Professional Documents
Culture Documents
Tarih Içinde Polatlı-CUMHURİYET
Tarih Içinde Polatlı-CUMHURİYET
Mustafa Kemal Paa Byk Zafer sonras Ankara tren istasyonunda trenle karlanr.
140
kadderdir) diyorlard. Bu szlere dikkat edilirse, bizim bakent (makarr idare) teriminden kardmz anlam ile, bu szlerde payitaht terimini kullananlarn grleri arasnda bir ayrlk grmemek elden gelmez. Bundan dolay, bakent seiminde daha nceden verilmi kararmz resmi olarak ve yasa ile saptayarak bylece payitaht teriminin de yeni Trkiye Devletinde anlam ve yeri kalmad belirtilmi olacakt. Dileri Bakan smet Paa, 9 Ekim 1923 gn bir maddelik yasa tasarsn Meclise nerdi...71 Gazi Mustafa Kemalin bahsettii, smet Paa (nn) ve on arkadann Meclise sunduklar bir maddelik yasa tasars yledir: Yksek Bakanla, Lozan Antlamasnn tamamlayc eklerinden olan (askerden) boaltma protokolnn uygulanmas son bulmu ve batanbaa yabanc igalinden kurtulan Trkiyenin eylemsel olarak btnl gereklemitir. Ulusumuzun en deerli yrelerinden stanbulumuz slm Halifeliinin merkezi olarak durumunu, slm dnyas iinde ayr ve zg klarak Trk Ulusunun savunmasna emanet edilmi olarak sonsuza kadar koruyacaktr. br yandan Trkiye Devletinin ynetim merkezi iin Byk Millet Meclisinin de karar verme zaman gelmitir. Bu devletin merkezini belli etmek iin temel olacak dnce, yeni Trkiyenin ynetim merkezinin Anadoluda ve Ankara ilinde seilmek gereinin buyurucudur. Ad geen dnceler anlama ile Boazlar iin kabul edilen yarglar yeni Trkiyenin temel varl, lkenin g kayna(n) ve gelimesini Anadolunun merkezinde kurmak gerei, corafi ve stratejik durumunun izni, i ve d gvenlik ve yetenek konusunda gemiteki deneyimlerle zetlenebilir. Bu dncelerin her biri, balbana nemli bir gereke saylacak durumdadr.
TARH NDE POLATLI 141
smet nn ve arkadalarnn Ankarann Bakent olmasna dair verdikleri teklif metninin fotokopisi Ankarann Bakent oluunu ilan eden gazete kpr
Devletin ynetim merkezinin yeni bir biimde kurulmas(na) ve gelitirilmesine bir an nce balamak ve i ve d kararszlklara son vermek iin gelecekteki (aadaki) yasa maddesinin kabuln sunar ve neririz. Malatya Mebusu smet (nn) ve arkadalar72
Yasa tasars Meclis komisyonlarnda hi bekletilmedi. 10 Ekim gn Layiha Komisyonundan u karar geer: Ankara kentinin Trkiye Devletinin bakenti olduuna ilikin Malatya Milletvekili smet Paa Hazretleriyle arkadalar tarafndan verilen 9 Ekim 1923 tarihli yasa nerisi komisyonumuzca okunup incelendi. Gtt askeri ve siyasal amac bakmndan grlmeye deer grlerek genel kurula sunulmasna karar verildi. Yine 10 Ekim gn Anayasa Komisyonu da tasary uygun bulur ve u karar verir: ... Yasa nerisi komisyonumuzca da yerinde ve uygun grld. Olaylar, Anadolunun hemen ortasndaki Ankaray zaten doal merkez olarak belirlemi bulunduundan, bu yasa nerisi bir gerei saptamaktan baka bir ey deildir. Sz konusu yasa nerisindeki yasa maddesinin, ilerde hazrlanp kabul edilecek ayrntl Anayasann maddeleri arasna eklenmesi dileiyle genel kurula sunulmasna oy birliiyle karar verildi. Komisyonlardan bir gnde geen tasar, 13 Ekim 1923 gn Meclis Genel Kuruluna gelir. Oturum bakan Ali Fuat (Cebesoy) Paa tasary tartmaya aar. Ankarann bakent olmas ounlukla kabul edilir. Bylece Ankara, Trkiyenin resmen bakenti olur. Meclis karar, yeni bakent Ankarada byk sevin gsterileriyle kutlanmtr. ehir bayraklarla donatlm ve gece fener alaylar dzenlenir. Ankarann bakent oluu onuruna, 15 Ekim Ankara Gn adyla resmi bayram gn ilan edilir 73.
Srlar ehri Ankaray yzyllar ncesi ziyaret ederek ona vgler yazan airlerimizden iki rnek sunacaz. Ankarann eski adlarndan biri de Engrdr. Divan iirinde 1699da yazld tahmin edilen Ankara Medhiyesi bilinen en eski iirdir. Abdlltif Rz (lm.1733) adl bir stanbullu air tarafndan yazlan bu iir de zamann modasna uygun Ankara kenti vlmtr. Medrese eitimi grm, mderris ve kad olarak grev yapm airin Ankarada da grevli olarak bir sre kald sanlmaktadr. Mustafa Erdoan iiri yle zetliyor: ....Rzi, Osmanl dneminde yle pek byk ve nemli olmayan bir yer olarak bildiimiz Ankaray Osmanl mlk iinde bir ehbza, bir cins iri ve beyaz doana benzetmekte, Allahn Ankaray her ynyle mmtaz eylediini, seip ykselttiini belirtmekte ve devlet yldz Ankaraya srda olsa buna almayacan sylemektedir. iirde Rzi, Ankarann gl bahelerinin cennet misali olduunu ifade ederken halen stnde Trk Bayra dalgalanan tarih Ankara Kalesinden de bahseder. Rziye gre kale, her ta cevher gibi ssl ve skender Seddi gibi salam kurulmutur. Ankarann gzellerini Hr-sretli, huri gibi temiz ahlakl olarak vasflandran air, bunlarn Hz. Yusuf gibi pak-dmen yani etei temiz, namuslu olduklarn syler. Ankarann her kesinin lim, ilim ve hakikat mahzeni olduunu ifade eden Abdlltif
Ankara Karaolan (Anafartalar) Caddesinden bir grnm.
142
Rzye gre ehrin iinde saysz evliya bulunmaktadr ki bunlarn iinde Ankarann hatta btn Anadolunun manev mimarlarndan Hac Bayram- Velinin ayr bir yeri vardr. Bu sebeplerden dolay Ankara ykselse ve felein stnde usa yeridir. Nihayet Ankarann srrna vkf olanlar burann srlar membas olduu sznde karar klmlardr. 5. bentte iirin yazld zaman bize haber veren air, son olarak kendisi de Ankara ehri iin dua eder: Ey kerm olan, ulu ve cmert olan Allahm bu Rz kulunun gnln ho eyle, onu sevindir. Duasn kabul et de Ankara benzerlerinden stn olsun der...74 Ankaradan sz eden ikinci iir 18. yzyln sonu ile 19. yzyln balarnda yaam olan mutasavvf air Bitlisli Mtak Babadr. air o yllarda Ankarann bakent olacan sylemitir. Mtak Bahann bir iirinde Ankarann 1923 senesinde baehir olacana dair ak iaret vardr. Mev-y nazenine kim elf olursa efser Lbd olur o mev slmbol ile hemser Nn vel-Kalem bandan alnsa nn- Ynus Aldkda harf-i dier olur bu remz ezhr Mifth- sre-i Kaf serhadd-i kaf t kaf Munzam olunmak ister ry- Resl Peymber Hy huy ile hir maksd oldu zahir Beyt-i veliyyl-ekrem el-hc yd-i ekber Ey pdih- fahhm Sultan Hc Bayram Ruhane ister ikram Mtk- abd-i ker 75 Kemal Balum bu gazelle ilgili u hatray anlatr: Eski Bykelilerimizden ve Cumhurbakanl Genel Sekreterlerinden Fuat Bayramoluda, bundan ikiyz yl nce Bitlisli Mtak Dede tarafndan yazlan kitab, ktphanesinden kartt. Kitabn ad Divan Mutaki Bitlisi idi. Bayramolu kitapla ilgili olarak u aklamada bulundu: Mtak Dede, Ankaraya gelerek yazd divan Hac Bayram Velinin trbesine vermi. Trbe kaytlarn oluturan son envanter defterinde 964 numaraya kaytl. Yazd divann bir gazeli de Hac Bayram Velinin trbesinin kapsna aslm. Sonradan tekke, zaviye ve trbeler kapatlnca kapda asl duran gazel de yerinden alnm.
Gazelde harf drlmek suretiyle Ankarann bakent olaca aka belirtilmi. Ebcet hesabyla 1339 yani 1923 ylnda da, bu iin gerekleecei hesaplanm. Bunun abartlma taraf yok. Zira elimizdeki metin, Mtak Dedenin yaad tarih belli. stelik Divan, Hac Bayram Velinin trbe kaytlarnada gemi.
2. CUMHURYETN LANI
11 Agustos 1923 de kinci Meclis almalarna balar ve 14 Austos 1923 tarihinde cra Vekiller Heyeti (Bakanlar Kurulu), Ali Fethi (Okyar) Beyin bakanlnda almalarna balar. Vekiller Heyeti (Bakanlar Kurulu) 25 Ekim 1923de ankayada Mustafa Kemal Paann bakanlnda toplanr. Alnan karara gre, Vekiller Heyeti yeleri istifa edecekler ve yeni seilecek cra Vekiller Heyetinde grev almayacaklar. Bu karar geregince cra Vekiller Heyeti ertesi gn istifa eder. 27 Ekim 1923de Ali Fethi (Okyar) Bey bakanlndaki Vekiller Heyetinin istifas, Mecliste okunduktan sonra, yeni bir Vekiller Heyeti (Bakanlar Kurulu) kurma almalarna balanr. 28 Ekim 1923 gnne kadar hkmet kurulamaynca, Mustafa Kemal Paa, ankaya Kknde verdii yemekte bulunanlara, Yarn Cumhuriyet iln edeceiz diyerek Cumhuriyetin kurulmas hakkndaki dncelerini aklar. 29 Ekim gn Halk Frkasnda, Vekiller Heyetinin kurulmas zerine tartmalara balar. Mustafa Kemal Paa, bunalmdan kmak iin Anayasann deitirilmesinin zoVatan Gazetesinde Cumhuriyetin ilan manetten duyurulur.
143
runlu olduunu aklar ve Cumhuriyetin ilnyla ilgili tasary hazrlatrak Meclise sunar. Uzun tartmalar sonunda hazrlanan kanun tasarsn aynen kabul eder. Yaasn Cumhuriyet sesleriyle saat 20.30da Cumhuriyet iln edilir. Ayn gn, Cumhurbakanl seimi de yaplarak Gazi Mustafa Kemal Paa oybirliiyle yeni Trk Devletinin ilk Cumhurbakan seilir. lk Cumhuriyet hkmetinin kadrosu yledir: Cumhurbakan Gazi Mustafa Kemal Atatrk, TBMM Bakan Ali Fethi Bey (Okyar), Bavekil (Babakan) smet Paa (nn), Hariciye Vekili (Bakan) smet Paa (nn), eriye Vekili Mustafa Fevzi Efendi, Erkan- Harbiye-i Umumiye Vekili Fevzi Paa (akmak), Dahiliye Vekili Ahmet Ferit Bey, Maliye Vekili Hasan Fehmi Bey, Mdafaa-i Milliye Vekili Kazm Paa (zalp), ktisat Vekili Hasan Bey (Saka), Maarif Vekili smail Safa Bey (zler), Nafa Vekili Ahmet Muhtar Bey (illi), Shhiye ve Muavenat- ctimaiye Vekili Refik Bey (Saydam), mar, skan ve Mbadele Vekili Musatafa Necati Bey77. Cumhuriyetin ilan ile bamsz bir devlet olan Trkiye Cumhuriyeti, bakent Ankaradan btn dnya devletlerine varln ve bamszln duyurur.
Bac kazasna bal olan Ulu-Yrk kabilesine mensup iki ayr Poladlar (Gnmzde Sincan ilesine bal bir kydr) cemaati olup, 68 hane ve 395 nfusludur. Bu cemaatlerin geliri Anadolu Beylerbeyine aittir79.
3. POLATLI LES
a. Polatl Ad
Polad kelimesi Farsca olup, demir, kuvvetli anlamna gelir. Osmanl belgelerinde Polad, Poladlar, Poladl kelimesi Ulu-Yrk ve Aydn-Beyl kabilelerine mensup Trkmen Yrk cemaatlerine verilen addr. 1530 ylna ait Tapu Tahrir Defterinde Ankara Livas dahilinde bulunan Padiah Haslar arasnda, Seferihisar (Sivrihisar) kazas hudutlar iinde olup da Erkonmad adl kiiye tmar olarak verilen Aydn-Bel kabilelerinin geliri bu ahstan alnarak Haymanaya dahil edilir. Bu kabileler arasnda Polad cemaatinin nfus ve vergi miktarlar yledir: - Cemaat-i ksz nm- dier (dier ad) Polad, hane 19, mcerred 15, hasl 674 ake.
TARH NDE POLATLI
- Cemaat-i Poladlu, hane 8, mcerred 7, imam 1, hasl 364 ake. - Cemaat-i Polad an-cemaat-i Aydn-Bel, hane 2, mcerred 5, hasl 14 ake.78 Sivrihisar hudutlarnda bulunan bu cemaat 28 hane ve 168 nfusludur. 1530 ylnda
144
Trk aileleri yerletirilir. Blgede tarm rnleri retimi artar. Bu artta Krm Trklerinin pay olduka yksektir. Haymana Ovasndan ve blgeden getirilen tarm rnleri, canl hayvan ve yn-tiftik gibi ihracat rnleri Polatl istasyonundan demiryolu vastasyla ihra edilir. Demiryolunun gelmesiyle blgede retim artar.
Uluslar aras tccarlar stasyon civarnda depolar yapar. zellikle Rumlar blgeye byk yatrm yapar. 1907 ylnda Polatl tren istasyonu Haymana kazasnn ihracat iskelesi olarak zikredilir. Ayn yl Haymana-Polatl karayolu inaat devam etmektedir. Ayrca sonbaharda Polatl yaknlarnda bir de panayr kurulur.
Polatl Panayrnn ilk alndan bir grn. 13 Eyll 1972 (F. Evirgen Arivinden, Polatl Aratrmalar - 1)
145
Kargall Kara Mustafa Beyin Polatlda bulunan kona (M.K. Sevgisunar Arivinden)
d. Polatl lesi:
Sivrihisar kazasna bal olan Polatl Ky, 1906 ylnda Karsakl, Karahamzal ve Mentee kyleri ile birlikte Haymana kazasna balanr81. 1907 tarihli Ankara Vilayeti Salnamesinde Ankara vilayeti; Ankara, Kayseri, Krehir, Yozgad ve orum sancak (liva)larndan meydana gelmektedir. Ankara Sancagnda dokuz kaza ve dokuz nahiye bulunmaktadr. Bunlar Merkez (ubuk ve Zir nahiyeleri), Aya (Gdl nahiyesi), Beypazar (Karaar nahiyesi), Nalluhan, Mihalcck, Sivrihisar (Gnyz nahiyesi), Haymana (eyhbuzunlu nahiyesi), Bala (Tabanl nahiyesi), Kalecik (Konur ve nallu Ball nahiyeleri) ve Yabanabad (orba nahiyesi) kazalardr. 1907 yllarnda takriben Ankara sancanda merkez, kaza ve kyler dahil 344.019 mslman, 19.531 gayr-i mslim olmak zere toplam 363.550 nfusu vardr82. 1915 ylnda Eskiehir mstakil liva (il) olur. Mihalk ve Sivrihisar kazalar Eskiehire balanr83. Birinci Meclis tarafndan, 1921 ylnda kartlan ve ilk Anayasa hkmnde olan Tekilat Esasiye Kanunu nun 1.inci maddesinde Hakimiyet bil kayd art milletindir. dare usul halkn mukadderatn bizzat ve bilfiil idare etmesi esasna mstenittir ifadesi yazlr. Ayn kanunun 10.cu maddesinde Trkiye coraafi vaziyet ve iktisadi mnasebet noktai nazarndan vilayetlere, vilayetler kazalara mnkasem olup,
TARH NDE POLATLI Polatl Hkmet Kona ve ilk mektep
kazalar da nahiyelerden terekkp eder. hkm 24 Mays 1340 (1924) tarih ve 71 numaral ikinci Tekilat Esasiye Kanununun 89. maddesine; Trkiye vaziyet ve iktisad mnasebet nok-ta-i nazarndan vilayetlere, vilayetler kazalara, kazalar nahiyelere mnkasmdr ve nahiyeler de kasaba ve kylerden terekkp eder denilir. Bylece kanunun bu maddesine gre Cumhuriyetin ilk yllarnda liva tekilat kaldrlr. Bu tarihe kadar Ankara Vilayetinin birer livas olan orum, Krehir ve Yozgat ta, Trkiye Cumhuriyetinin birer vilayeti olur. Krehire bal Keskin ilesi de Ankaraya balanr. Milli Mcadele yllarnda zellikle Sakarya Meydan Muharebesinde nemli bir stratejik ve ikmal merkezi olan Polatl, Cumhuriyetin ilanndan sonra kaza merkezi olur84. 30 Mays 1926 tarih ve 788 sayl Tekilat- Esasiye Kanununun kinci Maddesi gereince Polatl, Ankara Vilayetine bal bir kaza merkezi olur. Mazhar Bey Polatl Kauymakam olarak greve balar. 1 Austos 1926 tarihinde de Belediye tekilat kurulur ve Dede Hulusi Efendi Belediye Reisi olur. le merkezinde bulunan Rumlara ait han, ev, maaza ve depolar mbadele artlarna uygun ekilde takas yaplr. Sahipsiz olan bir han Trk Hava Kurumuna verilir85. Polatl ilesine Ankara Merkez, Sivrihisar, Haymana, Beypazar ve Akehir kazalarna bal olan 73 ky balanr. 23 Mart 1927 tarihinde Polatl kylerindeki Trk, Tatar, Bonak, Krt, Alevi, Mslim Kpti nfusuna dair istatistiki bilgilere gre: 56 Trk ky (10.838 nfus), 10 Tatar ky (2.557 nPolatl lk Mektebinin Bamuallimi mhr (Kuu Ky Muhtarlndan)
146
fus), 4 Krt ky (742 nfus), 2 Bonak (312 nfus), Ali Golan Ky 62 nfuslu ve alevi, Muhacir Karpnar Ky ise Tatar ve Bonak kark, Gedikli ve Hacturul kylerinde de 12 Mslim Kpti vardr86. Dahiliye Vekaleti (ileri Bakanl)nn 1928 ylnda yaynlad Son Tekilat Mlkiyede Kylerimizin Adlar isimli neriyatnda Polatl kazasna 70 ky baldr. 1930 ylnda Yenimehmetli ve Beyobas nahiyeleri kurulur. Beyobas nahiyesi Samutlu adn alr ve daha sonraki yllarda Temelli olarak deitirilir. 16 ubat 1930 tarihinde Beyobas nahiyesi Malky stasyouna tanr. 30 Nisan 1930 tarihinde Malky Samutlu iftliinde rnek ky yaplmasna karar verilir ve balanr. Ksa bir srede rnek ky tamamlanr ve Samutlu ad verilir. 11 Haziran 1931 tarihinde Beyobas nahiye merkezi Samutlu Kyne tanr. Polatl yaknnda akta ve adr altnda bulunan Topu Alaynn 2. Taburu iin adet bina yapmna balanr. Polatl Topu Alay iin ilave binalar yaplmaya balanr87. Tren kazas sebebiyle kapanan PolatlBeylikkpr demiryolunda Temmuz 1932 de tren kazas olur88. 1931 ylnda dolu ve yamur afeti olur. Ankarann Beypazar, Polatl, Nallhan, ubuk, Kalecik, Kzlcahamam, Aya, Bala ve Haymana kazalarnda bulunan tarm alanlar dolu ve yamurdan byk zarar grr. 1935 ylnda
Polatl, Bala ve Karaman ilelerine bal kylerde ktlk olur ve tohumluk buday borlar bir yl ertelenir. 1936 ylnda Toprak Mahslleri Ofisinin inaatna balanr ve Marsilyadan i makinelar ve yabanc ii getirilir. 1941 ylnda Topu Okulu binalarnn, 1942 ylnda da Polatl Tren stasyonu binasnn yapmna balanr. 1947 ylnda Eskiehirin Kseler, merler, Gencali, Kranharman, Sazlar ve Beylikkpr kyleri, 1949 ylnda da Konyann Akehir ilesinin Yunak bucana bal Uzunbeyli, Yzkba, Tfenkciolu ve Hacosmanolu kyleri Polatl ilesine balanr. Daha sonraki yllarda ileye yeni kyler balanr.
147