PREDMET: INFORMATIKA I RAUNARSKE TEHNOLOGIJE KRATKI PRIRUNIK ZA VJEBE - MICROSOFT EXCEL 2007

U poslovnoj primjeni raunara sve je vea potreba da korisnici vre kvalitetnu obradu podataka. Podaci su najee predstavljeni u tabelama i treba ih klasifikovati, izvriti kalkulacije koritenjem matematikih i logikih formula, definisati njihove meuzavisnosti. Na kraju rezultate obrade treba prikazati na to slikovitiji nain kroz razliite forme izvetaja, dijagrama i grafikona. Za sve navedeno, najbolje e nam sluiti program Microsoft Excel softverske kue Microsoft. Tabelarne kalkulacije (Microsoft Excel) trai od studenata razumijevanje osnovnih aplikacija za tabelarne kalkulacije na raunaru. Pod osnovnim se podrazumijeva to da je student sposoban izvriti zadatke povezane sa kreiranjem, formatiranjem, izmjenom i koritenjem radnih listova, kao i primijeniti standardne matematike i logike formule koritenjem osnovnih formula i funkcija. Microsoft Excel 2007 nam donosi neke promjene, a najoiglednija od njih je kompletno izmijenjen korisniki interfejs. Neke praktine vrijednosti novog sistema su znatno poboljano upravljanje, bolja fleksibilnost u oblikovanju grafikona. Broj redova sada iznosi 1 048 576, a broj kolona je 16 384.

KAKO POKREEMO MICROSOFT EXCEL 2007? Kliknemo na START ALL PROGRAMS MICROSOFT OFFICE MICROSOFT OFFICE EXCEL 2007

2.

1.

3. 4.

Slika 1

Startovanjem Excel-a otvara se prozor u kome se izvrava aplikacija. Kao u drugim aplikacijama MS Office paketa, na vrhu prozora aplikacije je naslovna linija (u kojij se nalazi naziv otvorenog dokumenta radne knjige), ispod koje je standardni MS Office meni. Radno okruenje Excel-a izgleda ovako:
OFFICE DUGME TRAKA SA MENIJIMA NASLOVNA LINIJA TRAKA SA ALATIMA

NAME BOX AKTIVNA ELIJA

FORMULA BAR

Slika 2

UPUTSTVA ZA RJEAVANJE ZADATAKA IZ MICROSOFT EXCEL 2007 Foramtiranje elije i umetanje podataka U svakom od postavljena tri zadatka trai se da se izvre odreene formule i funkcije. U bilo koju eliju na radnom listu moemo unijeti: Konstantu (slova ili brojeve) ili Formulu Ako elimo da ono to unesemo Excel interpretira kao formulu kao prvi simbol moramo unijeti znak jednakosti.

(=)

Prozor u kojem ete podeavati format elije vidi se na sledeoj slici. 1. Kliknete na HOME; 2. U prozoru NUMBER, vidite u donjem desnom uglu elije, to e biti objanjeno u daljem tekstu. , pa kliknite na to dugme;

3. Zatim, otvorie vam se novi prozor FORMAT CELLS, gdje moete da birate format

Slika 3

eliji je mogue mijenjati oblik, veliinu i boju fonta, boju i teksturu podloge, postavljati razne linije, poravnati sadraj na razne naine, mijenjati ugao itd. Sve ove opcije se nalaze u meniju Format Cells, kao sto ste vidjeli na prethodnoj slici. Meni se moe pozvati na nekoliko naina: sa tastature (CTRL+SHIFT+F) ili iz menija (Slika 3). Nakon pozivanja neke od navedenih komandi, na ekranu se pojavljuje okvir za dijalog Format Cells (Slika 3). Morate obratiti panju da prije pozivanja navedene komande selektujete eliju ili elije koje elite da formatirate. Number tip podatka u eliji; Aligment Sve komande za poravnanje uz dodatna opcije horizontalnog uravnanja; Font Biranje fonta u eliji; Border Biranje graninih i pomonih linija elije, kao i dijagonalnih koje presjecaju eliju; Fill Bira se boja i oblik teksture; Protection Zatita radne knjige (Locked;Hidden). Unos teksta U programu Microsoft Excel, tekst je bilo koja kombinacija brojeva, razmaka i nebrojanih znakova. Npr., Excel tretira sledee unose kao tekst: 10AA109, 127AXY, 12-976, 208 4675 Sav tekst poravnat je u lijevo unutar elije. Ako elite unijeti znak za prelaz u novi red unutar elije, pritisnite kombinaciju tipki ALT + ENTER Unos brojeva Brojevi koje upiete u eliju su konstantne vrijednosti.U programu Microsoft Excel broj moe sadravati samo sljedee znakove: 0123456789+-(),/$%.Ee Excel ignorie znak plus ispred broja (+). Sve druge kombinacije brojeva i nebrojanih znakova tretira kao tekst. Da izbjegnete da se razlomci interpretiraju kao datumi, ponite upis razlomka 0 (nulom); npr., upiite 0 1/2; Ispred negativnih brojeva stavite znak minusa (-) ili stavite brojeve u zagrade; Svi brojevi poravnani su na desno u eliji; Oblik broja koji ste primijenili na eliju odreuje nain na koji Excel prikazuje brojeve na radnom listu. Ako upiete broj u eliju koji ima oblik Opti oblik broja

(General), Excel e primijeniti drugi oblik broja. Npr., ako upiete $12.15, Excel primjenjuje oblikovanje na valutu. U elijama u kojima je zadani oblik Opti oblik broja, Excel prikazuje brojeve kao cijele brojeve (789), decimalne razlomke (7.89) ili nauni zapis (7.89E+08) ako broj nije dui od irine elije. Opti oblik prikazuje najvie 11 znakova, ukljuujui decimalnu taku i znakove, E i +. Da bi Excel prihvatio brojeve, kao to su brojevi dijelova, kao tekst, prvo primijenite Tekstualno oblikovanje prazne elije. Zatim, upiite brojeve. Unos datuma i vremena Microsoft Excel tretira datume i vrijeme kao brojeve. Nain na koji su datum i vrijeme prikazani na radnom listu ovisi o obliku broja koji ste primijenili na eliju. Kada upiete datum ili vrijeme koji Excel prepoznaje, oblik elije se mijenja od General na ugraeni format za datum i vrijeme. Zadano je da su datumi i vrijme poravnani u desno na eliji. Ako Excel ne moe prepoznati oblik datuma ili vremena, datum ili vrijeme se unosi kao tekst, koji je poravnan u lijevo u eliji. Bez obzira na oblik koji se koristi za prikaz datuma ili vremena, Excel sprema sve datume kao decimalne brojeve i sprema sva vremena kao decimalne razlomke. Vrijeme i datumi mogu se zbrajati, oduzimati ili mogu biti ukljueni u drugim izraunima. Za koritenje datuma ili vremena u formuli, unesite datum ili vrijeme kao tekst unutar navodnika. Npr., sledea formula priklazala bi razliku od 68: =5/12/94-3/5/94 Karakterisine poruke o grekama kod koritenja formula su: Niz znakova ##.... irina kolone je nedovoljna za prikaz brojne; #REF pogrena referenca; u formuli je navedena elija koja ne postoji, najee kada se referencira elija iz drugog radnog lista (radne knjige), koji je u meuvremenu uklonjen; #VALUE! pogrean tip podatka u eliji; na primjer u eliji je tekstualni tip, a podatak se koristi u numerikim kalkulacijama; #NAME u formulu je uneen izraz koji ne moe da se protumai (interprtira) od strane aplikacije; #NUM! u kalkulaciji se dobijaju brojevi van opsega raunanja aplikacije; pogrene vrijednosti podataka;

 #NULL! u kalkulacijama nad opsezima elija neke elije nemaju definisane vrijednosti; #N/A u kalkulacijama nema poklapanja veliine nizova nad kojima se vri obrada i broja iteracija; referenciranje na neku funkciju koja nije dostupna u posmatranom momentu; referenciranje na vrijednost polja u toku izraunavanja u kome jo nema uneenog podatka; #DIV/0! greka djeljenja nulom.

FORMULE I FUNKCIJE Najveu snagu aplikacija za tabelarna izraunavanja predstavlja jednostavnost primjene mnogobrojnih ugraenih i korisniki definisanih formula i funkcija na podatke u radnim knjigama. Pri koritenju istih potrebno je znati nekoliko pravila u njihovom pisanju i primjeni: Pri runom unosu formula, obavezan je prefiks =, bilo da se unos vri u liniju formula, ili direktno u eliju, u raunskim operacijama u formulama se koriste iskljuivo adrese polja i/ili brojevi, Excel prepoznaje 6 osnovnih operatora: + (sabiranje), - (oduzimanje), * (mnoenje), / (deljenje), ^ (stepenovanje) i % (izraunavanje procenta), Excel izvodi matematike operacije uobiajenim matematikim redosl jedom: prvo izvrava operacije vieg reda, pa onda nieg reda (prvo mnoenje ili dijeljenje, pa onda sabiranje i oduzimanje), dodavanjem zagrada moe se odrediti redosljed izvravanja raunskih operacija, pri emu treba voditi rauna da broj lijevih i desnih zagrada uvijek bude isti, kada se unosi formula u eliju, njen matematiki zapis e se pojaviti i u liniji za formule i u aktivnom polju, poslije unoenja formule rezultat njene primjene e se pojaviti u aktivnoj eliji, a matematiki zapis u liniji za formule, koritenjem adresa elija u matematikim operacijama, postie se da izmjenom vrijednosti Excel automatski izraunava po zadatoj formuli vrednost u rezultantnom polju. U Excelu postoji 2 vrste matematikih izraza: Formule = A1+A2 = B2*B5 = A2*5 = 2+5 Funkcije (samo neke od funkcija; u daljem tekstu ete vidjeti dalje objanjenje) = SUM (A1:A5)

= AVERAGE (B4:C10)

to se tie formula, sledee operacije moemo izvriti (gdje su A1 i A2 nazivi elija): = A1+A2 = A1-A2 = A1*A2 = A1/A2 = A1^A2 = A1*10% SABIRANJE ODUZIMANJE MNOENJE DIJELJENJE STEPENOVANJE DESET POSTO OD VRIJEDNOSTI A1

Excel raspolae velikim brojem matematikih i drugih funkcija, koje omoguavaju sloene proraune i uspostavljanje sloenih relacija izmeu podataka koji se koriste tokom procesa izraunavanja. Neke od tih funkcija mogu se aktivirati i sa palete alatki, poto se esto koriste. UBACIVANJE FUNKCIJE: Postavimo aktivnu eliju gdje elimo rezultat 1. Nain: KLIK na x na formula baru 2. Nain: Sa INSERT trake sa alatima biramo eljenu funkciju.

2.

1.

Tada dobijate sledei prozor:

Biramo kategoriju Zatim, samu funkciju

Kada izaberete funkciju, dobijate sledei prozor:

Biramo opseg

U 1. zadatku koristiete tekstualne funkcije, koje ete pronai na sledei nain: 1. Kliknite na meni FORMULAS; 2. Kliknite na ikonu TEXT (dobiemo spisak svih tekstualnih funkcije koje se mogu izvriti u Microsoft Excel-u); 3. Izaberite ona koja vam je potrebna u vasem radu. 4. Opis svih funkcije koje vidite prikazan je u tabeli 1:

Slika 4 Tabela 1 Pregled tekstualnih funkcija

FUNKCIJA
ASC BAHTTEXT CHAR CLEAN CODE CONCATENATE DOLLAR EXACT FIND, FINDB FIXED JIS LEFT, LEFTB LEN, LENB LOWER MID, MIDB PHONETIC PROPER REPLACE, REPLACEB REPT

OPIS
Mijenja engleska slova pune irine (dvobajtna) Pretvara broj u tekst, koristei (baht) format valute Daje znak odreen kodnim brojem Uklanja iz teksta sve znakove koji ne mogu da budu odtampani Daje numeriki kd prvog znaka tekstualnog niza Spaja nekoliko tekstualnih stavki u jednu tekstualnu stavku Pretvara broj u tekst, koristei $ (dolar) kao format valute Provjerava da li su dve tekstualne vrijednosti identine Pronalazi jednu tekstualnu vrijednost unutar druge (sa razlikovanjem velikih i malih slova) Oblikuje broj kao tekst sa fiksnim brojem decimala Mijenja engleska slova poluirine (jednobajtna) Daje krajnje leve znakove tekstualne vrijednosti Daje broj znakova u tekstualnom nizu Pretvara tekst u mala slova Daje zadati broj znakova iz tekstualnog niza, poev od zadate pozicije Izdvaja fonetske (furigana) znakove iz tekstualnog niza Pretvara prvo slovo svake rijei tekstualne vrednosti u veliko slovo Zamjenjuje znakove u tekstu Ponavlja tekst zadati broj puta

RIGHT, RIGHTB Daje krajnje desne znakove tekstualne vrijednosti SEARCH, SEARCHB Pronalazi jednu tekstualnu vrijednost unutar druge (ne pravi razliku izmeu velikih i malih slova) SUBSTITUTE Zamjenjuje stari tekst novim u tekstualnom nizu T Pretvara svoje argumente u tekst TEXT Oblikuje broj i pretvara ga u tekst TRIM Uklanja razmake iz teksta UPPER Pretvara tekst u velika slova VALUE Pretvara tekstualni argument u broj U 2. zadatku koristiete logike ili matematike funkcije, koje ete pronai na sledei nain: 1. Kliknite na meni FORMULAS; 2. Kliknite na ikonu LOGICAL.

Slika 5 Tabela 2 Logike funkcije

FUNKCIJA OPIS
AND FALSE IF IFERROR NOT OR TRUE Daje TRUE ako su svi argumenti TRUE Daje logiku vrijednost FALSE Zadaje logiki uslov koji treba da se ispita Daje vrijednost koju odredite za sluaj da formula za rezultat ima greku. U suprotnom, daje rezultat formule Zadaje suprotnu logiku vrijednost argumenta Daje TRUE ako je bilo koji od argumenata TRUE Daje logiku vrijednost TRUE

Do matematikih i trigonometrijskih funkcija se dolazi ovako:

1. Kliknite na meni FORMULAS; 2. Kliknite na ikonu MATH&TRIG.

Slika 6 Tabela 3 Matematike i trigonometrijske funkcije

FUNKCIJA OPIS ABS Daje apsolutnu vrijednost broja. ACOSH Daje inverzni hiperboliki kosinus broja. ASINH Daje inverzni hiperboliki kosinus broja. ATAN2 Daje arkustangens x i y koordinata. CEILING Zaokruuje broj na najbliu cjelobrojnu vrijednost ili na vrijednost najbliu umnoku argumenta significance. COS Daje kosinus broja. DEGREES Pretvara radijane u stepene. EXP Daje broj e stepenovan datim brojem. FACTDOUBLE Daje dvostruki faktorijel datog broja. GCD Daje najvei zajedniki delilac. LCM Daje najmanji zajedniki sadralac. LOG Daje logaritam broja za datu osnovu. MDETERM Daje determinantu matrice niza. MMULT Daje proizvod dve matrice.

FUNKCIJA - OPIS ACOS Daje arkuskosinus broja. ASIN Daje arkussinus broja. ATAN Daje arkustangens broja. ATANH Daje inverzni hiperboliki tangens broja. COMBIN Daje broj kombinacija za zadati broj objekata. COSH Daje hiperboliki kosinus broja. EVEN Zaokruuje broj na najblii paran ceo broj. FACT Daje faktorijel datog broja. FLOOR Zaokruuje broj na manju cjelobrojnu vrednost, prema nuli. INT Zaokruuje broj na najblii manji ceo broj. LN Daje prirodni logaritam broja. LOG10 Daje logaritam sa osnovom 10 zadatog broja. MINVERSE Daje inverznu matricu niza. MOD Daje ostatak deljenja.

MROUND Daje broj zaokruen na dati umnoak. ODD Zaokruuje broj na najblii neparan ceo broj. POWER Daje vrijednost broja podignutog na stepen. QUOTIENT Daje cjelobrojni deo dijeljenja. RAND Daje sluajan broj izmeu 0 i 1. ROMAN Pretvara arapske brojeve u rimske, u obliku teksta. ROUNDDOWN Zaokruuje broj na niu vrijednost, prema nuli. SERIESSUM Daje zbir stepenog reda na osnovu formule. SIN Daje sinus datog ugla. SQRT Daje pozitivan kvadratni koren. SUBTOTAL Daje podzbir na listi ili bazi podataka. SUMIF Sabira zadate elije po datom kriterijumu. SUMSQ Daje zbir kvadrata argumenata. SUMX2PY2 Daje sumu zbirova kvadrata odgovarajuih vrijednosti iz dva niza. TAN Daje tangens broja. TRUNC Skrauje broj na ceo broj.

MULTINOMIAL Daje multinom datog skupa brojeva. PI Daje vrednost broja pi. PRODUCT Mnoi svoje argumente. RADIANS Pretvara stepene u radijane. RANDBETWEEN Daje sluajan broj izmeu zadatih brojeva. ROUND Zaokruuje broj na zadati broj cifara. ROUNDUP Zaokruuje broj na viu vrijednost, od nule. SIGN Daje znak broja. SINH Daje hiperboliki sinus broja. SQRTPI Daje kvadratni korijen datog broja pomnoenog sa pi. SUM Sabira svoje argumente. SUMPRODUCT Daje zbir proizvoda odgovarajuih komponenti niza. SUMX2MY2 Daje zbir razlika kvadrata odgovarajuih vrijednosti iz dva niza. SUMXMY2 Daje zbir kvadrata razlika odgovarajuih vrijednosti iz dva niza. TANH Daje hiperboliki tangens broja.

Adresiranje elija U Excelu postoji dvije vrste adresiranja elija: Relativno Apsolutno Relativno adresiranje se svodi na adresiranje elije u odnosu na aktivnu eliju i kada kopiramo eliju menjaju se adrese elija iz kojih uzimamo podatke. Apsolutno adresirane elije pri kopiranju ne menjaju adrese elije iz kojih uzimamo podatke. Kada u formuli ili funkciji neku eliju elimo da apsolutno adresiramo ispred oznake reda ili kolone stavljamo simbol: $

Primjer: = A1 * $A10 = A1 * A$10 = A1 * $A$10 Apsolutno adresirana kolona A Apsolutno adresiran red 10 Apsolutno adresirana kolona A i red 10

Grafikoni Aplikacije za tabelarna izraunavanja imaju mogunost grafikog predstavljanja podataka koji se nalaze u radnim knjigama. Podaci se predstavljaju u obliku razliitih dijagrama (grafikona) i mogu da obuhvataju podatke iz istih radnih listova i razliitih radnih listova. Grafika reprezentacija podataka moe biti u obliku kolonalnih, stubiastih, linijskih i takozvanih pita dijagrama, kao i mnogih drugih. Grafikon je, najjednostavnije reeno, slikovno prikazivanje podataka i omoguava prikaz sloenih podataka jednostavnim za razumijevanje.

Ubacivanje grafikona vrimo na nain da selektujemo elije sa podacima koje elimo da predstavimo grafiki. Selektujemo ono to elimo da nam se prikae u grafikonu, te sa INSERT trake biramo jedan od tipova grafika.

Slika 7

Biramo jedan od podtipova grafika i kliknemo na njega.

Slika 8

Na kraju, dobijate grafikon sa eljenim elementima, a u ovom sluaju koliko je novca utroeno na svaku namirnicu posebno (Slika 9).

Slika 9

Kao to vidite, na svaku namirnicu imamo asocijaciju odreenom slikom. Sliku ubacujemo na sledei nain.

Oznaimo na grafikonu onaj stubac koji elimo da pretvorimo u sliku, tako to kliknemo na njega dva puta. (Prvi put: obiljeavamo sve stupce; Drugi put: Samo onaj na koji smo kliknuli). Npr., na stubac kafa.

Slika 10

Desni klik na stubac kafa, te kliknemo na Format Data Point.

Slika 11

U novom prozoru izaberemo:

1. opciju Fill 2. Picture or Texture fill (Biramo da bude slika) 3. Insert from: FILE (gdje nam se otvori novi prozor gdje biramo koju elimo sliku iz naeg kompjutera) 4. Stretch da bude rastegnuto preko cijelog stupca Stack da bude naslagano Stack and Scale with
Odreeni broj koji e nam biti mjerna jedinica slaganja