ERIK BOTIME

Pika e Furnizimit Magazina qendrore Rr. e Ullishts Mjull-Bathore pran zyrave t komuns Fark, Sauk, Tiran Tel.: 04 2467762, Cel.: 069 20 40 333;

Zyrat e Shtpis Botuese Rr. Kont Urani, nr.25 Tel./Fax: +355 4 2220645, 2234909 Cel.: +355 69 20 63 228; 069 40 66 442 E-mail: erikbotime@mail.com

Plani msimor Fizika 12 (pr kurrikuln me zgjedhje t detyruar)

34 jav x 2 or n jav = 68 or
Nr. Kreu Tema Nr. or ve 1 Objektivat pr do or msimi Konceptet kryesore dhe njohurit baz

I. Lvizja e grimcs lndore n fushn e forcave 18 or gjithsej 11 or Tema msimore 4 or Zgjidhje detyrash 1 or Pun laboratori 1 or Prsritje 1 or Test pr

1.1 Forcat dhe fushat

t tregoni se bashkveprimi i trupave kryhet nprmjet fushave; t prcaktoni intensitetin e do fushe; t prdorni formulat e intensitetit t fushs n rastet e thjeshta. t tregoni se cilat jan fushat potenciale; t shkruani formulat e potencialit t fushave; t prdorni formulat e potencialit n rastet e thjeshta. t numroni disa burime t fushs magnetike; t prdorni konceptin e induksionit magnetik; t renditni disa zbatime t fushs magnetike. t prdorni formulat e fushs gravitacionale, elektrike dhe asaj magnetike. t zgjidhni ushtrime duke prdorur formulat e msiprme. t prdorni metodn e koordinatave pr studimin lvizjes; t prcaktoni vendndodhjen e grimcs lndore a) n lvizjen drejtvizore;b) n plan; c) n hapsir; t prdorni ekuacionet pr studimin e kinematiks s lvizjes. t prdorni metodn e rrezes vektore pr studimin e lvizjes; t prcaktoni vendndodhjen e grimcs lndore a) n plan; b) n hapsir; t prdorni ekuacionet pr studimin e kinematiks s lvizjes s lakuar. t zgjidhni detyrat kryesore t mekanikes duke prdorur: a) metodn e koordinatave;

1.2 Fushat dhe energjia potenciale 1.3 Forcat dhe fusha magnetike 1.4 Zgjidhje detyrash

Bashkveprimi me ann e fushs; lloje fushash t njohura: fusha e rndess, elektrike, magnetike etj.; intensiteti i fushs, paraqitja grafike, vijat e forcs. Fusha potenciale; energjia e fushs; energjia potenciale e gravitetit dhe elektrostatike. Fusha magnetike. Forca magnetike; formula e Amperit; rregulli i dors s majt. Aftsi e shprehje n njehsimin e intensitetit t fushs elektrostatike dhe forcs elektrostatike; njehsimi i forcs s Amperit. Koordinatat e lvizjes, metoda koordinatave e prshkrimit t saj; prcaktimi i shpejtsis s astit dhe nxitimit; prcaktimi i forcs; ekuacionet e lvizjes n drejtz e n plan. Rreze vektori, metoda vektoriale e prshkrimit t lvizjes; prcaktimi i zhvendosjes; prcaktimi i shpejtsis; prcaktimi i nxitimit. nxitimi tangjencial dhe qendrsynues. Nxitimi i plot Aftsi e shprehi praktike n prshkrimin e lvizjes me ann e ekuacioneve t saj.

1.5 Prshkrimi i lvizjes s grimcs lndore me metodn e koordinatave 1.6 Prshkrimi i lvizjes s grimcs lndore me metodn e rrezes vektore 1.7 Zgjidhje detyrash

vetkontroll 8 1.8 Lvizja e grimcs lndore n fushn e rndess 1.9 Lvizja e grimcs lndore n fushn e rndess,kur hidhet horizontalisht 1.10 Zgjidhje detyrash 1

b) metodn e rrezes vektore. t dalloni trajektoren e lvizjes s grimcs lndore kur ajo hidhet n nj knd; t nxirrni ekuacionet e lvizjes; t prdorni ekuacionet pr studimin e lvizjes. t dalloni trajektoren e lvizjes s grimcs lndore kur ajo hidhet horizontalisht; t nxirrni ekuacionet e lvizjes; t prdorni ekuacionet pr studimin e lvizjes. t prdorni ekuacionet e lvizjes pr zgjidhjen e detyrave praktike; t fitoni shprehi dhe t krahasoni llojet e veanta t lvizjes. t tregoni se cili trup quhet satelit; t prshkruani kushtet pr t cilat trupi bhet satelit; t prdorni shpejtsit kozmike pr zgjidhjen e detyrave t thjeshta. t dalloni trajektoret e planetve n krahasim me trupat e tjer qiellor; t formuloni ligjet e Keplerit; t prdorni ligjet e Keplerit n zgjidhjen e detyrave t thjeshta. t prdorni ekuacionet e lvizjes n fushn gravitacionale pr fushn elektrike;a) kur grimca e ngarkuar lviz n knd me fushn elektrike;b) kur grimca lviz pingule me fushn elektrike. t prdorni ekuacionet e lvizjes n fushn gravitacionale pr fushn magnetike;a) kur grimca lviz pingul me fushn magnetike;b) kur grimca e ngarkuar lviz paralel me fushn magnetike. t prdorni ekuacionet e lvizjes n fushn gravitacionale pr fushn magnetike dhe elektrike a) grimca lviz n t dyja fushat elektrike dhe magnetike; t sillni shembuj dhe t zgjidhni detyra t zbatimit n teknik t veprimit t dy fushave. T prcaktohen kushtet q duhet t plotsohen n mnyr q trupi i hedhur nga nj pik t arrij nj objektiv t caktuar.

Sistemet koordinatave; ekuacioni i lvizjes parabolike; prcaktimi i kohs s ngjitjes, zbritjes. Lvizja e grimcs s hedhur horizontalisht; zbrthimi i lvizjes n lvizjet prbrse; prcaktimi i shpejtsis.

10

11

1.11 Hedhja horizontale me shpejtsi t madhe. Satelitt 1.12 Ligjet e Keplerit

Aftsi e shprehi praktike n prdorimin e ekuacionit t lvizjes s grimcs n fushn e rndess. Sateliti dhe lvizja rrethore; shpejtsit kozmike; trajektorja elipsoidale;

12

13

1.13 Lvizja e grimcave lndore t ngarkuara n fushn elektrike 1.14 Lvizja e grimcave t ngarkuara n fushn magnetike 1.15 Zgjidhje detyrash

Trheqja e gjithsishme; ligji i par i Keplerit (trajektore elipsi); ligji i dyt i Keplerit (i siprfaqeve); ligji i tret i Keplerit (periodat dhe largsit e rrotullimit) Trajektorja parabolike e grimcs elektrike n fushn elektrostatike; prcaktimi i nxitimit, shpejtsis, kohs, ekinoskopi. Forca e Lorencit; lvizja rrethore n fushn magnetike; prcaktimi i raportit q/m (e/m) Masspektrografi Shprehi e aftsi praktike n prcaktimin e raportit q/m t grimcs s ngarkuar, periods s rrotullimit etj.

14

15

16 17 18 19 II. Teoria speciale e

1.16. Pun Laboratori 1.17 Prsritje 1.18 Test pr vetkontroll 2.1 Shndrrimet Galileit

1 1 1 e 1

Aftsi e shprehi t matjeve eksperimentale n lvizjen e grimcs n fushn e rndess.

Sisteme referimi inerciale; shndrrimi i kordinatave; shndrrimi i shpejtsive.

20

relativitetit 15 or gjithsej 11 or Tema msimore 2 or Zgjidhje detyrash 1 or Prsritje 1 or Test pr vetkontroll

2.2 Parimi mekanik i relativitetit t Galileit 2.3 Eksperimenti Majkelson-Morlit i

21

22

2.4 Parimet e Teoris Speciale t Relativitetit

t prcaktoni madhsi fizike, t cilat varen nga sistemi i referimit, pra q jan relative; t formuloni parimin mekanik t relativitetit t tregoni domosdoshmrin e realizimit t eksperimentit t Majkelson-Morlit; t shpjegoni prfundimet e eksperimentit t Majkelson-Morlit. t formuloni parimet e relativitetit special; t argumentoni pse nuk mund t prdoren gjithmon shndrrimet e Galileit; t tregoni pse shndrrimet e Galileit mund t prdoren n mekanikn klasike.

Relativiteti i vendndodhjes; relativiteti i shpejtsis; parimi mekanik i relativitetit Shpejtsia konstante e drits; alternativat e zgjidhjes s parimit t relativitetit. Parimet (postulatet) e relativitetit special; shndrrimet e Lorencit dhe karakteri i prgjithshm i tyre.

2324 25

2.5 2.6 Rrjedhime t Teoris Speciale t Relativitetit 2.7 Zgjidhje detyrash

26

2.8 Impulsi dhe masa n teorin e relativitetit

27

2.9 Energjia relativiste

t shpjegoni domosdoshmrin e riprcaktimit t madhsive t dinamiks; t vlersoni impulsin dhe masn e grimcave (trupave) pr shpejtsi relativiste. t prcaktoni energjin kinetike t nj trupi n rastin relativist; t shprehni lidhjen ndrmjet energjis dhe impulsit. t argumentoni pse shpejtsia e drits sht kufi; t prcaktoni masn dhe impulsin e fotonit; t shpjegoni lidhjen thelbsore mas-energji.

Njkohshmria n dukurit fizike; bymimi i kohs; shkurtimi i gjatsis; shndrrimi i Lorencit pr shpejtsit. Aftsi e shprehi praktike n prdorimin e formulave t bymimit t kohs dhe shkurtimit t gjatsis Impulsi n teorin e relativitetit; masa n T-R; Ligji i dyt i Njutonit sipas T-R

Energjia kinetike n T-R; Lidhja e energjis me impulsit. Shpejtsia e drits si shpejtsi kufi; masa, impulsi i fotonit; lidhja (ekuivalenca) masenergji. Sistemet joinerciale; mosshpjegim i paradoksit t binjakve; T-R dhe gravitacioni; masa inerciale dhe gravitacionale; parimi i njvlershmris

28

2.10 Rrjedhime t dinamiks relativiste 2.11-2.12 Mangsit e TSR premisa pr lindjen e TPR 2.13 Zgjidhje detyrash 2.14 Prsritje 2.15 Test pr vetkontroll 3.1 Modeli planetar i ndrtimit t atomit

2930 31 32 33 34 III. Fizika kuantike 11 or gjithsej 35

1 1 1 1 t prshkruani ndrtimin e atomit sipas Tomsonit dhe Radhrfordit dhe t metat e tyre; t tregoni si e provoi Radhrfordi ekzistencn e brthams s atomit dhe prbrjen e saj; t njehsoni prmasat e prafrta t brthams. t prshkruani lidhjet ndrmjet rrezatimit (prthithjes) s drits nga

Modeli i atomit sipas Tomsonit; eksperimenti i Radhrfordit; modeli planetar i atomit; neutronet, protonet.

3.2 Atomi i Hidrogjenit.

Atomi i hidrogjenit; spektri me vija i gazeve;

8 or Tema msimore 36 2 or Zgjidhje detyrash 1 or prsritje

Spektri i rrezatimit

3.3 Modeli kuantik i Borit pr atomin H

37

3.4 Zgjidhje detyrash

38

3.5 Numrat kuantik. Parimi i Paulit

39

3.6 Lidhjet ndrmjet atomeve. Molekulat dhe kristalet 3.7 Zgjidhje detyrash

40

41

3.8 Elektronet n kristal dhe prcjellshmria elektrike e kristaleve

42

3.9 Prcjellshmria elektrike e metaleve. Superprcjellshmria

gazi, me vijat e spektrit t tij; t njehsoni gjatsin e vals s rrezatimit pr serin Balmer t atomit H; t shpjegoni spektrin me vija t gazeve, t formuloni postulatin e par dhe t dyt t Borit mbi orbitat e lejuara dhe nivelin e energjis s elektronit n atom; t shpjegoj si shmangen disa nga t metat e modelit planetar t atomit, mbi bazn e postulateve t Borit; t njehsoni rrezen, shpejtsin dhe energjin e elektronit n atomin H sipas formulave t kuantizimit. t prshkruani prparsit dhe t metat e modelit planetar dhe modelit t Borit mbi ndrtimin e atomit; t shpjegoni n mnyr cilsore, por edhe me njehsime, mekanizmin e lshimit apo t prthithjes s fotoneve nga atomi H. t tregoni se far kuantizojn secili nga 4 numrat kuantik n, l, m, s si dhe lidhjen ndrmjet tyre; t formuloni parimin e prjashtimit t Paulit; t prcaktoni numrin e elektroneve q mbushin nj shtres apo nnshtres mbi bazn e parimit t Paulit. t shpjegoni sht energjia e lidhjes s atomeve n molekul; t prshkruani mekanizmin e lidhjes jonike, kovalente dhe metalike; t shpjegoni si ndikon mnyra e lidhjes s atomeve n prueshmrin elektrike t kristaleve. t zbatoni parimin e Paulit n mbushjen e shtresave elektronike t elementeve kimike; t njehsoni energjin e lidhjes s atomeve dhe t prcaktoni kombinimet me energji minimale. t shpjegoni bandat e energjis pr elektronet n kristal; t tregoni sht arja energjetike ndrmjet bandave BV dhe BP si dhe faktort q ndikojn n kalimin e saj nga elektronet; t shpjegoni vetit elektrike t kristaleve me ann e konceptit t bandave t energjis dhe vlersimeve energjetike. t prkufizoni prueshmrin elektrike t metaleve dhe lidhjen e saj me rezistencn; t prshkruani dy faktort q ndikojn n vetin e prueshmris; t shpjegoni si arrihet vetia e superprueshmris dhe prdorimet prkatse.

seria Balmer, formula; njehsimi i frekuencs (gjatsis vals) s rrezatimit; Hipoteza Plank dhe kuantet Nivelet energjetike; postulati 1 dhe 2 i Borit; kuantizimi i energjis, rrezes s orbits dhe shpejtsis s elektronit t atomit H.

Shprehi dhe aftsi praktike n prdorimin e formulave t kuantizimit t atomit H sipas postulateve t Borit. Katr numrat kuantik dhe gjendjet e elektronit n atomin H; mbushja e niveleve energjetike dhe parimi i Paulit; zbatime n vetit kimike t elementeve. Lidhjet e atomeve n molekula, roli i elektroneve t valencs; energjia e lidhjes, gropa potenciale; lidhja kovalente, jonike, metalike, gazi elektronik, elektrone t lira. Shprehi e aftsi praktike n vlersimin e qndrueshmris s lidhjes n baz t energjis s lidhjes s elektroneve; energjia potenciale minimale. Bandat e energjis; bandat e valencs dhe bandat e prcjellshmris; carjet energjetike; kristalet gjysmprcjells dhe kristalet metalike. Prcjellshmria elektrike; rezistenca elektrike; ndikimi i temperaturs n prcjellshmrin e metaleve; superprcueshmria; ciftet e Kuperit dhe shpjegimi i superprcueshmris; rrjeta e strukturs atomike dhe defektet.

43 44 45 IV. Elemente t

3.10 Prsritje 3.11 Test pr vetkontroll 4.1 Gjysmprcjellsit dhe

1 1 1 t tregoni se elementet e tabels s Mendelejevit jan baz pr materialet gjysmprcjellse; Gjysmprcjellsit dhe ndikimi i papastrtive n prcjellshmri; prcjellshmria vetjake dhe

elektroniks 46 11 or gjithsej 6 or Tema msimore 2 or Zgjidhje detyrash 1 or Pun laboratori 1 or Prsritje 1 or Test pr vetkontroll

prcjellshmria vetjake 4.2 Prcjellshmria e przier. Gjysmprcjellsit e tipit n dhe p 4.3 Kalimi p-n. Prcjellshmria e njanshme 4.4 Dioda kristalore dhe disa prdorime karakteristike t saj 4.5 Zgjidhje Detyrash 1

47

48

t argumentoni pse ato elemente jan gjysmprcjells; t dalloni prcjellshmrin vetjake nga t tjerat. t tregoni se kur kemi gjysmprcjells t tipit n dhe p; t dalloni tipat n dhe p pr gjysmprcjellsit; t prcaktoni dhe analizoni bartsit e lir t ngarkess elektrike pr tipin n dhe p. t tregoni se si formohet kalimi p n; t tregoni si prftohet kalimi p n; t dalloni veprimin e kalimit p n n qarqet elektronike. t dalloni karakteristiken volt amper t diods kristalike; t dalloni elementet kryesore t karakteristiks; t vlersoni rolin e rezistencs RD n qarqet elektronike. t prpunohen shprehit e prdorimit t diods kristalore; t shpjegohet veprimi i diods kristalore n qarqet elektronike; t formohen shprehi n zgjidhjen e detyrave gjat prdorimit t diods kristalore. t tregoni sht transistori; t evidentoni aftsin prforcuese t transistorit; t tregoni dhe prshkruani prdorimin e transistorit n qarqet elektronike. t prkufizoni nj qark t integruar; t shpjegoni rolin e transistorit n qarqet e integruara; t tregoni disa zbatime t qarkut t integruar. t prdorni formulat e prforcimit t rryms dhe tensionit; t shpjegoni veprimin praktike t elementeve n skemat elektronike.

vrimat si gjendje ngarkesore pozitive; ifti elektron vrim. Prcjellshmria e przierjes; gjysmprcjells i tipit n; gjysmprcjells i tipit p;

Shtresa kalimtare gjat bashkimit t dy gjysmprcuesve; prcjellshmria e njanshme; dioda. lidhja e drejt, lidhja e kundrt. Dioda kristalore; karakteristika volt Amper e diods; rezistenca elektrike e diods; tensioni i shpimit Shprehi e aftsi praktike n prdorimin e formuls s diods; drejtimi i rryms alternative Transistori. baza, emiteri, kolektori; simboli i transistorit; koeficienti fitimit (prforcimit) t rryms. Lidhja e transistorit; Prforcimi i transistorit. Pila diellore, fotodioda, dioda rrezatuese, fotorezistort, termistori, qarqet e integruara. Shprehi e aftsi praktike n prcaktimin e prforcimit t transistorit dhe lidhjet e ndryshme t tij. Vrtetim eksperimental i formuls s diods gjysmprcjellse.

49

50

4.6 Transistori

51

4.7 Qarqet e integruara

52

4.8 Zgjidhje detyrash

53

54 55 56 V. Grimcat elementare 5 or gjithsej 1 or

4.9. Pun Laboratori Karakteristika Volt Amper e diods gjysmprcjellse 4.10 Prsritje Elemente t elektroniks 4.11 Test pr vetkontroll 5.1 Grimcat elementare t energjive t larta 5.2 Grimcat, antigrimcat dhe ligjet e ruajtjes

1 1 1 t shprehni nj kuptim m t prgjithshm mbi grimcat elementare. t shpjegoni rolin e pioneve, n bashkveprimin e nukloneve t brthams. t tregoni disa ifte t njohuragrimc-antigrimc. t prshkruani madhsi t reja, ruajtja e t cilave sht domosdoshmri gjat shndrrimeve brthamore. Grimcat elementare, neutronet, protonet, elektronet; pozitroni, antigrimcat; anihilimi, qndrueshmria e brthams, myonet, pionet. Cifti grimc antigrimc; lloje pionesh, antimyoni, antipioni, antineutroni, antineutrino; Ngarkesa barionale dhe ruajtja e

57

58

Zgjidhje detyrash + prsritje

5.3 Klasifikimi grimcave elementare

t jepni nj pasqyr rreth bashkveprimeve themelore dhe ndrmjetsve t tyre; t sistemoni disa veti kryesore t grimcave elementare. t prshkruani vetit themelore t grimcave t uditshme dhe kuarkeve. t shpjegoni formimin e adroneve, mbi bazn e ruajtjes s ngarkess elektrike dhe asaj barionale.

59

5.4 Kuarket dhe sharmi

saj; ngarkesa leptonike dhe ruajtja e saj; cuditshmria dhe ruajtja e saj. Bashkveprimi i fort dhe grimcat prkatse (Adronet); bashkveprimi elektromagnetik (fotonet, gama, kuarket); bashkveprimi i dobt (leptonet); bashkveprimi gravitacional. Kuarket dhe llojet e tyre; Antikuarku, kombinimet; bashkveprimimi ndrmjet kuarkeve; sharmi

60 61 VI. Elemente t astrofiziks 8 or gjithsej 8 or Tema msimore

5.5 Zgjidhje detyrash dhe Prsritje 6.1 Galaksit

1 1 t shpjegoni strukturn e galaksive; t kategorizoni galaksit sipas tipave. t rendisni llojet strukturave n rritje t Gjithsis; t shpjegoni mnyrn e organizimit t galaksive; t prcaktoni largsit n Gjithsi me metoda t ndryshme. t kuptoni se jan yjsit; t renditni disa organizime figurative t yjeve; t prcaktoni madhsit e dukshme yjore. t interpretoni ligjin e Habllit mbi zgjerimin e Gjithsis; ta zbatoni kt ligj pr raste konkrete. t prshkruani modelin Big-Bang, mbi zgjerimin e Gjithsis; t tregohet se pse me kt model mund t prshkruhet kronika e zhvillimit t Gjithsis. Galaksit. Rruga e Qumshtit; llojet e galaksive; galaksit eliptike, spirale, t rregullta. Grumbullimet yjore, yjet e dyfisht, plejadat, grupet sferike; grupimet e galaktikave; lnda ndryjore; lnda e errt; matja e largsive n gjithsi; Yjsit, harta e qiellit; disa yjsi t njohura; ylli polar; zodiaku dhe yjsit e tij; madhsia yjore; ndriimi relativ. Zgjerimi i gjithsis; zhvendosja spektrale; ligji Habll pr zgjerimin. Modeli i Big-Bengut; ndryshimi i temperaturs s gjithsis; vllimi i gjithsis; lnda dhe grimcat strukturore. Bashkveprimet themelore (i fort, i dobt, elektromagnetik, gravitacional); ndarja e forcs gravitacionale; unifikimi i forcave. Muri i Plankut, veimi i gravitacionit; inflacioni i madh; pasojat; lindja e kuarkeve, leptoneve. Lnda e dukshme, sinteza fillestare, bashkimi proton-neutron, formimi i gjithsis; formimi i heliumit; rrezatimi mbets (fosil); galaksit dhe sistemi diellor; probleme aktuale; e ardhmja.

62

6.2 Prbrja hierarkike e Gjithsis

63

6.3 Yjet m t ndritshm. Yjsit 6.4 Zgjerimi i Gjithsis. Ligji i Habllit 6.5 Teoria e shprthimit t madh dhe temperatura 6.6 Llojet e bashkveprimeve dhe temperaturat e Gjithsis 6.7 Kronika e Gjithsis

64 65

1 1

66

t jepni kronologjin e ndarjes s bashkveprimeve; t shpjegoni, pse sot sht e pamundur t unifikohen t katr bashkveprimet. t jepni nj kronik t zhvillimit t Gjithsis, nga muri i Plankut n lindjen e leptoneve. t jepni nj kronik n vazhdim t Gjithsis; t shpjegoni formimin e galaksive. t renditni disa nga problemet e sotme t kozmologjis.

67

68

6.8 Kronika e Gjithsis ... vazhdon