-

.........
\11
Xornal CuHur.tl da Estmda \uo 19!1!1
)
,
' '
.
,...,_, ,,/'
- I
-Ro
res
21
'Jos de Quintas'
O
labor dos nosos emigrados a prol do
noso pas s veces permanece no es-
quecemento as como o seu traballo
dinamizador e, como non, dada a sa posi-
cin e o seu contacto cos grandes iltelec-
tuais galegas exiliados por todo o mundo,
o seu labor informativo e de apoio tanto
cultural como econmico apoiando gran-
des proxectos como as escalas parroquiais
e outros ...
Un caso deses o de 'Jos de Quintas' ,
seudnimo co que asinaba Jos Loureiro
Garca en 'El Emigrado' as sas colabora-
cins, especialmente de informacin, desde
La Habana. El fora nomeado como un dos
correspondentes da 'Sociedad Hijos del
Ayuntamiento de La Estrada' para o ante-
dito xornal e foi quen escribiu practica"
mente na totalidade as 'Postales habane-
ras', colaboracin informativa e ao mesmo
tempo de opinin.
"O To", como sempre .o coeciamos os
familiares e achegados naceu no ano 1886.
Emigra bastante xove para Cuba ond$! xa
desde novo, e dado o seu esprito galeguis-
ta, se integra nas actividades do Centro Ga-
lego no que ingresa en Decembro do 1912.
Asimesmo pasa a pertencer Sociedade
Fillos do Axuntamento de A Estrada, so-
ciedade de suma importancia para os estra-
denses xa que foi a que dinamizou os
apoios para a creacin das diferentes esca-
las nas parroquias estradenses as como ou-
tros apoios culturais, como o xornal 'El
Emigrado' .
Os que o coecemos, moi pouco poda-
mos imaxinar a inxente cantidade de coe-
cementos, de datos, ... dos que 'O To' dis-
pua e que con el se foron porque ningun
en vida se -preocupou de coecelos pola
sa propia boca, canta mgoa! Aquel ho-
me pausado, depositario dunha cultura aca-
dada por un autodidacta que a emigracin
forxou e que fora en vida aquel elo impor-
tantsimo entre os nosos emigrados e aque-
Ja nacin (nai) que os botara fra dos seus
eidos.
Nesa emigracin se formou aquel home
crtico co caciquismo imperante no seu pa-
s e que o anegaba por todos os lados, co-
mo cando defendeu ao Erundino Bergueiro
de Tabeirs por ter o civismo necesario pa-
ra reclamar a escola pblica de mulleres
concedida por Real Decreto Parroquia de
Tabeirs, e de moi adentro selle o "todos
Rematamos o mes de maio, mes de
plenitude primaveral e as tamn no
das nosas letras. Tabeirs Terra quere,
dende as sas pxinas, no sentir fondo
de tdolos que nel colaboramos, facer
pblico o recoecemento figura
exemplar - alma escolleita - de Rober-
to Blanco Torres, o cal axudoil con
compromiso e lealdade a poer en cer-
to o principio de que a historia mve-
se no desenvolvemento das culturas e
soamente as, no amor que niso poa-
mos, el ha ser quen de certo nos salve.
Como el mesmo dica, non dciado -
sen selo - chegar a ser quen queremos.
E
por iso. tamn, oeste ano adicado
memoria do pobo estradense,
ns queremos ser (sendo) e des-
tas que as accins sigan s nosas von-
tades, pois non boa cousa enganar-
nos con sentimentos baleiros. Para ns
o pobo estradense - como Galicia - ten
acentos primorosos que facermos soar
e un dos mis cualificados est na sa
memoria. A Terra de Tabeirs non po-
de caer -na monotona, pola contra de-
be valerse das mis fondas sensibili-
POR
CARLOS LOUREIRO
os que van emigracin teen dignidade e
saben despreciar ao malvado cacique", "ao
lado do Sr. Bergueiro estn os estradenses
emigrados e os seus convecios aqu resi-
dentes e todos os homes de honor e digni-
dade que por Galicia loitan consecuerite-
men te". El foi un dos que redactou o
famoso manifesto de Abril do 1922 no que
a Sociedade Fillos do Axuntamento de A
Estrada se dirixa aos estradenses para que
tratasen por todos os medios de loitar con-
tra os caciques debido sa actitude de re-
presin e de coartar ideas.
Tamn nesa lonxeva emigracin se for-
xou o seu laicismo, laicismo que tamn era
a filosofa de base sa Sociedade Fillos do
Axuntamento de A Estrada na que el fora
nomeado secretario. Cando un grupo de
dades para recoerse na sa h1stona,
nos seus maiores, na sa cultura e tra-
dicins, que sern quen afortezan o
mulleres de A Estrada lles piden axuda pa-
ra acabar as obras da 'Iglesia nueva', eles
colaboran, pero o mesmo que as desculpas
que o propio Curros Enrquez pedira ao es-
cribir a 'Virxe do Cristal', colaboran en
_ contra da sa maneira de pensar, simple-
mente porque elas lles piden axuda eles
desclpanse dicindo:
"Ns, pobres diaos, que non podemos
descifrar a que relixin pertencemos, por-
que este constante batallar pola vida e po-
Jas colectividades a que pertencemos, ru-
bannos toda a msera existencia, prestamos
o apoio a tal solicitude, xa que non por vo-
cacin, por un deber de cortesa para coas
nosas simpticas seoritas da \lila de A Es-
trada. ( ... ) Non podemos, por ningn con-
cepto, corear o que "morra todo o que non
pense coma min". E velaqu o que por un-
ha simple cortesa nos levou a cooperar
cunha obra pola que non sentimos voca-
cin ningunha".
. Por outra parte xamais foi o emigrado
conforme que xustificase, coma moitos,
nin nunha migalla esa emigracin e na sa
correspondencia-informacin con 'El Emi-
grado' tenta abrir os olios aos emigrantes
potenciais dicndolles que nesa emigracin
so buscan "braceros baratos''. Critica ao
goberno espaol por permitir que deixe
abandonados sa sorte aos sbditos espa-
ois que saen na procura do que na sa pa-
tria se lles nega; e aproveita para censurar
acedamente ao 'malhadado' corpo consular
polo seu silencio: "son estes representantes
oficiais da Espaa enferma, os mil parsi-
tos que, intiles para outra cousa na co-
rrompida poltica espaola, mndanos a
desempear estes postos para que ridiculi-
cen Patria que representan e procuren ex-
plotar o ruis posible aos desgraciados
emigrantes da sa nacin".
'Jos de Quintas' finou na sa casa de
Quintas (San Xorxe _de Cereixo) o 25 de
Agosto do 1967. Voltara no 1957 sa Te-
rra, e foi soterrado nun anonimato total,
sen que dirixentes nin intelectuais (ags
uns cantos, entre os que poderiamos salien-
tar ao seu amigo Garca Barros) fixesen nin
a ruis mnima mencin nin acto por un
home que xogara un gran papel na emigra-
cin durante a dictadura. Por de-sgracia a
Terra pola que loitou desde a lonxana non
lle rendeu as homenaxes que si lle fixeran
lonxe dela antes de voltar.
futuro dende o presente, pois os das
de froito e de seitura abondosa -na
empresa comn que A Estrada en
ideal de pobo e de identidade- non po-
den rsenos das follas do noso calen-
dario comn. Traballemos todos as
por iso, en causa comunal e cara a t-
dolos ventos que nos poidan poer
freo ou dificultades. Entre todos -coas
aportacins de cada quen sumando-
superarmplas e poeremos -se as
houber- as nosas diferencias de mellor
acordo. A Estrada, -como pobo e co-
mo idea- obrganos.
Os nosos sentimentos de estraden-
ses -na memoria e no presente, a prol
do futuro satisfactorio, en palabras de
Roberto Blanco Torres - non poden
ser epidrmicos, nin mecnicos. Teen
que nos encher de ben os corazns e
que acugulen as nosas conciencias de
reponsabilidades.
Xa que logo, todos e sen mis vol-
tas, dispomo-los nosos entusiasmos.
Entusiasmos que nos posibiliten exer-
ce-los imperativos das nosas mellores
ilusins.
'filaheirs 'filerra, xuo de 1999
NOTA: A FOTO PUBLICADA NO
N2 ANTERIOR E DE SAN PEDRO
DE ANCORADOS
REVISTA CULTURAL
DA ESTRADA
EDITA:
FUNDACIN CULTURAL
DA ESTRADA
C! Benito Vigo, 104
36680 - A Estrada
Pontevedra
Tfno:986570165
Fax:986570233
E-mail:snlaestrada@cyberweb.es
XERENTE:
Manuel Arca Castro
CONSELLODE
REDACCIN:
X. Manuel Reboredo Baos
David Otero
Carlos Loureiro
Xoan Carlos Garrido
Olimpio Arca Caldas
Xos Lueiro Lemos
Valentn Garca Gmez
Xos Rodrguez
Xos Vilario
Xos Luna Sanmartn
Nicolau Alvarellos
FOTOGRAFA:
Marcos Mguez
Bernab S.L.
Xos E. Carbajal
Gonzalo Garca
Carlos Lpez N
Arquivo
DEPSITO LEGAL:
BG: 28211997
MAQUETACIN:
FILMACIN
P.R.G.
IMPRESIN:
Tameiga SL _
'ID1thers W:errn, xuo de 1999
-
-
EQUIP.AMENTO INTE
GRAL DE OFICINAS
INFORMATIZACIN DE
EMPRESAS
/3

Presencia feminina no poeta CABADA VAZQUEZ (11)
A
adicatoria do poema, ausente de
Vagalumes, Unha n9ite (1923)
"' "Pra as rapazas da mia al-
dea", e se Maruxa (1924) aparece in-
cluda en Vagalumes, estar cautelosa-
mente despoxada aqu tanto da galante
adicatoria de 'Vida Gallega' ("Por to-
das e cada unha das nenas da Estrada,
coa fonda ademiracin que lles ten. O
autor"), como dos perigosos 'beixos'
dun dos versos finais que sern substi-
tudos polos mis cndidos 'sorrisos' ...
A artistas estradenses (elas e eles) es-
tar adicado o seu afervoado Chama-
mento de 1927 (no 'El Emigrad,') a
prol da cultura popular galega: "O fei-
xe de rapazas e rapaces que tomaron prte nas representacins
escnicas en pro dos damnificados de Cuba e da futura Banda da
Estrada".
Pero as adicatoris sern mis concretas noutros poemas, es-
critos uns en casteln e outros xa en galego. As Evocacin
(1923) ten esta adicatoria: "Para ti, que fuiste e1 alma mater de
estas escenas". E de xeito similar no poema co ttulo xeral Por
compasin! (1923) (no que se inclen os poemas Tus ojos e Tus.
labios): "No es necesario que te lo indique. Ya sabes que para ti
es!. .. " -
Este veo pudoroso desaparece en -moitos poemas amorosos e
con iso as adicatorias fanse xa nominais e concretas. "Pra unha
moi galega Maruxia" a adicatoria de Serei teu poeta (1923).
"Para la srta. M.E. del Carmen" ser a de Meus soos (1923).
Mis biogrfica e significativa ser a adicatoria de Delirios de
poeta: .. (1924): "Para la Srta. Dorinda Vzquez cariosamente: su
primo Pepe". A morte (s algns meses despois de publicado es-
te poema) desta xove e intelixente curm do poeta sumir a este
nunha fonda crise interior. Neste mesmo ano aparecer anda o
poema No hay juegos con amor. .. coa adicatoria: "Para la nia
Aurentina Bergueiro Sieiro".
Pero no ano seguinte, 1925, os nomes femininos das adicato-
rias tomarn un forte pulo: Compasin ("A Moncha P. y f>. , alma
noble y corazn de oro"), Sed tengo ("A Charito, que lee mis
versos"), Amor. .. dolor ("Para Lupe, amiga del alma"), Desenga-
o ("A Concha, margarita en coral, con todo el afecto y el cario
todo"), Andar..andar ("Para-Celia, afectuosamente"). E como
nunha especie de traca final de flores aparecen agora, nese mes-
mo aiio, anteriores ou novos nomes femininos, de maneira con-
xunta, no poema Meu dor, poema este que si aparece en Vagalu-
mes, anda que naturalmente sen a correspondente anterior
adicatoria, que un feixe de nomes femininos: "Pra Moncha,
Noema, Concha; Lupe, Celia, Charito, Maruxa Sol, Pacita Hi-
nojal, Carmia Castro e Carmia Queimadelos. Pra todas e cada
unha".
Entre os nomes anteriores o de Noema (Noema Landeira Mar-
tnez) acadar especial importancia potica tanto neste ano 1925
como no A ela estar adicada, en 1925, Nue1Ja Aurora
("A Noema Landeira, roda amor y sentimiento"), pero sobre todo
x no ano seguinte, Acrstico ( ou, segundo a sa versin manus-
crita, Estampa. Acrstico). Nos acrsticos -como o lector segura-
mente ben sabe- o poeta constre coa secuencia dunhas determi-
nadas letras dos versos do poema un nome concreto por el
intencionado. No presente Acrstico a secuencia conxunta das
primeiras letras dos versos desvelan xustamente o nome e mbo-
los- dous apelidos de Noema Landeira Martl.nez. Pero para que
tanto o editor como o lector de Vagalumes non puidesen descu-
1
bri-lo nome desta xove, o poeta adopta o recurso de darlle poe-
ma un ttulo diferente do de Acrstico. En Vagalumes o ttulo -
deste poema ser, en consecuencia, non Acrstico, senn outro:
Paisaxe do fusco e fusco. Deste xeito Noema Landeira Martnez
desaparece pudorosamente de Vagalumes.
E se o nome de 'Maruxa' (Maruxa sen mis ou Maruxa Sol)
foi un dos primeiros das adicatorias de Cabada Vzquez, co mes-
mo nome rematar tamn o poeta as sas adicatorias amorosas.
O seu fermoso traballo en prosa do ano 1927, A nena encantada,
publicado por Cabada Vzquez en 'Cltiga' e louvado explcita-
mente polo seu bo amigo M. Garca Barros, ten esta adicatoria:
"Pra Maruxia, no fervento do meu amoroso anceio".
-A. Rapa das Bestas de Sabucedo
flisto rio e .411rropo/r,,1xia duuha rnulicf6n
Afmnwi ('abada Cas!t'l>
CURSOS DE:
-Informtica
-Contabilidade
-Idiomas
-Mecanografa
-Xestin
de Empresas
-Recuperacins
-Etc ...
PROGRAMACIN
MANTEMENTO
MATERIAL DE OFICINA
-CONSUMIBLES
FORMAClN OCUPACIONAL E EMPRESARIAL
ACTIVIDADES ESTRAEXCOLARES
C/ San Paio, 21'-Tfno e Fax:986 57 20 2S - A ESTRADA C/ W. Calvo Garra, 5 entlo. Tlf. e Fax: 986 78 39 88 - LALN
- --- ~ ~ . ____ ...., ------
41
A
Historia de Chicho
Antela, novela de An-
tn Riveiro Coello ga-
adora do accsit Manuel
Garca Barros 1997, coloca
tamn Estrada na primei-
ra lia da promocin narra-
tiva galega. Se coa novela
Magog de Mara Gndara
tiamos unha novela hist-
rica que recreaba acontece- _
nientos acorridos na xesta-
cin dos alicerces do reino
de G(llicia, nesta obra temas
a Galicia actual, a Galicia
ferida deste sculo de emi-
gracins e separacins trau-
mticas
M
ais non ser esta unha
novela de emigrantes,
senn unha novela ne-
gra protagonizada por emigran-
tes.
A
historia artllase en dous
relatos paralelos: un prota-
- ___ gonizado por Alfredo An-
tela, un galego de Xinzo da Li-
mia que vai a Cuba investigar a
morte do seu to Chicho Ante-
la,,ocorrida antes da revolucin
cando se dispua a voltar a Gali-
cia, e outra por Boris,un matn
que ten unha aparicin casual
mais determinante no decurso da
dixese. Ambas vense adobadas,
e dicimos adubadas porque o
prebe exquisito, polas cartas
que Chicho Antela enviara casa
durante a estancia en Cuba. Am-
blas <las historias son as <las
caras dunha mesma moeda, man-
teen unha relacin de causa-
efecto. As anda que sabemos
das investigacins, dos contactos
que Alfredo mantn coas persoas
que coecan o seu to pola infor-
macin tjue nos ofrece un narra-
dor omnisciente en terceira per-
soa que predomina en todo o
decurso narrativo, orientando,
dando ou,ocultando datos ao seu
antollo, mais nada sabemos das
personaxes coas que trata, apenas .
unha breve descricin do am-
biente en que se moven, nalgns
casos tamn fsica e a relacin
que tiveron con Chicho- da sa
reaccin, do que pensaban das
preguntas de Alfredo. S o sabe-
mos pola outra cara da moeda:
Boris, que obedecendo ordes de
Anbal Bacallao tenta matar a
Alfredo mais, ao non coecelo,
asasina a Daniel Xeitoso, e des-
pois ao propio Anbal Bacallao
levado pola tenrura e o amor
terra e que lle transmiten as car-
tas de Chicho Antela en quen ve
un espello en que voltar casa,
terra, sa pequena vila cubana,
Cdra, e vivir tranquilamente
afastado da turbia vida que tivera
na cidade. En fin xorde o conflic-
to existencial <leste neno-home
desnortado que se agarra s car-
tas de Chicho Antela coma a un
cravo fervendo, como a ltima
tboa de salvamento, para fuxir
daquela vida de agoiros pouco
claros,e voltar casa e vivir coi-
dando a horta coa sa nai. Tanto
Boris como Alfredo, cada un
desde a sa perspectiva, Boris
mis levado pola accin que polo
convencemento propio como lle
ocorre a Alfredo, son 'actantes
activos', ou 'personaxes esfri-
cos' en terminoloxa de Foster,
frente a todos os dernais que son
'actantes pasivos' ou 'personaxes
planos', por non evoluren e apa-
receren xa cofigurados en tanto
que, os dous protagonistas prin-
cipais da accin, son personaxes
en conflicto. Deste xeito Alfredo
ao final sabe que o asasino do
seu to foi Daniel Xeitoso, e o in-
ductor Anbal Bacallao, co ob-
xectivo de tirarlle os cartos, que,
Chicho Antela obtivera da venda
das sas propiedades en Cuba no
momento en que a voltar a Gali-
cia. Mais o final resltalle amar-
'C!Jaheirs 'C!Jerrn, xuo de 1999
OS NOSOS LIBROS, AS NOSAS LECTURAS
NA FOTO: IAGO COUCEIRO
go: namorrase dunha fermosa
cubana da que descbre que fi-
lia do seu to Chicho e da dona
de Anbal Bacallao, polo tanto
sacurm.
P
or outra parte a historia de-
senvl vese en dous espa-
cios fundamentis, a Cuba
prerrevolucionaria e a Cuba ac-
tual como os espacios da accin,
e Xinzo da Limia como o espa-
cio da memoria: a investigacin
dun crime e as palabras doentes
dun home que ten saudades da
sa terra, da sa xente que nunca
mis puido ver. Estes espacios
van ter unha correspondencia
temporal xa que _as pescudas pro-
dcense nun perodo de tempo
indefinido, mais breve na Cuba
actual e as cartas son saltos ao
pasado, analepses epistolares que
describen as impresins, as are-
las e os fetos duo galego emi-
grado e enriquecido na convulsa
Cuba de finais dos cincuenta.
Noutro sentido, o espacio narrati-
vo divdese en 27 captulos nos
que alternan os dous relatos co-
mentados mis arriba ata se fun-
diren contra a fin do libro, no cl-
max da accin.
T
odo o relato presenta gran-
des doses de intriga, intri-
ga ben administrada que ti-
ra do lector, que o mete nunha
historia en que o autor demostra
un bo dominio da prosa potica,
por momentos sensual e fermo-
sista, mais sempre constante, po-
lo que podemos falar dunha ver-
dadeira pulsacin potica, sobre
todo nas misivas de Chicho An-
tela, como se pode ver no seguin-
te exemplo:
' 'Parto da sa 'inutilidade, un-
ha . ma de carazo decidiu
morrer na horta; a furto, sen
mis roupa que a camiseta e os
calzns, brandiu o sacho e xe-
brou a terra ata que caeu fulmi-
nado polos folguexos de dragn
que lle encirraron os bronquios
"(p. 107)
E
n definitiva como adianta-
bamos no inicio unha no-
vela de boa construccin,
abundante intriga e xil lectura
que, ao noso xuzo, vn agrandar
o prestixio do Premio Manuel
Garca Barros, e confirmar ao
seu autor na novsima literatura
galega dos 90.
NCIPAL
estradenses
e Cultura
W:aheirs W:erra, xuo de 1999
XXVI FESTA DO
SALMON .
O sbado 15 e o domingo 16, A Estrada
O salmn, o rei do ro,
vol ve Estrada nunha no-
va celebracin ldico-gas-
tronmica, _que organiza-
da desde diversos sectores
(desde o CIT ata os res- -
tauradores locais, pasando
polo departamento de cul-
tura do Concello ), xa
tradicional no calendario
de festas locais.
Este ano a organiza-
cin, ademais da degusta-
cin popular, e da macro-
c ea do sbado 15, que
chegou sa terceira edi-
cin, incleu unha Mostra
Fotogrfica, un Festival
Rock (cos grupos locais),
unha concentracin de
motos e rematou cun con-
certo de Na La.
Un programa completo
e ameno que invitou a sar
ra, ora para degustar o
salmn, ora para disfrutar
das actividades programa-
das ..
15
61
C
hegamos sa casa de
Sequeros pola tardia e
con choiva de maio. Ru-
bn agardaba por ns na beira
da estrada. Rubn e un dos bis-
netos de Dolores Torreiro Vi-
llar. Fomos ben invitados a pa-
sar e al estaba ela, a bisavoa
Dolores, sentada no seu escano,
en flor de sorriso acariado,
con noventa e cinco anos ' vivi-
dos na sa vida azuerada e a
pouco, por xullo e por Sta Ana,
ha face-los noventa e seis, a ca-
tro do sculo. Vemos nela unha
estampa de frescura, un estar
de nobreza nas cousas dun
mundo vivido, acugulado de
experiencias, de sabencia e de
memoria, como fermento xene-
roso e absoluto para a imaxina-
cin dos mis novos. Dolores
dona de toda unha vida para
aprendermos dela.
- O meu tempo de escota foi
unha historia. Na casa coida-
ban tanto de min, queranme
de tal maneira, que non me
mandaron como as outras, an-
da que non todos an sempre.
Fun algo mis de un mes de
Rubn, con Garca Barros e la-
go de Pausada - Curantes -
con dona Irene. Estbamos to-
dos xuntos, rapaces e rapazas,
e eu soa, a un lado, coloc-
bame nun tallo. A escota de
Rubn era a mesma que agora
restauraron. Os de fra man-
daran daquela os cartas para
que se fixese. Moito do que sei
aprendeumo meu pai e outro
Juno aprendendo eu. Daquela
non pasei de multiplicar. La
no Silabario, no Manuscrito e
nos libros que haba na casa.
Tamn tia a mia pizarra -e
o meu "pizarrillo"!- e nelafa-
ca as cantas.
Eran tempos distintos. A
obrigatoriedade de ir escola
non exista. Cando se poda e o
permitan outras tarefas, si,
asistase para ir aprendendo al-
go. Iso entendrono ben os
emigrantes de conciencia como
aqueles que sufragaron as esco-
las de tantos lugares como a de
Rubn. A emigracin en Galicia
revestiu caracteres dramticos e
eles entenderon que os que se
marchasen, que foron moitos,
deberan ir con preparacin.
Amrica daquela -por mor da
emigracin- ripounos moitos
homes e mulleres. Moitas casas
quedaron pechadas.A necesida-
de botounos polo mundo.
- Eu de xogos saba poucos.
Xogabamos baralla e cando
amos coas vacas, no monte
bailbamos coas varas ou un-
has coas outras. Cantabamos e
facimo-los puntos para cam-
pqr ben o bailar nas festas. /a-
mos coas vacas "a Guimars".
A primeira vaca suza que che-
gou derredor foi a nasa. Mer-
cmola en Santiago. Pero, va/-
vendo o de irmos coas vacas
para o monte, tamn ponamos
enxeo e botbamos desafos,
si, s de ala arriba, s de Pau-
sada.
" Sodes primas e mis ben.
Unha o cu do pote.
Outra o rabo da sartn"
- Dicimosllelo polo morenas
que estaban, pero unha das ve-
ces paseime algo co desafo.
Boteille un de sete esta/os e a
nai dunha das .mozas veu quei-
xarse a mia nai.
Como cambian os andares
do sol! - dicimos ns - Hoxe
sera unha distincin de honra
iso de estar morenas, anda que
os tempos xa volven rego e
Dona DOLORES atenta a conversacin mira a cmara refrexando
sabidura
O COMARCNS DE HONRA
Dolores Torreiro:
A catro anos duo
sculo de vida
O
tero de Ameixeiras fala con Dolo-
res Torreiro, de Sequeros, unha
muller que nos achega desde a 'sa ex-
periencia outra imaxe da Estrada: ..
Que os mis novos vaian aprendendo da experiencia dos maiores
mtennos medo co do cancro
de pe! e destas vea a usar pro-
tectores de alta intensidade. O
moreno daquela era para os que
traballaoan de sol a sol. Era o
convenio dos pobres. A xente
de ben, a das boas casas e dos
pazos, estaban branquias con
algo de coloradias. Iso era
campar.
- Fun coma todas catequese
a Rubn polo tempo da doutri-
na. Tiamos moito coidado e
poamos moita atencin para
sabe-las causas, pois do con-
trario "botabnno-lo carnei-
ro". Vasco carneiro!" -dican-
lle con risas s burricns.
Un andando algo mis, trou-
xo a mocidade, con ela, o ir s
festas e mais s feiras. Os mira-
res e namoros. As ilusins de
todos por andar un pouco mis
na vida.
- Tratabamos de lle levar os
mozas unhas s outras. Eu era
moi "maghadera" con eles. Un
padrio meu dica que estaba
moifachendoso das sas afilla-
das, que eramos moi "enamo-
radeiras ''. Gustabamos de ter-
mos moitos mozos e que non
durasen mis de tres meses.
Hoxe, facrense mozos, xa
non sae un de onda o outro. !a-
mos herba e comezabamos a
cantar. De seguir-, os mozos,
vea a aturuxar. Eu- como di-
xen - g u ~ t i de ter moitos mo-
zas. En Africa, na guerra e na
milicia, tiven tres. Escoite:
Soldadito militar
que traes en la mochila.
La escarapela del rey
y el corazn de una nia.
Un soldado me dio un ramo,
yo lo recib con pena.
De las manos de un soldado,
nunca viene cosa buena"
- Mire que fidelidade, que en
Melilla, as mulleres dos solda-
dos an con eles guerra. Fa-
can de "camilleras". Deban
ser moi va/entes. Haba esta
cancin:
" Mientras mi marido lucha,
por su patria con amor,
a los heridos "me adico"
con solcito candor.
Camillera! camiliera soy!
Donde cae un herido,
all voy.
Ni las balas,
ni el ruido del can,
han logrado de que olvide
mi sagrada obligacin"
Quen logo haba ser seu home -
Aurelio Pereiras Couceiro- es-
taba al, na guerra. No tempo
que tia libre ou de descanso,
olvidndose das qalas que o po-
dan pillar, el tocaba o acorde-
n e cantaba. E Dolores dinos:
- E tamn as mozas que estba-
mos aqu, encantbanos tocr-
tno-la panderetas, as botba-
mos aire:
"As f errias na baranda.
Viva quen anda de amores!
Viva quen de amores anda!
Dolores ten a palabra e se-
gue a contarnos coa ilusin de
quen viviu as cousas, de quen
as sabe por ter sabor delas.
- Canto se perdeu! - exclama -
Canto nos vala de alegra ir
proba-los vestidos costurei-
ra! que alegres eramos! Re-
cordo unha a que nos gustaba
moito ir. Era Juanita. Sa nai
cantaba de marabilla. E mire
que coa miseria que haba, ve-
a, a vivi-la rumba con ale-
gra!
W:aheirs W:erra, xuo de 1999
Connosco agora estn tamn
Rubn e mais Mara, dous dos
seus bisnetos. Non perden deta-
lle e fan moi ben, pois ns as
facemos outro tanto. Co saber
de Dolores un pode prlle as
costas a calquera tristeza. Me-
morias como a dela fan contra-
peso para calquera nube moura
que nos chegue. A memoria, e
ela tena, quen nos leva o futu-
ro.
- /amos feira do Foxo e logo
quedabmonos " paseo''. As
mellares feiras eran as de Sa.n-
tos e San Manuel, a de San An-
drs vala pouco. Tamn iamos
San "Amaro" a Codeseda ,
que a mia nai gustballe moi-
to e case que sempre nevab(l,
amos en besta e botabmo-lo
da e parte da noite. Tampouco
perdimo-lo Cristo de Seoane.
Daquela as festas comeza-
ban polo da, cun anaco Yle sol
e noitia, vea "pr casa".
Faciamos un traxio para todo
o, ano e lago outro un algo
mis run para andar. As festas
de mis sona eran o San Cam-
pio en Rubn, os Dolores en
Lamas, o Carme en Pardema-
rn, O San Miguel en Curantes,
O Angel en Olives e Sta Mar-
garita en Cal/obre. Via a Ban-
da de Merza, a cal case que
sempre quedaba contratada
dun ano para outro e tamn as
de Orazo e Remesar, anda que
estas non tian moitos msicos
("nmeros" /les dican). Si que
haba gaiteiros. Un que nos
chamaba moito a atencin - e
que tocaba case sempre - era
de Rubn. Chamabmoslle "O
turuluras ".
A das de xuo deste ano
que corre, xustamente o domin-
go vinte, na carballeira de sem-
pre, a tan bonita como lle din
os desta parte, a que pacan as
vacas e que agora rozan con
gusto os vecios para o aconte-
cemen to, celebrarase a festa
dos Pereirios. Festa recupera-
da e restaurada para lecer de t-
dolos estradenses. A nosa obri-
ga est en irmos al e
compartirlo da coas xentes da-
quelas parroquias tal cal como
antano. Falarlle dos Pereirios
a Dolores como poer unha
pafabra con sabor a cereixa ben
madura e moi azucrada. Un sa-
bor con moitos recordos e un
galano de moitas vivencias.
-Os Pereirios, de principio,
comezaron de pouco, vamos,
con non moita xente. Garca
Barros via cos rapaces da es-
cota de Rubn. Xuntronse da-
quela Lamas e Rubn, Curan-
tes, Olives e Pardemarn. Quen
realmente estaba no motor era
o Sindicato Agrcola de Parde-
marn. A festa celebrbase -e
celbrase- na carballeira dos
Pereiros de Curantes. Cada
quen a coa sa parroquia.
Xuntabmonos no local da Vei-
ga da Lea. Traase unha ban-
da de msica (tirando a run).
No local do Sindicato haba
unha mesa grande e levbase
carballeira. Fa/aban enriba
dela. Via ata o alcalde. Aquel
da quedaba o gando na corte.
Todo era festa ata a noitia.
De comida poamos xamn
cocido, tortilla e algo de pan
trigo, se haba. Lago a bailar,
a cantar e a aturuxar. Despois
fiwse moita causa. De Amri-
ca mandaron catro bandeiras,
a de Cuba, a de Argentina, a
de Espaa e a de Galicia. Mire
esta foto. Nela podemos ver a
'IDahdrs 'IDerrn, xuo de 1999
Dolores coa de Cuba, a sa
consagra, a de Ferrn e outra
moza mis coas outras. Eu su-
bn a de Cuba e anda me estou
vendo. Dixen facelo e ben
que o recordo:
"Eu quixera se-lo voso encan-
tio.
Eu quixera sela.mis "sala-
da".
Ai Dios mio! Eu quixera ser, ..
e non son nada !
Dolores emocinase. Non
para menos. Seu pai foi Secre-
tario do Sindicato e as tamn o
da festa dos Pereirios. El ta-
se s Pereirios moita estima.
Cando o movemento tivo que ir
render contas de tal Estrada.
Pagou daquela mil pesetas de
multa. Outros tamn. Tamn -e
o fo disto- e entre outros moi-
tos, saen camio os nomes de
Manuel Brea Abades e o de Jo-
s Arca. Para Dolores, moza do
seu tempo, tamn haba outras
festas de ano. Preguntmoslle
polos Reis e polos Entroidos.
- Cantabamos mis as panxoli-
as. Mi padre die(l que si, que
eles cantaban mis os reis. A
comida de Nadal eran casta-
as, mazs, bacallao e no noso
caso, algo de mazapn. A xente
dbanos cartos, poucos, vio e
algo de pan. E nos cantabmos-
lles:
"De Egipto sali la Virgen
huyendo del rei Herodes.
Por el camino pasaron
grandes fros y calores.
El nio lo llevan
con grande "coidado"
porque el rei Herodes
quiere degollarlo"
E outra:
"A Belen camina
una nia adorada
toda llena de flores
y de gracias adornada"
E falando do Entroido, as
nos conta Dolores:
- /amos todos moi arreglados.
Levabamos unhas "bagheras"
(de Cuba). Unhas blusas bran-
cas e uns sombreiros moi ador-
nados. Era a " Parranda'.'. E
os mantos! Buscabmolos onde
fose "A cada cual meghore "!.
A mellar mascarada era a da
Ulla. Tia a fama toda. Ns le-
vbamos un correo que a pe-
di-la entrada nas casas. Haba
un "general" que daba os en-
cuentros" e os " vivas". O na-
cemento da mascarada era en
Olives. Al marchaba a "Pa-
rranda " e maila msica. /amos
unha chea de mozas. O direc-
tor era un mozo. Arredor do
coro andaba outro cun ltigo
para que non se nos achega-
sen, para coidar de nos e da
roupa! Uns dos cantares eran:
"La Parranda iba buena,
si llevara los platillos,
pero como no los lleva,
la parranda va de pillos.
Al pasar la vida de aqu para
all,
cojo mi pandero y me pongo a
bailar.
Carnaval cuando volvers ?
C(lrnaval para "comban-
char".
E vai o outro:
En las indias hay una mora,
que tiene los ojos ms lindos,
que el lucero encantador.
Ay mora!
" Acabme "de querer!
No me martirices ms,
que mi corazn est que se de-
vora,
de "querete"' tanto mora.
Cuando volvers, Carnaval?
para " combanchar".
Dolores tamn nos fala dos
"castillos" de San Xon e de
San Pedro, de como se "salva-
ban", que non era mis que sal-
ta-las fogueiras e librar de quei-
marse.
Facan o lumeiro con pias e
toxo e dicase para o de San
Xon:
" Slvame Castillo de San
Juan para que non me morda
cadela nin can"
E para o de San Pedro:
"Slvame castillo de San Pe-
dro "pra" que non me morda
cadela nin ''perro".
- E lago - dinos Dolores - vea
baile e mais "amor". Todo con
pandeiretas e acorden, que
ns temas un na casa, que era
de meu home en paz estea.
Cando lle falamos a Dolores
do lio, ela dinos inmediata-
mente que para falar <liso, pre-
cisara dous das mis de con-
. versa amigable, si, para nos
explica-lo proceso dende a "ba-
gaa" ata a tea. Como secala na
eira e como se preparaba a pro-
pia eira cunha "caldada" de
bosta e agardbase a que seca-
se. Prometmoslle facelo, pero
agora , anda que por riba, ela
cntanos algo. Advrtenos que
o lio era un misterio. Sa nai
era tecedeira e ensinoulle a
moita xente a tecer. Dolores
non quixo segufr con ese traba-
llo. Dnos conta de cando che-
gou o lenzo. Un de Padrn,
moreno e outro da Corua,
mis branco. Bota-lo lio era
un martirio e mazalo daba moi-
to traballo. De tdalas manei-
ras, daquela unha moza que ca-
sase sen unha peza de lio, non
era ben mirado. Dolores ten na
casa algunhas sabas de lio e
anda que llelas pagaban ben,
non quixo desfacerse delas. Po-
la contra, Dolores gustaba do
millo. Era moi bo de arreglar.
Para esfollar chamaban a unha .
persoa pr cada "calco" ( unha
morea del, mis ou menos un
carro). Pola ma s homes d-
banlle augardente do Ribeiro e
as mulleres ans. Polas doce ha-
ba caldo e papas de arroz e a
A mellor mascarada
era a da Ulla. Tia a
fama toda. Ns lev-
bamos un correo que
a pedi-la entrada nas
casas. Haba un "ge-
neral" que -daba o-s
encuentros" e os " vi'-
vas"
noite caldo de patacas e fabas.
Despois baile e que non cho-
vese !
Logo xuntbase a palla en
"berrugotas" e estar seca,
palleiro e o millo hrreo. Ta-
mn nos conta de .cando vian
as "sachadeiras" (a nai de Vare-
la Bux'!n, o practicante como
por aqu lle din, era unha de-
las). Eran homes e mulleres.
Chegaban da parte de Laln e
de Monterroso e xuntbanse na
Pena do Foxo. Al{ "axustba-
nas" por unha semana ou por
quince das. Se servan ben xa
quedaban comprometidas para
o outro ano.
- Recordo ben o de da-la
"oblata" ("o diezmo"). Os
criados do crego vian co ca-
rro por onde se estaba a ma-
llar e de cada dez monllos, un
para o carro da igrexa. Tamn
acordo cando se mercaban as
"buldas". As aa carne, ns
non, que eran moi caras e os
. que as tian podan comer car-
ne na corentena e lago haba
/7
" ... De mdicos haba Araujo e Don Ma-
nuel Magan, este de Moreira e Boticas a
de Carbn e maila de Vilario, que esta
penso que era a mis vella. Na casa tia-
mos moita amistade con el. Faca a maior
parte dos medicamentos e tamn desinf ec-
taba as casas cando o da tuberculose ... "
as de rezar. As de rezar tamn
nos vian ben, pois servan pa-
ra enlia-los untos, que daquela
haba pouco papel de xornais.
Outra causa era. a benzn dos
bolos de pan. Levabmolos por
Pascua igrexa e tia moito
mrito. Timolo ata quince
das. Ns amos bendicilo a
Rubn ou a Lamas que anexo.
Pala Semana Santa tamn se
lle daban os ovos cura. Unha
ducia deles por matrimonio.
E agora Dolores brenos un
pouco mis o seu corazn de
muller namorada. Un corazn
que latexou por tempo a ritmo
de mar entre Sequeros e Melilla
e logo con Cuba. Engalnase
de tenrura e recorda ben as ve-
ces que mirou o ceo por rezar
polo que tanto amou . .
- Como xa dixen, tiven moitos
mozos, tres en Melilla, pero un
casou comigo. Foi Aurelio Pe-
reiras Couceiro. Tivemos tres
fillos e lago vieron cinco ne-
tos, once bisnetos e dez afilia-
dos. Aurelio era un home moi
preparado. Foi tarde mili, a
Santiago e pillouno a guerra e
tivo que ir a Africa, a Melilla,
serviu en Intendencia. Era car-
pinteiro ebanista. El foi quen
fixo a roda grande, a de andar
con auga, da fbrica de madei-
ra da Ponte Liares. Cando a
puxeron a fncionar, non haba
un milmetro por onde perdese
nada. En Cuba, onde estivo
por das veces, traballou con
mi padre e lago, despois do
trabal/o, an os dous Centro
Galega a preparrense en de-
buxo e novas tcnicas.
Casmonos cando eu tia
dezanove anos, no ano vinte-
dous. Chova moito e levei pas-
tos os zocos de mia nai. Lago,
para "ir de paseo" a Vigo, ca-
tro das, puxen zapatos. De re-
galos tivemos unha botella de
coac e un biscito.
Dolores, esta muller sabia e
maxistral, co falar dos que sa-
ben, cntanos dos tempos, can-
do anda moza, a tuberculose
colleu moitas vidas. Ela -xunto
coa vecia Dorinda- poanlles
inxeccins s enfermos.
Afectou a moitos. Dinos que
en nada de lugar, be ira da
sa casa, foron quince as mar-
tes. Ela tia algo de reparo,
por se pillaba o mal. O mdico
Don Manuel Magan de Morei-
ra dxome que tranquila, que
eles andaban tamn entre deles
e non lles pasaba nada. Soa-
mente me pediu que tivese moi-
ta canta de desinfectarme.
- A Estrada por aquel tempo
non era moita causa. Hoxe ca-
se que chega a Liares. Tia
poucas casas. Os comercios de
xneros eran os de Dona Ma-
ra de Escariz e o de Casa-
grande. Agora hai un mundo
deles. De ultramarinos eran os
de Bastida e os de Severino
Duran, vamos os mis grandes.
De ferreteras haba a de Die-
go, que penso que foron os pri-
me iros e a de Sanmartn. De
mdicos haba Arauja e Don
Manuel Magan, este de Morei-
ra e Boticas a de Carbn e
maila de Vilario, que esta
penso que era a mis vella. Na
casa tiamos moita amistade
con el. Faca a maior parte dos
medicamentos e tamn desin-
fectaba as casas cando o da tu-
berculose.
Dolores Torreiro Villar, con
acentos de entoacin fermosa,
non improvisa. O que conta,
faino con certeza. Ns toma-
mos boa nota. Mesmo pensa-
mos que debera cobramos por
todo o que nos ensina. Todo o
que nos dixo ten a color da es-
peranza.
Non unha foto amarelada,
antiga, en desuso. A sa memo-
ria est na actividade das nosas
inquedanzas e as ternos que
constatalo. Dolores sabe como
sntiu por moitos anos o cuco
por abril, que o mapa da sa vi-
da ten moito que dicir, pois ne!
viviu con intensidade e as t-
dolos das.
Dolores escribe primoro'sa-
mente as lias da sa historia,
tamn sabe ir mencer dos d-
as de sol ridente. Cando lle pre-
guntmo-los anos que tia, Do-
lores dxonos poucos. Ben
poucos, iso si, que foron os mi-
nutos de estamos na sa com-
paa, pero moitos os recursos
que nos ofreceu xenerosamente
para levarmos cousas connosco
e por sempre. Dolores unha
luz natural que nos d a visin
limpa e acompasada do que
tanto precisamos. Agora, os no-
sos soos van mis alegres e os
nosos corazns saben un algo
mis por onde ir. U nha boa
cousa -e ns vmolo con Dolo-
res- e que para ir a mis hai que
asistir escola da vida.
En Dolores recoecemos
unha vida de traballo. ;\lgunhas
veces con sufrimento, pero
sempre con moito esforzo do
seu esprito. Dolores fala co co-
razn. Un corazn no presente
que goza do seu pasado, sabio,
vital e fermoso. Con ela ben
podemos cantar cunha ponlia
de toxo ou de xesta nas nosas
bocas, pois a sa voz est en
moitos tempos, a catro anos
dun sculo.
8/
O CONCURSO


O
Concello da Estrada organizaba co gallo
da festa do Salmn un concurso de foto-
grafa (o primeiro ), que pretenda reco-
Uer baixo o epgrafe de arte e natureza fotos da
comarca. Un concurso que se presentaban mis
de medio ceilto de concursantes. O primeiro pre-
mio foi para Gonzalo Garca (colaborador de TA-
BEIRS TERRA e fotgrafo habitual no xornal
El Correo Gallego), coa foto titulada 'Palco con
Randeeira '. O segundo premio foi para Marcos
Mguez, tamn colaborador de Tabeirs Terra, e
finalmente o terceiro premio f oi para Miguel Sal-
vande.
Aqu presentamos unha escolma das mellores
fotos que, xa publicadas nunha gua da Estrada
en imaxes, reflicten a gran cantidade e calidade
das foto grafas. Naca este ano o I concurso de
foto grafa -Concello da Estrada, un ha iniciativa
que seguramente ser tamn pioneira no eido au-
diovisual.
W:aheirs W:erra, xuo de 1999
FOTO GAADORA DO PRIMEIRO PREMIO
"PALCO CON RANDEEIRA"
AUTOR: GONZALO GARCA
SEGUNDO PREMIO
"CABALO"
AUTOR: XOAN MARCOS MGUEZ
TERCEIRO PREMIO
" IGREXA"
AUTOR: MIGUEL SALVANDE
'IDaheirs 'IDerra, xuo de 1999
" CRUZ"
AUTOR: DAVID CARRACEDO
"ACUEDUCTO DE LEIRA"
. AUTOR: JOAQUN TABOADA
" ARQUITECTURAS DENDE A MEMORIA"
AUTOR: GONZALO GARCA
" A TORRE DE GUIMAREI"
AUTOR: DANIEL RODRGUEZ
" ARQUITECJURAS DENDE A MEMORIA"
. AUTOR: GONZALO GARCA
19
1
~ 1 /
P. Rodrguez
O domingo 30 de maio, rema-
tando o mes das flores, a lgre-
xia Parroquial de Berres era a
testemua do nacemento dunha
nova coral, a MASA CORAL
DE BERRES, que dirixida polo
mestre Cndido Fernndez
Chedas, conta con corenta e
seis compoentes, entre os que
destacan algns de idade avan-
zada que non s fan bo o refrn
de que nunca tarde para can-
tar, senn que polo demostrado,
son partes fundamentais da ma-
sa coral.
A presentacin, a que che-
garon vecios de Berres e ami-
gos dende tdalas partes do
concello e da comarca, foi todo
un xito.
s nove en punto os corenta
e seis compoentes da Masa
Coral de Berres, apadriada po-
lo director de Radio Estrada,
Pepe Rodrguez, que faca unha
' presentacin na que peda lon-
.ga vida para a agrupacin e la
un poema de Manuel Garca
Barros, empezaba o recital no
silencio do Templo.
Polas sas gorxas empeza-
ron a flur temas de diferentes
modalidades lricas, destacando
especialmente unha 'salve' de-
dicada Virxe do Amparo, re-
collida da msica tradicinal da
parroquia.
Finalmente, os numerosos
asistentes solicitaron un 'bis'
- que a Masa Coral efectuou por
das veces, mentres os . aplau-
sos. servan de bautizo a esta
nova agrupacin lrica que nace
no concello estradense.
Especialmente contento, o
seu director, o msico e mestre
estradense Cndido Fernndez
Chedas, aseguraba que a agru-
pacin debe agora seguir traba-
liando para mellora-lo seu re-
pertorio e, con mis tempo,
afrontar retos importantes den-
tro das distintas convocatorias
que ofrece o panorama galego.
Ei1 definitiva, unha presen-
tacin e,n sociedade que resul-
tou todo un xito, e que foi res-
pa ldada pola brillante
interpretacin dunhas voces
que xa quedaron incoporadas
panorama estradense, xunto
con outras corais como a Pazo
de Gca ou a Polifnica Estra-
dense.
Dende TABEIRS TERRA
longa vida e moitos xitos
Masa Coral de Berres.
'ffiaheirs 'ffierra, xuo de 1999
sn eles. S esta ltima presenta
o detalle preciso para ver que
coincide coa ponte de Liares,
mesmo no petril parcialmente
perdido pero, curiosamente, do
lado contrario que na realidade.
A pouca distancia do lugar
de Ponte Liares, na parroquia
de Lagartns, hai un cruceiro
que se conserva con dificultade.
Un aro e grapas de ferro mante-
en de forma precaria das figu-
ras. Os brazos da cruz non estn,
e probablemente faltasen xa
cando Castelao debuxou a Virxe
sostendo a Cristo, para inclula
na documentacin grfica do li-
bro As cruces de pedra na Gali-
za. Esta obra recopila como ve-
mos un bo nmero de
testemuas grficas sobre A Es-
trada, e tamn algunha nota ver-
bal, como a referencia ao crucei-
ro do lugar da Gndara, en Santa
Cristina de Vea, con lenda in-
cluda, tomada dun traballo de
Fermn Bouza Brey e por tanto
sen debuxo. Tampouco sabemos
se chegou a debuxar a fonte da
actual Praza da Farola, que se
refera como 'fonte cantareira'
A ESTRADA na obra de
Castelao
PABLO PORTA MARTNEZ
Como ternos descrito nas ante-
riores entregas, a maiora das
numerosas referencias Estrada
en pinturas e debuxos de Caste-
lao aparecen relacionadas coas
parroquas de Guimarei e Ou-
zande, seguramente os lugares
mis visitados por un home in-
quedo, dinmico e afeizoado aos
paseos. Nesta ltima parte trata-
remos da presencia na sa obra
grfica doutras partes do conce-
llo e algunhas dos arredores, co-
mezando polo Pazo de Oca, xa
daquela lugar de visita inexcusa-
ble polo seu interese monumen-
tal.
Coecemos dous debuxos
fetos por Castelao que descri-
ben os bancos da entrada ao
grande corredQr dos tilos, na zo-
na central dos xardns, e a fonte
labrada en pedra na parede do
edificio pola que se accede ao
recinto axardinado. Estn fetos
de xeito minucioso e con moito
detalle, anda que as anotacins
de arquitectura pacega, que apa-
recen de forma sinttica nalgun-
has vietas, non foron logo em-
prega.das en ningn dos seu5_
traballos etnogrficos, como ou-
tras imaxes de tipo relixioso.
Con todo, a fonte do segundo
. debuxo a que aparece logo na
derradeira das narracins que
. compoen o seu celebrado libro
de relatos 'Cousas', Chamban-
lle a marquesia. O mesmo que
as personaxes que vimos nas vi-
et as relativas emigracin,
ambientadas con referencias a
Ouzande, a 'marquesia' simbo-
liza no seu particular e irnico
destino a condicin dos desfavo-
recidos, mais parte do evidente
fondo social do paradxico rela-
to, descrita con tal cornpaixn
e humanidade, que sentimos de-
trs a presencia dunha persoa e
dunha historia real, non necesa-
riamente do Pazo de Oca.
Son interesantes tamn como
personaxes os .rapaces que pro-
Fonte do Pazo de Oca. Museo de Pontevedra
tagonizan algunhas famosas vi-
e t a ~ da serie Cousas da Vida.
Como contrapunto aos razona-
mentos dos seus maiores, a ino-
cencia dos nenos cuestiona radi-
calmente a realidade imposta.
Algns, con quince anos xa non
eren en Deus; outros queren sa-
ber se os que viven na outra
banda do Mio son mis 'ex-
tranxeiros que os de Madr', e
outros moitos aesobedecen, es-
capan escola e rebaten as ensi-
nanzas dos mestres. Nunha vie-
ta dous destes rapaces dubidan
de que o sol estea quedo, como
predica o mestre, no alto dunha
pequena ponte que pode ser a do
ro Liares. X. M. Castao, no
seu traballo sobre este mesmo
tema, afirma que se trata da pon-
te vella de Liares, e eu sempre
defendn esta posibilidade, ainda
que non tan demostrable como
outros casos comentados. No
Museo. de Pontevedra hai outras
das versins da mesma ponte,
unha delas cos rapaces e outra
nas primeiras pxinas do 'Sem-
pre en Galiza'.
Para rematar, veremos como
algns lugares limtrofes co no-
so concello foron tamn obxecto
do lapis de Castelao.
Outra cruz recollida en As
cruces de pedra procede da pa-
rroquia de Sarandn, e o Pico
Sacro, que asoma ao norte den-
de o outro extremo do val do
Ulla, aparece caracterizando o
horizonte en varias pinturas da-
queles anos en que o rianxeiro
frecuentou A Estrada. Noutra di-
reccin digna de mencin un-
ha serie de debuxos sobre o
mosteiro de Carboeiro: das vis-
tas da entrada coa igrexa, unha
vista de todo o conxunto, e deta-
lles dun prtico e da bsida do
templo. Estas obras de grande
interese, conservadas no Museo
de Pontevedra, son pouco coe-
cidas porque non tiveron aplica-
cin nas ilustracins e vietas
que fixeron famoso ao seu autor.
Si que moi coecida a carica-
tura que fixo dun destacado vci-
o daquelas terras: o gaiteiro de
Soutelo, Avelino Cachafeiro.
De Soutelo de Montes ternos
outra mostra no agnus dei da
rectoral da igrexa da Madalena.
Cunha cruz de aspas bilobula-
das, ben diferente do que virros
de Ouzande, aparece tamn en
As cruces de pedra, en das ver-
sins. Nunha delas aparece a fi-
gura illada e na outra sobre o
dintel dun portaln de das fo--
Has.
A mesma vista ampliada des-
ta entrada erve de fondo noutra
vieta na que de novo dous ne-
nos desobedecen as normas do
cura. A igrexa da Madalena e a
rectoral desapareceion hai tem-
po. Coa mesma pedra foi cons-
trudo un novo templo mis arri-
ba, no mesmo Soutelo. e neste
novo emprazamento a figura de-
buxada por Castelao segue a co-
roa-lo portal de entrada recto-
ral.
'!raheirs '!rerra, xuo de 1999
/ 11
Viaxamos a Arxentina
E
ntre o 24 de
febreiro e o
0 .""' 7 de marzo
pasados, tivo lugar
a visita, organizada
pola Excma. Depu-
tacin Provincial de
Pontevedra xunto
con varios concellos
entre o que estaba o
da Estrada. De en-
tre tdolos partici-
pantes , case 300
entre autoridades e
viaxeiros da expedi-
cin, hai que dicir
que os da nosa vila
eramos maiora e
como non poda ser
menos, tivemos que
saren tres avins
distintos, dous de
Santiago e un de
Vigo, para xuntar-
nos en Barajas eco-
lle-lo grande apare-
11 o de Iberia que
nos haba levar a
terras americanas.
Se algo especial levaba a
expedicin foi a Banda de M-
reportaxe de amizade
A BANDA DE MSICA MUNICIPAL DA ESTRADA FOI UNHA ATRACCIN PERMANENTE DURANTE A VIAXE
sica Municipal da Estrada, que
levou a msica galega e a m-
sica da Estrada a un dos lugares
do mundo onde pode ser mis
querida e apreciada. Al o mes-
tre Comesaa e os seus "xoves"
discpulos atoparon os aplausos
de galegos e arxentinos. Para
esta ocasin, levouse a cabo a
gravacin do cassette 'Troulada
en Bos Aires" primeira grava-
cin feita nos estudios Phonos
que Valentn Torrado botou a
andar na ra Gradn recente-
mente. Esta recompilacin per-
rnitiu deixa-la mostra do reper-
torio bandstico galego en
Galicia e Buenos Aires.
Despois de 12 horas polo aire,
chegamos as 8,00 da ma
(hora local) e s baixar no ae-
roporto de Ezeiza (Bos Aires),
estalaron as gaitas e os bailes
da terra dos centros galegos de
ultramar. Comezaron os actos
de benvida que a nosa amable
xente non nos deixou de brin-
dar en ningn momento, para
facer da nosa o que a ser unha
estancia inesquecible.
A festa de benvida cele-
. brouse esa mesma noite no
Centro Cultural do Partido da
Estrada, na ra Mxico, con
mis de 600 convidados entre
. os que fomos e os que nos esta-
ban agardando tal e como po-
dedes ver nas fotos que ilustran
esta reportaxe. Al bailou o
grupo de baile tradicional gale-
go do centro, tocou a banda de
msica e falaron o Vicepresi-
dente da Deputacin D. Rafael
Louzns, o alcalde da Estrada e
Avda. Fernando Conde, 123
36680 - A Estrada
(Tlfno. 57 02 08)
12 /
MXIMA EXPECTACIN ENTRE OS EMIGRANTES QUE PARTICIPARON NUNHA MACROCEA DE BENVIDA
'IDabeirs 'IDerra, xuo de 1999
o Presidente do Centro da Es-
trada D. Ignacio Turnes, foi un
velada ll)arabillosa, de encontro
recreo lecer do que debe ser o
irmanamento da xente dun po-
bo.
O ALCALDE DA ESTRADA, RAMON CAMPOS, DURANTE UNHA INTERVENCIN DAS MOITAS QUE SE FIXERON. DETRS, IGNACIO TURNES,
PRESIDENTE DA CASA DA ESTRADA SEGUE ATENTAMENTE O DISCURSO DO ALCALDE,. A CARN, A SA DONA TERESA BSCUAS
E a partires de a comezaron
as visitas, ademais do Centro
Cultural da Estrada que serviu
de ncleo loxstico de toda a
operacin, vieron os actos cul-
turais en tdolos centros da co-
lectividade. Visita Centro de
Ribadumia onde boubo unba
recepdn da expedicin que
contou coa presencia do ex-
presidente da Repblica Arxenti-
na D. Ral Alfonsn, Centro de
Yedra no que se nos brindou
unha excelente acollida con cea
de irma:iamento e varios centos
de persoas, o Centro do Carba-
llio e os mis grandes, o Cen-
tro Gallego, onde podemos ato-
p ar o Hospital Galego-, un
complexo hospitalario do mis
moderno do pas e que d co-
bertura a miles de socios dende
a sa creacin. Tamen como
parte interesante est o seu pe-
so cultural, a bilblioteca, das
mis importantes do galeguis-
mo, os fondos pictricos e nos
que permanece latente o espri-
Axencia de A Estrada
POMPAS FUNEBRES
TANATORIO
Figueroa de Arriba -Telfs. 57 37 43 - 57 24 06 - (57 28 43 - Servicio Permanente) - Fax 57 22 50 - A ESTRADA
W:aheirs W:errn, xuo de 1999
/ 13
ENTRE AS VISITAS PROGRAMADAS DESTACOU UNHA BUQUE DA
ARMADA ESPAOLA 'JUAN SEBASTIN ELCANO'
tu do noso Castelao. Polos co-
rredores do hospital podemos
observar varias obras del (Gali-
za mrtir, Milicianos, Atila en
Galiza), as como a habitacin
onde el estivo internado intacta,
xunto co lugar onde a sa inse-
parable e para ns inesquecible
Virxinia o acompaaba; msca-
ras de Os Vellos non deben de
NA ARXENTINA DEGUSTAR UN ASADO OBRIGADO. PESE APRETADO DO PROGRAMA DE ACTOS
TAMN SE DEGUSTOU UN ASADO ARXENTINO TPICO
namorarse, cartas inditas, pri-
meiras edicins de "Sempre en
Galiza" son s algunha das
que puidemos observar e falar.
Ademais, o teatro do centro le-
va o seu nome.
Mis tarde veu a visita
Centro Galicia, que vn se-la
rea de recreo dos galegos en
Olivos, cunha enorme exten-
sin beira do Ro de la Pl ata
na que se atopan tremendas ins-
tlacins (hosteleiras, piscinas,
salns de bolos, de conferen-
cias, consultorio mdico, cam-
pos de ftbol, tenis, baloncesto
etc). Al celebrouse unha autn-
tica romara con banda, gaitei-
ros, orquestra e centos de per-
soas que percorreran algunha
delas mis de 200 km para po-
der estar presentes.
Os fogares de ancins de
Tempelton (fogar espaol) e
Don Celar (fogar galego) que
nos permitiron levarlle-lo mis
especial da nosa cultura s no-
sos paisanos mis entrados en
idade e compartir con eles uns
das tan especiais.
OUTRO DOS PUNTOS DE ESPECIAL ATENCIN NA VIAXE:
Dentro dun apretadsim rit-
mo de traballo, houbo tempo
para visita-lo 'Sanatorio Casa
de Galicia' en Montevideo-
Uruguai, onde puidemos com- AS CATARATAS DE IGUAZ
VENDA DE:
PISOS V.P.L. e V.P.O., PRAZAS DE GARAXE, _A. ~
e BAIXOS COMERCIAIS ~ ~ .e ~
Infrmese nas novas oficinas de atencin o cliente:
ra Calvo Sotelo, 9 -Baixo- A Estrada. 57.25.38
meo BAMARTI
S.L.
e:=:::::.: e:::::::> ..----,. ~ -t.:: ..- .....__. e::::::::: e::::::::: i e:::::::> ..-,. ~
~ - --- - - -- -
--
14 / W:aheirs 'IDerra, xuo de 1999
A DELEGACIN PONTEVEDRESA DURANTE O ACTO DE RECEPCIN A RAL ALFONSN, EX-PRESIDENTE ARXENTINO
EN RADIO E.L MUNDO. POR CERTO, RADIO ESTRADA (Perfecto Sangiao, enviado especial), TAMN FIXO
UN SEGUIMENTO ESPECIAL DA VIAXE
probar como a colecti vidade
galega, igual que fixo en Bos
Aires, dotouse de infraestructu-
ras que anda hoxe son puntei-
ras no sector nestes pases su-
damericanos. Este hospital en
concreto alcanza nivis de ope-
ratividade moi semellantes s
que nosos, tal e como manifes-
tou o Secretario Xeral de Sani-
dade, o estradense Manuel Sil-
va Romero xunto cos propios
directivos do centro uruguaio.
- Tamn foi importante nesta
viaxe a presencia dos medios
de comunicacin, xa que ade-
mais dos que nos acompaaron
dende aqu (Tele Salns e Ra-
dio Estrada), a actuacin en di-
recto da Banda de Msica Mu-
nicipal en ' Radio El Mundo' na
que xunto coa entrevista s au-
toridades da expedi cin re-
transmitiu en directo para todo
o territorio arxentino que tanto
como dicir media sudamrica,
durante esa actuacin, recib-
ronse emocionadsimas chama-
das de galegos residentes en
provincias lonxanas como Cr-
doba ou La Rioja que entre b-
goas daban as gracias porque
non oran unha banda de msi-
ca dende que de nenos os leva-
ban s romaras na Galicia na-
tal. O programa dos actos foi
seguido tamn por programas
da TVG e diversas canles de te-
levisin arxentinas, as como
entrevistas en emisoras de ra-
dio entre os que destacou o
programa de Radio del Centro
do locutor de Salvaterra do Mi-
o Ramn Surez, gran amante
e coidador da cultura galega.
Houbo tamn algq de tempo
para o lecer, e ademais das
poucas noites de Bos Aires
FOTO DE FAMILIA NA CASA DA SADE EN URUGUAI
que nos quedaron libres, nas
que puidemos visita-las catara-
tas de Iguaz, no lmite entre o
estado de Misiones (Argenti-
. na), Minas Gerais (Brasil) e Pa-
raguai. Al xuntan os ros Para-
n e Iguaz, un autnti co
paraso natural no que entra-
mos en contacto coa natureza
mis virxe do globo terr-
queo. Vimos tamn cousas_ tan
distintas como a fluvi al zona
de Tigre, o teatro Coln, a Casa
Rosada, o Obelisco, a Casa do
Cabildo e paseamos por Puerto
Madero, La Recoleta, os xar-
dns de Palermo, ou a multitu-
dinaria actuacin semanal do
grupo Axuxeres no local de
msica celta "El Druda"
Foi unha visita que d_urou
ata o da 7 de marzo no que no
medio de tremendas mostras de
afecto regresamos co corazn
triste pola despedida pero o es-
prito enriquecido por lugares e
xentes do outro lado dese oca-
no que nos une.
Reportaxe realizado por
VALENTIN GARCIA
'QJ:aheirs 'QJ:errn, xuo de 1999
V OBRADOIRO DE TEATRO DA
FUNDACIN CAIXA GALICIA
Estase realizando na Casa da Cultura,
un obradoiro de teatro impartido pola
directora Cristina Domnguez, froito
da colaboracin do Concello da Estra-
da coa Obra Social de Caixa Galicia.
As clases lvanse a cabo os venres de
20 a 21,30.h e nelas estn presentes
dende os compoentes dos grupos lo-
cais Tirinautas e Lstregos ata os mis
novos que se inician ou xentes vidas
dende Santiago. As class durarn ata
mediados de xullo.
V OBRADO HOMENAXEA MESTRA DONA
CARMEN CONDE
' A Asociacin Cultural 'O Brado', homenaxou o sbado 22 de
maio mestra estradense Dona Carmen Conde polo gran labor
desenvolvido longo de tantos anos exercendo o maxisterio con
tan bo criterio nas aulas da Estrada. Este acto enmrcase dentro
dos recoecementos s mestres que nos educaron e s que tanto
debemos. A asistencia, foi totalmente libre, e os salns do Re-
creo Cultural foron o esceario apropiado para este entraable ac-
to de recoecemento
V HIPERTENSIN CVICA ' Aproximacin a obra de Ro-
berto Blanco Torres', libro de Xoan L. Blanco Valds
O estradense Xoan L. Blanco
Valds, presentou nun acto or- i.toccUMENTos
ganizado pola Asociacin
Cultural O Brado xunto co
Recreo Cultural e nas instala-
cins de Montecelo. No acto
estiveron presentes Isaac Daz
Pardo como director da edito-
rial, Charo Portela, coordina-
dora da publicacin Alfonso
Vzquez Moares como' pre-
sentador e numerosos amigos
e simpatizantes do autor e a
familia Blanco Valds como
D. Avelino Pousa Antelo Pre-
sidente da Fundacin Caste-
lao. O libro, no que se rescata
a dimensin do labor intelec-
tual do xornalista e escritor de L_...:._ _
Cuntis, que representou unha
das mis orixinais voces poticas da sa xeracin e un nome ab-
solutamente cimeiro do xornalismo de opinin en Galicia. A pu-
blicacin, pertencente serie Documentos de Edicins do Cas-
tro, recolle en 397 pxinas a vida e obra, tanto literaria como
xornalstica, de Roberto Blanco Torres. Xoan, sobrio neto de
Blanco Torres acompaa este traballo con documentos celosa-
mente gardados pola familia que axudan a coecer mis en pro-
fundidade a fructfera obra do xornalista galego que se lle adi-
ca este ano o Da das Letras Galegas.
V CONCERTO DA ORQUESTRA MUNICIPAL DE
CMARA DE AGUIO - RIBEI RA E O PIANISTA
ESTRADENSE XABIER OTERO NEIRA NO COLEXIO
DE LOURDES
O Colexio Nosa Seora de Lourdes, dentro da sa programacin
cultural, organizou un recital da xove orquestra de Aguio, que
con repertorio de Albinoni, Mzart e Vivaldi, mostiou o bo facer
dos msicos clsicos galegos. Neste recital destacou a interpreta-
cin piano de Xabier Otero, xove promesa do piano na Estrada
que co Concerto Nl2 de Mzart fixo vibrar numeroso pblico
presente no acto.
V POESA
Durante o mes de abril, o Recreo
Cultural desenvolveu unha serie de
actos que encheron as sas instala-
cins coa actuacins de diversas for-
macins todas elas estradenses. Co-
mezaron coa presentacin da folla
voandeira de poesa 'Augasverso' o
da 9 de abril, que naceu na intencin de dar a toda crea-
cin potica e!'tradense. Na. presentacin en pblico estivo
acompaada dun recital potico no que interviron o"s poetas es-
tradenses Segundo Ventn, Maxill}ino Sanmartn xunto co seu
neto Gabriel, Romina Bal, Senn, Osear Valladares, Xos Lueiro
e os convidados Xos Abella e Antn Dobao, o acto estivo presi-
dido polo Alcalde Ramn Campos e contou coa asistencia de nu-
meroso pblico. O abril cultural continuou coa actuacin do gru-
po de teatro de Tabeirs Os Lstregos, que representaron a obra
do seu director Olimpio Arca Caldas "Os reis do Panchio" e Os
Tirinautas que representaron de Varela Buxn "Se o sei non vol-
vo casa". Rematou este abril cultural coa actuacin da Coral
Polifnica da Estrada o da 25.
/ 15
.
OVALENTE ...
No Pedroso estaba anian-
do unha nboa mesta, chegan-
do as sas pegadas ata a For-
ca vedra. Mal asunto. A
inverna estaba vixo. Zoaba
un vento fresco e forte que
obrigaba a ir moi abrigado.
Al no alto os corvos facan e
desfacan crculos imaxinarios.
berrando de contino. A Pedral-
ba estaba tinguida dun gris
morriento. Algns paxaros
fuxan cara o norte en quen-
das. O can, medio deitado p
do valo, ruis que ladrar oube-
aba. Ramn.coa sa filia Ma-
ra, bulindo mximo, procu-
raban fina-lo labor que estaban
a facer na Chousa da Picota.
Axudndolles tamn andaba o
Antucho. O pobre, envelleci-
do, gandolle pola man
tempo, faca o que poda. As
vacas tamn se lles notaba que
tian presa por rematar. O ceo,
moi cabreado, comeza a re-
bentar por riba do monte. Os
lstregos an e viarr, e mestu-
rndose, facan debuxos sobre
aquel pano fondo e mouro dun
ceo anoxado. Nestas dectanse
que unha parella de gardas ci-
vs se achega loitando contra o
vento cunha man no tricornio
e outra na carabina. As sas
capas que foran verde escuro,
chascadas polo sol e con pega-
das de graxa e tinto, bouraban
sobre as sas coxas. Ramn
que levaba o arado pola rabela
e ver que se dirixan a el,
vndoas vir, berro u un Xo !
coma un mundo. O gando que-
dou trabado. Mara, asustada
mis pola presencia dos civs
que polo brudo do pai, deixou
a corda e medio se agochou
tralo gando. O Antucho que
non vira nada, ensumido como
estaba no seu traballo, estordi-
gou co berro e vendo os gar-
das botou as mans pucha e
descubriuse co conveniente e
debido respecto como era
usanza. Ramn, tanquilo, re-
coeceu ben a un deles, o cha-
Xos Vilario
remata nesta entrega
a semblanza sobre a
figura do Valente
mado Aboy, que sempre se da-
ba por home inoi for te, fa-
chendoso e destemido. A
lla tia a misin de dirixirse
casa do Ribeirao facer unhas
dilixencias encomendadas po-
lo xefe da guarnicin, pero
recoecer Valente da Somo-
za, e non sabendo como cha-
ma-la sa atencin ocorruse-
lle varudo, sen saudar,
colle-la carabina pola punta do
.cano con dous dedos e dirixir-
se a Ramn dicindo:
- Oes ! Ti sabes onde est a
casa do Ribeirao?
Ramn, que ben coeca as s-
as intencins, dxolle sa fi-
lia: - Mara!
- Mande!
- Saca as vacas do arado!
A nena, un olio posto
nos civs e o outro en seu pai,
fixo o que lle mandaban. Ra-
mn, collendo o arado coas
mans, ergueuno e sinalando
cara o punto onde estaba a ca-
sa do suxeito por quen pregun-
taban dixo: - Xa sei que V des.
saben de sobra onde queda a
casa 'dese home, pero, por se
non o queren saber, a casa
aquela e o Valente son eu.
Os gardas ver tal demos- .
tracin, escusndose e co rabo
entre as pernas, marcharon ca-
ra casa do inquirido, deixan-
. do un longo e paralelo rastro
de sorpresa e respecto.
Ramn comezou a acirra-lo
gando, tentando peso o tem-
po que tia para remata-la la-
boura antes que a treboada
arrimase. Tivo que espabilalo
e anda mis s seus aclitos
que seguan pampos. As leiras,
en nada, comezaron a quedar
desertas e o trebn principioua
andar anteposto: Toxo, o can,
coa cagana de sempre, ergueu-
se de speto e pxose a carn
de Mara coas orellas baixas e
mirando de esguello. O tempo
. apremaba e haba que apura-
lo, tentando peso o tempo
que haba para remata-la la-
boura antes que a treboada
arrimase. Caendo as primeira
pin guas xa tian. as vacas ca-
rro.
Non lles deu tempo de che-
gar casa. O ceo corhezou a
baldeirarse e as nubes, mouras
e mestas, cabalgando sobre os
cabalos da choiva, debuxaban
pantasmas vagas e imprecisas
sobre o cinsento monte.
Mara tentaba taparse aga-
chndose contra os ladrais.'
cando non lle faca falla os be-
rros de Ramn e de Antucho
para ir s carreiras.
A fin chegaron casa e nun
santiamn acomodaron os tre-
bellos na barra e o gando na
corte.
Na lareira o pote fumegaba
colgado na gramalleira.
16/

romnico de
noso, o dos
. aproximada-
mente 22.000 estra-
denses, que hoxe en
da damos sentido e
sensibilidade s nosas
51 parroquias, sen
lugar a dbidas, a arte
que mellar nos define
como estradenses e
como galegas.
Na procura do noso
,, .
ROMANICO
D
ica don Ramn Otero Pe-
drayo que " .. . as parro-
quias significan moito,
significan todo, son a nosa fami-
lia; porque veen dos clans dos
antigos celtas, porque a hermida
ou igrexa florece sobre o lugar
onde se ergua o castro axedador
de horizontes" e falando da nosa
vila dica, o patriarca das nosas
letras, " ... quizais non haxa en
Galicia exemplo tan elocuente de
pobo nado no cruce de camios,
como o que leva o seu nome lati-
no e galego de camio: A Estra-
da."
Paremos un breve repaso ao
noso romnico coecedores da
grande influencia exercida por
Compostela nas nosas igrexas e
sabedores, asemade, das partiCu-
laridades propias de cada unha
das nosas igrexas, peculiaridades
que veen dadas, quizais, por
que cada grupo humano dnha
parroquia galega -como ben dixo
o profesor e escritor estradense
Manuel Cabada Castro- vive tan
preto da natureza e da sa miste-
riosa soidade coma lonxe da
multitude artificial das grandes
cidades.
Comezamos, pois, o percorri-
do por das orixinais igrexas que
son, de cetto, paradigma do ro-
manico galego. As igrexas de
San Pedro de Ancorados e San
Xurxo de Codeseda son as nicas
igrexas de bsida pentagonal de
Galicia, xunto de Santa Mara
de Acibeiro que teen cinco ven-
ts romnicas na bsida. Bango
Torviso, autor da Arquitectura
romnica en Pontevedra sinala
que estas das igrexas, san Pedro
- e san Xurxo, non s pertencen
mesma dicese e mesma esco-
1 a, senri que son, asemade,
obras feitas pola mesma man.
mbalas das igrexas son da se-
gunda mef<c1de do S.XII, nunha
data inmediatamente posterior a
-1170.
O apelido de San Pedro, An-
corados, vn, segundo Pedro Va-
rela autor de La Estrada 1923, de
ancos, cbado, encorvadura do
chan, por ser deste xeito o terreo.
San Pedro de Ancorados, perten-
ceu fundacin que os Terciarios
Regulares Franciscanos tian no
'!!aheirs '!!erra, xo de 1999
UNHA SETEIRA CON ARQUIVOLTA SEMICIRCULAR " A VEN SAN LOURENZO CO SEU CALDEIRIO
PENZO". SAN LOURENZO DE OUZANDE
convento de S. Mara a Nova de
Santiago, fundado por Juan Gar-
ca Manrique. Coa reforma dos
conventos -primeira metade
S.XVI- San Pedro pasa no 1577
. a depender do cenobio de mon-
xas clarisas de Santiago. Segun-
do as Me111orias del Arzobispado
de Santiago do Cardeal Jernimo
del Hoyo os froitos das herdades
da igrexa dividanse en tres par-
tes: das para as monxas e a ter-
ceira para o crego por elas pre-
sentado. Ao redor da igrexa, nas
casas que anda chaman do con-
vento, tiveron as monxas as sas
moradas e celeiros ata a desa-
mortizacin do sculo pasado. A
porta da fachada principal da
igrexa de San Pedro, ten unha ar-
quivolta trica semicircular que
descansa sobre das columnas de
capiteis vexetais. O tmpano vai
con dobre lumieira e est escul-
pido con labor de lacera: con
tres cruces de San Andrs de La-
. zos unha delas tapada por unha
imaxe moderna de San Pedro.
. A bsida pentagonal, procede
dun decgono regular, interna-
mente ten unha arquera cega.
Orixinariamente tivo cinco ven-
ts romnicas, unha en cada pla-
no, das que soamente se conser-
van as tres dos planos mis
setentrionais, con arquivolta tri-
ca semicircular, e chambrana con
catro filas de tacos, apoiada so-
bre das columnas que teen ca-_
piteis vexetais, tres cabecias de
lens e un personaxe tocando un-
ha viola. O aleiro romnico e os
canzorros desapareceron. Tan s
se conserva a cuberta que a de-
corada no seu chafrn por unha
cadeneta de rombos. O arco
triunfal derrubouse para gaar al-
tura, consrvanse os fustes das
columnas, as bases estn medio
soterradas e os capiteis foron pi-
cados.
O nome da outra igrexa de
bsida pentagonal, Codeseda,
vn de Codeseira (localidade
abundante en codesos). A fregue-
sa de San Xurxo de Codeseda
das mis antigas da Comarca de
Tabeirs. A principios do sculo
X, o Bispo de Iria, Sisnando,
menciona nunha escritura a Co-
desin como tributaria para o
mosteiro do Pico Sagro. Lpez
Ferrt<iro sip.ala que no ano 1124
hai unha doazn do mosteiro de
Sari Xurxo de Augas Santas ou
Codeseda. No ano 1164, era aba-
desa do mosteiro Mariana Fer-
nndez, como se constata nunha
epigrafa recollida, da porta da
epstola, polo Cardeal Jernimo
del Hoyo; inscricins que eu non
atopei na igrexa. Na Bula do- Pa-
pa Anastasio IV, do 8 de abril de.
1154, na que se confirman os pri-
vilexios e posesins da igrexa
compostelana mencinase o de
Codeseda (coteseta). A funda-
cin do mosteiro, como ben nos
indica Hiplito de S autor de
Las rutas del romnico en la pro-
vincia de Pontevedra anterior a
1164. No S.XV o mosteiro de
Codeseda, no que s quedaban
das monxas, foi suprimido polo
cabildo. A igrexa o nico que
queda do cenobio. A igrexa de
Codeseda dunha nave, reedifi-
cada, e ten unha fermosa bsida
poligonl completa, procedente
dun decgono regular. Dende o
exterior a bsida est dividida en
cinco tramos, por cati:o semico-
lumnas de capiteis ado-
sadas s arestas dos ngulos, uni-
A
principios do sculo X,
o Rispo de /ria, Sisnan-
do, menciona nunha escritura
a Codesin como tributaria
para o mosteiro do Pico Sagro.
dos a dous muros rectos por dous
contrafortes de seccin rectangu-
lar. Nos cinco tramos hai cinco
vents, unha en cada tramo, con
arquivolta trica semicircular de
fino xadrezad, chambrana de
cinco filas de tacos e unha seteiia
central. Dentro da igrexa a cabe-
ceira est unida nave por un ar-
co triunfal de medio punto, lixei-
ramente peraltado, caracterstica
do romnico compostel, e por
outro arco paralelo faxn. A cu-
berta no tramo recto da capela
'liaheirs 'lierra, xuo de 1999
maior unha bveda de cann. O
' resto est cuberto cunha bveda
de forno sobre os seis nervios.
Entramos agora nun grupo de
catro igrexas que teen, a simple
vista, un mesmo denominador
comn: a forma semicircular da
sa bsida e ademais as catro te-
en, como veremos mis adiante,
un mesmo problema en canto
datacin cronolxica. Estamos a
falar de San Lourenzo de Ouzan-
de, San Miguel de Moreira, San
Estebo de Oca e San Martio de
Riob.
Ouzande antigamente cham-
base Ausande, que en latn vul-
gar signifi ca al, andando ata
mis adiante. Do ano 1362 un
escrito polo que dona Aldonza
Fernndez de Churruchao doa
mosteiro de Acibeiro "toda cuan-
ta herdade et chantado eu ey en-
na freigesia de San Lourenc;o
Douciente, a cual herdade cha-
man dorrego". Mis tarde, ao re-
dor de 1574, aparecen documen-
tos nos que a Ouzande se ll e
denomina Uc;ande e tamn apare-
ce como vila de Ausinda. Xa no
sculo XVII identificase Ouzan-
de con San Lorenc;o de Beande.
No 1910-1911 Castelao a de pa-
seo, coa que posteriormente sera
a sa muller Virxinia Pereira,
dende A Estrada ata San o u r e n ~
zo. Gustballe moito a igrexa e o
cruceiro. En canto relacin de
Castelao coa igrexa de Ouzande
e coa Torre de Guimarei, quero
salientar os bos traballos de Xos
Manuel Castao na revista do
Museo do pobo estradense, A
Estrada: miscelnea histrico-
cultural e os artigos que ven qui-
tando, Pablo Porta, no xornal
cultural, o Tabeirs-Terra, baixo
o ttulo da Estrada na obra de
Castelao.
Un carneiro portador dunha
cruz est no pion do muro do
testeiro da nave de San Louren-
zo. O tema apocalptico do Ag-
. nus Dei, tan representado na mi-
ni atura mozrabe, est moi
difundido no noso romnico. A
caracterstica do Agnus Dei de
Ouzande est na tipoloxa da
cruz. Estamos <liante dunha cruz
de palmas ou de oito puntas, esta
cruz de tradicin hispnica, uti-
lizada polos hispanovisigodos,
unha cruz que pertence ao grupo
das patadas, caracterstica de As-
turias. Outras cruces <leste estilo
atopmolas no pion da bsida
de Santa Mara de Loimil e no de
Santa Maria de Frades.
O mis salientable da arte ro-
mnica que pose San Lourenzo
de Ouzande , como ocorre na
maiora das igrexas da Comarca
de Tabeirs, a sa bsida semi-
circular. A bsida de San Lou-
renzo -a diferencia das outras
tres igrexas de bsida semicircu-
1 ar- non pose nin col umnas
adosadas ao tambor nin contra-
fortes na porcin rectangular. Es-
tas ausencias, de todas maneiras,
non constiten un elemento ori-
xinal diferenciador, xa que desa-
pareceron, seguramente, por mor
dunha reconstruccin. Dende o
exterior vemos unha seteira sim-
ple, que non est enmarcada por
arcos, nin r,olumnas. Enriba da
seteira, escorado un pouco es-
querda, distinguimos o escudo do
marqus de Santa Cruz _que tivo,
durante moito tempo, a prebenda
de presentar crego. Sen dbida o
mis interesante da bsida o
seu aleiro de chafrn recto con
-bolas sostido por unha magnfica
e variada coleccin de canzorri-
os moi choqueiros. No interior
da bs ida hai dous arcos, un
triunfal e outro perpiao ou fa-
CAPITEIS DO PREBISTERIO. SAN LOURENZO DE OUZANDE
xn, que est pacalelo ao triunfal.
mbolos dous son arcos de me-
dio punto, algo peraltados -outra
caracterstica do romnico com-
postel- cunha lixeira tendencia
o
tema apocalptico do Ag-
nus Dei, tan representado
na miniatura mozrabe,
est moi difundido no noso
romnico
ferradura, sobre todo o triunfal.
O capitel meridional presenta un-
ha loita de lens. Lmbranos un
similar dunha escea de caza no
capitel meridional, do arco fa-
xn, da igrexa de Santiago de Ta-
beirs. A bveda
da bsida de
cann no tramo
recto e de forno,
cascarn ou
cuarto esfera no
tambor semicir-
cular. A tenden-
cia, ao igual cos
arcos, de lixei-
ra directriz de
ferradura. A se-
teira est enmar-
cada cunha ar-
q u i volt a
semi c i rc ul ar,
apoiada sobre
das columnas
de fuste monol-
tico e con capi-
teis vexetais. No
medio das co-
1 umnas, presi -
dindo a cabecei-
ra, est o patrn
de Ouzande: San
Lourenzo, ' A
ven San Louren-
zo co seu caldei-
rio penzo' .
O cruceiro
ten das figuras.
Na parte de enri-
ba da vara, San
Lourenzo e na
de abaixo, San
Bartolomeu que
ten preso ao de-
mo. Don Manuel
Castieiras, cura
prroco da Es-
trada e grande
afeccionado ao
mundo da arte
recoeceu a ima-
xe de Bartolomeu por asociacin
co san Bartolomeu de Ponteve-
dra. Revisado o libro de fbrica
aparece, no ano 1678, como titu-
lar da igrexa un crego chamado
Bartolomeu, que non tivo reparos
en poer na vara do crceiro a fi-
gura do seu santo; mesmo apare-
ce o nome do canteiro de Forca-
rei e a cantidade pagada. O
cruceiro quedou dende aquela,
mediada a dcada dos 70, ben
datado. D. Manuel comunicoulle
aos vecios a data real do crucei-
ro: Ano 1678, a costa do Rector.
O nome da freguesia de Mo-
reira, morera, ven, quizais, das
moras, moi abundantes nas sil-
veiras desta parroquia. Anda que
non podemos esquecermos de
que os lugares, onde vivan os
protagonistas dos nosos cantos
infants, os mouros, eran chama-
dos moreras. Moreira sinala na
toponimia sitios nos cales a ro-
cha ou o terreo presntanse dun-
ha color escura ou morena. Sabe-
mos que o arcebispo Xon Arias
M
oar cntanos que
o nome desta jre-
guesa de Oca vn
do filio de Daro de PersiaJ
Oco
no seu testamento, datado o 20
de abril de 1266, fai unha doazn
do Casal de Moreira a Santiago.
Pertenceu esta igrexa ao. mostei-
ro benidictino de San Martio Pi-
nario pasando posteriormente
Coroa.
De San Mi-
guel de Moreira
destacara por ri-
ba de todo a be-
leza e orixinali-
dade de dous
dos seus capi -
teis. Irnos con
eles. Estn no
exterior da bsi-
da. O capitel'
meridional amo-
sanos, no centro
da cara princi -
pal, unha figura
human, vestida
cunha tnica
curta, e cos bra-
zos abertos tra-
tando de separar
a dous ameaza-
dores cuadrpe-
dos -lens- que
teen as patas
e nredadas nun
talo ou unha
corda?
Estamos <lian-
te dun capitel
que est a ofre-
cerm os un dos
temas mi s co-
tins do romni-
co galego: Da-
niel salvado dos
lens, (a imaxe
da alma salvada
do mal). Ou po-
dera significar,
tamn, os peri -
gos, aos que es-
taba sometido o
peregrino, sim-
bolizados polos
/ 17
lens e a axuda e proteccin do
Apstolo. En calquera caso esta
mesma temtica reptese nun ca-
pitel -conservado no museo de
Pontevedra- da igrexa de S. Ma-
ra de Berms. O capitel seten-
trional est formado por tres fi-
guras humns. Unha delas
axeonllada sostn contra s un
largo bculo, mordido por unha
serpe ondulada aparecida entre
sta e a figura central. ( . .. so-
branceira a mtica que o noso pa-
s construu ao redor da serpe) A
cara principal do capitel est re-
presentada por un personaxe, de
tnica longa ata os ps, que sos-
tn nunha man unha bolsa e mes-
mo parece estar recibindo algo
do personaxe da esquerda. Re-
presentara, seguindo a Constan-
tino Neira Baloira na Composte-
llanum, a chegada do peregrino
meta. Seguirase, <leste xeito, coa
temtica xacobea. Estes dous ca-
piteis teen unha caracterstica
comn que que estn unidos di-
rectamente ao fuste, carecendo
de astrgalo e colarino.
Outra xoia do noso romnico
que se encadra dentro <leste gru-
po, de igrexas de bsida semicir-
cular, San Estebo de Oca, o no-
me desta freguesa de Oca
podera vir do apelido dun famo-
so guerreiro expulsado de Tole-
do: Oca, descendente de Olea,
que se establecera nesta locali-
dade e lle dara o seu nome. Mo-
ar cntanos que o nome desta
freguesa de Oca vn do filio de
Daro de Persia, Oco. Seguindo
esta teora chegamos a lvaro de
Oca que casou con Constanza de
Rivadeneira e, mbolos dous,
fundaron a parroquia. Mai s se
nos fixamos na etimoloxa portu-
guesa, Oca significara antiqusi-
ma cabaa ou primitiva vivenda
de indxenas.
Sabemos pola Historia Com-
postelana que a igrexa de San
Estebo de Oca pertenceu S
Compostel dende (}!Je a adquiriu
o arcebispo Xelmlrez no ano
1114. No eclesistico dependeu
esta freguesa do mosteiro de San
Xon da Coba desaparecido nas
augas do Ulla no ano 1575 pa-
sando despoi s a pertencer ao
Priorato do Sar que pagaba oito
fanegas de froito fortaleza da
Barreira ou de Tabeirs. Des-
pois Oca pasou a pertencer Co-
ma.
Hai un dito popular nesta pa-
rroquia que di: 'quen moito vai
igrexa algunha ten feita'.
Esta igrexa sempre. est i vo
eclipsada polo Pazo que en pala-
bras de Otero Pedrayo de deco-
racin sobre todo barroca, por
unha determinante propia do es-
prito galego cara ornamenta-
cin profusa, expresiva e gracio-
sa. Pero hoxe non irnos falar,
aqui, do noso Versalles Galego.
San Estebo unha xoia eclipsa-
da, unha miudeza inesquecible, e
debe ser visita obrigada para t-
dolos afeccionados ao romnico.
Permtanme roubarlle estes ver-
sos de loubanza ao Pazo. San Es-
tebo ben o merece.
Cando na igrexa de Oca,
a tardia o sol fachea,
parece un navlo d'ouro
qu 'o pE da costa fondea.
Como ocorre en moitas igre-
xas da nosa comarca, seguramen-
te para poder darlle unha maior
amplitude, a fachada princicipal
de San Estebo foi totalmente ree-
dificada no ano 1769.
Continuar
18J
A ESTRADA VIVE NO MES DE XUO UN PROCESO ELECTORAL QUE
REMATAR O DA 13 CO CHAMAMENTO A VOTAR
'Cnaheirs 'Cnerra, xuo de 1999
O ELECCINS
Tres
elecci
idaturas n
@
mu c1pa1s
T
res son os partidos que se presentan na demarcacin da Estra-
da s eleccins municipais que se celebrarn o vindeiro 13 de
xuo. Partido Popular, PS de G PSOE e BNG, conforman o
tro de alternativas. Ramn Campos, Manuel Otero Espio e Manuel
Rendo, son os cabezas de lista -respectivamente- das tres f ormacins
polticas estradenses.
REDACCION
A Estrada vivir o prximo 13
de xuo unha nova xornada
electoral. Chegan as eleccins
municipais que conformarn a
Corporacin que dirixir o no-
so concello na entrada do scu-
lo XXI.
Tres son as formacins pol-
ticas que conforman as posibi-
lidades de eleccins dos estra-
denses, as tres xa representadas
neste momento no propio con-
cello: Partido Popular, PS de G
PSOEeBNG.
Ramn Campos e Manuel
Rendo repiten unha vez mis
como cabezas de lista de Parti-
do Popular e BNG, respectiva-
mente, mentres no PS de G
O 13 dexuo
tdolos
estradenses ternos
unha cita: a
eleccin dos no-
sos representan-
tes no concello
PSOE o cabeza de lista Ma-
nuel Otero Espio, que reem-
praza no posto a Jess Talln.
13-X
O domingo 13 de xuo remata-
r-a campaa electoral co cha-
mamento a votar a tdolos es-
tradenses, para elixi-los vinten
concelleiros que conformarn o
goberno local que nos levar a
entrada do sculo XXI.
Unha cita que, inexcusable-
mente, debe se-la cita da refle-
xin e a da participacin demo-
crtica dos estradenses nun
proceso electoral que o mis
cercano tdlos cidadns do
concello.
CONVERSAS COA
NOBRE DAMA o lti-
mo traballo teatral dun mestre
que sempre est pendente da
evolucin cultural da nosa co-
marca: Olimpio Arca Caldas.
Editado polo concello de
Cuntis, 'Conversas coa Nobre
Dama' unha peza teatral es-
tructurada para a sa actuali-
zacin cada ano, segundo o
autor designado no Da das
Letras Galegas, e foi repre-
sentada na Universidade Au-
tnoma de Madrid en maio de
1993 polos alumnos do Cole-
xio de Figueroa ( A Estrada),
aproveitando a excursin de
fin de curso.
A 'Galicia Clsica e Barroca' de Of elia Rey Castelao, presentada na Estrada
Precisamente esta obra re-
presentouse no Cine Victoria
de Cuntis o Da das Letras
Galegas dentro dos actos ofi-
ciais que o concello cuntiense
reali za para homenaxear a
Roberto Blanco Torres.
O libro f o presentado no edificio Expo-Tabeirs, da Fundacin Comarcal Tabeirs Terra de Montes
REDACCION
Ofelia Rey Castelao, naceu na
nosa parroquia de Arnois no
ano 1956, doutora en Historia
con premio extraordinario pola
Universidade de Santiago, na
que profesora titular. O seu
traballo de investigacin no
campo da Historia moderna de
Galicia tradcese nunha exten-
sa bibliografa na que figuran
mis de medio cento de artigos
especializados e varios libros
nos que abordou cuestins da
Galicia do Antigo Rxime tan-
to dende o punto de vista da
historia econmica como da
historia cultural e das mentali-
dades. Na actualidade dirixe
tres proxectos de investigacin
(dous deles internacionais) as
como a revista Obradoiro de
Historia Moderna.
A Galicia clsica e barroca,
ofrece unha visin distinta e re-
novada da historia de Galicia
no perodo moderno. Se nunha
primeira fase os historiadores
desta poca se ocuparon con
preferencia do marco demogr-
fico e econmico no que se de-
senvolva a vida das xentes,
nos ltimos tempos foron os as-
pectos culturais, educativos, re-
lixiosos e os relacionados coa
historia das mentalidades os
que concentraron boa parte da
atencin historiogrfica. Este
libro ntrese desas achegas e da
investigacin directa reflectida
pola nosa autora. O resultado
un texto de sumo interese, unha
ampla e actualizada sntese que
nos aproxi ma a un tramo da
historia de Galicia anda esca-
samente divulgada.
Precisamente na derradeira
semana de maio, e no centro
Expo-Tabeirs, Ofelia Rey
Castelao presentaba, xunto con
D. Olimpio Arca, na Estrada o
seu traballo. Unha exposicin
rigurosa como acostuma a au-
tora <liante dun pblico que se-
guiu atentamente a evolucin
didctica nesta presentacin.
AGRUPACIN de VOLUNTARIOS DE PROTECCIN CNIL da ESTRADA
tfno: 986 57 33 33
Sempre ... seu servicio
'IDaheirs 'IDerrn, xuo de 1999
colaborador e mem-
bro do Consello de Re-
daccin desta revista
Xos Luna Sanmartn
gua das bolboretas'
que forma parte da
obra que lle valeu o
Premio Nacional de
foille entregado o da 6
de febreiro en Cuntis o
premio de relato curto
' Roberto Blanco To-
rres'. Luna, de 3 3 anos
POR
VALENTIN GARCIA
Literatura "Que me
queres amor?" ata a
sa publicacin mis
recente "O lapis do
e mestre no CEIP de
Laln licenciado en
Xeografa e Historia, e
coecido estudioso do
romnico na Estrada,. colabora nas re-
vistas 'Dezactualidade', de Laln e
Comarca e ten publicado ademais ar-
tigos de historia, arte e cine en varios
xornais gaiegos. Tamn coordinou
programas de animacin e cine na es-
cola e mesmo escribiu guins de ra-
dio.
O relato que Xos levou a Cuntis
titlase "As cometas da vida", que a
pesares do seu corido, trata dun tema
dos mis duros e trascendentes da no-
sa historia recente; a represin, some-
temento e fusilamento dos mestres na
entrada da mis incivil de tdalas
guerras, a do 36.
O relato, a historia do malogrado
mestre de Guimarei D. Nicols, que
foi observado no exercicio do maxis-
terio, na paixn e na morte por un dos
seus alumnos, Ramn Fernndez
Ulloa 'Monchio'. rapaz, anos
mis tarde converterase en director
dunha pelcula rodada na Arxentina,
na que narra o sucec;lido e volta para
estreala na mesma vila na que trinta e
nove anos atrs D. Nicols lle fixera
ver seu pobo 'Las Hurdes' de Lus
Buuel.
Pero todo esto Luna complicouno
na creacin literaria. Cntanos unha
pelcula dende o papel, e o que parece
xa as abondo dificil, convrteo en ar-
te non seguir unha narracin lia!
dos feitos .. Porque o autor marcou un
ritmo principio do seu relato que
non un _ritmo calquera, un ritmo
musical, 'o canon', caracterizado por
repet-la mesma frase musical en dis-
tintas voces convenientemente se-
cuenciadas no tempo.
A pouco que nos imaxinemos o
que aqu se pode atopar en relato cur-
to a obra est servida. Unha narracin
curta da truncada vida dun mestre do
36, contada en canon por un seu
alumno, alternando secuencias de gra-
vacin dunha pelcula galega na dis-
pora, cos recordos dun minucioso na-
rrador cmara na lia de memorabJes
obras que do mesmo xnero nos ve-
en recordo, dende os xa clsicos
"Non agardei por ningun" e "Eran
tempos de apandar" do noso inesque-
cible Ramn de Valenzuela, a "Los
inmolados gallegos" de Luis Lamela
ata os mis modernos, "Matdeo ma-
' de Elixio Rodrguez ou o mesmo
Manolo Rivas que comezu a tratar
esta parte da nosa historia en 'A lin-
carpinteiro".
Polo tanto unha
mestura de autobio-
grafa con guin cine-
matogrfico, o tor-
mento do recordo e a esperanza do
futuro. Sobre ela dinos o autor:
" ... un relato agarimoso, a 24
imaxes por segundo, cheo de 'miude-
zas inesquecibles' onde se mesturan
a linguaxe literaria coa cinematogr-
fica. Un relato de idas e voltas, de
pesadelos e de soos, de barbarie e
de amor, de xogos e de guerra, un
querer recuperar o pasado para ver
agramar, de novo, un ceo cheo de co-
metas ritmo do 'Canon de Pachel-
bel'.
Un premio, cando se outorga con-
leva o sentir do escritor e da historia
que conta e Xos que mis que histo-
riador dinamizador da historia sim-
bolizou neses papaventos de Guima-
rei rodados en Bos Aires, a constancia
do eterno dispor do vento limpo e a
permanencia da eterna ilusin infantil
baixo o manto celeste que nos cubre a
todos.
Luna, que un fondo coecedor
da vida de R. Blanco Torres, dinos
con respecto premio:
" ... unha honra para min gaar o
premio que leva o nome dunha per-
soa insubornalbe que nunca, xamais,
claudicou dos seus ideais galeguistas.
Roberto Blanco Torres foi asasinado
pala barbarie fascista. Era, esta, a
nica forma de facer calar xorna-
lista que foi quen de elevar o perio-
dismo categora de creacin litera-
ria. Era, esta, a nica forma de
silenciar o poeta sensible e vangar-
dista que foi quen de sentar home
dereita de Deus Pai, foi, esta, a ni-
ca forma de abajar, dunha vez por to-
das, a un ser humano ntegro e exem-
plar. A sa vida foi unha autntica
leccin de tica, merecedora de ser
espallada, xunto coa sa escrita, s
catro ventos ... ".
Certamente, para un mestre e xor-
nalista gaar un premio que leve o
riome de Roberto Blanco Torres das
mansdo seu sobrio D. Mario Blanco
Fuentes, e que convoca a Asociacin
'O Meigallo' de Cuntis, ten que ser
moi importante, pero mis importante
debe se-lo contido do seu relato, do
seu credo, da sa historia acugulada
de artes varias (literatura, cine, msi-
ca .. . ) e sobre todo o sentimento de es-
cribir sobre unha boa causa como a
redencin dun pobo que recorda para
non verse condenado a repet-la sa
historia.
Tradic1onais
~ u t tenor
;'lada en Re
CARTEL DO SEGUNDO CONCURSO DE GRUPOS TRADICIONAIS,
MEMORIAL MANUEL TEXO
A 'requinta'
Homenaxe a Carlos. Rodrguez Feijoo 'Crof'
O pasado 8 de maio ti-
vo lugar o segundo con-
curso 'Manuel Texo', para
cuartetos e quintetos de
msica tradicional que se
vn facendo en Sta. Cruz
de Ribadulla organizado
pola Asoc. Cultural Ulln.
Nesta edicin, que acu-
diron formacins de toda
Galicia, foi galardoado o
artesn e constructor de
gaitas nacido en S. Ma-
mede de Sarandn e resi-
dente dende hai tempo na
nosa parroquia de Berres
Carlos Rodrguez Feijo,
mis coecido por Carlos
'Crof' pola marca dos
seus instrumentos. Con
esta homenaxe recoece-
ronlle mestre artesn o
seu labor na recuperacin
da requinta do Ulla, as
como cultivador e promo-
tor :lo e-spri to musical
mis tradicional da zona
do Ulla.
/ 19
aft
20 /
S
erafn Pazo Cumbraos,
fillo de Manuel do Pa-
, = zo e da sa dona Ma-
nuela Cumbraos, nace no
lugar da Estrada, pertencen-
te parroquia de San Paio
de Figueroa, xurisdicin de
Vea e seoro do arcebispo
de Santiago, o da 3 de
maio do ano 1828.
A sa partida de bautismo es-
t registrada no libro II, folio
102, asinada por D. Miguel Ju-
lin de la Iglesia, cura ecnomo
da San Pedro de Toedo e de San
Paio de Figueroa,- avs paternos,
vecinos de San Lorenzo de Ou-
zande e os maternos vecios de
San Salvador de Escuadro, no
concello de Silleda.
grande amor estudio e obtn o
ttulo de hachare! no ano 1847
Na mesma cidade estudia a ca-
rreira de medicina cun notable
aproveitamento.
Na cidade do apstolo coece
e traba amizade cos intelectuais
liberais: Francisco An Pazo,
natural de Outes, licenciado en
dereito e poeta liberal,- Aurelio
Aguirre Galarraga, cinco anos
mis xove que el, romntico e
portavoz das ideas liberais, autor
do exaltado brinde do banquete
de Conxo. Jos Angel Montero
Ros, compaeiro da facultade de
Medicina e seu irmn Eugenio.
'IDaheirs 'IDerra, xuo de 1999
Seu pai, Manuel do Pazo, ve-
cio de Ouzande, aparece nome-
ado para alcalde segundo na cer-
tificacin da constitucin do
Concello da Estrada, con data
vinten de setembro do mil oito-
centos corenta:
Aventaxado alumno na facul-
tade, polo seu brillante expedien-
te acadmico foi nomeado afom-
no interno do Hospital Clnico da
facultade de Medicina. Malia a
sa diverxencia poltica n eido
dos ideais, o mesmo cardeal Gar-
ca Cuesta, que tamn tentara coa
sa 'Pastoral' de acercarse no-
vo rxime, soubo aprecia-las bo-
as cualidades <leste estudiante e
sempre lle demostrou a sa ami-
zade correr dos anos. Cando se
atopaban, o prelado acostumaba
a dicirlle con certa retrnica: "No
me conviertas La Estrada en un
Nueva York'. En xuo do ano
1854 recibe o ttulo de grao de li-
cenciado en Medicina e Cirurxa.
AS ERA A ESTRADA A PRIMEIROS DE SCULO
"En La Estrada a veintiuno
de septiembre de mil ochocientos
cuarenta, en sesin del mismo
da. La Junta provisional de La
Estrada instalada en diecisiete
del corriente por consentimiento
del pueblo y milicia de Tabeirs
consiguiente al acuerdo de la
misma acta en que providenci
la destitucin completa del
Ayuntamiento llamado de Cerei-
j'o y procediendo al nombra-
miento de la nueva municipali-
dad provisional ha eligido por
unanimidad para alcalde prime-
ro al licenciado don Manuel
Otero, vecino de santa Mara de
Riveyra; para-segundo, don Ma-
nuel Dopazo, de San Lorenzo de
Ouzande, miembro de la junta
gubernativa; para regidor pri-
mero a don Antonio Tato, de
Guimarey; segundo a don Anto-
nio Pasero, boticario de la mis-
ma .... la Junta ha entendido a
bien declarar constituido e inau-
gurado en nuevo Ayuntamiento
al cual encarga desde este da
del ejercicio de las atribuciones
municipales'.
Cando o neno Serafn cumple
os seis anos e ha comeza-la esco-
la a situacin do ensino atopba-
se nas mans dos "mestres do fe-
rrado', pois eran os concellos os
encargados de establece-las esco-
las pblicas, seleccionar s mes-
tres e pagrlle-los seus servicios.
Na persoa de Serafn xunt-
banse, en perfecta simbiose, un
talento prodixioso cunhas dotes
dun extraordinario e fogoso ora-
dor. Introducido por mritos pro-
pios nos afluentes crculos polti-
~ s do seu tempo puido, de
intentalo, acadar un posto de pri-
meira lia na poltica nacional.
En troques, o seu amor profe-
sin, a sa rectitude de carcter e
a sa disposicin sempre a pro!
dos demais afastou voluntaria-
mente aquel vieiro.
Establcese como mdico na
sa vila natal. No mes de decem-
bro do ano 1856 nomeado sub-
delegado de Medicina e Cirurxa
do partido Xudicial de Tabeirs.
Tres anos despois, ou sexa no
ano 1859, a Excma. Sala do Go-
- bemo da Real Audiencia Territo-
rial nomao mdico forense do
partido Xudicial de Tabeirs, e
pasar a se-lo do Partido Xudi-
cial da Estrada cando no ano
1869 sexa aceptado pola admi-
nistracin o troco de nome de Ta-
beirs polo d_.a Estrada.
A sa primeira intervenc(n nes-
te ltimo cargo ten lugar cando,
o da 7 de outubro daquel ano
1859 acrdase traslada-la feira
de Lagartns para A Estrada, de-
cisin que ocasionou unha forte
liorta cun saldo de un morto e
varios feridos. D. Serafn, ser
forense do distrito ata o seu pasa-
mento.
No mes de xuo do ano 1858,
por mor da inauguracin da nova
igrexa de san Paio da Estrada, o
Sr. Arcebispo, Garca Cuesta, co-
mo xa se dixo amigo de Serafn,
asiste s actos: o da 25 clausu-
ra da capela da Peregrina e
traslado profesional da imaxe da
Virxe para a igrexa de Ouzande,
segundo peticin dos parroquia-
nos comandados por Serafn,-
da seguinte, o 26, festa do pa-
trn, asiste, Serafn, nun posto de
honor, misa solemne.
O clera, epidemia ordinaria
de Asia Central, chega a Galcia,
no Areal de Vigo, en xaneiro de
1833 e vaise extendendo polas
poboacins costeiras. Ten aqu
un bo caldo de cultivo pois fa-
me do 1852 hai que engadi-las
febres tifoideas qo 1853 e no in-
verno dese mesmo ano xeneral-
zase o clera. Entre os anos 1855
a 1859 azotou as xentes dos con-
cellos do Partido xudicial da Es-
trada e os vecios do concello de
Cuntis. D. Serafn entregouse
A
figura dun dos mis sobranceiros personaxes
- estradenses chega a _n_abeirs Terra para
_ refresca-_la m.emoria colectiva
con verdadeira abnegacin e co-
ecementos para asisar e coidar a
tdolos enfermos <lestes munici-
pios. Foi un labor arreo, un)la ta-
refa gratuta, feita cun exemplar
altrusmo, xa que logo rechazou
sempre toda clase de remunera-
cins tanto do Concello coma
dos doentes.
Coecedoras as altas autori-
dades da Nacin desta abnegada
entrega, S.M. a Raia dona Isa-
bel II tivo a ben condecoralo coa
Cruz de terceira clase da Orde
Civil de Beneficencia, con data
13 de Decembro de 1859.
As mesmo, as corporacins
municipais de Cuntis, A Estrada
e Forcarei fixeron constar nas ac-
tas dos anos 1860 e 1862 o seu
agradecemento pblico polo gran
labor e esforzo realizado por este
mdico.
Con ser suficiente para a hon-
ra dun profesional da medicina
esta loita sen folganza fronte o
clera, na persoa de D. Serafn
haba outras moi importantes
connotacins humansticas: Be-
nefactor e conselleiro dos mis
dbiles, sempre disposto a acudir
a chamada do doente, que saba
da sa ciencia e da sa afabilida-
de. Tan notorias e perseverantes
eran estas cualidades que, en no-
vembro do 1869, S. _A. o Rexente _
do Reino nomao Comendador
Ordinario da Real Orde de Isabel
a Catlica, e por decreto do 30
de decembro de 1870, asinado
por S. A. O Rexente do Reino, re-
cibe o ttulo de Comendador Or-
dinario da Real e Distinguida Or-
de de Carlos III.
Malia a sa entrega total s
tarefas da medicina, D. Serafn
Pazo non descoidaba a vida polc
tica e os aconteceres dos partidos
en xeral e da sa vila en particu-
lar. Coece e participa co seu
amigo Aguirre no banquete de
Conxo ( 1856). Sendo deputado
Con oito anos coece e vive o
trxico pasamento dos vecinos li-
beris Fernando Lorenzo, Eduar-
do Otero e Gonzalo Arn, fusila-
dos aquel sete de Abril de 1836
polos carlistas. Este acontece-
mento vai a marcar no futuro as
ideas polticas do rapaz.
D. Serafn Pazo
No mesmo ano que se consti-
te o Concello de A Estrada, no
que seu pai, como xa dixemos,
nomeado alcalde segundo, Sera-
fin marcha cidade de Santiago
par comeza-los estudios do ba-
cJ-arelato na facultade de Filoso-
fia. Demostra dende neno un
Cumbraos
O POR OLIMPIO ARCA
provincial suplente; e comisiona-
do pola Xunta Local de defensa,
preside a sesin municipal do
primeiro de outubro de 1868.
Nela d conta da constitucin do
Goberno Provisional e nomea al-
calde a D. Benito Fraga, despois
de recibirlle a este o correspon-
dente xuramento de defende-la
Soberana Nacional e as liberta-
des polticas.
A insatisfaccin campesia
galega polos impostos e as quin-
tas tamn se manifestou de cheo
na zona da Estrada, desagrado
que d lugar amotinamento do
mes de xullo de 1870, no que
2.000 homes con sachos e paos
arrestaron encargado dos im-
postos. A presencia das forzas
militares alporizou s vecinos
que deixaron a Vila. Nela, para
defendela, quedaron catro gardas
cvis e 15 vecios de gran 'signi-
ficado social' e no que estaba,
unha vez mis, D. Serafin.
Tres anos despois (1873), no
mes de marzo, unha nova revolta
popular dirixida por Manuel Ca-
rams ameaza converte-la Vila
no escenario dunha loita de san-
gue. A elocuencia e autoridade
de D. Serafn Pazo, naqueles in-
tres Presidente do Comit Repu-
blicano, foron quen de apacigua-
la pelexa.
En xaneiro de 1877 atopamos
no xomal "El Pais' de Santiago a
nova da felicitacin que, con mo-
tivo dos seus discursos no Con-
greso dos Deputados, lle mandan
a Castelar, os vecinos da vila da
Estrada, D: Serafn Pazo, mdi-
co, d. Cndido Barros, fiscal e
deputado provincial, D. Francis-
co Pereira e un xove estradense
con gran futuro no eido das le-
tras, D.Waldo Alvarez Insua.
E, por se todQ isto fose pou-
co, anda lle queda tempo, abof
roubndolle horas a unha ben
merecida folganza, para escribir
-artigos encol da medicina ou de
outras ciencias. As no ano 1882
aparece como colaborador de ar-
tigos no "Eco de Galicia', revista
semanal de Ciencias, Artes e Li-
teratura, que fundara e dirixa na
Habana, outro ilustre filio de A
Estrada, D. Waldo Alvarez Insua.
Home dunha grande forma-
cin cientfica, unha das notas
que mis o distinguiu como m-
dico foi a sa investigacin e se-
guridade na curacin da rabia.
- Para a loita contra esta doen-
za non utilizaba as inxeccins de
soro antirrbico,- tia un trata-
mento diferente coecido sornen-
W:aheirs W:erra, xuo de 1999
tes por mdicos amigos que lle
pregaban o dese a coecer. A sa
extremada modestia non lle pen-
nita figurar como un innovador
e aseguran as xentes do seu tem-
po que o segredo dese descubre-
mentO'fose enterrado con el.
A xenerosidade de D. Serafin
Pazo era tan grande que, masa a
sa discrecin, chegaron a coe-
cemento do pblico. Seran moi-
tas as ancdotas que se contaban
del, pero chegan s dous exem-
plos que acredita tal-virtude:
Cando acontece o pasamento
do cura de Olives, a quen tratara
durante unha prolongada enfer-
midade, os albaceas, cumprindo
os derradeiros desexos do crego,
tentaron pagarlle os honorarios
que D. Serafn non cobrara. Este
ngase en redondo a percibilos,
pois como amigo de sempre lem-
braba outros favores que o de-
vandito crego lle fixera tempo
atrs. Despidiu s albaceas con
esta frase: 'o meu agradece-
mento chega mis al da tom-
ba'.
Naquelas datas do exercicio
mdico houbera perodos de
moita fame. Moitos dos seus do-
entes, ademai s da enfermidade
non tian que levar a boca. D.
Serafn, autntico cristin, santi-
ficaba con naturalidade, sen hi-
pocrisa tdolos seus actos e das
rendas en especie que cobraba
dos mis ricos ordenou repartila
entre os que saba mis necesita-
dos.
A oratoria fogosa e apaixona-
da do noso persoeiro estivo pre-
seftu:: C ll .'."ICU,:00, ai....\.u.;o,
poJ;i.;""u;::,. LJ. "'v...;.._,cul;, u:;-
publicano e federal como polti-
co,- mdico e periodista por vo-
cacin, era tamn amigo de D.
Serafn cando Alfredo era vecio
do lugar de Castrotin, parroquia
de Oca. Sendo A. Vicenti direc-
tor do xornal madrileo "El libe-
ral' achegouse a illa da Toxa a
pronunciar unha conferencia.
Diante dos amigos que o acom-
paaban, sembrando os discursos
que lle escoitara mdico Sera-
fn, dixo: "El fuego que Serafn
pone en sus palabras slo es
comparable al de Castelar, yo al
menos no o otro que me gustase
ms' .
No aspecto poltico a sa au-
toridade moral xogou un papel
moi importante. No distrito da
Estrada haba unhas antigas dife-
rencias polticas entre o deputa-
dos a Cortes.-D. Jos Riestra L-
pez, primeiro Marqus de Riestra
e D. Justo Martnez. D. Serafn,
coa sa autoridade moral e polti-
ca, soubo borrar esas rivalidades.
A pro! da boa sade dos seus
convecios analizou e recomen- -
dou as augas dos manantiais sul-
furo-ferrosas que manan no dis-
trito e nos concellos limtrofes.
A sa vida afectiva estivo
unida a persoa de Francisca
lvarez Lamas, vecia da Estra-
da e filia de Juan lvarez, natu-
ral de san Xon de Bain e de
Francisca Lamas, natural de San
Estebo de Pantiobre, no conce-
llo de Arza. Oeste matrimonio
naceu Elisardo Augusto, Pelayo
Cirilo que casa coa dona Emilia
Alvarez Silva,- Manuela, casada
co avogado Severino Trigo, e So-
corro que morre xove e solteira.
O seu pasamento, ocorrido no
mes de Agosto do ano 1907,
causou un profundo dor en toda a
bisbarra do partido xudicial e no
concello de Cuntis. O
mento dos restos mortais cemi-
terio de Figueroa constituu unha
manifestacin de aprecio e ho-
menaxe que tdalas xentes lle tri -
butaron.
Foi a meirande concentracin
de homes, mulleres e nenos que
. . ..
.;o,c; J C\,.,UlUa c;u lUUa a 1111:'.)LUllQ Ud.
T"""I ........
\JI:) VC\...lllUI:) Ud }J<lllUlfU1d.
de San Lourenzo de Ouzande, en
sinal de dor suspenderon as fes-
tas do patrn da parroquia que se
celebraban neses das.
Os dous xornas locais: 'El
Estradense' e a 'Voz del Pueblo',
inimigos irreconciliables en t-
dolos eidos, no intre do pasa-
mento de D. Serafn estiveron de
acordo en sublia-las grandes
virtudes cvicas e profesionais
<leste home.
No nmero 36 do xornal 'El
Estradense' con data 17 de agos-
to e a tres columnas da conta do
bito de D. Serafn. 'Grande y
dolorosa impresin caus en
nuestro nimo la triste noticia de
la muerte del ilustre patricio, cu-
yo nombre va al frente de estas
lneas que dedicamos a su impe-
recedera memoria. Y como a no-
. sotros, indudablemente que Ha-
br de impresionar a nuestros
lectores, porque D. Serafn Pazo
fue uno de esos hombres previle-
giados que se hacen populares,
no slo por sus virtudes, sino
tambin por sus conocimientos
cientficos prdigamente difun-
didos en _provecho de las clases
desheredadas de la fortuna ....
Demcrata de toda la vida,
fue consecuente con sus ideas,
que profes, no como medio de
industrialismo poltico, sino por
conviccin. Prdigo en otorgar
favores que nada le valieron, sir-
vi de escala para que otros se
encumbrasen y en las postrime-
ras de su vida, debi ver con
tristeza y amargura como mu-
chos polticos de la localidad no
se acordaban de l para nada,
despus de pretender mermar
/ 21
N
o aspecto poltico a sa
autoridade moral xogou
un papel moi importante.
No distrito de A Estrad haba
unhas antigas diferencias polti-
cas entre o deputados a Cortes. -----
D. Jos Riestra _Lpez, primeiro
Marqus de Riestra e D. Justo
Martnez. D. Serafin, coa sa _au-
toridade moral e poltica, soubo
borrar esas rivalidades.
A prol da boa sade dos seus
conve_cios analizou e recomen-
dou-as augas dos manantiais sul-
furo-ferrosas que manan no dis-
trito e nos concellos limtrofes.
sus prestigios ...
Hombre honrado y bondado-
so no conoci jams la envidia
ni el odio. En pocas de revuel-
tas libr a La Estrada de tras-
tornos cruentos arengando al
populacho, que haba entrado en
la villa ebrio de venganza; en
tiempo en que las pasiones pol-
ticas se hallaban tanto o ms ex-
citadas que hoy, D. Serafn no
supo ni pudo guardar rencores y
visit con toda solicitud ycario
a los enemigos como a los pro-
pios amigos, y es que D: Serafn
en su fuero interno, era profun-
damente cristiano, s,antificando
sus actos privados sin ostenta-
ciones hipcritas"
A sa muller, Francisca lva-
rez Lamas, que moi pouquio
tempo sobreviviu seu marido, e
s seus fillos deixoulle un legado
- ateigado de honradez, de traballo
e de aprecio de cantos o coece-
ron. A sa grande humanidade e
xenerosidade foi un atranco parl;l
acadar bens econmicos.
No libro de actas do noso ar-
qui vo municipal, con data 7 de
decembro de 1907, aparece re-
flectida unha acta que, entre ou-
tros acordos, figura o seguinte:
' Queriendo tambin el Ayun-
tamiento dar perpetuo recuerdo
al distinguido y anciano mdico,
don Serafn Pazo Cumbraos, que
desempe por muchos aos el
cargo de titular de este ayunta-
miento y actualmente el de mdi-
co forense y de la crcel del par-
tido, por los grandes y
desinteresados servicios que por
su profesin ha prestado al mu-
nicipio, acuerda que la calle de
Consolacin, de esta Villa, se
sustituya su nombre .por el de
'Serafin Pazo".
Houbo, longo de noventa
anos, moitos trocos de nomes das
nosas ras por mor de connota-
cins polticas. Non obstante a
ra de ' Serafn Pazo.' endexa-
mais estivo suxeita a tales capri-
chos, pois a recia e recoecida
personalidade do nominado as o
-require.
Da coleccin ESTRADENSES
NA MEMORIA
-
22 /
O EXPOSICIN
O tren chegou ...
A ESTRADA
U
. n!za Exposicin sobre o mundo do
tren, auspiciada por Caixavigo, tivo
un especial protagonismo durante to-
do o mes de abril no Pazo de Exposicins e
Congresos. Tabeirs Terra estivo al e puido
coecer en directo o apaixoante que o mun-
do do ferrocarril ...
REDACCION
Mediante a Obra Social de Cai-
xavigo, e o Concello, entre o
26 de marzo e o 25 de abril es-
tivo a maqueta ferroviaria AL-
. CA para visitas do pblico so-
bre todo escolar pero tamn
para os que xa non o somos
tanto na Fundacin de Exposi-
cins e Congresos, presentado
polo Alcalde Ramn Campos,
o Director de Comarca Maria-
no Lorenzo, o director da su-
cursal da Estrada Xos Luis Sa-
bar s Mougn e os tcnicos
ferroviarios Csar Gonzlez
Mazaira e Carlos Gmez Lpez
(Asoc Compostelana de Ami-
gos do Ferrocarril).
Esta maqueta mostrou unha
parte do inmenso
mundo do ferrocarril e o seu
contorno da forma mis deta-
llista que . se pode imaxinar.
As, seguindo os mis estrictos
cnones do modelismo ferro-
viario, a realidade fxose 87 ve-
ces mis pequena, utilizando a
escala H0(1:87). Polo seu cir-
cuito circularon ata sete trens
mesmo tempo, e nel incluanse
zonas chans e montaosas, te-
reos de labranza e pastoreo,
montes, minas, zonas indus-
triais e urbanas, que xunto cun-
ha exposicin de fotografias
A TODO DEPORTE
REDACCION
A ESTRADA estivo marcada
durante o ltimo tramo do mes
de abril, e a primeira quincena
de maio polos xitos deporti-
vos do noso deporte e dos no-
sos deportistas. Dende o cam-
p ion a to de Europa de
Taewkondo de Patricia Rodr-
guez, pasando polas competi-
cins de carcter nacional e
galego celebradas na Estrada,
como a liga de Kayak-Polo, ou
as brillantes actuacins dos no-
sos atletas nos campionatos es- .
colares, que este ano levaban o
nome de Memorial Coto Fe-
rreiro, en xusta homenaxe fi-
gura do ex-concelleiro de de-
portes, para chegar tremenda
e explndida tempada do Hie-
reos Diego EDM de balonces-
to, que por primeira vez na
historia dun equipo estradense
participou, Iogo de proclamar-
se subcampin de_ Galicia, na
fase de ascenso nacional a liga
EBA que se disputou en Sala-
manca a finais do mes de
maio.
Destacar tamn o ascenso
do equipo xuvenil do CD Es- ,
tradense a liga galega de xuve-
ns, polo que a prxima tempa-
da teremos dous equipos nesa
categora, o xa <lito CD Estra-
dense e o Callobre CF, que le-
va xa moitos anos entre-os me-
llores de Galicia.
Dende TABEIRS TERRA
as nosas felicitacins a tdolos
deportistas estradenses.
A EXPOSIClN ESTIVO PATROCINADA POR CAIXAVIGO
histricas do ferrocarril, lev-
ronnos a dar unha ilusionante
volta pola historia destes mxi-
cos artefactos en miniatura,
construdos con case 8.000 ho-
ras de trabllo de tres persoas,
150 conectores, 1.500 soldadu-
ras, mis de 2.000 mi de cable,
pouca prsa e varias toneladas
de paciencia.
'OJaheirs 'OJrrra, xuo de 1999
W:aheirs W:erra, xuo de 1999
Nin os mis optimistas poderan pensar que aquelo
que comezou como' unha aventura de nenos se a
converter nun proxecto deportivo consolidado non
s na nosa localidade senn tamen dentro da co-
munidade autnoma.
O Sporting Estrada anterior PAJARO AZUL come-
zou a sua andaina f ai 22 anos nas mas duns rapa-
ces moi xoves coa nica finalidade de crear un
equipo de Infants que cubrise desa maneira un va-
leiro provocado pota falta de equipos na zona da
Estrada.
A partires daquel ano de fundacin fo ron incre-
mentndose as distintas seccins, e equipos para
chegar na actualidade a contar con equipos nas
categoras de Benxamns, Alevns, Infants, Cade-
tes, Xuvens e Sniors, ademais de contar coa esco-
,{a de ftbol que agrupa mis de 1 00 nenos en ida-
des comprendidas entre os 5 e os 14 anos.
longo destes anos sucedronse catro presiden-
tes que aportaron cada un deles a sa propia filo-
sofa deportiva, Nicanor Bermejo (Q.D.E.P), Ma-
nolo Blanco, Too Lamio e Remigio Garca
compartiron momentos doces con tempadas duras
e difciles pero sempre guiados polo traballo desin-
teresado a prol dos nenos que militaban nas distin-
tas seccins.
Moitos fo ron os ttulos acadados potas distintas ca-
tegoras, quero recordar aqueles campionatos de
Alevns, os ascensos e participacin nas liga Gale-
ga o ascenso a segunda rexional.do
equipo senior, etc., pero sen lugar a dbidas o lo-
gro mis importante foi a consolidacin da escota
de ftbol pioneir:a na nosa localidade con sete anos
de funcionamento onde o desenvolvemento fsico,
deportivo e social acapra un lugar preferente
dentro da propia idiosincrasia da escola.
Nesta longa vida da sociedade fo ron moitos os
adestradores xogadores e directivos que compara-
ron inquedanzas para conquerir o gusto polo ft-
bol a travs dos contidos deportivos. Anos de moito
trabarlo refrendados por unha masa social volcada
co proxecto deportivo cun fin que segue sendo a
educacin integral do neno a travs do ftbol
POR: I
MANUEL REGUEIRO CADRO DIRECTIVO.-
Presidente.- Remigio Garca
Secretario. - Manuel Regueiro
Vicepresidente: Alfonso Calvo
Tesow:,eiro. - Juan Carlos Rivadulla.
CADRO TCNICO. -
/23
DIRECTOR DA ESCOLA DE FUTBOL.- JOS CHEDAS
Adestrador equipo senior e xuvenil. - Lino Barrros.
Adestrador cadetes e Infants. - Manolo Gmez
Adestrador Alevns.- Xos Antn Carollo e Jorge
Adestradores de Benxamns.- Ton Duro e Manuel Pallas
Adestradores de Pre-Benxamns. - Pepe Chedas e Lusquios.
24 / 'IDaheirs 'IDerrn, xuo de 1999
Milladoiro, n bo padrio ...
Xess Prez Va.reta, coselleiro de Cutura, Xess Palmou Lorenzo, conselleiro de Xustiza, Interior e Relacins Laborais,
Guillermo Brea, director da Obra Social de Caixavigo e Ramn Campos, alcalde da Estrada presidan a inauguracin do
REDACCIN
'O pasado xoves 13 de
maio inaugurbase o
Teatro Principal, logo
dunha reforma cun orzamento
de mis de douscentos millns
de pesetas, aportados polas
distintas administracins gale-
gas.
A inauguracin foi dobre.
Por un lado o acto oficial, coa
participacin do alcalde estra-
dense, Ramn Campos, e de
Teatro Principal
dous conselleiros, o de Xusti-
za, Interior e Relacins Labo-
rai s, Xess Palmou, e o de
Cultura, Xess Prez Varela,
o senador do Reino, Vctor
Vzquez Portomee, e tamn
coa actuacin do grupo mis
representativo do momento na
msica galega, Milladoiro,
que co patrocinio de Caixavi-
go, deleitou os centos de per-
soas que ti veron a sorte de
asistir a este acto.
Agora, o traballo debe con-
sistir en converti-lQ Teatro
Principal no punto de referen-
cia da cultura estradens, e fo-
ro de recitais, obras de teatro,
etc. ...