4.

predavanje iz Mehanike fluida

34

3.4 Sila tlaka na ravne povrine Na ravnoj povrini jedinini vektor normale n stalan je i po smjeru i po veliini, te se izraz za silu tlaka F = pndS na povrinu prikazuje integralom F = n pdA .
S A

z O p=p0=konst

slobodna povrina

dFh
y

hC

F0= p0 A Fh=pC A

C H p=p0+gh
=konst.

hC n = si yC

dA

C H

C - teite povrine H - hvatite sile hidrostatskog tlaka

p=

p0
konstantni tlak

gh
hidrostatski tlak

Sila F0 konstantnog tlaka

F0 = n p0 dA ,
A

p0=konst

F0 = p0 An ,
F0 = p0 A , iznos sile konstatnog tlaka
Sila F0 konstantnog tlaka na ravnu povrinu jednaka je umnoku tlaka i njene plotine, djeluje u teitu C povrine, paralelna je s pravcem normale, a suprotno orijentirana u odnosu na normalu.

4. predavanje iz Mehanike fluida

35

Sila Fh linearno promjenjivog hidrostatskog tlaka p = gh Sila dFh na element povrine dA

dFh = ph n dA = gh n dA = n g y sin dA

Fh = n g sin

ydA = n g sin yC A = n ghC A ;

A

pC

yC A

Fh = pC n A ;
pC = ghC hidrostatski tlak u teitu C povrine

ydA = yC A statiki moment povine A,

A

yC = hC sin udaljenost teita C od slobodne povrine, mjereno u ravnini u kojoj se nalazi povrina (udaljenost OC prema slici). Fh = pC A = ghC A , hC - dubina na kojoj se nalazi teite C povrine A .

- Sila Fh na ravnu povrinu e po iznosu biti jednaka umnoku tlaka pC, koji vlada u teitu C povrine i plotine povrine. Poloaj hvatita sile Fh odreujemo iz uvjeta da je moment rezultante jednak sumi momenata komponenti. Ovdje to znai da moment sile Fh mora biti jednak sumi momenata elementarnih sila dFh koje ine silu Fh . Suma momenata elementarnih sila s obzirom na os Ox

M = y dFh = y g sin y dA = g sin y 2 dA = g sin I xx

A A A

I xx mora biti jednak momentu rezultantne sile Fh s obzirom na os Ox M =yH Fh = yH g sin yC A Iz jednakosti momenata slijedi: yH =
I xx yC A

I xx = y 2 dA - moment tromosti povrine A s obziom na os Ox

A 2 Primjenom Steinerovog pravila I xx = yC A + I dobiva se

, I - moment tromosti povrine A s obziom na os C yC A Pomak y toke H u odnosu na teite C povrine I y = yC A

yH = yC +

4. predavanje iz Mehanike fluida

36

Analogno se dobije i poloaj hvatita s obzirom na os Oy. Suma momentata elementarnih sila dFh s obzirom na os Oy
M = x dFh = x g sin y dA = g sin xy dA = g sin I xy
A A A

I xy

jednaka je momentu rezultantne sile Fh s obzirom na os Oy

M =xH Fh = xH g sin yC A

Iz jednakosti momenata slijedi: xH =

I xy yC A

I xy = xydA - centrifugalni moment tromosti povrine A s obziom na os Oy

A

Primjenom Steinerovog pravila I xy = xC yC A + I dobiva se

xH = xC + I yC A

I - centrifugalni moment tromosti povrine A s obziom na os C

Pomak x hvatita H sile Fh u odnosu na teite C povrine

x =

I yC A

Sila hidrostatskog tlaka Fh djeluje okomito na ravnu povrinu u toki H (xH, yH), a usmjerena je suprotno od vektora normale. Za vertikalno uronjenu povrinu prema slici vrijedi yC=hC. Za horizontalno uronjenu povrinu ( = 0 ) yC pa su prema gornjim izrazima x=y=0, te e sila Fh djelovati u teitu povrine, kao i za sluaj konstantnog tlaka p0.

p0

p0

y C =h C C H
h

y C =h C

Fh= ghC A C

Fh= ghC A

4. predavanje iz Mehanike fluida

37

Hidrostatski paradoks: Sila tlaka na horizontalno dno posude zavisi od dubine fluida u posudi i plotine dna posude, a ne zavisi o oblika posude
pa

pa

pa

H Fh Fh Fh

A A A Sile hidrostatskog tlaka Fh = gHA na dna svih posuda, prema slici, su jednake. Zapamtimo: u svim je sluajevima sila tlaka na dno posude jednaka teini fluida koji bi se nalazio u volumenu AH od dna posude do slobodne povrine (bez obzira to u treem sluaju toliko fluida niti nema u posudi).
pa

Fh = gHA H A
Npr: = 1000 kg m3

pa

A Fh = 0

Fh=0

Fh

g = 10 m s 2 H =1m A = 0, 5 m 2 Fh = 5000 N

Momenti Mx i My sile hidrostatskog tlaka u odnosu na teite C povrine ne zavise od dubine na kojoj se teite nalazi I M x = Fh y = ghC A = gI sin yC A I M y = Fh x = ghC A = gI sin yC A

4. predavanje iz Mehanike fluida

38

Izrazi za izraunavanje poloaja teita i momenta inercije za uobiajene povrine su dani u sljedeoj tablici I I I Geometrijski lik Povrina

a b/2

C b/2

A = ab

ba 3 12

ab3 12

A = R 2

R 4 4

R 4 4

C R

4R 3 R

A=

1 2 R 2

0 ,1098 R 4

0 ,3927 R 4

C b+d 3

a 3

ab A= 2

ba 3 36

ba 2 ( b 2d ) 72

4R 3 4R 3 R C

A=

1 2 R 4

0 ,05488 R 4

0 ,05488 R 4

0 ,01647 R 4

4. predavanje iz Mehanike fluida

39

-Ako je tlak s obje strane povrine isti (sluaj otvorenog spremnika), sile konstantnog tlaka se ponitavaju. -Za sluaj zatvorenog spremnika rezultantna sila konstantnog tlaka se rauna s manometarskim tlakom pM0 u spremniku (ime je obraunata i vanjska sila atmosferskog tlaka).

. .

. .

. . . . . . .

. . .

. .

. .

. .

F0=pM0 A

C A

Fh

C A

Fh

Poloaj rezultantne sile FR=Fh+F0 za sluaj istosmjernih i mimosmjernih sila F0 i Fh.

yR
yR

y
F0

F0 C H FR= Fh+F0 Fh Fh Fh+F0

C

Fh H

FR= Fh -F0 Fh Fh -F0

yR=y
a) istosmjerne sile

yR=y

b) mimosmjerne sile

Raunanje sile konstantnog tlaka (u sluaju da je povrina potpuno uronjena u fluid) moe se izbjei uvoenjem fiktivne slobodne povrine. Fiktivna slobodna povrina je udaljena od stvarne slobodne povrine za visinu manometarskog tlaka hf = pM0 g (za sluaj pretlaka je iznad, a za sluaj podtlaka ispod stvarne slobodne povrine). Iznad fitktivne slobodne povrine vlada atmosferski tlak. Ako fiktivna slobodna povrina padne ispod teita C povrine, dubina h postaje negativna, a svi izrazi i dalje vrijede. U sluaju da fiktivna slobodna povrina prolazi teitem povrine, sila hidrostatskog tlaka jednaka je nuli, ali moment sile hidrostatskog tlaka nije nula (ostaje spreg sila).

4. predavanje iz Mehanike fluida

40

g g
h pM0 hf= g

H C C

Fh = g ( hf + H ) A
Fiktivna slobodna povrina se moe uvesti i za sluaj mirovanja dvaju fluida razliitih gustoa prema slici.
g pa p=pa+0gh 0< fiktivna slobodna povrina hf = h1 0

h O pa h

h1

pM0=0gh1

C p = pa+0gh1+g (h -h1) p = pa+gh

4. predavanje iz Mehanike fluida

41

3.5 Sila tlaka na zakrivljene povrine

Sila tlaka na zakrivljenu povrinu potopljenu u nestlaivi fluid u mirovanju je definirana izrazom F = pndS
S

Sila tlaka na zakrivljenu povrinu se razlae na komponente u smjerovima osi. U praktinom postupku prorauna odreuju se dvije horizontalne komponente sile tlaka Fx i Fy i vertikalna komponenta Fz. Na slici je prikazana zakrivljena povrina S uronjena u nestlaivi fluid gustoe . Skalarnim mnoenjem gornje jednadbe s jedininim vektorima i , j , k dobivaju se izrazi za komponente Fx, Fy i Fz sile tlaka na povrinu S Fx = pdS x
Sx

Fy = pdS y
Sy

Fz = pdS z
Sz

gdje su:

dS x = dS cos ( n,x ) dSz = dS cos ( n,z )

dS y = dS cos ( n, y )

4. predavanje iz Mehanike fluida

42

Element povrine dS je uvijek pozitivna veliina, a projekcije tog elementa dSx, dSy i dSz mogu biti pozitivne, negativne ili jednake nuli to zavisi od kosinusa kutova to ih vektor normale zatvara sa pozitivnim smjerovima koordinatnih osi. Ako je taj kut manji od 90o projekcija povrine je pozitivna, a ako je taj kut vei od 90o projekcija je negativna; za kut jednak 90o projekcija bi bila jednaka nuli. Sx, Sy i Sz su projekcije zakrivljene povrine S na koordinatne ravnine, a takoer mogu biti pozitivne, negativne ili jednake nuli.

Izrazi za komponente Fx0 , Fy0 , Fz0 sile F0 uslijed konstantnog tlaka p0 Fx0 = p0 S x ;

Fy0 = p0 S y ;

Fz0 = p0 S z

Sx , S y , Sz > 0 Fx0 , Fy0 , Fz0 < 0

Oito e na negativnim projekcijama povrina sile djelovati u pozitivnim smjerovima osi i obrnuto. Hvatita tih komponenata nalaze se u teitima Cx, Cy i Cz projekcija Sx, Sy i Sz. Postupak odreivanja komponenti Fx i Fy sile F uslijed hidrostatskog tlaka ph = gh je analogan postupku odreivanja sile na ravnu povrinu (projekcije Sx,i Sy su ravne vertikalne povrine) -Izrazi za horizontalne komponente Fx i Fy sile uslijed promjenjivog hidrostatskog tlaka ph = gh i za pomake hvatita tih komponenti u odnosu na teita projekcija su: Fx = pCx S x = ghx S x Fy = pCy S y = ghy S y

hx = hxy =

I hx S x I hx S x

hy = hyx =

I hy S y I hy S y

Sx , S y > 0 Fx , Fy < 0

Vertikalna komponenta Fz sile hidrostatskog tlaka na zakrivljenu povrinu S

Fz = pdS z ,
Sz

Fz = g hdS z ,
Sz V

Fz = gV - Vertikalna komponenta Fz je po veliini jednaka teini fluida koji se nalazi u volumenu V izmeu povrine S i slobodne povrine. Sila Fz prolazi teitem volumena V. Predznak

4. predavanje iz Mehanike fluida

43

komponente sile Fz ovisi o predznaku projekcije Sz, te se moe pisati da je Fz = gV predznak( S z ) Negativni predznak se odnosi na sluaj pozitivne projekcije povrine Sz (fluid je iznad povrine S), a pozitivni predznak za sluaj negativne projekcije Sz (fluid je ispod povrine S).

Fz = gV

Na dijelu povrine S na kojem se vertikalna projekcija Sz povrine ponitava, vertikalne komponente Fz sile hidrostatskog tlaka se samo djelomino ponitavaju.

V1

V2

Fz1 = gV1 predznak( Sz1 ) Fz1 = gV1 ( +1) Fz1 = gV1

Fz2 = gV2 predznak( Sz2 ) Fz2 = gV1 ( 1) Fz2 = + gV2

Fz = gV

4. predavanje iz Mehanike fluida

44

3.6 Sila uzgona Sila uzgona je rezultat djelovanja sila tlaka po povrini tijela uronjenog u fluid. S- zatvorena povrina
Fb = pndS = gradp dV = gk dV = gV k ;
S V

- gustoa fluida, V volumen tijela

Sila uzgona je jednaka teini fluida istisnutog tijelom (teini istisnine), djeluje vertikalno u vis i prolazi teitem istisnine. Sila uzgona je vertikalna komponenta sile hidrostatskog tlaka na tijelo uronjeno u fluid. - Horizontalne komponente sile hidrostatskog tlaka na tijelo meusobno se ponitavaju (Sx=Sy=0) - Sile uslijed konstantnog tlaka p0 na tijelo meusobno se ponitavaju.
z
g

Fz1 = gV1 predznak( S z1 )

pa

Fz1 = + gV1 Fz 2 = gV2 pred( S z 2 ) Fz 2 = gV2 Fb = Fz1 + Fz 2 Fb = gV

V1 Fb
C

V2

p = p0 + gh
Fb=gV

Hvatite sile uzgona je teite volumena tijela.

pa

pa

g 0<

pa

0= 0>

G > Fb tijelo tone

G = Fb tijelo lebdi

G < Fb tijelo pliva

4. predavanje iz Mehanike fluida

45

Sila uzgona na granici dvaju fluida Slika prikazuje sluaj plivanja tijela mase m , gustoe 0 na razdjelnoj povrini dvaju fluida gustoa 1 i 2. Toke C1 i C2 su teita volumena istisnine V1 i V2, a T je teite tijela.

Fb1

V1 Fb2

C1 T

0 2

mg

C2

V2

Sila Fb uzgona je zbroj Fb = Fb1 + Fb2 = 1 gV1 + 2 gV2 Uvjet plivanja (ravnotee) je da su rezultantna sila (tj. Fb = mg ) i rezultantni moment na tijelo jednaki nuli (tj. suma momenata sila Fb1 i Fb2 u odnosu na teite tijela mora biti jednaka nuli). Jasno je da vrijedi 2 > 0 > 1 . Za sluaj 2 >> 1 sila Fb2 se zanemaruje.

AREOMETAR instrument za mjerenje gustoe kapljevine koji radi na principu hidrostatskog uzgona

Va
pa

0 0
g pa h g

0 V0

> 0

h=

V0 0 A a