UNIVERSITETI I TIRANES FAKULTETI I DREJTESISE Lnda: E Drejt Europiane

Ese

Tema: N cfar mnyre Karta e t Drejtave Themelore i prmirson t drejtat e qytetarve europian

Punoi: [emr, mbiemr]

Tiran, m 11 qershor 2013

1. Hyrje
Mbrojtja e t drejtave t njeriut sht nj nga parimet themelore t Bashkimit Europian dhe nj parakusht i domosdoshm pr t vendosur legjitimitetin e tij. Rruga e gjat pr mbrojtjen e t drejtave n Bashkimin Evropian arriti kulmin me miratimin e Karts s t Drejtave Themelore (2000/C 364/01), e cila u miratua n Nic, dhe hyri n fuqi m 18 dhjetor t vitit 2000 nga Parlamenti, Komisionit dhe Kshillit Europian1. Karta nuk sht prfshir n Traktatin e Nics, pasi n kontekstin e pozicioneve t ndryshme politike t mbajtura nga Shtetet Antare, pikpamja mbizotruese ishte ajo e "euroskeptikve", t cilt preferuan ti japin tekstit thjesht nje vlere deklarative dhe simbolike. U nxorr kshtu nj dokument politik i nj rndsie t madhe, por i privuar nga vlera juridike autonome, sic u konfirmua dhe n vet Kshillin e Nics, ku u deklaruar se "shtet e fushveprimit t Karts do t shqyrtohen n nj koh t mvonshme" apo n vet publikimin e Karts ne fletoren zyrtare t bashkimit europian, n t ciln nuk u vendos n serin L, aktet detyruese ligjore, por n serin C, e rezervuar pr aktet jo-detyruese.

2. Analiz specifike e t drejtave t parashikuara n Kart

Karta nuk sjell shum risi krahasuar me Konventn Evropiane pr t Drejtat e Njeriut, Traktatet Europiane, jurisprudencn e Gjykats s Drejtsis dhe konventa t ndryshme t hartuara nga Kshilli Europian. M saktsisht, Karta e BE absorbon dhe prpunon corpus iuris q ekzistonte q n t kaluarn n fushn e t drejtave t njeriut. Karta prbhet nga 54 nene t zhvilluara n nj seri parimesh dhe sht e ndar n shtat kapituj, ku mungon plotsisht nj pjese institucionale. Kapitujt e parashikuar ne Kart jan si vijon: 1

Dinjiteti, Liria, Barazia, Solidariteti, Qytetaria europiane,

U publikua ne Fletoren Zyrtare t Bashkimit Europian C 364/1 e dates 18.12.2000.

Drejtsia, dhe t ashtuquajturat Dispozita t prgjithshme.

Dokumenti, prve se prmban nj sr t drejtash "klasike" t tilla si e drejta e jets, e drejta pr integritetin mendor dhe fizik t personit, lirin e shprehjes dhe t drejtat sociale dhe ekonomike, prfshin edhe disa t drejta t reja t rndsishme, ato t ashtuquajturat "t gjenerats s re". Konsiderohen risi e drejta pr mbrojtjen e t dhnave personale ose e drejta pr privatsi (neni 8 i Karts), mbrojtja e mjedisit, si e drejt q lidhet me cilsin e jets (neni 37), mbrojtja e konsumatorit (neni 38), mbrojtja e fmijve (neni 24), e drejta e t moshuarve pr t pasur nj jet me dinjitet dhe pavarsi (neni 25), integrimi i plot i njerzve me aftsi t kufizuara (neni 26). Si nj element i mtejshm i risis, jan futur disa nga parimet e bioetiks: E drejta e identitetit gjenetik, ndalimi i praktikave eugjenike dhe klonimit riprodhues t qenieve njerzore (neni 3), e njohur edhe lirin e krkimit shkencor dhe klonimin terapeutik (neni . 13). Ajo ndalon dnimin me vdekje (neni 2); ndalon t dmtohet integriteti fizik dhe mendor i nj personi duke e vendosur nn gjndjen e torturs ose trajtimit njerzor dhe poshtrues (neni 4); jan t ndaluara skllavria dhe puna e detyruar (neni 5); dbimi kolektiv (neni 18). Ne t garantohet barazia e plot e gjinive n t gjitha fushat, duke prfshir fushn e puns dhe t pagess, duke lejuar prdorimin e praktikave t diskriminimit pozitiv (neni 23). Karta njeh t drejtn e siprmarrjes (neni 16), dhe n mnyr t qart ajo zhduk funksionin social t prons dhe gjithashtu mbron pronsin intelektuale (neni 17). Prsri, n kapitullin mbi solidaritetin, jan futur disa artikuj n lidhje me "t drejtat kolektive", n veanti t puntorve dhe mbrojtjes sociale. sht trajtur mjaft gjer njohja e t drejts pr azil (neni 18). Karta parashikon gjithashtu, t drejtn pr nj administrim t mir, n baz t parimit t neutralitetit t veprimit publik (neni 41) dhe t drejtn e qasjes n dokumente t organeve t Bashkimit Europian (neni 42), parime t cilat mund t ken pasoja t rndsishme n teorin e s drejts administrative. Ajo gjithashtu rikonfirmon t drejtn e do personi pr t'u gjykuar n mnyr t barabart, n publik, brenda nj afati t arsyeshm dhe nga nj gjykat e paanshme dhe e pavaruar (neni 47), t drejtn e prezumimit t pafajsis dhe t drejtat e mbrojtjes (neni 48); parimi i ligjshmris dhe proporcionalitetit t veprave penale me dnimet (neni 49) dhe parimin e ne bis in idem (neni 50).

Gjat Konvents, e cila ka vazhduar me nxitim dhe nuk ka prplasje t mdha, nuk pati polemika mbi nene t veanta t Karts, por pr preambuln e saj: Krkess pr t prfshir nj referenc ndaj trashgimis fetare t Evrops, Presidenca franceze i sht prgjigjur me nj refuzim t prer n emr t laicizmit dhe t ndarjes ndrmjet politiks dhe fes. Referencat ndaj ktij t fundit nuk mungojn n Kart, por n kt rast ajo sht liria e besimit dhe e drejta pr t ndryshuar fen dhe pr ta manifestuar at prmes adhurimit, predikimit, praktikimit dhe ceremonive (neni 10).

3. Qytetaria europiane
Tet nenet mbi qytetarin europiane prbjn Kapitullin V t Karts. Nga debati i gjat dhe i gjer q u ngrit rreth krijimit t qytetaris evropiane, pavarsisht dyshimeve dhe pasigurive, mund t kuptohet rndsia dhe vlera e atij thelbi t drejtash q identifikojn n trsin e tyre statusin e qytetarit europian. BE-ja ka detyra n fushn e qytetaris s Bashkimit. Qytetaria e Bashkimit ka prforcuar edhe m shum t drejtat dhe interesat e shtetasve t Shteteve Antare prbrenda BE-s. Qytetart gzojn t drejtn e lvizjes s lir dhe t qndrimit brenda Bashkimit (neni 45 i Karts), t drejtn pr t votuar dhe pr tu votuar n Parlamentin Europian (neni 39 i Karts), t drejtn pr t votuar dhe pr tu votuar n zgjedhjet lokale (neni 40), e drejta per t pasur akses n dokumentacion (neni 42), gzojn t drejtn e mbrojtjes nga autoritetet diplomatike dhe konsullore t cilitdo Shtet Antar (neni 46), t drejtn pr ti dorzuar peticion Parlamentit Europian (neni 44) dhe n kontekst t ndalimit t prgjithshm t diskriminimit t drejtn pr t qn i trajtuar nga Shtetet Antare, n mnyr t njjt si trajtohen shtetasit e tyre, t trajtohet si nj qytetar europian dhe jo si shtetas i nj shteti antar. Vec t tjerash, e drejta e do individi pr administrimin e mir (neni 41 i Karts) nga ana e institucioneve dhe organeve t Bashkimit sht e bazuar n ekzistencn e bashkimit europian edhe si nj bashksi e ligjit. Karakteristikat e ktij komuniteti jan zhvilluar nga jurisprudenca n nivel europian, t cilat kan prsritur dhe afirmuar parimin e administrimit t mir.

Pr shembull, vendimi i Gjykats s Shkalls s Par i Komuniteteve Evropiane, Pjesn II, mbajtur m 30 janar 2002, n Rastin T-54/99, Max.Mobil Telekommunikation Service GmbH contro Commissione delle Comunit europee, sht rasti i par i zbatimit konkret dhe efektiv i Karts s t Drejtave Themelore t Bashkimit Evropian, si pjes e nj Gjykate t Komunitetit, n mnyr pr t zgjidhur nj mosmarrveshje ligjore. Me at rast, goditej nj vendim i Komisioni q refuzonte nj ankes duke krkuar mbajtjen e prgjegjsis nga ana Republiks s Austris sipas neneve 86 dhe 90, nr. 1 t Traktatit t KE-s (sot 82 dhe 86, nr 1), pr dhnien e avantazheve konkurruese pr shoqrin Mobilkom kundrejt shoqris ankuese. Gjykata, duke theksuar "trajtimin e kujdesshm dhe t paanshm t nj ankese gjen shprehje n t drejtn pr administrimin e mir, e cila sht pjes e parimeve t prgjithshme t shtetit t s drejts s prbashkt pr traditat e shteteve antare, prve traditave t prbashkta kushtetuese t shteteve antare, nenit. 41 i Karts s Nics, n pjesn kur konfirmon se: "Gjithkush ka t drejtn, q pr shtjet q i prkasin atij t ken njj trajtim t paanshm, t drejt, t barabart dhe brenda nj kohe t arsyeshme nga institucionet dhe organet e Bashkimit" ( 48). Prandaj, pa u ndalur shprehimisht mbi fuqin detyruese t Karts, gjyqtari europian e njeh vlern e njohjes s rregullave t prcaktuara nga burime t tjera t ligjit t Komunitetit, duke vn n dukje se Karta kryen nj funksion t kodifikimit t parimeve t prgjithshme q i prkasin traditave kushtetuese t shteteve antare, duke ndihmuar n konsolidimin e acquis communautaire.

4. Rndsia ligjore e Karts

Edhe pse qllimi i Komisionit, Parlamentit Europian dhe e disa shteteve, ishte ajo e integrimit t Karts n korpusin e Traktateve t Bashkimit Europian, edhe pse organi i ngritur pr hartimin e saj, ka punuar mbi supozimin e efektit t saj detyrues, Kshilli Europian shpalli Kartn e t Drejtave Themelore, pa e integruar at n asnj Traktat. Edhe pse nuk ka efekt detyrues, duhet par roli q i rezervohet Karts n zbatimin e saj n praktik. Kritik kan vrejtur se Karta sht reduktuar n nj list t t drejtave, pa ndonj prcaktim t kufizimeve mbi ushtrimin e ktyre t drejtave, pr shembull si u prmend m sipr, n rastin e t drejtave pronsore ku nuk sht parashikuar limiti i funksionit social. Dispozitat e Karts duhet t ket gjithashtu nj hapsir t dedikuar pr aktet e institucioneve dhe organeve t

Bashkimit dhe aktet e Shteteve Antare q po zbatojn legjislacionin e Bashkimit Evropian, si parashikohet shprehimisht n nenin. 51, paragrafi 1 i Karts, ndrsa paragrafi 2 thot se Karta nuk prcakton kompetencat e reja pr Bashkimin, ose bn ndryshime detyrave t prcaktuara nga Traktatet. Dokumenti i ri nuk krkon ndryshimin e Kushtetutave t Shteteve Antare dhe as nuk i zvendson ato. Ai propozon nj sistemim q ofron nj hapsir t prbashkt t t drejtave, nj emrues i prbashkt n mes t traditave ligjore dhe ndjeshmrit, duke e br at nj premis t nj "qytetarie europiane". N do rast, Karta tashm ka vlern e saj, pr t dshmuar at ndjenj dhe fryme t prbashkt europiane dhe t rndsishme t t drejtave civile dhe pr t treguar at se far sht karakteri i thell i Europs, pra jo vetm ekonomik.

5. Konkluzion
Karta e t drejtave themelore mbron akoma m shum qytetart e nj Europe, q po bhet prdit e m e madhe dhe m komplekse nga vendimet politike q merren n Europ. Me Kartn e t Drejtave Themelore, synohet t forcohen t drejtat e qyteravve kundrejt institucioneve. Karta e t drejtave themelore prmban parime, q i prgjigjen vlerave t nj Europe t vetdijshme. Shumica e t drejtave themelore t parashikaura n Kart gjenden edhe n kushtetutat nacionale, pr shembull q dinjiteti i njeriut sht i paprekshm ose q krkush nuk duhet t diskriminohet pr shkak t gjinis ose ngjyrs s lkurs. Por, Karta europiane e t drejtave themelore krkon t ofroj m shum. do qytetar ka t drejt q t krkoj pun n do vend t Bashkimit Europian ose t shfrytzoj shrbimet sociale kudo q ndodhet. Me dinjitet dhe t pavarur duhet t jetojn edhe njerzit me aftsi t kufizuara ose t moshuarit, thuhet n Kart. Ligjet kombtare t vendeve nuk anashkalohen nga kjo Kart, por nse dikush q prdor t drejtn europiane e ndjen veten t diskriminuar nga ligji nacional, ather ai mund t krkoj respektimin e t drejtave t tij themelore n nivel europian.