Professional Documents
Culture Documents
Tugdut-Nnegh War Tafransist Talmant 10.2001
Tugdut-Nnegh War Tafransist Talmant 10.2001
Tugdut-Nnegh War Tafransist Talmant 10.2001
Akken i s-nnan at zik-nni: "Seg yal tawaàit iteffeà-d kra yelhan". Tawaàit yeÉdran yid-
neà, mmuten ilemåiyen-nneà, zzant tisiwin n tyemmatin. Annecta ur yezmir yiwen a
t-yettu. Ad yensex deg wallaà-nneà. Yiwet taluft tefka ya-à-d kra usirem. Asirem-a d
tanukri n tudrin yeggullen ur ttunt ayen yeÉdran d tarwa-nsent di tefsut n useggas 2001.
2
Tidet tqerreí
Llan kra imaziàen qqaren nekni àur-neà tugdut seg zik-nni, tella daàen tura deg
tudrin. Yal taddart tes²a tajma²t iseddayen tilufa n tmeddurt deg taddart.
Dàa d tidet, dacu kan neåra merra, tajma²t, assa ur tes²i ara azal i tes²a zik-nni acku
yella uwanek (Etat) i d-yezgan sennig-s.
Llan kra imusnawen qqaren yessefk a nemmeslayet àef wayen yelhan deg yedles
amazià, iwakken ad yettwikkes wa¥t¥tan-nni i à-izedàen. A¥t¥tan-a dayen yeffren deg
wallaàen-nneà: Nàil ur nes²i ara idles atrar (moderne) am yegduden nniÉden.
Amedya: Tuget deg imaziàen (timaziàin) yeàran ttaran-tt àer tmeslayt tafransist. ½ilen
ma nnan-d kra s tefransist ad yes²u azal ma©©i am wakken ma nnan-t-id s tmaziàt.
(Cfià asmi nella d ilemåiyen di tmurt, ma yebàa yiwen deg-neà ad yissin kra n yiwet
n teqcict, yessefk a s-yessiwel s tefransist, neà m'ulac yettagad ur te¥t¥talay ara ula d
àur-s).
Dàa d titet, yessefk ad nadder ama gar-aneà ama àer medden ayen nes²a yelha deg
yedles-nneà. Yessefk a nerfed iqerray-nneà a d-nini ula d nekni nes²a idles seg wasmi
tebda tmeddurt, nes²a imusnawen timusnawin; nes²a tugdut, nes²a tamurt ...
Dacu kan ma nezmer a nmuqel tidet àer wallen-is; a nesseàleb àef wayen inesxen deg
wallaàen-nneà seg wasmi i d-nekker nekni s irgazen imaziàen, a naf annecta d azgen
kan n tidet.
3
Llan kra imaziàen izedàen di tmura tiberraniyin ²erÉden ad ddren war aqric a²rab i à-
sersen yad i à-iíekmen di tmurt-nneà. A d-inin dacu-ten (d imaziàen). Dàa annecta
ma©©i dayen fessusen. Amek i ira yiwen ad yettwassen di tmurt n Lalman neà n
Marikan d amazià? S wacu i zemren a à-issinen medden?
Dàa qqaren: Nekni d imaziàen ma©©i d a²raben; àur-neà tutlayt, àur-neà tira
(Tifinaà), tilawin-nneà ur ttlusunt ara acadur-nni amcum. Di tmurt-nneà tame¥t¥tut ur
tettwarkeÉd ara, tezmer ad truí anida i s-yehwa.
Ma d tame¥t¥tut àer i¥tergiyen, dàa d netta i d nettat.
Yiwen wergaz gar-asen mi yesla i taluft-a n tlawin ur yumin ara imeååuàen-is, yenna
d yiman-is: "Awal-a, kra yella kra yerna. D tidet nes²a tutlayt d tira, tilawin-nneà ur
ttlusunt ara acadur. Ma d tame¥t¥tut ur tes²i azal yes²a wergaz di tmetti-nneà. Neà ttuà
tamurt-iw? Ihi aseggas-a ad rezfeà àer tmurt, ad rreà lbal-iw i taluft-a".
D ayen yeÉdran, argaz-nni yerzef àer tmurt n Yezwawen (Imaziàen n Jerjer) deg
wakud unebdu.
Yeàli yiÉd mi yekcem àer taddart-is. Di tlemmast n taddart yufa irgazen qqimen. Ula d
yiwet n tme¥t¥tut ur telli gar-asen.
Amazià n Lalman: - Azul fell-awen a tarwa n tmurt, a... tebbuíram kra?
Irgazen: - Azuuul azuul.
Dàa kkren merra ssudnen-t.
Yiwen wergaz deg-sen: - Ah, tewwiÉd-aà-d kra n waÉdu asemmaÉd seg tmurt n Lalman?
Da akken twalaÉd d azàal. Ur yezmir yiwen ad ye¥t¥tes neà ad yeqqim deg wexxam.
Amazià n Lalman yeÉdsa, dàa ikemmel abrid-is yenna deg wallaà-is: Amek akka, i
tlawin íemmlent azàal mi qqiment deg yexxamen?
Azekka-nni lewhi usiwreà n yi¥tij, amazià n Lalman yeddem taqabact, isers-itt àef
tayet-is ye¥t¥tef abrid mi qqaren "abrid n tagma". Yedda kra, dàa yufa yiwet n temàart
teqqim seddaw n tzemmurt, teksa tiàe¥t¥ten-is.
Amazià n Lalman: - Azul fell-am a nna Sekkura.
Nna Sekkura: - Azul a mmi, nekkini íemmleà awal-a azul! Ah.. d ke©©ini a mmi, d
ke©© i d Meåyan mmi-s n Megduda? Ah a mmi, a wi cerÉden tuàaleÉd-d ad tefreí
yemma-k!
Argaz yedda kra iquddimen àur-s, nettat temmuger-it-id. Meåyan yekker ad yussuden
aqerruy n nna Sekkura, nettat tekkes-as afus-is, tenna: - Ah a mmi, s yixf n tezmart-
iw ur teÉdri, d irgazen i yi²uz ¨ebbi a mmi!
Mezyan yesseàleb fell-as, dàa yessuden aqerruy-is.
Nna Sekkura: - ëaca-k a mmi íaca-k!!!
4
Ihi Meåyan yeqqim yid-s. Nna Sekkura temla-yas kra yellan d taluft i yeÉdran deg
taddart. Awal ijebbed wayeÉd almi nna Sekkura tudder-d awal "Aàyul" dàa tenna: - -
ëaca timira i i²uzz Rebbi a mmi.
Meåyan: - Nekkini se¥tleà tamart-iw..ha.. ha..Yernu amek akka? Tilawin ur tent-i²uzz
ara Rebbi?
Sekkura tenna-yas:
- Si zik, nnan a mmi tame¥t¥tut yessefk ad tqader argaz.
- Ula d irgazen yessefk ad qadren tilawin.
- Ih a mmi i yeÉdran yid-nteà nekkenti s tulawin. Susem kan, ma©ci d yiwet nemmal-
itt-id, cwi kan tura tbeddel ddunit, ma©©i am zik-nni.
Mi d-teàli talast, dàa nna Sekkura d Meåyan ¥t¥tfen abrid àer taddart. Deg webrid
mlalen yiwet n tecqict tuàal-d seg tala tugem-d.
Nna Sekkura tenna i teqcict-nni: - Awi-d a yelli a nsew atan qquren imawen-nneà seg
fad.
Taqcict tbedd, tesres abelyun n waman.
Nna Sekkura: - Sew a mmi a Meåyan.
- Ggulleà alamma d kemmini i yezwaren.
- S yixf n tezmert-iw alamma d ke©©ini i yezwaren, neà nnià-ak d irgazen i i²uzz
Rebbi a mmi.
- S yixf n tezmert-iw alamma d kemm i yezwaren; nekkini ur ffudeà ara nezzeh.
- Ah a mmi, atan ke©©ini tebàiÉd ad tbeddelt tameddurt.
Dàa nna Sekkura teswa d tamezwarut.
Meåyan yekcem s axxam, ye©©a imensi d yemma-s, ssin akin yeffeà. Meåyan dàa
drus kan i s-yeqqimen ad yuàal àer Lalman, ihi yebàa ad ifareñ ussan, ad yemlil a¥tas n
medden ad yemmeslay yid-sen.
Meåyan yekcem àer yiwen n wexxam deg taddart ad iqeññer kra dinna. Dàa bab n
wexxam-nni yessawal-as Meåyan Xali, netta iíuÞÞ.
Mezyan yewwet àef tebburt, yessawel: - Azul fell-awen, ah yella kra imensi?
Xali-s: - Azul, azul a Meåyan, yella a mmi. Qqim, qqim, nekkini íemmleà awal-a n
wazul ma©©i am kra n yemàaren-nniÉden. Nekkini anida ddià qqareà i yilemåiyen azul.
Nekkini atan a mmi d amazià n tidet.
Amazià n Lalman:
- Ke©©in tfehmeÉd, teåriÉd yezmer ad yili yiwen d ineslem ad yeqqim d amazià. Ula d
tameslayt-nneà naà d Rebbi i tt-id-yefkan.
Xal-is:
- Ur ttagad a mmi, kra n wass a d-tuàal tmurt àer bab-is..."Ad tàir ad tàir, a d-tuàal ar
lañel-is!!"
- A xali dacu ara tiniÉd deg taluft n tme¥t¥tut di tmurt-nneà. Nnan zik-nni, tame¥t¥tut àur-s
azal meqqer àur-neà s imaziàen. TessneÉd tagellidt Dihya mi semman wa²raben
"Kahina", nnan d nettat i d tacafet imaziàen. Tura azgen ameqqran deg tulawin am
wakken seddaw n le²naya n yergazen i ddrent. Amedya: Tilawin ur teffàent ara akken
i sent-yehwa. Ur ttilint ara di tejma²t. Ur ttsewwiqent ara.
Xal-is:
- Ha..ha..Amek? Tilawin di ssuq neà di tejma²t? Neà teåriÉd ssuq n tlawin ur iferru ara.
yernu tilawin ur s²int ara tasa a mmi.
Tame¥t¥tut n xali-s, nna Mila tenna s taàect d tasellawt: - Ih a mmi a Meåyan, nekkenti
s tlawin a mmi nettwaíqer seg wasmi i d- tlul ddunit.
Nna Mila tkemmel awal, tenna i wergaz-is: - I ke©©ini amek akka i teqqareÉd, tame¥t¥tut
ur tes²i ara tasa. Am wakken tettuÉd lkuraj n tlawin di lgirra-nni mgal Fransa, neà
amek?
Xali-s: - D tidett di lgirra-nni a¥tas n tlawin i yennuàen s lkuraj d ameqqran. Dacu kan
nekkini akken walaà: Tame¥t¥tut ad teqqim d tame¥t¥tut, jami ad tekmandi àur-i...
Dàa xali-s-nni ibeddel tameslayt, Meåyan yezmumeg-as i nna Mila, yessusem.
Meåyan yenna deg wallaà-is: D ta i tugdut àef inettzuxxu di tmurt n Lalman? I tfamilt
ur nes²i irgazen, amek tezmer a d-tini awal-is deg tejma²t? Ayen walaà akka d
amedya kan àef wayen iÉderrun àef tme¥t¥tut di tmurt-nneà.
Lkuraj ay irgazen!
wergaz. Irgazen-a yessefk ad agten, àas kra n yergazen nniÉden qqaren, wigi ma©©i
d irgazen n tidet.
- Llant daàen kra n tlawin àilent azaglu yersen àef tme¥t¥tut yessefk ad yili. Akka i d
tameddurt, annect-a yettbin-d am wakken qeblent tawaàit, acku ur yezmir yiwen
dacu ara ad yexdem.
- Llant kra n tlawin nniÉden årant tezmer ad tbeddel tmara fell-asent, ma cemrent
iàallen-nsent. Maca tilawin-a ur s²int ara s wacu ar ad nnaànt iwakken ad awÉdent
ar wayen ssarament.
- Llant kra n tlawin ssawÉdent àrant, xedment, begsent àer twuri àef izerfan-nsent.
Sseknent-d, zemrent ayen yezmer wergaz. Nnant zemrent ad bedlent tamara.
Abrid n tmeddurt-iw
d irgazen i t-ineÞren
swià lemrar d umurej
àileà akka i iwulem
A¥tas n yergazen qqaren: "A.. taluft-a n tme¥t¥tut ur nezmir ara a tt-nefru ass-a".
Dàa d tidett, am wa¥tas n tlufa-nniÉden, dacu kan yessefk a nekmasi tura yakan.
Amek tezmer ad tili tugdut di tudrin-nneà ma yella tilawin ur se²²unt ara imukan-
nsent di tejma²t?
Wissen anta taddart di tudrin-nneà ara d-yessiwÉden d tamezwarut ad ilint tilawin di
tejma²t, awal-nsent ad yes²u azal am win n yergazen.
Neà tella kra d taddart di tmurt-nneà, anida llant yakan tlawin di tejma²t, nekkini ur
tt-ssineà ara? (1)
7
Nessaram ad agten yad/tid ara icerwen tidi àef izerfan n wemdan mgal yad irekÉden
idles amazià. Nessaram daàen ad agten yergazen d tulawin ara yes²un lkuraj ad
nnaàen mgal ayen icekklen tilelli n tme¥t¥tut di tmurt-nneà. Ihi lkuraj kan ay irgazen!
Ur ttagadet tilawin!
(1) Sureft-iyi ad zuxxeà kra s taddart-iw "Tiwal" i yellan di tmurt n At ³idel, taàiwant "Ait-
Mauc". Taddart-a d yiwet deg tudrin di tmurt n yezwawen timezwura i d-yeslalen tiddukla
semman-as "Tiàri n Tiwal". Dàa ilemåiyen n tiddukla sbedden snat terba²in n ccna azgen
ameqqran deg-s d tullas.
Yiwet tikkelt llià dinna mi tiddukla Tiàri n Tiwal tesker yiwet n temlilit anida tella gar
yergazen yiwet n tme¥t¥tut. Dàa ilemåiyen n taddart nnan ad kemmlen abrid-a.