Primjer 1.

Zrak (R=287 J/(kgK), =1,4) se iz atmosfere ( p0 =1,01 bar, T0 =288 K) usisava kroz cijev promjera D =100 mm, duljine L =2 m, prema slici. Treba odrediti maksimalno mogui maseni max kroz cijev uz pretpostavku adijabatskog strujanja pri prosjenom koeficijentu otpora protok m =0,0163. Odredite veliine stanja u ulaznom i izlaznom presjeku cijevi pri tom maksimalnom masenom protoku. Strujanje kroz difuzor do ulaznog presjeka cijevi smatrajte izentropskim.

p0 T0

Uradak: Iz zadanih podataka zakljuuje se da se radi o Fannovu strujanju kroz cijev, kod kojega e kod maksimalno mogueg masenog protoka u izlaznom presjeku vladati kritini uvjeti ( M 2 =1), to znai da e duljina cijevi L odgovarati kritinoj duljini Lkr za Machov broj M 1 koji vlada u ulaznom presjeku, tako da vrijedi

Lkr D

=
M1

L = 0,326 D

Na temelju gornjeg podatka trai se u tablici za Fannovo strujanje Machov broj M 1 kod kojega e parametar Lkr / D biti jednak 0,326. Sljedea tablica prikazuje dio tablice s podacima za Fannovo strujanje, iz koje se moe s dovoljnom tonou uzeti da je Machov broj M 1 =0,65, za koji je Lkr / D =0,3246.
Fannoovo strujanje, = 1.40 Lkr/D T/Tkr v/vkr p/pkr 0.3533 1.109 0.6740 1.646 0.3246 1.107 0.6837 1.618 0.2979 1.104 0.6934 1.592

M 0.64 0.65 0.66

p0/p0kr 1.145 1.136 1.127

Budui je strujanje kroz difuzor izentropsko, totalni tlak i temperatura ostaju isti do ulaznog presjeka, a u tom presjeku je prema gornjoj tablici odreen Machov broj, te je mogue izraunati i statike veliine stanja. To se moe uiniti primjenom analitikih izraza ili s pomou tablice za izentropsko koja je nainjena na temelju tih izraza. Sljedea tablica prikazuje dio tablice za izentropsko strujanje iz koje se vide odnosi statikih i totalnih veliina stanja
Tablica za izentropsko strujanje = 1.40 M p/p0 T/T0 / 0 A/Akr 0.65 0.7528 0.9221 0.8164 1.136

Temeljem gornje tablice mogu se izraunati statiki tlak i temperatura p1 = 0, 7528 p0 = 0,760 bar T1 = 0,9221T0 = 266 K Gustoa se rauna iz jednadbe stanja savrenog plina, koja glasi (a)

1 =

p1 =0,998 kg/m3, RT1

Brzina strujanja zraka u ulaznom presjeku je na temelju Machova broja i brzine zvuka
v1 = M 1c1 = M 1 RT1 =212 m/s

te je maseni protok
=m max = 1v1 m D 2 =1,66 kg/s 4

Kao to je reeno u izlaznom presjeku vladaju kritini uvjeti, te iz prije dane tablice za Fannovo strujanje direktno slijedi
p1 = 0,470 bar 1, 618 T T2 = Tkr = 1 = 240 K 1,107 v1 = 310 m/s v2 = vkr = 0, 6837 2 = kr = 0, 6837 1 = 0,683 kg/m3 p2 = pkr =

(b)

gdje je iskoritena injenica da je prema jednadbi kontinuiteta v1 / vkr = kr / . Za kontrolu prorauna moe se provjeriti vrijednost Machova broja u izlaznom presjeku, za koju vrijedi

M2 =

v2 v2 = =1,00 c2 RT2

Napomena: Kada se proraun vri s pomou tablica, a pogotovo ako se iz tablica bira redak prema najblioj vrijednosti, bez linearne interpolacije, tada e i tonost rezultata biti neto manja. Rezultate nema smisla ispisivati s vie od tri signifikantne znamenke, iako se proraun treba vriti sa svim znamenkama. Tako je npr. prema izrazu (a) tlak p1 zaokruen na tri znamenke, ali je u izrazu (b) tlak p1 uvrten sa svim znamenkama, a dobiveni tlak p2 zaokruen.

Primjer 2
Zrak (R=287 J/(kgK), =1,4) u adijabatskom strujanju pri prosjenom koeficijentu trenja = 6,09 kg/s. =0,0229 izlazi iz cijevi promjera D =150 mm u atmosferu masenim protokom m Ako je tlak u mlazu jednak tlaku okoline pa = 1,01 bar, a statika temperatura mlaza u izlaznom presjeku 30 C, odrediti Machov broj M 1 , temperaturu T1 i tlak p1 u presjeku koji je na duljini L = 10 m ispred izlaznog presjeka. Uradak: 1

L
Neka je s jedan oznaen presjek koji se nalazi na udaljenosti L =10 m ispred izlaznog presjeka oznaenog s dva. Produimo u mislima cijev do nekog presjeka 3, koji se nalazi desno od presjeka dva, u kojem vladaju kritini uvjeti. Budui je kritina duljina udaljenost presjeka u kojem vlada neki Machov broj, do kritinog presjeka (u kojem je Machov broj jednak jedan), jasno je da e kritina duljina od presjeka jedan biti za vea za L od kritine duljine mjerene od izlaznog presjeka dva. Iz zadanih podataka je mogue nai Machov broj M 2 u izlaznom presjeku, temeljem kojeg se iz tablice za Fannovo strujanje moe nai kritina duljina mjerena od izlaznog presjeka, a uveanjem te duljine za 10 m dobije se kritina duljina mjerena od presjeka 1, ime je odreen Machov broj M 1 , odnosno sve ostale traene veliine. Apsolutna temperatura mlaza je T2 = 273+30=303 K, pa je brzina zvuka c2 = RT2 = 349 m/s. Gustoa zraka u izlaznom presjeku je

2 =

p2 p = a = 1,16 kg/m3, RT2 RT2

a brzina istjecanja plina u izlaznom presjeku je prema jednadbi kontinuiteta

v2 = m = 296,7 m/s D 2 2 4

Na temelju Machova broja M 2 = v2 c2 = 0,85 slijede podaci iz tablice za Fannovo strujanje

Fannoovo strujanje, = 1.40 M Lkr/D T/Tkr v/vkr p/pkr p0/p0kr 0.85 0.03633 1.048 0.8704 1.205 1.021

Kritina duljina za presjek jedan je

Lkr D

=
M1

Lkr D

+
M2

L 10 = 0, 03633 + 0, 0229 = 1,563 0,15 D

te je prema tablici za Fannovo strujanje

Fannoovo strujanje, Lkr/D T/Tkr v/vkr 1.692 1.155 0.4729 1.566 1.153 0.4833 1.451 1.151 0.4936

= 1.40
p/pkr p0/p0kr 2.443 1.474 2.386 1.449 2.333 1.425

M 0.44 0.45 0.46

Machov broj M 1 priblino jednak 0,45. Traene veliine u presjeku jedan su

T Tkr T Tkr

T1 =

M1

T2 =

1,153 303 = 333,4 K 1, 048

M2

p1 =

p pkr p pkr

M1

p2 =

2,386 1, 01 = 2,00 bar 1, 205

M2

Primjer 3
Zrak (R=287 J/(kgK), =1,4) struji iz velikog spremnika, u kojem je temperatura zraka 0 = 20 C, kroz konvergentnu mlaznicu i prikljunu cijev duljine L = 8 m, promjera D =150 mm u atmosferu gdje vlada tlak pa = 1,01 bar. Pretpostavite izentropsko strujanje kroz mlaznicu, a u cijevi adijabatsko strujanje pri prosjenom koeficijentu trenja =0,02. Odredite maseni protok kroz mlaznicu sa i bez prikljune cijevi za sluajeve ta je tlak p0 u spremniku: a) p0 =8,5 bar; m b) p0 =1,24 bar.

p0 T0

pa L

Uradak: Fizikalno je jasno da e maseni protok kroz mlaznicu biti vei kad ne bude prikljune cijevi, odnosno kada tlak u spremniku bude vei. Totalna temperatura zraka u spremniku je u svim sluajevima T0 = 273+ 0 = 293 K. Redom e se rijeiti svi sluajevi.

Sluaj a) p0 =8,5 bar, bez prikljune cijevi

Proraun istjecanja kroz konvergentnu mlaznicu svodi se na ispitivanje odnosa kritinog tlaka i tlaka okoline. Iz tablice za izentropsko strujanje za M = 1, slijedi da je p / p0 = pkr / p0 = 0,5283, odakle je pkr = 4,49 bar, to je vee od zadanog atmosferskog tlaka, to znai da e u izlaznom mlazu vladati kritini uvjeti ( M 1 = 1, p1 = pkr , 1 = kr , T1 = Tkr i v1 = vkr = ckr = RTkr ), a mlaz e naknadno ekspandirati izvan mlaznice. Za kritine uvjete vrijede odnosi
Tablica za izentropsko strujanje = 1.40 M p/p0 T/T0 / 0 A/Akr 1.00 0.5283 0.8333 0.6339 1.000

Odakle je temperatura u izlaznom presjeku T1 = 0,8333 T0 = 244 K. Gustoa zraka u izlaznom presjeku je prema jednadbi stanja

1 = kr =

p1 = 6,41 kg/m3 RT1

Brzina zraka u izlaznom presjeku je v1 = RTkr = 313 m/s, tako da je traeni maseni protok

 = 1v1 m

D 2 = 35,5 kg/s 4

Sluaj a) p0 =8,5 bar, s prikljunom cijevi

Budui je tlak u spremniku visok logino je pretpostaviti da e u izlaznom presjeku ponovo vladati kritini uvjeti ( M 2 = 1, p2 = pkr , 2 = kr , T2 = Tkr i v2 = ckr = RT2 ). Vrijedno je napomenuti da ovi kritini uvjeti koji vladaju u presjeku 2, nisu isti kritinim uvjetima u prethodnom sluaju. Strujanje kroz mlaznicu je izentropsko, to znai da e totalni tlak i temperatura u presjeku jedan biti isti kao u spremniku, a od presjeka jedan do izlaznog presjeka dva, totalni tlak e opadati zbog trenja. Pretpostavka o kritinom izlaznom presjeku podrazumijeva da je tlak u mlazu vei ili jednak tlaku okoline, to treba provjeriti. Ako je izlazni presjek kritian, tada duljina L cijevi odgovara kritinoj duljini pri Machovu broju M 1 u presjeku jedan, tj. vrijedi

Lkr D

=
M1

L = 1,067 D

Na temelju ega se iz tablice za Fannovo strujanje moe oitati vrijednost Machova broja M 1
Fannoovo strujanje, = 1.40 Lkr/D T/Tkr v/vkr p/pkr 1.154 1.145 0.5243 2.184 1.069 1.143 0.5345 2.138 0.9904 1.141 0.5447 2.094

M 0.49 0.50 0.51

p0/p0kr 1.359 1.340 1.321

priblino M 1 = 0,50. Budui je zadano stanje u spremniku, veliine stanja u presjeku jedan e se odrediti na temelju poznatog Machova broja i izentropskih relacija. Iz tablice za izentropsko strujanje za M 1 = 0,50 slijedi
Tablica za izentropsko strujanje = 1.40 M p/p0 T/T0 / 0 A/Akr 0.50 0.8430 0.9524 0.8852 1.340

temeljem ega je

p1 = 0,8430 p0 = 7,166 bar, i

T1 = 0,9524 T0 = 279 K, odakle je

= 1v1 D 2 / 4 = 26,5 kg/s. 1 = p1 /( RT1 ) = 8,95 kg/m3, v1 = M 1 RT1 = 167,4 m/s i na kraju m Oito je dolo do smanjenja masenog protoka u odnosu na sluaj bez prikljune cijevi. No, da bi se potvrdila pretpostavka o kritinom izlaznom presjeku nuno je jo provjeriti tlak u mlazu. Iz tablice za Fannovo strujanje iz podataka p / pkr za M 1 = 0, 5 slijedi
p2 = pkr = p1 = 3,35 bar 2,138

to je vee od zadanog atmosferskog tlaka, pa je potvrena pretpostavka o kritinom presjeku.

Sluaj b) p0 =1,24 bar, bez prikljune cijevi

Kritini tlak u ovom sluaju je pkr = 0,5283 p0 = 0,665 bar, to je manje od atmosferskog tlaka, to znai da e istjecanje kroz mlaznicu biti podzvuno, a tlak u mlazu jednak atmosferskom tlaku ( p1 = pa ). Iz odnosa tlakova p1 / p0 = 0,814 iz tablice za izentropsko strujanje
Tablica za izentropsko strujanje = 1.40 M p/p0 T/T0 / 0 A/Akr 0.54 0.8201 0.9449 0.8679 1.270 0.55 0.8142 0.9430 0.8634 1.255 0.56 0.8082 0.9410 0.8589 1.240

moe se oitati Machov broj M 1 =0,55. Nadalje slijedi T1 = 0,9430 T0 = 276 K, odakle je = 1v1 D 2 / 4 = 4,12 kg/s. 1 = p1 /( RT1 ) = 1,27 kg/m3, v1 = M 1 RT1 = 183,3 m/s i na kraju m

Sluaj b) p0 =1,24 bar, s prikljunom cijevi

Za sluaj postojanja prikljune cijevi maseni protok kroz mlaznicu e biti manji, tako da e i Machov broj M 1 biti manji od 0,55, dok e izlazni Machov broj M 2 zbog ubrzavanja zraka biti vei od M 1 , ali manji od jedan, tako da e tlak u mlazu biti jednak atmosferskom tlaku ( p2 = pa ). Jasno je da je razlika u kritinim duljinama za presjeke jedan i dva jednaka L , tj. vrijedi

Lkr D

=
M1

Lkr D

+
M2

L L = kr D D

+ 1, 067
M2

(a)

Relacija (a) daje vezu izmeu Machovih brojeva M 1 i M 2 , pri emu jo mora biti zadovoljeno da je tlak u spremniku jednak tlaku p0 , a tlak na izlazu iz cijevi p2 = pa . Zadatak se rjeava iterativno, gdje se npr. moe poi s pretpostavkom Machova broja M 2 . Na temelju te pretpostavke se iz relacije (a) odredi Machov broj M 1 , a iz poznatih Machovih brojeva u dva presjeka se moe izraunati potrebni tlak p0potrebni kod kojeg e uz Machove brojeve M 1 i M 2 tlak u mlatu biti jednak atmosferskom tlaku. Ako je tlak p0potrebni vei od tlaka p0 Machov broj
M 2 treba smanjivati i obrnuto, ako je tlak p0potrebni manji od tlaka p0 Machov broj M 2 treba

poveavati. Tlak p0potrebni se rauna iz sljedeih relacija. Za pretpostavljeni Machov broj M 2 i p2 = pa , moe se primjenom tablica za Fannovo strujanje izraunati kritini tlak pkr prema izrazu

pkr =

pa p pkr
Fanno

(b)

M2

p gdje je pkr

Fanno

odnos tlakova oitan iz tablice za Fannovo strujanje pri Machovu broju M 2 . Uz

M2

odreene pkr i M 1 mogue je odrediti tlak p1 prema izrazu

p p1 = pkr pkr
Fanno

(c)
M1

a uz odreeni tlak p1 mogue je s pomou tablica za izentropsko strujanje odrediti tlak p0potrebni

p0potrebni =

p p0

1 Izentropsko

(d)

M1

Sljedea tablica daje rezultate iterativnog odreivanja Machova broja M 1 .

M2

Lkr / D M

Lkr / D M
iz (a) 1,067 2,13 3,38 3,57

M1

p0potrebni /bar
iz (d) 2,56 1,39 1,26 1,24

pretpostavka 1,00 0,50 0,40 0,39

iz tablice Fanno 0,00 1,069 2,31 2,50

iz tablice Fanno 0,50 0,41 0,35 0,345

Iz prvog reda tablice je vidljivo da minimalni tlak u spremniku kod kojeg e izlazni presjek biti kritian iznosi 2,56 bar. Smanjivanjem Machova broja M 2 smanjuje se i potrebni tlak u spremniku, a u zadnjem retku tablice se potrebni tlak poklopio sa zadanim, pri emu je Machov broj M 1 =0,345. Iz tablice za izentropsko strujanje
Tablica za izentropsko strujanje = 1.40 M p/p0 T/T0 / 0 A/Akr 0.34 0.9231 0.9774 0.9445 1.823 0.35 0.9188 0.9761 0.9413 1.778

p1 = 0,921 p0 = 1,14 bar, T1 = 0,977 T0 = 286 K, odakle je 1 = p1 /( RT1 ) = 1,387 kg/m3,

= 1v1 D 2 / 4 = 2,86 kg/s. v1 = M 1 RT1 = 117 m/s i na kraju m