UNIVERZITET U BANJOJ LUCI

ELEKTROTEHNIKI FAKULTET

Sari Zoran

REALIZACIJA UPRAVLJANJA
VENTILACIJOM U OBJEKTU ZA UZGOJ
PERADI

Diplomski rad

Banja Luka, jun 2012.

Tema:

REALIZACIJA UPRAVLJANJA VENTILACIJOM U

OBJEKTU ZA UZGOJ PERADI
Kljune rijei:
Automatizacija
Upravljanje ventilacijom
Schneider electric, Zelio Logic, Altivar

Komisija:

prof. dr Milorad Boi, Predsjednik:

prof. dr Petar Mari, mentor
mr Igor Krmar, lan

Kandidat:
Sari Zoran

UNIVERZITET U BANJOJ LUCI

ELEKTROTEHNIKI FAKULTET
KATEDRA ZA AUTOMATIKU

Predmet:

DIGITALNI SISTEMI UPRAVLJANJA

Tema:

REALIZACIJA UPRAVLJNAJA VENTILACIJOM U

OBJEKTU ZA UZGOJ PERADI

Zadatak:

Kratko prikazati tehnologiju uzgoja peradi, objasniti

znaaj ventilacije u objektima za uzgoj peradi, te dati
algoritam za uptavljanje sistemom ventilacije. U sklopu
rada formirati simulacioni model postrojenja za
ventilaciju objekta za uzgoj peradi. Verifikovati
funkcionalnost ponuenog rjeenja ispitivanjem na
simulacionom modelu procesa.

Mentor:

prof. dr Petar Mari

Kandidat:

Sari Zoran (2/02)

Banja Luka, jun 2012.

Sadraj
1. Uvod....................................................................................................................................6
1.1 Osnovne karakteristike PLC-a......................................................................................7
1.2. Programiranje PLC-a.................................................................................................10
1.3. Standardni signali.......................................................................................................10
1.4. PLC u savremenim sistemima za automatizaciju......................................................11
2. Potrebni uslovi za dobru ventilaciju unutar objekta za uzgoj pilia.................................14
2.1. Vanost relativne vlanosti vazduha unutar objekta za uzgoj pilia..........................17
2.2. Utjecaj temperature i relativne vlanosti na osjeaj ugode kod brojlere...................17
3. Elementi laboratorijskog simulacionog modela za predstavljanje realnog sistema..........20
3.1. Simulacioni model.....................................................................................................20
3.2. PLC Zelio Logic SR3 B261BD.................................................................................21
3.2.1. Opis kontrolera....................................................................................................22
3.2.2. Komunikacija Zelio Logic kontrolera sa okolinom............................................26
3.2.3. Opis prednje strane Zelio kontrolera...................................................................28
3.2.4. eme oienja.....................................................................................................29
3.2.5. Izvor za napajanje Zelio kontrolera- Phaseo ABL7RM24025............................30
3.2.6. Zelio Soft 2 - program za programiranje Zelio kontrolera SR3 B261BD..........31
3.3. Frekvencijski pretvara ATV 71HU22M3................................................................37
3.3.1. Energetski prikljuci frekvencijskog pretvaraa Altivar.....................................39
3.3.2. Upravljaki prikljuci.........................................................................................40
3.3.3. Grafiki operatorski panel...................................................................................42
3.3.4. Programiranje frekvencijskog pretvaraa...........................................................44
3.4. Asinhroni motor.........................................................................................................44
3.5. Algoritam upravljanja ventilacijom u objektu za uzgoj pilia...................................44
4. Projektni zadatak...............................................................................................................47
5. Praktini rad u laboratoriji................................................................................................48
5.1. Opis realizovanog sistema.........................................................................................48
5.1. Postupak testiranja algoritma Upravljanje ventilacijom objekta za uzgoj pilia....51
5.2. Provjera alarma..........................................................................................................53
6. Zakljuak...........................................................................................................................54
7. Literatura...........................................................................................................................56

1. Uvod
U raznim oblastima industrije obavljaju se raznovrsni tehnoloki procesi iji je
rezultat stvaranje razliitih proizvoda. Industrijski tehnoloki procesi, po svojoj prirodi,
mogu biti raznovrsni: klasina finalna proizvodnja (automobila, sokova, elektronskih
ureaja itd.), proizvodnja u petrohemijskoj industriji, proizvodnja polufabrikanata
(eliane, livnice, itd.), snabdijevanje vodom, sistemi za upravljanje i nadzor u poslovnim i
stambenim objektima itd.
U tehnolokim procesima mijenjaju se razliite fizike veliine: proteklo vrijeme,
temperatura, nivo, pritisak, itd. Da bi se ovakvi tehnoloki procesi odvijali na odgovarajui
nain neophodno je vriti upravljanje aktuatorima- njihovo ukljuivanje/ iskljuivanje,
regulaciju snage, regulaciju broja obrtaja, itd. Nain upravljanja se definie algoritmom
upravljanja. Zavisno od stanja procesa (mijernih vrijednosti fizikih veliina) izvravaju se
odreene operacije, definisane algoritmom upravljanja.
Savremeni trendovi automatizacije tehnolokih procesa se baziraju na primjeni
ureaja na bazi mikroprocesorske tehnologije. Termin koji se koristi kod nas za ovakve
ureaje je Programabilni logiki kontroleri, skraeno PLC (od engl. Programmable
Logic Controller). Oni omoguavaju fleksibilno upravljanje kompleksnim tehnolokim
procesima i pogodniji su za implementaciju i naknadne promjene [1].
Automatizacija se uvodi u cilju unapreenja procesa proizvodnje. To podrazumijeva
obavljanje to veeg broja operacija za to krae vrijeme, poveanje kvaliteta obraenih
proizvoda, kao i poveanu energetsku efikasnost. Takoe, ona omoguava implementaciju
sloenih algoritama upravljanja [2].
Automatizovani sistemi u principu obavljaju svoj osnovni zadatak bez direktnog
ovjekovog uplitanja, meutim ovjek ima nezamjenljivu ulogu u nadgledanju i
kontrolisanju rada, kao i u optem upravljanju radom jednog automatizovanog sistema. Pod
optim upravljanjem radom podrazumijeva se zadavanje referenci neophodnih za rad, kao i
zadavanje naredbi za akcije koje potom sistem obavlja [2].
Elektrini motori utroe oko dvije treine proizvedene elektrine energije, pretvarajui
je u mehaniki rad potreban za proizvodnju. Potreba za uveanjem brzine i preciznosti
obrade ini da je sve vei broj motora koji su elektronski upravljani. Energetska kriza,
potreba za utedom elektrine energije, kao i problemi zagaenja ivotne sredine, stvaraju
prostor za iru upotrebu motora iju brzinu i fluks moe podesiti digitalni pogonski
kontroler, uveavajui tako energetsku efikasnost [3].
Danas u svim automatizovanim pogonima stardandno se koriste trofazni motori sa
frekvencijskim pretvaraima. Koritenjem frekvencijskih pretvaraa dobija se niz
prednosti:
tednja energije. Energija se moe utediti ako brzina obrtanja motora odgovara
zahtjevima pri bilo kom momentu optereenja. Ovo se odnosi prije svega na pogon
pumpi i ventilatora gdje je utroena energija srazmjerna kvadratu brzine.
Optimizacija proizvodnje. Podeavanje brzine u procesu proizvodnje prua brojne
prednosti. To ukljuuje poveanje proizvodnje, dok smanjuje trokove odravanja i
utroak matrijala i habanje.

Mekan rad maine. Broj startovanja i zaustavljanja maine moe se sa punom

kontrolom brzine drastino smanjiti. Koritenjem soft-start i soft-stop rampi,
naprezanje i udari maine se mogu izbjei.
Manji trokovi odravanja. Frekvencijski pretvara zahtijevaju manje odravanje.
Kada se koriste za upravljanje motorima, radni vijek pogona se poveava. [4].

U ovom radu opisano je jedno reenje automatizacije upravljanja ventilacijom u

objektu za uzgoj pilia. Opisano rjeenje je realizovano i praktino, u laboratoriji je kreiran
simulacioni model, izvreno je programiranje PLC-a, njegovo povezivanje sa
simulacionom modelom i frekvencijskim regulatorom, kao i podeavanje frekvencijskog
regulatora i njegovo povezivanje sa asihronim motorom. Koriena je oprema za
automatizaciju proizvoaa Schneider electric.
U drugom poglavlju opisani su potrebni uslovi i kriterijumi za ventilacijom u
objektu za uzgoj pilia. Dat je opis njihove vanosti.
U treem poglavlju dat je kratak opis najbitnih dijelova koriene opreme, bitan za
razumijevanje njene integracije u sistem automatskog upravljanja ventilacijom. Dat je i
kratak opis programa Zelio Soft, u kome je pisan program za PLC. Takoe, opisan je FBD
(od engl. Function Block Diagram) jezik, definisan u programu Zelio Soft. Na kraju treeg
poglavlja opisan je algoritam upravljanja ventilacijom koji se izvrava na PLC-u.
U etvrtom poglavlju definisan je praktini zadatak koji se tretira ovim radom.
U petom poglavlju opisan je praktini dio rada, navedena su sva podeavanja
frekvencijskog pretvaraa, a dat je i postupak testiranja realizovanog sistema.
U estom poglavlju dat je zakljuak, te je na kraju naveden spisak koriene
literature.
1.1 Osnovne karakteristike PLC-a
Prema standardizaciji udruenja proizvoaa elektrine opreme (The National
Electrical Manufacturers Association- NEMA) programabilni logiki kontroler je definisan
kao:
Digitalni elektronski ureaj koji koristi programabilnu memoriju za pamenje naredbi
kojima se zahtijeva izvoenje specifinih funkcija, kao to su logike funkcije,
sekvenciranje, prebrojavanje, mjerenje vremena, izraunavanje, u cilju upravljanja
razliitim tipovima maina i procesa preko digitalnih i analognih ulazno-izlaznih modula
[5].
PLC kao industrijski raunar samim svojim dizajnom predvien je za primjenu u
neposrednom okruenju procesa sa kojim upravlja, tako da je projektovan da bude otporan
na razne nepovoljne uticaje, prainu, vlagu, visoku temperaturu, vibracije i
elektromagnetne smetnje, i da bude dovoljno fleksibilan u smislu prilagoavanja razliitim
izmjenama na procesu. Zbog toga se obino primjenjuje za reavanje decentralizovanih
upravljakih zadataka, na samom mjestu upravljanja, gdje se povezuje preko ulaza i izlaza
sa ureajima kao to su operatorski paneli, motori, senzori, prekidai, ventili i slino. Otuda
je PLC projektovan kao izuzetno pouzdan modularan ureaj koji se veoma lako odrava i
programira [6].

Prema broju ulazno izlaznih prikljuaka PLC ureaji se mogu naelno podijeliti na
mikro sa maksimalno do 32, male do 256, srednje do 1024 i velike PLC-ove preko 1024
ulazno/izlaznih prikljuaka [6].

Slika 1.1, Funkcionalni blok dijagram PLC-a [5]

Funkcionalna organizacija PLC-a prikazana je na slici 1.1. Procesorski modul sadri
centralnu jedinicu i memoriju. U okviru ovog modula smjetaju se i program i podatci i
odatle se upravlja radom cijelog sistema. Ulazni moduli sadre digitalne i analogne ulaze
preko kojih se primaju signali sa senzora i druge mjerne opreme. Upravljaki i indikatorski
signali koji se izraunavaju u PLC-u, prenose se na izvrne organe preko izlaznih modula
koji sadre digitalne i analogne izlaze. Specijalni ulazno-izlazni (U/I) moduli obuhvataju
opremu koja obavlja odreene funkcije, kao to su brzi broja, inteligentna mjerna
oprema, pozicioni servo sistem, proporcionalno integralno diferencijalni (PID) regulator
itd. Komunikacioni moduli obezbeuju spregu sa raunarskim ureajima u mrei i/ili
operatorskim ureajima preko kojih se PLC programira i nadzire njegov rad. Mikro PLCovi izvedeni su mehaniki obino u okviru jednog kuita, dok se ostali sastoje iz asija
(rack) koja ima odreen broj slotova u koji se stavljaju pojedini moduli. Prva dva slota u
kuitu zauzimaju napajanje i procesorski modul, dok je raspored ostalih modula obino
proizvoljan. U zavisnosti od broja modula, PLC moe imati i vie od jednog kuita.
Dodatni moduli i proirenja povezuju se preko dijela za proirenje.
U svojoj osnovnoj formi PLC se koristi za realizaciju izvjesnih funkcija koje
periodino preslikavaju signale sa mjerne opreme u signale koje se prenose na izlaze.
Otuda se od PLC-a oekuje da periodino oitava signale sa senzora, izvrava odreen broj
aritmetiko-logikih operacija (u skladu sa zadatom funkcijom) iji rezultati se prenose na
izvrne organe ili neke druge indikatorske ureaje. Pored toga, sa istom ili nekom drugom
uestanou, PLC treba da odrava komunikaciju (ramjenjuje podatke) sa nekim drugim
raunarskim sistemom u mrei. Operativni sistem PLC-a projektovan je tako da, u toku
rada sistema, automatski obezbijedi ciklino ponavljanje navedenih aktivnosti (Sken ciklus)
kao to je ilustrovano na slici 1.2.

Slika 1.2, Sken ciklus PLC-a [5]

Sken ciklus zapoinje sa ulaznim skenom u okviru koga PLC oitava sadraj
ulaznih linija (registara ulaznih modula). Oitani podatci se prenose u odreeno podruije
memorije slika ulaza. Zatim se aktivira programski sken u okviru koga procesor izvrava
programske naredbe kojima su definisane odgovarajue aritmetiko-logike funkcije.
Podatci (operandi) koji se koriste u programskim naredbama uzimaju se iz memorije i to iz
podruija oznaenog kao slika ulaza (ako su operandi ulazni podatci) ili iz podruija gdje se
smjetaju interne promjenljive. Rezultati obrade se smjetaju u posebno podruije memorije
slika izlaza. Pri izvravanju programskih naredbi ne uzimaju se podatci direktno sa
ulaznih modula, niti se rezultati direktno iznose na izlazne module, ve program
razmjenjuje podatke iskljuivo sa memorijom(Slika 1.3.). Po zavretku programskog skena,
operativni sistem PLC-a aktivira izlazni sken u okviru koga se podatci iz slike izlaza
prenose na izlazne linije (registre izlaznih modula). etvrti dio sken ciklusa komunikacija
namijenjen je realizaciji razmjene podataka sa ureajima koji su povezani sa PLC-om.
Nakon toga operativni sistem dovodi PLC u fazu odravanja u okviru koje se auriraju
interni asovnici i registri, obavlja upravljanje memorijom kao i niz drugih poslova vezanih
za odravanje sistema, o kojim korisnik i ne mora da bude informisan [5].

Slika 1.3, Razmjena podataka za vrijeme sken ciklusa [5]

1.2. Programiranje PLC-a

PLC je projektovan kao namjenski mikroraunarski sistem za upravljanje i nadzor
rada nekog procesa, te su za njegovo programiranje razvijeni posebni programski jezici.
Prvobitno je PLC razvijen da zamijeni relejne sisteme, od njega se oekivalo da realizuje
odgovarajuu vremensku sekvencu logikih operacija. Pri tome, uspjena primjena PLC-a u
praksi, zahtijevala je i da se njegovo programiranje prilagodi tehnici koja je svim
korisnicima relejnih sistema dobro poznata.
Specifinost projektovanja relejnih sistema ogledala se u tome to je potrebno da se
utvrdi nain grafikog predstavljanja vremenske sekvence logiih operacija. Klasini
logiki dijagrami su izuzetno korisni za prikazivanje relacija izmeu elemenata
kombinacione logike. Meutim, oni ne pruaju mogunost za prikazivanje razliitih
ulazno/izlaznih promjenljivih kao funkcija vremena. Sa druge strane, vremenski dijagrami
su izuzetno pogodni za prikazivanje odnosa promjenljivih u toku vremena, ali ne
omoguavaju da se prikae logika koja uslovljava te odnose. U cilju spajanja obe vrste
prikazivanja, za projektovanje relejnih sistema razvijeni su ljestviasti dijagrami.
Ovaj jezik je dominantan kada se radi o programiranju manjih PLC-ova. Za
sloenije zadatke, meutim, razvijeni su i drugi programski jezici, koji se sreu samo na
veim kontrolerima. U osnovi svi jezici se mogu podijeliti u etiri kategorije:
Ljestviasti (od engl.Ledder) dijagrami namijenjeni izvoenju niza,
prvenstveno, logikih operacija, kreiranju i slanju poruka, ispitavanju stanja
kontrolera u mrei, kao i operacijama koje bi trebalo da izvode operateri u
sluaju detektovanja i otklanjanja izvjesnih greaka.
Dijagrami funkcijskih blokova (od engl. Function Block Diagram)
namijenjeni realizaciji kontinualnih procesa, upravljanju drajverima i
upravljanju u zatvorenoj sprezi.
Struktuiran tekst namijenjen realizaciji sloenih matematikih operacija,
obradi ASCII nizova i protokola, kao i obradi specijalnih tabela podataka.
Dijagrami sekvencijalnih funkcija namijenjeni sloenom hijerarhijskom
upravljanju niza sekvencijalnih operacija koje se sreu kod upravljanja
arnim procesima, nadzora i upravljanja stanjem mainskih grupa,
repetitivnom sekvencijalnom upravljanju, upravljanju kretanjem i sl [7].
1.3. Standardni signali
Informacije iz okoline PLC-a se prenose sa mjernih senzora i ulaznih ureaja, preko
analognih i digitalnih signala. Rezultate obrade ulaznih signala na osnovu programa u PLCu se prenose na izlazne ureaje kojima se upravlja. Izlazni ureaji takoe se mogu podijeliti
na digitalne i analogne, pri emu se izlazi PLC-a moraju prilagoditi potrebnim naponskim i
strujnim nivoima. Digitalni izlazi PLC-a su obino galvansko izolovani kontakti, ili bez
poveane gavlanske izolovanosti sa trijakom ili tranzistorom sa otvorenim kolektorom ili
TTL (od engl. transistor-transistor logic) izlazom [6].
Fizikalni fenomeni koji se deavaju u skladu sa zakonima prirode kao rezultat daju
promjene mjerenih veliina koje su u osnovi analogne vremenski promjenljive veliine.
Ove veliine se u senzoru pretvaraju u pomonu promjenljivu koja je po pravilu signal
druge fizikalne prirode. Na kraju se u adapteru vri konana transformacija u elektrini

10

signal koji moe biti naponski ili strujni, zavisno od toga da li je napon ili struja nosilac
informacije. Naponski signal ne daje mogunost stalnog napona na izlazu davaa sa
promjenom optereenja kao i sa promjenom duine/parametara prenosnih vodova. Strujni
signal ima osobinu da s moe prenositi na relativno velike daljine, sa malim gubitkom
informacije na prenosnom putu. S druge strane strujni signal je tee generisati. Informacija
o mjerenoj veliini, zavisno od njene prirode moe se prenositi analognim ili digitalnim
signalom [8].
Analogni signal sadri informaciju o mjerenoj veliini u promjenama vrijednosti
signala u vremenu. Analogni istosmjerni signali su statiki ili sporo promjenljivi signali.
Informacija o mjerenoj veliini je u ovom signalu sadrana u nivou signala u datom
vremenskom trenutku. Kada se koriste naizmjenini analogni signali, informacija moe biti
sadrana u amplitudi (amplitudna modulacija), frekvecniji (frekvencijska modulacija) ili
fazi (fazna modulacija) signala. Zbog mnogo vee jednostavnosti u koritenju istosmjernih
signala u odnosu na naizmjenine, prvi su postali standard [8].
Ulazi PLC-a potuju industrijske standarde. Standardni opsezi naponskih signala su
0 do 5 [V], 0 do 10 [V], -10 do +10 [V], a strujnih 0 do 20 [mA], i 4 do 20 [mA]. Analogne
ulazne veliine se primaju direktno sa mjernog davaa (transducer-senzor), ili iz sklopa
koji zajedniki ine mjerni dava i element za prilagoavanje (kondicioniranje) signala
(transmiter) ili iz sklopa koji signal sa mjernog davaa priprema za direktan prihvat od
strane PLC-a. Pod kondicioniranjem signala u ovom sluaju podrazumijeva se filtriranje,
pojaanje, linearizacija, baferovanje, sample/hold, priguenje itd. signala sa mjernog
davaa.
Ove vrijednosti se obrauju u programu koji je upisan u PLC. Poto program radi sa
numerikim veliinama u digitalnom obliku, mora se izvriti konverzija tih analognih u
digitalne vrijednosti i obrnuto. Parametri potrebni za ovu konverziju su naponski ili strujni
opseg signala i rezolucija analogno/digitalne (A/D) odnosno digitalno/analogne (D/A)
konverzije. Broj bita konvertovanog podatka je bitan zbog preciznosti koju moemo postii
[6].
Digitalni signali se sastoje od odreenog broja bita. Svaki bit ima samo dva nivoa,
stanje logike jedinice u kome je nivo signala visok i stanje logike nule kada je nivo
signala nizak. Vrijednost mjerene veliine sadrana u digitalnom signalu odreena je
vrednou svakog bita i nainom kodovanja.
Povorka impulsa je posebna grupa binearnih signala kod kojih je informacija koju
prenosi odreena vremenskim slijedom prebacivanja izmeu dva nivoa. Informacija moe
biti sadrana u duini trajanja logike jedinice (impulsno-irinska modulacija), frekvenciji
signala (frekvencijska modulacija) ili vremenu proteklom do pojave signala (fazna
modulacija) [8].
1.4. PLC u savremenim sistemima za automatizaciju
Savremene maine i industrijski pogoni postaju sve kompleksniji sve je vie
ureaja kojima treba upravljati, sve je vie naprednih senzora iji izlaz treba oitavati. Da
bi odgovorili zahtevima koji se pred njih postavljaju, dananji sistemi za upravljanje i
nadzor moraju biti modularni, kako bi se napravila konfiguracija koja to blie odgovara
postavljenim zahtevima. Moraju biti otvoreni za komunikaciju sa drugom opremom preko
nekog od standardnih industrijskih komunikacionih protokola, moraju biti jednostavni za
ugradnju i odravanje kako bi se smanjilo vrijeme koje se troi na instaliranje, povezivanje,
11

testiranje opreme i kasnije redovno odravanje. Na slici 1.4, prikazan je jedna upravljaka
blok-ema zasnovana na PLC-ovima, sa mjernom opremom i izvrnim ureajima.

Slika 1.4, Blok ema PLC u sistemu automatizacije[9]

U osnovi PLC je projektovan za rad u izuzetno nepovoljnim uslovima koji vladaju u
industrijskim postrojenjima. On je veoma pouzdan, jednostavan za odravanje i
programiranje. PLC nije zamiljen kao raunar opte namjene, ve kao sistem koji
omoguava da se jednostavno i u realnom vremenu obavi akvizicija velikog broja podataka,
izvjesna ne pretjerano sloena obrada tih podataka i prenoenje rezultata obrade na izvrne
organe.
Za klasina reenja automatizacije nekog procesa koristili su se elektromehaniki
releji sa komplikovanim inim vezama izmeu njih. Ovakvi sistemi su bili komplikovani
za projektovanje i montau, prilino skupi (trokovi kablae i vremena provedenog na
montai), a posebni problemi su nastajali pri detekciji i otklanjanju nekog kvara upravo
zbog nepreglednosti takvih sistema.
Razvoj PLC-ova, kao raunarskih ureaja koji se spreu direktno sa pojedinim
dijelovima postrojenja, neminovno je vodio ka razvoju distribuiranih upravljakih sistema.
Udaljena stanica je nezavisni mikroprocesorski ureaj koji prikuplja podatke sa mjerne
opreme i prenosi ih centralnoj stanici, i zadaje komande, koje je primila od centralne
12

stanice, izvrnim organima. Pored toga udaljena stanica vri nadzor nad stanjem mjerne
opreme i o tome izvetava centralnu stanicu. Otuda se ona mora nalaziti u raunarskoj
mrei preko koje komunicira sa centralnom stanicom i drugim udaljenim stanicama. Pored
centralnog procesora i memorije udaljena stanica sadri niz U/I modula preko kojih se
spree sa mjernom opremom i izvrnim organima.
Iako se udaljene stanice namjenski realizuju za nadzor i/ili upravljanje odreenim,
konkretnim procesom, sve ea praksa je da se za automatizaciju istog procesa koristi
PLC.
Savremeni sistemi upravljanja su modularni sa decentralizovanim upravljanjem.
PLC je direktno icama ili komunikacionim vodovima povezan sa mjernom opremom i
izvrnim organima u jednom proizvodnom pogonu. Za razliku od komercijalnih aplikacija,
pri upravljanju sistemima pomou raunara postoji potreba da se, sa velikom uestanou,
razmjenjuje mnogo malih paketa podataka relativno velikog broja vorova. Pri tome se pri
prenosu mora omoguiti podrka u realnom vremenu, odnosno mora se obezbijediti
ispunjavanje svih vremenskih kritinih zahtijeva. Za razmjenu podataka u sistemima
upravljanja razvijene su industrijske raunarske mree, pri komunikaciji se koriste razliiti
protokoli kao i naini pristupa mrei. Informacije koje on prikupi se mogu prosleivati
drugim PLC ureajima ili slati na vii nivo nadzora i upravljanja procesom.
Nadzorno-upravljaki sistem omoguava nadzor i upravljanje razliitim udaljenim
procesima pomou serijskih komunikacija izmeu centralne i udaljenih stanica.

Slika 1.5, Principijalna blok ema nadzorno-upravljakog sistema [9]

13

2. Potrebni uslovi za dobru ventilaciju unutar objekta za uzgoj pilia

Unutar objekta potrebno je odrati temperaturu na optimalnoj vrijednosti i unutar
granica ugode, gdje je najvee iskoritenje hrane koju uzimaju brojleri. Optimalna
temperatura se mijenja sa starou brojlera, tako da je poetna temperatura od 30 [C] za
dan staro pile, i pada do 20 [C] za 27 dana staro pile, nadalje se odrava temperature od 20
[C]. U tabeli 2.1 date su optimalne temperature u zavisnosti od starosti brojlera.
Temperature u tabeli 2.1 se odnose na relativnu vlanost od 60-70%, ukoliko vlanost nije
unutar tog opsega potrebno je vriti korekciju optimalnih temperatura a sve u svrhu da bi se
brojleri ugodno osjeali [10].
Tabela 2.1, Optimalne temperature[11]
Dob
(dani)
Dan staro
3
6
9
12
15
18
21
24
27

Grijanje cijelog
peradnjaka (temp C )
30
28
27
26
25
24
23
22
21
20

Tolerancija regulacije temperature treba da je +/- 1 [C] oko optimalne temperature,

ako temperatura pree preko definisane vrijednosti pale se ventilatori da odvedu suvinu
toplotu, a ako padne ispod minimalne vrijednosti ukljuuje se grijanje objekta.
Osim potreba za odreenom temperaturom postoji potreba i za odreenim
kvalitetom vazduha unutar objekta. Glavni zagaivai vazduha unutar objekta su praina,
amonijak, ugljen dioksid, ugljen monoksid i viak vodene pare. Kada postoji znatna
koncentracija tih gasova oni mogu otetiti sistem organa za disanje, potaknuti razvoj bolesti
i uticati na lou kvalitetu stelje. Iz tih razloga potrebno je vriti ventilaciju objekta
odvoenjem vazduha iz objekta i dovoenjem svjeeg. Potrebe za svjeim vazduhom
objekta mijenjaju se sa starou brojlera i dati su u tabeli 2.2, u kojoj su date satne potrebe
za svjeim vazduhom po jednom brojleru u zavisnosti od starosti brojlera [10].
Tabela 2.2, Potrebe za svjeim vazduhom[11]
starost brojlera
(u danima)
1-7
8-14

m po satu po
jedinki
0.16
0.42

14

15-21
22-28
29-35
36-42
43-49
50-56

0.59
0.84
0.93
1.18
1.35
1.52

Ventilacija koja vri ukljuivanje ventilatora da bi se obezbijedila odreena

kvaliteta vazduha nazivamo minimalna ventilacija. U tabeli 2.2 date su satne potrebe za
svjeim vazduhom, ali da kvalitet vazduha ne bi varirao od minimalne do maksimalne
vrijednosti preporuuje se da minimalna ventilacija radi tako to e ventilatore ukljuivati
pet minutni tajmer. Koliko e tano ventilatori raditi unutar tih pet minuta moe se
izraunati na sledei nain :

Izraunati ukupnu stopu ventilacije za objekat (ukupni kubni metri po satu)

ukupna minimalna
ventilacija

minimalna stopa
ventilacije po jedinki

broj brojlera
u objektu;

Izraunati postotak vremena rada ventilatora :

postotak vremana = (ukupna potrebna minimalna ventilacija) / (ukupan kapacitet

koritenih ventilatora);

Pomnoiti postotak potrebnog vremena sa ukupnim ciklusom tajmera ventilatora

kako bi se dobilo vrijeme ukljuenosti/rada ventilatora u svakom ciklusu [11].

Dakle ukljuivanje ventilatora treba da vri tajmer od pet minuta i ventilatori treba
da budu ukljueni odreeno vrijeme u toku tih pet minuta u skladu sa starou brojlera i
potrebama za svjeim vazduhom. Ventilaciju koju regulie tajmer nazivamo minimalna
ventilacija.
Kada temperatura unutar objekta raste vie od gornjih optimalnih vrijednosti, treba
ukljuiti ventilatore da se odvede viak toplote izvan objekta. Ventilaciju kod koje
ventilatore ukljuuju termostati sa ciljem odvoenja suvine toplote nazivamo tranzicijska
ventilacija. Ventilatori su ukljueni, u ovom sluaju, sve dok se temperatura ne vrati unutar
optimalnog opsega. Iskljuivanjem ventilatora koje je ukljuila tranzicijska ventilacija
vrimo blokiranje ukljuivanja ventilatora koji regulie minimalnu ventilaciju a koja radi na
tajmer. Na ovaj nain izbjegava se da se ventilatori ukljue odmah nakon to ih je iskljuila
tranzicijska ventilacija ime tedimo elektrinu energiju.
Tranzicijska ventilacija radi na isti nain kao i minimalna ventilacija, stim da se kod
tranzicijske ventilacije koristi vei broj ventilatora. Vei kapacitet ventilatora omoguuje
veu zapreminsku izmjenu vazduha. Tranzicijska ventilacija se moe uspjeno koristiti kad
vanjska temperatura nije vea od 6 [C] od unutranje eljene temperature objekta. Ako je
vanjska temperatura vea od 6 [C] od ciljane unutranje temperature treba prei na
tunelsku ventilaciju.
15

Tunelska ventilacija odrava udobnost brojlera pri toplom i vruem vremenu.

Tunelska ventilacija obavlja maksimalnu izmjenu vazduha i rashlauje vjetrom. Svaki
ventilator prenika 122 cm, za brojlere ispod etiri sedmice starosti e generirati
rashlaivanje od 1.4 [C]. Za brojlere iznad etiri sedmice starosti, ta brojka pada na 0.7
[C]. Kada se brzina vazduha poveava temperature koju osjeaju brojleri opada. Stopa
pada je dva puta vea za mlae brojlere u usporedbi sa starijom. Stoga, ako vanjski vazduh
ima temperaturu od 32 [C], brzina vazduha od 1 metar u sekundi e kod mlaih brojlera
(etiri sedmice stare) izazvati osjeaj temperature od 29 [C]. Ako se brzina vazduha
povea na 2.5 metar u sekundi, ta ista perad e osjeati temperature od 22 [C], pad od 7
[C]. Ako su u pitanju stari brojleri (sedam sedmica), pad je upola manji (oko 4[C] ).
Ponaanje brojlera je najbolji nain da se ocijeni udobnost brojlera. Efekat vjetra postaje
manje izraen kad temperatura pree 32 [C], iznad 38 [C] vazduh grije brojlere umjesto
da ih hladi.
Visoko-brzinski protok vazduha tunelske ventilacije pogodan je za dodavanje
isparavajueg sistama hlaenja. Hlaenje isparavanjem se koristi kako bi se poboljali
uvjeti okoline u vruim vremenima i poveala efikasnost tunelske ventilacije. Isparavajui
sistem hlaenja, koristi princip isparavanja vode kako bi se smanjila temperature u objektu.
Kad voda isparava, bez obzira sa ime je ona u dodiru ona ga hladi. Isparavnjem samo 3.8
litara vode iz vazduha uklanja 9.179 kJ toplote. Isparavajue sisteme hlaenja najbolje je
ukljuiti kako bi se zadrala potrebna temperature u objektu, umjesto da se smanjuju
temperature koje su ve postale stresno visoke [10].
Efikasnost ovog sistema hlaenja zavisi od 3 faktora :

Poetne vanjske temperature- to je ona via, vee je hlaenje mogue;

Relativne vlanosti vanjskog vazduha- to je nia, to bolje;

Koliko efikasno sistem isparava vodu- tipini sistemi kreu se u rasponu efikasnosti
50-75%.

Automatski sistemi kontrole ventilacije unutar objekta olakavaju upravljanje,

budui da omoguavaju automatsko prebacivanje reima rada i prilagoavaju brzinu
ventilacije promijenljivim uslovima u objektu. Sistem upravljanja ventilacijom mora se
nadzirati, postavke regulatora mora da odredi ovjek. Za najbolje koritenje sistema za
upravljanje ventilacijom neophodno je da ovjek nadzire ponaanje brojlera i prilagoava
sistem za regulaciju ventilacije kako bi se postigle najbolje performanse. Vano je ono ta
osjeaju brojleri a ne ono ta pokazuje termometar.
Minimalna tranzicijska i tunelska ventilacija su reimi ventilacije koji rade na
principu negativnog pritiska u objektu, i pri razliitim vrijednostima tog statikog pritiska.
Minimalna i tranzicijska ventilacija rade pri statikom pritisku od 17 do 30 Pa, dok se kod
tunelske ventilacije postie pritisak od 10 do 25 Pa.
Klju uspjene ventilacije je stvaranje djeliminog vakuma tako da vazduh ulazi
dovoljnom brzinom kroz sve ulaze. Budui da su ulazi za vazduh rasporeeni du cijelog

16

objekta ravnomjerno, protok vazduha je ravnomjeran u cijelom objektu. Tako po hladnom

vremenu, vazduh ulazi velikom brzinom u objekat i mijea se sa toplim vazduhom unutar
objekta iznad jata umjesto da pada direktno na brojlere, ime bi ih mogao ak i hladiti. Da
bi se ostvario odreeni statiki pritisak u objektu, potrebno je mjeriti razliku pritisaka
unutar i izvan objekta, i u skladu da izmjerenom vrijednosti vriti regulaciju otvaranja i
zatvaranja ulaza za vazduh u objekat [10].
2.1. Vanost relativne vlanosti vazduha unutar objekta za uzgoj pilia
Kada voda isparava, odlazi u vazduh u obliku vodene pare. U objektu za uzgoj
brojlera nije vana samo koliina vode u vazduhu, nego i zasienost vazduha vodenom
parom. Pod pojmom relativne vlanosti misli se na zasienost vazduha izraeno u
procentima.
Ako zasienost vazduha vodenom parom iznosi polovinu njegovog kapaciteta , tada
je relativna vlanost 50%. Ako zasienost iznosi kapaciteta, tada je relativna vlanost
75%. Kada je vazduh potpuno zasien parom, relativna vlanost iznosi 100%.
Zasienost vazduha vodenom parom se mijenja sa temperaturom vazduha. Zato se koristi
termin relativna vlanost. Topli vazduh moe primiti mnogo vie vodene pare od hladnog,
tj. moe apsorbovati puno vie pare od brojlera i stelje bez da se priblii zasienosti.
Takoe, ako je vazduh hladan, a relativna vlanost visoka, zagrijevanje vazduha automatski
smanjuje njegovu relativnu vlanost. Zbog toga je ventilacija mogua zimi. Kada
ventilacijski sistem uvede hladan zimski vazduh u objekat, on se zagrijeva. Relativna
vlanost opada, kapacitet primanja vode raste, pa takav vaduh moe primiti vlagu iz stelje i
izvesti je iz objekta.
Pravilo nastalo iz iskustva proizvoaa brojlera u SAD-u, govori da u objektima u
kojima se temperatura kree oko 80 [F], i vie, a temperature i relativna vlanost zajedno
iznose 160 ili vie, brojleri teko oslobaa suvinu toplotu iz tijela. Zbir temperature i
relativne vlanosti zajedno daje nam indeks toplotnog stresa [10].
2.2. Utjecaj temperature i relativne vlanosti na osjeaj ugode kod brojlere
Temperatura i vlanost zajedniki utiu na osjeaj ugode kod brojlera. Brojleri se u
principu rashlauju pomou vazduha, vazduh kretanjem iznad brojlera skuplja njihovu
tjelesnu toplotu i prenosi je na okolinu. Brojleri se ne znoje, pa ne posjeduju prirodan nain
hlaenja isparavnjem. Disanjem i dahtanjem mogu ipak postii umjereno hlaenje
isparavanjem, meutim za hlaenje se veinom oslanjaju na direktan prenos toplote sa tijela
na vazduh. Ako brojleri podiu krila, vrue im je te pokuavaju to veu povrinu tijela
izloiti vazduhu, kako bi se rijeili suvine toplote.
Kako bi se brojleri sa potpuno razvijenim perijem osjeala ugodno. Mora postojati
znaajna razlika izmeu temperature vazduha u objektu i njihove tjelesne temperature, koja
je normalno iznad 37.8 [C]. Kako temperatura vazduha u objektu raste, mehanizam
reavanja toplote koje brojleri koriste postaje sve neuinkoviti. Njihova tjelesna
temperature poinje rasti, a oni manje, ili potpuno prestaju jest i rasti. Ukoliko se ova
situacija ne kontrolira, brojleri e vremenom i uginuti.
U veini uslova, kako brojleri oslobaaju toplotu, porast temperature u objektu
moe se sprijeiti izvoenjem toplog vazduha i uvoenjem hladnog vazduha izvana. Kako
17

se brojleri reavaju suvine toplote zagrijevanjem okolnog vazduha, to se bre vazduh

izmjenjuje, vie suvine toplote moe se izgubiti. Uz izmjenu vazduha, izlaganje brojlera
vjetru moe pomoi pri visokim temperaturama. Osjeaj hladnoe koji nastaje kretanjem
vazduha stvara niu temperature. Na primjer, ako se vazduh u objektu temperature 32 [C]
(i prosjene relativne vlanosti) kree brzinom 2.54 m/s, brojleri sa potpuno razvijenim
perijem osjeat e se kao da je temperatura vazduha 27[C]. Uinak je jo vei za mlae
brojlere, koja ak moe doivjeti i stres uzrokovan hladnoom.
Za vrlo vrueg vremena isparavanje vode u vazduh moe se postii dodatno
rashlaivanje. Efikasnost hlaenja isparavanjem zavisi o tome omoguavaju li ventilatori
dobar protok vazduha u objektu, a najbolje djeluje kada relativna vlanost nije previsoka.
Brojleri mogu podnijeti vie dnevne temperature u toku dana, ako nona
temperature padne 14 [C] ili vie od najvie dnevne. Tokom hladnije noi brojleri se mogu
rijeiti suvine tjelesne toplote nakupljene tokom dana. Ako ventilatori rade cijelu no i
vazduh se kree iznad brojlera, efektivna nona temperature moe se smanjiti. Brojleri se
tada oporavljaju do jutra, to pomae u odravanju vrhunskih performansi i smanjuje rizik
smrtnosti ako su dnevne temperature vrlo visoke.
Brojleri takoe gube dio tjelesne toplote disanjem. Zato poinju dahtati ako im je
prevrue. To je zapravo pomoni sistem hlaenja, koji se ukljuuje kada temperature
poraste 4-6 [C] iznad njihove zone ugode. Dahtanje ima najvei uinak hlaenja ako je
vazduh relativno suh. Ako vazduh ve sadri visoku razinu vlage, ne moe isparavati i
vlaga koja dolazi od brojlera, pa dolazi do vrlo slabog efekta hlaenja isparavnjem [10].

Slika 2.1, Unutranji izgled jednog objekta za uzgoj brojlera

18

Slika 2.2, Izgled jednog bono ventilatora u objektu za uzgoj brojlera

Slika 2.3, Izgled krovnih ventilatora u objektu za uzgoj brojlera

19

3. Elementi laboratorijskog simulacionog modela za predstavljanje

realnog sistema
Od opreme je koriten :
Izvor ABL 7RM24025 za napajanje PLC-a, PLC Zelio SR3 B261BD, koji upravlja
izvravanjem algoritma kontrole ventilacije, simulacioni model sa elementima koji
simuliraju mjerne elemente u objektu i pomone aktuatore za uspjenu kontrolu ventilacije,
frekvencijski pretvara ATV 71HU22M3 za kontrolu brzine obrtanja asinhronog motora, te
jedan trofazni asinhroni motor.
3.1. Simulacioni model
Da bi se izvrila simulacija i pokazao jedan moderan pristup upravljanu sistemom
ventilacije radi odravanja ambijentalnih uslova unutar objekta za uzgoj pilia, uradit je
simulacioni model. Na njemu su rasporeeni sledei elementi:
etiri trimer-potenciometra sa kojih se uzima analogni napon od 0V do 10V;
Tri LED (od engl. light-emitting diode) diode;
Tri tastera.
etiri potenciometra predstavljanju/zamjenjuju analogne mjerne instrumente za mjerenje
sledeih fizikih veliina:
Temperature unutar objekta;
Relativne vlanosti unutar objekta;
Razlike unutranjeg i vanjskog pritiska;
Temperature izvan objekta.
Tri LED diode predstavljanju redom:
Prva i druga LED dioda su izlazi na pogonski mehanizam koji otvara prozore na
objektu, stim da prva LED dioda kad se upali predstavlja indikaciju da su prozori
otvoreni, a druga LED kada se upali signalizira da su prozori zatvoreni. Otvaranje i
zatvoranje prozora regulie se prema ostvarenom negativno pritisku, u objektu, koji
se mjeri. Svrha ovog je da se ostvarivanjem odgovraujeg pritiska pri radu
ventilatora omogui da vazduh ulazi u objekat eljenom brzinom, kao i da doe do
pravilnog mijeanja hladnog vazduha sa vazduhom unutar objekta. Ove led diode
nikada ne mogu istovremeno da budi ukljuene, jer prozori se nemogu istovremeno
biti otvoreni i zatvoreni;
Trea LED dioda je izlaz na sklopku koja bi vrila ukljuivanje pumpe za vodu, pri
vruem vremenu, kada temperature vanjska prelazi 36 [C].
Tri tastera na simulacionom modelu, u realnom sistemu obavljaju sledee funkcije:
Prvi taster, omoguava start automatke regulacije ventilacije;
Drugi taster, omoguava zaustavljanje procesa;

20

Trei taster, omoguava i/ili onemoguava korienje tunelske ventilacije, jer je

starost brojlera i ponaanje brojlera najbolji pokazatelj dali takvu vrstu ventilacije
ukljuiti u objektu.
Na slici 3.1 dat je izgled simulacionog modela realizovanog u laboratoriji.

Slika 3.1, Izgled simulacione ploe

3.2. PLC Zelio Logic SR3 B261BD

Slik 3.2, Izgled releja SR3 B261BD [12]

Zelio Logic pametni kontroleri su dizajnirani za koritenje u malim
automatizovanim sistemima. Oni se koriste i u industrijskom i komercijalnom sektoru.
U industriji :
za automatizaciju malih maina koje vre finalnu obradu, proizvodnju, montau i
pakiranje;

21

decentrilizaciju automatizacije dodatne opreme velikih i srednjih maina (tekstil,

plastika, sektor za obradu matrijala);
sistemi za automatizaciju poljoprivrednih maina (navodnjavanje, crpne stanice,
staklenici);
i slino.
U komercijalnom / graevinskom sektoru :
automatizaciju roletni, vrata, kontrolu pristupa;
automatizaciju sistema rasvjete;
automatizaciju kompresora i sistema za klimatizaciju;
i slino.
Njihova kompaktna veliina i jednostavnost ugradnje ini ih konkurentnim reenjima na
temelju logike kablovima i specijalnim karticama [13].
3.2.1. Opis kontrolera
Tabela 3.1, Karakteristike koritenog kontrolera [12]
Lokalni prikaz
Broj blokova ili kontrolnih linija
u programu
Vrijeme ciklusa
Backup time
Clock drift
Provjera
[Us] Nominalni napon napajanja
Opseg napona napajanje
Napojna struja
Snaga disipacije u W
Zatita od napona suprotnog
polariteta
Broj digitalnih ulaza
Tip digitalnih ulaza
Napon na digitalnim ulazima
Struja na digitalnim ulazima
Counting frequency
Napon stanja 1 garantovan
Napon stanja 0 garantovan
Struja stanja 1 garantovan

Sa
200 sa FBD programiranjem
120 sa LD programiranjem
690 ms
10 godina na 25 C
12 min/godinu na 050 C
6 s/mjesec na 25 C
programske memorije na svako ukljuivanje napajanja
24 V DC
19.230 V
190 mA (bez ekstenzije)
300 mA (sa ekstenzijom)
10 W sa ekstenzijom
6 W bez ekstenzije
Sa
16 prema EN/IEC 61131-2 tip 1
Omsko optereenje
24 V
4 mA
1 kHz za digitalni ulaz
15 V za I1IA i IHIR digitalno ulazno kolo
15 V za IBIG kada se koriste kao digitali ulazni
krugovi
5 V za I1IA i IHIR digitalno ulazno kolo
5 V za IBIG kada se koriste kao digitalni ulazni
krugovi
1.2 mA za IBIG kada se koriste kao ulazna

22

Struja stanja 0 garantovan

Ulazna kompaktibilnost
Broj analognih ulaza
Tip analognog ulaza
Opseg napona na analognom
ulazu
Najvei dozvoljeni napon
Rezolucija analognog ulaza
LSB vrijednost
Vrijeme konverzije
Greka konverzije
Tanost ponavljanja
Operativna udaljenost
Ulazna impedansa
Broj izlaznih taaka
Granice napona na izlaznim
prikljucima
Tip kontakta
Izlazna termika struja
Elektrina trajnost

Switching capacity in mA
Operating rate in Hz
Mehanika izdrljivost
[Uimp] nazivni impulsni udarni
napon
Sat
Vrijeme odziva

digitalna kola
2.2 mA za I1IA i IHIR digitalna ulazna kola
<0.5 mA za IBIG kada se koriste kao ulazna
digitalna kola
<0.75 mA za I1IA i IHIR digitalna ulazna kola
3-ini induktivni senzor PNP (digitalni ulaz)
6
Common mode
010 V
024 V
30 V (analogno ulazno kolo)
8 bita
39 mV (analogno ulazno kolo)
Ciklus vremena Smart relay za analogno ulazno kolo
+/-5% na 25 C za analogno ulazno kolo
+/- 6.2% na 55 C za analogno ulazno kolo
+/- 2% na 25 C za analognao ulazno kolo
10 m izmeu stanica, sa zatienim kablom (senzor
nije izoliran) za analogna ulazna kola
12 k (IBIG koriteni kao analogna ulazna kola)
12 k (IBIG koriteni kao digitalna ulazna kola)
7.4 k (I1IA i IHIG digitalna ulazna kola)
10 relejnih izlaza
24250 V AC (relejni izlazi)
530 V DC (relejni izlazi)
NO za relejne izlaze
5 A za 2 izlaza (relejni izlazi)
8A za 8 izlaza (relejni izlazi)
500000 ciklusa AC-12 na 230 V, 1.5 A za relejne
izlaze u skladu sa EN/IEC60947-5-1
500000 ciklusa AC-15 na 230 V, 0.9 A za relejne
izlaze u skladu sa EN/IEC60947-5-1
500000 ciklusa DC-12 na 24 V, 1.5 A za relejne izlaze
u skladu sa EN/IEC60947-5-1
500000 ciklusa DC-13 na 24 V, 0.6 A za relejne izlaze
u skladu sa EN/IEC60947-5-1
10 mA na 12 V (relejni izlazi)
0.1 Hz (na IE) za relejne izlaze
10 Hz (bez optereenja) za relejne izlaze
10000000 ciklusa (relejni izlazi)
4 kV u skladu sa EN/IEC 60947-1 i EN/IEC 60664-1
Sa
10 ms (sa stanja 0 na 1) za relejne izlaze
5 ms (sa stanja 1 na 0) za relejne izlaze

23

Prikljuci- terminali

Moment pritezanja
Kategorija prenapona
Teina proizvoda

Screw terminals, clamping capacity: 1 x 0.2...1 x 2.5

mm AWG 25...14 semi-solid
Screw terminals, clamping capacity: 1 x 0.2...1 x 2.5
mm AWG 25...14 solid
Screw terminals, clamping capacity: 1 x 0.25...1 x 2.5
mm AWG 24...14 flexible
with cable end
Screw terminals, clamping capacity: 2 x 0.2...2 x 1.5
mm AWG 24...16 solid
Screw terminals, clamping capacity: 2 x 0.25...2 x 0.75
mm AWG 24...18 flexible
with cable end
0.5 Nm
III u skaldu sa EN/IEC 60664-1
0.4 kg

Slika 3.3, Elektrina trajnost relejnih izraza [14]

1) DC-12 : omski teret i izolirani tranzistorski tereti, L/R1ms.
2) DC-13 : teret elektromagnetni, L/R2*(Ue*Ie) u ms, Ue: nazivni radni napon, Ie:
nazivna radna struja (pri koritenju sa zatitnom diodom, koristiti DC-12 krivu sa
koeficijentom 0.9)

24

Slika 3.4, Elektrina trajnost relejnih kontakata [14]

1) AC-12: omsko optereenje i izolovani tranzistorski tereti, cos0.9
2) AC-14: elektromagnetski teret potronje 72VA, uklop: cos=0.3, isklop:
cos=0.3
3) AC-15: elektromagnetski teret potronje > 72VA, uklop: cos=0.7, isklop:
cos=0.7
25

Na sledeim slikama dat je prikaz osnovnih sastavnih dijelova hardvera Zelio kontrolera.

Slika 3.5, a) izgled modularnog kontrolera, b) digitalni U/I moduli za ekstenziju 6 U/I, c)
digitalni U/I moduli za ekstenziju 10 U/I [13]
Zelio Logic kompaktni pametni kontroleri imaju sledee osnovne elemente (slika 3.5, a):
1. dvije uvlaive montane noge;
2. dva napojna terminala;
3. stezaljke za prikljuenje ulaza;
4. pozadinski osvjetljenim LCD (od engl. liquid crystal display) displejom sa 4 linije
od 18 znakova;
5. slot za memorijsku karticu ili vezu sa raunarom ili modem komunikacijski
interfejs;
6. 6 tastera za programiranje i unos parametara;
7. stezaljke za prikljuenje izlaza.
Digitalni U/I (od engl. Input/Output) moduli za proirenje na prednjoj strani imaju sledee
(slike 3.5, b i 3.5, c):
1. dvije uvlaive montane noge;
2. terminale za povezivanje ulaza;
3. stezaljke za prikljuivanje izlaza;
4. prikljuak za spajanje na Zelio Logic kontroler (napajanje preko Zelio kontrolera);
5. klinovi za povezivanje [13].
3.2.2. Komunikacija Zelio Logic kontrolera sa okolinom
Kako bi mogli komunicirati sa inteligentnim okruenjem, Zelio Logic kontroleri i
njihova U/I proirenja i komunikacijski moduli su opremljeni razliitim vrstama
komunikacijskih portova. Kompaktni i modularni kontroleri nude:
RS 232 serijski port za povezivanje raunara, Modem komunikacijskog
interfejsa, ili memorijske kartice.
U/I proirenja i komunikacijski moduli Zelio Logic pametnih kontrolera nude:
1 Modbus RS 485 port preko komunikacijskog modula SR3 MBU01BD;
1 Ethernet 10/100 Base T port podrava Modbus TCP protokol preko
komunikacijskog modula SR3 NET01BD.
Ova tri porta omoguavaju Zelio Logic kompaktnom ili modularnom pametnom kontroleru
da koriste tri komunikaciona protokola:

26

Programming;
Modbus;
Ethernet.

Slika 3.6, a) Komunikacijski portovi na Zelio Logic kontroleru i njegovim U/I proirenjima
i komunikacionim modulima, b) Blok dijagram sistema za daljinski nadzor sistema
upravljanja [13]
Komunikacioni portovi prikazani su na slici 3.6 a), a njihov opis je sledei:
1. Modularni pametni kontroler (10 ili 26 U/I);
2. RS 232 serijski port, Zelio Logic tip prikljuka;
3. Modbus slave ili Ethernet server komunikacijski modul;
4. RJ45 prikljuak za Modbus ili Ethernet mreu;
5. U/I moduo za proirenje: digitalni (6, 10 ili 14 U/I) ili analogni (4 U/I);
6. Modem komunikacijski interfejs;
7. GSM (od engl. Global System for Mobile Communications ), ili analogni PSTN (od
engl. public switched telephone network ) modem [13].
Komunikacioni moduli u Zelio Logic opsegu su pre svega dizajnirani za nadzor ili
daljinsku kontrolu maina ili instalacija koje rade bez osoblja.
Primjeri:
Praenje rada pumpi, zgrada sa ivotinjama (ventilacija, sistem hranjenja, itd),
rashladne jedinice, auto praone;
Alarm u sluaju kvara kotlova za grijanje u industriji i domainstvu;
Daljinsko upravljanje osvjetljenjem: parkiralita, skladita;
Daljinsku kontrolu i praenje pokretnih stepenica u velikim prodavnicama, u
sistemu transporta.
Komunikacijski program obuhvata (slika 3.6, b):

27

 Komunikacijski interfejs koji povezuje pametni relej i modem;

GSM (1) ili analogni PSTN (2) modem;
"Zelio Logic Alarm" program.
Sistem za daljinski nadzor i upravljanje, prikazan na slici 3.6 b) se sastoji od:
Daljinske stanice, maine ili instalacije koji treba pratiti 1: kontrola se postie
pomou Zelio Logic pametnog kontrolera sa satom od SR*B***** ili SR2E*****,
2: opsega, preko ulaza i izlaza na samom Zelio kontroleru. Pametni kontroler je
povezan preko komunikacionog interfejsa 3 na GSM tip modema 4, ili kada je
telefonska linija na raspolaganju u blizini, na analogni PSTN modem(2);
GSM 5 ili analognu PSTM 6 prenosnu mreu pruaju razliiti telekomunikacioni
operateri;
Nadzornog i/ili kontrolnog prijemnog ureaja koji moe biti jedan od sledeih:
1. PC (od engl. personal computer ) 7 opremljenim analognim PSTN
modemom 8 ili GSM modemom;
2. GSM telefona 9 [13].
3.2.3. Opis prednje strane Zelio kontrolera
Pristup programiranju i podeavanju parametara kontrolera je u potpunosti mogue i
preko prednje strane kontrolera (slika 3.7, a), zahvaljujui displeju i upravljakim tasterima.
est upravljakih tastera ispod displeja kontrolera mogu se koristiti za:
konfiguraciju modula;
programiranje modula u ladder jeziku;
kontrolu aplikacije;
postavljanje parametara u ladder ili FBD jeziku;
praenje izvravanja aplikacije.

Slika 3.7, a)Izgled displeja kontrolera, upravljaki tasteri sa prednje strane panela b)
primjer prikaza kontekst-specifinog menija [15]
Opis kontrolnih tastera (slika 3.7 b):
1) Z tasteri (1-4), mogu se koristiti za navigaciju na ekranu kontrolera (poloaj
oznaen crnim pokazivaem) i za upotrebu kao funkcije u kontekst-specifinom
izborniku;
2) Meni / OK taster, moe se koristiti za izbor menija, promjenu i spremanje programa
i parametara;
3) Shift taster, moe se koristiti za prikaz kontekst-specifinog menija iznad kursorskih
tastera i Meni / OK tastera.

28

Kontekst-specifini izbornik je prikazan kada je pritisnut taster Shift, i omoguava

pristup funkcijama u skladu sa menijom koji je trenutno prikazan. Prikaz izbornika je na
displeju PLC-a, ispod linije naznaene na slici 3.7 b), a odmah iznad upravljakih tastera.
Svakom upravljakom tasteru dodijelita je neka funkcija. Primjer kontekst-specifinog
menija u ekranu programa:
1) Ins. : unesite jednu kontrolnu liniju ili jednu kontrolnu funkciju;
2) +/- : poveanje i smanjivanje vrijednosti;
3) Param : prikaz parametara od jednog funkcijskog bloka;
4) Del. : brisanje jednog funkcijskog bloka ili jedne linije programa [15].
3.2.4. eme oienja

Slika 3.8, Ulazni prikljuci, a) troini senzor, b) analogni ulazi [14]

29

Slika 3.9, Spajanje releja na jednosmjerno napajanje [14]

Sa brojevima oznaeni su sledei elementi, na slikama 3.8, a) i b), kao i na slici 3.9:
(1) 1A osigura ili prekida;
(2) Osigura ili prekida;
(3) Induktivno optereenje [14].
3.2.5. Izvor za napajanje Zelio kontrolera- Phaseo ABL7RM24025

Slika 3.10, DC sistem za napajanje Zelio kontrolera, Phaseo ABL7RM24025 [13]

Sistem za napajanje Phaseo (slika 3.10), se sastoji od sledeih osnovnih dijelova:

30

1) 2.5 mm2 vijak prikljuak za prikljuivanje ulaznog AC napona;

2) Potenciometar za podeavanje izlaznog napona;
3) 2.5 mm2 vijak prikljuak za spajanje na izlazni DC napon;
4) LED indikacija prisutnosti izlaznog DC napona ;
5) Uvlaive stopice za privrivanje na montanu plou.
Izvor za napajanje ABL7RM24025 je dizajniran da obezbijedi neophodan DC napon u
kontrolnim krugovima sistema za automatizaciju, za napajanje opreme snage od 7 W do 60
W, izlaznim naponom od 24 V, i izlaznom strujom do 2.5 A. Ovaj izvor osigurava
kvalitetnu izlaznu struju, pogodan je za napajanje optereenja i kompaktibilan je u opsegu
Zelio Logic kontrolera. Izmeu prikljuaka za spajanje ulaznog AC napona mogue je
vezati neutralni-fazni provodnik ili fazni-fazni provodnik, granice ulaznog napona su od 85
do 264 V~. Napon na izlazu je vrlo stabilan, odstupanja od nominalnog izlaznog napona je
3%, neovisno o optereenju, i bez obzira na liniju napajanja pod uslovom da je unutar
navedenog naponskog limita. Phaseo sistem za napajanje ima ugraenu zatitu od
preoptereenja i kratkog spoja. Zbog svoje male snage Phaseo napajanje proizvode vrlo
malo harmonica. Na ureaju postoji potenciometar za podeenje izlaznog napona kako bi se
ostvarila mogunost kompezacije pada napona na dugim kablovima [13].
3.2.6. Zelio Soft 2 - program za programiranje Zelio kontrolera SR3 B261BD
Postoje dva naina za programiranje kontrolera:
preko prednje strane kontrolera, koristei navigacijske tastere. U tom sluaju
programiranje je mogue jedino u Ladder programskom jeziku;
programiranjem u programu Zelio Soft 2, a zatim download programa u memoriju
PLC-a. Ako se programira u Zelio Soft-u, onda je mogue kod nekih tipova
kontrolera, birati izmeu ladder jezika, ili FBD jezika.
Nakon to se pokrene program, Zelio Soft 2, pojavljuje se prozor dobrodolice (slika
3.11,a), u kome je mogue izabrati izmeu nekoliko opcija, kreiranje novog programa,
otvaranje postojeeg programa, otvoranje nedavno koritenog programa, download
programa sa modula, monitoring reim, i opcija izai iz programa.
Odabiranjem opcije kreiranje novog programa, otvara se sledei prozor (slika 3.11, b), u
kome se bira izmeu est razliitih kategorija kontrolera. Kategorije su sa sledeim
karakteristikama:
1) 10/12 U/I kontroler bez ekstenzije;
2) 10/12 U/I kontroler bez ekrana i bez ekstenzije;
3) 20 U/I kontroler bez ekstenzije;
4) 20 U/I kontroler bez ekrana i bez ekstenzije;
5) 10 U/I kontroler sa ekstenzijom;
6) 26 U/I kontroler sa ekstenzijom.
Nakon sto se selektuje izabrana kategorija bira se eljeni tip kontrolera. Svaki
kontroler je predstavljen sa sledeim svojim karakteristikama: naponom napajanja, broju
digitalnih ulaza, broju mjeovitih digitalnih/analognih ulaza, broju digitalnih izlaza, zatim
dali postoje tasteri na kontroleru, postojanju sata, i prema tipu jezika u kome e se program
pisati.

31

Slika 3.11, a) Prozor dobrodolice, b) Prozor za izbor kategorije i tipa kontrolera [17]
Izborom tipa kontrolera odreen je sledei korak, koji moe biti:
1) Izabran je kontroler bez ekstenzije i koji se moe samo programirati u Ladder
jeziku, prelazi se u radni list za kreiranje programa.
2) Ako je izbran kontroler bez ekstenzije ali koji se moze programirati i u FBD jeziku
onda je sledei korak opcija koja nudi dali se eli dodati komunikacioni modul. Ako
ne prskoi se ova opcija i ide do sledee koja nudi izbor jezika za programiranje.
Nakon to se izabere eljeni jezik, otvara se radni list u kome program pie.
3) Birani kontroler je sa ekstenzijom, otvara se prozor u kome se bira eljeni modul za
proirenje, a posle ovog izbora, prozor u kome se bira jezik za pisanje programa
[16].

Slika 3.12, a) Izbor ekstenzije, b) izbor jezika za programiranje kontrolera [17]

32

3.2.6.1. FBD jezik za programiranje kontrolera

Kada je odabran odgovarajui modul i FBD jezik, otvara se ekran iji je izgled dat
na slici 3.15. U nastavku teksta bie kratko opisani osnovni dijelovi ovog ekrana.
Ispod linije menija nalazi se traka sa alatkama (slika 3.13), koja sadri preice iz izbornika
elemenata. Takoe omoguava da se izabere reim: ureivanje programa, simulacija
programa ili monitoring reim.

Slika 3.13, Traka alatki [17]

Tip izabranog modula se pojavljuje u donjem desnom uglu (slika 3.14), a u lijevom
uglu je preica do dialokog prozora Program configuration, koja omoguava da budu
dodati razliiti parametri vezani za program. Dialoki prozor se sastoji od etiri kartice,
Properties, Configuration, History i Date format. Program configuration omoguuje
programeru da prilagodi svoju datoteku, dajui naziv projekta autora, a takoe je mogue
podesiti odreene konfiguracije i odabrati format datuma. Pristupa se klikom mia na ikonu
.

Slika 3.14, Traka sa preicom do program configuration i referencom koritenog

kontrolera [17]

33

Slika 3.15, Izgled ekrana pri odabiru FBD jezika za kreiranje aplikacije [17]
Softver omoguuje izbor izmeu tri moda: Ureivanje mod (1), Simulacija mod (2)
i Monitoring mod (3). Odgovarajui mod se moe izabrati iz Mode menija ili u gornjem
desnom uglu trake alatki.

Slika 3.16, Prikaz dijela trake sa alatkama, a) program u modu ureivanja b) program u
modu simulacije [17]
Simulacija programa moe se vriti, nakon to se izabere simulacija mod (2), a
zatim klikne na Run alatku. Simulacija programa nee biti mogua ako je veliina
napisanog programa vea od kapaciteta memorije izabranog kontrolera. Monitoring mod je
mogu samo ako je izvreno povezivanje Zelio kontrolera sa raunarom i ako je program u
memoriji kontrolera isti kao i program na raunaru iz koga se pokuava pokrenuti

34

monitoring mod. Kad su ovi uslovi zadovoljeni, kontroler se moe pokrenuti klikom mia
na Run alatku. Kao i u simulaciji mogue je aktivirati pojedine ulaze klikom na njih, oni se
u tom sluaju aktiviraju u realnom vremenu na kontroleru [16].
3.2.6.2. Ureivanje programa u FBD jeziku
FBD jezik omoguava programiranje koje se temelji na korienju predefinisanih
funkcijskih blokova, on prua mogunost upotrebe:
32 unaprijed definisane funkcije za brojanje, vremensko kanjenje, tajming,
definisanje prelaska praga (npr. kod regulacije temperature), generisanje impulsa,
programiranje vremena, multipleksiranje, prikaz na displeju PLC-a;
7 SFC (Sequential Function Chart) funkcija;
6 logikih funkcija.
Po defoltu radni list se otvara u reimu ureivanja programa (Edit mode), prikazan
na slici 3.17. List prikazuje module ulaza (1), module izlaza (3) i jednu zonu koja je
rezervisana za blok programiranje (2).

Slika 3.17, Radni list u kome se kreira program u FBD jeziku [17]
Program se kreira tako to se odgovarajui blokovi umeu na radni list, uzimanje
blokova se obavlja iz funkcijskih kartica na dnu radnog lista. Prelaenjem strelice mia
preko funkcijskih kartica (slika 3.18), na dnu radnog lista, mogu se vidjeti dostupni
elementi unutar svake kartice.
Postoje pet razliitih funkcijskih kartica (slika 3.19), unutar kojih se nalaze elementi
sa funkcijama: (1) IN, nalaze se razliiti tipovi ulaznih elemenata, (2) FBD, predefinisani
funkcijski blokovi, (3) SFC, nalaze se sekvencijalni funkcijski blokovi, (4) LOGIC, su
smjetene logike funkcije, (5) OUT, su razliiti tipovi izlaznih blokova.

35

Slika 3.18, Funkcijske kartice, unutar kojih se nalaze elementi pomou kojih se pie
program [17]
Umetanje bloka u radni list obavlja se tako to se klikne miom na eljeni blok a
zatim ne otputajui taster mia izvri njegovo prevlaenje u radni list. Otputanjem tastera
mia blok ostaje u radnom listu. Simbol
se pojavljuje ako je izabrani blok nemogue
staviti na eljenu zonu, takoe pojavljuje se ako nije mogue izvriti spajanje blokova
vezama. Nakon to su postavljeni razliiti blokovi u radni list, vri se njihovo povezivanje,
na nain da se izlaz sa prvog bloka, klikne lijevi taster mia i ne otputajui ga, vue se do
ulaza drugog bloka. Ako su izlaz prvog i ulaz drugog razliitih tipova, nije mogue izvriti
povezivanje blokova.

Slika 3.19, Elementi unutar funkcijske kartica, a) IN, b) FBD, c) SFC, c) LOGIC, d) OUT

[17]
Kada je program napisan moe se upisati u memoriju Zelio Logic kontrolera. Da bi
poslali program u memoriju kontrolera, potrebno je otii na Transfer meni, Transfer
Program a zatim kliknuti na PC->Module. Ako je modul u RUN modu nemogue je
izvriti upisivanje programa u memoriju modula. Neophodno je prvo zaustaviti modul,

36

izborom Transfer STOP module. Ako je tip modula za koji je program pisan, isti kao i
modul sa kojim je raunar spojen otvorie se sledei dijaloki prozor, prikazan na slici 3.20.
Na slici 3.20, Write option, (2) se ne ekira ako se eli uiniti Zx tasteri na prednjoj
strani kontrolera dostupnim. Mogue je zatititi program upisan u modul pomou lozinke
(4). Da se sauva program na raunaru ekira se (5). Pokretanje praenja izvravanja
programa na kontroleru nakon njegovog uitavanja se ostvaruje ekiranjem (6). Klikom na
OK vri se transfer programa. Program koji je bio prije transfera u memoriji kontrolera bie
izbrisan i zamijenjen novim programom [11].

Slika 3.20, Dialoki prozor Write options, otvar se kada se eli upisati program u memoriju
PLC-a [17]
3.3. Frekvencijski pretvara ATV 71HU22M3
Koriteni frekvencijski regulator namijenjen je za trofazne sinhrone i asinhrone
motore snage od 1.5 [kW] (snaga na natpisnoj ploici motora). Nominalni linijski napon
napajanja pretvaraa je 200-240V, iz tog razloga mogue je direktno, prikljuenje
pretvaraa na monofazno napajanje iz distributivne mree. Ako se eli trofazno napajnje
potrebno je koristiti transformatore za sniavanje linijskog napona sa 380 V, na nominalni
napon pretvaraa od 200 V ili 240 V [18].

37

Tabela 3.1, karakteristike koritenog frekvencijskog pretvaraa [18]

Motor
Snaga
motora na
natpisnoj
ploici
motora

Referenca
Altivar 71

Napajanje
Linijska
struja

MaksimaPrivid- MaksimaNazivna lna

na
lna radna
Referenca
struja
prijelazna
snaga struja Isc
struja

200
V

240 V

240
V

Altivar
71
Jednofazno napajanje : 200240V 50/60 Hz
kW

kVA

1.5

18.2 15.7 6.5

kA
5

60
s

2s

12

13.2

Teina

kg
ATV
71HU22M3

Karakteristike frekvencijskog pretvaraa :

Vektorsko upravljanje sa i bez senzora (kartica za spajanje enkodera kao dodatna
opcija);
Integrisani upravljaki panel;
Integrisani EMC filter klase A;
Mogunost ugradnje tri dodatne kartice (dodatna U/I kartica, komunikacijska
kartica, enkoder kartica);
Aplikacije: dizalice, liftovi, pakiralice, transporteri, procesna industrija, kompleksni
strojevi;
Integrisana dva RJ45 Modbus porta (jedan programabilan kao CANopen port);
Maksimalni prelazni moment 220% (2 s);
Maksimalni prelazni moment 170% (60 s);
Raspon brzine 1:100, 1:1000 sa enkoderom;
Preko 150 razliitih funkcija (upravljanje brzinom i momentom, upravljanje
mehanikom konicom za vertikalna i horizontalna kretanja, PID regulacija,
dvobrzinsko dizanje, specijalna funkcija za liftove);
Power removal sigurnosna funkcija sigurnog odvajanja energetskog napajanja;
Broj ulaza i izlaza: integrirani 6LI, 2 AI, 2 R, 1 AO, PWR, mogunost ugradnje
dodatne U/I kartice;
Rad na temperaturama do +50C bez smanjivanja radne struje;
Pogon sinhronih motora [18].

38

3.3.1. Energetski prikljuci frekvencijskog pretvaraa Altivar

Slika 3.21, Raspored energetskih prikljuaka [20]

Tabela 3.3, Funkcije energetskih prikljuaka [19]
Kontakt

Funkcija
Zatitno uzemljenje

R/L1, S/L2, T/L3

Napajanje
PO
DC sabirnica + pol
PA/+
Prikljuak otpornika za koenje (+ pol)
PB
Prikljuak otpornika za koenje
PC/DC sabirnica - pol
U/T1, V/T2, W/T3
Prikljuci motora

Slika 3.22, ema spajanja, kada se koristi jednofazno napajanje [19]

Na slici 3.22, sa 1) je oznaena linijska prigunica, ako se koristi, kod nekih tipova
frekvencijskih pretvaraa ona je obavezna. Sa 2) su oznaeni relejni kontakti kvara, za

39

daljinsko nadgledanje stanja pretvaraa. Kada se koristi jednofazno napajanje potrebno je

iskljuiti kontrolu gubitka faze na ulazu, tako da pretvara moe raditi sa jednofaznim
napajanjem. Ako je detekcija gubitka faze tvorniki podeena, a pretvara se prikljui na
jednofazno napajanje, pretvara e ostati u blokiranom stanju.
Ako se dodaje DC prigunica mora se ukloniti veza izmeu prikljuaka PO i PA/+.
Vijci prikljuaka PO i PA/+ moraju uvijek biti potpuno zategnuti jer kroz vezu izmeu njih
tee velika struja [19].
3.3.2. Upravljaki prikljuci
Koritenim frekvencijskim pretvaraem Altivar, ATV 71HU22M3, moe se
upravljati i preko logikih ulaza na upravljakoj kartici pretvaraa.
Osim postojeih upravljakih krugova mogue je, ako je to potrebno, ugraditi :
karticu za enkoder;
i dodatnu U/I karticu.
Dostupna su dva tipa U/I kartica:
1) stardandna U/I kartica i,
2) proirena U/I kartica.
Maksimalni presjek provodnika kojim se vri povezivanje na upravljake prikljuake je 2.5
mm [18].

Slika 3.23, ema spajanja upravljakih krugova [14]

Slika 3.24, Raspored upravljakih prikljuaka [20]

40

Tabela 3.4, karakteristika i funkcija upravljakih prikljuaka [19]

Prikljuak
R1A
R1B
R1C
R2A
R2C

Funkcija

Elektrine karakteristike

Minimalna preklopna mo: 3 mA na 24 V DC

Maksimalna preklopna mo uz omski teret:
5 A na 250 V AC ili 30 V DC
Maksimalna preklopna mo uz induktivni
N/O kontakt programabilnog teret (cos=0.4 L/R=7 ms);
2 A na 250 V AC ili 30 V DC
releja R2
Zajednika taka C/O
kontakta (R1C)
programabilnog releja R1

(+10)

+10 V DC napajanje za
potenciometar 1 do 10 k

+10 V DC (10.5 V 0.5 V)

10 mA maksimalno

AI1+
AI1COM

Diferencijalni analogni ulaz -10 do +10 V DC (maks. sigurnosni napon 24

AI1
V)
Zajednika U/I taka
0V

AI2

Ovisno o softverskoj
konfiguraciji: Analogni
naponski ili strujni ulaz

Analogni ulaz 0 do +10 V DC (maks.

sigurnosni napon 24 V), impedansa 30 k
ili
Analogni ulaz X-Y mA, X i Y moe se
programirati od 0 do 20 mA impedansa 250

AO1

Ovisno o softverskoj
konfiguraciji: Analogni
naponski ili strujni izlaz

Analogni izlaz 0 do +10 V DC, min.

impedansa optereenja 470 ili
Analogni izlaz X-Y mA, X i Y moe se
programirati od 0 do 20 mA maks. impedansa
optereenja 500

P24

Ulaz za +24 V DC vanjsko

upravljako napajanje

+24 V DC (min. 19 V, maks. 30 V)

Snaga 30 W

0V

Zajednika taka logikih

0V
ulaza i 0V za P24 napajanje

LI1 do LI5

Programabilni logiki ulazi

LI6

SW2=LI:
Iste karakteristike kao logiki ulazi LI1 do
Ovisno o poziciji preklopke LI5
SW2: LI ili PTC
SW2=PTC:
Otpor prorade 2 k, otpor reseta 1.8 k
Kratkospojna zatita <50

+24 V DC (maks. 30 V)
Impedansa 3.5 k

41

(+24)

Napajanje

SW1 preklopka u Source ili Sink Int poziciji:

Interno +24 V DC napajanje
200 mA maks.
SW1 preklopka u Sink Ext poziciji:
Ulaz za vanjsko +24 V DC napajanje za
logike ulaze

PWR

Ulaz funkcije "Power

Removal"

24 V DC (maks. 30 V)
Impedansa 1.5k

3.3.3. Grafiki operatorski panel

Grafiki panel (slika 3.25 a), se ugrauje na prednjoj strani pretvaraa. Pretvara se
standardno isporuuje sa grafikom panelom, ako se ne eli panel onda se mora prilikom
naruivanja u porubenici to i naznaiti. U tom sluaju pretvara ima 7-segmentni
operatorski panel. Grafiki panel se moe :
skinuti sa frekvencijskog pretvaraa i koristiti na daljinu, ugradnjom na vrata
razvodnih ormara, uz pomo dodatnog pribora;
spojiti na vie pretvaraa multidrop vezom, Slika 3.25 b).
Koristi se za :
upravljanje i podeavanje pretvaraa;
prikaz vrijednosti;
Snimanje konfiguracije: do 4 konfiguracije.
Maksimalna temperature okoline je 60C i IP 54 stepen zatite [18].

Slika 3.25, a) Grafiki operatorski panel [21], b) dodatna pribor za grafiki panel[22]

42

Opis i rad grafikog operatorskog panela:

A
Linija statusa : prikazuje fabriko podeavanje- status pogona, aktivni nain
upravljanja, zadatu frekvenciju, i trenutnu struju motora. Sadraj linije statusa se
moe mijenjati.
B

Linija menija : Prikazuje ime trenutnog menija ili podmenija.

Podmeniji : Lista podmenija trenutnog menija.

Trougao u pravougaoniku: Pokazuje (prema orijentaciji strelice) dali postoje

dodatni podmeni ili nivoi za pristup. Prazan pravougaonik pokazuje da nema
dodatnih podmenija ili nivoa za pristup.

Statusna linija prikazije funkcije dodijelite funkcijskim tasterima F1-F4. Kod = F1,
<< = F2, >>=F3, i T/K = status.

Funkcijski tasteri :
F1 prikazije kod izabranog parametra ili kontekstualnu pomo
F2 omoguava navigaciju na lijevo/ povratak na predhodni meni ili podmeni
F3 omoguava navigaciju na desno/ prelazak na sledei meni ili podmeni
F4 naredba i komanda preko panela
Tasteri F1, F2, F3 i F4 su programabilni tasteri, mogu im se pridruiti odreene
funkcije a sa ciljem lakeg i breg upravljanja motorom. Gore su navedene njihove
funkcije kod fabrikog podeavanja.

G
Stop/Reset taster - omoguava zaustavljanje motora i resetovanje u sluaju pojave
greke.
H
ESC taster - izlaz iz menija ili parametra, ili otkazivanje postavljanja neke
vrijednosti.
I

RUN taster - pokretanje motora sa podeenom strujom.

Navigacijski taster - pritiskom na taster uva se trenutna vrijednost ili ulazi u meni
ili parametar. Okretanjem tastera u smijeru kazaljke na satu ili u smijeru suprotno
od kretanja kazaljke na satu, smanjuje ili poveava vrijednost parametra, ili
omoguava kretanje sa jedne linije na sledeu liniju ili predhodnu liniju menija.

FWD/REV taster - mijenja smijer obrtanja rotora motora (ako konfiguracija

dozvoljava revers za HMI (od engl. Human-machine interface) nain upravljanja)
[21] [22].

Dodatna oprema za operatorski panel prikazan je na slici 3.25 b, a njeni dijelovi su sledei:
1. grafiki panel;
2. kutija za ugradnju na vrata;
3. prozirna vrata;
4. kablovi sa 2 RJ45 prikljuka;
43

5. RJ45 enski prikljuak [22].

3.3.4. Programiranje frekvencijskog pretvaraa
Frekvencijski pretvarai mijenjaju frekvenciju i veliinu napona napajanja
elektrinih motora. Promjenom ovih fizikih veliina vri se upavljanje brzinom obrtanja
elektrinog motora. Da bi se ovo upravljanje bilo efikasno i bezbijedno neophodno je
podesiti frekvencijski pretvara prema tipu pogona, koji e preko njega biti napajan.
Podeavanje parametara pretvaraa Altivar 71HU22M3 mogue je vriti na dva naina,
prvi, u programu PowerSuite a zatim download u memoriju pretvaraa, i drugi nain je
preko grafikog operatorskog panela ugraenog na samom frekvencijskom pretvarau.
Prilikom proizvodnje vri se fabriko podeavanje prema standardnim pogonskim
uslovima, ako ta podeenja odgovaraju aplikaciji, pretvara se moe koristiti bez promjene
podeenja.
3.4. Asinhroni motor
Koriten je trofazni asinhroni motor sledeih podataka sa natpisne ploice motora:
-Tip 2.ZK 100 L-4;
-ID #5394291;
-Nominalna frekvencija 50Hz;
-D/Y 380/660V;
-Nominalne strije 5.1/2.9A;
-Nominalne snage 2.2kW;
-Nominalnog faktora snage cos=0.81;
-Nominalne brzine obrtanja 1410 o/min;
-C.I. F;
-IP 54;
-IM B3.
Motor je vezan u spregu zvijezda. Asihroni motor u realnim uslovima pokree ventilator.
Mijenjanjem brzine obrtanja omoguava promjenu brzine izmjene vazduha unutar objekta.
3.5. Algoritam upravljanja ventilacijom u objektu za uzgoj pilia
Program za upravljanje ventilacijom je napisan tako da se moe birati izmeu osam
vremenskih intervala unutar kojih su podeene dvije veliine koje utiu na kvalitet
ventilcije. Prva veliina je granina temperature iznad koje ako se pree, vri se
ukljuivanje ventilatora, a druga veliina je, trajanje ukljuenosti ventilatora unutar pet
minuta, tj. trajanje provjetravanja prostorije. Napisanim programom ogranieno je trajanje
svakog intervala na 10 sati. Tako da ako korisnik ima potrebu da se vrijednosti iz nekog od
intervala ostvaruju unutar objekta due od deset sati, ima mogunost da preko tastera Z3 na
PLC-u, izabere eljeni interval koji e zatim da traje sledeih deset sati. Za potrebe
simulacije programa svaki interval je podeen na trajanje od 2 minute, nakon ega se
prelazi u sledei ciklus.
Tokom izvravanja programa ispituje se istinitost odreenih uslova, a rezultat tih
provjera moe da aktivira ukljuivanje ventilacije.
Pokretanje izvravanja algoritma se zadaje tasterom T1.
44

Potrebno je odravati minimalnu ventilaiciju da bi se zadovoljili satne potrebe

brojlera za svjeim vazduhom. Provjetravanje objekta se izvrava ukljuivanjem ventilatora
preko posebnog tajmera, i ne zavisi od veliine temperature unutar objekta. Unutar svakog
intervala svaki tajmer koji regulie provjetravanje objekta podeen je na trajanje ciklusa od
30[s], stim da je motor ukljuen 10[s] a iskljuen 20[s], broj ciklusa tajmera provjetravanja
nije programski ograniavan.
Drugi uslov ija istinitost se provjerava tokom izvravanja programa je, dali
temperatura unutar objekta vea je od dozvoljene za odreeni period. Ako jeste vri se
ukljuivanje ventilacije. Kada ventilatori budu ukljueni uslovom da je prekoraena
maksimalna optimalna temperature, takvu vrstu ventilacije nazivamo tranzicijska,
ventilatori e biti ukljueni sve dok se temperatura ne smanji ispod eljene vrijednosti.
Odreeni klimatski uslovi koji mogu da dovedu do nepovoljnih uslova u objektu
jesu kombinacija zbira temperature u objektu (mjereno u Ferenhajtima) i relativne
vlanosti, ako njihov zbir pree 160, i u tom sluaju mora se izvriti ukljuivanje
ventilacije sve dok on ne opadne ispod 160.
Trea grupa uslova koji mogu da ukljue ventilaciju, se predhodno mora omoguciti
pritiskom na taster T3, koji omoguava rad tunelske ventilacije ili ako je ona bila
omoguena pritiskom na ovaj taster vri se njeno blokiranje sve dok se taster ponovo ne
pritisne. Ako je trea grupa aktivna, ispisuje se poruka na ekranu PLC-a, T3 ok, a kad se
onemogui trea grupa uslova, brie se poruka sa ekrana.
Trea grupa uslova zapravo vri poveanje brzine obrtanja ventilatora, jer kad je
ispunjen uslov da ventilatori budu ukljueni od strane tree grupe uslova vrlo je izvjesno da
oni ve rade ali je potrebno ostvariti vee hlaenje.
U projektovanom sistemu mogue su tri brzine, i to sledee:
- osnovna brzina, pri uestanosti jednakoj 40Hz, nominalan brzina 1450 o/min
- srednja brzina, pri uestanosti od 70Hz, i
- najvea brzina pri uestanosti od 90Hz.
Ako ventilator budu ukljuen od strane tree grupe uslova, onda se on moe obrtati
brzinama koje se imaju pri frekvenijama napajanje motora od 70Hz i 90Hz, zavisno koji
uslov je aktivirao ventilaciju.
Unutar tree grupe, algoritam upravljanja ventilacijom stalno prati dali je
temperature izvan objekta postala za 6 [C] vea od unutranje temperature, i ako jeste
poveava brzinu ventilatora na 70Hz. Ta brzina se odrava sve dok temperature ne padne
ispod razlike od 6 [C]. Na taj naun omoguava se da vazduh struji veom brzinom.
Dostizanje brzine od 90 Hz desie se samo ako je temperature izvan objekta objekta pree
36 [C]. Ona se odrava sve dok temperature ne padne ispod 36 [C].
Da bi sistem ventilacije bio to efikasni, sa promjenom klimatskih uslova na lokaciji
gdje se objekat nalazi, osim ventilatora upravljanjih po brzini, vri se upravljanje i
pomonim elementima. U njih se svrstava otvaranje i zatvarnaje prozora na objektu, i jo u
toku vrelih dana sa temperaturom vanjskom preko 36 [C] vri se ukljuivnje i pumpe za
vodu u sistem hlaenja isparavanjem.
Na simulacionom modelu postoje tri LED diode. Prva LED reprezentuje indikaciju
da je doveden napon na pogonski mehanizam koji otvara prozore za odreeni ugao, a sa
ciljem da se ostvari odreeni diferencijalni pritisak izmeu vanjske sredine i objekta. Druga
LED reprezentuje indikaciju da je doveden signal za zatvaranje prozora. Trea LED dioda
reprezentuje sklopku preko koje se vri ukljuivanje pumpe za vodu.

45

Poveavanjem brzine ventilatora na maksimalnu vrijednost od 90Hz, algoritam vri

i ukljuivanje pumpe za dovod vode u sistem sa saima za dodatno hlaenje objekta
isparavanjem vode.
Otvaranje i zatvaranje prozora se vri u skadu sa vrijednou izmjerene razlike
pritiska, unutar i izvan objekta. Da bi se prozori poeli otvarati razlika pritisaka mora
dostii podeenu vrijednost, a zatvarae se kada ona padne ispod neke podeene vrijednosti.
Takoe da bi se prozori poeli otvarati potrebno je da se ukljui ventilator, a sa
iskljuivanjem ventilatora prozori se zatvaraju. Pogonski mehanizam koji fiziki
predstavlja ureaje na prozorima za njihovo otvaranje na simulacionom modelu je
predstavljen sa dvije LED diode. Istovremeno ne mogu da rade i jedna i druga.
Analogni senzori fizikih veliina, na simulacionom modelu su predstavljeni sa
trimer potenciometrima, sa njih se uzima promjenljiv jednosmjerni napon od 0V do oko
10V. Nakon A/D konverzije taj napon se u memoriju PLC-a predstavlja sa brojevima od 0
do 255. Algoritam ventilacije je tako napisan da se vri linearizacija i pretvaranje tih
brojeva u fizike veliine, opsezi pojedinih veliina su sledei:
- opseg temperature u objektu 15-30 [C]
- opseg relativne vlanosti
37-84 [%]
- opseg razlike pritisaka
4-27 [Pa]
- opseg temperature van objekta 17-38 [C]
Mjerene veliine se koriste u programu i prikazuju na displeju PLC-a.
Algoritmom su realizivane i neke funkcije nadzora nad ispravnou koritene
opreme u sistemu upravljanja ventilacijom, tako programski se provjeravaju:
dali frekvencijski pretvara radi,
ispravnost senzora za mjerenje unutranje temperature i
ispravnost senzora za mjerenje relativne vlanosti unutar objekta.
U ispravnom radu sistema na displeju PLC-a se ispisuje sledee:
u prvom redu OK (signalizira da su senzori ispravni) u drugom Fan-Upogon
(signalizira da je frekvencijski pretvara u pogonu, ne odnosi se na ukljuenost ventilatora,
tj. ventilator moe biti ukljuen ili ne). U sluaju da frekvencijski pretvara nije u pogonu,
u drugom redu displeja PLC-a, se ispisuje Fan-VANpog. Ispravnost senzora se testira na
osnovu vrijednosti mjerenih fizikih veliina. Tako program ispisuje alarm ako senzor
temperature, izmjeri temperaturu niu od 15 [C], a za senzor relativne vlanosti ako
brojana vrijednost izae iz opsega, manja od 40% i via od 80%. U sluaju pojave alarma,
u prvom redu na ekranu PLC-a ispisuje se ALARM, a u treem i etvrtom redu
vrijednosti temperature i relativne vlanosti u trenutku pojave alarma. Kada se otkloni
uzrok pojave alarma, a to je da se mjerene fizike veliine vrate unutar definisanih opsega
tanosti potrebno je pritisnuti taster Z1 na PLC-u, nakon ega e se na ekranu pojaviti OK,
kao potvrda da su senzori ispravni. Ako se ne otkloni uzrok a pritisne se taster Z1 na PLCu, nee doi do nestanka poruke o alarmu sa displeja PLC-a.
Kada doe do pojave alarma zaustavlja se rad ventilatora, tajmeri pojedinih ciklusa i
tajmeri provjetravanja se ne zaustavljaju, to je uraeno zbog toga to i pored kvara vrijeme
za brojlere unutar objekta i dalje prolazi.
Pritiskom na taster T2, kojim se zaustavlja proces kontrolisanja ventilacije, vri se
iskljuivanje LED-1, LED-3, motora, ukljuivanje LED-2. Tajmeri pojedinih ciklusa i
tajmeri provjetravanja se ne iskljuuju, tj. oni nastavljaju da rade.

46

4. Projektni zadatak
Formirati simulacioni model, objekta za uzgoj pilia pogodan za prikaz realizacije
automatskog upravljanja ,sa koga e se moi uzimati analogni i digitalni signali, te na koji
e se moi proslediti upravljake akcije koje definie algoritam za upravljanje ventilacijom
u objektu za uzgoj pilia. Programirati PLC Zelio Logic tako da se ostvari upravljanje
ventilaciom prema definisanim kriterijumima. Podesiti frekvencijski regulator koji uravlja
radom asinhronog motora. Upravljake signale, za pokretanje motora odgovarajuom
brzinom, frekvencijski regulator dobija od PLC ureaja. Koristiti asihroni motor koji u
realnom sistemu pokree ventilator.
Realizovani sistem testirati u laboratoriji te dati opis test procedure.

47

5. Praktini rad u laboratoriji

5.1. Opis realizovanog sistema
U laboratoriji realizovana je simulacioni model na koji su montirane sledee
elektronske komponente:
tri tastera;
tri crvene LED diode, sa pred otpornicima od 5.6k;
etiri trimer potenciometra, jedan trimer potenciometar je sa otpornou od 10K,i
pred otpornikom od 4.7k, a ostala tri sa otpornou od 5.5 k i pred otpornicima
od 8.7k;
Prikljune kleme.
Za napajanje simulacionog modela koriten je Phaseo ABL7RM24025 izvor,
nominalnog napona od 24V, koji je koriten i za napajenja Zelio kontrolera. Analogni ulazi
PLC-a, su za jednosmjerni napon od 0V do 10 V, koji se posle A/D konverzije predstavlja
osmobitnim brojevima od 0 do 255, ako se dovede vei napon od 15 V, PLC smatra da se
ovi ulazi koriste kao digitalni. Iz tog razloga birani su odgovarajui pred otpornici tako da
se na trimer potenciometrima dobije odgovarajui napon.

Slika 5.1, Izgled spajanje PLC, izvora za napajenje i simulacionog modela

Povezivanje simulacionog modela, Phaseo napajanja, i Zelio kontrolera izvreno je
provodnikom od 0.75mm, realizacija u laboratoriji prikazana je na slici 5.1. Elektrina
ema povezivanja opreme data je na slici 5.2.

48

Slika 5.2, Elektrina ema povezivanja opreme

Program za Zelio kontroler napisan je u programu Zelio Soft 2 koritenjem FBD
jezika, nakon testiranja programa simulacijama na raunaru, program je upisan u memoriju
PLC-a. Spajanje kontrolera sa raunarom realizovano je koritenjem kabla SR2 USB01.
Logiki ulazi na upravljakoj kartici Altivara su vezani na relejne izlaze PLC Zelio
kontrolera, napajanje logikih ulaza je izvreno preko prikljuka +24V sa upravljake
kartice Altivara. Relejni izlaz na frekvencijskom pretvarau je vezan za digitalni ulaz PLCa, napajanje relejnog izlaza realizovano je preko Phaseo izvora, kojim se napaja i Zelio
kontroler. Koriten je R1 relejni izlaz. Podeenje relejnog izlaza Altivara je izvreno tako
da on prosleuje napon na svom izlazu ako frekvencijski pretvara radi. Postojanje tog
napona na digitalnom ulazu PLC-a, se ispisuje na displeju Zelia porukom da frekvencijski
pretvara radi. Kada nema napona sa relejnog izlaza Altivara, na displeju se ispisuje poruka
da pretvara ne radi. Povezivanje svih logikih ulaza i relejnog izlaza izvreno je
provodnikom od 0.75 mm. Slika povezivanja frekvencijskog pretvaraa sa motorom i
Zelio kontrolerom data je na slici 5.2.
Frekvencijski pretvara je podeen preko grafikog operatorskog panela ugraenoj
na samom pretvarau. Podeavanja koja su uraena su sledea:
U meniju Simply Start, podeeno je redom:
1) 2/3 wire control : 2 wire
2) Macro configuration : M.handling
3) Standard motor frequency : 50Hz
4) Input phase loss : No
5) Rated motor power : 2.2kW
6) Rated motor voltage : 220V
7) Rated motor current : 2.9A
49

8) Rated motor frequency : 50Hz

9) Rated motor speed : 1410rpm
10) Max frequency : 100Hz
11) Auto tuning : izvreno je provoenje samopodeavanja pri emu je status ovog
parametra promijenit sa No na Yes
12) Output Ph rotation : ABC
13) Motor thermal current : 2.9A
14) Acceleration : 3 s
15) Deceleration : 3 s
16) Low speed : 0 Hz
17) High speed : 100 Hz
U meniju Setings, izvrena su podeavanja:
1) Preset speed 2 : 40 Hz
2) Preset speed 4 : 70 Hz
3) Preset speed 8 : 90 Hz
U Command meniju, unesena su podeenja:
1) Ref. 1 channel : HMI
2) Profile : Not separ
U meniju Motor control, podeeno je:
1) Motor control type: V/F 2pts
2) U0 : 10V
Za kompezaciju pada napona na statorskoj otpornosti uzeto je da minimalni napon
napajanja motora bude 10V.
U Fault management meniju, podeeno je:
1) Output Phase Loss : Inactiv
U Inputs / Outputs podeeno je:
1) R1 configuratuin
1.1) R1 Assignment : Drv running.

50

Slika 4.2, Izgled povezivanja plc-a, simulacionog modela, frekvencijskog regulatora i

motora
Na kraju izvreno je testiranje rada napisanog algoritma, prije poetka testiranja
programa, ukljuen je frekvencijski pretvara na napon i pokrenut, ukljuuje se PLC i puta
u rad, na raunaru se otvara program upisan u memoriju PLC-a i odabire monitoring reim.
5.1. Postupak testiranja algoritma Upravljanje ventilacijom objekta za uzgoj
pilia
Provjeriti sledee stavke:
Dali je mogue startovati proces;
Nain testiranja, provjeriti na raunaru dali se algoritam izvrava.
Dali je mogue zaustavit proces u svakom trenutku;
Nain testiranja, provjeriti u nekoliko ciklusa i za razliite reime rada, na raunaru, i
frekvencijskom pretvarau.
Dali je mogue pritiskom prvi put na taster T3 izvriti omoguenje brzine obrtanja
motora vee od 40 Hz, a ponovnim pritiskom izvriti njeno blokiranje ak i kada su
ostvareni uslovi da brzina treba i moe biti vea od 40 Hz;
Nain testiranja, provjeriti ispis statusa T3 na displeju PLC-a (ispitati ispis)
ispitivanje funkcionalnosti, ispitati posredno u pojedinim reimima rada.
Kada se proces pokrene a zatim zaustavi a ne iskljui se PLC, provjerit dali tajmeri
nastavljaju da rade ili se iskljuuju;
Nain testiranja, provjeriti u softveru na raunaru.
Dali je u svakom trenutku mogue prei iz jednog ciklusa u eljeni izabrani ciklus
pritiskom na taster Z3 sa prednje strane PLC;
Nain testiranja, provjeriti ispis poruke na displeju PLC-a.

51

Dali se poruka o tome u kojem ciklusu je proces upravljanja ventilacijom, ispisuje

na displeju PLC-a, razlikujui pri tome dva sluaja, prvi poruka o trenutnom ciklusu
se trenutno ispisuje na displeju ako se bira ciklus preko tastera Z3. Drugi sluaj,
poruka se ispisuje na displeju sa kanjenjem ne veim od 10 sekundi, ako se prelazi
iz jednog ciklusa u drugi posredstvom tajmera;
Nain testiranja provjeriti na dva primjera, na displeju PLC-a.
Dali se vri ukljuivanje motora tajmerom provjetravanja u ciklusima od po 30
sekundi, stim da je motor ukljuen 10 sekundi, a 20 sekundi iskljuen;
Nain testiranja, provjera program na raunaru, i na Altivaru.
Dali se na displeju PLC-a, ispisuju sledee mjerene fizike veliine sa procesa, i to
sledeim redosledom:
-temperatura unutar objekta;
-relativna vlanost unutar objekta;
-razlika pritisaka unutar i izvan objekta;
-temperatura izvan objekta.
Nain testiranja, provjeriti na displeju PLC-a, u par reima rada plus ta se deava kad
se iskljui proces.
Dali e doi do ukljuivanja motora ako unutranja temperatura pree podeenu
vrijednost, podeene vrijednosti za pojedine cikluse date su u tabeli 5.1.

Tabela 5.1, Podeene temperature u pojedinim ciklusima

Broj ciklusa Podeena temperatura
Prvi
30
Drugi
29
Trei
28
etvrti
27
Peti
26
esti
25
Sedmi
24
Osmi
23
Nain testiranja, provjeriti na raunaru, u par ciklusa
Dali je referenca brzine motora 40Hz, ako se vri ukljuivanje ventilacije tajmerima
provjetravanja, ili uslovom da je optimalna temperatura prela svoju gornju
vrijednost;
Nain testiranja, provjeriti na Altivaru pri testiranju provjetravanja, prekoraenja
maksimalne temperature po ciklusima.
Dali e doi do ukljuivanja motora pri referenci brzine od 40Hz, ako je zbir
relativne vlanosti i vrijednosti unutranje temperature mjerene u ferenhajtima vei
ili jednak od 160;
Nain testiranja, provjeriti na Altivaru.
Ispitati prelazak izmeu pojedinih reima rada;
Nain testiranja, pobrojiti sve mogunosti, ta se deava kada se tokom pojedinog
reima rada pree u naredni ciklus.
52

 Kada se omogui rad motora sa referencama brzinana veim od 40Hz, provjerit :

-dali e doi do ukljuivanja motora referencom brzine od 70Hz ako je temperatura
vanjska vea za est stepeni od unutranje temperature;
Nain testiranja, na altivaru provjeriti frekvenciju kojom se u tom sluaju napaja
motor.
-dali e doi do ukljuivanja motora sa referencom brzine od 90Hz ako je temperatura
vanjska prela vrijednost od 36 [C];
Nain testiranja, na Altivaru provjeriti frekvenciju kojom se u tom sluaju napaja
motor.
-dali e doi do ukljuivanja LED-3 ako je temperatura vanjska prela vrijednost od 36
[C], ;
Nain testiranja, na simulacionom modelu provjeriti dali e se ukljuiti LED-3.
Dali ce doi do ukljuivanja i iskljuivanja LED-1 i LED-2, kada je vrijednost
pritska vea ili jednaka od 23 Pa. Ove LED diode ne mogu da rade istovremeno.
Ukljuivanje LED-1 je uslovljeno sa dva uslova pritisak 23 i motor mora da radi;
Nain testiranja, na simulacionom modelu provjeriti dali e se ukljuivati LED-1 i
LED-2 prema veliini pritiska i radu motora.
5.2. Provjera alarma
Poruke o alarmu su testirane u sledeim takama:
Dali e na displeju PLC-a pisati ako su senzori unutranje temperature i relativne
vlanosti ispravni, poruka OK;
Nain testiranja, na displeju PLC-a provjeriti ispis poruke.
Dali e na displeju se pojaviti poruka da senzori unutranje temperature nisu
ispravni, format poruke je sledei ALARM u prvom redu na displeju, a u treem i
etvrtom redu pisae trenutne vrijednosti unutranje temperature i relativne
vlanosti, respektivno, u trenutku pojave alarma;
Nain testiranja, na displeju PLC-a provjeriti ispis poruke.
Dali e se poruka o alarmu moi resetovati, pomou tastera Z1 na displeju PLC-a,
ako alarm nije, i ako je alarm otklonjen;
Nain testiranja, na displeju PLC-a provjeriti ispis poruke.
Dali e na displeju PLC-a pisati poruka dali je frekvencijski pretvarac u pogonu ili
nije u pogoni,
Nain testiranja, na displeju PLC-a provjeriti ispis poruke, na frekvencijskom
pretvarau provjeriti dali je pretvara u pogonu ili ne.

53

6. Zakljuak
Na osnovu opisanih potrebnih ambijentalnih uslova u objektima za uzgoj pilia,
projektovan je, i koritenjem odgovarajue opreme u laboratoriji realizovan jedan, sistem
automatskog upravljanja ventilacijom u objektu za uzgoj pilia, koji se moe sasvim
uspjeno primjeniti u praksi. U tom sluaju umjesto simulacionog modela koristili bi se
senzori za mjerenje potrebnih fizikih veliina.
Uvoenje automatizacije u proces upravljanja radom ventilacije ima nekoliko
prednosti. Prije svega omogueno je da se nadzor i upravljanje ventilacijom obavljaju sa
jednog mjesta. Korisnik moe preko tastera Z3 na PLC-u da izabere jedan od osam
definisanih vremenskih ciklusa, preko tastera Z1 vri se reset greke nakon njenog
otklanjanja, a preko posebnog tastera vezanog za jedan ulaz PLC-a bira se omoguenje
sloenijeg rada ventilacije pri ekstremnim vremenskim prilikama. Algoritam upravljanje je
napisan tako da se na displeju PLC-a ispisuju informacije o trenutnom ciklusu, o radu
sloenijeg tipa ventilacije, o radu frekvencijskog pretvaraa, pojavi alarma, kao i
vrijednostima mjerenih fizikih veliina procesa.
S obzirom na relativno kratke cikluse izmeu useljenja jednodnevnih pilia i
otpreme u klaonicu utovljenjih pilia, u procesu trajanja jednog turnusa neophodno je da se
odravaju optimalni uslovi za uzgoj pilia. Odstupanje od potrebnih uslova dovodi do
produenja vremena tova, vee potronje hrane, ugibanja pojedinih jedinki te vee
potronje elektrine energije. Odravanje strogih ambijentalnih uslova u malim
individualnim objektim sa kapacitetom od 4000 do 12000 pilia, kakvi se najee susreu
kod nas, a koji su najee bez automatizacije, zahtijeva konstantno dvadesetetiri satno
prisustvo ovjeka na farmi. Uvoenjem automatizacije ventilacije taj posao se humanizuje,
oslobaajui ovjeka neprekidnog manuelnog upravljanja procesom i daje mu se uloga
nadzora nad izvravanjem algoritma.
Opisani algoritam testiran je u laboratoriji, testirane su situacije ispravnog rada kao i
sluajevi kada doe do kvara na senzorima temperature unutar objekta i senzoru pritiska.
Takoe ispitan je sluaj kad frekvencijski pretvara ne radi. Korienjem simulacionog
modela mijenjane su vrijednosti mjerenih fizikih veliina procesa, vreno je biranje
razliitih unapred programiranih vremenskih ciklusa, simulirani su ekstremni klimatski
uslovi i rad ventilacije pri tome. U svim provedenim testovima sistem se ponaao prema
predvienim algoritamskim reenjima.
Ponaanje sistema u realnom pogonu nisu vrena, sistem je radio u praznom hodu,
motor nije bio spregnut sa ventilatorom. U normalnom radu razliiti su ambijentalni uslovi
a mogu biti i razliiti uslovi napajanja sistema, u odnosu na laboratorijske. Za konanu
ocjenu projektovanog sistema trebalo bi provjeriti njegovo ponaanje ugradnjom u realan
pogon.
Dalji razvoj sistema trebao bi i mogao bi ii prema zahtjevu korisnika ventilacije.
Ugradnjom komunikacije izmeu PLC-a i personalnog raunara omoguilo bi da se
prikupljaju informacije o vrijednostima fizikih veliina procesa, kao i o radu sistema.
Takoe trebalo bi dati korisniku veu mogunost zadavanja referentnih temperatura i
perioda rada ventilatora pri provjetravanju objekta, bilo preko urgaenog HMI ureaja ili
dodatnih potenciometara i tastera. Sa koritenom opremom mogue je samo hladiti objekat,

54

koritenjem grejnih elemenata i izmjenom programa u PLC-u, mogue je ostvariti i grijanje

objekta.
Ugradnjom PLC kontrolera u upravljanje ventilacijom u objektu za uzgoj pilia,
postiu se znatne ekonomske utede. Ukljuivanje ventilacije da bi se odrao eljeni
potrebni kvalitet vazduha, sa PLC kontrolerom se vri samo kad je to ambijentalnim
uslovima u objektu zahtijevano, kada nema potrebe da ventilacija radi ona je iskljuena.
Koritenjem frekvencijskih pretvaraa ostvaruje se potrebna brzina obrtanja motora.
Odravanjem ambijentalnih uslova unutar definisanih granica tolerancije ostvaruju se
optimalni uslovi za najbolji i najbri prirast pilia, tako da ne dolazi do usporavnja njihovog
prirasta. Na taj nain ne vri se produavanje procesa tova pilia.

55

7. Literatura
[1] Zoran Radakovi, Milan Jovanovi, Specijalne elektrine instalacije, Akademska
misao, 2008
[2] Miroslav Paranovi, Daljinska kontrola rada elektrinog pogona sa asinhronim
motorom, diplomski master rad, Novi Sad, 2008
http://www.keep.ftn.uns.ac.rs/predmeti/ee2_3g_indsys_protokoli/ISIP%20master%20%20%20PLC%20GSM%20modem.pdf, posjeeno oktobar 2011
[3] Slobodan N. Vukosavi, Digitalno upravljanje elektrinim pogonima, Akademska
misao, 2003
[4] Predmetni profesor dr Filip Kuli iz predmeta Projektovanje sistema automatskog
upravljanja, I DEO - Automatika u energetici- 06 AC motori i frekventna regulacija,
Fakultet tehnikih nauka Novi Sad, http://ccd.uns.ac.rs/aus/psau/psau.htm, posjeeno
februar 2012
[5] Srbijanka Turajli, Programabilni logiki kontroleri ALLEN BREDLEY-SLC500,
Nerecenzirani rukopis, Beograd, 2008,
http://automatika.etf.bg.ac.rs/files/predmeti/os3urv/materijalipredavanja/slc_scada_comm.p
df, posjeeno mart 2012
[6] Dr Zoltan Jege, Milan Adi, Robert Matron, UPRAVLJANJE PRIMJENOM PLC
UREAJA, Nerecenzirani rukopis, Via tehnika kola Subotica, 2005
http://www.keep.ftn.uns.ac.rs/predmeti/ee2_3g_indsys_protokoli/IndustrijskaInformatika.p
df, posjeeno mart 2012
[7] Srbijanka Turajli, Programabilni logiki kontroleri, Nerecenzirani rukopis, Beograd,
2011
http://automatika.etf.bg.ac.rs/files/predmeti/os3urv/materijalipredavanja/Materijali
%202010-11/plc_11.pdf, posjeeno mart 2012
[8] Dr Petar Mari, Nerecenzirani rukopis za potrebe predmeta Akvizicija podataka, 2010
[9] http://www.dee.hcmut.edu.vn/vn/ptn/sch/about_us.html, posjeeno april 2012
[10] BROILER ROSS Ambijeltalno upravljanje u objektu za uzgoj brojlera, OD
IVANIA, ROSS, 2010, uputstvo za kooperante firme ivanic doo
[11] BROILER Prirunik za upravljanje,
kooperante firme ivanic doo

OD IVANIA, ROSS, 2010, uputstvo za

[12] Schneider Electric, Product data sheet Characteristics SR3B261BD modular smart
relay Zelio Logic-26 I O -24 V DC clock display
http://www.ops-ecat.schneiderelectric.com/cut.CatalogueRetrieverServlet/CatalogueRetrieverServlet?
fct=get_element&env=publish&scp_id=Z046&lc=en&el_typ=product&cat_id=BU_AUT_

56

531_L1_Z073&maj_v=1&min_v=0&nod_id=0000000002&prd_id=SR3B261BD&frm=pd
f&pdf_frm=A4, posjeeno septembar 2011
[13] Schneider Electric, Smart relays Zelio Logic, katalog, septembar 2010
http://www.scribd.com/doc/54765675/Zelio-Smart-Relays-Catalogue-2010,
septembar 2011

posjeeno

[14] www.elektro-celik , Katalozi_automatizacije_na_hrvatskom_jeziku,

Zelio_logic_i_Twido.pdf, 2010, posjeeno oktobar 2011

08_PLC-

[15] Schneider Electric, Training ZELIO smart relay, Technical Section 1 - Technical
Presentation, 2003, sa Schneider-ovog promotivnog DVD-a
[16] Schneider Electric, Zelio logic tutorial,
http://burtonelectrotechnical.com/wordpress/wp-content/uploads/2011/09/Zelio-LogicSoftware-Advanced-Tutorial.pdf, posjeeno septembar 2011
[17] Schneider Electric, Software ZelioSoft2 V4.4, 1 Dec 2010
http://www.global-download.schneiderelectric.com/852577A4005D7372/All/C296AA004A7F31C7852577FF0063112E?
Opendocument, posjeeno septembar 2011
[18]
www.elektro-celik,
Katalozi_automatizacije_na_hrvatskom_jeziku,
07_Frekventni_pretvaraci_i_uredaji_za_meki_zalet.pdf, 2010, posjeeno oktobar 2011
[19] Schneider Electric Hrvatska, Altivar 71 Frekventni pretvara za asinkrone kavezne
motore Uputstvo za koritenje, Maj 2008
http://www.global-download.schneiderelectric.com/852575770039EC5E/all/6073F9F795239A8F852575BA0063765C/
$File/atv71_man_hr.pdf, posjeeno oktobar 2011
[20] Schneider Electric, Altivar 71 Variable speed drives for synchronous motors and
asynchronous motors Installation Manual, 2011.
http://www.alamedaelectric.com/Modicon%20Documents/Altivar%20Drive%20Manuals
%5CAltivar%2071%5Catv71e_installation_manual_en_1755849_05.pdf,
posjeeno
oktobar 2011
[21] Schneider Electric, Altivar 71 Quick Reference Guide
http://www.global-download.schneiderelectric.com/852575770039EC5E/all/37898FD56312A6CA8525769400695165/$File/altiv
ar%2071%20quick%20reference%20guide_en_t8843pd0601ep%20r0.pdf,
posjeeno
oktobar 2011
[22] Schneider Electric, Variable speed drives, Altivar 71 and Altivar 71 Plus, for threephase motors from 0.37 to 630 kW, Katalog, septembar 2011
http://www.global-download.schneiderelectric.com/852578CD005D7452/all/A8E80D44D6820D8C852578E7005F56C0/$File/c0
611-en%20%28web%29.pdf, posjeeno oktobar 2011

57