1 9 9 2

TMMOB Tekstil Mhendisleri Odas UCTEA The Chamber Of Textile Engineers Tekstil ve Mhendis The Journal Of Textiles and Engineers

YIL 16 SAYI 73-74

TMMOB

SKLODEKSTRNLER VE TEKSTL UYGULAMALARI

N.Gnl ENGZ, smail ZTANIR Uak niversitesi Mhendislik Fakltesi Tekstil Mh. Blm, UAK

ZET
Bu almada siklodekstrinlerin bata tekstil terbiyesi ilemleri olmak zere biyomateryal ve eczaclktaki kullanm durumlar incelenmitir. Siklodekstrinlerin, tekstil boyama ilemlerinde, kompleks oluturduu boyarmaddenin znrln artrmas dolaysyla renk tonlar ve haslklarda iyilemelere neden olduu bilinmektedir. Yine baz sentetik tekstil liflerinin boyanmasnda retarder etkisi gstererek kullanlan boyarmaddenin alnma hzn yavalatp daha dzgn bir boyanma salar ve dolaysyla haslklar da olumlu ynde etkiler. Karmlarn boyanmasnda ise, konvansiyonel boyama tekniklerine gre tek bir boyarmadde ile eitli boyama ilem parametrelerinden tasarruf salayarak, tercih sebebi haline gelmektedir. Tekstil bask ilemlerinde boyarmaddenin ve dier yardmc maddelerin tekstil yzeyi tarafndan almn kontroll hale getirerek renklerde derinlemeye ve haslk zelliklerinde olumlu ynde gelimelere neden olmaktadr. Bitim ilemlerinde ise, eitli fonksiyonel zellikleri salad bilinen kimyasal maddeler siklodekstrinler kompleks halinde kullanlarak tekstil yzeyinin kazand fonksiyonel artlar daha uzun sreli olmaktadr.Nanolif alannda sadece polimer malzeme yerine siklodedstrin/polimer kompleksi kullanldnda oluan nanoliflerde istenmeyen zelliklerin en aza indii belirtilmektedir. Baz siklodekstrin moleklleri ise nanoalarn yzeyine yerlemektedir. Bu da siklodekstrin ilaveli nanoalarn organik atklarn giderilmesinde molekler filtre veya nanofiltre olarak kullanlabileceini gstermektedir. Biyomateryal alannda ise, kullanlan antibiyotiklerin emilimini ve salnmn dzenleyerek beklenen antimikrobiyal vb. etkilerin optimum hale gelmesini salamaktadr. Dolaysyla vcuttaki yaralarn daha ksa srede iyilemesi beklenmektedir. Sentetik tekstil malzemelerinin kullanld protezlerde enfeksiyon riskini azaltmak iin de kullanlmaktadrlar. Anahtar Kelimeler: Siklodekstrin, Tekstil, Bitim lemleri, Yeni Uygulamalar

CYCLODEXTRINSAND THEIR TEXTILEAPPLICATIONS ABSTRACT

In this study, the usage of cyclodextrins particularly in textile chemical treatments and also in the field of biomaterials and pharmacy is examined. As a host molecule, cyclodextrins cause an increase in the solubility of dyestuffs in textile dyeing processes which improves color shades and fastnesses. Furthermore, cyclodextrins act as a retarder which decreases adsorption of dyes to obtain optimum dyeing in some of the continuous synthetic textile fibers. This controlled dyeing also effects fastness in a positive way. If cyclodextrins use in dyeing of blends with a proper dyestuff, they will conserve some dyeing parameters like energy, time, manpower compared to conventional dyeing processes of blends. They also provide controlled adsorption of dyes and auxiliaries to the textile fibers in textile printing processes which leads to improve colour shade and fastness again. Chemical substances obtaining various functional properties are utilized with cyclodextrins as inclusion complexes in textile finishing treatments. In this way textile fibers save functional properties for a longer period of time. In the field of nanofibers when CD/ polymer complexes use in place of just polymers, negative features of nanofibers decrease to minimum levels. Besides, CD molecules locate on the surface of the nanaowebs. This case suggests that these CD functionalized nanowebs could take participate in the destruction of organic wastes as molecular filters or nanofilters. In addition, in the field of biomaterials, cylodextrin textile prostheses control sorption and release of antibiotics to optimize of antimicrobial effects. These prostheses comprising synthetic textile substances and cyclodextrins are utilized to minimize the risk of infection during and after surgical treatments. Therefore, wounds in the body are expected to recover in a short period of healing time. Keywords: Cyclodextrins, Textile, Finishing, NovelApplications
The Journal of Textiles and Engineer Tekstil ve Mhendis

Siklodekstrinler ve Tekstil Uygulamalar

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

1. GR Tekstil rnleri ham olarak retildikten sonra terbiye ilemlerinden geip insan kullanmna hazr hale gelmektedir. Bu terbiye ilemlerinde kullanlan temel kimyasallarn yannda yardmc maddeler de yaygn olarak kullanlmaktadr. Siklodekstrinler bu yardmc maddelerden biridir. Ancak gnmzde gerek tekstil gerekse dier sektrlerde kullanlan yardmc maddelerin tercih edilebilirliindeki nemli bir faktr birka zellii bnyesinde barndryor olmasdr. Bu zellikler yaplan kimyasal ilemden daha iyi sonu elde edilebilmesi, daha az madde sarfiyat, biyolojik paralanabilirlik, daha az atk ve zellikle tekstil yardmc maddeleri iin multifonksiyonel zellik tama eklinde sralanabilir. Siklodekstrinler yaplarndaki i bolukta organik bileikleri depolayarak inklzyon kompleksleri olutururlar, bylece birka fonksiyonel zellii tayabilirler. Tekstil sektrnn yan sra eczaclk, dier boya sanayi, gda, tbbi tekstiller, teknik tekstiller, kozmetik, vb sektrlerde kullanlmaktadrlar. [3]

1'de grld gibi, molekldeki glikoz halkalarnn saysna bal olarak CDler, farkl i aplara sahiptirler. [1]

ekil 1. Molekldeki glikoz halkalarnn saysna bal olarak CDlerin farkl i aplar [7]

CD lerin yapsndaki hidroksil gruplar en d ksmda yer almakta ve tek elektronlar i ksmda glikozid balarnn oksijen atomlaryla elemektedir. Bylece siklodekstrin molekl apolar yapya sahip olur, boluk ksm elektron youn olup hidrofobik karakterdedir, boluk girileri hidrofilik etkileilemler iin uygun bir d yzeye sahiptirBu yapnn bir gerei olarak birincil hidroksil gruplar daralan tarafta yer alrken ikincil hidroksil gruplar geni tarafta yer almtr (ekil 2) [1].

En kk yapta olan sakkaritler, birleerek oligosakkaritleri meydana getirirler ve bunlarn da birok eidi vardr. Siklodekstrinler bir eit oligosakkarittir ve niastann transglikozilaz enzimi ile enzimatik paralanmas sonucu elde edilirler. Birbirlerine (-1,4) ba ile balanm 6, 7, 8 veya daha fazla glikopiranoz yaptalarndan oluurlar ve halka yapda konik ekle sahiptirler. Alt adet glikopiranoz nitesi ierenler alfa (), yedi adet ierenler beta () ve sekiz adet ierenler gama () siklodekstrin (CD) ekil 2. CD moleklndeki hidroksil gruplarn ve hidrofob olarak adlandrlmaktadr.
boluun ematik gsterimi. [1]

lk olarak 1891 ylnda Viliers tarafndan bulunmu ve cellulosine olarak adlandrlmtr. lerleyen zaman iinde, farkl aratrmaclar tarafndan, nce halkal oligosakkaritler olduklar karakterize edilmi, daha sonra niastadan kristalin dekstrinlerin elde edilebildii anlalm ve bunlar ve siklodekstrinler olarak adlandrlm, ancak 1935 ylna gelindiinde -CD bulunmutur. Daha sonralar, X-n kristalografisi almalar yaplm ve bylece halkal yapnn detaylar anlalarak inklzyon kompleksi oluturabildiklerinin farkna varlmtr. nklzyon kompleksleri, halkal yapsnn iinde farkl organik yapdaki kimyasal maddeleri barndrabilen kimyasal bileiklerdir. Daha sonralar, CDlerin molekl arlklar tesbit edilebilmi ve en son 1961 ylnda daha fazla glikopiranoz yapta says olan CDlerin varl bulunmutur. [1] 2. SKLODEKSTRNLERN ZELLKLER 2.1. Siklodekstrinlerin Molekl Yaplar Siklodekstrinler (CD) halka eklindedir ve bu halkal yap stten kesik bir konie benzemektedir. C6 atomunun C2 ve C3 deki hidroksil gruplarna gre rotasyon yapabilmesinden tr CD boluu sona doru daralmaktadr. [2] ekil
The Journal of Textiles and Engineer

Siklodekstrin molekllerindeki komu glikopiranoz niteleri, C2 ve C3 hidroksil gruplar aracl ile hidrojen balar oluturabildikleri iin yksek stabiliteye sahiptirler. Polar ve hidrofilik bir d yzeye ve hidrofobik bolua sahip olmalarndan dolay CDler, hidrofilik ortamda hidrofob bileiklere ev sahiplii yapabilmektedirler. Bunun sonucu olarak birok organik bileik ile kompleks oluturabilmektedirler. CDlerin i ksmlarndaki boluk sayesinde,organik maddler bu boua girerek inklzyon kompleksi oluturur ve bu organik maddelerin buharlama basnc azald iin bu maddelerin zaman iinde serbest braklmas daha dzenli ve kontroll bir hale gelmektedir. [1] CDler, hidrofilik d yzeye ve hidrofobik boluklu i yzeye sahip toroidal ekilli iklik oligosakkaritlerdir. Hidrofobik boluklarna bu boluklarn boyut ve molekler yapsna bal olarak ok sayda lipofilik bileik yerleebilmektedir. CDlerin dikkat ekici olan bu hidrofobik bileikleri yapsna alabilme yeteneinden eczaclktan kozmetie, yiyecek retiminden birok maln retimine kadar birok alanda faydalanlmaktadr.
Tekstil ve Mhendis

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 22

Siklodekstrinler ve Tekstil Uygulamalar

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

Tekstil alannda ise pamuklu kuma zerine -CD nin kalc olarak fiksajyla oluan yeni fonksiyonel yzey ilemi artan bir ilgiyle karlamaktadr. Baz literatrlerde CD fikse edilmi pamukta sellozun hidrofilik zelliklerinin etkilenmedii ve CDlerin hareketsiz boluklarnn dier molekllerle inklzyon kompleksi oluturma yeteneinin de kaybolmad belirtilmektedir. [5]

Bazlar ile muamelede, CDler, yksek scaklklara ramen alkalilere kar dayankldr. NaOH ile 70 C de ilem sonucunda bile herhangi bir hidroliz gzlenmemektedir.

Ykseltgenler ile muamelede, CDler, oksidatif reaksiyon vermektedir. -CD, hipoklorit ve hidrojen peroksit zeltileriyle muamele edildiinde hzla ve tamamen ykseltgenmektedir. Ancak mikrobiyal geliimi engellemek amacyla kullanlan dk ykseltgen madde 2.2. CDlerin Fiziksel zellikleri, Scaklk ykseldike CDlerin znrl artmaktadr. konsantrasyonlarnda ise herhangi bir reaksiyon tespit Kimyasal bileikler, CDlerle ok eitli reaksiyonlar edilememitir. verdii iin znrlk saf hale gre ok farkl deerler alabilmektedir. CDler arasndaki znrlk farknn Suda znrlkler, CDlerin sudaki znrlkleri benzer nedeni olarak CDlerin agregasyonu ve etrafn saran su sakkaritlere gre olduka dktr. Bunun nedeni olarak moleklleri ile etkileimi dnlmektedir. 1960 larn aadakilar sylenebilir: sonlarna doru CD moleklndeki glikopiranoz nitelerinin C2, C3, C6 karbon atomuna bal hidroksil - kristal formda CD moleklleri arasndaki kuvvetli gruplarnn kimyasal deiimi sonucu, sudaki znrbalar, lkte belirgin bir artn salanabildii grlmtr. - ve CD lerin ikincil hidroksil gruplarnn Kimyasal substituentlerin says ve yaps znrlk intramolekler (molekl ii) hidrojen balar oluturzerinde olumlu veya olumsuz etkiye sahip olabilmektemalar sonucu kendilerini evreleyen su moleklleri ile dir. Bu yaplarn hidrofilik zellikleri arttka znrlk hidrojen balar oluumunu azaltmalar daha da artmaktadr. Substitusyon derecesinin kontrol sudaki znrlk ve kompleks oluturabilme yeteneinin Organik zgenlerde, saf CDler pek ok organik zgende dengelenmesi asndan nemlidir, nk substitusyon znmemektedir. Metillenmi ve etillenmi CD ler ise derecesinin artmas sudaki znrl artrrken, eter, aseton, kloroform gibi pek ok organik zcde kompleks oluturabilme kapasitesini zayflatmaktadr. znebilmektedirler. Bu bileikler, substitusyon reaksiCdlerin scakla kar dayanmlarn ele alacak olursak; , ve CDlerin scaklk diyagramlar benzerlik gstermektedir. 100 C de su, CD kristallerinden uzaklamaktadr. 300 C de ise kristaller erimekte ve CDlerin termal paralanmas meydana gelmektedir. [1]
Tablo 1 En ok kullanlan eit CDnin fiziksel zellikleri
zellik Glukopiranoz nitelerinin says Molekl arl (g/mol) -CD 6 972 -CD 7 1135 1,85 15,4 6,0 6,5 7,9 262 -CD 8 1297 23,2 17,5 7,5 8,3 7,9 427

yonu grmemi saf CDlere gre daha yksek znrle sahiptir. Toksik zellikleri, tekstil mamllerinin insan derisiyle yakn temasta olduu dikkate alnacak olursa, tekstil yzeylerinde kullanlacak CDlerin toksikolojik zelliklerinin bilinmesi nem kazanmaktadr. CD ve trevleri ile ilgili olarak yaplan tm toksisite almalar, CDlerin pratikte toksik olmadn gstermitir. Son zamanlarda ska aratrmalara konu olan ve kullanm yaygnlaan monoklortriazin (MCT) tipi -CD, kimyasal olarak reaktif halojen atomlar iermektedir. Bu madde, deri irritasyonu, deri hassasiyeti ve mutojenik etki gstermemektedir. Tekstil alannda CD kullanm ile ilgili bir dier nemli faktr, CDlerin atk suda herhangi bir probleme yol amamasdr. nk CDler, biyolojik olarak paralanabilmektedir. [1] 3. CDLERN NKLZYON KOMPLEKSLER Siklodekstrinler yaplarndaki i bolukta organik bileikleri depolayarak inklzyon kompleksleri olutururlar. Hidrofilik ortamda bulunan CD lerin polar hidrofilik bir d yzeye sahip olmalarndan ve apolar hidrofobik i yzeye sahip olmalarndan dolay i boluklarnda organik bileikleri tutmalar kolaylar. CD moleklnn iindeki boluun baka bir molekl tarafndan doldurulmas ile inklzyon kompleksleri oluur.
Tekstil ve Mhendis

25C de sudaki znrl (%, a/h) 14,5 D ap(A) 14,6 ap (A) Ykseklik (A) Boluk hacmi (A3) 4,7 5,3 7,9 174

2.3. CDlerin Kimyasal ve Toksikolojik zellikleri Asidik hidroliz (Asit ile muamele)de, CDler, niastaya gre asidik hidrolize daha dayankldr. HCl gibi kuvvetli asitler, CD leri halkas alm byk molekl arlndaki oligosakkaritlerden en kk yapta olan glikoza kadar hidrolize uratabilmektedirler. Asidik hidroliz scakla baldr. Scaklk arttka hidroliz de artmaktadr. Organik asit gibi zayf asitlerde ise hasar en dk seviyelerdedir.
The Journal of Textiles and Engineer

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 23

Siklodekstrinler ve Tekstil Uygulamalar

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

CDlere ev sahibi molekller, boluu dolduran molekl- bileiklerle, -CD aromatik ve heteroiklik bileiklerle, lere de misafir molekller ad verilmektedir. CD ise steroit gibi daha byk bileiklerle kompleks oluturabilmektedir. CD boluklarnn deiik boyutlarda Kompleks oluumu sonras misafir molekln baz fiziksel olmas, birden fazla inklzyon kompleksi oluma olanave kimyasal zellikleri deiebilmektedir. rnein n salayabilmektedir. Bylece deiik boyutlardaki oksidasyon, hidroliz ve fotokimyasal reaksiyonlara kar molekllerle kompleks oluabilmektedir. -CD, daha gedayanm artabilmektedir. Uucu maddelerin buharlama ni kavitasyona sahip olmas nedeniyle ve -CDlerden hzlar nemli lde azalabilmekte ve bunlarn daha farkl olarak l inklzyon kompleksi oluturabilmekkontroll ve kademeli olarak serbest braklmas salanatedir. bilmektedir. Ayrca bunlarn tersine dk znrle sahip molekllerin kompleks formunda iken znrlkle- Kompleksler genellikle 1:1 stokiometride (mol arl ri artmaktadr. Bu nedenle dk znrle sahip dispers oran) olumakla birlikte dier stokiometrilerde de oluan boyarmaddelerin sudaki znrlkleri CD ile kompleks komplekslerin varl bilinmektedir. Bu durum, CD nin oluturarak artrlabilmektedir. boluunun byklne bal olmaktadr. rnein metiCD moleklnn boluu, uygun byklk ve kimyasal len mavisi -CD ile 1:1 kompleks olutururken, -CD ile gruplara sahip misafir molekllerin iine girip kapsanabi- 2:1 kompleks oluturmaktadr. Benzer ekilde Konil gibi lecei bir lipofilik mikroortam salamaktadr. Lipofilik azo bmleri genelde -CD ile kompleks oluturmazken, ortam apolar yapdaki hidrofob ortamdan kaynaklanr. Bu CD ile 1:1, -CD ile 2:1 inklzyon kompleksi oluturnedenle CD boluuna hidrofobik molekller, genellikle maktadr. 1:2 kompleks oluumunda misafir molekln hidrofilik molekllerden daha fazla afinite gstermekte- her iki ucu ayr bir CD tarafndan tutulmaktadr. 2:1 dir. nklzyon kompleksinin oluumu iin suyun CD i kompleks oluumunda ise iki misafir molekl, bir CD ile boluundan uzaklatrlmas gerekmektedir. nk kompleks oluturmaktadr. [2] CDler sulu ortamda bulunduu zaman boluk iindeki po- BM-CD kompleksinin olumas iin bm molekl lar su moleklleri apolar i yzey tarafndan itilmekte ve byklnn CD boluu iin uygunluu bir n art ise enerji asndan kararsz bir duruma gemektedir. Misafir de, molekl yapsnda bulunan substituentlerin (kimyasal molekln apolar CD boluuna girmesiyle birlikte enerji gruplar) konumlar da kompleks oluumu iin nemlidir. asndan kararl bir inklzyon kompleksi olumaktadr. Yun-Shao ve arkadalar 27 adet suda zlebilen bm Bylece CDler sulu ortamda bm, ila, kk anyonlar, kullanarak yaptklar almada, molekl yaplarndaki karboksilik asit ve alkoller gibi birok maddeyle kompleks fenil halkalarnda herhangi bir substituent grup iermeyen oluturabilmektedir. Misafir molekllerin CD ile balan- bmlerin sentezleri srasnda nemli lde cis izomeri mas kalc olmamaktadr. Kompleks oluumu, su, olutuunu ve cis konfigrasyonunun -CD nin boluuna kimyasal madde ve CD konsantrasyonuna bal bir denge samamas nedeniyle, bm ile CD arasnda herhangi bir zerinden yrmektedir. CD ile misafir molekller arasn- etkileim meydana gelmediini belirtmilerdir. Ayrca da H kprleri, Van der Waals kuvvetleri ve hidrofobik antrakinon halkas ieren bmlerde inklzyon kompleksietkileim gibi kovalent olmayan fiziksel etkileimler mey- nin antrakinon halkas zerinden gerekleebileceini dana gelmektedir. zeltide diassosiasyon-assosiasyon ifade etmilerdir. Genel olarak kompleks oluumu srasndengesi olumaktadr. da dengeyi inklzyon kompleksi oluum ynne kaydracak 4 etkileim bulunmaktadr : CDlerin inklzyon kompleksi oluturmalarnda 2 nemli faktr rol oynamaktadr. Bunlardan birincisi, kompleks - Apolar CD boluundan polar su molekllerinin oluturacak kimyasal maddenin boyutu veya misafir molekarlmas kldeki fonksiyonel gruplardr. CDler sadece kavitasyon - Su molekllerinin kmas nedeniyle H balarnn (i boluk) apna uygun byklkteki molekllerle saysndaki art inklzyon kompleksi oluturabilmektedir. yi bir - Hidrofobik misafir molekl ile sulu ortam arasndaki kompleks oluumu iin balanacak molekln CDnin itici etkileimlerin azaltlmas boluunu doldurmas ve boluun eperleri ile temas - Misafir molekln CD nin apolar boluuna girmesi halinde olmas gerekmektedir. kinci nemli faktr ise, ile hidrofobik etkileimlerin artmas[2] CD, misafir molekl ve zgen arasndaki termodinamik4. CD'LERN TEKSTLDE KULLANIM sel etkileimdir. Kompleks oluturmas iin misafiri OLANAKLARI CDnin iine itecek bir kuvvet olmaldr. Cdler tm tekstil terbiye ilemlerinde, zellikle de boyaCD boluunun ykseklii , ve CDler iin ayndr. ma ve bitim ilemlerinde sklkla kullanlmaktadr. BoyaAncak glikoz birimlerinin saysnn farkl olmas iteki mada en ok znrl az olan boyarmaddelerin zboluun apn ve hacminin farkl olmasna neden olmak- nrln artrmada ve retarder etkisiyle boyarmaddenin tadr. Bu boyutlara bal olarak -CD, alifatik zincirli kontroll salnmn salayarak dzgn boyama ileminin
The Journal of Textiles and Engineer YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 24 Tekstil ve Mhendis

Siklodekstrinler ve Tekstil Uygulamalar

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

gereklemesinde faydalanlmaktadr. Ayrca bitim ilemleri olarak giysilik kumalarn konfor zelliklerinin artrlmasnda ve tbbi tekstillerde de hijyen zelliklerinin kazandrlmasnda youn olarak kullanlmaktadr. Kompleks oluturduklar kimyasal maddelerle tekstil yzeyinin bir veya daha fazla fonksiyonel zellik kazanmasn salarlar. Bu zellikler arasnda, antibakteriyel, antimikrobiyal, UV koruyucu, burumazlk, gzel koku salnm vb saylabilmektedir.

m olmaktadr. Dier bir almada ise ykama ile sadece anyonik bir tensid olan Na-dodesilslfat uzaklatrlmakta, dier tensidler ise ancak metillenmi -CD ile uzaklatrlmaktadr. Bylece ykama ilemlerinin en uygun hale getirildii artlar aratrmlardr [3].

Selloz lifleri yzeyine fikse olan ulalabilir iklodekstrinlerin saysal olarak deerlendirilmesinde siklohegzilamin ile kompleksleme reaksiyonundan faydalanlmaktadr. Yani genel bir ifadeyle farkl yapdaki uucu amin ok fonksiyonlu yardmc maddeler ve enerji tasarruflu gruplaryla oluan kompleksleme reaksiyonlar, CD sayilemler tekstil kimyasal endstrisinin ncelikleri olarak sn verebilmektedir. [14] ortaya kmaktadr. CDleri tekstil uygulamalarnda kul- 4.2. CD'nin Boyamada Kullanm lanma almalar 1980 lerin sonlarna doru balamtr. Bu durum CDlerin oluturabildikleri inklzyon kompleks- CDler boyamada kullanlan boyarmaddelerin znrllerinin son zamanlarda popler olan deodorant, aroma ve n artrma ve retarder etkisiyle dzgn bir boyama antimikrobiyal bitim ilemlerine uygulanabilmesi ve ilemi sonucu veren iki temel mekanizma zerinden ilev ayrca atk maddelerin ilenmesinde kullanlmasyla yay- grmektedirler. zellikle sentetik tekstil liflerinin boyanmasnda kullanlan dk znrle sahip boyarmaddegnlamtr. CD uygulamalar konusunda aratrma ve lerin znrln artrarak daha az boyarmadde, su ve gelitirme almalarnn youn olarak yaplmasndan bu yardmc kimyasal kullanmyla hedeflenen renk tonlaryana, yakn zamanda tekstil endstrisinin tekstil bitim nn elde edilmesine imkan vermektedir. Ayrca boyamada ilemlerinde CDyi kullanm olanaklar aratrlmaktadr. retarder etkisi gstererek boyann kontrolsz salnmyla gerekleebilecek boya kusmas, abraj vb problemlerin 4.1. TensidArtklarndanArndrmada Kullanm nne gemekte ve tekstil yzeyinin her blgesinde Islatc, dispergatr, fiksatr, vb. olarak kullanldklarnda homojen bir boyama salamaktadr. ok faydas olan tensidler, kuma zerinde kelti oluturduklar zaman terbiye ilemlerini olumsuz ynde etkile- CDler boyarmaddeyi iine alarak kompleks oluturduundan boyamada ayn etkiyi salamak iin CDlerin mektedirler. rnein; kumataki anyonik tensid artklar, tensidlere nazaran ok daha az bir miktarda kullanm enzimatik ilemlerde enzimlerin aktivitesini azaltmakta-dr. yeterli olmaktadr. Oluan boyarmadde-CD kompleksinin Noniyonik tensidler ise ounlukla lif yzeyine adsorbe stabilitesi, CDnin boluk byklne baldr. CDler olmakta ve malzemenin boyanma davrann etkilemekte- nispeten sert bir yapda olduklar iin boluk ap ile bm dir. Ayrca zerinde tensid artklar bulunan malzemenin su molekl boyutunun birbirine uymas gerekmektedir. Bu iticilik bitim ilemi de olumsuz ynde etkilenmektedir. Bir yzden CDlerin boyamada kullanm snrldr. Kompleks yandan ok faydas olan tensidlerin kullanmndan vazgei- oluturucu olarak daha ok ve -CD kullanlmaktadr. lemezken dier yandan tensidlerden kaynaklanan olum- CDler boyarmadde moleklnn aromatik substituentini suzluklar gidermek iin tekstil materyallarini tensid artk- alacak kadar byk boluklara sahip olmad iin larndan arndrmada CDler kullanlmaktadr. Tensidlerin bunlarn kompleks oluturucu olarak kullanm uygun organik yapda olmasndan dolay veya u ksmlarnn deildir. [3] apolar yapda olmasndan dolay, CDlerin hidrofob olan i ksm, bu tensidleri iine alarak tensidden kaynaklanan Pamuk boyanmasnda kullanm etkiyi azaltmaktadr. CD nin i ksm tensidden kaynakla- Pamuun direkt bmlerle boyanmasnda yardmc madde nan olumsuz etkiyi azaltrken, hidrofil d ksm ise oluan olarak CDler kullanlmaktadr. Burada bm moleklleri ile CD moleklleri kompleksler oluturmakta ve oluan bu komplekse suda znrlk salamaktadr. kompleksler sayesinde sudaki znrl iyi olmayan Tensidlerin olumsuz etkilerini ortadan kaldrmak veya bmlerin znrl artmaktadr. oksidatif veya hidrolitik azaltmak iin CD kullanm zerine aratrmalar olarak paralanmaya maruz kalabilecek olan boyarmaddeyaplmaktadr. Bu aratrmalarda noniyonik tensidlerin ve lerin dayanmlar CD e tutunmalar ile artmaktadr. [3] benzeri maddelerin CD ile oluturduu kompleksler Yaplan almalarda boya flottesine CD ilave edildiinde spektroskobik ve kalorimetrik lmler yardmyla ince- boyarmadde konsantrasyonu arttka K/S deerinin de lenmektedir. lmler, incelenen tensidlerin CD ile ok artt gzlenmitir. Burada K deeri, boyarmaddenin stabil kompleksler oluturduunu gstermektedir. Baka tekstil yzeyine emilim yzdesini, S deeri ise tekstil bir aratrmada kuma zerindeki tensid artklar, enzima- yzeyinden flotteye veya d ortama doru dalma tik ilemleri rahatsz eder derecede olduu zaman, enzimle yzdesini temsil etmektedir. Bunun yan sra lif ile flotte ilem ncesinde uygun miktarda CD ilavesi ile tensid arasndaki bm konsantrasyon dengesinin flotte ynne artklar uzaklatrlmakta ve uygun ilem artlar salan- kayd gzlenmektedir.
The Journal of Textiles and Engineer YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 25 Tekstil ve Mhendis

Siklodekstrinler ve Tekstil Uygulamalar

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

Bunun sebebi olarak incelenen CD kompleks stabilitesinin madde arasndaki etkileimlere de neden olmaktadrlar. ok yksek olmad tesbit edilmitir. [3] Anyonik bir d yzeye sahip olan CD ler karm bmlerle yaplan bir boyama almasnda, mav, krmz ve turuncu PES boyanmasnda kullanm renk bm ler ile allm ve rengin mavi eksene doru PES in dispersiyon bm ile HT (yksek scaklkta) boyan- kayd, renk aklnn ise deimeden kald masnda yardmc madde olarak CDler kullanlmaktadr. gzlenmitir. Buna karlk noniyonik bir yardmc madde Buradaki boyama mekanizmas pamuktaki ile benzer olup kullanldnda rengin yeil eksene doru kayd ve renk bm lerin CD moleklleri ile kompleks oluturmas, aklnn daha fazla olduu tespit edilmitir. CD ile bylece bm lerin znrln artrmas, paralanabile- yaplan bu almada rengin mavi eksene doru kaymas, cek bmlerin dayanmlarnn artrlmas esasna dayanmak- ortamda bulunan bmlerden sadece turuncunun CD nin tadr. CDlerin kullanlmasnn, her zamanki PES boyama belirli byklkteki hidrofob i ksmlarnda tutulduunu, yntemlerine nazaran birka avantaj bulunmaktadr. Bu bylece ortamdan azald iin rengin mavi eksene doru avantajlardan bir tanesi sudaki znrl dk olan kaydn aklamaktadr. CD nin iine giren bmlerin daha dispersiyon bmlerinin sudaki znrln artrmaktr. sonra kontroll salnm sz konusu olduunda, bu durum Bylece datc yardmc madde olan dispergatrlerin ve retarder etkisi olarak aklanabilir. Sadece turuncu bmnin dzenleyici yardmc madde olan egalizatrlerin kullan- CD boluunun iine girmesi molekl yapsnn kk mna dahi gerek kalmamaktadr. Ortama katlan kimyasal olmasndan kaynaklanmaktadr, nk bilindii zere maddelerin azalmasndan dolay boyamada yksek banyo krmz ve mavi bmlerin u ksmlarnda subsituentler tketimi ile allr. Buna bal olarak atk su yklemesi bulunduu iin daha byk molekl yapsndadrlar ve CD de azalmaktadr. [3] ile pek etkileime girmemilerdir. [3] Poliamid liflerinin boyanmasnda kullanm 2. Belirli katyonik bm konsantrasyonunda -CD varlnda Ayrca -CD eidinin poliamid 6 (PA6) liflerinin Tablo ve yokluunda sulu zeltilerin emilim deerleri [9] boyanmasnda retarder olarak kullanld bilinmektedir. [3] Saf boya Boya -CD ilaveli boya zeltisinin konsantrasyonu Poliakrilnitril liflerinin boyanmasnda kullanm zeltisi emilimi emilimi (mg/lt) poliakrilnitril liflerinin katyonik boyalarla boyanmasnda, katyonik bm lerin ok dk migrasyon gc olduu bilin0.175 0.039 0.036 mektedir. Bu durumun nedeni olarak PAC liflerinin camla0.2 0.045 0.058 ma noktasnn zerindeki dk scaklklarda yksek subs0.225 0.045 0.080 tantivite ve hzl boya alm gsterilmektedir. Farkl retarderler kullanlarak boya dzgnl iyiletirilebilmektedir. 0.25 0.046 0.092 CDler ki nceden de bahsedildii gibi zellikle -CD'ler 0.275 0.052 0.094 PAC liflerinin katyonik bmler ile boyanmasnda retarder olarak kullanlabilirler. Ticari retarderler ile -CD'nin retarder olarak kullanld aratrmalarda, -CDnin retarder 4.3. CD'nin Bitim lemlerinde Kullanm olarak kullanld boyama ileminde, PAC liflerinin boya Tekstil materyallerine bitim ilemleri ile ilave zellikler dzgnl ve de-rinliinde nemli iyilemeler olduu kazandrlrken moleklst bileikler kullanlr ve bunlar tesbit edilmitir. Yksek boya ve -CD konsantrasyonlarn- kalc olarak lifin zerine fikse edilir. Genel olarak tercih da daha bile nemli gelimeler kaydedilmitir. Buna karlk edilen moleklst bileikler CDler ve onlarn trevleridir. sre ve scaklk azaltmalarnn hibir etkisi olmad grl- CDnin doal ve sentetik liflere kalc olarak fiksaj, klasik mtr. Retarder mekanizmas, ev sahibi -CDnin iine yntemlerle (emdirme, ektirme, bask) hibir yardmc yerleen misafir boya molekl ile molekl arl artan bir maddeye gerek olmadan yaplmaktadr. CDnin kompleks inklz-yon kompleksinin dk substantivite ve yava oluturmasnda yerine getirilmesi gereken n art, boya alm salamas eklindedir. nklzyon kompleksinin kompleksin substituentler zerinden olumasdr. Bu oluumu bir dinamik denge ilemi olduu iin boya ilemi sayede lif yzeyine balanm olan CDnin hidrofob bosresince boya braklabilir ve tekstil materyali tarafndan luklar, organik molekllerle kompleks oluturabilmekadsorbe olabilir. -CD retarder olarak%2 ve 3 oranlarnda tedir. Ayrca CDlerin selloz lifinin yzeyine fiksaj iin kullanldnda ayn oranlardaki ticari retardere gre daha deiik yntemler de gelitirilmitir. Bu yntemlerden en nemlisi, reaktif monoklortriazin (MCT) grubu olan CD yksek K/S deerleri verdii sonucuna varlmtr. [9] trevinin lif yzeyine fiske edilmesidir. Kompleksi oluan Karm Boyarmaddelerle boyamada kullanm kimyasal maddenin fiziksel ve kimyasal zellikleri karm bmlerle yaplan boyamalarda genellikle yardmc deimekte, bu madde uucu bir bileik ise buhar basnc maddeler de kullanlr. Yardmc maddeler ayn veya farkl azalmakta, d etkenlere kar hassas bir bileik ise k ve bmleri birlemesinde etkili olduklar gibi bm/yardmc havaya kar stabilitesi artmaktadr.
The Journal of Textiles and Engineer YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 26 Tekstil ve Mhendis

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

CD tarafndan tutulan kk molekll maddelerin buhar basncnn azalmas, bunlarn depo etkisi gstererek uzun sre tutulmasn salamaktadr. CD kullanm sayesinde bunlar kuma zerinden ok az miktarda buharlamakta ve uzun sre etkili olmaktadrlar. Koku gzelletirici olarak kullanlan parfm yalarnda bu uygulama yaygnlamaktadr. Bir yandan kumatan gzel koku karken dier yandan kuman kullanm srasnda insan vcudundan kan ter ve ya, CDnin hidrofob boluklar iinde maskelenmektedir. Lif iine nfuz etmeyip CD iinde tutulan kir yaps, normal bir ykama ilemi ile kolayca uzaklatrlabilmektedir. CD ile takviye edilen tekstil malzemelerinin kullanm alanlar aadaki tabloda grlmektedir. Ana kullanm amac, hassas maddeleri stabilize etmek veya etkin maddenin verilmesini kontrol etmektir(rnein tbbi tekstillerde). Tablodaki kullanm alanlarndan UV absorblayc hari dierleri , kimyasal maddenin buhar basncnn azalmas ve stabilizasyonun artmas ile salanmaktadr. [3]
Tablo 3. CD ile fonksiyon kazandrlm tekstil yzeylerinin kullanm alanlar [3]
Kompleks madde Fungisid,Bakterisid Parfm la etkin maddesi UV absorblayc Haereden koruyucu Giysi * * * * * Tbbi Tekstil * Teknik Tekstil *

-CD molekllerinin boluklarna yerlemesiyle gereklemektedir. Polimer kaplama ve MCT--CD kullanarak limonen bazl bir bitim ilemi uygulandnda, pamuklu kumalara sivrisineklere kar toksik bir aktivitenin kazandrld, ilem grm kuman ykama ve uzun sre depolamadan sonra bile bcek itici zelliini koruyabildii ve yardmc kimyasal maddelerin daha az tketildii grlmtr. [4] 4.3.2 -CD ile Birletirilmi Mikanazol Nitrat Antibakteriyel Maddesinin Sellozik Bir Kumaa Uygulanmas CDlerinAntibakteriyel Olarak Kullanlmas Antimikrobiyal ve antibakteriyel tekstil yzeylerinin retiminde itosan, triklosan, mikanazol nitrat gibi kimyasal maddeler ve gm, bakr vb metal iyonlar kullanlmaktadr. Bunlarn pamuklu kumalara uygulanmasnda direkt selloz ile ba yapmalar eklinde olabildii gibi mikanazol nitrat CD ler ile inklzyon kompleksi oluturabildii iin bu inklzyon kompleksi ile yaplan almalar bulunmaktadr. Mikanazol nitratn kullanlmasnn sebebi ise vcuda zarar vermemesi, yksek verimlilik ve geni bir yelpazede antibakteriyel zellik salamasdr. CD iine yerletirilen mikanazol nitratn baka bir ba yapc madde kullanarak selloza tutturulmas kumata sert bir tutuma neden olduu iin aratrmalar ba yapc madde yerine kovalent ba ile balanabilecek CD lerin kullanlmasna ynelmitir. Bunun iin de monoklortriazin -CD kullanlmas tercih edilmitir. nk ticari olarak kolay bulunabilir ve deri zerinde olumsuz etkisi yoktur.

4.3.1 CD'lerin Bcek tici ve Bcek ldrc Olarak Kullanlmas Dayankl Bcek tici Kuman Hazrlanmas ve Bcek ldrc Olarak Limonen Kimyasalnn Kullanlmas Limonen maddesi turungillerde, dier meyvelerde, sebzelerde, ette ve baharatlarda doal olarak bulunmaktadr. Bu madde, limona benzer tat ve kokusundan dolay pek ok yiyecek eidinde, sabunlarda ve parfmlerde kullanlmaktadr. Limonen maddesi ilk olarak 1985 ylnda Birleik Devletler de bceksavar olarak kayt altna alnm ve o zamandan beri onbe farkl rnn iindeki kantlanm aktif bileik olarak kullanlmaktadr. nemli bir bceksavar olan limonen kimyasal maddesi tekstil yaplarna konvansiyonel emdirme ve kaplama metodlaryla aktarlmaktadr, ayrca MCT--CD kullanlarak zellikle pamuklu kumaalarda yeni yntemler zerinde allmaktadr. Burada kuman nce MCT-CD ile muamele edildii yeni bir teknoloji kullanlmaktadr. Konvansiyonel metotlarda limonen maddesini kumaa yerletirmek iin limonen ve polimerik binderin emlsiyonu kullanlrken, yeniliki teknolojide limonen maddesinin kuma zerine fiksaj, limonen kimyasalnn
The Journal of Textiles and Engineer

ekil 3. (a) sellozik lif zerine MCT--CD nin yerlemesi, (b) tekstil yzeyi zerine yerleen ev sahibi-misafir inklzyon kompleksi [5]

En uygun balanma reaksiyonu artlar MCT--CD kons. 60-100 g/L, sodyum karbonat katalizrnn kons. 50-60 g/L, reaksiyon sc. 150-160 C ve reaksiyon zamannn da 5-8 dk aras olduu bulunmutur. Ayrca MCT--CD de kullanld zaman pamuklu kumaa antibakteriyel kimyasal madde mikanazol nitrat, kullanlmayarak yaplan uygulamalara nazaran 8,2 kat daha fazla balanmtr. Bu da doal olarak antibakteriyel zelliin daha uzun sre dayanmasn, bu sre iinde daha etkili olmasn, ykamalara daha dayankl olmasn salamaktadr. Bu alma nce -CD boluklarna mikanazol nitratn yerletirilmesiyle oluan kompleksin tekstil yzeyine nasl birletirildii aklanmakta, daha sonra ise nihai kuman antibakteriyel zellii deerlendirilmektedir. [5]
Tekstil ve Mhendis

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 27

Siklodekstrinler ve Tekstil Uygulamalar

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

Bu almadaki sonular, MCT- -CD ile bitim ilemi yapldnda antibakteriyel madde olan mikanazol nitratn lifli yapya sahip malzeme tarafndan almnn artt, bundan dolay da giysilik kumalarn antibakteriyel zelliklerinin iyiletiini gstermektedir. Ayrca tekstil liflerine -CD nin kovalent olarak balanmas da aplike edilen antibakteriyel maddenin ykama ilemlerine kar dayanmn artrmakta, kuma tarafndan salanan antibakteriyel etkinin mrn uzatmaktadr. Pamuk lifleri zerine CDlerin kimyasal olarak yerletirilmesinin antibakteriyel giysi retimi iin yararl bir strateji olduu belirtilmektedir.[5] CDlerin UV Olarak Kullanlmas [15] Ultraviyole (UV) radyasyona uzun sre maruz kaldnda deri, yanma, erken yalanma, alerji, belli deri kanserleri vb gibi zararlara urar. UVA, UVB ve UVC eitlerinden UVB nlar ozon tabakas tarafndan ksmen emildii iin insan derisine ulatnda deri kanserine sebep olabilir. nsan derisi, tekstil materyali ile rtld iin tekstil materyallerinin UV den koruma zelliine ok ihtiya duyulmaktadr. Bir tekstil materyalinin UV den koruma zellii lif yapsna, kuma yapsna, nem miktarna , boyarmaddesinin eidi ve konsantrasyonuna, optik beyazlatclarn ve/veya UVB den koruma maddelerinin varlna veya yokluuna baldr. Tekstil materyalinin UV den korumas UV koruma faktr (UPF) ile tanmla-nr, bu da UV nlarn engelleyen kuma alandr. Tekstil materyallerinde UV koruyuculuu hakknda birok ara-trmalar yaplmakta, hatta boya banyolarna ve bitim ilemlerine dahil edilerek almalar gelitirilmektedir. [15] Hidroksil grubu ieren kimyasallar olarak polietilenglikol (PEG 600), karboksimetilselloz (CMC-30) ve -CD nin olduu ve dier katk maddelerinin ve ortam artlarnn sabit kalmas ile bitim ilemleri esnasnda tekstil materyalinin UV koruyuculuu zerinde aratrmalar yaplmtr. Bu aratrmalarn sonucunda polioligomerin konsantrasyonunun artmas ile tekstil materyalinin UPF deerinin (UV koruyuculuunun) artt saptanmtr. Bu kimyasallarn iinde en ok UV koruyuculuunu salayan -CD, sonra CMC-30 ve en az olarak da PEG-600 olduu ortaya kmtr. Ayrca tekstil materyalleri bakr asetat ile sonradan muamele edildiinde UPF deerlerinde olduka nemli bir ykselme olduu grlmtr. Bakr katyonlarnn tekstil materyalinin iinden UV nlarnn geiini engelledii ve UV nlarn absorbe edici etki yaratt anlalmtr. -CD ev sahibi molekllerinin boluunda bakr asetat molekllerinin misafir olarak bulunmas veya incelenen dier polioligomerlerin hidroksil ve/veya karbksil gruplar ile bakr katyonlarnn elatlamas ve bunlara ilave olarak ynn bakr katyonlarn absorbe edebilmedeki doal kabiliyeti UV koruyuculuu artran sebepleridir. [15]
The Journal of Textiles and Engineer

4.4. PES/Pamuk Karmlarnn Multifonksiyonel zellik Kazandrlarak Ekonomik Olarak Boyanmas Tekstil endstrisinde yksek kalite ve yeni zellikleri ieren taleplerle birlikte PES/pamuk karm boyamaclnda CDlerin uygulama alan bulaca beklenmektedir. Bu almada, PES/pamuk karm kumalarnn renklendirilmesinde suda ok az (0,1-10 mg/lt) miktarda znen dispers boyalar kullanlmaktadr. znmeyi artrc yzey aktif maddeler kullanmadan dzgn bir boyama yapmak mmkn olmamaktadr. CD ler yzey aktif madde yerine geebilmekte ve atk sudaki kimyasal oksijen ihtiyac (KO) deeri sradan yzey aktif maddelere gre daha dktr. [10] Benzin fiyatlarnn artmasyla birlikte miktarnn da azalmas gz nnde bulundurulursa bugnk aratrmaclarn en nemli grevlerinden biri de rnn istenen zelliklerinden feragat etmeden ilemleri ksaltmak ve enerjiden tasarruf etmektir. Yukardaki hedeflere ulamak iin PES/pamuk karmlarnn boyanmasnda PEG gibi iirici maddeler kullanlabilmektedir. Klasik bir PES/ pamuk karmnn boyanmas ilemi PET boyama, indirgen temizleme, ykama, kurutma, ardndan pamuk boyama, ykama, kurutma gibi eitli admlar iermektedir. Eer fikse olmayan boyalar sabunlama ve ykama admlar srasnda dzgn bir ekilde karlmazsa boyal malzemenin haslk zelliklerinin dk olmasna neden olacaktr. Bundan dolay, birden fazla ykama ilemleri, indirgen temizleme ve ara boyama admlar iki banyolu karm boyamaclnda bulunmakta, bu durum da daha fazla zaman, igc, enerji tketimine ve hatta verimlilikte de neden olmaktadr. Bu almada zaman ve enerjiden tasarruf etmek iin karmdaki tm bileenlerin zelliklerini deitirmeden karm malzemenin boyand ekonomik bir proses gelitirmek hedeflenmektedir. Bundan dolay bu aratrmada PEG gibi yksek derecede ien yardmc maddeler dispers boyalarla birlikte kullanlarak P/C karmlarnn boyanabilmesi almas tecrbe edilmektedir. P/C karmlarnn klasik olarak boyanmas ilemi, PET ve pamuk bileenleri iin uygun snfta bm ler kullanlan ayrntl bir proses iermektedir. Bu alma pes ve pamuk bileenlerini sadece dispers boyalarla tek admda boyamak iin CD ve PEG i bir n ilem maddesi olarak kullanmay amalamaktadr. Bununla birlikte CD maddesi boyanm kuma zerinde hidrofilite ve kir iticilik gibi baz fonksiyonel zellikler kazandrabilmekte ve ortaya kan KO ve BO miktar klasik prosesteki sodyum alginatla kyaslandnda dk seviyede kalacaktr. PEG gibi yksek seviyede ien yardmc maddeler karm boyamaclnda ekonomik bir seenek sunduu iin tercih edilmekte ve zamandan, enerjiden, igcnden tasarruf ederek dispers boyalarla karm bileenlerinin tm tek admda boyanabilmektedir.
Tekstil ve Mhendis

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 28

Siklodekstrinler ve Tekstil Uygulamalar

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

Bugnlerde ticari olarak P/C karmlar srasyla dispers ve sellozik boyalar kulla-narak iki banyolu ileme gre baarl bir ekilde boyan-maktadr. eitli kombinasyonlardaki dispers ve sellozik boyalar kullanarak tek banyolu ilemler imdiye kadar denense de bu ilemlerin hibiri baarl olamam ve ticari olarak uygulanabilir olmamtr. P/C karmlarnda PEG ve CD nin yardmyla dispers boyalarn baarl bir ekilde uygulanmas aadaki gibi pek ok avantaj beraberinde getirmektedir: -Sadece dispers boyalar kullanarak P/C karmn tek admda boyama -Tek admda ileme paralel olarak su, enerji ve zamandan tasarruf edilmesi -Konvansiyonel yzey aktif ve kvamlatrc maddeler yerine CD lerin kullanlmas da daha dk BO ve KO deeri verecektir. -CD ler araclyla karm kuman fonksiyonel zelliinin gelimesi -lemlerin azaltlmas ve evreyi daha fazla kirleten yzey aktif maddelerin yerine baka maddelerin kullanmyla atk probleminin en aza indirilmesi -Ekonomik bir proses olmas vb PEG ve CD, P/C karmlarnn sadece dispers boyalarla boyanmasnda etkili bir ekilde kullanlabil-mektedir. P/C karmlarnn ierdii pes ve sellozik liflerin yapsn deitirebildii ve hidrofobik PET le birlikte sellozik lifi dispers boyayla boyanabilir hale getirdii iin PEG ve CD tercih edilmektedir. Dispers boyalar, konvansiyonel boyama teknikleri kullanldnda P/C karmndaki pamuk bileenine kar hibir afinite gstermemektedir. Ayrca, bu tr karmlar zerinde ayn tonda boyama etkisi, tek adml boyama ileminde tek bir bm kullanarak gerekletirilememektedir. Ancak bu ilem PEG, NaOH ve CD kullanlarak kolaylkla yaplabilmektedir. Bununla birlikte CD maddesi kir iticilik, hidrofilite, burumazlk, boncuklama gibi dier fonksiyonel zellikleri de gelitirmektedir. Kir iticilik zellii, PEG ve NaoH ile muamelede, baz ester balarnn dnmesi ile daha iyi bir hale gelir. Kirin yzeye kmesinde azalma grlr ve CD ile muameleden sonra statik elektriklenmede de dme gzlenir. Hidrofilite zellii, PEG ve CD ile muameleden sonra suyu absorbe eden karboksil ve hidroksil gruplarnn artmas ile artar. PEG ve CD nin kendi bnyelerinde bulunan karboksil ve hidroksil gruplar da bu artta rol oynar. Ayrca CD nin i boluuna su molekllerinin dolmas, hidrofilitenin artmasna yol aana dier bir faktrdr. Yaplan almadaki pamuk orannn yksek olduu materyalde daha yksek hidrofilitenin grlmesi, pamuun doal bir zelliinin yansmasdr. Bazik muamele de hidrofilite zelliinde artlara sebep olur. Burumazlk zellii, formaldehtsiz apraz balayc madde olan btan tetra karboksilik asitin (BTCA) kullanlmasndan kaynaklanr. -CD tekstil materyaline BTCA aracl ile balanr, bu balant esneklik salar ve burumay azaltr.
The Journal of Textiles and Engineer

Boncuklama zellii, boncuklarn olumas fakat daha abuk koparak tekstil yzeyi zerinde daha az grnme miktar ile azalma eilimindedir. Bazik muamele PES liflerinin kopma mukavemetini azaltt iin boncuklar oluur, fakat daha abuk koparak tekstil yzeyinden uzaklar, bu da boncuklama zelliinde azalma olarak ifade edilir. Hidrofilitenin artmas ile tekstil materyalinin statik elektriklenmesi azalaca iin etraftan toplayaca kir ve dier yabanc maddeler azalaca iin boncuklama zelliinde de azalma gzlenir. Dier taraftan ana ama olan tek admda PEG ve CD ile n ilem yaplarak dispers boyarmaddelerle boyama sonucunda elde edilen renk verimi ve haslklar sonular da olduka yksektir. [10] 4.5. UV Koruyucu Pamuklu Kuma retimi in CD-4 Hidroksi Benzofenon nklzyon Kompleksinin Kullanlmas Ultraviyole (UV) radyasyonu insan salna zararldr. UV-A, UV-B ve UV-C eitlerinden UV-C hari dierleri dnya yzeyine kadar gelir ve zellikle deri kanseri, gne yan ve fotoyalanma gibi salk problemlerine yol aar. Tekstil materyallerinin UV radyasyonuna kar koruma zellii gelitirilirken moda akmlarnn da dikkate alnmas tekstilde daha ok uygulama yaplmasn ynlendirmitir. UPF deeri korumasz cilt iin hesaplanan ortalama etkide UV radyasyonunun test kuma tarafndan korunan cilt iin hesaplanan ortalama UV radyasyonuna oran eklinde bulunmaktadr. 15-24 aralndaki UPF deerine sahip kumalar iyi UV korumas, 25-39 arasnda olanlar ok iyi UV korumas ve 40 n zerinde olanlarsa mkemmel UV korumas snflarna girmektedir. Hibir zaman bir kuman 50 den fazla UPF deerine sahip olmad belirtilmitir. [12] Pamuklu kuman buruma dezavantajn en aza indirmek iin genellikle kolay bakm ve kalc pres bitim ilemleri uygulanr. Bu bitim ilemleri kuman ekme ve ime deerlerini azaltrken ya ve kuru burumazlk deerlerini, kurutmadan sonraki kuman yzey dzgnln iyiletirmekte, ayrca istenen kuma kat ve pilelerin korunmasn salar. Ucuz, ticari olarak kolaylkla bulunabilen ve evre dostu bir apraz balayc madde olan sitrik asit (CA), pamuklu kumalara burumazlk zellii salamak iin pek ok bilim insan tarafndan kullanlmaktadr. Yksek fiyat ve baz boyarlarda renk tonu deiikliine neden olma gibi olumsuz yanlar bulunan SHP, bilinen en etkili katalizrdr. Yaplan aratrmalarda CD ve 4 HBP, inklzyon kompleksi yapmakta kullanlm ve elde edilen CD-IC CA ve SHP ieren bitim banyosuna ilave edilmi ve bylece sellozik kumalarda hem burumazlk, hem de UV koruma zellii elde edilmitir. apraz balanma reaksiyonunu etkileyen faktrler arasnda CD, 4-HBP ve CA in konsantrasyonlar olduu gibi ilem scakl ve zaman da bulunmaktadr. Tm bitim ilemi grm kumalarn tekrarl ykamalar sonrasndaki UPF deerleri de llmtr.
Tekstil ve Mhendis

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 29

Siklodekstrinler ve Tekstil Uygulamalar

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

UV absorblayc olarak kullanm ise MCT--CD nin kadar kii gne altnda daha uzun sre kalabilmektedir. triazin halkasndaki 3 elektronlarnn hareketlilii Korumasz cilt iin etkili radyasyon dozu, bal spektral etkiyle gelen solar spektral g dalmyla ve 290-400 nm sayesinde mmkn olmaktadr.[3] aralnn zerindeki dalga boylarnn toplanmasyla -CD ile 4-hidroksibenzofenon(4-HBP) un reaksiyonu hesaplanmaktadr. 15-24 aralndaki UPF deerine sahip sonucu -CD in 4-HBP iin ev sahiplii yapt bir kumalar iyi UV korumas, 25-39 arasnda olanlar ok iyi inklzyon kompleksi oluturulmutur. nklzyon UV korumas ve 40 n zerinde olanlarsa mkemmel UV kompleksi pamuklu kumaa burumazlk ve UV koruma korumas snflarna girmektedir. Hibir zaman bir kumazelliklerini salamak iin sitrik asit (CA) ve sodyum n 50 den fazla UPF deerine sahip olmad belirtilmitir. hipofosfitin (SHP) bulunduu bitim ilemi banyosuna eklenmektedir.[12] Ultraviyole koruma faktr (UPF) Pamuklu kuman buruma dezavantajn en aza indirmek kuma tarafndan deriye salanan UV korumasnn iin genellikle pamua t istemeyen ve dayankl t bitim miktarn belirtmek iin kullanlan bilimsel bir terim ilemleri uygulanmaktadr. Uygulanan bu bitim ilemleri olarak karmza kmaktadr. Bahsedilen faktrler pamuktaki ime ve bzlmeyi azaltabilmekte, kuru ve ya performans zelliklerini etkilemekte ve UPF korumas burumazl iyiletirmekte, kurutmadan sonra kuman detayl olarak incelenmektedir. 0,25 gr/lt lik -CD ve 4- grnm przsz hale gelmekte ve istenen buruukluk ve HBP konsantrasyonunun hem UPF, hem de burumazlk kvrmlar muhafaza edebilmektedir. Sitrik asit (CA) ucuz, zellikleri iin optimum seviyede olduu tespit edilmitir. piyasada ticari olarak kolaylkla bulunabilen ve evre dostu CA ve SHP konsantrasyonlarndaki art UPF ve bir apraz balayc maddedir. Pek ok bilim insan burumazlk as (WRA) deerlerini artrrken nihai pamuklu kumalarn burumazlk zelliklerini salamak kuman kopma mukavemeti deerlerini azaltmakta-dr. iin CA i apraz balama maddesi olarak kullanmaktadr. Ayrca ilem scaklnn artmas veya ayn scaklkta daha Sodyum hipofosfit (SHP) ise bilinen en etkili katalizrdr, fakat yksek fiyat ve baz boyalarda ton farkllna neden uzun sre ilem yaplmas UPF ve WRA deerlerini olmas gibi dezavantajlar bulunmaktadr. iyiletirmektedir. Kopma mukavemeti deeri nemli derecede derken pamuklu kuman ard ardna yaplan Bu makalede CDnin 4-hidroksibenzofenon (4-HBP) ile ykamalara kar UV korumasnn stabillii farkl ykama nasl inklzyon kompleksi oluturduu tartlacaktr. Bu saylarnda hesaplanmtr. Nihai kumalar 30 kez ard arda CD inklzyon kompleksi sellozik kumalara burumazyaplan ykamalara kar mkemmel bir dayankllk lk ve UV koruma zellikleri kazandrmak iin CA ve SHP gstermektedir. ieren bitim ilemi banyosuna eklenmektedir. apraz balanma reaksiyonunu etkileyen faktrler arasnda CD, UV radyasyonu insan salna zararldr. Bu radyasyon, 4-HBP ve CA in konsantrasyonlar, ilem scakl ve UV-A, UV-B ve UV-C olmak zere gruba ayrlmak- zaman bulunmaktadr. UV koruma deeri ard ardna tadr. UV-A 320 ile 400 nm arasnda, UV-B 290 ile 320 nm yaplan ykamalardan sonra tm bitim ilemi grm arasnda, UV-C ise 100 ile 290 nm arasndadr. UV-C kumalar iin hesaplanmtr. [12] radyasyonu tamamen ozon tabakas tarafndan emilmektedir, fakat, UV-A ve UV-B radyasyonlar ise dnya yzeyine ulamakta ve zellikle deri kanseri, gne yan ve photoaging gibi ciddi salk sorunlarna yol aabilmektedir.
Yakn zamanda gnn moda trendleri UV radyasyonuna kar koruma salayan giysi tasarm iin tekstil yzeylerinin bariyer zellikleri zerinde nemle durulmutur. UV radyasyonuyla ilgili kumalarn bariyer zellikleri zerine bu almada aklanan bulgularda, kuma retimine odaklanlmtr. Kuma iine doru UV radyasyonunun dorudan veya yayl olarak gelmesi, tekstil yzeylerinin UV korumasn belirlemede kritik bir faktrdr. UPF, kuma tarafndan cilde salanan UV korumasnn miktarn belirlemede kullanlan bilimsel bir terimdir. UPF deerleri SPF deerlerine benzerlik gstermektedir, aradaki tek fark gne kremleri iin kullanlan SPF deerlerinin insan testleriyle belirlenirken, UPF deerlerinin ise enstrmental lmlere dayanmasdr. UPF deeri korumasz cilt iin hesaplanan ortalama etkide UV radyasyonunun test kuma tarafndan korunan cilt iin hesaplanan ortalama UV radyasyonuna oran eklinde bulunmaktadr. Deer ykseldike kuma altndaki deri blgesi krmzlancaya ekil 5. Kuma yzeyindeki UV radyasyonunun reaksiyonu [12]
The Journal of Textiles and Engineer YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 30 Tekstil ve Mhendis

ekil 4. CD ve 4-hidroksi benzofenon un yaps [12]

Siklodekstrinler ve Tekstil Uygulamalar

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

Bu almada UPF deeri UV yayl tama lmleri kullanlarak hesaplanmtr. Pamuklu kuma CA ieren bitim ilemi banyosunda -CD-4-HBP-IC ile ileme sokulmutur. lem koullar aadaki gibi optimize edilmitir: %0,25 CD, %0,25 4-HBP, %8 CA ve %6 SHP, ilem scakl 170 C de 3 dk nklzyon kompleksi ilemi ilem grmemi pamuklu kuman snrl korumasyla(UPF=17.8) kyaslandnda ilem grm pamuklu kumaa burumazlk zelliinin yannda mkemmel UV korumas (UPF>39) da salamaktadr. Ayrca ilem grm numuneler 30 defaya kadar ykanm ve optimum ilem koullarnda UPF deerlerinde belirli bir azalmaya rastlanmamtr. [12] 4.6. CD'nin Bask leminde Kullanm 4.6.1 Yn/PES Karm Kumalarda Reaktif -CD Kullanarak Dzgn Bir Dispers Bask ve UV Koruma lemlerinin Gerekletirilmesi Yn/PES karm kumalarn monoklortriazin -CD ile n ileme alnmas, daha sonraki dispers bask ilemi esnasnda dzgn bir bask ileminin gereklemesinde yn bileeninin dispers boyalarla inklzyon kompleksi oluturabilmesi iin yn bileeninin yapsnn deitirilmesinde kullanlmaktadr. Optimum bir ilem basama u ekildedir: Karm kuman 60gr/L konsantrasyonunda monoklortriazin -CD ieren sulu bir zeltiyle emdirilmesi, 20gr/L konsantrasyonunda Fixapret ECO (fiksatr) ile ileme sokulmas, 5gr/L sitrik asit ile muamele edilmesi, 10gr/L PEG-600 ilemi, slak ilem(%70), 120 C de 5 dk termofiksaj, ykama, kurutma, dispers boyalarla son bask ilemi ve son olarak da 140 C de 30 dk buharlama ilemidir. Deneysel sonular yn bileeni zerine veya iine fiske edilen monoklortriazin -CD nin ynn yapsn deitirdii, misafir dispers boyay iindeki hidrofobik boluklara absorbe ettiini gstermektedir. Bu durum da daha koyu renklerde ve dikkat ekici haslk zelliklerinde dzgn bir dispers bask ileminin gereklemesiyle sonulanmaktadr. lave edilen katk maddelerinin bir sonucu olarak gerekletirilen bask ilemi mkemmel UV koruma zellikleri gstermektedir. Bask zelliklerindeki bu iyileme, yn bileeninin kat inklzyon kompleksi oluturacak ekilde modifiye edilebilmesi ve buhar fiksesi admnda buharlaabilen dispers boyalarn kullanmnn dorudan sonucu olarak grlmektedir. Bu aratrma, yn/PES karm kumann dzgn bir bask ileminin ve daha iyi haslk zellikleriyle daha koyu renklerin elde edilmesinin, n ilem admnda katk maddelerinin belirli konsantrasyonlarda(MCT--CD (60 g/L), DMDHEU (20 g/L), citric acid (5 g/L), and PEG600 (10 g/L) kullanlmasyla, arkasndan 120C de 15 dk termofikseyle ve en son olarak da seilen bask artlarna gre dispers basknn yaplmasyla gerekleebileceini gstermektedir. Katk maddelerinin ilave edilmesinin bir
The Journal of Textiles and Engineer

sonucu ve kullanlan dispers boya eidinden bamsz olarak, daha sonra elde edilen renklerdeki derinliin iyilemesiyle birlikte dispers basknn UV radyasyonunu engelleme fonksiyonu nemli derecede artmaktadr. [11] 4.7. CD'lerin NanolifAlannda Kullanlmas 4.7.1 CD lave Edilmi PMMA Nanoliflerinin Elektrospinning Yntemiyle Eldesi Fonksiyonel nanoalarn gelitirilmesi amacyla elektrospinning tekniini kullanarak CD ile fonksiyon kazandr-lan PMMA (PMMA/CD) nanolifleri baarl bir ekilde retilmektedir. farkl tipte CD kullanarak dimetilformamid (DMF) iinde CD lerin ve PMMA nn homojen zeltisinden kabarcksz, uniform erilmi PMMA/CD nanolifleri elde edilmektedir. Kabarcksz PMMA/CD nanolifleri elde etmek iin zeltilerdeki PMMA ve CD lerin konsantrasyonlarn deitirerek elektroeirme koullar optimize edilmektedir. PMMA matriks malzemesine bal olarak CD lerin konsantrasyonu arlka % 5 ile % 50 arasnda deimektedir. Daha dk polimer konsantrasyonlarnda PMMA zeltilerindeki CD lerin varl kabarcksz nanoliflerin erilmesini kolaylatrmakta ve bu durum da PMMA/CD zeltilerindeki yksek iletkenlik ve viskoziteye katk salamaktadr. PMMA/CD nanoalarnn X-ray krnmnda nemli krnm pikleri grlmemesi, CD molekllerinin PMMA matriksi iinde homojen olarak daldn ve faz ayrlm kristalin agregatlarnn olumadn gstermektedir. [7] Ayrca, ATRFTIR almalar da baz CD molekllerinin nanoalarn yzeyine yerletiini aklamaktadr. Bu durum da yukarda bahsi geen CD ile fonksiyon kazandrlm nanoalarn atk ilemleri iin molekler filtrelerin veya nanofiltrelerin yapmnda kullanlabileceini gstermektedir. Elektrospinning teknii, eitli polimerlerden, polimer karmlarndan ve kompozit malzemelerden ok fonksiyonlu nanoliflerin retilmesi iin kullanlan ok ynl ve fiyat avantaj olan bir ilemdir. Elektrospinning tekniiyle retilen nanolif ve nanoalarn, hacmine gre ok byk oranda yzey alanna sahip olmas, nano boyuttaki delik aplar, benzersiz fiziksel zellikleri, kimyasal ve fiziksel olarak rahatlkla modifiye edilebilmesi ve fonksiyon kazandrlabilmesi gibi birok dikkat ekici karakteristik avantajlara sahip olduu belirtilmektedir. Nanoalarn ok fonksiyonlu ve benzersiz zellikleri, biyoteknoloji, tekstiller, membranlar ve filtreleri de ieren eitli alanlardaki uygulamalar iin onlar ok ilgin klmaktadr. Nanoliflerin CD ile fonksiyon kazandrlmas, CDleri ieren nanoalarn CDlerin ve nanoliflerin uygulama alanlarn gelitirmesi ve geniletebilmesi asndan benzersiz zellie sahip olacandan dolay ok ilgin olacaktr. rnein, nanolifler ve nanoalar gzenekli yapda byk yzey alanna sahip olduu iin kk paracklarn filtrasyonunda kullanld gibi sv ve buhar penetrasyonuna kar bariyer olarak da kullanlabilmektedir.
Tekstil ve Mhendis

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 31

Siklodekstrinler ve Tekstil Uygulamalar

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

Cdler, zararl kimyasallar ve atk maddelerle inklzyon kompleksi oluturabilmekte, bundan dolay nanoliflere CD lerle fonksiyon kazandrlmas esiz fonksiyona sahip kombinasyonlarndan dolay ileride ok dikkat ekici gelimelere yol aacak ve bu nanoalar, filtrasyon, artm ve ayrma ilemleri iin molekler filtre veya nanofiltre olarak kullanlabilecektir. Bu zamana kadar, elektrospinning yntemiyle erilmi liflere CD ilavesi konusunda literatrde ok az alma bulunmaktadr. -CD, suda znmez polielektrolit nanoalarn retilmesi iin poliakrilik asit nanoliflerinin balanmasnda kullanlmtr. PVP nanolifleri -CD ile elektrospinning yntemiyle erilmekteydi, daha sonraki bir almada ise altn nanoparacklarnn sentezinde stabilizatr ve indirgen madde olarak -CD nin kullanld altn nanoparacklar ieren PVP nanolifleri hazrlanmtr. Ayrca, balant maddelerinin toksisitesini gidermek iin -CD den ve o-iodozobenzoik asitten bir katalizr madde sentezlenmitir ve bu modifiye edilen -CD yaps, kimyasal uyarclardan korunmak amacyla fonksiyonel nanolifli mebranlarn gelitirilmesi iin polivinil klorid (PVC) nanolifleri iine yerletirilmitir. PMMA nanolif-

leri, atk ilemlerinde organik molekllerin yakalanmas iin fenilkarbomile -CD ile elektrospinning yntemine gre erilmektedir. ok yakn bir zamanda, CD inklzyon kompleksini PEG ile eirme ilemiyle CD-pseudo polirotaksan nanolifleri retilmitir. Burada, dmsz uniform CD ilaveli PMMA nanolifleri gelitirmek iin elektrospinning teknii kullanlmtr. eit CD yaps tek tek PMMA nanolifleri iine yerletirilmi ve polimer matriksindeki CD lerin arlklar % 5 ile % 50 arasnda deimektedir. Dk konsantrasyondaki polimer zeltilerinden dmsz PMMA nanoliflerinin elektrospinning yntemiyle elde edilmesinde PMMA zeltisine CD ilavesinin bu ilemi kolaylatrd bulunmutur. Bu almada esas olarak farkl CD ieriklerinde uniform PMMA/CD nanolifleri retmek iin elektrospinning koullarnn optimizasyonu zerinde durulacaktr. Baz CD molekllerinin PMMA nanolifleri zerine yerletii bulunmu ve bu nanoalarn evreden organik atk maddeleri kolayca yakalamas beklenmektedir.[7] Fakat, bu PMMA/CD nanoalarnn molekler filtrasyon yeteneine ilikin detayl bir alma ise gelecekteki bir yaynn konusu olacaktr.

ekil 6. Erilmi PMMA nanoliflerinin SEM mikroskobu grntleri (a) 7.5%, (b) 10% ve (c) 15% (w/v) PMMA. [7] Tablo 4. PMMA ve PMMA/CD zeltilerinin zellikleri ve son haldeki erilmi lifler [7]
zeltiler PMMA 7.5 PMMA 10 PMMA 15 PMMA 7.5/CD 25 PMMA 7.5/CD 50 PMMA 10/CD 5 PMMA 10/CD 10 PMMA 10/CD 25 PMMA 10/CD 40 PMMA 10/CD 50 PMMA 10/CD 25 PMMA 10/CD 50 PMMA 10/CD 25 PMMA 10/CD 50 % PMMA 7,5 10 15 7,5 7,5 10 10 10 10 10 10 10 10 10 CD eidi % CD 25 CD 50 CD 5 CD 10 CD 25 CD 40 CD 50 CD 25 CD 50 CD 25 CD 50 iletkenlik 1,4 1,4 1,4 3.2 4,2 1,8 2,2 3,4 4,1 4,5 2,3 3,3 1,8 2,3 viskozite 33,4 0,2 91,2 1,5 1075 3 39,4 0,1 46,4 0,4 110,9 0,1 111,7 0,4 123,5 0,1 160,9 1,5 172,1 1,7 144,1 0,2 182,3 0,3 141,5 0,7 195,7 0,3 Lif ap 977 88 675 89 625 70 720 54 816 77 652 88 988 170 663 94
1024 219

Lif yaps Dml nanolifler Dml nanolifler Dmsz nanolifler Dml nanolifler Azdml nanolifler Dml nanolifler Dmsz nanolifler Dmsz nanolifler Dmsz nanolifler Dmsz nanolifler Dmsz nanolifler Dmsz nanolifler Dmsz nanolifler Dmsz nanolifler

The Journal of Textiles and Engineer

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 32

Tekstil ve Mhendis

Siklodekstrinler ve Tekstil Uygulamalar

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

baland grlm ve yaps deitirilen maddede herhangi bir toksisite saptanamamtr. HP--CD ve CFX aplike edilmi PA kumalarn eit bakteriye kar olan vcut d antibakteriyel etkisinin, bitim ilemi yaplmam PA kumaa gre insan kan plazma ortamnda 24 saat iinde dikkat ekici bir ekilde stnlk salad grlmtr. Nihai olarak bu almadan elde edilen sonular biomateryal ve tbbi tekstiller alanndaki birok uygulama ekil 7. zeltilerden elde edilen erilmi PMMA/-CD nanolifle- iin CD lerin ila datc sistem olarak etkili bir perforrinin SEM mikroskop grntleri mans ortaya koyduunu gstermektedir. (a) PMMA7.5/ -CD25, (b) PMMA7.5/ -CD50 [7] Fonksiyonel nanoalarn gelitirilmesi amacyla CD ilaveli PMMA nanolifleri elektrospinning yntemine gre erilmitir. Dmsz dzgn erilmi PMMA/CD nanolifleri, PMMA matriksi iine ayr CD moleklnn yerletirilmesiyle elde edilmitir. PMMA matriksi iindeki CD konsantrasyonu polimere bal olarak arlka % 5ile % 50 arasnda deimektedir. Dk polimer konsantrasyonlarndan dmsz nanoliflerin erilmesinde polimer zeltilerine CD ilavesinin eirme ilemine yardmc olduu ortaya kmtr. CD ilavesi olmadan % 10 PMMA ieren bir zeltiden dml lifler elde edilirken, ayn PMMA konsantrasyonunda CD ilaveli zeltiden dm-sz uniform nanolifler erilmektedir. Bu durumun nedeni olarak da PMMA/CD zeltilerinin daha yksek iletkenlik ve viskoziteye sahip olmas gsterilmektedir. X-ray krnm deneyi verisine gre CD moleklleri faz ayrml kristalin agregatlar oluturmadan PMMA nanolifleri iinde ounlukla homojen olarak dalmaktadr. Ayrca ATR-FTIR almalar da baz CD molekllerinin nanoalarn yzeyine yerletiini gstermitir. Bu durum da CD ilaveli nanoalarn organik atklarn giderilmesinde molekler filtre veya nanofiltre olarak kullanlabileceini gstermektedir. [7] 4.8 CD'lerin BiyomateryalAlannda Kullanlmas 4.8.1 CD ile Bitim lemi Grm Poliamid Vcut D rtlerin Kimyasal, Biyolojik ve Mikrobiyolojik Olarak Deerlendirilmesi Bu alma gelitirilmi antibiyotik salnm zelliklerine sahip vcut d rtleri elde etmek iin poliamid (PA) liflerinde bitim ilemi maddesi olarak CDlerin kullanmn anlatmaktadr. Bu bitim ilemi, PA liflerinin yzeyine fiziksel olarak balanan apraz bal bir polimer rn veren sitrik asit ve CD ler arasndaki bir polimerizasyon reaksiyonu iermektedir. Bu kalc fonksiyon kazandrma ilemi, kumalarn deiik oranlardaki modifikasyonlarnda damla temas as metoduyla polar bir sv olan gliserol kullanlarak nemlilik zelliinin llmesiyle temsil edilmitir. PA lifinin biyolojik ve mikrobiyolojik etkileri de CD nin hidroksipropil trevi ve CFX maddesi ile fonksiyon kazandrlarak salanm ve hcre kltr tahlilleriyle bu etkiler hesaplanmtr. 3 ve 6 gnn sonunda lifli hcrelerin (NIH3T3) saysnn hzla artt ve birbirlerine skca
The Journal of Textiles and Engineer

PA sentetik tekstil rnleri, biyomedikal tekstil alannda en ok kullanlan lifler arasnda yer almaktadr. PA lifi esas olarak yapay ligament, tendon ve eklemlerin ve son zamanlarda da yapay kala protezleri ve vcut d rtlerin retiminde kullanlmaktadr. Enfeksiyon ikayetleri implantasyondan sonra grlebilmekte ve hastalar iin dramatik sonular dourabilmektedir. Gm kaplama ve dier antimikrobiyal maddeleri kullanarak antimikrobiyal bir implant elde edebilmek iin baz aratrmalar yaplmtr. Yarann bakteriyel olarak kirlenmesini nlemek iin kullanlan dier bir yaygn zm de hastann antibiyotiklerle (AB) sistemli bir ekilde tedavisidir, fakat yksek dozda ila verilmek durumundadr, nk bu ilalarn sadece kk bir paras hedef blgeye ulamaktadr. Alternatif bir ilemde ise AB kullanlmadan nce implantn AB zeltisine emdirilmesiyle blgesel AB datmn iermektedir. Biyomateryallerin ou, daha sonra sadece kk miktarlarda medikal cihaz zerine adsorbe olan ve hemen arkasndan hastaya beklenen faydalar salamak iin serbest kalan ilalara kar dk bir afinite gstermektedir. [6] Bu almada CDlerle fonksiyon kazandrma gibi biyomateryal yzeyinin kimyasal olarak deitirilmesinden sonra ABlerin emilme ve salnma oranlarnn iyilemesi beklenmektedir. CDler, gzel koku yayan maddeler ve ilalar gibi geni aralktaki organik molekllerle inklzyon bileikleri oluturma yeteneine sahip toroidal ekle sahip niasta trevleridir. CD lerin tekstil lifleri zerine kalc olarak balanmas, CDlerin biyoaktif moleklleri iine alma zelliklerini yaps deitirilen liflere tama avantaj ve iyiletirilmi zellikler sunmaktadr. Laboratuarda ncelikle CDlerin doal ve sentetik liflere kalc bitim ilemi maddesi olarak aplike edilmesi metodu sunulmutur. Bu alma, PA kumalara uygulanan bu kimyasal modifikasyonun sonularn aklamaktadr. apraz balayc madde olarak sitrik asit (CTR) kullanmyla PA lifleri zerine CDler fikse edilmitir. lk blmde PA kumalarn nem alma zellikleri gliserol svs kullanlarak damla temas as metoduyla hesaplanmtr. Daha sonra yaps deitirilen kumalarn biyolojik olarak deerlendirilmesi fibroblastik hcrelerin canllk, hzla oalma ve balanma testleriyle yaplm ve substrat zerinde oalan hcrelerin
Tekstil ve Mhendis

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 33

Siklodekstrinler ve Tekstil Uygulamalar

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

morfolojisi taramal elektron mikroskobu ( SEM) ile gzlenmitir. Ayrca AB (CFX) emdirilmi ve farkl bakteriler (Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Escherichia coli) alanm yaps deitirilen ve deitirilmeyen PA numunelerinin antibakteriyel etkisinin kalcl aratrlmtr. [6]

gstermitir. Bu da fiziksel olarak lif yzeyine yapan, CDler ve CTR arasnda oluan apraz bal hidrofilik bir polimerle lifin kaplanmasndan ileri gelmektedir. [6] Biyolojik alma CD ilaveli kumalarn ok iyi dzeyde biyouyumlu olduunu ve CD lerin ve CD polimerlerinin toksik olmadn gstermektedir. Mkemmel oalma HP--CD varlnda gzlenmitir. oalma testine paralel olarak yaplan canllk testi btn numuneler zerinde yksek dzeyde hcre canll olduunu gstermitir. Hcreler ok aktiftir ve sabit canllk seviyeleri yksek oranda oalmay iaret etmektedir. HP--CD ilave edilmi PA zerinde iyi bir adezyon dzeyi gzlenmitir. Bu sonular yukarda da bahsedildii gibi PA kumalarn hidrofilitesini gelitiren poliCTR-HP-g-CD varlnda aklanabilmektedir. UV spektrofotometresi ilenmemi PA ile kyaslandnda modifiye PA zerinde ilave edilen HP--CD kafes moleklleri iinde HP--CD kk paralarndaki CFX ilavesine bal olarak 10 katl bir AB absorbsiyonunu gstermitir. Farkl bakteri rklaryla jel kltrleri zerinde gerekletirilen mikrobiyolojik testler saf PA numunelere gre ilem grm PA numunelerinin daha gl ve daha uzun sren bir antimikrobiyal etki gstermektedir. PA-CD kumalar biyomateryal ve medikal tekstil sahalarnda pek ok uygulama imkan bulabilecek gelecee dnk ila salnm sistemleri olarak dnlebilmektedir.

ekil 8. CTR ve CDler arasndaki polimerizasyon ve balanma reaksiyonu [6]

Hcre Morfolojisi Mikroskop(SEM) gzlemleri tek tek tekstil filamentleri zerine yaylan yapkan hcreleri gstermektedir. Hcreler, hcre ve evresi arasndaki iletiimi artrabilen ok sayda kresel membranlaryla normal bir yzey morfolojisine sahiptir. Hcre evresi 6 gnlk oalmadan sonra hcrelerin birbirine yaknlamasn ve yzey gzenekliliEnfeksiyonlar nleyen AB ler ve dier antibakteriyel ini ortaya koymaktadr. [6] maddelere ilave olarak antimitotikler ve antitrombojenikler gibi biyoaktif molekllerle CD lerin boluu doldurulabilmektedir. Doku entegrasyonunu canlandrmak iin implant yzeyiyle biyosistemin arayzeyindeki etkileim metabolizmasna bu biyoaktif molekl ieren CD ler karabilmektedir. [6] 4.8.2 CD Polimeri le Kaplanm Pes Damar Protezleri ekil 9. lem grmemi PA lifi zerindeki 6 gnlk bir zamandan ve Antibiyotiklerle Aktif Hale Getirme: Hcre Dzeyinde Toksisite ve Mikrobiyolojik Deerlendirme sonra lifli hcrelerinin durumu [6] PES damar dokular hasar gren atardamarlarn yerine kullanlmaktadr. Cerrahi mdaheleler srasnda veya sonrasnda enfeksiyon riskini en aza indirmek iin PET damar protezi (Polythese) CD polimerleriyle fonksiyon kazandrlmaktadr. Bu durum da eitli AB lerin(ciprofloxacin, vancomcyin and rifampicin) kontroll salnmna olanak vermektedir. Staphylococcus aureus, Escherichia coli ve Enteroccocus bakterileri minimum yavalatc konsantrasyon metoduyla AB verilmi saf ve poliCD eklenmi protezin antimikrobiyal aktivitesini belirlemede kullanlmtr. Spektrofotometrik titrasyon sonular ilk olarak daha yksek miktardaki AB in saf proteze kyasla poliCD kapl protez zerine emildiini gstermitir. Bu sonular daha sonra AB verilmi poliCD kapl protezin daha iyi antimikrobiyal aktivite gsterdiini aklayan mikrobiyolojik bir testle onaylanmtr. [13]
Tekstil ve Mhendis

ekil 10. lem grm PA lifi zerinde 6 gnlk bir zamandan sonra fibroblast hcrelerinin durumu [6]

Bu alma CDlerle fonksiyon kazandrlm PA lifinin bir biyomateryal olarak kullanlmas iin iyi bir seenek olabileceini gstermektedir. Ayrca modifikasyon oran, ilem koullar ve farkl reaktantlar ieren emdirme zeltisinin konsantrasyonuyla kontrol edilebilmektedir. Damla as testleri bu modifikasyonun reaksiyon oranna bal olarak liflerin hidrofilitesinde bir arta neden olduunu
The Journal of Textiles and Engineer

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 34

Siklodekstrinler ve Tekstil Uygulamalar

N.Gnl ENGZ smail ZTANIR

la salnm fonksiyonlu bir damar protez konsepti hala gelitirilme aamasndadr. deal olarak protez yzeyine AB lerin spesifik emilme mekanizmalar AB lerin patlama etkisi diye tabir edilen ani ve ok miktarda sanmlarn artrmal ve daha sonra ise AB i iyileme periyodunu da ieren uzun bir zaman boyunca kademeli olarak salnmasn salamaldr. Bu konsept, AB i yakalayan ve daha sonra da dorudan uygulama blgesine salnmn salayan molekller tarafndan implant yzeyine doru spesifik bir modifikasyonla uygulanabilmektedir. Daha nceki bir almada CD polimerleriyle damar PET tekstil protezlerinin kaplanabilirlii gsterilmitir. Bu CD polimerleri bir inklzyon kompleksiyle boluklarna AB leri alabilen kafes moleklleri ailesinden olumaktadr. L132 epitel hcreleriyle koloni oluturma metoduna gre gerekletirilen biyolojik testler bu ekilde bir kaplamann hibir toksisite gstermediini belirtmektedir. Ayrca modifiye edilen protezler eit AB ile gelimi molekler datm zellikleri gstermitir ve bir eit AB olan vancomycin ile suda daha uzun bir periyot boyunca salnm gereklemitir. Ayrca modifiye edilmeyen protezlerle kyaslandnda poliCD ile modifiye edilen damar protezlerinde fikse olan AB miktarnn ok daha fazla olduu grlmtr. Bu almada eit AB in seilme ilemi, damar blgesinde hangisinin daha geni uygulama ve etkinlik gstereceine gre yaplmaktadr. PES damar dokularnn modifikasyon ilemi CD polimeri ile lifler zerinde hidrofilik bir kaplama yaplmas iermekte, ayn zamanda bu ilem esnasnda CD boluklaryla zel etkileimler gerekleebilmekte ve ayrca ilgili ilalarla spesifik olmayan etkileimler (hidrojen ba, asit bazl iyon deiimi) oluabilmektedir. Bu aratrmada emilen AB lerin miktar zerinden CD ile kaplanan damar dokularnn etkisinin deerlendirilmesi ve sonrasnda vcut d biyolojik ve mikrobiyolojik etkilerin gzlenmesi amalanmtr. PoliCD bitim ilemi grm dokularda AB lerin daha yksek oranda emilmesi UV titrasyon deneyleriyle gsterilmektedir. [13] 5. SONU Siklodekstrinler kimyasal yaplar dolaysyla pek ok organik bileikle inklzyon kompleksi oluturabilmektedirler. te bu kompleksler tekstil terbiye ilemlerinde yardmc kimyasal maddelerle birlikte uygun konsantrasyonlarda kullanldnda prosesin optimizasyonu salanarak istenen sonular elde edilmektedir. Prosesin en uygun hale getirilmesi yannda tekstil yzeyine fonksiyonel zellik de kazandrlmaktadr. Toksik ve alerjik olmadklar, uygun fiyata istenen miktarda bulunabildikleri iin de tercih sebebidirler. Halkal yapdaki eker moleklleri olduklar iin biyolojik olarak paralanabilmektedirler. Atk sudaki KO ve BO deerleri konvansiyonel yardmc maddelere gre daha az olduu iin evre ykleri de daha az olmaktadr. Tekstil terbiye ilemlerinde olduu gibi dier sektrlerdeki yardmc madde alannda da evre atk
The Journal of Textiles and Engineer

yk daha az, maliyet ve zamandan tasarruf salayan, yenilenebilir ve ok fonksiyonlu kullanm olan yardmc madde araylar tm hzyla srmektedir. Bu noktada CDler ne kmaktadr. Tekstil sektrnden farkl olarak biyomateryal ve medikal tekstil sahalarnda da pek ok uygulama imkan bulabilecek gelecee dnk ila salnm sistemleri olarak dnlmektedirler. KAYNAKLAR
1. Akakoca, P., Atav, R., (2005)Siklodekstrinlerin Molekl Yaps ve zellikleri, Ege niversitesi Tekstil Mhendislii Blm, Tekstil ve Konfeksiyon Dergisi, 3 2. Akakoca, P., Atav, R.,(2006), Siklodekstrinlerin nklzyon Kompleksleri, Ege niversitesi Tekstil Mhendislii Blm, Tekstil ve Konfeksiyon Dergisi, 2 3. Yurdakul, A., zen ., (2000), Tekstil Terbiyesinde iklodekstrin Kullanm , Ege niversitesi Tekstil Mhendislii Blm, Tekstil ve Konfeksiyon Dergisi, 1-2 4. Hebeish,A., Fouda,M.M.G., Hamdy,I.A., El-Sawy,S.M., Abdel-Mohdy,F.A.,(2008), Preparation of durable insect repellent cotton fabric: Limonene as insecticide , Carbohydrate Polymers, 72. 695-700 5. Wang, J., Cai,Z., (2008), Incorporation of the antibacterial agent, miconazole nitrate into a cellulosic fabric grafted with -cyclodextrin, Carbohydrate Polymers, 72, 695700 6. El Ghoul,Y., Blanchemain,N., Laurent,T. Campagne,C., El Achari,A., Roudesli,S., Morcellet,M., Martel,B., Hildebrand,H.F., (2008), Chemical, biological and microbiological evaluation of cyclodextrin finished polyamide inguinal meshes,Acta Biomaterialia,4, 13921400 7. Uyar, T., Balan,A. Toppare,L. Besenbacher, F., (2009), Electrospinning of cyclodextrin functionalized poly(methyl methacrylate) (PMMA) nanofibers, Polymer, 50, 475480 8. Yurdakul A., Atav R., (2006), Boya Bask Esaslar, Ege niversitesi Tekstil ve Konfeksiyon Aratrma Uygulama Merkezi Yayn, zmir 9. Voncina,B., Vivod,V., Jausovec,D., (2007), -Cyclodextrin as retarding agent in polyacrylonitrile dyeing, Dyes and Pigments 74, 642 646 10. Sivakkumar V.,(2008) Economical dyeing of P/C blends with multifunctional property, Colourage,April 11. Ibrahim,N.A., El-Zairy, E.M.R., (2009) Union disperse printing and UV-protecting of wool/polyester blend using a reactive cyclodextrin, Carbohydrate Polymers, 76 244249 12. El-Tahlawy,K., EI-NagarK., Elhendawy,A.G., (2007), Cyclodextrin-4 Hydroxy benzophenone inclusion complex for UV protective cotton fabric, TJTI, Vol. 98 No.5 pp. 453-462 13. Blanchemain,N., Laurent,T., Chai,F., Neut,C., Haulon,S.,Krump-konvalinkova,V., Morcellet,M., Martel,B., Kirkpatrick,C.J., Hildebrand,H.F. (2008) Polyester vascular prostheses coated with a cyclodextrin polymer and activated with antibiotics: Cytotoxicity and microbiological evaluation,Acta Biomaterialia, 4, 17251733 14. Grechin, A.G.; Buschmann, H.J.; Schollmeyer, E.(2007),Quantification of Cyclodextrins Fixed onto Cellulose Fibers, Textile Research Journal; Mar 2007; 77, 3
Tekstil ve Mhendis

YIL 16 - SAYI 73-74 SAYFA 35