Encribd com-PSAK 2011-2016 PDF

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016
0 2011
Tabela e Prmbajtjes
PARATHNIE ........................................................................................................................................... 8 PRMBLEDHJE EKZEKUTIVE ........................................................................................................... 10 KAPITULLI 1: KONTEKSTI ................................................................................................................ 15
1.1 Prparsit zhvillimore kombtare ................................................................................................................ 15 1.2 Synimet e Planit Strategjik t Arsimit n Kosov 2011 - 2016 ......................................................................... 17 1.3 Historiku ........................................................................................................................................................ 17 1.4 Strategjia pr Zhvillimin e Arsimit Parauniversitar n Kosov (2007-2017) .................................................... 18 1.5 Strategjia pr Zhvillimin e Arsimit t Lart n Kosov (2005-2015) ................................................................ 18 1.6 Udhrrfyesi pr sektorin e arsimit n drejtim t nj qasje trsektoriale .................................................. 18 1.7 Zhvillimi i Planit Strategjik t Arsimit n Kosov 2011 - 2016 ........................................................................ 19 1.8 Organizimi i Planit Strategjik t Arsimit Kosovar 2011-2016 ........................................................................... 20
KAPITULLI 2: PARAQITJE E PRGJITHSHME E KONTEKSTIT T POLITIKAVE .............. 21

2.1 Situata demografike dhe ekonomike ............................................................................................................. 21 2.2 Synimet dhe politikat kombtare dhe raporti i tyre me Planin Strategjik ...................................................... 22 2.3 Vizioni dhe qllimet e sektorit t arsimit ....................................................................................................... 25 2.4 Struktura e sektorit t arsimit t Republiks s Kosovs ................................................................................ 26
KAPITULLI 3: ZHVILLIMET DHE NISMAT AKTUALE N SEKTORIN E ARSIMIT ............. 27

3.1 Paraqitje e prgjithshme e arritjeve dhe sfidave kryesore sipas nnsektorve .............................................. 27 3.2 Intervenimet e tanishme n prkrahje t arsimit ........................................................................................... 39 3.3 Statistikat themelore arsimore...................................................................................................................... 43
KAPITULLI 4: KORNIZA E POLITIKAVE DHE PRIORITETET N SEKTORIN E ARSIMIT (2011-2016) .......................................................................................................................................... 48

4. 1 Vshtrim i prgjithshm i programit t planit strategjik ................................................................................ 48 4.2 Prioritetet kryesore sektoriale ....................................................................................................................... 48 4.3 Paraqitje e objektivave t programit t nnsektorve ................................................................................... 50 4.4 Paraqitje e prgjithshme e shtjeve t ndrlidhura ...................................................................................... 51 4.5 Prmbledhje financiare .................................................................................................................................. 52
KAPITULLI 5: KORNIZA E PROGRAMIT STRATEGJIK .............................................................. 54

5.1 Edukimi parashkollor (EPSH) dhe edukimi parafillor (EPF) ............................................................................. 56 5.2 Arsimi Parauniversitar (APU) ......................................................................................................................... 69 5.3 ARSIMI DHE AFTSIMI PROFESIONAL (AAP) ................................................................................................... 91 5.4 Zhvillimi profesional i msimdhnsve (ZHPD) ............................................................................................ 108 5.5 Arsimi i lart (AL) ......................................................................................................................................... 125 5.6 Arsimi dhe aftsimi pr t rriturit dhe arsimi joformal (AARR) ..................................................................... 145 5.7 Teknologjia e informimit dhe e komunikimit (TIK) ....................................................................................... 155 5.8 Ndrtimi i kapaciteteve pr MASHT-in dhe pr agjencit qendrore ............................................................. 165
KAPITULLI 6: ASPEKTE T IMPLEMENTIMIT ......................................................................... 168

6.1 Menaxhimi i PSAK-s 2011 - 2016 ................................................................................................................ 168 6.2 Funksionet kryesore mbshtetse: Agjencit qendrore n arsim struktura organizative dhe prgjegjsit .......................................................................................................................................................................... 169 6.3 Fillimi i implementimit ................................................................................................................................. 173
KAPITULLI 7: MONITORIMI I PERFORMANCS S SEKTORIT T ARSIMIT .................. 174

7.1 Sistemet e monitorimit dhe rishikimit t performancs s sektorit.............................................................. 174
KAPITULLI 8: KORNIZA FINANCIARE DHE PRIORITETET .................................................. 184

8.1 Prmbledhja financiare e zhvillimeve strategjike ......................................................................................... 184 8.2 Kostoja aktuale dhe niveli i financimit t sektorit ........................................................................................ 188 8.3 Financimi i Planit Strategjik pr Arsimin e Kosovs 2011 - 2016 ................................................................... 192 8.4 Prputhja e resurseve me krkesat .............................................................................................................. 196 8.5 Rekomandime pr financimin e sektorit t arsimit ...................................................................................... 197 8.6 Modalitetet e sugjeruara t financimit......................................................................................................... 199 8.7 Caktimi i prioriteteve dhe skenart .............................................................................................................. 200
SHTOJCAT: SKICIM I HARTS S PRKRAHJES AKTUALE DHE ASAJ T PLANIFIKUAR T DONATORVE PR NNSEKTORT E ARSIMIT ................................................................ 215
Glosari (Fjalori) i termave
AAK AAP AKK AKPP AKVS ANV AGJGJJ BMZ BE ECDL EGJ ETF EKPB ENQA FQL GKAPU IPA IAL KAAP KASH KEC KEK KKK KKK KKSH KLPK KSHLM LAPU MASHT MEF MFP MKK MKRS MPMS NVM OEK PSAK PZHIA QK QP QTSA
Agjencia e Akreditimit e Kosovs Arsimi dhe Aftsimi Profesional Autoriteti Kombtar i Kualifikimeve Agjencia e Kosovs pr Promovim dhe Punsim Autoriteti pr Kurrikula, Vlersim dhe Standarde Arsimi pr Nevoja t Veanta Arsimi Gjat Gjith Jets Ministria Federale e Gjermanis pr Bashkpunim Ekonomik dhe Zhvillim Bashkimi Evropian Leja Evropiane pr Ngasjen(prdorimin) e Kompjuterve Edukimi pr t gjith Fondacioni Evropian pr Aftsim Ekipi i Kosovs pr Promovimin e Bolonjs Asociacioni Evropian pr Sigurimin e Cilsis n Arsimin e Lart Fondi i Qeverisjes Lokale Grupi Kshilldhns pr Arsimin Parauniversitar Instrumenti pr Ndihma pr Prafrim Institucionet e Arsimit t Lart Kshilli i Arsimit dhe Aftsimit Parauniversitar Korniza Afatmesme e Shpenzimeve Qendra Arsimore e Kosovs Korniza Evropiane e Kualifikimeve Korniza Kurrikulare e Kosovs Korniza Kombtare e Kualifikimeve Kshilli Kombtar i Shkencs Komisari i Lart pr Pakica Kombtare Kshilli Shtetror pr Licencimin e Msimdhnsve Ligji pr Arsimin Parauniversitar Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis Ministria e Ekonomis dhe e Financave Menaxhimi i Financave Publike Ministria e Komuniteteve dhe e Kthimit Ministria e Kulturs, Rinis dhe Sporteve Ministria e Puns dhe e Mirqenies Sociale Ndrmarrje t Vogla e t Mesme Oda Ekonomike e Kosovs Plani Strategjik pr Arsimin n Kosov 2011 -2016 Projekti pr Zhvillim Institucional n Arsim (IDEP) Qendrat e Kompetencs Qendra e Prsosmris Qasja Trsektoriale n Arsim 4
SHPP SHPR SHRR SIDA SDC SITP SMIA SMZH SMZHH TIK UNDP UNICEF ZBGJ ZHPM
Shrbimi Publik i Punsimit Shkalla e Prgjithshme e Regjistrimit (GER) Shkalla Relative e Regjistrimit Agjencia Suedeze pr Zhvillim Ndrkombtar Agjencia Zvicerane pr Bashkpunim dhe Zhvillim Sistemi i Informimit pr Tregun e Puns Sistemi pr Menaxhimin e Informatave n Arsim Synimet e Mileniumit pr Zhvillim Standardet e Msimit dhe Zhvillimit t Hershm Teknologjia e Informimit dhe e Komunikimit Programi i Kombeve t Bashkuara pr Zhvillim Fondi i Kombeve t Bashkuara pr Fmij Zyra e Barazis Gjinore Zhvillimi Profesional i Msimdhnsve
Lista e Tabelave 3.1 3.2 4.1 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 7.1 7.2 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 8.9 8.10 8.11 8.12 8.13 8.14 8.15 Shqyrtim i prgjithshm i prkrahjes nga partnert zhvillimor Statistikat e arsimit themelor (Burimi: t dhnat e SMIA-s, MASHT) Paraqitje e prgjithshme e kostos s planifikuar pr sektorin e arsimit deri n vitin 2016 e prtej Aspektet kryesore t trajtuara n programet nnsektoriale Prmbledhje financiare e arsimit parashkollor Prmbledhje financiare e arsimit parauniversitar Prmbledhje financiare pr AAP Prmbledhje financiare pr zhvillimin profesional t msimdhnsve Prmbledhje financiare pr arsimin e lart Prmbledhje financiare pr arsimin e t rriturve Prmbledhje financiare pr TIK-un Prmbledhjet financiare t nnsektorve Matrica pr monitorimin e politikave sektoriale n Kosov 2011-2016 Treguesit brtham t PSAK-s pr nnsektor pr KVP (bashk me SMIA-n) Paraqitje e prgjithshme e kostos s strategjis zhvillimore Caqet kryesore nnsektoriale Ekstrakti i buxhetit shtetror t Kosovs Buxheti i realizuar pr vitin 2009 sipas sektorve n 000 Mesatarja e fondeve vjetore t vna n dispozicion nga projektet n vijim Prkrahja nga vendet partnere zhvillimore Alokimet pr sektort e arsimit e t kulturs (KASH 2011) Elementet kryesore t shpenzimeve n PSAK Skenart dhe prioretizimet n arsimin parashkollor Skenart dhe prioretizimet n arsimin parauniversitar Skenart dhe prioretizimet n AAP Skenart dhe prioretizimet n zhvillimin profesional t msimdhnsve Skenart dhe prioretizimet e arsimit t lart Skenart dhe prioretizimet e arsimit pr t rriturit Skenart dhe prioretizimet n TIK
PARATHNIE
Plani Strategjik i Arsimit n Kosov 2011-2016 (PSAK), sht zhvilluar si nj plan gjashtvjear q i lidh msimin gjat gjith jets dhe gjithprfshirjen n arsim dhe bazohet n nj model t t nxnit q u drejtohet t gjith nxnsve, duke u ofruar mundsi t barabarta dhe arsimim cilsor. Strategjia sht nj ndrmarrje me shtrirje t gjer q i pranon gjithprfshirjen dhe msimin gjat gjith jets si baz t tr sistemit arsimor dhe si t drejt dhe obligim ndaj qytetarve t vet. Me rndsi vendimtare pr organizimin e shrbimeve sht edhe decentralizimi i strukturave menaxhuese prtej nivelit t komunave dhe zgjerimi i bazs financiare t arsimit. Plani strategjik i ka tri qllime: T prkrah, t bashkrendis, t rregulloj dhe t promovoj arsimim cilsor pr t gjith qytetart; T orientoj t gjith nnsektort n aktivitetet e tyre t rregullta afatmesme, n planifikimin vjetor dhe n hartimin e realizimin e buxhetit; T siguroj nj baz pr bashkrenditjen dhe negociimin me agjencit qeveritare, me partnert zhvillimor dhe me palt e tjera kryesore n sektorin e arsimit, pr t prcaktuar shtrirjen dhe pr t prdorur investimet dhe planifikimin afatgjat n sektorin e arsimit t prfshira n suaza t nj kornize unike t planifikimit dhe t nj fondi pr financim. Plani Strategjik i Sektorit t Arsimit sht ndar n tet fusha programore pr t cilat jan zhvilluar rezultatet dhe treguesit specifik. Kto tet fusha programore jan dhn n vijim: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Edukimi parashkollor (EPSH) dhe Edukimi Parafillor (EPF); Arsimi Parauniversitar (APU); Arsimi dhe Aftsimi Profesional (AAP); Zhvillimi Profesional i Msimdhnsve (ZHPM); Arsimi i Lart (AL); Arsimi dhe Aftsimi pr t Rriturit (AARR); Teknologjia e Informimit dhe e Komunikacionit (TIK); Ndrtimi i Kapaciteteve.
Fusha e tet shrben pr t treguar se suksesi n shtat nnprogramet paraprake do t bazohet n nj menaxhim t mir e energjik t tr sektorit. N kt kuptim, do t forcohet menaxhimi sektorial si n nivel qendror dhe n at komunal. PSAK-ja do t udhhiqet nga MASHT-i, do t aplikoj qasje t prbashkta pr tr sektorin dhe do t prparoj gjithnj n drejtim t prdorimit t procedurave t 8
Qeveris s Republiks s Kosovs pr realizimin dhe llogaridhnien pr t gjitha shpenzimet. Megjithkt, PSAK-ja duhet t kundrohet si nj dokument i gjall dhe besohet se do t ndodh prpunimi i mtejm i strategjive nnsektoriale n fazat e ardhshme t planifikimit vjetor q do t marrin parasysh kapacitetet e tanishme dhe mundsit buxhetore. PSAK-ja ofron nj buxhet dhe nj plan orientues t financimit pr vitet 2011-2016. N kt aspekt, kostoja e paraqitur duhet t shihet si nj shpenzim plotsues mbi buxhetin ekzistues qeveritar pr sektorin e arsimit. Ky buxhet do t duhej prshtatur me resurset n dispozicion dhe me kufijt e eprm sektorial t kornizs afatmesme t shpenzimeve. Pr kt qllim, jan prpunuar disa skenar t ndryshm n PSAK, si dhe sht br rangimi, i cili pasqyron radhn e prparsis pr projektet dhe intervenimet e parapara. Kshtu, financimi i prpjekjeve zhvillimore n kt plan strategjik dhe shpenzimet prkatse operacionale, q dalin po nga kto investime zhvillimore, do t krkojn mobilizimin e resurseve prej burimeve t ndryshme. N baz t PSAK-s(2011-2016), t gjitha fondet e rndsishme pr sektorin e arsimit do t orientohen pr prkrahjen e prparsive dhe intervenimeve qeveritare nprmjet programit t propozuar t shpenzimeve. Qllimi i jon sht q t gjitha projektet aktuale arsimore dhe aktivitetet programore t integrohen gradualisht n PSAK me qllim t sigurimit t bashkrenditjes m t mir t prpjekjeve dhe pr t avancuar qasjen dhe barazin n arsim. PSAK, gjithashtu paraqet opsionet dhe shkallt e ndryshme t financimit pr t orientuar vendosjen e prparsive dhe t afateve kohore t intervenimeve zhvillimore. Zhvillimi i strategjis ishte udhhequr nga MASHT me pun analitike dhe me prkrahje kshillimore prej konsulentve vendor dhe ndrkombtar. Shum pal t involvuara kan qen t kyura n faza t ndryshme t formulimit t ktij plani. Disa Grupe Teknike Punuese, me antar nga radht e nj sr palsh t interesuara dhe takimet konsultative n mes t institucioneve kryesore dhe t ministrive sektoriale, kan ndihmuar shum n formulimin e nj kornize t gjithmbarshme dhe n zhvillimin e Planit Strategjik. Do t doja t falnderoj t gjith ata q kan kontribuar n zhvillimin e ktij Plani Strategjik, dhe u drejtohem t gjitha palve t interesuara dhe partnerve zhvillimor q ta ndihmojn at me tr prkrahjen q e meriton. Le t bjm gjith at q mundemi n mnyr q tia dalim s bashku. Prishtine 16 October 2011
PRMBLEDHJE EKZEKUTIVE
Qeveria e Republiks s Kosovs dhe Ministria e Arsimit, Shkencs dhe Teknologjis (MASHT), e njohin nevojn pr planifikim m t mir trsektorial me qllim t ruajtjes s sukseseve t arritura n sektorin e arsimit dhe pr t adresuar fushat kryesore q duhen prmirsuar gjithandej sektorit t arsimit. MASHT-i sht tejet i interesuar pr t vendosur nj qasje trsektoriale dhe q prpjekjet e t gjithve t sigurojn prioretizimin e investimeve dhe t ojn n drejtim t prmirsimit t performancs s sektorit. Nj qasje trsektoriale do tu mundsoj MASHT-it dhe partnerve zhvillimor q t miratojn nj strategji afatgjate t prkrahjes pr sektorin q do t rezultoj me planifikim t prmirsuar t investimeve t prfshira n nj fond t prbashkt t financimit. Plani Strategjik pr Arsimin e Kosovs 2011 -2016 (PSAK), sht nj plan pesvjear q lidh arsimin gjat gjith jets me gjithprfshirjen n arsim dhe nj model i t nxnit pr t arritur tek t gjith nxnsit, si dhe ofron mundsi t barabarta n arsimim cilsor pr t gjith. Ky sht plani ky pr investime n sektorin e arsimit. MASHT do t zhvilloj nj plan vjetor t implementimit, i cili do t jet nj hap vendimtar pr sigurimin e prkrahjes s vazhdueshme pr sektorin e arsimit. Pos ksaj, MASHT do t krijoj edhe mekanizma pr rishikimin e rregullt t performancs s sektorit, prfshir edhe ndikimin e vendimeve kryesore investuese.
PSAK-ja ofron nj mundsi t rndsishme pr ta br sistemin e arsimit m koherent dhe pr t tejkaluar zbraztirat n ofertn arsimore si dhe pr t siguruar lidhjen n mes t nxnit e prmbajtjes arsimore dhe prioriteteve t zhvillimit t qndrueshm kombtar.1 PSAK parasheh se sistemi i arsimit duhet ti prshtatet m mir dhe t reagoj m me ndjeshmri ndaj krkesave t tregut t puns; t jetsoj prioritetet kryesore t qeveris dhe t realizoj qllimet m t rndsishme pr zhvillim ekonomik. Ktu ofrohen nj sr strategjish pr prmbushjen e prioriteteve t Qeveris s Republiks s Kosovs, pr realizimin e caqeve t synimeve zhvillimore t mileniumit dhe t nisms s Arsimit pr t Gjith (AGJ) deri n vitin 2015. Prioritetet dhe shtjet strategjike q trajtohen nga PSAK, prfshijn: Zhvillimin dhe prkrahjen e nj sistemi gjithprfshirs arsimor q siguron qasje t barabart n arsimim cilsor;
Msimi gjat gjith jets nnkupton nj form inkluzive t arsimit dhe nj paradigm t t nxnit q prfshin t gjith fmijt, t rinjt, grat, minoritetet dhe t rriturit - n rolin e nxnsve.Ky,gjithashtu prfshin edhe t msuarit prgjat tr ciklit jetsor duke u nisur nga shkolla parafillore e deri te pensionimi duke prfituar nga metodat arsimore formale, joformale dhe informale. Sipas Komitetit t UNESCO-s pr Zhvillimin e Arsimit n shekullin XXI-t, t nxnit gjat tr jets sht nj proces i vazhdueshm icili ngrihet mbi katr shtylla themelore sipas t cilave njeriu duhet t: msoj si t dij; msoj si t bj; msoj sit jet dhemsoj si t jetoj s bashku.
10
Zvoglimin e numrit t ndrrimeve n shkolla,reduktimi i ndrrimeve t dyfishta, kryesisht n zonat urbane, prmes ndrtimit t shkollave t reja fillore e t mesme; Zhvillimin e ambienteve miqsore shkollore pr fmijt; Zhvillimin dhe prkrahjen e shrbimeve t zhvillimit n fmijrin e hershme; Zhvillimin dhe zgjerimin e shkollimit t mesm t lart; Prmirsimin e cilsis s msimdhnies e t nxnit dhe promovimin e rezultateve cilsore t t nxnit duke definuar dhe ndihmuar nxnsit q t msojn at q duhet t msojn dhe prkrahja e t nxnit pr t nxn; Ristrukturimin e arsimit t mesm dhe afirmimin e arsimit e aftsimit t mesm profesional; Zhvillimin e Qendrave t Kompetencs; Prshtatjen m t mir t arsimit dhe punsimit, prfshir edhe zhvillimin e arsimit dhe aftsimit t lart profesional si prgjigje ndaj krkesave t tregut t puns; Prmirsimin e cilsis s arsimit t lart duke siguruar kontrollin e cilsis, aplikimin e standardeve evropiane dhe shqyrtimin e organizimit t strukturave akademike; Zgjerimin e spektrit e t shrbimeve t arsimit t lart dhe themelimin e universiteteve t reja; Themelimin e institucioneve hulumtuese brenda institucioneve t arsimit t lartprmendur, ofrimin e shrbimeve pr sektorin privat dhe pr qllime t tjera; Zhvillimin e Teknologjis s Informimit e t Komunikimit (TIK) n t gjitha nivelet dhe segmentet e arsimit; Prcaktimin e zhvillimit t resurseve njerzore si nj prioritet kombtar dhe krijimin e nj kulture t msimit gjat gjith jets.
Qeveria e Republiks s Kosovs sht e ndrgjegjsuar se qasja m e baraspeshuar ndaj zhvillimit t sektorit t arsimit ndihmon n tejkalimin e pabarazive n sistem q shpesh pengojn zhvillimin koherent dhe t qndrueshm t sektorit. Qasja ose korniza trsektoriale n arsim do ti mundsoj qeveris, por edhe partnerve zhvillimor planifikimin dhe lvizjen e prbashkt n drejtim t caqeve dhe t rezultateve t prshkruara n nj plan t vetm strategjik sektorial. PSAK-ja parasheh masa q do t sjellin ndryshime cilsore dhe t qndrueshme n arsim, do ta prmirsojn performancn e tr sektorit dhe do t ndikojn n rritjen e bazs s resurseve financiare n funksion t ktij zhvillimi. Intervenimet kryesore t PSAK-s jan paraqitur n Kapitullin 5 si programe prioritare nnsektoriale. PSAK-ja sht e strukturuar rreth shtat programeve prioritare n vijim: 1. Edukimi parashkollor (EPSH) dhe Edukimi parafillor (EPF) 2. Arsimi parauniversitar (APU) 3. Arsimi dhe aftsimi profesional (AAP) 4. Arsimi i lart (AL) 5. Zhvillimi profesional i msimdhnsve (ZHPM) 6. Arsimi dhe aftsimi i t rriturve (AARR) 7. Teknologjia e informimit dhe e komunikimit (TIK) 8. Ndrtimi i kapaciteteve (NK). 11
N tr PSAK-n prvijohet vetdija se pr zvoglimin e pengesave n arsimin e rregullt formal krkohej ndrtimi i nj sistemi gjithprfshirs. Strategjit, prioritetet dhe veprimet gjithprfshirse do t jen vendimtare pr arritjen e Synimeve Zhvillimore t Mileniumit (SZHM) dhe politikn e gjithmbarshme t qasjes s barabart deri n vitin 2015. Secili program nnsektorial i prmbahet nj strukture t kornizs logjike dhe pr secilin prioritet jan hartuar caqet, objektivat, aktivitetet dhe treguesit. Pos ktyre, n Kapitullin 7 jan paraqitur n mnyr t prgjithsuar grupet e treguesve dhe mnyrat e verifikimit. Pas ksaj mbetet t zhvillohet nj Plan vjetor implementues pr secilin vit, i cili do ti prcaktoj m pr s afrmi prioritetet vjetore dhe prgjegjsit pr masat e ndryshme zhvillimore dhe alokimet prfundimtare t mjeteve.
Qeveria e Kosovs i ka dhn prparsi integrimit m t mir t programeve dhe ndrlidhjes m t mir t elementeve t sistemit. Njkohsisht, t gjith faktort e prfshir n sistem qeveria, shoqria civile, sektori privat dhe partnert zhvillimor fitojn role dhe prgjegjsi t reja n kornizn e re m koherente t ndrtuar nga strategjia sektoriale. Pos ksaj, nxnsit dhe prfituesit e tjer t ktij sistemi do t hyjn dhe do ta lshojn sistemin n etapa e nivele t ndryshme, por gjithnj n suaza t nj paradigme t msimit gjat gjith jets, ku ofrohen m shum mundsi dhe shtigje pr t lvizur m lirshm n mes t niveleve t ndryshme arsimore. Komuniteti, partnert zhvillimor, familjet, pundhnsit dhe OJQ-t do t duhet t prfshihen m shum n proceset e planifikimit. Kosovs i duhet nj sistem m efektiv dhe m efikas i arsimit. Pr t arritur kt, MASHT ka br ndryshime n strukturn e vet menaxheriale duke reformuar edhe sistemin e vet t llogaridhnies. Pos ktyre, krkohet edhe forcimi i menaxhmentit n nivel qendror, regjional dhe komunal dhe prmirsimi i kapaciteteve pr integrimin e aspekteve t barazis gjinore n strukturat dhe praktikat menaxhuese. Rekomandimet q doln nga Programi i Zhvillimit t Kapaciteteve(2010)2 pr zhvillimin e MASHT-it dhe t agjencive qendrore, e hartuar me ndihmn e partnerve zhvillimor, pritet t ndihmojn n prmirsimin e menaxhimit t arsimit n t gjitha nivelet kryesore. Prpjekje t tjera do t bhen pr trajtimin e rekomandimeve pr nevojat pr ndrtim t kapaciteteve dhe pr aftsim t menaxhmentit arsimor n nivel t komunave e t shkollave, n pajtim me politikat kombtare pr decentralizim dhe duke u bazuar n Raportin pr Vlersimin e Nevojave pr Ndrtim t Kapaciteteve t Drejtorive Komunale t Arsimit n Kosov3. Partnert zhvillimor vazhdojn t jen ndr investitort kryesor n sektorin e arsimit duke dhn ndihm t rndsishme pr zhvillimin e sektorit t arsimit n Republikn e Kosovs. PSAK reflekton nj vizion dhe prkushtim t prbashkt ndaj sektorit t arsimit t qeveris, partnerve zhvillimor dhe
2 3
Shih versionin punues t Planit pr zhvillimin e kapaciteteve t MASHT-it (2010) Shih Raportin pr vlersimin e nevojave pr ndrtim t kapaciteteve t Drejtorive Komunale t Arsimit n Kosov(2010)
12
shoqris civile. Strategjia do t mundsoj vlersime dhe parashikime gjithprfshirse t krkesave t sektorit t arsimit, nj qasje m t baraspeshuar n zhvillimin sektorial, si dhe do t shrbej pr hartimin e nj programi t fokusuar dhe m t koordinuar t asistencs zhvillimore gjat periudhs s mbuluar me kt plan. Bashkpunimi m i mir n mes t partnerve zhvillimor ka rndsi vendimtare n ofrimin e ksaj ndihme. Plani do t ndihmoj MASHT-in dhe partnert zhvillimor n vlersimin e investimeve t gjithmbarshme programore dhe do t mobilizoj resurset e nevojshme pr mbulimin e mungesave n financim. Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis, sht duke futur n zbatim parimet dhe procedurat e menaxhimit pr sektorin e arsimit t bazuar n performanc dhe, s bashku me ristrukturimin e organizimit t brendshm t MASHT-it, po shkohet n drejtim t llogaridhnies m t madhe n sistem. Nj element vendimtar n PSAK sht forcimi i strukturave t Monitorimit dhe t Vlersimit pr t vlersuar prparimin e br n sektor, prfshir mbledhjen e t dhnave, raportimin, publikimin dhe komunikimin e rezultateve dhe nismave, studimin dhe prdorimin e tyre n hartimin e politikave dhe n vendimmarrje. N kt kuptim, MASHT do t hartoj nj Korniz pr Vlersimin e Performancs (KFP) pr PSAK-n, n ndrkoh q sht duke punuar me partnert zhvillimor pr t prmirsuar Sistemin pr Menaxhimin e Informatave n Arsim (SMIA) dhe sht e vetdijshme pr nevojn e ndrtimit t kapaciteteve pr raportimin lidhur me performancn e sektorit, n veanti pr performancn financiare n shkall komunash. Pos PSAK-s ekziston edhe Programi pr Zhvillim t Kapaciteteve t MASHT-it dhe t Agjencive Qendrore pr prkrahjen e implementimit t organizimit t ri t MASHT-it dhe tranzicionin e MASHT-it n rolet dhe prgjegjsit e veta t reja n sektor. Programi mton t prmirsoj kapacitetin e prgjithshm menaxhues t MASHT-it dhe rutinat e procedurat e menaxhimit t resurseve njerzore dhe financiare. Me nj kosto t prgjithshme zhvillimore prej 242 milion dhe me kostot shtes operative prej 238 milion gjat gjasht viteve t PSAK-s, shihet qart se financimi i strategjis do t jet nj sfid e rndsishme. Kostoja e prgjithshme gjat periudhs s PSAK-s sht rrjedhimisht rreth 80 milion , ndrsa pjesa e mbetur e kostos operative, pas implementimit t strategjis, sht vlersuar n 57,8 milion n vit. Kjo shum krahasohet me nj sektor q ka bartur nj kosto t buxhetit publik prej 181 milion eurosh n vitin 2009, dhe i cili ka prfituar nga kontributet jashtbuxhetore t partnerve zhvillimor t vlersuar n shum prej 46 milion n vitin 2010 (prfshir edhe nj shum pr bashkfinancim). Pr t thithur mjetet e nevojshme do t duhen ndrmarr nj sr masash: - Prputhje e prkrahjes s tanishme t jashtme me prkrahjen e krkuar dhe prshtatjen e ktyre ndihmave me prioritetet qeveritare
13
Analiz e opsioneve t tjera t financimit, prfshir pagesat nga shfrytzuesit, rialokimet nga sektort e tjer n sektorin arsimor dhe rialokimet prbrenda sektorit t arsimit, prkrahja nga partnert e jashtm dhe kredit.
MASHT synon t krijoj nj grup punues pr analiz t mtejme financiare pr t definuar nj drejtpeshim real n mes t burimeve t mundshme t financimit pr strategjin. Pos ksaj, gjat hartimit t planit strategjik sht br zvoglimi i disa investimeve q do t ishin t dshirueshme, si pr shembull heqja e dy ndrrimeve nga shkollat. Ktu gjithashtu prfshihen edhe skenart e llogaritur n rast se nuk do t ishin n dispozicion mjetet e dshiruara financiare, me rast sht parapar nj skenar q supozon ekzistimin e 70 % t mjeteve t dshiruara dhe, i dyti, me 50 % t mjeteve t dshiruara n dispozicion. Edhe projektet pr secilin nnsektor jan ranguar me qllim t lehtsimit t prcaktimit t prparsive. Kjo sht menduar se do t jepte nj baz pr analizat e kornizs afatmesme t shpenzimeve me rrotacion vjetor, plani operacional dhe diskutimet me partnert.
14
KAPITULLI 1: KONTEKSTI
1.1 Prparsit zhvillimore kombtare
Aktualisht, sektori i arsimit n Republikn e Kosovs karakterizohet nga prpjekje intensive reformuese n t gjith nnsektort q kan pr qllim t trajtojn sfidat kryesore t rritjes s pjesmarrjes dhe t prmirsimit t barazis e cilsis s arsimit n kushte t mjeteve t kufizuara n dispozicion. Gjat dekads s fundit jan miratuar akte t shumta ligjore e nnligjore, jan ndrtuar shum shkolla dhe jan themeluar institucione t shumta t reja. Ka pasur prpjekje t konsiderueshme pr prmirsimin e kurrikulave dhe pr hartimin e sigurimin e teksteve t reja shkollore, t cilat tash duhet t mbshteten nga praktika t reja t msimdhnies e t nxnies. Prkundr prparimit t mir n reformat arsimore, mbesin edhe shum sfida q duhen prballur. Zbatimi i politikave t reja pr arsimin e detyruar parafillor dhe pr at t arsimit t ult do t krkoj numr t shtuar t msimdhnsve t aftsuar, m shum mjete msimore dhe m shum klasa pr t plotsuar krkesat e tanishme pr regjistrim n shkollat e mesme dhe pr t zbritur mesataren e tanishme shum t lart prej 32.3 nxnsve pr nj klas n shkollat e mesme t larta (t vendosura kryesisht n zonat urbane), krahasuar me 23.3 nxns pr nj klas n shkollat fillore e t mesme t ulta. Sa i prket prkujdesjes dhe zhvillimit n fmijrin e hershme, atje vazhdon t ket munges t madhe t msimdhnsve/ edukatorve t kualifikuar e t aftsuar pr arsimin parashkollor. Cilsia e prkujdesjes dhe e edukimit sht e kufizuar pr shkak t numrit t vogl t msimdhnsve t kualifikuar. N pajtim me parimet e gjithprfshirjes, ky dokument do t krkoj strategji t prshtatshme pr t ndihmuar fmijt dhe t rinjt q kan mbetur jasht institucioneve arsimore. Eliminimi i mosprfshirjes n shkollim, prmirsimi i shkalls s mbarimit t shkollimit dhe mbyllja e dallimeve gjinore n shkollim, n veanti n mes dhe n fund t ciklit t arsimimit, do t varet shum nga prmirsimi i cilsis s arsimit, sigurimi i shprndarjes m t barabart t resurseve dhe nga eliminimi i arsyeve pr ndrprerjen e shkollimit nga ana e fmijve q vijn nga familje t varfra. Trendet e prgjithshme gjinore, si indeksi i barazis gjinore, shkalla e regjistrimit dhe shifrat pr regjistrimin e vajzave, tregojn se gradualisht po mbyllet humnera e dallimeve n mes gjinive n nivelet m t ulta t shkollimit, mirpo, ka tendenc t zgjerimit n favor t djemve sa m lart q shkohet n shkalln e arsimimit. Qeveria e Kosovs sht e prkushtuar q t zhvilloj dhe t implementoj politika prfshirse4 dhe t krijoj nj ambient t prshtatshm q afirmon qasjen m t mir n arsimin e lart pr t gjith,
Politika gjithprfshirse shoqrore n arsim dhe aftsim sht nj koncept i gjithmbarshm i cili prfshin pjesmarrjen e plot nga t gjith njerzit, pa marr parasysh dallimet e tyre sociale (si gjinia, prkatsia etnike, klasa shoqrore apo aftsit e
15
prfshir edhe komunitetet minoritare, nxnsit e studentt me aftsi t kufizuara dhe ata nga grupet e pafavorizuara, me qllim t arritjes s prfshirjes t 35 % t grup-moshs (prej 18 deri 24 vje) n arsimin e lart deri n vitin 2015. Do t shqyrtohen strategjit pr arritjen deri te fmijt dhe t rinjt q nuk jan prfshir n shkollim, gjithnj n prputhje me parimet e gjithprfshirjes. Ndr qllimet kryesore prfshihen edhe promovimi i nj mjedisi miqsor pr fmijt dhe afirmimi i arsimit gjithprfshirs.5Shumica e fmijve me nevoja t veanta arsimore nuk jan prfshir n shkolla, gj q parqet nj sfid q duhet trajtuar. Pos ksaj, duhet siguruar arsimimi cilsor i bazuar n nevojat e tyre individuale arsimore pr fmijt e prfshir n shkollim. Qeveria e Kosovs sht e ndrgjegjsuar se, zhvillimi i arsimit dhe aftsimit profesional (AAP) sht parakusht pr prmirsim t qndrueshm t cilsis s shrbimeve t ofruara. Synimi kryesor sht promovimi i arsimit dhe aftsimit profesional t cilsis s lart n arsimin e mesm t lart (e m von edhe n arsimin terciar) n profilet dhe drejtimet prkatse gjithnj t bazuara n nevojat e tregut t puns n Kosov e jasht saj. Pr shkak t nj periudhe t gjat t jostabilitetit, shum persona t rritur nuk kan pasur rastin t prfitojn nga shkollimi i rregullt dhe kjo vlen n veanti pr grat. Tranzicioni i tanishm politik e ekonomik i sjell sfida t reja Kosovs pr sigurimin e mundsive ktyre grupeve prmes zhvillimit t dijes dhe t shkathtsive. Plani Strategjik pr Arsimin e Kosovs 2011 -2016 (PSAK), sht nj plan pesvjear q lidh arsimin gjat gjith jets me prfshirjen n arsim dhe nj model pr t arritura t t gjith nxnsve si dhe ofron mundsi t barabarta n arsimim cilsor pr t gjith. Ky sht plani ky pr investime n sektorin e arsimit. N tr PSAK prvijohet vetdija se, nj sistem arsimor gjithprfshirs sht parakusht pr t ulur barrierat pr prfshirje n arsimimin e rregullt shkollor. Strategjit e arsimit gjithprfshirs, prioritetet e vendosura dhe veprimet e planifikuara do t jen vendimtare pr arritjen e Synimeve Zhvillimore t Mileniumit (SZHM) dhe politik e gjithmbarshme e qasjes s barabart deri n vitin 2015.
kufizuara) n jetn ekonomike, shoqrore dhe kulturore. Kjo gjithashtu siguron edhe pjesmarrjen e tyre n vendimmarrjen q ka ndikim n jetn e tyre dhe qasjen n t drejtat e tyre fundamentale. 5 UNICEF-i ka zhvilluar nj korniz pr shkolla dhe sisteme arsimore miqsore pr fmijt t bazuar n t drejtat q karakterizohen si "gjithprfshirse, t shndetshme dhe mbrojtse pr t gjith fmijt, efektive me fmijt dhe t angazhuara me famijet dhe komunitetet dhe fmijt". Shkollat mike pr fmijt synojn t zhvillojn nj ambient t t nxnit n t ciln fmijt jan t motivuar dhe n gjendje t msojn.Msimdhnsit jan miqsor dhe t hapur pr fmijt dhe u prgjigjen t gjitha nevojave t tyre shndetsore dhe t siguris.
16
1.2 Synimet e Planit Strategjik t Arsimit n Kosov 2011 - 2016

Ky Plan Strategjik ka tri qllime: (a) T mbshtes, t orientoj, t koordinoj, t rregulloj dhe t afirmoj arsimim cilsor pr t gjith qytetart; (b) T udhzoj t gjith nnsektort n praktikat e tyre t rregullta t planifikimit e t buxhetimit afatmesm e vjetor; dhe (c) T siguroj nj baz pr bashkrenditje e negociim n mes t agjencive qeveritare, partnerve zhvillimor dhe palve t tjera t involvuara n sektorin e arsimit dhe t prcaktoj shtrirjen dhe prdorimin e planifikimit dhe t investimeve afatgjata n sektorin e arsimit, t prfshira n nj korniz unike t financave e t resurseve. Prmes PSAK (2011-2016), t gjitha investimet e rndsishme n sektorin e arsimit do t kanalizohen pr t prkrahur prioritetet dhe intervenimet qeveritare nprmjet programit t propozuar t shpenzimeve. Kjo do t bhet nn udhheqjen e MASHT-it, duke aplikuar qasje t prbashkta pr tr sektorin e arsimit dhe duke ecur n drejtim t aplikimit t procedurave t Qeveris s Kosovs pr alokimin dhe llogaridhnien lidhur me t gjitha mjetet e prdorura. Nj Plan Vjetor i Implementimit do t hartohet pr secilin vit bashkrisht nga MASHT-i dhe nga partnert zhvillimor me qllim t sigurimit t bazs pr shqyrtim t performancs s sektorit t arsimit, prfshir edhe ndikimin e vendimeve kryesore prkitazi me planifikimin dhe investimet.
1.3 Historiku
Ky Plan Strategjik pr Arsimin n Kosov pr vitet 2011 2016, bazohet n Strategjin pr Zhvillimin e Arsimit t Lart n Kosov(2005-2015), n Strategjin pr Zhvillimin e Arsimit Parauniversitar n Kosov(2007-2017) dhe n Kornizn Afatmesme t shpenzimeve 2011-2013 (KASH), t cilat s bashku me dokumente t tjera strategjike kan kontribuar n hartimin e PSAK. Procesi pr hartimin e planit strategjik sht udhzuar edhe nga Udhrrfyesi pr Sektorin e Arsimit: Qasja Trsektoriale (2008), e cili e trason rrugn q duhet ndjekur Qeveria e Republiks s Kosovs dhe partnert zhvillimor me qllim t operacionalizimit t kornizs strategjike sektoriale. Udhrrfyesi i Sektorit t Arsimit, ka sugjeruar q dy strategjit (e Arsimit t Lart dhe ajo e Arsimit Parauniversitar) duhet t zhvillohen si nj strategji unike e arsimit, e bazuar n kornizn e arsimit gjat gjith jets. Pos ksaj, Udhrrfyesi ka rekomanduar rreshtimin e aktiviteteve t partnerve zhvillimor prapa nj strategjie t vetme sektoriale si nj veprim vendimtar pr t mundsuar m shum pronsi e udhheqje dhe pr t mundsuar ndrtimin e nj mjedisi m t qndrueshm institucional. Kjo prfshin edhe vlersimin e sistemeve t menaxhimit t financave publike dhe identifikimin e mekanizmave prkats t financimit pr prkrahje n t ardhmen nga ana e partnerve zhvillimor.
17
1.4 Strategjia pr Zhvillimin e Arsimit Parauniversitar n Kosov (2007-2017)

Dokumenti m i rndsishm nnsektorial Strategjia pr Zhvillimin e Arsimit Parauniversitar n Kosov 2007-2017 u miratua zyrtarisht para se Kosova ta shpallte Pavarsin e vet, m 17 shkurt 2008. Qeveria e re e q e mori pushtetin n janar 2008 e deklaroi vazhdimsin e politikave t veta arsimore me ato t qeveris paraprake n kuptimin e vazhdimit t orientimeve strategjike t prcaktuara n dokument.
1.5 Strategjia pr Zhvillimin e Arsimit t Lart n Kosov (2005-2015)

Qeveria e par e zgjedhur e Kosovs, e miratoi Strategjin pr Zhvillimin e Arsimit t Lart n Kosov 2005-2015 n shtator 2004. Dokumenti sht rezultat i nj procesi me pjesmarrje t gjer dhe u hartua q t lehtsoj integrimin e Kosovs n Hapsirn Evropiane t Arsimit t Lart duke e harmonizuar sistemin kombtar t arsimit t lart me parimet e Deklarats s Bolonjs. Shum nga masat e parapara n kt strategji tashm jan jetsuar; t tjera kan filluar paksa t zbatohen ose jan br t panevojshme pr shkak t ndryshimeve marramendse n kt nnsektor jo vetm n Kosov, por edhe ndrkombtarisht.
1.6 Udhrrfyesi pr sektorin e arsimit n drejtim t nj qasje trsektoriale

Prvoja ka treguar q qasja e bazuar n projekte pr zhvillimin e arsimit, shpesh ka rezultuar n zhvendosje serioze vertikale dhe horizontale n sistemin e arsimit. Rrjedhimisht, disa nga projektet mbesin t pakoordinuara dhe, pasi q jan t vendosura n komuna t caktuara e kan fokus t ndryshm, ather ndodh q t paraqiten pabarazi lidhur me qasjen dhe cilsin ndrmjet regjioneve, shkollave, gjinive dhe grupeve t pafavorizuara. Udhrrfyesi pr Sektorin e Arsimit t Kosovs, v n pah rndsin e qasjes gjithprfshirse dhe faktin se lvizja kah qasja trsektoriale mund t ofroj mundsi pr Qeverin e Republiks s Kosovs dhe pr partnert zhvillimor q t ecin n drejtim t koordinimit dhe t harmonizimit m t mir n sektorin e arsimit. Qasja trsektoriale n zhvillimin e arsimit sht iniciuar pr t adresuar problemin e intervenimeve t copzuara. Kjo qasje nnkupton mbledhjen dhe bashkimin e resurseve (njerzore, financiare dhe materiale) nprmjet angazhimit t t gjitha palve n planifikim, implementim, monitorim dhe vlersim. Qasja trsektoriale zhvillimore, megjithat, krkon nj marrdhnie t re n mes t qeveris dhe partnerve zhvillimor. Thelbi i qasjes trsektoriale t aplikuar n Udhrrfyesin pr Sektorin e Arsimit n Kosov sht krkimi pr m shum partneritet dhe m shum bashkpunim n mes t palve t involvuara pr t rritur bazn e resurseve pr planifikim, implementim dhe monitorim n sektorin e arsimit. Pr kt qllim, Qeveria e Kosovs dhe partnert zhvillimor jan angazhuar fuqimisht n planifikimin konceptual t ksaj strategjie. Udhrrfyesi pr Sektorin e Arsimit n Kosov ka prcaktuar kto prioritete pr t prmirsuar efektivitetin e ndihmave, efikasitetin dhe koordinimin:
18
Prmirsimi i planifikimit strategjik dhe i t dhnave; Hartimi i nj Plani gjithprfshirs pr ndrtimin e kapaciteteve dhe pr prdorim m t mir t asistencs teknike; Prmirsimi i buxhetit t sektorit dhe financimi m i mir i nevojave prioritare; Prmirsimi i performancs s sistemeve t MFP dhe minimizimi i rreziqeve; Koordinimi m i mir i partnerve zhvillimor; Menaxhimi pr rezultate dhe monitorimi i performancs s sektorit.
Udhrrfyesi pr Sektorin e Arsimit n Kosov, gjithashtu kishte identifikuar disa aspekte t tjera me qllim t prmirsimit t planifikimit strategjik dhe t lvizjes n drejtim t nj strategjie t unifikuar arsimore, duke prfshir edhe: Prfshirjen e strategjive pr fmijrin e hershme ose pr arsimin parashkollor, arsimin dhe aftsimin profesional si dhe shtjet e ndrlidhura si pr shembull shtjet gjinore dhe t drejtat e njeriut / t pakicave; Prioritete dhe skenare m t qarta, varsisht nga mjetet n dispozicion; Prfshirja n strategji e t dhnave, analizave dhe prioriteteve t vlersimeve e implikimeve t buxhetit operacional; Lidhje m t mira me kornizn makroekonomike dhe e kufijve t eprm buxhetor n KASH; T dhna m t mira fillestare si piknisje pr strategjit.
Disa caqe t rndsishme strategjike lidhen me prmirsimin e kurrikulave, t cilsis dhe t qasjes si rezultat i zhvillimit t nj strategjie t vetme e koherente. Kto aspekte tashm jan t prfshira n strategjit ekzistuese, por krkojn planifikim m t hollsishm.
1.7 Zhvillimi i Planit Strategjik t Arsimit n Kosov 2011 - 2016

Kjo strategji paraqet nj konsensus t gjer, t nxjerr nga parimet e akorduara me palt kryesore t involvuara n sektorin e arsimit. Qllimet, objektivat politike dhe aktivitetet jan t prbashkta pr komunitetin arsimor n Republikn e Kosovs dhe jan rezultat i pjesmarrjes s gjer n diskutime, puntori, dhe i nj procesi t shqyrtimeve t vazhdueshme e t prsritura. PSAK-ja (2011-2016) sht nj prpjekje serioze e cila pranon gjithprfshirjen dhe msimin gjat gjith jets si baz t gjith sistemit arsimor dhe si t drejta dhe obligime ndaj qytetarve. PSAK (2011-2016) ndrtohet mbi strategjit pr arsimin parauniversitar dhe pr arsimin e lart dhe mbi Udhrrfyesin pr Sektorin e Arsimit pr t prmirsuar cilsin, prfshirjen, barazin, decentralizimin e strukturave menaxhuese (ku komunat luajn rol vendimtar), si dhe zgjerimin e bazs financiare. Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis e udhhoqi zhvillimin e strategjis me pun analitike dhe me prkrahje nga konsulentt vendor e ndrkombtar. Disa studime sipas nnsektorve kryesor ishin ndrmarr me qllim t sigurimit t informatave gjithprfshirse dhe t prditsuara lidhur me 19
shtjet kryesore t nnsektorve dhe me prparimin e arritur n krahasim me treguesit kryesor. Kto studime kan identifikuar sfidat kryesore dhe shtjet m t rndsishme t ndrlidhura pr secilin nnsektor. Plani Strategjik Arsimor i Kosovs sht strukturuar n pajtim me studimet e kryera: Edukimi parashkollor; Arsimi parauniversitar; Arsimi dhe aftsimi profesional (AAP); Arsimi i lart (prfshir edhe nj prditsim pr strategjin e krkimeve shkencore); Zhvillimi i msimdhnsve; Teknologjia e Informimit dhe e Komunikimit (TIK); Arsimi pr t rriturit dhe arsimi joformal; Gjithprfshirja sociale nprmjet arsimit dhe aftsimit.
Veorit kryesore dhe programimi i strategjis u zhvilluan n disa puntori konsultative me MASHT-in, partnert zhvillimor dhe me palt e tjera kryesore t involvuara n fushn e arsimit. Nj numr i grupeve t vogla punuese ishin themeluar n prputhje me nnsektort e identifikuar. Antart e grupeve punuese prfshinin partnert zhvillimor dhe organizatat e ndryshme t angazhuara n nnsektorin prkats, msues, antar t sindikatave t arsimit dhe pal t tjera t involvuara morn pjes n puntori. Grupet punuese jan prqendruar n shqyrtimin e sfidave e nevojave aktuale n nnsektorin prkats, si dhe n ofrimin e propozimeve pr zhvillimet e ardhshme prioritare s bashku me implikimet e tyre financiare. Kto puntori rezultuan me pajtimin e prgjithshm lidhur me prmbajtjen, sfidat, objektivat dhe strategjit e secilit nnsektor. Puntorit ofruan edhe nj kosto paraprake si t prpjekjeve programore, ashtu edhe pr ato operacionale, si dhe siguruan nj pasqyr t prioriteteve t lidhura pr skenar dhe nivele t ndryshme t mjeteve n dispozicion.
1.8 Organizimi i Planit Strategjik t Arsimit Kosovar 2011-2016

Plani strategjik i arsimit kosovar, e merr vitin 2011 si baz fillestare dhe ofron nj projeksion strategjik deri n vitin 2016. Plani strategjik pasqyron si bazn filozofike t msimit gjat tr jets t prvetsuar nga MASHT-i. Pas hyrjes, Kapitulli 2 paraqet nj pasqyr t prgjithshme t kontekstit t politikave, ndrsa Kapitulli 3 bn nj shtitje npr zhvillimet e fundit n sektorin e arsimit. Rezultatet prioritare jan identifikuar n Kapitullin 4 dhe kornizat kryesore programore t nnsektorve jan zhvilluar n Kapitullin 5. Implementimi dhe monitorimi i strategjis me treguesit kryesor t performancs jan skicuar n Kapitujt 6 dhe 7. Implikimet financiare dhe mobilizimi i resurseve jan paraqitur n Kapitullin 8. Skicimi i prkrahjes s tanishme dhe i prkrahjes s planifikuar nga ana e donatorve pr sektorin e arsimit sht zhvilluar n Shtojc.
20
KAPITULLI 2: PARAQITJE E PRGJITHSHME E KONTEKSTIT T POLITIKAVE

2.1 Situata demografike dhe ekonomike
Republika e Kosovs sht shteti m i ri n Evrop. Ajo ka shpallur pavarsin e vet m 17 shkurt 2008. Nga numri i prgjithshm i banorve t Republiks s Kosovs, q vlersohet t jet rreth 1.8 deri 2.2 milion6, shqiptart prbjn 88 %, serbt 7 % dhe komunitetet e tjera 5 % t popullats s prgjithshme. M se 35 % e popullats jan t rinj (grup-mosha 0-18 vje), 50 % e saj jan nn moshn 25 vje dhe m shum se 75 % jan m t rinj se 35 vje. Kosova sht nj ndr vendet m t varfra t Evrops me rreth 44 % t popullats q jetojn nn kufirin e varfris, dhe ka nj nga shkallt m t larta t papunsis n Evropn Juglindore. N baz t statistikave t Shrbimit Publik t Punsimit (SHPP), prafrsisht 45.4 % e popullats jan t papun me rreth 345,000 persona t regjistruar si t till n zyrat e Ministris s Puns dhe Mirqenies Sociale (MPMS). E tr popullata ndikohet nga gjendja ekonomike, e n veanti, t rinjt, grat dhe fmijt7. Problemi i papunsis n Kosov karakterizohet nga nj shkall e lart, sidomos n radht e popullats s re (grup-mosha 16-24 vjeare), ndr grat dhe nga shkalla m e lart e papunsis n plan afatgjat n zonat rurale se sa n zonat urbane. Nga numri i prgjithshm i t papunve t regjistruar, dy t tretat (prafrsisht 230,000 punkrkues) jan t pakualifikuar, ndrsa nga pjesa e mbetur gjysma (prafrsisht 60,000 punkrkues) jan gjysm t kualifikuar ose me shkathtsi t tejkaluara ose, thn ndryshe, me mangsi dhe mosprputhje t konsiderueshme n shkathtsit e tyre. Gjasat jan shum t mdha q problemet e rnda ekonomike do t vazhdojn edhe n planin afatshkurtr dhe, rrjedhimisht, shifrat e msiprme mbase mund edhe t rriten n t ardhmen e afrt pasi q rreth 20,000 persona t rinj hyjn n tregun e puns do vit. N KASH (2011-2013) vlersohet se numri i t rinjve q hyjn n tregun e puns do vit sht i till q krkon nj shtim t rritjes ekonomike prej nivelit t tashm prej 4.4 % n s paku 7 %, ashtu q t kontribuoj n uljen e shkalls s papunsis. Pundhnsit m t mdhenj n Kosov ende mbesin n sektorin publik dhe n disa ndrmarrje private t vogla e t mesme, t cilat ende jan n fazn fillestare zhvillimore. Industria vendore e bujqsis dhe fermert nuk jan n gjendje q t konkurrojn me prodhimet ndrkombtare dhe, megjithse nj vend kryesisht bujqsor, Kosova ende importon shumicn e ushqimit t vet nga vende t tjera. N t njjtn koh, forca puntore e Kosovs nuk i ka shkathtsit dhe arsimimin e duhur pr tregun vendor dhe pr rrjedhat e reja n ekonomi. Kjo sht n pajtim me qndrimin e qeveris q
6 7
http://esk.rks-gov.net/eng/index.php&https:/www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kv.html Statistical Office of Kosovo, Labor Force Survey for 2009
21
arsimi dhe aftsimi duhet t jen n mesin e prioriteteve dhe si t tilla, t zhvillohen pr t ofruar shkathtsit e krkuara nga tregu i puns. Popullata e moshs shkollore vazhdon t shtohet. Bazuar n statistikat e MASHT pr vitin 2010, n Kosov jan 444, 029 nxns/ fmij t moshs 0-18 vje n sistemin arsimor parauniversitar, nga t cilt prafrsisht 90 % jan shqiptar, 7 % jan serb, 1.3 % jan boshnjak, 1.1 % ashkalinj, 0.3 % jan rom, 0.7 % turq, 0.4 % egjiptian, dhe 0.01 % goran.
2.2 Synimet dhe politikat kombtare dhe raporti i tyre me Planin Strategjik
Arsimi sht nj ndr prioritetet kye t Qeveris s Republiks s Kosovs dhe nj nga sektort m dinamik t shoqris kosovare. Imperativi kombtar zhvillimor sht sigurimi i qasjes universale pr t varfrit dhe grupet e pafavorizuara n arsimin e obliguar, duke shtuar kshtu mundsit pr punsim dhe pjesmarrje n aktivitetet ekonomike. E drejta pr arsimim sht e garantuar pr t gjith nga Kushtetuta e Republiks s Kosovs (prill 2008) dhe nga ligjet e tjera n fuqi, sipas t cilave institucionet publike sigurojn mundsi t barabarta pr secilin, n prputhje me aftsit dhe nevojat e tyre. Prfshirja e minoriteteve trajtohet n Strategjin pr Integrimin e Komuniteteve rom, ashkalinj dhe egjiptian n Kosov (2007). Implementimi i Planit t Ahtisarit parashihte aprovimin e rreth 100 ligjeve t reja dhe rishikimin e atyre ekzistuese nga ana e Kuvendit t Republiks s Kosovs, ndr t cilat prfshiheshin edhe disa ligje t lidhura me sektorin e arsimit. Objektivat e politikave u referohen n veanti atyre fmijve, t rinjve, t rriturve e sidomos vajzave e grave, q pr arsye t ndryshme, nuk kan pasur mundsi arsimimi n t kaluarn dhe synojn tu ofrojn mundsi tjetr pr pjesmarrje n arsim. Tashm sht hartuar Plani kombtar pr fmijt me nevoja t veanta arsimore (2010 2015), ndrsa sht miratuar ligji i ri pr prkrahjen financiare t familjeve me fmij me aftsi t kufizuara. Po ashtu, MASHT ka hartuar (Mars 2010) Planin Strategjik pr Arsimin Gjithprfshirs pr fmijt me nevoja t veanta arsimore n arsimin parauniversitar n Kosov (2010 2015), i cili parasheh identifikimin dhe intervenimin e hershm pr t rritur prfshirjen n arsim; sigurimi dhe forcimi i mekanizmave prkrahs pr shkolla inkluzive dhe me qasje pr personat me nevoja t veanta; ndrmarrja e zhvillimit profesional pr personelin arsimor; prmirsimi i infrastrukturs fizike pr shkollat inkluzive dhe ngritja e vetdijes lidhur me arsimin gjithprfshirs. Nj sr politikash plotsuese lidhen me prmirsimin e pjesmarrjes n arsim n t gjitha nivelet dhe synojn t ofrojn arsimim universal parafillor duke filluar nga viti shkollor 2010 2011 dhe t krijojn kushte pr arsimim t obliguar n nivelin e arsimit t mesm t lart n plan afatshkurtr deri afatmesm. Vetm n dy vitet e fundit, regjistrimi n kto nivele (parafillor dhe i mesm) sht rritur tashm prkatsisht pr rreth 10 % t numrit t prgjithshm t nxnsve. Mirpo, q t arrihen kto do t duhej forcuar marrdhniet n mes t arsimit formal dhe punsimit. PSAK-ja e trajton edhe nevojn pr marrdhnie m t mira n mes t arsimit e punsimit duke vendosur caqe dhe rezultate prkatse. 22
Sektori i arsimit sht i orientuar kah prmirsimi i cilsis s arsimit. Kjo nnkupton ndryshime t konsiderueshme dhe sfiduese pr implementimin e kurrikulave shkollore t bazuara n kompetenca. Korniza e re Kurrikulare e Kosovs (KKK) fokusohet n vnien e nxnsit n qendr, n kompetenca, n msimin e integruar, n fleksibilitet, n mobilitet dhe n transparenc. N Korniz parashtrohet vizioni pr hartimin dhe zbatimin e kurrikulave me nxnsin n qendr dhe t bazuara n kompetenca n Kosov, t cilat do t integronin dhe reflektonin vlerat dhe parimet fundamentale t t drejtave t njeriut, bashkjetess, drejtsis shoqrore dhe gjithprfshirjes. KKK-ja gjithashtu parasheh zgjidhje t ndryshme t cilat i marrin parasysh nevojat e nxnsve si dhe ofrojn qasje t barabart n arsimim cilsor pr t gjith. KKK-ja parasheh edhe prshtatjen e kurrikulave me arsimin dhe aftsimin e msimdhnsve, vlersimin e nxnsve dhe me menaxhimin e klass dhe t shkollave. N kt kuptim, krkohet avancimi dhe aftsimi i msimdhnsve. sht zhvilluar nj sistem pr licencimin e msimdhnsve q t sigurohet zhvillim m koherent profesional, i cili lidhet me praktikat dhe mekanizmat e vlersimit t puns s msimdhnsve t cilat shrbejn pr prmirsimin e cilsis s msimdhnies e t nxnit n klasa. Secili msimdhns n Kosov duhet t plotsoj nj standard minimal t diploms katrvjeare (baelor) n arsim ose n nj fush prkatse n prputhje me Kornizn e Re pr Kualifikimin e Msimdhnsve. Legjislacioni Nj Ligj i ri pr Arsimin Parauniversitar n Kosov, do ta zvendsoj Ligjin e vitit 2002 pr Arsimin Fillor dhe t Mesm n Kosov. Pos q do t jet n harmoni me Ligjin pr Arsimin n Komunat e Republiks s Kosovs, ligji i ri do t sjell edhe disa risi n sistemin e arsimit, prfshir edhe zgjatjen e arsimit t obliguar prej moshs 5 - 18 vje (13 vjet). Krkesat e reja pr kualifikimin e msimdhnsve, statusin e ri t punsimit pr msimdhnsit dhe shtrirjen e mtejme t prgjegjsive prej komunave n shkolla. Qeveria e Kosovs sht duke implementuar reforma t rndsishme n decentralizimin e shrbimeve t ofruara. Komunat e Kosovs tash kan nj rol t ri, m t rndsishm n menaxhimin e arsimit, ndrkoh q edhe parimet e financimit dhe buxhetimit n nivel t komunave jan strukturuar ashtu q t jen n harmoni me Ligjin pr Financimin e Pushtetit Lokal (FPL). Ligji pr Arsimin n Komunat e Republiks s Kosovs (Ligji Nr. 03/L-068), u miratua n maj t vitit 2008 pr t rregulluar organizimin e institucioneve dhe shrbimeve publike arsimore n t gjitha nivelet dhe parashtron prgjegjsit dhe kompetencat e MASHT-it dhe t komunave n arsim. Disa nga kto dispozita nuk jan zbatuar ende; pr shembull, shrbimet arsimore n gjuhn serbe vazhdojn t funksionojn n kuadr t sistemit arsimor t Republiks s Serbis8.
N baz t Propozimit gjithprfshirs pr zgjidhjen e statusit (Shtojca III), bashkpunimi me autoritetet prkatse t Republiks s Serbis mund t ndodh pr (a) zhvillimin e kurrikulumit e t teksteve shkollore (b) prkrahjen financiare (Neni
23
Ligji pr Kualifikimet Kombtare (nntor 2008) ofron bazn ligjore pr Kornizn Kombtare t Kualifikimeve, e cila rregullohet nga Autoriteti i ri Kombtar pr Kualifikime (KKK). Regjistrimi n arsimin e lart rregullohet pjesrisht nga Ligji pr Provimet Prfundimtare dhe pr Provimin Shtetror t Maturs (Ligji 2008/ 03/L-018). Ky ligj i obligon t gjitha institucionet e arsimit t lart q ti pranojn rezultatet nga shkollimi i mesm i lart (vlersimi i brendshm) dhe rezultatet e arritura n Provimin Shtetror t Maturs (vlersimi i jashtm). N t njjtn koh, ligjet e arsimit parauniversitar dhe t arsimit t lart jan duke u rishikuar dhe do t harmonizohen me kornizn e re ligjore. Propozimligji pr arsimin parauniversitar e zgjeron spektrin e arsimit t detyruar, ndrsa ligji pr arsimin e lart, pos tjerash, synon q t lehtsoj zhvillimin e ligjshm dhe t prgjegjshm t oferts s arsimit t lart nga institucione t fuqishme, dinamike dhe t krahasueshme me institucionet tjera n Hapsirn Evropiane t Arsimit t Lart. Arsimi parashkollor rregullohet nga Ligji pr Arsimin Parashkollor (2006), Standardet e Prgjithshme pr Arsimin Parashkollor n Kosov pr moshn 3-6 vje (2006), dhe arsimi gjithprfshirs n baz t Planit Strategjik pr Organizimin e Arsimit Gjithprfshirs n Kosov 2010 2015. Edhe nj numr i dokumenteve themelore pr rregullimin e arsimit parashkollor gjithashtu do t rishikohen, ndrsa vazhdon puna pr hartimin e Standardeve pr Zhvillim dhe Msim n Fmijrin e Hershme (0-6 vje), si dhe t Planit Strategjik Kombtar pr Parandalimin e Braktisjes (2009 -2014). Ligji pr Arsimin e t Rriturve (Ligji Nr. 02/L-24) ishte miratuar n qershor 2005 me qllim t krijimit t nj sistemi pr arsimimin e t rriturve n Kosov. Qllimi i ligjit sht q t afirmoj arsimin gjat gjith jets pr t gjith. Ligji prcakton nj korniz t shrbimeve pr arsimimin e t rriturve, prfshir msimin kompensues dhe shrbime t tjera arsimore e aftsuese pr t rriturit, t cilat nuk rregullohen nga ligjet pr Arsimin Fillor e t Mesm, pr Arsimin e Lart dhe pr at t Arsimit e Aftsimit Profesional. Kjo korniz nuk sht e zbatueshme pr arsimimin e t rriturve i cili organizohet nga institucionet e tjera qeveritare t parapara sipas Rregullores 2001/19 (e plotsuar), ose q organizohet npr institucione t tjera t aftsimit q nuk rregullohen nga ky Ligj. Msimi gjat gjith jets
Msimi gjat gjith jets ka potencial q t prmirsoj jetn e t gjith qytetarve n Kosov, duke u ofruar individve mundsi pr t avancuar shkathtsit e tyre t puns dhe pr t prcaktuar e ndjekur qllimet personale zhvillimore. Gjat viteve 2011-2016, MASHT do t prqendroj prpjekjet e veta n msimin gjat gjith jets, duke i kushtuar kujdes t veant sigurimit dhe shprndarjes s kurseve si dhe programeve aftsuese joformale pr t rriturit. Rezultate m t dukshme dhe m t matshme jan
11) dhe (c) bashkpunimin e drejtprdrejt n mes t autoriteteve t decentralizuara komunale dhe institucioneve t Republiks s Serbis (Neni 10).
24
arritur sidomos n luftimin e analfabetizmit n radht e vajzave e t grave, si dhe duke investuar n po kt grup t prfituesve n ofrimin e trajnimit e t shkathtsive themelore pr jetn e prditshme. Grupi Qeveritar i Republiks s Kosovs, respektivisht Grupi Ndrministror pr Punsim t Qndrueshm ka zhvilluar Strategjin pr Zhvillim e Punsim t Qndrueshm (SZHPQ). MASHT u ka dhn prparsi t lart programeve t arsimimit pr t rriturit dhe parasheh prdorimin e mjeteve buxhetore pr organizimin e programeve themelore dhe profesionale aftsuese pr t gjith qytetart e Kosovs me qllim t zhvillimit t resurseve njerzore.
2.3 Vizioni dhe qllimet e sektorit t arsimit

Ky dokument ofron nj plan koherent strategjik t sektorit t arsimit, i cili i trajton shtjet kye t kohs s hartimit t tij, ashtu q parasheh reagimin e sistemit t arsimit ndaj nevojave reale pr ndrtimin e kapaciteteve n nnsektort kryesor t arsimit. Kshtu, Plani Strategjik e vrteton qllimin e Qeveris s Kosovs pr nj reform sektoriale inkluzive, e cila sht e ndjeshme ndaj gjinive dhe e cila parasheh masa konkrete t prkrahjes q trajtojn nevojat e grupeve m t varfra dhe m t cenueshme, duke mundsuar qasje t barabart n arsim pr t gjitha komunitetet, duke prkrahur mundsit pr punsim dhe pjesmarrje n aktivitetet ekonomike, sidomos pr grat. PSAK gjithashtu fokusohet edhe n prmirsimin e qeverisjes arsimore prmes nj administrate t prkushtuar e t zhvilluar arsimore n t gjitha nivelet, e cila ofron shrbime t avancuara arsimore. Vizioni i arsimit sht q t krijohet nj sistem gjithprfshirs arsimor, i cili do t siguroj pr t gjith qytetart e Republiks s Kosovs qasje t barabart n arsimim cilsor n t gjitha nivelet; nj sistem q ofron pr t gjith njerzit e Kosovs, shkathtsi prgjat gjith jets pr nj dije t avancuar e t integruar n shoqrin evropiane dhe pr ti kontribuar zhvillimit t qndrueshm afatgjat t vendit prmes krijimit t vendeve t puns dhe t nj kohezioni t avancuar social. Qllimet e sektorit t arsimit mtojn t ndrtojn m tej mbi prparsit e popullit t Kosovs duke qen t ndrgjegjshm pr sfidat n rrug pr arritjen e ktij vizioni:

T lehtsoj dhe t promovoj zhvillimin e integruar t secilit individ; T zhvilloj dhe t inkurajoj nj sistem arsimor i cili plotson krkesat e Kosovs e t njerzve t saj prmes msimit t qndrueshm gjat gjith jets; T arrihen, t ruhen dhe t prmirsohen standardet dhe rndsia e t gjitha niveleve t arsimit n Kosov n nivel t standardeve evropiane; T bj q prfitimet nga t gjitha nivelet e arsimit t jen sa m gjersisht n dispozicion t t gjith popullit t Kosovs; T promovoj shkencn dhe teknologjin pr nj shoqri moderne me vmendje t veant ndaj TIK-ut; T promovoj gjithprfshirjen n arsim dhe n aftsim pr t varfrit dhe pr personat e margjinalizuar n shoqri, ata me aftsi t kufizuara, si dhe pr ata q nuk kan mundur t prfitojn nga arsimimi dhe, n veanti, t prmirsoj mundsit e arsimimit pr grat dhe vajzat;
25
T promovoj gjithprfshirjen sociale si nj koncept i gjithmbarshm q prfshin pjesmarrjen e t gjithve, pa marr parasysh dallimet e tyre sociale (si gjinia, prkatsia etnike, klasa dhe aftsia e kufizuar), n jetn ekonomike, shoqrore dhe kulturore; T siguroj pjesmarrje t gjer n vendimmarrje, pr njerzit q ndikohen nga ato vendime, dhe qasje n t drejtat e tyre fundamentale.
2.4 Struktura e sektorit t arsimit t Republiks s Kosovs

Nj sr institucionesh ofrojn arsimim formal duke u nisur nga niveli parashkollor,prmes qendrave t kompetencs e deri te universitetet dhe kolegjet. Sistemi i arsimit prfshin arsimin parashkollor (fmijt e moshs 0-3 dhe 4-5 vje) dhe klasn parafillore 0 pr fmijt e moshs 5-6 vjeare; arsimi parauniversitar prfshin fmijt e t rinjt e moshs 6-18 vjeare t cilt vijojn njrin nga tri nivelet arsimore: shkolla fillore (fmijt e moshs 6-11 vje n klasat 1-5), shkolla e mesme e ult ( moshn 1115 vje n klasat 6-9) dhe arsimi i mesm i lart (mosha 15-18 vje n klasat 10-12/13). Arsimi i obliguar shtrihet prej klass s par (1) deri te klasa 12 n arsimin e mesm t lart ose fmijt e moshs prej 6 deri 18 vje9. Kjo nnkupton se arsimi i detyruar mund t zgjerohet prej 9 n 13 vjet t arsimimit, q do t onte deri n studime t arsimit t lart t prgjithshm ose profesional. Arsimi parauniversitar sht nnsektori m i madh n kuadr t sektorit t arsimit n Republikn e Kosovs dhe shrben n baz ditore rreth 20 % t popullats s Kosovs. Arsimi terciar jouniversitar vazhdon prej moshs 18 vjeare e m tej. Qeveria sht duke planifikuar t bj t obliguar arsimin e mesm t lart dhe nj vit t arsimit parafillor. Si rezultat i zhvillimit t kurrikulave t reja pr arsimin profesional, Qeveria e Republiks s Kosovs sht duke planifikuar shkrirjen e t gjitha programeve t arsimit profesional n klasat 10-12.
Propozimligji pr Arsimin Parauniversitar e vendos arsimin e detyruar prej nivelit 1 t ISCED (shih nenin 12.3)
26
KAPITULLI 3: ZHVILLIMET DHE NISMAT AKTUALE N SEKTORIN E ARSIMIT

3.1 Paraqitje e prgjithshme e arritjeve dhe sfidave kryesore sipas nnsektorve10
Jan duke u miratuar politika t reja dhe Qeveria e Kosovs sht n proces t zbatimit t licencimit t msimdhnsve, forcimit t decentralizimit t arsimit n nivel t komunave, sigurimit t teksteve shkollore falas n arsimin e obliguar, eliminimin e ndrrimit t tret n shkollat e Kosovs, e t tjera. Pos ktyre, jan duke u rishikuar ligjet ekzistuese n pajtim me politikat e reja dhe po nxirren akte nnligjore pr implementimin e tyre: pr kt qllim jan nxjerr m shum se 20 udhzime administrative vetm gjat tri viteve t fundit. Me rritjen e rndsis s teknologjis s informimit e t komunikimit n jetn ton t prditshme po rritet edhe roli dhe rndsia e individit n procesin e t nxnit. Qeveria sht duke investuar n teknologjin e informimit e t komunikimit (TIK) dhe po planifikon futjen n zbatim t t nxnit elektronik (e-learning) si qasje plotsuese pr mnyrn m konvencionale t t msuarit n klas. N Kosov ka nevoj pr nj korniz t politikave sipas t cilave TIK do t prdorej pr t trajtuar problemet arsimore. Kjo sht nj fush n t ciln do t duhen investime t konsiderueshme pr t aftsuar msimdhnsit dhe menaxhert q t shtojn dijet dhe t ndryshojn sjelljet e veta; autoritetet duhet t sigurojn teknik t kualifikuar dhe mjete t duhura financiare pr sigurimin e pajisjeve, programeve softuerike, mirmbajtjes dhe t prkrahjes teknike. Pos ksaj, teknologjia e informimit dhe e komunikimit mund t prdoret me shum sukses edhe n mjedise t organizimit t arsimit joformal duke krijuar mundsi pr msim gjat gjith jets. Angazhimi i t gjith sektorve dhe ndrtimi i shkathtsive t TIK-ut mund t krijoj shanse t reja pr punsim, ndrsa inkurajimi i grave pr t zotruar kto shkathtsi mund t jet nj mnyr pr t promovuar fuqizimin ekonomik t grave. Kurrikulumi i ri i bazuar n kompetenca q inkurajon nxnien pr t nxn, zgjidhjen e problemeve, t kuptuarit kritik dhe njohjen e t nxnit paraprak ofrojn disa nga shkathtsit dhe kompetencat kye t cilat duhen q t jetsohet t nxnit gjat gjith jets t ndihmuar nga teknologjia e informimit dhe e komunikimit. Kto kurrikula do t jen edhe t ndjeshme ndaj aspekteve gjinore duke vn theksin n barazin gjinore dhe duke i sfiduar normat e tanishme sociale e gjinore. Ky kontekst i ri i t nxnit do t krkoj nj tip t ri t msimdhnsit e t trajnerit. Msimdhnsit do t duhet t prvetsojn shkathtsi t reja pr t mbajtur hapin me dijet e reja, me idet pedagogjike dhe me teknologjit e reja.
10
Informatat dhe t dhnat e prditsuara jan marr nga analizat e nnsketorve t cilat jan zhvilluar si pjes e ktij procesi t hartimit t planit strategjik sektorial. Po ashtu, t dhnat jan marr edhe nga dokumente t shumta t tjera, prfshir edhe Rishikimin e Shpenzimeve Publike n Kosov t dats 5 maj 2010 dhe KASH-in 2011-2013.
27
Prderisa t nxnit bhet m bashkpunues, edhe msimdhnsit do t duhej ta prcjellin at me zhvillim t vazhdueshm profesional, i cili duhet t afirmoj rrjetet e prkrahjes profesionale dhe organizatat e t nxnit n rajon. Zgjerimi i konceptit dhe i praktikave t arsimit gjithprfshirs pr t prqafuar tr spektrin e t rinjve q do t mund t kishin vshtirsi pr t siguruar qasje dhe pjesmarrje n arsim mund t ndodh duke marr parasysh arsyet e ndryshme t prjashtimit e t diskriminimit dhe format e llojllojshme t segregimit q prfshijn kontekste, histori dhe faktor t ndryshm q duhen trajtuar. Prfshirja e minoriteteve Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis do t vazhdoj t zgjeroj mundsit pr t gjitha komunitetet (si pr ato shumic ashtu edhe pr ato pakic) q jetojn n Republikn e Kosovs q t shkollohen n gjuhn e tyre amtare. Pos gjuhs shqipe, n Kosov msimi zhvillohet edhe n gjuht serbe, boshnjake e turke. Dokumentacioni pedagogjik shkollor (ditari, dftesat, libri amz i nxnsve, diplomat dhe certifikatat) hartohen dhe botohen n gjuht e komuniteteve. Vmendje e veant i sht kushtuar arsimimit t komuniteteve rom, ashkalinj dhe egjiptian prmes nj sr masash pr ngritjen e vetdijes dhe pr nxitjen e shkollimit pr kto komunitete, prfshir edhe zhvillimin e kurrikulave pr gjuhn rome me elemente t kulturs e t historis s tyre si lnd zgjedhore. N vitin 2009 sht themeluar Komisioni i Pavarur pr rishikimin e kurrikulave dhe teksteve msimore n gjuhn serbe me qllim t integrimit t ktij komuniteti n sistemin e arsimit, dhe po i njjti do t vazhdoj njkohsisht me rishikimin e kurrikulave dhe t teksteve shkollore n gjuht e komuniteteve t tjera (turke dhe boshnjake)11. Me ndihmn e Komisionarit t Lart pr Pakica Kombtare (HCNM) t OSBE-s, sht duke u hartuar nj libr shkollor pr nxnien e gjuhs shqipe nga nxnsit e komuniteteve joshqiptare, si dhe nj libr tjetr shkollor pr edukimin qytetar dhe ndrkulturor q do t prfshij edhe nj paraqitje pedagogjike t komuniteteve t cilat jetojn n Kosov. Tashm kan filluar t zbatohen masa t tjera pr nxitjen e prfshirjes n nivele t tjera t arsimit. MASHT sht duke bashkpunuar me Ministrin pr Komunitete dhe Kthim (MKK) dhe me UNDP-n pr t ndar 70 bursa pr arsimin parauniversitar dhe 16 pr arsimin universitar pr nxnsit dhe studentt pjestar t komuniteteve rom, ashkalinj dhe egjiptian. Suedia sht duke e prkrahur pr t ofruar shrbime dhe shkathtsi cilsore pr t rinjt e t gjitha komuniteteve q jetojn n Kosov. Prfshirja e fmijve me aftsi t kufizuara dhe me nevoja t veanta arsimore n arsimin fillor MASHT ka zhvilluar Planin Strategjik pr arsimin gjithprfshirs pr fmijt me nevoja t veanta arsimore n arsimin parauniversitar n Kosov (2010-2015) dhe mbetet e prkushtuar ndaj rritjes s
11
Komisioni i Pavarur pr Rishikimin e Kurrikulavet dhe Teksteve Msimore n gjuhn serbe.
28
nivelit t prfshirjes s fmijve me nevoja t veanta arsimore n shkollat e rregullta dhe n shkollat e zons s gravitimit. Shkollat speciale do t ofrojn edukim dhe arsimim pr fmijt me dmtime t rnda dhe me aftsi t kufizuara t shumfishta. Aktualisht n Kosov jan shtat shkolla speciale (pes prej tyre jan shndrruar n Qendra Burimore q ofrojn prkrahje pr fmijt me nevoja t veanta arsimore q msojn n shkolla t rregullta, si dhe msimdhnsve e prindrve t tyre) dhe 73 klas t bashkngjitura q funksionojn n kuadr t shkollave t rregullta. Nj risi paraqet futja n zbatim e funksionit t msimdhnsit t arsimit gjithprfshirs n tri shkolla t rregullta. Kta msimdhns ofrojn shrbime pr 40 nxns me nevoja t veanta arsimore n paralelet e rregullta (2009). Planifikohet q t shtohet numri i shkollave inkluzive pr tu shtrir edhe n institucionet parashkollore dhe parafillore n t ardhmen e afrt. T gjitha shkollat q jan ndrtuar kohve t fundit ose ato q jan n ndrtim e sipr, jan t projektuara pr t plotsuar edhe nevojat e nxnsve me nevoja t veanta arsimore. Cilsia e prkujdesjes dhe e edukimit n edukimin e fmijris s hershme sht e kufizuar pr munges t msimdhnsve t kualifikuar. Sa i prket prkujdesjes dhe zhvillimit n fmijrin e hershme, ende vrehet mungesa e madhe e edukatorve t kualifikuar t edukimit parashkollor. Paraqitet nevoja q t hulumtohen dhe identifikohen strategjit pr sigurimin e qasjes pr fmijt e ln anash dhe pr t rinjt q nuk jan prfshir n edukim dhe shkollim n pajtim me parimet e gjithprfshirjes. shtjet gjinore Pabarazit gjinore jan t pranishme gjithandej n sistemin e arsimit. Rrjedhat e gjithmbarshme si indeksi i barazis gjinore, shkalla dhe prqindja e regjistrimit t vajzave dhe shifrat e regjistrimit t vajzave sugjerojn se zbraztira gjinore sht duke u mbyllur gradualisht n nivelet e ulta t shkollimit. Mirpo, sa m lart q t shkohet n shkallt e shkollimit kjo zbrazti shtohet n favor t djemve. Prmirsimi i regjistrimit t prgjithshm, kalueshmria dhe mbyllja e zbraztis s dallimeve gjinore, sidomos n mes dhe n pjesn e eprme t ciklit arsimor do t varet nga prmirsimi i cilsis s arsimit, nga sigurimi i shprndarjes m t drejt t resurseve dhe nga prkrahja e ofruar pr familjet e varfra n mnyr q prindrit t mos ken nevoj ti ndalin fmijt nga shkollimi. Arsimimi i grave, i vajzave dhe i fmijve mbetet nj shtje q do vmendje t shtuar dhe q nnkupton rritjen e numrit t fmijve t prfshir n shkollimin n fmijri t hershme ose n at fillor si dhe rritjen e qasjes dhe mosbraktisjen e shkollimit t mesm dhe t lart nga ana e vajzave dhe e grave. Ne duhet ti inkurajojm m shum grat dhe vajzat q t shkollohen dhe t studiojn lndt jotradicionale e t regjistrohen n shkolla t arsimit dhe aftsimit profesional. Aftsimi profesional do t ofroj alternativa t mira pr vajzat q nuk kan mundsi t vijojn arsimin e lart, pr grat t cilave u mungon arsimimi formal dhe pr ato q duan t prmirsojn statusin e vet ekonomik. 29
Zgjerimi i konceptit dhe i praktikave t arsimit gjithprfshirs pr t prqafuar tr spektrin e t rinjve q do t mund t kishin vshtirsi pr t siguruar qasje dhe pjesmarrje n arsim, mund t ndodh duke marr parasysh arsyet e ndryshme t prjashtimit e t diskriminimit dhe format e lloljllojshme t segregimit q prfshijn kontekste, histori dhe faktor t ndryshm q duhen trajtuar. Nj shtje shum brengosse lidhur me qasjen n arsim paraqet roli i arsimit dhe aftsimit profesional (AAP) n avancimin e gjithprfshirjes dhe kohezionit social. Kjo ka t bj pjesrisht me mnyrn e fragmentuar t hartimit dhe t implementimit t politikave arsimore, si dhe me fregmentimin e programeve pr prgatitijen e msimdhnsve pr nivelet dhe pr lnd t ndryshme. Struktura gjinore e msimdhnsve n nivelet parashkollore dhe parafillore sht bindshm n favor t vajzave, mirpo kjo pasqyr ndryshon n t mir t meshkujve sa m lart q t shikojm n godinn arsimore. N arsimin e mesm t lart vrehet nj prmirsim i vazhdueshm i indeksit t barazis gjinore t femrave, mirpo edhe prkundr ksaj, n kt nivel t arsimit femrat ende prfaqsohen vetm n masn 33 % n kuadr t trupit arsimor (sipas shifrave t vitit 2008/2009). Porse, edhe ky prfaqsim bie dukshm n nivelet m t larta t arsimit. Kshtu, n Universitetin e Prishtins, vetm 25 nga profesort e rregullt jan femra. Shkollat e mbingarkuara Shum shkolla n Kosov ende punojn n 2 ndrrime, ndrsa godinat shkollore shpesh nuk jan n gjendje t mir dhe krkojn prmirsime cilsore n klasn dhe n mjedisin e msimit. Shpenzimet rrjedhse nuk planifikohen gjithnj, gj q rezulton me mirmbajtje t dobt t objekteve shkollore. Kjo krkon futjen n zbatim t nj procesi t mirfillt t planifikimit e t menaxhimit t objekteve dhe zhvillimin e planeve pr mirmbajtjen e t gjitha objekteve shkollore n Kosov. Gjithashtu, vrehet nevoja pr shtrirjen dhe furnizimin m t madh t shrbimeve dhe t teknologjis s informimit e t komunikimit dhe t msimit elektronik (e-Learning) n t gjitha shkollat e Kosovs deri n vitin 2016. Zbatimi i politikave pr arsimin e detyruar parafillor dhe t mesm t lart, do t krkoj nj numr m t madh t msimdhnsve t aftsuar, m shum materiale msimore dhe m shum dhoma msimi pr t plotsuar krkesat e tanishme pr regjistrim n shkollat e mesme t larta, si dhe pr zvoglimin e mesatares s tanishme prej 32.3 nxns pr nj paralele n shkollat e mesme t larta n Kosov (t vendosura kryesisht n zonat urbane) krahasuar me mesataren prej 23.3 nxns n paralelet e arsimit fillor dhe t mesm t ult. Prej vitit 2008, Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis ka vazhduar aktivitetet e veta intensive pr prmirsimin e infrastrukturs shkollore duke renovuar dhe ndrtuar anekse n objektet ekzistuese dhe duke ndrtuar e mobiluar shkolla t reja. Gjat ksaj periudhe, MASHT ka arritur t prmirsoj dukshm infrastrukturn shkollore duke ndrtuar 65 ndrtesa t reja shkollore, prej t cilave 58 jan shkolla fillore, 6 shkolla t mesme dhe nj shkoll e Muziks. Shumica prej tyre jan ndrtuar n zonat urbane me qllim t absorbimit t nxnsve nga objektet e strngarkuara. Rrjedhimisht, numri i 30
shkollave q punonin n tri e n katr ndrrime ka rn nga 100 (rreth 10 % e numrit t prgjithshm) sa ishin n vitin 2007 n 58 (nga maji i vitit 2009), prej t cilave vetm nj punon n katr ndrrime. N vitin 2009, 41 shkolla fillore ishin n ndrtim e sipr, ndrsa pr 11 shkolla me tri ndrrime po ndrtohen anekset me prkrahje nga partnert zhvillimor. Qeveria e Kosovs mton t zvogloj numrin e shkollave me dy ndrrime n t gjitha shkollat gjat periudhs s PSAK-s. Shkollat e reja prbhen nga klasa, laborator, seksionet e administrats, hapsira pr shum qllime, qasje dhe pajisje pr fmijt me nevoja t veanta dhe prparsi t tjera. Kshtu, pr t shtuar pjesmarrjen n arsim, por edhe pr eliminimin eventual t nevojs pr ndrrime n shkollat kosovare, planifikohet ndrtimi i shkollave t tjera, duke arritur nj rritje prej 10 % t hapsirs s prgjithshme shkollore n vetm katr vjet. Kurrikulumi dhe materialet msimore Nj ndr prparsit kye t Ministris s Arsimit, Shkencs dhe Teknologjis sht t zbatoj Kornizn e re Kurrikulare t Kosovs (KKK). Kjo sht n pajtim t plot me Strategjin pr Zhvillimin e Arsimit Parauniversitar n Kosov (2007-2017). Korniza e rishikuar e Kurrikulave t Kosovs merr plotsisht parasysh zhvillimet n sektorin e arsimit q nga viti 2000, legjislacionin e tanishm dhe rrjedhat globale n arsim. Nj grup i prkohshm drejtues sht themeluar n janar 2010 me detyr q t krijoj Agjencin e Kosovs pr Kurrikulum, Standarde dhe Vlersim. Korniza e Kurrikulumit e Kosovs, paraqet nj vizion pr krijimin e shkollave moderne t cilsis s lart. Korniza do t shrbej si baz pr zhvillimin e kurrikulave pr fushat kurrikulare dhe pr lndt specifike duke filluar prej vitit 2010 e tutje. Korniza e Kurrikulumit e Kosovs sht nj dokument q e rregullon tr Sistemin e kurrikulumit n Republikn e Kosovs. Aty pfshihen: Qllimet dhe objektivat e prbashkta t sistemit arsimor dhe Karakteristikat specifike t niveleve t ndryshme arsimore. Kjo Korniz sht dokument kryesor i referimit pr: Zhvillimin e kurrikulave e t silabuseve, Zhvillimin dhe prdorimin e mjeteve t msimit, dhe Krijimin e Udhzuesve pr aftsimin para shrbimit dhe n shrbim dhe pr prkahje t msimdhnsve. Ajo do ti udhheq hartuesit e politikave, shkruesit e kurrikulave, administratn shkollore dhe udhheqjen arsimore n procesin e hartimit, menaxhimit dhe t vlersimit t aktivitetit e t efektivitetit t shkollave. N Korniz aplikohet nj qasje e bazuar n kompetenca dhe n rezultate t t nxnit t cilat do ti pajisin nxnsit m mir me shkathtsit dhe kompetencat e duhura pr tregun e puns dhe t dijes n 31
Kosov. Kto qasje krkojn reforma dhe ndryshime trsektoriale t lidhura me kurrikulumin, prgatitjen e msimdhnsve n nivel t universitetit, aftsimin e msimdhnsve pa shkputje nga puna, menaxhimin e shkollave, zhvillimin e materialeve msimore dhe me vlersimin e puns s nxnsve. Programi i gjuhs angleze Ky program synon t trajtoj ndrtimin e kapaciteteve dhe zhvillimin e msimdhnsve n sektorin e msimit t gjuhs angleze. Ndr qllimet e ktij programi prfshihen edhe zhvillimi i shkathtsive dhe i dijes s msimdhnsve dhe ofrimi i trajnimeve prkatse q do t mundsonin formimin dhe pajisjen e msimdhnsve me kualifikimet e pranuara n sektorin publik n Republikn e Kosovs. Edukimi parashkollor sht dshmuar se vijimi i edukimit parashkollor u jep fmijve prparsi t mdha n shkollimin e mvonshm, mirpo sht konstatuar edhe roli i rndsishm i prindrve n procesin e edukimit t fmijs. Vitet e hershme t t nxnit jan vendimtare pr zhvillimin e fmijs. Qeveria e Kosovs sht e prkushtuar ndaj qllimeve t arsimit pr t gjith, q konkretisht synojn: t zgjerojn dhe t prmirsojn prkujdesjen dhe edukimin gjithprfshirs n fmijrin e hershme, veanrisht pr fmijt m t rrezikuar dhe pr fmijt e pafavorizuar, duke mbshtetur nj qasje t integruar q ngrthen procesin e edukimit, shkollimit, lojn e fmijve dhe prkujdesjen profesionale. N baz t ligjit t ri pr arsimin parauniversitar, nj vit i edukimit parafillor sht pjes e arsimit t detyruar dhe prbhet nga nj kombinim i fushave t ushqimit/shndetit/arsimit. Pr fmijt e moshs 0-3 vje,prkujdesja prindrore sht vendimtare. Ajo do t krkoj nj prkufizim t qart t objektivave q mtohet t realizohen nprmjet nj viti parafillor dhe prmes qndrimit ditor pr fmijt 0 deri 3 dhe 3 deri 5 vjear. Duke ditur rndsin e prgatitijes s mir pr shkoll, sht e nj rndsie vendimtare q t arrihet prfshirje e plot n nj vit t edukimit parashkollor n vend t zgjerimit t klass parafillore pr fmijt m t vegjl. Megjithkt, sht nj shtje shum urgjente q t rritet pjesmarrja n edukimin parashkollor, sidomos n zonat m pak t zhvilluara. Kshtu shrbimet pr fmijt m t vegjl do t krkojn nj qasje shumsektoriale bashkrisht me Ministrin e Shndetsis (MSH) dhe me Ministrin e Puns dhe t Mirqenies Sociale (MPMS). Qeveria po ashtu, sht e ndrgjegjshme pr rolin q duhet luajtur nj shoqri e organizuar pr arritjen e cakut t vendosur pr edukimin parashkollor; ksisoj, nj pjes e madhe e prpjekjeve do t prqendrohen n promovimin e partneriteteve publike - private. Ne gjithashtu, jemi t prkushtuar q t prkrahim punn e organizatave dhe t OJQ-ve q merren me aktivitete dhe projekte n edukimin parashkollor. Fillimi i procesit t decentralizmit do ti shtoj mundsit pr kanalizimin e ksaj energjie dhe pr zgjerimin e rrjetit t edukimit parashkollor. Planet komunale zhvillimore do t hartohen pr t krijuar bashkim t energjive me nismat e tanishme t ofruesve privat.
32
Zhvillimi profesional i msimdhnsve Nj nga prioritetet sht edhe zhvillimi i nj sistemi gjithprfshirs pr aftsimin e msimdhnsve,me vmendje t veant pr aftsimin e trajnerve dhe pr aftsimin e msimdhnsve n shrbim, me qllim t avancimit t kompetencave t tyre pr t implementuar Kornizn e Kurrikulumit t Kosovs dhe pr t ngritur standardin e msimdhnies n mjedisin e t nxnit n klasa. Procesi i licencimit t msimdhnsve filloi n shtator 2008 prmes Udhzimit administrativ 16/2008,i cili ka pr qllim t vendos standardet e msimdhnies, nivelet e pagave dhe t prcaktoj avancimin n karrier prmes nj sistemi t kredive. Ky proces bazohet n kualifikimet e fituara n universitet pr t trhequr msimdhns t aft n sistem dhe n motivimin e tyre pr zhvillim t vazhdueshm profesional me qllim t prmirsimit t t nxnit n shkollat e Kosovs. Kjo do t sjell deri te rritja e krkess dhe e nevojave pr aftsim t msimdhnsve pa shkputje nga puna. Sistemi i licencimit sht i lidhur ngusht edhe me sistemin e pagave. N kt kuptim, Kshilli Shtetror pr Licencimin e Msimdhnsve (KSHLM) sht themeluar pr t hartuar politikat dhe pr t mbikqyrur procesin e licencimit t msimdhnsve, ndrsa aktualisht prpjekjet jan prqendruar n zhvillimin profesional t msimdhnsve. N prill 2010 jan nxjerr dy akte t rndsishme nnligjore. Udhzimi i ri administrativ 5/2010 pr Licencimin e Msimdhnsve vendos nj sistem koherent pr licencim dhe avancim n karrier duke u bazuar n kualifikimet, prvojn, zhvillimin profesional dhe cilsin n performanc, ndrsa Udhzimi administrativ 4/2010 i vendos kriteret pr akreditimin e ofruesve t shrbimeve dhe programeve pr aftsimin e msimdhnsve pa shkputje nga puna. Punt jan n vijim pr t zhvilluar nj sistem profesional pr vlersimin e performancs s msimdhnsve q do t shrbej si baz pr promovimin e tyre dhe avancimin n karrier. Ka nevoj pr ridisenjimin e programit pr prgatitijen e msimdhnsve para shrbimit n prputhje me krkesat e reja t Kornizs s Kurrikulumit t Kosovs. KSHLM ka ndrtuar nj sistem pr zhvillimin profesional t msimdhnsve i cili krkon nga secili msimdhns q t vijoj s paku 100 or t aftsimit pa shkputje nga puna do pes vjet pr t fituar shkathtsit e krkuara pr t ruajtur licencn e tyre t msimdhnies. Kto shkathtsi lidhen me implementimin e kurrikulave dhe me aftsime t tjera t zgjedhura. M tutje, programi Licenca Evropiane pr Ngasjen e Kompjuterve (ECDL) ka filluar t zbatohet q nga viti 2009. Ky program sht nj prkushtim afatgjat q t plotsoj t gjitha nevojat e msimdhnsve dhe q t prmirsoj aftsit e tyre pr jetsimin e qllimeve t Qeveris pr kompjuterizimin e t gjitha shkollave deri n vitin 2015. Po ashtu, parashihet nj sistem plotsues pr zhvillim profesional q do t prfshij aftsimin e vazhdueshm t msimdhnsve pa shkputje nga puna (q do t bhet e detyrueshme n propozimligjin e ri pr arsimin parauniversitar) dhe avancimin e kualifikimeve t msimdhnsve deri n 33
titullin baelor q do t krijoj bazn pr implementimin e kurrikulave t reja dhe pr prmirsimin e msimdhnies e t nxnit n klas. Sistemi i tanishm pr licencimin e msimdhnsve, vlersimi i parapar i puns s msimdhnsve, kualifikimi i msimdhnsve pa shkputje nga puna dhe reformimi i programeve universitare pr prgatitjen e msimdhnsve synojn t plotsojn standardet prkatse dhe t prmirsojn cilsin e puns s msimdhnsve.
Arsimi dhe aftsimi profesional n nivelin e arsimit t mesm t lart Qeveria e Kosovs sht e ndrgjegjshme q zhvillimi i arsimit dhe aftsimit profesional (AAP) sht parakusht pr prmirsim t qndrueshm t cilsis s shrbimeve arsimore. sht themeluar nj Kshill pr Arsimin dhe Aftsimin Profesional (KAAP) dhe sht zhvilluar Korniza dhe Plani i Veprimit pr nj Korniz t Sigurimit t Cilsis me qllim t prshkrimit t mnyrave pr monitorimin dhe vlersimin e performancs s shkollave profesionale. Arsimi profesional n Republikn e Kosovs, i shrben nj pjese t madhe (56 %) t popullats s nxnsve t arsimit t mesm t lart. Kjo shihet si nj mundsi pr t shtuar rndsin dhe ndikimin e ktij nnsektori n jetn e t rinjve. Edhe pse nuk sht prfaqsuar sa duhet n buxhetin publik, ky nnsektor ka pranuar m shum se nj t tretn (38 %) e prkrahjes s gjithmbarshme t partnerve zhvillimor n sektorin e arsimit. Reformat e tanishme prfshijn qasjen e prmirsuar n AAP, integrimin e sistemit t ri modular t kurrikulave pr t gjitha drejtimet dhe profilet n shkollat profesionale si dhe sigurimin e koherencs m t madhe n mes t nevojave t tregut dhe profileve e drejtimeve t ofruara n shkollat profesionale. Korniza Kombtare e Kualifikimeve (KKK) n harmoni me Kornizn Evropiane t Kualifikimeve sht n hartim e sipr, sikurse edhe akreditimi e licencimi i programeve aftsuese n arsimin profesional. Me qllim t ndrtimit t nj qasjeje sistematike pr aftsimin e msimdhnsve t arsimit profesional, kapaciteti menaxhues sht duke u avancuar n t gjitha nivelet e AAP-s. MASHT, n bashkpunim me partnert zhvillimor sht duke implementuar disa programe shkollore q synojn t rrisin dijet dhe shkathtsit e nxnsve pr ekonomin e tregut. Nj numr i konsiderueshm i nxnsve kan pasur rastin t kryejn pjesn praktike t shkollimit t vet (n drejtimet dhe profilet prkatse) n kompani t ndryshme prodhimi ose n kompani q ofrojn shrbime si pjes e realizimit t kurrikulave t profilit t tyre. Nj bashkpunim i till pritet t shtohet n vitet q po vijn. Nj nga sfidat kryesore sht se me t shpallur shkollimin deri n klasn 12 si t obliguar, duhet t krijohen mundsit edhe pr nxnsit me aftsi t kufizuara dhe me nevoja t veanta arsimore, n mnyr q ata t mund t vijojn dhe t mbarojn shkollimin pas klass s nnt. Bashkpunimi me partnert zhvillimor ka rezultuar me investime t mdha n ndrtimin dhe transformimin e gjasht prej shtat Qendrave t Kompetencs t arsimit profesional duke filluar nga viti 34
2009 nga nj n secilin rajon t Kosovs. Qendrat e Kompetencs mund t shihen si nisma m e dalluar pr t shtuar atraktivitetin dhe prestigjin e AAP-s dhe pr t lidhur aftsimin profesional me tregun e puns n baz sektoriale. N kt kuptim, Qendrat e Kompetencs mund t jen vendimtare pr t shrbyer si model i karakteristikave kryesore t reforms arsimore si jan autonomia, shrbimet e shumfishta, msimi me baz n pun, dhe organizimi fleksibil pedagogjik. Suksesi n mas t madhe do t varet nga angazhimi i ndrmarrjeve dhe i prfaqsuesve t tyre sektorial dhe nga krijimi i lidhjeve me arsimin terciar. Qllimi strategjik i ktij investimi nuk sht vetm themelimi i institucioneve q do t jen n gjendje t vetfinancohen, por edhe q t identifikohen institucionet m cilsore nga shkollat ekzistuese profesionale pr ti prkrahur ato n prmirsimin e cilsis s tyre prmes praktikave t mira t ofruara nga Qendrat. Kshtu, qllimi kryesor sht promovimi i arsimit profesional i cilsis s lart n arsimin e mesm (e m von edhe n arsimin e lart) n t gjitha drejtimet dhe profilet duke u bazuar n nevojat e tregut t puns n Kosov dhe jasht vendit. Aktualisht, jan funksionalizuar tri Qendra t Kompetencs, njra q sht n fazn e ndrtimit pr t ofruar profile n shkathtsit e ndrtimit e t tregtis (Skenderaj), nj q do t ofroj programe t ekonomis e t administrats (Malishev), si dhe bujqsia n Therand. Pr t gjitha kto Qendra tashm jan zhvilluar planprogramet dhe udhheqja e tyre, ndrkaq msimdhnsit jan duke u aftsuar. Do t themelohen gjithsej shtat Qendra duke prfshir: Infermierin dhe Prkujdesjen shndetsore n Ferizaj, at t Tregtis dhe Ekonomis n Prizren dhe Pylltarin n Pej, ndrsa n Prishtin nj Qendr e TIK-ut.
Arsimi pr t rritur dhe arsimi joformal Pr shkak t viteve t vshtira politike, shum t rritur nuk kan mundur t shkollohen n arsimin formal. Duke qen se Kosova sht ende n fazat fillestare t zhvillimit t nj sistemi pr arsimin e t rriturve, shrbimet e arsimit profesional joformal nga ofruesit privat ende nuk jan rregulluar sa duhet. Tranzicioni i tanishm politik e ekonomik paraqet sfida t shumta t reja pr Kosovn n synimin e saj pr t ofruar shanse prmes zhvillimit t dijeve dhe shkathtsive q t ndihmohen puntort dhe pundhnsit pr t garuar e tu prshtaten nevojave t ekonomis s tregut. Pos ksaj, pr kt nnsektor ka nevoj q t forcohet segmenti i SMIA-s si dhe t zhvillohet edhe m shum Sistemi i Informatave pr Tregun e Puns (SITP). Sfid tjetr sht realizimi i nj qasjeje sistematike dhe t koordinuar pr zhvillimin e arsimit pr t rriturit ndrmjet ministrive prkatse dhe partnerve t tjer. Aktualisht, arsimi joformal sht n kuadr t Sektorit t Arsimit Profesional t MASHT-it dhe bn menaxhimin e programeve t arsimit themelor pr t rriturit. Arsimi joformal n pjesn q ka t bj me ofrimin e shkathtsive pr punsim pr t rriturit sht m shum prgjegjsi e Ministris s Puns dhe Mirqenies Sociale (MPMS) dhe e 35
Ministris s Kulturs, Rinis e Sporteve (MKRS). Jan disa ofrues privat ose institucione jofitimprurse q ofrojn trajnime t tilla pr t rriturit, si pr shembull qendra aftsuese Don Bosko, Women for Women International-Kosov, Agjencia e Kosovs pr Promovimin e Punsimit (AKPP) dhe programi i MASHT (i ndihmuar nga UNICEF) pr luftimin e analfabetizmit n 19 qendra pr lexim-shkrim pr grat n 19 komuna t Republiks s Kosovs. M se 3000 gra dhe vajza nga zonat rurale kan prfituar nga ky program, i cili sht i barasvlershm me nivelin e arsimimit t shkolls fillore. Certifikimi i nxnsve t cilt mbarojn programin, rregullohet me nj Udhzim administrativ t nxjerr nga MASHT-i. MASHT-i dhe MPMS-ja, MKRS-ja, si dhe ministrit tjera dhe partnert social do t forcojn dialogun dhe do t punojn ngusht n partneritet pr t vendosur pr opsionet m t mira t nj qasje t integruar t politikave pr ofrimin e shrbimeve t arsimit joformal dhe t arsimit pr t rriturit. Ka nevoj t sigurohen programe specifike pr ata t cilt kan tejkaluar moshn e shkollimit t rregullt, t cilt nuk kan qen n shkoll ose kan qen t regjistruar vetm pr nj koh, por q kan nevoj t certifikohen pr mbarimin e arsimit t obliguar pr t qen n gjendje q t punsohen dhe t angazhohen n shoqri. Ministria e Puns dhe Mirqenies Sociale (MPMS), i ka themeluar tet qendra t aftsimit profesional (QAP) n shtat rajone dhe nj n Mitrovicn Veriore, si dhe 5 qendra t tjera mobile. Themelimi i Rrjetit t QAP-ve sht masa e par serioze pr themelimin e nj sistemi t drejtuar nga Qeveria pr t trajtuar zhvillimin e shkathtsive t nj numri t madh t t rriturve t papun dhe t pakualifikuar. Aftsimi i ofruar n Qendrat Aftsuese u dedikohet vetm punkrkuesve t regjistruar n Shrbimin Publik t Punsimit npr zyrat rajonale dhe komunale t punsimit. Aty kan prparsi personat e moshs 16-25 vje, grat, minoritetet dhe personat me aftsi t kufizuara. Shkollat profesionale n Kosov gjithashtu funksionojn si qendra pr arsimin e personave t rritur pr t plotsuar nevojat e t rinjve pr t ashtuquajturin msim kompensues dhe pr organizimin e programeve arsimore me t rinjt mbi moshn 15 vjeare (gjat vitit 2008/09 kto programe jan organizuar n 44 shkolla dhe m shum se 3000 vijues jan certifikuar). Prputhshmria e ktyre programeve me nevojat e tregut t puns dhe vllimi i ktyre shrbimeve do t rriten duke filluar nga viti 2010. Arsimi i lart Qeveria e Kosovs sht e prkushtuar q t zhvilloj politika gjithprfshirse dhe t siguroj nj mjedis t prshtatshm q promovon qasje t shtuar n arsimin e lart pr t realizuar prfshirjen e 35 % t grup-moshs prkatse (prej 18 deri 24 vje) n arsimin e lart deri n vitin 2015. Numri i studentve t regjistruar pr her t par n arsimin e lart sht rritur dukshm pr t arritur pothuajse dyfishin (rreth 18,000 n vitin 2009) krahasuar me numrin e studentve n vitin 2008 (8,000). Megjithat, rritja e regjistrimit krkon masa prcjellse pr t ruajtur dhe prmirsuar cilsin e arsimit. Numri i studentve q nga komunitetet sht rritur sikurse edhe numri i vendeve t rezervuara pr 36
shqiptart jasht kufijve administrativ t Republiks s Kosovs. Nj sfid mbetet sigurimi i mundsive pr fmijt me aftsi t kufizuara dhe me nevoja t veanta arsimore pr tu kyur n studime t arsimit t lart. N prputhje me prkushtimin e vet pr t siguruar rritje t qndrueshme t qasjes n arsimin e lart, Qeveria e Republiks s Kosovs ka themeluar Universitetin e ri publik Universiteti i Prizrenit, dhe studentt e par jan pranuar n vitin akademik 2010/2011. Gjithashtu, Kolegji pr Biznes dhe Adminsitrat Publike sht themeluar n Mitrovic pr t inkurajuar gjithprfshirjen duke lshuar diploma t cilsis evropiane dhe duke organizuar msimin n gjuhn angleze. Ktu barazia afirmohet prmes nj fondi t bursave bazuar n gjendjen ekonomike e sociale dhe pr t promovuar pjesmarrjen e komuniteteve t pafavorizuara. Sigurimi i cilsis sht nj ndr konceptet kryesore t Strategjis pr Zhvillimin e Arsimit t Lart dhe shihet si njri ndr shtyllat kryesore t Procesit t Bolonjs. N baz t dispozitave t Ligjit pr Arsimin e Lart (LAL), Agjencia e Akreditimit e Kosovs (AAK) sht plotsisht funksionale q nga viti 2008. Institucionet Private t Arsimit t Lart (IPAL) dhe Universiteti publik i Prishtins, kan kaluar npr procesin e vlersimit e t akreditimit nga ana e Agjencis s Akreditimit t Kosovs. Vlersimi i brendshm dhe i jashtm i institucioneve t arsimit t lart ishte br n prputhje me standardet dhe udhzimet e Asociacionit Evropian pr Sigurimin e Cilsis n Arsimin e Lart (ENQA). Udhzimet administrative pr kriteret dhe procedurat e akreditimit t institucioneve t arsimit t lart, jan hartuar dhe miratuar nga MASHT dhe AAK dhe jan n pajtim t plot me standardet e ENQA-s. Politikat pr pjesmarrje t shtuar jan zbatuar edhe n nivel t universiteteve duke rritur numrin e t regjistruarve n Universitetin publik t Prishtins dhe n institucionet e akredituara private t arsimit t lart. Popullata studentore n arsimin e lart sht dyfishuar n vetm tri vitet e fundit. N vitin 2010 ka filluar funksionimin edhe Universiteti i Prizrenit duke regjistruar 1500 n vitin e par, duke synuar rritjen e kuotave t pranimit pr t arritur numrin prej 10,000 studentsh deri n vitin 2015. Rrjedhat evropiane dhe ato ndrkombtare luajn rol t rndsishm n arsimin e lart, mbase m shum se n cilindo sektor tjetr. Kosova mton t bhet edhe zyrtarisht pjes e Procesit t Bolonjs dhe e Hapsirs Evropiane t Arsimit t Lart dhe merr pjes aktive n programet evropiane dhe ndrkombtare t shkmbimit si Tempus, CIP, FP7 e t tjera. Krkimet shkencore Kuvendi i Republiks s Kosovs, e ka miratuar n vitin 2010 Programin Kombtar t Krkimeve Shkencore, t hartuar nga Kshilli Kombtar i Shkencs (KKSH), ku prcaktohen prioritetet kryesore pr hulumtime shkencore n funksion t zhvillimit shoqror dhe ekonomik t Republiks s Kosovs. Prioritetet e krkimeve shkencore ishin identifikuar pas nj procesi gjithprfshirs t konsultimeve ku ishin prfshir t gjitha palt dhe faktort relevant vendor dhe ndrkombtar n sektorin e 37
krkimeve shkencore, n arsimin e lart dhe n fushn e bashkpunimit ekonomik. Fillimisht, ishin analizuar 33 fusha pr t hartuar nj list m t ngusht prej 16 fushave prioritare pr krkime shkencore. Diskutimet e mtejme kishin rezultuar n pes prioritete si n vijim: 1. 2. 3. 4. 5. Resurset natyrore, energjia dhe mjedisi; Prodhimi bujqsor dhe siguria e ushqimit; Krkimet mjeksore; Studimet shoqrore dhe ekonomike; Studimet gjuhsore,kulturore dhe historike.
Pos ktyre, edhe fusha e Teknologjis s Informimit dhe Komunikimit (TIK) sht par si nj prioritet i ndrlidhur q do t integrohej me prioritete t tjera. Megjithkt, numri relativisht i vogl i partneriteteve t tanishme shkencore n nivelin rajonal dhe ndrkombtar sht nj tregues pr vshtirsit e shumta q ndodhen n rrugn e zbatimit t Programit Kombtar pr Krkime Shkencore. KKKSH ka propozuar q fushat t cilat nuk jan prfshir n mesin e fushave prioritare duhet megjithat t prfitojn nga fondi qeveritar pr programet krkimore shkencore q do t inkurajojn aktivitetet n kto fusha. Ndrkaq, fushat prioritare duhet t fitojn prkrahje plotsuese nga qeveria dhe sektori publik e ai privat n vend, pasi q krkimet shkencore n kt fush drejtprsdrejti e ndihmojn zhvillimin ekonomik t vendit. Zhvillimi i TIK n t gjitha nivelet e arsimit T ndrgjegjshm pr mundsit e mdha q ofron teknologjia informative pr shkmbimin dhe rrjedhjen e informatave dhe pr prvetsimin e dijeve, MASHT-i dhe partnert zhvillimor kan investuar n zhvillimin e TIK-ut n arsim. Nj version punues i Strategjis s t nxnit elektronik (eLearning) (2010), sht zhvilluar pr t shqyrtuar nevojat pr investim me qllim t ndrtimit t infrastrukturs prkatse teknologjike, pr t siguruar qasje n rrjetin global t internetit, pr t zhvilluar kapacitetet njerzore (para s gjithash pr personelin msimdhns), pr t ndrtuar kapacitetet, pr t mirmbajtur sistemin dhe pr t prcaktuar kapacitetet e nevojshme pr implementimin e prmbajtjeve e aktiviteteve kurrikulare dhe jashtkurrikulare q do t kontribuojn pr arsimin dhe aftsimin gjat gjith jets s qytetarve kosovar. Republika e Kosovs sht e prkushtuar q t plotsoj standardet e vendosura nga agjenda e-SEE (eEJL - agjenda e t nxnit elektronik n Evropn Juglindore) q secili nxns t mund t msoj TIK prmes sigurimit t kompjuterve n shkolla. Vlersimet e tanishme tregojn pr nj proporcion prej 1 kompjuteri pr 32 nxns (1:32), e cila pritet t prmirsohet deri n masn 1:17 deri n fund t dhjetorit 2011, duke prfshir prafrsisht 460,000 nxns. MASHT sht duke ndrtuar n mnyr aktive kapacitetet institucionale dhe resurset njerzore dhe duke br akreditimin dhe licencimin e kurrikulave njkohsisht me investime n teknologji harduerike dhe softuerike. 38
N kt drejtim, mbesin sfida dhe rreziqe t shumta me t cilat duhet prballuar. Ka nevoj pr nj proces t fuqishm t menaxhimit t ndryshimit n institucionet ekzistuese me qllim t realizimit t qasjes s t nxnit t kombinuar n arsim, si pr shembull, menaxhimin logjistik (ose veprimet dhe oraret e zhvillimit, prodhimit dhe lvrimit)12. Ka nevoj pr nj strategji t prdorimit t TIK n arsim dhe nj sistem efektiv t sigurimit t cilsis q do t garantonte zhvillimin e materialeve cilsore e t prshtatshme t prodhuara n vend, e t cilat do t prdoreshin pr t krijuar sisteme t fuqishme n prkrahjen e puns s nxnsve dhe t studentve (n msim, tavolina ndihmse, etj). Nj nga aspektet q duhet pasur parasysh gjat hartimit t programeve sht krijimi i siguris q nxnsit kan prvetsuar prvojn e duhur praktike e cila sht e domosdoshme n disa kurse.
3.2 Intervenimet e tanishme n prkrahje t arsimit

Austria sht duke prkahur dhe ndihmuar sektorin e arsimit n Kosov duke u prqendruar n arsimin e lart dhe n shkenc, mirpo edhe n aftsimin e msimdhnsve dhe n metodologjin e msimdhnies. Komisioni Evropian (KE) Projektet e tanishme prkrahin arsimin e lart dhe prfshirjen e minoriteteve nprmjet t projektit t prbashkt t Komisionit Evropian dhe Kshillit t Evrops Interkulturalizmi dhe Procesi i Bolonjs (IPA 2007); projektet e IPA-s prkrahin implementimin e qasjes trsektoriale n arsim (QTS) me prqendrim n ndrtimin e kapaciteteve, zhvillimin e kurrikulumit dhe aftsimin e msimdhnsve (QTS n Arsim); aftsimi n ndrmarrje dhe aftsimi pr ndrmarrsi (EU KOSVET VI), prkrahja e Autoritetit t Kualifikimeve Kombtare (AKK) dhe implementimi i Kornizs Kombtare t Kualifikimeve (KKK) nga ana e KOSVET V; prkrahja e TIK-ut n arsim, implementimi i Strategjis s t Nxnit Elektronik n Arsim (eLearning) dhe prkrahja e aftsimit t msimdhnsve n TIK nga ana e projektit t BE-s pr TI n Arsim Prkahja e krkimeve shkencore nga programi i BE-s pr Ndrtimin e Kapaciteteve Shkencore Prkrahja e BE-s sht planifikuar nprmjet t IPA 2009 pr zhvillimin e msimdhnsve, zhvillimin e nj sistemi t qndrueshm t aftsimit t gjithmbarshm t msimdhnsve pa shkputje nga puna, si dhe aftsimi i drejtorve t shkollave pr prmirsimin e kapaciteteve menaxhuese n nivel komunal dhe n nivel shkolle. BE-ja sht duke e prkrahur arsimin e lart edhe nprmjet programeve TEMPUS dhe ERASMUS MUNDUS. IPA financon edhe disa investime komunale n zhvillimin e infrastrukturs s shkollave. USAID Intervenimet e vogla n infrastrukturn shkollore n Kosov (50 % n arsimin e obliguar dhe 50 % n arsimin e mesm t lart) n prkrahje t arsimit parauniversitar. Programi i Shkathtsive Themelore Jetsore pr t Rinjt e t Rriturit, synon t arrij rreth 1,200 t rinj dhe ti aftsoj ata pr shkathtsi t puns dhe ndrmarrsi, ndrsa 1,100 t rinj do t fitojn prvoja n vendin e puns
12
Termit nxnit e kombinuar ( blended learning) bashkon t nxnit elektronik dhe metodat e msimdhnies e t nxnit konvencional n nj strategji t prbashkt.
39
prmes puns praktike n ndrmarrje private. Nj intervenim tjetr zhvillimor n arsimin kosovar Programi i Arsimit Themelor ka filluar n tetor 2010 dhe kryesisht prqendrohet n prkrahjen e implementimit t KKK-s, n ndrtimin e kapaciteteve t menaxhimit t shkollave, vlersimin e brendshm e t jashtm dhe zhvillimin profesional t msimdhnsve n arsimin themelor n Kosov. Luksemburgu Siguron prkrahje pr projektin e MASHT-it pr Qendrat e Kompetencs duke ndihmuar n ndrtimin, pajisjen dhe aftsimin e personelit t Qendrave t reja t Kompetencs n Prizren e n Ferizaj. Forcimi i aftsimit profesional n Kosov synon t ndihmoj n zvoglimin afatgjat t varfris n Kosov duke ofruar qasje t drejt dhe t paanshme n programe cilsore t aftsimit, t lidhura me tregun e punsimit. Ndihma pr reformn e arsimit e aftsimit profesional ndrton, pajis dhe aftson personelin e qendrave t AAP; Luksemburgu gjithashtu ofron prkrahje edhe n nivelin politik. Norvegjia Prkrahje pr ndrtimin e Qendrave t Kompetencs n Skenderaj e Malishev s bashku me objektet shkollore dhe aftsimin. Gjermania: Nprmjet Agjencis pr Bashkpunim Teknik (GTZ), Ministria Federale pr Bashkpunim Ekonomik dhe Zhvillim (BMZ), ndihmon promovimin e Qendrave t Arsimit Profesional n Kontekstin e Reforms s Arsimit Profesional n Kosov. Themelimi i Qendrave t Kompetencs (QK) si nj element i rndsishm i sistemit t arsimit e aftsimit profesional, i orientuar kah krkesat dhe n harmoni me rregulloret e BE-s. Arsimi themelor: Projekti i kontribuon prmirsimit t cilsis s arsimit t obliguar n nj numr t komunave t przgjedhura nprmjet shrbimeve konsulente pr MASHT-in; ndrtimi i kapaciteteve pr aftsimin e vazhdueshm t msimdhnsve pa shkputje nga puna; menaxhimi dhe qeverisja efikase e shkollave dhe vendosja e mekanizmave t arsimit joformal dhe ndrmarrja e masave plotsuese pr t trajtuar problemin e braktisjes s shkollimit. Finlanda: Ndihma finlandeze prqendrohet n arsimin gjithprfshirs, duke vn theksin n integrimin e fmijve me aftsi t kufizuara, n prkrahjen e materialeve pr gjuhn e shenjave dhe prkrahjen pr Qendrat e t Rinjve n Mitrovic dhe Vushtrri. Holanda: Prkrah projekte t ndryshme t arsimit t t rriturve, si pr shembull prkrahjen e grave t pafavorizuara dhe projekte pr fmijt n komunat e przgjedhura, rrjetzimin me universitetet n rajon, zbatimi i nj Agjende t gjelbrt, dhe kurset akademike t universitetit veror t Mitrovics. Prkrahja pr themelimin e Kolegjit Evropian pr Studimet e Biznesit dhe t Administrats Publike n Mitrovic pr prmirsimin e punsueshmris prmes programeve msimore me prqendrim vendimtar n praktik e n shkathtsi si dhe ofrimin e ndihms pr t diplomuarit pr t filluar ndrmarrjet e veta. Agjencia Zvicerane pr Zhvillim dhe Bashkpunim Ndihmon n zhvillimin e strategjis s TIK-ut dhe implementimin e strategjis pr t nxnit elektronik n sektorin e arsimit. Gjithashtu, prkrah 40
reformimin e sistemit t arsimit dhe aftsimit profesional prkrahjen e transformimit t sistemit n nj ofrues efikas e fleksibil t forcs s aftsuar puntore. Suedia SIDA: Nprmjet Projektit pr Reformn Arsimore dhe Ndrtimin e Kapaciteteve (PRANK) i cili kishte filluar si vazhdim i prkahjes s filluar me Udhrrfyesin e Sektorit t Arsimit, ndihm pr zhvillimin e Qasjes Trsektoriale (QTS) dhe pr zhvillimin e Planit Strategjik pr Zhvillimin e Arsimit. Kolegji Evropian pr Studime t Biznesit e t Administrats Publike n Mitrovic pr prmirsimin e shkalls s punsimit prmes programeve t studimit me prqendrim t fuqishm n praktik e n shkathtsi, si dhe prkrahja e t diplomuarve pr t nisur ndrmarrjet e tyre; aftsimi i shrbyesve civil n fushn e integrimeve evropiane, si dhe prkrahja e planifikuar pr Qendrn e Kompetencs n Pej. Danimarka AAP Bujqsi; vitet 2008-2012 promovimi i punsimit prmes programit pr Zhvillimin e Shkathtsive e t Afarizmit. Banka Botrore Nprmjet Projektit pr Zhvillimin Institucional n Arsim (PZHIA) i ofron asistenc teknike MASHT-it pr t rishikuar ligjet arsimore dhe zhvillimin e planeve pr aktivitete sistematike t lidhura me zhvillimin e kornizs ligjore n arsim. Ky program ka prkrahur edhe Grantet pr Zhvillimin e Shkolls (GZHSH) pr shkollat pr ndrtimin e kapaciteteve t tyre, pr prgatitjen dhe menaxhimin e nj plani zhvillimor dhe t nj projektpropozimi pr prmirsimin e cilsis s shrbimeve arsimore. IDEP: prkrah zhvillimin e sistemit pr licencimin e msimdhnsve, prfshir aftsimin e msimdhnsve dhe zhvillimin e tyre profesional, prmes prmirsimit t instrumenteve t vlersimit, reformave t kurrikulumit dhe menaxhimit financiar me baz n shkoll. Pos ktyre, Banka Botrore ndihmon edhe n zhvillimin e SMIA-s, skicimin e harts s shkollave dhe hartimin e standardeve pr ndrtimin e shkollave. Banka Botrore, gjithashtu planifikon t prkrah (prmes prkrahjes s buxhetit) edhe hartimin e strategjis s Kosovs pr zhvillimin e punsimit, n kuadr t s cils arsimi prbn nj segment vendimtar. Fondacioni Evropian pr Aftsim (ETF): Siguron pun analitike dhe kshilla pr hartimin e politikave palve t involvuara n arsimin kosovar dhe ndihmon porgramimin dhe ciklet e projekteve pr Komisionin Evropian. ETF prkrah ndrtimin e kapaciteteve pr hartuesit e politikave, puntort arsimor, drejtort e shkollave profesionale, msimdhnsit, OJQ-t dhe hulumtuesit e ndryshm dhe ndihmon pjesmarrjen e tyre n bashkpunimin regjional t Ballkanit Perndimor dhe t Turqis, aktivitete t tjera t ndrsjella ndrkombtare dhe shkmbimet n mes t institucioneve arsimore nprmjet t nj kombinimi t intervenimeve t hartuara pr vendet e caktuara ose pr disa vende n t njjtn koh. Kjo agjenci niset nga zhvillimet n fushn e arsimit dhe t aftsimit n BE dhe lidhjet e tyre me punsimin, prfshirjen sociale, zhvillimin e ndrmarrsis dhe t aftsis konkurruese dhe inkurajon palt kosovare q t reflektojn pr zhvillimet e sistemit t tyre n kt kontekst m t gjer. Ajo e ndihmon Kosovn n vendosjen e lidhjeve t ngushta me Komitetin Ekonomik dhe Social (KEES), komitetin e rajoneve dhe me organizatat evropiane t partneritetit social pr promovimin e skemave efikase pr aftsimin profesional. 41
Turqia: Ofron bursa pr studentt pr t vijuar studime akademike n Turqi, programin e mobilitetit pr personelin akademik nga Turqia pr t ndihmuar Universitetin e Prishtins dhe renovimin e ndrtesave pr Universitetin e Prizrenit. UNICEF-i: Prkrah procesin e zhvillimit t kurrikulumit, arsimin gjithprfshirs dhe ofron mjete financiare pr nj projekt q trajton dhunn n shkolla, prkrahje pr komunitetet RAE dhe pr arsimin e pakicave. OSBE-ja: Ofron prkrahje pr aftsimin e msimdhnsve n gjuhn boshnjake dhe n gjuht e tjera t pakicave, pr nj qendr t kshillimit n karrier n Mitrovic dhe programet e bursave pr Fakultetin e Edukimit t Universitetin e Prishtins. Tabela 3.1: Paraqitje e prgjithshme e prkrahjes s partnerve zhvillimor (shumat n )
Vendi - partner zhvillimor Austria Kroacia Danimarka Komisioni Evropian Finlanda Franca Gjermania Italia Japonia Luksemburgu Norvegjia OSBE Suedia Zvicra Holanda Turqia UNICEF-i SHBA Banka Botrore Gjithsej Numri i projekteve 8 1 1 25 4 5 3 4 2 4 7 5 5 9 5 3 5 9 2 107 Gjithsej shuma 6 433 300 4 000 000 36 924 364 1 174 866 103 150 12 215 000 1 238 209 7 000 000 18 570 200 19 481 978 286 210 5 471 079 5 962 793 2 542 805 1 410 000 1 373 246 43 514 351 7 296 154 174 997 704 Prqindja e shums 4% 2% 21% 1% 0% 7% 1% 4% 11% 11% 0% 3% 3% 1% 1% 1% 25% 4% 100% Shuma 13 vjetore 1 611 433 1 000 000 14 992 608 577 997 82 909 3 690 714 610 005 2 800 000 5 503 322 8 757 402 286 210 1 973 848 2 516 437 684 990 780 000 525 035 10 356 993 1 459 231 58 209 133 Prqindja e shums vjetore 3% 2% 26% 1% 0,1% 6% 1% 5% 9% 15% 0% 3% 4% 1% 1% 1% 18% 3% 100%
13
Kjo shum vjetore mund t mos jet gjithsesi edhe sasia e mjeteve n dispozicion pr secilin vit, pasi q disa projekte kan filluar pas vitit 2010 dhe disa m hert. Nj tabel me mjetet n dispozicion pr secilin vit n pes vitet e ardhshme sht dhn n tabeln 8, ku shihet se shuma e prgjithshme e buxhetuar pr vitin 2010 sht 45.0 milion. Duhet pasur parasysh se nj pjes e madhe e ktyre shumave jan dhn nga donatort si asistenc teknike drejtprsdrejti n vendet prkatse. Nj aspekt tjetr sht se bashkfinancimi nga Kosova sht prfshir n shumat e msiprme n masn q ka mundur t prcillet.
42
3.3 Statistikat themelore arsimore

Numri i prgjithshm i t regjistruarve pr vitin shkollor 2009/2010 n sektorin publik sht rreth 478,000 nxns - 73 % n nivelin parafillor e bazik (klasat 0-9) dhe 37,808 t regjistruar n Universitetin e Prishtins. Shkalla e regjistrimit n nivelin bazik sht afr vlerave t prfshirjes universale me nj numr t vogl t pabarazive n aspektin gjinor dhe gjeografik pr popullatn shumic. N Kosov jan 576 shkolla am me msim bazik (klasat 0-9) dhe 445 shkolla me paralele t ndara (2008/2009). Nuk ekzistojn t dhna pr Numrin e Nxnsve t Regjistruar (Ang. Net Enrolment Rates - NER), mirpo jan llogaritur t dhnat pr vitin 2005/2006 pr arsimin e mesm t lart dhe, n veanti, ato pr vajzat. Numri i nxnsve t regjistruar bie dukshm pas nivelit t shkolls s mesme t ult, sidomos pr vajzat dhe pr fmijt nga familjet e varfra t t dyja gjinive, kshtu q shifrat pr prfshirjen e vajzave (67 %) dhe t djemve (81 %) ishin ndr m t ultat n rajon pr vitin 2005/2006.14 Shkollat am mund t ken prej 1 deri n 5 shkolla paralele t ndara t menaxhuara prej tyre. Shkollat e mesme t larta zakonisht prbhen nga 44 gjimnaze (arsimi i prgjithshm) dhe 65 shkolla profesionale. T dhnat themelore jepen n Tabeln 3.2. Tabela 3.2: Statistikat themelore arsimore (Burimi t dhnat e SMIA-s: MASHT) Regjistrimi sipas nivelit Parashkollor Femra Parafillor Femra Fillore, t mesme t ulta Femra T mesme t larta dhe AAP Femra Univ. i Prishtins Univ. i Mitrovics Private - Arsimi i lart 2004/05 5,904 48.6% 17,596 47.6% 327,207 47.8% 60,760 44.2% 2005/06 5,108 50.4% 20,750 48.0% 322,180 48.0% 74,781 43.0% 2006/07 5,051 48.8% 21,089 48.4% 324,618 48.1% 88,691 43.5% 2007/08 4,830 44.9% 19,716 51.0% 326,911 48.2% 90,207 44.3% 2008/09 5,091 45.9% 19,674 47.2% 322,975 47.6% 96,172 45.0% 31,875 ~9000 ~19,000 2009/2010 5,066 46.1% 19,589 50.1 311,744 47.9% 104,053 AAP=45,065 44.5% 37,808 ~10.000 ~20,000
14
T dhnat jan nga Rishikimi i Shpenzimeve Publike t Kosovs, 5 maj 2010.
43
Msimdhnsit sipas nivelit Parashkollor, parafillor Femra Fillor, i mesm i ult Femra Proporcioni msimdh/nxns I mesm i lart Femra Numri i shkollave Am Parashkollore Fillore, t mesme t ulta T mesme t larta Paralele t ndara Fillore, t mesme t ulta T mesme t larta Shkolla speciale Numri i nxnsve Femra Nr. n klas t bashkngjitura Femra
2004/05 527 100% 17,009 39.4% 5,126 25.2% 2004/05 611
2005/06 494 99.8% 16,999 40.0% 4,205 29.1% 2005/06 655
2006/07 504 99.9% 16,994 41.4% 4,662 30.3% 2006/07 659
2007/08 493 99.0% 17,121 43.4% 4,796 31.3% 2007/08 660 38 542 80 445 417 28
2008/09 521 99.8% 17,615 45.2% 4,789 32.6% 2008/09 672 40 547 85 445 422 23
2009/2010 493 99.8% 17,846 46.6% 18.1 5,671
2009/2010
576 108
474
454
458
7 421 36.3% 526 38.%
sht vshtir t llogariten shkalla relative dhe shkalla absolute e regjistrimit pr shkak t mungess s t dhnave nga regjistrimi kombtar i popullsis, mirpo n t ardhmen kto shkall duhet t jen pjes integrale t sistemit t indikatorve.
44
Shkalla e prgjithshme e regjistrimit (SHPR) arsimi fillor ........................................... 103.9 % Regjistrimi n arsimin fillor ................................................................................................. 176 469 Popullimi zyrtar i fmijve n grup-moshn prkatse pr nivelin arsimor ...................... 169 887 Grafikoni 2. Krahasim rajonal i shkalls s prgjithshme t regjistrimit n arsimin fillor pr vitin 2007 dhe i Kosovs pr vitin 2008/09 15
Bosnja dhe Hercegovina Rumania Kosova Sllovenia Bullgaria Kroacia 0 20 40 60 80 111 .0 104 .7 103 .9 102 .9 101 .1 98 .6 100 120
Shkalla e Prgjithshme e Regjistrimit (SHPR) n arsimin e mesm t ult................................ 114.7 % Nxnsit e regjistruar n arsimin e mesm t ult ................................................................. 145,955 Popullimi i grup-moshs q korrespondon me nivelin arsimor ................................................. 127,205
Shkalla e lart e regjistrimit t prgjithshm n arsimin e mesm t ult ndodh pr shkak t lvizjes s madhe t popullats, pastaj nj numr i madh i nxnsve jan kthyer nga vende t tjera16; regjistrimi i fmijve t moshs 6 e 7 vjeare n vitin e par gjat vitit (si rrjedhoj e reformave arsimore: mosha zyrtare e regjistrimit t fmijve n klasn e par t arsimit fillor sht ndrruar prej 7 n 6 vjet).
15 16
Ministry of Education, Science and Technology. Kosovo Education in Figures 2008/09 Nj nga arsyet e shkalls s lart t regjistrimit t prgjithshm (114.7 %), mund t jet edhe shkalla e lart e migrimit n vitin 1998 (rreth15%) dhe 1999 (rreth 9.6%), sipas t dhnave t ofruara nga Enti i Statistikave t Kosovs dhe t llogaritura nga UNESCO-ja
45
Grafikoni 3. Krahasimi rajonal i shkalls s prgjithshme t regjistrimit n arsimin e mesm t ult n vitin 2007 dhe pr Kosovn pr vitin 2008/0917
Kosova Bosnja dhe Hercegovina Kroacia Rumania Bullgaria Sllovenia 0 20 40 60 88 .1 87.5 80 100 120 105 .1 99 .8 99.4 114 .7
Shkalla e Prgjithshme e Regjistrimit (SHPR) arsimi i mesm i lart...................................81.8 % Regjistrimi n arsimin e mesm t lart..................................................................................82 565 Popullacioni i grup-moshs prkatse pr shkollimin n arsimin e mesm t lart..................100 972
Grafikoni 4. Krahasimi rajonal i shkalls s prgjithshme t regjistrimit n arsimin e mesm t lart 2007 dhe pr vitin 2008/09 pr Kosovn18
17 18
Ministria e Arsimit, e Shekncs dhe e Teknologjis, arsimi kosovar n shifra 2008/09 Ministriae Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis,arsimi kosovar n shifra 2008/09
46
T dhnat pr arsimin n gjuhn serbe n Republikn e Kosovs nuk mblidhen, e as nuk bhen publike as nga zyra e statistikave e Kosovs e as nga ajo e Serbis. Burimet nga Ministria e Arsimit n Beograd flasin pr 80 objekte arsimore serbe n Kosov me gjithsej 1,054 dhoma msimi. Serbt prbjn 7 % t popullats q mund t jep nj vlersim prej prafrsisht 30,000 nxnsve n arsimin parauniversitar. Universiteti i Mitrovics vlersohet t ket rreth 10,000 student (750 msimdhns dhe 350 antar t personelit administrativ).
47
KAPITULLI 4: KORNIZA E POLITIKAVE DHE PRIORITETET N SEKTORIN E ARSIMIT (2011-2016)

4. 1 Vshtrim i prgjithshm i programit t planit strategjik
Plani Strategjik i Arsimit n Kosov (PSAK) 2011 2016, i lidh parimet e msimit gjat gjith jets me implikimet pr nj model t arsimimit gjithprfshirs i cili do t prfshij t gjith fmijt, t rinjt dhe t rriturit, n rolin e nxnsit dhe t arsimuesit. Njkohsisht, t gjith faktort: qeveria dhe komunat, shoqria civile, sektori privat dhe partnert zhvillimor fitojn role dhe prgjegjsi t reja n kornizn e re dhe m koherente t vendosur nga strategjia sektoriale. PSAK 2011-2016, ofron nj korniz buxhetore dhe nj plan orientues t financimit pr vitet 2011-2016. Financimi i plot i masave zhvillimore t propozuara n kt plan strategjik dhe i shpenzimeve operative q rrjedhin nga kto investime, do t krkonte mobilizimin e resurseve nga t gjitha burimet e mundshme. Mjetet e nevojshme pr kt qllim jan vlersuar n masn prej 480 milion pr periudhn gjashtvjeare. N kt kuptim, ekziston nj zbraztir financiare, e cila do t duhet tejkaluar me planifikime intensive dhe n bashkpunim si nga Qeveria e Kosovs ashtu edhe nga partnert zhvillimor pr t siguruar implementim t t gjitha masave. Rezultati i nj qasjeje t ktill do t varet nga gatishmria e partnerve t jashtm q t ndihmojn Kosovn, nga niveli i zhvillimit t ekonomis, prej t hyrave nga taksat dhe nga mundsia pr t gjeneruar t hyra nga prfituesit e shrbimeve arsimore. KASH-i parasheh alokime buxhetore prej 133.2 milion pr investime kapitale n nivel qendror dhe 16 milion n nivel komunal gjat periudhs 2010-2013. Po ti shtoheshin ksaj edhe dy vjet me nivel t njjt t investimeve, do t fitohej nj shum e prgjithshme prej 200 milion pr periudhn 2011-2016.
4.2 Prioritetet kryesore sektoriale

N sektorin e arsimit ekziston prkushtimi pr t prmirsuar performancn e sistemit prmes ndryshimit dhe modernizimit t kurrikulave, t msimdhnies, t nxnies dhe t vlersimit. Do t bhen prpjekje t vazhdueshme pr t avancuar cilsin nprmjet prkujdesjes pr kurrikulat dhe zhvillimin intensiv t msimdhnsve. Zvoglimi i numrit t ndrrimeve prmes vazhdimit t programit t ndrtimit t shkollave do t trajtoj n vazhdimsi shtjet e qasjes dhe cilsis n arsim. N prputhje me zhvillimet e tanishme ekonomike dhe shoqrore, autoritetet jan t ndrgjegjshme pr rndsin e zgjerimit t arsimit t mesm t lart, nevojn pr prkrahjen e shkathtsive teknike dhe profesionale dhe rndsin e arsimit t lart si mjet pr trajtimin e qllimeve parsore t zhvillimit ekonomik. Ndr preokupimet m t rndsishme t qeveris sht perspektiva e qart e antarsimit n BE dhe nj sistem arsimor q i plotson standardet evropiane dhe ndrkombtare. Rritja e mundsive pr vajzat 48
dhe grat, fmijt dhe nxnsit me nevoja t veanta arsimore dhe pjestart e grupeve minoritare jan prioritete t tjera kryesore t sektorit t arsimit. Theksimi i fushave prioritare nuk ka t bj vetm me AAP-n me arsimimin dhe nxnsit e studentt, por edhe me nj sistem m efikas, m funksional, m t prgjegjshm e m llogaridhns t menaxhimit. Rol qendror n kt kuptim ka nj sistem qendror dhe komunal i qeverisjes q sht m i prgjegjshm dhe q mund t reagoj ndaj reformave e nismave t ndryshme. Kshtu, pos prioriteteve arsimore, strategjia parasheh masa pr ndrtimin e kapaciteteve q do t forcojn aftsin menaxhuese t qendrs e t komunave pr tiu prgjigjur nevojave t sistemit arsimor. Prioritetet strategjike, shtjet dhe kufizimet me t cilat merret PSAK prfshijn: Zhvillimin dhe prkrahjen e nj sistemi prfshirs t arsimit q do t mundsonte qasje t barabart dhe arsimim t diversifikuar; Zhvillimin dhe prkrahjen e sistemit t edukimit parashkollor q inkurajon prmirsimin e qasjes e t rrjetzimit t nismave publike e private; Zvoglimin e numrit t ndrrimeve n shkolla duke eliminuar ndrrimet n shkolla (kryesisht n zonat urbane), prmes ndrtimit t shkollave t reja fillore dhe t mesme; Hartimin e standardeve cilsore t arsimit; Zhvillimin dhe zgjerimin e shkollimit t mesm t lart; Prmirsimin e cilsis s msimdhnies e t nxnit nprmjet prshtatjes m t mir t rezultateve t t nxnit me punsimin; Ristrukturimin e arsimit t mesm t lart dhe afirmimin e arsimit dhe aftsimit profesional dhe ndrtimin e shtigjeve horizontale e vertikale prtej sektorve dhe niveleve t ndryshm arsimor; Zhvillimin e Qendrave t Kompetencs (QK) dhe lidhjet me ofruesit e tjer t shrbimeve t AAP-s; Lidhjen m t mir n mes t arsimit e punsimit prfshir zhvillimin e arsimit dhe aftsimit profesional terciar n pajtim me krkesat e tregut t puns; Prmirsimin e cilsis s arsimit t lart duke siguruar kontrollin e cilsis, aplikimin e standardeve evropiane dhe rishikimin e organizimit t strukturave akademike; Zgjerimin e shrbimeve t arsimit t lart dhe themelimin e institucioneve t reja t arsimit t lart; Themelimin e institucioneve hulumtuese n kuadr t institucioneve t arsimit t lart me qllim t lidhjes s tyre m t mir me nevojat e ekonomis dhe t shoqris; Zhvillimin e teknologjis informative (TIK) n t gjitha nivelet e arsimit; Shpalljen e zhvillimit t resurseve njerzore pr prioritet kombtar dhe krijimin e nj kulture t t nxnit gjat gjith jets.
49
4.3 Paraqitje e objektivave t programit t nnsektorve

Plani Strategjik i Arsimit n Kosov (PSAK) 2011 2016, sht ndar n tet fusha programore dhe pr seciln prej tyre jan zhvilluar rezultatet dhe treguesit prkats. Kto shtat fusha programore jan: Edukimi parashkollor (EPSH) dhe edukimi parafillor (EPF): T zhvillohet nj sistem i gjithprfshirjes pr t gjith fmijt parashkollor dhe parafillor n kuadr t nj arsimi cilsor, gjithprfshirs dhe jodiskriminues; Arsimi parauniversitar (APU): T zhvillohet arsimim gjithprfshirs, i barabart, cilsor dhe i menaxhuar n mnyr efektive q do t shtoj qasjen, kalueshmrin dhe t nxnit gjat gjith jets; Arsimi dhe aftsimi profesional (AAP): T prmirsohet qasja, cilsia dhe rndsia e AAP-s, t prmirsohet koordinimi dhe relevanca (rndsia) e tij pr tregun e puns. T forcohet kapaciteti institucional dhe menaxhues i sistemit t AAP-s dhe vendosja e nj baze t shndosh financiare pr zhvillimin dhe qndrueshmrin e tij n plan afatgjat. Thelbi i ksaj qasjeje sht rritja e shanseve pr aftsimin e atyre q kan braktisur shkollimin bazik, pr nxnsit e shkollave t mesme dhe t rriturit q e kan braktisur kt nivel t arsimit, me qllim t avancimit t punsimit (sidomos pr grat) dhe krijimin e perspektivs s vetpunsimit s bashku me zhvillimin e Qendrave t Kompetencs; Zhvillimi profesional i msimdhnsve (ZHPM): T ndrtohet nj sistem efektiv dhe i qndrueshm i zhvillimit t msimdhnsve q do t ishte i prshtatshm pr prmirsimin e cilsis s arsimit. Ky qllim strategjik synon t bart nnsektorin e zhvillimit t msimdhnsve nga faza e tanishme emergjente n fazn zhvillimore pr t qen kompatibil me trendet e ngjashme n rajon dhe n vendet evropiane; Arsimi i lart (AL): T zhvillohet arsimim i lart cilsor akademik dhe profesional dhe t kryhen krkime shkencore q prkrahin zhvillimin shoqror dhe ekonomik; Arsimi dhe aftsimi pr t rriturit (AARR): T zhvillohet nj sistem i qndrueshm dhe cilsor pr arsimim e aftsim t mtejm t t rriturve q siguron qasje t barabart n arsimim cilsor t bazuar n krkesa dhe q i plotson nevojat individuale dhe shoqrore, por edhe nevojat e ekonomis kosovare duke ndihmuar n zhvillimin e t nxnit gjat gjith jets; Teknologjia e informimit dhe e komunikimit (TIK): T mbshtetet dhe t avancohet procesi i t nxnit pr t gjith duke integruar n mnyr efektive teknologjin e informimit e t komunikimit, duke forcuar dhe prshtatur prdorimin e TIK n sektorin e arsimit pr t prmirsuar prfshirjen dhe qllimet e barazis e duke i kushtuar vmendjen e duhur zhvillimit t kurrikulave e t arsimit. 50
Ndrtimi i kapaciteteve pr MASHT-in dhe pr agjencit e tjera qendrore (NK): T forcohen kapacitetet e MASHT-it e t agjencive t tjera qendrore n sektorin e arsimit n tranzicionin e tyre n rolin e ri t bashkrenditjes s planifikimit dhe t mbikqyrjes e monitorimit t prpjekjeve zhvillimore n sektorin e arsimit n prputhje me PSAK-n.
4.4 Paraqitje e prgjithshme e shtjeve t ndrlidhura

Plani Strategjik i Arsimit n Kosov (PSAK) 2011 2016, dshmon prkushtim t palkundur n favor t nj sektori arsimor n prkrahje t t varfrve, q sht i ndrgjegjshm ndaj shtjeve gjinore dhe q udhhiqet nga politika gjithprfshirse. Qasja e barabart dhe prmirsimi i cilsis fitojn prparsi n kuadr t kornizs s t nxnit gjat gjith jets t planit strategjik dhe gjat planifikimit i merr parasysh grupet relevante t t varfrve, t personave me aftsi t kufizuara, t t zhvendosurve dhe t komuniteteve minoritare, si dhe shtjet gjinore e t komuniteteve minoritare. Vendimmarrsit do t inkurajohen q t prfshijn pakicat fetare dhe komunitetet minoritare, personat e zhvendosur dhe personat me aftsi t kufizuara n procesin e planifikimit dhe t vendimmarrjes n t ardhmen. Sa her q t jet e mundur, alokimet buxhetore t sektorit t arsimit do tu kushtojn vmendje t duhur intervenimeve n politikat gjinore t prmendura n planin strategjik dhe me sasin prkatse t mjeteve q do t bjn t mundshme implementimin e plot t zotimeve politike. Qeveria e Kosovs sht e ndrgjegjshme se intervenimet gjinore jan t tilla q prej tyre prfitojn njsoj si vajzat ashtu dhe djemt dhe se intervenimet e tilla jan parakushte pr arritjen e sukseseve prmes politikave gjinore. Prioriteti strategjik i prfshirjes dhe i prmirsimit t barazis do t trajtohet duke i marr parasysh pengesat gjeografike, socio-ekonomike dhe kulturore, sidomos prkitazi me arsimimin e vajzave. Kshtu, do t aplikohen subvencione dhe masa stimuluese pr vajzat nga familjet e varfra dhe veprim afirmativ pr prmirsimin e barazis gjinore sidomos pr nivelet m t larta t ciklit t shkollimit. Nxnsit e studentt nga zonat rurale t vendit, grupet minoritare dhe nxnsit me paaftsi jan ndr grupet m t sfiduara nga aspekti i prfshirjes dhe barazis n arsim. Objektet shkollore n zonat rurale do t duhet t adaptohen dhe transporti t prmirsohet pr ti prmbushur krkesat n rritje pr edukim parashkollor n kto zona duke organizuar programe joformale pr edukimin e prindrve me qllim t zhvillimit m t mir t fmijve dhe t rritjes s mundsive pr pgatitje pr shkoll. Zgjerimi i barabart i qasjes n arsimin e mesm t lart gjithashtu do t krkoj ofrimin e shrbimeve t besueshme t transportit. Do t duhet t sigurohet qasja n ndrtesat shkollore dhe n institucionet e arsimit t lart pr personat me aftsi t kufizuara. MASHT do t ndrmarr masa pr avancimin e kompetencs nprmjet nj programi pr ndrtimin e kapaciteteve n radht e vendimmarrsve lidhur me gjithprfshirjen, shtjet gjinore, padrejtsit me baz gjinore, stereotipat gjinor dhe analizat gjinore. Kjo do t adresohet n nj faz t hershme me 51
qllim q t sigurohet se t gjith vendimmarrsit i kuptojn prfitimet (ekonomike e demokratike dhe ruajtjen e gjendjes stabile politike n Kosov) duke trajtuar shtje t tilla. PSAK gjithashtu do ti jep rndsin e duhur prfaqsimit t barabart t t gjitha grupeve sociale, prfshir grupet minoritare, n t gjitha nivelet e sistemit kombtar t arsimit. Pr t arritur kt, plani i par implementues i PSAK pr vitin 2011 do t prbhet nga strategji pr financimin e masave pr arsimimin e t varfrve dhe trajtimin e aspekteve gjinore dhe ato t grupeve minoritare. PSAK do t menaxhoj kt duke i dhn rndsin e duhur qasjeve q do t promovojn: Investim t barabart dhe me diskriminim pozitiv n partneritete publike/private prfshir edhe rregullimin e ndarjes s shpenzimeve; Politika pr qasje t barabart dhe me diskriminim pozitiv pr t zbutur pengesat lidhur me koston e shkollimit sa her q sht e mundur; Politika pr sigurimin e cilsis pr t garantuar financim t qndrueshm t aspekteve kryesore t lidhura me cilsin (tekstet shkollore dhe msimdhnsit m t kualifikuar) dhe vmendje m t madhe pr planin zhvillimor t shkolls si dhe masat e lidhura me performancn, funksionimin m t mir t shkolls; Efikasitetin e shrbimeve arsimore prmes planifikimit dhe buxhetimit t krkess dhe oferts pr personel / msimdhns duke hartuar e miratuar norma e rregullore t qarta n kt fush; Efektivitet t prmirsuar t ndihmave nprmjet prdorimit t prioriteteve politike e strategjike t PSAK-s si baz pr prcaktimin e ndihms s jashtme zhvillimore.
Kshtu, strategjia prdor masa afirmative q trajtojn pengesat pr qasje dhe pjesmarrje n arsim t nj pjese t popullats. Hollsit m specifike jan t prfshira n programet e nnsektorve.
4.5 Prmbledhje financiare

Zhvillimi i nj plani financiar pr PSAK-n do tu mundsoj Qeveris s Kosovs dhe partnerve zhvillimor q t identifikojn boshllqet financiare (n mes t krkesave dhe mjeteve buxhetore n dispozicion) ku do t mund t prdorej ndihma zhvillimore n mnyr efikase pr t jetsuar politikat qeveritare n prkrahje t financimit adekuat t sektorit. Korniza financiare e PSAK 2011-2016, bazohet n nj analiz t kostos zhvillimore dhe operative. Vlersimet e kostos jan bazuar n mimet pr njsi dhe n shkalln nevojave pr mjete t dakorduara gjat puns s grupeve t ekspertve gjat hartimit t KSAP. Tabela 4.1 ofron nj paraqitje t prgjithshme t kostos s projektuar zhvillimore dhe t kostos operative pr sektorin e arsimit gjat periudhs s PSAK-s dhe pr shpenzimet shtes operative t parapara pr periudhn deri n vitin 2016 e prtej.
52
Tabela 4.1: Paraqitja e prgjithshme e kostos s projektuar pr sektorin e arsimit deri n vitin 2016 dhe prtej. Kostoja zhvillimore 2011-2016 Kostoja pasuese operative 20112016 Kostoja e prgjithshme e shtuar 20112016 Kostoja operative e shtuar dhe e nevojshme vjetore prtej vitit 2016 22,399,150 2,722,420 4,298,350
Nnsektori
1. Parauniversitare 2. Parashkollore 3. Aftsimi profesional 4. Zhvillimi profesional i msimdhnsve 5. Arsimi i lart 6. Arsimi i t rriturve 7. TIK 8. Ndrtimi i Kapaciteteve pr MASHT-in dhe agjencit qendrore Gjithsej
140,037,324 3,142,050 20,140,950
102,826,480 13,461,285 14,200,360
242,863,804 16,603,335 34,341,310
2,913,310 28,211,300 2,723,900 43,244,700
7,770,900 68,102,300 2,384,050 29,768,800
10,684,210 96,313,600 5,107,950 73,013,500
1,501,410 20,193,900 569,590 5,976,800
1 477 233 241 890 767
20 000 238 534 175
1 497 233 480 424 942
20 000 57 681 620
53
KAPITULLI 5: KORNIZA E PROGRAMIT STRATEGJIK

Qeveria e Republiks s Kosovs sht e prkushtuar t prkrah t drejtn e secilit person pr tu arsimuar n suaza t nj zgjedhjeje t t nxnit gjat gjith jets, pa marr parasysh gjinin, moshn, religjionin, prkatsin etnike dhe paaftsin. Gjithandej, npr Planin Strategjik t Arsimit n Kosov (PSAK) 2011 2016, jan skicuar objektivat dhe parimet udhheqse n shtat nnsektor: 5.1. Edukimi parashkollor (APSH) dhe Edukimi parafillor (EPF) 5.2. Arsimi Parauniversitar (APU) 5.3. Arsimi dhe Aftsimi Profesional (AAP) 5.4. Arsimi i Lart (AL) 5.5. Zhvillimi Profesional i Msimdhnsve (ZHPM) 5.6. Arsimi dhe Aftsimi pr t Rriturit (AARR) 5.7. Teknologjia e Informimit dhe Komunikimit (TIK). Korniza strategjike ravijzon lidhje t qarta n mes t fushave kryesore t fokusit dhe qllimeve pr seciln prej strategjive dhe aktiviteteve nnsektoriale. N disa puntori n shkall kombtare jan br me radh vlersimet e kostos pr seciln prej strategjive dhe jan vendosur prioritetet pr seciln prej masave. Fushat kryesore t trajtuara n secilin prej programeve nnsektoriale jan treguar (sipas alfabetit) n Tabeln 5.1 duke i lidhur shtjet me nj objektiv strategjike.
54
Tabela 5.1: Fushat kryesore t trajtuara n secilin prej programeve nnsektoriale shtjet kye nnsektoriale t trajtuara n secilin program Qasja dhe barazia Shrbimet kshillimore Ndrtimi i kapaciteteve dhe prmirsimi i menaxhmentit Qendrat e Kompetencs Mjedisi miqsor pr fmijt Ndarja e shpenzimeve Orientimi dhe kshillimi n karrier Kurrikulat, tekstet shkollore dhe materialet msimore Minoritetet dhe grupet e pafavorizuara Baza e t dhnave e SMIA-s Punsimi dhe tregu i puns Prmirsimi i mjedisit Autonomia financiare dhe krijimi i t ardhurave Gjithprfshirja Objektivat strategjike APSH7; APSH2; APSH1; AL2; AL3; APU5; APSH5; APU1; AAP8; ZHPM3; AL6; AARR2; APU4; APU10; AAP 3; APSH1; APSH2; APU10; AL5; AAP1; APU5; AARR 1 APSH3; APU6; APU12; AAP6;
APSH1; APSH2;APU8; AAP6 AAP7; ZHPM4; AL8; AARR2 AAP1; AAP4; AAP7; AL4; APU11; APF1 AAP2; AL7; ARR6; APSH1; APSH2; APSH3; APU8; APU9; AL1; AL2; AL3; Infrastruktura APU11; AL6 e 10; TIK1; APF2 Ligjet dhe rregulloret AL1; ZHPM1; APU2; AL3; AARR1; APSH4; APU2 Udhheqja dhe menaxhimi APSH5; APU3; ZHPM2; ZHPM7; ARR3; TIK2; Monitorimi dhe vlersimi T gjith; Rrjetzimi APU9; AAP4; Korniza Kombtare e Kualifikimeve (KKK) AAP8; ZHPM6; Partneritetet AARR1 Sigurimi i cilsis APSH4; APU4; AAP4; APSH3; APU12; Bashkpunimi rajonal dhe ndrkombtar ZHPM10; AL9; Krkimet dhe shkenca ZHPM13; AL6; AL8; AARR3; Zhvillimi profesional me baz n shkoll ZHPM8; TIK3; Inspektimi i shkollave dhe shrbimet kshilluese ZHPM2; APU4; profesionale Standardet e kompetencs AAP5; AAP6; TIK2; Licencimi i msimdhnsve APU7; ZHPM1; ZHPM7; Aftsimi i msimdhnsve / zhvillimi profesional / APSH3; APSH6; AAP4; ZHPM5; aftsimi pa shkputje nga puna ZHPM11; ZHPM12; AAP3
55
5.1 Edukimi parashkollor (EPSH) dhe edukimi parafillor (EPF)

Republika e Kosovs ka zhvilluar nj qasje t integruar n edukimin parashkollor, n t cilin kombinohen edukimi, shkollimi, loja e fmijve dhe prkujdesja profesionale. Vitet e hershme t t nxnit jan vendimtare pr zhvillimin e fmijs. Megjithat, ekziston nj nevoj urgjente pr t avancuar qasjen n edukimin parashkollor, sidomos n zonat me ekonomi dhe arsim m pak t zhvilluar. Edukimi parafillor ofron shrbime pr fmijt e moshs 1-5 vjear, ndrsa edukimi parafillor ofron shrbim pr fmijt e grup-moshs 5-6 vjeare. N baz t ligjit t ri, nj vit i edukimit parashkollor sht pjes e arsimit t obliguar, ndrkaq shrbimet pr fmij m t vegjl prbhet nga nj kombinim i fushave t ushqimit/shndetit/edukimit. Prkujdesja prindore sht vendimtare pr grup-moshn 0-3 vjeare. Kjo do t krkoj nj prkufizim t qart t synimeve t qeveris pr nj vit t edukimit parashkollor dhe pr prkujdesjen ditore pr grupmoshat 0-3 dhe 3-5 vjeare. Duke ditur rndsin e prgatitjes pr shkollim pr t gjith, sht shum me rndsi q t synohet prfshirja e plot (100 %) pr nj vit parashkollor se sa rritja e edukimit parafillor pr fmijt m t rinj. Shrbimet pr fmijt m t vegjl do t krkojn nj qasje m t organizuar shum-sektoriale me Ministrin e Shndetsis dhe at t Mirqenies Sociale. Edukimi parashkollor n Republikn e Kosovs aktualisht sht i organizuar si n vijim: N institucione publike parashkollore (erdhe n t cilat prfshihen fmijt e moshs 1-3 vjeare, dhe n erdhe e grupe edukimi q prfshijn fmijt e moshs 3 - 6 vjeare); N institucione parashkollore private (erdhe, q prfshijn fmijt prej lindjes deri n moshn 5-6 vjeare); N paralele parafillore (fmijt e moshs 5-6 vjeare, kryesisht n klas parafillore n shkolla); N qendra me baz n komunitet; Shrbimet kryesisht financohen nprmjet pagesave t kryera nga prindrit, ndrsa shum prej institucioneve jan private; Edukimi parashkollor sht prgjegjsi e komunave. Sfidat Disa nga sfidat kryesore me t cilat prballet edukimi parashkollor jan: Rritja e nivelit t prfshirjes s fmijve n arsimin parashkollor e parafillor Edhe prkundr nj rritjeje t numrit t fmijve t prfshir n arsimin parashkollor gjat viteve t fundit, Kosova ende ka shkalln m t ult t prfshirjes n kt nivel t edukimit. Rritja e qasjes dhe prfshirjes s fmijve me nevoja t veanta arsimore dhe me aftsi t kufizuara
56
Sigurimi i financimit nga buxheti qendror pr arsimin parashkollor Autoritetet komunale arsimore i financojn institucionet publike parashkollore. sht vlersuar se ofrimi i financimit nga buxheti qendror nprmjet grantit arsimor pr komunat do t shtonte kapacitetin e tyre punues. Aktualisht, ky nivel i edukimit paraqet nj barr t madhe pr pagesat familjare. Avancimi i personelit q punon me fmijt e moshs 0-3 vjeare Shumica e personelit q punojn me fmijt e moshs 9 muaj-3 vje kan formim mjeksor me shkoll t lart dhe kan pak ose aspak aftsim arsimor. Kjo sht e lidhur ngusht me cilsin e shrbimeve t ofruara. Hartimi i kurrikulave pr grup-moshn 0-3 vjeare- Hartimi i nj kurrikuli pr grup-moshn 0-3 vjeare, do t mund t ofronte udhzimin dhe prkahjen prkatse pr zhvillimin e hershm t fmijve, por edhe shkollim prkats pr fmijt dhe do t plotsonte e do ti orientonte m mir prpjekjet pr avancimin e motrave medicinale / edukatoreve q punojn n institucionet parashkollore. Rregullimi dhe licencimi i institucioneve private parashkollore - Kosova ende nuk ka dispozita q do ta rregullonin punn e institucioneve private parashkollore. Prqendrimi n aspektet zhvillimore n vend se n prmbajtjen akademike n arsimin parashkollor- Edukatort q punojn n klasat e grupet parafillore e parashkollore gjithnj e m shum po prqendrohen n prmbajtjen akademike e shum pak n shtjet kryesore zhvillimore t trsishme t fmijs. Zhvillimi i instrumenteve kombtare pr prcaktimin e cilsis s arsimit parashkollor dhe gatishmrin e fmijve pr shkoll - Ka nevoj q t hartohen instrumentet pr vlersimin e gatishmris s fmijve pr t shkuar n shkoll, gj q do t kishte ndikim t drejtprdrejt pozitiv n cilsin e arsimit n kt nivel. Zhvillimi profesional i edukatoreve t edukimit parashkollor Shumica e edukatoreve n institucionet parashkollore kan nevoj pr aftsim profesional. Rritja e numrit t edukatoreve parashkollore N kt nnsektor mungojn shum edukatoret e kualifikuara, ndrsa numri i meshkujve sht nn nivelin e duhur. Rritja e numrit t institucioneve pr prfshirjen e fmijve n nivel parashkollor n qytetet m t mdha t Kosovs Prqendrimi i popullats n qytetet m t mdha dhe vetdija e ngritur e prindrve lidhur me rndsin e edukimit parashkollor, ka prodhuar nj shprputhje n mes t krkess dhe oferts.
57
Sigurimi i qasjes m fleksibile n financimin e arsimit parashkollor nga Qeveria Kjo ka t bj si me buxhetin qendror dhe me at komunal pr institucionet publike, por edhe me krijimin e mundsive pr bashkfinancim ose pr forma t tjera t prkrahjes s institucioneve private.
Objektiva e prgjithshme Objektiva e prgjithshme e edukimit parashkollor sht q deri n vitin 2016 t sigurohet qasje gjithprfshirse dhe e barabart pr t gjith fmijt n edukim cilsor dhe jodiskriminues deri n moshn 6 vjeare nprmjet rritjes s kapacitetit t infrastrukturs fizike, fushatave pr ngritjen e vetdijes, avancimin e kurrikulave dhe materialeve msimore dhe prmes programeve pr zhvillimin profesional t edukatoreve dhe t personelit administrativ. Parashihet q t gjith fmijt e moshs 5-6 vjeare t prfshihen n arsimin parafillor deri n vitin 2016 dhe q 35 % e fmijve t moshs 0-5 vjeare t prfshihen n forma t ndryshme t edukimit parashkollor. Nj prej mnyrave pr integrimin e aspekteve gjinore do t jet krijimi i numrit t mjaftueshm t vendeve pr pranim n institucionet parashkollore. N t njjtn koh, prindrit dhe komunitetet duhet t vetdijesohen pr rndsin e edukimit n fmijrin e hershme prmes fushatave t vazhdueshme, seminareve, trajnimeve dhe aktiviteteve t tjera. Prgjegjsia e MASHT-it dhe e komunave do t jet vendosja e themeleve pr menaxhimin e ktij programi. Prioritetet Rritja e shkalls s pjesmarrjes s fmijve n edukimin parashkollor; Zhvillimi i kapacitetit profesional t edukatoreve t fmijris s hershme t moshs 0-6 vje; Zhvillimi i programeve t tjera pr menaxhimin e zhvillimit n fmijrin e hershme (0-6 vje); Zhvillimi i kurrikulave pr moshn 0-3 vjeare dhe rishikimi i kurrikulave pr moshn 3-6 n dritn e standardeve t zhvillimit n fmijrin e hershme; Rritja e shkalls s pjesmarrjes s fmijve n edukimin parashkollor; Prfundohen dhe publikohen Standardet e t Nxnit e t Zhvillimit n Fmijrin e Hershme (SNZHFH) pr moshn 0-6 vjeare; Caktimi i edukimit parafillor si i obligueshm prej vitit akademik 2011; Implementimi i aktiviteteve pr ngritjen e vetdijes ; T krijohen m shum partneritete private publike n prkrahje t edukimit parashkollor dhe parafillor ; Zhvillimi i udhzimeve pr kyje dhe prfshirje m t madhe t familjes n prmirsimin dhe vlersimin e programeve.
shtjet e ndrlidhura Nj vlersim i prafrt i Indeksit t Barazis Gjinore pr nnsektorin parashkollor dhe parafillor rezulton
58
me nj mesatare prej 0.95, gj q tregon se n kt nivel jan t regjistruar rreth 4-6 % m shum djem se vajza.19 Fushat kryesore t propozuara t intervenimit do t jen rritja e qasjes s vajzave e t djemve n kt nnsektor dhe rritja e numrit t fmijve t regjistruar n edukimin parashkollor. Punsimi i edukatoreve t reja, duhet pasur parasysh faktin se pothuajse t gjith edukatort e punsuar n institucionet parashkollore e parafillore jan femra (99 %). N zhvillimin e tanishm t kurrikulave pr grup-moshn 0-3 do t sigurohet nj kontroll i aspekteve gjinore me qllim t shmangies s vnies n pah t stereotipave gjinor dhe t praktikave diskriminuese n baz gjinore. Pos ksaj, do t ndrmerret edhe nj kontroll i Standardeve t prgjithshme pr edukimin parashkollor n Kosov pr moshn 3-6 vje (2006) dhe kurrikulat pr edukimin parashkollor n Kosov pr moshn 3-6 vje (2006) me qllim t rishikimit sipas nevojs. Shkalla e regjistrimit t fmijve nga radht e pakicave ka shnuar rritje t vogl q nga viti 2006, mirpo ende mbetet shum e ult. Fmijt e komuniteteve vazhdojn t ken prfshirje shum t ult n institucionet parashkollore. Gjat viteve 2008-2009 vetm 316 nga 5,091 fmij t regjistruar n edukimin parashkollor (6.2 %) vinin nga komunitetet minoritare. Statistikat jan edhe m t pafavorshme n arsimin parafillor ku gjat ksaj periudhe vetm 593 fmij (ose 3 %), nga 19,674 fmij t regjistruar ishin nga kto komunitete. Strategjia parasheh masa t ndryshme t drejtuara kah komunitetet pakic pr t vetdijesuar prindrit pr nevojn e regjistrimit t fmijve n edukimin parashkollor. Caqet EPSH 1 EPSH 2 EPSH 3 EPSH 4 EPSH 5 EPSH 6 EPSH 7 Deri n vitin 2016, t gjith fmijt pa dallim moshe, gjinie ose prkatsie etnike jan prfshir n edukimin parafillor Deri n vitin 2016, 50 % t fmijve pa dallim moshe, gjinie ose prkatsie etnike jan prfshir n edukimin parashkollor Deri n vitin 2016, sht krijuar nj sistem funksional dhe veprues pr aftsimin e akredituar t msimdhnsve/edukatorve q ndikon n prmirsimin e cilsis s edukimit Deri n vitin 2011, jan hartuar kurrikulat pr moshn 0-3 vjeare dhe 3-6 vjeare, t kontrolluara pr shtje t ndrlidhura me gjinit dhe t implementuara Deri n vitin 2016, sht prmirsuar kapaciteti i t gjith udhheqsve pr t menaxhuar edukimin parashkollor Deri n vitin 2016, t gjith ekspertt e edukimit parashkollor jan aftsuar duke pasur parasysh edhe baraspeshn gjinore dhe aftsimin me prioritet pr edukim dhe arsim inkluziv Deri n vitin 2016, sht ndrtuar vetdija n mesin e prindrve e t komunitetit pr rndsin e edukimit parashkollor
19
Indeksi i Barazis Gjinore sht nj mas shumdimensionale e dallimeve gjinore n shkallt e regjistrimit, mosbraktisjes, kalueshmris dhe prparimit tek t gjitha grupet shoqrore dhe zonat gjeografike.
59
Programet e propozuara do t krkojn mjete pr mbledhjen e t dhnave dhe aftsimin e specialistve dhe pr pajisjen dhe prshtatjen/ndryshimin e aspekteve t ndryshme t objekteve fizike. Do t krkohet gjithashtu nj program i aftsimit pa shkputje nga puna pr nj pjes, mbase pr t gjith msimdhnsit prkitazi me strategjit e puns pr arsimin me nevoja t veanta pr shembull, si t prballemi e si ta vlersojm t nxnit e diferencuar n paralelen e zakonshme.
60
EPSH 1: Deri n vitin 2016, t gjith fmijt pa dallim moshe, gjinie ose prkatsie etnike jan prfshir n arsimin parafillor PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 1.1. 50 % e fmijve jan t 1.2. 60 % e fmijve jan t 1.3. 70 % e fmijve jan t prfshir n arsimin parafillor prfshir n arsimin parafillor prfshir n arsimin parafillor AKTIVITETET 1.1. Prkrahet themelimi i paraleleve t reja parafillore pr t prmirsuar prfshirjen dhe pr t inkurajuar m shum fmij nga grupet minoritare, fmijt me nevoja t veanta arsimore, fmijt nga zonat rurale, fmijt nga familjet e varfra e t tjer. 1.2. Organizohet fushat pr informimin e prindrve pr mundsin e prfshirjes s fmijve n edukimin parafillor. 1.3 Zhvillohen materialet e duhura t msimdhnies dhe t t nxnit. EPSH 2: Deri n vitin 2016, 35 % t fmijve pa dallim moshe, gjinie ose prkatsie etnike jan prfshir n arsimin parashkollor PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 2.1. 15 % e fmijve (nga numri 2.2. 35 % e fmijve t grup2.3. 50 % e fmijve t grupi prgjithshm i fmijve t moshs prkatse jan t prfshir moshs prkatse jan t moshs 0-5 vjet) jan t n edukimin parashkollor prfshir n edukimin prfshir n edukimin parashkollor parashkollor, prfshir format alternative t edukimit parashkollor AKTIVITETET 2.1. Organizohen fushata pr ngritjen e vetdijes pr zhvillimin dhe edukimin n fmijrin e hershme dhe sigurohen t dhna statistikore pr fmijt parashkollor q prfshihen n SMIA. Mbledhja e t dhnave bhet nprmjet drejtorive komunale arsimore. 2.2. Stimulohen forma alternative t edukimit parashkollor dhe krijohen mjedise mike pr fmijt pr t rritur vijueshmrin. 2.3. Sigurohet hapsir plotsuese pr edukimin parashkollor prmes ndrtimit t dhomave shtes t msimit t cilat jan miqsore pr fmijt. 2.4. Ndrtohen objekte t reja n pajtim me standardet. 61
EPSH 3: Deri n vitin 2016, sht krijuar nj sistem funksional dhe veprues pr aftsimin e akredituar t msimdhnsve q ndikon n prmirsimin e cilsis s edukimit PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 3.1. 15 % prej edukatorve kalojn 3.5. 50% t edukatorve kan 3.8. T gjith edukatort kan npr programin pr rikualifikimin; arritur numrin e caktuar t arritur numrin e caktuar t ktu pasqyrohet nj numr m i orve nga programet e orve nga programet e madh i meshkujve duke u bashkuar akredituara (shih zhvillimin akredituara. n kt nnsektor si edukator profesional t 3.2. Programi pr prgatitjen e msimdhnsve). edukatorve 0-3 vjet, i hapur i 3.6. Edukatort e ardhshm veant ose i prshtatur n regjistrojn studimet n programin aktual n Fakultetin e drejtimin pr prgatitjen e Edukimit edukatoreve, i cili sht hapur 3.3. T gjitha programet edukative i ri ose sht prshtatur n parashkollore jan programe programin aktual. aftsuese t akredituara. 3.7. T gjith ofruesit e 3.4. sht zhvilluar nj sistem pr shrbimeve jan prfshir n monitorimin e ofruesve t programin e monitorimit. shrbimeve n nivelin e edukimit parashkollor. AKTIVITETET 3.1. Organizohet monitorim i vazhdueshm i puns s edukatoreve (nga pedagogu apo ofruesit e shrbimeve profesionale), ecuria e zhvillimit t fmijve dhe eventualisht integrohen me planin pr vlersimin e puns. 3.2. Nj pedagog punsohet pr institucionet parashkollore duke synuar proporcionin 1 pedagog n 1000 nxns. 3.3. Edukatoret aftsohen n mnyr t vazhdueshme pr t prmirsuar punn e vet me fmijt. 3.4. Aftsohen individ q ushtrojn detyrn e edukatorit n rastet e mungess s kuadrit , n periudh kohore 1 vjeare me mbikqyrjen e grupit t ekspertve n komun (te cilt punojn n prputhje me formn e organizimit t edukimit parashkollor n komunn prkatse). 3.5. Implementohet indeksi i gjithprfshirjes n t gjitha institucionet parashkollore dhe rezultatet pfshihen n SMIA. 3.6. Angazhohen msimdhns gjithprfshirs /asistent n paralelet me fmij me nevoja t veanta arsimore. 3.7. Rishikohen standardet pr punsimin e edukatoreve q punojn me grup-moshn 0-3 vje, t cilat duhet t ken arsimin prkats (fakultet t drejtimit parashkollor).
62
EPSH 4: Deri n vitin 2011, jan hartuar kurrikulat pr moshn 0-3 vjeare dhe 3-6 vjeare, t kontrolluara pr shtje t ndrlidhura me gjinit dhe t implementuara n prputhje me SZHNFH PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 4.1. Deri n vitin 2011 4.5. Krijimi i nj grupi pr hartimin 4.6. Deri n vitin 2016 sht prgatitet Udhzimi e standardeve pr krijimin e hartuar pakoja e instrumenteve administrativ pr licencimin e mjeteve didaktike dhe hartimin e t standardizuara vlersuese institucioneve parashkollore teksteve n edukimin parashkollor private 4.2. Deri n vitin 2011 t gjitha institucionet parashkollore private kan kaluar procesin e licencimit 4.3. Deri n vitin 2011 sht hartuar dhe botuar pakoja e standardeve 4.4. Deri n vitin 2011 sht hartuar kurrikula 0-3 vjet dhe sht rishikuar e implementuar kurrikula 3-6 vjet AKTIVITETET 4.1. Hartohet Udhzimi administrativ pr licencimin e institucioneve parashkollore private. 4.2. Krijohet nj grup pr hartimin e standardeve pr krijimin e mjeteve didaktike dhe hartimin e teksteve n edukim parashkollor q jan t vetdijsuar pr shtjet gjinore. 4.3. Hartohet kurrikula 0-3 vjet dhe rishikohet kurrikula 3-6 vjet duke u prqendruar n orientimin gjinor dhe n stereotipet. 4.4. Hartohet paketa e standardizuar e instrumenteve vlersuese. 4.5. Hartohen standardet pr edukator. 4.6. Rishikohen standardet pr infrastruktur. 4.7. Hartohen standardet pr bashkpunimin me prindr.
63
EPSH 5: Deri n vitin 2016, sht prmirsuar kapaciteti i t gjith udhheqsve pr t menaxhuar edukimin parashkollor PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 5.1. Qeveria e Kosovs e ka 5.4. Rreth 50 % e drejtorve 5.5. T gjith drejtort zhvilluar Strategjin pr Zhvillimin (udhheqsve) t ofruesve t (udhheqsit) e ofruesve t n Fmijrin e Hershme shrbimeve n edukimin shrbimeve n edukimin 5.2. Funksionon grupi profesional parashkollor jan aftsuar pr parashkollor jan aftsuar pr multidisiplinar (kt grup e menaxhim dhe synojn menaxhim dhe synojn prbjn ekspert t fmijris s baraspeshn gjinore n pozita baraspeshn gjinore n pozita hershme dhe pedagog, t angazhuar n edukimin parashkollor) n nivel komune, i cili synon baraspeshn gjinore n pozita 5.3. sht funksionalizuar dhe institucionalizuar Grupi Kshilldhns i Edukimit Parashkollor (GKEP), i cili synon baraspeshn gjinore AKTIVITETET 5.1. Punsohet nj zyrtar pr edukimin parashkollor n do komun. 5.2. Krijohet nj grup profesional (pedagog, psikolog, sociolog, ekspert i fushave t shkathtsive etj) pr monitorimin, prkrahjen, kshillimin dhe vlersimin e puns s procesit edukativ n nivel komunal, t cilin e koordinon zyrtari pr edukim parashkollor. 5.3. Themelohet Grupi Kshilldhns pr Edukimin Parashkollor (GKEP) pr t koordinuar aktivitetet n kt nnsektor. 5.4. Aftsohen drejtort e institucioneve parashkollore. 5.5. Fuqizohen kapacitetet e strukturave t nivelit lokal pr zbatimin e praktikave cilsore n edukim parashkollor. 5.6. Hartohen dhe implementohen programet pr prindr pr t shtuar shtrirjen e shrbimeve edukative parashkollore pr fmijt nprmjet prkrahjes n shtpi.
64
EPSH 6: Deri n vitin 2016, t gjith ekspertt e edukimit parashkollor jan aftsuar duke pasur parasysh edhe baraspeshn gjinore dhe aftsimin me prioritet pr edukim inkluziv PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 6.1. Dy student t studimeve 6.4. Hartohet dhe implementohet 6.7. Jan kualifikuar 10 ekspert t doktorats, marrin nj program i studimeve master n edukimin parashkollor dhe i mbshtetje nga Buxheti i pr edukimin parashkollor plotsojn kushtet e Kosovs pr specializim jasht 6.5. do vit kryhen s paku nga dy baraspeshs gjinore vendit n fushn e EPSH t hulumtime n fushn e edukimit 6.7. do vit kryhen s paku nga zgjedhur n mnyr t parashkollor dy hulumtime n fushn e barabart 6.6. Dy student t studimeve t edukimit parashkollor. 6.2. Sektori pr edukimin doktorats, marrin mbshtetje nga parashkollor n Institutin Buxheti i Kosovs pr specializim Pedagogjik i formuar dhe jasht vendit n fushn e EPSH. funksional 6.3. S paku do vit nga dy hulumtime n fushn e edukimin parashkollor. AKTIVITETET 6.1. Hartohet dhe implementohet nj program master pr edukimin parashkollor n Fakultetin e Edukimit. 6.2. Ofrohet prkrahje pr dy student t doktorats n fushn e edukimit parashkollor. 6.3. Organizohet nj sektor pr hulumtime n fushn e edukimit parashkollor n Institutin Pedagogjik t Kosovs ose emrohet nj hulumtues brenda institutit pedagogjik pr edukimin parashkollor. 6.4. Organizohet shkmbimi i prvojave dhe pjesmarrja n konferenca ndrkombtare e t tjera 6.5 Realizohen projekte hulumtuese n edukimin parashkollor.
65
EPSH 7: Deri n vitin 2016, sht ndrtuar vetdija n mesin e prindrve e t komunitetit pr rndsin e edukimit parashkollor PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 7.1. Hartohen dhe publikohen 7.3. Zhvillohen debate pr 7.4. Zhvillohen debate pr informacione pr prindrit dhe edukimin parashkollor n nivel edukimin parashkollor n nivel publikun e gjer pr rndsin kombtar me pjesmarrjen e kombtar me pjesmarrjen e e edukimit parashkollor ekspertve nga rajoni. ekspertve nga rajoni. 7.2. Zhvillohen debate pr edukimin parashkollor n nivel kombtar me pjesmarrjen e ekspertve nga rajoni. AKTIVITETET 7.1. Hartohen udhzuesit fletpalosjet pr standardet e zhvillimit e t nxnit n fmijrin e hershme, s bashku me materiale praktike q shrbejn pr ti plotsuar udhzimet Publikohet buletini informativ pr edukimin parashkollor. 7.2. Organizohen fushata informuese n muajt qershor dhe shtator t do viti. 7.3. Organizohet nj konferenc me qllim ngritjen e vetdijes pr edukimin parashkollor. 7.4. Organizohen tryeza t rrumbullakta me prindr q trajtojn rndsin e edukimit parashkollor. 7.5 Organizohen tryeza t rrumbullakta me ekspert t edukimit parashkollor nga rajoni. 7.6. Kryhen hulumtime n edukimin parashkollor.
66
Prmbledhja financiare Tabela 5.2 tregon se mbi 50 pr qind e fondeve t vlersuara zhvillimore gjat pes viteve t ardhshme pr edukimin parashkollor dhe n at parafillor do t ndihmojn pr t rritur pjesmarrjen. Pritet q kjo t ndihmoj Kosovn n prmirsimin e qasjes dhe t cilsis s shrbimeve arsimore, mirpo edhe t ndihmoj harmonizimin me standardet evropiane. Megjithkt, prkundr rndsis s madhe q i kushtohet, ka t ngjar q numri i fmijve q do t prfitojn nga ky nnsektor t mbetet relativisht i ult edhe nse masat e parapara realizohen plotsisht (prfshirja e 50 pr qind t numrit t prgjithshm t fmijve n kt nnsektor). Pr kt arsye, pritet q strategjia e ktij nnsektori t jet strategjia e par q do t rishikohet pr tiu prshtatur nevojave t popullats dhe trendeve n rajon e m gjer. Tabela 5.2: Prmbledhja financiare pr edukimin parashkollor Kostoja zhvillimore 2011-2016 Kostoja Kostoja e Kostoja operative prgjithshme operative 2011-2016 2011-2016 vjetore prtej vitit 2016 8,955,000 2,657,500 715,300 0 831,600 201,885 100,000 13,461,285 9,380,000 3,779,500 1,257,500 583,600 831,600 561,885 209,250 16,603,335 1,615,000 713,000 149,000 0 166,320 59,100 20,000 2,722,420
Nnsektori
1. Prfshirja n arsimin parafIllor (mosha 5-6) 2. Prfshirja n edukimin parashkollor (mosha 1-5) 3. Prmirsimi i cilsis / aftsimi 4. Kurrikulat dhe standardet 5. Menaxhimi dhe kapaciteti profesional 6. Zhvillimi i ekspertizs parashkollore 7. Aktivitete pr ngritjen e vetdijes Gjithsej
425,000 1,122,000 542,200 583,600 0 360,000 109,250 3,142,050
Elementet kryesore t shpenzimeve n koston e vlersuar operative i referohen: Prfshirja n arsimin parafillor Pr t arritur prfshirjen n 100 % n arsimin parafillor deri n vitin 2016 pr grup-moshn 5-6 vjeare do t duhen 170 dhoma t reja msimi me shpenzimet rrjedhse pr mirmbajtje dhe shrbime komunale n shumn prej 250 n vit pr hapsirn e zgjeruar n seciln shkoll. Pos ksaj, parashihet nj kontribut prej 200 pr fmij n shkall vjetore, duke siguruar shrbime pr rreth 7,700 fmij.
67
Prfshirja n edukimin parashkollor Pr t arritur cakun e prfshirjes t 35 % t fmijve n edukimin parashkollor pr grup-moshn prej 0 deri 5 vje deri n vitin 2016, sht vlersuar se do t duhet prfshir 6 000 fmij nga fondet e komunave (ndrsa pjesa e mbetur e grupit prej 35 %, q vlersohet n rreth 50 000 fmij, duhet t mbulohet nga ofruesit privat t shrbimeve edukative). Pr pjesn publike, kjo nnkupton ndrtimin e 100 dhomave t reja me shpenzime t mirmbajtjes e t shrbimeve komunale n sasi prej 250 n vit. Pos ksaj, do t krkohet edhe nj kontribut i qeveris prej 100 pr fmij n vit, t cilat do t prfshiheshin n shpenzime rrjedhse t buxhetit t vitit vijues.
68
5.2 Arsimi Parauniversitar (APU)

Arsimi parauniversitar n Republikn e Kosovs ofron shrbime pr fmijt e moshs 6-18 vjeare, t cilt vijojn njrin nga tri nivelet e shkollimit n vijim: shkolla fillore (klasat 1-5), shkolla e mesme e ult (klasat 6-9) dhe arsimi i mesm i lart (klasat 10-12/13), ku dy nivelet e para jan t obligueshme pr t gjith fmijt. Si i till, arsimi parauniversitar sht nnsektori m i madh n kuadr t sektorit t arsimit n Republikn e Kosovs duke i shrbyer do dit gati 20 % t popullats s Kosovs. Sfidat Menaxhimi i kapaciteteve t sistemit dhe financimi i tij
Prmirsimi i kapaciteteve t autoriteteve vendore, shkollave dhe msimdhnsve pr implementimin e kurrikulave t reja t bazuara n kompetenca. sht me rndsi vendimtare q t prgatiten dhe t implementohen programe trajnimi n t gjitha nivelet me qllim t prmirsimit t performancs s shkollave. Duhen resurse shtes pr vazhdimin e arsimit t obliguar prej 9 n 13 vjet. Nj ndr problemet kryesore duket t jet mungesa e rrjetit t shkollave t mesme t larta n rrafsh kombtar, kshtu q sht shum e vshtir q t lejohet lvizja e nxnsve nga nj komun n tjetrn n krkim t nj lloji t caktuar t shkolls. Kostoja e alternativave t tjera mund ta bj implementimin e ndryshimit shum t vshtir, gjithnj duke pasur parasysh nivelin e ult t sistemit t mirqenies sociale dhe shkalls s lart t varfris. Zvoglimi i numrit t shkollave q punojn me dy e tri ndrrime. N prgjithsi, objektet shkollore nuk jan n gjendje t mir. Duket se shpenzimet operative nuk jan t shprndara n mnyr efikase duke rezultuar me alokime t paparashikuara buxhetore dhe n mirmbajtje jo t mir t objekteve shkollore. Kjo krkon hartimin e nj procesi t mirfillt pr planifikimin e menaxhimin e objekteve dhe zhvillimin e planeve t mirmbajtjes pr t gjitha ndrtesat e shkollave n Kosov. Pos ksaj, duhet t prdoren m mir shkollat ekzistuese n fshatra dhe n qytetet e vogla, duke u nisur nga ideja pr zhvillimin e arsimit n fshatra sipas modelit t prdorimit t shkollave si qendra komunitare t t nxnit. Prshtatja e srishme e legjislacionit arsimor. Infrastruktura ligjore n Kosov sht ende e kufizuar brenda nj sektori dhe, rrjedhimisht, vrehet shum pak marrdhnie n mes t ligjeve q rregullojn sektort e ndryshm. Kjo mund t rezultoj me prplasje n mes t legjislacionit t ri dhe dispozitave t tjera ligjore, duke e br implementimin e legjislacionit jashtzakonisht t vshtir. Prmirsimi i bartjes s prgjegjsive nga niveli qendror n nivel komunal dhe nga komunat tek shkollat pa marr parasysh nse kjo ka t bj me financat apo me shtje t tjera t menaxhimit. Mekanizmat q lidhin sistemin e kontrollit t cilsis t nivelit qendror (ku prfshihen standardet pr 69
kurrikulat e msimdhnien) me aspektet q rregullohen n nivel vendor (si certifikimi i msimdhnies, testet kombtare dhe diplomat e nxnsve), jan thelbsore pr sigurimin e nj sistemi funksional n sigurimin e cilsis. Bartja e fondeve nga nj fush n nj tjetr pr plotsimin m t mir t nevojave. Pr shembull, pr mbulimin e shpenzimeve shtes pr aftsimin e msimdhnsve e q nuk jan alokuar prmes formuls s financimit. Secila komun merr nj grant pr arsim t alokuar n mnyr lineare pa marr parasysh dallimet n nevoja. Nevoja pr t profesionalizuar menaxhimin e shkolls pr t konsoliduar nivelin e drejtorve t shkollave; drejtort e shkollave duhet t punsohen dhe t mbajn vendin e tyre n baz t prgatitjes s tyre profesionale dhe performancs. Pr m tepr, drejtorve t shkollave u duhet lejuar m shum autorizime lidhur me punsimin, aftsimin dhe mbajtjen n pun t msimdhnsve, ashtu q me kalimin e kohs ata t mund t ndrtojn personel t cilsis s lart. Prfundimisht, drejtort duhet t ken nj buxhet operativ pr shpenzimet vjetore rrjedhse q nuk jan t lidhura me personelin, n mnyr q t mund t krkohet prej tyre prgjegjsi pr prmirsimin e msimit n shkoll. Pa nj buxhet n nivel t shkolls nuk ka mundsi as t mendohet pr plane afatgjata t prmirsimit t shkollimit. Prmirsimi i mbledhjes s t dhnave pr vendimmarrje t bazuar n informata . Sistemi i tanishm pr mbledhjen e t dhnave dhe kapacitetet e kufizuara pr analizn e t dhnave n kt nnsektor ofron mundsi shum t kufizuara pr vendimmarrje t informuar. Prcaktohen kritere transparente pr alokimet prej komuns n shkoll. Drejtort komunal t arsimit (DKA) kan autorizime relativisht t mdha n prdorimin e financave. N radht e udhheqsve t shkollave ka shum pasiguri lidhur me sasin e fondeve q do t marrin gjat vitit shkollor. Cilsia dhe efektiviteti Prmirsimi i cilsis s prgjithshme t rezultateve t arsimit. Edhepse cilsia varet nga shum faktor, megjithat aftsimi dhe ceritifikimi i msimdhnsve mbetet faktori m i rndsishm dhe sfida kye pr prmirsimin e cilsis. Prmirsimi i bazs materiale dhe i menaxhimit pr cilsi m t mir t shrbimeve arsimore prkitazi me zgjerimin e arsimit t obliguar nga 9 n 12 vjet. Implementimi i mekanizmave pr vlersimin dhe certifikimin e msimdhnsve. Ende nuk ka nj sistem funksional t akreditimit pr aftsimin para shrbimit dhe aftsimit n shrbim t msimdhnsve, ndrkaq msimdhnsit kosovar nuk jan vlersuar asnjher n nj proces t rregullt. Prmirsimi i kapaciteteve t autoriteteve vendore, shkollave dhe msimdhnsve pr implementimin e kurrikulave t bazuara n kompetenca dhe zhvillimi i kritereve prkatse t vlersimit. 70
Prmirsimi i kontrollit t cilsis n arsim. Inspektimet e tanishme n shkolla bjn kontrollimin e aspekteve ligjore e administrative t proceseve shkollore. Inspektort e shkollave dhe niveli i mesm menaxhues jan relativisht t paprvoj n vzhgimin, monitorimin dhe prkrahjen e msimdhnies e t t nxnit n klasa, prderisa nuk ekzistojn strukturat msimdhnse q do t ndihmonin msimdhnsit e shkollat pr prmirsimin e performancs s tyre. Rishikimi i relevancs dhe cilsis s provimeve t Maturs dhe t klass s 9 n prputhje me KKK dhe me metodat prkatse t t nxnit e t msimdhnies. Zhvillimi i bazs s shkathtsive adekuate t t rinjve pr t hyr n tregun vendor dhe n at ndrkombtar t punsimit. Prmirsimi i objekteve arsimore, i msimdhnies dhe i mjeteve msimore. Ka nevoj t ofrohen materiale t prshtatshme t msimdhnies, laboratore t shkencave, biblioteka, pasjisje audio/vizuele dhe teknologji t informimit dhe komunikimit. Gjithprfshirja dhe barazia
Masa pr prmirsimin e prfshirjes dhe barazis n arsim. Prkundr ekzistimit t Strategjis Qeveritare pr integrimin e nxnsve nga komunitetet RAE (MASHT, 2007), ende mbetet shum pr tu br n kt fush. Shum nga shtjet e braktisjes prkeqsohen edhe m n zonat rurale dhe n ato t largta. Vajzat nga zonat rurale kan gjasa m t vogla q t mbesin n shkolla; kto gjasa jan m t vogla sidomos n nivelin e shkolls s mesme, gj q rezulton me shkall t lart t braktisjes. Me migrimin e shpejt n zonat urbane, ato e kan shum t vshtir t jen t suksesshme n rrethana t ndryshimeve marramendse t ekonomis. Zgjerimi i shrbimeve dhe prmirsimi i vlersimit t nxnsve me nevoja t veanta arsimore dhe promovimi i arsimit gjithprfshirs pr studentt me aftsi t kufizuara. Nxnsit dhe personat me aftsi t kufizuara mbesin t veuar nga komuniteti dhe nga moshatart e tyre. Kto prvoja diskriminuese ndikojn q familjet m me dshir ti mbajn kta fmij me aftsi t kufizuara t fshehur n shtpi se sa tu ekspozohen abuzimeve t ndryshme. Edhe shkollat speciale jan t ndara nga shkollat e rregullta. Kto jan shum t shtrenjta dhe shrbejn nj numr shum t vogl t nxnsve. Fmijt me aftsi t kufizuara nuk vlersohen si duhet me rastin e regjistrimit t tyre n shkoll; n t njjtn koh, nuk bhen prshtatjet e duhura t mjediseve shkollore pr t hequr pengesat ndaj qasjes s tyre n shkolla. Zhvillimi dhe ndrmarrja e masave kshillimore pr t reduktuar sjelljet agresive dhe problemet disiplinore. Huliganizmit shpesh i nnshtrohen nxnsit nga familjet e varfra, nga komunitetet minoritare dhe nga grupet e margjinalizuara, ose nga fmijt dhe personat me aftsi t kufizuara. Nxnset, gjithashtu i nnshtrohen diskriminimit gjinor. Huliganizmi dhe ngacmimi n shkoll jan zakonisht manifestime verbale, mirpo ka raste kur shprehet edhe n dhun fizike. Shkollat ndikohen edhe nga ngjarjet n bashksin m t gjer, si jan pr shembull dukurit m t shpeshta t kulturs 71
s bandave. Planifikohet zbatimi m i shpesht i klasave mike pr fmijt dhe kshillimet si dhe arsimimi pr ngritjen e vetdijes s nxnsve dhe msimdhnsve, promovimin e mirkuptimit pr diversitetin, mosdiskriminimin dhe tolerancn. Infrastruktura shkollore
Ngritja e nivelit t infrastrukturs arsimore dhe prmirsimi i cilsis s objekteve. Shkollat e Kosovs sfidohen nga mbingarkesa dhe nga infrastruktura e dmtuar me munges t hapsirave msimore e sanitare. Shum shkolla fillore punojn n dy ndrrime, gj q rezulton me or t shkurtuara q kufizojn aftsin e msimdhnsit pr t zbatuar aktivitete cilsore kurrikulare dhe jashtkurrikulare. Ky problem sht m i theksuar n zonat urbane, pasi q nj pjes e madhe e popullats ka migruar n qytete duke ngarkuar infrastrukturn jasht mundsive t saj. N ann tjetr, disa shkolla rurale q ishin renovuar menjher pas lufts tashm nuk vijohen nga shum nxns pasi q banort e ktyre bashksive nuk jan kthyer n fshatrat e veta. Prmirsimi i hapsirave sanitare n t gjitha shkollat. Pa kushte themelore sanitare sht e vshtir t flitet pr nj mjedis t shndetshm fizik n shkolla. N prgjithsi, ndrtesat shkollore nuk jan t izoluara mir dhe, rrjedhimisht, nuk jan efikase nga aspekti i shpenzimit t energjis. Shum nga karriget jan t dmtuara dhe nga aspekti ergonomik jan t paprshtatshme pr nxnsit dhe msimdhnsit. Mungesa e sistemit t ngrohjes (n shum raste hasim n klas t ngrohura nga stufat e vjetra) dhe mungesa e sallave t edukats fizike dhe e kuzhinave, si dhe mirmbajtja e dobt e toaleteve jan probleme t shpeshta t infrastrukturs shkollore. Krijimi i shkollave mike pr fmijt. Shum nga klasat shkollore jan t zhveshura dhe ambiente aspak trheqse. Msimdhnsit lndor lvizin prej nj klase n tjetrn gjat dits (ndrkoh q nxnsit mbesin n nj klas) dhe kjo mbase nuk i motivon msimdhnsit q t krijojn nj ambient m t ngroht n klasa. Nse orari i msimit do t ndryshonte ashtu q secili msimdhns t kishte dhomn e vet t msimit, ather do t shtoheshin mundsit q nxnsit e msimdhnsit t punojn m shum s bashku pr t br ambientin e msimit m t kndshm dhe m t prshtatshm pr msimdhnie dhe nxnie. Sigurimi i laboratorve dhe pajisjeve t specializuara pr lnd t ndryshme do t ndihmonte shum n kt drejtim. Megjithat, mungesa e tanishme e dhomave t msimit dhe e hapsirs msimore nuk lejon jetsimin e ktyre opsioneve. Shkollat e reja duhet t projektohen t atilla q t mundsojn qasje t papenguar pr fmijt me aftsi t kufizuara, ndrsa shkollat e vjetra duhet t adaptohen sa t jet e mundur q t lehtsojn qasjen e fmijve me aftsi t kufizuara (pr shembull, rampa, dyer m t gjera dhe toalete speciale). Objektivat e prgjithshme Objektiva e prgjithshme e arsimit parauniversitar sht q deri n vitin 2016 t sigurohet qasje gjithprfshirse dhe e barabart pr t gjith nxnsit n arsimim cilsor dhe jodiskriminues gjat 12 viteve t arsimit t obliguar dhe inkurajimi i t nxnit gjat gjith jets. 72
N kt nnsektor jan shtat objektiva t ndrlidhura, si n vijim: Prioritetet Zhvillimi i materialeve t msimdhnies e t nxnit; T krijohen kushtet pr pajisje dhe aktivitete t TIK; Implementimi i sistemit pr licencimin e msimdhnsve; Nj sistem efektiv pr aftsimin para shrbimit dhe n shrbim t msimdhnsve; Menaxhimi i decentralizuar i financave; Shrbimet shkollore t kshillimit e t orientimit n karrier; Realizohet gjithprfshirja n arsimin e detyruar gjithprfshirje, barazi dhe respektim i diversitetit n arsim (prfshirja dhe barazia n arsim); Korniza e Kurrikulumit Hartohen kurrikula cilsore (t ndjeshme ndaj aspekteve gjinore) pr t gjitha nivelet e arsimit parauniversitar, t prcjellura nga ndryshimet prkatse n metodologjit e msimdhnies e t nxnies dhe n vlersimin e nxnsve; Prmirsimi i menaxhimit Qeverisje, udhheqje dhe menaxhim cilsor dhe efikas i sistemit t arsimit (kapacitetet menaxhuese t sistemit Rrjetzimi i shkollave t mesme ; Krijimi i ambientit t sigurt n shkolla ; Sistemi pr sigurimin e cilsis ; Vendosja e instrumenteve parandaluese dhe krijimi i oferts s arsimit joformal; Programi pr infrastrukturn shkollore; Zhvillimi i legjislacionit Nj sistem funksional pr sigurimin e t nxnit cilsor bazuar n standarde t krahasueshme me ato t vendeve t zhvilluara (cilsia dhe efektiviteti).
shtjet e ndrlidhura Msimdhnia n Republikn e Kosovs zhvillohet n katr gjuh: shqipe, serbe, turke dhe boshnjake. Prderisa komunitetet turke dhe boshnjake jan t integruara mir n sistemin unik t arsimit n Kosov, shkollat e komunitetit serb ende funksionojn nn autoritetin e Qeveris s Republiks s Serbis. Ligji pr Arsimin n Komunat e Republiks s Kosovs prcakton t drejta t veanta arsimore pr komunitetin serb dhe pr komunat me shumic serbe, prfshir edhe t drejtn pr prdorimin e kurrikulave dhe teksteve shkollore t Republiks s Serbis n shkolla. Kurrikulumi i ri duhet t ofroj mundsi t reja pr t gjitha minoritetet dhe pr komunitetet shumic n Kosov pr shfrytzimin e t drejtave t tyre dhe pr kultivimin e kulturs s tyre etnike. Pos ksaj, duhet t sigurohen mundsi pr t kuptuar m mir komunitetet e tjera nprmjet t afirmimit t msimit t gjuhve, perspektivs gjinore dhe aplikimit t qasjes s kndvshtrimeve t ndryshme n msimdhnien e historis e t tjera. Komunitetet rom, ashkalinj e egjiptian jan pjesa m e varfr e popullats me nj papunsi q tejkalon 90 pr qind n disa raste. Raportohen edhe raste kur shum nga kto familje nuk i lajmrojn fmijt e lindur dhe, rrjedhimisht, bhet shum e vshtir t prcillet vijimi i shkollimit nga ana e tyre. 73
Kto komunitete kan shkall shum m t lart t braktisjes se mesatarja n shkall kombtare. Statistikat e fundit arsimore tregojn se 4,786 fmij nga komunitetet rom e ashkalinj vijojn arsimin e obliguar (klasat 1-9), ndrkaq vetm 238 fmij vijojn arsimin e mesm t lart (klasat 10-12) (MASHT, 2008c). Fmijt rom hyjn n shkoll duke prdorur gjuhn shqipe ose serbe q e kan msuar n rrug, ndrkaq n shkoll ata duhet t prshtaten me fmij t tjer q i flasin kto gjuh t shkollimit si gjuh amtare. Ata nuk prfitojn asistenc pr msim dygjuhsor dhe, rrjedhimisht, sht e natyrshme q do t ken vshtirsi n t nxn dhe se jan t prirur ta prjetojn shkolln si ambient jo shum miqsor. Pr m tepr, fmijt e ktyre komuniteteve shpesh ballafaqohen me diskriminim e madje edhe me abuzime nga fmijt e tjer e nga msimdhnsit, nganjher deri n at mas sa q friksohen t shkojn n shkoll. Mungesa relative e vetdijes pr rndsin e arsimit tek kto familje dhe komunitete dhe pamundsia e prindrve q ti prkrahin fmijt e vet n procesin e shkollimit, e komplikon edhe m arsimimin e fmijve rom, ashkalinj e egjiptas. Qeveria e Kosovs ka zhvilluar nj Strategji pr Integrimin e Komuniteteve Rom, Ashkalinj e Egjiptian pr vitet 2007-2017, mirpo raportet monitoruese tregojn se shumica e aktiviteteve t parapara n kt strategji mbesin t pazbatuara (MASHT, 2009b). Nj program parashkollor i afrt me programet arsimore dygjuhsore do t ishte me shum dobi pr fmijt e komuniteteve RAE, fmijt nga zonat rurale dhe pr fmijt e pafavorizuar. Prkrahje plotsuese msimore si mentorim gjat tr vitit shkollor do t ndihmonte n mosbraktisjen e shkollimit dhe n prmirsimin e suksesit t tyre n shkoll. Cilsia e shkollimit t vajzave sht nj nga pikat e prqendrimit t prpjekjeve t autoriteteve arsimore me qllim t prmirsimit t ngritjes s shkalls s shkollimit t vajzave n arsimin e mesm dhe n at terciar, sidomos pr vajzat nga familjet m t varfra. Strategjia parasheh veprim prkrahs shkollimin e vajzave nprmjet bursave (sidomos pr t varfrit) dhe masa t tjera t ngjashme q mtojn eliminimin e pengesave dhe paragjykimeve ndaj arsimimit t vajzave. Krkohet edhe trajtimi me prparsi i shtjeve gjinore n arsim prmes programeve t aftsimit pr t gjith msimdhnsit me qllim t krijimit t kushteve q m shum vajza t vijojn msimin dhe studimet n fushat lndore t matematiks, shkencave dhe teknologjis. Caqet Jan dymbdhjet objektiva t qarta strategjike sektoriale q parashtrojn dymbdhjet fusha problemore q duhen trajtuar gjat periudhs 2007-2017:
74
APU 1.
Deri n vitin 2016 ndrtohen kapacitete pr menaxhim efektiv t sistemit n nivelin qendror dhe komunal, si dhe menaxhim efektiv n nivel shkolle, prfshir mekanizmat pr kyjen m t madhe t grave n menaxhim Deri n vitin 2016, legjislacioni sht harmonizuar dhe i kompletuar plotsisht pr tr sektorin e arsimit parauniversitar Deri n vitin 2014 barten kompetencat pr menaxhim financiar nga niveli qendror n at komunal dhe nga niveli komunal n nivel shkolle Deri n vitin 2016, jan funksionalizuar plotsisht mekanizmat pr sigurimin e cilsis n nivel vendi, n nivel komunal dhe n nivel shkolle Deri n vitin 2016 shrbimet kshilldhnse koordinohen n nivel qendror dhe n nivel komune e shkolle duke ofruar qasje t barabart n shrbime profesionale kshillimore dhe orientuese Deri n vitin 2016 jan hartuar, pilotuar dhe implementuar kurrikulat pr t gjitha nivelet e arsimit parauniversitar, t shoqruar me prmirsimet e nevojshme n metodologji t msimdhnies, t t nxnit dhe t vlersimit t nxnsve Deri n vitin 2014, licencimi i msimdhnsve sht plotsisht funksional dhe prkrah zhvillimin e msimdhnsve n karrier, duke qen i prshtatur me Planin pr implementimin e KKK Deri n vitin 2016 ndrtohet sistemi efektiv q bn t mundur gjithprfshirjen e nxnsve n arsimin e aftsimin e obligueshm dhe sht i ndjeshm ndaj perspektivs gjinore, dhe ndaj nevojave t nxnsve t varfr e t pafavorizuar Deri n vitin 2016 sht vendosur rrjeti efektiv i shkollave t mesme t larta q bn t mundur prfshirjen e t gjith fmijve Deri n vitin 2016 shkollat kan krijuar mjedise jo t dhunshme dhe miqsore pr fmijt n shkolla q jan prkrahse, t kujdesshme dhe i kultivojn vlerat demokratike te fmijt dhe ofron modele pozitive pr t gjith fmijt Deri n vitin 2016 t paktn nj e treta e shkollave t Kosovs do t funksionojn me nj ndrrim t vetm, duke ofruar mjedis cilsor dhe me numr optimal t nxnsve n klas Deri n vitin 2016, t gjitha shkollat n Kosov jan furnizuar me pako standarde t pajisjeve dhe mjeteve msimore t prshtatshme pr zbatimin e Kurrikulumit t ri shkollor
APU 2. APU 3. APU 4. APU 5.
APU 6.
APU 7.
APU 8.
APU 9. APU 10.
APU 11.
APU 12.
Objektivat m t rndsishme strategjike t sektorit lidhen me prmirsimin e kurrikulave, t cilsis dhe t qasjes pas zhvillimit t nj strategjie unike sektoriale.
75
APU 1: Deri n vitin 2016 ndrtohen kapacitetet pr menaxhim efektiv t sistemit n nivelin qendror dhe komunal, si dhe menaxhim efektiv n nivel shkolle, prfshir mekanizmat pr kyjen m t madhe t grave n menaxhim PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 1.1.Ekziston nj sistem funksional 1.5. Vendimmarrja dhe 1.8. T paktn 90% t pr menaxhimin e informatave n politikbrja e bazuar n t drejtorve aktual kan arsim dhna dhe n tregues vijuar programet e 1.2. Organizimi i ri i MASHT 1.6. Komunat kan burime akredituara t kualifikimit mundson prmirsim t njerzore dhe fizike t nevojshme pr drejtor performancs s sektorit n raport pr ushtrimin e prgjegjsive me caqet 1.7. T paktn 40% t drejtorve 1.3. Personeli n komuna aktual kan vijuar programet e aftsohet pr ushtrimin e akredituara t kualifikimit pr prgjegjsive t reja drejtor duke siguruar 1.4. Ekzistojn programe t baraspesh gjinore akredituara pr kualifikimin e drejtorve t shkollave AKTIVITETET 1.1. Finalizohet SMIA me mundsi t mbledhjes dhe prpunimit t informatave relevante n nivel shkolle, komune, regjioni dhe vendi. 1.2. Aprovohet organogrami i ri i MASHT, i cili duhet t jet n prputhje me rekomandimet e rishikimit funksional dhe t krijoj nj struktur stabile t shrbimit civil brenda Ministris. 1.3. Aftsohen personeli i SMIA-s / MASHT-it n mbledhjen dhe analizn e t dhnave. 1.4. Aftsohet personeli administrativ n komuna pr ushtrimin e prgjegjsive t reja q i jep legjislacioni. Prqendrimi duhet t jet n ato detyra q komuna nuk ka kryer m hert dhe pr t cilat ka munges t theksuar kapaciteti. 1.5. Prkrahet hartimi i programeve pr kualifikimin e drejtorve t shkollave. Kto programe duhet t jen n prputhje me krkesat pr licencimin e drejtorve t shkollave q do t prcaktohen me Ligjin pr Arsimin Parauniversitar dhe me aktet nnligjore prcjellse. 1.6. Prcaktohen treguesit kombtar t arsimit q duhet t jen t krahasueshm me treguesit e UNESCO-s, pr t br t mundur marrjen e vendimeve n nivel vendi, por edhe krahasimin me vendet e tjera. 1.7. Hartohen standarde pr burime njerzore dhe materiale t nevojshme n nivel komune pr 76
ushtrimin e prgjegjsive t reja. Kto standarde duhet t prcaktojn se far i nevojitet nj komune pr t administruar n mnyr efektive arsimin brenda kompetencave t saj. 1.8. Organizohen trajnime pr drejtor shkollash sipas programeve t akredituara q ojn n licencimin e tyre. Po ashtu, duhet krijuar mundsi q, n kto programe trajnimi t marrin pjes edhe individ q kan ambicie t kandidohen pr drejtor shkollash n t ardhmen.
APU 2: Deri n vitin 2016, legjislacion sht harmonizuar dhe i kompletuar plotsisht pr tr sektorin e arsimit parauniversitar PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 2.1. Zbatohet ligji i ri pr 2.3. Aprovohet legjislacioni i ri q 2.5. Sigurohet zbatimi dhe arsimin parauniversitar sht n harmoni me LAP monitorimi i plot i 2.2. Ekziston plani pr 2.4. Hartohen dhe miratohen legjislacionit t ri harmonizimin e legjislacionit aktet nnligjore pr zbatimin e arsimor me LAP legjislacionit arsimor n trsi AKTIVITETET 2.1. Nxirret Ligji pr Arsimin Parauniversitar n Kosov, i cili zvendson Ligjin pr Arsimin Fillor dhe t Mesm n Kosov t vitit 2002. 2.2. Hartohet plani pr harmonizimin e legjislacionit arsimor me LAP. 2.3. Harmonizohen ligjet tjera me LAP, duke vepruar sipas planit t hartuar. Ky harmonizim duhet t bj t mundur krijimin e nj baze ligjore n funksion t qeverisjes efektive t sistemit. 2.4. Nxirren akte nnligjore prkatse dhe sigurohet zbatimi i tyre.
77
APU 3: Deri n vitin 2014 barten kompetencat pr menaxhim financiar nga niveli qendror n at komunal dhe nga niveli komunal n nivel shkolle PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 3.1. T gjitha komunat e 3.4. Ekziston kapaciteti pr Kosovs zbatojn formuln e menaxhim t prgjegjshm dhe financimit komun-shkoll transparent t financave n nivel 3.2. T gjitha shkollat e Kosovs komune dhe shkolle kan nnllogari bankare dhe 3.5 MASHT zhvillon dhe menaxhojn buxhetin e vet pr mirmban nj sistem t TI-s pr paga, mallra dhe shrbime dhe, prcaktimin e buxheteve n rastet kur aplikohet, edhe shkollore pr komunat dhe pr pr investime kapitale planifikimin e buxheteve n nj 3.3. Sistemi i TI sht i zhvilluar, mnyr q do ti bnte plotsisht funksional dhe konsistente me sistemin buxhetor mirmbahet si duhet. t MEF-it. AKTIVITETET 3.1. Zbatohet formula e re e financimit n t gjitha komunat e Kosovs pas pilotimit gradual q sht duke u zhvilluar n nj numr syresh. Pr do shkoll n Kosov duhet t hapet llogaria bankare e veant pr t siguruar menaxhim autonom t buxhetit pr mallra dhe shrbime. 3.2. Shkollat demonstrojn shkathtsi t larta profesionale n menaxhimin e buxhetit t vet. 3.3. Ndrtohet kapaciteti pr menaxhim financiar n nivel komune dhe shkolle prmes organizimit t trajnimeve dhe zhvillimit t sistemit q lehtson kryerjen e ktyre funksioneve. 3.4. MASHT zhvillon dhe mirmban nj sistem t teknologjis informative pr prcaktimin e buxheteve shkollore sipas formuls n komuna dhe pr planifikimin e buxhetit shkollor n mnyr q t jet n prputhje me sistemin e buxhetimit t MEF-s.
78
APU 4: Deri n vitin 2016, jan funksionalizuar plotsisht mekanizmat pr sigurimin e cilsis n nivel vendi, n nivel komunal dhe n nivel shkolle PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 4.1. sht hartuar Udhzimi 4.4. Jan prcaktuar kriteret pr 4.9. Jan kryer vlersimet e Administrativ pr themelimin e vlersim t brendshm e t shkollave n 20 % t shkollave Autoritetit pr Kurrikula, jashtm me baz n shkoll fillore e t mesme. Vlersim dhe Standarde (AKVS) 4.5. sht krijuar sistemi pr 4.2. sht themeluar AKVS vlersim t jashtm valid t t nxnit t nxnsit pr etapat 4.3. Jan br prgatitjet pr kryesore t kurrikulave riorganizimin e Inspeksionit t Arsimit duke e ndar at n 4.6. Jan aftsuar i gjith pjesn ligjore dhe profesionale. personeli pr vlersim t brendshm t shkolls 4.7. sht br vlersimi i brendshm i performancs n 20% t shkollave fillore dhe t mesme t Kosovs 4.8. sht ndrtuar kapaciteti i Inspeksionit t Arsimit pr prkrahje dhe menaxhim t vlersimit t jashtm t shkolls. AKTIVITETET 4.1. Themelohet Autoriteti pr Kurrikulum, Vlersim dhe Standarde si trup kshilldhns i MASHT-it pr kto fusha. 4.2. Bhet ndarja e Inspeksionit t Arsimit n dy seksione (administrativ dhe profesional) pr t prmbushur nj varg t detyrave q dalin nga ndryshimet legjislative. Ky veprim krkon ndryshime n legjislacion (aktiviteti 2.3). 4.3. Ndrtohet kapaciteti pr vlersimin e brendshm dhe t jashtm t performancs s shkolls me qllim t ngritjes s cilsis s puns n nivel shkolle.
79
APU 5: Deri n vitin 2016 shrbimet kshilldhnse koordinohen n nivel qendror dhe n nivel komune e shkolle duke ofruar qasje t barabart n shrbime profesionale kshillimore dhe orientuese PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 5.1. sht marr nisma pr 5.3. Hartohet doracaku pr 5.6. T gjitha shkollat n themelimin e vendeve t reja ofrimin e shrbimeve Kosov kan qasje n t puns pr shrbime kshilldhnse n nivel komune. shrbime profesionale dhe kshilldhnse n nivel kshilluese. komune. 5.4. Ofrohen mundsi trajnimi pr ndrtimin e kapacitetit pr 5.2.Ndrtohet kapaciteti n kshilldhnie n shkolla. nivelin qendror pr ofrimin e shrbimeve kshilluese. 5.5. Fillon ofrimi i shrbimeve profesionale dhe kshilluese n nivel shkolle n 20% t komunave. AKTIVITETET 5.1. Themelohen shrbime komunale kshilldhnse (ofrimi i profesionistve t profileve t ndryshme) dhe ndrtohet kapaciteti i tyre. 5.2. Ofrohen shrbime profesionale dhe kshilluese n nivel t shkolls.
80
APU 6: Deri n vitin 2016 jan hartuar, pilotuar dhe implementuar kurrikulat pr t gjitha nivelet e arsimit parauniversitar, t shoqruar me prmirsimet e nevojshme n metodologji t msimdhnies, t t nxnit dhe t vlersimit t nxnsve N afat t shkurtr 2011-2012 6.1. Publiku ka njohuri pr planet pr implementimin e Kornizs s Kurrikulumit t Kosovs (KKK) 6.2. Ekzistojn materiale udhzuese dhe jan vn n dispozicion pr msues dhe drejtor shkollash pr zbatimin e Kurrikulumit t ri. 6.3. Zhvilluesit e Kurrikulumit kan kapacitet pr hartimin e Kurrikulumit t ri n baz t KKK. 6.4. Msimdhnsit dhe drejtort n shkollat pilot kan njohuri pr zbatimin e Kurrikulumit t ri dhe pr prshtatjen e metodave t msimdhnies. 6.5. Zyrtart e MASHT dhe t DKA-ve kan njohuri pr elmentet kye t Kurrikulumit t ri. 6.6. sht aprovuar plani pr implementimin e Kurrikulumit t ri. 6.7. Jan hartuar materiale t reja pr msimdhnie dhe t nxn 81 PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 6.10. Publiku sht sensibilizuar pr elementet kye t Kurrikulumit. 6.11. Msimdhnsit dhe drejtort n t gjitha shkollat kan njohuri pr zbatimin e Kurrikulumit t ri dhe pr prshtatjen e metodave t msimdhnies. 6.12. Kurrikulumi i ri implementohet n t gjitha shkollat, n klasat dhe shkallt kye prkatse 6.13. Jan hartuar materiale shtes pr msimdhnie dhe msimnxnie 6.14. Kurrikulat pr msim n gjuhn serbe jan harmonizuar me KKK 6.15. Jan hartuar tipe t reja t instrumenteve t vlersimit dhe jan testuar n shkolla pilot. Shnime: sht prmirsuar vlersimi pr klasn e pest Testi pr klasn e nntsht n shqyrtim e sipr MASHT sht duke zhvilluar nj N afat t gjat 2015-2016 6.16. Kurrikuli i ri implementohet n t gjitha shkollat, n t gjitha klasat dhe etapat kye. 6.17. Kompletohen materialet e reja pr msimdhnie dhe msimnxnie dhe t gjitha shkollat e implementojn Kurrikulumin e ri. 6.18. Jan hartuar tipe t reja t instrumenteve t vlersimit dhe jan n prdorim n t gjitha shkollat dhe shkallt kye. 6.19. Jan n prdorim provimet dhe testet kombtare pr prcaktimin e progresit n prvetsimin e Kurrikulumit t ri. 6.20. MASHT merr pjes n PISA n vitin 2015.
6.8. Ka filluar puna pr harmonizimin e kurrikulumit pr msim n gjuhn serbe me KKK 6.9. Ekspertt e vlersimit jan aftsuar pr hartimin e testeve me qllim t testimit t arritjeve t Kurrikulumit t ri.
Plan pr Prmirsimin e Administrimit t Testit t Maturs.
AKTIVITETET 6.1. Shpalosen planet pr Kornizn Kombtare t Kurrikulumit (KKK) n tr vendin prmes nj fushat efektive informimi. 6.2. Hartohet doracaku i trajnimit pr msimdhnsit q do ta zbatojn Kurrikulumin e ri. I njjti, me pak modifikime, mund t prdoret edhe pr drejtor. 6.3. Angazhohen dhe trajnohen zhvilluesit q do t punojn n hartimin e Kurrikulumit n baz t KKK. 6.4. Trajnohen msimdhnsit dhe drejtort pr ti aftsuar ata t zbatojn Kurrikulumin e ri me ndryshime t nevojshme n metoda t msimdhnies. 6.5. Njihen me Kurrikulumin e ri zyrtart e MASHT dhe t DKA-ve. 6.6. Hartohet plani pr implementimin e Kurrikulumit t Ri. 6.7. Hartohen materialet e reja pr msimdhnie dhe t nxn, prfshir tekstet msimore dhe udhzimet pr shfrytzimin e tyre. 6.8. Hartohet Kurrikulumi pr msim n gjuhn serbe, boshnjake dhe turke n prputhje me KKK-n, s bashku me materialet pr msimdhnie dhe nxnie. 6.9. Trajnohen ekspertt e vlersimit pr hartimin e tipeve dhe instrumenteve t reja t vlersimit me qllim t testimit t kompetencave t Kurrikulumit t ri. 6.10. 6.11. 6.12. Organizohet fushat pr sensibilizimin e popullats pr elementet kye t Kurrikulumit. Implementohet Kurrikulumi i ri n t gjitha shkollat n klasat dhe shkallt kryesore. Hartohen instrumentet e reja t vlersimit dhe testohen n shkollat pilot.
6.13. Realizohet vlersimi i njohurive n t gjitha nivelet, n veanti n nivelet prfundimtare t shkallve kryesore.
82
APU 7: Deri n vitin 2016 licencimi i msimdhnsve sht plotsisht funksional N afat t shkurtr 2011-2012 7.1. sht krijuar dhe funksionalizuar baza e t dhnave pr msimdhnsit e licencuar 7.2. Jan prcaktuar procedura t qarta pr licencimin e msimdhnsve 7.3. sht ndrtuar kapaciteti pr vlersimin e performancs s msimdhnsve 7.4. sht br licencimi sipas niveleve i t paktn 20% t msimdhnsve PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 7.5. Jan krijuar dhe prdoren procedurat pr licencimin e msimdhnsve. 7.6. sht vendosur sistemi pr zhvillimin e msimdhnsve n karrier N afat t gjat 2015-2016 7.6. Sistemi i promovimit n karrier sht plotsisht funksional dhe sht i lidhur me sistemin e pagave t msimdhnsve.
AKTIVITETET 7.1. Krijohet nj baz qendrore e t dhnave pr msimdhnsit e licencuar. 7.2. Zhvillohen mekanizmat pr licencimin e msimdhnsve. 7.3. Ndrtohet sistemi pr vlersimin e performancs s msimdhnsve. 7.4. Kryhet me rregull procesi i licencimit t msimdhnsve. 7.5. Zhvillohet sistemi pr prkrahjen e zhvillimit n karrier t msimdhnsve.
83
APU 8: Deri n vitin 2016 ndrtohet sistemi efektiv q bn t mundur gjithprfshirjen e nxnsve n arsimin e aftsimin e obligueshm dhe sht i ndjeshm ndaj perspektivs gjinore, dhe ndaj nevojave t nxnsve t varfr e t pafavorizuar PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 8.1. N t gjitha shkollat, 8.3. Shfrytzohen t dhnat nga 8.6. Mbi 95% t fmijve n komunat dhe n nivel vendi regjistrimi i popullats pr Kosov vijojn arsimin e mbahet evidenca e sakt e planifikimin e regjistrimeve t obligueshm. rasteve t braktisjes s reja dhe identifikimin e rasteve 8.7. Jep rezultate Plani shkollimit, e cila mblidhet dhe t braktisjes dhe mosvijimit Strategjik pr organizimin e inkorporohet n SMIA dhe n 8.4. Zhvillohen dhe ofrohen arsimit gjithprfshirs pr sistemet e planifikimit mundsi alternative pr arsimim fmijt me nevoja t veanta 8.2. Prgatiten programe pr pr kategori t caktuara t arsimore n arsimin sigurimin e arsimimit alternativ nxnsve parauniversitar n Kosov t nxnsve. 8.5. Krijohen kushte pr (2010-2015) duke shtuar pr gjithprfshirje t shtuar ashtu q 80 % prfshirjen e ktyre pjesmarrja e fmijve me nevoja fmijve n arsimin e obliguar. t veanta arsimore n shkollimin e obligueshm shtohet pr 30 %. AKTIVITETET 8.1. Zbatohet Plani Kombtar pr Veprim kundr Braktisjes s Shkolls 8.2. Shfrytzohen mundsit ligjore pr sigurimin e mnyrave alternative t arsimimit pr nxnsit q nuk mund t vijojn shkollimin e obliguar pr fardo arsye. 8.3. Identifikohen fmijt e moshs shkollore q nuk jan duke vijuar shkollimin dhe futen t dhnat n SMIA. 8.4. Zbatohet plani i veprimit pr gjithprfshirjen e fmijve me nevoja t veanta arsimore n arsimin parauniversitar.
84
APU 9: Deri n vitin 2016 sht vendosur rrjeti efektiv i shkollave t mesme t larta q bn t mundur prfshirjen e t gjith fmijve PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 9.1. Implementohen planet 9.6. Zhvillohen konsultime t 9.8. Rrjeti i shkollave t ekzistuese pr skicimin e harts s rregullta me palt me interes mesme t larta shrben n shkollave dhe krijohet baza e t rreth nevojave pr profile t mnyr efektive te t gjith dhnave ndryshme fmijt e moshs prkatse n 9.2. sht prcaktuar formati i 9.7. Numri i nxnsve q Kosov dhe sht konsultimeve me palt me interes transferohen nga nj komun gjithprfshirs. pr nevojat pr profile t n tjetrn rritet pr 50 %. ndryshme n shkollimin e mesm t lart 9.3. Jan identifikuar nevojat pr profile t ndryshme pr periudhn 2012-2015 9.4. N bashkpunim me komunat sht prcaktuar dhe zbatuar rrjeti i shkollave t mesme t larta 9.5. Jan prcaktuar modalitetet e financimit pr rastet e lvizshmris s nxnsve nga njra komun n tjetrn. AKTIVITETET 9.1. Krijohet baza e t dhnave me hartn e skicuar t shkollave pr t ndihmuar n hartimin e politiks pr identifikimin e nevojave dhe krkesave pr profile t ndryshme t shkollimit t mesm t lart, e bazuar n konsultime n mes t palve me interes. 9.2. Ngrihet dhe vihet n funksion mekanizmi konsultativ me komuna pr planifikimin e rrjetit t shkollave t mesme t larta me qllim t prcaktimit t mbulueshmris jasht territorit t komuns prkatse. 9.3. Krijohet mekanizmi pr prkrahjen e lvizshmris s nxnsve nga nj komun n tjetrn
85
APU 10: Deri n vitin 2016 shkollat kan krijuar mjedise jo t dhunshme dhe miqsore pr fmijt n shkolla q jan prkrahse, t kujdesshme dhe i kultivojn vlerat demokratike te fmijt dhe ofron modele pozitive pr t gjith fmijt PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 10.1. Vetdije e shtuar e 10.3. Zbatohen masat pr 10.5. sht shtuar dukshm institucioneve dhe publikut t shtimin e siguris n shkolla. siguria dhe ka avancim n gjer pr krijimin e mjediseve t 10.4. Shkollat kan njohuri pr krijimin e mjedisit t sigurta dhe t shndetshme shtimin e siguris dhe krijimin shndetshm n shkoll. brenda shkollave. e mjedisit t shndetshm pr 10.2. Jan planifikuar masat pr fmijt, ndrsa n nivel t shtimin e siguris n shkolla n shkollave ndrmerren veprime prputhje me Strategjin konkrete si jan rrjetet ndrministrore. mbrojtse dhe sistemet pr lajmrim dhe referim. AKTIVITETET 10.1. Hartohen dhe implementohen fushata pr ngritjen e vetdijes me qllim t arritjes tek t gjitha shkollat prkitazi me strategjin ndrministrore pr parandalimin e dhuns n shkolla dhe strategjin pr shkollat promovuese t shndetit. 10.2 Aftsimi i msimdhnsve pr identifikimin e sjelljeve q tregojn dhun dhe shenja t abuzimit kundr fmijve, duke marr parasysh shtjen e ndrtimit t nj sistemi t lajmrimit e t referimit pr rastet e identifikuara t viktimave t dhuns n shkolla. 10.3 Sigurohen psikologt e shkollave t cilt luajn rol vendimtar pr ndrtimin e rrjeteve mbrojtse shkollore. 10.4 N nivel shkolle, komune dhe n nivel qendror ndrtohen rrjetet mbrojtse. 10.5 Zhvillohen dhe pilotohen udhzimet pr shndetin dhe sigurin pr t gjitha institucionet. 10.6 Zhvillohen planet e aktiviteteve dhe zbatohen masa t shndetit e t siguris n t gjitha shkollat. 10.7 Vetdija e ngritur dhe t kuptuarit m mir i shtjeve kye manifestohet n standardet e arritura nga ana e shkollave. 10.8 Prmirsime t dukshme n shkalln e siguris dhe t shndetit n shkolla raportohen nga inspektort shkollor dhe nga komuniteti si rezultat i monitorimit t rregullt nga ata.
86
APU 11: Deri n vitin 2016 t paktn nj e treta e shkollave t Kosovs do t funksionojn me nj ndrrim t vetm, ndrsa t tjerat me dy ndrrime, duke ofruar mjedis cilsor dhe me numr optimal t nxnsve n klas N afat t shkurtr 2011-2012 11.1. sht avancuar kapaciteti pr planifikimin e objekteve shkollore n MASHT 11.2. Ekziston sistemi pr mbledhjen dhe prpunimin e t dhnave pr godinat shkollore 11.3. Krijohet dhe sht n dispozicion nj pasqyr e qart e gjendjes se godinave shkollore 11.4. Jan prcaktuar standardet pr hapsirat shkollore 11.5. sht aprovuar rregullorja pr mirmbajtjen e objekteve shkollore 11.6. sht aprovuar programi afatmesm i investimeve pr ndrtime t reja dhe renovim t objekteve ekzistuese PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 11.7. Funksionon sistemi softuerik pr investime n infrastruktur q shfrytzon t dhnat pr godina shkollore dhe rezultatet e regjistrimit t popullats. 11.8. sht rishikuar programi afatmesm i investimeve pr ndrtime t reja dhe renovim t objekteve ekzistuese, duke i marr parasysh t dhnat e fundit 11.9. N MASHT sht ndrtuar kapaciteti pr mbikqyrjen e projektimit t objekteve t reja shkollore q i prmbushin standardet ndrkombtare pr siguri dhe qasje pr personat me aftsi t kufizuar 11.10. 20% e shkollave n Kosov funksionojn n nj ndrrim t vetm 11.11. Bhen renovime t hapsirave shkollore sipas prioriteteve t prcaktuara N afat t gjat 2015-2016 11.12. Projektimi i objekteve t reja shkollore bhet n prputhje me standardet e aprovuara 11.13. Mirmbajtja e godinave shkollore i plotson kriteret e prcaktuara 11.14. Nj e treta e shkollave n Kosov funksionojn n nj ndrrim t vetm 11.15. Jan renovuar t gjitha objektet shkollore q jan prcaktuar si prioritare pr periudhn planifikuese.
AKTIVITETET 11.1. Funksionalizohet dhe implementohet plani i ndrtimeve t objekteve t reja shkollore dhe renovimit (adaptimin) t objekteve ekzistuese duke u bazuar n projektet standarde t shkollave t miratuara nga MASHT t cilat i plotsojn standardet ISO pr siguri dhe pr aftsi t kufizuara. 11.2. Prcaktohen standardet pr hapsira shkollore (prfshir edhe objektet pr aftsim n shkolla profesionale). 87
11.3. Prcaktohen kriteret dhe procedurat e planifikimit, ndrtimit, renovimit dhe vnies n funksion t objekteve shkollore. 11.4. Hartohet rregullorja pr mirmbajtjen e hapsirave shkollore. 11.5. Hartohet programi afatmesm i investimeve pr ndrtime t reja dhe renovime t objekteve ekzistuese. 11.6. Ndrtohen objektet e reja shkollore dhe renovohen objektet ekzistuese me qllim t prmirsimit t kushteve t shkollimit.
APU 12: Deri n vitin 2016, t gjitha shkollat n Kosov jan furnizuar me pako standarde t pajisjeve dhe mjeteve msimore t prshtatshme pr zbatimin e Kurrikulumit t ri shkollor; PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 12.1. sht prcaktuar pakoja 12.5. 50% t shkollave n Kosov 12.7. T gjitha shkollat n minimale e pajisjeve dhe pajisen me pako minimale t Kosov jan pajisur me pako mjeteve msimore me t cilat mjeteve dhe pajisjeve t minimale t mjeteve dhe duhet t furnizohet do shkoll nevojshme pr mbarvajtjen e pajisjeve t nevojshme pr 12.2. sht hartuar pasqyra e msimit dhe aftsimit mbarvajtjen e msimit dhe nevojave t shkollave pr pako 12.6. Shkollat kan njohuri pr aftsimit minimale sigurimin e pajisjeve dhe t 12.8. Pajisjet dhe mjetet 12.3. Jan hartuar udhzime mjeteve msimore plotsuese msimore shfrytzohen n pr shfrytzim efektiv t nga fondet vetanake mnyr efektive pr pajisjeve dhe mjeteve implementimin e Kurrikulit t msimore ri 12.4. sht hartuar programi pr pajisjen e shkollave me pako minimale q prfshin kriteret e shprndarjes, mirmbajtjes, dhe t mbikqyrjes AKTIVITETET 12.1. Prcaktohet prmbajtja e pakos minimale t pajisjeve dhe mjeteve msimore t nevojshme pr zbatimin e Kurrikulumit t ri me t cilat duhet t furnizohet do shkoll (duke u bazuar n nevojat dhe krkesat e tyre). 12.2. Hartohen udhzime pr shfrytzimin efektiv t pajisjeve dhe mjeteve msimore. 12.3. Fuqizohen shkollat pr t siguruar pajisje dhe mjete msimore plotsuese nga fondet e veta. 88
Prmbledhja financiare Kostoja zhvillimore dhe ajo operacionale pr kt nnsektor jan llogaritur si n vijim: Tabela 5.3: Prmbledhja financiare pr arsimin parauniversitar Kostoja zhvillimore 2011-2016 Kostoja Kostoja e Kostoja operative prgjithshme operative 2011-2016 2011-2016 vjetore prtej vitit 2016 227 100 1 013 800 38 970 0 98 000 0 2 520 192 420 0 351 060 10 600 800 60 000 000 2 940 000 625 000 0 750 000 1 526 610 11 460 300 63 477 600 3 106 200 8 640 874 85 000 4 000 000 78 680 3 339 000 10 000 000 687 500 125 000 0 250 000
Nnsektori
1. Prmirsimi i menaxhimit 2. Zhvillimi i legjislacionit 3. Menaxhimi i decentralizuar financiar 4. Sistemi pr sigurimin e cilsis 5. Shrbimet kshillimore dhe orientuese n shkoll 6. Korniza e re Kurrikulare 7. Implementimi i sistemit t licencimit t msimdhnsve 8. Gjithprfshirja n arsimin e obliguar 9. Rrjeti i shkollave t mesme 10. Krijimi i mjedisit t sigurt n shkolla 11. Programi i infrastrukturs shkollore 12. Mjetet msimore Gjithsej
786 700 98 000 189 900 1 175 550 859 500 3 477 600 166 200 8 015 874 85 000 3 250 000
97,753,000 27,330,000 24 180 000 0 140,037,324 102,826,480
125,083,000 24 180 000 242,863,804
7,880,000 0 22,399,150
Elementet kryesore t shpenzimeve u referohen: Shrbimeve kshillimore dhe orientimi n karrier Pr shrbimet kshillimore dhe orientimin n karrier jan llogaritur 1200 muaj pun t personelit deri n fund t vitit 2016 me nj kosto prej 350 n muaj pr antar. Pos ksaj jan prfshir edhe disa shpenzime pr transport. Korniza e re e Kurrikulumit e Kosovs sht prllogaritur vazhdimi i shprndarjes s 400 000 kompleteve t materialeve shkollore n vit (rreth 4 nxns n vit) me nj kosto t vlersuar operative prej 25 pr nj komplet.
89
Programi i infrastrukturs shkollore Pr zvoglimin e numrit t ndrrimeve n shkolla dhe pr zgjerimin e arsimit t mesm parashihet sigurimi i 180 000 m2 t hapsirs s re shkollore para fundit t vitit 2016. Jan prllogaritur implikimet e shpenzimeve operative pr mirmbajtje dhe shpenzime komunale n lartsi prej 33 pr m2 n vit. Pr nj zgjerim t till nuk jan parapar shpenzime shtes n paga, pasi q kjo deri n nj mas kompensohet nga shkurtimi i vitit t 13 q shkon n arsimin profesional. Shpenzimet e rritura parashihet t kompensohen me shkurtimin e kohzgjatjes s disa programeve nga katr n tri vjet n arsimin profesional (heqja e klass 13). Numri i prgjithshm i nxnsve sht prllogaritur sikur n tabeln n vijim: 2008/09 40 271 32 456 26 147 23 962 13 607 96 172 2009/10 35 400 37 521 28 712 24 023 13 797 104 053 2010/11 34 935 35 400 37 521 28 712 13 693 115 326 2011/12 34 379 34 935 35 400 37 521 16 366 124 222 2012/13 33 684 34 379 34 935 35 400 0 104 714 2013/14 33 684 34 379 34 935 0 102 998
Klasa 9 Klasa 10 Klasa 11 Klasa12 Klasa 13 Gjithsej klasat 1013
Kto projeksione jan bazuar n numrin e popullats s nxnsve prej klass s 9 q do t hynin n klasn e 10. Deri n vitin 2009/10 parashihet nj rnie e numrit t nxnsve para se t arrihet prfshirja n masn 100 %. Me nj kosto mesatare t mjeteve buxhetore qendrore dhe komunale pr shpenzimet kapitale dhe ato operative prej 290 pr nj nxns pr nj vit pr gjimnaze dhe shkolla profesionale, kostoja e intervenimit reformues n kt nivel t arsimit do t ishte: 2008/09 27 889 880 2009/10 30 175 370 2010/11 33 444 572 2011/12 36 024 334 2012/13 30 367 060 2013/14 29 869 420
Kostoja n
Pr krahasim, buxheti i realizuar pr gjimnazet dhe shkollat profesionale pr vitin 2009 ka qen 27 510 000 , kur jan mbledhur shpenzimet direkte komunale e qendrore t lidhura me operimet dhe investimet kapitale buxhetore pr arsimin e mesm. Tabelat tregojn arritjen e kulmit t shpenzimeve dhe t numrit t nxnsve n vitet 2009/10 e deri n 2011/12, para se shkurtimi i kohzgjatjes s arsimit profesional t ket ndikuar edhe n zbritjen e kostos s prgjithshme. Ka nevoj q ky trend t analizohet m thell, pasi q disa institucione profesionale do t duhet t zhvillojn programe m t gjata n nivelin terciar n t ardhmen.
90
5.3 ARSIMI DHE AFTSIMI PROFESIONAL (AAP)

Arsimi dhe Aftsimi Profesional sht nn prgjegjsin e Ministris s Arsimit, t Shkencs dhe Teknologjis (MASHT) prkitazi me arsimin e mesm profesional dhe nn prgjegjsin e Ministris s Puns dhe Mirqenies Sociale (MPMS) pr aftsimin dhe riaftsimin e t papunve. Jan disa ministri t tjera, si ajo e shndetsis dhe e bujqsis, q jan po ashtu t prfshira n prgjegjsit e sektorit. Nnsekori i AAP-s sht pjes e nivelit t arsimit t mesm t lart (ISCED 3) dhe ofron shrbime pr grup-moshn 15-18 vjeare. N shum raste, ata q kan mbaruar shkollimin e obliguar vendosin t regjistrohen n AAP vetm pasi nuk kan arritur t regjistrohen n shkollat e mesme t prgjithshme/gjimnazet, duke i br kshtu shkollat profesionale nj opsion rezerv. Reforma e MASHT-it n AAP synon t fus n zbatim standarde, kurrikula dhe certifikim dhe t zhvilloj kualifikimet e AAP-s t cilat do t prshtaten me Kornizn Kombtare t Kualifikimeve (KKK) dhe n prputhje me Kornizn Evropiane t Kualifikimeve (KEK). Pr at se cilat kualifikime profesionale dhe n baz t cilave kritere do t prfshihen n KKK, do t vendos Autoriteti Kombtar i Kualifikimeve (AKK). Ky autoritet do t bj edhe akreditimin e institucioneve q do t vlersojn nxnsit dhe do t lshoj certifikatat pr kualifikimet e KKK-s. Sfidat Pos prmirsimeve thelbsore n nnsektorin e AAP-s gjat disa viteve t fundit, megjithat mbesin shum boshllqe pr t plotsuar dhe sfida t numrta pr tu prballuar: Rritja e buxhetit: me qllim t prballjes s numrit t madh t t rinjve dhe t cilsis jo t mir t msimdhnies n mbar Republikn e Kosovs; Msimdhnia n dy ndrrime: Shkollat profesionale ende zhvillojn msimin n dy ndrrime, gj q e pengon do orvatje pr t zhvilluar nj sistem cilsor t arsimit; Kapacitetet joadekuate njerzore: Niveli qendror dhe komunat nuk kan as buxhetin e duhur e as personelin e kualifikuar pr tu marr si duhet me aktivitetet arsimore n nivelin prkats. Pos ksaj, nuk sht vendosur ende bashkrenditja e duhur n mes t nivelit qendror, rajonal dhe komunal; Akreditimi dhe barasvlersimi: Sistemi i arsimit dhe aftsimi ende mbetet shum i ngusht dhe vrehet mungesa serioze e mekanizmave dhe institucioneve pr akreditim, vendosje t standardeve t arritshmris dhe pr vendosjen e sigurimit t cilsis n prgjithssi n sektorin e arsimit; Prmirsimi i cilsis dhe i relevancs s kurrikulave: Pjesa e prgjithshme e kurrikulave duhet t zhvillohet sipas standardeve t arsimit profesional. Pjesa profesionale e kurrikulave duhet t
91
zhvillohet m tej n form t modularizuar dhe duke prdorur kreditat n prputhje me standardet ndrkombtare me qllim q t mundsohet transfer i kreditave pr arsimim dhe aftsim t mtejm. Kompetencat kye20 q duhet t arrihen nga t gjith nxnsit e arsimit parauniversitar duhet t jen objektiva edhe t arsimit profesional. KKK t zhvillohet n pajtim me Kornizn Evropiane t Kualifikimeve (KEK). Deskriptort pr nivele duhet t sqarohen m mir dhe t interpretohen pr kontekstin kosovar. Autoriteti Kombtar i Kualifikimeve (AKK): sht nj institucion i themeluar rishtazii cili, rrjedhimisht, krkon prkrahje pr t funksionuar si duhet. Pr implementimin e Kornizs s Kualifikimeve t Republiks s Kosovs krkohet edhe hartimi i lists s kualifikimeve t pranuara zyrtarisht. Tashm jan duke u br prgatitjet pr pilotimin e kualifikimeve prioritare t cilat do ti nnshtrohen procesit t validimit. Vshtirsit paraqiten kryesisht n sigurimin e ekspertve q do t ndihmonin gjat kryerjes s validimit dhe t atyre q do t ndihmonin pr akreditimin e institucioneve. Lidhjet me ndrmarrjet: N rastine arsimit t mesm t lart profesional n Kosov krkohet trajtimi i mungess si lidhjeve t ngushta n mes t ndrmarrjeve dhe shkollave. Zhvillimi i lidhjeve m t mira dhe prgjegjsia e prbashkt pr Qendrat e Kompetencs: Funksionet e parapara prfshijn prgjegjsit e MASHT-it dhe MPMS-s, MEF-it dhe MSH. Deri m tani ka fare pak dshmi pr ekzistimin e mirkuptimit n mes t ministrive prgjegjse prkitazi me CK-t.
Objektivat e prgjithshme Jan dy objektiva kryesore t lidhura njra me tjetrn: T prmirsohet qasja, cilsia dhe relevanca e AAP-s dhe prmirsimi i koordinimit t tij dhe relevancs pr tregun e puns, si dhe forcimi i kapacitetit menaxhues dhe institucional t sistemit t AAP-s dhe sigurimi i nj baze t shndosh financiare pr zhvillimin e qndrueshm n plan afatgjat. T rriten mundsit pr aftsimin e atyre q kan braktisur shkollimin, pr nxnsit e shkollave t mesme t larta dhe pr ata q kan braktisur kto shkolla dhe t rriturit t cilt nuk arrijn t avancohen n nivelin tjetr m t lart, e sidomos grat dhe pr rritjen e shanseve pr vetpunsim s bashku me zhvillimin e Qendrave t Kompetencs.
20
Dokumenti i Kornizss Kurrikulumit pr arsimin parauniversitar parasheh gjasht kompetenca q duhen arriturn gat gjith nxnsit: komunikimi dhe shprehja, kompetenca te t menduarit, kompetencat e t nxnit, kompetencat e puns e t mjedisit t puns, kompetencat personale, kompetencat qytetare.
92
Prioritetet Udhrrfyesi pr prmirsimin e puns praktike dhe t lidhjeve me ekonomin Lidhjet me nevojat e ekonomis jan nj nga prioritetet kryesore n nnsektorin e arsimit profesional. Mungesa e lidhjeve t ngushta n mes t ndrmarrjeve dhe shkollave duhet trajtuar me prparsi. Theksi duhet t bie n bashkpunimin n mes t administrats e shkollave me odat dhe shoqatat e industrive dhe ndrmarrjeve prkatse dhe me komunitetin. Nj nga instrumentet q nuk jan prdorur sa duhet n nivel shkolle, jan puna praktike dhe vendosja n ndrmarrje. Ekzistojn praktikat e mira, mirpo ato nuk njihen sa duhet dhe nuk zbatohen si duhet. Kjo gjendje mund t prmirsohet me mbledhjen e sistemimin e praktikave t mira, botimin e tyre, prkrahjen e prpjekjeve t rrjetzimit, zhvillimin e udhzuesve dhe instrumenteve (pr shembull ditart e raportimit pr nxnsit) dhe duke prcjellur implementimin n shkollat partnere dhe n shkollat e tjera t interesuara. Gjja m e rndsishme sht q gjrat mos t imponohen; theksi duhet t jet n prkrahje e jo n rregullim administrativ. Analiza e praktikave m t mira do t sjell prfundimisht deri te nj strategji m e gjer pr prfshirjen e ndrmarrjeve ose s paku deri te nj udhrrfyes pr pun t prmirsuar praktike. N prgjithsi, ndrmarrjet jan t hapura pr lidhje m t ngushta me shkollat profesionale. Mirpo pr ndrmarrjet sht shum sfiduese q t organizojn mjedisin e puns n nj mnyr q t jet m i pranueshm pr t pranuar vijuesit e rinj t trajnimeve. Ka nevoj q t zhvillohet konteksti i gjithmbarshm rregullativ q do t lehtsonte lidhje t tilla (si pr shembull, sigurimin e nxnsve dhe sigurimin e stimulimeve pr t punsuarit). Prmirsimi i infrastrukturs Hapsir e mjaftueshme shkollore, prfshir pajisjen e prshtatshme t puntorive dhe zhvillimi i msimit n nj ndrrim do t prmirsonin n mnyr thelbsore cilsin e AAP-s. Standardet pr ndrtimin e shkollave t reja t AAP-s duhet t zhvillohen n prputhje me krkesat e reja. Pos ktyre, mungojn edhe objektet e aftsimit n shkollat profesionale. Provimi i reformuar i maturs Nxnsit e arsimit profesional jan n disavantazh kur hyjn n provimin e maturs. Analiza t shumta tregojn se matura sht nj provim i vjetruar dhe i orientuar n prmbajtje. N prgjithsi ky sht i disenjuar pr nxnsit e shkollave t mesme; pr kt arsye nxnsit e arsimit profesional tregojn rezultate shum t dobta. Nxnsit e arsimit dhe aftsimit profesional duhet t jen n gjendje t zgjedhin nse do ti nnshtrohen provimit t maturs ose jo. Thn ndryshe, kurrikulumi i AAP-s duhet t shqitet nga kurrikulumi i prgjithshm q on n provimin e maturs. Provimi i maturs duhet t bazohet tani n kompetencat e vendosura pr tu arritur si nga nxnsit e arsimit t prgjithshm, ashtu edhe pr ata t arsimit 93
profesional dhe duhet t prfshijn provime teorike dhe praktike pr t testuar dijen, shkathtsit dhe kompetencat. Zhvillimi i kurrikulave Pos procesit n vazhdim pr prditsimin e profileve dhe pjesve profesionale t kurrikulave, duhet t zhvillohet edhe pjesa e prgjithshme pr tiu prshtatur profesionit prkats. Pjesa e prgjithshme e kurrikulave t AAP-s duhet t synojn jo vetm arritjen e kompetencave t prgjithshme por edhe t atyre profesionale. Ky sht nj proces veanrisht i rndsishm i cili duhet t marr parasysh se kompetencat e prcaktuara kryesore do t vlersohen n provimin e maturs. N kaudr t zhvillimit t Kornizs Kombtare t Kurrikulumit, duhet t ket shtigje t tjera, pos maturs, pr t arritur n studime universitare. Aftsimi i msimdhnsve Aftsimi i msimdhnsve duhet tu prshtatet ndryshimeve n kurrikula dhe n teknologjin e prparuar. Duhet t zhvillohet katalogu pr modulet e aftsimit dhe duhen identifikuar ofruesit e shrbimeve aftsuese. Antart e Asociacionit t themeluar rishtazi t Msimdhnsve t Arsimit Profesional, n mesin e t cilve ka trajnues t certifikuar dhe hartues t kurrikulave, paraqesin nj rast t mir pr organizimin dhe prkrahjen e aftsimit profesional. Gjja e par q mund t bhet sht q t prmirsohet profili i trajnerve dhe i instruktorve n shkolla t AAP-s. Qendrat e kompetencs Qendrat e kompetencs prbjn pjes integrale t nj procesi n vazhdim t reformave q ka pr synim prmirsimin e relevancs s arsimit e aftsimit profesional pr punsim. Ato prfaqsojn institucionet pr promovimin e punsimit prmes prfshirjes aktive t ndrmarrjeve dhe faktorve t tjer t komunitetit. Ato nuk do t zvendsojn shkollat tradicionale profesionale por m tepr do t funksionojn si ofrues t shrbimeve pr to. Pas themelimit, t shtat QK-t do t shrbejn si pilot t reformave t AAP-s pr shkollat e tjera profesionale n Kosov. Ato do t shrbejn edhe si pika kshillimi dhe ofrimi t shrbimeve trajnuese pr veprimet e lidhura me punsimin n sektort e tjer. Synohet q QK-t t punojn s bashku me bizneset e lidhura me fushn dhe profilin prkats pr t ofruar mundsi t t nxnit praktik dhe t bazuar n pun pr nxnsit e arsimit profesional, por edhe ofrimin e shrbimeve t aftsimit n pun dhe t nxnit gjat gjith jets pr ndrmarrjet prkatse. Pos ksaj, QK-t gjithashtu parashihet t ofrojn shrbime trajnuese dhe kshillimore n fushn e vet prkatse pr shoqrin civile. Korniz funksionale Kombtare e Kualifikimeve Nj KKK funksionale me standardet e kualifikimet e veta, relevante pr tregun e puns, t regjistruara n prputhje me krkesat e pundhnsve, t cilat ofrohen nga ofrues t akredituar t shrbimeve 94
trajnuese, do t ndihmoj shum pr prmirsimin e cilsis s arsimit e aftsimit profesional. Pr t arritur financimin e duhur t nnsektorit duhet prmirsuar menaxhimin e tij. shtjet e ndrlidhura Promovimi i barazis gjinore si prmirsim i qasjes s grave n mundsi t t nxnit dhe rrjedhimisht t shanseve m t mira n tregun e puns sht njri nga qllimet e shkollave profesionale q synon promovimin e fuqizimit ekonomik t grave dhe pr rritjen e gjasave t tyre pr punsim. Bazuar n t dhnat e SMIA-s, 36 pr qind t nxnsve dhe 42 pr qind e msimdhnsve jan femra. Mirpo, ishin shkollat ekonomike me kuotn gjinore prej m shum se 60 % femra q e kan prmirsuar pjesmarrjen e prgjithshme t femrave n numrin e nxnsve. Prania e femrave n shkollat profesionale e teknike n Kosov sht vetm rreth 28 pr qind. Pjesmarrja m e madhe e femrave n kto shkolla sht m e dukshme n rajonin e Prishtins, ndrsa n rajonet e tjera kto shkolla m s shpeshti vijohen nga meshkujt. Profilet q zakonisht vijohen m shum nga vajzat jan rrobaqepsia, ekonomia dhe mjeksia. Parashihen masa t ndryshme pr t vazhduar prmirsimin e pjesmarrjes s vajzave n shkollat profesionale, mirpo krkohen m shum prpjekje pr t inkurajuar grat dhe vajzat pr tu regjistruar n fusha t tjera pos atyre t prmendura m lart. Kurrikulat pr AAP-n jan n dispozicion n gjuht e pakicave n Republikn e Kosovs. Programet e aftsimit prfshijn edhe personelin nga pakicat, mirpo duhet br m shum pr aftsimin e msimdhnsve n gjuht e komuniteteve. T gjitha minoritetet joserbe jan t prfshira n profilet kryesore n sistemin e AAP-s (sidomos n Pej, n Prizren dhe n Kamenic). M shum mbetet t bhet pr sigurimin e vendosjes pr t gjith nxnsit pr pun praktike npr ndrmarrje. T diplomuarit ashkalinj nga klast e nnta jan t prfshir n shkollat profesionale, pos tjerash edhe prmes kurseve pr t rriturit.
95
CAQET AAP 1. Deri n vitin 2014 praktika profesionale e nxnsve sht e organizuar n bashkpunim t ngusht me ndrmarjet dhe sigurohet prkrahje pr t gjith pr vendosje n ndrmarrje, si dhe sht krijuar nj sistem pr kshillim dhe orientim n karrier pr t gjitha nivelet Deri n vitin 2014 shkollat profesionale kan arritur autonomi financiare dhe operacionale Deri n vitin 2014 Qendrat e Kompetencs jan pjes integrale e sistemit kombar AAP t bazuar n shkolln Deri n vitin 2014 lidhjet n mes t profileve profesionale q ofrohen nga insitucionet AAP, tregu i puns dhe zhvillimi i RNj-ve jan fuqizuar dhe jan br m relevante pr shkathtsit q ndihmojn punsimim Deri n vitin 2016 sht krijuar nj sistem gjithprfshirs dhe funksional pr vlersim dhe sigurim t cilsis n t gjitha shkollat e AAP-s Deri n vitin 2014 kurrikulumi i AAP-s sht n pajtim me nevojat e tregut t puns, standardet profesionale dhe praktika e mir evropiane si dhe kontrollohen pr orientim gjinor Deri n vitin 2016 sht siguruar mundsi mobiliteti dhe punsimi pr nxnsit brenda dhe jasht Kosovs Deri n vitin 2016 ekziston Korniza funksionale Kombtare e Kualifikimeve dhe jan vendosur procedurat pr akreditim dhe sigurim t cilsis
AAP 2. AAP 3. AAP 4.
AAP 5. AAP 6.
AAP 7. AAP 8.
96
AAP 1: Deri n vitin 2014 praktika profesionale e nxnsve sht e organizuar n bashkpunim t ngusht me ndrmarjet dhe sigurohet prkrahje pr t gjith pr vendosje n ndrmarrje, si dhe sht krijuar nj sistem pr kshillim dhe orientim n karrier pr t gjitha nivelet PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 1.1. Deri n fund t vitit 2011 1.7. T gjitha shkollat e AAP-s 1.11. Qendra Kombtare q Strategjia pr Ngritje t Praktiks kan udhzuesin pr karrier ofron kshillim prmes Profesionale do t jet hartuar dhe kshillim dhe sht arritur internetit(on-line) pr duke paraqitur nj vizion t qart barazia gjinore n nivel t karrier dhe udhzime sht t nj AAP gjithprfshirs punsimit funksionale 1.2. S paku nj zyrtar n do 1.8. Jan nnshkruar 1.12. Sigurimi i rregulloreve departament komunal dhe 30 % t marrveshjet n mes t pr shndet dhe siguri pr shkollave t AAP-s e kan institucioneve t AAP-s dhe 60 AAP-n kshilltarin pr kshillim n ndrmarrjeve publike dhe 1.13. Sistemi pr kshillim n karrier dhe ekzistojn mjete pr private (me prioritet sektort e karrier shfrytzohet nga t inkurajim t punsimit t femrave ekonomis) pr t organizuar gjith nxnsit q hyjn ose 1.3.sht zhvilluar korniza praktikn profesionale t kthehen n sistemin e AAPkombtare pr shrbimin e nxnsve dhe vendosje t s. kshillimit pr karrier aranzhuara si duhet 1.4 Ky sistem praktikohet n 20 1.9. Promovohen modele t shkolla profesionale dhe n t ndryshme t prdorimit t gjitha qendrat funksionale t pajisjeve t avancuara t kompetencs shkollave e t kompanive pr t 1.5. Jan caktuar kriteret dhe ofruar prvoj praktike stimulimet pr ndrmarrjet q i nprmjet t aftsimit dhe pranojn nxnsit pr mbajtjen e simulimit praktiks dhe ofrojn mundsi t 1.10 Pfshirja e 50 % t grave barabarta pr vajzat dhe grat n trajnime 1.6. Ndrmarrjet q jan t prfshira n regjistrin pr mbajtjen e praktiks s nxnsve t AAP-s inkurajohen pr t vazhduar me praktik duke prdorur stimulime t ndryshme
97
AKTIVITETET 1.1. Krijohet nj sistem koherent i kshillimit n karrier pr ata q hyjn n sistemin e AAP-s dhe pr ata q kthehen pr arsimim dhe aftsim t mtejm. 1.2. Ky sistem i kshillimit n karrier lidhet n mnyr dinamike me sistemin prkats t informatave pr tregun e puns (AAP 4). 1.3. Zhvillohet nj korniz kombtare e shrbimit pr kshillim n karrier. 1.4. Zhvillimi i strategjis pr ngritjen e praktiks profesionale q reflekton gjithprfshirjen. 1.5. Ndrtohet nj shrbim kombtar pr kshillim n karrier. 1.6. Identifikimi dhe trajnimi i s paku nj zyrtari n seciln komun pr udhzim n karrier dhe kshillim si dhe pr inkurajim t femrave pr pjesmarrje. Jan identifikuar dhe trajnuar msimdhnsit pr udhzim n karrier dhe kshillim si dhe ekzistojn masat pr ta inkurajuar prfshirjen e femrave. 1.7. Zhvillimi i kritereve t barabarta t cilat duhet ti arrijn ndrmarrjet pr nxnsit q kryejn praktikn. 1.8. Themelimi dhe zbatimi i nj sistemi stimulues pr ndrmarrjet q ofrojn praktik profesionale. 1.9. Plotsimi i kritereve pr licencimin e ndrmarrjeve duke shtuar lehtsi t ndryshme pr ndrmarrjet q i pranojn nxnsit pr praktik. 1.10. Identifikimi i ndrmarrjeve t angazhuara n fushat dhe profilet e ofruara nga shkolla; nnshkrimi i marrveshjeve me shkolla dhe ndrmarrje dhe ndjeshmri m t madhe ndaj aspektit gjinor. 1.11. Themelimi i Qendrs Kombtare pr Orientim n Karrier me hulumtim t punsimit dhe shrbime pr vendosje n ndrmarrje . 1.12. Zhvillimi i politikave pr sigurimin e nxnsve ndaj incidenteve dhe lndimeve t ndryshme gjat puns praktike.
98
AAP 2: Deri n vitin 2014 shkollat profesionale kan arritur autonomi financiare dhe operacionale PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 2.1. Financimi i shkollave t AAP- 2.4. Financimi i shkollave t 2.6. Numri optimal i shkollave s n 13 pilot komuna (t AAP-s bhet n baz t t AAP-s dhe QK-ve prkrahura nga projekti IDEP) nevojave dhe programeve q i financohen n baz t sht br n baz t diversitetit ofrojn prioriteteve t caktuara pr t programeve q i ofrojn 2.5. Shkollat e AAP-s i nnsektorin e AAP-s 2.2. Komunat i financojn menaxhojn financat dhe shkollat e AAP-s duke prdorur veprimet e tyre kryesore n nj formul t veant nga ajo mnyr t pavarur pr shkolla t prgjithshme e q sht e fokusuar n aspektin gjinor 2.3. Shkollat e AAP-s i kan t hapura dhe funksionale nnllogarit e tyre t cilat u mundsojn t gjenerojn t ardhura nga puna praktike e nxnsve n puntorit e shkolls AKTIVITETET 2.1. Analizimi i shpenzimeve pr programe shkollimi n shkollat e AAP- s n 13 komunat pilot. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 99 Zhvillimi i nj formule t veant pr financimin e shkollave t AAP-s (q bazohet n profile). Krijohet nj sistem q ofron mundsi pr bursa pr t inkurajuar pjesmarrjen e femrave dhe pr grupet e pakicave. Thjeshtimi i procedurave pr menaxhim financiar pr xhirollogarit e shkollave. Zhvillmi i kritereve financiare pr shkollat me profile specifike dhe numr m t vogl t nxnsve. Trajnimi i drejtorve t shkollave t AAP-s pr menaxhimin e veprimit autonom financiar. Rishikimi i numrit t shkollave t AAP-s, shprndarja e tyre dhe zvoglimi i numrit t tyre n krahasim me vendndodhjen e Qendrave t Kompetencs. Prgatitja e harts s ofruesve t AAP-s dhe zhvillimi i nj plani optimal.
AAP 3: Deri n vitin 2014 Qendrat e Kompetencs jan pjes integrale e sistemit kombtar t AAP-s me baz n shkoll PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 3.1. Koncepti, karakteri dhe 3.3. QK-t funksionoj si qendra 3.5 Qendra e shtat sht qndrueshmria financiare e burimore pr shkollat tjera t prfunduar dhe sht duke Qendrave t Kompetencs (QK) AAP-s (pr trajnim t vepruar. jan definuar qart (me msimdhnsve, si qendr karakter qendror, rajonal dhe vlersimi, pr zhvillim t komunal t definuar) dhe Kurrikulumit , etj.) sigurohet financim i 3.4. Edhe tri qendra t tjera jan qndrueshm pr QK-t pa i prfunduar dhe jan duke dmtuar shkollat profesionale. vepruar 3.2 Dy qendra jan prfunduar dhe jan duke vepruar AKTIVITETET 3.1. Zhvillimi m i detajuar i konceptit t QK-ve, duke e definuar vendin e tyre n sistemin e AAP-s dhe mnyrn si jan t integruara n rrjetin e shkollave dhe t komunitetit. 3.2. Krijohet nj formul pr t krijuar financim t qndrueshm pr t gjitha QK-t dhe shkollat e AAP-s (varsisht nga profilet). 3.3. Aftsohen msimdhnsit e shkollave t tjera t AAP-s: QK-t shrbejn pr t aftsuar msimdhnsit nga shkollat e tjera t AAP-s si dhe pr t ofruar infrastruktur trajnimi q do t prdoren nga shkollat e tjera dhe institucionet e akredituara t AAP-s. 3.4. Freskimi dhe zhvillimi i kurrikuls lndore t bazuar n module pr QK-t (20 profile pr shkoll). 3.5. Zhvillimi i QK-ve pr t funksionuar si udhzues pr karrier dhe pika kshillimi dhe sigurimi i informacionit pr tregun e puns (praktik profesionale dhe mundsi punsimi).
100
AAP 4: Deri n vitin 2014 lidhjet n mes t profileve profesionale q ofrohen nga instituionet e AAPs, tregu i puns dhe zhvillimi i BNj jan fuqizuar dhe jan br m relevante pr shkathtsi punsimigatishmrie PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 4.1. Jan identifikuar nevojat 4.4. 75% e kapacitetit t 4.6. Rrjeti i shkollave t AAPpr profile profesionale duke u msimdhnsve jan zhvilluar pr s sht n harmoni me bazuar n hulumtim t profilet e reja dhe pr krkesat e ekonomis nevojave t tregut t puns shkathtsit pr punsim4.7. Puntorit pr 70 % t 4.2. Numri i profileve sht gadishmri shkollave t AAP-s jan optimizuar n baz t procesit 4.5 procesi i trajnimit t pajisur n mnyr adekuate t negociatave me palt msimdhnsve sht n hap me 4.8. Jan ndrtuar kapacitetet relevante me interes n AAP ndryshimet relevante n tregunt e msimdhnsve pr profilet 4.3. Puntorit n 40 % t e puns e reja, ndrsa procesi i shkollave jan pajisur me aftsimit t msimdhnsve pajisjet e nevojshme pr sht n hap me ndryshimet zbatimin e kurrikuls AKTIVITETET 4.1. Krijimi i nj sistemi t qendrzuar t informimit q mbledh informacionet nga tregu i puns me qllim t prditsimit t vazhdueshm t kurrikulave dhe t kapaciteteve t msimdhnsve. 4.2. Organizimi i hulumtimit t tregut t puns dhe definimi i sektorve prioritar t ekonomis; zhvillimi i mekanizmave q e bjn analizn e tregut nj proces t vazhdueshm q mund t freskohet dhe raportet t prdoren pr t ndikuar n ndryshimet n AAP dhe pr t inkurajuar e prkrahur shkollat profesionale pr tu lidhur me tregun vendor pr t hulumtuar dhe prditsuar nevojat pr aftsim n sektort prkats. 4.3. Rishikimi i t gjitha profileve dhe optimizimi i numrit t profileve t ofruara nga AAP-ja, n pajtim me nevojat e tregut t puns; nevojat pr personelin jan planifikuar duke u bazuar n profilet e reja. 4.4. Brja e nj analize mbi kushtet e puntorive dhe vlersimi i nevojave pr pajisje themelore n nivel kombtar pr t gjitha shkollat; pajisja e puntorive t t gjitha shkollave t AAP-s. 4.5. Identifikimi dhe trajnimi i msimdhnsve dhe instruktorve t profileve t reja; msimdhnsit trajnohen pr njohurit e reja n pajtim me ndryshimet dhe trendet (shih zhvillimin e msimdhnsve). 4.6. Monitorimi i tregut t puns dhe brja e ndryshimeve pr ta mbajtur relevancn pr profilet e 101
msimdhnsve. 4.7. Rishikimi dhe ndryshimi i rrjetit t shkollave t AAP-s duke u bazuar n nevojat e ekonomis. 4.8. Pajisja dhe freskimi i puntorive n rrjetin e ri t shkollave t AAP-s . 4.9. Trajnimi i msimdhnsve pr t qen n gjendje ti prballojn profilet e reja n proceset e reja t t nxnit t msimdhnsve. AAP 5: Deri n vitin 2016 sht implementuar n tr sektorin e AAP-s nj sistem gjithprfshirs dhe funksional i vlersimit dhe i sigurimit t cilsis PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 5.1. Sistemi i sigurimit t 5.2. Bhet njohja e t nxnit 5.4. Sistemi i SC sht cilsis n AAP sht rishikuar paraprak plotsisht funksional dhe definuar duke i prfshir 5.3. Kompetencat e fituara m pundhnsit dhe palt par jan pranuar dhe relevante t involvuara n transferuar n arsim t procesin e vlersimit. mtutjeshm duke u bazuar n procedurat e caktuara nga Agjencia Kombtare pr Kualifikim (AKK). AKTIVITETET 5.1. Rishikimi i sistemit t vlersimit dhe i SC duke u bazuar n praktikat m t mira kosovare dhe evropiane. 5.2. Ndrtohen kapacitetet pr vlersim dhe sigurim t cilsis n kuadr t sektorit. 5.3. Zhvillimi i standardeve pr vlersim t bazuar n kompetenc dhe n qasje modulare. 5.4. Zhvillimi i procedurave pr njohje t t nxnit paraprak. 5.5. Zhvillimi i procedurave pr njohje t njohurive/arsimimit paraprak.
102
AAP 6: Deri n vitin 2014 kurrikula e AAP sht n pajtim me nevojat e tregut t puns, standardet profesionale dhe praktikat e mira evropiane si dhe kontrollohen pr orientim gjinor PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 6.1.Metodat dhe procedurat e 6.5. Metodat e prshtatshme pr 6.7. Jan zhvilluar standardet kurrikulumit t AAP-s jan kurrikulumin e AAP-s jan pr t gjitha profesionet e duke u zhvilluar dhe prdoren identifikuar pas vlersimit t t ofruara nga AAP-ja n kuadr t KKK-s gjitha pilot projekteve t zbatuara 6.8. Materialet msimore jan 6.2. sht br analiza e nga partnert pr zhvillim si dhe vn n dispozicion t nevojave t tregut t puns dhe jan kontrolluar pr orientim msimdhnsve dhe nxnsve jan definuar sektort gjinor. t AAP-s. prioritar 6.6. Jan zhvilluar standardet pr 6.3. Definimi i shkathtsive t 60 % t profesioneve t ofruara prgjithshme dhe nga AAP-ja; materialet msimore kompetencave kryesore pr jan zjvilluar dhe jan n kurrikulumin e AAP-s dispozicion t msimdhnsve e 6.4. Jan zhvilluar standardet t nxnsve t AAP-s pr 10 pr qind t profesioneve q ofrohen nga AAP; materialet msimore jan zhvilluar dhe jan n dispozicion t msimdhnsve e t nxnsve t AAP-s AKTIVITETET Zhvillohen standardet pr kurrikulumin e AAP-s n bashkpunim me industrin. Analizohet metoda pr zhvillim t kurrikulumit; analizohen t dhnat pr tregun e puns. prcaltohen sektort / profesionet prioritare n bashkpunim me t gjitha palt relevante (ministrit, industrit etj). Rishikimi i numrit t profileve t ofruara nga AAP n raport me KKK-n. Zhvillohen standardet pr 10 % t profesioneve t ofruara nga AAP, si dhe materialet prkatse msimore (deri n vitin 2012). Freskimi i kurrikuls duke u bazuar n nevojat e tregut dhe prioritetet e zhvillimit t BNj t Kosovs dhe kontrollimi pr orientim gjinor.
1. 2.
3. 4. 5.
103
6. 7. 8.
Zhvillimi i standardeve pr profesionet pr 60 % t profesioneve t ofruara nga AAP, si dhe materialet prkatse msimore. Zhvillimi i standardeve pr t gjitha profesionet. Zhvillimi i kapaciteteve pr hartimin e materialve msimore pr AAP-n duke u bazuar n praktikat e mira t projekteve ekzistuese dhe nga qendrat e kompetencs n themelim.
104
AAP 7: Deri n vitin 2016 sigurohen mundsi mobiliteti dhe punsimi pr nxnsit brenda dhe jasht Kosovs PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 7.1. sht avancuar sistemi 7.5. Pundhnsit jan t 7.8. Sistemi i AAP-s siguron ekzistues i ifnormatave t prfshir n lehtsimin e mundsi shkollimi pr arsimin tregut t puns pr t siguruar tranzicionit t t diplomuarve t e lart n nivelin e 5 t ISCED t dhnat e duhura pr t AAP-s q sht e ndjeshme ndaj gjykuar krkesat e ekonomis 7.6. MASHT unifikon raportet pr gjinis dhe gjithprfshirse pr trajnime duke u bazuar n prcjelljen e nxnsve prderisa 7.9. do vit jan n dispozicion praktikat e tanishme m t mira jan n shkoll dhe pas 50 bursa shkollore pr 7.2. Jan zhvilluar programet q diplomimit. nxnsit m t mir t AAP-s plotsojn standardet 7.7. MASHT ka programe pr n profilet m t krkuara, pr ndrkombtare q sigurojn financimin e nisjes s bizneseve ta kryer praktikn profesionale m shum interesim, m pr t diplomuarit e AAP-s; n shtete apo kompani tjera. shum mobilitet t forcs vlersimi sht i paanshm, i 7.10. Qeveria krkon t puntore, punsueshmri m ndjeshm ndaj gjinis dhe siguroj donacione nga t madhe dhe transfer m t gjithprfshirs. ekonomia vendore dhe nga leht t t nxnit pr t gjith jasht pr ti prkrahur kta t diplomuarit e AAP-s; nxns. programet jan gjithprfshirse dhe t ndjeshme ndaj gjinis 7.3. Shkollat jan prkrahur n mbajtjen e evidencs, prcjelljen e nxnsve dhe hartimin e raporteve duke marr parasysh praktikat m t mira 7.4. sht siguruar prkrahja pr bizneset e reja t t diplomuarve t rinj t AAP-s
105
7.1. 7.2. 7.3. 7.4. 7.5. 7.6. 7.7.
AKTIVITETET Mblidhen informata pr tregun e puns duke prdorur informatat dhe resurset nga MPMS, MTI, MASHT, OEK, dhe nga Enti i Statistikave i Kosovs. Zhvillimi i programeve q sigurojn interesim t shtuar dhe mobilitet t forcs puntore, punsim m t madh dhe transfer t kreditove. Zhvillohet SMIA dhe aftsohen administratort e shkollave n mbajtjen e shnimeve pr punsimin e nxnsve. Vlersimi i pilotve pr prcjelljen e nxnsve; trajnimi i burimeve njerzore t SMIA-s pr ti futur dhe mirmbajtur kto t dhna. Zhvillimi i strategjive pr prkrahjen e bizneseve t t diplomuarve t AAP-s. Promovimi dhe prkrahja e programeve pr fillimin e bizneseve. Zhvillimi i rrugve afatgjata t progresit pr nxnsit e AAP-s n nivele m t larta q jan t barabarta, t ndjeshme ndaj gjinis dhe gjithprfshirse dhe zhvillimi i programeve t nivelit 4 dhe 5 t ISCED. Krijimi i skemave t qeveris pr bursa pr 50 nxns pr do vit q t angazhohen n praktik profesionale 6 mujore jasht vendit n njrin nga profilet prioritare q inkurajon praktika t barabarta, t ndjeshme ndaj gjinis dhe gjithprfshirse.
7.8.
AAP 8: Deri n vitin 2016 ekziston sistemi funksional kombtar i kualifikimit dhe jan hartuar procedurat pr ekuivalenc, akreditim dhe sigurim t cilsis PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 8.1. Autoriteti Kombtar i 8.2. AKK ka zhvilluar procedura t 8.3. KKK dhe Sistemi pr Kualifikimeve sht plotsisht thjeshta dhe funksionale pr Akreditim t t gjitha funksional ekuivalenc dhe akreditim t programeve t AAP-s jan programeve dhe institucioneve plotsisht funksionale pr profilet prioritare AKTIVITETET 8.1. AKK-ja ka punsuar gjith personelin e nevojshm dhe ka krijuar kapacitetet e duhura pr implementimin e KKK-s. 8.2. Personeli dhe ekspertt e AKK-s bjn pilotimin e akreditimit t programeve dhe t institucioneve; jan hartuar procedurat pr implementimin e KKK-s. 8.3. MASHT i prkrah shkollat dhe AKK-n n procesin e akreditimit t programeve e t institucioneve. 106
Prmbledhja financiare Kostoja zhvillimore dhe shpenzimet e ndrlidhura operative pr kt nnsektor jan llogaritur si n vijim: Tabela 5.4: Prmbledhja financiare pr AAP-n Nnsektori dhe caku Kosotoja zhvillimore 2011-2016 474 000 365 440 Kostoja Gjithsejt Kostoja operative shpenzimet operative 2011-2016 2011-2016 vjetore prtej 2016 1 297 160 1 771 160 369 850 0 365 440 21,934,800 5 399 700 692 660 1 305 450 2 277 650 594 450 34,341,310 0 2,846,400 330 000 0 20 000 682 100 50 000 4,298,350
1. Puna praktike n AAP 2. Autonomia financiare e shkollave t AAP 3. Qendrat e kompetencs t AAPs 4. Forcimi i lidhjeve AAP treg i puns 5. Vlersimi n shkollat e AAP-s 6. Kurrikulat, Standardet, tekstet shkollore 7. Mobiliteti dhe punsueshmria 8. Ekuivalentimi dhe akreditimi Gjithsej
11,739,200 10,195,600 4 454 700 692 660 945 000 0
1 265 450 40 000 655 050 1 622 600 494 450 100 000 20,140,950 14,200,360
Elementet kryesore t kostimit lidhen me: Qendrat e kompetencs
Vlersimet pr Qendrat e Kompetencs jan br lidhur me shpenzimet e mbetura pr themelimin e pes qendrave t ktilla. Pr dy qendrat e para, kostoja e ndrtimit sht mbuluar n mas t madhe. Shpenzimet operative prfshijn pagat pr 50 msimdhns dhe 20 puntor administrativ pr seciln shkoll n shumn prej 350 n muaj / antar t personelit. Mjetet pr personelin msimdhns megjithkt mund t sigurohen prmes rialokimit prej buxheteve komunale pasi q shkollat profesionale npr komuna do t regjistrojn m pak nxns.
107
5.4 Zhvillimi profesional i msimdhnsve (ZHPD)

Zhvillimi profesional i msimdhnsve n Republikn e Kosovs ka kaluar npr nj dekad t ristrukturimit intensiv q ka synuar avancimin e cilsis s msimdhnies e t t nxnit n shkolla dhe kompensimin e humbjeve t nj dekade t puns n rrethana jashtzakonisht t rnda gjat viteve t nntdhjeta t shekullit t kaluar. Reformat jan ndrmarr si n prgatitjen e msimdhnsve para shrbimit, ashtu edhe gjat aftsimit pa shkputje nga puna. Qasja n plan afatgjat sht q t standardizohen si prgatitja para shrbimit ashtu edhe aftsimi pa shkputje nga puna me qllim q t prmirsohet msimdhnia dhe t nxnit n shkollat e Kosovs, n mnyr q zhvillimi profesional i msimdhnsve t organizohet si arsimim fillestar (para shrbimit) i msimdhnsve, hyrs (i cili aktualisht nuk ofrohet nga sistemi arsimor) dhe zhvillim i vazhdueshm profesional (aftsimi i msimdhnsve pa shkputje nga puna). MASHT do t vazhdoj t marr parasysh kt zhvillim pr t shqyrtuar se cili nga dy sistemet universale t ofrimit t shrbimeve pr formimin e msimdhnsve sht m i prshtatshm pr kontekstin kosovar (sistemi konsekutiv apo ai i njkohshm i formimit t msimdhnsve). Sfidat Sfidat n nivelin e prgatitjes s msimdhnsve para shrbimit Kur t marrim parasysh zhvillimet e shumta q krkojn aftsim t msimdhnsve dhe cilsin e dobt t prgatitjes s msimdhnsve para shrbimit n t kaluarn, sfida m e madhe do t jet ofrimi i aftsimit cilsor t msimdhnsve, t hartuar sipas nevojave t msimdhnsve, i orientuar kah prkrahja e zbatimit t reformave, dhe i qndrueshm (prfshir edhe qndrueshmrin financiare). N kt faz duhet t adresohet shtja e barazpeshs gjinore duke inkurajuar ardhjen e m shum meshkujve n sistem. Aftsimi i msimdhnsve n shrbim duhet t ristrukturohet pr t prkrahur zbatimin e zhvillimeve t reja dhe t nismave reformuese n sistem. Zhvillimi i kapaciteteve pr aftsimin e msimdhnsve sht sfida m e madhe pr arsimin dhe shkollimin n Kosov n vitet q po vijn. Pos aftsimit akademik n disiplinn e caktuar, msimdhnsit kan nevoj pr aftsim pedagogjik t cilsis s lart. Msimdhnsit duhet t jen t njohur me praktikat e klasave mike pr fmijt dhe t marrin pjes n programet aftsuese pr t promovuar t kuptuarit e diversitetit, mosdiskriminim dhe tolerancn si mjete pr t trajtuar dhe parandaluar huliganizmin n shkolla. T vendoset dhe t zbatohet nj standard i prbashkt pr t gjith msimdhnsit dhe nj baraspesh n mes t formimit akademik dhe pedagogjik. Aktualisht, prgatitja e msimdhnsve para shrbimit n Universitetin e Prishtins karakterizohet nga (i) struktura t fragmentuara (6 fakultete t UP-s ofrojn programe pr prgatitjen e msimdhnsve), (ii) mungesa e standardizimit t programeve pr prgatitjen e msimdhnsve (fakultete t ndryshme aplikojn standarde t ndryshme dhe 108
prmbajn pak ose aspak pun t kredituar e t obliguar praktike q do t vijohej nga t gjith studentt), (iii) nivele t ndryshme t cilsis s formimit akademik dhe pedagogjik n mes t programeve t ndryshme arsimore. Do t duhet siguruar shrbime t veanta pr msimdhnsit e shkollave teknike dhe profesionale duke ruajtur nj drejtpeshim n mes t prvojs industriale, shkathtsive praktike dhe aftsimit pedagogjik. Prgatitja e msimdhnsve para shrbimit (Udhzimi Administrativ 16/2005 q prcakton formimin profesional dhe praktik t msimdhnsve t ardhshm) nnkupton ofrimin e programeve katrvjeare, me 22 jav t puns s obliguar praktike pr t gjith studentt dhe nj ndarje proporcionale n mes t kurseve akademike dhe atyre profesionale. Prmirsimi i planifikimit t oferts dhe krkess pr msimdhns. Fakultetet duhet t bazojn pranimin e studentve duke i shqyrtuar nevojat e tregut t puns (shkollave). sht e domosdoshme q t ndrtohet nj sistem i planifikimit t kuotave studentore i bazuar n nevoja. Kjo do t inkurajonte pastaj MASHT-in dhe fakultetet q t orientojn resurset e veta atje ku jan m t nevojshme n baz t normave t personelit. Zhvillohen politika, mekanizma dhe procedura pr msimdhnsit q vijn nga fakultete joarsimore. Sigurohet q msimdhnsit q kan mbaruar fakultete joarsimore t prfitojn nga nj formim adekuat pedagogjik posa t ken hyr n profesionin e msimdhnies dhe t jen lidhur me sistemin e licencimit. Aftsimi i domosdoshm pedagogjik do t jet krkes vendimtare dhe parakusht pr msimdhnsit e rinj q i bashkohen profesionit t msimdhnies. Kushte t veanta duhen krijuar pr punsimin dhe aftsimin e msimdhnsve t AAP-s. Theksi duhet t vihet n shkathtsi dhe n prvoj, n mnyr q t mundsohet hyrja e mjeshtrve me prvoj n profesionin e msimdhnies. Aftsimi dhe kualifikimi i msimdhnsve t AAP-s duhet t theksoj kompetencn dhe cilsin e puns m par se teorit akademike e pedagogjike. Modulet e aftsimit duhet t zhvillohen pr t theksuar shkathtsit dhe kompetencat e nevojshme pr msimdhnie n shkollat profesionale, si pr shembull, shkathtsit analitike, teknika e demonstrimit, shkathtsit dhe kompetenca e vlersimit, msimdhnsi si mjeshtr reflektues, msimdhnia pr t rriturit e t tjera. Sfidat n nivelin e aftsimit t msimdhnsve pa shkputje nga puna Zhvillohen kapacitetet e aftsimit t msimdhnsve pa shkputje nga puna . N kohn kur aftsimi i msimdhnsve pa shkputje nga puna sht br i obliguar pr t gjith msimdhnsit, sfida m e madhe mbetet ndrtimi i kapaciteteve trajnuese dhe ofrimi i trajnimit pr t gjith msimdhnsit. Do t nevojitet s paku dyfishimi i kapaciteteve nse mtohet plotsimi i nevojave pr aftsim (krkesa e tanishme sht q secili msimdhns t vijoj 30 or t zhvillimit profesional n vit). Procesi i zhvillimit t kurrikulave t reja, i cili pritet t filloj n shtator 2010, do t luaj rol me rndsi pasi q do t krkoj zotrimin e metodave t reja t t nxnit e t msimdhnies pr zbatimin e kurrikulave t reja. Prpjekje masovike pr aftsimin e msimdhnsve do t duhen pr t ndihmuar msimdhnsit pr 109
arritjen e ktij synimi. Msimdhnsit e AAP duhet t ken mundsi q rregullisht t prditsojn kompetencat e veta n fushn e risive teknologjike. Duhet t krijohen kushte q ata t kalojn periudha t shkurta n kompani t ndryshme duke prditsuar shkathtsit e veta. Ofrimi i aftsimit pr zbatimin e Kornizs s Kurrikulimit t Kosovs. Msimdhnsit e Kosovs do t ballafaqohen me sfida t mdha n rrugn pr zbatimin e risive q sjell Korniza e Kurrikulumit e Kosovs. N kt kuptim, atyre do tu duhen shkathtsi plotsuese pr t qen n gjendje t implementojn kurrikulat e bazuara n kompetenca, t aplikojn t nxnit e integruar (global), dhe sidomos n klasat 0 9 pr t dhn msim n fushat e integruara kurrikulare t t nxnit n vend t kurrikulave t tanishme lndore. Nga ata do t krkohet q t jen m aktiv n procesin e zhvillimit e t planifikimit t silabuseve t veta se sa kan qen deri m tani. Pr msimdhnsit n shrbim do t duhej marr seriozisht n shqyrtim nj program i aftsimit t bazuar n kompetenca, n metodologjit e msimdhnies dhe n vlersimin e nxnsve. T gjitha kto do t krkojn nj program t veant kombtar pr zhvillimin e msimdhnsve (pos planeve dhe krkesave pr licencimin e msimdhnsve). Duhet zhvilluar nj program pr aftsimin e msimdhnsve t arsimit dhe aftsimit profesional pr msimdhnsit q japin lndt e prgjithshme. N baz t Kornizs s Kurrikulumit t Kosovs ata duhet tu mundsojn nxnsve t fitojn kompetencat kryesore t parapara pr t gjith nxnsit, mirpo n rastin e nxnsve t arsimit e aftsimit profesional lndt e prgjithshme duhet tu prshtaten profesioneve prkatse. Sigurimi i buxhetit t qndrueshm pr aftsimin dhe avancimin e msimdhnsve . Sigurohet nj buxhet afatgjat dhe i parashikueshm pr aftsimin e msimdhnsve. MASHT duhet t siguroj nj sistem t stimulimeve t rregullta n paga pr vlersimin dhe promovimin e msimdhnsve si pjes e procesit t licencimit. Prmirsimi i menaxhimit t shrbimeve pr aftsim pa shkputje nga puna . Prgjegjsia pr zhvillimin profesional t msimdhnsve sht bartur n nivel t komunave. Do t duhet zhvilluar nj strategji pr kanalizimin e fondeve prej niveleve qendrore n ato komunale pr zhvillimin profesional t msimdhnsve. Komunat do t ken nevoj pr aftsim n fushn e menaxhimit t zhvillimit profesional t msimdhnsve dhe pr prmirsim t kapaciteteve pr vlersimin cilsor t performancs s msimdhnsve si nj nga krkesat kryesore pr t fituar licencn dhe pr tu avancuar. Prmirsimi i sistemit pr menaxhimin e informatave pr aftsimin e msimdhnsve n nivel t MASHT-it. Menaxhimi i informatave pr aftsimin e msimdhnsve sht i nevojshm me qllim t (i) prcjelljes s prparimit t msimdhnsve drejt plotsimit t krkesave pr licencim, (ii) prfitimit t informacionit pr zhvillimin e politikave lidhur me vendimet pr aftsimin e msimdhnsve, dhe (iii) t kuptuarit t profilit individual t msimdhnsve dhe t identifikimit t nevojave prioritare pr zhvillim profesional. 110
Sigurimi i aftsimit pedagogjik pr msimdhnsit pa formim pedagogjik gjat studimeve t rregulta . Msimdhnsit q nuk kan pasur formim pedagogjik gjat studimeve t tyre t rregullta do t duhet t prfitojn nga programe t aftsimit pedagogjik pa shkputje nga puna. N kontekstin e tanishm, do t zhvillohet nj kurs i bazuar n nevojat prkatse n suaza t kornizs pr zhvillimin profesional t msimdhnsve dhe t procesit pr licencimin e msimdhnsve. Kjo vlen veanrisht pr msimdhnsit e ardhshm t AAP-s. Sigurimi i aftsimeve pr lndt specifike. Theksi bie mbi sigurimin e programeve t aftsimit n metodat e lndve specifike. Objektiva e prgjithshme Objektiva e prgjithshme e nsektorit t zhvillimit t msimdhnsve sht q t ndrtohet nj sistem efektiv dhe i qndrueshm i zhvillimit t msimdhnsve me qllim q t prmirsohet cilsia e arsimit. Ky qllim strategjik synon t bart nnsketorin e zhvillimit t msimdhnsve n Kosov nga faza e tij emergjente n nj faz zhvillimore ku do t ishte n prputhshmri me rrjedhat e ngjashme n rajon dhe n vendet evropiane. Prioritetet Prioritetet kryesore n kt nnsektor jan: T funksionalizohet plotsisht licencimi i msimdhnsve; T krijohen mekanizmat prkrahs pr msimdhnsit pr ti ndihmuar ata q t arrijn standardet; T prkrahen msimdhnsit n zbatimin e suksesshm t Kornizs Kurrikulare t Kosovs; T prmirsohen shrbimet e zhvillimit dhe aftsimit t msimdhnsve para shrbimit dhe pa shkputje nga puna; T vazhdohet hartimi dhe zbatimi i kurrikulave cilsore dhe t ndjeshme lidhur me shtjet gjinore; T ndihmohen komunat dhe shkollat n bashkrenditjen e prpjekjeve dhe pr organizimin e programeve pr aftsimin e msimdhnsve n komuna.
shtjet e ndrlidhura Universiteti i Prishtins ofron programe t zgjedhura pr prgatitjen e msimdhnsve n gjuht e pakicave boshnjake dhe turke, kryesisht pr klasat 1-5 t shkolls fillore). Sfida kryesore mbetet sigurimi i prgatitjes cilsore t msimdhnsve para shrbimit pr t gjitha gjuht e komuniteteve pakic. Krijimi i mundsive pr prgatitje t msimdhnsve nga komunitetet ndihmon n integrimin e komuniteteve n suaza t kornizs arsimore. Nj aspekt i rndsishm n kt kontekst jan vshtirsit 111
me t cilat prballen msimdhnsit nga komunitetet gjat regjistrimit n arsimin e lart (programet pr arsim) n disa nga vendet fqinje, t cilat nuk e kan njohur ende realitetin e ri t shtetit t Kosovs. Kjo paraqet vshtirsi sidomos pr pjestart e komunitetit boshnjak e atij goran, t cilt, n munges t shanseve n Kosov, do t duhej t prcaktoheshin t studiojn ose n Serbi ose Bosnj e Hercegovin. Pr shkak t situats s prgjithshme politike n vend, sistemi ende nuk ka arritur t integroj komunitetin serb n suaza t kornizs kosovare arsimore dhe kjo mbetet nj sfid. Barazia gjinore n Universitetin e Prishtins sht gati 50 pr qind. Megjithkt, studentet jan n shumic n fakultetet q ofrojn programe arsimore. N baz t statistikave t UP-s pr vitin 2008/09, femrat prbnin 73.1 pr qind t studentve t Fakultetit t Edukimit, 69.7 pr qind t studentve t Fakultetit t Filologjis, ndrsa konstatohen % m t ulta n Fakultetin e Arteve (45 pr qind) dhe n Fakultetin e Edukats Fizike (23 pr qind). Zhvillimi dhe aftsimi i msimdhnsve para shrbimit dhe ai pa shkputje nga puna pr msimdhnsit e shkollave n gjuhn serbe, do t vazhdoj t mbetet nj sfid pr autoritetet qendrore e komunale t Kosovs. Prkundr kornizs fleksibile ligjore pr arsimimin e ktij komuniteti q ofron Plani Gjithprfshirs i Ahtisaarit, komuniteti serb vazhdon t mos marr pjes n nismat pr bashkpunim dhe integrim n sistemin arsimor t Kosovs. Kuotat jan t rezervuara pr komunitetet n t gjitha nivelet e programeve arsimore n universitet dhe sipas mundsive kurset organizohen n gjuht e komuniteteve. Asnj nga fakultetet arsimore aktualisht nuk prgatit msimdhns pr qendrat burimore (ish-shkollat speciale), gj q ka ndikim t madh n ofrimin e arsimimit cilsor pr nxnsit me nevoja t veanta arsimore. N t njjtn koh, ekziston vetm nj numr i vogl i kurseve inkluzive q organizohen n institucionet pr prgatitjen e msimdhnsve. Kjo ndikon negativisht n natyrn gjithprfshirse t sistemit arsimor t Kosovs dhe n integrimin e shtjeve t ndrlidhura (si pr shembull gjinit, komunitetet minoritare dhe nevojat e veanta arsimore). Ka nevoj pr nj llojllojshmri m t madhe t programeve dhe kurseve para shrbimit dhe t atyre pa shkputje nga puna n fushn e arsimit gjithprfshirs pr t gjith msimdhnsit (reagimi ndaj nevojave individuale t nxnsve, prkrahja e nxnsve n paralelet e rregullta e ttjera). Asnj nga fakultetet q prgatisin msimdhns nuk merren me krkesat e veanta t msimdhnsve t AAP-s. Zhvillimi i nj kursi t aftsimit pr msimdhnsit e AAP-s duhet t jet prparsi nse synohet ofrimi i arsimit dhe aftsimit cilsor n shkollat profesionale q do t plotsonte krkesat e BEs. Licencimi i msimdhnsve duhet t pasqyroj nevojat e sektorit n t cilin punojn msimdhnsit. Msimdhnsit e AAP-s duhet t plotsojn krkesa t ndryshme pr licencim duke vn theksin n praktik e kompetenc m par se n kualifikime t larta akademike.
112
Caqet ZHM 1. ZHM 2. Deri n fund t vitit 2016 t gjitha udhzimet administrative pr ZHM jan harmonizuar me rregullativn ligjore n fuqi dhe jan duke u zbatuar. Deri n fund t vitit 2016, t paktn 80% e prfaqsuesve t MASHT (NJAM dhe inspektort), t DKA-ve dhe drejtorve t shkollave jan trajnuar n programe t akredituara pr udhheqje dhe menaxhim dhe sht prmirsuar barazia gjinore. Deri n fund t vitit 2014 jan ndrtuar kapacitetet pr vlersimin e nevojave pr ZHPM. Deri n fund t vitit 2012 sht ndrtuar sistemi pr futjen e t dhnave pr trajnime. Deri n fund t vitit 2016, MASHT akrediton t paktn 40 programe pr ZHPM t bazuara n nevojat e msimdhnsve. Deri n fund t vitit 2016, MASHT n bashkpunim me AKK certifikon dhe licencon trajnert e programeve pr ZHPM (zgjedhja e msimdhnsve duhet t jet e baraspeshuar nga aspekti gjinor). Deri n fund t 2016, 90% e msimdhnsve kan riprtrir licencn, ndrsa 5-10% jan promovuar n nj nivel m t lart duke respektuar barazin gjinore. Deri n fund t vitit 2016 jan krijuar mekanizmat pr zhvillimin me baz n shkoll pr t siguruar qndrueshmri t trajnimeve brenda shkollave. Deri n fund t vitit 2016 funksionojn mekanizmat pr monitorim dhe vlersim t programeve t trajnimit dhe t ndikimit t tyre. Deri n fund t vitit 2016, t paktn 15% e zyrtarve t arsimit dhe msimdhnsve marrin pjes n programe t prbashkta rajonale dhe ndrkombtare t ZHPM. Deri n fund t vitit 2013, t nxnit nga arsimi joformal dhe aftsimi n shrbim njihen nga fakultetet arsimore me rastin e kualifikimit/ rikualifikimit t msimdhnsve. Deri n fund t vitit 2016, t gjitha programet e fakulteteve asrsimore jan t harmonizuara me politikat arsimore t MASHT, si dhe 80% e personelit t ktyre fakulteteve jan aftsuar n programe t ZHPM-s. Deri n fund t vitit 2010 jan rritur mundsit pr zhvillimin e krkimeve shkencore n fakultetet arsimore.
ZHM 3. ZHM 4. ZHM 5. ZHM 6.
ZHM 7. ZHM 8. ZHM 9. ZHM 10. ZHM 11.
ZHM 12.
ZHM 13.
113
ZHPM 1: Deri n fund t vitit 2016 t gjitha udhzimet administrative pr ZHM jan harmonizuar me rregullativn ligjore n fuqi dhe jan duke u zbatuar. PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 T gjitha kto mund t bhen n vitet 2011 2012 1.1. Infrastruktura ligjore pr 1.3. Jan krijuar mekanizmat dhe 1.5. Jan duke u zbatuar t ZHPM e kompletuar dhe n procedurat pr zbatimin e gjitha udhzimet prputhje me ligjet n fuqi udhzimeve administrative t administrative pr ZHPM 1.2. Jan pilotuar mekanizmat MASHT pr ZHPM dhe procedurat pr 1.4. Procesi i licencimit t realizimin e procesit t msimdhnsve sht licencimit funksional n t gjitha komunat AKTIVITETET 1.1. Rishikohet, kompletohet dhe aprovohet korniza ligjore pr ZHPM. 1.2. 1.3. Caktohen mekanizmat dhe procedurat pr zbatimin e udhzimeve administrative pr ZhPM. Krijohen mekanizmat dhe procedurat pr funksionalizimin e procesit t licencimit.
1.4. Krijohen mekanizmat dhe procedurat pr financimin e zhvillimit profesional t msimdhnsve (ZhPM).
114
ZHM 2: Deri n fund t vitit 2016, t paktn 80% e prfaqsuesve t MASHT (NJAM dhe inspektort), t DKA-ve dhe drejtorve t shkollave jan trajnuar n programe t akredituara pr udhheqje dhe menaxhim dhe sht prmirsuar barazia gjinore PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 2.1. Ekziston bashkpunimi n 2.4. S paku 50% t zyrtarve t 2.5. T paktn 80% e mes t nivelit qendror dhe MASHT (NjTM dhe inspek.), zyrtarve t MASHT (NjTM komunal DKA-ve dhe drejtorve t dhe inspek.), DKA-ve dhe 2.2. sht akredituar programi i shkollave jan trajnuar pr drejtorve t shkollave trajnimit pr udhheqje menaxhim dhe udhheqje jan trajnuar pr dhe menaxhim dhe respektohet barazia menaxhim dhe udhheqje 2.3. S paku 20% t zyrtarve t gjinore dhe respektohet barazia MASHT (NjAM dhe gjinore inspektorati), DKA-ve dhe drejtorve t shkollave jan trajnuar pr menaxhim dhe udhheqje dhe respektohet barazia gjinore AKTIVITETET 2.1. Mbahen takime t rregullta n mes t MASHT-it, DKA-ve, Shkollave dhe komunitetit. 2.2. Prgatitet dhe akreditohet programi pr udhheqje dhe menaxhim duke pasur parasysh barazin dhe balancin gjinor. 2.3. Organizohen trajnime pr udhheqje dhe menaxhim pr stafin e MASHT, DKA-ve dhe drejtort e shkollave duke pasur parasysh barazin dhe balancin gjinor.
115
ZHM 3: Deri n fund t vitit 2014 jan ndrtuar kapacitetet pr vlersimin e nevojave pr ZHPM PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 3.1 Jan hartuar procedurat 3.3 Jan ndrtuar kapacitetet pr dhe kriteret pr vlersimin vlersimin e nevojave pr e nevojave pr ZhPM ZHPM 3.2 sht angazhuar nj agjenci 3.4 sht ndrmarr vlersimi i pr vlersim t nevojave ZHPM n t gjitha shkollat pr ZHPM AKTIVITETET 3.1. Hartohen procedurat dhe kriteret pr vlersim t nevojave pr ZHPM. 3.2. Angazhohet nj agjenci pr vlersim t nevojave dhe ndrtim t kapaciteteve pr vlersim.
ZHM 4: Deri n fund t vitit 2014 sht ndrtuar sistemi pr futjen e t dhnave pr trajnime PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 9. sht funksionale baza e 4.3 Jan aftsuar zyrtart / t dhnave pr administratort prkats pr programet e trajnimit futjen e t dhnave pr dhe pr msimdhnsit trajnime n bazn e t e trajnuar dhnave 10. Jan prcaktuar procedurat pr futjen e t dhnave t msimdhnsve t trajnuar AKTIVITETET 4.1. Krijohet programi softuerik pr programet e trajnimit dhe msimdhnsit e trajnuar. 4.2. 4.3. Hartohen procedurat pr futjen e t dhnave pr trajnime. Aftsohen personat prgjegjs pr futjen e t dhnave.
116
ZHM 5: Deri n fund t vitit 2016, MASHT akrediton t paktn 40 programe pr ZHPM t bazuara n nevojat e msimdhnsve PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 5.1. S paku 20 programe 5.3. Jan hartuar dhe pilotuar 5.5. Jan hartuar dhe pilotuar trajnimi pr ZHPM jan programe t reja trajnimi, t s paku 40 programe akredituar cilt pasqyrojn sidomos trajnimi pr ZHPM sipas 5.2. sht publikuar katalogu i kompetencat e ndryshme t nevojs s msimdhn. programeve pr ZHPM nevojshme pr 5.6. S paku 10 programe t msimdhnsit e AAP-s reja jan akredituar 5.4. S paku 10 programe t reja jan akredituar AKTIVITETET 5.1. Hartohen/freskohen programet trajnuese pr implementimin e kornizs kurrikulare, pr trajnime metodologjike, lndore, arsim gjithprfshirs, TIK, etj. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6. Hartohen/freskohen programet trajnuese pr msimdhnsit e profileve joarsimore. Inkurajohen IAL pr zhvillimin e programeve t trajnimit pr msimdhnsit n shrbim. Pilotohen programet e reja t trajnimit, sidomos pr msimdhnsit e AAP-s. Akreditohen programet trajnuese. Hartohet, freskohet dhe publikohet katalogu i trajnimeve.
ZHM 6: Deri n fund t vitit 2016, MASHT n bashkpunim me AKK certifikon dhe licencon trajnert e programeve pr ZHPM PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 6.1. Jan aftsuar trajnert pr 6.2. Jan aftsuar trajnert pr realizimin e programeve t realizimin e programeve t trajnimit reja t trajnimit AKTIVITETET 6.1. Organizohen trajnime pr trajner pr programe t ndryshme t trajnimit. 6.2. Organizohen trajnime pr trajner pr komunitete t ndryshme (serb, boshnjak, turq, rom, ashkalinj, egjiptian).
117
ZHM 7: Deri n fund t 2016, 90% e msimdhnsve kan riprtrir licencn, ndrsa 5-10% jan promovuar n nj nivel m t lart; promovimi bhet n baz t kritereve t prcaktuara PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 7.1. sht themeluar nj trup pr 7.4. T gjith msimdhnsit 7.5. 90% e msimdhnsve koordinim dhe menaxhim t kan marr pjes n kan riprtrir licencn, ZHPM programe trajnimi t ndrsa 5-10% jan 7.2. Qendrat Didaktike ofrojn akredituara dhe kan promovuar duke siguruar shrbime cilsore pr trajnime prfituar s paku 120 or barazi gjinore 7.3. S paku 80% e msimdhnsve kan marr pjes n programe t akredituara dhe kan prfituar s paku 60 or AKTIVITETET 7.1. Krijohet nj trup pr koordinim dhe menaxhim t ZHPM. 7.2. Prkrahen Qendrat Didaktike dhe hapsirat trajnuese pr ofrimin e shrbimeve pr trajnime.
7.3. Organizohen trajnime t ndryshme cilsore pr ZHPM deri n 30 or/vit pr do msimdhns (trajnime pr zbatimin e Kurrikulumit t ri, metodologjike, lndore, arsim gjithprfshirs, TI, msimdhnsit e profileve joarsimore etj.). ZHM 8: Deri n fund t vitit 2016 jan krijuar mekanizmat pr zhvillimin me baz n shkoll pr t siguruar qndrueshmri t trajnimeve brenda shkollave PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 8.1. Jan funksionalizuar aktivet 8.3. Jan krijuar grupet pr ZHPM 8.4. Shkollat pajisen me profesionale brenda brenda shkollave (trajnert, literatur pr ZHPM dhe shkollave monitoruesit, mentort, krijohen mekanizmat 8.2. Planet individuale pr ZHPM vlersuesit) prkatse n t gjitha t msimdhnsve shkollat. prfshihen n PZHSH AKTIVITETET 8.1. Funksionalizohen aktivat profesionale n shkolla. 8.2. Themelohen grupet pr ZHPM brenda shkolls. 8.3. Prgatiten plane individuale pr ZHP nga ana e msimdhnsve. 8.4. Prfshihen planet pr ZHPM t msimdhnsve n PZHSH. 8.5. Pajisen shkollat me literatur pr ZHPM. 118
ZHM 9: Deri n fund t vitit 2016 funksionojn mekanizmat pr monitorim dhe vlersim t programeve t trajnimit dhe t ndikimit t tyre PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 9.1. Jan prcaktuar 9.3. sht hartuar plani dhe 9.5. Jan monitoruar dhe mekanizmat pr instrumentet pr monitorim vlersuar t gjitha monitorim dhe vlersim t dhe vlersim programet pr ZhPM programeve t trajnimit 9.4. 40 % e t gjitha programeve 9.6. 80 % e t gjitha programeve 9.2. Jan zhvilluar mekanizmat pr zhvillimin e pr zhvillimin e pr mentorimin e msimdhnsve (dmth. 40 % msimdhnsve (dmth. 80 msimdhnsve n punn t msimdhnsve % t msimdhnsve e tyre t prditshme t pjesmarrs) vazhdojn me pjesmarrs) vazhdojn me bartjes s rezultateve t programe t duhura programe t duhura programeve aftsuese n prcjellse (kshillim, prcjellse (kshillim, klasa mentorim) n punn e tyre t mentorim) n punn e tyre prditshme t prditshme AKTIVITETET Prcaktohen prgjegjsit pr monitorim n nivel t MASHT, DKA-ve dhe shkollave. Krijohen mekanizmat pr monitorim dhe vlersim t programeve pr ZHPM. Hartohet plani dhe instrumentet pr monitorim dhe vlersim. Organizohet monitorimi dhe vlersimi i programeve pr ZHPM. Hartohet raporti pr vlersim s bashku me rekomandime.
9.1. 9.2. 9.3. 9.4. 9.5.
9.6. Themelohen dhe ndrtohen kapacitetet e ekipeve t specializuara pr t mbikqyrur, mentoruar dhe kshilluar msimdhnsit pas vijimit t programeve t aftsimit (pr shembull, grupet kshilluese n shkolla).
119
ZHM 10: Deri n fund t vitit 2016, t paktn 15% e zyrtarve t arsimit dhe msimdhnsve marrin pjes n programe t prbashkta rajonale dhe ndrkombtare t ZHPM PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 10.1. T paktn 5% e zyrtarve 10.2. T paktn 10% e zyrtarve 10.3. T paktn 15% e arsimor dhe arsimor dhe msimdhnsve zyrtarve arsimor dhe msimdhnsve marrin marrin pjes n projekte t msimdhnsve marrin pjes n projekte t prbashkta rajonale dhe pjes n projekte prbashkta rajonale dhe ndrkombtare duke rajonale dhe ndrkombtare duke siguruar barazin gjinore ndrkombtare duke siguruar barazin gjinore siguruar barazin gjinore AKTIVITETET 10.1. Organizohen projekte t prbashkta rajonale dhe ndrkombtare (trajnime, konferenca, etj.) 10.2. Prkrahen msimdhnsit pr pjesmarrje n projekte rajonale dhe ndrkombtare.
ZHM 11: Deri n fund t vitit 2013, t nxnit nga arsimi joformal dhe aftsimi n shrbim njihen nga fakultetet arsimore me rastin e kualifikimit/ rikualifikimit t msimdhnsve PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 11.1. Jan ndrtuar mekanizmat 11.2. T nxnit paraprak nga dhe procedurat pr njohjen arsimi joformal dhe aftsimi e kualifikimeve n mes t n shrbim njihen nga FA me arsimit formal dhe jo rastin e kualifikimit/ formal, para shrbimit dhe rikualifikimit n shrbim AKTIVITETET 11.1. Zhvillohen politika pr barasvlersim t arsimit formal dhe joformal. 11.2. Zhvillohen politika pr barasvlersim t trajnimeve t msimdhnsve para dhe atyre n shrbim. 11.3. Krijohen mekanizmat n fakultetet arsimore pr njohjen e t nxnit nga arsimi joformal dhe t aftsimit t msimdhnsve n shrbim.
120
ZHM 12: Deri n fund t vitit 2016, t gjitha programet e fakulteteve asrsimore jan t harmonizuara me politikat arsimore t MASHT, si dhe 80% e personelit t ktyre fakulteteve jan aftsuar ne programe t ZHPM-s PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 12.1. Ekziston bashkpunimi n 12.7. S paku 40% e stafit t FA 12.11. S paku 80% e stafit t mes t MASHT e marrin pjes n t pakn 2 FA marrin pjes n t fakulteteve arsimore (FA) programe trajnimi pr ZHP pakn 2 programe t UP-s, fakulteteve 12.8. FA rishikojn dhe freskojn trajnimi pr ZHP arsimore dhe 10% t programeve t tyre 12.12. sht organizuar institucioneve t AL do vit vlersimi i jashtm i 12.2. T gjitha FA hartojn PZH 12.9. Praktikat e msimdhnies programeve pr 12.3. S paku 20% e stafit t FA zbatohen me sukses n t prgatitjen e marrin pjes n t pakn 2 gjitha FA msimdhnsve programe trajnimi pr ZhP 12.10. Programi i trajnimit pr 12.13. T gjitha programet e 12.4. Jan shtuar kapacitetet msimdhnsit e profileve jo fakultetet arsimore jan pr zhvillimin e arsimore zbatohet me harmonizuar plotsisht programeve t FA sukses me dispozitat e 12.5. T gjitha FA kan aprovuar udhzimeve rregulloren pr praktikn e administrative t MAShTmsimdhnies it. 12.6. Jan hartuar politikat, procedurat dhe programet pr msimdhnsit e profileve joarsimore
121
AKTIVITETET 12.1. Organizohet nj seri e takimeve informative me FA pr politikat e MASHT, si dhe pr politikat dhe praktikat ndrkombtare t ZHM. 12.2. Prkrahen fakultetet arsimore n hartimin e PZH.
12.3. Organizohen trajnime pr ZHP t stafit t FA (metodologjit e reja t msimdhnies, arsimin gjithprfshirs, IT, etj.). 12.4. 12.5. 12.6. Organizohen trajnime pr stafin e FA pr zhvillimin e programeve. Hartohet dhe aprovohet rregullativa pr praktikn e msimdhnies n FA. Prkrahen FA n zbatimin e praktiks s msimdhnies n shkolla.
12.7. Prkrahen FA n ofrimin e mundsive pr studim pr studentt me nevoja t veanta arsimore dhe t grupeve t margjinalizuara. 12.8. 12.9. Krijohen mekanizmat dhe procedurat pr msimdhnsit e profileve jo arsimore (AAP). Hartohen programet pr aftsim t msimdhnsve t profileve joarsimore.
12.10. Pilotohet programi pr msimdhnsit e profileve jo arsimore me nj grup t msimdhnsve. 12.11. Vlersohet programi i pilotuar. 12.12. Prkrahet bashkpunimi institucional n mes t fakulteteve arsimore, si dhe n mes t fakulteteve arsimore dhe institucioneve t AL (tituj t prbashkt, tituj t njkohshm, shkmbim t stafit dhe programeve, transferim t ECTS). 12.13. Organizohet vlersimi i prgjithshm dhe i pavarur i programeve t prgatitjes s msimdhnsve.
122
ZHM 13: Deri n fund t vitit 2016 jan rritur mundsit pr zhvillimin e krkimeve shkencore n fakultetet arsimore. PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 13.1. Ekzistojn plane veprimi 13.3. Stafi akademik i FA sht 13.4. do departament i FA t fakulteteve arsimore prfshir n s paku 10 prfshihet n s paku nj pr hulumtime n arsim programe hulumtimi n projekt hulumtues n 13.2. S paku 20% e stafit t FA arsim arsim do vit jan trajnuar pr prfshirje n hulumtimet n arsim dhe zhvillim t projekteve AKTIVITETET 13.1. Hartohen plane veprimi pr hulumtimet n arsim n nivel t UP (grupi i fakulteteve arsimore). 13.2. Organizohen trajnime pr stafin e FA pr hulumtime n arsim (zhvillimi i projekteve pr hulumtime, aplikim n fonde t BE, pr shtimin e kapaciteteve pr hulumtime n FA, etj.). 13.3. 13.4. 13.5. etj.). Zhvillohen projekte nga departamentet e FA pr hulumtime n arsim. Publikohen rezultatet e hulumtimeve. Prkrahet mobiliteti i stafit t FA (projekte hulumtuese, vizita studimore, programe pr ZHP
123
Prmbledhja financiare Kostoja zhvillimore dhe shpenzimet e ndrlidhura operative pr kt nnsektor jan llogaritur si n vijim: Tabela 5.5 Prmbledhja financiare pr zhvillimin profesional t msimdhnsve Nnsektori dhe caku Kostoja zhvillimore 2011-2016 117 500 16 500 51 420 182 540 36 800 177 700 941 600 58 900 489 500 15 000 642 200 183 650 2 913 310 Kostoja operative 2011-2016 0 0 0 0 0 6 330 900 1 080 000 0 0 0 0 360 000 7 770 900 Gjithsejt Kostoja shpenzime vjetore 2011-2016 operative prtej 2016 16 500 0 51 420 182 540 36 800 6 508 600 2 021 600 58 900 489 500 15 000 642 200 543 650 10 684 210 0 1 750 0 0 1 254 660 180 000 0 0 0 0 65 000 1 501 410
1. Hartimi i legjislacionit 3. Vlersimi i nevojave pr zhvillimin e kapaciteteve dhe zhvillim profesional 4. Sistemi i menaxhimit t informatave 5. Akreditimi i programeve 6. Licencimi i trajnerve 7. Licencimi i msimdhnsve 8. Zhvillimi profesional me baz n shkoll 9. Monitorimi e vlersimi i trajnimeve 10. Bashkpunimi rajonal 11. Njohja e t nxnit paraprak 12. Programet para shrbimit 13. Hulumtimet n fakultetet arsimore Gjithsej Elementet kryesore t shpenzimeve lidhen me: Licencimin e msimdhnsve
Shpenzimet operative pr licencimin e msimdhnsve prfshijn: Shpenzimet operative pr 8 antar t personelit n autoritetin e ri; Aftsimi i vazhdueshm i msimdhnsve i vlersuar n 1,2 milion n vit; Fonde t veanta pr projekte hulumtuese arsimore (50 000 ) dhe publikimi i rezultateve t tyre (15 000 ).
124
5.5 Arsimi i lart (AL)

Republika e Kosovs ka popullatn m t re n Evrop dhe e sheh kapitalin njerzor si pasurin m t rndsishme e cila do t prkrah zhvillimin e ardhshm t Kosovs. Arsimi i lart po kalon npr nj faz t rritjes intensive t numrit t studentve, mirpo alokimet buxhetore, investimet dhe numri i personelit akademik nuk po i prcjellin ritmet e zhvillimit. Arsimi i lart n Kosov prfshin institucionet publike e private t arsimit t lart. Edhepse Kosova zyrtarisht nuk sht pjes e Procesit t Bolonjs, t gjitha institucionet e arsimit t lart (me prjashtim t Universitetit Amerikan t Kosovs), i respektojn udhzimet e Bolonjs. Agjencia e Akreditimit e Kosovs udhheq procesin e akreditimit pr t gjitha institucionet e arsimit t lart. Sistemi i arsimit t lart funksionon n baz t Ligjit pr Arsimin e Lart t miratuar n vitin 2002, i cili aktualisht sht duke u rishikuar, dhe n baz t Strategjis pr Arsimin e Lart me pikat e referimit t vendosura pr periudhn 2005-2015. Sfidat Pr shkak t popullats s re numri i studentve sht duke u shtuar do vit. Kjo paraqet nj sfid pr qeverin prkitazi me financimin, por edhe pr zhvillimin e mekanizmave dhe instrumenteve pr t siguruar qasje t barabart dhe arsimim cilsor pr t gjith studentt. Nj sfid tjetr pr sistemin e arsimit t lart sht prodhimi i t diplomuarve me shkall t lart t punsueshmris n Kosov, n rajon dhe m gjer. Nj prbrs i rndsishm pr cilsi t mir t msimdhnies dhe t t nxnit, sht krkimi shkencor i cili krkon investime shtes dhe shkathtsi t ndryshme nga ato q zotrojn personeli akademik aktualisht n kto institucione. Jan edhe sfidat e mdha q kan t bjn me shtjet e ndrlidhura prkitazi me barazin, cilsin, gjinin, prkatsin etnike dhe gjendjen ekonomike. Plotsimi i kornizs ligjore pr institucionet e arsimit t lart Disa ligje jan miratuar nga Kuvendi i Republiks s Kosovs, t cilat ose e prcaktojn drejtprsdrejti arsimin e lart ose kan ndikim n t. Ligji pr Arsimin e Lart sht duke u rishikuar dhe pritet t miratohet deri n fillim t vitit 2010. Rritja e pjesmarrjes n arsimin e lart dhe sigurimi i qasjes s barabart n arsimin e lart. Duhet menduar nse prfshirja e 25 % t grup-moshs 18-24 vje n arsimin e lart sht objektiv i mjaftueshm kur merret parasysh rndsia e kapitalit njerzor pr zhvillimin e Kosovs. Sigurimi i rritjes s buxhetit dhe i prdorimit m efikas t resurseve nga institucionet e arsimit t lart. Sfida m e madhe pr MASHT-in dhe IAL-t qndron n vendosjen e lidhjeve me
125
ekonomin dhe n krijimin e mekanizmave pr prcjelljen e punsueshmris s t diplomuarve. Tashm ekzistojn disa nisma pr tu ofruar shrbime studentve nprmjet t Qendrs pr Shrbime t Prkrahjes pr Studentt (LINK), n UP dhe prmes zyrave t karriers n disa institucione private. Megjithkt, aktualisht, shumica e resurseve prdoren pr pagat, nj pjes e vogl pr shrbime e mallra dhe fare pak pr zhvillim e programe. Lidhur me financimin, raporti tregon se buxheti i Strategjis pr AL nuk sht bazuar n Kornizn Afatmesme t Shpenzimeve (KASH) dhe pr kt arsye pritet q t paraqiten boshllqe n financimin e objektivave t parashtruara n kt strategji. T sigurohet q kurrikulat pasqyrojn nevojat e tregut t puns, ndihmojn n rritjen e punsueshmris s t diplomuarve dhe ndikojn n prmirsimin e imazhit t arsimit t lart n Kosov, pos tjerash, edhe duke qen t ndjeshme ndaj aspekteve gjinore. Nj orientim m i fuqishm i institucioneve t arsimit t lart kah krkimet shkencore, transferi i teknologjis, ndrmarrsia dhe kah bashkpunimi m i ngusht me ekonomin do t sillte prfitime t shumfishta pr t gjitha palt dhe do t ishte n funksion t rritjes s punsueshmris dhe qndrueshmris si t ekonomis ashtu edhe t sistemit arsimor. Vendosja e standardeve t cilsis n msimdhnie e n krkime shkencor . Megjithse Kosova nuk sht nnshkruese e Procesit t Bolonjs, komponentat kryesore t ligjit e t politikave t arsimit t lart n Kosov flasin pr nevojn pr t dyfishuar prpjekjet pr jetsimin e mirfillt t veprimeve t duhura n drejtim t ktij procesi. Prioritetet n krkimet shkencore jan identifikuar n Programin Kombtar t Krkimeve Shkencore pr periudhn 2010-2015, i cili i parashtron caqet specifike krkimore dhe teknologjike t nevojshme pr t prkrahur zhvillimin shoqror e ekonomik t Kosovs n drejtim t nj shoqrie t bazuar n dije. Prkrahja e Kshillit Kombtar t Shkencs pr adresimin e fushave prioritare krkimore. Kto prioritete ishin identifikuar n baz t ndrveprimit konkret n mes t shkencs, qytetarve dhe bizneseve. Strategjia ka parapar edhe krijimin e nj fondi pr aktivitete krkimore-shkencore, i cili sht vn n dispozicion t hulumtuesve q nga viti 2010. Sigurimi i nj mjedisi modern pr msimdhnie, nxnie dhe krkime shkencore n institucione t arsimit t lart. Masat prkatse duhet t prfshijn: ndrtesat (q kan qasje edhe pr studentt me nevoja t veanta arsimore), objektet dhe shrbimet pr vendosje t studentve e t ligjruesve t huaj, laboratore, biblioteka, teknologji t informimit e t komunikimit, ndrtimin e sistemeve pr msim n distanc, si dhe sisteme dhe rrjeta komunikimi pr shrbimet studentore. N disa prej ktyre objektivave tashm sht shnuar prparim: sht ndrtuar nj konvikt dhe nj tjetr sht renovuar, jan br investime n ndrtesat e disa fakulteteve, jan br vazhdimisht investime n TIK, investime n biblioteka dhe disa investime n laboratore e t tjera. Megjithkt, ka nevoj pr investime t mtejme pr t siguruar nj mjedis cilsor t msimdhnies e t nxnit n kohn e rritjes s dukshme t prfshirjes n arsimin e lart. 126
Ka nevoj q t garantohet vazhdimsia e funksionimit t pavarur t Agjencis s Akredimit t Kosovs (AAK) dhe financimi i qndrueshm i puns s saj. Tjetr sfid sht lvizja prej rolit administrativ t AAK-s kah nj rol i saj m zhvillimor n mes t AAK-s dhe institucioneve t arsimit t lart. Duhet t ndrmerren masa pr t siguruar nj sistem t sigurimit t cilsis q do t plotsonte t gjitha kriteret e Rrjetit Evropian t Agjencive pr Sigurimin e Cilsis (ENQA) dhe q AAK-ja t prfshihet n Regjistrin e Agjencive Evropiane t Akreditimit. Avancohet bashkpunimi ndrkombtar dhe mobiliteti i personelit dhe i studentve. Ekipi i Kosovs pr Promovimin e Bolonjs (EKPB) me ndihmn e MASHT-it ka zhvilluar dokumentet pr integrimin e arsimit t lart t Kosovs n Programin Evropian t reformave n arsimin e lart. Me qllim t jetsimit t Procesit t Bolonjs jan hartuar dhe zbatuar disa projekte t mbshtetura nga Programi Trans-Evropian (i BE-s) i Mobilitetit pr Studime Universitare (TEMPUS). Institucionet e arsimit t lart n Kosov kan prfituar nga projekte t prkrahura nga TEMPUS-i pr zhvillimin e programeve studimore n tri nivele t studimit, por duhet br m shum pr t siguruar q barazia gjinore t jet pjes integrale e ktyre programeve.
Objektivat e prgjithshme Objektiv e prgjithshme n nnsektorin e arsimit t lart sht hartimi dhe jetsimi i politikave dhe legjislacionit efektiv dhe t qndrueshm pr t prkrahur qasjen e barabart nprmjet t ndrtimit t nj sistemi efikas dhe efektiv t menaxhimit t arsimit t lart cilssor q prodhon student t kalibrit t lart q plotsojn standardet prkatse evropiane dhe pr rritjen e kapaciteteve pr krkime shkencore. Ky qllim strategjik synon t ndrtoj arsimin e lart deri n nivelin q e bn at kompatibil me trendet e ngjashme n rajon dhe n vendet evropiane dhe q e prkrah mobilitetin e studentve e t personelit. Prioritetet 1. Finalizimi i kornizs ligjore pr institucionet e arsimit t lart - Finalizohet Ligji pr Arsimin e Lart pr t siguruar nj korniz pr universitetet publike dhe pr ato private duke i prcaktuar qart t drejtat dhe obligimet e ofruesve t shrbimeve t arsimit t lart dhe duke krijuar nj mjedis ku afirmohet arsimim cilsor. Hartohen t gjitha udhzimet administrative q shrbejn pr t lehtsuar zbatimin e Ligjit t rishikuar t Arsimit t Lart. 2. Rritja e pjesmarrjes dhe sigurimi i qasjes s barabart n arsimin e lart - Rritet pjesmarrja n arsimin e lart duke siguruar plotsimin e standardeve t cilsis, pos tjerash duke siguruar edhe infrastrukturn e duhur fizike dhe qasjen e barabart n arsimin e lart. Arsimi n distanc mund t ishte nj nga mnyrat pr rritjen e shpejt t qasjes n kushtet kur nuk mund t bhet zgjerimi i shpejt i hapsirave fizike. 3. Sigurimi i rritjes s buxhetit pr institucionet e arsimit t lart dhe shfyrtzimi efikas i resurseve Rritet buxheti pr arsimin e lart. Konsolidohen mekanizmat dhe strukturat pr 127
shfrytzimin sa m efikas t resurseve, pr t ofruar stimulim pr projekte krkimoreshkencore, pr investime n infrastruktur, n zhvillimin akademik e t tjera. Ndrtohet korniza ligjore pr t prkrahur institucionet n gjenerimin e mjeteve financiare jashtbuxhetore t cilat do t investoheshin n institucionet e arsimit t lart pr zhvillimin e personelit akademik. 4. Programet e studimit pasqyrojn nevojat e tregut t puns Programet e studimit t institucioneve publike e private t arsimit t lart duhet t pasqyrojn nevojat e tregut t puns dhe duhet t prmirsojn punsueshmrin e t diplomuarve duke promovuar transferin e teknologjis, inovacionin dhe ndrmarrsin. Nj mnyr pr t arritur kt mund t jet nprmjet nj dialogu t vazhdueshm me pundhnsit, mirpo mund t jet e dobishme edhe prshtatja e programeve studimore me prparsit zhvillimore dhe strategjit e punsimit n vend. 5. Vendosja e standardeve t cilsis n msimdhnie e n krkime shkencore Duhet kushtuar vmendje lidhjeve n mes t arsimit t lart dhe krkimeve shkencore, zhvillimit dhe msimit gjat gjith jets ashtu si jan parashtruar n konkluzionet e Komunikatave t Bergenit (2005) e t Londrs (2007). Forcimi i aktiviteteve krkimore-shkencore n institucionet private e publike duke vendosur standardet pr fondet dhe kohn e personelit q do t alokohen pr krkime shkencore, gjithnj duke garantuar cilsin e krkimeve t kryera. Avancohet bashkpunimi ndrkombtar i t gjitha institucioneve t arsimit t lart me qllim t sigurimit t prkrahjes s krkimeve shkencore dhe msimdhnies. Kultivohet zhvillimi i organizuar e institucional i personelit akademik n fushn e msimdhnies e t metodologjis s krkimit shkencor. 6. Sigurimi i nj mjedisi modern pr msimdhnie, nxnie dhe krkime shkencore Vendosen standardet pr proporcionin e numrit t studentve pr infrastrukturn fizike, laboratort, numrin e librave, kompjuterve dhe pajisjeve t tjera pr programet prkatse studimore dhe bhen investimet prkatse. Prmirsohet sistemi pr menaxhimin e informatave dhe pr efikasitetin e administrats. 7. Avancohet bashkpunimi ndrkombtar dhe mobiliteti i personelit dhe i studentve Promovohet dhe prkrahet bashkpunimi i organizuar ndrkombtar. Avancohen aktivitetet pr mobilitetin e personelit e t studentve dhe aktivitetet pr programe t prbashkta studimore. shtjet e ndrlidhura Pjesmarrja e komuniteteve minoritare n Republikn e Kosovs sht nj sfid n kuptimin e sigurimit t qasjes n arsimin e lart. Sa i prket arsimit t minoriteteve, MASHT ka rezervuar vende t regjistrimit n Universitetin e Prishtins pr t gjith kandidatt nga komunitetet joshqiptare (pjestart e komunitetit turk, boshnjak dhe egjiptas), prfshir edhe prkrahje pr mbulimin e disa shpenzimeve, si pr shembull, vendosjen n konvikt, ushqimin e t tjera. N qendrn e Fakultetit t Edukimit n Prizren (Universiteti i Prizrenit), jan prfshir nj numr relativisht i madh i studentve turq dhe boshnjak, t cilt kan mundsi t vijojn studimet n nj program pr prgatitjen e msuesve klasor n gjuhn 128
turke dhe boshnjake dhe n nj program pr aftsimin e msimdhnsve t teknologjis informative pr shkollat e mesme t ulta n gjuhn boshnjake. Edhe nj program tjetr ofrohet n Administratn e Biznesit n gjuhn boshnjake n Fakultetin e Biznesit n Pej. N vitin 2008, MASHT ka inauguruar nj strategji pr pfshirjen e komuniteteve rom, ashkali, egjiptian dhe serb n sistemin arsimor. Rreth 10.000 student (kryesisht t komunitetit serb) vijojn studimet n Universitetin e Mitrovics. Nj nga sfidat mbetet prfshirja e plot e ktij universiteti n kornizn e MASHT-it dhe t Ligjit pr Arsimin e Lart. Nga aspekti i ndihms sociale pr studentt nga familjet e varfra, MASHT do vit ofron nj numr t bursave prmes t cilave studentt lirohen nga pagesa e participimit dhe e vendosjes n konvikt. Q nga viti akademik 2008/09, kto bursa kan filluar t ofrohen bashkrisht nga Universiteti i Prishtins dhe nga MASHT-i. Shum institucione t arsimit t lart ofrojn bursa pr studentt me gjendje t vshtir ekonomike. Nj Zyr pr Barazi Gjinore (ZBGJ) ishte themeluar n vitin 2007 dhe sht e lidhur drejtprsdrejti me Zyrn pr Bashkpunim Ndrkombtar brenda Universitetit t Prishtins. Kjo zyr i raporton zvendsrektorit pr bashkpunim ndrkombtar. Aktualisht zyra punon n lokalet e Qendrs pr t Drejta t Njeriut (n Fakultetin Juridik). Misioni i ksaj zyreje sht integrimi i barazis gjinore, parandalimi i diskriminimit gjinor n universitet, ndrmarrja e projekteve hulumtuese pr studimin e shtjeve gjinore, ngritja e vetdijes pr barazin gjinore n radht e qarqeve akademike dhe joakademike si dhe ofrimi i ndihms pr prhapjen e informacioneve pr shtjet gjinore nprmjet bashkpunimit dhe rrjetzimit n nivel vendor, rajonal dhe ndrkombtar. Kolegji i Biznesit Ndrkombtar n Mitrovic (IBCM) ka filluar s funksionuari n vitin 2010 me msim n gjuhn angleze. MASHT, s bashku me qeverin suedeze (prmes SIDA-s) dhe at daneze jan financuesit kryesor t ktij projekti.
129
Caqet AL 1. Deri n vitin 2012 bhet hartimi i akteve nnligjore dhe harmonizimi i statuteve t IAL-ve n prputhje me Ligjin e rishikuar. Deri n vitin 2016 pjesmarrja n AL e grup-moshs 18-25, arrin n 35% dhe sht respektuar barazia gjinore. Deri n vitin 2014 sigurohet mbshtetje e vazhdueshme dhe mundsi e barabart pr prfshirje n AL pr t gjitha grupet: etnike, gjinore, moshs, religjioze, grupeve me nevoja t veanta arsimore dhe grupeve t tjera sociale. Deri n vitin 2014 programet studimore u prshtaten nevojave t tregut. Rritet buxheti dhe ngritet efikasiteti n realizimin e atij buxheti sipas ligjit t rishikuar. Deri n vitin 2014 ngriten kapacitete pr krijimin e mjeteve plotsuese vetanake nprmjet t projekteve krkimore, shrbimeve konsulente, infrastrukturs etj. Deri n vitin 2014 sht br ngritje e vazhdueshme e cilsis n msimdhnie dhe krkime shkencore. Deri n vitin 2014 sht br prkrahje institucionale dhe promovimi i hulumtimeve shkencore, inovacioneve, transferit t teknologjis dhe ndrmarrsis. Deri n vitin 2014 sht krijuar nj sistem pr ndrkombtarizimin e shtuar t arsimit t lart dhe puns krkimore. Deri n vitin 2016 sht br zgjerimi dhe modernizimi i ambientit pr studime dhe pun krkimore shkencore.
AL 2.
AL 3.
AL 4. AL 5.
AL 6.
AL 7.
AL 8.
AL 9.
AL 10.
130
AL 1: Deri n vitin 2016 bhet hartimi i akteve nnligjore dhe harmonizimi i statuteve t IAL-ve n prputhje me Ligjin e rishikuar PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 1.1. Aktet nnligjore dhe statutet e IAL-ve jan n prputhje me Ligjin e rishikuar m s largu nj vit pas hyrjes n fuqi t Ligjit pr Arsim t Lart. 1.2. Ekzistojn rregulloret prcjellse pr zbatimin e statuteve t IAL-ve n prputhje me ligjin. 1.3. Rishikohet implementimi i Ligjit t ri AKTIVITETET 1.1. Rishikohen aktet nnligjore n prputhje me Ligjin e ri. 1.2. Hartohen akte t reja nnligjore t nevojshme pr implementimin e Ligjit t ri. 1.3. Hartohen statute te IAL-ve n prputhje me Ligjin e rishikuar. 1.4. Hartohen rregulloret prcjellse pr zbatimin e statuteve n prputhje me ligjin.
131
AL 2: Deri n vitin 2016 pjesmarrja n arsimin e lart e grupmoshs 18-25 arrin n 35% dhe sht respektuar barazia gjinore PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 2.2.Deri n vitin 2014 pjesmarrja n AL e grup-moshs 18-25, do t jet 30% AKTIVITETET 2.1. Rritet numri i studentve t regjistruar n programet ekzistuese. 2.2 Ofrohen programe t reja t studimit n institucionet e arsimit t lart. 2.3. Themelohen institucione t reja t arsimit t lart. 2.4. Prkrahen institucionet e arsimit t lart pr Partneritetin Publiko-Privat (afatmesm dhe afatgjat). 2.5. Inkurajohet ofrimi i programeve studimore nga institucione t arsimit t lart nga vendet e BEs dhe atyre rajonale. 2.6. Ofrohen programe profesionale t tipeve t ndryshme dhe me kohzgjatje t ndryshme n institucione t arsimit t lart. 2.7. Krijohen fonde shtes pr bursa pr studime n institucionet publike t arsimit t lart. 2.8. Rritet numri i stafit akademik n t gjitha institucionet e arsimit t lart.
N afat t shkurtr 2011-2012 2.1.Deri n vitin 2011 pjesmarrja n AL e grupmoshs 18-25, do t jet 25%
N afat t gjat 2015-2016 2.3.Deri n vitin 2016 pjesmarrja n AL e grupmoshs 18-25, do t jet 35%
132
AL 3: Deri n vitin 2014 sigurohet mbshtetje e vazhdueshme dhe mundsi t barabarta pr prfshirje n arsimin e lart pr t gjitha grupet: etnike, gjinore, t moshs, religjioze, grupeve me nevoja t veanta arsimore dhe grupeve tjera sociale. PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 3.2. Fillon zbatimi i politikave pr ofrimin e mundsive t barabarta pr prfshirje n arsimin e lart 3.3. Krijohet ambient i prshtatshm pr studentt me nevoja t veanta. AKTIVITETET 3.1. Hartohet politika pr prfshirje t grupeve t margjinalizuara dhe t komuniteteve minoritare n arsimin e lart n prputhje me Ligjin e ri. 3.2. Themelohet fondi shtes pr prfshirje t t gjitha komuniteteve minoritare n arsimin e lart (fondi pr minoritete dhe pr profesort vizitor). 3.3. Themelohet fondi pr ndihm financiare pr studentt me gjendje jo t mir sociale. 3.4. Sigurohen kushte pr studentt me nevoja t veanta arsimore (hartohet rregullore pr pranimin e studentve me nevoja t veanta arsimore, sigurohen fonde pr bursa dhe pr prshtatje t infrastrukturs).
N afat t shkurtr 2011-2012 3.1. Krijohen kushte pr ofrimin e mundsive t barabarta pr prfshirje n arsimin e lart
N afat t gjat 2015-2016 3.4. Zbatohen me prpikri politikat pr ofrimin e mundsive t barabarta pr prfshirje n arsimin e lart.
133
AL 4: Deri n vitin 2014 programet studimore u prshtaten nevojave t tregut PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 4.2. Programet ekzistuese t studimeve rishikohen dhe u prshtaten nevojave t tregut t puns AKTIVITETET 4.1. Themelohet grupi i puns pr hulumtimin dhe vlersimin e nevojave t tregut t puns. 4.2. Zhvillohet strategjia (politikat - programet) pr kualifikimin e kuadrove sipas nevojave t tregut t puns duke u bazuar n hulumtimet n baz vjetore. 4.3. Rishikohen programet ekzistuese t institucioneve t arsimit t lart nga kndvshtrimi i prshtatjes s tyre me nevojat e tregut t puns.
N afat t shkurtr 2011-2012 4.1. Krijiohen mekanizmat dhe strukturat pr hulumtimin e nevojave t tregut t puns
N afat t gjat 2015-2016 4.3. Programet ekzistuese t studimeve rishikohen dhe u prshtaten nevojave t tregut t puns
AL 5: Rritet buxheti dhe ngritet efikasiteti n realizimin e atij buxheti sipas ligjit t rishikuar PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 5.3.Rritje progresive e buxhetit pr institucionet e arsimit t lart sipas dispozitave ligjore 5.4. Zbatimi i politikave pr rritjen e efikasitetit t financimit n institucionet e arsimit t lart AKTIVITETET 5.1. Zbatohen kriteret pr prcaktimin e buxhetit pr institucionet e arsimit t lart sipas programeve specifike t studimit. 5.2. Hartohen dhe zbatohen politika pr planifikim, menaxhim dhe raportim t financave publike n arsimin e lart. 134
N afat t shkurtr 2011-2012 5.1.Rritja e buxhetit pr institucionet e arsimit t lart sipas ligjit (dhe sipas formuls pr financim) 5.2.Ekzistojn politika pr rritjen e efikasitetit t financimit (menaxhimit) n arsimin e lart publik
N afat t gjat 2015-2016 5.5.Rritje progresive e buxhetit pr institucionet e arsimit t lart sipas ligjit 5.6. Ekzistojn vlersime pr zbatimin e financimit t arsimit t lart.
AL 6: Deri n vitin 2014 ngriten kapacitete pr krijimin e mjeteve plotsuese vetanake nprmjet projekteve krkimore, shrbimeve konsulente, infrastrukturs etj PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 6.2. Institucionet e arsimit t lart gjenerojn mjete plotsuese vetanake nprmjet projekteve krkimore, shrbimeve konsulente, infrastrukturs etj n lartsi deri 10% t buxhetit.
N afat t shkurtr 2011-2012 6.1.Ekziston plani pr gjenerimin e mjeteve plotsuese vetanake n institucionet e arsimit t lart
N afat t gjat 2015-2016 6.3. Institucionet e arsimit t lart gjenerojn mjete plotsuese vetanake nprmjet projekteve krkimore, shrbimeve konsulente, infrastrukturs e t tjera, n lartsi deri 15% t buxhetit.
AKTIVITETET 6.1 Hartohet rregullore pr gjenerimin dhe menaxhimin e mjeteve vetanake n institucionet e arsimit t lart dhe krijohen kushte ligjore pr zbatimin e saj. 6.2. Zhvillohen mekanizma pr gjenerimin e mjeteve plotsuese n institucionet e arsimit t lart (zyra pr projekte, shrbime profesionale, kshilldhnse dhe prmes shfrytzimit t infrastrukturs). 6.3. Organizohen programe trajnimi pr personelin e institucioneve t arsimit t lart pr konkurrim n projekte vendore dhe ndrkombtare.
135
AL 7: Deri n vitin 2014 sht br ngritje e vazhdueshme e cilsis n msimdhnie dhe krkime shkencore PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 7.4.QPM ofron t paktn 5,000 or/person trajnimi brenda vitit 7.5. Zbatimi i vazhdueshm i kritereve pr sigurimin e cilsis n msimdhnie dhe krkime shkencore n t gjitha institucionet e arsimit t lart.
N afat t shkurtr 2011-2012 7.1. Themelohen / Funksionalizohen Qendrat pr Prsosmri n Msimdhnie t Universitetit t Prishtins 7.2. Jan rishikuar kriteret pr zgjedhje dhe avancim t stafit akademik n institucione t arsimit t lart. 7.3. Ekziston plani i zbatimit t kritereve pr vlersimin e brendshm n t gjitha institucionet e arsimit t lart.
N afat t gjat 2015-2016 7.6. QPM ofron t paktn 10,000 or/person trajnimi brenda vitit 7.7. Zbatimi i vazhdueshm i kritereve pr sigurimin e cilsis n msimdhnie e krkime shkencore n t gjitha institucionet e arsimit t lart.
AKTIVITETET 7.1. Merret vendimi pr emrimin e organeve t QPM dhe aprovohet plani i puns s QPM. 7.2. Hartohen dhe ofrohen programe pr prsosmri t metodologjis s msimdhnies . 7.3. Rishikohen kriteret pr zgjedhje dhe pr avancimin e stafit akademik. 7.4. Fuqizohen njsit pr sigurimin e cilsis n t gjitha institucionet e arsimit t lart.
136
AL 8: Deri n vitin 2014 sht br prkrahje institucionale dhe Promovimi i hulumtimeve shkencore, inovacioneve, transferit t teknologjis dhe ndrmarrsis PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 8.6. Implementohet plani i veprimit pr pun krkimore shkencore n institucionet e arsimit t lart.
N afat t shkurtr 2011-2012 8.1. shte hartuar nj studim fillestar pr angazhimin e msimdhnsve n hulumtime dhe pun shkencore (bazuar n kapacitetet ekzsituese dhe prioritetet n hulumtim) 8.2. Ekzistojn plane veprimi pr pun krkimore shkencore n institucionet e arsimit t lart. 8.3.Realizohen t paktn 200 muaj qndrim studimor n institucionet e arsimit t lart dhe n institucione hulumtuese ndrkombtare. 8.4. Funksionon fondi pr skemat pr shprblim pr pun shkencore. 8.5. sht hartuar dhe kryer studimi pr kapacitetet e inovacionit dhe teknologjis
8.7. Realizohen t paktn 200 muaj qndrim studimor n institucionet e arsimit t lart dhe 8.11. Zbatohen plotsisht n institucione hulumtuese skemat pr prkrahjen e nderkombtare pr pun puns shkencore. krkimore shkencore. 8.12. Jan zhvilluar t paktn 8.8. Zbatohen skema pr 6 programe n pajtim me shprblim pr pun krkimore rekomandimet e studimit. shkencore. 8.9. Jan zhvilluar t paktn tri programe n pajtim me rekomandimet e studimit.
N afat t gjat 2015-2016 8.10. Realizohen t paktn 200 muaj qndrim studimor n institucionet e arsimit t lart dhe institucione hulumtuese ndrkombtare pr pun krkimore shkencore
AKTIVITETET 8.1. Bhet nj analiz fillestare (baseline study) lidhur me aktivitetet hulumtuese dhe hartohet plani i veprimit pr pun krkimore shkencore n institucionet e arsimit t lart. 8.2. Implementohet plani i veprimit pr aktivitetet hulumtuese. 8.3. Prcaktohet koha e domosdoshme pr aktivitete hulumtuese dhe prfshihet n kontratn e 137
puns s personelit akademik. 8.4. Prcaktohen standarde pr shprblime pr hulumtues me rezultate t jashtzakonshme. 8.5. Financimi i hulumtuesve pr qndrim jasht vendit n institucion hulumtues (tema relevante pr zhvillimin e Kosovs). 8.6. Hartohet nj studim pr kapacitetet e inovacionit dhe t teknologjis. 8.7. Zhvillohen programe n pajtim me rekomandimet e studimit.
138
AL 9: Deri n vitin 2014 sht krijuar nj sistem pr ndrkombtarizimin e shtuar t arsimit t lart dhe puns krkimore t cilat jan t vmendshme ndaj barazis dhe aspekteve gjinore PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 9.5. 50 % e programeve studimore ofrojn s paku nj lnd zgjedhore n gjuhn angleze 9.6. S paku 10 % e programeve n institucionet e arsimit t lart kan nj lnd me msimdhns vizitor (ligjrim bllok pr t mbuluar lndn apo nj pjes t lnds) 9.7. Financohen 15% e personelit t IAL-ve pr prezentimin e rezultateteve hulumtuese n konferenca ndrkombtare 9.8. do vit 15% e personelit akademik t IAL merr pjes n mobilitete akademike pa i llogaritur konferencat ndrkombtare; kohzgjatja e prgjithsme e mobiliteteve sht t paktn 150 muaj. 9.9. do vit studentt e doktorats t IAL realizojn t paktn 60 muaj t mobilitetit akademik.
N afat t shkurtr 2011-2012 9.1. S paku 10% e programeve n institucionet e arsimit t lart kan nj lnd me msimdhns vizitor (ligjrim bllok pr t mbuluar lndn apo nj pjes t lnds). 9.2. Financohen 10% e personelit t institucioneve t arsimit t lart pr prezentimin e rezultateteve hulumtuese n konferenca ndrkombtare. 9.3. do vit 10% e personelit akademik t Institucionit t Arsimit t Lart (IAL) merr pjes n mobilitete akademike pa i llogaritur konferencat ndrkombtare; kohzgjatja e prgjithshme e mobiliteteve sht t paktn 100 muaj. 9.4. do vit studentt e doktorats t IAL realizojn t paktn 30 muaj t mobilitetit akademik.
N afat t gjat 2015-2016 9.10. T paktn 5% e programeve master ofrohen n gjuhn angleze 9.11. S paku 20% e programeve n institucionet e arsimit t lart kan nj lnd me msimdhns vizitor (ligjrim bllok pr t mbuluar lndn apo nj pjes t lnds) 9.12. Financohen 20% e stafit pr prezentimin e rezultateteve hulumtuese n konferenca ndrkombtare 9.13. do vit 20% e personelit akademik t IAL merr pjes n mobilitete akademike pa i llogaritur konferencat ndrkombtare; kohzgjatja e prgjithshme e mobiliteteve sht t paktn 200 muaj 9.14. do vit studentt e doktorats t IAL realizojn t paktn 90 muaj t mobilitetit akademik.
139
AKTIVITETET 9.1. Zhvillohen rregullore pr prkrahjen e mobilitetit t stafit akademik dhe t studentve. 9.2. Ofrohet prkrahje pr mobilitet t stafit akademik dhe t studentve. 9.3. Stimulohet materialisht mbajtja e msimit n gjuhn angleze. 9.4. Zhvillohen programe n gjuhn angleze pr nivelin master.
140
AL 10: Deri n vitin 2016 sht br zgjerimi dhe modernizimi i ambientit pr studime dhe pun krkimore shkencore PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 10.6. Ndrtohen 41,000 m2 t hapsirs fizike t institucioneve t arsimit t lart dhe renovohen 12,000 m2 10.7. Jan pasuruar biblotekat dhe sht siguruar qasja n bibloteka elektronike ndrkombtare 10.8. Jan forcuar dhe modernizuar infrastruktura teknologjike pr t gjitha njsit akademike te institucionet e arsimit t lart.
N afat t shkurtr 2011-2012 10.1. Jan prcaktuar standarde bazike pr: hapsir; TIK, laboratore; puntori; libra; qasje n revista shkencore duke u bazuar n numrin e studentve dhe sigurimin e cilsis n msimdhnie dhe hulumtime. 10.2. Ndrtohen 16000 m2 t hapsirs fizike t institucioneve t arsimit t lart dhe renovohen 4,000 m2 10.4. Jan pasuruar biblotekat dhe sht siguruar qasja n bibloteka elektronike ndrkombtare 10.5. Bhet pasurimi dhe modernizimi i infrastrukturs teknologjike pr t gjitha njsit akademike t institucioneve t arsimit t lart.
N afat t gjat 2015-2016 10.9 Ndrtohen 61,000 m2 t hapsirs fizike t institucioneve t arsimit t lart dhe renovohen 20,000 m2 10.10. sht br rritja e kapaciteteve hulumtuese n raport me numrin e studentve npr njsit akademike t institucioneve t arsimit t lart (sht br funksionalizimi dhe modernizimi i njsive akademike dhe hulumtuese t institucioneve t arsimit t lart). 10.11. Jan pasuruar biblotekat dhe sht siguruar qasja n bibloteka elektronike ndrkombtare 10.12. Jan forcuar dhe modernizuar infrastruktura teknologjike n t gjitha njsit akademike n institucionet e arsimit t lart.
141
AKTIVITETET 10.1. Bhet analiza e gjendjes s infrastrukturs n institucionet e arsimit t lart dhe prcaktimi i standardeve bazike pr: hapsir; TIK, laboratore; puntori; libra; qasje n revista shkencore duke u bazuar n numrin e studentve dhe sigurimin e cilsis n msimdhnie dhe hulumtime. 10.2. Ndrtimi dhe renovimi i hapsirave fizike n institucionet e arsimit t lart. 10.3. Krijimi i laboratoreve t reja dhe pajisja me infrastruktur. 10.4. Pasurimi i biblotekave dhe sigurimi i qasjes n bibloteka elektronike. 10.5. Pasurimi i njsive akademike me teknologji informative.
142
Prmbledhja financiare Kostoja zhvillimore dhe shpenzimet e ndrlidhura pr kt nnsektor jan llogaritur si n vijim: Tabela 5.6: Prmbledhja financiare pr arsimin e lart
Nnsektori dhe caku
Kostoja zhvillimore 2011-2016 158,000 550,000 7,000 17,000 60,700 7,600
Kostoja operative 2011-2016 0 54,313,720 1,077,000 0 112,800 138,780
1. Legjislacioni 2. Pjesmarrja 3. Barazia 4. Tregu i puns 6. Gjenerimi i t ardhurave 7. Sigurimi i cilsis 8. Krkimet shkencore, inovacionet dhe transferi i teknologjis 9. Ndrkombtarizimi 10. Infrastruktura Gjithsej
Gjithsej Kostoja shpenzime vjetore 2011-2016 operative prtej 2016 158,000 0 54,863,720 16,342,000 1,084,000 247,400 17,000 0 173,500 37,600 146,380 34,400
157,000 47,000 27,207,000 28,211,300
110,000 3,560,000 8,790,000 68,102,300
267,000 3,607,000 35,997,000 96,313,600
30,000 872,500 2,630,000 20,193,900
Elementet kryesore t shpenzimeve lidhen me: Pjesmarrja Pjesmarrja e shtuar n arsimin e lart sht trajtuar n disa masa t ndryshme, prfshir edhe: Rritjen e numrit t studentve t regjistruar n programet ekzistuese deri n nivelin e 4,000 studentve n vit; Themelimin e institucioneve t reja t arsimit t lart; Themelimin e programeve t reja t studimit me 2,400 student t rinj deri n vitin 2015.
Kostoja operative pr rritjen e numrit sht llogaritur sipas nj kostoje standarde prej 600 pr nj student n vit. Numri shtes prej 500 msimdhnsish sht llogaritur me nj kosto prej 8 400 n vit deri n vitin 2015. N shpenzime prfshihen edhe kostoja e bursave pr 500 student n vit me nga 800 n vit pr secilin.
143
Infrastruktura Pr rritjen e pjesmarrjes n arsimin e lart jan prllogaritur kto shpenzime kryesore: Ndrtime t reja dhe renovimi i infrastrukturs ekzistuese gjithsejt 61 000 m2 ndrtime t reja dhe 20 000 m2 q duhen renovuar. Kostoja rezultuese pr mirmbajtje dhe shpenzime pr shrbime komunale sht vlersuar n 2,5 milion n vit pr ndrtesat e reja (33 pr m2 pr shpenzimet komunale dhe 2 % t kostos s ndrtimit pr mirmbajtjen e vazhdueshme). Ndrtimi dhe pajisja e laboratorve t rinj 5 laborator do t ndrtohen dhe pajisen gjat periudhs s ardhshme pesvjeare me nj kosto prej 2 milion pr secilin. Implikimet e kostos operacionale pr mirmbajtjen dhe pr zvendsimin e rregullt vjetor t pajisjeve pr t pestt 1 milion n vit. Ndrtimi i pes bibliotekave t pajisura mir n vit me nj kosto prej 200 000 pr seciln prej tyre. Ende nuk jan llogaritur shpenzimet operative.
144
5.6 Arsimi dhe aftsimi pr t rriturit dhe arsimi joformal (AARR)

Qeveria e Kosovs sht e ndrgjegjshme pr nevojn pr t zhvilluar, integruar dhe forcuar arsimin pr t rriturit pr tu mundsuar t gjith personave prkats q t prmirsojn statusin dhe nivelin e shkollimit n shoqrin kosovare. Qytetart e arsimuar jan vendimtar pr zhvillim t qndrueshm, element i rndsishm pr zhvillim ekonomik dhe pr nj shoqri demokratike. Pr kt qllim, do t duhet t vlersohen nevojat arsimore t individve, t organizatave, t tregut t puns e t shoqris s gjer n Kosov. N kt kuptim do t duhen resurset e duhura: financiare, njerzore e materiale, si dhe krijimi i nj kulture t t nxnit duke shtuar dhe prmirsuar mundsit e barabarta. Sigurimi i arsimit cilsor pr grupin e prfituesve t arsimit pr t rritur do t ndihmoj n krijimin e nj shoqrie t msimit gjat gjith jets dhe do t prmirsoj jetesn e njerzve duke ndihmuar zhvillimin ekonomik t Republiks s Kosovs. Duhet t forcohet lidhja n mes t arsimit pr t rriturit dhe arsimit joformal n Kosov; strategjia parasheh hapjen e dyerve t institucioneve t arsimit t rregullt pr t prmirsuar nivelin e mundsive t barabarta pr nj numr t madh t atyre q kan mbetur jasht sistemit t rregullt arsimor. Strategjia e ktij nnsektori paraplqen zhvillimin e nj qasjeje t partneritetit. Kjo do t krkoj sqarimin e roleve dhe prgjegjsive institucionale t organizatave t ndryshme qeveritare dhe joqeveritare ndaj arsimit pr t rriturit. Ky partneritet krkon bashkpunim m t madh n mes t institucioneve dhe zgjidhje m t qarta e m efektive administrative pr t forcuar lidhjet dhe bashkpunimin n mes t institucioneve kryesore n ofrimin e shrbimeve. Qasja ndaj arsimit t t rriturve e cila aplikohet n kt strategji sht e bazuar n dialog, konsensus dhe partneritet n mes t palve kryesore t prfshira n Kosov: Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis, Ministria e Puns dhe Mirqenies Sociale, Ministria e Rinis, Ministria e Tregtis dhe Industris, Agjencia e Privatizimit e Kosovs, partnert social t prfaqsuar nprmjet t Ods Ekonomike t Kosovs (OEK), Bashkimi i Sindikatave t Pavarura t Kosovs (BSPK), si dhe shoqria civile. Sfidat Disa nga sfidat kryesore me t cilat ballafaqohet nnsektori i arsimit pr t rritur jan: Prmirsimi i lidhjeve me ekonomin dhe punsimin Arsimi pr t rriturit dhe arsimi joformal nuk gzojn status t privilegjuar. Hapi vendimtar pr avancimin e gjasave pr punsim sht nprmjet t forcimit t zhvillimit t shkathtsive akademike. Ndarja e buxhetit t mjaftueshm pr arsimin pr t rriturit dhe pr arsimin joformal pr arritjen e synimeve pr qasje dhe barazi. Financimi i duhur dhe i parashikueshm i nnsektorit sht vendimtar pr prmirsimin e qasjes, barazis dhe cilsis n nnsektorin e arsimit pr t rriturit, sidomos n segmentin e mallrave shpenzuese.
145
Ngritja e vetdijes pr arsimin e t rriturve vendosja e arsimit pr t rriturit n rend t dits s procesit t reformave krkon prpjekje plotsuese nga t gjitha palt e involvuara, prfshir masa n fushn e ndrtimit t besimit e t pajtimit n mes t komuniteteve t ndara dhe n fushat e reja t zhvillimit ekonomik e t bashkpunimit. Ndrtimi i partneritetit punues n mes t Qeveris dhe partnerve social shihet si element thelbsor pr zhvillimin dhe jetsimin strategjik t arsimit pr t rriturit. Prmirsimi i mbledhjes s t dhnave pr informatat fillestare n SMIA. fardo mbledhje e tanishme e t dhnave bhet n mnyr t pakoordinuar, ndrkoh q paraqitet i domosdoshm prmirsimi i sistemit t mbledhjes s t dhnave, prpunimi dhe shprndarja e tyre pr planifikimin dhe implementimin e startegjis nnsektoriale. Prmirsimi i qasjes s t rriturve n arsim pas shkolls s mesme t lart. N Kosov krijohet nj boshllk i konsiderueshm pr shkak t mungess s shrbimeve pas shkollimit t mesm t lart dhe, rrjedhimisht, arsimi pr t rriturit dhe arsimi joformal kryesisht ndodhin n institucione t arsimit t mesm dhe n institucione trajnuese. Krkohet hulumtimi i prdorimit t televizionit, t nxnit elektronik (e-learning) dhe i radios. Procedurat e certifikimit e t akreditimit jan t paqarta dhe t llojllojshme. Nj kualifikim pa nj korniz t qart e humb atraktivitetin e aftsimit pr t rriturit dhe atij joformal. Procesi i kualifikimit duhet t shihet si nj mundsi pr avancimin e bashkpunimit n mes t palve t ndryshme t involvuara. Bashkpunimi dhe lidhjet e prmirsuara mundsojn prdorim m t mir t QAP ekzistuese dhe t resurseve t shkollave profesioanle (MPMS dhe MASHT) pr programe t ngjashme aftsuese. Objektivat e prgjithshme Objektiva e prgjithshme e arsimit pr t rriturit sht q: T krijohet nj mjedis afirmativ dhe t sigurohet partneritet me shoqrin civile pr tu mundsuar t rinjve dhe t rriturve qasje n mundsi cilsore pr nxnie t nivelit themelor, pr dije dhe kompetenca t shtuara t popullats s rritur, duke prfshir grat, t pafavorizuarit dhe minoritetet n qasje t barabart n aftsim cilsor dhe, ksisoj, duke kontribuar n krijimin e shoqris s t nxnit gjat gjith jets dhe prmirsimeve n jetn e njerzve.
Prioritetet Prioritetet e nnsketorit t arsimit pr t rriturit prqendrohen n fushat kryesore n vijim: qasja dhe barazia; ngritja e cilsis; prmirsimi i partneriteteve; zhvillimi dhe ngritja e kapaciteteve dhe arsimimi pas nivelit fillestar dhe prkrahja e t nxnit gjat gjith jets. 146
Krijohet nj korniz e qndrueshme ligjore pr arsimin pr t rriturit, prfshir edhe prcaktimin m t qart t rolit t palve t ndryshme t involvuara, t obligimeve financiare dhe definimi i qart i t drejtave konkrete t qytetarve pr arsim t t rriturve, vendosjen e standardeve dhe monitorimin e tyre. Prmirsohet bashkpunimi n planifikim dhe organizim n mes t ministrive t ndryshme si: MASHT, MPMS, MEF e t tjera. Zhvillohen lidhje t qndrueshme me partnert social dhe me shoqrin civile. Hartohet nj strategji pr ofrimin e mundsive pr arsimim pas nivelit fillestar (pas kurseve t shkrim-leximit) dhe pr arsimim t vazhdueshm pr popullatn e rritur n suaza t kornizs s krijimit t nj shoqrie t drejt t nxnies gjat gjith jets. Vmendje e veant pr nevojat e grupeve t margjinalizuara. Zgjerohet spektri i arsimit t t rriturve prtej punsueshmris n mnyr q individt t jen n gjendje t plotsojn nevojat e tyre ekonomike, sociale dhe personale prmes arsimimit. Krijohet nj sistem pr njohjen e rezultateve t arsimit joformal dhe informal. Prkrahen hulumtimet dhe publikimet n temn e arsimit pr t rriturit. Rishikohen dhe modularizohen kurrikulat dhe materialet themelore msimore pr t prkrahur dhe zhvilluar programe alternative pr plotsimin e nevojave t t rinjve dhe t rriturve q kan mbetur jasht sistemit dhe t cilt nuk mund t prfitojn nga arsimimi i rregullt me qllim t prkrahjes s t nxnit t nivelit themelor dhe t shkathtsive thelbsore pr jet dhe pun.
shtjet e ndrlidhura Sistemi i arsimimit t vazhduar do t ofroj mundsi pr personat q kan mbetur jasht sistemit t rregullt t arsimit q t prvetsojn shkathtsi dhe dije t reja. Kto do t jen mundsi me baz n komunitet dhe mtojn t prmirsojn jett e njerzve sa m shum q t jet e mundur. N kontekstin e rezultateve t pritura zhvillimore dhe t efektit n mirqenien e familjes, prparsi do tu jepet nevojave t t nxnit t grave dhe t grupeve minoritare. Ekzistojn shembuj t shumt t nismave t suksesshme t cilat synojn tu ofrojn arsimim pr t rriturit grave dhe vajzave n zonat urbane dhe n ato rurale. Qeveria e Republiks s Kosovs, MASHT n bashkpunim me partnert zhvillimor, organizatat joqeveritare dhe vendore ka implementuar me sukses nj program t arsimimit joformal pr m se 2000 gra dhe vajza n 130 qendra anmban Kosovs. Programi ofron arsim pr grat dhe vajzat q nuk din shkrim e lexim n tr Kosovn. Kjo nism do t zhvillohet m tej pr t zhvilluar shkathtsit e grave pr gjenerimin e t ardhurave, prfshir edhe prpunimin, marketingun dhe shkathtsit themelore t biznesit. 147
Raporti i Institutit Pedagogjik t Kosovs pr aktivitetet n arsimin e t rriturve dhe n arsimin joformal, t ndrmarra nga MASHT-i dhe shkollat profesionale n periudhn 2005-2008 tregon se rreth 28 pr qind e vijuesve ishin femra. Ka fare pak ose aspak informata pr pjesmarrsit nga komunitetet minoritare, ndrsa komuniteti serb nuk merr pjes fare n sistemin arsimor t Kosovs. Disa ofrues privat t shrbimeve aftsuese organizojn trajnime n Kosov. Shrbimet e sistemit publik t aftsimeve profesionale t organizuara nga MPMS i prqendrojn aktivitetet e veta n t rinjt e papun, grat e papunsuara, si dhe t papunt nga komunitetet minoritare dhe njerzit me nevoja t veanta arsimore. Statistikat e MPMS-s tregojn se numri i vijuesve t trajnimeve nga radht e komuniteteve minoritare sht rreth 4-5 pr qind, ndrsa numri i grave q kan vijuar aftsimet sht rreth 40 %. Kurrikulat dhe aftsimi profesional ofrohen n gjuhn serbe pr komunitetin serb n zonat ku ata jetojn. Nga 8 Qendra t Aftsimit Profesional (QAP), nj sht i vendosur n Mitrovicn Veriore (Doljan, Zvean) nj hapsir e banuar kryesisht nga komuniteti serb; me qllim t arritjes s objektivave politike pr komunitetet minoritare, MPMS-ja ka themeluar qendra t lvizshme aftsuese n Rapotov (Gjilan), n Graanic dhe n Dragash. Qendra `Don Bosko`, n bashkpunim me partnert zhvillimor, sht duke ofruar aftsim profesional pr komunitetet RAE nga Plemetini (Obiliq) dhe nga Fush Kosova.
Caqet AARR 1. AARR 2. AARR 3. AARR 4. AARR 5. Deri n vitin 2016 t gjitha ligjet dhe rregulloret mbi arsimin e t rriturve jan rishikuar, miratuar dhe zbatuar Deri n vitin 2016 sht zhvilluar nj sistem funksional i ARR-s dhe AJF Deri n vitin 2014 jan ndrtuar kapacitete t mjaftueshme administrative, profesionale dhe hulumtuese pr ARR dhe AJF Deri n vitin 2016 ekziston sigurim i plot i shrbimeve cilsore dhe efektive n ARR dhe AJF Deri n vitin 2014 jan realizuar veprime t koordinuara n mes t MASHT-it dhe MPMS-s, MTI-s dhe MKRS-s, partnerve social dhe komunave (me prani substanciale t komuniteteve minoritare dhe t grupeve t rrezikuara) n fushn e AARR s Deri n vitin 2014 sigurohet prkrahje substanciale financiare pr ARR dhe AJF
AARR 6.
148
AARR 1: Deri n vitin 2016 t gjitha ligjet dhe rregulloret mbi arsimin e t rriturve jan rishikuar, miratuar dhe zbatuar PIKAT E REFERIMIT Afat shkurtr Afat mesm Afat gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 1.1. Ligji sht rishikuar, 1.4. T gjitha komunat marrin 1.6. ARR sht funksional dhe plotsuar dhe drguar n prgjegjsi t drejtprdrejt bhet pjes integrale e parlament pr miratim pr sigurimin e ARR sistemit t arsimit 1.2. Ligji sht miratuar dhe 1.5. Ligji sht zbatuar dhe jan lshuar udhzime prkrah zhvillimin e prkatse administrative programeve dhe strukturave 1.3. 13 komunat (ku pilotohet t ARR-s. decentralizimi) marrin prgjegjsi t drejtprdrejt pr sigurimin e ARR-s AKTIVITETET 1.1 Rishikimi i Ligjit mbi ARR-n dhe harmonizimi i tij me ligjet dhe legjislacionin tjetr t BE-s. 1.2 Hartimi dhe lshimi i udhzimeve relevante administrative n pajtim me ligjin. 1.3 Prcaktimi i rolit t komunave n fushn e ARR-s sipas ligjit. 1.4 Bhet ndrtimi i kapaciteteve n komuna pr implementimin e ARR. 1.5 Zbatimi dhe monitorimi i Ligjit t plotsuar.
149
AARR 2: Deri n vitin 2016 sht zhvilluar nj sistem funksional i ARR-s dhe AJF PIKAT E REFERIMIT Afat shkurtr Afat mesm Afat gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 sht themeluar nj sistem 2.2 Jan themeluar 2.5 Sistem plotsisht i prshtatshm i ARR-s i shrbimet pr prkrahje funksional dhe operacional bazuar n nevojat 2.3 Sistemi i monitorimit i arsimit t t rriturve. shoqrore dhe ekonomike sht funksional 2.4 Funksionon sistemi i komunikimit pr ARR AKTIVITETET Brja e nj studimi bazik mbi nevojat shoqrore dhe ekonomike. Ndrtimi i sistemit t informatave pr ARR-n e integruar n SMIA . Themelimi i shrbimeve pr kshillim dhe orientim n karrier n nivel lokal dhe vnia n dispozicion pr t gjith. Themelimi i lidhjeve me Autoritetin Kombtar t Kualifikimit (AKK). Ndrtohen kapacitetet pr monitorim dhe vlersim t AR-s . Inkorporimi i t dhnave dhe informatave mbi zhvillimin profesional (MPMS) dhe brja e nj vlersimi mbi nevojat pr trajnim n SMIA dhe Institutin pr Statistik t Kosovs. Sigurimi i prkrahjes dhe themelimi i rrjetit t ofruesve t ARR-s. Zhvillimi i strategjis pr komunikim pr MGJGJJ.
2.1
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8
150
AARR 3: Deri n vitin 2014 jan ndrtuar kapacitete t mjaftueshme administrative, profesionale dhe hulumtuese n ARR-n dhe AJF N afat t shkurtr 2011-2012 3.1 sht zhvilluar programi pr ndrtim t kapacitetit PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 3.2 Kapacitetet profesionale dhe hulumtuese n ARR-n dhe AJF jan zhvilluar 3.3 Jan zhvilluar lidhjet me ofruesit e shrbimeve N afat t gjat 2015-2016 3.4 I gjith personeli administrativ dhe profesional i ARR-s dhe AJF dhe ofruesve t shrbimeve sht trajnuar
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10
AKTIVITETET Rekrutimi dhe trajnimi i personelit pr ARR-n dhe AJF duke siguruar barazi gjinore. Hartimi dhe zbatimi i programeve pr trajnimin e profesionistve dhe kolegve pr msimdhnie n institucionet e ARR-s. Ndrtimi i kapaciteteve pr qendrat me baz n komunitet. Zhvillimi i qendrave pr shrbime t udhzimit n karrier. Zhvillimi i lidhjeve dhe rrjeteve me ofruesit e shrbimeve pr udhzimin n karrier t ARRs. Ndrtimi i kapaciteteve pr administratort n komunat e dizejnuara dhe funksionale dhe arritja e barazis gjinore. Trajnimi i msimdhnsve n ARR pr metodologjin e puns me t rritur. Prmirsimi i lidhjeve me ekonomin dhe tregun e puns. Brja e analizs s nevojave t ofruesve t shrbimeve dhe tregut t puns. Inicimi dhe brja e studimeve hulumtuese n ARR dhe AJF.
151
AARR 4: Deri n vitin 2016 ofrohen shrbime t plota, cilsore dhe efektive n ARR dhe AJF N afat t shkurtr 2011-2012 4.1 Programet e ARR-s jan zhvilluar n kuadr t kontekstit t msimdhnies gjat tr jets q shrben pr nevojat e nxnsve t ndryshm q dshirojn ta prfundojn arsimimin e tyre dhe t marrin pjes n msimdhnie t vazhdueshme PIKAT E REFERIMIT N afat t mesm 2013-2014 4.2 65 % t programeve t parapara jan zhvilluar; zbatohet monitorimi i programeve t implementuara; 4.3 Qeveria siguron stimulime pr OJQ-t dhe OSHC-t pr t themeluar dhe menaxhuar programe alternative arsimore pr rinin jasht shkolls. N afat t gjat 2015-2016 4.4 T gjitha programet e parapara monitorohen dhe n mnyr efektive 4.5 Qeveria pranon raporte pr implementimin e ARR-s
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8
AKTIVITETET Hartimi i kornizs pr sigurimin e cilsis pr ARR-n dhe AJF me tregues t matshm. Hartimi i standardeve pr profesionet n sektort prioritar t ekonomis (s bashku mr MPMS-n, MTI-n dhe partnert shoqror lidhjet me sektorin e AAP). Rishikohen, avancohen dhe hartohen programet arsimore dhe trajnuese pr grupet e shkolluara. Rishikohen, avancohen dhe hartohen programet pr pakica, shtje gjinore dhe perona me paaftsi (grupet e rrezikuara). Rishikohen, avancohen dhe hartohen programet pr persona t pakualifikuar dhe gjysm-t kualifikuar (lidhja me programet e MPMS). Rishikohen, avancohen dhe hartohen programet e bazuara n nevojat shoqrore dhe ekonomike t vendit (pr shembull, ndrmarrsia). Zhvillimi i programeve adekuate t transmetuara n media si ofrues t shrbimeve arsimore pr t rritur (TV, radio, etj.). Zhvillimi dhe zbatimi i programeve pr ngritjen e vetdijes s popullats mbi rndsin e ARR-s dhe AJF.
152
AARR 5: Deri n vitin 2014 jan realizuar veprime t koordinuara n mes t MASHT-it dhe MPMS-s, MTI-s dhe MKRS-s, partnerve social dhe komunave (me prani substanciale t komuniteteve minoritare dhe t grupeve t rrezikuara) n fushn e AARR s PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 5.1 Politika, programe dhe prgjegjsi 5.2 Marrveshje t 5.3 Zbatimi i t pbashkta mbi ARR-n dhe prbashkta n mes t marrveshjeve t AJF jan zhvilluar dhe planifikuar partnerve jan prbashkta sht n mes t MASHT-it, MPMS-s, nnshkruar dhe zbatuar monitoruar MTI-s, MKRS-s, KCC, dhe Federats s Sindikatave t Pavaruara t Kosovs (FSPK) AKTIVITETET 11. Ndrtimi i grupeve punuese, prfshir partnert social, pr zhvillimin e politikave t prbashkta (MASHT, MPMS, MTI, MKRS, KCC, FSPK). 12. Hartimi dhe nnshkrimi i marrveshjeve t ndryshme pr bashkpunim. 13. Planifikimi i prbashkt pr grupe dhe programe t caktuara t interesit t prbashkt 14. Caktimi i prgjegjsive pr grupe dhe programe t caktuara t Objektivave t Politikave. 5.5 Koordinimi i aktiviteteve dhe politikave n mes t ministrive.
AARR 6: Deri n vitin 2016 sht siguruar prkrahje e qndrueshme dhe efikase financiare pr ARRn dhe AJF PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 6.1. Formula adekuate sht 6.2.Buxheti sht alokuar dhe 6.3.Prfshirja e sektorit privat zhvilluar dhe prfshir n ligjin financimi sht zbatuar n pajtim sht siguruar pr financimin pr financim t qndrueshm me formuln e re pr ARR-n dhe e ARR-s t ARR-s dhe AJF AJF AKTIVITETET 6.1 Brja e analizs pr praktikat e mira n financimin e ARR-s n shtetet e BE-s. 6.2 Prfshirja e sektorit privat (pundhnsit dhe puntort) n gjetjen e formuls s prbashkt pr financimin e ARR-s dhe AJF. 6.3 Zhvillimi i nj koncepti adekuat pr financim t qndrueshm dhe efikas t ARR-s prfshir edhe kontributet nga sektori privat. 153
Prmbledhja financiare Kostoja zhvillimore dhe shpenzimet e ndrlidhura operative pr kt nnsektor jan llogaritur si n vijim: Tabela 5.7 Prmbledhja financiare pr arsimin pr t rriturit Kostoja zhvillimore 2011-2016 28 100 Kostoja operative 2011-2016 0 Kostoja Kosttja vjetore gjithsejtn operative 2011-2016 prtej 2016 28 100 0
Nnsektori dhe caku 1. Zhvillimi i legjislacionit 2. Menaxhimi i sistemit pr arsimin e t rriturve 3. Ndrtimi i kapaciteteve 4. Sigurimi i shrbimeve dhe sigurimi i cilsis 5. Partneritetet 6. Financimi i arsimit pr t rriturit Gjithsejt
1,326,400 1,134,000
1,219,250 264,800
2,545,650 1,398,800
345,890 73,700
126,250 35 750 73 400 2,723,900
900,000 0 0 2,384,050
1,026,250 35 750 73 400 5,107,950
150,000 0 0 569,590
Shpenzimet kryesore lidhen me: Menaxhimi i sistemit pr arsimin e t rriturve Themelimi i qendrave pr orientim n karrier n 38 komunat duke prdorur ndrtesat ekzistuese, por me nga dy t punsuar nga 350 n muaj. Sigurimi i shrbimeve dhe sigurimi i cilsis Sigurimi i fletpalosjeve dhe i materialeve informative pr vijuesit potencial pr do vit nga 20, 000 deri n 40, 000 fletpalosje n vit nga 5 nj kopje.
154
5.7 Teknologjia e informimit dhe e komunikimit (TIK)

Teknologjia e informimit dhe e komunikimit do t prdoret dhe do t prshtatet vazhdimisht pr t prmirsuar qasjen, cilsin dhe barazin n ofrimin e shrbimeve arsimore. Pos ksaj, TIK ka edhe potencial t konsiderueshm pr t prkrahur qllimet e inkluzionit dhe t zgjerimit t arsimit dhe, n prgjithsi, sigurimin e qasjes pr popullatn e Kosovs n globalizimin e krijimit t dijes. Dokumentet kryesore t politikave i prkrahin kto synime dhe TIK-u shihet si nj strategji e ndrlidhur q mund t ndihmoj shum n realizimin e objektivave t PSAK. Qllimi i gjithmbarshm i MASHT sht q t zhvilloj dhe t integroj plotsisht infrastrukturn e TIKut dhe prkrahjen e nevojshme teknike pr implementimin dhe mbshtetjen e qasjeve moderne pedagogjike. Me ndihmn e partnerve zhvillimor, tashm jan shnuar prparime n zhvillimin e mtejm t Sistemit pr Menaxhimin e Informatave n Arsim (SMIA) dhe n sigurimin dhe prdorimin e kompjuterve n arsim. MASHT-i ka pr qllim q t forcoj dhe t modernizoj infrastrukturn teknologjike n t gjitha shkollat dhe njsit administrative. Tashm ka arritje t rndsishme n zhvillimin e nj strategjie pr eQeverisjen (qeverisjen elektronike 2010 2015) t hartuar nga Ministria e Administrats Publike. Kjo Strategji do t shrbej si piknisje pr zhvillimin e nj strategjie t gjithmbarshme pr prdorimin e TIK-ut n arsimin publik.21 Strategjia pr TIK-un do t synoj t vazhdoj procesin e futjes n zbatim t TIK-ut n t gjitha institucionet dhe dhe zhvillimin e infrastrukturs s prgjithshme e t shrbimeve thelbsore (prkitazi me menaxhimin, lidhshmrin, sigurin e t dhnave dhe prkrahjen sipas prioriteteve t paraqitura m posht) dhe rritjen e dukshme t numrit t personave q kan mundsi qasjeje n teknologji. Kshtu, startegjia e t nxnit elektronik (eLearning) sht sht nj pjes e rndsishme e strategjis s gjithmbarshme t TIK-ut dhe do ta prfshij t nxnit e bazuar n internet n nj mnyr q do ti prdor aspektet prkatse pedagogjike, teknologjike dhe organizative n procesin e t nxnit. Jan tre hapa pr prfshirjen e TIK-ut n arsimin ton: 1. Zhvillimin e infrastrukturs dhe shrbimeve t TIK-ut; 2. Msimi pr ta prdorur (msimdhnsit dhe nxnsit) 3. Prdorimi pr t msuar. Strategjia e ktij nnsektori trajton disa fusha thelbsore: Kornizn ligjore dhe rregullative; Infrastrukturn e TIK; Zhvillimin dhe integrimin e kurrikulave;
21
Strategjia pr t nxnit elektronik 2010-2015.
155
T nxnit elektronik (eLearning); Prmbajtja dhe softveri n internet (On-line); Ndrtimi i kapaciteteve; Qndrueshmria dhe mirmbajtja; Monitorimi dhe vlersimi.
Sfidat Sfida kryesore e ktij nnsektori ka t bj me pranimin e teknologjis s informimimit e t komunikimit si mjet t inovacionit e t ndarjes s dijes. Me rndsi sht aplikimi dhe implementimi i i t nxnit elektronik sinj mjet efektiv i t nxnit. Jan indetifikuar disa shtje dhe sfida q do t ken ndikim afatgjat n suksesin ose n dshtimin e prpjekjeve pr t filluar zbatimin e TIK-ut n arsim. shtjet dhe sfidat q duhen trajtuar prfshijn:

Miratimi dhe implementimi i nj strategjie t TIK-ut, e cila do t prfshinte edhe strategjin e t nxnit elektronik q sht n fazn e rishikimit t fundit Sigurimi i fondeve pr blerjen e pajisjeve dhe t infrastruktur; Mirmbajtja dhe qndrueshmria e infrastrukturs s TIK-ut; Menaxhimi dhe prdorimi i TIK-ut n shkolla dhe institucione; Vendosja e strukturave prkatse pr t prkrahur implementimin; Prcaktimi i nivelit t dijeve t krkuara n secilin nivel t arsimit; Zhvillimi i resurseve njerzore pr arsimim t bazuar n TIK; Mundsia e qasjes n objektet dhe infrastrukturn e TIK-ut nga ana e nxnsve dhe e prindrve; Problem ii sigurimit t barazis n implementim, Standardizimi dhe rishikimi i kurrikulave arsimore dhe integrimi i TIK-ut n arsim Prshtatshmria dhe cilsia e t nxnit t siguruar ndihmon n rritjen e shkalls s punsimit.
N kohn kur rritja e numrit t nxnsve dhe krkesa pr arsimim cilsor e kan shtuar presionin ndaj mjeteve edhe ashtu t kufizuara t qeveris, sht me rndsi vendimtare q t gjehen mnyra t tjera t financimit dhe t sigurimit t prkrahjes teknike pr ngritjen e cilsis s arsimit. Qllimi sht q sistemi arsimor t ndrtoj kapacitetet pr prdorimin e TIK-ut duke filluar q nga klasa. Nxnsit duhet t zotrojn TIK-un n procesin e t nxnit si edhe teknologjin dhe gjuhn e TIKut. Msimdhnsit duhen aftsuar pr t avansuar t nxnit e nxnsve pr prdorimin eTIK-ut; ata duhet t shfrytzojn t gjitha mundsit zhvillimore pr ti ndihmuar nxnsit q t prdorin TIK -un si mjet msimor dhe t jen n gjendje t praktikojn qasje t mira pedagogjike elektronike si mjet pr msimdhnie e komunikim. sht shum e rndsishme t theksohet nevoja pr zhvillimin e nj politike dhe kornize strategjike pr TIK-un n arsim, e cila do t prfshinte veprimet prioritare t renditura n vazhdim.
156
Objektiva e prgjithshme Parimet e prgjithshme q kan orientuar identifikimin e fushave kryesore startegjike jan:

T promovohet zhvillimi dhe prdorimi i TIK-ut pr avansimin e msimdhnies e t nxnit dhe pr shtrirjen e qasjes n arsim n baza t barabarta; T promovohen nisma t TIK-ut q do t transformojn kulturn dhe praktikat e t nxnit t vjetr t bazuar n mbamandje n arsimim q stimulon t menduarit dhe kreativitetin; T inicohen dhe promovohen praktika arsimore q i kan parasysh dallimet dhe stilet individuale t t nxnit duke u bazuar n qasje t barabart.
Objektiv e prgjithshme e programit t nnsektorit t TIK-ut sht t: Prkrah dhe avancoj procesin e t nxnit pr t gjith duke br integrimin efektiv t TIK-ut dhe duke forcuar e prshtatur prdorimin e TIK-ut n sektorin e arsimit pr t avancuar inkluzionin dhe barazin, gjithnj duke i kushtuar vmendjen e duhur zhvillimit t kurrikulave dhe t arsimit. Nj objektiv m afatgjat do t jet zhvillimi i t kuptuarit t drejt t shtjeve dhe t mundsive t ofruara nga TIK-u, krijimit t qasjeve t reja n msimdhnie dhe n nxnie duke u ndrlidhur me kurrikulat e bazuara n kompetenca npr t gjith sektort.
Prioritetet Zhvillimi i nj strategjie t gjithmbarshme t TIK-ut q e prfshin Strategjin e t Nxnit elektronik Krijimi dhe sigurimi i infrastrukturs prkatse t TIK-ut Aftsimi dhe avancimi i shkathtsive t msimdhnsve n TIK. Ngritja e vetdijes komunitare pr rndsin e TIK-ut. Prdorimi i pajisjeve dhe teknologjis s TIK n msimdhnie dhe n menaxhimin e arsimit. Integrimi i TIK-ut n prmbajtjen arsimore dhe n kurrikula. Zhvillimi i infrastrukturs s rrjetzimit e t konektivitetit n institucionet arsimore. Korniza pedagogjike ligjore dhe rregullative. Zhvillimi i hulumtimeve dhe zhvillimi i TIK-ut n arsim. Monitorimi dhe vlersimi i sistemit.
shtjet e ndrlidhura Teknologjia e Informimit dhe e Komunikimit do t shfyrtzohet dhe prshtatet vazhdimisht pr t prmirsuar qasjen, cilsin dhe barazin n ofrimin e shrbimeve arsimore. Pos ksaj, TIK-u ka potencial t konsiderueshm pr prkrahjen e qllimeve t gjithprfshirjes dhe zgjerimin e arsimit dhe pjesmarrjen n globalizimin e krijimit t dijes dhe vnien e ksaj n dispozicion t popullats s Kosovs. Dokumentet kryesore t politikave mbshtesin kto ideale dhe TIK-u konsiderohet nj strategji ndrlidhse q mund t ndihmoj shum n arritjen e objektivave t PSAK-s. 157
Pritet se prdorimi i TIK-ut do t ndikoj n krijimin e mundsive t reja pr nxnsit e pr msimdhnsit pr tu angazhuar n mnyra t reja t t nxnit e t prdorimit t dijes e t informacioneve. TIK-u do t ndihmoj rritjen e qasjes n arsim dhe do t prmirsoj cilsin e shrbimeve n baza t barabarta. Prdorimi i TIK-ut n arsim gjithnj ka t bj me sjelljen e vendimeve lidhur me alokimin e resurseve. Thirrja pr resurse shtes buron nga qasja paraprake n informata dhe resurse. Ata q jan t aftsuar nga aspekti teknik mund t argumentojn m mir n favor t pajisjeve dhe burimeve shtes se sa ata q kan pak ose aspak resurse. Teknologjia zakonisht i rrit edhe m shum prparsit ekzistuese. Pr kt arsye edhe duhet theksuar rndsin e qasjes s barabart dhe duhet ofruar mnyra t tjera pr sigurimin e qasjes n informata dhe pr alokimin e resurseve duke pasur parasysh se Kosova ka grupe t ndryshme etnike. TIK-u n arsim ka potencial pr t shtuar barazin dhe pr t siguruar qasjen e barabart dhe pr t zhvilluar kompetencat pr t gjith qytetart. Nj baz fillestare teknologjike do t krijohet pr t trajtuar shtjen e barazis. Prdorimi i nj hulumtimi pr gatishmrin e njerzve pr tu kyur n t nxnit elektronik do t ishte me rndsi pr t ndihmuar n sjelljen e vendimeve t informuara pr trajtimin e shtjes s barazis. Shpesh, arsimimi pr nevojat e veanta arsimore lihet mnjan pr shkak t vshtirsis s sigurimit t sistemeve speciale me pajisje pr fmijt me paaftsi t llojeve m t ndryshme. Strategjia parasheh q, brenda mundsive, do t shqyrtohen t gjitha opsionet pr t siguruar pajisje t tilla, megjithse kostoja sht shpesh e vshtir pr tu prballur.
158
Caqet TIK 1. TIK 2. Deri n vitin 2011 sht hartuar sht br operacionale nj Strategji pr TIK-un Deri n vitin 2016 sht siguruar infrastruktura e e duhur pr TIK Mjedisi fizik i prshtatshm dhe i nevojshm pr t gjith pr aplikimin e TIK-ut n sistemin arsimor deri n vitin 2012 Pajisje t prshtatshme t TIK-ut pr t gjith, me theks pr personat me nevoja t veanta arsimore. Infrastruktur me platform t hapur softuerike qendrore pr aplikim n sistemin e arsimit deri n vitin 2012 Sigurimi dhe funksionimi i sistemit t qndrueshm pr mirmbajtjen e TIKut deri m 2015
TIK 3.
Deri n vitin 2016 zhvillohen burimet njerzore t afta pr aplikimin e TIK-ut Burime njerzore t afta pr zbatimin e TIK-ut n kategorit prkatse Zhvillohet vlersimi i bazs teknologjike pr t trajtuar shtjen e barazis Msimdhns t prkushtuar pr krijimin dhe zbatimin e prmbajtjeve elektronike Zhvillimi i njohurive dhe shkathtsive n TIK Komunitet i organizuar i ekspertve pr ngritjen dhe zhvillimin e kapaciteteve t nevojshme q ndjekin trendet e reja t TIK
TIK 4.
Deri n vitin 2016 hartimi i kurrikulave q integrojn prdorimin e TIK-ut dhe msimit elektronik n harmoni me standardet ndrkombtare Prfshirja e Msimit Elektronik n Kornizn e Kurrikulumit deri ne fund te 2011 Zhvillimi i standardeve t prmbajtjeve dhe formave elektronike dhe harmonizimi i tyre me standardet ndrkombtare deri ne fund t vitit 2011 Hartimi i t gjitha kurrikulave lndore sipas standardeve si dhe prshtatja e tyre me Msimin Elektronik t integruar ne periudhn 2011-2013 Modifikimi dhe digjitalizimi i prmbajtjeve dhe adaptimi i mjeteve msimore pr Msimin Elektronik deri ne fund te 2011 Krijimi i mekanizmave pr monitorim dhe prmirsim t vazhdueshm t kurrikulave t Msimit Elektronik gjate gjith periudhs 2011-2016
159
TIK 1: Deri n fund t vitit 2011 sht hartuar dhe sht br operacionale Strategjia e TIK-ut PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 1.1 sht hartuar dhe operacionalizuar Strategjia e TIK-ut AKTIVITETET 1.1 Rishikohet statusi i kornizs rregullative. 1.2 Prcaktohet statusi i TIK-ut n arsim prmes nj analize SWOT dhe PESTEL. 1.3 Zhvillohen opsionet dhe kornizat e mundshme kohore.
160
TIK 2: Deri m2016 sigurohet infrastruktura adekuate pr TIK-un PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm 2011-2012 2013-2014 2.1. Sigurimi i mjedisit fizik pr 2.5. Sigurimi i mjedisit fizik pr prdorimin e TIK ut deri n prdorimin e TIK ut deri n mas mas 50% 100% 2.2. Sigurimi i (klient - desktop) 2.6. Sigurimi i (klient - desktop) pajisjeve n mas 40% pajisjeve n mas 80% 2.3. Platform softuerike 2.7. Platform Softuerike qendrore, implementuar n Qendrore, implementuar n mas 70% mas 100% 2.4. Funksionimi i sistemit t 2.8. Funksionimi i sistemit t qndrueshm pr mirmbajtjen qndrueshm pr mirmbajtjen n mas 20% n mas 50% AKTIVITETET
N afat t gjat 2015-2016 2.9. Sigurimi i (klient desktop) pajisjeve n mas 100% 2.10. Funksionimi i plot i sistemit t qndrueshm pr mirmbajtje.
2.1. Prcaktohen standarde pr klasat/ kabinetet pr prdorimin e TIK-ut. 2.2. Rishikohen hapsirat ekzistuese dhe adaptohen pr prdorimin e TIK-ut. 2.3. Prcaktohen standarde dhe krkesa pr softuerin qendror dhe periferik, duke prfshir nevojat pr personat me aftsi t kufizuara. 2.4. Sigurohen, akreditohen dhe pilotohen programe softuerike t lokalizuara pr msimin n lnd t ndryshme, n t gjitha gjuht e komuniteteve q jetojn n Kosov. 2.5. Prshtatet nj sistem softuerik i menaxhimit t informatave dhe prmbajtjeve elektronike. 2.6. Zbatohen programe softuerike dhe Interneti pr lndt prkatse n t gjitha nivelet e arsimit. 2.7. Sigurohen kabinete t pajisura me kompjuter dhe pajisje t tjera shoqruese. 2.8. Pajisen shkollat me kompjuter/laptop. 2.9. Sigurohet qasje n Internet dhe n Platformn e msimit elektronik pr t gjitha grupet prfituese. 2.10. 2.11. 2.12. 2.13. Promovohet riprdorimi i pajisjeve t TIK-ut Prcaktohen standarde dhe procedurave t mirmbajtjes s infrastrukturs s TIK-ut. Sigurohen shrbimet pr mirmbajtje t pajisjeve. Zbatohen softuer pr siguri dhe qndrueshmri (back-up).
161
TIK 3: Deri m 2016 Zhvillimi i burimeve njerzore t afta pr aplikimin e TIK-ut PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 3.1. 40% e msimdhnsve, 3.5. 70% e msimdhnsve, 3.8. 100% e msimdhnsve, nxnsve dhe studentve t nxnsve dhe studentve t nxnsve dhe studentve t aftsuar pr prdorimin e TIKaftsuar pr prdorimin e TIK-ut aftsuar pr prdorimin e TIKut n procesin msimor n procesin msimor ut n procesin msimor 3.2. 50% e stafit menaxherial t 3.6. 90% e stafit menaxherial t 3.9. 100% e stafit menaxherial angazhuar n zhvillimin dhe angazhuar n zhvillimin dhe t angazhuar n zhvillimin dhe funksionimin e TIK-ut funksionimin e TIK-ut funksionimin e TIK-ut 3.3. 50% e personelit t 3.7. 90% e personelit t trajnuar 3.10. 100% e personelit t trajnuar n mirmbajtjen e n mirmbajtjen e sistemit t TIK- trajnuar n mirmbajtjen e sistemit t TIK-ut ut sistemit t TIK-ut 3.4. sht menaxhuar vlersimi i bazs s teknologjis dhe veprohet n baz t rezultateve AKTIVITETET 3.1. Organizohet aftsimi, ngritja profesionale dhe e kompetencave personale t punonjsve t arsimit, nxnsve dhe studentve n fushn e TIK-ut. 3.2. Menaxhert e institucioneve arsimore pajisen me pajimet dhe teknologjin e TIK-ut dhe zbatohet aftsimi pr menaxhert e arsimit. 3.3. Aftsohen resurset njerzore pr zhvillimin dh emirmbajtjen e infrastrukturs s TIK. 3.4. Ofrohet aftsim pr msimdhnsit e pr nxnsit / studentt n shkathtsit themelore t TIK-ut. 3.5. Kryhet vlersimi fillestar bazs s teknologjis dhe raportohen rezultatet. 3.6. Trajnohen individ pr t ushtruar prgjegjsi menaxheriale pr implementimin e TIK-ut dhe t msimit elektronik n Kosov dhe sigurohen programe shkmbimi n fushn e TIK-ut n shkall kombtare dhe ndrkombtare. 3.7. Aftsohet personeli n shkathtsi t mirmbajtjes. 3.8. Zhvillohen resurset humane n shkathtsit t hulumtimit. 3.9. Zhvillohet sistemi i monitorimit e vlersimit me qllim t integrimit t TIK-ut me SMIA-n.
162
TIK 4: Deri m 2016bhet hartimi i kurrikulave q integrojn prdorimin e TIK-ut dhe msimit elektronik dhe jan n harmoni me standardet ndrkombtare PIKAT E REFERIMIT N afat t shkurtr N afat t mesm N afat t gjat 2011-2012 2013-2014 2015-2016 4.1. Msimi elektronik 4.3. Kurrikulat lndore prshtaten 4.5. Tr prmbajtjet e prfshihet n Kornizn e me msimin elektronik t msimit elektronik, n pajtim Kurrikulumit deri ne fund integruar me standardet te vitit 2011 4.4. Prmbajtjet e digjitalizuara ndrkombtare t Msimit 4.2. Zhvillohen doracak t dhe mjetet msimore t Elektronik trajnimit dhe aftsdohen prshtatura pr msimin hartuesit e kurrikulave dhe elektronik ata t prmbajtjes n shkathtsit e TIK-ut AKTIVITETET 4.1. Prfshihet msimi elektronik n Kornizn e Kurrikulumit t Kosovs. 4.2. Zhvillohen prmbajtje t reja sipas krkesave t Msimit Elektronik. 4.3. Ofrohet mbshtetje pr lokalizimin e programeve ndrkombtare n gjuht zyrtare t Kosovs. 4.4. Zhvillohen prmbajtje q i adresohen msimit praktik. 4.5. Bhet standardizimi i prmbajtjeve elektronike dhe formatit t tyre.
163
Prmbledhja financiare Kostoja zhvillimore dhe kostoja e shpenzimeve operative pr kt nnsektor jan llogaritur si n vijim: Tabela 5.8: Prmbledhja financiare pr TIK Kostoja zhvillimore 2011-2016 Kostoja zhvillimore 2011-2016 Kostoja e Kostoja prgjithshme vjetore 2011-2016 operative prtej vitit 2016
Nnsektori dhe caku
1. Kompletimi i strategjis arsimore t TIK 2. Infrastruktura e TIK 3. Zhvillimi i resurseve njerzore 4. Zhvillimi / prshtatja e kurrikulave dhe i prmbajtjes Gjithsjet Infrastruktura e TIK
25,000 29,651,700 8,887,000
28,454,200 945,000
25,000 58,105,900 9,832,000
5,858,200 57,000
4,681,000 43,244,700
369,600 29,768,800
5,050,600 73,013,500
61,600 5,976,800
Elementet kryesore t shpenzimeve operative prfshijn: 10 % t kostos investuese pr mirmbajtjen e dhomave t kompjuterve dhe pr zvendsimin e pajisjeve t vjetruara prkrahja, licencat dhe masat e siguris, n gjithsejt 5,8 milion euro n vit.
164
5.8 Ndrtimi i kapaciteteve pr MASHT-in dhe pr agjencit qendrore

sht br analiza e nevojave pr ndrtimin e kapaciteteve n Ministrin e Arsimit, t Shkencs dhe t Teknologjis dhe n disa agjenci dhe kshilla t tjer t nivelit qendror. Kjo analiz sht bazuar n planet pr zhvillimet dhe reformat sektoriale, n intervistat me menaxhmentin me nj numr t menaxherve t MASHT-it e t agjencive t sektorit t arsimit dhe n nj anket me t gjith personelin e MASHT-it, t Agjencis t Akreditimit t Kosovs, dhe t inspektorateve n Prishtin e Prizren.
Nga analiza ka dal imazhi i nj organizate t re t nivelit qendror me plane ambicioze, e cila vepron n nj sektor arsimor me nevoja dhe sfida t shumta, me prkrahje substanciale t jashtme dhe me reforma t shumta tejet t rndsishme t cilat jan n zbatim e sipr. Organizata qendrore ka shum dobsi strukturore; n kt kuadr hyjn sistemi i stimulimeve dhe i shprblimeve dhe organizimi e struktura e menaxhimit. Planifikimi strategjik sektorial do prmirsim t dukshm, si edhe kryerja e funksionit mbikqyrs dhe mbshtets t ministris n sektorin e arsimit. Ministria duhet t luaj rol m t rndsishm prkitazi me planifikimin e prgjithshm t financave e t resurseve pr sektorin. Disa funksione t rndsishme, si ato pr aftsimin profesional, pr krkimet shkencore e zhvillimin, si dhe pr arsimin e lart nuk jan t prfaqsuara sa duhet ose mungojn fare n strukturat qendrore. Edhe mbshtetja e ofruar nga donatort mbetet e pakoordinuar dhe fragmentare. Njkohsisht, funksionimi i organizats pengohet edhe nga mungesa ose nga shkalla e ult e zhvillimit t procedurave administrative ose nga mungesa e politikave dhe e planeve zhvillimore pr resurset njerzore. Kapacitetet pr menaxhim financiar jan identifikuar si nj nga pikat m t dobta. N ann tjetr (pozitive) mbesin udhheqja ambicioze, potenciali i t punsuarve q mund t mos jet shfrytzuar sa duhet, ndrmarrjet e shumta reformuese, si dhe prkrahja nga partnert e jashtm dhe nga shkmbimet e institucionet ndrkombtare. Kjo gjithashtu nnkupton edhe ekzistimin e mundsive pr t ndrequr dobsit e ministris e t agjencive qendrore n mnyr profesionale. Nj analiz dhe nj raport m i hollsishm nga kto studime sht paraqitur n nj dokument t veant.22 Fushat kryesore t prkrahjes jan prmbledhur n kta kapituj ose tema: Ristrukturimi organizativ ose prshtatja m e themelt funksionale e MASHT, zhvillimi i prshkrimeve t detajuara funksionale, prllogaritje e vllimit t puns, definimi i prshkrimeve
22
Plani dhe buxheti pr ndrtimin e kapaciteteve t Ministris s Arsimit, Shkencs dhe Teknologjis t Republiks s Kosovs
165
t vendeve t puns, prcaktimi i niveleve t pagave, lvizja n struktura t reja dhe plotsimi i vendeve boshe t puns; Zhvillimi i kapaciteteve t MASHT-it pr planifikim dhe buxhetim t sektorit t arsimit, krijimi i pozitave t ekonomistve dhe t zyrtarve pr planifikim n tri departamentet kryesore t MASHT-it, prkrahja pr funksionimin e SMIA-s; Zhvillimi i proceseve, rutinave dhe funksioneve pr menaxhim t brendshm t financave dhe t planifikimit n MASHT, prfshir planifkimin e puns, prgatitjen dhe realizimin e buxhetit, pagesat, raportimin dhe kontabilitetin financiar, prokurimin dhe auditimin e brendshm; Zhvillimi i proceseve, rutinave dhe funksioneve pr menaxhimin e resurseve njerzore, prfshir shprblimet dhe pagat, listn e pagave, librin e t punsuarve, punsimin, avancimin n pun, prshkrimin e vendeve t puns, pushimin, barazin, rrezikun n vendin e puns dhe aksidentet, arkivin dhe dosjet; Zhvillimi i funksionit, proceseve dhe rutinave pr zhvillimin e resurseve njerzore, vlersimi dhe planifikimi vjetor i zhvillimit n karrier, vlersimi i nevojave dhe ofrimi i mundsive pr aftsim, prgatitja e nj plani vjetor t aftsimit, implementimi dhe vlersimi i aktiviteteve aftsuese dhe i performancs; Implementimi i krkesave t identifikuara pr aftsim sipas nj radhe t prparsis, prfshir nj program pr ekipin e ri menaxhues n MASHT, aftsim fillestar pr t punsuarit e rinj,shkathtsi relevante pr sektorin e arsimit si zhvillimi i kurrikulave, hartimi i politikave dhe i legjislacionit, monitorimi e vlersimi, ekonomia e arsimit, shkathtsi administrative, si pr shembull menaxhimi financiar dhe shkathtsit n fushn e resurseve njerzore e t teknologjis informative.
166
Prmbledhje financiare Jan llogaritur kostoja zhvillimore dhe nj pjes e kostos operative pr kto veprime pr ndrtimin e kapaciteteve: Tabela 5.9: Prmbledhjet financiare pr ndrtimin e kapaciteteve pr MASHT-in dhe agjencit qendrore Nnsektori dhe caku: Ndrtimi i kapaciteteve pr MASHT-in dhe agjencit qendrore 1. Kshilltari pr zhvillimin e politikave dhe pr ndrtimin e kapaciteteve 2. Implementimi i strukturs s re organizative t MASHT 3. Zhvillimi i politikave dhe i proceseve t MRNj 4. Funksioni pr zhvillimin e resurseve njerzore 5. Prkrahje pr t zhvilluar funksionin dhe procedurat e MASHT-it pr menaxhim financiar 6. Planifikimi, monitorimi dhe raportimi pr performancn e sektorit 7. Aftsime dhe ndrtim tjetr i kapaciteteve pr personelin n nivel qendror23 Gjithsejt Kostoja zhvillimore 2011-2016 97 740 10 018 144 348 141 708 134 585 Kostoja operative 20112016 Kostoja Gjithsejt vjetore 2011-2016 operative prtej 2016 97 740 10 018 144 348 141 708 134 585 10 000 10 000
134 585
134 585
814 250 1 477 233
814 250 1 477 233 20 000
23
Njsia 7 sht prllogaritur n baz t kostos mesatare pr nj jav t aftsimit / ndrtimit t kapaciteteve n vit pr secilin prej 230 t punsuarve n MASHT dhe n agjencit qendrore gjat nj periudhe trivjeare nga 75 n dit, si dhe pr aftsim tjetr n fushn e menaxhimit dhe t shkathtsive t prgjithshme n fushn e arsimit.
167
KAPITULLI 6: ASPEKTE T IMPLEMENTIMIT

Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis sht e ndrgjegjshme se pr t qen efektiv dhe efikas, qeverisja dhe menaxhimi i sistemit t arsimit kan nevoj pr prmirsim t vazhdueshm n mnyr q t mund t prkrahin objektivat kombtare t prfshirjes, pr ofrimin e shrbimeve cilsore dhe mundsin e qasjes s barbart n institucione. N kt kuptim sht zhvilluar nj rishikim funksional dhe sht vendosur nj struktur e re organizative (maj 2010).
6.1 Menaxhimi i PSAK-s 2011 - 2016

PSAK paraqet kurorn e politikave, strategjive dhe caqeve pr tr sektorin e arsimit. Qasja sektoriale i sheh menaxhimin dhe zhvillimin e sektorit si nj proces t vazhdueshm gjat tr periudhs s mbuluar nga PSAK-ja, duke prfshir edhe MASHT-in, institucionet, partnert zhvillimor dhe partnert e tjer. Mendohet q PSAK do t implementohet prmes nj Plani Vjetor (operacional) t Implementimit t zhvilluar nga MASHT, i cili do t projektohet n nj plan rotativ pesvjear si nj plan strategjik afatmesm n suaza t kornizs s PSAK-s. Korniza e Vlersimit t Performancs (KVP) do t monitoroj kt plan operacional pr t ofruar udhzime pr orientimin dhe pr prioritetet e procesit. Implementimi efektiv i Planit Strategjik do t krkoj mekanizma dhe nj struktur stabile mbshtetse organizative me vija t qarta t prgjegjsis, t autoritetit dhe t prgjegjshmrive si n nivel qendror ashtu edhe n at komunal. MASHT do t themeloj nj njsi t prgjithshme koordinuese t PSAK-s t kryesuar nga ministri i Arsimit, Shkencs dhe Teknologjis dhe e mbshtetur nga nj grup punues ekzekutiv t prbr nga drejtort e drejtorive t prgjithshme dhe t departamenteve, i cili do t siguroj menaxhim dhe koordinim t prgjithshm. Ky trup ekzekutiv do t pfshij detyrat n vijim:24 a) Mbikqyrja e tr procesit t implementimit me qllim t sigurimit q e tr struktura operacionale e Ministris sht n funksion t realizimit t caqeve dhe t pikave t referimit t Planit Strategjik; b) Siguron q Plani Strategjik shrben si korniz e gjithmbarshme e arsimit, e cila do t orientoj t gjitha prpjekjet mbshtetse;
24
Duhet zhvilluar prshkrimin e detyrave pr kt grup.
168
c) Siguron hartimin dhe miratimin e Kornizs pr Vlersimin e Performancs si dhe rishikimin dhe prditsimin e saj t vazhdueshm me qllim t prshtatjes me kontekstin prkats; d) Siguron realizimin e komponentve t sistemit arsimor; e) Siguron menaxhimin e ndrlidhjeve dhe bashkpunimit n mes t ministrive prkatse.25 Nj Komitet Drejtues do t krijohet pr t menaxhuar strategjin sektoriale dhe pr t marr pjes n planifikimin vjetor implementues t MASHT-it. Do t krijohen grupet punuese teknike. Secili grup punues nnsektorial do t udhhiqet nga nj drejtor prkats i MASHT-it, ndrsa antart e grupeve do t jen nga MASHT-i, partnert zhvillimor, shoqria civile dhe nga antart e zgjedhur. Sa her q t jet e mundur, kto grupe do t ken numr t barabart t grave e t burrave, prfasques t grupeve t margjinalizuara dhe t tjer. Nse nuk do t ket prfaqsim t barabart, ather MASHT do t tentoj t krijoj nj mas kritike t mjaftueshme q t bj t dgjohet zri i grupeve t pafavorizuara n trajtimin e duhur t shtjeve t ndrlidhura. Pr secilin prej grupeve menaxhuese do t zhvillohet prshkrimi i detyrave dhe kushteve.
6.2 Funksionet kryesore mbshtetse: Agjencit qendrore n arsim struktura organizative dhe prgjegjsit
Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis (MASHT) Struktura dhe ndarja e hollsishme e personelit t tanishm nuk sht prfunduar ende dhe disa nga pozitat udhheqse ende mbesin pr tu plotsuar (qershor 2010). Ekzistojn disa mundsi t kufizuara pr t angazhuar personelin pr pozitat e reja sipas organizimit t ri n prputhje me Kornizn Afatmesme t Shpenzimeve. Krahasuar me organizimin e kaluar, struktura e re e vendos ministrin n pozit m t mir pr t bashkrenditur prpjekjet nprmjet t tri drejtorive kryesore (pr Arsimin e Lart, pr Arsimin Parauniversitar dhe pr Administratn e Prgjithshme) dhe nprmjet t departamenteve t ndryshme n kuadr t tyre. Krijimi i departamentit pr Arsim dhe Aftsim Profesional dhe pr Teknologjin e Informimit e t Komunikimit, sigurojn pika prqendrimi pr implementimin e strategjive prkatse pr kta dy nnsektor. I prfshir n strukturn qendrore sht edhe Inspektorati Arsimor me nj departament qendror me 7 antar dhe me 57 zyrtar t vendosur n shtat zyra rajonale t inspektoratit.
25
Do t jet e domosdoshme t vendosen mekanizmat e duhur pr t siguruar koordinim efektiv brendaqeveritar t prbr nga, s paku, kto ministri: (i) Ministria e Puns dhe e Mirqenies Sociale (ii) Ministria e Ekonomis dhe Financave dhe (iii) ministri t tjera t sektorve t cilat jan t angazhuara n implementimin e veprimeve t prplotsueshme me ato t planifikuara n PSAK nga Ministria e Arsimit, Shkencs dhe Teknologjis.
169
MASHT n vitin 2009/2010 ka nj komponent t personelit prej 196 zyrtarsh, prej t cilve 139 jan n zyrat qendrore t MASHT-it, ndrsa 57 n inspektoratet rajonale. Jan edhe pes qendra didaktike me objekte prkatse didaktike rajonale q prdoren kryesisht pr aftsimin e msimdhnsve. Kto kan gjithsej 13 persona t angazhuar n to. Kjo e sjell numrin e t punsuarve n MASHT n 213 pjestar t personelit, mirpo nuk duhet harruar se 77 prej tyre punojn ose n zyrat rajonale t inspektoratit arsimor ose n qendrat didaktike, ose n agjenci t tjera n qendr. Pos personelit t prhershm t prmendur m lart, jan edhe pozitat politike t nj ministri e t dy zvendsministrave. Ktu jan edhe 6 kshilltar politik t Ministrit. Agjencia e Akreditimit e Kosovs (AAK) AAK-ja ka nj drejtor dhe tre pjestar t personelit administrativ. Agjencia ka nj Kshill (Kshilli Kombtar i Cilsis) me nnt antar, tre prej t cilve jan ekspert ndrkombtar (nga BM, SHBA dhe Austria), ndrsa pes antar vendor prfaqsojn fusha t ndryshme akademike dhe njri industrin. Agjencia, shfrytzon shrbimet e ekspertve ndrkombtar pr realizimin e vlersimeve pr akreditim t institucioneve t arsimit t lart, prfshir edhe disa Shkolla t Larta Profesionale dhe Shkolla t Larta Teknike. Autoriteti Kombtar i Kualifikimeve (AKK) Autoriteti Kombtar i Kualifikimeve sht themeluar n dhjetor 2009, n pajtim me Ligjin pr Kualifikimet Kombtare (03/L-060) pr zhvillimin e politikave dhe strategjive pr themelimin dhe krijimin e Sistemit Kombtar t Kualifikimeve. AKK ka pr detyr t krijoj dhe t mirmbaj nj korniz gjithprfshirse t kualifikimeve dhe t rregulloj definimin e kualifikimeve t AAP n Korniz. Personeli i AKK-s sht emruar tashm dhe sht themeluar kshilli i saj qeveriss. AKK-ja prbhet nga gjasht antar t personelit: drejtori, eksperti pr kualifikime, eksperti pr sigurim t cilsis, eksperti pr standarde, eksperti pr hulumtime dhe zhvillim dhe personeli ndihms. Kshilli Qeveriss i AKK-s ka rol vendimmarrs dhe prbhet nga 13 antar q prfaqsojn t gjitha palt relevante: ministrit, partnert social dhe universitetet. Aktualisht, AKK-ja sht duke zhvilluar procedurat pr proceset dhe politikat e hollsishme pr validimin e kualifikimeve dhe pr akreditimin e monitorimin e institucioneve q ofrojn kualifikime t arsimit e aftsimit profesional. Pilotimi dhe validimi i kualifikimeve dhe akreditimi i institucioneve do t filloj n fund t vitit 2010, ndrkaq AKK-ja do t jet plotsisht funksionale n vitin 2011. Kshillat Jan themeluar nnt Kshilla: Kshilli Shtetror pr Licencimin e Msimdhnsve: sht nj grup i prbr nga 15 ekspert t ngarkuar me detyr pr krijimin e nj sistemi fuknsional t licencimit n Republikn e Kosovs,
170
prfshir edhe sistemin pr akreditimin e programeve aftsuese pa shkputje nga puna dhe pr vlersimin e performancs s msimdhnsve; Kshilli Kombtar pr Kurrikulum dhe Tekste Shkollore sht nj kshill ad-hok i ekspertve i themeluar pr t udhhequr procesin e zhvillimit t Kornizs s re t Kurrikulumit t Kosovs; Komisioni Shtetror i Maturs Shtetrore sht nj organ mbikqyrs, kshilldhns dhe vendimmarrs pr t gjitha shtjet q prkojn me Maturn Shtetrore t krijuar nga Ministri n pajtim me Ligjin pr Provimin Prfundimtar dhe Provimin Shtetror t Maturs; Kshilli pr Arsim dhe Aftsim Profesional i Kosovs(KAAP) sht nj trup trepalsh ndrsektorial me karakter kshilldhns i prbr nga 15 prfaqsues t Qeveris s Kosovs dhe partnerve social i themeluar n pajtim me Ligjin pr Arsimin dhe Aftsimin Profesional; Kshilli i Prindrve t Arsimit i Kosovs(KPAK) N pajtim me Ligjin pr Arsimin Fillor dhe t mesm n Kosov, detyrat e KPAK jan q t prfaqsoj interesat e prindrve, t komunikoj me MASHT-in pr fardo aspekti t arsimit fillor dhe t mesm n Kosov dhe t jet kanal kryesor i komunikimit ndrmjet Ministris dhe prindrve; Kshilli Shtetror pr Arsimin e Lart - sht nj trup kshilldhns i themeluar nga Ministri i Arsimit, Shkencs dhe Teknologjis pr t ofruar kshilla lidhur me reformat n arsimin e lart; Kshilli Kombtar i Shkencs sht organi m i lart pr hartimin e politikave i emruar nga Kuvendi i Kosovs duke u bazuar n Ligjin pr Krkime Shkencore; Kshilli Kombtar pr Njohje; Kshilli Shkencor i MASHT.
Dy kshillat e par n kt list jan themeluar nga MASHT nprmjet Udhzimeve administrative dhe kan status kshilldhns pr ministrin. Kshilli Kombtar i Shkencs dhe Kshilli Shkencor i MASHT jan themeluar duke u bazuar n dispozitat e Ligjit pr Veprimtari Krkimore Shkencore. Kshilli Kombtar i Shkencs, i raporton drejtprsdrejti Kuvendit t Kosovs. Kshillat nuk kan ndonj personel t prhershm, por jan trupa vendimmarrse ose kshilldhnse pr Ministrin ose pr Kuvendin q prbhen nga Kryesuesi dhe nga antart e tjer t emruar dhe kan mbshtetje administrative nga MASHT-i. Pr ilustrim, Kshilli Shtetror pr Licencimin e Msimdhnsve ishte themeluar n vitin 2009 nga MASHT dhe ka 15 antar, disa prej t cilve punojn n MASHT, e disa t tjer n institucione t tjera. Detyr kryesore e Kshillit sht t organizoj licencimin e msimdhnsve. Nuk ka struktura t tjera prkatse pos Njsis s MASHT pr Aftsimin e Msimdhnsve, e cila i sht bashkngjitur Kshillit. Universitetet publike Institucionet publike t arsimit t lart mbulohen nga buxheti qendror i qeveris me nj vij t veant buxhetore dhe me nj status autonom sipas Ligjit pr Arsimin e Lart dhe Ligjit pr Arsimin n Komunat e Republiks s Kosovs . Jan dy qendra q jan t lidhura me Departamentin e Arsimit t Lart: Qendra pr Bashkpunim Ndrkombtar n Arsimin e Lart, Shkenc dhe Teknologji dhe Qendra pr Inovacion dhe Transfer t Teknologjis. 171
Krkimet shkencore Kshilli Kombtar pr Krkime Shkencore sht themeluar tash s voni me nj ligj t Kuvendit t Kosovs. sht hartuar nj program kombtar i krkimeve shkencore dhe sht krijuar nj fond me nj buxhet vjetor prej 1 milion me qllim t prkrahjes s krkimeve shkencore. Dy institute jan n suaza t fushveprimit t MASHT dhe jan themeluar me ligj pr t kryer veprimtari shkencore: Instituti i Albanologjis dhe Instituti i Historis. N Kosov jan disa programe t shprndara pr studime n nivel t doktoraturs. Themelimi i institucioneve dhe programeve t tilla sht n planin e Kshillit pr Krkime Shkencore, ndrsa n vazhdimsi krkohet prkrahje dhe partneritet i jashtm pr realizimin e tyre. Prgjegjsit e komunave Komunat jan prgjegjse pr arsimin parashkollor, parafillor, fillor dhe arsimin e mesm, i cili prfshin shkollat profesionale dhe gjimnazet. Komunat i jetsojn prgjegjsit e tyre prmes nj drejtorie t arsimit n seciln komun. M shum se 80 pr qind e buxhetit t arsimit npr komuna financohet prmes Grantit Arsimor pr Komuna q ndahet nga buxheti qendror. Financimi i arsimit parauniversitar sht duke kaluar npr nj proces t reforms pr decentralizim; n kt proces, pes komuna pilot marrin fondet pr pagat, pr materialet msimore, pr mirmbajtje t shkollave e t tjera. Ksaj skeme t pilotimit i jan shtuar tash s voni edhe 10 nga 38 komunat sa i ka Kosova. Financimi llogaritet sipas nj formule specifike q merr parasysh popullatn, pjestart e minoriteteve dhe siprfaqen. Pr vitin 2011 planifikohet decentralizimi i mtejm pr t prfshir edhe bartjen e fondeve pr ndrtimin e ndrtesave shkollore. Kjo bartje e kompetencave sht nj decentralizim i kompetencave prej komunave e deri n nivel t shkollave, t cilat tani i marrin buxhetet e veta drejtprsdrejti prej qendrs. MASHT sht i autorizuar t mbikqyr dhe t propozoj ndryshime n formuln e financimit, si dhe t kontrolloj pr t siguruar implementimin e suksesshm t saj. Planifikohet edhe decentralizimi i investimeve shkollore dhe i mirmbajtjes, kryesisht prej MASHT-it deri te niveli i komunave. Komunat dhe shkollat tani jan fuqizuar me autorizime t plota pr zhvillimin e arsimit n nivel vendor, duke prfshir edhe ndrtimin e objekteve shkollore, regjistrimin dhe pranimin e fmijve, punsimin dhe aftsimin e msimdhnsve, monitorimin e raportimin dhe caktimin e nivelit t pagesave. Nj formul e re pr financimin e arsimit n komuna sht pjes integrale e prgjegjsive t bartura. Kjo krkon prqendrimin m t madh t mjeteve dhe t prpjekjeve n nivel t komunave, prfshir edhe zhvillimin e kapaciteteve njerzore e institucionale. Procesi i decentralizimit ka treguar se sa sfiduese sht t jetsohen ndryshimet n sistemin arsimor t Kosovs. Bartja e prgjegjsive tek komunat nnkupton se vetm standardet, kurrikulat dhe vlersimi i nxnsve mbesin t vendosen n nivel qendror. Numri i tanishm i t punsuarve n komuna sht i 172
ult, ndrsa u mungojn edhe shkathtsit e nevojshme pr t zbatuar prgjegjsit e tyre t reja t fituara n prputhje me Ligjin pr Arsimin n Komuna. Prgjegjsit pr implementimin e PSAK 2011 - 2016 Prgjegjsit e hollsishme pr implementimin e masave t ndryshme t parapara n PSAK duhet t prcaktohen n relacion me analizn financiare dhe n dritn e seancave pr prcaktimin e prioriteteve dhe pr hartimin e planit vjetor. Edhe sqarimi i organizimit t ardhshm t MASHT-it do t ket ndikim n kto vendime.
6.3 Fillimi i implementimit

Implementimi i Planit Strategjik pr Arsimin n Kosov do t filloj n vitin 2011. MASHT dhe partnert do t hartojn nj plan paraprak t implementimit ose nj udhrrfyes me afatet kohore dhe me veprimet prkatse me qllim t kryerjes me koh t prgatitjeve pr implementimin kryesor. Planifikimi i hershm i Planit Strategjik pr Arsimin n Kosov sht vendimtar pr bashkrenditje t duhur t prpjekjeve. Kjo ndodh pos tjerash edhe pr shkak t ndryshimeve organizative n MASHT dhe praktikave t reja t brendshme menaxheriale q do t sjellin personeli i ri menaxhues pr udhheqjen dhe implementimin e PSAK-s. Koordinimi i donatorve: fillimi i koordinimit efikas dhe efektiv t donatorve sht vendimtar pr t siguruar prkrahje t duhur pr PSAK-n.Do t jet e domosdoshme t prshpejtohen nismat e tanishme; kshtu, pr shembull, menaxhimi i veprimeve lidhur meMemorandumin e Mirkuptimit do t jet vendimtar pr prkrahjen dhe financimin e ardhshm t PSAK-s. Nj shtje me rndsi pr vitin, Rishikimin e Prbashkt Vjetor t vitit 2011 do t ishte diskutimi i KVP-s dhe t dhnat fillestare t SMIA-s.
173
KAPITULLI 7: MONITORIMI I PERFORMANCS S SEKTORIT T ARSIMIT
7.1 Sistemet e monitorimit dhe rishikimit t performancs s sektorit

MASHT sht duke futur n zbatim procedurat dhe parimet e bazuara n menaxhment dhe s bashku me risktrukturimin e organizimit t brendshm po shkon n drejtim t prvetsimit t planifikimit t bazuar n dshmi dhe studim dhe, rrjedhimisht, n drejtim t prgjegjshmris m t madhe n sistem. Element themelor i planit strategjik sht fuqizimi i strukturave t Monitorimit e t Vlersimit pr t vlersuar prparimin n sektorin e arsimit, prfshir mbledhjen e t dhnave, raportimin, publikimin dhe komunikimin me koh t rezultateve dhe iniciativave, analizn dhe shfrytzimin n politika dhe vendimmarrje. MASHT-i sht duke punuar gjithashtu me partner pr ta prmirsuar kapacitetin pr menaxhim t informatave t performancs (sidomos SMIA) dhe nevojs pr ndrtim t kapacitetit pr raportim t performancs s sektorit, sidomos pr performancn financiare n nivel komunal. Prandaj, fuqizimi i SMIA-s duke u bazuar n teknologjin e informimit e komunikimit, sidomos n nivel komunal, do t jet prioritet. Hartimi i Kornizs s Monitorimit Hartimi i nj kornize t pshtatshme t monitorimit sht pjes thelbsore dhe integrale e zhvillimit dhe implementimit t PSAK 2011 2016. Sistemi i propozuar i monitorimit bazohet n elementet kryesore n vijim: - Korniza e monitorimit: Do t jet e domosdoshme t pcaktohet nj Korniz m e detajuar e monitorimit pr secilin program prioritar menjher pas fazs fillestare t implementimit. - Planifikimi vjetor i implementimit: Korniza e programeve prioritare do t ofroj udhzimet e duhura pr pgatitjen e Planeve konkrete Vjetore t Implementimit. Do t jet e domosdoshme t prshtaten vlersimet fillestare t planit n prputhje me efektivitetin e procesit t ndrtimit t kapaciteteve t Ministris dhe me fondet n dispozicion. - Prcaktimi i t dhnave fillestare: t dhnat e mbledhura nga SMIA pr vitin 2011 do t prdoren si pika fillestare pr matjen e prparimit n t ardhmen dhe pr t shrbyer si pako e t dhnave pr monitorimin e performancs s sektorit t arsimit.
174
Hartimi i Kornizs pr Vlersimin e Performancs (KVP) MASHT do t krijoj nj Korniz pr Vlersimin e Performancs (KVP) pr programin sektorial t ndrlidhur me nj sistem t prmirsuar t SMIA-s. KVP-ja sht nj korniz e dakorduar q do tu shrbej palve t involvuara pr matjen e prparimit n implementimin e PSAK-s 2011 - 2016. Thelbi i KVP-s qndron n prkufizimin e kritereve t vlersimit pr pikat e referimit ose caqet, si dhe pr rezultatet e nivelit t strategjis dhe t programit. Kshtu KVP-ja do t vlersoj dhe raportoj lidhur me PSAK-n 2011 2016 n tri nivele pikat e referimit pr implementim, strategjit nnsektoriale dhe aktivitetet. Treguesit e performancs do t prdoren nga MASHT, partnert zhvillimor dhe nga palt e involvuara si mjet i par matjeje pr ndikimin dhe rezultatet krahasuar me resurset e prdorura gjat vlersimit t performancs s sektorit. Secili program prioritar nnsektorial i prmban pikat e referimit ose rezultatet q pritet t realizohen deri n vitin 2016. Do t duhet vlersuar si proceset ashtu edhe tendencat e rezultateve, ashtu si jan prshkruar n kornizat logjike t nnsektorve. Matja e realizimit t rezultateve arsimore dhe i performancs s sektorit krkon zhvillimin e nj numri t treguesve (indikatorve) kryesor pr vlersimin periodik t prparimit n drejtim t realizimit t caqeve (pikave t referimit) t PSAK-s 2011 2016 dhe t objektivave strategjike t secilit nnsektor. Monitorimi i sektorit prbhet nga disa komponenta monitoruese ku prfshihen: 1. Aritjet dhe shtjet (vshtirsit) n implementimin e politikave 2. Financimi i sektorit dhe shtjet 3. Trendet kryesore nnsektoriale dhe shtjet 4. Trendet n standardet e t nxnit dhe t msimdhnies dhe vshtirsit . Dy komponentat e para (1 e 2) jan shtje t politikave e t proceseve. Matrica e monitorimit t politikave sht dhn n vijim n mbshtetje t analizs sektoriale.
175
Tabela 7.1: Korniza e PSAK-s 2011 2016 pr Kornizn pr Monitorimin e Politikave Dimensioni Pyetjet orientuese Rezultatet e PSAK-s? Proceset e PSAK-s? Si funksionon sektori n kuptimin e objektivave politike t PSAKs? A sht PSAK-ja n rrug t mir pr t arritur kto objektiva? Cilat kan qen arritjet m t mdha gjat periudhs njvjeare pr secilin prej objektivave prioritare t PSAK-s? Cilat jan rezultatet kryesore t realizuara nga PSAK-ja gjat vitit prkats (bazuar n planin vjetor sektorial t implementimit ose n baz t planit operacional)? far rishikimesh, studimesh dhe vlersimesh jan kryer dhe far rezultatesh kan dhn ato? A ka nevoj t ndryshohen prioritetet e politikave t PSAK-s? Cili sht proporcioni i financimit nga qeveria dhe nga partnert zhvillimor q n mnyr direkte ose indirekte lidhen me politikat prioritare t PSAK-s? Sa sht e fuqishme pronsia mbi PSAK-n nga pal t ndryshme t involvuara? Deri n mas i prdorin partnert zhvillimor sistemet qeveritare t buxhetit, shpenzimeve, kontabilitetit dhe raportimit? far ka qen ndikimi i ksaj? Sa i prshtatet ndarja e tanishme e buxhetit n mes t nnsektorve ndarjes s projektuar n PSAK? Cilat jan trendet e shpenzimit n administrat, npr nnsektor, shpenzimet jasht pagave n nivel shkolle, dhe asistenca teknike si prqindje e shpenzimeve t prgjithshme dhe cilat jan implikimet e ksaj? Hulumtimi pr prcjelljen e shpenzimeve publike pr shkollat dhe pr arsimin, Deri n mas e ka zvogluar koordinimi i donatorve barrn e menaxhimit t donatorve nga MASHT? far prparimi sht br kundrejt parimeve t PSAK-s pr barazin gjinore, pr arsimin gjithprfshirs dhe arsimin e t varfrve?
Dy komponentat e fundit (3 dhe 4) jan tregues kryesor nnsketorial t PSAK-s dhe trajtohen nga treguesit kryesor t paraqitur n tabeln 7.2 q prbhen nga treguesit e verifikueshm t bazuar n caqe nnsektoriale. Treguesit e caqeve t paraqitur n tabeln 7.2 do t prcillen rregullisht duke ndrmarr masa t duhura q t sigurohen t dhna t besueshme pr palt e involvuara n nivel qendror dhe n nivel t 176
komunave. Secili veprim i domosdoshm politik do t ndrmerret pr t siguruar reagim t shpejt ndaj trendeve t vrejtura nga t dhnat e mbledhura; menaxhmenti i lart do t jet prgjegjs pr nj reagim t till n koh t duhur. Do t jet e rndsishme q qysh n fazn e hershme t jetsimit t PSAK-s t rishikohen dhe, sipas nevojs, t zvoglohet numri dhe shtrirja e treguesve dhe caqeve kryesore nnsektoriale me qllim q t bhen m t prdorshm. Table 7.2: Treguesit kryesor nnsektorial t PSAK-s pr KVP (ndrlidhur me SMIA-n) Kodi Treguesi i verifikueshm nnsektorial Gjendja fillestare 2011 (nga programet nnsektoriale t PSAK-s) Caqet vjetore t performancs (CVP): bazuar n caqet e planit vjetor t implementimit Koment: Vlerson performancn vjetore karshi CVP
EPSH EPSH1 EPSH2 EPSH3
EPSH4 EPSH5 EPSH6 (a) EPSH6 (b) APU APU1
APU2 APU3
APU4 177
Parashkollor dhe parafillor Numri i grup-moshs n parafillor sipas gjinis Numri i grup-moshs n parashkollor sipas gjinis Numri i msimdhnsve q arrijn numrin e caktuar t orve t aftsimit t akredituar Nr. i shkollave t licencuara Nr. i menaxherve t aftsuar Nr. i msimdhnsve t aftsuar pr arsim gjithprfshirs Nr. i programeve t ofruara n shrbim Arsimi parauniversitar Nr. i menaxherve t shkollave e t komunave t aftsuar, sipas gjinis Nr. i ligjeve t miratuara dhe t implementuara Nr. i komunave q i menaxhojn financat n mnyr efektive Prqindja e vlersimeve shkollore t kryera me sukses
APU5 APU6 APU7
APU8
APU9 APU10
APU11 APU12
AAP AAP1
AAP2 AAP3 AAP4 AAP5 AAP6 AAP7
AAP8
Prqindja e shrbimeve aktive pr orientim profesional Nr. i shkollave q zbatojn kurrikulumin e ri Nr. i msimdhnsve q prtrijn licencn dhe shkalla e promovimit sipas gjinis Nr. i fmijve t pafavorizuar q hyjn dhe mbesin n arsimin e obliguar Nr. i nxnsve n arsimin e mesm t lart - sipas gjinis Nr. i shkollave q raportojn dhe deshmojn prmirsim t shndetit e tsiguris n shkoll Nr. i shkollave q veprojn n nj ndrrim Nr. i shkollave q marrin materiale/mjete t duhura pr t zbatuar kurrikulumin e ri Arsimi dhe aftsimi profesional Nr. i nxnsve dhe koha e aftsimit t kaluar n prvoj praktike n kompani Nr. i shkollave profesionale q kan arritur autonomi n pun Nr. i QK-ve t integruara n AAP Ndarja dhe prshtatja e profilit t shkathtsive t punsimit Prqindja e institucioneve t AAP me sistem t SC Sasia e kurrikulave t prshtatshme e t prfunduara Nr. i pjesmarrsve n trajnime q punsohen pas mbarimit sipas gjinis Nr. i programeve t AAP q kualifikohen pr akreditim
178
ZHM ZHM1 ZHM2
ZHM3 ZHM4
ZHM5 ZHM6 ZHM7
ZHM8 ZHM9
ZHM10
ZHM11
ZHM12 ZHM13
Zhvillimi i msimdhnsve Nr. i msimdhnsve q marrin ZHPM Nr. i zyrtarve t NjAM, inspektorve dhe drejtorve t shkollave q mbarojn aftsimin pr menaxhim sipas gjinive Nr. i vlersimeve t ZHPM t kryera n shkoll Prqindja e t dhnave nga trajnimet t futura n baz t t dhnave Nr. i programeve t akredituara ZHPM Nr. i trajnerve pr ZHPM sipas gjinive Nr. i msimdhnsve q prtrijn licencat dhe shkalla e avancimit sipas gjinive Nr. i shkollave me programe funksionale t ZHPM Prqindja e programeve t ZHPM t monitoruara me sukses Nr. i msimdhnsve q marrin pjes n programe rajonale e ndrkombtare t ZHPM-s Prqindja e msimdhnsve q u sht pranuar t nxnit paraprak Nr. i personelit t fakulteteve arsimore me aftsim pr ZHP Nr. i projekteve hulumtuese t ndrmarra nga departamenti
179
AL AL 1 AL 2
AL 3
AL 4
AL 5 AL 6 AL 7
AL 8
AL 9 AL 10 ARR ARR1
ARR2
ARR3
ARR4 ARR5
Arsimi i lart Nr. i rregulloreve t miratuara Prqindja e grup-moshs 1825 n arsimin e lart - sipas gjinis Nr. i studentve sipas gjinis, moshs, religjionit, nevojave t veanta arsimore dhe grupeve t tjera sociale n AL sipas gjinis Nr. i programeve studimore q plotsojn nevojat e tregut t puns Prqindja e rritjes s buxhetit t institucioneve t AL Prqindja e mjeteve shtes t realizuara nga institucionet Nr. i orve t trajnimit t ofruara nga QPMsipas gjinis Nr. i programeve t implementuara t shkmbimeve shkencore Nr. i programeve t orientuara ndrkombtarisht Prqindja e zgjerimit t mjedisit teknik e shkencor Arsimi i t rriturve Nr. i ligjeve dhe rregulloreve t rishikuara, t miratuara e t implementuara Prqindja e njsive funksionale pr sistemin e ARR dhe t AJF Prqindja e personelit t aftsuar administrativ e profesional sipas gjinis Prqindja e programeve t monitoruara Nr. i marrveshjeve t prbashkta n mes t partnerve 180
TIK TIK1 TIK2 TIK3
TIK4
Teknologjia e informimit dhe e komunikimit (TIK) Statusi i strategjis s TIK Prqindja e shrbimeve t TIK pr sistemin funksional Nr. i operatorve t aftsuar n t gjitha sistemet sipas gjinive Prqindja e mbarimit t kurrikulumit t integruar
MASHT do t hartoj nj Doracak Implementues pr PSAK-n, i cili do ti nnshtrohet rishikimit, plotsimit dhe prmirsimit, sa her q t ket nevoj pr kt. N nivel t sektorit, MASHT-i do t jet prgjegjs pr koordinimin e procesit t rishikimit t performancs s sektorit, raportimin pr palt me interes n nivel t lart (ministrive dhe partnerve pr zhvillim) dhe procesin n vijim t negociatave e t rishikimit strategjik me palt me interes. Zyrat komunale t arsimit do ti menaxhojn aspektet teknike t monitorimit t performancs s sektorit duke i hartuar raportet e ndikimit dhe ato t progresit t programeve dhe projekteve t ndryshme mbshtetse dhe burimeve t tjera t informimit. Nj numr i misioneve rishikuese do t koordinohen dhe zbatohen me personelin e menaxhmentit me prvoj dhe do t themelohen grupet pr hulumtim aty ku shihet e prshtatshme. Raportet financiare dhe t performancs do t prgatiten paraprakisht nga Rishikimi Vjetor i Prbashkt i Sektorit. Treguesit kryesor t performancs t politikave, sidomos n dimensionin e qasjes s barabart, e vn theksin n indekset e barazis gjinore, sociale, urbane/rurale, n vend t prdorimit t numrit t prfshirjes gjinore dhe urbane/rurale. Korniza Strategjike sektoriale siguron nj korniz pr monitorim t sektorit duke i adresuar fushat kryesore t politikave, objektivat e politikave q duhen arritur, si dhe ndarjet e prgjegjsive. Pos monitorimit t nnsektorve, do t parashihen edhe udhzime t veanta pr politikat, pr t cilat mund t krkohet edhe monitorim i veant. Kjo e thekson nevojn pr nj numr t treguesve themelor dhe prcjellje t vazhdueshme dhe raportim mbi treguesit q do t siguronte vrejtje me koh t paraqitjes s rrethanave t papritura. Kur t paraqitet nevoja pr intervenime specifike n nnsektor (aktivitete shtes por komplementare), do t ket nevoj q disa tregues t prshtaten pr t ruajtur llogaridhnien e sistemit.
181
Aktivitetet kryesore pr vlersimin e performancs pr kornizn zhvillimore t sektorit t arsimit pritet t jen: a) Rishikimi i Prbashkt Vjetor i Sektorit (RPVS) dhe nj proces pr dakordimin, finalizimin dhe raportimin lidhur me rezultatet (shih n vijim); b) Nj sistem i raportimit vjetor teknik e financiar i prparimit t arritur; c) Nj raport vjetor sektorial, i pgatitur nga MASHT ku prfshihen aspektet teknike e financiare t aktiviteteve; d) Nj rishikim afatmesm i PSAK-s (pas tri vitesh) q do t fokusohej n prshtatjet eventuale t nevojshme n politika, caqe, tregues dhe n aranzhmanet implementuese. Raportet nga proceset e vlersimit t performancs nga KVP-ja mund t prdoren pr nxjerrjen e raporteve sektoriale t MASHT-it pr qeverin. Nga ky pikvshtrim KVP-ja, e skicuar n ket pjes krkon prkrahjen si t MASHT-it, ashtu edhe t partnerve zhvillimor. N pajtim me Deklaratn e Parisit dhe me Marrveshjen e Akra-s, KVP-ja synon t promovoj harmonizim, prshtatje, zvoglim t kostos t transaksioneve dhe prmirsimin e parashikueshmris s mbshtetjes financiare. KVP-ja mund t prshtatet pr programin e tanishm t implementimit dhe t prqendrohet n at q sht duke u financuar n vend se t vlersoj aspekte m t prgjithshme. Palt kryesore do t informohen lidhur me shtjet, sfidat, sukseset dhe prparimin e arritur n sektor, nprmjet Strategjis s MASHT-it pr Komunikim (uebfaqja dhe raportet), n mnyr q t mund t bhen analiza e t sillen vendime t bazuara n dshmi e n informacione. MASHT do t hartoj Strategjin e Komunikimit, e cila do t pfshij opsione t bazuar n uebfaqe dhe t shtypura. Rishikimi i Prbashkt Vjetor i Sektorit (RPVS) Strategjia e sektorit siguron mundsi pr Qeverin e Kosovs dhe Ministrin e Arsimit, Shkencs dhe Teknologjis q ta udhheqin monitorimin dhe raportimin e performancs s sektorit prmes nj procesi t rishikimit vjetor t prbashkt. Rishikimi i Prbashkt Vjetor i Sektorit (RVPS) do t siguroj nj pasqyr, vlersim periodik dhe sistematik t sektorit t arsimit q do t bhet s bashku me palt relevante dhe me partnert zhvillimor. RVPS-ja do t ofroj nj mundsi pr t matur prparimin, pr t vlersuar arritjet dhe mangsit e implementimit dhe pr tu marr vesh pr prmirsimet e nevojshme me qllim t arritjes s objektivave dhe caqeve zhvillimore t prcaktuara n kt Strategji. Ky konsiderohet si pjes integrale e puns s sektorit dhe do t kontribuoj n ciklin e planifikimit t arsimit.
182
RVPS-ja do t themelohet pr t prkrahur planifikimin dhe monitorimin e shpenzimeve n vitet e ardhshme, duke kontribuar n procesin e buxhetit, duke e informuar qeverin pr planet dhe trendet e financimit t jashtm, dhe duke i ndihmuar pr ti orientuar m mir kto fonde t jashtme pr ti adresuar prioritetet kombtare dhe pr t siguruar se rezultatet prdoren pr ta informuar rrugn m efektive dhe efikase t sektorit n politika dhe prioritete t arsimit t Kosovs. MASHT-i konsideron se objektiva e procesit t rishikimit t sektorit do t jet, t msoj pr prshtatjen e politikave dhe t strategjis dhe t siguroj nj forum pr pun t mtutjeshme n planifikim me partnert zhvillimor. Korniza pr Vlersimin e Performancs (KVP), paraqet nj spektr t treguesve t performancs s sektorit,prfshir edhe a) listn q i referohet performancs s prgjithshme t procesit n sektor dhe b) caqet dhe pikat e veanta t referimit. Do t ket nevoj pr prgatitje t dokumentacionit t bazuar n fakte shum para rishikimit dhe, rrjedhimisht, do t ket nevoj edhe pr dokumente dhe raporte speciale si dhe nj marrveshje pr secilin modalitet prkrahs duke theksuar kush merr pjes, shumn e premtuar, periudhat e pagess, kohn pr rishikim, shkmbimin e raporteve t auditimit dhe llogarive, datat pr rishikim e t tjera. Viti 2011 do t jet i pari n ndrtimin e RPVS-s, e ngritur mbi shqyrtimet e shtjeve t nnsektorve t caktuar dhe t prgjigjeve specifike t sektorit apo madje edhe rishikimet e elementeve diskrete t sektorit, ku t gjitha mund edhe t pritet t bhen n bashkpunim me partnert relevant dhe palt me interes. Do t organizohen takimet gjysmvjetore t rishikimit me qllim t bashkimit t t gjitha palve kryesore t sektorit pr t informuar procesin e RPVS-s.
Konsultimet MASHT-i i vlerson shum mundsit pr monitorim dhe konsultim me palt me interes. Prve RPVSs, MASHT-i sht i prkushtuar n fuqizimin e mekanizmave konsultuese me palt me interes, duke prfshir konsultimet e rregullta me partnert zhvillimor pr tu marr me progresin dhe brengat n shtjet kryesore dhe pr tu pajtuar pr hapat e domosdoshm q duhen ndrmarr.
183
KAPITULLI 8: KORNIZA FINANCIARE DHE PRIORITETET

Nj qasje e prioretizuar prej posht-lart Gjithnj ekziston rreziku q nj plan strategjik pr sektorin e arsimit me nevoja e probleme kaq t mdha si sht Kosova me popullatn e vet t re e me munges kronike t resurseve, t shndrrohet n nj list joreale t dshirave me gjasa shum t vogla t implementimit. Megjithkt, nj list e dshirave me caqe shum t arsyeshme pr prfshirje t t gjithve, cilsi dhe mjete msimore pr shkolla, infrastruktur t TIK-ut e aftsim profesional, si dhe s paku nj shkall minimale i arsimit terciar dhe i krkimeve shkencore, jan m se t arsyeshme dhe paraqesin nj ilustrim t boshllkut n mes t situats s tanishme dhe t resurseve t krkuara. Metoda e zgjedhur ktu ka qen q t niset nj planifikim strategjik me nj qasje prej posht-lart pa kufij t eprm financiar, mirpo duke prfshir nj mekanizm t prioretizimit ku zhvillohen skenare pr buxhete m t vogla se sa ato q jan llogaritur si krkesa optimale. Pas nj puntorie n t ciln ishte diskutuar nj version i mparshm i strategjis, u bn disa redukime, ose m konkretisht, caku pr eliminimin e ndrrimit t dyt ishte lvizur prtej periudhs s PSAK-s. N ushtrimin e prioretizimit caqet pr secilin nnsektor ishin ranguar sipas prparsis me qllim t lehtsimit t vendosjes s prioriteteve n t ardhmen. Po ashtu, disa nga prpjekjet zhvillimore q vlersohet se jan prtej kapacitetit t tanishm implementues, mund t krkojn zgjidhje t jashtzakonshme kompensuese duke pranuar prkrahje t jashtme, prfshir ndonjher edhe mbulimin e kostos operative pr nj periudh t caktuar.
8.1 Prmbledhja financiare e zhvillimeve strategjike

Pr planifikimin strategjik dhe pr llogaritjen e kostos s saj sht me rndsi vendimtare q t bhet dallimi n mes t prpjekjeve e investimeve t njhershme zhvillimore (sikurse zhvillimi i kurrikulave t reja, themelimi inj universiteti ose i nj qendre t kompetencs), dhe shpenzimeve operative (pr t vazhduar kto ndrmarrje npr vitet e ardhshme (prmes pagave t msimdhnsve, pagesave pr shrbime komunale, mirmbajtje e t tjera).N tabelat e kostimit t masave sht trhequr nj vij e qart n mes t shpenzimeve ose kostos zhvillimore dhe atyre operative. Shpenzimet zhvillimore jan t njhershme dhe mund t financohen nga fonde t prkohshme t jashtme, ndrkaq pr t funksionuar ato duhet t mbshteten gjat nj periudhe shum m t gjat. Tabelat e kostimit prfshijn: a) Koston e vlersuar zhvillimore gjat periudhs 2011-2016; b) Koston operative t masave q rezulton gjat periudhs 2011-2016; 184
c) Kostoja e vlersuar operative vjetore n plan afatgjat prej vitit 2016 e tutje (q duhen mbuluar mbi mjetet q shpenzohen sot) pr masat e shrbimet e reja dhe nivelin e ngritur t shrbimeve q kan dal nga strategjia. Kjo mnyr e prezentimit nuk do t thot kurrsesi q vetm kostoja zhvillimore 2011-2016 duhet t jet objekt i krkesave pr financim prej partnerve zhvillimor. Mund t ndodh q edhe shpenzimet fillestare rrjedhse t ken nevoj t mbulohen nga partnert zhvillimor si nj investim n vete pr gjeneratn e re t Kosovs, si pr shembull, sigurimi i trajnerve t kualifikuar t msimdhnsve, vlersues cilsor pr arsimin e lart ose nj menaxher i prkohshm pr nj agjenci t re. Mnyra m e mir pr t mbuluar shpenzimet rrjedhse fillestare do t ishte nprmjet t prkrahjes s buxhetit sektorial. Mirpo, pasi q prkrahja e jashtme nuk mund t zgjas n plan afatgjat, ather sht me rndsi t analizohet shkalla dhe natyra e implikimeve operative dhe t shikohet se cila qasje sht m e qndrueshme n perspektiv m t gjat. Kostimi i strategjis zhvillimore sht prmbledhur n tabeln 8.1: Tabela 8.1: Paraqitje e prgjithshme e kostos s strategjis zhvillimore Kostoja zhvillimore 2011-2016 Kostoja e Kostoja e Kostoja vjetore shpenzimeve gjithmbarshme operative operative2011- 2011-2016 prtej 2016 2016 140 037 324 102 826 480 242 863 804 22 399 150 3 142 050 13 461 285 16 603 335 2 722 420 20 140 950 14 200 360 34 341 310 4 298 350 2 913 310 28 211 300 2 723 900 43 244 700 1 477 233 7 770 900 68 102 300 2 384 050 29 768 800 20 000 10 684 210 96 313 600 5 107 950 73 013 500 1 497 233 1 501 410 20 193 900 569 590 5 976 800 20 000
Nnsektori
1. Parauniversitar 2. Parashkollor 3. Aftsimi profesional 4. Zhvillimi profesional i msimdhnsve 5. Arsimi i lart 6. Arsimi i t rriturve 7. TIK 8. Ndrtimi i kapaciteteve pr MASHTin dhe agjencit qendrore Gjithsej
241 890 767
238 534 175
480 424 942
57 681 620
Kostoja e prgjithshme pr implementimin e planit strategjik do t krkonte 480,4 milion brenda nj periudhe 2011-2016 ose 80 milion n vit. Prej ktyre, 241,9 milion u referohen masave t njhershme zhvillimore pr t cilat mund t krkohet dhe, deri n nj mas, tashm ekziston financim i jashtm. Prkrahja e jashtme mund t krkohet pjesrisht edhe pr koston operative fillestare prej 238,5 milion pr tr periudhn 2011-2016 pr shrbimet e ngritura, pr mirmbajtjen e 185
infrastrukturs e t tjera. Kjo sht e barabart me mesatarisht 40,0 milion n vit pr t gjitha shrbimet. Kostoja operative vjetore sht vlersuar n 57,7 milion pas vitit 2016. N periudhn 20112016, pjesa kryesore e shpenzimeve operative krijohet n pjesn e dyt t periudhs, kur fillojn t prfundohen masat zhvillimore. Duhet vrejtur se kostimi i planit strategjik sht nj ushtrim orientues i bazuar n informacionet, nevojat dhe nivelin e tanishm t mimeve. Kjo do t duhet t rishikohet dhe ti nnshtrohet nj kontrolli t hollsishm gjat planifikimit dhe prioretizimit vjetor operacional dhe me rastin e hartimit t projekteve. Kostimi i hollsishm sht br me nj program n excel me nj qasje mjaft t detajuar. T gjitha materialet jan n dispozicion n MASHT. Tabela 8.2 paraqet 11 caqet m dominuese (q paraqesin 17 %) prej gjithsej 57 caqeve n strategjit nnsektoriale, t cilat krahasohen me shpenzimet e gjithmbarshme. Kjo tabel tregon se 11 caqet paraqesin 86 pr qind t kostos s gjithmbarshme t llogaritur. Vetm caku i par - programi i infrastrukturs pr institucionet parauniversitare q prfshin zgjerimin e infrastrukturs parauniversitare dhe shpenzimet prcjellse operative pr shrbimet komunale dhe pr mirmbajtjen e objekteve, paraqet 26 % t kostos s gjithmbarshme t parapar.
186
Tabela 8.2: 11 caqet m t mdha sipas nnsektorve 2011-2016 Nnsektori dhe caku Kostoja zhvillimore Kostoja operative Gjithsej kostoja Kosto operaciona le vjetore > 2016 7 880 000 10 000 000 5 858 200
11. Infrastruktura shkollore 97 753 000 27 330 000 125 083 000 6. Korniza e re kurrikulare 3 477 600 60 000 000 63 477 600 2. Infrastruktura e TIK 29 651 700 28 454 200 58 105 900 2. Pjesmarrja n arsimin e AL2 lart 550 000 54 313 720 54 863 720 16 342 000 AL9 9. Infrastruktura n arsimin e lart 27 207 000 8 790 000 35 997 000 2 630 000 APU12 11. Mjetet msimore 24 180 000 0 24 180 000 0 AAP3 3. Qendrat e kompetencs 11 739 200 10 195 600 21 934 800 2 846 400 APU5 5. Shrbimet kshilluese dhe orientimi n karrier 859 500 10 600 800 11 460 300 3 339 000 3.Zhvillimi i resurseve TIK3 njerzore n TIK 8 887 000 945 000 9 832 000 57 000 1. Prfshirja n edukimin EPSH1 parafillor 425 000 8 955 000 9 380 000 1 615 000 Gjithsej pr kto 11 caqe 204 730 000 209 584 320 414 314 320 50 567 600 % nga t gjitha caqet 85% 88% 86% 88% Pr m shum hollsi pr kostimin, shih tabelat prkatse pr kostimin e nnsektorve. APU11 APU6 TIK2
% Gjith 26% 13% 12% 11% 7% 5% 5% 2% 2% 2% 86%
187
8.2 Kostoja aktuale dhe niveli i financimit t sektorit

sht me rndsi t analizohet se sa e shton kostoja (zhvillimore e operative) e prllogaritur pr implementimin e strategjis nivelin e tashm t alokimeve pr sektorin e arsimit. Kjo paraqitet n vijim. Tabela 8.3 prmban informacione nga buxheti shtetror pr vitin 2010. Tabela 8.3: Ekstrakt nga buxheti shtetror i Kosovs Buxheti 2010 n 000 Shrbimet Subv. e Shpenzime Rezerva Gjithsej komunale transfere t kapitale 1 742 193 25 991 2 000 51 570 648 193 24 731 2 000 36 177 386 2 000 3 782 337 1 185 40 481 9 116 2 000 2 000 147 166 4 520 46 1 340 101 514 2 116 385 166 166 26 115 27 24 731 - 27 875 115 27 24 731 - 27 727 148 1 095 1 260 - 15 393 118 465 3 271 - 110 465 8 000 170 035
Organizatat buxhetore dhe linja buxhetore Gjithsej buxheti qendror i arsimit MASHT Arsimi i lart Qendra e studentve Institutet Instituti Pedagogjik i Kosovs Universiteti i Prizrenit Arsimi tjetr Nevoja t veanta arsimore Bibl.Komb.Universit. Aftsimi i msimdh. Hartimi i kurrikulave Marrv. bilaterale Adminsitrata arsimore Administrata qendrore1/ Zyra e Ministrit Universiteti i Prishtins Gjithsej buxheti komunal Grantet arsimore pr komuna Shpenzimet nga mjetet vetanake Gjithsej buxheti arsimor
Pagat e Shrbimet mditjet e mallrat 13 173 8 471 3 082 5 524 1 041 354 647 201 321 119 73 34 1 094 3 114 813 481 281 132 2 116 385 946 2 056 861 1 994 86 62 10 091 2 947 94 393 12 801
Jan disa investime t mdha t parapara pr kt sektor n buxhetin e vitit 2010 n shtylln e shpenzimeve kapitale. Prej gjithsej 26 milion t parapara, pjesa m e madhe 24,3 milion
26
Investimet kapitale n arsimin parauniversitar n buxhetin shtetror prfshihen n Shpenzimet kapitale nn AdministratenQendrore. Prej ktyre, rreth 800,000 sigurohen nga Banka Botrore n buxhet prf inancimin e nj shkolle. T gjitha shpenzimet tjera kapitalej an siguruar nga t hyrat e Qeveris s Kosovs.
188
prdoren nga MASHT pr financimin e investimeve n arsimin parauniversitar, kryesisht ndrtim i shkollave npr komuna. Prej vitit 2010, Universiteti i Prishtins e ka buxhetin e vet t investimeve kapitale n shum prej 1,3 milion . Pr Universitetin e Prishtins, t hyrat nga pagesat e studentve dhe taskat administrative prbjn nj pjes substanciale t buxhetit 42 pr qind ose 8,3 milon n vitin 2008 dhe 6,9 milion n vitin 2009. Ky financim pr vitin 2010 sht prfshir n shpenzimet buxhetore n tabel. Alokimet e resurseve pr nnsektort Pr t fituar nj pasqyr t qart t ndarjeve dhe realizimeve buxhetore sipas nnsektorve sht kryer nj studim pr buxhetin e realizuar pr vitin 2009. Ky studim ka trajtuar si analizn e buxheteve komunale ashtu edhe shpenzimet kapitale n nivel qendror. Tabela n vijim sht prgatitur duke u bazuar n shprndarjen dhe ndarjen e vijave qendrore buxhetore pr nnsektort prkats. Tabela prfshin realizimin e vijave t buxhetit qendror si dhe buxhetet komunale t financuara nga granti arsimor pr komunat dhe nga mjetet vetanake t komunave. Jan prfshir edhe shpenzimet e financuara nga pagesat e studentve t pranuara nga Universiteti i Prishtins. Tabela 8.4: Realizimi i buxhetit 2009 sipas nnsektorve n 000 Realizimi i buxhetit sipas nnsektorve n 000 Nnsektori Operative Kapitale Arsimi parafillor 5 361 0 Arsimi fillor 78 606 34 736 Arsimi i mesm / 9 737 2 269 gjimnazet AAP 14 011 1 493 Arsimi i lart (UP) 21 304 475 T pashprndara 5 776 0 Shpenzimet qendrore 3 674 4 178 Gjithsej 138 469 43 150
Gjithsej 5 361 113 342 12 005
% 3% 62% 7%
15 505 9% 21 779 12% 5 776 3% 7 852 4% 181 619 100%
Mjetet jashtbuxhetore n arsim Pos ktyre, ekzistojn edhe mjete t tjera t cilat nuk paraqiten n buxhetet publike dhe n tabelat e msiprme. Njsit kryesore jashtbuxhetore jan: 189 Institucionet private t financuara kryesisht nga pagesat e vijuesve; Grantet dhe kredit e ofruara nga partnert zhvillimor dhe nga OJQ-t; Universiteti i Mitrovics q aktualisht financohet nga mjete t jashtme q nuk figurojn n buxhetin shtetror t Kosovs.
Institucionet private Aktualisht jan rreth 18 institucione private terciare arsimore n Kosov. Kto institucione financohen plotsisht nga pagesat pr studime dhe nga taksa t tjera dhe nuk figurojn buxhetin publik. Ekzistojn edhe pes shkolla profesionale t financuara privatisht. Nuk dihet buxheti i ktyre institucioneve. Nj vlersim i prafrt i bazuar n llogaritjen e shpenzimeve pr nj student prej 600 n vit, tregon pr nj buxhet prej prafrsisht 18,5 milion . Pos ktyre, nj pjes e madhe e edukimit parashkollor dhe parafillor financohet prmes pagesave t prindrve n institucione private. Financimi nprmjet kontributeve t partnerve t jashtm zhvillimor N vitin 2010 sht br nj vlersim paraprak i nivelit t tanishm t financimit t sektorit nprmjet fondeve t partnerve zhvillimor. Tabela 8.5 tregon mesataren e financimit t vn n dispozicion nga ana e projekteve n vijim n vitin 2010 ose q planifikohen t fillojn n kt vit. sht llogaritur shuma mesatare vjetore pr secilin projekt dhe sht mbledhur shuma mesatare vjetore pr t gjitha projektet, e paraqitur n shtylln Shuma vjetore. Pos ktyre, fondet jan shprndar prgjat viteve t kohzgjatjes s projektit, ndrsa shumat vjetore t buxhetuara pr periudhn 2010 deri 2013 sht treguar m posht. Disa projekte zgjasin edhe prtej ksaj periudhe, kshtu q 5,3 milion jan tashm t buxhetuara pr vitin 2014 dhe 4,0 milion pr vitin 2015.
190
Tabela 8.5: Financimi mesatar i vn n dispozicion pr do vit nga projektet vijuese.

% Nnsektori 1.Parauniversitare 2. Parashkollore 3. Arsimi profesional 4. Zhvill. prof. i msimdhnsve 5. Arsimi i lart 6. Arsimi pr t rritur 7. TIK 8. Ndrtimi i kapaciteteve qendrore 9. T ndryshme / mbulojn disa nnsektor Gjithsej Numri i projekt eve 19 4 13 4 35 5 3 4 7 94 Shuma e gjithmbarsh me n 19 195 567 981 749 57 179 937 6 179 624 20 908 434 16 329 662 4 979 500 1 452 462 30 209 150 157 416 085 Shuma mesatare vjetore 7 300 727 581 658 20 940 745 2 186 145 10 570 898 3 686 548 2 989 750 598 308 6 811 300 55 666 079 Shuma 2010 6 567 789 581 658 16 394 745 2 186 145 9 419 448 1 862 548 2 489 750 501 086 4 987 300 44 990 469 13 187 967 1 200 417 4 143 170 3 427 342 2 406 417 36 667 6 453 250 34 793 033 8 074 556 1 166 667 2 879 111 3 096 724 83 333 18 333 6 333 708 24 080 744 2 736 000 10 453 667 2 432 000 5 285 667 Shuma 2011 3 937 805 Shuma 2012 Shuma 2013 13% 1% 38% 4% 19% 7% 5% 1% 12% 100%
2 428 312
Pjesa relativisht e madhe e projekteve T ndryshme u referohet projekteve q mbulojn disa nnsektor ose q nuk kan mundur t pozicionohen leht n nj nnsektor. Nj paraqitje e hollsishme e projekteve n secilin nnsektor dhe shumat prkatse jan t paraqitura n Shtojc. Tabela tregon se, nj pjes e madhe e prkrahjes s tanishme t partnerve zhvillimor kanalizohet n drejtim t arsimit dhe aftsimit profesional, 38 %, e pasuar nga arsimi i lart me 20 %; arsimi parauniversitar prfiton 12 %, megjithse ktij mund ti shtoheshin pjes t mdha t zhvillimit profesional t msimdhnsve (4 %), TIK (5 %) dhe nj pjes e madhe e T ndryshme (12 %). Vlersohet se rreth 3 % shkon n nnsektorin e arsimit parauniversitar. Arsimi pr t rriturit prfiton 7 %, ndrkaq ndrtimi i kapaciteteve n nivel qendror 1 %. Sa i prket vendeve partner zhvillimor, tabela 8.6 tregon prejardhjen e fondeve. Tufzimi sht br n baz t pastr kombtare, kshtu q disa vende prfaqsojn ktu m shum se nj organizat partnere zhvillimore, dhe n disa raste OJQ-t (kryesisht Save the children).
191
Tabela 8.6: Prkrahja nga vendet partnere zhvillimore Vendi partner zhvillimor Austria Danimarka BE-KE28 Finlanda Franca Gjermania Italia Japonia Luksemburgu Norvegjia OSBE Suedia Zvicra Holanda UNICEF-i SHBA Banka Botrore Numri i projekteve 8 1 22 4 5 3 4 2 4 7 5 5 8 5 1 9 1 94 Gjithsej shuma % e shums s prgjithshme 3% 3% 14% 1% 0% 8% 1% 4% 12% 12% 0% 3% 4% 2% 1% 28% 5% 100% Shuma vjetore27 1 611 433 1 000 000 12 287 840 577 997 101 842 4 071 667 721 276 2 800 000 5 336 656 9 367 537 286 210 1 995 152 2 280 610 684 990 999 486 10 210 052 1 333 333 55 666 079 %e shums vjetore 3% 2% 22% 1% 0% 7% 1% 5% 10% 17% 1% 4% 4% 1% 2% 18% 2% 100%
4 433 300 4 000 000 22 668 500 1 174 866 46 350 12 215 000 1 238 209 7 000 000 18 570 200 18 660 010 286 210 4 974 708 6 092 605 2 542 805 1 998 971 43 514 351 8 000 000 157 416 085
Projektet e prkrahura jan t paraqitura n Shtojc.
8.3 Financimi i Planit Strategjik pr Arsimin e Kosovs 2011 - 2016

sht e qart se prpjekjet reformuese do t krkojn financim t konsiderueshm zhvillimor si dhe fonde pr t mbuluar shpenzimet rrjedhse (operative) pr t mbajtur investimet pr nj periudh m t gjat. Fonde shtes do t mund t thitheshin nprmjet t: a) Rialokimeve nga sektort e tjer n sektorin e arsimit n buxhetet arsimore n nivel qendror dhe komunal; b) Rialokimeve dhe kursimeve n kuadr t sektorit t arsimit; c) Fondet e jashtme t thithura nga donatort;
27
Kjo shum vjetore nuk i pasqyron gjithsesi fondet e vna n dispozicion pr secilin vit, pasi q disa nga projektet fillojn pas vitit 2010, e disa m hert. Nj shum e fondeve n dispozicion n do pes vjet sht paraqitur n Tabeln 8.5., ku shuma e prgjithshme e buxhetuar sht pr vitin 2010 sht 45,0 milion . Duhet prmendur se pjes t mdha t ktyre shumave paguhen nga donatort drejtprsdrejti si asistenc teknike n vendet prkatse.
28
Nuk prfshihen shifrat e financimit t ndrtimit t shkollave n komuna
192
d) Financimit t brendshm nprmjet pagesave pr participim dhe pagesave t tjera. N vijim shqyrtohen opsionet e ndryshme pr sigurim t mjeteve financiare. a) Rialokimet nga sektort e tjer pr buxhetet e sektorit t arsimit n nivel kombtar dhe komunal
Arsimi sot prfiton 16 % t shpenzimeve publike. Kjo prqindje sht arritur gjat disa viteve t fundit shikuar nga buxhetet e realizuara. Kjo sht e prafrt me mesataren n shkall rajonale. Megjithat, duhet vn n pah se Kosova ka nj popullat t re, gj q ndikon n rritjen e nevojave pr investim n arsim si investim n gjeneratn e re dhe n zhvillimin ekonomik t vendit. N tjetrn ann, n Kosov hasim n nj investim t konsiderueshm jashtbuxhetor n arsimin e lart nga burimet private. Nga kjo kuptojm se sektori i arsimit n prgjithsi konsumon m shum mjete financiare se sa 16 pr qind q shihen n buxhetin publik. Po t bhej nj vlersim i mjeteve jashtbuxhetore t shpenzuara n arsimin privat terciar dhe n arsimin profesional, do t shtoheshin edhe rreth 4 million ose 2 pr qind t shums s prgjithshme vjetore n arsim. Duhet vrejtur po ashtu se buxheti publik (pr vitin 2008), formon nj pjes relativisht t vogl (prej 25 %) t BPK-s, sidomos krahasuar me Shqiprin (30 %) dhe Serbin (45 %), dhe rrjedhimisht, buxheti i arsimit sht m i kufizuar se sa n shum vende t tjera. shtja e rritjes s financimit dhe t pjesmarrjes s sektorit t arsimit n BPK (qoft prmes rritjes s buxhetit publik apo prmes participimit n shpenzimet e arsimit) sht nj shtje politike. Nj rritje e pjesmarrjes s arsimit n buxhetin publik pr vetm 1 % (n 17 % t buxhetit t qeveris) do t nnkuptonte 11 milion m shum n vit pr sektorin e arsimit. Nse, n ann tjetr, pjesmarrja e arsimit n BPK do t shtohej pr 1 %, prmes pagesave ose prmes buxhetit publik ose taksave, kjo do t nnkuptonte nj prurje prej 37 milion n vit pr kt sektor. Kjo mund t krahasohet me shpenzimet e gjithmbarshme operative prtej vitit 2016 pr reformat e sugjeruara dhe zgjerimin e oferts arsimore prej 68,3 milion n vit.
Korniza Afatmesme e Shpenzimeve (KASH) 2011 Po t kishte nj zhvillim t prgjithshm ekonomik, ather arsimi do t mund t prfitonte nga mjete shtes mbase edhe duke e mbajtur nivelin e tashm t buxhetit publik dhe t BPSH. Projeksionet makroekonomike pr Kosovn n KASH-in e tanishm pr periudhn 2011-2014 parashohin nj rritje reale t BPSH ndrmjet 5 e 6 pr qind n vit pr periudhn prkatse. Shumat e alokuara pr sektort e arsimit e t kulturs n KASH 2011 deri 2014 jan paraqitur n tabeln 8.7 (Kjo prfshin MASHT-in, Ministrin e Kulturs, Rinis dhe Sportit dhe Universitetin e Prishtins, por jo edhe grantet komunale pr arsim):
193
Tabela 8.7: Alokimet pr sektorin e arsimit e t kulturs (KASH 2011) 2010 Gjithsej Shpenzimet operacionale Shpenzimet kapitale 63,715,491 31,780,212 31,935,279 2011 66,363,212 32,171,262 34,191,950 2012 74,366,487 31,246,797 43,119,690 2013 81,631,040 30,471,350 51,159,690
Kjo paraqet nj rnie t ndjeshme n alokimin pr shpenzimet operative, mirpo n ann tjetr, nj rritje domethnse t shpenzimeve kapitale. Shpenzimet kapitale prfshijn edhe Universitetin e Prizrenit, bashkfinancimin pr projektet e Instrumentit t Prafrimit (IPA) t Komisionit Evropian, ndrtimin dhe renovimin e hapsirave shkollore dhe aktivitetet botuese t Akademis s Shkencave e t Arteve t Kosovs. KASH, gjithashtu prfshin nj tabel pr mjete plotsuese, n raste se mjete t ktilla vihen n dispozicion. Sa u prket buxheteve arsimore komunale, buxheti i caktuar pr arsimin n komuna sht projektuar t rritet prej 109,3 milion n 115,2 milion gjat ksaj periudhe. Granti prfshin kontribute t kufizuara pr nj numr t vogl t politikave t reja nga viti 2011, prfshir edhe qendrat e kompetencs, futjen e gjuhs angleze nga klasa e par dhe pedagogt pr komunat. N prfundim, mjete shtes n KASH jan alokuar kryesisht pr i) rritjen e granteve arsimore pr komunat prej 110 n 115 milion gjat periudhs tri vjeare dhe pr ii) alokime t shtuara pr investime nprmjet buxhetit qendror arsimor q shtohen prej 34 n 51 milion gjat po ksaj periudhe. Ka edhe nj rritje t kufizuar t shpenzimeve kapitale pr Universitetin e Prishtins. Si tregohet edhe n KASH, ekzistojn krkesa pr fonde plotsuese pr investime t mtejme dhe pr t mbshtetur shpenzimet operacionale pr disa nisma t reja. Krkesa e gjithmbarshme pr mjete t tilla plotsuese pr sektorin e arsimit e t kulturs t parashtruara n KASH arrijn shumat prej: 52.5 milion pr 2011; 43.9 milion pr 2012; dhe 43.6 milion pr 2013.
Kto krkesa nuk jan krkesa t tjera mbi ato q paraqiten n kt strategji kto jan m par ekstrakte t krkesave t strategjis.
b. Rialokimet dhe kursimet brenda sektorit t arsimit Nj mnyr pr t br rialokime t tilla do t ishte prmes shprndarjes s baraspeshuar t mjeteve n institucionet e arsimit fillor dhe t mesm pr nga kriteri i madhsis s paraleleve. Kshtu, mjetet q 194
ndahen pr shkollat me paralele t vogla kryesisht n zonat rurale do t orientoheshin kah shkollat e strngarkuara urbane. Kjo do t nnkuptonte ndonjher edhe mbylljen e disa shkollave. Nj mundsi tjetr do t ishte rialokimi i mjeteve nga gjimnazet e prgjithshme n shkolla t mesme profesionale; kuptohet, kjo do t bhej me kusht q t shtohej numri i nxnsve n arsimin profesional. fardo masash t tilla do t krkonin shqyrtime dhe analiza t mtejme dhe trajtim t kujdesshm politik. N kt moment nuk sht e mundur t prcaktohet sasia e mjeteve q do t mund t siguroheshin n kt mnyr. Nj zbritje e kostos s shkollimit fillor pr 1 % do t mund t rezultonte me kursimin e nj shume prej 1 100 000 q do t mund t prdoreshin pr t ndihmuar shkollat urbane. Nj rialokim q do t kursente 1 % t kostos pr gjimnaze do t rezultonte me 120 000 pr arsimin e aftsimin profesional. c. Rritje e mjeteve t prkrahjes nga donatort Donatort aktualisht e prkrahin sektorin e arsimit n Kosov me rreth 44 milion euro n vit (2010) dhe kan shprehur gatishmrin pr t prkrahur planin strategjik t sektorit t arsimit dhe qasjen trsektoriale (QTS) pr kt sektor. Mbetet megjithat pyetje e hapur nse kjo prkrahje do t mund t shtohet m tej pr t mbuluar nevojat e tjera. Dyfishimi i nivelit t tanishm i prkrahjes do t arrinte nivelin prej 88 milion euro n vit. Kjo mund t krahasohet me nevojat e vlersuara vjetore pr periudhn 2011-2016 prej 103 milion pr t mbuluar implikimet e shpenzimeve operative fillestare. d. Financimi plotsues nprmjet participimit dhe pagesave t tjera Institucionet private t arsimit t lart dhe, deri diku, universitetet publike realizojn t ardhura nprmjet pagesave t ndryshme pr studime. Edhe edukimi parashkollor i ofruar nga institucionet parashkollore financohet kryesisht prmes pagesave pr shrbime. N Kosov ekziston edhe nj numr i kufizuar (pes) i shkollave profesionale t cilat vetfinancohen nprmjet t pagesave pr msim. Zgjerimi i arsimit t lart konsiderohet si nj nga mundsit pr financim privat, sidomos nse do t kombinohej me nj skem t bursave pr studentt t cilt nuk kan mundsi pr t siguruar mjete pr financimin e studimeve t tyre. Parashihet q edhe edukimi parashkollor pr fmijt e moshs 1-5 vjeare do t mund t financohej nprmjet t pagesave private. N kt kontekst, sht me rndsi q mjetet e siguruara prmes ktyre pagesave t prdoren pr institucionet prkatse, e jo si burim i prbashkt i mjeteve financiare pr sektorin e arsimit.
195
8.4 Prputhja e resurseve me krkesat

sht vlersuar se pr financimin e masave t parapara n kt strategji pr periudhn 2011-2016 do t duhen 480 milion . Prej tyre, 241,9 milion jan kosto investuese dhe zhvillimore dhe 238,5 milion jan kosto fillestare operative. N baz vjetore, kjo nnkupton investime zhvillimore prej 40 milion dhe shpenzime operative fillestare prej mesatarisht 40 milion euro n vit, ndrsa n plan afatgjat edhe 57,7 milion euro shpenzime operative pas vitit 2016. N pjesn m t madhe, kto shpenzime jan mbi buxhetin e tashm t alokuar pr sektorin e arsimit prej rreth 181,6 milion n vit (realizimi pr 2009). Nga KASH pr vitet 2011 deri 2014 shihet qart se korniza e tanishme buxhetore nuk do t mbulonte shpenzimet operative q dalin nga masat e strategjis, me prjashtim t disa alokimeve specifike pr Universitetin e Prizrenit dhe disa shpenzime t kufizuara pr disa qendra t kompetencs. Lartsia e prkrahjes s tanishme t sektorit t arsimit nga donatort prej rreth 46 milion n vit jep shenja se shuma e krkuar prej 40 milion n vit do t mund t arrihej, mirpo prapseprap, do t mbetej t mbulohej kostoja operative si n perspektivn e shkurt, ashtu edhe n n at afatgjat (2016 e m tej). Zbraztia vjetore n mes t nivelit t synuar t kostos operative dhe nivelit t sotm t mjeteve t alokuara pr kt qllim sht 40,0 milion n plan afatmesm dhe 57,7 milion n plan afatgjat. Kjo nnkupton nj rritje prej 31 % t alokimeve t tanishme pr arsimin pr shpenzime operative nga buxheti publik, ndrkaq pjesmarrja e arsimit n bruto prodhimin vendor (BPV) do t duhej t shtohej pr 1.3 % t BPV-s. Megjithse ky nuk sht nj nivel joreal dhe i paarritshm, prapseprap nuk mund t pritet q nj zhvendosje e till t ishte e mundshme n kufizimet e tanishme buxhetore dhe n kushtet e marrveshjes s tanishme me FMN-n. Elementet e planit strategjik q do t shkaktojn pjesn m t madhe (prej gjithsej57,7 milion eurove) t shpenzimeve t parapara operative jan t paraqitura n tabeln 8.8.
196
Tabela 8.8: Elementet kryesore shpenzuese n PSAK Kostoja vjetore operative prtej vitit 2016 16 342 000 10 000 000 7 880 000 5 858 200 3 339 000 2 846 400 2 630 000 1 615 000 1 254 660 872 500 52 637 760 % e kostos operative prtej 2016
Nnsektori dhe caku
AL2 APU6 APU11 TIK2 APU5 AAP3 ALD9 EPSH1 ZHPM6 ALD8
Pjesmarrja n arsimin e lart Korniza e re Kurrikulare Programi i infrastrukturs shkollore Infrastruktura e TIK Shrbimet shkollore pr kshillim dhe orientim n karrier Qendrat e Kompetencs n AAP Infrastruktura e AL Prfshirja n arsimin parafillor Licencimi i msimdhnsve Ndrkombtarizimi i arsimit t lart
28% 17% 14% 10% 6% 5% 5% 3% 2% 2% 91%
Kostoja operative pr zgjerimin e institucioneve t arsimit t lart n Prishtin dhe Prizren merr pjesn m t madhe (28 %) t rritjes s shpenzimeve operative, e prcjell nga jetsimi i kurrikulumit me 17 % dhe e pasuar nga zgjerimi i shrbimeve dhe shpenzimeve rezultuese operative pr arsimin parauniversitar me 14 %. Edhe infrastruktura e zgjeruar e TIK rezulton me rritje madhore t kostos (10 %). Prshkrimi m i hollsishm i rritjes s kostos dhe shpjegimi i tyre jan t paraqitura n tabeln pr kostimit e nsektorve n Pjesn 5.
8.5 Rekomandime pr financimin e sektorit t arsimit

Financimi i plot i masave zhvillimore dhe i shpenzimeve operative q dalin nga to, do t krkoj mobilizimin e mjeteve nga nj numr i burimeve. Rezultati i ksaj do t varet shum nga gatishmria e Qeveris s Kosovs pr t investuar n sistemin e vet arsimor n mnyr efikase dhe efektive, nga gatishmria e partnerve zhvillimor pr t prkrahur Kosovn, zhvillimi i ekonomis, niveli i mbledhjes s taksave dhe nga mundsit pr t gjeneruar t ardhura prmes pagesave t shfyrtzuesve t shrbimeve arsimore. Propozohet kjo strategji pr sigurimin e fondeve pr implementimin e planit: N KASH parashihen alokime n sasi prej 133.2 milion pr investime kapitale n nivel qendror dhe 16 milion n nivel komunal pr periudhn 2010-2013. Po ti shtohen ksaj edhe dy vjet t investimeve t nivelit t njjt do t rezultonte me nj shum t prgjithshme t investimeve prej 200 milion pr vitete 2011-2016. KASH-i megjithat nuk le shum hapsir pr zgjerim t shpenzimeve operative as n qendr e as n komuna (t cilat financohen nga granti arsimor komunal). Rrjedhimisht, do t krkohet 197
prkrahja e jashtme si pr shpenzimet operative, ashtu edhe pr koston zhvillimore pr tr periudhn pesvjeare t implementimit t strategjis. Niveli i tashm i prkrahjes s partnerve zhvillimor dhe investimet kapitale nga buxheti shtetror, duket se mund t mjaftojn pr nevojat e kostos zhvillimore t parapar n planin strategjik, me kusht q mjetet t harmonizohen me krkesat e planit. Mirpo, zotimet e tanishme t partnerve zhvillimor ofrojn prkrahje vetm pr periudhn e par trivjeare; pr kt arsye, krkohet prkrahja e vazhduar me zotime pr vitet e mvonshme. Aspekte m problematike pr tu prkrahur, paraqiten t jen implikimet e kostos operative dhe zgjerimi i sektorit. Nj pjes e madhe e ktyre shpenzimeve duket se rrjedh nga zgjerimi i sistemit n t gjitha nivelet. Rrjedhimisht, do t jet e domosdoshme q kto aspekte t financohen prmes nj startegjkie t kombinuar t: Prdorimit t pagesave t prfituesve n nivelin parashkollor e terciar t kombinuar me bursa; Rialokimeve brenda sektorit; Ndarjes pr arsimin t nj shume m t madhe nga buxheti shtetror e lidhur me zhvillimin e ekonomis q do t shprehej me rritjen ekonomike dhe t ardhura m t mdha nga taksat. Gjat nj periudhe kalimtare prej rreth pes vitesh, partnert e jashtm do t duhej t prkrahnin edhe mbulimin e shpenzimeve operative si nj investim n gjeneratn e re t Kosovs. Mund t ndodh q shpenzimet operative n plan afatmesm dhe afatgjat t reduktohen pr disa nnsektor si rezultat i rnies s natalitetit dhe i zvoglimit t numrit t nxnsve. Pasiguria e tanishme lidhur me shifrat e popullats dhe mungesa e regjistrimit t popullsis, i bn vlersimet e trendeve t ktilla t kota n kt faz; mirpo, posa t jen t dhnat m t besueshme n dispozicion, do t jet shum e rndsishme q t prshtatet kostimi i programeve t infrastrukturs n prputhje me t dhnat e reja. N rast se nuk do t mund t sigurohen mjetet e duhura pr mbulimin e t gjitha masave t parapara n strategji, ather duhet br prioretizimin e masave dhe t analizohet se ka mund t bhet pr skenart m t ult t mjeteve n dispozicion si sht treguar n pjesn 8.7. MASHT planifikon ta formoj nj grup punues pr thellimin e analizs financiare, pr prcaktimin dhe propozimin e nj drejtpeshimi n mes t burimeve t mundshme t financimit t planit strategjik t prshtatura me Kornizn e ardhshme Afatmesme t Shpenzimeve, si baz pr planifikimin operacional dhe pr vendosjen e prparsive e t dialogut me partnert zhvillimor. Grupi punues duhet t punoj s bashku me Ministrin e Financave dhe me partnert prijs pr nnsektort prkats. Ajo duhet t pfshij edhe pfraqsuesit nga agjencit dhe kshillat qendrore, si dhe nga terreni dhe nga niveli komunal. Pr t arritur rritjen e mjeteve n dispozicion duhet ndrmarr nj sr masash grupi punues do t duhet t shqyrtoj disa shtje prkitazi me: 198
Pputhjen e prkrahjes s tanishme me prkahjen e krkuar si dhe prshtatjen me pparsit qeveritare. Analizn e opsioneve t financimit prfshir pagesat e studentve e t nxnsve, rialokimin nga sektort e tjer, por edhe rialokime brenda prbrenda sektorit t arsimit dhe prkrahje e kredi nga partnert zhvillimor.
8.6 Modalitetet e sugjeruara t financimit

Pjesa m emadhe e ndihmave t siguruara pr sektorin e arsimit sot nga partnert e jashtm ofrohet si prkrahje e bazuar n projekte me krkesa specifike nga secili prej partnerve zhvillimor, prkitazi me modalitetet e ndihmave pr planifkim, prokurim e kontraktim, kryerje t pagesave, monitorim dhe raportim. Njkohsisht, ka prpjekje aktualisht pr bashkrenditjen e partnerve zhvillimor pr t harmonizuar planifikimin, raportimin dhe formatet e rishikimit e t tjera. Parashihet se pr disa nga masat e parapara n strategji do t ket nevoj pr asistenc t vazhdueshme teknike dhe pr shrbime kshillimore t nivelit t lart t cilat nuk mund t financohen aq leht nprmjet prkrahjes s buxhetit t prgjithshm ose prmes prkrahjes s buxhetit sektorial. Aspekte t tjera t strategjis mund t sigurohen nga buxheti ose nga prkrahja e buxhetit sektorial. Kjo n mnyr m specifike u referohet shum projekteve themelore t infrastrukturs dhe prkrahjes pr t siguruar fonde pr shpenzime operacionale. Kosova ka nj sistem shum t mir t menaxhimit t financave, i cili mund t prshtatet pr t prodhuar raporte shum t dobishme dhe dhe gjurm auditimi prkitazi me prdorimin e fondeve t tilla. Pr t realizuar kt megjithat duhet t rishikohet struktura e buxhetimit dhe e raportimit pr sektorin e arsimit n nivel t buxheteve qendrore dhe komunale, n mnyr q t fitohen pasqyra m t mira e m t sakta t alokimeve t resurseve dhe realizimeve financiare pr nnsektort ose pr nivelin lokal. Do t themelohet nj fond i mirbesimit q do t administrohet nga nj partner zhvillimor me qllim t krijimit t fondit t prbashkt (ang. pooled funding) nga disa partner zhvillimor pr ofrimin e asistencs teknike dhe pr ndrtimin e kapaciteteve n sektor. shtjet e lidhura me modalitetet e ndihmave jan shtjelluar m tej n nj dokument t veant q gjithashtu lidhet me kt plan strategjik: Modalitetet e ndihmave n drejtim t nj Qasjeje Trsektoriale pr Planin Strategjik t Arsimit n Kosov (PSAK) 2011 2016 (MASHT tetor 2010) .
199
8.7 Caktimi i prioriteteve dhe skenart

Si baz pr caktimin e prioriteteve n intervenime t ndryshme t sugjeruara n rast se fondet nuk do t jen n dispozicion n lartsin e dshiruar, ishte krkuar nga grupet punuese pr strategjit nnsektoriale q t caktojn prioritetet n intervenimet e sugjeruara n nivel t synimit, dhe ti zvoglojn shpenzimet pr dy skenar t ndryshm njri pr 70% t fondeve n dispozicion dhe tjetri pr 50%. Caktimi i prioriteteve sht br n baz t katr kritereve t ndryshme rndsia, potenciali pr ta prmirsuar cilsin e arsimit, urgjenca, kapaciteti zbatues dhe qndrueshmria. Rangimi ka rezultuar n pikt dhe rangimin e paraqitur n tabelat pr nsektort prkats t paraqitur n vijim. Qllimi i ktij rangimi sht q t prkrahet dialogu me partnert zhvillimor dhe t lehtsohet prioretizimi dhe identifikimi i caqeve m urgjente. Tabelat dhe shnimet n vijim paraqesin prioritetet e nnsektorve t caktuara nga grupet punuese. Tabela 8.9: Prioritetet dhe skenart pr nivelin parashkollor EPSH- Edukimi parashkollor Nr 1 2 Caku Prfshirja n arsimin parafillor Prfshirja n edukimin parashkollor Aftsimi pr prmirsim t cilsis Kurrikulat dhe standardet Menaxhimi dhe kapaciteti profesional Zhvillimi i kapaciteteve n EPSH Aktivitetet pr ngritjen e vetdijes Pikt 20 18 Rang imi 1 3 Skenari 100% 9 380 000 3 779 500 Skenari 70% 6 000 000 2 600 000 Skenari 50% 4 400 000 1 800 000 - 1 979 500 Diferenca e skenarve 100%/50%
3 4 5
20 19 19
1 2 2
1 257 500 583 600 831 600
1 000 000 520 000 750 000
700 000 400 000 550 000
- 557 500 - 183 600 - 281 600
6 7
16 16
4 4
561 885 209 250 16 603 335
540 285 209 250 11 619 535
286 000 165 000
- 275 885 - 44 250
8 301 000 - 8 302 335
200
Shnime: 15. Prfshirja e prgjithshme n arsimin parashkollor (klasa 0) parashihet sipas Ligjit mbi Arsimin Parashkollor. N rast se buxheti n dispozicion zvoglohet, procesi i gjithprfshirjes do t prfundoj padyshim n klas t strmbushura dhe pa burime t mjaftueshme. N ann tjetr, prfshirja e shtuar n arsimin parashkollor, duke e prjashtuar klasn 0, sht nj hap i rndsishm prpara, edhe pse nuk sht krkes sipas ligjit. Andaj, kontributi i Qeveris s Kosovs pr arritjen e ktij synimi do t duhet t zvoglohet proporcionalisht n rast t zvoglimit t fondeve n dispozicion. Punsimi i edukatorve sht nj aktivitet i planifikuar me kt synim, i cili do t duhet t lihet anash apo t zvoglohet n rast t zvoglimit t fondeve. Kurrikulumi dhe standardet jan nj aktivitet i rndsishm dhe urgjent pr grup-moshn 0-3 vje. N ann tjetr, nuk sht aq i kushtueshm, kshtu q nuk sht parapar zvoglim i buxhetit. Ky synim ka t bj me punsimin e zyrtarve pr nivelin parashkollor n komuna. Kto punsime duhet ti marrin parasysh kufizimet buxhetore. Zhvillimi i ekspertizs pr arsimin parashkollor ndrlidhet me zhvillimin dhe funksionimin e programit pr nivelin master n kt fush, si edhe me sigurimin e prkrahjes financiare pr prfundimin e studimeve t doktorats n universitete tjera. Zvoglimi potencial varet nga kufizimet buxhetore.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
Aktivitetet pr ngritjen e vetdijes e synojn publikun e gjer dhe komunitetin profesional.Niveli i aktiviteteteve do t varet nga kufizimet buxhetore.
201
Tabela 8.10: Caktimi i prioriteteve dhe skenarve n nivelin parauniversitar
APU - Arsimi parauniversitar Nr. 1 Caku Rang Pikt imi 18 15 20 18 20 18 4 5 2 4 2 4 Skenari 100% 1 013 800 98 000 192 420 1 526 610 11 460 300 63 477 600 Skenari 70% 1 013 800 98 000 192 420 1 435 000 6 000 000 63 477 600 Skenari 50% 1 013 800 98 000 192 420 1 000 000 5 000 000 53 500 000 Diferenca e skenarve 100%/50% 0 0 0 - 526 610 - 6 460 300 - 9 977 600
Prmirsimi i menaxhimit 2 Legjislacioni Menaxhimi i 3 decentralizuar financiar 4 Sigurimi i cilsis Shrbimet 5 shkollore kshillimore Korniza e re 6 kurrikulare Implementimi i sistemit pr 7 licencimin e msimdhnsve Gjithprfshirja 8 n arsimin e obliguar Rrjeti i shkollave 9 t mesme Krijimi i mjedisit 10 t sigurt Infrastruktura 11 shkollore 12 Mjetet msimore
20
3 106 200
2 200 000
2 230 082
- 876 118
19 18 18 18 21
3 4 4 4 1
8 640 874 85 000 4 000 000 125 083 000
7 000 000 85 000 3 500 000 65 000 000
4 800 000 85 000 2 500 000 40 000 000
- 3 840 874 0 - 1 500 000 - 85 083 000 - 13 180 000 - 121 444 502
24 180 000 20 000 000 11 000 000 242 863 804 170 001 820 121 419 302
Shnime:
202
1. Menaxhimi duket se sht pika m e dobt e sistemit ku prmirsimi sht kritik pr suksesin e do reforme. Prandaj, prkundr kapacitetit t kufizuar pr implementim, sht me rndsi t zbatohen t gjitha aktivitetet n secilin nga t tre skenart. 2. Vet legjislacioni nuk shihet si faktor kufizues pr prmirsimin e cilsis s arsimit. Megjithat, shum akte nnligjore mungojn, kshtu q buxheti i vogl i ndar pr kt synim mbetet i njjt pr t tre skenart. 3. Menaxhmenti i decentralizuar financiar sht pun e vazhdueshme pr zbatimin e legjislacionit t ri q parasheh zvoglim t prgjegjsive nga niveli qendror n at lokal, dhe nga niveli lokal n nivel shkolle. N do situat, sht me rndsi t ndrtohet kapaciteti i shkollave dhe i komunave pr menaxhim financiar, ndrsa buxheti i pamjaftueshm duhet t rishikohet. 4. Sistemi i Sigurimit t Cilsis ndrlidhet me zbatimin e Kurrikulumit t ri t Kosovs dhe parasheh masa pr ndrtimin e kapacitetit n nivel qendror. Varsisht nga fondet n dispozicion, ekziston rreziku q zbatimi t zgjatet prgjat nj periudhe m t gjat kohore duke shkaktuar vonesa t pashmangshme dhe madje pengesa pr zbatimin e Kurrikulumit t ri. 5. Shrbimet pr Kshillimin e Shkolls jan struktura t reja q nevojitet t themelohen pr t siguruar zbatim t leht t Kurrikulumit t ri dhe t vazhdojn prmirsimin e arsimit. Zvoglimi i buxhetit pr zbatim do t ndikoj padyshim n ndrtimin e ktyre strukturave. 6. Zbatimi i Kornizs s Kurrikulumit t Ri sht shpenzim i rndsishm i cili parasheh shprndarjen e teksteve shkollore falas me shpenzim vjetor prej 10 milion (gjithsej 60 milion gjat 2011-2016). 7. Licencimi i msimdhnsve parashihet t ndikoj n cilsin e msimdhnies n shkollat e Kosovs dhe orari i zbatimit do t varet nga fondet n dispozicion. 8. Gjithprfshirja n arsimin e obliguar sht nj synim q ndrlidhet me arritjet e Caqeve Zhvillimore t Mileniumit (CZHM), kshtu q duke e patur parasysh rndsin, zvoglimi i buxhetit pr kt synim nuk mund t jet n proporcion me zvoglimet pr PSAK n prgjithsi. 9. Rrjeti i shkollave t mesme prbhet nga shpenzime minore t cilat mund t ken m shum rndsi nse arsimi i mesm i lart bhet i obliguar. 10. Krijimi i mjediseve t sigurta n shkoll do t prjetonte disa zvoglime buxhetore n rast t zvoglimit t fondeve t prgjithshme n dispozicion. 11. Programi pr infrastrukturn e shkolls do t vuaj m s shumti nga zvoglimi i buxhetit. Parashihet se vetm pak m pak se nj e treta e hapsirs s nevojshme shkollore mund t 203
ndrtohet/rindrtohet n rast se buxheti i domosdoshm pr zbatimin e PSAK zvoglohet prgjysm. 12. Furnizimi me material shkollor do t duhej t zvoglohet n mnyr proporcionale n rast t zvoglimit m t madh t buxhetit t nevojshm pr zbatimin e PSAK.
204
Tabela 8.11: Skenart dhe prioritetet AAP Arsimi dhe Aftsimi Profesional Nr. Caku Praktika e nxnsve n AAP Autonimia financiare Qendrat e kompetencs Forcimi i lidhjeve ndrmjet AAP dhe tregut t puns Vlersimi n shkollat e AAP Kurrikulat, standardet, tekstet Mobiliteti dhe punsueshmria Barasvlersimi dhe akreditimi Rang Pikt imi 22 18 13 3 5 6 Skenari 100% 1 771 160 365 440 21 934 800 Skenari 70% 1 771 160 365 440 13 000 000 Skenari 50% 1 000 000 365 440 Diferenca e skenarve 100%/50% 771 160 0
1 2 3
7 122 800 - 14 812 000
23
5 399 700
4 000 000
3 000 000
- 1 399 700
5 6 7 8
20 24 23 17
4 1 2
692 660 1 305 450 2 277 650 594 450
500 000 1 305 450 1 700 000 575 000
400 000 1 124 000 1 300 000 500 000
- 292 660 - 181 450 - 977 650 - 94 450
34 341 310,00 23 217 050,00 16 583 400,00 - 17 757 910
Shnime: Prioritetet n nnsektorin e AAP shihen n mnyr alternative n raportin mes Qendrave t Kompetencs dhe masave pr sigurimin e cilsis pr nnsektorin. Kshtu q, nse fondet e parapara jan n dispozicion pr t 7 Qendrat e Kompetencs, ather ato do t kishin prioritet dhe gjithashtu do t bheshin pika fokusi pr prpjekjet e reforms n sektor. Pasi q n skenart me fonde t zvogluara buxheti nuk pritet t jet i mjaftueshm pr ti mbuluar shpenzimet e larta t nevojshme pr kto Qendra, pritet q n skenarin e dyt dhe t tret, MASHT-i do ta fokusoj qasjen e tij n prpjekje m klasike pr shprndarjen e shrbimeve cilsore n nnsektor prmes institucioneve ekzistuese (shkollat AAP dhe qendrat trajnuese), dhe mekanizmave (si praktika e nxnsve, lidhjet m t mira dhe bashkpunimi me ekonomin, etj).
205
1. Praktika e nxnsve t AAP: shihet n t tre skenart si prioritet i lart ku t gjitha fondet mbahen n skenarin e dyt dhe rreth 60 pr qind n skenarin e tret. 2. Autonomia financiare e shkollave AAP: shihet si prioritet absolut pasi q fondet e parapara n skenarin optimal mbahen gjithashtu n dy skenart tjer t fondeve n dispozicion. 3. Qendrat e Kompetencs n AAP: jan prioritete kryesore t politikave t reforms n AAP q marrin rreth 50 % t fondeve t prgjithshme t parapara pr kt nnsektor n skenarin optimal. Megjithat, fondet pr kto Qendra pritet t vijn nga partnert zhvillimor pr shkak t pamundsis s buxhetit t Kosovs, pr t mbledhur nj shum t till. Si rezultat, paraqitet nj situat mjaft e pasigurt kur MASHT-i duhet t shikoj rrug t tjera pr reform n rast se kto fonde nuk sigurohen nga partnert zhvillimor. N kt rast, shkollat e AAP-s do t punonin pr tu hapur m shum ndaj shoqris dhe tregut t puns dhe ndaj mekanizmave tjer q do t siguronin cilsin n nnsektor. 4. Fuqizimi i lidhjeve n mes t AAP-s dhe tregut t puns sht nj prioritet q ndrlihet me ngritjen e cilsis dhe relevancs. 5. Kurrikulumi, Standardet, Tekstet Shkollore: prioriteti m i lart q i adreson aspektet e cilsis dhe mbetet prioritet n t gjith skenart.
206
Tabela 8.12: Skenart dhe prioritetet e zhvillimit t msimdhnsve ZHPM Zhvillimi profesional i msimdhnsve Nr. Caku Hartimi dhe implementimi i legjislacionit Aftsimi i administrats arsimore Vlersimi i nevojave pr zhvillim profesional Sistemi pr menaxhimin e informatave Akreditimi i programeve Licencimi i trajnerve Licencimi i msimdhnsve Zhvillimi profesional me baz n shkoll Monitorimi dhe vlersimi Bashkpunimi rajonal Kualifikimi i msimdhnsve Harmonizimi i programeve t ZHPM Krkimet n fakultetet arsimore Pikt Rang imi 1 Skenari 100% 117 500 Skenari 70% 95 500 Skenari 50% 65 500 Diferenca e skenarve 100%/50% - 52 000
23
22
16 500
16 500
14 000
- 2 500
4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
18 20 0 23 20 18 15 17 23 17
4 3
51 420 182 540 36 800
50 000 150 000 0
45 000 85 000 0
- 6 420 - 97 540 - 36 800
1 3 4 6 5 1 5
6 508 600 5 157 947 3 752 605 - 2 755 995 2 021 600 1 000 000 58 900 489 500 15 000 642 200 543 650 45 000 200 000 14 000 400 000 350 000 731 000 - 1 290 600 35 000 100 000 14 000 300 000 200 000 - 23 900 - 389 500 - 1 000 - 342 200 - 343 650
10 684 210 7 478 947 5 342 105 - 5 342 105
Shnime: Kur jan vendosur prioritetet n nnsektorin pr zhvillimin profesional t msimdhnsve, grupi punues i ka dhn prioritetin m t lart licencimit t msimdhnsve dhe akreditimit t ofruesve dhe programeve pr trajnimin e msimdhnsve, q merr mbi 70 % t fondeve t parapara pr kt nnsektor. N ann tjetr, zhvillimi profesional i bazuar n shkoll (me pak m shum se 2 milion ) dhe 207
bashkpunimi rajonal (me rreth 0.5 milion ) jan n mesin e intervenimeve t para q do t dmtoheshin nga pamundsia pr t siguruar fonde optimale pr zbatimin e strategjis. 1. Zhvillimi dhe zbatimi i legjislacionit: shihen si nj nga prioritetet kryesore dhe n t dyja skenart (70% dhe 50%) prmbajn 20 % m shum fonde se sa niveli minimal pr at skenar. Kjo sigurisht q sht nj shenj se ligji i ri pr arsimin parauniversitar mund ta ndryshoj kornizn ligjore t ZHPM dhe do t nevojiten m shum akte nnligjore. 2. Trajnimi i administratorve t arsimit: Pritet q kjo mas t zbatohet n kuadr t nnsektorit t arsimit parauniversitar ku edhe do t caktohen prioritetet. 3. Kapaciteti pr vlersimin e nevojave pr zhvillim profesional: Edhe pse mas relativisht jo e shtrenjt, kapaciteti pr ti vlersuar nevojat e msimdhnsve pr zhvillim profesional shihet si nj nga aspektet m t rndsishme q duhet t adresohet n periudhn e ardhshme, prandaj mban shumicn e fondeve n t dy skenart (vetm 10 % e fondeve jan marr n skenarin 50 prqindsh). 4. Sistemi i Menaxhimit t Informataven Arsim (SMIA): mas q shihet si nj nga m t rndsishmet pr t siguruar t dhna t sakta dhe sistem t besueshm informacioni n lidhje me procesin e licencimit t msimdhnsve. T gjitha fondet pr kt mas parashihet t sigurohen n skenarin 70 prqindsh, dhe vetm pak m pak se 10 % t fondeve jan marr nga skenari i tret. 5. Akreditimi i programeve: shihet n mesin e masave prioritare (humbja e vetm 15 % t fondeve n skenarin prej 70 % t fondeve n dispozicion), por e humb kt status n skenarin e tret. Skenari i tret llogarit se nuk do t prdorej ekspertiz e jashtme pr akreditimin e programeve dhe do t kryhej nga personeli i MASHT-it. 6. Licencimi i trajnerve: kjo mas nuk shihet si prioritet pasi q MASHT-i mund tua l licencimin e trajnerve ofruesve dhe procesit t akreditimit t programeve. N ann tjetr, kjo mund t shihet si pjes e tendencs s MASHT-it pr tu larguar nga roli implementues drejt nj funksioni m monitorues, planifikues dhe politikbrs. 7. Licencimi i msimdhnsve: licencimi i msimdhnsve ka kuptim m t gjer n Kosov at t zhvillimit dhe promovimit t msimdhnsve. Prandaj, licencimi i msimdhnsve e merr pjesn m t madhe t fondeve dhe siguron programe dhe ngjarje t shumta trajnimi pr kt qllim. Nga 6.5 milion optimale, 80 % t fondeve jan mbajtur n skenarin 70 prqindsh dhe 60 % n skenarin e tret (50 prqindshin) duke e reflektuar rndsin dhe pozitn qendrore t trajnimit n-shrbim dhe licencimit t msimdhnsve n zhvillimet e ardhshme n kt nnsektor (n veanti kur krahasohen me masat zhvillimore pr arsimin e msimdhnsve para208
shrbimit shih 12 m posht). 8. Zhvillimi profesional me baz n shkoll: zhvillimi profesional me baz shkolln shihet si nj nga risit n zhvillimin e msimdhnsve pr shkak t nevojs pr t siguruar qndrueshmri t prpjekjeve pr trajnimin e msimdhnsve dhe pr t lejuar m shum zbatim t drejtprdrejt n klas t shkathtsive dhe njohurive t fituara nga kto prpjekje. Megjithat, kjo nuk sht prioritet krahasuar, pr shembull, me licencimin e msimdhnsve, dhe si rezultat, vetm 50% e fondeve parashihen n skenarin 70 prqindsh (- 20 % n krahasim) dhe vetm 30 % (0.7 nga 2 miliont) n rast se MASHT-i mund ti mbledh vetm 50 % t fondeve t parapara pr kt nnsektor. 9. Monitorimi dhe vlersimi i programeve t trajnimit: sht caktuar si prioritet q t mundsoj sigurimin e cilsis s lart t zhvillimit profesional. Pr kt shkak mbi 80 % t fondeve jan mbajtur n skenarin e dyt (plus 10%) dhe 60% n t tretin (srish plus 10 %). Kjo duhet t shihet n raport me masn pr ndrtimin e kapacitetit pr nevojat e vlersimit. 10. Bashkpunimi rajonal: poaq i rndsishm sa sht integrimi n trendet rajonale dhe evropiane pr Kosovn, prioritetet e caktuara pr kt mas tregojn se theksi i sht dhn sigurimit t cilsis s brendshme krahasuar me programe t ndryshme t shkmbimit dhe mobilitetit. 11. Njohja e t nxnit t mhershm: rndsia e njohjes s prvojave relevante t t nxnit n karriern profesionale t msimdhnsve tregon prkushtimin pr tu br m t hapur dhe m fleksibl ndaj formave t ndryshme t prvojave t t nxnit. Kshtu, pothuaj se 100% t fondeve t parapara jan mbajtur edhe n skenarin e dyt edhe n t tretin. 12. Programet para-shrbimit:nuk jan n mesin e prioriteteve m t larta, por aspektet kryesore t zhvillimit profesional t msimdhnsve (si programet e studimit, shkmbimi i personelit dhe studentve dhe mobiliteti, tekstet shkollore, hulumtimi, etj.) jan adresuar gjithashtu nga nnsektori pr arsimin e lart.
13. Hulumtimi n arsimin e msimdhnsve: nuk sht n mesin e prioriteteve m t larta.
209
Tabela 8.13: Skenart dhe prioritetet e arsimit t lart AL Arsimi i lart Nr. 1 2 3 4 5 Caku Pikt 20 22 21 24 24 24 20 24 18 15 Rang imi 4 2 3 1 1 1 4 1 5 6 Skenari 100% 158 000 54 863 720 1 084 000 17 000 0 173 500 146 380 267 000 3 607 000 35 997 000 96 313 600 Skenari 70% 158 000 42 000 000 800 000 17 000 0 173 000 146 000 267 000 1 858 520 22 000 000 67 419 520 Skenari 50% 158 000 27 000 000 800 000 15 800 0 170 000 146 000 267 000 Diferenca e skenarve 100%/50% 0 - 27 863 720 - 284 000 - 1 200 0 - 3 500 - 380 0
Legjislacioni Pjesmarrja Barazia Tregu i puns Financimi Krijimi i t 6 ardhurave 7 Sigurimi i cilsis Krkimet 8 shkencore 9 Ndrkombtarizimi 10 Infrastruktura
1 600 000 - 2 007 000 18 000 000 - 17 997 000 48 156 800 - 48 156 800
Shnime: N arsimin e lart, m shum se 90 % t investimeve t planifikuara (mbi 107 milion ) jan alokuar pr prmirsimin e pjesmarrjes (regjistrimi i m shum studentve, ndrtimi i objekteve t reja, punsimi i m shum msimdhnsve, etj.) duke e br at prioritet kryesor. Arsyeja pr kt qndron kryesisht n faktin se ka nj munges shum t madhe t objekteve, puntorive dhe laboratoreve n shumicn e institucioneve t arsimit t lart dhe Kosova sht shum prapa vendeve n rajon me pjesmarrjen e rinis n arsimin e lart. Investimet n infrastruktur dhe punsimi i personelit kushtojn m shum se sa shpenzimet q kan t bjn me cilsin dhe kan m shum shpenzime rrjedhse. Pr kt arsye, n rast t mungess s burimeve n dispozicion investimet n infrastrukur jan t parat q do t prgjysmohen, punsimi i personelit dhe regjistrimi i shtuar do t reduktohen dhe n kt mnyr do t ndodh ngadalsimi i synimeve t parapara pr prfshirje n arsimin e lart. 1. Kosova ishte n mesin e shteteve t para n Evrop dhe n rajon q e prezentoi kornizn ligjore t Bolonjs n arsimin e lart. Pothuajse nj dekad pas zbatimit, Ligji i Kosovs pr Arsimin e Lart (i hartuar n vitin 2002) do t kaloj npr procesin e rishikimit dhe rishkrimit n mnyr q ti reflektoj zhvillimet dhe ti plotsoj nevojat e reja. Prve ktij ligji, Financimi i Arsimit t Lart dhe udhzimet relevante administrative jan prioritet i lart q nuk mund t negociohet 210
n asnj skenar. Shpenzimet relativisht t ulta pr kt aktivitet jan ndar tashm nga fondet dhe ekspertiza vendore dhe nga ato t partnerve zhvillimor. 2. Pjesmarrja n arsimin e lart: me politikat e reja pr regjistrim t shtuar n arsimin e lart, MASHT-i e ka vn pjesmarrjen n arsimin e lart n mesin e prioriteteve kryesore dhe sht duke planifikuar t shpenzoj rreth 50 % t t gjitha investimeve n arsimin e lart pr kt qllim. Pr m tepr, edhe n rast t skenarit 70 prqindsh, pjesmarrja do t merrte rreth 90 % t fondeve t planifikuara pr kt mas, duke e paraqitur prkushtimin e MASHT-it pr ta br arsimin e lart n Kosov sa m gjithprfshirs q t jet e mundur. Kjo politik mundson arritjen e synimit pr prfshirjen e 35 % t grup-moshs (18-25 vjearve) t pjesmarrsve n arsimin e lart. 3. Barazia n arsimin e lart: s bashku me pjesmarrjen dhe infrastrukturn, sht n mesin e prioriteteve kryesore t nnsektorit n PSAK. Ky aspekt do t marr rreth 80 % t fondeve t parapara edhe n skenarin 70 prshindsh edhe n at 50 prqindsh. Kjo tregon qart favorizimin e mundsive m t mdha pr arsimin e lart pr studentt me nevoja t veanta arsimore, pr t pafavorizuarit n aspektin shoqror, komunitetet minoritare, gjinit, grupet n rezik dhe studentt e talentuar. 4. Arsimi i lart dhe tregu i puns: sigurisht pr shkak t sasis s vogl t fondeve t parapara pr kt mas, sht me prioritet t ult n t tre skenart. Kjo shpjegohet me mungesn e studimeve mbi trendet dhe nevojat e tregut t puns. Pr shkak t mungess s ndrlidhjes s ndrmarrjeve industriale dhe ekonomike me tregun e puns kjo me siguri se do t mbetet nj nga sfidat me t ciln do t ballafaqohemi n periudhn e ardhshme. 5. Financimi i arsimit t lart sht mas q nuk krkon shpenzime pasi q sht parapar t zbatohet prmes miratimit t Ligjit t ri pr Arsimin e Lart n kuadr t t cilit parashihet nxjerrja e akteve nnligjore pr formuln e financimit dhe rregulloret tjera prkatse. 6. Gjenerimi i t ardhurave, sigurimi i cilsis dhe masat pr ta prmirsuar hulumtimin, inovacionin, ndrmarrsin dhe transferin e teknologjis, t gjitha konsiderohen me prioritet t lart q mbulohet n nivel prej 100 % n t tre skenart e financimit. Aktivitetet konsumojn m pak se 1 % t shpenzimeve t planifikuara strategjike. Rndsia e tyre, megjithat, e tejkalon shpenzimin e tyre pasi q lejojn cilsi t prmirsuar, m shum hulumtim dhe m shum zhvillim t qndrueshm prmes gjenerimit t t ardhurave. 7. Ndrkombtarizimi i arsimit t lart: MASHT-i e ka vn ndrkombtarizimin e arsimit t lart n mesin e prioriteteve t tij. Por, zvoglimet me siguri se do t ndikojn gjithashtu n cilsin e arsimit t lart pasi q ndrkombtarizimi i arsimit t lart shihet si sigurues i krahasimit dhe kompatibilitetit t arsimit t lart n Kosov me struktura dhe programe t ngjashme n Evrop. 211
8. Infrastruktura: me pjesmarrjen dhe prfshirjen q kan fituar prioritet t lart n skenart optimal t zhvillimit pr arsimin e lart, infrastruktura bhet m e rndsishme pr t siguruar kushte adekuate pr pun pr numrin e shtuar t studentve (duke prfshir ndrtimin e objekteve pr Universitetin e Prizrenit t sapo themeluar). Megjithat, pr shkak t shpenzimeve t larta pr kt mas (m shum se 50 % t vlers s prgjithshme t intervenimit n kt nnsektor), n skenarin e dyt m t mir ky aspekt do t duhet t zvoglohet prgjysm, duke i dhn prioritet masave q adresojn aspektet e cilsis n arsimin e lart (si programet e reja t studimit, mobiliteti i studentve, hulumtimi, risit, integrimi n trendet Evropiane etj.). Rrjedhimisht, pasi q infrastruktura sht shum e lidhur me pjesmarrjen e shtuar, n rast se MASHT-i nuk sht n gjendje t siguroj fonde optimale pr zbatimin e PSAK, masa dhe skenar t tjer do t nevojiten pr ta adresuar shtjen e regjistrimit t ult.
212
Tabela 8.14: Skenart dhe prioritetet e arsimit dhe aftsimit pr t rriturit ARR Arsimi pr t Rriturit Nr. 1 2 3 4 5 6 Caku Legjislacioni SIstemi pr menaxhimin e ARR Ndrtimi i kapaciteteve Sigurimi i cilsis Partneriteti social Financimi Gjithsej Pikt 13 20 17 19 13 15 Rang Imi 2 1 3 4 2 4 Skenari 100% 28 100 2 545 650 1 398 800 1 026 250 35 750 73 400 5 107 950 Skenari 70% 28 100 1 500 000 1 000 000 938 000 35 750 73 400 3 575 250 Skenari 50% Diferenca e skenarve 100%/50% 28 100 0 1 345 650 698 800 509 750 0
1 200 000 700 000 516 500 35 750
73 400 0 2 553 750 - 2 554 200
Tabela 8.15: Skenart dhe prioritetet n TIK TIK - Teknologjia e Informimit dhe e Komunikimit Nr. 1 2 Caku Strategjia e TIK Pikt 20 Rang imi 1 3 Skenari 100% 25 000 58 105 900 Skenari 70% 25 000 38 472 700 Skenari 50% 25 000 Diferenca e skenarve 100%/50% 0
Infrastruktura e 18 TIK Zhvillimi i resurseve 20 njerzore TIK dhe t nxnit 19 elektronik
26 102 390 - 32 003 510
9 832 000
8 848 800
7 374 000
- 2 458 000
5 050 600 73 013 500
3 787 950 51 134 450
3 030 360
- 2 020 240
36 531 750 - 36 481 750
213
Shnime: 1. Situata momentale e infrastrukturs s TIK sht shum e paknaqshme, prandaj ky objektiv konsiderohet t ket rndsi shum t lart. Megjithat, n rast t kufizimit t fondeve buxheti do t duhet t zvoglohet n mnyr proporcionale. 2. Zhvillimi i Burimeve Njerzore sht kryesisht i ndrlidhur me trajnimin e msimdhnsve dhe zhvilluesve t prmbajtjes s t nxnit elektronik. 3. Zhvillimi dhe zbatimi i prmbajtjes s t nxnit elektronik do t duhet t jet n pajtim me infrastrukturn dhe zhvillimin e burimeve njerzore pr TIK. Prandaj, zvoglimi i buxhetit duhet ti prcjell reduktimet n kto dy objektiva.
214
SHTOJCAT: Skicim i harts s prkrahjes aktuale dhe asaj t planifikuar t donatorve pr nnsektort e arsimit
1. ARSIMI PARAUNIVERSITAR Titulli i projektit /programit Prshkrimi i objektivave t projektit/programit T krijohen kushte t qndrueshme pr forcimin e mirkuptimit ndrkulturor n mes t t gjitha komuniteteve n Kosov n kushte t respektit t ndrsjell t bazuar n t drejta t njeriut dhe n arsimimin ndrkulturor n nj korniz t t nxnit gjat gjith jets q do t ishte kompatibile me standardet evropiane; Prkrahje pr krijimin e nj organi t inspektimit brenda MASHT-it. Aftsimi i inspektorve n Kosov brenda MASHT-it: misione n Kosov dhe trajnime n Franc n ESEN (shkoll e lart); Objektiva e prgjithshme sht q t prmirsohet cilsia e arsimit themelor, n rrethana t mirkuptimit se arsimimi cilsor themelor do tu mundsonte fmijve dhe t rinjve qasje n arsimim t mtejm; Organizata / agjencia financuese Data e miratuar e fillimit Data e miratuar e mbarimit Shuma e Buxheti prgjithshme vjetor
Arsimi n Kosov: Interkulturalizmi dhe Procesi i Bolonjs
Komisioni Evropian
06.12.2008
06.12.2011
1 500 000
500 000
Prkrahje MASHT-it
Ambasada e Francs Ministria Federale pr Bashkpunim Ekonomik dhe Zhvillim (BMZ) Gjermani - GTZ
09.01. 2009
30/09/2010
17 000
15 692
Ndrtimi i kapaciteteve n sektorin e arsimit t obliguar (faza e par)
01/2010
12/2012 (faza e I) 12/2018 (tr programi)
3 800 000
1 266 667
215
Prkrahja institucionale e Universitetit Jyvskyl pr MASHT-in 2009-2010. Zhvillimi i arsimit gjithprfshirs
Prfshirja, integrimi dhe zhvillimi i fmijve me aftsi t kufizuara Ndrtimi i kapaciteteve organizative t Asociacionit t Shurdhmemecve t Kosovs dhe projekti pr zhvillimin e gjuhs s shenjave
Fondi pr arsimimin e romve
Rritja e kapacitetit pr t administruar dhe rregulluar zhvillimin e arsimit inkluziv n Kosov. M konkretisht, qllimi i projektit sht q t zhvilloj mnyra t administrimit t resurseve t arsimit t prgjithshm dhe t atij special ashtu q kto t sjellin deri te prfshirja; Qllimi sht prfshirja, integrimi dhe zhvillimi i shkathtsive sociale dhe akademike t fmijve me paaftsi dhe t fmijve t tjer t pafavorizuar pr integrim m t leht n shkoll. Objektiva e prgjithshme sht q t rriten mundsit pr shurdhmemect pr pjesmarrje aktive n shoqri dhe pr jet t pavarur nprmjet t: 1. Avancimit t kapacitetit t Shoqats s Shurdhmemecve dhe t degve t saj ; 2.Zhvillimi i gjuhs s shenjave. Qllimi sht q t ndihmohet n ngushtimin e dallimeve n rezultatet e shkollimit n mes t komuniteteve RAE dhe komuniteteve t tjera, prfshir edhe eliminimin e ndasive n arsim. Programi sht hartuar q t ndihmoj n implementimin e strategjive dhe planeve t veprimit pr komunitetin rom, dhe bazohet n krkesat e ktij komuniteti. 216
Finlanda
05.01.2009
31/12/2010
483 078
241 539
Finlanda
01.06.2008
31/05/2010
97 925
39 170
Finlanda
2009-01-01
31/12/2011
444 863
148 288
Sida Suedeze
01.02.2006
30/06/2010
368 166
81 815

Projekti promovon prfshirjen e t rinjve n formsimin e nj t ardhme m t mir, e cila sht vendimtare pr zhvillimin e nj shteti shumetnik dhe demokratik. Gar mbarkombtare e shoqruar nga mediat pr projekte t cilat zhvillohen nga nxnsit e t gjitha klasave t pesta Aftsimi i msimdhnsve pa shkputje nga puna n fushn e Edukimit pr Qytetari Demokratike, pjesmarrje dhe metodologji t msimdhnies Avancimi i barazis gjinore dhe zbutja e varfris. Ky projekt synon arsimimin e grave dhe t t rinjve t komuniteteve rom e ashkali dhe t t rinjve pa baballar n komunn e Gjakovs n Kosov. Ky arsimim besohet se do ta oj prpara barazin gjinore. Qllimi i prgjithshm afatgjat i projektit t propozuar sht prkrahja e qeveris n zbatimin e Strategjis pr Zhvillimin e Arsimit Parauniversitar n Kosov dhe t Strategjis pr Zhvillimin e Arsimit t Lart. Objektiv specifike e projektit t propozuar sht forcimi i sistemeve, institucioneve dhe i kapaciteteve menaxhuese t nevojshme pr prmirsimin e cilsis s arsimit KASS eliminimi i ndrrimeve t treta e t katrta n shkolla. 217 Agjencia Zvicerane pr Zhvillim e Bashkpunim Disa donator: Agjencia Zvicerane pr Zhvillim e Bashkpunim (SDC), Kantoni i Cyrihut
Gara Kosovizion
11.01. 2009
31/08/2011
336 558
183 577
Gara Kosovizion
2008-05-01 2011-05-31
1 615 839
775 603
Arsimimi i grave e i fmijve t pafavorizuar n zonat rurale
Holanda
01.04.2009
2010-01-02
14 760
14 760
Projekti pr Zhvillimin Institucional t Arsimit (PZHIA)
Banka Botrore
2007
2012
6 908 546
1 381 709
Aktivitetet e Kosovs n prkrahje t shkollave (50 % shkollat fillore, 50%
USAID
01/09/2009 28/09/2012
4 253 533
1 417 844
shkollat e mesme)
Infrastruktur e vogl pr arsimin n Kosov (50% arsimimi fillor dhe arsimi i mesm i ult, 50% arsimimi i mesm i lart) Koncepti i qytetaris n mesin e nxnsve t shkollave t mesme n Kosov (projekt i plot)
Objektiva e projektit t SIEK sht q t krijohet nj mjedis m i mir i t nxnit duke eliminuar ndrrimet e treta e t katrta n shkolla. Vnia e themeleve pr analizn empirike t konceptit subjektiv t qytetaris, si dhe zhvillimi i hulumtimeve empirike pr konceptin e qytetaris n mesin e shkollarve kosovar.
USAID
16/09/2008 15/09/2010
3 526 590
1 234 842
Prkrahje pr krijimin e mundsive pr personat me aftsi t kufizuara
Qllimi i ksaj iniciative sht q t promovoj prfshirjen ekonomike e sociale t njerzve me aftsi t kufizuara.
Edukimi pr Qytetari Demokratike Vlersimi i materialeve msimore n Kosov Zhvillimi i materialeve msimore
Zhvillimi i kurrikulave, implementimi dhe aftsimi i personelit n fushn e edukimit pr qytetari demokratike. Prkrahje pr Ministrin e Arsimit n Kosov pr vlersimin e materialeve msimore. Prkrahje pr Ministrin e Arsimit n Kosov dhe pr diasporn shqiptare, pr zhvillimin e materialeve msimore pr diasporn. 218
Departamenti i krkimeve shkencore i Universitetit t Edukimit t Cyrihut Ministria Italiane e Punve t Jashtme / Drejtoria e Prgjithshme pr Zhvillim e Bashkpunim IPE i Universitetit t Edukimit - Cyrih Kantoni i Cyrihut Kantoni i Cyrihut
01-08-2010
31.08.2012
120 621
60 311
01.06.2008
31/07/2010
366 242
183 121
2010? 01-04-2009 15-09-2008 31-03-2010 30-06-2010
27 000 158 016 252 323
27 000 158 016
126 162

Rezultatet e hulumtimit do t jen shum t rndsishme pr planifikimin e duhur arsimor dhe pr hartimin e kurrikulave prkatse n Kosov si dhe pr komunitetin ndrkombtar krkimor n fushn e arsimimit e edukimit pr qytetari. Departamenti i krkimeve shkencore i Universitetit t Edukimit t Cyrihut USAID IPE i Universitetit t Edukimit - Cyrih
Koncepti i qytetaris n mesin e nxnsve t shkollave t mesme n Kosov (projekt i plot) Projekti i Arsimit Themelor (PATH) Gjendja e minoriteteve RAE n sistemin e arsimit
01-08-2009
31-07-2010
45 236
45 236
1/10/2010
30/09/2015
13 680 000
2 736 000
Analiz e gjendjes s minoriteteve RAE n sistemin arsimor t Kosovs. BE-ja do t financoj ndrtimin e ktyre shkollave dhe sallave t edukats fizike: 1. Istog Cerrc - Ndrtimi i shkolls s re fillore - Bajram Curri, Cerrc, prfshihet salla e edukats fizike; 2. Novobrd fshati Pasjak ndrtimi inj shkolle t re fillore, prfshihet salla e edukats fizike; 3. Fush Kosov - Ndrtimi i salls s edukats fizike (ndrtimi i shkolls ka qen financuar nga fondet e BE-s gjat projektit t kaluar t infrastrukturs n komuna). 4. Podujev Ndrtimi i salls s edukats fizike (ndrtimi i shkolls ka qen financuar nga fondet e BE-s gjat projektit t kaluar t infrastrukturs n komuna). Parandalimi i dhuns n shkoll nprmjet krijimit t rrjeteve shkollore, komunale dhe rajonale pr mbrojtje. Ofrohet prkrahje pr shkollim pr fmijt dhe familjet e komuniteteve RAE n kampin 219
2010?
7 200
7 200
Programi i infrastrukturs ekonomike e sociale n komuna /IPA 2008
Komisioni Evropian
2011-01-01 2013-01-01
1 400 000
700 000
Dhuna n shkoll Prkrahje pr shkollimin e
UNICEF UNICEF
2008-09-15 2012-12-31 2008-10-01 2010-12-31
300 000 206 434
70 588 91 748
komuniteteve RAE n kampin n Osterode Prkrahje pr arsimimin e komuniteteve RAE
Osterode n Mitrovicn Veriore. Reagim ndaj braktisjes s shkollimit fillor nga ana e fmijve t komuniteteve RAE prmes kyjes s prindrve dhe prkrahjes s qendrave komunitare t t nxnit n zonat prfituese. Aftsimi i msimdhnsve pr msimdhnien dhe t nxnit ndrveprues pr arsimim gjithprfshirs; arsimim me baz n komunitet n zonat fshatare dhe promovimi i paqes dhe tolerancs nprmjet Klubeve t Paqes pr Fmijt. Ndrtimi i kapaciteteve pr autoritetet arsimore dhe shoqrin civile n tri komuna lidhur me arsimimin e minoriteteve
UNICEF
2008-02-15 2010-12-31
310 812
109 698
Arsimi gjithprfshirs
UNICEF
2008-10-02 2010-12-31
450 000
200 000
Ofrimi i shrbimeve pr arsimimin e minoriteteve
UNICEF
2009-01-15 2010-12-31
106 000
53 000
220

2.EDUKIMI PARASHKOLLOR Titulli i projektit /programit Prshkrimi i objektivave t projektit/programit Edukimi multikultural parashkollor n Kosov. Qerdhe shumgjuhsore dhe shumkulturore, aftsim i personelit, informim i prindrve dhe i komunitetit vendor si dhe aktivitete t orientuara kah komunat dhe MASHT-i. a) Zvoglohet niveli i konfliktit n komunitete prmes rritjes s ndrveprimit n mes t pjestarve t komuniteteve t ndryshme etnike; b) T avancohen shkathtsit e msimdhnsve pjesmarrs pr promovimin e filozofis s Mozaikut; c) T krijohet nj hapsir unike pr fmijt. a) Qasje e barabart n arsim; b) arsimim cilsor parafillor dhe fillor. Prmirsohet qasja dhe cilsia e edukimit pr fmijt parashkollor n erdhet n Pej dhe Gjilan prmes rehabilitimit t ndrtesave t erdheve. Objektiva 1: Rehabilitimi dhe rindrtimi i erdheve publike. Organizata / agjencia financuese Data e miratuar e fillimit Data e miratuar e mbarimit Dhjetor 2010 Shuma e Buxheti prgjithshme vjetor
Edukimi parashkollor multikultural
Norvegjia
01.11.2008
600 136
200 045
Mozaiku-Nj model pr pajtimin e komuniteteve prmes edukimit multikulturor e dygjuhsor parashkollor n Kosov Promovimi i edukimit gjithprfshirs pr fmijt parashkollor me aftsi t kufizuara Prmirsimi i edukimit cilsor pr fmijt parashkollor prmes rindrtimit
MPJ e Norvegjis Save the Children Norvegji Janar 2010 Dhjetor 2010 177 270 177 270
Save the Children -Itali
1 janar 2010
31 dhjetor 2010
144 343
Save the Children -Itali
1 janar 2010
30 shtator 2010
60 000
60 000
221
3. ARSIMI DHE AFFTSIMI PROFESIONAL Titulli i projektit /programit ECONET- Rrjeti i Firmave Trajnuese n EJL, 20102013 Prshkrimi i objektivave t projektit/programit Ndrtim i kapaciteteve dhe aftsim i msimdhnsve e drejtorve n shkolla profesionale n metodologjin e ndrmarrjeve praktike. Prfshin edhe ngritjen e gjasht klasave t ndrmarrjeve praktike n shkollat n Fush Kosov, Vushtrri e Skenderaj. 1: Prkrahje pr agrobiznesin, 2: Prmirsimi i punsueshmris pr t rinjt, 3. Aftsimi praktik i msimdhnsve, 4. Ndrlidhejt n mes t shkollave dhe tregut t puns 5.Zhvillimi i kapaciteteve Projekti do t prkrah qeverin n implementimin e reforms s vet t sistemit t AAP-s me qllim t tejkalimit t dallimeve e pengesave n mes t arsimit e aftsimit formal dhe bots s puns, promovimit t aftsimit t bazuar n krkesa dhe t tregut t sigurt t puns q u prshtatet punkrkuesve t rinj. 10 t rinj nga Kosova (kryesisht nga rajoni i Prizrenit) do t aftsohen pr nj muaj n Franc n profesione t turizmit 222 Organizata / agjencia financuese Agjencia Austriake pr Zhvillim Data e miratuar e fillimit Data e miratuar e mbarimit Shuma e prgjithsh me Buxheti vjetor
0401.2010
31/12/2013
400 000
106 667
Punsimi dhe promovimi prmes zhvillimit t shkathtsive e t biznesit / AAP Bujqsia 2008-2012 BE KOSVET VI Zhvillimi i skemave t aftsimit profesional dhe t atij n kompani dhe zhvillimi i shkathtsive t ndrmarrsis Aftsimi i 10 t rriturve (t rinj) pr aktivitete ekonomike
Danimarka
2008-0106
2012-01-12
4 000 000
1 000 000
KE
2009-1021
2011-10-21
1 898 000
949 000
Ambasada e Francs
2010-0322
2010-04-23
24 500
24 500

Themelimi i Qendrave t Kompetencs (QK) si element i rndsishm i nj sistemi t AAP-s t kthyer kah krkesat, t prshtatura me rregulloret e BE-s, gjithnj duke i lidhur QK-t me shrbimet e tregut t puns; pilotimi i Sistemit pr Menaxhimin e Cilsis s arsimimit profesional n qendrat e kompetencs; prmirsimi i punsueshmris s t diplomuarve nga AAP.
Promovimi i Qendrave pr Arsimin Profesional n kontekstin e reforms s arsimit profesional n Kosov
Ministria Federale pr Bashkpunim Ekonomik dhe Zhvillim (BMZ) Gjermani
Faza e par: 31.12.2012 06.22.2009 Tr projekti: maj 2017
8 000 000
2 285 714
Prkrahja pr reformn e AAP-s n Kosov
Forcohen MPMS-ja dhe Qendrat e AAP-s dhe aftsit e tyre pr t prshtatur AAP-n dhe pr t ofruar shrbime prkatse. Ndrtohen, aftsohen dhe pajisen qendrat e AAP-s, ndihm Luksemburgu n hartimin e politikave. T ndihmohet pr zbutjen e varfris n plan afatgjat duke ofruar qasje t drejt dhe t paanshme n programe cilsore t aftsimit q jan drejtprsdrejti t dobishme n tregun e punsimit.
2007-0101
2010-01-07
3 500 000
1 166 667
Forcimi i aftsimit profesional n Kosovvazhdim i projektit
Luksemburgu
10.07.2010 31/12/2012
2 150 000
955 556
Prkrahje pr projektin e MASHT-it pr Shkollat e Prsosmris
Ndrtohen, pajisen dhe aftsohen shkollat e reja t prsosmris n Prizren dhe Feriza.j
Luksemburgu
01.01.2010 31/12/2014
12 316 000
3 079 000
223
Ndrtimi i shkollave profesionale n Skenderaj dhe Malishev Aftsimi i msimdhnsve pr shkollat profesionale n Skenderaj dhe Malishev
Ndrtimi i dy shkollave t mesme profesionale, njra n fushn e ndrtimtaris n Skenderaj dhe nj e ekonomis n Malishev. Sigurimi i pajisjeve pr shkollat.
Norvegjia
03.12. 2008
01.03.2011
14 072 906
6 254 625
Norvegjia
09.09.2009 31.12.2011
412 131
176 628
Prkrahja e arsimit profesional
Sistemi i arsimit e aftsimit profesional n Kosov lidhet dhe prshtatet me krkesat e tregut t puns, e ngushton distancn nga standardet evropiane dhe prmirson punsueshmrin e t rinjve prfitues. Projekti i adreson reformat e tr sistemit. Pr shumicn e grave n zonat rurale t rajonin e Pejs kjo puntori do t jet vendi i vetm ku ato ndrveprojn, takohen me t tjert, shkmbejn prvojat dhe msojn dika t re. Prpjekjet e tilla jan shum t rndsishme pr zhvillimin e besimit.
Agjencia Zvicerane pr Zhvillim dhe Bashkpunim
01.01.2010 31/12/2012
3 400 000
1 133 333
Puntori n endje, prerje dhe qepje
Holanda
2009-0712
2010-07-07
6 400
6 400
224
Themelimi i Qendrs s Kompetencs pr TIK n Prishtin
Qendra e Kompetencs pr TI do t aftsoj e arsimoj t rinjt profesionalisht, do t ndihmoj zhvillimin e personave t punsuar dhe do t ofroj shrbime t llojllojshme pr nevojat e komunave dhe t mbar Kosovs n fushn arsimimit dhe vetdijes mbi TI-n. Prmirsohen gjasat pr punsim pr nxnsit e arsimit profesional duke promovuar skema t aftsimit n pun: (a) Aftsimi pr nxns me baz n pun, (b)Orientimi dhe kshillimi n karrier (c) Masat e siguris n pun (d) Ofrimi i ndihms pr MASHT pr hartimin e instrumenteve t politikave pr implementimin e Ligjit pr Arsimin Profesional dhe pr zhvillimin e skems s gjithmbarshme t puns praktike. Pun analitike dhe kshilla pr politikat pr palt kosovare t arsimit e t aftsimit dhe ndihm pr programimin dhe ciklet e projekteve t Komisionit Evropian. Zhvillimi i kapaciteteve duke financuar pjesmarrjen e tyre n Bashkpunimin Rajonal t Ballkanit Perndimor dhe Turqis, BE-s dhe aktivitete t tjera t t nxnit t prbashkt dhe t ndrsjell ndrkombtar.
Japonia
11 prill
13 shtator
7 000 000
2 800 000
Programi i tregut aktiv t puns pr t rinjt
Qeveria e Norvegjis
2008-1201
2011-12-31
965 599
321 866
Aftsimi i msimdhnsve, korniza e kualifikimeve, zhvillimi i shkolls, decentralizimi, arsimi terciar profesional dhe politikat e punsimit
BE Bruksel /ETF
2011-0101
2013-12-31
450 000
150 000
225
4. ZHVILLIMI PROFESIONAL I MSIMDHNSVE Titulli i projektit /programit Metoda t reja t msimdhnies e t nxnit pr msimdhnsit e shkollave fillore Prshkrimi i objektivave t projektit/programit Ndrtimi i kapaciteteve dhe aftsimi pr msimdhnsit e shkollave fillore n metodologjit e reja t msimdhnies e t nxnies pr t nxnit e individualizuar. Ktu prfshihen edhe disa pajisje teknike pr Qendrat Didaktike n Pej, Gjilan, Prizren dhe pr disa shkolla n Prishtin. Projekti synon forcimin dhe prmirsimin e cilsis s arsimit n Kosov nprmjet t zhvillimit t nj sistemi t qndrueshm t aftsimit t msimdhnsve pa shkputje nga puna, si dhe aftsimin e drejtorve t shkollave pr prmirsimin e menaxhimit n nivel vendor. Ky projekt ofron prkrahje pr themelimin dhe funksionimin e Autoritetit t Kosovs pr Kualifikimet dhe implementimin e Kornizs s Kualifikimeve t Kosovs (KKK). Organizata / agjencia financuese Ministria Federale Austriake e Arsimit, Arteve dhe e Kulturs (BMUKK) Data e miratuar e fillimit Data e miratuar e mbarimit Shuma e prgjithsh me Buxheti vjetor
09/2009
09/2011
90 000
45 000
Aftsimi i msimdhnsve: Kualifikimi i msimdhnsve dhe i drejtorve t shkollave Zhvillimi i sigurimit t cilsis, akreditimi dhe zhvillimi i AKK dhe KKK n Kosov
Komisioni Evropian
3 500 000
1 166 667
Komisioni Evropian
09.01.2009 09.01.2011
1 922 000
640 667
226
Prkrahje pr zhvillimin e nj Qendre pr aftsimin e msimdhnsve pa shkputje nga puna n Universitetin e Prishtins
Shrbime kshilluese s bashku me Kolegjin Shn Patrik (St Patricks College) nga Dablini n themelimin dhe zhvillimin e Qendrs pr Aftsim n Prizren.
Kroacia
Prkrahja pr themelimin e Institutit t Pedagogjis t Kosovs
Prmirsimi i sektorit t arsimit n harmoni me standardet evropiane dhe promovimi i aktiviteteve t aftsimit e t hulumtimit.
Ministria Italiane e Punve t Jashtme / Drejtoria e Prgjithshme pr Zhvillim e Bashkpunim
Janar 2007
Qershor 10
667 624
222 541
227
5. ARSIMI I LART Titulli i projektit/programit Prshkrimi objektivave t Projektit/Programit Data e Aprovuar e Fillimit Data e Aprovuar e Prfundimit Shuma gjithsej Buxheti vjetor
Organizata/Agjen cia Financuese Agjencia Austriake pr Zhvillim
Asistenc teknike MASHT-it n Reformn e Arsimit t Lart Ndrtimi i cilsis, njohurive dhe shkathtsive pr zhvillim ekonomik dhe shoqror Prkrahje Arsimit t Lart t Reformuar n Kosov 2008-2011 Sfida e Ballkanit 2008 2010 Nnkonkurrenca pr Kosovn Projekti multidimensional pr zbatimin e Partneritetit t institucionalizuar n mes t Austris dhe Kosovs n fushn e Arsimit t Lart, Hulumtimit dhe Inovacionit Konsolidimi
2010-01-05
31/12/2010
40 000
40 000
Zhvillimi dhe modernizimi i arsimit t lart n Kosov duke u fokusuar n lidhjet e arsimit t lart, tregut t puns, prkrahjes s punsimit dhe mundsis s punsimit. Theks i veant n t gjitha masat e propozuara do t vihet n kapacitetin institucional dhe njerzor. Prkrahje studentve nga EJL pr perspektiva dhe lidhje t reja n AL. Ai synon t hap mundsi dhe perspektiva t reja pr studentt prmes fuqizimit t lidhjeve n mes t arsimit t lart punsimit dhe duke siguruar mundsi konkrete pr pun.
Agjencia Austriake pr Zhvillim
2008-01-02
31/01/2011
833 300
277 767
01/10/2007
30/09/2010
100 000
33 333
2011-10-01
31/12/2013
2 000 000
500 000
228

Projekti multidimensional pr zbatimin e Partneritetit t institucionalizuar n mes t Austris dhe Kosovs n fushn e Arsimit t Lart, Hulumtimit dhe Inovacionit (Partneriteti Institucional Kosov Austri, KAIP) Bursa pr studime n Franc Prkrahje Departamentit t Gjuhs Frenge n Universitetin e Prishtins Instituti Kosovar pr Gazetari dhe Komunikim Masiv Programi i Bursave pr studentt kosovar n Norvegji
Projekti multidimensional synon reformimin e stabilizimin e sistemit t arsimit t lart publik n Kosov n prputhje me parimet e Procesit t Bolonjs, duke i kontribuar kshtu objektivs s prgjithshme pr themelimin e nj sistemi t mir t qeverisjes n Kosov.
Ministria Federale Austriake pr Shkenc dhe Hulumtime
2006-01-12
2010-12-31
2 860 000
572 000
Prkrahje pr studentt e studimeve master apo t doktorats t cilt studiojn n Franc. Ambasada franceze do vit ofron 2 bursa t reja pr studentt q prgatisin punimin master apo t doktorats n Franc. Prkrahje ekzistencs s nj lektori nga Franca n departament. Ambasada Franceze e identifikon kandidatin pr kt pozit dhe i mbulon nj pjes t shpenzimeve t rrogs s tij/saj. Instituti Kosovar pr Gazetari dhe Komunikim Masiv (IKGKM). Projekt pr ndrtimin institucional prmes themelimit t nj programi Master n gazetari. T kontribuoj n zhvillimet politike dhe kulturore t Kosovs duke ofruar zhvillim profesional n fushn e gazetaris. Bursa pr kosovart pr t studiuar n Norvegji.
Ambasada e Francs
2009-01-10
30/06/2010
56 800
37 867
Ambasada e Francs
2009-02-11
29/05/2010
3 000
3 000
Norvegjia
2008-03-12
2010-12-31
3 207 034 1 603 517
Norvegjia
2009-01-01
2010-12-31
46 902
23 451
229
Zhvillimi i mtutjeshm institucional dhe ndrtimi i kapacitetit pr arsimin e msimdhnsve n gjuhn boshnjake Themelimi i Qendrs pr Prkrahje Studentve n Universitetin e Graanics Themelimi i Qendrs pr Karrier n Universitetin e Mitrovics Prkrahja e Zhvillimit t nj Qendre pr trajnimin e msimdhnsve pa shkputje nga puna n degn e Fakultetit t Edukimit n Prizren / Universiteti i Prishtins, Faza 1 Zhvillimi i mtutjeshm i kapacitetit hulumtues dhe bashkpunimit n Universitetin e Mitrovics dhe Prishtins
T zhvilloj m tutje qasjen n programe arsimore t msimdhnies cilsore n gjuhn boshnjake n kampusin e Prizrenit t Universitetit t Prishtins.
OSBE
2010-01-02
2010-01-02
93 000
93 000
Ta ngrit prkrahjen e studentve n kampusin e Graanics t Universitetit t Mitrovics. T zhvilloj m tej Qendrn pr Karrier n Universitetin e Mitrovics q do ta prmirsoj punsimin e studentve t tij dhe t diplomuarve t ardhshm.
OSBE
2010-05-01
2010-12-31
25 000
25 000
OSBE
15/02/2010
31/12/2010
85 250
85 250
T ndrtoj kapacitetin institucional n Fakultetin e Edukimit/Universiteti i Prishtins prmes msuesve edukator dhe administratorve m t kualifikuar n mnyr q OSBE t nxis prsosmrin dhe mbulimin e aftsimit pa shkputje nga puna pr msimdhnsit e gjuhve.
2009-01-12
2010-01-12
82 960
82 960
Prmes krijimit t Programit t Bursave n fushat e disiplinave specifike me Universitetin La Sapienza dhe me Universitetin e Dablinit
OSBE
2010-05-01
2010-08-21
230
Kolegji Evropian pr Studime t Biznesit e Administrats Publike n Mitrovic
NEEN
Zhvillimi Rajonal i OJQve
Universiteti Veror i Mitrovics
Projekti pr Zhvillimin Institucional t Arsimit (PZHIA)
T krijoj institucion t lart profesional vrtet gjithprfshirs, t qndrueshm, q prodhon t rinj profesionist si shrbyes civil dhe udhheqs biznesi n rajonin e Mitrovics, t msuar t punojn n ekipe multietnike; ta prmirsoj punsimin prmes programit t studimit. Projekti synon t themeloj nj rrjet ndrkufitar t gjasht universiteteve n Ballkanin Perndimor (n Shqipri, Bosnje dhe Hercegovin, Maqedoni, Mal t Zi, Serbi dhe Kosov) dhe tre universitete dhe institucione n Holand. Projekt rajonal q mbulon Shqiprin, Bosnjen, Kosovn, Maqedonin, Malin e Zi dhe Serbin dhe s bashku me OJQ-t si pal implementuese, fokusohet n prezentimin e t ashtuquajturs agjends s gjelbr n lidhje me zhvillimin e qndruesm t mjedisit. Ngjarje e prvjetshme akademike n Universitetin e Mitrovics ku studentve me prejardhje t ndryshme etnike u jepet mundsia t marrin diplom t njohur n Evrop n lnd t zgjedhura akademike (Studime Evropiane). Qllimi i prgjithshm afatgjat i projektit sht edhe prkrahja e Strategjis pr Zhvillimin e Arsimit t Lart. Objektiva specifike e projektit sht forcimi i sistemeve, institucioneve dhe i kapaciteteve t nevojshme menaxhuese pr prmirsimin e cilsis s shrbimeve arsimore.
Sida
15-12-2008
30-03-2011
2 735 779 1 094 312
Holanda
2008-01-10
31/05/2010
120 708
43 455
Holanda
13/12/2006
2010-12-12
1 700 000
340 000
Holanda
2009-01-04
31/03/2011
700 937
280 375
BANKA BOTRORE/IDA
2007-01-01
2012-01-01
387 608
77 522
231
TEMPUS Programi i Partneritetit n Universitetin e Prishtins, Fakulteti i Ekonomis Programi i Partneritetit n Universitetin e Prishtins, Fakulteti i Inxhinieris dhe Shkencave Kompjuterike
Program i shkmbimeve pr studentt kosovar me institucione t arsimit t lart n Evrop Qllimi i ktij projekti sht t themelohet nj departament pr kontabilitet dhe t zhvilloj nj program t ri tkontabilitetit n Fakultetin e Ekonomis tUniversitetit t Prishtins (UP). Qllimi i ktij projekti sht t ngritet arsimi pr telekomunikimin dhe shkencat kompjuterike n Fakultetn e Inxhinieris Elektrike dhe Shkencat Kompjuterike t Universitetit t Prishtins (UP).
Komisioni Evropian USAID
2010-01-01
2012-12-31
2 000 000
666 667
15/02/2007
30/09/2010
352 413
114 346
USAID
19/05/2008
30/06/2011
290 716
123 834
Harmonizimi i studimeve n metrologji n sistem Krijimi i studimeve t tre ciklor sipas Procesit t Bolonjs: Krijimi i ciklit t tret Studimet Studimeve t Doktorats n Metrologji; Krijimi i e Doktorats n rreth 10 kurseve t reja dhe modernizimi i atyre Metrologjji ekzistuese; Zhvillimi i studimeve rajonale ndrdisiplinare Baellor dhe Master n Mekatronik me rndsi Zhvillimi i studimeve pr nevojat e industris; krijimi i rrjetit t arsimit rajonale ndrdisiplinare dhe industris; zhvillimi i kurseve pr msim n Mekatronik gjat gjith jets pr ndrmarrje t vogla dhe t mesme. Hartimi dhe zhvillimi i shkalls s prbashkt Diploma e prbashkt Master n Fito-Mjeksi dhe trajnimi i ndrkombtare Master vazhdueshm i personelit msimdhns; ngritje n Fito-Mjeksi dhe modernizim i teknologjis informative pr msimdhnie dhe zhvillim t projektit.
Komisioni Evropian
15/01/2010
15/01/2013
1 049 313
349 667
Komisioni Evropian
15/01/2010
15/01/2013
894 395
283 132
Komisioni Evropian
15/01/2010
15/01/2013
1 350 353
450 118
232
Qendra e Kosovs e dijes interdisiplinare trekndoreStudime, krkime shkencore dhe trajnime t nivelit t doktorats n Shkencat Natyrore dhe Mjeksore Prkrahja dhe zhvillimi i strukturave pr SC n Institucionet Private t Arsimit t Lart n Kosov Objektiva kryesore sht t fuqizohen qendrat pr sigurim t cilsis n Institucionet Private t Arsimit t Lart; instalimi i nj sistemi t qndrueshm pr sigurimin e cilsis n t gjitha IAL private. Kjo do t mundsonte ngritjen e cilsis s msimdhnies dhe t tnxnit. Themelimi i nj programi t ri t shumfisht modular n mes t Universiteteve t shteteve antare t BE-s dhe atyre q nuk jan antare t BE-s n fushn e bujqsis s qndrueshme, pylltaris, zhvillimit rural dhe turizmit t qndrueshm. Krijimi i programeve t reja modulare n mes t universiteteve evropiane dhe atyre joevropiane n fushn e bujqsis, pylltaris dhe zhvillimit t qndrueshm rural e t turizmit. Objektiva kryesore e projektit sht avancimi i kulturs s cilsis n t gjitha nivelet si: msimdhnie, t nxn, hulumtime, shrbime administrative dhe prkrahje e studentve duke marr parasysh perspektivn e universitetit.
Komisioni Evropian
15/01/2010
15/01/2013
943 963
314 654
Komisioni Evropian
15/01/2010
15/01/2012
509 558
254 779
Shfrytzimi i burimeve vendore pr zhvillim mikro rajonal agrobiznes dhe turizm i qndrueshm n Ballkanin jugor
Komisioni Evropian
15/01/2010
15/01/2013
1 214 605
404 868
Prkrahja dhe zhvillimi i kulturs s cilsis n Universitetin e Prishtins
Komisioni Evropian
15/09/2009
31/08/2012
510 868
170 289
233
Zhvillimi i ndrmarrsis dhe ekonomis vendore n Shqipri, Kosov dhe Maqedoni
Harmonizimi i Kurrikulumit t Shkencs s Sportit n Ballkan sipas Perspektivs s BE-s
Zhvillimi i programeve t studimeve Master n arsim
Themelimi dhe zhvillimi i Bioteknologjis n arsimin e lart
Ky Projekt synon t ndrtoj kapacitetet e konsorciumit prej nnt universiteteve n Shqipri, Kosov dhe Maqedoni dhe t kontribuoj n zhvillimin e ndrmarrsis dhe krijimit t nj mjedisi ndrmarrs n vendet e tyre. T harmonizoj prmbajtjen dhe strukturn e kurrikulumit t shkencs s sportit n kuadr t IAL duke synuar freskimin e programeve t studimit, sidomos n perspektivn biomjeksore dhe duke reflektuar prparsit shkencore dhe arsimore si dhe, n t njjtn koh, duke zvogluar dallimin n mes t rezultateve t t nxnit. Objektivat e gjera jan: t themelohet nj vizion dhe tradit e re pr arsimin e lart pedagogjik, duke prfituar nga prvoja e shteteve pjesmarrse n linj me prvojat m t suksesshme n dispozicion. Objektiva e gjer sht t zhvillohen krkesat pr kualifikim dhe standardet arsimore t njohura ndrkombtarisht n studimet e reja Baellor dhe Master i shkencave n Bioteknologji, Bujqsi dhe Ushqim n kuadr t caqeve t reforms s arsimit t lart n universitetin partner.
Komisioni Evropian
15/09/2009
31/08/2012
1 057 880
352 627
Komisioni Evropian
15/09/2009
31/08/2012
766 000
255 333
Komisioni Evropian
15/09.2009
31/08/2011
880 582
440 291
Komisioni Evropian
15/09/2009
31/08/2010
766 101
766 101
234
Krijimi i kapaciteteve dhe instrumenteve pr krkime dhe zhvillim pr ngritjen e arsimit t lart Bashkpunimi ekonomik Prqendrimi n rezultate dhe avancimi i kapaciteteve t sektorve n tranzicion Partneriteti pr zhvillimin e arsimit t lart: Renovimi emergjent i ndrtesave n Universitetin e Prizrenit Punsimi i tre lektorve nga Turqia n Universitetin e Prishtins Fakulteti i Edukimit n Prizren
Projekti synon t kontribuoj n krijimin e kapaciteteve t krkimeve shkencore dhe zhvillimit dhe n pajtim me objektivat e programit TEMPUS dhe prioritetet e gjera pr AL-n dhe shoqrin (trekndshi i njohurive arsimim-hulumtiminovacion). Programi i Avancimit t kapaciteteve n sektor t ndryshm n tranzicion (FORECAST) ofron aftsim dhe mundsi pr studime pr njerzit e Kosovs q jan aktiv n profesione t ndryshme dhe i ndihmon organizatat dhe institucionet partnere t funksionojn n mnyr m efektive.
Komisioni Evropian
15/09/2009
31/08/2012
912 246
304 082
USAID
2005-09-28
2010-09-30
7 221 804 1 444 361
USAID
31/12/2010
266 000
266 000
TIKA
2010-08-20
TIKA Projekti prfshin sigurimin e bursave pr studentt q duan t mbarojn studimet themelore dhe ato pasdiplomike (master dhe doktoratur) n universitete n Turqi. Aktualisht, 473 student nga Kosova sudiojn n Turqi nprmjet ksaj skeme t bursave. Bursat mbulojn vendosjen, pagesat pr studime, mditjet dhe lloje t tjera t shpenzimeve arsimore. 235
2010-09-01
150 000
150 000
Arsimi i lart n universitetet turke
Ambasada e Republiks s Turqis
1 260 000 630 000
6. ARSIMIMI I T RRITURVE Titulli i projektit/ programit Prshkrimi i Objektivave t Projektit/Programit Organizata/ Ajencia Financuese Data e aprovuar e Fillimit Data e aprovuar e Prfundimit Shuma Totale Buxheti vjetor
Qendrat rinore n Mitrovic dhe Vushtrri
Objektiva e projektit sht msimdhnia e shkathtsive pr jet pr rinin n Mitrovic dhe Vushtrri. Qendrat rinore i ftojn t rinjt pr or t gjuhs angleze dhe t teknologjis informative dhe ofrojn haprsir pr aktivitete gjat kohs s lir.
Finland KEO
2000-0101
31/12/2010
149 000
149 000
Projekti synon t krijoj t rinj t fuqizuar, t organizuar dhe qytetar aktiv, t njohur dhe q Forumi Syd Kosov kontribuojn n mnyr aktive pr nj shoqri demokratike dhe t qet. Prmes ktij programi USAID-i llogarit ti arrij rreth 1200 t rinj dhe ti trajnoj pr shkathtsi n pun dhe ndrmarrsi si dhe 1,100 t rinj t tjer qdo t prfitojn prvoj n pun prmes praktiks dhe stazhit n sektorin privat. Ngritja dhe prkrahja e strukturave arsimore t t rinjve vendor si kontribut drejt stabilitetit n Kosov prmes: prkrahjes s ofruesve t shrbimeve arsimore pr t rriturit.
SIDA
18/05/ 2009
31/12/2012
1 842 367
526 391
Prkrahje udhheqsit t t rinjve n Kosovs
USAID
16/09/ 2008
30/09/2011
1 763 295
587 765
Arsimi i t rriturve n Kosov
Ministria Federale pr Bashkpunim dhe Zhvillim Ekonomik Germany
2010
2012
415 000
138 333
236

Projekti i Punsimit dhe Pjesmarrjes s t Rrinjve (PPR)
USAID
1/10/201 0
2015
12 160 000
2 432 000
7. TEKNOLOGJI E INFORMIMIT DHE E KOMUNIKIMIT (TIK) Titulli i Prshkrimi i Objektivave t projektit/programit Projektit/Programit
Data e Organizata/ aprovuar e Agjencia Fillimit Financuese KE rreth 1.10.2010
Data e Shuma aprovuar e Totale Prfundimit
Buxheti vjetor
Arsimimi dhe Punsimi Pajisjet TI Arsimimi dhe Punsimi - Trajnimi TI Pilot Projekti n fushn e Arsimit n kuadr t IPA 2008, prfaqson nj nga komponentat e programit m t gjer t arsimit dhe punsimit pr Kosovn. Projekti do t siguroj trajnim pr shkathtsit e TIK pr msimdhnsit dhe profesionistt n fushn e arsimit.
rreth 1.6.2011 31.1.2012
1 000 000
1 000 000
KE
1.02.2010
2 000 000
1 000 000
Pilot Projekti i TI n fushn e arsimit n Kosov (UNSCR 1244)
KE
2010-01-02
2012-01-02
1 979 500
989 750
237
8. NDRTIMI I KAPACITETEVE N NIVEL QENDROR Titulli i projektit/programit Prshkrimi i Objektivave t Projektit/Programit Organizata/Agje ncia Financuese Data e aprovuar e Fillimit Data e aprovuar e Prfundi mit Shuma Totale Buxheti vjetor
Aftsimi i autoriteteve qeveritare n Evropn Juglindore 2009-2011
T shtoj kompetencn evropiane te menaxhimi publik i personelit t Qeveris prmes arsimit dhe trajnimit. Qeveria e Kosovs duhet t ndihmohet pr programet e bashkpunimit t BE-s pr t marr fonde dhe pr t marr pjes n reformn strukturale. Krijimi i administrats publike efektive, efikase dhe transparente n t gjitha nivelet dhe ngritja e kapaciteteve profesionale t shrbyesve civil n segmentet kryesore t administrats publike t Kosovs. Ndrtimi i kapacitetit pr zyrtart e qeveris s Kosovs.
2009-0106
2012-0630
110 000
36 667
Bursa t BE-s pr Shrbimin Civil
Komisioni Evropian
2008-0919
2010-0919
1 000 000
500 000
Administrimi i zhvillimit t burimeve njerzore
Qeveria e Japonis
2010-0101
2011-1231
238
PRANK prqendrohet n tri fusha t prkrahjes: - Korniza e planifikimit strategjik synon prfshirjen e t gjith lmenjve arsimor n nj politik dhe plan t gjithmbarshm t implementimit; buxhetimi dhe financimi i sektorit t arsimit - financimi i nevojave t prioretizuara dhe gjetja e mnyrave pr t prmirsuar performancn e sistemeve t tashme t MFP-s dhe mnjanimi i rreziqeve n sistem; ndrtimi i kapaciteteve t agjencive qendrore.
Projekti pr reformn arsimore dhe ndrtimin e kapaciteteve
Sida
2009-0501
2011-0630
470 667
217 231
239
9. T NDRYSHME Titulli i projektit/programit Prshkrimi i Objektivave t Projektit/Programit Data e Organizata/ aprovuar e Agjencia Fillimit Financuese Data e Shuma aprovuar e Totale Prfundimit Buxheti vjetor
Prkrahje zbatimit t qasjes ndrsektoriale n arsimin e Kosovs
Kosova e bukur
Panairi vjeshtor i studentve
Sfidat e t rinjve n Kosov
Projekti siguron prkrahje pr t zhvilluar dhe menaxhuar cilsin e sistemit t arsimit prmes zhvillimit dhe zbatimit t qasjes trsektoriale: ndrtimi i kapaciteteve t MASHT-it dhe DKA-ve; zhvillimi i kurrikulumit dhe trajnimi i msimdhnsve. Ky sht nj projekt pr ta adresuar papunsin n Kosov prmes krijimit t iniciativave pr pun dhe, n t njjtn koh, nxitjen e rilindjes urbane, prmirsimin e mjedisit dhe zhvillimin e hapsirave t hapura t gjelbra, fushave rekreative dhe restaurimine kulturs. T prkrah dhe marr pjes n panairin vjeshtor t studentve. Prmes prkrahjes dhe ndrtimit t kshillave t studentve e t t rinjve pjesmarrs, prmes arsimimit P2P q fuqizon t rinjt. Prhapja e msimeve rreth smundjeve q barten prmes rrugve seksuale dhe pr rreziqe t tjera shndetsore.
Komisioni Evropian
20/10/2009 20/10/2012
2 869 000
717 250
Komisioni Evropian
5 000 000
1 666 667
Ambasada e Francs
2010-01-10
30/11/2010
1 850
1 850
Luksemburgu
2009-01-01
31/12/2010
604 200
302 100
240

a) Ta ngris shkalln e vetdijes n mesin e fmijve t komuniteteve RAE pr t drejtat e tyre dhe ta ngrit pjesmarrjen dhe prkushtimin e komuniteteve RAE pr prfshirjen e fmijve t tyre n arsim; b) Shkollat prkrahen pr rishikimin e qasjeve dhe praktikave t veta lidhur me fmijt e ktyre komuniteteve.
Qasje n arsim pr fmijt rom, ashkalinj dhe egjiptian n Kosov
Save the ChildrenSuedi
01/01/2010
31/12/ 2010
54 100
54 100
241

Encribd com-PSAK 2011-2016 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Encribd com-PSAK 2011-2016 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Encribd com-PSAK 2011-2016 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

KAPITULLI 2: PARAQITJE E PRGJITHSHME E KONTEKSTIT T POLITIKAVE .............. 21

KAPITULLI 3: ZHVILLIMET DHE NISMAT AKTUALE N SEKTORIN E ARSIMIT ............. 27

KAPITULLI 4: KORNIZA E POLITIKAVE DHE PRIORITETET N SEKTORIN E ARSIMIT (2011-2016) .......................................................................................................................................... 48

KAPITULLI 5: KORNIZA E PROGRAMIT STRATEGJIK .............................................................. 54

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

KAPITULLI 6: ASPEKTE T IMPLEMENTIMIT ......................................................................... 168

KAPITULLI 7: MONITORIMI I PERFORMANCS S SEKTORIT T ARSIMIT .................. 174

KAPITULLI 8: KORNIZA FINANCIARE DHE PRIORITETET .................................................. 184

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

Glosari (Fjalori) i termave

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

1.2 Synimet e Planit Strategjik t Arsimit n Kosov 2011 - 2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

1.4 Strategjia pr Zhvillimin e Arsimit Parauniversitar n Kosov (2007-2017)

1.5 Strategjia pr Zhvillimin e Arsimit t Lart n Kosov (2005-2015)

1.6 Udhrrfyesi pr sektorin e arsimit n drejtim t nj qasje trsektoriale

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

1.7 Zhvillimi i Planit Strategjik t Arsimit n Kosov 2011 - 2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

1.8 Organizimi i Planit Strategjik t Arsimit Kosovar 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

KAPITULLI 2: PARAQITJE E PRGJITHSHME E KONTEKSTIT T POLITIKAVE

http://esk.rks-gov.net/eng/index.php&https:/www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kv.html Statistical Office of Kosovo, Labor Force Survey for 2009

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

2.3 Vizioni dhe qllimet e sektorit t arsimit

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

2.4 Struktura e sektorit t arsimit t Republiks s Kosovs

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

KAPITULLI 3: ZHVILLIMET DHE NISMAT AKTUALE N SEKTORIN E ARSIMIT

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

Komisioni i Pavarur pr Rishikimin e Kurrikulavet dhe Teksteve Msimore n gjuhn serbe.

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016

PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV 2011-2016