f

y ":
,,-,'
TRAINING ACTIVITIES
For Early Childhood Development
TAGALOG VERSION
H50.47
C43t
I
I
I
~
I
I
..
I
1
I
J
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
!
II
! I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
I
I
I
TRAININGACTIVITIES
For Early Childhood Development
TAGALOG VERSION
DEPARTMENT OF HEALTH
HELEN KELLER INTERNATIONAL
AUSAID
UNICEF
I
'I
I
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II

,
i
\1
I
Paunang Salita
Pasasalamat iI
Panlmula 1
5esyon 1: Pananaw: Pagbabahagi at Paglalahad
ng mga Inaasahan at mga Layunin 11
5esyon 2: Pangangalaga sa Buntis at ang mga Serbisyo 21
Sesyon 3: Mga Sustansyang Kailangan sa Panahon ng Pagbubuntis 31
5esyon 4: Pagpapasuso 43
5esyon 5: Paghahanda sa Sanggol para sa Karagdagang
Pagkain (Pagtikim ng Pagkain) 55
5esyon 6: Kahalagahan ng Pagkain at Complementary Food Mix 69
5esyon 7: Demonstrasyon sa Pagluluto ng Complementary Food Mix 81
5esyon 8: Pag-iwas sa Pagtatae at Pagpapakain sa Maysakit 89
5esyon 9: Paano Lalaki ng Malusog ang Inyong Anak? 99
5esyon 10: Paglaki at Pag-unlad ng Bata (Child's Growth Milestones) 109
References
Appendices
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Karamihcin ng pagkar;natqy I')g mga bata so buonq mundo ay
sanhi ng rnolnutrlsvon'at ang mga komplikasyon nito. Ito ang
kadalasang nangyayari so mga bata dito so Pilipinas.
Marami no ang ginagawa upang matulungan ang mga biktima
ng malnutrisyon subalit kakaunti lang ang ginagawa upang
masugpo ang malnutrisyon bago po ito magumpisa.
Ang Child Growth Training Activities ay naglalaman ng
sampung learning sessions no gagamitin ng mga Health Workers
upang matulungan ang mga ina no tuklasin ang kanilang
kaalaman at kakayahan so pamamagitan ng mga sariling
karanasan no makakapagpabuti ng kanilang pagugali hinggil
so pagbubuntis, pcqpcpcsuso. weaning at growth monitoring
practices upang maiwasan ang malnutrisyon. Kasama ng
manwal no ito ang Child Growth Reference Guide no
naglalaman ng mga mahalagang impormasyon tungkol so
pagbubuntis at pagdadalantao, pagpapasuso, weaning at
growth monitoring; mga paguugali at paniniwala no
makakatulong somga health workers sopagsasagawang mga
mother's classes at home counselling, lalung-Ialo no kapag ang
mga ina ay may mga problema tungkol so pagbubuntis,
pagpapasuso, weaning at growth monitoring.
Ang Child Growth Training Activities ay binuo para so
Breastfeeding, Weaning, Growth Monitoring Project (Child
Growth Project) ng FourthCountry Programme for Children no
isinasagawa ng Local Goverment Units at ng Department of
Health so tulong ng Helen Keller International at suporta ng
Australian Agency for International Development (AusAID) at
ng United Nations Children's Fund (UNICEF).
Kami ay taos-pusong nagpapasqlamat sa mga tulong na ibinigay ng:
Mga kasapi ng Provincial Task Force para sa CPCIVBreastfeeding, WeaninIJ,
Growth Monitoring Project (Child Growth Project) sa probinsiya ng:
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Loreta Domingo (PPDO), Dr. Carmela Labog (PHO),
Rochelle Javier (PHO), Rose Paggao (PHO), Merlie
Raspado (PSWDO), Veneranda Gannaban (PGO).
Rosemary Padua (PPDO),Caroline Antivola (PPDO),
Mari Ann Esquivel (PHO); Fe Navera (PHO), Milwida
Racho (PHO),Melita Alforte (PSWDO), MarioArguelles
(PIA).
TeresitaOriza (PPDO), Mabel Domingo (PHO), Sallie
Jabinal (PHO), Lydia Dotingco (PHO), Anunchita
Accion (OPA), Doris Corado (PSWDO), Alicia Nicart
(PIA).
Constancia Fagtanan (PPDO), lIuminada Villareal
(PPDO),Alma Pajarillo (PHO), Violeta Silva (PSWDO),
Evangeline Miranda (OPA), Nene Calderon (OPA).
Albay:
Eastern Somar:
Isabela:
Capiz:
Mga kcsopl ng Nationai Nutrition Councii (NNC) no masigasig na tumulong
sa mga gawaing angkop sa paggawa ng Training Activities ialung-Ialo na
kina Jovita.Baccutan at Maria Teresa Ungson.
Mga kasapi ng Nutrition Service (DOH), Maternal and Child Health Service
(DOH), Public Information and Health Education Service (DOH), Health
and Manpower Development'Training Service (DOH), lalung-Ialo na kina
Gng. Adelisa Ramos (NS), Chorie Ignacio (NS), Evelyn L1eno (NS), Pat Billones
(MCH), Dr. Loreto Mendoza (MCH), Letty Espinosa (PiHES).
Itong Child Growth Training Activities ay ginawa sa i1alim ng Breostfeedlnq.
Weaning, Growth Monitoring Project (Child Growth Project) ng Fourth Country
Programme for Children (CPC iV) na isinagawa ng Local Government Unitsat ng
Department of Health. Tumulong ang HelenKellerInternational atsinusuportahan
ng Australian Agency for International Development (AusAID) at ng United
Nation's Children Fund (UNiCEF) ang provekto.
Ang Child Growth Training Activity ay isang pagpapalawig ng Weaning
Moments TrainingACtivities no' ginawa ng Department of Healthat Helen Keller
International sa i1alimng Vitamin A Expansion (VITEX) Project na slncportchon ng
USAID, Office of Nutrition. .
Kina Dr, Demy Bongga (UNICEF), Sylv1a Fulgencio (UNICEF), Jun Villaret
(UNICEF) para sa kanllang suporta sa paggawa ng Child Growth Basic
Learning Package,
Ang HKI Child Growth Team, Ellen E, Vlllate, Eva Puertollano, Catalina
Sandrlno, EmeritaGarma, CharitoIucson-Lopez. Ma, Fatima Dolly Reario,
Acela Querol na nagsagawa ng workshops at pag pre-test ng Child
Growth Training Activities sa mga probinsiya at si Bb, Kirsten Laursen (HKI
NewYork)sa pagblblgay ng kanyang mga mungkahi sa nilalaman ng
TrainingActivities , G, Alpierre Hilario para sa kanyang mapagllkhang
lay-outat pagguhit saTrainingActivities at kina Audrey Alejo, Allene Alejo
at Lyn Pereyra para sa kanllang matiyagang pagpapasok ng mga
nllalaman ng Training Activities sa computer,
I

W. KLEMM, MPH
,
Country Director
Helen Keller International
William Arjona (PPDO), Dr. Rodel Perez (PHO),
AsterVeloso (PHO),Vlviann Recalde (PHO), Lilian
Caparros (PHO), Roel Orlnday (PIA),
Ulysses Quinto (PPDO), Bernardita Merln (PHO),
Lutgarda Perocho(PHO), Hadaza Saniel (PHO),
Deogracla Tedor (OPA), Jocelyn Maceda
(PSWDO).
Celeste Joy Pastoral (PPDO), Cheryl RoseOceja
(PPDO), Cella Panaligan (PHO), Jenny Soron
(PHO), Margie Salmlngo (PHO), Josefa Jeremias
(OPA).
Salvacion Tumblod (PPDO), Marina Merioles
(PHO), LaniCahillg (PHO), JackieGuadayo(PNC),
Mllda Medina (PSWDO), Dr. Adolfo Almanzor
(NGO), Rodolfo Labastida (PIA).
Lorna Lozano (PPDO), Godofreda PiJo (PHO),
Cleofe Panao (PHO), Vilma Fernandez (PHO),
Delia Chavez (OPA), Cynthia Acovmo (PSWDO),
Alvin Arpon (PIA).
North Cotabato:
Leyte:
Masbate:
Negras Occidental:
Quezon:

/TERREL M. hill, Ph.D.
UNICEF Representative
Philippines
CARMEb'1ci
secreta
I
II
I
I
I
I
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
il
I
II
I
I
I
7.
I
ill
I
I
I
,
I
il
I
I
I

.,
I
II
I
I
I
I,
I
I
I
I
I
m
I
PANIMULA

II
II
.!
I
I
I
I
I
I
I
I
I
U
I
o
I
H
I
m
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
Ang etl/ld Growth Training Activities oy ginowo para mokotulong so mgo
community health workers no mohikoyot ong mgo ina no poniboguhin at
mas mopobuti ong konHong pog-uugoli so pogbubuntls, pogpoposuso,
weaning at growth monitoring upong moiwoson ang molnutrisyon so
konllong mgo onok.
Base so mgo resulto ng 1994 Oprerotion Tlmbong (OPD no Isinogowo so
mgo 0-59 buwong boto so slvcm no problnsyo no nososokop ng CPC IV
Breostteeding, Weaning, Growth Monitoring Project (Child Growth Project) ;
Alboy, Coplz. Eastern Samar, tsobelo. Levte. Mosbote,Negros Occidental,
North Cotoboto. Quezon, ong bllong ng molnutrisyon so mgo probinsyong
Ito oy nopokotoos. Ang mgo sonhi ng moogong molnutrlsyon somgo boto
no notukloson so isong pogoorol no isinogowo so siyom no problnsyo oy
ang mgo sumusunod:
Pogwowolong boholo sosoriling kolusugon ng
nogdodolontoo.
Ang potuloy no pogbobo ng bHang ng mgo inong
nogpoposuso.
Moling pomomoroon ng pogpopokoin ng mgo lumoloking
boto.
Hindi pogpuno/ pogwowolong boholo so mobogol no
pogloki ng boto.
Kokulongon so pog-aologo so botong may sokit.
Ang molnutrlsyon no sinoboyan ng liang uri ng soklt 1010no somurong edod
oy Iso so pongunohlng dohllon ng pogkomotoy ng mgo botong Pillpino.
Ang botong malnourished oy may mohlnong reslstensyo laban so sokit
kumporo so botong molusog. Ang gonitong mgo pongyoyorl oy paulit-ullt
no mororonoson ng boto no mooring mog-resulto so pogkomotoy 0
pogkoplnsolo ng isipat kotowon kung Ito'y hindi mooogopon.
2
Kaunting dagdag so gastos ang kailangan. Ang mga pagkaing
kailangan ng bata ay karaniwang nakukuha so pagkain ng pamilya.
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Ano ang Papel ng
Nutrition Education?
Madaling makakaalalay ang mga midwivesat barangay health workers
hinggil so pagsunod ng mga ina so mga iminungkahing pagbabago
tungkol so tamang nutrisyon.
Ang barangay Health Stations ay makakatulong so mga ina para
mapabuti ang kanilang paguugall at gawi so kanllang pagbubuntis.
poqpoposuso. weaning at growth monitoring.
Kapansln-pansin ang nagiglng resulta nito. Mas madaling lumaki ang
batang malusog.
Mas modoling hanapin ang mga tinutukoy no Ina. Ang karamihan ng
mga ina ay karaniwang pumupunta so kanilang Barangay Health
Stations.
Madaling masubaybayan ang mga Ina at batao Madaling malalaman
kung slnusunod ng mga ina ang iminumungkahing pagbabago tungkol
so tamang nutrlsyon.
Ang malnutrisyonay mapipigilan bago ito maganap. Ito ay mas modoIi
at mas matlpld kaysasopagpapagaling ng isang batang malnourished
no.
Ang maraming sanhi ng malnutrisyon sosanggol ay mababawasan kung mas
mapapabutl ang kasalukuyangpre-natal, breastfeeding, weaning at growth
monitoringpractices. Ang pag-aaral tungkol sonutrisyon (Nutrition Education)
ay makapagdudulot ng kabutihan so pagbabago ng mga maling
nakaugalian ng mga ina. Ito ay makapagbibigay ng maraming pakinabang
gaya ng:
Ano Ang Child Growth
Education Program?
3
Paghahanda sa Sanggol para sa Karagdagang Pagkain
(Pagtikim sa Pagkain)
Sesyon 4: Pagpapasuso
Sesyon 5:
,
Ano Ang Matututunan Ng Mga Ina
Sa Child Growth TrainingActivities
Sesyon3: Mga Sustansyang Kailangang sa Panahon ng Pagbubuntis
Sesyon 2: Pangangalaga sa Buntis at ang mga Serbisyo
Sesyon 1: Pananaw: Pagbabahagi at Paglalahad ng mga Inaasahan at mga
Leyunin
Ito ay gumagamit ng dalawang magkaugnay no pamamaraan, ang Child Growth
Training Activities at Home Counselling at pinapalakas po ng ibang mass media
(COmics, radio plugs, etc.). Ang Child Growth EducatIon Program ay tutulong
mapanatlli ang paglaki at paglusog ng bata at pigilan ang malnutrisyon bago po ito
magumpisa so pamamagitan ng pagtulong somga ina no pagbutihin ang kanilang
kasalukuyang pre-natal, breastfeeding, weaning, growth montoring practices.
Ang Child Growth Training Activities ay naglalaman ng sampung traIning sessions no
nagtutukoy somga pangangailangan ng mga Inasopagbubuntis at pagdadalantao,
pagpapasuso, pag-aalaga at pagpapakaln ng tama so batang 6-12 buwan
(weanIng) at pagsusubaybay so paglaki at tlmbang ng lumalaklng bata (growth
monItorIng). Ang mga TrainIng SessIons ay ang mgasumusunod:
Ang programang ito ay naglalayong tumulong para sopagtataguyod ng kalusugan
at patuloy no paglaki ng bata so unang Iimang taon ng buhay. Itinataguyod nita
ang mga mahahalagang kaugallan at gawl so prenatal at maternal care,
breastfeeding, weanIng at growth monItoring so pamamagitan ng modoling
intindihing pamamaraan ng impormasyontungkol so nutrisyon.
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
\1
\1
I
\
I
\
I
\
D
\
I
I
5esyon 6: Kohalagahan ngPagkaln at Complementary Food Mix
Sesyon 7: Demonstrasyon sa Pagluluto ngComplementary
Food Mix
Sesyon 8: Pag-Iwas sa Pagtatae at Pagpapakaln sa Maysakit
Sesyon 9: Paano Lalakl ngMalusag ang Inyong Anak?
Sesyon 10: Paglakl at Pag-unlad ng Bata (Child's Growth Milestones)
sabowot sesyon. matatagpuan ng mga Inaang mahahalangang Impormasyon
at mensahe no makakatulong so kanlla so kanllang mga problema so
pagbubuntls. pagpapasuso. paghahanda sokanilangmga sanggol so pagkaln.
paghahanda ng karagdagang pagkaln (complementary food). paglwas so
diarrhea. pagpapakain so batang may sokit at so pagpapalaklng mahusay at
malusog ng kanilang mga onok, rviadldlskubre at malalaman din ng mga Ina
ang mga Imlnumungkahing paguugali para so bawat pangangailangan
(pagbubuntis. pagpapasuso. weanIng at karagdagang pagkain at growth
monItoring) at ang mga sesyon ay makakapag hikayat somga ina no gagamitin
so kanilang pangaraw-araw no gawaln.
Mapabubuti din ng mga ina ang kanilang mga kokcvohon so pagplaplano at
paghahanda ng mga masusustansyang pagkain para sokanilang pagbubuntis;
mapabubuti ang kakayahan so pagpapasuso. so pagplaplano't paghahanda
ng karagdagang pagkain so bataoso pagsusubaybay sotimbang at paglaki ng
kanilang mga anak. Inaasahan no ang mga Inaay magkakaroon ng positibong
pananaw hinggil so mga iminumungkahlngpaguugall so bawat sesyon at hindi
lamang sundin ang mga Ito. kundl maghikayat din so ibang ina no sundin ang
mga mabubutlng paguugaling Ito.
Ganun paman. bago Isagawa ang mga sesyong Ito. dapat munang mabasa ng
Isanghealth worker ang Child Growth Reference GuIdepara magkaroon ng higit
at sapat no kaalaman tungkol so mga Impormasyon at mensahe no dapat
blgyang dUn so bawat learnIng session so Child Growth TrainIng ActIvitIes.
4
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Paano Natututo aug Isang Taong May Sapat Na Gulang?
Ang isang taong may sapat na gulang ay natututo kapag ito ay :
1. Nakatuan so Sarili
Ang Isang taong may sapat no gulang ay nagiging responsable so kanilang
pangsariling pagkatuto so dahllang alam nila ang kanllang sariling mga
pangangailangan.
2. Nakadarama ng pangunahing pangangailangan
Mas madall at mas Interesadong matuto ang Isang tao kung ang tinuturo ay
naaayon so kanllang pangunahlng pangangailangan.
3. Nagkakaroon ng aktibong partisipasyon
Ang Isang tao ay madaling matuto kapag sivaay aktibong sumasali so usapan
kovso Ito ay naklklnig lamang.
4. Nakaangkop so karanasan
Ang pinaka epektibong pagtuturo ay ang pagbabahagi ng mga karanasan.
Ang tinuturuan at nagtuturo ay parehong natututo so pagbabahagi ng kani-
kaniyang karanasan.
5. Nablblgyan ng pagkakataong mapaglslpang mabuti ang natutunan.
Ang hlglt no oagkatuto mula sokaranasan ay mangyayari kapag ang isang tao
ay blnlblgyan ng sapat no panahon upang mapagisipan at unawaing mabuti
ang karanasan at makakuha ng mga mahahalagang alituntunin no mooring
gamitin so mga porehonq situwasyon so hinaharap.
6. Nakapagblbigay ng feedback.
Ang epektibong pagkatuto ay nangangailangan ng mga feedback 0 mga
reaksyon upang makatulong at makapagtama ng mali.
7. Nagbiblgay galang so tinuturuan
Ang pagkakaroon ng pagtitiwala at respeto so pagitan ng tlnuturuan at
nagtuturo ay malaking tulong so madallng pagkatuto.
5
8. Matiwasay ang kapaligiran
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
PAGMUMUNI-MUNI
(Magbahagl. magblgay ng
feaksyon. alamln. kunganu-ano
angmganangyayarl sagawaln)
6
! .,
PAGPAPASIVA/PAGBIBIGAV
NGTUNTUNING PANLAHATAN 4!fIII'"
( Makapagpalagay. alamln ang
mga panlahatang alltuntunln
mulasamgagawaln)
PAGGAWA/KARANASAN
(MgaleamlngAcltvtltes 0 gawaln
luIadngrole play 0 mga laro)
Paanong gagawing kapaki-pakinabang ng mga Health
Workers ang mga pagkatuto base sa karanasan?
Ang isang mohinahon at masiyahingtao ay madaling matuto kaysa so isang
taong natatakot. nahihiya 0 nagagalit.
EXPERIENCIAL LEARNING CYCLE
(Pagkatuto base sasariling karanasan)
9. Nagaganap so maginhawang kapaligiran
Mahirap matuto ang isang tao kungitoay gutom, poqod. nalalamigan, maysakit
o nasa hindi maginhawang kapaligiran.
Para mas maging kapaki-pakinabang ang mga matututunang korcnoscn.
kinakailangang iproseso ng mabuti ng mga health workers ang bawat gawain so
sesyon. Dapat no tulungan ng mga health workers ang mga ina no mapagisipan at
maunawaang mabuti ang mga gawain, rnckckuho ng mga mahahalagang
alituntunin at makapagplano upang ito ay magamit sosari ling pamumuhay.
PAGSASAGAWA
(Magplano kung paano
gagamltln ang mga nalulunan)
I
I
I
I
I
il
ill
\1
I
I
I
\1
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
PAGGAWA/ KARANASAN:
PAGMUMUNI-MUNI :
PAGBIBIGAY NG :
PANLAHATANG
ALiTUNTUNIN
PAGSASAGAWA:
Ito ay tumutukoy so mismong gawaln. Ito ay mooring
maging role play, pagtatalakay so maliliit no grupo,
mga gawaing naglalayong makapaglutas ng
problema, pag-aaral ng mga kotovuon.
pagtatanghaL at Iba po.
Itoay tumutukoy somga damdamln ng mga ina, mga
nasa Islp at mga reaksyonso mga karanasan.
Makatutulong kung tatanungin ang mga Ina:
Ano ang iyong mararamdaman kung ikaw ang
nasa lugar nl... ?
Ano ang mga naging reaksyon mo noong..?
Ano ang mga bagay no naging mahirap para
so iyo ... ?
Ano ang mga bagay no naging madali para
so Iyo... ?
Ito ay tumutukoy so pagbibigay ng mga prinsipyo.
palagay, 0 panlahatang alituntunin hinggil so
natutunan.
Dapat pagsama-samahin 0 pag-isahln ng health
workers ang mga natutunan so ilang pangungusap
o palagay lamang.
Makakatulong kung tatanungin ang mga ina ng:
Ano ang natutunan nlnyo so gawain?
Ano ang ibig sabihin nita para so Inyo?
Ano ang Inyong palagay so...?
Ito ay tumutukoy sa pagtulong sa mga ina na
mapagisipan kung paano nila magagamit ang
kanllang mga natututunan sa scriling pamumuhay.
Makakatulong kung tatanungin ang mga ina:
Paano mo magagamit ang Inyong natutunan sa
craw-craw no gawain?
Ano ang mga pagbabagong inyong isasagawa
base sa inyong mga natutunan ?
Paano mo isasagawa ang mga pagbabago?
7
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Paano Gagamitin
ang Manwal Na Ito?
Ito oy grupo ng mgo pomomaroan no
mogogomlt para ong loyuninng sesyon
oymotomo.
Tlnutukoy kung ana ong mogogowo ng
mgo kosoll pogkotopos ng sesyon
upong modogdogon ong konilong
kcolcrncn. kokoyohcn at pogbobogo
so ugoll.
Toloonng mgo kogomiton no koilongon
so sesyon
8
Sinosood ong pongunohing pokso ng
sesyon
Paksa:
Materyales:
Ang mahahalagang bahagi ngbawat sesyon ay ang mga sumusunod:
Ang Monwol no Ito oy may sompung learning sessions. Ang bowot sesyon oy
nobobotoysosesyong slnusundon nlto. Ang mgo sesyon no Itooy koilongong Isogowo
ng noooyon so pogkokosunod-sunod nlto. simulo una honggong sornpu. so
kodohilonon no lohct ng sesyon oy may mga pogbobolik arol no goling so nounong
sesyong sinundon nito.
Layunin:
Pamamaraan:
~ , . -
fP
,j. Ang mga paalala sa tagapagsanay ay maklklta sa bawat sesyon na
J ) . ~ nakasulat ng nakapahlga ang mga tltlk. Maarlng kasama dlto ang liang
<.:.0 mahahalagang puntos 0 paalala na kallangan blgyan dlln ng mga
tagapagsanay .Ito ay nagsasaad din ng liang mga bagay na dapat gawln
bllang preparasyon bago Isagawa ang sesyon.
'I
II
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Karagdagang Materyales :
Ito ay ang mga.leaflets 0 flyers no pinamimigay
somga participants pagkatapos ng sesyon para
mapag-aralan so bahay.
Oras:
Isinasaad dito kung gaono katagal aabutln ang
bawat sesyon
Patakaran:
Ito ay ang mga hakbang no susundln so
pagsasagawa ng bawat sesyon. Ang bawat
sesyon ay glnagawa upang maalalayan ang mga
participants para masundan ng tama ang
pagkakasunod-sunod ng experlenclal learning
approach: ang pagsasabi ng karanasan,
pagmumunl-munJ. pagbibigay ng panlahatang
alltuntunln, at pagsasagawa ng mga natutunan.
Mga Hakbang (Steps) :
Ito ay nagblblgay ng detalyadong bilin so
tagapagsanay kung paone Isasagawa ang
sesyon..
Mga Gawain:
Ang mga dapat gawln ng mga mallliit no grupo
so bawat sesyon ay makikita no nakapaloob so
Isangkuwodrodo, Ito ay nagsasabl kung ana ang
dapat gowin' ng mga kasapl habang silo ay
nahahatl somalllJit no grupo. Ang tagapagsanay
aYJ}'laarlng kopyahln ItosoIsang malaklng popel.
PaaJa-ala sa Tagapagsanay:
9
~
~ ~ 3 ~
......."

Ano ang Timgkulin ng mga Health

Workers sa mga Training Sessions?
Ang Health Worker ong siyong dopot gumowo ng poroon para moging mas modoIi
at mas epektibo ong pogkotuto ng mgo ina. Itooy mogogowo nilosopomomogiton
ng mgo sumusunod:
1. Tuklosin mlsmo so mgo ina ong konilong mgo pongongollongon.
2. Tulungon ong mgo ina no humonop ng mgo mooring mopogkunon ng
pongongoilongon, mgo too. gamit, gowoin 0 mgo koolomon no
rnokokopoqpctokos ng konilong loob at mokokopogpobuti ng konilong mgo
kokoyohon.
3. Tulungon ong mgo ina no mointlndihon no ong konilong soriling koronoson oy
mooring molukol so Ibo.
4. Gumowo ng mgo poroon para mogomit ng mgo ina ong mgo notutunon so
konllong pomumuhoy.
5. Moglng topot so pogbibigoy ng mgo reoksyon so ginogowong pogsisikop ng
mgo Ina no gomitln ong mgo notutunong bogong impormosyon at kokcvchcn
at tulungon rinsilang mogbigoy ng motopot no reoksyon.
6. Hlmukin ong mgo Ina no kusong humonop ng kolutoson so konllong mgo
problema kohlt no mas modoII para so Iyo no mogblgoy ng kolutoson so
problema.
7. Amlnln ong sariling kokulongon at pongongoilongon upong motuto kosomo ng
mgolno.
8. Mogpokito ng molosokit at poggolong so mgo ina at hikoyotin lumohok ong
mgo tohlmik at mohlyoing Ina.
9. Moklnlg ng mobutl so mgo pongongoilongon ng mgo ina.
10. Soblhln ng mollnow kung one ong gusto noting motutunon ng mgo nonoy so
simulo po lomong ng sesyon.
11. Mogsomo so sesyon ng mgo gowoing mosoyo at mokopogpopotiboy ng
pogsosomo at tiwolo. .
12. Siyosotln ong sorili bilong togopogsonoy pogkotopos ng bowot sesyon.
10
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
il
I
Paksa: Pananaw: Pagbababagi at Paglalabad Ng Mga
Inaasaban at Mga lavunin
lavunin: Pagkatapos ng pagpupulong, ang mga ina ay
magkakaroon ng pagkakataong:
maipaliwanag ang kahalagahan at layunin ng Child
Growth Class,
maihayag ang kanilang inaaasahan sa klase.
Pamamaraan: Talakayan
Laro
Matervales: Pisoro. chalk, eraser/flipchartmarkers, newsprint
Pentel Pen
Papel
Inihandang mga larawan
Ora$: 1 1/2 oras
11
Patakaran:
Pan 1: Panimulang Gawain
Paalala sa Tagapagsanay: Bago magsimu/a ang klase. ang tagapagsanay ay
dapat magguhit ng iba't-ibang hugis ng pape/. Dapat ay mayroong isang hugis
para so2 nanay. Hatlin so da/awa at itupi ang ka/ahati, ilagay so isang sombrero 0
bag.
Step I: Pakuhain ang bawat isa ng isang papel at hanapin ang kapareha na
may hawak ng katugmang huqls,
Step 2: lIahad sa mga ina ang mga sumusunod na katanungan. Katanungan at
maaari rin namang magtanong ng iba pa:
liang buwon/tcon ang inyong sanggol/anak?
Ano'ng pangalan ng anak mo?
Bakit 'vun ang pinili mong ipangalan sa anak mo?
Anong gusto mong 'maging' ang anak mosa kanyang paglaki? Bakit?
Step 3: Ang malaking grupo ay muling nagtipon-tipon. Ang bawat ina ay
ipakilala ang kanilang kapareha sa grupo.
12
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
13
-,
,
WHAt IS THE
CHIW qf<.owJ1/
. '..:CAS_S"...:.?_-,
Ano ang masasabi mo so Child Growth Class?
Ano so palagay mo ang dahilan at ikaw ang napili?
Bakit nagpasya kong dumalo?
Ano so palagay mo ang Child Growth Class?
Anu-ano ang mga sinasabi niya tungkol dito?
Sinoang nag-anyaya so iyo para dumalo dito?
PagbibigavKaalaman Tungkol Sa "ChildGrowthClass'
115minutoJ
Step 2: Magbigay ng maikling panayamtungkol so Child Growth Class
para maunawaan ng mga ina ang dahilan ng pagkakaroon
ng ganitong pag-aaral.
Step 1: Simulan ang pagtalakay ng Child Growth Class so
pamamagitan ng mga katanungang ito bilang gabay:
Pan 2:
,.
I
I
I
II
I
I
I
I
I
I
'II
II
I
I
I
I
\
I
I
I
\
I
I
Step4: Ibahagi ang mga listahan ng mga layunin para so Child Growth
Class at balikan ang mga ginawa ng mga ina (10 minuto),
Mga Layunin Ng Child Growth Class
Pagkatapos ng mga pag-aaral. ang mga ina ay
magkakaroon ng kakayahang:
talakayin ang kahalagahan ng check-up so mga
buntis.
ilahad at talakayin ang mga Kahalagahan ng mga
serbisyong pambuntis so mga health center.
maipaliwanag ang kahalagahan ng pagpapasuso so
gatos ng ina lamang simula sopagka-anak hanggang
4-6 no buwcn,
isa-isahin ang mga panganib ng halu-halong
pagpapakain (magkahalong gatos no nasa bote at
gatos ng ina 0 ibang likido),
tukuyin ang mga pamamaraan para so mga ina no
nagbibigay ng gatos ng ina at gatos no nasa bote
upang bumalik so pagpapasuso so gatos ng ina
lamang.
maihanda ang rnotornbot. tama at madaling
matunawno pagkain para ipatikim so4-6no buwang
sanggol.
tukuyin ang mga pangkat ng pagkain.
maipaliwanag ang kahalagahan ng bawat pangkat
ng pagkain ukol so paglaki ng batao
ilahad ang kahalagahan ng pagbibigay ng
karagdagang pagkain so ika-6 no buwan.
14
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
,
i
l
II
I
I
I
\
I
\
\
D
I
I
I
Pan3: Pamamahagi HgMga InaasahanHg GrunD
Step 1: Bigyan ng limang (5) minuto ang mga ina na rnckopcqlslp
ng mga bagay na gusto nilang matutunan sa Child Growth
Class. Kung may lapis at papel makabubuting isulat nila ang
mgaito.
Step2: Pagkatapos ng limang (5) minuto. hatiin ang mga nanay so
maliit na grupo. Bumilang ng 1-4, ang magkakaparehong
bilang ang bubuo ng isang grupo. 'Anoang iyong inaasahn
mula sa Child Growth Class?' Hayaang gumawa ng isang
listahan ang bawat grupo ng mga inaasahan at ihayag sa
buong klasesa pamamagitan ng napili nilang toqopoqsohto.
(20 minutos)
Step3: Pagkatapos maghayag ang bawat grupo, sa tulong ng
tagapagsanay, tukuyin ang mga pors-poreho at naiiba (10
minuto). Itanong ang mga sumusunod:
1. Anong mga inaasahan ang magkakapareho?
2. Anu-ano pa ang gusto ninyong idagdag sa listahan?
15
16
Ang ChildGrowth Education Program
"Maghanda ng mga larawan na magsasaad ng
mga nabanggit sa itaas.
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
1
tukuyin ang mga pamamaraan kung paano
mo matutulungan ang inyong sarili at ang bata
sa panahon ng pagdadalantao.
makita kung paano lumalaki ang inyong anak.
makita kung papaano ang ating pag-uugali
bilang magulang ay nagkakaroon ng malaking
bahagi sa paglaki ng sanggol.
makita ang mga karaniwang suliranin at
aialahanin ng mga ina para sa kanilang
sanggol.
magkaroon ng pagkakataong makakuha ng
mga solusyonsapamamagitan ng pakikibahagi
ng iba pang ina sa katulad na sitwasyon.

Ang unang taon ng mga bata ay pinakamaselan.

Dito mabilis na lumalaki ang kanilang ulo dahil
nabubuo na ang kanilang utak. Kaya't kung
kulang sa sustansya ang bote. hindi magiging
maayos 6ng paglaki nito .
Ito ay nagsisimula pagka-anak pa lamang at may
kinalaman sa paraan ng pag-aalaga at
pagpapakain ng mga magulang sa kanilang anak.
Ayon sa pag-aaral na ginawa ng Department of
Health at ng Child Growth Task Force sa mga
lalawigan noong nakaraang toon. lumabas na
-rnorornl sa mga batang hindi po nagsisipag-aral
ay malnourished. Apat (4) sa bawat sampung (10)
bata ay nabibilang sa moderately 0 severely
underweight bago sila magdalawang taon.
Ang pagsasanay na ito ay makakatulong sa inyo
upang makasiguro na ang inyong sanggol ay tama
ang paglaki. Makakatulong ito upang:
-
17
-
Paalala sa Tagapagsanay: (Ito ay isang pagkakataon na
magkaroon ngpagspng-ayon somga inaasahan at layunir:
at magkaroon ng pagbabago no maaaring ibigay sa mga
pangangailangan ngmag-aaral. Kung ang mga inaasahan
ay hindi natamo habang may Child Growth Class,
ipaliwanag ito so mga ina, at subukan ang ilang paraan na
hindi ukol sa Child Growth Class na moaaring gamitin sa mga
susunod ria pag-aara/).
mailarawan ang isang kumpletong complementary
food mix ("1 + 3"complementary food mix).
isa-isahin ang tamang paraan ng paghahanda ng
isang recipe ng "1 + 3" complementary food mix.
ilahad ang wastong paraan ng paghahanda ng ., +
3" complementary food mix. <,
isa-isahin ang mga dahilan ng pagkakasakit ng mga
sanggol at papaano ang pag-iwas dito.
tukuyin ang mga dahilan ng pagbaba ng timbang
ng mga sanggol.
gamitin at unawain ang Growth Monitoring Chart.
maipaliwanag ang kahalagahan ng masusing
pagsubaybay sa paglaki ng sanggol.
Maghanda ng mga larawan na nagsasaad ng mga
layunin sa itaas.
I
II r
I:
II
i I
I
I
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Pari 4: Paghahanda ng Palalunlunan al Mga Kasunduan
Step 1: Balikan ang mga napagkaisahang layunin at inaasahan para
so Child Growth Chart at ipaliwanag so mga ina upang
matugunan ang mga ito. Nararapat no isaalang-alang ang
oras no kinakailangan. Itanong so mga ina ang oras no
maluwag para so kanila at pagkaisahan ang itatagal ng pag-
aaral.
Step2: Talakayin ang mga nararapat no pamantayan/aliturftunin at
ang kahalagahan nita so mga gawain so pag-aaral.
Ang mga pamantayan 0 alituntunin ay mga magagandang
kagawian no kung isasaalang-alang ng bawat isa ay
makatutulong upang maging matagumpay at mabunga ang
mga gawain. Itanong ang rnqo sumusunod:
Anu-ano ang mga nararapat gawin upang maging maayos
at kapaki-pakinabang ang aling pag-aaral?
Inaasahang kasagutan:
1. Maging maaga.
2. Laging dumalo so klase.
3. Makilahok/makibahagi so mga gawain.
4. Igalang ang opinyon ng iba.
5. Makinig so opinyon ng iba.
Paalala so Tagapagsanay: Tiyokin no ong mgo olituntunin
ay nasusunod.
Step3: Pasalamatan ang mga nanay so kanilang pagpapaunlak at
ipaalala so kanila no inaasahan mo ang kanilang muling
pagdalo so susunod no pag-aaral (Banggitin ang takdang
araw).
18
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
[.
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
SElF-ASSESSMENTFORM
Itong Self-Assesment Formay kailangan mong isagawa (healthworker) pagkatapos
ng bawat sesyon. Ito ay makakapagpatunay ng pagganap mo sa Child Growth
Lessons. Makakatulong din ito kung paano mo lalong mapapabuti ang mga
susunod na aralin.
1. Bakit sa palagay mo oy-rnoblso ang pagsasagawa mo ng sesyon?
2. Ano'ng makakapagbisa sa iyo?
3. Paano mo magagawang mas maganda ang susunod no Child Growth
Lessons?
4. Ano'ng mga kailangan mo para lalong mapaganda?
19
NOTES
20
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
,I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
,
I
I
II
I
I
.. .. ..,' .. :c .. .... ... 5: .. ... .... :.' ... ,U' ... , ... .... ,:;.,.::,... i.,.i.,;, ... ..E,.,.,i,'.' .. i,,'":.; .. .. ,,:,:: .. .. 0
"' s- ,::::;:;:;:;:;:;:;;... y ,
.w.;.,
@4@Mt.f.JhSUl .;.:.pi
(I)

Z
N
0359
HSO.47
, of library
1111111111i111I111II111
21
Dula-dulaan
. Talakayan ng pangkat
Laro
Pangangalaga Sa Buntis At Ang Mga
Serbisyo
1(isa) oras
Inihandang piraso ng popel para so laro
(2sets: prenatal services, ITschedule)
Pentel Pen
Pi sara
Masking Tape
BP Apparatus
Weighing Scale
Flipcharl
makapagpaliwanag ng kahalagahan ng pagpapa-
check-up.
masasabi isa-isa at ipapaliwanag ang kahalagahan
ng serbisyong makikita sa Health Center.
matutukoy ang kabutihan ng bakuna laban so tetano
(IT immunization).
Paksa:

Layunin: Pagkatapos ng sesvon. ang mga ina ay:
Pamamaraan:
Oras:
Materyales:
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Patakaran:
Part 1: Pangangalaga Sa Buntis At Ang Mga Serbisyo
Unang Gawain: Dura-dulaan
Paalala so Tagapagsanay: 8ago pasimulan ang sesvon.
tumawag ng volunteers mula sa mga ina na gaganap sa
dula-dulaan. Ipaliwanag ang kanilang gagampanan at
bigyan ng oras para makapagahanda. Ipaalam sa mga
nanay na ang dula ay may dalawang yugto.
Anim hanggang walo ang gaganap sa papel na:
Emy, komadrona
Ann. nanay na panlimang pagbubuntis na ang
pang-apat na anak ay namatay sa neonatal
tetanus.
Daz nanay no palagiang nagpapatingin sa
center kapapanganak lamang sa pangatlo
niyang anak
Tatlong nanay na naghihintay para sa kanilang
check-up.
22
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Step 1: Pagtatanghal ng Dula
I
Unang Yugto:
I
I
Tatlong nanay ang nag-u-usap-usap. si Ann na nasa
I
panlimang pagbubuntis ay nagkukuwento kay Daz na ang
I
kaniyang pang-apat na anak ay namatay sanhi ng neona-
tal tetanus. Ayon sa kaniya. simula sa unang pagbubuntis
.,..
I
niya. hindi siva nagpapatingin dahil wala naman siyang
I
kakaiba 0 masamang nararamdaman. Hindi rinniya alam
ang mga serbisyo na ibinibigay sa health center.
I
Nang malaman ni Dazang nangyari kay Ann. ibinahagi niya
ang kanyang karanasan sa pagkakaroon ng palagiang
pagkunsulta sa health centerbuwan-buwan simula pa lang
I
nang hindi siva datnan ng konvonq regia 0 kung may
nararamdaman sivana .di mabuti sakanyang pagbubuntis.
I Ikalawang Yugto:

Sa health center. ang komadrong si Emy ay abala dahil sa

araw ng mga buntis at maraming buntis ang naghihintay

upang magpatingin. At nangtawagin na si Ann. ipinaliwanag

ni Emyang mga pangunahing serbisyo na ibinibigay ng health

center at kahalagahan ng mga ito sa mga nagbubuntis.

Binigyan ni Emy si Ann ng bakuna laban sa tetano em at
pinayuhan na bumalik para sasusunodna dosis.

Pasalamatan ang mga gumanap.

Step2: Talakayan
I.
Pag-aralan natin ang dula sapamamgitan ng sumusunod
natanong:

Para sa nanay:
1. Anong naramdaman mosa papel na nanay?

2. Anong naramdaman mo sa papel na komadrona?

3. Madali ba 0 mahirap?
4. Anong masasabi mo samga serbisyong health center?
I

I
I
23
I
Mga Katanungan IunqkolSo Dula:
1, Anong nakita ninyo so dula? ;
2. Anong nangyari so pang-apat no anak ni Ann?
Bakit?
3. Nagpatingin ba si Ann so health center? Bakit?
4. Anong sinabi ng komadrona kay Ann tungkol so
bakuna para sotetano (TT)? liang dosis ang dapat
ibigay so kanya?
5.' Nagpapatingin ba kayo so health center kung
kayo ay buntis? Bakit? Bakit hindi?
6. Anu-anong serbisyo ang ibinibigay so inyo?
Bakit? . '-
7. Kung magbubuntis ba kayo, magpapabakuna
ba kayo para sotetano? Bakit? liang dosis?
8. Maipapaliwanag mo ba kung ana ang bakuna
laban sotetano (TT)?
Step 3: Laro
Paalala sa Tagapagsanay:
Bago magsimu/a ang sesyon, ang tagapagsanay ay
maghahanda ng 2 sets na piraso ng papel.
1st set isulat sa isang piraso ng papel ang mga
serbisyongpangbuntis at sa isangpiraso
naman ay ang kahalagahan nita
2nd set - isulat ang 7T schedule at ang pagitan
ng pagbibigay ng bakuna (7TImmuni-
zation).
Lahat ay makikilahok. Hatiin so, dalawang grupo ang
mga nanay.
24
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
,I
I
I
I
I
I
I
I
I
1. Ibigay ang unang set hg pcpel so unang grupo
no siyang gagawa ngiba't-ibar)g serbisyo at ang
kahalagahan nito.
2. Ang ikalawang set ng popel ay ibigay so
pangalawang grupo ng mga nanay no siva
. namang gagawa ng TT schedule at pagitan ng
paguibigay nito.
3. Bawat grupo ay pagpaparisin angmga popel no
ibinigay so kanila.
4. Ang magkaparis no popel ang ididikit so
blackboard.
5. Pag-aralan ang mga popel no idinikit.
Step4: Talakayan ng Grupo
Ipagpatuloy ang gawain so pamamagitan ng mga
sumusunod no katanungan:
1. Anong naramdaman ninyo habang may gawain?
2. Nahirapan ba kayo so pagdidikit ng tamang
sagot? Bakit?
3. Tama ba ang inyong pagkakaparis? Alinang hindi
atbakit?
4. Ano ang mga bagong bagay no natutuhan ninyo
sasesyon?
Paalala sa Tagapagsanay: Ang mga maling sagot
av dapat liwaQagin at itama.
25
Step 5: Ihatag ang mga bagay no dapat bigyang diin
(maaaring isulat so blackboard 0 manila paper).
Itanong sa mga nanay kung may katanungan pa sila
dito.
MGAPUNTOS NADAPAT BIGYAN OliN
1, Mahalaga para saisanginang nagdadalantaoang magpatingin
isang beses so.unonq tatlong buwon: dalawang beses so
ikalawang tatlong buwan at apat no beses so huling tatlong
buwan ng pagbubuntis,
2. Ang prenatal check-up ay makakatulong upang ang ina ay
makapaghanda para sokanyang pagdadalan-tao.
3. Ang prenatal check-up ay makakatutulong upang maagapan
at malunasan ang karamdaman sapanahon ng pagbubuntis,
4, Ang prenatal check-up ay makakapagsaad kung ang mga ina
ay maselan ang kalagayan at nangangailangan ng masusing
pagsubaybay 0 referral,
Mga serbisyong isinasagawa sa health center:
Pagkuhang Tala at Pangkalahatang Check-up -upang malaman
kung may karamdaman 0 problema na makakapinsala sa
pagbubuntis,
Pagkuha ng Timbang - upang malaman kung ang ina ay
nakakakain ng tama at masustansyang pagkain upang
makasigurosonormal no paglaki ng nasakanyang sinapupunan.
Pagkuhang Presyon ng Dugo - upangtingnan kungmay pagtaas
ng presyonng dugo at maagang matukoy kung may eclampsia.
Pagsusuri ng Tiyan- upang malaman ang laki at tayu ng bata sa
flvon
BakunaLaban saTetano- upang mailayo sapanganib ng tetano
ang bata at ina so tetanus infection,
Ang tetano ay maiiwasan so pamamagitan ng pagbabakuna
laban sotetano atkalinisan.
26'
I
I
-I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Eskedyul ng Bakuna Kontra Tetano
Dosis Takda
TTl So ika-S-6 no buwan ng pagbubuntis
TT
2
Makalipas ang4no linggo pagkatapos ng TTl
TT
3
So ika-S-6 no buwan ng sumunod no pagbubuntis
TT. So ika-S -6no buwan ng sumunod no pagbubuntis
TT
s
So ika-S-6 no buwan ng sumunod no pagbubuntis
Ang bakuna laban sotetano ay Iigtaskahit ibigay sa panahon
ng pagbubuntis.
Iron/folate Supplementation - maiiwasan ang pagiging
maputla ng nanay at batao
. Pagbibigay ng Kaalamang Pangkalusugan at Pagpapayo -
maMulungan ang mga nanay no maisagawa ang nararapat
no kaugalian para soIigtasat malusog no pagbubuntis.
Pagpapasuri ng Ngipin - suriin at bigyang lunas ang mga
problema so ngipin
Pangangalaga so Sakit at iba pang karamdaman - upang
maiwasan ang mga kumplikasyonno maaaring makasama sa
bata no nasa sinapupunan at so nanay..
Referral- para so lubosno pangangalaga.
Step6: Itanang so mga kasali ang mga sumusunod:
1. Kung ikaw ay buntts. pupunta ka ba so health
center para magpatingin? Bakit?
2. Anong sasabihin mo so iba pang nanay upang
maging Iigtas ang kanilang panganganak?
3. Anu-anong serbisyong pangbuntis ang hihilingin
mo? Bakit?
27
1-
Part 2: Mga Kaugallan Sa Pangangalaga Ng Sarili
Step 1: Itanong sa mga ina ang i1an sa mga kaugalian na
ginagawa nila sa panahon ng pagbubuntis.
(Pagbukod-bukudin ang kasagutan - kalinisan,
ehersisyo, pagkain, pamamahinga.)
Step 2: Itanong muli sa kanila kung bakit nila ito ginagawa.
Step3: Tukuyin ang tamang sagot at susugan kung
kinakailangan.
Step4: Lagumin sa pamamagitan ng pagbibigay diin sa
mahalagang puntos.
MAHALAGANG PUNTOS
Iwasan ang pagbubuhat ng mabigat, paninigorilyo at pag-
inom ng alak.
Iwasan ang pag-inom ng gamot na walang pahintulot ang
doktor.
Maglakad ng morahan.
Maligo crow-crow.
Magsuot ng maluwag na damit.
Kumain ng pagkaing mayaman saprotina at kaunti sa asin.
28
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
m
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
!
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
SELF-ASSESSMENT FORM
Itong Self-Assesment Form ay kailangan mong isagawa (health worker)
pagkatapos ng bawat sesyon. Ito ay makakapagpatunay ng pagganap rno
so Child Growth Lessons. Makakatulong din ito kung paone mo lalong
mapapabuti ang mga susunod no aralin.
1. Bakit sa palagay mo ay mabisa ang pagsasagawa mo ng sesyon?
2. Ano'ng makakapagbisa so iva?
3. Paano mo magagawang mas maganda ang susunod no Child Growth
Lessons?
4. Ano'ng mga kailangan mo para 10long mapaganda?
29
NOTES
30
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
I
I
\1
,I
i!1
,I
I
II
I
I
I
II
I
I'
\
I,
I
. :;1
en

z
...
I
I
I
I
II
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Paksa: Mga Sustansyang Kailangan Sa
Panahon Ng ,Pagbubuntis
Layunin: Pagkatapos ng pag-aaral. ang nanay ay magkakaroon
ng kakayahang:
mailarawan ang mga palatandaan at kadahilanan
ng kakulangan ng yero (iron) at tukuvin ang mga
paraan ng pag-iwas dito.
imungkahi ang palagiang pag-inom ng supJementong
iron at dagdagan ang pagkain araw-araw.
tukuyin ar,g mga sustansyang: carbohydrates. protina.
taba langis. bitamina at mineral C1along-lalo no ang
iron), mga gawain at mapagkukunan nito.
maipaliwanag ang kahalagahan ng dog-dog no
pagkain so panahon ng pagbubuntis.
magplano ng pagkaing mayaman so kaloriya at
.sustonsvo1010 no so iron at bitamina A.
31
I
Materyales: Checklist far IDA (1 bawat nanay)
Lapis
FaadCards
Flip Charts (mga larawan na nagsasaad ng sitwasyon
sa sulat)
3 basket
32
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
.' .
Pamumutla Dahil Sa Kakulangan Ng
Diads
Talakayan
Laro
Pagbasa ng sulat
1 1/2 oras
o panghihina
o hindi makatulog
o madaling mapagod
o walang panlasa
o waJang konsentrasyon
'"
o namumutla
Suriin at tanungin ang bawat isa.
Lagyan X ang loob ng kahon kung sa
palagay mo ay walang ganitong karamdaman
at ../ kung mayroon.
Pagsusurh
Iron
Step 1: Bawat lso ay kukuha ng kanyang kapareha.
Step 2: Ibigay sa mga nanay ang talaan.
Part 1:
Patakaran:
Oras:
Pamamaraan:
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Step3: Ipaliwanag ang paraan ng pagsagot so talaan
(checklist).
Step4: Ipakitang-gawa kung paano ang pagsusuri.
Step5: Bigyan ng Iimang minuto ang mga ina upang masuri
nila ang bawat isaso pamamagitan ng talaan.
Step6: Pagkatapos ng pagsusuri ng mga magka-kapareha,
pagsama-samahin ang resultang pagsusuri sotalaan.
Halimbawa:
Palatandaan 00 Hindi
Pagkahilo 3 2
Maputla ang
gilidng mota 4 4
Step7: Pagkatapos pagsamasamahin ang resutto. ang
toqopoqsonov ay magtatanong ng mga sumusunod:
1. Ano ang pakiramdam ninyo so inyong ginawa?
2. Aling bahagi ng gawain ang madali para so inyo?
Ano ang mahirap? Bakit?
3. Ano'ng sinasabi so atin ng resulta?
4. Anong nararamdaman ninyo ng malaman n'yong
wala kayong pamumutla?
5. Anong naramdaman ninyo ng malaman n'vo no
kayo ay may pamumutla?
6. Ano ang mga dahilan ng pamumutla?
7. Ano ang mga paraan upang maiwasan ang Iron
DeficiencyAnemia? .
33
Step 8: lIahad ang mga sumusunod na mahalagang puntos
(lsulot sa pisara 0 sa manila paper.
Mga Dapat Tandaan
Ang mga palatandaan katulad ng panghihina, di-
mapakali, pamumutla ng gilid ng mata 0 lobl. at
iba po. ay maaaring dahilan ng kakulangan ng
pagkaing mayaman sa iron.
Ang Iron Deficiency Anemia ay maiiwasan sa
pamamagitan ng palagiang pag-inom ng
suplementong tulad ng ferrous sulfate (FeSO,,) at
pagkain na mayaman sa iron. Katulad ng
maberde at madahong gulay, laman-Ioob ng
kame at atay.
Dapat malaman ng mga ina na ang iron ay
makakatulong upang makaiwas sa anemia at
maglalayo sasakit at kamatavan.
34
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I,
I
I
I
I
Part 2: Pagbasa ng Sulat
Step 1: Basahin ang sulat so tulong ng isang f/ipchart.
Isang Bukas na Liham Mula Kay Baby Para Kay Mommy
Mahal kong inay.
Inay. ang unang bagay na gusto kong sabihin sa iyo ay
masaya aka dahll ikaw ang aking ina. Alam kong mahal
mo oko. gusto ko ring malaman mo na kahit hindi pa aka
isinisilang ay mahal na mahal na kita.
tnov. gusto kong malaman ma na maayos at magirnhawa
naman ang tayo ko dito sa loob ng iyong sinapupunan.
Suba/it may pagkakataon na nagugutom oko. Inay. Alam
n'vo ba na para lumaki ako dito ay kailangan ko ring
kumain. Kailangan ko rin ang espesyal na pagkain para
'Iumaki at lumusog at para rir: mapanatili ang inyong
kalusugan.
Narito ang /istahan ng mga pagkaing kailangan natin
upang mapanatili natin ang ating kalusugan at habang
aka' y lumalaki sa loob ng inyong katawan.
a. Protino. Inay. dapat mabua ang aking utak at akingmga
buto at kailangan angprotina upang magawa ito. tnay.
masasabi mo ba sa akin ang mga pagkaing mayaman
sa pratina? Sinong makapagsasabi na kung nasa
tamong domi ong protino so oking kotowon oy loloki
akang katulad ni Lea Salonga?
35'
b. Carbohydrates at Taba. tnov. pasensya ka no kung
minsan ay sumisipa ako so loob ng iyong tivon. gusto ko
lang ipadamasoiyo no ako'y buhayno bUhaydito. Inay,
dapat manatili ang aking lakaskayo kailangan natin ang
mga pagkaing mayaman no nagbibigay ng lakas. Ang
mgasustansyang ito ay kailangan para so ating pang-
araw-araw no gawain. Kailangan nyo po ng dag-dag
no enerhiya upang patuloy mo akong maipagmalaki so
ating mga kapitbahay. Inay, puwede po bang sabihin
ninyo so akin ang mga pagkaing mayaman so
tagapagbigay-Iakas at taba.
C. Bitamina at Mineral. tnav. gusto o, paglabas ko.
magandang-maganda ako. Sana ikawttn, mayningning
so iyong mota, makinis ang balat at puna ng buhay.
Kayo Inay. kailangan mo ng mga bitamina at mineral
dahil nagsasaayos ito ng ating katawan. Ang bitamina
A at C ay nagsasanggalang so ating katawan laban so
mga pagkakasakit. tnav, ayaw kong magkasakit.
Siyanga palo, Inay mayroon po palang iron no
nagpapalusog ng dugo. Ayaw kong makita kong
mapapagurin at namumutla, para makapaglaro tayong
dalawa.
Inay, huwag po kayong makakalimot kumain ng mga
pagkaing mayaman sa yodo (iodine) dahil gusto kong
lumaking matoimo. kung kulang so vooo. ang aking
kaisipan ay hindi uunlad ng tama. Inay, puwede bang
sabihin nyo so akin ang mga pagkaing mayaman so
bitamina at mineral?
Inay, alalahanin po ninyo no dalawa no tayong kumakain
kayo kailangan natin ang dagdag no pagkain para so
aking paglaki. Kayo Inay huwag kong magpabaya so
pagkain.
tnov. nakasalalay so iyo ang aking buhay. Alam ko no ang
pag-aalagang ginagawa mo so akin ay gaya ng pag-
aalaga mo soiyong sarili. Alamkong hindi ka nagpapa6aya
so pagkain ng mga espesyal no pagkain dahil mahal no
mahal mo oko at mahal no mahal rin kita.
Naqmortiona',
Baby
PS. Magkita no lang tayo so nalalapit kong pagsilang!
36
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
'I
I
Step 2: Itanang sa mga nanay ang mga sumusunad:
Sina ang gumawa ng sulat? Para kanina?
Ana ang masasabi rno sa liham? Ana ang
nararamdaman rno habang binabasa ang liham?
Ana ang mga alalahanin ng sanggal?
Kung ikaw ang nanay. ana ang gagawin rno para
mapanatag ang kalagayan ng sanggal? Bakit?
Ana ang mga pagkain na dapat kainin ng isangina
upang ang bata ay mabuo at lumaking malusag
habang siva ay nagbubuntis hanggang
makapanganak?
Alin-alinsamga pagkaing nabanggit ang karaniwang
nakikita sa inyong lugar?
Paana kaya makakakuha ng iodized sotr:
Step 3: Matapas na magpahayag ng mga salaabin ang mga
nanay. tiyakin na ang sumusunad na dapat tandaan ay
nabanggit:
MGA DAPAT TANDAAN:
Mahalaga na dagdagan ng mga nanay ang
kanilang kinakain upang maihanda ang kanilang sarili
sapanganganak. Itoay dahilan sanakukuha ng bata
ang pagkain nila mula sakanilang ina para sa growth
and development. kaya't kinakailangan ang
karagdagang poqkoln,
Dapat idagdag ng isang ina ang mga sumusunod sa
kanilang pang-araw-araw na pagkain:
Protina - tagapag-buo ng mga himaymay ng
katawan upang matugunan ang kinakailangan sa
paglaki ng bote. Ang mapagkukunan nita ay ang
mga sumusunod na pagkain: korne. isda. rnonok.
rnoni. mga butong gulay. itlog at gatas.
37
Carbohydrates at Taba - Tagapagbigay lakas at init sa
ating katawan upang magampanan ang pang-araw-
araw na gawain at karagdagang pangangailangan sa
panahon ng pagbubuntis. Ang mapagkukunan nita ay
ang mga sumusunod na pagkain: kanin, kornote. corn
breads, noodles, mantika at matikilya.
Bitamina at Mineral- nagsasaayosng iba't-ibang bahagi
at gawain ng katawan para sa karagdagang panlaban
sa mga pangkaraniwang sakit; para sa malusog na kutis.
buhok at mata. Ang mapagkukunan nita ay maberde,
madahon at madilaw na gulay at prutas.
Step4: Pagkatapos na i1ahad ang mga mahalagang puntos.
tanungin ang mga nanay:
Kung ikaw ang ina ng sanggol. ana ang iyong
magiging kasagutan?
Step5: Hilingin sa mga nanay na gumawa ng isang Iiham na
sagot sa kanilang onok. na isusumite sa susunod na
pagkikita. Ang liham ay kinakailangang naglalarawan
ng mga pagkaing kanyang kakainin at bakit siva
nagpasya na kanin ito.
Part 3: Laro: Plan.4 Meal Contest
Step 1: Hatiin sa tatlong (3) grupo ang mga nanay.
Step 2: Ipaliwanag sa grupo ang gawain.
Paalala sa Tagapagsanay: Ang mga food cards ay lsa-
isang ihahanay sa mesa (0 sa ano mang pantay na
patungan).
38
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Ano ang nararamdaman mo so gawain? Madali ba
ito? Bakit? Mahirap ba ito? Bakit?
Ano ang isinaalang-alang ng grupo sa paghanda ng
pagkain?
ang mga sahog ay mura at kayang bilhin
ang pagkaing inihanda ay blnubuo ng 3
pangkat ng pagkain
ang pagkain ay modoling ihanda
Ang kadalian ng paghahanda.
Ang kakayahang bilhin.
Ang mga sustansyang taglay ng pagkain.
, ,
39
Mga Gawain:
d. Ipaalam ang panuntunan:
k. Hilinginsoisangmiyembro ng bawat grupo na ipakita
ang ncplli nilang pagkain at ipaliwanag kung bakit
ito ang napili nilang mga sahog.
b. Bawat grupo ay may isang basket at silo ay iikot so
mesa upang mamili ng mga sahog para so kanilang
ihahandang pagkain.
a. Bawat grupo ay maghahanda ng isang pagkaing
sagona so calories. iron. at iodine so pamamagitan
ng food cards.
Step4: Para so pagpapalitan ng kuro-kuro at palagay ng grupo,
itanong ang sumusunod:
Step3: Maglagay ng isang hurado at ibigay ang sumusunod no
panuntunan so pagpili:
II
I
I
il
II
II
I
I
I
I
I
I
I
II
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
.'
Step5: lIahad ang mga sumusunod na mahalagang puntos:
MAHALAGANG PUNTOS
Ang isang nagdadalantao ay kinakailangan ang
karagdagang sustonslvo katulad ng iron, iodine at
bitamina A sa kanyang pagkain
Ang isang kumpletong pagkain sa hapag ay
binubuo ng tatlong grupo ng pagkain.
Sapaghahanda ng pagkain, dapat isaalqng-alang
ang sumusunod: sustansyang taglay ng pagkain,
kakayahang bilhin at madaling ihanda. Hangga't
maaari. mamili ng i b t ~ i b n g uri ng pagkain.
40
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
'1
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
SELF-ASSESSMENTFORM
Itong Self-Assesment Form ay kailangan mong isagawa (health worker)
pagkatapos ng bawat sesyon. Ito ay makakapagpatunay ng pagganap
mo so Child Growth Lessons. Makakatulong din ito kung paone mo lalong
mapapabuti ang mga susunod no aralin.
1. Bakit so palagay mo ay mabisa ang pagsasagawa mo ng sesyon?
2. Ano'ng makakapagbisa so iyo?
3. Paano mo magagawang masmaganda ang susunodno Child Growth
Lessons?
4. Ana'ng mga kailangan rno para ieIIbng mapaganda?
41
NOTES
42
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
I
'.
I
I
I
.'
I
D
I
D
I
D
I
I
I
I
I
I
I
I,
I
I,
I
I
I
I,
I
I
I
..
",P''''''''.!j?11F""n
1
!;Y;:;;::'JI:j,,"\;1"':;;;}

; gAlE@ .j }.p:pF1J
I
I
I
I
I
I
I I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Paksa: Pagpapasuso
Layunin: Pagkatapos ng pag-aaral, ang mga nanay ay magkakaroon
ng kakayahang:
mailahad ang kahalagahan ng latching.
talakayin kung ana ang colostrum at ang kahalagahan nito.
ipaliwanag ang kahalagahan ng pagpapasuso lamang ng
gatas na galing sa ina sa mga sanggol simula sa pagsilang
hanggang 4-6 buwan.
mailahad ang mga posibleng panganib ng mixed feeding
(ang pagbibigay ng gatos galing sa ina at ng gatassa
botelya mula sa lata).
tukuyin ang mga kadahilanan na kung saan hindi
puwedeng ibigay ang gatas ng ina.
tukuyin ang mga pamamaraan upang mahikayat ang mga
ina na bumalik sa pagpapasuso lamang ng gatas ng ina.
43
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
. ' ,
~ .
, .
','.:. '
" .
" "
.' .
: - , ....~ .
- ., I ': " _' \ .' ,
~ ..,;...., ~ ~ >.:
-,.. ':
-, . ~
Kuwento
Pagpapalitan ng Kuro-kuro
Pa"gsasadula
Talakayan
44
Unang Larawan: Isang ina no kapapanganak po
lamang at yakap ang kanyang
anak so kanyang dibdib.
2 oras
Istorya: Si Maria ay kapapanganak po
lamang at hiniling niya so hilot, no si
Manang Epay, no i1apit so kanyang
dibdib ang kanyang anak at ang
hilot ang tumutulong so kanya.
Ikalawang Larawan: Isang babaeng nakahiga habang
ang kanyang biyenan oy nakaupo
so kanyang tabi at hawak ang
kanyang anak at ang hilot ang
tumutulong so konyo,
Step 1: Ipakita so mga nanay ang dalawang larawan.
Patakaran:
Pamamaraan:
Oras:
...... . t
Part 1: Paglalarawan rig Kuwente .
.,
Materyales: Kuwento
Flipchart & markers/pisara/ chalk
Timbangan
Mga Larawan
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Kuwento: 5i Lilia ay kapapanganak po lamang ng
isang batang lalaki. Pagkapanganak ay-
kinuha ng kanyang biyenan ang kanyang
anak upang siva ay makapagpahinga.
Step2: Itanang so mga nonay ang sumusunad:
1. Ana ang nakikita ninya so larawan?
2. Alin so dalawang larawan ang inyang ginagawa?
3. Alin so dalawang larawan ang so palagay ninya ang
dapat gawin? Bakit?
4. Gagawin ma rinba ito? Bakit? Bakit hindi?
5. Alam ma ba kung ana ang colostrum?
6. Magbibigay ka ba ng colostrumsoiyang anak? Bakit?
Bakit hindi?
Step3: lIahad ang mga dapat tandaan.
MGA DAPAT TANDAAN:
Ang bata ay dapat i-latchso dibdib ng ina pagkaanak.
Ang colostrum ay unang patak ng gatos mula so ina
pagkapanganak. Ito ay madilaw. mayaman so
antibodies no dapat ibigay so bata upang lumakas
ang resistensiya laban so impeksiyan.
Ang latching ay paglalagay ng bata so dibdib ng ina
so lalang madaling panahan pagkatapas
maipanganak ang batao
45
Part 2: Kuwento (1 1/2 oras)
Step 1: Basahinang kuwento sa mga nanay.
Paala-ala sa Tagapagsanay: Ang kuwento ay maaaring
isa-du/a at bigyon ng skrip ang mga nanay no
magsisiganap upang basahin.
,
Ang Tatlong Nanay at ang Kanilang Kayamanan
Si Maria at Tessie ay nagkita so isang tindahan. Silo ay
masayang nagkukuwentuhan tungko/ so kanilang
ma/u/usog at magagandang sanggo/ no halos aysabay
no ipinanganak. Tuwang-tuwa ang da/awa so kanilang
mga anak no itinuturing nilang kayamanan.
Si Maria at Tessie ay masaya po ring nag-uusap tungko/
so kanilang anak nang dumating si Aling Josie do/a-do/a
ang kaniyang tat/ong buwang sanggo/ no mukhang
ma/usog at masig/a rin. Pinaghalintu/ad nila ang kanilang
mga anak so kasig/ahan ganoon din so pamamaraan
ng pagpapakbin.
Ayon kay Maria. sinimu/an no niya ang pagbibigay ng
Nestogen so kanyang anak dahil mobilis angpag/aki nito.
46
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
II
I
I
I
I
I
I
.'
Nangangamba siva no di sapat ang gatos niya.
Napakinggan niya so radyo no mahusay ang
Sang-ayon naman kay Josie, nais niyang bigyan ng Bear
Brand ang kanyang anak, dahil ayaw niyang po/aging
sokanyang gatos ito 0050. Hindi no niyamagagawa ang
/ahat ng gawaing bahaydahil kinakai/angan aymodo/as
ang pagpapasuso. Pagkatapos naman ng kanyang
gawain, katu/ad ng pag/a/aba, ay pagodat nanghihina
no siva kayo natatakot naman siyang magpasuso
kaagad. So pakiramdam niya ay kailangan niyang
bigyon ng makakain ang kanyang anak kung ito ay
nagugutom. Si Tessie naman ay hindi sumasang-ayon so
dolawo dahil a/am niya no kahit hindi madali ang
magpasuso ay naniniwa/a po rin siva no sapat po so
sanggo/ ang gatos ng ina so unang anim no buwa(lng
kanyang pag/aki.
Makalipas ang isangbuwor: nagkitamuli sinoMaria, Tessie
at Josie so pa/engke at gaya ng dati, ang paksa ng
kani/ang usapan ay ang kani/ang mga supling: /50 so
kanila ang nagsabi no ang kanyang anak:ay tu/oy-tu/oy
angpagtatae at tila hindi bumubuti ang ka/agayan Nag-
ao/a/a sivadahi/ namamayat at humihina araw-arawang
kanyang anak. Natatakot siva naboka may mangyari
dito.
Step 2: Igrupo ang mga nanay so2-3 grupo. Ipatalakay sa bawat
grupo ang kuwento sopamamagitan ng mga sumusunod
no katanungan:
1. So palagay ninyo, kaninonganak ang may sakit?
Bakit?
2. Anu-ano ang mga narinig n'yong dahilan sa kuwento
para maisipan nina Josie at Maria na magbigay ng
karagdagang bukod so gatas ng ina lamang?
3. Naranasan na ba ninyo ang ganitong situwasyon sa
inyong buhay? Ano ang ginawa ninyo?
4., Ano ang mgamaaaring mangyari kung bibigyan natin
ng ibang inumin bukod sa gatas ng ina ang mga
sanggol na wala pang anim no buwan ang edad?
. 5. Ano ang maipapayo ninyo so mqo inang
nagpapasuso ng pinaghalong gatas ng ina at gatas
na de lata (mixed feeding)?
47
Step3: Pabalikin sa malaking grupo, at pag-usapan ang mga
bagay na tinalakay nila. Gamitin ang mga tanong na
sumusunod:
Step 4: Itanong sa mga nanay ang iba pang dahilan ng
pagbibigay ng iba pang inumin sa sanggol bago
sumapit ang edad na anim na buwan. Ang mga dahilan
ay maaaring may kaugnayan so nararanasang
kahirapan sa pagpapasuso. paniniwala 0 kaugalian,
kakulangan sa orcs. mga pangamba at iba pa.
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
48
Ang pagbibigay ng ibang inumin sa sanggol tulad ng
gatas na pulbos. 'am' at tubig na may asukal bago
mag-anim no buwon ay siyang kadalasan na
nagiging dahilan ng pagtatae.
Ang pagpapasuso sa bote ay maaaring maging
dahilan ng pagkakasakit at mabagal na paglaki ng
sanggol.
Ang gatas ng ina ay pinakamabuti upang mapanatili
ang kalusugan at mabilis na paglaki ng sanggol sa
unang anim na buwan.
Haloslahat ng ina ay makakayanang magkaroon ng
sapat na gatas para sa kanyang sanggol sa unang
anim na buwan.
Gatas ng ina lamang ang mabuti sa sanggol
hanggang 4-6 na buwan ang edad.
1, Bakit mahalaga ang pagpapasuso ng gatas ng ina
lamang?
DapatTandaan:
3, Hanggang kailan ba dapat pasusuhin ang mga
sanggol?
2, Bakit gatas ng ina lamang ang mabuti para sa
sanggol?
Isulat sa pisara upang makita ng lahat.
I ;
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Step5: Pabalikin so mali it no grupo ang mga lno, Bowot grupo
ay pipili ng 2-3 alalahanin (concerns) no nckotolo so
pisara. (Ang talaan ng karaniwang alalahaning ito ay
makikita so Child Growth Lesson - Reference Guide:
Breastfeeding) ,
Bawat grupo ay magbibigay ng mga posibleng solusyon
so problemang tinukoy no makatutulong upang
magpasuso ang mga nonay ng mas madalas at gumamit
ng bote ng mas madalang (20-30minuto).
Maaari rin silang gumawa ng dula-dulaan no
nagpapakita ng mga 5uliranin so pagpapasuso at kung
papaano ang mga suliraning ito ay mabibigyan ng
tamang solusyon.
Step6: Bawat grupo ay magpapakita ng kanilang dula.
Step7: Pagkatapos ng dula-dulaan. tanungin ang mga
nagsiganap:
1. Anong naramdaman mo so popel no ? So
popel no ? Ano ang iyong alalahanin? Paano
ito nabigyan ng solusyonso dula?
Ipagpatuloy ang pagtalakay so ginawang dula-dulaan
so pamamagitan ng mga sumusunod no katanungan:
1. Anu-ano ang kahinaan ng ina so dula?
2. Ano ang mga dahilan kung bakit siva ay nagpasyang
magbigay ng mixed feeding?
3. Anong masasabi mo so dula-dulaan at so mga
solusyon no inihayag? So anong paraan magiging
madali ang pagsasagawa nito?
4. Anu-ano ang mga bagong kaalaman no natutunan
natin so talakayan at dula-dulaan?
49
Slep8:

Kabuoang Talakayan
Pagkatapos magpaliwanag ng bawat grupo, itanong so
mga ina kung mayroon po silang problema tungkol so
pagpapasuso no hindi po natatalakay, Balikan ang
listahan kung bakit nag-mixed feeding silo. Kung
mayroong dahilan no hindi nabanggit so dulo. talakayin
at liwanagin ang mga ito.
C f ~ ~
~ t r r DapatTandaan:
.ilL
Kung inakala ng mga ina no di sapat ang gatos nila,
nararapat no:
kumaing mabuti ng wastong pagkain
uminom ng maraming tubig at katas n,g prutas
madalas no pagpapasuso so sanggol (ang madalas
no pagpasuso ng sanggol ay nagpaparami ng daloy
ng gatos)
magpahinga ng madalas
Laging landaan na ang lahal ng ina ay may
kakayahang magkaroon ng sapal na daloy ng galas
sa unang 6 na buwan ng sanggol.
So madalas no pagkakataon. ang mga nanay no
nagpapasuso so bote ay maaari po ring magbalik so
pagpapasuso sokanya kahit tumigil no. so pamamagitan
ng mga sumusunod no pamamaraan:
Uminom ng maraming sobow. tubig, tsaa 0 iba pang
lnurnin,
Kumain ng wasto.lalong-Ialo no ng gatos. pagkaing
sagona so protina tulad ng butong gulay. isdo. itlog.
rnonok. karne at berde at madahong gulay.
Iwasan ang pagpapagod at matulog ng maaga.
Madalas no pasusuhin ang batao Pasusuhin muna
kung siva ay nagugutom bago ibigay ang ibang
poqkoln,
50
.,
':.
"
"
f'
,
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Ang pagpapasuso kahit may sakit 0 pagod ang ina
ay hindi makakasama sabatao
Paalala sa Tagapagsanay: Ang ibang ina ay hindi
nakapagpapasuso so lahat ng sandali so iba't-ibang
dahilan. Soganitongpagkakataon. kunghindi maiiwasan
ang pagpapasuso so bote, tiyakin no nauunawaan ng
ina angmgasumusunod:
Angpagpapasusosaboteaymaaaringmagingsanhi
ng pagkakasakit tvlad ng pagtatae maliban kung
napakuluang mabuti ang bote at tsupon bago
gamitin. Kungmasmadalas angpagkakasakitngbata.
malamang no ito ay maging malnourished. Kung
kaya't so isang lugar no walang malinis no tvbig no
inumin, angsanggol nopinapasusosoboteaymay25
beses no halos mamatay so pagtatae kaysa so
sanggol no pinapasuso so gatos ng ina lamang so
kanyang unanganim no buwan.
Angpinakamahusay no pagkain ngsanggol kapag
hindi puwedengpasusuhin ngisasoanumangdahilan,
ay gatos rinno hinilis mulaso ina. Ito ay dapat ibigay
mula sotasangpinakuluangmabuti. Ang tasa aymas
ligtas kaysaso bote at !supon dahil mas madali itong
linisin.
Angpinakamahusaynopagkain ngsanggol kunghindi
maaari anggatos ngkanyang ina ayang gatos mula
soibang ina.
Kung hindi maiiwasan angpaggamit ngibang gatos
tvlad ngpulbos 0 nasa lata, mas mainam nogamitin
ang tasang pinakuluan kavso so bote; Gumamit ng
pinalamignopinakuluang tubigsopagtimplanito.
Ang gatos ng baka at iba pangpulbos no gatos ay
makapagpapabagal ngpaglaki ngsanggollalo no
kungmasyadong maraming tvbig ang ginamit so
paghahandanito.
Anggatos ngbakaat iba pangkauri nita aymadaling
mapanis 1010 no at wala somalamignolugar. Subafit
ang gatos ngina ay tvmatagal ng walong orasno di
napapanis kahit wala sa malamigna lugar.
51

"

;
"
Step 9: Itanong so kahit sino so mga ina no nagmi-mixed feeding
kung silo ay susubok no muling magpasuso so kanila no
lamang. Alinsamga finalakay no pamamaraanang kanilang
susubukanggawin.
Part 3: Pagtttlmbang ng Sanggol
(30 minuto)
step 1: Sabihin so kahit sino so mga ina no ipaliwanag ang
kahalagahan ng palagiang pagtitimbang.
Itanong kung i1an so kanila ang nagpapatimbang buwan-
buwan.
Step 2: Kungkinakailangan,mahalagang ipaliwanagno kungminsan
ay mahirap noting malaman kung bumababa angtimbang
ng boto, Ang palagiang pagtitimbang Cbuwan-buwan) ng
batang wala pang isang taon ang gulang ay mahalaga at
mabisang paraan upang malaman natin ang nararapat
gawin OOgo po man dumafingang isangmaselan0 malalang
karamdaman.
step3: Ipaliwanag no bilang bahagi ng Child Growth Lessons,
titimbangin natin ng dalawang beses ang mga sanggol
ngayon at pagkatapos ng klaseupang malaman noon kung
silo ay magkakaroon ng pagtaas ng timbang saloob ng mga
pagdalo natin dito.
Step 4: Magpasalamat somga nagsidalong ina sakanilang pakikiisa
at huwag kalimutang ipaalala angsusunodno arawng klase
at huwag kaligtaan ang kanilang poqdolo.
52
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
[

I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
SElF-ASSESSMENTFORM
Itong Self-Assesment Form ay kailangan mong isagawa (health worker)
pagkatapos ng bawat sesyon. Ito ay makakapagpatunay ng pagganap mo
sa Child' Growth Lessons. Makakatulong din ito kung paano mo lalong
mapapabuti ang mga susunod na aralin.
1. Bakit sa palagay mo ay mabisa ang pagsasagawa mo ng sesyon?
2. Ano'ng makakapagbisa sa iyo?
3. Paano mo magagawang mas maganda ang susunod nc Child Growth
Lessons?
4. Ano'ng mga kailangan mo para lalong mapaganda?
53
NOTES
54
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
r1
,I
I
! I
I
I
I
I
I
I
I
I
,I
I
I,
I
II
I
II
I
Ii
I
Ii
I
I
I
I
I
I
I
Wi, fY&&++Hr@$W#NithfWPW% ... /8
/
Sa Para
Laro
Kuwentong may Diyalogo
Talakayan ng maliliit na grupo
Demonstration
magbalik-aral tungkol sa kahalagahan ng pagpapasuso ng
gatas ng ina Ian lang mula pagkaanak hanggang sa ika-6
na buwon.
maghanda ng malambot. masustansya at madaling
matunaw na pagkain para ipatikim sa 4-5 buwang sanggol
bago simulan ang pagbibigay ng karagdagang pagkain,
55
Pamamaraan:
Materyales: Lapis
Papel
Pisara/ Chalk
Manila Paper
Pente/Pen
Kagamitan sa pagkain + pagkaing ipapatikim para sa 4-5
buwan na sanggol
Mga tononq para sa balik-aral
Oras: 20ras
Paksa: Paghahanda Sa Sanggol
Karagdagang Pagkaln
Layunin: Pagkatapos ng sesvon. inaasahan na ang mga ina ay_
magkakaroon ng kakayahang:
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Patakaran:
Part 1:
Pagbabalik-aral Sa Sesyon 2
(10 - 15 minuto)
Paa/a/a sa Tagapagsanay: 8ago magsimula ong sesyon, dapat
isulat ng tagopagsanay ong mga tanong sa maliliit no popet. itupi
at ilagay sa isang bag. Ang bawat tanong ay dapat nakasulat sa
isang pirasong papellamang. (Ang /istahan ng tanong oy kalakip
ng sesyonna ito.)
Step 1: Patayuin ang mga nanay na nakabilog. Ang
tagapagsanay ay nasa gitna ng bilog.
Step 2: Pipikit ang tagapagsanay at ipapasa ng tahimik ang
ibang bagay (lapis 0 ballpen) sa mga ina. Hindi dapat
pahuhuli na hawak ang bagay na ito.
Step 3: Sisigawng 'Stop' ang tagapagsanay at didilat.
Step 4: Sinoman ang mahuling may hawak ng bagay na ito ay
siyang bubunot ng tanong sa kahon. Babasahin ng
malakas ng tocopoosonov ang tanong.
Kapag nabasa at nasagutan na ang tanong. itutuloy muli
ng grupo ang pagpasa ng ballpen 0 lapis. Lahat ng
katanungan ay kinakailangang masagot kaagad ng
mga nanay bago bumalik ang ballpen 0 lapis sa kanya.
56
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I'
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
. '. "I' .",\,- " !
Kung nasagot ng tama rig in'a ang kotonunqon bago
makarating so konvo ang bollpen 0 lapis, mananatili ang
nanay so kanyang puwesto at magsisimula muli ang
pagpapasahan.
Kung hindi man nasagot ang katanungan, kinakailangan
no sumagot siva ng isa pang katanungan. Ang mga
tanong no hindi nasagutan ng tama ng mga nanay ay:
a. sasagutan ng grupo.
b. ibabalik so lalagyanupang mabunot ng iba.
Ang tagapagsanay ay pipikit muli habang pinapasa ang
ball pen 0 lapis.
Step5: Ang laro ay magpapatuloy hanggang' rnosoqot 10hat ang
mg9 tanong na nasa kahon.
Part 2: Diyalogo
(20 minuto)
"(, ,.
Paalala sa Tagapagsanay: Bago magsimula ang sesyon, utusan
ang apat na nanay na gumanap sa diyalogo 0 pag-uusap. Bigyan
ng sapat na oras para magsanay.
Step 1: Pakiusapan ang apat no nonay no gawin ang diyalogo (2
isabawat diyalogo).
Diyalogo A: Isang ina no may tatloilg buwang sanggol
na binibigyan niya ng ibang inumin
karagdagan sa kanyang gatas. Ang
kanyang kaibigan ay purong gatos lamang
niya ang .ibinibigay .sa kanyang anak no 3
buwan rin ang edod.
Tagapagsalaysay: Isang araw habang sl Juling ay
potunqoso palengke, nadaanan niya
. si Selyana nakaupo satabi ng bintana
kalong ang tatlong buwan nitong
anak.
57
Juling: 'Gandang umaga, Selya. Mukhang maayos at
malusog naman ang paglaki ng iyong anak.
Selya: 'Gandang umaga rin Mareng Juling. Ay 00, ayos lang
ang anak kong si Ponso,satotoo lang hindi pa naman
siva nagkakasakit mula ng siva ay ipanganak. Biruin
mo tatlong buwan na siva at malusog pa rin.
Juling: Ay,ganyan din ang masasabi ko para saaking si Nene.
Naalala ko halos sabay tayong nanganak sa kanila
at nagkasundo na ibibigay lang natin ang
pinakamabuti para sa kanila, para sila ay lumaking
malakas at malusog, at iyon ay walang iba kundi ang
ating gatas lamang. 0 'di bo. kitang-kita mo naman
ngayon!
Selya: Napakahusay talaga ng gatas ng ina. Napapansin
ko na hindi sivanagkakasakit, subali't pakiramdam ko
ay 'di sapat ang ating gatas. Yaman din lamang na si
Ponso ay tatlong buwan no. ay sinimulan ko na siyang
bigyan ng amupang magkaroon siva ng dagdag na
sustansya.
Juling: Pero. Mare. sa palagay ko ay. sapat pa ang ating
gatas sa tatlong buwang sanggol na tulad nila.
Natatakot ako na ang pagbibigay ng ibang pagkain
o inumin maliban sa ating gatas ay makakasama sa
kanila at baka pagsimulan pa ito ng kanilang
pagtatae. Narinigko. na ang tiyan ng tatlong buwang
sanggol ay 'di pa handa upang tumanggap ng ibang
klaseng pagkain maliban sa gatas ng ina. Ito ay
makakabawas ng dami ng gatas na nakukuha ni
POr:lSO mula saiyoat saganito, mababawasan din ang
daloy ng iyong gatas.
Selya: Aynoku. Mare, nababahala Kang masyado. Malusog
naman ang anak ko at ana naman ang iniisip mong
mga mangyayari sa pagbibigay ng am 0 iba pang
katas ng prutas sa tatlong buwang sanggol?
Mga tanong para sa talakayan:
1. Sino-sino ang nagsiganap sa istorva?
2. Ano-ano ang pinag-uusapan ?
3. Ano ang mga iba't-ibang paraan ng mga ina sa
pagpapakain sa mga bata? (Isulat sa pisara ang sagat.)
58
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
59
Juling: Ah, para kay Nercy ko ito.
Daleng: Patikim? Pero. ,di ba sapat na ang ating gatas?
Mokollpos Ang Dalawang Buwan DiyalogoB:
Daleng: Para kay Nercy? Pero. 'di ba limang buwan pa
lang siva? Huwag mong sabihing pinakakain mo
na siva ng pagkaing ivan?
4, Sinosa mga ina ang sa palagay ninyo ay tama?
5. Ligtas ba ang pagbibigay ng ibang pagkain sa tatlong
buwang sanggol? Bakit? Bdkit hindi?
Daleng: Ah. 00 nomen, 0 ana naman ang ginagawa mo
divan sa kalabasa? Para kanino ba 'yan?
Tagapagsalaysay: Bumaliksl Juling. Ang kanyang anak na
si Nercy ay 5 buwan na ang edad. lsang
araw ay binisita siva ng kanyang
kaibigang si Daleng, na may Iimang
buwang sanggol din na si Aben.
Juling: Abo. hindi. nagkakamali ka! Hindi ko pa siva
pinakakain, pinatitikim ko lang siva.
Juling: Aynoku. Daleng, mabuti naman at napadalawka.
Uy! Mabuti naman at isinama mo itong si Aben mo.
'Di ba magsing-edad siloni Nercy ko?
Juling: 00, sigurado. patuloy ko naman siyang plnosususo
sa akin, Kaya nga pinatitikim ko lang siva ng ibc't-
ibang klaseng pagkain tulad ng koloboso. saging,
lugaw para pagdating niya ng anim na buwan,
handa no siyang kumain ng iba't-ibang pagkain.
Daleng: Hindi ka ba natatakot na mabulunan ang iyong
anak?
Juling: Kaya nga nililigis ko ang mga ito, Gusto mo bang
subukan?
Talakayinang kuwento samalaking grupo sa pamamagitan
ng mga katanungang sumusunod:
Step 2:
I!'
I
I
I"
D
I
g
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Step3: Pagkatapos mahikayat ang mga ina na magbigay ng
kanilang posibleng sagot. kinakailangang magawa ang
mga dapat tandaan.
1. Sino-sino ang nagsiganap sa kuwento?
2. Anu-ano c:lng pinag-usapan ng mga ina?
3. Ano ang mga paraan ng pagpapakain na ginawa ng
nanay para sakanyang anak? (Isulat sa blackboardang
mga soqot.) .
4.. Ano ang tamang edad ng bata para pasimulang
patikiminin ng pagkain?
5. Papaano dapat ibigay sa bata ang patikim ng bagong
pagkain? Ano'ng pagkain ang mabuting ibigay sa
sanggol bilang patikim?
Paalala: Sa pangalawang kuwento ang parehong ina ay
tama.
Mga Dapat Tandaan
Saedad na 4-6na buwan. ang gatas ng ina ay sapat pa
para so pangangalaga ng lumblaking sanggol.
Sa edad na 6 na buwan. kinakailangang simulan ang
pagbibigay ng dagdag no pagkain upang matugunan
ang paglaki ng sanggol.
Ang pagbibigay ng patikim no pagkain karagdagan sa
gatas ng ina mula 4-5 buwan ay maktltutulong upang
maihanda ang bata sa kanyang pagkain pagdating ng
6 na buwan.
Kahit ang sanggol ay binibigyan ng patikim na pagkain
so edad na 4-5 buwan. hindi ito nangangahulugan na
pinapalitan natin ang gatas ng ina. I>.ng gatas ng ina ay
mananatiling pagkain ng bata hanggang anim na
buwan.
60
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
1
1
1
I
I.
I
I
1
I
II
I
I
" ,
I
I
D
I
g
I
-
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Part 3:
Talakayan ng MalUiit Na Grupo
(35 minuto) ..

Step 1: Hatiin so tatlong grupo ang mga ina. (Bumilang ng 1-3.)

Step2: Gawain ng bawat grupo:
Maglista ng mga pagkain no maaaring ibigay so
kanilang anak no 4-5 buwang gulang para ipatikim
at ibigay ang dahilan kung bakit ang mga pagkaing
iyon ang napili.
Maglista ng iba't-ibang paraan ng paghahanda/
pagbibigay ng pagkaing ipapatikim so sanggol at
bakit?
Step 3: Pag-uulat ng bowot grupo so buong klase.
Step4: Talakayin so grupo ang mga ginawa so pamamagitan
ng paghahambing ng mga Iistahan ng pare-pareho at
ng magkakaiba. Tiyakin no ang mga sumusunod no
bagay ay nabanggit:
Dopot Tondoon:
Simulan ang pagbibigay ng malambot, walang lose.
masustansya at madaling matunawno pagkain fulad
ng lugaw, dilaw ng itlog, niligisno kamote, patatas 0
kalabasa (Magbigay ng halimbawa - gurnawa ng
talaan at padagdagan so mga nonay.).
Ang mga pagkain ay maaaring Iigisin, durugin 0 salain
upang ito ay madaling motunow so sanggol.
I
61
Step 5: Sabihin so mga nonay no so susunod no mga gawain.
ay pag-aaralan natin ang paghahanda ng mga
pagkaing ipapatikim so sanggol.
Part 4: Demonstrayon Sa Paraan ng Paghahanda ng
Unang Pagkaln Para Sa Mga Sanggol
Paalala sa Tagapagsanay: So nakaraang sesyon, Ipapaalala so
mga ina no magdala ng konting pagkain mula so kanilang mga
hapag.
Step I: Hatiin so 4 no grupo ang mga ina (Bumilang ng 1-4),
Ang una at ikalawang grupo ang magdedemonstrasyon.
Ang ikatlo at ika-apat no grupo ang mga tagamasid at
isasa-alang-alang ang mga sumusunod:
kalinisan so paghahanda ng pagkain
reaksyon ng sanggol (tanggap 0 hindi)
Step 2: So mga pagkaing dolo ng mga nanay. ang una at
ikalawang grupo ay maghahanda ng pagkain at
ibibigay so sanggol para tikman.
Step 3: Mga Katanungan sa Talakayan
Mga Katanungan Para sa Grupo I at 2:
1. Ano ang mga ginawa mo? Bakit?
2. Ano ang mga problema no naranasan mo sa
paghahanda ng pagkain? Sa pagbibigay ng
pagkain so mga sanggol?
3. Ano pang ibang paraan ang iyong gagawin so mga
susunod na paghahanda ng unang pagkain para so
mga sanggol? 62
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II' .
'I
I
'I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
,I
I
I
I
Mga Katanungan Para sa Grupo 3 at 4:
1. Ana ang inyang nakita?
2. Paana ma naman ito gagawin kung ikaw ay nasa
Grupa 1at2?
Katanungan Para Sa Lahat:
Anu-ana ang mga bagay no natutunan mo sa ating mga
ginawa? Papaana ma ito isasagawa sa inyang bahay?
CHikayatin ang mga nonay na magbigay ng kanilang
mga posibleng sagat at tiyakin na nabanggit ang mga
sumusunad:
DapatTandaan
Kung magbibigay ng patikim no pagkain para sa 4-5
buwang sanggal:
Simulan ang pagbibigay ng isang klaseng pagkain sa
oras.
Ibigay ang dating pagkain mga ilang araw hanggang
masanay ang bata so lasa nita.
Unti-unti ang pagbibigay ng dating pagkain at bigyan
ng ibang klaseng pagkain habang ang sanggol ay
malapit ng maging 6 na buwan ang edad.
Huwag mag-oidia kung iluwa ng bata ang pagkain.
Masasanay rinang bata sopaglunak at sa himaymay
ng mga pagkain.
Panatilihin ang kalinisan so paghahanda ng pagkain
ng batao Maghugas ng kamay. mga kagamitan sa
pagkain. gumamif ng kutsara.
Paalala: Ang mga pagkaing ibinibigay sa sanggal
baga mag-anim na buwan ay patikim lamang upang
masanay ang sanggal sa loot-lbonq lose. himaymay at
amay ng pagkain. Ang gatos po rin ng ina ang
pinakamabuti.
Step4: Pasalamatan ang mga ina so kanilang pakikilahak sa
sesyang ito.
63

Itong Self-Assesment Form ay kailangan mong isagawa (health worker)
pagkatapos ng bawat sesyon. Ito ay makakapagpatunay ng pagganap mo
sa Child Growth Lessons. Makakatulong din ito kung paano mo lalong
mapapabuti ang mga susunod na malin.
1. Bakit sa palagay mo ay mabisa ang pagsasagawa mo ng sesyon?
2. Ano'ng makakapagbisa sa iyo?
3. Paano mo magagawang mas maganda ang susunod na Child Growth
Lessons?
4. Ano'ng mga kailangan mo para lalong mapaganda?
64
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
,I
NOTES
11
,
,
,

! I
I
I
I
I
I
I
I
I
i.
'I
I
I
I
65
MGA KATANUNGAN PARA SA PAGBABALlK-ARAL
Gagamllin Para Sa Pagbaballk-aral (Sesyon 5)
1. Ayon so pag-aaraL aling grupo ng kabataan ang may pinaka-mataas
no antas ng malnutrisyon?
2. Ano ang ilan sa mga hindi magandang kaugalian so pagpapakain ng
sanggol na natuklasan sa pananaliksik na ginawa ng DOHat HKI.
3. Bakit mahalaga ang Weaning Education para sa mga ina?
4. Ano ang maaaring gawin ng health worker upang masuportahan ang
mga ina_ng batang nasa panahon ng pagbubutaw?
5. Bakit kadalasan ay nagsisimulangbumaba ang timbang ng mga batang
may edad na anim na buwan?
6. Bakit ang pagpapasuso ng gatas ng ina lamang ay pinakamabuti para
so sanggol mula pagka-anak hanggang 4-6 na buwan?
7. Bakit hindi dapat hikayatin ang mga ina na magbigay ng ibang Iikido 0
inumin sakanilang sanggol bago mag-apat hanggang anim na buwan?
8. Papaano magkakaroon ang ina ng sapat na daloy ng gatas para sa
kaniyang anak?
9. Bakit ang pagpapasuso sabote ay nagiging dahilan ng pagkakasakit at
maaaring pagkamatay ng sanggol?
10. Bakit ang sanggol na may 4-5buwan ang edad ay kinakailangang bigyan
ng patikim na pagkaing malambot, walang lasa para karagdagan sa
gatos ng ina?
11, Ano ang weaning?
12. Ano ang kumpletong complementarydien
13. Bakit ang ibang ina ay nag-aatubili sa pagbibigay ng isda at gulay sa
kanilang anak na may anin na buwan.eng edad?
14. Bakit kailangan nating pasimulan ang pagpapakain ng karagdagang
pagkain sa edad na anim na buwan?
15. Papaano ihahanda ang '1 +3' complementary food miX?
66
1
I
1
1
1
1
1
I
1
I
1
,I'
1
1
I
1
1
I
1
:1
I
II
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
16. Paano nagkakaroon ng pagtatae ang sanggol?
17, Ano'ng mga pave ang maaaring ibigay mo upang mabawasan ang
takot 0 pag-aalala ng mga nanay sa pagbibigay ng isda at gulay na
hindi kayang tunawin ng sanggol?
18, Paano natin maiiwasan ang pagtatae ng mga sanggol?
19. Bakit kailangang pakainin ang sanggol na nagtatae?
20. Bakit kailangang bigyan ng dagdag na pagkain ang sanggol na galing
sa pagkakasakit?
21. Papaano pakakainin ang mga sanggol na may sakit?
22. Paano malalaman ng ina kung ang kanilang anak ay lumalaki ng
maayos?
23. Bakit kailangan ang palagiang pagpapatimbang ng sanggol?
24, Papaano masusubaybayan ng ina ang buwanang timbang ng sanggol?
25. Ano ang nararapat gawin ng isangina kung hindi tumataas ang timbang
ng kanilang sanggol?
67
68
I
I
1
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
'I
1
1
1
I
I
ii,
II
I
II
I
;
II
I
iii
il
iii
'I
i'l
'!
!
)1
1
I
1
,I
itf 4@A;
69
, 'GROW'
Talakayan
Lara
maipaliwanag ang kahalagahan ng bawat grupa/pangkat
ng pagkain sa paglaki ng batao
tukuyin at maisalarawan ang 3 grupa ng pagkain.
Paksa: Kahalagahan ng Pagkafn At Complementary
Food Mix
Part 1: .Kahalagahan ng Pagkam
(Go, Grow, Glow Foods)
Layunin: Pagkatapas ng sesvon. ang mga ina ay may kakayahang:
Pamamaraan:
Gras : 1 1/2 oras
Materyales: Food Cards
Flipchart at markers/ blackboard at chalk
Papel at lapis
Basyang bote
fT
I
I
I
II
I
I
'I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Patakaran:
Part 1: pagbabalik-Aral ng Sesyon 5
(15 minuto)
Step 1: (Kinuha so larong 'Spin A Bottle') Uupo ng pabilog ang
10hat. Iso so mga nanay ang magpapaikot ng bote so
gitna ng bilog.
Step 2: Kung kanino nakaturo ang bote pagtigil nlto. siva ang
magbabahagi ng kanyang karanasan; kailan siva
ngasimulang magbigay so kanyang anak ng iba't-ibang
uri at lasa ng pagkain. Kung hindi po maaaring bigyan
ng patikim no pagkain ang kanyang anak. itanong so
nanay ang halimbawa ng pagkaing ibibigay niya para
ipatikim at paone ang paghahanda ng mga ito.
Step 3: Ang laro ay nagpatuloy hanggang ang 8-10 nanay ay
nakapagbahagi ng kanilang karanasan.
Ipa-alaalang muli so mga nanay no kahit binibigyan ng
patikim no pagkain ang 4-5 buwan no sanggoL ito ay
hindi nangangahulugan no karagdagang pagkain. Ang
gatos ng ina ang susi para so magandang kalusugan ng
mga sanggol hanggang anim no buwang edad.
70
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
Part 2: Talakayan ng 6rupo
StepI: Hatiin ang mga nanay sa tatlong grupo.
Bigyan ng 10 minuto ang bawat grupo upang mag-isip
ng mga dahilan kung bakit kinakailangan ng mga bata
ang kumain ng lbc't-loonq pagkain. Kungkinakailangan,
sabihinsamga nanay na isulat ang mga dahilan soibaba
nito.
Step2: Pabalikin ang mga nanay sa malaking grupo. Bawat
grupo ay mag-uulat tse-tse hanggang makuha ang lahat
ng kasagutan ng grupo.
Step3: Tumawag ng ilang nanay para magbigay ng mga
pagkaing mahalaga sa mga bata at magbigay ng
dahilan kung bakit mahalaga ito.
Step 4: Gamitin ang kaalaman at halimbawa na ibinigay ng
mga nanay upang bigyan ng diin na ang iba't-ibang
pagkain ay may kanya-kanyang layunin sa paglaki
ng batao Tukuyin na may tatlong grupo ng pagkain
na higit na mahalaga para sa sanggol at mga bata
karagdagan sa pang-araw-araw na lugaw at kanin.
Gumamit ng pisara upang ipakita ang chart.
Hayaang bakante ang tapat na 'Gawain at
Halimbawa'. at gamitin ang sagot ng mga ina upang
mabuo ang chart. Halimbawang tinukoy ng nanay
ang pagkaing 'magpapalakas so aking anak,' i1agay
ito sa tapat ng GO FOODS. Ang panlaban so
impeksyon ay sagawaing GLOW. Soganitong paraan
ay hinahayaan mong matutuhan ang GO, GROWat
GLOWFOODS sa kanilang sariling pag-kakaunawa at
salita. Mula sa mga halimbawa no ipinatala natin sa
mga nanay ng bawat grupo, itapat silo kung saan
nabibilang 0 nararapat sa GO, GROW0 GLOW.
71
DAPAT TANDAAN
Pangkat ng
Pagkaln Gawain Halimbawa
Go Ginagawang masigla at gata, langis.
(Nagbibigay maiiksi ang sanggol kamote. taba
ng lakas)
LUGAW Grow Pinapalakas at pinapalaki itlog, karne.
(nagtataglay ang buto at kalamnan gatas. butong
>+
ng bitamina) ng sanggol upang gulay
0 gumapang at makatayo.
)
MALUTO Glow Tinutulungan ang berdeng
(Nagtataglay sanggol na makaiwas gulay,
ng bitamina at sa sakit tuiad ng ubo. talbos ng
mineral) sipon at pagtatae. kamote,
malunggay,
Tumutulong din upang kolcbcso.
maging makintab ang papaya
buhok. malinaw no at saging
paningin at makinis na
kutis.
Hilingin sa mga nanay na magbigay pa ng dagdag na
halimbawa sa3 pangkat ng pagkain hanggang sa lubos
na maunawaan ang GO, GROW at GLOW Foods.
Tumawag ng isang nanay na tatalakay sa kabuoan ng
mga napag-aralan tungkol sa 3 pangkat ng pagkain.
StepS: Laro
Hatlin sa dalawang grupo ang mga ina. Pumila na
magkaharap ang dalawang grupo. Kung may
sobrang isang miyembro, hilingin na siya ang maging
taga-ulat ng puntos.
72
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I I
! I
I
I
I
I
I
I
I
Isa-isang ipakita ang larawan ng pagkain. Tanunginang unang
miyembro ngTeam A kung soong pangkat nabibilang ang
ipinakitang larawan. Kapag nakasagot, 2 puntos para saTeam
A. Kung hindi nasagot, bigyan ng pagkakataon ang TeamBno
sumagot. Kung hindi po rin, muling ibalik so Team A at ang
pangalawang miyembro naman ang sasagot. Tiyakin no
malinawang pagkaing hindi po gaanong maliwanag sakanila.
Lahat ng miyembro ng grupo ay dapat magkaroon ng
pagkakataong sumagot hanggang maubos ang lahat no food
cards 0 matapos ang laro.
Step 6: KabuuangTalakayan
Itanong so mga ina kung bakit mahalagang malaman nila ang
iba't-ibang pangkat ng pagkain. Bakit mahalaga ito para so
kalusugan ng kanilang mga anak. Tanungin kung sinoso mga ina
ang makapagsasalaysay ng kabuuan ng tinalakay no 3 pangkat
ng pagkain - Go, Grow at Glow.
Mga Inaasahang Kasagutan:
Ang pagkain ay tumutulong sa paglaki ng sanggol; upang
maging masigla at maliksi ang mga bata; at tumutulong
upang maiwasan ang pagkakasakit ng batao
Ang Go foods ay nagbibigay ng init at lakas upang maging
rnosiqlo at maliksi ang batao
Ang Grow foods ay nagtataglay ng protina no
nagpapalakas at nagpapatibay ng buto at kalamnan ng
sanggol upang makagapang, makatayo at
makapaglakad.
Ang Glowfoods ay nagtataglay ng bitamina at mineral no
tumutulong upang ang sanggol ay makaiwas so
karaniwang karamdaman at sopagkakaroon ng makintab
no buhok. malinaw no paningin at makinis no kutis.
Ang kanin, kamote. osukol. langis 0 taba ng mga pagkain
ay nabibilang so go foods. '
'. Ang monggo, isdo. kame, itlog ay kabilang so mga grow
, foods.
Ang malunggay, talbos ng kamote, kalabasa at papaya
ay mula so glowfoods.
73
Lesson 2: Complementary Food Mixes
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
74
loras
Dula-dulaan
(Bigyan ng maikling pahinga 0 break ang mga nanay.
Tumawag ng 2 nanay no gaganap para so dula-dulaan
so susunod no sesyon.)
Pasalamatan ang grupo sa kanilang pakikilahok at
pakikiisa sa mga nctcpos na gawain at ipaliwanag na
sa susunodna gawain ay ang paghahanda ng pagkain
mula sa iba't-ibang pangkat upang matiyak na ang
pagkaing ibibgay sa sanggol ay ang pinaka-
rnosustonsvo.
tukuyin ang mga dahilan ng pagbibigay ng '1 + 3'
comotementorv food mix tatlong beses sa loob ng
maghapon para sa sanggol na 6 na buwan ang edad.
makapaglahad ng kahalagahan ng pagbibigay ng
complementary food mix para sa6 na buwang sanggol.
mailarawan ang isangkumpletong complementaryfaad
mix (1 + 3),
Pagkatapos ng pag-aaral. ang mga ina ay:
Oras:
Pamamaraan:
Layunin:
75 .
step 1: Pakiusapan ang 2ina no isadula ang kuwento no nasa ibaba.
/
-:

-
Tiniyakni Rosa kay Tessie no ang pagkain ay mahalaga para
so sanggol. Ipina!iwanag rin niya no pagkatapos ng anim
no buwan, ang gatos ng ina ay di no sapat, bagamot
mahalaga po rin. Idinagdag po rin niya no kailangan no
niyang bigyanl pakainin ang kanyang anak no may 6 no
buwang edcd. ng lugaw 0 kaning rnolornbot. may hinimay
no isda at malunggay, 3-5 beses maghapon dahil kailangan
nita ang dagdag no pagkain at mas maliit ang tiyan ng bata
kaysa so matanda.
Nagtanong naman si Tessie kay Rosa kung kayo nangtunawin
ng kanyang anak ang ganitong pagkain. At itinuro naman
_ ni Rosa ang paraan ng paghahanda upang ito ay modoling
motunow. Ayon kay Rosa, kailangang lutuing mabuti at Iigisin
o durugin ang malunggay upang motunow ng batao Ang
isda naman ay dapat lutuinsokaunting langisat himayin bago
idagdag ang mga ito solugaw.
Dalawang nanay ang nag-uusap. Ang unang nonay,(Rosa)
ay naghahanda pagkain para so kanyang 6 no buwang
sanggol so pamamagitan ng pagdaragdog ng hinimay no
isdaat malunggaysalugaw. Ang pangalawang nanay, (Tessie)
ay nagtataka soparaan ng paghahanda ng pagkain para sa
sanggoL dahil para so kanya ay hindi nararapat bigyan ng
malunggay dahil masyadong bata po ito. Naniniwala sivano
so ganitong edod. 6 no buwon. ay sapat no ang gatos ng ina
lamang at paminsan-minsanay lugawat sabaw.
Paalala sa Tagapagsanay: Bago magsimula ang sesvon. hilingin so
dalawang nanay no gumanap sodula-dulaan. Bigyansilo ng sapat no
oraspara so makapagsanay.
Part 1: Dula-dulaan
(15 minuto)
Patakaran:
rI
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I I
I
I------.
Talakayan sa Grupo
Step 1: Tanungin ang grupo:
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Pasalamatan ang mga nagsiganap. Itanong sakanila
kung ana ang naramdaman nila sa mga papel na
kanilang ginampanan. Ano ang pakiramdam mo
kung ikaw si Tessie? Kung ikaw sl Rosa?
7. Sa palagay ninyo. ilang beses dapat pakainin ng
complementary food mix ang bata? Bokit?
1. Ano ang nakita ninyo so dula-dulaan?
76
3. Ano ang pagkakaiba ng paraan ng pagpapakain ni .
Rosa at Tessie sa kanilang mga sanggol?
6. Ano ang dahilan at binibigyan ang 6 no buwang
sanggol ng pagkaing pambata bilang karagdagan sa
gatas ng ina?
Paalala sa Tagapagsanay: Ang talakayan ay maaari ring
gowin ng maliit no grupo kung ito ang naaangkop.
4. Alinang pipiliin mong paraan? Bakit?
5. Ano so palagay mo ang complementary food miX?
Anong klose zurl ng pagkain ang isinasama dito?
Papaano ang mga ito inihanda?
2. liang buwan ang anak ni Rosa? Ano ang ipinakakain
ni Rosa so kanyang anak? Bakit? Sumasang-ayon ka
ba? Bakit? .
Step 2:
Part 2:
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Pagkatapos na makakuha ng mas maraming sagot,
tiyakin na mabanggit ang mga sumusunod:
MgCl Depet Puntos Ne Keilengeng Bigyen-Diin:
Mahalagang bigyan ng complementary food mix
maliban sa gatas ng ina ang sanggol pagsapit ng
5-6 na buwan dahil hindi na sapat ang gatas ng
ina lamang.
Ang complementary food mixay may 4 na bahagi:
Lugaw 0 kanin + Go Food + Grow Food + Glow
Food. Ang '1 +3' ay ang isang pangkaraniwang
pagkain na dapat tonooon.tsrnulon sa lugaw at
inihandang kaunting Go Foodpara sa dagdag na
lakas. pagkaing Grow Food para sa mabilis .no
paglaki at Glow Food para panlaban sosokit.
makintab na buhok. malinaw na rnotc.ot-moklnls
-
no balat. ;:"
": ~ : ~
" ....
Ang ibig sebihin ng "I + 3" ey Lugeo + GO food +
GROWfood + GLOWfood
Ang"7 + J complementary food mix" ay dapat
ibigay sasanggol ng 3-5besesmaghapon maliban
sa gatas ng ina dahil maliliit pa ang kanilang tiyan
at kinakailangan nila ang maya't-mayang
pagpapakain.
Bawat pagkain ay dapat ihanda ng maayos.
Kinakailangan ang malinis na kamay at
kasangkapan sa paghahanda ng mga ito.
Kailangan din na ang mga pagkain ay durugin,
himayin 0 salain upang ito ay madaling matunaw.
77
Part 3: Mga Takdang Gawain
(10 minuto)
Step 1: Sabihin sa grupo na sa susunod na pag-aaral ay
magkakaroon ng pakitang-gawa tungkol sa
paghahanda ng complementary food mixes at
pagpapatikim ng mga inihandang poqkcln,
Hatlin ang mga nanay satatlong grupo. Pag-usapan ng
bawat grupo kung anong klase ng complementary food
mixang kanilang ihahanda sasusunod na takdang araw
para dito. Gamitin ang 'I + 3' recipe,
Mungkahi: Ipamahagi ang food cards upang
magkaroon sila ng kalinawan ukol sa iba't-ibang pagkain
at paano ito pcqsosomo-sornohln.
Bawat grupo ay magdadala ng mga sangkap at mga
kagamitan sa kanilang recipe. Dapat ay dalhin din ang
kanilang mga sanggol na siyang patitikimin ng kanilang
inihanda.
Tiyakinang oras at lugar ng susunod na sesyon at muling
pasalamatan ang mga ina sa kanilang pakikilahok so
mga nokorooru; pag-aaral.
78
I
I
I
I
I
--, )
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
SELF-ASSESSMENT FORM -
ong Self-Assesment Form ay kailangan mong isagawa (health worker)
pagkatapos ng bawat sesyon. Ito ay makakapagpatunay ng pagganap mo
sa Child Growth Lessons. Makakatulong din -ito kung paano mo lalong
mapapabuti ang mga susunod na aralin.
1. Bakit sa palagay mo ay mabisa ang pagsasagawa mo ng sesyon?
2. Ano'ng makakapagbisa sa iyo?
3. Paano mo magagawang mas maganda ang susunod na Child Growth
Lessons?
4. Ano'ng mga kailangan mo para lalong mapaganda?
79
NOTES
80
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
. - --..
CIl

Z
...
81
Oras: loras
Demonstrasyon
makapagpakita ng paghahanda ng isang "1 + 3 comple-
mentary food mix" recipe.
makapagpaliwanag ng kahalagahan ng pagbibigay ng "1
+ 3 complementary food mix" ng 3-5 beses sa isang crow,
makapaglahad ng mga tamang paraan ng paghahanda
ng "1 + 3 complementary food mix",
Paksa: Demonstrasyon Sa Pagtuluto Ng
Complementary Food Mix
Materyales: Pinggan, tasa. kutsorc. tinidor, saloon at mga pagkain tulad
ng kanin. lugaw, isdo. itlog, berde atmadahong gulay,
dilaw no gulay at mantika. (Ang mga ito ay dadalhin ng
mga ina no binigyan ng takda noong nakaraang sesvon.
makabubuti kung mayroong ekstrang gamit.)
Pamamaraan:
Layunin: Pagkatapos ng sesyon, ang mga ina ay inaasahang:
I
I
I
I
I
m
I
I
I
I
I
R
I
o
I
n
I
I
I
I
I
-I
-!
I
I
I
I
I
I
I
I
I
il
il
Patakaran:
Part 1: Pagbabalik-Aral Sa Sesyon 6
(15 minuto)
" ."
Step I: (Itinulad so lorong "Trip to Jerusalem") Ayusin ang mga
silyang pabilog. Ang bilang ng silyaay kailangang kulang
ng isa so bilang ng mga nanay.
Step 2: Buksan ang radyo at hayaang umikot ang mga ina sa
paligid ng mga silya. Pagtigil ng tugtug, magsiupo ang
mga ina.
Step 3: Ang hindi nakakuha ng upuan ay magsasabi ng mga
pagkain at tutukuyin kung ito ay Go, Growat Glow. Kung
tama ang scoot. magpapatuloy siva so pagsali. Kung
mali ang scoot. aalisin siva at babawasan ng isang silya.
Step 4: Magpapatuloy ang paglaloro hanggang so 1-2 no lang
ang natira so mga ina.
Paalala sa Tagapagsanay: Kung walang silya, gumamit
ng ibang poraan tulad ng pagguhit ng bilog so sahig
bilang tigilan. Burahin ang bilog so bawat nonay no
aalisin. Ang bilang ng bilog no guhit ay dapat palaging
kulang ng isa kaysa so bilang ng mga kosoIi.
82
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
Part 2:
I
:1
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Paghahanda ng Complementary Food Mix
(25 minuto)
rf
Step 1: Tumawag ng 3 voiunteet tvx nanay, isa so bawat grupo
bilang tagamasid. O-obserbahan nila ang paraan ng
paghahanda at ang mga sangkap no ginamit.
Pagkatapos, babalik silo so malaking grupo upang
magbahagi ng kanilang obserbasyon ang mga
.tagamasid.
Step2: Bawat grupo ay maghahanda ng kanilang resipe.
Pagkatapos maihanda ang mga pagkain, bawat grupo
ay magpapaliwanag ng kanilang resipe at paraan ng
paghahanda. Ang mga tagamasid ay magbabahagi
ng kanilang obserbasyon 1010 no sa kalinisan at ang mga
sangkap 0 sahog no ginamit, paano ang mga ito
inihanda so paraang madaling kainin ng mga sanggol.
Kung nais ng ina, maaari nilang ipatikim ang mga
pagkaing inihanda sa kanilang onok,
83
Part 3: Talakayan ng Grupo
(15 minuto)
Step 1: Tanungin ang mga taga-masid:
1. Anong nakita mo?
2. Paano inihanda ang mga pagkain?
3. Ano ang ginagawa ng mga ina upang ang mga
pagkain ay maging moovos/torno para sa kanilang
anak?
Tanungin so mga ina ang mga sumusunod:
1. Bakit mo napili ang mga sangkap na iyong ginamit?
Sinunod ba ng bawat grupo ang 'I + 3' resipe? Kung
00, bakit? Kunghindi, bakit hindi? Babaguhin ba ninyo
ito sasusunod? Pccno? .'
2. Ano ang mga iba't-ibang paraan na nakita/napansin
,
so paghahanda ng pagkain (himay, Iigis, at iba pa.)?
3'. Ano ang iba pang halimbawa ng resipe na naiisip
ninyo?
4. liang beses so maghapon dapat ibigay sa sanggol
ang "1 +3' complementary food mix? Bakit?
84
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
!I
,I
I
I
I
I
I
I
I
Step2: Buod ng Talakayan
Pokiusopon ang isa sa mga ina na magbigay ng buod
tungkol sa paraan ng paghahanda ng pagkain sa
pamamagitan ng paggamit ng "1+ 3" resipe.
Mga Dapat Tandaan:
Hakbang sa paghahanda ng "I + 3' complementary food
mix:
Kumuha ng isang kutsarang ulam at, gulay mula sa
pagkain ng pamilya.
Mas mainam na ihalo ang lugao 0 kanin sa ulamat gulay
na niluto sa langis 0 mantika 0 gata upang maging
malusog ang sanggol.
Gawing malambot at madaling matunaw ang pagkain
ng sanggol sa pamamagitanng pagsala. pagdurog.
paghimay at pagtadtad at iba po,
Makapaghahanda kayo ng mas mabuting patikim na
pagkain sa paraang paghalo-haluin ang mga pagkaing
nagmula sa 3 grupo ng pantulong na pagkain:
GOFOODS: Tagapagbigay ng init at lakas
GROWFOODS: Tagapagbuo 0 maprotinang pagkain
GLOWFOODS: Tagapagsaayos at tumutulong laban sa
impeksyon at sakit
Isama/idagdag ang mga inihandang sangkap/pagkain
sa lugao (" 1+ 3"),
Tandaan!! Kung walang pagkain/sangkap na nagmula sa
isa sa 3 grupo. rnos mainam na magbigay ng kahit alin sa
mga pagkain mula sa hapag kaysa kanin 0 lugao lang 0
may sabaw lamang,
85
Paalala: Ang mabuting meryenda para sa isang sanggol/ bata
ay dinurog no prutas tulad ng saging at papaya
I
I
I
I
I
I:
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I

1. lugae + itleg + ginisang talbes ng kamete (tinadtad)

86
2. lugae +tinelang isdo + sitae (ligis)
MGA HALIMBAWANG RESIPE:
3. lugae + hinimay no isda + ginisang dahen ng
malunggay (tinadtad)
Ang tiyan ng sanggel/bata ay mas maliit kaysa so
matanda. kayo ang bata ay di makakain ng singdami
so kinakain ng matanda so isang kainan. Kailangan ng
sanggel ay dagdag no lokos. kayo kinakailangan ang
unti-unti at maya't-mayang pagbibigay ng "I + 3"
complementary food mix, 3-5 beses maghapen bilang
karagdagan so gatos ng ina upang makatiyak no
nakakakuha siva ng sapat no sustansya.
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
SELFASSESSMENT FORM
Itong Self-Assesment Formay kailangan mong isagawa (health worker) pagkatapos
ng bawat sesyon. Ito ay makakapagpatunay ng pagganap mo so Child Growth
Lessons. Makakatulong din ito kung paone mo lalong mapapabuti ang mga susunod
no aralin.
1. Bakit so palagay mo ay mabisa ang pagsasagawa mo ng sesyon?
2. Ano'ng makakapagbisa so iyo?
3. Paano mo magagawang mas maganda ang susunod no Child Growth
Lessons? .
4, Ano'ng mga kailangan mo para lalong mapaganda?
87
NOTES
88
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
o
I
o
I
D
I
D
I '
D
I
o
I
o
I
o
I
o
I
0,
I
o
I
g
I
g
I
I,
I
I
I
I'
I
I'
I
I
I
I
I
en

z
co
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Paksa: Pag-lwas sa Pagtatae at Pagpapakaln sa
Maysakit
Paalala sa Tagapagsanay: Maraming paraan kung papaano
nagkakasakit ang mga bata ngunit ang isang karaniwan at
madaling maiiwasang sakit ay angpagtatae. So sesyon no ito,
gusto noting bigyan diin ang kahalagahan ng patuloy no
pagpapasuso at kalinisan so paghahanda at pagbibigay ng
mga karagdagang pagkain upang maiwasan ang pagtatae.
89
Action Song (To Tune of Planting Rice) :
Iovo'v (aksyon) ako'y gayahin 3beses at gagayahin kita
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
.: -.,:;.
,- -'
-;
<.
nagmamasa
nagbabayo
naggagayat
nagpapakain
90
Pagkakasaklt ng mga Sanggol
(Pagtatae)
Aksyon 1:
2:
3:
4:
,'.1 1/20ras '." .,:
.. ' ..
" ..
kumilala ng kahalagahan ng patuloy no pagpapasuso sa
panahon ng pagkakasakit pagkatapos rncqkosoklt.
isa-isahin ang karaniwang dahilan ng pagtatae so mga bata
at papaano ito moilwoson,
. ;..
kumilala ng kahalagahan ng pagbibigay so bata ng
eksakstong pagkain maw-maw so loob ng isang Iinggo
pagkagaling so pagkakasakit upang punan ang
nawawalang lakas so panohon ng pagkakasakit
Step 1: Tawagin ang isang nanay no mongunguna sa isang action
song,
, ,
Part 1: '(Icebreaker)
(10 minuto)
PaTakarann:
- \ . .
'.
Materyales: :.Lorowcri ng rnolusoq at.fnoy;sakit na bator.dahilan at pag-
'. iwassa pcqtctce. . .
.'. :......., "
Pamamaraan: Talokoyan
r pir::ture Cards
Layunin: Pagkatapos ng sesvon. ang mga nanay ay kailangang:
Oras:
Unang Leksiyon:
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Part 2: Balik-Aral Sa Sesyon5
t .:;.
Itanong kung sino so mga ina ang honda at nagbigay no ng
complementary food mixso kanilang anak mula so mga nakalipas
no sesvon, Anong masasabi nila so kanilang ginawa? Anong mga
pagkain ang ginamit? Nagustuhan ba ng mga bata? Gaano
kadalas ang pagbibigay so loob ng isang araw?
Opsyon: Maaari rin gumamit ng ibang paraan tulad ng laro gaya
ng ginawa so Sesyon2 (Pagpapasa ng Ballpen) so pamamagitan
ng mga katanungan base so Sesyon4 at 5.
Part 3: Talakayan/Pagpapares-pares ng Larawan
(45 minuto)
Step 1: Idikit ang larawan ng malusog no bata at batang
nagtatae.
91
Igrupo ang mga ina no may 5-6 no miyembro.
Tatalakayin ng grupo ang mga sumusunod no tanong:
1. Bakit nagkakasakit ng pagtatae ang mga bata?
2, Ano ang ilan so pamamaraan upang maunawaan
ang pagtatae ng mga bata?
Bawat grupo ay magbabahagi ng kanilang mga
kasagutan, so talakayan so buong klose, Pangunahan
ang talakayan ng grupo tungkol so kanilang kasagutan.
Sumasang-ayon ba ang 10hat? Di-sumasang-ayon?
Bakit?
Step2: Ipamahagi ang mga larawan so mga ina (hindi lahat ay
magkakaroon ng larawan).
Tumawag ng isang may hawak ng larawan ng mga
dahilan ng pagtatae at idikit so unchon, Ipaliwanag
kung papaano ang nasa larawan ay nagdudulot ng
pagtatae.
Itanong kung sino so mga ina ang may hawak ng
larawang nagpapahayag kung paano maiiwasan ang
sanhi ng pagtatae no unang naidikit. Idikit so tapat ng
larawan ang dahilan ng pagtatae at ipaliwanag-kung
paano maiiwasan ang pagtatae,
Itanong so grupo ang mga sumusunod:
1, So anong pcrocn. so akala ninyo, magiging madali
ang pagpapanatili ng ganitong kaugaliang
pangkalusugan?
2, Ano ang maaaring gawin so, bahay upang ang
inyong mga anak ay makaiwas somaruming bagay/
laruan gaya ng nasa larawan?
Ulitin ang pagkakasunod-sunod no mga gawain
hanggang so lahat ng paris ng larawan ay maidikit avon
so dahilan at poq-lwos.
92
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I I
I
,I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Part 4: Pagpapakaln Sa Sanggol Na May Sakit
Paalala sa Tagapagsanay: /paa/a/a so mga ina no kung minsan
so kabila ng maayos at magandang pag-aa/aga so ating mga
anak ay nagkakasakit po rin silo. Ngayon, tingnan naman natin
kung papaano ang pagpapakain so ating mga anak kung sila'y
maysakit.
Step1: Dula-Dulaan
Tumawag ng dalawang pares na nanay at bigyan ng
sitwasyon upang isadula.
Unang Pareha: Dalawang nanay ang nag-uusap. Isa sa
kanila ay may anak na 9 na buwan na may
lagnat. Sabaw lamang ang kanyang
ibinibigay at paminsan-minsan lamang
niya pinasususo lolo na ngayong ito ay may
sakit. Ang ikalawang nanay naman ay
sumangayon na ang batang may sakit ay
hindi dapat pakainin ng iba maliban sa
sabaw.
Ika-2 Pareha: Dalawang ncnov ang nag-uusap. Ang
isang nanay ay may anak na may 9 na
buwan at ito ay may sakit. Sila ng isapang
nanay ay nag-uusap tungkol sa sanggol.
Sinabi niya na kahit may sakit ang kanyang
anak at walang ganang kurnoln. sinisikap
niya itong pakainin ng pagkaing
malambot gaya ng lugaw at itlog at
pinapadede niya ito ng mas malimit. Ang
ikalawang nancy ay surncnq-ovon sa
kanya.
93
Step 2: Pasalamatan ang nagsiganap. Pangunahan ang
talakayan sa pamamagitan ng sumusunod na mga
tanong:
1. Sino sa mga nanay ang sa palagay ninyo ay tama
angginawa?
2. Kailangan ba ng bata ang pagkain kung siva ay may
sakit? Bakit? Bakit hindi?
3. Ano ang mga kahirapan 0 sagabal na maaari.nating
maranasan sa pagpapakain sa batang may sakit?
Ano ang maaari nating gawin sa ganitong
kalagayan?
4. Ano ang mga naging karanasan mo sa isang batang
may sakit? Paano siva muli naging malusog?
5. Anong mga pagkain ang mabuti para sa may sakit
na bata?
6. Ano ang Han sa paraan na makakatulong upang ibalik
ang timbang na nawala sa kanya habang siva ay
may sakit?
Mga Dapat Tandaan:
Kailangan ng may sakit na sanggol ang pagkain
upang may panlaban sa sakit.
Gawing madalas ang pagpapasuso ng gatas ng
ina.
Kung ayaw kumain ng sanggol, madalas at
pakonti-konti itong bigyan ng pagkaing malambot
at maingat na inihanda tulad ng lugaw na may
kasamang hinimay na isda, malasadong itlog na
magugustuhan ng sanggol.
Pagka-galing sa sckit. tiyakin na ang sanggol 0
bata ay mabigyan ng dagdag na pagkain upang
mapun-an ang nawalang timbang 0 lakas sa
panahon ng pagkakasakit.
94
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
I
Step 3: Buod ng Talakayan
A. Tumawag ng isang ina upang ilahad ang
mahalagang bagay no dapat tandaan nang so
ganoon ay maiwasan ang pagtatae ng mga sanggol.
B. Tumawagng isa pang nonay upang maglahad ng
mahalagang bagay no dapat tandaan so
pagpapakain ng batang maysakit.
Paalala sa Tagapagsanay: Ipa-alala so mga nanay no
dalhin ang Growth Chart ng kanilang mao anak so
susunodno sesyon.
95
SELF-ASSESSMENT FORM
Itong Self-Assesment Form ay kailangan mong isagawa (health worker)
pagkatapos ng bawat sesyon. Ito ay makakapagpatunay ng pagganap mo
sa Child Growth Lessons. Makakatulong din ito kung paano mo lalong
mapapabuti ang mga susunod na aralin.
1. Bakit sa palagay mo ay mabisa ang pagsasagawa mo ng sesyon?
2. Ano'ng makakapagbisa sa iyo?
3. Paano mo magagawang mas maganda ang susunod na Child Growth
Lessons?
4. Ano'ng mga kailangan mo para lalong mapaganda?
96
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
NOTES
97
'I
I
I
I
I
\1
, '
II
I
I
!
I
II
T
i
I
I
I
I
,
I
I
Ii
I
I'
I
I
I
o
I ,
99
Talakayan ng Grupo
Paksa: Paano Lalaki Ng Malusog Ang Inyong Anak?
Layunin: Pagkatapos ng sesvon. ang mga ina ay inaasahang
magkakaroon ng Kakayahang:
tukuyin ang mga sanhi ng pagbaba ng timbang ng sanggol.
magamit at maunawaan ang growth monitoring chart.
maipaliwanag ang kahalagahan ng pagsubaybay so
paglaki ng sanggol.
markahan at mabigyan ng kahulugan ang growth monitor-
ing chort ng kanilang sanggol.
Pamamaraan:
Materyales: Growth Monitoring Chart no pi noloki
Timbangan
Growth Monitoring Chart ng bata
Pentel pens, Manila paper
Larawan ng dalawang bata
Oras : 1 1/2 oras
I
I
I
I
I
II
I
!I

I
il

:1
I I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
PaTakaran:
Part 1: Balik-Aral ng mga Nakaraang Aralin
(20 minuto)
Step 1: Hatlin sa dalawang grupo ang mga ina.
Step2: Bigyan ng tig-iisang manila paper ang bawat grupo ng
mga ina na magguguhitan.
Step3: Bawat isang miyembro ng grupo ay guguhit ng dalawang
simbulo/sagisag na maglalarawan ng natutuhan sa
pagdalo ng nakaraang pag-aaral at ipaliwanag ang ibig
sabihin ng ginawang simbulo.
Step4: Bawat grupo ay pipili ng tagapag-ulat na magpapakita
ng kanilang ginawa sa buong klase.
100
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
'I
I
I
I
I
I
II
I
'I
I
I
I
I
I
I
Part 2: Larawan )ngTalakayan ng Larawan
(20 minuto
Step 1: Ipa-alala so mga nanay no so mga nakaraang sesyon
ay nalaman natin kung papaano mapapanatiling
malusog ang sanggol so pamamagitan ng
pagpapasuso ng gatos ng ina at tamang kaugalian so
pagkain at iba po. Pero papaano ba ang tamang
sukatan ng paglaki ng mga bata?
Step2: Ipakita so mga ina ang larawan ng dalawang bata no
magkasing-edad no magka-iba ang paglaki. Itanong
ang mga sumusunod:
1. Ano ang nakikita ninyo so larawan?
2. Ano ang kanilang pagkakaiba? Bakit so palagay
ninyo ay may pcqkokolbo?
3. Paano mo masasabing maayos ang paglaki ng inyong
anak 0 ana ang gagawin mo upang malaman kung
lumalaki ang inyong anak?
101
Ilvokin na ang mga sumusunod ay mabanggit:
Dapat Tandaan:
Ang batang lumalaki ng tama ay malusog. Kung
sapat ang pagkain ng batao tuloy-tuloy ang
kanyang paglaki at nadaragdagan ang kanyang
timbang bawat buwan.
Hindi malusog ang bata kung siva ay mabagal sa
pagtaas ng timbang kaysa iba 0 kaya ay hindi
nagbabago ang timbang 0 patuloy na bumababa
ang timbang.
Timbangin buwan-buwan ang inyong anak upang
malaman kung siva ay patuloy na tumataas ang
timbang.
Part 3: Growth Chart
(50 minuto)
step 1: Ipa-alala sa mga ina na saSesyon2 ay nagtimbang tayo
ng mga batao Sabihin sa kanila na muling titimbangin
ang kanilang anak ngunit mahalagang pag-aralan natin
kung ana ang Grmvth Monifroting Chartot ana ang gamit
nito. Tanungin ang mga nanay kung sino sa kanila ang
makapagpapaliwanag ng tungkol sa chart.
102
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Step 2: Ipakita ang malaking larawan ng Growth Chart, Tiyaking
malinaw ang visual aid, Tanungin kung sino sa mga
nanay ang makapaglalarawan ng pagmamarka ng
timbang at makapagpapaliwanag ng tungkol sa chart.
1, Ano ang sinasabi sa atin ng mga bilang na nasa
kanang bahagi ng chart?
2, Ano naman ang sinasabi ng mga bilang na nasa
ibabang bahagi ng chart?
3, Ano ang sinasabi ng dalawang guhit na bumabagtas
sa chart?
Step3: Ipakitci ang pagma-marka ng timbang ng apat na
sanggol na may edad 7buwon. (Gumamit ng iba't-ibang
kulay ng chalk 0 pentel pen:)
1. Child A: 0 buwan 3,2 kilos; 1buwan 3,7 kilos; 2 buwan
4.6 kilos; 3 buwan 5,2 kilos; 4 buwan 6.9 kilos; 5 buwon
7.7kilos; 6 buwon 8,8kilos, . .
2, Child B: 0 buwan 3.2 kilos; 1buwan 3.9 kilos; 2 buwan
4.6 kilos; 3 buwan 5, 1kilos; 4 buwan 4.8 kilos; 5 buwan
4.2 kilos; 6 buwan 4.4 kilos,
3. ChildC: 0 buwan 3.2 kilos; 1buwan 3,5 kilos; 2 buwan
4,5 kilos; 3 buwan 5,5 kilos; 4 buwon 5.5 kilos; 5 buwan
5,5 kilos; 6 buwan 5.5 kilos.
4. Child D: 0 buwan 3,2 kilos; 1buwan 3.5 kilos; 2 buwan
'4,5kilos; 3 buwan5.5 kilos; 4 buwan 6 kilos; 5 buwan 5.5
kilos; 6 buwan 5.5 kilos, .
Itanong ang mga sumusunod sa pagtalakay:
1. Anong masasabi ninyo satimbang ng Bata A? Anong
ibig sabihin nito? Kung ikow ang ina ng batang ito,
ana ang gagawin mo?
2. Anong masasabi ninyo satimbang ng Bata B? Anong
ibig sabihin nito? Kung ikawang ina.ng batang ito,
ano ang gagawin mo? .
3, Anonq masasabi ninyci satimbang ng Bata C? Anong
ibig sabihin nito? Kung ikaw ang ina ng batang ito,
ano ang gagawinmo?
103
Step 4: Ipalabas so mga nanay ang Growth Chart ng kanilang
anak. Magsanay ng pagmamarka ng timbang.
Timbangin ang bata upang malaman ang kasalukuyang
timbang. Idugtong ang nakaraan sopangkasalukuyang
timbang.
Step 5: Talakayin so mga nanay ang Growth Chart ng kanilang
anak so pamamagitan ng:
4. Anong masasabi ninyo sotimbang ng Bata D? Anong
ibig sabihin nito? Kung ikaw ang ina ng batang ito,
ano ang gagawin mo?
Dopot Tondoon:
Ang guhit pataas ay nangangahulugan ng
maayos no paglaki at tumataas no timbang.
Ang timbang ay dopat no makita so pagitan ng
dalawang guhit no kurabada. Kung ang timbang
ay nasa ibabang bahagi ng chart, ito ay
nangagahulugan no ang bata ay kulang so
timbang at dopat ikabahala.
Ang guhit no walang pagbabago ay dapat
ikabahala dahil ang bata ay hindi tumataas ang
timbang. Ang guhit no pababa ay tiyak no
panganib. Kahit no ang timbang ay nasa pagitan
ng dalawang guhit. tandaan no ang pagbaba ng
timbang ay dapat ikabahala.
1. Anong masasabi moso direksiyonng paglaki ng iyong
anak avon so kanyang growth monitoring chart?
2. Anong iyong naramdaman? Bakit?
3. Paano mapapabuti 0 mapapanatili ang paglaki ng
iyong anak?
104
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
r
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Mgo Dopot Tondoon:
Dapat ipatimbang ng mga nonay ang kanilang
anak buwan-buwan so panahon ng weaning pe-
riod upang magkaroon ng buwanang tala ang
kanyang Under Five Chart. Mas madaling makita
o mapansin kung ang bat a ay tumataas 0
bumababa ang timbang.
Ang chart ay parang mapa na magsasabi so atin
kung ang bata ay nasa tamang daan ng
kalusugan 0 nangangailangan ng higit no
pagkalinga.
\
Karaniwan, ang batang malusog ay tumitimbang
I / ng 3 kilo pagka-anak. Kung lumalaki siyang
malusog, madodoble ang kanyang timbang
pagsapit ng 5 buwan at triple naman pagsapit ng
1taon.
Dapat ipatiinbang ng nanay ang kanyang anak
no may edad no 1-3 taon tuwing ikatlong buwan.
Magkakaroon ng pagkakataon no gumawa ng
paraan ang mga ina so kalusugan ng kanilang
anak avon sa direksiyon ng linya.
Step 6: Tumawag ng isa0 dalawang nonay upang magbigay
ng buod ng natutuhan nila mula so sesyong ito.
Paalala so .Tagapagsanay: Magkaroon ng kasunduan
no sila ay magkakaroon ng pagtitimbang buwan-buwan,
halimbawa tuwing unang Biyernes at hindi kung .orow
lang ng pagbabakuna.
105

Itong Self-Assesment Form ay kailangan mong isagawa (health worker)
pagkatapos ng bawat sesyon. Ito ay makakapagpatunay ng pagganap mo
sa Child Growth Lessons. Makakatulong din ito kung paano mo lalong
mapapabuti ang mga susunod na aralin.
1. Bakit sa palagay mo ay mabisa ang pagsasagawa mo ng sesyon?
2. Ano'ng makakapagbisa sa ivo?
3. Paano mo magagawang mas maganda ang susunod na Child Growth
Lessons?
4. Ano'ng mga kailangan mo para lalong mapaganda?
106
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I.
'.
I
I
I
I
I
I
I
I
NOTES
107
I
I
I
I
I
,I
!I
i
'I
II
i
!
I
!
I
I
I
I
II
Ii
I !
I
I
n
I
I
I I
I
I
I
I I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Paksa: Paglakl at Pag-unlad ng Bata
[Child'sGrowthMilestonesJ
lavunln: Pagkatapos ng sesyon ang mga ina ay may kakayahang:
tukuyuin ang iba't-ibang yugto ng paglaki at pag-unlad ng
batao
mailarawan angmga katangian ng lumalaking bata sa bawat
yugto ng kanyang buhay: Q-4Iinggo, 1-4na buwan,4-8 buwan.
8 buwan- 1toon. 2-3 taon. 3-4 na tcon. 4-5 taon
magbigay ng nararapat na hakbang sa mga ina upang
makatulong sa pag-unlad ng bata/gawain avon sa edad ng
batao
Pamamaraan: Talakayan sa Grupo
Workshop
109
I
110
Step2: Ipakita so mga ina ang talaan.
Step 1: Hatiin so tatlong grupo ang mga ina.
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
GIOWlhMilestones of the Child
Ipaliwananag so nonay no ang talaan ay nahahati so 2
bahagi. Unang Pitak ay ang iba't-ibang edad ng bata at ang
ikalawang Pitak ay naglolaman ng mga katangian at pag-
unlad ng bata so iba't-ibang agwat ng edad no nasa unang
pitak. Ang mga ina ay magbubuo ng ikalawang pitak.
Step3: Bigyan ang bawat grupo ng kopya ng tctoon. Tatalakayin ng
bawat grupo ang mga katangian at pag-unlad ng kanilang
mga anak so pamamagitan ng paggamit ng toloon, Hikayatin
ang mga nanay no isipin nila ang kanilang sariling anak at
ang ibang mga batang kilala nila. Ano ang mga bagay no
kayo nilang gawin so ganitong edad.
Pan1:
Patakaran:
. Matervales: Talaan
Manila Paper
PentelPens
Babasahin ukol so katangian ng batang lumalaki.
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
I
Halimbawa: 1-4buwan- Nakakahawak no ng mga bagay'
ang mga sanggol.
8-12 buwan - Nakakapaglakad no ng may alalay.
Nakakapagsalita no ng ma-ma, da-
da.
Ipaalamso mga grupo no kinakailangan nilang motapas ang gawain
so loob ng 20 minuto.
Step 4: Pag-uulat ng natapos no gawain.
Step 5: Hilingin so mga nanqy no mag-ulat ng kanilang natapos no gawain.
Tipunin ang mga ulat ng iba pang nonay at gumawa ng talaan mula
dito at isama/idagdag ang iba pang ulat mula so ibang grupo. Isulat
ang magkakahawig /magkatulad so isa pang talaan.
Step6: lasagawa ang mga gawain so pamamagitan ng mga sumusunod
no katanungan:
1. Ana ang nararamdaman mo ukol so gawaing ito?
2. Anong natutuhan mo so gawaing ito?
3. Paano ito naka-apekto so iyo? Bakit?
4. Bakit mahalaga no malaman natin ang pag-unlad so paglaki ng
bata?
5. Anong maitutulong rno so iyong anak upang magkaroon siva ng
kakayahang magawa ang mga nararapat para so iba't-ibang
agwat ng edad?
Step 7: lIahad ang mga bagay no dapat tandaan. (Ito ay maaaring ibigay
bilang handout.)
1-
Mga Dapat Tandaan:
Ang pag-unlad ng bata ay isang tuloy-tuloy no proseso no
nagagonap so bawat yugto.
Ang pag-unlad ng bata ay isang magandang proseso.
Bawat bata ay may kakayahan kayo pare-pareho ang pag-
unlad. May mobilis at may mabagal. Ang mahalaga ay
matutukan notin siloat matulungan so kanilang paglaki at pag-
unlad.
Karamihan so mga bata ay nagpapakita ng iba't-ibang
katangian so bawat yugto ng kanilang paglaki.
111
I
Pagkapanganak - tulog kadalasan
hanggang 1buwan - ibinabaling ang ulo so kaliwa at kanan
C@:J
paminsan-minsan
- tumitinginpaminsan-minsansamga bagay no
may layong 6-8pulgada
I
Edad
1-4na Buwan
6A-G/" ...
/'
4-8Buwan
8 Buwan-l loon
Kaugalian
mas kaunti no ang itinutulog kaysa dati
sinusundan ng tingin ang mga bagay no
gumagalawng marahan no may layong 8-12
pulgada
nagsisimula ng makinig at bumaling so
pinagsimulan ng tunog
isinusubo ang mga bagay so kanyang bibig
nagsisimulCl_ng ngumiti
nakakapag-ingay kapag masaya
tumitinginsomga bagay no may layong 2piye
patuloy nang nakikinig so iba't-ibang tunog
at hinahanap ang pinanggalingan nito
umaabot at humahawak so mga bagay no
may layong 3-8pulgada so kanya
nagsisimula nang dumapa
nagsisimulanang gumapang so edad no 6-7
buwan
nakakaupo no nang may alalay at
nagsisimula ng umupo so kanyang sarili ng
walang alalay so loob ng isang minuto so
edad no 6-8buwan
nakikilala no ang nanay at ang pangunahing
tagapag-alaga at ibang miyembro ng
pamilya sopamamagitan ng ngiti
nagsisimulanang gumaya somga simpleng/
payak no gawain (pagbukas at pagsara ng
kamay)
sinusubukannang kumaing mag-isa soedad
no 7-8 buwon
notutuwa no siyang mokipaglaro ng taguan
nag-uumpisa nang bumigkos ng mga pantig
gayo ng mama, dada
may kokoyahan nang mamulot ng maliliit no
bagay tulad ng butil ng bigas
isinusuot ong konyang doliri so mga butos:
isinusubo ang mg bagay so kanyang bibig
nog-uumpiso nang umokyot somga hagdon
at matotoas no lugar so edad no 8buwon
112
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
1-2Taon
2-3Taon
nangangalabat no soedad no ~ 12buwan
ipinapakita ang pagmamahal so
pamamagitan ng paghalik at pagyakap
kung hinihiling
maraming bagay no ang ginagaya
naglalaro no ng mga bagay no may iba't-
ibang hugisat anyo
nakakaunawa no ng mga solita gaya ng
mama at papa
potuloy no nasisiyahansopanonood somga
tao, pagmamasid so mga bagay, pakikinig
so musika at iba pang tunog at potuloy no
inaalam ang mga bagay-bagay
nakakabukas at nakakapagsara no ng mga
pinto, nakakapag-alis at nakakapag-balik ng
mga bagay somga lalagyan
nakakahawak no ng toso. gumagamit ng
kutsara so pagkain ngunit mas gustong
pinupulot ang rnolllilt at pira-pirasong
pagkain sopamamagitan ng daliri
nakakaguhit no ng linyang pababa so
pamamagitan ng lapis at krayola so edad
ng 13-15 buwan
nakakahakbang no ng walang alalay so
edad no 12-15 buwan ngunit sopasimula ay
nangangailangan nang mag-aakay so
kanya
nakakatingkayad sosahig so edad no 11/2
toon
nagsisimulang tumakbo so edad no 2 taon
nagiging lvokin. marunong magsabi ng
. "ayaw" at "hindi"
naglalarong mag-isa ngunit hindi nagtatagal
soisang aktibidades
nagsisimulang tumingin so mga lorowcn.
aklat at nakakakilala so edadna dalawang
taon
magaling nang tumakbo
gustong magsagawa ng mga bagay para
sosarili
mahilig magpapansin at gustong-gustong
makinig ng mga kuwento tungkol so mga
bata at sokanyang sarili
nasisiyahang makipaglaro soibang bata
gumagamit ng maiklingpangungusap gayun
din ng isa-isangsolita
113
I
Step 1: Hilinginsamga nanay na bumalik sa kanilang dating grupo,
Step 2: Hilingin samga nanay na pag-uusapan/talakayin kung anong
mga loruon ang kanilang ibinibigay sa mga bata ayon Sa
kanilang edad. r -
114
I
I
I
I
I
I
-I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
matatag na ang pangangatawan(tumatakbo,
nagsasayaw, lurnulukso. umaakyat, atbp.)
mayroon ng magandang ugnayan ang iba't-
ibang bahagi ng katawan, ngunit hindi katulad
ng isangmatanda
mahilig samga lorong gumagalaw
nagsisimulang magpatawa, nasisiyahang
makarinig at magpahayag ng nakakatuwang
istorvoat natutuwa kung ang kanyang biro ay
nagugustuhan ng iba
nagiging matatas magsalita; malay sa
paglalaro, nagtatanong ng walang
katapusang mga katanungan
malikot na - turnotokbo. lumuluksoat iba pa
nagdadamit, kumakain at naghuhugas ng sarili
- rnahusaynang magsalita maliban sailang mga
salitang mahirap bigkasin, mahilig magtanong
- nakakakilala ng pagkakaiba ng mga kulay
nagsisimula ng gumawa ng sarili, gustong
sumubok ng iba't-ibang paraan
ginagamit c:ing kanyang imahinasyon sa
paglaloro
- gumagamit ng lapisat krayola sa pagsulat
3-4Taon
}
4-5Taon
Pari 2:
I
, II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Step 3: Pag-uulat ng bawat grupo. Bawat grupo ov maglalarawan ng
mga laruan na kanilang natukoy at kung paano ang mga ito
ay nakakatulong sa pag-unlad ng kanilang anak.
Step 4: Talakayin ang mga gawain sapamamagitan ng mga sumusunod
no katanungan:
1. Anong masasabi mo sakatatapos no gawain?
2. Sa palagay mo. alin sa mga laruang nabanggit ang
magugustuhanng mga bata?
3. Alinsamga laruang ito ang gagawin mo?
Takda: Gawin ang laruang iyong napili mula sa listahan. Dalhin
ang nasabing laruan sa susunod na pagkikita. Maging
handa na ipaliwanag kung paano ito ginawa at anong
bagay ang isina-alang-alang sa paggawa nito.
115
I
2. Ano'ng makakapagbisa sa iyo?
4. Ano'ng mga kailangan mo para lalong mapaganda?
1. Bakit sa palagay mo ay mabisa ang pagsasagawa mo ng sesyon?
SELF-ASSESSMENTFORM
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
116
'.'
3. Paano mo magagawang mas maganda ang susunod na Child Growth
Lessons?
Itong Seff-Assesment Formay kaRangan mong isagawa (health worker) pagkatapos
ng bawat sesvon, Ito ay makakapagpatunay ng pagganap mo sa Child Growth
Lessons, Makakatulong din ito kung paano mo lalong mapapabuti ang mga susunod
na oroun,
I
I .
I
NOTES
,
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
117 .
I
I
I
I
I
I
I
'I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
REFERENCES
Akre, James, Infant Feeding: The Physiological Basis, WHO, Geneva,
1991
Cameron, Margaret and Yngve Hofvander. Manual ofFeedingInfants
and Young Children, Oxford, Oxford University Press, 1983,
Community Based Planning and Management of Nutrition Program:
Rural Health Midwife Nutrition Guidebook, The Nutrition Service, De-
partment of Health, October 1991,
Crone, Catherine D, and Carman. Sf. John Hunter, From the Field,
World Education, New York, 1980,
Facts for Ufe: A Communication Challenge, UNICEF, New York, 1968,
Jelliffe, D,B" Infant Nutrition Inthe SubtroplcsandTropics, WHO, Geneva,
1968,
Mitzner, Karen, Nevin SCrimshaw, and Robert Morgan; Improving the
Nutritional StatusofChildren During the Weaning Period: AManual for
Pollcymakers, Program Planners and Fieldworkers, MIT, 1984.
Nutrition Leamlng Packages, Joint WHO/UNICEFNutrition Support Pro-
gram, World Health Organization, 1989,
Ortlgas, Carmelita D.. GroupProcessAndTheInductive MethodTheory
and Practice In The Philippines, Ateneo de Manila University, Loyola
Heights, Quezon City, 1990
Weaning From Breastmllk To Family Food: A Guide For Health And
Community Workers, Geneva: World Health Organization in collabo-
ration with UNICEF, 1988. .
Werner, David and Bill Bower. Helping Health Workersieom. Palo Alto,
CA: Hesperlan Foundation. 1982,
Weaning Moments Lessons Reference Guide, Department of Health In
coucooroton with Helen Keller International. 1992
119
~ ,;
I
l'
II
I
I
m
I
o
I
m
I
I
I
II
I
I .
I
I
I
I
I
il
:/Ii
,
I
I
I
I
I
APPENDICES
:I>
....
....
m
:z
c
n
rn
z
o
'"
-<
'"
!:
V>
...
,.
r-
o
z
C+
...
,.
r-
'"
o
'"
z
o


:0
'"
25
t-
-<
o
....
-c
'"
w
o
z

...
,.
-e
,.
-<
,.
"
,.
6
z
z
c.
'"
,.
r-
c
-<
Sl
'"
>
e-
3:
'"
z
o
r')
'"

:l!
z
-<
,.
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
o
<
z
;>-
I
0

....

'"
:;l
<
;;:

;;:
f;' :> :>
<
-i

;>- in
I
....
::
t:
=>
f-
I

<
r-
I
:>

z

z
o
o
0

'"
X
f- 0
Z
o
I
<
I
0
Q
:>

'"

<
0
!::
z
z
'"
"
e
I
z
=>
0
z
o ..
-i
<
o
Q
:>
t!!
I
I
'"
c
(
0
;>-
Q
::l
I
I
""
0
I
'"
'"
;>-
:>
0
::;
=>
o

:> ....
Z
" '"
o
I
I
<
,.
'"
Q
<
:>
<
;;:
'"
I
-<
"

f- ;>-
"'
<
.. >
'"
'" z
"'
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
'I
I
I
I
I
AVdVNll
ISDA
VLlHONVlva
ITLOG
SV.LV.LVd
LAMANLOOB
J.lSNVd
LONGANISA
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
II
I
I
I (r
I
.1
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
/
/
/
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
I
I
.1
! I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
~
, I
,.'(
11./
II
/
(/
t,
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
,
,I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
-:--...~ - ~ ~ '\,\\
. - - - . . . . . . . ~ , ,
I

I
======
I
-
-
I
I
I
I
I
)
I
-
\
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
i I
I
i I
I
I
I
I
I
'I
I
I
I
I
I I
I
,IiM'-" .
I ~
~ ~
~
2
/
/'
/
/
vI!H,,'" . . _
".. " 1
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I I
I
I I
I
I
I
I
I
I I
I I
I
I
I
I
"
SVNONV NOdIH Osnl
Q.
:d

"-.:::=- -
... '
smo
TABA NG BABOY
oaV)loav
KAMOTENG KAHOY

KANIN
vxvs
KUTSINTA
xosva
ALUGBATI

AMPALAYA

SEAWEED
ASUKAL BIBINGKA GABI GATA NG NIYOG KAMOTE
- - - - -
- -- - - - --
------

'.

,'.:. .
'1,"..
-------------------
-------------------
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
-------------------
-------------------
LANGIS
(FAn
MANTIKA. BABOY
(FAn

(FAn
TSOKOLATE
(FAn

(FAn
AVOCADO
(FAn
MAYONNAISE
(FAn
SITSARON
,FAn
-------------------
- - - - _. - .- - - - - - - - - - - - -'.
MANOK
(ANIMALSOURCE PROlEINl
. ISDA
(ANIMAL SOURCE PROlEIN)
ICUHOL
(ANltdAL SOURCE PROlEINj.
HIPON

I
KARNENG BABOY
(ANIMAL SOURCE PROlEIN)
PUSlT
(ANIMAL SOURCE PROlEINj
ALIMASAG
(ANIMAL SOURCE PROlElN)
LAMANLOOB
SOURCE PROttINj
-------------------
KALABASA II KAROTS II MALUNGGAY II DAHON NG GABI
(GREEN LEAFY/YELLOW VEGETABLE) (GREEN LEAFY/YELLOW VEGETABLE) (GREEN LEAFY/YELLOW VEGETABLE) (GREEN LEAFY/YELLOWVEGETABLE)
ALt:GBAn II PETSAY II KANGKONG II HLBOS
(GREE.'l LEAFY/YELLOW VEGETABLE) (GREEN LEAFY/YELLOW VEGETABLE' (GREEN LEAFY/YELLOW VEGETABLE) (GREEN LEAFY'YELLOW VEGETABLE).
I
I
I
I
I
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
--,
. / ~
~
_ . _ _ .. ----
,-( - -
- - /: ,5-
, I/,. .
/;2/ ~
-------------------
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
:1
I
I
I
I
I
I
I
- -
>
')
I
I
I
I
I
I
I
7
1
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I I
I
II
I
I
I
I
II

\
I
\

I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
,
,
.
c...
----
p .. ~
-c--, .
,
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
, '
, . \ .,
\, \'.'\ ' ..
," '
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I

I
I
II
I
I
I
I
II
:.
, ". .
...SI I,' ~ - : ~ ,,>
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
. - ,
. )
, .
-,,-
~ \-=
__ ~ -_C-.._,-
, '
-------------------
I
I
6 buwan
6 buwan
7-8buwan
7-8buwan
9-10 buwan
9-10buwan
11-12 buwan
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
kAlLAN KAYA F1<Jfl:EJ,/Gj
KI.Jl.JAUtlN 511 8'A6!f ? _. _. AtJO
l5AtJEj 13 trAM',"", AN<=7 DAR>.T
. S'A klINYA Docro12?
I
1
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I I
I
,
\1
.-
(f
.. , "
.. ,----
JJ
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I I
I
I
I
I
plAK
PLAt' \ \ \
!\h.-

I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
-------------------
)t '
\
,
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
:.
I I
I
I
I
I
I
I
I
I
/
....f
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
,I
II
I
'I
I
I
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
- - - - - - - - - - - - - - - - - - --
-------------------
I
II
I
II
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
-------------------
- - - - - - - - - - - ----------------
/""" -
--
: : ~
"-
-------------------
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
KU/oA.l.JSTA IJA ANq 849YKO
S ~ kA ~ tJ<EjAYO/J 7 )
... 0'>'; AAKS e-UScxq MO"
:'\J4 .... ". . . ' ..
-------------------
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I .
I
I
I
I
...._-
-------------------
I'
.i
I!
I
I
I
I
I
-
I
I
I
U
I
D
I
B
I
D
I
g
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
-------------------
I
I
I
I
I
-
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
SAJ-1PONG:! foAGtA
VAUfll , KAMAY
AI" pM .
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
-
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
-------------------
...........

I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Ii
I
I
I
-
I

I
o
I
,
-
I

II
I
I
I
I
I
I
15A!'lIl--l >-Hff"
_. p.t.lc:4
1

....
.

(
I
!
i
!
I
I
~
,I
i:
I
I
I
I !
I
I
I
I
I
I
II
:1
I
,I
I
II
~ .7,1.,'/'."
.- ..........: ~ : ~
. .,. -i. ~
- ~ . .:.. : : . . . ~ ""'-. ~ I
" -;.c/ ___.-- :
. ~ : ~
e-::---- .<'
-----
! ..

\
,
:...-
.
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I

-------------------
.)
...

(.
)
'. --"
... -.....-
'/j/IIY//g,. . .
- .""
;::::::::::::
::::- ==
-
. -
~
I""" .' .

..
.-
-
-=
~
\
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I "
I
I
I----M--
I
I
I
I
I
I
I
I
I

I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
,
I
I
I
I
n
I
I
I
I
I
I
I
I
i
l
i
l
I
I
I
I
I
I
I
I
-------------------
I


n
I
g
I
-

I
I
II
I
I
I
I
I
I
,
'I
i
!
'I
I
I
I
I
-
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
( I
II
I!
I
I
I

l-
I
n
I
g
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
II
I.
I
-------------------
OKRA
(011IEI\ FRUITS.l VEGETABLES)
SITAW
(OTHER FRUITS &. VEGETABLES)
TALONG
(OnlER FRUITS &0 VEGETABLES)
PAKWAN
(OTHER FRUITS &0 VEGETABLES)
PINYA
(OTIlER FRUITS .l YEGET B ~
LANGKA
. (OTHER FRUITS & VEGETABLES)
SAGING
(OTHER FRUITS .l VEGETABLES)
AMPALAYA
(OTHER FRUITS'" VEGETABLES)
-
KAMATIS
(VITAMlNC)
ANONAS
(VITAMINC)
MANGGA
(VITAMIN C)
BAYABAS
<VITAMIN C)
., ........ :-.."
..: ~ .
DALANGIUTA
(VITAMlNC)
JCASUY
(VITAMIN C)
KAMATSIU
(VITAMINC)
PAPAYA
<VITAMINC)
-------------------
-------------------
'Y"
..
ITLOG
(EGGS .l MILK PRODUCTS)
mOG
(EGGS .l MILK PRODUCTS)
KESO
(EGGS .l MILK PRODUCTS)
KESO
(EGGS & MILK PRODUCTS)
GATAS
(EGGS & MILK PRODUCTS)
GATAS
(EGGS & MILK PRODUCTS)
NFDM..
(EGGS.l MILK PRODUCTS)
NFDM
(EGGS & MILK PRODUcts)
MUNGGO
(PLANT PROTEIN)
PAAYAP
(PLANT PROTEIN)
PATANI
(PLANT PROTEIN)
GARBANSOS
(PLANT PROTEIN)
aUTO NG KADYOS
(PLANT PROTEIN)
BALATONG
(PLANT PROTEIN)
BUTO NG PAKWAN
(PLANT PROTEIN)
MAN!
(PLANT PROTEIN)
- - - - -
BIGAS
CARBOHYDR""TE)
TINAPAY
(CARBOHYDRATE)
KAMOTE
(CARBOHYDRATE)
GABI
(CARBQHYDRATE)
I
I,
c
o
o
o
z
-

ee

o
z
Ij
>
::::l
MAIS
lCARBOHYDRATE)
PANSIT
CARBOHYDP.ATE)
PATATAS
(CARBOHYDRATEl
I
,I BIBINGKA
(CARBOHYDRATE)
-------------------
- - - - - - - - - - - - - - - - - ----
CHILD GROWTH LEARNING PACKAGE, TRAINING ACTIVITIES
ATI'ENDANCE FORM
Name of Midwife/ Brgy. Health Worker: _
Barangay: .
Municipality: _
Name Name Date Session! Session 2 Session 3 Session 4 Session 5 ~ s s o n 6 Session 7 Session 8 Session 9 Session10
01 Mother, 01 baby oIb1rlh Oate:_ Oate:_ Oate:_ Date:_ Date:_ Oat.:_ Oate:_ Date Date:_ Oate:_
'-
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13. .
14.
lli.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
'IT''
I Ii
I
I
I
g
I
g
I
I
I
I,
I
I
I
I
I
I
I
I,
I
Ii
I
I:
I
II
I
II!,.
III'
I
I
I
I
' .' !;
I
I
I:
ii
I
III,
I
III
I j
Department ofHealth library

D359
H50.47 C4311 ChUdgrowth
. .
~
~ u s I D
d ~
VI
unicef
...
Ii
I
I
I
I,
I
I
I
1
1
I'
I
I'
1
1
I'
I
I
1
. I
. I