O.

evki Uluda-Fuat Kprl Tartmas

91

2-Bilimsel usullere uygun olarak, bahsettii her eseri inceden inceye tetkik etmesi, bakalarnn rivayetlerini daima kontrolden geirmesi, her yazarn ncekilerden neler aldn ve neler eklediini dikkatle gstermesi; OSMANLI TRKLERNDE LM ZERNDEN O. EVK ULUDA FUAT KPRL TARTIMASI ve O. EVK ULUDADAN A. ADNAN ADIVARA ELETRLER Nuran Yldrm* Yaymland srada kltr dnyamzda byk ilgiyle karlanan Abdlhak Adnan Advarn Osmanl Trklerinde lim eseri pek ok olumlu eletiri almt.1 Prof. Dr. M. Fuat Kprl de, Dr. Adnann bu eseri hakkndaki grlerini Akam gazetesinde yaymlad Tenkid: Osmanl Trklerinde lim balkl makalesinde dile getirmiti.2 Kprlye gre; Osmanl Devletinin kuruluundan Tanzimata kadar geen be yz ylda Osmanl Trklerinde mspet ilimlerin geliimini aydnlatmak gayesiyle yazlan eser, bu dnemde; matematik, astronomi, fizik, tp, corafya, kartografya alanlarnda neler yapldn, Avrupadan ne kadar yararlanldn ve bu alanlarda ne kan balca kiileri ak ve salam bir biimde ortaya koymutur. O zamana (yani 1943e) kadar baz sathi grl ciddiyetsiz yazarlar tarafndan hayali bir biimde verilen Osmanl bilim tarihi, bu eser sayesinde, genel izgileriyle anlalmtr. Sadece bilim tarihi bakmndan deil milli tarih asndan da nemli olan, retici ve dndrc mahiyetteki bu eserin, Trk aydnlar tarafndan dikkatle ve ibretle okunmas gerekir. Kprl, Dr. Adnann hakiki bir bilim adamna yakan drstlk ve samimiyetle, bilimsel eletiri zihniyetine uygun olarak kaleme ald Osmanl Trklerinde limi, memleketimizde bilim tarihimizle ilgili yaynlardan ayran zellikleri yle sralamtr: 1-Objektif yaklamla doruyu aramas, evvelce edinilmi fikirlere ve romantik milliyetilik taassuplarna kymet vermemesi. Abbas Vesimin verem mikrobunu, brahim Hakknn tekml nazariyesini kefettikleri gibi gln iddialara kalkmamas; 3-Yazarn Osmanllarda bilim tarihini aratrmak iin gerekli olan donanma sahip olmas. Bahsettii her ilim ubesinin eski Yunanda ve slm dnyasnda nasl gelitiini bilmesi yannda Ortaadan balayarak Avrupann bilim tarihine de esasl surette vakf olmas; 4-Yazarn eserin belkemiini oluturan yazma eserlerden baka, Douda ve Batda yaplm eski ve yeni btn aratrmalardan yararlanmas ve bylece, yalnz yerli yazarlarn deil Batl kimi mellif ve msteriklerin yanllarn da dzeltme baarsn gstermesi. Kprl bu makalesinde, Osmanl Trklerinde limi ve yazarn methederken, o zamana dein yazlan kk makaleler, risaleler, hatta byke eserlerde Osmanl ilim tarihinin imdiye kadar baz sathi grl ve ciddiyetsiz yazclar tarafndan tamamiyle hayali bir ekilde tasvir edildiini, bunlarn hibir ilm kymeti olmayan bir takm mdafaanmelerden ibaret olduunu ileri srmt. Ayrca, Trk tp tarihinin epey zamandan beri tp fakltesinin resmi programna girdiine dikkat ekmi ve bizde tp tarihi ile uraanlarn tenkit fikrinden ne kadar mahrum olduklarn gstermek iin II. Abdlhamid dneminde dalkavuk muhitin mahsul olan Abbas Vesimin verem mikrobunu kefettii ve frengi tedavisi hakknda yeni fikirler ileri srd yolundaki yaynlarn3 -doruluu aratrlmadan- Cumhuriyet dneminde de milletleraras tp kongresinde tebli edildiinden hareketle Ortaa zihniyetinden kurtulamadmz iddia etmitir. O dnemde Trk tp tarihi ile ilgili yaynlar yapmakta olan Dr. Osman evki Uluda, Tasvr-i Efkrda seri halde yaynlanan makaleleriyle hem Kprlnn bu keskin eletirilerine cevap vermi hem de Osmanl Trklerinde limde grd tp tarihi yanllarn dile getirmitir. Kprlnn iaret ettii, 1933 niversite Reformuyla stanbul niversitesi Tp Fakltesinde tp tarihi derslerini okutmaya balayan Prof. Dr. A. Sheyl nverin, Kprlye cevap verip vermediini bilmiyoruz. Ancak nver ile Uludan kimi konularda

* 1

stanbul niversitesi stanbul Tp Fakltesi Deontoloji ve Tp Tarihi Anabilim Dal. Osmanl Trklerinde lim (1943) hakkndaki olumlu ve olumsuz eletirilerden bazlar iin bkz. Feza Gnergun, Adnan Advarn bilim tarihi almalar: Osmanl Trklerinde limden nce ve sonra, Osmanl Bilimi Aratrmalar, c.8, say 2 (Adnan Advar zel Says), 2006, s.13-54 iinde s.27-32. Bu kitabn ilk basks (La Science chez les Turcs Ottomans, Paris 1939) hakkndaki eletiriler iin bkz. ayn makale s.22-26. eref Etker, Adnan Advar iin vg ve eletiri, Osmanl Bilimi Aratrmalar, c.8, say 2 (Adnan Advar zel Says) 2006, s.111-118.

Bahsi geen makaleler: Doktor brahim, Mefhir-i Tbbiye-i Osmaniye Yahut slmlarn ve Bilhassa Trk Millet-i Necibesinin Tababete Ettikleri Hizmetler, Hamidiye Etfal Hastahane-i lisi statistik Risalesi, Sene 2, Dersaadet 19 Austos 1317 [1901], s. 29-35; Hamidiye Etfal Hastahane-i lisi Sertabibi Mirliva brahim, Menafi-i Umumiyeye Ait Makalat- Mhimme-i Tbbiye - Trk Kavm-i Necibinin Medeniyet ve Tababete Hizmetleri, Hamidiye Etfal Hastahane-i lisinin statistik Mecmua-i Tbbiyesi, Sene 4, Dersaadet 19 Austos 1319 [1903], s.150-160; Hamidiye Etfal Hastahane-i lisi Sertabibi Mirliva brahim, Mefhir-i Tbbiye-i Osmaniyemizden: 1100 Tarih-i Hicrsinde Osmanllarda Tababet, Hamidiye Etfal Hastahane-i lisinin statistik Mecmua-i Tbbiyesi, Sene 5, Dersaadet 19 Austos 1320 [1904], s. 14-36.

92

Osmanl Bilimi Aratrmalar VIII/2 (2007)

O. evki Uluda-Fuat Kprl Tartmas

93

hemfikir olmadklar karlkl yaynlarndan anlalmaktadr.4 Uludan bu yaz dizisinde dile getirdii eletirilerin asl muhatab olan Advarn, Uludan Osmanl Trklerinde lime yapt eletirilere tepkisi de bizce mehuldr. Kprlnn bilim tarihi konusundaki eletirilerine herhalde kendini muhatap kabul etmedii iin cevap vermeyen Osman evki Uluda, Cumhuriyet dneminde tp tarihimizi konu edinen ilk kitab 1925te yazd.5 Bakir bir alanda yapt bu ilk yaynda kendi sylemiyle aldan orman yapmaya altn ve hatalarn yine kendisinin dzelttiini ifade ederek Kprlnn tanmlad, ilim zihniyetine tamamile yabanc kalan bir takm muharrirler arasnda olmadn belirtmektedir. Cumhuriyetin ilk tp tarihisi sayabileceimiz Osman evki Uluda, Galip Ata Ata ve bu alandaki makaleleriyle 1928de A. Sheyl nver, 1935de ise Feridun Nafiz Uzluk izlemitir. Fuat Kprlnn tp tarihi aratrmalarna ynelik ithamlarna yant verebilmemiz iin Trk Tp Tarihinin bu drt ncsnn 1943 ylna kadar yaptklar yaynlar eletirel bak asyla deerlendirmek gerekir. Biz imdilik, Kprlnn eletiri yazs ile dnemin gazete sayfalarnda unutulmu olan Uludan cevaplarn pe pee vererek 1943 ylnda lkemizin iki aydnnn gazete stunlarna taan eletirilerini, orijinal imlas ile ve baz kaynaklar ekleyip gnmz kuana ulatrarak, aratrmada eletirinin nemine dikkat ekmek istiyoruz. Eletirisiz ortamlarda ortaya konan yaynlarn niteliine bir rnek olmas bakmndan, Esat Feyzinin Rntgen uaat ve Tatbikat- Tbbiye ve Cerrahiyesi (1898) adl ilk Trke radyoloji kitabnn Latin harflerine aktarlp gnmz Trkesine evrilirken nasl katledildiinin de okunmasn tavsiye ediyoruz.6 Kprlnn, Tp Tarihi ile uraanlarn tenkit fikrinden mahrum olduklar savnn, 65 yl sonra hl geerliliini koruduunu dndren rnekler olmas, ivedilikle ve nemle zerinde durmamz gereken bir husustur.

Prof. M. Fuat Kprl, Tenkid: Osmanl Trklerinde lim[*], Akam, 10 Austos 1943. [*] Mellifi: Abdlhak Adnan Advar, Maarif Matbaas, stanbul, 1943, 225 sahife, Fiat 210 kuru. Uzun yllardan beri ilim tarihile ve bilhassa Osmanl Trklerinde mspet ilimlerin inkiaf meselesile uraan Dr.Abdlhak Adnan, 1939da bu mevzua dair Franszca olarak kk, fakat toplu bir eser karm ve bu ufak kitap alkal ilim muhitlerinde ok msait bir surette karlanmt. stanbula dndkten sonra ktphanelerimizdeki yazma kaynaklar zerinde de almak frsatn bulan mellif, kitabn Trke ikinci tabn meydana getirirken, yeni yeni bir takm ilveler ve tashihler yapm, Avrupa ilim tarihine ait baz meselelere daha byk bir yer vermi ve bylece ilk taba nispetle daha geni ve daha salam bir eser vcuda getirmitir. Mellifin semi olduu bu mevzu gibi, imdiye kadar zerinde ok az allm mevzulara dair ilk defa olarak byle umum mahiyette bir terkip yapmann ne kadar zor ve tehlikeli bir i olduu ve daima yeni yeni ilavelere ve tadillere ihtiya gsterecei gznne alnrsa, ikinci tabda yaplm olan tashih ve ilvelerin ne kadar zaruri olduu kendiliinden anlalr. Bundan sonra yaplmasn temenni ettiimiz dier tablarda, eserin yeni ilvelerle daha mkemmel bir ekil alaca phesizdir. Osmanl devletinin kuruluundan tanzimata kadar be asr zarfnda Osmanl Trklerinde mspet ilimlerin inkiaf derecesini aydnlatmak gibi olduka geni ve g bir gaye takip eden bu eserin, maksadna muvaffak olduunu samimiyetle syleyebiliriz. slm medeniyeti erevesi iinde yaayan Osmanl Trklerinin mspet ilimler (yani matematik, astronomi, fizik, tb ve riyazi-tabii corafya, kartorafya) sahalarnda neler yaptklar, XV- XIX. asrlarda Avrupa ilminden ne dereceye kadar istifade ettikleri, daha ksa bir ifade ile tanzimata kadar Trkiyede mspet ilimlerin inkiaf derecesi ve bunda mil olan balca ahsiyetler, bu eserde ok ak ve ok salam bir surette meydana konulmaktadr. imdiye kadar umumiyetle bir muamma halinde kalan ve baz sathi grl ve ciddiyetsiz yazclar tarafndan tamamile hayal bir ekilde tasvir edilen Osmanl ilim tarihi, bu eser sayesinde, hi olmazsa umum izgilerile anlalm oluyor ki, yalnz umum ilim tarihi bakmndan deil mill tarih bakmndan da bunun ehemmiyeti pek aktr. Yalnz retici deil, belki bundan daha ehemmiyetli olarak dndrc mahiyette olan bu eserin, btn Trk mnevverleri tarafndan dikkatle ve ibretle okunmas lazmdr. Osmanl Trklerinde tefekkr ve ilim mevzuuna, arlatanl zeksndan aa olmayan Ali Suaviden balyarak u son yllara kadar bir ok yazclar tarafndan sk sk temas edilmi, bu hususta kk makaleler, risaleler, hatta byke eserler yazlm, bilhassa Trk tp tarihi epey zamandanberi tp fakltemizin resm programlarna bile girmitir. te doktor Adnann eseri, btn o yazlarla karlatrld zaman, onlardan tamamile ayr bir zihniyetle, yani, bugnk ilmin balca iar olan tenkid zihniyeti ile ve tamamile objektif bir surette yazld derhal tebarz ediyor. nk, byk bir teessrle syleyebiliriz ki, merhum Salih Zekinin ancak iki cildi neredilmi olan sar bakiyesi bir tarafa braklacak olursa, memleketimizde Trk ilim tarihine ait yazlan hemen btn yazlar, tamamile Ortaa zihniyetinin mahsulleridir. En basit tenkid fikrinden mahrum, ocuka bir domatizme bal, tarih kltrne tamamile yabanc bir

rnek olarak bkz. Osman evki [Uluda], Tp Alemimizde Mehur Vakalar, Tedavi Notlar, c.7 (1932), s.212-214; A.Sheyl [nver], Tp Alemimizde Mehur Vakalar Makalesine Zeyil, Tedavi Notlar, c.7 (1932), s.270-272 ve Osman evki [Uluda], Tababet Tarihimizde 12 Mays 1400 Gnnn Manas, Tedavi Notlar, c.7 (1932), s.339-343; A. Sheyl [nver], Tp Fakltesi tarihine dair, Tp Dnyas, c.7, say 4 (1934), s.1-4. Bursal Doktor Osman evki [Uluda], Be Buuk Asrlk Trk Tabbeti Tarihi. stanbul 1925; Dr. Osman evki [Uluda], Bebuuk Asrlk Trk Tabbeti Tarihi. Sadeletiren lter Uzel. Kltr Bakanl yay., Ankara 1991. eref Etker, Radyolojinin Babas ve Ferufes Borusu, Bilim ve topya, yl 14, say. 166 (Nisan 2008), s.74-75. [OBA editrnn notu: Bu eletiri u kitap iin yazlmtr: Esad Feyzi, Rntgen ut ve Tatbkt- Tbbiye de Cerrahiyesi Rntgen Inlar ve Tp ve Cerrahi Uygulamalar. Editr: Aytekin Besim, Osmanlca elyazmas kitaptan eviri yaz ve gnmz bilim Trkesine sadeletirerek hazrlayanlar: Metin nsal ve Bekir Ko. Kurt&Kurt A.. stanbul 2006].

94

Osmanl Bilimi Aratrmalar VIII/2 (2007)

O. evki Uluda-Fuat Kprl Tartmas

95

takm yazclarn Trk ilim tarihi hakknda yazdklar eyler, ok hazin olmakla beraber itiraf etmeliyiz ki, hibir ilm kymeti olmayan bir takm mdafaanamelerden ibarettir. Doktor Adnann eseri sras geldike bu gibi yazlarn mahiyetini anlatmak bakmndan da, genlerimizin fikr, hatt ahlak terbiyeleri zerinde ok faydal bir tesir yapacaktr midindeyiz. Memleketimizde u son yllarda birdenbire moda olan humanizma merakllar da, asl humanizmann bu gibi cidd ilim ve tenkid mahsulleri sayesinde yerleebileceini unutmamaldr. Kitabn ilk tabnda, memleketimizde km bir takm kitap ve makalelerde verilen malmata inanarak onlar salam bir mehaz gibi kullanm olan mellif, bu yazlar kontrol imkann elde ettii zaman, bu malmatn ne kadar yanl olduunu hayretle grm ve bu yeni tabda btn o gibi yanllar, ilk kaynaklara mracaat ederek birer birer dzeltmitir. Hakiki ilim aratrclarna has olan bu yanln itiraf etmek ve dzeltmek usulnn henz ciddi alma yoluna girmemi ve ihtisasn hakiki mnasn anlamam olan fikir ve ilim lemimizde ne kadar az tatbik edildiini dnnce, mellifi bu samim ve drst hareketinden dolay tebrik etmemek elden gelmiyor. lim tarihimize ait bir ok yanl ve uydurma eylerin, akademik rtbeleri haiz olduklar halde ilim ve tenkid zihniyetine tamamile yabanc kalan bir takm muharrirler tarafndan kontrolszce kabul edilerek bu rk temeller zerinde hayal faraziyeler kurulduunu ve bunlarn milletleraras ilim kongrelerine bile tebli edildiini de, yine bu eserden ibret ve teessrle reniyoruz. Belki bundan da daha hazin olarak mektepler iin ders kitab diye yazlan bir Genel Bioloji kitabnda, Marifetname sahibi brahim Hakknn Darvinden bir asr evvel tekml nazariyesini kefettii hakknda bir fkra mevcut olduunu da hayretle iitiyoruz. Bizde imdiye kadar tb tarihiyle uraanlarn tenkit fikrinden ne kadar mahrum olduklarn gsteren dier bir hadise de, Abbas Vesim isminde eski bir Osmanl hekiminin Avrupallardan asr evvel verem mikrobunu kefettii ve frengi tedavisi hakknda ok yeni fikirler ileri srd hakknda tp tarihlerimizde mevcut olan ve milletleraras tb kongresine de tebli edilen malmattr. Doktor Adnan, bu malmatn 1903te Abdlhamidin saray doktoru brahim Paa tarafndan yazlm makalelerden kontrolsuzca alnarak bir hakikat gibi tekrar olunduunu sylyor: Abdlhamid II. Devrinin dalkavuk ve ayn zamanda obskrantist muhitinin mahsul olan bu dncelerin, Garp medeniyetine btn kuvvetile girmek isteyen Cumhuriyet Trkiyesi ilim adamlar tarafndan hi bir tenkide tbi tutulmadan kabul edilivermesi, Ortaa zihniyetinden hl kurtulamadmz hazin bir surette gstermektedir. Doktor Adnann hakik bir ilim adamna yakan drstlk ve samimiyetle, ve ilm tenkid zihniyetine tamamile uygun olarak vcuda getirdii bu ciddi ve kymetli eseri, ilim tarihimize ait memleketimizde yazlm dier yazlardan ayran balca vasflar u suretle hlsa edebiliriz: 1-Mellif, btn ciddi ilim adamlar gibi, tamamile objektif bir surette hakikat aram ve evvelce edinilmi fikirlere, ters anlalm romantik milliyetilik taassuplarna kymet vermemitir. Abbas Vesimin verem mikrobunu, brahim Hakknn tekml nazariyesini kefetmedikleri muhakkak iken, byle gln iddialara kalkmak Trkle bir hizmet deil, bilkis yabanclara memleketin hl Ortaa zihniyetinden kurtulamad hkmn verdirmek bakmndan deta bir cinayettir.

2-lim usllerine tamamile uygun olarak, bahsettii her eseri inceden inceye tetkik etmi, bakalarnn rivayetlerini daima kontrolden geirmi, her mellifin evvelkilerden neler aldn ve neler ilve edebildiini dikkatle gstermitir. 3-Osmanllarda ilim tarihini tetkik iin lzm olan btn malmata ciddiyetle sahiptir. Yani, bahsettii her ilim ubesinin Osmanllara gelinceye kadar eski Yunanllarda ve slm leminde ne gibi tekml safhalarndan getiini salam surette bildii gibi, Ortaadan balyarak yeni ve son zamanlarda Avrupann ilim tarihine de esasl surette vakftr. 4-Eserin belkemiini tekil eden ve byk bir ekseriyetle yazma halinde bulunan asl kaynaklardan baka, mevzua ait arkta ve Garpta yaplm eski ve yeni btn tetkiklerden de istifade etmi, ve bylece, deil yalnz yerli yazclarn, onlarla kyas edilemiyecek derecede mhim terakkiler yapm bir takm Garp mellif ve msteriklerinin yanllarn da tashihe muvaffak olmutur. Merhum Salih Zekinin yalnz matematik ve astronomiye ait sar bakiyesinden sonra memleketimizde hatta Avrupada ilk defa olarak Osmanllarda ilim tarihine dair her suretle inanlmaya lyk ilm ve toplu bir eser vcuda getirdiinden dolay sevgili arkadam hararetle tebrik ve yeni tablarnda felsefeyi, mnev ilimleri de iine almak suretile bunu bir kat daha ikmal ve tevsi etmesini temenni ederken, onun u szlerini tekrardan kendimi alamyorum: Tefekkrn, vicdann ve kalemin serbest olmas, ilmin terakkisi iin elzemdir; ve itima terakkiyi temin edecek yegne vasta ilimdir. Dnyann bugnk vaziyeti iinde, bana bu szler, bilmem neden, air zzet Mollann u beytini hatrlatyor: Mehurdur ki zulm ile olmaz cihan harap, Eyler onu mdahene i aliman harap... Dr. Osman evki Uluda, Bir Eserin Tenkidi Mnasebetile [Osmanl Trklerinde]lim adl kitap Prof. Fuad Kprlye bir cevap, Tasviri Efkr, 10 Nisan 1944. Fuad Kprlye unlar syleyebilirim: kendi yanllarm dzeltmek iin kitaplarmdan ok yaz yazdm ve nerettim. Bu bakmdan tasvir ettiiniz zmre arasnda bulunamam. Siz imdiye kadar yazlan ilim tarihlerinin sath grl ve ciddiyetsiz yazclar tarafndan yazldn sylemekle herkesi orta a zihniyeti ile mall gryorsunuz. Ak yaznz, kimlerdir bunlar? Elde kaynak bulunmaynca mill bakmdan ilim tarihi yazmak ne kadar gm. Bunu Dr. Adnan Advarn [Osmanl Trklerinde]limini okuduum vakit bir daha anladm. Bu kitap hakknda neler yazlmad. Methedenler arasnda deerli arkadam Fuat Kprl yle diyor: imdiye kadar umumiyetle bir muamma halinde kalan ve baz sath grl ve ciddiyetsiz yazclar tarafndan tamamile hayal bir ekilde tasvir edilen ilim tarihi, bu eser sayesinde hi olmazsa umum izgileri ile anlalm oluyor ki, yalnz umum ilim tarihi bakmndan deil, mill tarih bakmndan da bunun ehemmiyeti pek aktr.

96

Osmanl Bilimi Aratrmalar VIII/2 (2007)

O. evki Uluda-Fuat Kprl Tartmas

dzeltilmitir.11

97

Fuat Kprlnn aksine olarak bu kitab sepete atlmaya layk grenler vardr. Memleketimizde Trk ilim tarihine ait yazlan hemen btn yazlar tamamile Ortaa zihniyetinin mahsul gren Fuat Kprl de bu kitab sepete atan yazc da ifratla hakszlk ediyorlar. Bizce Dr. A. Advarn [Osmanl Trklerinde]limi ne yledir, ne de byle. O, nihayet her etd mahsul gibi zerinde durulmaa, incelenmee, tamamlanmaa, hatta dzeltilmee deeri olan bir kitaptr. Sahibi de herhalde eserin tam ve mkemmel olduunu iddia etmek benden rak olsun demekle hakikatin kendisini sylemektedir. [Osmanl Trklerinde]limi sepete atlmaa layk gren yazcnn dncelerini incelemek bana gerekmez. Fakat Kprlnn yukarda yazdm cmlelerile beraber bizde hakiki ilim aratrclarna has olan yanllar itiraf etmek ve dzeltmek usulnn henz ciddi alma yoluna girmemi olduu hakkndaki sans bizi ilgilendirdii iin [Osmanl Trklerinde]lim hakkndaki dncelerimizi yazmadan nce bunlar cevaplandrmak lzumunu teessrle duymaktayz. F. Kprlnn sert cmleleri akademik rtbeleri haiz olduklar halde ilim zihniyetine tamamile yabanc kalan bir takm muharrirlere aittir. Bizim akademik rtbemiz olmad iin bundan alnmamz ilk bakta yakksz grnrse de bahsettikleri kitaplar ilk defa yazmaa zenen ben olduum iin, kendi hesabma, Fuat Kprl arkadama cevap vermek mevkiinde olduum meydandadr. lim tarihinin bir yapra olan hekimlik ksm yazlal yirmi be yl geti.7 Bunlar Ulusta da yazdm gibi,8 engin l stnde glgesi az birka al yeilliinden daha deerli deillerdi. aldan orman yapmak, iy yeil rengi terbiye ederek olgunlatrmak yine bana dt. Yani kendimi tenkit eden yine ben oldum. Birok mecmualarda nerolunan, yahut ufak kitapklar halinde kan yazlarm, Kprlnn gzlerine ilimemi olacak. Kprl hi olmazsa son [nc] tarih kurultaynn ald gnde Ulusda kan yazm okumak ltfunda bulunsayd, bizim yanllarmz itiraf etmek yoluna girmek iin, kendileri tarafndan sinirli slp ile yazlan satrlar beklemeden ok daha nce yanllarmz dzeltmek, eksiklerimizi tamamlamak iin didindiimizi insafla grrlerdi. Prof. F. Kprl, nerolunduka bazlar Trk tarihi tetkik kurumuna dahi gnderilen ufak risalelerimizi9 dahi grmemi olacaklar ki, akademik rtbelilere yapt gibi bizi de talamaktan ekinmiyor. Sonradan grdm yanllarm dzeltmek iin nelere mecbur kaldma ve bugn dorulttuumu sandm bir hatay ertesi gn daha esasl bir belge sayesinde yeni batan dzeltmee muhta grdme dair ufak bir rnek isterlerse, mesel, kitaplarmda yazdm (Haseki hastanesine dair yazlar gsterebilirim. Buna dair malmat 1939 da kan bir risalemle10 dzeltildii gibi,
7 8 9 10

1940da da bu risale, ayr bir risale ile Ktphanelerimizin durumunu, arivlerimizin henz tam olarak fayda temin edemediini sayn Kprl pek iyi bildikleri iin, herhalde tarih etdlerinin tam, przsz ve yanlsz olmalarnda srar edeceklerini sanmam. nk bugn iin kendi vesikalarmzla byle bir ey yapmak, hele hekimlik tarihi iin, imknszdr. Yalnz benden sonra yazmaa balayanlar dzeltilmi eyleri ele almazlar ve beni hatalarmla birlikte kopya etmekte devam ederlerse kabahat kimde? Baka bir rnek vereyim: Trkiyede tp ilmini yeniletirmek isteyenler, bir de cerrahhane amlard. stanbul niversitesinin Tp Tarihi Enstits bunun saray dnda ve Marmara kenarnda, Sinanpaa kk civarnda aldn yazmtr.12 Baka bir yazc buna bakarak ayn dvay tekrarlamtr. Fakat biz resm belge nerederek bunun doru olmadn defalarca gsterdiimiz halde13 Takvim-i Vekayide kan devlet vesikasna deil, bir ecnebi yazcnn kitabna itibar olunarak, yanl dzeltilmemitir. Bu kurumu vcuda getiren Fransz cerrahnn ad eski kitaplarda, eski yazlarla Sddkalr eklinde yazld iin, Fransz seyahatnamelerinde bularak Sad de Gallire eklinde olduunu drt defa nerettiim bu isim hl acayip ekillerde yazlagelmektedir.14 Fatihte tp medresesi olmad, Edirnedeki Dr--ifann yanndaki medresenin tp tedrisi iin yaplmadn pek ok yazdm halde akademik rtbeliler ve onlarn rtbelerine bakarak baka yazclar hl Fatih ve Edirnede tp medreselerinden ehemmiyetle bahsediyorlar.15 Bunlara bakarak Kprly bir cihetten hakl grebilirim. Fakat resm devlet belgesine aykr olan ecnebi yaynlarna fazla nem veren, yanllarn dzeltilmi taraflarn dikkate almayp ayn hatalar tekrarlamakta gafletle devam eden yazclar gibi, Fuat Kprlnn kendiside memlekette hakik ilim aratrclarna hs olan yanllar itiraf etmek ve dzeltmek usulnn henz cidd bir alma yoluna girmemi olduunu sylemekle ayn hatay ilemi olmuyor mu? Ve ilim tarihi yazmaa zenenleri topyekn Orta a zihniyeti ile illetli saymak da hata deil midir? Haydi ilim tarihi yazmaa zenenlerin kendilerini yormayarak bulduklar ile kanaat eden dervi kiiler olduunu kabul edelim. Fakat Fuat Kprlnn de hatalarn dzelten ve inadna alan kimseleri, bunlarn etdlerini bilmeden alakalem i ilediklerini sylemekle ettii insafszla ne demeli?
11 12 13 14

O.. Uluda, Haseki Hastanesi 400 yanda deildir, Tp Dnyas, Sene 13 (1940), s. 4319-4321. A. Sheyl, Cerrahhane-i amire 1832. Kader Matbaas, stanbul 1931. O..Uluda, Cerrahhane Nerede ve Nasl Ald?, Poliklinik, c. 5 (1938), s.266-267. Yakn zamanda bu isim Fransz cerrahn bir kitap kapandan tam olarak tespit edilmitir. Bkz. Selim Kadolu, Ad Sat-Deygalliredi, V.Trk Tp Tarihi Kongresi Bildirileri. Ed.E.Kahya, S. ar, A. Ata, N.Y. Ouz, B.Arda. Ankara niv. yay., Ankara 1998, s.573-575. Bu konu iin bkz. Ayten Altnta, Fatih Darifasnda Tp Eitimi Yaplyor muydu?, Tarih ve Toplum c.27, say 161, 1997, s.35-39 ; Ayten Altnta, Sheyl nver Haklyd. Fatih Darifasnda Tp Eitimi Yaplyordu, IV. Trk Tp Tarihi Kongresi (stanbul, 18-20 Eyll 1996) Kongreye sunulan Bildiriler, TTK Basmevi, Ankara 2003, s.65-74.

Bursal Doktor Osman evki [Uluda], Osmanl Tebabeti Tarihi, Birinci cilt, birinci cz, Dersaadet, Hilal Matbaas, 1334. Dr. Osman evki Uluda, Trk Tarihi Bir Hatra, Ulus, 15 Son terin 1943, s.2. Osman evki Uludan yaz dizisinde sz edilen risaleler ve kitap Trk Tarih Kurumu tarafndan yaymlanmamtr. O.. Uluda, Haseki Darifas. Kader Matbaas, stanbul 1938.

15

98

Osmanl Bilimi Aratrmalar VIII/2 (2007)

O. evki Uluda-Fuat Kprl Tartmas

99

Ben Fuat Kprlye unlar syleyebilirim: Kendi yanllarm dzeltmek iin kitaplarmdan ok yaz yazdm ve nerettim. Bu bakmdan tasvir ettiiniz zmre arasnda bulunamam. Siz imdiye kadar yazlan ilim tarihlerinin sath grl ve ciddiyetsiz yazclar tarafndan yazldn sylemekle herkesi ortaa zihniyetile mall gryorsunuz. Ak yaznz, kimlerdir bunlar? lim tarihimiz daha uzun zaman tam ve hatasz olarak yazlamyacaktr. Aksini iddia etmek durumu bilmemektir. Bugn doru diye yazlan yarn dzeltilecektir. Ben bu ii senelerden beri byle yapyorum. Baka trlsne imkn yoktur. evkleri krmamalsnz. Hata ilemekte inat edenlere hadlerini bildirmek bilgililer iin vazifedir. Bu gibiler varsa adlarile arnz ve insafl olunuz. Mill tarih bakmndan nemli ve imdiye kadar yaylanlardan stn grdnz [Osmanl Trklerinde] lim - Dr. Adnan Advarda da hata vardr. Tp Tarihi bakmndan grdklerimizi yazmaa bundan sonraki makalelerimizde balayacaz. Dr. Osman evki Uluda, Bir Tenkit Mnasebetile [Osmanl Trklerinde] lim adl kitap -2-[*], Tasviri Efkr 11 Nisan 1944. [*] Birinci makale 10 Nisan pazartesi gn intiar etmitir. Dr.Adnan Advarn [Osmanl Trklerinde]limi, Osmanl Trkiyesinde msbet ilimler sahasnda neler olduunu ve neler olmadn gstermek iin yazlm bir tarih kitabdr. O, sze balamadan syledii gibi Osmanl Trkiyesinde msbet ilimlerin 19uncu asra kadar ancak Arap ve Fars dillerindeki ilmin eksik ve bazan da yanl bir devamndan ibaret olup, ne muhteva, ne de metod itibarile Yunan mucizesinin arka intikalile ald ekilden ayr bir ekil olmad inancndadr. Bununla beraber bu ilimlerin garpten fikir ve metod olarak yenilie doru yrd nadir safhalar olmusa onlar da ehemmiyetle belirteceini sylemektedir. nancn bu suretle hulsa eden Dr. A. Advarn kitabnda hakikaten ne tpta, ne de msbet ilim olarak ele ald herhangi bir alanda Osmanl Trklerinin hizmeti grnmyor. [Osmanl Trklerinde]limin bizdeki yenilii, yerli bilgileri yabanc yaynlarile karlatrmaktadr. lim tarihi diye yazlanlar arasnda bu tarz, bizde ilk eserdir. Ben de dahil olduum halde imdiye kadar byle karlkl kyaslarla kitap yazmaa zenenler bunu yapamamtk. nk ben ie baladm zaman ortada ele alnacak hibir ey yoktu. Dr. A. Advarn baht bizden daha ok yr imi. Kendisine gelinceye kadar iyi kt, doru yanl, tam ve eksik hayli eyler yazlmtr. Ben ie baladm zaman durumu karlatrmak deil, mevcudu ortaya karmak mevkiinde idim. Bugn iin de ayn dncedeyim. Gzlerimi geni ufuklara dikmek iin olann bitenin hakikati eksiksiz olarak ortaya kmadan kyaslar yapma dnemem. Dr.A.Advar, imdiye kadar yazlanlar, benimkiler de dahil olarak dzeltmee dikkat etmitir. Bununla beraber o, eski kitaplarmzdan sonra neler yazdmz, yanllarmz nasl dzeltmee altmz, eksiklerimizi tamamlamaa uratmz grmemitir. Onun iin bazen aldanmlar, hatt kendileri de bizim ilediimiz hatalar ilemilerdir. Bazen bizi dzeltmeyi isterken kendileri yanllara dmlerdir.

Dorulttuklar yanllarmzdan dolay teekkr ederiz. Yanl dedikleri dorular zerinde de dikkati ekmeyi bor sayarz. [Osmanl Trklerinde]limin yedinci sahifesinden iki satr alalm: imdiye kadar Osmanl Trkleri tarafndan yazlan ilk tp eserinin Havas-sl-Edviye adile shak B. Murat isminde bir zat tarafndan tertip edildiini zannediyoruz. te onun bir hats ki biz bunu 25 yl nce bir defa, 19 yl nce de ikinci defa ayr kitaplarmzda tekrarlamtk. 5.5 Asrlk Trk Tababeti Tarihi adl kitabmn 12nci sahifesinden bir satr alaym: lk Osmanl tp kitabn neredenler arasnda shak B. Muradn Havassl-Edviyesi bilhassa nazarlar calip idi ve ayn kitabn 18inci sahifesinde yle demiiz: Bunu Osmanl Trklerinin ilk kitab olarak kabul etmek zaruridir. Grlyor ki Dr. A. Advar, verilmi olan bir hkm yeniden ve kendiliinden vermitir. Hemen syleyeyim ki ikimiz de hat ilemiiz. Ben hatm dzelttim ve Trk tarihi tetkik kurumunda baslmak zere sra bekliyen yeni kitabmda kendimi hatadan kurtardm, fakat sayn stad senelerden sonra hat ilemitir. Paris mill ktphanesinde grdkleri kitab biz de orada ve Trkiyede grdk. imdi mlahazalarm sralaym: 1-Syledikleri kitap 792 H. ylnda yazldna gre bunun Mild karl yazdklar vechile 1387 deil 1390 veya 1392dir. 2-Paristeki nshadan baka Ali Emir ktphanesinde de 30 sene nce kopya edilmi bir nsha vardr. Bu da ayn ad tar. Fakat ikisini bizim ve birisini de sayn doktorun grdmz baka nshalar vardr ki isim bakadr ve Mntahab- ifa-y Tb adndadr. 3-Dr. A. Advarn bu kitab profesr Ritter ve doent A. Ate tarafndan Bursada Ulucami ktphanesinde 2 numarada grdklerini ve kendisinin de ayn nshay grdn kaydediyor. Grdkleri nshann ad Havas-sl-Edviye deil, Mntahab- ifa-y Tptr, ve galiba Ulucamide deil, yine Bursa da Orhan camiinde Haraolu ktphanesindedir.16 Malatya Mebusu B. Osman Tanerde de ayn kitabn eski bir nshas vardr. Dr. Adnan Advar, bu kitaptaki yazlar pek miyane bulmaktadr. Bu, onun telkkisidir ki mnakaasna lzum grmyoruz. Asl mesele sayn doktorun ilk Osmanl kitab hakkndaki yazlarndan sonra Hac Paann kitaplarn incelerken dt tenakuzdadr.17 [Osmanl Trklerinde]limin 9uncu sahifesinde Hac Paann H.783 de bir, ve 10uncu sahifesinde 771 de iki kitabndan bahsediyor ki bunlardan birincisi shakn bildirdikleri kitabndan 9 ve ikincisi 21 sene daha nce yazlmlardr. Dr. Adnan Advar, bizden 25 yl nce ayn hataya nasl dm? Aratrlacak bir nokta. [Osmanl Trklerinde]limin 8inci sahifesinde o, Hac Paann Kahirede tp tahsilinden bahsettikten sonra yle diyor Bir mddet sonra memleketine avdet eden Hac Paa, Aydn Beyi s Bey b. Mehmet, B. Aydna intisap ve Ayasluda

16 17

O..Uluda, Eski tbbmzda deerli kitablar, lk, c.5, say 30, Austos 1935, s.421-423. Zafer nler, Cellddin Hzr (Hac Paa) Mntahab- if I, Giri-Metin. TDK yay. 559, Ankara 1990; Cellddin Hzr (Hac Paa) Mntahab- if II, Szlk. Haz. Zafer nler, Simurg yay., stanbul 1999.

100

Osmanl Bilimi Aratrmalar VIII/2 (2007)

O. evki Uluda-Fuat Kprl Tartmas

101

almtr. Bu satrlarladrki o, Hac Paay Osmanllara mal etmemi grnyor. O halde iki mesele kyor: 1-Hac Paa, Aydn Beyi yannda alt iin Osmanllara mal edilmemi ve eserleri Osmanllarn ilk kitaplar arasnda saylmamtr. Bizim ve kendilerinin yazdmz gibi shakn kitab Gerede civarnda Arkt danda yazld iin onu da Osmanl saymamak icap ederdi. Fakat ikimiz de bunu dnmyoruz. 2-Hac Paa yalnz Aydn Beyi yannda almamtr. Orada alt muhakkaktr, ama muhtelif kitaplardan vesika alarak, sayn doktorun tasrih etmemesine ramen Hac Paann Osmanlln belirtebiliriz: a) Hammer, Yldrm Byezit ve Sleyman elebinin saraynda imrar- hayat eden mehur adamlar sayarken Timurun etibba-y mehuresile rekabet eden diye Hac Paay tasvir ediyor. (Bak. Ata tercemesi, K.8, s.105 ve 106). Ayn tarihin K.12, s.328inde tezyilt ksmnda yine Hac Paadan bahis vardr. b) Terceme-yi akayk Mecd (s.74), Knhl-ahbar - li, c.[?], s.114, Hac Paay Osmanl olarak gsteriyorlar. Hac Paa sonradan Aydn Beyine intisap etmi olsa bile Osmanll hakknda gsterdiimiz bu kadar deliller karsnda onun eserlerini de Osmanl saymak doru olurdu ve ite bu bakmdan Dr. Adnan Advarn ilk Osmanl tp kitab bahsindeki hatas genitir. [Osmanl Trklerinde] lim kitab ile sahifelerinde yanl yazmakla kalmam 2-3 sahife sonra da tezada dmtr. in can alacak noktas udur: Bizim eski hatlarmza iaret etmek istenirken yeni hatlar yaplmtr. [Osmanl Trklerinde]limin s.11 hiyesinde bana olum diyen Bursal Tahir Beye uyarak bir tp kitabmzn Hans Bart tarafndan Almancaya evrildii hakkndaki yazlarm dzeltilmi. Hakldrlar. Teekkr ederim. Bunun hat olduunu sonradan ben de renmitim ki bahsettiim yeni kitabmda bu rivayete yer verilmemitir. [Osmanl Trklerinde]limin s.12de sayn yazc Aksarayl Cemaleddinin talebesine medrese yolunda Meyiun), medrese avlusunda, direklerarasnda Revkiyun ve medresenin dersanesinde olmak zere ders vererek bunlar snfa ayrdn yazmaktadr. Fatihte de ayn tasnifi daha mtekmil olarak ibtida-y hari, ibtida-y dahil ve sahn adlarile grmekteyiz. Biz de memleketimizde grlen her eyi garpl kaynaklarla karlatrmak yolunda olsaydk Hammerin tarihine bakarak ayn tasnifin Yunanllarda bulunduunu sylerdik. Dr. Adnan Advar, Hac paadan bahsederken Bu Trk hekiminin isminin baz kitaplarda Hayrettin gibi yazld vaki ise de ... (s.8) diye yazd cmlesile dahi zhul ettiini sanrm. Hayrettin adnda bir Trk hekiminin Bursada Ulucami ktphanesinde Hulasa-tt-tp adnda bir eseri vardr ve H. 857 tarihini tamaktadr. Hac Paa ise H. 815de lmtr. Acaba bu eser sonradan kopya edilmi ve baka imza m atlmtr. O devirdeki kitaplar arasndaki benzerlii ve ayn kitabn birka kii tarafndan terceme edildii de dnlr. Kesin hkm vermek mmkn deildir. [Osmanl Trklerinde]limdeki nemli grleri incelemekte devam edeceiz.

Dr. Osman evki Uluda, Bir Tenkit Mnasebetile [Osmanl Trklerinde] lim adl kitap -3-, Tasviri Efkr, 12 Nisan 1944. [*] Bundan evvelki makaleler 10 ve 11 Nisan 944 tarihli nshalarmzda intiar etmitir. Dr. Adnan Advar, Bursada Yldrm tarafndan alan Dr--ifay ilk Osmanl tp medresesi olarak gsterdiimiz iin, yine bizim tarafmzdan ortaya karlan 802 Ramazan tarihli vakfnamede tedrisata dair bir fkraya tesadf edilmediini yazmaktadr. Yalnz eski zamanlarda her yerde olduu gibi bu hastanede de usta tabiplerin rak yetitirmi olmalar mmkndr (s.13) szlerile hatmz hafifletmekte muallim ve talebe kelimeleri yerine usta ve rak tabirlerini kullanmaktadr. Evet, vakfnamede tp dersi verileceine dair kayt yoktur. ark dr-ifalarnda dahi yoktur, ama bunlarn hem hasta tedavi eden hem de hekim yetitiren kurumlar olduunu tarihler yazar. (Bak. Medeniyet-i slmiye Tarihi - Corci Zeydan). slam medeniyetinde bu byle olagelmiti. Muallim ve talebe, yahut usta ve rak demekle meselenin mahiyeti deimez, ve tp derslerini t Kanuni devrine atmak devletin o zamana kadar yaatt medeniyetle badaamaz. Tp tahsili iin mevcut telakkiyi zamann baz kitaplarndan alalm: 1-...Mizacn hassasiyetinden ve menfaatinden ve mazarratndan Trk dilince erheyleye. T ki kalan dillerde bir nice kiiler snrak ola. Murat olu shak. 2-Bu nshay grdk ki farsce ve pehlev dilince karlk dzlm ve hem perakende olmu, diledim ki gcm yettke zm Trkye dndrem ve her mptedlere sn eyliyem. Cerrah Mesut. 3-Bu kitab Trk dilince yazdm, ol ecilden kim kavm-i rm Trk dilin syler. erafettin. 4-Tabip dahi gerektir kim... ok kitaplar okuyup bimarhanelerde ok dnm ola. Sinoplu Mumin. Bu satrlar o zamanlarda hekimlik alannda ustalk ve raklktan stn bir hareketin varolduunu gsterir. Bu szlerimiz faraziye saylabilir, fakat [Osmanl Trklerinde]lim yazcs bundan daha ar faraziyelere kendisi yer vermektedir. Bergama kads tarafndan trkeye evrildiini yazd bir kitabn tarihini bulamaynca bunun H.858 de Demirta Paa olu Umur Bey tarafndan vakfedildiine bakarak yle diyor: Bu eserde yukarda bahsettiimiz Havas-l edviye kadar eski, belki ondan daha evvel trke yazlm bir tp eseri olacaktr. (s.8) ki sayn doktorun bu szleri faraziye ve tahmindir. Sayn stad, Umur Beyin vakfettii tarihle shaka ait kitabn yazl tarihleri arasnda 65 yl fark olduunu elbet hesap etmilerdir. Dr. A. Advar, zerinde ok dnlm ve konuulmu olan Tbhane kelimesini Misafirhane diye terceme ediyorlar (s.30). Galiba Evliya elebiye uymu. Evliya elebi de Tbhaneleri Ehl-i sefer yende ve revendeye konup gmee mahsus hane-i b minnetlerdir diye tasvir etmekle Dr. Adnan Advar gibi oralarn misafirhane olarak gsteriyor ama bu yeter bir vesika deildir. Hammer de Evliya elebinin aksine olarak buralara yabanclar iin hastane diyor, o da dr--ifalarn

102

Osmanl Bilimi Aratrmalar VIII/2 (2007)

O. evki Uluda-Fuat Kprl Tartmas

103

amme-i enma mahsus olduunu muhakeme etmi deildir. Biz Tbhanenin ne demek olduunu iki ahit gstererek tarife alacaz. 1-Sleymaniye vakfnamesi tbhaneleri ifa bulmu hastalarn dknlklerini ve zayflklarn giderinceye ve toplanncaya kadar istirahat edecekleri yerler, diye tarif eder. Bu bakmdan bu kurumlar zamanmzn anlayaca tbirle nekahethanedir. 2-ehzade Mehmet vakfiyesi de buralardan gariplerin istifade edeceklerini yazar. Bu bakmdan da oralara Darlceze demelidir ve grlyor ki Dr. Adnan Advar bu kurumlara misafirhane demekle hakikati sylemi olmuyor. Tbhaneler muhtelif maksatlarla kurulmutur. Sayn mellif, Fatihin vakfnamelerine bakarak onun bir tp medresesi yaptrp yaptrmadn ksa bir aratrmadan gemitir. Fatihin vakfnamesini de grm olan staddan daha kesin, daha kati fikirler beklemekte haklyz. Bildirdikleri gibi orada bir tp medresesinden bahseden yalnz ilmiye salnamesi deildir. V. B. Stern de orada bir tp medresesi olduundan bahseder. Trk muharrirlerinden bir ka da ayn dvay tekrarlar, fakat kaynak gstermezler. Dr. A.Advarn vakfnamelerde bulamadklar eyi biz de senelerce aradk. Meraklarn gidermek zere syliyeyim ki Fatih tp medresesi hakknda vakfnamelerde bir kayt olmad gibi vakflar umum mdrlnn elde bulunan kaytlarnda o medreseye mderris tayin olunduuna dair bir tek satr bulamadk. Topkap saraynn arivinde ve Baveklet arivinin tasnif edilmi olan evrak arasnda da byle bir ey yoktur. O halde kesin olarak yle diyebiliriz: Fatihte tp medresesi dnenler vehme kaplyorlar. Sayn doktor, bana byk bir yanl atfediyor. Mesele Akemseddinin Kitab- tbnda veraset ve sirayet meselesine dairdir. Sayn A. Advar, bu kitabn Akemseddine ait olmadn ve asl risale yedi buuk varaktan ibarettir demekle iki yz sahifeye yakn bir kitabn ikinci ksmnn dikkatsizlikle Akemseddine atfedilmi olduunu yazyor (s.36). Yirmi sekiz yl nce okuduum bu kitab, o vakitler belki hat etmi olduum dncesile tekrar inceledim. Hatta ok dikkatli kitap uzmanlarndan birkann yardmn rica ettim ve anladm ki Dr. Adnan Advarn bize balad yanl ortada yoktur. Kitap, mecmua deil mstakil eserdir, syledikleri gibi yedi buuk varaktan ibaret deil, byk bir kitaptr. Yedinci sahifeden itibaren ilk ksm bitiyor ve hemen ara verilmeden baka fasla geiliyor ve sona kadar byle fasl fasl devam ediyor.18 Muhterem A. Advar kukuya dren nokta belki de ilk sahifedeki Kaale mellif-i hzih-ir-risale Mehmet B. Hamzatl-mukallep (mulkkap olmal) bi Akemseddin... satrlar olmal ki bunlarn kuku uyandrmas mmkndr. Bu cmleyi aydnlatrsam sayn doktorun bizi hatal grmesinin nne gemi olacam umarm: Yukarda yazdm cmlede ad geen Mehmet Akemseddinin kendi addr. Hamza ise babasdr. Cmledeki mkallep kelimesi mlakkap
18

olacaktr, yanl kopya edilmitir. Bunun mnas Hamzann olu Akemseddinin asl ad Mehmet olup son adn lkap oluudur. Burasna iaret ettikten sonra yine ibaredeki risale kelimesinin kitap manasna geleceini sayn [Osmanl Trklerinde]lim mellifi elbette pek iyi bilirler. Bu risalenin mellifi dedi ki... manasna gelen Kaale mellif- i hzih-ir-risale kelimelerine gelince: Eski kitaplarda, hatt mezar talarnda filnn lisanile filnn elile yazlm mnasna gelen Kaaleh bi lisanih ve ketebeh bi yedih, Kaaleh bi nemikah ve ketebeh bi kalemih cmleleri, filn kitab u sylemi, bu yazmtr, mnasna gelir. Hapsolunmu bir mftnn bulunduu dairenin kubbesine kan talebesinin, aadan sylenenleri not ederek vcuda getirilen byk fkh kitabn sayn A. Advarn bildii muhakkaktr. O halde bizim zikrettiimiz kitap Akemseddine aittir. Asl hata diye sylenecek kitabn addr ki, Adnan Advar ona dokunmuyor. Biz kitabn adn Kitap- tp diye gsterdik. Osmanl mellifleri, bunu Madde-tl hayat diye yazmtr ki bundaki hata Bursal Tahir Beye ait deildir. nk bu cilt baslrken Tahir Bey ar hasta idi. Kitabn tashihi bakas tarafndan yaplm ve isim, Maide-tl hayat olmak lzm gelirken Madde-tl hayat eklinde kmtr. Bu ismin verilmesine sebep kitabn metninde yazldr. Biz bunu sadece Kitap- tp diye gsterdik. Grlyor ki sayn Adnan Advar, bize atfettii en byk ve en nemli bahiste hatamz karmak isterken kendisi hata ilemitir ve btn bunlar ortada durup dururken ortaya acaba diye kuku atmakla bizce yerinde olmayan satrlar yazmtr. Eldeki vesika, yani kitap bu kukunun yerinde olmadn gstermektedir. Devam edeceiz. Dr. Osman evki Uluda, Bir Tenkit Mnasebetile [Osmanl Trklerinde] lim adl kitap -4-, Tasviri Efkr, 14 Nisan 1944. [Osmanl Trklerinde]lim kitab bir eseri baltalamtr ve Sabuncuolu erefettinin Cerrahiye-i lhaniye adl kitab19 hakkndaki satrlar yerinde olmayan szler tekil ediyor. Eseri Zehravinin Et-Tasrifi ile karlatran Dr. Adnan Advar yle diyor: Neticede anlald ki pek ehemmiyetsiz baz mahede ve mtalalar bir tarafa braklrsa bu eser Et-Tasrifin tercemesinden ibarettir (s.36). Resimlerle ssl olmak bakmndan mzede saklanan bu kitabn muhteviyat hakikaten yazcsnn akl ermez keiflerinden bahis deildir. Yalnz devrin en iyi bir cerrahlk kitabdr. Sayn [Osmanl Trklerinde]lim yazcsnn eserin terceme ve bir iki ilveden baka bir ey olmadn sylemesini vemiyeceiz. Af buyursunlar, ama her kitaba byle gzle baklrsa bni Siny da skartaya karmak icap eder. nk o da kendisinden eskilere bir eyler ilave etmekle kalmtr ve onda da Yunan tababetinden ok eyler bulunur. lim anlam zamanmzda da biraz tercemedir, ona bir eyler katmaya muvaffak olana ne mutlu. imdi de mesel, bir tberkloz kitab yazmaya kalkan kimse biraz da [K.E.] Rankeyi terceme etmi olmaz m?
19

Mddatl-Hayt, Akemseddin Hayat ve Eserleri. Haz. Ali hsan Yurd & Mustafa Kaalin. Marmara niv. lahiyat Fak. yay., stanbul 1994, s.369-377.

lter Uzel, erefeddin Sabuncuolu Cerrhiyyetl-Hniyye I-II. Ankara 1992; Dr. Osman evki, Bebuuk Asrlk Trk Tabbeti Tarihi. Sadeletiren lter Uzel. Kltr Bakanl yay., Ankara 1991, s.186-187.

104

Osmanl Bilimi Aratrmalar VIII/2 (2007)

O. evki Uluda-Fuat Kprl Tartmas

105

Msaade buyururlar m ki Edirnede yaplan Dr--ifa bahsi zerinde biraz duralm. Dr. Adnan Advar, buras iin Avrupa hastanelerine esas olduu yolunda naklolunan bir s-i tefehhmden baka bir ey deildir (s.51) diyor. Sayn yazc yine ok eski bir kitabmz ele alm ve bu messese hakknda gazetelerde, mecmualarda yazdklarm, hatta ikinci tarih kurultayndaki tebliimi hesaba katmamtr. 1937de ufak kitapk halinde kan yeni etdlerim, bugn [kinci Trk Tarih] kurultayn teblilerini cemeden kitabn 727 nci sahifesinden itibaren hayli yer igal etmektedir. Orada yle diyoruz: Ortaadan sonra Avrupada moda olan, bir merkezden idare olunan hastane binalarnn yaplmasnda Trkler, Avrupallara takaddm etmilerdir... ve bunu syledikten sonra izahat vermiizdir. Dr.Adnan Advarn ie s-i tefehhm demeden nce btn yazlarmz grmesini ok isterdik.20 Yine Edirne Dr--ifasnn Gurlit namnda bir mimar tarafndan sonradan tasvir edilmi bir pln deitirerek Rifat Osman tarafndan bir makaleye ilave olunduunu yazan [Osmanl Trklerinde]lim kitabnn bu pln zerinde biraz durmasn dilerdik. Biz Gurlit plnnn [Osmanl Trklerinde]lim kitabnda nasl olup da yer aldna hayret ediyoruz. Vaktile bizim de aldandmz bu pln sama bir eydir ve hakikati gstermez.21 Bu hususta da uzun yazlarmz hatta gazetelerde mnakaalarmz vardr ki sayn doktorun bunlar grmedii anlalyor. [Osmanl Trklerinde]lim kitabnda Rifat Osmana izafe edilerek Byezit vakfiyesinin kaybolduu yazlmaktadr (s.51). Halbuki vakfiyenin kopyas bizim elimizdedir ve hakikaten onda Medrese-i tbbiyeden bahsedilmemektedir. [Osmanl Trklerinde]lim kitab muharriri, Yavuzun Msr seferi esnasnda amda Halim adl bir tabibin lm zerine padiahn pek mteessir olduunu yazyorsa da satrlar bana uyan Galip Aty [Ata] hatal buluyor. Bunu daha nce ben yazdm. Benim de kimlerden etki duyduumu sylemesi insafllk olurdu. Dr. Adnan Advar, Halim Kastamonulu air ve padiahn hocas olan zattr. Tp ile megul olan Halim ise Fatih zamannda yaam... (s.56 hiyesi) szlerile bize pek byk bir hata daha atfediyor. Ltfen dikkatimizi biraz aalm. Biz Trk Tababeti Tarihi adl kitabmzn 157nci sahifesinde Bursal Tahir Beyden alarak aynen u szleri yazdk: Ulema-y eriattendir, Kasimiye namnda bir telif-i tbbsi vardr. Amasyal olup 922de amda vefat etmitir. Yavuz Sultan Selim marnileyhin cenaze namaznda bulunarak pek ok beyan- teessr eylemilerdir. nsaf dileriz. Biz Halimiye hekim demedik ki yanl i yapm olalm. Hatta ak olarak ona Ulema-y eraittendir demekle hakikati yazmtk. Hatamz nerede? Ve Dr. A. Advar niin bize yapmadmz eyleri atfediyor? Yine [Osmanl Trklerinde]limde u satrlar vardr: Ettiba-y hassadan Hayatzade Mustafa Feyzi efendinin Resail-l mfiye fi emraz-l mkile adl be
20 21

risaleden mrekkep ki buna Trk hekimleri arasnda Hamse-i Hayat ad verilmitir trke bir kitaptr (s.111).22 Halbuki Hamse-i Hayat baka, teki yine baka kitaplardr. Mustafa Feyzinin bunlarla beraber dokuz kitab vardr, sayn Dr. bahsi ok kar[tr]m. Ufak bir nokta: 4nc Muradn hekimbas Emir elebiden bahsedilirken (s.107) onun Nezipte [Nizip] zehirlendii yazlmaktadr. Vaka tafsilatile mehurdur. Fakat [Osmanl Trklerinde]lim kitab Nezibin neresi olduunu bildirmiyor. Topkap saraynda bir mevki mi, memlekette bir kasaba m? Bir nokta daha: Sayn Dr. Sleymaniye Dr--ifasnn ve tp medresesinin yerini tespit etmekteki hizmeti bakasna balyor ki (s.57) yaptm ilerle vnmekten nefret ettiim halde bunlarn bakasna mal edilmesini de istemem. Bu kuralarn yerlerini ilk yazan galiba bendim. nemli bir meseleye dokunaym: Trk hekimleri frengi hastalndan ok bahsetmilerdir. Bu hususta [Osmanl Trklerinde]lim kitab (s.47), ikinci Byezit zamannda Morada Modon kalesinin zapt esnasnda bulunan ve Alim-i cerrahin adile trkeye evrilen kitaba bakarak Dr. Fuat Kmilin [Beksan] bir makalesini ele almaktadr.23 1500de terceme olunan kitabn 23nc faslnda frenk uyuzunun trl almetleri ve ilalar yazldr. Frengi hastalnn Avrupada eskiden dahi mevcut olduu hakknda ileri geri hayli szler sylenmise de, genel inan bu hastaln spanyollar tarafndan Amerikadan getirildiidir. Dr. Hulsi Behetin etdne gre hastalk ilk defa olarak 1493de Barselon[a] ehrinde grlm ve dnyaya oradan yaylmtr. Zikrettiimiz tarih Kristof Kolombun Amerikadan ilk dnd 15 Mart 1493e tevafuk ediyor. u halde Amerika yolculuu yapanlar, dndkten sonra hastal spanyaya alamlardr. imdi frengiden bahsedip tarihe geen belli bal yazlar ksaca gzden geirelim: 1-1494 de bizzat frengiye yakalanm olan Urlih von Htten [Ulrich von Hutten] bu hastalk hakkndaki yazlarn 1519 yazmtr. 2-Frakastor (1478-1553) seneleri arasnda yaadna gre frengi hakkndaki yazlarn 1520 den nce yazamaz. 3-Salamak [Salamanka] niversitesi profesrlerinden Andre Alkazarn yazlar 1573de kmtr. 4-Rabelaisnin hastalk hakkndaki iiri hakknda tarih bilmiyorsak da, onun 1553 de ldne gre eserini nihayet 1530dan nce yazd dnlemez. 5-Alessandro Beneditti adnda olup Padovada profesrlk etmi bir zat vardr ki bu zat Kandiyede ve Morada hastal tanm, rzn ak olarak yazmtr. Hatta
22

Arslan Terziolu, Edirnedeki II.Bayezid Hastahanesi ve tp tarihi asndan nemi, Bifaskop, 15 (1985), s.16-25. C.Gurlitt, Edirnedeki Yaplar, yay.haz. M.zer, Edirne, Yre Derg. Yay., 2006, s.56 (Die Bauten Adrinopels, II Orientalisches Archiv, Jhrg.1 (1910/11), Hft.2, S.54, Abb.12).

23

Ali Haydar Bayat, Tp tarihimizde hekimba Hayatizdeler, Tp Tarihi Aratrmalar, say 6, 1997, s.109-120; Nuran Yldrm, Hayatizade Mustafa Feyzi Bin Abdullah, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, c.17 (stanbul 1998), s.16-17. Fuat Kmil Beksan, Avrupada Frengi Tarihini Alakadar Eden Trke Bir Vesika, Trk Tp Tarihi Arkivi, c.3, No 10 (1938), s. 49-51.

106

Osmanl Bilimi Aratrmalar VIII/2 (2007)

O. evki Uluda-Fuat Kprl Tartmas

107

domuz yaile yaplm civa merhemi tavsiye etmi, civann azda hasl ettii rzalar bildirmitir. Bu zatnda 1483-1500 seneleri arasnda doup 1525 de ld dnlrse o da kitabn 1500 den sonra yazm olacaktr. Bunlara bakarak Dr. Adnan Advarn Akemseddine atfolunana kitap hakkndaki kukusunu bizde Alaim-i cerrahin hakknda kafamzda duyuyoruz. 1493 de Amerikadan dnen gemicilerin getirdii hastalk rzgr gibi hz olan grip salgn nevinden deildir ki etraf hemen bulatrversin. Hastalk Cenovaya, Napoliye ve Fransaya yaylm, ticaret yollarn tutarak teye beriye sramtr. Bu, zamana muhtatr ve hi bilinmiyen bir hastalk Alaim-i cerrahindeki tafsiltile hele drt asr evvel yazlamaz. Hastaln Franszlara atfedilerek frenk uyuzu, frengi gibi isimlerile anlmas da zaman iidir ve hastaln yaylmas dikkati ekmesi, incelenerek rznn tesbiti ve bugn dahi muhafaza edilen tedavi elemannn keif ve tatbiki, bahsedilen kitabn ele olunduu tarihe smaz.24 Sayn Dr. Adnan Advarn kl krk yarmaya alan ettleri arasnda bu noktay bize pek zayf olarak, hatta hi tetkik olunmam grdk. (Bu yaznn da arkas gelecek).

yabanc hekim, hiyanetinin sezilmesi zerine arkadalarndan birinin tabancasile kendini ldrmeye mecbur kalmt. (Bak. Rait Tarihi, c.5, 17). Bahsedilen Movrokordato ise Trkiye aleyhinde ayr marifetleri olan yabanc hekimlerden biridir. Dr.Adnan Advarn en ar ithamlar mer ifa hakkndadr. ktiza-yi hikmetin izhar- kudret klmaa htilaf- tab ile azad klm hemniin diyen ve kimyada baz maddelerin kaynamalarn sylemekle uraan mer ifa hakknda hayatta vasl olduu mevkiden memnuniyetsizlik beyan eden bu hekim denmektedir. Onun bir eserindeki mukaddimeyi mnasz buluyor. Yine ustalk raklktan bahsederek mer ifanin bu kabil hekimlerden olmas muhtemel olduu gibi, onun talebesi yani ra olan saray hekimlerinden Bursal Ali efendi de ayn snftan olsa gerektir (s.145) diyor ve belge gstermiyen hkmler birbirini kovalyor.25 mer ifanin amda Hanne adnda birisinden hekimlik rendiini, sonra bunu yeter bulmayp Avrupaya gittiini yazan Tercman- Ahval kitaplar okumasaydm (Bak.Vefiyat- Ayn- Bursa Bursada Orhan ktphanesi) belki ben de Dr.Adnan Advara katlacaktm. Evet, syledikleri gibi mer ifade mistik ruh vardr. Akemseddin de Mi-kibrit-i erifi ryada kefetmitir. Fakat bu grn syleyi biraz da zamann modasdr. Fracastor da frenginin cva ile tedavisini heyecan verici slupla yazd bir iirinde tahayyl ettii bir obann Apollona hakaret etmesi dolaysyla Allah tarafndan korkun bir hastalkla cezalandrldn ve hasta obana ifa bulduu takdirde Allaha kurbanlar adadktan sonra ona bir rya grdrerek obann cval su iinde defa banyo yapmak neticesinde ifa bulduunu yazmakla baka yerlerde de mistisizm olduunu nasl dnmiyelim? (Bak. Hist. Illus. de la Med.Ren Dumesnil). Dr. Adnan Advar, zavall mer ifanin mezar tana da dokunuyor ve bunun gya kendisini takdir eden bir ecnebi tabip tarafndan yaptrldnda phe ediyor (s.141). Bu kuku niye? Mezar talarnn kimler tarafndan yaptrld hakknda senet aramak det olmamtr. Bu hususta en doru malmat mezarclar verebilir. Bursal Tahir Bey de ben de, otuz yl nce mezarcl babasndan miras olarak alan bir ihtiyardan o mezarn Krm muharebesinde Trkiyeye gelen yabanc bir hekim tarafndan yaptrldn iittik. Yazdan anlayan ve bunlarla devir dahi tayin eden Dr. Adnan Advarn bu mezar tana bakt takdirde onun 1742 deki yazlara benzemediini ve ok sonra yazlm olduunu teslim etmekte tereddt etmez ve bundan bahsederken gya diye phe uyandrc bir kelimeye yer vermez. [Osmanl Trklerinde]lim kitab Emir elebiden bahsederken ona bu devrin en mhim tabibi diyor ve ilave ediyor: Her halde eserinin mtalas ile bu Emir elebinin malmatl ve bilhassa zeki bir tabip olduu anlalmaktadr (s.107). Msaade buyururlar m Emir elebinin mehur kitabndan u satrlar nakledeyim:

Dr. Osman evki Uluda, Bir Tenkit Mnasebetile [Osmanl Trklerinde] lim adl kitap -5-, Tasviri Efkr, 18 Nisan 1944.
[Osmanl Trklerinde]limin tahlili ile urarken, onda yabanc hekimlerin Osmanl saltanatnda oynadklar rollere dair satrlara da rastladk. Sayn yazc Portekizli Fonsecann latince bir eser yazdn ve bunda 16nc asrda Almanyada hkm sren bir hastalktan bahsettiini bildirmektedir. Osmanl tarihleri Fonsecay yakndan tanrlar. Alman yazcs V.B. Sterne gre Konnigliyano adndaki Yahudi hekimle beraber Kont Virmund bu adamla sacaya tekil etmilerdi. Trkiyenin aleyhinde ve muhtelif devletler hesabna alyorlard. Hatta bahsedilen Portekizli hekim Trkiyeyi arn paralanmasna tevik ediyordu. Osmanl Trkiyesinde yabanc hekimler arasnda bir de Mavrokordato vardr ki bu zat [Osmanl Trklerinde]limde Karlofa mzakeratna itirak etmi ve sadrzam Kprl Hseyin paa ve Reis-l kttap Rmi efendi yannda en nfuzlu adamlardan birisi kesilmitir diye tasvir olunmaktadr (s.114). Bu satrlarda birisi izaha, teki zerinde durulmaya deen iki nokta vardr, bakalm: 1-Karlofa mzarekesini idare eden Kprl Hseyin paa, yine Kprllerden Amca zade Hseyin Paadr. Tarihlerimiz onu bu isimle tanrlar. 2-Murahhaslar arasnda bulunan ecnebi hekimi biz Mavrokordato deil, Timonolu diye bilmekteyiz ecnebi hekimi biz Mavrokordato deil, Timonolu diye bilmekteyiz. ngiliz balyozunun terceman olduu halde Trkiye hizmetinde alan bu
24

Nuran Yldrm, Al'im-i Cerrhn zerine Baz Yeni Bilgiler, I.Uluslararas Trk-slm Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi, T, 14-18 Eyll 1981. Tp-Di Hekimlii-Eczaclk Tarihi Bildirileri, II, stanbul 1981, s.174; N.Yldrm, Alim-i Cerrhnde (1505) Frengi, Tp Fakltesi Mecmuas, 54 (1991), s.353-360.

25

Feridun Nafiz Uzluk, Bursal Tabip Mevlev mer ifa Dede, Dirim, c.25 (1950), s.170-75; F.N.Uzluk, Bursal Hekim Ali Mni Efendi, D.T.C.F. Dergisi, c.7 (1950), s.329-337.

108

Osmanl Bilimi Aratrmalar VIII/2 (2007)

O. evki Uluda-Fuat Kprl Tartmas

109

Eeri lisan- Trkde bn-i erif namna Yadigr ve Mntahab- ifa namna olan nadirei rzigrn cem- tahsili ve Hac paa merhumun tpta olan teshili beyn-en ns mehur ve mtedavildir ama irad- lgat- arabiye ve elfz- terakme-i vahiyeden tehai klmamtr ve yine msaade buyururlar m ki Emr elebinin mehazlarn kendi kitabndan sayalm? te: Kanun, ifa, minhac-l beyan, tuhfe, saadiye, muciz, erh- i muciz, kmil-ssnaa, tervih-l-ervah, zpde, mil, takvm-l edviye, takvm-l ebdan, mecmua-tlmcerrebat, mirat-l-beyan, zahire-i Harzemah, havi.... Ve grlyor ki malmatl ve devrin en mhim tabibi kelimelerile vasflandrlan Emr elebi, ortaya yepyeni bir tp ilmi km bulunduu devirde, yani 17nci asrda ortaa kitaplarndan baka mehaz kullanmamtr. Tp ilminin inkilap geirdii zamanda Emr elebinin kitaplar geriliin eseridir. Emr elebiye ben de kendisi gibi acrm. nk o, drdnc Murat tarafndan afyonla idam olunmutur ve bu, Osmanl tarihinin mehur cinayetidir. 26 Dr.Adnan Advarn bana hocalk etmi bir bym olduunu sylemeliyim. Genlikte uyanan sevgiler kolay kolay silinmez, hatt artar. Buna emin olduunu bildiim hocamn kitab hakkndaki incelemelerim de bilirim ki, olgunluk ve ciddiyetle karlanacaktr. Benim uzun sren tenkitlerimin hedefi ilim tarihi yazmann gln gstermektir. Bu etin yolu amak istiyenler elbette birok zorluklarla karlaacaklardr. Eserlerin domas kafa yorup etd etmekle olur, tekemml iin tenkit en tesirli bir elemandr, ve tenkit lyk olan eserler iin yaplr. Byle bir ii zerine alanlar kelimelerin rengini ve eklini mesele yapmazlar. bandayz. Hisse deil fikre itibar ederiz. Aziz hocamdan da ricam, yazlarma sivri kelimeler girmise bunu eski talebesinin heyecanna balasnlar. (Son).

medicine to date. The present paper aims to bring to light the criticism forwarded by F.Kprl, A.Advar and O.. Uluda and re-evaluate based on present day researches.
Key words: Osman evki Uluda, Adnan Advar, Fuat Kprl, Osmanl Trklerinde lim, Trk tp tarihi; Anahtar kelimeler: Osman evki Uluda, Adnan Advar, Fuat Kprl, Science among the Ottoman Turks, Turkish medical history.

Dr.Osman evki Uluda disputes Professor Fuat Kprls review of Science among the Ottoman Turks by A.Advar When published in 1943, Dr. Adnan Advars Osmanl Trklerinde lim (Science among the Ottoman Turks) met favorable criticism, especially from Professor Dr. M. Fuat Kprl who praised Advars work for his objectivity. On the other hand, Kprl pointed out that some authors, devoid of criticism, used to describe Ottoman history of science and medicine as imaginary and nationalistic. The medical historian Dr. Osman Sevki Uluda whose works were referred to by Dr. A.Advar in his Science among the Ottoman Turks, published in the daily Tasvr-i Efkr a series of articles pointing to Advars shortcomings regarding Turkish medical history. In these articles Dr. Osman evki also responded to Fuat Kprls general assessment of studies on Turkish history of
26

Bkz. Suzan Bozkurt, IV. Muratn Saray Hekimi Emir elebinin En-Muzect-Tbb Eserinde Dahili Hastalklar. stanbul niversitesi Salk Bilimleri Enstits Doktora Tezi. stanbul 1989.

110

Osmanl Bilimi Aratrmalar VIII/2 (2007)

OSMANLI BLM ARATIRMALARI DERGSNN YAYIN LKELER VE YAZIM KURALLARI

Osmanl Bilimi Aratrmalar (OBA), bilim, teknoloji ve tp tarihi ile temel ve uygulamal bilimlerin tarihini ele alan aratrma makaleleri, eviri ve tantm yazlar (bilimsel toplant ve yaynlar) yaymlamay hedefleyen hakemli bir dergidir. Derginin ncelikli amac, Trk bilim tarihi konusundaki aratrmalar yaymlayarak, bu bilim dalnn geliimine katkda bulunmaktr. OBA'nn yayn dili Trkedir. Dergide, ngilizce, Franszca ve Almanca makaleler de yaymlanabilir. 1995 ylnda yayna balayan dergi, 2001 tarihinden itibaren ylda iki say (yaz ve k) olarak yaymlanmaktadr. Yaymlanmak zere OBA'ya gnderilecek almalarda aranan zellikler 1. almann metni drt kopya olarak bir adet disket kaydyla (PC Word) birlikte editre gnderilmelidir. 2. A4 kada tek ynl ve tek satr aralkl baslm olan metin, boyutlar 12.5 x 18.5 cm olacak ekilde dzenlenmi olmal; yaz karakteri olarak Times New Roman Turk kullanlmaldr. Metin 11 punto, dipnotlar 8 punto, makale balnn tamam byk harflerle 12 punto ve koyu yazlmaldr. Metin iindeki blm balklar sadece ba harfleri byk 11 punto ve koyu; blm alt balklar ise, 11 punto italik ve beyaz olacak ekilde dzenlenmelidir. 3. izelgeler ve izimler ana metnin iindeki yerlerinde, ekler metin sonunda olmaldr. Dipnotlar sayfa altnda verilmelidir. Kitap ve dergi adlar beyaz italik, makale balklar trnak iinde yazlmal, kitaplar yaymlayan kurumlarn adlar ak olarak (stanbul niversitesi Yaynlar, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, vb.) belirtilmelidir. 4. Yukarda belirtilen zelliklere uygun olarak hazrlanm olan almann, ekler, resim, ekil ve tablolaryla birlikte 40 sayfay gememesi tercih edilir. 5. Yaznn ilk sayfasnda, almann bal, yazar / yazarlarn ad ve adresleri bulunmaldr. 6. Metin sonunda en az 100 kelimelik bir zet verilmelidir. Trke makalelerin zetleri ngilizce, yabanc dilde yaymlanacak makalelerin zetleri Trke ve ngilizce verilmelidir. zetlerin altnda en az er adet ngilizce ve Trke anahtar szck yer almaldr. 7. OBA'ya gnderilen almalar, yazar ve hakem kimlii gizli tutularak hakeme gnderilir. alma, hakemlerden en az ikisinin raporu olumlu ise yaymlanr. almalarn gnderilecei adres: Feza Gnergun (editr) stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Bilim Tarihi Anabilim Dal Beyazt, 34459 stanbul Tel: 0212 455 57 00/15978; Fax. 0212 511 43 71 E-posta: fezagunergun@yahoo.com