CH !

NG 4 PHONG HA

Phong ha l hi n t$%ng '(a ch*t ngo-i sinh, lm ph h. y thnh ph1n v c*u trc c.a cc ' v khong v3t trn b4 m5t tri '*t d$7i tc '9ng c.a 'i4u ki n kh h3u v ho-t '9ng c.a sinh v3t trn b4 m5t tri '*t (nhi t '9, '9 ;m, b=ng h, sinh v3t,..) Phong ha b>n thn n khng lm d(ch chuy?n ho5c d(ch chuy?n r*t t cc ' b( ph h.y. K@t qu> l t-o ra l7p s>n ph;m phong ha nAm ngay t-i n&i thnh t-o v nAm trBc ti@p trn b4 m5t ' gCc ch$a b( phong ha V"t li&u phong ha tch t3 n5m tr7c ti8p trn b9 m:t ( ch)a b; phong ha

S>n ph;m phong ha sau khi '$%c t-o ra c th? '$%c di chuy?n 'i m9t kho>ng cch r*t xa hng ngn km do tc '9ng c.a dng n$7c ch>y, gi, b=ng h, trDng lBc v tch tE F nhGng n&i '(a hnh th*p. Qu trnh ' gDi l qu trnh bc mn, v3n chuy?n v lIng 'Dng tr1m tch. 2 V"t li&u phong ha ()*c bc mn, v"n chuy,n v l.ng (1ng

Theo tc nhn v c& ch@ gy phong ha, ng$Ji ta chia lm ba lo-i phong ha: 1. Phong ha v3t l (c& hDc: Gy ph h.y cc ' cLng chIc ban '1u thnh cc m>nh vEn nh$ng khng lm bi@n 'Mi thnh ph1n c.a ' v khong v3t. 2. Phong ha ha hDc: X>y ra khi n$7c v khng kh tham gia ph>n Lng ha hDc v7i ', k@t qu> l lm bi@n 'Mi thnh ph1n ha hDc v thnh ph1n khong v3t c.a ' gCc t-o ln cc s>n ph;m phong ha c '5c 'i?m ha l khc hNn so v7i ' ban '1u. 3. Phong ha sinh hDc: x>y ra do tc '9ng c.a sinh v3t. Ty theo c& ch@ ph h.y c.a sinh v3t m n '$%c chia nhO thnh phong ha sinh ha hDc v phong ha sinh c& hDc
3

PHONG HA CP HQC
B>n ch*t c.a qu trnh phong ha c& hDc l lm nLt nS v ph h.y cc khCi ' nguyn sinh kch th$7c l7n ban '1u thnh cc b>nh vEn nhO h&n nh$ng vTn giG nguyn thnh ph1n c.a '. Qu trnh ph h. y ' '$%c diVn ra do cc nguyn nhn sau: 1. NLt nS do gi>i phng p su*t: M9t sC t1ng ' b( chn vi F d$7i su, ch(u p lBc l7p c.a cc t1ng ' nAm trn. Do tc '9ng c.a lBc ki@n t-o, khu vBc ' '$%c nng cao, cc l7p ' ph. F trn b( bc mn lm cho p lBc ' ln t1ng ' F su b( gi>m 'i, th? tch t1ng ' d$7i su '$&c gin nF F tr-ng thi cLng dn. K@t qu> l ' b( nLt tch. 2. NLt nS do n$7c 'ng b=ng: n$7c tWn t-i trong cc khe nLt, lX rXng khi 'ng b=ng sY t=ng th? tch v lm cho ' b( nLt nS m-nh h&n 4 Khe n=t b; mC rDng khi n)Ec (ng bFng N=t n? do giAi phng p suBt

CDt ( b; bo mn do gi v ct

RG cy khi tFng tr)Cng lm cho ( b; n=t tch

3.

Ph h.y, bo mn do ma st: cc m>nh vEn trong qu trnh v3n chuy?n b( cD xt v bo mn lTn nhau.

4. 5.

Ph h. y do sinh v3t: RV cy mDc trong cc khe nLt c.a ' khi l7n ln cZng lm cho ' b( nLt toc ra. Ph h.y do t=ng-gi>m nhi t '9: Cc ' trn b4 m5t tri '*t tr>i qua cc chu k [ nng/l-nh theo ngy v theo n=m. SB thay 'Mi nhi t '9 lm cho th? tch c.a ' b( gin nF ho5c co l-i. Do nhi t '9 trn b4 m5t thay 'Mi nhanh h&n so v7i d$7i su nn qu trnh co gin th? tch c.a ' cZng x>y ra nhanh h&n gy ln hin t$%ng co gin b*t 'Wng nh*t v lm cho ' b( nLt nS. 5

PHONG HA HA HQC
B>n ch*t c.a phong ha ha hDc l cc ph>n Lng ha hDc x>y ra giGa cc thnh ph1n c.a ' v7i n$7c v khng kh. Qu trnh phong ha ha hDc x>y ra theo cc ph$&ng thLc sau: Ph$&ng thLc ha tan: cc khong v3t b( ha tan trong n$7c t-o thnh cc ion tB do. CaCO3 + CO2 + H2O ] Ca(HCO3)2 K@t qu> c.a ph>n Lng ha tan thu3n ngh(ch x>y ra trong cc ' cacbonat l tr-o thnh cc hang '9ng karst ho5c cc m=ng/nhZ, c9t ' trong cc hang '9ng ny

1.

6 MFng/cDt & nhI ( pht tri,n trong hang karst

2.

Ph$&ng thLc oxi ha (c sB tham gia c.a oxi): FeS2 + nH2O ^ FeSO4 + nH2O
Fe2(SO4)3

^ Fe2O3 +

3.

Ph$&ng thLc hydrat ha (c sB tham gia c.a n$7c): CaSO4 (anhydrit) + H2O +CaSO4.2H2O (th-ch cao)

4.

Ph$&ng thLc th.y phn: c sB trao 'Mi cc ion H+, OH- v7i cc ion c.a cc nguyn tC trong thnh ph1n khong v3t thu9c nhm silicat. 2KAlSi3O8 (feldspar) + 2H+ + 2HCO3 +H2O ^

K@t qu> c.a qu trnh phong ha l t-o ln l7p vO phong ha trn b4 m5t ' gCc. Theo thL tB t_ trn xuCng d$7i mLc '9 phong ha gi>m d1n. Trn cng l t1ng '*t trWng (thM nh$`ng) sau ' '@n t1ng phong ha t1ng bn phong ha v t1ng ' gCc

Lin quan '@n vO phong ha c nhi4u mO khong s>n c gi tr( cao do hm l$%ng qu5ng '$%c lm giu thL sinh

VO phong ha laterite
7

Al2Si2O5(OH)4 (kv. st) + 2K+ + 2HCO3- + 4SiO2 (silic)

Cc y8u tK Anh h)Cng (8n tKc (D phong ha v chi9u dy vL phong ha: 1. Thnh ph1n th-ch hDc khng 'Wng nh*t dTn '@n h sC gin nF khc nhau, c*u t-o v ki@n trc ', mu sIc (' sTm mu dV phong ha h&n ' sng mu), '9 h-t (' h-t th phong ha m-nh h&n ' h-t m(n), ch@ '9 ph h.y ki@n t-o: ' d3p v` m-nh dV phong ha h&n ' nguyn khCi 2. ai4u ki n kh h3u: qu trnh phong ha F vng kh h3u nng ;m x>y ra m-nh mY h&n, '5c bi t l phong ha ha hDc) so v7i vng kh h3u kh l-nh 3. Y@u tC '(a hnh: '(a hnh cao v dCc th$Jng b( bc mn nhanh h&n '(a hnh bAng phNng v th*p nh$ng l-i c l7p vO phong ha mOng h&n M=c (D Mn (;nh cNa cc khong v"t trong qu trnh phong ha Khng b phong ho: b-ch kim, vng, kim c$&ng, canxiterit #n & nh: Th-ch anh, granat T'(ng &)i -n & nh: Muscovit, orthocalas, microclin, plagiocalas axit Km -n & nh: Horblend, pyroxen R/t khng -n & nh: Plagioclas baz&, biotit, cc khong v3t nhm carbonat v sulphur
8

Cc giai (oOn phong ha

K@t qu> c.a qu trnh phong ho l t-o ra hai lo-i s>n ph;m: m9t l cc '*t ', dung d(ch b( tri 'i, m9t l cc tn tch (eluvi ) giG l-i t-i chX. Nghin cLu cc tn tch, ng$Ju ta th*y qu trnh phong ho tr>i qua cc giai 'o-n sau:
Giai 'o-n thL nh*t: 'y l giai 'o-n m>nh vEn ch. y@u do phong ho c& hDc ph v` cc ' mb thnh vEn ', ch$a c phong ho ho hDc. Giai 'o-n ny di hay ngIn phE thu9c r*t nhi4u vo 'i4u ki n kh h3u v '(a hnh. Giai 'o-n 2 (Sialit): th$Jng x>y ra F vng c kh h3u nng ;m. Cc s>n ph;m phong ho F giai 'o-n tr$7c ti@p tEc b( ph h.y. a5c bi t trong giai 'o-n ny c sB tham gia tch cBc c.a phong ho ho hDc. Do v3y cc ' khng chc b( thay 'Mi v4 m5t kch th$7c m cn thay 'Mi F c> thnh ph1n. Cc silicat v alumosilicat b( ph hue, phn gi>i ra cc cation. Cc kim lo-i ki4m v ki4m thM ho vo dung d(ch t-o ra mi tr$Jng ki4m. Giai 'o-n ny hnh thnh m9t sC khong v3t st c.a nhm montmorilonit v m9t ph1n c.a nhm hy'ro mica. Cc muCi CaCO3 t tan '$%c t3p trung t-o ra cc tn tch vi tch tE trn b4 m5t '(a hnh. Giai 'o-n 3 (Sialit axit) x>y ra trong mi tr$Jng nng ;m, c tc '9ng c.a kh quy?n v rfa tri nhanh. Giai 'o-n ny ti@p tEc sB ph hue c.a giai 'o-n tr$7c, cc cation bIt '1u b( phn hue. Do ' mi tr$Jng ki4m chuy?n sang mi tr$Jng axit. Khong v3t st trung gian b( ph hue hnh thnh khong v3t m7i c.a nhm caolin, cc mCi k@t t.a c.a giai 'o-n tr$7c b( ho tan. Giai 'o-n 4 (alit) x>y ra trong mi tr$Jng nng ;m c.a kh h3u nhi t '7i, nhi t '7i. Ti@p tEc ph hue cc s>n ph;m t_ giai 'o-n tr$7c '? 'i '@n d-ng b4n vGng trn b4 m5t Tri a*t, hnh thnh cc oxit nhm (nh$ bauxit), sIt (nh$ limonit). Trn b4 m5t '(a hnh lc ny ng$Ji ta th*y r*t giu alumin. Do ' giai 'o-n c tn l alit.

VL phong ha
L7p vO mOng ngoi c.a l7p vO Tri '*t bao gWm cc s>n ph;m phong ho t-i chX (tn tch) v l7p '*t trWng gDi l vO phong ho VO phong ho trn Tri '*t phn bC khng '4u, c chX mOng, chX dy, c chX khng c. Cc nhn tC >nh h$Fng t7i vO phong ho l: '(a hnh, kh h3u, thnh ph1n ' gCc, thJi gian, sB pht tri?n c.a thBc v3t v con ng$Ji. Qu trnh phong ho diVn ra m9t cch phLc t-p, c th? diVn bi@n theo mLc '9 t=ng d1n t_ d$7i ln trn ho5c t_ trn xuCng d$7i. C*u t-o vO phong ho c& b>n gWm 3 ph1n

L7p '*t trWng L7p tn tch

(Ch. y@u l khong v3t st, hydroxyt Al, Fe)

L7p bn phong ha
(Ch. y@u l khong v3t st, m>nh vEn)

L7p ' gCc

10

VL phong ha laterit

11

Cc loOi vL phong ha
C=n cL vo thnh ph1n v3t ch*t chia ra cc lo-i vO phong ho sau:
VO phong ho feralit: c thnh ph1n oxit sIt v oxit nhm t$&ng '$&ng nhau. Khong v3t st ch. y@u l caolinit. VO phong ho alit l lo-i vO phong ho c l$%ng oxit nhm nhi4u h&n oxit sIt. VO phong ho macgalit: c khong v3t st chnh l montmorilonit (th$Jng phn bC F vng ni cao, giu cacbonat, c th>m mn hGu c& dy) VO phong ho macgalit-feralit trong thnh ph1n v_a c montmorilonit, v_a c caolinit.

12

Tai bi8n (;a chBt lin quan (8n vL phong ha v hi&n t)*ng phong ha phM bi8n nhBt l: Lm suy y@u n4n mng cng trnh Gy ln hi n t$%ng lC (Bt F nhGng vng '(a hnh dCc Gin ti@p gy ln hi n t$%ng lZ bn, lI qut,

13