GRAD I NODALNA REGIJA

arino znaenje grada u prostoru dva aspekta:

arite socijalno-ekonomske transformacije inicijator i nositelj funkcionalnih odnosa

 cirkulacija ljudi, robe i informacija izmeu grada i okolnog prostora; intenzitet se smanjuje s udaljenou od grada gravitacijsko podruje grada zone razliitog intenziteta funkcionalne meuovisnosti s gradom

Nodalna regija
nodalna regija: prostorno-funcionalna cjelina koju ini grad s okolnim podrujem uz koje je funkcionalno vezan i s kojim postoji stalna interakcija izraena u cirkulaciji ljudi, robe i informacija (grad i njegovo gravitacijsko podruje) heterogeno podruje

 odreivanje granica nodalnih regija: na bazi gravitacijskog areala jedne funkcije (single-feature region) ili gravitacijskih areala vie funkcija (multiplefeature region)

 prvi pokuaji izdvajanja nodalnih regija u 19. st. Thnenov model izolirane drave (Der isolierte Staat, 1926.) pod utjecajem gradskog trita oko grada e se oblikovati zone razliita naina iskoritavanja zemljita (razliite lokacijske rente zbog nejednakih transportnih trokova poljoprivrednih proizvoda)

Nodalni i urbani sistemi

nodalna regija otvoren sistem u kojem su seoska gospodarstva, sela i druga naselja meusobno i s veim gradom povezana cirkulacijom ljudi, robe i informacija vorite (nod) lokalitet u kojem poinje ili zavrava bilo kakva interakcija u prostoru sva vorita povezana su u funkcionalni sistem, a interakcije se provode preko razliitih veza (ceste, eljeznike pruge, telefonske veze itd.)

 znaenje (nodalnost) vorita odreuje se prema ukupnim interakcijama s drugim voritima hijerarhija manja vorita (nodalne regije) funkcionalno su vezana za vea sistem nodalnih regija u prostoru najmanje vorite moe biti seosko gospodarstvo, a najvee globalni grad veliina grada indirektni je pokazatelj njegova funkcionalnog znaenja u prostoru

Obiljeja urbanih sistema

urbani sistem skup gradova koji su meusobno povezani interakcijama tri dimenzije urbanih sistema:
hijerarhijska (vertikalna), prostorna (horizontalna) vremenska (povijesna)

Hijerarhijska dimenzija urbanih sistema

pokazuje funkcionalnu meuzavisnost centara u urbanom sistemu hijerarhijski stupnjevi

Prostorna dimenzija urbanih sistema

veliina gravitacijskog podruja: lokalni (dnevni) regionalni nacionalni meunarodni globalni topoloka obiljeja: simetrini asimetrini prijelazni

Vremenska dimenzija urbanih sistema

promjene u razvoju urbanih sistema tijekom povijesti najee 4 razdoblja: predmerkantilistiki, merkantilistiki (16.-18. st.), kolonijalni (19. st.) i postkolonijalni urbani sistemi za razvoj meunarodnih urbanih sistema posebno vano razdoblje je od 16.-19. stoljea

 urbani sistemi prema stupnju otvorenosti:

otvoreni zatvoreni

etiri tipa s obzirom na stupanj interakcije i otvorenosti

Analiza nodalnih i urbanih sistema

najee metode: teorija centralnih naselja, pravilo reda veliine i zakon primarnog grada, gravitacijski modeli i teorija grafa

Teorija centralnih naselja

Walter Christaller, Njemaka, 1933.: Die zentralen Orte in Sddeutschland osnovna funkcija centara u prostoru je opskrba stanovnitva centralnom robom i centralnim uslugama razmjetaj centara treba biti takav da to manji broj veih centara opskrbljuje to vei broj manjih centara na to manjoj udaljenosti (idealan oblik esterokuta)

Centralna naselja
ona naselja u kojima postoje uslune djelatnosti za potrebe opskrbe stanovnitva okolice meusobno se razlikuju brojem i vrstama glavnih funkcija te veliinom gravitacijskog podruja razliiti stupanj centraliteta naselja funkcionalna hijerarhija funkcionalna hijerarhija pokazuje koliko centara nieg stupnja funkcionalno gravitira centru vieg stupnja centraliteta (vrijednost K)

 na osnovi tri principa:

a) opskrbnom ili trinom (K = 3) b) prometnom (K = 4) c) upravnom ili administrativnom (K = 7)

 svoj idealni model Christaller je temeljio na opskrbnom (K=3) principu svako centralno naselje ima svoje komplementarno podruje odreena radijusa, povrine i broja stanovnika

 pitanje metoda odreivanja centralnih naselja

Metoda telefonskog prikljuka (Telefonanschluss Methode)

 sistem centralnih naselja stanovit broj centralnih naselja koja su po odreenim pravilima grupirana oko jednog sustavotvornog centralnog naselja

 kasnije kritike Christallerova modela: -teorija centralnih naselja ne moe biti opa teorija lokacije za sve gradove; -esterokutni oblik komplementarnog podruja i rasporeda naselja u stvarnosti ne postoji; -idealno homogen prostor ne postoji; -na raspored gradova utjeu i razvoj prometa te druge funkcije; -statinost

Odreivanje centraliteta
u Jugoslaviji, Vrier (1968) - izdvojio 1358 centralnih naselja (7 stupnjeva) prvi, najnii stupanj centraliteta imala su sva centralna naselja koja su imala mjesni ured, osmogodinju osnovnu kolu, kino, ambulantu, ljekarnu, potu, trgovinu mjeovite robe i, eventualno, hotel ili banku Vresk (1990): 5 stupnjeva; 1. stupanj: mjesni ured, osnovna kola, ambulanta, pota, trgovina

 Mali (1978) odreivanje gravitacijskih podruja pojedinih funkcija u sredinjoj Hrvatskoj

Pravilo reda veliine gradova

Pravilo reda veliine (Auerbach, 1913.) Zakon primarnog grada (Jefferson, 1939.) Evolutivni model reda veliine gradova

Pravilo reda veliine gradova

jedan grad u nizu gradova neke zemlje (ili regije) poredanih po veliini, imat e onoliko stanovnika koliko ima najvei grad, podijeljeno s rednim brojem dotinoga grada u nizu

Zakon primarnoga grada

u pojedinim zeljama veliinom se istie glavni, primarni grad, a ostali su znatno manji zakon primarnoga grada Indeks urbane primarnosti I = G1/G2

Evolutivni model reda veliine gradova

oblik urbanih sistema moe biti razliit: od izrazite primarnosti, preko prijelaznih, do pravilnog reda veliine

Gravitacijski i potencijalni modeli

Teorija grafa

Grad i regionalni razvoj

doktrina nejednakog regionalnog razvoja nejednaki razvoj rezultat je djelovanja sloenih gospodarskih, socijalnih i politikih imbenika koji kroz dulje vrijeme djeluju u meuovisnosti s prirodnom osnovom

Teorija polariziranog razvoja

teorijom polarizacije objanjava se nejednaki regionalni razvoj
Teorija krune kumulativne kauzalnosti (Myrdal, Hirschmann) Teorija polova rasta (Perroux) Polarizirane regije (Boudeville) Centri razvoja (Hansen)

 Koncept optimalne i minimalne veliine grada Koncept optimalnog reda veliine urbanog sistema Koncept osi (osovina) razvoja Koncept jezgra-periferija (Friedmann)

Regionalno planiranje
primjer: Francuska 8 centara uravnoteenog razvoja kao protutea Parizu:
1. Bordeaux 2. Lille-Roubaix-Tourcoing 3. Lyon-St. Etienne-Grenoble 4. Marseille-Aix-Fos 5. Nantes-St. Nazaire 6. Strasbourg 7. Nancy-Metz-Thionville 8. Toulouse

Hvala na panji!