REPUBLIKA E SHQIPERISE

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANES

FAKULTETI I INXHINIERISE MEKANIKE
DEPARTAMENTI I MEKANIKES






TEMA:SIGURIA E SISTEMIT TE TRASPORTIT TE GAZEVE








UDHEHEQESI : PUNOI:
Prof.Dr.Marenglen GJONAJ Msc.Ing.Alfred HASANAJ







Permbajtja e lendes
Hyrje..
Kapitulli 1
Llogaritja e defekteve te linjave te tubacioneve te gazit .
1.1.1 Hyrje.
1.1.2 Sintap Procedure for Crack-Like Defect
1.1.3 Probabilistic Approach of Safety Factor by Coupling
1.1.4 Modified Sintap for Fracture Emanating from Notches
1.1.4.1. MECHANICAL PROPERTIES OF API X52
1.1.4.2. VOLUMETRIC METHOD
1.1.4.3. NOTCH-ADAPTED FAILURE ASSESMENT DIAGRAM (NFAD)
1.1.4.4. DEFECT GEOMETRY
1.1.4.5. BI-LOGARITHMIC STRESS DISTRIBUTION AT DEFECT TIP














Hyrje
Tubat kan nj rol t rndsishm n trasportimin e lngjeve kryesisht e sidomos te transportit t
nafts dhe gazit natyror. Gjatesia e tubave qe trasportojn gas n bot arrin n 1 milion km te
shperndara ne SHBA, 450 mij, n Rusi 235 mij km, n Kanada 71, 300km, n Franc 30 mij e
kshtu me radha. Ndrsa kina sht ne fillimet e ndrtimeve t linjave t gazit me an t tubave
kuderi n vitin 2003 arrinte nj gjatsi prej 21, 000 km, gjatsi e cila vazhdon t rritet me shpejtsi.
Transporti me ane te linjave te tubacioneve eshte I nje rndsie strategjike sidomos pe vendetta cilat
jan te nderlidhura me rrug toksore dhe jan t varura nga njra tjetra. Gaszi Rus transportohet n
Europe nprmjet tubacioneve t cilat kalojn npr disa shtete t cilanluajn nj rol tepr t
rndsishm n transportin e gazit. Pr shembull linja e tubacioneve t gazit e cila vjen nga Drusba
n Rusi deri n rafinerin e Lena n Gjermani me nj gjatsi prej 3640 km ka 34 nyje per
shprndarjen ose dhe bllokimin e gazit.
Gjithashtu linjat e gjata t tubacioneve t cilat transportojn gas kan rndsi gjeopolotike. Per
Shembull n rastin e detit kaspik ku transporti I nafts varet nga drtimi I tubacioneve por
transportin e nafts. Tubacionet jan elsi I transpotit t gazit me nj kosto mjaft t ult krahasuar
me transportin hekuruddhor dhe at toksor. Kshtu q transporti me an t tubacioneve sht
mjaft I rndsishm pr transportin e gazit midis SHBA he Kanadas. Po kshtu transporti me an
t tubacioneve shtye I rndsishm edhe pr transportin e gazit brenda Europes ku kto linja jan
m t shkurtra krahasuar me SHBA-Kanada. Nj prej linjave m t gjata sht n Alaska e cila
esht e gjat 1270 km e cila lidh bregdetin arktik me bregun perndimor t Alasks. Ky tubacion
transporton 2 milion fui n dit.
Tashm sht shum e rndsishme qe te arrihet siguria eketure linjave pr t evituar humbjet
ekonomike, ekologjike dhe sociale.Duke marr n konsiderat aspektin teknik linjat 3D te
tubacioneve jan t komplikuara pasi ato prbhen nga lloje t ndryshme gjatsis dhe parametrash,
tubacionet e transmetimit t gazit mund t jen t drejta, t prthyera, me gryka t madhsive t
ndryshme, t salduara ose edhe me gunga. Gjithashtu kushtet t cialt ato operojn jan t
paqndrueshme si rrjedhoj e prezionit t brendshmm mbingarkesa, t influencua nga rreziqet e
ndryshkut nga ana e brendshme dhe e jashtme e tubave te cilat ndryshojn n varsi t ambjentit ku
ato shtrihen.
Bashkveprimi I ktyre faktorve mundt rezultoj me dmtime t ndryshme pr tubacionet kur ato
funksiojn pr nj koh t gjat.
Rrjedhjet dhe arjet e ndryshme t tubacioneve ndodhin me nj process I cili fillon me nj arje t
vogel e cila m tej zmadhohet duke arritur n pikn kritike e cila mund t nxjerr tubacionin jasht
funksionit.
Fillesat e nj difekti
Defektet mund t ken fillesat e tyr n njollat e krijuara nga ndryshku, n pjest me gunga ose me
grvishtje t cilat mund t shkaktohen gjat instalimit ose gjat kohs kur tubacionet jan duke
punuar.

Kur ndryshku vrehet n nj pjes t caktuar t tubacionit duke u bazuar n numrin e njollave t
shkaktuara n kto raste duhet br vlersimi I probabilitetit t prhapjes s tyre duke llogaritur
kshtu dmtimin e mundshm t cilin mund tshkaktojn tubit. Llogaritja e probabilitetit bhet
nprmjet ligjeve eibulls or Gumbels. Kshtu mund t llogaritet probabiliteti se sa I rnd shte
dmtimi dhe sa e thell mund t jet arja. Sidoqoft grvishtjet, gungat, ose gropat e krijuara nga
goditjet jan dmtime t cilat ndodhin m shpesh sesa ato q ndodhin nga ndryshku. Kto dmtime
nuk ndodhin qysh n fillim por ato shkaktohen me kalimin e kohs. Ato ndodhin si rezultat I
kontaktit t tubacionit me objekte t huaja q vijn nga ambjenti i cili i rrethon.
Operacionet statistikore t implementuara n gjeometri duhet t prcaktojn edhe mundsin e
difekteve t rnda q mund t ndodhin. N t dyja rastet jepet pika a
1
e cila tregon madhsin e
difektit n fillesat e tij. Kjo pik prcaktoin kohn e konstatimit dhe kohn e mundshme kur difekti
mund t ndodh. Ky difekt I kapur n fazn fillestare mund t rregullohet gjat inspektimit n qoft
se dallohet.
Zhvillimi I plasaritjeve (I te carave)


















Kapitulli 1
Llogaritja e defekteve te linjave te tubacioneve te gazit .


Hyrje
Sistemet e tubacioneve jan prdorur qysh n vitin 1950 si metoda m fuksionale me kosto t ult t
transportit t gazit. Istalimi i tubave t gazit sht rritur me shpejtsi t madhe kto tre dekadat e
fundit. Po kshtu problemet me to gjithashtu jan rritur. Problemet prfshijn ato ekonomike dhe
ambjentale. Integriteti structural i tubacioneve vihet n pikpyetje nga arsyet t cilat ato mund t
shprthejn. Kshtu siguria e integritetit t strukturs t tubave q transportojn gas dhe naft
duhen analizuar gjersisht pr gjendjen e tyre t puns. Difektet t cilt vijn nga ana e jashtme si
jan korrozioni, dhe grvishtjet q vijn nga goditje t objekteve t jashtme dhe konstruksioni i
tubacioneve jan problemet kryesore t dmtimit. Shembull i dmtimit t tubacionit nga korrozioni
paraqitet n figurn 1 m posht. Duke u bazuar n disa kode dizenjuese ky lloj difekti njihet si
difekt gjysm eliptik, I dmtuar nga goditjet me permasa a/c. Apekti i mass varet nga 0.1-1.1
bazohet n masn e anisotropit. Nj shembull tjetr i prtyrjeve (dhmbzave ) t shkaktuar n\ga
objektet e jashtme paraqitet n figurn 2.

Fig.1. Shembull i difektit t shkaktuar nga korrozioni. Fig.2. Shembull i nj arje n tub.
Ne dallojm disa lloje dmtimesh sijan ato gjatsore ose ato n form helike. Kto dmtime varen
kryesisht nga diametri i tubit. Pr tubat me diametr t vogl ku prthyerja me an t sforcimit sht
e pranishme dshtimi periferik ndodh. Pr tubat me diametr t madh q vjen nga sforcimi e metalit
n form unaze sht m i rndsishm se thyerja me an t goditjes.
Pr diametrat e mdhenj sforcimi e goditjes me an t metods s rrethit sht m e rndsishme
sesa thyerja me an t sforcimit kur dmtimi ndodh n gjatsin e tubit.Kur sforcimi i thyerjes dhe
asaj rrethake kan rndsi t njjt dmtimi bht n form spirale.
Tubat e celikut prodhojn forc deri n 700 MPa pr t siguruar nj elasticitet dhe ngjitje t sigurt.
Demtimet q vijn nga difektet elastike ose nga shkatrrimi i plastikave.
Pr kto dy situata llogaritja e difektit n prgjithsi bhet me kto dy elemente :
-Llogaritja e diagrams se shkatrrimit (Failure Assessment Diagram /FAD)
-Analizes limit

Bazuar n disa kode t dizenjimit t gjitha difektet konsiderohen dmtime n siprfaqe si gjysm
eliptikal me aspekt mase t difektit a/c. Kjo sht nj prqasje konservative.Sipas t dhnave ne
duhet t marrim n konsiderat difektet gjeometrike dhe n vecanti rrezet finite. Pr kt arsye
element si FAD duhen modifikuar.N kt investigim llogaritja e difekteve madhore t elemntve
t tubave prezantohen:
1.FAD(diagrames qe vlerson shkaterrimin) dhe n vecanti te procedures se vlersimit te integritetit
strukturor (SINTAP)
2. NFAD me modifikimin e procedurs SINTAP duke prdorur metodn volumetrike.
3.Krahasimi i procedurave t ndryshme t analizave t limituara pr t njjtn lloj difekti.




1.1.2 Sintap Procedure for Crack-Like Defect
Procedura SINTAP pr difektet e mundshme t carjes.

N procedurn FAD frakturat baz mekanike kan tre parametra : sforcimi e aplikuar, (
app
)
madhsia e difektit (a) , dhe fortsia e frakturs K
IC
ose J
IC
e cila sht zvndsuar nga
nderveprimi i dy parametrave. f(k
r
,S
r
). Sforcimet dhe madhsia e difektit kombinohen n intesitetin
e sforcimit s aplikuar me faktor K
app
ose aplikimi J me parametr J
app
dhe parametri k
r
dhe S
r
jan
jo dimensionale duke u bazuar n ekuacionin e mposhtm :

m
app
r
ic
app
r
R
dheS
K
K
k
o
= = (1)
Ku R
m
sht sforcimi e dhn.
N pjesn S
r
;k
r
na jepet marrdhnia midis k
r
=f(S
r
) e cila heq limitin e zons sigurt dhe zons s
dmtuar. (figura 3).
Marrdhniet intesitetit t sforcimit jo dimensionale dhe sforcimit jo dimensionale sht lshuar nga
korrektimi i plasticitetit pr t analizuar cdo lloj shkatrrimi nga frakturat e vogla tek kolapsi
plastik.



Figura 3. Prezantimi tipik i llogaritjes s diagramit shkatrrues (FAD).

Prkufizimi i faktorit t siguris .Nj prezantim i FAD jepet n figurn 3.N t njjtn figur faktori
i siguris s ngarkess F
s
prkufizohet duke u bazuar n :


OC
OB
F
s
= (2)
Avantazhet e prdorimit t FAD jan :
- Prdorimi i nj pajisje unike pr cdo situat kritike
- Pr cdo situat tjeter jokritike marrim faktorin e siguris F
s


Procedura SINTAP ka dal nga procedura FAD.Sidoqoft prkufizimet pr parametrat jo
dimensional jan t ndryshm : k
r
ka dal nga aplikimi i J
ap
dhe fortsia e frakturs me J
Ic
.


Ic
ap
r
J
J
k = (3)
Parametri S
r
zvndsohet nga parametri L
r


0
o
o
ref
L
r
P
P
L = =
Ku P sht ngarkesa e aplikuar dhe P
L
sht ngarkesa e limituar. Sjellja e materialit supozohet q t
ndjek marrdhniet Ramberg-Osgood.


n
|
|
.
|

\
|
+ =
0 0 0
o
o
o
o
o
c
c

Ku
0
dhe
0
jan respektivisht referencat t trheqjes dhe t sforcimit dhe n sht eksponenti i
trheqjes s fort.Referenca e sforcimit sht dhn me :


0
0
*o o
P
P
ref
=
Ku P
0
sht ngarkesa e referencs.
Parametri i aplikuar J merret duke supozuar proporcinialitetin midis J
app
dhe vlera elastike e J me
parametr J
el
.Koeficenti i proporcionalitetit ka dal nga marrdhnia force-terheqje e materialit jo
dimensional.

Marrdheniet K
r
dhe L
r
konsiderohet si kurba limit e marr nga disa t dhna eksperimentale.Kjo
kurb limit sht fizikisht nj kurb interpolare midis frakturave t vogla dhe kolapsit plastik.N
kto metoda dmtimet afr kolapsit plastik paraqiten nga t dhnat n bishtin e diagramit.
Kemi disa procedura t ngjashme FAD si psh : EPRI n SHBA ,R6 n BM , RCCMR n Franc ,
me diferenca t vogla n zonn e siguris.SINTAP sht nj rezultat i projekteve europiane i nj
przierje disiplinash n mnyre pr t marr disa nivele t rndsishme pr ndrmarrjet e mesme
dhe kompanit e mdha.Niveli i hiearkis varet nga njohurit e shpjegimit t kurbs forc-trheqje
dhe fortsis s frakturs. Nivelet m t ulta prdoren me nj shpjegim t thjesht t kurbs force-
terheqje por me nj konservacion m t lart.Ekuacioni matematik i SINTAP pr nivelin m t ult
dhe m konservativ jepet si m posht :
Llogaritja e difektit t tubacioneve :

| |, * 7 . 0 3 . 0 *
2
1 ) (
6
* 6 . 0 (
2
1
2
r
L r
r
e
L
L f

+
(

+ =
Pr 1 0 s s
r
L ku
5 . 2 max
)
150
( 1
y
r
L
o
+ =
Ku f(L
r
),L
r
,
y
maax
r
L o , jan funksionet interpoluese ,parametrat e ngarkess jo dimensionale ,vlera
maksimale e parametrit jo dimensional , prodhimi i sforcimit .
N kt invenstigim niveli 1 i SINTAP sht prdorur pr t prcaktuar faktorin e siguris
dhe faktorin e
qndrueshmris pr tubacionin vlues.(figura 4)
Ekspozimi i difektit n gjatsi , n brndsi t tubit t salduar duke aplikuar metodat determinuese
dhe propabilistike.Influencat e temperaturs shpjegohet .Materiali sht nj celik i prdorur pr
tubat vlues.Elementt mekanik pr 5 temperatura t ndryshme jepen n tabeln 1 :

Tabela 1 . Elementt mekanik t celikut vlues pr 5 temperatura t ndryshme:


T [ C
0
] 20 400 520 540 560
K
Ic
[MPa m]
167.1 160.7 117.9 106.5 94.1
R
p0.2
[MPa] 380 275 275 255 240
R
m
[MPa] 500 470 420 400 380




Figura 4 . Shembulli i bolierit n tuba t ndryshm.


Tubacioni i vlimit ka nj diametr t jashtm prej 273mm dhe trashsin e murit prej
24mm.Tubacioni sht salduar dhe pjesa e saldimit supozohet t ekspozohet n siprfaqen gjysm
eliptike gjatsore ku thellsia e difektit sht a=2.25mm dhe aksi i tij m i madh sht 2c= 15mm
dhe sasia e aspektit a/2c= 0.15. Nn efektin e presionit t brendshm fuqia q vjen nga hyrja
rrethore sht 77 MPa ,prodhohet n tub.faktori i intesitetit t sforcimit i siprfaqes gjysm eliptike
defekti jepet n SINTAP me kod si vijon :
) ,
2
, ( * * *
t
a
a
c
t
R
F a
t
PR
K
i m
t
H = (8)
R
i
sht gjysm diametri i brendshm , t sht trashsia e murit t tubit dhe R
m
do t thot gjysm
diametr.
Vlera e korrektsis gjeometrike pr kt defekt sht e barabart me ) ,
2
, (
t
a
a
c
t
R
F
i
=1.445.
Variacionet e F-s jan t vogla dhe F konsiderohet si konstantja n kt studim.



1.1.3 Probabilistic Approach of Safety Factor by Coupling

3.Qasja probabilistike e faktorit t siguris me bashkim metoda Sintap dhe FORM/SOTM .
Metodat e qndrueshme FIRST ORDER (FORM) dhe metoda e qndrueshme Second Order
(SORM) jan metoda t prgjithshme t teoris t strukturs s qndrueshmris.Kto metoda
prqndrohen nga ato lineare dhe kuadratike afrsisht me gjendje limit t siprfaqes g(X)=0
tangente me pikn m t afrt t siprfaqes me origjinn e hapsirs.Prcaktimi i ksaj pike prfshin
programimin jolinear.Alogaritmet FORM/SORM prfshijn disa hapa .
- N hapin e par hapsira e parametrave t pasigurt X transformohet n nj N-dimensional
Hapsire U e prbr nga standarti i pavarur I variablave Gaussian.Gjendja origjinale e
limitit g(x) = 0 dhe fshihet n gjendjen e limitit t ri g
u
(u)=0 n hapsirn u.
- N hapin e dyt pikat n gjendjen e limitit g
u
(u)=0 duke patur distancn m t shkurtr me
origjinn u prcaktohet duke prdorur logaritmin optimizues jolinear.Kjo pike referohet si
pika e dizanjit ose pika Beta dhe ka distanc
HL
me origjinn e hapsirs u.
- N hapin e tret gjendja e limitit g
u
(u)=0 sht afrsisht e njjt me siprfaqen tangente dhe
pikn e dizanjit.Nqk kemi g
L
(u)=0 dhe g
Q
(u)=0 e cila i korespodon siprfaqes dhe hiperbola
q i korespodon siprfaqes kuadratike.Probabiliteti i dshtimit P
F
sht afrsisht e barabart
me :
}

H
=
H ~
=
u
HL i
N
i
HL F
HL FA
d u
k P
P
|
| | |
| |
)
2
1
exp(
2
1
) (
) 1 ( ) (
) (
2
2
1
1
1
2 ,

) (u | sht funksioni i shprndarjes s shums standarte t variablave random Gaussian dhe K
i
sht
kurbatura principe e gjendjes s siprfaqes limit n pikn e dizenjimit.FORM/SORM i ngjan
metoda kompjuterike analitike probabiliteti.Cdo variabl random dhe funksioni i performancs g(x)
duhet t vazhdoj.
Deri n shekullin e 19-t t gjitha kontruksionet bheshin kryesisht me mnyra empirike.Paraqitja e
kontruksionit t celikut krkonte zhvillime pr fortsin e materialeve.Principi i siguris fillimisht
konsistonte n sigurimin e sforcimit maksimale n seksionin m kritik n kontruksionin e mbetur
m t vogl se ngarkesa e puns L e cila merret duke pjestuar rezistencen e materialit R me faktorin
e siguris F
s
.Inxhiniert kuptuan gradualisht se disavantazhi i ktij dizenjimi kontribuoj n
konceptin e qndrueshmris bazuar n qasjen probabilistike.Bazuar n prqasjen e re nj struktur
konsoderohet e sigurt kur probabiliteti i dshtimit t saj sht me e vogl se vlera konvencionale e
pritshme.Kjo vler varet nga shum faktor:jetgjatsia e strukturs,problemet q dalin nga
deshtimi i saj,risqet,kriteret ekonomike relevante sic jan kostot e zvndsimit dhe t mirmbajtjes.
N vend pr t imponuar nj factor sigurie t bazuar n rezistencn e materialit n madhesin e
defektit prqasja probabilistike paraqet faktorin e qndrueshmris si nj kriter kuantitativ e
probabilitetit t dshtimit.
Me proceduren e zgjedhur parametrat e mposhtm trajtohen si parametra random.
- Fortsia e frakturs
- Prodhimi i fortsis
- Fortsia e tensilit
- Prhapja e defektit
- Prhapja e presionit
Kto parametra trajtohen si kur nuk jan t ndrlidhura me njra tjetrn.Parametrat mund t ndjekin
log-normal ose disa shprndarje speciale (pr defektet )

Koeficenti i variacionit CV
x
sht nj indicator i shklqyer i homogjenitetit t njsis s
analizuar.Kjo do t deklarohet si homogjene nqs CV < 1/3.Duke marr n konsiderat elementt e
materialit nqs testet mekanike jan br me kujdes koeficenti i variacionit sht nj indicator i
shklqyer pr cilsin e prpunimit kshtu q prodhimi me karbon t ult t celikut na con tek
koeficenti me variacon CV = 0.1 .Shprndarja e presionit ka t njjtin koeficent variacioni.Ne
vm re q koeficenti eksponencial i distribucionit q varion duhet t merret si nj njsi.Prezantimi i
metods do t arrihet me vlern e koeficentit t variacionit.

Fortsia e frakturs supozohet t jet shprndarje eightbull .Funskioni i dndsis s probabilitetit
eightbull ka formn e mposhtme :

) * exp( * * ) (
,
1
,
m
c p
m
c p IC
K C K m C K f =

(11)
Ku C dhe m jan parametrat e shprndarjes eightbull. Mesatarja dhe shmangja standarte jan t
dhnat q hyjn n program dhe jan parametrat e shprndarjes eightbull si m posht:

(

+ + =
+
=

)
1
1 ( )
2
1 (
)
1
1 ( * *
2
2
1
m
r
m
r C
m
r m
C
m
o

(12)
Ku (Z) sht funksioni gama i prkufizuar me integralin e mposhtm:
dt e t Z
t Z
}

= I
0
1
* ) ( (13)
Fortsia e prodhuar , fortsia tensile dhe presioni i brendshm kryesisht mund t supozohen si
shprndarje normale.Funskioni i dndsis s probabilitetit normal ka formn e mposhtme :
(

H
=
o

o
X
X F (
2
1
exp
2
1
) ( (14)
Thellsia e defektit supozohet t ket nj shprndarje eksponenciale ku probabiliteti i dndsis s
funskionit ka formn e mposhtme :

) exp( ) ( a X F = (15)

Ku sht parametri eksponencial i shprndarjes , ku sht mesatarja dhe shmagja standarte
jepet me relacionin e mposhtm :

o
1
= = (16)

Ne llogaritim probabilitetin e thyrjes duke prdorur metodat FORM/SORM. Rezultatet q tregojn
mundsin e thyerjes bien kur temperatuar rritet n forcn konstante. Tabela 2 m posht jep forcn
e frakturs pr probabilitetin 10
-6
pr temperature t ndryshme.

Tabela 2. ZhvilimiiI sforcimit s frakturs e cila i korespondon probabilitetit t shkatrrimit me temperatur Pf= 10
-6



Sforcimi (MPa) 150 110 100 95 90
Temperatura (C). 20 400 520 540 560

Nga rezultatet e marra sht e mundshme pr t gjetur faktorin e siguris F
s
I cili ulet me
rritjen e temperaturs T sipas ekuacionit t mposhtm:

F
s
= 2.7879T
-0.1167


1.1.4 Modified Sintap for Fracture Emanating from Notche
4. Modifikimi is frakturs sintap e cila buron nga t arat.

N kt pjes t studimit do t diskutohet integriteti strukturor i tubave t ndryshkur.
Difektet gjysm sferike gjysm eliptike dhe defektet e vrimave gjatsore merren n
konsiderat dhe nuk konsiderohen si defekte t br nga plasaritjet. Tubat prodhohen me
API X52 e ciala konsiderohet si nj sjellje e trheqjes s sforcuar. Shprndarja e
sforcimit n difekt sforcimi i faktorit t intesitetit dhe parametrat e sforcimit q nevojiten
pr t llogaritur integritetin structural t vrims s adoptuar SINTAP.

1.1.4.1. MECHANICAL PROPERTIES OF API X52

4.1. Vetit mekanike t API X52.

API X52 ka qen linja e zakonshme e tubacioneve pr transmetimin e gazit dhe nafts
gjat viteve 1950-1960. Prbrja kimike e API x52 tregohet n tabeln 3 m posht: