Kanuni I Leke Dukagjinit

Kanuni i Lek Dukagjinit
Kanuni i Lek Dukagjinit, vepr e Shtjefn Gjeovit ribotohet sipas botimit t vitit 1933 shtypur n Shkodr.
Libri 01 Libri 02 Libri 03 Libri 04 Libri 05 Libri 06 Libri 07 Libri 08 Libri 09 Libri 10 Libri 11 Libri 12
Shtjefn Gjeovi
Tonin obani: Princi i prfolur Lek Dukagjini
LEK DUKAGJINI Dshmi t kulturs s Rilindjes Evropiane n Shqiprin e para periudhs osmane "Po kush ka qen ky (Lek) Dukagjini? Ai ka qen sundimtari i ktij vendi dhe n t njjtn koh ligjbrsi i tij, mbasi ai ka hartuar Kanunin e Dukagjinit, domethn dispozitat, n baz t t cilave jetojn deri n ditt e sotme, jo vetm dukagjinasit, por edhe t gjith malsort q banojn n veri t Drinit t cilt kt emr ia atribuojn heroit t tyre kombtar"
J.G. von Hahn
Biografia
Lek Dukagjini - alb - eng
Lek Dukagjini "duhet t ket pasur nj personalitet imponues q ka ndikuar kaq shum te njerzit, aq sa shprehja "Kshtu ka thn Leka", ka m tepr forc detyruese se sa t Dhjet Porosit e Bibls, msimet e Islamit e t Krishterimit, Ligji i Sheriatit dhe i Kishs, t gjitha duhet t'i nnshtroheshin Kanunit t Leks Fama e tij midis fiseve q ende ruajn emrin e tij, ia ka kaluar edhe fams s Sknderbeut."
Edith Durham
Faqja Kryesore
Lek Dukagjini sht nj figur historike mjaft komplekse. Madje sht nj figur edhe e legjendarizuar, nse e pranojm kt term, ashtu si e kemi pranuar pr Heroin ton Kombtar Gjergj Kastriot-Sknderbeun. Lek Dukagjini (1410-1481) ishte bashkkohs i Gjergj Kastriotit (1405-1468). Historia i njeh t dy si princr trashgimtar, q u lartsuan, kur morn n sundim dy principatat q mbanin mbiemrat e tyre: Leka - t Dukagjinve, pas vdekjes s t atit, Pal Dukagjini (1446) dhe Gjergji - t Kastriotve m 1443, tet vjet pas vdekjes s t atit, Gjon Kastriotit. Principata e Dukagjinve kishte si kryeqendr qytetin e Lezhs, prfshinte Zadrimn, zonat n veri dhe n verilindje t Shkodrs dhe shtrihej deri thell trojeve t Serbis s sotme me kryeqendr t dyt qytetin e Ulpians afr Prizrenit; ndrsa Principata e Kastriotve me kryeqendr Krujn, prfshinte Matin dhe krahinn e Dibrs, duke u shtrir nga kshtjella e Rodonit n bregdetin e Adriatikut. Deri n kohn kur vihen n krye t principatave t tyre, Lek Dukagjini kishte marr nj kultur t gjithanshme me frym humaniste t Rilindjes Evropiane, n qytete t tilla si Venecia, Raguza apo Shkodra; ndrkoh q Sknderbeu kishte br nj karrier t shpejt dhe t shklqyer prej ushtaraku n oborrin e sulltan Muratit II. N udhheqje t Beslidhjes Shqiptare (themeluar n Lezh m 1444) Sknderbeu e ndien prher pran vets Lekn (fillimisht t atin e tij Pal
Dukagjinin), sepse t dy luftuan krah pr krah (apo edhe iu kundrvun njri-tjetrit) deri sa vdiq (1468), ndrsa Lek Dukagjini e pasoi veprn e tij, duke u prir shqiptarve n fazn m t vshtir t rezistencs s tyre antiosmane, deri n fund t jets s vet (1481). Me t drejt kronist e historian, duke filluar nga Tivarasi, Frngu, Barleti e Muzaka, bashkkohs t tyre, e deri te Gegaj e Noli t shek.XX, kan ndriuar bmat e Gjergj Kastriotit dhe npr to kan prmendur edhe Lek Dukagjinin, ashtu sikundr disa princr t tjer t kohs. Por nuk do t mund t thuhet se, po me t drejt, ata, historian e kronist, e kan prfolur vend e pa vend Lek Dukagjinin, vetm e vetm se ishin t magjepsur prej heroit t veprs s tyre, Sknderbeu. M me barazpesh se historiant kan vepruar "legjendarizuesit" anonim t figurave t tilla. Nga anonimati, Sknderbeu u identifikua me princin dragua, q guxon t matet dhe fiton n do rast me kuedrn; ndrsa te Lek Dukagjini u pa princi engjll, q u shfaq me guxim dhe urtsi pr t ruajtur n vazhdimsi shqiptarizmn. Historiant e kan prfolur q n krye Lek Dukagjinin, sepse krkuan te ai nj prsonazh antagonist t Skndebeut pr ta intriguar jetshkrimin e heroit t vetm shqiptar, q njohu Evropa n prballjen e suksesshme shqiptaro-turke, por edhe sepse nuk donin t fajsonin Evropn perndimore, q nuk arriti t krijonte nj koalicion antiosman n Ballkan. Ata nuk guxuan t gjykonin, veanrisht, Republikn e Venedikut, q jo vetm nuk u qndroi aleate shqiptarve kur mbanin mbi supet e tyre nj perandori t tr t egrsuar kundr Evrops, por e shrytzoi rezistencn e tyre pr interesat e veta komercialiste, duke i prar princrit shqiptar me intriga, duke i kundrvn ata njri me tjetrin edhe me arm dhe, kur nuk ia arrinte ksaj, duke i shpallur armiq t Republiks dhe t Krishtrimit. Lek Dukagjini ishte princi m i fuqishm shqiptar pas Sknderbeut dhe m me autoritet, prandaj u b pre e intrigave t politiks veneciane (dhe t historianve) derisa Sinjoria e ndjeu rrezikun e Ports s Lart, krejt afr pragut t shtpis s vet dhe u bashkua realisht me rezistencn e shqiptarve, duke i shpallur luft Perandoris Osmane (1463). Pas ktij viti veneciant pushuan s prfoluri Lek Dukagjnin. Ndrsa historiant kan shkruar pr disa prej bmave t Lek Dukagjinit prkrah Sknderbeut, deri n vdekjen e tij (1468) dhe m pas n krye t trupave shqiptare prkrah forcave veneciane, derisa Sinjoria nnshkroi paqen me Portn e Lart (1479). Pas ksaj historiant heshtin. Gojdhna na bn me dije se Lek Dukagjini e vazhdoi rezistencn n krye t trimave t principats s tij derisa qe gjall. Por t prfolurit e Lek Dukagjinit ka vazhduar edhe pas vdekjes s tij, ashtu si ka vazhduar edhe rezistenca antiosmane n principatn e tij e m gjr. T prfolurit pas vdekjes ka t bj me veprn, Kanunin , q u la trashgim Lek Dukagjini shtetasve t tij, shqiptarve. Thelbi i Kanunit t Lek Dukagjinit jan fjalt e urta t dala nga goja e tij, q u ruajtn (dhe u pasuruan) brez pas brezi pr gati gjasht shekuj. Ky fenomen homerik e ka legjendarizuar emrin e Lek Dukagjinit duke e kthyer at n nj mit t vrtet, aq sa studiuesit e kan pasur t vshtir ta pranojn si nj realitet historik. Prandaj disa syresh kan vazhduar ta prflasin Lek Dukagjinin, s
bashku me Kanunin e tij, ashtu si sht prfolur e verbuar Homeri, s bashku me Iliadn e Odisen e tij (Sa pr ngjashmri edhe Lek Dukagjinit i sht sajuar nj vlla i verbr). Por, duke analizuar faktet e dokumentuara biografike pr Lek Dukagjinin, mund t hidhet drit pr kohn dhe rrethanat kur u ngjizn fjalt e urta t Kanunit t tij. N fund t viteve 50 t shek.XV Principata e Dukagjinve nuk ka m asnj nga qendrat e veta t zhvilluara: Lezha u sht dorzuar venedikasve (1393), Ulpiana, kryeqytei i principats, sht shkatrruar me themele nga turqit m par se t binte n dorn e tyre Prizreni (1458), nj qendr tjetr e zhvilluar e Principats s Dukagjinve. N kto kushte, Lek Dukagjini ka pushtuar kshtjelln e Shatit n Zadrim pr ta pasur si rezidenc princrore, por u sulmua nga Sknderbeu, i cili ua ktheu menjher venedikasve. Pa nj rezidenc princrore dhe, pr nj far kohe, n mes t tri zjarreve (turqit, venedikasit dhe Sknderbeu), Lek Dukagjini gjeti strehim n thellsi t maleve t principats s tij, ku ndrtoi saraje e kshtjella s bashku me banort e lir t atyre anve, t cilt kryezotin e tyre t ders s Dukagjinve me gruan e tij, Teodorn e Muzakajve t Beratit dhe t gjith oborrtart q i shkonin pas, i rrethuan me mikpritje e respekt. Me malsort e Principats s Dukagjinve, t njohur pr trimrit e tyre (M.Barleti:98), Leka, jo vetm ringriti qytez-kshtjellat e veta, por siguroi n mnyr t pandrprer nj ushtri t mjaftueshme q luajti rol t rndsishim n kuadrin e trupave t Lidhjes s Lezhs nn komandn e Sknderbut dhe m pas. N kmbin t ksaj gatishmrie, Lek Dukagjini u siguroi malsorve t principats s tij dhe t gjith atyre q u bashkuan me t pr t gjetur mbrojtje, veanrisht, pas vdekjes s Sknderbeut, lirin brenda organizimit t tyre fisnor, t ciln n kushtet e krijuara e institucionalizoi me rioarganizimin e pleqsive mbi baz fshati e krahine. Gjat ksaj periudhe (1458-1481), kur ai udhhiqte t gjitha kuvendet dhe pleqsit e malsorve, u ngjiz Kanuni, q u trashgua brez pas brezi, si praktik gjykimi dhe prmes fjalve t urta t formuluara apo t rithna prej tij rast pas rasti, si sentenca juridike. Ai Kanun mbeti i pashkruar, por veproi ndr shekuj si Commom law anglez, deri sa u mblodh dhe u kodifikua prej Shtjefn Gjeovit, n kaprcyell t shekujve XIX-XX. N kohn kur Gjeovi punonte mbi materialet e mbledhura kanunore, Kanuni, s bashku me autorin q e kishte dhn at, ishin t shenjtruar prej t gjith shqiptarve, pavarsisht nga besimi fetar i tyre. N popull nuk mbeti i prfolur emri i Lek Dukagjinit, prkundrazi, ai u heroizua. Fakti q nj sundimtar ishte kthyer n nj hero t vrtet, popullor e kombtar, mund t shpjegohet sipas nj teorie q thot se masat popullore (malsort), duke i pranuar sundimtart dhe kalorsit si heronj t tyre, ata vet identifikoheshin me vlerat e prijsit dhe t fisnikris ose, t paktn, sepse atyre u duhej ta strukturonin botn e tyre npr mjet modelesh q u jepte grupi sundues (P.Burke:169). Kanuni i Lek Dukagjinit sht nj vepr unikale me frym humaniste e periudhs s Rilindjes Evropiane n gjuhn shqipe, e cila, megjithse u prfol dhe vazhdon t prflitet edhe sot e ksaj dite, sht vlersuar nga studiues serioz, vendas dhe t huaj, si nj vepr monumentale
(A.Budaovi-Kryeziu:22), kontribut n thesarin e kulturs botrore (C. Von Schwerini Drits 1939:502) dhe autori i saj, Lek Dukagjini, sht cilsuar nj personalitet imponues (E.Durham:116) e Hero Kombtar (J.Hahn:114) i popullit t vet. Shum shkrimtar dhe artist i kan kushtuar vepra, n mes t t cilve Dritro Agolli (Mundja e Lek Dukagjinit, poezi, 1969), Henrik Lacaj (Dy princa pr nj vash, dram historike vn n sken me regjin e vet autorit dhe interprtuar nga grupi teatror i kinoteatrit Rozafat t Shkodrs m 1937, ku rolin e Lek Dukagjinit e luante aktori Loro Kovai), arbreshi Anton Santori (Alessio Ducagini, melodram, shkruar midis viteve 1855-1860 dhe botuar m 1983), piktori Naxhi Bakalli (Kuvendi i Dukagjinit, tablo murale 4x3.2m n Muzeun Historik t Burrelit, 1986), piktori kosovar Engjll Berisha (Rrnjt e Dukagjinit, vizatime 1950-1956), piktori Simon Rrota (Lek Dukagjini, portret, koleksion privat n Shkodr), skulptori Sotir Kosta (Lek Dukagjini, portret n bronz-GKA Tiran dhe Muzeu Kombtar i Sknderbeut n Kruj, 1982) etj. Si apokrif i Lek Dukagjinit ka mbetur portreti i i Simon Rrots (1887-1961), i cili e paraqet autorin e Kanunit n pamje ballore, me nj vshtrim t mpreht ku bashkohet zgjuarsia dhe urtsia, veshur m nj jelek t kostumit tradicional t malsorve t veriut, me shpat n brez dhe me nj dorshkrim t Kanunit n dorn e majt, q t sugjeron intelektualin humanist t shek.XV. Kur bhet fjal pr fisnikun fiorentinas me nj personalitet t jashtzakonshm, Lorenzo de Medici, me t cilin ne kemi dashur ta prafrojm Lek Dukagjinin q n fillim t ktij jetshkrimi, shkruhet se ishte nj politikan gjenial, i cili mund t dallonte pushtetin e njmendt nga shfaqjet e jashtme t tij. Frontespisi i librit t tij e tregon n rrugt e Firences, t veshur si nj qytetar i thjesht, t rrethuar prej vajzash q kndojn baladat e tij... N t vrtet, Lorenzo-ja ishte nj poet i mir dhe prkrahsi m bujar i poetve t tjer si dhe i shkenctarve e filozofve (K.Clark:106). Kshtu mund ta prfytyrojm deri n nj far shkalle edhe Lek Dukagjinin, poezit e t cilit do t ishin sentencat e Kanunit . Nse ky krahasim nuk do t shkonte, si do krahasim tjetr, s paku, Principata e Dukagjinve mund t prqasej me oborret m t vogla t Italis veriore n erekun e fundit t shek.XV, t cilve Rilindja u detyrohet thuajse po aq sa Firences (K.Clark:107). Dhe Leka mund t prafrohej, ndoshta, me Dukn e Urbinos, Frederigo Montefeltro, i cili nuk ishte vetm nj burr jashtzakonisht i kulturuar dhe i menur, por edhe strategu i madh i kohs s vet, q diti t mbronte zotrimet e tij prej katilve q e rrethonin. Ishte koleksionist i pasionuar librash dhe portretet e tij t muara e tregojn duke lexuar nj nga dorshkrimet e tij. Esht i veshur me parzmore dhe tr pajimet luftarake... Pallatin e tij nisn ta ndrtonin si kshtjell mbi nj shkmb thuajse t pakalueshm dhe vetm m pas, kur fituan siguri, lejuan ti jepnin atij pamjen e but dhe t strholluar, q e bn nj nga monumentet m t bukura arkitektonike t bots (K.Clark:107 ). Ne sot nuk jemi n gjendje as t restaurojm nj kshtjell a pallat princror t Lek Dukagjinit, aq m pak, t mund ta vlersojm at q nuk ekziston me superlativa: m i bukuri n bot, n mesdhe apo rajon, sepse n at
koh kshtjella e qytete t lulzuara (shqiptare) me pallate e monumente u zhdukn nga faqja e dheut mbetn si hieje t bukuris dhe shklqimit t vjetr (F.S.Noli:591-592). Por Kanuni i Lek Dukagjinit sht vrtet monumenti m i rndsishm i kulturs shqiptare gjat periudhs s Rilindjes Evropiane, q ka gjalluar prej gjasht shekujsh dhe ka luajtur nj rol t jashtzakonshm n jetn e popullit, n gjuhn e t cilit sht krijuar. Kronologjia Shek.VII Prmenden pr her t par Dukagjint e Arbris. Disa mendojn se mbiemri Dukagjin rrjedh nga emri i fshatit Dukagjin, diku n kufirin e rrethinave t Puks me Mirditn, afr fshatit Dardh, ku kan qen t vendosur fillimisht t part e Principats s Dukagjinve. 1202-4 Dukagjint pushtuan Zadrimn dhe u shtrin shum shpejt n Shqiprin e veriut me kryeqendr Lezhn. Disa mendojn se n kt koh Dukagjint u shfaqn n trojet arbrore t ardhur nga Franca si kryqtar dhe se mbiemri Dukagjin u formua nga prngjitja e titullit Duk me emrin Gjin ose Duka i Gjinit, q do t thoshte Djali i Gjinit. 1356 Kur osmant shkelin pr her t par n Ballkan, Principata e Dukagjinve sht zgjeruar n Shqiprin veri-lindore dhe ka nj qendr t dyt n Fand, krahin e Mirdits s sotme. Disa mendojn se aso kohe Principata e Dukagjinve prfaqsohej me dy deg. 1389 Beteja e Fushkosovs. Thyhet nga osmant koalicioni ballkanas, n t cilin bnte pjes edhe Principata e Dukagjinve, sadoq ndr burime nuk prmendn. 1393 Dukagjint ua dorzojn qytetin e Lezhs venedikasve, q t mos binte nn sundimin e osmanve, duke ruajtur t drejtn e nj t trets s t ardhurave. 1406 Princi Pal Dukagjini (1384-1446), i prmendur pr urtsi, vihet n krye t Principats s Dukagjinve me kryeqendr Ulpiann (qytet i themeluar prej tij), ku mbretron s bashku me t vllan Nikoll Dukagjinin, i shquar pr trimri. 1410 lind n Ulpiana princi trashgimtar i Pal Dukagjinit, Lek Dukagjini, formimi kulturor i t cilit mendohet t jet br n qendra t zhvilluara t kohs, si Shkodra, Raguza, Venecia. Leka ka pasur edhe nj vlla, Palin, me zgjuarsi t jashtzakonshme, por t verbr; nj motr, Roza, me bukuri t rrall e shum krenare dhe, ndoshta, nj tjetr me emrin Maria, q do t bhet gruaja e Gjon Muzaks s Beratit. 1432 Pal Dukagjini me t vllan, Nikolln, mbshtesin s bashku me Topiajt Aranit Komnenin, vjehrrin e ardhshm t Sknderbeut, n kryengritjen e tij t suksesshme kundr forcave osmane. Motra e Aranit Komnenit ka qen gruaja e Pal Dukagjinit, e ma e Leks. 1444 Pal dhe Nikoll Dukagjini jan pjesmarrs t Beslidhjes s Sknderbeut n Lezh. Ata mbshtesin Lidhjen me 5 000 ushtar nga 15 000 q kishte gjithsej Sknderbeu. Pali shoqron Sknderbeun n Kruj. 1444 Beteja e Torvjollit ku marrin pjes edhe trupat e Principats s Dukagjinve nn komandn e Tanush Topis. Pali, s bashku me princr t
tjer, do t pres n Kruj Sknderbeun pr ta prshndetur pr fitoren. 1445 N dasmn e Mamics, s motrs s Sknderbeut n Muzakin, shfaqet pr her t par princi Lek Dukagjini. Dueli i tij me Lek Zakarin pr dorn e princeshs s bukur Jerina Dushmani. 1446 Vdes Pal Dukagjini. Vendin e tij n krye t Principats s Dukagjinve e z i biri, Lek Dukagjini. 1447 Vriten n pusi Lek Zakaria s bashku me Bozhdar rnoviin dhe pr kt prflitet Lek Dukagjini. 1447 Nikoll Dukagjini, i nxitur nga njerzit e Sknderbeut, pushton prkohsisht Shatin, ndrkoh q Dejn e kan marr venedikasit. Sknderbeu i shpall luft Venedikut. 1447 Lek Dukagjini martohet me Teodorn, motrn m t vogl t Gjon Muzaks s Beratit. Nuk patn fmij. Dukagjint q do t prmenden pas Lek Dukagjinit n Itali apo n shrbim t Perandoris Osmane, rrjedhin nga familje t adaptuara prej Pal Dukagjinit ose prej Leks. 1447-8 Sknderbeu rrethon Dejn, Shkodrn dhe Durrsin, qytete n zotrim t venedikasve. Prkrah Sknderbeut sht Nikoll Dukagjini. 1448 Paqja e Skndebeut me Venedikasit. Lek Dukagjini nuk merr pjes. 1451 Martesa e Sknderbeut. Lek Dukagjini nuk merr pjes. 1451-2 Komploti i Krrabs kundr Sknderbeut. Prflitet Lek Dukagjini. 1452 Pajtimi i par i Lek Dukagjinit me Sknderbeun n Durrs. 1454 Breksamus, diplomat i Lek Dukagjinit, prfaqson Sknderbeun te mbreti i Napolit. Pensioni 300 dukatsh pr Lekn prej mbretit Alfons. 1458 Bie Prizreni, qendra m e zhvilluar tregtare e kulturore e Principats s Dukagjinve, ndrkoh q kryeqyteti, Ulpiana, duhet menduar i shkatrruar nga themelet para Prizrenit. 1458 Lek Dukagjini pushton kshtjelln e Shatit q ishte n zotrim t venedikasve. Sknderbeu ndrhyn me trupat e tij dhe ua kthen venedikasve. 1458-81 Lek Dukagjini ndrton disa kshtjella n thellsi t trojeve t principats s vet, forcon pushtetin vendor t malsorve, shtetas t tij, q jetonin brez pas brezi n gjendje t lir dhe institucionalizon prmes praktikave gjyqsore nj sistem juridiko-popullor, q do t trashgohet prmes fjalve t urta t thna nga ai, si nj vepr fondamentale e kulturs humaniste shqiptare. Kjo vepr, e ruajtur n nj shqipe kaq t bukur, q u mblodh nga Shtjefn Gjeovi n kaprcyellin e shek.XIX-XX, sht Kanuni i Lek Dukagjinit . 1461 Prflitet Lek Dukagjini se u sht drejtuar turqve pr aleanc. Papa Piu II e krcnon me kishrim. 1463 Papa Piu II ndrhyn pr pajtimin e Lek Dukagjinit me Sknderbeun. 1463 Pajtimi i dyt me Sknderbeun. Leka bashkohet me Lidhjen e Sknderbeut, Venedikun dhe Ivan Cernoviin e Malit t Zi. 1465 n betejn e Sfetigradit Lek Dukagjini shpton prej vdekjes Sknderbeun. 1466 Leka dhe Nikel Moneta komandojn 13 mij forca shqiptare prkrah Sknderbeut kundr Ballaban Pashs. 1468 n Shkodr thyhen trupat osmane prej ushtris shqiptare pa pjesmarrjen e Sknderbeut. Mendohet se kjo fitore sht arritur nn
drejtimin e Lek Dukagjinit. 1468 Vdes Sknderbeu. Lek Dukagjini sht ndr kryetrimat shqiptar q iu ndodh pran deri n astet e fundit t jets. 1477 Leka n mbrojtje t Krujs, ku duhet t ket mbetur i plagosur, pasi u prfol se mbet i vrar. 1479 Veneciant nnshkruajn pushtimin e Shqipris prej turqve, por Lek Dukagjini vazhdon rezistencn kshtjellave q kishte ngritur thellsive t maleve t principats s tij. 1481 Lek Dukagjini prmendet pr her t fundit n dokumentet e kohs, duke kaluar nga Raguza pr n principatn e tij. 1481 mendohet vdekja e Lek Dukagjinit, pinjolli m i fundit i Principats s Dukagjinve. Asnj dokument nuk flet pr vendvarrimin e tij. Gojdhna thot se iku duke bekuar lirin e viseve shqiptare dhe duke mallkuar robrimin e tyre, derisa t zott t kthehen n trojet e veta. Kjo profeci e Lek Dukagjinit, materializuar n Kanunin q mban emrin e tij, ka vepruar mrekullisht ndr banort e Principats s Dukagjinve, t cilt kan ruajtur gjuhn e tyre shqipe, traditat e t parve, besimin fetar t kishs perndimore (me disa prjashtime) dhe lirin pr tu vetadministruar (relativisht) deri n ditt e sotme. Prmbledhje Kanuni i Lek Dukagjinit sht nj vepr unikale me frym humaniste e periudhs s Rilindjes Evropiane n gjuhn shqipe, e cila, megjithse u prfol dhe vazhdon t prflitet edhe sot e ksaj dite, sht vlersuar nga studiues serioz, vendas dhe t huaj, si nj vepr monumentale (A.Buda), kontribut n thesarin e kulturs botrore (Schwerin) dhe autori i saj, Lek Dukagjini, sht cilsuar nj personalitet imponues (Durham) e Hero Kombtar (Hahn) i popullit t vet.
Burimi:
Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Par - Kisha
L I B R I I PAR
KISHA Artikull i par. PJESA QYTETNORE KRYE I PAR Hija e kishs, Vorret, Pronet e pasunija e Kishs, Famullitari, Rrogtari, Puntorija e Kishs NYE I PAR Hija e Kishs. . 1. Kuptimi i hijes s Kishs Per hije kishet xehet rrethi mje ku mrrin kufini I toks, n t cillen asht nertue: a) Kisha b) bana (qela) e famullitarit. . 2. Tagari i Kishs Kisha ban tym n famulli. 1.- Kisha ka tager pasunijet si per gja, si per per tok e shpija mbrend e jashta famullijet. 2.- Kisha ka pjes n mal, n vrri, nduj e n mulli t kujris s famullis. 3.- Kishs i duhet ba pjes n giob t famullis. 4.- Kisha ka tager me ble e me shit, si edhe me marr e me mbajt t falunat, qi i vijn prej bujaris s bamirve e me i vendue si ta shof vet me udh. . 3. Paperlimsija e Kishs. Kisha nuk giobitet. Kisha ska peng me kend. 1.- Kisha gjindet e vendosne nen sundim t t Parit t Fes e jo nen ligj t Kanunit: prandej Kanuni smund ti vej kurrnji barr kishs, ve se ka detyr me i dale zot, kur kjo hup ndihmen e tij. 2.- Me bijt ndonji kundershtim ndermjet kishs e famullis, famullia smund ti lyp peng kishs; ve do t baj vaj te i Pari i Fes te Ipeshkvi e gjygjit t ktij, si kasha si famullia, do ti rrijn pa fjal. 3.- Per do mungesi, qi kisha mundet me ba n sy t famullis, kishs smund ti mirret gioba, vetun I vehet me la damet, qi tjen ba per shkak t saj. 4.- Kisha sep pagesa as del nushtri, as u qet buken djemve t Bajrakut, as shkon angari nder
pun t famullis. Ve se kur famullia dan me ba ndoi punper me mbajt a per me shtue pasunin e kujris s vendit, n t cilin kasha t ket pjes, kjo, ather, asht n detyr me la pare, me qit buken e me que puntorin n pun, mbas mndyert qi famullia ti a u ket da t gjithve pr tym. . 4. Ndera e Kishs. Kisha shpat e konop ska. Kush dhunon Kishn, dhunon Famullin. Nderen e Kishs e lyp Famullia. Kishs, mullinit, farks e tragtores nuk i pritet kush mik. 1.- Kush dhunon kishn ka detyr gioben a) kishs, b) famullis, c) Flamurit (Bajrakut).Dhunon kishn njaj, qi fjaliset, shan a i kercnohet kuej, qi rreh a vret kend n Hije t kishs. 2.- Gioben fajtorit i a merr famullia e jo kisha; pse kisha shpat e konop ska 3.- Kush vritet a rrihet qa n far-do mndyre koritet prej kuejt, tuj hi a tuj dal prej hijes s kishs, marre kishs nuk i len; pse kishs si pritet kush mik. 4.- Por, me pas me kris pushka jashta Hijes s kishs e me i ra kush ndoren kishs, ather aj njifet miku i kishs; e me pas me i a art kush ndoren kishs, famullia asht n detyr me e ue nderen e saj n vend (Vinctum, si aedes ejus (Dialis Flaminis) intrierit, solvit necessum est.- Gelliuws, b. 10. c. 15.-) NYE I DYT Vorret. : 5.- 1.- N vorre t njij vllaznije a t njij fisi shin i dekuni a i vrami i vllaznis a i fisit tjeter.Po e bani kush ket pun pa leje t vllaznis a t fisit, t cilit jan vorret, Kanuni i ven detyr me nxjerr t deknin prej vorrit t huej. 2.- Me ardh me ngul n katund nji shpi, qi ska vllazni as, fis, t pelqyemit t katundit, i caktohet vendi i vorrete nder t famullis, tuj i a vu detyr me ble qira a ndoi send tjeter per lter. 3.- Kush fjaliset, a shan e I kercnohet kuej, e kush vret a rreh kend nder vorre, bjen n giob si per Hije t kishs. NYE I TRET Pronet e Pasunit e Kishs. . 6. Pronet e pasunija e kishs jan t paprekshme. 1.- Pronet e pasunija e kishs jan t paprekshme e smundet kush me vu dor mto. 2.- Pronet e pasunija e kishs jan nen roje t Mesharit t kishs e t famullis. 3.- At, qi guxon me shty kah pronet e pasunija e kishs, e bjen n mend famullija mon damin, qi do ta laj damori. 4.- Kur ndokush ti a baj dam kishs kahpronet e pasunija, famullija mon damin, qi do ta laj damori. 5.- Kush vjedh gjan e kishs, pos se do ta kthej at gja mbas kanunit t vendit, ku gjindet kisha, ka edhe detyr me i la gioben kishs pr nder t marre, e gioben famullis per ndore t
artune, pse kisha asht ndorja e famullis 6.- Kur cubi e njef gabimin evet e, pa u marr vesh dhunaq, qi i ka ba kishs, i bjen n dor Meshtarit t Famullis, tuj i a kthye gjan e vjedhme, ska detyr kurrfar giobet: Meshtari ka tagar me e fal. 7.- Me pas me i ra cubi n dor Meshtarit mbasi ky ta ket lait vjedhsin n famulli, famullija ka tagar me i marr gioben si per vendi si per kish, edhe pse famulltari ta ket fal vgabimin, me gjith gja t vjedhne. .7. Rregullimi i pasunis s kishs 1.- Pronet e pasunin e kishs rregullon Famulltari, e famullija nuk ka tagar me lyp arsye Famulltarit per perdorim t frytit t xjerrun prej pasunis s kishs. NYE I KATERT. Meshtari i Famullis, ase Famulltari. . 8. Temnuemit e famulltarit. 1.- Famulltarin e ven Ipeshkvi n Famulli, dhe Ipeshkvi vetun ka me hjek prej Famullije. . 9. Tagari e detyrt e Famulltarit. 1.- Famulltari ka tagar me msue e me qortue Famullin e me i krye zyret e Fes gjithsi ta lyp puna e shpirtit, e kurkush i famuulis ska pushtet me i u przie nder detyr t Meshtaris. 2.- Famulltari, pr sherbim, qi i ban Famullis, ka tagar me marr t dhetat e kishs, mbas Kanunit t vendit ku gjindet kisha. 3.- Famullia nuk ka detyr me i a ue famulltarit t dhetat te dera; Famulltari do ti nxjerr e do ti baj me puntor t vet. 4.- Famulltari ka tagar me marr frytin e pasunis s kishs si t tokave, ashtu dhe gjave t gjalla, e kurrkush per te smund ti lyp arsye perpos t Parit t vet. 5.- Famulltari ka detyr me i ba Famullis gjith at sherbim shpirtit e Fejet, qi atij i a ven barr Kanuni i kishs; e ma teper edhe do sherbime, si me than; me bekue shpijat, me than Mesh ndoi her n motmot nder vorre t largta prej kishs s Famullis etj. . 10. Vehtja e Famulltarit asht e paprekshme. Prifti asht ndorja e Famullis. Prifti sbjen m gjak. Prifti sohet n be. 1.- Kush ven gjoj n Famullitar, a e shan e i germushet, e ven dor m te rreh, ase e vret aj do ti perligjet Famullis n mndyr t Kanunit t vendit. Famullija asht n detyr me e lyp nderen e Famullitarit t vet. 2.- Me vra kush Famullitarin, gjaksin e ndjek Famullija, Bajraku e shpija e t vramit. 3.- Me vra dorrasi prej Famullije a prej Bajrakut, shpija e Meshtarit, nuk mund t vras tjeterkend prej shpis s gjaksit; pse ndryshej e on gjak te shpija.
4.- Me vra kend Meshtari, as kisha as Meshtari sgiobiten, edhe Meshtari nuk bjen n gjak: gjakun e ban shpija e Meshtarit 5.- Rrall e gati kurr sohet Meshtari n be 1) e vetun per pun t madhe fort. 6.- me ndoll qi Meshtari ohet n be, a per me dlir vendin a per poronik, ky vetem do t njehet e do zehet per njizet-e-kater vet. 7.- Kur Meshtari ban be, tuj ken se xehet per njeri i drejt e i kushtuem s Drejts s pasosme, nuk lypet qi ai t perkas Unjillin me dor; por mjafton qi t shqyptoj fjalt e bes para Unjillit. 8.- Me ra Famulltari nen giob se kap Kanuni: asht puna e t Parit t vet. 9.- Po kje teper i rand faji i Meshtarit ndaj Famiullin, Meshtari do ti shtrohet gjygjit t Kanunit. I Pari dergon nji Meshtar tjeter me shtrue pengun n Kanu nemen t Famullitarit. 10.- Meshtari i Famullis mundet me i u mat edhe me i ra ndokuj e me gjith kta si lshon marre as t rrahunit as vet nuk bjen n fjal para Kanunit. NYE I PEST Rrogtari i Kishs. . 11.- 1.- Rrogtari i kishs asht lir me punue n shtek t vet. 2.- Rrogtari i kishs kudo t shkoj e per do fjal qi do ti troklloj kuej te dera mbas urdhnit t zotnis s vet, aj shkon e tregon nemen t Famullitarit. 3.- Me e tundre kush rrogtarin e kishs me fjal a me pun, zehet se tundon Famullitarin, e bjen n giob t kishs mbas Kanunit. 4.- Gioba, qi mirret per pun t rrogtarit t kishs, nuk i perket rrogtarit, por kishs e katundit. 5.- Me vra kush rrogtarin e kishs, dorrasi per n kjoft i Famullis s vendit, ndiqet vetem prej shpis s t vramit; por, n kjoft se asht i katundit t huej, ather e ndjek edhe Famullija, n t cilin rrogtari kje vra. NYE I GJASHTT. Punterija e Kishs. . 12. 1- Me nga kush puntort e kishs, bjen n giob t Famullis. 2.- Sado puntor me pas pr t ken n pun t kishs gergasi lan vetem nji giob, por ma t rand. 3.- Gioba, qi merret per ngase t puntoris s kishs, dahet ndermjet kishs e puntorve. Artikull i dyt. PJESA NDESHKIMTARE NYE I SHTATT. Amtyra e ndeshkimeve.
. 13. Kuptimi i ndeshkimit. Per ndeshkim kuptohet nji e keqe, qi prej pushtedit t ligjshem i pertrihet kuej per t bam.
. 14. T caktuemit e ndeshkimeve. Vetem Bajraktari me kren, e ndoi her edhe me t par t kishs, ka tager me i a caktue ndeshkimin fajit t bam kundra kishs. . 15. T dhanunat e ndeshkimit. Fajtori, qi ka fye kishn, ndeshkimi i epet prej krenve e prej vogjliet. . 16. Cilltia e ndeshkimeve kundra fajtorve t kishs Ndeshkimet, qi nepen per faje tundra kishs, jan njikto: a) T gjykuemt per dek; b) T xjerrunt prej Bajrakut me rob e robi; c) T djegunt e shpis ; d) T Lanunt e toks djerr a t premt e pemve; e) Gioba me gja t gjalla ; f) Gioba me pare. V.O. mbas kanunit gioba me pare mundet me u la me do gja, tuj dhan okn e drithit 1 grosh, okn e rakis 5 grosh, e kan e hullis 400 grosh. NYE I TETT Caktimi i ndeshkimit mbas cillsis s fajit. . 17.- 1.- Kush then kishn, asht i djegun e i pjekun e i qitun me rob e robi jashta Bajrakut. Fajtori dorrasi bahet batare prej Bajrakut, e shkon gjakhup. Vllaznia e fisi ma i afermi i bakeqit e blen token e tij, e mimi i saj i shkon kishs s thyeme. 2.- Kush vjedh gjan e huej e shkon e e msheh n kish, pa dije t Famullitarit, i ka detyr kishs 1000 grosh giob per nder t marre, e 100 desh e 1 ka giob Bajrakut, pos gjas, qi do ti a kthej t zott n mndyr t Kanunit. 3.- Kush t vjedh gjan e gjall t kishs, m rreth kupreshin Kanuni, ka me la dy per nji, si gjithkuej. 4.- Kush t vjedh n qel a ban t Famullitarit, do t laj dy per nji gjan e vjedhne, 100 grosh kishs, per nder t marre, e 100 desh e 1 ka giob Bajrakut. 5.- Aj, qi shan a ven goj m Meshtar t Famullis perpara popullit, ka 100 grosh giob kishs, e 100 desh e 1 ka giob Bajrakut. 6.- Aj, qi i kercnohet a i germushet Famullitarit, do ti laj10 desh giob. 7,- Kush ti shpifet Meshtarit n pun t rnd kah ndera, ka shpin e djegun e 100 desh e 1 ka giob Bajrakut. 8.- Me vu kush dor m Meshar, me e rrah, me e shty a se me pshty, aj digjet e piqet e qitet jashtavendit, tuj i a lan token bar (djerr) per disa vjet. 9.- Ai, qi vret Meshtarin, bahet batare prej Bajrakut e gjaku i hup. Ma teper i digjet shpija, toka i lihet bar, pemt, vneshta e kopshtijet i priten e i rrenohen. Toka e pronet e dromet e tija jesin per kish; por vllaznija munden me i shperblye me pare. 10.- Me i fol ndokush keq, a me nga rrogtarin e kishs, aj do tap 10 desh giob Bajrakut, a se edhe ma, mbas rendis s fajit. 11.- Aj qi vret Rrogtarin e kishs, po ke dorasi i katundit, i digjet shpija e i merren 100 desh e
1 ka per giob. 12.- Me nga kush me fjal a me pun puntort e kishs, fajtori do t laj gioben e 10 deshve. 13.- Aj, qi si vehet ndeshkimit t kishs e t Kanunit, Bajraku do t mblidhet tok te shpija e tij e do ti marr gjithshka n ket vath.
Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Dyt - Familja
LIBRI I DYT
F A M I L J A. KRYE I DYT NDERTIMI I FAMILJES. NYE I NANDT. Familja e kuptueme n vedvedi.. . 18. Percaktimi i familjes. Familja asht nji t mbledhun gjymtyrsh, t cilt gjallisin nen nji kulum, qellimi i t cillvet asht t shtuemt e gjindes nper mjet t martess, t mkanbuent e tyne kah zhdrivillimi i shtatit e kah zhvillimi i mendes e i shises.
. 19. Pjestart e Familjes. Familjen e perbajn gjindja e shpis; si t shtohen kta, dahen n vllazni, vllaznija n gjini, gjinija n fise, fiset n flamur e t gjith zbashku permblidhen n nji Familje ma t hapt, e cila quhet Kom, e kan nji atme, nji gjak, nji gjuh, e doke. . 20. Tagri, perlimi e detyra e t zott t shpis. Mbas Kanunit, sundimi i shpis i perket ma t vjetrit nen kulm t shpis a se vllaut t par; po spaten ato veti , qi duhen per me krye ket zyre si e lyp detyra, atbot zgidhet kuvendisht prej shpjakve njaj, qi t jet ma i meqem, i urt e ma kujdestar. Zot shpije mundet mu ba edhe njeri i pamartuem. I zoti i shpis ka tager: 1) me ndej n krye t vendit n shpi t vet, edhe pse gjinden ma t vjerer se ky n shpi; 2) mbi armt e veta, edhe njiqind qese ni bashin; mbi kal t shals; mbi shtroj e mbloj t veten; mbi veglat e kafes, e kto sende as kunaja e dahes si pershin; 3) mbi fitime t gjindes s shpis, t rrogs a t falmeve; 4) me ble, me shit e me ndrrue tok, si ar, livadhe, xana (ograja), prozhme, rendin e vads gja t gjalla e remet; 5) me dhan e me merr uha e me hi dorzan; 6) me ndreq shpija, ksolla vithna, etj; 7) me ue n pun a n shtek gjinden e shpis; 8) me ue gjinden e shpis per puntor uha a edhe fjal; 9) mbi ven e raki, a me ble a me shit a me dhan uha; 10) me ndeshkue gjinden e shpis, kur kur mos t hecin si e lyp e mara e shpis.
Ndeshkimet jan njikto: a) Me lan pa hanger b) Me u hjekun armt e krahit a t brezit per nji a dy jav; c) Me lidh a me burgosun n shpi; d) Kryekcyemin me e da shpijet me pjes, qi i perket, per me shporr shnerzimin e rrezikun. 10) Me hi dorzan kush i shpis pertej se i ban arma; me shit, me ble a me ndrrue gja pa leje t zott t shpis, ka tager mos mu pergjegj, se Kanuja se xen per t zakonshme as t shitmen, as t blemen as t ndrruemen e as dorzanin kso dore, e do send a gja do t shkembet, se aba pa leje t zott t shpis. . 21. Perlimi e detyra e t zott t shpis. 1) Mu perkujdes per t mart e gjindes e t shpis; 2) Me mbajt n fre gjinden e shpis t mos ti sjellin ndoi dam a rrenim; 3) Me pri ma i pari n pun qi i perkasin vehtjes s tij; 4) Me mbajt sy mbi tokt, t mos t jesin djerr; mbi tuf t gjas sgjall, t mos praptohet e mara e saj; 5) Me punue me mend e urti merenda e jashta shpijet e t mos ta oj rrenimi e fika shpin; 6) Mu perkujdes per vesh e mbath t gjindes s shpis prej fitimeve t shpis; 7) Me mbajt udhen e drejtsis n shpi, e mos me i a mbajt krahin ma teper njanitt se tjetrit; 8) Mu ble armt djelmvet, kur t shof se jan ba per to. . 22. Tagri i s zojs s shpis. E zoja e shpis ka tager: 1) Mbi t gjtha sendet, qi bahen n shpi; 2) Me dhan a me lyp uha miell, buk, kryp, djath, e tlyen ; 3) Me i urdhnue grat e shpis, me i ue per uj, per dru, mu ue buk puntorvet, me ujt (me vadit), me bajt pleh, me korr e me mih a me qirue. . 23. Perelimi i zojs s shpis. E zoja e shpis ka: 1) Me ba gati mjesditen e darken, me zie, me ndreq tryezen e me da haenat; 2) Me i a vu menden bylmetit t mos t shkoj dam ; 3) Mos me shit, a me ble a me ndrrue gja pa leje t zott t shpis. E zoja e shpis sgatuen, sshkon per uj, sban dru, as pleh, as me ujt as me korr a me qirue, as buk mu ue puntorvet; 4) Me shikue drejtsin n t ndrequn t gjindes e t fmive t shpis; mos me i a mbajt krahin kuej ma teper se tjetrit; 5) E zoja e shpis do t prkujdeset per fmi, sa t jen n pun grat. . 24. Tagri i gjindes s ships.
Gjindja e ships ka tager: 1) Me hjek t zon e ships per n pashin se nuk punon per t mart e shpis a i on kah fika; 2) Me hjek t zojen e shpis, per nu raft per sysh se bracnon, a shet gja tinz edhe nji kokerr voejet me ken a nu mbajt krah fmivet t vet ma teper se t tjervet. 3) Mbi armt e veta seicili; munden me shit, me ndrrue, a me lan peng, porse skan tager me lyp tjetren n shpi; 4) Mbi qe ka tager bulku, qi i nget: me i ndimue kuej a uha a fal pa pas nevoj per leje t zott t shpis; 5) Mbi tuf dhensh ka tager bariu, qi i ruen; i zoti i shpis ska tager me i u perzie n ket zyre; para se t shes gja a t prese ndoi kamb berri, bariut do ti thot, e ky e din se fare berri a lope asht per tu hjek. . 25. Perlimi i gjindes s ships asht: 1) Mos me hi dorzan pa leje t zott t shpis ; 2) Munden me hi dorzan edhe pa e pvet t zon e shpis, porse per aq, sa u ban arma, se kjo asht e vehtja; 3) Nuk munden me i shkue kuej per puntor pa leje t zott t shpis 4) Nuk munden me shit as me ble as me ndrrue gja; 5) Gjindja e ships nuk munden me mundshtue t zon e shpis n punt e shpis a t krahit; 6) Me ndigiue, e me shkue gjithkund turdhnoje i zoti i ships; 7) Kuj ti a njese gishtin i zoti i shpis me dal nushtri, do t dale; 8) Granija jan n detyr me punue per shpi; po u teproj koha, si t lirohen prej punve t shpis, munden me ba pun doret t vetat. NYE I DHETT. Familja e kuptueme n Katund e n Flamur. . 26. Tagri i Familjes. 1) Ka tager e za n kuvend t katundit; 2) Ka tager n pjes t giobs s katundit; 3) Ka tager n kujri t katundit; 4) Ka tager me marr m ndore kedo; 5) Ka tager me pri me un zjarmi e me spat n t djegun t nji shpije n fis t vet; 6) Ka tager me pri gjobtarvetn vath t fisit t vet; 7) Me ra m ndoi faj t rand shpja, per t cilin i shkon ndeshkimi i uns s zjarmit e i spats, as katundi as Flamuri smund vej dor m rrenim pa pri vet fajtori. . 27. Perlimi i Familjes. a) n Katund: 1) I zoti i shpis do t pergjegjet per do dam, qi tbajn kuej gjindja; 2) Do t dal n kuvend gjith sa her t mblidhet katundi; 3) Do t oj puntorin n pun, qi ka katundi rrethas;
b) n Flamur: 1) Do t dal n kuvend t Flamurit kur t thirren Burr per shpi ; 2) Do t pergjigjet rrethas me katund per dy hae buk djemvet t Flamurit ; 3) Do t laj 400 grosh giob Ders s Gjomarkut per do vras ; 4) Do t dal nushtri t Flamurit.
Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa
LIBRI I TRET
MARTESA NYE I NJIMBDHETT Percaktimi e mndyrt e Martess. . 28. Percaktimi i Martess n Kanun. Mu martue m kanun dome than mu ba shpi, me i a shtue shpis nji rob ma teper, sa per krah t punve, sa per t shtuem t fmive. . 29. Mndyrat e Martess. a) Martesa me kunor, e pelqyeme kah Feja e kanuja e Leks b) Gruja e mbajtne mbi kunor, kundra Fejet e kanujet t Leks; c) Gruja e vajza e grabitme, e jasht-zakonshme kah Feja e kanuja; d) Martesa me prov kundra Fejet e kanuiet. NYE I DYMBDHETT. Tagari i djalit e i vajzs. . 30. Tagri i djalit. Djali ka tager me mendue per martes t vet, po spat prind. Djali sa t ket prind ska tager : a) me mendue per martes t vet; b) me shenjue shkuesin c) mu perzie n fejes t vet; d) as n shej, as n petka, as n kpuc, e as n t prem fejet. . 31. Tagri vajzs. Vajza, edhe n mos past prindt, ajo ska tager me mendue per Martes t vet, tagri asht n dor t vllazenve a t kusherijve. Vajza ska tager: a) me zgjedh fatin e vet; do t shkoj per ate, per t cilin ta fejojn; b) mu perzie n shkuesi as n fejes; c) as n kpuc as n petka. NYE I TREMBDHETT. Detyrt e burrit e t grues.
. 32. Detyrt e burrit ndaj gruen. Burri an detyr: a) me u perkujdes per vesh e math e per gjithshka t lyprt per me mbajt jeten; b) me ruejt nderen e grues e mos me e lan me u ankue per kurrnji nevoj. . 33. Detyrt e grues ndaj burrin. Grueja an detyr: a) me i a ruejt nderen burrit; b) me i rrogue pa zhibla; c) me i ndej nen sundim; d) mu pergjegj detyrve t kunors; e) me rrit e me mkamb fmin me nder; f) me i ndej gadi me t veshmen e t mathmen (kah e qepmja); g) mos me iu perzie n fejes t t bijve e t t bijave. . 34. Tagri i grues s vej. Grueja ka tager me lyp prej burrit t mbajtmen, e veshen e mathen. NYE I KATERMBDHETT. Tagri i burrit t vej e i grues s vej. . 35. Tagri i burrit t vej. Burri i vej, po spat prind, ka tager me fol vet per martes t vet, (porse burri i Malevet t Shqypnisw se ban ket pun, edhe n dijt se do tjes pa u martue; dokja asht me qit nji tjeter qi t flas per te perkah martesa). . 36. Tagri i grues s vej. Grueja e vej flet vet. Grueja e vej i kthen krushqit mudh. Grueja e vej ka tager: a) me fol vet kah martesa; b) me zgjidh per fat ate, qi ti pelqej per sy; c) me da me gisht shkuesin, qi tia biej shejin. KRYE I TRET. SHKUESIJA . FEJESA NYE I PESMBDHETT. Shkuesija. . 37. Percaktimi i shkuesit.
Shkues thirret njaj, i cili rreket mu fjal-mir a te prindja e vajzs, qi t marrin a t napin vajzen per at djal. . 38. Tagri e perlimi i Shkuesit. 1. Shkuesi asht ndermjetsi te dhandrri e te nusja (te djali e te vajza), t mos t luejn fjalet as njana as tjetra lagje. 2. Shkuesi ka tager mbi 50 grosh t shkuesit, per kpuc, t preme prej kanuje. 3. Kpuct e shkuesit e kan vaden n dit qi t mirret nusja. 4. Shkuesin e gjen a shpija e vajzs a shpija e djalit. 5. Kpuct e shkuesit i ban gjith-her shpija e dhandrrit, edhe ne e shenjoft shkuesin shpija e nuses. 6. Shkuesi ka tager me fol sa per prindt e vajzs, ashtu edhe per prindt e djalit. 7. Perlimi i shkuesit asht me hec per t marrun vesht, per me ue paret me tan a t vllan e dhandrrit te prindja e vajzs. 8. Shkuesi ka tager mu perzie n do pun ndermjet prinds s djalit e t vazs, mje n dit t martess. NYE I GJASHTMBDHETT. Fejesa . 39. T ndaluemt e martess n Kanun. N fejes varzash do t shikjohet: a) T mos jet gjak e gjini; b) T mos jet t njij fisit; c) T mos t jet mes fisit t djalit, qi do me e nxan; d) T mos t jet grueja e lshume; e) T mos t ket kumari: 1) n t peshuem n der t Kishs; 2) n kunor; 3) n t marrun t flokvet; 4) t mos t jet vllaznue me gjak t pim. Kanuja se ban fejesen e martesen, kur t ndermjetson ndalimet e naltpermenduna, edhe n katerqind breza me ken (me gabue kush kundra ktyne ndalimeve, fisi i vet e giobit, e qillon qi edhe shpin i a djeg). N fejes t lir asht kanu qi t shkoje shkuesi e i ati - a i vllaj i djalit te prindja e vajzs, per me ue shejin n nat t dame. T himit nan, shkuesi do t perpush zjarmin, para se t lyp vajzen; si ta perpush zjarmin, flet. Si t ket hanger dark, i ati i dhandrrit do ti ap shkuesit n dor si paret, si shejin. Shkuesi si t njeh paret m qethit, do t ohet m kamb, e lshon n dor t tet t vajzes si paret, si shejin. . 40. Nuse pa shkuesi sbahet.
Vajza e grabitne a e hikne, me gjet burr, nuk mund t stoliset si nuse; do t shkoj vajznisht me petka vajznijet per arsye, qi u muer e shkoi jasht kanujet pa shkues. NYE I SHTATMBDHETT. Sheji. Sheji, mje ke t hjekish dor, ta ban nierin tandin. . 41. Percaktimi i Shejit. Sheji perbahet prej njij unaze t remt a targjant (tash von), se arit si dihet fija nder malci tona. Unaza e dhet grosh jan me kanun. Sheji as ndrrohet as kthehet per t gjallt tatij, qi e xen vajzen. Me shej perdorohet vajza, e, po duelen fjalet, prindja e vajzs shpis s dhandrrit i kan nji gjak. . 42. Tagri i djalit per me lshue vajzen e zanun. Njat her kur ti teket djalit, asht i lir me lshue vajzen e xanun, porse sheji e gjithsa pare t ket la per vajz i hupin; arsyeja asht: kush e lshon vajzen nder unaz, kanuja a ban gjob hem shejin hem paret sa t ket la per te. Para se ta lshoj vajzen djali, do t baj me dije shkuesin e ky me dy shok t katundit t djalit do t shkoj te prindja e vajzs, e nder sy t dy shokve t katundit t vajzs, u kallxon, se djali, qi e pat xan vajzen e tyne, atue hjek dor, e jan lir me martue njeti. . 43. Vajza nen unaz nuk ka tager me lshue djalin. Vajza e xanun nuk mundet me e lshue djalin edhe n mos e past per sy. Po sndegjoi vajza me shkue mat fat, qi e ka xan, e edhe prindja i perkrahen s bis, kjo smund t martohet ma per t gjallt e dhandrrit me tjeterkend. Prindja e vajzs jan detyr me i a kthye shpis s dhandrrit mje n ma t mbramin dysh, qi kan la per at vajz. Sheji e dhet grosht e kanus, qi i jan ue vajzs kur u xu, do t jesin nark t saj deri diten e deks s dhandrrit; e t dije si vajza, si djali, si prindja se aj dhandrrit; e t dije si vajza, si djali, si prindja se aj shej si len me luejt. Kah kanuja, vajza jet e lidhun, e ve me leje t dhandrrit qi e pat xan e per n hjekt dor ky, se smund t martohet, e sakanun qi t shkoj tjeterkush me e lyp, si t dij se gjindet e pengueme. Edhe po e muer tjeter grue dhandrri vajza e xanun prej tij jet e lidhun se e lidhun. Me dek t dhandrrit, kanuja e liron vajzen, e, po desht, mundet t martohet per arsye qi me dek t dhandrrit, sheji xehet i hupun. Po snigioi vajza me shkue mat fat, qi e pat xan, edhe me perdhuni do tia apin atij, qi e ka xan me Fishek m shin; e per ni raft per sy vajza tue hikun, ky e vret me fishek t prinds s saj, e gjaku i vajzs shkon hups, per arsye qi me fishek t tyne e vrau. NYE I TETMBDHETT. E premja e Fes. Dita m shej.
. 44. Percaktimi i Fes s preme. Me pre Fen do me than me da diten e vaden e kputme se kur me nis krushqt per me marr nusen. Si ti pritet feja vajzs, tuj ken dit m shej, krushqt do t nisen at dit as kanuja se shtyn, as ban qi t shtyhet. Krushqt do t shkojn me marr nusen at dit, edhe me dijt se atuj dek nusja, zhagas e rrshanas do ta ojn n shpi t dhandrrit. Krushqve su ndalet udha, edhe me pas t dekmin n shpi, prindja e dhandrrit e prindja e vajzs. I dekni n shpi, krushqt do t nisen; nusja hin n shpi, I dekni del shpijet. Andej t vajtohet, kndej t kndohet. (Kjo thtohet per me diftue se as deka ket dit smund ti ndal krushqt, se me kndue nuk kndohet.) NYE I NANDBMBDHETT. mimi, qi nepej e nepet per gra. mimi, qi nepej per varza a gra, tash 50 vjet e andej, perbahej prej 50, 100, 200 mije 400 groshsh. mimi i kanus s von perbahet prej 1500 groshve, aq sa ban gjaku i grues. NYE I NJIZETT. Trshigimi I grues Shqyptare. Grueja shqyptare far trashigimit ska te prindja, as m plang, as n shpi, - kanuja e xen gruen si nji tepric n shpi. Prindja smendon per paj as per kurrnji send per vajz t vet; qi e xen do ti a baje kujdesin. Prindja e djalit, qi e xun vajzen do t mendojn per gjith shka duhet per martes t saj. KRYE I KATERT DARSMA NYE I NJIZETEPAR. Gatimi i darsmes n Kanun. . 45. Per darsem do t gatohen: a) Kau i darsmes do t qes 100 ok mish e vjam; b) Nji barr miell kallamoqit; c) 4 babune grun miell grunit; d) 12 ok sheqer; e) 8 ok oriz; f) 4 ok mjalt;
g) 10 ok djath h) 2 ok tlyen; i) 3 ok voj t but; j) 70 ok raki. V.O. heret n vend t rakis ishte vena. . 46. N darsem t Kanus hijn: a) 12 Krushq e 13 Krushka; b) Thirca; c) Strafuleca; d) Sherbtor; e) Kcimatare; f) Deshart; g) Kang vallesh; h) Dhandrri e Nusja; i) Dy dishmitar (Kumart e Kunors); j) Kunora. . 47. Detyra e t zott t Darsmes. Kater jav para para darsmet i ati i dhandrrit a i zoti i shpis do t shkoj vet me krye me thirr krushqit. Ma para thirren krushqit miq, mandej krushqit shok. . 48. Asht kanum, qi mikut ti shkohet n darsem me dash. Desh do t ojn: a) Nipa e sternipa, edhe n djep me ken e ama do ta ket dashin per per doret e djepinm shpin; b) I ungji i dhandrrit. . 49.Rendi kur do t shkohet n darsem. a) TEjten shkojn bijat e nipat; b) T Premten mbrama shkojn Thirrca, Strufulleca, Magjatore, Ujatore, Deshtart, e Krushqit miq. Deshtart, t mrrijmit noborr t dhandrrit, do t qesin kai pushk per krye. c) T Shtunden nadje shkojn Krushqit shok. T Shtunden, si t nisen Krushqit, do t therret gjengji i darsmes. NYE I NJIZETEDYT Prija e Krushqvet. 50. Prirjen e kryshqve e lype e pvete e ve atij qi i perketse sk burr, qi munde t prij. Asht e rrebt kjo kanu.
Prija e krushqve sluhet as ndrrohet. Me bame hetue i zoti i darsmes, e me me shenjue per krushk t par ate, t cilit si shkon prija e krushqis, pos qi bjen n gjobe, edhe krushkaparin, qi aj e shenjoji, kanuja si a xen. Krushkapari smundet me ken: a) Mik, por shoq i katundit t dhandrrit; b) Nuk do tjet prej vllaznije a fisit t dhandrit, por prej fisit tjeter. Krushkaparin kanuja se shikon per duk, por t cilit I perket prija, e edhe fmi e shemtim per sy me ken, shpija e dhandrrit do ta pelqeje. 51. Vargu i krushqve mudh. Rreshti i krushqve kur t nisen me marr nusen, e tuj u kthye me te, mbas kanunit ashtu sht njek. I. Krushkapari, shoq, prin II. - Krushku mik III. Krushku shoq IV. Krushku mik V. Krushku shoq VI. Krushku mik VII. Krushku shoq VIII. Krushku mik IX. Krushku shoq X. Krushku mik XI. Krushku shoq XII. Krushku shoq me dash per doret. XIII. Krushka tuj e resht dashin. Ma i mbrami do t shoj i ati a i vllaj i dhandrrit me kal per doret. Krushqit, tue u nis per nuse, do t qesin ka nji pushk per krye noborr t dhandrrit. NYE I NJIZETETRETET Krushqit pa e me nuse, e percjells a me t deknin, smund ti kalojn kuj per der, pos me ken shteku a udha e katunit a udha e madhe. .52. Udhen e katundit e udhen e madhe, ska burr qi mund ti a ndalue kuej, edhe me ken se i kalon para ders s ships. Aty, ku kalon nieri, kalon edhe bagtija, kalon i gjalli, e kalohet me t dekunin. Mu rrenim mudh t madhe, zhyt e mbyt, aty do t kaloj shtektari e bagtija, nusja me krushq, e prcjellsa me t deknin. Zameja e t zott lypet pa ndryshim per me i kalue rraz shpijet, e ky mundet me lirue shtekun, porse me fjal, t mos i jes aty udh, e t mos i bahet ndera dhun. Me ba me u trimnue kush, a krushqit a percjellsat me t deknin, me i kalue per der, kanuja e ep me i kthye dal, per arsye qi shtekun e shpis e t pronvet t veta e ka per vedi e jo per udh
t madhe. Me qillue se shtyhen me besat (forkade), ka ndoll, qi jan ba shok t deknit, e nuses i a vu futa m krye. NYE I NJIZETEKATERT. Krushku i vendit tia lshoj udhen krushkut mik. Krushqit mudh, tue shkue per nuse smund t qesin pushk, e kanuaj ven lei mos me i ngue kush. Shtektart, fardo kambet e nderjet t jen, qi ndeshen me krushq, do t shmangin udhen sa t kalojn krushqit. Krushku i vendit do ti a lshoj udhen krushkut mik; kjo asht kanu detyret e burrnijet, qi e kan pas malet tona q se mbahet n mend. Mu ndesh me krushq miq n katund a n Flamur tem, kanuja m ven detyrmu shmang me krushqt e mi, sa t kalojn krushqt miq. Mu ndesh dy lagje krushq n katund a n Flamur t huej, kanu detyret asht t shmangen sa njana sa tjetra lagje, e t ndahen me nder e pa fjal. NYE I NJIZETEPEST. Krushku krushk, Miku mik .53.Kanuja Sna ven lei mos me nga mikun m shpi ton. Krushku akrushk e kanuja na len shtekun t lir me e nga, edhepse na xen caranin e votres. Me nga krushkun si quhet kuej pr marre. Qe arsyeja: Krushqit vijn dhe biejn me vedi mish, meze, raki (ven) paret e s bujtmes e tjera; kah kanuja krushqit han buken e vet n shpi teme. .54. Krushqit do biejn me vedi: 1. Dashin 12 oksh rrumull; po erdh mengut, i ati i nuses ka tager me ngushtue Krushkaparin qi t bleji dash tjetr si e lyp kanuja; 2. N dit krezhmijet do t bjejn 8 ok peshk t that; 3. Djath 2 ok; 4. Ven 8 ok; 5. Raki 2 ok; 6. 12 grosh pare t sbujtmes; - kto pare jan per buk, qi u qet krushqve shpija e nuses ok e grosh; 7. Djalit, qi u del krushqve prpara 5 grosh; 8. Grues, qi e vesh nusen 5 grosh; 9. 10 grosh ungjitt vajzs- vllaut t sams. a) Krushqt vijn si grabitar e si nji tub cubash at nat, per me ra pre e me marr nierin si rob t xanun, e svijn si miq; b) Edhe i zoti i shpis, pra, e ka shtekun il me i ngucat2, mu ra prej tuj u ndal armt, e peng me te smund t qesin, se kanuja sjau gjegj vajin.
.55. Darsma n shpi t nuses. N shpi, prej s cils del nusja, sakanun me kndue, as me qit pushk. Krushqt edhe n mrrijshin heret n katund t nuses, sakanu mu nis kah shpija, pa prendue dielli e pa u muzg. Nji holli kaut largshpis s nuses, nji prej shoksh t katundit t nuses, i cili sdo t jet as gjak as fis me nusen, do tu dal perpara krushqve. Krushqt, tuj mrrijt noborr t nuses do t qesin ka nji pushk per krye, ashtu edhe kur t dalin mu nis me nusen. Krushkapari vetem flet, krushqt tjer sakanu qi t flasin, pos nu thirrt a nu pvett kush me emen. Krushqt me krushken do t hajn buk zbashkut m njitryez; sakanu me i da dyzash. Si t kryhet buka, do t lshojn dasmort dhantit per nusen mbi buk t pathyemem tryez. Dhantia perbahet prejnji groshit per krye, sakanu me dhan as ma teper as mengut. KRYE I PEST. KANUNI I DHANDRRIS. NYE I NJIZETEGJASHTT. Me dek dhandrri, prindja e nuses jan n detyr me i a kthye gjysen e mimit shpis s dhandrrit. 56. Tagri i shpis s dhandrrit e detyra e mikut. Me dek dhandrri pa e marr nusen, mikut i jet n dor Sheji (unaza) e dhet grosh t kanus, se paret tjera do ti a kthej prinds s dhandrrit deri n ma t mbramin dysh. U martue dhandrri e ve nji nat e kaloi me nusen e diq, gjysen e mimit do ti a kthej miku prinds s dhandrrit. Me dek dhandrri nat vjet qiu martue , gjysen se gjysen e mimit i a kthen miku i prinds s dhandrrit. Me dek dhandrri n krye t dy vjetve mbas marteset, dy pjes t mimit miku i ndal pr veti, t treten i a kthen prinds s dhandrrit. Me dek dhandrri edhe vjetin e dyt, por tuj lan fmi n cara t votres, miku si a ka far detyret prinds s dhandrrit, per arsye qi bija i a la shpin t perzieme e mimin i a lau me fmi qi i a la n plang. Me dek dhandrri n krye t tri vjetve, prinds s ktij si jet gja me marr te miku, pr arsye qi bija e ktij a bani rrogen n der. NYE I NJIZETESHTATT. Deka e nuses. .57. Tagri i prinds s nuses. Me dek nusja n krye t tri vjetve mbas marteset, pa lan fmi n plang t burrit, prindja e ksaj kan tager me marr petkat e rrgjanet, porse arka me dry me nji pal petka do t jesin ke prindja e burrit.
Me dek gruja, tuj lan nj djal a vajz te burri, prindja e ksaj kan tager mbi rrgjanet e frytit, se tjera sende do t jesin n shpi t burrit. NYE I NJIZETETETETT. Gruja sbjen n gjak Grueja lshon m gjak prinden Njimend se mbas kanunit ton gjaku shkon per gisht, porse kjo kanu se pershin gruen, per arsye, qi Grueja sbjen n gjak edhe me qillue se vret kend. Me vra grueja burrin e vet a kedo, prindja e ksaj do tapin arsye per at gjak. Burri e blen mundin e t jetuemt e grues, por jo jeten e saj. Me gjet gja gruen per faj t burrit, prindja e ksaj i lypin arsye m kanu. Me rrah burri gruen, nuk bie n faj kah kanuja, e as prindja smund ta kerkojn t rrahmen. Me plyr burri gruen, e po bani vaj kjo ke prindt, burri do tu ap arsye. Me mbyt grueja burrin, e mu ue i kunati me vra t kunaten, pse i a vrau t vllan, kjo sasht e perligjme m kanun. Gjaku i grues sbahet krahas me gjak t burrit; pra, tepricen e gjakut t burrit do ta perligjin prindja e grues. Sikurse jan n detyr prindja me dhan arsye per do pun t lig qi t baj n der t burrit a kuejdo bija e tyne, ashtu mimin e gjakut t saj. NYE I NJIZETENANDT. Grueja asht shakull per me bajt. Grueja njifet si nj calik per me bajt sa t jet n der t burrit, se prindja se hjekin dor prej sojet, e ndalin per vedi e mbi vedi t t pergjegjmen per te, por edhe me lyp arsye, me ba me gjet gja. NYE I TRIDHETT. Grueja e vej. Grueja, qi mbet e vej e pa fmi, tuj u da me shpi t burrit, petkat, qi pat pru si nuse e arken me dry i merr me vedi. Grueja e re, qi mbetet e vej, por me fmi, po desht me ndej n plang t burrit me fmi, do t dorzanitet me dy lagje dorzan: dy dorzan do t jen t katundit ku mbet e vej, se ska me pas kush pun me te, e se sdo ti a korisin emnin prinds as burrit t dekun; dy tjer do t qes prindja a kushrinja e saj se sdo ta dajn prej fmive, ve n lypt vet mu da e mu marte. Grueja, qi mbet pa burr e pa fmi, e, pse e shtyme n vjet, i lutet prindes me e lann plang t burrit, sguxon me e trazue kush prej vllaznis a fisit t burrit. Grueja e vej e pa djelm per n past varza t martueme, ka tager me ndej e me jetue n plang t burrit. Mundet me shkue edhe ke prindt a ke ndonjana bij e martueme me gjallit, e toka e burrit do tI qes bukn e gojs tri barr drith per vjet deri n dek. Po u marte grueja e vej, atbot rrnesn e vet e gjen te burri i dyt, se toka e burrit t par sqet bim ma per t. NYE I TRIDHETEPAR. Theku i prem. (Me lshue gruen)
Po su pru grueja si duhet te burri, kanuja i nep leje me i pre thekun a flokun e me lshue. Kunora jet, e as burri as grueja nuk mund t martohen pr t gjallt. Po u qortue grueja, mbas t lutmes s dashamirve, qillon qi burri e merr perseri. Per dy pun e ka fishekun n shpin grueja e per nji pun i pritet theku e lshohet. a) per kurvni; b) per mik t prem. Per kto dy pun t pabesijet i shoqi e vret t shoqen, e rrin pa ndore, pa bes e pa ken i ndjekun pr gjak, se prindja e nuses s vrame marrin mimin e gjakut, e ktij do ti napin fishekun e do ti qesin dorzant. Per bracni a cubni burri e lshon gruen porse tjeter dhun ska tager me i ba grues. Grueja, qi lshohet, tuj dal shpijet t burrit, kurrnji send ska tager me marr me vedi pos petkash, qi ka n shtat. I hupin petkat grues s lshueme, perse mimi, qi ka pas la burri per t, i jet ke prindt. Me pas djal prej gjiut grueja e lshueme, i shoqi, edhe pse e din kathedret, asht n detyr me i a shenjue nji vend rreth plangut t vet, me i a dhan djalin e me mbajt me vesh e me math e me buk. NYE I TRIDHETEDYT. Grueja e pa-kunor. Aj, qi t marr gruen pa kunor, jet i lidhun kah Feja edhe kah kanuja. Grueja e pa-kunor far tagrit ska n shpi t burrit. Kanuja i nep kto ndeshkime burrit, qi merr grue t pa kunor: a) shpija i digjet e toka i jet djerr; b) xirret prej vendit, e smund ta shklas token e vet mje qi ta largoj gruen e mbajtne pa kunor; c) n past fmi me grue t pa kunor, njehen t pa-ligj e prandej smund t bahen kurr perkaes (trashigues). KRYE I GJASHTT. PRINDJA. (Baba Nana Djelmt) NYE I TRIDHETETRET. Baba Burri. .58. Tagri I burrit mbi gruen. Burri ka tager: a) me kshillue e me qortue gruen; b) b) me rrah e me lidh gruen e vet, kr t mbrrj me i a perbuz fjalen e urdhnit. .59. Tagri i babs mbi t bijt. Baba k tager:
a) mbi jet e mbl gjallnim t t bijve b) me rrah, me lidh, me burgos a edh me vr t birin e t bin, kanuja s'i lyp arsye, edh a xn se vret vendin: "Kush vret vedin shkon gjakhups, c) me nijt t birin n rrog s her t duej, per arsye, qi "S t jt i ati gjll, i biri njehet si bulg ", mbi fitimet e t birit, t rrogs a sid kojshin ; d) me shit e me bl, me dhn e me mrr, e) me karmue t birin shpijet pa pjes, kr mos ti rrije nen sundim e ndigies; pors, si t des i ati, i biri vien ne trashigirn t'et. . 60.Detyra e babs. a) Baba sht me detyr mu rrek per t mir t t bijve si kah ndera si ka pasunija.b) m'u bl arm djelmve. si t bhen per'to: c) mos me b testamende. si t ket t bijt: d) trashigimin paraz m'u ln djelmvet NYE I TRIDHETEKATERT. Nana Grueja. . 61. Paperlimsija e grues. a) Burri nuk k tager mbi jet t gures b) Grueja far tagrit s'k as inbi t bijt as n shpi, c) Me vr i biri t'men, bien n gjak me prindt e sms, d) Me rrah, me plyr a me vr gruen e burrit dora e huej,nderen i a krkon burri, varren gjakun prindja. e) Me rreh kunetija gruen e burrit, prindja e grues i a lypin nderen, n mos i raft s mbrapa i shoqi. f) Me ken nna gergase (qi perzien e shpin), i biri e qet tmen prej shpijet p njes e p gj, ve se vjetin e par do ti ap buken e gojs (tri barr drith) e tjetr s'i k. NYE I TRIDHETEPEST. Djelmt. .62. Detyra e perlinii i dielmvet a) Bijt jau kan detyr prinds bindjen e ndigiesen, b) do t rrjn nen sundim t t'et mje qi t des ky, c) smund t siellin doren m 'ta, as m'u r ndesh fjals, d) per do pn do t mrren vesht me t'an; e) p lje t t'et s'mund t shkojn kund, f) p zam t t'et s'mund t blejn as s'mund t shesin gj, e as far mrrdhmet s'mund t ken me kend, g) smundne me h dorzn, pos per aq.. s u bjn armi e brzit, h) s'munden me qit fan m rrug t madhe edh pse 'plak jets,
i) me pretue (me mrr pr), me viedh a me vr kend i biri, i ati do t pergiegjet per arsye qi Fitimi e rreziku i t bijve i perpiesnohet t'et e vllazenve" j) me vr i biri tan, fisi a grn dorrasinn ase e xjerr vendit per gjith her; k) me i u mbush menja ndonjnit nder dielm me u d prej t'et, del p pjes e p gj. .63. Tagri i Parbinis ( i dialit t par). a) Djalit t par i perket sundimi i shpis mbas deks s t'et, b) Vllau i par do t pvetet per gjithshka mbrenda e jashta shpijet, c) Me kn der Flamurtari, djalit t pare t vllaut t par i perket Flamuri, d) Me kn der Vojvodet, djalit t par t vllaut t par i perket pr,ja, e) Me kn Plak katundit, djalit t vllaut te pare i perket strapleqnija. Oroe: S t jt p u d shpija, i ungji i t bijve t vllaut t par nder zyre t katundit e t Flamurit, si t dahen, s'kan tager m'u perzie nder zyre t naltpermenduna, as i ungji as t bijt e tij, pse jn t t bijve t vllaut t par. KRYE I SHTATT. T DAMT. .64. N Kan t t damit pershhen. 1.Shpija, troje e vithna. 2.Toka: a)ar b)vneshta, c)livadhe, d)xna, ograja, e)prozhme zabele, 3.Vada (rendi i ujit), 4.Mullni, 5.Fitim e t prishuna, 6.Armt, 7.Rmet, hekurishta, almistra qsh, 8.Rraqe shpijet shtroja e mbloja , 9.gjja e gjall:lop, q, kual, dele e dhi, 10.Drithi e do bim aret, 11.Blett, 12. Djathi e tlyeni; 13.Vna e rakija, 14.Pleqt e t damit. .64. Shpija, troje e vithna. 1. Shpija me tok, qi t ket per rreth, i perket vllaut t mbram. 2. Prroje e vithna dahen per Vll aq pjessh, s' zjarmijesh t dahen vllazent. .66. Toka. 1.Toka e t parve do t dahet me terkuz per vll. 2.Toka e blme prej djlemve mbas deks s prinds do t dahet per pushk. 3.Vllau i ndermjemt k tager me zgjedh tok k t duej. 4. Ara, vneshta, livadhi, xna ograja, prozhme e zabele do t dahen me terkuz per vll, s njani,tetri. 5. Kujnija, mali e bjeshka s'dahen,'do t'a ken zbashkut, si per dr si per kullos .67. Vada. Rendi i ujit do t dahet me kerik mbas oket. .68. Mullni
Mullni, si toka, dahet per vll. . 69. Fitime e t prishuna. 1.Fitimet e t prishunt jn t plangut: shpija i gzon e, p u d shpija,.do t lahen. 2. Fitime t posata kanuja s veon: "Shka t xn t dmt n shpi, jet mbrend." 3.Paja e grues nuk hn n pleqni t damit. 4. Dhantit, qi i mblidhen nuses n dit t martess, si te prindja, si te burri, kanuja t damit nuk i pershn, jn t grues. .70. Armt. Armt do ti epen vllaut t par .71. Rme, hekurishta, alinistra qsh. Rmet do t dahen per vll. si edh hekurishtat: spata, sheten. kosa, kmesa, kza, shar-ra, thadra, dalta, etj ashj edh almistra qesh. .72. Rraqe shpijet. a) Shtroja e rnbloja do t dahen per vll: b) vozga, govixha, fuija, sheka, per vll: c) lug, qtha, vjedra (mielca), mtj, tur-ren e drve, vegsha, vorba, kua, e shka t jen n drnit e dheut, i dn e zoja e shpis per mbas msim-it t pleqve, asht adh pulat. .73. Glja e gjall. "Berret dahen per pushk". N t dam t berrevet, t lopvet. t qevet e t kualvet mrrin vetun ata, qi jn t zot me bajt arm. .74. Drithi. 1. Drithi dahet per goj". Burravet, gravet e fmivet do tu epet buka e gojs n dit t t damit. 2. Fmija djal a vajze pa e mbush vjetin, skan tager n buk t gojs. Si t mbushin vjetin, do tu dahet pjesa e buks si tjervet. 3. Jo ve drithi, por edh do bim tjeter e arve a e kopshtijeve, do t dahet per goj. . 75. Blett. 1. Zgjojt e bletve do t dahen per vll. 3. Mjalti dahet per goj. . 76. Diathi e tlyeni. Bylmeti e do melmes do t dahet per goj.
.77. Vna e rakija. Vna e rakija, me nji fjal, glithshka hahet e pihet, do t dahen per goj. .78. Pleqt e t damit. 1.Pleqt e t damit do t ien dy a kater, a si t'a lyp nevoia e shpis, qi dahet. 2. Pleqt e t damit kan tager me mrr ka nji berr per krye plakut. 3. Kpuct e pleqve t t damit do t'i apin zbashkut vllazent, qi dahen. Oroe. .79. a) Plakut t shkret do ti epen t prishunat e drekve p u d shpija. b) Vllaut t pamartuem do ti epen t prishunat e martess p u d shpija. c) Granija s'hjn n pjes t t damit, pos per buk t gojs n t gjitha sendet, qi hahen e pihen. d) Grazhdi sna e kashta dahen mbas gjjet. .8O. Po u mbush mendia vllazenve me u d per t gjallt e t'et, kta nuk kan tager me u perzie as n tok, as n pasuni, e do t shkoj seciIi n'at pies, qi tu a shnjoj i ati. .81. Mbas deket t t'et, kanuja e t damit nuk i veon vllazent, por, s t jen, aq pessh do t'a dajn pasunin e t'et, si t tundshmen si edh t, patundshmen. .82. Me kn kater vllazen, e per n qit-shin Pleqt per m'u d, token e t parve do t'a dajn me terkuz per vll. .83. Me u d dy vllazen m nji krah e dy tjer me nji tjeter, token e t parve e dajn per gjyms, token e bleme prej sish per pushk. .84. Me dek njani vll prej dy te damve, p ln djal n voter, toka, qi i pat r n pjes, do t dahet trish, pos toksh t bleme mbra-pa e pos gjs s gjall t pertrme mbasi jn d. .85. Paragrafi 83 e 84 pershn edh vllazen dy nanash. .86. Vllazent e dm nii her me gr e kufi, po u perzen persri, e mbas do kohe u mbushet mendja me u sterd, tokt i dajn mbas kufinit t s dames s par. Per n pain bl tok t reja e pertr gj t gjalla permbasi u perzien, do t qesin ne pn 83. .87. Me kn dy a m shum vllazen, e me dek njani tuj ln djal mbrapa, kr t dahen, djali i vorfen dahet me tungjin si vll, mrr pjesen e t'et. KRYE I TETT. TRASHIGIMET.
NYE I TRIDHETEGJASHTT. Tagari I trashigimit n Kanu. . 99. Me mbajt n shpi varzat e plangut t shuem, me i a bajt kujdesin per kah vesha e mbatha. .100. Me martue varzat e vorfna. .101. Me prit n t pam e me i prcjell mbas kanunit. .102. Me u ba drekt bisave, po diqnen shpi t vet para a mbas maltese. NYE I TRIDHETETETETT. Vllau i shpifun. .103. Vlla i shpifun, mbas Kanunit, thirrej njaj, i cili len nans me burr t dyt. .104. Vllau i shpifun ska tager trashigimi as perkasie n plang t burritt par t nans. KRYE I NANDT. T LANUNAT. Testamendet NYE I TRIDHETENANDT. Pecaktimi i testamendeve. Oroe: Kanni i Leks nuk nief testa-mende, e, per n dasht kush me ln gj prej pasunish t veta per shpirt, duhet doemos pelqimi i kushrjve. .105. Percaktimi i t Lnunave (i Testamendeve). Per te lnunat a t falmet a, si thot gola e kombit ton "me ln gisend per shpirt" mrret vesht me ln gja per kish, si ar a livadh, kopsht a vsht, prozhem a zabel, rendin e ujit, a edh lang e plang me t'eger e t but, do t kt: a) mendt e shndoshta n krye, b) t jt i lir kah e lnmja; c) mos t jt i tutun prej kercnimit t ndokuej d) t kt tager me ln. NYE I KATERDHETT. Mndyr t lanunash. .106. T lnunat jn dy mndyrsh: me barr e p barr. a) T lnunat me barr (me detyr) jn ato kr lnsi i cakton kishs nji detyr, b.f. me thn nji a dy Mesh n vjet per shpirt t tij a t parvet t tij, per at pasuni, qi po ln. b) T lnunat p barr jn ato, kr lnsi ln gjsend per kish p i caktue kurrfar detyre, e xhet si e falun.
c) Lnsi sht n detyr me mbledh kushrinin e vet e Pleqt e fisit me dishmitar, e, si lnsi si kta, do t vjn gisht n leter si e lyp kanni. NYE I KATERDHEPAR. Tagri i t dalunit fare. .107. Gjithkush sht i zoti i pasunis s vet, e aj, i cilli don me ln gjn e vet per kish, sht i lir e nuk mund t'a ndal kush. .108. Baba edh n mos past djelm, nuk mundet me u ln bijave as tok, as plng, as shpi. .109. Baba. per t gjall t vet, k tager me u fal bijavet t holla. Rraqe, akla, permbas deket t t'et s'k tager bija me lyp t falmet e t folmet e t'et. NYE I KATERDHEDYT. Tagri i kushrinis. .11O. Kushrinija e t dalunit fare kan tager me shperblye token e gjn e t dalunit fare, pors mimin e ksaj pasunije do tia dorzojn Kishs, mbas mendes s t dalunit fare. .111. Me pas ln uh e detyr gjaqesh i daluni fare, do t lahen prel pasunish t shperblyeme prej kushrjsh, e tepricen do ti a dor-zojn Kishs per shpirt t t dalunit fare. .112. Me dek n t papritun i daluni fare, kushrinija, kan tager mbi gi e pasuni t tij. .113. Edh n mos lasht gj me shkrim i daluni fare, kushrinila jn n detyr me mendue, per shpirt t tij, po s'e mueren n kujdes ket pn kushrinija, fisi e Pleqt e katundit, kr t'a dajn pasunin e tij, u caktojn se shka do t ln per Kish. .114. N past bija t martueme i dalu-ni fare, e per ne e shperbleshin pasunin e tij kushrinija, n detyr.jn me prit e me i perejel-l mbas kanunit. .115. Po pat dielm, i jati nuk mundet me b testamend. .116. Po diq i ati n t papritun, tuj ln djalin frishte djepi, kushrinija do t'a mrr n kujdes pasunin e dialin mje qi t bhet 15 vje. NYE I KATERDHETRET. Rrogtari. .117. Zotnija k urdhnesen, rrogtari ndigjesen. .118. Rroga lahet mbas vendimit, qi t bhet ndermiet zotnis e rrogtarit. .119. Per ndo'i fj, qi t bj rrogtari zot-nija s'mund i a bj giob rrogen.
.120. Po vodh a vrau kend rrogtari me buk e me fjal t zotnis, rrogtari bjen n faj e ne gjak, pors dmi sht i zotnis. e ky do t'a xjerr s keq rrogtarin. .121. Po ndodhi cubnija a vrasa ne katund t zotnis, do t'a largoj rrogtarin, porse do t'a percjell me rrog t motmotit per arsye qi faji kje i zotnis e jo i rrogtarit. .122. Po bni ndo'i mbrapshti rrogtari a n katund t zotnis a jashta ktij, pors n mende t vet e p dije t zotnis, dmin e gioben do t'a hjek rrogtari, e n dasht zotnija me e percjell, rrogen deri n'at dit do tia ap. .123. Me vr kend rrogtari n mende t vet, gjakun e on te shpija e vet. .124. Me vr kush rrogtarin, bjen ngjak me shpi t tij, por zotnis i pritet mik. .125. Me i u mbush mendja zotnis me e d rrogtarin, ve pse nuk i pelqen e p e glet n faj, rrogen e vietit do ti a laj. .126. Me u dynd zotnija me plang pre nj krahine n nji tjeter, po s'e muer rrogtarin me vedi i a k detyr rrogen e vjetit, po s'u gjegj rrog-tari me i shkue mbrapa, i a k rrogen deri n'at dit. .127. Po i kcej rrogtarit me u d prej rroget para vadjet, ve pse i merzitun, zotnija do ti ap rrogen mje m'at dit. .128. Po s'heci mbas andes s zotnis rrogtari, mund t'a daj, 'se me v goj keqas mb t e me v dor nuk mundet. .129. Me sh keqas a me rraf rrogtarin zotnija, e per n'u daft ky para vadjet, per t rrafme e per t shame do ti ligjohet. .130. Brimen e qortimin e zotnis do t'i kaperdje rrogtari. .131. Me rraf rrogtarin dora e huej, ky lyp gjygj e zotnija buken e dhnueme. .132. N themel xhet shpija, po kje kull, mdhesk a ksoll, mjaft qi t kt carnin e votres e t qes tym. .133. do ndertes qi t gjindet n'oborr, sht e njitun me shpi, pse gjindet n hije t saj, po u tye., k glob e dy per nji. .134. S'i hhet kuej n shpi, per p i b z n'oborr. .135. Thirre e, s't'u pergjegj kush, a rr e prit, a nisu n pn Vande. .136. Po u shtyne e ile deren, shpija xhet e thyeme edh e pruejtun, e cilla k 500 grosh giob, e rraqet e hupuna dy per nji.
.137. Kanum thot: kush Vi a thej shpin kuej, per nder t mrrun k 500 grosh glob. Flamurit (Bajrakut). e prej sendesh t vjed-huna dy per nji t zot't. .138. Vathi e gjs k 500 grosh giob e dy per nji t zot't. .139. Vathi i bletve k 500 grosh giob e dy per nji t zot't. .140. erraniku i tamblit k 500 grosh giob e dy per nji t zot't. .141. Koshari i drithit k 500 grosh giob e dy per nji t zot't. .142. Me i a thye kuej shtegun e obor-rit, t'ars, t livadhit a t kopshtit, qi i k pra shpi-je, k 500 grosh giob, e t zott pnen t ndreqme. n kullos .143. Bari thirret aj. qi 1 prn tufsg.ls .144. Bariurrogtr sht n detvre me i a v menden tufs t; mos t'i damtoliet as mos Vi bje dam kuej. .145. Po 1 bni dam kuej barlu me gj, i zoti i tufs e ln e jo bariu. .146. Me 1 tret ndo'l kamb berri bar-iut. do t'a bje me dije t zo'n e tufs. e. si 1 zoti si edh bariu do t perpiqen n hetim t tij. .147. Po i treti bahut ndo 1 berr p shj e p duk, i zo ti i tufs k tager me e cue barin deri n b, po i u l me b, s'i k t*eter devu. .148. Po thej qafen a u kafshue prej hishe ndo'i berr. bariu 'n detvre me i a ue shjin t zot't e tjeter detyr s'i k. .149. Po i a vodh kush ndo 'i berr bari-ut, detyra e ktij sht me e b me dije t zon e tufs, tuj 1 a kallxue vendin e kohen se k e kr u vodh, tjeter detyr s'i k.(I) .150. Po duel cub baru vet, gjn e vjedhun do Vi a kthe.j t zot't n mndyr t kanunit, edh e perejell n pn t vet. N mos e past krye vietin, rroga do fi epet mie n dit, n t cillen u gjet n faj. .151. Me vr bariu cubin tuj vjedh a tu] pretue tufen, gjakun e on te shpija e vet, e s per berr a tuf t pretueme, i zoti do t krepatohet. .152. Bariu sht n detyr me rueit gjn, e nuk do t pshtetet n t thurun a t p thu-run, sepse "gjja do roj, 'se hec, e toka nuk luen". .153. "Ndera e vathit sht n kum
bon". .154. Po u muer pr, per dhn a pre ndo 'i marazit e faqe bariut skjapi a dashi i kum-bons, e po s'u vrn n'at hov, 500 grosh giob i mir-ren pretarit e gjja dy per nji .155. Kryeglja sht e t zot't, me cof ndo 'l km, dmi sht 1 t zot't. Per vertetini do t'l ohet t zot't' shj*l prej atlj, qi e k per gjyms. .156. Po u dhn per giyms dhi a dele, pjella, kmenda e leshi dahen per gjyms nderin' et zotnis e bariut. .157. 1 zoti s'sht me detyr me men-due as per kryp as per ksoll, por bariu qi 1 mrr per gjyms. .158. Po u dha vii fmen e u rrit n der t bariut, si t pjell, pjella e par sht e ban-ut, qi e rriti, e bylmeti per glyms. .159. Po e prishi barlu bylmetin e gls, qi k per iz*,,ms. det~, r i a k t zot't a pjesen e bylmetit a piellen. .160. Glla per g*j~,ms nepet e mirret gjithher n viesht. .161. Lopa per p'~rns i sjell t zot't 4 ok djath e 2 ok ilven. .162. N dhet kren dhi, 1 zoti mrr 5 ok tlyen g,,ms oke per kr~e. J., .163. N dhet ~ren dele, 1 zoti mrr 5 ok tlyen gjyms oke per kne. .164. N d"ath s1 tager 1 zoti as n t dhive, as n t deleve. .165. Kryeglja sht e t zot't, e cilla as nuk shtohet, as nuk dnohet kurr. .166. Kryegjja kurr s'cof. .167. Lesht e kmenda e kryegjs sht e t zott. .168. Pjella sht krejt e bariut, mje qi t'i.
Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone
LIBRI I KATERT
S H P I, G J A E P R O N E KRYE I DHETT NYE I KATERDHETEKATERT. Shpija e thyeme ka 500 grosh giob e dy per nji t zotz. .132. N themel xhet shpija, po kje kull, mdhesk a ksoll, mjaft qi t kt carnin e votres e t qes tym. .133. do ndertes qi t gjindet n'oborr, sht e njitun me shpi, pse gjindet n hije t saj, po u tye, k giob e dy per nji. .134. S'i hhet kuej n shpi, per p i b z n'oborr. .135. Thirre e, s't'u pergjegj kush, a rr e prit, a nisu n pn tande. .136. Po u shtyne e ile deren, shpija xhet e thyeme edh e pruejtun, e cilla k 500 grosh giob, e rraqet e hupuna dy per nji. .137. Kanuni thot: kush ti a thej shpin kuej, per nder t mrrun k 500 grosh giob. Flamurit (Bajrakut). e prej sendesh t vjed-huna dy per nji t zot't. .138. Vathi e gjs k 500 grosh giob e dy per nji t zot't. .139. Vathi i bletve k 500 grosh giob e dy per nji t zot't. .140. erraniku i tamblit k 500 grosh giob e dy per nji t zot't. .141. Koshari i drithit k 500 grosh giob e dy per nji t zot't. .142. Me i a thye kuej shtegun e obor-rit, t'ars, t livadhit a t kopshtit, qi i k pra shpi-je, k 500 grosh giob, e t zott pnen t ndreqme. KRYE I NJIMBDHTT. GJAJA E GJALL. NYE I KATERDHETEPEST. Bariu. Shpija e thyeme ka 500 grosh giob e dy per nji t zotz.
.143. Bari thirret aj. qi i prn tufs-gjs n kullos .144. Bariurrogtr sht n detvre me i a v menden tufs t mos t'i damtohet as mos ti bje dam kuej. .145. Po i bni dam kuej bariu me gj, i zoti i tufs e ln e jo bariu. .146. Me i tret ndo'i kamb berri bar-iut. do t'a bje me dije t zo'n e tufs, e, si i zoti si edh bariu do t perpiqen n hetim t tij. .147. Po i treti bariut ndo i berr p shj e p duk, i zoti i tufs k tager me e ue barin deri n b, po i u l me b, s'i k tjeter detyr. .148. Po thej qafen a u kafshue prej bishe ndo'i berr, bariu 'n detyr me i a ue shjin t zot't e tjeter detyr s'i k. .149. Po i a vodh kush ndo 'i berr bari-ut, detyra e ktij sht me e b me dije t zon e tufs, tuj i a kallxue vendin e kohen se k e kr u vodh, tjeter detyr s'i k. .150. Po duel cub baru vet, gjn e vjedhun do t i a kthej t zot't n mndyr t kanunit, edh e perejell n pn t vet. N mos e past krye vietin, rroga do fi epet mje n dit, n t cillen u gjet n faj. .151. Me vr bariu cubin tuj vjedh a tuj pretue tufen, gjakun e on te shpija e vet, e s per berr a tuf t pretueme, i zoti do t krepatohet. .152. Bariu sht n detyr me rueit gjn, e nuk do t pshtetet n t thurun a t p thu-run, sepse "gjja do roj, 'se hec, e toka nuk luen". NYE I KATERDHETEGJASHTT. Skjapi a dashi i kumbons ( Ogii ). .153. "Ndera e vathit sht n kumbon". .154. Po u muer pr, per dhn a pre ndo 'i marazit e faqe bariut skjapi a dashi i kum-bons, e po s'u vrn n'at hov, 500 grosh giob i mir-ren pretarit e gjja dy per nji. NYE I KATERDHESHTATT. Gjaja per gjyms. .155. Kryegjja sht e t zot't, me cof ndo 'i km, dmi sht i t zot't. Per vertetini do t'l ohet t zot't' shji prej atij, qi e k per gjyms. .156. Po u dhn per giyms dhi a dele, pjella, kmenda e leshi dahen per gjyms ndermjet zotnis e bariut.
.157. I zoti s'sht me detyr me men-due as per kryp as per ksoll, por bariu qi i mrr per gjyms. .158. Po u dha vii fmen e u rrit n der t bariut, si t pjell, pjella e par sht e bari-ut, qi e rriti, e bylmeti per glyms. .159. Po e prishi barlu bylmetin e gls, qi k per gjyms. detyr i a k t zot't a pjesen e bylmetit a piellen. .160. Gjja per gjyms nepet e mirret gjithher n viesht. .161. Lopa per pr gjyms i sjell t zot't 4 ok djath e 2 ok tlyen. .162. N dhet kren dhi, i zoti mrr 5 ok tlyen gjyms oke per krye. .163. N dhet kren dele, i zoti mrr 5 ok tlyen gjyms oke per krye. .164. N djath sk tager i zoti as n t dhive, as n t deleve. NYE I KATERDHETETETT. Kryegjaja. .165. Kryegjja sht e t zot't, e cilla as nuk shtohet, as nuk dnohet kurr. .166. Kryegjja kurr s'cof. .167. Lesht e kmenda e kryegjs sht e t zott. .168. Pjella sht krejt e bariut, mje qi t'i rritje n der kryegjja. .169. Bylmeti dahet si t bhet nder-mjet tyne. Vende vende bylmeti nuk nepet aspak. .170. Po u damtue ndo'i kamb berri, dami sht i bariut, e do t'a pertrj per me e mbush numrin. NYE I KATERDHETENANDT. Gjaja me pergjegje. .171. "Gjja me pergjegje nuk mir-ret". .172. Po more gjn per giyms, detyra e pergjegjes nuk t lidh, dami sht i t zot't. .173. Po u shkaktue dami prej pkujde-sit t bariut, dami sht i tij e gin e damtueme do t'a pertrij. NYE I PESDHETT.
Dosa per gjyms. .174. Po u muer derku fmen per gjyms e pors t'a daje dosa, edh e rriti aj, qi e mure, pjellen e saj do t'a daj per gjyms me t zo'n. .175. Dosa i jet bariut, qi e rriti, per t cillen do t'i ap zot't nji derk m teper. .176. Po s'u mbarrs dosa n'at vjet, bariu nuk mund t'a shes as s'mund t'a pres, por do t'a lj qi t pjell nji her. .177. Po u kervis dosa e puell e i shkuen dam dirqt p i d e ma, do t'a ruej bariu mje qi t mbarrset e t pjell s dyti, e dirqt dahen si n 174. .178. Dirqt dahen 'si ti daj e ma e jo para. .179. Po u dha per gjyms dosa e rritun, pjella dahet per gjyms, e dosa i kthehet t zot't, per t cillen do t'i lhet bariut nji derk m teper. NYE I PESDHETEPAR. Steli i qnit. .180. Qni i hekurave k stelin e vet. .181. Steli sht tbna e rojsit t shpis e t vathit. .182. Po vrau kush qnin n stel t vet, i k 500 grosh t zot't t qnit. .183. Qni i hekurave lshohet mbas darksh t mdhaja, e rrin zgjidh mje qi t dal drita. .184. T shkrepunit dielli, qni i heku-rave do t gjindet n stel me hekura n qaf. .185. Po tu turr qni n'udh t madhe, si t dal drita, e nuk mund i pshtove p e vr, edh e vrave, peng e plak nuk mund t lyp i zoti i qnit, per arsye qi "Udha e madhe nuk ln gj". .186. Po t'u turr qni n do koh t dits, i drodhe pushken edh e vrave, tuj i r a bal-lit a krahnorit, qni shkon hups. .187. Qni n dam vritet, por atbot ve kr t gjindet me "mish n goj" b.f. tuj t b dam ndo 'i kamb berri n tuf. .188. Qnit n mal, tuj shkue mbas tufs s vet, s'i pritet gjygji: po e vrave, ln qnin. .189. Prifti nuk mundet me mbajt qn hekurash te Qela (Kisha), per arsye qi Prifti do t gjindet gati nat e dit per do nevoj t popullit. NYE I PESDHEDYT.
Kau m hu. .190. Po desht me mbajt qn hekurash Prifti, as nat as dit nuk mund t'a liroj prej hekurash. .191. Kau m h po e dimnoi bulku, k nji barr drith, po e dimnoi i zoti k nji barr e gjyms,. .192. Po u vodh kau m h, bulku e i zoti i kaut do t rreken n hetim t tij. .193. Kapucarin do t'a lajn zbashkut, s niani tjetri. .194. Po i vojt mendja t zot't, se bulku i a k damtue kn, ky do ti lahet me b. .195. Po e kaptoi kan bisha a e x' giarpni n mal e bulku e gjet coft, do ta oj t zot't Ikuren a ndo'i shj tjeter. .196. Po hupi kau pa shej e p duk, bulku do ti ligjohet t zot't me b, se nuk k gisht n dam t kaut. .197. Po s'e ngau kan bulku, aj past e grazhdoft, porse t zot't i a ka hunin .198. Bulku do ti oi t zot't bimen te dera. NYE I PESEDHETETRET. Bleta. .199. "Vathi i blets i thyern k 500 grosh giob e dy per nji t zot't." .200. Vathi i bletve, kah Kanja, i para-zohet shpis s thyeme, vathit t gjs, kosharit t drithit e arranikut t tamblit. .201. Kush t viedh nji zgjue bletet n vath, vathi xhet i thyern, pr k 500 grosh giob, e t zot't dy zgjoj per nji. .202. Po i r mohit, bn e k me 12 poronik, 6 t niehun e 6 t paniehun. .203. Zgjoni i blets me miza mbrend, mbas mimit t Kans, bn 50 grosh. .204. Oka e mjaltit bn 5 grosh, oka e dyllit 5 grosh. .205. Bleta e hikun, qi xn vend n pm a gardh t huej, sht e t zot't, qi i vhet permbra-pa, e i zoti i pms a i gardhit nuk mund ti a ndal. . 206. Bleta e hikun prej vathit t vet, po z' vend n pm a gardh t huej p e mrr mbra-pa kush, i zoti i pnis e i gardhit ka tager mos me i a dhn kuej e me e ndal per vedi.
.207. Bleta, qi Ishoin, do t mirret mbrapa kamb me kaimb e do t ndiqet mje qi t zates kund, e, kdo qi t ndalet, e mbiedh i zoti. .208. Po Ishoi bIeta edh shkoi me zatet kund p e mrr mbrapa kush, ajo qi t'a gjj m i pari, e mbledh per vedi. .209. Po u ue kush atie von, edh i duel zot blets s hikun, p e pas mrr mbrapa, kanja nuk i a gjegj vajin e b per blet nuk i epet kuej, per arsye qi nuk mundet kush me thn se kjo blet sht e mja, po s'e pat marr mbrapa kamb me kamd kr i hiku, 'se "blet kjo, blet ajo". .210. Bleten e gjetun nder kopshtje t hueja a n rrethn t shpis s huej nuk mund t'a mbledh kush, sht e atij, n kopslit a rrethn t t cillit u gjet. .211. Bleta e gjetun n mal a nder prozhme t hueja, po kje larg shpijash, sht e atij, qi e gjet. .212. Bleta e gjetun nder shpella t shkambjve t vendit t huej, po kje larg shpijash, sht e atij, qi e gjet. per ndryshej sht e atij n rrethn t t cilit u gjet. KRYE I DYMBDHTT. PRONET. NYE I PESDHETEKATERT. Caktimi i pronvet. .213. Shkaf 'shpi, qi qet tym, do t kt pronet e veta. .214. Plangu i shpis k oborr e kopsht, k vsht e ar, k livadh e xna, k udh e shteg, k kufij si n mal, si n vrr, si n fush. .215. T gjItha tymet kart pjes n kujri. .216. Ara, vshta, kopshti e livadhi, xna, prozhme e zabele, jn t dame me kufij. .217. Kujrija, mali e bjeshka jn t perbashkta si per te ngulun t tbanave, si per land e almiste, si edh per dr. .218. Shpijat plangore munden me pas m se nji per tek (thuper), qi u kan mbet trashigim prej t dalunve faret. .219. Aj, qi t shkoj me ngl vath a tbn n bjeshk, me truell, kopsht a ndo'i cop ar, po desht me i il i il e jesin t tijat, e nuk mundet kush as me e ndal e as me e xjerr prej atij vendi. .220. Mrizat a lisat, qi ln kush per me mrizue gjn, nuk mund ti a pres kush, pse jn t'atij, qi nguli m i pari n'at vend.
.221. Me u dynd nji shpi e me u zhgul fare prej katundit t vet, po s'e shiti trollin e token, asht do ti rrje e nuk k tager kush me ngul mb 'to. .222. Po shiti token me lang e me plang, vendi i tbns sht i tij, e mje qi t qindroj shpija e tij, nuk mund t'i pushtoj kush. .223. Se e cilla shpi e katundit n Flamur k tager me sht n pn aq tok n kujri sa' t pershje rreth e rreth me gr t hjedhun me dor t majt. .224. Aty, k t filloj me mif do Vulet kambkryq, do t mrr nji paperdhok n dor t majt, edh e hjedh n kater n kryq e rreth vedi aj vend sht i tij. Heret kan pas doke me hjedh latushen (spaten). .225. Token e ilne nji her a per kop-sht, a per ar, a per tban, edh ne e lasht djerr i zoti per qinda vje, tjeterkush i katundit as i fla-murit nuk mund t hj me e pnue. Djal mbas djalit jet e tija. qi e pat il i pari. (Malcija e Lezlies). .226. Aj, qi mos ti biej mbrapa tbns s vet per 10 vjet. mbas 10 vietsh i del dore e i jet aij, qi t'a xj i pari. (Oroshi) NYE I PESDHETEPEST. Me ba vlla knd n katund. .227. Me b vll kend n katund, don me thn me pelqye nji shpi t flamurit t huej, qi t mundet me ardh e me ngul n katudn t fla-murit tjeter. .228. Si t'a bj vll at shpi katundi, kushdo i ktij katundi mundet me i a shit token, porse nder kater kufijt. .229. N bjeshk, n vrr e n kujri, si t katundit si t flamurit gj s'i shitet e pjes zotni mi nuk mundet me pas kurr, s per kullos e per dr e almiste i nepet lirija e perdorimit per nder. .230. Zyrevet t perbashkta t katundit do Vu pergjegjet. .231. Mort e darsem. peng e giob e uhn e miellit e k uhazisht me katund. Do t'ap giob, asht edh ne pjes t giobs ka tager. NYE I PESDHETEGJASHTT. Kujrija. kujrija shkon pr tym .232. Kuirija sht vendi, qi e k per-bashknisht nji katund a nji flamur per kullos, per land, per dr, per gjoj e per tjera nevoj.
.233. Kujrija nuk dahet, por, s shpi a tyme t jen n katund, kan tager n kujri t katun-dit, e s tyme t jen n flamur, kan tager n kuiri t Flamurit. .234. Visarin e kujris s'mund e shes nji p tjer, dmi e fitimi sht i t gjitha tymeve t katundit a t flamurit. .235. As ar, as vsht. as kopsht s'mund t il kush n kujri. p u pushue pna prej gjith katundit a prej tlamurit. .236. Kush vn ndo'i pme n kujri, aj, qi e vuni, k tager mbi land t saj e mund t'a pres kur ti mbushet mendja, porse tjeterkush nuk mund t'i a ngul spaten. .237. Pma e landa e vme n kujri, sht e atij, qi e k v, porse kokrrat i han kush t mundet p muejt me i ndal aj qi e k v. KRYE I TREMBDHTT. KUFINI. NYE I PESDHETESHTATT. Kufijt e toks nuk luhen. .238. Kufini perbhet prej gursh t mdhaj e picigiat edh ngulen s nen, aq mbi dh. Per kufi mund t sherbej edhe ndo'i land e montueme. "Guri i kufinit ka dishitar mbrapa". .239. Guri i kufinit k per rreth dish-mitar. Kta jn a gjasht a dymbdhet paperd-hok (gur t vogjel), t cillt vorrohen nen dh rreth e rreth prit t kufinit. .240. N t ngulun t kufijve, pos shpijave nder fjal, duhet t jen edh pleqt e katundit, pleqt e flamurit e sa m shum prej t rish e fmish e edh prej katundesh t rrethit, qi t mba-het n mend kufini. .241. Se e cilla tok. po kje ar a livadh, kopsht a vsht, prozhem a zabel, xn a ograj, a rrethi i shpis, katundi me katund a Flamuri me Flamur e shpija me shpi, kan t damet me kufi. .242. "Kufini i ngulun nji her, nuk luhet m". .243. Eshtent e vorrit e guri i kufinit faqe Kanunit jn paraz. Me lueit kufinin sht nji si me lueit me eshtent e t dekunve. .244. Aj, qi t hj me d kufij, a me drejtue ndo'i kufi t harrue, do t'a mrr n shpirt, do t ngarkoj n cup t krahit nji gr e nii bc dheu, e do tu prije dy shpijave a dy katundeve, a dy Flamurve, tuj ngul kufinin e ri a tui kallxue shjet e kufijve t vjeter. .245. Me gr e dh n cup t krahit, plaku, qi prn n t dm t kufjve t vieter, do t perbehet para se t niset.
.246. Mndyrt e bs mbas Kanunit jn njekto: 1) Per ket gr e dh (ase per ket pesh), me t cillat e ngarkova vedin, per shka kam pas ndie prej sa parsh, vset e kufijve jn kn sikurse do t ju diftoj tash, e m s m' mrr mend-ja e shpirti, s'do ti randohem kurrnjanes lagje". 2) Ter ket pesh, kt e kt kan kn kufijt e hershem e ktu po i nguli edh un. bajsha n'at jet, n kjofsha tuj iu rrjt." 3) Ter ket pesh, e cilla m'u randoft n'at jet, njekt jn kn shjet e vjetra t kufijve, si m k pas kallxue tatgjyshi, kr ishe carnerdhok e bari dhizsh me 't. Aj e k pas mrr n'at jet, se kufijt jn kt e kt, e per mbas fjals s tij edh un po e mrr n shpirt." 4) "Mu randoft n ket e n'at jet kjo pesh, mos shkosha me shpirt kah kufijt e vjetr." .247. Si t'a mrrsh me pesh (si t'a mrrsh gurin e kufinit n krah), s'k burr, qi mund t'a luej. .248. Po i u dha plakut guri e plisi, i vni n krah e u v per me diftue kufijt, nuk mund t dal kush me e ndal, por i thohet: Prj pr, e mos pnojsh me t drejt, kjo pesh tu randoft n'at jet! .249. Si t'a ngul kufinin plaku, do t mbaj doren mbi 't edh thot ai qi e luejtt ket gr, atij i u randoft n'at jet" .250. Kush t'a luel kufinin me qellim qi me ngatrrue a shpin me shpi. a katundin me katund, a Flamurin me Flamur, i shtym prej s folmesh e s falmesh. po u hetue, pos giobes e faqes s zez, atij i randohen edh damet, qi do t shkaktohen prej ktij ngatrrimit. .251. Po u b ndo'i vras mbas ngatr-rimit t kufinit t luejtun. Ngatrresi do t laj per giob 100 desh e i k, e grhet katundisht. NYE I PESDHETETETT. Kufini nuk ban lak. .252. Per me shporr do pamarrvesht-je, kufini s'do t lakoj e s'do t shkoj dredha-dredha, por do t aj drejt. NYE I PESDHENANDT. Kufini i fituem me gjak. .253. Me u shty kush mbrenda kufinit t huej p diejt se sht vendi i huej, e kush s'i shkoi te dera as s'i bni z, per me i thn se k kalue ne e huejen, edh n past b ndo'i dam n land a n shkado diten e pengut, s'i vhet me l gj per dame t bme, ve se del vendit, mbasi duel i huej .254. Po u kapen per kufij vllazen, a kushrj, a fisi me fis, a katundi me katund, njiqind me u vr, vese fiken, se kufijt nuk luhen. Pengjet e Pleqt do ti shgatrrojn. .255. Me ndoll vrasa mund n koh t t damit t kuffjve, a me qillue vrasa nder bari n mal,
tui u shty nder vedi per kah kufiit e kulloss n mal a n bieshk, atbot kputet do pleqni per kah vendi i kufinit. "Aj m lypi pashtrakun, un i a ktheva hekurin e arkun". Aty k tu ngulen muranat, jet vendi i kufinit. .256. Gurt e muranave lesin per kufij per gjithmon. .257. Me qillue se vriten dy vet flak per tlak e bukur larg prej shoqishoqit, kufini i njans lagje jet ke murana e njanit. e i tjetres ke murana e tjetrit. .258. Vendi. qi sht nderrnjet dy muranave, jet i t dyja lagjeve. .259. Me ndoll se i vrami nuk rrxohet prej pushket, e i ep zmer vedit e shtyhet, k tuj u ue, k tuj u rrxue rrshanas kah kufini i huej, sado kthellt me h, aty k t rrxohet, e i lodhun prej varret, des, i varret murana, ajo muran jet per kufi, edhepse n vend t huej. .260. Vendi i jet atij katundi e Flamuri, t cillvet u perkitte i vrami, qi u shty, e s'k burr, qi guxon me luejt muranen, qi mbet per kufi, pse u muer me gjak e me rradake t lamun. .261. Ky tager sht vetem kr t vriten per kufij e jo per do vras. NYE I GJASHTDHETT. Kufini i fituem me Gurapesh a me rras t ngarkueme. (Heretheret, kr sk kn pushka ndoshta, n t dm t kufive qitej n pn gurapeshi per kufije t'aferta, e per t lartat bhej gadi nji rras a gr s bindi me nji "kush i del!" d.m.th. me u ngarkue me t.). .262. Dy flamuret e ngatrrueme do t gjjshin ka nji burr t fuqishem e t dmt e kufive do tu lhej atyne. .263. Me guraesh: Aj, qi mbrrijte me hjedh gurin kah vendi i huej m larg, aj vnd i jitte flamurit t tij. M iltas: po e ferfllova gurin un m larg, t'a mirrshe at vend ty, po e ferfllove ti, m'a mirrshe vendin. .264. Me rras a gur t madh n shpin: tuj ngarkue rrasen a gurin, shtyheshin rnje qi jitshin nen t. Aj, qi shtyhej m larg, vendi i kufinit t flamurit t tij do tjitte aty. (Si i Nen nder-fandori n Fusha t Lugjeve n Mal Shjt t bjeshkve t'Oroshit.) NYE I GJASHTDHETEPAR. Kufini i ngulun me spat. .265. Po m ngushtoi nevoja me xjerr ndo'i land a prej se s'km bjeshk, ase nuk mund t gjj aso lande, qi m lypet, rroki latushen (spat-en) e hj n bjeshk t huej. Mbas krizmes s spats, vn rojtart e bjeshks edh m gjjn tuj trupue arrnej t perhjedhun. .266. Po u shterngue me t shpejt darnori, e i punoi fuqija e krahve, edh i dha spats tuj e
ngulun rnje m t n trup t'arrnnit, e po s'mund e xueren rojtart e bjeshks, kufini i fla-murit t ktij, qi e nguli spaten, jitte aty. (Si i k pas ndoll Gjok Bus s'Kainarit me Kushn.) Oroe: Kufijt e fituem me gjak, me gura-pesh e me t ngulun t spats, do t njehen nder kanune Vigjsh, per arsye qi per t fituem t tyen k pnue fuqija per t shporr marren e korin. Do t kuptohen edh m kjartas, kr t fillojm me mtue doket e Maleve t'ona. NYE I GJASHTDHETEDYT. Udha e katundit. Udht jan drejt e toks .267. "Udha e shtegu nderrnjet dy meg-jeve lyp pashin e vet". a) Udha e lagjeve t katundit do tjt e gjn tet pllmb, kater pllmb niani, kater tjetri. b) Per t ngulun t gardhit nderrnjet dy arnajve, do t lhen tet pllamb: s njni s tjetri. c) Po s'kje udh katundi, por udha e dy kufijarve, kta, n lain rrug nderrnjet, do t ln ka nji pllamb per shoq, asht qi kufini t jes n mjedis, po s'ln rrug, gardhin do t'a thurrin zbashkut. d) Po u rrethue vendi me ledh, aq larg kufinit t huei do t fillohet, s sht trashsija e led-hit. e) N'u ndertoft shpija, do t ndertohet larg kufinit t huej s xn vend streha. f) N'u ilt pusi, do t ilet aq larg, s mos t'a thith ujt e pusit t kufijarit, ase s sht e gjn gryka. "Ujt sht gjaku i toks." g) Po u v ullni a fiku a do land e dobishme, do t vhet ps kamb larg kufinit t huej, po su bajt, do'v dhet kamb larg kufinit. h) Po bni landa mbrenda kufinit, pors teper afer kufinit t tjetrit, po s'e shkmesi i zoti, kufijari k tager me e shkmes e me largue damin: "Jezullin e huej shkmese, mje k t mrrje kmesa". i) Po desht kush me v ndo 'i land faretdo, dhet kamb do t'a largoj prei kufinit t huej. j) Landa a pma, qi i bn dam ars s huej me hije, a do t'a zhgul i zoti, a do t'i a laj darnin e pervjeem t zot't t'ars (Malsija e Lezhs). k) Kush ti pres kuei a lande a pm rreth shpijet, ve prej mnijet, 500 grosh do ti laj t zot't t lands a t pms s preme. NYE I GJASHTDHETETRET. Udha e madhe. .268. Udha e madhe do t'jt e gjn aq, s mund t kaloj kali me barr e qt me zgiedh. .269. Udha ndjek dellin, e s'ndalet as mund pritet. .270. E mira e perbashkt i paravhet dmit t veant. .271. Pna e largon udhen e madhe, pors s'mund e qes nuj, k mbytet bagtija, as n shkall (shkamb), k then qafen bagtija". .272. Po e largove udhen e katundit prej vendit t'and, nuk do t'a terthorzoish shum, edh mundim e s ndreqmes do t'a hjekish vet.
.273. Po e ndreqe keq, n t gjet dami ty, e pa per vedi, po e gjet dami tjetrin, ty t zhgarkohet, e do t'epsh arsye permbas damit. .274. "Udha e Flamurit do t jt e gjn aq, s sht e gjat shtja e Flamurit". NYE I GJASHTDHETEKATERT. Udha e verbt. .275. Shtegu a kapercyelli a, mbas kanunit, udha e verbt, po kje n kater kufij tue, ndryje e token pnoje. .276. Po kje shtegu i kn gjthher, k kan kalue kambsort (shokt e katundit), pors tuj t'a shkaktue dmin nder amaj. kopshtje, nder vshta e nder pmaj, ne e mbyllsh. do t ilish nji tjeter., por jo teper n t rrethuern. .277. Po kie shtegu i lshuern per nder e me fjal, e t del dhn, k tager me e ndry, e, me i lshue fjal katundit t mos t bije m aty pari. .278. Po kje shtegu k kan kalue shok, krushq me nuse e percjellsa me t dekun, a kah Kisha a kah vorret, e kn aty rnotit, nuk mund e ndrysh. .279. Per t luejtun t do shtegut duhet, demos, pelqmi i katundit. NYE I GJASHTDHETEPEST. Pashtraku. .280.Pashtrakun epe vet, perndryshe ta marrin edhe me perdhuni. .282. Po u x nji tuf e hueja n mal a n vrr t flamurit tjeter, i zoti i tufs do t laj pashtrakun. .283. Dmi i pashtrakut do t lahet me krye berri. .284. "Kumbona e ogiit nuk mund, t mirret pashtrak, sht ndera e tufs. .285. I zoti i mallit nuk k tager me prek tufen e as me mrr me dor t vet berrin, dora e t zott t tufs do t'i a ap vet berrin per dm. .286. I zoti i malit nuk k tager me zgiedh berrin, por do t mrr at berr, qi ti ap dora e bariut. .287. Njiqind her n dit n hft tufa e huej n mal t huej, aq berre do t laj i zoti i tufs. .288. Po s'u gjegj bariu me l pash-trakun, e u ue i zoti i malit me dis shok edh i r pr tufs n mal t vet, atbot si katundi, si fla-muri perkrahen pretarit, e lypin arsye prej t zot't t
tufs. Katundi e flamuri i bariut a do t'a ngushtojn me l pashtrakun, a do t hjekin dore prej si.
Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Pest - Puna
LIBRI I PEST
PUNA NYE I KATERDHETEGJASHTT. Puna len shtegun. .289. Puna e largon udhen e madhe, pors s'mnd e qes nd'uj, k mbytet bagtija, n shkall (shkamb), k then qafen bagtija" (Shif Nye LXIII, "Udha e madhe" 271.) .290. Po t kaloi mun neper vend t'and udha e madhe e tu mbush mendja me e il at vend, udhen mnd t'a largojsh, pors nuk mnd e qesish neper prroje e rmore a buz ujnash, as me e njit shkrepave e shkambijve. .291. "Puna e luen shtegun". Po tu rnbush mendja me punue at tok, neper t cillen sht shtegu i katundit, punoje, pors shtegut do t'i gjjsh vend. .292. Kanja s'don qi ti bahet kuej dm toka, e prandej thot s "Shaterkazi e luen udhen", pors udha e shtegu do t perligien me nii vend tjeter. NYE I KATERDHETESHTATT. Bulbu. .293. Bulg thirret njaj, i cilli hin me punue token e njaj zotnije. .294. Zotnija do t kujdeset me ndertue nii ksoll, .mdhesk a kull per bulg e per shpi-art e ti). .295. Per qe, si t baj me zotnin. .296. Po pat qet e vet bulgu, punon, token e s, per hu, si t vendohet me t zo'n e toks. .297. Po s'pat qet e vet bulgu, nuk mnd t'i mrr njeti, por t zotnija i toks. .298. Almiset, hekurishtat e t prefunt e tyne, jn n shpin t bulgut. .299. Me d e me resht ujt e vis, e me jau v menden dasave, detyra e bulgut sht. .300. Po theu ujt e vis n rend t huej e n mende t vet bulgu, dmin e ln bulgu. .301. Me i il qerme (hendiqe) toks, detyra sht e zotnis e jo e bulgut. .302. T thurmen e tokvet e k bulgu e jo zotnij a.
.303. Lavrimin e tokvet, t mjellmen, t mifinen, t'ujtmen, t korrunt, t veshunt i k bulgu e jo zotnija. .304. Gjithshka t mbjell bulgu n tok t zotnis (do bm), do t'a daj me zotnin mbas vendimit, qi t ken b. .305. pm (fiq, arra, shega, molla dardha e kso tjerash) bulgu i shkund e i mbled-h e i dn pergjyms me zotnin. .306. Bulgu k tager me il nji cop kopsht n tok t zotnis e kt per vedi, s per lakna, qep, hudra e per perime tjera. .307. N vft edh duhn n'at kop-sht, e k per vedi. .308. N vft bulgu a duhn a kertol-la jashta kopshtit t caktuem, i k pergjyms me zotnin. .309. Ne e past bulgu gjn e zotnis pergjyms, kashta i rrn bulgut e me pleh do t plehnohen tokt. Mundin e pntoris e hjek bulgu. .310. N past livadhe t njituna me tok t buks, bulgu i kosit e snen e dn pergjyms me zotnin; pors t thurmen e tujtmen i k bulgu. .311. Kullosen e livadhevet e ndal bulgu, qi i ruejti, i thurri, i ujti e i kositi e zotnija nuk mnd ti a ap tjeterkuej, pors edh gjaja e zotnis do t kullos nder'to. .312. Sanen e livadhevet bulgu e vn mullr, pors t bajtmen e k zotnija. .313. T korrmen, t qiruemen e t shimen e misrit e k bulgu, perpos ne e mbled-ht zotnija nder koteca rrm a kallz edh e grumbullon n'oborr t vet; atbot bulgu i a bn e per t qiruemen mendon zotnija. .314. Per t'ujtun t perimevet t kop-shtit, bulgu mrr ujt n rend t tokve t zotnis. NYE I KATERDHETETETT. Farkatari. .315. Farks (si edh Kishs, mullnit e perbjtores) s'i pritet kush mik". .316. Farka e k me rend, si edh mul-lni". .317. Farketari do t farkoj me at rend, qi i bjen kush hekurishtat. .318. Farketari nuk do t shikjoj dashamirisin, as nuk do t veoj t pasmin prej t papasmit, t largtin prej t ngiatit. Detyra etij sht me i a v menden rendit.
.319. Mundi i farketarit lahet koshiq per pend t dheut. .320. Farketari sht n detyr me farkue, pors hekurin do t'i a bij s i cilli per vedi. .321. Rrshiqi, frysi, kullma e tjera vegla jn t farketarit. Eshken do ti a bijn t zott e hekuravet. .322. Detyra e farketarit sht me mabat-h e me pref hekurishtat rrokull vjetit. .323. T zott e hekurishtavet kn diten e vet t caktueme k nji her n vjet; e n kt rend t farkimit i a kn detyr farketarit buken e dits e pntorin. Rrokull vjetit s'i kan detyr. .324. Farketari sht i lidhun me farkue per nji vjet e nuk mnd t kthej kend. .325. Po shtoi gj prej hekurit t vet farketari, t zott e hekurishtavet do t'i lajn t hol-lat per hekur, qi k prish perta. .326. Per farkim t vargojve, t kurthave, t hekuravet t qnit e t hekurshtave tjera, qi nuk hijn n bulki, po desht kush me i farkue, mundin e farketarit do t'a laj posae. .327. Rrogen e farkimit s'sht n detyr kush me i a ue farketarit t dera: do t dal vet me e mbledh. .328. Farketarin me shpi t tij nuk i kap detyra e ushtris. .329. Detyra e farketarit sht me farkue k nji spat krye dhet vetsh t katundit t vet, qi dalin n'ushtri. .330. Farketari, me giith t shpis s tii prej kurrnji zyres s katundit nuk sht i jashtem. NYE I KATERDHETENANDT. Mullini. .331. "Mullsi e perbjsi do t fljn n njnin brryll". .332. Mullsl do t rrj gadi nt e dit s per roj t barrve, s per t bluem, s edh mos t'u hup gi barrtorve. .333. Gjithshka tu dorzoin mullsve barrtort, do t'a mrrin me pergjegj*e. .334. Po hupi gj, dmi sht i mullsit e jo i barrtorit, aq s u hupi mullsi, do fu laj. .335. "Mullni e farka e Un me rend." .336. Me at rend, qi t vjn barrtort, mullsi sht n detyr m'u blue barrt, p pas para sysh mik e dashamir.
.337. Mullini i lshuem katundisht ditt e rendit i k t caktueme. .338. Po e pat t zon mullni, blmi shkon si t vjn barrtort, gjlthnji si t farka, t kroni e t trapi. T gjitha kto ndjekin rendin e t'ardhunit. .339. Po pate rendin e blmit t cak-tuem, nji dit a gjyms, shkove me blue edh e gjete xn, tager k me ndal gurin e me i a kputun blmin, me i a hjek millt e dritht e me blue vet. .340. Nuk pate rendin e blmit t cak-tuem, shkove n mull edh gjete njiqind barrtor, do t rrsh me prit, a shko n mull tjeter. NYE I SHTATDHETT. Vija e Mullinit. .341. Vija e muffinit, po kje e bleme me plang, nuk mnd t'a ul kush, s'mnd t'a luej e s'mnd t'a thaj kush. .342. Kjo vi, po kje e bleme me m e me plang, thirret plangore, pr, edh n thaft ara, gurt nuk mnd t'i thaj kush. .343. Po kje nji vi, si e mulljve si e arrnajave, e me ujt e ksaj vije ujten arnjet e bluejn mulljt, gurt e mullnit do tjesin n t tht e bmt do t ujten per arrsye qi "Po s'pate shka me korr, sl as shka bluen." .344. S per brm t mulljsve, pse u thajn gurt e mullijve, qi ata kn veanerisht, kan-ja nuk u a gjegj vajin edh i thot s "Per dugj e per mulli nuk giobiten shokt." .345. "Vija e mullnit lyp udhen e vet. .346. Udha do t jet e gjn tet kmb, s k mnd t kaloj kali me barr. .347. Kjo udh lypet, pse do t kaloj mullsi me dlir vin e per me reshtun ujt. .348. Per t reshtun t'ujit, gjiths mulls t jen, do t dalin zbaslikut n vi, aj, qi t mungoje pa lje t shokvet (t mullsvet), do t laj giob permbas s premes s mullsvet. N kt giob nuk mrr pies tieterkush pos mullsvet. .349. Po i diq kush ndo'i mullsit n shpi, kanja e liron per tet dit prej do pne, qi t'a kt katundi perbashknisht, e nuk mnd t'i shko-j kush t dera, per me i a lyp pntorin as per katund as per mull. .350. Nibas tet ditsh do t oj pn-torin, me kn edh i Ders s Giomarkut. NYE I SHTATDHEPAR.
Vada. .351. "Vija e arnajeve nuk luhet as nuk ndalet." .352. Vija do t jt qit heret me njl far tregut e t lidhun ndermjet t shoqnis, at treg tash nuk mnd t'a luej kush. .353. Vendet, neper t cillat kalojn vij-najet, jn t shkeluna me Pleq e me giind: ajo e shkelme thirret e dme edh e kputme e sht b pleqni. .354. Pleqnija e r s'mundet me shkel t vjetren, seps "Plak mbi plak kanja s'bn." .355. Shka kn p me udh t part, nuk mnd e prishin t mbramt. .356. Edhps t kjahet kush per vi, vaji nuk i gjegjet, pse vija k pas kalue neper at vend para s k fillue vaji: pr edh n'u shkrft me pgje, s'k gjygj, qi mnd t'a ndal vin. .357. Vija k rrjedh, edh e k b vendin m, ma e bn vendin plang, pr aty do t rrj, do t hec e do t pnoj. .358. Prej plangut t vet nuk mnd t'a luej kush kend. Punen s'mnd t'i a ndal kush kuej, seps e k b themel: "themeli nuk zhgulet", a'n kan. .359. Vija si e arnjave si e mulljve, sht per t mir t shoqnis: doems do t kaloj nper nji vend. Ku ti be shesta. kanja na vn detyr me bajt si t leten si t randen. .360. "Per nji shp s'lhet mu th nji katund". "E mira e perbashkt i paravhet dmit t veant". .361. "Vija e katundit t kalon rrz votret". .362. Tuj kn s pnohet per t mir t perbashkt k t'i biei shesta vis, aty do t kalo-j, edh ps nuk k rend ujit n vi. .363. Ujt nuk din t dredhun termal e teposht: n'i raft kryet kah vendi i yt, s'mnd e ndalish. .364. Si t shestohet t kaluemt e vis, e t mbushet mendja me trajtue Shpin nder shje t vis, nuk mnd ti luejsh. edh votra me t r aty, -rrz ksaj do t kaloj vija. .365. Po r vija neper truell t'and, ti nuk mnd e ndalish, pors shoqnia do t'a perligj dmin, qi t gjn, a tui t b pjestr n'ujt e vis, a me mim, a tuj t lshue nji vend tjeter. .366. Po t ngurroi mendja n kryenei, vija sndalet, e mira e bashkaris e lyp: po s'u ndreqe me shok, gjygji t'a mrr vendin e mundet edh me ta b giob.
.367. "Puna e on vin e ujit, por nuk mnd t'a ul". .368. Me ul vin e vads kanja s'e bn, pse ksihte me dal m posht s i sht kn lshue masa, e kishin me mbet n t that art e hueja. .369. Aj, qi t vhet me punue n'm a n plang t vis, a do t'a prish, a do t'a ul, a do t'a oj vin. .370. T prishmen e tulmen e vis kanu-ja s'e bn, pr do t ohet. .371. At, qi t perkas n plang t vis per t mir t shpis s vet, kanja s'e ndalon, pors do t shikjoj mos me i a sjell dmin kuej, qi mos t mj ujt, a mos t shkoj von e ardhmja e ujit prej dredhimesh. .372. Po e luejti kush plangun e vis per fitim t vet, n detyr sht me punue vet me e ue m t, p i dhn kush ndim e krah me pntori. .373. Dami e fitimi jn per shpi t tij. .374. Po i u mbush mendja kuej me e ue m nalt vin e ujit, por n truell t vet, per me trajtue a mull a valanlc, men e r t vis do t'a qes vet, pors ujt do t hec neper vi plangore. .375. Po e prishi kush vin e kuej desh-tas, pos qi do t'a ndreq, ai do tu laj edh dmin rendarvet, a giobitet per mbas randsis s fajt. .376. "Vija e r s'mnd t'a thaj t vje-tren". .377. Vija e vieter e k xn plangun e vet, pr vija e r nuk mnd t'a thaj. .378. Kanja k v kt lei t mos shu-mohen vijnajet, s nuk kishte me u dal n skj padive e pegjve. .379. Nji vi k xn plang kush e din tash s faqe nierit, s'k prandej as plak as kan, qi mnd t'a thaj me vi t r. .380. "Vja e katundit k dasat e veta". .381. Aj, qi k rendin e ujit e qi i duhet me ujt a aren a livadhin a kopshtin etj., vet sht n detyr me dal e me xn dasat. .382. Dasat e vis xhen e hiqen me t rm a me t mrrun t diellit, a si t'a kt kush ujt: kreit a gjymsen e vis a nji kerik. .383. Me shterr vija qysh m'mt, a prej shinash, a prel s u shperthye vet, t gjith s pjestar t jen n vi, do t dalin me e ndreq e me e reshtun ujt. .384. Po u thye ujt n vend t ndon-janit, qi k kerikun n vi, do t'a ndreq vet.
.385. Po u thye vija n vend t njanit, qi s'k pjes n vi, rendtarit Vujit i perket me dal e me e xn. .386. Po thej ujt e vis bagtija, i zoti i saj do Vi a laj dmin t dmtuemit. NYE I SHTATDHEDYT. Ujemi. .387. Ujemi i blmit, qi mrr mullsi per s t cillen barr, perbahet prej njij babnie. .388. Mullsi k tager n'ujem, si gjith i cilli pntuer n rrog t mundit. Pntori don rro-gen e vet, asht edh mullsi don ujemin e vet. .389. barrtori sht n detyr me l ulemin mbas s premes s kannit. .390. "Kishs, mullnit, farks e per-bjtores s'i pritet kush mik." .391. N mull bluhen glithfar kokr-rash edh msyn gjIthnduer nieri, seicilli per pn t vet e nevoj t vet. .392. Tuj shkue n mull, strajcen e buks e mrr seiciili me vedi e, s t rrj n mull, hn buken e vet. .393. Mullsi bluen jo per nder, por per me marre ujem per fitim t vet. .394. Mullsi mrr pergjegje per bar-rtor e per barr mi qi t ngarkoj barren e blueme e tu thon "udha e mar". .395. Si t shtegtohet barrtori e, pors t largohet prei hijes s mullnit i duel kush para e, a e vret a a mrr kush kalin me gjith barr, mul-lsit as s'i pritet mik as s'i xhet kryet, perpos n'i raft ndore barrtori. KRYE I KATRMBDHETT. GJOJA NYE I SHTATDHETETRET. Prcaktimi i gjojs. .396. Kanj a nuk k caktue ndo'i koh per ndalim t gjojs, n do stin gioja sht e lir nder male tona. .397. Me ardh kush me gjuejt me langoj a me zagar nder rrethe shpijash t hueja, i zoti i vendit k tager me e ndal e mos me e ln me gjuejt. .398. Mbrenda kufinit t huej nuk mundet me h kush per gjoj; po muer kt guxim kush,
gjoia i ndalet e kthehet n shpi p gj. .399. Po duel katundi katundisht me gjuejt, gilthshka t vrasin do t'a dajn rrethas. .400. Pesdht vet me kn tuj gjue-jt e nuk vrasin tjeter por ve nji leper, aq pjessh do t'a dajn. .401. Me dal 50 vet me gjuejt e me kn gjymsa me arm e gjymsa tjeter p arm, paraz mrrin pjesen e gjojs, per arsye s me nji qellim duelen n mal. T parmatosunt u apin ndim t'armatosunvet, k me brm k me roj e k me rrethim t vendit. .402. Po e oi ndo'i gj zagari i gjue-tarvet, e kjo msyhet me kapercye udhen e madhe, udhtari, qi nolli atypari dredh armen edh e vret, nuk mnd t'a mrr. .403. Shpzi i vrm sht i t zot't t zagarit e, udhtarit, qi e vret, i lahet dmi i fishekut me fishek. .404. Aj, qi t'a pergjak a t'a vras shpzin, i a mrr "Shengjeten". .405. Shengjeta perbahet prej mushknish, e kaptinet per shpz, qi bahen. .406. Shengjeta e derrit (thiut t'eger) perbahet prej kaptinet, mushknish e prej njij shol-lit t Ikurs, qi dorrasi do t'a ket posae. .407. Aj, qi mrr shengjeten do t mrr edh shpatullen si t derrit si edh t kapro-Ilit e mbas kannit do t'i a oj Priftit t Fmullis. .408. Dorrasi, pos shengjetet, k pjes n mish e n Ikur t do shpzit t vrm, si t gjith gjuetart tjer. .409. Po duelen gjasht gjuetar me gjuejt edh vrasin nji derr, shengjeten e mrr dorrasi e misht e Ikuren e dajn zbashkut. .410. Po kjen permbi gjasht, dorrasi mrr shengjeten e krejt Ikuren e misht e dajn per krye gjuetari. .411. Po s'u hetue dorrasi, shengjeten e mrrin t gjitha pushkt e shtme, misht e Ikura dahen per krye gjuetari. .412. Mos qitt lkura e derrit aq par opanga s gjuetar t jen, do t'a presin e do t'a dajn copacopa. .413. Aj, qi e shiton shpzin, i lir sht me e mrr mbrapa neper do katund a flamur.
.414. Me u vr shpzi i shituem prej gjuetarsh tjer, shengjeten e mrr aj qi e shitoi, misht e Ikuren e dajn t dyja lagjet e gjuetarve. .415. Shpzi i shituem, po s'u ndoq prej atii, qi e shitoi, sht i atij, qi t'a vras. .416. S'sht kan me e peshue n kandr misht e gis, por, si t'a coptojn aq pjessh s gjuetar t jen, e qesin short si ti biej kuej, ase i a lajn njanit edh e dn si ti vij per doresh. .417. Me ndoll gjuetart n mal tu gjuejt e, pors t qesin pushk, bertet prej malit kush: "A e vrt, or juni?" edh u turren e erdhen, tuj e gjet shpzin p u luejt prej vendit e t rrxuem prej pushke, ata bahen pjestart e gjojs, si t gjith tjert. .418. Po shpejtuen gjuetart edh e dynden shpzin prej atij vendi n tjeter, s'kn tager n'at gjoj. .419. Po dole me gjuejt, edh tu shoqnue ndokush me pushk a edh p pushk, n vrafsh gj, do ti apish pjes. NYE I SHTATDHETEKATERT. Shpezi i ndjekun mbas gjurmsh. .420. Gjat e ndjekuna mbas gjurmsh, po u gjeten t hime a n zgaver t lisit, a n shpel I, aj, qi i ndoq e i gjet, do t'a rrethoje me gjurm tri heresh lisin a tre rreshta gjurmsh do t baj para shpell. .421. Aty, k t shifen gjurm, s per at her nuk mnd t hullet kush. .422. Njiqind dhelpna, shqerth a vjetulla t ndjekuna prej njij tjetri e t hime mbrenda gjurmsh, nuk k tager kush me u hll, tagri sht i gjurmve t para. .423. E vna per gjurm nji shpez e del tjetri edh m'a pret rrugen, p diejt s k kend permbrapa, edh e mshil n shpell a n zgaver t lisit, tui e rrethue tri hersh me gjurm, e mbas do kohe behem un, qi e pata v perpara, nuk karn tager m'at shpez, sht i atij, qi e mshili. .424. Po e vna per gjurm nji shpez edh e mshila a n shpell a n zgaver t lisit e u vna me pr lisin a e msyna shpellen per me e xjer-r, ky m del e hik, e marr mbrapa edh e ndjeki mj qi m futet n shpell a n zgaver t lisit t gjurmuern mbas kannit, nuk mnd ti shkapercej gjurmt: do t'ulem aty me prit mj qi t vj i zoti i gjurmvet. .425. Si t vij i zoti i gjurmvet, mundin e s premes s lisit do t'a hjekin zbashku, e shpzt e xjerrun do t'i dajn. .426. Me b me i kcye mendja t zot't t gjurmvet t para e mos me ln tjetrin me mrr shpzin e vet, qi i hiku e u mshil aty, kanja i nep tager me mrr shpzin e hikun prej vathit t tij n vath t huej.
.427. Shpezi i ndjekun prej njanit, hik edh ftet n shpell a n zgaver t lisit t xns a Vograjs s huej, ky nuk mnd t hj mbrenda xns a ograjs p lje t zot't. Po desht me xjerr shpzin, do t'a daj pergjyms me t zon e xns a t'ograjs. .428. Duel kush me gjuejt e i u v mbrapa zagari i huej, do gj qi t vras, i zoti i zagarit s'k pjes. N'e kapt me padi, pntorin e dits do ti a laj t zot't t zagarit: 5 grosh. NYE I SHTATDHETEPEST. Gjoja e peshkut. .429. Gjoja e peshkut, si edh gjoja e gis, nuk k ndalim t caktuem prej kannit. N do stin t vjetit gjoja e peshkut sht e lir. 1. Gioia nder lume e prroie. .430. Per t gjat t rriedhs s do lumit, mbrenda kufinit t katundit t vet, mundet me gjuejt peshk kushdo i katundit e nuk mnd t'a ndal kush. .431. Mbrenda kufinit t nii katundi nuk mundet me ardh e me giuejt nji i katundit t huej. .432. Neper prroje, qi jn n nji lagje t katundit, nuk mnd t shkoj kush me gjuejt peshk vemas, por do t dal kuvendisht. .433. S peshk t xhet, do t dahet per tym tasaj lagjje. .434. Po u uen psgjasht vet prej nili shpije e prei njij tjetre nji nieri kalli i vetem, peskun e xnun do t'a dajn per shpi e jo per krye. .435. N prrue, qi sht rz shpis s njanit, p lje t zot't nuk mnd t shkoj kush me gjuejt aty peshk, por do t'a baj me dije t zo'n, e ky, a shkon vet, a on nji xevends t vetin, a i ep lje atii, qi e hetoi peshkun, qi t gjuej lirisht. .436. Po u beh kush a mik a kushdo i katundit mun n koh t gjojs s peshkut, do zi epet pjesa n gjoj. Kan sht mos me percjell as mikun as shoqin p gj. .437. Peshku, qi xhet me rret, plum, me perzivoj e kariqe, t zott e ktyne veglave mrrin k dy pjes t gjojs. .438. Peshku i xnun do t dahet me kokerr e aq pjessh a grumbujsh s gjuetar t jen, e madnei dahet me short, si ti biej kuje. 2. Gioja'e peshkut me kosh a me kofen. .439. Kofna a koshi nuk mnd t vhen per ball t'arve t hueja, nen t cillat rrjedh lumi.
.440. Po i u mbush mendja kuej me v kofnen a koshin per ball t tokve t hueja, do t merret vesht me t zo'n e toks e, per ne e lasht ky me v, si kofnen si koshin, do t gjuejn zbashku, ase her niani, her tjetri. .441. Si t vj kush kofnen a koshin, tjeterkush nuk mnd t'i vj permbi ta, edhpse n vend t vet. .442. Po muer guxim kush, tuj v kof-nen a koshin permbi jtetrin vetem prej mllefit, katundi k tager me u hjek kofhat t dyja lagjevet, e mos me i ln me gjuejt aspak. .443. Po pat kush per t lshue ndo'i lnd (tren) neper lum e i bani me dije t zott ekofnes a t koshit qi ti hjekin mj qi t kaloj landa, po nuk i hqen e i shgatrroi landa, dmi sht i t zott t kofnes e t koshit; i zoti i lands s'u k ndo'i detyr. 3,. Gjoja e peshkut me rrjell. .444. Nder hurdha a rider vende fujit t ndjun, qi gjinden mbrenda kufinit t huei, nuk mundet kush me lshue rrjell per me mbyt peshk. .445. Po i dha ljen i zoti i hurdhs, gjojen e dajn pergjyms. .446. N gjoj t peshkut me rrjell, mrr pjes vetun aj, qi bjen ngarkicen e rrjellit. 4. Gjoja e peshkut me br. .447. Po u lshue bari neper hurdha, per t gjat t lumit, a neper prroje, peshku i mbytun sht i atyne, qi lshuen barin. .448. Per njizetekater or nuk mnd t hullet kush me gjuejt nder kto vende. .449. Peshkun e rnbytun me br, mnd t'a mrrin mbrapa t zott e barit per t giat t lumit, p muejt kush me i ndal, edhpse shtyhen per t giat t katundeve t Flamurit t huej. 450. Krye 24 (njizetekater) orsh, tagri i atyne, qi lshuen br, mbaron. .451. Si t jt lshue bari prej njanes lagje, lagja tjeter nuk mundet me lshue barin tjeter as mbi as nen ata, qi e lshuen perpara. KRYE I PESMBDHETT. TREGTIJA. NYE I SHTATDHEGJASHTT. Percaktimi i tregtis.
.452. Kanni i tregtis a bln e shet p qyshke, d.m.th. me t kputun, a edh me qyshke, faqe dishmitarve, a edh me kapr. .453. Kapari sht njaj grosh (t hol-lash), qi epet para s t mirret n dor gjaja, qi ble-het. .454. "Kapari t'a bn gjn fanden, pors do t lajsh shka t jesish pertej". .455. Po dhae nji a njiqind grosh kapr, ti j i zoti i gjs s kaparueme. .456. "Kapari i mrrun nji her, nuk kthehet m". .457. Si t'epet kapari, njiqind bles me dal, shitsi nuk mnd t luej m. .458. Po u pendue blesi, edh njiqInd grosh kapr me pas dhaAn, i hupin. .459. Me b me u rrjt shitsi, tuj i a shit tjeterkuej gjn e kaparueme, pse i dha m teper ai ~jetri, tregu sht i pallgjshm. .460. Po hni puna nder Pleq e pgje, kanni e bn shitsin qi t'a stermrr' g.I*n e fi a ap atij, qi e pat kaparue. .461. Me b me i r moh shitsi, s nuk k mrr kapr, e dhnsi nuk k dishmitr, kanni e on n b: po bani b., kapari hup. .462. Gjaja e bleme me qyshke, po duel e met, i kthehet t zot't. .463. Gjaja, qi blehet me frig mos sht e vjedhun, po i duel zoti mbasi u bl, blesi i on t aj, qi i a shiti e mimin qi pat dhn per at gj, do t'i a kthej shitsi i gjs s vjedhun. Parimi i kannit sht: "Kudo qi t'a gjej gjn e vet i zoti, e mrr". NYE I SHTATDHESHTATT. Tregu i toks. .464. Para s t shitet ndo'i tok, a rendi i vads, a rendi i mullnit, do t'u ohet t dera kushrijve, vllaznis e fisit. .465. "Kufijari bln token e kufijarit, po s'e bleu kushrinija, vllaznija e fisi." .466. Po s'e bln t permendurit e as kufijari, i zoti sht i lir me i a shit cilitdo n katund. .467. Po s'e bleu as katundi, atbot j i lir me i a shit do blesit. Oroe. Gadi kurr nuk k ndoll nder Malsi t'ona, qi sht shit ndo'i tok a mull a rendi i vads jashta katundit. Po s'e xn kryet kushrinija, fisi e kufijari per me bl at tok a mull a rendin e ujit, katundi do t shitet e t pershitet e nuk bn qi ti blej i largti e tu hj nder hund.
.468. Po u ue kush edh shiti token, mullinin a rendin e ujit, p jau leit kushrijve, vllaznis, fisit a kufijarit, tregu sht i paligjshm kah kanja. .469. T permendunt kn tager me b qi t shkmehet aj treg. .470. Blesi nuk mnd t baj fjal, tuj e dijt s bleu jasht udhet, por do t'i mrr t hol-lat e veta. .471. Po th blesi, s i a k v kt oroe shitsit para s t'a blete token e edh e verte-toi kt pn me dor n b, shitsi permbas randsis s fajit do t giobitet, pors tregu i toks jt s jt i paligjshem e do t shkmehet. .472. Vllau i dm e kushrinija e ngiat e bln token 100 grosh m lir s vllaznija e fisi i largt. (Dukagjini, Shala, Shoshi etj. 500 grosh m lir a ep t'afermit s t largtit.) .473. Toka e shitun me qyshke: Un po t'a shes kt tok sot, por neser, t'u mbush mendja ty m'e stershitun, nuk mnd t'i a epsh tjeterkuej, per p m'a pr mue persri t dera. .474. Ky qyshk e lidh blesin e nuk mnd ti a shes tjeterkuei, per p i a ue t dera shitst t par. .475. Po u shit toka p qyshke t per-menduna, blesi sht i lir me e shit ather kr ti mbushet mendja. .476. Toks s shitun e muffinit a ren-dit tujit kan sht m'u p rakin. .477. Rakin do t'a qes aj, qi bln. NYE I SHTATDHETETT. Tregu i armve e i kalit. .478. "Pushka e kali e kn kj mb kj ". .479. Po bleve armen, e t th shitsi: "E bajsh me nder!", e e vore n krrab me dor tande, t mbet n der, edh n'i a gjetsh ndo'i gand mbrapa. .480. Arma blehet gjithher e mbushun. .481. Po bleve kl, e lidhe n kj me dor tande, solle shpinen e gjete coft, dmi sht i yti, t zot't do ti epen t hollat. .482. Kali blehet gjithher me kapis-ter. .483. Po bleve nji k a lop etj. me shke: po duel kjo gj e kelbazt mj diten e Shen.
NYE I SHTATDHENANDT. mime n kanu. 484. Mbas kannit: 1. Plangu a trolli i shpis bn 500 grosh. 2. Nj i cop tok, qi qet 100 grosh dobi..." 500 " "Njiqind grosh dobi psqind grosh tok". 3. Penda e dheut: per mbas toket, per detyr xhet n t rand. 4. Shortja e zabelit, rendi i mullnit e i ujit: si t jt vendi. 5. Ullini i mir100 6. Lisi per lnd a per trn.... bn deri 23 " 7. Barra e drithit "grosh e ok ".... bn 100 8. Rmet xhen n t rand: Kzani 500 " 9. Kusija 15 okshe100 10. Tepsija e mir... bn 50 grosh. 11. Oka e leshit t plam5 12. Oka e kmends...3 13. Pashi i zhgnit t shkelun...20 14. Zgjoni i blets me miz....50 15. Oka e mjalts5 16. Oka e dyllit..5 17. Oka e vns1 18. Oka e rakis s rrushit 5 19. Oka e djathit ...5 20. Oka e tlyenit t pashkrim..10 21. Oka e tlyenit t shkrim15 22. Oka e mishit ...3 23. Oka e mishit t thiut t that10 24. Oka e kafes 9 25. Oka e sns ... bn 10 pare. 26. Nji par opanga... bjn 5 grosh. 27. Delja a dhija ... bn 50 28. Kingji a edhi... 20 29. Dashi a skjapi per ogi kumbone ...100 30. Vii s t lj ...50 31. Mzati ...200 32. Kau i hullis ...400 33. Lopa barrs ... bn 300 grosh. 34. Kali i barrs ... " 590 " 35. Mushku bn 1000 mj n 1500 " 36. Gomari ... bn 300 " 37. Thiu bn 50 mj n 100 " 38. Thiu i mbajtun bn 500 " 39. Huta (Martina)... " 500 " 40. Pistole t bardha (t ngrime) .... bjn 100 "
NYE I TETDHETETT. Udhtari i paguem. .485. "bn rrug, mrr rrog. kali me qira k Ikuren mb tr". .486. Udhtar thirret aj, i cilli bn rrug per rrog per nji pn t huejen. .487. Udhtari nuk shkon me ndore t derguesit, sht ndorja e vetvedit. .488. Po e gjet gj n rrug udhtarin, nuk i pritet mik derguesit. .489. Udhtari si edh shkuesi bjn rrug per kpuc e me buk t vet, prandej s'jn ndorja e kuej. .490. Po duel udhtari fill prej shpis s vet, edh e vrau kush, nuk i pritet mik as shpis, qi e dergoi per pn e as shpis, s cills i dergohet. .491. Po duel udhtari prej shpis, qi e dergon a prej shpis, s cills i kje dergue, e po e gjet gj me buk t tyne, u pritet mik, si mbas Kannit. NYE I TETDHETEPAR. Gja do gja. .492. Kanja e hershme si edh e kohve t vona n shum ras nuk k pas njoft mime t hollash e detyrt laheshin me "gj do gj". .493. Kanja nuk bn qi t ngushto-het kush me i l me mim t hollash: a) dmet, b) gjoben, c) gjaqet. .494. Po bani dm kush me gj n'ar, n kopsht, n vsht a n livadh, i zoti i gjs do t'a ndreq t damtuemin me bm per bm t damtueme. .495. Po r kush n giob t katundit a t Flamurit, globa lahet me gabti: me lop, qe e desh e jo me mim t hollash. .496. Po vrau kush kend, gjaku lahet me "gj do gj": me bagti, me tok e me arm. Sado qi n kto koh t vona per gjak do t late dorrasi t holla, por edh arm. .497. Gioba e vrass lahet me "gj do gj", si edh gioba e fajeve t randa faqe katundit a Flamurit, si per trathti, per mik t prm e tjera. .498. Ma e ulga giob mbrrin mi n nji dash e m e nalta nuk mnd t kaloj mbi njiqind desh.
Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Gjashtt - T Dhanunat
LIBRI I GJASHTT
T DHANUNAT NYE I TETDHETEDYT. Uhaja. .499. Kanja e malevet nuk njef uh me shtojca fitimesh (Fajde). .500. Kanja njef uh t fjesht: s t dha k me m dhn. .501. Per me shndosh pnen e uhas e per me largue do dyshim pabesije per uh t dh-nun, mnd t mirret pengu. .502. Pengu perbahet prej njij sendi, qi t kt mim a s uhaja e dhnun, a edh m teper. .503. Pengu, qi mirret per uh t dh-nun, mnd t xhet si "Peng hups". .504. Pengu i hupun xhet ather, kr aj, qi mrr uh, i lidhet uhasit a me pr uhn n dit t caktueme, a me ln pengun, qi t hup. .505. Uhaja e prme n dit t caktueme e shperblen pengun. .506. Po s'u pr uhaja n dit t cak-tueme e nuk erdh mrrsi me u p me uhasin, ky k tager me shit pengun e me xjerr uhn e vet. .507. Dita e caktueme viion mi n prendim t diellit e uhasi do t'a pres detyrsin mj n prendim t diellit, po s'erdh, pengu i shitet. .508. Shka ti dal teper uhas s dhn-sit prej pengut t shitun, do ti a dorzoj t zot't t pengut. Oroe. Mbas parimeve t permenduna e mbas kallximt t burrave t lasht, Shqyptart e hershm t Malevet Vona nuk kn pas diejt as me dhn as me mrr uhat me shtojca fitimesh, ky ves i mbrapsht frt von do t kt hi. NYE I TETDHETETRET. Vadja. .509. Vadja e uhave sht nji koh e caktueme, n t cillen detyrsi do t'i a oi t zot't uhn e mrrun.
Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Gjashtt - T Dhanunat
.510. Uhaj a mnd t'epet me bes e burrni, me dorzni a edh vetem tuj e shndrrue me peng. Mbi pgje shif. Liber IV, Nye LXXXII, "Uhaja", 56. KRYE I GJASHTMBDHETT. E FOLMJA, E FALMJA NYE I TETDHETEKATERT. E Folmja. E folmja sht n fund t kulets". .511. E folmia sht prmtimi i njij sendi, qi i bn kush kuej per nji mnd, qi do t hjek. .512. E folmja premtohet: per nji ple-qni, per nji udhtim a shtegtim, per pajtlm t gjakut, per shkuesi a per mjek. .513. E folmja perbahet prej njij mimi, qi mnd t mbrrij mj n 500 grosh. .514. E folmja premtohet edh p eper mend caktimin e mimit me t holla, b.fj. Ke nji par opanga t holla, per n m'a marosh kt a at pn. Opangat e holla kn mim 10,20 mj 25 grosh. Opangat e trasha prej 50, 100 mj n 500 grosh. Oka e kafes prei 50 mj n 500 grosh. Oka e kafes kokerr xhet e caktueme per 9 grosh. .515. Po s'e ndreqi pnen plaku, udhtari, shkuesi etj., t folmet nuk epen, as kanja s'i a gjegj vajin per pn t pakryeme. .516. Si t'a ndreq pnen, shka ti kt fol kush kuej, do ti ap, seps "E folmja sht n fund t kulets". NYE I TETDHETEPEST. E Falmja. Fala, st fala. Kanuja se kap. .517. Po i thae kuej, s don me i a fal kt a at send, e rnbrapa e hngre fjalen t'ande, me fala, s't'a fala", kanja nuk t nget me peng e me plak. .518. Je i lir me mbajt burrnin fande, j i lir me u shburrnue. .519. Kanja thot: Ftyren e vrugnueme n da laje, n da zezoje edh m
Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Shtatt - Fjala e Gojs
LI B R I I S H T A T T
FJALA E GOJS NYE I TETDHETEGJASHTT. Fjala. "Fiala mort sbn ". "Shtriga n giak nuk bien". "Goia sqet kend n giak". .520. Gjuha sht tulit e gjithshka bluen. .521. Fjala e gojs s'me hn n vesh t tjetrit, e i treti e perdoron per rrnim t kuej, un rri e tallem. .522. Fjala e me n shkaktoft vras t pergjegjme un rri e zgerdhihern, nuk mnd t m kap kush per pn t liga, qi shkaktoi goja e me. .523. Aj, qi shkon tuj mjell e tuj hap fjal t kqija e gergasa her per njnin her per tjetrin, me goj t kannit thirret "Argat i keq". "As e thrret kush n pn, as i nep kush rrog. .524. A fola a s'fola, goja nuk vlos gj. Fjalt e sterkqive kanja s'i mrr para sysh. Oroe: Shenjimin e fuqin e fjals s folun n hov t vrass e shka don me thn Fjala peng", me koh do t zhvillohen. NYE I TETDHETESHTATT. Mohi. .525. Mohues thirret aj, i cilli nuk i vhet zhgarkimit as shpifjes, kje per ndo'i dm, per vjedhni a per ndo'i vras, etj. .526. T germushunat e kercnimet prej njij hamendje kanja s'i bn. Mohuesit nuk mnd ti hypet n qaf qi t laj, pas e pas, per do zhgarkim e shpifje. . 527. Mohuesi vetem atbot bjen n faj, kr ky mos t duej me ardh n'arsye. . 528. Zhgarkuesi e shpifsi e bjen n'arsye mohuesin me Pleq e me peng. NYE I TETDHETETETT. Beja. "Perte bn nuk shlyhet mllefi". "B, e s'k pertej".
"Beja ln gjaqe". "Gjan e djerrun e gjaqet e hupna i vn per udh beja". "A bn, a gjn". .529. Beja sht nji sjellje besimtare, per mjet s cills nieri, tuj dasht me dal s keq prej njij zhgarkimi t dhnshem, do t perkas me dor nji shj besimi, tuj e grish mnin e Perendis n dishmi t s vertets. .530. Kjo dor beje sht e pelqyeme prej kannit t Malevet t Shqypnis si per t dlirun prej zhgarkimesh, si edh per t lidhun bese. .531. Ben ngojsh kanja as s'e pelqen, as s'e tumir, e per t dlirun prej zhgarkimesh lypet doems qi t bahet beja mb nji shj besimi e t perkitet me dor. .532. Bej a e Shqyptarit k dy pn para sysh: a) thrret Perendin n dishmi t s vertets, b) i nnshtrohet randimit t ndeshkimevet t perjet-shme e giobs s kohshme kah kanja. NYE I TETDHETENANDT. Beja mb Gur e beja mb Kryq e mbUngjill. .533. Beja e Malevet t Shqypnis sht dy mndyrsh: a)beja mb "gr", me Kan (3), b)beja mb Kryq a mb'Ungjill. .534. Beja mb "gr" kah kanja sht nder m t randat e m t mndershmet b, qi njef Shqyptari i Malevet. .535. Kan sht qi, po desht me u dlir prei njij zhgarkimi mohuesi, do t baj b a mb 'gr", a mb Kryq e Ungjill. .536. Betar a Poronik njehen dis "dor bejet", qi do t perkasin Ungiillin, e dis tjer lehen per me ndigiue bn n Kish. (Dukagjini). .537. Bt mb "gr" bahen: a) per me u dlir prej njij zhgarkimi; b) per me u lidh me bes kundra hieksive e trath-tive t vendit, c) per me ndj gati me u b ball kercnimeve e rreziqeve t perbashkta. NYE I NANDDHETT. Kush do ta baj ben. .538. "bn e hup, thot kanja e jo bn e mrr". .539. Bn do t'a baj aj, i cilli i bjen moh zhgarkimit.
.540. "Mohi k bn," "Mohuesit i bjen beja". .541. Zhgarkuesit s'i epet beja e nuk i bjen beja, edhpse ndoshta e k p me sy batkeqin a tuj vjedh a tuj vr. .542. Arsyeja e kannit sht t mos t'i epet beja atij, qi kjahet, pse, k s'i a priton zhgarkimit, s'kishte me i a pritue as bs, ve t'i dal me mrr. .543. T parit i lhet t shof bn e t dytit t baj bn. .544. Kanni thot: "Beja nuk mrr" e "Mrrsit s'i bjen beja .545. Porse, tuj kn s, mbas parimit t kannit: "Cubi sht me b mb krah", si per me i a shndosh zmren t zot't t gjs s hupun, si per me i a mbledh pjt t pandehunit, kanja k ln qi ti njifet beja me Pornoik. .546. S'i epet as s'i gjegjet beja atij, q don me l vendin p Poronik, seps "Uku e lpn misht e vet, por t huejin e hn". .547. Parimi i kannit sht: "Vdin me e l me b e s'i gjegjesh kuej". NYE I NANDDHETEPAR. Beja merr gjan e vet. .548. Pak ras jn, nder t cillat kanja e k p me udh me ln qi t "mrr beja. .549. Per gj n shj t hupun prej atij, n dor t cillit u gjet e qi mnd t dishmojn edh tjert, s sht e atij, qi e lyp. .550. Edh n'i raft moh aj, t cillit u giet n dor gjaja me shj, kanja s'i a xn e beja s'i epet. .551. Po s'u gjegj me i a dhn gjin t zot't, zoti do t baj bn s sht gjaja e tij e gjaja do ti epet. .552. Po kjau kush ndo'i detyr a uh mb t dekunin, per t cillat s'din a don me i hup prndja e t dekunit, tuj i r moh, parimi i kannt sht "Mohin per t dekun kanja s'e xn". .553. Edh n kt ras "Beja mrr", d.m.th. s zhgarkuesi do t baj b. .554. Per do ankes, qi t bahet mbi t dekun, bej a do t bahet mbi vorr t tij. .555. N dit t dme si zhgarkuesl si prndja e t dekunit do t gjinden t vorri i t deku-nit, mbi t cillin kjahet uhaja a detyra. .556. Zhgarkuesi do t mrr gur e dh prej vorrit t t dekunit, do ti vj mb cup t krahit
e do t siellet tri heresh rreth vorrit t t dekunit, tuj fol kto fjal t caktueme per kso bsh: "Un... kaq e kaq uh a detyr kjj mbi kt t dekun e, n kjosha tuj i u zhgarkue, e bajsha n kt e n'at jet me gr edh gjithkah kah k shkel kamba e til s kje gjall." .557. Si t baj kt b zhgarkuesi, uhn a detyren, qi kjn mb t dekunin, do t'a lajn prndja e tij. NYE I NANDDHETEDYT. Beja per der. .558. Kanja e k ln shtegun t lir qi t'epet beja edh per der. .559. N b per der do t betohet i zoti i shpis n'emen t vet e n'emen t giindes s shpis. .560. Me b per der i zoti i gis s hupun nuk k tager me v n b edh giinden shpis, 'si ti baj bn i zoti i shpis n'emen t tyne. .561. Prej do beje granija e fmija jn t jashtem prej kannit. .562. Aj, qi ep b per der, k tager me ln per b me Porot at shpi, mb t cillen i kjn zmra m frt. .563. Po e veoi nji shpi i zoti i gis s hupun, per me i dhn b me Porot, do t veoj edh s shpi tjera n katund, qi kn me i u dasht per poronik, s n dy b nuk mnd t oj kend. .564. Edh n b, qi epet per der, do t bahet beja per vedi, per gjinden e shpis e per "Sedije". NYE I NANDDHETETRET. Beja n krye t djemvet. .565. Beja, qi bahet n krye t djelmvet, njehet nder b t randa, edh sht e ligjshme kah kanja. .566. Po i u lyp kuej beja n krye t djelmvet, do t'a baj e do t'i a shndosh zmren zhgarkuesit. .567. Si t'a dajn diten e bs, zhgarkue si do t shkoj t shpija e t pandehunit, e ky, s djelm mashkuj t kt nen kulm, i mbledh tub, u afron krenat, i pshtet duert mbi krenat e tyne e an bn: "Pasha kryet e djelmvet, nuk t'a kam b at rreng, per t cillin m j bedit e as nuk diej s kush t'a k b!" .568. Pert ksaj beje shgarkuesi nuk k tager me rrek t pandehunin me b tjera. NYE I NANDDHETEKATERT. Beja me Sedije.
.569. "Maja e bs, sht "sedija" (s'e dija). .570. "Beia t'a nief edh "sediien". .571. "Beia s'k skj, por s'rebn per-bishtnime". .572. Sedija sht nji mjet, qi kanja e k v per parim, per me i a rrudh pjt katundit, qi mos t bahet kush hjeks i gjs s shoqnis a t kue-j do. .573. Sedija lypet p ndryhsim n do b. .574. Edheps s'vodh as vrau aj., qi bn b, por ndoshta k ndie a edh din s vodh a vrau i vllaj a kushrni a kush tjeter. .575. Kur t bahet beja, do t thot: "as vet, as kush i shpis s'me e sdiej s kush t vodh a t vrau". .576. Prandej k v Poroten kanja, qi, tuj shkue n b gjith aj nieri, mos njani, tjetri e i treti mnd t diej ndo'i send k prej t ndiemit a prej t pmit t njij shji, e s nuk do t'a shesin shpirtin, tuj e l me b t rrjshme nji nieri. .577. Si t bahet beja me "sedlje", s'k tager kush me i u bedit m per at viedhni a gjak t hupun as t pandehunit e as Porots. Do t shkoj njeti me b hetime per gj a gjak t hupun. "B mbi b kanj a s'bn". .578. Po s'muejt kush me b bn me "sedije", s'do t shkoj n b, tuj mendue se gjin-det n peshim para Perendis e s beja e rrejshme, pose qi k rrfen kah shpirti, ajo k ndeshkimin e faqen e zez permbrapa, po u hetue. .579. Do t flas me ndonjanin prej Pleqsh, qi t'a ndal Poroten, t mos shkoj n b, do tu kallxoj bakeqin, qi t'a vj per udh t zo'n e gjs a t gjakut t hupun. .580. I zoti i gjs a i gjakut, permbas hetimevet t pertejme, do tu lyp arsye si mbas kannt. .581. Po s'i u v, i zoti gjs a i gjakut k tager me e v n b, a, po i duel Kapucari, do ti pergjegjet detyrs edh kapucaris. .582. "A bn me "sedije", a gjn a cubin". .583. Debejen n b s'e bn kanja, po s'u gjegj kush me b b me "sedije", kanja e mban per fjtuer, pr, a bn me "sedije", a me l gjn, a me kallxue bakeqin, ne mos past ky gisht n'at vjedhni a vras. .584. Parimi i kannit s'luen: "Maja e bs sht sedija", e "Sedija xjerr gjn". .585. "Shka t mirret me b, i jt atij, qi e muer". "Permbas bejet t'i vj kumbon (berrit),
permbas bejet t'a ngas n'ar (kn)". .586. Jan fjalt e kannit, jo pse i pelqen, por pse s'k si me i a njit grrmin, 'si t lahet me b. .587. Kanja jt dal n kto ras e prandej k mbet flala: "Mos t ndesht Zoti n brrjshmin!" .588. Per t shmangun t do dyshimit t bs s rrjshme Pleqt e gjygjit do t ilin syt, tuj zgiedh njerz t ndershem per Poronik t njehun, mb t cillt varet beja e drejt. NYE I NANDDHETEPEST. Gioba e bes s rrejshme. .589. Po duel ndo 'i burr zmrak, edh i prin t zot't n gj t vet permbas bs s rrjshme, ajo do t'a laj gjn t dyfishueme e gioben e bs s rrjshme, e mbi kta kanja i a njet vlen e shnjerzimit brz mbas brzit mj n shtat faqe. .590. Po duel kapucar mbas bejet, Pleqt do t'a shqyrtojn mir e do t'a rnojn p t ngutun. .591. Si t dal kapucari i mir, i drejt e me shje t sigurta, cubit a giaksit i brumbullakzohen ne der Pleqt, Katundi, Poronikt e Kapucari, edh i zbatojn kannin atij brrjshmit. .592. Ndeshknie mbi brrjshmin jn: a) do ti laj t zott t gjs dy per nji; b) do t laj kpuct e Kapucarit; c) 100 desh e nii k, po kje beja m 241 Poronik, e 500 grosh Ders s Gjomarkut. Po kje beja nen 24 Poronik, gioben e mrr katundi; d) do t shkoj t Kisha me u zgidh prej bs s rrjshme me gjith Poronik; e) do t laj k 500 grosh per krye Poroniku, pse u prini n b t rrjshme, tuj dhnue Kishen. Kto t holla cubi do t'i laj mbi eltr per Kish.
Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tett - Ndera
LIBRI I TETT
NDERA KRY I SHTATMBDHETT. NDERA VEHTJAKE. .593. Kanni i Malevet t Shqypnis nuk e veon nierin prej nierit. "Shpirt per shpirt, s duken e fal Zoti". .594. I miri e i keqi kn nji mim: Kanni i mban per burra: "Del i miri prej t keqit e i keqi prej t mirit". "N kandr t vet s i cilli peshon katerqind derhm". .595. N'i prekt kush kuej n nder, peng a plak per nder t mrrun s'k, Kanja thot: n da, fale, po deshte, laje ballin e vrugnuem. .596. Nderen seicilli e k per vedi e nuk mnd ti perzihet kush kuej as me e rrethue me pgje e me pleq. Dy gisht nder n Iule t ballit na i njiti Zoti i Madh. .597. "Ndera e mrrun giob nuk k". Ndera e mrrun s'falet kurr. .598. "Ndera e mrrun nuk shperblehet me gj, por a me t derdhun t gjakut, a me t falun fisnikisht (permbas ndermjetsis s dashamirve t mir). .599. I korituni k deren il perkah ndera: peng s'shtron, pleq smrr, gjygj slyp; giob s'mrr. Burri i frt mrr gioben vet. .600. Aj, t cillit i u muer ndera, xhet i dekun kah kanj a. .691. Ndera i mirret burrit: a) Me i thn kush s rren facle burrave t mbledhun n kuvend, b) Me e pshty, me i u mat, me e shty a me i r kush; c) Me i prish ndermjetsin a besen, d) Me i a dhnue gruen a me i a hikun, e) Me i a marrue armt e krahit a t brzit; f) Me i a dhnue buken, tui i a ng mikun a pntorin; g) Me i a thye Shpin, vathin, kotecin a erranikun n'oborr; h) Me i a ndal uhn a detyren, i) Me i a luejt rrasen e vegshit n voter, j) Me njye kashaten parpara mikut mirret ndera mikut. k) Me korit trevezen nder sy t mikut, kr i zoti i shpis e kruen ulteren a Shpin e lpn kupen.
KRY I TETMBDHETT. NDERA SHOQNORE. NYE I NANDEDHETEGJASHTT. Miku. .602. "Shpija e Shqyptarit sht e Zotit e e mikut". .603. Miku nuk mnd t hj n shpi, p b za n'oborr. .604. Si t baj za miku, i zoti i shpis a kush i shpis i pergjegjet e i del perpara. .605. Falet me mik, armen i a mrr, e i prn n shpi. .606. Armen i a var n krrab, edh e on n krye t vendit k votra. .607. Perpushet zjarmi, lypen edh dr. "Miku don dr". .608. Mikut do t'i bahet nder: "Buk e kryp e zerner". .609. Buka e krypa e zmra, zjarmi e trungu e do firi per shtroj do t gjindet gadi per mik n do koh t nats e t dits. .610. Mikut t lodhun do ti vhet rreth me t pritun me nder. Mikut i lahen kambt. .611. Per do mik duhet buka si hn vet. .612. Per mik t mir duhet kafja, rak-iia e buka e shtrueme me ndo'i send m teper. .613. Per mik zemret duhet duhni, kafja e ambel, rakija e buk e mish. "Mikut t zmres i lshohet shpija". .614. Ruj hi n shpi, mikut do ti mbajsh armen". .615. E mbaitmja e arms sht: a) shj burrnije e nderje, edh pse knaqesh s t'erdh miku, b) sht shj roje, seps tui i thn: "Mir s erdhe", ajo do t rrij p droje, e s giin-desh gadi me i dal zot per do rrezik, c) sht shj urtije per vedi, pse, 'si ti mrrish armen, edh n past ndoi mende t keqe miku, nuk k shka t bn si t'a armato-sish. .616. "Mikut i lshohet kryet e vendit". .617. Mikut i lshohet kryet e vendit, Po kje n shpi si edh po kje n kuvend burrash, pors n kuvend nuk k z.
.618. Mikut i lshohet kryet e vendit si per nder, si edh qi t jt m n t pm e n shj si edh t mos t perzihet nder robt e shpis. .619. Si t hj miku n shpi, t k l detyren. .620. Po t hni miku n shpi, gjak me t pas, do ti thuejsh: "Mir s erdhe!" .621. "Miku do t perciellet deri k t lyp me e percjell". .622. "Miku, edhpse xn kryet e ven-dit n shpi a kdo, kurr s'prn, por do ti prijsh". .623. Miku perciellet edh me nji fini, po kje djal a vajz, gjithnji si nji burr a grue. .624. Si t'a perciellish mikun deri k desht vet me shkue, e solle shpinen me shkue n pn t'aride, krisi pushka n'at hov e edh e vrau, ty nuk t pritet mik. .625. Mbas mikut do t hupish pn-tort, e me buk t'aride, t mos fikesh e t mos koritesh. .626. "Si t'i prsh mikut, do dhn fi baj kuej ky, lypet mb ty". .627. Mikut mos i prij, a, 'si ti prijsh, do t hapish syt qi mos t'i baj kuej ndo'i dhn a pn t lig. .628. Kanja urdhnon qi t perciellet miku s mos t'a gje ndo'i pn e lig, s edh mos ti baj kuej ndo'i dm me buk t'ande. .629. Po bani ndo'i pn t keqe miku n buk tande, arsyeja lypet prej teje. .630. I dhnuemi e i dmtuemi s'sht n detyr me ndiek at, qi e dhnoi e qi e damtoi, por i kerset n der atij, qi e mbajti n shpi e i dha buk. .631. "Buka e ln dmin". .632. Kan sht pr, qi t'i prihet mikut, seps xhet s nuk din rrug e nuk din a do t ndeshet n mik a n'anmik. .633. Do ti prjsh, pse j rojsi i mikut, si me i a largue rrezikun, si edh me e ndal prej pnet t keqe. .634. "Buka t nderon, pors t qet edh n pn". (Buka m'u gjet dreq pat thn dikush). .635. Po t'a dhnoi buken miku, do t'epsh arsye n kan per shpi e vath t thyem, per tuf t mrrun e pretime tjera. .636. Do t lajsh dmet e bame prej mikut t'and a tuj v kumbonen e tufs s'at n tr, a me t hjekun t kaut t hullis, a me t shitun t rendit t ujit.
.637. Nderen e dhnen do t'a dajsh me mikun e t damtuemin do t'a ndreqish. .638. Ti do t lajsh e, po muejte me xjerr gj t miku, e k per vedi, perndryshej t past mbet ngiat: Pa e dha thot kanni. .639. Sikurse j n detyr me lyp mikun e prm asht j n detyr me dhn arsye, n preft kend miku n buk fande. NYE I NANDEDHETESHTATT. T premt e mikut. ndora nuk lshohet. .640. "Miku mik, shoqi shoq". .641. "Ve nji gac me t'a lyp kush t dera per me kall ubukun, i a dhae, e e ngau kush, t pritet mik". .642. Po t r ndore kush, edh tuj t'a xn vetem mnin: "Jam miku i njatij" e edhpa t pas kn kurr t dera, po e ngau kush, t jt mik n der e ftyra t'u vrugnue. .643. Po t'a vni kush mikun n loj a t'a shau, ti do t'a mkmbish nderen e mikut me rrezik t jets s'at. .644. Po i u pr kuej miku, kanja i k ln dy udh: a t fiket, a t koritet. .645. Atij, qi i u pr miku, do send do ti epet me dor t mjt e per rien giu mj qi t'a paguej mikun. .646. Dora e mjt me kan quhet e pandershme, e cilla mrr e nuk ep, me miq nuk falet. Ve i pabesi me t pabesin falen me 't. .647. Me kan t hershme gjygji e kar-mote m hu t pabesin, e s'e lte n kuvend burrash. .648. I pabesi, qi pret kend vet a shet kend n bes, grihet katundisht e shkon gjak-hups. .649. Me goj t kannit: baba, vllau e deri kushrinija e dalun fare falet, pors miku nuk falet (pos me t hm ndermjet t dashamirvet t zmres). .650. Per mik t prm rrall s epet besa; ndermjetsija epet s t mrrin e t'apin, n hft puna n t ndrequn. .651. Katundi shoqisho'it i presin mik: a) kr nji shoq shmanget t nji shoq e, tuj dal prej shpije t ktij, e vret a shoqi tjeter a kushdo,
b) Edheps shoq a kushr me t vramin mikprm, detyr sht me lyp shoqinmikun e vrm, c) Po s'e lypi mikun e vrm, edhpse shoq, sk pse del n kuvend burrash, pse jt i koritun e i marruern pergjithmon e jets. .652. Me ndesh n'udh t madhe dy shok, e, 'si t bjn do rrug, kerset pushka edh vritet njani sish, ktij tjetrit nuk i pritet mik. Oroe: Njimend, s s'i pritet mik, pors jt i koritun mos me qit mb dorrasin. 0 Shqyptari edhpse bjen n gjak p gjak, tuj e pague me vras mikun e preme, aj s'e mrr ndore at pn, fiket me lang e plang, pors marre s'bn. NYE I NANDEDHETETETT. T sjellnut e t zott t shpis me miq n shpi. .653. Miku xn kryet e vendit n trevez (sofer), mandej i hn ndorja. .654. Framurtarit mik i tokon kryet e dashit e mikut shpatulla. .655. Po sndolli flamurtari, por Kreu i njij Flamuri, shpatulla i tokon ktij e mikut kryet e dashit. .656. Miku do t hjek rakin e ma i pari do tu biej duerve n trevez. .657. Me ndoll n trevez kush i Gjomarkaj e nji mik i largt, Flamurtari e dn pergjyms me t Gjomarkain kryet e dashit e shpatulla i jt mikut. .658. Famurtari do t'a thej me grusht kryet e dashit e mikut, s'i t'a kt Ipi shpatullen, do t'i a thej sumbullen. .659. Me ardh per mik i Ohrnjani (i Thkellas) a n Mirdit a n Malsi t Lezhes e me ndoll aty edh kush i Gjomarkaj, kryet e vendit e xn i Ohrnjani, mandej i Gjomarkaj (Ket pn s'e bn kush prej nderjet.) Oroe: Kto sjellje duken si loj, pors kn shkaktue vras t pergjegjme shi n trevez. .660. Kafen e mrr miku, mandej i zoti i shpis. .661. Duert n treveze i ln i zoti i shpis, mandej miku. .662. Goten e rakis e pin i zoti i shpis e t dyten miku, .663. Kashaten e nyjen miku, mandej i zoti i shpis.
.664. Aj zot shpije, qi e njyete kashat-en perpara mikut, late 500 grosh giob. .665. Aj zot shpije, qi koritte trevezen e vet nder sy tmikut, late 500 grosh giob, .666. Pushka e shtme per mik t prm nuk k giob. NYE I NANDDHETENANDTT. Ndermjetsija. .667. Ndermjetsi, si lajmtari, nuk bn faj as nuk xhet. .668. Ndermjets thirret aj, i cilli hn per me d fjalt e kqij a, me shmang rragen, prej t cillave mnd t shkaktohet vrasa a ndo 'i rrnim tj eter. .669. Nderrnjets mnd t jt burr a grue, djal a vajz a edh Prifti. .670. Ndermjets mnd t hj per shpi me shpi, per katund me katund, per flamur me fla-mur. .671. Me i u pr ndermjetsija njij shpis s veant, vet e kerkon mikun. .672. Me i u pr ndermjetsija njij kak-tundi, katundisht u lyp mikun. .673. Me i u pr ndermietsija njij fla-muri, flamuri mbar e lyp mikun. .674. Me i u pr ndermjetsija Priftit, mikun e lyp Famullija, n t cillen gjindet, a s flamuri e lyp, po hni ndermjet n'emen t flamu-rit. .675. Prifti, per me d t keq, hn nder-mjet jo n'emen t vet, por a n'emen t Famullis a n'emen t flamurit; por vetm atbot, kr mos ti pnoj fuqija e fjals ftare. .676. Po s'u inuer para sysh fuqija e fjals fetare, atbot Prifti hn ndermiet si do qyte-tas, por, tuj mos bajt zyria e tij shpat e litr, po i u b n'asgja ndermjetsija si e do qytetasit, katun-di a flamuri do t'a mkambin nderen e tij tuj e lyp mikun e prm. .677. Me kn t vram njiqind vet n njnin krah e n tietrin kurrnji, s'i t hj kush ndermjet, pushka do t prj, zjarmi do t shuhet. .678. Me b me u qit posht flala e ndermjetsit, ajo lagje, qi t flloj pusken, i a pret mikun ndermjetsit. (Po s'prni pushka e fjala e ger-gasa permbas ndermjetsis, perzihet lamshi per mner, kryqzohet pushka, e grihen aty per aty.) .679. Fjalt e dokshme t ndermjetsis jn: "Leni flalt, or juni, jam ndermjet une! Prani pushken, burra, un jam nderrnjet mj k t mirremi vesht. Prani pushken, s katundi..., fla-muri... sht ndermjet!"
.680. Ndermjetsi u mrr pgjet t dyja lagjeve, tui u d diten s kr e k do t mblidhen n kuvend, per me u mrr vesht. .681. Po nuk muejt me i ndreq nder-mjetsi, pgjet e t dy lagieve u lshon n dor bur-rave turt, e ky atbot lirohet e del prej nderrnjet-sije. .682. Ndermjetsija mbaron gjithher a me t rame diellit a me t mrrun t diellit (me t lem a me prendim t diellit). NYE I NJIQIDTT. Dorzanija. .683. Dorzn thirret aj, i cilli i Iidhet kuej per t pergjegiun t njij detyre, t cillen, po s'e lau n vade t caktueme detyrsi, ky bahet dord-hns. .684. Uhasi, 'si t kt dorzn, s'k nevoj me i shkue n der detyrsit, dorzni do t pergjegjet per t: "Dorzn, dordhn", thot kanni. .685. Edh n dekt detyrsi, uhasit s'i prishte gj, per detyr, qi aj i pat ktij, do t pergjegjet dorzni: "N'dekt detyrsi, rrnoft dorzani," thot kanni. .686. Me b me u pendue dorzni e me dasht me dal dorznije, kanja nuk e ln, seps: ,, Dorzani nuk hn per me mbajt n mend, por per me l". .687. Dorzani hn me mirvet, e prandej nuk k tager me lyp kpuc as t detyrsi as t uhasi: "Dorzn e bestr nuk hn kush me t holla". .688. Detyrsi, kr lyp kend per dorzn e, per n'i hft ky, faqe burrave i thot: "Un po t hi dorzn, por shikjo, s, po s'e pate nder mend me i b gadi t hollat n vade t caktueme, m kallxo qysh tashti e t bahem gadi me l per ty. T'a dijsh, s shnierzim nuk duroj! .689. Po nuk i u pergjegj detyrsi dorznit, edh e ln t lidh qi t laj ky prej vedit detyren e tij, dorzni do ti a ap pengun uhasit. .690. Uhasi k tager me i a dorzue kue-jdo at peng, per me xierr detyren e vet. .691. Dorzani k tager me b vj n katund kundra detyrsit t keq, e katundi do t'a ngushto detyrsin qi t'a shperblej pengun e dorznit e ti a dorzoj t zot't. .692. Po s'i bani gadi t hollat detyrsi vetem prei dhunet e kasnecijet, katundi e giobit permbas randsis s fajit pr pres t bame. .693. Po i bani gadi te hollat detyrsi ne vade te caktueme, para s t'i a dorzoj te zott do t'a baj me dije dorzanin. .694. Po kje s detyrsi nuk muejt me i b gadi t hollat n vade t caktueme vetem prej
skamit, dorzni do t rrj gadi me l per't, e ket me e prit, s "Dora e that s'k urat" e s'k pse e qet n katund, pse vajin nuk i a veshtron: t'a kishte mat vedin para s t'i hite dorzan. KRY I NANDMBDHETT. GJAKU E GJINIJA, VLLAZNIMI E KUMBARIJA N KANU T MALEVET. NYE I NJIQIDEPAR. Gjaku e gjinija e breza Shqyptarsh. .695. Vargu i brzavet t gjakut e t gji-nis, shkon n t pasosun per Shqyptarin e malevet. .696. Mahet vll e fis me t gjith ata, prej s cillsh t part e tij jn d heret a von. .697. Katerqind zjarmesh me u d Shqyptari, aj as mrr as ep, d.m.th. nuk bn krushqi. NYE I NJIQIDEDYT. Lisi i gjakut, lisi i tamblit, nip trungut e nip bijet. .698. Brzat rrjedhin a prej gjakut a prej gjinis. .699. Brzat e gjakut rrjedhin prej net t babs; brzat e gjinis rrjedhin prej net t nns. .700. Rrjedhja e brzavet prej net t babs thirret "Lisi i gjakut". .701. Rrjedhja e brzavet prej net t nns thirret "Lisi i tamblit".. .702. "Nip trungu" a "mes trungu" thirret aj varg mashkujsh a fmnash, qi rrjedhun prej plangut t babs. .703. Nip a mes bijash thirret aj varg mashkuish a fmnash, qi rrjedhin prej bijave t martueme. NYE I NJIQIDETRET. Vllaznimi. .704. Vllaznimi, qi bahet tui p gjak, e ndalon krushqin pergiithmon ndermjet t vllaznuemve, shpis s tyne e zjarmit t tyne. NYE I NJIQIDEKATERT. Kumbarija (Shengjonija). .705. Shka sht gjaku e gjinija per kah krushqija, asht sht edh kumbarija. .706. Kumbarija e Shqyptarit t malevet sht tri nduersh: a) kumbarija e Pagzimit,
b) kumbarija e Kunors, c) kumbarija e Flokvet. NYE I NJIQIDEPEST. Kumbarija e Pakzimit. .707. Kumbarija e Pagzimit e ndalon krushqin brz mbas brzit jo ve nder t pagzuemin, prnden e t pagzuemit e nder ata, qi e peshojn n der t Kishs, por edh nder s rob t kt shpija e njans e t tjetres lagje e t zjarmit t tyne mbar. NYE I NJIQIDEGJASHTT. Kumbarija e kunors. .708. Kumbarija e Kunors e ndalon krushqin nder robt e shpis s kumbarve e t shpis s dhndrrit e, qi t plangsohet kumbarija e Kunors nder dy vllazni e t pershij edh zjarmet e tyne, kjo pn shkon me kumbari t Pagzimit. NYE I NJIQIDESHTATT. Kumbarija e Flokvet. .709. Kumbarija e ndrikullija, qi bahet n t rruem e n t mrrun t flokvet hn n Ildhje kannore, qi s'e luan gj. .710. Kumbarija e flokvet e ndalon krushqin brz mbas brzit ndermjet shpis, vllaznis e zjarmit t kumbars e t ndrikulls. .711. Ndrikullija sht si nusija: si shkon nusja k prndt n koh t caktueme prej kannit, asht skon edh ndrikulla n koh t cak-tueme t kumbara. .712. Koha e ndrikullis e caktueme prej kannit sht nji muej para s Lidhunash. .713. Ndrikullija nuk mnd t shtyhet mbi ps dit: Ditt e ndejs s ndrikulls t kum-bara do t jen giithher cub e jo kurr par, tri a ps. NYE I NJIQIDETETT. Sjelljet kanunore n t marrun t flokvet. .714. Nun a kumbar thirret aj, qi mrr flokt. .715. Ndrikull a nun thirret e ma e dialit a e vajzs, t cillvet u mirren flokt. .716. Famull a famullesh thirret djali a valza, t cillvet u mirren flokt. .717. Nuni e ndrikulla jn si vll e moter e nuk veohen prej gjindes s shpis. .718. Po e mbushi vjetin djali e vajza, nuk u mirren flokt.
.719. Me dek fmija p i u mrre flokt, nuk do t shtihet n dh, do t thirret kum-bara i shenjuern; po kje larg kumbara, do ti mrr flokt nji tjeter, i cilli nuk do t jt prej vllaznijet e fisit t fmis. .720. Per t mrrun t flokvet t dialit duhet t jt burr, e grue per vajz. .721. Prindja e djalit e t vajzs, t cil-Ivet tu mirren flokt, do t bin gadi buken s m mir qi t munden, per me nderue kumbaren. .722. Kumbara do t vj me nji prej dashamirsh t vet. .723. Thirren nja trekater shok per me mrr pjes n gzim t shpis. .724. Si t kn p kaf, goditet vendi, k do tulet Nuni e do t gjinden aty veglat per t mrrun t flokvet. .725. Lypet karriga, k do fulet Nuni, kupa me uj, n te cilin Nuni do t lshoj nji asper t rrgjant, msalla, qi do te shtrohet per t pritun t flokvet, gershn a brsk rrues per t qethun a per t rruem t famullit a t famulleshs. .726. Si tulet n karrig Nuoi, ni djal i fisit i a pshtet Nunit n prhen famullin a famulleshen. .727. Nuni do t marr flokt me kt rend: a) nji ub n ball, b) n tambzja k pji ube, c)mbas kreje nji ub. .728. Si t mirren fjokt, Nuni i bjen ballit t famullit a t famulleshs me gersbp tri her, tu thn: "Me shndet e jet t gjat!" e puth famullin a famulleshen e, tuj e hjeke prhnit i a ep s'ams Ndrkulls, e cila edh mrr kupen me asper t rrgjant. .729. Nuni i ep NdrikuIIes 50-150 grosh e jo m teper. .730. ubat e flokvet i mrr e ma edh i ruen n'ark, .731. Ndrikulla do ti ap Kumbars: gjurdi, brek e mangore, e gjindes se shpis se kum-bars s t jen do tu oj kuej msalle, kj ride a kollik. .732. Pa i u mrr flokt finis, gershna nuk do ti a perkas kryet, po i u rriten teper flokt, i percullohen me flak t'uns s pishs. .733. Si ti mirren flokt finis,Kumbara bun at nt n shpi t famullit a t famulleshs, ne e nesret ohet e mrr me vedi ndrikullen e famullin edh i on n shpi t vet, k rrin tri a ps dit, si mbas kannit.
.734. As mort as darsem e as t kremet s'luten p ndrikull e kumbar, p famull e famullesh.
Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Nandt - Damet
LIBRI I NANDT
DAMET NYE I NJIQINDENANDT. Prcaktimi i damevet. .735. " Dami k mim, por jo giob". .736. Dami lahet permbas mimit t pleqve a t dy shokve. .737. Po u gjet grueja tuj vjedh dr n mal t huej, me dor s'perkitet, pors kmesa e terkuza (teja) i mirret, drt e bame jesin aty. .738. Kmesa e tela e mrrun xhen per shperblim t dmit e tjeter detyr sk. .739. " Dami ka mim por jo pushk". .740. Per do dm i lahet dmi t dmtuemit, po kje per ar e livadh, per kopsht a vsht. .741. Sndeshkohet kush me giob per dm t gjs. .742. Po u gjet n dm kau a lopa, kali, mushku 'a gomari, delia a dhija, nuk mnd t vriten, por do t mohet dmi i bam prej 'tyne. .743. Po vrau kush n dm kn, lopen, kalin, mushkun, gomarin, dhin e delen, ln gjn. .744. Gjaja e gjetun n dm, a kapet e i ohet t zot't t dera, tui i thn s e gjete n dm e t vj me e p, ase e vn perpara edh e on t shpija e jote edh e ndryn n burg e, si t pleqno-het dmi, i a kthen gjn. .745. "Nji dh thn nji vrri". Dhija sht frym e keqe; shka t perkas me goj, e thn. .746. Po u glet dhija tuj b dm n vsht, s cgj hardhije t ket verbue, kanja k pr kto dme: a) Cungu i hardhis i verbuem prej dhije nuk bn rrush per tri vjet; b) nji cung hardhije bn rrush s per dy ok ven e per nji ok raki n vjet, c) hardhija e verbueme prej dhije pr k gjasht ok ven e tri ok raki per dm. .747. S per dm t'ars, mimi i kannit sht: "Njiqind kallz kallamoqi: nji babne drith". (Per njiqind kallz a bm t damtueme, do t laj i zoti i bagtis nji babne drith.) NYE I NJIQINDEDHETT.
Thiu n dam. .748. "Thiu n dm k pushk. Po e gjete thin n dm, bjeri pushk". .749. Po u gjet thiu n dm p verza (kulrkrrabza) n qaf, vritet. .750. Me nji t shtme a me nji t sjellme, gjith s thi t vriten, dmi sht i t zot't t thive. .751. Pushka e dyt a edh e sjellmja e dyt ln thin. .752. Porsa t'a vras kush tin n dm, do ti lshoj za t zot't qi t shkoj me e mrr, pse misht i a hn aj. .753. Po e vrave thin n dm e nuk e bane me dije t zo'n n'at hov, qi t skhoj me e mrr, e mbet thiu aty, s t filloj me u prish do t lahet thiu. .754. Si t vritet thiu n dm, dmin e bam e ln me krye e i dmtuemi nuk k shka lyp m, pse vaji nuk i gjegjet n kan. .755. Po hni n dm thiu me verza, k dmin e jo pushken. Po e vrave, ln thin. NYE I NJIQINDENNJIMBDHETT. Kurtha e ngrefun a laku n kopsht. .756. "N kopsht t'm a ngrefa kur-then a lakun, nuk mnd t m ndal kush". .757. N kopsht t thurun mir, po ngrefi kush kurthen a lakun, nuk sht n detyr me i u pergjegj dmit. .758. Po e ngrefi kush kurthen n kop-sht t shthurun e r n 't berri, ln berrin. .759. N katund e rreth 'tij, po e ngrefi kush kurthen, mj k kapen gjaj per kullos e r n't ndo'i kmb berri, i zoti i kurths ln berrin. .760. Kurtha shtrohet (ngrifet) me t marrmet t diellit, e shkrefet a mblidhet a mblohet mir me t rame t diellit. .761. Gjaja e dme e e mbetun n mal nten, por r n kurth, rreziku sht i t zot't t gjs, i zoti i kurths nuk ln gj. .762. Po u l shtruet kurtha diten, do gj, qi t biej m 't, i zoti i kurths do t'i pergjeg-jet dmit. .763. Po rn n kurth nten qeni e mica, shkojn hups, seps kerkojn dhn. .764. Kurtha e ngrefun n mal, pors neper shtigje kah kalon gjaja, n raft ndoi kmb berri
n 't, bariu k tager me coptue kurthen, e i zoti i saj nuk mnd ti lyp arsye. .765. Po e ngref kush kurthen n rrethn t shpijave t hueja e r n 't gjaja e t zot't t vendit e mbet a me kmb t thyeme a edh cofi n kurth, i zoti i kurths do t laj dy per nji.
Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Dhett - Kanuni Kundra Mbrapshitvet
LIBRI I DHETT
KANUNI KUNDRA MBRAPSHITVET KRYE I NJIZETT. HJEKSIJA. .766. Hjeks thirret aj, i cilli me nder-mjetsi t mbrapsht e per nen dh i ep ndim tjetrit per me b ndo'i rrnim a ndoi faqe t zez tjeter n katund t vet. .767. Hjeksi i shokve: a) per t hikun t grave bjen n gjak e500 grosh do ti ap katundit per giob; b) per vras bjen n gjak e 500 grosh giob katundit; c) per cubni e per do send, qi t vidhet n katund me buk, me prije e me msim t hjeksit,si t hetohet, do t laj gjn mbas kannit. KRYE I NJIZETEPAR. VJEDHNIJA. NYE I NJIQINDEDYMBDHETT. Prcaktimi i vjedhnis. .768. N viedhni pershihen: a) Cubi; e sht aj, i cilli vjedh me dor t vet nji kafsh t huejen. b) Simahort, qi jn ata, t cillt i bahen ndim e krah cubit n nji vjedhni a n do mbrap-shti, e diten e mbrame, po u hetue vjedhnija, do t lajn gjn e huej si mbas kannit e mbas pjess, qi kn mrr. c) Buka sht niaj plang, k cubat me gj t vjedhun hn buk, ase marrin me vedi buk, edh perciellen me gj t vjedhun. "Cubi e bukd-hnsi jn nji". d) Kjori; e sht aj, i cilli e strofullon gjn e vjedhun. "Paras cubi, paras kjori". e) Edh n mos marrt pjes n viedhni kjori, ai bahet fajtuer si vet cubi, pse bahet strofull cubash e vjedhnish. f) Gjurma sht ferkemi, qi bn gjaja, permbas s cills udhton i zoti i gjs s viedhun, tuj e ue gjurmen: a mbrenda kufinit t njij katundi a t njij lagjie, a mbrenda rrethit t nji) shpije, t njij oborri a t njij vathi. "Gjurma e vme, giaja gje-tun". g) Fmi, brraca e biramela. h) Grabitori, e sht aj, i cilli ballas e me perdhni i a mrr kuej nji gj per ndo'i detyr. .769. Po i u duer gjurma n mal t zot't t gjs s vjedhun, nuk mnd t kap as katundin e aferm, as flamurin, pors, n'i kjaft zmra mb'at katund, t'a mundoj qi ti lahet me b. 770. Gjurma e prme mbrenda katundit, po s'mnd e hetoi cubn, i zoti i gjs e lyp mb
katund, e katundi do t'i pergjegjet. .771. Gjurma e prme mbrenda njij lagjje t katundit po s'u hetue cubi, ajo lagje do ti a laj gjn t zot't. .772. Gjurma e prme mbrenda rrethit t shpis, t'oborrit, a t vathit, ajo shpi do ti a laj gjn t zot't. .773. Gjurma e prme mbrenda rrethit t shpis, t oborrit, a t vathit, ajo shpi do t'i a laj gjn t zot't. .774. do dm, viedhni e bracni t bame prej fmsh, bracash e biramelash, po u het-uen, shpija, s clls i perkasin, do t'a lajn. .775. Parimi i kannit sht: "Shka t bjn t mtujt (mcat), burrnimi i shpis do t'a lajn". .776. Fmit, bracat e biramelat, edh ne u gjeshin me bracni n dor, dora e huej nuk mnd ti perkas (nuk mnd ti rraf),por do t bahen me dije prndja, e kta do t pergjegjen per'ta. NYE I NJIQINDETREMBDHETT. Grabitja. .777. Udha e Zotit s'ln gj". .778. Kanja s'bn qi t trazohet kush n shteg t vet. Udha e amdhe s'i a k ndo'i detyr kuej. .779. Po i pat kush ndo'i detyr kuej e nuk i ep arsye, vajin do t'a baj n katund uhasi, e ky do t biej n mend detyrsin. .780. Po u ue kush edh thei udhen e madhe, tui i a ndal shtegtarit a kalin, a mushkun, magjarin a ndo'i kmb berri, po su vran atyper-aty grabitari bjen n giob t katundit mbas randsis s faiit e gjn e grabitun do ti a kthej t zot't. .781. Po u ue kush, e vetem prei hamendjet, edh i grabiti kuei a kl, a mushk, a mgjar, e s mbrami i del i padetyr i grabitun, grabitari bjen n giob t katundit per t thyem tudhs s madhe e t zot't do ti a kthej gjn e mimin e ditve t hupna. NYE I NJIQINDEKATERMBDHETT. Preja (Premtimi). .782. " Preja mirret me pr", .783. Me r pr, me pretue, me mrr pr don me thn me mrr a me pershi nji tuf gjaje n mal, n vrri a edh n vath. .784. Preja t shumen e hers shkakto-het kr mos t giegjet me i ardh n'arsye lagja lag-jes.
.785. Prela nuk shndrrohet ndryshei, por a me pr tjeter, a me pushk. .786. Prela ndoll a katund me katund, a flamur me flamur, a edh nder shpija t veanta. .787. Preja shkaktohet a per kufije mali a bjeshke, a per kullos. a per ndonji dhn tjeter, me t cillen fyhet nji katund, nji flamur, a edh nii shpi e veant. .788. Preja. qi bahet n mal, k gjn t zot't, p tjeter. .789. Preja, qi bahet n vath, k gjn t zot't e 600 grosh giob per nder t vathit. .790. Preja e prrug k gjn t zot't e 500 grosh gibo. Permbas ndermjetsis s dashamirvet e t burravet t dheut gioba falet. .791. Po u pretue nji tuf e huej n rrug, n mal e nj bjeshk per kufi, atbot si katundi si flamuri i perkrahen pretarit. .792. Pres s prrug, bani e i u perkrah katundi e flamuri, ndermietsija u mrrin pgje e do t peshohen prej Pleqsh si mbas kannit. .793. Si mbas randsis s fjit do ti lahet gioba e gjaja t zot't. .794. Po i u perkrah pretarit katundi e flamuri, i pretuemi k tager me, i r pr kuej t mundet n'at katund a flamur, per me mkamb nderen e vet e me shperblye gjn e vet. .795. I pretuemi nuk mnd t'a pretoj as katundin as flamurin, 'si t'a leis pretarin e t'a laj shpi me shpi. Kanni thot: "A gjn t zot't, a rrugen t lir". .796. Gjaja e pretueme n mal a n bieshk nuk k dypernjahen, por gjn t zot't, .797. "Kumbona e tufs nuk mnd t mirret pr", .798. Po u muer pr kumbona e ogiit n mal a n vath, kjo k nderen s tufa mrr e s vathi prtari do t laj 500 grosh giob per nder, edhpse nuk muer kurrnji kmb berri. .799. Ogii, hnori e vergani e qeni i hekuravet, nuk mnd t mirren pr as per detyr. .800. "Preja per detyr nuk mirret". Po ndolli kjo pn, katundi e flamuri e leIsin pre-tarin, po su gjegj me kthye gjn. .801. Po e prishi gjn e pretueme pre-tari, diten e lahes do ti a kthej t zot't krye per krye edh tuj e zgiedh n tuf t tij. NYE I NJIQINDEPESMBDHETT. Faji i kobshem.
.802. Kush vjedh Shpin e strajcen e mikut, kanja i k caktue per giob "faqen e zez" e sht i hjedhun prej kuvendit e gjyqit. .803. Po e vodh mikun e njij shpis dora e tjeterkuej e i shpis tjeter i lypet miku i prm e shpija e thyeme. NYE I NJIQINDEGJASHTMBDHETT. Dypernjahja. .804. Nder t gjitha vendet, k mbahet kanja, do gj e vjedhun k dypernjahen: "Dy per nji, mjaft qi t hecin me kmb". .805. Dypernjahja do t'epet jo ve per bagti t trasha, por edh per bagti t'ima, e per send t vjedhun. .806. Dypemjahja do t shperblehet edh per nji t djegun t dhnshem t shpis, t ksolls, t tbanit, t mullarit t sns a t kashts, t gjethit edh t gardht. .807. Kopshti, veshta e ara e vjedhun kan dypernjahen. .808. Gjeli (knduesikadoci) i vjedhun a i vrm, k gjygjin e prm: 500 grosh t zot't, per arsye qi: "Knduesi sht herori (sahati) i t vorfnit". .809. Thiu i mbajtun, i vjedhun a i vrm (pos s n'u gjet n dm) k 500 grosh, per arsye qi: "Thiu i ushqyem sht mbaja e njij shpis". .810. Dy kafsht e permenduna nuk e kn dypernjahen e as gjelin gjel, as thin thi, por 500 grosh pare t thata. .811. Per vegla bulkijet, bi. fj. per um t vjedhun e t hetuem cubi do ti laj t zott aq puntor s dit i shkuen hups, e umini um. NYE I NJIQINDESHTATMBDHETT. Tagri i t zott t gjas s vjedhun. .812. "Ku t'a gjej gjn e vet i zoti, e mrr." .813. Mbas ktij parimi i zoti i gjs s vjedhun nuk sht n detyr t rrafgohet, seps, kdo qi t'a hetoj e t'a gjej gjn e vet, aj k tager me e mrr. .814. Po u vodh gjaja nper mjet t buks, buka do t'a laj. .815. Po u vodh gjaja nper mjet t kjorit, kjori do ta laj. .816. Po u ndoq per gjurm, aty k t jes gjurma, i zoti i gjs ngul e do t'i epet arsyeja m
kmb e m dor. .817. Po bleu kush nji gi t vjedhun, edh p diejt s sht e vjedhun, i zoti i gjs k tager me e mrr e shitsi (cubi) do ti a ktheje ble-sit deri n t mbramin dysh t mimit, qi muer per at gj t shitun, e t zot't t gjs dypernjahen. .818. Pose s per vjedhin t bame ne Kish e n Qele, cubi nuk k giob as faqe katun-dit as faqe flamurit. .819. Po u vodh gjaja n vath, cubi do te laj dypernjahen e 500 grosh giob per vath te thyem. .820. Po u vodh gjaja ne mal, cubi do te laj dypernjahen. .821. Po u vodh gjaja ne shpi, cubi do te laje dypemjahen e 500 grosh per shpi te thyeme. KRYE I NJIZETEDYT. VRASA. NYE I NJIQINDETETMBDHETT. Prita. .822. Prita sht nji sjellje, me t cillen malet e fushat e Shqypnis u vin pusijt glaksorvet a kuejdo, qi t kt menden me vr. (Me dal n, prit; me ndj ne prit, me v priten, me r n prit). .823. "S keqes i pergiegjet aj, qi prin ase rrethas". .824. Mbrenda flamurit t vet nuk mnd t mrr kush shok, per me i dal kuej n prit, e, po duel kush, edh vran kend t flamurit, t gjith biejn n gjak. .825. Jashta flamurit t vet, po duel kush n prit per me vr kend t flamurit t huei, prisi bien n gjak e jo simpahort. "Aj, qi prn, e mrr gjakun mbi vedi". .826. "Kush e ep fishekun, gjakun e bn t ve'n". .827. U ue kush edh mblodh shoke e dashamire edh i duel n prit kue), tuj u thn: t gjiths pushke, qi t shprazen, jn t mijat, po u vr kush, gjakun e mrr mbi vedi prisi. .828. "Pushka c on giakun t shpija". "Pushka t lshon n gjak". .829. Po e uhajt kush pushken e kuej e p dieje t zot't t pushks shkoi ky e i duel n prit kuej edh vrau nierin, thjeksi bjen n gjak e jo i zoti i pushks. .830. Po i muer kush pushken e kuej, tuj i kallxue t zot't, s k nder mend me dal n prit e me vr nierin, edh e vrau, i zoti i pushks bjen n gjak, seps : Pushka e on gjakun t shpi-ja
.831. "Simahori i pa'gjak bjen n gjak". .832. Po duel nji edh mblodh shok e dasharnir e i duel n prit kuej, p i pas ky as glak as varr, edh e vrau, prisi me gjith simaher biejn n gjak. .833. Po duel kush n prit per me vr gjaksin e vet, me gjiths shok e dashamir t jt, e mrr gjakun e vet e nuk biejn n gjak. .834. Po duel n prit nji tub burrash, krisi pushka prej net t prittarvet, pors nuk vran kend, e n'ai hov krisi pushka edh prej net t'atyne, qi rn n prit, n'ai t perziem vritet nji prej atyne, qi rn n prit, por nuk u vr prej pushket t prit-tarvet, kta biejn n gjak mbas kannit, seps e fil-luen pushken. .835. Prita do t filloj pushken mb burra e jo mb gra, fini, mb shpi e mb bagti. .836. Po qiti pushk prita mb gra, fini, shpi a mb bagti, punon kundra kannit e, po nuk e muer n kujdes kt dhn Flamuri i prittarvet, qi ti ndeshkoj mbas kannit, atbot do t hj push-ka shpi m shpi, mandej fis me fis, katund me katund e s mbramit flamur me flarnur. .837. Aj, qi dn me dal n prit, do t mrr buk me vedi si edh per simahor. .838. Po hin kund, pa xn' vend prite e pin kaf, a hngern buk, a mueren me vedi buken n ndonji shpi t huej, shkuen n prit edh vran nierin, shpija e t vramit e kerkon per gjak Shpin, qi u dha buk. .839. "Pushka e buka e dhnun me dieje t vrass, i sjellin gjakun atij, qi e ep". .840. Po u ue kush me i dal n prit shoqit t vet e per simahor mbledh shoqnin, po vran kend, si prisi si shokt simahor biejn n gjak me at shpi, po kje s duelen faqe. .841. Po u ue kush prej Mirdite me i a v priten ndokuej n Thkell a n Malsi t Lezhes a njeti e per simahor mrr shok e dikend prej flarnurve t permendun, aj, qi u prni, bjen ne gjak. .842. Po i th kush kuej qi ti dal n prit ndokuej e t'a vras, tuj i folun besen, s n dit t pajtimit t'atij gjaku do t laj mimin e gjakut, e aj permbas bess s dhnun, shkoi edh vrau shi at, qi i th aj, e s mbramit e ln n qull e nuk i u pergjegj,me t holla, dorrasi jt n gjak, e atij, qi e shtini, i digjet shpija per pres, qi i bani e 100 desh e nji k giob. NYE I NJIQINDENANDMBDHETT. Dorrasi. .843. Dorras thirret aj, i cilli vret kend me dor tvet.
.844. Dorrasi, pors t'a vras nierin, do t oj fjal s e vrau aj e mos t hutojn mendsh prindja e t vramit. .845. Dorrasi do t oj me lyp bes. .846. Dorrasi, po muejt vet me e sjll mar te vramin, mire; perndryshej mbe kedo, qi t ndeshet, do ti thot qi t shkoj me e sjell mar e armen me i a pshtet t kryet. .847. Dorrasi nuk guxon m mrr armen e t vramit, po bani kt faqe t zez, aj bjen n dy gjaqe. .848. Dorrasi i prnds s vet grihet prej fisit a katundisht. .849. Dorrasie k t luejtmen nten aty, k t'a ile drita, do t struket. NYE I NJIQINDENJIZETT. Simahori. .850. Simahuer sht aj, i cilli i ep dor dorrasit, tuj i ndihmue a n vras a n viedhni a n t kryem t do mbrapshtije tjeter. NYE I NJIQINDENJIZETEPAR. Bestari. .851. Bestar jn ata, qi hijn t prndja e kushrinija e t vramit, per me xjerr bes per dorrasin e per shpi t tij, jn mproj-tart e dorrasit e t shpis s tij, qi mos ti gjej gj n vade t bess. .852. "Dorzn e bestr nuk hn kush me pare". .853. Tuj kn nji nevoj uhazishte, kanja nuk don qi t mrrin opanga ata, qi hijn dorzn e as ata, qi xjerrin bes per ndokend. NYE I NJIQINDENJIZETEDYT. Besa. .854. Besa sht nji vade lirije e siguri-mi, qi shpija e t vramit i ep dorrasit e shpijarvet t tij, tuj mos i ndjek per gjak perkohssht e mj n vade t caktueme. .855. Me ue gjind per bes sht kan, me dhn bes sht detyr e burrni. .856. Shpija e t vramit, po i dha bes dorrasit, ky edhpse e vrau, do t shkoj n mort e n gjm me percjell t vramin deri n vorrim e me ndj per drek. Kio bes ngjat 24 or. .857. Po s'shkoi dorrasi ne gjm e ne drek permbas bess s dhnun, nuk i xhet per shburrnim shpis s t vramit, edh n mos i dhasht bes, tuj kn s dorrasi i a shtoi dhunn
mbi dhn. .858. Permbasi t hj i vrami n dh, katundi k tager, mbas kannit, me i a xjerr besen dorrasit e shpijarve t tij. .859. Besa e katundit sht tridhet dit-shem. .860. Po ngurroi shpija e t vramit e s'u gjegj me i dhn bese katundit, dorrasi me gjith shpijar e kushrni te dame zjarmit do t rrij mshil. .861. Kurrkush tjeter nuk mnd t bije me i a xjerre besen dorrasit e shpija e t vramit nuk mnd t'i ape kuej bese, per p ndreqe katundin e vet. .862. Si t'a ndreq katundin e vet shpi-ja e t vramit, atbot u ilet udha miqvet e dashamirvet per me lyp bes per dorrasin. .863. Po e ili besen e fisit shpija e t vramit, gjith s fiseve t jen n katund t tij do tu ap bes as m pak as m teper. .864. Po u ue nji mik edh i shkoi shpis s t vramit per bes e kjo e percjell me "Mos m'eia m" e nuk i dha bes, s'k pse i shkon m. .865. Po u ue nji mik tjeter edh i shkon per bes shpis s t vramit, e kjo e percjell me "Per tash s't'ap bes, 's nuk e shof gjasen", m t paren bes, qi dn me dhn, ktij do ti a ap, tuj ln m'anesh miq e dashamir zemret. .866. Po pat bes shpija e dorrasit, t rrijn me mend e me nierzi n pn t vet, t ruhen si burrnimi si edh granija e mos ti shkaktojn dme as trazime, per n kioshin ngiatas me shpi t t vramit e mos t shesin kreni. .867. Po u pr keqas shpija e dorrasit ndaj Shpin e t vramit, katundi bashk me dorzn t'a qortoj e, n'e lypt nevoia, t ndeshkohet me giob e t'u kputet besa. .868. Kan burrnijet por edh detyret sht t mos perbuzet kush n Shpin e t vramit, edhpse e mjer e e thame krahsh. .869. Mos t trimnohet kush me i pri gjaksit e me luejt me 't neper katund t shpis t t vramt, kanja thot: "Giaksin rueje e mos e per-ciell faqe shoqit t shpis s t vramit". "Gjaksi e k t luejtmen nten, e aty, k t'a il drita, t struket". "Si t biej n glak nieri, t hikmen e t mshefmen i k per deytr". .870. "I dmi zjarmit jashta 24 orvet nuk ruhet m giaksit". .871. Kushrinija e dme me zjarm prej dorrasit mbrenda 24 orve t vrass do t ruhen, seps, po i vrau shpija e t vramit, e mrr gjakun e vet.
.872. Po pshtuen p u vr mbas 24 orsh, do t dorzaniten me shpi t t vramit e do t jen t lir n pun t vet. .873. Po vran kend prej kushrinis s dme shpija e t vramit mbasi t kalojn 24 ort, ajo nuk mrr gjak, por bjen n giak. NYE I NJIQINDENJIZETETRET. Besa e gjas e e obanit. .874. Besa e gjs e e obnil sht ajo, qi dy a m flamure vjn nder vedi me pelqim t niani tjetrit. .875. Tuj v kt bes, flamurtart me Kren e djelmni, i caktoin udhen udhtarit, lajmtar-it, si edh bariut me gj. .876. Udhtari e lajmtari i njij flamuri, qi k pn n flamur t huej, nuk mundet me i kalue caqet t kufizueme prej dy flamurve n t lidhun t bess s gjs e t obnit. .877. Udhtari e lajmtari, pos s nuk mnd t shmangin udhen, ata as mnd t hiin n shpi tjeter, 'si t vjn kamben n flamur t huej, por do t shkoin fill e t shpija e Flamurtarit t vendit. .878. Po pat per t krye pnen e vet udhtari, a pnen e flamurit lajmtari, ata nuk mnd t dalin neper flamur t huej vetem, por do t jen t percjellun a prej Flamurtarit t vendit a prej ndonjij nierit, qi tu ap vet Flamurtari. .879. Si tuj shkue, si tuj dredhue urd-htari e lajmtari do t'udhtoin per udh t madhe e p shkapercye caqet e dme prej flamurve me bes t gjs e t obnit. .880. Po e gjet gi udhtarin, lajmtarin a barin, p dal prej flamurit t huej, a tuj kullot gjn nder cop t dme, ata priten n bes te gjas e t obnit. .881. Presa n bes t gjas e t obnit k kto ndeshkime e giob: a) dorrasi do ti laj shpis s t vramit 22 qese per gjak, b) flamuri i dorrasit i djeg tri kulla dorrasit, po s'pat tri kulla t veta dorrasi, do t digien: kulla e dorrasit e dy kulla tjera t kushri-ive t ngiat t dorrasit, po s'pat kushrij t ngiat, edhnjiqind brzash n kjoshin, do tu digjen kul-lat. .882. Flamuri i dorrasit e sodum pasunin e dorrasit me bme e me dh, me gj e me gjithshka t kt. .883. Po e shmangu udhen udhtari a lajmtari, a i kaloi caqet bariu me gj, ne i vraft kush, s'i priten miq bess s gis e t obnit, por atij, prej shpis s t cillit duelen, e me shpi t tyne bjen n gjak dorrasi si mbas kannit.
.884. Po preku kush tufen e gjs n mal e rider caqet e shenjueme, cubi bjen n ndeshkime e giob t permenduna, pse e preu n bes t gjs e t obnit. .885. Dorznt e bess s gjs e t obnit, jn Flamurtart, Krent e Djelimnija e Flamurve t lidhun n kt bes. Oroe: Mbas tregimeve, qi diftohenprej popullit t Malevet t Shqypnis (mbi t cillat tash falsim n rreshtim t tregimeve t ndryshme), dn kjartas s "Besa e gjs e e obnit" sht shum e vjeter, e s do t jt kn mbajt para s k fillue me vjell flak grykholla (pushka). Vendevende edh sot mbahet besa e gjs e e obnit; si bj.fj.nder Malet e Gjakovs: Nikai, Mertuer, Gash, Krasniqe e njeti. Nder Malet e Dukagjinit: Shal, Shosh, Kir, Gjaj, Plan e Toplan; nder Malet e Puks, t Mirdits, t Thkells, t Malsis s Lezhes e kah Kurbini, edhpse sot nuk mbahet m kjo dor bese, permbas tregimevet, qi na kn diftue Pleqt e ktyne vendeve, heret edh kto krahina i k pase pershi besa e gjs e e obnit. NYE I NJIQINDENJIZETEKATERT. Gjaku. .886. N kan t Malevet t Shqypnis gjiths djelm t lein, njehen t mir e nuk veohen njani prei tjetrit. .887. mimi i jets s nierit sht nji, si per t mirin si edh per t keqin. .888. Seicilli mbahet i mir edh i thot vedit: "Jam burr" e i thon: "A j burr!" .889. Me kn veim gjaqesh, kanja nuk kishte dieit me i a gjet vangun pns prej ple-qnish e pgjesh n peshim t t mirit e t keqit, tuj kn s seicilli mbahet rrumbull katerqind derhm n'ok t vet. .890. Me pas ln shtegun e veimit t gjaqevet, t keqin per duk e per fisnikifirukunkishin me e vr edh p pn, ishin shtue vrast, 'si mos t kishte dal kush me lyp arsye per vras t t keqit e t firukut. .891. Prandei "Gjaqet i l Leka si nja-nja: del i miri prej t keqit e i keqi prej t mirit". Shpirt per shpirt, 's duken e fal Zoti". .892. Kush t vras nierin pr, kje burre a grue, djal a cuc a edh frishte djepi, i mir a sherntim per duk, krye, plak a sterplak, i pas a i ppas, fisnik a firuk, ndeshkimi sht nji doret: per vras t mashkullit 6 qese, 100 desh e gjys kau giob. .893. Kush t shitoj nierin, miml, i permendun ne 892 pergjysmohet si per mashkull si per femen. .894. "E shituemia shkon mbas kerikut, a si t'i a prej mjeku" (mimin e mjekim-it si t'a
prej mjeku). .895. Pajtimi i gjakut a i varrs, qi bahet me kren e djelm, nuk k tjeter per pos 6 qese per gjak e 3 qese per varr. Pajtmi i giakut a i varrs, qi bahet me ndermjetsi t dashamirvet, permbi 6 a 3 qese lypin edh t prishunat e mjekimevet. .896. T ramt n gjak, po u b vrasa n katund, dorrasi me mashkullim t shpis edh fer-ishte djepi n kjoft do t bahen e do t dalin prej katundit e do t shkojn nder miq, per me i u shmang rrezikut t vrass. .897. Me grani t dorrasit sl pn shpija e t vramit, seps "Grueja e Prifti nuk biejn n gjak". NYE I NJIQINDENJIZETEPEST. Gjaku shkon per gisht. .898. N kan t veter t Malevet t Shqypnis vetem dorrasi bijte n gjak, ase aj, i cilli thiqte, shkrepte e shprazte pushken a do arm kundra nierit. .899. Shpija e t, vramit nuk mujte me ndjek as me vr tjeterkend prej vllazensh, nipash a kushrijsh t gjaksorit, pos gishtit dorrasit . .900. Kanja e vonshme pershin mashkullimin e shpis s dorrasit mj n ferishte djepi, kushrinin e nipat e ngiat, edhpse t dam, por per 24 or, n val t gjakut , e mbas 24 orsh do tu qitte dorzn shpija e t vramit NYE I NJIQINDENJIZEGJASHTT. Gjaku per gjak me mbet. .901. Kur t vras shoqi shoqin dy vett, qi u fjalisen, e biejn t dy dekun, jesin krye i per krey, ase gjak per giak. .902. Shpijat e t vramvet nuk mnd t shtyhen n fjal, as nuk mnd t lypin shperblime lagjja lagies. Do t dorzaniten mbas kannit. .903. Po mbet niani i vrm e tjetri i shituem, atbot i shituemi do t'i a kthej tepricen e mimit t gjakut t vramit. .904. Po m'a vrau kush tm vll un u ova edh e gjuejta nji t shpis s dorrasit, tuj e shitue nji her e mj n njizet her, s mbramit drodha pushken edh e vrava t vllan e ktij a mun dorrasin e t'm vll, t gjitha varrt do t pleqno-hen e do t lahen, e i vrami jt krye per krye me tm vll t vrm. .905. Po vrava at, qi pa shitue njizet her, varrt hupin, e jesin gjak per gjak me t vramin. .906. Po qita mb kend edh vetem e gervishta n krye, i kam 3 qese per varr.
.907. Po i rash kambs i kam 750 grosh. .908. E shituemja n brz e perpjet k 3 qese, n brz e teposht k 750 grosh. NYE I NJIQINDENJIZETESHTATT. Gjaku per faj nuk jet. .909. do faj, qi fi baj Shqyptari Shqyptarit, tager k me e mundue me pleq e me pgje, pors nuk mnd t'a vras, 's "Gjaku per fj nuk jt". .910. Po m shau kush, e un e vrava, i a kam giakun. .911. Po erdh kush me m'i dhn zjarr shpis, a ksolls, a tbanit, un e prita edh e vrava, karn gjakun, .912. Po erdh kush me t vjedh, edh e shef tuj t'a zhberthye deren, e vrave, i k gjakun. .913. Erdh kush me t'a dlir vathin, e shef tuj t'a v tufen e gjas perpara, rrane me xjer-r gjn tande e atij s'i lodhet mendja me t'a lshue, po e vrave, bjen n gjak. .914. Tu mbat kush a t r, ti e vrave, bjen ne gjak. .915. T hypi kush n qaf, edhpse jn dy duer per nji krye, po e vrave, i k gjakun. Oroe: 914 e 915 peshohen mbas rand-sis s fajit. NYE I NJIQINDENJIZETETETT. Gjaku sbahet giob. .916. "Gjaku gjak, gioba giob, thot kanja". .917. Gjaku s'hup kurr. .918. N do faj me i r shpis s dorr asit shpija e t vramit, do t gjygjohen e do t ple-qnohen edh me pgje, ne e lypt nevoja; prose faji jt gjithher faj, e shpija e t vramit do t'a perligj Shpin e dorrast, 'si t'a shofin me udh pleqt. .919. N do giob me r shpija e t vramit, gioben e ln giob, pors giakun s'mnd ti ia hupin a giob s'mnd ti a bjn edhpse shpi e lig edh e lnun. NYE I NJIQINDENJIZETENANDT. Gjaku per pun t lig. .920. " Ata, qi kn shtat e dhn bashk, po u vran t dy n pn t keqe, shkojn gjakhups".
.921. Parimi "Gjaku per faj s'jt", n dhunim t gravet e bjerr fuqin e vet. .922. "Mikun e prm, armt e gruen e dhunueme, kanja s'i perket." .923. I marruemi e e marruernja vetem atbot shkoin giakhups, kr t vriten n pn e n mndyr t keqe e me nji pushk. .924. Prindja e t marruemve nuk mnd t'i kerkojn per gjak por do ti apin dorrasit fishekun e prishun me "T lumt dora"! .925. Do t qesin dorzn, s gjaqet e t marruemve nuk do ti kerkojn perjet. .926. Po i kjau zmra prndes s t vramve, s dorrasi nuk i k vr n pn t dhun-shme, gjygii i shenjon bn mbas kannit. .927. Po e l Porota mbrend, dorrasi jt n dy gjaqe e n giob mbas kannit. .928. Po pshtoi njana lagje p u vr edh hiku, dorrasi, qi i gjet n pn t keqe, nuk mnd t'a vras mbrapa, 's bjen n giak, e lagje s vrame gjakun do t'i a laj. .929. Po duelen me marre grue e vajz a cuc, e po pshtuen p u vr hiken n dh t largt, ata i leit Flamuri per jet. .930. Po u hetue aj, qi i koriti edh i vn rrethin si ktij si edh t marruemeve, fisi, katundi e Flamuri i grin t dy, tuj jau b gjakun giob. .931. Grueja e vj a cuc, qi delshn me marre, do t digjeshin per s gjalli n grumbull t plehit. Ase i vejshin ndermjet dy turrave drush t ndezuna e a i bajshin me kallxue simahorin, a i leishin t shkrihen per mnder ndermjet dy zjarmesh. Me kn s mbrrijshin me i a xjerr fjalen s cilli e koriti, atbot i vejshin rrethin edh simahorit, edh i grijshin bashk. NYE I NJIQINDETRIDHETT. Vrasa pa hiri. .932. Vrasa p hiri nuk e k t ndjek-men me pushk. Dorrasi ln giakun e dorzanitet. .933. N'at gjak t xet dorrasi do te largohet e te rrj msheft mj qi t mirret vesht puna mire. .934. Hin gjindja e urt e, 'si t verte-tohen s pernjimend kie p hiri vrasa, qi u b, dorrasi ln mimin e gjakut edh dorzanitet. .935. Me vr kush edh p hiri gruen me shtat xn, pos 3 qesevet t gjakut t grues, i a presin edh barrs 3 qese.
.936. Po u perpush dorrasi per 3 qese te barres, kanja e ep me il t vramen, per me p pale a pat djal a vajz. .937. Po pat djal, dorrasi do t laj 3 qese per gjak t grues e 6 qese per gjak t dialit: po pat vajz, pos 3 qesevet t grues s vrame, do t laj edh 3 qese t vajzs. .938. Vrasa p hiri nuk k giob. NYE I NJIQINDETRIDHETEPAR. Vras me dorzani. .939. Me b me u ngatrrue nder vedi shpija e dorerasit e shpija e t vramit mbas gjakut t pajtuem, dorzanvet u duhet me h n flak e nuk do t bjn qi tu dhunohet mni e dorzanija. .940. Po krisi pushka ndermjet tyne, Dorznt do t kerkojn mikun e prm prej lagjes, qi nisi pushken. "Gjaku shkon per gjak". NYE I NJIQINDETRIDHETEDYT. Pushka ndjek gjaksin. .941. Pushka e nisun k giob". "Pushka e par k giob". .942. E shkrepmja k giob". .943. Po u fjalisen dy vet e njani e dredh pushken mb tietrin e e shkrep, por s'i ndez, po s'u vran n'at val, i pari, qi shkrepi pushken, bjen n ndeshkim t giobs. .944. Po e shkrepi i pari pushken e nuk i ndezi, i dyti i ndej gati edh e vrau, ky bjen n gjak, por jo n ndeshkim t giobs, s "Pushka e mbrame nuk jt me t paren". .945. Me shkrep pushka p hiri, i zoti i pushks bien n gjak, po vrau a shitoi kend. .946. Po hni kush n shpi t kuej e, pors t'a vjerr pushken n krrab, i kputet rrypi, shkrep pushka edh vret ndonji t shpis a kedo, i zoti i pushks bien n gjak. .947. Po e l miku pushken t ngreft edh shkrepi e vrau kend, i zoti i pushks bien n gjak. .948. Po e ver miku pushken'n krrab e kjo u thye e r pushka n tok, shkrepi edh vrau kend, i zoti i krrabs bien n gjak. .949. Kuji e krraba jn v per t vjer-run t pushkvet, pr i zoti i krrabs a i kujit do t'u vete menden e mos t'i lete tu brejshin prej krijet. .950. Po u vr kush e mbet dekun n ni i krah e n tjetrin u shituen dy vet, jesin gjak per gjak nji gjak, dy varr.
.951. Po vrau kush gruen me shtat xn. kanja e ep qi t ilet e po, pat djal, dorrasi, pos giakut t grues, do t laj 6 qese per giak t djalit; po pat cuc, do t laj 3 qese per fmi e 3 qese per t'men. .952. Pushka e shtme per mik t prm t lshon n gjak, por jo n giob. .953. Pushka e shtme per grue a cuc t dhunueme s'k as gjak as giob. .954. Pushka e shtme per arm t mar-runa, bien n gjak, por jo n giob. .955. Pushka, qi vret p hiri, k gjakun gjak, por s'k giob as t ndjekmen. .956. Pushka e shkrepun mb kedo k giob. .957. Per do vras: 6 qese per gjak, 100 desh e 1 k giob Flamurit e 500 grosh ders s Giomarkut t'Oroshit (per Mirdit). NYE I NJIQINDETRIDHETETRET. Kush vret vendin, shkon gjak-hups. .958. Po vrau kush vedin, gjaku i shkon hups. .959. Shpija e vetvrasti bjen n glob, 's giobit vedin me t bjerrun t njij njerit e me t prishunat e drekvet. .960. Po vrau i vllai t vilan, gjakhups shkon, pors gioben e Flamurit do t'a bjn si mbas kannit. .961. Po vrau i biri t'an, s'e ndjek kush, pors i biri, dorrasi, grihet a prej fisit a edh katundisht. .962. Me vr i biri tmen, bjen n gjak me prndt e s'ams. .963. Me vr i shoqi t shoqen, bjen n giak me prndt e grues. .964. Me vr e shoqja t shoin, prnd-ja e ksaj biejn n gjak. (Ka ndoll qi prindja e k gri t bin, qi bate kt shemtim). NYE I NJIQINDETRIDHETEKATERT. Shkuesija e gjakut. .965. Shkues i giakut thirret aj, i cilli perpiqet t shpija e t vramit, per me e pajtue dorrasin. .966. Shkuesi i gjakut, po i duel n krye pns, k tager n kpuce. .967. Kpuct a opangat e shkuesit per-bahen prej 500 groshsh.
.968. Kpuct e shkuesit t gjakut i ln shpija e dorerasit. NYE I NJIQINDETRIDHETEPEST. Pajtimi i gjakut. .969. Paitimi i gjakut bahet dy mndyrsh: a) me t him t dashamirvet t shpis s t vramit e te Famullitarit b) me t dalun t Krenvet, t Ders s Gjomarkut e djelmvet t Flamurit. N kt ras per do vras Dera e Giomarkut t'Oroshit mirrte 500 grosh. .970. N t dyja kto ras dorzant e kannit jn t domosdoshem. .971. I zoti i gjakut, pos mimit t caktuem per gjak, k tager me lyp nji hut (mar-tine) n krah t cillitdo, qi t'a ngul synin e dorrasi sht n detyr me i a pr aty. .972. Pa u ndreq puna e gjakut, p hi Dorznt e duhshem, p u caktue vadet e t hollavet t gjakut, trevezat e buks nuk shtrohen e buka nuk hahet. NYE I NJIQINDETRIDHETEGJASHTT. Dorzant e gjakut. Dorzan e bastar nuk hin kush me pare. .973. Dorznt e gjakut i zgjedh shpi-ja e dorrasit. .974. Dorznt e gjakut jn ata, qi hijn per me mbajt larg do t persritun mnijet e ziar-mit, qi kishte me muejt me u ndez ndermjet shpis s t vramit e dorrasit. .975. Dorznt e gjakut, 'si t hijn nji her, nuk dalin m. .976. Dorznt e gjakut kn tager me i mbajt n fre ata, per t cillt kn h, e, po nuk vjeften kshillet e qortimet miqasore, kn tager me u a rrudhun pjt edh me kercnim, po luejten. NYE I NJIQINDETRIDHETESHTATT. Dorzant e t hollave t gjakut. .977. Dorznt e t hollavet t giakut i zgjedh shpija e t vramit. .978. Vadet e t hollavet t gjakut i caktojn Pleqt e burrat e urt, qi ndollen aty. .979. Vadja e caktueme e t hollavet t gjakut as shtyhet, as luhet. .980. Me b me dal mendsh dorrasi e me nis me lueit me Dorznt e t hollavet t gjakut e me i sjell me sotnesr, do ti a oj t zot't t gjakut t hollat n vade t caktueme e detyrsin e qesin n katund, i cilli do t'a ngushtoj lasin e keq me i u pergiegj detyrs e, po e lyp arsyeja, mnd t'a giobisin.
.981. T hollat e gjakut do t'i epen shpis s t vramit nper dor t dorzanvet e jo kurr drejtper drejt prej dorrasit. NYE I NJIQINDETRIDHETETETT. Buka e gjakut. .982. Buka e giakut sht ajo, kr ndermjetsit e pajtimit t gjakut me dis prej gjini-jet, shoksh e dashamirsh t zot't t glakut ti shkoin n der dorrasit per pajtim t giakut e t hajn buken e gjakut t paituem. NYE I NJIQINDETRIDHETENANDT. Kryqi n der. .983. Kan sht, 'si t vhet per fije pajtimi i gjakut e, 'si t bahet buka, t hijn Dorznt si t gjakut si edh t t hollavet e t bahet kryqi n der t dorrasit prej t zot't t gjakut. .984. Kryqi n der sht shji i gjakut t pajtuem. .985. Kryqi xieret n gr t prakut t'eper t ders s shpis a nder pregjet e krahvet t ders. .986. Kryqin n der do t'a xjerrin dora e t zot't t glakut. .987. Hekurin sqeparin , me t cillin u xuer kryqi, kan sht me e hjedh mbi pullaz t shpis s dorrasit. NYE I NJIQINDEKATERDHETT. Vllaznimi (Me pi gjak). .988. Si tu pajtohen zemrat shpijavet t dorrasit e shpis s t vrarnit. Pijn giakun e shoqi shoqit. .989. Marrin dv gota t vogla, i mbushin pergiymsash me uj a me raki, ohet ndoqii prej dashamirsh e u Iidh dy gishta t vog-jel, i shpojn me gjylpan, tuj bn me lshue ka' nji pik vemas nder dy gota. .990. Mbasi t'a perziejn gjakun ase, mbasi t'a tundin mir, i shndrrojn gotat, me me duer kryqzue, i a kojn shoqishoqit, tui e p giakun e njanitjetrit. Nder njiml pergzime qesin pushk e bahen si vllazen te ri njij nnet e babet.
Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Njimbdhett - Kanuni i Pleqnis
LIBRI I NJIMBDHETT
KANUNI I PLEQNIS NYE I NJIQINDEKATERDHETEPAR. Tagri e detyra e Pleqvet. .991. Plaku i pengut nuk mnd ti lyp t falmet e t premet e kans, p e ndreq pnen. .992. Pleqt jn a t part e vllaznive a Krent e fiseve, zyra e t cillvet sht e pshtetun n themel t tagrit kannar. .993. Pa kta nuk mnd t bahet ndo'i kann i ri e as kurrnji gjygj a pleqni, qi do t per-shij a nji vllazni, a nji fis, a edh nji katund e Flamur. .994. Pleq thirren edh burrat m za per urti e qi jn regj nder gjygje e pleqni. .995. Per pn t veanta e per t kapme t posata, edh t permendunt mnd t mirren per pleq pgjesh e gjygii i bam prej 'tyne sht i njoftun prej kannit, mjaft qi t pleqnojn mbas ktij. .996. Pleqt e Kans kn tager me shmang do rrag e kercnim damesh e vraset, k me urti, k me fuqi bashk me katund e nder kerc-nime t randa frt do t lypin krahin e Krenvet e t djelmvet t Flamurit, per t pruin ne mend t dalunin mendsh. .997. Pleqt kn tager me mbledh katudnin, kr mos t due kush me i ndj gjygjit t folun mbas kannit e p krahambajtje. .998. Per pleqni t vogla do t mirren Pleqt n katund permbas v1laznijet e fisit. .999. Pleqt e mrrun per me b ndo'i pleqni, aty e n'at hov, qi tu apin zabuken t fjal-isunt, tager kn me b gjygj e me e ue deri n mbarim. .1000. Jo ve Pleqt ase Krent e Kannit kn kt tager, por edh Pleqt e ashtjevet t veanta, 'si ti ket zgiedh kush per pleq, kn tagrin e permendun. .1001. Si tu epet Pleqvet n dor pengu i pelqimit, edh ne u pendojshin t fjalisurit, nuk mnd t'u a stermarrin pengun, as nuk mnd ti ndrrojn ata Pleq. .1002. Parimi kannit sht: "Plak mbi Plak, gjygi mbi gjygj e b mbi b kanja nuk bn .1003. Pnt e randa, qi e vrugnojn nderen e katundit a t Flamurit, do t peshohen prej Pleqvet t katundit e prej Krenvet t Flamurit.
.1004. Pleqt e Krent e Flamurit nuk mnd t kpusin kurrnji gjygi e nuk mnd t gio-bisin kend n katund, p i pas me vedi Pleqt e Strapleqt e katundit, n t cillin gjindet fajtori. .1005. Po ndolli s duel mendsh nji katund mrr me gjith Pleq e Vogjli, atbot ngre-hen Krent e Flamurit me Pleq e Strapleq vllaznish e fisesh e me gjith Vogjli ede e bien ne mend katundin e dalun dore. .1006. Po u ue ndoi katund per me u ngref luft Krenvet, Pleqvet. Strapleqvet e Vgjlis s Flamurit, rien t cillin gjindet, atbot do t bahet me dieje Dera e Gjomarkut, n z t s cills do t ohen edh Flamurt tjer e nen prije t ksaj Dere do t msyhet katundi i dalun dore. edh e bien n mend me ndeshkime giobsh, nie t xjerrun prej vendit, a edh me grime katundisht, n past b kush ndo'i fj per t grim. .1007. Sjelljet e ndeshkimet e permen-duna i veshen edh nji i Flamuri. kr t dal dore,me ndryshim qi Flamuri mar nuk mnd t xieret prej vendit, pors leitet prei Flamursh tjer mj qi t shtroj pengun. .1008. Kannet. qi vn nji katund me Pleq e Vogjli per vedi bj.fi. per hjeksi, pabesni, per vras a cubni, as Flamuri e as Dera e Glomarkut nuk mnd tu a luej, mjaft qi mos t trillohen pn te reja, qi t jen kundra vendimevet jetike t kannit t Malevet. .1009. Nder gjygje e pleqni, qi i perkasin katundit mrr a njij Flamuri, Pleq t veant nuk kn tager me mrr neper dor. Kto do t peshohen pre.) Pleqvet e Krenvet t kans s Katundit e t Flamurit. .1010. Po r n faj nji Plak katundi, do t'a lshoj pengun n dor t Vogjlis. .1011. Po s'u gjegj me shtrue pengun, Vogjlija thrret Krent e Flamurit e zbashkut e bien n'arsye. .1012. Po r n fj kush i ders s Gjomarkut, gjygjin do ti a bjn Krent e Vogjlija e t glith Flamurvet. .1013. Po r n fj ndonji prej Flamurtarsh, do t peshohet prej Krenvet e Vogjlis; e Kreu i Flamurit n faj do t peshohet prej Flamurtarit, Krenvet tjer t Flamurit e prej Vogjllje. .1014. Edheps Plak, a Krye, a i Ders s Giomarkut, pengun do t'a lshoj n dor t Pleqvet e t Vogjlis, po bani kush vj mb 't. .1015. Pleqt do t bjn gjygj p kra-hambajtie e p u thye prej nendoresh a t folmesh prej njanit a tietrit. .1016. Po u hetue ndo'i Plak s e bani gjygjin me krahambajtje e kundra kannit, ve pse i thyem prei mendoreve t'ans kundershlare, pos faqes s zez, s'e mrr kush m per Plak.
NYE I NJIQINDEKATERDHETEDYT. Pegjet. .1017. "Pengu i lshuem nuk mirret m". .1018. Pengu sht nii shj i landt, qi epet n dor t Pleqvet gjygjtar me tager qi t bjii gjygj mbi ankimet e dy kundershtarvet. .1019. Pengu thirret "Pengu i pelqimit a i zabuks".qi don me thn s, tuj e dhn pen-gun n dor t Pleqvet gjygjtar, kta gjinden gati me i ndj gjygjit e pleqnis. .1020. Pleqnlja e gjygji bam p pgje,faqe kannit s'k vjeftje. .1021. Para s t fillohet gjygji, pgjet do t jen n dor t Pleqvet, e t kapunt n padi, pose qi nuk mnd t luejn m, ata lidhen edh me l opangat, ase Pleqnin e preme prej kannit. .1022. Per peng xhet arma, fisheku, ortari a edh kutija e duhnlt, mj qi t biejn pg-jet, qi ti parasohen vjeftjes, per t cillen kapen. .1023. Nder pleqni ankimesh, zhgarkimesh a shplfjesh flala e gojs nuk pelqehet per peng, duhet shji. .1024. Fjala peng jt vetem atbot, kr t'i flas kush kuej kaq e kaq, per n'i a ndreqt nj i pn. .1025. Po i a ndreqi pnen, t folmen i a k dptyr burrit t hue. .1026. Po ngulen Pleqt e pegjevet njani ne mende t vet e tjetri n t ve'n, do tu siellen Pleqve tjer, pors per t prishuna nuk mnd tu randohen t fjalisunvet (t zotvet t pegievet). .1027. Opangat e Pleqvet do ti lajn t zott e pgjeve, s njani aq tjetri. .1028. Opangat e Pleqvet lahen jo mbas andjes s Pleqvet, por mbas randsis s ple-qnis: "Mbas pengut shkoji opangat". "Mbas gja-jet shkojn opangat". .1029. Pleqnija e njij paradites k ps grosh. (heret nuk baheshin pleqnit mbas-dite.) .1030. Per pleqni t dme me "gr", t kapunt do t lajshin k 10 grosh per pleqni. .1031. Para s ti a hijn gjygjit Pleqt, do t bjn kt b: Per kt t mir t Perendis (mb nji shj Besimi) e si e bajsha mue m ndimoft, gjygjin nuk do t'a baj me dredhi e me krahambajt-je e, mj k t m'a mrr mendja e shpirti, nuk do Vi baj lak kannit e gjygjit t drejt! .1032. Jashta katundit nuk k tager kush me gjet Pleq.
.1033. Po duel kush me lyp Pleq n Flamur, nen t cillin gjindet, do t mrr per Plak nji prej Krensh e jo prej VogjIijet. NYE I NJIQINDEKATERDHETETRET. Shtim Pleqsh. .1034. "Gjygi mbi gjyg e Plak mbi Plak kanja nuk bn ". .1035 "N mos t pelqeft gjygji, tek a'Sh.Pali". "N mos t pelqeft gjygji, tek a'Gryka e Oroshit". Dera e Gjomarkut themeli i kans". .1036. Po i a dorzove pengun Plakut, e ky t'a bani gjygjin, s'k pse lyp m Plak e gjygj. .1037. Po s't'a mbushi menden gjygji i Pleqvet, qi ti i zgodhe e i pelqeve, tager sk me e stermarrun pengun t'and as me zgiedh Pleq tjer. .1038. Po u vojt mendja t zotve t pgjeve, s u sht b gjygji pa' rrug e me kraham-bajtje, kn tager mos me i ndj pleqnis. .1039. Pleqt e par nuk lshojn pgjet, pors kta jn n detyr me dlir vedin, tui jau lshue pgjet e veta n dor Pleqvet t dyt t zgled-hun prej sish, e mbasi t jau shtrojn gjygjin e bam, do t peshohet prei Pleqvet t dyt. .1040. Po e bn t keq gjygjin e Pleqvet t par, kta t dytt u mrrin pgjet t fjal-isunvet e, pos qi jesin pa' opanga, kta do t lajn opangat e Pleqvet t dyt. .1041. Pleqt mnd t stohen mj n tri lagje: po s'e kputen gjygjin, atbot do t hijn nder kren deri n Der t Gjomarkut, qi sht therneli kans. Pertej ksaj Dere s'ka. .1042. Po duel i mir gjygji i Pleqvet t pare, pgjet e para do t lajn dy lagje opangash: Pleqvet t par e t dytvet. .1043. Po ndollen gjygje a pleqni t randa, zhvillimi do t lypet n der t Gjomarkut. NYE I NJIQINDEKATERDHETEKATERT. Porota. .1044. Porot a Poronik me goj t kannit thirren ata nierz t cillt shenjohen me gisht prej gjygjit, per me b b e nie xjerr s keq ndokend. .1045. Poronik do t.jen asish: a) qi mos t jen gjet n b t rrjshme, b) qi mos t kn ndo'i mllef as kundra lagjes, qi bn b, as kundra asaj qi veshtron bn, c) qi mos t jen gjind Iloftar. qi vierrin shpirtin n krrab per nji mull buk. d) -qi, nmose me hamende m nd t diejn ndo'i pn, a mnd t'a hetojn m lehtas:
e) s'do t jen gra, 's kanja s'i xn. f) qi mos t jen t betuem e mnisa. .1046. Peregjithsisht beja p Porot s'bahet. .1047. Parimi i kannit sht: "Beja k Poroten, Porota k mundin nder hetime e t lidhmen". .1048. Prifti s'ohet n b; por, me qil-lue s i lypet beja, si per me l vedin, si edh per Poronik, ky xhet per 24 vet. .1049. Nji krye i Flamurit, po u thirr n nji b 24 vetsh, 12 i a nief gjygji e per 12 t pan-jefun sht vet. .1050. Aj, qi u prn Poronikvet n b,nuk njifet per Poronik. Parimi i kans sht: "Njiqind Poronik por i zoti s'njifet". .1051. Porota nuk shkon n b, p i u lidh i zoti i bs". .1052. Aj, qi prn bs, do ti lidhet Porots, qi, po duel beja e rrjshme, t laj gioben e Kishs per dhunim t bs se rrjshme, gioben e Flamurit a t katundit, si mbas numrit t Poronikvet e dypernjahen t zot't. .1053. Gjygji do t niefin per Poronik gjind prej vllaznijet e prej katundit t'atij, qi do ti prij bs. .1054. I zoti i bs do tu shkoj Poronikvet t niefun per der, per me i b me dieje se gjygji i k nief per betar. .1055. Poronikt e panjehun, qi i gjen vet i zoti i bs, ne gjygj e para Pleqvet do ti kallx-oj emen per emen, si i kallxuen atij t njefunt. .1056. Edh Paronikvet t paniefun do tu shkoj per der i zoti i bs per me u kallxue, s i k zgjedh per betar. .1057. Gjymsen e Poronikvet i njef gjygji, e gjymsen tjeter i gjen i zoti i bs. .1058. Pleqt, mbasi t'a njefin Poroten, do ti thon t zot't t bs qi, per ne past dyshim prej ndonjanit nder Poronik t niefun, s kishte me e ln Iidh prei ndoi reset a mllefit, t kallxo-j aty. .1059. I zoti i bs, si t diftoj arsye t themelta per ninin a tjetrin nder Poronik t nje-fun, Pleqt e gjygjit jn n detyr me i ndrrue. . 1060. Ndrrim Poroniksh mnd t bahet mj n tre vet, por jo m. . 1061. Dita e bs i caktohet Porots, e i zoti i bs sht n detyr me e mbledh.
. 1062. Porota, para s t shkoj n b, do t perpiqet me b hetime k t mundet, me e shqyrtue t zon e bs, qi mos t shkoj n b t rrjshme. .1063. Porota k tager me b hetimet e veta e, po kje eshtja e padis teper e rigatrrueshme, k tager me e shty bn mj n gjasht muej, tuj vijue nder hetime. . 1064. Per ngatrrime t randa frt e qi kapin hapt, Porota k tager me e shty bn, edh me vjet. . 1065. Si t kt b hetimet e veta' Porota e, si ti kt hull fjalt haj per me e lirue me b t shpifunin, haj me e ln lidh, s'k pse shtry-dhet, a njanen a tjetren do t'i a kallxoj t zot't t bs. .1066. Edh nji nder Poronik, 'si mos t ndigjoj me e b bn, i zoti i bs jt lidh. .1067. Kan sht, qi nji Poronik a edh m, qi nuk don me b b, do ti a shndosh zmren t zot't t bs, edh me b, ne e lypt, s nuk e lajn lidh prej ndo'i mllefit a mnijet, por vetern prej' drojet e dyshimit t mos shkoin n b t rrjshme. .1068." Po hngri buk Porota, bn e k t bame". .1069. Po u mblodh Porota, edh hn-gri buken e bs, i zoti i bs del i pafai; Porotes s'i jt tjeter ve me shkue n b. .1070. Po e l buken p hnger Porota, i zoti i bs jt n faj. .1071. Po s'u gjegj zhgarkuesi me ardh n dit t caktuerne, per me p bn, i shpifu-ni mundet me fjet n qetsi, s me buk t hngerme prej Porotet, ajo duel i pafaj. .1072. Porota do ti thot zhgarkuesit a t vj me p bn, a t qes kapucarin. .1073. Zhgarkuesi, edh ne u perpusht ndo'i dit, s mbarmit, a do t shkoj me p bn, a do t qes kapucarin. .1074. Porota, per ne u mbledht me b bn jashta dits s caktueme, s'k tjeter buk, por shkon n b e derdhet n pnt t vet seicilli. . 1075. N dit, qi do t bahet beja, do t pranojn edh Pleqt e gjygjit t bam. . 1076. Beja do t bahet me kt rend: a) prn n b i zoti, per me i a shndosh zmren Porots, b) mbas ktij do t bjn b ata, qi e kn m afer me giak; c) mandej bjn b Paronikt e njefun prei gjygjit.
d) s mbramit Poronikt e paniefun. .1077. Fjalt e bs do t shqyptohen p ndrrim e sikurs i k nief e rreshtue gjygji i Pleqvet. .1078. T giith s Poronik t jen, do t bjn b, tui e pshtetun doren mb shj t besim-it, perpos n falt a n jashtoft kend per nder vet i zoti gjs. Oroe: Dukagjini, Malsija e Gjakovs e s krahina tjera Poroten e njefin dis per "dor bejet" n Kish, e dis tjera e lajn per "me ndigiue bn". NYE I NJIQINDEKATERDHETEPEST. Kapucari. .1079. Kapucar thirret aj, i cilli difton fajin e ndokuej, si bj.fj. ndo'i viedhni t mshefne, a ndo'i vras t hupne permbas hetimeve, qi bn . .1080. Kapucari peregjithsisht nuk del faqe, a ndoll s del edh iltas. .1081. Kapucari do t ket kpuct e veta permbas t folmevet t zot't t gjs se vjedhun a t gjakut t hupun. .1082. I zoti i gjs s viedhun a i gjakut t hupun, para s ti flas kpuc kapucarit, do t shkoj n katund t pandehunit do t mrr dy shok t tij e bashk me 'ta. do ti shkoj t dera, per me lyp arsye prej tij. .1083. Si mos t'i vhet kurrsesi i pan-dehuni, i zoti i gjs do t'i kallxoj s do t flas kapucarin n shpin t tij. .1084. Po i th i pandehuni, s sht i lir t flas kapucari s t duei po duel n fj, kpuct e foluna kapucarit do t'i laj ky. .1085. Po i foli kush kpuct kapucarit p e b me dieje t pandehunin, edh n dalt fajtuer ky, kpuct e foluna prei t zot't t gjs pergjymsash do t'i lajn. .1086. Kpuct e kapucarit jn me dor n b, qi mos t randohet i pandehuni me teprime t foluna, edh n dalt n fj. .1087. Kanni i pergjitht sht, qi kpuct e kapucarit nuk mnd t kalojn mimin e gjs s hupun. .1088. Gruen s'e xn kanja per kapu-car. .1089. Kapucarija e hershme me dor n b kishte 50 mi n 500 grosh. .1090. Kapucari i gjetun n rrn do t late gjn e huej ne vend t cubit. (Dukagjini)
NYE I NJIQINDEKATERDHETEGJASHTT. Pagesa e Kapuctarit. .1091. Kapucarlt i nepen kpuc: - per gjak t hupun 1500 grosh - vath, shpi et 1 t ihyem 500 - mushk 1000 - kl 500 - ogi 500 - k hullijet 400 - thi t mbajtun 500 - lop t barrs 150 - gomar 150 - mzat 100 - dele e dh 25 grosh - vi t njom 25 - thi 23 - edhe e kingj 10 .1092. "Kapucari hjek bn". Po duel kapucar nji burr indershem, beja nuk i epet t pandehunit, do t'ap arsye. .1093. "Kapucari xjerr gjn e hupun". Si t tumiret kapucari prej Prittarvet, i pandehum jt n faj, e do ti a kthej gjn t zot't si mbas kannit. NYE I NJIQINDEKATERDHETSHTATT. Prittart e Kapuctarit. .1094. Prittar ' jn ata, zyra e t cill-vet sht me b hetimet e dhunshme, tuj e rrethue kapucarin me t pvetuna t shpeshta, tuj a v menden, mos po bn lak nder diftime e mos ti zhgarkohet kuej. .1095. Prittart do t jen nierz t ndershem, turt e veshtak, e t rregjun nder shqyrtime e hetime. .1096. Prittart do t jen prej asish, qi gjygji i k nief per Poronik. .1097. Si s'a'kan, qi kapucari t dal iltas, asht k tager kapucari me lyp me emen dis prej Poroniksh, t cillvet u xn bes m frt s nuk e qesin. .1098. Parase t fillojn me b hetme, Prittart do t'a vjn n b kapucarin, qi do t kallxoj drejt, p krahambajtje e p mllef. .1099. Mje n tri lagje Prittarsh mnd t'a shqyrtojn kapucarin.
.1100. Gjiths her t flasin Prittart me kapucarin, msheftas do t flasin. .1101. Po th kapucari, s ajo gj e vjedhun sht shitun, Prittart do t dergojn gjin den per hetime. .1102. Po th kapucari, s gjaja e vjed-hun sht pr, Prittart do t lypin nji shj prej tij, bj.fj. nji cop lkur, brynat, a ndonji gjymtyr tjeter. .1103. Si t tumiren diftesat e kapucar-it prej Prittarvet, mohimet e cubit a t gjaksit, edhpse t rrjshme, nuk mnd ti ndalin kush deri t beja: por Porota k tager me i ndal doren e mos me e ln me shkue n b t rrjshme. .1104. Po duel kapucari i dyshuem faqe Prittarvet, tuj kn ky n t drejt, e duel edh e kapi per krahi cubin a gjaksorin, kpuct i k t preme 500 grosh mi n 1500 grosh. .1105. Prittart do t bjn b mos me qit kapucarin per t gjall, pos s n dasht me dal vet NYE I NJIQINDEKATERDHETETETT. Burrat e Malevet t Shqypnis n kuvend. .1106. Kuvendi sht nji bashkim fisit a fisesh me Kren, Pleq, Sterpleq e Vogjli a Djelmni t dheut, qi kan qellim me rrah ndonji ashtje a me lidh ndonji bes. .1107. Kuvendet bahet pjesnisht a edh pergjithsisht. .1108. Kuvende t pjesshme jn ato t katundeve, n t cillat mrrin pjes Pleq, Sterpleq e Vogjlija e njij katundi. .1109. T pjesshme thirren edh ato kuvende, n t cillat bashkohen t gjith Pleqt e Sterpelqt e Vogjlija e Fiseve t ndryshme qi sundohen prej njij Kreut. .1110. Kuvende t pergjithshme jn ato, n t cillat bashkohen Pleq, Sterpleq, Vogjli me Kren e me Der t Gjomarkut. .1111. Nder kuvende, gjygje e peshime mrrin pjes: a) Dera e Gjomarkut t'Oroshit, b) Krent e fisevet, c) Pleqt e fisevet e t katundevet, d) Sterpleqt e fiseve e t katundevet; e) Djelmnija e Vogjlija e t gjitha fisevet; f) Kasneca fisesh, g) Giobtar.
NYE I NJIQINDEKATERDHETENANDT. Vende kuvendesh. .1112. bashkime kuvendesh mbahen a nder oborre Kishsh, a nder rrenime t vietra faltoresh, a n zemer t vendit. 1. Mirdita n Sh. Pal a n Gryk t'Oroshit. 2. Lura tu Kisha n katund t vjeter. 3. Thkella tu Kroni i Fikut n Perlatai. 4. Matia n Lis. 5. Malsija e Lezhes (Zhuba) n Molung, k Dardha Kerbuc. 6. Dibra ? 7. MaIsija e Krues n bend. 8. Malslja e Tirans n Martanesh. 9. Malslja e Elbasanit? 10. Laberila (Arbrija)? 11. Arbnija n Larushk. 12. Kurbini n Djerr t Selits, n La -Sebaste. 13. Luma n Bicaj. 14. Hasi? 15. Malsija e Gjakovs tu Vorret e Shals. 16. Dukagjini n Koder t Shen Gjergjit (Shosh). 17. Puka tu Qyteti i Puks. 18. Postripa n Qytet tu Xhamija (Drishte). 19. Mbishkodra tu Kisha e Brigjes- Rapsh. 20. Kelmendi n Qaf t Berdelecit. 21. Capa (Zadrima) n Daj. ?? Nikaj n Merteur tu Kisha e Nikajvet. ?? Merteur e Krasniqe tu Blni i kuvendit (Selmaj). .1113. Burrat e bashkuern n kuvend rrijn n gjyms rrethit: asht qi t mnd t shofin shoqi shoqin e po u thirr kush. t kt shteg per me u duk nder Kren e Pleq. .1114. Burrat e dheut n kuvend rriin t'armatisun. .1415. S te jen n kuvend burrat e dheut, s'k tager kush i huej me u perzie nder 'ta. .1116. Nder gjygje e peshime Krent e Pleqt rrijn n vedi e Vogjlija n vedi. .1117. Krent e Pleqt rrijn n kuvend mbas prijet e tagrit. .1118. N kuvend, s t flas niani, t'jert do t ndigiojn e t heshtin. .1119. ashtjet e vogla e t kapmet, qi k katundi shoq me shoq, Pleqt e katundit bashk me Sterpleq e Vogjli kan tager me i zhgarkue.
.1120. ashtjet e randa, qi i perkasin njij fisi mbar, do t peshohen e do t pleqnohen prej Krenvet t fisit bashk me Pleq, Sterpleq e Vogjli. .1121. ashtjet, qi i perkasin njij krahine mrr ase shtetit, do t peshohen nder kuvende t pergjithshme: "burr per shpi". .1122. Fiala e rand nuk bahet n kuvend. .1123. Kanja s'bn qi t shahet kush n kuvend, po bani kush kt pn, do t giobitet mj n 5 desh. .1124. Po i th kush kuej, se rrn ne kuvend, do t giobitet mj n 500 grosh. .1125. Po i a shkrepi kush kuej armen n kuvend, shpija i digjet e siellsi i arms grihet kuvendisht e shkon gjakhups. NYE I NJIQINDEPESDHETT. Dera e Gjon Markut. .1126. Dera e Gjomarkut sht themeli i kans. .1127. Xen kryet e vendit n do vend e kuvend. .1128. Nuk mnd t leitet. .1129. Nuk mnd t sodumet. .1130. Nuk mnd t xieret prej vendit. .1131. Pertei ksaj Dere sk vazhdim ashtjesh. .1132. Ka tager me mledh kren e Vogjli n ras t kuvendevet t pergjithshme. .1133. S her t'a lyp nevoja k tager me derdh kasneca per t grishun t dheut "burr per shpi" e me i mbledh n Sh.Pal. .1134. N do gjygj a pleqni k tagrin e fjals s kputne. .1135. Ka tager me sodum e me xjer-r prei vendit. .1136. Ka tager me dnue per dek: "kortart jn t fisevet, kryet sht t Gjomarkut". .1137. Ka tager me i a hjek prijen a parin atii, qi t xhet n hjeksi e tradhti t vendit. Porse nuk mnd ti epet kuei jashta vllaznijet, tu kn trashigim planguertagruer. .1138. Ka tager pjese n do giob.
.1139. Ka tager mbi 500 grosh per do vras. .1140. Para s t dal me kren e Vogjli t fsevet, per zbatim t kannevet ndeshkimore, do t'a shtroj pengun, e po u gjet n ndonji fj, do t pergjegjet si mbas kannit. .1141. Do ti vhet giobs si do nen-shtetas. .1142. Kur del per paitim t dheut, k tager mb "Razogj" (dy hae buk). .1143. Po u lyp per Poronik cillido i ksaj Dere, xhet per 12 t panjehun. .1144. Kur t dal n'ushtri, k tager prije e urdhnimi. .1145. Per faje, qi j'ne per une zjarmi, edh kt Der e perket lima (s me b shj). NYE I NJIQINDEPESDHETEPAR. Krent e fisevet. .1146. Krent jn t part e fiisevet. .1147. Krent jn me plang. .1148. S i cilli krye k tager mbi fis t vet: "Kortart jn t fisevet, kryet sht t Giornarkut". .1149. Nder gjygje e pleqni mbrenda i rrethit t njj kreut, nuk mnd ti perzihen krent e fisevet tjera. .1150. Kreu i fiisit, bashk me Pleq e Vogjli t vllaznive k tager me mbajt kuvende me lidh bes, me b gjygie, me giobit e me leit. .1151. Kreu i fisit nuk mnd t paditet nder kren t fisevet tjera e nuk mnd t'a ngushto-j kush per gjygie e pleqni t bame. .1152. Kreu i fisit nuk mnd t baj vendime a pleqni mbi vendime t kannit. .1153. Po bani kush vj mb kren, kta do t peshohen pre j PIeqvet e Vogjlis s ven-dit, a edh prej Deret t Giomarkut. .1154. Kreu i njij fisi s'k tager me djeg, me sodum, me gri, me xierr prej vendit. Lypet Dera e Glomarkut me kren e Vogili t fisevet tjera. .1155. Per t giobitun e t leitun t njij kreu, mjaftojn Pleqt. Sterpleqt e Vogiliia e fisit. .1156. Me u ue kush prej VogjIijet e me vr ndonji prej krensh a Gjiomarkajsh, bjen n
gjak si per vras t do njerit. .1157. Kreu i fisit, si do njerl prej Vogjlljet, mnd t giobtet, mnd t digjet, mnd t leitet, mund t sodumet, mnd t grihet mnd t xieret prej vendit. .1158. Kah pronet e pasunija, kje n fush, n bjeshk e n vrri, do t shikjohet tagri planguer i s t cillit. .1159. As dera e Glomarkut, as krent e fisevet e as Pleqt e katundevet s'munden me pas ndonji tager mbi gj e pasuni t tjervet. .1160. Vogjlija e fisevet s'i k detyr as kreut e as Ders s Gjomarkut t dhet e telozen. Oroe: Krent (Flamurtart) e Malsis s Glakovs: Nikaj, Mertuer, Gash e Krasniqe., kn tager mbi nii rend t'ujit (vad) prej kujrijet, pos atij, qi kn si do shpi. NYE I NJIQINDEPESDHETEDYT. Pleqt e katundevet. .1161. S i cilli katund k Pleqt e fisit. .1162. Pleqt e katundit kn tager me mbledh katundin n kuvend. .1163. Pleqt e katundit nuk kan tager me giobit as me let kend, p pelqim t Sterpleqvet e t Vogjlis. .1164. Pleqt e katundit nuk perjashto-hen prej zyrevet t katundit, as prej angarijet e prej punve t perbashkta. .1165. Pleqt e katundit nuk perjashto-hen prej ushtrijet. .1166. Me r n faj Plaku i katundit, do tu a shtroj pengun Sterpleqvet e Vogjlis. .1167. Po i u randue katundi me Pleq ndonjij fisi, Plaku i t randuemit k tager me e mprojt edh me kren t fisevet tjera. NYE I NJIQINDEPESDHETETRET. Sterpleqt. .1168. Sterpleqt mbajn anen e Vogjlis. .1169. Sterpleqt kn tager me ue zanin, kr t shofin s po randohet Vogjlija me gjygje e pleqni kundra kannt.
.1170. Sterpleqi bashk me Vogjli a Djelmni fisesh jn giobtar. NYE I NJIQINDEPESDHETEKATERT. Giobtart. .1171. Giobtar thirren ata, t cillt ne-men t kuvendit mbar reshten n vath t gjs s t giobitunit, per t mrr aq kren desh a qe si mbas t premes s gjygjit t krenvet, t Pleqvet, e t Vogjlis. .1172. I zoti i vathit nuk guxon me i ndal giobtart qi mos ti hijn n vath. .1173. Po bani kt pn, burrat e kuvendit dynden t gjith edh i brumbullaksohen n der. .1174. Po bani s bani flal i zoti i gjs, kn tager me i a shtue gioben. .1175. Giobtart zgiedhin vet desh e qe per giob e i zoti i gjs nuk mnd ti ndalin.
NYE I NJIQINDEPESDHETEPEST. Zani i vogjlis nder gjygje. .1176. Po s'i pelqej Vogjlija t dmet e krenvet e t Pleqvet, kn tager mos me u ndej n 'to. .1177. Krent e Pleqt do t vhen rishtas n peshim t punvet. .1178. Po e tumiren gjygiin e krenvet e t Pleqvet Vogjlija, kan sht qi t bertasin njij zani: "kamba e huej, kaptinat tona". NYE I NJIQINDEPESDHETEGJASHTT. Leqija. .1179. Me leit, me goj t kannit, don me thn: me d, me ln mbas dore e me shkep njij shpi, tuj i a hiekun do tager, hir e nder, si kah katundi, si kah Flamuri. .1180. Katundi k tager me leit, por jo me xjerr prej vendit. .1081. Kapucari do t kt kpuct e veta permbas t folmevet t zott t gjs se vjedhun a t giakut t hupun. .1182. Me djeg, me sodum e me gri s'k tager as katundi p flamur e as flamuri p katund. .1183. Rast per me leit kend jn: a) Kur mos t duei kush me u lidh me bes me katund a flamur, b) kr t shes kush katundin e vet me hieksi e trathti, c) kr ti pervaret kush njij gjygjit a vendimti t folun kuvendisht prej katundit a fla-murit;
d) kr t baj kush ndo'i faj t dhnshem n katund, n flamur a jasht ktyne e mos ti shtro-het gjygjit, e) per dhn t barne jashta katundit a flamurit, po s'u gjegj fajtori me shtrue pengun n katund e n flamur t vet, kta hjekin dor prej 'tij, tuj u a ln shtegun t lir gjithnjatyne, qi kjahen mb't t bjn shka t duen me 't. .1184. Po nguli katundi edh i a ndali doren flamurit n t djegun a n t sodumun t njij faqeziut, qi vrugnoi katundin a Flamurin me ndo' dhn teper t shemtuerne, flamuri k tager, a me leit at katund, a me mbledh flamurt tjer, per me e pr n mend. .1185. Po e l ve me t leitun, as merr e as nep me 't, mi qi t'i shtrohet gjygjit e giobs. .1186. Si ti a shtroj pengun flamuri katundi i pervarun, flamuri e giobit mbas peshim-it t fjit. ,1187. Shpin e fjtorit e djegin, esodu-min me bm e me dh, e shkaktarin e fjit t dhn-shem e grijn kuvendisht me gjakhups e robt i a xjerrin prej vendit. .1188. Po kje mbrapshti teper e dhun-shme e sherntueshme, pos t diegunit, t sodumit, t grimunit e t xjerrunit prej vendit, flamuri edh Shpin i a pret. .1189. E premja e shpis sht, kr ti zhgulin gurt e kater skepeve t shpis per rrz, themelit. Kjo bahet, mbasi t digjet shpija. .1190. E premja e shpis n kan shen-jon, s gjindj a e asaj shpij e j n t xj errun prej ven-dit me lang e plang e pergjithmon, e perkrah fla-muri xhen t dalun fare. .1191. Pasunija e tundshme u bahet giob e e patundshmja do t jes zmojle (djerr), per kullos t flamurit. .1192. Me t leitun nuk mundet kush i katundit me marre e me dhn; e, po muer e dha kush, jt i leitun edh aj e bjen n'ato ndeshkime si i leituni. .1193. Trajta e t leitunit sht njikjo: "Me d kend per mort e per gjell". "Me leit kend per mort e per darsem e per uhn e miel-lit". NYE I NJIQINDEPESDHETESHTATT. Zjarmi, t sodumt e t grimunt. .1194. Digjet, sodumet, grihet katundisht xieret prej vendit me lang e plang: a) aj, i cilli i shpifet n pn t rand a vn dor a vret Priftin; b) kush vret mikun n bes, grihet, gio-bitet, digjet e xieret prej vendit: c) kush vret per fis, digjet, giobitet e xieret prej vendit d) kush vret mbas pajtimit t gjakut, dig-jet, giobitet e xieret prej vendit, e) kush vret "Vra e hup". digjet, giobitet e xieret prej vendit;
f) kush vret gjaksin n bes t vet.. grihet,digjet, giobitet e xieret vendit, g) kush vret t kushrinin, per me u b i zoti pasunis s tij, grihet, digjet, giobitet e xieret prej vendit, h) kush ti laj mbrend fajtort e Flamurit, digjet, giobitet e xjeret,i) aj fis, qi nuk prin mb fajtort, giobitet e leitet. .1195. Po r kush n ndonji kso fajesh, grihet katundisht, giobitet, digjet, pernt i prehen, kopshti e veshta i sodumen e xieret prej vendit me lang e plang. .1196. Per Prift t vrm gjaksi xieret prej vendit per gjithher e per faje tiera, qi i per-mendem, xieret per 515 vjet. .1197. Unen e zjarmit e spaten nuk mnd ti qes kush n pn (as katundi, as Flamuri e as Dera e Gjomarkut) per pos doret t zot't t shpis, qi r n faj. .1198. Dora e fajtorit do t baj shj n t djegun e n t sodumun, tuj i shqyptue flalt e dokshme: "I mrrsha t ligat katundit e Flamurit". .1199. Po s'u gjegj ky me b shj me zjarm e askush tjeter i shpis s fajtorit. Plaktu i fisit do ti thot ndokuej, qi e k fajtorin m ngiat e detyra e ktij sht me mrr unen e spaten e me i pri katundit e Flamurit n rrnim, permbas t cilit katundi e Flamuri mar do t vj dor n'at rrnirn. Oroe E djegmja e shpis per do vras nuk k kn: kjo pn k hi n veprim von. Qeverija tyrke e qiti ne veprim e kasnecija e sa shpijave t forta, me t zi qi e priti kt pn. E kerkuemja e giakut prej shpis s dorrasit mar nuk k kn; kt e dishmon edh fjala e kannit "Giaku per gisht": por, per me mrr gjakun m letas, e pershin mashkullimin e shpis mar deri t damt zjarmit n'ato 24 or. Vendevende qiten n pn edh "LEIN" e gjakut, tuj pershi vllaznin mar. Per do vras shpija e dorrasit do t late giob, do t'u epte buk djelmve e Flamurit e n Mirdit do t late dorrasi 500 grosh Ders s Gjomarkut. Lakmimi i pares i dis krenve e djelmve t Flamurit n shoqni t Pleqvet i shtuem edh i rriten dis pn, s per me mbush kuleten e mullen. NYE I NJIQINDEPESDHETETETT. Lajmtari. .1200. "Laimtari nuk bn faj, nuk xhet. .1201. Lajrntar thirret aj, i cilli on ne vend porosin e derguesit. .1202. Lajrntari dergohet: a) pre' n shpije t veant t tietra; b) prei nj ii katundi t tjetri,
c) prej niij flamuri t tjetri. .1203. Laimtari bn flalen e niij shpi-je, t njii katundi a t nij flamuri. .1204. Lajmtari nuk e mrr pergjegjen mbi vedi as t lagja, qi e dargon, as t lagia, s cil-ls i dergohet; sht bajsi i fjalvet t porosituna. .1205. Lajrntari do t jt i lir n'udh t vet. .1206. Lajmtarit nuk i xhet per faj flala e folun, seps flet n'emen t'atij, qi e dergon. .1207. Lajmtari sht miku i derguesit e, po e gjet gj s t jt n kt zyre, i pritet mik der-guesit. .1208. Me u pr lajmtari i njij shpije, pretari bien n gjak me shpi, qi e dergon. .1209. Me u pr lajmtari i njij katundi, pretari bjen n gjak me katund. .1210. Me u pr lajmtari i njij flamuri, pretari bien n gjak me flamur, qi e dergon. .1211. Me u pr lajmtari permbas fjals s njij flamurit tjeter, bien n glak flamuri me fla-mur. .1212. Me e pr laimtarin nji 1 katundit t tij, pretari grihet katundisht. NYE I NJIQINDEPESDHETENANDT. Kasneci. .1213. Kasnec a i lajm thirret aj, i cilli hap e lajmon urdhnat e Kretu t fisit a per der, a prej njij patalokut t caktuem prej Kreut, prej Pleqsis e prej Vogjlijet. .1214. Zyra e kasnecis sht plangore e trashiguese. .1215. Kasneci i fisit do ti a derdh zanin e ftimit mrr fisit prej Patalokut t caktuem. .1216. Kasnecat e katundevet do t shkojn per der, kr t lypen "burr per shpi". .1217. N do rrezik a kercnim kasneci do t gjindet gati me i dhn "kushtrim" fisit. .1218. Kasneci me gjith shpi sht i perjashtem prej ushtrijet. .1219. Kasneci 'nuk mnd tu mnjanohet punvet e zyrevet t perbashkta t katun-dit t vet. .1220. Edh n ndollt Kasneci i xnun nder zyre t fisit a t katundit, gjindja e shpis s tij do t dalin n pn t katundit.
Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Dymbdhett - Shlirime e Perjashtime
LIBRI I DYMBDHETT
SHLIRIME E PERJASHTIME KRYE I NJIZETTETRET. Pjestart e perjashtimevet. KRYE I NJIZETTEKATERT. Deka. .1221. Kanni i Malevet t Shqypnis shliron e perjashton: I. Kishen: a) prej do teloznet, b) prej dhetimit t tokvet e t gjs sgjall; c) prej giobet e do ndeshkimit, d) prej do angarije kah katundi e flamuri, e) e bn pjestar n do giob, f) ndoren e ndermjetsin i a ruen. .1222. Il. Priftin, i cilli: a) sht jashtem prej ushtrije, b) po u lyp n b, vehtja e tij xhet per 24 Poronik, c) po vrau kend, s'ndiqet per giak, prndja e tij biejn n gjak, d) s'ndjek kend per gjak t prnds. .1223. III. Krent e Flamurit: P u lyp per Poronik nii nder Pleq t mdhaj, vehtja e tij xhet per 12 Poronik t paniefun. .1224. IV. Kasnecat: Jashtohen prei ushtrije. .1225. V. Farketart: Jashtolien prej ushtrje. .1226. VI. T vorfnin djal t vetem, qi i k mbet mbi krye shpija e e ma : sht i jashtem pre ushtrije. .1227. VII. Gruen: mospelqimi i saj kah kanj: a) per Plak, b) per Kapucar, c) per Poronik, as beja s'i gjegjet, d) sk za as vend n kuvend,
e) s'k trashgim as t prndja as t burri, f) nuk ndiqet per gjak; h) ndermjetsija s'i dhunohet. .1228. VIII. Virgjinat (femnat, qi veshen si burr): S'veohen prei grash tjera, pos qi jn t liar me ndj nder burra, pors p tager zanit e kuvendit. .1229. IX. Deken: Ata, qi kn deken n shpi, jashtoehn prej do pne si kah katundi si kah flamuri, si edh kah t reshunt e ujit t mullijvet. Ket tager e kn prej kannit per nji jav dit rresht. Si t mbushet java, do tu pergjegien detyrvet si kah katundi si kah Flamuri, edh n kjoft krye a Dera e Giomarkut. .1230. Kanni i Malevet nuk bn qi ti shkaktohet kuej trazim mbi trazim. .1231. Kur t'i des kush njij shpije n katund, per nji jav dit rresht mbas deket nuk mnd ti bzaj kush t dera per kurrnji pn, qi t'a ket vendi me e b katundisht. .1232. Jaslitohet me gjith giinden e shpis prej do angarije si kah katundi, si kah fla-muri, si edh prej vijash t'arve e t mullinit. .1233. Po desht kush me prit per "krye shndosh" perte javen, t pres: pors krye tet ditsh kanja i a don pritorin me kn edh i Ders s Gjomarkut. .1234. Si t des kush, do t dergohen lajmtart, per me thirr ne mort. .1235. Tu b gjm burrnimi, grrisht-en edh tundin krahnorin. .1236. Grat vaitoin, por nuk grrisht-en. .1237. Porsa t vjn kamben n katund t t dekunit miqt, do t vjn n krye jakzat e gjur-dijavet. .1238. Kan sht me b gjm mb t dekunin tri hersh. tuj persritun fjalen "I mjeri un!" nand hersh. .1239. Burrnimi nuk bertasin mb gra, por po i biri mb t'men e i vllai nb t motren. .1240. Kur t niset kush per me shktie n mort, nuk thot "Lamtumir", as i thot kush "Udha e mar". .1241. Tuj kalue rrz vorresh, pn-torvet, qi ilin vorrin, nuk u thohet "puna e mbar!" .1242. N kjoshin miq, u shndoshin kryet, kjen shok, u thon: "a u lodht, or juni?"
.1243. Si shokt e katundit t t deku-nit, si miqsija, 'si t pijn kafen, kupzen e pshtesin n tok, tuj thn: "Zoti ju dhasht gajret!" 'Per t mir" nuk thohet. .1244. T treten dit mbas deket, kush-do qi t vj,l per "Krye shndosh" si mbas kafjet, si edh mbas buket thot: "Zoti ju dhasht gajret! Per t mir mbas sodit!" Nuk thohet: "Ju shtroft per t mir!" .1245. Gjmatart rreshtohen, tuj perba gjyms rrethit me ftyr kah i dekuni. .1246. "Perejellsat me t dekmin nuk mnd ti kaloin kuej per der, pos n kjoft udha e madhe a udh katundi". .1247. Tuj dredhue prej vorresh, s'do t ndalet kush n'udh, por do t shkoi fill n shpi t t dekunit. .1248. Si t mbrrijn n'oborr, u dalin perpara shokt e shpis s t dekunit, u mbajn armt, u qesin uj duervet p hi n shpi e u prijn k treveza, per me hnger Drek. .1249. Pa krye s hngermit t gjith, nuk do t ngrehet kush prej buke. .1250. Si t ohen prej buke, do t dalin jasht t gjith e lain duert para ders s shpis n shek, e cilla do t gjindet plot me uj. .1251. Miqt, qi grishten ftyre n dek t mikut nuk do ti lain faqet e pergjakuna as n shpi, as n katund t t dekunit e as per udh, por ,si t mbrrijn n shpi t vet. .1252. Zija per t dekun t shpis (per burrnim, por jo per gra.) do t mbahet nji vjet. .1253. Per fmi nuk mbahet zija. .1254. Zija hiqet a per ndoi t kreme, qi lutet me miq, a per ndo'i dit t motmotit. .1255. N drek do t gatuej buk grueja e vj. .1256. Grueja me burr nuk mnd t gatuej n drek, as me qit uj duervet, as me qit raki e as buk me thye. .1257. Po ju desht grues me burr t gjall me gatue n drek, n darsem nuk mnd t gatuej. .1258. Grueja e vj nuk mnd t gat-uej n darsem, as nuk mnd t qes uj duervet, as raki, as me thye buk, as me vesh e me iu afrue nuses. .1259. Me ardh n shpi t prndes n pasi bija e martueme e me dek aty n'at koh, drekt do ti baj prndja. T prishunat e drekvet do ti baj shpija e prnds e jo e burrit. .1260. Po u dha ndo'i ndim shpija e mikut, kjo xhet nder n kan, por jo detyr.
.1261. Me u ue prndja e me bajt trupin e dekun t s bs s vet n shpi t burrit, katundi e giobit per at siellje shnjerzimi. .1262. N, rrios past me s me shti n dh t bin e vet prndja, vllaznija e fisi do ti apin uh. .1263. T prishunat e uhat e drekvet do t lahen n krye t mojit, 'si t hj i dekuni n dh, e nuk mund t shtyhen pertej.
Biografia e Shtjefn Gjeovit
Kjo vepr e Shtjefn Gjeovit ribotohet sipas botimit t vitit 1933 shtypur n Shkodr. Biografia e Shtjefn Gjeovit
Shtjefn Konstantin Gjeovi lindi n Janjev m 12 korrik 1874. Msimet fillore i kreu n vendlindje, kurse m 15 gusht t vitit 1888, me urdhrin franeskan, hyri n kuvendin e Fojnics (Bosnje). Msimet liceale e filozofike i vijoi n kuvendet franeskane t Drvents dhe Banja Lluks, ndrsa ato teologjike n Kreshev. Shrbeu si famullitar n Pej, Rubrikg, La t Kurbinit, Gomsiqe, Durrs, Vlor, Shkodr, Zym, etj. Ishte edhe msues i gjuhs shqipe n Borgo Rizzo t Zars. Shtjefn Gjeovi, ve famullitar dhe msues, ishte edhe studius i palodhshm i shtjeve t ndryshme shkencore. Mblidhte dhe studionte materiale etnografie, historike, gjuhsore e arkeologjike. Botoi, me emr t plot ose me pseudonimt Lkeni i Hasit e Komnen edhe Kanina, shum shkrime npr t prkohshmet e ndryshme si t Albania, Hylli i Drits, Populli, Brezi i ri, etj. Megjithat, veprimtaria e Gjeovi nuk kufizohet vetm n artikujt e gazetave, por ky ishte edhe nj prkthyes i suksesshm dhe nj autor i veprave originale. M 1904 botoi veprn Jeta e sh Luis, pajtores sarkidieezit t Durrsit, me 1905 shkroi tragjikomedin Markhulli Kryqytas. Veprn Agimi i Gjytetniis e botoi n Shkodr m 1910. n vitin 1912 shqiproi dhe botoi dramn Atil Riguli t poetit italian Pjetro Metastasio. M 1912 prktheu Shna Ndou i Padues t A. M. Dal-Gal, pastaj Vajza e Orleansit ose Joana dArt t Bergamos, e poashtu, shkroi edhe dramn Mojsi Golemi". Shtjefn Gjeovi dha kontributin e tij edhe m lmin e arkeologjis. Ky arriti t mblidhte e radhiste materiale arkeologjike, duke kriuar kshtu nj koleksion t pasur arkeologjik n muzeumin franeskan t Shkodrs. N lmin e arkeologjis dallohet studimi i tij me titull Trashigime thrako-iliriane q botohej n revistn Populli, e m von edhe n Hylli i Drits. Por , vepra m e rndsishme e Shtjefn Gjeovit sht prmbledhja e rregullave t s drejts zakonore dhe dokeve t popullit me titull Kanuni i Lek Dukagjinit, disa kapituj t t cilit filluan t botoheshin me 1913 dhe vazhduan m von n Hylli i Drits, por q doln si libr n vete m 1933, pra pas vdekjes s Gjeovit. Prmbledhjen e tij, e cila ishte n dorshkrim, e rnditn, plotsuan dhe e botuan etrit franeskan si vepr postume. Kjo, sht prmbledhja e s drejts zakonore shqiptare, me rndsi t madhe pr studime n disiplina t ndryshme shkencore. N Shtjefn Gjeovin u b atentat n afrsi t fshatit Zym m 14 tetor 1929 nga xhandart jugosllav.
Kanuni i Lek Dukagjinit, vepr e Shtjefn Gjeovit ribotohet sipas botimit t vitit 1933 shtypur n Shkodr. Tonin obani: Princi i prfolur Lek Dukagjini
LEK DUKAGJINI Dshmi t kulturs s Rilindjes Evropiane n Shqiprin e para periudhs osmane "Po kush ka qen ky (Lek) Dukagjini? Ai ka qen sundimtari i ktij vendi dhe n t njjtn koh ligjbrsi i tij, mbasi ai ka hartuar Kanunin e Dukagjinit, domethn dispozitat, n baz t t cilave jetojn deri n ditt e sotme, jo vetm dukagjinasit, por edhe t gjith malsort q banojn n veri t Drinit t cilt kt emr ia atribuojn heroit t tyre kombtar"
J.G. von Hahn
Lek Dukagjini "duhet t ket pasur nj personalitet imponues q ka ndikuar kaq shum te njerzit, aq sa shprehja "Kshtu ka thn Leka", ka m tepr forc detyruese se sa t Dhjet Porosit e Bibls, msimet e Islamit e t Krishterimit, Ligji i Sheriatit dhe i Kishs, t gjitha duhet t'i nnshtroheshin Kanunit t Leks Fama e tij midis fiseve q ende ruajn emrin e tij, ia ka kaluar edhe fams s Sknderbeut."
Edith Durham
Lek Dukagjini sht nj figur historike mjaft komplekse. Madje sht nj figur edhe e legjendarizuar, nse e pranojm kt term, ashtu si e kemi pranuar pr Heroin ton Kombtar Gjergj Kastriot-Sknderbeun. Lek Dukagjini (1410-1481) ishte bashkkohs i Gjergj Kastriotit (1405-1468). Historia i njeh t dy si princr trashgimtar, q u lartsuan, kur morn n sundim dy principatat q mbanin mbiemrat e tyre: Leka - t Dukagjinve, pas vdekjes s t atit, Pal Dukagjini (1446) dhe Gjergji - t Kastriotve m 1443, tet vjet pas vdekjes s t atit, Gjon Kastriotit. Principata e Dukagjinve kishte si kryeqendr qytetin e Lezhs, prfshinte Zadrimn, zonat n veri dhe n verilindje t Shkodrs dhe shtrihej deri thell trojeve t Serbis s sotme me kryeqendr t dyt qytetin e Ulpians afr Prizrenit; ndrsa Principata e Kastriotve me kryeqendr Krujn, prfshinte Matin dhe krahinn e Dibrs, duke u shtrir nga kshtjella e Rodonit n bregdetin e Adriatikut. Deri n kohn kur vihen n krye t principatave t tyre, Lek Dukagjini kishte marr nj kultur t gjithanshme me frym humaniste t Rilindjes Evropiane, n qytete t tilla si Venecia, Raguza apo Shkodra; ndrkoh q Sknderbeu kishte br nj karrier t shpejt dhe t shklqyer prej ushtaraku n oborrin e sulltan Muratit II. N udhheqje t Beslidhjes Shqiptare (themeluar n Lezh m 1444) Sknderbeu e ndien prher pran vets Lekn (fillimisht t atin e tij Pal Dukagjinin), sepse t dy luftuan krah pr krah (apo edhe iu kundrvun njri-tjetrit) deri sa vdiq (1468), ndrsa Lek Dukagjini e pasoi veprn e tij, duke u prir shqiptarve n fazn m t vshtir t rezistencs s tyre antiosmane, deri n fund t jets s vet (1481). Me t drejt kronist e historian, duke filluar nga Tivarasi, Frngu, Barleti e Muzaka,
bashkkohs t tyre, e deri te Gegaj e Noli t shek.XX, kan ndriuar bmat e Gjergj Kastriotit dhe npr to kan prmendur edhe Lek Dukagjinin, ashtu sikundr disa princr t tjer t kohs. Por nuk do t mund t thuhet se, po me t drejt, ata, historian e kronist, e kan prfolur vend e pa vend Lek Dukagjinin, vetm e vetm se ishin t magjepsur prej heroit t veprs s tyre, Sknderbeu. M me barazpesh se historiant kan vepruar "legjendarizuesit" anonim t figurave t tilla. Nga anonimati, Sknderbeu u identifikua me princin dragua, q guxon t matet dhe fiton n do rast me kuedrn; ndrsa te Lek Dukagjini u pa princi engjll, q u shfaq me guxim dhe urtsi pr t ruajtur n vazhdimsi shqiptarizmn. Historiant e kan prfolur q n krye Lek Dukagjinin, sepse krkuan te ai nj prsonazh antagonist t Skndebeut pr ta intriguar jetshkrimin e heroit t vetm shqiptar, q njohu Evropa n prballjen e suksesshme shqiptaro-turke, por edhe sepse nuk donin t fajsonin Evropn perndimore, q nuk arriti t krijonte nj koalicion antiosman n Ballkan. Ata nuk guxuan t gjykonin, veanrisht, Republikn e Venedikut, q jo vetm nuk u qndroi aleate shqiptarve kur mbanin mbi supet e tyre nj perandori t tr t egrsuar kundr Evrops, por e shrytzoi rezistencn e tyre pr interesat e veta komercialiste, duke i prar princrit shqiptar me intriga, duke i kundrvn ata njri me tjetrin edhe me arm dhe, kur nuk ia arrinte ksaj, duke i shpallur armiq t Republiks dhe t Krishtrimit. Lek Dukagjini ishte princi m i fuqishm shqiptar pas Sknderbeut dhe m me autoritet, prandaj u b pre e intrigave t politiks veneciane (dhe t historianve) derisa Sinjoria e ndjeu rrezikun e Ports s Lart, krejt afr pragut t shtpis s vet dhe u bashkua realisht me rezistencn e shqiptarve, duke i shpallur luft Perandoris Osmane (1463). Pas ktij viti veneciant pushuan s prfoluri Lek Dukagjnin. Ndrsa historiant kan shkruar pr disa prej bmave t Lek Dukagjinit prkrah Sknderbeut, deri n vdekjen e tij (1468) dhe m pas n krye t trupave shqiptare prkrah forcave veneciane, derisa Sinjoria nnshkroi paqen me Portn e Lart (1479). Pas ksaj historiant heshtin. Gojdhna na bn me dije se Lek Dukagjini e vazhdoi rezistencn n krye t trimave t principats s tij derisa qe gjall. Por t prfolurit e Lek Dukagjinit ka vazhduar edhe pas vdekjes s tij, ashtu si ka vazhduar edhe rezistenca antiosmane n principatn e tij e m gjr. T prfolurit pas vdekjes ka t bj me veprn, Kanunin , q u la trashgim Lek Dukagjini shtetasve t tij, shqiptarve. Thelbi i Kanunit t Lek Dukagjinit jan fjalt e urta t dala nga goja e tij, q u ruajtn (dhe u pasuruan) brez pas brezi pr gati gjasht shekuj. Ky fenomen homerik e ka legjendarizuar emrin e Lek Dukagjinit duke e kthyer at n nj mit t vrtet, aq sa studiuesit e kan pasur t vshtir ta pranojn si nj realitet historik. Prandaj disa syresh kan vazhduar ta prflasin Lek Dukagjinin, s bashku me Kanunin e tij, ashtu si sht prfolur e verbuar Homeri, s bashku me Iliadn e Odisen e tij (Sa pr ngjashmri edhe Lek Dukagjinit i sht sajuar nj vlla i verbr). Por, duke analizuar faktet e dokumentuara biografike pr Lek Dukagjinin, mund t hidhet drit pr kohn dhe rrethanat kur u ngjizn fjalt e urta t Kanunit t tij. N fund t viteve 50 t shek.XV Principata e Dukagjinve nuk ka m asnj nga qendrat e veta t zhvilluara: Lezha u sht dorzuar venedikasve (1393), Ulpiana, kryeqytei i principats, sht shkatrruar me themele nga turqit m par se t binte n dorn e tyre Prizreni (1458), nj qendr tjetr e zhvilluar e Principats s Dukagjinve. N kto kushte, Lek Dukagjini ka pushtuar kshtjelln e Shatit n Zadrim pr ta pasur si rezidenc princrore, por u sulmua nga Sknderbeu, i cili ua ktheu menjher venedikasve. Pa nj rezidenc princrore dhe, pr nj far kohe, n mes t tri zjarreve (turqit, venedikasit dhe Sknderbeu), Lek Dukagjini gjeti strehim n thellsi t maleve t principats s tij, ku ndrtoi saraje e kshtjella s bashku me banort e lir t atyre anve, t cilt kryezotin e tyre t ders
s Dukagjinve me gruan e tij, Teodorn e Muzakajve t Beratit dhe t gjith oborrtart q i shkonin pas, i rrethuan me mikpritje e respekt. Me malsort e Principats s Dukagjinve, t njohur pr trimrit e tyre (M.Barleti:98), Leka, jo vetm ringriti qytez-kshtjellat e veta, por siguroi n mnyr t pandrprer nj ushtri t mjaftueshme q luajti rol t rndsishim n kuadrin e trupave t Lidhjes s Lezhs nn komandn e Sknderbut dhe m pas. N kmbin t ksaj gatishmrie, Lek Dukagjini u siguroi malsorve t principats s tij dhe t gjith atyre q u bashkuan me t pr t gjetur mbrojtje, veanrisht, pas vdekjes s Sknderbeut, lirin brenda organizimit t tyre fisnor, t ciln n kushtet e krijuara e institucionalizoi me rioarganizimin e pleqsive mbi baz fshati e krahine. Gjat ksaj periudhe (1458-1481), kur ai udhhiqte t gjitha kuvendet dhe pleqsit e malsorve, u ngjiz Kanuni, q u trashgua brez pas brezi, si praktik gjykimi dhe prmes fjalve t urta t formuluara apo t rithna prej tij rast pas rasti, si sentenca juridike. Ai Kanun mbeti i pashkruar, por veproi ndr shekuj si Commom law anglez, deri sa u mblodh dhe u kodifikua prej Shtjefn Gjeovit, n kaprcyell t shekujve XIX-XX. N kohn kur Gjeovi punonte mbi materialet e mbledhura kanunore, Kanuni, s bashku me autorin q e kishte dhn at, ishin t shenjtruar prej t gjith shqiptarve, pavarsisht nga besimi fetar i tyre. N popull nuk mbeti i prfolur emri i Lek Dukagjinit, prkundrazi, ai u heroizua. Fakti q nj sundimtar ishte kthyer n nj hero t vrtet, popullor e kombtar, mund t shpjegohet sipas nj teorie q thot se masat popullore (malsort), duke i pranuar sundimtart dhe kalorsit si heronj t tyre, ata vet identifikoheshin me vlerat e prijsit dhe t fisnikris ose, t paktn, sepse atyre u duhej ta strukturonin botn e tyre npr mjet modelesh q u jepte grupi sundues (P.Burke:169). Kanuni i Lek Dukagjinit sht nj vepr unikale me frym humaniste e periudhs s Rilindjes Evropiane n gjuhn shqipe, e cila, megjithse u prfol dhe vazhdon t prflitet edhe sot e ksaj dite, sht vlersuar nga studiues serioz, vendas dhe t huaj, si nj vepr monumentale (A.Budaovi-Kryeziu:22), kontribut n thesarin e kulturs botrore (C. Von Schwerini Drits 1939:502) dhe autori i saj, Lek Dukagjini, sht cilsuar nj personalitet imponues (E.Durham:116) e Hero Kombtar (J.Hahn:114) i popullit t vet. Shum shkrimtar dhe artist i kan kushtuar vepra, n mes t t cilve Dritro Agolli (Mundja e Lek Dukagjinit, poezi, 1969), Henrik Lacaj (Dy princa pr nj vash, dram historike vn n sken me regjin e vet autorit dhe interprtuar nga grupi teatror i kinoteatrit Rozafat t Shkodrs m 1937, ku rolin e Lek Dukagjinit e luante aktori Loro Kovai), arbreshi Anton Santori (Alessio Ducagini, melodram, shkruar midis viteve 1855-1860 dhe botuar m 1983), piktori Naxhi Bakalli (Kuvendi i Dukagjinit, tablo murale 4x3.2m n Muzeun Historik t Burrelit, 1986), piktori kosovar Engjll Berisha (Rrnjt e Dukagjinit, vizatime 1950-1956), piktori Simon Rrota (Lek Dukagjini, portret, koleksion privat n Shkodr), skulptori Sotir Kosta (Lek Dukagjini, portret n bronz-GKA Tiran dhe Muzeu Kombtar i Sknderbeut n Kruj, 1982) etj. Si apokrif i Lek Dukagjinit ka mbetur portreti i i Simon Rrots (1887-1961), i cili e paraqet autorin e Kanunit n pamje ballore, me nj vshtrim t mpreht ku bashkohet zgjuarsia dhe urtsia, veshur m nj jelek t kostumit tradicional t malsorve t veriut, me shpat n brez dhe me nj dorshkrim t Kanunit n dorn e majt, q t sugjeron intelektualin humanist t shek.XV. Kur bhet fjal pr fisnikun fiorentinas me nj personalitet t jashtzakonshm, Lorenzo de Medici, me t cilin ne kemi dashur ta prafrojm Lek Dukagjinin q n fillim t ktij jetshkrimi, shkruhet se ishte nj politikan gjenial, i cili mund t dallonte pushtetin e njmendt nga shfaqjet e jashtme t tij. Frontespisi i librit t tij e tregon n rrugt e Firences, t
veshur si nj qytetar i thjesht, t rrethuar prej vajzash q kndojn baladat e tij... N t vrtet, Lorenzo-ja ishte nj poet i mir dhe prkrahsi m bujar i poetve t tjer si dhe i shkenctarve e filozofve (K.Clark:106). Kshtu mund ta prfytyrojm deri n nj far shkalle edhe Lek Dukagjinin, poezit e t cilit do t ishin sentencat e Kanunit . Nse ky krahasim nuk do t shkonte, si do krahasim tjetr, s paku, Principata e Dukagjinve mund t prqasej me oborret m t vogla t Italis veriore n erekun e fundit t shek.XV, t cilve Rilindja u detyrohet thuajse po aq sa Firences (K.Clark:107). Dhe Leka mund t prafrohej, ndoshta, me Dukn e Urbinos, Frederigo Montefeltro, i cili nuk ishte vetm nj burr jashtzakonisht i kulturuar dhe i menur, por edhe strategu i madh i kohs s vet, q diti t mbronte zotrimet e tij prej katilve q e rrethonin. Ishte koleksionist i pasionuar librash dhe portretet e tij t muara e tregojn duke lexuar nj nga dorshkrimet e tij. Esht i veshur me parzmore dhe tr pajimet luftarake... Pallatin e tij nisn ta ndrtonin si kshtjell mbi nj shkmb thuajse t pakalueshm dhe vetm m pas, kur fituan siguri, lejuan ti jepnin atij pamjen e but dhe t strholluar, q e bn nj nga monumentet m t bukura arkitektonike t bots (K.Clark:107 ). Ne sot nuk jemi n gjendje as t restaurojm nj kshtjell a pallat princror t Lek Dukagjinit, aq m pak, t mund ta vlersojm at q nuk ekziston me superlativa: m i bukuri n bot, n mesdhe apo rajon, sepse n at koh kshtjella e qytete t lulzuara (shqiptare) me pallate e monumente u zhdukn nga faqja e dheut mbetn si hieje t bukuris dhe shklqimit t vjetr (F.S.Noli:591-592). Por Kanuni i Lek Dukagjinit sht vrtet monumenti m i rndsishm i kulturs shqiptare gjat periudhs s Rilindjes Evropiane, q ka gjalluar prej gjasht shekujsh dhe ka luajtur nj rol t jashtzakonshm n jetn e popullit, n gjuhn e t cilit sht krijuar. Kronologjia Shek.VII Prmenden pr her t par Dukagjint e Arbris. Disa mendojn se mbiemri Dukagjin rrjedh nga emri i fshatit Dukagjin, diku n kufirin e rrethinave t Puks me Mirditn, afr fshatit Dardh, ku kan qen t vendosur fillimisht t part e Principats s Dukagjinve. 1202-4 Dukagjint pushtuan Zadrimn dhe u shtrin shum shpejt n Shqiprin e veriut me kryeqendr Lezhn. Disa mendojn se n kt koh Dukagjint u shfaqn n trojet arbrore t ardhur nga Franca si kryqtar dhe se mbiemri Dukagjin u formua nga prngjitja e titullit Duk me emrin Gjin ose Duka i Gjinit, q do t thoshte Djali i Gjinit. 1356 Kur osmant shkelin pr her t par n Ballkan, Principata e Dukagjinve sht zgjeruar n Shqiprin veri-lindore dhe ka nj qendr t dyt n Fand, krahin e Mirdits s sotme. Disa mendojn se aso kohe Principata e Dukagjinve prfaqsohej me dy deg. 1389 Beteja e Fushkosovs. Thyhet nga osmant koalicioni ballkanas, n t cilin bnte pjes edhe Principata e Dukagjinve, sadoq ndr burime nuk prmendn. 1393 Dukagjint ua dorzojn qytetin e Lezhs venedikasve, q t mos binte nn sundimin e osmanve, duke ruajtur t drejtn e nj t trets s t ardhurave. 1406 Princi Pal Dukagjini (1384-1446), i prmendur pr urtsi, vihet n krye t Principats s Dukagjinve me kryeqendr Ulpiann (qytet i themeluar prej tij), ku mbretron s bashku me t vllan Nikoll Dukagjinin, i shquar pr trimri. 1410 lind n Ulpiana princi trashgimtar i Pal Dukagjinit, Lek Dukagjini, formimi kulturor i t cilit mendohet t jet br n qendra t zhvilluara t kohs, si Shkodra, Raguza, Venecia. Leka ka pasur edhe nj vlla, Palin, me zgjuarsi t jashtzakonshme, por t verbr; nj motr, Roza, me bukuri t rrall e shum krenare dhe, ndoshta, nj tjetr me emrin Maria, q do t
bhet gruaja e Gjon Muzaks s Beratit. 1432 Pal Dukagjini me t vllan, Nikolln, mbshtesin s bashku me Topiajt Aranit Komnenin, vjehrrin e ardhshm t Sknderbeut, n kryengritjen e tij t suksesshme kundr forcave osmane. Motra e Aranit Komnenit ka qen gruaja e Pal Dukagjinit, e ma e Leks. 1444 Pal dhe Nikoll Dukagjini jan pjesmarrs t Beslidhjes s Sknderbeut n Lezh. Ata mbshtesin Lidhjen me 5 000 ushtar nga 15 000 q kishte gjithsej Sknderbeu. Pali shoqron Sknderbeun n Kruj. 1444 Beteja e Torvjollit ku marrin pjes edhe trupat e Principats s Dukagjinve nn komandn e Tanush Topis. Pali, s bashku me princr t tjer, do t pres n Kruj Sknderbeun pr ta prshndetur pr fitoren. 1445 N dasmn e Mamics, s motrs s Sknderbeut n Muzakin, shfaqet pr her t par princi Lek Dukagjini. Dueli i tij me Lek Zakarin pr dorn e princeshs s bukur Jerina Dushmani. 1446 Vdes Pal Dukagjini. Vendin e tij n krye t Principats s Dukagjinve e z i biri, Lek Dukagjini. 1447 Vriten n pusi Lek Zakaria s bashku me Bozhdar rnoviin dhe pr kt prflitet Lek Dukagjini. 1447 Nikoll Dukagjini, i nxitur nga njerzit e Sknderbeut, pushton prkohsisht Shatin, ndrkoh q Dejn e kan marr venedikasit. Sknderbeu i shpall luft Venedikut. 1447 Lek Dukagjini martohet me Teodorn, motrn m t vogl t Gjon Muzaks s Beratit. Nuk patn fmij. Dukagjint q do t prmenden pas Lek Dukagjinit n Itali apo n shrbim t Perandoris Osmane, rrjedhin nga familje t adaptuara prej Pal Dukagjinit ose prej Leks. 1447-8 Sknderbeu rrethon Dejn, Shkodrn dhe Durrsin, qytete n zotrim t venedikasve. Prkrah Sknderbeut sht Nikoll Dukagjini. 1448 Paqja e Skndebeut me Venedikasit. Lek Dukagjini nuk merr pjes. 1451 Martesa e Sknderbeut. Lek Dukagjini nuk merr pjes. 1451-2 Komploti i Krrabs kundr Sknderbeut. Prflitet Lek Dukagjini. 1452 Pajtimi i par i Lek Dukagjinit me Sknderbeun n Durrs. 1454 Breksamus, diplomat i Lek Dukagjinit, prfaqson Sknderbeun te mbreti i Napolit. Pensioni 300 dukatsh pr Lekn prej mbretit Alfons. 1458 Bie Prizreni, qendra m e zhvilluar tregtare e kulturore e Principats s Dukagjinve, ndrkoh q kryeqyteti, Ulpiana, duhet menduar i shkatrruar nga themelet para Prizrenit. 1458 Lek Dukagjini pushton kshtjelln e Shatit q ishte n zotrim t venedikasve. Sknderbeu ndrhyn me trupat e tij dhe ua kthen venedikasve. 1458-81 Lek Dukagjini ndrton disa kshtjella n thellsi t trojeve t principats s vet, forcon pushtetin vendor t malsorve, shtetas t tij, q jetonin brez pas brezi n gjendje t lir dhe institucionalizon prmes praktikave gjyqsore nj sistem juridiko-popullor, q do t trashgohet prmes fjalve t urta t thna nga ai, si nj vepr fondamentale e kulturs humaniste shqiptare. Kjo vepr, e ruajtur n nj shqipe kaq t bukur, q u mblodh nga Shtjefn Gjeovi n kaprcyellin e shek.XIX-XX, sht Kanuni i Lek Dukagjinit . 1461 Prflitet Lek Dukagjini se u sht drejtuar turqve pr aleanc. Papa Piu II e krcnon me kishrim. 1463 Papa Piu II ndrhyn pr pajtimin e Lek Dukagjinit me Sknderbeun. 1463 Pajtimi i dyt me Sknderbeun. Leka bashkohet me Lidhjen e Sknderbeut, Venedikun dhe Ivan Cernoviin e Malit t Zi. 1465 n betejn e Sfetigradit Lek Dukagjini shpton prej vdekjes Sknderbeun.
1466 Leka dhe Nikel Moneta komandojn 13 mij forca shqiptare prkrah Sknderbeut kundr Ballaban Pashs. 1468 n Shkodr thyhen trupat osmane prej ushtris shqiptare pa pjesmarrjen e Sknderbeut. Mendohet se kjo fitore sht arritur nn drejtimin e Lek Dukagjinit. 1468 Vdes Sknderbeu. Lek Dukagjini sht ndr kryetrimat shqiptar q iu ndodh pran deri n astet e fundit t jets. 1477 Leka n mbrojtje t Krujs, ku duhet t ket mbetur i plagosur, pasi u prfol se mbet i vrar. 1479 Veneciant nnshkruajn pushtimin e Shqipris prej turqve, por Lek Dukagjini vazhdon rezistencn kshtjellave q kishte ngritur thellsive t maleve t principats s tij. 1481 Lek Dukagjini prmendet pr her t fundit n dokumentet e kohs, duke kaluar nga Raguza pr n principatn e tij. 1481 mendohet vdekja e Lek Dukagjinit, pinjolli m i fundit i Principats s Dukagjinve. Asnj dokument nuk flet pr vendvarrimin e tij. Gojdhna thot se iku duke bekuar lirin e viseve shqiptare dhe duke mallkuar robrimin e tyre, derisa t zott t kthehen n trojet e veta. Kjo profeci e Lek Dukagjinit, materializuar n Kanunin q mban emrin e tij, ka vepruar mrekullisht ndr banort e Principats s Dukagjinve, t cilt kan ruajtur gjuhn e tyre shqipe, traditat e t parve, besimin fetar t kishs perndimore (me disa prjashtime) dhe lirin pr tu vetadministruar (relativisht) deri n ditt e sotme. Prmbledhje Kanuni i Lek Dukagjinit sht nj vepr unikale me frym humaniste e periudhs s Rilindjes Evropiane n gjuhn shqipe, e cila, megjithse u prfol dhe vazhdon t prflitet edhe sot e ksaj dite, sht vlersuar nga studiues serioz, vendas dhe t huaj, si nj vepr monumentale (A.Buda), kontribut n thesarin e kulturs botrore (Schwerin) dhe autori i saj, Lek Dukagjini, sht cilsuar nj personalitet imponues (Durham) e Hero Kombtar (Hahn) i popullit t vet.
Burimi: Zero Cool
Tonin obani: The history of Lek Dukagjini
LEK DUKAGJINI (1410-1481) Lek Dukagjini is a quite complex historical figure. Furthermore, this figure has also taken dimension of a myth, if the term is accepted when our National Hero Gjergj Kastrioti-Scanderbeg is regarded. Lek Dukagjini (1410-1481) was contemporary with Gjergj Kastrioti (1405-1468). History has known both of them as hereditary princes, who were heightened when they took reins of their respective homonymous princedoms: Leka - the Dukagjnini's, when his father, Pal Dukagjini died, (1446) and Gjergj - the Kastrioti's, eight years after his father's, Gjon Kastrioti, death (1443). Dukagjini's Princedom, with Lezha as its own capital city, included Zadrima, the areas in north and northeast of Shkodra and was extended in remote areas of present Serbia, having Ulpiana, near Prizren, as e second capital city. On the other hand, Kastrioti's Princedom, with Kruja as its capital, included Mat and Dibra region, reaching Rodon Castle on the Adriatic coast. Since before coronation Lek Dukagjini had gained a comprehensive education under the spirit of Europian Renaissance in cities like Venice, Raguza or Shkodra; meanwhile Scanderbeg had achieved a fast and splendid military career in the Sultan's court of Istanbul. Leading the Lezha League (founded in Lezha in 1444) Scanderbeg sow Leka (initially his father Pal Dukagjini) beside him. They fought side by side (sometimes they opposed each other) until Scanderbeg died (1468). Lek Dukagjini continued his deed leading Albanians in most difficult period of their anti-ottoman resistance, till the end of his life (1481). Chroniclers and historians, beginning from contemporary Tivarasi/ Biemi, Frngu, Barleti e Muzaka, up to Gegaj and Noli of 20-th Century, when enlightening the deeds of Gjergj Kastrioti, have rightly mentioned Lek Dukagjini and other princes of that time. But we cannot say that they are right when groundlessly defamed Lek Dukagjini, only because were enchanted by the by the main figure, Scanderbeg. Those anonymous, authors of myths have been more balanced. They identified Scanderbeg with a dragon-prince that, dared to fight and always to win against the monster, while they depicted Lek Dukagjini as angel-prince, who, with courage and wisdom safeguards the continuity of Albanian cause. Lek Dukagjini was the most powerful Albanian prince after Scanderbeg. That is why his name became objective of intrigues by Venetian policy (and history) until La Signoria felt the risk from High Gate coming to the doorstep and really joined its forces with the Albanian resistance, declaring war to Ottoman Empire (1463). After that the Venetians ceased defaming Lek Dukagjini. Its historians wrote for some deeds of Lek Dukagjini, beside Scanderbeg until his death (1468) and later leading the Albanian troops beside Venetian forces until the sign of peace by Signoria and High Gate (1479). Afterwards they kept silence. Legend informs us that Lek Dukagjini continued the resistance leading brave people of Princedom until his death. The historians have defamed the name of Leke Dukagjin since the beginning, looking at him an antagonist personality to Scanderbeg, in order to make their stories about Scanderbeg, who was the only Albanian Hero, who Europe knew in the successful battles of Albanians against
Ottoman invasion, more intriguing; but also because these historians refuse to blame Western Europe for not organizing an antiottoman coalition in the Balkans. They didnt dare to judge especially the Republic of Venice, which not only didnt stand allied to the Albanians when they were confronting an whole empire which was threating Europe, but made use of Albanian resistance for its commercial interests, intriguing to divide Albanian princes, making them confront each other with arms, or, when this was not possible, declaring them enemies of Venice and even of Christianity. Lek Dukagjini was the most powerful and authoritative prince, second only to Scanderbeg; that is why he became objective of intrigues by the Venitian policy (and historians), until Signoria felt the Ottoman threat coming to its gate and joined forces with the Albanian resistance, declaring war to Instambul (1463). After that year the Venitian defamation towards Lek Dukagjini was ceased. In the meantime historians described some deeds of Lek Dukagjini beside Scanderbeg until Scanderbeg died (1468) and later leadindg Albanian troops in battles side by side with Venitian forces, until Venice made peace with High Gate (1479). Afterwards historians were silent. The legends inform us that Lek Dukagjini continued his resistance until his death. But defamation towards Lek Dukagjini's name has continued even after his death, as the resistance in his Princedom and more extensively continued. The defamation after death has to do with his work Kanun, that Lek Dukagjini left as inheritance to his subordinates, Albanians. The essence of Kanun of Lek Dukagjini are his sentences kept and enriched generation after generation for nearly six centuries. This Homeric phenomenon has raised his name to a legend, turned it in a genuine myth, to a degrre that make difficult for scholars to accept it as e historical reality. That explains why some of them have continued to defame Lek Dukagjini's name and his Kanun, as happened to Homer and his Iliad and Odyssey. (For similarity: even to Lek Dukagjini was invented a blind brother). But the time and circumstances when the sentences of Kanun were conceived can be enlightened analysing documented biographical facts for Lek Dukagjini. By the end of 50-ies of 15-th century, Dukagjini Princedom had not any more any of its developed centres: Lezha was surrendered to Venetians (1393), Ulpiana, the capital of Princedom was destroyed to the soil by the Turks, since before Prizren, a developed centre of Princedom, was surrendered to them (1458). Under those circumstances Lek Dukagjini seized the fortress of Shati in Zadrima, intending to have it as his princely residence, but he was attacked by Skanderbeg, who handed it back to Venetians. Without a princely residence and, for some time, being amidst three fires (Turks, Venetians, Skanderbeg) Lek Dukagjini found shelter in the hinterland of Highlands of his Princedom, where he constructed fortresses and castles togother with the free inhabitants of those areas, who warmly welcomed and respected their overlord of Dukagjini Family, his lady, Teodora of Muzakaj from Berat and all his court. With highlanders of Princedom, well-known for their bravery, Leka, not only rebuilt his castle-towns, but to ensure to himself a permanent source for a sufficient army, which played an important role within framework of Lezha League Army under Skanderbeg in command and even later. In exchange Lek Dukagjini guaranteed to the highlanders of the Princedom and to everyone who, especially after the death of Scanderbeg, joined him for procuring a defence to himself, freedom within their tribal organisation, which he, under the circumstances, raised to the institutional level by reorganizing the Councils of Elders on village and region basis. Kanuni got conceived during this period (1458-1481), when he leaded all the popular assemblies and Councils of Elders and was inherited generation after generation as a practice of judgement and, using sentences formulated by him or restated case
by case, as juridical sentences. Kanun, remained unwritten, but was acting in centuries as English "Common Law" acted, until was gathered and codified by Shtjefn Gjeovi during replacement of 19-th with the 20-th century. When Gjeovi was working on the gathered canon material, Kanuni, as its author were sanctified by all the Albanians, regardless their religion. The name of Lek Dukagjini was not defame by the people; on the contrary, it was hightened to a heros level. The fact that a ruler turned to become a real, popular and national hero, could be explained by the theory which sustains that common people, accepting their rulers or knights as their heroes, "identified themselves with values of the leader and of the nobility, or, at least, because they needed to structure their world through models offered by the ruling group" (P. Burke: 169) Kanuni of Lek Dukagjini is an unique work in Albanian with the humanist spirit of European Renaissance period, which, despite the fact that was and still is defamed, remains valuated highly by serious scholars, both Albanian and foreign as an "monumental work" (A. Buda/ Gjeovi-Kryeziu: 22), "contribution in the treasure of world culture" (C. Von Scherwin/Hylli i Drits 1929: 502) and its author, Lek Dukagjini is qualified a "imposing personality" (Edith Durham: 116 and "National Hero" of its people. (J. Hahn: 114) A lot of writers and artists dedicated their works to him; among them the novelist and poet Ditro Agolli ("Wife, for you I fought with Lek Dukagjini", poetry), the Arbresh dramatist Anton Santori ("Alessio Ducagini", melodrama, written between 1855-1860, published in 1983), the painter Naxhi Bakalli (Kuvendi i Dukagjinit, tablo on the wall 4x3,2m in Burrel Historicaly Museum), the painter of Kosovo Engjll Berisha (Rrnjt e Dukagjinit, vizatime 1950-1956), the painter Simon Rrota (Lek Dukagjini, portrait-Art Gallery, Shkodr), the sculptor Sotir Kosta (Lek Dukagjini, portrait in bronze in National Museum of Scanderbeg, Kruja, 1982) ect. As apocrypha of Lek Dukagjini is accepted the portrait of Simon Rrota (1887-1961), which introduce the author of Kanun in frontal view, having a sharp look, in which are joined together intelligence and wisdom, wearing the traditional waistcoat of costume of Albanian highlanders and a sword, holding a manuscript of Kanun in his left hand, which reminds the humanist intellectual of 15-th century. "An extraordinary personality", Lorenzo de Medici, with whom we wanted to compare Lek Dukagjini since the beginning of this biography, was mentioned as "a genial politician, who could see the difference between the genuine power and its appearance". In the cover of his book he is depicted in the streets of Florence dressed as an ordinary citizen, encircled by girls singing his ballads Lorenzo was really a good poet and the most generous patron of poets, scientists, and philosophers" (K, Clark: 106). To some extent, we can imagine like that even Lek Dukagjini, whose poetry would be his sentences of Kanun. If this comparison, as every other comparison, would not be accepted, we, at least, can compare the Dukagjini Princedom with the small courts of Northern Italy in the last quarter of the 15-th century, to whom "the Renaissance owes nearly as much as Florence" (K. Clark: 107). In this case Leka could be compared with Duke of Urbino, Frederigo Montefeltro, who "was not only a man of extraordinarily learning and cleverness, but also the greatest strategist of his time, who managed to defend his possessions from surrounding criminals. He was a passionate collectioner of books and, in his valuable portraits, he is depicted reading one of his manuscripts. He is wearing armor and other military equipment His palace was initially being built as an fortress on a insurmountable rock and only later, after having procured safety, was given this soft and refined look, which made of it one of most beautiful architectonic monuments in the world" (K.Clark: 107). We are able nowadays to restore neither a castle nor a princely palace of Leka Dukagjini; far
less we can evaluate what does not exist with superlatives: the most beautiful in the world, in Mediterranean, or in the region, because by that time " Albania was cancelled from the list of independent countries every link with Europe was interrupted. Castles and flourishing cities with palaces and monuments were disappeared from the earth remained as shadows of the ancient splendour. (F.S.Noli: 591-592). But Kanuni of Lek Dukagjini is really the most important monument of Albanian culture during period of European Renaissance, which has lived for 6 centuries, playing such a extraordinary role in the life of the nation, of whose language is written.
Source: Zero Cool

Kanuni I Leke Dukagjinit

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Kanuni I Leke Dukagjinit

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kanuni I Leke Dukagjinit

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kanuni i Lek Dukagjinit

Tonin obani: Princi i prfolur Lek Dukagjini

Kanuni i Lek Dukagjinit

Kanuni i Lek Dukagjinit

Kanuni i Lek Dukagjinit

Kanuni i Lek Dukagjinit

Kanuni i Lek Dukagjinit

Kanuni i Lek Dukagjinit

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Par - Kisha

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Par - Kisha

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Par - Kisha

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Par - Kisha

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Par - Kisha

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Par - Kisha

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Dyt - Familja

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Dyt - Familja

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Dyt - Familja

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Dyt - Familja

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Tret - Martesa

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Katert - Shpi, Gj e Prone

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Pest - Puna

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Pest - Puna

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Pest - Puna

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Pest - Puna

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Pest - Puna

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Pest - Puna

Kanuni i Lek Dukagjinit: Libri i Pest - Puna