Bilim Dnyamza Ufuk Kazandran Bir Makale:

SLAM KLTR DNYAS N N BLML!R TAR"ND!K Y!R#

Tan$an: S%ner Ak&e'irli

lkemizde Tanzimat Dnemi ile birlikte hz kazanan ve gnmzde de devam etmekte olan Bat Kltrne ynelme sreci sonunda Bat!dan sadece bilimsel teknik ve kltrel unsurlar almadk byk bir yanl"lk ya#arak batllarn dnya gr"n ve tarih ve geli"me tezlerini de aynen aldk$ Bu ba%lamda lkemizde yaygn ve hatta tart"masz bir "ekilde kabul edilen gr"ler arasnda &slam uygarl%nn bat uygarl% kar"sndaki ezel' ma%lubiyeti ve batnn bugnk seviyeye ula"masnda (atin ve )unan kltrnn temel ya#c oldu%u gr" ilk sralarda yer almaktadr$ *ncak &slam bilim ve kltr tarihi zerinde ya#lan bilimsel ve ob+ekti, incelemeler bu gr"leri temelinden sarsmaktadr$ &slam Bilim ve Kltr tarihi ara"trmalarnn dnyadaki en nemli isimlerinden olan -ro,$ Dr$ .uat /012&3 45 3isan 5667 gn &stanbul!da Bilimler Trkiye Bilimler Akademi(i Kl$r ba"lkl K%nferan(lar Dnya(nn 8er8evesinde verdi%i )(lam Yeri*

Tari'indeki

kon,eransnda bu konuyu ele alm"tr$

Prof. Dr. Fuat SEZGN, 12 Nisan 2004, TBA (Tr i!" Bi#i$#"r A a%"$isi& Foru$u No'2(, An ara 2004

-ro,$Dr$.uat /ezgin sadece kendi alannda de%il genel anlamda Trkiye!nin yeti"tirdi%i byk bilim adamlarndan birisidir$ Kon,eransn a8l" konu"masn ya#an -ro,$ Dr$ 9elal :engr!n ola%anst ve konusunda btn dnyada devrim yaratm" bir insan olarak tanmlad% .uat /ezgin 4;5< Bitlis do%umludur$ &stanbul niversitesi 0debiyat .akltesi mezunu olan /ezgin *ra# Dili ve

0debiyatnn dnya 8a#ndaki hocalarndan =ellmut >itter!in yannda 8al"m" ve 4;<7 ylnda do8ent olmu"tur$ 4;?6 ylndan sonra .rank,urt!taki @ohann Aol,ang 2oethe niversitesine gitmi" ve orada bu kez do%a bilimleri

alannda ikinci bir do8entlik tezi hazrlam"tr$ Bu gn 45$ cildine ula"an 4;?6!l yllarda yazmaya ba"lad% *ra# Dilinde )azlm" Bilimler Tarihi adl eserinde /ezgin &slam dnyasnn tarihini yeninden yazm"tr$ .uat /ezgin /leymaniye kt#hanesine *ra#B&slam bilim dnyas hakknda bilimin btn dallarn i8ine alan 4566 cilt civarnda kita# hediye ederek bu nCdir eserleri bilim dnyasnn kullanmna a8m"tr$ *yrca .ran,urt!taki enstitye ba%l bir bilim ve teknolo+i tarihi mzesi olu"turarak btn bilim dnyasnn takdirini kazanm"tr$ -ro,$Dr$.uat /ezgin ba"larken sylemi"tirD )Tek ama+m (lam $%,lulu-una .a-l in(anlara/ 0zellikle Trklere i($er dindar/ i($er din(iz %l(unlar/ (lam .ilimlerinin 1er2e-ini $an$mak/ %nlar .enlik bir yanl" szn etti%imiz kon,eransna nlemek i8in "unlar anlay"

duy1ularn 'r,alayan yanl& yar1lardan kur$armak 3e %nlara ferdin yara$+l-na %lan inan+ kazandrmak$r4*5 *ltm" yllk 8al"malar srasnda her gn biraz daha ,azla &slam uygarl%n tanmann ve tantmann 8a%da" medeniyete katlmak ve onu a"mak i8in en sa%lam yol oldu%una inananE .uat /ezgin!in kon,eransndan se8ti%imiz baz dikkat 8ekici bilgiler "unlardrD 4F Gilad' HIII$ yzyln sonuna do%ru alnan atomizm Bu &slam geli"me dnyasnda *vru#a!da gstermi"tir$ JJ$ )unanllardan geli"meler yzyln ilk

byk

yarsndaki geli"melere denktir$ 5F /'baveyh!in HIII$ yzylda kaleme ald% sistematik gramer kitabnn bir benzeri hi8bir kltr dnyasnda bulunmamaktadr$ EF Bilimler tarihindeki ilk gzlem evleri IJ$ yzyln ba"nda =ali,e elBGemun tara,ndan Ba%dat!ta ve :am!da kuruldu$ =ali,e astronom ve matematik8ilerden ekvatorun uzunlu%unu l8melerini istedi$ 0lde ettikleri de%er bildi%imiz uzunlukturD )akla"k krk bin kilometre$ bugn

2 *

A.).". s.2* A.).". s.22

K=ali,e el Gemun!un emriyle IJ$ yzyln ilk yarsnda L6 kadar bilginin hazrlad% harita$F

7F JH$ yzyln ilk yarsnda 2iyatddin elBKC"' drdnc dereceden <F J$ denklemlerin L6 ti#ini kurulan tanyordu$ Godern elde matematikte bu say ?<!tir$ yzylda Tahran!da rasathenede edilen dnyann ekseninin ekli#tik dzlemiyle ya#t% a8nn srekli olarak azald% bilgisi JIJ$ yzylda gk mekani%i tara,ndan do%rulanm"tr$ ?F *vru#a!da yakla"k JHII$ yzyla kadar bilginler bilimsel yazlarnda yararlandklar olarak a8klamyorlard Bat kaynaklar asla tam kaynaklarn dnyasnda

gsterilmesi al"kanl% 8ok sonralar geli"ti$ *yrca bir 8ok *ra#8a kita# aynen tercme edildi ama ya *vru#al veya )unanl bir bilginin ad altnda yzyllarca yaynland ve kullanld$ Mysa kaynaklar sistemli bir "ekilde vermek ge8en ku"aklarn emeklerini anmak #rensibi TrkB&slam kltr dnyasnn karakteristik niteliklerinden birisidir$ TrkB &slam dnyasnda daha J$ yzylda grlen kaynaklar a8klayan ve ele alnan #roblemi sistematik bir "ekilde

okuyucuya sunan kita# ti#i *vru#a!da ilk olarak JHII$BJHIII$ yzylda kar"mza 8kmaktadr$
-ir' >eis!in =aritasD

Kolomb!un =aritasD

Bu bilgilerin ayrntlar ve daha ,azla bilgi kon,erans kita#8%nda bulunabilir$ Trk bilim ve d"nce hayat

bakmndan byk bir neme sahi# olan bu kon,eransn -ro,$Dr$.uat /ezgin "u szlerle tamamlamaktadrD Btn ge8mi" byk uygarlklarda oldu%u gibi &slam uygarl% da #olitik +eo#olitik ve ekonomik ko"ullarla 4?$ yzyldan itibaren bir y#ranma 8a% i8ine girdi$ Nygarlk bayra%n ta"yacak ardl kendisi geli"tirmi"tiD :imdi o uygarl%n bugnk ve yarnki ku"aklar bu ardln ba"ars nnde a"a%lk ve yabanclk duygusuna d"meden ondan hzla %renmek ona ula"mak gereksinimi ile kar" kar"ya bulunuyor$7 3otD

Sa!+n, Prof. Dr. Fuat SEZGN,in !a-+s+n+n ta$a$+n+ o u$a isti!orsan+- a.a/+%a i a%r"si T012A30N0Z'
4tt5'66777.tu8a.)o9.tr64a8"r)ost"r.545:4a8"r;8%)orus<1=

A.).". s.41