Bibliotek

Gatopardi, kronika e Siilis s Rilindjes

Zbulimi

Oscar Wilde, letrat pr t dashurin Bosie

E diel, 21 dhjetor 2008 Redaktore prgjegjse: Admirina PEI milosao2005@yahoo.com

Rrfehet SCHMITT
Shqiptart keqkuptuan Sknderbeun
Tre saktsime...

Si u prgjigjet Oliver Schmit gjith akuzave q iu drejtuan atij me iden se po shkatrronte mitin e heroit dhe si i komenton deklaratat e shkrimtarit Ismail Kadare?

1. N libr nuk thuhet se Ivan Kastrioti paskej qen serb. 2. N libr nuk thuhet se gjakmarrja paskej qen motivi i kryengritjes; fjala sht n t vrtet pr t vetmin motiv personal, t shfaqur qart n dokumentet, t Sknderbeut, si renegat i vetm dhe oficer i suksesshm osman q filloi nj kryengritje kundr sulltanit. Vet kryengritja kishte arsye shum m komplekse, t cilat analizohen me hollsi n libr. 3. Libri nuk ka pr qllim t demitologjizoj Sknderbeun kjo gj thuhet q n parathnie.

ADMIRINA PEI

Shnimet e jets
i qllimshm drejtimi q mori ky debat? Ndoshta po. Libri im nuk ka pr qllim t mitizoj Sknderbeun. Askund nuk kam thn se babai i Sknderbeut Ivan Kastrioti ishte serb. Ngaq librin e kam shkruar n radh t par pr lexuesin gjerman dhe jo at shqiptar, kam ruajtur at form q gjendet n burimet dokumentare t kohs s tij; e kto si latinishte ashtu edhe greqishte japin trajtn Ivan, ndrsa n burimet osmane Jovan... Shmit thot se temat kryesore t diskutimit nuk kan t bjn aspak me librin dhe se diskutimi n t vrtet nuk ka nj objekt. ...me qndrimet e tij ...

liver Jens Schmitt mendon se nj emr nuk t jep elsin pr gjuhn e aq m pak pr identite tin. Pas nj varg pyetjesh q ngacmonin prej javsh kureshtjen e shqiptarve, Schmitt, au tori i veprs m t re Sknderbeu na shuan shum dyshime q ngritn krye gjat ditve t debatit mbi figurn e heroit ton kombtar Sknderbeu. Ai debat nxorri n pah vetin ton pr tu ngutur ngaher e pr tu ngatrruar me fjalt tona si n nj qerthull. Shum debatues u hodhn n diskutime, pa e lexuar librin, e t tjer e paragjykuan pa dashur t din asnj detaj rreth tij. A ishte

Kur po xhirohej nj film, gjurmt e censurs

NGA XHANFIZE KEKO

STALINI I PICASSO-S

Vizatimi q tronditi rrethet komuniste

NGA GEZIM QENDRO

Letrsi

N faqen 2

Juda puthte mrekullisht

NGA MAIRA PAPATHANASOPULU

II- LIBRI I SKENDERBEUT

E diel, 21 Dhjetor 2008

Intervista dhe Debatet

Vetm nj muaj pas botimti t librit Sknderbeu reagon historiani zviceran. Si u prgjigjet Oliver Schmit gjith akuzave q iu drejtuan atij me iden se po shkatrronte mitin e heroit? Si i komenton deklaratat e shkrimtarit Ismail Kadare? N kt rrfim t gjat historiani Oliver jens Schmit zbardh shum t vrteta q lidhen me qndrimet e tij rreth figurs s Sknderbeut dhe sidomos mbi rrjedhn q mori debati i lindur pas botimit t librit t tij n gjuhn shqipe

Schmitt
Shqiptart e keqkuptuan Sknderbeun tim
ADMIRINA PEI liver Jens Schmitt mendon se nj emr nuk t jep elsin pr gjuhn e aq m pak pr identitetin. Pas nj varg pyetjesh q ngacmonin prej javsh kureshtjen e shqiptarve, Schmitt, autori i veprs m t re Sknderbeu na shuan shum dyshime q ngritn krye gjat ditve t debatit mbi figurn e heroit ton kombtar Sknderbeu. Ai debat nxorri n pah vetin ton pr tu ngutur ngaher e pr tu ngatrruar me fjalt tona si n nj qerthull. Shum debatues u hodhn n diskutime, pa e lexuar librin, e t tjer e paragjykuan pa dashur t din asnj detaj rreth tij. A ishte i qllimshm drejtimi q mori ky debat? Ndoshta po. Libri im nuk ka pr qllim t mitizoj Sknderbeun. Askund nuk kam thn se babai i Sknderbeut Ivan Kastrioti ishte serb. Ngaq librin e kam shkruar n radh t par pr lexuesin gjerman dhe jo at shqiptar, kam ruajtur at form q gjendet n burimet dokumentare t kohs s tij; e kto si latinishte ashtu edhe greqishte japin trajtn Ivan, ndrsa n burimet osmane Jovan... Shmit thot se temat kryesore t diskutimit nuk kan t bjn aspak me librin dhe se diskutimi n t vrtet nuk ka nj objekt. Por si u prgjigjet Oliver Schmit gjith akuzave q i drejtohen atij, si i ko-

Rrfehet

menton deklarate shkrimtarit Ismail Kadare? N kt rrfim t gjat historiani Oliver Schmit zbardh shum t vrteta q lidhen me qndrimet e tij rreth figurs s Sknderbeut dhe sidomos mbi rrjedhn q mori debati i lindur pas botimit t librit t tij n gjuhn shqipe.

Sc hmitt Schmitt dhe shqiptart...

Z.Sc hmitt, mund t na f lisni Z.Schmitt, flisni pak pr lidhjen tuaj me Shqiprin dhe shqiptart? Interesimi im pr kulturn shqiptare ka filluar hert, gjat nj udhtimi q bra n kufirin grekoshqiptar n vitin 1991. M 1996 kam ardhur n Shqipri pr her t par, vizitova sidomos jugun midis Kors, Gjirokastrs dhe Sarands. Qysh shpejt lindi plani pr t shkruar nj disertacion me tem shqiptare, q do ti kushtohej Arbris venedike n fund t shekullit 14 dhe n shekullin 15. Shqipen e kam msuar me nj mik e koleg shqiptar n Vjen dhe kam mundur ta prmirsoj vitet e fundit n nj numr udhtimesh n hapsirn shqipfolse. Kam patur kontakte t ngushta me koleg shqiptar qysh gjat studimeve n Vjen aso kohe studionin ktu shqiptar q sot japin msim n Prishtin dhe Tetov; m i njohuri sht pa dyshim ministri i sotm i arsimit t Kosovs Enver Hoxhaj.

Kam patur gjithmon kontakte t mira me student shqiptar gjat msimdhnies n universitetet e Mynihut dhe t Vjens, mes tyre edhe me asish q kan vet sot punime hulumtuese. Gjat viteve t fundit kam udhtuar disa her n Shqipri, Kosov dhe Maqedoni, jam takuar ktu me koleg t shumt, me disa kam patur edhe diskutime shum intensive, mes t tjerash n konferencat pr Sknderbeun q u organizuan n vjesht 2005. Instituti universitar ku un punoj mban kontakte me institucione analoge n hapsirn shqipfolse, e un i zhvilloj m tej kto kontakte edhe nprmjet veprimtaris sime n Komisionin Ballkanik t Akademis Austriake. Akademia Austrike n janar 2008 nnshkroi nj marrveshje me Akademin e Shkencave dhe Arteve t Kosovs. N vitet e fundit, me prkrahjen e rektoratit t Universitetit t Vjens arrita t ngre edhe nj program bursash pr historian t rinj shqiptar (nga Shqipria dhe Kosova). S fundi Instituti im ka marr n gjirin e vet bibliotekn e Institutit Shqiptar t Mynihut, nj nga koleksionet m t rndsishme albanologjike t Europs perndimore. Cila t jan fusha t e studime ve Cilat fushat studimev shqiptar e q prbjn inter es pr shqiptare interes ju? Merrem sidomos me historin

Nj jet me Sknderbeun
Q n gjimnaz pata lexuar klasikt e albanolgjis historike (sidomos ufflay-n dhe Jireeku-n). Kshtu plani pr t kryer vet hulumtime arkivore pr Sknderbeun ka lindur shpejt. Munda ta realizoj kt plan midis viteve 1999 dhe 2007, ndrsa vepra Arbria venedike dhe nj numr shkrimesh e botimesh dokumentare ishin paraprijse t to.

E diel, 21 Dhjetor 2008 Keqkuptimet mbi librin

Dua t nnvizoj se temat kryesore t diskutimit nuk kan t bjn aspak me librin: 1. N libr nuk thuhet se Ivan Kastrioti paskej qen serb. 2. N libr nuk thuhet se gjakmarrja paskej qen motivi i kryengritjes; fjala sht n t vrtet pr t vetmin motiv personal, t shfaqur qart n dokumentet, t Sknderbeut, si renegat i vetm dhe oficer i suksesshm osman q filloi nj kryengritje kundr sulltanit. Vet kryengritja kishte arsye shum m komplekse, t cilat analizohen me hollsi n libr. 3. Libri nuk ka pr qllim t demitologjizoj Sknderbeun kjo gj thuhet q n parathnie.

LIBRI I SKENDERBEUT- III

mesjetare, por kiam shkruar edhe nj studim pr Faik Konicn, s fundi edhe nj histori t Kosovs. M 2006 dhe 2008 u zhvilluan n Vjen dy konferenca albanologjike, njra pr kritikn e historiografis, tjetra pr historin e fes, n kto morn pjes koleg shqiptar dhe ndrkombtar. Prfundimet do t botohen vitin e ardhshm. Vizita t tuaja n kt v end? izitat vend? Midis viteve 1996 dhe 2008 kam ardhur shum her n Shqipri, por m kan ln mbresa sidomos udhtimet e viteve 2006 e 2007 n viset e Sknderbeut (Mat, Dibr) e n Shqipri t veriut. Kujtoj me dshir mikpritjen, sidomos n zonat e thella. Cila t kan qen k ontaktet e Cilat kontaktet para t njohjes me Sknderbeun, dhe f ar ju joshi pr t hulumfar tuar r reth tij? T ek e fundit pse nj rr Tek libr pr Sknderbeun? Q n gjimnaz pata lexuar klasikt e albanolgjis historike (sidomos ufflay-n dhe Jireekun). Kshtu plani pr t kryer vet hulumtime arkivore pr Sknderbeun ka lindur shpejt. Munda ta realizoj kt plan midis viteve 1999 dhe 2007, ndrsa vepra Arbria venedike dhe nj numr shkrimesh e botimesh dokumentare ishin paraprijse t to.

Libri dhe gimet eagimet rea

Ndalojm pak tek libri juaj i ri, Sknderbeu. Sa sht i pranishm elementi ar tistik n v eartistik ve prn tuaj? Biografia sht, n kuadrin e historiografis, nj zhanr me r regullat e veta, t cilat lejojn q t lidhet puna shkencore edhe me mtimin artistik. Vitet e fundit n dije sht zhvilluar

nj diskutim intensiv lidhur me teorin e biografis, ndr t tjera edhe mbi mundsin e lidhjes s modeleve narrative me ato analitike. Jam prpjekur t shkruaj nj libr, i cili prdor edhe metodat e shkencs historike, por lexohet mir. A e mort me mend q do t kishte nj r ea gim t till kur po rea eagim e shkr uanit? shkruanit? Jo. Si mendoni, f ar e lndoi far sedrn e shqiptarv e n kt shqiptarve rast? Diskutimi mbi librin ndjek mekanizma mediale, t cilat njihen edhe nga raste analoge. Ktu libri vet shrben si siprfaqe projektimi pr stereotipe, ideologji dhe me sa duket, edhe frikra. Shumica e pjesmarrsve shprehin sidomos mendime t paraprgatitura. Prmbajtja e vet librit nuk luan ndonj rol. M t shumtt e librave q jan kontestuar ashpr, nuk jan lexuar prej kritikve t tyre m t rrept. N rastin konkret ata q e kan lexuar librin jan shprehur n mnyr t diferencuar ose pozitive (Fatos Lubonja, Beqir Meta, Artan Lame), t tjer, q nuk e kishin n dor, nuk kishin nevoj ta lexonin, pasi e dinin paraprakisht far prmbante ai. Ndaj debati dhe rrjedha e tij nuk t habit fort. M 2007 n Bullgari ndodhi nj debat edhe m i ashpr: nj koleg gjerman dhe nj kolege bullgare, t cilt kishin punuar mbi

ikonografin e masakrs s Batakut (1876) u akuzuan nga nacionalist bullgar se po e mohonin masakrn. Kt gj t dy kta studiues n t vrtet nuk e kishin br, megjithat opinioni publik bullgar, ndr ta edhe presidenti i shtetit ishin t bindur se t huajt po sulmonin nderin kombtar t bullgarve. Sapo q aktivohet ky lloj stereotipi, sht gati e pamundur t argumentosh kundr tij n mnyr racionale. Kto stereotipe nacionaliste dhe ksenofobe u prdorn nga sistemet komuniste si mjete pushteti, ato n Shqipri jan edhe m t forta se n Bull-

Ndryshimet dhe shoqria

do hulumtim do par si nj proces: materiali i ri dhe shtrimi i ri i pyetjeve t ojn n rezultate t reja. Ndrsa trajtimi q u bn shoqria ktyre hulumtimeve sht dika tjetr. Mes diskursit shkencor dhe atij shoqror shpesh nuk ka prputhje, sidomos n ato raste kur prfundimet e hulumtimit, pr shkaqe t ndryshme, mund t ndjehen si t seklldisshme ose negative nga nj shoqri.

gari. E meq n t dyja kto shtete nuk sht zhvilluar, ose ve sapo ka filluar t zhvillohet nj diskutim publik mbi pasojat e politiks izolacioniste komuniste, paragjykime t tilla mund t aktivohen fare leht. N mbyllje dua t nnvizoj se temat kryesore t diskutimit nuk kan t bjn aspak me librin: 1. N libr nuk thuhet se Ivan Kastrioti paskej qen serb. 2. N libr nuk thuhet se gjakmarrja paskej qen motivi i kryengritjes; fjala sht n t vrtet pr t vetmin motiv personal, t shfaqur qart n dokumentet, t Sknderbeut, si renegat i vetm dhe oficer i suksesshm osman q filloi nj kryengritje kundr sulltanit. Vet kryengritja kishte arsye shum m komplekse, t cilat analizohen me hollsi n libr. 3. Libri nuk ka pr qllim t demitologjizoj Sknderbeun kjo gj thuhet q n parathnie. Krejt debati n t vrtet nuk ka objekt, si e shprehu Ardian Klosi. Shum shqiptar mendojn se figura e Sknderbeut sht e studiuar mjaftueshm dhe ska v end vend pr ndonj t r e entuziaste q re mund t ndryshoj imazhin ton mbi kt figur. T tjer thon se studimet e shumta shqiptar e mbi shqiptare Sknderbeun n uk ln ndonj nuk v end q nj studiues i huaj t ng rihet e t mb uloj boshllqet. ngrihet mbuloj Ka nota xhelo zie ktu? Ng a se shxhelozie Nga

kaktohet? Kt t fundit un nuk mund ta gjykoj. N trsi duhet vrejtur se do hulumtim do par si nj proces: materiali i ri dhe shtrimi i ri i pyetjeve t ojn n rezultate t reja. Ndrsa trajtimi q u bn shoqria ktyre hulumtimeve sht dika tjetr. Mes diskursit shkencor dhe atij shoqror shpesh nuk ka prputhje, sidomos n ato raste kur prfundimet e hulumtimit, pr shkaqe t ndryshme, mund t ndjehen si t seklldisshme ose negative nga nj shoqri. Vetm se kjo nuk sht dika tipike shqiptare, por mund t vrehet edhe n shum raste t tjera nj shembull ktu sht roli i Zvicrs n Luftn e dyt Botrore, i cili n paraqitjet zyrtare del shum m pozitiv sesa n hulumtimet e historianve. Mirpo nj debat i gjer i krejt shoqris solli n situatn q tani shoqria e ka kaprcyer kt mit kombtar, konkretisht ngaq nuk diskutoi vetm n mnyr emocionale, por edhe racionale, dmth. duke vn n themel t diskutimit materialin dokumentar, nga arkivat, e jo mendimet e paraprgatitura. Natyrisht q jo t gjitha pjest e popullsis pranuan n t njjtn mas, megjithat sht arritur nj konsensus i ri mbi kt pjes t historis nprmjet nj diskutimi t hapur, zakonisht me nivel t mir. Por nuk ka qen aspak proces i leht. Ekziston nj mendim i prgjithshm, se libra t q n nj librat f ar mn yr e th y ejn mitet k omnyr yre thy kombtar e jan m inter esant, mbtare interesant, r r jedhimisht m t shitshm. Hyn libri juaj n kt ka te gori? kate tegori? Jo. N t vrtet mjafton t lexosh hyrjen. Qllim i librit nuk sht shkatrrimi i nj miti, por rindrtimi historik mbi bazn e gjith burimeve t shfrytzueshme e me pesh. N pjesn prmbyllse analizohet dhe shpjegohet receptimi i Sknderbeut n Europ dhe n Ballkan, si lindi imazhi i sotm i Sknderbeut. Debati mbi demitologjizimin i shkon tangent qllimit t librit ashtu si nuk kan t bjn me librin edhe elementet e tjera t debatit. Ve ksaj mendoj se pr t arritur mirqenien ka rrug m t mira nga hartimi i librave shkencor.

Vijon n faqen 4

IV- LIBRI I SKENDERBEUT

E diel, 21 Dhjetor 2008

Intervista dhe Debatet

Veprat m t rndsishme u krijuan vetm pas vitit 1945 dhe ato i prgjigjen konceptit t realizmit socialist prkatsisht t stalinizmit kombtar, si e modeloi Enver Hoxha. Ndrkaq nuk ekziston ndonj ikonografi e gjer parakomuniste, e cila do mund t bhej nj alternativ ndaj mnyrs komuniste t t lexuarit.

Schmitt

Vijon nga faqja 4

Rrfehet

Emra t slla v Emrat sllav

Emr timet n librin tuaj jan Emrtimet kry esisht n gjuhn slla ve. Nisur kryesisht sllav pr ej tyr e jan nxjer r edhe k onkprej tyre nxjerr konkluzione t shpejtuara t tipit: Sc hmitt e cilson Sknderbeun Schmitt serb , edhe pse n tekst n uk ka serb, nuk cilsime t tilla t dr ejtpr dr ejta. drejtpr ejtprdr drejta. Pse jan pr dor ur kto emra n prdor dorur gjuhn slla ve? P .sh, pse Iv an dhe sllav P.sh, Ivan jo Gjon? Bhet fjal pr nj keqkuptim thelbsor. Nj emr nuk sht n gjendje t tregoj pr prkatsin gjuhsore ose etnike t nj personi. Nj shqiptar q quhet Ali bhet arab prej ktij emri po aq pak sa bhet vetiu serb nj person q quhet Ivan. N libr nuk thuhet se Ivan Kastrioti paskej qen serb. Nuk e di se kush e hapi kt far debati pr her t par porse ai pohim vuri n veprim mekanizmin medial. Ndaj reagimi emocional negativ nuk ka asnj baz. Kushdo q e lexon librin ka pr ta vrejtur kt gj; kurse ai q nuk e ka lexuar do t vazhdoj t ndjek mendimin e tij t paraprgatitur. Meq jemi n kt tem, f ar far pr ka tsie do ti je pnit Sknder prka katsie jepnit Sknderbeut? Kjo pyetje niset prej hipotezs se etnia ka vazhdimsi dhe mbetet e pandryshuar, dika me t ciln dija ndrkombtare nuk pajtohet. Prkatsia etnike n Mesjet nuk kishte ndonj rndsi t madhe. Njerzit patjetr q ishin t vetdijshm pr ndryshimet gjuhsore; mirpo prkatsia fetare, pozicioni shoqror, dallimet midis shoqrive t qytetit dhe t fshatit, mnyrat e ndryshme t jetess n malsi dhe n ultsira kishin pesh m t madhe. Sidomos n rastin e fisnikve kategoria etnike nuk ndihmon shum: sa m e rndsishme t ishte nj familje, aq m ndrkombtare ishte ajo. Kjo vlente edhe pr Kastriott, t cilt ishin t lidhur me familje serbe dhe grekobizantine dhe ishin krenar pr kt. N ndryshim nga identiteti etnik, kishte rndsi identiteti politik dhe kulturor: Sknderbeu e shihte veten si zot t Arbris. N lmin kulturor humanizmi, t cilin e kishte prur n Arbri kisha katolike, luajti aty nga fundi i jets s Sknderbeut nj rol t rndsishm kshtu duhet kuptuar

lidhja e tij me epirott e antikitetit ose imitimi i kurors mbretrore t Maqedonis (njra pjes e s ashtuquajturs prkrenare e Sknderbeut n Vjen). A kan lidhje kto emr time emrtime me f aktin se ju k eni dashur ti faktin keni qndr oni besnik dokumente ve t qndroni dokumentev cila ve u jeni r efer uar? cilav refer eferuar? Po. Emri Gjon u prdor nga intelektualt e Rilindjes shqiptare. N shumicn e shoqrive europiane emrat e princave prkthehen n gjuhn prkatse: Henri IV n librat gjerman shfaqet si Heinrich IV. N kt pikpamje studimet shqiptare ndjekin nj praktik t zakonshme. Por un, ngaq librin e kam shkruar n radh t par pr lexuesin gjerman dhe jo at shqiptar, kam ruajtur at form q gjendet n burimet dokumentare t kohs s tij; e kto si latinishte ashtu edhe greqishte japin trajtn Ivan, ndrsa n burimet osmane Jovan. Kshtu babai i Sknderbeut shfaqet n gjuh t ndryshme nn kt emr, kurse forma Gjon nuk dshmohet. Ndaj duhet menduar q ai kshtu e ka quajtur vetveten, prandaj edhe u njoh si n Ballkan ashtu, edhe n Itali nn kt emr. Nj kancelar q shkruante latinisht nuk kishte ndonj arsye t prdorte nj trajt sllave t emrit, nj historiograf bizantin si H a l ko ko n d i l i do mund ta kishte quajtur edhe Ioanis: mirpo ai nuk e bri kt gj, por prdori at trajt emri me t ciln njih e j prgjithsisht Ivan Kastrioti. E pra ktu ndj e k thjesht gjuht burim o re. K j o zgjidhje sigurisht q ka m pak ngarkes ideologjike sesa emrkrijimi i ri Gjon. M tej dua t theksoj srish se nj emr nuk t jep elsin pr gjuhn e aq m pak pr identitetin.

Por tr etizimi i ortr tretizimi Sknderbeut

Figura e Sknderbeut sht e zaur uar thuajse n t gjith fuszauruar ha t e ar tit, n letrsi, muzik dhe hat artit, ar tet pamor e, n piktur e skulpartet pamore tur. Pr aq sa njihni, si e k omenkomentoni por tr etizimin q i sht br portr tretizimin Sknderbeut deri m sot, sidomos n Shqipri?

Veprat m t rndsishme u krijuan vetm pas vitit 1945 dhe ato i prgjigjen konceptit t realizmit socialist prkatsisht t stalinizmit kombtar, si e modeloi Enver Hoxha. Ndrkaq nuk ekziston ndonj ikonografi e gjer parakomuniste, e cila do mund t bhej nj alternativ ndaj mnyrs komuniste t t lexuarit. Monumentet n Prishtin dhe air/Shkup qen nj shans pr ti ftuar artistt q t jepnin forma t reja t paraqitjes; por ky shans

u dogj. Dika e ngjashme vlen edhe pr letrsin artistike: letrsia pr Sknderbeun kishte nn diktaturn e Hoxhs nj karakter stabilizues pr sistemin. Ajo kontribuoi q Sknderbeu t bhet feja civile e nj shteti ateist, si e ka formuluar n nj ese Egin Ceka. A kan ar tistt shqiptar nj artistt konce pt t qar t pr kt figur? oncept qart N kuptimin e prgjigjes s msiprme, po.

Saktsime ... Saktsime...

Familja Kastrioti
(Fragment nga libri)

ga kjo bot vinte familja Kastrioti, me rrnjt e veta modeste q humbasin n errsirat e nj rajoni, i cili pr t huajt n shekullin 14 ishte po aq i panjohur sa edhe n shekullin 21. Emri i familjes tregon nj trajt greke, ai vjen pa dyshim prej greqishtes kastron(q edhe ajo vet sht huazuar nga latinishtja castrum) ka do t thot kshtjell, pas ksaj nj Kastriotes sht nj banor, ndoshta komandant i ndonj kshtjelle. Meq asnj nga burimet e kohs nuk thot gj pr prejardhjen e emrit, nuk do t ngrem ktu ndonj hipotez q sht e zorshme pr tu vrtetuar. E sigurt sht vetm q ky emr shkon me botn kulturore bizantine. Rreth mesit t shekullit 14 dokumentohet nj Kastriot si kefalia(kapiten)i kalas s Kanins pran Vlors. Nse ka qen ky ndonj paraardhs i Kastriotve t Dibrs e sesi mund t ket ardhur ajo familje prej jugut n lindje t hapsirs arbre, ky mund t jet vetm nj objekt spekulimi. Lidhur me prejardhjen e Kastriotve mbretron nj heshtje dyfishe: n fillim as q kishte rn n sy ai fis zotrinjsh t vegjl fshati, por pastaj kur papritur u arrit lavdia, biograft e pinjollit m t famshm t familjes hodhn plhurn e harress mbi fillimet modeste. Do t ishte nj pjestar i fisnikris s vjetr arbre, Giovanni Musachi(Joan Muzaki), i cili n kundrshtim nga verifikuesit e Skndrbeut prshkroi me t gjitha hollsit se origjin kishin Kastriott. Ndoshta pr kt ishte nj knaqsi e von q t prshkruante prejardhjen e thjesht t asaj familje e cila kishte shfuqizuar t vetn, shum m t mome e m t respektuar. Gjyshi i zotit Skndrbe quhej zoti Paul Kastrioti dhe nuk zotronte m shum se dy katunde t quajtura Sinja dhe Gardiipostesi, nga ky zoti Paul lindi zoti Joan Kastriota, i cili u b zoti Matit, e nga ky lindi zoti Skndrbe, nn e zotit Skndrbe dhe grua e t lartprmendurit zotit Joan ishte zonja Vojsava Tribalda q vinte nga nj familje e mir.

Ndr te za t e shumta trheqin teza zat ende vmendjen argumentet q ka dhn F an Noli n vitin 1960, Fan pas ripunimit t v e prs s tij ve Sknderbeu. Ndr to do t pr prmendim ka tr . Noli argumenton katr tr. se: a) Sknderbeu ka lindur m 1400. N tekstet tona vijon t shkr uhet 1405 si vit i lindjes s tij. b)Ai n uk ishte 9 vje kur u dr nuk drgua peng te sulltani, por 30 vje. c)Nuk ka asnj dokument q t pr ovoj se ai u k on ver tua n fen pro kon onv ertua islame; dhe d), se Sknderbeu, ndryshe ng a thot Bar leti, n uk nga thot Barleti, nuk e ka kry er akademin ushtarak e kryer ushtarake t K ostandinopojs . f ar mund Kostandinopojs ostandinopojs. far t saktsojm n kto ka tr raskatr te? Viti 1405 duhet mbajtur si i vlefshm. Sknderbeu shkoi n oborrin e sulltanit pas vitit 1423, pra si djalosh i ri. Barleti e prshkruan konvertimin me shum saktsi, shton edhe nj prshkrim t urdhrit t dervishve, ka l t kuptosh se Sknderbeu kaloi n Islam n nj mjedis dervishsh. Ky konvertim nuk vrtetohej aso kohe me shkrim, por bhej para dshmitarsh (ka e prmend edhe Barleti). N Konstantinopoj Sknderbeu nuk mund t ndiqte ndonj akademi ushtarake, pasi ky qytet mbeti bizantin deri n vitin 1453, ndrsa kryengritja e Sknderbeut filloi qysh m 1443.

Kadar e n deba t... Kadare debat...

N v azhdn e deba te ve t funvazhdn debate tev

E diel, 21 Dhjetor 2008

LIBRI I SKENDERBEUT - V
Nn regjimin komunist
Veprat m t rndsishme u krijuan vetm pas vitit 1945 dhe ato i prgjigjen konceptit t realizmit socialist Monumentet n Prishtin dhe air/Shkup qen nj shans pr ti ftuar artistt q t jepnin forma t reja t paraqitjes; por ky shans u dogj. Dika e ngjashme vlen edhe pr letrsin artistike: letrsia pr Sknderbeun kishte nn diktaturn e Hoxhs nj karakter stabilizues pr sistemin. Ajo kontribuoi q Sknderbeu t bhet feja civile e nj shteti ateist

dit, m shum vmendje trhoqn deklara ta t e shdeklarata tat Dekletatat e Kadares krimtarit Ismail e. D o t Kadar re N vazhdn e debateve t odonim t k ko fundit, m shum vmendje mentit disa pr ej prej trhoqn deklaratat e tyr e. P .sh, Kadar e tyre P.sh, Kadare shkrimtarit Ismail thot: 1) f ar far Kadare.Rreth ktyre ka br ky dekleratave Schmit thot: Sknderbeu t kto deklarata n t vrtet keqe q ne shthon m shum pr qiptart duhet ta personin q i lshon, sesa vm n dispr at pr t cilin bhet kutim? Dhe del fjal. Sa pr t tjerat ato nj gjer m a n n jan po aq t sakta sa dhe mn yr t pa primnyr papripohimi q un qenkam tur , kur ka nja r, gjerman, kur n t vrtet njmij e pesjam zviceran. qind libra pr t, dhe ne duhet si servil t ulim k okn t gjith dhe t shohim thot k y gjer thot ky gjerman, kur k emi qindra e qindra irve t dhis mbi prkrenare, kemi libra dhe vlersime t padisku- pjest e tjera nuk jan origjinale. tueshme t Sknderbeut Nuk ka ndonj dokument q t 2) N fillim u gjet q ba bai i flas pr prdorimin eventual t babai Sknderbeut paska pasur nj ksaj pjese. Do menduar se brirt, g r ua slla ve. Kjo mund t jet e simbol i Mbretris antike maqesllav vr tet. Tr feudalt, tr prin- done, simbolizojn mtimin e vrtet. ca t e Eur ops mer r nin g ra t Sknderbeut pr t riprtrir at Europs merr gra huaja dhe asnjher g r uaja e kt mbretri: si Aleksandri i gr huaj n uk kthente identitetin e Madh i ri, si mbret i maqedonve nuk v endit. T ani i gjetn edhe ba- dhe epirotve, duke iu prgjigjur Tani ban, na e paska serb ... K y sht ksisoj gjuhs antikizuese t Rilserb... Ky k u p t i m i i s h m t u a r i k s a j , indjes europiane. Ktu vepronte sid.m.th q nse kjo figur do t domos ndikimi kulturor i kishs mbahet, do t mbahet si figur katolike (paps Piu II, arqipeshm zanafill slla ve, q n uk sht kvit Pal Engjlli t Durrsit). sllav nuk e vr tet f ar e. D .m.th, q K oso va vrtet far are D.m.th, Koso osov do t kthehet prsri n sta tusin statusin Dhe n fund e pr o vincs serbe , dhe nor malpro serbe, normalisht kry e zotin e saj, her oin e saj krye heroin Shum pr ej deba tuesv e, pr t prej debatuesv tuesve do ta k et serb . ket serb. uk e kan nuk Kto deklarata n t vrtet mos thn t gjith, n thon m shum pr personin q i lexuar ende deri n fund librin gjitha t, diskutojn. A megjitha gjithat, lshon, sesa pr at pr t cilin tuaj. E me end pr deba te n kto kushvend debate bhet fjal. Sa pr t tjerat ato jan ka v po aq t sakta sa dhe pohimi q un te mosnjohjeje? Ecuris s debatit nuk mund ti qenkam gjerman, kur n t vrtet ndryshosh m gj. Por meq n jam zviceran. vitet e ardhshme kan pr tu prkthyer her pas here n shqip libra Relik et n eliket historiansh t huaj albanolog, do muz eun e Vjens ... t ishte mir q n diskutimin e muzeun Vjens... ardhshm pjesmarrsit t njohin dyshime Ende ka d yshime mbi auten- m s pari librin e t mos e prdorticitetin e d yr elik eve t Sknder - in at thjesht si siprfaqe projekdy relik elike Sknderb e u t q r u h e n n m u z e u n e timi pr dika tjetr. Do t ishte Vjens. prkisnin vrtet atij Vjens . A i pr kisnin vr tet a tij gjithashtu e dshirueshme q t virelik elike? prdor dorur prej a to r elik e? A jan pr dor ur pr ej het njher n pikpyetje skema mik-armik q prdoret kundrejt Sknderbeut? Specialistt e muzeumit jan t studiuesve joshqiptar. E kuptim mendimit se me prjashtim t br- kan kto nocione? far kushtet-

sh duhet t plotsoj dikush q dshiron t bhet mik i shReliket n Vjen qiptarve? Kush Specialistt e muzeumit e prkufizon se jan t mendimit se me far sht shprjashtim t brirve t qiptare? Debatet dhis mbi prkrenare, kulturore t pjest e tjera nuk jan viteve t fundit origjinale. Nuk ka ndonj kan treguar s dokument q t flas pr paku nj gj: q n prdorimin eventual t kt pik n shoksaj pjese. Do menduar se qrit shqiptare t brirt, simbol i Mbretris Europs Juglinantike maqedone, simbolidore dhe t dizojn mtimin e Sknderaspors nuk ka beut pr t riprtrir kt konsensus. Librat zyrtar t shkolmbretri: si Aleksandri i lave dhe t hisMadh i ri. toris vazhdojn t ndjekin modele t periudhs komuniste vese nga debatet kuptohet q ata nuk pranohen m prgjithsisht. Hulumtimi shkencor duhet t ndjek metodat dhe parashtrimet shkencore t pyetjeve, ai duhet tu qndroj larg klasifikimeve t thjeshta politike pro ose kundra. injolli i tyre m i famshm Skndrbeu, arriti t bhej Prfundimet shkencore parazot i Arbris, se gjak etnik rridhte n dejet e tij, kjo qiten n mnyr t r rokshme, njerzve q i shkonin pas nuk i interesonte. N rast se dmth. historiant japin burimet q do t shqetsoheshim pr kt gj, Skndrbeu nuk do t kan prdorur, n mnyr q lexishte ngjitur dot n at lavdi t madhe, duke qen se vinte uesi t mund ti shqyrtoj ato. prej nj rajoni t przier etnikisht. Ajo ka dim pr prejardhjen S fundi, ajo q m bn t jem etnike t Kastriotve, mbshtetet n disa pak burime. Kurse disi optimist sht fakti q jan t nna e Skndrbeut ishte nj sllave e jugut, bij e zotit t shumt shqiptart e rinj q stufushs pjellore t Pologut. Kjo n fund t shekullit 14 ishte diojn jasht vendit dhe q nuk nj deg e ders s madhe fisnike serbe t Brankoviqve. ndihen m t detyruar ndaj nj diDuhet supozuar se i ati i Vojsavs do t ket qen Grgur Brankturie t administruar dhe t konoviqi, kjo do t thot q djemt e Vosjavs ishin kushrinj me trolluar prej nj elite t vogl. Refamiljen q do t ngjitej n 1427 n fronin (princror) t desvista si Prpjekja dhe Hylli i potve serb. Joan Muzaki e prshkruante Skndrbeun, m drits jan shembujt m t mir t famshin Kastriot, si burr me natyr serbe. Muzaki e shkt potencialit intelektual q ekzisruante kt gj nga perspektiva e nj fisniku t Arbris s ton n Shqipri. Natyrisht q shomesme, familja e t cilit kishte lidhje t ngushta n Itali t qrit n Shqipri, Kosov dhe jugut. Pr t Kastriott jetonin n skajin lindor t hapsirs Maqedoni duhet t jen edhe t arbrishtfolse. ka kishte ai parasysh me natyr serbegatshme q ta shfrytzojn kt prejardhjen ose ndoshta m fort zakonet- mendsin e potencial dhe ta zvendsojn n Skndrbeut, mbetet e hapur pr shkak t mungess s burishkenc klientelizmin me cilsin meve t tjera. Duhet vn re sidoqoft se Muzaki ndjente ndaj dhe kompetencn. Ather nuk Kastriotit t madh nj przierje admirimi dhe refuzimi, tek e kan pr t ndodhur m debate t fundit ky Muzakt i kishte dmtuar rndshm politikisht. Sesa tilla: pasi shkenca dhe hulumtimi t vshtir e kishin klasifikimin etnik t Kastriotve edhe vet shkencor jan ndrkombtar dhe bashkkohasit, kt e dshmon edhe nj element tjetr, fist hapur ndaj kujtdo q punon siniku Arbr Muzaki te Gjergj Kastrioti shihte nj serb, kurse pas metodash shkencore. E kt murgjit serb n manastirin Hilandar n malin Atos e quanin jan duke br ndrkaq disa inteleat kull q kishte blatuar i ati i Skndrbeut Ivani, kulla e ktual dhe studiues shqiptar. Arbrit. Kshtu Kastriott pr nj fisnik arbr ishin serb, ndrVetm se zri i tyre duhet dgjuar sa pr murgjr serb arbr. Asgj nuk e dshmon m mir pozim shum e atyre u duhet dhn cionin e tyre n nj hapsir kalimtare midis dy trevave gjushansi q t ndjekin nj karrier hsore. E sigurt sht q prejardhja etnike nuk qe vendimtare shkencore. n ngjitjen e familjes Kastrioti.

Pinjolli Sknderbe
(fragment nga libri)

VI - VIZATIMI

E diel, 21 Dhjetor 2008

Artisti dhe Partia

M 12 mars 1953, disa dit pas vdekjes s Stalinit Les Lettres franaises, nj botim komunist tepr i lexuar i asaj kohe, botoi n faqen e par nj portret t Stalinit t vizatuar nga Picasso. Ky portret i diktatorit n mosh t re, ku artisti kishte thjeshtzuar tiparet sipas stilit s tij t njohur, shkaktoi zemrimin e furishm t Aragonit dhe t Partis Komuniste franceze, t cilt e qortuan Picasson ashpr se e kishte trajtuar portretin e Stalinit n mnyr jo shum realiste...

GZIM QNDRO PABLO , ABLO, Jam i detyruar t t shkruaj edhe nj her. Ti shprdorove besimin ton. E megjithat nj Zot e di se deri n pik t duam Elsa dhe un. Ta themi midis nesh, t gjith e din se ti vizaton si derr, por e vrteta sht se duke na dhn at vizatim t Stalinit e kalove masn. Ambasadori (sovjetik : shnimi im) sot n mngjes m bri me dije se Malenkovi ishte xhindosur fare. Dhe jo pa arsye! Besoj se do t ishte m mir q pasi t dorzosh vetkritikn tnde, t jepje dorheqjen. Me dor n zemr po t them se vizatimi yt sht i tmerrshm pr propagand. Nse do t fitosh jetesn me poet e tua, mir, n rregull, po q ti thyesh ato n kokn e partis, kshtu nuk bn. Kujdes Pablo, spo t them m shum. Nnshkrimi Aragon Kjo fjalia e fundit ngjan si krcnim i mirfillt. kishte ndodhur? far kishte br Picasso q t meritonte fjal kaq t rnda nga Lui Aragoni, miku i tij dhe nj nga personalitetet e shquara t kulturs dhe politiks franceze t asaj kohe? Ngjarja, e cila shpejt mori prmasat e nj skandali t vrtet, ka hyr n histori me emrin shtja e portretit t Stalinit. Por vizatimi i lidhur me skandalin sht shum m pak i njohur se Pllumbi i Paqes apo Guernika. M 12 mars 1953, disa dit pas vdekjes s Stalinit Les Lettres franaises, nj botim komunist tepr i lexuar i asaj kohe, botoi n faqen e par nj portret t Stalinit t vizatuar nga Picasso. Ky portret i diktatorit n mosh t re, ku artisti kishte thjeshtzuar tiparet sipas stilit s tij t njohur, shkaktoi zemrimin e furishm t Aragonit dhe t Partis Komuniste franceze, t cilt e qortuan Picasson ashpr se e kishte trajtuar portretin e Stalinit n mnyr jo shum realiste. Fjal t dykuptimta dhe aspak bindse nse kujtojm se me t prmendur fjaln realitet n filozofin e artit, ke hyr n nj truall t rrshqitshm ku trajtat dhe forma e peizazhit ndryshon vazhdimisht, ndrsa mjegulla q t rrethon ta bn edhe m t turbullt pamjen. Kjo polemik tepr e gjall, e cila lidhet me konceptet e realizmit socialist sovjetik, tregon edhe se kjo metod artistike kishte asokohe n Franc shum m tepr prkrahs nga sa besohet. Po cilat ishin mkatet e Picassos? Le ta shohim kt skandal n rrafshin politik dhe estetik. Me vdekjen e Stalinit bota mbajti frymn- kujton Pascal Cauchy, sekretar i Prgjithshm i Qendrs s historis s Europs s shekullit XX. far do t ndodhte pas vdekjes t T Madhit t fundit? Aq m tepr q ne nuk e dinim se bashkpuntort e tij m t afrt do ta sulmonin, n fillim me kujdes dhe m pas, egrsisht. Zia prfshiu t gjitha rrethet e majta franceze. Selia e Partis Komuniste franceze u vesh me plhur t zez. Por admirimi pr carin aziatik nuk u kufizua vetm te komunistt besnik. Hidhrimi prfshiu shumicn e publikut francez i cili ishte i njohur pr prirjet e tij t majta. Asokohe bhej fjal pr t nderuar njeriun q fitorja e Ushtris s Kuqe i kishte dhn nj prestigj t padiskutueshm n t gjith botn - tregon Pierrre Daix-i, kryeredaktor i Les Lettres franaises. N Dhomn e Deputetve n Paris, kryetari Edouard Herriot krkoi t mbahet nj minut heshtje n kujtim t atij q mundi Hitlerin dhe modernizoi BRSSn. Vetm dy deputet refuzuan t ngrihen n kmb. Kudo n Franc u organizuan mbledhje prkujtimore n nderim t Stalinit dhe u mbajt nj minut heshtje n shum uzina. Disa dit m von, n Sotteville, u zhvillua nj betej n rrug me policin pasi nj pjes e popullsis, e nxitur nga drejtuesit vendor komunist dhe shumica e kshillit bashkiak, krkonte ta emrtonte bulevardin e qytetit sipas emrit t diktatorit sovjetik. Gazeta LHumanit n botimin e saj special e lajmronte vdekjen e Stalinit me titullin Zi pr t gjith popujt q shprehin hidhrimin m t thell pr t madhin Stalin dhe m pas vinin artikuj t Jacques Duclos-it, Maurice Thorez-it, tekste t Stalinit, Malenkovit, editoriali i Pravdas dhe nj faqe e tr nn titullin Stalini, mjeshtri yn i socializmit. Dhe n t gjith kt atmosfer t przishme t orkestruar mjeshtrisht, papritur nj skandal. Si nj shaka e patkeq n funeral. Por q pr pak prishi t gjith funeralin. Aq me tepr q Picasso nuk kishte patur asnj qllim pr t blasfemuar me nj ikon t komunizmit, pasi ai e kishte treguar jo vetm n nj rast admirimin e tij pr carin sovjetik.

Stalini i Picasso-s
Vizatimi q tronditi rrethetkomuniste
es t 26 marsit, e vetmja q ishte nns h k r u a r. Pjesa fanatike e partis e perceptoi portretin si blasfemi t qllimt t nj artisti, besnikrin e t cilit ndaj komunizmit e kishin par gjithmon me dyshim. T tjer bnin thirrje pr mirkuptim pasi bhej fjal pr nj artist q ishte vshtir ti krkoje tu prmbahej kanoneve t paraqitjes klasike t figurs s njeriut, qoft ky edhe vet Stalini. Ndrsa shtypi i djatht, q nuk e kishte honepsur asnjher simpatin e hapur q tregonte Picasso pr carin e kuq shkruante: ai nuk e ka mohuar asnjher rolin e tij prej lakeu t Stalinit. Picasso, far talenti prej lajkatari!!! Puna vajti edhe m larg. U solln n kujtes disa faje t artistit t madh t bra gati 40 vjet m par. Ja thot Pierre Daix-i: Picasso vendosi ta ekspozoj tablon Les Demoiselles dAvignon vetm n vitin 1916. Dihet se tabloja titullin q mban sot e mori prej Andre Salmonit n Salon dAntin, me qllim q t fshihte prej censurs titullin e saj fillestar Bordelli i Avinjonit. Por n korrik, n kohn kur u hap kjo ekspozit Franca prjetonte n betejn e Verdunit aste nga m tragjiket. Me qindra francez t vrar do dit! Pr m tepr gjermant morn fortesn e Vaux-s m 7 korrik. Fakti q Picasso vendosi ta nxirrte kt tablo nga atelieri pikrisht n kt koh, nuk m duket nj gjest dhe aq i pafajshm. N letrn e drguar Picasso-s Aragoni nuk e fsheh se ambasada sovjetike dhe Malenkovi ishin xhindosur keq. Poet e Picassos si i quan Aragoni po thyheshin vrtet mbi kokn e partis. Madje dhe t vet Aragonit, i cili n at koh kishte pozita t lkundura sepse ishte shigjetuar pr qndrime liberale nga Thorez-i prej Mosks ku po kurohej. Skandali po merrte prmasat e nj orteku, duke tronditur marrdhniet e PKF-s me Vllain e Madh BRSS-n, dhe kupoln e vet PKF-s. T nesrmen sekretariati i PKF-s i mbledhur urgjentisht, prgatiti nj komunikat e cila u botua m 18 mars, n t ciln dnohej vizatimi i Picassos n mnyr kategorike. Aty vihej n shnjestr edhe vet shkrimtari dhe poeti komunist Lui Aragon, drejtori i re-

Morm vendim q t shkruanim dy tekste, - thot Pierre Daix-i, - nj Frederic Joliot-i dhe tjetrin Aragon-i, duke vn poezin e Henri Bassis-it posht nj portreti t Stalinit. Po kujt ti krkonim t na bnte portretin? Aragonit i shkoi mendja te Legeri. Por un kundrshtova duke thn se t gjith do t uditeshin kur t dgjonin se nuk ia kishim krkuar Picassos. Athere pa e zgjatur Aragoni i drgoi telegramin e famshm: Stalini vdiq. Drgo far t duash, tekst ose vizatim. Picasso na krkoi foto t udhheqsit sovjetik. I drguam me dik t gjith dokumentacionin fotografik (portrete t periudhs 1903-1953) dhe m n fund, m 12 mars, pas nj pune t mundimshme t fotogravuristve, sepse Picasso e solli portretin vetm tri or prpara prfundimit t faqosjes, e botuam n faqen e par. Portreti u ribotua menjher t nesrmen jo vetm nga shtypi i majt. Ai u perceptua nga t majtt si agresion ndaj figurs ideale t Babait t Popujve. Portreti nuk i plqeu as ambasads sovjetike n Paris dhe kupols komuniste n Partin Komuniste t BRSS-s. Sipas historianes Lucie Fougeron, dhe si dshmojn arkivat e PKF, ndaj skandalit pati dy qndrime, pro dhe kundr. Grupi kundr kryesohej prej August Lecoeur-it, fmija i llastuar i partis, kundrshtar i artit t Picassos, sekretar organizativ i partis dhe autor i letrs m t vlersuar q u botua te Les Lettres Franais-

E diel, 21 Dhjetor 2008

VIZATIMI-VII
t rndsishme q kishte lulzuar gjat shekullit XIX, t tradits neoklasike dhe t pikturs s zhanrit. Edhe kjo tradit, njlloj si mjeshtrat e artit t Rilindjes europiane e shihte skicn si nj etap e ndrmjetme, nj stacion i detyrueshm, pjes e studimeve t domosdoshme q paraprinin prfundimin e tablos, por pa i njohur statusin e nj vepre t mirfillt. Vetm shum von, arti modern, duke lvduar menjhershmrin e paraqitjes, dhnien e astit, largimin prej kanoneve klasike, virtuozitetin dhe energjin e linjave, shfaqjen e spikatur t personalitetit t artistit, i dha skics dinjitetin e nj vepre t mirfillt. Pra, nj vepr e denj e realizmit socialist nuk duhej t karakterizohej prej menjhershmris s realizimit (ky ishte nj nga mkatet e pafalshme) por vepra duhej mbaruar, me durim dhe duke mbajtur nn kontroll tablon, duke treguar njohje t lvdueshme t ligjeve t kompozimit dhe rrfimit me figura dhe t organizimit t ngjyrave dhe t drithijes. Dhe sa m i rndsishm t ishte personazhi i paraqitur, aq m pak lejohej lirshmria e trajtimit, pale pastaj t durohej paraqitja e udhheqsit vetm me nj skic t shpejt! Si mund t jepej figura e shefit si frymzues fitoresh? Ku ishin elementet shprehs, gjuha e trupit, entuziazmi dhe forca e vullnetit t udhheqsit, forc e cila duhej t ishte ngjitse dhe ti kalonte ashtu pa e kuptuar edhe shikuesit. Asgj prej ktyre. Vetm nj skic e hedhur ashtu shpejt! Nj mkat tjetr i gjeniut mosprfills sht fakti q ai nuk e kishte vendosur Stalinin n nj kontekst m t gjer se ai vet. Personazhi historik duhej paraqitur n thelbin e tij m abstrakt dhe m simbolik. Monumentaliteti dhe madhshtia ishin pjes e ikonografis q synonte ti jepte prmasat e vrteta t natyrs s tij mbinjerzore. Pr ta br m t qart kt po prmend verbimin e pakuptueshm t historiografis dhe estetiks sovjetike, e cila ishte e zonja t gjente gjilprn n mullarin e historis, kur trajtonte rolin e individit n shoqri por q nuk u shqetsua aspak nga ngritja marramendse e kultit t Stalinit e cila sht n kundrshtim t hapur me msimet e marksizmit q jan shum t qarta n kt pik. Sipas tij historia krijohet nga popujt nj entitet i ndar n klasa dhe kjo dukej qart n Rusi ku deri n fund t viteve 30 t shekullit t kaluar sundoi shkolla e marksizmit ortodoks t Pokrovskit, e cila e msonte historin e Rusis dhe t bots pa prmendur asnj emr cari apo gjenerali. Po ashtu disa kritik letrar rus besonin se trsia e veprave t Pushkinit nuk ishte vese nj produkt i shoqris ruse dhe nse nuk do t kishte qen Pushkini, dikush tjetr do ti kishte shkruar kryeveprat n vend t tij. Kulti i dikurshm i personaliteteve t s shkuars n ideologjin komuniste merrte formn e ligjeve objektive dhe impersonale t materializmit historik. Por si tham m lart, kto msime u harruan kur PK BRSS dhe propaganda sovjetike ngritn n qiell kultin e Stalinit, t ngjashm me at t nj gjysm-perndie. Duhet thn se vet personi nuk ishte aspak i rndsishm pr propagandn. Dihej se Stalini ishte shtatshkurtr, me dorn e majt m t shkurtr se t djathtn, me kmb t shtrembra, por asgj prej tyre nuk sheh n imazhet e panumrta q prodhoi propaganda sovjetike. Pra, imazhi i tij ishte dika q kaprcente edhe vet personin e tij. Jeta e udhheqsit ishte e mbshtjell me nj vello mitike, e padprtueshme nga publiku. Si e thot shum sakt Hanah Arendti dhe George Orwelli: Vllai i Madh sht kudo, por at nuk e sheh askush. Mkati i Picassos ishte se Stalinin e tij mund ta shihte kushdo. Artisti kishte ngritur vellon e propagands pr ta zbritur imazhin e Stalinit n nivelin vetjak, t paraqitur pa sfondin e domosdoshm q i jepte personit t tij prmasa q tejkalonin pranin e tij t zakonshme toksore si: peizazhe industriale, turma admiruesish, sfondi i Kremlinit, me dylbi n dor n llogoret e nj beteje, i ulur n nj fron etj. Edhe n ndonj rast kur sfondi pas tij sht njngjyrsh portreti t verbon me medaljet dhe dekoratat q ndrijn mbi uniformn e mareshalit, q nnkupton hapur rolin e tij si strateg ushtarak. Nj tabu tjetr e shkelur prej Picassos sht se me an t mnyrs s paraqitjes e ka vendosur veten m lart se subjekti i paraqitur, ka e tregon liria e interpretimit t portretit i cili, pr hir t s vrtets duhet thn se m ngjan m shum si nj variant i portreteve q mbushin t gjitha tablot e Pikasos, me vetullat e harkuara dhe hundn standart q e gjejm edhe n vetportretin e tij apo t shum figurave q i gjallojn n vizatimet e tij, si piktor, satir, etj. Kt ia bnte shum t qart Aragoni mikut t tij kur i shkruante menjher pas skandalit: Mund t vizatosh sipas qejfit po deshe lule, dhi, dema, madje edhe vet grat, njerzit por me Stalinin ton, nuk mund ta bsh kt. M qart se kaq nuk mund t thuhet. Pra Stalini i prket nj realiteti tjetr, ku nuk t lejohet t interpretosh dhe ku duhet t ndjeksh me prpikmri ikonologjin e Carit t Kuq. Ato punt sipas qejfit, pra, duke ndjekur lirin e tij interpretuese, Picasso mund ti ruante pr lulet, dhit, demat, grat apo burrat, pra shkurt pr qenie t rndomta, q i prkasin realitetit lndor ku jetonte edhe vet artisti. Nnshtrimi q i krkon artistit arti totalitar, qoft ky edhe nj Picasso, t sjell ndr mend nj bashkbisedim t personazheve t Orwellit: A ekziston Vllai i Madh? Po, sigurisht q ekziston. Partia ekziston. Vllai i madh sht mishrim i Partis. A ekziston ai n mnyrn q ekzistoj un? Ti? Jo, ti nuk ekziston

vists Les Lettres Franaises, i cili e kishte porositur Picasson pr portretin (Aragoni botoi menjher nj vetkritik publike). N komunikat lvdohej sidomos zelli kritikues i shokve t shumt dhe u krkohej t gjithve t bashkoheshin me dnimin q i bhej portretit. Po ashtu i krkohej shokut Aragon t botonte t gjitha ato letra q pronin nj kritik pozitive. Shkurt, nga e gjith partia dhe simpatizantt e saj porosia e portretit t Babait t Popujve nj artisti t shthurur dhe t paparashikueshm si Picasso u pa si nj gabim trashanik q kish prishur atmosfern solemne q shoqroi vdekjen e Stalinit n rrethet e majta franceze. Nuk ndihmoi fare fakti q Picasso ishte piktori m i shquar i kohs s tij, antar i PKF dhe autor i pllumbit t paqes q u kthye n emblem t Lvizjes pr Paqen n 1949-n. N kt fushat sulmesh kundr Picassos e cila pati jehon t madhe dhe kthesa t papritura, sjellja e tij u gjykua po aq skandaloze sa vet portreti. Ndrsa vet Picassos nuk duket se i bri shum prshtypje skandalizimi i miqve t tij komunist. Ai i ra fare shkurt: ova lule n varrim. Por buqeta ime nuk u plqye. Dyshime u hodhn edhe mbi vrtetsin e letrs q Aragoni i pati drguar Picassos. Pierre Daixi ka dhn versionin e tij pr kt letr: E njoh kt dokument. Atyre q dyshojn nuk u duhej vese t m telefononin. Asokohe isha kryeredaktor i gazets ku Aragoni ishte drejtor. Ai vet m drgoi t rrija disa dit me Picasson pr t mos e ln vetm ato dit t trazuara. Hyj brenda. Picasso m zgjat letrn e Aragonit dhe m thot: Na shihe, edhe ai drejtori yt e shkel nganjher. Ky ishte reagimi i tij. Por nuk ishte hera e par q partia komuniste franceze dhe miqt sovjetik acaroheshin nga mungesa e respektit q pronin vizatimet e Picassos. N nntor t 1949-s, me rastin e 70-vjetorit t Stalinit Picasso bri tre vizatime q sot ruhen n Muse Picasso - n t cilt shihet nj dor q ka ngritur nj got dhe posht vizatimit shihen fjalt Pr shndetin Tuaj, Stalin!. Vizatime q u gjykuan t paprshtatshme pr propagand nga aparatikt sovjetik dhe botimi i tyre u ndalua n BRSS. Skandali ndodhi edhe n nj koh kur ndeshja n planin ideologjik dhe kulturor midis dy kampeve ishte acaruar s teprmi. Gjendja rndohej edhe nga fakti q acari i Lufts s Ftoht kishte prfshir tanim t dyja kampet, duke ngurtsuar tejmase pozicionet e tyre ideologjike. Ishte koha kur psikanalistve t shquar, antarve t partis komuniste franceze si Serge Lebovic apo Lucien Bonnaf, iu desh t denonconin ideologjin reaksionare n shrbim t imperializmit amerikan q vihej re n disiplinn e psikanalizs; ishte koha kur Lisenko doli me teorin e dy shkencave. Le t prpiqemi t bjm nj list t mkateve formale t Picassos q shkaktuan zemrimin e aparatikve sovjetik dhe t miqve t tyre francez. Mundet q mkati i par i Picassos t ket qen przgjedhja e moshs s Stalinit. Si e thot Pierre Daix, i drguam me dik t gjith dokumentacionin fotografik (portrete t periudhs 1903-1953), por midis tyre Picasso me sa duket zgjodhi pikrisht nj foto t fillimit t shekullit t XX. Mbase at q nuk bnte pr propagand. Sepse paraqitja e Stalinit si nj djalosh i ri, nuk prkonte me imazhin e krijuar me aq zell nga propaganda komuniste ku ai paraqitej

Picasso na krkoi foto t udhheqsit sovjetik. I drguam me dik t gjith dokumentacionin fotografik (portrete t periudhs 1903-1953) dhe m n fund, m 12 mars, pas nj pune t mundimshme t fotogravuristve,
sepse Picasso e solli portretin vetm tri or prpara prfundimit t faqosjes, e botuam n faqen e par

si Babai i Popujve. Ati yn n Qiell nuk mund t jet nj djalosh. Ai lypset t jet i moshuar, me prvojn e gjith shekujve mbi supe, zot absolut dhe i padiskutueshm i Panteonit dhe popullit t tij. E si mund ta bj kt nj djalk fare i ri? Nse shqyrtojm historin e imazhit t Krishtit, i cili sht prpunuar sipas t njjts ikonografi t artit totalitar, atij t krishter, mbase do t kuptojm m mir arsyen e mllefit t admiruesve t Stalinit. Fillimisht, n katakombet e Roms, n cubicula-n e njohur t shekullit II pas K. dhe m pas n shum imazhe t krishtrimit t hershm, Krishti paraqitet si nj bari i ri, pa mjekr, pra nj figur q zotronte m tepr nj pushtet shpirtror. Kjo prkonte me statusin e athershm t Kishs e cila, ndonse po prgatitej t nwnshtronte pushtetin politik, pushteti i saj ishte ende i kufizuar vetm n sfern shpirtrore. M von, me shpalljen e krishtrimit fe zyrtare dhe n vazhdim, edhe pamja e Krishtit ndryshoi, pr tu shndrruar n shmblltyrn shpesh t rrept t Gjykatsit me mjekr dhe me simbolet e pushtetit t prbotshm, orbin me kryq sipr dhe skeptrin, q na vshtron nga kubet e kishave bizantine. Pushteti komunist n fillim t viteve 50 ishte po aq absolut sa pushteti i kishs n Mesjet, me gjysmn e orbit me yllin e kuq prsipr, prandaj paraqitja e Stalinit si djal i ri, aq m tepr disa dit pas vdekjes, nuk prkonte fare me imazhin e pushtetshm t Atit q me aq kujdes ishte ngulitur n mendjet e njerzve. Publiku nuk mundi ta treste, meq ishte msuar me gatimet bajate t kuzhins s realizmit socialist, ku edhe n ato tablo ku Stalini paraqitet n mosh t re, zakonisht figura e tij ishte pjes e nj rrfimi me figura, ku mosha e tij prligjet m tepr prej ngjarjes q sht zgjedhur t paraqitet, si internimi n Siberi apo ndonj subjekt tjetr i kohs s rinis. Po ashtu mosha e re prjashton urtsin pedagogjike q duhej t prcillte imazhi i shefit t revolucionit. N paraqitjen e tij duhej kmbngulur n inteligjencn e tij, maturin, zgjuarsin, humanizmin dhe kulturn e tij, ka nuk ta lejon paraqitja e udhheqsit si djal i ri. Mkati i dyt mendoj se sht zgjedhja e gjinis. Pr ta sqaruar kt le t citojm nj shprehje t Marksit. Do t ishte jashtzakonisht e dobishme q njerzit q jan n krye t partis t pikturohen me ngjyrat e rrepta t Rembrandtit me t gjith qartsin e tyre. Por arti i realizmit socialist mbshtetej mbi nj tradit

VIII- LETERSI

E diel, 21 Dhjetor 2008

Mbi librin...

uda puthte mrekullisht i autores Maira Pap athanasopulu sht nga librat q kapi shifra re kord shitjesh n shtetin fqinj, Greqin, menjher pas botimit pr her t par t tij, m 1998. N m pak se dy vjet, q nga botimi i par, ai u ribotua me dhjetra her, duke arritur t numronte 250.000 kopje t shitura. Ndrkoh, u prkthye dhe u botua n 15 gjuh t huaja, si n frngjisht, spanjisht, italisht, holandisht, suedisht, polonisht, hebraisht, turqisht, rusisht, etj. Personazhi qendror i ktij libri sht nj grua e re, bashkshorte dhe nn, q ashtu si edhe nj krmill, mbart prher mbi shpin natyrn e saj femrore dhe sigurisht qllimet e do gruaje t zakonshme: t formoj familje, ta ruaj at t bashkuar, t jet trheqse, t mos e tremb pleqria e ardhshme, t mos hidhet nga ballkoni kur t mbrrijn lajmet e kqija. Por, nga ana tjetr, i shoqi, mbarts i botkuptimit tipik mashkullor, nuk mendon dhe smund t mendoj n t njjtn mnyr. far ndodh? Kur fillojn e prplasen bott e tyre? Kur dhe n rrethana e ardhmja e tyre e prbashkt kriset n mnyr t pashmangshme? Si arrin t thyej klishet e nj gruaje t zakonshme, Eleni 36-vjeare? Dhe a del ajo fitimtare me lojrat q vet jeta i kurdis?

Titulli: Juda puthte mrekullisht Autore: Maira Papathanasopulu Lloji: roman Prktheu: Niko Kacalidha Fq. 296 ISBN 978-99943-1-279-5 mimi: 500 lek

Juda puthte mrekullisht

Nj fragmnet nga romani bestseller i Maira Papathanasopulu
MAIRA PAPATHANASOPULU ra ishte gjasht e gjysm dhe Taqi nuk do t kthehej para dh jets nga kursi. Heshtja ishte e padurueshme. Edhe Gushgunin e kishte zn gjumi mbi divan. Ndeza radion, n pritje t Kristins. Po iki duke ln rrnoja mbas vetes... kndonte zonja Aleksiu. Ndrrova stacion para se t dgjoja spikerin tek thoshte: me kt kng Aleksi prshndet Helenn. Nga rrnojat, rash te Gliqeria, t cils ia hngrn unazat t tjert, kurse pak m von Dhimitra Galani konstatonte se nuk je ktu, nuk je m n jetn time. E mbylla radion. Dshira pr cigare mu kthye m e fort. Hapa sirtar e dollape, por Aleksi edhe cigaret i kishte marr. Me hap t sigurt u drejtova pr te dhoma e Taqit. Duke pasur parasysh probabilitetin dhe t dhnat statistikore, sipas t cilave 90% e adoleshentve pin duhan fshehtas, iu futa krkimeve. Pasi gjeta disa Penthouse n nj qosh t dollapit, si dhe nj kuti me prezervativ - kjo e fundit m tronditi - posht dyshekut t tij, n xhepin e djatht t ants s shkolls, gjeta m n fund nj paket Camel . Zogu im e kishte filluar nga t rndat. Vrava mendjen nj

cop her, nse duhej ta qortoja q pinte duhan, por pastaj u kujtova se do t duhej ti shpjegoja se si e kisha zbuluar dika t till. Mora nj cigare, me shpresn se nuk do ti kishte me numr. Por edhe po ti kishte, kurr nuk do ti shkonte mendja se mamaja i kishte hyr n mbretrin e tij dhe e kishte zhvatur pa i thn gj. Me ta thithur nj her, pr pak sa nuk pash zorrt n dysheme. Duke u kollitur hyra n sallon dhe u shemba mbi divan. Gushguni ishte me fat q shptoi. Angulliu me bezdi dhe u nis pr n kuzhin. Pjesn tjetr t cigares e piva me njfar dinjiteti. Gjendja ime shpirtrore sa vinte e keqsohej. Kur i hapa dern Kristins, syt m kishin marr at ngjyrn e kuqe t duhanxhinjve fillestar. - sht, Helen? Pse je kshtu? - Lere mos e pyet. Shkojm brenda, se ke pr t dgjuar shum gjra dhe sht mir ti dgjosh ulur. - Shkuam n sallon. U ul dhe rrinte n pritje, duke m vshtruar n sy. - N radh t par, kam dy dit q t krkoj, ku ishe? - e akuzova un, ngaq nuk e kisha pran gjat vuajtjeve t mia. - Kisha nj pun jasht Athins. Pa thuajm tani, ka ndodhur? - I shkuan syt

te cigarja e shuar prgjysm dhe, duke ngritur vetullat, e prsriti pyetjen: -ka ndodhur, Helen? - Aleksi ka dashnore. M hodhi nj vshtrim, sikur nuk u besonte veshve. - Ku e di ti? I kallzova gjith kishin ndodhur gjat dy ditve t fundit. Q nga ikja e Aleksit, deri te takimi me Nikitn n lokalin e varrezave. Ndrsa un po i tregoja kto, at e kapn ca t dridhura t uditshme tek ndizte esterfildt njrin pas tjetrit. Mbarova dhe po prisja reagimin e saj. Por reagimi i saj nuk ishte ai q prisja. Ndrsa un prisja t fillonte t sharat pr Aleksin, ajo ia dha t qarit. Shtanga n vend e prhumbur. Supozohej se kishte ardhur pr t m ngushlluar mua. - Tjetr kjo tani? Prse qan, moj? - bra un kryqin. - Nuk m besohet kjo q po ndodh! - pshpriti mes ngashrimeve. Rrija dhe e vshtroja, ngaq nuk dija t bja tjetr. - Nse ti, q je grua e fort, reagon n kt mnyr, ather mua m mbetet t bj? Ti v flakn vetes? Fshiu syt dhe m kapi nga supet. - Helen, dgjo mua. Lere q tani! Je martuar me nj trap! - Me sa duket, po. Po ti pate kshtu? - belbzova, duke mos mundur ta prfshi-

ja sjelljen e saj brenda ndonj kuadri t logjikshm. - Kam lidhje me Aleksin q prej nj viti. - kuptim ka kjo, kam lidhje me Aleksin q prej nj viti? - e prsrita un fjalin si idiote, a thua se prsritja do ti ndryshonte kuptimin. - Dua t them se flem bashk. - Mi lshoi supet dhe e hodhi vshtrimin gjetk. Kjo ishte ishte. Kishte oreks pr tu tallur, n nj koh kur vrtetohej frika ime m e tmerrshme. Dshira e saj pr t m ndihmuar q t merrja vendime t prera, m krijoi nj buzqeshje t hidhur. - Lri shakat! Ndiej aq urrejtje ndaj tij, saq, pr ta hequr krejt nga mendja, nuk sht nevoja t m thuash gjra t tilla. Pshertiu e lodhur: - Nuk bj shaka. Sistemiim mendor bri qark t shkurtr. Shpeshtova frymmarrjen, duke u prpjekur t mbushja mushkrit me ajr. M dukej sikur isha n ndrr. Tensioni dhe ankthi i gjith atyre viteve m kishin dmtuar s tepr mi. Fantazia ime e smur e kishte br shoqen time t thoshte gjra q n t vrtet nuk i kishte nxjerr nga goja. Patjetr q isha n ndrr. Pas pak do t shfaqej edhe Taqi pr t m br t ditur se do t shkonte n Kazablanka dhe do t ndryshon-

te seksin, pr tu martuar me t dashurin e tij. Buzqesha si e lajthitur. I ngula syt shtatpikaloshes prfund varses s florinjt q kishte Kristina n qaf. Diku duhej t kisha edhe un nj t till. Dikur na kishte falur nga nj pr Pashk nna e saj. Mora prap zemr. Gjersa po u kushtoja vmendje hollsive t ktilla, dialogu i msiprm, me sa duket, nuk ishte br. Prndryshe, si mund t isha aq e qet? N vend q t vzhgoja shtatpikaloshet n varse t florinjta, duhej t kisha flakur Kristinn nga dritarja. - Si t thash, rastsisht e kuptova q m tradhton... e zura bisedn aty ku e kisha ln para se t ngatrrohesha npr lojrat e kqija t fantazis. Ajo tundi kokn nga e majta n t djatht. - Mjaft, Helen. Nuk ka vler t bsh sikur nuk dgjove, - brtiti ajo. - Ik, - pshprita un. Ndihesha e lodhur. Shum e lodhur. Papritur kmbt nuk m mbanin m. Sikur Aleksi t m tradhtonte me fardolloj femre tjetr, edhe mund ta glltisja. Tekefundit, kjo ishte skena q prfytyroja mes dyshimeve t mia. Por n fytyrn e femrs q i kishte marr mendjen tim shoqi, asnjher nuk kisha pikasur Kristinn. Si mund ta duro-

ja tradhtin e shoqes sime m t mir? Si e bre kt? Pak burra ka bota! Timin gjete t rrmbeje? I hodha nj vshtrim t egr dhe e urdhrova prap t dilte jasht. - Dgjom nj her dhe pastaj do t iki, - mu lut ajo. - do gj q t m thuash, nuk m intereson, - fillova t humbisja kontrollin. - E dija q shpejt a von do t ndodhte kjo q ndodhi. Nuk doja ta humbnim shoqrin e gjith ktyre viteve, por Aleksi mu vardis pak koh pasi isha ndar, n nj periudh q isha shum e dobt. M prforcoi egoizmin e prdhosur, duke m thn se m donte qysh nga koha kur ishim njohur, por un ather e kisha me shokun e tij m t ngusht dhe nuk mund t hynte midis nesh. O Zot, po m thot kshtu? Aleksi e donte kaq vite

E diel, 21 Dhjetor 2008

LETERSI -IX

Kush sht...
Maira Papathanasopulu lindi n Athin, m 1967. Studioi pr filologji gjermane dhe punon si prkthyese. Juda puthte mrekullisht sht romani i saj i par, botuar m 1998. Ky roman njohu nj sukses t pakapur m par nga roman tjetr gjat gjith dhjetvjearit. Ndrkoh u prkthye dhe u botua n 15 gjuh t huaja. Ve ksaj, me skenar t bazuar n kt roman, televizioni grek realizoi nj nga serialet m t ndjekur t t gjitha kohrave. Maira Papathanasopulu ka botuar gjithashtu edhe romanet Lidhjet e athta t bots mashkullore m 2000, Pushteti im i mbl m 2004, si dhe dy libra t ilustruar pr fmij. por ta. - Mer re kt. - I dhash nj kapele bejsbolli, q ma kishte sjell para shum vitesh nga Amerika. Mbi t ishin qndisur fjalt: M la burri pr shoqen m t ngusht dhe m ka marr malli pr bushtrn . - Kto fjal ishin profetike, ve jo deri n fund. Pr ty nuk ka pr t m marr malli kurr. I ktheva shpinn dhe, sapo dgjova q u mbyll porta e ashensorit, ia dhash t qars me kuje. Nuk mbaja mend se si u gjenda n krevat dhe as se sa or kisha q qaja. Vetm Taqin mbaj mend, i cili m shkundi dikur dhe dgjova si npr ndrr nj not paniku n zrin e tij: - Mama, far ke? ka ngjar? Mos ndodhi gj me babain? U prpoqa t hapja syt, por enjtja mi mbante mbyllur me ngulm. Edhe prpjekja q bra pr t folur doli gjithashtu e kot. Nxora nj si hungrim, q e tronditi djalin. - Mama, do t marr n telefon shoqen tnde, Kristinn. Nuk vonohem. Emri i saj funksionoi si barot. Brofa prpjet nga shtrati dhe e mbrtheva nga dora: - Taqi, prit. Mos e merr n telefon. Do t ngrihem. Vshtrimi i tij ishte nj przier je lumturie, q u ringjalla, dhe habie, q reagova n at mnyr pas fjalve t tij. - U grinde me Kristinn? U ula prap rndshm mbi krevat, pa mundur t vendosja se do ti thosha. Ti kallzoja turpet e t atit dhe t uroja t reagonte me gjakftohtsi apo ti trilloja ndonj gj tjetr? - M fal, bir, q t prisha gjakun. Rri gjith kohn vetm ktu brenda dhe nuk kaloj npr mend... - Prandaj thash ti telefonoj shoqes sate, q t t jap zemr, - nguli kmb ai. Buzqesha hidhur. Ajo m kishte dhn zemr m shum nga prisja. U ngrita nga krevati dhe prqafova Taqin. M shtrngoi dhe ai si i mpir; ledhatimet e shumta e bnin t ndihej keq. E lash dhe i thash ti bja ndonj gj pr t ngrn. - Mos aj kok, un hngra tani q kthehesha nga kursi. Shiko t hash pr vete ndonj gj. - Sa qenka ora kshtu? - U habita kur m tha se kishte kaluar nga njmbdhjet. I thash t mos shqetsohej, se di do t haja. - Shpresoj t mos e kesh fjaln pr ndonj plumb, - tha ai gjysm seriozisht gjysm me t qeshur. Me t njjtin ton ia ktheva se, pr munges hekuri, do t preferoja m mir thjerrzat. M tha natn e mir dhe shkoi n dhomn e tij. Ndenja n pritje pr t dgjuar krcitjen karakteristike t ports, por pr her t par pas kaq vitesh fortesa e pakalueshme e Taqit mbeti e hapur. U futa n banj pr nj dush t shpejt, por uji i ngroht q m mbshtolli trupin si ngushllim, nuk m linte t largohesha nga dhembshuria e vasks. Rubinetin e mbylla vetm kur mendova se Taqi do t sulej n banj, ngaq do t pandehte se kisha marr barbiturik dhe dergjesha e vdekur mbi pllaka. Ora mbi murin e kuzhins thoshte dy, kur omletn e paprekur e hodha n koshin e mbeturinave. E mbulova me nja dy-tri peceta letre, n mnyr q t mos kuptonte gj Taqi n mngjes q nuk kisha vn kafshat n goj. N gjith fatkeqsin q m kishte pushtuar, ishte ngushllues fakti q t paktn nuk ma kishte kthyer edhe ai shpinn; prkundrazi, m linte t kuptoja se prpiqej t m rrinte pran. Shtrir n krevat, solla prap ndrmend ngjarjet e ditve t fundit. Kush vall m kishte mallkuar, q kaloja nj llahtar t till? Dhe nse sht e vrtet ajo q thon, se ktu paguhen t gjitha, mkat tjetr kisha br un, prvese kisha fshehur n deklaratn e t ardhurave qirat q merrja nga dy shtpi? Mbylla syt dhe i shtrngova fort, duke u prpjekur t mendoja pr gjra t kndshme. N muzeun e torturave, n Amsterdam, ndodhej edhe e ashtuquajtura kap e drunjt, e sajuar nga trungu i pemve, e cila u ngarkohej n shpin prostitutave, kur i nxirr nin n sheshin e qytetit. Vetm kjo i mungonte garderobs s Kristins. Me kt kostumologji n mendje, m zuri gjumi.

dhe un as q kisha marr vesh gj? - Kurse ti e harrove shoqrin ton, kur nxirrje syt me t? - Besom, e refuzova pr shum koh. Por ndihesha e drrmuar nga tradhtit e Filipit. Aleksi m bombardoi me lule, letra, dhurata, n nj koh kur un njihja vetm braktisjen dhe tradhtin. - Mua m dukeshe si kokr ra e molls kur u ndave? Nga ta dija se pr kt ishte prgjegjs Aleksi? - Filluan t m merreshin mendt. - Nuk u lidhm n kohn kur po mer rja divorcin. Hiqesha si e qet para gjith njerzve, se kshtu isha msuar q e vogl. T mos m shkelin burrat me kmb. Filipi m ndryshoi n kt pik, por un nuk doja ta pohoja nj gj t till. Kalova nj periudh t gjat duke

qar n heshtje dhe, n t njjtn koh, m vardisej edhe Aleksi. M ishte neveritur me at q bnte... - Pa mendo sikur mos t t ishte neveritur. - Dhoma filloi t sillej vrdall. Me zor mbahesha n kmb. Po ato prrallat se nuk kishte shkuar me asknd tjetr... Se, po t ndodhte nj gj e till, un do ta msoja e para... - M thoshte se shkaktar ishte f akti q mbete shtatzn me t mbaruar shkolln dhe pastaj u martuat menjher. Se gjrat do t ishin ndryshe po t kishte par jetn e tij. Nj mbrmje q i diskutonim kto gjra duke pir ver n shtpin time, u dehm, dhe atje filloi historia. Kisha koh q i kisha thn ti ndrprisnim mar rdhniet para se t ndodhte ndonj gj e pakorrigjueshme. E shikoja q vuaje dhe m mendte men-

dimi se ne luanim me ty pas shpine. Ai arriti deri atje sa m krcnoi, se po t shkpusnim marrdhniet, do t vinte t ti thoshte ty t gjitha. Ndodhesha brenda nj r rethi vicio z. Ti m hapje zemrn e m thoshe dyshimet q t brenin dhe un t shtyja ta ndaje, q t shptonim t dyja nga kjo histori. Sa qesharake kam qen, o Zot! I flisja pr dashnoren e mundshme t tim shoqi shoqes sime m t ngusht, e cila ishte dora vet dashnorja e tim shoqi! U shemba mbi divan, duke mbuluar fytyrn me duar. Nuk doja t m shikonte as lvizjen m t vogl t muskujve. Doja t r rija vetm. - T lutem, ik tani, para se ta perceptoj gjith t keqen q m ke br. - Do t iki, por mendo q mund t mos kishe msuar

asgj pr mua. Por sakrifikova shoqrin ton, q ti t kuptosh se Aleksi sht njlloj si Filipi dhe si gjith burrat e tjer. Mendohet vetm me kokn e poshtme, duke mos e vrar mendjen pr dmin q u bn t afrmve. Duhej t t eleshin syt nj dit. - Dhe kt e more ti prsipr, duke shkuar me burrin tim! - fillova ta ng rija zrin krcnueshm. Shporru ktej! Mos t ti shoh m syt! - klitha. - Uroj q kt moment t palloj ndonj tjetr. Nuk mi nxinte goja kto fjal, por tani e uroj me gjith shpirt. M ktheu shpinn dhe iu drejtua ports. N astin q po e hapte, e ndalova. - Prit nj minut. - Shkova n dhomn e gjumit dhe hapa nj dollap me kapele. Nuk vonova t gjeja at q krkoja. U ktheva te Kristina, q nuk kishte lvizur nga

X - BIBLIOTEKE

BIBLIOTEKE

E diel, 21 Dhjetor 2008

Tema e ktij romani sht nj lloj sugjestioni mes realitetit t pastr dhe sugjestionit hiperbolik q autori e ka n vet mjetet e skriturs s tij, ajo q ai prek, ajo q ai shkruan sht magji, provokon magji

NGA MIRANDA HAXHIA uk sht m mister ek sperienca e jets s tij: nj fmijri e veant smundja e nns s tij, babai nj aviator. Ai sht rritur nga nj gjyshe nj grua jo aq e zakonshme. Dhe pas nj martese, nj divorc i dhimbshm, t gjitha ngjarjet q vet ai tregon n letrsin e tij. Gjat gjith jets ka njohur shkrimtar t mdhenj dhe personazhe q kan br epok me veprn e tyre si Tot, Karen Blixen, Gabriel Garca Mrque z, Romy Schneider, Chaplin, regjisort e mdhenj: Rossellini, Visconti, De Sica. Mbi t gjitha, pr shkrimtarin vlen t prmendet dhe t kujtohet gjithmon takimi me Cline q me romanin e tij Udhtim n qendr t nats i ka ndryshuar jetn. *** Mund t ngjas q njeriut ti vijn disa kumte apo zbulesa t asaj q pritet t ndodh, fill nga thellsia e errt e gjithsis. Kto jan frazat e para me t cilat fillon magjia e leximit t romanit Ndjesi t yshtura t Alberto Bevilacqua-s. sht nj port e mistershme ku njeriu lexon nj zemr burri q prkundet n fantazin e prkthyer prej pikvshtrimit t gruas s pasqyruar n thelb t ekzistencs s tij - jets. Leximi im ka kaprcyer shpejt mbi veprn e autorit. Nga Kalifja te Ndjesit e yshtura, natyrisht q e kupton menjher se ky i fundit sht nj roman i vshtir. I vshtir, por i qart pr sa koh dalloj vazhdimsin e mbajtur n peizazhet shpirtrore e filozofike t s shkuars dhe prvijimin drejt s ardhmes, prmes personazheve q kan luajtur rol t rndsishm n jetn e autorit. Romani duket i copzuar duke krijuar ndjesin se i mungon ritmi. Ndonjher t duket se gjith kjo narrativ i ngjan kursit t nj biiklete n rrug t vshtir, malore, me gropa e t papritura dhe nga kjo prqendrohesh vetm te dihatja e njeriut q pedalon. Kjo lloj dihatjeje sht mistike, jashttoksore pr artin e krijimtaris s A. Bevilacqua-s. Autori nuk lodhet s derdhuri dashuri, sentenca t gjata poetike e nj qetsi t mrekullueshme me mnyrn e tij t t shkruarit, t thell dhe t gjer, nj atmosfer e rrethuar nga magjikja e dashuris pr jetn, nga prpjekjet pr t gjetur paqe. Tema e magjikes nuk sht vetm n kt roman, pothuaj gjith vepra e autorit sht nj lloj filli magjik n perceptimin e realitetit dhe personazheve q kan fatin t magjepsin apo t jen t magjepsur. Po t vrejm librat m t lexuar n historin e letrsis botrore, jan ndrtuar mbi bazn e udhtim-

Ndjesi t yshtura Autori: Alberto Bevilacqua Prktheu: Durim Tae Lloji: roman Botoi: Toena Faqe: 286 mimi: 700 lek

it. Kujtojm udhtimin e Odises nga Homeri, udhtimin e Ulisse t James Joyce, Udhtim n cep t nats t Cline, etj., etj. Koncepti i udhtimit mbart n vetvete misionin e letrsis s vshtir dhe t madhe. Fundi i ktyre lloj udhtimeve sht nj mbr ritje e lavdishme, e kurorzuar me suksesin dhe magjin e paprsritshme. Romani Ndjesi t yshtura sht nj udhtim. Por ndryshe nga shembujt q prmenda m sipr, ky sht udhtim drejt thelbit t psikiks son, drejt mistereve q prfshihen n sjelljen, n dukjen, n formn se si veprojn receptort q dalin dhe ata q hyjn n vmendjen njerzore. sht udhtim n pushtetin e ndjenjs, t dashuris, t urrejtjes, t mshirs, t vullnetit dhe t friks. Eksplorimi q autori fillon t bj ka nj prvetsim magjik t kohs, t personazheve, t shoqris e botkuptimit rreth mistiks n sfondin e nj realizmi t kthjellt. Roman anormal, sht pak t thuash. Po ta shikojm kt vepr n vijim t gjith krijimtaris, kuptojm kulmin e udhtimit, thelbin e magjepsjes letrare e filozofike, dallojm konturet paranor male t bots, t padukshme pr syrin e zakonshm. Pr ta realizuar kt udhtim, autori thrret n ndihm grat, pika m e fort e krijimtaris s tij jan prezantimet e personazheve femrore, t brishta, t bukura, t dshpruara dhe ndonjher kaq shum t forta sa t ln me goj hapur. Miriami e Marta, vizioni i s tashmes dhe i s shkuars, i s ardhmes mes ktyre t dyjave. Ato

Alberto

BEVILACQUA
Kumtet e magjis narrative
vijn n konceptin e s shkuars, t s tashmes dhe s ardhmes, e cila, n nj form apo tjetr, rishfaqet me formatin e kohs s pajetuar, duke ngatrruar kshtu udhn drejtvizore t romanit, duke e rindrtuar me nj logjistik pothuaj t jashtzakonshme e duke e prezantuar si nj traktat filozofik me elemente t prozs letrare pr puset e jets, pr ndjenjat dhe pr gjith pjesn e padukshme e t pashfaqshme qart t njeriut. Femra udhheq udhtimin e tij n nj realitet q prmban shum fantazi, n botn e misterit, e cila nuk sht e vogl, ajo shtrihet n nj gjersi e hapsir t pamas, realizohet nga receptor, apo ndijues t mdhenj, t cilt jan t verifikuar si njerz me prirje paranormale. Miriami sht nj ndijore e pajisur me fuqi t jashtzakonshme, por t josh edhe natyrshmria me t ciln shprehet ajo pr gjrat e vogla, zakonet, pr at bashksi emocionesh t ndryshme q krijon magjia e ditve q shkojn. Faqe pas faqeje, njohja bhet emocion, emocioni imazh dhe imazhi saktsi e detajeve m t imta. Pr t realizuar gjith kt roman ndjesish magjepsse, autori thrret pr ndihm e vendos n qendr t romanit figurn femrore pr arsyen e thjesht se e keqja e ksaj bote di t fshihet mir nn bukurit e krijimit, duke na ln n nj vshtirsi dallimi. Ndjesort e kujdesshm t autorit shkojn deri te njolla e vetme e varur n mur, si nj pik referimi ku prplaset joshja dhe zhytja n veprim. Ideja e thithjes s nj fluture nga llamba zgjon filozofin, apo sjell prplasjen e mnyrs se si ithtart e mdhenj kmbngulin pr gjurmt q ln kujtimet n nj zon psikike universale me prvojn e nns s tij e prej ksaj prplasjeje konceptesh, autori tregon se t gjitha energjit e mendimeve

E diel, 21 Dhjetor 2008

BIBLIOTEKE- XI
VITRINA E LIBTIT

I prqendruar trsisht rreth nj personazhi t vetm, princit Fabricio Salina, lirik dhe kritik njhersh, romani nuk i bn asnj lshim thurjes dhe romanceskut, aq t dashura pr narrativn europiane t viteve 800

GATOPARDI
Kronika e Siilis s Rilindjes
emi n Sicili, n epokn e perndimit burbonik. N sken sht nj nga familjet e aristokracis m t lart ishullore, n astin e daljes n pah t kaprcimit t regjimit, kur prshpejtoheshin koh t reja. I prqendruar trsisht rreth nj personazhi t vetm, princit Fabricio Salina, lirik dhe kritik njhersh, romani nuk i bn asnj lshim thurjes dhe romanceskut, aq t dashura pr narrativn europiane t viteve 800. I prkthyer n t gjitha gjuht, Gatopardi tashm sht nj klasik i letrsis italiane. *** Ka shum aludime mbi titullin e librit. Gatopardi qe nj lloj maceje q u gjuajt deri n shfarosje n Itali gjat shekullit t 18. Ajo sht gjithashtu simboli i familjes s Tomasi di Lampedusa, princr n Sicili. Tomasi qe i fundit n nj linj princrish t vegjl n Sicili dhe romani i tij sht gjithashtu nj novel historike pr gjyshin e tij, nj tjetr Princ t Lampeduzs. Kur Pallati i Lampeduzs u bombardua dhe plakit nga forcat Aleate gjat Lufts s Dyt Botrore, Tomasi ra n depresion t thell dhe filloi t shkruaj Il Gattopardo, si nj mnyr pr t luftuar gjendjen e keqe shpirtrore. Tomasi di Lampedusa qe shpesh mik i kushririt t tij, poetit Lucio Piccolo, me t cilin udhtoi m 1945 pr n San Pellegrino Terme, pr t marr pjes n shpr ndajen e mimeve t letrsis. Atje u takua me figura t rndsishme si Eugenio Montale dhe Maria Bellonci; thuhet se pas ktij udhtimi filloi t shkruaj Gatopardin, t cilin e prfundoi m 1956. Gjat kohs q ishte gjall, romani u refuzua nga botuesit t cilve ia drgoi. M 1957 u diagnostikua me kancer dhe vdiq m 23 korrik n Rom. Romani doli n botim dy vjet pasi vdiq, kur Elena Croce e drgoi se Giorgio Bassani, i cili e botoi te shtpia botuese Feltrinelli. Nj vit m von fitoi mimin Strega dhe q nga ajo koh nuk vihet m n dyshim se sht nj nga veprat m t rndsishme t letrsis italiane t shekullit t njzet. Gatopardi sht nj kronik e ndryshimeve n jetn dhe shoqrin e Sicilis gjat kohs s Rilindjes. Ai u b nj nga librat m t shitur pr dekada t tra. Romani u kthye n film m 1963 nga regjisori Luchino Visconti ku lu-

Koha pr t ikur Autori: Ray Bradbury Prktheu: Erind Myrtaj Botoi: Ideart Lloji: tregime Faqe: 208 Ray Bradbury sht nj nga shkrimtart amerikan m t njohur n bot. Krijimtaria e tij prfshin romane, tregime, publicistik, skenare filmash. Vepra e tij sht shprblyer me mimet m t mdha letrare, si, mimi OHenry, mimi Linkoln etj. Kritikt dhe lexuesit bashkohen n mendimin se 451 Farenhait (Farenheit 451 ) - prkthyer edhe n shqip n vitet 80 - sht kryevepra e ktij shkrimtari tepr aktiv deri n ditt e sotme. Megjithat, tregimet e shkurtra, mbeten pjesa m prfaqsuese n krijimtarin e ktij autori. Tematika e ktyre tregimeve sillet q nga realizmi kritik e deri tek futurizmi i subjekteve t s ardhmes.

Gatopardi Autori: Giuseppe Tomasi Di Lampedusa Prktheu: Islam Spahiu Shtpia botuese: Ideart, 2003, Klasikt Lloji: Roman Faqe: 288 Largsia mes nesh Autori: Fiona Sampson Prktheu: Fredi Proko Botues :Ideart Lloji: Roman Faqe: 104 Ky roman n vargje i shestuar bukurisht, hapet me nj histori dashurie n kriz, shtillet prmjet humbjes, rrezikut dhe sfids ekzistenciale, dhe prfundon me nj akt dashurie n nj rrafsh njherazi sensual dhe t imagjinuar. Kjo dykuptimsi t fton ti prjetosh dilemat e t dashuruarve si t ishin t tuat: A mund t prjetohet afrsia vetm prmes largsis? Sa prej identitetit ton sht thjesht rrfim. Duke hulumtuar skajet e kuptimit, Sampson freskon t kuptuarit e poezis si dika q shkon tej rndom-gramatiks. E ndikuar prej puns s poetes n rrymn e poezis evropiane, Largsia Mes Nesh sht nj qmtim i psikologjis dhe seksualitetit t vendosur midis tensioneve t identitetit bashkkohor Evropian.

prbjn historin e vet racs njerzore. Depresioni dhe dy bott q e mbajn mbrthyer kt univers gri apo blu, femrat, ekzistenca e narratorit mes simboliks s lules dhe simboliks s zogut, vlera e peshs s nj femre n ikje dhe nj tjetre n konturim e sipr, akti seksual, q prpara se depresioni ti ndryshonte gjrat, ishte materializuar duke marr formn e trupit, si nj port e mistershme n t ciln hyn prgjat nj labirinti dshirash t nxehta e t paprmbajtura, jan disa nga dritat q t fusin pas autorit n udhtimin e mistershm e magjik drejt zemrs s errt t ndjenjave, t asaj ka fshihet mjeshtrisht prej nor males s dallueshme e t materializuar n form e individualitet njerzor. Tema e ktij romani sht nj lloj sugjestioni mes realitetit t pastr dhe sugjestionit hiperbolik q autori e ka n vet mjetet e skriturs s tij, ajo q ai prek, ajo q ai shkruan sht magji, provokon magji. Pa e lexuar deri n fund romanin, nuk e kaprcen vshtirsin e brendshme, thuajse organike q provon lexuesi, q pr krejt kt veanti mund t quhet nj krijimtari anormale me fuqi shprehse paranormale. Madhshtia e jets sht tekanjoze dhe rrall ajo na jepet n trajtat e nj dashurie supreme. Kur kjo ndodh, sht dika sublime. N kt rast ka ndodhur, magjishm. Tashm jemi t magjepsur.

anin Burt Lancaster, Claudia Cardinale dhe Alain Delon. Romani mori kritika t ashpra n Italin e kohs sepse kombinonte realizmin me estetik dekadente. Por mes lexuesve u b shum popullor. Elementt konservator e kritikuan pr portretizim t pahijshm t Kishs Katolike Romane si dhe klerit q paraqitet i korruptuar dhe i pashqetsuar pr prob-

Mbi autorin...
Giuseppe Tomasi Di Lampedusa lindi n Palermo. I ati, Giulio Maria Tomasi qe Princi i Lampeduss. E ma qe gjithashtu fisnike. Ai mori pjes n betejn e humbur t Kaporetos, n luftn e Par Botrore dhe u kap rob nga Austriakt. I mbajtur si i burgosur lufte n nj kamp n Hungari, arriti t arratiset e u kthye m kmb n Itali. U martua m 1932 me Aleksandra Wolff Stomersee, nj studente psikanalize n Riga t Letonis nga nj familje fisnike gjermane.

lemet toksore. Liberalt e sulmuan pr kundrshtimin e Tomasit ndaj bashkimit t Italis dhe vdekjes s aristokracis. *** Ngjarja fokusohet n nj familje aristokratike kryesuar nga princi karizmatik i quajtur Don Favrizio Corbera. Romani fillon n vitin 1860, kur kmishkuqt e Garibaldit, t ashtuquajturit T njmijt, jan duke rrzuar Mbretrin e dy Sicilive duke plotsuar unifikimin e Italis. Don Fabrizio gjen trupin e nj ushtari qeveritar t vrar nga Kmishkuqt n pronn e vet, gj q e detyron t pranoj se gjrat po ndryshojn n shoqrin e Sicilis, edhe pse familja e tij vijon jetn bosh aristokratike n nj injoranc t hareshme. Romani vijon me zhvillimin e nj krize ekzistenciale te Don Fabrizio, kriz q asnj nga familja e tij nuk arrin ta kuptoj. Aristokracia qe motivi i jets s tij, por pa t, mbetej bosh. Nj martes simbolizon transferimin e pushtetit nga patrict te plebejt, nga t privilegjuarit te oportunistt.

XII- PERSONAZH

E diel, 21 Dhjetor 2008

PROF. DR. STILIAN ADHAMI t her dshiroj q kto radh tia kushtoj nj atdhetari trim pak t njohur, q ka dal nga gjiri i fshatarsis s Skraparit, Xhemal Malindit, i cili ka vepruar thuajse tr jetn n pellgun e trevave Prmet, Skrapar, Klcyr. Kt figur, un kam arritur ta njoh personalisht aty nga vitet 30 t shekullit t kaluar, por ather ishe i ri dhe as q e njihje jetn e tij t kaluar m tepr n luftra e sakrifica. Duke u njohur koht e fundit edhe me vazhdn patriotike t tij, bash edhe gjat LAN kur ishte n mosh mjaft t shtyr, them se kam arritur ta prvijoj portretin e tij m t plot deri sa u largua nga skena e jets s tij dinjitoze. Kemi t bjm me nj pinjoll t fshatit Malind, q fati dhe m tepr dallgt e jets e deshn t r ritet jetim n prkundjet e gjyshes s vet, e cila, bashk me ninullat e pekulet fminore, diti ta mkoj dhe ti prcillte edhe mesazhet q kishin dhn t part e ders s tyre n fushn e trimris dhe t atdhetarizmit. *** Xhemali lindi n familjen e Abas Malindit n qershor t vitit 1882 n Malind. Ndodhi q babai i vet, bashk me dy vllezrit Mete dhe Ahmar, q n vitin 1880 vran Veli bej Sevranin, pr shkak se ky donte t sundonte pr interesat e tij feudale gjith krahinn, prfshi dhe fshatin e tyre. Kta, pr ti shptuar ndshkimit, u deshn t qndrojn 2-3 vjet t arratisur, por u dorzuan m n fund n beslidhjen e Sejfulla bej Zavalanit, personalitet me ndikim n qeverin e athershme; megjithat, pr shkak t vdekjes s tij t papritur, ata nuk mundn ti shptojn ndshkimit. Armiqt e tyre arritn ti helmojn n burgun e Beratit. Pra Xhemali i vogl mbeti jetim dhe u rrit me kujdesin e gjyshes s tij, Behijes, nj grua trimresh dhe me karakter t fort. Ajo i thosh: O bhu si babai dhe xhaxhallart, ose m mir vdis dhe mos i turpro ata!. Dhe Xhemali gjat tr jets s tij i pati parasysh kshillat e gjyshes; ai u rrit me shum vshtirsi, pr m tepr q duhej ruajtur edhe nga hakmarrja q i kishin ln paraardhsit. Ende pa u rritur mir, Xhemali bashkohet me etat patriotike t kohs, por nj trimri e guxim t veant ka treguar m 14 gusht 1912, kur etat organizuan sulmin pr lirimin e Prmetit. Bashk me Spiro Bellkamenin, Nexhip Benjn dhe Ali Kamen hyn nga muret brenda n sarajet e Xhemal Bej Goroshianit dhe

Xhemal MALINDI
Atdhetari i ln n harres
kapn t gjall kajmekamin, t cilin e zbuan nga qyteti dhe, si thon burimet e shkruara, e nisn pr n Janin n nj gjendje pr tu vajtuar. *** T njohura jan edhe prpjekjet luftarake ndaj andartve grek n vitet 1913-1914, n Blush e Luaras t Kolonjs, si edhe n Kokojkn e Frashrit. N kt t fundit luftimet kan qen m t ashpra n mbrojtje t djegies s krahins s Dangellit dhe Skraparit, duke rn Myftar epani, Xhemal Zaberzani e Veis epani. Ather u ndie fort edhe pushka e Xhemal Malindit 20 e ca vjear. Me djegien e Skraparit, Xhemali e pa t udhs q m 1914 t emigronte n Amerik, ku punoi deri m 1919-n. Atje ai u inkuadrua si antar aktiv i Federats Panshqiptare Vatra. Puna dhe qytetrimi i atjeshm ndikuan mjaft tek shqiptart dhe Xhemali bashk me vullnetar t tjer kthehet m 1919 n atdhe pr t dhn kontributin e vet. Dhe me formimin e Komitetit Mbrojtja Kombtare n Prmet, aty nga vjeshta 1919, Xhemali r reshtohet prkrah Stavro Vinjaut, Ahmet Kajcs, Piro Plumbit, Dhimitr Kacimbros, Koo Tasit, Ali Klcyrs, Leonidha Frashrit, Mehmet Pavriot dhe shum t tjerve. Duke qen se Xhemali mori pjes aktive me forcat e Skraparit n Luftn e Vlors, nga qeveria e dal prej Kongresit t Lushnjs u gradua oficer dhe u caktua komandant i xhandarmris n Prmet. Si nj nga m aktivt q mori pjes n Revolucionin e Qershorit 1924. Ja se shkruante m 1924-n gazeta Shqiptari i Ameriks : Fuqit kombtare, nn kryesin e Shefqet Kors, u nisn m 31 t muajit prej Prmetit; 130 ushtar t r re gullt, 120 rezervist t Prmetit me 4 mitraloza dhe 2 topa t bateris s Kors arritn m 1 qershor n fshatin Drobonik, ku pararoja e ksaj fuqie, nn komandn e aspirantit Xhemal Malindi u ndesh me pararojn e fuqis bashibozuke. N prpjekjen e par, nj xhandar mori mitralozin dhe u bashkua me pararojn e fuqis kombtare. Bashibozukt, pasi kmbyen ca pushk, u trhoqn n qytet. Fuqia e major Shefqetit qndroi aty, pasi pa se kishte kundrshtim. Pas dreke, 2 qershor, fillon lufta. Abas Kajca, oficer i Artileris, rrahu kodrat me ullishte, ku ishin vendosur bashibozukt e Selahudin Blloshmit. Xhemal Malindi me 20 vullnetar, duke kaluar grykn e Duhanasit, doli te Lisi i Beit e u mori kraht bashibozukve. Nata kishte rn dhe luftimet vazhdonin. U dgjuan krismat e vullnetarve t Xhemalit. Sulmohej edhe nga mali i Gorics. Selahudin Blloshmi, duke par se po i merreshin kraht, u trhoq. Nga mesi i nats krismat e pushkve pushuan. N mngjes u duk n qytet pararoja e forcave revolucionare, q u pritn me entuziazm t madh. Mbas kthimit t Zogut n

i fshehur si kaak dhe nuk u dorzua, madje jetoi n fshatin e tij edhe mbas amnistis

Mbas kthimit t Zogut n dhjetor 1924, t gjith drejtuesit e Revolucionit t Qershorit u larguan nga Shqipria, kurse Xhemali qndroi

dhjetor 1924, t gjith drejtuesit e Revolucionit t Qershorit u larguan nga Shqipria, kurse Xhemali qndroi i fshehur si kaak dhe nuk u dorzua, madje jetoi n fshatin e tij edhe mbas amnistis. M 1931 thirret pr tu rimarr si oficer, por jo n xhandarmri si m par, por n ushtri ku caktohet me detyrn e prgatitjes s paraushtarakve n Klcyr e Prmet. Ishte kjo nj detyr sa pr mbijetes, q nuk krkonte ndonj besim politik, se edhe vet strvitjet paraushtarake nuk ishin rigoroze. Edhe pse n kryengritjen e Fierit m 1935-n iu krkua Xhemalit q t bnte pjes n forcat e ndjekjes s Riza Cerovs, por n kt rast Xhemali, prkundrazi, u prpoq q ti vinte n ndihm pr ta mbrojtur nga forcat qeveritare, duke e informuar me kushririn e vet, xhandarin Ibrahim Malindi. *** Mbas pushtimit t vendit ton nga Italia fashiste m 1939-n, Xhemali nuk pranoi t shrbente n ushtrin italiane, por qndroi n shtpi pa u marr me asnj aktivitet politik t asaj kohe. Prkundrazi, me fillimin e LAN, Xhemal Malindi me gjith djemt bhet nj nga prkrahsit kryesor t saj n rrethin e Skraparit. Ai pajtoi mjaft hasmrira, ndaloi grabitjet, mobilizoi popullin pr luft, iu kundrvu fuqimisht baba Kamber Prishts t mos propagandonte kundr partizanve dhe t mos fliste n popull kundra lufts. N qershor 1943, Xhemali caktohet komandant i batalionit vullnetar t krahins s epanit dhe merr pjes n luftimet Prmet-Kuqar-Gryka e Klcyrs. Prej ksaj kohe e deri n lirimin e Shqipris, ai e komandoi kt batalion n t gjitha luftimet, disa her n Tendn e Qypit, disa her n Paraspuar, n malin e Toronins, n Berat dhe n luftimet pr asgjsimin e Isa Tosks, ku u godit nga nj plumb n rripin e fishekve, i cili i shptoi jetn. Dhe t mos harrojm se n kt koh Xhemali kishte arritur n mosh t thyer, rreth 60-vjeare. Edhe nj nga eksponentt kryesor t Ballit Kombtar, si ishte Faik Quku, n librin e tij Qndresa Shqiptare gjat Lufts s Dyt Botrore 19411944, detyrohet ta prmend Xhemal Malindin si nj nga komandantt e par t etave partizane t Skraparit. Pr kontributet n LAN, Xhemali sht dekoruar me Medaljen e Kujtimit, Urdhrin e Trimris dhe Medaljen e lirimit, duke iu caktuar pas lirimit pension patriotik bashk me shtesn e njmij lekshit t lufts, t cilat i gzoi deri sa u nda nga jeta m 18 shtator 1969, n moshn 87-vjeare.

Pax day Mbrmja e Krishtlindjeve n Teatrin Kombtar t Operas dhe Baletit do t kremtoj 15-vjetorin i korit Pax Day, me dirigjente mjeshtren Suzana Turku. Nj premier n teatr do t sjell nj program t pasur t ktij formacioni t rndsishm koral. Mbrmja jubile ju fton n datn 23 dhjetor n nj koncert ku do t marrin pjes solistt Marjana Leka, Kastriot Tusha, si dhe solist t korit, Roza Topi, Eriona Gjyzeli, etj Ora 19.00 Nj ballo n opera Nj ballo n opera natn e 30 dhjetorit do t mbyll kt sezon premierash n Teatrin Kombtar t Operas dhe Baletit. Balloja do t sjell pr publikun element t shumt artistik q do t ln shijen e tyre edhe gjat nats s ndrrimit t viteve. Kjo shfaqje sht e fundit q vjen n kuadr t kremtimit t 55-vjetorit t operas. Nj ballo n opera shfaqet m 30 Dhjetor, Ora 19.00

T
T E AT E R
TOB

E diel, 21 Dhjetor 2008

A JAV ART

Salla nr.1

Festivali i RTSH-s, zgjedh kngn pr Eurovizion

a nisur edicioni i 47 i festivalit tradicional t muziks s leht sh q i p t a r e. N ko n k u r i m j a n 2 0 kng q u prezantuan n natn e par dhe t dyt. Sonte n natn finale do t prcaktohet edhe fituesi i ktij festivali, i cili shkon n Eurovizion. Prve vendimit t juris kt edicion ka hyr vota e publikut. Me regji t Pali Kukes edhe kt vit festivali prezantohet nga Elsa Lila por e shoqruar nga dy aktort e mirnjohur Gentian Zenelaj dhe Julian Dedaj, ndrsa drejtori artistik sht Pirro ako. Kt vit, jan br disa ndryshime t vogla prsa i prket votimit krahasuar me edicionet e kaluara t ktij festivali. Sonte, shtat antar jurie do t vo-

AKADEMIA E ARTEVE
Koncerti Atelier, nj bashkpunim mes kompozitorve t rinj nga Austria dhe Shqipria u shfaq dje n mbrmje n Akademin e Arteve, duke elur dhe Stinn Koncertore t Dimrit. Student t Fakultetit t Muziks dhe t Universitetit t Muziks n Graz (Austri) do t bashkohen pr her t par n koncertin Atelier, kryesisht kompozitor t rinj t kompozicionit. Ky koncert sht bashkpunimi i par q bhet mes Universitetit t Muziks n Graz t Austris dhe Akademis s Arteve n Tiran.

Four Christmases Me regji t Seth Gordon dhe skenar t Matt Allen dhe Caleb Wilson n Millenium vjen filmi m i ri. Kur nj ift vendos t kaloj Krishtlindjet larg familjes si do vit, merr vesh se jan anulluar fluturimet. Iu duhet t kthehen n shtpi dhe t rikujtojn momente q duan ti harrojn. Me aktort Vince Vaughn, Reese Witherspoon, Robert Duvall, Sissy Spacek, Jon Voight,etj. Ora 10:00, 12:30, 15:00(mimi 200 lek t hnn dhe 300 lek ditt e tjera. Ora 18:00 dhe 21:00, mimi 500 lek.

K
KINEMA

tojn finalistt dhe do ti shpallin hapur votat e tyre. N lidhje me kt publiku mund t jap opinionin e tij, duke i votuar kngt me mesazhe telefonike, rezultatet e t cilave do ti shtohen votimit t juris, dhe prbjn 25 prqind t rezultatit. Festivali i Kngs ka filluar rrugn e tij q n vitin 1962, por pr m shum se katr dekada, nuk ka pasur asnj lidhje me Eurovizionin. Kngtarja Anjeza Shahini ishte e para fituese e Festivalit t Dhjetorit q mori pjes n Eurovizion n vitin 2004, duke u pozicionuar n vendin e shtat me kngn Imazhi yt. Ky ka qen edhe pozicionimi m i mir i kgtarve shqiptar n kt festival.

Nightmaster Ksaj jave n Salln nr 1, t Kinema Imperial do t shfaqet,filmi Nightmaster. Me regji t Mark Joffe dhe skenar t Michael McGennan Nightmaster sht nj film me aksion mes dy grupeve t forta. Obsesioni sht arma e vdekjes. Me aktort Nicole Kidman, Tom Jennings, Joanne Samue, Vince Martin, Craig Pearce, Doug Parkinson, Jeremy Shadlow, Alexander Broun. N kt film me aksion,studentt e karates e gjejn veten t detyruar t t ndeshen me Ninjaspasi instruktori i tyre vret nj burr q nuk ishte i aft t mbrohej. Filmi sht prodhuar n Australi. Oraret: 15:30-17:30, 18:00-20:00 (mimi i bilets 300 lek), 20:30-22:30 dhe 23:00-01:00 (mimi i bilets 500 lek). Salla nr.2 Harold and Kumar Filmi m i ri q do t shfaqet n Salln nr.1 t kinema Imperial sht Harold and Kumar me regji t Jon Hurwitz dhe Hayden Schlossberg. Skenari i filmit sht realizuar nga Jon Hurwitz Hayden Schlossberg.Harold dhe Kumar, shkojn n Kshtjelln e bardh. Harold Lee dhe Kumar Patel shkojn n Amsterdam, n mnyr q Harold t filloj nj romanc me fqinjen e tij. fiti m pas shkon tek Vanesa ish e dashura e Kumar, dhe i fejuari i saj,Colton n aeroport. Harold and Kumar hypin n avion dhe n mes t fluturimit, dhe nj grua e vjetr sheh shpikjen e re t Kumar dhe brtet me t madhe terroristt!. I kapin t dy dhe avioni ktheheet n Washington. Oraret: 15:30-17:30, 18:00-20:00 (mimi i bilets 300 lek), 20:30-22:30 dhe 23:0001:00 (mimi i bilets 500 lek).

K
KINEMA

KALENDAR-XIII

IMPERIAL

EKSPOZITA
GALERIA KOMBTARE E ARTEVE

MILLENIUM 2 TIRANE

MILLENIUM KORE
Get Smart N kinema Millenium, pr publikun e qytetit t Kors, do t shfaqet filmi Get Smart me regji t Tom J. Astle dhe skenar t Matt Ember. Nj film komedie dhe aksioni. Agjenti sekret Maxwell Smart, sht n nj mision, ku lufton forcat kriminale, t njohura me emrin KAOS. Ai do t bj do gj pr tia dal mban, t eleminoj dominimin e KAOS. Nga e hna deri t premten, ora 17:00 dhe 19:30, mimi 200 lek.

Onufri 2008 Edicioni XV i Ekspozits Ndrkombtare t Arteve Pamore Onufri elet ksaj jave n Galerin Kombtare t Arteve. Kshilli Organizativ i Ekspozits Ndrkombtare t Arteve Vizive Onufri vendosi q edicioni i XV i ksaj ekspozite t hapet m dat 22 Dhjetor 2008 dhe t qndroj hapur pr gjasht jav t plota kalendarike deri m dat 02 shkurt 2009. Drejtimin kuratorial t edicionit t XV t Onufri-t, Kshilli Organizativ vendosi tja besoj italianit Riccardo Caldura, i cili sht nj personalitet i njohur artistik n Itali. Z. Caldura, gjithashtu, ka nj njohje t konsiderueshme t skens artistike shqiptare, sepse e ka vizituar disa her Shqiprin. Ai mban postin e Docentit pr Fenomenologjin e Arteve Bashkkohore n Akademin e Arteve t Bukura t Venecias dhe sht drejtor i Galeris Bashkiake Galleria Contemporanea, t Venecias. N Qershor t 2007, ai ka organizuar nj ekspozit t artit bashkkohor shqiptar n galerin q drejton.

MILLENIUM ELBASAN
Nights in Rodanthe N kinema Millenium n Elbasan do t shfaqet filmi Nights in Rodanthe me aktort Diane Lane and Richard Gere. Jeta ndryshon. Rrugt duhen kaluar. Ky sht morali i filmit Net n Rodanth. E bazuar ne romanin bestseller t Nicholas Sparks, regjisori George Wolfe s bashku me aktort Lane dhe Gere sjell nj film q flet pr nj ift t martuar po q nuk besojn m tek njri tjetri. Lane dhe Gere luftojn kt dram t jets s tyre. Nga e hna deri t premten, Ora 11:00, 100 lek; ora 16:00, 150 lek; 18:00, 150 lek dhe 19:00, 200 lek.

Kopelin rikthen Ilir Kernin n TKOB

Ilir Kerni sht srish n Teatrin Kombtar t Operas dhe Baletit. Nesr, me dat 22 dhjetor Teatri i Operas dhe Baletit do t ket premirn absolute t baletit Kopelia. Kjo vepr, ndr m t rndsishmet e baletit klasik botror vjen e realizuar me koreografin e balerinit Ilir Kerni. I rikthyer nga Zagrebi ai tashm ka realizuar nj nga dshirat e tij n skenn shqiptare. Pas suksesit me opern La sylfiide t vitit t shkuar, Ilir Kerni rikthehet me nj tjetr vepr t madhe. Nj vepr sentimentale, po aq edhe komike, nj balet me nj koreografi origjinale, pr t ciln koreografi Kerni ka przgjedhur 3 grupe me artist.

GALERIA DIDART
Nj autor nj vepr Galeria Didart, ka elur ekspozitn Nj autor, nj vepr. 14 autor ekspozojn punimet e tyre, t pa eskpozuara m par. Nj pjes e veprave jan t autorve t galesis ndrsa pjesa tjetr jan vepra nga autor t ndryshm. Pikturat jan me vaj n kanavac ku paraqiten peisazhe dhe kompozime. Ekspozita do t qndroj e hapur deri n fund t muajit dhjetor.

MILLENIUM SHKODER
Agjenti 007 Ksaj jave n kinema Millenium shfaqet filmi Agjenti 007. Agjenti zemrthyer, n krkim t hakmarrjes, sht i plagosur n krenarin e tij, pasi sht tradhtuar nga Vesper, gruaja q dashuronte. Ai vuan dhe ndihet i pavler. Ky sht imazhi i fundit q publiku ruan pr Bondin nga Casino Royale, me aktort Daniel Craig, Judi Dench, e cila shnon pjesmarrjen e saj t gjasht n sagn Bond, si dhe aktort Olga Kurylenko, Matheiu Amalric, Gemma Arterton. Orari i shfaqjeve nga e hna n t diel dhe mimi i biletave: ora 11:00, 100 lek, ora 16:00, 150 lek, dhe ora 18:00, 150 lek.

GALERIA ZENIT
Tablot e fundit N galerin e artit Zenit, kt jav do t vazhdoj t qndroj e hapur ekspozita me punime t fondit t ksaj galerie. N qendr t ktij ekspozimi sht cikli Homo ballkanikus, i artistit Artan Shabani. Ndrsa pjesa tjetr jan punime t autorve q kan ekspozuar n Zenit gjat vitit 2008, Si Safo Marko, Ali Oseku, Arben Bajo, dhe Gani Gashi. Ekspozita qndron e hapur nga ora 10:00-13:00 dhe 17:0020:00

XIV- SHENIME

E diel, 21 Dhjetor 2008

Kujtimet e Kineastes
XHANFIZE KEKO as katr filmash me tem nga luf ta, dshiroja t rikthehesha tek tema e dits dhe, m shum se kaq, te problemet delikate e t patraj tuara m par n ekranin shqiptar. Duke punuar pr shum vite me fmij, kisha prjetuar momente t gzuara e t hidhruara dhe situata e ngjarje mbreslnse, t cilat, si artiste un nuk mund t mos i hidhja n blloqet e mia t rregullta, edhe pse i ruaja n kujtes. Pikrisht, n nj nga kto takime, i tregova Natashs dhe shkrimtares Shpresa Vreto q u ndodh n at rast, nj moment t vshtir q kisha prjetuar disa vite m par ...Xhiroja n Berat prej m shum se nj muaji. N nj nga ato dit t zakonshme pune, ndodhesha n restorantin e hotelit me fmijt dhe grupin e xhirimit t filmit Tomka dhe shokt e tijpr t ngrn drek. N tavolin, bashk me ne ndodhej edhe Natasha Spiro e cila kishte ardhur dy dit m par pr tu mallur me djalin e saj, Herionin. Pas disa astesh, n dern e restorantit u shfaq babai i Herionit. M prshndeti s largu dhe shkoi u ul qetsisht n nj tavolin n krahun tjetr t salls. E kisha takuar nj her kur erdhi u ankua pr punn e mbiemrit t djalit, ndaj u ngrita dhe shkova e takova. M tha se kishte ardhur pr t par djalin. M erdhi mir, edhe pse e dija q Roberti dhe Natasha tregonin nj kujdes t admirueshm pr djalin n mnyr q ai ta prjetonte sa m leht dramn familjare. Pas disa astesh, n tavolin erdhi dhe Herioni. U ngrita dhe i lash vetm me premtimin se do takoheshim prsri. Herioni e prqafoi dhe e puthi t jatin, pastaj vrapoi te shokt pr tiu treguar syzet dhe kaskn e motorrit t babit t vet. Kaq duhej q ata ta linin drekn pa ngrn dhe t vraponin npr sall bashk me t. Nuk do t kalonte shum dhe fmijt do ta rrethonin babain e shokut t tyre me kuriozitetin e fmijs q di dika. N kulmin e knaqsis, Herioni u shkput nga shokt dhe vrapoi te tavolina ku ishte e ma. Ishte radha e mamit. E puthi at pr ti treguar se edhe at e donte fort e nxitoi prsri te shokt. Kjo sken u prsrit disa her n ato minuta t pafundme t asaj dreke. E, ndrsa Herioni dhe fmijt luanin t shkujdesur, ne qndronim si t ngrir mbi karrike. Askush nga ne nuk mundi ta prfundonte drekn at dit. Kishim kaluar nj moment t vshtir... Herioni, ata t dy, un dhe gjith grupi... Ja, kt ndodhi iu tregova at dit Natashs dhe Shpress. E nxorra nga arkivi i kujtess ku e pata futur tre vjet m par me dshirn pr ti ngacmuar miket e mia shkrimtare. Ditt n vazhdim filluam t takoheshim jo vetm pr knaqsi. Bisedonim me or t tra pr gjithka q kishte t bnte me botn e femrs, personalitetin, veshjen, problemet, shqetsimet, ndjenjat, derisa... Nj dit u takuam t treja dhe biseduam vetm pr filmin e ardhshm. N heshtje, e ndjem se ishim lidhur si me magji. Bashkpunimi mes nesh kishte nisur. At dit vendosm t guxojm t tregojm n nj film mardhniet e tronditura t nj familjeje. Madje, vendosm edhe titullin. Kur xhirohej nj film do titullohej filmi i ardhshm... Ngjarjet e filmit do zhvilloheshin n nj grup xhirimi kshtu q, ndodhia q iu tregova mikeve t mia dit m par, nuk mund

M erdhi keq pr veten dhe miket e mia q autocensura e kohs na detyroi t hiqnim nga skenari episode vrtet t bukur, vetm e vetm pr t qen brenda e pr t mos iu
ln shteg atyre lart ta quanin film me nota sentimentale. Po, edhe pse athere u munduam shum, filmi nuk i shptoi dot ksaj nofke...

e XHANFIZESE...
Kur po xhirohej nj film Si e censuruan skenarin ata nga lart
t mbetej jasht skenarit. Jo vetm kaq. Ajo ndodhi, jam e bindur edhe sot, ka qen ngacmimi kryesor pr t shkruar skenarin e atij filmi. Shpresa Vreto pranoi t shkruante skenarin me bashkautore mua pasi un do ti jepja lndn e par nga sheshet e xhirimeve. ... Shfaqja e fmijve n dhomn e hotelit n Berat gjat puns me filmin Tomka dhe shokt e tij, takimi i fmijve me drejtorin e hotelit n Kor gjat puns me filmin Pas gjurmve si dhe shum momente q m kishin br prshtypje nga filmat e xhiruar deri athere, i nxorra nga blloqet e shnimeve dhe i vura n dispozicion t saj dhe Natashs q kishte pranuar t ishte redaktore e skenarit... Dit t tra punuam sbashku, m shum n shtpin time. Mbaj mend q, diskutonim e debatonim njra me tjetrn me aq pasion sa, vjehrrs sime q dgjonte nga kuzhina ku rrinte gjat dits, i ishte mbushur mendja q ne nuk punonim, por grindeshim. - Un nuk e kuptoj far dreq - o pune sht kjo puna e Xhanos, pasi ajo vetm grindet me ato shoqet e saj andej nga dhoma ku rrin gjith ditn... - i tha ajo nj dit gjith shqetsim Endrit sapo ai hyri n shtpi. Edhe pse Endri ishte munduar tia spjegonte se ne punonim kur asaj i dukej sikur grindeshim, ajo prsri kishte kmbngulur duke thn se... kaq u bra po, nuk kam dgjuar t quhet pun kur grindesh... Deri ditn q prfundoi skenari, mund t them se Natasha me seriozitetin dhe punn e saj dha nj ndihmes t madhe n strukturimin e tij. Ishte fundtetori i vitit 1980 kur e dorzuam skenarin n redaksi dhe prisnim gjith ankth prgjigje. Nuk vonoi dhe prgjigja erdhi. Skenari premton... E gzuar shkova n redaksi t merrja skenarin, i cili prve hallkave t deriathershme si... Redaksia, Kshilli Artistik e Ko-

Rrfimet

Zemrimi i nj mikeshe Nuk ta fal q ke br film jetn time

Pas shfaqjes s filmit Kur xhirohej nj film, q u parapri dhe nga nj bised imja, telefoni i shtpis nuk pushoi pr nj koh t gjat. T njohur e t panjohur m uruan dhe m falenderuan, me prjashtim t mikes sime... N zrin e saj ndihej zemrim. - Nuk e prisja kurr nga ty t bje film pr jetn e djalit tim dhe t cnoje dinjitetin tim... Kjo sht e pafalshme... Ti nuk ke asnj t drejt t bsh publike jetn time... Jam shum e ofenduar nga ty... - m thoshte ajo nga krahu tjetr i telefonit. E dgjova me qetsi, dhe kur ajo heshti pasi nuk kishte far t thoshte m shum se aq, i thash shum miqsisht e sinqerisht: - Un nuk kam br film as pr jetn e djalit tnd dhe as pr ty vet, po n se dikush gjen nj pjes t jets s tij n kt film, kjo do t thot se filmi sht i vrtet dhe i besueshm... Biseda telefonike me Natasha Spiron, nnn e Herion Mustafarait, prfundoi at nat ashtu si nisi, e acaruar. Fatkeqsisht, gjat ktyre viteve nuk kam patur rast ta takoj apo komunikoj me Natashn q u zemrua me mua njzetegjasht vjet m par. Megjithat, jam e bindur se, nse nj dit do takohemi, ne do takohemi si dy mike dhe si dy njerz q menduan vetm mir dhe bn gjithka mundn pr t mirn e Herionit.

E diel, 21 Dhjetor 2008

SHENIME -XV

N foto
Nj faksimile e gazets Zri i popullit e dats 28 janar 1968. Prenk Jakova dhe Llazar

Nj rrfim pr vdekjen
Si e sigurova varrin tim pran Dorit dhe Endrit
Mund t duket e uditshme, por, kujtimet m shoqrojn n do hap q hedh. Ndaloj para vitrinave t librarive dhe m dalin prpara edhe tituj t librave t Dorit. Eci rrugs dhe m dalin prpara kafe Europa, restorant Piazza, bar West ku Dori rrinte me miqt e tij. Kthej kokn nga rafti i librave dhe m dalin prpara librat e Dorit q m ka dhuruar me autograf. Pastaj, kur e shoh se nuk shkputem dot prej tyre, mbledh veten dhe zbres posht pallatit ku marr taksin time t prhershme, e cila e di prej pes vitesh ku duhet t m shpjer. Ndrsa Xhota m pret aty pran pr t m kthyer n shtpi, un ulem prbri Dorit dhe Endrit e bashkbisedoj pr minuta t tra me ta, pr do gj. Pastaj, prpara se t largohem, ndaloj edhe tek varri im aty pran. Pak koh pas vdekjs s Dorit, nj ndrr m zgjoi m hert se zakonisht Po ecja n rruginn e varrezave pr t shkuar pran Endrit e Dorit, kur, mes emrave t shum shkrimtarve e artistve q preheshin atje e q tashm i dija prmendsh, krejt pa pritur m zun syt nj varr t bukur q nuk e kisha par m par. Kurioze, u afrova. t shoh?... N pllakn ballore pash fotografin time dhe emrin tim. E habitur, ktheva kokn andej ktej pr tu orientuar por, pas disa astesh, u ndjeva mir kur konstatova q varri im ishte fare pran varrit t Endrit dhe Dorit Me ndrrn brenda vetes, n mngjes shkova tek drejtoria e Shrbimit Funeral t Tirans. Drejtorin Ilir Keno e gjeta n zyr. U prshndetm si t njohur t vjetr edhe pse njiheshim prej pak kohsh. Pastaj, ai me shum mirsjellje, m pyeti hall kisha. - Dshiroj t pim nj kafe - i thash. - Me knaqsi dhe e kam pr nder - mu pgjigj ai dhe lvizi drejt ders duke m hapur udh. Nuk e di pse, q n takimin e par me kt njeri, kisha krijuar bindjen se ai ishte nj djal shum i mir dhe dashamirs i madh i filmit. Pr minuta t tra at dit biseduam qetsisht dhe miqsisht pr jetn ktej e andej, deri sa, n nj moment i tregova dhe ndrrn time. Iliri qeshi. Ndrkoh, duke prfituar nga dashamirsia e tij ndaj meje, m shum se i thash, iu luta. - T lutem Ilir, m bj nj nder se nuk do ta harroj gjith jetn dhe do t uroj edhe nga ajo jet M gjej nj vend edhe mua aty pran Endrit dhe Dorit Ai qeshi prsri dhe duke m vn dorn n sup, u mundua t m sqaronte. - Po t kisha mundsi zonja Xhanfise, un do ta bja me dshir dhe knaqsi, pasi nj artiste, q na ka dhn aq shum knaqsi me filmat e saj, e meriton ti plotsohet nj dshir t till. Por, m beso N parceln e par nuk ka mbetur m asnj pllmb vend bosh, pa le m vend sa pr nj varr Kisha vendosur t mos trhiqesha ndaj i thash se nuk do i ndahesha deri sa t ma gjente varrin tim pran burrit dhe djalit. Me kt premtim u ndam at dit. Ditt q pasuan, sa her kaloja nga rruga e Durrsit, ndaloja dhe tek zyra e Ilirit. Kur e gjeja, e takoja dhe e prshndesja. Kur nuk e gjeja, i lija t fala. Mbaj mend q ky ritual vazhdoi disa koh deri sa, nj dit, Iliri m mori n telefon n shtpi dhe lam takim tek kafe Grand posht shtpis. - M duket se ta realizova dshirn, prandaj, kur t kesh koh e t jesh mir me shndet, kalo ndonj dit nga zyra ime ta mbarojm edhe kt pun - m tha ai duke pir kafe, gjithnj duke buzqeshur. U ngrita rrmbimthi nga karriga dhe e prqafova me shum dashuri dhe mirnjohje kt njeri q m kishte br n at moment nderin m t madh q mund ti bsh nj t moshuari n moshn time. Pastaj, e gzuar dhe e qet njkohsisht q m n fund kisha siguruar varrin tim aty ku e doja, duke qeshur i thash: - T kaloj ndonj dit?!... Erdha tani me ty! Shkuam n zyr e m pas drejt e n varreza. Pr fatin tim t mir, ato dit ishin zhvarrosur tet pilot t vrar n detyr pr tu varrosur n varrezat e Kombit. - M afr se kaq nuk ta gjeja dot - m tha Iliri duke hedhur syt nga varri i Endrit e Dorit, kur ndaluam bashk me prgjegjsin e sektorit pran nj varri t sapohapur. Nuk po u besoja syve. Varri im ishte vetm pes metra larg dhe thuajse prball me varrin e njerzve t mi t dashur. Pastaj, duke m par n sy, shtoi: - Pate fat se je e mir dhe t duam shum t gjith Po at dit, Iliri dha porosi q ti bnin varrit nj bordur dhe t shkruanin n kok - Krisulla Keko - ndrhyra un. Ishte emri i vjehrrs sime. Nga ajo dit, un shkoj n varreza jo vetm pr tu mallur e bashkbiseduar me Endrin e Dorin, por dhe pr tu prkujdesur pr varrin tim ta pastroj nga barrat, ti lyej bordurn, t mbjell lule Frika se mos nj dit kur t shkoj atje, varrin tim mund t ma ket zn dikush q e di t vrtetn, vazhdon t m tmerroj... sht e uditshme po, marrdhnia e njeriut n moshn time me vdekjen, nuk sht m e frikshme dhe e largt Vjen nj dit dhe njeriu nis e bashkjeton me vdekjen miqsisht e paqsisht. Ndodh si n film, pra... lindja sht akti i par i filmit jeta ime dhe vdekja sht akti i fundit i tij... Me pak fjal, njeriu, ashtu si regjisori i filmit, duhet t bj kujdes deri n fund t filmit. sht vrtet nj marrdhnie e uditshme kjo! Ja, un Pasi sigurova varrin, disa dit u mora me fotografin q duhet pr at dit. Nxora dhjetra fotografi, pastaj seleksionova disa prej tyre derisa zgjodha njrn, at ku un mendova se kam dal m mir, pr vete e pr t tjert. Ather, zbrita tek foto Rreli, bra riprodhimin e saj, e futa n nj CD dhe kur shkova n shtpi, e vendosa tek valixhja e vdekjes, aty ku mbaj edhe gardrobn pr at dit bashk me porosit t mbyllura n nj zarf. Grat n kt mosh e kan merak t mos i gjej vdekja t paprgatitura, ndaj dhe nxitojn ti ln gjrat t rregulluara, me shkrim e me goj M kujtohet nj dit kur thirra Teutn pr ti treguar gardrobn e asaj dite. Ajo m dgjoi me qetsin dhe seriozitetin m t madh pr disa minuta derisa n dhom hyri Iliri. Ai dgjoi nj ast, pastaj ndrhyri me humor: - Xhano, lrja me shkrim m mir porosit Teuts se t siguroj, do t ti ngatrroj me t nns s saj se edhe ajo kt pun bn, nj her n gjasht muaj e thrret dhe i l porosi, dhe, do na turprosh... Qesha me fjalt e Ilirit e qet se, ndrkoh ja kisha ln porosit Teuts. Pastaj, nga q mendon se ka ikur e shumta e ka mbetur e pakta e ditve n kt jet, nis e bn me mend listn e njerzve q dshiron ti takosh pr her t fundit e ndahesh para se t iksh prgjithmon A thua se do iksh nesr?!... Po ja, kshtu sht. Dhe nis takimet derisa, pas disa kohsh, edhe pse e lodhur nga rinovimi i gardrobs dhe ecejaket, i rikthehesh prsri valixhes e takimeve. Ka njerz n kt jet q u jan rikthyer atyre shum her. Un pr vete kam filluar t mendoj shum von pr vdekjen, m sakt, ditn e ikjes s Dorit pes vjet m par... Kto pes vjet kan qen vite shum t vshtir pr mua.

miteti i Arteve dhe Kulturs, ishte miratuar edhe nga hallka m e re q ishte krijuar at vit, Komisioni i Kryeministris. Shefi i redaksis m tha se skenari ndodhej n drejtori dhe mund ta merrja atje. Drejtori Vangjush Zallmi m priti me kmbt e para dhe m tha: -Lart kan mendimin se skenari tuaj sht kopje e nj filmi amerikan q ka qndruar pr nj koh t gjat n kinemat e Parisit... E befasuar, i krkova t m thoshte ndonj gj m konkrete n lidhje me filmin pr t cilin bhej fjal, por ishte e kot. Ai m prsriti edhe nj her at q m tha n fillim t takimit, se kshtu i kishin thn ata t cilt e kishin par filmin n Bllok. E nervozuar, rrmbeva skenarin nga tryeza e tij dhe i thash: - Ju, shoku Drejtor, e dini shum mir q, ne nuk kemi antena televizori n shtpi pr t par filma t huaj q ta shihnim e kopjonim kt filmin amerikan... Drejtori u ngrit nga tryeza dhe m ndrpreu. Ndryshe nga toni me t cilin e nisi takimin, ai u prpoq t m qetsonte. -E di q nuk keni antena dhe q nuk keni ku e shihni filmin. Un ju besoj. Por dhe ju duhet t m besoni mua. Ky nuk sht mendimi im, por mendimi i disa njerzve t rndsishm q e kan par filmin n nj kanal t huaj me ann e antenave speciale q vetm ata kan mundsi ti prdorin dhe thon se skenari tuaj ngjason shum me t... t bja n ato aste?... E shikoja dhe m dhimbsej. Pastaj e mblodha veten dhe n sinkron me tonin e tij t but e si pr ti vn kapak mendimit tim, e sigurova edhe nj her q skenari i filmit Kur xhirohej nj film ishte vepr origjinale dhe nuk kishte lidhje me asnj skenar apo film tjetr... E kam kujtuar kt moment shum vite m pas, nj mbrmje t vitit 1998 tek shihja n nj nga kanalet televizive filmin Kramer kundr Kramer. M plqeu aq shum sa at nat thuajse nuk fjeta nga knaqsia. Arti i vrtet m kishte mbrthyer e nuk m lshonte. N ato or t pagjuma at asaj nate mendova shum gjra, q nga liria e mendimit deri te zgjidhja artistike. Mendova dhe pr akuzn q na bn m shum se tetmbdhjet vjet m par se kishim kopjuar nj film t huaj. ... Ndoshta athere ata kan patur parasysh kt film, - i thash vetes dhe qesha me z pasi, jo vetm pr mua si krijuese, por dhe pr kdo q di t shikoj nj film, e prbashkta e ktyre dy filmave ishte vetm fakti q n qendr t tyre ishin dy ifte t divorcuar... Pastaj m erdhi keq pr veten dhe miket e mia q autocensura e kohs na detyroi t hiqnim nga skenari episode vrtet t bukur, vetm e vetm pr t qen brenda e pr t mos iu ln shteg atyre lart ta quanin film me nota sentimentale. Po, edhe pse athere u munduam shum, filmi nuk i shptoi dot ksaj nofke. Sa e lumtur do t isha sikur filmi im ti ngjante atij filmi!...

XVI- ZBULIMI

E diel, 21 Dhjetor 2008

Shkrimtari Homoseksualiteti

mbajtur n korrespondenc me Lord Alfred Douglas

Nj koleksion letrash dhe dorshkrimesh t Oskar Wilde, q mesa duket kishin humbur prej m shum se 50 vitesh jan rigjetur nga akademikt. Njra nga letrat, q cilsohet si m e hershmja, dshmon lidhjen e

Oscar

WILDE
Wilde dhe prirjet seksuale
Oscar Wilde ishte djali i dyt n nj familje angloirlandeze. Ai i studioi klasikt n Kolegjin Trinity n Dublin n vitet 18711874. Si student ishte mjaft i mir dhe ka fituar Medaljen e Art Berkeley. M pas u diplomua n Koegjin Magdalen. Pas diplomimit, ai u rikthye n Dublin ku takoi Florence Balcombe nj vajz me t ciln u fejua, por m pas e la sepse vendosi t largohej nga Dublini prfundimisht. N Londr ai njohu Constance Lloyd, vajza e nj kshilltari t Mbretreshs. Ata u martuan m 29 Maj 1884 n Paddington me t ciln pati dy fmij Cyril dhe Vyvyan. Pas rnies s Oscar, Constance mori pr vete dhe fmijt mbiemrin Holland derisa vdiq m 1898. I biri u vra n Franc n Luftn e Par Botrore ndrsa e bija u b shkrimtare dhe prkthyese. Ndrsa mbesa e Oscar Wilde, Dolly Wilde, ka pasur nj lidhje me nj femr shkrimtare t quajtur Natalie Clifford Barney. Wilde pr shum vite prqafoi socializmin, sepse sipas tij ai do t cconte n individualizm. Ai ishte nj njeri pacifist. Prirja e tij seksuale ndonjher sht konsideruar biseksule. Ndonjher tjetr ai sht quajtur thjesht homoseksual. Ai mund t ket pasur lidhje domethnse seksuale me Frank Miles, Constance Lloyd (e shoqja), Robert Baldwin Ross, dhe Lord Alfred Douglas (Bosie). Wilde ka pasur gjithashtu edhe nj numr t madh lidhjesh seksuale me shum meshkuj t rinj, t cilt ai i merrte me qera. Biograft mendojn se ai e ka ditur q n vitin 1885, nj vit pas martess s tij, prioritetin e tij seksual. Biografi i tij Neil McKenna n botimin Jeta sekrete e Oscar Wilde (2003) hedh teorin se Wilde ishte i ndrgjegjshm pr homoseksualitetin e tij q n moshn 16-vjeccare koh kur ai ka puthur pr her t par nj mashkull.

NGA ARIFA AKBAR

oleksioni i Oscar Wilde q i prki ste Markezit t shekullit 11-t Queensberry ka dal n drit. Nj koleksion letrash dhe dorshkrimesh t Oskar Wilde, q mesa duket kishin humbur prej m shum se 50 vitesh jan rigjetur nga akademikt. Nnt dorshkrime dhe katr letra q sjellin para nesh jetn dhe veprn e shkrimtarit, dramaturgut, njeriut t mpreht dhe t vetdeklaruarit si lordi i gjuhs i ishin dhuruar libraris Morgan n New York. Mes faqeve t gjetura sht edhe letra m e hershme e mbijetuar q Wilde i ka drguar t dashurit t tij, Lord Alfred Douglas, t cilin ai e quante Bosie. Kjo letr dokumenton fillimin e nj lidhjeje t dnuar homoseksuale n Kole gjin Magdalen n fillim t viteve 1890. E shkruar n klubin Albemarle, mbase n vitin 1892, Wilde shprehet me mall t sinqer t dhe me dshir t zjarrt q donte t ishte me t dashurin e tij Douglas dhe shpreson q atij ti plqej kartolina q i ka drguar me rastin e fests s 22-vjetorit t lindjes. Oskar Wilde shkruan:

Zbulohet pas 50 vitesh letra pr t dashurin Bosie

I dashuri im B osie , osie,
Jam shum i lumtur q je m mir tani dhe q t plqeu kartolina ime e vogl. Oksfordi sht kaq i mundimshm tani n dimr. M pas do t shkoj n Paris, ose pas 10 ditsh ose ... Do t doja tmerrsisht shum t ikja me ty diku n nj vend ku sht nxeht ... Jam shum i zn n qytet ... me poemn q do t shkruaj nesr.

Oscar . Oscar.
Douglas ka shkatrruar shum prej letrave q Wilde i shkroi atij. Pothuajse t gjitha letrat q ai ka mbajtur jan n Bibliotekn Clark n UCLA, kshtu q rishfaqja e ksaj letre t vjetr sht shum

domethnse. Volumi n fjal i prkiste babait t Douglasit, markez i Queensberry, inati i t cilit pr kt lidhje t t birit me Oskar Wilde e oi at n organizimin e nj prej gjyqeve m famkeqe, gjyq i cili prfundoi me dnimin e Wilde me akuzn se ai kishte kryer akte t mdha t paturpshme dhe vulgare. Dorshkrimet dhe letrat ishin koleksionuar dhe ruajtur nga

Markezi i 11-t i Queensberry, nipi i tij. N nj letr drejtuar nj djali t ri me emrin George Kersley, Wilde flet pr koleksionin e tij t vitit 1888, nj koleksion me histori t titulluara Princi i lumtur dhe rrfenja t tjera, t cilat i kishte quajtur studime n proz, t vna pr hir t romancs, n nj for m imagjinare dhe ndrruese: t destinuara pjesrisht pr fmij e pjesrisht pr ata q i kan ruajtur aftsit fminore si mrekulli dhe gzim. Oskar Wilde e shkroi titullin dhe emrin e tij n nj letr t mbuluar dhe e firmosi dorshkrimin. Studiuesit n Bibliotekn Morgan do t fillojn t ekzaminojn procesin e puns s shkrimtarit me shpresn se do t bjn zbulime t reja. M shum se 50 faqet e shkruara me dor do t ekspozohen pr publikun n muajin prill t vitit q vjen. Volumi i ktyre letrave sht dhuruar nga Lucia Moreira Salles, nj braziliane filantropiste e cila e siguroi kt material me bashkshortin e saj Walter Moreira Salles, bankier dhe koleksionues librash.