UNIVERSITETI SHTETROR I TETOVS

FAKULTETI I SHKENCAVE T ZBATUARA

Drejtimi: MEKATRONIK






Lnda: BAZAT E MEKANIKS PRECIZE




DETYR E PAR


Tema: Vlera mesatare dhe gabimi absolut





Data e dorzimit: 04.11.2013



Msimdhnsi Studenti

Prof.dr. Hysni Osmani Lundrim Dalipi




UNIVERSITETI SHTETROR I TETOVS - FAKULTETI I SHKENCAVE T ZBATUARA
Drejtimi: MEKATRONIK
Faqja
Lnda: BAZAT E MEKANIKS PRECIZE Detyra 1

Msimdhnsi Kandidati Viti akademik
Prof.dr. Hysni Osmani Lundrim Dalipi 2013/2014

2

Shprehjet e nevojshme pr zgjidhjen e detyrave

Pasiguria standarde e matjes
Pasiguria - Parametr i shoqruar me rezultatin e nj matjeje q karakterizon
shprndarjen e vlerave q n mnyr t arsyeshme do t duhet ti atribohen
madhsis q matet. Vlersimi i pasiguris zakonisht sht pranuar n prputhje
me udhzuesit GUM (Guide to the Expression of Uncertainty in Measurement)


Pasiguria standarde e matjes e tipit A

Pasiguria standard e matjes e tipi A vlersohet n baz t analizs statistikore t
rezultateve t fituara me disa matje t prsritura.

Mesi aritmetik i thjesht
Mesi aritmetik i thjesht fitohet n baz t pjestimit t shums s t dhnave, me numrin
e tyre n seri. Nse kemi seri t t dhnave numerike t njsis statistikore, ku madhsit
t t dhnave i shnojm me X
1
, X
2
, ..., X
n
ather mesi aritmetik i thjesht do t jet

1
1
n
i
i
X X
n
=
=

Mesi aritmetik i peshuar (ponderuar)
Mesi aritmetik i peshuar (angl. Weighted Arithmetic Mean) prdoret n rastet kur
frekuencat e t dhnave (varietetet) jan t ndryshme ose t grupuara. Mesi aritmetik i
peshuar llogaritet n baz t formuls:

1 1 2 2 1 1
1 2
1
...
...
k k
i i i i
k k i i
k
k
i
i
n X n X
n X n X n X
X
n n n n
n
= =
=

+ + +
= = =
+ + +

n- numri i tr i matjeve (sa matje jan br gjithsej)
n
k
numri i grupeve t vlerave t ndryshme (sa grupe t vlerave jan fituar)
X
i
vlerat e prsritura (sa sht vlera e cila prsritet)
n
i
numri i prsritjeve (frekuenca) t vlerave t njjta (sa her sht prsrit vlera e
njjt)

Devijimi standard (disperzioni)
UNIVERSITETI SHTETROR I TETOVS - FAKULTETI I SHKENCAVE T ZBATUARA
Drejtimi: MEKATRONIK
Faqja
Lnda: BAZAT E MEKANIKS PRECIZE Detyra 1

Msimdhnsi Kandidati Viti akademik
Prof.dr. Hysni Osmani Lundrim Dalipi 2013/2014

3

Devijimi standard i serive t thjeshta paraqet zhvendosjen relative mesatare t vlerave t
matura q prbjn seria, nga vlera mesatare e realizuar n at seri.
Fizikisht, devijimi standard do t mund t kuptohej si treguesi real i shkaprderdhjes s
vlerave t seris, nga vlera e mesme e llogaritur, dhe njehsohet me formuln:

( )
2
1
1
n
i
i
X X
n
o
=
=

Pasiguria e tipit A sht

( )
2
1
1
1 1
n
i
i
n
s X X
n n
o
=
= =




( )
2
1
1
1
n
A i
i
U s X X
n
=
= =

Pr matje t prsritura kemi:

( )
2
1
1
1
k
i i
i
s n X X
n
=
(
=
(

Ose

( ) ( ) ( )
2 2 2
1 1 2 2
1
...
1
k k
s n X X n X X n X X
n
(
= + + +
(




UNIVERSITETI SHTETROR I TETOVS - FAKULTETI I SHKENCAVE T ZBATUARA
Drejtimi: MEKATRONIK
Faqja
Lnda: BAZAT E MEKANIKS PRECIZE Detyra 1

Msimdhnsi Kandidati Viti akademik
Prof.dr. Hysni Osmani Lundrim Dalipi 2013/2014

4
Pasiguria standarde e matjes e tipit B

Pasiguria standard e matjes e tipi B vlersohet n baz t analizs s t dhnave si jan:
- T dhnat e fituara nga matjet paraprake
- Prvoja nga matjet e mparshme dhe njohurit nga literatura
- T dhnat pr shprndarjen (disperzionin) e rezultateve
- T dhnat nga prodhuesi i instrumenteve matse
- T dhnat e vrtetuara dhe t marra nga matjet e m pashme
- Pasiguria e marr nga doracakt e ndryshm
- T dhnat e marra pr kontrolln, kalibrimin, prpunimin e pajisjeve matse etj
Pasiguria e ktyre t dhnave, zakonisht shprehet prmes shmangieve kufitare nga vlera e
madhsis.
M s teprmi shfrytzohet supozimi i shprndarjes s njtrajtshme t rezultateve brenda
kufirit t poshtm dhe kufirit t eprm (a), tabela 1.
Pr rastin e shprndarjes s njtrajtshme (shprndarje katrkndshe), pasiguria standarde
e matjes e tipit B (U
B
) llogaritet sipas formuls:
3
B
a
U =
ose
3
s
B
W
U =

Ku jan:
a- Kufiri i poshtm dhe i eprm i shmangies s madhsis s matur nga rezultati i
matjes
Ws- gabimi sistematik i dhn me kufijt W
S
.

N baz t pasigurive standarde mund t caktohet edhe pasiguria e kombinuar dhe
pasiguria e zgjeruar.
Shembull:
Pr k=2 dhe pr shprndarje
normale, 95,45% e rezultateve t
matjeve do t ndodhen n intervalin
(n kufijt) 2o.



UNIVERSITETI SHTETROR I TETOVS - FAKULTETI I SHKENCAVE T ZBATUARA
Drejtimi: MEKATRONIK
Faqja
Lnda: BAZAT E MEKANIKS PRECIZE Detyra 1

Msimdhnsi Kandidati Viti akademik
Prof.dr. Hysni Osmani Lundrim Dalipi 2013/2014

5
Pasiguria standarde e kombinuar

Pasiguria standarde e kombinuar U
C
llogaritet me shprehjen:

2 2
C A B
U U U = +


Pasiguria e zgjeruar
Pasiguria e zgjeruar U llogaritet me shprehjen:
c
U k U =

Ku k-sht faktori i zgjerimit.

Faktori i zgjerimit (k) zgjedhet n varsi t nivelit t besueshmris s rezultateve t
matjeve. Me ndryshimin e faktorit t zgjerimit ndikohet n nivelin e besueshmris
s rezultateve, sepse numri m i madh i matjeve i takon intervalit me besueshmri
m t madhe (tab.2)


Tab.2. Faktori i zgjerimit t pasiguris s matjeve (sipas rekomandimeve t GUM=Guide to the Expression
of Uncertainty in Measurements)
Niveli i besueshmris P,% 68,287 90 95 95,45 99
99,73
Faktori i zgjerimit, k 1 1,645 1,960 2 2,576
3

Kur t caktohet vlera e pasiguris s matjeve, ather rezultatet e matjeve shprehen
me formuln:
X X U =


UNIVERSITETI SHTETROR I TETOVS - FAKULTETI I SHKENCAVE T ZBATUARA
Drejtimi: MEKATRONIK
Faqja
Lnda: BAZAT E MEKANIKS PRECIZE Detyra 1

Msimdhnsi Kandidati Viti akademik
Prof.dr. Hysni Osmani Lundrim Dalipi 2013/2014

6
Detyra 1.

Jan br 10 matje t njpasnjshme t diametrit me mats me nonius.
Vlerat e fituara jan shnuar n tabeln I.
a- T llogaritet vlera mesatare e prmass s matur.
b- T caktohet gabimi absolut i matjes s trupit.
c- T tregohet rezultati i fituar.


Tabela I. Rezultatet e matjes
Numri i matjes Madhsia Vlera e matur e madhsis, mm
1 L
1
502,5
2 L
2
503,5
3 L
3

503
4
L
4

503,5
5
L
5

502,5
6 L
6

503
7 L
7
503,5
8 L
8
502,5
9 L
9
503,5
10 L
10
503

503,05

Data e marrjes s detyrs Detyrn e dha:

21.10.2013 Arsimtari i lnds
UNIVERSITETI SHTETROR I TETOVS - FAKULTETI I SHKENCAVE T ZBATUARA
Drejtimi: MEKATRONIK
Faqja
Lnda: BAZAT E MEKANIKS PRECIZE Detyra 1

Msimdhnsi Kandidati Viti akademik
Prof.dr. Hysni Osmani Lundrim Dalipi 2013/2014

7

Zgjidhje

a- Vlera mesatare (mesi aritmetik) e matjeve llogaritet me shprehjen:
1
1
n
i
i
X X
n
=
=

, prkatsisht

Numri i matjeve sht n=10, pasi q jan realizuar 10 matje t njpasnjshme.
Pr rastin ton mund t shkruajm se vlera mesatare sht:

,
prkatsisht

b- T caktohet gabimi absolut i matjes s gjatsis s trupit, nse gjat matjes jan
fituar kto vlera: L
1
=502,5 mm, L
2
=503,5 mm, L
3
=503 mm, L
4
=503,5 mm,
L
5
=502,5 mm, L
6
=503 mm, L
7
=503,5 mm, L
8
=502,5 mm, L
9
=503,5 mm dhe
L
10
=503 mm.

Zgjidhje:

S pari caktohet mesi aritmetik (vlera mesatare):

UNIVERSITETI SHTETROR I TETOVS - FAKULTETI I SHKENCAVE T ZBATUARA
Drejtimi: MEKATRONIK
Faqja
Lnda: BAZAT E MEKANIKS PRECIZE Detyra 1

Msimdhnsi Kandidati Viti akademik
Prof.dr. Hysni Osmani Lundrim Dalipi 2013/2014

8

Gabimet absolute (shmangiet absolute) jan:

| | |

| | |

| | |

| | |

| | |

| | |

| | |

| | |

| | |

| | |


Gabimi absolut do t jet:

, andaj rezultatin e fituar mund
ta shkruajm n formn:
( )


c-
Vlera mesatare e prmass s matur


Gabimi absolut i matjes s trupit
( )



Duhet cekur se mesi aritmetik dhe gabimi absolut duhet t llogariten me t njjtn saktsi, d.m.th.
me numra t njjt decimal

UNIVERSITETI SHTETROR I TETOVS - FAKULTETI I SHKENCAVE T ZBATUARA
Drejtimi: MEKATRONIK
Faqja
Lnda: BAZAT E MEKANIKS PRECIZE Detyra 1

Msimdhnsi Kandidati Viti akademik
Prof.dr. Hysni Osmani Lundrim Dalipi 2013/2014

9

Literatura e prdorur

Literatura baz
1. Prof.dr. Hysni Osmani, Bazat e mekaniks precize, Ligjrata t autorizuara,
Tetov, 2011.
2. Prof.dr. Nikolla Dhamo, Bazat e kontrollit dhe drejtimit t proceseve, Shtpia
Botuese Libri Universitar, Tiran, 1988.



Literatura shtes
1. Alan Moris, Measurement and Instrumentation Principles, 2001.