UNIVERZITET U SARAJEVU FARMACEUTSKI FAKULTET

GLIKEMIJSKI INDEKS I GLIKEMIJSKO OPTEREENJE

- Seminarski rad iz Bromatologije-

MENTOR: Doc. dr. Jasmina eibegovi

STUDENTI: orbo Amina ulovi Amila Hajrovi Sadeta Kamber Sandra

Sarajevo, novembar 2013.

Sadraj
1. UVOD ............................................................................................................................................................... 3 2. GLIKEMIJSKI INDEKS (GI) ................................................................................................................... 4 2.1. GLIKEMIJSKI INDEKS UOBIAJNIH NAMIRNICA ............................................................................................ 5 2.2. POBOLJANJE GLIKEMIJSKOG INDEKSA GLIKEMIJSKIM OPTEREENJEM.............................................. 7 3. ZNAAJ GLIKEMIJSKOG INDEKSA ................................................................................................. 9 4. KAKO FUNKCIONIE/DJELUJE GI ................................................................................................. 10 4.1. FAKTORI KOJI UTIU NA POVEANJE GI-A HRANE ................................................................................... 11 4.2. FAKTORI KOJI MOGU SMANJITI GI HRANE ................................................................................................... 12 5. PREDNOSTI HRANE SA NISKIM GI I KAKO ODABRATI HRANU SA NISKIM GI ....... 13 5.1. NEKOLIKO SAVJETA ZA ODABIR NAMIRNICA .............................................................................................. 14 5.2. PREDNOSTI NAMIRNICA S NISKIM GLIKEMIJSKIM INDEKSOM ................................................................ 14 5.2.1. Prevencija pretilosti ..........................................................................................................................................14 5.2.2. Prevencija dijabetesa tipa 2...........................................................................................................................14 5.2.3. Kontrola dijabetesa ...........................................................................................................................................15 5.2.4. Prevencija sranih bolesti ..............................................................................................................................15 6. GLIKEMIJSKI INDEKS I EERNA BOLEST .............................................................................. 15 7. GLIKEMIJSKO OPTEREENJE (GL) .............................................................................................. 17 8. REGULIRANJE ENERGIJE I TJELESNE TEINE POMOU GL .......................................... 19 9. ZAKLJUAK .............................................................................................................................................. 20 REFERENCE................................................................................................................................................... 21

1. Uvod
U naem seminarskom radu upoznat emo Vas sa pojmom glikemijskog indeksa, te njegovim znaajem, kao i njegovom primjenom u svakodnevnom ivotu, te prednostima primjene glikemijskog indeksa. Takoer, upoznat emo Vas sa pojmom glikemijskog optereenja, kao i s tim u kakvoj relaciji je on sa glikemijskim indeksom kao i njegov znaaj.

2. Glikemijski indeks (GI)

Glikemijski indeks je numerika indeks koji rangira ugljikohidrate na temelju njihove stope glikemijskog odgovora (tj. njihovu pretvorbu u glukozu u ljudskom organizmu). Glikemijski indeks koristi skalu od 0 do 100, s viim vrijednostima danim namirnica koje uzrokuju najvie brz porast eera u krvi. ista glukoza slui kao referentna taka, te je njen glikemijski indeks (GI) 100. Hrana bogata ugljikohidratima koja se lako probavlja i izaziva brzo podizanje razine glukoze u krvi se naziva hrana s visokim GI-om (vrijednost joj je via od 70). Hrana koja se polako razlae i osigurava kontinuiranu opskrbu energijom se naziva hranom s niskim GI-om (vrijednost joj je manja od 55). Nutricionisti vjeruju da se jednostavni eeri probavljaju brzo, i da naglo poveavaju nivo eera u krvi, a to suprotno vrijedi kod "sloenih ugljikohidrata". Ali to nije uvijek sluaj. Dok mnogi slatkii i slatke namirnice imaju visoki GI, neki krobne namirnice kao to su krompir ili bijeli hljeb imaju vei GI od meda ili saharoze. (1)

Slika 1. Prikaz vrijednosti GI pojedinih namirnica

2.1. Glikemijski indeks uobiajnih namirnica

U tabeli imamo prikaz namirnica sa njihovim vrijednostima glikemijskog indeksa i glikemijskog optereenja. Glikemijski indeks i glikemijsko optereenje, kao to je ve pomenuto nude informacije o tome kako koja hrana utjee na nivo eera u krvi. Hrana sa manjim GI manje utjee na nivo eera u krvi, a samim time i na koliinu inzulina kojeg lui guteraa. (2) Tabela 1. Glikemijski indeks hljeba i peciva (2) Glikemijski indeks (glukoza = 100) 47 55 46 42 44 48 76 72 95 34 61 73 56 58 71 71 51 68 52 30

HRANA HLJEB I PECIVA Kola sa bananom, napravljen sa eerom Kola sa bananom, napravljen bez eera Biskvit Vanilijin kola Kola sa jabukama, napravljen sa eerom Kola sa jabukama, napravljen bez eera Vafli Bijelo pecivo Baget od bijelog brana Jemeni hljeb 75-80% Hamburger pevico Kaiser rola Integralni hljeb Hljeb sa 50% cijelog peninog zrna Hljeb od bijelog brana Hljeb sa cijelim zrnima itarica Hljeb od crnog brana Pita Kukuruzna tortilja Penina tortilja

Tabela 2. Glikemijski indeks pojedinih napitaka (2) NAPICI Coca Cola Fanta Sok od jabuke, nezaslaen Sok od brusnice Gatorade GI 63 68 44 68 78 5

Sok od narande, nezaslaen Sok od paradajza, limenka

50 38

Tabela 3. Glikemijski indeks itarica i srodnih proizvoda (2) ITARICE ZA DORUAK I SRODNI PROIZVODI All-Bran Coco Pops Cornflakes Muesli Zobena kaa Instant zobene pahuljice Raisin Bran (Kellogg-a) Special K (Kellogg's) ITARICE Jeam Slatki kukuruz na klipu Kuskus Bijela ria Basmati ria Smea ria Cijela zrna penice GI 55 77 93 66 55 83 61 69 28 60 65 89 67 50 30

Tabela 4. Glikemijski indeks slatkia i mlijenih proizvoda (2) KEKSI I KREKERI Krekeri Vafli sa vanilijom Kola, obini Rini kola ips od raa Soda krekeri MLIJENI PROIZVODI I ALTERNATIVE Sladoled, obini Sladoled, premium Punomasno mlijeko Obrano mlijeko Jogurt s voem, smanjene masnoe GI 74 77 64 82 64 74 57 38 41 32 33

Tabela 5. Glikemijski indeks voa (2) FRUITS Jabuka GI 39 6

Banana Datumi Grejp Groe Naranda Breskva Konzervirana breskva Kruka Konzervirana kruka ljiva Groice Lubenica Tabela 6. Glikemijski indeks povra (2) POVRE Graak Mrkva Perun Preni krompir Kuhani krompir Pire krompir Slatki krompir

62 42 25 59 40 42 40 38 43 29 64 72

GI 51 35 52 111 82 87 70

Tabela 7. Glikemijski indeks grickalica (2) GRICKLAICE Kukuruzni ips, soljeni Fruit Roll-Ups M & M's Kokice iz mikrovalne Krompirov ips Pereci Snickers GI 42 99 33 55 51 83 51

2.2. Poboljanje glikemijskog indeksa glikemijskim optereenjem

Iako veina slatkia ima relativno visok GI, jedui samo jedan komad slatkia ce rezultirati malim glikemijskim odgovorom. Zapitat emo se zbog ega? Zar ne bi trebalo da slatkii izazovu brz i veliki glikemijski odgovor? Pa, jednostavno zato to glikemijski odgovor naeg organizma ovisi o vrsti i koliini konzumiranih ugljikohidrata.

Veza izmeu glikemijskog indeksa i glikemijskog optereenja se moe prikazati na slijedeom formulom:

GL = GI/100 x Net Carbs, gdje je: GL glikemijsko optereenje GI glikemijski indeks Net Carbs neto ugljenihidrata koji je jednak razlici ukupnih ugljenihidrata i dijetalnih vlakana. (3)

Slika 2. Glikemijski odgovor ovisi o vrsti i koliini konzumiranih ugljikohidrata

3. Znaaj glikemijskog indeksa

Na organizam najbolje funkcionie kada je nivo glukoze konstantan. Ako nivo eera u krvi naglo opadne, postajemo letargini i/ili osjetimo poveanu glad. U sluaju da nivo eera naglo se povisi, na mozak alje pankreasu signal da pone luiti vee koliine inzulina. Inzulin sniava nivo glukoze, ali primarno pretvaranjem vika glukoze u depoe masti. Takoer, to je vei nivo glukoze u krvi, time e guteraa luiti vee koliine inzulina, te je mogue da nivo eera dovede ispod granice. Stoga, kada uzimamo namirnice koje uzrokuju brz i veliki glikemijski odgovor, moemo osjetiti poetno poveanje energije i raspoloenja, jer raste nivo eera u krvi, ali nakon toga slijedi proces poveanja masti, letargija i gladi. Iako samo poveanje pohranjivanja masti zvui dovoljno loe, osobe da dijabetesom (dijabetes tipa 1 i tipa 2) imaju jo gorih problema. Njihova tijela, tanije, njihova guteraa nije u stanju da proizvodi inzulin, te nivo eera u krvi raste previe, to dovodi do mnotva dodatnih zdravstvenih problema.

Onda se zapitamo, da li trebamo izbjegavati sve namirnice sa visokim GI? Za ljude koji nemaju problema da luenjem inzulina, nekada je potrebno da se naglo povisi nivo eera u krvi (i odgovarajue poveanje luenja inzulina). Tako imamo primjer, nakon naporne fizike aktivnosti, inzulin pomae tansportu glukoze u miicne elije, gdje pomae reparaciji tkiva. Zbog toga, neki treneri i fizijatri preporuuju hranu sa visokim GI neposredno nakon vjezbanja kako bi ubrzao oporavak. Takoer, nije sam GI koji dovodi do poveanja nivoa eera u krvi. Jednako je vana koliina hrane koju uzimamo. Pojam glikemijskog indeksa u kombinaciji sa ukupnim unosom hrane se naziva glikemijsko optereenje, te je razraeno u jednom od slijedeih dijelova naeg seminarskog rada. Teorija glikemijskog indeksa je jednostavan nain za smanjivanje inzulinskih problema utvrivanjem i izbjegavanje hrane koja imaju najvei utjecaj na nivo eera u krvi . (3) i (4)

4. Kako funkcionie/djeluje GI
Vrijednost glikemijskog indeksa se odreuje brzinom razgradnje namirnice i pretvaranja spojeva u glukozu, odnosno eer, koji je tijelu najvaniji izvor energije. Namirnice s visokim glikemijskim indeksom se razgrauju brzo i uzrokuju nagli porast eera u krvi. Nami rnice s niskim glikemijskim indeksom se sporije razgrauju i razinu eera u krvi due vrijeme odravaju uravnoteenom. Glikemijski indeks oznaava relativnu razinu na koju se penje eer u krvi nakon konzumacije hrane. Neka namirnica uvijek se ocjenjuje relativnom vrijednocu prema uinku istog eera. Namirnice visokog glikemijskog indeksa mogu podii razinu glukoze u krvi jako brzo, isto kao i razinu inzulina. Za razliku od hrane niskog glikemijskog indeksa koja ne podie razinu glukoze u krvi, te razine inzulina nakon konzumacije. ista glukoza ima vrijednost od 100 dok druge namirnice nose indeks broj koji predstavlja njegov relativan uinak na razinu glukoze. Na primjer, kukuruz eerac ima vrijednost indeksa od 55, to znai da eerac podie razinu glukoze 55 % od iste glukoze. Openito, namirnice ispod 55 se smatraju namirnicama niskog glikemijskog indeksa, 55-70 su namirnice srednjeg glikemijskog indeksa, a iznad 70 su visokog glikemijskog indeksa. U prolosti se smatralo da obini eer drastino poveava razinu glukoze u krvi, dok se krobne namirnice, kao to su krompir i hljeb, sporo probavljaju. Rezultati brojnih istraivanja pokazali su da to nije tako. U stvari, najvee iznenaenje priredio je krompir, koji je pokazao da mu je prosjena vrijednost indeksa 84, to ga ini jednom od dostupnih namirnica sa najveom glikemijskom vrijednosti. (5) iroke varijacije u mjerenju GI hrane Sutinski se u svim tabelama glikemijskih indeksa, pokazuje vrijednost GI za svaku pojedinanu namirnicu, u stvarnosti, ova mjerenja nisu bas toliko tana. Zabiljeena mjerenja su zapravo srednje vrijednosti nekoliko testiranja. Nema nista pogreno u takvoj metodologiji rada, meutim, individualna mjerenja mogu znaajno varirati. Na primjer, peeni krompiri su bili testirani i dobiveni rezultati su varirali sa GI vrijednostima od niskih 56, do visokih 111! Dokazano je da je Gi za isto voe raste kada voka sazrijeva. Ove navedene varijacije doprinose nesigurnosti kada doe do mjerenja GI hrane. (6)

10

Vrijednosti GI u zavisnosti od preparacione metode Glikemijski indeks postaje ak varljiviji kada uzmete u obzir promjene u vrijednostima koje se deavaju u ovisnosti od razlika u preparaciji hrane. Openito, svaka znaajna prerada hrane, kao to je mljevenje ili kuhanje, e povisiti GI vrijednost neke hrane jer ini tu hranu brom i lakom za digestiju. (6) Vrijednosti GI u zavisnosti od kombinacije rezliite hrane Dok su testovi za glikemijski indeks obino raeni na individualnim namirnicama, mi takve namirnice najee uzimamo u kombinaciji sa drugim namirnicama. Dodatak druge hrane koja sadri vlakna, proteine, ili masti e generalno sniziti GI jela. (6)

Individualne razlike u glikemijskom odgovoru Brzina kojom razliiti ljudi probavljaju ugljikohidrate takoer varira, tako da postoje i individualne razlike u glikemijskom odgovoru od osobe do osobe. Takoer, pokazano je da glikemijski odgovor jedne osobe moe varirati u razliitim vremenskim periodima dana. I konano, razliiti ljudi, imaju razliit inzulinski odgovor. Ova injenica znai da se dijabetiar ne smije osloniti iskljuivo na glikemijski indeks bez praenja koncentracije svog eera u krvi. (6)

4.1. Faktori koji utiu na poveanje GI-a hrane

Kao to smo ve spomenuli, svaka znaajna prerada hrane, kao to je mljevenje ili kuhanje, e povisiti GI vrijednost neke hrane jer ini tu hranu brom i lakom za digestiju. Ovaj nain poveavaja GI hrane je prepoznat i u suptilnoj promjeni preparacije kuhanja paste 15 minuta umjesto uobiajenih 10. (7) Hidratacija i toplina poveava GI hrane. Na primjer, mrkve, imaju GI 20 kada su svjee. Kuhanjem, njihov GI raste na 50 kao rezultat elatinizacije kroba. Neki industrijski procesi dovode proces elatinizacije do ekstrema. Ovo vai i za pire-krompir (85) kao i kukuruzne pahuljice (95) kao i modificirani krob (100). (7)

Jedan od faktora koji utiu na poveanje GI-a hrane jeste zrelost voa. Banane su posebno osjetljive na ovaj fenomen, mnogo vie nego jabuke. Nezrele banane imaju nizak GI 11

(priblino 40) ali kada sazriju imae mnogo vei GI (priblino 65), jer prilikom sazrijevanja njihov krob se mjenja i postaje manje otporan. Kuhanje nezrelih banana ima isti efekat kao i proces sazrijevanja. (7) Takoer, skladitenje odreene hrane, naroito krompira, poveava njihov GI kao rezultat transformacije njihovog kroba. Zakljuujemo da, krompir koji je bio skladiten i uvan mjesecima ima vei GI nego svei kropir. (7)

4.2. Faktori koji mogu smanjiti GI hrane

Glavni i osnovni faktor koji sniava GI nekih namirnica jeste njihov prirodni sadraj proteina i vlakana. Oni sprijeava razgradnju i digestiju kroba, kao to je to prisutno kod ostalih namirnica koje nemaju navedene proteine. Ovaj fenomen je djelimino oigledan kod paste. Prisustvo glutena usporava djelovanje amilaze kojom ograniava apsorpciju glukoze. Vlakna sadrana u krobu takoer mogu sluiti da blokiraju djelovanje amilaze i tako doprinose smanjenju apsorpcije glukoze. Ovo su takozvana rastvorljiva vlakna (uglavnom se nalaze u mahunama i zobi). (7) Pastifikacija je takoer jedan od naina smanjivanja GI-a hrane. Pastifikacija je prirodni tehniki proces koji tei blokirati hidrataciju kroba na taj nain, da se formira zatitni sloj koji usporava elatinizaciju kroba. (7) krob, nakon elatinizacije, ali i hlaenja, je podvrgnut daljim modifikacijama. Hlaenjem elatinizirani krob postepeno poinje sa reorganizacijom amiloznih i amilopektoznih makro molekula. Ovo je poznato pod pojmom retrogradacija! Povratak svojoj prvobitnoj molekulskoj strukturi. Retrogradacija postaje intenzivnija kako vrijeme prolazi i temperatura opada. (7) pagete, na primjer, e imati GI 35 ako se skuhaju al dente i pojedu hladne (u salatama). Isti hljeb (napravljen od istog brana) moe imati razliit GI u ovisnosti o to me kako je napravljen: svjee ispeen i jo vru hljeb e imati vei GI od svjeeg smrznutog, i na sobno j temperaturi omekanog hljeba. Dobro je znati da retrodradacijski krob izgubi svoj odreeni elatinozni potencijal. Priblino 10% dijela retrogradacijskog kroba postane termo-otporan, to implicira da e ponovnim zagrijavanjem ugljenih hidrata nakon hladnog skladitenja doprinjeti sniavanju njihovog GI. (7) 12

5. Prednosti hrane sa niskim GI i kako odabrati hranu sa niskim GI

Plan prehrane koji podrazumijeva nisku ili umjerenu vrijednost glikemijskog indeksa moe imati pozitivan utjecaj na prevenciju i terapiju kroninih bolesti i metabolikog sindroma. Vjerojatno ste primijetili da se nakon konzumacije slatkia, ili sline hrane bogate konzumnim eerom, koja izaziva nagli porast razine inzulina, osjeate umorno i letargino, ili drugom rijeju-loe. Ovaj osjeaj javlja se uslijed pretjerane produkcije inzulina, to uzrokuje snienje razine glukoze ispod normalne vrijednosti, te pojavu hipoglikemije i umora. Ako naa razina glukoze u krvi neprestano naglo raste i sniava se tijekom dana, jasno je da se ne osjeamo dobro. Uspijemo li odabrati hranu koja odrava stalnu razinu glukoze u krvi, osjeamo se odlino i puni smo energije. (8)

Slika 3. Namirnice sa visokim, srednjim i niskim GI

13

5.1. Nekoliko savjeta za odabir namirnica

Ograniite unos hrane od bijelog brana i bijelog eera. Ova hrana ukljuuje svu procesiranu hranu koja je bogata navedenim sastojcima. Krompir takoer ima visoku GI vrijednost. (8)

Odabirite hranu bogatu prehrambenim vlaknima. Hrana bogata prehrambenim vlaknima probavlja se due, te stoga uzrokuje manji porast razine glukoze u krvi. Cjelovita neprocesuirana hrana, posebo itarice, koja sadri prirodno prisutnu koliinu prehrambenih vlakana, sporije prolazi kroz probavni sistem. Osjeaj sitosti traje due nakon konzumacije ovakve hrane. Hrana bogata vlaknima su cjelovite itarice, povre, mahunarke, oraasti plodovi, sjemenke, voe. Citrusi imaju nii glikemijski indeks od veine vrsta voa. (8)

Hrana bogata proteinima obino ima nizak GI. Riba, nemasno meso, mlijeni proizvodi, mahunarke odlian su odabir hrane s niskim GI. Masti ne povisuju znaajno razinu glukoze u krvi-ali oprez! Prednost treba dati kvalitetnim masnoama, poput ulja lanenog sjemena, maslinovog i buinog ulja, te oraastih plodova. Glikemijski odgovor ovisi o kombinaciji hrane koja se konzumira. Sloen, raznolik obrok koji sadri kompleksne ugljikohidrate, proteine i adekvatne vrste masnoa, te bogatstvo prehrambenih vlakana, pruit e umjeren glikemijski indeks. Kombiniranje hrane s visokim glikemijskim indeksom i one s niskim GI uravnoteuje odgovor organizma. (8)

5.2. Prednosti namirnica s niskim glikemijskim indeksom

5.2.1. Prevencija pretilosti Namirnice s niskim glikemijskim indeksom e vas brzo zasititi i due vas drati sitima jer se sporije razgrauju. Kao rezultat toga, jest ete manje i unositi manje kalorija. Uravnoteena razina eera u krvi daje uravnoteenu razinu energije tijekom cijelog dana. Jest ete manje i sprijeiti nakupljanje neeljenih kilograma. (9) 5.2.2. Prevencija dijabetesa tipa 2 Dijabetes tipa 2 je stanje kod kojeg je razina eera u krvi via od normalne. Uzrokovan je premalom razinom inzulina u tijelu, hormona koji pomae u razgradnji ugljikohidrata tako da oni postanu eer koji tijelu trebaju kao izvor energije. Ako patite od dijabetesa, guteraa ne

14

proizvodi dovoljno inzulina ili stanice ne odgovaraju na djelovanje inzulina. Tako stanice ne dobiju potreban eer, za njim ude, a on je u krvotoku na jako visokoj razini. (9) Namirnice s visokim glikemijskim indeksom poveavaju potrebu tijela za inzulinom i dolazi do preoptereenosti guterae. Neki znanstvenici vjeruju da dugogodinje konzumiranje namirnica s visokim glikemijskim indeksom uzrokuje poremeaje u radu guterae, to poveava rizik od nastanka dijabetesa tipa 2. Namirnice s niskim glikemijskim indeksom smanjuju optereenost guterae i rizik od nastanka poremeaja u radu guterae. (9) 5.2.3. Kontrola dijabetesa Namirnice s niskim glikemijskim indeksom mogu pomoi u kontroli razine eera u krvi, a takoer mogu poveati osjetljivost tijela na inzulin. Ove namirnice se tako brzo ne razgrauju u eer i odravaju uravnoteenu razinu eera u krvi, a tijelu je potrebno manje inzulina. Odravanje uravnoteene razine eera u krvi je naroito vano za osobe koje pate od dijabetesa kako bi smanjile rizik od nastanka raznih komplikacija. (9) 5.2.4. Prevencija sranih bolesti Nagle promjene razine eera u krvi su jedan od vodeih faktora koji uzrokuje nastanak sranih bolesti. Namirnice s visokim glikemijskim indeksom e uzrokovati nagli rast i pad razine eera. Ovo moe poveati razinu holesterola i triglicerida, to vodi sranim bolestima. Namirnice s niskim glikemijskim indeksom pomau tijelu da odrava razinu eera u krvi uravnoteenom, smanjuju razinu ukupnog holesterola u krvi, naroito onog loeg (LDL) holesterola, a poveavaju razinu dobrog (HDL) holesterola. (9)

6. Glikemijski indeks i eerna bolest

Probava ugljikohidrata dovodi do razgradnje dugakih molekula do glukoze koja onda ulazi u krv. Masti i proteini imaju drugaiji metabolizam i time nemaju veliki utjecaj na povienje nivoa glukoze u krvi. (10) Glukoza koja ue u krv, dovodi do produkcije inzulina koji pomae glukozi da ue u elije. U elijama glukoza se koristi kao izvor energije. Potrebno je regulirati nivo glukoze u krvi jer u protivnom dolazi do razvitka diabetesa. (10) Neki ljudi koji boluju od diabetesa koriste glikemijski indeks kao vodi za biranje hrane, posebno ugljikohidrate, za pravljenje jelovnika. Glikemijski indeks klasificira hranu koja 15

sadri ugljikohidrate prema njihovom potencijalu da poveavaju nivo eera u krvi. Hrana koja ima visok GI bre povisuje nivo eera u krvi nego hrana sa niskim GI. (11) Glikemijski indeks pokazuje odgovor koji nakon jela, tijelo pokazuje prema odreenoj hrani uporeujui ga sa standardnom koliinom glukoze. Generalno, hrana bogata vlaknima vrlo esto ima nizak glikemijski indeks i ima manji efekat na nivo glukoze u krvi. Saharoza, takoer ima manji efekat na nivo glukoze od kroba koji se nalazi u krompirima. (12) Do danas su raene mnoge studije koje su imale za cilj povezati glikemijski indeks sa nastankom diabetesa. Veina njih su dobile pozitivne rezultate. Dijeta sa niskim GI smanjuje nivo fruktozamina za 8%, urinarnog C-peptida za 20% i nivo glukoze za 16%. Holesterol je reduciran za 6% a trigliceridi za 9%. (13) Studije pokazuju da pacijenti koji su bili na dijeti hranom sa niskim GI, imaju smanjen rizik od nastanka diabetesa tipa II. Visok nivo glukoze u krvi koji nastaje nakon jela potie razvoj diabetesa tako to direktno poveava nivo inzulina. (14) Studija raena u Australiji pokazuje da konzumacijom doruka koji ukljuuje bijeli hljeb i itarice bogate eerom, tokom vremena, mogu izazvati nastanak diabetesa, bolesti srca i rak. (14) U dijelovima Perua i Azije ljudi jedu hranu sa visokim GI kao to su krompir i ria, ali nemaju razvijenu gojaznost niti diabetes. Pretpostavlja se da velika konzumacija mahunarki i svjeeg voa i povra, sniavaju glikemijski efekat kod ovih osoba. Mjeanje hrane sa visokim i niskim GI dovode do optimalnih vrijednosti GI. (14) Zdravstveni radnici se slau da to je komplikovaniji plan ishrane, manja je mogunost da e ga pacijenti pratiti. S obzirom da je glikemijski indeks komplikovan sistem za praenje kao i injenica da hrana sa niskim ili visokim glikemijskim indeksom razliito utjee na nivo glukoze u krvi kod razliitih pacijenata, limitirana je upotreba glikemijskog indeksa kod pacijenata sa diabetesom. Doktori preporuuju pacijentima da odrede svoj individualni glikemijski indeks hrane na osnovu toga kako nivo glukoze u krvi reaguje na razliitu hran u. (12) Ipak osnovni principi dijete na osnovu GI ipak mogu pomoi u kontroli nivoa eera u krvi: 1. Uzimanje hrane bogate vlaknima, kao to su mahunarke, voe i povre 2. Koristiti svjeu hranu umjesto preraenu. (11)

16

7. Glikemijsko optereenje (GL)

Glikemijski indeks ima mnoge nedostatke i u svrhu neutraliziranja ovih nedostataka razvila se konstanta koja se naziva glikemijsko optereenje. (15) Glikemijsko optereenje je relativno novi nain koji pokazuje znaaj unosa ugljikohidrata na organizam. GL daje potpuniju sliku unosa nego glikemijski indeks. Glikemijski indeks samo govori o tome koliko brzo odreeni ugljikohidrat prelazi u glukozu, ali ne govori o tome koliko se tog ugljikohidrata nalazi u odreenoj hrani. (16) Drugim rijeima, glikemijsko optereenje predstavlja optereenje organizma glukozom. (17) Na primjeru pokazaemo razliku izmeu GI i GL. Ukoliko pojedete jabuku koja je teska 100 g, glikemijsko optereenje e biti 4.2. Ukoliko pojedete duplo veu jabuku, teku 200 g, GL e biti 8.4, iako je GI obje jabuke 38. Ovo pokazuje da i namirnice sa niskim glikemijskim indeksom mogu dovesti do znaajnog porasta nivoa glukoze u krvi ukoliko se unose u velikim koliinama. Isto tako i namirnice sa visokim GI mogu izazvati znaajne promjene ukoliko se unose ak i umalim koliinama. (17) Potrebno je znati oboje da bi se razumio efekat hrane na nivo eera. Npr.ugljikohidrati u lubenici imaju visok GI, ali ih nema puno tako da je GL lubenice relativno nisko. Vrijednost GL 20 je visoko, GL 11-19 je srednje, a GL 10 ili manje je nisko. (16)

Tabela 7. GI i GL pojedinih namirnica (2) KOLIINA(g)

NAMIRNICA

GI

NETO UGLJIKOHIDRATA

GL

Kikiriki Buranija Grejpfrut Pica Jogurt Jabuke pagete

14 25 25 30 33 38 42

113 104 166 260 245 138 140

15 4 11 42 47 16 38

2 1 3 13 16 6 16

Hrana koja ima nizak GL skoro uvijek imaju nizak GI. Hrana sa srednjim ili visokim GL variraju od veoma niskog do veoma visokog GI. (16)

17

Dozvoljena dnevna vrijednost za glikemijsko optereenje je 100, a moe se kretati od niskog (60) do visokog (180). (17) Na sljedeoj slici prikazani su GI i GL. GI je baziran na indeksu glukoze, gdje je glukoza 100. GL predstavlja GI podijeljen sa 100 i pomnoen sa sadrajem ugljikohidrata predstavljen u gramima. (16)

Slika 4. Glikemijski indeks i glikemijsko optereenje - komparacija Glikemijsko optereenje moe biti regulisano smanjenjem ili poveanjem porcije. Nedavno uraena studija dokazala je da je dijeta bogata ugljikohidratima i siromana mastima izazvala niu oksidaciju masnih kiselina poslije jela, nego dijeta bogata mastima a siromana ugljikohidratima. Zbog toga, vrlo je mogue da obrok sa visokim GL dovodi do poveanog skladitenja masti, smanjenja oksidacije masti i poveanja oksidacuje ugljikohidrata. (18)

18

8. Reguliranje energije i tjelesne teine pomou GL

Promjena ivotnih navika, prvenstveno smanjen energetski unos, predstavlja okosnicu smanjivanja tjelesne teine i sprjeavanje nastanka diabetesa tipa 2. Meutim, nema dokaza da je neki dijatetski reim efikasniji od drugog u smislu smanjenja tjelesne teine. Ipak, dokazano je da rezistencija na inzulin kao i sekrecija inzulina igraju ulogu u regulaciji teine. Zbog toga, dijatetski faktori kao to je glikemijsko optereenje moe utjecati na dinamiku glukoza-inzulin i dovesti do smanjenja ili odravanja tjelesne teine. (19) U studiji koja je raena na zdravim, gojaznim odraslim osobama sa normalnim nivoom glukoze, testirana je hipoteza da osobe sa veom sekrecijom inzulina, gube vie teine kada se stave na dijetu sa niskim GL nego na dijetu sa visokim GL. (19) Dokazan je vei gubitak tjelesne teine kod osoba sa veom sekrecijom inzulina na dijeti sa niskim GL, ali nije bilo razlike izmeu dvije dijete kod osoba koje su imale n isku sekreciju inzulina. (19) Dijete sa visokim GL, kako je dokazano u animalnim studijama, poveavaju vjerovatnou od nastanka hiperinsulinemije nakon jela to uzrokuje preuzimanje masnih kiselina, inhibiciju lipolize i skladitenja energije, to dovodi do poveanja tjelesne teine. Takoer dovode do metabolikih promjena koji mogu objasniti poveanu glad i povean unos energije u postapsorptivnom periodu, koje nadalje dovodi do poveanja tjelesne teine. (19)

19

9. Zakljuak
Nakon obraene teme upoznati smo sa pojmom glikemijskog indeksa, te njegovim znaajem. Vidjeli smo da je veoma vano voditi rauna o vrijednostima glikemijskog indeksa namirnica, jer namirnice sa viskom glikemijskim indeksom imaju veliki uticaj na nivo eera u krvi, a samim time i na luenje inzulina. Takoer smo vidjeli i sluaj da je u nekim situacijama, kod ljudi koji ne boluju od eerne bolesti, korisno primjeniti hranu sa visokim glikemijskim indeksom i da u tom sluaju ta hrana nije toliko loa. Meutim, s druge strane, hrana sa visokim glikemijskim indeksom nije pogodna za osobe sa eernom boleu, te moe izazvati mnotvo dodatnih zdravstvenih problema. Saznali smo koji to faktori utiu na poveanje, a koji na snienje glikemijskog indeksa, kao i to kako na pravilan nain odabrati namirnice sa niskom vrijednou glikemijskog indeksa. Saznali smo takoer razliku izmedju glikemijskog indeksa i glikemijskog optereenja, te vidjeli koji znaaj ima glikemijsko optereenje i kako ga primjeniti u korisne svrhe. Ovdje emo se sloiti sa onim to Budisti kau: Svaki ovjek je autor svog zdravlja ili bolesti, jer ako vodimo rauna o pravilnoj ishrani obogaenoj sastojcima za zadovoljavanje svakodnevnih energetskih potreba, manji je rizik od nastanka raznih bolesti uzrokovanih nepravilnom ishranom.

20

Reference
(1) http://www.glycemicindex.com/about.php (2) http://www.health.harvard.edu/newsweek/Glycemic_index_and_glycemic_load_for_1 00_foods.htm (3) http://nutritiondata.self.com/topics/glycemic-index (4) http://bodybuilding.about.com/od/nutritionbasics/a/glycemicindex.htm (5) G. M. Reaven, Clinical and Experimental Diabetes and Metabolism organ of the European Association for the Study of Diabetes (EASD), 1980, 19, 5 (6) http://nutritiondata.self.com/topics/glycemic-index (7) http://www.montignac.com/en (8) http://www.freedomtek.org/zdrava_prehrana/glikemijski_indeks_tablica_namirnica.ph p (9) http://www.dijabetes.hr/savjeti/sto-trebate-znati-o-glikemijskom-indeksu-3628/?mr=1 (10) http://www.freedomtek.org/zdrava_prehrana/glikemijski_indeks_tablica_namir

nica.php (11) (12) (13) (14) (15) http://www.mayoclinic.com/health/diabetes/AN00754 http://care.diabetesjournals.org/content/28/12/2939.full http://www.joslin.org/info/the_glycemic_index_and_diabetes.html http://en.wikipedia.org/wiki/Gly http://www.croportal.net/forum/rekreacija/glikemijski-indeks-i-glikemijsko-

opterecenje-23832/ (16) (17) (18) (19) http://www.mendosa.com/gilists.htm http://carobna-kuhinja.com/glikemijsko-optere%C4%87enje http://www.cfsport.rs/Magazin/26/ http://care.diabetesjournals.org/content/28/12/2939.full

21