GIO N

Tn:

Trng

GVHD: Phm Th Phng Anh

Lp:

SVTH: Phan N Ngc oan Huyn

Tit:

BI 4: T BIN GEN
I. Mc tiu bi hc
1. Kin thc
Sau khi hc xong bi ny, hc sinh phi:
-

Trnh by c khi nim t bin gen, th t bin.

Phn bit c cc dng t bin im.

Trnh by c nguyn nhn v c ch pht sinh chung ca cc dng t bit gen.

Gii thch c v d v c ch pht sinh t bin gen do s kt cp khng ng

trong nhn i ADN v do tc ng ca tc nhn gy t bin 5 Brom Uraxin (5
BU).

Trnh by c hu qu v ngha ca t bin gen.

2. K nng
Rn luyn cc k nng:
-

Quan st, phn tch tranh v, nghin cu ti liu.

Hot ng nhm.

Phn tch, so snh, tng hp.

3. Thi
T nhng hiu bit v tc ng ca cc tc nhn gy t bin s gp phn hnh thnh
thi ln n ti c chin tranh, c thc bo v mi trng v sc khe con ngi
cho hc sinh.
II. Kin thc trng tm
-

Khi nim, cc dng t bin gen.

C ch pht sinh t bin gen.

III. Phng tin dy hc

Tranh cc dng t bin gen, nguyn nhn v hu qu ca t bin gen.

Tranh v c ch hnh thnh t bin G-X thnh A-T do kt cp khng ng trong

nhn i ADN, t bin thay th A-T thnh G-X do tc ng ca 5 BU.

Tranh v s hnh thnh ime Timin di tc ng ca tia t ngoi

Phiu hc tp

H bin

Hnh 1:S hnh thnh ime Timin di tc dng ca

tia UV

Hnh 2: S thay i c tnh kt cp ca

Guanin do h bin

Hnh 3:Cy la c thn cng v nhiu

bng (b)

Hnh 4: t bin gen to sp

l tm

Hnh 6: Ngi b bch tng

Hnh 5: t bin gen to ng nhiu
ht
AND ca
Hemoglobin
bnh thng

AND ca
Hemoglobin
t bin

Hnh 7: Bnh hng cu hnh lim

Hnh 8: S a dng v mu sc hoa do
hnh thnh nhng t bin trung tnh
A

a1
Trng
a2
Vng
a3
Hng

My bay M ri cht c da cam

Nn nhn da cam

PHIU HC TP 1
(Khi nim v cc dng t bin gen)
1. Hy quan st s cc dng t bin gen bn di v tr li cc cu hi
sau:

-G
X
--

-T
A
-Dng A

Dng B

-----------------------------------------------AGGAAGTGTXAGTTXGG
TXXTTXAXAGTXAAGXX
------------------------------------------------

-T
A
--

-------------------------------------------ATGAAGTGXAGTTXGG
TAXTTXAXGTXAAGXX
--------------------------------------------

------------------------------------------------ATGAAGTGTXAGTTXGG
TAXTTXAXAGTXAAGXX
-------------------------------------------------

-A
T
--

Dng ban u

---------------TGTXAG
AXAGTX
--------------------------------------------ATGAAGTTXGG
TAXTTXAAGXX
-----------------------------Dng C

t bin gen l g?

-------------------------------------------------ATGAAGTGTXAGTTXGAG
TAXTTXAXAGTXAAGXT X
-------------------------------------------------Dng D

S khc nhau gia cc dng A, B, D vi dng C l g ?

t bin im l g ? Trn s c nhng dng no l t bin im ? Gi tn cc

dng ?

2. ngi, gen tri S quy nh kiu hnh bnh thng b t bin thnh gen ln s gy ra
bnh hng cu hnh lim. Hy cho bit kiu gen ca th t bin b bnh ? Khi no th
mt t bin c gi l th t bin ?

PHIU HC TP 2
(Nguyn nhn v c ch pht sinh t bin gen)
Nghin cu SGK v quan st s bn di, tr li cu hi :

C ch gy t bin thay th mt cp A-T bng mt cp G-X ca 5-BU

S khi qut c ch pht sinh t bin gen :

ADN bnh thng

(1)

Tin t bin

(2)

(1)

t bin gen

(3)

Hy in thng tin thch hp vo cc du hi chm v cc v tr (1) (2) (3) trn cc s ?

III. Phng php dy hc
-

Hi p thng bo ti hin.

Hi p tm ti.

T chc hot ng nhm.

Phn tch tranh

IV. Tin trnh dy hc

1.

Kim tra bi c (5 pht)

Trnh by khi nim iu ha hot ng gen, cu to v hot ng ca Operon Lac

2.

t vn .

Thng qua cc bi hc lch s v phng tin truyn thng, chc rng chng ta khng cn
l lm vi cm t Cht c da cam. Mc d chin tranh qua i, nhng nhng hu qu
m n li ng cho chng ta suy ngm. Cht c da cam tc ng ti hng triu
con ngi Vit Nam, gy ra nhng d tt v bnh khc nhau. Vy cht c da cam tc
ng nh th no n c th con ngi m li gy ra nhng hu qu nghim trng nh
vy?
3.

Tin trnh by hc

Hot ng 1: Khi nim v cc t bin dng gen

Thi Hot ng gio vin

Hot ng hc sinh

Ni dung ghi bng

gian
7

Hot ng theo nhm v hon thnh

1. Khi nim

phiu hc tp.

t bin gen l

yu cu HS hon thnh cccu

Trnh by kt qu:

nhng bin i nh

hi trong phiu. (5 pht)

Cu 1:

xy ra bn trong cu

GV gi hai nhm ln tr li cu

- t bin gen l nhng bin i nh

trc ca gen, thng

Chia lp thnh 4 nhm.

pht Pht phiu hc tp 1 cho HS,

1 v 2, yu cu hai nhm cn li xy ra bn trong cu trc ca gen,

lin quan ti mt hay

nhn xt

thng lin quan ti mt hay mt s

mt s cp nucleotit

cp nucleotit

Th t bin l nhng

- Cc dng A, B, D l t bin ch

c th mang t bin

xy ra trn 1 nucleotit.

gen biu hin ra

- t bin im l nhng t bin

ngoi kiu hnh

lin quan n mt cp nucleotit.

2. Cc dng t bin

- Dng A: t bin thay th 1 cp

gen

nucleotit, dng B: t bin mt 1 cp

Cc t bin im

nucleotit, dng D: t bin thm 1

(lin quan n 1 cp

cp nucleotit.

nucleotit) bao gm :

Cu 2:

- t bin thay th 1

- Kiu gen mc bnh l ss

cp nucleotit

- Th t bin l nhng c th mang

- t bin mt 1 cp

t bin gen biu hin ra ngoi

nucleotit

kiu hnh.

- t bin thm 1 cp

GV cng c li cc phn tr li
ca HS, cho HS ghi bi.

nucleotit.

Hot ng 2 : Nguyn nhn v c ch pht sinh t bin gen

Thi Hot ng ca GV
gian
18

Hot ng ca HS

C nhng nguyn nhn no lm

pht pht sinh t bin gen ?

Ni dung ghi bng

1. Nguyn nhn pht

HS tr li :

sinh t bin gen

Do cc tc nhn l, ha, do bin i

- Do tc ng ca cc

bn trong c th...

tc nhn vt l, ha

GV nhn xt, cho HS ghi bi

hc hoc s ri lon

phn Nguyn nhn pht sinh

sinh l, ha sinh xy

t bin gen

ra trong t bo lm

bin i cu trc gen

Vy th, cc nguyn nhn gy t
bin tc ng n b gen theo c

2. C ch pht sinh

ch no ? Chng ta cng tm hiu

t bin gen

ni dung tip theo.

a. S kt cp khng

GV cho HS quan st tranh cc

ng trong nhn i

dng thng v him ca baz

ADN

Nit. (Guanin) v s pht sinh

HS tr li

Cc baz N lin kt

t bin G-X thnh A-T (SGK)

- G dng thng , kt cp vi X

theo nguyn tc b

GV hi : Guanin dng bnh

- G dng h bin kt cp vi T

sung, chng tn ti

thng v h bin s lin kt vi

- H qu ca kt cp nhm : thay th

2 dng cu trc l

cc baz N no ?

cp G-X ban u bng cp A-T

dng thng v dng

H qu ca vic kt cp nhm

him. Cc dng him

trong trng hp ny l g ?

(h bin) c nhng v

GV : t y bn no c th khi

Hs tr li.

tr lin kt H b thay

qut ln c ch pht sinh t bin Do cc baz N chuyn sang dng

i lm cho chng

gen do s kt cp nhm trong

kt cp khng ng

him, nn thay i tnh kt cp.

nhn i ADN ?

trong qu trnh nhn

GV nhn xt, b sung : Cc baz

i, dn n pht

N lin kt theo nguyn tc b

sinh t bin gen.

sung, chng tn ti 2 dng cu

b. Tc ng ca cc

trc l dng thng v dng

tc nhn gy t bin

him. Cc dng him (h bin)

c nhng v tr lin kt H b thay

- t bin gen ph

i lm cho chng kt cp khng

thuc vo cc loi

ng trong qu trnh nhn i,

yu t : loi tc nhn,

dn n pht sinh t bin gen.

cng , liu lng

Chng ta va tm hiu c ch

v c im cu trc

gy t bin i do s kt cp

ca gen.

nhm, vy cc tc nhn bn

- C ch pht sinh

ngoi gy t bin gen nh th

no ?

t bin gen : Khi

HS quan st, lng nghe

mi xut hin, cc

Gv cho hc sinh quan st tranh

t bin im mi

s hnh thnh ime Timin do

ch l nhng bin i

tia UV v gii thch :

nh trn cu trc ca

Tc ng ca cc tc nhn vt l

mt mch ADN,

v d nh tia UV lm cho hai

chng c gi l

base Timin trn cng mt mch

cc tin t bin.

ADN lin kt vi nhau, to thnh

Di tc ng ca

cu trc dime Timin, dn n

emzim sa cha, cc

pht sinh t bin gen. Do dime

bin i c th tr

Timin lm bin dng chui xon

v trng thi ban u

kp, nn dn n cn tr s nhn

hoc to thnh cc

i trn mch ADN ny hoc to

t bin thng qua

ra t bin gen do vic lp sai

cc ln nhn i tip

nucleotit vo v tr i din vi

theo.

dime Timin trong khi nhn i.

HS tho lun v tr li :
Cc du hi chm ln lt l 5BU

V d : t bin thay

GV pht phiu hc tp 2, yu cu dng keto ( A-5BUk) v 5BU dng

th A-T thnh G-X

HS tho lun nhm v tr li cu

enol (G-5BUe)

do tc ng ca 5BU

hi ca phiu.

( 1) Nhn i

xen vo. S hnh

(2) Bin i mt nucleotit trn 1

thnh ime Timin do

mch

tia Uv

(3) Bin i 1 cp nucleotit trn 2

mch
GV nhn xt v hon chnh p
n.
GV : Ngoi ra, di tc ng ca
mt s virut cng gy t bin
gen, v d nh virut vim gan B.

Gv thng bo : t bin gen

khng ch ph thuc vo loi tc
nhn gy t bin m cn ty
thuc vo cng , liu lng
ca tc nhn, v c im cu
trc ca gen. V d nh : tia
gama d gy t bin hn tia X,
cc gen c cng s lng nu
nhng gen c nhiu cp G-X bn
vng hn gen c nhiu cp A-T
Cho HS ghi bi
Hot ng 3 : Hu qu v ngha ca t bin gen
Thi Hot ng ca GV
gian
12

Hot ng ca HS

Ni dung ghi bng

GV : da vo kin thc hc,

1. Hu qu

pht hy nhc li s th hin mi

quan h gia gen v tnh trng ?

t bin gen lm thay

HS tr li
ADN Pm mARN Dm

i cu trc chui
Protein

nucleotit ca gen dn
n thay i cu trc

Tnh trng

Nu t bin gen xy ra trn

ADN, s dn n hu qu g ?

HS tr li : s lm thay i cu trc
ARN dn n thay i cu trc
chui polypetit, lm bin i cu
trc protein, lm thay i kiu hnh.

GV yu cu HS :
Nu on ADN sau y xy ra
t bin thay th cp G-X v tr
th 3 bng cp A-T th iu g s

HS li : Trn mch khun, b ba

GTT s thnh ATT, do trn
mch ADN s l UAA l b ba
kt thc. Do , qu trnh dch m

ribonucleoti ca
ARN, lm thay i
cu trc chui
polypeptit tng ng,
t lm thay i
kiu hnh
t bin gen c th
c li, c hi, trung
tnh vi th t bin.
Mc c hi hay c

xy ra ?

b ngng li, chui polypeptit b

li ca gen t bin

3-AATGTTTTAGCGAGTXXG-5

ngn hn bnh hng.

ph thuc vo iu
kin mi trng cng

Nh vy, t bin lm thay i

HS : chui polypeptit s di hn

nh t hp gen.

mt b ba bt k thnh b kt

bnh thng

2. Vai tr ca t

thc s lm cho chi poplypeptit

bin gen

b ngn li. Vy th, nu t bin

- L ngun nguyn

lm mt b ba m ha thnh b

liu s cp cho tin

ba m u th kt qu s ra sao ?

ha v chn ging

GV b sung :
- Trong 1 s trng hp th t
bin xy ra lm thay i b ba
nhng khng lm thay i axit
amin v c 2 b ba ny cng m
ha cho 1 axit amin
VD: khi thay th GX bng AT b
ba AAG thay bng AAA aa to
thnh vn l Lysin. y l 1 trong
nhng c im ca m di truyn
(trng hp thai ha m)
Dng t bin ny t gy hu qu
nht v n lm thy i ti a 1 aa
- t bin thm hoc my 1 cp
nu cn c gi l t bin lch
khung. y l dng t bin gy
hu qu nghim trng, lm thay
i ton b aa trong chui
Polypeptit tnh t im b t
bin cho n cui gen. V nu t

bin ny xy ra u gen bao

nhiu th hu qu s cng nghim
trng by nhiu.
+ Ngoi ra cn c 1 dng t bin
lm thay i b ba c ngha (tc
b ba m ha a.a) thnh 1 trong 3
b ba kt thc UAA, UAG,UGA.
VD: khi thm 1 cp TA vo th
lm cho b ba AAG ( m ha
Lys) thnh b ba kt thc UAA
lm dng qu trnh tng hp
chui Polypeptit. t bin ny
c gi l t bin v ngha.

GV cho hc sinh quan st tranh

HS tr li :

v cc th t bin (bch tng, d

t bin gen c li : cy la c

dng, hng cu hnh lim...) v

thn cng v c nhiu bng hn

cc v d v nhm mu ngi,

dng thng.

mu mt, mu da...

t bin gen c hi : bch tng,

t cu hi : C nhn xt g v

hng cu hnh lim.

hu qu m t bin gen em li

t bin v hi : nhm mu, mu

cho sinh vt cc v d trn ?

da...

GV nhn xt.v b sung

Cc t bin v hi cn c gi
l cc t bin trung tnh, a s
cc t bin mc phn t l
trung tnh.
Mc nh hng ca t bin

gen ph thuc vo mi trng v

t hp gen,.
GV cho HS ghi bi
Vy th t bin gen c ngha
nh th no ? chng ta cng tm
hiu.
GV cho hc sinh quan st mt s
hnh nh v vai tr cng nh ng
dng ca t bin gen trong chn
ging. T yu cu hc sinh rt
ra vai tr ca t bin gen.
A

a1
Trng
a2
Vng
a3
Hng

- Ti sao t bin gen c ngha

c xem nh l ngun nguyn
liu cho chn ging v tin ha ?
GV nhn xt, b sung lm r : t
bin gen l ngun nguyn liu s
cp cho tin ha v chn ging,
n to ra cc alen mi, y l vai
tr m khng c nhn t tin ha
no lm c nh t bin gen.
Cho HS ghi bi

3. Cng c (3 pht)

HS quan st , tr li

Sau khi hc xong bi ny, bn no c th cho lm sng t vn m c nu ra u bi

hc : Cht c da cam c tc ng n c th con ngi nh th no m li gy ra hu qu
nghim trng, qua nhiu th h nh vy ?
Cht c da cam l cht dit c m qun i M ri xung trong chin tranh Vit Nam, n
tc ng rt ln n sinh vt cng nh con ngi. Khi vo trong t nhin, rt kh phn
hy, n i vo c th sinh vt v gy ra nhng bin i sinh l ha sinh, c bit tc ng
n vt cht di truyn, gy pht sinh cc t bin gen, lm ri lon chc nng ca c th, v
vy m gy ra nhng bnh tt cho con ngi. Nh chng ta bit, nhng t bin gen pht
sinh ny c th truyn li cho th h sau, v vy m c nhng gia nh, tuy b m khng c
d tt nhng sinh con ra mang nhng di chng nng n ca cht c da cam. Chnh v vy
m cht c da cam gy ra nhng hu qu v cng nghim trng, nh hng n sc
khe ging ni.
GV cho HS quan st mt vi hnh nh v nn nhn cht c da cam
GV lin h, trong cuc sng cng nghip, con ngi phi i mt vi rt nhiu th c hi,
v d nh thuc tr su, hm lng cc cht khng sinh cao tn d trong lng thc, thc
phm, cc khi thi c hi t hot ng cng nghip, giao thng vn ti, hin tng thng
tng ozon lm cho cc tia t ngoi trong nh sng nhiu hn... tt c nhng iu u c
th l nhng tc nhn gy t bin, V vy, chng ta phi c thc bo v bn thn v mi
trng, hn ch ti a nhng nh hng m cc tc nhn t bin gy ra.
4. Bi tp v nh
Hc bi v lm cc bi tp trong SGK trang 22
Chun b bi mi.
V.

Thng tin b sung

Tc ng ca cc tc nhn vt l v d nh tia UV lm cho hai base Timin trn cng mt

mch ADN lin kt vi nhau, to thnh cu trc dime Timin, dn n pht sinh t bin
gen. Do dime Timin lm bin dng chui xon kp, nn dn n cn tr s nhn i trn
mch ADN ny hoc to ra t bin gen do vic lp sai nucleotit vo v tr i din vi
dime Timin trong khi nhn i.
- Trong 1 s trng hp th t bin xy ra lm thay i b ba nhng khng lm thay i
axit amin v c 2 b ba ny cng m ha cho 1 axit amin

VD: khi thay th GX bng AT b ba AAG thay bng AAA aa to thnh vn l Lysin. y
l 1 trong nhng c im ca m di truyn (trng hp thai ha m) Dng t bin
ny t gy hu qu nht v n lm thy i ti a 1 aa
- t bin thm hoc my 1 cp nu cn c gi l t bin lch khung. y l dng t
bin gy hu qu nghim trng, lm thay i ton b aa trong chui polypeptit tnh t im
b t bin cho n cui gen. V nu t bin ny xy ra u gen bao nhiu th hu qu
s cng nghim trng by nhiu.
- Ngoi ra cn c 1 dng t bin lm thay i b ba c ngha (tc b ba m ha a.a) thnh
1 trong 3 b ba kt thc UAA, UAG,UGA.
VD: khi thm 1 cp TA vo th lm cho b ba AAG ( m ha Lys) thnh b ba kt thc
UAA lm dng qu trnh tng hp chui Polypeptit. t bin ny c gi l t bin v
ngha.