t realizohen vepra t mdha. Realiz-

imi i karakterit n kto vepra duhet arritur n mnyr q t mos jen njlloj njri me tjetrin, por t ken secili at q kan si dallim, t ken secili prej tyre, mishrimin e vet. Sa mund t prballoj tea tri teatri yn v e pra t ksaj pr mase? ve prmase? Mendoj se teatri ka shum profesionist t mir. Edhe stafi drejtues ka br nj pun t mrekullueshme pr kto vepra. Drejtori Zhani Ciko sht prpjekur gjithmon dhe i ka mbshtetur artistt n punn e tyre. Mos harrojm se kjo varet edhe nga ana ekonomike dhe nga fondi q jepet pr do vepr. sht pak e vshtir. Dihet q kudo ekziston nj lloj krize dhe ka vshtirsi ekonomike. Kjo e bn akoma m t vshtir realizimin e veprave, por ne artistt jemi msuar me pak. Ajo q sht e rndsishme pr nj artist, sht fakti q mer r pjes n opera dhe v n sken role t reja. Kjo na bn t mbajm veten ton, por edhe t transmetojm art n publik dhe t trheqim vmendjen drejt opers, e po ashtu t ndryshojm atmosfern. Pr mendimin tim, opera sht dika madhshtore, nuk sht nj koncert i thjesht. f ar e bn inter esante kt opfar interesante era pr pub likun, duk e e par kt publikun, duke jo me syrin e ar tistit pr ofesionit, artistit profesionit, por t ar tdashsit? artdashsit? Ka shum skena dhe gjra interesante. Nuk besoj se publiku do t mrzitet, them se do ti plqej shum, sepse sapo mbaron nj sken, fillon nj tjetr regjisur, sken, loj. Kjo sht dika e re, q do e trheq dhe do e bj interesante pr t. Vajza juaj, Me gi Laska sht Megi kngtar e . A do t ndjek ajo kngtare r r ugn tuaj? Megi sht nj vajz e talentuar dhe e ka kngn me shum pasion. Shpresojm q ajo t ec mir, nuk sht se duhet patjetr t ndjek rrugn time, t vazhdoj nj shkoll muzike dhe t impenjohet n art. Ajo kndon pr pasion. sht talentuar n at fush dhe mendon q ka mundsi t ec prpara dhe t jet e mir n kng. Shum ar tist, pasi kan pun uartist, punuar pr pak k oh n T ea trin K okoh Tea eatrin Kombtar , kan ikur n tea tr jasht mbtar, teatr vendit dhe kan pasur edhe sukses . sukses. Ju prse v azhdoni t jeni ktu? vazhdoni Kjo sht nj pyetje e vshtir, sepse varet nga zgjedhjet personale t artistve dhe kushteve t tyre personale, mnyrs se si ata e shohin m t arsyeshme; sa krkon, sa punon dhe sa prpiqet t arrij. Un kam dal jasht disa her, duke marr pjes n koncerte t ndryshme. Shkolln e kam mbaruar n Franc, sepse jam diplomuar n Konservatorin e Parisit, por m ka trhequr shum jeta familjare. Jam kujdesur pr familjen dhe vajzat e mia. Jam prpjekur t bj nj jet t ndar mes familjes dhe puns n opera, nj balancim t tyre. Mendoj q kam arritur dika, edhe pse ka momente q sht e vshtir.

Kosana Radojevi Teatri Kombtar i Operas dhe Baletit n bashkpunim me Ambasadn e Malit t Zi sjell n skenn e teatrit t operas pianisten malazeze Kosana Radojevi. Nj recital nga pianistja e cila vjen n Shqipri enkas pr kt koncert, fton t gjith adhuruesit e muziks klasike, t ndjekin nesr tinguj t mrekulluseshm, me pjes t shkputura nga repertori i kompoztirve Bach, Beethoven, Chopin. Recitali sht nesr, data 8 dhjetor n orn 19.00.

T
T E AT E R
TOB

E diel, 7 Dhjetor 2008

Salla nr.1

TEATRI KOMBETAR
Fishkllim n errsir Drama Fishkllim n errsir sht srish edhe ksaj jave n Teatrin Kombtar. Me regji t Spiro Dunit, drama irlandeze e Tom Merfit vjen n salln Kadri Roshi nn lojn e mrekullueshme t aktorve t njohur t skens son, Reshat Arbana, Bujar Asqeriu, Naum Shundi, Anila Bisha, etj. Drama do t vihet n skenn e Taetriot Kombtar n datat 12, 13 dhe 14 dhjetor. Hiqe ministrin nga Priza Aktort e teatrit t Gjakovs sjellin n Teatrin Kombtar komedin me titull Hiqe ministrin nga priza. Komedia Hiqe ministrin nga priza e autorit Eric Idle vjen me regjin e Ilir Bokshit dhe me aktort Arta Muaj, Myrvete Kurtishi, Ernest Malazogu, Gresa Pallaska. Komedia ka n fabuln e vet nj rrfim t njtrajtshm, i cili grshetohet me intrign, duke u shpalosur npr fazat e situatave t komikes.

Triptiku i Puinit, premier n TKOB

Nights in Rodanthe N kinema Millenium n Tiran q nga dje shfaqet filmi Nights in Rodanthe me aktort Diane Lane and Richard Gere. Jeta ndryshon. Rrugt duhen kaluar. Ky sht morali i filmit Net n Rodanth. E bazuar ne romanin bestseller t Nicholas Sparks, regjisori George Wolfe s bashku me aktort Lane dhe Gere. Filmi flet pr nj ift t martuar po q nuk besojn m tek njri tjetri. Lane dhe Gere luftojn kt dram t jets s tyre. Ora 10:00, 12:30, 15:00(mimi 200 lek t hnn dhe 300 lek ditt e tjera. Ora 18:00 dhe 21:00, mimi 500 lek.

K
KINEMA

eatri Kombtar i Operas dhe Baletit n kuadrin e 150-vjetorit t lindjes s Puinit, v n sken sonte n mbrmje Triptikun e tij n nj premier absolute. Me regji t Nikolin Gurakuqi, skenografi t Platon Bardhit, dirigjim t Gianni Fratta dhe as.dirigjent, Dritan Lumshi, n kt premier marrin pjes emrat m t spikatur t operas shqiptare. Nj vepr q i dedidikohet filozofis s vdekjes. Personazhe, intrig a, vrasje dhe vetvrasje, dram dhe komedi, t gjitha n nj shfaqje q vihet n skenn shqiptare pr her t par. Viti 2008, i shpallur viti i Puinit, i cili festohet n t gjith teatrot e bots, n Shqipri vjen me tre opera secila me nga nj akt. Opera e par titollohet Il

Tabarro (Kapota), e dyta sht Suore Angelica (Motra Angjelik) dhe e treta sht Gianni Schicchi. Nj vepr q trajton filozofin e vdekjes n mnyra t ndryshme. Tre pjes t ndara q i bashkon nj fill i vetm, tre personazhe t ndryshm q bashkohen nga nj lajtmotiv. sht lajtmotivi i vdekjes. Nj premier absolute me dy drama dhe nj komedi. Ky sht Triptiku i Xhakomo Puinit, i cili vjen n Teatrin Kombtar t Operas dhe Baletit n datat 7, 10, 11, 12 dhjetor n orn 19.00. Opera sillet n teatr n sfondin e viteve 50 ather kur edhe bota ka marr zhvillim kapitalist. Nj opera me arie t mrekullueshme q n disa momente prek edhe tema aktuale pavarsisht kohs kur sht shkruar.

Nightmaster Ksaj jave n Salln nr 1, t Kinema Imperial do t shfaqet,filmi Nightmaster. Me regji t Mark Joffe dhe skenar t Michael McGennan Nightmaster sht nj film me aksion mes dy grupeve t forta. Obsesioni sht arma e vdekjes. Me aktort Nicole Kidman, Tom Jennings, Joanne Samue, Vince Martin, Craig Pearce, Doug Parkinson, Jeremy Shadlow, Alexander Broun. N kt film me aksion,studentt e karates e gjejn veten t detyruar t t ndeshen me Ninjaspasi instruktori i tyre vret nj burr q nuk ishte i aft t mbrohej. Filmi sht prodhuar n Australi. Oraret: 15:30-17:30, 18:0020:00 (mimi i bilets 300 lek), 20:30-22:30 dhe 23:00-01:00 (mimi i bilets 500 lek). Salla nr.2 Harold and Kumar Filmi m i ri q do t shfaqet n Salln nr.1 t kinema Imperial sht Harold and Kumar me regji t Jon Hurwitz dhe Hayden Schlossberg. Skenari i filmit sht realizuar nga Jon Hurwitz Hayden Schlossberg.Harold dhe Kumar, shkojn n Kshtjelln e bardh. Harold Lee dhe Kumar Patel shkojn n Amsterdam, n mnyr q Harold t filloj nj romanc me fqinjen e tij. fiti m pas shkon tek Vanesa ish e dashura e Kumar, dhe i fejuari i saj,Colton n aeroport. Harold and Kumar hypin n avion dhe n mes t fluturimit, dhe nj grua e vjetr sheh shpikjen e re t Kumar dhe brtet me t madhe terroristt!. I kapin t dy dhe avioni ktheheet n Washington. Oraret: 15:30-17:30, 18:00-20:00 (mimi i bilets 300 lek), 20:30-22:30 dhe 23:0001:00 (mimi i bilets 500 lek).

K
KINEMA

KALENDAR-XIII

IMPERIAL

EKSPOZITA
GALERIA KOMBTARE E ARTEVE

MILLENIUM 2 TIRANE

Shqipria e prjetshme Gjat ksaj jave n Galerin Kombtare t Arteve do t qndroj e hapur, ekspozita personale e Bashkim Ahmetit me titull Shqipria e prjetshme. N t mund t shihen piktura me imazhe nga New Yorku, ndrsa veprat e tjera i prkasin tems shqiptare ku paraqiten imazhe nga natyra shqiptare, tema historike q prqndrohet rreth figurs s Mbretit. N nj grup tjetr tablosh artisti na sjell nudot, q jan tema e tij e prhershme. Shqiptart n shekuj Ekspozita dokumentare gravurash me tematik shqiptare nga autor t huaj t koleksionistve Fotaq Andrea e Dritan Muka, do t jet e elur pr publikun edhe ksaj jave. Ekspozita ka nj larmi tematike ku sht shqiptari epik, historik, tragjik por edhe shqiptari lirik. Gruaja shqiptare n radh t par t lufts por edhe gruaja shqiptare si amvis. Si jemi ne n syt e bots

MILLENIUM KORE
Batman N kinema Millenium n Elbasan gjat ksaj jave do t shfaqet filmi The dark Knight(Batman) me regji t Christopher Nolan dhe interpretim t aktorve Christian Bale, Heath Ledger, Aaron Eckhart, Michael Caine, Maggie Gyllenhaal etj. Nga e hna deri t premten, ora 17:00 dhe 19:30, mimi 200 lek.

MILLENIUM ELBASAN
Agjenti 007 Ksaj jave n kinema Millenium n Elbasan shfaqet filmi Agjenti 007. Agjenti zemrthyer, n krkim t hakmarrjes, sht i plagosur n krenarin e tij, pasi sht tradhtuar nga Vesper, gruaja q dashuronte. Ai vuan dhe ndihet i pavler. Ky sht imazhi i fundit q publiku ruan pr Bondin nga Casino Royale, me aktort Daniel Craig, Judi Dench, e cila shnon pjesmarrjen e saj t gjasht n sagn Bond, si dhe aktort Olga Kurylenko, Matheiu Amalric, Gemma Arterton. Nga e hna deri t premten, Ora 11:00, 100 lek; ora 16:00, 150 lek; 18:00, 150 lek dhe 19:00, 200 lek.

Ardhje 2008 shkon n Durrs

Shtat artist t rinj prezantuan n qytetin e Durrsit n ekspozitn Ardhje 08 30 punime, n t cilat ndjehet krkimi artistik n veprat pamore. Nn sloganin Pas do agimi, bota nuk sht ajo e nj dite m par n kt ekspozit t organizuar nga Instituti i Artit Bashkkohor t Tirans TICA dhe me kurimin e Edi Muks dhe Joa Ljungberg, prezantuan punimet e tyre artistt e rinj Enkelejd Zonja, Bevis Fusha, Elsa Martini, Genti Gjikopulli, Leonard Qylafi, Era Tula dhe Heldi Pema. N eljen e ksaj ekspozite morn pjes figura t njohura t artit durrsak, qytetar, artdashs. Ajo do t qndroj e hapur 10 dit.

GALERIA DIDART
Nj autor nj vepr Galeria Didart, ka elur ekspozitn Nj autor, nj vepr. 14 autor ekspozojn punimet e tyre, t pa eskpozuara m par. Nj pjes e veprave jan t autorve t galersis ndrsa pjesa tjerr jan vepra nga autor t ndryshm. Pikturat jan me vaj n kanavac ku paraqiten peisazhe dhe kompozime. Ekspozita do t qndroj e hapur deri n datn 15 dhjetor.

GALERIA KLEDIO
Imazhe pr Tirann sht hapur n Galerin Kledio, ekspozita e piktorit Klement Zoraqi me titull Imazhe pr Tirann. N ekspozit jan 38 punime ku ka peisazhe kushtuar kryeqytetit, kryesisht lumit t Lans dhe malit Dajtit. Punimet jan n teknikn vaj n kanavac dhe nj pjes n pastel. Ai ka debutuar n skenn e artit viziv bashkkohor europian si n Rom, Firence, Bolonj, Paris, Londr, Barcelon, etj. Zoraqi sht i apasionuar pas natyrs dhe sjell prmes punve t tij mesazhe t forta.

MILLENIUM SHKODER
Get Smart N kinema Millenium, pr publikun e qytetit tw Shkodrws, do t shfaqet filmi Get Smart me regji t Tom J. Astle dhe skenar t Matt Ember. Nj film komedie dhe aksioni. Agjenti sekret Maxwell Smart, sht n nj mision, ku lufton forcat kriminale, t njohura me emrin KAOS. Ai do t bj do gj pr tia dal mban,pr t eleminuar dominimin e KAOS Orari i shfaqjeve nga e hna n t diel dhe mimi i biletave: ora 11:00, 100 lek, ora 16:00, 150 lek, dhe ora 18:00, 150 lek.

XIV- KERKIME

E diel, 7 Dhjetor 2008

Kultet Pagane

qoshnik, kto motive i gjejm sot n kulln e Sherif Kadriajt, ndrtuar n mhalln e Kadriajve, shek.XIX - sot e braktisur, apo edhe n disa kulla t tjera t ktij fshati...

N kt fshat n jugperndim t Prizrenit hasen disa motive t skalitura n gur si: motivet nga kulti i Diellit, kulti ktonik i gjarprit, kulti i gjinjve t gruas dhe motive t tjera. T skalitura n gurt kndor, apo si u thon n popull, mbi

N Vrmic
Ku shtpit mbrohen nga hyjnit
DR.SC. FLAMUR DOLI shati Vr mic gjendet n jug perndim t Prizrenit. Ky vend banim sht i banuar q nga para historia, prkatsisht q nga koha e neolitit, dhe i prkiste krahins s Dardanis. N shekujt I-IV ishte stacion n rrugn Lissus -Naissus. Nga koha antike e von dhe mesjeta jan rrnojat e nj bazilike paleokristiane dhe t nj varreze mesjetare (shek.IX-XIII) pran saj. Lnda antropologjike dshmon se varreza u prkiste banorve t tipave antropolo gjik adriatik dhe varianteve t tyre adriatike-mesdhetare, karakteristike pr popullsin arbrore. Sipas strukturs morfologjike-urbanistike, fshati Vrmic, n kuptimin m t gjer, bn pjes n tipin e shpr ndar (dispersiv) t vendbanimeve. At e sajojn dhjet mhall apo la gje. Meq strukturimin e gjer urbanistik t vendbanimit e sajojn mhallt, ai duhet p rk u f i z u a r s i ve n d b a n i m i t i p i t t mhallve. Mhallt e ktij fshati karakterizohen nga nj zhvillim spontan dhe nj struktur krejtsisht e regullt, por n har moni me tiparet relievore t truallit. Grupimet e shtpive sipas mhallve, me prejardhje t prbashkt familjare, shquhen pr dendsi jo t njjt, her her shum t dendur, si sht rasti me mhalln e Koinajve. Rrjedha e nj prroi, e cila kalon npr nj lugin t thell, Vr micn e ndan n dy pjes. N pjesn jugperndimore t saj jan t ngulitura kto mhall: mhalla e Fanajve, mhalla e Gjoajve, mhalla e Koinajve, mhalla e ovanajve dhe mhalla e Kadriajve. Ndrkaq, n ann verilindore t fshatit, shtrihen mhallt e tjera, si ajo e Pulajve, pastaj, mhalla e Rakajve, mhalla e Kolukajve, mhalla e Sulajve dhe mhalla e Gjahajve.

Kulti i v ende ve t lar ta vende endev larta maja t e nderimit pa g an majat pag
Fshati Vrmic sht i ngulitur rrz malit Koritnik, dhe shtrihet mbi disa kodra t ngritura, t cilat krijojn nj peizash me nj plastik prthyerje dinamike. Pozita e ktill e fshatit mundson nj pamje t gjer mbi gjith arealin n mes maleve t Koritnikut dhe Pashtrikut (1989 m), si dhe mbi liqenin e Vrmics. Nga do cep i ktij fshati, po ashtu, shprthejn pamje mahnitse edhe mbi shpatijet e malit t Koritnikut, si dhe mbi majn e ktij mali me lartsi mbidetare 2395 metra. Zum ngoje majn e malit t Koritnikut, ngase kjo maj ka t bj me kultet e lashtsis s popullit shqiptar. Si msojm, Maja e Korinikut, si dhe maja e malit tjetr, prball tij, Maja e Pashtrikut, q n koht e lashta ishin maja t nderimit pagan. Nga shum studime t bra, kuptojm se Dielli, deri n koht e vona, ishte objekt adhurimi, dhe se atij i faleshin n mngjes, n t lindur, n disa vende edhe n perndim t tij. Dielli adhurohej si burim jetese, burim shndeti, burim pjellorie dhe si objekt mbrojts e dobiprurs. N fillim t shek. XX edhe studiuesi B. Nopa, kishte vn re se Shqiptart i faleshin Diellit sipas besimit pagan dhe se nderimi i majave t maleve, i disa vendeve t larta, ka t bj me kultin e Diellit. N lidhje me kultin e Diellit, duhet prmendur se ndr shqiptart e malsis s Jugut e t Veriut, ka

ekzistuar kulti i disa vendeve t larta ose i majave t maleve. Ktyre vendeve njerzit u faleshin n mngjes me t lindur dielli. Apo, n disa raste, n kto maja malesh, n data t caktuara t vitit zhvilloheshin ceremoni q kishin t bnin me Diellin. Vlen t theksohet se, ceremoni t caktuara rituale ndodhnin edhe n Maj t Gjallics s Lums (2486 m). Maja e Gjallics, pastaj Maja e Pashtrikut, si dhe Maja e Koritnikut, komunikojn vizualisht dhe gjenden jo fort larg njra- tjetrs. Nga sa u tha m lart, pr rrjedhoj, sht fare e natyrshme q kulti i Diellit t jet ruajtur nga banort q jetuan shekuj t tr rrz ktyre majave, ashtu si ndodhi edhe me ngulimin parahistorik t fshatit Vrmic. Pra, kulti i Diellit si mbijetoj e besimeve pagane, apo si mbijetoj e kulteve t lashtsis, jo rastsisht u ruajt n mas t konsiderueshme dhe n paraqitje artistike shum interesante, prkatsisht, gjeti aplikim t gjer n arkitekturn popullore t ktij fshati.

Or namentika popullor e Ornamentika popullore ak ompleksi i h yjni ve nga kompleksi hyjni yjniv ng mbr ojtse t shtpis. mbrojtse
Ornamentika nga kompleksi i hyjnive mbrojtse t shtpis, si jan motivet nga kulti i Diellit, kulti ktonik i gjarprit, kulti i gjinjve t gruas dhe motive t tjera, si mbijetoja t besimeve pagane tek arkitektura e gurt e fshatit Vrmic, natyrisht se u aplikua ekskluzivisht n teknik t relievit -

T njjtat ornamente zbukuruese nga kulti i diellit n form rrathsh bashkqendror, n vazhdimsin e tyre diakronike,i hasim t incizuara edhe n enn tre vegjake t
shek.IV., t gjetur n nekropoln antike t vendbanimit t Gllamnikut afr Podujevs

skalitjes n gur. Ornamentika popullore nga kulti i diellit Paraqitja artistike e motiveve nga kulti i Diellit n shtpit e gurta t fshatit t Vrmics shquhet pr tiparet dalluese dhe karakteristike t tekniks s realizimit. Elementet e ornamentiks nga kulti i Diellit, t skalitura n gurt kndor t shtpive, pastaj n elementet e portave t shtpive apo n ballinat e oxhaqeve t vatrs familjare, u realizuan n form t rozets rrethore-spiraloide (fig.4., skalitur n ann e djatht t gurit kndor), n teknik t relievit t ult t cekt. Po ky motiv, u realizua edhe n teknik t relievit t lart, n form t rozets rroshe spiraloide, t dal nga siprfaqja n form plisi, gatise gjysmsferike (fig.3. shih dy motivet e poshtme). Kt form t paraqitjes artistike n teknik t relievit t lart, apo kt mystsi t theksuar t motivit diellor, gurskalitsi popullor e ka realizuar me qllim sugjerimi m t plot t forms s trupit diellor, prkatsisht t paraqitjes sa m realiste t ktij ylli. Vlera t nj shkalle m t lart t modelimit artistik mjeshtri popullor ka arritur tek dy motivet diellore n form t rrathve bashkqendror, (shih motivin e siprm n fig.3.), si dhe motivin tjetr, skalitur n ann e majt t gurit kndor, (fig.4.). Tek ky lloj i ornamentit nga kulti i Diellit, kemi nj strukturim m kompleks t modelimit hapsinor t rrathve bashkqendror. Me kt, rrethi i jashtm i ktij ornamenti sht strukturuar si pjes e gjysmsfers, e cila, prmes nj lugu rrethor, shkrihet - ndrlidhet me elementin qendror t ornamentit n form plisi, n siprfaqen e t cilit sht skalitur - grryer spiralja. Kjo struktur gjeometrike e spirales hapsinore paraqet Diellin n livizje rrethore. Katr motivet e zna ngoje m sipr, u skalitn mbi gurt kndor, apo si u thon n popull, mbi qoshnikt e kulls s Sherif Kadriajt, ndrtuar n mhalln e Kadriajve

E diel, 7 Dhjetor 2008

KERKIME-XV

(shek.XIX - sot e braktisur). Po ktu n Vrmic, dhe po kt ornament nga kulti i diellit n form t rrathve bashkqendror e hasim edhe tek gjetjet arkeologjike, prkatsisht tek dy unazat e derdhura n bronz t gjetura n varret 109 dhe 280 t shek. X dhe XIII, n hapsirn e baziliks paleokristiane (shek.V-IV i e.s.). Pjesa e zgjeruar e njrs unaz (gjetur n varrin nr. 280) sht e zbukuruar me gjasht motive diellore t incizuara n form t rrathve bashkqendror. Dy rratht e jashtme bashkqendrore t ktyre ornamenteve, t kompozuara n dy radh, jan incizuar n form lineare, kurse rrethi qendror sht thelluar n form sferike. Nga m sipr, e mbshtetur n provat materiale gjetjet arkeologjike ktu e 600 deri n 1.000 vjet m par, kuptojm se kulti i diellit edhe tek popullata arbrore n mesjet zinte vend t rndsishm n besimet e tyre religjioze. Pr m tepr, t njjtat ornamente zbukuruese nga kulti i diellit n form rrathsh bashkqendror, n vazhdimsin e tyre diakronike, i hasim t incizuara edhe n enn tre vegjake t shek.IV., t gjetur n nekropoln antike t vendbanimit t Gllamnikut afr Podujevs. Tiparet formsuese t ktyre ornamenteve dhe struktura kompozicionale e tyre n dy nivele, prkon trsisht me ato t unazave arbrore mesjetare t zna ngoje m sipr. T ktilla motive dekoruese hasen edhe n gjetjet e tjera arkeologjike t periudhs antike ilire, si dhe t periudhave t tjera parahistorike n trevn e Kosovs dhe m gjer. E gjith kjo provon katrciprisht se n aspektin e shtrirjes s ornamentiks nga kulti i diellit n koh dhe n hapsir, trashgimia e ktij sistemi dekorues, q nga ilirt n parahistori dhe n antikitet, pastaj n mesjetn e hershme tek arbrit dhe m von tek shqiptart, sht prcjell brez pas brezi me nj prpikri t madhe n vijimsi t pakputur. N vazhdim, si shohim nga fig.2., n t dyja ant e gurve t kndit t ksaj kulle, prball hyrjes n oborr, jan skalitur gjithsej nnt motive relievore. Prej tyre, pes motive t skalitura n pjesn e poshtme t kndit i prkasin kultit t Diellit, ndrkaq, sipr tyre, nga njra faqe e gurit kndor sht skalitur nj motiv nga kulti i gjinjve t gruas, realizuar n teknik t relievit t lart, por me prmasa paksa m t vogla se motivet e tjera n form rroshe. N faqen tjetr t t njjtit gur kndor, sht skalitur edhe nj kompozim ornamental n form trekndshi, n teknik t relievit t cekt (bareliev). Ky motiv, skalitur n ann e djatht t gurit kndor, si shohim nga fig.5., n paraqitjen e tij relievore ngrthen dy trekndsha. Brendaprbrenda trekndshit t madh, i dal nga siprfaqja e gurit, sht thelluar brendashkruar trekndshi i vogl, me pozit t prmbysur. Trekndshin si ornament simbolik e hasim jashtzakonisht shpesh t aplikuar n gjith arkitekturn popullore t Kosov. Ai ka karakter religjioz dhe n kto raste sht prdorur n funksion magjik mbrojts prej s keqes. Po kshtu, q nga koht parahistorike e deri n ditt tona, q nga Evropa e deri n Lindjen e Largt, trekndshi luajti rol t rndsishm n besimet magjike dhe n zakonet e njerzve. Varset n for m trekndshi, t cilat n shum qytetrime t lashta shrbenin si amulete, sikundr edhe

phallus-i kan domethnie apotropeike. Megjithkt, jemi t bindur se n rastin konkret, trekndshi me kto tipare formsuese sht paraqitur n funksion t simbolizimit t organit gjenital t femrs. Pr m tepr, edhe tek ornamentika e kulteve ilire, kemi prfundime se trekndshi e simbolizon vulvn. Kto prfundime i bn edhe m t qndrueshme fakti se, n rastin e zn ngoje, n dy faqet e t njjtit gur kndor jan aplikuar n reliev dy ornamente t besimit pagan nga i njjti kult i gjinis s amsis, t cilat e simbolizojn burimin e jets, parkatsisht vazhdimin e gjeneratave njerzore. S fundi, n trsin e ktij kompleksi motivesh, n pjesn m t lart t ktij kndi t shtpis, na paraqiten edhe dy ornamente relievore. Njra syresh ka karakter gjeometriko- kompozicional, dhe simbolik t caktuar. Sipr ktij ornamenti, po ashtu n teknik t relievit t lart, sht skalitur ornamenti i nnt, me nj formsin jo t rregullt elipsoidal t przgjatur. Lidhur me kt ornament nuk jemi n gjendje t themi se a i prket apo jo ndonj mbijetoje t besimit kultik. Ndrkaq, ornamenti tjetr gjeometrik, skalitur n teknik t relivit t lart, n paraqitjen e tij artistike t bukur, ngrthen nj kompozim t dy katrkndshave. Katrkndshi i jashtm, n form drejkndshi sht i dal n mnyr plastike nga siprfaqja e gurit kndor. Brendaprbrenda ktij drejtkndshi e n lartsi t njjt me t, me thellim prkats, sht brendashkruar nj romboid. Si msojm nga literatura, edhe ornamenti i rombit n paraqitjen e tij gjeometrike t stilizuar e simbolizon vulvn. Tek ilirt, ve tjerash, rombin e hasim t brendashkruar n drejtkndsh. Po kshtu, tek t njjtit, rombi haset s bashku me trekndshin, i cili, si tham m sipr e simbolizon vulvn. M tej, kt ornament e hasim s bashku edhe me svastikn e cila e simbolizon Diellin, i cili n vete i ngrthen edhe elementet e simboliks s plleshmris. Pr rrjedhoj, nga kundrimi analitik i ktyre dy ornamenteve t cilat n strukturn e tyre kompozicionale dhe simbolike e ngrthejn trekndshin dhe rombin, kuptojm se i prkasin sistemit simbolik t s njjts natyr e cila ka t bj me burimin e jets dhe vazhdimsin e saj. Prve ornamenteve t zna ngoje m

sipr, tek shtpit e bukura t Vrmics, ndrtuar n trsi prej gurit, hasm edhe nj sr or namentesh t tjera nga i njjti kult i Diellit, si dhe nga kultet e tjera. Para se t bjm fjal pr ornamentet e tjera nga kulti i diellit t skalituara n gurt e shtpive t ktij fshati, duhet theksuar se, prve shtpis s Sherif Kadriajt, sot e braktisur, pastaj shtpive t Xheladin Imerit dhe Halil Pulajt (mhalla e Pulajve), q t gjitha shtpit e tjera u dogjn dhe u shkatrruan nga forcat ushtarake serbe gjat lufts s vitit 1999. Okupatori serb, duke qen i vetdijshm pr vlerat e mdha t ktyre shtpive, pastaj pr rndsin e tyre historike e arkeologjike, i shkatrroi ato pamshirshm, duke e ln nj fshat t tr n rrnoja (shih fig.1.). Shtpit e gurta t fshatit Vrmic shquhen pr portale t bukura, me formsime elegante e harmonike. Po kto tipare i ngrthejn edhe oxhaqet e vatrave familjare. Vemas spikatin gjasht oxhaqet e vatrave t shtpis s Myrtez Fans, ngulitur n mhalln e Fanajve. Oxhaqet e vatrs s ksaj shtpie, si dhe oxhaqet e atis, shquhen pr tipare karakteristike, me formsim elegant dhe t harmonishm. Oxhaqet e vatrave me tipare t ktilla u ndrtuan gjithandej npr shtpit e ktij fshati. Pr shkak t vlerave arkitektonike t ktyre shtpive dhe rndsis s tyre, duhet t restaurohen doemos tri shtpit e ruajtura, ndrkaq, t gjitha shtpit e tjera n rrnoja, t konservohen dhe t ruhen si t tilla. N gurin ballor t njrit prej oxhaqeve karakteristike t shtpis s Fanajve sht aplikuar nj motiv, nga kulti i Diellit, n form ylli rozete gjashtrrembshe, brendashkruar n rreth, realizuar n teknik relievi t cekt. N mhalln tjetr, t Pulajve, si shohim nga fig.6., n elementin vertikal t kornizs s ports harkore t ksaj shtpie t shkatrruar, n teknik relievi t lart, me prmasa mjaft t mdha, sht skalitur edhe nj ornament nga kulti i Diellit n form plisi. Mbi siprfaqen pothuaj gjysmsferike t ktij motivi sht grryer-skalitur spiralja hapsinore. Nga elementet e tjera harkore t ksaj porte, t shtrira prtok n afrsi t saj, kuptojm s kjo port kishte nj formsim t bukur dhe tipik pr shtpit e ktij fshati, sikundr edhe oxhaqet e vatrs s ksaj shtpie, shquhen pr formsim tipik.

M posht shtpis s zn ngoje m sipr, sht ngulitur edhe nj shtpi. N pjesn kndore t ksaj shtpie-rrnoj jan skalitur n reliev edhe katr ornamente t tjera. Njri syresh, sht skalitur n pjesn e poshtme t murit n teknik relievi t ult-t cekt, dhe i prket kultit t Diellit. Ndrkaq ornamenti tjetr, skalitur n pjesn e siprme t s njejts faqe t murit, i prket kultit ktonik, prkatsisht kultit t gjarprit, dhe po ashtu sht skalitur n teknik relievi t cekt. N faqen tjetr t ksaj pjese kndore t shtpis, sht skalitur ornamenti i kultit t gjinjve t gruas, dhe sipr tij ornamenti nga kulti i Diellit, n teknik grryerjeje t cekt lineare, n form t drejtkndshit me dy diagonale. Ornamentet e kultit t gjinjve t nns t skalitura n teknik relievi t lart, hasm edhe n disa shtpi t tjera t fshatit Vrmic. Etnologt, skalitjet e ktilla ornamentale i konsiderojn si mbeturina t kultit t gjinis s amsis, prkatsisht si mbeturina t ngurtsuara e t ndryshuara n brendi t kultit t gjinjve t s pars s gjinis, ushqyeses s par t pasardhsve. Pra, kt kult e marrin si simbolizues t burimit t jets dhe vazhdimit t gjeneratave njerzore.

Kulti ktonik i gjar prit gjarprit

Nga fotoja nr.7., shohim se paraqitja figurale e gjarprit, nga kulti ktonik, si dhe paraqitja relievore e ornamentit me rrath bashkqendror, nga kulti i Diellit, jan paraqitur afr - njra tjetrs. Kt mnyr t paraqitjes s ornamenteve t ktyre dy kulteve s bashku, e kemi hasur dendur n zbukurimoren e arkitekturs popullore n Kosov. Kjo dukuri e bashkimit t ktyre dy kulteve, tek ilirt, z rrnj q nga shekujt e fundit p.e.r. dhe n fillim t epoks son. Para ksaj, n nj thellsi edhe m t lasht kohore, prkatsisht n epokn e gurit, byzylykt prej argjendi, n mbarimet e tyre kishin formn e kokave t gjarprit. Kjo dukuri ishte shprehje e futjes s paraqitjes figurale n artin ilir. Paraqitja e motivit t gjarprit i kishte rrnjt e tij t thella n religjionin ilir. Gjarpri ishte nj simbol i fuqishm i ilirve t lasht, dhe asnj shtaz tjetr n simbolikn religjioze nuk kishte rol m t rndsishm se ai. Gjarprin n mitologjin popullore shqiptare, n veanti n Kosov, e ndeshim me emrin: gjarpni i shpis ose bolla e shpis. Gjarpri si mbijetoj e besimeve pagane, i prket kultit ktonik, prkatsisht kultit toksor, ai konsiderohej si roj e shtpis dhe e antarve t familjes. At e ndeshim edhe si hyjni mbrojtse t jets, t mirqenies e mbarsis n familje. N prmbyllje t ktij studimi analitik, t themi se, nga aspekti i shtrirjes s ornamentiks simbolike n koh e n hapsir, trashgimia e sistemit dekorues, q nga ilirt n parahistori dhe n antikitet, pastaj n mesjetn e hershme tek arbrit dhe m von tek shqiptart, sht prcjell brez pas brezi, n vijimsi t pakputur, me nj prpikri t madhe. E gjith kjo, prvese provon trashgimin kulturore nga ilirt tek shqiptart, njhersh provon vazhdimsin etnike iliro-shqiptare, rrjedhimisht provon edhe prkatsin shqiptare t mjeshtrve si ndrtues t arkitekturs tradicionale popullore n Kosov. Shnim/ Duhet theksuar se f oto g rafit foto otog ren autori i ka zhterr dhe eksplorimet n ter villuar n tetor t ktij viti.

XVI- ARTISTI

E diel, 7 Dhjetor 2008

Art Pamor

Artisti, ndr m t sukseshmit shqiptar n bot, dallohet pr mnyrn e veant t shprehjes s ideve t tij. N punt e tij ka nj rezistenc ndaj realitetit.

Vepra

j artist q udhton npr bot duke shfaqur punt e tij, pun q i kan ngritur lart dhe afirmuar emrin si art ist. I veccant e me nj sil t tijin, ai pr her t par bri buj jasht vendit t tij n vitin 1999. I lindur dhe rritur n regjimin e Enver Hoxhs, Sala ishte vetm nj adoleshent kur komunizmit i erdhi fundi, por kjo zhvendosje historike dhe valt goditse q e pasuan kan ndikuar n nj shumic punsh t tij, m e njohura filmi i vitit 1998 Intervista. N t gjitha punt e Sals ka nj rezistenc ndaj ngjarjeve t zakonshme. Prej shikuesit dhe madje edhe subjekteve t punve te tij pritet t orientohen vet n situata ambigue ku sistemet e kuptimit nuk mbahen m si t vrteta. Kjo rezistenc ndaj norms manifestohet n narracionin rastsor, situata t papritshme q artisti ka vzhguar dhe ka kapur n film. Kshtu sht vlersuar puna e tij.

Puna m e mir e Anrit, Mu prgjigj e vendosur n formn e nj kulle survejimi, mes lindjes dhe perendimit t Berlinit, lutjes s nj gruaje q i prgjigjet zhurma e daulles s nj burri, krijon nj sens politik dhe moslidhje shpirtrore.

Sheshi Skndrbei
Anri Sala sht pjes e projektit pr Sheshin Skndrbei. Firma arkitekturore belge 51N4E ka nxjerr edhe pes finalist t tjer n konkursin e dizajnit q do t merren me rikonstruksionin e sheshit Skndrbei n Tiran. Nj juri ndrkombtare prbr prej 11 dizenjuesish profesionist ka aprovuar unanimisht emrin e artistit shqiptar Anri Sala si bashkpuntor n kt projekt t firms e 51N4E, e cila do ta kthej sheshin e ndrtuar fillimisht n vitin 1930, n nj vend ku nuk do t ket m makina

N punt e tij...
Ndonjher ndodh q nj qen shfaqet si ujk dhe ndonjher n mes t Teksasit nj koncert simfonik n nj transmetim radioje tinglllon si kng kauntri perendimore. Kto lloj ndodhish jan imazhe dhe z e kan potencialin t jen diccka ndryshe nga si ne jemi msuar ti shohim. N kt mnyr artisti shqiptar Anri Sala, eksploron artin. Anri Sala sapo ka hapur ekspozitn e tij t titulluar Shkmbim jo n dritn e hns n Muzeun Artistik t Artit Bashkkohor n veri t Majamit. Artisti ka transformuar galerin n nj hapsir me shum sensor ku shtat filma jan projektuar n mure. Nj daulle tingulli i s cils nuk kuptohet nga vjen, i prgjigjet vibrimit t filmave. N ceremonin e hapjes mbrmjen e s enjtes morn pjes me qindra vet. T pranishm pr t par punn dhe eksperiencn e artistit shqiptar, ceremonia u shoqrua me instrumentist nga orkestra e Cleveland, nj kuartet perendimor dhe nj anoncues radioje. Performanca, e inspiruar nga nj transmetim radioje q Sala e dgjoi n Teksas, sht shkaktuar nga stonimi dhe prplasja e dy frekuencash radioje. Sala sht shprehur se arti i tij prpiqet t kap momente kur dika mund t jet edhe dika tjetr njkohsisht. Drejtuesja e MOCA-s Bonnie Clearwater ka deklaruar se performanca e artistit shqiptar n galerin e Majamit, krkon t drejtoj audiencn duke i orientuar nga nj film tek nj tjetr. N nj far mnyre, ne po ndjekim dritn,- ka thn ajo.

Anri Sala,
sukseset vazhdojn
qenit dhe ujkut momenti midis dits dhe nats ku nj gj mund t ngatrrohet shum leht pr nj tjetr. sht gjithashtu nj hapsir, nj vrim n t ciln gjrat bien dhe errsohen. Shfaqja prbhet nga pun t reja Anser Me (2008) dhe pjes t mparshme q ndahen. E para q sht hapur n Muzeun e Artit Bashkkohor n Majamin Verior n datn 3 dhjetor dhe tjetra n Qendrn e Artit Bashkkohor n Sinsinati e cila hapet n maj t vitit 2009. Ekspozita u el nn shklqimin e plot t dritave dhe t suksesit t artistit n ambientet e MOCA-s. Purchase Not By Moonlight e Anri Sals ka premtuar t jet nj nj hap i rndsishm n karriern e artistit

Ar tisti Artisti
Artisti shqiptar Anri Sala sht nj prej m t plqyerve nga artistt e rinj q punojn me videot. Ai u vu n qendr t vmendjes ndrkombtare n vitin 1999 pr punn etij titulluar After the Wall(Pas murit). Puna u ekspozua n Muzeun Moder n t Stokholmit, n nj ekspozit me artist nga Europa post-kommuniste dhe n ekspozitn Manifesta 3 n Ljubljan. N kontrast nga shpjetsia e rryms s prgjithshme t imazhit t medias, punt e tij jan meditime t ngadalta, t karakterizuara nga nj munges e afrt totale e lvizjes s kamers e cila m s shumti i fikson skenat n piktura, dhe tek qllimi i shfaqjes s detajeve t parndsishme. Anri Sala ka lindur n vitin 1974 n Tiran. Ai sht artist kontemporan dhe ka studiuar n Akademin e Arteve n Tiran n vitet 1992 - 1996. M pas ka studiuar edhe n Ecole Nationale des Arts Decoratifs, Paris dhe regji filmi n Le Fresnoy-Studio National des Arts Contemporains, Tourcoing. Anri Sala jeton dhe punon n Paris ku prioriteti i tij sht videoja. Instalacioni i tij n video i titulluar Dammi i colori (M jep ngjyrat) sht shfaqur n Tate Modern n Londr. Ai reflekton transfromimin e Tirans n vitin 2003 prmes kuptimit t ngjyrave. Instalacioni prfshin nj bashkbisedim me Edi Ramn, kryetarin e Bashkis q sht forca e ktij transformimi. Rama sht mik i artistit Anri Sala.

Pr Anrin...
Me filmat dhe video-instalacionet e tij, ai eksploron kufijt e historis dhe gjeografis, prmes kndvshtrimeve t personazheve t margjinalizuar, t cilt jan br protagonist t pavullnetshm t dramave kolektive. I vendosur mes dramave personale dhe krkimeve sociale, punt e Sals jan eksplorime ekzistenciale, por edhe epifani e vizione. N filmat e tij, Sala ka prfshir teknika dhe formate t ndryshme, nga dokumentari tek kinemaja, nga videoklipet n narracionin me sekuenca, pr t treguar ndrra t coptuara e ideologji ekstremiste videot e Anri Sals jan afreske t realitetit. Zrat dhe imazhet e punve t artistit shqiptar, grshetohen dhe tentojn t vendosin dialogun mes politiks ndrkombtare me nostalgjin e intimitetit shtpiak.

Ekspo zita Ekspozita

Nga data 3 dhjetor deri n datn n datn eu i Ar 1 mars, Muz Muzeu Arte tev Bashkkohor ohore te v e Bashkk ohor e MoCA (MoCA MoCA), n veri t Majamit, pret artistin shaq pr her t par qiptar Anri Sala i cili shf shfaq n kt muz e punn e tij. Ekspo zita e tij muze Ekspozita ksaj radhe prfshin nj instalacion me shta t filma t v endosur n nj mn yr t shtat vendosur mnyr till q fundi i njrit shnon fillimin e tjetrit. Puna m e mir e Anrit, Mu prgjigj e v endosur n f or mn e nj kulle vendosur for ormn surv ejimi, mes lindjes dhe perendimit t survejimi, Berlinit, lutjes s nj gruaje q i prgjigjet zhurma e daulles s nj burri, krijon nj sens politik dhe moslidhje shpirtrore. Titulli luan me shprehjen Franceze pr tilight entre chien at loup, e cila prkthehet si midis